Book Title: Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
६८६
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे सार्द्ध योगं युजन्ति तत् खलु अभिजित् ।।-तावत्-विशेषविवेचनं श्रूयता तावत् पृथग् विविच्योच्यत इति भगवान् विवृणोणि-एतेषां-पुरोदिताना मष्टाविंशति नक्षत्राणां मध्ये यन्नक्षत्रं चतुरोऽहोरात्रान् पइ मुहत्तांश्च सूर्येण सह युति युनक्ति, तदेकमभिजिन्नक्षत्रमवसेयम् । यथोक्तं पूर्वाचार्यप्रदर्शितमिदं सूर्ययोगविषयं प्रकरणं ग्रन्थान्तरे-'जं रिक्खं जावइए वच्चइ चंदेण भाग सत्तट्ठी । तं पणभागे राइंदियस्स सूरेण तावइए ॥१॥ अर्थाद् यत् ऋक्षं-यन्नक्षत्रं यावतो रात्रिन्दिवस्य-अहोरात्रस्य सम्बन्धिनः सप्तपष्टिभागान् चन्द्रेण सहयोगं व्रजन्ति तन्नक्षत्रं रात्रिंदिवस्य पञ्चभागान् तावतः सूर्येण साकं वजन्तीत्यक्षरगमनिकेति । तत्राभिजिन्नक्षत्रमेकविंशति सप्तपष्टिभागान् चन्द्रेण समं वर्तते, तेनात्र एतावतः पञ्चभागान् अहोरात्रस्य सूर्येण समं वर्तमान मवसेयम् , एकविंशतिश्च पञ्चभिर्भागे हृते सति २१:५% ४६ लब्धाश्चत्वारोऽहोरात्राः एकश्च पञ्चमो भागोऽवतिष्ठते । स च मुहूर्तानयनाय त्रिंशता गुण्यते पञ्चभि हियते च लब्धाः षण्मुहूर्ताः, ६४३०==६ मुहूर्ताः, यथाक्रमेण न्यासः अहोरात्र एवं छह मुहूर्त सूर्य के साथ युति करते हैं ऐसा एक अभिजित् नक्षत्र है। इस विषय में पूर्वाचार्यों ने सूर्य योग विषयक प्रकरण में अन्य ग्रन्थान्तर में कहा है जो इस प्रकार से है-(जं रिक्ख जावइए वच्चइ, चंदेण भाग सत्तट्टी । तं पणभागे राइंदियस्स सूरेण तावइए ॥१॥ अर्थात् जो नक्षत्र जितने अहोरात्र संबंधी सरसठ भाग चन्द्र के साथ योग को प्राप्त करते हैं, वह नक्षत्र रात्रि दिवस का पांच भाग पर्यन्त सूर्य के साथ गमन करता है ऐसा गमक समजें । इस प्रकार अभिजित् नक्षत्र सडसठिया इक्कीस भाग चन्द्र के साथ रहता है, अतः यहां पर अहोरात्रका पांच भाग सूर्य के साथ वर्तमान होना समज लेवें । इक्कीस का पांच भाग करने से २१:५४६ चार अहोरात्र एवं एक अहोरात्र का पांचवां भाग हो जाता है। उसको मुहर्त बनाने के लिए तीस से गुणा करे तथा पांच से भाग देवे तो छ मुहूर्त लब्ध होता है ६४३० ६२६ इस प्रकार यथाक्रम ४ चार अहोरात्र एवं छह मुहूर्त हो जाता है, कहा એવું એક અભિજીત નક્ષત્ર છે. આ સંબંધમાં પૂર્વાચાર્યોએ સૂર્ય યોગ સંબંધી પ્રકરણમાં सत्य अथान्तरमा ४६ छ रे ! प्रमाणे छ -(तं रिक्खं जावइए वच्चइ, चंदेण भाग सत्तट्री । तं पणभागे राइदियरस सूरेण तोवइए ॥१।। अर्थात् हे नक्षत्र सा माहेरात्र સંબંધી સડસઠ ભાગ ચંદ્રની સાથે વેગ પ્રાપ્ત કરે છે, એ નક્ષત્ર રાત્રિ દિવસનો પંચ. માંશ ભાગ સુધી સૂર્યની સાથે ગમન કરે છે. આ પ્રમાણેને ગમક સમજે. આ રીતે અભિજીત નક્ષત્ર સડસઠિયા એકવીસ ભાગ ચંદ્રની સાથે રહે છે, તેથી અહીયાં અહોરાત્રને પાંચમ ભાગ સૂયાની સાથે રહે તેમ સમજવું. એકવીસના પાંચ ભાગ કરવાથી ૨૧પ૪ ચાર અહોરાત્ર અને એક અહોરાત્રને પાંચમે ભાગ થઈ જાય છે. તેના મુહૂર્ત બનાવવા માટે ત્રીસથી ગુણવામાં આવે અને પાંચથી ભાગવામાં આવે તે છ મુહર્ત મળી
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૧
