Book Title: Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
सूर्यशसिप्रकाशिका टीका सू० २३ द्वितीयप्राभृते तृतीयं प्राभृतप्राभृतम् ३०७ तन्मण्डले यदा भ्रमति, तदा खलु उत्तमकाष्ठाप्राप्तो भवति-उत्तरदिगन्तगतो भवति-मिथुनान्तगतो भवति, तेन उत्कर्षक:-परमाधिकः, अष्टादशमुहर्त्तः, घटिकाद्वयं मुहर्त इति परिभाषया षट्त्रिंशद्घटिकात्मको दिवसो भवति, जघन्या-सर्वाल्पिका द्वादशमुहूर्तात्मिकाचतुर्विंशति घटिकातुल्या रात्रि भवति । 'तेसिं च णं दिवसंसि एग जोयणसयसहस्सं अट्टय जोयणसहस्साई तावक्खेत्ते पण्णत्ते' तस्मिंश्च खलु दिवसे एकं योजनशतसहस्रम् अष्टौ च योजनसहस्राणि तापक्षेत्रं प्रज्ञप्तम् ॥ तस्मिन्-सर्वाभ्यन्तरमण्डलसश्चरणसमये दिवसेतन्मण्डलसञ्चरणदिवसे खलु-इति निश्चितम् एकं योजनशतसहस्र मष्टौ च योजनसहस्राणि १०८०० एतन्मितं तापक्षेत्रं-प्रकाशक्षेत्रं प्रज्ञप्तं-कथितं वर्तते । यथाऽत्रभावना प्रोच्यतेसर्वाभ्यन्तरमण्डलसञ्चरणकाले उदयमानः सूर्यों दिवसस्यान यावन्मानं क्षेत्र व्याप्नोति तावति क्षेत्रे व्यवस्थित चक्षुर्गोचरमायाति, तत एतावत् किल पुरतस्तापक्षेत्रं, यावच्च पुरतकरता है अर्थात् उस मंडल में भ्रमण करता है तब उत्तमकाष्ठा प्राप्त होता है माने उत्तरदिशान्त में जाता है अर्थात मिथुनसंक्रान्ति के अन्त गत होता है अतःउत्कर्षक माने परमाधिक अठारहमुहर्त का (दो घटिका का एक मुहत) इस परिभाषा से छत्तीस घटिका प्रमाणवाला दिवस होता है तथा जघन्या नाम सबसे अल्प चोवीसघडि तुल्य बारह मुहूर्त की रात्रि होती है (तेसिं च ण दिवसंसि एगं जोयणसयसहस्सं अट्ठ य जोयणसयस्साई तावक्खेत्ते पण्णत्ते) उन दिनमें एक लाख आठ हजार योजन प्रमाण तापक्षेत्र कहा है। कहने का भाव यह है कि सर्वाभ्यन्तर मंडल के संचरण दिन में एक सो हजार एवं आठ हजार योजन का तापक्षेत्र माने प्रकाश क्षेत्र कहा गया है-इस कथन की भावना इस प्रकार से है सर्वाभ्यन्तरमंडल के संचरण समय में उदयमान सूर्य दिन के अर्द्धभागमें जितने प्रमाणक्षेत्रमें व्याप्त होता है उतने प्रमाणवाले क्षेत्रमें व्यवस्थित होकर दृष्टिगोचर होता है, उतने प्रमाणवाला आगे तापक्षेत्र माने ળમાં પરિભ્રમણ કરે છે ત્યારે તે ઉત્તમકાષ્ઠા પ્રાપ્ત થાય છે. એટલે કે ઉત્તર દિશામાં જાય છે. અર્થાત્ મિથુન સંક્રાન્તિના અંતમાં હોય છે. અતઃ ઉત્કર્ષક અઢારમુહૂર્તને દિવસ હોય છે. બે ઘડિનું એક મુહૂર્ત આ પરિભાષાથી છત્રીસઘહિના પ્રમાણ વાળો દિવસ હોય છે. તથા જઘન્યા અર્થાત્ સૌથી નાની વીસ ઘડી તુલ્ય બારમુહૂર્તની રાત્રી હોય છે. 'तेसिं च णं दिवसंसि एगं जोयणसयसहस्साई अटु य जोयणसहस्साई तावखेत पण्णत्ते' से દિવસમાં એક લાખ આઠ હજાર જન પ્રમાણુનું તાપક્ષેત્ર હોય છે. કહેવાને ભાવ એ છે કે-સભ્યન્તર મંડળના સંચરણ સમયમાં એક લાખ આઠ હજાર યોજન ૧૦૮૦૦૦૧ પ્રમાણનું તાપક્ષેત્ર કહેલ છે. આ કથનની ભાવના આ રીતે કરવાની છે.–સર્વાભ્યન્તર મંડળના સંચરણ સમયમાં ઉદયમાન સૂર્ય દિવસના અભાવમાં જેટલા પ્રમાણ વાળા ક્ષેત્રમાં વ્યાપ્ત થાય છે એટલા પ્રમાણે ના ક્ષેત્રમાં વ્યવસ્થિત થઈને દષ્ટિગોચર થાય છે. અને એટલા
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૧
