Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paramAtmane nmH| zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta JI niyamasAra mz ga-aAo, sikt Kaya, gij ratl p>anwad, ]lpi Ywml \aird vivrict sokt ! Ika Ane tea gi ratl Anwad siht : Anwadk : ihtlal jalal xah bl.As.sl. : Ykaxk : ] idgbr jh Svalyaymildr !S!, Song#-364 2p0 Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Thanks & our Request This version of Shree Niyamsaar has been kindly donated by Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust (Shantilal Ratilal Shah - Parivar, Mumbai), Mumbai, India. Our request to you: 1) We have taken great care to ensure this electronic version of the Gujarati Shree Niyamsaar is a faithful copy of the paper version. However if you find any errors please inform us on rajesh@AtmaDharma.com so that we can make this beautiful work even more accurate. 2) Keep checking the version number of the on-line shastra so that if corrections have been made you can replace your copy with the corrected one. Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Version History Date Changes Version Number 001 | 7 March 2007 Version 1 by Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Shree Kanji Swami Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Shree Kundkund Acharya http://www.AtmaDharma.com Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates bhagavAna kuMdakuMdAcAryadeva viSe ullekho vandyo vibhurbhuvi na kairahi kauNDakundaH kunda-prabhA-praNayi-kIrti-vibhUSitAzaH / yazcAru-cAraNa-karAmbujacaJcarIkazcakre zrutasya bharate prayataH pratiSThAm / / [ chigir puit prno ixlale] A=R:-kldpipnl Ywa \rnarl jmni klitRvDe idxaA0 ivwlot ={ Ke jA0 car`onal car %ia\arl mhamin Aonal she hStkmzona wmr hta Anej epiv5a, aAe wrtUSmaH ] tnl Yit aa krl ke te ivwu kulkel Aa pavl pr konal v# n=l? ..koNDakundo yatIndraH / / rajobhiraspRSTatamatvamantarbAhyepi saMvyaJjayituM yatIzaH / rajaHpadaM bhUmitalaM vihAya cacAra manye caturaMgulaM saH / / [iviyigir-ix/alu Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Arr:-ytlar (11 kikuSvaml rj :S=an-wumtzne Kodlne car Aaloz ece Aakaxmal cal ta hta te aara hu Aen smj u Kuke tAo]| Alrmal ten j bharmal rj =|| (potanb Alyt ASpkp`H fy krta hta (-Adrmah tAo ragaidk mz=1 ASPK hta Ane bharmal \=LASpk hta). jai paumaNaMdiNAho siimndhrsaamidivvnnaannenn| Na vibohai to samaNA kahaM sumaggaM pyaannNti|| [ Gefr] A=R:- (mhaivdhUana vtkan ti=krds) ][ slmar Svaml pasel mzda idf &an vDe ] I pl nildna=e (]I kokHacayplave bol n AaPyo hot to minj no saca maghe ken O t? he kukHaid Aacaye tmarah vcno p Sv$panisAanne ive Aa pamrne prm _pkarwit =yah Ke te ma! e hu tmne Aitxy wi> =lnmskar KI HKH [ ] Imdl raj ch] Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1944 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 1. jIva adhikAra Asalar myz Anewgvan g> ahl Yit&a [moUmagR Ane tna fzna Sv$pinsp`nl sitna SvwavrTn5yn Sv$p |rTn5yna welkr` t=a TU`ivOe |k=n fvharsMykTvn Sv$p A#ar do on Sv$p tl-kr prmden Sv$p prmagmn Sv$p K afonall pekY pekY nam pyogniU &anna wel 52mAgama zrI niyamasAranI * viSayAnukramaNikA * dxhopyogni Sv$p |Axtandxhnl t=a xan ne Axay pyaynl sitna Svwavpyayo Ane ivwavpyalyo car gitnSv$pin$p` > V-wo> Evna Ykarnik-n |bNne nyonsfzp`H 2. ajIva adhikAra paglafna welonk=n |[ivwavpdg| nY=Sv$p gAthA |viSaya |kar`prma`f Ane kaythrma`fnl Sv$p prmanlivx k=n |Svwavp@g]n[Sv$p 2 pagl pyayna Sv$pnik=n 3|pg| afna k=nno _pshar 4\mk A\mk AakaxnsUPt k=n pfvharkaznu Sv$p_t=a tena iviv\ 6 welo 7 m@y kaznu Sv$p 8 kazaid AmitR Actn afona Svwavgu pyayonu k=n 9 10 kazaf isvay pNE> afo j ptaiStkay Ke AeivOe k=n 13 K afona YdxnHIU Anetna Slvvno Ykar 14|AOvaf sabil k=nno _pshar 1p 3. zuddhabhAva adhikAra 16 hey Ane_paday tAvna Sv$pnik=n 18|inivkLp tAvna Sv$pnak=n 19 Ykkt Aaid_bS=ano_t=a _dynall S-anono smth Ovnen=l, AeivOe k=n 20 ivwavSvwavona Sv$pk=n aara 21 pcmwavna Sv$pnk=n Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors gAthA 2p 26 27 28 29 30 31 32 33 34 3p 37 38 39 40 41
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates gAthA viSaya Xan Ovne smSt starivkaro n=l, Aplin$p Xan Aa, ane smSt ivwavno Away Ke Aulk=n Xo Ovnd Sv$p kar prma, ane smSt pabail k ivkar n=l, Aalkun skarl Ovomal Anemo Ovomall tfavt nih hovanlk=n kayssmysarmah Ane kar smysarmat tfavt nih hovanlk=n inuyny Ane F vharnyna _pady - p and Ykaxn hey-_pade, A=va Tyag-gh nl Sv$p rInSyn/Sv$p 4. vyavahAracAritra adhikAra Aihbavit nl Sv$p Slyvit nu Sv$p Acayrit nd Sv$p bi cyruit ni Sv$p pirgh-pirTyagvit ny Sv$p |{yassimitnl Sv$p wadasimitnl Sv$p A8 asimitnSv$p Aadaninup simitni Sv$p Yitaapnsimitnl Sv$p fvhar mnogiptnl Sv$p vcngiptnSv$p kaygiftny Sv$p gAthA|viSaya inuymno-vcngiptna Sv$p 42 inuykaygipt nl Sv$p wgvan Ahty prme-rni Sv$p 43|wgvit isa prme|Aon! Sv$p 44 wgvit Aacayhi Sv$p Alyapk namna prmgi ni Sv$p 4p sve sa\Aona Sv$pniken f vharcair5-Ai\karno _pshar Ane 47 inuycair5nl stna 5. paramArtha-pratikramaNa adhikAra 48 Xan Aa, ane skz > kvna Away ivOek=n 49 weiv&an aara Eme inuy-cair5 =ay po Ke AeivOek=n p1 vcnmy Yit Em namna sosmdayno inras po Aa, - Aara\namak vtita Ovnej p7 Yit Em Sv$p khd KO ivek=n p8 prmopejasnym\rne inuyYitem ni p9| Sv$p hoy Ke Aeive in$p 60]_Nmagha pirTyag Ane sve vitrag 61 magha Svikar ivoe v h 62 in:xLywave pir't mhatpo\n j 63. inuyvitem Sv$p Ke Aeive 64 k=n 6p|i5gistght Ada prm tpo\nne 66 inuycair5 hovanli Sv$p 67 || yanna welon Sv$p AasNnwf 68 Ane AnasNnwf Ovna pNabr piramn/ Sv$p Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 108] | 113 | 11p viSaya SMyGdxh&ancair 5 no Shu RSvikar krvarl Ane im+yadxh -&ancair 5 no SPU RTyag krva=1 mmWne inuyYitem hoy Ke Aeive kun inuy-_?ma=ritEm nl Sv$p Ilyan Ak _pady Ke Adlk=n fvhar Yitem ni sfzpolkyare khayay, Aeivek=n 6. nizcaya-pratyAkhyAna adhikAra inuynyna YTya yannSv$p Anltctuya, k inj Aa, ana yanno | 117 _pdex prm wavnanl shie Ana &anine ixqam bariht Aa, ane wavva ivdeix qam Skz ivwavna sllyasnl ivi\ Svb Aa, a _pade, Ke Avik=n sarayS=amah Anemi> mah Oy in:shay Ke Aplk=n Aktywavna$pe pir md a SMyG&annh TU Aa, gt dobo=l max =vana _payni k=n. prm-tpo\nnl wavxianlk=n inuyYTyalyanne yoy Ava Ovni Sv$p inuy-YT yayan Al\karno _pslar 9. 4244-24162241 24 CELSL2 inuy-Aal Ocnanl Sv$p | gAthA|viSaya gAthA Aal Ocnana Sv$pna welonlik=n C.LGS14-4148 BALE SL2 inuy-Yayiu;n! Sv$p car koayo pr ivj y mezvvana 91 _payn! Sv$p 92: Xau &anna Svikarvazane Yayiut Ke 93 Aulkun 1 116 JinuyYayiut smSt Aacromak prm 94 Aacr. Ke Aeivek=n Xonkar prma, tAvmah Alt mq rhine 9plje Ytpn te tp Ke Ane Ae tp Yayiu, Ke Ae Sbal k=n 118 96 inuy\mkyan SvRwavono Away krvane sm=r Ke Avlk=n 119 97 xoninuyinymny Sv$p 120 98 inuykayofsghl Sv$p | 121 99 C. 424-244L1EL BALESLA 100prm smai\n\ Sv$p 122 smta ivna afil \arl ] mawasne i 101] j ray molnl sa\n n=l, AeivOe kun | 124 102 prmvltragsymine samaiykvlt S=ayl Ke Aplin$p 12p 103 prmmmunl Sv$p 126 104 Aa, a j _pady Ke Awlk=n 127 ragaOna Awav=l Apir SpH$pta 10p] hoy Ke teivOek=n 128 106 Aatkragi yanna pirTyag aara snatn samaiykut na Sv$pnuk=n 129| 1071 Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates viSaya skadikt$p kmha Myasnl ivil ny nokOayna ivj y vDe Yapt =ta Ipo Samai ykcair5nl Sv$p prm-Smai Ai\karno pshar 10. parama-bhakti adhikAra rInSyn! Sv$p f vharnyY\an isawi> nH Sv$p inj prma, anl wi> nl Sv$p inuyyogwi> nu Sv$p ivprlt Aiwinve riht Aa, wav te j inuy-prmyog Ke Aeive k=n Wi> Ai\karno _pslar 99. G4844-42414245 2HELSL2 inrltr Svvxne inuy-AavXyk hova ivOek=n Avx prmij nyogl-rne prm AavXyk kmRj $r Ke Anlk=n welop car-r1n5ypir it vaza Ovne Avxp Unih hova ivOek=n ANVX Ava AXan-Atra, Ovni TU ANyvxniSv$p salatySvvx prmij nyogl-rnl Sv$p xaninuy-AavXyknl Yaiptna _paynl Sv$p | Xanopyogstha Ovne ixqam AavXyk kmha Awavmal tpo\n bihra, a hoy Ke Aeivek=n gAthA|viSaya gAthA 130 baae t=a Altr j Lpno inras Sva, ai]t inuy \mayan Ane inuy131 xkl yan Ae beyano j _pade 133. Ke Aeivek=n prm vitrag cair 5 mal iS=t prm 134| tpo\nny Sv$p 13p SmSt vensbal faparno inras 136 Xaninuy\mRyanSv$p Yitem vgeel 137j krvayogy Ke Aeivoe k=n salaty Alt mbprmij nyogine ixqam 139 vcnsbal faparnl invz na het nu 140 k=n shj tAvnl Aara\nano ivil prmavXyk Ai\karno _pshar 92. GLUULOL Hasl2 &anlne Sv-pr Sv$pnl Ykaxkpl 142 k=ficti Ke AeivOek=n kazdan Ane kazdxhna yopdy 143 vtrapa ive Malt ara k=n Aa, ana Svprykaxkp`a sbal 144 ivro k=n 14p|Akalte Aa, ane prYkaxkp Whovani 146 vatni qon f vharnynisfzp`Udxalinal Hk=n 147 inuyny=l Sv$pnhk=n 148 Xani nuynynl ivvUa=l prdxhnh qon 149 ka z&annl Sv$p 141 Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 1944 kazdxhna Awave sv&p`hot&n=1, Ae ivOe k=n |fvharnynl Yg!ta=l k=n [;Ov &anSv$p Ke Am ivtkpk insp gu -gu Imal welno Awav hova ivOe k=n sv& vltragne valKano Awav hoy Ke teivOe k=n kaz&anine bina Awavna Sv$p ivOe k=n |kozlwsarkna mnrihtp`a ivOek=n | xam OvneSvwavgitnl YaiPt =vana _paynik=n |kar` prmtAvna Sv$pnik=n gAthA viSaya |inI pai\ Sv$p_jnmTU` Ke Ava prma, tAv ivOek=n 168 169 Sabairk ivkarsmona Awavne | I\e prmtAvneinvaR Ke AeivOek=n 170 prminval yoGy prmtAvn#Sv$p prmtAvna Sv$pnik=n 171 wgvan isana Svwavgu ona Sv$pn k=n 172 isia Ane isana AkTvnYitpadn |isaU5-1 _pr Ov-pagl ona gmnno 173 inla 17p|inymxBdno Ane tea fzno _pslar |wfneixqam` 176 xal na namk=n aara xal no 177_pshar Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors gAthA 178 179 180 181 182 183 184 18p 186 187
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zrIsarvajJavItarAgAya namaH zAstra-svAdhyAyanuM prAraMbhika maMgalAcaraNa * oMkAraM bindusaMyuktaM nityaM dhyAyanti yoginaH / kAmadaM mokSadaM caiva OM kArAya namo namaH / / 1 / / avirlshbdghnaughprkssaalitsklbhuutlklngkaa| munibhirupAsitatIrthA sarasvatI haratu no duritaan|| 2 / / ajJAnatimirAndhAnAM jJAnAJjanazalAkayA / cakSurunmIlitaM yena tasmai zrIgurave namaH / / 3 / / / zrIparamagurave namaH, paramparAcAryagurave nama: 11 sakalakaluSavidhvaMsakaM, zreyasAM parivardhakaM dharmasambandhakaM bhavyajIvamanaHpratibodhakArakaM, puNyaprakAzakaM pApapraNAzakamidaM zAstraM zrI samayasAranAmadheyaM, asya mUlagranthakartAraH zrIsarvajJadevAstaduttaragranthakartAraH zrIgaNadharadevAH pratigaNadharadevAsteSAM vacanAnusAramAsAdya AcAryazrIkundakundAcAryadevaviracitaM zrotAraH sAvadhAnatayA shRnnvntu|| 3 maMgalaM bhagavAn vIro maMgalaM gautamo gaNI / maMgalaM kundakundAryo jainadharmo'stu mNglm|| 9 / / sarvamaGgalamAMgalyaM sarvakalyANakArakaM / pradhAnaM sarvadharmANAM jainaM jayatu zAsanam / / 2 / / Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates zAstronA artha ka2vAnI paddhati fvharny Svaf-prafne va tena wavone va kar` -kaya dkne ko{na ko{mall mavl in$p kre Ke male Ava j ]aan=1 im+yalv Ke tel teo Tyag krvo. vzl inuyny tnej y-avtY in$p` kre Ke t=a ko{ne ko{mall mevto n=1 tel Awa j ]aan-I sMykiv -ay Ke male ten] aan krv m~:- Oe Am Ke to ij nmaghall bihe nyongh` krvakael Ke tnu xa kar`? Guz:- ij nmagal ko{ @ka`e to inuynynl m@ytasiht falyan Ke tne to Slya=R Am j Ke' Am O`vm ta ko ka`e fvharnynl m@yta-siht falyan Ke tee Am n=1 p inimaidnl ApaAe Aa pcar kyoR Ke Am OVH Ane Ae Yma e O`vanti nam j bine nyongh Ke p` bihenyona fayanne sman sTya=R O`I, Aa Yma e p Ke t-a Aa Yma e p Ke Aa wm$p Yvtka-l to bhe nyo gh` krva kaea n=l. - Oe fvharny Asiya-R Ke to ij nmagal to _pdex xa ma!e AaPyo? Ak inuynynj in$p` krv@ht Gaz:- Avvoj tkR]| smysarmat kyoR Ke Tyall Aar AaPyo Ke kej en ko{ Anay ml Kne ml Kwala ivna A=Rgh` kravva ko{ sm=Rn=l, tm fvhar ivna prma-hopdx Axk- Ke tel fvharno _pdx Ke vzl Aej snl faQyamal Am kaell Ke ke Ae Yma e inuyne Alylkar kravva male fvhar vDe_pdex AaplAe KIAep` fvharny Ke te Alkar krva yoy n=1. --]I moUmag kaxk Please inform rajesh@AtmaDharma.com of any errors
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrI sad gurudeva stuti ka (harigIta) saMsArasAgara tAravA jinavANI che naukA bhalI, jJAnI sukAnI maLyA vinA e nAva paNa tAre nahIM; A kALamAM zuddhAtmajJAnI sukAnI bahu bahu dohyalo, muja puNyarAzi phaLyo aho ! guru kahAna tuM nAvika maLyo. (anuSTrapa) aho ! bhakta cidAtmAnA, sImaMdharavIrakuMdanA ! bAhyAMtara vibhavo tArA, tAre nAva mumukSunAM. (zikhariNI) sadA daSTi tArI vimaLa nija caitanya nIrakhe, ane jJaptimAMhI daravaguNaparyAya vilase; nijAlaMbIbhAve pariNati svarUpe jaI bhaLe, nimitto vahevAro cidaghana viSe kAMI na maLe. (zArdUlavikrIDita) haiyuM "sata sata, jJAna jJAna" dhabake ne vavANI chUTe, je vaje sumumukSu sarva jhaLake; paradravya nAto tUTe; -rAgadveSa ruce na, jaMpa na vaLe bhAveMdrimAM-aMzamAM, TaMkotkIrNa akaMpa jJAna mahimA hRdaye rahe sarvadA. (vasaMtatilakA) nitye sudhAjharaNa caMdra ! tane namuM huM, karuNA akAraNa samudra! tane namuM huM; he jJAnapoSaka sumegha! tane namuM huM, A dAsanA jIvanazilpI! tane namuM huM. (stragdharA) UMDI UMDI, UMDethI sukhanidhi satanA vAyu nitye vahetI, vANI cimUrti! tArI uraanubhavanA sUkSma bhAve bharelI; bhAvo UMDA vicArI, abhinava mahimA cittamAM lAvI lAvI, khoyeluM ratna pAmuM, -manAtha manano; pUrajo zakitazALI ! -hiMmatalAla jeThAlAla zAha ,
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ arpaNa jemaNe A pAmara para apAra upakAra karyo che, jemanI preraNA ane kRpAthI niyamasArano A anuvAda thayo che, jemane niyamasAra para pArAvAra bhakti che, niyamasAranAM prAyaH daTAI rahelAM amUlya adhyAtmanidhAnone khullA karI jeo niyamasAranI alaukika prabhAvanA karI rahyA che, niyamasAranA hArdarUpa parama pAriNAmika bhAvane anubhavI jeo nija kalyANa sAdhI rahyA che ane niraMtara teno dhodhamAra upadeza ApI bhAratanA bhavya jIvone kalyANapaMthe dorI rahyA che, te parama pUjya paramopakArI kalyANamUrti saddagurudeva (zrI kAnajIsvAmI)ne A anuvAda-puSpa atyaMta bhaktibhAve arpaNa karuM chuM. -anuvAdaka
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ namaH zrI niymsaaraay| namaH zrI sdgurudevaay| prakAzakIya nivedana bhagavAna zrI kuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI samayasAra ane pravacanasAra jevAM uccatama paramAgamo bAda, tevI ja koTinA A trIjA paramAgama zrI niyamasArane gujarAtI bhASAmAM prasiddha karIne A saMsthA harSapUrvaka mumukSuonA hAthamAM mUke che. A zAstranA mULakartA bhagavAna zrI kuMdakuMdAcAryadeva che ne TIkAkAra zrI padmaprabhamaladhArideva che. zrI padmaprabhadeva mahApavitra nigraMtha muni hatA; TIkAnAM kAvyomAM teozrIe karelA aneka alaMkAromAM temanI UMDI AdhyAtmikatAnI tema ja temanA vizuddha brahmacaryajanI prabhA jhaLakI rahI che. zrI kuMdakuMdabhagavAnaracita zAstromAM samayasAra-pravacanasAra-paMcAstikAyasaMgraha jeTalAM prasiddhimAM che teTaluM A zAstra prasiddhimAM na hatuM, paraMtu mumukSuonAM sadbhAgye hamaNAM te vizeSa prasiddhimAM AvyuM che. AjathI lagabhaga 35 varSa pahelAM A zAstra saMskRta TIkA tathA tenA AdhAre bra) zItalaprasAdajIe karela hindI anuvAda sahita prasiddha thayuM hatuM ane have to te gujarAtI bhASAmAM paNa, mULa gAthA tathA saMskRta TIkAnA akSarazaH anuvAda sahita, bahAra paDe che. zrI kuMdakuMdabhagavAnanA prAbhRtatraya"nI sAthe teozrInA A niyamasArane bheLavIne kahIe to kuMdakuMdaprabhunA "ratnacaturya" tarIke A cAre pavitra paramAgamo jaina zAsanamAM jhaLakI UThe che. parama pUjya gurudevazrIe vIra saM. 2470 (vi. saM. 2070)mAM niyamasAra upara pravacano karyA, te vakhate teozrInI UMDI dRSTie temAMnA ati gaMbhIra bhAvone pArakhI lIdhA; ane AvuM mahimAvaMta paramAgama jo gujarAtI bhASAmAM anuvAdita thaIne jaladI prakAzita thAya to jijJAsuone ghaNA lAbhanuM kAraNa thAya evI bhAvanA jAgI. bhAIzrI hiMmatalAla jeThAlAla zAhe pUjya gurudevazrInI te bhAvanA jhIlIne niyamasAranA anuvAdanuM kArya zarU karyuM ane potAnI zaktine te kAryamAM kendrita karIne zakya eTaluM zIdhra A anuvAdakArya temaNe pUruM karyuM. e rIte zrI samayasAra ane pravacanasAranI mAphaka A niyamasAra paNa pUjya gurudevazrInA prabhAvanI ja prasAdI che. AvAM AvA mahAna paramAgamonuM, UMDAM UMDAM rahasyothI bhareluM AdhyAtmika tattvajJAna samajAvIne pUjya gurudevazrI bhAratanA mumukSu jIvo para je parama upakAra karI rahyA che, te upakArane vANIthI vyakta karavAne A saMsthA asamartha che. A pavitra zAstranA gujarAtI anuvAdanuM mahA kArya karanAra bhAIzrI hiMmatalAla jeThAlAla zAha adhyAtmarasika vidvAna hovA uparAMta gaMbhIra, vairAgyazALI, zAMta ane vivekI sajajana che tathA kavi paNa che. mULa zAstrakAra munibhagavaMtonA hRdayanA UMDA bhAvonI gaMbhIratAne saMpUrNapaNe jALavIne
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ temaNe A akSarazaH anuvAda karyo che. jyAM jarUra paDI tyAM phUTanoTa dvArA ke kausa dvArA spaSTatA karI che. e uparAMta mULa gAthAsUtrono bhAvabharyo madhura padyAnuvAda paNa karyo che. A rIte zrI kuMdakuMdabhagavAnanAM samayasAra, pravacanasAra ane niyamasAra jevAM uttamottama zAstronA anuvAdanuM parama saubhAgya temane maLyuM che te mATe teo kharekhara abhinaMdanIya che. A niyamasArano gujarAtI anuvAda sarvAMgasuMdara banyo che. pUjya gurudevazrInI preraNA jhIlIne, atyaMta parizramapUrvaka Avo suMdara anuvAda taiyAra karI ApavA badala bhAIzrI hiMmatalAlabhAIno A saMsthA ghaNo ja AbhAra mAne che. A anuvAda amUlya che; kema ke mAtra, pUjya gurudeva ane jinavANImAtA pratyenI parama bhaktithI prerAIne potAnI adhyAtmarasikatA vaDe taiyAra karAyelA A anuvAdanAM mUlya kema AMkI zakAya? bhAIzrI hiMmatalAlabhAIne A anuvAdakAryamAM prasaMzodhana, prUpharIDiMga vagere nAnAMmoTAM aneka kAmomAM ghaNI ja kiMmatI sahAya bra) bhAIzrI caMdulAla khImacaMda jhobALiyAe ApI che; temano tathA bhAIzrI khImacaMda jeThAlAla zeTha, amRtalAla devakaraNa vorA vagere jemaNe jemaNe sahAya karI che te sarveno je AbhAra bhAIzrI hiMmatalAlabhAIe upoddhAtamAM vyakta karyo che temAM A saMsthA potAno sUra purAve che. A AvRttinI paDatara kiMmata lagabhaga nava rUpiyA thAya che, paraMtu A paramAgamano lAbha vizeSa pramANamAM mumukSuo laI zake te hetue aneka bhAIo taraphathI pradatta Arthika sahAya vaDe tenI kiMmata ghaTADIne sADA pAMca rUpiyA rAkhavAmAM AvI che. jemaNe jemaNe A Arthika sahAya ApI che te sarveno aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnIe chIe. mumukSu jIvo ati bahumAnapUrvaka sadgagame A paramAgamano abhyAsa karIne tenA UMDA UMDA gaMbhIra bhAvone samajo ane aMtarguphAmAM birAjamAna zuddha kAraNaparamAtmA-bhagavAnacaitanyadevane dekho. zrAvaNa vada 2, vakIla rAmajI mANekacaMda dozI vIra saM. 2477; vi. saM. 2007 -pramukhazrI di. jaina svAdhyAyamaMdira TrasTa, sonagaDha (saurASTra)
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinajInI vANI [rAgaAzAbharyA ame AviyA] sImaMdhara mukhathI phUlaDAM khare, enI kuMdakuMda gUMthe mALa re, jinajInI vANI bhalI re. vANI bhalI, mane lAge raLI, jemAM sArasamaya ziratAja re, - jinajInI vANI bhalI re.....sImaMdhara0 gUMthyAM pAhuDa ne gUMthya paMcAsti, gUMthya pravacanasAra re, jinajInI vANI bhalI re. gUMthyaniyamasAra, gUMcyuMrayaNasAra, gUMthyo samayano sAra re, jinajInI vANI bhalI re............sImaMdhara0 syAdvAda kerI suvAse bharelo jinajIno OMkAranAda re, jinajInI vANI bhalI re. vaMduM jinezvara, vaMduM huM kuMdakuMda, vaMduM e OMkAranAda re, jinAjInI vANI bhalI re..sImaMdha20 haiDe hajo, mArA bhAve hajo, mArA dhyAne hajo jinavANa re, jinajInI vANI bhalI re. jinezvaradevanI vANInA vAyarA vAjo mane dinarAta re, jinajInI vANI bhalI re.......sImaMdhara0 hiMmatalAla jeThAlAla zAha ji .
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAtmane nmH| zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAra 1 1-- jIvaadhikAra zrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRttiH / (mAtinI) tvayi sati paramAtmanmAdRzAnmohamugdhAn kathamatanuvazatvAnbuddhakezAnyaje'ham / sugatamagadharaM vA vAgadhIzaM zivaM vA jitabhavamabhivande bhAsuraM zrIjinaM vA // 1 // mULa gAthAono ane tAtparyavRtti nAmanI TIkAno gujarAtI anuvAda [prathama, graMthanA AdimAM zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevaviracita prAkRtagAthAbaddha A 'niyamasAra' nAmanA zAstranI 'tAtparyavRtti' nAmanI saMskRta TIkA racanAra muni zrI padmaprabhamaladhArideva sAta zloko dvArA maMgaLAcaraNa vagere kare che :] [zlokArtha :--]he 52mAtmA ! tuM hotAM huM mArA jevA (saMsArIo jevA) mohamugdha
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (anudum) vAcaM vAcaMyamIndrANAM vaktravArijavAhanAm / vande nayadvayAyattavAcyasarvasvapaddhatim // 2 // (zAtinI) siddhAntoddhazrIdhavaM siddhasenaM tarkAbjArka bhaTTapUrvAkalaMkam / zabdAbdhIndaM pUjyapAdaM ca vande tadvidyADhyaM vIranandi vratIndram // 3 // ane kAmavaza buddhane tathA brahmA viSNu mahezane kema pUjuM ? na ja pUjuM.) jeNe bhavone jItyA che tene huM vaMduM chuM-tene prakAzamAna evA zrI jina kaho, 'sugata kaho, giridhara kaho, vAgIzvara kaho ke 'ziva kaho. 1. [zlokArtha -] "vAsaMyamIMdronuM (-jinadevonuM) mukhakamaLa jenuM vAhana che ane be nayonA Azraye sarvasva kahevAnI jenI paddhati che te vANIne (--jinabhagavaMtonI syAdvAdamudrita vANIne) huM vaMduM chuM. 2. [zlokArtha -]uttama siddhAMtarUpI zrInA pati siddhasena munIndrane, 'tarkakamaLanAsUrya bhaTTa akalaMka munIndrane, zabdasiMdhunA caMdrapUjayapAda munIndrane ane tavidyAthI (siddhAntAdi traNenA jJAnathI) samRddha vIranaMdi munIMdrane huM vaMduM chuM. 3. 1. buddhane sugata kahevAmAM Ave che. sugata eTale (1) zobhanIkatAne prApta, athavA (2) saMpUrNatAne prApta. zrI jinabhagavAna (1) moharAgadveSanA abhAvane lIdhe zobhanIkatAne prApta che, ane (2) kevaLajJAnAdikane pAmyA hovAne lIdhe saMpUrNatAne prApta che; tethI temane ahIM sugata kahyA che. 2. kRSNane giridhara (arthAtu parvatane dharI rAkhanAra) kahevAmAM AvyA che. zrI jinabhagavAna anaMtavIryavAna hovAthI temane ahIM giridhara kahyA che. 3. brahmAne athavA bRhaspatine vAgIzvara (arthAt vANInA adhipati) kahevAmAM Ave che. zrI jinabhagavAna | divya vANInA prakAzaka hovAthI temane ahIM vAgIzvara kahyA che. 4. mahezane (zaMkarane) ziva kahevAmAM Ave che. zrI jinabhagavAna kalyANasvarUpa hovAthI temane ahIM ziva kahevAmAM AvyA che. 5. vAcaMyamAMdro=muniomAM pradhAna arthAt jinadevo; mauna sevanArAomAM zreSTha arthAt jinadevo; vApha saMyamIomAM indra samAna arthAt jinadevo. [vAcaMyamI=muni; mauna sevanAra; vANInA saMyamI.] 6. tarkakamaLanA sUrya takarUpI kamaLane praphullita karavAmAM sUrya samAna 7. zabdasiMdhunA caMdra zabdarUpI samudrane uchALavAmAM caMdra samAna !
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] Si api ca jIva adhikAra (anuttum) apavargAya bhavyAnAM zuddhaye svAtmanaH punaH / vakSye niyamasArasya vRttiM tAtparyasaMjJikAm ||4|| (garyA) guNadharagaNadhararacitaM zrutadharasantAnatastu suvyaktam / paramAgamArthasArthaM vaktumamuM ke vayaM mandAH // 5 // (anuSTum) asmAkaM mAnasAnyuccaiH preritAni punaH punaH / paramAgamasArasya rucyA mAMsalayA'dhunA // 6 // (anuSTum) paMcAstikAyaSaDUdravyasaptatattvanavArthakAH / proktAH sUtrakRtA pUrvaM pratyAkhyAnAdisatkriyAH // 7 // almlmtivistrenn| svasti sAkSAdasmai vivaraNAya / [ 3 [zlokArtha H--] bhavyonA mokSane mATe tema ja nija AtmAnI zuddhine arthe niyamasAranI 'tAtparyavRtti' nAmanI TIkA huM kahIza. 4. vaLI-- [zlokArtha :--]guNanAdharanAragaNadharothIracAyelAanezrutadharonIparaMparAthIsArI rIte vyaktakarAyelAAparamAgamanAarthasamUhanuM kathanaka2vAne ame maMdabuddhitekoNa?5. tathApi-- [zlokArtha :--] hamaNAM amAruM mana paramAgamanA sAranI puSTa rucithI pharI pharIne atyaMta prerita thAya che. [e rucithI prerita thavAne lIdhe 'tAtparyavRtti' nAmanI A TIkA racAya che.] 6. [zlokArtha :--]sUtrakAre pUrve pAMca astikAya,cha dravya, sAta tattva ane nava padArtha temajapratyAkhyAnAdisankriyAkahelache (arthAt bhagavAnakuMdakuMdAcAryadeve AzAstramAMprathama pAMca astikAya vage2e ane pachI pratyAkhyAnAdi sankriyA kahela che). 7. ati vistArathI basa thAo, basa thAo. sAkSAt A vivaraNa jayavaMta varto.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda atha sUtrAvatAra : NamiUNa jiNaM vIraM aNaMtavaraNANadaMsaNasahAvaM / vocchAmi NiyamasAraM kevalisudakevalIbhaNidaM // 1 // natvA jinaM vIraM anantavarajJAnadarzanasvabhAvam / vakSyAmi niyamasAraM kevalizrutakevalibhaNitam // 1 // athAtra jinaM natvetyanena zAstrasyAdAvasAdhAraNaM maGgalamabhihitam / natvetyAdi--anekajanmATavIprApaNahetUn samastamoharAgadveSAdIn jayatIti jinH| vIro vikrAntaH; vIrayate zUrayate vikrAmati karmArAtIn vijayata iti vIraHzrIvardhamAna-sanmatinAtha-mahatimahAvIrAbhidhAnaiH sanAthaH paramezvaro mahAdevAdhidevaH have (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevaviracita) gAthAsUtranuM avataraNa karavAmAM Ave che : (harigIta) namIne anaMtotkRSTa darzanajJAnamaya jina vIrane kahuM niyamasAra huM kevaLazrutakevaLIparikathitane. 1. anvayArtha -[anantavarajJAnadarzanasvamAnaM] anaMta ane utkRSTa jJAnadarzana jemano svabhAva che evA (-kevaLajJAnI ane kevaLadarzanI) [ginuM vIraM] jina vIrane [natvA]namIne [niyutavettimAta]kevaLI ane zrutakevaLIoe kaheluM [niyamasAra]niyamasAra[vadyA]i huM kahIza. TIkA :-ahIM 'nine navA e gAthAthI zAstranA AdimAM asAdhAraNa maMgaLa kahyarDa che. "natvA' ityAdi padonuM tAtparya kahevAmAM Ave che : anekajanmarUpaaTavIne prAptakarAvavAnA hetubhUtasamastamoharAgadveSAdikane je jIte che te "jina" che. 'vIra' eTale vikrAMta (-parAkramI); vIratA phorave, zaurya phorave, vikrama (parAkrama) phorave, karmazatruo para vijaya meLave, te 'vIra" che. evA vIrane--ke je zrI vardhamAna,zrI sanmatinAtha,zrIativIra ane zrI mahAvIrae nAmothIyukta che, je paramezvara che, mahAdevAdhideva che, chellA tIrthanAtha che, je traNa bhuvananA sacarAcara dravyaguNaparyAyone
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] pazcimatIrthanAthaH tribhuvanasacarAcaradravyaguNaparyAyaikasamayaparicchittisamarthasakalavimalakevalajJAnadarzanAbhyAM yukto yastaM praNamya vakSyAmi kathayAmItyarthaH / kaM, niyamasAram / niyamazabdastAvat samyagdarzanajJAnacAritreSu vartate, niyamasAra ityanena zuddharatnatrayasvarUpamuktam / kiMviziSTaM, kevalizrutakevalibhaNitaM -- kevalinaH sakalapratyakSajJAnadharAH, zrutakevalinaH sakaladravyazrutadharAstaiH kevalibhiH zrutakevalibhizca bhaNitaM-- sakalabhavyanikurambahitakaraM niyamasArAbhidhAnaM paramAgamaM vakSyAmIti viziSTeSTadevatAstavanAnantaraM sUtrakRtA pUrvasUriNA zrIkundakundAcAryadevaguruNA pratijJAtam / iti sarvapadAnAM tAtparyamuktam / jIva adhikAra ( mAlinI) jayati jagati vIraH zuddhabhAvAstamAraH tribhuvanajanapUjyaH pUrNabodhaikarAjyaH / natadivijasamAjaH prAstajanmadubIjaH samavasRtinivAsaH kevala zrInivAsaH ||8|| [ 5 eka samaye jANavAdekhavAmAM samartha evA sakaLavimaLa (sarvathA nirmaLa) kevaLajJAnadarzanathI saMyuktachetene--praeAbhIne huM chaM. zuM huM chu ? 'niyamasAra' huM chaM. 'niyama' zabda, prathama to, samyagdarzanajJAnacAritra mATe che. 'niyamasAra' ('niyamano sA2') ema kahetAM zuddha ratnatrayanuM svarUpa kahyAMche. kevuM chete ? kevaLIo ane zrutakevaLIoe kaheluM che. 'kevaLIo' te sakalapratyakSa jJAnanA dharanArA ane 'zrutakevaLIo' te sakaLa dravyazrutanA dharanArA; evA kevaLIo ane zrutakevaLIoe kaheluM, sakaLa bhavyasamUhane hitakara, 'niyamasAra' nAmanuM paramAgama huM kahuM chuM. Ama, viziSTa iSTadevatAnA stavana pachI, sUtrakAra pUrvAcArya zrI kuMdakuMdAcAryadevagurue pratijJA karI. A pramANe sarva padonuM tAtparya kahevAmAM AvyuM. [have pahelI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva so'he che : ] [zlokArtha :- ] zuddhabhAva vaDe *bhArano ( amano) bheo nAza ya che, e * bhAra = (1) amaheva; (2) hiMsA; (3) bharA.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra [ bhagavAna zrI kuMdakuMda maggo maggaphalaM ti ya duvihaM jiNasAsaNe samakkhAdaM / maggo mokkhauvAo tassa phalaM hoi NivvANaM // 2 // mArgo mArgaphalamiti ca dvividhaM jinazAsane samAkhyAtam / mArgo mokSopAyaH tasya phalaM bhavati nirvANam // 2 // mokssmaargttphlsvruupniruupnnopnyaaso'ym| 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' iti vacanAt mArgastAvacchuddharatnatrayaM, maargphlmpunrbhvpurndhikaasthuulbhaalsthlliilaalNkaartilktaa| dvividhaM kilaivaM paramavItarAgasarvajJazAsane caturthajJAnadhAribhiH pUrvasUribhiH smaakhyaatm| paramanirapekSatayA nijaparamAtmatattvasamyakzraddhAnaparijJAnAnuSThAnazuddharatnatrayAtmakamArgo mokSopAyaH, tasya shuddhbhuvananA janone je pUjaya che, pUrNa jJAna jenuM eka rAjaya che, devono samAja jene name che, janmavRkSanuM bIja jeNe naSTa karyuM che, samavasaraNamAM jeno nivAsa che ane kevaLazrI (_kevaLajJAnadarzanarUpI lakSmI) jenAmAM vase che, te vIra jagatamAM jayavaMta varte che. 8. che mArganuM ne mArgaphaLanuM kathana jinavarazAsane; tyAM mArga mokSopAya che ne mArgaphaLa nirvANa che. 2. anvayArtha:-[mA: mANa7] mArga ane mArgaphaLa [ti vivighaM] ema be prakAranuM [ninazAsane] jinazAsanamAM [samAdhyAtim] kathana karavAmAM AvyuM che; [mA mokSapAva:] mArga mokSopAya che ane [tI ha7] tenuM phaLa [nirvA mavatti]. nirvANa che. TIkA :-A, mokSamArga ane tenA phaLanA svarUpanirUpaNanI sUcanA (te baMnenA svarUpanA nirUpaNanI prastAvanA) che. sarjanajJAnavAritrALa mokSanA (samyagdarzana, samyajJAna ane sammacAritra mokSamArga che)' evuM (zAstranuM) vacana hovAthI, mArga to zuddharatnatraya che ane mArgaphaLa muktirUpI strInA vizALa bhAlapradeze zobhAalaMkArarUpa tilakapaNuM che (arthAt mArgaphaLa muktirUpI strIne varavuM te che). A rIte kharekhara mArga ane mArgaphaLa ema) be prakAranuM, caturthajJAnadhArI (-mana:paryayajJAnanA dharanArA) pUrvAcAryoe paramavItarAga sarvajJanA zAsanamAM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] jIva adhikAra ratnatrayasya phalaM svaatmoplbdhiriti| (9) kvacid vrajati kAminIratisamutthasaukhyaM janaH kvacid draviNarakSaNe matimimAM ca cakre punaH / kvacijinavarasya mArgamupalabhya yaH paMDito nijAtmani rato bhaved vrajati muktimetAM hi saH // 9 // NiyameNa ya jaM kajaM taM NiyamaM NANadaMsaNacaritaM / vivarIyapariharatthaM bhaNidaM khalu sAramidi vayaNaM // 3 // niyamena ca yatkAryaM sa niyamo jJAnadarzanacAritram / viparItaparihArArthaM bhaNitaM khalu sAramiti vacanam // 3 // kathana karyuM che. nija paramAtmatattvanAM sabhyazraddhAna jJAnaanuSThAnarUpa*zuddharatnatrayAtmaka mArga paramanirapekSa hovAthI mokSano upAya che ane te zuddharatnatrayanuM phalasvAtmopalabdhi (--nija zuddha AtmAnI prApti) che. [have bIjI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] manuSya kayAreka kAminI pratye ratithI utpanna thatA sukha tarapha gati kare che ane vaLI kyArekadhanarakSAnI buddhi kare che. je paMDita kyAreka jinavaranA mArgane pAmIne nija AtmAmAM rata thAya che, te kharekhara A muktine pAme che. 9. je niyamathI kartavya evAM ratnatraya te niyama che; viparItanA parivAra arthe "sAra" pada yojela che. 3. anvayArtha -[saH niyamaH]niyama eTale duniyana ]niyamathI (nI) [cat kArya] je karavAyogya hoya te arthAt [jJAnaHrzanavaritranuM jJAnadarzanacAritra. [viparIta parihArArtha] viparItanA parivAra arthe (-jJAnadarzanacAritrathI viruddha bhAvonA tyAga mATe) [7]kharekhara * zuddharatnatraya arthAt nijaparamAtmatattvanI samyaka zraddhA, tenuM samyak jJAna ane tenuM samyak AcaraNa paranI tema ja bhedonI leza paNa apekSA rahita hovAthI te zuddharatnatraya mokSano upAya che; te zuddharatnatrayanuM phaLa zuddha AtmAnI pUrNa prApti arthAtu mokSa che.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 ] [bhagavAnazrIkuMdakuMda atra niyamazabdasya sAratvapratipAdanadvAreNa svabhAvaratnatrayasvarUpamuktam / yaH sahajaparamapAriNAmikabhAvasthitaH svabhAvAnantacatuSTayAtmakaH zuddhajJAnacetanApariNAmaH sa niyamaH / niyamena ca nizcayena yatkAryaM prayojanasvarUpaM jJAnadarzanacAritram / jJAnaM tAvat teSu triSu paradravyaniravalaMbatvena niHzeSatontarmukhayogazakteH sakAzAt nijaparamatattvaparijJAnam upAdeyaM bhavati / darzanamapi bhagavatparamAtmasukhAbhilASiNo jIvasya zuddhAntastattvavilAsajanmabhUmisthAnanijazuddhajIvAstikAyasamupajanitaparama zraddhAnameva matA niyamasAra [sAram rUti vacanaM] 'sAra' evuM vacana [maLatam] kahyaDa che. TIkA :--ahIMA (gAthAmAM), 'niyama' zabdane 'sAra' zabdakema lagADyo che tenA pratipAdana dvArA svabhAvaratnatrayanuM svarUpa kahyAM che. je sahaja 1pa2ma pAriNAmika bhAve sthita, svabhAvaanaMtacatuSTayAtmaka 'zuddhajJAna cetanApariNAma te niyama (-kAraNaniyama) che. niyama (kAryaniyama) eTale nizcayathI (nI) je ka2vAyogya--prayojanasvarUpa--hoya te arthAt jJAnadarzanacAritra. te traNamAMnA darekanuM svarUpa kahevAmAM Ave cheH (1) paradravyane avalaMbyA vinA niHzeSapaNe aMtarmukha yogazaktimAMthI upAdeya (-upayogane saMpUrNapaNe aMtarmukha karIne grahaNa karavAyogya) evuM je nija pa2matattvanuM parijJAna (-jANavuM) te jJAna che. (2) bhagavAna paramAtmAnA sukhanA abhilASI jIvane zuddha aMtaHtattvanA vilAsanuM janmabhUmisthAna je nija zuddha jIvAstikAya tenAthI UpajatuM je parama zraddhAna te ja darzana che. (3) nizcayajJAnadarzanAtmaka kAraNa 1. A parama pAriNAmika bhAvamAM 'pAriNAmika' zabda hovA chatAM te utpAdavyayarUpa pariNAmane sUcavavA mATe nathI ane paryAyArthika nayano viSaya nathI; A parama pAriNAmika bhAva to utpAdavyayanirapekSa ekarUpa che ane dravyArthika nayano viSaya che. [vizeSa mATe samayasAranI 320mI gAthAnI zrI jayasenAcAryadevakRta TIkA juo ane bRhadravyasaMgrahanI 13mI gAthAnI TIkA juo.] 2. A zuddhajJAnacetanApariNAmamAM 'pariNAma' zabda hovA chatAM te utpAdavyayarUpa pariNAmane sUcavavA mATe nathI ane paryAyArthika nayano viSaya nathI; A zuddhajJAnacetanApariNAma to utpAdavyayanirapekSa ekarUpa che ane dravyArthika nayano viSaya che. 3. A niyama te kAraNaniyama che, kemake te samyajJAnadarzanacAritrarUpa kAryaniyamanuM kAraNa che. [kAraNaniyamanA Azraye kAryaniyama pragaTe che.] 4. vilAsa=krIDA; moja; AnaMda.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] cAritramapi nizcayajJAnadarzanAtmakakAraNaparamAtmani avicalasthitireva / zabdasya nirvANakAraNasya viparItaparihArArthatvena sAramiti bhaNitaM bhavati / jIva adhikAra [ 9 asya tu niyama (mArgA) iti viparItavimuktaM ratnatrayamanuttamaM prapadyAham / apunarbhavabhAminyAM samudbhavamanaMgazaM yAmi // 10 // niyamaM mokkhauvAo tassa phalaM havadi paramaNivvANaM / edesiM tinhaM pi ya patteyaparUvaNA hoi // 4 // 2. niyamo mokSopAyastasya phalaM bhavati paramanirvANam / eteSAM trayANAmapi ca pratyekaprarUpaNA mati // 4 // paramAtmAmAM avicaLa sthiti (nizcaLapaNe lIna rahevuM) te ja cAritra che. A jJAna darzanacAritrasvarUpa niyama nirvANanuM 'kA2Na che. te 'niyama' zabdane 'viparItanA parihAra arthe 'sAra' zabda joDavAmAM Avyo che. [have trIjI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM zloka kahevAmAM Ave che :] [zlokArtha H--]e rIte huM viparIta vinAnA (-vikalparahita) anuttamaratnatrayano Azraya karIne muktirUpI strIthI udbhavatA anaMga (-azarIrI, atIndriya, Atmika) sukhane prApta karuM chuM. 10. che niyama mokSopAya, tenuM phaLa parama nirvANa che; vaLI A traNenuM bhedapUrvaka bhinna nirUpaNa hoya che. 4. anvayArtha :--[niyamaH] (ratnatrayarUpa) niyama [mokSopAyaH]mokSano upAya che; [tasya 1. kAraNanA jevuM ja kArya thAya che; tethI svarUpamAM sthiratA karavAno abhyAsa ja kharekhara anaMta kALa sudhI svarUpamAM sthira rahI javAno upAya che. viparIta=viruddha. vyavahAraratnatrayarUpa vikalpone--parAzrita bhAvone--bAtala karIne mAtra nirvikalpa jJAnadarzanacAritrano ja--zudvaratnatrayano ja--svIkAra karavA arthe 'niyama' sAthe 'sAra' zabda joDyo che.] 3. anuttama=jenAthI bIjuM kAMI uttama nathI evuM; sarvottama; sarvazreSTha. 2
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda ratnatrayasya bhedkrnnlkssnnkthnmidm| mokSaH saakssaadkhilkrmprdhvNsnenaasaaditmhaanndlaabhH| pUrvoktanirupacAraratnatrayapariNatistasya mhaanndsyopaayH| api caiSAM jJAnadarzanacAritrANAM trayANAM pratyekaprarUpaNA bhvti| katham, idaM jJAnamidaM darzanamidaM cAritramityanena viklpen| darzanajJAnacAritrANAM lakSaNaM vakSyamANasUtreSu jJAtavyaM bhvti| (maMtrAntA) mokSopAyo bhavati yaminAM zuddharatnatrayAtmA hyAtmA jJAnaM na punaraparaM dRSTiranyA'pi naiva / zIlaM tAvanna bhavati paraM mokSubhiH proktametad buddhvA janturna punarudaraM yAti mAtuH sa bhavyaH // 11 // hartA]tenuM phaLa [paranirvANaM mavati] parama nirvANa che. [ 2]vaLI (bhedakathana dvArA abheda samajAvavA arthe) [teSAM gALa] A TANanuM [pratye prarUpaNA] bheda pADIne juduM juduM nirUpaNa [mavati] hoya che. TIkA :-ratnatrayanA bhedo pADavA viSe ane temanAM lakSaNa viSe A kathana che. samasta karmanA nAzathI sAkSAt meLavAto mahA AnaMdano lAbha te mokSa che. te mahA AnaMdano upAya pUrvokta nirupacAra ratnatrayarUpa pariNati che. vaLI (nirupacAra ratnatrayarUpa abhedapariNatimAM aMtarbhata rahelAM) A traNanuM-jJAna, darzana ane cAritranuM-juduM juduM nirUpaNa hoya che. kaI rIte? A jJAna che, A darzana che, A cAritra che--ema bheda pADIne. (A zAstramAM) je gAthAsUtro AgaLa kahevAze temAM darzanazAnacAritranAM lakSaNa jaNAze. [have cothI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM zloka kahevAmAM Ave che :] [zlokArtha -] munione mokSano upAya zuddharatnatrayAtmaka (zuddharatnatraya pariNatie pariNamelo) AtmA che. jJAna AnAthI koI bIjuM nathI, darzana paNa AnAthI bIjuM nathI ja ane zIla (cAritra) paNa bIjuM nathI.--A, mokSane pAmanArAoe (ahaMtabhagavaMtoe) kahyAM che. A jANIne je jIva mAtAnA udaramAM pharIne Avato nathI, te bhavya che. 11.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] jIva adhikAra [ 11 attAgamatacANaM saddahaNAdo havei sammattaM / vavagayaasesadoso sayalaguNappA have atto||5|| AptAgamatattvAnAM zraddhAnAdbhavati samyaktvam / vyapagatAzeSadoSaH sakalaguNAtmA bhvedaaptH||5|| vyavahArasamyaktvasvarUpAkhyAnametat / AptaH shNkaarhitH| zaMkA hi sklmohraagdvessaadyH| AgamaH tanmukhAravindavinirgatasamastavastuvistArasamarthanadakSaH cturvcnsNdrbhH| tattvAni ca bahistattvAntastattvaparamAtmatattvabhedabhinnAni athavA jIvAjIvAtravasaMvaranirjarAbandhamokSANAM bhedAtsaptadhA bhavanti / teSAM samyakzraddhAnaM vyvhaarsmyktvmiti| (gA) bhavabhayabhedini bhagavati bhavataH kiM bhaktiratra na smsti| tarhi bhavAmbudhimadhyagrAhamukhAntargato bhavasi // 12 // re ! Apta AgamatattvanI zraddhAthI samakita hoya che; niHzeSadoSavihIna je guNasakaLamaya te Apta che. 5. anvayArtha -[mAtA-tattAnA] Apta, Agama ane tattvonI [zraddhAnA] zraddhAthI [sarvatvama] samyaktva[mati] hoya che; [capAtAzeSatoSaH] jenA azeSa (samasta) doSo dUra thayA che evo je [savanaguNAtmA] sakaLaguNamaya puruSa [gAta: bha] te Apta che. TIkA -A, vyavahArasamyakatvanA svarUpanuM kathana che. Apta eTale zaMkArahita zaMkA eTale sakaLa moharAgadveSAdika (doSo). Agama eTale AptanAmukhAraviMdamAMthI nIkaLelI,samastavastuvistAranuM sthApana karavAmAM samartha evI catura vacanaracanA. tattvo bahi:tattva ane aMta:tattvarUpa paramAtmatattva evA (be) bhedovALAM che athavAjIva, ajIva, Asava, saMvara, nirjarA,baMdhaane mokSa evA bhedone lIdhe sAtaprakAranAM che. temanuM (-AptanuM, AgamanuM ane tattvanuM) samyaka zraddhAnate vyavahArasamyaktvache. [have pAMcamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM zloka kahevAmAM Ave che ] [zlokArtha -]bhavanA bhayane bhedanArA A bhagavAna pratye zuM tane bhakti nathI?
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda chuhataNhabhIruroso rAgo moho ciMtA jarA rujA miccuu| sedaM kheda mado rai vimhiyaNiddA jnnubvego||6|| kSudhA tRSNA bhayaM roSo rAgo mohazcintA jarA rujA mRtyuH| svedaH khedo mado ratiH vismayanidre jnmodvegau||6|| assttaadshdosssvruupaakhyaanmett| asAtAvedanIyatIvramaMdaklezakarI kssudhaa| asAtAvedanIyatIvratIvrataramaMdamaMdatarapIDayA samupajAtA tRssaa| ihalokaparalokAtrANAguptimaraNavedanAkasmikabhedAt saptadhA bhavati bhym| krodhanasya puMsastIvrapariNAmo rossH| rAgaH prazasto'prazastazca; daanto tuM bhavasamudranI madhyamAM rahelA magaranA mukhamAM che. 12. bhaya, roSa, rAga, kSudhA, tRSA, mada, moha, ciMtA, janma ne rati, roga, nidrA, sveda, kheda, jarAdi doSa aDhAra che. 6. anvayArtha -[sudhA] kSudhA, [zMT] tRSA, [] bhaya, ziSa:] roSa (krodha), [2] rAga, [modaH] moha, [vittA] citA, [] jarA, [jhA] roga, [mRtyuH] mRtyu, [a] sveda (parasevo), [] kheda, [maH] mAda, ritiH] rati, [vismayana] vismaya, nidrA, [ganoThe] janma ane uddega (-A aDhAra doSa che). TIkA -A, aDhAra doSanA svarUpanuM kathana che. (1) azAtAvedanIya saMbaMdhI tIvra athavA maMda klezanI karanArI te kSudhA che (arthAt viziSTa-khAsa prakAranA-azAtAvedanIya karmanA nimitte thatI je viziSTa zarIraavasthA tenA upara lakSa jaIne mohanIya karmanA nimitte thatuM je khAvAnI icchArUpa duHkha te kSudhA che). (2) azAtAvedanIya saMbaMdhI tIvra, tIvratara (-vadhAre tIvra), maMda athavA maMdatara pIDAthI UpajatI te tRSA che (arthAt viziSTa azAtAvedanIya karmanA nimitte thatI je viziSTa zarIraavasthA tenA upara lakSa jaIne mohanIya karmanA nimitte thatuM je pIvAnI icchArUpa du:kha te tRSA che). (3) A lokano bhaya, paralokano bhaya, arakSAbhaya, aguptibhaya, maraNabhaya, vedanAbhaya ane akasmAtabhaya ema bhaya sAta prakAre che. (4) krodhI puruSano tIvra pariNAma te roSa che. (5) rAga prazasta ane
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra [ 13 zIlopavAsagurujanavaiyAvRttyAdisamudbhavaH prazastarAgaH, strIrAjacaurabhaktavikathAlApAkarNanakautUhalapariNAmo hyprshstraagH| cAturvarNyazramaNasaMghavAtsalyagato mohaH prazasta itaro'prazasta ev| cintanaM dharmazuklarUpaM prshstmitrdprshstmev| tiryaGmAnavAnAM vayaHkRtadehavikAra eva jraa| vAtapittazleSmaNAM vaiSamyasaMjAtakalevaravipIDaiva rujaa| sAdisanidhanamUrtendriyavijAtIyanaranArakAdivibhAvavyaMjanaparyAyavinAza eva mRtyurityuktH| azubhakarmavipAkajanitazarIrAyAsasamupajAtapUtigaMdhasambandhavAsanAvAsitavArbindusaMdohaH svedH| aniSTalAbhaH khedH| sahajacaturakavitvanikhilajanatAkarNAmRtasyaMdisahajazarIrakulabalaizvaryerAtmAhaMkArajanano mdH| manojJeSu vastuSu paramA prItireva rtiH| paramasamarasIbhAva aprazasta hoya che; dAna, zIla, upavAsa tathA gurujanonI vaiyAvRtya vageremAM utpanna thato te prazasta rAga che ane strI saMbaMdhI, rAjA saMbaMdhI, cora saMbaMdhI tathA bhojana saMbaMdhI vikathA kahevAnA ne sAMbhaLavAnA kautuhalapariNAma te aprazasta rAga che. (6) *cAra prakAranA zramaNasaMgha pratye vAtsalya saMbaMdhI moha te prazasta che ane te sivAyano moha aprazasta ja che. (7) dharmarUpa tathA zukalarUpa ciMtana (-ciMtA, vicAra) prazasta che ane te sivAyanuM (ArtarUpa tathA raudrarUpa ciMtana) aprazasta ja che. (8) tiryaMco tathA manuSyone vayakRta dehavikAra (vayane lIdhe thatI zarIranI jIrNa avasthA) te ja jarA che. (9) vAta, pitta ane kaphanI viSamatAthI utpanna thatI kalevara (zarIra) saMbaMdhI pIDA te ja roga che. (10) sAdinidhana, mUrta indriyovALA, vijAtIya naranArakAdi vibhAvavyaMjanaparyAyano je vinAza tene ja mRtyu kahevAmAM AvyuM che. (11) azubha karmanA vipAkathI janita, zArIrika zramathI utpanna thato, je durgadhanA saMbaMdhane lIdhe kharAba vAsavALA jaLabiMduono samUha te sveda che. (12) aniSTanI prApti (arthAtu. koI vastu aniSTa lAgavI) te kheda che. (13) sarva janatAnA (-janasamAjanA) karNamAM amRta reDatA sahaja catura kavitvane lIdhe, sahaja (suMdara) zarIrane lIdhe, sahaja (uttama) kuLane lIdhe, sahaja baLane lIdhe tathA sahaja aizvaryane lIdhe AtmAmAM je ahaMkAranI utpatti te mada che. (14) manojJa (manapasaMda) vastuomAM parama prIti te ja rati che. zramaNanA cAra prakAra A pramANe che : (1) RSi, (2) muni, (3) yati ane (4) aNagAra. RddhivALA zramaNa te RSi che; avadhijJAna, mana:paryayajJAna athavA kevaLajJAnavALA zramaNa te muni che; upazamaka athavA kSapaka zreNimAM ArUDha zramaNa te yati che; ane sAmAnya sAdhu te aNagAra che. A pramANe cAra prakArano zramaNa saMgha che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda bhAvanAparityaktAnAM kvacidapUrvadarzanAdvismayaH / kevalena zubhakarmaNA kevalenAzubhakarmaNA, mAyayA, zubhAzubhamizreNa devanArakatiryaGmanuSyaparyAyeSUtpattirjanma / darzanAvaraNIyakarmodayena pratyastamitajJAnajyotireva nidrA / iSTaviyogeSu viklavabhAva evodvegaH / ebhirmahAdoSairvyAptAstrayo lokAH / etairvinirmukto vItarAgasarvajJa iti / (15) 52ma samarasIbhAvanI bhAvanA rahita jIvone (parama samatAbhAvanA anubhava rahita jIvone) kyAreka pUrve nahi joyeluM jovAne lIdhe thato bhAva te vismaya che. (16) kevaLa zubha karmathI devaparyAyamAM je utpatti, kevaLa azubha karmathI nA2kaparyAyamAM je utpatti, mAyAthI tiryaMcaparyAyamAM je utpatti ane zubhAzubha mizra karmathI manuSyaparyAyamAM je utpatti, te janma che. (17) darzanAvaraNIya karmanA udayathI jemAM jJAnajyoti asta thaI jAya che te ja nidrA che. (18) iSTanA viyogamAM viklavabhAva (gabharATa) te ja udvega che..--A (aDhAra) mahA doSothI traNa loka vyApta che. vItarAga sarvajJa A doSothI vimukta che. [vItarAga sarvajJane dravyabhAva ghAtikarmono abhAva hovAthI temane bhaya, roSa, rAga, moha, zubhAzubha ciMtA, kheda, mada, rati, vismaya, nidrA tathA udvega kyAMthI hoya? vaLI temane samudra jeTalA zAtAvedanIyakarmodaya madhye biMdu jeTalo azAtA vedanIyakarmodaya varte che te, mohanIyakarmanA taddana abhAvamAM, lezamAtra paNa kSudhA ke tRSAnuM nimitta kacAMthI thAya? na ja thAya; kAraNa ke game teTaluM azAtAvedanIyakarma hoya topaNa mohanIyakarmanA abhAvamAM du:khanI lAgaNI hoI zake nahi, to pachI ahIM to jyAM anaMtaguNA zAtAvedanIyakarma madhye alpamAtra (-avidyamAna jevuM) azAtAvedanIyakarma varte che tyAM kSudhAtRSAnI lAgaNI cAMthI hoya? kSudhASAnA sadbhAvamAM anaMta sukha, anaMta vIrya vage2e kyAMthI saMbhave? Ama vItarAga sarvajJane kSudhA (tathA tRSA) nahi hovAthI temane kavalAhAra paNa hoto nathI. kavalAhAra vinA paNa temane (anya manuSyone asaMbhavita evAM,)sugaMdhita, surasavALAM, saptadhAturahita paramaudArika zarIrarUpa nokarmAhA2ne yogya, sUkSma pudgalo pratikSaNa Ave che ane tethI zarIrasthiti rahe che. vaLI pavitratAne ane puNyane evo saMbaMdha hoya che arthAt ghAtikarmonA abhAvane ane bAkI rahelAM aghAtikarmone evo sahaja saMbaMdha hoya che ke vItarAga sarvajJane te bAkI rahelAM aghAtikarmonA phaLarUpa paramaudArika zarIramAM jarA, roga ane parasevo hotAM nathI.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 15 kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra tathA vo "so dhammo jattha dayA so vi tavo visayaNiggaho jtth| dasaaThThadosarahio so devo Natthi sNdeho||" tathA coktaM zrIvidyAnaMdasvAmibhiH (mAsinI) "abhimataphalasiddherabhyupAyaH subodhaH sa ca bhavati suzAstrAttasya cotpattirAptAt / iti bhavati sa pUjyastatprasAdAtprabuddhaiH na hi kRtamupakAraM sAdhavo vismrnti||" tathA di- vaLI kevaLI bhagavAnane bhavAMtaramAM utpattinA nimittabhUta zubhAzubha bhAvo nahi hovAthI temane janma hoto nathI; ane je dehaviyoga pachI bhavAMtaraprAptirUpa janma thato nathI te dehaviyogane maraNa kahevAtuM nathI. A rIte vItarAga sarvajJa aDhAra doSa rahita che.] e ja rIte (anya zAstramAM gAthA dvArA) kADe che ke - [gAthArtha -] te dharma che jayAM dayA che, te tapa che jyAM viSayono nigraha che, te deva che je aDhAra doSa rahita che; A bAbatamAM saMzaya nathI.' vaLI zrI vidyAnaMdasvAmIe (zloka dvArA) kahyAM che ke :- [zlokArtha -] iSTa phaLanI siddhino upAya subodha che (arthAt muktinI prAptino upAya samyajJAna che), subodha suzAssAthI thAya che, suzAsrAnI utpatti AptathI thAya che, mATe temanA prasAdane lIdhe Apta puruSa budhajano vaDe pUjavAyogya che (arthAt mukti sarvajJadevanI kRpAnuM phaLa hovAthI sarvazadeva jJAnIo vaDe pUjanIya che), kema ke karelA upakArane sAdhu puruSo (sajajano) bhUlatA nathI.'' vaLI (chaThThI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka dvArA sarvajJa bhagavAna zrI neminAthanI stuti kare che) :
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (mAninI) zatamakhazatapUjyaH prAjyasaddhodharAjyaH smaratirasuranAthaH praastdussttaaghyuuthH| padanatavanamAlI bhavyapadmAMzumAlI dizatu zamanizaM no nemiraanndbhuumiH||13|| Nissesadosarahio kevlnnaannaaiprmvibhvjudo| so paramappA uccai tavivarIo Na prmppaa||7|| niHzeSadoSarahitaH kevljnyaanaadiprmvibhvyutH| sa paramAtmocyate tadviparIto na paramAtmA // 7 // tIrthaMkaraparamadevasvarUpAkhyAnametat / AtmaguNaghAtakAni ghAtikarmANi jJAnadarzanAvaraNAntarAyamohanIyakarmANi, teSAM [zlokArtha -] je so indrothI pUjAya che, jemanuM saddhodharUpI (samyajJAnarUpI) rAjaya vizALa che, kAmavijayI (laukAMtika) devonA je nAtha che, duSTa pAponA samUhano jemaNe nAza karyo che, zrI kRSNa jemanAM caraNomAM namyA che, bhavyakamaLanA je sUrya che (arthAt bhavyorUpI kamaLone vikasAvavAmAM je sUrya samAna che), te AnaMdabhUmi neminAtha (-AnaMdanA sthAnarUpa neminAtha bhagavAna) amane zAzvata sukha Apo. 13. sau doSa rahita, anaMtajJAnadegAdi vaibhavayukta je, paramAtma te kahevAya, taviparIta nahi paramAtmA che. 7. anvayArtha:-[niHzeSoSarahita ] (evA) niHzeSa doSathI je rahita che ane [svarNajJAnAviparavimavayutaH] kevaLajJAnAdi parama vaibhavathI je saMyukta che, [] te [paramAtmA 3] paramAtmA kahevAya che; [taviparItaH] tenAthI viparIta [paramAtmA na] te paramAtmA nathI. TIkA -A, tIrthaMkara paramadevanA svarUpanuM kathana che. AtmAnA guNono ghAta karanArAM ghAtikarmo--jJAnAvaraNIyakarma, darzanAvaraNIyakarma, aMtarAyakarma ane mohanIyakarma--che; temano niravazeSapaNe pradhvaMsa karyo hovAthI (-kAMI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra niravazeSeNa pradhvaMsanAnniHzeSadoSarahitaH athavA pUrvasUtropAttASTAdazamahAdoSanirmUlanAnniHsakalavimalakevalabodhakevaladRSTiparamavItarAgAtmakAnandAdyaneka zeSadoSanirmukta ityuktaH / ityuktaH / vibhvsmRddhH| yastvevaMvidhaH trikAlanirAvaraNanityAnandaikasvarUpanijakAraNaparamAtmabhAvanotpannakAryaparamAtmA sa eva bhagavAn arhan paramezvaraH / viparItaguNAtmakAH sarve devAbhimAnadagdhA api saMsAriNa ityarthaH / asya bhagavataH paramezvarasya tathA coktaM zrIkundakundAcAryadevaiH - ke : "tejo diTThI NANaM iDDI sokkhaM taheva tihuvaNapahANadaiyaM mAhappaM jassa so bAkI rAkhyA vinA nAza karyo hovAthI) je 'niHzeSadoSarahita' che athavA pUrva sUtramAM (chaThThI gAthAmAM) kahelA aDhAra mahAdoSone nirmULa karyA hovAthI je 'niHzeSadoSarahita' kahevAmAM AvyA che ane je sakaLavimaLa (-sarvathA nirmaLa) kevaLajJAnakevaLadarzana, paramavItarAgAtmaka AnaMda ityAdi aneka vaibhavathI samRddha' che, evA je 5ramAtmA--eTale ke trikALanirAvaraNa, 'nityAnaMdaekasvarUpa nija kAraNaparamAtmAnI bhAvanAthI utpanna kArya5ramAtmA, te ja bhagavAna arhat paramezvara che. A bhagavAna paramezvaranA guNothI viparIta guNovALA badhA (devAbhAso), bhale devapaNAnA abhimAnathI dagdha hoya topaNa, saMsArI che.--Ama (A gAthAno) artha che. evI ja rIte (bhagavAna) zrI kuMdakuMdAcAryadeve (pravacanasAranI gAthAmAM) kahyAM che -- IsariyaM / ariho // " 1. [ 17 [gAthArtha :--] teja (bhAmaMDaLa), darzana (kevaLadarzana), jJAna (kevaLajJAna), Rddhi (samavasaraNAdi vibhUti), saukhya (anaMta atIndriya sukha), (indrAdika paNa dAsapaNe varte evuM) aizvarya, ane (traNa lokanA adhipationA vallabha hovArUpa) tribhuvana nityAnaMdaekasvarUpa=nitya AnaMda ja jenuM eka svarUpa che evA. [kA2Napa2mAtmA traNe kALe Ava2Narahitacheane nityaAnaMdajatenuM ekasvarUpache.darekaAtmAzaktiapekSAenirAvaraNa ane AnaMdamaya ja che tethI dareka AtmA kAraNaparamAtmA che; je kA2Napa2mAtmAne bhAve che--teno ja Azraya kare che, te vyaktiapekSAe nirAvaraNa ane AnaMdamaya thAya che arthAt kAryapa2mAtmA thAya che. zaktimAMthI vyakti thAya che, mATe zakti kA2Na che ane vyakti kArya che. Ama hovAthI zaktirUpapa2mAtmAnekA2Napa2mAtmAkahevAyacheane vyaktaparamAtmAnekAryapa2mAtmAkahevAyache.] 2. juo zrI pravacanasAra, dvitIya AvRtti, pAnuM 119. 3
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda tathA coktaM zrImadamRtacandrasUribhiH (zArdUttavikrIDita) "kAntyaiva snapayanti ye dazadizo dhAmnA nirundhanti ye dhAmoddAmamahasvinAM janamano muSNanti rUpeNa ye| divyena dhvaninA sukhaM zravaNayoH sAkSAtkSaranto'mRtaM vanyAste'STasahasralakSaNadharAstIrthezvarAH suuryH||" tathA di- (FttinI) jagadidamajagacca jJAnanIreruhAntabhramaravadavabhAti prasphuTaM yasya nityam / tamapi kila yaje'haM nemitIrthakarezaM jalanidhimapi dorthyAmuttarAmyU vIcim // 14 // pradhAnavallabhapaNuM-AvuM jemanuM mAhAbhya che, te ahaMta che." vaLI e ja rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (AtmakhyAtinA 24mA zlokamAM-kaLazamAM) kahyaDe che ke - [zlokArtha :-] jeo kAntithI daze dizAone dhue che-nirmaLa kare che, jeo teja vaDe atyaMta tejasvI sUryAdikanA tejane DhAMkI de che, jeo rUpathI janonAM mana harI le che, jeo divyadhvani vaDe (bhavyonA) kAnomAM jANe ke sAkSAt amRta varasAvatA hoya evuM sukha utpanna kare che ane je o eka hajAra ne ATha lakSaNo ne dhAraNa kare che, te tIrthakarasUrio vaMdya che.'' vaLI (sAtamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka dvArA zrI neminAtha tIrthakaranI stuti kare che) : [zlokArtha :-]jema kamaLanI aMdara bhramara samAI jAya che tema jemanA jJAnakamaLamAM A jagata tema ja ajagata (-loka tema ja aloka) sadA spaSTapaNe samAI jAya che-- jaNAya che, te neminAtha tIrthaMkarabhagavAnane huM kharekhara pUchuM chuM ke jethI UMcA taraMgovALA samudrane paNa (-dustara saMsArasamudrane paNa) be bhujAothI tarI jAuM. 14.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] jIva adhikAra [ 19 tassa muhuggadavayaNaM puvAvaradosavirahiyaM suddhaM / Agamamidi parikahiyaM teNa du kahiyA havaMti tcctthaa||8|| tasya mukhodgatavacanaM pUrvAparadoSavirahitaM zuddham / Agamamiti parikathitaM tena tu kathitA bhavanti tttvaarthaaH||8|| paramAgamasvarUpAkhyAnametat / tasya khalu paramezvarasya vadanavanajavinirgatacaturavacanaracanAprapaJcaH pUrvAparadoSarahitaH, tasya bhagavato rAgAbhAvAt pApasUtravaddhiMsAdipApakriyAbhAvAcchuddhaH paramAgama iti prikthitH| tena paramAgamAmRtena bhavyaiH zravaNAJjalipuTapeyena muktisundarImukhadarpaNena saMsaraNavArinidhimahAvartanimagnasamastabhavyajanatAdattahastAvalambanena sahajavairAgyaprAsAdazikharazikhAmaNinA akSuNNamokSaprAsAdaprathamasopAnena smarabhogasamudbhUtAprazastarAgAGgAraiH paramAtmavANI zuddha ne pUrvApare nirdoSa je, te vANIne Agama kahI; teNe kahyA tattvArthane. 8. anvayArtha -[tI muvAtavAnI temanA mukhamAMthI nIkaLelI vANI ke je [pUrvAparavoSavirahita zuddha] pUrvApara doSa rahita (-AgaLapAchaLa virodha rahita) ane zuddha che, tene [gAmam ti parithita] Agama kahela che; [tana tu] ane teNe [tattvArthI:] tattvArtho [fthatA ma7i] kahyAA che. TIkA :-A, paramAgamanA svarUpanuM kathana che. te (pUrvokta) paramezvaranA mukhakamaLamAMthI nIkaLela catura vacanaracanAno vistAra- ke je "pUrvApara doSa rahita che ane te bhagavAnane rAgano abhAva hovAthI pApasUTAnI mAphaka hiMsAdi pApakriyAzUnya hovAthI "zuddha che te-paramAgama kahevAmAM Avela che. te paramAgame-ke je (paramAgama) bhavyoe karNarUpI aMjalithI (khobAthI) pIvAyogya amRtache, je muktisuMdarInA mukhanuM darpaNa che (arthAt je paramAgama muktinuM svarUpa darzAve che), je saMsArasamudranA mahAvamaLamAM nimagna samasta bhavyajanone hastAvalaMbana (hAthano Teko) Ape che, je sahaja vairAgyarUpI mahelanA zikharano *zikhAmaNi che, je kadI nahi joyelA * zikhAmaNi = Toca uparanuM ratna; cUDAmaNi; kalagInuM ratna. (paramAgama sahaja vairAgyarUpI mahelanA | zikhAmaNi samAna che, kAraNa ke paramAgamanuM tAtparya sahaja vairAgyanI utkRSTatA che.)
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda pacyamAnasamastadInajanatAmahatklezanirnAzanasamarthasajalajaladena kathitAH khalu sapta tattvA nava pdaarthaashceti| tathA coktaM zrIsamantabhadrasvAmibhiH (gAryA) " anyUnamanatiriktaM yAthAtathyaM vinA ca viparItAt / niHsandehaM veda yavAdustajJAnamA'minaH / '' (rinI) lalitalalitaM zuddhaM nikhila bhavinAmetatkarNAmRtaM bhavaparibhavAraNyajvAlitviSAM nirvANakAraNakAraNaM jinasadvacaH / prazame jalaM pratidinamahaM vande vandyaM sadA jinayogibhiH // 15 // (-ajANyA, ananubhUta, jenA upara pote pUrve kadI gayelo nathI evA) mokSamahelanuM prathama pagathiyuM che ane je kAmabhogathI utpanna thatA aprazasta rAgarUpa aMgArAo vaDe zekAtA samasta dIna janonA mahAklezano nAza karavAmAM samartha sajaLa megha (-pANIbhareluM vAdaLuM) che, teNe--kharekhara sAta tattvo tathA nava padArtho kahyAM che. evI ja rIte (AcAryadeva) zrI samaMtabhadrasvAmIe (ratnakadaMDazrAvakAcAramAM 42mA zloka dvArA) kahyaDaM che ke -- ''[zlokArtha :--] je nyUnatA vinA, adhikatA vinA, viparItatA vinA yathAtatha vastusvarUpane niHsaMdehapaNe jANe che tene AgamIo jJAna (samyajJAna) kahe che.'' [have AThamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka dvArA jinavANIne--jinAgamane vaMdana kare che:] [zlokArtha :--] je (jinavacana) lalitamAM lalita che, je zuddha che, je nirvANanA kAraNanuM kAraNa che, je sarva jIvonA karNone amRta che, je bhavabhavarUpI araNyanA ugra dAvAnaLane zamAvavAmAM jaLa che ane je jaina yogIo vaDe sadA vaMgha che, te A jinabhagavAnanAM sacanane (samyak jinAgamane) huM pratidina vaMduM chuM. 15. 1. AgamIo = AgamavaMto; AgamanA jANanArAo. 2. lalitamAM lalita = atyaMta prasannatA upajAve evAM; atizaya manoha2.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra [ 21 jIvA poggalakAyA dhammAdhammA ya kAla AyAsaM / taccatthA idi bhaNidA NANAguNapajjaehiM saMjuttA // 9 // che. jIvAH pudgalakAyA dharmAdharmau ca kAla AkAzam / tattvArthA iti bhaNitAH nAnAguNaparyAyaiH saMyuktAH // 9 // sparzanarasanaghrANacakSuHzrotramanovAkkAyAyurucchvAsaniHzvAsAbhidhAnairdazabhiH prAgaiH jIvati jIviSyati jIvitapUrvo vA jIvaH / saMgrahanayo'yamuktaH / nizcayena bhAvaprANadhAraNAjjIvaH / vyavahAreNa dravyaprANadhAraNAjjIvaH / zuddhasadbhUtavyavahAreNa kevalajJAnAdizuddhaguNAnAmAdhArabhUtatvAtkAryazuddhajIvaH / azuddhasadbhUtavyavahAreNa mtijnyaanaadivibhaavgunnaanaamaadhaarbhuuttvaadshuddhjiivH| zuddhanizcayena sahajajJAnAdiparamasvabhAvaguNAnAmAdhArabhUtatvAt atra SaNNAM dravyANAM pRthakpRthak nAmadheyamuktam / anvayArtha :--[IvAH] jIvo, [purvAnAyAH] pudgalakAyo, [dharmAdharmo] dharma, adharma, [tiH] kALa, [va] ane [JAzam] AkAza----tattvArthaH rUti maLitAH] e tattvArtho kahyA che, ke jeo [nAnAthuLaparyAyaH saMyutttAH] vividha guNaparyAyothI saMyukta che. TIkA :--ahIM (A gAthAmAM), cha dravyonAM pRthak pRthak nAma kahevAmAM AvyAM jIvadravya, pudgala, kALatemaja Abha, dharma, adharma--e bhAkhyA jine tattvArtha, guNaparyAya vividha yukta je. 9. sparzana, rasana, prANa, cakSu, zrotra, mana, vacana, kAya, Ayu ane zvAsocchvAsa nAmanA daza prANothI (saMsA2dazAmAM) je jIve che, jIvaze ane pUrve jIvato hato te 'jIva' che.--A saMgrahanaya kahyo. nizcayathI bhAvaprANa dhAraNa karavAne lIdhe 'jIva' che. vyavahArathI dravyaprANa dhAraNa karavAne lIdhe 'jIva' che. zuddhasadbhUtavyavahArathI kevaLajJAnAdi zuddhaguNono AdhAra hovAne lIdhe '*kAryazuddha jIva' che. azuddhasadbhUta vyavahArathI matijJAnAdi vibhAvaguNono AdhAra hovAne lIdhe azuddha jIva' che. dareka jIva zaktiapekSAe zuddha che arthAt sahajajJAnAdika sahita che tethI dareka jIva 'kAraNazuddha jIva' che; je kAraNazuddha jIvane bhAve che--teno ja Azraya kare che, te vyaktiapekSAe
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 2 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda kaarnnshuddhjiivH| ayaM cetnH| asya cetngunnaaH| aymmuurtH| asyaamuurtgunnaaH| ayaM shuddhH| asya shuddhgunnaaH| aymshuddhH| asyaashuddhgunnaaH| pryaayshc| tathA galanapUraNasvabhAvasanAthaH pudglH| zvetAdivarNAdhAro muurtH| asya hi muurtgunnaaH| aymcetnH| asyaacetngunnaaH| svabhAvavibhAvagatikriyApariNatAnAM jIvapudgalAnAM svabhAvavibhAvagatihetuH dhrmH| svabhAvavibhAvasthitikriyApariNatAnAM teSAM sthitiheturdhrmH| paMcAnAmavakAzadAna zuddhanizcayathI sahajajJAnAdi paramasvabhAvaguNono AdhAra hovAne lIdhe *kAraNazuddha jIva che. A (jIva) cetana che; AnA (-jIvanA) cetana guNo che. A amUrta che; AnA amUrta guNo che. A zuddha che; AnA zuddha guNo che. A azuddha che; AnA azuddha guNo che. paryAya paNa e pramANe che. vaLI, je galanapUraNasvabhAva sahita che (arthAt chUTA paDavAnA ane bhegA thavAnA svabhAvavALuM che) te pudgala che. A (pugala) zretAdi varNonA AdhArabhUta mUrta che; AnA mUrta guNo che. A acetana che; AnA acetana guNo che. 1svabhAvagatikriyArUpe ane vibhAvagatikriyArUpe pariNata jIvapudgalone svabhAvagatinuM ane vibhAvagatinuM nimitta te dharma che. svabhAvasthitikriyArUpe ane vibhAvasthitikriyArUpe pariNata jIvapudgalone sthitinuM zuddha (-kevaLajJAnAdi sahita) thAya che arthAt "kAryazuddha jIva' thAya che. zaktimAMthI vyakti thAya che, mATe zakti kAraNa che ane vyakti kArya che. Ama hovAthI zaktirUpa zuddhatAvALA jIvane kAraNa zuddha jIva kahevAya che ane vyakta zuddhatAvALA jIvane kAryazuddha jIva kahevAya che. [kAraNa zuddha eTale kAraNa apekSAe zuddha arthAt zakti apekSAe zuddha. kAryazuddha eTale kAryaapekSAe zuddha arthAt vyakti apekSAe zuddha.] 1. caudamA guNasthAnanA aMte jIva UrdhvagamanasvabhAvathI lokAMte jAya te jIvanI svabhAvagatikriyA che ane saMsArAvasthAmAM karmanA nimitte gamana kare te jIvanI vibhAvagatikriyA che. eka chUTo paramANu gati kare te pudgalanI svabhAvagatikriyA che ane pudgalaskaMdha gamana kare te pugalanI (skaMdhamAMnA dareka paramANunI) vibhAvagatikriyA che. A svAbhAvika tema ja vaibhAvika gatikriyAmAM dharmadravya nimittamAtra che. 2. siddhadazAmAM jIva sthira rahe te jIvanI svAbhAvika sthitikriyA che ane saMsAradazAmAM sthira rahe te jIvanI vaibhAvika sthitikriyA che. ekalo paramANu sthira rahe te pulanI svAbhAvika sthitikriyA che ane skaMdha sthira rahe te pugalanI (-skaMdhamAMnA dareka paramANunI) vaibhAvika sthitikriyA che. A jIvapudgalanI svAbhAvika tema ja vaibhAvika sthitikriyAmAM adharmadravya nimitta mAtra che.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra [ 2 3 lkssnnmaakaashm| paMcAnAM vartanAhetuH kaalH| caturNAmamUrtAnAM zuddhaguNAH, paryAyAzcaiteSAM tthaavidhaashc| (matinI) iti jinapatimArgAmbhodhimadhyastharatnaM dyutipaTalajaTAlaM taddhi SaDdravyajAtam / hRdi sunizitabuddhibhUSaNArthaM vidhatte sa bhavati prmshriikaaminiikaamruupH||16|| jIvo uvaogamao uvaogo NANadaMsaNo hoi| NANuvaogo duviho sahAvaNANaM vihAvaNANaM ti||10|| (-svabhAvasthitinuM ane vibhAvasthitinuM) nimitta te adharma che. (bAkInAM) pAMca dravyone avakAzadAna (-avakAza devo te) jenuM lakSaNa che te AkAza che. (bAkInAM) pAMca dravyone vartamAnuM nimitta te kALa che. (jIva sivAyanAM) cAra amUrta dravyonA zuddha guNo che; temanA paryAyo paNa tevA (zuddha ja) che. [have navamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka dvArA cha dravyanI zraddhAnuM phaLa varNave che:] [zlokArtha :-] e rIte te padravyasamUharUpI ratnane--ke je (ratna) tejanA aMbArane lIdhe kiraNovALuM che ane je jinapatinA mArgarUpI samudranA madhyamAM raheluM che tene-je tIkSNa buddhivALo puruSa hRdayamAM bhUSaNArthe (zobhA mATe) dhAraNa kare che, te puruSa paramazrIrUpI kAminIno vallabha thAya che (arthAt je puruSa aMtaraMgamAM cha dravyanI yathArtha zraddhA kare che, te muktilakSmIne vare che). 16. upayogamaya che jIva ne upayoga darzanazAna che; jJAnopayoga svabhAva tema vibhAvarUpa dvividha che. 10.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda jIva upayogamayaH upayogo jJAnadarzanaM bhvti| jJAnopayogo dvividhaH svabhAvajJAnaM vibhaavjnyaanmiti||10|| atropyoglkssnnmuktm| AtmanazcaitanyAnuvartI pariNAmaH sa upyogH| ayaM dhrmH| jIvo dhrmii| anayoH sambandhaH prdiipprkaashvt| jJAnadarzanavikalpenAsau dvividhH| atra jJAnopayogo'pi svabhAvavibhAvabhedAd dvividho bhvti| iha hi svabhAvajJAnam amUrtam avyAbAdham atIndriyam avinshvrm| tacca kAryakAraNarUpeNa dvividhaM bhvti| kAryaM tAvat sklvimlkevljnyaanm| tasya kAraNaM paramapAriNAmikabhAvasthitatrikAlanirupAdhirUpaM sahajajJAnaM syAt / kevalaM vibhAvarUpANi jJAnAni trINi kumatikuzrutavibhaGgabhAji bhvnti| eteSAm upayogabhedAnAM jJAnAnAM bhedo vakSyamANasUtrayoddhayorboddhavya iti| anvayArtha :-nivaH] jI vA [upayogamaH] upayogamaya che. [3payo] upayoga [jJAnavarzana mavati] jJAna ane darzana che. [jJAnopayoH vigha:] jJAnopayoga be prakArano che : [svamAvajJAna] svabhAvajJAna ane [vimAvajJAnam ti] vibhAvajJAna. TIkA :-ahIM (A gAthAmAM) upayoganuM lakSaNa kahyarDa che. AtmAno caitanya anuvartI (caitanyane anusarIne vartanAro) pariNAma te upayoga che. upayoga dharma che, jIva dharmI che. dIpaka ane prakAzanA jevo emano saMbaMdha che. jJAna ane darzananA bhedathI A upayoga be prakArano che (arthAt upayoganA be prakAra che : jJAnopayoga ane darzanopayoga). AmAM jJAnopayoga paNa svabhAva ane vibhAvanA bhedane lIdhe be prakArano che (arthAt jJAnopayoganA paNa be prakAra che : svabhAva jJAnopayoga ane vibhAvajJAnopayoga). temAM svabhAvajJAna amUrta, avyAbAdha, atIndriya ane avinAzI che; te paNa kArya ane kAraNarUpe be prakAranuM che (arthAt svabhAvajJAnanA paNa be prakAra che : kAryasvabhAvajJAna ane kAraNasvabhAvajJAna). kArya to sakaLavimaLa (sarvathA nirmaLa) kevaLajJAna che ane tenuM kAraNa parama pAriNAmikabhAve raheluM trikALanirupAdhirUpa sahajajJAna che. kevaLa vibhAvarUpa jJAno traNa che : kumati, kuzruta ane vibhaMga. A upayoganA bhedarUpa jJAnanA bhedo, have kahevAmAM AvatAM be sUtro dvArA (11 ne 12mI gAthA dvArA) jANavA.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra [ 25 (mAninI) atha sakalajinoktajJAnabhedaM prabuddhavA parihataparabhAvaH svasvarUpe sthito yH| sapadi vizati yattacciccamatkAramAtraM sa bhavati prmshriikaaminiikaamruupH||17|| kevalamiMdiyarahiyaM asahAyaM taM sahAvaNANaM ti| saNNANidaraviyappe vihAvaNANaM have duvihN||11|| [bhAvArtha :-caitanyAnuvidhAyI pariNAma te upayoga che. upayoga be prakArano che : (1) jJAnopayoga ane (2) darzanopayoga. jJAnopayoganA paNa be prakAra che : (1) svabhAvajJAnopayoga ane (2) vibhAvajJAnopayoga.svabhAvajJAnopayoga paNa be prakArano che : (1) kAryasvabhAvajJAnopayoga (arthAt kevaLajJAnopayoga) ane (2) kAraNasvabhAva jJAnopayoga (arthAtu *sahajajJAnopayoga). vibhAvajJAnopayoga paNa be prakArano che : (1) samyak vibhAvajJAnopayoga ane (2) mithyA vibhAvajJAnopayoga (arthAt kevaLa vibhAvajJAnopayoga). samyak vibhAvajJAnopayoganA cAra bhedo (sumatijJAnopayoga, suzruta jJAnopayoga, suavadhijJAnopayoga ane mana:paryayajJAnopayoga) havenI be gAthAomAM kaheze. mithyo vibhAvajJAnopayoganA arthAtu kevaLa vibhAvajJAnopayoganA traNa bhedo che : (1) kumatijJAnopayoga, (2) kuzrutajJAnopayoga ane (3) virbhAgajJAnopayoga arthAt kuavadhijJAnopayoga.] [have dasamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] jineMdrakathita samasta jJAnanA bhedone jANIne je puruSa parabhAvone pariharI nija svarUpamAM sthita rahyo thako zIdhra caitanyacamatkAramAtra tattvamAM pesI jAya che- UMDo UtarI jAya che, te puruSa paramazrIrUpI kAminIno vallabha thAya che (arthAt muktisuMdarIno pati thAya che). 17. asahAya, indrivihIna, kevaLa, te svabhAvika jJAna che; sujJAna ne ajJAna-ema vibhAvajJAna dvividha che. 11. * sahajajJAnopayoga parama pariNAmikabhAve sthita che tema ja traNe kALe upAdhi rahita che; temAMthI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda saNNANaM caubheyaM madisudaohI taheva maNapajaM / aNNANaM tiviyapaM madiyAI bhedado ceva // 12 // kevalamindriyarahitaM asahAyaM ttsvbhaavjnyaanmiti| saMjJAnetaravikalpe vibhAvajJAnaM bhaved dvividham // 11 // saMjJAnaM caturbhedaM matizrutAvadhayastathaiva manaHparyayam / ajJAnaM trivikalpaM meM tavArA atra ca jnyaanbhedmuktm| nirupAdhisvarUpatvAt kevalam, nirAvaraNasvarUpatvAt kramakaraNavyavadhAnApoDham, mati, cuta, avadhi, mana:paryaya-bheda che sujJAnanA; kumati, kuavadhi, kuzruta-e traNa bheda che ajJAnanA. 12. anvayArtha -vitta] je (jJAna) kevaLa, [ndriyaditaH] indriyarahita ane [gasahAya] asahAya che, [7] to svimAvijJAnam rUtti] svabhAvajJAna che; [saMjJAnetaravi samyajJAna ane mithyAjJAnarUpa bheda pADavAmAM AvatAM, [vimavijJAna] vibhAvajJAna [vivighaM ma7] be prakAranuM che. [saMjJAna] samyajJAna [turmeTuM] cAra bhedavALuM che : [[tiyutAvaLA tathA mana:parya] mati, zrata, avadhi tathA mana:paryaya; [ajJAnaM 2 ] ane ajJAna (-mithyAjJAna) [ tyAre mevata] mati AdinA bhedathI [triva7] traNa bhedavALuM che. TIkA :-ahIM (A gAthAomAM) jJAnanA bheda kahyA che. je upAdhi vinAnA svarUpavALuM hovAthI kevaLa che, AvaraNa vinAnA svarUpavALuM hovAthI krama, indriya ane (dezakALAdi) vyavadhAna rahita che, eka eka (sarvanejANanAro) kevaLajJAnopayogapragaTeche.mATesahajajJAnopayogakAraNa che ane kevaLajJAnopayoga kArya che. Ama hovAthI sahajajJAnopayogane kAraNasvabhAvajJAnopayoga kahevAya che ane kevaLa jJAnopayogane kAryasvabhAvajJAnopayoga kahevAya che. kevaLa = ekaluM; nirbheLa; zuddha. vyavadhAna = ADa; paDado; aMtara; AMtaruM; vina. 1 2
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra [ 27 aprativastuvyApakatvAt asahAyam, tatkAryasvabhAvajJAnaM bhvti| kAraNajJAnamapi tAdRzaM bhvti| kutaH, nijaparamAtmasthitasahajadarzanasahajacAritrasahajasukhasahajaparamacicchaktinijakAraNasamayasArasvarUpANi ca yugapat paricchettuM samarthatvAt tthaavidhmev| iti shuddhjnyaansvruupmuktm| idAnIM shuddhaashuddhjnyaansvruupbhedstvymucyte| anekavikalpasanAthaM matijJAnam upalabdhibhAvanopayogAca avagrahAdibhedAca bhubhuvidhaadibhedaataa| labdhibhAvanAbhedAcchrutajJAnaM dvividhm| dezasarvaparamabhedAdavadhijJAnaM trividhm| RjuvipulamativikalpAnmanaHparyayajJAnaM ca dvividhm| paramabhAvasthitasya samyagdRSTeretatsaMjJAnacatuSkaM bhvti| vastumAM nahi vyApatuM hovAthI samasta vastuomAM vyApatuM hovAthI) asahAya che, te kAryasvabhAvajJAna che. kAraNajJAna paNa tevuM ja che. zAthI? nija paramAtmAmAM rahelAM sahajadarzana, sahajacAritra, sahajasukha ane sahajaparamacinzaktirUpa nija kAraNa samayasAranAM svarUpone yugapad jANavAne samartha hovAthI tevuM ja che. Ama zuddha jJAnanuM svarUpa kahyaDe. have A nIce pramANe), zuddhAzuddha jJAnanuM svarUpa ane bheda kahevAmAM Ave che : "upalabdhi, bhAvanA ane upayogathI tathA avagrahAdi bhedathI athavA bahu, bahuvidha vagere bhedathI matijJAna aneka bhedavALuM che. labdhi ane bhAvanAnA bhedathI zrutajJAna be prakAranuM che. deza, sarva ane paramanA bhedathI (arthAt dezAvadhi, sarvAvadhi ane paramAvadhi evA traNa bhedone lIdhe) avadhijJAna traNa prakAranuM che. Rjumati ane vipulamatinA bhedane lIdhe mana:paryayajJAna be prakAranuM che. paramabhAvamAM sthita 1. matijJAna traNa prakAranuM che : upalabdhi, bhAvanA ane upayoga. matijJAnAvaraNano kSayopazama jemAM nimitta che evI arthagrahaNazakti (-padArthane jANavAnI zakti) te upalabdhi che; jANelA padArtha pratye pharIpharIne ciMtana te bhAvanA che; "A kALuM che', "A pILuM che" ityAdirUpe arthagrahaNavyApAra (-padArthane jANavAno vyApAra) te upayoga che. 2. matijJAna cAra bhedavALuM che : avagraha, IhA (vicAraNA), avAya (nirNaya) ane dhAraNA. [vizeSa mATe mokSazAstra (TIkA sahita) juo.] 3. matijJAna bAra bhedavALuM che : bahu, eka, bahuvidha, ekavidha, kSipra, akSipra, aniHsRta, niHsRta, anukta, ukta, dhruva ane adhruva. [vizeSa mATe mokSazAstra (TIkA sahita) juo.]
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda matizrutAvadhijJAnAni mithyAdRSTiM pariprApya kumatikuzrutavibhaMgajJAnAnIti nAmAntarANi pratiro ___ atra sahajajJAnaM zuddhAntastattvaparamatattvavyApakatvAt svruupprtykssm| kevalajJAnaM sklprtykssm| 'rUpiSvavadheH' iti vacanAdavadhijJAnaM viklprtykssm| tadanantabhAgavastvaMzagrAhakatvAnmanaHparyayajJAnaM ca viklprtykssm| matizrutajJAnadvitayamapi paramArthataH parokSaM vyavahArataH pratyakSaM ca bhvti| kiM ca ukteSu jJAneSu sAkSAnmokSamUlamekaM nijprmtttvnisstthshjjnyaanmev| api ca pAriNAmikabhAvasvabhAvena bhavyasya paramasvabhAvatvAt sahajajJAnAdaparamupAdeyaM na smsti| anena sahajacidvilAsarUpeNa sadA sahajaparamavItarAgazarmAmRtena apratihatanirAvaraNaparamacicchaktirUpeNa sadAntarmukhe svasvarUpAvicalasthitirUpasahajaparamacAritreNa trikaalessvsamyagdaSTine A cAra samyajJAno hoya che. mithyAdarzana hoya tyAM matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna "kumatijJAna", "kuzrutajJAna' ane 'virbhAgajJAna"--evAM nAmAMtarone (anya nAmone) pAme che. ahIM (upara kahelAM jJAnone viSe) sahajajJAna, zuddha aMtaHtattvarUpa paramatattvamAM vyApaka hovAthI, svarUpa pratyakSa che. kevaLajJAna sakalapratyakSa (saMpUrNapratyakSa) che. "paSyavagheH (avadhijJAnano viSaya-saMbaMdha rUpIdravyomAM che)" evuM (AgamanuM) vacanahovAthI avadhijJAna vikalapratyakSa (ekadezapratyakSa) che. tenA anaMtamA bhAge vastunA aMzanuM grAhaka (-jANanAruM) hovAthI mana:paryayajJAna paNa vikalapratyakSa . matijJAna ne zrutajJAna banne paramArthathI parokSa che ane vyavahArathI pratyakSa che. vaLI vizeSa e ke-ukta (upara kahelAM) jJAnomAM sAkSAt mokSanuM mULa nijaparamatattvamAM sthita evuM eka sahajajJAna ja che; tema ja sahajajJAna (tenA) pAriNAmika bhAvarUpa svabhAvane lIdhe bhavyano paramasvabhAva hovAthI, sahajajJAna sivAya bIjuM kAMI upAdeya nathI. A sahajacidvilAsarUpe (1) sadA sahaja parama vItarAga sukhAmRta, (2) apratihata nirAvaraNa parama cilzaktinuM rUpa, (3) sadA aMtarmukha evuM svasvarUpamAM avicaLa sthitirUpa 1. sumatijJAna ne suzrutajJAna sarva samyagdaSTi jIvone hoya che. suavadhijJAna koI koI samyagdaSTi jIvone hoya che. mana:paryayajJAna koI koI munivarone-viziSTasaMyamadharone--hoya che. 2. svarUpapratyakSa = svarUpe pratyakSa; svarUpaapekSAe pratyakSa; svabhAve pratyakSa.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra [ 29 vyucchinnatayA sadA sannihitaparamacidrUpa zraddhAnena anena svabhAvAnaMtacatuSTayena sanAtham anAthamuktisundarInAtham AtmAnaM bhAvayet / ityanenopanyAsena saMsAkhatatimUlalavitreNa brahmopadezaH kRta iti / (mAhinI) iti nigaditabhedajJAnamAsAdya manaH pariharatu samastaM ghorasaMsAramUlam / sukRtamasukRtaM vA duHkhamuccaiH sukhaM vA tata upari samagraM zAzvataM zaM prayAti // 18 // (anuttu) parigrahAgrahaM muktvA kRtvopekSAM ca vigrahe / nirvyagraprAyacinmAtravigrahaM bhAvayed dudhaH // 16 // sahaja parama cAritra, ane (4) traNe kALe avicchinna (atUTaka) hovAthI sadAnikaTa evI 52ma caitanyarUpanI zraddhA--e svabhAvaanaMtacatuSTayathI je sanAtha (sahita) che evA AtmAne--anAtha muktisuMdarInA nAthane--bhAvavo (arthAt sahajajJAnavilAsarUpe svabhAva anaMtacatuSTayayukta AtmAne bhAvavo--anubhavavo). Ama saMsArarUpI latAnuM mULachedavAne dAtaraDArUpa A upanyAsathIbrahmopadeza karyo. [have A be gAthAonI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja pAMca zloko kahe che :] [zlokArtha :--] e rIte kahevAmAM AvelA bhedonA jJAnane pAmIne bhavya jIva ghora saMsAranA mULarUpa samasta `sukRta ke duSkRtane, sukha ke duHkhane atyaMta pariharo. tenAthI upa2 (arthAt tene oLaMgI jatAM), jIva samagra (paripUrNa) zAzvata sukhane pAme che. 18. = [zlokArtha :--] parigrahanuM grahaNa choDIne tema ja zarIra pratye upekSA karIne budha puruSe avyagratAthI (nirAkuLatAthI) bhareluM caitanya mAtra jenuM zarIra che tene (-AtmAne) bhAvavo. 19. 1. upanyAsa = kathana; sUcana; lakhANa; prAraMbhika kathana; prastAvanA. 2. sukRta ke duSkRta = zubha ke azubha.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (zArdUAvitrIDita) zastAzastasamastarAgavilayAnmohasya nirmUlanAd dveSAmbhaHparipUrNamAnasaghaTapradhvaMsanAt pAvanam / jJAnajyotiranuttamaM nirupadhi pravyakti nityoditaM bhedajJAnamahIjasatphalamidaM vanyaM jaganmaMgalam // 20 // (mAkrAMtA) mokSe mokSe jayati sahajajJAnamAnandatAnaM nirvyAbAdhaM sphuTitasahajAvasthamantarmukhaM c| lInaM svasminsahajavilasacciccamatkAramAtre svasya jyotiHpratihatatamovRtti nityAbhirAmam // 21 // sahajajJAnasAmrAjyasarvasvaM zuddhacinmayam / mamAtmAnamayaM jJAtvA nirvikalpo bhavAmyaham // 22 // [zlokArtha :-] mohane nirmULa karavAthI, prazasta aprazasta samasta rAgano viSaya karavAthI ane dveSarUpI jaLathI bharelA manarUpI ghaDAno nAza karavAthI, pavitra, anuttama, nirupadhi ane nityaudita (sadA prakAzamAna) evI jJAnajyoti pragaTa thAya che. bheda jJAnarUpI vRkSanuM A salphaLa vaMgha che, jagatane maMgaLarUpa che. 20. [zlokArtha -]AnaMdamAM jeno phelAva che, je avyAbAdha (bAdhA rahita) che, jenI sahaja avasthA khIlI nIkaLI che, je aMtarmukha che, je potAmAM-sahaja vilasatA (khelatA, pariNamatA) cityamatkAramAtramAM-lIna che, jeNe nija jayotithI tamovRttine (-aMdhakAradazAne, ajJAnapariNatine) naSTa karI che ane je nitya abhirAma (sadA suMdara) che, evuM sahajajJAna saMpUrNa mokSamAM jayavaMta varte che. 21. [zlokArtha -]sahajajJAnarUpI sAmrAjya jenuM sarvasva che evo zuddhacaitanyamaya mArA AtmAne jANIne, huM A nirvikalpa thAuM. 22. 1. anuttama = jenAthI bIjuM kAMI uttama nathI evI; sarvazreSTha. 2. nirupadhi = upadhivinAnI;parigraharahita;bAhyasAmagrIrahita,upAdhirahita;chaLakapaTarahita-saraLa. 3. salphaLa = suMdara phaLa; sAruM phaLa; uttama phaLa; sAcuM phaLa.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra taha daMsaNauvaogo sasahAvedaraviyappado duviho / kevalamiMdiyarahiyaM asahAyaM taM sahAvamidi tathA darzanopayogaH svasvabhAvetaravikalpato dvividhaH / kevalamindriyarahitaM asahAyaM tat svabhAva iti bhaNitaH // 13 // bhaNidaM // 13 // darzanopayogasvarUpAkhyAnametat / yathA jJAnopayogo bahuvidhavikalpasanAthaH darzanopayogazca tathA / svabhAvadarzanopayogo vibhAvadarzanopayogazca / svabhAvo'pi dvividhaH kAraNasvabhAvaH kAryasvabhAvazceti / tatra kAraNadRSTiH sadA pAvanarUpasya audayikAdicaturNAM vibhAvasvabhAvaparabhAvAnAmagocarasya , 1. 2. [ 31 upayoga darzanano svabhAvavibhAvarUpa dvividha che; asahAya, indrivihIna, kevaLa, te svabhAva kahela che. 13. anvayArtha :--[tathA] tevI rIte [rzanopayoH] darzanopayoga [svasvamAvetaravistvataH] svabhAva ane vibhAvanAbhedathI[dvividhaH]be prakA2no che.[vatam]je kevaLa,[ndriyarahitam] indriyarahita ane [asahAya] asahAya che, [tat] o [svabhAvaH rUti maLitaH] svabhAva darzanopayoga kahyo che. tenA be bhedache : )svabhAvadarzanopayogaanevibhAvadarzanopayoga.svabhAvadarzanopayogapaNa be prakArano che : kAraNasvabhAvadarzanopayoga ane kAryasvabhAvadarzanopayoga. tyAM kAraNadRSTi to, sadA pAvanarUpa ane audayikAdi cAra vibhAvasvabhAva TIkA :--A, darzanopayoganA svarUpanuM kathana che. jemajJAnopayogabahuvidhabhedovALoche,temadarzanopayogapaNatevoche. (tyAMprathama, dRSTi = darzana. [darzana athavA dRSTinA be artha che : (1) sAmAnya pratibhAsa, ane (2) zraddhA. jayAM je artha ghaTato hoya tyAM te artha samajavo. banne artho garbhita hoya tyAM banne samajavA.] vibhAva = vizeSa bhAva; apekSita bhAva. [audayika, aupazamika, kSAyopazamika ane kSAyika e cAra bhAvo apekSita bhAvo hovAthI temane vibhAvasvabhAva parabhAvo kahyA che. eka sahajaparamapAriNAmikabhAvanejasadApAvanarUpanijasvabhAvakahyoche.cAravibhAvabhAvonoAzraya karavAthI paramapAriNAmikabhAvano Azraya thato nathI. paramapAriNAmikabhAvano Azraya karavAthI ja samyaktvathI mAMDIne mokSadazA sudhInI dazAo prApta thAya che.]
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda sahajaparamapAriNAmikabhAvasvabhAvasya kAraNasamayasArasvarUpasya nirAvaraNasvabhAvasya svasvabhAvasattAmAtrasya paramacaitanyasAmAnyasvarUpasya akRtrimaparamasvasvarUpAvicalasthitisanAthazuddhacAritrasya nityazuddhaniraMjanabodhasya nikhiladuraghavIravairisenAvaijayantIvidhvaMsakAraNasya tasya khalu svruupshrddhaanmaatrmev| anyA kAryadRSTiH darzanajJAnAvaraNIyapramukhaghAtikarmakSayeNa jaataiv| asya khalu kSAyikajIvasya sakalavimalakevalAvabodhabuddhabhuvanatrayasya svAtmotthaparamavItarAgasukhasudhAsamudrasya yathAkhyAtAbhidhAnakAryazuddhacAritrasya sAdyanidhanAmUrtAtIMdriyasvabhAvazuddhasadbhUtavyavahAranayAtmakasya trailokyabhavyajanatApratyakSavaMdanAyogyasya tIrthakaraparamadevasya kevalajJAnavadiyamapi yugpllokaalokvyaapinii| parabhAvone agocara evo sahajaparamapariNAmikabhAvarUpa jeno svabhAva che, je kAraNasamayasArasvarUpa che, nirAvaraNa jeno svabhAva che, je nija svabhAvasattAmAtra che, je paramacaitanyasAmAnyasvarUpa che, je akRtrima parama svasvarUpamAM avicaLasthitimaya zuddhacAritrasvarUpa che, je nityazuddha niraMjanajJAnasvarUpa che ane je samasta duSTa pAporUpa vIra duzmanonI senAnI dhajAnA nAzanuM kAraNa che evA AtmAnA kharekhara svarUpazraddhAnamAra ja che (arthAt kAraNadaSTi to kharekhara zuddhAtmAnI svarUpazraddhAmAtrA ja bIjI kAryadRSTi darzanAvaraNIya-jJAnAvaraNIyAdi ghAtikarmonA kSayathI utpanna thAya che. A kSAyika jIvane-jeNe sakaLavikaLa (sarvathA nirmaLa) kevaLajJAna vaDe traNa bhuvanane jANyA che, nija AtmAthI utpanna thatA parama vItarAga sukhAmRtano je samudra che, je yathAkhyAta nAmanA kAryazuddhacArisvarUpa che, je sAdi anaMta amUrta atIMdriyasvabhAvavALA zuddhasadUbhUtavyavahAranayAtmaka che, ane je trilokanA bhavya janone pratyakSa vaMdanAyogya che, evA tIrthaMkaraparamadevane-kevaLajJAnanI mAphaka A (kAryadaSTi) paNa yugapa6 lokAlokamAM vyApanArI che. 1. svarUpazraddhAna = svarUpa apekSAe zraddhAna. [jema kAraNasvabhAvajJAna arthAt sahajajJAna svarUpa pratyakSa che, tema kAraNasvabhAvaSTi arthAt sahajadarzana svarUpazraddhAnamAtra ja che.] 2. tIrthaMkaraparamadeva zuddha bhUtavyavahAranayasvarUpa che, ke je zuddha bhUtavyavahAranaya sAdianaMta, amUrtika ane atIndriyasvabhAvavALo che.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra [ 33 iti kAryakAraNarUpeNa svabhAvadarzanopayogaH proktH| vibhAvadarzanopayogo'pyuttarasUtrasthitatvAt tatraiva dRzyata iti| (rUndrayagrA). dRgjJaptivRttyAtmakamekameva caitnysaamaanynijaatmtttvm| muktispRhANAmayanaM taduccai retena mArgeNa vinA na mokssH||23|| cakkhu acakkhU ohI tiNNi vi bhaNidaM vihAvadiTThi tti| pajjAo duviyappo saparAvekkho ya nnirvekkho||14|| cakSuracakSuravadhayastisropi bhaNitA vibhAvadRSTaya iti| paryAyo dvivikalpaH svaparApekSazca nirpekssH||14|| azuddhadRSTizuddhAzuddhaparyAyasUcaneyam / A rIte kAryarUpe ane kAraNarUpe svabhAvadarzanopayoga kahyo.vibhAvadarzanopayogahave pachInA sUtramAM (14mI gAthAmAM) hovAthI tyAM ja darzAvavAmAM Avaze. [have 13mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che:] | [zlokArtha -] daziptivRttisvarUpa (darzanajJAnacAritrarUpe pariNamatuM) evuM je eka ja caitanyasAmAnyarUpanija Atmatattva, te mokSecchuone mokSano) prasiddha mArga che; A mArga vinA mokSa nathI. 23. cakSu, acakSu, avadhi-traNa darzanavibhAvika che kahyAM; nirapekSa, svaparApekSa--e be bheda che paryAyanA. 14. anvayArtha -[cAravalluvA:] cakSu, acakSu ane avadhi [tiyaH 35] e traNe [vimAvadara:]vibhAvadarzana [ti maLatAH] kahevAmAM AvyAM che. [paryAyaH vivivanya:] paryAya dvividha che: [svarapekSa ]svaparApekSa (svane paranI apekSAyukta)[2] ane [nirapekSa:]nirapekSa. TIkA -A, azuddha darzananI tathA zuddha ne azuddha paryAyanI sUcanA che.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda matijJAnAvaraNIyakarmakSayopazamena yathA mUrtaM vastu jAnAti tathA cakSurdarzanAvaraNIyakarmakSayopazamena mUrtaM vastu pazyati ca / yathA zrutajJAnAvaraNIyakarmakSayopazamena zrutadvAreNa dravyazrutanigaditamUrtAmUrtasamastaM vastujAtaM parokSavRttyA jAnAti tathaivAcakSurdarzanAvaraNIyakarmakSayopazamena sparzanarasanagrANazrotradvAreNa tattadyogyaviSayAn pazyati ca / yathA avadhijJAnAvaraNIyakarmakSayopazamena zuddhapudgalaparyaMtaM mUrtadravyaM jAnAti tathA avadhidarzanAvaraNIyakarmakSayopazamena samastamUrtapadArthaM pazyati ca / 34 ] atropayogavyAkhyAnAnantaraM paryAyasvarUpamucyate / pari samantAt bhedameti gacchatIti pryaayH| atra svabhAvaparyAyaH SaDradravyasAdhAraNaH arthaparyAyaH avAGmanasagocaraH atisUkSmaH AgamaprAmANyAdabhyupagamyo'pi ca SaDDhAnivRddhivikalpayutaH / anaMtabhAgavRddhiH asaMkhyAta - bhAgavRddhiH saMkhyAtabhAgavRddhiH saMkhyAtaguNavRddhiH asaMkhyAtaguNavRddhiH anaMtaguNavRddhiH, tathA jema matijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI (jIva) mUrta vastune jANe che, tema cakSudarzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI (jIva) mUrta vastune *dekhe che. jema zruta jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI (jIva) zruta dvArA dravyazrute kahelA mUrtaamUrta samasta vastusamUhane parokSa rIte jANe che, tema acakSudarzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI (jIva) sparzana, rasana, ghrANa ane zrotra dvArA tene tene yogya viSayone dekhe che. jema avadhijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI (jIva) zuddhapudgalaparyaMta (-paramANu sudhInA) mUrtadravyane jANe che, tema avadhidarzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI (jIva) samasta mUrta padArthane dekhe che. (upara pramANe) upayoganuM vyAkhyAna karyA pachI ahIM paryAyanuM svarUpa kahevAmAM Ave che : pari samantAta memeti cchatIti paryAyaH| arthAt je sarva taraphathI bhedane pAme te paryAya che. temAM, svabhAvaparyAya cha dravyane sAdhAraNa che, arthaparyAya che, vANI ane manane agocara che, ati sUkSma che, AgamapramANathI svIkAravAyogya tema ja cha hAnivRddhinA bhedo sahita che arthAt anaMtabhAga vRddhi, asaMkhyAtabhAga vRddhi, saMkhyAtabhAga vRddhi, saMkhyAtaguNa vRddhi, asaMkhyAtaguNa vRddhi ane anaMtaguNa vRddhi sahita hoya che ane evI * dekhavuM = sAmAnyapaNe avalokavuM; sAmAnya pratibhAsa thavo.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra [ 35 hAnizca niiyte| azuddhaparyAyo naranArakAdivyaMjanaparyAya iti| (mAninI) atha sati parabhAve zuddhamAtmAnamekaM sahajaguNamaNInAmAkaraM pUrNabodham / bhajati nizitabuddhiryaH pumAn zuddhadRSTiH sa bhavati prmshriikaaminiikaamruupH||24|| (mAninI) iti paraguNaparyAyeSu satsUttamAnAM hRdayasarasijAte rAjate kaarnnaatmaa| sapadi samayasAraM taM paraM brahmarUpaM bhaja bhajasi nijotthaM bhavyazArdUla sa tvam // 25 // (9) kvacillasati sadguNaiH kvacidazuddharUpairguNaiH kvacitsahajaparyayaiH kvcidshuddhpryaaykaiH| rIte (vRddhinI jema) hAni paNa utArAya che. azuddhaparyAya naranArakAdi vyaMjanaparyAya che. [have 14mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja traNa zloko kahe che :] [zlokArtha -] parabhAva hovA chatAM, sahajaguNamaNinI khANarUpa ane pUrNajJAnavALA zuddha AtmAne ekane je tIkSNa buddhivALo zuddhadaSTi puruSa bhaje che, te puruSa paramazrIrUpI kAminIno (muktisuMdarIno) vallabha bane che. 24. [zlokArtha -] e rIte para guNaparyAyo hovA chatAM, uttama puruSonA hRdayakamaLamAM kAraNa AtmA virAje che. potAthI utpanna evA te paramabrahmarUpa samayasArane-ke jene tuM bhajI rahyo che tene- he bhavyazArdUla (bhavyottama), tuM zIdhra bhaja; tuM te che. 25. [zlokArtha -] jIvatattva kavacit sadguNo sahita *vikase che-dekhAya che, * vilasavuM = dekhAva devo; dekhAvuM; jhaLakavuM, Avirbhata thavuM; pragaTa thavuM.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda sanAthamapi jIvatattvamanAthaM samastairidaM namAmi paribhAvayAmi sakalArthasiddhyai sdaa||26|| NaraNArayatiriyasurA pajAyA te vihAvamidi bhnnidaa| kammopAdhivivajjiyapajjAyA te sahAvamidi bhnnidaa||15|| naranArakatiryaksurAH paryAyAste vibhAvA iti bhnnitaaH| karmopAdhivivarjitaparyAyAste svabhAvA iti bhnnitaaH||15|| svbhaavvibhaavpryaaysNkssepoktiriym| tatra svabhAvavibhAvaparyAyANAM madhye svabhAvaparyAyastAvad dviprkaarennocyte| kAraNazuddhaparyAyaH kaaryshuddhpryaayshceti| iha hi sahajazuddhanizcayena anaadynidhnaamuurtaatiindriysvbhaavshuddhshjjnyaanshjdrshnshjcaaritrshjprmviitraagsukhaatmkshuddhaantstttvsvruupsvkvacit azuddharUpa guNo sahita vikase che, kavacit sahaja paryAyo sahita vilase che ane kvacit azuddha paryAyo sahita vikase che. A badhAthI sahita hovA chatAM paNa je e badhAthI rahita che evA A jIvatattvane huM sakaLa arthanI siddhine mATe sadA namuM chuM, bhAvuM chuM. 26. tiryaMcanArakadevanara paryAya vaibhAvika kahA; paryAya karmopAdhivarjita te svabhAvika bhAkhiyA. 15. anvayArtha:-[naranAratirthavasurAH paryAyAH] manuSya, nAraka, tiryaMca ne devarUpa paryAyo [7] te [vimAvI:] vibhAvaparyAyo [ti maLatA ] kahevAmAM AvyA che; [pAthavivarNita paryAyA:] karmopAdhi rahita paryAyo [R] te svimAvAH] svabhAvaparyAyo [ti maLatA:] kahevAmAM AvyA che. TIkA :-A, svabhAvaparyAyo ane vibhAvaparyAyonuM saMkSepakathana che. tyAM,svabhAvaparyAyo ane vibhAvaparyAyo madhyaprathamasvabhAvaparyAya be prakAre kahevAmAM Ave che kAraNa zuddhaparyAya ane kAryazuddhaparyAya. ahIMsahaja zuddha nizcayathI, anAdi anaMta, amUrta, atIndriyasvabhAvavALAM ane zuddha evAM sahajajJAnasahajadarzanasahacAritrasahajaparamavItarAgasukhAtmaka zuddhaaMta:tattvasvarUpa
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra [ 37 bhAvAnantacatuSTayasvarUpeNa sahAMcitapaMcamabhAvapariNatireva kAraNazuddhaparyAya ityarthaH / sAyanidhanAmUrtAtIndriyasvabhAvazuddhasadbhUtavyavahAreNa kevalajJAnakevaladarzanakevalasukhakevalazaktiyuktaphalarUpAnaMtacatuSTayena sArdhaM paramotkRSTakSAyikabhAvasya zuddhapariNatireva kaaryshuddhpryaayshc| athavA pUrvasUtropAttasUkSmaRjusUtranayAbhiprAyeNa SaDdravyasAdhAraNAH sUkSmAste hi arthaparyAyAH zuddhA iti boddhvyaaH| uktaH samAsataH shuddhpryaayviklpH| idAnI vyaMjanaparyAya ucyte| vyajyate prakaTIkriyate aneneti vynyjnpryaayH| kutaH ? locanagocaratvAt pttaadivt| athavA sAdisanidhanamUrtavijAtIyavibhAvasvabhAvatvAt , dRshymaanvinaashsvruuptvaat| vyaMjanaparyAyazca---paryAyinamAtmAnamantareNa paryAyasvabhAvAt zubhAzubhamizrapariNAmenAtmA je svabhAva anaMtacatuSTayanuM svarUpa tenI sAthenI je pUjita paMcamabhAvapariNati (-tenI sAthe tanmayapaNe rahelI je pUjya evI pAriNAmikabhAvanI pariNati) te ja kAraNa zuddhaparyAya che, evo artha che. sAdianaMta, amUrta, atIndriyasvabhAvavALA zuddha bhUtavyavahArathI, kevaLajJAna kevaLadarzanakevaLasukhakevaLazaktiyukta phaLarUpa anaMtacatuSTayanI sAthenI (-anaMtacatuSTayanI sAthe tanmayapaNe rahelI) je paramotkRSTa kSAyikabhAvanI zuddhapariNati te ja*kAryazuddhaparyAyache. athavA, pUrvasUtramAM kahelA sUkSmaRjusUtranayanA abhiprAyathI,chadravyone sAdhAraNa ane sUkSma evA te arthaparyAyo zuddha jANavA (arthAt te arthaparyAyo ja zuddhaparyAyo che). (e rIte) zuddhaparyAyanA bheda saMkSepathI kahyA. have vyaMjanaparyAya kahevAmAM Ave che : jenAthI vyakta thAya--pragaTa thAya te vyaMjanaparyAya che. zA kAraNe? paTAdinI (vasTA vagerenI) mAphaka cakSugocara hovAthI (pragaTa thAya che); athavA, sAdisAMta mUrta vijAtIyavibhAvasvabhAvavALo hovAthI, dekhAIne nAza pAmavAnA svarUpavALo hovAthI (pragaTa thAya che). paryAyI AtmAnA jJAna vinA AtmA paryAyasvabhAvavALo hoya che; tethI * sahajajJAnAdi svabhAva anaMtacatuSTayayukta kAraNazuddhaparyAyamAMthI kevaLajJAnAdi anaMtacatuTyayukta kAryazuddhaparyAya pragaTe che. pUjanIya paramapariNAmikabhAvapariNati te kAraNazuddhaparyAya che ane zuddha kSAyikabhAvapariNati te kAryazuddhaparyAya che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda vyavahAreNa naro jAtaH, tasya narAkAro naraparyAyaH; kevalenAzubhakarmaNA vyavahAreNAtmA nArako jAtaH, tasya nArakAkAro nArakaparyAyaH; kiJcicchubhamizramAyApariNAmena tiryakkAyajo vyavahAreNAtmA, tasyAkArastiryakparyAyaH; kevalena zubhakarmaNA vyavahAreNAtmA devaH, tasyAkAro devpryaayshceti| asya paryAyasya prapaJco hyAgamAntare dRSTavya iti| | (matinI) api ca bahuvibhAve satyayaM zuddhadRSTiH sahajaparamatattvAbhyAsaniSNAtabuddhiH / sapadi samayasArAnnAnyadastIti mattvA sa bhavati prmshriikaaminiikaamruupH||27|| mANussA duviyappA kmmmhiibhogbhuumisNjaadaa| sattavihA raiyA NAdavvA puddhvibhedenn||16|| zubhAzubharUpa mizra pariNAmathI AtmA vyavahAre manuSya thAya che, teno manuSyAkAra te manuSyaparyAya che; kevaLa azubha karmathI vyavahAre AtmA nAraka thAya che, teno nAraka AkAra te nArakaparyAya che; kiMcituzubhamizrita mAyApariNAmathI AtmA vyavahAre tiryaMcakAyamAM janme che, teno AkAra te tiryaMcaparyAya che; ane kevaLa zubha karmathI vyavahAre AtmA deva thAya che, teno AkAra te devaparyAya che.-A vyaMjanaparyAya che. A paryAyano vistAra anya AgamamAM joI levo. [have 15mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha :-] bahu vibhAva hovA chatAM paNa, sahaja parama tattvanA abhyAsamAM jenI buddhi pravINa che evo A zuddhadaSTivALo puruSa, "samayasArathI anya kAMI nathI" ema mAnIne, zIdhra paramazrIrUpI suMdarIno vallabha thAya che. 27. che karmabhUmija bhogabhUmija-bheda be manujo taNA, ne pRthvIbhede sapta bhedo jANavA nAraka taNA. 16.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra [ 39 caudahabhedA bhaNidA tericchA suragaNA cunbhedaa| edesi vitthAraM loyavibhAgesu NAdavvaM // 17 // mAnuSA dvivikalpAH krmmhiibhogbhuumisNjaataaH| saptavidhA nArakA jJAtavyAH pRthvIbhedena // 16 // caturdazabhedA bhaNitAstiryaJcaH surgnnaashcturbhedaaH| eteSAM vistAro lokavibhAgeSu jnyaatvyH||17|| caturgatisvarUpanirUpaNAkhyAnametat / manorapatyAni mnussyaaH| te dvividhAH, karmabhUmijA bhogbhuumijaashceti| tatra karmabhUmijAzca dvividhAH, AryA mlecchaashceti| AryAH punnykssetrvrtinH| mlecchAH paapkssetrvrtinH| bhogabhUmijAzcAryanAmadheyadharA jaghanyamadhyamottamakSetravartinaH ekadvitri tiryaMcanA che cauda bhedo, cAra bhedo devanA; A sarvano vistAra che nirdiSTa lokavibhAgamAM. 17. anvayArtha:-[mAnuSAH dvivihatyAH]manuSyonA be bheda che : [rmamarIno bhUmisaMgAtA:] karmabhUmimAM janmelA ane bhogabhUmimAM janmelA;[pRthvImenTena]pRthvInA bhedathI[nArA:]nArako [savighAH jJAtivyAH] sAta prakAranA jANavA; [tiryaSyaH] tiryaMconA viturvasamevAH] cauda bheda [maLatA ]kahyAA che ;[saraLa]devasamUhonA[vArmetA:]cAra bheda che. [tteSAM vistAra:]Amano vistAra [to vimAneSu jJAti:] lokavibhAgamAMthI jANI levo. TIkA :-A, cAra gatinA svarUpanirUpaNarUpa kathana che. *manunAM saMtAna te manuSyo che. teo be prakAranA che : karmabhUmija ane bhogabhUmija. temAM karmabhUmija manuSyo paNa be prakAranA che : Arya ane sveccha. puNyakSetramAM rahenArA te Arya che ane pApakSetramAM rahenArA te mleccha che. bhogabhUmija manuSyo Arya nAmane dhAraNa kare che, jaghanya, madhyama athavA uttama kSetramAM rahenArA che * bhogabhUminA aMtamAM ane karmabhUminA AdimAM thatA kulakaro manuSyone AjIvikAnAM sAdhana zIkhavIne lAlita-pAlita kare che tethI teo manuSyonA pitA samAna che. kulakarane manu kahevAmAM Ave che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40] niyamasAra | [ bhagavAnazrIkuMdakuMda plyopmaayussH| ratnazarkarAvAlukApaMkadhUmatamomahAtamaHprabhAbhidhAnasaptapRthvInAM bhedAnnArakajIvAH saptadhA bhvnti| prathamanarakasya nArakA hyeksaagropmaayussH| dvitIyanarakasya nArakAH trisaagropmaayussH| tRtIyasya spt| caturthasya dsh| paMcamasya sptdsh| SaSThasya dvaaviNshtiH| saptamasya trayastriMzat / atha vistarabhayAt sNkssepennocyte| tiryaJcaH sUkSmaikendriyaparyAptakAparyAptakabAdaraikendriyaparyAptakAparyAptakadvIMdriyaparyAptakAparyAptakatrIndriyaparyAptakAparyAptakacaturindriyaparyAptakAparyAptakAsaMjJipaMcendriyaparyAptakAparyAptakasaMjJipaMcendriyaparyAptakAparyAptakabhedAcaturdazabhedA bhvnti| bhaavnvyNtrjyotiHklpvaasikbhedaaddevaashcturnnikaayaaH| eteSAM caturgatijIvabhedAnAM bhedo lokavibhAgAbhidhAnaparamAgame dRssttvyH| ihAtmasvarUpaprarUpaNAntarAyaheturiti pUrvasUribhiH sUtrakRdbhiranukta iti| ane eka palyopama, be palyopama athavA traNa palyopamanA AyuSavALA che. ratnaprabhA, zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama:prabhA ane mahAtama:prabhA nAmanI sAta pRthvInA bhedane lIdhe nArakajIvo sAta prakAre che. pahelI narakanA nArako eka sAgaropamanA AyuSavALA che, bIjI narakanA nArako traNa sAgaropamanA AyuSavALA che, trIjI narakanA nArako sAta sAgaropamanA AyuSavALA che, cothI narakanA nArako dasa sAgaropama, pAMcamI narakanA sattara sAgaropama,chaThThI narakanA bAvIza sAgaropama ane sAtamI narakanA nArako tetrIza sAgaropamanA AyuSavALA che. have vistAranA bhayane lIdhe saMkSepathI kahevAmAM Ave che : tiryaMconA cauda bheda che : (12) sUkSma e keMdriya paryApta ane aparyApta, (34) bAdara e keMdriya paryApta ane aparyApta, (56) dvIMdriya paryApta ane aparyApta, (78) TIMdriya paryApta ane aparyApta, (910) caturiMdriya paryApta ane aparyApta, (1112) asaMjJI paMceMdriya paryApta ane aparyApta, (1314) saMjJI paMceMdriya paryApta ane aparyApta. devonA cAra nikAya (samUha) che : (1) bhavanavAsI, (2) vyaMtara, (3) jyotiSka ane (4) kalpavAsI. AcAragatinAjIvonA bhedonA bhedalokavibhAganAmanAparamAgamamAM joI levA. ahIM (A paramAgamamAM) AtmasvarUpanA nirUpaNamAM aMtarAyano hetu thAya tethI sUrakartA pUrvAcAryamahArAje (te vizeSa bhedo) kahyA nathI. [have A be gAthAonI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloko kahe che :]
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ DAnanazAstramANA] jIva adhikAra [41 (mandAkrAMtA) svarge vA'sminmanujabhuvane khecarendrasya daivAjyotirloke phaNapatipure nArakANAM nivAse / anyasmin vA jinapatibhavane karmaNAM no'stu sUtiH bhUyo bhUyo bhavatu bhavataH paadpngkejbhktiH||28|| (zArdUlavikrIDita) nAnAnUnanarAdhinAthavibhavAnAkarNya cAlokya ca tvaM kliznAsi mudhAtra kiM jaDamate puNyArjitAste nnu| tacchaktirjinanAthapAdakamaladvandvArcanAyAmiyaM bhaktiste yadi vidyate bahuvidhA bhogAH syurete tvayi // 29 // kattA bhottA AdA poggalakammassa hodi vvhaaraa| kammajabhAveNAdA kattA bhottA du nnicchydo||18|| kartA bhoktA AtmA pudgalakarmaNo bhavati vyavahArAt / karmajabhAvanAtmA kartA bhoktA tu nishcytH||18|| [ortha :-] (3 4ineMdra !) haivayoga huM svabhii ET6, 21manuSyalomA Do, vidyAdharanA sthAnamAM houM, jyotiSka devonAlokamAM houM, nAgaeNdranA nagaramAM houM, nArakonA nivAsamAM houM, jinapatinA bhavanamAM houM ke anya game te sthaLe houM, (paraMtu, mane karmano udbhava na ho, pharI pharIne ApanA pAdapaMkajanI bhakti ho. 28. [attrtha :-] navipatimonAsane vidhamahAvaibhavone sAmaNIne tathA jAne, he jaDamati, tuM ahIM phogaTa phleza kema pAme che! te vaibhavo kharekhara puNyathI prApta thAya che. te (puNyopArjananI) zakti jinanAthanA pAdapadmayugalanI pUjAmAM che; jo tane e jinapAdapadhanI bhakti hoya, to te bahuvidha bhogo tane (ApoApa) haze. 29. AtmA kare, vaLI bhogave pulakarama vyavahArathI; ne karmabhanita vibhAvano kartAdi che nizcaya thakI. 18. anvayArtha :-[AtmA] 21mA [pudgalakarmaNaH] pu681no [kartA bhoktA] sal
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra 42 ] [ bhagavAnazrIkuMdakuMda ____kartRtvabhoktRtvaprakArakathanamidam / AsannagatAnupacaritAsadbhUtavyavahAranayAd dravyakarmaNAM kartA tatphalarUpANAM sukhaduHkhAnAM bhoktA ca, AtmA hi azuddhanizcayanayena sakalamoharAgadveSAdibhAvakarmaNAM kartA bhoktA ca, anupacaritAsadbhUtavyavahAreNa nokarmaNAM kartA, upacaritAsadbhUtavyavahAreNa ghaTapaTazakaTAdInAM krtaa| ityazuddhajIvasvarUpamuktam / (AtinI) api ca sakalarAgadveSamohAtmako yaH paramagurupadAbjadvandvasevAprasAdAt / / sahajasamayasAraM nirvikalpaM hi buddhvA sa bhavati prmshriikaaminiikaantkaantH||30|| (gaguruma) bhAvakarmanirodhena drvykrmnirodhnm| dravyakarmanirodhena saMsArasya nirodhanam // 31 // bhoktA [vyavahAra] vyavahArathI [mati] che gi] ane [mAtmA] AtmA [varmanamAna] karmabhanita bhAvano [vArtA moI] kartA bhoktA [nizcayataH] (azuddha) nizcayathI che. TIkA -A, katvabhostRtvanA prakAranuM kathana che. AtmA nikaTavartI anupacarita asabhUta vyavahAranayathI dravyakarmano kartA ane tenA phaLarUpasukhadu:khano bhoktA che, azuddhanizcayanayathI samasta moharAgadveSAdibhAvakarmano kartA ane bhoktA che, anupacarita asaddabhUta vyavahArathI (dehAdi) nokarmano kartA che, upacarita asaddabhUta vyavahArathI ghaTapaTazakaTAdino (ghaDo, vastra, gADuM ityAdino) kartA che. Ama azuddha jIvanuM svarUpa kahyaDe. [have 18mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja cha zloko kahe che :] [zlokArtha :-] sakaLa moharAgadveSavALo je koI puruSa parama gurunA caraNa kamaLayugalanI sevAnA prasAdathI nirvikalpasahaja samayasArane jANe che, te puruSa paramazrIrUpI suMdarIno priya kAnta thAya che. 30. [zlokArtha :-] bhAvakarmanA nirodhathI dravyakarmano virodha thAya che; dravyakarmanA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ uDAnanazAstramA] jIva adhikAra [43 (vasantatilakA) saMjJAnabhAvaparimuktavimugdhajIvaH kurvan zubhAzubhamanekavidhaM sa krm| nirmuktimArgamaNumapyabhivAJchituM no jAnAti tasya zaraNaM na samasti loke // 32 // (vasantatilakA) yaH karmazarmanikaraM parihatya sarvaM nisskrmshrmnikraamRtvaaripuure| majantamatyadhikacinmayamekarUpaM svaM bhAvamadvayamamuM samupaiti bhvyH||33|| (mAlinI) asati sati vibhAve tasya cintAsti no naH satatamanubhavAmaH zuddhamAtmAnamekam / hRdayakamalasaMsthaM sarvakarmapramuktaM na khalu na khalu muktirnAnyathAstyasti tasmAt // 34 // nirodhathI saMsArano nirodha thAya che. 31. [cortha :-] 4 (r) sabhya nava2Dita vibhu25 (moDI, bhrAnta) che, te jIva zubhAzubha anekavidha karmane karato thako mokSamArgane lezamAtra paNa vAMchavAnuM jANato nathI; lene somai (o) 129 nathI. 32. [cortha :-] 4 samasta bhanita susabhUDane 5242 cha, te yA puruSa niSkarma sukhasamUharUpI amRtanA sarovaramAM magna thatA evA A atizayacaitanyamaya, ekarUpa, advitIya nija bhAvane pAme che. 33. [cutrtha :-] (21 // 2 // 2||tmsvmmi) vimA asat lopathI tanI samAna ciMtA nathI; ame to hRdayakamaLamAM sthita, sarva karmathI vimukta, zuddha AtmAne ekane satata anubhavIe chIe, kAraNa ke anya koI prakAre mukti nathI, nathI, nathI 4. 34.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (mAlinI) bhavini bhavaguNAH syuH siddhajIve'pi nityaM nijaparamaguNAH syuH siddhisiddhAH smstaaH| vyavaharaNanayo'yaM nizcayAnnaiva siddhi na ca bhavati bhavo vA nirNayo'yaM budhAnAm // 35 // davvatthieNa jIvA vadirittA puvbhnnidpjjaayaa| pajjayaNaeNa jIvA saMjuttA hoti duvihehiM // 19 // dravyArthikena jIvA vyatiriktAH pUrvabhaNitaparyAyAt / paryAyanayena jIvAH saMyuktA bhavanti dvAbhyAm // 19 // iha hi nayadvayasya sphltvmuktm| dvau hi nayau bhagavadarhatparamezvareNa proktau, dravyArthikaH pryaayaarthikshceti| dravyamevArthaH prayojanamasyeti drvyaarthikH| paryAya evArthaH prayojanamasyeti pryaayaarthikH| na khalu [zlokArtha -]saMsArImAM sAMsArika guNo hoya che ane siddha jIvamAM sadA samasta siddhisiddha (mokSathI siddha arthAt paripUrNa thayelA) nija paramaguNo hoya che-A pramANe vyavahAranaya che. nizcayathI to siddhi paNa nathI ja ane saMsAra paNa nathI ja. A budha puruSono ni[ya che. 35. pUrvokta paryAyothI che vyatirikta jIva dravyArthike; ne ukta paryAyothI che saMyukta paryAyArthika. 19. anvayArtha :-[dravyArthikena]dravyArthiye [jIvAH] Part [pUrvabhaNitaparyAyAt]pUrvathita 5yAyathA[vyatiriktAH] *vyatiricha;[paryAyanayena]pAyanAye [jIvAH] [saMyuktAH bhavanti] to pAyathA saMyukta cha. [dvAbhyAm] mArIta ko banne nayothI saMyuche. Tast :- banne nAyonu saNa5 466 . bhagavAna ahaMtu paramezvare be nayo kahyA che : dravyArthika ane paryAyArthika dravya ja jeno artha eTale ke prayojana che te dravyArthika che ane paryAya ja jeno artha eTale vyatirita = minna; 2Dita; zUnya.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 45 kahAnajainazAstramALA] jIva adhikAra ekanayAyattopadezo grAhyaH, kintu tdubhynyaayttopdeshH| sattAgrAhakazuddhadravyArthikanayabalena pUrvoktavyaJjanaparyAyebhyaH sakAzAnmuktAmuktasamastajIvarAzayaH sarvathA vyatiriktA ev| kutaH ? "sabe suddhA hu suddhaNayA" iti vacanAt / vibhAvavyaMjanaparyAyArthikanayabalena te sarve jIvAssaMyuktA bhvnti| kiMca siddhAnAmarthaparyAyaiH saha pariNatiH, na punayaMjanaparyAyaiH saha prinntiriti| kutaH? sadA nirNjntvaat| siddhAnAM sadA niraMjanatve sati tarhi dravyArthikaparyAyArthikanayAbhyAm dvAbhyAm saMyuktAH sarve jIvA iti sUtrArtho vyrthH| nigamo vikalpaH, tatra bhavo naigmH| sa ca naigamanayastAvat trividhaH, bhUtanaigamaH vartamAnanaigamaH bhaavinaigmshceti| atra bhUtanaigamanayApekSayA bhagavatAM siddhAnAmapi vyaMjanaparyAyatvamazuddhatvaM ca sNbhvti| pUrvakAle te bhagavantaH saMsAriNa iti vyavahArAt / kiM bahunA, sarve jIvA ke prayojana che te paryAyArthika che. eka nayane avalaMbato upadeza grahavAyogya nathI paNa te banne nayone avalaMbato upadeza grahavAyogya che. sattAgrAhaka (-dravyanI sattAne ja grahaNa karanArA) zuddha dravyArthika nayanA baLe pUrvokta vyaMjanaparyAyothI mukta tema ja amukta (-siddha tema ja saMsArI) samasta jIvarAzi sarvathA vyatirikta ja che. kema? sarve suddhA du suddhAyA (zuddhanaye sarva jIva kharekhara zuddha che)' evuM (zAstranuM) vacana hovAthI. vibhAvavyaMjanaparyAyArthika nayanA baLe te sarva jIvo (pUrvokta vyaMjanaparyAyothI) saMyukta che. vizeSa eTaluM ke-siddha jIvone arthaparyAyo sahita pariNati che, paraMtu vyaMjanaparyAyo sahita pariNati nathI. kema? siddha jIvo sadA niraMjana hovAthI. (prazna :-) jo siddha jIvo sadA niraMjana che to badhA jIvo dravyArthika tema ja paryAyArthika banne nayothI saMyukta che (arthAt badhA jIvone banne nayo lAgu paDe che). evo sUTArtha (gAthAno artha) vyartha Thare che. (uttara :-vyartha nathI Tharato kAraNa ke-) nigama eTale vikalpa; temAM hoya te *naigama. te naigamaya traNa prakArano che : bhUta naigama, vartamAna naigama ane bhAvI naigama. ahIM bhUta naigamanayanI apekSAe bhagavaMta siddhone paNa vyaMjanaparyAyavALApaNuM ane azuddhapaNuM saMbhave che, kema ke pUrva kALe te bhagavaMto saMsArIo hatA evo vyavahAra che. bahu kathanathI zuM? sarva jIvo be nayonA * je bhUtakALanA paryAyane vartamAnavat saMkalpita kare (athavA kahe), bhaviSyakALanA paryAyane vartamAnavatuM saMkalpita kare (athavA kahe), athavA kaMIka niSpannatAyukta ane kaMIka aniSpannatA yukta vartamAna paryAyane sarvaniSpannavatuM saMkalpita kare (athavA kahe), te jJAnane (athavA vacanane) naigamanaya kahe che.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda nayadvayabalena zuddhAzuddhA ityrthH| tathA coktaM zrImadamRtacandrasUribhiH (mAninI) "ubhayanayavirodhadhvaMsini syAtpadAMke jinavacasi ramante ye svayaM vaantmohaaH| sapadi samayasAraM te paraM jyotiruccai ranavamanayapakSAkSuNNamIkSanta ev|" tathA di- (mAninI) atha nayayugayuktiM laMghayanto na santaH prmjinpdaabjdvndvmttdvirephaaH| sapadi samayasAraM te dhruvaM prApnuvanti kSitiSu paramatokteH kiM phalaM sjjnaanaam||36|| baLe zuddha tema ja azuddha che evo artha che. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM cothA zloka dvArA) kAvuM che ke : "zliokArtha :-] banne yonA virodhane naSTa karanArA, syAspadathI aMkita jinavacanamAM je puruSo rame che, teo svayameva mohane vamI nAkhIne, anUtana (anAdi) ane kunayanA pakSathI nahi khaMDita thatI evI uttama paramajayotine-samayasArane-zIdhra dekhe che ja.'' vaLI A jIva adhikAranI chellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che) : [zlokArtha -] jeo be nayonA saMbaMdhane nahi ullaMghatA thakA paramajinanA pAdapaMkajayugalamAM matta thayelA bhramara samAna che evA je puruSo teo zIdhra samayasArane avazya pAme che. pRthvI upara para matanA kathanathI sajajanone zuM phaLa che (arthAt jagatanA jainetara darzanonAM mithyA kathanothI sajajanone zo lAbha che)? 36.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] jIva adhikAra iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasArakhyAkhyAyAM tAtparyavRttau jIvAdhikAraH prathamazrutaskandhaH // [ 47 A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAra paramAgamanI nigraMtha munirAja zrI padmaprabhamaladhAridevaviracita tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM) jIva adhikAra nAmano pahelo zrutaskaMdha samApta thayo.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 hA ajIva adhikAra paNa athedAnImajIvAdhikAra ucyte| aNukhaMdhaviyappeNa du poggaladavvaM havei duviyappaM / khaMdhA hu chappayArA paramANU ceva duviyppo||20|| aNuskandhavikalpena tu pudgaladravyaM bhavati dvivikalpam / skandhAH khalu SaTprakArAH paramANuzcaiva dviviklpH||20|| pudgldrvyviklpopnyaaso'ym| pudgaladravyaM tAvad vikalpadvayasanAtham, svabhAvapudgalo vibhaavpudglshceti| tatra svabhAvapudgalaH paramANuH, vibhAvapudgalaH skndhH| kAryaparamANuH kAraNaparamANuriti have ajIva adhikAra kahevAmAM Ave che. paramANu tema ja skaMdha e be bheda pugaladravyanA; cha vikalpa che skaMdho taNA ne bheda be paramANunA. 20. anvayArtha :-[aNuskaMdhavikalpena tu] 52|sn 245 sevA mothA [pudgaladravyaM] puladravya [dvivikalpam bhavati] jo bho||nnu cha; [skaMdhAH] 24o [khalu] 522 [SaTprakArAH] 7 57 // 2 // cha [paramANuH ca eva divikalpaH] bhane 52mana ko me che. 2t :-1, puladravyanA bheDonU thana che. prathama to pudgaladravyanA be bheda che : svabhAvapudgala ane vibhAvapudgala. temAM, paramANu te svabhAvapudgala che ane skaMdha te vibhAvapudgala che. svabhAvapugala kAryaparamANu sAno ||29||52bhaa se bho re ch.24on| 7 52 cha : (1) 58[ii, (2) 41, (3)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva adhikAra svabhAvapudgalo dvidhA bhavati / skaMdhAH SaTprakArAH syuH, pRthvIjalacchAyAcaturakSaviSayakarmaprAyogyAprAyogyabhedAH / teSAM bhedo vakSyamANasUtreSUcyate vistareNeti / (anuSTubh ) galanAdaNurityuktaH pUraNAtskandhanAmabhAk / vinAnena padArthena lokayAtrA na vartate // 37 // aithUlathUla thUlaM thUlasuhumaM ca suhumathUlaM ca / suhumaM aisuhumaM idi dharAdiyaM hodi chabbheyaM // 21 // bhUpavvadamAdIyA bhaNidA aithUlathUlamidi khaMdhA / thUlA idi viSNeyA sappIjalatellamAdIyA // 22 // chAyAtavamAdIyA thUledarakhaMdhamidi viyANAhi / suhumathUledi bhaNiyA khaMdhA caurakkhavisayA ya // 23 // / 6 chAyA, (4) (cakSu sivAyanI) cAra indriyonA viSayabhUta skaMdho, (5) karmayogya skaMdho ane (6) karmane ayogya skaMdho--AvA cha bheda che. skaMdhonA bheda have kahevAmAM AvatAM sUtromAM ( havenI yAra gAthAkhomAM) vistArathI hevAze. [ 48 [have 20mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva so''he che : ] [zlokArtha :-] (puchgalapaddArtha) galana dvArA (arthAt bhinna paDavAthI) 'paramANu' kahevAya che ane pUraNa dvA2A (arthAt saMyukta thavAthI) 'skaMdha' nAmane pAme che. A padArtha vinA soDayAtrA hoI zaDe nahi. 39. atithUsadhUsa, thUsa, thUlasUkSama, sUkSmayUsa, vaNI sUkSma ne atisUkSma--ema dharAdi pudgalaskaMdhanA cha vikalpa che. 21. bhUparvatAdika skaMdhane atithUlaphUla jine duhyA, ghItelajaLa ityAdine vaLI phUla Atapa ane chAyAdine thUlasUkSma skaMdho jANaje, caturiMdriyanA je viSaya tene sUkSmathUla kahyA jine; 23. skaMdho jANavA; 22.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50] niyamasAra [manazrI suhamA havaMti khaMdhA pAoggA kammavaggaNassa punno| tavivarIyA khaMdhA aisuhamA idi pruuveti||24|| atisthUlasthUlAH sthUlAH sthUlasUkSmAzca suukssmsthuulaashc| sUkSmA atisUkSmA iti dharAdayo bhavanti ssddbhedaaH||21|| bhUparvatAdyA bhaNitA atisthUlasthUlA iti skNdhaaH| sthUlA iti vijJeyAH srpiltailaadyaaH||22|| chAyAtapAdyAH sthUletaraskandhA iti vijaaniihi| sUkSmasthUlA iti bhaNitAH skandhAzcaturakSaviSayAzca // 23 // sUkSmA bhavanti skandhAH prAyogyAH karmavargaNasya punH| tadviparItAH skandhAH atisUkSmA iti prruupynti||24|| vaLI karmavargaNayogya skaMdho sUkama skaMdho jANavA, tenAthI viparIta skaMdhane atisUkSma skaMdho varNavyA. 24. anvayArtha :-[atisthUlasthUlAH] atisthUlasthUsa, [sthUlAH] 258, [sthUlasUkSmAH ca] sthUlasUkSma, [sUkSmasthUlAH ca] sUkSmasthUla, [sUkSmAH] 2568 // bhanne [atisUkSmAH] 2mati56 [iti] me [dharAdayaH SaDbhedAH bhavanti] pR.28 vagere 24on| 7 me che. [bhUparvatAdyAH] bhUmi, pati vagere [atisthUlasthUlAH iti skaMdhAH] atisthUlasthUlo [bhaNitAH] 4 mA mAyAcha; [sarpilatailAdyAH] ghI, 41, mere [sthUlAH iti vijJeyAH] sthUla skaMdho jANavA. ___ [chAyAtapAdyAH] ch|yaa, mA5 (351) vagere [sthUletaraskandhAH iti] sthUlasUkSma 27dho [vijAnIhi] 4 / 4 / [ca] bhanne [caturakSaviSayAH skandhAH] 1.2 7ndriyon| viSayAbhUta dhone [sUkSmasthUlAH iti] sUkSmAsyUlA [bhaNitAH] vAma mAvyA cha. - [punaH] [m] [karmavargaNasya prAyogyAH] Hainne yogya [skandhAH] 27 dho [sUkSmAH bhavanti] sUkSma cha; [taviparItAH] tamanAyA viparIta (arthAt [une bhayogya) [skandhAH] dho [atisUkSmAH iti atisUkSma [prarUpayanti] Dema mAve che.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] ajIva adhikAra [ 51 vibhAvapudgalasvarUpAkhyAnametat / / atisthUlasthUlA hi te khalu pudgalAH sumerukumbhiniiprbhRtyH| ghRtatailatakrakSIrajalaprabhRtisamastadravyANi hi sthuulpudglaashc| chAyAtapatamaHprabhRtayaH sthuulsuukssmpudglaaH| sparzanarasanaghrANazrotrendriyANAM viSayAH sUkSmasthUlapudgalAH shbdsprshrsgndhaaH| zubhAzubhapariNAmadvAreNAgacchatAM zubhAzubhakarmaNAM yogyAH suukssmpudglaaH| eteSAM viparItAH sUkSmasUkSmapudgalAH karmaNAmaprAyogyA ityrthH| ayaM vibhaavpudglkrmH| tathA coktaM pNcaastikaaysmyeTIkA -A. vibhAvapudgalanA svarUpanuM kathana che. sumeru, pRthvI vagere (ghana padArtho) kharekhara atipUlacUla pudgalo che. ghI, tela, chAza, dUdha, jaLa vagere samasta (pravAhI) padArtho pUla pudgalo che. chAyA, Atapa, aMdhakAra vagere sthUlasUkSma pudgalo che. sparzaneMdriya, rasaneMdriya, ghrANedriya ane zroseMdriyanA viSayo- sparza, rasa, gaMdha ane zabda-sUkSmaNUla pudgalo che. zubhAzubha pariNAma dvArA AvatAM evAM zubhAzubha karmone yogya (skaMdho) te sUkSma pudgalo che. AmanAthI viparIta arthAt karmone ayogya (skaMdho) te sUkSmasUkSma pudgalo che.-Ama (A gAthAono) artha che. A vibhAvapudgalano krama che. [bhAvArtha -skaMdho cha prakAranA che : (1) kASThapASANAdika je skaMdho chedavAmAM AvatAM svayameva saMdhAI zakatA nathI te skaMdho atizUlapUla che. (2) dUdha, jaLa Adi je skaMdho chedavAmAM AvatAM pharIne svayameva joDAI jAya che te skaMdho sthUla che. (3) taDako, chAMyo, cAMdanI, aMdhakAra ityAdi je kaMdho sthUla jaNAtA hovA chatAM bhedI zakAtA nathI ke hastAdikathI grahI zakAtA nathI te skaMdho sthUlasUkSma che. (4) AMkhathI nahi dekhAtA evA je cAra indriyonA viSayabhUta skaMdho sUkSma hovAchatAM skUla jaNAyache (-sparzaneMdriyathI sparzI zakAyache, jIbhathI AsvAdI zakAya che, nAkathI cUMdhI zakAya che athavA kAnathI sAMbhaLI zakAya che) te skaMdho sUkSmaNUla che. (5) indriyajJAnane agocara evA je karmavargaNArUpa skaMdho te skaMdho sUkSma che. (6) karmavargaNAthI nIcenA (karmavargaNAtIta) je atyaMta sUkSma dviaNukaparyata skaMdho te skaMdho sUkSmasUkSma che.] evI ja rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI paMcAstikAyasamayamAM (*gAthA dvArA) kAvuM che ke :* juo zrI paramazrutaprabhAvakamaMDaLa dvArA prakAzita paMcAstikAya, dvitIya AvRtti, pAnuM 130.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ] niyamasAra " puDhavI jalaM ca chAyA cauridiyavisayakammapAoggA / evaM chanbheyA poggalA hoMti||" kammAtIdA uktaM ca mArgaprakAze (anum) " sthUlasthUlAstataH sthUlAH sthUlasUkSmAstataH pare / sUkSmasthUlAstataH sUkSmAH sUkSmasUkSmAstataH pare / " tathA coktaM zrImadamRtacandrasUribhiH * [bhagavAnazrIkuMdakuMda (vasaMtatitA) "asminnanAdini mahatyavivekanATye varNAdimAn naTati pudgala eva nAnyaH / rAgAdipudgalavikAraviruddhazuddhacaitanyadhAtumayamUrtirayaM ca nIvaH||" tathA hi : ''[gAthArtha :--] pRthvI, jaLa, chAyA, cAra indriyonA viSayabhUta, karmane yogya ane karyAtIta-ema pudgalo (skaMdho) cha prakAranAM che.'' vaLI mArgaprakAzamAM (zloka dvArA) kahyAM che ke : ''[zlokArtha :--]sthUlasthUla, pachIsthUla,tyArapachIsthUlasUkSma, pachI sUkSmasthUla,pachI sUkSma ane tyArapachI sUkSmasUkSma (-Ama skaMdho cha prakAranA che).'' evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 44mA zloka dvArA) kahyaDaM che ke H-- - [zlokArtha :--] A anAdi kALanA moTA avivekanA nATakamAM athavA nAcamAM varNAdimA pudgala janAce che, anya koInahi; (abhedajJAnamAM pudgalajaanekaprakAranuM dekhAya che, jIva to aneka prakArano che nahi;) ane A jIva to rAgAdika pudgalavikArothI vilakSaNa, zuddha caitanyadhAtumaya mUrti che.'' vaLI (A gAthAonI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva vividha prakAranAM pudgalomAM rati nahi karatAM caitanyacamatkAramAtra AtmAmAM rati karavAnuM zloka dvArA kahe che) : :
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ]. ajIva adhikAra [53 (mAlinI) iti vividhavikalpe pudgale dRzyamAne na ca kuru ratibhAvaM bhavyazArdUla tasmin / kuru ratimatulAM tvaM ciccamatkAramAtre bhavasi hi prmshriikaaminiikaamruupH||38|| dhAucaukkassa puNo jaM heU kAraNaM ti taM nneyo| khaMdhANaM avasANaM NAdabbo kjjprmaannuu||25|| dhAtucatuSkasya punaH yo hetuH kAraNamiti sa jnyeyH| skandhAnAmavasAno jJAtavyaH kaaryprmaannuH||25|| kAraNakAryaparamANudravyasvarUpAkhyAnametat / pRthivyaptejovAyavo dhAtavazcatvAraH; teSAM yo hetuH sa kaarnnprmaannuH| sa eva jaghanyaparamANuH snigdharUkSaguNAnAmAnantyAbhAvAt samaviSamabaMdhayorayogya ityrthH| [eortha :-rIta vividha hovANu 5 4ovAmaindi, Demavyaya ! (bhavyottama!) tuM temAM ratibhAva na kara. caitanyacamatkAramAtrAmAM (arthAt caitanyacamatkAramAtra AtmAmAM) tuM atula rati kara ke jethI te paramazrIrUpI kAminIno vallabha thaIza. 38. je hetu dhAtucatuSko te kAraNANu jANavo; skaMdho taNA avasAnane vaLI kAryaparamANu kahyo. 25. manvayArtha :-[punaH] [4] [yaH] 4 [dhAtucatuSkasya] (2cii, 55, te 4 ne vAyua) y||2 dhAtu mono [hetuH] / cha, [saH] to [kAraNam iti jJeyaH] // 2952 // 45vo; [skandhAnAm] 24on| [avasAnaH] avasAnane (-chUTA 58 vimatima zane) [kAryaparamANuH] Arya 52mA [jJAtavyaH] 45vo. TIkA -A, kAraNaparamANudravya ane kAryaparamANudravyanA svarUpanuM kathana che. pRthvI, jaLa, teja ne vAyu e cAra dhAtuo che; temano je hetu che te kAraNaparamANu che. te ja (paramANu), eka guNa snigdhatA ke rUkSatA hotAM, sama ke viSama baMdhane ayogya evo jaghanya paramANu che-ema artha che. eka guNa snigdhatA ke rUkSatAnI
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda snigdharUkSaguNAnAmanantatvasyopari dvAbhyAm caturbhiH samabandhaH tribhiH pnycbhirvissmbndhH| aymutkRssttprmaannuH| galatAM pudgaladravyANAm anto'vasAnastasmin sthito yaH sa kaaryprmaannuH| aNavazcaturbhedAH kaarykaarnnjghnyotkRssttbhedaiH| tasya paramANudravyasya svarUpasthitatvAt vibhAvAbhAvAt paramasvabhAva iti| tathA coktaM pravacanasAre "NiddhA vA lukkhA vA aNupariNAmA samA va visamA vaa| samado durAdhigA jadi bajhaMti hi aadiprihiinnaa|| NiddhattaNeNa duguNo caduguNaNiddheNa bNdhmnnubhvdi| lukkheNa vA tiguNido aNu bajjhadi pNcgunnjutto||" upara, be guNavALAno ane cAra guNavALAno *samabaMdha thAya che tathA traNa guNavALAno ane pAMca guNavALAno *viSamabaMdha thAya che,-A utkRSTa paramANu che. gaLatAM arthAt chUTAM paDatAM pudgala dravyonA aMtamAM--avasAnamAM (aMtima dazAmAM) sthita te kAryaparamANu che (arthAt skaMdho khaMDita thatAM thatAM je nAnAmAM nAno avibhAga bhAga rahe te kAryaparamANu che). (Ama) aNuonA (-paramANuonA) cAra bheda che : kArya, kAraNa, jaghanya ne utkRSTa. te paramANudravya svarUpamAM sthita hovAthI tene vibhAvano abhAva che, mATe (tene) parama svabhAva che. e ja rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI pravacanasAramAM (165 mI ane 166mI gAthA dvArA) kArDa che ke : "[gAthArtha -] paramANu pariNAmo, snigdha ho ke rUkSa ho, bekI aMzavALA ho ke ekI aMzavALA ho, jo samAna karatAM be adhika aMzavALA hoya to baMdhAya che; jaghanya aMzavALo baMdhAto nathI. snigdhapaNe be aMzavALo paramANu cAraaMzavALAsnigdha (athavA rUkSa) paramANu sAthe baMdha anubhave che; athavA rUkSapaNe traNa aMzavALo paramANu pAMca aMzavALA sAthe joDAyo thako baMdhAya che.' * sabaMdha eTale bekI guNavALA paramANuono baMdha ane viSamabaMdha eTale ekI guNavALA paramANuono baMdha. ahIM (TIkAmAM) samabaMdhanuM ane viSamabaMdhanuM ekeka udAharaNa ApyuM che te pramANe badhAya samabaMdho ane viSamabaMdho samajI levA.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] ajIva adhikAra [ 55 tathA di- (anudum) skandhestaiH SaTprakAraiH kiM cturbhirnnubhirmm| AtmAnamakSayaM zuddhaM bhAvayAmi muhurmuhuH // 39 // attAdi attamajhaM attaMtaM Neva iNdiyggejhN| avibhAgI jaM dav paramANU taM viyANAhi // 26 // AtmAdyAtmamadhyamAtmAntaM naivendriyaiAhyam / avibhAgi yadravyaM paramANuM tad vijAnIhi // 26 // prmaannuvishessoktiriym| yathA jIvAnAM nityAnityanigodAdisiddhakSetraparyantasthitAnAM sahajaparamapAriNAmikabhAvavivakSAsamAzrayeNa sahajanizcayanayena svasvarUpAdapracyavanatvamuktam, tathA paramANudravyANAM vaLI (2pamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zlokadvArA pudgalanI upekSA karI zuddha AtmAnI bhAvanA kare che) : | [zlokArtha :- cha prakAranA skaMdho ke cAra prakAranA aNuo sAthe mAre zuM che? huM to akSaya zuddha AtmAne pharI pharIne bhAvuM chuM. 39. je AdimaNe aMtamAM pote ja che, avibhAgI che, je indrithI nahi grAhya che, paramANu jANo tehane. 26. anvayArtha:-[mAtmA]i pote ja jeno Adi che, [gAbhamaLa] pote ja jenuM madhya che ane [mAtmAnta pote ja jeno aMta che (arthAt jenA AdimAM, madhyamAM ane aMtamAM paramANunuM nija svarUpa ja che), [na parva Hi prAhya]je indriyothI grAhya (jaNAvAyogya) nathI ane [Tu vimAna] je avibhAgI che, [tat] ta [paramANuM caM] paramANudravya [vijJAna di] jANa. TIkA -A, paramANunuM vizeSa kathana che. jema sahaja parama pAriNAmikabhAvanI vivakSAno Azraya karanArA sahajanizcayanayanI apekSAe nitya ane anityanigodathI mAMDIne siddhakSetraparyata rahelAjIvonuM nijasvarUpathI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda paMcamabhAvena paramasvabhAvatvAdAtmapariNaterAtmaivAdiH, madhyo hi AtmapariNaterAtmaiva, aMtopi svasyAtmaiva prmaannuH| ataH na cendriyajJAnagocaratvAd anilAnalAdibhiravinazvaratvAdavibhAgI he ziSya sa paramANuriti tvaM taM jAnIhi / apyAtmani sthitiM buddhvA pudgalasya jddaatmnH| siddhAste kiM na tiSThati svasvarUpe cidaatmni||40|| eyarasarUvagaMdhaM dophAsaM taM have sahAvaguNaM / vihAvaguNamidi bhaNidaM jiNasamaye savvapayaDattaM // 27 // ekarasarUpagaMdhaH dvisparzaH sa bhvetsvbhaavgunnH| vibhAvaguNa iti bhaNito jinasamaye sarvaprakaTatvam // 27 // azrutapaNuM kahevAmAM AvyuM, tema paMcamabhAvanI apekSAe paramANudravyano paramasvabhAva hovAthI paramANu pote ja potAnI pariNatino Adi che, pote ja potAnI pariNatinuM madhya che ane pote ja potAno aMta paNa che (arthAtu AdimAM paNa pote ja, madhyamAM paNa pote ja ane aMtamAM paNa paramANu pote ja che, kyAreya nija svarUpathI zruta nathI). je Avo hovAthI, indriyajJAnagocara nahi hovAthI ane pavana, agni ityAdi vaDe nAza pAmato nahi hovAthI, avibhAgI che tene, he ziSya ! tuM paramANu jANa. [have 26mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] | [zlokArtha -] jaDAtmaka pugalanI sthiti potAmAM (-pudgalamAM ja) jANIne (arthAt jaDasvarUpa pudgalo pudgalanA nija svarUpamAM ja rahe che ema jANIne), te siddhabhagavaMto potAnA caitanyAtmaka svarUpamAM kema na rahe? (jarUra rahe.) 40. be sparza, rasa-rUpa-gaMdha eka, svabhAvaguNamaya teha che; jinasamayamAMhI vibhAvaguNa sarvASapragaTa kahela che. 27. anvayArtha -[rasarUpaH ] je eka rasavALuM, eka varNavALuM, eka gaMdhavALuM ane [visparzaH] be sparzavALuM hoya, [1] to vimAvajI:] svabhAvaguNavALuM [mave] che ; [vibhAvaguNa:] vibhAvaguNavALAne [ginasamave] "jinasamayamAM [sarvapraratva sarvapragaTa (sarva 1. samaya = siddhAMta; zAstrA; zAsana; darzana; mata.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] ajIva adhikAra [ 57 svbhaavpudglsvruupaakhyaanmett| tiktakaTukakaSAyAmlamadhurAbhidhAneSu paMcasu raseSvekarasaH, zvetapItaharitAruNakRSNavarNeSvekavarNaH, sugandhadurgandhayorekagaMdhaH, karkazamRdugurulaghuzItoSNasnigdharUkSAbhidhAnAmaSTAnAmantyacatuHsparzAvirodhasparzanadvayam; ete paramANoH svabhAvaguNAH jinAnAM mte| vibhAvaguNAtmako vibhaavpudglH| asya hyaNukAdiskaMdharUpasya vibhAvaguNAH sakalakaraNagrAmagrAhyA ityrthH| tathA coktaM paMcAstikAyasamaye "eyarasavaNNagaMdhaM dophAsaM sddkaarnnmsdN| khadhaMtaridaM davvaM paramANuM taM viyaannaahi||" uktaM ca mArgaprakAze indriyothI grAhya) [ti maLataH] kahela che. TIkA :-A, svabhAvapugalanA svarUpanuM kathana che. tIkho, kaDavo, kaSAyalo,khATo ane mITho e pAMca rasomAMno ekarasa,dhoLo, pILo, lIlo, rAto ane kALo e (pAMca) vargomAMno eka varNa; sugaMdha ane durgadhamAMnI eka gaMdha; kaThora, komaLa, bhAre, haLavo, zIta, uSNa, snigdha (cIkaNo) ane rUkSa (lUkho) e ATha sparzI mAMthI chellA cAra sparzImAMnA aviruddha be sparza A, jinonA matamAM paramANunA svabhAvaguNo che. vibhAvapudgala vibhAvaguNAtmaka hoya che. A 'dviaNukAdiskaMdharUpa vibhAvapugalanAvibhAvaguNosakaLa indriyasamUhavaDe grAhya (jaNAvAyogya) che.-Ama (A gAthAno) artha che. evI rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI paMcAstikAyasamayamAM (81mI gAthA dvArA) kahyaDe che ke - "[gAthArtha -] eka rasavALo, eka varNavALo, eka gaMdhavALo ane be sparzavALo te paramANu zabdanuM kAraNa che, azabda che ane skaMdhanI aMdara hoya topaNa dravya che (arthAt sadAya sarvathI bhinna, zuddha eka dravya che).'' vaLI mArgaprakAzamAM (zloka dvArA) kahyaDe che ke :1. be paramANuothI mAMDIne anaMta paramANuono banelo skaMdha te vibhAvapudgala che.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 ] tathA hi niyamasAra (anuSTum) "vasudhAntyacatuH sparzeSu cintyaM sparzanadvayam / varNo gandho rasazcaikaH paramANoH na cetare // " (mAtinI) [bhagavAnazrIkuMdakuMda atha sati paramANorekavarNAdibhAsvannijaguNanicaye'smin nAsti me kAryasiddhiH / iti nijahRdi mattvA zuddhamAtmAnamekam paramasukhapadArthI bhaavyedbhvylokH||41|| aNNaNirAvekkho jo pariNAmo so sahAvapajjAo / khaMdhasarUveNa puNo pariNAmo so vihAvapajjAo // 28 // anyanirapekSo yaH pariNAmaH sa svabhAvaparyAyaH / skaMdhasvarUpeNa punaH pariNAmaH sa vibhAvaparyAyaH // 28 // ''[zlokArtha :--] paramANune ATha prakAranA sparzomAMthI chellA cAra sparzomAMnA be sparza, eka varNa, eka gaMdha ane eka rasa samajavAM, anya nahi.' vaLI (27mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka dvArA bhavyajanone zuddha AtmAnI bhAvanAno upadeza kare che) : [zlokArtha :--]jo paramANu ekavarNAdirUpa prakAzatA (jaNAtA) nijaguNasamUhamAM che, to temAM mArI (kAMI) kAryasiddhi nathI, (arthAt paramANu to eka varNa, eka gaMdha vagere potAnA guNomAMjache,to pachItemAM mAruM kAMIkAryasiddhathatuM nathI);--AmanijahRdayamAM mAnIne 52ma sukhapadano arthI bhavyasamUha zuddha AtmAne ekane bhAve. 41. pariNAma paranirapekSa teha svabhAvaparyaya jANavo; pariNAma skaMdhasvarUpa teha vibhAvaparyaya jANavo. 28. anvayArtha :--[anirapekSa ] anyanirapekSa (anyanI apekSA vinAno) [H pariNAmaH] je pariNAma [saH] to [svamAvaparyAyaH] svabhAvaparyAya che [punaH] ane
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] ajIva adhikAra [ 59 pudglpryaaysvruupaakhyaanmett| paramANuparyAyaH pudgalasya zuddhaparyAyaH paramapAriNAmikabhAvalakSaNaH vastugataSaTprakArahAnivRddhirUpaH atisUkSmaH arthaparyAyAtmakaH sAdisanidhano'pi prdrvynirpeksstvaacchuddhsdbhuutvyvhaarnyaatmkH| athavA hi ekasmin smye'pyutpaadvyydhrauvyaatmktvaatsuukssmRjusuutrnyaatmkH| skandhaparyAyaH svajAtIyabandhalakSaNalakSitatvAdazuddha iti| (mAninI) parapariNatidUre zuddhaparyAyarUpe sati na ca paramANoH skndhpryaayshbdH| bhagavati jinanAthe paMcabANasya vArtA na ca bhavati yatheyaM so'pi nityaM tathaiva // 42 // poggaladavvaM uccai paramANU NicchaeNa idrenn| poggaladavyo tti puNo vavadeso hodi khaMdhassa // 29 // [svaLa pariNAmaH] skaMdharUpe pariNAma [4] te [vibhAvaparyAva:] vibhAvaparyAya che. TIkA :-A, mugalaparyAyanA svarUpanuM kathana che. paramANuparyAyapudgalano zuddhaparyAyache--kejeparamapariNAmikabhAvasvarUpa che,vastumAM thatI cha prakAranI hAnivRddhirUpa che, atisUkSma che, arthaparyAyAtmaka che ane sAdisAnta hovA chatAM paradravyathI nirapekSa hovAne lIdhe zuddhasadbhUtavyavahAranayAtmaka che athavA eka samayamAM paNa utpAdavyayadhrauvyAtmaka hovAthI sUkSmaRjusUjhanayAtmaka che. aMdhaparyAya svajAtIya baMdharUpa lakSaNathI lakSita hovAne lIdhe azuddha che. [have TIkAkAra munirAja 28mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM zloka kahe che :] [okArtha -] (paramANu) parapariNatithI dUra zuddhaparyAyarUpa hovAthI paramANune skaMdhaparyAyarUpa zabda hoto nathI; jema bhagavAnajinanAthamAM kAmadevanI vArtA hotI nathI, tema paramANu paNa sadA azabda ja hoya che (arthAt paramANune paNa kadI zabda hoto nathI). 42. paramANune "pudgaladarava' vyapadeza che nizcaya thakI; ne skaMdhane pudgaladarava' vyapadeza che vyavahArathI. 29.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda pudgaladravyamucyate paramANurnizcayena itrenn| pudgaladravyamiti punaH vyapadezo bhavati skandhasya // 29 // pudgldrvyvyaakhyaanopsNhaaro'ym| svabhAvazuddhaparyAyAtmakasya paramANoreva pudgaladravyavyapadezaH shuddhnishcyen| itareNa vyavahAranayena vibhAvaparyAyAtmanAM skandhapudgalAnAM pudgalatvamupacArataH siddhaM bhvti| (mAlinI) iti jinapatimArgAd buddhatattvArthajAtaH tyajatu paramazeSaM cetanAcetanaM c| bhajatu paramatattvaM ciccamatkAramAtraM paravirahitamantarnirvikalpe smaadhau||43|| (anuSTubh) pudgalo'cetano jIvazcetanazceti klpnaa| sA'pi prAthamikAnAM syAnna syAnniSpannayoginAm // 44 // anvayArtha :-[nizcayena] niull [paramANuH] 52mAne [pudgaladravyam] '5628dravya' [ucyate] 53 ||ch [punaH] mano [itareNa] [ 2] [skandhasya] - dhana [pudgaladravyam iti vyapadezaH] ' pu ladravya' me nAma [bhavati] Doya che. 21st :-2, pu ladravyamA thanano upasaM2 che. zuddhanizcayanayathI svabhAvazuddhaparyAyAtmaka paramANune ja "pudgala dravya evuM nAma hoya che. anya evA vyavahAranayathI vibhAvaparyAyAtmaka skaMdhapugalone pudgalapaNuM upacAra dvArA siddha thAya che. [have 29mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja traNa zloko kahe che :] [okArtha -]e rIte jinapatinA mArga dvArA tattvArthasamUhane jANIne para evAM samasta cetana ane acetanane tyAgo; aMtaraMgamAM nirvikalpa samAdhine viSe paravirahita (52thI 2lita) thityamat2mAtrA 52matattvAne mo. 43. [zlokArtha -]pudgala acetana che ane jIva cetana che evI je kalpanA te paNa
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ nanazAsabhA ajIva adhikAra [61 (upendravajrA) acetane pudgalakAyake'smin sacetane vA prmaatmtttve| na roSabhAvo na ca rAgabhAvo bhavediyaM zuddhadazA yatInAm // 45 // gamaNaNimittaM dhammamadhammaM Thidi jIvapoggalANaM c| avagahaNaM AyAsaM jiivaadiisvvdvvaannN||30|| gamananimitto dharmo'dharmaH sthiteH jIvapudgalAnAM c| avagAhanasyAkAzaM jIvAdisarvadravyANAm // 30 // dharmAdharmAkAzAnAM sNkssepoktiriym| ayaM dharmAstikAyaH svayaM gatikriyArahitaH diirghikodkvt| svabhAvagatikriyApariNatasyAyoginaH paMcahrasvAkSarocAraNamAtrasthitasya bhagavataH siddhanAmadheyayogyasya prAthamikone (prathama bhUmikAvALAone) hoya che, niSpanna yogIone hotI nathI (arthAt bhane yo pari548 thayo cha tabhana DotI nathI). 44. [cortha :-] (zuddha 6 // yatimone) 2 // ayetana kAyama dveSabhAva hoto nathI ke sacetana paramAtmatattvamAM rAgabhAva hoto nathI;-AvI zuddha dazA yationI Doya che.45. jIvapulone gamanasthAnanimitta dharmaadharma che; jIvAdi sarva padArthane avagAhahetu Abha che. 30. anvayArtha :-[dharmaH] [ [jIvapudgalAnAM] [5one [gamananimittaH] bhannu nimitta cha [ca] mano [adharmaH] 26 [sthiteH] (tabhane) sthitinu nimitta cha; [AkAzaM] mA [jIvAdisarvadravyANAm] sarva dravyone [avagAhanasya bhavana nimittAche. 21st :-21, dha dhrm-2||rnu saMkSipta jathana che. A dharmAstikAya, vAvanA pANInI mAphaka, pote gatikriyArahita che. mArA (a, i, 3, * , lu-seva) pAMya 28 akss2|| 3thy|24|424 bhanI sthiti cha,4o 'siddha'
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 ]. niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda SaTkApakramavimuktasya muktivAmalocanAlocanagocarasya trilokazikharizekharasya apahastitasamastaklezAvAsapaMcavidhasaMsArasya paMcamagatiprAntasya svabhAvagatikriyAhetuH dharmaH, api ca SaTkApakramayuktAnAM saMsAriNAM vibhaavgtikriyaahetushc| yathodakaM pAThInAnAM gamanakAraNaM tathA teSAM jIvapudgalAnAM gamanakAraNaM sa dhrmH| so'yamamUrtaH aSTasparzanavinirmuktaH varNarasapaMcakagaMdhadvitayavinirmuktazca agurukalaghutvAdiguNAdhAraH lokamAtrAkAraH akhnnddaikpdaarthH| sahabhuvoH guNAH, kramavartinaH paryAyAzceti vacanAdasya gatihetodharmadravyasya zuddhaguNAH zuddhaparyAyA bhvnti| adharmadravyasya sthitiheturvishessgunnH| asyaiva tasya dharmAstikAyasya guNaparyAyAH sarve bhvnti| AkAzasyAvakAzadAnalakSaNameva vishessgunnH| itare dharmAdharmayorguNAH svasyApi sadRzA ityrthH| lokAkAzadharmAdharmANAM samAnapramANatve nAmane yogya che, jeo cha apakramathI vimukta che, jeo muktirUpI sulocanAnAM locanano viSaya che (arthAt jemane muktirUpI suMdarI premathI nihALe che), jeo trilokarUpI 'zikharInA zikhara che, jemaNe samasta klezanA ghararUpa paMcavidha saMsArane (-dravya, kSetra, kALa, bhava ane bhAvanA parAvartanarUpa pAMca prakAranA saMsArane) dUra karyo che ane jeo paMcamagatinA sImADe che-evA ayogI bhagavAnane svabhAvagatikriyArUpe pariNamatAM *svabhAvagatikriyAno hetu dharma che. vaLI cha apakramathI yukta evA saMsArIone te dharma) *vibhAvagatikriyAno hetu che. jema pANI mAchalAMne gamananuM kAraNa che, tema te dharma te jIvayugalone gamananuM kAraNa (nimitta) che. te dharma amUrta, ATha sparza rahita, tema ja pAMca varNa, pAMca rasa ane be gaMdha vinAno, agurulaghutvAdi guNonA AdhArabhUta, lokamAtrA AkAravALo (-lokapramANa AkAravALo), akhaMDa eka padArtha che. ""sahabhAvI guNo che ane kramavartI paryAyo che' evuM zAstranuM) vacana hovAthI gatinA hetubhUta A dharmadravyane zuddha guNo ane zuddha paryAyo hoya che. adharmadravyano vizeSaguNa sthiti hetutva che. A adharmadravyanA bAkInA) guNaparyAyo jevA te dharmAstikAyanA bAkInA) sarva guNaparyAyo hoya che. AkAzano, avakAzadAnarUpa lakSaNa ja vizeSaguNa che. dharma ane adharmanA bAkInA guNo AkAzanA bAkInA guNo jevA paNa che. 1 zikharI = zikharavaMta; parvata. * svabhAvagatikriyA tathA vibhAvagatikriyAnA artha mATe 22muM pAnuM juo.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] sati na hyalokAkAzasya hrasvatvamiti / ajIva adhikAra (matinI) iha gamananimittaM yatsthiteH kAraNaM vA yadaparamakhilAnAM sthAnadAnapravINam / tadakhilamavalokya dravyarUpeNa samyak pravizatu nijatattvaM sarvadA bhavyalokaH // 46 // samayAvalibhedeNa du duviyappaM ahava hoi tiviyappaM / saMkhejjAvalihadasaMThANappamANaM tIdo tu||31|| samayAvalibhedena tu dvivikalpo'thavA bhavati trivikalpaH / saMkhyAtAvalihatasaMsthAnapramANastu / / 31 / / atItaH [ 63 --A pramANe (A gAthAno) artha che. (ahIM ema khyAlamAM rAkhavuM ke) lokAkAza, dharma ane adharma sarakhA pramANavALAM hovAthI kAMI alokAkAzane TUMkApaNuM--nAnApaNuM nathI (alokAkAza to anaMta che.) [have 30mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha :--]ahIM ema Azaya che ke--je (dravya) gamananuM nimitta che, je (dravya) sthitinuM kAraNa che, vaLI bIjuM je (dravya) sarvane sthAna devAmAM pravINa che, te badhAMne samyak dravyarUpe avalokIne (-yathArthapaNe svataMtra dravyo tarIke samajIne) bhavyasamUha sarvadA nija tattvamAM pravezo. 46. Avali-samayanA bhedathI be bheda vA traNa bheda che; saMsthAnathI saMkhyAtaguNa AvalipramANa atIta che. 31. anvayArtha :--[samayAvRttimevena tu] samaya ane AvalinA bhedathI [ddhivittta:] vyavahArakALanA be bheda che [athavA] athavA [triviktvaH mati] (bhUta, vartamAna ane bhaviSyanA bhedathI) traNa bheda che. [gItaH] atIta kALa [saMghyAtAnihatasaMsthAnapramALaH tu] (atIta) saMsthAnonA ane saMkhyAta AvalinA guNAkAra jeTalo che.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra vyavahArakAlasvarUpavividhavikalpakathanamidam / ekasminnabhaH pradeze yaH paramANustiSThati tamanyaH paramANurmandacalanAllaMghayati sa samayo vyavahArakAlaH / tAdRzairasaMkhyAtasamayaiH nimiSaH, athavA nayanapuTaghaTanAyatto nimeSaH| nimeSAH hAdA SoDazamaH zAmiH tA| dvAtriMzanAmiTivjhA SaSTinAlikamahorAtram / triMzadahorAtrairmAsaH / dvAbhyAm mAsAbhyAm RtuH / Rtubhistribhirynm| ayanadvayena saMvatsaraH / ityAvalyAdivyavahArakAlakramaH / itthaM samayA - valibhedena dvidhA bhavati, atItAnAgatavartamAnabhedAt tridhA vA / atItakAlaprapaMco - 'yamucyate - atItasiddhAnAM siddhaparyAyaprAdurbhAvasamayAt purAgato hyAvalyAdivyavahArakAlaH sa kAlasyaiSAM saMsArAvasthAyAM yAni saMsthAnAni gatAni taiH sadRzatvAdanantaH / anAgatakAlo'pyanAgatasiddhAnAmanAgatazarIrANi yAni taiH sadRza ityAmukteH mukteH 64 ] [bhagavAnazrIkuMdakuMda TIkA :--A, vyavahArakALanA svarUpanuM ane tenA vividha bhedonuM kathana che. eka AkAzapradeze je paramANu rahelo hoya tene bIjo paramANu maMda gatithI oLaMge teTalo kALa te samayarUpa vyavahArakALa che. evA asaMkhya samayono nimeSa thAya che, athavA AMkhaviMcAya teTalo kALa te nimeSa che. AThanimeSanI kASThA thAya che. soLakASThAnI kaLA, batrIza kaLAnI ghaDI, sATha ghaDInuM ahorAtra, trIza ahorAtrano mAsa, be mAsanI Rtu, traNa RtunuM ayana ane be ayananuM varSa thAya che. Ama Avali Adi vyavahArakALano krama che. ApramANe vyavahArakALasamaya ane AvalinAbhedathIbeprakArecheathavAatIta,anAgata ane vartamAnanA bhedathI traNa prakAre che. A (nIce pramANe), atIta kALano vistAra kahevAmAM Ave che : atIta siddhone siddhaparyAyanA prAdurbhAvasamayathI pahelAM vItelo je Avali Adi vyavahArakALa te, temane saMsAraavasthAmAM jeTalAM saMsthAno vItI gayAM temanA jeTalo hovAthI anaMtache. (anAgata siddhone mukti thatAM sudhIno) anAgatakALa paNa anAgatasiddhonAM je muktiparyaMta anAgata 1. prAdurbhAva = pragaTa thavuM te; utpanna thavuM te. 2. siddhabhagavAnane anaMta zarIro vItI gayAM; te zarIro karatAM saMkhyAtaguNI Avalio vItI gaI. mATe atIta zarIro paNa anaMta che ane atIta kALa paNa anaMta che. atIta zarIro karatAM atIta Avalio saMkhyAtaguNI hovA chatAM banne anaMta hovAthI bannene anaMtapaNAnI apekSAe sarakhAM kahyAM che.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] ajIva adhikAra [ 65 skaashaadityrthH| tathA coktaM paMcAstikAyasamaye "samao Nimiso kaTThA kalA ya NAlI tado divaarttii| mAsoduayaNasaMvaccharo tti kAlo praaytto||" tathA hi- (mAninI) samayanimiSakASThA satkalAnADikAdyAd divasarajanibhedAjjAyate kAla essH| na ca bhavati phalaM me tena kAlena kiMcid nijanirupamatattvaM zuddhamekaM vihAya // 47 // jIvAdu poggalAdo gaMtaguNA cAvi saMpadA smyaa| loyAyAse saMti ya paramaTTho so have kaalo||32|| zarIro temanA jeTalo che. Ama (A gAthAno) artha che. evI rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI paMcAstikAyasamayamAM (25mI gAthA dvArA) kahyaDe che ke : "[gAthArtha -]samaya, nimeSa, kASThA, kaLA, ghaDI, dinarAta, mAsa, Rtu, ayana ane varSa--e rIte parAzrita kALa (-jemAM paranI apekSA Ave che evo vyavahArakALa) che." vaLI (31mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) : [zlokArtha -] samaya, nimeSa, kASThA, kaLA, ghaDI, dinarAta vagere bhedothI A kALa (vyavahArakALa) utpanna thAya che; paraMtu zuddha eka nija nirupama tattvane choDIne, te kALathI mane kAMI phaLa nathI. 47. jIvothI ne pudgalathI paNa samayo anaMtaguNA kahyA; te kALa che paramArtha, je che sthita lokAkAzamAM. 32.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda jIvAt pudgalato'naMtaguNAzcApi saMprati smyaaH| lokAkAze saMti ca paramArthaH sa bhvetkaalH||32|| mukhyakAlasvarUpAkhyAnametat / jIvarAzeH pudgalarAzeH skaashaadnntgunnaaH| ke te? smyaaH| kAlANavaH lokAkAzapradezeSu pRthak pRthak tiSThanti, sa kAlaH paramArtha iti| tathA coktaM pravacanasAre "samao du appadeso padesamettassa dvvjaadss| vadivadado so vaTTadi pdesmaagaasdvvss||" asyApi samayazabdena mukhyakAlANusvarUpamuktam / anvayArtha :-[saMprati] have, vivA] jIvathI [putiH 2 ga]i tema ja pudgalathI paNa [anaMta gupa] anaMtaguNA [samaya:] samayo che; [2] ane [tIvAze saMti] je (kAlANuo) lokAkAzamAM che, [] te [paramArtha mAtaH maveta] paramArtha kALa che. TIkA -A, mukhya kALanA svarUpanuM kathana che. jIvarAzithI ane pudgalarAzithI anaMtaguNA che. koNa? samayo. kAlANuo lokAkAzanA pradezomAM pRthak pRthak rahelA che, te kALa paramArtha che. evI rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI pravacanasAramAM (138mI gAthA dvArA) kahyaDe che ke : [gAthArtha -] kALa to apradezI che. pradezamAtra pugalaparamANu AkAzadravyanA pradezane maMda gatithI oLaMgato hoya tyAre te varte che arthAt nimittabhUtapaNe pariName AmAM (A pravacanasAranI gAthAmAM) paNa 'samaya' zabdathI mukhyakAlANunuM svarUpa kahyuM che. vaLI anyatra (AcAryavara zrInemicaMdrasiddhAMtidevaviracita bRhadravyasaMgrahamAM 22mI gAthA dvArA) kahyaDe che ke :
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] . ajIva adhikAra [ 67 "loyAyAsapadese ekkeke je TThiyA hu ekkekkaa| rayaNANaM rAsI iva te kAlANU asNkhdvvaanni||" uktaM ca mArgaprakAze (anuSTram) "kAlAbhAve na bhAvAnAM pariNAmastadaMtarAt / na dravyaM nApi paryAyaH sarvAbhAvaH prsjyte||" tathA di- (ganudum) vartanAhetureSaH syAt kumbhakRccakrameva tat / paMcAnAmastikAyAnAM nAnyathA vartanA bhavet // 48 // (manuSTram) pratItigocarAH sarve jiivpudglraashyH| dharmAdharmanabhaH kAlAH siddhAH siddhaantpddhteH||49|| "gAthArtha -]lokAkAzanA eka eka pradeze je eka eka kAlANuM ratnonA rAzinI mAphaka kharekhara sthita che, te kAlANuo asaMkhya dravyo che.' vaLI mArgaprakAzamAM paNa zloka dvArA) kauTuM che ke : zliokArtha :-] kALanA abhAvamAM, padArthonuM pariNamana na hoya; ane pariNamana na hoya to, dravya paNa na hoya tathA paryAya paNa na hoya; e rIte sarvanA abhAvano (zUnyano) prasaMga Ave.' vaLI (32mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe che) : [zlokArtha -]kuMbhAranA cakranI mAphaka (arthAt jema ghaDo thavAmAM kuMbhArano cAkaDo nimitta che tema), A paramArthakALa (pAMca astikAyonI) vartanAnuM nimitta che. enA vinA, pAMca astikAyone vartanA (-pariNamana) hoI zake nahi. 48. [zlokArtha -] siddhAMtapaddhatithI (zAsroparaMparAthI) siddha evAM jIvarAzi, pudgala
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra 6 8 ] [ bhagavAnazrIkuMdakuMda jIvAdIdavvANaM parivaTTaNakAraNaM have kaalo| dhammAdicauNhaM NaM sahAvaguNapajjayA hoti||33|| jIvAdidravyANAM parivartanakAraNaM bhvetkaalH| dharmAdicaturNAM svabhAvaguNaparyAyA bhvNti||33|| kAlAdizuddhAmUrtAcetanadravyANAM svabhAvaguNaparyAyAkhyAnametat / iha hi mukhyakAladravyaM jIvapudgaladharmAdharmAkAzAnAM paryAyapariNatihetutvAt privrtnlinggmityuktm| atha dharmAdharmAkAzakAlAnAM svajAtIyavijAtIyabaMdhasambandhAbhAvAt vibhAvaguNaparyAyAH na bhavaMti, api tu svabhAvaguNaparyAyA bhvNtiityrthH| te guNaparyAyAH pUrvaM pratipAditAH, ata evAtra saMkSepataH sUcitA iti| rAzi, dharma, adharma, AkAza ne kALa badhAMya pratItigocara che (arthAt chaye dravyonI pratIti thaI zake che). 49. jIvapurzalAdi padArthane pariNamanakAraNa kALa che; dharmAdi cAra svabhAvaguNaparyAyavaMta padArtha che. 33. anvayArtha -[LIvAvidravyApA] jIvAdi dravyone [parivartanavAraNam] parivartananuM kAraNa (-vartanAnuM nimitta) [vArtaH mavet] kALa che. [vivatuLa] dharmAdi cAra dravyone svibhAvaguNaparyAyA:] svabhAvaguNaparyAyo [mavaMti] hoya che. TIkA -A, kALAdi zuddha amUrta acetana dravyonA svabhAvaguNaparyAyonuM kathana mukhyakALadravya, jIva, pudgala, dharma, adharma ane AkAzanI (-pAMca astikAyonI) paryAyapariNatino hetu hovAthI tenuM liMga parivartana che (arthAt kALadravyanuM lakSaNa vartanA hetutva che) ema ahIM kahyaDe che. have (bIjI vAta e ke), dharma, adharma, AkAza ane kALane svajAtIya ke vijAtIya baMdhano saMbaMdha nahi hovAthI temane vibhAvaguNaparyAyo hotA nathI, paraMtu svabhAvaguNaparyAyo hoya che-ema artha che. te svabhAvaguNaparyAyonuM pUrve pratipAdana karavAmAM AvyuM che tethI ja ahIM saMkSepathI sUcana karavAmAM AvyuM che.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] ajIva adhikAra [ 69 (mAninI) iti viracitamuccairdravyaSaTkasya bhAsvad vivaraNamatiramyaM bhavyakarNAmRtaM yat / tadiha jinamunInAM dattacittapramodaM bhavatu bhavavimuktyai sarvadA bhvyjntoH||50|| ede chaddavvANi ya kAlaM mottUNa atthikAya tti| NihiTThA jiNasamaye kAyA hu bahuppadesattaM // 34 // etAni SaDdravyANi ca kAlaM muktvAstikAyA iti| nirdiSTA jinasamaye kAyAH khalu bahupradezatvam // 34 // atra kAladravyamantareNa pUrvoktadravyANyeva paMcAstikAyA bhvNtiityuktm| iha hi dvitIyAdipradezarahitaH kAlaH, 'samao appadeso' iti vacanAt / [have 33mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che : [zlokArtha -] e rIte bhavyonAM kaNa ne amRta evuM je cha dravyonuM ati ramya dedIpyamAna (spaSTa) vivaraNa vistArathI karavAmAM AvyuM, te jinamunionA cittane pramoda denAruM padravyavivaraNa bhavya jIvane sarvadA bhavavimuktinuM kAraNa ho. 50. jinasamayamAMhI kALa choDI zeSa pAMca padArtha je te astikAya kahyA; ane kapradezayuta te kAya che. 34. anvayArtha -[kAnta muphtiA] kALa choDIne [tAna paddhacANa ] A cha dravyone (arthAt bAkInAM pAMca dravyone) [ginasama] jinasamayamAM (jinadarzanamAM) [stivAyAH ti] astikAya' [nirvirA] kahevAmAM AvyAM che. [vapraveza7] bahupradezIpaNuM [vastu chAyA:] te kAyatva che. TIkA :-A gAthAmAM kALadravya sivAya pUrvokta dravyo ja paMcAstikAya che ema kahyaDo che. ahIM (A vizvamAM) kALa dvitIyAdi pradeza rahita (arthAt eka karatAM vadhAre pradezo vinAno) che, kAraNa ke "samano pahelo (kALa apradeza che)' evuM zAstranuM) vacana
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 ] [bhagavAnazrIkuMdakuMda asya hi dravyatvameva, itareSAM paMcAnAM kAyatvamastyeva / bahupradezapracayatvAt kAyaH / kAyA iva kAyAH / paMcAstikAyAH / astitvaM nAma sattA / sA kiMviziSTA ? sapratipakSA, avAntarasattA mahAsatteti / tatra samastavastuvistaravyApinI mahAsattA, pratiniyatavastuvyApinI hyavAntarasattA / samastavyApakarUpavyApinI mahAsattA, pratiniyataikarUpavyApinI hyavAntarasattA / anantaparyAyavyApinI mahAsattA, pratiniyataikaparyAyavyApinI hyavAntarasattA / astItyasya bhAvaH astitvam / anena astitvena kAyatvena sanAthAH paMcAstikAyAH / kAladravyasyAstitvameva, na kAyatvaM, kAyA iva bahupradezAbhAvAditi / (gAryA) niyamasAra iti jinamArgAmbhodheruddhRtA pUrvasUribhiH prItyA / SaDdravyaratnamAlA kaMThAbharaNAya che. Ane dravyapaNuM ja che, bAkInAM pAMcane kAyapaNuM (paNa) che ja. bahu pradezonA samUhavALuM hoya te 'kAya' che. 'kAya' kAya jevAM (-zarIra jevAM arthAt bahupradezovALAM) hoya che. astikAyo pAMca che. mAnAm // 1 // astitva eTale sattA. te kevI che ? mahAsattA ane avAMtarasattA--ema degsapratipakSa che. tyAM, samasta vastuvistAramAM vyApanArI te mahAsattA che, pratiniyata vastumAM vyApanArI te avAMtarasattA che; samasta vyApaka rUpamAM vyApanArI te mahAsattA che, pratiniyata eka rUpamAM vyApanA2I te avAMtarasattA che; anaMta paryAyomAM vyApanArI te mahAsattA che, pratiniyata eka paryAyamAM vyApanArI te avAMtarasattA che. padArthano 'asti' evo bhAva te astitva che. A astitvathI ane kAyatvathI sahita pAMca astikAyo che. kALadravyane astitva ja che, kAyatva nathI, kAraNa ke kAyanI mAphaka tene bahu pradezono abhAva che. [have 34mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha :--] e rIte jinamArgarUpI ratnAkaramAMthI pUrvAcAryoe prItipUrvaka 1. pratipakSa = pratipakSa sahita; virodhI sahita. (mahAsattA ane avAMtarasattA paraspara virodhI che.) 2. pratiniyata = niyata; nizcita; amuka ja. 3. Japti = che (astitva = hovApaNuM)
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ nanazAsabhA] ajIva adhikAra [71 saMkhejjAsaMkhejANaMtapadesA havaMti muttss| dhammAdhammassa puNo jIvassa asaMkhadesA hu||35|| loyAyAse tAvaM idarassa aNaMtayaM have desaa| kAlassa Na kAyattaM eyapadeso have jamhA // 36 // saMkhyAtAsaMkhyAtAnaMtapradezA bhavanti muurtsy| dharmAdharmayoH punarjIvasyAsaMkhyAtapradezAH khalu // 35 // lokAkAze taditarasyAnaMtA bhavanti deshaaH| kAlasya na kAyatvaM ekapradezo bhavedyasmAt // 36 // SaNNAM dravyANAM prdeshlkssnnsNbhvprkaarkthnmidm| padravyarUpI ratnonI mALA bhavyonA kaMThanA AbharaNane arthe bahAra kADhI che. 51. aNasaMkhya, saMkhya, anaMta hoya pradeza mUrtika dravyane, aNasaMkhya jANa pradeza dharma, adharma tema ja jIvane; 35. aNasaMkhya lokAkAzamAMhI, anaMta jANa alokane, che kALa ekapradezI, tethI na kALane kAyava che. 36. manvayArtha :-[mUrtasya] bhUta dravyAne [saMkhyAtAsaMkhyAtAnaMtapradezAH] saMdhyAta, asaMjyAta bhane anatA pradezo [bhavanti] Doya cha; [dharmAdharmayoH] , adhama [punaH jIvasya] to| 4 vAne [khalu] 552742 [asaMkhyAtapradezAH] saMjyAta pradezo cha. lokAkAze] lozane viSe [tadvat] dharma, adharma tama 4 nI / (asaMcyA prazo) cha; [itarasya] 4 aso tone [anaMtAH dezAH] mAnatA pradezo [bhavanti cha . [kAlasya] - [kAyatvaM na] 54uj tell, [yasmAt] 7 // 24 [ekapradezaH] te me hezA [bhavet cha. TIkA -AmAM cha dravyonA pradezanuM lakSaNa ane tenA saMbhavano prakAra kahela che. (arthAt A gAthAmAM pradezanuM lakSaNa tema ja cha dravyone keTalA keTalA pradeza hoya che te udauMcha).
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda zuddhapudgalaparamANunA gRhItaM nabhaHsthalameva prdeshH| evaMvidhAH pudgaladravyasya pradezAH saMkhyAtA asaMkhyAtA anntaashc| lokAkAzadharmAdharmekajIvAnAmasaMkhyAtapradezA bhvnti| itarasyAlokAkAzasyAnantAH pradezA bhvnti| kAlasyaikapradezo bhavati, ataH kAraNAdasya kAyatvaM na bhavati api tu drvytvmstyeveti| (upendravajJA) padArtharatnAbharaNaM mumukSoH kRtaM mayA kNtthvibhuussnnaarthm| anena dhImAn vyavahAramArga buddhvA punarbodhati zuddhamArgam // 52 // poggaladav muttaM muttivirahiyA havaMti sesaanni| cedaNabhAvo jIvo cedaNaguNavajjiyA sesaa||37|| zuddhapugalaparamANu vaDe rokAyeluM AkAzasthaLa ja pradeza che (arthAt zuddha pugalarUpa paramANu AkAzanA jeTalA bhAgane roke teTalo bhAga te AkAzano pradeza che). pudgaladravyane *evA pradezo saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta hoya che. lokAkAzane, dharmane, adharmane tathA eka jIvane asaMkhyAta pradezo che. bAkInuM je alokAkAza tene anaMta pradezo che. kALane eka pradeza che, te kAraNathI tene kAyapaNuM nathI paraMtu dravyapaNuM che ja. [have A be gAthAonI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] padArthorUpI - dravyorUpI) ratnonuM AbharaNa meM mumukSunA kaMThanI zobhA arthe banAvyuM che; enA vaDe dhImAna puruSa vyavahAramArgane jANIne, zuddhamArgane paNa jANe che. para. che mUrta pugaladravya, zeSa padArtha mUrtivihIna che; caitanyayuta che jIva ne caitanyavarjita zeSa che. 37. * AkAzanA pradezanI mAphaka, koI paNa dravyano eka paramANu vaDe vyapAvAyogya je aMza tene te dravyano pradeza kahevAmAM Ave che. dravya pugala ekapradezI hovA chatAM paryAye skaMdhapaNAnI apekSAe pudgalane be pradezothI mAMDIne anaMta pradezo paNa saMbhave che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAsramALA ] ajIva adhikAra pudgaladravyaM mUrtaM mUrtivirahitAni bhavanti zeSANi / caitanyabhAvo jIvaH caitanyaguNavarjitAni zeSANi / / 37 / / ajIvadravyavyAkhyAnopasaMhAroyam / teSu mUlapadArtheSu pudgalasya mUrtatvam, itareSAmamUrtatvam / jIvasya cetanatvam, itressaamcetntvm| svajAtIyavijAtIyabandhApekSayA jIvapudgalayorazuddhatvam, dharmAdInAM caturNAM vizeSaguNApekSayA zuddhatvameveti / [ 73 (mAninI) iti lalitapadAnAmAvalirbhAti nityaM vadanasarasijAte yasya bhavyottamasya / sapadi samayasArastasya hRtpuNDarIke lasati nizitabuddheH kiM punazcitrametat // 53 // annayArtha :--[puchyAtadravya] pudgaladravya [mUrta] mUrta che, [zeSALi] bAkInAM dravyo [mUrtivirahitAni] mUrtatva rahita [mavRtti] che ; [IvaH] jIvA [caitanyamAvaH] caitanyabhAvavALo che, [zeSaLa] bAkInAM dravyo [caitanyamuLavardhitAni] caitanyaguNa rahita che. TIkA :--A, ajIvadravya saMbaMdhI kathanano upasaMhAra che. te (pUrvokta) mULa padArthomAM, pudgala mUrta che, bAkInA amUrta che; jIva cetana che, bAkInA acetana che; svajAtIya ane vijAtIya baMdhanI apekSAthIjIvatathApudgalane (baMdha avasthAmAM) azuddhapaNuM hoya che, dharmAdi cAra padArthone vizeSaguNanI apekSAthI (sadA) zuddhapaNuM ja che. 10 [have A ajIva adhikAranI chellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che :] [zlokArtha :--]e rIte lalita padonI paMkti je bhavyottamanA vadanAraviMdamAM sadA zobhe che, te tIkSNa buddhivALA puruSanA hRdayakamaLamAM zIghra samayasAra (-zuddha AtmA) prakAze che. ane emAM zuM Azcarya che? 53.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 ] niyamasAra iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasAravyAkhyAyAM tAtparyavRttau ajIvAdhikAro dvitIyaH shrutskndhH|| A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAna jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavat kuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAraparamAgamanI nigraMtha munirAjazrI padmaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRttinAmanI TIkAmAM) ajIva adhikAra nAmano bIjo zrutaskaMdha samApta thayo.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 kara zuddhabhAva adhikAra athedAnI zuddhabhAvAdhikAra ucyte| jIvAdibahittaccaM heyamuvAdeyamappaNo appaa| kammopAdhisamubbhavaguNapajjAehiM vdiritto||38|| jIvAdibahistattvaM heyamupAdeyamAtmanaH aatmaa| krmopaadhismudbhvgunnpryaayairvytiriktH||38|| heyopAdeyatattvasvarUpAkhyAnametat / jIvAdisaptatattvajAtaM paradravyatvAnna hyupaadeym| AtmanaH shjvairaagypraasaadhave zuddhabhAva adhikAra kahevAmAM Ave che. che bAhAtattva jIvAdi sarve heya, AtmA grAhA che, - bhathI utpanna guparyAyathA vyatirita cha. 38. anvayArtha :-[jIvAdibahistattvaM] vaha tatva [heyam] // cha; [karmopAdhisamudbhavaguNaparyAyaiH] A~dhinita gupayAyothI [vyatiriktaH] vytiri| [AtmA] aAtmA [AtmanaH] mAmAne [upAdeyam] upAya che. TIkA -A, heya ane upAdeya tattvanA svarUpanuM kathana che. jIvAdi sAta tattvono samUha paradravya hovAne lIdhe kharekhara upAdeya nathI. sahaja
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda zikharazikhAmaNeH paradravyaparAGmukhasya paMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahasya paramajinayogIzvarasya svadravyanizitamaterupAdeyo hyaatmaa| audayikAdicaturNAM bhAvAntarANAmagocaratvAd dravyabhAvanokarmopAdhisamupajanitavibhAvaguNaparyAyarahitaH, anAdinidhanAmUrtAtIndriyasvabhAvazuddhasahajaparamapAriNAmikabhAvasvabhAvakAraNaparamAtmA hyaatmaa| atyAsannabhavyajIvAnAmevaMbhUtaM nijaparamAtmAnamantareNa na kiNcidupaadeymstiiti| (mAsinI) jayati samayasAraH sarvatattvaikasAraH sakalavilayadUraH praastdurvaarmaarH| duritatarukuThAraH zuddhabodhAvatAraH sukhajalanidhipUraH kleshvaaraashipaarH||54|| vairAgyarUpI mahelanAzikharano je zikhAmaNiche,paradravyathIjeparA mukhache,pAMcaindriyonA phelAva rahita dehamAtra jene parigraha che, je parama jinayogIzvara che, svadravyamAM jenI tIkSNa buddhi che-evA AtmAne "AtmA" kharekhara upAdeya che. audayika Adi cAra bhAvAMtarone agocara hovAthI je (kAraNaparamAtmA) dravyakarma, bhAvakarma, ane nokarmarUpa upAdhithI janita vibhAvaguNaparyAyovinAnoche, tathA anAdi anaMta amUrtaatIMdriyasvabhAvavALo zuddhasahaja paramapariNAmikabhAva jeno svabhAva che-evo kAraNaparamAtmA te kharekhara "AtmA' che. atiAsanna bhavyajIvone evA nija paramAtmA sivAya (bIjuM) kAMI upAdeya nathI. [have 30mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che :] [zlokArtha -]sarvatattvomAM je ekasAra che, je samasta nAza pAmavAyogya bhAvothI dUrache, jeNe durvArakAmane naSTa karyo che, je pAparUpa vRkSane chedanArakuhADo che, je zuddha jJAnano avatAra che, je sukhasAgaranuM pUra che ane je klezodadhino kinAro che, te samayasAra (zuddha AtmA) jayavaMta varte che. 54. 1. zikhAmaNi = Toca uparanuM ratna; cUDAmaNi; kalagInuM ratna. 2. bhAvAMtaro = anya bhAvo. [audayika, aupathamika, lAyopathamika ane kSAyika--e cAra bhAvo paramapAriNAmikabhAvathI anya hovAne lIdhe temane bhAvAMtaro kahyA che. paramapariNAmikabhAva jeno svabhAva che evo kAraNaparamAtmA A cAra bhAvAMtarone agocara che.]
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra No khalu sahAvaThANA No mANavamANabhAvaThANA vaa| No harisabhAvaThANA No jIvassAharissaThANA vaa||39|| na khalu svabhAvasthAnAni na mAnApamAnabhAvasthAnAni vaa| na harSabhAvasthAnAni na jIvasyAharSasthAnAni vaa||39|| nirvikalpatattvasvarUpAkhyAnametat / trikAlanirupAdhisvarUpasya zuddhajIvAstikAyasya na khalu vibhaavsvbhaavsthaanaani| prazastAprazastasamastamoharAgadveSAbhAvAnna ca maanaapmaanhetubhuutkrmodysthaanaani| na khalu zubhapariNaterabhAvAcchubhakarma, zubhakarmAbhAvAnna saMsArasukhaM, saMsArasukhasyAbhAvAnna hrsssthaanaani| na cAzubhapariNaterabhAvAdazubhakarma, azubhakarmAbhAvAnna duHkhaM, duHkhAbhAvAnna cAharSasthAnAni vetiA . jIvane na sthAna svabhAvanAM, mAnApamAna taNAM nahIM, jIvane na sthAno harSanAM, sthAno aharSa taNAM nahIM. 39. anvayArtha -[LIvaya] jIvane [gha] kharekhara [svabhAvasthAnAni] svabhAvasthAno (-vibhAvasvabhAvanAM sthAno) nathI, [na mAnApamAnamAvasthAnAni vA] mAnApamAnabhAvanAM sthAno nathI, [na ramAvasthAnAni] harSabhAvanAM sthAno nathI [vA] ke [na saharSasthAnAni] aharSanAM sthAno nathI. TIkA -A, nirvikalpa tattvanA svarUpanuM kathana che. trikALanirupAdhi jenuM svarUpa che evA zuddha jIvAstikAyane kharekhara vibhAva svabhAvasthAno (-vibhAvarUpa svabhAvanAM sthAno) nathI; (zuddha jIvAstikAyane) prazasta ke aprazasta samasta moharAgadveSano abhAva hovAthI mAna-apamAnanA hetubhUta karmodayanAM sthAno nathI; (zuddha jIvAstikAyane) zubha pariNatino abhAva hovAthI zubha karma nathI, zubha karmano abhAva hovAthI saMsArasukha nathI, saMsArasukhano abhAva hovAthI harSasthAno nathI; vaLI (zuddha jIvAstikAyane) azubha pariNatino abhAva hovAthI azubha karma nathI, azubha karmano abhAva hovAthI duHkha nathI, duHkhano abhAva hovAthI aharSasthAno nathI. [have 39mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :]
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (zArdUnavikrIDita) prItyaprItivimuktazAzvatapade niHshessto'ntrmukhnirbhedoditshrmnirmitviyddhimbaakRtaavaatmni| caitanyAmRtapUrapUrNavapuSe prekSAvatAM gocare buddhiM kiM na karoSi vAJchasi sukhaM tvaM sNsRterdusskRteH||55|| No ThidibaMdhaTThANA payaDiTThANA padesaThANA vaa| No aNubhAgaTThANA jIvassa Na udayaThANA vaa||40|| na sthitibaMdhasthAnAni prakRtisthAnAni pradezasthAnAni vaa| nAnubhAgasthAnAni jIvasya nodayasthAnAni vaa||40|| atra prakRtisthityanubhAgapradezabandhodayasthAnanicayo jIvasya na smstiityuktm| nityaniruparAgasvarUpasya niraMjananijaparamAtmatattvasya na khalu jaghanyamadhyamotkRSTadravya [zlokArtha -]je prIti aprItirahita zAzvatapada che, je niHzeSapaNe aMtarmukha ane nirbhadapaNe prakAzamAna evA sukhano banelo che, je nabhamaMDaLa samAna AkRtivALo (arthAt nirAkAra-arUpI) che, caitanyAmRtanA pUrathI bhareluM jenuM svarUpa che, je vicAravaMta DAhyA puruSone gocarache-evA AtmAmAM tuM ruci kema karato nathI ane duSkRtarUpasaMsAranA sukhane kema vAMche che? papa. sthitibaMdhasthAno, prakRtisthAna, pradezanAM sthAno nahIM, anubhAganAM nahi sthAna jIvane, udayanAM sthAno nahIM. 40. anvayArtha -[nIvasya] jIvane dUra sthitivaMthasthAnana] sthitibaMdhasthAno nathI, [pratisthAni]prakRtisthAno nathI,[pravezasthAnAni vA]pradezasthAno nathI,[anumA sthAnana] anubhAga0Ano nathI [vA] ke [2 3yasthAnana] udayasthAno nathI. TIkA :-ahIM (A gAthAmAM) prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAgabaMdha ane pradezabaMdhanAM sthAnono tathA udayanAM sthAnono samUha jIvane nathI ema kahyaDe che. sadA *niruparAga jenuM svarUpa che evA niraMjana (nirdoSa) nija paramAtmatattvane * niruparAga = uparAgavinAnuM.[uparAga = koIpadArthamAM, anya upAdhinI samIpatAnA nimitte thato upAdhine anurUpa vikArI bhAva; aupAdhika bhAva; vikAra; malinatA.]
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhabhAva adhikAra | [ 79 krmsthitibNdhsthaanaani| jJAnAvaraNAdyaSTavidhakarmaNAM tattadyogyapudgaladravyasvAkAraH prakRtibandhaH, tasya sthAnAni na bhvnti| azuddhAntastattvakarmapudgalayoH parasparapradezAnupravezaH pradezabandhaH, asya baMdhasya sthAnAni vA na bhvnti| zubhAzubhakarmaNAM nirjarAsamaye sukhaduHkhaphalapradAnazaktiyukto hyanubhAgabandhaH, asya sthAnAnAM vA na caavkaashH| na ca dravyabhAvakarmodayasthAnAnAmapyavakAzo'sti iti| tathA coktaM zrIamRtacandrasUribhiH (AtinI) "na hi vidadhati baddhaspRSTabhAvAdayo'mI sphuTamupari taranto'pyetya yatra prtisstthaam| anubhavatu tameva dyotamAnaM samantAt jagadapagatamohIbhUya samyaksvabhAvam // " tathA hi- kharekhara dravyakarmanA jaghanya, madhyama ke utkRSTa sthitibaMdhanAM sthAno nathI. jJAnAvaraNAdi aSTavidha karmomAMnA te te karmane yogya evo je pugaladravyano svaAkAra te prakRtibaMdha che; tenAM sthAno (niraMjananija paramAtmatatvane) nathI. azuddha aMta:tatvanA (azuddha AtmAnA) ane karmayugalanA pradezono paraspara pravezate pradezabaMdha che; AbaMdhanAM sthAno paNa niraMjana nija paramAtmatattvane) nathI. zubhAzubha karmanI nirjarAnA samaye sukhaduHkharUpa phaLa devAnI zaktivALo te anubhAgabaMdha che; AnAM sthAnono paNa avakAza (niraMjana nija paramAtmatattvane viSe) nathI. vaLI dravyakarma tathA bhAvakarmanA udayanAM sthAnono paNa avakAza (niraMjana nija paramAtmatattvane viSe) nathI. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 11mA zloka dvArA) kahyaDe che ke : [zlokArtha :-] jagata moharahita thaIne sarva taraphathI prakAzamAna evA te samyaka svabhAvane ja anubhavo ke jemAM A baddhaspaSTatva Adi bhAvo utpanna thaIne spaSTapaNe upara taratA hovA chatAM kharekhara sthiti pAmatA nathI.' vaLI (40mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (anuSTubh) nityazuddhacidAnandasaMpadAmAkaraM param / vipadAmidamevocairapadaM cetaye padam // 56 // ___ (vasantatilakA) yaH sarvakarmaviSabhUruhasaMbhavAni muktvA phalAni nijruupvilkssnnaani| bhuMkte'dhunA sahajacinmayamAtmatattvaM prApnoti muktimacirAditi saMzayaH kH||57|| No khaiyabhAvaThANA No khayauvasamasahAvaThANA vaa| odaiyabhAvaThANA No uvasamaNe sahAvaThANA vA // 41 // na kSAyikabhAvasthAnAni na kSayopazamasvabhAvasthAnAni vA / audayikabhAvasthAnAni nopazamasvabhAvasthAnAni vA // 41 // [zlokArtha :-] je nitya zuddha cidAnaMdarUpI saMpadAonI utkRSTa khANa che ane je vipadAonuM atyaMtapaNe apada che (arthAt jyAM vipadA bilakula nathI) evA A ja padane DaM anumA chu. 56. [yoartha :-1 (azamA ma 4 zuma) sarva 35 viSakSothI utpanna thadi, nijarUpathI vilakSaNa evAM phaLone choDIne je jIva hamaNAM sahajacaitanyamaya Atmatattvane bhogave che, te jIva alpa kALamAM muktine pAme che-emAM zo saMzaya che? 57. sthAno na kSAyikabhAvanAM, kSAyopathamika taNAM nahIM; sthAno na upazamabhAvanAM ke udayabhAva taNAM nahIM. 41. anvayArtha :-[na kSAyikabhAvasthAnAni] bane zayimAvana sthAno nathI, [na kSayopazamasvabhAvasthAnAni vA] kSayopazamasthAmAvana sthAno nathI, [audayikabhAvasthAnAni] mohayimAna sthAno nathI [vA] / [na upazamasvabhAvasthAnAni] 75zamasvabhAvanAM sthAno nathI.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra caturNAM vibhAvasvabhAvAnAM svarUpakathanadvAreNa paMcamabhAvasvarUpAkhyAnametat / karmaNAM kSaye bhavaH kSAyikabhAvaH / karmaNAM kSayopazame bhavaH kSAyopazamikabhAvaH / karmaNAmudaye bhavaH audayikabhAvaH / karmaNAmupazame bhavaH aupazamika bhAvaH / sakalakarmopAdhivinirmuktaH pariNAme bhavaH pAriNAmikabhAvaH / eSu paMcasu tAvadaupazamikabhAvo dvividhaH, kSAyikabhAvazca navavidhaH, kSAyopazamikabhAvo'STAdazabhedaH, audayikabhAva ekaviMzatibhedaH, pAriNAmikabhAvastribhedaH / athaupazamikabhAvasya upazamasamyaktvam upazamacAritram c| kSAyikabhAvasya kSAyikasamyaktvaM yathAkhyAtacAritraM, kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca, antarAyakarmakSayasamupajanitadAnalAbhabhogopabhogavIryANi tiA kSAyopazamikabhAvasya vAri, kumatikuzrutavibhaMgabhedAdajJAnAni trILa, TIkA :--cA2 vibhAvasvabhAvonA svarUpakathana dvArA paMcamabhAvanAsvarUpanuM A kathana matizrutAvadhimanaHparyayajJAnAni che. [ 8 1 *karmonA kSaye je bhAva hoya te kSAyikabhAva che. karmonA kSayopazame je bhAva hoya te kSAyopazamikabhAva che. karmonA udaye je bhAva hoya te audayikabhAva che. karmonA upazame je bhAva hoya te aupazamikabhAva che. sakaLa karmopAdhithI vimukta evo, pariNAme je bhAva hoya te pAriNAmikabhAva che. A pAMca bhAvomAM, aupazamikabhAvanA be bheda che, kSAyikabhAvanA nava bheda che, kSAyopazamikabhAvanA aDhAra bhedache, audayikabhAvanA ekavIza bhedache, pAriNAmikabhAvanA traNa bheda che. have, aupamikabhAvanA be bheda A pramANe che : upazamacAritra. upazamasamyaktva ane kSAyikabhAvanA nava bheda A pramANe che H kSAyikasamyaktva, yathAkhyAtacAritra, kevaLajJAna ne kevaLadarzana, tathA aMtarAyakarmanA kSayajanita dAna, lAbha, bhoga, upabhoga ne vIrya. kSAyopazamikabhAvanA aDhAra bheda A pramANe che : matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ne manaHparyayajJAna ema jJAna cAra; kumatijJAna, kuzrutajJAna ne vibhaMgajJAna karmonA kSaye = karmonA kSayamAM; karmonA kSayanAsabhAvamAM.[vyavahAre karmonA kSayanI apekSAjIvanA je bhAvamAM Ave te kSAyikabhAva che.] 11
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda cakSuracakSuravadhidarzanabhedAddarzanAni trINi, kAlakaraNopadezopazamaprAyogyatAbhedAllabdhayaH paJca, vedakasamyaktvaM, vedakacAritraM, sNymaasNymprinntishceti| audayikabhAvasya nArakatiryaGmanuSyadevabhedAd gatayazcatasraH, krodhamAnamAyAlobhabhedAt kaSAyAzcatvAraH, strIpuMnapuMsakabhedAlliGgAni trINi, sAmAnyasaMgrahanayApekSayA mithyAdarzanamekam, ajJAnaM caikam, asaMyamatA caikA, asiddhatvaM caikam, zuklapadmapItakApotanIlakRSNabhedAllezyAH SaT ca bhvnti| pAriNAmikasya jIvatvapAriNAmikaH, bhavyatvapAriNAmikaH, abhavyatvapAriNAmikaH iti tribhedaaH| athAyaM jIvatvapAriNAmikabhAvo bhavyAbhavyAnAM sahazaH, bhavyatvapAriNAmikabhAvo bhavyAnAmeva bhavati, abhavyatvapAriNAmikabhAvo'bhavyAnAmeva bhvti| iti pNcbhaavprpNcH| paMcAnAM bhAvAnAM madhye kSAyikabhAvaH kAryasamayasArasvarUpaH sa trailokyaprakSobhahetubhUtatIrthakaratvopArjitasakalavimalakevalAvabodhasanAthatIrthanAthasya bhagavataH siddhasya vA evA bhedane lIdhe ajJAna traNa; cakSudarzana, acakSudarzana ne avadhidarzana evA bhedane lIdhe darzana traNa; kALalabdhi, karaNalabdhi, upadezalabdhi, upazamalabdhi ne prAyogyatAlabdhi evA bhedane lIdhe labdhi pAMca; vedakasamyatva; vedakacAritra; ane saMyamasaMyamapariNati. audayikabhAvanA ekavIza bheda A pramANe che : nArakagati, tiryaMcagati, manuSyagati ne devagati evA bhedane lIdhe gati cAra; krodhakaSAya, mAnakaSAya, mAyAkaSAya ne lobhakaSAya evA bhedane lIdhe kapAya cAra; strIliMga, puMliMga ane napuMsakaliMga evA bhedane lIdhe liMga traNa; sAmAnyasaMgrahanayanI apekSAe mithyAdarzana eka, ajJAna eka ne asaMyamatA eka; asiddhatva eka; zukulalezyA, pAlezyA, pItalezyA, kApotalezyA, nIlalezyA ne kRSNalezyA evA bhedane lIdhe vezyA che. pAriNAmikabhAvanA traNa bheda A pramANe che : jIvatvapAriNAmika, bhavyatva pAriNAmika ane abhavyatvapAriNAmika. A jIvatvapAriNAmikabhAva bhavyone tema ja abhavyone samAna hoya che; bhavyatvapAriNAmikabhAva bhavyone ja hoya che; abhavyatva pAriNAmikabhAva abhavyone ja hoya che. A rIte pAMca bhAvonuM kathana karyuM. pAMca bhAvo madhye kSAyikabhAva kAryasamayasArasvarUpa che; te (kSAyikabhAva) trilokamAM
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra [ 83 bhvti| audayikaupazamikakSAyopazamikabhAvAH saMsAriNAmeva bhavanti, na muktAnAm / pUrvoktabhAvacatuSTayamAvaraNasaMyuktatvAt na muktikaarnnm| trikAlanirupAdhisvarUpaniraMjananijaparamapaMcamabhAvabhAvanayA paMcamagatiM mumukSavo yAnti yAsyanti gtaashceti| (gAya) aMcitapaMcamagataye paMcamabhAvaM smaranti vidvaansH| saMcitapaMcAcArAH kiNcnbhaavprpNcprihiinnaaH||58|| (mAninI) sukRtamapi samastaM bhoginAM bhogamUlaM tyajatu prmtttvaabhyaasnissnnaatcittH| ubhayasamayasAraM sAratattvasvarUpaM bhajatu bhavavimuktyai ko'tra doSo muniishH||59|| *prakSobhanA hetubhUta tIrthaMkarapaNA vaDe prApta thatA sakaLavimaLa kevaLajJAnathI yukta tIrthanAthane (tema ja upalakSaNathI sAmAnya kevaLIne) athavA siddhabhagavAnane hoya che. audayika, aupathamika ane kSAyopazamika bhAvo saMsArIone ja hoya che, mukta jIvone nahi. pUrvokta cAra bhAvo AvaraNasaMyukta hovAthI muktinuM kAraNa nathI. trikALanirupAdhi jenuM svarUpa che evA niraMjana nija parama paMcamabhAvanI (-pAriNAmikabhAvanI) bhAvanAthI paMcamagatie mumukSuo (vartamAna kALe) jAya che, (bhaviSya kALe) jaze ane (bhUta kALe) jatA. [[have 41mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloko kahe che : [zlokArtha :-1 (jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIryarUpa) pAMca AcArothI yukta ane kAMI paNa parigrahaprapaMcathI sarvathA rahita evA vidvAno pUjanIya paMcamagatine prApta karavA mATe paMcamabhAvane smare che. 58. | [zlokArtha -] saghaLuMya sukRta (zubha karma, bhogIonA bhoganuM mULa che; parama * prakSobha = khaLabhaLATa [tIrthakaranA janmakalyANakAdi prasaMge traNa lokamAM AnaMdamaya khaLabhaLATa thAya
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda caugaibhavasaMbhamaNaM jAijarAmaraNarogasogA y| kulajoNijIvamaggaNaThANA jIvassa No sNti||42|| caturgatibhavasaMbhramaNaM jaatijraamrnnrogshokaashc| kulayonijIvamArgaNasthAnAni jIvasya no snti||42|| iha hi zuddhanizcayanayena zuddhajIvasya samastasaMsAravikArasamudayo na samastI dravyabhAvakarmasvIkArAbhAvAcatasRNAM nArakatiryamanuSyadevatvalakSaNAnAM gatInAM paribhramaNaM na bhvti| nityazuddhacidAnandarUpasya kAraNaparamAtmasvarUpasya dravyabhAvakarmagrahaNayogyavibhAvapariNaterabhAvAnna jaatijraamrnnrogshokaashc| caturgatijIvAnAM kula tattvanA abhyAsamAM niSNAta cittavALA munIzvara bhavathI vimukta thavA arthe te saghaLAya zubha karmane choDo ane *sAratattvasvarUpa evA ubhaya samayasArane bhajo. emAM zo doSa che? pa9. caugatibhramaNa nahi, janma maraNa na, rogazoka jarA nahIM, kuLa, yoni ke jIvasthAna mArgaNasthAna jIvane che nahIM. 42. anvayArtha -[gIvaD] jIvane [tutimavasaMpramai] cAra gatinA bhavomAM paribhramaNa [gatinarAmararoDa zovA ]janma, jarA, maraNa, roga, zoka, [3yoninIvAsthAnAni vakuLa, yoni, jIvasthAno ane mArgaNAsthAno [no santi] nathI. TIkA -zuddha nizcayanaye zuddhajIvane samasta saMsAravikArano samudAya nathI ema ahIM (A gAthAmAM) kahyarDa che. dravyakarmatathA bhAvakarmano svIkAra nahi hovAthI jIvane nArakatva, tiryaMcatva, manuSyatva ane devatvasvarUpa cAra gationuM paribhramaNa nathI. nitya-zuddha cidAnaMdarUpa kAraNaparamAtmasvarUpa jIvane dravyakarma tathA bhAvakarmanA grahaNane yogya vibhAvapariNatino abhAva hovAthI janma, jarA, maraNa, roga ane zoka nathI. * samayasAra sArabhUta tattva che.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra [ 85 yonivikalpa iha nAsti ityucyte| tadyathA--pRthvIkAyikajIvAnAM dvAviMzatilakSakoTikulAni, apkAyikajIvAnAM saptalakSakoTikulAni, tejaskAyikajIvAnAM trilakSakoTikulAni, vAyukAyikajIvAnAM saptalakSakoTikulAni, vanaspatikAyikajIvAnAm aSTottaraviMzatilakSakoTikulAni, dvIndriyajIvAnAM saptalakSakoTikulAni, trIndriyajIvAnAm aSTalakSakoTikulAni, caturindriyajIvAnAM navalakSakoTikulAni, paMcendriyeSu jalacarANAM sArdhadvAdazalakSakoTikulAni, AkAzacarajIvAnAM dvAdazalakSakoTikulAni, catuSpadajIvAnAM dazalakSakoTikulAni, sarIsRpAnAM navalakSakoTikulAni, nArakANAM paMcaviMzatilakSakoTikulAni, manuSyANAM bAdazalakSakoTikulAni, devAnAM ssddviNshtilksskottikulaani| sarvANi sArdhasaptanavatyagrazatakoTilakSANi 197500000000000 / pRthvIkAyikajIvAnAM saptalakSayonimukhAni, apkAyikajIvAnAM saptalakSayonimukhAni, tejaskAyikajIvAnAM saptalakSayonimukhAni, vAyukAyikajIvAnAM saptalakSayonimukhAni, nityanigodijIvAnAM saptalakSayonimukhAni, caturgatinigodijIvAnAM saptalakSayonimukhAni, caturgati (cAra gatinA) jIvonAM kuLa tathA yoninA bheda jIvamAM nathI ema (have) kahevAmAM Ave che. te A pramANe : pRthvIkAyika jIvonAM bAvIza lAkha karoDa kuLa che : aSkAyika jIvonAM sAta lAkha karoDa kuLa che : tejakAyika jIvonAM TANa lAkha karoDa kuLa che : vAyukAyika jIvo nAM sAta lAkha karoDa kuLa che; vanaspatikAyika jIvonAM aThyAvIza lAkha karoDa kuLa che; DhIMdriya jIvonAM sAta lAkha karoDa kuLa che; TIMdriya jIvonAM ATha lAkha karoDa kuLa che; caturiMdriya jIvonAM nava lAkha karoDa kuLa che; paMcendriya jIvone viSe jaLacara jIvonAM sADA bAra lAkha karoDa kuLa che; khecara jIvonAM bAra lAkha karoDa kuLa che; cAra pagavALA jIvonAM daza lAkha karoDa kuLa che; sarpAdika peTe cAlanArA jIvonAM nava lAkha karoDa kuLa che; nArakonAM pacIza lAkha karoDa kuLa che; manuSyonAM bAra lAkha karoDa kuLa che ane devonAM chavvIza lAkha karoDa kuLa che. badhAM thaIne eka so sADI sattANuM lAkha karoDa (1975OOOOOOOOOOO) kuLa che. pRthvIkAyika jIvonAM sAta lAkha yonimukha che; aSkAyika jIvonAM sAta lAkha yonimukha che; tejakAyika jIvonAM sAta lAkha yonimukha che; vAyukAyika jIvonAM sAta lAkha yonimukha che; nitya nigodI jIvonAM sAta lAkha yonimukha che; caturgati (-cAra
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda vanaspatikAyikajIvAnAM dazalakSayonimukhAni, dvIndriyajIvAnAM dvilakSayonimukhAni, trIndriyajIvAnAM dvilakSayonimukhAni, caturindriyajIvAnAM dvilakSayonimukhAni, devAnAM caturlakSayonimukhAni, nArakANAM caturlakSayonimukhAni, tiryagjIvAnAM caturlakSayonimukhAni, manuSyANAM cturdshlkssyonimukhaani| sthuulsuukssmaikendriysNshysNjnyipNcendriydviindriytriiNdriycturindriypryaaptaapryaaptkbhedsnaathcturdshjiivsthaanaani| gatIndriyakAyayogavedakaSAyajJAnasaMyamadarzanalezyAbhavyasamyaktvasaMDyAhAravikalpalakSaNAni maargnnaasthaanaani| etAni sarvANi ca tasya bhagavataH paramAtmanaH zuddhanizcayanayabalena na santIti bhagavatAM suutrkRtaambhipraayH| tathA coktaM zrImadamRtacaMdrasUribhiH gatimAM paribhramaNa karanArA arthAt itara) nigodI jIvonAM sAta lAkha yonimukha che; vanaspatikAyika jIvonAM daza lAkha yonimukha che; DhIMdriya jIvonAM lAkha yonimukha che; TIMdriya jIvonAM lAkha yonimukha che; caturiMdriya jIvonAM lAkha yonimukha che; devonAM cAra lAkha yonimukha che; nArakonAM cAra lAkha yonimukha che; tiryaMca jIvonAM cAra lAkha yonimukha che; manuSyonAM cauda lAkha yonimukha che. (badhAM thaIne 8400000 yonimukha che.) sUkSma e keMdriya paryApta ne aparyApta, sthUla e keMdriya paryApta ne aparyApta, lIMdriya paryApta ne aparyApta, trIdriya paryApta ne aparyApta, caturiMdriya paryApta ne aparyApta, asaMjJI paMceMdriya paryApta ne aparyApta, saMjJI paMcendriya paryApta ne aparyApta-evA bhedovALAM cauda jIvasthAno che. gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, vezyA, bhavyatva, samyakatva, saMnnitva ane AhAra-evA bhedasvarUpa (cauda) mArgaNAsthAno che. A badhAM, te bhagavAna paramAtmAne zuddhanizcayanayanA baLe (-zuddhanizcayanaya) nathI -ema bhagavAna sUtrakartAno (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevano) abhiprAya che. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 3536mA be zloko dvArA) kahyaDuM che ke :
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 87 kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra (mAninI) "sakalamapi vihAyAlAya cicchaktiriktaM sphuTataramavagAhya svaM ca cicchaktimAtram / imamupari caraMtaM cAru vizvasya sAkSAt kalayatu paramAtmAtmAnamAtmanyanantam // " (gaguruma) "cicchaktivyAptasarvasvasAro jIva iyaanym| ato'tiriktAH sarve'pi bhAvAH paudgalikA amii||" tathA di | (mAninI) anavaratamakhaNDajJAnasadbhAvanAtmA vrajati na ca vikalpaM saMsRterghorarUpam / atulamanaghamAtmA nirvikalpaH samAdhiH parapariNatidUraM yAti cinmaatrmessH||60|| [zlokArtha -] cinzaktithI rahita anya sakaLa bhAvone mULathI choDIne ane cinzaktimAtra evA nija AtmAnuM atiphuTapaNe avagAhana karIne, AtmA samasta vizvanA upara suMdara rIte pravartatA evA A kevaLa (eka) avinAzI AtmAne AtmAmAM sAkSAt anubhavo.' [zlokArtha -]caitanyazaktithI vyApta jeno sarvasvasArache evo A jIva eTalo ja mAtra che; A cinzaktithI zUnya je A bhAvo che te badhAya padgalika che.' vaLI (42mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe che) - [zlokArtha -] satatapaNe akhaMDa jJAnanI sadbhAvanAvALo AtmA (arthAt "huM akhaMDa jJAna chuM' evI sAcI bhAvanA jene niraMtara varte che te AtmA) saMsAranA ghora vikalpane pAmato nathI, paraMtu nirvikalpa samAdhine prApta karato thako parapariNatithI dUra, anupama, anagha cinmAtrane (caitanyamAtra AtmAne) pAme che. 60. 1. anadya = doSa rahita; niSpApa; maLa rahita.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (agharA) itthaM buddhvopadezaM jananamRtiharaM yaM jarAnAzahetuM bhktiprhvaamrendrprkttmukuttsdrtnmaalaarcitaaNgheH| vIrAttIrthAdhinAthAduritamalakuladhvAMtavidhvaMsadakSaM ete saMto bhavAbdheraparataTamamI yAMti scchiilpotaaH||61|| NiiMDo NihaMdo Nimmamo Nikalo nniraalNbo| NIrAgo Nidoso NimmUDho Nibbhayo appaa||43|| nignirvaH nirmamaH nivattaH nirAraMvaDA nIrAgaH nirdoSaH nirmUDhaH nirbhayaH aatmaa||43|| iha hi zuddhAtmanaH samastavibhAvAbhAvatvamuktam / [zlokArtha -] bhaktithI namelA deveMdro mugaTanI suMdara ratnamALA vaDe jemanAM caraNone pragaTa rIte pUje che evA mahAvIra tIrthAdhinAtha dvArA A saMto janma jarA mRtyuno nAzaka ane duSTa maLasamUharUpI aMdhakArano dhvaMsa karavAmAM catura evo A prakArano (pUrvokta) upadeza samajIne, salhIlarUpI naukA vaDe bhavAbdhinA sAmA kinAre pahoMcI jAya che. 61. nirdaDa ne nirdaka, nirmama, niHzarIra, nIrAga che, nirdoSa, nirbhaya, niravalaMbana, AtamA nirmUDha che. 43. anvayArtha -[mAtmA] AtmA [nirvavuM: nirdaDa, [nirvaH]nirda, [nirmanaH]nirmama, [niHvaH] niH zarIra, [nirArtavaH] nirAlaMba, [nIrA] nIrAga, [nirdoSa ] nirdoSa, [nirmUDhaH] nimUDha ane [nirmacaH] nirbhaya che. TIkA ahIM (A gAthAmAM) kharekhara zuddha AtmAne samasta vibhAvano abhAva che ema kahyuM che. 1. nirdaDa = daMDa rahita. (je manavacanakAyAzrita pravartanathI AtmA daMDAya che te pravartanane daMDa kahevAmAM Ave che.)
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 89 kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra ___ manodaNDo vacanadaNDaH kAyadaNDazcetyeteSAM yogydrvybhaavkrmnnaambhaavaannirdnnddH| nizcayena prmpdaarthvytiriktsmstpdaarthsaarthaabhaavaannirbndH| prshstaaprshstsmstmohraagdvessaabhaavaannirmmH| nishcyenaudaarikvaikriyikaahaarktaijskaarmnnaabhidhaanpNcshriirprpNcaabhaavaanniHklH| nizcayena paramAtmanaH prdrvynirvlmbtvaanniraalmbH| mithyaatvvedraagdvesshaasyrtyrtishokbhyjugupsaakrodhmaanmaayaalobhaabhidhaanaabhyntrcturdshprigrhaabhaavaanniiraagH| nizcayena nikhilduritmlklNkpNknirniktsmrthshjprmviitraagsukhsmudrmdhynirmgnsphuttitshjaavsthaatmshjjnyaangaatrpvitrtvaannirdossH| sahajanizcayanayabalena sahajajJAnasahajadarzanasahajacAritrasahajaparamavItarAgasukhAdyanekaparamadharmAdhAranijaparamatattvaparicchedanasamarthatvAnnirmUDhaH, athavA sAdyanidhanAmUrtAtIndriyasvabhAvazuddhasadbhUtavyavahAranayabalena trikAlatrilokavartisthAvarajaMgamAtmakanikhiladravyaguNaparyAyaikasamayaparicchittisamarthasakalavimalakevala manadaMDa, vacanadaMDa ane kAyadaMDane yogya dravyakarmo tathA bhAvakarmono abhAva hovAthI AtmA nirdaDa che. nizcayathI parama padArtha sivAyanA samasta padArthasamUhano (AtmAmAM) abhAva hovAthI AtmA nirdaDha (dvita rahita) che. prazasta aprazasta samasta moharAgadveSano abhAva hovAthI AtmA nirmama (mamatA rahita) che. nizcayathI audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa ane kArmaNa nAmanAM pAMca zarIronA samUhano abhAva hovAthI AtmA ni:zarIra che. nizcayathI paramAtmAne paradravyanuM avalaMbana nahi hovAthI AtmA nirAlaMba che. mithyAtva, veda, rAga, dveSa, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, krodha, mAna, mAyA ane lobha nAmanAM cauda atyaMtara parigrahono abhAva hovAthI AtmA nIrAga che. nizcayathI samasta pApamaLakalaMkarUpI kAdavane dhoI nAkhavAmAM samartha, sahajaparamavItarAgasukhasamudramAM magna (DUbelI, lIna) pragaTa sahajAvasthAsvarUpa je sahajajJAnazarIra tenA vaDe pavitra hovAne lIdhe AtmA nirdoSa che. sahaja nizcayanayathI sahaja jJAna, sahaja darzana, sahaja cAritra, sahaja paramavItarAga sukha vagere aneka parama dharmonA AdhArabhUta nija paramatattvane jANavAmAM samartha hovAthI AtmA nirmUDha (mUDhatA rahita) che; athavA, sAdianaMta amUrta atIMdriyasvabhAvavALA zuddhasaddabhUta vyavahAranayathI traNa kALanA ane traNa lokanA sthAvarajaMgamasvarUpa samasta dravyaguNaparyAyone eka samaye jANavAmAM samartha sakaLavimaLa (sarvathA nirmaLa) kevaLajJAnarUpe avasthita thavAthI AtmA nirmUDha che. samasta pAparUpI zUravIra zatruonI senA jemAM pravezI zakatI nathI 12
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda jnyaanaavsthtvaannirmuuddhshc| nikhilduritviirvairivaahiniiduHprveshnijshuddhaantstttvmhaadurgnilytvaannirbhyH| ayamAtmA hyupAdeyaH iti| tathA coktamamRtAzIto (mAlinI) "svaranikaravisargavyaMjanAdyakSarairyad rahitamahitahInaM zAzvataM muktsNkhym| arasatimirarUpasparzagaMdhAmbuvAyu kssitipvnskhaannusthuuldikckrvaalm||" tathA di- (mAninI) duraghavanakuThAraH prAptaduSkarmapAraH parapariNatidUraH prAstarAgAbdhipUraH / hatavividhavikAraH satyazarmAbdhinIraH sapadi samayasAraH pAtu maamstmaarH||62|| evA nija zuddha aMta:tattvarUpa mahA durgamAM (killAmAM) vasato hovAthI AtmA nirbhaya che. Avo A AtmA kharekhara upAdeya che. evI rIte (zrI yogIMdradevakRta) amRtAzItimAM (57mA zloka dvArA) kaiMDuM che ke : "zliokArtha -] Atmatattva svarasamUha, visarga ne vyaMjanAdi akSaro rahita tathA saMkhyA rahita che (arthAtu akSara ane aMkano AtmatattvamAM praveza nathI), ahita vinAnuM che, zAzvata che, aMdhakAra tema ja sparza, rasa, gaMdha ane rUpa vinAnuM che, pRthvI, pANI, agni ane vAyunA aNuo rahita che tathA sthUla dicakra (dizAonA samUha) rahita che.' vaLI (43mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja sAta zloka kahe che): [zlokArtha -] je (samayasAra) duSTa pAponA vanane chedavAno kuhADo che, je duSTa karmonA pArane pahoMcyo che (arthAt jeNe karmono aMta ANyo che), je parapariNatithI dUra
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 91 kahAnajainazAstramALA] zuddhabhAva adhikAra (mAninI) jayati paramatattvaM tattvaniSNAtapadmaprabhamunihRdayAbje saMsthitaM nirvikAram / hatavividhavikalpaM kalpanAmAtraramyAd bhavabhavasukhaduHkhAnmuktamuktaM budhairyat // 63 // (mArinI) anizamatulabodhAdhInamAtmAnamAtmA sahajaguNamaNInAmAkaraM tattvasAram / nijapariNatizarmAmbhodhimajantamenaM bhajatu bhavavimuktyai bhavyatAprerito yH||64|| (phutavinaMti) bhavabhogaparAGmukha he yate padamidaM bhvhetuvinaashnm| bhaja nijAtmanimagnamate puna stava kimadhruvavastuni cintyaa||65|| che, jeNe rAgarUpI samudranA pUrane naSTa karyuM che, jeNe vividha vikArone haNI nAkhyA che, je sAcA sukhasAgaranuM nIra che ane jeNe kAmane asta karyo che, te samayasAra mAruM zIdhra rakSaNa karo. 62. [zlokArtha -]jetattvaniSNAta (vastusvarUpamAM nipuNa) padmaprabhamuninA hRdayakamaLamAM susthita che, je nirvikAra che, jeNe vividha vikalpone haNI nAkhyA che, ane jene budhapuruSoe kalpanAmAtraramya evAM bhavabhavanAM sukhothI tema ja duHkhothI mukta (rahita) kahyaDe che, te paramatattva jayavaMta che. 63. [zlokArtha :-]je AtmA bhavyatA vaDe prerita hoya, te AtmA bhavathI vimukta thavA arthe niraMtara A AtmAne bhajo ke je (AtmA) anupama jJAnane AdhIna che, je sahaguNamaNinI khANa che, je (sarva) tattvomAM sAra che ane je nija pariNatinA sukhasAgaramAM magna thAya che. 64. [zlokArtha -]nija AtmAmAM lIna buddhivALA tathA bhavathI ne bhogathI parAmukha
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (kutavinaMvita) samayasAramanAkulamacyutaM jnnmRtyurujaadivivrjitm| sahajanirmalazarmasudhAmayaM samarasena sadA pripuujye||66|| (kuMdrayagrA) itthaM nijajJena nijAtmatattvamuktaM purA sUtrakRtA vishuddhm| buddhvA ca yanmuktimupaiti bhavyastadbhAvayAmyuttamazarmaNe'ham // 67 // (vasattatittA) AdyantamuktamanaghaM paramAtmatattvaM nirdvndvmkssyvishaalvrprbodhm| tadbhAvanApariNato bhuvi bhavyalokaH siddhiM prayAti bhavasaMbhavaduHkhadUrAm // 68 // thayelA heyati ! tuM bhavahetuno vinAza karanArA evA A (dhruva) padane bhaja; avavastunI citAthI tAre zuM prayojana che? 65. [zlokArtha -] je anAkuLa che, *ayyata che, janmamRtyurogAdi rahita che, sahaja nirmaLa sukhAmRtamaya che, te samayasArane huM samarasa (samatAbhAva) vaDe sadA pUchuM chuM. 66. [zlokArtha -] e rIte pUrve nijajJa sUtrakAra (AtmajJAnI sUtrokartA zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadeve) je vizuddha nijAtmatattvanuM varNana karyuM ane jene jANIne bhavya jIva muktine pAme che, te nijAtmatattvane uttama sukhanI prApti arthe huM bhAvuM chuM. 67. [zlokArtha -]paramAtmatattva AdiaMta vinAnuM che, doSa rahita che, nirbaddha che ane akSaya vizALa uttama jJAnasvarUpa che. jagatamAM je bhavya jano tenI bhAvanArUpe pariName che, teo bhavajanita du:khothI dUra evI siddhine pAme che. 68. * ayyata = akhkhalita; nija svarUpathI nahi khaseluM.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra [ 93 NiggaMtho NIrAgo Nissallo syldosnnimmukko| NikkAmo Nikkoho NimmANo Nimmado appaa||44|| nirgrantho nIrAgo niHzalyaH skldossnirmuktH| niHkAmo niHkrodho nirmAno nirmadaH AtmA // 44 // atrApi shuddhjiivsvruupmuktm| baahyaabhyntrcturviNshtiprigrhprityaaglkssnntvaannirgrnthH| sklmohraagdvessaatmkcetnkrmaabhaavaanniiraagH| nidaanmaayaamithyaashlytryaabhaavaanniHshlyH| zuddhanizcayanayena zuddhajIvAstikAyasya dravyabhAvanokarmAbhAvAt skldossnirmuktH| zuddhanizcayanayena nijaparamatattve'pi vaaNchaabhaavaanniHkaamH| nizcayanayena prazastAprazastasamastaparadravyapariNaterabhAvAnniH nigraMtha che, niSkAma che, ni:krodha, jIva nirmAna che, niHzalya tema nIrAga, nirmada, sarvadoSavimukta che. 44. anvayArtha -[gAtmA] AtmA [niH ] nigraMtha, [vIrA :] nIrAga, [niHza:] niHzalya, [vattavoSanikuM] sarvadoSavimukta, [niHzAmaH] niSkAma, [niHg:] ni:krodha, [nirmAnaH] nirmAna ane [nirmadaH] nirmada che. TIkA -ahIM (A gAthAmAM) paNa zuddha jIvanuM svarUpa kahyarDa che. zuddha jIvAstikAya bAhyaatyaMtara *covIza parigrahanA parityAgasvarUpa hovAthI nigraMtha che; sakaLa moharAgadveSAtmaka cetanakarmanA abhAvane lIdhe nIrAga che; nidAna, mAyA ane mithyAtva-e -ANa zalyonA abhAvane lIdhe ni:zalya che; zuddha nizcayanayathI zuddha jIvAstikAyane dravyakarma, bhAvakarma ane nokarmano abhAva hovAne lIdhe sarvadoSavimukta che; zuddha nizcayanayathI nija parama tattvanI paNa vAMchA nahi hovAthI niSkAma che; nizcayanayathI prazasta-aprazasta samasta pAradravyapariNatino abhAva hovAne lIdhe ni:krodha che; nizcayanayathI sadA parama samarasIbhAvasvarUpa hovAne lIdhe nirmAna che; nizcayanayathI niHzeSapaNe aMtarmukha * kSetra, makAna, cAMdI, sonuM, dhana, dhAnya, dAsI, dAsa, kapaDAM ane vAsaNa ema dasa prakArano bAhya parigraha che; eka mithyAtva, cAra kaSAya ane nava nokaSAya ema cauda prakArano atyaMtara parigraha che.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra 84] [ bhagavAnazrIkuMdakuMda krodhH| nizcayanayena sadA prmsmrsiibhaavaatmktvaannirmaanH| nizcayanayena niHshessto'ntrmukhtvaannirmdH| uktprkaarvishuddhshjsiddhnityniraavrnnnijkaarnnsmysaarsvruupmupaadeymiti| tathA coktaM zrImadamRtacandrasUribhiH (mandAkrAMtA) "ityucchedAtparapariNateH kartRkarmAdibhedabhrAntidhvaMsAdapi ca suciraallbdhshuddhaatmtttvH| saJcinmAtre mahasi vizade mUrchitazcetano'yaM sthAsyatyudyatsahajamahimA sarvadA mukta ev||" tathA hi (mandAkrAMtA) jJAnajyotiHprahataduritadhvAntasaMghAtakAtmA nityAnandAdyatulamahimA sarvadA muurtimuktH| svasminnucairavicalatayA jAtazIlasya mUlaM yastaM vande bhavabhayaharaM moksslkssmiishmiishm||69|| hovAne lIdhe nirmada che. ukta prakAranuM (upara kahelA prakAranuM), vizuddha sahajasiddha nitya nirAvaraNa nija kAraNasamayasAranuM svarUpa upAdeya che. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI pravacanasAranI TIkAmAM 8mA as dvA2) hA cha : "[eortha :-] merIta 52525tin| 26 // 2 // (arthAt 52dravya35 pariNamananA nAza dvArA) tema ja kartA, karma vagere bhedo hovAnI je bhrAMti tenA paNa nAza dvArA Akhare jeNe zuddha Atmatattvane upalabdha karyuM che-evo A AtmA, caitanyamAtrarUpa vizada (nirmaLa, tejamAM lIna rahyo thako, potAnA sahaja (svAbhAvika) mahimAnA prakAzamAnapaNe sarvadA mukta ja raheze.' vaLI (44mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) :[zlokArtha -] jeNe jJAnayoti vaDe pAparUpI aMdhakArasamUhano nAza karyo che, je
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhabhAva adhikAra [ 95 vaNNarasagaMdhaphAsA thiipuNsnnuNsyaadipjaayaa| saMThANA saMhaNaNA savve jIvassa No sNti||45|| arasamarUvamagaMdhaM avvattaM cednnaagunnmsdN| jANa aliMgaggahaNaM jiivmnnivisNtthaannN||46|| varNarasagaMdhasparzAH striipuNnpuNskaadipryaayaaH| saMsthAnAni saMhananAni sarve jIvasya no snti||45|| arasamarUpamagaMdhamavyaktaM cetanAguNamazabdam / jAnIhyaliMgagrahaNaM jIvamanirdiSTasaMsthAnam // 46 // iha hi paramasvabhAvasya kAraNaparamAtmasvarUpasya samastapodgalikavikArajAtaM na smstiityuktm| nitya AnaMda Adi atula mahimAno dharanAra che, je sarvadA amUrta che, je potAmAM atyaMta avicaLapaNA vaDe uttama zIlanuM mULa che, te bhavabhayane haranArA mokSalakSmInA aizvaryavAna svAmIne huM vaMduM chuM. 69. strIpuruSa Adika paryayo, rasavarNagaMdhasparza ne saMsthAna tema ja saMhanana sau che nahIM jIvadravyane. 45. jIva cetanAguNa, arasarUpa, agaMdhazabda, avyakta che, vaLI liMgagrahaNavihIna che, saMsthAna bhAkhyuM na tehane. 46. anvayArtha :-[varasa ghasparzI ] varNa rasa gaMdha sparza, [strIpunapuMsAviparyAyAH sTAI puruSanapuMsakAdi paryAyo, [saMsthAnAni] saMsthAno ane siMhananAni]saMhanano [sarve e badhAM [gIvasya] jIvane [no santi] nathI. [IvaE] jIvane [garasa arasa, [ rUpam] arUpa, [rgham] agaMdha, [ ] avyakta, vinAmuLa] cetanAguNavALo, [1zam] azabda, [ttiyAgraha] aliMgagrahaNa (liMgathI agrAhya) ane[nirvisaMthAna]jane koI saMsthAnakArDa nathI evo[nAnI]ijANa. TIkA :-ahIM (A be gAthAomAM) paramasvabhAvabhUta evuM che kAraNaparamAtmAnuM svarUpa tene samasta paugalika vikArasamUha nathI ema kahyaDe che.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 ] niyamasAra bhagavAnazrIkuMdakuMda ____ nizcayena varNapaMcakaM, rasapaMcakaM, gandhadvitayaM, sparzASTakaM, strIpuMnapuMsakAdivijAtIyavibhAvavyaMjanaparyAyAH, kubjAdisaMsthAnAni, vajrarSabhanArAcAdisaMhananAni vidyante pudgalAnAmeva, na jiivaanaam| saMsArAvasthAyAM saMsAriNo jIvasya sthAvaranAmakarmasaMyuktasya karmaphalacetanA bhavati, vasanAmakarmasanAthasya kAryayutakarmaphalacetanA bhvti| kAryaparamAtmanaH kAraNaparamAtmanazca zuddhajJAnacetanA bhvti| ata eva kAryasamayasArasya vA kAraNasamayasArasya vA zuddhajJAnacetanA sahajaphalarUpA bhvti| ataH sahajazuddhajJAnacetanAtmAnaM nijakAraNaparamAtmAnaM saMsArAvasthAyAM muktAvasthAyAM vA sarvadaikarUpatvAdupAdeyamiti he ziSya tvaM jAnIhi iti| tathA coktamekatvasaptatau (majAkrAMtA) "AtmA bhinnastadanugatimatkarma bhinnaM tayoryA pratyAsatterbhavati vikRtiH sA'pi bhinnA tathaiva / kAlakSetrapramukhamapi yattacca bhinna mataM me bhinnaM bhinnaM nijaguNakalAlaMkRtaM sarvametat // " nizcayathI pAMca varNa, pAMca rasa, be gaMdha, ATha sparza, strIpuruSanapuMsakAdi vijAtIya vibhAvavyaMjanaparyAyo,kubbAdisaMsthAno, vajUrSabhanArAgAdisaMhanano pugalone jache, jIvone nathI. saMsAraavasthAmAM sthAvaranAmakarmayukta saMsArI jIvane karmaphaLacetanA hoya che, trasanAmakarmayukta saMsArI jIvane kArya sahita karmaphaLacetanA hoya che. kAryaparamAtmAne ane kAraNaparamAtmAne zuddhajJAnacetanA hoya che. tethI ja kAryasamayasArane ke kAraNasamayasArane sahajaphaLarUpa zuddhajJAnacetanA hoya che. AthI, sahajazuddhajJAnacetanAsvarUpa nija kAraNa paramAtmA saMsArAvasthAmAM ke muktAvasthAmAM sarvadA ekarUpa hovAthI upAdeya che ema, he ziSya! tuM jANa. evI rIte ekatvasaptatimAM (zrIpadmanaMdIAcAryadevakRta padmanaMdipaMcaviMzatikA nAmanA zAsrAne viSe eka-saptati nAmanA adhikAramAM 79mA zloka dvArA) kArDa che ke : zliokArtha -] mAruM ema maMtavya che ke-AtmA judo che ane tenI pAchaLa pAchaLa janAruM karma juduM che; AtmA ane karmanI ati nikaTatAthI je vikRti thAya che te paNa tevI ja rIte (AtmAthI) judI che; vaLI kALa kSetrAdika je che te paNa (AtmAthI) judAM che. nija nija guNakaLAthI alaMkRta A badhuMya jude juduM che (arthAt
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra [ 97 tathA di- (mAninI) asati ca sati bandhe zuddhajIvasya rUpAd rahitamakhilamUrtadravyajAlaM vicitram / iti jinapativAkyaM vakti zuddhaM budhAnAM bhuvanaviditametadbhavya jAnIhi nityam // 70 // jArisiyA siddhappA bhavamalliya jIva tArisA hoti| jaramaraNajammamukkA aTTaguNAlaMkiyA jenn||47|| yAdRzAH siddhAtmAno bhavamAlInA jIvAstAdRzA bhvnti| jarAmaraNajanmamuktA aSTaguNAlaMkRtA yen||47|| zuddhadravyArthikanayAbhiprAyeNa saMsArijIvAnAM muktajIvAnAM vishessaabhaavopnyaasoym| potapotAnA guNo ane paryAyothI yukta sarva dravyo atyaMta jude judAM che).'' vaLI (A be gAthAonI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) : [zlokArtha -] "baMdha ho ke na ho (arthAt baMdhAvasthAmAM ke mokSAvasthAmAM), samasta vicitra mUrtadravyajALa (anekavidha mUrtadravyono samUha) zuddha jIvanA rUpathI vyatirikta che'' ema jinadevanuM zuddha vacana budhapuruSone kahe che. A bhuvanaviditane (--A jagataprasiddha satyane), he bhavya ! tuM sadA jANa. 70. jevA jIvo che siddhigata tevA jIvo saMsArI che, jethI janamamaraNAdihIna ne aSTaguNasaMyukta che. 47. anvayArtha -[dazA:]je vA[siddhAtmAnaH]siddha AtmAo che [tAdazA ]te vA[mavam jJAnInA nIvA:] bhavalIna (saMsArI) jIvo [matti] che , [] jethI (te saMsArI jIvo siddhAtmAonI mAphaka) [narImananamual:]janma jarAmaraNathI rahita ane [gaNAtaMtAH] ATha guNothI alaMkRta che. TIkA -zuddhadravyArthikanayanA abhiprAya saMsArI jIvomAM ane muktajIvomAM taphAvata nahi hovAnuM A kathana che. 13
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda ye kecid atyAsannabhavyajIvAH te pUrvaM saMsArAvasthAyAM saMsAraklezAyAsacittAH santaH sahajavairAgyaparAyaNAH dravyabhAvaliMgadharAH paramaguruprasAdAsAditaparamAgamAbhyAsena siddhakSetraM pariprApya nirvyAbAdhasakalavimalakevalajJAnakevaladarzanakevalasukhakevalazaktiyuktAH siddhAtmAnaH kAryasamayasArarUpAH kaaryshuddhaaH| te yAdRzAstAdRzA eva bhavinaH shuddhnishcynyen| yena kAraNena tAdRzAstena jarAmaraNajanmamuktAH smyktvaadyssttgunnpussttitussttaashceti| (nanuruma) prAgeva zuddhatA yeSAM sudhiyAM kudhiyaampi| nayena kenacitteSAM bhidAM kAmapi vemyaham // 71 // asarIrA aviNAsA aNidiyA NimmalA visuddhppaa| jaha loyagge siddhA taha jIvA saMsidI nneyaa||48|| je koI atiAsannabhavya jIvo thayA, teo pUrve saMsArAvasthAmAM saMsAraklezathI thAkelA cittavALA thayA thakA sahajavairAgyaparAyaNa thavAthI dravyabhAva liMgane dhAraNa karIne paramagurunA prasAdathI prApta karelA paramAgamanA abhyAsa vaDe siddhakSetrane pAmIne avyAbAdha (bAdhA rahita) sakaLavimaLa (sarvathA nirmaLa) kevaLajJAnakevaLadarzanakevaLasukhakevaLavIryayukta siddhAtmAo thaI gayA-ke je siddhAtmAo kAryasamayasArarUpa che, *kAryazuddha che. jevA te siddhAtmAo che tevA ja zuddhanizcayanayathI bhavavALA (saMsArI) jIvo che. je kAraNe te saMsArI jIvosiddhAtmAojevA che, te kAraNe te saMsArIjIvojanmajarAmaraNathIrahita ane samyaktvAdi ATha guNonI puSTithI tuSTa che (-samyakatva, anaMta jJAna, anaMtadarzana, anaMtavIrya, sUkSmatva, avagAhana,agurulaghu ane avyAbAdhae ATha guNonI samRddhithI AnaMdamayache). [have 47mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che : [zlokArtha -]je subuddhione temajakubuddhione prathamathIjazuddhatA che, temanAmAM kAMI paNabhedahuM kayAnayathIjANuM? (temanAmAM kharekharakAMIpaNabhedaarthAt taphAvatanathI.) 71. azarIra ne avinAza che, nirmaLa, atikriya, zuddha che, jyama lokaagre siddha, te rIta jANa sau saMsArIne. 48. * kAryazuddha = kAryaapekSAe zuddha.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhabhAva adhikAra [ 99 azarIrA avinAzA atIndriyA nirmalA vishuddhaatmaanH| yathA lokAgre siddhAstathA jIvAH saMsRtau jnyeyaaH||48|| ayaM ca kaarykaarnnsmysaaryorvishessaabhaavopnyaasH|| nizcayena paMcazarIraprapaMcAbhAvAdazarIrAH, nizcayena naranArakAdiparyAyaparityAgasvIkArAbhAvAdavinAzAH, yugapatparamatattvasthitasahajadarzanAdikAraNazuddhasvarUpaparicchittisamarthasahajajJAnajyotirapahastitasamastasaMzayasvarUpatvAdatIndriyAH, malajanakakSAyopazamikAdivibhAvasvabhAvAnAmabhAvAnnirmalAH, dravyabhAvakarmAbhAvAd vizuddhAtmAnaH yathaiva lokAgre bhagavantaH siddhaparameSThinastiSThanti, tathaiva saMsRtAvapi amI kenacinnayabalena saMsArijIvAH zuddhA iti| anvayArtha :-[yathA] je ma [tochAa] lo kAgre [siddhAH] siddhabhagavaMto [zarIrA:] azarIrI, [vinAzA ] avinAzI, [gatIndriyA] atIMdriya, [nirmanA] nirmaLa ane [vizuddhAtmAnaH]vizuddhAtmA (vizuddhasvarUpI) che, [tathA] te ma [saMskRto]saMsAramAM [jhIvAH] (sarva) jIvo ziyA:] jANavA. TIkA -vaLI A, kAryasamayasAramAM ane kAraNasamayasAramAM taphAvata nahi hovAnuM kathana che. jevI rIte lokAgre siddhaparameSThI bhagavaMto nizcayathI pAMca zarIranA prapaMcanA abhAvane lIdhe "azarIrI' che, nizcayathI naranArakAdi paryAyonA tyAgagrahaNanA abhAvane lIdhe "avinAzI" che, parama tattvamAM sthita sahajadarzanAdirUpa kAraNazuddhasvarUpane yugapad jANavAmAM samartha evI sahajajJAnajyoti vaDe jemAMthI samasta saMzayo dUra karavAmAM AvyA che evA svarUpavALA hovAne lIdhe "atIndriya' che, maLajanaka kSAyopathamikadi vibhAvasvabhAvonA abhAvane lIdhe "nirmaLa che ane dravyakarmo tathA bhAvakanA abhAvane lIdhe "vizuddhAtmA' che, tevI ja rIte saMsAramAM paNa A saMsArI jIvo koI nayanA baLe (koI nathI) zuddha che. [have 48mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :]
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (zArdUvaThThIDita) zuddhAzuddhavikalpanA bhavati sA mithyAzi pratyahaM zuddhaM kAraNakAryatattvayugalaM samyagdRzi prtyhm| itthaM yaH paramAgamArthamatulaM jAnAti sadRk svayaM sArAsAravicAracArudhiSaNA vandAmahe taM vayam // 72 // ede savve bhAvA vavahAraNayaM puDucca bhaNidA hu| sabbe siddhasahAvA suddhaNayA saMsidI jIvA // 49 // ete sarve bhAvAH vyavahAranayaM pratItya bhaNitAH khalu / sarve siddhasvabhAvAH zuddhanayAt saMsRtau jiivaaH||49|| nizcayavyavahAranayayorupAdeyatvapradyotanametat / | [zlokArtha -] zuddha azuddhanI je vikalpanA te mithyAdaSTine haMmezAM hoya che; samyagdaSTine to haMmezAM evI mAnyatA hoya che ke, kAraNatattva ane kAryatattva banne zuddha che. A rIte paramAgamanA atula arthane sArAsAranA vicAravALI suMdara buddhi vaDe je samyagdaSTi svayaM jANe che, tene ame vaMdana karIe chIe. 72. A sarva bhAva kahela che vyavahAranayanA Azraye; saMsArI jIva samasta siddhasvabhAvI zuddhanayAzraye. 49. anvayArtha [kti] A (pUrvokta) [sarve mAvA ] badhA bhAvo [ar] kharekhara [vyavahAranAM pratI] vyavahAranayano Azraya karIne [matA] (saMsArI jIvomAM vidyamAna) kahevAmAM AvyA che;[zuddhanayAt]zuddhanayathI [saMskRtI]saMsAramAM rahelA[sarve gIvA:]sarva jIvo [siddhasvamAvAH] siddhasvabhAvI che. TIkA -A. nizcayanaya ane vyavahAranayanA upAdeyapaNAnuM prakAzana (kathana) che. 1 vikalpanA = viparIta kalpanA; khoTI mAnyatA; anizcaya; zaMkA; bheda pADavA. pramANabhUta jJAnamAM zuddhAtmadravyanuM temaja tenAparyAyonuM bannenuM samyaka jJAna hovuM joIe. potAne kathaMcit vibhAvaparyAyo vidyamAna che" evo svIkAra ja jenA jJAnamAM na hoya tene zuddhAtmadravyanuM paNa sAcuM jJAna hoI zake nahi. mATe 'vyavahAranayanA viSayonuM paNa jJAna to grahaNa karavA yogya
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra [ 101 ye pUrvaM na vidyante iti pratipAditAste sarve vibhAvaparyAyAH khalu vyavahAranayAdezena vidynte| saMsRtAvapi ye vibhAvabhAvaizcaturbhiH pariNatAH santastiSThanti api ca te sarve bhagavatAM siddhAnAM zuddhaguNaparyAyaiH sadRzAH shuddhnyaadeshaaditi| tathA coktaM zrImadamRtacandrasUribhiH (matinI) "vyavaharaNanayaH syAdyadyapi prAkpadavyAmiha nihitapadAnAM haMta hstaavlmbH| tadapi paramamarthaM ciccamatkAramAnaM paravirahitamantaH pazyatAM naiSa kiMcit // " pUrve je vibhAvaparyAyo vidyamAna nathI' ema pratipAdita karavAmAM AvyA che te badhA vibhAvaparyAyo kharekhara vyavahAranayanA kathanathI vidyamAna che. vaLI jeo (vyavahAranayanA kathanathI) cAra vibhAvabhAve pariNata hovAthI saMsAramAM paNa rahyA che te badhA zuddhanayanA kathanathI zuddhaguNaparyAyo vaDe siddhabhagavaMto samAna che (arthAt je jIvo vyavahAranayanA kathanathI audayikAdi vibhAvabhAvovALA hovAthI saMsArI che teo badhA zuddhajyanA kathanathI zuddha guNo ane zuddha paryAyovALA hovAthI siddha sadeza che). evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM pAMcamA zloka dvArA) kahyaDe che ke : "[zlokArtha -] joke vyavahAranaya A prathama bhUmikAmAM jemaNe paga mUkyo che. evA jIvone, arere ! hastAvalaMbarUpa bhale hoya, topaNa je jIvo caitanyacamatkAmAtra, parathI rahita evA parama padArthane aMtaraMgamAM dekhe che temane e vyavahAranaya kAMI nathI." che" evI vivekSAthI ja ahIM vyavahAranayane upAdeya kahyo che, temano Azraya grahaNa karavA yogya che" evI vivekSAthI nahi. vyavahAranayanA viSayono Azraya (-AlaMbana, valaNa, saMmukhatA, bhAvanA) to choDavAyogya ja che ema samajAvavA 50mI gAthAmAM vyavahAranayane spaSTapaNe heya kahevAmAM Avaze. je jIvane abhiprAyamAM zuddhAtmadravyanA AzrayanuM grahaNa ane paryAyonA Azrayano tyAga hoya, te ja jIvane dravyanuM tema ja paryAyonuM jJAna samyaka che ema samajavuM, anyane nahi.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda 102] tathA hi (svAgatA) zuddhanizcayanayena vimuktI saMsRtAvapi ca nAsti vishessH| evameva khalu tattvavicAre zuddhatattvarasikAH prvdnti||73|| puvuttasayalabhAvA paradavvaM parasahAvamidi heyaM / sagadavvamuvAdeyaM aMtaratacaM have appaa||50|| pUrvoktasakalabhAvAH paradravyaM parasvabhAvA iti heyaaH| svakadravyamupAdeyaM antastattvaM bhvedaatmaa||50|| heyopAdeyatyAgopAdAnalakSaNakathanamidam / ye kecid vibhAvaguNaparyAyAste pUrva vyavahAranayAdezAdupAdeyatvenoktAH shuddhvaLI A 49mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) : [peortha :-] 'zuddhanizcayanayathA bhujitamaitama 4 sNs||2i tApata nathI;' 2||m ja kharekhara, tattva vicAratAM (-paramArtha vastusvarUpano vicAra athavA nirUpaNa karatAM), zuddha / 2.si. puruSo / che. 73. pUrvokta bhAvo paradarata parabhAva, tethI heya che; AtmA ja che Adeya, aMtaH tattvarUpa nijadravya je. 50. anvayArtha :-[pUrvoktasakalabhAvAH] pUrvota sarva cuat [parasvabhAvAH] 52svamavo cha, [paradravyam] // 28 // , [iti] tI [heyAH] De / cha; [antastattvaM] aMta: [svakadravyam] meSu svadravya-[AtmA] aAtmA-[upAdeyam] heya [bhavet] che. TIkA -A, heyaupAdeya athavA tyAgagrahaNanA svarUpanuM kathana che. je koI vibhAvaguNaparyAyo che teo pUrve (49mI gAthAmAM) vyavahAranayanA kathana
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra [ 103 nizcayanayabalena heyA bhvnti| kutaH? parasvabhAvatvAt, ata eva paradravyaM bhvti| sakalavibhAvaguNaparyAyanirmuktaM zuddhAntastattvasvarUpaM svdrvymupaadeym| asya khalu sahajajJAnasahajadarzanasahajacAritrasahajaparamavItarAgasukhAtmakasya zuddhAntastattvasvarUpasyAdhAraH sahajaparamapAriNAmikabhAvalakSaNakAraNasamayasAra iti| tathA coktaM zrImadamRtacandrasUribhiH (zArdUttavikrIDita) "siddhAnto'yamudAttacittacaritairmokSArthibhiH sevyatAM zuddhaM cinmayamekameva paramaM jyotiH sadaivAsmyaham / ete ye tu samullasanti vividhA bhAvAH pRthaglakSaNA ste'haM nAsmi yato'tra te mama paradravyaM samagrA api||" tathA hi- dvArA upAdeyapaNe kahevAmAM AvyA hatA paraMtu zuddhanizcayanayanA baLe (zuddhanizcayanaya) teo heya che. zA kAraNathI ? kAraNa ke teo parasvabhAvo che, ane tethI ja paradravya che. sarva vibhAvaguNaparyAyothI rahita zuddhaaMta:tattvasvarUpa svadravya upAdeya che. kharekhara sahajajJAna sahajadarzanasahajacAritrasahajaparamavItarAgasukhAtmaka zuddhaaMta:tattvasvarUpa A svadravyano AdhAra sahajaparamapariNAmikabhAvalakSaNa (-sahaja parama pariNAmika bhAva jenuM lakSaNa che evo) kAraNasamayasAra che. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 18pamA zloka dvArA) kADe che ke : "[zlokArtha -] jemanA cittanuM caritra udAtta (udAra, ucca, ujajavaLa) che evA mokSArthIo A siddhAMtanuM sevana karo ke-"huM to zuddha caitanyamaya eka parama jyoti ja sadAya chuM; ane A je bhinna lakSaNavALA vividha prakAranA bhAvo pragaTa thAya che te huM nathI, kAraNa ke te badhAya mane paradravya che.' '' vaLI (A 50mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) :
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 ] niyamasAra ( zAlinI) na hyasmAkaM zuddhajIvAstikAyAdanye sarve pudgaladravyabhAvAH / itthaM vyaktaM vakti yastattvavedI siddhiM so'yaM yAti tAmatyapUrvAm // 74 // [bhagavAnazrIkuMdakuMda vivarIyAbhiNivesavivajjiyasaddahaNameva sammattaM / saMsayavimohavibbhamavivajjiyaM hodi saNNANaM // 51 // calamaliNamagADhattavivajjiyasaddahaNameva sammattaM / heyovaadeytccaannN||52|| adhigamabhAvo NANaM sammattassa NimittaM jiNasuttaM tassa jANayA purisA / aMtaraheU bhaNidA daMsaNamohassa khayapahudI // 53 // sammattaM saNNANaM vijjadi mokkhassa hodi suNa caraNaM / vavahAraNicchaeNa du tamhA caraNaM pavakkhAmi // 54 // [zlokArtha :--] 'zuddha jIvAstikAyathI anya evA je badhA pudgaladravyanA bhAvo te kharekhara amArA nathI'--Ama je tattvavedI spaSTapaNe kahe che te ati apUrva siddhine pAme che. 74. zraddhAna viparItaabhinivezavihIna te samyaktva che; saMzayavimohavizrAMtivirahita jJAna samyajJAna che. cala malaagADhapaNA rahita zradvAna te samyaktva che; Adeyaheya padArthano avabodha samyajJAna che. 52. jinasUtra samakitahetu che, ne sUtrazAtA puruSa je te bhe| aMtarhetu, hagbhorakSayAhiGa premane. 43. samyaktva, sabhyajJAna tema ja caraNa muktipaMtha che; tethI kahIza huM caraNane vyavahAra ne nizcaya vaDe. 54. 51.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajenazAstramALA] zuddhabhAva adhikAra [ 105 vavahAraNayacaritte vavahAraNayassa hodi tvcrnnN| NicchayaNayacAritte tavacaraNaM hodi nnicchydo||55|| viparItAbhinivezavivarjitazraddhAnameva samyaktvam / saMzayavimohavibhramavivarjitaM bhavati saMjJAnam // 51 // calamalinamagADhatvavivarjitazraddhAnameva samyaktvam / adhigamabhAvo jJAnaM heyopAdeyatattvAnAm // 52 // samyaktvasya nimittaM jinasUtraM tasya jJAyakAH purussaaH| antarhetavo bhaNitAH darzanamohasya kssyprbhRteH||53|| samyaktvaM saMjJAnaM vidyate mokSasya bhavati zRNu crnnm| vyavahAranizcayena tu tasmAcaraNaM pravakSyAmi // 54 // vyavahAranayacaritre vyavahAranayasya bhavati tpshcrnnm| nizcayanayacAritre tapazcaraNaM bhavati nishcytH||55|| vyavahAranayacAritramAM vyavahAranuM tapa hoya che; tapa hoya che nizcaya thakI, cAritra jyAM nizcayanaye. pa5. anvayArtha :-[viparItAbhinivezavivarjitazraddhAnam eva viparI! *minive22Dita zraddhA to 4 [samyaktvam] sabhyAtcha ; [saMzayavimohavibhramavivarjitam]saMzaya, vibhoDane vibhrama 2hita (na) te [saMjJAnam bhavati] sabhya che. [calamalinamagADhatvavivarjitazraddhAnam eva] yatA, mlin| sana 2||ddht| 2lita zraddhA to 4 [samyaktvam] 21bhyAitva cha; [heyopAdeyatattvAnAm] De ane upAya tyAne [adhigamabhAvaH] 45 // 3 // ma ta [jJAnam] (sabhya) zAna che. [samyaktvasya nimittaM] sabhyatvAnu nimitta [jinasUtraM] [sU cha; [tasya jJAyakAH puruSAH] [4suutraan|| 49 / / 2 / puruSone [antarhetavaH] (sabhyatvana) aMtaraM hetubho [bhaNitAH] 46 / che, [darzanamohasya kSayaprabhRteH] // 29 // 3 tebhane shnbhon| yAchi . [zRNu] Ai], [mokSasya] mokSana moTe [samyaktvaM] sabhyatvA Doya cha, [saMjJAnaM] saminiveza = abhiprAya; mA. 14
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda __ rtntrysvruupaakhyaanmett| bhedopacAraratnatrayamapi tAvad viparItAbhinivezavivarjitazraddhAnarUpaM bhagavatAM siddhiparaMparAhetubhUtAnAM paMcaparameSThinAM calamalinAgADhavivarjitasamupajanitanizcalabhaktiyuktatvameva / viparIte harihiraNyagarbhAdipraNIte padArthasArthe hyabhinivezAbhAva ityrthH| saMjJAnamapi ca sNshyvimohvibhrmvivrjitmev| tatra saMzayaH tAvat jino vA zivo vA deva iti| vimohaH zAkyAdiprokte vastuni nishcyH| vibhramo hyjnyaantvmev| pApakriyAnivRttipariNAmazcAritram / iti bhedopcaarrtntryprinntiH| tatra jinapraNItaheyopAdeyatattvaparicchittireva samyagjJAnam / asya samyaktvapariNAmasya bAhyasahakArikAraNaM vItarAgasarvajJamukhakamalavinirgatasamastavastupratipAdanasamarthadravyazrutameva tttvjnyaanmiti| ye mumukSavaH te'pyupacArataH padArthanirNayahetutvAt samyajJAna [vidyad] hoya che , [varaNam] cAritra (paNa) [mati] hoya che; [tasmAta] tethI [vyavahAranizcayena ta] huM vyavahAra ane nizcayathI [vara pravakSyAmi] cAritro kahIza. [vyavahAranayari] vyavahAranayanA cAritramAM [vyavahAranaya] vyavahAranayanuM [tapazcaraNa tapazcaraNa [mavati] hoya che; [nizcayanaya2i] nizcayanayanA cAritramAM [nizcayataH] nizcayathI [tapazcaraLa] tapazcaraNa [mati] hoya che. TIkA :-A, ratnatrayanA svarUpanuM kathana che. prathama, bhedopacAraratnatraya A pramANe che :-viparIta abhiniveza rahita zraddhAnarUpa evuM je siddhinA paraMparAhetubhUta bhagavaMta paMcaparameSThI pratyenuM caLatAmalinatA agADhatA rahita UpajeluM nizcaLa bhaktiyuktapaNuM te ja samyakatva che. viSNubrahmAdikathita viparIta padArthasamUha pratyenA abhinivezano abhAva te ja samyakatva che-evo artha che. saMzaya, vimoha ne vibhrama rahita (jJAna) te ja samyajJAna che. tyAM, jina deva haze ke ziva deva haze (-evo zaMkArUpabhAva) te saMzaya che; zAkakSAdikathita vastumAM nizcaya (arthAt buddhAdie kahelA padArthano nirNaya) te vimoha che; ajJAnapaNuM (arthAt vastu zuM che te saMbaMdhI ajANapaNuM) te ja vibhrama che. pApakriyAthI nivRttirUpa pariNAma te cAritra che. Ama bhedopacAraratnatrayapariNati che. temAM, jinapraNIta hayaupAdeya tattvonuM jJAna te ja samyaga jJAna che. A samyaktvapariNAmanuM bAhya sahakArI kAraNa vItarAgasarvajJanA mukhakamaLamAMthI nIkaLeluM samasta vastunA pratipAdanamAM samartha evuM dravyazrutarUpa tattvajJAna ja che. je mumukSuo che temane paNa upacArathI padArthanirNayanA hetupaNAne lIdhe
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhabhAva adhikAra [ 107 aMtaraMgahetava ityuktAH darzanamohanIyakarmakSayaprabhRteH skaashaaditi| abhedAnupacAraratnatrayapariNaterjIvasya TaMkotkIrNajJAyakaikasvabhAvanijaparamatattvazraddhAnena, tatparicchittimAtrAMtarmukhaparamabodhena, tadrUpAvicalasthitirUpasahajacAritreNa abhUtapUrvaH siddhaparyAyo bhvti| yaH paramajinayogIzvaraH prathamaM pApakriyAnivRttirUpavyavahAranayacAritre tiSThati, tasya khalu vyavahAranayagocaratapazcaraNaM bhvti| sahajanizcayanayAtmakaparamasvabhAvAtmakaparamAtmani pratapanaM tpH| svasvarUpAvicalasthitirUpaM sahajanizcayacAritram anena tapasA bhvtiiti| tathA coktamekatvasaptatau (sanama) "darzanaM nizcayaH puMsi bodhastarodha issyte| sthitiratraiva cAritramiti yogaH shivaashryH||" (samyakatvapariNAmanA) aMtaraMga hetuo kahyA che, kAraNa ke temane darzanamohanIyakarmanA kSayAdika che. abhedaanupacAraratnatrayapariNativALA jIvane, TaMkotkIrNa jJAyaka jeno eka svabhAva che evA nija parama tattvanI zraddhA vaDe, tajJAnamAra (-te nija parama tattvanA jJAnamAtrAsvarUpa) evA aMtarmukha paramabodha vaDe ane te rUpe (arthAt nija parama tattvarUpe) avicaLapaNe sthita thavArUpa sahajacAritra vaDe *abhUtapUrva siddhaparyAya thAya che. je paramajinayogIzvara pahelAM pApakriyAthI nivRttirUpa vyavahAranayanA cAritramAM hoya che, tene kharekhara vyavahAranayagocara tapazcaraNa hoya che. sahajanizcayanayAtmaka paramasvabhAvasvarUpa paramAtmAmAM pratapanate tapa che; nija svarUpamAM avicaLa sthitirUpa sahajanizcayacAritra A tapathI hoya che. evI rIte eka-saptatimAM (zrI padmanaMdIAcAryadevakRta padmanaMdipaMcaviMzatikA nAmanA zAstrane viSe eka-saptati nAmanA adhikAramAM 14mA zloka dvArA) kahyaDe che ke : [zlokArtha:-] AtmAno nizcaya te darzana che, AtmAno bodha te jJAna che, AtmAmAM ja sthiti te cAritra che;-Avo yoga (arthAt A traNenI ekatA) zivapadanuM kAraNa che.'' * abhUtapUrva = pUrve kadI nahi thayelo evo; apUrva.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra 108 ] tathA ca (mAninI) jayati sahajabodhastAdRzI dRSTireSA caraNamapi vizuddhaM tadvidhaM caiva nityam / aghakulamalapaMkAnIkanirmuktamUrtiH sahajaparamatattve saMsthitA cetanA c||7|| iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasAravyAkhyAyAM tAtparyavRttau zuddhabhAvAdhikAraH tRtIyaH shrutskndhH|| vaLI (A zuddhabhAva adhikAranI chellI pAMca gAthAonI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che) : [zlokArtha -]sahaja jJAna sadA jayavaMta che, tevI (sahaja) A dRSTi sadA jayavaMta che, tevuM ja (sahaja) vizuddha cAritra paNa sadA jayavaMta che; pApasamUharUpI maLanI athavA kAdavanI paMktithI rahita jenuM svarUpa che evI sahajaparamatattvamAM saMsthita cetanA paNa sadA jayavaMta che. 75. A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAra paramAgamanI nigraMtha munirAja zrI padmaprabhamaladhAridevaviracita tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM) zuddhabhAva adhikAra nAmano trIjo zrutaskaMdha samApta thayo.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109. -4- vyavahAracAritra adhikArI athedAnI vyavahAracAritrAdhikAra ucyte| kulajoNijIvamaggaNaThANAisu jANiUNa jiivaannN| tassAraMbhaNiyattaNapariNAmo hoi pddhmvdN||56|| kulayonijIvamArgaNAsthAnAdiSu jJAtvA jIvAnAm / tasyArambhanivRttipariNAmo bhavati prathamavratam // 56 // ahiMsAvratasvarUpAkhyAnametat / kulavikalpo yonivikalpazca jIvamArgaNAsthAnavikalpAzca prAgeva prtipaaditaaH| atra punaruktidoSabhayAnna prtipaaditaaH| tatraiva teSAM bhedAn buddhvA tadrakSApariNatireva have vyavahAracAritra adhikAra kahevAmAM Ave che. jIvasthAna, mArgaNasthAna, yoni,kulArijIvanAM jANIne, AraMbhathI nivRttirUpa pariNAma te vrata prathama che. pa6. anvayArtha:-[gIvAnAm] jIvonAM vuiyoninIvALAsthAnAvivuM] kuLa, yoni, jIvasthAna, mArgaNAsthAna vagere [jJAtvA] jANIne [tasya] temanA [gAranivRttipariNAma:] AraMbhathI nivRttirUpa pariNAma te [prathamavratam] paheluM vrata [mati] che. TIkA -A, ahiMsAvratanA svarUpanuM kathana che. kuLabheda, yonibheda, jIvasthAnanA bheda ane mArgaNAsthAnanA bheda pahelAM ja (42mI gAthAnI TIkAmAM ja) pratipAdita karavAmAM AvyA che; ahIM punaruktidoSanA bhayathI pratipAdita karyA nathI. tyAM kahelA temanA bhedone jANIne temanI rakSArUpa pariNati te ja
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda bhvtyhiNsaa| teSAM mRtirbhavatu vA na vA, prayatnapariNAmamantareNa sAvadyaparihAro na bhvti| ata eva prayatnapare hiMsApariNaterabhAvAdahiMsAvrataM bhvtiiti| tathA coktaM zrIsamantabhadrasvAmibhiH (zirint) "ahiMsA bhUtAnAM jagati viditaM brahma paramaM na sA tatrArambho'styaNurapi ca ytraashrmvidhau| tatastatsiddhyarthaM paramakaruNo granthamubhayaM bhavAnevAtyAkSInna ca vikRtvessopdhirtH||" tathA hi- ahiMsA che. temanuM maraNa thAo ke na thAo, *prayatnarUpa pariNAma vinA sAvadyaparihAra (doSano tyAga) thato nathI. AthI ja, prayatnaparAyaNane hiMsApariNatino abhAva hovAthI ahiMsAvrata hoya che. evI rIte (AcAryavara) zrI samatabhadrasvAmIe (bRhasvayaMbhUstotramAM zrI naminAtha bhagavAnanI stuti karatAM 119mA zloka dvArA) kahyaDe che ke - "zliokArtha -] jagatamAM vidita che ke jIvonI ahiMsA parama brahma che. je AzramanI vidhimAM leza paNa AraMbha che tyAM te-te AzramamAM arthAt sagraMthapaNAmAM) te ahiMsA hotI nathI. mATe tenI siddhine arthe, (he naminAtha prabhu !) parama karuNAvaMta evA ApazrIe ane graMthane choDyA (-dravya tema ja bhAva ane prakAranA parigrahane tajI nigraMthapaNuM aMgIkRta karyuM), vikRta veza tathA parigrahamAM rata na thayA.'' vaLI (pa6mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che) : * munine (muni-ocita) zuddhapariNatinI sAthe vartato je (haThavagarano) dehaceSTAdikasaMbaMdhI zubhopayoga te vyavahAra prayatna che. [zuddhapariNati na hoya tyAM zubhopayoga haTha sahita hoya che; te zubhopayoga to vyavahAra prayatna paNa kahevAto nathI.]
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] vyavahAracAritra adhikAra [ 111 (mArinI) trasahatipariNAmadhvAMtavidhvaMsahetuH sakalabhuvanajIvagrAmasaukhyaprado yH| sa jayati jinadharmaH sthAvaraikendriyANAM vividhvdhviduurshcaarushrmaabdhipuurH||76|| rAgeNa va doseNa va moheNa va mosbhaasprinnaam| jo pajahadi sAhu sayA bidiyavadaM hoi tasseva // 57 // rAgeNa vA dveSeNa vA mohena vA mRssaabhaassaaprinnaamN| yaH prajahAti sAdhuH sadA dvitIyavrataM bhavati tasyaiva // 57 // satyavratasvarUpAkhyAnametat / atra mRSApariNAmaH satyapratipakSaH, sa ca rAgeNa vA dveSeNa vA mohena vA jaayte| sadA yaH sAdhuH AsannabhavyajIvaH taM pariNAmaM parityajati tasya dvitIyavrataM bhavati iti| [zlokArtha -] trAsaghAtanA pariNAmarUpa aMdhakAranA nAzano je hetu che, sakaLa lokanA jIvasamUhane je sukhaprada che, sthAvara e keMdriya jIvonA vividha vadhathI je bahu dUra che ane suMdara sukhasAgaranuM je pUra che, te jinadharma jayavaMta varte che. 76. vizleSarAgavimohajanita mRSA taNA pariNAmane je choDatA munirAja, tene sarvadA vrata dvitIya che. 57. anvayArtha -[rApoLa vA] rAgathI,viSe vA] dveSathIfmona vA] athavA mohathI thatA [kRpAmavAparaH] mRSA bhASAnA pariNAmane [H saduH] je sAdhu [pragahatti] choDe che, [tasya pava] te ne ja [savA] sadA [hitI vrata] bIjuM vrata [mati] che. TIkA :-A, satyavratanA svarUpanuM kathana che. ahIM (ema kahyAM che ke), satyano pratipakSa (arthAt satyathI viruddha pariNAma) te mRSApariNAma che; te (asatya bolavAnA pariNAma) rAgathI, dveSathI athavA mohathI thAya che; je sAdhu-Asannabhavya jIva-te pariNAmane parityaje che (samasta prakAre choDe che), tene bIjuM vrata hoya che.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 ] niyamasAra (zAtinI) vakti vyaktaM satyamucairjano yaH svargastrINAM bhUribhogaikabhAk syAt / asmin pUjyaH sarvadA sarvasadbhiH satyAtsatyaM cAnyadasti vrataM kim // 77 // gAme vA Nayare vA'raNNe vA pecchiUNa paramatthaM / jo muyadi gahaNabhAvaM tidiyavadaM hodi tasseva // 58 // grAme vA nagare vA'raNye vA prekSayitvA paramartham / yo muMcati grahaNabhAvaM tRtIyavrataM bhavati tasyaiva // 58 // [bhagavAnazrIkuMdakuMda tRtIyavratasvarUpAkhyAnametat / vRtyAvRtto grAmaH tasmin vA caturbhirgopurairbhAsuraM nagaraM tasmin vA manuSyasaMcArazUnyaM vanaspatijAtavallIgulmaprabhRtibhiH paripUrNamaraNyaM tasmin vA pareNa visRSTaM [have 57mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha :--]je puruSa atispaSTapaNe satyabole che,te svarganI strIonApuSkaLa bhogonoekabhAgIthAyache (arthAt teparalokamAM ananyapaNedevAMganAonAbahubhogone pAme che) ane A lokamAM sarvadA sarva satpuruSono pUjya bane che. kharekhara satyathI zuM bIjuM koI (caDiyAtuM) vrata che ? 77. TIkA :-- nagare, araNya, grAmamAM ko vastu paranI dekhIne choDe grahaNapariNAma je, te puruSane vrata tRtIya che. 58. annayArtha :--[grAme va] grAmamAM,[nAre vA] nagaramAM[gaLye vA] ke vanamAM [param artham] pArakI vastune [prekSayitvA] dekhIne[yaH] je (sAdhu)[pradaLamAva] tene grahavAnA bhAvane [muMti] choDe che, [tasya va] tene ja [tRtIyavrataM] trIjuM vrata [mati] che. --A, trIjA vratanA svarUpanuM kathana che. jenA pharatI vADa hoya te grAma (gAmaDuM) che; je cAra daravAjAthI suzobhita hoya te nagara che; je manuSyanA saMcAra vinAnuM, vanaspatisamUha, velIo ane jhADanAM jhuMDa
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] vyavahAracAritra adhikAra [ 113 nihitaM patitaM vA vismRtaM vA paradravyaM dRSTvA svIkArapariNAmaM yaH parityajati, tasya hi tRtIyavrataM bhavati iti| (gAya). AkarSati ratnAnAM saMcayamuccairacauryyametadiha / svargastrIsukhamUlaM krameNa muktyaMganAyAzca / / 78 // dakhUNa itthirUvaM vAMchAbhAvaM Niyattade taasu| mehuNasaNNavivajjiyapariNAmo ahava turiyvdN||59|| dRSTvA strIrUpaM vAMcchAbhAvaM nivartate taasu| maithunasaMjJAvivarjitapariNAmo'thavA turIyavratam // 59 // cturthvrtsvruupkthnmidm| vagerethI gIcogIca bhareluM hoya te araNya che. AvAM grAma, nagara ke araNyamAM bIjAthI tajAyelI, mukAyelI, paDI gayelI athavA bhulAI gayelI paravastune dekhIne tenA svIkAra pariNAmane (arthAt tene potAnI karavAnA--grahavAnA pariNAmane) je parityaje che, tene kharekhara trIjuM vrata hoya che. [have 58mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che : [zlokArtha -] A ugra acaurya A lokamAM ratnonA saMcayane AkarSe che ane (paralokamAM) svarganI strIonA sukhanuM kAraNa che tema ja krame karIne muktirUpI strInA sukhanuM kAraNa che. 78. strIrUpa dekhI strI prati abhilASabhAvanivRtti je, vA mithunasaMjJArahita je pariNAma te vrata turya che. pa9. anvayArtha -[strIrUpaM da] strIonuM rUpa dekhIne [tAsu] temanA pratye [vAMcchamAve nivartita] vAMchAbhAvanI nivRttid[athavA] athavA[maithunasaMjJAvivatipariNAma:] maithunasaMjJArahita je pariNAma te [turI vratanuM cothuM vrata che. TiIkA -A, cothA vratanA svarUpanuM kathana che. 15
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda kamanIyakAminInAM tanmanoharAGganirIkSaNadvAreNa samupajanitakautUhalacittavAMcchAparityAgena, athavA puMvedodayAbhidhAnanokaSAyatIvrodayena saMjAtamaithunasaMjJAparityAgalakSaNazubhapariNAmena ca brahmacaryavrataM bhavati iti| (mAlinI) bhavati tanuvibhUtiH kAminInAM vibhUtiM smarasi manasi kAmistvaM tadA madvacaH kim / sahajaparamatattvaM svasvarUpaM vihAya vrajasi vipulamohaM hetunA kena citram // 79 // savvesiM gaMthANaM cAgo NiravekkhabhAvaNApUvvaM / paMcamavadamidi bhaNidaM cArittabharaM vahaMtassa // 60 // sarveSAM granthAnAM tyAgo nirapekSabhAvanApUrvam / paMcamavratamiti bhaNitaM cAritrabharaM vhtH||60|| suMdara kAminIonAM manohara aMganA nirIkSaNa dvArA UpajatI kutUhalatAnAcittavAMchAnA-parityAgathI, athavA puruSavedodaya nAmano je nokaSAyano tIvra udaya tene lIdhe UpajatI maithunasaMjJAnA parityAgasvarUpa zubha pariNAmathI, brahmacaryavrata hoya che. [have pa9mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] kAminIonI je zarIravibhUti te vibhUtine, he kAmI puruSa ! jo tuM manamAM smare che, to mArA vacanathI tane zo lAbha thaze? aho ! Azcarya thAya che ke sahaja paramatattvane-nija svarUpane-choDIne tuM zA kAraNe vipula mohane pAme che ! 79. nirapekSa bhAvana sahita sarva parigrahono tyAga je, te jANavuM vrata pAMcamuM cAritrabhara vahanArane. 60. anvayArtha -[nirapekSamAvanApUrva nirapekSa bhAvanApUrvaka (arthAt je bhAvanAmAM 1. munine municocita nirapekSa zuddha pariNatinI sAthe vartato je (haThavagarano) sarvaparigrahatyAgasaMbaMdhI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] vyavahAracAritra adhikAra [ 115 iha hi pNcmvrtsvruupmuktm| sakalaparigrahaparityAgalakSaNanijakAraNaparamAtmasvarUpAvasthitAnAM paramasaMyaminAM paramajinayogIzvarANAM sadaiva nizcayavyavahArAtmakacArucAritrabharaM vahatAM, bAhyAbhyantaracaturviMzatiparigrahaparityAga eva paraMparayA paMcamagatihetubhUtaM pNcmvrtmiti| tathA vo samayasara- paranI apekSA nathI evI zuddha nirAlaMbana bhAvanA sahita) [sarveSAM prasthAnAM tyA:] sarva parigrahono tyAga (sarvaparigrahatyAgasaMbaMdhI zubhabhAva) te, [vAritramAM vahata ] "cAritrabhara vahanArane [paMcamavratam ti maLata] pAMcamuM vrata kahyarDa che. TIkA :-ahIM (A gAthAmAM) pAMcamA vratanuM svarUpa kahevAmAM AvyuM che. sakaLa parigrahanAparityAgasvarUpanija kAraNaparamAtmAnA svarUpamAM avasthita sthira rahelA) paramasaMyamIone-parama jinayogIzvarone-sadAya nizcayavyavahArAtmaka suMdara cAritrAbhara vahanArAone, bAhyaatyaMtara covIza prakAranA parigrahano parityAga ja paraMparAe paMcamagatinA hetubhUta evuM pAMcamuM vrata che. evI rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI samayasAramAM (208mI gAthA dvArA) kauTuM che ke - zubhopayoga te vyavahAra aparigrahavrata kahevAya che. zuddha pariNati na hoya tyAM zubhopayoga haTha sahita hoya che; te zubhopayoga to vyavahAravrata paNa kahevAto nathI. [A pAMcamA vratanI mAphaka anya vratonuM paNa samajI levuM.] 1. cAritrabhara = cAritrano bhAra; cAritrasamUha; cAritranI atizayatA. zubhopayogarUpa vyavahAravrata zuddhopayogano hetu che ane zuddhopayoga mokSano hetu che ema gaNIne ahIM upacArathI vyavahAravratane mokSanI paraMparAhatu kahela che. kharekhara to zubhopayogI munine muniyogya zuddhapariNati ja (zuddhAtmadravyane avalaMbatI hovAthI) vizeSa zuddhirUpa zuddhopayogano hetu thAya che ane te zuddhopayoga mokSano hetu thAya che. A rIte A zuddhapariNatimAM rahelA mokSanA paraMparAhetupaNAno Aropa tenI sAthe rahelA zubhopayogamAM karIne vyavahAravratane mokSano paraMparA hetu kahevAmAM Ave che. jayAM zuddhapariNati ja na hoya tyAM vartatA zubhopayogamAM mokSanA paraMparAhetupaNAno Aropa paNa karI zakAto nathI, kema ke jayAM mokSano yathArtha paraMparAtu pragaTyo ja nathI-vidyamAna ja nathI tyAM zubhopayogamAM Aropa kono karavo?
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116] niyamasAra " majjhaM pariggaho jadi tado ahamajIvadaM tu gacchejja / NAdeva ahaM jamhA tamhA Na pariggaho majjha // " [bhagavAnazrIkuMdakuMda tathA hi (hariNI) tyajatu bhavabhIrutvAdbhavyaH parigrahavigrahaM nirupamasukhAvAsaprAptyai karotu nijAtmani / sthitimavicalAM zarmAkArAM jagajjanadurlabhAM na ca bhavati mahaccitraM citraM satAmasatAmidam // 80 // pAsugamaggeNa divA avalogaMto jugappamANaM hi / gacchai purado samaNo iriyAsamidI have tassa // 61 // prAsukamArgeNa divA avalokayan yugapramANaM khalu / zramaNaH IryAsamitirbhavettasya // 61 // gacchati purataH [gAthArtha :--]jo 52dravyaparigraha mAro hoya to huM ajIvapaNAne pAmuM. huM to jJAtA 4 chaM tethI (paradravya35) parigraha bhAro nathI. " vaLI (60mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) :-- [zlokArtha :--] bhavya jIva bhavabhIrupaNAne lIdhe parigrahavistArane choDo ane nirupama sukhanA *AvAsanI prApti arthe nija AtmAmAM avicaLa, sukhAkAra (sukhamayI) tathA jagatajanone durlabha evI sthiti (sthiratA) karo. ane A (nijAtmAmAM acaLa sukhAtmaka sthiti karavAnuM kArya) satpuruSone kAMI mahA AzcaryanI vAta nathI, asatpuruSone AzcaryanI vAtache. 80. avalokImArga dhurApramANa ka2e gamana munirAja je divase ja prAsuka mArgamAM, IryAsamiti tehane. 61. anvayArtha :-[zramaNaH] 4 shrbh| [ prAsukamArgeNa] prAsu bhArge [divA ] hivase [ yugapramANaM] dhurAprabhAza [ purataH ] bhagaNa [ khalu avalokayan ] 4one [gacchati] thAle che, khAvAsa = nivAsasthAna; ghara; rahehAe; Ayatana.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] vyavahAracAritra adhikAra [ 117 atreryaasmitisvruupmuktm| yaH paramasaMyamI gurudevayAtrAdiprazastaprayojanamuddizyaikayugapramANaM mArgam avalokayan sthAvarajaMgamaprANiparirakSArthaM divaiva gacchati, tasya khalu prmshrmnnsyeryaasmitirbhvti| vyvhaarsmitisvruupmuktm| idAnIM nishcysmitisvruupmucyte| abhedAnupacAraratnatrayamArgeNa paramadharmiNamAtmAnaM samyag itA pariNatiH smitiH| athavA nijaparamatattvaniratasahajaparamabodhAdiparamadharmANAM saMhatiH smitiH| iti nizcayavyavahArasamitibhedaM buddhvA tatra paramanizcayasamitimupayAtu bhavya iti| [to tene phiMmati ] IryAsamiti [mavet ] hoya che. TIkA :-ahIM (A gAthAmAM) IryAsamitinuM svarUpa kahyarDa che. je *paramasaMyamI guruyAtrA (guru pAse javuM), devayAtrA (deva pAse javuM) vagere prazasta prayojanano udeza rAkhIne eka dhosarA jeTalo mArga joto joto sthAvara tathA jaMgama prANIonI parirakSA (samasta prakAre rakSA) arthe divase ja cAle che, te paramazramaNane IryAsamiti hoya che. (A pramANe) vyavahArasamitinuM svarUpa kahevAmAM AvyuM. have nizcayasamitinuM svarUpa kahevAmAM Ave che : abhedaanupacAraratnatrayarUpI mArgo paramadharmI evA (potAnA) AtmA pratye samyaku iti' (gati) arthAtu pariNati te samiti che; athavA, nija paramatatvamAM lIna sahaja paramajJAnAdika paramadharmonI saMpati (milana, saMgaThana) te samiti che. A pramANe nizcaya ane vyavahArarUpa samitibhedo jANIne temAM te bemAMthI) paramanizcayasamitine bhavya jIva prApta karo. | [have 61mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja cAra zloka kahe * paramasaMyamI munine (arthAt muniyogya zuddhapariNativALA munine) zuddhapariNatinI sAthe vartato je (haTha vagarano) IryAsaMbaMdhI (gamanasaMbaMdhI, cAlavAsaMbaMdhI) zubhopayoga te vyavahAra IryAsamiti che. zuddhapariNati na hoya tyAM zubhopayoga haTha sahita hoya che; te zubhopayoga to vyavahAra samiti paNa kahevAto nathI. [A IryAsamitinI mAphaka anya samitionuM paNa samajI levuM.]
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 ] niyamasAra (mantAAMtA) [bhagavAnazrIkuMdakuMda itthaM buddhvA paramasamitiM muktikAntAsakhIM yo muktvA saMgaM bhavabhayakaraM hemarAmAtmakaM ca / sthitvA'pUrve sahajavilasacciccamatkAramAtre bhedAbhAve samayati ca yaH sarvadA mukta eva // 81 // (mAninI) jayati samitireSA zIlamUlaM munInAM trasahatiparidUrA sthAvaraNAM hatervA / bhavadavaparitApaklezajImUtamAlA sakalasukRtasItyAnIkasantoSadAyI (mAtinI) niyatamiha janAnAM janma janmArNave'smin samitivirahitAnAM kAmarogAturANAm / munipa kuru tatastvaM tvanmanogehamadhye hyapavarakamamuSyAzcAruyoSitsumukteH dA dA : [zlokArtha :--] A rIte muktikAntAnI (muktisuMdarInI) sakhI paramasamitine jANIne je jIva bhavabhayanA karanArA kaMcanakAminInAsaMgane choDIne, apUrva,sahajavilasatA (svabhAvathI prakAzatA), abheda caitanyacamatkAramAtramAM sthita rahI (temAM) samyak 'iti' (gati) kare che arthAt samyapaNe pariName che, te sarvadA mukta ja che. 81. [zlokArtha :--] je (samiti) munione zIlanuM (cAritranuM) mULa che, je trasa jIvonA ghAtathI tema ja sthAvara jIvonA dhAtathI samasta prakAre dUra che, je bhavadAvAnaLanA paritAparUpIklezane zAMta karanArItathAsamastasukRtarUpIdhAnyanArAzine (poSaNa ApIne) saMtoSa denArI meghamALA che, te A samiti jayavaMta che. 82. [zlokArtha :--]ahIM (vizvamAM) e nI che ke A janmArNavamAM (bhavasAgaramAM) samitirahita kAmarogAtura (-icchArUpI rogathI pIDita) janono janma thAya che. tethI he muni ! tuM tArA manarUpI gharamAM A sumuktirUpI suMdara strI mATe nivAsagRha (oraDo) rAkha (arthAt tuM muktinuM ciMtavana ka2). 83.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] vyavahAracAritra adhikAra [ 119 (gA) nizcayarUpAM samitiM sUte yadi muktibhaagbhvenmokssH| vata na ca labhate'pAyAt saMsAramahArNave bhramati // 4 // pesuNNahAsakakkasaparaNiMdappappasaMsiyaM vynnN| paricattA saparahidaM bhAsAsamidI vadaMtassa // 62 // paizUnyahAsyakarkazaparanindAtmaprazaMsitaM vcnm| parityajya svaparahitaM bhaassaasmitirvdtH||62|| atra bhaassaasmitisvruupmuktm| karNejapamukhavinirgataM nRpatikarNAbhyarNagataM caikapuruSasya ekakuTumbasya ekagrAmasya vA mahadvipatkAraNaM vacaH paishuunym| kvacit kadAcit kiMcit parajanavikArarUpamavalokya tvAkarNya ca hAsyAbhidhAnanokaSAyasamupajanitam ISacchubhamizritamapyazubhakarmakAraNaM [zlokArtha -] jo jIva nizcayarUpa samitine utpanna kare, to te muktine pAme che-mokSarUpathAya che. paraMtu samitinA nAzathI (abhAvathI), arere ! te mokSa pAmato nathI, paNa saMsArarUpI mahAsAgaramAM bhame che. 84. nijastavana,paraniMdA, pizunatA, hAsya, karkaza vacanane choDI svaparahita je vade, bhASAsamiti tehane. 6ra. anvayArtha :-vizcAspazAnindrAtmaprazaMsita vana] paizUnya (cADI), hAsya, karkaza bhASA, paraniMdA ane AtmaprazaMsArUpa vacano [ratya] parityAgIne viparahita vataH] je svaparahitarUpa vacano bole che, tene [bhASAsamitiH] bhASAsamiti hoya che. TIkA :-ahIM bhASAsamitinuM svarUpa kahyaDe che. cADIkhora mANasanA mukhamAMthI nIkaLelAM ane rAjAnA kAnanI nikaTa pahoMcelAM, koI eka puruSa, koI eka kuTuMba ke koI eka gAmane mahA vipattinA kAraNabhUta evAM vacano te paizUnya che. kyAMka kyAreka kAMIka parajanonA vikRta rUpane avalokIne athavA sAMbhaLIne hAsya nAmanA nokaSAyathI utpanna thatuM, jarAka zubha sAthe mizrita hovA chatAM
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda puruSamukhavikAragataM haasykrm| karNazaSkulIvivarAbhyarNagocaramAtreNa pareSAmaprItijananaM hi krkshvcH| pareSAM bhUtAbhUtadUSaNapurassaravAkyaM prnindaa| svasya bhuutaabhuutgunnstutiraatmprshNsaa| etatsarvamaprazastavacaH parityajya svasya ca parasya ca zubhazuddhapariNatikAraNaM vaco bhaassaasmitiriti| tathA coktaM zrIguNabhadrasvAmibhiH (mAninI) "samadhigatasamastAH sarvasAvadyadUrAH svahitanihitacittAH shaaNtsrvprcaaraaH| svaparasaphalajalpAH sarvasaMkalpamuktAH kathamiha na vimukterbhAjanaM te vimuktaaH||" tathA ca azubha karmanuM kAraNa, puruSanA mukhanA vikAra sAthe saMbaMdhavALuM, te hAsyakarma che. kAnanA chidranI najIka pahoMcavAmAtrathI je bIjAone aprIti upajAve che te karkaza vacano che. bIjAnAM vidyamAnaavidyamAna dUSaNapUrvakanAM vacano (arthAtu paranA sAcA tema ja jUThA doSo kahenArAM vacano) te paraniMdA che. potAnA vidyamAna avidyamAna guNonI stuti te AtmaprazaMsA che.--A badhAM aprazasta vacano parityAgIne sva tema ja parane zubha ane zuddha pariNatinA kAraNabhUta vacano te bhASAsamiti che. evI rIte (AcAryavara) zrI guNabhadrasvAmIe (AtmAnuzAsanamAM 226mA zloka dvArA) kArDa che ke :- "[zlokArtha :-] jemaNe badhuM (vastusvarUpa) jANI lIdhuM che, jeo sarva sAvadyathI dUra che, jemaNe svahitamAM cittane sthApyuM che, jemane sarva *pracAra zAMta thayo che, jemanI bhASA svaparane saphaLa (hitarUpa) che, jeo sarva saMkalpa rahita che, te vimukta puruSo A lokamAM vimuktinuM bhAjana kema na hoya? (arthAt AvA munijano avazya mokSanAM pAtra che.)'' vaLI (62mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) : * pracAra = vahIvaTa; kAma mAthe levuM te; AraMbha; bAhya pravRtti.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] . vyavahAracAritra adhikAra [ 1 21 (kAma) parabrahmaNyanuSThAnaniratAnAM manISiNAm / antarairapyalaM jalpaiH bahirjalpaizca kiM punH||5|| kadakAridANumodaNarahidaM taha pAsugaM pasatthaM c| diNNaM pareNa bhattaM samabhuttI esnnaasmidii||63|| kRtakAritAnumodanarahitaM tathA prAsukaM prazastaM c| dattaM pareNa bhaktaM saMbhuktiH essnnaasmitiH||63|| atraiSaNAsamitisvarUpamuktam / tadyathA manovAkkAyAnAM pratyekaM kRtakAritAnumodanaiH kRtvA nava vikalpA bhavanti, na taiH saMyuktamannaM navakoTivizuddhamityuktam; atiprazastaM manoharam; haritakAyAtmakasUkSmaprANi [zlokArtha -] parabrahmanA anuSThAnamAM nirata (arthAt paramAtmAnA AcaraNamAM lIna) evADAhyA puruSone-munijanone aMtarjalpathI (-vikalparUpa aMtaraMga utthAnathI) paNa basa thAo, bahirSalpanI (-bhASA bolavAnI) to vAta ja zI? 85. anumananakRtakAritavihIna, prazasta, prAsuka azanane -paradattane muni je grahe, eSaNasamiti tehane. 63. anvayArtha -[ re vatta] para vaDe devAmAM AveluM, tivAritAnumodanarahita] kRta kAritaanumodana rahita, [tathA prAsu] prAsuka [prazasta ] ane *prazasta [maC/] bhojana karavArUpa [saMmu]i je samyak AhAragrahaNa [SaNAtiH ] te eSaNAsamiti che. TIkA :-ahIM eSaNAsamitinuM svarUpa kahyaDe che. te A pramANe-- mana, vacana ane kAyAmAMnA pratyekane kuta, kArita ane anumodanA sahita gaNIne temanA nava bhedo thAya che; temanAthI saMyukta anna nava koTie vizuddha nathI ema (zAstramAM) kahyarDa che; atiprazasta eTale manohara (anna); haritakAyamaya sUkSma prANIonA * prazasta = sAruM; zAssAmAM prazaMseluM; je vyavahAre pramAdAdinuM ke rogAdinuM nimitta na hoya evuM.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda saMcArAgocaraM prAsukamityabhihitam pratigrahocasthAnapAdakSAlanArcanapraNAmayogazuddhibhikSAzuddhinAmadheyairnavavidhapuNyaiH pratipattiM kRtvA zraddhAzaktyalubdhatAbhaktijJAnadayAkSamA'bhidhAnasaptaguNasamAhitena zuddhena yogyAcAreNopAsakena dattaM bhaktaM bhuMjAnaH tiSThati yaH paramatapodhanaH tsyaissnnaasmitirbhvti| iti vyvhaarsmitikrmH| atha nizcayato jIvasyAzanaM nAsti paramArthataH, SaTprakAramazanaM vyavahArataH saMsAriNAmeva bhvti| tathA voraM samavasare (?) "NokammakammahAro leppAhAro ya kvlmaahaaro| ujja maNo vi ya kamaso AhAro chaviho nneyo||" saMcArane agocara te prAsuka (anna)-ema (zAstramAM) kArDa che. *pratigraha, ucca sthAna, pAdaprakSAlana, arcana, praNAma, yogazuddhi (manavacanakAyAnI zuddhi) ane bhikSAzuddhi-e navavidha puNyathI (navadhA bhaktithI) Adara karIne, zraddhA, zakti, alubdhatA, bhakti, jJAna, dayA ane kSamA-e (dAtAnA) sAta guNo sahita zuddha yogya AcAravALA upAsaka vaDe devAmAM AveluM (nava koTie zuddha, prazasta ane prAsukI bhojana je parama tapodhana le che, tene eSaNAsamiti hoya che. Ama vyavahArasamitino krama che. have nizcayathI ema che ke-jIvane paramArthe azana nathI; cha prakAranuM azana vyavahArathI saMsArIone ja hoya che. evI rIte zrI *samayasAramAM (?) kahyaDe che ke - "[gAthArtha -] nokarma AhAra, karmaAhAra, lepa AhAra, kavala AhAra, oja AhAra ane mana AhAra-ema AhAra kramazaH cha prakArano jANavo.'' + pratigraha = "AhArapANI zuddha che, ti, tiSTha, tiSTha, (UbhA raho, UbhA raho, UbhA raho.)' ema kahIne AhAragrahaNanI vinati karavI te; kRpA karavA mATe vinati; AdarasanmAna. [Ama pratigraha karavAmAM AvatAM, jo muni kRpA karI UbhA rahe to dAtAnA sAta guNothI yukta zrAvaka temane potAnA gharamAM laI jaI, ucca sthAne birAjamAna karI, paga dhoIne, pUjana kare che ane praNAma kare che. pachI manavacanakAyAnI zuddhipUrvaka zuddha bhikSA de che.] ahIM uddhata karelI gAthA samayasAramAM nathI paraMtu pravacanasAramAM (prathama adhikAranI 20mI gAthAnI tAtparyavRttiTIkAmAM) avataraNarUpe che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] vyavahAracAritra adhikAra [ 1 2 3 azuddhajIvAnAM vibhAvadharmaM prati vyavahAranayasyodAharaNamidam / idAnIM nishcysyodaahtirucyte| tadyathA "jassa aNesaNamappA taM pi tavo tappaDicchagA smnnaa| aNNaM bhikkhamaNesaNamadha te samaNA annaahaaraa||" tathA coktaM zrIguNabhadrasvAmibhiH (mAlinI) "yamaniyamanitAntaH zAntabAhyAntarAtmA pariNamitasamAdhiH srvsttvaanukmpii| vihitahitamitAzI klezajAlaM samUlaM hRti nihanidro nizitAdhyAtmasAra " -azuddha jIvonA vibhAvadharma viSe vyavahAranayanuM A (avataraNa karelI gAthAmAM) udAharaNa che. have (zrI pravacanasAranI 227mI gAthA dvArA) nizcayanuM udAharaNa kahevAmAM Ave che. te A pramANe - [gAthArtha -] jeno AtmA eSaNArahita che (arthAt je anazanasvabhAvI AtmAne jANato hovAne lIdhe svabhAvathI AhAranI icchA rahita che) tene te paNa tapa che; (vaLI) tene prApta karavA mATe (-anazanasvabhAvI AtmAne paripUrNapaNe prApta karavA mATe) prayatna karanArA evA je zramaNo temane anya (-svarUpathI judI evI) bhikSA eSaNA vinA (eSaNAdoSa rahita) hoya che; tethI te zramaNo anAhArI che.'' evI rIte (AcAryavara) zrI guNabhadrasvAmIe (AtmAnuzAsanamAM 225mA zloka dvArA) kArDa che ke : zliokArtha -] jeNe adhyAtmanA sArano nizcaya karyo che, je atyaMta yamaniyama sahita che, jeno AtmA bahArathI ane aMdarathI zAMta thayo che, jene samAdhi pariNamI che, jene sarva jIvo pratye anukaMpA che, je vihita (-zAstrAjJA mujabanuM)
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 24 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda tathA di- (zAtinI) bhuktvA bhaktaM bhaktahastAgradattaM dhyAtvAtmAnaM pUrNabodhaprakAzam / taptvA caivaM sattapaH sattapasvI prApnotIddhAM muktivArAMganAM sH||86|| potthaikamaMDalAiM gahaNavisaggesu pytprinnaamo| AdAvaNaNikkhevaNasamidI hodi tti NihiTThA // 64 // pustakakamaNDalAdigrahaNavisargayoH prytnprinnaamH| AdAnanikSepaNasamitirbhavatIti nirdiSTA // 64 // atrAdAnanikSepaNasamitisvarUpamuktam / *hitamita bhojana karanAra che, jeNe nidrAno nAza karyo che, te (muni) kalezajALane samULagI bALI nAkhe che.'' vaLI (63mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) :- [zlokArtha -] bhaktanA hastAgrathI (-hAthanI AMgaLIothI) devAmAM AveluM bhojana laIne, pUrNa jJAnaprakAzavALA AtmAnuM dhyAna karIne, e rIte saMtu tapane (samyaku tapane) tapIne, te satu tapasvI (-sAco tapasvI, dedIpyamAna muktivArAMganAne (-muktirUpI srIne) prApta kare che. 86. zAstrAdi grahatAM-mUkatAM muninA prayata pariNAmane AdAnanikSepaNa samiti kahela che Agama viSe. 64. anvayArtha -[pustakamanDanAvigrahavisaro] pustaka, kamaMDaLa vagere levAmUkavA saMbaMdhI [prayatnapariNAma:] prayatnapariNAma te [gAvAnanikSepaNasamitiH] AdAnanikSepaNasamiti [mati] che [ti nirvidA] ema kahyarDa che. TIkA :-ahIM AdAnanikSepaNasamitinuM svarUpa kahyarDa che. * hitamita = hitakara ane mApasara
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] vyavahAracAritra adhikAra [ 1 25 apahRtasaMyaminAM saMyamajJAnAdyupakaraNagrahaNavisargasamayasamudbhavasamitiprakAroktiriyam / upekSAsaMyaminAM na pustakakamaNDaluprabhRtayaH, ataste paramajinamunayaH ekAntato nispRhAH, ata eva baahyopkrnnnirmuktaaH| abhyantaropakaraNaM nijaparamatattvaprakAzadakSaM nirupAdhisvarUpasahajajJAnamantareNa na kimpyupaadeymsti| apahRtasaMyamadharANAM paramAgamArthasya punaH punaH pratyabhijJAnakAraNaM pustakaM jJAnopakaraNamiti yAvat, zaucopakaraNaM ca kAyavizuddhihetuH kamaNDaluH, saMyamopakaraNahetuH picchH| eteSAM grahaNavisargayoH samayasamudbhavaprayatnapariNAmavizuddhireva hi AdAnanikSepaNasamitiriti nirdisstteti| (mAninI) samitiSu samitIyaM rAjate sottamAnAM paramajinamunInAM saMhatau kssaaNtimaitrii| tvamapi kuru manaHpaMkeruhe bhavya nityaM bhavasi hi prmshriikaaminiikaaNtkaaNtH||17|| A, apahRtasaMyamIone saMyamajJAnAdikanA upakaraNo letI mUkatI vakhate utpanna thatI samitino prakAra kahyo che. upekSAsaMyamIone pustaka, kamaMDaLa vagere hotAM nathI; te paramajinamunio ekAMte (sarvathA) nispRha hoya che tethI ja teo bAhya upakaraNa rahita hoya che. atyaMtara upakaraNabhUta, nija paramatattvane prakAzavAmAM catura evuM je nirupAdhisvarUpa sahaja jJAna tenA sivAya bIjuM kaMI temane upAdeya nathI. apahRtasaMyamadharone paramAgamanA arthanuM pharIpharIne pratyabhijJAna thavAmAM kAraNabhUta evuM pustaka te jJAnanuM upakaraNa che; zaucanuM upakaraNa kAyavizuddhinA hetubhUta kamaMDaLa che; saMyamanuM upakaraNa--hetu pIMchI che. A upakaraNone letImUkatI vakhate udbhavatI prayatnapariNAmarUpa vizuddhi te ja AdAnanikSepaNasamiti che ema (zAstramAM) kahyarDa che. [have 64mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] uttama paramajinamunionI A samiti samitiomAM zobhe che. 1. apahRtasaMyamI = apahRtasaMyamavALA muni. [apavAda, vyavahAranaya, ekadezaparityAga, apahRtasaMyama (hINo ochapavALo saMyama), sarAgacAritra ane zubhopayoga-e badhAM e kArya che.] 2. upekSAsaMyamI = upekSAsaMyamavALA muni. [utsarga, nizcayanaya, sarvaparityAga, upekSAsaMyama, vItarAga cAritra ane zuddhopayoga-e badhAM e kArya che.]
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda pAsugabhUmipadese gUDhe rahie proprohenn| uccArAdiccAgo paiTAsamidI have tss||65|| prAsukabhUmipradeze gUDhe rahite proprodhen| uccArAdityAgaH pratiSThAsamitibhavettasya // 65 // munInAM kaaymlaadityaagsthaanshuddhikthnmidm|| zuddhanizcayato jIvasya dehAbhAvAnna caanngrhnnprinntiH| vyavahArato dehaH vidyate; tasyaiva hi dehe sati hyAhAragrahaNaM bhavati; AhAragrahaNAnmalamUtrAdayaH sNbhvntyev| ata eva saMyaminAM malamUtravisargasthAnaM nirjantukaM pareSAmuparodhena virhitm| tatra sthAne zarIradharmaM kRtvA pazcAttasmAtsthAnAduttareNa katicit padAni gatvA hyudaGmukhaH sthitvA tenA saMgamAM kSAMti ane maitrI hoya che (arthAt A samitiyukta munine dhIrajasahanazIlatA-kSamA ane maitrIbhAva hoya che). he bhavya ! tuM paNa mana kamaLamAM sadA te samiti dhAraNa kara, ke jethI te paramazrIrUpI kAminIno priya kAnta thaIza (arthAt muktilakSmIne varIza). 87. je bhUmi prAsuka, gUDha ne uparodha jyAM parano nahIM, maLatyAga tyAM karanArane samiti pratiSThApana taNI. 65. anvayArtha:-[ropo ghena rahite] jene paranA uparodha vinAnA (-bIjAthI rokavAmAM na Ave evA), ]i gUDha ane [prAsummAze] prAsuka bhUmipradezamAM [cAravityArA:] maLAdino tyAga hoya, [tasya] tene [pratiSThA samitiH] pratiSThApana samiti [maveta] hoya che. TIkA -A, munione kAyamaLAdityAganA sthAnanI zuddhinuM kathana che. zuddhanizcayathI jIvane dehano abhAva hovAthI annagrahaNarUpa pariNati nathI. vyavahArathI (jIvana) deha che; tethI tene ja deha hotAM AhAragrahaNa che; AhAragrahaNane lIdhe maLamUtrAdika saMbhave che ja. tethI ja saMyamIone maLamUtrAdikanA utsarganuM (-tyAganuM) sthAna jaMturahita ane paranA uparodha rahita hoya che. te sthAne zarIradharma karIne pachI je paramasaMyamI te sthAnathI uttara dizAmAM keTalAMka pagalAM jaIne uttaramukhe UbhA rahIne,
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] vyavahAracAritra adhikAra [ 127 cotsRjya kAyakarmANi saMsArakAraNaM pariNAmaM manazca saMsRternimittaM, svAtmAnamavyagro bhUtvA dhyAyati yaH paramasaMyamI muhurmuhuH kalevarasyApyazucitvaM vA paribhAvayati, tasya khalu prtisstthaapnsmitiriti| nAnyeSAM svairavRttInAM yatinAmadhAriNAM kAcit smitiriti| (mAninI) samitiriha yatInAM muktisAmrAjyamUlaM jinamatakuzalAnAM svAtmaciMtAparANAm / madhusakhanizitAstravrAtasaMbhinnacetaH sahitamunigaNAnAM naiva sA gocarA syAt // 8 // (rijI) samitisamitiM buddhvA muktyaGganAbhimatAmimAM bhvbhvbhydhvaantprdhvNspuurnnshshiprbhaam| munipa tava saddIkSAkAntAsakhImadhunA mudA jinamatatapaHsiddhaM yAyAH phalaM kimapi dhruvam // 89 // kAyakarmono (zarIranI kriyAono), saMsAranA kAraNabhUta hoya evA pariNAmano tathA saMsAranA nimittabhUta manano utsarga karIne, nija AtmAne avyagra -ekAgra) thaIne dhyAne che athavA pharIpharIne kalevaranuM (-zarIranuM) paNa azucipaNuM sarva taraphathI bhAve che, tene kharekhara pratiSThApana samiti hoya che. bIjA svacchedavRttivALA yatinAmadhArIone koI samiti hotI nathI. [have 65mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja traNa zloka kahe che :] [zlokArtha -]jinamatamAM kuzaLa ane svAtmaciMtanamAM parAyaNa evA tione A samiti muktisAmrAjyanuM mULa che. kAmadevanA tIkSNa asrasamUhathI bhedAyelA hRdayavALA munigaNone te (samiti) gocara nathI ja hotI. 88. [zlokArtha -] he muni ! samitiomAMnI A samitine-ke je muktirUpI strIne vahAlI che, je bhavabhavanA bhayarUpI aMdhakArane naSTa karavA mATe pUrNa caMdranI prabhA samAna che tathA tArI sat dIkSArUpI kAntAnI (-sAcI dIkSArUpI priya strInI) sakhI che tene- have pramodathI jANIne, jinamatakathita tapathI siddha thatA evA koI (anupama) dhruva phaLane tuM pAmIza. 89.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 28 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (dyutavanaMvita) samitisaMhatitaH phalamuttamaM sapadi yAti muniH prmaarthtH| na ca manovacasAmapi gocaraM kimapi kevalasaukhyasudhAmayam // 90 // kAlussamohasaNNArAgaddosAiasuhabhAvANaM / parihAro maNagRttI vavahAraNayeNa parikahiyaM // 66 // kAluSyamohasaMjJArAgadveSAdyazubhabhAvanAm / parihAro manoguptiH vyavahAranayena parikathitA // 66 // vyavahAramanoguptisvarUpAkhyAnametat / krodhamAnamAyAlobhAbhidhAnaizcaturbhiH kaSAyaiH kSubhitaM cittaM kaalussym| moho [zlokArtha -] samitinI saMgati dvArA kharekhara muni manavANIne paNa agocara (manathI aciMtya ane vANIthI akathya) evuM koI kevaLasukhAmRtamaya uttama phaLa zIdhra pAme che. 90. kAluSya, saMgha, moha, rAga, dveSa Adi azubhanA parivArane managupti che bhAkhela naya vyavahAramAM. 66. anvayArtha -[lgSyanosaMjJArA vepAghagumAvAnAm] kalupatA, moha, saMjJA, rAga, dveSa vagere azubha bhAvonA [radAraH] parivArane [vyavahAranayena] vyavahAranayathI [mano si:] manogupti [parivathatA] kahela che. TIkA -A, vyavahAra *manoguptinA svarUpanuM kathana che. krodha, mAna, mAyA ane lobha nAmanA cAra kaSAyothI kSubdha thayeluM citta te kalupatA * munine munitvocita zuddhapariNatinI sAthe vartato je (haTha vagarano) manaAzrita, vacanaAzrita ke kAyaAzrita zubhopayoga tene vyavahAra gupti kahevAmAM Ave che, kAraNa ke zubhopayogamAM mana, vacana ke kArya sAthe azubhopayogarUpa joDANa nathI. zuddhapariNati na hoya tyAM zubhopayoga haTha sahita hoya che. te zubhopayoga to vyavahAragupti paNa kahevAto nathI.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] vyavahAracAritra adhikAra [ 129 darzanacAritrabhedAd dvidhaa| saMjJA AhArabhayamaithunaparigrahANAM bhedaaccturdhaa| rAgaH prazastAprazastabhedena dvividhH| asahyajaneSu vApi cAsahyapadArthasArtheSu vA vairasya pariNAmo dvessH| ityAdyazubhapariNAmapratyayAnAM parihAra eva vyavahAranayAbhiprAyeNa mnoguptiriti| (vasaMtatirtA ). guptirbhaviSyati sadA paramAgamArthaciMtAsanAthamanaso vijitendriyasya / bAhyAntaraGgapariSaGgavivarjitasya shriimjinendrcrnnsmrnnaanvitsy||91|| thIrAjacorabhattakahAdivayaNassa paavheuss| parihAro vayaguttI aliyAdiNiyattivayaNaM vaa||67|| che. darzanamoha ane cAritramoha evA (be) bhedone lIdhe moha be prakAre che. AhArasaMzA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA ane parigrahasaMjJA evA (cAra) bhedone lIdhe saMjJA cAra prakAre che. prazasta rAga ane aprazasta rAga evA (be) bhedane lIdhe rAga be prakArano che. asahA jano pratye athavA asahya padArthasamUho pratye vairano pariNAma te dveSa che.-ityAdi *azubha pariNAmapratyayono parihAra ja (arthAt azubha pariNAmarUpa bhAvapApAsavono tyAga ja) vyavahAranayanA abhiprAyathI manogupti che. [have 66mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] jenuM mana paramAgamanA arthonA ciMtanayukta che, je vijiteMdriya che (arthAt jeNe indriyone vizeSapaNe jItI che), je bAhA tema ja atyaMtara saMga rahita che ane je zrIniMdracaraNanA smaraNathI saMyukta che, tene sadA gupti hoya che. 91. strIrAjabhojanacorakathanI hetu che je pApanI tasutyAga, vAlIkAdino je tyAga, guptivacananI. 67. * pratyayo = Asavo; kAraNo. (saMsAranAM kAraNothI AtmAnuM gopana-rakSaNa karavuM te gupti che. bhAvapApAsavo tema ja bhAvapuNyAsavo saMsAranAM kAraNo che.)
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 ] niyamasAra [ bhagavAna zrI kuMdakuMda strIrAjacaurabhaktakathAdivacanasya paaphetoH| parihAro vAgguptiralIkAdinivRttivacanaM vaa||67|| iha vaagguptisvruupmuktm| atipravRddhakAmaiH kAmukajanaiH strINAM saMyogavipralaMbhajanitavividhavacanaracanA kartavyA zrotavyA ca saiva striikthaa| rAjJAM yuddhahetUpanyAso raajkthaaprpNcH| caurANAM cauraprayogakathanaM caurkthaavidhaanm| atipravRddhabhojanaprItyA vicitramaMDakAvalIkhaMDadadhikhaMDasitAzanapAnaprazaMsA bhktkthaa| AsAmapi kathAnAM parihAro vaagguptiH| alIkanivRttizca vaagguptiH| anyeSAM aprazastavacasAM nivRttireva vA vAgguptiH iti| tathA coktaM zrIpUjyapAdasvAmibhiH anvayArtha:-[pahetoH ] pApanAM hetubhUta evAM [strIrogIramathAtivAna] strIkathA, rAjakathA, corakathA, bhaktakathA ityAdirUpa vacanono [paridAraH] parihAra [vA] athavA [gatIvinivRttivAna] asatyAdikanI nivRttivALAM vacano [vANiH] te vacana gupti che. TIkA :-ahIM vacanaguptinuM svarUpa kahyarDa che. jemane kAma ati vRddhi pAmyo hoya evA kAmI jano vaDe karavAmAM AvatI ane sAMbhaLavAmAM AvatI evI je strIonI saMyogaviyogajanita vividha vacana racanA (-strIo saMbaMdhI vAta) te ja strIkathA che; rAjAonuM yuddhahetuka kathana (arthAt rAjAo vaDe karavAmAM AvatAM yuddhAdikanuM kathana) te rAjakathAprapaMca che; coronuM coraprayogakathana te corakathAvidhAna che (arthAtu coro vaDe karavAmAM AvatA corInA prayogonI vAta te corakathA che); ati vRddhi pAmelI bhojananI prIti vaDe meMdAnI purI ne khAMDa, dahIMkhAMDa, sAkara ityAdi aneka prakAranAM azanapAnanI prazaMsA te bhaktakathA (bhojanakathA) che. -A badhI kathAono parihAra te vacanagupti che. asatyanI nivRtti paNa vacanagupti che. athavA (asatya uparAMta) bIjAM aprazasta vacanonI nivRtti te ja vacanagupti che. evI rIte (AcAryavara) zrI pUjyapAdasvAmIe (samAdhitaMtramAM 17mA zloka dvArA) kahyuM che ke -
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] vyavahAracAritra adhikAra [ 131 () "evaM tyaktvA bahirvAcaM tyjedntrshesstH| A B corAH samAna pravIraH paramAtmanaH " tathA hi- (saMkrAMtA) tyaktvA vAcaM bhavabhayakarI bhavyajIvaH samastAM dhyAtvA zuddhaM sahajavilasaciccamatkAramekam / pazcAnmuktiM sahajamahimAnandasaukhyAkarI tAM prApnotyuccaiH prhtduritdhvaaNtsNghaatruupH||12|| baMdhaNachedaNamAraNaAkuMcaNa taha psaarnnaadiiyaa| kAyakiriyANiyattI NidivA kAyagutti ti||6|| baMdhanachedanamAraNAkuMcanAni tathA prsaarnnaadiini| kAyakriyAnivRttiH nirdiSTA kaayguptiriti||6|| "zlokArtha -]e rIte bahirvacanone tyAgIne aMtarvacanone azeSataH (saMpUrNapaNe) tyAgavAM.-A, saMkSepathI yoga (arthAt samAdhi) che-ke je yoga paramAtmAno pradIpa che (arthAt paramAtmAne prakAzanAra dIvo che)." vaLI (A 67mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) : [zlokArtha :-] bhavyajIva bhavabhayanI karanArI samasta vANIne choDI zuddha sahaja vilasatA caitanyacamatkAranuM ekanuM dhyAna karIne, pachI, pAparUpI timirasamUhane naSTa karIne sahajamahimAvaMta AnaMdasaupanI khANarUpa evI te muktine atizayapaNe prApta kare che. 92. vadha, baMdha ne chedanamayI, vistaraNasaMkocanamayI ityAdi kAyakriyA taNI nivRtti tanagupti kahI. 68. anvayArtha:-[vaMghanaDenamAravuMnAna] baMdhana, chedana, mAraNa (-mArI nAkhavuM), AkuMcana (-saMkocavuM) [tathA] tathA [prasAraNavani] prasAraNa (-vistAravuM) ityAdi
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda atra kAyaguptisvarUpamuktam / kasyApi narasya tasyAntaraMganimittaM karma, baMdhanasya bahiraMgahetuH kasyApi kAyavyApAraH / chedanasyApyantaraMgakAraNaM karmodayaH, bahiraMgakAraNaM pramattasya kAyakriyA / mAraNasyApyantaraGgaheturAMtaryakSayaH, bahiraGgakAraNaM kasyApi kAyavikRtiH / AkuMcanaprasAraNAdihetuH saMharaNavisarpaNAdihetusamudghAtaH / etAsAM kAyakriyANAM nivRttiH kAya - guptiriti / (anuSTum) muktvA kAyavikAraM yaH zuddhAtmAnaM muhurmuhuH / saMbhAvayati tasyaiva saphalaM janma saMsRtau // 93 // jA rAyAdiNiyattI maNassa jANIhi taM maNoguttI / aliyAdiNiyattiM vA moNaM vA hoi vaiguttI // 69 // [AAinivRttiH] kAyakriyAonI nivRttine [AyamunniH rUti nirviSTA] kAyagupti kahI che. TIkA :--ahIM kAyaguptinuM svarUpa kahyuM che. koI puruSane baMdhananuM aMtaraMga nimitta karma che, baMdhanano bahiraMga hetu koIno kAyavyApAra che; chedananuM paNa aMtaraMga kAraNa karyodaya che, bahiraMga kAraNa pramatta jIvanI kAyakriyA che; mAraNano paNa aMtaraMga hetu AMtarika (nikaTa) saMbaMdhano (AyuSyano) kSaya che, bahiraMga kAraNa koInI kAyavikRti che; AkuMcana, prasAraNa vagereno hetu saMkoca vistArAdikanA hetubhUta samuddAta che. --A kAyakriyAonI nivRtti te kAyagupti che. [have 68mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] : [zlokArtha :--] kAyavikArane choDIne je pharIpharIne zuddhAtmAnI saMbhAvanA (samyak bhAvanA) kare che, teno ja janma saMsAramAM saphaLa che. 93. manamAMthI je rAgAdinI nivRtti te managupti che; alIkAdinI nivRtti athavA mauna vAcAgupti che. 69.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] vyavahAracAritra adhikAra [ 133 yA rAgAdinivRttirmanaso jAnIhi tAM mnoguptim| alIkAdinivRttirvA maunaM vA bhavati vaagguptiH||69|| nizcayanayena mnovaagguptisuucneym| sakalamoharAgadveSAbhAvAdakhaMDAdvaitaparamacidrUpe samyagavasthitireva nishcymnoguptiH| he ziSya tvaM tAvadacalitAM manoguptimiti jaaniihi| nikhilAnRtabhASAparihatirvA maunavrataM c| mUrtadravyasya cetanAbhAvAd amUrtadravyasyeMdriyajJAnAgocaratvAdubhayatra vAkpravRttirna bhvti| iti nishcyvaagguptisvruupmuktm| __ (zArdUlavikrIDita) zastAzastamanovacassamudayaM tyaktvAtmaniSThAparaH zuddhAzuddhanayAtiriktamanaghaM cinmAnacintAmaNim / prApyAnaMtacatuSTayAtmakatayA sArdhaM sthitAM sarvadA jIvanmuktimupaiti yogitilakaH paapaattviipaavkH||94|| anvayArtha :-[manasaH] bhanamAthI [yA] 4 [rAgAdinivRttiH] 2||hinii nivRtti [tAm] tane [manoguptim] bhanogupti [jAnIhi] 4 / 4 / . [alIkAdinivRttiH] asatyAhinI nivRtti [vA] athavA [maunaM vA] bhauna [vAgguptiH bhavati] te vayanagupti che. TIkA :-A, nizcayanayathI manoguptinI ane vacanaguptinI sUcanA che. sakaLa moharAgadveSanA abhAvane lIdhe akhaMDa advaita paramacitUpamAM samyapaNe avasthita rahevuM te ja nizcayamano gupti che. he ziSya ! tuM tene kharekhara acalita manogupti jANa. samasta asatya bhASAno parihAra athavA maunavrata te vacanagupti che. mUrtadravyane cetanAno abhAva hovAne lIdhe ane amUrtadravya indriyajJAnathI agocara hovAne lIdhe banne pratye vacanapravRtti thatI nathI. A rIte nizcayavacanaguptinuM svarUpa kahevAmAM sAvyuM. [have 69mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] pAparUpI aTavIne bALavAmAM agni samAna evo yogitilaka
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda kAyakiriyANiyattI kAussaggo sarIrage guttii| hiMsAiNiyattI vA sarIragutti tti NidivA // 70 // kAyakriyAnivRttiH kAyotsargaH zarIrake guptiH| hiMsAdinivRttirvA zarIraguptiriti nirdiSTA // 70 // nizcayazarIraguptisvarUpAkhyAnametat / / sarveSAM janAnAM kAyeSu bahvayaH kriyA vidyante, tAsAM nivRttiH kAyotsargaH, sa eva guptirbhvti| paMcasthAvarANAM trasAnAM ca hiMsAnivRttiH kaayguptirvaa| paramasaMyamadharaH paramajinayogIzvaraH yaH svakIyaM vapuH svasya vapuSA viveza tasyAparispaMdamUrtireva nishcykaayguptiriti| ___ tathA coktaM tttvaanushaasne(muniziromaNi) prazasta aprazasta manavANInA samudAyane choDIne AtmaniSThAmAM parAyaNa rahetothako, zuddha ane azuddhanayathI rahita evAanagha (-nirdoSa)caitanyamAtraciMtAmaNine prApta karIne, anaMtacatuSTayAtmakapaNA sAthe sarvadA sthita evI jIvanmuktine pAme che. 94. je kAyakarmanivRtti kAyotsarga te tanagupti che; hiMsAdinI nivRttine vaLI kAyagupti kahela che. 70. anvayArtha [kriyanivRtti ] kAyakriyAonI nivRttirUpa [sAyotsa:] kAyotsarga [zarIra putiH] zarIrasaMbaMdhI gupti che; [vA] athavA [hisAvinivRtti ] hiMsAdinI nivRttine [zarIra saH ti] zarIragupti [nirvidA] kahI che. TIkA -A. nizcayazarIraguptinA svarUpanuM kathana che. sarva janone kAyAsaMbaMdhI bahu kriyAo hoya che; temanI nivRtti te kAyotsarga che; te ja gupti (arthAt kAyagupti) che. athavA pAMca sthAvaronI ane trasonI hiMsAnivRtti te kAyaguptiche.je paramasaMyamadharaparamajinayogIzvara potAnA (caitanyarUpa) zarIramAM potAnA (caitanyarUpa) zarIrathI pravezI gayA, temanI aparispaMdamUrti ja (-akaMpA dazA ja) nizcayakAyagupti che. evI rIte zrI tattvAnuzAsanamAM (zloka dvArA) kahyaDe che ke :
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] tathA hi vyavahAracAritra adhikAra (anuSTu) "utsRjya kAyakarmANi bhAvaM ca bhavakAraNam / svAtmAvasthAnamavyagraM kAyotsargaH sa ucyate // " (anuSTum) aparispandarUpasya parispandAtmikA tanuH / vyavahArAdbhavenme'tastyajAmi vikRtiM tanoH // 95 // [ 135 ghaNaghAikammarahiyA kevalaNANAiparamaguNasahiyA / cottisa adisayajuttA arihaMtA erisA hoMti // 71 // ghanaghAtikarmarahitAH kevalajJAnAdiparamaguNasahitAH / catustriMzadatizayayuktA arhanta IdRzA bhavanti // 71 // bhagavato'rhatparamezvarasya svarUpAkhyAnametat / AtmaguNaghAtakAni ghAtikarmANi ghanarUpANi sAndrIbhUtAtmakAni jJAnadarzanA ''[zlokArtha :--]kAyakriyAone tathA bhavanA kAraNabhUta (vikA2I) bhAvane choDIne avyagrapaNe nija AtmAmAM sthita rahevuM, te kAyotsarga kahevAya che.'' vaLI (A 70mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAjazloka kahe che) :-- [zlokArtha :--]aparispaMdAtmaka evAmane parispaMdAtmakaza2I2vyavahArathIche;tethI huM zarIranI vikRtine tajuM chuM. 95. ghanaghAtikarma vihIna ne cotrIsa atizaya yukta che, kaivalyajJAnAdika paramaguNa yukta zrI arhata che. 71. anvayArtha :--[ghanayAtivarnarahitAH] ghanaghAtIkarma rahita, [vanajJAnApiramamuLahitAH] kevaLajJAnAdi parama guNo sahita ane [catriMzatizayavuAH] cotrIza atizaya saMyukta; --[dazaH] AvA, [arjuntaH] arhato [matti] hoya che. TIkA :--A, bhagavAna arhat paramezvaranA svarUpanuM kathana che. [bhagavaMtaarhatokevAhoyache ?](1)jeo AtmaguNonAM ghAtakaghAtikarmo che ane
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 ] niyamasAra varaNAntarAyamohanIyAni tairvirahitAstathoktAH / prAguptaghAticatuSkapradhvaMsanAsAditatrailokyaprakSobhahetubhUtasakalavimalakevalajJAnakevaladarzanakevala zaktikevalasukhasahitAzca / nirmalAdicatustriMzadatizayaguNanilayAH / IdRzA bhavanti bhagavanto'rhanta iti / (mANinI) jayati viditagAtraH smeranIrejanetraH sukRtanilayagotraH paMDitAmbhojamitraH / karmavAhinyamitraH munijanavanacaitraH sakalahitacaritraH zrIsusImAsuputraH // 96 // (mAninI) smarakarimRgarAjaH puNyakaMjAhnirAjaH sakalaguNasamAjaH sarvakalpAvanIjaH / sa jayati jinarAjaH prAstaduHkarmabIjaH padanutasurarAjastyaktasaMsArabhUjaH // 97 // [bhagavAnazrIkuMdakuMda niHsvata jeo ghana eTale ke ghATAM che--evAM je jJAnAravaNa,darzanAvaraNa, aMtarAyane mohanIya karmo temanAthI rahita varNavavAmAM AvelA; (2) je pUrve vAvelAM cAra ghAtikarmonA nAzathI prApta thAya che evAM, traNa lokane *prakSobhanA hetubhUta sakaLavimaLa (sarvathA nirmaLa) kevaLajJAna, kevaLadarzana, kevaLazakti ne kevaLasukha sahita; tathA (3) svedarahita, maLarahita ityAdi cotrIza atizayaguNonA raheThANarUpa;--AvA, bhagavaMta arhato hoya che. [have 71mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja pAMca zloko kahe che :] [zlokArtha :--] prakhyAta (arthAt paramaudArika) jemanuM zarIra che, praphullita kamaLa jevAM jemanAM netra che, puNyanuM raheThANa (arthAt tIrthaMkarapada) jemanuM gotra che, paMDitarUpI kamaLone (vikasAvavA mATe) jeo sUrya che, munijanarUpI vanane jeo caitra che (arthAt munijanarUpI vanane khilavavAmAM jeo vasaMtaRRtu samAna che), karmanI senAnA jeo zatru che ane sarvane hitarUpa jemanuM caritrache,te zrIsusImA mAtAnA suputra (zrI padmaprabhatIrthaMkara) jayavaMta che. 96. [zlokArtha :--] jeo kAmadevarUpI hAthIne (mAravA) mATe siMha che, jeo prakSobhanA artha mATe 83mA pAnAnuM padaTippaNa juo.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] vyavahAracAritra adhikAra (mAtinI) jitaratipaticApaH sarvavidyApradIpaH pariNatasukharUpaH pApakInAzarUpaH / hatabhavaparitApaH zrIpadAnamrabhUpaH sa jayati jitakopaH prahvavidvatkalApaH // 98 // (mAtinI) jayati viditamokSaH padmapatrAyatAkSaH prajitaduritakakSaH praastkNdrppkssH| padayuganatayakSaH tattvavijJAnadakSaH kRtabudhajanazikSaH proktanirvANadIkSaH / / 99 / / puNyarUpI kamaLane (vikasAvavA) mATe bhAnu che, jeo sarva guNonA samAja (-samudAya) che, jeo sarva kalpita (-ciMtita) denAra kalpavRkSa che, jemaNe duSTa karmanA bIjane naSTa karyuM che, jemanAM caraNamAM sureMdro name che ane jemaNe saMsArarUpI vRkSano tyAga karyo che, te jinarAja (zrI padmaprabha bhagavAna) jayavaMta che. 97. * [ 137 [zlokArtha :--] kAmadevanAM bANane jemaNe jItI lIdhAM che, sarva vidyAonA jeo pradIpa (-prakAzaka) che, sukharUpe jemanuM svarUpa pariNamyuM che, pApane (mArI nAkhavA) mATe jeo yamarUpa che, bhavanA paritApano jemaNe nAza karyo che, bhUpatio jemanA zrIpadamAM (-mahimAyukta punita caraNomAM) name che, krodhane jemaNe jItyo che ane vidvAnono samudAya jemanI AgaLa DhaLI paDe che, te (zrI padmaprabhanAtha) jayavaMta che. 98. 18 [zlokArtha H--] prasiddha jemano mokSa che, padmapatra (-kamaLanAM pAna) jevAM dIrgha jemanAM netra che, *pApakakSAne jemaNe jItI lIdhI che, kAmadevanA pakSano jemaNe nAza karyo che, yakSa jemanA caraNayugalamAM name che, tattvavijJAnamAM jeo dakSa (catu2) che, budhajanone jemaNe zikSA (zikhAmaNa) ApI che ane nirvANadIkSA jeo uccaryA che, te (zrI padmaprabha jinendra) jayavaMta che. 99. kakSA = bhUmikA; zreNI; sthiti; paDakhuM.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (mAninI) madananagasurezaH kAntakAyapradezaH padavinatayamIzaH praastkiinaashpaashH| duraghavanahutAzaH kIrtisaMpUritAzaH jayati jagadadhIzaH caarupdmprbheshH||100|| NaTThaTTakammabaMdhA aTThamahAguNasamaNNiyA prmaa| loyaggaThidA NiccA siddhA te erisA hoti||72|| naSTASTakarmabandhA aSTamahAguNasamanvitAH prmaaH| lokAgrasthitA nityAH siddhAste IdRzA bhavanti // 72 // bhagavatAM siddhiparaMparAhetubhUtAnAM siddhaparameSThInAM svarUpamatroktam / niravazeSeNAntarmukhAkAradhyAnadhyeyavikalpavirahitanizcayaparamazukladhyAnabalena naSTASTa [zlokArtha -] kAmadevarUpI parvatane mATe (arthAt tene toDI nAkhavAmAM) jeo (vajadhara) IndrasamAna che, kAnta (manohara) jemano kAyapradeza che, munivaro jemanAM caraNamAM name che, yamanA pAzano jemaNe nAza karyo che, duSTa pAparUpI vanane (bALavA) mATe jeo agni che, sarva dizAomAM jemanI kIrti vyApI gaI che ane jagatanA jeo adhIza (nAtha) che, te suMdara padmaprabheza jayavaMta che. 100. che aSTa karma vinaSTa, aSTa mahAguNe saMyukta che, zAzvata, parama ne lokaagravirAjamAna zrI siddha che. 72. anvayArtha -[nadArarmavasthAH] ATha karmanA baMdhane jemaNe naSTa karela che evA, [mahApusamanvitA ] ATha mahAguNo sahita, [paramA] parama [novasthitA ] lokanA agre sthita ane [nityA] nitya-[phudazA:] AvA, ti siddhAH] te siddho [matti] hoya che. TIkA :-siddhinAparaMparAhetubhUtaevAbhagavaMtasiddhaparameSThIonuM svarUpaahIMkahyavaMche. [bhagavaMta siddho kevA hoya che?] (1) niravazeSapaNe aMtarmukhAkAra, dhyAnadhyeyanA vikalparahitanizcayaparamazukuladhyAnanAbaLathIjemaNe AThakarmanAbaMdhane naSTakarelache evA; 1. niravazeSapaNe = azeSata:kAMIbAkI rAkhyAvinA saMpUrNapaNe; sarvathA.[paramazukladhyAnano AkAra
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] vyavahAracAritra adhikAra [ 139 krmbNdhaaH| kssaayiksmyktvaadyssttgunnpussttitussttaashc| tritattvasvarUpeSu viziSTaguNAdhAratvAt prmaaH| tribhuvanazikharAtparato gatihetorabhAvAt lokaagrsthitaaH| vyavahArato'bhUtapUrvaparyAya prcyvnaabhaavaannityaaH| IdRzAste bhagavantaH siddhaparameSThina iti| (mAlinI) vyavaharaNanayena jJAnapuMjaH sa siddhaH tribhuvanazikharAgragAvacUDAmaNiH syAt / sahajaparamaciccintAmaNau nityazuddhe nivasati nijarUpe nizcayenaiva devH||101|| (AgharA) nItvAstAn sarvadoSAn tribhuvanazikhare ye sthitA dehamuktAH tAn sarvAn siddhisiddhyai nirupmvishdjnyaanhkshktiyuktaan| siddhAn naSTASTakarmaprakRtisamudayAn nityazuddhAnanantAn avyAbAdhAnnamAmi tribhuvanatilakAn siddhisImantinIzAn // 102 // (2) "kSAyikasamyaktvAdi aSTa guNonI puSTithI tuSTa; (3) viziSTa guNonA AdhAra hovAthI tattvanAM traNa svarUpomAM parama; (4) traNa lokanA zikharathI AgaLa gati hetuno abhAva hovAthIlokanAagre sthita; (5) vyavahArathI abhUtapUrva paryAyamAMthI (-pUrve kadI nahithayelA evA siddhaparyAyamAMthI) Tyuta thavAno abhAva hovAne lIdhe nitya-AvA, te bhagavaMta siddhaparameSThIo hoyache. [have 72mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja traNa zloka kahe che : [zlokArtha -] vyavahAranayathI jJAnakuMja evA te siddhabhagavAna tribhuvanazikharanI TocanA (caitanyaghanarUpa) nara cUDAmaNi che; nizcayathI te deva sahajaparamacaitanyaciMtAmaNi svarUpa nityazuddha nija rUpamAM ja vase che. 101. [zlokArtha :-]jeo sarvadoSone naSTa karIne dehamukta thaIne tribhuvanazikhare sthita arthAt svarUpa saMpUrNapaNe aMtarmukha hoya che.] 1. siddhabhagavaMto kSAyika samyakatva, anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta vIrya, sUkSmatva, avagAhana, agurulaghu ane avyAbAdha e ATha guNonI puSTithI saMtuSTa-AnaMdamaya hoya che. siddhabhagavaMto viziSTa guNonA AdhAra hovAthI bahitattva, aMta:tattva ane paramatattva evA traNa tattvasvarUpomAMthI paramatattvasvarUpa che. 3. cUDAmaNi = zikhAmaNi; kalagInuM ratna; Toca uparanuM ratna.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (manuSTram) svasvarUpasthitAn zuddhAn praaptaassttgunnsNpdH| naSTASTakarmasaMdohAn siddhAn vaMde punaH punH||103|| paMcAcArasamaggA pNciNdiydNtidppnniddlnnaa| dhIrA guNagaMbhIrA AyariyA erisA hoti||73|| paMcAcArasamagrAH pNcendriydNtidrpnirdlnaaH| dhIrA guNagaMbhIrA AcAryA IdRzA bhvnti||73|| atrAcAryasvarUpamuktam / jJAnadarzanacAritratapovIryAbhidhAnaiH paMcabhiH AcAraiH smgraaH| sprshnrsnche, jeo nirupama vizada (-nirmaLa) jJAnadarzanazaktithI yukta che, jemaNe ATha karmanI prakRtinA samudAyane naSTa karyo che, jeo nityazuddha che, jeo anaMta che, avyAbAdha che, traNa lokamAM pradhAna che ane muktisuMdarInA svAmI che, te sarva siddhone siddhinI prApti arthe huM namuM chuM. 102. [zlokArtha -]jeo nija svarUpamAM sthita che, jeo zuddha che, jemaNe ATha guNarUpI saMpadA prApta karI che ane jemaNe ATha karmono samUha naSTa karyo che, te siddhone huM pharIpharIne vaMduM . 103. paripUrNa paMcAcAramAM, vaLI dhIra guNagaMbhIra che, paMcaeNDhigajanA darpadalane dakSa zrI AcArya che. 73. anvayArtha :-[paMcAvArasamajhA] paMcAcArothI paripUrNa, [ndriyavaMtivanarvatanA ] paMceMdriyarUpI hAthInA madanuM dalana karanArA, [vIrAH] dhIra ane [gukhamIra ] guNagaMbhIra - phaeNidaza:] AvA, [kAvI:] AcAryo [matti] hoya che. TIkA :-ahIM AcAryanuM svarUpa kahyarDa che. [bhagavaMta AcAryo kevA hoya che?] (1) jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIrya nAmanA pAMca AcArothI paripUrNa; (2) sparzana, rasana, prANa, cakSu ane zrotrA nAmanI pAMca
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] vyavahAracAritra adhikAra [ 141 ghraannckssuHshrotraabhidhaanpNcendriymdaandhsiNdhurdrpnirdlndkssaaH| nikhilghoropsrgvijyopaarjitdhiirgunngNbhiiraaH| evaMlakSaNalakSitAste bhagavanto hyAcAryA iti| tathA coktaM zrIvAdirAjadevaiH (zArdUlavikrIDita) "paMcAcAraparAnnakiMcanapatInnaSTakaSAyAzramAn caMcajjJAnabalaprapaMcitamahApaMcAstikAyasthitIn / sphArAcaMcalayogacaMcuradhiyaH sUrInudaMcadguNAn aMcAmo bhavaduHkhasaMcayabhide bhktikriyaacNcvH||" tathA hiM- (ra) sakalakaraNagrAmAlaMbAdimuktamanAkulaM svahitanirataM zuddhaM nirvANakAraNakAraNam / zamadamayamAvAsaM maitrIdayAdamamaMdiraM nirupamamidaM vaMdyaM shriicndrkiirtimunermnH||104|| indriyorUpI madAMdha hAthInAdarpanuM dalana karavAmAM dakSa (-paMcedriyarUpImadamatta hAthInA madanA cUrecUrA karavAmAM nipuNa); (34) samasta ghora upasargo para vijaya prApta karatA hovAthI dhIra ane guNagaMbhIra-AvAM lakSaNothI lakSita, te bhagavaMta AcAryo hoya che. evI rIte (AcAryava2) zrI vAdirAjadeve kahyaDe che ke : "zliokArtha -]jeo paMcAcAraparAyaNa che, jeo akiMcanatAnA svAmI che, jemaNe kaSAyasthAnone naSTa karyA che, pariNamatA jJAnanA baLa vaDe jeo mahApaMcAstikAyanI sthitine samajAve che, vipula acaMcaLa yogamAM (-vikasita sthira samAdhimAM) jemanI buddhi nipuNa che ane jemane guNo UchaLe che, te AcAryone bhaktikriyAmAM kuzaLa evA ame bhavaduHkharAzine bhedavA mATe pUjIe chIe.' vaLI A 73mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAramunirAja zloka kahe che) : [zlokArtha -] sakaLa indriyasamUhanA AlaMbana vinAnuM, anAkuLa, svahitamAM lIna, zuddha, nirvANanA kAraNanuM kAraNa (-muktinA kAraNabhUta zukladhyAnanuM kAraNa),
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra 142 ] [ bhagavAna zrI kuMdakuMda rayaNattayasaMjuttA jiNakahiyapayatthadesayA suuraa| NikaMkhabhAvasahiyA uvajjhAyA erisA hoti||74|| ratnatrayasaMyuktAH jinakathitapadArthadezakAH shuuraaH| niHkAMkSabhAvasahitAH upAdhyAyA IzA bhavanti // 74 // adhyaapkaabhidhaanprmgurusvruupaakhyaanmetd| aviclitaakhNddaadvaitprmcidruupshrddhaanprijnyaanaanusstthaanshuddhnishcysvbhaavrtntrysNyuktaaH| jinendrvdnaarviNdvinirgtjiivaadismstpdaarthsaarthopdeshshuuraaH| nikhilaparigrahaparityAgalakSaNaniraMjananijaparamAtmatattvabhAvanotpannaparamavItarAgasukhAmRtapAnonmukhAstata eva nisskaaNkssaabhaavnaasnaathaaH| evaMbhUtalakSaNalakSitAste jainAnAmupAdhyAyA iti|| "zamadamayamanuM nivAsasthAna, maitrIdayAdamanuM maMdira (ghara)-evuM A zrI caMdrakIrti muninuM nirupama mana (caitanyapariNamana) vaMgha che. 104. ratnatraye saMyukta ne niHkAMkSabhAvathI yukta che, jinavarakathita arthopadeze zUra zrI vijhAya che. 74. anvayArtha -tnitrasaMyuti ] ratnatrayathI saMyukta, zUrAH binathitapavAthazA ] jinakathita padArthonA zUravIra upadezaka ane [niHAMkSamAvahitA:] niHkAMkSabhAva sahita;dizA:] AvA, [3pAdhyAyA:] upAdhyAyo [matti] hoya che. TIkA -A, adhyApaka (arthAt upAdhyAya) nAmanAparamagurunAsvarUpanuM kathana che. [upAdhyAyo kevA hoya che?] (1) avicalita akhaMDa advaita parama citUpanAM zraddhAna, jJAna ane anuSThAnarUpa zuddha nizcayasvabhAvaratnatrayavALA; (2) niMdranA mukhAraviMdathI nIkaLelA jIvAdi samasta padArthasamUhane upadezavAmAM zUravIra; (3) samasta parigrahanA parityAgasvarUpa je niraMjana nija paramAtmatattva tenI bhAvanAthI utpanna thatA parama vItarAga sukhAmRtanA pAnamAM sanmukha hovAthI ja niSkAMkSabhAvanA sahita;-AvAM lakSaNathI lakSita, te jainonA upAdhyAyo hoya che. [have 74mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] 1. zama = zAMti; upazama. dama = indriyAdinuM damana; jiteMdriyatA. yama = saMyama. 2. anuSThAna = AcaraNa; cAritra; vidhAna; amalamAM mUkavuM te.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAsramALA ] vyavahAracAritra adhikAra (anuSTum) ratnatrayamayAn zuddhAn bhavyAMbhojadivAkarAn / upadeSTRnupAdhyAyAn nityaM vaMde punaH punaH // 105 // vAvAravippamukkA cauvvihArAhaNAsayArattA / NiggaMthA NimmohA sAhU de erisA hoMti // 75 // vyApAravipramuktAH caturvidhArAdhanAsadAraktAH / nirgranthA nirmohAH sAdhavaH IdRzA bhavanti // 75 // [ 143 nirantarAkhaMDitaparamatapazcaraNaniratasarvasAdhusvarUpAkhyAnametat / ye mahAntaH paramasaMyaminaH trikAlanirAvaraNaniraMjanaparamapaMcamabhAvabhAvanApariNatAH ata eva samasta bAhyavyApAravipramuktAH / jnyaandrshncaaritrprmtpshcrnnaabhidhaancturvidhaaraadhnaasdaanurktaaH| bAhyAbhyantarasamastaparigrahAgrahavinirmuktatvAnnirgranthAH / sadA niraJjana : [zlokArtha :--] ratnatrayamaya, zuddha, bhavyakamaLanA sUrya ane (jinakathita padArthonA) upadezaka-evA upAdhyAyone huM nitya pharIpharIne vaMduM chuM. 105. nigraMtha che, nirmoha che, vyApArathI pravimukta che, cauvidha ArAdhana viSe nityAnurakta zrI sAdhu che. 75. annayArtha :--vyApAravipramuA ] vyApArathI vimukta (-samasta vyApAra rahita), [caturvidhArAdhanAsavAratAH] caturvidha ArAdhanAmAM sadA 2kta, [nirprAH] nigraMtha ane [nirmohAH] nirmoha;--[dAH] AvA, [sAdhavaH] sAdhuo [matti] hoya che. TIkA :--A, niraMtara akhaMDita parama tapazcaraNamAM nirata (-lIna) evA sarva sAdhuonA svarUpanuM kathana che. [sAdhuo kevA hoya che ?] (1) 52masaMyamI mahApuruSo hovAthI trikAlanirAvaraNa niraMjana parama paMcamabhAvanI bhAvanAmAM pariNamelA hovAne lIdhe ja samasta bAhyavyApArathI vimukta; (2) jJAna, darzana, cAritra ane 52ma tapa nAmanI caturvidha ArAdhanAmAM sadA anurakta; (3) bAhyaatyaMtara samasta parigrahanA grahaNa rahita hovAne lIdhe nigraMtha; tathA (4) sadA niraMjana nija kAraNasamayasAranA svarUpanAM samyak zraddhAna,
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda nijakAraNasamayasArasvarUpasamyakzraddhAnaparijJAnAcaraNapratipakSamithyAdarzanajJAnacAritrAbhAvAnnirmohAH c| itthaMbhUtaparamanirvANasImaMtinIcArusImaMtasImAzobhAmasRNaghusRNarajaHpuMjapiMjaritavarNAlaMkArAvalokanakautUhalabuddhayo'pi te sarve'pi sAdhavaH iti| (gAya) bhavinAM bhavasukhavimukhaM tyaktaM sarvAbhiSaMgasaMbaMdhAt / maMkSu vimaMkSva nijAtmani vaMdyaM nastanmanaH saadhoH||106|| erisayabhAvaNAe vavahAraNayassa hodi cArittaM / NicchayaNayassa caraNaM etto ur3e pavakkhAmi // 76 // IdRgbhAvanAyAM vyavahAranayasya bhavati caaritrm| nizcayanayasya caraNaM etadUrdhvaM pravakSyAmi // 76 // samyak parijJAna ane samyak AcaraNathI pratipakSa evAM mithyA darzana, mithyA jJAna ane mithyA cAritrano abhAva hovAne lIdhe nirmoha-AvA, paramanirvANasuMdarInI suMdara seMthInI zobhArUpa komaLa kesaranA rajapuMjanA suvarNaraMgI alaMkArane (kesarajanI kanakaraMgI zobhAne) avalokavAmAM kautUhalabuddhivALA te badhAya sAdhuo hoya che (arthAt pUrvokta lakSaNavALA, muktisuMdarInI anupamatA avalokavAmAM Atura buddhivALA badhAya sAdhuo hoya che). [have 75mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha:-] bhavavALA jIvonA bhavasukhathI je vimukha che ane sarva saMganA saMbaMdhathI je mukta che, evuM te sAdhunuM mana amane vaMdya che. te sAdhu! te manane zIdhra nijAtmAmAM magna karo. 106. A bhAvanAmAM jANavuM cAritra naya vyavahArathI; AnA pachI bhAkhIza huM cAritra nizcayanaya thakI. 76. anvayArtha -[damAvanAthI] AvI (pUrvokta) bhAvanAmAM vyavahAranaya]. vyavahAranayanA abhiprAya [vAritra] cAritra [mavati] che; [nizcayanayasya] nizcayanayanA abhiprAye viramuM] cAritra [tihUrNa] AnA pachI [pravacana] kahIza.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] vyavahAracAritra adhikAra [ 145 vyavahAracAritrAdhikAravyAkhyAnopasaMhAranizcayacAritrasUcanopanyAso'yam / itthaMbhUtAyAM prAguktapaMcamahAvratapaMcasamitinizcayavyavahAratriguptipaMcaparameSThidhyAnasaMyuktAyAm atiprazastazubhabhAvanAyAM vyavahAranayAbhiprAyeNa paramacAritraM bhavati, vakSyamANapaMcamAdhikAre paramapaMcamabhAvaniratapaMcamagatihetubhUtazuddhanizcayanayAtmaparamacAritraM draSTavyaM bhvtiiti| tathA coktaM mArgaprakAze (vaMzastha) "kusUlagarbhasthitabIjasodaraM bhavedvinA yena sudRssttibodhnm| tadeva devAsuramAnavastutaM namAmi nainaM varanuM punaH punaH ." tathA di- TIkA :-A, vyavahAracAritraadhikAranuM je vyAkhyAna tenA upasaMhAranuM ane nizcayacAritranI sUcanAnuM kathana che. AvI je pUrvokta paMcamahAvrata, paMcasamiti, nizcayavyavahAra nigupti ane paMcaparameSThInA dhyAnathI saMyukta, atiprazasta zubha bhAvanA temAM vyavahAranayanA abhiprAya parama cAriTAche; have kahevAmAM AvanArA pAMcamA adhikArane viSe,paramapaMcamabhAvamAM lIna, paMcamagatinA hetubhUta, zuddhanizcayanayAtmaka parama cAritra draSTavya (-dekhavAyogya) che. evI rIte mArgaprakAzamAM (zloka dvArA) kahyAM che ke - "[zlokArtha -] jenA vinA (-je cAritra vinA) samyagdarzana ane samyajJAna koThAranI aMdara paDI rahelAM bIja (anAja) jevAM che, te ja devaasuramAnavathI stavavAmAM AvelA jaina caraNane (-evuM je suraasuramanuSyothI stavavAmAM AveluM jinokta cAritra tene) huM pharIpharIne namuM chuM.' vaLI A vyavahAracAritra adhikAranI chellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che) : 19
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 ] niyamasAra (gAya) zIlamapavargayoSidanaMgasukhasyApi muulmaacaaryaaH| prAhurvyavahArAtmakavRttamapi tasya paraMparA hetuH||107|| iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasAravyAkhyAyAM tAtparyavRttI vyavahAracAritrAdhikAraH caturthaH shrutskndhH|| [zlokArtha -] AcAryoe zIlane (-nizcayacAritrane) muktisuMdarInA anaMga (-azarIrI) sukhanuM mULa kahyarDa che; vyavahArAtmaka cAritra paNa tenuM paraMparA kAraNa che. 107. A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAraparamAgamanI nigraMtha munirAjazrI padmaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRttinAmanI TIkAmAM) vyavahAracAritra adhikAra nAmano cotho zrutaskaMdha samApta thayo. AN
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 -pa - [ paramArthapratikramaNa adhikAra bApA nA (vaMzastha) namo'stu te saMyamabodhamUrtaye smarebhakuMbhasthalabhedanAya vai| vineyapaMkejavikAzabhAnave virAjate mAdhavasenasUraye // 10 // atha sakalavyAvahArikacAritratatphalaprAptipratipakSazuddhanizcayanayAtmakaparamacAritrapratipAdanaparAyaNaparamArthapratikramaNAdhikAraH kthyte| tatrAdau tAvat pNcrtnsvruupmucyte| tathA atha pNcrtnaavtaarH| [adhikAranA prAraMbhamAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zrI mAdhavasenA AcAryadevane zloka dvArA namaskAra kare che :] [zlokArtha :-] saMyama ane jJAnanI mUrti, kAmarUpI hAthInA kuMbhasthaLane bhedanAra ane ziSyarUpI kamaLane vikasAvavAmAM sUrya samAna-evA he virAjamAna (zobhAyamAna) mAdhavasenasUri ! tamane namaskAra ho. 108. have, sakaLa vyAvahArika cAritrathI ane tenA phaLanI prAptithI pratipakSa evuM je zuddhanizcayanayAtmaka parama cAritra tenuM pratipAdana karanAro paramArthapratikramaNa adhikAra kahevAmAM Ave che. tyAM zarUAtamAM paMcaratnanuM svarUpa kahevAmAM Ave che. te A pramANe : have pAMca ratnonuM avataraNa karavAmAM Ave che -
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 ] niyamasAra [bhagavAnazrI NAhaM NArayabhAvo tiriyattho mnnuvdevpjaao| kattA Na hi kAraidA aNumaMtA va kattINaM // 77 // NAhaM maggaNaThANo NAhaM guNaThANa jIvaThANo nn| kattA Na hi kAraidA aNumaMtA Neva kattINaM // 7 // NAhaM bAlo buDDo Na ceva taruNo Na kAraNaM tesiN| kattA Na hi kAraidA aNumaMtA Neva kattINaM // 79 // NAhaM rAgo doso Na ceva moho Na kAraNaM tesiN| kattA Na hi kAraidA aNumaMtA Neva kttiinnN||8|| NAhaM koho mANo Na ceva mAyA Na homi loho hN| kattA Na hi kAraidA aNumaMtA Neva kattINaM // 81 // nAhaM naarkbhaavstiryngmaanussdevpryaayH| kartA na hi kArayitA anumaMtA naiva kartRNAm // 77 // nAraka nahIM, tiryaMcamAnavadevaparyaya huM nahIM; sal l, 2yitA na, anumaMtA 9 jano nAhI. 77. huM mArgaNAsthAno nahIM, guNasthAnajIvasthAno nahIM; kartA na, kArayitA na, anumaMtA huM kartAno nahIM. 78. huM bALavRddhayuvAna nahi, huM temanuM kAraNa nahIM; sil, 2thita na, sabhAMta DuM na DI. 78. huM rAgadveSa na, moha nahi, huM temanuM kAraNa nahIM; sat na, 2yitAna, anubhaMta DuM tAno DI. 80. huM krodha nahi, nahimAna, temaja lobhamAyA chuM nahIM, sat al, 2yitA, anubhaMta kuM tAno DI. 81.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 148 uDAnanAsamA] paramArthapratikramaNa adhikAra nAhaM mArgaNAsthAnAni nAhaM guNasthAnAni jIvasthAnAni n| kartA na hi kArayitA anumaMtA naiva kartRNAm // 7 // nAhaM bAlo vRddho na caiva taruNo na kAraNaM teSAm / kartA na hi kArayitA anumaMtA naiva kartRNAm // 79 // nAhaM rAgo dveSo na caiva moho na kAraNaM teSAm / kartA na hi kArayitA anumaMtA naiva kartRNAm // 8 // nAhaM krodho mAno na caiva mAyA na bhavAmi lobho'ham / kartA na hi kArayitA anumaMtA naiva kartRNAm // 1 // anvayArtha :- [ahaM] bu [nArakabhAvaH] n||245yaay, [tiryaGmAnuSadevaparyAyaH] tirthaya5yAya, manuSya5yAya 15yAya [na] thI.; [kartA na hi kArayitA] temanI (9) 5 nathI, (2yit| (-42 // 4 // 2) nathI, [kartRNAm anumaMtA na eva] tAno anubho nathI. - [ahaM mArgaNAsthAnAni na] huM bh[9||sthaanii thI, [ahaM] 9 [guNasthAnAni na] gusthAnI nathI, [jIvasthAnAni na] sthAno nathI; [kartA na hi kArayitA] tamano sal nathI, 2yitA thI, [kartRNAm anumaMtA na eva] no anumo64 nathI. [na ahaM bAlaH vRddhaH] du / thI, ddha thI, [na ca eva taruNaH] te 4 29 / nI; [teSAM kAraNaM na] tamanu (DaM) // 29 // nathI; [kartA na hi kArayitA] tobhano (huM) all nI, 2yitA nathI, [kartRNAm anumaMtA na eva] utAno anumo66 nathI.. [na ahaM rAgaH dveSaH] Du 2 / / ll, dveSa nathI, [na ca eva mohaH] to 4 bhoTa Lall; [teSAM kAraNaM na] tebhanu () 4 // 29 // 2ii; [kartA na hi kArayitA] tamano (9) 5 nathI, (2yitA thI, [kartRNAm anumaMtA na eva] utAno anumo64 nathI. [na ahaM krodhaH mAnaH] DaMDo thI, bhAna nathI, [na ca eva ahaM mAyA] tema 4 m||, [lobhaH na bhavAmi] soma nI; [kartA na hi kArayitA] tebhano (9) 5 nathI, (2yitA thI, [kartRNAm anumaMtA na eva] utAno anubha64 nathI.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda atra zuddhAtmanaH sakalakartRtvAbhAvaM drshyti| bahvAraMbhaparigrahAbhAvAdahaM tAvannArakaparyAyo na bhvaami| saMsAriNo jIvasya bahvAraMbhaparigrahatvaM vyavahArato bhavati ata eva tasya nArakAyuSkahetubhUtanikhilamoharAgadveSA vidyante, na ca mama zuddhanizcayabalena shuddhjiivaastikaaysy| tiryakparyAyaprAyogyamAyAmizrAzubhakarmAbhAvAtsadA tirykpryaaykrtRtvvihiino'hm| manuSyanAmakarmaprAyogyadravyabhAvakarmAbhAvAnna me manuSyaparyAyaH zuddhanizcayato smstiiti| nizcayena devanAmadheyAdhAradevaparyAyayogyasurasasugaMdhasvabhAvAtmakapudgaladravyasambandhAbhAvAnna me devaparyAyaH iti| caturdazabhedabhinnAni mArgaNAsthAnAni tathAvidhabhedavibhinnAni jIvasthAnAni guNasthAnAni vA zuddhanizcayanayataH paramabhAvasvabhAvasya na vidynte| ___ manuSyatiryakaparyAyakAyavayaHkRtavikArasamupajanitabAlayauvanasthaviravRddhAvasthAdyaneka - sthUlakazavividhabhedAH zuddhanizcayanayAbhiprAyeNa na me snti| TIkA :-ahIM zuddha AtmAne sakaLa kartutvano abhAva darzAve che. bahu AraMbha tathA parigrahano abhAva hovAne lIdhe huM nArakaparyAya nathI. saMsArI jIvane bahu AraMbhaparigraha vyavahArathI hoya che ane tethI ja tene nArakaAyunA hetubhUta samasta moharAgadveSa hoya che, paraMtu mane-zuddhanizcayanA baLe zuddhajIvAstikAyane-teo nathI. tiryaMcaparyAyane yogya mAyAmizrita azubha karmano abhAva hovAne lIdhe huM sadA tiryaMcaparyAyanA kartutvavihIna chuM. manuSyanAmakarmane yogya dravyakarma tathA bhAvakarmano abhAva hovAne lIdhe mAre manuSyaparyAya zuddhanizcayathI nathI. 'deva' evA nAmano AdhAra je devaparyAya tene yogyasurasasugaMdhasvabhAvavALAM pudgaladravyanA saMbaMdhano abhAva hovAne lIdhe nizcayathI mAre devaparyAya nathI. cauda bheTavALAM mArgaNAsthAno tathA teTalA (cauda) bheTavALAM jIvasthAno ke guNasthAno zuddhanizcayanayathI paramabhAvasvabhAvavALAne (-paramabhAva jeno svabhAva che evA mane) nathI. manuSya ane tiryaMcaparyAyanI kAyAnA, vayakRta vikArathI (-pheraphArathI) utpanna thatA bALayuvAnasthaviravRddhAvasthArirUpa aneka sthUlakRza vividha bhedo zuddhanizcayanayanA abhiprAya mAre nathI.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramArthapratikramaNa adhikAra [ 151 ___ sattAvabodhaparamacaitanyasukhAnubhUtinirataviziSTAtmatattvagrAhakazuddhadravyArthikanayabalena me sakalamoharAgadveSA na vidynte| sahajanizcayanayataH sadA nirAvaraNAtmakasya zuddhAvabodharUpasya sahajacicchaktimayasya sahajaksphUrtiparipUrNamUrteH svarUpAvicalasthitirUpasahajayathAkhyAtacAritrasya na me nikhilasaMsRtiklezahetavaH krodhamAnamAyAlobhAH syuH| athAmISAM vividhavikalpAkulAnAM vibhAvaparyAyANAM nizcayato nAhaM kartA, na kArayitA vA bhavAmi, na cAnumaMtA vA kartRNAM pudglkrmnnaamiti| nAhaM nArakaparyAyaM kurve, sahajacidvilAsAtmakamAtmAnameva sNciNtye| nAhaM tiryakparyAyaM kurve, sahajacidvilAsAtmakamAtmAnameva sNciNtye| nAhaM manuSyaparyAyaM kurve, sahajacidvilAsAtmakamAtmAnameva sNciNtye| nAhaM devaparyAyaM kurve, sahajacidvilAsAtmakamAtmAnameva sNciNtye| ___ nAhaM caturdazamArgaNAsthAnabhedaM kurve, sahajacidvilAsAtmakamAtmAnameva sNciNtye| nAhaM mithyAdRSTyAdiguNasthAnabhedaM kurve, sahajacidvilAsAtmakamAtmAnameva sNciNtye| nAha sattA, avabodha, paramacaitanya ane sukhanI anubhUtimAM lIna evA viziSTa Atma tattvane grahanArA zuddhadravyArthikanayanA baLe mAre sakaLa moharAgadveSa nathI. sahaja nizcayanayathI (1) sadA nirAvaraNasvarUpa, (2) zuddhajJAnarUpa, (3) sahaja cinzaktimaya, (4) sahaja darzananA skUraNathI paripUrNa mUrti (-jenI mUrti arthAt svarUpa sahaja darzananA skUraNathI paripUrNa che evA) ane (5) svarUpamAM avicaLa sthitirUpa sahaja yathAkhyAta cAritravALA evA mane samasta saMsAraklezanA hetu krodhamAnamAyAlobha nathI. have,A (uparokta) vividhavikalpothI(bhedothI)bharelAvibhAvaparyAyono nizcayathI huM kartA nathI, kArayitA nathI ane pugalakarmarUpa kartAno (-vibhAvaparyAyonA kartA je pudgalakarmo temano-) anumodaka nathI (ema varNavavAmAM Ave che). huM nArakaparyAyane karato nathI, sahaja caitanyanA vilAsasvarUpa AtmAne ja bhAvuM chuM. huM tiryaMcaparyAyane karato nathI, sahaja caitanyanA vilAsasvarUpa AtmAne ja bhAvuM chuM. huM manuSyaparyAyane karato nathI, sahaja caitanyanA vilAsasvarUpa AtmAne ja bhAvuM chuM. huM devaparyAyane karato nathI, sahaja caitanyanA vilAsasvarUpa AtmAne ja bhAvuM chuM. huMcaudamArgaNAsthAnanA bhedone karato nathI, sahajacaitanyanAvilAsasvarUpa AtmAne
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda mekendriyAdijIvasthAnabhedaM kurve, sahajacidvilAsAtmakamAtmAnameva sNciNtye| nAhaM zarIragatabAlAdyavasthAnabhedaM kurve, sahajacidvilAsAtmakamAtmAnameva sNciNtye| nAhaM rAgAdibhedabhAvakarmabhedaM kurve, sahajacidvilAsAtmakamAtmAnameva sNciNtye| nAhaM bhAvakarmAtmakaSAyacatuSkaM kurve, sahajacidvilAsAtmakamAtmAnameva sNciNtye| iti paMcaratnAMcitopanyAsaprapaMcanasakalavibhAvaparyAyasaMnyAsavidhAnamuktaM bhvtiiti| (vasaMtativaI). bhavyaH samastaviSayAgrahamuktacintaH svadravyaparyayaguNAtmani dttcittH| muktvA vibhAvamakhilaM nijabhAvabhinna prApnoti muktimacirAditi paMcaratnAt // 109 // jabhAvuM chuM. huM mithyASTi AdiguNasthAnabhedone karato nathI, sahajacaitanyanAvilAsasvarUpa AtmAne ja bhAvuM chuM. huM e keMdriyAdi jIvasthAnabhedone karato nathI, sahaja caitanyanA vilAsasvarUpa AtmAne ja bhAvuM chuM. huM zarIrasaMbaMdhI bAlAdi avasthAbhedone karato nathI, sahaja caitanyanA vilAsasvarUpa AtmAne ja bhAvuM chuM. huM rAgAdibhedarUpa bhAvakarmanA bhedone karato nathI, sahaja caitanyanA vilAsasvarUpa AtmAne ja bhAvuM chuM. huM bhAvakarmAtmaka cAra kaSAyone karato nathI, sahaja caitanyanAvilAsasvarUpa AtmAne ja bhAvuM chuM. (ahIM TIkAmAM jema kartA viSe varNana karyuM, tema kArayitA ane anumaMtA- anumodaka-viSe paNa samajI levuM.) A rIte pAMcaratnonA zobhita kathanavistAra dvArA sakaLavibhAvaparyAyonA saMnyAsanuM (-tyAganuM) vidhAna kahyuM che. [have A pAMca gAthAonI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che :] [zlokArtha -]A pramANe paMcaratno dvArA jeNe samasta viSayonA grahaNanI ciMtAne
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramArthapratikramaNa adhikAra | [ 153 erisabhedabhAse majjhattho hodi teNa caarittN| taM diDhakaraNaNimittaM paDikkamaNAdI pvkkhaami||12|| IdRgbhedAbhyAse madhyastho bhavati tena caaritrm| tadRDhIkaraNanimittaM pratikramaNAdiM pravakSyAmi // 82 // atra bhedavijJAnAt krameNa nizcayacAritraM bhavatItyuktam / pUrvoktapaMcaratnAMcitArthaparijJAnena paMcamagatiprAptihetubhUte jIvakarmapudgalayorbhedAbhyAse sati, tasminneva ca ye mumukSavaH sarvadA saMsthitAste hyata eva madhyasthAH, tena kAraNena teSAM paramasaMyaminAM vAstavaM cAritraM bhvti| tasya cAritrAvicalasthitihetoH pratikramaNAdinizcayakriyA nigdyte| atItadoSaparihArArthaM yatprAyazcittaM kriyate tatpratikramaNam / Adizabdena pratyAkhyAnAdInAM saMbhavazcocyata iti| choDI che ane nija dravyaguNaparyAyanA svarUpamAM cittane ekAgra karyuM che, te bhavya jIva nija bhAvathI bhinna evA sakaLa vibhAvane choDI alpa kALamAM muktine prApta kare che. 109. A bhedanA abhyAsathI mAdhyastha thaI cArita bane; pratikramaNa Adi kahIza huM cAritradeDhatA kAraNe. 82. anvayArtha -[mevANyAsa] Avo bhedaabhyAsa thatAM [madhyastha:] jIva madhyastha thAya che , [tana vAritram bhavati] tethI cAritra thAya che [taddatIranimitta] tene cAritrane) dRDha karavA nimitte [pratimaviM pravacAma] huM pratikramaNAdi kahIza. TIkA :-ahIM, bhedavijJAna dvArA krame nizcayacAritra thAya che ema kahyarDa che. pUrvokta paMcaratnothI zobhita arthaparijJAna (-padArthonA jJAna) vaDe paMcama gatinI prAptinA hetubhUta evo jIvano ane karmayugalano bhedaabhyAsa thatAM, temAM jaje mumukSuo sarvadA saMsthita rahe che, teo te satata bhedAbhyAsa) dvArA madhyastha thAya che ane te kAraNathI te parama saMyamIone vAstavika cAritra thAya che. te cAritrAnI avicaLa sthitinA hetue pratikramaNAdi nizcayakriyA kahevAmAM Ave che. atIta (-bhUtakALanA) doSonA parivAra arthe je prAyazcitta karavAmAM Ave che te pratikramaNa che. "Adi' zabdathI pratyAkhyAnAdino saMbhava kahevAmAM Ave che (arthAt pratikramaNAdimAM je "Adi' zabda che te pratyAkhyAna vagereno paNa samAveza karavA mATe che). 30
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 ] niyamasAra tathA coktaM zrImadamRtacandrasUribhiH tathA hi - (anuttum) " bhedavijJAnataH siddhAH siddhA ye kila asyaivAbhAvato baddhA baddhA ye kila [bhagavAnazrIkuMdakuMda kecana / kecana // " (mAhinI) iti sati muninAthasyoccakairbhedabhAve svayamayamupayogAdrAjate muktamohaH / zamajalanidhipUrakSAlitAMhaH kalaMkaH sa khalu samayasArasyAsya bhedaH ka eSaH // 110 // mottUNa vayaNarayaNaM rAgAdI bhAvavAraNaM kiccA / appANaM jo jhAyadi tassa da hodi tti paDikamaNaM // 83 // du evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 131mA zloka dvArA) kArDa che ke : : ''[zlokArtha :--] je koI siddha thayA che te bhedavijJAnathI siddha thayA che; je koI baMdhAyA che te tenA ja (bhedavijJAnanA ja) abhAvathI baMdhAyA che.'' vaLI (A 82mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che) : [zlokArtha :--]e rIte jayAre muninAthane atyaMta bhedabhAva (bhedavijJAnapariNAma) thAya che,tyAre A (samayasAra) svayaM upayoga hovAthI, muktamoha (moha rahita) thayo thako, zamajalanidhinA pUrathI (upazamasamudranI bharatIthI) pApakalaMkane dhoI nAkhIne, virAje (--zobhe) che;--te A kharekhara, A samayasArano kevo bheda che ! 110. racanA vacananI choDIne, rAgAdibhAva nivArIne, je jIva dhyAve Atmane, te jIvane pratikramaNa che. 83.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramArthapratikramaNa adhikAra [ 155 muktvA vacanaracanAM rAgAdibhAvavAraNaM kRtvaa| AtmAnaM yo dhyAyati tasya tu bhavatIti pratikramaNam // 83 // dainaM dainaM mumukssujnsNstuuymaanvaangmyprtikrmnnnaamdheysmstpaapkssyhetubhuutsuutrsmudyniraaso'ym| yo hi paramatapazcaraNakAraNasahajavairAgyasudhAsindhunAthasya rAkAnizIthinInAthaH aprazastavacanaracanAparimukto'pi pratikramaNasUtraviSamavacanaracanAM muktvA saMsAralatAmUlakaMdAnAM nikhilamoharAgadveSabhAvAnAM nivAraNaM kRtvA'khaMDAnaMdamayaM nijakAraNaparamAtmAnaM dhyAyati, tasya khalu paramatattvazraddhAnAvabodhAnuSThAnAbhimukhasya sakalavAgviSayavyApAravirahitanizcayapratikramaNaM bhvtiiti| tathA coktaM zrImadamRtacaMdrasUribhiH anvayArtha :-[vananA] vacanaracanAne [muvattA] choDIne, [rAdimAvavAraVi] rAgAdibhAvonuM nivAraNa [katvA] karIne, [1] je [gAtmAna] AtmAne [dhyAti] dhyAve che, [tI to tene [pratimai] pratikramaNa [mavati ti] hoya che. TIkA :-dine dine mumukSu jano vaDe uccAravAmAM Avato je vacanamaya pratikramaNa nAmano samasta pApakSayanA hetubhUta sUtrasamudAya teno A nirAsa che (arthAt tenuM AmAM nirAkaraNa-khaMDana karyuM che). parama tapazcaraNanA kAraNabhUta sahajavairAgyasudhAsAgarane mATe pUrNimAno caMdra evo je jIva (-parama tapanuM kAraNa evo je sahaja vairAgyarUpI amRtano sAgara tene uchALavA mATe arthAt temAM bharatI lAvavA mATe je pUrNa caMdra samAna che evo je jIva) aprazasta vacanaracanAthI parimukta (-sarva taraphathI chUTelo) hovA chatAM pratikramaNa sUtranI viSama (vividha) vacanaracanAne (paNa) choDIne saMsAralatAnAM mULataMdabhUta samasta moharAgadveSabhAvonuM nivAraNa karIne akhaMDaAnaMdamaya nijakAraNaparamAtmAne dhyAve che, te jIvane-ke je kharekhara paramatattvanAM zraddhAna, jJAna ane anuSThAnanI saMmukha che tene-vacanasaMbaMdhI sarva vyApAra vinAnuM nizcayapratikramaNa hoya che. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 244mA zloka dvArA) kahayuM che ke -
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 ] tathA hi niyamasAra (mAtinI) "alamalamatijalpairdurvikalpairanalpairayamiha paramArthazcetyatAM nityamekaH / svarasavisarapUrNajJAnavisphUrtimAtrA nna khalu samayasArAduttaraM kiMcidasti // " (gAryA) [bhagavAnazrIkuMdakuMda atitIvramohasaMbhavapUrvArjitaM tatpratikramya / Atmani sadbodhAtmani nityaM varte'hamAtmanA tasmin // 111 // ArAhaNAi vaTTai mottUNa virAhaNaM viseseNa / so paDikamaNaM uccai paDikamaNamao have jamhA // 84 // ArAdhanAyAM vartate muktvA virAdhanaM vizeSeNa / sa pratikramaNamucyate pratikramaNamayo bhavedyasmAt // 84 // ''[zlokArtha :--] bahu kahevAthI ane bahu durvikalpothI basa thAo, basa thAo; ahIM eTaluM ja kahevAnuM che ke A 52ma arthane ekane janiraMtara anubhavo; kAraNa ke nija rasanA phelAvathI pUrNa je jJAnatenA sphurAyamAnathavAmAtrajesamayasAra (-52mAtmA)tenAthI UMcuM kharekhara bIjuM kAMI paNa nathI (samayasAra sivAya bIjuM kAMI paNa sArabhUta nathI).' ,, vaLI (A 83mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) :-- [zlokArtha :--] ati tIvra mohanI utpattithI je pUrve upArjeluM (karma) tene pratikramIne, huM sadbodhAtmaka (samyajJAnasvarUpa) evA te AtmAmAM AtmAthI nitya vartu chuM. 111. choDI samasta virAdhanA ArAdhanAmAM je rahe, te pratikramaNa kahevAya che pratikramaNamayatA kAraNe. 84. annayArtha :--[virAdhana] je (jIva) virAdhanane [vizeSeLa] vizeSataH [muvavA]
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ]. paramArthapratikramaNa adhikAra [ 157 atrAtmArAdhanAyAM vartamAnasya jantoreva pratikramaNasvarUpamuktam / yastu paramatattvajJAnI jIvaH nirantarAbhimukhatayA zatruTyatpariNAmasaMtatyA sAkSAt svabhAvasthitAvAtmArAdhanAyAM vartate ayaM nirpraadhH| vigatAtmArAdhanaH sAparAdhaH, ata eva niravazeSeNa virAdhanaM muktvaa| vigato rAdho yasya pariNAmasya sa viraadhnH| yasmAnnizcayapratikramaNamayaH sa jIvastata eva pratikramaNasvarUpa ityucyte| tathA coktaM samayasAre "saMsiddhirAdhasiddhaM sAdhiyamArAdhiyaM ca eyttuN| avagadarAdho jo khalu cedA so hodi avraadho||" uktaM hi samayasAravyAkhyAyAM cchoDIne [mAdhanAya] ArAdhanAmAM [vartata] varte che, [1] te (jIva) [pratima] pratikramaNa [3] kahevAya che, [smAta] kAraNa ke te [pratikramaNamayaH mavet] pratikramaNamaya che. TIkA :-ahIM AtmAnI ArAdhanAmAM vartatA jIvane ja pratikramaNasvarUpa kahela che. je paramatattvajJAnI jIva niraMtara abhimukhapaNe (-AtmasaMmukhapaNe) atUTa (-dhArAvAhI) pariNAmasaMtativaDe sAkSAt svabhAvasthitimAM-AtmAnI ArAdhanAmAM-varte che te niraparAdha che. je AtmAnA ArAdhanarahita che te sAparAdha che; tethI ja, niravazeSapaNe virAdhana choDIne--ema kahyaDe che. je pariNAma "vigatarAdha' arthAt *rAdha rahita che te virAdhana che. te (virAdhana vinAno niraparAdha) jIva nizcayapratikramaNamaya che, tethI ja tene pratikramaNasvarUpa kahevAmAM Ave che. evI rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI samayasAramAM (304mI gAthA dvArA) kArDa che ke - [gAthArtha :-] saMsiddhi, rAdha, siddha, sAdhita ane ArAdhita--e zabdo ekArtha che; je AtmA "apagatarAdha" arthAt rAdhathI rahita che te AtmA aparAdha che.'' zrIsamayasAranI (amRtacaMdrAcAryadevakRta AtmakhyAtinAmanI) TIkAmAM paNa (187mAM zloka dvArA) kahyuM che ke : * rAdha = ArAdhanA; prasannatA; kRpA; siddhi; pUrNatA; siddha karavuM te; pUrNa karavuM te.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 ] tathA hi che) : niyamasAra (mAtinI) - 'anavaratamanaMtairbadhyate sAparAdhaH spRzati niraparAdho baMdhanaM naiva jAtu / niyatamayamazuddhaM svaM bhajansAparAdho bhavati niraparAdhaH sAdhu zuddhAtmasevI // " [bhagavAnazrIkuMdakuMda (mAtinI) apagataparamAtmadhyAnasaMbhAvanAtmA niyatamiha bhavArtaH sAparAdhaH smRtaH saH / anavaratamakhaMDAdvaitacidbhAvayukto bhavati niraparAdhaH karmasaMnyAsadakSaH // 112 // ''[zlokArtha :--] sAparAdha AtmA niraMtara anaMta (pudgalaparamANurUpa) karmothI baMdhAya che; niraparAdha AtmA baMdhanane kadApi sparzato nathI ja. je sAparAdha AtmA che te to niyamathI potAne azuddha sevato thako sAparAdha che; niraparAdha AtmA to bhalI rIte zuddha AtmAno sevanAra hoya che.'' vaLI (A 84mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe mottUNa aNAyAraM AyAre jo du kuNadi thirabhAvaM / so paDikamaNaM uccai paDikamaNamao have jamhA // 85 // : [zlokArtha :--]A lokamAM je jIva paramAtmadhyAnanI saMbhAvanA rahita che (arthAt je jIva paramAtmAnA dhyAnarUpa pariNamanathI rahita che--paramAtmadhyAne pariNamyo nathI) te bhavArtA jIva niyamathI sAparAdha gaNavAmAM Avyo che; je jIva niraMtara akhaMDaadvaita caitanyabhAvathIyuktache te karmasaMnyAsadakSa (-karmatyAgamAM nipuNa) jIvaniraparAdhache.112. je choDI aNaAcArane AcAramAM sthiratA kare, te pratikramaNa kahevAya che pratikramaNamayatA kAraNe. 85.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramArthapratikramaNa adhikAra [ 1pa9 muktvAnAcAramAcAre yastu karoti sthirabhAvam / sa pratikramaNamucyate pratikramaNamayo bhavedyasmAt // 85 // atra nizcayacaraNAtmakasya paramopekSAsaMyamadharasya nizcayapratikramaNasvarUpaM ca bhvtiityuktm| niyataM paramopekSAsaMyaminaH zuddhAtmArAdhanAvyatiriktaH sarvo'pyanAcAraH, ata eva sarvamanAcAraM muktvA hyAcAre sahajacidvilAsalakSaNaniraMjane nijaparamAtmatattvabhAvanAsvarUpe yaH sahajavairAgyabhAvanApariNataH sthirabhAvaM karoti, sa paramatapodhana eva pratikramaNasvarUpa ityucyate, yasmAt paramasamarasIbhAvanApariNataH sahajanizcayapratikramaNamayo mavatatiA anvayArtha -[H ta] je (jIva) [banAvAraM] anAcAra [muvattA] choDIne [kAvAre] AcAramAM [sthiramAvas] sthirabhAva [oti] kare che, [] te (jIva) [pratikramaNam] pratikramaNa [3] kahevAya che, [catmAt] kAraNa ke te [pratikramaNamayaH mave] pratikramaNamaya che. TIkA :-ahIM (A gAthAmAM) nizcayacaraNAtmaka paramopekSAsaMyamanA dharanArane nizcayapratikramaNanuM svarUpa hoya che ema kahyuM che. niyamathI paramopekSAsaMyamavALAne zuddha AtmAnI ArAdhanA sivAyanuM badhuMya anAcAra che; tethI ja saghaLo anAcAra choDIne sahajacidUvilAsalakSaNa niraMjana nija paramAtmatattvanI bhAvanAsvarUpa *AcAramAM je (parama tapodhana) sahajavairAgya bhAvanArUpe pariNamyo thako sthirabhAva kare che, te parama tapodhana ja pratikramaNasvarUpa kahevAya che, kAraNa ke te parama samarasIbhAvanArUpe pariNamyo thako sahaja nizcaya pratikramaNamaya che. | [have A 85mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe * sahajacaitanyavilAsAtmaka nirmaLa nija paramAtmatattvane bhAvavuM-anubhavavuM te ja AcAranuM svarUpa che; evA AcAramAM je parama tapodhana sthiratA kare che te pote ja pratikramaNa che.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (mAninI) atha nijaparamAnandaikapIyUSasAndraM sphuritshjbodhaatmaanmaatmaanmaatmaa| nijazamamayavAbhirnirbharAnaMdabhaktyA snapayatu bahubhiH kiM laukikaalaapjaalaiH||113|| muktvAnAcAramuccairjananamRtakaraM sarvadoSaprasaMgaM sthitvAtmanyAtmanAtmA nirupamasahajAnaMdadRgjJaptizaktau / bAhyAcArapramuktaH zamajalanidhivArbindusaMdohapUtaH so'yaM puNyaH purANaH kSapitamalakalirbhAti lokodghasAkSI // 114 // ummaggaM paricattA jiNamagge jo du kuNadi thirbhaavN| so paDikamaNaM uccai paDikamaNamao have jmhaa||86|| [zlokArtha :-] AtmA nija paramAnaMdarUpI advitIya amRtathI gADha bharelA, skuritasahajajJAnasvarUpa AtmAne nirbhara (bharacaka) AnaMdabhaktipUrvaka nija zamamaya jaLa vaDe snAna karAvo; bahu laukika AlApajALothI zuM prayojana che (arthAt bIjA aneka laukika kathanasamUhothI zuM kArya sare ema che)? 113. [zlokArtha :-] je AtmA janmamaraNane karanArA, sarva doSonA prasaMgavALA anAcArane atyaMta choDIne, nirupama sahaja AnaMdadarzanajJAnavIryavALA AtmAmAM AtmAthI sthita thaIne, bAhA AcArathI mukta thayo thako, zamarUpI samudranA jalabiMduonA samUhathI pavitra thAya che, te A pavitra purANa (-sanAtana) AtmA maLarUpI klezano kSaya karIne lokano utkRSTa sAkSI thAya che. 114. parityAgI je unmArgane jinamArgamAM sthiratA kare, te pratikramaNa kahevAya che pratikramaNamayatA kAraNe. 86. 1. spharita = pragaTa. 2. prasaMga = saMga; sahavAsa; saMbaMdha, joDANa.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramArthapratikramaNa adhikAra unmArgaM parityajya jinamArge yastu karoti sthirabhAvam / sa pratikramaNamucyate pratikramaNamayo bhavedyasmAt // 86 // atra unmArgaparityAgaH sarvajJavItarAgamArgasvIkArazcoktaH / zuddha mahAdevAdhidevaparamezvarasarvajJavItarAgamArge yastu zaMkAkAMkSAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAsaMstavamalakalaMkapaMkanirmuktaH nizcayasadRSTiH buddhAdipraNItamithyAdarzanajJAnacAritrAtmakaM mArgAbhAsamunmArgaM parityajya vyavahAreNa paMcamahAvratapaMcasamititriguptipaMcendriyanirodhaSaDAvazyakAdyaSTAviMzatimUlaguNAtmake sthirapariNAmaM karoti, zuddhanizcayanayena sahajabodhAdizuddhaguNAlaMkRte sahajaparamacitsAmAnyavizeSabhAsini nijaparamAtmadravye sthirabhAvaM zuddhacAritramayaM karoti, sa munirnizcayapratikramaNasvarUpa ityucyate, yasmAnnizcayapratikramaNaM [ 161 annayArtha :--[yaH tu] je (jIva) [unmAn] unmArgane [paritya] parityAgIne [ninamArge] jinamArgamAM [sthimAvai] sthirabhAva [ti] ka2e che, [saH] te (jIva) [pratimaLamU] pratikramaNa [ttvate] kahevAya che, [smAt] kA2Na ke te [pratimaLamayaH mavet] pratikramaNamaya che. * TIkA :--ahIMunmArgano parityAgaanesarvajJavItarAgamArganosvIkAravarNavavAmAM Avela che. 21 je zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadRSTiprazaMsA ane *anyadRSTisaMstavarUpa maLakalaMkapaMkathI vimukta (-maLakalaMkarUpI kAdavathI rahita) zudghanizcayasamyagdaSTi (jIva) buddhAdipraNIta mithyAdarzanajJAnacAritrAtmaka mArgAbhAsarUpa unmArgane parityAgIne, vyavahAre pAMca mahAvrata, pAMca samiti, traNa gupti, pAMca indriyono nirodha, cha Avazyaka ityAdi aThyAvIzamULaguNasvarUpa mahAdevAdhidevaparamezvarasarvajJavItarAganA mArgamAM sthira pariNAma kare che, ane zudghanizcayanaye sahajajJAnAdi zuddhaguNothI alaMkRta, sahaja parama caitanyasAmAnya ane (sahaja 52ma) caitanyavizeSarUpa jeno prakAza che evA nija paramAtmadravyamAM zuddhacAritramayasthirabhAvakareche,(arthAt jezudghanizcayasamyagdaSTijIvavyavahAre aThyAvIza mULaguNAtmakamArgamAM anenizcayezuddhaguNothIzobhitadarzanajJAnAtmakaparamAtmadravyamAMsthira anyadRSTisaMstava = (1) mithyArdaSTino paricaya; (2) mithyArdaSTinI stuti. (manathI mithyArdaSTino mahimA karavo te anyadRSTiprazaMsA che ane mithyArdaSTinA mahimAnAM vacano bolavAM te anyadRSTisaMstava che.)
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 ] niyamasAra paramatattvagataM tata eva sa tapodhanaH sadA zuddha iti / tathA coktaM pravacanasArakhyAkhyAyAm (zArdUnavikrIDita) " ityevaM caraNaM purANapuruSairjuSTaM rutsargAdapavAdatazca vicaradvahvIH Akramya kramato nivRttimatulAM kRtvA yatiH sarvatazcitsAmAnyavizeSabhAsini nijadravye karotu sthitim // " tathA hi (mAtinI) viSayasukhaviraktAH zuddhatattvAnuraktAH tapasi niratacittAH zAstrasaMghAtamattAH / guNamaNigaNayuktAH sarvasaMkalpamuktAH kathamamRtavadhUTIvallabhA na viziSTAdarai pRthagbhUmikAH / [bhagavAnazrIkuMdakuMda surete|11| bhAva kare che,) te muni nizcaya pratikramaNasvarUpa kahevAya che, kAraNa ke tene 52matattvagata (-52mAtmatattva sAthe saMbaMdhavALuM) nizcayapratikramaNa che tethI ja te tapodhana sadA zuddha che. evI rIte zrI pravacanasAranI (amRtacaMdrAcAryadevakRta tattvadIpikA nAmanI) TIkAmAM (15mA zloka dvArA) kahyaDaM che ke H-- [zlokArtha :--]e pramANe viziSTa 'AdaravALA purANa puruSoe seveluM, utsarga ane apavAda dvArA ghaNI pRthaka pRthak bhUmikAomAM vyApatuM je caraNa (-cAritra) tene yati prAptakarIne,kramazaH atulanivRtti karIne,caitanyasAmAnya ane caitanyavizeSarUpajeno prakAza che evA nijadravyamAM sarvataH sthiti karo.'' 1. Adara = kALajI, sAvadhAnI; prayatna; bahumAna. 2. vaLI (A 86mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) :-- [zlokArtha :--]jeo viSayasukhathI virakta che, zuddha tattvamAM anurakta che, tapamAM lIna jemanuM citta che, zAstrasamUhamAM jeo matta che, guNarUpI maNionA samudAyathI yukta matta = masta; ghelA; atizaya prItivRMta; ati AnaMdita.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramArthapratikramaNa adhikAra [ 163 mottUNa sallabhAvaM Nissalle jo du sAhu prinnmdi| so paDikamaNaM uccai paDikamaNamao have jmhaa||17|| muktvA zalyabhAvaM niHzalye yastu sAdhuH prinnmti| sa pratikramaNamucyate pratikramaNamayo bhavedyasmAt // 87 // iha hi niHzalyabhAvapariNatamahAtapodhana eva nizcayapratikramaNasvarUpa ityuktH| nizcayato niHzalyasvarUpasya paramAtmanastAvad vyavahAranayabalena karmapaMkayuktatvAt nidAnamAyAmithyAzalyatrayaM vidyata ityupcaartH| ata eva zalyatrayaM parityajya paramaniHzalyasvarUpe tiSThati yo hi paramayogI sa nizcayapratikramaNasvarUpa ityucyate, yasmAt svruupgtvaastvprtikrmnnmstyeveti| che ane sarvasaMkalpothI mukta che, teo muktisuMdarInA vallabha kema na thAya? (avazya thAya ja.) 115. je sAdhu choDI zalyane niHzalyabhAve pariName, te pratikramaNa kahevAya che pratikramaNamayatA kAraNe. 87. anvayArtha -[H tu sAdhu:] je sAdhu [za7mAvaM] zalyabhAva [mundrA] choDIne [niHza] niHzalyabhAve [pariNati] pariName che, [1] te (sAdhu) [pratikramaNam] pratikramaNa [3] kahevAya che, [smAr] kAraNa ke te [pratikramaNamayaH mavet] pratikramaNamaya che. TIkA :-ahIM niHzalyabhAve pariNata mahAtapodhanane janizcayapratikramaNasvarUpa kahela prathamato, nizcayathI ni:zalyasvarUpa paramAtmAne, vyavahAranayanAbaLe karmAMkathI yuktapaNuM hovAne lIdhe (-vyavahAranaye karmarUpI kAdava sAthe saMbaMdha hovAne lIdhe) tene nidAna, mAyA ane mithyAtvarUpI traNa zalyo varte che" ema upacArathI kahevAya che. Ama hovAthI ja traNa zalyo parityAgIne je parama yogI parama niHzalya svarUpamAM rahe che tene nizcayapratikramaNasvarUpa kahevAmAM Ave che, kAraNa ke tene svarUpagata (-nija svarUpa sAthe saMbaMdhavALuM) vAstavika pratikramaNa che ja. [have A 87mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAramunirAja be zloka kahe che : ]
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164] niyamasAra (anuSTubh ) zalyatrayaM parityajya niHzalye paramAtmani / sthitvA vidvAnsadA zuddhamAtmAnaM bhAvayetsphuTam // 116 // [bhagavAnazrIkuMdakuMda (pRthvI) kaSAyakaliraMjitaM tyajatu cittamuccairbhavAn bhavabhramaNakAraNaM smarazarAgnidagdhaM svabhAvaniyataM sukhaM vidhivazAdanAsAditaM bhaja tvamalinaM yate prabalasaMsRterbhItitaH / / 117 // muhuH / cattA aguttibhAvaM tiguttigutto havei jo sAhU / so paDikamaNaM uccai paDikamaNamao have jamhA // 88 // tyaktvA aguptibhAvaM triguptigupto bhavedyaH sAdhuH / sa pratikramaNamucyate pratikramaNamayo bhavedyasmAt // 88 // [zsoartha :- ] tre| zasyane parityAgI, niHzalya paramAtmAbhAM sthita rahI, vidvAne sadA zuddha AtmAne sphuTapaNe bhAvavo. 116. [zsoartha :- ] he yati ! he (bhitta) bhavabhramAnuM 2e| che ane vAraMvAra kAmabANanA agnithI dagdha che--evA kaSAyaklezathI raMgAyelA cittane tuM atyaMta choDa; je vidhivazAt (-karmavazapaNAne lIdhe) aprApta che evA nirmaLa *svabhAvaniyata sukhane tuM prabaLa saMsAranI bhItithI DarIne bhaja. 117. je sAdhu choDI aguptibhAva triguptiguptapaNe rahe, te pratikramaNa kahevAya che pratikramaNamayatA kAraNe. 88. anvayArthaH-[yaH sAdhuH] 4 sAdhu [ aguptibhAvaM] aguptibhAva [ tyaktvA ] tatne [triguptiguptaH bhavet ] triguptigupta rahe che, [saH] te (sAdhu) [ pratikramaNam ] prati bhe|[ucyte] DevAya che, [yasmAt ] 12 te [ pratikramaNamayaH bhavet ] pratibhAbhaya che. svabhAvaniyata = svabhAvamAM nizcita rahela; svabhAvamAM niyamathI rahela.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramArthapratikramaNa adhikAra [ 165 triguptiguptalakSaNaparamatapodhanasya nizcayacAritrAkhyAnametat / yaH paramatapazcaraNasaraHsarasirahAkaracaMDacaMDarazmiratyAsannabhavyo munIzvaraH bAhyaprapaMcarUpam aguptibhAvaM tyaktvA triguptiguptanirvikalpaparamasamAdhilakSaNalakSitam atyapUrvamAtmAnaM dhyAyati, yasmAt pratikramaNamayaH paramasaMyamI ata eva sa ca nizcayapratikramaNasvarUpo bhvtiiti| (ra) atha tanumanovAcAM tyaktvA sadA vikRtiM muniH sahajaparamAM guptiM saMjJAnapuMjamayImimAm / bhajatu paramAM bhavyaH zuddhAtmabhAvanayA samaM bhavati vizadaM zIlaM tasya triguptimayasya tat // 118 // mottUNa aTTarudaM jhANaM jo jhAdi dhammasukkaM vaa| so paDikamaNaM uccai jiNavaraNiddiTThasuttesu // 89 // muktvArtaraudraM dhyAnaM yo dhyAyati dharmazuklaM vaa| sa pratikramaNamucyate jinvrnirdissttsuutressu||89|| TIkA :-triguptiguptapaNuM (-traNa gupti vaDe guptapaNuM) jenuM lakSaNa che evA parama tapodhanane nizcayacAritra hovAnuM A kathana che. parama tapazcaraNarUpI sarovaranA kamaLasamUha mATe pracaMDa sUrya samAna evA je ati Asannabhavya munIzvara bAhya prapaMcarUpa aguptibhAva tajIne, triguptiguptanirvikalpa paramasamAdhilakSaNathI lakSita atiapUrva AtmAne dhyAve che, te munIzvara pratikramaNamaya paramasaMyamI hovAthI ja nizcayapratikramaNasvarUpa che. [have A 88mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] manavacanakAyanI vikRtine sadA tajIne, bhavya muni samyajJAnanA paMjamathI A sahaja paramaguptine zuddhAtmAnI bhAvanA sahita utkRSTapaNe bhajo. triguptimaya evA te muninuM te cAritra nirmaLa che. 118. tajI Arta tema ja raudrane, dhyAve dharamane, zukalane, te pratikramaNa kahevAya che jinavarakathita sUtro viSe. 89. anvayArtha:-[] je (jIva) [sArvarIndra dhyAnaM] Arta ane raudra dhyAna [mundrA]
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda dhyaanviklpsvruupaakhyaanmett|| svadezatyAgAt dravyanAzAt mitrajanavidezagamanAt kamanIyakAminIviyogAt aniSTasaMyogAdvA samupajAtamArtadhyAnam, caurajArazAtravajanavadhabaMdhananibaddhamahaDheSajanitaraudradhyAnaM ca, etadvitayam aparimitasvargApavargasukhapratipakSaM saMsAraduHkhamUlatvAnniravazeSeNa tyaktvA, svargApavarganiHsImasukhamUlasvAtmAzritanizcayaparamadharmadhyAnam, dhyAnadhyeyavividhavikalpavirahitAntarmukhAkArasakalakaraNagrAmAtItanirbhedaparamakalAsanAthanizcayazuklathyAnaM ca dhyAtvA yaH paramabhAvabhAvanApariNataH bhavyavarapuMDarIkaH nizcayapratikramaNasvarUpo bhavati, paramajinendravadanAravindavinirgatadravyazruteSu viditmiti| dhyAneSu ca caturpu heyamAdyaM dhyAnadvitayaM, tritayaM tAvadupAdeyaM, sarvadopAdeyaM ca cturthmiti| choDIne [gharmaguvataM vA] dharma athavA zukla dhyAnane [dhyAti] dhyAve che, [1] te (jIva) [nivanirvisUvuM] jinavarakathita sUtromAM [pratitra maLa] pratikramaNa [3] kahevAya che. TIkA :-A, dhyAnanA bhedonA svarUpanuM kathana che. (1) svadezanA tyAgathI, dravyanA nAzathI, mitrajananA videzagamanathI, kamanIya (iSTa, suMdara) kAminInA viyogathI athavA aniSTanA saMyogathI UpajatuM je ArtadhyAna, tathA (2) corajArazatrujanonAM vadhabaMdhana saMbaMdhI mahA dveSathI UpajatuM je raudradhyAna, te bane dhyAno svarga ane mokSanA aparimita sukhathI pratipakSa saMsAradu:khanAM mULa hovAne lIdhe te bannene niravazeSapaNe (sarvathA) choDIne, (3) svarga ane mokSanA niHsIma (behada) sukhanuM mULa evuM je svAtmAzrita nizcayaparamadharmadhyAna, tathA (4) dhyAna ne dhyeyanA vividha vikalpo rahita, *aMtarmukhAkAra, sakaLa indriyonA samUhathI atIta (samasta indriyAtIta) ane nirbheda parama kaLA sahita evuM je nizcayazukladhyAna, temane dhyAIne, je bhavyavarapuMDarIka (-bhavyottama) paramabhAvanI (pAriNAmika bhAvanI) bhAvanArUpe pariNamyo che, te nizcayapratikramaNasvarUpa che--ema parama jineMdranA mukhAraviMdathI nIkaLelAM dravyazrutamAM kahyuM che. cAra dhyAnomAM pahelAM be dhyAna heyache, trIjuM prathama to upAdeya che ane cothuM sarvadA upAdeya che. * aMtarmukhAkAra = aMtarmukha jeno AkAra arthAt svarUpa che evuM.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 167 kahAnajainazAstramALA ] paramArthapratikramaNa adhikAra tathA coktam (guru) "niSkriya karaNAtItaM dhyAnadhyeyavivarjitam / antarmukhaM tu yaddhyAnaM tacchuklaM yogino viduH||" (vasaMtatidvA) dhyAnAvalImapi ca zuddhanayo na vakti vyaktaM sadAzivamaye paramAtmatattve / sAstItyuvAca satataM vyavahAramArgastattvaM jinendra tadaho mahadindrajAlam // 119 // (vasaMtatita) sadbodhamaMDanamidaM paramAtmatattvaM muktaM vikalpanikarairakhilaiH samantAt / nAstyeSa sarvanayajAtagataprapaMco dhyAnAvalI kathaya sA kathamatra jaataa||120|| evI rIte (anyatra zloka dvArA) kahyuM che ke - [zlokArtha :-] je dhyAna niSkriya che, indriyAtIta che, dhyAnadhyeyavivarjita (arthAtu dhyAna ne dhyeyanA vikalpo rahita) che ane aMtarmukha che, te dhyAnane yogIo zukladhyAna kahe che." [have A 89mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe che : [zlokArtha :-]pragaTapaNe sadAzivamaya (-niraMtarakalyANamaya) evA paramAtmatattvane viSe *dhyAnAvalI hovAnuM paNa zuddhanaya kaheto nathI. te che (arthAt dhyAnAvalI AtmAmAM che)" ema (mAtra) vyavahAramArge satata kahyuM che. he jineMdra ! AvuM te tattva -te naya dvArA kaheluM vastasvarUpa), aho ! mahA IndrajALa che. 119. [zlokArtha -] samyajJAnanuM AbhUSaNa evuM A paramAtmatattva samasta vikalpa samUhothI sarvataH mukta (-sarva taraphathI rahita) che. (Ama) sarvanayasamUha saMbaMdhI A prapaMca * dhyAnAvali = dhyAnapaMkti; dhyAnaparaMparA.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda micchattapahudibhAvA puvvaM jIveNa bhAviyA suirN| sammattapahudibhAvA abhAviyA hoti jiivenn||90|| mithyAtvaprabhRtibhAvAH pUrvaM jIvena bhAvitAH suciram / samyaktvaprabhRtibhAvAH abhAvitA bhavanti jiiven||90|| AsannAnAsannabhavyajIvapUrvAparapariNAmasvarUpopanyAso'yam / mithyAtvAvratakaSAyayogapariNAmAssAmAnyapratyayAH, teSAM vikalpAstrayodaza bhavanti 'micchAdiTThIAdI jAva sajogissa caramaMtaM' iti vacanAt, mithyAdRSTiguNasthAnAdisayogiguNasthAnacaramasamayaparyaMtasthitA ityrthH| anAsannabhavyajIvena niraMjananijaparamAtmatattvazraddhAnavikalena pUrvaM suciraM bhAvitAH khalu paramAtmatattvamAM nathI to pachI te dhyAnAvalI AmAM kaI rIte UpajI (arthAtu dhyAnAvalI A paramAtmatattvamAM kema hoI zake) te kaho. 120. mithyAtvaAdika bhAvane cirakALa bhAvyA che jIve; samyakatvaAdika bhAva re ! bhAvyA nathI pUrve jIve. 90. anvayArtha -[mithyAtvAkRtimAvAH] mithyAtvAdi bhAvo [vIvena] jIve (pUrva) pUrve [suviramuM] sucira kALa (bahu dIrgha kALa) [mAvitA:] bhAvyA che; [sIvartamRtimAvA ] samyakatvAdi bhAvo [vIvena] jIve [mAvitAH mavatti] bhAvyA nathI. TIkA -A, Asannabhavya ane anAsannabhavya jIvanA pUrvApara (-pahelAMnA ane pachInA) pariNAmanA svarUpanuM kathana che. mithyAtva, avrata, kaSAya ane yogarUpa pariNAmo sAmAnya pratyayo (Asavo) che; temanA bheda tera che, kAraNa ke *micchAviddagAtI nAva sozisa varamaMta" evuM zAstrAnuM) vacana che; mithyASTiguNasthAnathI mAMDIne sayogIguNasthAnanA chellA samaya sudhI pratyayo hoya che -evo artha che. - niraMjana nija paramAtmatattvanA zraddhAna rahita anAsa--bhavya jIve kharekhara sAmAnya * artha -(pratyayono, tera prakArano bheda kahevAmAM Avyo che-) mithyASTiguNasthAnathI mAMDIne sayogakevaLIguNasthAnanA carama samaya sudhIno.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] sAmAnyapratyayAH, tena svarUpavilena bahirAtmajIvenAnAsAditaparamanaiSkarmyacaritreNa samyagdarzanajJAnacAritrANi na bhAvitAni bhavantIti / asya mithyAdRSTerviparItaguNanicayasaMpanno'tyAsannabhavyajIvaH / asya samyagjJAnabhAvanA kathamiti cet tathA coktaM zrIguNabhadrasvAmibhiH - tathA hi paramArthapratikramaNa adhikAra -- 22 (anuSTuC) " bhAvayAmi bhavAvarte bhAvanAH prAgabhAvitAH / bhAvaye bhAvitA neti bhavAbhAvAya bhAvanAH // " [ 169 (mAtinI) atha bhavajalarAzau magnajIvena pUrvaM kimapi vacanamAtraM nirvRteH kAraNaM yat / tadapi bhavabhaveSu zrUyate vAhyate vA na ca na ca bata kaSTaM sarvadA jJAnamekam // 121 // pratyayone pUrve sucira kALa bhAvyA che; jeNe 52ma naiSkarmarUpa cAritra prApta karyuM nathI evA te svarUpazUnya bahirAtmajIve samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra bhAvyAM nathI. A mithyArdaSTi jIvathI viparIta guNasamudAyavALo atiAsannabhavya jIva hoya che. A (atinikaTabhavya) jIvane samyagnAnanI bhAvanA kayA prakAre hoya che ema prazna karavAmAM Ave to (AcAryavara) zrI guNabhadrasvAmIe (AtmAnuzAsanamAM 238mA zloka dvArA) kahyaDaM che ke H '[zlokArtha :--] *bhavAvartamAM pUrve nahi bhAvelI bhAvanAo (have) huM bhAvuM chuM. te bhAvanAo (pUrve) nahi bhAvI hovAthI huM bhavanA abhAva mATe temane bhAvuM chuM (kA2Na ke bhavano abhAva to bhavabhramaNanA kAraNabhUta bhAvanAothI viruddha prakAranI, pUrve nahi bhAvelI evI apUrva bhAvanAothI ja thAya).'' vaLI (A 90mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) -: [zlokArtha :--] je mokSanuM kAMIka kathanamAtra (-kahevAmAtra) kAraNa che tene paNa bhavAvarta = bhavaAvarta; bhavano cakarAvo; bhavanuM vamaLa; bhavaparAvarta.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 ] niyamasAra micchAdaMsaNaNANacarittaM caiUNa sammattaNANacaraNaM jo bhAvai so [bhagavAnazrIkuMdakuMda NiravaseseNa / paDikkamaNaM // 91 // pazcimanuM||6|| mithyAdarzanajJAnacaritraM tyaktvA niravazeSeNa / samyaktvajJAnacaraNaM yo bhAvayati sa pratikramaNam // 91 // samyagdarzanajJAnacAritrANAM niravazeSasvIkAreNa mithyAdarzanajJAnacAritrANAM niravazeSatyAgena ca paramamumukSornizcayapratikramaNaM ca bhavati ityuktam / bhagavadarhatparamezvaramArgapratikUlamArgAbhAsamArga zraddhAnaM mithyAdarzanaM, tatraivAvastuni vastubuddhirmithyAjJAnaM, tanmArgAcaraNaM mithyAcAritraM ca etatritayamapi niravazeSaM tyaktvA, athavA svAtmazraddhAnaparijJAnAnuSThAnarUpavimukhatvameva mithyAdarzanajJAnacAritrAtmakaratnatrayam, etadapi (arthAt vyavahAraratnatrayane paNa) bhavasAgaramAM DUbelA jIve pUrve bhavabhavamAM (-ghaNA bhavomAM)sAMbhaLyuM che ane AcaryuM (-amalamAM mUkyuM)che;paraMtu arere ! kheda che ke je sarvadA eka jJAna che tene (arthAt je sadA eka jJAnasvarUpa ja che evA paramAtmatattvane) jIve sAMbhaLyuMAcaryuM nathI, nathI. 121. niHzeSa mithyAjJAnadarzanacaraNane parityAgIne sujJAnadarzanacaraNa bhAve, jIva te pratikramaNa che. 91. anvayArtha :--[mithyAvaAnajJAnaritra] mithyAdarzana, mithyAjJAna ane mithyAcAritrane [niravazeSeLa] niravazeSapaNe [cavA] choDIne [samyavattvajJAnavALa] samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritrane [H] je (jIva) [mAvata] bhAve che, [saH] te (jIva) [timaLamU] pratikramaNa che. TIkA :--ahIM (A gAthAmAM), samyagdarzanajJAnacAritrano niravazeSa (-saMpUrNa) svIkA2 ka2vAthI ane mithyAdarzanajJAnacAritrano niravazeSa tyAga karavAthI parama mumukSune nizcayapratikramaNa hoya che ema kahyaDaM che. bhagavAna arhat paramezvaranA mArgathI pratikULa mArgAbhAsamAM mArganuM zraddhAna te mithyAdarzana che, temAM ja kahelI avastumAM vastubuddhi te mithyAjJAna che ane te mArganuM AcaraNa te mithyAcAritra che;--A traNene niravazeSapaNe choDIne. athavA, nija AtmAnAM
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramArthapratikramaNa adhikAra vajJAA trikAlanirAvaraNanityAnaMdaikalakSaNaniraMjananijaparamapAriNAmikabhAvAtmakakAraNa paramAtmA hyAtmA, tatsvarUpa zraddhAnaparijJAnAcaraNasvarUpaM hi nizcayaratnatrayam; evaM bhagavatparamAtmasukhAbhilASI yaH paramapuruSArthaparAyaNaH zuddharatnatrayAtmakam AtmAnaM bhAvayati sa paramatapodhana eva nizcayapratikramaNasvarUpa ityuktaH / (vasaMtatinaoA) tyaktvA vibhAvamakhilaM vyavahAramArga - ratnatrayaM ca matimAnnijatattvavedI / nijabodhamekaM zuddhAtmatattvaniyataM zraddhAnamanyadaparaM caraNaM pravea|12| [ 171 uttamaaTTha AdA tamhi ThidA haNadi muNivarA kammaM / tamhA du jhANameva hi uttamaaTThassa paDikamaNaM // 92 // zraddhAnajJAnaanuSThAnanA rUpathI vimukhapaNuM te ja mithyAdarzanajJAnacAritrAtmaka (mithyA) ratnatraya che;--Ane paNa (niravazeSapaNe) choDIne. trikALanirAvaraNa, nitya AnaMda jenuM eka lakSaNa che evo, niraMjana nija paramapAriNAmikabhAvasvarUpa kAraNaparamAtmA te AtmA che; tenA svarUpanAM zraddhAnajJAnaAcaraNanuM rUpa te kharekhara nizcayaratnatraya che;--Ama bhagavAna paramAtmAnA sukhano abhilASI evo je paramapuruSArthaparAyaNa (parama tapodhana) zuddharatnatrayAtmaka AtmAne bhAveche,tepa2matapodhananeja(zAstramAM)nizcayapratikramaNasvarUpa kahyo che. : [have A 91mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha :--] samasta vibhAvane tathA vyavahAramArganA ratnatrayane choDIne nija tattvavedI (nija Atmatattvane jANanAra-anubhavanAra) matimAna puruSa zuddha AtmatattvamAM niyata(-zuddhAtmatattvaparAyaNa)evuM je ekanijajJAna,bIjuM zraddhAnaane vaLIbIjuM cAritra teno Azraya kare che. 122. AtmA ja uttama artha che, tatrastha muni karyo haNe; te kAraNe basa dhyAna uttamaarthanuM pratikramaNa che. 92.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 72 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda uttamArtha AtmA tasmin sthitA ghnanti munivarAH krm| tasmAttu dhyAnameva hi uttamArthasya pratikramaNam // 92 // atra nizcayottamArthapratikramaNasvarUpamuktam / iha hi jinezvaramArge munInAM sallekhanAsamaye hi dvicatvAriMzadbhirAcAryadattottamArthapratikramaNAbhidhAnena dehatyAgo dharmo vyvhaarenn| nizcayena navArtheSUttamArtho hyAtmA tasmin saccidAnaMdamayakAraNasamayasArasvarUpe tiSThanti ye tapodhanAste nityamaraNabhIravaH, ata eva karmavinAzaM kurvnti| tasmAdadhyAtmabhASayoktabhedakaraNadhyAnadhyeyavikalpavirahitaniravazeSeNAntarmukhAkArasakalendriyAgocaranizcayaparamazukladhyAnameva nishcyottmaarthprtikrmnnmityvboddhvym| kiM ca, nizcayottamArthapratikramaNaM svAtmAzrayanizcayadharmazukladhyAnamayatvAdamRtakuMbhasvarUpaM bhavati, vyavahArottamArthapratikramaNaM vyavahAradharmadhyAnamayatvAdiSakuMbhasvarUpaM bhvti| anvayArtha -[vattamArtha:] uttamArtha (-uttama padArtha) [gAtmA] AtmA che [tasmin sthitA ] temAM sthita [munivara ] munivaro [rma natti karmane haNe che. [tasmAt to tethI [dhyAnam prava] dhyAna ja [di] kharekhara [uttamArthaya] uttamArthanuM [tivamaLa] pratikramaNa che. TIkA -ahIM (A gAthAmAM), nizcaya uttamArthapratikramaNanuM svarUpa kahyuM che. jinezvaranA mArgamAM munionI sallekhanAnA vakhate, betAlIsa AcAryo vaDe, jenuM nAma uttamArthapratikramaNa che te ApavAmAM AvatuM hovAne lIdhe, dehatyAga vyavahArathI dharma che. nizcayathI-nava arthomAM uttama artha AtmA che; saccidAnaMdamaya kAraNasamayasArasvarUpa evA te AtmAmAM je tapodhano sthita rahe che, te tapodhano nitya maraNabhIru che; tethI ja teo karmano vinAza kare che. mATe adhyAtmabhASAe, pUrvokta *bhedakaraNa vinAnuM, dhyAna ane dhyeyanA vikalpo rahita, niravazeSapaNe aMtarmukha jeno AkAra che evuM ane sakaLa indriyothI agocara nizcayaparamazukladhyAna ja nizcayauttamArthapratikramaNa che ema jANavuM. vaLI, nizcaya uttamArthapratikramaNa svAtmAzrita evAM nizcayadharmadhyAna ane nizcaya zukladhyAnamaya hovAthI amRtakuMbhasvarUpa che; vyavahArauttamArthapratikramaNa vyavahAradharmadhyAnamaya hovAthI viSakuMbhasvarUpa che. * bhedakaraNa = bheda karavA te; bheda pADavA te.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 173 kahAnajainazAstramALA ] paramArthapratikramaNa adhikAra tathA coktaM samayasAre Dimavi parisaramAM parihAro ghArA LiyattI yA. jiMdA garahA sohI aTThaviho hoi viskuNbho||" tathA coktaM samayasAravyAkhyAyAm (vasaMtativA) "yatra pratikramaNameva viSaM praNItaM tatrApratikramaNameva sudhA kutaH syAt / tatkiM pramAdyati janaH prapatannadho'dhaH kiM nordhvamUrdhvamadhirohati nissprmaadH||" evI rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI samayasAramAM (306mI gAthA dvArA) kADe che ke - [gAthArtha :-] "pratikramaNa, pratisaraNa, parihAra, dhAraNA, nivRtti, niMdA, gaha ane 'zuddhi-e ATha prakArano viSakuMbha che.'' vaLI evI rIte zrI samayasAranI (amRtacaMdrAcAryadevakRta AtmakhyAti nAmanI) TIkAmAM (189mA zloka dvArA) kahyuM che ke : "zliokArtha -] (are ! bhAI,) jyAM pratikramaNane ja viSa kArDa che, tyAM apratikramaNa amRta kayAMthI hoya? (arthAtu na ja hoya.) to pachI mANaso nIce nIce paDatA thakA pramAdI kAM thAya che? nipramAdI thayA thakA UMce UMce kAM caDatA nathI?'' 1. pratikramaNa = karelA doSonuM nirAkaraNa karavuM te 2. pratisaraNa = samyaktvAdi guNomAM preraNA 3. parihAra = mithyAtvarAgAdi doSonuM nivAraNa 4. dhAraNA = paMcanamaskArAdi maMtrA, pratimA vagere bAhya dravyonA AlaMbana vaDe cittane sthira karavuM te 5. nivRtti = bAhya viSayakaSAyAdi icchAmAM vartatA cittane pAchuM vALavuM te 6. niMdA = AtmasAkSIe doSonuM pragaTa karavuM te 7. gaI = gurusAkSIe doSonuM pragaTa karavuM te 8. zuddhi = doSa thatAM prAyazcitta laIne vizuddhi karavI te
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 ] tathA hi niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda (maMdAkrAMtA ) AtmadhyAnAdaparamakhilaM ghorasaMsAramUlaM dhyAnadhyeyapramukhasutapaHkalpanAmAtraramyam / buddhA dhImAn sahajaparamAnandapIyUSapUre nirmajjantaM sahajaparamAtmAnamekaM prapede // 123 // jhANaNilINo sAhU paricAgaM kuNai savvadosANaM / tamhA du jhANameva hi savvadicArassa paDikamaNaM // 93 // dhyAnanilInaH sAdhuH parityAgaM karoti sarvadoSANAm / tasmAttu dhyAnameva hi sarvAticArasya pratikramaNam // 93 // atra dhyAnamekamupAdeyamityuktam / vaLI (A 92mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) :-- [zlokArtha :- ] AtmadhyAna sivAyanuM jIbhuM jaghuM ghora saMsAranuM bhUja che, (ane) dhyAnadhyeyAdika sutapa (arthAt dhyAna, dhyeya vagerenA vikalpavALuM zubha tapa paNa) kalpanAmAtra ramya che;--AvuM jANIne dhImAna (-buddhimAna puruSa) sahaja paramAnaMdarUpI pIyUSanA pUramAM DUbatA (-lIna thatA) evA sahaja 52mAtmAno ekano Azraya kare che. 123. rahI dhyAnamAM tallIna, choDe sAdhu doSa samastane; te kAraNe basa dhyAna sau aticAranuM pratikramaNa che. 83. anvayArtha :-[dhyAnanilInaH ] dhyAnamAM lIna [ sAdhuH ] sAdhu [ sarvadoSANAm ] sarva ghoSono [parityAgaM] parityAga [karoti ] 42 che ; [ tasmAt tu] tethI [ dhyAnam eva ] dhyAna 4 [hi] 272 [sarvAticArasya ] sarva atiyAranuM [ pratikramaNam ] pratibhA che. TIma :-sahIM (khA gAthAmAM), dhyAna se upAya che sebha hyuM che.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramArthapratikramaNa adhikAra | [ 175 kazcit paramajinayogIzvaraH sAdhuH atyAsannabhavyajIvaH adhyAtmabhASayoktasvAtmAzritanizcayadharmadhyAnanilInaH nirbhedarUpeNa sthitaH, athavA sakalakriyAkAMDADaMbaravyavahAranayAtmakabhedakaraNadhyAnadhyeyavikalpanirmuktanikhilakaraNagrAmAgocaraparamatattvazuddhAntastattvaviSayabhedakalpanAnirapekSanizcayazukladhyAnasvarUpe tiSThati ca, sa ca niravazeSeNAntarmukhatayA prazastAprazastasamastamoharAgadveSANAM parityAgaM karoti, tasmAt svAtmAzritanizcayadharmazukladhyAnadvitayameva sarvAticArANAM prtikrmnnmiti| (anuSTrama) zukladhyAnapradIpo'yaM yasya cittAlaye bbhau| sa yogI tasya zuddhAtmA pratyakSo bhavati svayam // 124 // je koI paramajinayogIzvara sAdhu-atiAsannabhavya jIva, adhyAtmabhASAe pUrvokta svAtmAzrita nizcayadharmadhyAnamAM lIna thayo thako abhedarUpe sthita rahe che, athavA sakaLa kriyAkAMDanA ADaMbara vinAnuM ane vyavahAranayAtmaka bhedakaraNa tathA dhyAnadhyeyanA vikalpa vinAnuM, samasta indriyasamUhathI agocara evuM je parama tattva-zuddha aMta:tattva, te saMbaMdhI bhedakalpanAthI nirapekSa nizcayazukladhyAnasvarUpe sthita rahe che, te (sAdhu) niravazeSapaNe aMtarmukha hovAthI prazastaaprazasta samasta moharAgadveSano parityAga kare che; tethI (ema siddha thayuM ke, svAtmAzrita evAM je nizcayadharmadhyAna ane nizcayazukladhyAna, te be dhyAna ja sarva aticAronuM pratikramaNa che. [have A 93mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArtha -] A zukladhyAnarUpI dIpaka jenA manomaMdiramAM prakAzyo, te yogI che; tene zuddha AtmA svayaM pratyakSa hoya che. 124. 1. bhedakaraNa = bheda karavA te; bheda pADavA te. [samasta bhedakaraNa-dhyAnadhyeyanA vikalpa suddhAM- vyavahAranayasvarUpa che.] 2. nirapekSa = udAsIna; niHspRha; apekSA vinAnuM. [nizcayazukladhyAna zuddha aMta:tattva saMbaMdhI bhedonI kalpanAthI paNa nirapekSa che.]
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 ] niyamasAra [ bhagavAna zrI kuMdakuMda paDikamaNaNAmadheye satte jaha vaNNidaM pddikkmnnN| taha NaccA jo bhAvai tassa tadA hodi paDikkamaNaM // 94 // pratikramaNanAmadheye sUtre yathA varNitaM prtikrmnnm| tathA jJAtvA yo bhAvayati tasya tadA bhavati pratikramaNam // 94 // atra vyavahArapratikramaNasya sphltvmuktm|| yathA hi niryApakAcAryaiH samastAgamasArAsAravicAracArucAturyaguNakadambakaiH pratikramaNAbhidhAnasUtre dravyazrutarUpe vyAvarNitamativistareNa pratikramaNaM, tathA jJAtvA jinanItimalaMghayan cArucaritramUrtiH sakalasaMyamabhAvanAM karoti, tasya mahAmunerbAhyaprapaMcavimukhasya paMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahasya paramagurucaraNasmaraNAsaktacittasya tadA pratikramaNaM bhvtiiti| pratikramaNanAmaka sUtramAM jyama varNavyuM pratikramaNane tyama jANI bhAve bhAvanA, tene tadA pratikramaNa che. 94. anvayArtha :-[pratimAnAmadhe] pratikramaNa nAmanA [sUtre sUtromAM [pathI] je pramANe [pratikramaNa pratikramaNa [vata] varNavavAmAM AvyuM che [tathA jJAtvA] te pramANe jANIne [] je [mAvati] bhAve che, [tasya] tene [tadA] tyAre [pratidramAn bhavati] pratikramaNa che. TIkA :-ahIM, vyavahArapratikramaNanuM saphaLapaNuM kahyarDa che (arthAt dravyazrutAtmaka pratikramaNasUtramAM varNavelA pratikramaNane sAMbhaLIne--jANIne, sakaLa saMyamanI bhAvanA karavI te ja vyavahArapratikramaNanuM saphaLapaNuM-sArthakapaNuM che ema A gAthAmAM kahyaDe che). samasta AgamanA sArAsArano vicAra karavAmAM suMdara cAturya tema ja guNasamUhanA dharanAraniryApaka AcAryoe je pramANe dravyahyutarUpa pratikramaNanAmakasUtramAM pratikramaNane ati vistArathI varNavyuM che, te pramANe jANIne jinanItine aNaullaMghato thako je suMdaracAritramUrti mahAmuni sakaLa saMyamanI bhAvanA kare che, te mahAmunine--ke je (mahAmuni) bAhya prapaMcathI vimukha che, paMcendriyanA phelAva rahita dehamAtrA jene parigraha che ane parama gurunAM caraNonA smaraNamAM Asakta jenuM citta che, tene--tyAre (te kALe) pratikramaNa che.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramArthapratikramaNa adhikAra [ 177 (rUvagrA) niryApakAcAryaniruktiyuktAmuktiM sadAkarNya ca yasya cittm| samastacAritraniketanaM syAt tasmai namaH saMyamadhAriNe'smai // 125 // (vasaMtatikSA) yasya pratikramaNameva sadA mumukssostyiprtikrmnnmpynnumaatrmuccaiH| tasmai namaH sakalasaMyamabhUSaNAya zrIvIranandimuninAmadharAya nityam // 126 // iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasAravyAkhyAyAM tAtparyavRttau nizcayapratikramaNAdhikAraH paMcamaH shrutskndhH|| [have A paramArthapratikramaNa adhikAranI chellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva be zloka kahe che : [zlokArtha -] niryApaka AcAryonI nirukti (-vyAkhyA) sahita (pratikramaNAdi saMbaMdhI) kathana sadA sAMbhaLIne jenuM citta samasta cAritranuM niketana (-dhAma) bane che, te A saMyamadhArIne namaskAra ho. 125. [zlokArtha -] mumukSu evA jemane (-mokSArthI evA je vIranaMdI munine) sadA pratikramaNa ja che ane aNumAtrA paNa apratikramaNa bilakula nathI, te sakaLasaMyamarUpIbhUSaNanA dharanAra zrI vIragaMdI nAmanA munine nitya namaskAra ho. 126. A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAraparamAgamanI nigraMthamunirAjazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM) nizcayapratikramaNa adhikAra nAmano pAMcamo zrutaskaMdha samApta thayo. 23
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 nizcaya-pratyAkhyAna adhikAra athedAnIM sakalapravrajyAsAmrAjyavijayavaijayantIpRthuladaMDamaMDanAyamAnasakalakarmanirjarAhetubhUtaniHzreyasanizreNIbhUtamuktibhAminIprathamadarzanopAyanIbhUtanizcayapratyAkhyAnAdhikAraH kthyte| tadyathA- atra suutraavtaarH| mottUNa sayalajappamaNAgayasuhamasuhavAraNaM kiccaa| appANaM jo jhAyadi paccakkhANaM have tss||95|| muktvA sakalajalpamanAgatazubhAzubhanivAraNaM kRtvaa| AtmAnaM yo dhyAyati pratyAkhyAnaM bhavettasya // 9 // have nIce pramANe nizcayapratyAkhyAna adhikAra kahevAmAM Ave che-ke je nizcaya pratyAkhyAna sakaLa pravrayArUpa sAmrAjyanI vijayadhajAnA vizALa daMDanI zobhA samAna che, samasta karmonI nirjarAnA hetubhUta che, mokSanI sIDI che ane muktirUpI strInA prathama darzananI bheTa che. ahIM gAthAsUtranuM avataraNa karavAmAM Ave che. parityAgI jalpa samastane, bhAvI zubhAzubha vArIne, je jIva dhyAne Atmane, pacakhANa che te jIvane. 95. anvayArtha :--[sattajham] samasta jalpane (-vacanavistArane) [mundrA] choDIne ane [ganA tigumAzumanivAra[] anAgata zubha azubhanuM nivAraNa [ ] karIne [...]
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 179 nizcayanayapratyAkhyAnasvarUpAkhyAnametat / atra vyavahAranayAdezAt munayo bhuktvA = dainaM punaryogyakAlaparyantaM pratyAdiSTAnnapAnakhAdyalehyarucayaH, etad vyvhaarprtyaakhyaansvruupm| nizcayanayataH prazastAprazastasamastavacanaracanAprapaMcaparihAreNa zuddhajJAnabhAvanAsevAprasAdAdabhinavazubhAzubhadravyabhAvakarmaNAM saMvaraH prtyaakhyaanm| yaH sadAntarmukhapariNatyA paramakalAdhAramatyapUrvamAtmAnaM dhyAyati tasya nityaM pratyAkhyAnaM bhvtiiti| tathA coktaM samayasAre "sabve bhAve jamhA paJcakkhAI pare tti nnaaduunnN| tamhA paccakkhANaM NANaM NiyamA muNeyavvaM // " je [gAtmAnaM] AtmAne [ dhyAti] dhyAve che, [10] tene [pratyAdhyAnaM] pratyAkhyAna [mavet] che. TIkA :-A, nizcayanayanA pratyAkhyAnanA svarUpanuM kathana che. ahIM ema kahyAM che ke-vyavahAranayanA kathanathI, munio dine dine bhojana karIne pachI yogya kALa paryaMta anna, pAna, khAdya ane ledhanI ruci choDe che; A vyavahAra pratyAkhyAnanuM svarUpa che. nizcayanayathI, prazasta aprazasta samasta vacanaracanAnA *prapaMcanA parihAra vaDe zuddhajJAnabhAvanAnI sevAnA prasAda dvArA je navAM zubhAzubha dravyakarmono tema ja bhAvakarmono saMvara thavo te pratyAkhyAna che. je sadA aMtarmukha pariNamanathI parama kaLAnA AdhArarUpa atiapUrva AtmAne dhyAve che, tene nitya pratyAkhyAna che. evI rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI samayasAramAM (34mI gAthA dvArA) kahyaDe che ke - [gAthArtha :-] "potAnA sivAya sarva padArtho para che" ema jANIne pratyAkhyAna kare che-tyAge che, tethI pratyAkhyAna jJAna ja che (arthAtu potAnA jJAnamAM tyAgarUpa avasthA te ja pratyAkhyAna che) ema niyamathI jANavuM.' * prapaMca = vistAra. (aneka prakAranI samasta vacanaracanAne choDIne zuddha jJAnane bhAvavAthI-te bhAvanAnA sevananI kRpAthI-bhAvakarmono ane dravyakarmono saMvara thAya che.)
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda tathA samayasAravyAkhyAyAM ca (gA) "pratyAkhyAya bhaviSyatkarma samastaM nirstsNmohH| Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA vrte||" tathA di (maMtAkrAMtA) samyagdRSTistyajati sakalaM karmanokarmajAtaM pratyAkhyAnaM bhavati niyataM tasya sNjnyaanmuurteH| saccAritrANyaghakulaharANyasya tAni syuruccaiH taM vaMdehaM bhavaparibhavaklezanAzAya nityam // 127 // kevalaNANasahAvo kevldsnnshaavsuhmio| kevalasattisahAvo so haM idi ciMtae nnaannii||96|| evI rIte samayasAranI (amRtacaMdrAcAryadevakRta AtmakhyAti nAmanI) TIkAmAM paNa (228mA zloka dvArA) kahyaDe che ke - "[zlokArtha :-] (pratyAkhyAna karanAra jJAnI kahe che ke-) bhaviSyanA samasta karmane pacakhIne (-tyAgIne), jeno moha naSTa thayo che evo huM niSkarma (arthAt sarva karmothI rahita) caitanyasvarUpa AtmAmAM AtmAthI ja (-potAthI ja) niraMtara vartu chuM." vaLI (A 95mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabha mAladhArideva zloka kahe che) :- [zlokArtha -] je samyagdaSTi samasta karmano karmanA samUhane choDe che, te samyajJAnanI mUrtine haMmezAM pratyAkhyAno ane tene pApasamUhano nAza karanArAM evAM sat cAritro atizayapaNe che. bhavabhavanAMklezano nAza karavA mATe tene huM nityavaMduM chuM.127. kevaladaraza, kevalavIraja, kaivalyajJAnasvabhAvI che, vaLI saukhyamaya che je ha te huM ema jJAnI ciMtave. 96.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 181 kevalajJAnasvabhAvaH kevaladarzanasvabhAvaH sukhmyH| kevalazaktisvabhAvaH sohamiti ciMtayet jnyaanii||96|| anntctussttyaatmknijaatmdhyaanopdeshopnyaasoym| samastabAhyaprapaMcavAsanAvinirmuktasya niravazeSeNAntarmukhasya paramatattvajJAnino jIvasya zikSA proktaa| kathaMkAram ? sAdyanidhanAmUrtAtIndriyasvabhAvazuddhasadbhUtavyavahAreNa, zuddhasparzarasagaMdhavarNAnAmAdhArabhUtazuddhapudgalaparamANuvatkevalajJAnakevaladarzanakevalasukhakevalazaktiyuktaparamAtmA yaH sohamiti bhAvanA kartavyA jJAnineti; nizcayena sahajajJAnasvarUpoham, sahajadarzanasvarUpoham, sahajacAritrasvarUpoham, sahajacchiktisvarUpoham, iti bhAvanA kartavyA ti- tathA coktamekatvasaptatau anvayArtha :-[vattajJAnasvabhAva ] kevaLajJAnasvabhAvI, [vatavarNanasvamAvaH] kevaLa darzanasvabhAvI, [suvamayaH] sukhamaya ane [vattazasvimAvaH] kevaLazaktisvabhAvI [saH di] te huM chuM [tti] ema [jJAnI] jJAnI [vitat] citave che. TIkA :-A, anaMta catuSTayAtmaka nija AtmAnA dhyAnanA upadezanuM kathana samasta bAhya prapaMcanI vAsanAthI vimukta, niravazeSapaNe aMtarmukha paramatattvajJAnI jIvane zikhAmaNa devAmAM AvI che. kyA prakAre ? A prakAre :-sAdi anaMta amUrta atIndriyasvabhAvavALA zuddhasadbhUtavyavahArathI, zuddha sparzarasagaMdhavarNanA AdhArabhUta zuddha pudgalaparamANunI mAphaka, je kevaLajJAna, kevaLadarzana, kevaLasukha ane kevaLazaktiyukta paramAtmA te huM chuM ema jJAnIe bhAvanA karavI; ane nizcayathI, huM sahajajJAnasvarUpa chuM, huM sahajadarzanasvarUpa chuM, huM sahajacAritrasvarUpa chuM ane huM sahajacinzaktisvarUpa chuM ema bhAvanA karavI. evI rIte ekatvasaptatimAM (-zrI padmanaMdIAcAryavarakRta padmanaMdipaMcaviMzatinA eka-saptati nAmanA adhikAramAM 20mA zloka dvArA) kahyuM che ke -
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (anuSTubh) "kevalajJAnahaksaukhyasvabhAvaM tatparaM mhH| tatra jJAte na kiM jJAtaM dRSTe dRSTaM zrute shrutm||" tathA hi (mAlinI) jayati sa paramAtmA kevalajJAnamUrtiH sakalavimaladRSTiH shaashvtaanNdruupH| sahajaparamacicchaktyAtmakaH zAzvatoyaM nikhilamunijanAnAM cittpNkejhNsH||128|| NiyabhAvaM Navi muccai parabhAvaM Neva gehae keiN| jANadi passadi savvaM so haM idi ciMtae nnaannii||97|| nijabhAvaM nApi muMcati parabhAvaM naiva gRhNAti kmpi| jAnAti pazyati sarvaM sohamiti ciMtayed jnyaanii||97|| "[cArtha :-]te 52mate4 zAnaNarzana bhane saujyasvabhAvIche. te jANatAM zuM na jANyuM? te dekhatAM zuM na dekhyuM ? tenuM zravaNa karatAM zuM na zravaNa karyuM ?' vaLI (A 96mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabha bhAdhArisa cha) : [eoartha :-] smst| bhuninon| hayabhano iMsa. mevo 4 // // ll, kevaLajJAnanI mUrtirUpa, sakaLavimaLa dRSTimaya (-sarvathA nirmaLa darzanamaya), zAzvata AnaMdarUpa, sahaja parama caitanyazaktimaya paramAtmA te jayavaMta che. 128. nijabhAvane choDe nahIM, parabhAva kaMIpaNa nava grahe, 4o me 4 sarvA, te -sema zanI ziMtava. 87. anvayArtha :-[nijabhAvaM] 4 nibane [na api muMcati] choDato thI, [kam api parabhAvaM] is u9 // 52vane [na eva gRhNAti] to thI, [sarvaM] sani [jAnAti
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 183 atra paramabhAvanAbhimukhasya jJAninaH zikSaNamuktam / yastu kAraNaparamAtmA sakaladuritavIravairisenAvijayavaijayantIluMTAkaM trikAlanirAvaraNaniraMjananijaparamabhAvaM kvacidapi nApi muMcati, paMcavidhasaMsArapravRddhikAraNaM vibhAvapudgaladravyasaMyogasaMjAtaM rAgAdiparabhAvaM naiva gRhNAti, nizcayena nijanirAvaraNaparamabodhena niraMjanasahajajJAnasahajadRSTisahajazIlAdisvabhAvadharmANAmAdhArAdheyavikalpanirmuktamapi sadAmuktaM sahajamuktibhAminIsaMbhogasaMbhavaparatAnilayaM kAraNaparamAtmAnaM jAnAti, tathAvidhasahajAvalokena pazyati ca, sa ca kAraNasamayasArohamiti bhAvanA sadA kartavyA smygjnyaanibhiriti| tathA coktaM shriipuujypaadsvaamibhiHpazyati] jANe dekhe che, [saH ramu] te huM chuM [tti] ema [jJAnI] jJAnI [vita] ciMtave che. TIkA :-ahIM, parama bhAvanAnI saMmukha evA jJAnIne zikhAmaNa dIdhI che. je kAraNaparamAtmA (1) samasta pAparUpI bahAdura zatrusenAnI vijayadhajAne lUMTanArA, trikALanirAvaraNa, niraMjana, nija paramabhAvane kyAreya choDato nathI; (2) paMcavidha (-pAMca parAvartanarUpa) saMsAranI vRddhinA kAraNabhUta, bhavibhAvapudgaladravyanA saMyogathI janita rAgAdiparabhAvane grahato nathI; ane (3) niraMjana sahajajJAna sahajasTisahajacAritrAdi svabhAvadharmonA AdhAraAdheya saMbaMdhI vikalpo rahita, sadA mukta tathA sahaja muktirUpI strInA saMbhogathI utpanna thatA saukhyanA sthAnabhUta-evA *kAraNaparamAtmAne nizcayathI nija nirAvaraNa paramajJAna vaDe jANe che ane te prakAranA sahaja avalokana vaDe (-sahaja nija nirAvaraNa paramadarzana vaDe) dekhe che; te kAraNasamayasAra huM chuM--ema samyajJAnIoe sadA bhAvanA karavI. evI rIte zrI pUjayapAdasvAmIe (samAdhitaMtramAM 20mA zloka dvArA) kahyuM che rAgAdiparabhAvanI utpattimAM pugalakarma nimitta bane che. 2. kAraNaparamAtmA "pote AdhAra che ane svabhAvadha Adheya che" evA vikalpo vinAno che, sadA mukta che ane muktisukhanuM raheThANa che.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 ] tathA hi che) niyamasAra (anuSTum) " yadagrAhyaM na gRhNAti gRhItaM nApi muMcati / jAnAti sarvathA sarvaM tatsvasaMvedyamasmyaham // " : [bhagavAnazrIkuMdakuMda (vasaMtatinA) AtmAnamAtmani nijAtmaguNADhyamAtmA jAnAti pazyati ca paMcama bhAvamekam / tatyAja naiva sahajaM parabhAvamanyaM gRhNAti naiva khalu paudgalikaM vikAram // 129 // (zArdUnavikrIDita) ''[zlokArtha :--]je agrAhyane (-nahigrahavAyogyane)grahatuMnathItemajagRhItane (-grahelAne,zAzvatasvabhAvane)choDatuM nathI,sarvane sarva prakAre jANe che, te svasaMvedya (tattva) matsvAntaM mayi lagnametadanizaM cinmAtraciMtAmaNAvanyadravyakRtAgrahodbhavamimaM muktvAdhunA vigraham / taccitraM na vizuddhapUrNasahajajJAnAtmane zarmaNe devAnAmamRtAzanodbhavaruciM jJAtvA kimanyAzane // 130 // huM chuM.' vaLI (A 97mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja cAra zloka kahe [zlokArtha :--] AtmA AtmAmAM nija Atmika guNothI samRddha AtmAne--eka paMcamabhAvane--jANe che ane dekhe che; te sahaja eka paMcamabhAvane eNe choDyo nathI ja ane anya evA parabhAvane--ke je kharekhara paudgalika vikAra che tene--e grahato nathI ja. 129. [zlokArtha :--] anya dravyano `Agraha karavAthI utpanna thatA A vigrahane have choDIne, vizuddhapUrNasahajajJAnAtmaka sauSyanI prApti arthe, mAruM A nija aMtara 1 Agraha = pakaDa; lAgyA rahevuM te; grahaNa. 2 vigraha = (1) rAgadveSAdi kalaha; (2) zarIra.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 185 (zArdUrnAviDita) nirdvandaM nirupadravaM nirupamaM nityaM nijAtmodbhavaM nAnyadravyavibhAvanodbhavamidaM zarmAmRtaM nirmalam / pItvA yaH sukRtAtmakaH sukRtamapyetadvihAyAdhunA prApnoti sphuTamadvitIyamatulaM cinmAtraciMtAmaNim // 131 // () ko nAma vakti vidvAn mama ca paradravyametadeva syAt / nijamahimAnaM jAnan gurucaraNasamarcanAsamudbhUtam // 132 // payaDiTThidiaNubhAgappadesabaMdhehiM vajjido appaa| so haM idi ciMtijo tattheva ya kuNadi thirabhAvaM // 98 // mArAmAM--caitanyamAtraciMtAmaNimAM-niraMtara lAgyuM che temAM Azcarya nathI, kAraNa ke amRtabhojanajanita svAdane jANIne devone anya bhojanathI zuM prayojana che? (jema amRtabhojananA svAdane jANIne devonuM dila anya bhojanamAM lAgatuM nathI, tema jJAnAtmaka saukhyane jANIne amAruM dila te saukhyanA nidhAna caitanyamAtraciMtAmaNi sivAya bIje kyAMya lAgatuM nathI.) 130. [zlokArtha -] baMdha rahita, upadrava rahita, upamA rahita, nitya, nija AtmAthI utpanna thatA, anya dravyanI vibhAvanAthI (-anya dravyo saMbaMdhI vikalpo karavAthI) nahi utpanna thatA-evA A nirmaLa sukhAmRtane pIne (-e sukhAmRtanA svAda pAse sukRta paNa du:kharUpa lAgavAthI), je jIva sukRtAtmakache te have e sukatane paNa choDIne advitIya atula caitanyamAtraciMtAmaNine phuTapaNe (-pragaTapaNe) prApta kare che. 131. [zlokArtha -] gurucaraNonA samarthanathI utpanna thayelA nija mahimAne jANato koNa vidvAna "A paradravya mAruM che' ema kahe ? 132. prakRtisthiti paradezaanubhavabaMdha virahita jIva je chuM te ja huM-tyama bhAvato, temAM ja te sthiratA kare. 98. 1 sukRtAtmaka = sukRtavALo; zubhakRtyavALo; puNyakarmavALo; zubha bhAvavALo. 2 samarthana = samyapha arcana, samyaka pUjana, samyak bhakti. 24
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda prakRtisthityanubhAgapradezabaMdhairvivarjita aatmaa| sohamiti ciMtayan tatraiva ca karoti sthirabhAvam // 98 // atra bandhanirmuktamAtmAnaM bhAvayediti bhavyasya zikSaNamuktam / zubhAzubhamanovAkkAyakarmabhiH prakRtipradezabaMdhau syAtAm; caturbhiH kaSAyaiH sthityanubhAgabandhau staH; ebhizcaturbhirbandhernirmuktaH sadAnirupAdhisvarUpo hyAtmA sohamiti samyagjJAninA nirantaraM bhAvanA krtvyeti| (maMdAkrAMtA) prekSAvadbhiH sahajaparamAnaMdacidrUpamekaM saMgrAhyaM tairnirupamamidaM muktisAmrAjyamUlam / tasmAduccaistvamapi ca sakhe madvacaHsAramasmin zrutvA zIghraM kuru tava matiM cicamatkAramAtre // 133 // anvayArtha -[pratisthityanamAM pravezavaH vivarNitaH] prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anu bhAgabaMdha ane pradezabaMdha rahita [mAtmA] je AtmA [saH gaDha] te huM chuM-[ti] e ma [vita] citavato thako, (jJAnI) [tatra va 2] temAM ja [sthiramAvuM Dharoti] sthirabhAva kare che. TIkA :-ahIM (-A gAthAmAM), baMdharahita AtmAne bhAvavo-ema bhavyane zikhAmaNa dIdhI che. zubhAzubha manavacanakAyasaMbaMdhI karmothI prakRtibaMdha ane pradezabaMdha thAya che; cAra kaSAyothI sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha thAya che; A cAra baMdho rahita sadA nirupAdhisvarUpa je AtmA te huM chuM--ema samyajJAnIe niraMtara bhAvanA karavI. [have A 98nI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] je muktisAmrAjayanuM mULa che evA A nirupama, sahaja paramAnaMdavALA ciTUpane (-caitanyanA svarUpane) ekane DAhyA puruSoe samyak prakAre grahavuM yogya che; tethI, he mitra ! tuM paNa mArA upadezanA sArane sAMbhaLIne, tarata ja ugrapaNe A caitanyacamatkAramAtra pratye tAruM valaNa kara. 133.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 187 mamattiM parivajAmi nnimmmttimuvtttthido| AlaMbaNaM ca me AdA avasesaM ca vosre||99|| mamatvaM parivarjayAmi nirmmtvmupsthitH| AlambanaM ca me AtmA avazeSaM ca visRjaami||99|| atra sakalavibhAvasaMnyAsavidhiH proktH| kamanIyakAminIkAMcanaprabhRtisamastaparadravyaguNaparyAyeSu mamakAraM sNtyjaami| paramopekSAlakSaNalakSite nirmamakArAtmani Atmani sthitvA hyAtmAnamavalambya ca saMsRtipuraMdhrikAsaMbhogasaMbhavasukhaduHkhAdyanekavibhAvapariNatiM prihraami| tathA coktaM zrImadamRtacaMdrasUribhiH parivajuM chuM mamatva, nirmama bhAvamAM sthita huM rahuM; avalaMbuM chuM muja Atmane, avazeSa sarva huM pariharsa. 99. anvayArtha :-[mamaa] huM mamatvane [rivarnavAmi] parivajuM chuM ane [nirmama7] nirmamatvamAM [upasthitaH] sthita rahuM chuM; [mAtmA] AtmA [B] mAruM [jhADU ] AlaMbana che [varSa 2] ane bAkInuM [vikRnAma] huM tajAM chuM. TIkA -ahIM sakaLa vibhAvanA saMnyAsanI (-tyAganI) vidhi kahI che. suMdara kAminI, kAMcana vagere samasta paradravyaguNaparyAyo pratye mamakArane huM tanuM chuM. paramopekSAlakSaNathI lakSita nirmamakArAtmaka AtmAmAM sthita rahIne ane AtmAne avalaMbIne, saMskRtirUpI strInA saMbhogathI utpannasukhadu:khAdi aneka vibhAvarUpapariNatine huM pariharuM chuM. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 104mA zloka dvArA) kahyuM che ke - 1. kAMcana = suvarNa; dhana. 2. nirmamakArAtmaka = nirmamatvamaya; nirmamatvasvarUpa. (nirmamatvanuM lakSaNa parama upekSA che.) 3. saMskRti = saMsAra.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (zivauilt) "niSiddhe sarvasmin sukRtadurite karmaNi kila pravRtte naiSkarmya na khalu munayaH sNtyshrnnaaH| tadA jJAne jJAnaM praticaritameSAM hi zaraNaM svayaM vidaMtyete paramamamRtaM tatra nirtaaH||" tathA di- (AtinI) atha niyatamanovAkkAyakRtsnendriyeccho bhavavanadhisamutthaM mohyaadHsmuuhm| kanakayuvativAMchAmapyahaM sarvazaktyA prabalataravizuddhadhyAnamayyA tyjaami||134|| AdA khu majjha NANe AdA me daMsaNe caritte y| AdA paccakkhANe AdA me saMvare joge||100|| "[zlokArtha -] zubha AcaraNarUpa karma ane azubha AcaraNarUpa karma-evA samasta karmano niSedha karavAmAM AvatAM ane e rIte niSkarma avasthA pravartatAM, munio kAMI azaraNa nathI; kAraNa ke, jayAre niSkarma avasthA (nivRtti avasthA) pravarte che tyAre jJAnamAM AcaraNa karatuM-ramaNa karatuM-pariNamatuM jJAna ja te munione zaraNa che; teo te jJAnamAM lIna thayA thakA parama amRtane pote anubhave che-AsvAde che.'' vaLI (A 99mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAramunirAja zloka kahe che) :- [zlokArtha -]manavacanakAyA saMbaMdhI ane samasta indriyo saMbaMdhI icchAnuM jeNe *niyaMtraNa karyuM che evohuM havebhavasAgaramAM utpanna thatA moharUpIjaLacaraprANIonAsamUhane temajakanakAneyuvatInIvAMchAne atiprabaLavizuddhadhyAnamayIsarvazaktithItajuM chuM. 134. muja jJAnamAM AtmA khare, darzanacaritamAM AtamA, pacakhANamAM AtmA ja, saMvarayogamAM paNa AtamA. 100. * niyaMtraNa karavuM = saMyamana karavuM; kAbU meLavavo.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajenazAstramALA] nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 189 AtmA khalu mama jJAne AtmA me darzane caritre c| AtmA pratyAkhyAne AtmA me saMvare yoge||100|| atra sarvatrAtmopAdeya ityuktH| anAdyanidhanAmUrtAtIndriyasvabhAvazuddhasahajasaukhyAtmA hyaatmaa| sa khalu sahajazuddhajJAnacetanApariNatasya mama samyagjJAne ca, sa ca prAMcitaparamapaMcamagatiprAptihetubhUtapaMcamabhAvabhAvanApariNatasya mama sahajasamyagdarzanaviSaye ca, sAkSAnnirvANaprAptyupAyasvasvarUpAvicalasthitirUpasahajaparamacAritrapariNatermama sahajacAritre'pi sa paramAtmA sadA saMnihitazca, sa cAtmA sadAsannasthaH zubhAzubhapuNyapApasukhaduHkhAnAM SaNNAM sakalasaMnyAsAtmakanizcayapratyAkhyAne ca mama bhedavijJAninaH paradravyaparAGmukhasya paMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahasya, mama sahajavairAgyaprAsAdazikharazikhAmaNeH svarUpaguptasya pApATavIpAvakasya zubhAzubhasaMvarayozca, anvayArtha -[vatuM] kharekhara [mana jJAne] mArA jJAnamAM [jhAtmA] AtmA che, [me harzana] mArA darzanamAM [2] tathA [2] cAritramAM [jhAtmA] AtmA che, [pratyArathAne] mArA pratyAkhyAnamAM [mAtmA] AtmA che, [ saMvare coro] mArA saMvaramAM tathA yogamAM (-zuddhopayogamAM) [mAtmA] AtmA che. TIkA :-ahIM (A gAthAmAM), sarvatra AtmA upAdeya (-grahaNa karavAyogya) che ema kahyarDa che. AtmAkharekharaanAdianaMta,amUrta, atIMdriyasvabhAvavALo, zuddha,sahajasaukhyAtmaka che. sahaja zuddha jJAnacetanArUpe pariNamelo je huM tenA (arthAt mArA) samyajJAnamAM kharekhara te (AtmA) che; pUjita parama paMcamagatinI prAptinA hetubhUta paMcamabhAvanI bhAvanArUpe pariNamelo je huM tenA sahaja samyagdarzanaviSaye (arthAt mArA sahaja samyagdarzanamAM) te (AtmA) che; sAkSAt nirvANaprAptinA upAyabhUta, nijasvarUpamAM avicaLasthitirUpasahaja paramacAritrapariNativALo je huM tenA (arthAtu mArA) sahaja cAritrAmAM paNa te paramAtmA sadAsaMnihita (nikaTa) che; bhedavijJAnI, pAradravyathI parAmukha ane paMceMdriyanAphelAvarahita dehamAtraparigrahavALo je huM tenA nizcayapratyAkhyAnamAM--ke je (nizcayapratyAkhyAna) zubha, azubha, puNya, pApa, sukha ane duHkha e chanA sakaLasaMnyAsasvarUpa che (arthAt e che vastuonA saMpUrNa tyAgasvarUpa che) temAM-te AtmA sadA Asanna (nikaTa) rahelo che; sahajavairAgyarUpI mahelanA zikharano zikhAmaNi, svarUpaguptaane pAparUpI aTavIne bALavA
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda azubhopayogaparAGmukhasya zubhopayoge'pyudAsInaparasya sAkSAcchuddhopayogAbhimukhasya mama paramAgamamakaraMdaniSyandimukhapadmaprabhasya zuddhopayoge'pi ca sa paramAtmA snaatnsvbhaavtvaattisstthti| tathA coktamekatvasaptatau (guruma) "tadekaM paramaM jJAnaM tadekaM zuci darzanam / cAritraM ca tadekaM syAt tadekaM nirmalaM tpH|| (guruma) namasyaM ca tadevaikaM tadevaikaM ca maMgalam / uttamaM ca tadevaikaM tadeva zaraNaM satAm // (anudum) AcArazca tadevaikaM tdevaavshykkriyaa| svAdhyAyastu tadevaikamapramattasya yoginH||" mATe pAvaka samAna je huM tenA zubhAzubhasaMvaramAM (te paramAtmA che), tathA azubhopayogathI parAmukha, zubhopayoga pratye paNa udAsInatAvALo ane sAkSAt zuddhopayoganI saMmukha je huM-paramAgamarUpI puSparasajenA mukhamAMthIjhare che evo padmaprabha-tenA zuddhopayogamAM paNa te paramAtmA rahelo che kAraNa ke te (paramAtmA) sanAtana svabhAvavALo che. evI rIte eka-saptatimAM (-zrI padmanaMdIAcAryavarakRta padmanaMdipaMcaviMzatikAnA eka_saptati nAmanA adhikAramAM 39, 40 ne 41mA zloka dvArA) kahyaDe che ke - zlokArtha :-] te ja e ka (-te caitanyajyoti ja eka) parama jJAna che, te ja eka pavitrA darzana che, te ja eka cAritro che ane te ja eka nirmaLa tapa che. [zlokArtha :-] sapuruSone te ja eka namaskArayogya che, te ja eka maMgaLa che, te ja eka uttama che ane te ja eka zaraNa che. [zlokArtha -]apramatta yogIne te ja eka AcAra che, te ja eka Avazyaka kriyA che ane te ja eka svAdhyAya che.''
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 191 tathA di- (mAninI) mama sahajasudRSTau zuddhabodhe critre| sukRtduritkrmdvndsNnyaaskaale| bhavati sa paramAtmA saMvare zuddhayoge na ca na ca bhuvi ko'pyanyosti muktyai pdaarthH||135|| (9) kvacillasati nirmalaM kvacana nirmalAnirmalaM kvacitpunaranirmalaM gahanamevamajJasya yat / tadeva nijabodhadIpanihatAghabhUchAyakaM satAM hRdayapadmasadmani ca saMsthitaM nizcalam // 136 // ego ya maradi jIvo ego ya jIvadi syN| egassa jAdi maraNaM ego sijjhadi nniiro||101|| vaLI (A 100mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe che) :- [zlokArtha :-] mArA sahaja samyagdarzanamAM, zuddha jJAnamAM, cAritrAmAM, sukRta ane duSkRtarUpI karmaThaMdranA saMnyAsakALamAM (arthAt pratyAkhyAnamAM), saMvaramAM ane zuddha yogamAM (-zuddhopayogamAM) te paramAtmA ja che (arthAt samyagdarzanAdi badhAMyano Azraya-avalaMbana zuddhAtmA ja che); muktinI prApti mATe jagatamAM bIjo koI paNa padArtha nathI, nathI. 135. [zlokArtha -]je kyAre kanirmaLadekhAya che, kyAre kanirmaLa temaja anirmaLadekhAya che, vaLI kayAreka anirmaLa dekhAya che ane tethI ajJAnIne mATe je gahana che, te ja-ke jeNe nijajJAnarUpI dIpaka vaDe pApatimirane naSTa karyuM che te (Atmatattva) ja-sapuruSonA hRdayakamaLarUpI gharamAM nizcaLapaNe saMsthita che. 136. jIva ekalo ja mare, svayaM jIva ekalo janma are ! jIva ekanuM nIpaje maraNa, jIva ekalo siddhi lahe. 101.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda ekazca mriyate jIvaH ekazca jIvati svayam / ekasya jAyate maraNaM ekaH sidhyati niirjaaH||101|| iha hi saMsArAvasthAyAM muktau ca niHsahAyo jIva ityuktH| nityamaraNe tadbhavamaraNe ca sahAyamantareNa vyavahAratazcaika eva mriyate; sAdisanidhanamUrtivijAtIyavibhAvavyaMjananaranArakAdiparyAyotpattau cAsannagatAnupacaritAsadbhUtavyavahAranayAdezena svymevojjiivtyev| sarvabaMdhubhiH parirakSyamANasyApi mahAbalaparAkramasyaikasya jIvasyAprArthitamapi svayameva jAyate maraNam; eka eva paramaguruprasAdAsAditasvAtmAzrayanizcayazukladhyAnabalena svAtmAnaM dhyAtvA nIrajAH san sadyo nirvaati| tathA coktam anvayArtha -[nI vAH 2] jIva ekalo [priya] mare che [2] ane [svayam H ] svayaM ekalo [nIti] janme che; [9] ekalAnuM [marAM vAya] maraNa thAya che ane [] ekalo [nIranA ] raja rahita thayo thako [sidhdhati] siddha thAya che. TIkA :-ahIM (-A gAthAmAM), saMsArAvasthAmAM ane muktimAM jIva niHsahAya che ema kahyuM che. nitya maraNamAM (arthAt samaye samaye thatAM AyukarmanA niSekonA kSayamAM) ane te bhava saMbaMdhI maraNamAM, (bIjA koInI) sahAya vinA vyavahArathI (jIva) ekalo ja mare che; tathA sAdisAMta mUrtika vijAtIyavibhAvavyaMjanaparyAyarUpa naranArakAdiparyAyonI utpattimAM, AsannaanupacaritaadbhUta vyavahAranayanA kathanathI (jIva ekalo ja) svayameva janme che. sarva baMdhujanothI rakSaNa karavAmAM AvatuM hovA chatAM paNa, mahAbaLa parAkramavALA jIvanuM e kalAnuM ja, anicchita hovA chatAM, svayameva maraNa thAya che; (jIva) ekalo ja parama gurunA prasAdathI prApta svAtmAzrita nizcayazukladhyAnanA baLe nija AtmAne dhyAne raja rahita thayo thako zIdhra nirvANa pAme che. evI rIte anyatrI zloka dvArA) kahyuM che ke :
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 193 (anuSTrama) "svayaM karma karotyAtmA svayaM ttphlmshnute| svayaM bhramati saMsAre svayaM tsmaadvimucyte||" uktaM ca zrIsomadevapaMDitadevaiH (vasaMtatilakA) "ekastvamAvizasi janmani saMkSaye ca bhoktuM svayaM svakRtakarmaphalAnubandham / anyo na jAtu sukhaduHkhavidhau sahAyaH svAjIvanAya militaM viTapeTakaM te||" tathA di- (naMdAkrAMtA) eko yAti prabaladuraghAjanma mRtyuM ca jIvaH karmadvandvodbhavaphalamayaM cArusaukhyaM ca duHkham / bhUyo bhuMkte svasukhavimukhaH san sadA tIvramohAdekaM tattvaM kimapi gurutaH prApya tiSThatyamuSmin // 137 // "zliokArtha :-] AtmA svayaM karma kare che, svayaM tenuM phaLa bhogave che, svayaM saMsAramAM bhame che ane svayaM saMsArathI mukta thAya che.' vaLI zrI somadevapaMDitadeve (yazastilakacaMpUkAvyamAM bIjA adhikAranI aMdara ekatvAnuprekSA varNavatAM 119mA zloka dvArA) kahyaDe che ke - "[zlokArtha :-] pote karelA karmanA phaLAnubaMdhane svayaM bhogavavA mATe tuM ekalo janmamAM tema ja mRtyumAM praveze che, bIjuM koI strIputramitrAdika) sukhadu:khanA prakAromAM bilakula sahAyabhUta thatuM nathI; potAnI AjIvikA mATe (mAtra potAnA svArtha mATe strIputramitrAdika) dhutArAonI ToLI tane maLI che.'' vaLI (A 101mIgAthAnI TIkApUrNa karatAM TIkAkAramunirAja zloka kahe che) : [zlokArtha :-] jIva ekalo prabaLa duSkRtathI janma ane mRtyune pAme che; jIva ekalo sadA tIvra mohane lIdhe svasukhathI vimukha thayo thako karmadhvaMdvajanita phaLamaya -zubha 25
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194] niyamasAra [ bhagavAna zrI kuMdakuMda ego me sAsado appA nnaanndNsnnlkssnno| sesA me bAhirA bhAvA savve sNjoglkkhnnaa||102|| eko me zAzvata AtmA jnyaandrshnlkssnnH| zeSA me bAhyA bhAvAH sarve sNyoglkssnnaaH||102|| ekatvabhAvanApariNatasya samyagjJAnino lakSaNakathanamidam / akhilasaMsRtinandanatarumUlAlavAlAMbhaHpUraparipUrNapraNAlikAvatsaMsthitakalevarasaMbhavahetubhUtadravyabhAvakarmAbhAvAdekaH, sa eva nikhilakriyAkAMDADaMbaravividhavikalpakolAhalanirmuktasahajazuddhajJAnacetanAmatIndriyaM bhuMjAnaH san zAzvato bhUtvA mamopAdeyarUpeNa tiSThati, yastrikAlanirupAdhisvabhAvatvAt nirAvaraNajJAnadarzanalakSaNalakSitaH kAraNaparamAtmA; ye zubhAzubhakarmasaMyogasaMbhavAH zeSA bAhyAbhyantaraparigrahAH, svasvarUpA ane azubha karmanAM phaLarUpa) suMdara sukha ane du:khane vAraMvAra bhogave che; jIva ekalo guru dvArA koI evA eka tattvane (-avarNanIya parama caitanyatattvane) pAmIne temAM sthita rahe che. 137. mAro suzAzvata eka darzanazAnalakSaNa jIva che; bAkI badhA saMyogalakSaNa bhAva mujathI bAhya che. 102. anvayArtha:-[jJAnaHrzananakSaH] jJAnadarzanalakSaNavALo [zAzvataH] zAzvata [...] e ka [mAtmA] AtmA [] mAro che; [zeSAH sarve] bAkInA badhA [ saMyo nakSaTIH mAvA ] saMyogalakSaNavALA bhAvo [me vIdyAH] mArAthI bAhA che. TIkA -ekatvabhAvanArUpe pariNamelA samyajJAnInA lakSaNanuM A kathana che. traNe kALe nirupAdhika svabhAvavALo hovAthI nirAvaraNa jJAnadarzanalakSaNathI lakSita evo je kAraNaparamAtmA te, samasta saMsArarUpI naMdanavananAM vRkSonA mULa pharatA kyArAomAM pANI bharavA mATe jaLapravAhathI paripUrNa dhoriyA samAna vartatuM je zarIra tenI utpattimAM hetubhUta dravyakarmabhAvakarma vinAno hovAthI eka che, ane te ja (kAraNaparamAtmA) samasta kriyAkAMDanA ADaMbaranA vividha vikalparUpa kolAhalathI rahita sahajazuddhajJAnacetanAne atIMdriyapaNe bhogavato thako zAzvata rahIne mArA mATe upAdeyapaNe
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 195 dvAhyAste sarveH iti mama nishcyH| (mAsina) atha mama paramAtmA zAzvataH kazcidekaH shjprmciccintaamnninityshuddhH| niravadhinijadivyajJAnadRgbhyAM samRddhaH kimiha bahuvikalpairme phalaM baahybhaavaiH||138|| jaM kiMci me duccaritaM savvaM tiviheNa vosre| sAmAiyaM tu tivihaM karemi sabaM nniraayaarN||103|| yatkiMcinme duzcaritraM sarvaM trividhena visRjaami| sAmAyikaM tu trividhaM karomi sarvaM nirAkAram // 103 // AtmagatadoSanirmuktyupAyakathanamidam / rahe che; je zubhAzubha karmanA saMyogathI utpanna thatA bAkInA bAhyaatyaMtara parigraho, te badhA nija svarUpathI bAhya che.-Ama mAro nizcaya che. [have A 102mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha :-] aho ! mAro paramAtmA zAzvata che, eka che, sahaja parama caitanyaciMtAmaNi che, sadA zuddha che ane anaMta nija divya jJAnadarzanathI samRddha che. Ama che to pachI bahu prakAranA bAhA bhAvothI mane zuM phaLa che? 138. je kAMI paNa durita muja te sarva huM trividha tAjuM; karuM chuM nirAkAra ja samasta caritra je trayavidhanuM. 103. anvayArtha -[1] mAruM [vat vivi7] je kAMI paNa [TurijhaM] du:cAritra[sarva] te sarvane huM [trivadhena] trividha (manavacanakAyAthI) [vizRMgA]i tajuM chuM [ane [trivighaM sAmayi] trividha je sAmAyika (-cAritra) [] te sarvane [nirAkAra karo] nirAkAra (-nirvikalpa) karuM chuM. TIkA :-Atmagata doSothI mukta thavAnA upAyanuM A kathana che.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda bhedavijJAnino'pi mama paramatapodhanasya pUrvasaMcitakarmodayabalAcAritramohodaye sati yatkiMcidapi duzcaritraM bhavati cettat sarvaM manovAkkAyasaMzuddhyA sNtyjaami| sAmAyikazabdena tAvaccAritramuktaM saamaayikchedopsthaapnprihaarvishuddhybhidhaanbhedaatrividhm| athavA jaghanyaratnatrayamutkRSTaM karomi; navapadArthaparadravyazraddhAnaparijJAnAcaraNasvarUpaM ratnatrayaM sAkAraM, tat svasvarUpazraddhAnaparijJAnAnuSThAnarUpasvabhAvaratnatrayasvIkAreNa nirAkAraM zuddhaM karomi ityrthH| kiM ca, bhedopacAracAritram abhedopacAraM karomi, abhedopacAram abhedAnupacAraM karomi iti trividhaM sAmAyikamuttarottarasvIkAreNa sahajaparamatattvAvicalasthitirUpasahajanizcayacAritraM, niraakaartttvnirttvaanniraakaarcaaritrmiti| tathA coktaM pravacanasAravyAkhyAyAm mane paramatapodhanane, bhedavijJAnI hovA chatAM, pUrvasaMcita karmanA udayane lIdhe cAritramohano udaya hotAM jo kAMI paNa ducAritrA hoya, to te sarvane manavacana kAyAnI saMzuddhithI huM samyak prakAre tajuM chuM. "sAmAyika' zabdathI cAritra kahyaDe che- ke je (cAritra) sAmAyika, chedopasthApana ane parihAravizuddhi nAmanA traNa bhedone lIdhe traNa prakAranuM che. (huM te cAritrAne nirAkAra karuM chuM.) athavA huM jaghanya ratnatrayane utkRSTa karuM chuM; nava padArtharUpa paradravyanAM zraddhAnajJAna AcaraNasvarUpa ratnatraya sAkAra (-savikalpa) che, tene nija svarUpanAM zraddhAnajJAna anuSThAnarUpa svabhAvaratnatrayanA svIkAra (-aMgIkAra) vaDe nirAkAra-zuddha karuM chuM, ema artha che. vaLI (bIjI rIte kahIe to), huM bhedopacAra cAritrAne abhedopacAra karuM chuM ane abhedopacAra cAritrane abhedAnupacAra karuM chuM--ema trividha sAmAyikane (-cAritrane) uttarottara svIkRta (aMgIkRta) karavAthI sahaja parama tattvamAM avicaLa sthitirUpa sahaja nizcayacAritra hoya che--ke je (nizcayacAritra) nirAkAra tattvamAM lIna hovAthI nirAkAra cAritra che. evI rIte zrI pravacanasAranI (amRtacaMdrAcAryadevakRta tattvadIpikA nAmanI) TIkAmAM (12mA zloka dvArA) kahyuM che ke :-
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 197 | (vasaMtativA) "dravyAnusAri caraNaM caraNAnusAri dravyaM mitho dvayamidaM nanu svypekssm| tasmAnmumukSuradhirohatu mokSamArga dravyaM pratItya yadi vA caraNaM prtiity||" tathA di- (anuSTram) cittattvabhAvanAsaktamatayo yatayo yamam / yataMte yAtanAzIlayamanAzanakAraNam / / 139 // sammaM me savvabhUdesu veraM majjhaM Na kennvi| AsAe vosarittA NaM samAhi pddivje||104|| sAmyaM me sarvabhUteSu vairaM mahyaM na kenacit / AzAm utsRjya nUnaM samAdhiH prtipdyte||104|| "[zlokArtha :-] caraNa dravyAnusAra hoya che ane dravya caraNAnusAra hoya che-e rIte te banne paraspara apekSA sahita che; tethI kAM to dravyano Azraya karIne athavA to caraNano Azraya karIne mumukSu (jJAnI, muni) mokSamArgamAM ArohaNa karo.'' vaLI (A 103mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArtha -] jemanI buddhi caitanyatattvanI bhAvanAmAM Asakta (rata, lIna) che evA yatio yamamAM prayatnazIla rahe che (arthAt saMyamamAM sAvadhAna rahe che)-ke je yama (-saMyama) yAtanAzIla yamanA (-duHkhamaya maraNanA) nAzanuM kAraNa che. 139. sau bhUtamAM samatA mane, ko sAthe vera mane nahIM; AzA kharekhara choDIne prApti karuM chuM samAdhinI. 104. anvayArtha -[sarvabhUteSu sarva jIvo pratye [1] ane [sA] samatA che, [1]
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198], niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda ihAntarmukhasya paramatapodhanasya bhaavshuddhiruktaa| vimuktasakalendriyavyApArasya mama bhedavijJAniSvajJAniSu ca samatA; mitrAmitrapariNaterabhAvAnna me kenacijanena saha vairam; sahajavairAgyapariNateH na me kApyAzA vidyate; paramasamarasIbhAvasanAthaparamasamAdhiM prpdye'hmiti| tathA coktaM zrIyogIndradevaiH (vasaMtatinA) "muktvAlasatvamadhisattvabalopapannaH smRtvA parAM ca samatAM kuladevatAM tvam / saMjJAnacakramidamaGga gRhANa tUrNa mjnyaanmntriyutmohripuupmrdi||" tathA di- mAre [vit] koI sAthe [vAM na] vera nathI; [nUna] kharekhara [ sAzA utkR] AzAne choDIne samathaH pratipadyate] huM samAdhine prApta karuM chuM. TIkA :-ahIM (A gAthAmAM) aMtarmukha paramatapodhananI bhAvazuddhinuM kathana jeNe samasta indriyonA vyApArane choDyo che evA mane bhedavijJAnIo tema ja ajJAnIo pratye samatA che; mitraamirarUpa (mitrarUpa ke zatrurUpa) pariNatinA abhAvane lIdhe mane koI prANI sAthe vera nathI; sahaja vairAgyapariNatine lIdhe mane koI paNa AzA vartatI nathI; parama samarasIbhAvasaMyukta parama samAdhino huM Azraya karuM chuM (arthAt parama samAdhine prApta karuM chuM). evI rIte zrI yogIMdradeve (amRtAzItimAM 21mA zloka dvArA) kahyuM che ke : [zlokArtha :-] bhAI! svAbhAvika baLasaMpanna evo tuM ALasa tajIne, utkRSTa samatArUpI kuLadevIne smarIne, ajJAnamaMtrI sahita mohazatruno nAza karanArA A samyajJAnarUpI cakrane zIdhra grahaNa kara.'' vaLI (A 104mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA]. nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 199 | (vasaMtatittA ) muktyaGganAlimapunarbhavasaukhyamUlaM durbhaavnaatimirsNhticndrkiirtim| saMbhAvayAmi samatAmahamuccakaistAM yA saMmatA bhavati saMyaminAmajasram // 140 // (darajI) jayati samatA nityaM yA yoginAmapi durlabhA nijmukhsukhvaardhiprsphaarpuurnnshshiprbhaa| paramayaminAM pravrajyAstrImanaHpriyamaitrikA munivaragaNasyoccaiH sAlaMkriyA jgtaampi||141|| NikkasAyassa daMtassa sUrassa vvsaayinno| saMsArabhayabhIdassa paccakkhANaM suhaM hve||105|| niHkaSAyasya dAntasya zUrasya vyvsaayinH| saMsArabhayabhItasya pratyAkhyAnaM sukhaM bhavet // 10 // [zlokArtha -] je (samatA) muktisuMdarInI sakhI che, je mokSasaukhyanuM mULa che, je durbhAvanArUpI timirasamUhane (haNavA) mATe caMdranA prakAza samAna che ane je saMyamIone niraMtara saMmata che, te samatAne huM atyaMta bhAvuM chuM. 140. [zlokArtha :-] je yogIone paNa durlabha che, je nijAbhimukha sukhanA sAgaramAM bharatI lAvavA mATe pUrNa caMdranI prabhA (samAna) che, je parama saMyamIonI dIkSArUpI strInA manane vahAlI sakhI che ane je munivaronA samUhanuM tema ja traNa lokanuM paNa atizayapaNe AbhUSaNa che, te samatA sadA jayavaMta che. 141. akaSAya, udyamI, dAtta che, saMsArathI bhayabhIta che, zUravIra che, te jIvane pacakhANa sukhamaya hoya che. 105. anvayArtha -[niSasthaje ni kaSAya che, [hAttA] *dAnta che, [z0] zUravIra che, [vyavasAyinaH] vyavasAyI (-zuddhatA pratye udyamavaMta) che ane [saMsAramayamItasya] * dAnta = jeNe indriyonuM damana karyuM hoya evo; jeNe indriyone vaza karI hoya evo; saMyamI.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra nizcayapratyAkhyAnayogyajIvasvarUpAkhyAnametat / sakalakaSAyakalaMkapaMkavimuktasya 200 ] [bhagavAnazrIkuMdakuMda nikhilendriyavyApAravijayopArjitaparamadAnta rUpasya akhilaparISahamahAbhaTavijayopArjitanijazUraguNasya nizcayaparamatapazcaraNaniratazuddhabhAvasya saMsAraduHkhabhItasya vyavahAreNa caturAhAravivarjanapratyAkhyAnam / kiMca punaH vyavahArapratyAkhyAnaM kudRSTerapi puruSasya cAritramohodayahetubhUtadravyabhAvakarmakSayopazamena kvacit kadAcit saMbhavati / ata eva nizcayapratyAkhyAnaM hitam atyAsannabhavyajIvAnAm; yataH svarNanAmadheyadharasya pASANasyopAdeyatvaM na tathAMdhapASANasyeti / tataH saMsArazarIrabhoganirvegatA nizcayapratyAkhyAnasya kAraNaM, punarbhAvikAle saMbhAvinAM nikhilamoharAgadveSAdivividhavibhAvAnAM parihAraH paramArthapratyAkhyAnam, athavAnAgatakAlodbhava saMsArathI bhayabhIta che, tene [muhyaM pratyAghyAna] sukhamaya pratyAkhyAna (arthAt nizcaya pratyAkhyAna) [mavet] hoya che. TIkA :--je jIva nizcayapratyAkhyAnane yogya hoya evA jIvanA svarUpanuM A kathana che. je samasta kaSAyakalaMkarUpa kAdavathI vimukta che, sarva indriyonA vyApAra upara vijaya meLavyo hovAthI jeNe parama dAntarUpatA prApta karI che, sakaLa pariSaharUpI mahA subhaTone jItyA hovAthI jeNe nija zUraguNa prApta karyo che, nizcayaparamatapazcaraNamAM nirata evo zuddhabhAva jene varte che ane je saMsAraduHkhathI bhayabhIta che, tene (yathocita zuddhatA sahita) vyavahArathI cAra AhAranA tyAgarUpa pratyAkhyAna che. paraMtu (zuddhatA vinAnuM) vyavahArapratyAkhyAna to kudRSTi (-mithyAtvI) puruSane paNa cAritramohanA udayanA hetubhUta dravyakarmabhAvakarmanA kSayopazama vaDe kvacit kadAcit saMbhave che. tethI ja nizcayapratyAkhyAna atiAsannabhavya jIvone hitarUpa che; kAraNa ke jema suvarNapASANa nAmano pASANa upAdeya che tema aMdhapASANa nathI. mATe (yathocit zuddhatA sahita) saMsAra ane zarIra saMbaMdhI bhoganI nirdegatA nizcayapratyAkhyAnanuM kAraNa che ane bhaviSya kALe thanArA samasta moharAgadveSAdi vividha vibhAvono parihAra te paramArtha pratyAkhyAna che 1. nirata = 2ta; tatpara; parAyaNa; lIna. 2. je pASANamAM suvarNa hoya che tene suvarNapASANa kahe che ane je pASANamAM suvarNa hotuM nathI tene aMdhapASANa kahe che.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 201 vividhAntarjalpaparityAgaH zuddhanizcayapratyAkhyAnam iti| (hariNI) jayati satataM pratyAkhyAnaM jinendramatodbhavaM paramayaminAmetannirvANasaukhyakaraM param / sahajasamatAdevIsatkarNabhUSaNamuccakaiH munipa zRNu te dIkSAkAntAtiyauvanakAraNam // 142 // evaM bhedabhAsaM jo kumvai jIvakammaNo nnicN| paccakkhANaM sakkadi dhari, so saMjado nniymaa||106|| evaM bhedAbhyAsaM yaH karoti jIvakarmaNoH nitym| pratyAkhyAnaM zakto dhartuM sa saMyato niyamAt // 106 // nizcayapratyAkhyAnAdhyAyopasaMhAropanyAsoyam / athavA anAgata kALe utpanna thanArA vividha aMtarjalpono (-vikalpono) parityAga te zuddha nizcayapratyAkhyAna che. [have A 105mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] he munivara ! sAMbhaLa; jiteMdranA matamAM utpanna thatuM pratyAkhyAna satata jayavaMta che. te pratyAkhyAna parama saMyamIone utkRSTapaNe nirvANasukhanuM karanAruM che, sahajasamatAdevInA suMdarakarNanuM mahAAbhUSaNa che ane tArI dIkSArUpIpriyastrInA atizaya yauvananuM kAraNa che. 142. jIva karma kerA bhedano abhyAsa je nitya kare, te saMyamI pacakhANadhAraNamAM avazya samartha che. 106. anvayArtha -[a] e rIte [] je [nityak] sadA [gIvarmaLoH] jIva ane karmanA [ mevAsa] bhedano abhyAsa [roti] kare che, [saH saMyataH] te saMyata [niyamAn] niyamathI [pratyAyAnaM] pratyAkhyAna [gha] dhAraNa karavAne [ zarU] zaktimAna che. TIkA :-A. nizcayapratyAkhyAna adhikAranA upasaMhAranuM kathana che.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda yaH zrImadarhanmukhAravindavinirgataparamAgamArthavicArakSamaH azuddhAntastattvakarmapudgalayoranAdibandhanasaMbandhayorbhedaM bhedAbhyAsabalena karoti, sa paramasaMyamI nizcayavyavahArapratyAkhyAnaM sviikrotiiti| (svA tA) bhAvikAlabhavabhAvanivRttaH sohamityanudinaM muninaathH| bhAvayedakhilasaukhyanidhAnaM svasvarUpamamalaM malamuktyai // 143 // (svAgatA) ghorasaMsRtimahArNavabhAsvadyAnapAtramidamAha jinendrH| tattvataH paramatattvamajasraM mAviyAgamato nitamoda: 988 zrImad ahaMtanA mukhAraviMdamAMthI nikaLelAM paramAgamanA arthano vicAra karavAmAM samartha evo je parama saMyamI anAdi baMdhanarUpa saMbaMdhavALAM azuddha aMta:tattva ane karma yugalano bheda bhedAbhyAsanA baLathI kare che, te parama saMyamI nizcayapratyAkhyAna tathA vyavahArapratyAkhyAnane svIkRta (-aMgIkRta) kare che. [have A nizcayapratyAkhyAna adhikAranI chellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva nava zloka kahe che :] [zlokArtha :-] "je bhAvi kALanA bhavabhAvothI (saMsArabhAvothI) nivRtta che te huM chuM' ema munIzvare maLathI mukta thavA mATe paripUrNa saukhyanA nidhAnabhUta nirmaLa nija svarUpane pratidina bhAvavuM. 143. [zlokArtha -]ghora saMsAramahArNavanuM A (parama tattva) dedIpyamAna nAva che ema jinaMdradeve kArDa che; tethI huM mohane jItIne niraMtara parama tattvane tattvataH (-pAramArthika rIte) bhAvuM chuM. 144.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAsramALA ] nizcayapratyAkhyAna adhikAra (maMddAAMtA) pratyAkhyAnaM bhavati satataM zuddhacAritramUrteH bhrAntidhvaMsAtsahajaparamAnaMdacinniSTabuddheH / nAstyanyeSAmaparasamaye yoginAmAspadAnAM bhUyo bhUyo bhavati bhavinAM saMsRtirghorarUpA // 145 // (zivarinI) mahAnaMdAnaMdo jagati viditaH zAzvatamayaH / siddhAtmanyuccairniyatavasatirnirmalaguNe / sa amI vidvAnsopi smaranizitazastrairamihatAH kathaM kAMkSaMtyenaM bata kalihatAste jaDadhiyaH // 146 // (maMddAoAMtA) pratyAkhyAnAdbhavati yamiSu prasphuTaM zuddhazuddhaM duraghatarusAMdrATavIvahnirUpam / saccAritraM tattvaM zIghraM kuru tava matau bhavyazArdUla nityaM yatkiMbhUtaM sahajasukhadaM zIlamUlaM munInAm // 147 // [ 203 [zlokArtha :--]bhrAMtinA nAzathI jenI buddhisahajaparamAnaMdayukta cetanamAM niSThita (-lIna, ekAgra) che evA zuddhacAritramUrtine satata pratyAkhyAna che. parasamayamAM (-anya darzanamAM) jemanuM sthAna che evA anya yogIone pratyAkhyAna hotuM nathI; te saMsArIone pharIpharIne gho2 saMsaraNa (-paribhramaNa) thAya che. 145. [zlokArtha :-]je zAzvata mahA AnaMdAnaMda jagatamAM prasiddhache, te nirmaLaguNavALA siddhAtmAmAM atizayapaNe ane niyatapaNe rahe che. (to pachI,) arere ! A vidvAno paNa kAmanAM tIkSNa zastrothI ijA pAmyA thakA klezapIDita thaIne tene (kAmane) kema icche che ! teo jaDabuddhi che. 146. [zlokArtha :--]jeduSTapAparUpIvRkSonI gIcaaTavIne bALavAne agnirUpache evuM pragaTa zuddhazuddha satcAritra saMyamIone pratyAkhyAnathI thAya che; (mATe) he bhavyazArdUla ! (-bhavyottama) tuM zIghra tArI matimAM tattvane nitya dhAraNa kara--ke je tattva sahaja sukhanuM denAruM che ane munionA cAritranuM mULa che. 147.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (mAninI) jayati sahajatattvaM tattvaniSNAtabuddheH hRdayasarasijAtAbhyantare saMsthitaM yat / tadapi sahajatejaH prAstamohAndhakAraM svarasavisarabhAsvarodhavisphUrtimAtram // 148 // (9) akhaMDitamanArataM sakaladoSadUraM paraM bhvaaNbunidhimgnjiivttiyaanpaatropmm| atha prabaladurgavargadavavahnikIlAlakaM namAmi satataM punaH sahajameva tattvaM mudaa||149|| (pRthvI) jinaprabhumukhAravindaviditaM svarUpasthitaM munIzvaramanogRhAntarasuratnadIpaprabham / namasyamiha yogibhirvijitadRSTimohAdibhiH namAmi sukhamandiraM shjtttvmuccairdH||150|| [zlokArtha -] tattvamAM niSNAta buddhivALA jIvanA hRdayakamaLarUpa atyaMtaramAM je susthita che, te sahaja tattva jayavaMta che. te sahaja teje mohAMdhakArano nAza karyo che ane te (sahaja teja) nija rasanA phelAvathI prakAzatA jJAnanA prakAzanamAtra che. 148. [zlokArtha :-] vaLI, je (sahaja tattva) akhaMDita che, zAzvata che, sakaLa doSathI dUra che, utkRSTa che, bhavasAgaramAM DUbelA jIvasamUhane naukA samAna che ane prabaLa saMkaTonA samUharUpI dAvAnaLane zAMta karavA) mATe jaLa samAna che, te sahaja tattvane huM pramodathI satata namuM chuM. 149. [zlokArtha -] je jinaprabhunA mukhAraviMdathI vidita (prasiddha) che, je svarUpamAM sthita che, je munIzvaronA mano grahanI aMdara suMdara ratnadIpanI mAphaka prakAze che, je A lokamAM darzanamohAdi para vijaya meLavelA yogIothI namaskAra karavAyogya che ane je sukhanuM maMdira che, te sahaja tattvane huM sadA atyaMta namuM chuM. 150.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA]. nizcayapratyAkhyAna adhikAra [ 205 (9) praNaSTaduritotkaraM prahatapuNyakarmavrajaM pradhUtamadanAdikaM prabalabodhasaudhAlayam / praNAmakRtatattvavit prakaraNapraNAzAtmakaM pravRddhaguNamaMdiraM prahRtamoharAtriM numH||151|| iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasAravyAkhyAyAM tAtparyavRttau nizcayapratyAkhyAnAdhikAraH SaSThaH shrutskndhH|| [zlokArtha :-]jeNe pApanA rAzine naSTa karyo che, jeNe puNyakarmanA samUhane haNyo che, jeNe madana (kAma) vagerene khaMkherI nAkhyA che, je prabaLa jJAnano mahela che, jene tattvavettAo praNAma kare che, je prakaraNanA nAzasvarUpa che (arthAtu jene koI kArya karavAnuM nathI-je kRtakRtya che), je puSTa guNonuM dhAma che ane jeNe moharAtrino nAza karyo che, tene (-te sahaja tattvane) ame namIe chIe. 151. A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAraparamAgamanI nigraMtha munirAjazrI padmaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRttinAmanI TIkAmAM) nizcayapratyAkhyAna adhikAra nAmano chaThTho zrutaskaMdha samApta thayo.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 -9 I paramaAlocanA adhikAra AlocanAdhikAra ucyateNokammakammarahiyaM vihAvaguNapajjaehiM vadiritaM / appANaM jo jhAyadi samaNassAloyaNaM hodi||107|| nokarmakarmarahitaM vibhaavgunnpryyairvytiriktm| AtmAnaM yo dhyAyati zramaNasyAlocanA bhvti||107|| nizcayAlocanAsvarUpAkhyAnametat / audArikavaikriyikAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi hi nokarmANi, jJAnadarzanA have AlocanA adhikAra kahevAmAM Ave che. te zramaNane AlocanA, je zramaNa dhyAve Atmane, nokarmakarmavibhAvaguNaparyAyathI vyatiriktane. 107. manvayArtha :-[nokarmakarmarahitaM] nobha ne thI 2Dita tathA [vibhAvaguNaparyayaiH vyatiriktam] vimA5yAyothI *vyatiri[AtmAnaM] mAmAne [yaH] 4 [dhyAyati] dhyAve cha , [zramaNasya] te zramAne [AlocanA] sAloyanA [bhavati] che. 2t :-4, nishcyboynaan| 2135nuM 4thana che. audArika vaikriyika, AhAraka, tejasa ane kArpaNa zarIro te nokarmo che; jJAnAvaraNa, vyatirita = 2rita; minna.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramaAlocanA adhikAra [ 207 varaNAMtarAyamohanIyavedanIyAyurnAmagotrAbhidhAnAni hi drvykrmaanni| karmopAdhinirapekSasattAgrAhakazuddhanizcayadravyArthikanayApekSayA hi ebhinokrmbhirdrvykrmbhishc nirmuktam / matijJAnAdayo vibhAvaguNA naranArakAdivyaMjanaparyAyAzcaiva vibhaavpryaayaaH| sahabhuvo guNAH kramabhAvinaH pryaayaashc| ebhiH samastaiH vyatiriktaM, svabhAvaguNaparyAyaiH saMyuktaM, trikAlanirAvaraNaniraMjanaparamAtmAnaM triguptiguptaparamasamAdhinA yaH paramazramaNo nityamanuSThAnasamaye vacanaracanAprapaMcaparAGmukhaH san dhyAyati, tasya bhAvazramaNasya satataM nizcayAlocanA mavatatiA tathA coktaM zrImadamRtacaMdrasUribhiH (gA) "mohavilAsavicU~bhitamidamudayatkarma sklmaalocy| Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA vrte||" darzanAvaraNa, aMtarAya, mohanIya, vedanIya, Ayu, nAma ane gotra nAmanAM dravyakarmo che. *karmopAdhinirapekSa sattAgrAhaka zuddhanizcayadravyArthikanayanI apekSAe paramAtmA A nokarmo ane dravyakarmothI rahita che. matijJAnAdika te vibhAvaguNo che ane naranArakAdi vyaMjanaparyAyo te ja vibhAvaparyAyo che; guNo sahabhAvI hoya che ane paryAyo kramabhAvI hoya che. paramAtmA A badhAthI (-vibhAvaguNo ane vibhAvaparyAyothI) vyatirikta che. uparokta nokarmo ane dravyakarmothI rahita tathA uparokta samasta vibhAvaguNaparyAyothI vyatirikta tema ja svabhAvaguNaparyAyothI saMyukta, trikALanirAvaraNa niraMjana paramAtmAne triguptigupta (-traNa gupti vaDe gupta evI) paramasamAdhi vaDe je parama zramaNa sadA anuSThAnasamaye vacanaracanAnA prapaMcathI (-vistArathI) parAkSukha vartato thako dhyAve che, te bhAvazramaNane satata nizcayaAlocanA che. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 227mA zloka dvArA) kahyaDe che ke - "[zlokArtha -]mohanA vilAsathI phelAyeluM je A udayamAna (-udayamAM AvatuM) karma te samastane AlocIne (-te sarva karmanI AlocanA karIne), huM niSkarma (arthAt sarva * zuddhanizcayadravyArthikanaya karmopAdhinI apekSA rahita sattAne ja grahe che.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra 208 ] [ bhagavAnazrIkuMdakuMda uktaM copAsakAdhyayane | (vAya) "Alocya sarvamenaH kRtakAritamanumataM ca nirvyAjam / AropayenmahAvratamAmaraNasthAyi - niHzeSaFI" tathA hi AlocyAlocya nityaM sukRtamasukRtaM ghorasaMsAramUlaM zuddhAtmAnaM nirupadhiguNaM cAtmanaivAvalambe / pazcAduccaiH prakRtimakhilAM dravyakarmasvarUpAM nItvA nAzaM sahajavilasadbodhalakSmI vrajAmi // 152 // AloyaNamAluMchaNa viyaDIkaraNaM ca bhAvasuddhI y| cauvihamiha parikahiyaM AloyaNalakkhaNaM sme||10|| karmothI rahita) caitanyasvarUpa AtmAmAM AtmAthI ja (-potAthI ja) niraMtara vartu chuM." vaLI upAsakAdhyayanamAM (zrI samatabhadrasvAmIkRta ratnakaraMDazrAvakAcAramAM 125mA zloka dvArA) kahyaDe che ke - [zlokArtha -] karelA, karAvelA ane anumodelA sarva pApane kapaTarahitapaNe AlocIne, maraNaparyata rahenAruM, niHzeSa (-paripUrNa) mahAvrata dhAraNa karavuM." vaLI (A 107 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che) : [zlokArtha :-] ghora saMsAranAM mULa evAM sukRta ane duSkatane sadA AlocI AlocIne huM nirupAdhika (svAbhAvika) guNavALA zuddha AtmAne AtmAthI ja avalaMbuM chuM. pachI dravyakarmasvarUpa samasta prakRtine atyaMta nAza pamADIne sahajavilasatI jJAnalakSmIne huM pAmIza. 1pa2. AlocanAnuM rUpa cauvidha varNavyuM che zAstramAM, -AlocanA, AluMchanA, avikRtikaraNane zuddhatA. 108.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramaAlocanA adhikAra [ 209 AlocanamAlUchanamavikRtikaraNaM ca bhAvazuddhizca / caturvidhamiha parikathitaM AlocanalakSaNaM smye||10|| AlocanAlakSaNabhedakathanametat / bhagavadarhanmukhAravindavinirgatasakalajanatAzrutisubhagasundarAnandaniSyandhanakSarAtmakadivyadhvaniparijJAnakuzalacaturthajJAnadharagautamamaharSimukhakamalavinirgatacaturasandarbhagIkRtarAddhAntAdisamastazAstrArthasArthasArasarvasvIbhUtazuddhanizcayaparamAlocanAyAzcatvAro vikalpA bhvnti| te vakSyamANasUtracatuSTaye nigadyanta iti| anvayArtha -[4] have, [gAtonanakSai] AlocanAnuM svarUpa [gAtocana Alocana, [nAnuMchana] AluMchana, [vitivara] avikRtikaraNa [2] ane [mAvazuddhi ] "bhAvazuddhi [caturvigha] ema cAra prakAranuM [samaye] zAstramAM [parithita] kahyuM che. TIkA -A, AlocanAnA svarUpanA bhedonuM kathana che. bhagavAna ahaMtanA mukhAraviMdathI nIkaLelo, (zravaNa mATe Avela) sakaLa janatAne zravaNanuM saubhAgya maLe evo, suMdaraAnaMdasvaMdI (suMdaraAnaMdajharato), anakSarAtmaka je divyadhvani, tenA parijJAnamAM kuzaLa caturthajJAnadhara (mana:paryayajJAnadhArI) gautamamaharSinA mukhakamaLathI nIkaLelI je catura vacanaracanA, tenA garbhamAM rahelAM rAddhAMtAdi (-siddhAMtAdi) samasta zAstronA arthasamUhanA sArasarvasvarUpa zuddhanizcayaparamaAlocanAnA cAra bhedo che. te bhedo have pachI kahevAmAM AvatAM cAra sUtromAM kahevAze. [have A 108mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe 1. pote potAnA doSo sUkSmatAthI joI javA athavA guru pAse potAnA doSonuM nivedana karavuM te vyavahAraAlocana che. nizcaya AlocananuM svarUpa 109mI gAthAmAM kahevAmAM Avaze. 2. AluMchana = (doSonuM) Alucana arthAt ukheDI nAkhavuM te 3. avikRtikaraNa = vikArarahitatA karavI te 4. bhAvazuddhi = bhAvone zuddha karavA te
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 ] niyamasAra (caMdravaprA) [bhagavAnazrIkuMdakuMda AlocanAbhedamamuM viditvA muktyaMganAsaMgamahetubhUtam / svAtmasthitiM yAti hi bhavyajIvaH tasmai namaH svAtmani niSThitAya // 153 // jo passadi appANaM samabhAve saMThavittu pariNAmaM / AloyaNamidi jANaha paramajiNaMdassa uvaesaM // 109 // yaH pazyatyAtmAnaM samabhAve saMsthApya pariNAmam / Alocanamiti jAnIhi paramajinendrasyopadezam // 109 // ihAlocanAsvIkAramAtreNa paramasamatAbhAvanoktA / : sahajavairAgyasudhAsindhunAthaDiMDIrapiMDaparipAMDuramaMDanamaMDalIpravRddhihetubhUtarAkA nizIthinInAthaH sadAntarmukhAkAramatyapUrvaM niraMjananijabodhanilayaM kAraNaparamAtmAnaM nirakha [zlokArtha :--]muktirUpI strInA saMgamanA hetubhUta evA A AlocanAnA bhedone jANIne je bhavya jIva kharekhara nija AtmAmAM sthiti pAme che, te svAtmaniSThitane (-te nijAtmAmAMlInabhavyajIvane)namaskAraho.153. samabhAvamAM pariNAma sthApI dekhato je Atmane, te jIva che AlocanA--jinavaravRSabhaupadezache. 109. anvayArtha :--[yaH] je (jIva) [rAmamU] pariNAmane [samamAve] samabhAvamAM [saMsthAva]sthApIne[JAtmAna] (nija)AtmAne[ti] dekhe che,[JAtoSanam] teAlocanache. [kRti] ema [paramaninendra] parama jineMdrano [pavezamU] upadeza[nAnAdi] jANa. TIkA :--ahIM,AlocanAnAsvIkAramAtrathIparamasamatAbhAvanAkahevAmAMAvIche. sahajavairAgyarUpI amRtasAgaranA phINasamUhanA zveta zobhAmaMDaLanI vRddhinA hetubhUtapUrNa caMdrasamAna (arthAt sahaja vairAgyamAM bharatI lAvIne tenI ujajavaLatA vadhA2nA2) je jIvasadA aMtarmukhAkAra (-sadA aMtarmukha jenuM svarUpa che evA), ati apUrva, niraMjana nijabodhanA sthAnabhUtakA2Napa2mAtmAne ni2vazeSapaNe aMtarmukhanijasvabhAvaniratasahajaavalokana vaDe
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramaAlocanA adhikAra [ 211 zeSeNAntarmukhasvasvabhAvaniratasahajAvalokanena nirantaraM pazyati kiM kRtvA ? pUrvaM nijapariNAmaM samatAvalaMbanaM kRtvA paramasaMyamIbhUtvA tiSThati; tadevAlocanAsvarUpamiti he ziSya tvaM jAnIhi paramajinanAthasyopadezAt ityAlocanAvikalpeSu prathamavikalpo'yamiti / (sAparA) AtmA hyAtmAnamAtmanyavicalanilayaM cAtmanA pazyatItthaM so'yaM yo muktizrIvilAsAnatanusukhamayAn stokakAlena yAti / vaMdyaH surezairyamadharatatibhiH khecarairbhUcarairvA maMghaH taM vaMde sarvavaMdyaM sakalaguNanidhiM tadguNApekSayAham / / 154 / / (maMddAoAMtA) AtmA spaSTa paramayaminAM cittapaMkejamadhye jJAnajyotiHprahataduritadhvAntapuMjaH purANaH | so'tikrAnto bhavati bhavinAM vAGmanomArgamasmi - nArAtIye paramapuruSe ko vidhi H ko niSedhaH // 155 // avalokana vaDe niraMtara dekhe che (arthAt je jIva kA2Napa2mAtmAne sarvathA aMtarmukha evuM je nija svabhAvamAM lIna sahajaavalokana tenA vaDe niraMtara dekhe che--anubhave che); zuM karIne dekhe che ? pahelAM nija pariNAmane samatAvalaMbI karIne, paramasaMyamIbhUtapaNe rahIne dekhe che; te ja AlocanAnuM svarUpa che ema, he ziSya ! tuM parama jinanAthanA upadeza dvArA jANa.--Ama A, AlocanAnA bhedomAM prathama bheda thayo. [have A 109mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAjacha zloka kahe che :] [zlokArtha :--] A pramANe je AtmA AtmAne AtmA vaDe AtmAmAM avicaLa raheThANavALo dekhe che, te anaMgasukhamaya (atIMdriya AnaMdamaya) evA muktilakSmInA vilAsone alpa kALamAM pAme che. te AtmA surezothI, saMyamadharonI paMktiothI, khecarothI (-vidyAdharothI)anebhUcarothI(-bhUmigocarIothI)vaMdyache.huMtesarvavaMdyasakaLaguNanidhine (-sarvathI vaMdya evA samasta guNonA bhaMDArane) tenA guNonI apekSAthI (-abhilASAthI) vaMdu chuM. 154. [zlokArtha :--]jeNe jJAnajayoti vaDe pApatimiranA puMjano nAza karyo che ane je
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 1 2 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda evamanena padyena vyavahArAlocanAprapaMcamupahasati kila prmjinyogiishvrH| (pRthvI) jayatyanaghacinmayaM sahajatattvamuccairidaM vimuktsklendriyprkrjaatkolaahlm| nayAnayanikAyadUramapi yoginAM gocaraM sadA zivamayaM paraM paramadUramajJAninAm // 156 // (maMdAkrAMtA) zuddhAtmAnaM nijasukhasudhAvArdhimajantamenaM buddhvA bhavyaH paramagurutaH zAzvataM zaM pryaati| tasmAducairahamapi sadA bhAvayAmyatyapUrva bhedAbhAve kimapi sahajaM siddhibhUsaukhyazuddham / / 157 // purANa (-sanAtana) che evo AtmA paramasaMyamIonA cittakamaLamAM spaSTa che. te AtmA saMsArI jIvonA vacanamano mArgathI atikrAMta (-vacana ane mananA mArgathI agocara) che. A nikaTa paramapuruSamAM vidhi zo ane niSedha zo? 155. Ama A padya vaDe parama jinayogIzvare kharekhara vyavahAraAlocanAnA prapaMcano "upahAsa karyo che. [zlokArtha :-] sakaLa indriyonA samUhathI utpanna thatA kolAhalathI vimukta che, je naya ane anayanA samUhathI dUra hovA chatAM yogIone gocara che, je sadA zivamaya che, utkRSTa che ane je ajJAnIone parama dUra che, evuM A anaghacaitanyamayasahajatattva atyaMta jayavaMta che. 156. [zlokArtha :-]nija sukharUpI sudhAnAsAgaramAM DUbatA A zuddhAtmAne jANIne bhavya jIva parama guru dvArA zAzvata sukhane pAme che; tethI, bhedanA abhAvanI dRSTie je siddhithI utpanna thatA saukhya vaDe zuddha che evA koI (adbhuta) sahaja tattvane huM paNa sadA ati apUrva rIte atyaMta bhAvuM chuM. 157. 1 upahAsa = mazkarI; ThekaDI; hAMsI, tiraskAra. 2 anagha = nirdoSa, maLa rahita; zuddha.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramaAlocanA adhikAra (vasaMtatilakA) nirmuktasaMganikaraM paramAtmatattvaM nirmoharUpamanaghaM parabhAvamuktam / saMbhAvayAmyahamidaM praNamAmi nityaM nirvANayoSidatanUdbhavasaMmadAya // 158 // (vasaMtatilakA) tyaktvA vibhAvamakhilaM nijabhAvabhinnaM cinmAtramekamamalaM paribhAvayAmi / saMsArasAgarasamuttaraNAya nityaM nirmuktimArgamapi naumyavibhedamuktam // 159 // kammamahIruhamUlacchedasamattho sakIyapariNAmo / sAhINo samabhAvo AluMchaNamidi samuddinaM // 110 // karmamahIruhamUlachedasamarthaH svakIyapariNAmaH / svAdhInaH samabhAvaH AluMchanamiti samuddiSTam // 110 // [ 213 paramabhAvasvarUpAkhyAnametat / [zlokArtha :--] sarva saMgathI niryukta, nirmoharUpa, anagha ane parabhAvathI mukta evA A paramAtmatattvane huM nirvANarUpI strIthI utpanna thatA anaMga sukhane mATe nitya saMbhAvuM chaM (-samyaGkyo bhAvuM chaM ) bhane prabhuM chaM. 158. [zlokArtha :--] nija bhAvathI bhinna evA sakaLa vibhAvane choDIne eka nirmaLa cinmAtrane huM bhAvuM chuM. saMsArasAgarane tarI javA mATe, abheda kahelA (-jene jinheMdroe bheda rahita kahyo che evA) muktinA mArgane paNa huM nitya namuM chuM. 159. che karmatarumUlachedanuM sAmarthya je pariNAmamAM, svAdhIna te samabhAvanijapariNAma AluMchana kahyA. 110. anvayArtha :- [karmamahIruhamUlachedasamarthaH] arbha3pI vRkSanuM bhUNa chehavAmAM samartha jevo 4 [samabhAvaH] samabhAva35 [ svAdhInaH ] svAdhIna [svakIyapariNAmaH ] ni4 pariNAma [AluMchanam iti samuddiSTam ] tene khAsuMchana mhela che. TIjha :-khA, parabhatbhAvanA sva3panuM sthana che.
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 14] niyamasAra [ bhagavAnazrI kuMdakuMda ___bhavyasya pAriNAmikabhAvasvabhAvena prmsvbhaavH| audayikAdicaturNA vibhAvasvabhAvAnAmagocaraH sa pNcmbhaavH| ata evodyodiirnnkssykssyopshmvividhvikaarvivrjitH| ataH kAraNAdasyaikasya paramatvam, itareSAM caturNAM vibhaavaanaamprmtvm| nikhilakarmaviSavRkSamUlanirmUlanasamarthaH trikAlanirAvaraNanijakAraNaparamAtmasvarUpazraddhAnapratipakSatIvramithyAtvakarmodayabalena kudRSTerayaM paramabhAvaH sadA nizcayato vidyamAno'pyavidyamAna eva / nityanigodakSetrajJAnAmapi zuddhanizcayanayena sa paramabhAvaH abhavyatvapAriNAmika ityanenAbhidhAnena na sNbhvti| yathA meroradhobhAgasthitasuvarNarAzerapi suvarNatvaM, abhavyAnAmapi tathA paramasvabhAvatvaM; vastuniSThaM, na vyvhaaryogym| sudRzAmatyAsannabhavyajIvAnAM saphalIbhUto'yaM paramabhAvaH sadA niraMjanatvAt; yataH sakalakarmaviSamaviSadrumapRthumUlanirmUlanasamarthatvAt nizcayaparamAlocanAvikalpasaMbhavAluMchanAbhidhAnam anena paramapaMcamabhAvena atyAsannabhavyajIvasya sidhytiiti| bhavyane pAriNAmikabhAvarUpasvabhAva hovAne lIdhe parama svabhAva che. te paMcama bhAva audayikAdicAravibhAvasvabhAvone agocara che. tethIjate paMcamabhAvaudaya, udIraNA,kSaya, kSayopazama evA vividha vikAro vinAno che. A kAraNathI A ekane paramANuM che, bAkInA cAra vibhAvone aparamapaNuM che. samasta karmarUpI viSavRkSanA mULane ukheDI nAkhavAmAM samartha evo A paramabhAva, trikALanirAvaraNa nija kAraNaparamAtmAnA svarUpanI zraddhAthI pratipakSa tIvra mithyAtvakarmanA udayane lIdhe kudaSTine, sadAnizcayathI vidyamAna hovAchatAM, avidyamAna ja che (kAraNa ke mithyASTine te paramabhAvanA vidyamAnapaNAnI zraddhA nathI). nityanigodanA jIvone paNa zuddhanizcayanayathI te paramabhAva "abhavyatvapAriNAmika' evA nAma sahita nathI (paraMtu zuddhapaNe ja che).jemAmerunAadhobhAgamAM rahelA suvarNarAzine paNa suvarNapaNuM che, tema abhavyone paNa paramasvabhAvapaNuM che;tevastuniSTha che,vyavahArayogyanathI (arthAt jema merunI nIcenA suvarNarAzinuM suvarNapaNuM suvarNarAzimAM raheluM che paNa tevaparAzamAM-upayogamAM AvatuM nathI, tema abhavyonuM paramasvabhAvapaNuM AtmavastumAM raheluM che paNa te kAmamAM AvatuM nathI kAraNa ke abhavya jIvo paramasvabhAvano Azraya karavAne ayogya che). sudRSTione-ati Asannabhavya jIvone-A paramabhAva sadA niraMjanapaNAne lIdhe (arthAt sadA niraMjanapaNe pratibhAsyo hovAne lIdhe) saphaLa thayo che, jethI, AparamapaMcamabhAvavaDe atiAsannabhavya jIvane nizcayaparamaAlocanAnA bhedarUpe utpanna thatuM "AluMchana" nAmasiddhathAyache,kAraNa ke te paramabhAvasamastakarmarUpIviSamaviSavRkSanAvizALa mULane ukheDI nAkhavAmAM samartha che.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramaAlocanA adhikAra [ 2 15 (maMtAkrAMtA) eko bhAvaH sa jayati sadA paMcamaH zuddhazuddhaH kArAtisphuTitasahajAvasthayA saMsthito yH| mUlaM mukternikhilayaminAmAtmaniSThAparANAM ekAkAraH svarasavisarApUrNapuNyaH puraannH||160|| (iAkrAMtA) AsaMsArAdakhilajanatAtIvramohodayAtsA mattA nityaM smaravazagatA svaatmkaaryprmugdhaa| jJAnajyotirdhavalitakakubhamaMDalaM zuddhabhAvaM mohAbhAvAtsphuTitasahajAvasthameSA pryaati||161|| kammAdo appANaM bhiNNaM bhAvei vimalaguNaNilayaM / majjhatthabhAvaNAe viyaDIkaraNaM ti viNNeyaM // 111 // [have A 110mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe [zlokArtha -] je karmanA dUrapaNAne lIdhe pragaTa sahajAvasthApUrvaka rahelo che, je AtmaniSThAparAyaNa (Atmasthita) samasta munione muktinuM mULa che, je ekAkAra che (arthAt sadA ekarUpa che), je nija rasanA phelAvathI bharapUra hovAne lIdhe pavitra che ane je purANa (sanAtana) che, te zuddha zuddha eka paMcama bhAva sadA jayavaMta che. 160. [zlokArtha -] anAdi saMsArathI samasta janatAne (-janasamUhane) tIvra mohanA udayane lIdhe jJAnajayoti sadA matta che, kAmane vaza che ane nija AtmakAryamAM mUDha che. mohanA abhAvathI A jJAnajayoti zuddhabhAvane pAme che-ke je zuddhabhAve dizAmaMDaLane dhavalita (-ujajavaLa) karyuM che ane sahaja avasthAne pragaTa karI che. 161. avikRtikaraNa tene kahyuM je bhAvatAM mAdhyasthane bhAve vimaLaguNadhAma karmavibhakta AtamarAmane. 111.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 ] niyamasAra karmaNaH AtmAnaM bhinnaM bhAvayati vimalaguNanilayam / madhyasthabhAvanAyAmavikRtikaraNamiti vijJeyam // 111 // iha hi zuddhopayogino jIvasya pariNativizeSaH proktaH / yaH pApATavIpAvako dravyabhAvanokarmabhyaH sakAzAd bhinnamAtmAnaM sahajaguNa -[nilayaM madhyasthabhAvanAyAM bhAvayati tasyAvikRtikaraNa - ] abhidhAnaparamAlocanAyAH svarUpamastyeveti / (maMddAAMtA) che. [bhagavAnazrIkuMdakuMda AtmA bhinno bhavati satataM dravyanokarmarAzerantaH zuddhaH zamadamaguNAmbhojinIrAjahaMsaH / mohAbhAvAdaparamakhilaM naiva gRhNAti so'yaM nityAnaMvAghanupamanuLazcicamAramUrtiH||16|| anvayArtha H----madhyasthamAvanAyAm] je madhyasthabhAvanAmAM [rmaLaH minnam] karmathI bhinna [AtmAnaM] AtmAne--[vimatamuLanitayaM] ke je vimaLa guNonuM raheThANa che tene-- [mAvati] bhAve che, [vikRtiram rUtivijJayam] te jIvane avikRtikaraNa jANavuM. TIkA :--ahIM zuddhopayogI jIvanI pariNativizeSanuM (khAsa pariNatinuM) kathana pAparUpI aTavIne bALavA mATe agni samAna evo je jIva dravyakarma, bhAvakarma ane nokarmathI bhinna AtmAne--ke je sahaja guNonuM nidhAna che tene-- madhyasthabhAvanAmAM bhAve che, tene avikRtikaraNanAmaka 5ramaAlocanAnuM svarUpa varte che ja. [have A 111mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja nava zrloka kahe che ] = [zlokArtha :--] AtmA niraMtara dravyakarma ane nokarmanA samUhathI bhinna che, aMtaraMgamAM zuddha che ane zamadamaguNarUpI kamaLono rAjahaMsa che (arthAt jema rAjahaMsa kamaLomAM keli kare che tema AtmA zAMtabhAva ane jiteMdriyatArUpI guNomAM 2me che). sadA AnaMdAdi anupama guNavALo ane caitanyacamatkAranI mUrti evo te AtmA mohanA abhAvane lIdhe samasta 52ne (-samasta paradravyabhAvone) grahato nathI ja. 162.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA paramaAlocanA adhikAra (maMyAAMtA) akSayyAntarguNamaNigaNaH zuddhabhAvAmRtAmbhorAzau nityaM vizadavizade kSAlitAMhaH kalaMkaH / zuddhAtmA yaH prahatakaraNagrAmakolAhalAtmA jJAnajyotiHpratihatatamovRttiruccaizcakAsti (vasaMtatiSThA) 28 // 16 // rASTra saMsAraghorasahajAdibhireva duHkhAdibhiH pratidinaM paritapyamAne / loke zamAmRtamayImiha tAM himAnIM yAyAdayaM munipatiH samatAprasAdAt // 164 // (vasaMtatinaSThA) muktaH kadApi na hi yAti vibhAvakA taddhetubhUtasukRtAsukRtapraNAzAt / tasmAdahaM sukRtaduSkRtakarmajAlaM muktvA mumukSupathamekamiha vrajAmi // 165 // [ 217 [zlokArtha :--]je akSaya aMtaraMgaguNamaNiono samUhache, jeNe sadAvizavizada (atyaMta nirmaLa) zuddhabhAvarUpI amRtanA samudramAM pApakalaMkane dhoI nAkhyAM che ane jeNe indriyasamUhanA kolAhalane haNI nAkhyo che, te zuddha AtmA jJAnajyoti vaDe aMdhakAradazAno nAza karIne atyaMta prakAze che. 163. [zlokArtha H--]saMsAranAM ghora, *sahajaityAdi raudraduHkhAdikathI pratidina paritapta thatAAlokamAMAmunivarasamatAnAprasAdathIzamAmRtamayajehimarAzi(baraphanoDhagalo) tene pAme che. 164. [zlokArtha :--]mukta jIvavibhAvasamUhane kadApi pAmato nathI kAraNa ke teNe tenA hetubhUta sukRta ane duSkRtano nAza karyo che. tethI have huM sukRta ane duSkRtarUpI karmajALane sahaja = sAthe janmela arthAt svAbhAvika. [niraMtara vartatI AkuLatArUpI du:kha to saMsAramAM svAbhAvika ja che. arthAt saMsAra svabhAvathI ja duHkhamaya che. te uparAMta tIvra azAtA vagereno Azraya karanArAM ghora du:khothI paNa saMsAra bharelo che.]
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 ] niyamasAra (anuSTum) prapadye'haM sadAzuddhamAtmAnaM bodhavigraham / bhavamUrtimimAM tyaktvA pudgalaskandhabandhurAm // 166 // (anuSTum) anAdimamasaMsArarogasyAgadamuttamam / zubhAzubhavinirmuktazuddhacaitanyabhAvanA // 167 // (mAhinI) [bhagavAnazrIkuMdakuMda atha vividhavikalpaM paMcasaMsAramUlaM zubhamazubhasukarma prasphuTaM tadviditvA / bhavamaraNavimuktaM paMcamuktipradaM yaM tamahamabhinamAmi pratyahaM bhAvayAmi // 168 // (mAhinI) na atha sulalitavAcAM satyavAcAmapItthaM viSayamidamAtmajyotirAdyantazUnyam / tadapi guruvacobhiH prApya yaH zuddhadRSTiH sa bhavati paramazrIkAminIkAmarUpaH / / 169 // choDIne eka mumukSumArge jAuM chuM (arthAt mumukSuo je mArge cAlyA che te ja eka mArge cAluM chuM). 165. [zlokArtha :--] pudgalaskaMdho vaDe je asthira che (arthAt pudgalaskaMdhonA AvavA javAthIje ekasarakhI rahetI nathI) evI A bhavamUrtine (-bhavanI mUrtirUpakAyAne)choDIne huM sadAzuddha evo je jJAnaza2I2I AtmA teno Azraya karuM chuM. 166. [zlokArtha :--] zubha ane azubhathI rahita zuddhacaitanyanI bhAvanA mArA anAdi saMsA2oganuM uttama auSadha che. 167. [zlokArtha :--]pAMca prakAranA (dravya, kSetra, kALa, bhava ne bhAvanA parAvartanarUpa) saMsAranuM mULavividhabhedavALuM zubhAzubhakarma che ema spaSTajANIne, je janmamaraNarahitache anepAMcaprakAranImuktidenArachetene(-zuddhAtmAne)huMnamuMchuManepratidinabhAvuMchuM.168. [zlokArtha :--] A rIte AdiaMta rahita evI A Atmajyoti sulalita
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramaAlocanA adhikAra [ 2 19 (mAninI) jayati sahajatejaHprAstarAgAndhakAro manasi munivarANAM gocaraH shuddhshuddhH| viSayasukharatAnAM durlabhaH sarvadAyaM paramasukhasamudraH shuddhbodho'stnidrH||170|| madamANamAyalohavivajiyabhAvo du bhAvasuddhi tti| parikahiyaM bhavvANaM loyaaloyppdrisiihiN||112|| madamAnamAyAlobhavivarjitabhAvastu bhaavshuddhiriti| parikathito bhavyAnAM lokaalokprdrshibhiH||112|| bhAvazuddhyabhidhAnaparamAlocanAsvarUpapratipAdanadvAreNa shuddhnishcyaalocnaadhikaaropsNhaaropnyaaso'ym| (sumadhura) vANIno ke satyavANIno paNa viSayanathI; topaNa gurunAM vacano vaDe tene pAmIne je zuddha dRSTivALo thAya che, te paramazrIrUpI kAminIno vallabha thAya che. (arthAt muktisuMdarIno pati thAya che). 169. [zlokArtha -]jeNe sahajatejathI rAgarUpI aMdhakArano nAza karyo che, je munivaronA manamAM vase che, je zuddha zuddha che, je viSayasukhamAM rata jIvone sarvadA durlabha che, je parama sukhano samudra che, je zuddha jJAna che ane jeNe nidrAno nAza karyo che, te A zuddha AtmA) jayavaMta che. 170. traNa loka tema alokanA draSTA kahe che bhavyane -madamAnamAyAlobhavarjita bhAva bhAvavizuddhi che. 112. anvayArtha :-[mamAnamAyAtomavargatamAvaH 1] mada (madana), mAna,mAyAane lobha rahita bhAva te [mAvazuddhiH] bhAvazuddhi che [tti] e ma [mInAmuM] bhavyone [novAnovaBrzifmaH] lokAlokanA draSTAoe [parivathataH] kahyaDuM che. TIkA -A, bhAvazuddhinAmaka paramaAlocanAnA svarUpanA pratipAdana dvArA zuddha nizcayaAlocanA adhikAranA upasaMhAranuM kathana che.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 20] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda tIvracAritramohodayabalena puMvedAbhidhAnanokaSAyavilAso mdH| atra madazabdena madanaH kAmapariNAma ityrthH| caturasaMdarbhagarbhIkRtavaidarbhakavitvena AdeyanAmakarmodaye sati sakalajanapUjyatayA, mAtRpitRsambandhakulajAtivizuddhyA vA, zatasahasrakoTibhaTAbhidhAnapradhAnabrahmacaryavratopArjitanirupamabalena ca, dAnAdizubhakarmopArjitasaMpavRddhivilAsena, athavA buddhitapovaikurvaNauSadharasabalAkSINarddhibhiH saptabhirvA, kamanIyakAminIlocanAnandena vapurlAvaNyarasavisareNa vA AtmAhaMkAro maanH| guptapApato maayaa| yuktasthale dhanavyayAbhAvo lobhaH; nizcayena nikhilaparigrahaparityAgalakSaNaniraMjananijaparamAtmatattvaparigrahAt anyat paramANumAtradravyasvIkAro lobhH| ebhizcaturbhirvA bhAvaiH parimuktaH zuddhabhAva eva bhAvazuddhiriti bhavyaprANinAM lokAlokapradarzibhiH paramavItarAgasukhAmRtapAnaparitRptabhagavadbhirarhadbhirabhihita iti| tIvra cAritramohanA udayane lIdhe puruSaveda nAmanA nokaSAyano vilAsa te mada che. ahIM "mada' zabdano "madana" eTale ke kAmapariNAma evo artha che. (1) catura vacanaracanAvALA *vaidarbhakavitvane lIdhe, AdeyanAmakarmano udaya hotAM samasta jano vaDe pUjanIyapaNAthI, (2) mAtApitA saMbaMdhI kuLajAtinI vizuddhithI, (3) pradhAna brahmacaryavrata vaDe upAjita lakSakoTi subhaTa samAna nirupama baLathI, (4) dAnAdi zubha karma vaDe upArjita saMpattinI vRddhinA vilAsathI, (5) buddhi, tapa, vikriyA, auSadha, rasa, baLa ane akSINa-e sAta RddhiothI, athavA (6) suMdara kAminIonAM locanane AnaMda pamADanArA zarIralAvaNyarasanA vistArathI thato je AtmaahaMkAra (AtmAno ahaMkArabhAva) te mAna che. gupta pApathI mAyA hoya che. yogya sthaLe dhanavyayano abhAva te lobha che; nizcayathI samasta parigrahano parityAga jenuM lakSaNa (svarUpa) che evA niraMjana nija paramAtmatattvanA parigrahathI anya paramANumAtrA dravyano svIkAra te lobha che.-A cAreya bhAvothI parimukta (rahita) zuddhabhAva te ja bhAvazuddhi che ema bhavya jIvone lokAlokadarzI, paramavItarAga sukhAmRtanA pAnathI paritRpta ahaMtabhagavaMtoe kahyaDuM che. [have A paramaAlocanA adhikAranI chellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva nava zloka kahe che : * vaidarbhakavi = eka prakAranI sAhityaprasiddha suMdara kAvyaracanAmAM kuzaLa kavi
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramaAlocanA adhikAra [ 2 2 1 (mAninI) atha jinapatimArgAlocanAbhedajAlaM parihataparabhAvo bhavyalokaH samantAt / tadakhilamavalokya svasvarUpaM ca buddhavA sa bhavati prmshriikaaminiikaamruupH||171|| (vasaMtatittA) AlocanA satatazuddhanayAtmikA yA nirmuktimArgaphaladA yminaamjsrm| zuddhAtmatattvaniyatAcaraNAnurUpA syAtsaMyatasya mama sA kila kaamdhenuH||172|| (zAninI) zuddhaM tattvaM buddhalokatrayaM yad buddhvA buddhvA nirvikalpaM mumukssuH| tatsiddhyarthaM zuddhazIlaM caritvA siddhiM yAyAt siddhisiimntiniishH||173|| [zlokArtha -]je bhavya loka (bhavyajanasamUha) jinapatinA mArgamAM kahela samasta AlocanAnI bhedajALane avalokIne tathA nija svarUpane jANIne sarva taraphathI parabhAvane choDe che, te paramazrIrUpI kAminIno vallabha thAya che (arthAt muktisuMdarIno pati thAya che). 171. [zlokArtha -] saMyamIone sadA mokSamArganuM phaLa denArI tathA zuddha AtmatattvamAM *niyata AcaraNane anurUpa evI je niraMtara zuddhanayAtmaka AlocanA te mane saMyamIne kharekhara kAmadhenurUpa ho. 172. [zlokArtha :-] mumukSu jIva traNa lokane jANanArA nirvikalpa zuddha tattvane barAbara jANIne tenI siddhine arthe zuddha zIlane (cAritrane) AcarIne, siddhirUpI strIno svAmI thAya che-siddhine pAme che. 173. * niyata = nizcita; daDha; lIna; parAyaNa. [AcaraNa zuddha Atmatattvane Azrita hoya che.]
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 2 2 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda (aa dharA) sAnandaM tattvamajajinamunihadayAmbhojakiMjalkamadhye nirvyAbAdhaM vizuddhaM smarazaragahanAnIkadAvAgnirUpam / zuddhajJAnapradIpaprahatayamimanogehaghorAndhakAraM tadvande sAdhuvanyaM jananajalanidho laMghane yAnapAtram // 174 // (darajI) abhinavamidaM pApaM yAyAH samagradhiyo'pi ye vidadhati paraM brUmaH kiM te tapasvina eva hi| hRdi vilasitaM zuddhaM jJAnaM ca piMDamanuttamaM padamidamaho jJAtvA bhUyo'pi yAnti sarAgatAm // 175 // jayati sahajaM tattvaM tattveSu nityamanAkulaM satatasulabhaM bhAsvatsamyagdRzAM samatAlayam / paramakalayA sArdhaM vRddhaM pravRddhaguNairnijaiH sphuTitasahajAvasthaM lInaM mahimni nije'nizam // 176 // | [zlokArtha :-] tattvamAM magna evA jinamuninA hRdayakamaLanA kesaramAM je AnaMda sahita birAjamAna che, je bAdhA rahita che, je vizuddha che, je kAmadevanA bANonI gahana (-durbhedya) senAne bALI nAkhavA mATe dAvAnaLa samAna che ane jeNe zuddhajJAnarUpadIpaka vaDe munionA manogRhanA ghora aMdhakArano nAza karyo che, tene-sAdhuo vaDe vaMdya ane janmArNavane oLaMgI javAmAM naukArUpa te zuddha tattvane-huM vaMdu chuM. 174. [zlokArtha -]ame pUchIe chIe ke jeo samagrabuddhivALA hovAchatAM bIjAne "A navuM pApa kara" ema upadeze che, teo zuM kharekhara tapasvI che? aho ! kheda che ke teo hRdayamAM vilasita zuddhajJAnarUpa ane sarvottama *piMDarUpa A padane jANIne pharIne paNa sarAgatAne pAme che ! 175. [zlokArtha :-] tattvomAM te sahaja tattva jayavaMta che-ke je sadA anAkuLa che, je niraMtara sulabha che, je prakAzavaMta che, je samyagdaSTione samatAnuM ghara che, je parama kaLA * piMDa = (1) padArtha; (2) baLa.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramaAlocanA adhikAra [ 2 2 3 (ra) sahajaparamaM tattvaM tattveSu saptasu nirmalaM sakalavimalajJAnAvAsaM nirAvaraNaM zivam / vizadavizadaM nityaM bAhyaprapaMcaparAGmukhaM kimapi manasAM vAcAM dUraM munerapi tnnumH||177|| (kuvanaMvita) jayati shaaNtrsaamRtvaaridhiprtidinodycaaruhimdyutiH| atulbodhdivaakrdiidhitiprhtmohtmssmitirjinH||178|| | (kurnAvinaMvita) vijitajanmajarAmRtisaMcayaH prhtdaarunnraagkdmbkH| aghamahAtimikhrajabhAnumAn jayati yaH prmaatmpdsthitH||179|| sahita vikasita nija guNothI vikaseluM (-khIleluM) che, jenI sahaja avasthA sphaTita (-prakaTita) che ane je niraMtara nija mahinAmAM lIna che. 176. [zlokArtha :-] sAta tattvomAM sahaja parama tattva nirmaLa che, sakaLavimaLa (sarvathA vimaLa) jJAnanuM raheThANa che, nirAvaraNa che, ziva (kalyANamaya) che, spaSTaspaSTa che, nitya che, bAhya prapaMcathI parAmukha che ane munine paNa manathI tathA vANIthI ati dUra che; tene ame namIe chIe. 177. [zlokArtha :-]je (jina) zAMta rasarUpI amRtanA samudrane (uchALavA) mATe pratidina udayamAna suMdara caMdra samAna che ane jeNe atula jJAnarUpI sUryanAM kiraNothI mohatimiranA samUhano nAza karyo che, te jina jayavaMta che. 178. | [zlokArtha -]jeNe janmajarA mRtyunA samUhane jItI lIdho che, jeNe dAruNa rAganA samUhane haNI nAkhyo che, je pAparUpI mahA aMdhakAranA samUhane mATe sUrya samAna che ane je paramAtmapadamAM sthita che, te jayavaMta che. 179.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 ] niyamasAra iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasAravyAkhyAyAM tAtparyavRttau paramAlocanAdhikAraH saptamaH shrutskndhH|| A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAraparamAgamanI nigraMtha munirAjazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRttinAmanI TIkAmAM) paramaAlocanA adhikAra nAmano sAtamo zrutaskaMdha samApta thayo.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 25 --8 - zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra athAkhiladravyabhAvanokarmasaMnyAsahetubhUtazuddhanizcayaprAyazcittAdhikAraH kthyte| vadasamidisIlasaMjamapariNAmo karaNaNiggaho bhaavo| so havadi pAyachittaM aNavarayaM ceva kaayvvo||113|| vratasamitizIlasaMyamapariNAmaH karaNanigraho bhaavH| sa bhavati prAyazcittam anavarataM caiva krtvyH||113|| nizcayaprAyazcittasvarUpAkhyAnametat / paMcamahAvratapaMcasamitizIlasakalendriyavAGmanaHkAyasaMyamapariNAmaH paMcendriyanirodhazca sa khalu pariNativizeSaH, prAyaH prAcuryeNa nirvikAraM cittaM prAyazcittam, anavarataM have samastadravyakarma, bhAvakarmakathAno karmanA saMnyAsanAhetubhUtazuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra kahevAmAM Ave che. vrata, samiti, saMyama, zIla,indriyarodharUpa che bhAvaje te bhAva prAyazcitta che, je anavarata kartavya che. 113. anvayArtha :-[vratasamitizItasaMyamapariNAmaH vrata, samiti, zIla ne saMyamarUpa pariNAma tathA [ranipraH bhAva:] indriyanigraharUpa bhAva [3] te [prAyazcitta] prAyazcitta [mati] che [2 va] ane te [navarad] niraMtara [vartavya:] kartavya che. TIkA :-AnizcayaprAyazcittanA svarUpanuM kathana che. pAMcamahAvratarUpa, pAMcasamitirUpa, zIlarUpa ane sarva indriyonAne manavacanakAyAnA saMyamarUpa pariNAma tathA pAMca indriyono nirodha-e pariNativizeSa te prAyazcitta che. prAyazcitta eTale prAya:citta-pracurapaNe nirvikAracitta.aMtarmukhAkAraparamasamAdhithIyukta, 29
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 26 ] niyamasAra | [ bhagavAnazrIkuMdakuMda cAntarmukhAkAraparamasamAdhiyuktena paramajinayogIzvareNa pApATavIpAvakena paMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigraheNa sahajavairAgyaprAsAdazikharazikhAmaNinA paramAgamamakaraMdaniSyandimukhapradmaprabheNa kartavya iti| (naMdAkrAMtA) prAyazcittaM bhavati satataM svAtmaciMtA munInAM muktiM yAMti svasukharatayastena nirdhuutpaapaaH| anyA ciMtA yadi ca yaminAM te vimUDhAH smarArtAH pApAH pApaM vidadhati muhuH kiM punazcitrametat // 180 // kohAdisagabbhAvakkhayapahudibhAvaNAe nnigghnnN| pAyacchittaM bhaNidaM NiyaguNaciMtA ya nnicchydo||114|| krodhAdisvakIyabhAvakSayaprabhRtibhAvanAyAM nirgrhnnm| prAyazcittaM bhaNitaM nijaguNaciMtA ca nishcytH||114|| paramajinayogIzvara, pAparUpIaTavIne (bALavA) mATeagnisamAna, pAMca indriyonAphelAva rahita dehamAtraparigrahanAdhArI,sahajavairAgyarUpI mahelanA zikharanAzikhAmaNi samAna ane paramAgamarUpI puSparasajharatA mukhavALA padmaprabhe A prAyazcitta niraMtara kartavya che. [have A 113mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che :] [zlokArtha :-] munione svAtmAnuM ciMtana te niraMtara prAyazcitta che; nija sukhamAM rativALA teo te prAyazcitta vaDe pApane khaMkherI muktine pAme che. jo munione (svAtmA sivAya) anya ciMtA hoya to te vimUDha kAmArta pApIo pharI pApane utpanna kare che. -AmAM zuM Azcarya che? 180. krodhAdi nija bhAvo taNA kSaya AdinI je bhAvanA ne AtmaguNanI ciMtanA nizcayathI prAyazcittamAM. 114. anvayArtha :-[oghatisvIramAvalayaprakRtimAnAyA] krodha vagere svakIya bhAvonA (-potAnAvibhAvabhAvonA)kSayAdikanIbhAvanAmAM[niTa rahevuM[2] ane [nigamuLaciMtA
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra [ 2 27 iha hi sklkrmnirmuulnsmrthnishcypraayshcittmuktm| krodhAdinikhilamoharAgadveSavibhAvasvabhAvakSayakAraNanijakAraNaparamAtmasvabhAvabhAvanAyAM satyAM nisargavRttyA prAyazcittamabhihitam, athavA paramAtmaguNAtmakazuddhAntastatvasvarUpasahajajJAnAdisahajaguNaciMtA prAyazcittaM bhvtiiti| (zArirI) prAyazcittamuktamuccairmunInAM kAmakrodhAdyanyabhAvakSaye c| kiM ca svasya jJAnasaMbhAvanA vA santo jaanntyetdaatmprvaade||181|| kohaM khamayA mANaM samaddaveNajaveNa mAyaM c| saMtoseNa ya lohaM jayadi khu e chuvihksaae||115|| nija guNonuM ciMtana karavuM te [nizcayataH] nizcayathI [prAyazcitta maLatanuM prAyazcitta kahyuM che. TIkA :-ahIM (A gAthAmAM) sakaLa karmone mULathI ukheDI nAkhavAmAM samartha evuM nizcayaprAyazcitta kahevAmAM AvyuM che. krodhAdika samasta moharAgadveSarUpa vibhAvasvabhAvonA kSayanA kAraNabhUta nija kAraNaparamAtmAnA svabhAvanI bhAvanA hotAnisargavRttine lIdhe (arthAt svAbhAvika-sahaja pariNati hovAne lIdhe) prAyazcitta kahevAmAM AvyuM che; athavA, paramAtmAnA guNAtmaka evA je zuddhaaMta:tattvarUpa (nija) svarUpanA sahajajJAnAdika sahaguNo temanuM ciMtana karavuM te prAyazcitta che. [have A 114 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -]munione kAmakrodhAdika anyabhAvonA kSayanI je saMbhAvanA athavA to potAnA jJAnanI je saMbhAvanA (-samyapha bhAvanA) te ugra prAyazcitta kahela che. saMtoe AtmapravAdamAM Ama jANyuM che (arthAt jANIne kahyuM che). 181. jIte kSamAthI krodhane, nija mAIvethI mAnane, Arjava thakI mAyA khare, saMtoSa dvArA lobhane. 115.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 28 ] niyamasAra | [ bhagavAnazrIkuMdakuMda krodhaM kSamayA mAnaM svamArdavena Arjavena mAyAM c| saMtoSeNa ca lobhaM jayati khalu caturvidhakaSAyAn // 115 // catuSkaSAyavijayopAyasvarUpAkhyAnametat / jaghanyamadhyamottamabhedAtkSamAstisro bhvnti| akAraNAdapriyavAdino mithyAdRSTerakAraNena mAM trAsayitumudyogo vidyate, ayamapagato matpuNyeneti prathamA kssmaa| akAraNena saMtrAsakarasya tADanavadhAdipariNAmo'sti, ayaM cApagato matsukRteneti dvitIyA kssmaa| vadhe satyamUrtasya paramabrahmarUpiNo mamApakArahAniriti paramasamarasIbhAvasthitiruttamA kssmaa| AbhiH kSamAbhiH krodhakaSAyaM jitvA, mAnakaSAyaM mArdavena ca, mAyAkaSAyaM cArjaveNa, paramatattvalAbhasantoSeNa lobhakaSAyaM ceti| anvayArtha -[ogha samayA] krodhane kSamAthI, [mAnuM svamAna] mAnane nija mArdavathI, miyAM 2 mArgana] mAyAne ArjavathI [4] tathA [norma saMtoSe_] lobhane saMtoSathI--[caturvighaNIyA] ema caturvidha kaSAyone [vatuM nati] (yogI) kharekhara jIte che. TIkA :-A, cAra kaSAyo para vijaya meLavavAnA upAyanA svarUpanuM kathana che. jaghanya, madhyama ane uttama evA (traNa) bhedone lIdhe kSamA traNa prakAranI) che. (1) 'vinAkAraNa apriya bolanAramithyASTine vinAkAraNa mane trAsadevAno udyoga varte che, te mArA puNyathI dUra thayo;'Ama vicArI kSamA karavI te prathama kSamA che. (2) (mArA para) 'vinAkAraNa trAsa gujAranArane tADanano ane 'vadhano pariNAma varte che, te mArA sukRtathI dUrathayo;"-AmavicArIkSamA karavI te dvitIyakSamA che. (3) vadhathatAM amUrta paramabrahmarUpa evAmane nukasAna thatuM nathI--emasamajI paramasamarasIbhAvamAM sthita rahevuM te uttama kSamA che. A (traNa) kSamAo vaDe krodhakaSAyane jItIne, mArdava vaDe mAnakaSAyane, Arjava vaDe mAyAkaSAyane tathA paramatattvanI prAptirUpa saMtoSathI lobhakaSAyane (yogI) jIte che. 1. tADana = mAra mAravo te 2. vadha = mArI nAkhavuM te 3. mArdava = naramAza; komaLatA; nirmAnatA. 4. Arjava = RjutA; saraLatA.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra [ 229 ___tathA coktaM zrIguNabhadrasvAmibhiH (vasaMtatitavA) "cittasthamapyanavabuddhya hareNa jADyAt kruddhvA bahiH kimapi dgdhmnnggbuddhyaa| ghorAmavApa sa hi tena kRtAmavasthAM krodhodayAdbhavati kasya na kaaryhaaniH||" (vasaMtatirtA) "cakraM vihAya nijadakSiNabAhusaMsthaM yatyAvrajannanu tadaiva sa tena mucyet / klezaM tamApa kila bAhubalI cirAya mAno manAgapi hatiM mahatIM kroti||" (anuSTrama) "bheyaM mAyAmahAganmithyAghanatamomayAt / yasmin lInA na lakSyante krodhaadivissmaahyH||" evI rIte (AcAryavara) zrI guNabhadrasvAmIe (AtmAnuzAsanamAM 216, 217, 221 tathA 223 mA zloka dvArA) kahyuM che ke - [zlokArtha :-]kAmadeva (potAnA) cittamAM rahela hovA chatAM potAnI) jaDatAne lIdhe tene nahi oLakhIne, zaMkara krodhI thaIne bahAramAM koIkane kAmadeva samajI tene bALI nAkhyo. (cittamAM rahelo kAmadeva to jIvato hovAne lIdhe) teNe karelI ghora avasthAne (-kAmavihvaLa dazAne) zaMkara pAmyA. krodhanA udayathI (-krodha utpanna thavAthI) kone kAryahAni thatI nathI ?" [zlokArtha -] (yuddhamAM bharate bAhubalI para cakra choDayuM paraMtu te cakra bAhubalInA jamaNA hAthamAM AvIne sthira thaI gayuM.) potAnA jamaNA hAthamAM sthita (te) cakrane choDIne jayAre bAhubalIe pravrajayA lIdhI tyAre ja turata ja) teo te kAraNe mukti pAmata, paraMtu teo (mAnane lIdhe muktinahipAmatAM) kharekharalAMbAvakhatasudhI prasiddha (mAnakRta) klezane pAmyA. thoDuM paNa mAna mahA hAni kare che !' [zlokArtha -] jemAM (je khADAmAM) saMtAI rahelA krodhAdika bhayaMkara sarpo dekhI
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda ( oft) "vanacarabhayAddhAvan daivAllatAkulavAladhiH kila jaDatayA lolo vAlavraje'vicalaM sthitH| bata sa camarastena prANairapi praviyojitaH pariNatatRSAM prAyeNaivaMvidhA hi vipttyH||" tathA hiM- (gAyaf). kSamayA krodhakaSAyaM mAnakaSAyaM ca mArdavenaiva / mAyAmArjavalAbhAllobhakaSAyaM ca zaucato jytu||182|| ukkiTTho jo boho NANaM tasseva appaNo cittaM / jo dharai muNI NicaM pAyacchittaM have tassa // 116 // zakAtA nathI evo je mithyAtvarUpIghora aMdhakAravALo mAyArUpI mahAnakhADo tenAthI DaratA rahevuM yogya che." "zliokArtha -] *vanacaranA bhayathI bhAgatI camarI gAyanuM pUMchaDuM daivayoge velamAM guMcavAI jatA jaDatAne lIdhe vALanA gucchA pratye lolupatAvALI te gAya (potAnA suMdara vALane tUTavA nahi devAnA lobhane lIdhe) tyAM avicaLapaNe UbhI rahI gaI, ane arere ! te gAyane vanacara vaDe prANathI paNa vimukta karavAmAM AvI ! (arthAt te gAye vALanA lobhamAM prANa paNa gumAvyA !) jemane tRSNA pariNamI che temane prAyaH AvI ja vipattio Ave che.' vaLI (A 115mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAramunirAja zloka kahe che) : [zlokArtha -] krodhakaSAyane kSamAthI, mAnakaSAyane mArdavathI ja, mAyAne ArjavanI prAptithI ane lobhakaSAyane zaucathI (-saMtoSathI) jIto. 182. utkRSTa nija avabodhane vA jJAnane vA cittane dhAraNa kare che nitya, prAyazcitta che te sAdhune. 116. * vanacara = vanamAM rahenAra, bhIla vagere manuSya athavA vAgha vagere jaMgalI pazu.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra [ 231 utkRSTo yo bodho jJAnaM tasyaivAtmanazcittam / yo dharati munirnityaM prAyazcittaM bhavettasya // 116 // atra zuddhajJAnasvIkAravataH praayshcittmityuktm| utkRSTo yo viziSTadharmaH sa hi paramabodhaH ityrthH| bodho jJAnaM cittmitynrthaantrm| ata eva tasyaiva paramadharmiNo jIvasya prAyaH prakarSeNa cittN| yaH paramasaMyamI nityaM tAzaM cittaM dhatte, tasya khalu nizcayaprAyazcittaM bhvtiiti| (zAninI) yaH zuddhAtmajJAnasaMbhAvanAtmA prAyazcittamatra cAstyeva tsy| nirdhUtAMhaHsaMhatiM taM munIndraM vande nityaM tadguNaprAptaye'ham // 183 // anvayArtha -[tasya va zAtmanaH] te ja (anaMtadharmavALA) AtmAno [] je [3NaH vothaH] utkRSTabodha, [jJAna] jJAna athavA[vitta] citta tene [H niH] je muni [nitya gharati] nitya dhAraNa kare che, [1] tene [prAyazcittam mavet] prAyazcitta che. TIkA -ahIM, "zuddha jJAnanA svIkAravALAne prAyazcitta che" ema kahyarDa che. utkRSTaevo je viziSTa dharma te kharekhara paramabodha che-evo artha che. bodha, jJAna, ane citta judA padArtho nathI.Ama hovAthI te ja paramadharmI jIvane prAyaH cittache arthAt prakRSTapaNe citta (-jJAna) che. je paramasaMyamI evA cittane nitya dhAraNa kare che, tene kharekhara nizcayaprAyazcitta che. [bhAvArtha -jIva dharmI che ane jJAnAdika tenA dharmo che. parama citta athavA parama jJAnasvabhAva jIvano utkRSTa vizeSadharma che. mATe svabhAva apekSAe jIvadravyane prAya: citta che arthAt prakRSTapaNe jJAna che. je paramasaMyamI AvA cittane (-parama jJAnasvabhAvane) zraddha che ane temAM lIna rahe che, tene nizcayaprAyazcitta che.] [have 116mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -]A lokamAM je (munIMdra) zuddhAtmajJAnanI samyaka bhAvanAvaMta che, tene prAyazcitta che ja. jeNe pApasamUhane khaMkherI nAkhyo che evA te munIMdrane huM tenA guNonI prApti arthe nitya vaMduM chuM. 183.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda kiM bahuNA bhaNieNa du varatavacaraNaM mahesiNaM savvaM / pAyacchittaM jANaha aNeyakammANa khyheuu||117|| kiM bahunA bhaNitena tu varatapazcaraNaM maharSINAM sarvam / prAyazcittaM jAnIhyanekakarmaNAM kssyhetuH||117|| iha hi paramatapazcaraNanirataparamajinayogIzvarANAM nishcypraayshcittm| evaM samastAcaraNAnAM prmaacrnnmityuktm| bahubhirasatpralApairalamalam / punaH sarvaM nizcayavyavahArAtmakaparamatapazcaraNAtmakaM paramajinayogInAmAsaMsArapratibaddhadravyabhAvakarmaNAM niravazeSeNa vinAzakAraNaM zuddhanizcayaprAyazcittamiti he ziSya tvaM jaaniihi| bahu kathana zuM karavuM? are ! sau jANa prAyazcitta tuM, nAnAkaramakSamahetu uttama tapacaraNa RSirAjanuM. 117. anvayArtha:-[vahunA] bahu [maLatena ] kahevAthI [vin] zuM? [ganevazarmAn] aneka karmonA [layahetu:] kSayano hetu evuM je [maharSINAmU] maharSionuM [varatapazcaraLa] uttama tapazcaraNa [sarvam] te badhuM [prAyazcitta nAnIdi] prAyazcitta jANa. TIkA :-ahIM ema kahyaDe che ke parama tapazcaraNamAM lIna parama jinayogIzvarone nizcayaprAyazcitta che; e rIte nizcayaprAyazcitta samasta AcaraNomAM parama AcaraNa che ema kahyuM che. bahu asat pralApothI basa thAo, basa thAo. nizcayavyavahArasvarUpa parama tapazcaraNAtmaka evuM je parama jinayogIone anAdi saMsArathI baMdhAyelAM dravyabhAva karmonA niravazeSa vinAzanuM kAraNa te badhuM zuddhanizcayaprAyazcitta che ema, he ziSya! tuM jANa. [have A 117mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja pAMca zloka kahe
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra [ 233 (kuvanaMvita) anazanAditapazcaraNAtmakaM shjshuddhcidaatmvidaamidm| sahajabodhakalAparigocaraM sahajatattvamaghakSayakAraNam // 184 // (zAninI) prAyazcittaM hyuttamAnAmidaM syAt svadravye'smin cintanaM dhrmshuklm| karmavrAtadhvAntasadbodhatejo lInaM svasminnirvikAre mhimni||185|| (paMrAkrAMtA) AtmajJAnAdbhavati yaminAmAtmalabdhiH krameNa jnyaanjyotirnihtkrnngraamghoraandhkaaraa| kAraNyodbhavadavazikhAjAlakAnAmajasraM pradhvaMse'smin zamajalamayImAzu dhArAM vmntii||186|| [zlokArtha -] anazanAditapazcaraNAtmaka (arthAt svarUpapratapanarUpe pariNameluM, pratApavaMta eTale ke ugra svarUpapariNatie pariNameluM) evuM A sahaja zuddhacaitanyasvarUpane jANanArAonuM sahajajJAnakaLAparigocara sahajatattva akSayanuM kAraNa che. 184. [zlokArtha :-] je (prAyazcitta) A svadravyanuM dharma ane zuklarUpa ciMtana che, je karmasamUhanA aMdhakArane naSTa karavA mATe samyajJAnarUpI teja che ane je potAnA nirvikAra mahinAmAM lIna che--evuM A prAyazcitta kharekhara uttama puruSone hoya che. 185. | [zlokArtha -]yamIone (-saMyamIone) AtmajJAnathI krame Atmalabdhi (AtmAnI prApti) thAya che ke je Atmalabdhie jJAnajyotivaDe indriyasamUhanAghora aMdhakArano nAza karyo che ane je Atmalabdhi karmavanathI utpanna (bhavarUpI) dAvAnaLanI zikhAjALano 1. sahajajJAnakaLAparigocara = sahaja jJAnanI kaLA vaDe sarva prakAre jaNAvAyogya 2. agha = azuddhi doSa; pApa. (pApa tema ja puNya bane kharekhara agha che.) 3. dharmadhyAna ane zukladhyAnarUpa je svadravyaciMtana te prAyazcitta che.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (upagAti) adhyAtmazAstrAmRtavArirAzermayoddhRtA sNymrtnmaalaa| vabhUva yA tattvavidAM sukaNThe sAlaMkRtirmuktivadhUdhavAnAm // 187 // (upendravA ) namAmi nityaM paramAtmatattvaM muniindrcittaambujgrbhvaasm| vimuktikAMtAratisaukhyamUlaM vinaSTasaMsAradrumUlametat // 18 // NaMtANaMtabhaveNa smjjiysuhasuhkmmsNdoho| tavacaraNeNa viNassadi pAyacchittaM tavaM tmhaa||11|| anantAnantabhavena smrjitshubhaashubhkrmsNdohH| tapazcaraNena vinazyati prAyazcittaM tapastasmAt // 118 // (zikhAonA samUhano) nAza karavA mATe tenA para satata zamajalamayI dhArAne jhaDapathI choDe che-varasAve che. 186. zliokArtha -] adhyAtmazAstrarUpI amRtasamudramAMthI meM je saMyamarUpI ratnamALA bahAra kADhI che te (ratnamALA) muktivardhanA vallabha evA tattvajJAnIonA sukaMThanuM AbhUSaNa banI che. 187. [zlokArtha -] munIMdronA cittakamaLanI (-hRdayakamaLanI) aMdara jeno vAsa che, je vimuktirUpI kAntAnA ratisaukhyanuM mULa che (arthAt je muktinA atIndriya AnaMdanuM mULa che) ane jeNe saMsAravRkSanA mULano vinAza karyo che--evA A paramAtmatattvane huM nitya namuM chuM. 188. re! bhava anaMtAnaMtathI arjita zubhAzubha karma je te nAza pAme tapa thakI; tapa tethI prAyazcitta che. 118. anvayArtha -[ganattAnattamavena] anaMtAnaMta bhavo vaDe [sargitagumAzumarmasaMto:]
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra [ ra35 __ atra prasiddhazuddhakAraNaparamAtmatattve sadAntarmukhatayA pratapanaM yattattapaH prAyazcittaM bhvtiityuktm| AsaMsArata eva samupArjitazubhAzubhakarmasaMdoho dravyabhAvAtmakaH paMcasaMsArasaMvardhanasamarthaH paramatapazcaraNena bhAvazuddhilakSaNena vilayaM yAti, tataH svAtmAnuSThAnaniSThaM paramatapazcaraNameva shuddhnishcypraayshcittmitybhihitm| (baMtAkrAMtA) prAyazcittaM na punaraparaM karma karmakSayArthaM prAhuH santastapa iti cidAnaMdapIyUSapUrNam / AsaMsArAdupacitamahatkarmakAntAravahnijvAlAjAlaM zamasukhamayaM prAbhRtaM mokSalakSmyAH // 189 // upArjita zubhAzubha karmarAzi [tapazcaro] tapazcaraNathI [vinazyati] vinAza pAme che; [tamat] tethI [1] tapa [prAyazcittamuM] prAyazcitta che. TIkA -ahIM (A gAthAmAM), prasiddha zuddhakAraNaparamAtmatattvamAM sadA aMtarmukha rahIne je pratapana te tapa prAyazcitta che (arthAt zuddhAtmasvarUpamAM lIna rahIne pratapavuM- pratApavaMta vartavuM te tapa che ane e tapa prAyazcitta che) ema kahyuM che. anAdi saMsArathI ja upArjita dravyabhAvAtmaka zubhAzubha karmono samUha-ke je pAMca prakAranA (-pAMca parAvartanarUpa) saMsAranuM saMvardhana karavAmAM samartha che kebhAvazuddhilakSaNa (bhAvazuddhi jenuM lakSaNa che evA) paramatapazcaraNathI vilaya pAme che; tethI svAtmAnuSThAnaniSTha (-nija AtmAnA AcaraNamAM lIna) paramatapazcaraNa ja zuddhanizcaya prAyazcitta che ema kahevAmAM AvyuM che. [have A 118mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha :-] je (tapa) anAdi saMsArathI samRddha thayelI karmonI mahA aTavIne bALI nAkhavA mATe agninI javALAnA samUha samAna che, zamasukhamaya che ane mokSalakSmI mATenI bheTa che, te cidAnaMdarUpI amRtathI bharelA tapane saMto karmakSaya karanAruM prAyazcitta kahe che, paraMtu anya koI kAryane nahi. 189.
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra 236 ] [ bhagavAna zrI kuMdakuMda appasarUvAlaMbaNabhAveNa du svvbhaavprihaarN| sakkadi kAdaM jIvo tamhA jhANaM have savvaM // 119 // AtmasvarUpAlambanabhAvena tu sarvabhAvaparihAram / zaknoti kartuM jIvastasmAd dhyAnaM bhavet sarvam // 119 // atra sakalabhAvAnAmabhAvaM kartuM svAtmAzrayanizcayadharmadhyAnameva smrthmityuktm| akhilaparadravyaparityAgalakSaNalakSitAkSuNNanityanirAvaraNasahajaparamapAriNAmikabhAva - bhAvanayA bhAvAntarANAM caturNAmaudayikaupazamikakSAyikakSAyopazamikAnAM parihAraM AtmasvarUpa avalaMbanArA bhAvathI sau bhAvane tyAgI zake che jIva, tethI dhyAna te sarvasva che. 119. anvayArtha:-[mAtmasvarUpAttavanamAvena tu] AtmasvarUpa jenuM AlaMbana che evA bhAvathI [MIvaH] jIva [samAvaparihAra] sarvabhAvono parihAra [im zavanoti] karI zake che , [tasmAtu] tethI [dhyAnam] dhyAna te [sarvam bhaveta] sarvasva che. TIkA :-ahIM (A gAthAmAM), nija AtmA jeno Azraya che evuM nizcaya dharmadhyAna ja sarva bhAvono abhAva karavAne samartha che ema kahyuM che. samasta paradravyonA parityAgarUpa lakSaNathI lakSita akhaMDanityanirAvaraNasahaja paramapariNAmikabhAvanI bhAvanAthI audayika, aupathamika, kSAyika ane kSAyopathamika e cAra bhAvAMtarono *parihAra karavAne atiAsannabhavya jIva samartha che, tethI ja te * ahIM cAra bhAvonA parivAramAM kSAyikabhAvarUpa zuddha paryAyano paNa parihAra (tyAga) karavAnuM kArDa che tenuM kAraNa A pramANe che : zuddhAtmadravyanuM ja-sAmAnyanuM ja-AlaMbana levAthI kSAyikabhAvarUpa zuddha paryAya pragaTe che. kSAyikabhAvanuM-zuddha paryAyanuM (vizeSanuM)-AlaMbana karavAthI kSAyikabhAvarUpa zuddha paryAya kadI pragaTato nathI. mATe kSAyikabhAvanuM paNa AlaMbana tyAjaya che. A je kSAyikabhAvanA AlaMbanano tyAga tene ahIM kSAyikabhAvano tyAga kahevAmAM Avyo che. ahIM ema upadezya ke-paradravyonuM ane parabhAvonuM AlaMbana to dUra raho, mokSArthIe potAnA audayikabhAvonuM (samasta zubhAzubhabhAvAdikanuM), aupathamikabhAvonuM (jemAM kAdava nIce
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra [ 237 kartumatyAsannabhavyajIvaH samartho yasmAt, tata eva pApaTavIpAvaka ityuktm| ataH paMcamahAvratapaMcasamititriguptipratyAkhyAnaprAyazcittAlocanAdikaM sarvaM dhyaanmeveti| (maMtAkrAMtA) yaH zuddhAtmanyavicalamanAH zuddhamAtmAnamekaM nityajyotiHpratihatatamaHpuMjamAdyantazUnyam / dhyAtvAjasraM paramakalayA sArdhamAnandamUrti jIvanmukto bhavati tarasA so'ymaacaarraashiH||190|| jIvane pApATavIpAvaka (-pAparUpI aTavIne bALanAro agni) kahyo che; Ama hovAthI pAMca mahAvrata, pAMca samiti, traNa gupti, pratyAkhyAna, prAyazcitta, AlocanA vagere badhuM dhyAna ja che (arthAt paramapariNAmika bhAvanI bhAvanArUpa je dhyAna te ja mahAvrata prAyazcittAdi badhuMya che). [have A 119mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArtha -] jeNe nitya jyoti vaDe timira! jano nAza karyo che, je Adi aMta rahita che, je parama kaLA sahita che ane je AnaMdamUrti che-evA eka zuddha AtmAne je jIva zuddha AtmAmAM avicaLa manavALo thaIne niraMtara dhyAve che, te A AcArarAzi jIva zIdhra jIvanmukta thAya che. 190. besI gayela hoya evA jaLa samAna aupathamika samyakatvAdinuM), kSAyopathamikabhAvonuM (apUrNa jJAnadarzanacAritrAdi paryAyonuM) tema ja kSAyikabhAvonuM (kSAyika samyakatvAdi sarvathA zuddha paryAyonuM) paNa AlaMbana choDavuM; mAtra paramapariNAmikabhAvanuM-zuddhAtmadravyasAmAnyanuM-AlaMbana levuM. tene AlaMbanAro bhAva ja mahAvrata, samiti, gupti, pratikramaNa, AlocanA, pratyAkhyAna, prAyazcitta vagere badhuMya che. (AtmasvarUpanuM AlaMbana, AtmasvarUpano Azraya, AtmasvarUpa pratye saMmukhatA, AtmasvarUpa pratye valaNa, AtmasvarUpa pratye jhoka, AtmasvarUpanuM dhyAna, parama pAriNAmikabhAvanI bhAvanA, 'huM dhruva zuddha AtmadravyasAmAnya chuMevI pariNati-e badhAMno eka artha che.) mana = bhAva 2. AcArarAzi = cAritrapuMja; cAritrasamUharUpa.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 ] niyamasAra [ bhagavAna zrI kuMdakuMda suhaasuhavayaNarayaNaM rAyAdIbhAvavAraNaM kiccaa| appANaM jo jhAyadi tassa duNiyama have nniymaa||120|| zubhAzubhavacanaracanAnAM rAgAdibhAvavAraNaM kRtvA / AtmAnaM yo dhyAyati tasya tu niyamo bhavenniyamAt // 120 // zuddhanizcayaniyamasvarUpAkhyAnametat / yaH paramatattvajJAnI mahAtapodhano dainaM saMcitasUkSmakarmanirmUlanasamarthanizcayaprAyazcittaparAyaNo niyamitamanovAkkAyatvAdbhavavallImUlakaMdAtmakazubhAzubhasvarUpaprazastAprazastasamastavacanaracanAnAM nivAraNaM karoti, na kevalamAsAM tiraskAraM karoti kintu nikhilamoharAgadveSAdiparabhAvAnAM nivAraNaM ca karoti, punaranavaratamakhaMDAdvaitasundarAnandaniSyanyanupamaniraMjananijakAraNaparamAtmatattvaM nityaM zuddhopayogabalena saMbhAvayati, tasya niyamena zuddhanizcayaniyamo bhavatItyabhiprAyo bhagavatAM suutrkRtaamiti| choDI zubhAzubha vacanane, rAgAdibhAva nivArIne, je jIva dhyAve Atmane, tene niyamathI niyama che. 120. anvayArtha:-[gumajhumavanaranAnA zubhAzubha vacanaracanAnuM ane murAribAvavAraH] rAgAdibhAvonuM nivAraNa [kRtvA] karIne [] je [mAtmAna+] AtmAne [dhyAti] dhyAve che, [tI tu] tene duniyamAn] niyamathI (-nizcitapaNe) [niyamaH bhavet] niyama che. TIkA :-A, zuddhanizcayaniyamanA svarUpanuM kathana che. je paramatattvajJAnI mahAtapodhana sadA saMcita sUkSmakarmone mULathI ukheDI nAkhavAmAM samartha nizcayaprAyazcittamAM parAyaNa raheto thako manavacanakAyAne niyamita (saMyamita) karyA hovAthI bhavarUpI velanAM mULataMdAtmaka zubhAzubhasvarUpa prazasta aprazasta samasta vacanaracanAnuM nivAraNa kare che, kevaLa te vacanaracanAno jatiraskAra karato nathI paraMtu samasta moharAgadveSAdi parabhAvonuM nivAraNa kare che, vaLI anavaratapaNe (-niraMtara) akhaMDa, advaita, suMdaraAnaMdasvaMdI (suMdara AnaMdajharatA), anupama, niraMjana nijakAraNaparamAtmatattvanI sadA zuddhopayoganA baLathI saMbhAvanA (samyak bhAvanA) kare che, tene (te mahAtapodhanane) niyamathI zuddhanizcayaniyama che ema bhagavAna sUtrakArano abhiprAya che.
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra (rinI) vacanaracanAM tyaktvA bhavyaH zubhAzubhalakSaNAM sahajaparamAtmAnaM nityaM subhAvayati sphuTam / paramayaminastasya jJAnAtmano niyamAdayaM bhavati niyamaH zuddho muktyaMganAsukhakAraNam // 191 // (mAhinI) anavaratamakhaMDAdvaitacinnirvikAre nikhilanayavilAso na sphuratyeva kiMcit / apagata iha yasmin bhedavAdassamastaH tamahamabhinamAmi staumi saMmAvayAmi||16|| (anuSTum) idaM dhyAnamidaM dhyeyamayaM dhyAtA phalaM ca tat / ebhirvikalpajAlairyannirmuktaM tanamAmyaham||16|| (anuttum) bhedavAdAH kadAcitsyuryasmin yogaparAyaNe / tasya muktirbhavenno vA ko jAnAtyArhate mate // 194 // [ 239 [have A 120mI gAthAnITIkA pUrNakaratAM TIkAkAramunirAjacArazlokakaheche :] [zlokArtha :--] je bhavya zubhAzubhasvarUpa vacanaracanAne choDIne sadA sphuTapaNe sahajaparamAtmAne samyak prakAre bhAve che,te jJAnAtmakapa2mayamIne muktirUpI strInAsukhanuM kAraNa evo A zuddha niyama niyamathI (-avazya) che. 191. [zlokArtha :--]je anavaratapaNe (-niraMtara) akhaMDa advaita caitanyane lIdhe nirvikAra che temAM (-te paramAtmapadArthamAM) samasta nayavilAsa jarAya sphurato ja nathI.jemAMthI samasta bhedavAda (-nayAdi vikalpa) dUra thayela che tene (-te 52mAtmapadArthane) huM namuM chuM, stavuM chuM, samyak prakAre bhAvuM chuM. 192. [zlokArtha :--]A dhyAna che, A dhyeya che, A dhyAtA che ane peluM phaLa che. AvI vikalpajALothI je mukta (-rahita) che tene (-te 52mAtmatattvane) huM namuM chuM. 193. [zlokArtha :--]jeyogaparAyaNamAM kadAcit bhedavAdo utpanna thAya che (arthAt je
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda kAyAIparadabve thirabhAvaM pariharattu appaannN| tassa have taNusaggaM jo jhAyai NibbiyappeNa // 121 // kAyAdiparadravye sthirabhAvaM parihatyAtmAnam / tasya bhavettanUtsargo yo dhyAyati nirvikalpena // 121 // nizcayakAyotsargasvarUpAkhyAnametat / sAdisanidhanamUrtavijAtIyavibhAvavyaMjanaparyAyAtmakaH svasyAkAraH kaayH| Adizabdena kssetrvaastuknkrmnniiprbhRtyH| eteSu sarveSu sthirabhAvaM sanAtanabhAvaM parihatya nityaramaNIyaniraMjananijakAraNaparamAtmAnaM vyavahArakriyAkAMDADambaravividhavikalpakolAhalavinirmuktasahajaparamayogabalena nityaM dhyAyati yaH sahajatapazcaraNakSIravArAMrAzinizIthinIhRdayAdhIzvaraH, tasya khalu sahajavairAgyaprAsAdazikharazikhAmaNenizcayakAyotsargo bhvtiiti| yoganiSTha yogIne kayAreka vikalpo UThe che), tenI ahat nA matamAM mukti thaze ke nahi thAya te koNa jANe che ? 194. kAyAdi paradravyo viSe sthirabhAva choDI Atmane dhyAve vikalpavimukta, kAyotsarga che te jIvane. 121. anvayArtha:-[oyAtipa kAyAdi paradravyamAM [sthiramAva" parihatya] sthirabhAva choDIne [] je [mAtmAna] AtmAne [nirvivatyena] nirvikalpapaNe [dhyAti] dhyAve che, [ta] tene [tanUnsa ] kAyotsarga [mavet] che. TIkA :-A. nizcayakAyotsarganA svarUpanuM kathana che. sAdisAMta mUrta vijAtIyavibhAvavyaMjanaparyAyAtmaka potAno AkAra te kAya. Adi' zabdathI kSetra, ghara, kanaka, ramaNI vagere. A badhAmAM sthirabhAva-sanAtanabhAva pariharIne (-kAyAdika sthira che evo bhAva choDIne) nityaramaNIya niraMjana nija kAraNa paramAtmAne vyavahAra kriyAkAMDanAADaMbara saMbaMdhIvividhavikalparUpakolAhalavinAnAsahaja paramayoganAbaLathIje sahajatapazcaraNarUpI kSIrasAgarano caMdra(-sahajataparUpIkSIrasAgarane uchALavAmAM caMdra samAna evo je jIva) nitya dhyAve che, te sahaja vairAgyarUpI mahelanA zikharanA zikhAmaNine (-te parama sahajavairAgyavaMta jIvane) kharekharanizcayakAyotsarga che.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra (maMddAAMtA) kAyotsargo bhavati satataM nizcayAtsaMyatAnAM kAyodbhUtaprabalatarasatkarmamukteH vAcAM jalpaprakaraviratermAnasAnAM svAtmadhyAnAdapi ca niyataM svAtmaniSThAparANAm // 195 // jayati (mAtinI) sahajatejaHpuMjanirmagnabhAsvatmuktamohAndhakAram / sahajaparamatattvaM sahajaparamadRSTyA niSThitanmoghajAtaM ( ? ) bhavabhavaparitApaiH sakAzAt / nivRtteH kalpanAbhizca muktam // 196 // (mAtinI) bhavabhavasukhamalpaM kalpanAmAtra ramyaM tadakhilamapi nityaM saMtyajAmyAtmazaktyA / sahajaparamasaukhyaM ciccamatkAramAtraM sphuTitanijavilAsaM sarvadA cetayeham // 197 // 31 [ 241 [have A zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAranI chellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva pAMca zloka kahe che :] [zlokArtha :--] je niraMtara svAtmaniSThAparAyaNa (-nija AtmAmAM lIna) che te saMyamIone, kAyAthI utpanna thatAM ati prabaLa sat karmonA (-kAyA saMbaMdhI prabaLa zubha kriyAonA) tyAgane lIdhe, vANInA jalpasamUhanI viratine lIdhe ane mAnasika bhAvonI (vikalponI) nivRttine lIdhe, tema ja nija AtmAnA dhyAnane lIdhe, nizcayathI satata kAyotsarga che. 195. = [zlokArtha :--] sahaja tejaH puMjamAM nimagna evuM te prakAzamAna sahaja parama tattva jayavaMtache--ke jeNe mohAMdhakArane dUra karyo che (arthAt je mohAMdhakAra rahitache), je sahaja 52ma dRSTithI paripUrNa che ane je vRthAutpanna bhavabhavanA paritApothI tathA kalpanAothI mukta che. 196. [zlokArtha :--]alpa (tuccha) ane kalpanAmAtraramya (-mAtra kalpanAthIjaramaNIya
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 2 ] niyamasArA (9) nijAtmaguNasaMpadaM mama hRdi sphurantImimAM samAdhiviSayAmaho kSaNamahaM na jAne puraa| jagatritayavaibhavapralayahetuduHkarmaNAM / prabhutvaguNazaktitaH khalu hatosmi hA saMsRtau // 198 // (gA) bhavasaMbhavaviSabhUruhaphalamakhilaM duHkhakAraNaM buddhvA / Atmani caitanyAtmani sNjaatvishuddhsaukhymnubhuNkte||199|| iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasAravyAkhyAyAM tAtparyavRttau zuddhanizcayaprAyazcittAdhikAraH aSTamaH shrutskndhH|| lAgatuM) evuM je bhavabhavanuM sukha te saghaLuMya huM AtmazaktithI nitya samyak prakAre tajuM ; (ane) jeno nija vilAsa pragaTa thayo che, je sahaja parama saukhyavAnuM che ane je caitanyacamatkAramAtra che, tene (-te Atmatattvane) huM sarvadA anubhavuM chuM. 197. [zlokArtha :-] aho ! mArA hRdayamAM skurAyamAna A nija AtmaguNasaMpadAne -ke je samAdhino viSaya che tene--meM pUrve eka kSaNa paNa jANI nahi. kharekhara, traNa lokanA vaibhavanA pralayanA hetubhUta duSkarmonI prabhutvaguNazaktithI (-duSTa karmonA prabhutva guNanI zaktithI), arere ! huM saMsAramAM mAryo gayo chuM (herAna thaI gayo chuM). 198. [zlokArtha -] bhavotpanna (-saMsAramAM utpanna thatA) viSavRkSanA samasta phaLane du:khanuM kAraNa jANIne huM caitanyAtmaka AtmAmAM utpanna vizuddhasaukhyane anubhavuM chuM. 199. A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAraparamAgamanInigraMtha munirAjazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM) zuddhanizcayaprAyazcitta adhikAra nAmano AThamo zrutaskaMdha samApta thayo.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 che. paramasamAdhi adhikAra atha akhilamoharAgadveSAdiparabhAvavidhvaMsahetubhUtaparamasamAdhyadhikAra ucyte| vayaNoccAraNakiriyaM paricattA vIyarAyabhAveNa / jo jhAyadi appANaM paramasamAhI have tassa // 122 // vacanoccAraNakriyAM parityajya vItarAgabhAvena / yo dhyAyatyAtmAnaM paramasamAdhirbhavettasya // 122 // prmsmaadhisvruupaakhyaanmett| kvacidazubhavaMcanArthaM vacanaprapaMcAMcitaparamavItarAgasarvajJastavanAdikaM kartavyaM prmjinyogiishvrennaapi| paramArthataH prazastAprazastasamastavAgviSayavyApAro na krtvyH| ata have samasta moharAgadveSAdi parabhAvonA vidhvaMsanA hetubhUta paramasamAdhi adhikAra kahevAmAM Ave che. vacanoccaraNakiriyA tajI, vItarAga nija pariNAmathI dhyAve nijAtmA jeha, parama samAdhi tene jANavI. 122. anvayArtha:-[vAnocArayiAM ] vacanoccAraNanI kriyA [ratya] parityAgIne [vItarAmAna] vItarAga bhAvathI [1] je [mAtmAna] AtmAne [dhyAti] dhyAve che, [ta] tene [paramasaghaH] parama samAdhi [ma] che. TIkA -A, parama samAdhinA svarUpanuM kathana che. kyAreka *azubhavaMcanArthe vacanavistArathI zobhatuM paramavItarAga sarvajJanuM stavanAdika parama jinayogIzvare paNa karavAyogya che. paramArthathI prazastaaprazasta samasta vacanasaMbaMdhI * azubhavaMcanArthe=azubhathI chUTavA mATe; azubhathI bacavA mATe; azubhanA tyAga mATe.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda eva vacanaracanAM parityajya sakalakarmakalaMkapaMkavinirmuktapradhvastabhAvakarmAtmakaparamavItarAgabhAvena trikAlanirAvaraNanityazuddhakAraNaparamAtmAnaM svAtmAzrayanizcayadharmadhyAnena TaMkotkIrNajJAyakaikasvarUpanirataparamazukladhyAnena ca yaH paramavItarAgatapazcaraNanirataH niruparAgasaMyataH dhyAyati, tasya khalu dravyabhAvakarmavarUthinIluMTAkasya prmsmaadhimaivatatiA (vaMzastha) samAdhinA kenaciduttamAtmanAM hRdi sphurantIM smtaanuyaayiniim| yAvanna vidmaH sahajAtmasaMpadaM na mAdRzAM yA viSayA vidAmahi // 200 // vyApAra karavAyogya nathI. Ama hovAthI ja, vacanaracanA parityAgIne je samasta karmakalaMkarUpa kAdavathI vimukta che ane jemAMthI bhAvakarma naSTa thayelAM che evA bhAve-parama vItarAga bhAve-trikALanirAvaraNa nityazuddha kAraNaparamAtmAne svAtmAzrita nizcayadharma dhyAnathI ane TaMkotkIrNa jJAyaka eka svarUpamAM lIna paramazukladhyAnathI je paramavItarAga tapazcaraNamAM lIna, niruparAga (nirvikAra) saMyamI dhyAve che, te dravyakarmabhAvakarmanI senAne lUTanAra saMyamIne kharekhara parama samAdhi che. [have A 122mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che : [zlokArtha -] koI e vI (-avarNanIya, parama) samAdhi vaDe uttama AtmAonA hRdayamAM skuratI, samatAnI anuyAyinI sahaja AtmasaMpadAne jyAM sudhI ame anubhavatA nathI, tyAM sudhI amArA jevAono je viSaya che tene ame anubhavatA nathI. 200. 1. anuyAyinI=anugAminI, sAthe sAthe rahenArI; pAchaLa pAchaLa AvanArI. (sahaja AtmasaMpadA samAdhinI anuyAyinI che.) 2. sahaja AtmasaMpadA muniono viSaya che.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramasamAdhi adhikAra [ 245 saMjamaNiyamataveNa du dhammajjhANeNa sukkjhaannenn| jo jhAyai appANaM paramasamAhI have tassa // 123 // saMyamaniyamatapasA tu dharmadhyAnena zukladhyAnena / yo dhyAyatyAtmAnaM paramasamAdhirbhavettasya // 123 // iha hi smaadhilkssnnmuktm| saMyamaH sklendriyvyaapaarprityaagH| niyamena svaatmaaraadhnaattprtaa| AtmAnamAtmanyAtmanA saMdhatta ityadhyAtmaM tpnm| sakalabAhyakriyAkAMDADambaraparityAgalakSaNAntaHkriyAdhikaraNamAtmAnaM niravadhitrikAlanirupAdhisvarUpaM yo jAnAti, tatpariNativizeSaH svaatmaashrynishcydhrmdhyaanm| dhyAnadhyeyadhyAtRtatphalAdivividhavikalpanirmuktAntarmukhAkAranikhilakaraNagrAmAgocaraniraMjananijaparamatattvAvicalasthitirUpaM nishcyshukldhyaanm| ebhiH saMyama, niyamanetapathakI,vaLIdharmazukladhyAnathI, dhyAve nijAtmA jeha, parama samAdhi tene jANavI. 123. anvayArthaH--[saMyamaniyamatapasI tu] saMyama, niyama ne tapathI tathA [dharmadhyAna zuvastadhyAne] dharmadhyAna ne zukladhyAnathI [] je [gAtmAna] AtmAne [dhyAtti] dhyAve che, [0] te ne [paramasamathiH] parama samAdhi [mavet] che. TIkA -ahIM (A gAthAmAM) samAdhinuM lakSaNa (arthAt svarUpa) kahyarDa che. samasta indriyonA vyApArano parityAga te saMyama che. nija AtmAnI ArAdhanAmAM tatparatA te niyama che. je AtmAne AtmAmAM AtmAthI dhArI-TakAvI-joDI rAkhe che te adhyAtma che ane e adhyAtma te tapa che. samasta bAhyakriyAkAMDanA ADaMbarano parityAga jenuM lakSaNa che evI aMtaHkriyAnA*adhikaraNabhUtaAtmAne--ke jenuM svarUpa avadhivinAnA TANe kALe (anAdi kALathI anaMta kALa sudhI) nirupAdhika che tene--je jIva jANe che, te jIvanI pariNativizeSa te svAtmAzrita nizcayadharmadhyAna che. dhyAnadhyeya dhyAtA, dhyAnanuM phaLa vagerenA vividha vikalpothI vimukta (arthAt evA vikalpo vinAnuM), aMtarmukhAkAra (arthAt aMtarmukha jenuM svarUpa che evuM), samasta indriyasamUhathI agocara niraMjananijaparamatatvamAM * adhikaraNa = AdhAra. (aMtaraMga kriyAno AdhAra AtmA che.)
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda sAmagrIvizeSaiH sArdhamakhaMDAdvaitaparamacinmayamAtmAnaM yaH paramasaMyamI nityaM dhyAyati, tasya khalu prmsmaadhirbhvtiiti| (anuSTrama) nirvikalpe samAdhau yo nityaM tiSThati cinmye| dvaitAdvaitavinirmuktamAtmAnaM taM namAmyaham // 201 // kiM kAhadi vaNavAso kAyakileso vicittuvvaaso| ajjhayaNamoNapahudI samadArahiyassa samaNassa // 124 // kiM kariSyati vanavAsaH kAyaklezo vicitropvaasH| adhyayanamaunaprabhRtayaH samatArahitasya zramaNasya // 124 // atra samatAmantareNa dravyaliGgadhAriNaH zramaNAbhAsinaH kimapi paralokakAraNaM naastiityupI avicaLa sthitirUpa (-evuM je dhyAna) te nizcayazukladhyAna che. A sAmagrIvizeSo sahita (-A uparyukta khAsa AMtarika sAdhanasAmagrI sahita) akhaMDa advaita parama caitanyamaya AtmAne je parama saMyamI nitya dhyAve che, tene kharekhara parama samAdhi che. [[have A 123mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che : [zlokArtha -] je sadA caitanyamaya nirvikalpa samAdhimAM rahe che, te dvaitAdvaitavimukta (dvataadvaitanA vikalpothI mukta) AtmAne huM namuM chuM. 201. vanavAsa vA tanalezarUpa upavAsa vidhavidha zuM kare? re! mauna vApaThanAdi zuM kare sAmyavirahita zramaNane? 124. anvayArtha -[vanavAsa] vanavAsa, [vartazaH vivigopavAH] kAyaklezarUpa aneka prakAranA upavAsa, [adhyayanamInAmRta:] adhyayana, mana vagere (kAryo) [samatArahitI masya] samatArahita zramaNane [viMda varasthati] zuM kare che (-zo lAbha kare che) ? TIkA -ahIM (A gAthAmAM), samatA vinA dravyaliMgadhArI zramaNAbhAsane kiMcit paralokanuM kAraNa nathI (arthAt jarAya mokSanuM sAdhana nathI) ema kArDa che.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramasamAdhi adhikAra [ 247 sakalakarmakalaMkapaMkavinirmuktamahAnaMdahetubhUtaparamasamatAbhAvena vinA kAntAravAsAvAsena prAvRSi vRkSamUle sthityA ca grISme'titIvrakarakarasaMtaptaparvatAgragrAvaniSaNNatayA vA hemante ca rAtrimadhye hyAzAMvaradazAphalena ca tvagasthibhUtasarvAGgaklezadAyinA mahopavAsena vA, sadAdhyayanapaTutayA ca, vAgviSayavyApAranivRttilakSaNena saMtatamaunavratena vA kimapyupAdeyaM phalamasti kevaladravyaliMgadhAriNaH zramaNAbhAsasyeti / " tathA coktam amRtAzItI tathA hi (mAhinI) "girigahanaguhAdyAraNyazUnyapradezasthitikaraNanirodhadhyAnatIrthopasevA- / prapaThanajapahomairbrahmaNo nAsti siddhiH mRgaya tadaparaM tvaM bhoH prakAraM gurubhyaH // " kevaLadravyaliMgadhArIzramaNAbhAsanesamastakarmakalaMkarUpakAdavathIvimuktamahAAnaMdanA hetubhUta52masamatAbhAvavinA, (1)vanavAse vasIne varSARtumAM vRkSa nIce sthitika2vAthI, grISmaRRtumAM pracaMDa sUryanAM kiraNothI saMtapta parvatanA zikharanI zilA upara besavAthI ane hemaMtaRRtumAM rAtrimadhye digaMbaradazAe rahevAthI, (2) tvacA ane asthirUpa (mAtra hADa cAmarUpa)thaIgayelAAkhAzarIraneklezadAyakamahAupavAsathI,(3)sadAadhyayanapaTutAthI (arthAt sadAzAstrapaThana karavAthI),athavA (4)vacanasaMbaMdhI vyApAranInivRttisvarUpasatata maunavratathI zuM jarAya *upAdeya phaLa che ? (arthAt mokSanA sAdhanarUpa phaLa jarAya nathI.) evIrIte (zrIyogIMdradevakRta) amRtAzItimAM (59mA zlokadvArA) kahyAMcheke H-- ''[zlokArthaH--] parvatanI UMDI guphA vageremAM ke vananA zUnya pradezamAM rahevAthI, indriyanirodhathI, dhyAnathI, tIrthasevAthI (tIrthasthAnamAM vasavAthI), paThanathI, japathI ane homathI brahmanI (AtmAnI) siddhi nathI; mATe, he bhAI! tuM guruo dvArA tenAthI anya prakArane zodha.'' vaLI (A 124mI gAthAnITIkApUrNa karatAM TIkAkAra munirAjazloka kahe che) : : upAdeya = pasaMda karavA jevuM; vakhANavA jevuM.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (drutavilaMbita) anazanAditapazcaraNaiH phalaM samatayA rahitasya yatena hi| tata idaM nijatattvamanAkulaM __ bhaja mune smtaakulmNdirm||202|| virado sabbasAvajje tigutto pihididio| tassa sAmAigaM ThAi idi kevlisaasnne||125|| virataH sarvasAvaye triguptaH pihitendriyH| tasya sAmAyikaM sthAyi iti kevlishaasne||125|| iha hi sakalasAvadhavyApArarahitasya triguptiguptasya sakalendriyavyApAravimukhasya tasya ca muneH sAmAyikaM vrataM sthAyItyuktam / athAtraikendriyAdiprANinikuraMbaklezahetubhUtasamastasAvadyavyAsaMgavinirmuktaH, prazastA [dArtha :-] 5272 samatA 2lita yatine anazanahi 5.29othI 301 nathI; mATe, he muni! samatAnuM *kulamaMdira evuM je A anAkuLa nija tattva tene bhaja. 202. sAvadyavirata, trigupta che, indriyasamUha niruddha che, sthAyI samAyika tehane bhAkhyuM zrI kevaLIzAsane. 125. anvayArtha :- [sarvasAvaye virataH] he sarva sAdhama vi2 cha, [triguptaH] / ptiko cha bhane [pihitendriyaH] endriyona 7i (niruddha) 42 cha, [tasya] ne [sAmAyikaM]sAmAyi[sthAyi]-[iti kevlishaasne]bhvnniin|shaasnmaauNch. TI:- ( mAmA ), sarva sAvadha vyApArathI 2Dita cha, 4 trigupta vaDe gupta che ane je samasta indriyonA vyApArathI vimukha che, te munine sAmAyikavratasthAyI che ema kahyarDa che. ahIM (A lokamAM) je ekeMdriyAdi prANIsamUhane klezanA hetubhUta samasta sAvanA mukhamaMdira = (1) uttama 52; (2) sh5252| gha2.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramasamAdhi adhikAra [ 249 prazastasamastakAyavAGmanasAM vyApArAbhAvAt triguptaH, sparzanarasanaghrANacakSuH zrotrAbhidhAnapaMcendriyANAM mukhaistattadyogyaviSayagrahaNAbhAvAt pihitendriyaH, tasya khalu mahAmumukSoH paramavItarAgasaMyaminaH sAmAyikaM vrataM zazvat sthAyi bhavatIti / (maMyAAMtA) itthaM muktvA bhavabhayakaraM sarvasAvadyarAzi nItvA nAzaM vikRtimanizaM kaayvaangmaansaanaam| antaH zuddhyA paramakalayA sAkamAtmAnamekaM buddhvA jantuH sthirazamamayaM zuddhazIlaM prayAti // 203 // jo samo savvabhUdesu thAvaresu tasesu vA / tassa sAmAigaM ThAi idi kevalisAsaNe // 126 // 32 yaH samaH sarvabhUteSu sthAvareSu traseSu vA / tasya sAmAyikaM sthAyi iti kevalizAsane // 126 // *vyAsaMgathIvimuktache,prazastaaprazastasamastakAyavacanamananAvyApAranAabhAvanelIdhe trigupta (traNa guptivALo) che ane sparzana,rasana,prANa,cakSune zrotranAmanIpAMca indriyo dvArA te te indriyane yogyaviSayanA grahaNano abhAva hovAthI baMdha karelI indriyovALo che, te mahAmumukSu paramavItarAgasaMyamIne kharekhara sAmAyikavratazAzvata-sthAyI che. [have A 125mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArthaH--]A rIte bhavabhayanA karanArA samasta sAvadyasamUhane choDIne, kAya vacanamananI vikRtine niraMtara nAza pamADIne, aMtaraMga zuddhithI parama kaLA sahita (parama jJAnakaLA sahita) eka AtmAne jANIne jIva sthirazamamaya zuddha zIlane prApta kare che (arthAt zAzvata samatAmaya zuddha cAritrane prApta kare che). 203. sthAvara ane trasa sarva bhUtasamUhamAM samabhAva che, sthAyI samAyika tehane bhAkhyuM zrI kevaLIzAsane. 126. annayArthaH--[yaH] je [sthAvareg]sthAvara[] ke [trasepu]> [sarvabhUteSu]sarva jIvo vyAsaMga = gADha saMga; saMga; Asakti.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda paramamAdhyasthyabhAvAdyArUDhasthitasya paramamumukSoH svarUpamatroktam / yaH sahajavairAgyaprAsAdazikharazikhAmaNiH vikArakAraNanikhilamoharAgadveSAbhAvAd bhedakalpanApoDhaparamasamarasIbhAvasanAthatvAtrasasthAvarajIvanikAyeSu samaH, tasya ca paramajinayogIzvarasya sAmAyikAbhidhAnavrataM sanAtanamiti vItarAgasarvajJamArge siddhmiti| (AtinI) trasahatiparimuktaM sthAvarANAM vadhairvA paramajinamunInAM cittamuccairajasram / api caramagataM yannirmalaM karmamuktyai tadahamabhinamAmi staumi saMbhAvayAmi // 204 // (anuSTram ) kecidadvaitamArgasthAH kecidvaitapathe sthitaaH| dvaitAdvaitavinirmuktamArge vartAmahe vayam // 20 // pratye sima] samabhAvavALo che, [ta] tene [sAmayi] sAmAyika [tha]i sthAyI che [ta nizAne] ema kevaLInA zAsanamAM kArDa che. TIkA -ahIM, paramamAdhyasthabhAvavageremAM ArUDha thaIne rahelAparamamumukSunuM svarUpa kahyaDuM che. je sahaja vairAgyarUpI mahelanA zikharano zikhAmaNi (arthAt parama sahajavairAgyavaMta muni) vikAranA kAraNabhUta samasta moharAgadveSanA abhAvane lIdhe bhedakalpanAvimukta parama samarasIbhAva sahita hovAthI trAsasthAvara (samasta) jIvanikAyo pratye samabhAvavALo che, te parama jinayogIzvarane sAmAyika nAmanuM vrata sanAtana (sthAyI) che ema vItarAga sarvajJanA mArgamAM siddha che. [have A126mIgAthAnI TIkApUrNa karatAMTIkAkAramunirAjaAThazloko kahe che :] [zlokArtha :-] parama jinamunionuM je citta (caitanyapariNamana) niraMtara trAsa jIvonA ghAtathI tema ja sthAvara jIvonA vadhathI atyaMta vimukta che, vaLI je (citta) aMtima avasthAne pAmeluM ane nirmaLa che, tene huM karmathI mukta thavAne arthe namuM chuM, stavuM chuM, samyaka prakAre bhAvuM chuM. 204. [zlokArtha:-]koIjIvo advaitamArgamAM sthita che ane koI jIvo tamArgamAM sthita
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramasamAdhi adhikAra [ 251 | (anuSTram) kAMkSaMtyadvaitamanyepi dvaitaM kAMkSanti caapre| dvaitAdvaitavinirmuktamAtmAnamabhinaumyaham // 206 // (anudum) ahamAtmA sukhAkAMkSI svAtmAnamajamacyutam / AtmanaivAtmani sthitvA bhAvayAmi muhurmuhuH||207|| (fzArI) vikalpopanyAsairalamalamamIbhirbhavakaraiH akhaMDAnandAtmA nikhilnyraashervissyH| ayaM dvaitAdvaito na bhavati tataH kazcidacirAt tamekaM vande'haM bhavabhayavinAzAya satatam // 208 // (zivarajI) sukhaM duHkhaM yonau sukRtaduritavAtajanitaM zubhAbhAvo bhUyo'zubhapariNatirvA na ca na ca / yadekasyApyuccairbhavaparicayo bADhamiha no ya evaM saMnyasto bhavaguNagaNaiH staumi tamaham // 209 // che; daita ane advaitathI vimukta mArgamAM (arthAt jemAM daita ke advaitanA vikalpo nathI evA mArgamAM) ame vartIe chIe. 205. [zlokArtha -] koI jIvo ane icche che ane anya koI jIvo daitane icche che; huM vaita ane advaitathI vimukta AtmAne namuM chuM. 206. [zlokArtha -] huM-sukhane icchanAro AtmA-ajanma ane avinAzI evA nija AtmAne AtmA vaDe ja AtmAmAM sthita rahIne vAraMvAra bhAvuM chuM. 207. [zlokArtha -]bhavanA karanArA evA AvikalpakathanothI basa thAo, basa thAo. je akhaMDAnaMdasvarUpa che te (A AtmA) samasta na rAzino aviSaya che; mATe A koI (avarNanIya) AtmA dvata ke advaitarUpa nathI (arthAt dvataadvaitanA vikalpothI para che). tene ekane huM alpa kALamAM bhavabhayano nAza karavA mATe satata vaMdu . 208. [zlokArtha -] yonimAM sukha ane duHkha sukRta ane duSkRtanA samUhathI thAya che
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 2 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (mAsinI) idamidamaghasenAvaijayantI harettAM sphuttitshjtejHpuNjduuriikRtaaNhH-| prabalataratamastomaM sadA zuddhazuddhaM jayati jagati nityaM cicamatkAramAtram // 210 // (pRthvI) jayatyanaghamAtmatattvamidamastasaMsArakaM mhaamunignnaadhinaathhRdyaarvindsthitm| vimuktabhavakAraNaM sphuTitazaddhamekAntataH sadA nijamahimni lInamapi sadRzAM gocaram // 211 // (arthAt cAra gatinA janmomAM sukhaduHkha zubhAzubha kRtyothI thAya che). vaLI bIjI rIte (-nizcayanaya), AtmAne zubhano paNa abhAva che tema ja azubha pariNati paNa nathI- nathI, kAraNa ke A lokamAM eka AtmAne (arthAt AtmA sadA ekarUpa hovAthI tene) co sabhavano paricayabilakula nathI. A rIte je bhavaguNonA samUhathI saMnyasta che (arthAt je zubhAzubha, rAgadveSa vagere bhavanA guNothI--vibhAvothI-rahita che, tene (-nityazuddha AtmAne) huM stavuM chuM. 209. [zlokArthaH--] sadA zuddha zuddha evuM A (pratyakSa) caitanyacamatkAramAtra tattva jagatamAM nitya jayavaMta che-ke jeNe pragaTa thayelA sahaja teja:puMja vaDe svadharmatyAgarUpa (moharUpa) atiprabaLa timirasamUhane dUra karyo che ane je pelI *aghasenAnI dhajAne harI le che. 210. | [zlokArtha -] A anagha (nirdoSa) Atmatattva jayavaMta che--ke jeNe saMsArane asta karyo che, je mahAmunigaNanA adhinAthanA (-gaNadharonA) dayAraviMdamAM sthita che, jeNe bhavanuM kAraNa tajI dIdhuM che, je ekAMte zuddha pragaTa thayuM che (arthAt je sarvathA zuddhapaNe spaSTa jaNAya che, ane je sadA (TaMkotkIrNa caitanyasAmAnyarUpa) nija mahinAmAM lIna hovA chatAM samyagdaSTione gocara che. 211. * ardha = doSa; pApa.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramasamAdhi adhikAra jassa saMNihido appA saMjame Niyame tave / tassa sAmAigaM ThAi idi yasya sannihitaH AtmA saMyame tasya sAmAyikaM sthAyi iti [ 253 kevalisAsaNe // 127 // niyame tapasi / kevalizAsane // 127 // atrApyAtmaivopAdeya ityuktaH / yasya khalu bAhyaprapaMcaparAGmukhasya nirjitAkhilendriyavyApArasya bhAvijinasya pApakriyAnivRttirUpe bAhyasaMyame kAyavAGmanoguptirUpasakalendriyavyApAravarjite'bhyantarAtmani parimitakAlAcaraNamAtre niyame paramabrahmacinmayaniyatanizcayAntargatAcAre svarUpe'vicalasthitirUpe vyavahAraprapaMcitapaMcAcAre paMcamagatihetubhUte kiMcanabhAvaprapaMcaparihINe sakaladurAcAranivRttikAraNe paramatapazcaraNe ca paramaguruprasAdAsAditaniraMjananijakAraNaparamAtmA sadA sannihita iti saMyama, niyama ne tapaviSe AtmA samIpa che jehane, sthAyI samAyika tehane bhAkhyuM zrI kevaLIzAsane. 127. annayArthaH--[yasya] jeno [me] saMyamamAM, [niyame] niyamamAM ane [tapatti] tapamAM [JAtmA] AtmA [sannitiH] samIpa che, [ta] tene [sAmAyi] sAmAyika [sthA]i sthAyI che [kRti vevatizAsane] ema kevaLInA zAsanamAM kahyaDaM che. TIkAH--ahIM (A gAthAmAM) paNa AtmA ja upAdeya che ema kahyaruM che. bAhyaprapaMcathIparAmukhaane samasta indriyavyApAranejItelAevAjebhAvIjinane pApakriyAnInivRttirUpabAhyasaMyamamAM,kAyavacanamanoguptirUpa,samasta indriyavyApArarahita atyaMtarasaMyamamAM, mAtra parimita (maryAdita) kALanA AcaraNasvarUpa niyamamAM, nijasvarUpamAM avicaLa sthitirUpa, cinmayaparamabrahmamAM niyata (nizcaLa rahelA) evA nizcayaaMtargata AcAramAM (arthAt nizcayaatyaMtaraniyamamAM), vyavahArathI*prapaMcita (jJAnadarzanacAritra tapavIryAcArarUpa) paMcAcAramAM (arthAt vyavahAra-tapazcaraNamAM), tathA paMcamagatinA hetubhUta, kAMI paNa parigrahaprapaMcathIsarvathA rahita,sakaLa durAcAranI nivRttinA kAraNabhUta evA parama tapazcaraNamAM (-A badhAmAM) parama gurunA prasAdathI prApta karAyelo niraMjana nija prapaMcita = darzAvavAmAM AvelA; vistAra pAmelA.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda kevalinAM zAsane tasya paradravyaparAGmukhasya paramavItarAgasamyagdRSTervItarAgacAritrabhAjaH sAmAyikabrataM sthAyi bhvtiiti| | (vaMtAkrAMtA) AtmA nityaM tapasi niyame saMyame saccaritre tiSThatyuccaiH paramayaminaH zuddhadRSTemanazcet / tasmin bADhaM bhavabhayahare bhAvitIrthAdhinAthe sAkSAdeSA sahajasamatA prAstarAgAbhirAme // 212 // jassa rAgo du doso du vigaDi Na jaNei du| tassa sAmAigaM ThAi idi kevlisaasnne||128|| yasya rAgastu dveSastu vikRtiM na janayati tu| tasya sAmAyikaM sthAyi iti kevlishaasne||128|| kAraNaparamAtmA sadA samIpa che (arthAt je munine saMyamamAM, niyamamAM ane tapamAM nija kAraNaparamAtmA sadA nikaTa che), te paradravyaparA mukha paramavItarAgasamyagdaSTi vItarAga cAritravaMtane sAmAyikavrata sthAyI che ema kevaLIonA zAsanamAM kahyaDe che. [have A 127mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che : [zlokArtha -]jo zuddhadaSTivaMta (samyagdaSTi) jIva ema samaje che ke parama munine tapamAM,niyamamAM, saMyamamAM ane satyAritramAM sadA AtmAUrdhvaraheche (arthAt dareka kAryamAM niraMtarazuddhAtmadravyajamukhyarahe che) to (emasiddha thayuM kerAganAnAzane lIdhe *abhirAma evAte bhavabhayaharabhAvitIrthAdhinAthane AsAkSAt sahaja samatA co sa che. 212. nahi rAga athavA TreSarUpa vikAra janme jehane, sthAyI samAyika tehane bhAkhyuM zrI kevaLIzAsane. 128. anvayArtha -[] je ne [rAH tu] rAga ke leiSaH tuM] draSa (nahi Upajato thako) [vitti] vikRti [ra ta vanati] utpanna karato nathI, [ta] tene [sAmAyi]. sAmAyika zi]i sthAyI che [tti nizAsa] ema kevaLInA zAsanamAM kahyarDa che. * abhirAma = manohara, suMdara. (bhavabhayanA haranArA evA A bhAvi tIrthakare rAgano nAza karyo hovAthI te manohara che.)
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramasamAdhi adhikAra [ 255 iha hi rAgadveSAbhAvAdaparispaMdarUpatvaM bhvtiityuktm| yasya paramavItarAgasaMyaminaH pApATavIpAvakasya rAgo vA dveSo vA vikRtiM nAvatarati, tasya mahAnandAbhilASiNaH jIvasya paMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahasya sAmAyikanAmavrataM zAzvataM bhavatIti kevalinAM zAsane prasiddhaM bhvtiiti| | (saMkrAMtA) rAgadveSau vikRtimiha to naiva kartuM samartho jnyaanjyotiHprhtduritaaniikghoraandhkaare| ArAtIye sahajaparamAnandapIyUSapUre tasminnitye samarasamaye ko vidhiH ko nissedhH||213|| TIkA -ahIM, rAgadveSanA abhAvathI aparispaMdarUpatA hoya che ema kahyarDa che. pAparUpI aTavIne bALavAmAM agni samAna evA je paramavItarAga saMyamIne rAga ke vikRti utpanna karato nathI, te mahA AnaMdanA abhilASI jIvane-ke jene pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra parigraha che tene-sAmAyika nAmanuM vrata zAzvata che ema kevaLIonA zAsanamAM prasiddha che. [have A 128mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] jeNe jJAnajyoti vaDe pApasamUharUpI ghora aMdhakArano nAza karyo che evuM sahaja paramAnaMdarUpI amRtanuM pUra (arthAt jJAnAnaMdasvabhAvI Atmatattva) jyAM nikaTa che, tyAM pelA rAgadveSo vikRti karavAne samartha nathI ja. te nitya (zAzvata) samarasamaya AtmatatvamAM vidhi zo ane niSedha zo? (samarasasvabhAvI AtmatattvamAM A karavA jevuM che ane A choDavA jevuM che' evA vidhiniSedhanA vikalparUpa svabhAva nahi hovAthI te Atmatattvane daDhapaNe AlaMbanAra munine svabhAvapariNamana thavAne lIdhe samarasarUpa pariNAma thAya che, vidhiniSedhanA vikalparUpa-rAgadveSarUpa pariNAma thatA nathI.) 213. 1 aparispaMdarUpatA = akaMpatA; akSubdhatA; samatA. 2 vikRti = vikAra; svAbhAvika pariNatithI viruddha pariNati. [paramavItarAgasaMyamIne samatAsvabhAvI zuddhAtmadravyanodeDhaAzrayahovAthI vikRtibhUta (vibhAvabhUta) viSamatA (rAgadveSapariNati)thatI nathI, paraMtu prakRtibhUta (svabhAvabhUta) samatApariNAma thAya che.]
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 ] [bhagavAnazrIkuMdakuMda niyamasAra jo du aTTaM ca ruddaM ca jhANaM vajredi Niccaso / tassa sAmAigaM ThAi idi kevalisAsaNe / / 129 / / yastvArttaM ca raudraM ca dhyAnaM varjayati nityazaH / tasya sAmAyikaM sthAyi iti kevalizAsane / / 129 // ArtaraudradhyAnaparityAgAt sanAtanasAmAyikavratasvarUpAkhyAnametat / nityaniraMjananijakAraNasamayasArasvarUpaniyatazuddhanizcayaparamavItarAgasukhAmRta yastu pAnaparAyaNo jIvaH tiryagyonipretAvAsanArakAdigatiprAyogyatAnimittam ArtaraudradhyAnadvayaM nityazaH saMtyajati, tasya khalu kevaladarzanasiddhaM zAzvataM sAmAyikavrataM bhavatIti / (gAryA) iti jinazAsanasiddhaM sAmAyikavratamaNuvrataM bhavati / yastyajati munirnityaM dhyAnadvayamArtaraudrAkhyam // 214 // je nitya varSe Arta tema ja raudra banne dhyAnane, sthAyI samAyika tehane bhAkhyuM zrI kevaLIzAsane. 129. annayArthaH--[yaH tu] je [JAn] A [] ane [rIghra ] 2audra [dhyAna] dhyAnane [nityazaH] nitya [varNayati] je che, [tasya] te ne [sAmAyi] sAmAyika [sthA]i sthAyI che [kRti vattizAsane] ema kevaLInA zAsanamAM kahyuM che. TIkAH--A, Arta ane raudra dhyAnanA parityAga dvArA sanAtana (zAzvata) sAmAyikavratanA svarUpanuM kathana che. nityaniraMjana nija kAraNasamayasAranA svarUpamAM niyata (-niyamathI rahelA) zuddha nizcayaparamavItarAgasukhAmRtanA pAnamAM parAyaNa evo je jIvatiryaMcayoni, pretavAsa ane nArakAdigatinIyogyatAnA hetubhUta Arta ane raudrabe dhyAnone nitya tajeche,tene kharekhara kevaLadarzanasiddha (-kevaLadarzanathI nI thayeluM) zAzvata sAmAyikavrata che. [have A 129mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che : ] [zlokArthaH--]e rIte, je muni Arta ane raudra nAmanAM be dhyAnone nitya taje che tene jinazAsanasiddha (-jinazAsanathI nIthayeluM) aNuvratarUpa sAmAyikavratache. 214.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramasamAdhi adhikAra [ 257 jo du puNNaM ca pAvaM ca bhAvaM vajedi nniccso| tassa sAmAigaM ThAi idi kevlisaasnne||130|| yastu puNyaM ca pApaM ca bhAvaM varjayati nityshH| tasya sAmAyikaM sthAyi iti kevalizAsane // 130 // zubhAzubhapariNAmasamupajanitasukRtaduritakarmasaMnyAsavidhAnAkhyAnametat / bAhyAbhyantaraparityAgalakSaNalakSitAnAM paramajinayogIzvarANAM caraNanalinakSAlanasaMvAhanAdivaiyAvRtyakaraNajanitazubhapariNativizeSasamupArjitaM puNyakarma, hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahapariNAmasaMjAtamazubhakarma, yaH sahajavairAgyaprAsAdazikharazikhAmaNiH saMsRtipuraMdhikAvilAsavibhramajanmabhUmisthAnaM tatkarmadvayamiti tyajati, tasya nityaM kevalimatasiddhaM sAmAyikavrataM bhvtiiti| je nitya vaje puNya tema ja pApa banne bhAvane, sthAyI samAyika tehane bhAkhyuM zrI kevaLIzAsane. 130. anvayArtha:-[ ] je [puSya va] puNya tathA [pAuM bhAva ] pAparUpa bhAvane [nityazaH] nitya [varnati] varje che, [ta] te ne [sAmAyi] sAmAyika [stha]i sthAyI che [ti vettizAsa] ema kevaLInA zAsanamAM kahyaDe che. TIkA -A, zubhAzubha pariNAmathI UpajatAM sukRtaduSkRtarUpa karmanA saMnyAsanI vidhinuM (-zubhAzubha karmanA tyAganI rItanuM) kathana che. bAhyaatyaMtara parityAgarUpa lakSaNathI lakSita paramajinayogIzvaronuM caraNakamaLa prakSAlana, caraNakamaLasaMvAhana vagere vaiyAvRtya karavAthI UpajatI zubhapariNativizeSathI (viziSTa zubha pariNatithI) upArjita puNyakarmane tathA hiMsA, asatya, caurya, abrahma ne parigrahanA pariNAmathI UpajatA azubhakarmane, te banne karma saMsArarUpI strInA vilAsa vibhramanuM janmabhUmisthAna hovAthI, je sahajavairAgyarUpI mahelanA zikharano zikhAmaNi (-je parama sahajavairAgyavaMta muni) taje che, tene nitya kevaLImatasiddha (kevaLIonA matamAM nI thayeluM) sAmAyikavrata che. 1 caraNakamaLasaMvAhana = paga dAbavA te; pagacaMpI karavI te. 2 vilAsavibhrama = vilAsayukta hAvabhAva; krIDA. 33
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 ] niyamasAra [bhagavAnazrIduduha (maMdAkrAMtA) tyaktvA sarvaM sukRtaduritaM saMsRtermUlabhUtaM nityAnaMdaM vrajati sahajaM shuddhcaitnyruupm| tasmin sadg viharati sadA zuddhajIvAstikAye pazcAduccaiH tribhuvanajanairarcitaH san jinaH syAt // 215 // (zikhariNI) svataHsiddhaM jJAnaM duraghasukRtAraNyadahanaM mhaamohdhvaantprbltrtejomymidm| vinirmuktermUlaM nirupadhimahAnaMdasukhadaM yajAmyetannityaM bhavaparibhavadhvaMsanipuNam // 216 // (zikhariNI) ayaM jIvo jIvatyaghakulavazAt saMsRtivadhUdhavatvaM saMprApya smrjnitsaukhyaakulmtiH| kvacid bhavyatvena vrajati tarasA nirvRtisukhaM tadekaM saMtyaktvA punarapi sa siddho na clti||217|| [have A 130mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAramunirAjatrANa zloka kahe che :] [dArtha :-] sabhyaSTi (r) sNsaa2n| bhUNabhUta sarva puNya5pane tane, nityAnaMdamaya, sahaja, zuddhacaitanyarUpajIvAstikAyane prApta kare che; te zuddhajIvAstikAyamAM te sadA vihare che ane pachI tribhuvanajanothI (traNa lokanA jIvothI) atyaMta pUjAto evo 4i thA cha. 215. [artha :-sAsta :siddha zA3pI banAne jANArI manchi, / mohAMdhakAranAzaka atiprabaLatejamayache,vimuktinuM mULa che ane *nirupadhimahAAnaMdasukhanuM dAyaka che. bhavabhavano dhvaMsa karavAmAM nipuNa evA A jJAnane huM nitya pUjuM chuM. 216. [24tartha :-] 2 // 12aghasamUDanAvaze saMsatidhUnuM patipay pAbhIne (arthAt zubhAzubhakarmonAvaze saMsArarUpI strIno pati banIne) kAmajanitasukha mATe AkuLamativALo niru5dhi = chata2piMDI vinAna; sAyA; vAstavi4.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramasamAdhi adhikAra [ 2pa9 jo du hassaM raI sogaM aratiM vajedi nnicso| tassa sAmAigaM ThAi idi kevlisaasnne||131|| jo dugaMchA bhayaM vedaM sabaM vajedi nnicso| tassa sAmAigaM ThAi idi kevalisAsaNe // 132 // yastu hAsyaM ratiM zokaM aratiM varjayati nityshH| tasya sAmAyikaM sthAyi iti kevlishaasne||131|| yaH jugupsAM bhayaM vedaM sarvaM varjayati nityshH| tasya sAmAyikaM sthAyi iti kevalizAsane // 132 // navanokaSAyavijayena samAsAditasAmAyikacAritrasvarUpAkhyAnametat / thaIne jIve che. kyAreka bhavyatvavaDe zIdhra muktisukhane pAme che, tyAre pachIpharIne tene ekane choDIne te siddha calita thato nathI (arthAt eka muktisukha ja evuM ananya, anupama ane paripUrNa che ke tene pAmIne temAM AtmA sadAkALa tRpta tRpta rahe che, temAMthI kadIye Tyuta thaIne anya sukha meLavavA mATe AkuLa thato nathI). 217. je nitya varSe hAsyane, rati arati tema ja zAkane, sthAyI samAyika tehane bhAkhyuM zrI kevaLIzAsane. 131. je nitya vaje bhaya jugupsA, varjato sau vedane, sthAyI samAyika tehane bhAkhyuM zrI kevaLazAsane. 132. anvayArtha -[H 1] je [hAsya] hAsya, [tti] rati, [zo] zoka ane [gatti] aratine[nityazaH]nitya[varnatti]vaje che, [ta]te ne [sAmayi]sAmAyika[sthA]isthAyI che [ti kevattizAsa] ema kevaLInA zAsanamAM kahyarDa che. | [] je [guluso] jugupsA, [mayaM] bhaya ane [sarva ve]sarva vedane [nityaza:] nitya [varnati] varje che , [tasya] te ne [sAmAyi] sAmAyika[sthaya] sthAyI che [ti verizAsane] ema kevaLInA zAsanamAM kahyarDa che. TIkA -A, nava nokaSAyanA vijaya vaDe prApta thatA sAmAyikacAritrAnA svarUpanuM kathana che.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda mohanIyakarmasamupajanitastrIpuMnapuMsakavedahAsyaratyaratizokabhayajugupsAbhidhAnanavanokaSAyakalitakalaMkapaMkAtmakasamastavikArajAlakaM paramasamAdhibalena yastu nizcayaratnatrayAtmakaparamatapodhanaH saMtyajati, tasya khalu kevalibhaTTArakazAsanasiddhaparamasAmAyikAbhidhAnavrataM zAzvatarUpamanena sUtradvayena kathitaM bhvtiiti| ( ziraLa) tyajAmyetatsarvaM nanu navakaSAyAtmakamahaM mudA saMsArastrIjanitasukhaduHkhAvalikaram / mahAmohAndhAnAM satatasulabhaM durlabhataraM samAdhau niSThAnAmanavaratamAnandamanasAm // 218 // jo du dhammaM ca sukkaM ca jhANaM jhAedi nniccso| tassa sAmAigaM ThAi idi kevlisaasnne||133|| mohanIyakarmabhanita strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya ane jugupsA nAmanA navanokaSAyathI thatAkalaMkajkasvarUpa (maLakAdavasvarUpa) samastavikAra samUhane parama samAdhinA baLathI je nizcayaratnatrayAtmaka parama tapodhana taje che, tene kharekhara kevaLIbhaTTArakanA zAsanathI siddha thayeluM parama sAmAyika nAmanuM vrata zAzvatarUpa che ema A be sUtrothI kahyarDa che. [have A 131 132mI gAthAonI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -]saMsArastrIjanita *sukhaduHkhAvalinuM karanAruM nava kaSAyAtmaka A badhuM (-nava nokaSAyasvarUpa sarva vikAra) huM kharekhara pramodathI taNuM chuM-ke je nava nokapAyAtmaka vikAra mahAmohAlva jIvone niraMtarasulabha che ane niraMtara AnaMdita manavALA samAdhiniSTha (samAdhimAM lIna) jIvone ati durlabha che. 218. je nitya dhyAve dharma tema ja zukala uttama dhyAnane, sthAyI samAyika tehane bhAkhyuM zrI kevaLIzAsane. 133. * sukhadu:khAvali = sukhaduHkhanI Avali, sukhaduHkhanI paMkti-hAramALA. (nava nokaSAyAtmaka vikAra saMsArarUpI strIthI utpanna sukhadu:khanI hAramALAno karanAra che.)
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramasamAdhi adhikAra [ 261 yastu dharmaM ca zuklaM ca dhyAnaM dhyAyati nityshH| tasya sAmAyikaM sthAyi iti kevlishaasne||133|| prmsmaadhydhikaaropsNhaaropnyaaso'ym| yastu sakalavimalakevalajJAnadarzanalolupaH paramajinayogIzvaraH svAtmAzrayanizcayadharmadhyAnena nikhilavikalpajAlanirmuktanizcayazukladhyAnena ca anavaratamakhaMDAdvaitasahajacidvilAsalakSaNamakSayAnandAmbhodhimajaMtaM sakalabAhyakriyAparAGmukhaM zazvadaMtaHkriyAdhikaraNaM svAtmaniSThanirvikalpaparamasamAdhisaMpattikAraNAbhyAM tAbhyAM dharmazukladhyAnAbhyAM sadAzivAtmakamAtmAnaM dhyAyati hi tasya khalu jinezvarazAsananiSpannaM nityaM zuddhaM triguptiguptaparamasamAdhilakSaNaM zAzvataM sAmAyikavrataM bhvtiiti| anvayArthaH[H tuM] je [gharma | dharmadhyAna zivanta 2 dhyAna] ane zukladhyAnane [nityaza:] nitya [dhyAtti] dhyAve che, [] tene [sAmAci6] sAmAyika [sthA]i sthAyi che [ti vevattizAsa] ema kevaLInA zAsanamAM kahyaDe che. TIkA -A, paramasamAdhi adhikAranA upasaMhAranuM kathana che. je sakaLavimaLa kevaLajJAnadarzanano lolupa (sarvathA nirmaLa kevaLajJAna ane kevaLadarzananI tIvra abhilASAvALo-bhAvanAvALo) parama jinayogIzvara svAtmAzrita nizcayadharmadhyAna vaDe ane samasta vikalpajALa rahita nizcayazukladhyAna vaDe-svAtmaniSTha (nija AtmAmAM lIna evI) nirvikalpa parama samAdhirUpa saMpattinA kAraNabhUta evAM te dharmazukla dhyAno vaDe, akhaMDaadvaitasahajacidvilAsalakSaNa (arthAt akhaMDa advaita svAbhAvika caitanyavilAsa jenuM lakSaNa che evA), akSaya AnaMdasAgaramAM magna thatA (DUbatA), sakaLa bAhya kriyAthI parAkSukha, zAzvatapaNe (sadA) aMtaHkriyAnA adhikaraNabhUta, sadAzivasvarUpa AtmAne niraMtara dhyAve che, tene kharekhara jinezvaranA zAsanathI niSpanna thayeluM, nityazuddha, trigupti vaDe gupta evI parama samAdhi jenuM lakSaNa che evuM, zAzvata sAmAyikavrata che. [have A paramasamAdhi adhikAranI chellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che:]
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 ] niyamasAra (maMdAkrAMtA) zukladhyAne pariNatamatiH zuddharatnatrayAtmA dharmadhyAnepyanaghaparamAnandatattvAzrite'smin / prApnotyucairapagatamahaduHkhajAlaM vizAlaM bhedAbhAvAt kimapi bhavinAM vAGmanomArgadUram // 219 // iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasAravyAkhyAyAM tAtparyavRttau paramasamAdhyadhikAro navamaH shrutskndhH|| [zlokArtha -]A anagha (nirdoSa) paramAnaMdamayatattvane AzritadharmadhyAnamAM ane zukladhyAnamAM jenI buddhi pariNamI che evo zuddharatnatrayAtmaka jIva evA koI vizALatattvane atyaMta pAme che ke jemAMthI (-je tattvamAMthI) mahAduHkhasamUha naSTa thayo che ane je (ta) bhedonA abhAvane lIdhe jIvone vacana ane mananA mArgathI dUra che. 219. A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAtu zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAraparamAgamanInigraMtha munirAjazrIpamaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRttinAmanI TIkAmAM) paramasamAdhi adhikAra nAmano navamo zrutaskaMdha samApta thayo.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 A paramabhakti adhikAra atha saMprati hi bhaktyadhikAra ucyte| sammattaNANacaraNe jo bhattiM kuNai sAvago smnno| tassa du NibudibhattI hodi tti jiNehi paNNattaM // 134 // samyaktvajJAnacaraNeSu yo bhaktiM karoti zrAvakaH shrmnnH| tasya tu nirvRtibhaktirbhavatIti jinaiH prajJaptam // 134 // rtntrysvruupaakhyaanmett| caturgatisaMsAraparibhramaNakAraNatIvramithyAtvakarmaprakRtipratipakSanijaparamAtmatattvasamyak - have bhakti adhikAra kahevAmAM Ave che. zrAvaka zramaNa samyakatvajJAnacaritranI bhakti kare, nirvANanI che bhakti tene ema jinadevo kahe. 134. anvayArtha:-[H zrAvaka zramaH] je zrAvaka athavA zramaNa [sattvajJAnavaraney] samyagdarzana, samyajJAna ane sammacAritranI [bhaC/i] bhakti [roti] kare che, [ta tu] tene dunivRtimattiH mavati] nivRtibhakti (nirvANanI bhakti) che [tti] e ma [nine prajJaa] jinoe kahyuM che. TIkA -A, ratnatrayanA svarUpanuM kathana che. caturgati saMsAramAM paribhramaNanA kAraNabhUta tIvra mithyAtvakarmanI prakRtithI pratipakSa (viruddha) nija paramAtmatattvanAM samyak zraddhAnaavabodha AcaraNasvarUpa zuddharatnatraya
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 ] [bhagavAnazrIkuMdakuMda zraddhAnAvabodhAcaraNAtmakeSu zuddharatnatrayapariNAmeSu bhajanaM bhaktirArAdhanetyarthaH / ekAdazapadeSu zrAvakeSu jaghanyAH SaT, madhyamAstrayaH, uttamau dvau ca ete sarve zuddharatnatrayabhaktiM kurvanti / atha bhavabhayabhIravaH paramanaiSkarmyavRttayaH paramatapodhanAzca ratnatrayabhaktiM kurvanti / teSAM paramazrAvakANAM paramatapodhanAnAM ca jinottamaiH prajJaptA nirvRtibhaktirapunarbhavapuraMdhrikAsevA bhavatIti / niyamasAra (maMddAAMtA) samyaktve'smin bhavabhayahare zuddhabodhe caritre bhaktiM kuryAdanizamatulAM yo bhavacchedadakSAm / kAmakrodhAdyakhiladuraghavrAtanirmuktacetAH bhakto bhakto bhavati satataM zrAvakaH saMyamI vA // 220 // pariNAmonuM je bhajana te bhakti che; ArAdhanA evo teno artha che. *ekAdazapadI zrAvakomAM jaghanya cha che, madhyama traNa che ane uttama be che.--A badhA zuddharatnatrayanI bhakti kare che. tema ja bhavabhayabhIru, 52manaiSkarmavRttivALA (parama niSkarma pariNativALA) parama tapodhano paNa (zuddha) ratnatrayanI bhakti kare che. te parama zrAvako ane 52ma tapodhanone jinavaroe kahelI nirvANabhakti--apunarbhavarUpI strInI sevA--varte che. [have A 134mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che : [zlokArtha :--] je jIva bhavabhayanA haranArA A samyaktvanI, zuddha jJAnanI ane cAritranI bhavachedaka atula bhakti niraMtara kare che, te kAmakrodhAdi samasta duSTa pApasamUhathI mukta cittavALo jIva--zrAvaka ho ke saMyamI ho--niraMtara bhakta che, bhakta che. 220. * ekAdazapadI = jemanAM agiyAra pado (guNAnusAra bhUmikAo) che evA.[zrAvakonAM nIce pramANe agiyAra pado che : (1) darzana, (2)vrata, (3) sAmAyika, (4) proSadhopavAsa, (5) sacittatyAga, (6) rAtribhojanatyAga, (7)brahmacarya, (8)AraMbhatyAga, (9)parigrahatyAga, (10) anumatityAga ane (11) uddiSTAhAratyAga. temAM chaThThA pada sudhI (chaThThI pratimA sudhI) jaghanya zrAvaka che, navamA pada sudhI madhyama zrAvaka che ane dasamA athavA agiyAramA pade hoya te uttama zrAvaka che. A badhAM pado samyaktvapUrvaka, haTha vinAnI sahaja dazAnAM che e dhyAnamAM rAkhavA yogya che.]
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramabhakti adhikAra [265 mokkhaMgayapurisANaM guNabhedaM jANiUNa tesi pi| jo kuNadi paramabhattiM vavahAraNayeNa parikahiyaM // 135 // mokSagatapuruSANAM guNabhedaM jJAtvA tessaampi| yaH karoti paramabhaktiM vyavahAranayena parikathitam // 135 // vyavahAranayapradhAnasiddhabhaktisvarUpAkhyAnametat / ye purANapuruSAH samastakarmakSayopAyahetubhUtaM kAraNaparamAtmAnamabhedAnupacAraratnatrayapariNatyA samyagArAdhya siddhA jAtAsteSAM kevalajJAnAdizuddhaguNabhedaM jJAtvA nirvANaparaMparAhetubhUtAM paramabhaktimAsannabhavyaH karoti, tasya mumukSorvyavahAranayena nirvRtibhktirbhvtiiti| (anuSTubh) udbhUtakarmasaMdohAn siddhAn siddhivadhUdhavAn / saMprAptASTaguNaizvaryAn nityaM vande zivAlayAn // 221 // vaLI mokSagata puruSo taNo guNabheda jANI temanI je parama bhakita kare, kahI zivabhakti tyAM vyavahArathI. 135. manvayArtha :-[yaH] 4 70 [mokSagatapuruSANAm ] bhokSAta puruSono [guNabhedaM] gumeha [jJAtvA] 4Ina [teSAm api] te mAnI / [paramabhaktiM] 52 mata karoti] 42 cha, [vyavahAranayena] te ne vyA2ye [parikathitam] nimatI . TIkA -A, vyavahAranayapradhAna siddhabhaktinA svarUpanuM kathana che. je purANa puruSo samastakarmakSayanA upAyanA hetubhUta kAraNaparamAtmAne abheda anupacAraratnatrayapariNatithI samyakupaNe ArAdhIne siddha thayA temanA kevaLajJAnAdi zuddha guNonA bhedane jANIne nirvANanI paraMparAhetubhUta evI parama bhakti je Asannabhavya jIva kare che, te mumukSune vyavahAranaye nirvANabhakti che. [have A 135 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja che zloko kahe cha:] [:-]mo samUDane NerI nAyo cha,4o sidvivdhuun| (bhuti3pI 34
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266] niyamasAra [bhagavAnazrI (AryA) vyavahAranayasyetthaM nirvRtibhaktirjinottamaiH proktaa| nizcayanirvRtibhaktI ratnatrayabhaktirityuktA // 222 // (AryA) niHzeSadoSadUraM kevalabodhAdizuddhaguNanilayaM / zuddhopayogaphalamiti siddhatvaM praahuraacaaryaaH||223|| (zArdUlavikrIDita) ye lokAgranivAsino bhavabhavaklezArNavAntaM gatA ye nirvaannvdhuuttikaastnbhraashlessotthsaukhyaakraaH| ye zuddhAtmavibhAvanodbhabamahAkaivalyasaMpadguNAH tAn siddhAnabhinaumyahaM pratidinaM pApATavIpAvakAn // 224 // (zArdUlavikrIDita) trailokyAgraniketanAn guNagurUn jJeyAbdhipAraMgatAn muktizrIvanitAmukhAmbujaravIn svAdhInasaukhyArNavAn / siddhAn siddhaguNASTakAn bhavaharAn naSTASTakarmotkarAn nityAn tAn zaraNaM vrajAmi satataM paapaattviipaavkaan||225|| strInA) pati che, jemaNe aSTa guNarUpa aizvaryane saMprApta karyuM che ane jeo kalyANanAM dhAma che, te siddhone huM nitya va chu. 22.1. [autrtha :-0prabhA (siddhamatonImAtine)vyavahAra nayA nimiti jinavaroe kahI che; nizcayanirvANabhakti ratnatrayabhaktine kahI che. 222. [dArtha :-] Ayo siddhatvane ni:zeSa (samasta) ghoSathI dU2, zAha zuddha guNonuM dhAma ane zuddhopayoganuM phaLa kahyaDe che. 223. [zoArtha :-]moso pasecha,42mo bhavamAnasopA smudrn|| 52ne pAmyA che, jeo nirvANavadhUnApukhastananAAliMganathIutpannasaunIkhANa che ane jeo zuddhAtmAnI bhAvanAthI utpanna kaivalyasaMpadAnA (-mokSasaMpadAnA) mahA guNovALA che, te pApATavIpAvaka(-pAparUpIvanane bALavAmAMagnisamAna)siddhonehuM pratidinanamuM chuM.224. [eoArtha :-] o eson| agre vase cha, mo zubha moTA che,
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAsramALA ] paramabhakti adhikAra (vasaMtatiAA) ye mrtydaivnikurmbprokssbhktiyogyAH oNH savA zivamayAH pravarAH prasiddhAH| siddhAH susiddhiramaNIramaNIyavaktrapaMkeruhorumakaraMdamadhuvratAH syuH // 226 // [ 267 mokkhapahe appANaM ThaviUNa ya kuNadi NivvudI bhattI / teNa du jIvo pAvai jIvo pAvai asahAyaguNaM NiyappANaM // 136 // mokSapathe AtmAnaM saMsthApya ca karoti nirvRterbhaktim / tena tu jIvaH prApnotyasahAyaguNaM nijAtmAnam // 136 // zeyarUpI mahAsAgaranA pArane pAmyA che, jeo muktilakSmIrUpI strInA mukhakamaLanA sUrya che, jeo svAdhIna sukhanA sAgara che, jemaNe aSTa guNone siddha (prApta) karyA che, jeo bhavano nAza karanArA che ane jemaNe ATha karmonA samUhane naSTa karela che, te pApATavIpAvaka (-pAparUpI aTavIne bALavAmAM agni samAna) nitya (avinAzI) siddhabhagavaMtonuM huM niraMtara zaraNa grahuM chuM. 225. [zlokArthaH--] jeo manuSyonA tathA devonA samUhanI parokSa bhaktine yogya che, jeo sadA zivamaya che, jeo zreSTha che ane jeo prasiddhache, te siddhabhagavaMto susiddhirUpI 2maNInA ramaNIya mukhakamaLanA mahA 'makaraMdanA bhramara che (arthAt anupama muktisukhane niraMtara anubhave che). 226. zivapaMtha sthApI Atmane nirvANanI bhakti kare, te kAraNe asahAyaguNa nija Atmane AtmA vare. 136. = anvayArtha : --[mokSapathe] mokSamArgamAM [JAtmAnaM] (potAnA) AtmAne [saMsthAkha ca] samyak prakAre sthApIne [nivRtaH]nivRtinI (nirvANanI) [mi] bhakti [roti] ka2e che, [tena tu] te thI [nIvaH] jIvA [gasahAyanuI] asahAyaguNavALA [niAtmAnam] nija AtmAne [prAoti] prApta kare che. 1. makaraMda = phUlanuM madha; phUlano rasa. 2. asahAyaguNavALo = jene koInI sahAya nathI evA guNavALo. [AtmA svataH siddha sahaja svataMtra guNavALo hovAthI asahAyaguNavALo che.]
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra 268] [ bhagavAnazrIkuMdakuMda nijaparamAtmabhaktisvarUpAkhyAnametat / bhedakalpanAnirapekSanirupacAraratnatrayAtmake niruparAgamokSamArge niraMjananijaparamAtmAnaMda pIyUSapAnAbhimukho jIvaH svAtmAnaM saMsthApyApi ca karoti nirvRtermuktyaGganAyAH caraNanaline paramAM bhaktiM, tena kAraNena sa bhavyo bhaktiguNena nirAvaraNasahajajJAnaguNatvAdasahAyaguNAtmakaM nijAtmAnaM praapnoti| (AgharA) AtmA hyAtmAnamAtmanyavicalitamahAzuddharatnatraye'smin nitye nirmuktihetau nirupmshjjnyaandRkshiilruupe| saMsthApyAnaMdabhAsvanniratizayagRhaM cicamatkArabhaktyA prApnotyuccairayaM yaM vigalitavipadaM siddhisiimntiniishH||227|| TIkA -A, nija paramAtmAnI bhaktinA svarUpanuM kathana che. niraMjana nija paramAtmAnuM AnaMdAmRta pIvAmAM abhimukha jIva bhedakalpanAnirapekSa nirupacAratnatrayAtmaka niruparAga mokSamArgamAM potAnA AtmAne samyaka prakAre sthApIne nivRtinAM-muktirUpI strInAM-caraNakamaLanI parama bhakti kare che, te kAraNathI te bhavya jIva bhaktiguNa vaDe nija AtmAne-ke je nirAvaraNa sahaja jJAnaguNavALo hovAthI asahAyaguNAtmaka che tene-prApta kare che. [have A 136mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] A avicalita mahAzuddharatnatrayavALA, muktinA hetubhUta nirupama sahajajJAnadarzanacAritrarUpa, nitya AtmAmAM AtmAne kharekhara samyaka prakAre sthApIne, A AtmA caitanyacamatkAranI bhakti vaDe niratizaya gharane-ke jemAMthI vipadAo dUra thaI che ane je AnaMdathI bhavya zobhItuM) che tene-atyaMta prApta kare che arthAt siddhirUpI strIno svAmI thAya che. 227. 1. niruparAga = uparAga rahita; nirvikAra, nirmaLa; zuddha. 2. niratizaya = jenAthI koI caDiyAtuM nathI evA; anuttama, zreSTha; ajoDa.
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramabhakti adhikAra [ 269 rAyAdIparihAre appANaM jo du muMjade saahuu| so jogabhattijutto idarassa ya kiha have jogo||137|| rAgAdiparihAre AtmAnaM yastu yunakti saadhuH| sa yogabhaktiyuktaH itarasya ca kathaM bhvedyogH||137|| nizcayayogabhaktisvarUpAkhyAnametat / niravazeSeNAntarmukhAkAraparamasamAdhinA nikhilamoharAgadveSAdiparabhAvAnAM parihAre sati yastu sAdhurAsannabhavyajIvaH nijenAkhaMDAdvaitaparamAnaMdasvarUpeNa nijakAraNaparamAtmAnaM yunakti, sa paramatapodhana eva shuddhnishcyopyogbhktiyuktH| itarasya bAhyaprapaMcasukhasya kathaM yogbhktirbhvti| tathA coktam rAgAdinA parivAramAM je sAdhu joDe Atmane, che yogabhakti tehane, kaI rIte saMbhava anyane? 137. anvayArthaH--[H sAdhuH 1] je sAdhu [rAviparihAre gAtmAnaM yunaz2i] rAgAdinA parivAramAM AtmAne joDe che (arthAt AtmAmAM AtmAne joDIne rAga vagereno tyAga kare che), [] to virAmavuiM] yogabhaktiyukta (yoganI bhaktivALo) che; [phatarasya ] bIjAne [o] yoga [vAtha] kaI rIte [mavet ] hoya? TIkA -A, nizcayayogabhaktinA svarUpanuM kathana che. niravazeSapaNe aMtarmukhAkAra (-sarvathA aMtarmukha jenuM svarUpa che evI) parama samAdhi vaDe samasta moharAgadveSAdi parabhAvono parihAra hotAM, je sAdhu-Asannabhavya jIvanija akhaMDa advaita paramAnaMdasvarUpa sAthe nija kAraNaparamAtmAne joDe che, te parama tapodhana ja zuddhanizcaya upayogabhaktivALo che; bIjAne-bAhya prapaMcamAM sukhI hoya tene yogabhakti kaI rIte hoya? evI rIte anyatra zloka dvArA) kADe che ke -
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (anudum) "AtmaprayatnasApekSA viziSTA yA mnogtiH| tasya brahmaNi saMyogo yoga itybhidhiiyte||" tathA di (anudum) AtmAnamAtmanAtmAyaM yunaktyeva nirantaram / sa yogabhaktiyuktaH syAnnizcayena muniishvrH||228|| savvaviyappAbhAve appANaM jo du juMjade saahuu| so jogabhattijutto idarassa ya kiha have jogo||138|| sarvavikalpAbhAve AtmAnaM yastu yunakti saadhuH| sa yogabhaktiyuktaH itarasya ca kathaM bhvedyogH||138|| atrApi puurvsuutrvnnishcyyogbhktisvruupmuktm| "zliokArtha -]AtmaprayatnasApekSa viziSTaje manogati teno brahmamAM saMyoga thavo (-AtmaprayatnanI apekSAvALI khAsa prakAranI cittapariNatinuM AtmAmAM joDAvuM) tene yoga kahevAmAM Ave che." vaLI (A 137mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAramunirAja zloka kahe che) - [zlokArtha -]je A AtmA AtmAne AtmA sAthe niraMtara joDe che, te munIzvara nizcayathI yogabhaktivALo che. 228. saghaLA vikalpa abhAvamAM je sAdhu joDe Atmane, che yogabhakti tehane, kaI rIte saMbhava anyane? 138. anvayArtha -[H sAdhuH tuM] sAdhu [sarvavihAbhAve mAtmAnaM yunaz2i]sarvavikalponA abhAvamAM AtmAne joDe che (arthAt AtmAmAM AtmAne joDIne sarva vikalpono abhAva kare che), [] to [copAmayuiH ] yogabhaktivALo che; tirasya ] bIjAne [coH] yoga [9] kaI rIte [maveta] hoya? TIkA -ahIM paNa pUrva sUtranI mAphaka nizcayayogabhaktinuM svarUpa kahyarDa che.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] paramabhakti adhikAra [ 271 ___ atyapUrvaniruparAgaratnatrayAtmakanijacidilAsalakSaNanirvikalpaparamasamAdhinA nikhilamoharAgadveSAdivividhavikalpAbhAve paramasamarasIbhAvena niHzeSato'ntarmukhanijakAraNasamayasArasvarUpamatyAsannabhavyajIvaH sadA yunaktyeva, tasya khalu nizcayayogabhaktirnAnyeSAm tiA (anudum) bhedAbhAve satIyaM syaadyogbhktirnuttmaa| tayAtmalabdhirUpA sA muktirbhavati yoginAm // 229 // vivarIyAbhiNivesaM paricattA johakahiyatacesu / jo muMjadi appANaM NiyabhAvo so have jogo||139|| ati apUrva niruparAga ratnatrayAtmaka, nijacivilAsalakSaNa nirvikalpa parama samAdhi vaDe samasta moharAgadveSAdi vividha vikalpono abhAva hotAM, parama sama rasIbhAva sAthe niravazeSapaNe aMtarmukha nija kAraNasamayasArasvarUpane je ati Asannabhavya jIva sadA joDe che ja, tene kharekhara nizcayayogabhakti che; bIjAone nahi. [have A 138mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] bhedano abhAva hotAM A anuttama yogabhakti hoya che; tenA vaDe yogIone AtmalabdhirUpa evI te (-prasiddha) mukti thAya che. 229. | viparIta Agraha choDIne, jainAbhihita tattvo viSe je jIva joDe AtmAne, nija bhAva teno yoga che. 139. 1. niruparAga = nirvikAra; zuddha. [parama samAdhi atiapUrva zuddha ratnatrayasvarUpa che.] 2. parama samAdhinuM lakSaNa nija caitanyano vilAsa che. 3. niravazeSa = pUrepUruM. [kAraNasamayasArasvarUpa pUrepUruM aMtarmukha che.] 4. anuttama = jenAthI bIjuM kAMI uttama nathI evI; sarvazreSTha.
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda viparItAbhinivezaM parityajya jainakathitatattveSu / yo yunakti AtmAnaM nijabhAvaH sa bhvedyogH||139|| iha hi nikhilaguNadharagaNadharadevaprabhRtijinamuninAthakathitatattveSu viparItAbhinivezavivarjitAtmabhAva eva nizcayaparamayoga ityuktH| __ aparasamayatIrthanAthAbhihite viparIte padArthe hyabhinivezo durAgraha eva vipriitaabhiniveshH| amuM parityajya jainakathitatattvAni nizcayavyavahAranayAbhyAM boddhvyaani| sakalajinasya bhagavatastIrthAdhinAthasya pAdapadmopajIvino jainAH, paramArthato gaNadharadevAdaya ityrthH| tairabhihitAni nikhilajIvAditattvAni teSu yaH paramajinayogIzvaraH svAtmAnaM yunakti, tasya ca nijabhAva eva paramayoga iti| anvayArtha:-[viparItafmaniveza paritya] viparIta abhinivezano parityAga karIne [] je naiinavathatatattvavuM jainakathita tattvomAM [mAtmAna] AtmAne yuinagi] joDe che, [ninamAva:] teno nija bhAva [saH yoH bhavet] te yoga che. TIkA -ahIM, samasta guNonA dharanArA gaNadharadeva vagere jinamuninAthoe kahelAM tattvomAM viparIta abhiniveza rahita AtmabhAva te ja nizcayaparamayoga che ema kahyasche. anya samayanA tIrthanAthe kahelA (-jaina darzana sivAya anya darzananA tIrthapravartake kahelA) viparIta padArthamAM abhiniveza-durAgraha te ja viparIta abhiniveza che. teno parityAga karIne jainoe kahelAM tattvo nizcayavyavahAranayathI jANavAyogya che. sikalajina evA bhagavAna tIrthAdhinAthanAM caraNakamaLanA upajIvako te jaino che; paramArthe gaNadharadeva vagere evo teno artha che. temaNe (-gaNadharadeva vagere jainoe) kahelAM je samasta jIvAdi tattvo temAM je parama jinayogIzvara nija AtmAne joDe che, teno nijabhAva ja parama yoga che. [have A 139mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] 1 deha sahita hovA chatAM tIrthaMkaradeve rAgadveSa ane ajJAnane saMpUrNa rIte jItyA che tethI teo sakalajina che. 2 upajIvaka = sevA karanAra; sevaka; Azrita; dAsa.
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramabhakti adhikAra [ 27 (vasaMtatilakA) tattveSu jainamuninAthamukhAraviMdavyakteSu bhvyjntaabhvghaatkessu| tyaktvA durAgrahamamuM jinayoginAthaH sAkSAdhunakti nijabhAvamayaM sa yogH||230|| usahAdijiNavariMdA evaM kAUNa jogvrbhttiN| NibudisuhamAvaNNA tamhA dharu jogavarabhattiM // 140 // vRSabhAdijinavarendrA evaM kRtvA yogavarabhaktim / nirvRtisukhamApannAstasmAddhAraya yogavarabhaktim // 140 // bhktydhikaaropsNhaaropnyaasoym| asmin bhArate varSe purA kila zrInAbheyAdizrIvardhamAnacaramAH caturviMzatitIrthakaraparamadevAH sarvajJavItarAgAH tribhuvanavartikIrtayo mahAdevAdhidevAH paramezvarAH sarve [artha :- mA 62|yn (-34rota viparIta saminivezane) choDIne, haina muninAthonA (-gaNadharadevAdika jainamuninAthonA) mukhAraviMdathI pragaTa thayelAM, bhavya janonA bhavono nAza karanArAM tattvomAM je jinayogInAtha jaina munivara) nijabhAvane sAkSAt joDe cha, tono me ni4 te yoga cha. 2 30. vRSabhAdi jinavara e rIte karI zreSTha bhakti yoganI, zivasaukhya pAmyA; tethI kara tuM bhakti uttama yoganI. 140. anvayArtha :-[vRSabhAdijinavarendrAH] vRSaule nivarendro [evam] me zata [yogavarabhaktim] yonI uttama madi [kRtvA] 520 [nirvRtisukham] nivRtisumane [ApannAH] bhyA; [tasmAt] to thI [yogavarabhaktim] yoganI uttama mAttine [dhAraya] tu / / 29 / 72. 2:-1, mati aghi.4|2| 75saMDA2nu na che. AbhAratavarSamAM pUrve zrInAbhiputrathI mAMDIne zrI vardhamAna sudhInA covIza tIrthakara paramadevo-sarvajJavItarAga, trilokavartI kIrtivALA mahAdevAdhideva paramezvaro-badhA, yathokta 35
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda evamuktaprakArasvAtmasaMbandhinI zuddhanizcayayogavarabhaktiM kRtvA paramanirvANavadhUTikApIvarastanabharagADhopagUDhanirbharAnaMdaparamasudhArasapUraparitRptasarvAtmapradezA jAtAH, tato yUyaM mahAjanAH sphuTitabhavyatvaguNAstAM svAtmArthaparamavItarAgasukhapradAM yogabhaktiM kuruteti| (zArdU viDita) nAbheyAdijinezvarAn guNagurUn trailokyapuNyotkarAn zrIdevendrakirITakoTivilasanmANikyamAlArcitAn / paulomIprabhRtiprasiddhadivijAdhIzAMganAsaMhateH zakreNodbhavabhogahAsavimalAn zrIkIrtinAthAn stuve // 231 // (gAya) vRssbhaadiviirpshcimjinptyopyevmuktmaargenn| kRtvA tu yogabhaktiM nirvANavadhUTikAsukhaM yaanti||232|| prakAre nija AtmA sAthe saMbaMdha rAkhanArI zuddhanizcayayoganI uttama bhakti karIne, parama nirvANavadhUnA ati puSTa stananA gADha AliMganathI sarva Atmapradeze atyaMta AnaMdarUpI paramasudhArasanApUrathI paritRpta thayA; mATe sphaTitabhavyatvaguNavALAhe mahAjano ! tame nija AtmAne parama vItarAga sukhanI denArI evI te yogabhakti karo. [have A paramabhakti adhikAranI chellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva sAta zloka kahe che :] [zlokArtha -]guNamAM jeo moTA che, jeo trilokanAM puNyanA rAzi che (arthAt jemanAmAM jANe ke traNa lokanAM puNya ekaThAM thayAM che),deveMdronA mugaTanI kinArI paraprakAzatI mANekapaMktithI jeo pUjita che (arthAt jemanAM caraNAraviMdamAM deveMdronA mugaTa jhUke che), (jemanI AgaLa) zacI Adiprasiddha indrANIonA sAthamAM zakeMdravaDekaravAmAM AvatAM nRtya, gAna ane AnaMdathI jeo zobhe che, ane zrI tathA kIrtinA jeo svAmI che, te zrI nAbhiputrAdi jinezvarone huM stavuM chuM. 231. [zlokArtha -]zrIvRSabhathI mAMDIne zrI vIrasudhInAjinapatio paNa thoktamArge 1. sphaTita = prakaTita; pragaTa thayela; pragaTa. 2. zrI = zobhA; sauMdarya, bhavyatA.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] paramabhakti adhikAra [ 275 (gAya) apunarbhavasukhasiddhyai kurve zuddhayogavarabhaktim / saMsAraghorabhItyA sarve kurvantu jantavo nityam // 233 // (zArdUttavikrIDita) rAgadveSaparaMparApariNataM ceto vihAyAdhunA zuddhadhyAnasamAhitena mnsaanNdaatmtttvsthitH| dharma nirmalazarmakAriNamahaM labdhvA guroH sannidhau jJAnApAstasamastamohamahimA lIye parabrahmaNi // 234 // (anudum) nirvRtendriyalaulyAnAM tttvlolupcetsaam| sundarAnandaniSyandaM jAyate tattvamuttamam // 235 // (anuSTram) atypuurvnijaatmotthbhaavnaajaatshrmnne| yatante yatayo ye te jIvanmuktA hi nApare // 236 // (pUrvokta prakAre) yogabhakti karIne nirvANavadhUnA sukhane pAmyA che. 232. [zlokArtha -]apunarbhavasukhanI (muktisukhanI) siddhi arthe huM zuddha yoganI uttama bhakti karuM chuM; saMsAranI ghora bhItithI sarva jIvo nitya te uttama bhakti karo. 233. [zlokArtha -] gurunA sAnnidhyamAM nirmaLasukhakArI dharmane prApta karIne, jJAna vaDe jeNe samasta mohano mahimA naSTa karyo che evo huM, have rAgadveSanI paraMparArUpe pariNata cittane choDIne, zuddha dhyAna vaDe samAhita (-ekAgra, zAMta) karelA manathI AnaMdAtmaka tattvamAM sthita raheto thako, parabrahmamAM (paramAtmAmAM) lIna thAuM chuM. ra34. [zlokArtha -] indriyalolupatA jemane nivRtta thaI che ane tattvalolupa (tattvaprApti mATe ati utsuka) jemanuM citta che, temane suMdaraAnaMdajharatuM uttama tattva pragaTe che. ra35. [zlokArtha -] ati apUrva nijAtmajanita bhAvanAthI utpanna thatA sukha mATe
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 ] niyamasAra (vasaMtatiAnhA) advandvaniSThamanaghaM paramAtmatattvaM saMbhAvayAmi tadahaM punarekamekam / kiM taizca me phalamihAnyapadArthasArthaiH muktispRhasya bhavazarmaNi niHspRhasya // 237 // iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasArakhyAkhyAyAM tAtparyavRttau paramabhaktyadhikAro dazamaH zrutaskandhaH // je yatio yatna kare che, teo kharekhara jIvanmukta thAya che, bIjAo nahi. 236. [zlokArthaH--] je paramAtmatattva (rAgadveSAdi) dvaMdvamAM raheluM nathI ane anagha (nirdoSa, maLa rahita) che, te kevaLa ekanI huM pharIpharIne saMbhAvanA (samyak bhAvanA) karuM chuM. muktinI spRhAvALA ane bhavanA sukha pratye niHspRha evA mane A lokamAM pelA anyapadArthasamUhothI zuM phaLa che? 237. A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAraparamAgamanInigraMthamunirAjazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRttinAmanI TIkAmAM) paramabhakti adhikAra nAmano dazamo zrutaskaMdha samApta thayo.
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 --11-- | nizcayaparamAvazyaka adhikAra atha sAMprataM vyavahAraSaDAvazyakapratipakSazuddhanizcayAdhikAra ucyte| jo Na havadi aNNavaso tassa du kammaM bhaNaMti aavaasN| kammaviNAsaNajogo Nibudimaggo tti pijjutto||141|| yo na bhavatyanyavazaH tasya tu karma bhnnntyaavshykm| karmavinAzanayogo nirvRtimArga iti prruupitH||141|| atrAnavaratasvavazasya nizcayAvazyakakarma bhvtiityuktm| have vyavahAra ja AvazyakothI pratipakSa zuddhanizcayano (zuddhanizcaya Avazyakano) adhikAra kahevAmAM Ave che. nathI anyavaza je jIva, Avazyaka karama che tehane; A karmanAzanayogane nirvANamArga kahela che. 141. anvayArtha -[H sacavazaH ra mavati] je anyavaza nathI (arthAt je jIva anyane vaza nathI) [tI tu lAvaNyam rma ma7i] tene Avazyaka karma kahe che (arthAt te jIvane Avazyaka karma che ema parama yogIzvaro kahe che). [IvinAzanA ] karmano vinAza karanAro yoga (-evuM je A Avazyaka karma) [nivRtimA:] te nirvANano mArga che [ti prarUpitaH] ema kahyuM che. TIkA -ahIM (A gAthAmAM), niraMtara svavazane nizcaya Avazyakakarma che ema kahyasche.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda yaH khalu yathAvidhi paramajinamArgAcaraNakuzalaH sarvadaivAntarmukhatvAdananyavazo bhavati kintu sAkSAtsvavaza ityrthH| tasya kila vyAvahArikakriyAprapaMcaparAGmukhasya svAtmAzrayanizcayadharmadhyAnapradhAnaparamAvazyakakarmAstItyanavarataM paramatapazcaraNanirataparamajinayogIzvarA vdnti| kiM ca yastriguptiguptaparamasamAdhilakSaNaparamayogaH sakalakarmavinAzahetuH sa eva sAkSAnmokSakAraNatvAnnivRtimArga iti niruktiyutpttiriti| tathA coktaM zrImadamRtacandrasUribhiH (naMtAkrAMtA) "AtmA dharmaH svayamiti bhavan prApya zuddhopayogaM nityAnandaprasarasarase jJAnatattve niliiy| prApsyatyuccairavicalatayA niHprakampaprakAzAM sphUrjajyotiHsahajavilasadratnadIpasya lakSmIm // " vidhi anusAra paramajinamArganA AcaraNamAM kuzaLa evo je jIva sadAya aMtarmukhapaNAne lIdhe anyavaza nathI paraMtu sAkSAt svavaza che evo artha che, te vyAvahArika kriyAprapaMcathI parAmukha jIvane svAtmAzritanizcayadharmadhyAnapradhAna parama Avazyaka karma che ema niraMtara paramatapazcaraNamAM lIna paramajinayogIzvaro kahe che. vaLI, sakaLa karmanA vinAzano hetu evo je triguptiguptaparamasamAdhilakSaNa parama yoga te ja sAkSAt mokSanuM kAraNa hovAne lIdhe nirvANano mArga che. Ama nirukti arthAt vyutpatti che. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI pravacanasAranI tattvadIpikA nAmanI TIkAmAM pAMcamA zloka dvArA) kahyuM che ke - [zlokArtha -] e rIte zuddhopayogane prApta karIne AtmA svayaM dharma thato arthAtu pote dharmapaNe pariNamato thako nitya AnaMdanA phelAvathI sarasa (arthAt je zAzvata AnaMdanA phelAvathI rasayukta che) evA jJAnatattvamAM lIna thaIne, atyaMta avicaLapaNAne lIdhe, dedIpyamAna jyotivALA ane sahajapaNe vilasatA (-svabhAvathI ja prakAzatA) 1. "anyavaza nathI' e kathanano "sAkSAt svavaza che' evo artha che. 2. nija AtmA jeno Azraya che evuM nizcayadharmadhyAna parama Avazyaka karmamAM pradhAna che. 3. parama yoganuM lakSaNa traNa gupti vaDe gupta (aMtarmukha) evI parama samAdhi che. [parama Avazyaka karma te ja parama yoga che ane parama yoga te nirvANano mArga che.]
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAsramALA tathA hi nizcayaparamAvazyaka adhikAra (maMddAAMtA) Atmanyuccairbhavati niyataM saccidAnandamUrtI dharmaH sAkSAt svavazajanitAvazyakarmAtmako'yam / karmakSayakarapaTurnirvRterekamArgaH so'yaM tenaivAhaM kimapi tarasA yAmi zaM nirvikalpam // 238 // [ 279 Na vaso avaso avasassa kamma vAvassayaM ti boddhavvaM / jutti tti uvAaM ti ya Niravayavo hodi NittI // 142 // na vazo avazaH avazasya karma vA'vazyakamiti boddhavyam / yuktiriti upAya iti ca niravayavo bhavati niruktiH||142|| nivruttI ratnadIpakanI niSphapaprakAzavALI zobhAne pAme che (arthAt ratnadIpakanI mAphaka svabhAvathI ja niSkapapaNe atyaMta prakAzyA--jANyA kare che).'' vaLI (A 141mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che) :-- [zlokArthaH--]svavazatAthI utpanna AvazyakakarmasvarUpa A sAkSAt dharma niyamathI (cosa) saccidAnaMdamUrti AtmAmAM (satcinaMdasvarUpa AtmAmAM) atizayapaNe hoya che. te A (Atmasthita dharma),karmakSaya karavAmAM kuzaLaevonirvANano ekamArgache.tenAthI ja huM zIghra koI (-adbhuta) nirvikalpa sukhane prApta karuM chuM. 238. vazaje nahIMte 'avaza', 'Avazyaka' avazanuM karma che; te yukti agara upAya che, azarIra tethI thAya che. 142. anvayArthaH--[navazaH avazaH]je (anyane) vaza nathI te 'avaza' che [[] ane [avazasya ]avazanuM karma te [Avazyam] 'Avazyaka' che [kRti vondvavyam] ema jANavuM; [vRttiH ti] te (aza2I2 thavAnI) yukti che, [pAyaH kRti ca] te (azarIra thavAno) upAya che, niravayavaH mati] tenAthI jIva niravayava (arthAt aza2I2) thAya che. [niruttiH] Ama nirukti che.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda avazasya paramajinayogIzvarasya paramAvazyakakarmAvazyaM bhavatItyatroktam / yo hi yogI svAtmaparigrahAdanyeSAM padArthAnAM vazaM na gataH, ata eva avaza ityuktaH, avazasya tasya paramajinayogIzvarasya nizcayadharmadhyAnAtmakaparamAvazyakakarmAvazyaM bhavatIti boddhvym| niravayavasyopAyo yuktiH| avayavaH kAyaH, asyAbhAvAt avyvaabhaavH| avazaH paradravyANAM niravayavo bhavatIti niruktiH vyutpttishceti| (maMtAkrAMtA) yogI kazcitsvahitanirataH zuddhajIvAstikAyAd anyeSAM yo na vaza iti yA saMsthitiH sA niruktiH| tasmAdasya prahataduritadhvAntapuMjasya nityaM sphUrjajyotiHsphuTitasahajAvasthayA'mUrtatA syAt // 239 // TIkA -ahIM, *avaza paramajinayogIzvarane parama Avazyaka karma jarUra che ema kahyarDa che. je yogI nija AtmAnA parigraha sivAya anya padArthone vaza thato nathI ane tethI ja jene "avaza' kahevAmAM Ave che, te avaza paramajinayogIzvarane nizcaya dharmadhyAnasvarUpa paramaAvazyakakarma jarUra che ema jANavuM. (te parama Avazyakakarma) niravayavapaNAno upAya che, yukti che. avayava eTale kAya; teno (kAyano) abhAva te avayavano abhAva (arthAt niravayavapaNuM). paradravyone avaza jIva niravayava thAya che (arthAt je jIva paradravyone vaza thato nathI te akAya thAya che). A pramANe nirukti-vyutpatti-che. [have A 142mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArtha:-] koI yogI svahitamAM lIna raheto thako zuddhajIvAstikAya sivAyanA anya padArthone vaza thato nathI. Ama je susthita rahevuM te nirukti (arthAt avazapaNAno vyutpattiartha) che. ema karavAthI (-potAmAM lIna rahI parane vaza nahi * avaza = parane vaza na hoya evA; svavaza; svAdhIna; svataMtra.
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 281 vaTTadi jo so samaNo aNNavaso hodi asuhbhaavenn| tamhA tassa du kammaM AvassayalakkhaNaM Na have // 143 // vartate yaH sa zramaNo'nyavazo bhvtyshubhbhaaven| tasmAttasya tu karmAvazyakalakSaNaM na bhavet // 143 // iha hi bhedopacAraratnatrayapariNaterjIvasyAvazatvaM na smstiityuktm| aprazastarAgAdyazubhabhAvena yaH zramaNAbhAso dravyaliGgI vartate svasvarUpAdanyeSAM paradravyANAM vazo bhUtvA, tatastasya jaghanyaratnatrayapariNaterjIvasya svAtmAzrayanizcayadharmadhyAnalakSaNaparamAvazyakakarma na bhavediti azanArthaM dravyaliGgaM gRhItvA svAtmakAryavimukhaH san paramatapazcaraNAdikamapyudAsya jinendramandiraM vA tatkSetravAstudhanadhAnyAdikaM vA sarvamasmadIyamiti mnshckaareti| thavAthI) *duritarUpI timirakhuM jano jeNe nAza karyo che evA te yogIne sadA prakAzamAna jyoti vaDe sahaja avasthA pragaTavAthI amUrtapaNe thAya che. 239. varte azubha pariNAmamAM, te zramaNa che vaza anyane; te kAraNe AvazyakAtmaka karma che nahi tehane. 143. anvayArtha:-[] je [gagumAvena] azubha bhAva sahita [vartad] varte che , [saH zrama: te zramaNa [bacavazaH mati] anyavaza che; [tasmAtu] tethI [taya tu] tene [sAvazyattala ma] AvazyakasvarUpa karma [bhavet] nathI. TIkA -ahIM,bhedopacAraratnatrayapariNativALAjIvaneavazapaNuMnathIemakahyavaMche. je zramaNAbhAsa-dravyaliMgI aprazasta rAgAdirUpa azubhabhAvasahita varte che, te nija svarUpathI anya (-bhinna) evAM paradravyone vaza che; tethI te jaghanya ratnatrayapariNativALA jIvane svAtmAti nizcayadharmadhyAnasvarUpa parama Avazyakakarma nathI. (te zramaNAbhAsa) bhojana arthe dravyaliMga grahIne svAtmakAryathI vimukha raheto thako parama tapazcaraNAdi pratye paNa udAsIna (bedarakAra) rahIne jinendramaMdira athavA tenuM kSetra, makAna, dhana, dhAnyAdika badhuM amAruM che ema buddhi kare che. * durita = duSkRta; duSkarma. (pApa tema ja puNya bane kharekhara durita che.)
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (mAlinI) abhinavamidamuccairmohanIyaM munInAM tribhuvnbhuvnaantrdhaatpuNjaaymaanm| tRNagRhamapi muktvA tIvravairAgyabhAvAd vasatimanupamAM tAmasmadIyAM smrnti||240|| __ (zArdUlavikrIDita) kopi kvApi munirbabhUva sukRtI kAle kalAvapyalaM mithyAtvAdikalaMkapaMkarahitaH sddhrmrkssaamnniH| so'yaM saMprati bhUtale divi punardevaizca saMpUjyate muktAnekaparigrahavyatikaraH paapaattviipaavkH||241|| (zikhariNI) tapasyA lokesminnikhilasudhiyAM prANadayitA namasyA sA yogyA zatamakhazatasyApi satatam / pariprApyaitAM yaH smaratimirasaMsArajanitaM sukhaM reme kazciddhata kalihato'sau jddmtiH||242|| [have A 143mIgAthAnI TIkA pUrNa karatAMTIkAkAramunirAjapAMca zloka kahe che :] [atttha :-] trilo35 manamA 28 // (H&E) timi2544 munimonu / (koI) navuM tIvra mohanIya che ke (pahelAM) teo tIvra vairAgyabhAvathI ghAsanA gharane paNa choDIna (401) 'samA ta anupama 12 !' sabhA sm25| 72 cha ! 240. | [zlokArtha -] kaLikALamAM paNa kyAMka koIka bhAgyazALI jIva mithyAtvAdirUpa maLakAdavathI rahita ane *saddharmarakSAmaNi evo samartha muni thAya che. jeNe aneka parigrahonA vistArane choDyo che ane je pAparUpI aTavIne bALanAro agni che te A muni A kALe bhUtaLamAM tema ja devalokamAM devothI paNa sArI rIte pUjAya che. 241. [zlokArtha -]A lokamAM tapazcaryA samasta subuddhione prANapyArI che; te yogya * saddharmarakSAmaNi = saddharmanI rakSA karanAro maNi. (rakSAmaNi = ApattiothI athavA pizAca vagerethI potAnI jAtane bacAvavA mATe paheravAmAM Avato maNi).
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizcayaparamAvazyaka adhikAra (gAryA) anyavazaH saMsArI muniveSadharopi duHkhbhaangnitym| svavazo jIvanmuktaH kiMcinnyUno jinezvarAdeSaH // 243 // kahAnajainazAstramALA ] (gAryA) ata eva bhAti nityaM svavazo jinanAthamArgamunivarge / anyavazo bhAtyevaM bhRtyaprakareSu rAjavallabhavat // 244 // [ 28 3 jo caradi saMjado khalu suhabhAve so havei aNNavaso / tamhA tassa du kammaM AvAsayalakkhaNaM Na have // 144 // yazcarati saMyataH khalu zubhabhAve sa bhavedanyavazaH / tasmAttasya tu karmAvazyakalakSaNaM na bhavet // 144 // tapazcaryA so indrone paNa satata vaMdanIya che. tene pAmIne je koI jIva kAmAndhakArayukta saMsArathIjanitasukhamAM rameche,tejaDamati arere ! kaLithI haNAyeloche (-kaLikALathI ijA pAmelo che). 242. [zlokArthaH--]je jIva anyavaza che te bhale munivezadhArI hoya topaNa saMsArIche, nityaduHkhano bhogavanArache;je jIvasvavazache te jIvanmuktache,jinezvarathIkiMcit nyUna che (arthAt tenAmAM jinezvaradeva karatAM jarAka ja UNapa che). 243. [zlokArthaH--]Ama hovAthI jajinanAthanA mArgane viSe munivargamAM svavazamuni sadA zobhe che; ane anyavaza muni nokaranA samUhomAM *rAjavallabha nokara samAna zobhe che (arthAt jema AvaData vinAno, khuzAmatiyo nokara zobhato nathI tema anyavaza muni zobhato nathI). 244. saMyata rahI zubhamAM care, te zramaNa che vaza anyane; te kAraNe AvazyakAtmaka karma che nahi tehane. 144. annayArtha:--[yaH] je (jIva) [saMvataH] saMyata raheto thako [ag] kharekhara [gumAve] zubha bhAvamAM [carati] care--pravarte che, [saH] to [anyavazaH mavet] anyavaza * rAjavallabha = (khuzAmatathI) rAjAno mAnIto thayelo
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda atrApyanyavazasyAzuddhAntarAtmajIvasya lakSaNamabhihitam / yaH khalu jinendravadanAravindavinirgataparamAcArazAstrakrameNa sadA saMyataH san zubhopayoge carati, vyAvahArikadharmadhyAnapariNataH ata eva caraNakaraNapradhAnaH, svAdhyAyakAlamavalokayan svAdhyAyakriyAM karoti, dainaM dainaM bhuktvA bhuktvA caturvidhAhArapratyAkhyAnaM ca karoti, tisRSu saMdhyAsu bhagavadarhatparamezvarastutizatasahasramukharamukhAravindo bhavati, trikAleSu ca niyamaparAyaNaH ityahorAtre'pyekAdazakriyA-tatparaH, pAkSikamAsikacAturmAsikasAMvatsarikapratikramaNAkarNanasamupajanitaparitoSaromAMcakaMcukitadharmazarIraH, anazanAvamaudaryarasaparityAgavRttiparisaMkhyAnaviviktazayanAsanakAyaklezAbhidhAneSu SaTsu bAhyatapassu ca saMtatotsAhaparAyaNaH, svAdhyAyadhyAnazubhAcaraNapracyutapratyavasthApanAtmakaprAyazcittavinayavaiyAvRttyavyutsarganAmadheyeSu cAbhyantarataponuSThAneSu ca che; [tasmA] tethI [tasya tu] tene [sAvacanakSai ] AvazyakasvarUpa karma [ra bhaveta] nathI. TIkA -ahIM paNa (A gAthAmAM paNa), anyavaza evA azuddhaaMtarAtmajIvanuM lakSaNa kahyAM che. je (zramaNa) kharekharajinaMdranA vadanAraviMdamAMthI nIkaLelA paramaAcArazAstranAkramathI (rItathI) sadA saMyata raheto thako zubhopayogamAM care-pravarte che; vyAvahArika dharmadhyAnamAM pariNata rahe che tethI ja *caraNakaraNapradhAna che; svAdhyAyakALane avalokato thako (-svAdhyAyayogya kALanuM dhyAna rAkhIne) svAdhyAyakriyA kare che, pratidina bhojana karIne caturvidha AhAranuM pratyAkhyAna kare che, traNa saMdhyAo vakhate (-savAre, bapore ne sAMje) bhagavAna ahaMtu paramezvaranI lAkho stuti mukhakamaLathI bole che, traNe kALe niyamaparAyaNa rahe che (arthAtu TANe vakhatanA niyamomAM tatpara rahe che),-e rIte aharniza (divasarAta thaIne) agiyAra kriyAmAM tatpara rahe che; pAkSika, mAsika, cAturmAsika ane sAMvatsarika pratikramaNa sAMbhaLavAthI UpajelA saMtoSathI jenuM dharmazarIra romAMcathI chavAI jAya che; anazana, avamaudarya, rasaparityAga, vRttiparisaMkhyAna, vivikta zayyAsana ane kAyakleza nAmanAM cha bAhA tapamAM je satata utsAhaparAyaNa rahe che; svAdhyAya, dhyAna, zubha AcaraNathI zruta thatAM pharI temAM sthApanasvarUpa prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRjya ane vyutsarga nAmanAM * caraNakaraNapradhAna = zubha AcaraNanA pariNAma jene mukhya che evo
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 285 paradravyagatatvAdanyavaza kuzalabuddhiH, kintu sa nirapekSatapodhanaH sAkSAnmokSakAraNaM svAtmAzrayAvazyakakarma nizcayataH paramAtmatattvavizrAntirUpaM nizcayadharmadhyAnaM zukladhyAnaM ca na jAnIte, tyutttaH / asya hi tapazcaraNaniratacittasyAnyavazasya nAkalokAdiklezaparaMparayA zubhopayogaphalAtmabhiH prazastarAgAMgAraiH pacyamAnaH sannAsannabhavyatAguNodaye sati paramaguruprasAdAsAditaparamatattvazraddhAnaparijJAnAnuSThAnAtmakazuddhanizcayaratnatrayapariNatyA nirvANamupayAtIti / (jJariNI) tyajatu suralokAdikleze ratiM munipuMgavo bhajatu paramAnandaM nirvANakAraNakAraNam / sakalavimalajJAnAvAsaM nirAvaraNAtmakaM sahajaparamAtmAnaM dUraM nayAnayasaMhateH // 245 // ataH atyaMta2tapanA anuSThAnamAM (AcaraNamAM)jekuzaLabuddhivALoche; paraMtu te nirapekSatapodhana sAkSAt mokSanA kAraNabhUta svAtmAzrita Avazyakakarmane--nizcayathI paramAtmatattvamAM vizrAMtirUpa nizcayadharmadhyAnane tathA zukladhyAnane--jANato nathI; tethI paradravyamAM pariNata hovAthI tene anyavaza kahevAmAM Avyo che. jenuM citta tapazcaraNamAM lIna che evo A anyavaza zramaNa devalokAdinA klezanI paraMparA pAmavAthI zubhopayoganA phaLasvarUpa prazasta rAgarUpI aMgArAothI zekAto thako, AsannabhavyatArUpI guNano udaya thatAM paramagurunA prasAdathI prApta paramatattvanAM zraddhAnajJAnaanuSThAnasvarUpa zuddhanizcayaratnatrayapariNati vaDe nirvANane pAme che (arthAt kyAreka zudghanizcayaratnatrayapariNatine prApta kare to ja ane tyAre ja nirvANane pAme che). [have A 144mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArthaH--] munivara devalokAdinA kleza pratye rati tajo ane *nirvANanA kAraNanuM kAraNa evA sahajaparamAtmAne bhajo--ke je sahajapa2mAtmA paramAnaMdamaya che, sarvathA nirmaLa jJAnanuM raheThANa che, nirAvaraNasvarUpa che ane nayaanayanA samUhathI (sunayo tathA kunayonA samUhathI) dUra che. 245. nirvANanuM kAraNa paramazuddhopayoga che ane paramazuddhopayoganuM kAraNa sahajaparamAtmA che.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 ] niyamasAra [ bhagavAna zrI kuMdakuMda davvaguNapajjayANaM cittaM jo kuNai so vi annnnvso| mohaMdhayAravavagayasamaNA kahayaMti erisayaM // 145 // dravyaguNaparyAyANAM cittaM yaH karoti sopynyvshH| mohAndhakAravyapagatazramaNAH kathayantIdRzam // 145 // atrApyanyavazasya svruupmuktm| yaH kazcid dravyaliGgadhArI bhagavadarhanmukhAravindavinirgatamUlottarapadArthasArthapratipAdanasamarthaH kvacit SaNNAM dravyANAM madhye cittaM dhatte, kvacitteSAM mUrtAmUrtacetanAcetanaguNAnAM madhye manazcakAra, punasteSAmarthavyaMjanaparyAyANAM madhye buddhiM karoti, api tu trikAlanirAvaraNanityAnaMdalakSaNanijakAraNasamayasArasvarUpaniratasahajajJAnAdizuddhaguNaparyAyANAmAdhArabhUtanijAtmatattve cittaM kadAcidapi na yojayati, ata eva sa tapodhano'pyanyavaza je citta joDe dravyaguNaparyAyanI ciMtA viSe, teneya mohavihIna zramaNo anyavaza bhAkhe are! 145. anvayArtha:-[] je ciparyAyAkhai] dravyaguNaparyAyomAM (arthAt temanA vikalpomAM) [vitta rotti] mana joDe che, [saH ] te paNa [bacavaza:] anyavaza che; [nodAncAravya tathA ] mohAdhakAra rahita zramaNo diza] Ama [thatti) kahe che. TIkA -ahIM paNa anyavazanuM svarUpa kahyaDe che. bhagavAna ahetu nA mukhAraviMdathI nIkaLelA (-kahevAyelA) mULa ane uttara padArthonuM sArtha (-arthasahita) pratipAdana karavAmAM samartha evo je koIdravyaliMgadhArI (muni) kayAreka cha dravyomAM citta joDe che, kyAreka temanA mUrtaamUrta cetana acetana guNomAM mana joDe che ane vaLI kyAreka temanA arthaparyAyo ane vyaMjanaparyAyomAM buddhi joDe che, paraMtu trikALa nirAvaraNa, nityAnaMda jenuM lakSaNa che evA nijakAraNasamayasAranA svarUpamAM lIna sahajajJAnAdi zuddhaguNaparyAyonA AdhArabhUta nija AtmatattvamAM citta kyAreya joDato nathI, te tapodhanane paNa te kAraNe ja (arthAt para vikalpone vaza thato hovAnA kAraNe ja) anyavaza kahevAmAM Avyo che.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 287 pradhvastadarzanacAritramohanIyakarmadhvAMtasaMghAtAH paramAtmatattvabhAvanotpannavItarAgasukhAmRtapAnonmukhAH zravaNA hi mahAzravaNAH paramazrutakevalinaH, te khalu kathayantIdRzam anyavazasya svruupmiti| tathA von (anuSTrama) "AtmakAryaM parityajya dRssttaadRssttviruddhyaa| yatInAM brahmaniSThAnAM kiM tayA pricintyaa||" tathA di- (anudum) yAvacintAsti jantUnAM tAvadbhavati sNsRtiH| yathedhanasanAthasya svAhAnAthasya vardhanam // 246 // jemaNe darzanamohanIya ane cAritramohanIya karmarUpI timira samUhano nAza karyo che ane paramAtmatattvanI bhAvanAthI utpanna vItarAgasukhAmRtanA pAnamAM je unmukha (tatpara). che evA zramaNo kharekhara mahAzramaNo che, parama zrutakevaLIo che; teo kharekhara ajavazanuM AvuM (upara kahyA pramANe) svarUpa kahe che. evI rIte anyatra zloka dvArA) kahyAM che ke : "[zlokArtha -] AtmakAryane choDIne daSTa tathA aSTathI viruddha evI te ciMtAthI (-pratyakSa tathA parokSathI viruddha evA vikalpothI) brahmaniSTha yatione zuM prayojana che?'' vaLI (A 145mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) :- [zlokArtha -] jema idhanayukta agni vRddhi pAme che (arthAt jayAM sudhI injana che tyAM sudhI agninI vRddhi thAya che), tema jayAM sudhI jIvone citA (vikalpo) che tyAM sudhI saMsAra che. 246.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda paricattA parabhAvaM appANaM jhAdi nnimmlshaavN| appavaso so hodi hu tassa du kammaM bhaNaMti aavaasN||146|| parityajya parabhAvaM AtmAnaM dhyAyati nirmalasvabhAvam / AtmavazaH sa bhavati khalu tasya tu karma bhaNantyAvazyam // 146 // atra hi sAkSAt svavazasya paramajinayogIzvarasya svarUpamuktam / yastu niruparAganiraMjanasvabhAvatvAdaudayikAdiparabhAvAnAM samudayaM parityajya kAyakaraNavAcAmagocaraM sadA nirAvaraNatvAnnirmalasvabhAvaM nikhiladuraghavIravairivAhinIpatAkAluMTAkaM nijakAraNaparamAtmAnaM dhyAyati sa evAtmavaza ityuktH| tasyAbhedAnupacAraratnatrayAtmakasya nikhilabAhyakriyAkAMDADaMbaravividhavikalpamahAkolAhalapratipakSamahAnaMdAnaMdapradanizcayadharmazukladhyAnAtmakaparamAvazyakakarma bhvtiiti| parabhAva choDI, Atmane dhyAne vizuddhasvabhAvane, che Atmavaza te sAdhu, Avazyaka karama che tehane. 146. anvayArthaH--[5ramAve parityacaM]ja parabhAvane parityAgIne [nirmanasvabhAvamU]nirmaLa svabhAvavALA [mAtmAna] AtmAne [dhyAti] dhyAve che, [saH ravatuM] te kharekhara [tmivazaH mati] Atmavaza che [tI ] ane tene [kAvazyam ^] Avazyaka karma [maLatti] (jino) kahe che. TIkA -ahIM kharekhara sAkSAt svavaza paramajinayogIzvaranuM svarUpa kArDa che. je (zramaNa) niruparAganiraMjanasvabhAvavALo hovAne lIdhe audayikAdi parabhAvonA samudAyane parityAgIne, nijakAraNaparamAtmAne-ke je (kAraNaparamAtmA) kAyA, indriya ane vANIne agocara che, sadA nirAvaraNa hovAthI nirmaLa svabhAvavALo che ane samasta *duragharUpIvIzakuonI senAnA dhvajane lUMTanAro che tene--dhyAve che, tene ja (-te zramaNane ja) Atmavaza kahevAmAM Avyo che. te abhedaanupacAraratnatrayAtmaka zramaNane samasta bAhyakriyAkAMDaAnaMbaranA vividha vikalponA mahA kolAhalathI pratipakSa mahAAnaMdAnaMdaprada nizcayadharmadhyAna tathA nizcayazukladhyAnasvarUpa paramAvazyakakarma che. * duragha = duSTa adA; duSTa pApa. (azubha tema ja zubha karma baMne duragha che.) + parama Avazyaka karma nizcayadharmadhyAna tathA nizcayazukladhyAnasvarUpa che ke je dhyAno mahA AnaMda AnaMdanA denArAM che. A mahA AnaMdaAnaMda vikalponA mahA kolAhalathI viruddha che.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 289 kahAnajainazAstramALA] nizcayaparamAvazyaka adhikAra (9 ) jayatyayamudAradhIH svavazayogivRndArakaH pranaSTabhavakAraNaH prhtpuurvkrmaavliH| sphuTotkaTavivekataH sphuTitazuddhabodhAtmikAM sadAzivamayAM mudA vrajati sarvathA nirvRtim // 247 / / pradhvastapaMcabANasya pNcaacaaraaNcitaakRteH| avaMcakagurorvAkyaM kAraNaM muktisNpdH||248|| (sanama) itthaM buddhvA jinendrasya mArga nirvANakAraNam / nirvANasaMpadaM yAti yastaM vaMde punaH punH||249|| (kuvAMvita) svavazayoginikAyavizeSaka prhtcaaruvdhuuknkspRh| tvamasi nazzaraNaM bhavakAnane smrkiraatshrksstcetsaam||250|| [have A 146mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja ATha zloko kahe [zlokArtha -]udAra jenI buddhi che, bhavanuM kAraNa jeNe naSTa karyuM che, pUrva karmAvali jeNe haNI nAkhI che ane spaSTa utkaTa viveka dvArA pragaTazuddhabodhasvarUpa sadAzivamaya saMpUrNa muktine je pramodathI pAme che, te A svavaza munizreSTha jayavaMta che. ra47. [zlokArtha -] kAmadevano jemaNe nAza karyo che ane jJAnadarzanacAritratapa vIryAtmaka) paMcAcArathI suzobhita jemanI AkRti che--evA avaMcaka (mAyAcAra rahita) gurunuM vAkya muktisaMpadAnuM kAraNa che. 248. [zlokArtha -]nirvANanuM kAraNa evo je jineMdrano mArga tene A rIte jANIne je nirvANa saMpadAne pAme che, tene huM pharIpharIne vaMduM chuM. 249. [zlokArtha -] jeNe suMdara strInI ane suvarNanI spRhAne naSTa karI che evA he 37.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 ] niyamasAra (dhruvinAMvita) anazanAditapazcaraNaiH phalaM tanuvizoSaNameva na cAparam / tava padAMburuhadvayaciMtayA svavaza janma sadA saphalaM mama // 251 // (mAtinI) sahajatejorAzinirmagnalokaH [bhagavAnazrIkuMdakuMda jayati samaMtAt / svarasavisarapUrakSAlitAMhaH sahajasamarasenApUrNapuNyaH purANaH svavazamanasi nityaM saMsthitaH shuddhsiddhH||252|| (anuSTum) sarvajJavItarAgasya svavazasyAsya yoginH| na kAmapi bhidAM kvApi tAM vidmo hA jaDA vayam // 253 // (anuSTum) ( eka eva sadA dhanyo janmanyasminmahAmuniH / bhistisstthtynnydhiiH||254|| svavazaH sarvakarmabhyo yogIsamUhamAM zreSTha svavaza yogI! tuM amAruM--kAmadevarUpI bhIlanA tIrathI ghavAyelA cittavALAnuM--bhavarUpI araNyamAM zaraNa che. 250. [zlokArthaH--]anazanAditapazcaraNonuM phaLaza2I2nuM zoSaNa (-sukAvuM)jache, bIjuM nahi. (paraMtu) he svavaza ! (he Atmavaza muni !) tArA caraNakamaLayugalanA ciMtanathI mAro janma sadA saphaLa che. 251. [zlokArthaH--] jeNe nija rasanA vistArarUpI pUra vaDe pApane sarva taraphathI dhoI nAkhyAM che, je sahaja samatA2sathI pUrNa bharelo hovAthI pavitra che, je purANa (sanAtana) che, je svavaza manamAM sadA susthita che (arthAt je sadA manane-bhAvane svavaza karIne birAjamAna che) ane je zuddha siddha che (arthAt je zuddha siddhabhagavAna samAna che)--evo sahaja tejarAzimAM magna jIva jayavaMta che. 252. [zlokArthaH--]sarvajJavItarAgamAM ane Asvavaza yogImAM kyAreya kAMI paNa bheda nathI; chatAM arere ! ApaNe jaDa chIe ke temanAmAM bheda gaNIe chIe. 253. [zlokArthaH--] A janmamAM svavaza mahAmuni eka ja sadA dhanya che ke je
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 291 AvAsaM jai icchasi appasahAvesu kuNadi thirbhaavN| teNa du sAmaNNaguNaM saMpuNNaM hodi jIvassa // 147 // AvazyakaM yadIcchasi AtmasvabhAveSu karoSi sthirbhaavm| tena tu sAmAyikaguNaM sampUrNaM bhavati jIvasya // 147 // zuddhanizcayAvazyakaprAptyupAyasvarUpAkhyAnametat / iha hi bAhyaSaDAvazyakaprapaMcakallolinIkalakaladhvAnazravaNaparAGmukha he ziSya zuddhanizcayadharmazukladhyAnAtmakasvAtmAzrayAvazyakaM saMsArakhatatimUlalavitraM yadIcchasi, samastavikalpajAlavinirmuktaniraMjananijaparamAtmabhAveSu sahajajJAnasahajadarzanasahajacAritrasahajasukhapramukheSu satatanizcalasthirabhAvaM karoSi, tena hetunA nizcayasAmAyikaguNe jAte mumukSorjIvasya bAhyaSaDAvazyakakriyAbhiH kiM jAtam, apyanupAdeyaM phlmityrthH| ataH paramAvazyakena ananyabuddhivALo raheto thako (-nijAtmA sivAya anya pratye lIna nahi thato thako) sarva karmothI bahAra rahe che. 254. AvazyakALuM tuM nijAtmasvabhAvamAM sthiratA kare; tenAthI sAmAyika taNo guNa pUrNa thAye jIvane. 147. anvayArtha -[] jo tuM [nAvazyam rU]i Avazyakane icche che to tuM [mAtmasvabhAveSu AtmasvabhAvomAM [sthiramAva] sthirabhAva [varo] kare che; tina tu] tenAthI [gIvasya] jIvane [sAmAyivALa] sAmAyikaguNa [saMpUrNa mavati] saMpUrNa thAya che. TIkAH-A, zuddhanizcaya AvazyakanI prAptino je upAya tenA svarUpanuM kathana che. bAhya paAvazyakaprapaMcarUpI nadInA kolAhalanA zravaNathI (-vyavahAra che AvazyakanA vistArarUpI nadInA kakaLATanA zravaNathI) parAmukha he ziSya! zuddhanizcaya dharmadhyAna tathA zuddhanizcayazukladhyAnasvarUpa svAtmAzrita Avazyakane-ke je saMsArarUpI latAnA mULane chedavAno kuhADo che tene-jo tuM icche che, to te samastavikalpajALa rahita niraMjana nija paramAtmAnA bhAvomAM-sahaja jJAna, sahaja darzana, sahaja cAritra ane sahaja sukha vageremAM-satatanizcaLa sthirabhAva kare che; te hetuthI (arthAt te kAraNa vaDe) nizcayasAmAyikaguNa UpajatAM, mumukSu jIvane bAhya che AvazyakakriyAothI zuM UpajayuM?
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 ] niyamasAra [ bhagavAnazrI kuMdakuMda niSkriyeNa apunarbhavapurandhikAsaMbhogahAsapravINena jIvasya sAmAyikacAritraM sampUrNaM bhvtiiti| ___ tathA coktaM zrIyogIndradevaiH (mAninI) "yadi calati kathaJcinmAnasaM svasvarUpAd bhramati bahirataste srvdossprsnggH| tadanavaratamaMtarmagnasaMvignacitto bhava bhavasi bhavAntasthAyidhAmAdhipastvam // " tathA di (zArdUttavitrIDita) yadyevaM caraNaM nijAtmaniyataM saMsAraduHkhApahaM muktizrIlalanAsamudbhavasukhasyocairidaM kAraNam / budbhavetthaM samayasya sAramanaghaM jAnAti yaH sarvadA soyaM tyaktabahiHkriyo munipatiH paapaattviipaavkH||25|| anupAdeya phaLa UpajayuM evo artha che. mATe apunarbhavarUpI (muktirUpI) strInAM saMbhoga ane hAsya prApta karavAmAM pravINa evA niSkriya paramaAvazyakathI jIvane sAmAyikacAritra saMpUrNa thAya che. evI rIte (AcAryavara) zrI yogIndradeve (amRtAzItimAM 64mA zloka dvArA) kahyarDa che ke :- [zlokArtha -] jo koI prakAre mana nija svarUpathI calita thAya ane tenAthI bahAra bhame to tane sarva doSano prasaMga Ave che, mATe tuM satata aMtarmagna ane saMvigna cittavALo thA ke jethI te mokSarUpI sthAyI dhAmanA adhipati thaze.'' vaLI (A 147mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAramunirAja zloka kahe che) :- [zlokArtha -] jo e rIte (jIvana) saMsAradu:khanAzaka 'nijAtmaniyata cAritra 1 anupAdeya = heya; nApasaMda karavA jevuM; nahi vakhANavA jevuM. saMvigna = saMvegI; vairAgI; virakta. 3 nijAtmaniyata = nija AtmAne vaLageluM; nija AtmAne avalaMbatuM; nijAtmAzrita; nija AtmAmAM ekAgra.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 293 AvAsaeNa hINo pabbhaTTho hodi caraNado smnno| pubuttakameNa puNo tamhA AvAsayaM kujaa||148|| Avazyakena hInaH prabhraSTo bhavati caraNataH shrmnnH| pUrvoktakrameNa punaH tasmAdAvazyakaM kuryAt // 148 // atra zuddhopayogAbhimukhasya shikssnnmuktm| atra vyavahAranayenApi samatAstutivaMdanApratyAkhyAnAdiSaDAvazyakaparihINaH zramaNazcAritraparibhraSTa iti yAvat, zuddhanizcayena paramAdhyAtmabhASayoktanirvikalpasamAdhisvarUpaparamAvazyakakriyAparihINazramaNo nizcayacAritrabhraSTa ityrthH| pUrvoktasvavazasya paramajinayogIzvarasya nizcayAvazyakakrameNa svAtmAzrayanizcayadharmazukladhyAna hoya, to te cAritra muktizrIrUpI (muktilakSmIrUpI) suMdarIthI utpanna thatA sukhanuM atizayapaNe kAraNe thAya che;-Ama jANIne je (munivara) nirdoSa samayanA sArane sarvadA jANe che, te A munipati-ke jeNe bAhya kriyA choDI che te-pAparUpI aTavIne bALanAro agni che. 255. Avazyake virahita zramaNa cAritrathI prabhraSTa che; tethI yathota prakAra Avazyaka karama kartavya che. 148. anvayArtha -[bAvana TInaH] Avazyaka rahita [maLa] zramaNa [varataH] caraNathI [ppraNaH mavatti] prabhraSTa (ati bhraSTa) che; [tasmAt punaH] ane tethI [pUrvottameLa] pUrvokta kramathI pUrve kahelI vidhithI) [gAvazya Avazyaka karavuM. TIkA -ahIM (A gAthAmAM) zuddhopayogasaMmukha jIvane zikhAmaNa kahI che. ahIM (A lokamAM) vyavahAranave paNa, samatA, stuti, vaMdanA, pratyAkhyAna vagere cha AvazyakathI rahita zramaNa cAritra paribhraSTa (cAritrAthI sarvathA bhraSTa) che; zuddhanizcaye, paramaadhyAtmabhASAthI jene nirvikalpa samAdhisvarUpa kahevAmAM Ave che evI parama Avazyaka kriyAthI rahita zramaNa nizcayacAritrabhraSTa che; Ama artha che. (mATe) svavaza paramajinayogIzvaranA nizcaya Avazyakano je krama pUrve kahevAmAM Avyo che te kramathI (-te vidhithI), svAtmAzrita evAM nizcayadharmadhyAna ane nizcayazukladhyAnasvarUpe, parama
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra 294 ] [ bhagavAnazrIkuMdakuMda svarUpeNa sadAvazyakaM karotu prmmuniriti| (naMdAkrAMtA) AtmAvazyaM sahajaparamAvazyakaM caikamekaM kuryAduccairaghakulaharaM nirvRtermUlabhUtam / so'yaM nityaM svarasavisarApUrNapuNyaH purANaH vAcAM dUraM kimapi sahajaM zAzvataM zaM pryaati||256|| svavazasya munIndrasya svaatmcintnmuttmm| idaM cAvazyakaM karma syAnmUlaM muktishrmnnH||257|| AvAsaeNa jutto samaNo so hodi aNtrNgppaa| AvAsayaparihINo samaNo so hodi bhirppaa||149|| muni sadA Avazyaka karo. [have A 148mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe [zlokArtha -] AtmAe avazya mAtrA sahajaparama Avazyakane ekane ja--ke je *aghasamUhanuM nAzaka che ane muktinuM mULa kAraNo che tene ja atizayapaNe karavuM. (ema karavAthI,) sadA nija rasanA phelAvathI pUrNa bharelo hovAne lIdhe pavitra ane purANa (sanAtana) evo te AtmA vANIthI dUra (vacana agocara) evA koI sahaja zAzvata sukhane pAme che. 256. [zlokArtha -] svavaza munIMdrane uttama svAtmaciMtana (nijAtmAnubhavano hoya che; ane A nijAtmAnubhavanarUpa) Avazyaka karma (tene) muktisaukhyanuM kAraNa thAya che. 257. Avazyake saMyukta yogI aMtarAtmA jANavo; Avazyake virahita zramaNa bahiraMga AtmA jANavo. 149. + a = doSa; pApa. (azubha tema ja zubha banne agha che.)
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 295 Avazyakena yuktaH zramaNaH sa bhvtyNtrNgaatmaa| AvazyakaparihINaH zramaNaH sa bhavati bhiraatmaa||149|| anAvazyakakarmAbhAve tapodhano bahirAtmA bhvtiityuktH| abhedAnupacAraratnatrayAtmakasvAtmAnuSThAnaniyataparamAvazyakakarmaNAnavaratasaMyuktaH svavazAbhidhAnaparamazramaNaH sarvotkRSTo'ntarAtmA, SoDazakaSAyANAmabhAvAdayaM kSINamohapadavIM pariprApya sthito mhaatmaa| asNytsmygdRssttirjghnyaaNtraatmaa| anayormadhyamAH sarve mdhymaantraatmaanH| nizcayavyavahAranayadvayapraNItaparamAvazyakakriyAvihIno bhiraatmeti| uktaM ca mArgaprakAze (anuSTrama) "bahirAtmAntarAtmeti syAdanyasamayo dvidhaa| bhiraatmaanyordehkrnnaadyuditaatmdhiiH||" anvayArtha -[gAvazyana yu] Avazyaka sahita [maLa:] zramaNa [ ] te [saMtarAtmA] aMtarAtmA [mati] che; [sAvara vapariNILa:] Avazyaka 2hita [maLa:] zramaNa [1] te [vahirAtmA] bahirAtmA [mavatti] che. TIkA -ahIM,AvazyakakarmanAabhAvamAM tapodhanabahirAtmA hoya che ema kahyavaMche. abhedaanupacAraratnatrayAtmaka*svAtmAnuSThAnamAM niyata paramAvazyakakarmathI niraMtara saMyukta evo je "svavaza' nAmano parama zramaNa te sarvotkRSTaaMtarAtmAche; AmahAtmA soLa kaSAyonA abhAva dvArA kSINamohapadavIne prApta karIne sthita che. asaMyata samyagdaSTi jaghanya aMtarAtmA che. A benI madhyamAM rahelA sarve madhyama aMtarAtmA che. nizcaya ane vyavahAra e be nayothI praNIta je parama Avazyaka kriyA tenAthI je rahita hoya te bahirAtmA che. zrI mArgaprakAzamAM paNa be zloka dvArA) kahyaDe che ke - [zlokArtha -] anyasamaya (arthAt paramAtmA sivAyanA jIvo) bahirAtmA ane aMtarAtmA ema be prakAre che; temAM bahirAtmA dehaindriya vageremAM AtmabuddhivALo hoya che." * svAtmAnuSThAna = nija AtmAnuM AcaraNa. (parama Avazyaka karma abhedaanupacAraratnatrayasvarUpa svAtmAcaraNamAM niyamathI raheluM che arthAt te svAtmAcaraNa ja parama Avazyaka karma che.)
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (anudum) "jaghanyamadhyamotkRSTabhedAdavirataH sudRk / prathamaH kSINamohontyo madhyamo mdhymstyoH||" tathA hi- (maMdAkrAMtA) yogI nityaM sahajaparamAvazyakarmaprayuktaH sNsaarotthprblsukhduHkhaattviiduurvrtii| tasmAtso'yaM bhavati nitarAmantarAtmAtmaniSThaH svAtmabhraSTo bhavati bahirAtmA bhistttvnisstthH||258|| aMtarabAhirajappe jo vaTTai so havei bhirppaa| jappesu jo Na vaTTai so uccai aNtrNgppaa||150|| antarabAhyajalpe yo vartate sa bhavati bhiraatmaa| jalpeSu yo na vartate sa ucyte'ntrNgaatmaa||150|| [zlokArtha -] aMtarAtmAnA jaghanya, madhyama ane utkRSTa evA (traNa) bhedo che; avirata samyagdaSTi te pahelo (jaghanya) aMtarAtmA che, kSINamoha te chello (utkRSTa) aMtarAtmA che ane te benI madhyamAM rahelo te madhyama aMtarAtmA che.'' vaLI (A 149mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAramunirAja zloka kahe che) : [zlokArtha -] yogI sadA sahaja parama Avazyaka karmathI yukta raheto thako saMsArajanita prabaLa sukhadu:kharUpI aTavIthI dUravartI hoya che tethI te yogI atyaMta AtmaniSTha aMtarAtmA che, je svAtmAthI bhraSTa hoya te bahi tattvaniSTha (bAhya tattvamAM lIna) bahirAtmA che. 258. je bAhAaMtara jalpamAM varte, are ! bahirAtma che; jalpo viSe varte nahIM, te aMtarAtmA jIva che. 150. anvayArtha -[9] je [gattaravadhina] aMtarbAhya jalpamAM [varta] varte che, [] te [vahiAtmA] bahirAtmA [mavati] che ; [2] je nityeSu jalpomAM [na vartata] vartato nathI, [1] to [bantAMgAtmA] aMtarAtmA [jya] kahevAya che.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayaparamAvazyaka adhikAra bAhyAbhyantarajalpanirAso'yam / yastu jinaliMgadhArI tapodhanAbhAsaH puNyakarmakAMkSayA svAdhyAyapratyAkhyAnastavanAdibahirjalpaM karoti, azanazayanayAnasthAnAdiSu satkArAdilAbhalobhassannantarjalpe manazcakAreti sa bahirAtmA jIva iti / svAtmadhyAnaparAyaNassan niravazeSeNAntarmukhaH prazastAprazastasamastavikalpajAlakeSu kadAcidapi na vartate ata eva paramatapodhanaH sAkSAdaMtarAtmeti / tathA coktaM zrImadamRtacaMdrasUribhiH = 38 [ 297 (vasaMtatinA) "svecchAsamucchaladanalpavikalpajAlAmevaM vyatItya mahatIM nayapakSakakSAm / antarbahiH samarasaikarasasvabhAvaM svaM bhAvamekamupayAtyanubhUtimAtram // " TIkAH--A, bAhya tathA aMtara jalpano nirAsa (nirAkaraNa, khaMDana) che. je jinaliMgadhArI tapodhanAbhAsa puNyakarmanI kAMkSAthI svAdhyAya, pratyAkhyAna, stavana vagere bahirzalpa kare che ane azana, zayana, gamana, sthiti vageremAM (-khAvuM, sUvuM, gamana karavuM, sthira rahevuM ityAdi kAryomAM) satkArAdinI prAptino lobhI vartato thako aMtarjalpamAM manane joDe che, te bahirAtmA jIva che. nija AtmAnA dhyAnamAM parAyaNa vartato thako niravazeSapaNe (saMpUrNapaNe) aMtarmukha rahIne (parama tapodhana) prazastaaprazasta samasta vikalpajALomAM kyAreya vartato nathI tethI ja parama tapodhana sAkSAt aMtarAtmA che. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 90mA zloka dvArA) kahyaruM che ke :-- ''[zlokArthaH--] e pramANe jemAM bahu vikalponI jALo ApoApa UThe che evI moTI nayapakSakakSAne (nayapakSanI bhUmine) oLaMgI jaIne (tattvavedI) aMdara ane bahAra samatA2sarUpI eka rasa ja jeno svabhAva che evA anubhUtimAtra eka potAnA bhAvane (-svarUpane) pAme che.''
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 ] tathA hi che) niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda (maMddAAMtA) muktvA jalpaM bhavabhayakaraM bAhyamAbhyantaraM ca smRtvA nityaM samarasamayaM cicamatkAramekam / jJAnajyotiH prakaTitanijAbhyantarAMgAntarAtmA kSINe mohe kimapi paramaM tattvamantardadarza // 259 // jo dhammasukkajhANamhi pariNado so vi aMtaraMgappA | jhANavihINo samaNo bahirappA idi vijANIhi // 151 // -: atra svAtmAzrayanizcayadharmazukladhyAnadvitayamevopAdeyamityuktam / yo dharmazukladhyAnayoH pariNataH sopyantaraMgAtmA / dhyAnavihInaH zramaNo bahirAtmeti vijAnIhi // 151 // vaLI (A 150mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArthaH--] bhavabhayanA karanArA, bAhya tema ja atyaMtara jalpane choDIne, samarasamaya (samatArasamaya) eka caitanyacamatkArane sadA smarIne, jJAnajyoti vaDe jeNe nija atyaMtaraaMgapragaTakaryuM che evo aMtarAtmA,mohakSINathatAM,koI(adbhuta)paramatattvane aMdaramAM dekhe che. 259. vaLI dharmazukladhyAnapariNata aMtarAtmA jANaje; ne dhyAnavirahita zramaNane bahiraMga AtmA jANaje. 151. anvayArthaH--[yaH] je [dharmazudhyiAnayoH] dharmadhyAna ane zukladhyAnamAM [raLataH] pariNata che [saH Si] te paNa [antarAtmA] aMtarAtmA che; [dhyAvihInaH] dhyAnavihIna [zramaLaH] zrAmaNa [hirAbhA] bahirAtmA che [kRti vijJAnIrdi] ema jANa. TIkAH--ahIM (A gAthAmAM),svAtmAzritanizcayadharmadhyAna ane nizcayazukladhyAna e be dhyAno ja upAdeya che ema kahyaruM che.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAsramALA ] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 299 bhagavataH iha hi sAkSAdantarAtmA bhagavAn kSINakaSAyaH / tasya khalu kSINakaSAyasya SoDazakaSAyANAmabhAvAt darzanacAritramohanIyakarmarAjanye vilayaM gate ata eva sahajacidvilAsalakSaNamatyapUrvamAtmAnaM zuddhanizcayadharmazukladhyAnadvayena nityaM dhyAyati / AbhyAM dhyAnAbhyAM vihIno dravyaliMgadhArI dravyazramaNo bahirAtmeti he ziSya tvaM jAnIhi / (vasaMtatinA) kazcinmuniH satatanirmaladharma zukladhyAnAmRte samarase khalu vartate'sau / tAbhyAM vihInamuniko bahirAtmako'yaM pUrvoktayoginamahaM zaraNaM prapadyeAra60nA kiM ca kevalaM zuddhanizcayanayasvarUpamucyate (anuttu) bahirAtmAntarAtmeti vikalpaH kudhiyAmayam / sudhiyAM na samastyeSa saMsAraramaNIpriyaH / / 261 / / ahIM (A lokamAM) kharekhara sAkSAt aMtarAtmA bhagavAna kSINakaSAya che. kharekhara te bhagavAna kSINakaSAyane soLa kaSAyono abhAva hovAne lIdhe darzanamohanIya ane cAritramohanIya karmarUpI yoddhAonAM daLa nAza pAmyAM che tethI te (bhagavAna kSINakaSAya) *sahajacidvilAsalakSaNa atiapUrva AtmAne zuddhanizcayadharmadhyAna ane zuddhanizcaya zukladhyAnaebedhyAno vaDenityadhyAveche. AbedhyAno vinAnodravyaliMgadhArIdravyazramaNa bahirAtmA che ema he ziSya ! tuM jANa. [have ahIM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArthaH--] koI muni satatanirmaLa dharmazukladhyAnAmRtarUpI samarasamAM kharekhara varte che; (te aMtarAtmA che;) e be dhyAno vinAno tuccha muni te bahirAtmA che. huM pUrvokta (samarasI) yogInuM zaraNa grahuM chuM. 260. vaLI (A 151mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja vaDe zloka dvArA) kevaLa zudghanizcayanayanuM svarUpa kahevAmAM Ave che H-- [zlokArthaH--] (zuddha Atmatattvane viSe) bahirAtmA ane aMtarAtmA evo A * sahacidvilAsalakSaNa = jenuM lakSaNa (-cihna athavA svarUpa) sahaja caitanyano vilAsa che evA
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300] niyamasAra [ bhagavAna zrI kuMdakuMda paDikamaNapahudikiriyaM kuvvato Nicchayassa cArittaM / teNa du virAgacarie samaNo abbhuTThido hodi||152|| pratikramaNaprabhRtikriyAM kurvan nizcayasya cAritram / tena tu virAgacarite zramaNobhyutthito bhvti||152|| paramavItarAgacAritrasthitasya paramatapodhanasya svarUpamatroktam / yo hi vimuktaihikavyApAraH sAkSAdapunarbhavakAMkSI mahAmumukSuH parityaktasakalendriyavyApAratvAnnizcayapratikramaNAdisatkriyAM kurvannAste, tena kAraNena svasvarUpavizrAntilakSaNe paramavItarAgacAritre sa paramatapodhanastiSThati iti| vikalpa kubuddhione hoya che; saMsArarUpI ramaNIne priya evo A vikalpa subuddhione hoto nathI. 261. pratikramaNa AdikriyA-caraNanizcayataNuM-karato rahe, tethI zramaNa te vItarAga caritramAM ArUDha che. 15ra. anvayArtha:-[pratikramaNavmRtikriya] pratikramaNAdi kriyAne[nizcayastha vAritraH]. nizcayanA cAritrane-rvina] (niraMtara) karato rahe che tina ta] te thI [zrama:] te zramaNa [virAvarite] vItarAga cAritrAmAM [gamyutthitaH mavati] ArUDha che. TIkA -ahIM parama vItarAga cAritramAM sthita parama tapodhananuM svarUpa kahyaDI che. jeNe aihika vyApAra (sAMsArika kAryo) tajela che evo je sAkSAtu apunarbhavano (mokSano) abhilASI mahAmumukSu sakaLa indriyavyApArane choDyo hovAthI nizcaya pratikramaNAdi sankriyAne karato sthita che (arthAtu niraMtara kare che), te parama tapodhana te kAraNe nijasvarUpavizrAMtilakSaNa paramavItarAgacAritramAM sthita che (arthAt te parama zramaNa, nizcayapratikramaNAdi nizcayacAritramAM sthita hovAne lIdhe, jenuM lakSaNa nija svarUpamAM vizrAMti che evA paramavItarAga cAritramAM sthita che). [have A 15ramI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :]
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ DAnanazAstramA] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 301 (maMdAkrAMtA) AtmA tiSThatyatulamahimA naSTadRkzIlamoho yaH saMsArodbhavasukhakaraM karma muktvA vimukteH| mUle zIle malavirahite so'yamAcArarAziH taM vaMde'haM samarasasudhAsindhurAkAzazAMkam // 262 // vayaNamayaM paDikamaNaM vayaNamayaM paccakhANa NiyamaM c| AloyaNa vayaNamayaM taM sabaM jANa sajjhAyaM // 153 // vacanamayaM pratikramaNaM vacanamayaM pratyAkhyAnaM niyamazca / AlocanaM vacanamayaM tatsarvaM jAnIhi svAdhyAyam // 153 // sklvaagvissyvyaapaarniraaso'ym| pAkSikAdipratikramaNakriyAkAraNaM niryApakAcAryamukhodgataM samastapApakSayahetubhUtaM dravyazrutamakhilaM vAgvargaNAyogyapudgaladravyAtmakatvAnna grAhyaM bhavati, pratyAkhyAna [Peoartha :- zabho bhane rimon| naSTa thy| cha mevoThe satulA mahimAvALo AtmA saMsArajanita sukhanA kAraNabhUta karmane choDIne muktinuM mULa evA maLarahita cAritramAM sthita che, te AtmA cAritrano pUMja che. samarasarUpI sudhAnA sAgarane uchALavAmAM pUrNa caMdra samAna te AtmAne huM vaMduM chuM. 262. re! vacanamayapratikramaNa,niyamo,vacanamayapacakhANaje, je vacanamaya AlocanA, saghaLuMya te svAdhyAya che. 153. manvayArtha :- [vacanamayaM pratikramaNaM] kyanamaya pratimA , [vacanamayaM pratyAkhyAnaM] vayanamaya pratyAjyAna, [niyamaH] (vayanamaya) niyama [ca] sana [vacanamayam AlocanaM] vayanamaya mAtoyanA-[tat sarvaM] me 7 [svAdhyAyam] (prazasta madhyavasAya35) svAdhyAya [jAnIhi] 49 / . TI:-1, samasta vayanasaMdhI vyApArano nirAsa (ni2|429, vi3) che. pAkSika Adi pratikramaNakriyAnuM kAraNa evuM je niryApaka AcAryanA mukhathI
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda niymaalocnaashc| paudgalikavacanamayatvAttatsarvaM svAdhyAyamiti re ziSya tvaM jAnIhi iti| (maMTAkrAMtA) muktvA bhavyo vacanaracanAM sarvadAtaH samastAM nirvANastrIstanabharayugAzleSasaukhyaspRhADhyaH / nityAnaMdAdyatulamahimAdhArake svasvarUpe sthitvA sarvaM tRNamiva jagajjAlameko dadarza // 263 // tathA coktam "pariyaTTaNaM ca vAyaNa pucchaNa aNupekkhaNA ya dhmmkhaa| thudimaMgalasaMjutto paMcaviho hodi sjjhaau||" nIkaLeluM, samasta pApakSayanA hetubhUta, saghaLuM dravyazruta te vacanavargaNAyogya pugaladrAvyAtmaka hovAthI grAhya nathI. pratyAkhyAna, niyama ane AlocanA paNa (pugaladrAvyAtmaka hovAthI) grahaNa karavAyogya nathI. te badhuM pagalika vacanamaya hovAthI svAdhyAya che ema he ziSya! tuM jANa. [have ahIM TIkAkAra munirAja zloka kahe che : [zlokArtha -] Ama hovAthI, muktirUpI strInA puSTa stanayugalanA AliMgana saukhyanI spRhAvALo bhavya jIva samasta vacanaracanAne sarvadA choDIne, nityAnaMda Adi atula mahimAnA dhAraka nijasvarUpamAM sthita rahIne, ekalo (nirAlaMbapaNe) sarva jagatajALane (samasta lokasamUhane) tRNa samAna (tuccha) dekhe che. 263. evI rIte (zrI mUlAcAramAM paMcAcAra adhikArane viSe 219mI gAthA dvArA) kahyarDa [gAthArtha -] parivartana (bhaNeluM pAchuM pheravI javuM te), vAcanA (zAstra vyAkhyAna), pRcchanA (zAstrazravaNa), anuprekSA (anityatvAdi bAra anuprekSA) ane dharmakathA (63 zalAkApuruSonAM caritro)-Ama pAMca prakArano, *stuti tathA maMgaLa sahita, svAdhyAya che.'' * stuti = deva ane munine vaMdana. (dharmakathA, stuti ane maMgaLa thaIne svAdhyAyano pAMcamo prakAra gaNAya che.)
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 303 jadi sakkadi kAdaM je paDikamaNAdiM kareja jhANamayaM / sattivihINo jA jai saddahaNaM ceva kAyavvaM // 154 // yadi zakyate kartum aho pratikramaNAdikaM karoSi dhyAnamayam / zaktivihIno yAvadyadi zraddhAnaM caiva kartavyam // 154 // atra zuddhanizcayadharmadhyAnAtmakapratikramaNAdikameva kartavyamityuktam / muktisuMdarIprathamadarzanaprAbhRtAtmakanizcayapratikramaNaprAyazcittapratyAkhyAnapramukhazuddhanizcayakriyAzcaiva kartavyAH saMhananazaktiprAdurbhAva sati haMho munizArdUla paramAgamamakaraMdaniSyandimukhapadmaprabha sahajavairAgyaprAsAdazikharazikhAmaNe paradravyaparAGmukhasvadravyaniSNAtabuddhe pnycendriyprsrvrjitgaatrmaatrprigrh| zaktihIno yadi dagdhakAle'kAle kevalaM tvayA nijaparamAtmatattvazraddhAnameva krtvymiti| karI jo zake, pratikramaNa Adi dhyAnamaya karaje aho! kartavya che zraddhA ja, zaktivihIna jo tuM hoya to. 154. anvayArthaH--[] jo [vartum zivaca7] karI zakAya to [gado] aho ! [dhyAnamaya dhyAnamaya [pratimavi] pratikramaNAdi riSi ka2; [] jo [zakTrivihInaH] , zaktivihIna hoya to [cAvatuM] tyAM sudhI [zraddhAnaM va] zraddhAne ja [zartavya] kartavya che. TIkA -ahIM, zuddhanizcayadharmadhyAnasvarUpa pratikramaNa vagere ja karavAyogya che ema kahyaDuM che. sahaja vairAgyarUpI mahelanA zikharanA zikhAmaNi, paradravyathI parAmukha ane svadravyamAM niSNAta buddhivALA, pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra parigrahanA dhArI, paramAgamarUpI *makaraMda jharatA mukhakamaLathI zobhAyamAna he munizArdUla! (athavA paramAgamarUpI makaraMda jharatA mukhavALA he padmaprabha munizArdUla!) saMhanana ane zaktino *prAdurbhAva hoya to muktisuMdarInA prathama darzananI bheTasvarUpa nizcayapratikramaNa, nizcayaprAyazcitta, nizcayapratyAkhyAna vagere zuddhanizcayakriyAo ja kartavya che. jo A * makaraMda = puSparasa; phUlanuM madha. + prAdurbhAva = pedA thavuM te; prAkaTya; utpatti.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (fzaraLa ) asAre saMsAre kalivilasite pApabahule na muktirmArge'sminnanaghajinanAthasya bhvti| ato'dhyAtmaM dhyAnaM kathamiha bhavennirmaladhiyAM nijAtmazraddhAnaM bhavabhayaharaM svIkRtamidam // 264 // jiNakahiyaparamasutte paDikamaNAdiya parIkkhaUNa phuddN| moNavvaeNa joI NiyakajaM sAhae NicaM // 155 // jinakathitaparamasUtre pratikramaNAdikaM parIkSayitvA sphuTam / maunavratena yogI nijakAryaM sAdhayennityam // 15 // iha hi sAkSAdantarmukhasya paramajinayoginaH zikSaNamidamuktam / dagdhakALarUpa (hInakALarUpa) akALamAM tuM zaktihIna ho to tAre kevaLa nija paramAtmatattvanuM zraddhAna ja kartavya che. [have A 154mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArtha -] asAra saMsAramAM, pApathI bharapUra kaLikALano vilAsa hotAM, A nirdoSa jinanAthanA mArgane viSe mukti nathI. mATe A kALamAM adhyAtmadhyAna kema thaI zake? tethI nirmaLabuddhivALAo bhavabhayano nAza karanArI evI A nijAtmazraddhAne aMgIkRta kare che. 264. pratikramaNa Adi spaSTa parakhI jinaparamasUtro viSe, munie niraMtara maunavrata saha sAdhavuM nija kAryane. 155. anvayArtha -[ninathitaparamasUtra] jinakathita parama sUrAne viSe [pratimavi ram parIkSayitvA]pratikramaNAdikanI spaSTa parIkSA karIne [maunavratena]maunavrata sahita[o] yogIe duniphArya] nija kAryane [nityam] nitya [sAtha] sAdhavuM. TIkA -ahIMsAkSAt aMtarmukhaparamajinayogIne A zikhAmaNa devAmAM AvI che.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 305 __ zrImadarhanmukhAravindavinirgatasamastapadArthagarbhIkRtacaturasandarbhe dravyazrute zuddhanizcayanayAtmakaparamAtmadhyAnAtmakapratikramaNaprabhRtisattriyAM buddhvA kevalaM svakAryaparaH paramajinayogIzvaraH prazastAprazastasamastavacanaracanAM parityajya nikhilasaMgavyAsaMgaM muktvA caikAkIbhUya maunavratena sArdhaM samastapazujanaiH niMdyamAno'pyabhinnaH san nijakArya nirvANavAmalocanAsaMbhogasaukhyamUlamanavarataM saadhyediti| (maMdAkrAMtA) hitvA bhItiM pazujanakRtAM laukikImAtmavedI zastAzastAM vacanaracanAM ghorasaMsAraka/m / muktvA mohaM kanakaramaNIgocaraM cAtmanAtmA svAtmanyeva sthitimavicalAM yAti muktyai mumukssuH||26|| (vasaMtatinavaI) bhItiM vihAya pazubhirmanujaiH kRtAM taM muktvA muniH sakalalaukikajalpajAlam / AtmapravAdakuzalaH paramAtmavedI prApnoti nityasukhadaM nijatattvamekam // 266 // zrImadda ahat nA mukhAraviMdathI nIkaLela samasta padArtho jenI aMdarasamAyela che evI caturazabdaracanArUpa dravyazratane viSe zuddhanizcayanayAtmaka paramAtmadhyAnasvarUpa pratikramaNAdi salkiyAne jANIne, kevaLa svakAryamAM parAyaNa paramajinayogIzvare prazasta aprazasta samasta vacanaracanAne parityAgIne, sarva saMganI Asaktine choDI ekalo thaIne, maunavrata sahita, samasta pazujano (pazu samAna ajJAnI mUrkha manuSyo) vaDe niMdavAmAM Avato hovA chatAM *abhinna rahIne, nijakAryane-ke je nijakAryanirvANarUpI sulocanAnA saMbhogasaukhyanuM mULa che tene-niraMtara sAdhavuM. [have A 155 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe che : [zlokArtha -] AtmajJAnI mumukSu jIva pazujanakRta laukika bhayane tema ja ghora saMsAranI karanArI prazasta aprazasta vacanaracanAne choDIne tathA kanakakAminI saMbaMdhI mohane tajIne, muktine mATe pote potAnAthI potAnAmAM ja avicaLa sthitine pAme che. 265. [zlokArtha -] AtmapravAdamAM (AtmapravAda nAmanA zratamAM) kuzaLa evo * abhinna = chinnabhinna thayA vagarano; akhaMDita; ayyata. 39
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda NANAjIvA NANAkammaM NANAvihaM have lddhii| tamhA vayaNavivAdaM sagaparasamaehiM vjjijo||156|| nAnAjIvA nAnAkarma nAnAvidhA bhvellbdhiH| tasmAdvacanavivAdaH svaparasamayairvarjanIyaH // 156 // vaagvissyvyaapaarnivRttihetuupnyaaso'ym|| jIvA hi nAnAvidhAH muktA amuktAH, bhavyA abhvyaashc| saMsAriNaH trasAH sthAvarAH; vIndriyatrIndriyacaturindriyasaMzyasaMjJibhedAt paMca trasAH, pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthaavraaH| bhAvikAle svabhAvAnantacatuSTayAtmasahajajJAnAdiguNaiH bhavanayogyA bhavyAH, eteSAM viparItA paramAtmajJAnI muni pazudhano vaDe karavAmAM AvatA bhayane choDIne ane pelI (prasiddha) sakaLa laukika jalpajALane (vacanasamUhane) tajIne, zAzvata sukhadAyaka eka nija tattvane pAme che. ra66. che jIvavidhavidha,karmavidhavidha, labdhi che vidhavidha are! te kAraNe nijaparasamaya saha vAda parihartavya che. 156. anvayArtha -[nAnAnIvA:] nAnA prakAranA jIvo che, [nAnAvarSa nAnA prakAranuM karma che, [nAnAvighA IdhdhiH bhaveta]nAnA prakAranI labdhi che;[tasmAr]tethI[svaparasama:]svasIyo ane parasamayo sAthe (svadharmIo ane paradharmIo sAthe) [vavavavAH] vacanavivAda [varganI:] varjavAyogya che. TIkA -A, vacanasaMbaMdhI vyApAranI nivRttinA hetunuM kathana che (arthAt vacanavivAda zA mATe choDavAyogya che tenuM kAraNa ahIM kahyarDa che). jIvo nAnA prakAranA che : mukta ane amukta, bhavya ane abhavya, saMsArIo- trasa ane sthAvara. DhIMdriya, TIMdriya, caturiMdriya tathA (paMcaMdriya) saMjJI ne (paMceMdriya) asaMjJI evA bhedone lIdhe trasa jIvo pAMca prakAranA che. pRthvI, pANI, teja, vAyu ane vanaspati e (pAMca prakAranA) sthAvara jIvo che. bhaviSya kALe svabhAva anaMta catuSTayAtmaka sahaja jJAnAdi guNorUpe *bhavanane yogya jIvo) te bhavyo che; AmanAthI viparIta (jIvo) te * bhavana = pariNamana; thavuM te.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 307 hybhvyaaH| karma nAnAvidhaM dravyabhAvanokarmabhedAt, athavA mUlottaraprakRtibhedAcca, atha tiivrtrtiivrmNdmNdtrodybhedaataa| jIvAnAM sukhAdiprAptelabdhiH kAlakaraNopadezopazamaprAyogyatAbhedAt pnycdhaa| tataH paramArthavedibhiH svaparasamayeSu vAdo na kartavya iti| ( zirI) vikalpo jIvAnAM bhavati bahudhA saMsRtikaraH tathA karmAnekavidhamapi sadA janmajanakam / asau labdhi nA vimalajinamArge hi viditA tataH kartavyaM no svaparasamayairvAdavacanam // 267 // labhrUNaM Nihi ekko tassa phalaM aNuhavei sujnntte| taha NANI NANaNihiM bhuMjei caittu paratattiM // 157 // kharekhara abhavyo che. dravyakarma, bhAvakarma ane nokarma evA bhedone lIdhe, athavA (ATha) mULa prakRti ane (eka so ne aDatALIsa) uttara prakRtirUpa bhedone lIdhe, athavA tIvratara, tIvra, maMda ne maMdatara udayabhedone lIdhe, karmanAnA prakAranuM che. jIvone sukhAdinI prAptirUpa labdhi kALa, karaNa, upadeza, upazama ane prAyogyatArUpa bhedone lIdhe pAMca prakAranI che. mATe paramArthanA jANanArAoe svasamayo ane parasamayo sAthe vAda karavAyogya nathI. [bhAvArtha -jagatamAM jIvo, temanAM karma, temanIlabdhio vagere aneka prakAranAM che; tethI sarva jIvo samAna vicAranA thAya te banavuM asaMbhavita che. mATe para jIvone samajAvI devAnI AkuLatA karavI yogya nathI. svAtmAvalaMbanarUpa nija hitamAM pramAda na thAya ema rahevuM e ja kartavya che.] [have A 156 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] jIvonA, saMsAranA kAraNabhUta evA (Asa, sthAvara vagere) bahu prakAranA bhedo che; evI rIte sadA janmanuM utpanna karanAruM karma paNa aneka prakAranuM che; A labdhi paNa vimaLa jinamArgamAM aneka prakAranI prasiddha che; mATe svasamayo ane parasamayo sAthe vacanavivAda kartavya nathI. 267. nidhi pAmIne jana koI nija vatane rahI phaLa bhogave, tyama jJAnI parajanasaMga choDI jJAnanidhine bhogave. 157.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda labdhvA nidhimekastasya phalamanubhavati sujntven| tathA jJAnI jJAnanidhiM bhuMkte tyaktvA paratatim // 157 // atra dRSTAntamukhena shjtttvaaraadhnaavidhiruktH| kazcideko daridraH kvacit kadAcit sukRtodayena nidhiM labdhvA tasya nidheH phalaM hi saujanyaM janmabhUmiriti rahasye sthAne sthitvA atigUDhavRttyAnubhavati iti dRssttaantpkssH| dArTAntapakSe'pi sahajaparamatattvajJAnI jIvaH kvacidAsannabhavyasya guNodaye sati sahajavairAgyasampattau satyAM paramagurucaraNanalinayugalaniratizayabhaktyA muktisundarImukhamakarandAyamAnaM sahajajJAnanidhiM pariprApya pareSAM janAnAM svarUpavikalAnAM tatiM samUha dhyAnapratyUhakAraNamiti tyjti| anvayArthaH--[] jema koI eka (daridra mANasa) [nidhi] nidhine [ttaradhyA] pAmIne [sunanatvena] potAnA vatanamAM (guptapaNe) rahI [tasya hitta] tenA phaLane [anumati] bhogave che, [tathA] te ma [jJAnI] jJAnI [paratimuM] parajanonA samUhane [tyavasvA] choDIne [jJAnanidhi] jJAnanidhine [j] bhogave che. TIkA -ahIM daSTAMta dvArA sahaja tattvanI ArAdhanAno vidhi kahyo che. koI eka daridra manuSya kvacit kadAcit puNyodayathI nidhine pAmIne, te nidhinA phaLane saujanya arthAt janmabhUmi evuM je gupta sthAna temAM rahIne ati guptapaNe bhogave che; Ama dRSTAMtapakSa che. 1dASTatapakSe paNa (ema che ke)-sahajaparamatattvajJAnI jIva kvacit AsannabhavyanA (AsannabhavyatArUpa) guNano udaya thatAM sahajavairAgyasaMpatti hotAM, parama gurunA caraNakamaLayugalanI niratizaya (uttama) bhakti vaDe muktisuMdarInA mukhanA makaraMda samAna sahajajJAnanidhine pAmIne, svarUpavikaLa evA para janonA samUhane dhyAnamAM vinanuM kAraNa samajIne taje che. [have A 157mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe 1. dArjIta = daSTAMta vaDe samajAvavAnI hoya te vAta; upameya. 2. makaraMda = puSparasa; phUlanuM madha. 3. svarUpavikaLa = svarUpa prApti vagaranA; ajJAnI.
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 308 __ (zAlinI) asmin loke laukikaH kazcidekaH labdhvA puNyAtkAMcanAnAM samUham / gUDho bhUtvA vartate tyaktasaMgo jJAnI tadvat jJAnarakSAM kroti||26|| (maMdAkrAMtA) tyaktvA saMgaM jananamaraNAtaMkahetuM samastaM kRtvA buddhyA hRdayakamale pUrNavairAgyabhAvam / sthitvA zaktyA sahajaparamAnaMdaniLagrarUpe kSINe mohe tRNamiva sadA lokmaalokyaamH||269|| sabve purANapurisA evaM AvAsayaM ca kaauunn| apamattapahudiThANaM paDivaja ya kevalI jaadaa||158|| sarve purANapuruSA evamAvazyakaM ca kRtvA / apramattaprabhRtisthAnaM pratipadya ca kevalino jaataaH||158|| [dArtha :-] Aawi so meM dau4i / puNyAne sIdhe dhaan| saune pAmIne, saMgane choDI gupta thaIne rahe che; tenI mAphaka jJAnI (paranA saMgane choDI guptapaNe 24) nAnI 26 // 42 cha. 268. [Resrtha :-18nmbh25||35 roganADetubhUta samasta saMgane choDane, hayabhaNamai buddhipUrvaka pUrNavairAgyabhAva karIne, sahajaparamAnaMdavaDe je avyagra (anAkuLa) che evA nija rUpamAM (potAnI) zaktithI sthita rahIne, moha kSINa hotAM, ame lokane sadA tRNavat aparAdhIme chIme. 268. sarve purANa jano aho e rIta Avazyaka karI, apramatta Adi sthAnane pAmI thayA prabhu kevaLI. 158. anvayArtha :- [sarve] Ad [purANapuruSAH] pu2|9| puruSo [evam] me 21 [AvazyakaM ca] 1. buddhipUrva = sm4|puurv; vivepUrva; viyA2pUrva. 2. ti = sAmathrya; 40]; vIrya; puruSArtha.
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda paramAvazyakAdhikAropasaMhAropanyAso'yam / svAtmAzrayanizcayadharmazukladhyAnasvarUpaM bAhyAvazyakAdikriyApratipakSazuddhanizcayaparamAvazyakaM sAkSAdapunarbhavavArAMganAnaGgasukhakAraNaM kRtvA sarve purANapuruSAstIrthakaraparamadevAdayaH svayaMbuddhAH kecid bodhitabuddhAzcApramattAdisayogibhaTTArakaguNasthAnapaMktimadhyArUDhAH santaH kevalinaH sakalapratyakSajJAnadharAH paramAvazyakAtmArAdhanAprasAdAt jaataashceti| (zArdUnavitrIDita) svAtmArAdhanayA purANapuruSAH sarve purA yoginaH pradhvastAkhilakarmarAkSasagaNA ye viSNavo jissnnvH| tAnnityaM praNamatyananyamanasA muktispRho nispRhaH sa syAt sarvajanArcitAMghrikamalaH paapaattviipaavkH||270|| Avazyaka [tvA] karIne, [gapramattaprakRtisthAna] apramattAdi sthAnane [pratipada gha] prApta karI ttinaH nAtA:] kevaLI thayA. TIkAH-A, paramAvazyaka adhikAranA upasaMhAranuM kathana che. svAtmAzritanizcayadharmadhyAna ane nizcayazukladhyAnasvarUpa evuM je bAhya AvazyakAdi kriyAthIpratipakSa zuddhanizcayaparamAvazyaka-sAkSAt apunarbhavarUpI (muktirUpI) strInAanaMga (azarIrI) sukhanuM kAraNa-tene karIne, sarve purANa puruSo-ke jemAMthI tIrthaMkara paramadeva vagere svayaMbuddhathayA ane keTalAkabodhitabuddhathayA teo-apramattathI mAMDIne yogIbhaTTAraka sudhInA guNasthAnonI paMktimAM ArUDha thayA thakA, paramAvazyakarUpa AtmArAdhanAnA prasAdathI kevaLI-sakaLapratyakSajJAnadhArI-thayA. [have A nizcayaparamAvazyaka adhikAranI chellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva be zloka kahe che : [zlokArtha -] pUrve je sarva purANa puruSo-yogIo-nija AtmAnI ArAdhanAthI samasta karmarUpI rAkSasonA samUhano nAza karIne *viSNu ane jayavaMta thayA (arthAt sarvavyApI jJAnavALA jina thayA), temane je muktinI spRhAvALo niHspRha jIva ananya manathI nitya praName che, te jIva pAparUpI aTavIne bALavAmAM agni samAna che ane * viSNu = vyApaka. (kevaLI bhagavAnanuM jJAna sarvane jANatuM hovAthI te apekSAe temane sarvavyApaka kahevAmAM Ave che.).
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] nizcayaparamAvazyaka adhikAra [ 31 1 (maMdAkrAMtA) muktvA mohaM kanakaramaNIgocaraM heyarUpaM nityAnandaM nirupamaguNAlaMkRtaM divyabodham / cetaH zIghraM praviza paramAtmAnamavyagrarUpaM labdhvA dharma paramagurutaH zarmaNe nirmlaay||271|| iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitAyAM niyamasAravyAkhyAyAM tAtparyavRttau nizcayaparamAvazyakAdhikAra ekAdazamaH shrutskndhH|| tenAM caraNakamaLane sarva jano pUje che. 270. | [zlokArtha:-] heyarUpa evo je kanaka ane kAminI saMbaMdhI moha tene choDIne, te citta! nirmaLa sukhane arthe parama guru dvArA dharmane prApta karIne tuM avyagrarUpa zAMtasvarUpI) paramAtmAmAM-ke je paramAtmA) nitya AnaMdavALo che, nirupama guNothI alaMkRta che ane divya jJAnavALo che temAM-zIdhra praveza kara. 271. A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAraparamAgamanI nigraMtha munirAjazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRttinAmanI TIkAmAM) nizcayaparamAvazyaka adhikAra nAmano agiyAramo zrutaskaMdha samApta thayo.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 2 ___12_ zuddhopayoga adhikAra 20 atha sakalakarmapralayahetubhUtazuddhopayogAdhikAra ucyte| jANadi passadi savvaM vavahAraNaeNa kevalI bhagavaM / kevalaNANI jANadi passadi NiyameNa appANaM // 159 // jAnAti pazyati sarvaM vyavahAranayena kevalI bhagavAn / kevalajJAnI jAnAti pazyati niyamena AtmAnam // 159 // atra jJAninaH svaparasvarUpaprakAzakatvaM kathaMciduktam / AtmaguNaghAtakaghAtikarmapradhvaMsanenAsAditasakalavimalakevalajJAnakevaladarzanAbhyAM vyvhaarhave samasta karmanA pralayanA hetubhUta zuddhopayogano adhikAra kahevAmAM Ave che. jANe ane dekhe badhuM prabhu kevaLI vyavahArathI; jANe ane dekhe svane prabhu kevaLI nizrAya thakI. 159. anvayArtha :-[vyavahAranayena] vyaq2 nAyathI [kevalI bhagavAn] vaNI va [sarvaM] [( [jAnAti pazyati] 45 mana he cha; [niyamena] ni [kevalajJAnI] [AtmAnam] aAtmAne (potAne) [jAnAti pazyati] 45o cha bhane jo che. TIkA -ahIM, jJAnIne svapara svarUpanuM prakAzakapaNuM kathaMcit kahyuM che. 'parAzrito vyavahAraH (vyava.2 52zrita cha)' mej (sAnu) kyA DopAthI,
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra [ 313 nayena jagattrayakAlatrayavartisacarAcaradravyaguNaparyAyAn ekasmin samaye jAnAti pazyati ca sa bhagavAn paramezvaraH paramabhaTTArakaH, parAzrito vyavahAraH iti vacanAt / zuddhanizcayataH paramezvarasya mahAdevAdhidevasya sarvajJavItarAgasya prdrvygraahktvdrshktvjJAtvivivighavivAhinIsamuhUtamUtaLAnANAH* (?) sa mAvAn trivatanirupaadhinirvdhinityshuddhshjjnyaanshjdrshnaabhyaaN nijakAraNaparamAtmAnaM svayaM kAryaparamAtmApi jAnAti pazyati c| kiM kRtvA ? jJAnasya dharmo'yaM tAvat svaparaprakAzakatvaM pradIpavat / ghaTAdipramiteH prakAzo dIpastAvadbhinno'pi svayaM prakAzasvarUpatvAt svaM paraM ca prakAzayati; AtmApi vyavahAreNa jagattrayaM kAlatrayaM ca paraM jyotiHsvarUpatvAt svayaMprakAzAtmakamAtmAnaM ca prkaashyti| uktaM ca SaNNavatipASaMDivijayopArjitavizAlakIrtibhirmahAsenapaNDitadevaiH vyavahAranayathI te bhagavAna paramezvara paramabhaTTAraka AtmaguNono ghAta karanArAM ghAtikarmonA nAza vaDe prApta sakaLavimaLa kevaLajJAna ane kevaLadarzana vaDe triAlokavartI tathA trikALavartI sacarAcara dravyaguNaparyAyone eka samaye jANe che ane dekhe che. zuddhanizcayathI paramezvara mahAdevAdhideva sarvajJavItarAgane, paradravyanAM grAhakatva, darzakatva, jJAyakatva vagerenA vividha vikalponI senAnI utpatti mULadhyAnamAM abhAvarUpa hovAthI (?), te bhagavAna trikALanirupAdhi, niravadhi (amaryAdita), nityazuddha evAM sahajajJAna ane sahajadarzana vaDe nija kAraNaparamAtmAne, pote kAryaparamAtmA hovA chatAM paNa, jANe che ane dekhe che. kaI rIte ? A jJAnano dharma to, dIvAnI mAphaka, svapara prakAzakapaNuM che. ghaTAdinI pramitithI prakAza-dIvo (kathaMcitu) bhinna hovA chatAM svayaM prakAzasvarUpa hovAthI sva ane parane prakAze che; AtmA paNa jyotisvarUpa hovAthI vyavahArathI triloka ane trikALarUpa parane tathA svayaM prakAzasvarUpa AtmAne (potAne) prakAze che. 96 pAkhaMDIo para vijaya meLavavAthI jemaNe vizALa kIrti prApta karI che evA mahAsenapaMDitadeve paNa (zloka dvArA) kahyaDe che ke - * ahIM saMskRta TIkAmAM azuddhi lAge che tethI saMskRta TIkAmAM tathA tenA anuvAdamAM zaMkAne sUcavavA praznArthanuM cihna karyuM che. 40
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda (manuSTram) "yathAvadvastunirNItiH samyagjJAnaM pradIpavat / tatsvArthavyavasAyAtma kathaMcit pramiteH pRthk||" atha nizcayapakSe'pi svaparaprakAzakatvamastyeveti satataniruparAganiraMjanasvabhAvaniratatvAt, svAzrito nizcayaH iti vacanAt / sahajajJAnaM tAvat AtmanaH sakAzAt saMjJAlakSaNaprayojanena bhinnAbhidhAnalakSaNalakSitamapi bhinnaM bhavati na vastuvRttyA ceti, ataHkAraNAt etadAtmagatadarzanasukhacAritrAdikaM jAnAti svAtmAnaM kAraNaparamAtmasvarUpamapi nAnAtItiA. tathA coktaM zrImadamRtacaMdrasUribhiH "[zlokArtha -] vastuno yathArtha nirNaya te samyajJAna che. te samyajJAna, dIvAnI mAphaka, svanA ane (52) padArthonA nirNayAtmaka che tathA pramitithI (jJaptithI) kathaMcit bhinna che.'' have "zrato nizcayaH (nizcaya svAzrita che) evuM zAstranuM) vacana hovAthI, (jJAnane) satata *niruparAga niraMjana svabhAvamAM lInapaNAne lIdhe nizcayapakSe paNa svaparaprakAzakapaNuM che ja. (te A pramANe :) sahajajJAna AtmAthI saMjJA, lakSaNa ane prayojananI apekSAe bhinna nAma ane bhinna lakSaNathI (tema ja bhinna prayojanathI) oLakhAtuM hovA chatAM vastuvRttie (akhaMDa vastunI apekSAe) bhinna nathI; A kAraNane lIdhe A (sahajajJAna) Atmagata (AtmAmAM rahelAM) darzana, sukha, cAritra vagerene jANe che ane svAtmAne--kAraNaparamAtmAnA svarUpane--paNa jANe che. (sahajajJAna svAtmAne to svAzrita nizcayanayathI jANe ja che ane e rIte svAtmAne jANatAM tenA badhA guNo paNa jaNAI ja jAya che. have sahajajJAne je A jANyuM temAM bheda apekSAe joIe to sahajajJAnane mATe jJAna ja sva che ane te sivAyanuM bIjuM badhuM- darzana, sukha vagere-para che; tethI A apekSAe ema siddha thayuM ke nizcayapakSe paNa jJAna svane tema ja parane jANe che.) evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 192mA zloka dvArA) kAvuM che ke : * niruparAga = uparAga rahita; nirvikAra.
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhopayoga adhikAra [ 315 (vaMtAkrAMtA) "bandhacchedAtkalayadatulaM mokSamakSayyametannityodyotasphuTitasahajAvasthamekAntazuddham / ekAkArasvarasabharatotyantagaMbhIradhIraM pUrNa jJAnaM jvalitamacale svasya lInaM mhimni||" tathA di | (adharA) AtmA jAnAti vizvaM hyanavaratamayaM kevalajJAnamUrtiH muktizrIkAminIkomalamukhakamale kAmapIDAM tnoti| zobhAM saubhAgyacihnAM vyavaharaNanayAddevadevo jinezaH tenocairnizcayena prahatamalakaliH svasvarUpaM sa vetti||272|| jugavaM vaTTai NANaM kevalaNANissa daMsaNaM ca thaa| diNayarapayAsatAvaM jaha vaTTai taha muNeyavvaM // 160 // "zliokArtha -] karmabaMdhanA chedathI atula akSaya (avinAzI) mokSane anubhavatuM, nitya udyotavALI (jano prakAza nitya che evI) sahaja avasthA jenI khIlI nIkaLI che evuM, ekAMtazuddha (-karmano mela nahi rahevAthI je atyaMta zuddha thayuM che evuM), ane ekAkAra (eka jJAnamAtra AkAre pariNamelA) nijarasanI atizayatAthI je atyaMta gaMbhIra ane dhIra che evuM A pUrNa jJAna jhaLahaLI UThya (-sarvathA zuddha Atmadravya jAjavalyamAna pragaTathayuM), potAnA acaLa mahimAmAM lIna thayuM.'' vaLI (A 159mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva zloka kahe che) : [zlokArtha -] vyavahAranayathI A kevaLajJAnamUrti AtmA niraMtara vizvane kharekhara jANe che ane muktilakSmIrUpI kAminInA komaLa mukhakamaLa para kAmapIDAne ane saubhAgyacihnavALI zobhAne phelAve che. nizcayathI to, jemaNe maLa ane klezane naSTa karela che evA te devAdhideva jineza nija svarUpane atyaMta jANe che. 272. je rIta tApaprakAza varte yugapade Adityane, te rIte darzanazAna yugapada hoya kevaLajJAnIne. 160.
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda yugapad vartate jJAnaM kevalajJAnino darzanaM ca tthaa| dinakaraprakAzatApau yathA vartete tathA jJAtavyam // 160 // iha hi kevalajJAnakevaladarzanayoyugapadvartanaM dRSTAntamukhenoktam / atra dRSTAntapakSe kvacitkAle balAhakaprakSobhAbhAve vidyamAne nabhassthalasya madhyagatasya sahasrakiraNasya prakAzatApau yathA yugapad vartete, tathaiva ca bhagavataH paramezvarasya tIrthAdhinAthasya jagattrayakAlatrayavartiSu sthAvarajaMgamadravyaguNaparyAyAtmakeSu jJeyeSu sakalavimalakevalajJAnakevaladarzane ca yugapad vrtete| kiM ca saMsAriNAM darzanapUrvameva jJAnaM bhavati iti| tathA coktaM pravacanasAre "NANaM atyaMtagayaM loyAloesu vitthaDA tttthiii| Na?maNiTuM savvaM iTuM puNa jaM tu taM laddhaM // " anvayArtha -vittajJAninaH] kevaLajJAnIne [jJAna] jJAna [tathA 2] te ma ja [rzana] darzana [IS] , gapa, [varta] varte che. [hinarAzatAvo] sUryanA prakAza ane tApa[pathA] jevI rIte [vartata] (yugapa) varte che [tathA jJAtavya] tevI rIte jANavuM. TIkA -ahIM kharekhara kevaLajJAna ane kevaLadarzananuM yugapad vartavApaNuM daSTAMta dvArA kahyaDe che. ahIM dRSTAMtapakSe koI vakhate vAdaLAMnI khalela na hoya tyAre AkAzanA madhyamAM rahelA sUryanA prakAza ane tApa jevI rIte yugapad varte che, tevI ja rIte bhagavAna paramezvara tIrthAdhinAthane trilokavartI ane trikALavartI, sthAvarajaMgama dravyaguNaparyAyAtmaka yomAM sakaLavimaLa (sarvathA nirmaLa) kevaLajJAna ane kevaLadarzana yugapad varte che. vaLI (vizeSa eTaluM samajavuM ke), saMsArIone darzanapUrvaka ja jJAna hoya che (arthAt prathama darzana ane pachI jJAna thAya che, yugapad thatAM nathI). evI rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI pravacanasAramAM (61mI gAthA dvArA) kaiMDuM che ke - [gAthArtha -] jJAna padArthonA pArane pAmeluM che ane darzana lokAlokamAM vistRta
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] anyacca zuddhopayoga adhikAra " daMsaNapuvvaM gANaM chadamatthANaM Na doNNi uvaoggA / jugavaM jahmA kevaliNAhe jugavaM tu te dovi // " tathA hi (mArA) vartete jJAnadRSTI bhagavati satataM dharmatIrthAdhinAthe sarvajJe'smin samaMtAt yugapadasadRze vizvalokaikanAthe / etAvuSNaprakAzI punarapi jagatAM locanaM jAyate'smin tejorAzau dineze hatanikhilatamastomake te tathaivam // 273 // [ 317 che; sarva aniSTa nAza pAmyuM che ane je iSTa che te sarva prApta thayuM che.'' vaLI bIjuM paNa (zrI nemicaMdrasiddhAMtidevaviracita bRhadravyasaMgrahamAM 44mI gAthA dvArA) kahyas che ke -- "[gAthArtha :--]chadmasthone darzanapUrvaka jJAna hoya che (arthAt pahelAM darzana ane pachI jJAna thAya che), kA2Na ke temane banne upayogo yugapad hotA nathI; kevaLInAthane te banne yugapad hoya che.'' vaLI (A 160mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja cAra zloka kahe che) :-- [zlokArthaH--] je dharmatIrthanA adhinAtha (nAyaka) che, je asadeza che (arthAt jenA samAna anya koI nathI) ane je sakaLa lokanA eka nAtha che evA A sarvajJa bhagavAnamAM niraMtara sarvataH jJAna ane darzana yugapaN varte che. jeNe samasta timirasamUhano nAza karyo che evA A tejarAzirUpa sUryamAM jevI rIte A uSNatA ane prakAza (yugapa ) varte che ane vaLI jagatanA jIvone netra prApta thAya che (arthAt sUryanA nimitte jIvonAM netra dekhavA lAge che), tevI ja rIte jJAna ane darzana (yugapat) hoya che (arthAt tevI ja rIte sarvajJa bhagavAnane jJAna ane darzana ekIsAthe hoya che ane vaLI sarvaza bhagavAnanA nimitte jagatanA jIvone jJAna pragaTa thAya che). 273.
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 ] niyamasAra (vasaMtatinA) [bhagavAnazrIkuMdakuMda sadbodhapotamadhiruhya bhavAmburAzimullaMghya zAzvatapurI sahasA tvayAptA / tAmeva tena jinanAthapathAdhunAhaM yAmyanyadasti zaraNaM kimihottamAnAm // 274 // (mAAMtA) eko devaH sa jayati jinaH kevalajJAnabhAnuH kAmaM kAntiM vadanakamale saMtanotyeva kAMcit / muktestasyAH samarasamayAnaMgasaukhyapradAyAH ko nAlaM zaM dizatumanizaM premabhUmeH priyAyAH || 275 // (anuttum) jinendro muktikAminyAH mukhapadme jagAma saH / alilIlAM punaH kAmamanaGgasukhamadvayam / / 276 // [zlokArthaH--] (he jinanAtha !) sajJAnarUpI nAvamAM ArohaNa karI bhavasAgarane oLaMgI jaIne, tuM jhaDapathI zAzvatapurIe pahoMcyo. have huM jinanAthanA te mArge (-je mArge jinanAtha gayA te ja mArge) te ja zAzvatapurImAM jAuM chuM; (kAraNa ke) A lokamAM uttama puruSone (te mArga sivAya) bIjuM zuM zaraNa che? 274. [zlokArthaH--] kevaLajJAnabhAnu (-kevaLajJAnarUpI prakAzanA dharanArA sUrya) evA te eka jinadeva ja jayavaMta che. te jinadeva samarasamaya anaMga (-azarIrI, atIMdriya) sauSyanI denArI evI te muktinA mukhakamaLa para kharekhara koI avarNanIya kAntine phelAve che; (kAraNa ke) koNa (potAnI) snehALa priyAne niraMtara sukhotpattinuM kAraNa thatuM nathI? 275. [zlokArthaH--] te jineMdradeve muktikAminInA mukhakamaLa pratye bhramaralIlAne dhAraNa karI (arthAt teo temAM bhramaranI jema lIna thayA) ane kharekhara advitIya anaMga (Atmika) sukhane prApta karyuM. 276.
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhopayoga adhikAra NANaM parappayAsaM diTThI appappayAsayA ceva / appA saparapayAso hodi tti hi maNNase jadi hi // 161 // kahAnajainazAstramALA ] caiva / jJAnaM paraprakAza dRSTirAtmaprakAzikA AtmA svaparaprakAzo bhavatIti hi manyase yadi khalu // 161 // [ 318 AtmanaH svaparaprakAzakatvavirodhopanyAso'yam / iha hi tAvadAtmanaH svaparaprakAzakatvaM kathamiti cet / jJAnadarzanAdivizeSaguNasamRddho hyAtmA, tasya jJAnaM zuddhAtmaprakAzakAsamarthatvAt paraprakAzakameva, yadyevaM dRSTirniraMkuzA kevalamabhyantare hyAtmAnaM prakAzayati cet anena vidhinA svaparaprakAzako hyAtmeti haMho jaDamate prAthamikaziSya, darzanazuddherabhAvAt evaM manyase na khalu jaDastvattassakAzAdaparaH kazcijjanaH / atha hyaviruddhA syAdvAdavidyAdevatA samabhyarcanIyA sadbhiranavaratam / tatraikAntato jJAnasya paraprakAzakatvaM na samasti na kevalaM syAnmate " darzana prakAzaka AtmanuM, paranuM prakAzaka jJAna che, nijaparaprakAzakajIva,--e tuja mAnyatA ayathArthache. 161. anvayArtha :- [jJAnaM paraprakAzaM] jJAna para 4 che [ca] jo [dRSTiH AtmaprakAzikA eva] 4rzana svaprAza 4 che [AtmA svaparaprakAzaH bhavati] tathA AtmA svapa2prAza che [iti hi yadi khalu manyase ] khebha bho parera tuM mAnato hoya to temAM virodha Ave che. TIkAH--A, AtmAnA svaparaprakAzakapaNA saMbaMdhI virodhakathana che. prathama to, AtmAne svaparaprakAzakapaNuM kaI rIte che? (te vicAravAmAM Ave che.) 'AtmA jJAnadarzanAdi vizeSa guNothI samRddha che; tenuM jJAna zuddha AtmAne prakAzavAmAM asamartha hovAthI 52prakAzaka ja che; e rIte niraMkuza darzana paNa kevaLa atyaMtaramAM AtmAne prakAze che (arthAt svaprakAzaka ja che). A vidhithI AtmA svaparaprakAzaka che.'--Ama he jaDamati prAthamika ziSya! jo tuM darzanazuddhinA abhAvane lIdhe mAnato hoya, to bharejara tArAzI anya ardha puruSa 43 (bhUrkha) nathI.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 ]. niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda darzanamapi zuddhAtmAnaM pshyti| darzanajJAnaprabhRtyanekadharmANAmAdhAro hyaatmaa| vyavahArapakSe'pi kevalaM paraprakAzakasya jJAnasya na cAtmasambandhaH sadA bahiravasthitatvAt, AtmapratipatterabhAvAt na sarvagatatvam; ataHkAraNAdidaM jJAnaM na bhavati, mRgatRSNAjalavat prtibhaasmaatrmev| darzanapakSe'pi tathA na kevalamabhyantarapratipattikAraNaM darzanaM bhvti| sadaiva sarvaM pazyati hi cakSuH svasyAbhyantarasthitAM kanInikAM na pshytyev| ataH svaparaprakAzakatvaM jnyaandrshnyorviruddhmev| tataH svaparaprakAzako hyAtmA jJAnadarzanalakSaNa rUtiA tathA coktaM zrImadamRtacandrasUribhiH mATe aviruddha evI syAdvAdavidyArUpI devI sajajano vaDe samyak prakAre niraMtara ArAdhavAyogya che. tyAM (syAdvAdamatamAM), ekAnta jJAnane paraprakAzakapaNuM ja nathI; syAdvAdamatamAM darzana paNa kevaLa zuddhAtmAne ja dekhatuM nathI (arthAt mAtra svaprakAzaka ja nathI). AtmA darzana, jJAna vagere aneka dharmono AdhAra che. (tyAM) vyavahArapakSe paNa jJAna kevaLa paraprakAzaka hoya to, sadA bAAsthitapaNAne lIdhe, (jJAnane) AtmA sAthe saMbaMdha rahe nahi ane (tethI) *AtmapratipattinA abhAvane lIdhe sarvagatapaNuM (paNa) bane nahi. A kAraNane lIdhe, A jJAna hoya ja nahi (arthAt jJAnanuM astitva ja na hoya), mRgatRSNAnA jaLanI mAphaka AbhAsamAtra ja hoya. evI rIte darzanapakSe paNa, darzana kevaLa atyaMtarapratipattinuM ja kAraNa nathI, (sarvaprakAzananuM kAraNa che); (kema ke) cakSu sadaiva sarvane dekhe che, potAnA atyaMtaramAM rahelI kIkIne dekhatuM nathI mATe cakSunI vAtathI ema samajAya che ke darzana atyaMtarane dekhe ane bAhyasthita padArthone na dekhe evo koI niyama ghaTato nathI). AthI, jJAna ane darzanane (bannene) svaparaprakAzakapaNuM aviruddha ja che. mATe (e rIte) jJAnadarzanalakSaNavALo AtmA svaparaprakAzaka che. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI pravacanasAranI TIkAmAM cothA zloka dvArA) kAvuM che ke :- * Atmapratipatti = AtmAnuM jJAna; svane jANavuM te. + atyaMtapratipatti = aMtaraMganuM prakAzana; svane prakAzavuM te.
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra [ 32 1 (ArA) "jAnannapyeSa vizvaM yugapadapi bhavadbhAvibhUtaM samastaM mohAbhAvAdyadAtmA pariNamati paraM naiva nirlnkrmaa| tenAste mukta eva prasabhavikasitajJaptivistArapIta jJeyAkArAM trilokI pRthagapRthagatha dyotayan jnyaanmuurtiH||" tathA hi- (maMdAkrAMtA) jJAnaM tAvat sahajaparamAtmAnamekaM viditvA lokAloko prakaTayati vA tadvataM jJeyajAlam / dRSTiH sAkSAt svaparaviSayA kSAyikI nityazuddhA tAbhyAM devaH svaparaviSayaM bodhati jJeyarAzim // 277 // NANaM parappayAsaM taiyA NANeNa daMsaNaM bhinnnnN| Na havadi paradavvagayaM daMsaNamidi vaNNidaM tmhaa||162|| zliokArtha -]jeNe karmone chedI nAkhyAM che evo A AtmA bhUta, vartamAna ane bhAvisamastavizvane (arthAt traNe kALanA paryAyo sahita samastapadArthone) yugapa jANato hovA chatAM mohanA abhAvane lIdhe pararUpe pariNamato nathI, tethI have, jenA samasta zeyAkArone atyaMta vikasita jJaptinA vistAra vaDe pote pI gayo che evA traNe lokanA padArthone pRthaka ane apRthak prakAzato te jJAnamUrti mukta ja rahe che.'' vaLI (A 161mI gAthAnI TIkApUrNa karatAM TIkAkAramunirAja zloka kahe che) : [zlokArtha -]jJAna eka sahajaparamAtmAne jANIne lokAlokane arthAt lokAloka saMbaMdhI samasta) zeyasamUhane pragaTakare che (-jANe che).nityazuddhaevuM kSAyikadarzana (paNa) sAkSAt svaparaviSayaka che (arthAtu te paNa svaparane sAkSAt prakAze che). te banne (jJAna tema ja darzana) vaDe Atmadeva svaparasaMbaMdhI yarAzine jANe che (arthAtu Atmadeva svapara samasta prakAzya padArthone prakAze che). 277. parane ja jANe jJAna to daga jJAnathI bhinna ja Thare, darzana nathI paradravyagata-e mAnyatA tuja hoIne. 162. 41
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda jJAnaM paraprakAzaM tadA jJAnena darzanaM bhinnam / ___ na bhavati paradravyagataM darzanamiti varNitaM tasmAt // 162 // pUrvasUtropAttapUrvapakSasya siddhaantoktiriym| kevalaM paraprakAzakaM yadi cet jJAnaM tadA paraprakAzakapradhAnenAnena jJAnena darzanaM bhinnmev| paraprakAzakasya jJAnasya cAtmaprakAzakasya darzanasya ca kathaM sambandha iti cet sahyaviMdhyayoriva athavA bhAgIrathIzrIparvatavat / AtmaniSThaM yat tad darzanamastyeva, nirAdhAratvAt tasya jJAnasya zUnyatApattireva, athavA yatra tatra gataM jJAnaM tattadravyaM sarvaM cetanatvamApadyate, atastribhuvane na kazcidacetanaH padArthaH iti mahato duussnnsyaavtaarH| tadeva jJAnaM kevalaM na paraprakAzakam ityucyate he ziSya tarhi darzanamapi na kevlmaatmgtmitybhihitm| tataH khalvidameva samAdhAnaM siddhAntahRdayaM jJAna anvayArtha:-[jJAnuM pAza] jo jJAna (kevaLa) paraprakAzaka hoya [tavA] to [jJAna] jJAnathI [rzana] darzana [mana] bhinna Thare, [varzanam varadravyakti na mati rUti vataM tasmAtR] kAraNa ke darzana paradravyagata (paraprakAzaka) nathI ema (pUrva sUtromAM tAruM mantavya) varNavavAmAM AvyuM che. TIkA -A, pUrva sUtromAM (161 mI gAthAmAM) kahelA pUrvapakSanA siddhAMta saMbaMdhI kathana che. jo jJAna kevaLa paraprakAzaka hoya to A paraprakAzanapradhAna (paraprakAzaka) jJAnathI darzana bhinna ja Thare; (kAraNa ke) sahyAcala ane viMdhyAcalanI mAphaka athavA gaMgA ane zrIparvatanI mAphaka, paraprakAzaka jJAnane ane AtmaprakAzaka darzanane saMbaMdha kaI rIte hoya? je AtmaniSTha (-AtmAmAM raheluM) che te to darzana ja che. ane pelA jJAnane to, nirAdhArapaNAne lIdhe (arthAt AtmArUpI AdhAra nahi rahevAthI), zUnyatAnI Apatti ja Ave; athavA to jayAM jyAM jJAna pahoMce (arthAt je je dravyane jJAna pahoMce) te te sarva dravya cetanapaNAne pAme, tethI traNa lokamAM koI acetana padArtha na Thare e moTo doSa prApta thAya. mATe ja (upara kahelA doSanA bhayathI), he ziSya ! jJAna kevaLa paraprakAzaka nathI ema jo tuM kahe, to darzana paNa kevaLa Atmagata (svaprakAzaka) nathI ema paNa (temAM sAthe ja) kahevAI gayuM. tethI kharekhara siddhAMtanA hArdarUpa evuM A ja
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAsramALA darzanayoH kathaMcit svprprkaashtvmstyeveti| tathA coktaM zrImahAsenapaMDitadevaiH zuddhopayoga adhikAra tathA hi che) = "jJAnAdbhinno na nAbhinno bhinnAbhinnaH kathaMcana / jJAnaM pUrvAparIbhUtaM so'yamAtmeti titaH / / " (maMddAoAMtA) AtmA jJAnaM bhavati na hi vA darzanaM caiva tadvat tAbhyAM yuktaH svaparaviSayaM vetti pazyatyavazyam / saMjJAbhedAdaghakulahare cAtmani jJAnadRSTyoH bhedo jAto na khalu paramArthena vahnyuSNavatsaH // 278 // samAdhAna che ke jJAna ane darzanane kathaMcit svaparaprakAzakapaNuM che ja. evI rIte zrI mahAsenapaMDitadeve (zloka dvArA) kahyaDaM che ke :-- [ 323 '[zlokArtha:--] AtmA jJAnathI (sarvathA) bhinna nathI, (sarvathA) abhinna nathI, kathaMcit bhinnAbhinna che; *pUrvAparabhUta je jJAna te A AtmA che ema kahyaDaM che.'' vaLI (A 162mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArthaH--] AtmA (sarvathA) jJAna nathI, tevI rIte (sarvathA) darzana paNa nathI ja; te ubhayayukta (jJAnadarzanayukta) AtmA svapara viSayane avazya jANe che ane dekhe che. aghasamUhanA (pApasamUhanA) nAzaka AtmAmAM ane jJAnadarzanamAM saMjJAbhede bheda Upaje che (arthAt saMjJA, saMkhyA, lakSaNa ane prayojananI apekSAe temanAmAM u52 kahyA pramANe bheda che), paramArthe agni ane uSNatAnI mAphaka temanAmAM (-AtmAmAM ane jJAnadarzanamAM) kharekhara bheda nathI (-abhedatA che). 208. * pUrvApara = pUrva ane apara; pahelAMnuM ane pachInuM.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda appA parappayAso taiyA appeNa daMsaNaM bhiNNaM / Na havadi paradavvagayaM daMsaNamidi vaNNidaM tamhA // 163 // AtmA paraprakAzastadAtmanA darzanaM bhinnam / na bhavati paradravyagataM darzanamiti varNitaM tasmAt // 163 // ekAntenAtmanaH paraprakAzakatvanirAso'yam / yathaikAntena jJAnasya paraprakAzakatvaM purA nirAkRtam, idAnImAtmA kevalaM paraprakAzazcet tattathaiva pratyAdiSTaM, bhAvabhAvavatorekAstitvanirvRttatvAt / purA kila jJAnasya paraprakAzakatve sati taddarzanasya bhinnatvaM jJAtam / atrAtmanaH paraprakAzakatve sati tenaiva darzanaM bhinnamityavaseyam / api cAtmA na paradravyagata iti cet taddarzanamapyabhinnamityavaseyam / tataH khalvAtmA svaparaprakAzaka iti yAvat / yathA parane ja jANe jIva to dega jIvathI bhinna ja Thare, darzana nathI paradravyagata--e mAnyatA tuja hoIne. 163. anvayArtha:--[JAtmA paraprAzaH] jo AtmA (kevaLa) pa2prakAzaka hoya [tA] to [JAtmanA] AtmAthI [rzana] darzana [bhinnam] bhinna Thare, [varzana padravyAtaM namati ti varjita tasmAt] kA2Na ke darzana 5dravyagata (paraprakAzaka) nathI ema (pUrve tAruM mantavya) varNavavAmAM AvyuM che. TIkAH--A, ekAMte AtmAne 52prakAzakapaNuM hovAnI vAtanuM khaMDana che. jevI rIte pUrve (162mI gAthAmAM) ekAMte jJAnane pa2prakAzakapaNuM khaMDita karavAmAM AvyuM, tevI rIte have jo 'AtmA kevaLa paraprakAzaka che' ema mAnavAmAM Ave to te vAta paNa tevI ja rIte khaMDana pAme che, kAraNa ke *bhAva ane bhAvavAna eka astitvathI racAyelA hoya che. pUrve (162mI gAthAmAM) ema jaNAyuM hatuM ke jo jJAna (kevaLa) paraprakAzaka hoya to jJAnathI darzana bhinna Thare ! ahIM (A gAthAmAM) ema samajavuM ke jo AtmA (kevaLa) pa2prakAzaka hoya to AtmAthI ja darzana bhinna Thare ! vaLI jo 'AtmA jJAna bhAva che ane AtmA bhAvavAna che.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAsramALA zuddhopayoga adhikAra [ 325 kathaMcitsvaparaprakAzakatvaM jJAnasya sAdhitam asyApi tathA, dharmadharmiNorekasvarUpatvAt pAvakoSNavaditi / (maMddAAMtA) AtmA dharmI bhavati sutarAM jJAnadRgdharmayuktaH tasminneva sthitimavicalAM tAM pariprApya nityam / samyagdRSTirnikhilakaraNagrAmanIhAra bhAsvAn muktiM yAti sphuTitasahajAvasthayA saMsthitAM tAm // 279 // gANaM parappayAsaM vavahAraNayeNa daMsaNaM tamhA / appA parappayAso vavahAraNayeNa daMsaNaM tamhA // 164 // jJAnaM paraprakAzaM vyavahAranayena darzanaM tasmAt / AtmA paraprakAzo vyavahAranayena darzanaM tasmAt // 164 // paradravyagata nathI (arthAt AtmA kevaLa pa2prakAzaka nathI, svaprakAzaka paNa che)' ema (have) mAnavAmAM Ave to AtmAthI darzananuM (samyak prakAre) abhinnapaNuM siddha thAya ema samajavuM. mATe kharekhara AtmA svapa2prakAzaka che. jema (162mI gAthAmAM) jJAnanuM kathaMcit svaparaprakAzakapaNuM siddha thayuM tema AtmAnuM paNa samajavuM, kAraNa ke agni ane uSNatAnI mAphaka dharmI ane dharmanuM eka svarUpa hoya che. [have A 163mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArthaH--]jJAnadarzanadharmothI yukta hovAne lIdhe AtmA kharekhara dharmI che. sakaLa indriyasamUharUpI himane (naSTa ka2vA) mATe sUrya samAna evo samyagdaSTi jIva temAM ja (jJAnadarzanadharmayukta AtmAmAM ja) sadA avicaLa sthiti prApta karIne muktine pAme cheke je mukti pragaTa thayelI sahaja avasthArUpe susthita che. 279. vyavahArathI che paraprakAzaka jJAna, tethI dRSTi che; vyavahArathI che paraprakAzaka jIva, tethI dRSTi che. 164. -- anvayArtha : --[vyavahAranayena] vyavahAranayathI [jJAna] jJAna [varaprajAzaM] 52prakAzaka che; [tasmAt]o thI [varzanamU]darzana 52prakAzaka che. [vyavahAranayena]vyavahAranayathI[JAtmA]AtmA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda vyavahAranayasya sphltvprdyotnkthnmaah| iha sakalakarmakSayaprAdurbhAvAsAditasakalavimalakevalajJAnasya pudgalAdimUrtAmUrtacetanAcetanaparadravyaguNaparyAyaprakaraprakAzakatvaM kathamiti cet, parAzrito vyavahAraH iti vacanAt vyvhaarnybleneti| tato darzanamapi taadRshmev| trailokyaprakSobhahetubhUtatIrthakaraparamadevasya zatamakhazatapratyakSavaMdanAyogyasya kAryaparamAtmanazca tadvadeva prprkaashktvm| tena vyavahAranayabalena ca tasya khalu bhagavataH kevaladarzanamapi taadRshmeveti| tathA coktaM zrutabindau (mAninI) "jayati vijitdosso'mrtymtryendrmauliprvilsdurumaalaabhyrcitaaNghirjinendrH|| trijagadajagatI yasyedRzau vyanuvAte samamiva viSayeSvanyonyavRttiM niSeddhum // " [parapraveza:] paraprakAzaka che; [tasmA] tethI [darzana] darzana para prakAzaka che. TIkA -A, vyavahAranayanuM saphaLapaNuM darzAvanAruM kathana che. samasta (jJAnAvaraNIya) karmano kSaya thavAthI prApta thatuM sakaLavimaLa kevaLajJAna pagalAdi mUrtaamUrta cetana acetana paradravyaguNaparyAyasamUhanuM prakAzaka kaI rIte che-evo ahIM prazna thAya, to teno uttara ema che ke "pazrito vyavahAra (vyavahAra parAzrita che)'' evuM (zAstranuM) vacana hovAthI vyavahAranayanA baLe ema che (arthAt paraprakAzaka che); tethI darzana paNa tevuM ja (-vyavahAranayanA baLe paraprakAzaka) che. vaLI traNa lokanA *prakSobhanA hetubhUta tIrthaMkaraparamadevane-ke jeo so indronI pratyakSa vaMdanAne yogya che ane kAryaparamAtmA che temane-jJAnanI mAphaka ja (vyavahAranayanA baLe) paraprakAzakapaNuM che; tethI vyavahAranayanA baLe te bhagavAnanuM kevaLadarzana paNa tevuM ja che. evI rIte zratabindumAM (zloka dvArA) kahyaDe che ke - "zliokArtha -] jemaNe doSone jItyA che, jemanAM caraNo deveMdro tema ja nareMdronA * prakSobhanA artha mATe 83mA pAnAnuM padaTippaNa juo.
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] tathA hi che) : zuddhopayoga adhikAra : (mAtinI) vyavaharaNanayena jJAnapuMjo'yamAtmA prakaTatarasudRSTiH sarvalokapradarzI / viditasakalamUrtAmUrtatattvArthasArthaH [ 327 sa bhavati prmshriikaaminiikaamruupH||280|| gANaM appapayAsaM NicchayaNayaeNa daMsaNaM tamhA / appA appapayAso NicchayaNayaeNa daMsaNaM tamhA // 165 // jJAnamAtmaprakAzaM nizcayanayena darzanaM tasmAt / AtmA AtmaprakAzo nizcayanayena darzanaM tasmAt // 165 // mugaTomAM prakAzatI kImatI mALAothI pUjAya che (arthAt jemanAM caraNomAM indro tathA cakravartIonAM maNimALAyukta mugaTavALAM mastako atyaMta jhUke che), ane (lokAlokanA samasta) padArtho ekabIjAmAM praveza na pAme evI rIte traNa loka ane aloka jemanAmAM ekI sAthe ja vyApe che (arthAt je jinendrane yugapad jaNAya che), te jinendrajayavaMtache.'' vaLI (A 164mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArthaH--] jJAnapuMja evo A AtmA atyaMta spaSTa darzana thatAM (arthAt kevaLadarzana pragaTa thatAM) vyavahAranayathI sarva lokane dekhe che tathA (sAthe vartatA kevaLajJAnane lIdhe) samasta mUrtaamUrta padArthasamUhane jANe che. te (kevaLadarzanajJAnayukta) AtmA paramazrIrUpI kAminIno (muktisuMdarIno) vallabha thAya che. 280. nizcayanaye che nijaprakAzaka jJAna, tethI dRSTi che; nizcayanaye che nijaprakAzaka jIva, tethI dRSTi che. 165. anvayArthaH ----nizcayanayena] nizcayanayathI [jJAnamU] zAna [JAtmaprazaM] svaprakAzaka che; [tasmAt] tethI [rzanam] darzana svaprakAzaka che. [nizcayanayena] nizcayanayathI [JAtmA] AtmA [JAtmaprAzaH] svaprakAzaka che; [tasmAt] tethI [rzanam] darzana svaprakAzaka che.
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 ] niyamasAra nizcayanayena svarUpAkhyAnametat / nizcayanayena svaprakAzakatvalakSaNaM zuddhajJAnamihAbhihitaM tathA pramuktazuddhadarzanamapi svaprakAzakaparameva / AtmA hi vimuktasakalendriyavyApAratvAt svaprakAzakatvalakSaNalakSita iti yAvat / darzanamapi vimuktabahirviSayatvAt svaprakAzakatvapradhAnameva / itthaM svarUpapratyakSalakSaNalakSitAkSuNNasahaja zuddhajJAnadarzanamayatvAt nizcayena jagattrayakAlatrayavartisthAvarajaMgamAtmakasamastadravyaguNaparyAyaviSayeSu vikalpavidUrassan svasvarUpe * saMjJAlakSaNaprakAzatayA akhaMDAdvaitaciccamatkAramUrtirAtmA tiSThatIti / * AkAzAprakAzakAdiniravazeSeNAntarmukhatvAdanavaratam che:] (maMdAkrAMtA ) AtmA jJAnaM bhavati niyataM svaprakAzAtmakaM yA dRSTiH sAkSAt prahatabahirAlaMbanA sApi caiSaH / ekAkArasvarasavisarApUrNapuNyaH purANaH [bhagavAnazrIkuMdakuMda svasminnityaM niyatavasatirnirvikalpe mahimni // 281 // TIkAH--A, nizcayanayathI svarUpanuM kathana che. ahIM nizcayanayathI zuddha jJAnanuM lakSaNa svaprakAzakapaNuM kahyaDaM che; tevI rIte sarva AvaraNathI mukta zuddha darzana paNa svaprakAzaka ja che. AtmA kharekhara, teNe sarva indriya vyApArane choDyo hovAthI, svaprakAzakasvarUpa lakSaNathI lakSita che; darzana paNa, teNe bahirviSayapaNuM choDyuM hovAthI, svaprakAzakatvapradhAna ja che. A rIte svarUpapratyakSalakSaNathI lakSita akhaMDasahajazuddhajJAnadarzanamaya hovAne lIdhe, nizcayathI, trilokatrikALavartI sthAvarajaMgamasvarUpa samasta dravyaguNaparyAyarUpa viSayo saMbaMdhI prakAzyaprakAzakAdi vikalpothI ati dUra vartato thako, svasvarUpasaMcetana jenuM lakSaNa che evA prakAza vaDe sarvathA aMtarmukha hovAne lIdhe, AtmA niraMtara akhaMDaadvaitacaitanyacamatkAramUrti rahe che. [have A 165mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe sakalAvaraNa ahIM kAMIka azuddhi hoya ema lAge che. [zlokArthaH--]nizcayathI AtmAsvaprakAzaka jJAna che; jeNe bAhya AlaMbana naSTa karyuM
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajenazAstramALA ] zuddhopayoga adhikAra [ 329 appasarUvaM pecchadi loyAloyaM Na kevalI bhgvN| jai koi bhaNai evaM tassa ya kiM dUsaNaM hoi||166|| AtmasvarUpaM pazyati lokAloko na kevalI bhagavAn / yadi kopi bhaNatyevaM tasya ca kiM dUSaNaM bhvti||166|| zuddhanizcayanayavivakSayA prdrshntvniraaso'ym| vyavahAreNa pudgalAditrikAlaviSayadravyaguNaparyAyaikasamayaparicchittisamarthasakalavimalakevalAvabodhamayatvAdivividhamahimAdhAro'pi sa bhagavAn kevaladarzanatRtIyalocano'pi paramanirapekSatayA niHzeSato'ntarmukhatvAt kevalasvarUpapratyakSamAtravyApAranirataniraMjananijasahajadarzanena saccidAnaMdamayamAtmAnaM nizcayataH pazyatIti shuddhche evuM svaprakAzaka) je sAkSAt darzanarUpapaNa AtmA che. ekAkAranijarasanAphelAvathI pUrNa hovAne lIdhe je pavitra che ane je purANa (sanAtana) che evo AAtmAsadA potAnA nirvikalpa mahinAmAM nizcitapaNe vase che. 281. prabhu kevaLI dekhe nijAtmAne, na lokAlokane, -jo koI bhAkhe ema to temAM kaho zo doSa che? 166. anvayArtha -[vatI navIna (nizcayathI) kevaLI bhagavAna [AtmasvarUpa] AtmasvarUpane [pazyati] dekhe che , [na tochAtoau ] lokAlokane nahi--[] e mama [] jo [ re ma]i koI kahe to [tI ra vi TUSai bhavatti]tene zo doSa che? (arthAt kAMI doSa nathI.) TIkA -A, zuddhanizcayanayanI vivakSAthI paradarzananuM (parane dekhavAnuM) khaMDana che. joke vyavahArathI eka samayamAM traNa kALa saMbaMdhI pudgalAdi dravyaguNaparyAyone jANavAmAM samartha sakaLavimaLa kevaLajJAnamayatvAdi vividha mahimAono dharanAra che, topaNa te bhagavAna, kevaLadarzanarUpa tRtIya locanavALo hovA chatAM, parama nirapekSapaNAne lIdhe niHzeSapaNe (sarvathA) aMtarmukha hovAthI kevaLa svarUpa pratyakSamAtra vyApAramAM lIna evA niraMjana nija sahajadarzana vaDe saccidAnaMdamaya AtmAne nizcayathI dekhe che paraMtu lokAlokane nahi)-ema je koI paNa zuddha aMta:tattvano vedanAra (jANanAra, 42
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda nizcayanayavivakSayA yaH kopi zuddhAntastattvavedI paramajinayogIzvaro vakti tasya ca na khalu dUSaNaM bhvtiiti| (maMddAAMtA) pazyatyAtmA sahajaparamAtmAnamekaM vizuddhaM svAntaH zuddhyAvasathamahimAdhAramatyantadhIram / svAtmanyuccairavicalatayA sarvadAntarnimagnaM tasminnaiva prakRtimahati vyaavhaarprpNcH||282|| anubhavanAra) pa2ma jinayogIzvara zuddhanizcayanayanI vivakSAthI kahe che, tene kharekhara dUSaNa nathI. [have A 166mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che ] [zlokArthaH--] (*nizcayathI) AtmA sahaja paramAtmAne dekhe che--ke je paramAtmA eka che, vizuddha che, nija aMtaHzuddhinuM raheThANa hovAthI (kevaLajJAnadarzanAdi) mahimAno dharanAra che, atyaMta dhIra che ane nija AtmAmAM atyaMta avicaLa hovAthI sarvadA aMtarmagna che; svabhAvathI mahAna evA te AtmAmAM *vyavahAraprapaMca nathI ja (arthAt nizcayathI AtmAmAM lokAlokane dekhavArUpa vyavahAravistAra nathI ja). 282. * ahIM nizcayavyavahAra saMbaMdhI ema samajavuM ke--jemAM svanI ja apekSA hoya te nizcayakathana che ane jemAM paranI apekSA Ave te vyavahArakathana che; mATe kevaLI bhagavAna lokAlokane-- 52ne jANedekhe che ema kahevuM te vyavahArakathana che ane kevaLI bhagavAna svAtmAne jANedekhe che ema kahevuM te nizcayakathana che. ahIM vyavahArakathanano vAcyArtha ema na samajavo ke jema chadmastha jIva lokAlokane jANatodekhato ja nathI tema kevaLI bhagavAna lokAlokane jANatA dekhatA ja nathI. chadmastha jIva sAthe sarakhAmaNInI apekSAe to kevaLI bhagavAna lokAlokane jANedekhe che te barAbara satya che--yathArtha che, kAraNa ke teo trikALa saMbaMdhI sarva dravyaguNaparyAyone yathAsthita barAbara paripUrNapaNe kharekhara jANedekhe che, 'kevaLI bhagavAna lokAlokane jANedekhe che' ema kahetAM paranI apekSA Ave che eTaluM ja sUcavavA, tathA kevaLI bhagavAna jema svane tarUpa thaIne nijasukhanA saMvedana sahita jANedekhe che tema lokAlokane (52ne) tarUpa thaIne parasukhaduHkhAdinA saMvedana sahita jANatAdekhatA nathI, paraMtu 52thI taddana bhinna rahIne, paranA sukhaduHkhAdinuM saMvedana karyA vinA jANedekhe che eTaluM ja sUcavavA tene vyavahAra kahela che.
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhopayoga adhikAra muttamamuttaM davvaM ceyaNamiyaraM sagaM ca savvaM ca / pecchaMtassa du NANaM paccakkhamaNidiyaM hoi // 167 // mUrtamamUrtaM dravyaM cetanamitarat svakaM ca sarvaM ca / pazyatastu jJAnaM pratyakSamatIndriyaM mati||16| kahAnajainazAstramALA ] [ 331 kevalabodhasvarUpAkhyAnametat / SaNNAM dravyANAM madhye mUrtatvaM pudgalasya paMcAnAm amUrtatvam; cetanatvaM jIvasyaiva paMcAnAmacetanatvam / mUrtAmUrtacetanAcetanasvadravyAdikamazeSaM trikAlaviSayam anavarataM pazyato bhagavataH zrImadarhatparamezvarasya kramakaraNavyavadhAnApoDhaM cAtIndriyaM ca sakalavimalakevalajJAnaM sakalapratyakSaM bhavatIti / tathA coktaM pravacanasAre mUrtikaamUrtika cetanAcetana svapara sau dravyane je dekhato tene atIdriya jJAna che, pratyakSa che. 167. anvayArthaH-- mUrtama mUrtamU] mUrta amUrta [cetanam rUtarat] cetanaacetana [i] dravyone--[sva ca sarva ] svane tema ja samastane [pazyataH tu] dekhanAranuM (jANanAranuM) [jJAnam] zAna [gatIndriyaM] atIMdriya che, [pratyakSam mavRtti] pratyakSa che. TIkAH--A, kevaLajJAnanA svarUpanuM kathana che. cha dravyomAM pudgalane mUrtapaNuM che, (bAkInAM) pAMcane amUrtapaNuM che; jIvane ja cetanapaNuM che, (bAkInAM) pAMcane acetanapaNuM che. trikALa saMbaMdhI mUrtaamUrta cetanaacetana svadravyAdi azeSane (sva tema ja para samasta dravyone) niraMtara dekhanAra bhagavAna zrImad arhatparamezvaranuM je krama, indriya ane *vyavadhAna vinAnuM, atIndriya sakaLavimaLa (sarvathA nirmaLa) kevaLajJAna te sakalapratyakSa che. evI rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI pravacanasAramAM (54mI gAthA dvArA) kahyaDaM che ke : = vyavadhAnanA artha mATe 26mA pAnAnuM padaTippaNa juo.
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 ] niyamasAra "jaM pecchado amuttaM muttesu adidiyaM ca sayalaM sagaM ca idaraM taM NANaM havadi tathA hi [bhagavAnazrIkuMdakuMda pacchaNNaM / paccakkhaM // " (maMddAAMtA) samyagvartI tribhuvanaguruH zAzvatAnantadhAmA lokAlokau svaparamakhilaM cetanAcetanaM c| tArtIyaM yannayanamaparaM kevalajJAnasaMjJaM tenaivAyaM viditamahimA tIrthanAtho jinendraH // 283 // pubvuttasayaladavvaM NANAguNapajjaeNa saMjuttaM / jo Na ya pecchai sammaM parokkhadiTThI have tassa // 168 // pUrvoktasakaladravyaM nAnAguNaparyAyeNa saMyuktam / yo na ca pazyati samyak parokSadRSTirbhavettasya // 168 // [gAthArtha :--]dekhanAranuM je jJAna amUrtane, mUrta padArthomAM paNa atIMdriyane, ane pracchannane e badhAMyane--svane tema ja 5rane--dekhe che, te jJAna pratyakSa che.'' vaLI (A 167mI gAthAnITIkApUrNakaratAMTIkAkAramunirAjazlokakaheche) [zlokArthaH--] kevaLajJAna nAmanuM je trIjuM utkRSTa netra tenAthI ja jemano prasiddha mahimA che, jeo traNa lokanA guru che ane zAzvata anaMta jemanuM *dhAma che--evA A tIrthanAtha jineMdra lokAlokane arthAt svapara evAM samasta cetanaacetana padArthone samyak prakAre (barAba2) jANe che. 283. vidhavidha guNo ne paryAyo saMyukta dravya samastane dekhe na je samyak prakAra, parokSa dRSTi tehane. 168. -: anvayArthaH----nAnA muLaparyAyeLa saMyum] vidhavidha guNo ane paryAyothI saMyukta [pUrvottatataka] pUrvokta samasta dravyone [H] je [samya] samyak prakAre (barAbara) dhAma = (1) bhavyatA; (2) teja; (3) baLa.
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajenazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra [ 333 atra kevaladRSTerabhAvAt sakalajJatvaM na smstiityuktm| pUrvasUtropAttamUrtAdidravyaM samastaguNaparyAyAtmakaM, mUrtasya mUrtaguNAH, acetanasyAcetanaguNAH, amUrtasyAmUrtaguNAH, cetanasya cetanaguNAH, SaDDhAnivRddhirUpAH sUkSmAH paramAgamaprAmANyAdabhyupagamyAH arthaparyAyAH SaNNAM dravyANAM sAdhAraNAH, naranArakAdivyaMjanaparyAyA jIvAnAM paMcasaMsAraprapaMcAnAM, pudgalAnAM sthUlasthUlAdiskandhaparyAyAH, caturNAM dharmAdInAM zuddhaparyAyAzceti, ebhiH saMyuktaM tadravyajAlaM yaH khalu na pazyati, tasya saMsAriNAmiva prokssdRssttiriti| (vasaMtatinavA). yo naiva pazyati jagattrayamekadaiva kAlatrayaM ca tarasA skljnymaanii| pratyakSadRSTiratalA na hi tasya nityaM sarvajJatA kathamihAsya jaDAtmanaH syAt // 284 // [na pati] dekhato nathI, [ta] tene [parokSadaSTiH mahetuM] parokSa darzana che. TIkA -ahIM,kevaLadarzananA abhAve (arthAtu pratyakSadarzananA abhAvamAM) sarvajJapaNuM hotuM nathI ema kahyaDe che. samasta guNo ane paryAyothI saMyukta pUrvasUtrokta (167mI gAthAmAM kahelAM) mUrnAdi dravyone je dekhato nathI;-arthAtu mUrta dravyanA mUrta guNo hoya che, acetananA acetana guNo hoya che, amUrtanA amUrta guNo hoya che, cetananA cetana guNo hoya che; par cha prakAranI) hAnivRddhirUpa, sUkSma, paramAgamanA pramANathI svIkAravAyogya arthaparyAyo cha dravyone sAdhAraNa che, naranArakAdi vyaMjanaparyAyo pAMca prakAranA *saMsAraprapaMcavALA jIvone hoya che, pudgalone sthUlabhUla vagere skaMdhaparyAyo hoya che ane dharmAdi cAra dravyone zuddha paryAyo hoya che; A guNaparyAyothI saMyukta evA te dravyasamUhane je kharekhara dekhato nathI; -tene (bhale te sarvajJapaNAnA abhimAnathI dagdha hoya topaNa) saMsArIonI mAphaka parokSa dRSTi che. [have A 168mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] * saMsAprapaMca = saMsAravistAra. (saMsAravistAra dravya, kSetra, kALa, bhava ane bhAva-evA pAMca parAvartanarUpa che.)
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda loyAloyaM jANai appANaM Neva kevalI bhagavaM / jai koi bhaNai evaM tassa ya kiM dUsaNaM hoi||169|| lokAlokau jAnAtyAtmAnaM naiva kevalI bhagavAn / yadi ko'pi bhaNati evaM tasya ca kiM dUSaNaM bhvti||169|| vyvhaarnypraadurbhaavkthnmidm| sakalavimalakevalajJAnatritayalocano bhagavAn apunarbhavakamanIyakAminIjIvitezaH SaDdravyasaMkIrNalokatrayaM zuddhAkAzamAtrAlokaM ca jAnAti, parAzrito vyavahAra iti mAnAt vyavahAreNa vyavahArapradhAnatvAt, niruparAgazuddhAtmasvarUpaM naiva jAnAti, yadi vyavahAranayavivakSayA kopi jinanAthatattvavicAralabdhaH (dakSaH) kadAcidevaM vakti cet, tasya [zlokArtha -] sarvajJatAnA abhimAnavALo je jIva zIdhra eka ja kALe traNa jagatane ane traNa kALane dekhato nathI, tene sadA (arthAtu kadApi) atula pratyakSa darzana nathI; te jaDa AtmAne sarvajJatA kaI rIte hoya? 284. prabhu kevaLI jANe trilokaalokane, nahi Atmane, -jo koI bhAkhe ema to temAM kaho zo doSa che? 169. anvayArtha -vittI vA] (vyavahArathI) kevaLI bhagavAna [tophAnocho] lokAlokane [nAnAti] jANe che, [na ve mAtmAna] AtmAne nahi--[va] e ma [] jo [ pa maLati] koI kahe to [tasya 2 vi TUSaNaM mavati] tene zo doSa che? (arthAt kAMI doSa nathI.) TIkA -A, vyavahAranayanI pragaTatAthI kathana che. parathito vyavahAra (vyavahAranaya parAzrita che)" evA (zAstranA abhiprAyane lIdhe, vyavahAre vyavahAranayanI pradhAnatA dvArA (arthAt vyavahAre vyavahAranayane pradhAna karIne), 'sakaLavikaLa kevaLajJAna jemanuM trIjuM locana che ane apunarbhavarUpI suMdara kAminInA jeo jIviteza che (-muktisuMdarInA jeo prANanAtha che, evA bhagavAna che dravyothI vyApta traNa lokane ane zuddhaAkAzamAtrA alokane jANe che, niruparAga (nirvikAra) zuddha AtmasvarUpane nathI ja jANatA'ema jo vyavahAranayanI vivakSAthI
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 335 kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra na khalu duussnnmiti| tathA coktaM zrIsamantabhadrasvAmibhiH | (paravara) "sthitijanananirodhalakSaNaM caramacaraM ca jgtprtikssnnm| iti jina sakalajJalAMchanaM vanamidaM vatAvaraci tai" tathA di- | (vasaMtatinA) jAnAti lokamakhilaM khalu tIrthanAthaH svAtmAnamekamanaghaM nijasaukhyaniSTham / no vetti so'yamiti taM vyavahAramArgAd vaktIti ko'pi munipo na ca tasya dossH||28|| koI jinanAthanA tattvavicAramAM nipuNa jIva (-jinadeve kahelA tattvanA vicAramAM pravINa jIva) kadAcit kahe, to tene kharekhara dUSaNa nathI. evI rIte (AcAryavara) zrI samatabhadrasvAmIe (bRhasvayaMbhUstotramAM zrI munisuvrata bhagavAnanI stuti karatAM 114 mA zloka dvArA) kauTuM che ke : [zlokArtha -] he jiseMdra! tuM vaktAomAM zreSTha che; "carAcara (jaMgama tathA sthAvara) jagata pratikSaNa (pratyeka samaye) utpAdavyayavyalakSaNavALuM che' evuM A tAruM vacana (tArI) sarvajJatAnuM cihna che.' vaLI (A 169 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) : [zlokArtha -] tIrthanAtha kharekhara AkhA lokane jANe che ane teo eka, anagha (nirdoSa), nijasaukhyaniSTha (nija sukhamAM lIna) svAtmAne jANatA nathI--ema koI munivara vyavahAramArgathI kahe to tene doSa nathI. 285.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda NANaM jIvasarUvaM tamhA jANei appagaM appaa| appANaM Na vi jANadi appAdo hodi vidirittaM // 170 // jJAnaM jIvasvarUpaM tasmAjAnAtyAtmakaM aatmaa| AtmAnaM nApi jAnAtyAtmano bhavati vyatiriktam // 170 // atra jJAnasvarUpo jIva iti vitrkennoktH| iha hi jJAnaM tAvajIvasvarUpaM bhavati, tato hetorakhaMDAdvaitasvabhAvanirataM niratizayaparamabhAvanAsanAthaM muktisuMdarInAthaM bahiAvRttakautUhalaM nijaparamAtmAnaM jAnAti kazcidAtmA bhavyajIva iti ayaM khalu svbhaavvaadH| asya viparIto vitarkaH sa khalu vibhAvavAdaH praathmikshissyaabhipraayH| kathamiti cet, pUrvoktasvarUpamAtmAnaM khalu na jAnAtyAtmA, svarUpAvasthitaH sNtisstthti| yathoSNasvarUpasyAgneH svarUpamagniH kiM jAnAti, che jJAna jIvasvarUpa, tethI jIva jANe jIvane; jIvane na jANe jJAna to e jIvathI juduM Thare ! 170. anvayArtha:-[jJAna] jJAna [navasvarU] jIvanuM svarUpa che, [tasmA] te thI [mAtmA] AtmA[mAtma]AtmAne [nAnAti]jANe che; [mAtmAnaM pi nAnAti]jo jJAna AtmAne na jANe to [gAtmanaH] AtmAthI [tirik] vyatirikta (judu) [mavati] Thare ! TIkA -ahIM (A gAthAmAM) "jIva jJAnasvarUpa che' ema vitarkathI (dalIlathI) kahyarDa prathama to, jJAna kharekhara jIvanuM svarUpa che; te hetuthI, je akhaMDa advaita svabhAvamAM lIna che, je niratizaya parama bhAvanA sahita che, je muktisuMdarIno nAtha che ane bahAramAM jeNe kautUhala vyAvRtta karyuM che (arthAt bAhya padArtho saMbaMdhI kutUhalano jeNe abhAva karyo che) evA nija paramAtmAne koI AtmA-bhavya jIva--jANe che. Ama A kharekhara svabhAvavAda che. AnAthI viparIta vitarka (-vicAra) te kharekhara vibhAvavAda che, prAthamika ziSyano abhiprAya che. 1. niratizaya = jenAthI bIjuM koI caDiyAtuM nathI evI; anuttama, zreSTha; ajoDa. 2. kautUhala = intajArI; utsukatA; Azcarya; kautuka.
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra [ 337 tathaiva jJAnajJeyavikalpAbhAvAt so'yamAtmAtmani tisstthti| haMho prAthamikaziSya agnivadayamAtmA kimcetnH| kiM bhunaa| tamAtmAnaM jJAnaM na jAnAti ced devadattarahitaparazuvat idaM hi nArthakriyAkAri, ata eva AtmanaH sakAzAd vyatiriktaM bhvti| tanna khalu sammataM svbhaavvaadinaamiti| tathA coktaM zrIguNabhadrasvAmibhiH "jJAnasvabhAvaH syAdAtmA svbhaavaavaaptircyutiH| tasmAdacyutimAkAMkSan bhAvayejjJAnabhAvanAm // " te (viparIta vitarka-prAthamika ziSyano abhiprAya) kayA prakAre che? (te A prakAre che :-) "pUrvoktasvarUpa (jJAnasvarUpa) AtmAne AtmA kharekhara jANato nathI, svarUpamAM avasthita rahe che (-AtmAmAM mAtra sthita rahe che). jevI rIte uSNatAsvarUpa agninA svarUpane (arthAtu agnine) zuM agni jANe che? (nathI ja jANato.) tevI ja rIte jJAnakSeya saMbaMdhI vikalpanA abhAvathI A AtmA AtmAmAM (mArA) sthita rahe che (-AtmAne jANato nathI)." (uparokta vitarkano uttara :-) "he prAthamika ziSya ! agninI mAphaka zuM A AtmA acetana che (ke jethI te potAne na jANe)? vadhAre zuM kahevuM? (saMkSepamAM,) jo te AtmAne jJAna na jANe to te jJAna, devadatta vinAnI kuhADInI mAphaka, *arthakriyAkArI nA Thare, ane tethI te AtmAthI bhinna Thare ! te to (arthAt jJAna ne AtmAnI sarvathA bhinnatA to) kharekhara svabhAvavAdIone saMmata nathI. mATe nI kara ke jJAna AtmAne jANe che.) evI rIte (AcAryavara) zrI guNabhadrasvAmIe (AtmAnuzAsanamAM 174mA zloka dvArA) kArDa che ke - [zlokArtha -]AtmA jJAnasvabhAvache; svabhAvanI prAptine azruti (avinAzI * arthakriyAkArI = prayojanabhUta kriyA karanAruM. (jema devadatta vagaranI ekalI kuhADI arthakriyA -kApavAnI kriyA-karatI nathI, tema jo jJAna AtmAne jANatuM na hoya to jJAne paNa arthakriyA -jANavAnI kriyA-nakarI; tethIjemaarthakriyAzUnyakuhADIdevadattathI bhinnache temaarthakriyAzUnya jJAna AtmAthI bhinna hovuM joIe ! paraMtu te to spaSTapaNe viruddha che. mATe jJAna AtmAne jANe 43
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 ] tathA hi niyamasAra tathA coktam [bhagavAnazrIkuMdakuMda (maMdAkrAMtA ) jJAnaM tAvadbhavati sutarAM zuddhajIvasvarUpaM svAtmAtmAnaM niyatamadhunA tena jAnAti caikam / tacca jJAnaM sphuTitasahajAvasthayAtmAnamArAt no jAnAti sphuTamavicalAdbhinnamAtmasvarUpAt // 286 // " NANaM avvidirittaM jIvAdo teNa appagaM muNai / jadi appagaM Na jANai bhiNNaM taM hodi jIvAdo / " appANaM viNu NANaM NANaM viNu appago Na saMdeho / tamhA saparapayAsaM NANaM taha daMsaNaM hodi // 171 // AtmAnaM viddhi jJAnaM jJAnaM viddhyAtmako na saMdehaH / tasmAtsvaparaprakAzaM jJAnaM tathA darzanaM bhavati // 171 // dazA) che; mATe acyutine (avinAzIpaNAne, zAzvata avasthAne) icchanAra jIve jJAnanI bhAvanA bhAvavI.'' vaLI (A170mIgAthAnITIkAnAkaLazarUpeTIkAkAramunirAjazlokakaheche) [ zlokArtha :- ] jJAnato jarAjara zuddhabhavanuM sva3pache; tethI (abhAro) ni4AtmA hbhe|aaN (sAdha'dhzAmAM) kheDa (potAnA) khAtmAne niyamathI (nizcayathI) bhaeo che. ane, bhe te jJAna pragaTa thayelI sahaja avasthA vaDe sIdhuM (pratyakSapaNe) AtmAne na jANe to te jJAna avicaLa AtmasvarUpathI avazya bhinna Thare ! 286. vaNI khevI rIte (anyatra gAthA dvArA) uhADaM che } : -- [gAthArtha :--] jJAna jIvathI abhinna che tethI te AtmAne jANe che; jo jJAna AtmAne na jANe to te jIvathI bhinna Thare !'' 2 ! va che te jJAna che, ne jJAna che te va che; te kAraNe nijaparaprakAzaka jJAna tema ja dRSTi che. 171. anvayArthaH-[AtmAnaM jJAnaM viddhi] AtmAne jJAna bhae, ane [jJAnam AtmakaH
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra [ 336 guNaguNinoH bhedAbhAvasvarUpAkhyAnametat / sakalaparadravyaparAGmukhamAtmAnaM svasvarUpaparicchittisamarthasahajajJAnasvarUpamiti he ziSya tvaM viddhi jAnIhi tathA vijJAnamAtmeti jaaniihi| tattvaM svaparaprakAzaM jJAnadarzanadvitayamityatra saMdeho naasti| (anuSTubh) AtmAnaM jJAnahararUpaM viddhi dRgjnyaanmaatmkN| svaM paraM ceti yattattvamAtmA dyotayati sphuTam // 287 // jANaMto passaMto IhApuvaM Na hoi kevlinno| kevaliNANI tamhA teNa du so'baMdhago bhnnido||172|| jAnan pazyannIhApUrvaM na bhavati kevlinH| kevalajJAnI tasmAt tena tu so'bandhako bhnnitH||172|| viddhi] / mAmA cha / 45;-[na saMdehaH] mAmaya saM thI. [tasmAt] tathA [jJAnaM] 3 / / / [tathA] to mA 4 [darzanaM] 6za - [svaparaprakAzaM] sv52572|| [bhavati] cha. TIkAH-A, guNaguNImAM bhedano abhAva hovArUpa svarUpanuM kathana che. he ziSya! sarva paradravyathI parAmukha AtmAne tuM nija svarUpane jANavAmAM samartha sahajajJAnasvarUpa jANa, tathA jJAna AtmA che ema jANa. mATe tattva (svarUpa) ema che ke jJAna tathA darzana ane svaparaprakAzaka che. AmAM saMdeha nathI. [have A 171mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zoArtha :-] aAtmAne zAnazana35 49 // sane zAnazanane saatm| 4; sva. ane para evA tattvane (samasta padArthone) AtmA spaSTapaNe prakAze che. 287. jANe ane dekhe chatAM icchA na kevaLIjinane; ne tethI BamunI' te 'a' cyA tebhana. 172. anvayArtha :-[jAnan pazyan] 49 / bhane he DovA chati, [kevalinaH]
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 ]. niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda sarvajJavItarAgasya vaaNchaabhaavtvmtroktm| bhagavAnarhatparameSThI sAdyanidhanAmUrtAtIndriyasvabhAvazuddhasadbhUtavyavahAreNa kevalajJAnAdizuddhaguNAnAmAdhArabhUtatvAt vizvamazrAntaM jAnannapi pazyannapi vA manaHpravRtterabhAvAdIhApUrvaka vartanaM na bhavati tasya kevalinaH paramabhaTTArakasya, tasmAt sa bhagavAn kevalajJAnIti prasiddhaH, punastena kAraNena sa bhagavAn abandhaka iti| tathA coktaM zrIpravacanasAre " vi rimiTi neDhi upUri neva te mA jANaNNavi te AdA abaMdhago teNa pnnnntto||" tathA hi- kevaLIne phiMdApUrva] icchApUrvaka (vartana) ni bhavati] hotuM nathI; [tasmAtu] tethI temane vittajJAnI] kevaLajJAnI' kahyA che; [tena tu] vaLI te thI [saH vantha maLataH] abaMdhaka kahyA che. TIkA -ahIM, sarvajJa vItarAgane vAMchAno abhAva hoya che ema kahyarDa che. bhagavAna ahaMta parameSThI sAdianaMta amUrta atIMdriyasvabhAvavALA zuddhasadbhUta vyavahArathI kevaLajJAnAdi zuddha guNonA AdhArabhUta hovAne lIdhe vizvane niraMtara jANatA hovA chatAM ane dekhatA hovA chatAM, te parama bhaTTAraka kevaLIne manapravRttino (mananI pravRttino, bhAvamanapariNatino) abhAva hovAthI icchApUrvaka vartana hotuM nathI; tethI te bhagavAna "kevaLajJAnI" tarIke prasiddha che; vaLI te kAraNathI te bhagavAna abaMdhaka che. evI rIte (zrImabhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI pravacanasAramAM (paramI gAthA dvArA) kahyaDe che ke : gAthArtha -] (kevaLajJAnI) AtmA padArthone jANato hovA chatAM te rUpe pariNamato nathI, temane grahato nathI ane te padArthorUpe utpanna thato nathI tethI tene abaMdhaka kahyo che.'' vaLI (A 172mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) :-
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhopayoga adhikAra [ 341 (maMdAkrAMtA) jAnan sarvaM bhuvanabhavanAbhyantarasthaM padArtha pazyan tadvat sahajamahimA devadevo jineshH| mohAbhAvAdaparamakhilaM naiva gRhNAti nityaM jJAnajyotirhatamalakaliH srvlokaiksaakssii||288|| pariNAmapavvavayaNaM jIvassa ya baMdhakAraNaM hoi| pariNAmarahiyavayaNaM tamhA NANissa Na hi bNdho||173|| IhApuvvaM vayaNaM jIvassa ya baMdhakAraNaM hoi| IhArahiyaM vayaNaM tamhA NANissa Na hi bNdho||174|| pariNAmapUrvavacanaM jIvasya ca baMdhakAraNaM bhvti| pariNAmarahitavacanaM tasmAjjJAnino na hi bNdhH||173|| IhApUrvaM vacanaM jIvasya ca baMdhakAraNaM bhvti| IhArahitaM vacanaM tasmAjjJAnino na hi bNdhH||174|| ___ [dArtha :-] samalimA vAghiva ne so3pI bhavanAnI 662 2DevA sarva padArthone jANatA hovA chatAM, temajadekhatA hovA chatAM, mohanA abhAvane lIdhe samasta 52ne (-ocha / 52 56rthana) nitya (- pi) aDatA nathI. 4; (52) 4bhe| jJAna jyoti vaDe maLarUpa klezano nAza karyo che evA te jineza sarva lokanA eka sAkSI (-34 AduSTa) cha. 288. | pariNAmapUrvaka vacana jIvane baMdhakAraNa thAya che; pariNAma virahita vacana tethI baMdha thAya na jJAnIne. 173. abhilASapUrvaka vacana jIvane baMdhakAraNa thAya che; abhilASa virahita vacana tethI baMdha thAya na jJAnIne. 174. anvayArtha :-[pariNAmapUrvavacanaM] 52||mpuurv (bhAnaparimapUrva) kyana [jIvasya ca] no [baMdhakAraNaM] iu // 29 // [bhavati] cha; [pariNAmarahitavacanaM] (zAnIne)
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 ] niyamasAra iha hi jJAnino baMdhAbhAvasvarUpamuktam / [bhagavAnazrIkuMdakuMda samyagjJAnI jIvaH kvacit kadAcidapi svabuddhipUrvakaM vacanaM na vakti svamanaHpariNAmapUrvakamiti yAvat / kutaH ? amanaskAH kevalinaH iti vacanAt / ataH kAraNAjjIvasya manaHpariNatipUrvakaM vacanaM baMdhakAraNamityarthaH, manaHpariNAmapUrvakaM vacanaM kevalino na bhavati ; IhApUrvaM vacanameva sAbhilASAtmakajIvasya baMdhakAraNaM bhavati, kevali - vRttimukhaarvindvinirgto divyadhvaniranIhAtmakaH samastajanahRdayAhlAdakAraNam; tataH samyagjJAnino baMdhAbhAva iti / pariNAmarahita vacana hoya che [tasmAt] tethI [jJAninaH] jJAnIne (kevaLajJAnIne) [fi] kharekhara [vaMdhaH i] baMdha nathI. che. [rvajJApUrva] icchApUrvaka [vazvana] vacana [nIvasya ] jIvane [vadhAraLa] baMdhanuM kAraNa [mavati] che; [hArahita vacana] (jJAnIne) icchArahita vacana hoya che [tasmAt] tethI [jJAninaH] jJAnIne (kevaLajJAnIne) [fi] kharekhara [vaMdhaH i] baMdha nathI. TIkAH--ahIM kharekhara jJAnIne (kevaLajJAnIne) baMdhanA abhAvanuM svarUpa kahyarDa samyagnAnI (kevaLajJAnI) jIva kyAMya kyAreya svabuddhipUrvaka arthAt svamana pariNAmapUrvaka vacana bolato nathI. kema ? 'amanA vatinaH (kevaLIo manarahita che)' evuM (zAstranuM) vacana hovAthI. A kAraNathI (ema samajavuM ke)--jIvane manapariNatipUrvaka vacana baMdhanuM kAraNa che evo artha che ane manapariNatipUrvaka vacana to kevaLIne hotuM nathI; (vaLI) icchApUrvaka vacana ja *sAbhilASasvarUpa jIvane baMdhanuM kAraNa che ane kevaLInA mukhAraviMdamAMthI nIkaLato, samasta janonAM hRdayane AhlAdanA kAraNabhUta divyadhvani to anicchAtmaka (icchArahita) hoya che; mATe samyajJAnIne (kevaLajJAnIne) baMdhano abhAva che. [have A 173174mI gAthAonI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja traNa zloka kahe che :] sAbhilASasvarUpa = jenuM svarUpa sAbhilASa (icchAyukta) hoya evA
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhopayoga adhikAra (maMdAkrAMtA ) naiva vacanaracanArUpamatrAsti prakaTamahimA vizvalokaikabhartA / asmin baMdhaH kathamiva bhaveddravyabhAvAtmako'yaM mohAbhAvAnna khalu nikhilaM rAgaroSAdijAlam // 289 // (maMdAkrAMtA ) kahAnajainazAstramALA ] IhApUrvaM tasmAdeSaH ko devastribhuvanagururnaSTakarmASTakArdhaH sadbodhasthaM bhuvanamakhilaM tadgataM vastujAlam / ArAtIye bhagavati jine naiva baMdho na mokSaH tasmin kAcinna bhavati punarmUrcchanA cetanA ca // 290 // (maMdAkrAMtA ) na hyetasmin bhagavati jine dharmakarmaprapaMco rAgAbhAvAdatulamahimA rAjate viitraagH| eSaH zrImAn svasukhanirataH siddhisImantinIzo jJAnajyotizchuritabhuvanAbhogabhAgaH [ 343 samantAt // 291 // [zlokArtha :- ] sAmanAmAM (devaNI bhagavAnamAM) ch|puurv vayanarayanAnuM sva35 nathI ja; tethI teo pragaTamahimAvaMtache ane samastalokanA eka(ananya)nAthache.temane dravyabhAvasvarUpa evo A baMdha kaI rIte thAya? (kAraNa ke) mohanA abhAvane lIdhe temane kharekhara samasta rAgadveSAdi samUha to che nahi. 289. [zlokArthaH--]traNa lokanA jeo guru che, cAra karmano jemaNe nAza karyo che ane Akho lokatathA temAM rahelo padArthasamUha jemanA sadzAnamAM sthita che, te (jina bhagavAna) eka ja deva che. te nikaTa (sAkSAt) jina bhagavAnane viSe nathI baMdha ke nathI mokSa, tema jatemanAmAM nathI koI'mUrchA ke nathI koI cetanA (kAraNa ke dravyasAmAnyano pUrNa Azraya che.) 280. [zlokArthaH--]AjinabhagavAnamAM kharekhara dharma ane karmano prapaMcanathI (arthAt 1. bhUrchA = jelAnapazuM; jezuddhi; ajJAnadRzA. 2. yetanA = lAnavANI zA; zuddhi; jJAnadRzA.
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda ThANaNisejjavihArA IhApuvvaM Na hoi kevaliNo / tamhA Na hoi baMdho sAkkhaTuM mohaNIyassa // 175 // sthAnaniSaNNavihArA IhApUrvaM na bhavanti kevalinaH / tasmAnna bhavati baMdhaH sAkSArthaM mohanIyasya // 175 // kevalibhaTTArakasyAmanaskatvapradyotanametat / bhagavataH paramArhantyalakSmIvirAjamAnasya kevalinaH paramavItarAgasarvajJasya IhApUrvakaM na kimapi vartanam; ataH sa bhagavAn na cehate manaHpravRtterabhAvAt; amanaskAH kevalinaH iti vacanAdvA na tiSThati nopavizati na cehApUrvaM zrIvihArAdikaM karoti / sAdhakadazAmAM jezuddhiane azuddhinA bhedaprabhedo vartatA hoya che te jina bhagavAnamAM nathI); rAganA abhAvane lIdhe atulamahimAvaMta evA te (bhagavAna) vItarAgapaNe virAje che. te zrImAna (zobhAvaMta bhagavAna) nijasukhamAM lIna che, muktirUpI strInA nAtha che ane jJAnayoti vaDe temaNe lokanA vistArane sarvataH chAI dIdho che. 291. abhilASapUrvavihAra, Asana, sthAna nahi jinadevane, tethI nathI tyAM baMdha; baMdhana mohavaza sAkSArthane. 175. annayArthaH--[tinaH] kevaLIne [sthAnaniSavijJAAH] UbhA rahevuM, besavuM ane vihAra [hApUrva] icchApUrvaka [TM matti] hotAM nathI, [tasmAt] tethI [vaMdhaH / mati] temane baMdha nathI; [mohanIyasya] mohanIyavaza jIvane [sAkSArtham] indriyaviSayasahitapaNe baMdha thAya che. TIkAH--A, kevaLIbhaTTArakane manarahitapaNAnuM prakAzana che (arthAt ahIM kevaLI bhagavAnanuM manarahitapaNuM darzAvyuM che). advaitayogya pa2ma lakSmIthI virAjamAna, paramavItarAga sarvajJa kevaLIbhagavAnane icchApUrvaka kAMI paNa vartana hotuM nathI; tethI te bhagavAna (kAMI) icchatA nathI, kAraNa ke manapravRttino abhAva che; athavA, teo icchApUrvaka UbhA rahetA nathI, besatA nathI ke zrIvihArAdika karatA nathI, kAraNa ke 'amanAH ttinaH (kevaLIo manarahita che)' evuM zAstranuM vacana che. mATe te tIrthaMka252madevane dravyabhAvasvarUpa caturvidha baMdha (prakRtibaMdha,
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhopayoga adhikAra [ 345 tatastasya tIrthakaraparamadevasya dravyabhAvAtmakacaturvidhabaMdho na bhavati / sa ca baMdhaH punaH kimarthaM jAtaH kasya saMbaMdhazca ? mohanIyakarmavilAsavijRMbhitaH, akSArthamindriyArthaM tena saha yaH vartata iti sAkSArthaM mohanIyasya vazagatAnAM sAkSArthaprayojanAnAM saMsAriNAmeva baMdha iti / tathA coktaM zrIpravacanasAre "ThANaNisejjavihArA dhammuvadeso ya Niyadayo tesiM / arahaMtANaM kAle mAyAcAro vva itthINaM // " (zArdUnavikrIDita) devendrAsanakaMpakAraNamahatkaivalyabodhodaye muktizrIlalanAmukhAmbujaraveH saddharmarakSAmaNeH / sarvaM vartanamasti cenna ca manaH sarvaM purANasya tat paapaattviipaavkH||292|| so'yaM nanvapariprameyamahimA pradezabaMdha, sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha) thato nathI. vaLI, te baMdha (1) kayA kAraNe thAya che ane (2) kone thAya che ? (1) baMdha mohanIyakarmanA vilAsathI utpanna thAya che. (2) 'akSArtha' eTale indriyArtha (indriyaviSaya); akSArtha sahita hoya te 'sAkSArtha'; mohanIyane vaza thayelA, sAkSArthaprayojana (-indriyaviSayarUpa prayojanavALA) saMsArIone ja baMdha thAya che. evI rIte (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta) zrI pravacanasAramAM (44mI gAthA dvArA) kahyaDaM che ke : : "[gAthArtha :--] te advaitabhagavaMtone te kALe UbhA rahevuM, besavuM, vihAra ane dharmopadeza, strIone mAyAcAranI mAphaka, svAbhAvika ja--prayatna vinA ja--hoya che.'' 44 [have A 175mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che ] [zlokArthaH--]devedronAM Asana kaMpAyamAna thavAnA kAraNabhUta mahA kevaLajJAnano
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda Aussa khayeNa puNo NiNNAso hoi sespyddiinnN| pacchA pAvai sigdhaM loyaggaM samayametteNa // 176 // AyuSaH kSayeNa punaH nirmAzo bhavati zeSaprakRtInAm / pazcAtprApnoti zIghraM lokAgraM samayamAtreNa // 176 // zuddhajIvasya svabhAvagatiprAptyupAyopanyAso'yam / svabhAvagatikriyApariNatasya SaTApakramavihInasya bhagavataH siddhakSetrAbhimukhasya dhyAnadhyeyadhyAtRtatphalaprAptiprayojanavikalpazUnyena svasvarUpAvicalasthitirUpeNa paramazukladhyAnena AyuHkarmakSaye jAte vedanIyanAmagotrAbhidhAnazeSaprakRtInAM nirnAzo bhvti| zuddhanizcayanayena udaya thatAM, je muktilakSmIrUpI strInA mukhakamaLanA sUrya che ane saddharmanA *rakSAmaNi che evA purANa puruSane badhuM vartana bhale hoya to paNa mana saghaLuMya hotuM nathI; tethI teo (kevaLajJAnI purANapuruSa) kharekhara agamya mahimAvaMta che ane pAparUpI vanane bALanAra agni samAna che. 292. AyukSaye tyAM zeSa sarve karmano kSaya thAya che; pachI samayamAtra zIdhra te lokAgra pahoMcI jAya che. 176. anvayArtha -[punaH]vaLI (kevaLIne) [gAyuSaH phaLa]AyunA kSayathI[zeSaprakRtInA zeSa prakRtiono [nirnAza:] saMpUrNa nAza [mati] thAya che; [pazcAtuM] pachI te [zI] zIdhra [samayamALa] samayamAtramAM [tovaB] lokAgre [praNoti] pahoMce che. TIkA -A, zuddha jIvane svabhAvagatinI prApti thavAnA upAyanuM kathana che. svabhAvagatikriyArUpe pariNata,cha*apakramathIrahita,siddhakSetrasamukhabhagavAnane parama zukladhyAna vaDe-ke je (zukladhyAna) dhyAna dhyeya dhyAtA saMbaMdhI, tenI phaLaprApti saMbaMdhI ane tenA prayojana saMbaMdhI vikalpo vinAnuM che ane nija svarUpamAM avicaLa sthitirUpa che tenA rakSAmaNi = ApattiothI athavA pizAcavagerethI potAnI jAtane bacAvavA mATe paheravAmAM Avato maNi. (kevaLIbhagavAna saddharmanA rakSaNa mATe-asaddharmathI bacavA mATe-rakSAmaNi che.) saMsArI jIvane anya bhavamAM jatAM 'cha dizAomAM gamana' thAya che tene "cha apakrama' kahevAmAM Ave che. +
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra [ 347 svasvarUpe sahajamahimni lIno'pi vyavahAreNa sa bhagavAn kSaNArdhena lokAgraM praapnotiiti| (anuSTrama) SaTApakramayuktAnAM bhavinAM lakSaNAt pRthak / siddhAnAM lakSaNaM yasmAdUrdhvagAste sadA shivaaH||293|| (naMdAtrAMtA) bandhacchedAdatulamahimA devavidyAdharANAM pratyakSo'dya stavanaviSayo naiva siddhaH prsiddhH| lokasyAgre vyavaharaNataH saMsthito devadevaH svAtmanyucairavicalatayA nishcyenaivmaaste||294| (ganudum) paMcasaMsAranirmuktAn pNcsNsaarmuktye| paMcasiddhAnahaM vaMde paMcamokSaphalapradAn // 295 // vaDe-Ayukarmano kSaya thatAM, vedanIya, nAma ne gotra nAmanI zeSa prakRtiono saMpUrNa nAza thAyache (arthAt bhagavAnane zukladhyAna vaDe Ayukarmano kSaya thatAM bAkInAM traNa karmono paNa kSaya thAya che ane siddhakSetro tarapha svabhAvagatikriyA thAya che). zuddhanizcayanayathI sahaja mahimAvALA nija svarUpamAM lIna hovA chatAM vyavahAre te bhagavAna ardha kSaNamAM (samayamAtramAM) lokAgre pahoMce che. [have A 176mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAramunirAjatrANa zloka kahe che :] | [zlokArtha -] jeo cha apakrama sahita che evA bhavavALA jIvonA (-saMsArIonA) lakSaNathI siddhonuM lakSaNa bhinna che, tethI te siddho UgAmI ane sadA ziva (niraMtara sukhI) che. 293. [zlokArtha -]baMdhano cheda thavAthI jemano atula mahimA che evA (azarIrI ane lokAgrasthita) siddhabhagavAna have devo ane vidyAdharonA pratyakSa stavanano viSaya nathI ja ema prasiddha che. te devAdhideva vyavahArathI lokanA agra susthita che ane nizcayathI nija AtmAmAM ema ne ema atyaMta avicaLapaNe rahe che. 294. [zlokArtha -] (dravya, kSetra, kALa, bhava ne bhAva-evAM pAMca parAvartanarUpa) pAMca
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda jAijaramaraNarahiyaM paramaM kammaTThavajjiyaM suddhaM / NANAicausahAvaM akkhayamaviNAsamaccheyaM // 177 // jAtijarAmaraNarahitaM paramaM karmASTavarjitaM zuddham / jJAnAdicatuHsvabhAvaM akSayamavinAzamacchedyam // 177 // kAraNaparamatattvasvarUpAkhyAnametat / nisargataH saMsRterabhAvAjjAtijarAmaraNarahitam, paramapAriNAmikabhAvena paramasvabhAvatvAtparamam, trikAlanirupAdhisvarUpatvAt karmASTakavarjitam, dravyabhAvakarmarahitatvAcchuddham, sahajajJAnasahajadarzanasahajacAritrasahajacicchaktimayatvAjjJAnAdicatuHsvabhAvam, sAdisanidhana prakAranA saMsArathI mukta, pAMca prakAranA mokSarUpI phaLane denArA (arthAt dravyaparAvartana, kSetraparAvartana, kALaparAvartana, bhavaparAvartana ne bhAvaparAvartanathI mukta karanArA), paMcaprakAra siddhone (arthAt pAMca prakAranI muktine--siddhine-prAptasiddhabhagavaMtone) huM pAMca prakAranA saMsArathI mukta thavA mATe vaMdu chuM. 295. karmASTavarjita, parama, janmajarAmaraNahIna, zuddha che, jJAnAdi cAra svabhAva che, akSaya, anAza, achedya che. 177. anvayArtha:- (paramAtmatattva) [jJAtigarImararahita||janma jarA maraNa rahita, [parama] parama, [varmAta ATha karma vinAnuM,[zuddha]zuddha, [jJAnAvavatu svamAn]jJAnAdika cAra svabhAvavALuM, [akSaya] aAya, [vinAza] avinAzI ane [gacchedya] acche gha che. TIkA -(jeno saMpUrNa Azraya karavAthI siddha thAya che evA) kAraNaparamatattvanA svarUpanuM A kathana che. (kAraNaparamatattva AvuM che -) nisargathI (svabhAvathI) saMsArano abhAva hovAne lIdhe janmajarAmaraNa rahita che; paramapariNAmikabhAva vaDe paramasvabhAvavALuM hovAne lIdhe parama che; traNe kALe nirupAdhisvarUpavALuM hovAne lIdhe ATha karma vinAnuM che; dravyakarma ane bhAvakarma rahita hovAne lIdhe zuddha che; sahajajJAna, sahajadarzana, sahajacAritra ane sahajacinzaktimaya hovAne lIdhe jJAnAdika cAra svabhAvavALuM che; sAdisAMta, mUrta indriyAtmaka vijAtIyavibhAvavyaMjanaparyAya rahita hovAne lIdhe akSaya che; prazasta aprazasta
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra [ 349 mUrtendriyAtmakavijAtIyavibhAvavyaMjanaparyAyavItatvAdakSayam, prazastAprazastagatihetubhUtapuNyapApakarmadvandvAbhAvAdavinAzam, vdhbNdhcchedyogymuurtimukttvaadcchedymiti| (mAninI) avicalitamakhaMDajJAnamadvanddhaniSThaM nikhilduritdurgvaatdaavaagniruupm| bhaja bhajasi nijotthaM divyazarmAmRtaM tvaM sakalavimalabodhaste bhavatyeva tasmAt // 296 // avvAbAhamaNiMdiyamaNovamaM puNNapAvaNimmukkaM / puNarAgamaNavirahiyaM NiccaM acalaM aNAlaMbaM // 17 // avyAbAdhamatIndriyamanupamaM puNyapApanirmuktam / punarAgamanavirahitaM nityamacalamanAlaMbam // 17 // gatinA hetubhUtapuNyapApakarmarUpaddhaddhano abhAva hovAne lIdhe avinAzI che; vadha, baMdha ane chedane yogya mUrtithI (mUrtikatAthI) rahita hovAne lIdhe acchedya che. [have A 177mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArtha -] avicaLa, akhaMDajJAnarUpa, adbhaniSTha (rAgadveSAdi vaMdhamAM nahi rahela) ane samasta pApanA dustara samUhane bALavAmAM dAvAnaLa samAna-evA svotpanna (potAthI utpanna thatA) divyasukhAmRtane (-divyasukhAmRtasvabhAvI Atmatattvane)-ke jene tuM bhajI rahyo che tene-bhaja; tethI tane sakaLavimaLa jJAna (kevaLajJAna) thaze ja. 296. anupama, atIndriya, puNyapApavimukta, avyAbAdha che, punarAgamanavirahita, nirAlaMbana, sunizcaLa,nitya che. 178. anvayArtha -(paramAtmatattva) [macAvadha avyAbAdha, [gatIndriya atIndriya, [anupama] anupama, [puSyAnikuM] puNyapApa vinAnuM, [punarImanavirahita punarAgamana
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 ] niyamasAra atrApi nirupAdhisvarUpalakSaNaparamAtmatattvamuktam / che. akhiladuraghavIravairivarUthinIsaMbhramAgocarasahajajJAnadurganilayatvAdavyAbAdham, sarvAtma pradezabharitacidAnandamayatvAdatIndriyam, triSu tattveSu viziSTatvAdanaupamyam, saMsRti puraMdhrikAsaMbhogasaMbhavasukhaduHkhAbhAvAtpuNyapApanirmuktam, punarAgamanahetubhUtaprazastAprazastamoharAgadveSAbhAvAtpunarAgamanavirahitam, nityamaraNatadbhavamaraNakAraNakalevarasaMbandhAbhAvAnnityam, nijaguNaparyAyapracyavanAbhAvAdacalam, paradravyAvalambanAbhAvAdanAlambamiti / tathA coktaM zrImadamRtacaMdrasUribhiH [bhagavAnazrIkuMdakuMda rahita, [nityam] nitya, [gavatam] acaLa ane [ganAnaMvamU] nirAlaMba che. TIkAH--ahIM paNa, nirupAdhi svarUpa jenuM lakSaNa che evuM paramAtmatattva kahyaruM (paramAtmatattva AvuM che :-) samasta duSTa agharUpI vIra zatruonI senAnA dhAMdhalane agocara evA sahajajJAnarUpI killAmAM raheThANa hovAne lIdhe avyAbAdha (nirvighna) che; sarva Atmapradeze bharelA cidAnaMdamayapaNAne lIdhe atadriya che; traNa tattvomAM viziSTa hovAne lIdhe (bahirAtmatattva, aMtarAtmatattva ane paramAtmatattva e traNemAM viziSTa--khAsa prakAranuM--uttama hovAne lIdhe) anupama che; saMsArarUpI strInA saMbhogathI utpanna thatAM sukhaduHkhano abhAva hovAne lIdhe puNyapApa vinAnuM che; punarAgamananA hetubhUta prazastaaprazasta moharAgadveSano abhAva hovAne lIdhe punarAgamana rahita che; nitya maraNanA ane te bhava saMbaMdhI maraNanA kAraNabhUta kalevaranA (zarIranA) saMbaMdhano abhAva hovAne lIdhe nitya che; nija guNo ane paryAyothI vyuta nahi thatuM hovAne lIdhe acaLa che; paradravyanA avalaMbanano abhAva hovAne lIdhe nirAlaMba che. evI rIte (AcAryadeva) zrImad amRtacaMdrasUrie (zrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAM 138mA zloka dvArA) kahyAM che ke : -: 1. adhyAtmazAstromAMghaNAMsthaLepApatemajapuNyabannene 'agha'athavA'pApa'kahevAmAMAveche. 2. punarAgamana = (cAra gatimAMnI koI gatimAM) pAchA AvavuM te; pharIne janmavuM te. 3. nitya maraNa = samaye samaye thato AyukarmanA niSekono kSaya
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 351 kahAnajainazAstramALA ] zuddhopayoga adhikAra | (maMdAkrAMtA) "AsaMsArAtpratipadamamI rAgiNo nityamattAH suptA yasminnapadamapadaM tdvibudhydhvmNdhaaH| etaitetaH padamidamidaM yatra caitanyadhAtuH zuddhaH zuddhaH svarasabharataH sthaayibhaavtvmeti||" tathA - (zArdUlavikrIDita) bhAvAH paMca bhavanti yeSu satataM bhAvaH paraH paMcamaH sthAyI saMsRtinAzakAraNamayaM samyagdRzAM gocrH| taM muktvAkhilarAgaroSanikaraM buddhvA punarbuddhimAn eko bhAti kalau yuge munipatiH paapaattviipaavkH||297|| [zlokArtha -] (zrI guru saMsArI bhavya jIvone saMbodhe che ke :) he aMdha prANIo ! anAdi saMsArathI mAMDIne paryAye paryAye A rAgI jIvo sadAya matta vartatA thakA je padamAM sUtA che--UMdhe che te pada arthAt sthAna apada che-apada che, (tamAruM sthAna nathI,) ema tame samajo. (be vAra kahevAthI ati karuNAbhAva sUcita thAya che.) A tarapha Avo-A tarapha Avo, (ahIM nivAsa karo,) tamAruM pada A che-A che jayAM zuddha zuddha caitanyadhAtu nija rasanI atizayatAne lIdhe sthAyIbhAvapaNAne prApta che arthAt sthira che-avinAzI che. (ahIM "zuddha' zabda be vAra kahyo che te dravya ane bhAva bannenI zuddhatA sUcave che. sarva anyadravyothI judo hovAne lIdhe AtmA dravya zuddha che ane paranA nimitte thatA potAnA bhAvothI rahita hovAne lIdhe bhAve zuddha che.)'' vaLI (A 178 mIgAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAramunirAja zloka kahe che) : [zlokArtha -] bhAvo pAMca che, jemAM A parama paMcama bhAva (parama pAriNAmika bhAva) niraMtara sthAyI che, saMsAranA nAzanuM kAraNa che ane samyagdaSTione gocara che. buddhimAna puruSa samasta rAgadveSanA samUhane choDIne tema ja te parama paMcama bhAvane jANIne, ekalo, kaLiyugamAM pApavananA agnirUpa munivara tarIke zobhe che (arthAt je buddhimAna puruSa parama pariNAmika bhAvano ugrapaNe Azraya kare che, te ja eka puruSa pApavanane bALavAmAM agni samAna munivara che). 297.
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda Navi dukkhaM Navi sukkhaM Navi pIDA Neva vijade baahaa| Navi maraNaM Navi jaNaNaM tattheva ya hoi nnivvaannN||179|| nApi duHkhaM nApi saukhyaM nApi pIDA naiva vidyate baadhaa| nApi maraNaM nApi jananaM tatraiva ca bhavati nirvANam // 179 // iha hi sAMsArikavikAranikAyAbhAvAnnirvANaM bhavatItyuktam / niruparAgaratnatrayAtmakaparamAtmanaH satatAntarmukhAkAraparamAdhyAtmasvarUpaniratasya tasya vA'zubhapariNaterabhAvAnna cAzubhakarma azubhakarmAbhAvAnna duHkham, zubhapariNaterabhAvAnna zubhakarma zubhakarmAbhAvAnna khalu saMsArasukham, pIDAyogyayAtanAzarIrAbhAvAnna pIDA, asAtA jyAM duHkha nahi, sukha jyAM nahIM, pIDA nahIM, bAdhA nahIM, jyAM maraNanahi, jyAM janmache nahi, tyAM jamukti jANavI. 179. anvayArthaH--[ pa kua] jayAM duHkha nathI, [ pa sIDyuM] sukha nathI, [ pi vIDa] pIDA nathI, [na parva vAdhA vidya] bAdhA nathI, [na pi mara[] maraNa nathI, [ pa nanana] janma nathI, titra kava nirvANan bhavati] tyAM ja nirvANa che (arthAt du:khAdirahita paramatattvamAM ja nirvANa che). TIkA -ahIM, (paramatattvane) kharekhara sAMsArika vikArasamUhanA abhAvane lIdhe 'nirvANa che ema kahyarDa che. satata aMtarmukhAkAra paramaadhyAtmasvarUpamAM lIna evA te niruparAga ratnatrayAtmaka paramAtmAne azubha pariNatinA abhAvane lIdhe azubha karma nathI ane azubha karmanA abhAvane lIdhe du:kha nathI; zubha pariNatinA abhAvane lIdhe zubha karma nathI ane zubha karmanA abhAvane lIdhe kharekhara saMsArasukha nathI; pIDAyogya 1. nirvANa = mokSa; mukti. [paramatattva vikArarahita hovAthI dravya apekSAe sadA mukta ja che. mATe mumukSue ema samajavuM ke vikArarahita paramatattvanA saMpUrNa AzrayathI ja (arthAt tenA ja zraddhAna jJAnaAcaraNathI) te paramatattva potAnA svAbhAvika muktaparyAya pariName che.] 2. satata aMtarmukhAkAra = niraMtara aMtarmukha jeno AkAra arthAt rUpa che e vA 3. niruparAga = nirvikAra, nirmaLa.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhopayoga adhikAra [ 353 vedanIyakarmAbhAvAnnaiva vidyate bAdhA, paMcavidhanokarmAbhAvAnna maraNam, paMcavidhanokarmahetubhUtakarmapudgalasvIkArAbhAvAnna jananam / evaMlakSaNalakSitAkSuNNavikSepavinirmuktaparamatattvasya sadA nirvANaM bhavatIti / (mAhinI) bhavabhavasukhaduHkhaM vidyate naiva bAdhA jananamaraNapIDA nAsti yasyeha tamahamabhinamAmi staumi saMbhAvayAmi nityam / smarasukhavimukhassan muktisaukhyAya nityam // 298 // (anuttum) AtmArAdhanayA hInaH sAparAdha iti smRtaH I ahamAtmAnamAnandamaMdiraM naumi nityazaH // 299 // *yAtanAzarIranA abhAvane lIdhe pIDA nathI; azAtAvedanIya karmanA abhAvane lIdhe bAdhA nathI; pAMca prakAranAM nokarmanA abhAvane lIdhe maraNa nathI; pAMca prakAranAM nokarmanA hetubhUta karmapudgalanA svIkAranA abhAvane lIdhe janma nathI.--AvAM lakSaNothI lakSita, akhaMDa, vikSeparahita paramatattvane sadA nirvANa che. [have A 179mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe che ] [zlokArthaH--] A lokamAM jene sadA bhavabhavanAM sukhadu:kha nathI, bAdhA nathI, janma, maraNa ane pIDA nathI, tene (-te paramAtmAne) huM, muktisukhanI prApti arthe, kAmadevanA sukhathI vimukha vartato thako nitya namuM chuM, stavuM chuM, samyak prakAre bhAvuM chuM. 298. [zlokArthaH--]AtmAnI ArAdhanA rahita jIvane sAparAdha (-aparAdhI) gaNavAmAM Avyo che. (tethI) huM AnaMdamaMdira AtmAne (AnaMdanA gha2rUpa nijAtmAne) nitya namuM chuM. 299. yAtanA = vedanA; pIDA. (zarIra vedanAnI mUrti che.) 45
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda Navi iMdiya uvasaggA Navi moho vimhio Na NiddA y| Na ya tiNhA va chuhA tattheva ya hoi nnivvaannN||180|| nApi indriyAH upasargAH nApi moho vismayo na nidrA c| na ca tRSNA naiva kSudhA tatraiva ca bhavati nirvANam // 180 // paramanirvANayogyaparamatattvasvarUpAkhyAnametat / akhaMDaikapradezajJAnasvarUpatvAt sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrAbhidhAnapaMcendriyavyApArAH devamAnavatiryagacetanopasargAzca na bhavanti, kSAyikajJAnayathAkhyAtacAritramayatvAnna darzanacAritrabhedavibhinnamohanIyadvitayamapi, bAhyaprapaMcavimukhatvAnna vismayaH, nityonmIlitazuddhajJAnasvarUpatvAnna nidrA, asAtAvedanIyakanirmUlanAnna kSudhA tRSA c| tatra paramabrahmaNi nityaM brahma bhvtiiti| nahi indriyo, upasarga nahi, nahi moha, vismaya jyAM nahIM, nidrA nahIM, na kSudhA, tRSA nahi, tyAM ja mukita jANavI. 180. anvayArtha -[ ndriyAH 35 ] jyAM indriyo nathI, upasargo nathI, [ pa moDa vismaya ] moha nathI, vismaya nathI, [nidrA 7] nidrA nathI, [2 2 7T] tRSA nathI, [T gva suthA] sudhA nathI, tatra va ra nirvANa mavati] tyAM ja nirvANa che (arthAt indriyAdirahita paramatattvamAM ja nirvANa che). TIkA -A, parama nirvANane yogya paramatattvanA svarUpanuM kathana che. (paramatattva) *akhaMDaekapradezIjJAnasvarUpa hovAne lIdhe (tene) sparzana, rasana, prANa, cakuM ne zrotrA nAmanI pAMca indriyonA vyApAro nathI tathA deva, mAnava, tiryaMcane acetanakuta upasargo nathI; kSAyikajJAnamaya ane yathAkhyAtacAritramaya hovAne lIdhe (tene) darzanamohanIya ane cAritramohanIya evA bhedavALuM be prakAranuM mohanIya nathI; bAhya prapaMcathI vimukha hovAne lIdhe (tene) vismaya nathI; nityaprakaTita zuddhajJAnasvarUpa hovAne lIdhe (tene) nidrA nathI; azAtAvedanIya karmane nirmULa karyuM hovAne lIdhe (tene) kSudhA ane tRSA nathI. te parama brahmamAM (-paramAtmatattvamAM) sadA brahma (nirvANa) che. * khaMDarahita abhinna pradezI jJAnaparamatattvanuM svarUpa che tethI paramatattvane indriyo ane upasargo nathI.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 355 kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra tathA coktamamRtAzIto (mAninI) "jvarajananajarANAM vedanA yatra nAsti paribhavati na mRtyu gatirno gatirvA / tadativizadacittairlabhyate'Gge'pi tattvaM guNagurugurupAdAmbhojasevAprasAdAt // " tathA di (maMtAkrAMtA) yasmin brahmaNyanupamaguNAlaMkRte nirvikalpe'kSAnAmuccairvividhaviSamaM vartanaM naiva kiMcit / naivAnye vA bhaviguNagaNAH saMsRtermUlabhUtAH tasminnityaM nijasukhamayaM bhAti nirvANamekam // 300 // evI rIte (zrI yogIMdradevakRta) amRtAzItimAM (58 mA zloka dvArA) kaiMDuM che ke :- [zlokArtha -] jyAM naja tattvamAM) javara, janma ane jarAnI vedanA nathI, mRtyu nathI, gati ke Agati nathI, te tattvane ati nirmaLa cittavALA puruSo, zarIramAM rahyA chatAM paNa, guNamAM moTA evA gurunAM caraNakamaLanI sevAnA prasAdathI anubhave vaLI (A 180mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che) : [zlokArtha -] anupama guNothI alaMkRta ane nirvikalpa evA je brahmamAM (AtmatattvamAM) indriyonuM ati vividha ane viSama vartana jarA paNa nathI ja, tathA saMsAranA mULabhUta anya (mohavismayAdi) *saMsArIguNasamUho nathI ja, te brahmamAM sadA nija sukhamaya eka nirvANa prakAzamAna che. 300. * moha, vismaya vagere doSo saMsArIonA guNo che -ke je saMsAranA kAraNabhUta che.
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa6 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda Navi kammaM NokammaM Navi ciMtA va attttruddaanni| Navi dhammasukkajhANe tattheva ya hoi NivvANaM // 181 // nApi karma nokarma nApi cintA naivArtaraudre / nApi dharmazukladhyAne tatraiva ca bhavati nirvANam // 181 // sklkrmvinirmuktshubhaashubhshuddhdhyaandhyeyviklpvinirmuktprmtttvsvruupaakhyaanmetatA ___ sadA niraMjanatvAnna dravyakarmASTakaM, trikAlanirupAdhisvarUpatvAnna nokarmapaMcakaM ca, amanaskatvAnna ciMtA, audayikAdivibhAvabhAvAnAmabhAvAdAtaraudradhyAne na staH, dharmazukladhyAnayogyacaramazarIrAbhAvAttaddhitayamapi na bhvti| tatraiva ca mahAnaMda iti| jyAM karma nahi, nokarma, ciMtA, Artaraudrobhaya nahIM, jyAM dharmazukaladhyAna che nahi, tyAM ja mukita jANavI. 181. anvayArtha -[na pi varSa no jayAM karma ne nokarma nathI, [2 gapi cittA] ciMtA nathI, [iva Artaro] Arta ne raudra dhyAna nathI, [ pa gharSaNavattadhyAne dharma ne zukla dhyAna nathI, titra va ra nirvAn bhavati] tyAM ja nirvANa che (arthAtu karmAdirahita paramatattvamAM ja nirvANa che). TIkA -A, sarva karmothI vimukta (-rahita) tema ja zubha, azubha ne zuddha dhyAna tathA dhyeyanA vikalpothI vimukta paramatattvanA svarUpanuM kathana che. (paramatattva) sadA niraMjana hovAne lIdhe (tene) ATha dravyakarma nathI; traNe kALe nirupAdhisvarUpavALuM hovAne lIdhe (tene) pAMca nokarma nathI; mana rahita hovAne lIdhe ciMtA nathI; audayikAdi vibhAvabhAvono abhAva hovAne lIdhe Arta ne raudra dhyAna nathI; dharmadhyAna ne zukladhyAnane yogya carama zarIrano abhAva hovAne lIdhe te be dhyAna nathI. tyAM ja mahA AnaMda che. [have A 181mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :].
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhopayoga adhikAra [ u57 (maMdAkrAMtA) nirvANasthe prahataduritadhvAntasaMghe vizuddhe karmAzeSaM na ca na ca punAnakaM taccatuSkam / tasminsiddhe bhagavati parabrahmaNi jJAnapuMje kAcinmuktirbhavati vacasAM mAnasAnAM ca dUram // 301 // vijadi kevalaNANaM kevalasokkhaM ca kevalaM viriyaM / kevaladiTThi amuttaM atthittaM sappadesattaM // 182 // vidyate kevalajJAnaM kevalasaukhyaM ca kevalaM vIryam / kevaladRSTiramUrtatvamastitvaM sprdeshtvm||182|| bhagavataH siddhasya svabhAvaguNasvarUpAkhyAnametat / niravazeSeNAntarmukhAkArasvAtmAzrayanizcayaparamazukladhyAnabalena jJAnAvaraNAdyaSTavidhakarmavilaye jAte tato bhagavataH siddhaparameSThinaH kevalajJAnakevaladarzanakevalavIrya [khortha :-] 4 niyama sthiA cha, 4 5|53pii aNdh2|| samUno n|| karyo che ane je vizuddha che, temAM (-te paramabrahmamAM) azeSa (samasta) karma nathI tema ja pelAM cAra dhyAno nathI. te siddharUpa bhagavAna jJAnakuMja paramabrahmamAM koI evI mukti che ke je vacana ne manathI dUra che. 301. dagajJAna kevaLa, saukhya kevaLa, vIrya kevaLa hoya che, astitva, mUrtivihInatA, sapradezamayatA hoya che. 182. anvayArtha :- [kevalajJAnaM] (siddhabhAvAnane) zAna, [kevaladRSTiH] 34zana, [kevalasaukhyaM ca] su , [kevalaM vIryam] qNArtha, [amUrtatvam] abhUtatkA, [astitvaM] mastitva bhane [sapradezatvam] sapradezatva [vidyate] Doya che. TIkA -A, bhagavAna siddhanA svabhAvaguNonA svarUpanuM kathana che. niravazeSapaNe aMtarmukhAkAra (-sarvathA aMtarmukha jenuM svarUpa che evA), svAtmAzrita nizcayaparamazukladhyAnanAbaLathI jJAnAvaraNAdi ATha prakAranAM karmonovilaya thatAM, te kAraNe bhagavAna siddhaparameSThIne kevaLajJAna, kevaLadarzana, kevaLavIrya, kevaLasukha, amUrtatva, astitva,
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamasAra kevalasaukhyAmUrtatvAstitvasapradezatvAdisvabhAvaguNA bhavaMti iti / (maMdAkrAMtA ) bandhacchedAdbhagavati punarnityazuddhe prasiddhe tasminsiddhe bhavati nitarAM kevalajJAnametat / dRSTiH sAkSAdakhilaviSayA saukhyamAtyaMtikaM ca zaktyAdyanyaguNamaNigaNaM zuddhazuddhazca nityam // 302 // upa8 ] [bhagavAnazrIkuMdakuMda NivvANameva siddhA siddhA NivvANamida samuddiTThA / kammavimukko appA gacchai loyaggapajaMtaM // 183 // nirvANameva siddhAH siddhA nirvANamiti samuddiSTAH / karmavimukta AtmA gacchati lokAgraparyantam // 183 // siddhisiddhayorekatvapratipAdanaparAyaNametat / sapradezatva vagere svabhAvaguNo hoya che. [have A 182 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArthaH--] baMdhanA chedane lIdhe, bhagavAna tema ja nityazuddha evA te prasiddha siddhamAM (-siddhaparameSThImAM) sadA atyaMtapaNe A kevaLajJAna hoya che, samagra jeno viSaya che evuM sAkSAt darzana hoya che,*AtyaMtika sauSya hoya che tathA zuddhazuddhaevo vIryAdika anya guNarUpI maNiono samUha hoya che. 302. nirvANa che te siddha che ne siddha te nirvANa che; sau karmathI pravimukta AtmA lokaagre jAya che. 183. anvayArtha H-[nirvANam eva siddhAH ] nirvA| te 4 siddho che ane [siddhAH nirvANam ] siddho te nirvaae| che [iti samuddiSTAH ] khebha (zAma) hADaM che. [ karmavimuktaH AtmA] arbhathI vibhukta AtmA [lokAgraparyantam ] loDaagra paryaMta [gacchati ] 4 / 5 che. TIkAH--A, siddhi ane siddhanA ekatvanA pratipAdana viSe che. AtyaMti5 = sarvazreSTha; anaMta.
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra [ 3pa9 nirvANazabdo'tra dviSTho bhvti| kathamiti cet, nirvANameva siddhA iti vacanAt / siddhAH siddhakSetre tiSThaMtIti vyavahAraH, nizcayato bhagavaMtaH svasvarUpe tisstthti| tato hetornirvANameva siddhAH siddhA nirvANam ityanena krameNa nirvANazabdasiddhazabdayorekatvaM saphalaM jaatm| api ca yaH kazcidAsannabhavyajIvaH paramaguruprasAdAsAditaparamabhAvabhAvanayA sakalakarmakalaMkapaMkavimuktaH sa paramAtmA bhUtvA lokAgraparyantaM gcchtiiti| (mAninI) atha jinamatamuktermuktajIvasya bhedaM kvacidapi na ca vidmo yuktitshcaagmaac| yadi punariha bhavyaH karma nirmUlya sarvaM sa bhavati prmshriikaaminiikaamruupH||303|| nirvANa zabdanA ahIM be artha che. kaI rIte? 'nirvANa te ja siddho che' evuM (zAstrAnuM) vacana hovAthI. siddho siddhakSetro rahe che ema vyavahAra che, nizcayathI to bhagavaMto nija svarUpe rahe che; te kAraNathI 'nirvANa te ja siddho che ane siddho te nirvANa che" evA A prakAra vaDe nirvANa zabdanuM ane siddhazabdanuM ekatva saphaLa thayuM. vaLI, je koI Asannabhavya jIva paramagurunA prasAda vaDe prApta paramabhAvanI bhAvanA vaDe sakaLa karmakalaMkarUpI kAdavathI vimukta thAya che, te paramAtmA thaIne lokAgra paryata jAya che. | [have A 183mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArtha -] jinasaMmata muktimAM ane mukta jIvamAM ame kyAMya paNa yuktithI ke AgamathI bheda jANatA nathI. vaLI, A lokamAM jo koI bhavya jIva sarva karmane nirmULa kare che, to te paramazrIrUpI (muktilakSmIrUpI) kAminIno vallabha thAya che. 303.
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda jIvANa puggalANaM gamaNaM jANehi jAva dhmmtthii| dhammatthikAyabhAve tatto parado Na gcchNti||184|| jIvAnAM pudgalAnAM gamanaM jAnIhi yaavddhrmaastikH| dharmAstikAyAbhAve tasmAtparato na gcchNti||184|| atra siddhakSetrAdupari jIvapudgalAnAM gamanaM nissiddhm| jIvAnAM svabhAvakriyA siddhigamanaM, vibhAvakriyA SaTApakramayuktatvam; pudgalAnAM svabhAvakriyA paramANugatiH, vibhAvakriyA vynnukaadiskndhgtiH| ato'mISAM trilokazikharAdupari gatikriyA nAsti, parato gatihetordharmAstikAyAbhAvAt ; yathA jalAbhAve matsyAnAM gatikriyA naasti| ata eva yAvaddharmAstikAyastiSThati tatkSetraparyantaM svabhAvavibhAvagatikriyApariNatAnAM jIvapudgalAnAM gtiriti| dharmAsti jyAM lagI, tyAM lagIjIvapulonuM gamana che; dharmAstikAyaabhAvamAM AgaLa gamana nahi thAya che. 184. anvayArtha -[cAvat gharmAsti] jayAM sudhI dharmAstikAya che tyAM sudhI [gIvAnAM pAttAnAM] jIvonuM ane pudgalonuM [mana] gamana [nAnAdi] jANa; [tharnAstichAyAmA] dharmAstikAyanA abhAve [tasmAt parataH] tethI AgaLa [na eMti] teo jatAM nathI. TIkA -ahIM, siddhakSetrathI upara jIvapudgalonA gamanano niSedha karyo che. jIvonI svabhAvakriyA siddhigamana (siddhakSetramAM gamana) che ane vibhAvakriyA (anya bhavamAM jatAM) cha dizAomAM gamana che; pudgalo nI svabhAvakriyA paramANunI gati che ane vibhAvakriyA *dviaNukAdi skaMdhonI gati che. mATe AmanI (jIvapudgalonI) gatikriyA trilokanA zikharathI upara nathI, kAraNa ke AgaLa gatietu (gatinA nimittabhUta) dharmAstikAyano abhAva che; jema jaLanA abhAve mAchalAMnI gatikriyA hotI nathI tema. AthI ja, jyAM sudhI dharmAstikAya che te kSetro sudhI svabhAvagatikriyA ane vibhAvagatikriyArUpe pariNata jIvapugalonI gati hoya che. * dviaNukAdi skaMdho = be paramANuthI mAMDIne anaMta paramANunA banelA skaMdho
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA ] zuddhopayoga adhikAra [ 361 (anudum) trilokazikharAdUrdhvaM jiivpudglyoddhyoH| naivAsti gamanaM nityaM gtihetorbhaavtH||304|| NiyamaM Niyamassa phalaM NiddiTuM pavayaNassa bhttiie| puvAvaravirodho jadi avaNIya pUrayaMtu smynnhaa||185|| niyamo niyamasya phalaM nirdiSTaM pravacanasya bhktyaa| pUrvAparavirodho yadyapanIya pUrayaMtu smyjnyaaH||185|| zAstrAdau gRhItasya niyamazabdasya tatphalasya copsNhaaro'ym| niyamastAvacchuddharatnatrayavyAkhyAnasvarUpeNa prtipaaditH| tatphalaM paramanirvANamiti prtipaaditm| na kavitvadAt pravacanabhaktyA pratipAditametat sarvamiti yAvat / yadyapi [have A 184 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe che :] [zlokArtha -] gatietunA abhAvane lIdhe, sadA (arthAtu kadApi) trilokanA zikharathI UMce jIva ane pudagala bannenuM gamana hotuM nathI ja. 304. pravacanasubhakti thakI kahyAM meMniyamane tatkaLa aho! yadi pUrvaapara virodha ho, samayajJa teha sudhArajo. 185. anvayArthaH--[niyama:]niyama ane [niyamI phatta] niyamanuM phaLa[pravacanasya mavacA] pravacananI bhaktithI dunirviSTa] darzAvavAmAM AvyAM. [] jo (temAM kAMI) [pUrvASavirodha:]. pUrvApara (AgaLapAchaLa) virodha hoya to [samayajJA:] samayajJo (AgamanA jJAtAo) [panI] tene dUra karI [pUravaMtu] pUrti karajo. TIkA -A, zAssAnA AdimAM levAmAM AvelA niyamazabdano ane tenA phaLano upasaMhAra che. prathama to, niyama zuddharatnatrayanA vyAkhyAnasvarUpe pratipAdita karavAmAM Avyo; tenuM phaLa paramanirvANa tarIke pratipAdita karavAmAM AvyuM. A badhuM kavipaNAnA abhimAnathI nahi paNa pravacananI bhaktithI pratipAdita karavAmAM AvyuM che. jo temAM kAMI) pUrvAparadoSa hoya 46
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 ] niyamasAra [bhagavAnazrIkuMdakuMda pUrvAparadoSo vidyate cettadoSAtmakaM luptvA paramakavIzvarAssamayavidazcottamaM padaM kurvntviti| jayati niyamasArastatphalaM cottamAnAM hRdayasarasijAte nirvRteH kAraNatvAt / pravacanakRtabhaktyA sUtrakRdbhiH kRto yaH sa khalu nikhilbhvyshrenninirvaannmaargH||30|| IsAbhAveNa puNo keI jiMdaMti suMdaraM mggN| tesiM vayaNaM socA'bhattiM mA kuNaha jinnmgge||186|| IrSAbhAvena punaH kecinnindanti sundaraM maargm| teSAM vacanaM zrutvA abhaktiM mA kurudhvaM jinamArge // 186 // iha hi bhavyasya shikssnnmuktm| to samayajJa paramakavIzvaro doSAtmaka padano lopa karIne uttama pada karajo. [have A 185mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja zloka kahe [zlokArtha -] muktinuM kAraNa hovAthI niyamasAra tema ja tenuM phaLa uttama puruSonAM hRdayakamaLamAM jayavaMta che. pravacananI bhaktithI sUtrakAre je karela che (arthAt zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadeve je A niyamasAra racela che), te kharekhara samasta bhavyasamUhane nirvANano mArga che. 305. paNa koI suMdara mArganI niMdA kare IrSA vaDe, tenAM suNIvacano karo naabhaktijinamAragaviSe. 186. anvayArtha:-[punaH] paraMtu [imAve] IrSAbhAvathI [vita] koI loko [sundara ma] suMdara mArgane [nitti] nide che tiSAM vavanaM] temanAM vacana [kRtvA] sAMbhaLIne [ginamA] jinamArga pratye [ma#i] abhakti [mA puruthvam] na karajo. TIkA -ahIM bhavyane zikhAmaNa dIdhI che.
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra [ 363 kecana maMdabuddhayaH trikAlanirAvaraNanityAnaMdaikalakSaNanirvikalpakanijakAraNaparamAtmatattvasamyakzraddhAnaparijJAnAnuSThAnarUpazuddharatnatrayapratipakSamithyAtvakarmodayasAmarthena mithyAdarzanajJAnacAritraparAyaNAH IrSyAbhAvena samatsarapariNAmena sundaraM mAgaM sarvajJavItarAgasya mArga pApakriyAnivRttilakSaNaM bhedopacAraratnatrayAtmakamabhedopacAraratnatrayAtmakaM kecinnindanti, teSAM svarUpavikalAnAM kuhetudRSTAntasamanvitaM kutarkavacanaM zrutvA hyabhaktiM jinezvarapraNItazuddharatnatrayamArge he bhavya mA kuruSva, punarbhaktiH krtvyeti| (zArdUttavikrIDita) dehavyUhamahIjarAjibhayade duHkhAvalIzvApade vizvAzAtikarAlakAladahane zuSyanmanIyAvane / nAnAdurNayamArgadurgamatame dRGmohinAM dehinAM jainaM darzanamekameva zaraNaM janmATavIsaMkaTe // 306 // koI maMdabuddhio trikALanirAvaraNa, nitya AnaMda jenuM eka lakSaNa che evA nirvikalpanijakAraNaparamAtmatattvanAM sabhyazraddhAnajJAna anuSThAnarUpazuddharatnatrayathI pratipakSa mithyAtvakarmodayanA sAmarthya vaDe mithyAdarzanazAnacAritraparAyaNa vartatA thakA IrSAbhAvathI arthAt matsarayukta pariNAmathI suMdara mArgane-pApakriyAthI nivRtti jenuM lakSaNa che evA bhedopacAraratnatrayAtmaka ane abhedopacAraratnatrayAtmaka sarvajJavItarAganA mArgane-niMda che, te svarUpavikaLa (svarUpaprApti rahita) jIvonAM kuhetukuMdaSTAMtayukta kutarkavacano sAMbhaLIne jinezvarapraNIta zuddharatnatrayamArga pratye, he bhavya! abhakti na karaje, paraMtu bhakti kartavya che. [have A 186mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAM TIkAkAra munirAja be zloka kahe che.] [zlokArtha -] dehasamUharUpI vRkSapaMktithI je bhayaMkara che, jemAM duHkhaparaMparArUpI jaMgalI pazuo (vase) che, ati karALa kALarUpI agni jyAM sarvanuM bhakSaNa kare che, jemAM buddhirUpI jaLa (?) sukAya che ane je darzanamohayukta jIvone aneka kunayarUpI * ahIM kAMIka azuddhi hoya ema lAge che.
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda tathA di- (zArdUnavikrIDita) lokAlokaniketanaM vapurado jJAnaM ca yasya prabhostaM zaMkhadhvanikaMpitAkhilabhuvaM zrInemitIrthezvaram / stotuM ke bhuvanatraye'pi manujAH zaktAH surA vA punaH jAne tatstavanaikakAraNamahaM bhaktirjine'tyutsukA // 307 // NiyabhAvaNANimittaM mae kadaM nniymsaarnnaamsudN| NaccA jiNovadesaM puvAvaradosaNimmukkaM // 187 // nijabhAvanAnimittaM mayA kRtaM niymsaarnaamshrutm| jJAtvA jinopadezaM pUrvAparadoSanirmuktam // 187 // mArgone lIdhe atyaMta durgama che, te saMsAraaTavIrUpI vikaTa sthaLamAM jaina darzana eka ja zaraNa che. 306. vaLI- [zlokArtha -] je prabhunuM jJAnazarIra sadA lokAlokanuM niketana che (arthAt je neminAthaprabhunA jJAnamAM lokAloka sadA samAya che--jaNAya che), te zrI neminAtha tIrthezvarane-ke jemaNe zaMkhanA dhvanithI AkhI pRthvIne dhrujAvI hatI temane-stavavAne traNe lokamAM koNa manuSyo ke devo samartha che? (topaNa) temane stavavAnuM ekamAtra kAraNa jina pratye ati utsuka bhakti che ema huM jANuM chuM. 307. nijabhAvanA arthe racyuM meM niyamasArasuzAstrane, sau doSa pUrvApara rahita upadeza jinano jANIne. 187. anvayArtha -[pUrvAparavoSanikuM] pUrvApara doSa rahita duninopadeza] jinopadezane [jJAtvA] jANIne [mayA] mAM [nigamavananimitta] nijabhAvanA nimitte [niyamasaranAmathuta] niyamasAra nAmanuM zAstra [] karyuM che. + durgama = muzkelIthI oLaMgI zakAya evuM; dustara. (saMsAraaTavIne viSe aneka kunayarUpI mArgomAMthI satya mArga zodhI kADhavo mithyASTione atyaMta kaThina che ane tethI saMsAraaTavI atyaMta dustara che.)
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra [ 365 zAstranAmadheyakathanadvAreNa shaastropsNhaaropnyaaso'ym| atrAcAryAH prArabdhasyAntagamanatvAt nitarAM kRtArthatAM pariprApya nijabhAvanAnimittamazubhavaMcanArthaM niyamasArAbhidhAnaM zrutaM paramAdhyAtmazAstrazatakuzalena mayA kRtm| kiM kRtvA ? pUrvaM jJAtvA avaMcakaparamaguruprasAdena budbhveti| kam ? jinopadezaM viitraagsrvjnymukhaarvindvinirgtprmopdeshm| taM punaH kiMviziSTam ? pUrvAparadoSanirmuktaM puurvaaprdosshetubhuutsklmohraagdvessaabhaavaadaaptmukhvinirgttvaannirdossmiti| kiJca asya khalu nikhilAgamArthasArthapratipAdanasamarthasya niyamazabdasaMsUcitavizuddhamokSamArgasya aMcitapaJcAstikAyaparisanAthasya saMcitapaMcAcAraprapaJcasya SaDdravyavicitrasya saptatattvanavapadArthagarbhIkRtasya paMcabhAvaprapaMcapratipAdanaparAyaNasya nizcayapratikramaNapratyAkhyAna TIkA -A, zAstranA nAmakathana dvArA zAstranA upasaMhAra saMbaMdhI kathana che. ahIM AcAryazrI (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadeva) prAraMbhelA kAryanA aMtane pahoMcavAthI atyaMta kRtArthatAne pAmIne kahe che ke seMkaDo paramaadhyAtmazAstromAM kuzaLa evA meM nijabhAvanA nimitte-azubhavaMcanArthe niyamasAra nAmanuM zAstra karyuM che. zuM karIne (A zAstrA karyuM che)? pahelAM *avaMcaka parama gurunA prasAdathI jANIne. zuM jANIne? jinopadezane arthAt vItarAgasarvajJanA mukhAraviMdathI nIkaLelA parama upadezane. kevo che te upadeza? pUrvApara doSa rahita che arthAt pUrvApara doSanA hetubhUta sakaLa moharAgadveSanA abhAvane lIdhe je Apta che temanA mukhathI nIkaLelo hovAthI nirdoSa che. vaLI A zAstranA tAtparya saMbaMdhI ema samajavuM ke), je (niyamasArazAsrA) kharekhara samasta AgamanA arthasamUhanuM pratipAdana karavAmAM samartha che, jeNe niyamazabdathI vizuddha mokSamArga samyak prakAre darzAvyo che, je zobhita paMcAstikAya sahita che (arthAt jemAM pAMca astikAyanuM varNana karavAmAM AvyuM che), jemAM paMcAcAraprapaMcano saMcaya karavAmAM Avyo che (arthAt jemAM jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane vIryAcArarUpa pAMca prakAranA AcAranuM kathana karavAmAM AvyuM che), je cha dravyothI vicitra che (arthAt je cha dravyonA nirUpaNathI vidhavidha prakAranuM-suMdara che), sAta tattvo ane nava padArtho jenI aMdara samAyelAM che, je pAMca bhAvarUpa vistAranA pratipAdanamAM parAyaNa che, je nizcayapratikramaNa, nizcayapratyAkhyAna, nizcayaprAyazcitta, paramaAlocanA, niyama, * avaMcaka = chetare nahi evA; niSkapaTI, saraLa; Rju.
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 ] niyamasAra [ bhagavAnazrIkuMdakuMda prAyazcittaparamAlocanAniyamavyutsargaprabhRtisakalaparamArthakriyAkAMDADaMbarasamRddhasya upayogatrayavizAlasya paramezvarasya zAstrasya dvividhaM kila tAtparyaM, sUtratAtparya zAstratAtparyaM ceti| sUtratAtparyaM padyopanyAsena pratisUtrameva pratipAditam, zAstratAtparyaM tvidmupdrshnen| bhAgavataM zAstramidaM nirvANasuMdarIsamudbhavaparamavItarAgAtmakanirvyAbAdhanirantarAnaGgaparamAnandapradaM niratizayanityazuddhaniraMjananijakAraNaparamAtmabhAvanAkAraNaM samastanayanicayAMcitaM paMcamagatihetubhUtaM paMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigraheNa nirmitamidaM ye khalu nizcayavyavahAranayayoravirodhena jAnanti te khalu mahAntaH samastAdhyAtmazAstrahRdayavedinaH paramAnaMdavItarAgasukhAbhilASiNaH parityaktabAhyAbhyantaracaturviMzatiparigrahaprapaMcAH trikaalnirupaadhisvruupnirtnijkaarnnvyutsarga vagere sakaLa paramArtha kriyAkAMDanA ADaMbarathI samRddha che (arthAt jemAM paramArtha kriyAonuM puSkaLa nirUpaNa che) ane je traNa upayogathI susaMpanna che (arthAtu jemAM azubha, zubha ne zuddha upayoganuM puSkaLa kathana che)-evA A paramezvara zAstrAnuM kharekhara be prakAranuM tAtparya che : sUtratAtparya ane zAstratAtparya. sUtratAtparya to padyakathanathI dareka sutrAne viSe (-padya dvArA dareka gAthAnA aMte) pratipAdita karavAmAM AvyuM che. ane zAstrAtAtparya A nIce pramANe TIkA vaDe pratipAdita karavAmAM Ave che : A (niyamasArazAstra) 1bhAgavata zAstra che. je (zAstra) nirvANasuMdarIthI utpanna thatA, paramavItarAgAtmaka, nirAbAdha, niraMtara ane anaMga paramAnaMdanuM denAruM che, je "niratizaya, nityazuddha, niraMjana nija kAraNaparamAtmAnI bhAvanAnuM kAraNa che, je samasta nayonA samUhathI zobhita che, je paMcama gatinA hetubhUta che ane je pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtrAparigrahavALAthI (nigraMtha munivarathI) racAyeluM che-evA A bhAgavata zAstrane jeo nizcayanaya ane vyavahAranayanA avirodhathI jANe che, te mahApuruSo-samasta adhyAtmazAstronA hRdayane jANanArAo ane paramAnaMdarUpa vItarAga sukhanA abhilASIo-bAhyaatyaMtara covIza parigrahonA prapaMcane parityAgIne, 1. bhAgavata = bhagavAnanuM; devI; pavitra. 2. nirAbAdha = bAdhA rahita; nirvidana. 3. anaMga = azarIrI; Atmika; atIMdriya. 4. niratizaya = jenAthI koI caDiyAtuM nathI evA anuttama, zreSTha; ajoDa. 5. hRdaya = hArda, rahasya; marma. (A bhAgavata zAssAne jeo samyaka prakAre jANe che, teo samasta adhyAtmazAstronA hArdanA jJAtA che.)
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 367 kahAnajainazAstramALA] zuddhopayoga adhikAra paramAtmasvarUpazraddhAnaparijJAnAcaraNAtmakabhedopacArakalpanAnirapekSasvastharatnatrayaparAyaNAH santaH zabdabrahmaphalasya zAzvatasukhasya bhoktAro bhvntiiti| (matinI) sukavijanapayojAnandimitreNa zastaM lalitapadanikAyairnirmitaM zAstrametat / nijamanasi vidhatte yo vizuddhAtmakAMkSI sa bhavati prmshriikaaminiikaamruupH||30|| (anudum) padmaprabhAbhidhAnoddhasindhunAthasamudbhavA / upanyAsormimAleyaM stheyAcetasi sA satAm // 309 // asmin lakSaNazAstrasya viruddhaM padamasti cet / luptvA tatkavayo bhadrAH kurvantu padamuttamam // 310 // trikALanirupAdhi svarUpamAM lIna nija kAraNaparamAtmAnA svarUpanAM zraddhAnajJAna AcaraNAtmaka bhedopacArakalpanAthI nirapekSa evA svastha ratnatrayamAM parAyaNa vartatA thakA, zabdabrahmanA phaLarUpa zAzvata sukhanA bhoktA thAya che. [have A niyamasAraparamAgamanI tAtparyavRtti nAmanI TIkAnI pUrNAhuti karatAM TIkAkAra munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva cAra zloka kahe che :] [zlokArtha -]sukavijanarUpI kamaLone AnaMdadenArA (-vikasAvanArA) sUrya lalita padasamUho vaDe racelA A uttama zAstrAne je vizuddha AtmAno AkAMkSI jIva nija manamAM dhAraNa kare che, te paramazrIrUpI kAminIno vallabha thAya che. 308. [zlokArtha -]padmaprabha nAmanA uttama samudrathI utpanna thatI je A UrmimALA-- kathanI (TIkA), te puruSonAM cittamAM sthita raho. 309. [zlokArtha -]AmAM jo koI pada lakSaNazAstrAthI viruddha hoyato bhadra kavio teno lopa karIne uttama pada karajo. 310. 1. svastha = nijAtmasthita. (nijAtmasthita zuddharatnatraya bhedopacArakalpanAthI nirapekSa che.)
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 ] niyamasAra (vasaMtatinA) yAvatsadAgatipathe rucire vireje tArAgaNaiH parivRtaM sakalendubiMbam / tAtparyavRttirapahastitaheyavRttiH stheyAtsatAM vipulacetasi tAvadeva // 311 // iti sukavijanapayojamitrapaMcendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigraha zrIpadmaprabhamaladhArideva viracitAyAM niyamasArakhyAkhyAyAM tAtparyavRttau zuddhopayogAdhikAro dvAdazamaH shrutskndhH|| samAptA ceyaM tAtparyavRttiH / [zlokArtha H--]jyAM sudhI tArAgaNothI viMTaLAyeluM pUrNacaMdrabiMba ujajavaLa gaganamAM virAje (zobhe),barAba2tyAM sudhI tAtparyavRtti (nAmanIATIkA)--ke jeNe heya vRttione nirasta karI che (arthAt jeNe choDavAyogya samasta vibhAvavRttione dUra pheMkI dIdhI che) te--satpuruSonA vizALa hRdayamAM sthita raho. 311. A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAna che ane pAMca indriyonA phelAva rahita dehamAtra jemane parigraha hato evA zrI padmaprabhamaladhArideva vaDe racAyelI niyamasAranI tAtparyavRtti nAmanI TIkAmAM (arthAt zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAraparamAgamanInigraMthamunirAjazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracitatAtparyavRttinAmanI TIkAmAM) zuddhopayoga adhikAra nAmano bAramo zrutaskaMdha samApta thayo. Ama (zrImadbhagavakuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI niyamasAra paramAgamanI nigraMtha munirAjazrIpadmaprabhamaladhAridevaviracita)tAtparyavRttinAmanIsaMskRtaTIkAnozrIhiMmatalAla jeThAlAla zAha kRta gujarAtI anuvAda samApta thayo. samApta
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates * zrI niyamasAranI varNAnukrama gAthAsUcI ke | gAthA | pRSTha 86 | 160 140 273 | 194 191 / 100 102 | 101 | 34 | 27 82 | 76 | 106 / 153 144 201 a | aithalathala thulaM aNukhaMdhaviyappeNa du aNNaNirAvekkho jo | attAgamataccANa attAdi attamajjhaM appasarUvaM pecchadi appasarUvAlaMbaNa | appANaM viNu NANaM appA parappayAso | arasamarUvamagaMdhaM avvAbAhamaNiMdiya asarIrA aviNAsA aMtarabAhirajappe A Aussa khayeNa puNo AdA khu majjha NANe | ArAhaNAi vaTTai | AloyaNamAluMchaNa AvAsaM jai icchasi | AvAsaeNa jutto | AvAsaeNa hINo 18 | gAthA | pRSTha ummaggaM paricattA / 21 49 | usahAdijiNavariMdA 20 48 ___28 | 58 | ego me sAsado appA 5 11 | ego ya maradi jIvo / | 26 / 55 | ede chaddavvANi ya 166 | 329 | ede savve bhAvA 119 | 236 / | eyarasarUvagaMdhaM 171 | 338 | erisabhedabhAse 163 | 324 | erisaya bhAvaNAe 46 95 | evaM bhedabbhAsaM 178 | 349 ka 98 | kattA bhottA AdA 150 | 296 | kadakAridANumodaNa / kammamahIruhamUla 176 | 346 | kammAdo appANaM / 100 188 | kAyakiriyANiyattI 84 | 156 | kAyAIparadavve 108 208 | kAlussamohasaNNA 147291 | kiM kAhadi vaNavAso | 294 | kiM bahuNA bhaNieNa du 148 | 293 | kulajoNijIvamaggaNa | kevalaNANasahAvo 186 | 362 | kevalamiMdiyarahiyaM 174 | 341 | kohaM khamayA mANaM | kohAdisagabbhAva116 / 230 ga / 92 | 171 | gamaNaNimittaM dhamma- 41 121 63 110 213 215 66 111 70 121 | / 124 / 117 | 56 | 96 | 240 128 246 232 109 180 25 227 226 11 | IsAbhAveNa puNo | IhApuvvaM vayaNaM 115 | 114 | ukkiTTo jo boho | uttamaaTuM AdA 30 61| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates | gAme vA Nayare vA gha ghaNaghAikammarahiyA gAthA | | pRSTha 144 | 273 141 || 277 129 / 256 132 259 / 260 130 / | 257 131 151 | 298 109 | | 210 126 / 249 caugaibhavasaMbhamaNaM caudahabhedA bhaNidA | cakkhu acakkhU ohI | cattA aguttibhAvaM calamaliNamagADhatta 133 | 259 chAyAtavamAdIyA | chuhataNhabhIruroso 93 174 175 / 344 gAthA | pRSTha 58 | 112 | jo caradi saMjado khala | jo Na havadi aNNavaso 71 | 135 | jo da aTTaM ca rudaM ca | jo dugaMchA bhayaM vedaM 84 | jo du dhammaM ca sUkkaM ca 17 | 39 | jo du puNNaM ca pAvaM ca 14 | 33 | jo du hassaM raI sogaM 164 | jo dhammasukkajhANa104 | jo passadi appANaM jo samo savvabhUdesu 23 | 49 6 12 | jhANaNilINo sAha Tha / 103 | 195 | ThANaNisejuvihArA 154 | 303 Na 128 | 254 | NaTThaTTakammabaMdhA / 127 / 253 | NamiUNa jiNaM vIraM / 177 | 348 | NaraNArayatiriyasurA 172 339 | Na vaso avaso avasa159 | 312 | Navi iMdiya uvasaggA 69 | 132 | Navi kammaM Nokamma 47 97 | Navi dukkhaM Navi sukkhaM 155 | 304 | NaMtANaMtabhaveNa sa 360 | NANaM appapayAsaM 38 75 | NANaM jIvasarUvaM 33 68 | NANaM parappayAsaM 32/ 65 | NANaM parappayAsaM 9 21 | NANaM parappayAsaM 10 23 | NANAjIvA NANA160 315 72 | | jaM kiMci me ducarittaM jadi sakkA jassa rA jassa saNNihido appA jAijaramaraNarahiyaM jANaMto passaMto jANadi passadi savvaM | jA rAyAdiNiyattI jArisiyA siddhappA | jiNakahiyaparamasutte | jIvANa puggalANaM | jIvAdibahittaccaM | jIvAdI davvANaM | jIvAdu puggalAdo jIvA poggalakAyA jIvo uvaogamao jugavaM vaTTai NANaM 138 142 | 279 180 354 181 | 356 179 | 352 118 234 165 327 170 336 161 319 162/ 321 164 | 325 156 | 306 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates gAthA| pRSTha pa 94 176 300 152 | | 185 146 | 173 | | 73 | NAhaM koho mANo NAhaM NArayabhAvo | NAhaM bAlo buDDho NAhaM maggaNaThANo NAhaM rAgo doso NikkasAyassa daMtassa | NiggaMtho NIrAgo | NiiMDo dvaMdvo NiyabhAvaNANimittaM NiyabhAvaM Navi muccai NiyamaM Niyamassa phalaM | Niyama mokkhauvAyo NiyameNa ya jaM kajjaM | NivvANameva siddhA | Nissesadosarahio NokammakammarahiyaM No khaiyabhAvaThANA No khalu sahAvaThANA No ThidibaMdhaTThANA | gAthA| pRSTha 81 | 148 77 | 148 | paDikamaNaNAmadheye 79 148 | paDikamaNapahudikiriyaM 78 148 | payaDiTThidiaNubhAga80 148 | paricattA parabhAvaM 105 | 199 | pariNAmapuvvavayaNaM 44 93 | paMcAcArasamaggA 88 | pAsugabhUmipadese 187 364 | pAsugamaggeNa divA 182 | poggaladavvaM muttaM 185 | 361 | puvvattasayaladavvaM 4| 9| puvvuttasayalabhAvA 3| 7 | pesuNNahAsakakkasa| 183 | 358 | poggaladavvaM uccai 7| 16 | potthaikamaMDalAiM 107 | 206 41 / 80 | baMdhaNachedaNamAraNa 39 | 77 bha / 40 78 | bhUpavvadamAdIyA ma 19 | maggo maggaphalaM ti ya 31 | madamANamAyalohavi | mamattiM parivajAmi 67 129 | mANussA duviyappA | micchattapahudibhAvA micchAdaMsaNaNANa145 | 286 | muttamamuttaM davvaM 19 44 | mokkhapahe appANaM | mokkhaMgayapurisANaM 25 | 53 288 341 140 126 116 72 332 102 119 | 61| | 37 168 | | 50 62 29 64 | 124 | 131 22 2 da | tassa muhaggadavayaNaM | taha daMsaNauvaogo tha thIrAjacorabhattaka 112 | 219 99 | 187 16 / 38 90 168 91 170 167 331 136 267 135 | 265 daTTaNa icchiruvaM davvaguNapajuyANaM davvattthieNa jIvA | | dhAucaukkassa puNo Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates mottUNa aTTarudaM mottUNa aNAyAraM | mottUNa vayaNarayaNaM | mottUNa sayalajappama| mottUNa sallabhAvaM gAthA / 182 125 | | 51 139 / pRSTha 143 357 248 104 371 74/ 110 rayaNattayasaMjuttA rAgeNa va doseNa va rAyAdIparihAre gAthA | pRSTha | 89 | 165 | vAvAravippamukkA / 85 158 | viz2adi kevalaNANaM 83 | 154 | virado savvasAvaje 178 | vivarIyAbhiNivesavi87 | 163 | vivarIyAbhiNivesaM sa | 142 | saNNANaM caubheyaM 57 | | 111 | samayAvalibhedeNa du 137 269 | sammattaNANacaraNe / sammattassa NimittaM 157 | 307 | sammattaM saNNANaM 36 | 71 | sammaM me savvabhUdesu 169 | 334 | savvaviappAbhAve savve purANapurisA / 143 | 281 | savvesiM gaMthANaM 45 95 | saMkhejAsaMkhejA113 | 225 | saMjamaNiyamataveNa da 153 | 301 | suhaasahavayaNarayaNaM 122 | 243 | sahamA havaMti khaMdhA 55 105 laddhaNaM Nihi ekko loyAyAse tAva loyAloyaM jANai va | vaTTadi jo so samaNo | vaNNarasagaMdhaphAsA vadasamidisIlasaMjamavayaNamayaM paDikamaNaM vayaNoccAraNakiriyaM vavahAraNayacaritte __ 12 | 26 31 63 134 | | 263 53 | 104 54 | 104 104 | 197 138 | 270 158 | 309 60 114 35 | 71 123 | | 245 120 | 238 24 | 50 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates uddhRta gAthA-zlokonI varNAnukrama sUcI | pRSTha | kusUlagarbha pRSTha 145 182 247 229 87 tAnAM 229 ja a anavaratamanantaianyUnamanatiriktaM abhimataphalasiddhealamalamatijalpaiasminnanAdini ahiMsa A AcArazca tadevaikaM AtmakAryaM parityajya AtmaprayatnasApekSA AtmA dharma: AtmA bhinnaAlocya sarvamenaH AsaMsArAtpratipada i ityucchedAtparapariNate: ityevaM caraNaM 296 326 158 | kevalajJAnadaksaukhya20 ga 15 | girigahanaguhA156 52 | cakraM vihAya nija 110 cicchaktivyApta cittasthamapyanava190 287 | jaghanyamadhyamotkRSTa270 | jayati vijitadoSo278 | jassa aNesaNamappA 96 | jaM pecchado amuttaM 208 | jAnannapyeSa vizvaM / 351 | jvarajananajarANAM | jJAnasvabhAvaH syAdAtmA 94 | jJAnAdinno na nAbhinno 162 | ThANaNisejjavihArA / 135 46 | Na vi pariNamadi Na NANaM atyaMtagayaM / 193 | NANaM avidirittaM 57 | NiddhattaNeNa duguNo 131 | NiddhA vA lukkhA vA | NokammakammahAro 123 332 321 355 337 323 | 345 utsRjya kAyakarmANi ubhayanayavirodha 340 316 338 ekastvamAvizasi eyarasavaNNagaMdhaM | evaM tyaktvA bahirvAcaM ka kAlAbhAve na bhAvAnAM kAMtyaiva snapayaMti 122 18 | tadekaM paramaM jJAnaM | tejo diTThI NANaM 190 17 | / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates pRSTha da 314 darzanaM nizcayaH puMsi daMsaNapuvvaM NANaM dravyAnusAri caraNaM 173 184 292 123 vAta 67 namasyaM ca tadevaikaM na hi vidadhati niSiddhe sarvasmina niSkriya karaNAtItaM pa paDikamaNaM paDisaraNaM pariyaTTaNaM ca vAyaNa / paMcAcAraparAnnakiMcanapuDhavI jalaM ca chAyA pratyAkhyAya bhaviSya | | 230 58 101 107 | yathAvadvastunirNIti: 317 | yatra pratikramaNameva 197 | yadagrAhyaM na gRhNAti / yadi calati kathaJci190 | yamaniyamanitAntaH 79 | la 188 | loyAyAsapadese 167 | vanacarabhayAddhAvan / | 173 | vasudhAntyacatuHsparzeSu 302 | vyavaharaNanayaH syA141 sa 52 | sakalamapi vihAyA180 | samao Nimiso kaTTA samao du appadeso 315 | samadhigatasamastAH 295 | savve bhAve jamhA saMsiddhirAdhasiddhaM 169 | siddhAnto'yamudAtta154 | so dhammo jattha dayA 229 | sthitijanananirodhalakSaNaM sthUlasthUlAstataH 116 | svayaM karma karotyAtmA 198 | svaranikaravisarga207 | svecchAsamucchalada 87 | 65 66 120 bandhacchedAtkalayadatulaM bahirAtmAntarAtmeti 179 157 103 bhAvayAmi bhavAvarte bhedavijJAnataH siddhAH bheyaM mAyAmahAgartA 15 52 193 majjhaM pariggaho jai muktvAlasatva| mohavilAsavijUMbhita 297 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com