Book Title: Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
९.२
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे क्षेत्रकाष्ठा तु पञ्चयोजनशतानि नवोत्तराणि एकस्य च योजनस्य त्रिपञ्चाशदेकषष्टिभागा योजनस्य = ५०९+ अत्राप्यनुपातो यथा यदि चन्द्रमस एकेनाहोरात्रेण विकम्पः पत्रिंशद्योजनानि एकस्य च योजनस्य पञ्चविंशतिरेकषष्टिभागाः, एकस्य च एकषष्टिभागस्य चत्वारः सप्तभागाः लभ्यन्ते तदा चतुर्दशभिरहोरात्रैः किं लभामहे ! राशित्रय स्थापना क्रमो यथा (३६++)x १४ अत्र सवर्णनार्थ प्रथमतः पत्रिंशतं एकषष्टया गुण्यते गुणयित्वा चोपरितनाः पञ्चविंशतिरेकषष्टिभागास्तत्र प्रक्षिप्यन्ते तदा (२+)x१४ जातानि द्वाविंशतिः शतानि एकविंशत्यधिकानि अधश्चैकपष्टिरिति, एतानि पुनः सप्तभिर्गुण्यन्ते, गुणयित्वा चोपरितनाश्चत्वारः सप्तभागास्तत्र प्रक्षिप्यन्ते, छेदराशिरपि एकषष्टिरूपः सप्तभिर्गुण्यते तदा=(१)x१४ जातान्यंशस्थाने पञ्चदशसहस्राणि पश्चशतानि एकपश्चाशदधिकानि, हरस्थाने च जातानि चत्वारि शतानि सप्तविंशत्यधिकानि । पुनश्चोलब्ध होते हैं ३११११ =५१० इतनी सूर्य के विकम्पन क्षेत्र की काष्ठा होती है। चन्द्रमा के विकम्पन क्षेत्र की काष्ठा तो पांचसो नवयोजन एवं एक योजन का इकसठिया तिरपन भाग ५०९४ होती यहां पर भी गणित इस प्रकार है जैसे यदि चन्द्र का एक अहोरात्र का विकम्प छत्तीस योजन तथा एक योजन का इकसठिया पचीस भाग, तथा इकसठिया एकभाग का सातिया चार भाग होतेहैं तो चौदह अहोरात्र से कितना प्रमाण लभ्य हो सकता है ? यह जानने के लिये तीन राशि की स्थापना की जाती है जैसे की (३६x२५xx१४ यहां पर प्रथम छत्तीस को इकसठ से गुणा करे गुणा कर के उपर के इकसठिया पचीस भाग उस में जोडे तो २२३० X १४ दो हजार इक्कीस तथा नीचे इकसठ होते है इसको सात से गुणा करे गुणाकर के उपर के सातिया चार भाग उस में जोडे छेदाशी जो इकसठ है उसको भी सात से गुणा करे तो १५५१ x १४ अंश स्थान में पंद्रह हजार पांचसो इक्कावन तथा हरस्थान में પ્રમાણુની સૂર્યના વિકલ્પ નક્ષેત્રની કાષ્ઠા હોય છે. ચંદ્રમાના વિકમ્ય ક્ષેત્રની કાષ્ઠા તે પાંચસે નવ જન અને એક એજનના એકસઠિયા ત્રેપન ભાગ ૫૦૯+ ર થાય છે. અહીંયાં પણ ગણિત પ્રક્રિયા આ પ્રમાણે છે. જે ચંદ્રને એક અહેરાત્રીને વિકમ્ય છત્રીસ
જન અને એક એજનના એકસડિયા પચીસ ભાગ તથા એકસડિયા એક ભાગના સાતિયા ચારભાગ થાય તે ચૌદ અહેરાત્રીથી કેટલું પ્રમાણ લબ્ધ થાય, આ જાણવા માટે ત્રણ રાશીની રથાપના કરવામાં આવે છે. જેમકે-૩૬+૪+૧૪ અહીંયાં પહેલાં છત્રીસને એકસઠથી ગણવામાં આવે ગુણાકાર કરીને ઉપરના એકસડિયા પચીસ ભાગમાં તેને મેળવે તે ૨૨ +૧૪ બે હજારને એકવીસ તથા નીચે એકસઠ આવે છે આને સાતથી ગણવામાં આવે અને ગુણીને ઉપરના સાતિયા ચાર ભાગ તેમાં મેળવે તથા છેદ રાશી જે એકસઠ છે તેને પણ સાતથી ગુણે તે ૧૩૩+૧૪ અંશસ્થાનમાં પંદર હજાર પાંચસે એકાવન
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૧
