________________
३२
प्रज्ञापनासो
'कारणमेव तदन्त्यं सूक्ष्मो नित्यश्च भवति परमाणुः । - एकरसगन्धवों द्विस्पर्शः कार्यलिगश्च ॥१॥
' इति वचनप्रामाण्येन प्रतिपरमाणु रूपरसगन्धस्पर्णसत्त्वात, परमाणनाम् अतिसूक्ष्मपुद्गलत्वात्, अथवा रूपं स्पर्गरूपादि सम्मूर्छनात्मिका मूर्तिस्तदस्ति एपामिति रूपिणः रूपिणश्च ते अजीवाथेति रूपयनीवाः तेषां प्रज्ञापनं रूप्यजीवप्रज्ञापना, पुद्रलस्वरूपा जीवनज्ञापनेत्यर्थः, पुद्गलानामेव रूपादिमत्वात् न रूपिणः -अरूपिणः धर्मास्ति-कायादयस्य स्ते च ते अजिवावेति अरूग्यजीवास्तेपां प्रज्ञापना अरूप्यजीव प्रज्ञापना, चकारद्वयं पूर्वव देव द्रयोः प्राधान्यख्यापनार्थम् (२) गंधादि के अभाव में अकेले रूपका होना संभव नहीं है। परमाणु कारण ही है-कार्य नहीं, वह अन्तिम, सूक्ष्म, नित्य, तथा एकरस, एकगन्ध, एकवर्ण, और दो स्पर्श वाला होता है। वह प्रत्यक्ष से ज्ञात नहीं होता, केवल स्कंधरूप कार्य से उसका अनुमान किया जाता है। इस वचन के प्रामाण्य से प्रत्येक परमाणु में रूप, रस, गंध और स्पर्श का सद्भाव होता है, क्योंकि परमाणु सूक्ष्मतम पुद्गल हैं। अथवा रूपका अर्थ स्पर्श एवं रूप का आदिमय मृति समझना चाहिए। ऐसा रूप जिस में हो वह स्पी । रूपी अजीवों की प्रज्ञापना। स्पी-अजीव पुद्गल ही होता है, अतएव इसे पुद्गल-अजीव प्रज्ञापना भी कहा जा सकता है । धर्मास्तिकाय आदि अस्पी अजीव हैं। उनमें स्प नहीं होता । अतएव उनकी प्ररूपणा अल्पी अजीच प्रज्ञापना कहलाती है। दोनों 'च' पद दोनों की प्रधानता के सूचक है ॥२॥ સંભવિત નથી પરમાણુ કારણ છે-કાર્ય નથી, તે અંતિમ, સૂમ, નિત્યે તથા એકરસ, એકગબ્ધ એકવણું અને બે સ્પર્શવાળું હોય છે તે પ્રત્યક્ષથી જ્ઞાત નથી થતું, કેવળ સ્કંધર્ષ કાર્યથી તેનું અનુમાન કરવામાં આવે છે, આ વચનની પ્રમાણિક્તાથી પ્રત્યેક પરમાણુમાં રૂપ, રસ, ગધ અને સ્પર્શને સદ્ભાવ હોય છે, કેમકે પરમાણુ સૂફમતમ પુદ્ગળ છે. અથવા રૂપનો અર્થ સ્પર્શ અને રૂપ આદિમય મૂર્તિ સમજવો જોઈએ આવુ રૂપ જેનામાં હોય તે રૂપી અજી વે ની પ્રજ્ઞાપના, રૂપી અજીવ પુદુગળ જ થાય છે. તેથી જ એને પુદ્ગલ અજીવ પ્રજ્ઞાપના પણ કહી શકાય છે. ધર્માસ્તિકાય આદિ અરૂપી અજીવ છે. તેઓમાં રૂપ નથી હતા તેથી જ તેની પ્રરૂપણા અરૂપી અજીવ પ્રજ્ઞાપના કહેવાय छे. पन्ने ' च ' ५६ मन्नेनी प्रधानताना सूय: छ. ॥ २ ॥
