Agam 16 Upang 05 Surya Pragnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 968

सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे त्रिंशद्भागा इति पदचतुष्ठयात् पात्यते । शेषं तिष्ठति द्वे पदे पश्चाङ्गुलानि चत्वारो यवाः एकस्य च यवस्य द्वादश एकत्रिंशद् भागाः। एतावती युगे आदितः आरभ्य सप्तनवतितमे पर्वणि पञ्चम्यां तिथौ पौरुषीति, एवं सर्वत्र ज्ञेयम् । सम्प्रति पौरुषी परिमाणतोऽयनगत परिमाणज्ञानार्थमियं करणगाथा-'बुडीवे' त्यादि, पौरुष्यां यावती वृद्धि हानिर्वा दृष्टा ततः सकाशाद दिवसगतेन प्रवर्त्तमानेन वा त्रैराशिक कर्मानुसारतो यल्लब्धं तत् अयनगत अयनस्य तावत् प्रमाणं गतमिति वेदितव्यं, एप एव कारण गाथाक्षरार्थः । भावनात्वियम्-तत्र दक्षिणायने पदद्वयस्योपरि चत्वारि अङ्गुलानि वृद्धौ दृष्टानि, ततः कोऽपि पृच्छति-कियद् गतं भवेत् दक्षिणायनस्य ?, अत्र त्रैराशिक कवितारो यथा यदि चतुर्भिरङ्गुलस्य एकत्रिंशद् भागैरेका तिथिर्लभ्यते तदा चतुर्भिरङ्गुलैः कति तिथिर्लभ्यामहे ?, राशित्रयस्थापना यथा४, १, ४, । अत्रान्त्यो राशिरगुलरूपः, एकत्रिंशद्भाग करणार्थमेकत्रिंशता गुण्यते ४४ ३१% एक यव का इकतिसीया बारह भाग शेष राह जाता है । इस युग में आदि से आरम्भ करके सताणवें पर्व में पंचमी तिथि में इतने प्रमाण की पौरुषी होती है इस प्रकार सर्वत्र जान लेवें । अब पौरुषी के प्रमाण से अयनगत परिमाण को जानने के लिये यह करण गाथा कही है (बुडीवे) त्यादि पौरुषी में जितनी वृद्धि या हानी देखी जाती है उसके समीप से गत दिन से अथवा प्रवर्तमान दिन से कर्मानुसार जो लब्ध हो वह अयनगत है अर्थात् इतना प्रमाण अयन का गत हवा ऐसा समज लेवें, यही करणगाथा का अर्थ कहा है। भावना इस प्रकार से है-उस दक्षिणायन में दो पद एवं चार अंगुल वृद्धि होती है। तो कोई पूछता है दक्षिणायन कितना गत हवा है ? तो यहां पर त्रैराशिक की स्थापना करनी चाहिए जैसे कि यदि चार अंगुल का इकतीस भाग से एक तिथि होती है, तो चार अंगुल से कितनी तिथी हो इसके लिये तीन राशि की स्थापना इस प्रकार से है ४, १, ४, यहां अन्त्य राशि अंगुल रूप है इसका इकतीस તથા એપાદ પાંચ આંગળ ચાર યવ તથા એક યવના એકત્રીસા બાર ભાગ શેષ રહે છે. આ યુગમાં આદિથી આરંભ કરીને સત્તાણુ પર્વમાં પાંચમી તિથીમાં આટલા પ્રમાણની પરુષી થાય છે. આ રીતે બધે જ સમજી લેવું. હવે પૌરૂષીના પ્રમાણથી અયનના પ્રમા
ने ! भाटे २॥ ४२५ गाथा डेरा छ. (बूद्वीवे) त्याहि पौधीमा 2ी वृद्धि अथ। હાની જોવામાં આવે છે. તેમાં નજીકના ગયેલ દિવસથી અથવા ચાલુ દિવસથી કમાનુસાર જે લબ્ધ થાય તે અયન કહેવાય છે. અર્થાત આટલું પ્રમાણ અયનનું વીતીગયેલ છે તેમ સમજવું. આજ કારણ ગાથાને અથ કહેલ છે, આની ભાવના આ પ્રમાણે છે. એ દક્ષિ ણાયનમાં બે પદ અને ચાર આંગળ વૃદ્ધિ થાય છે. કોઈ પ્રશ્ન કરેક દક્ષિણાયન કેટલું વીતી ગયેલ છે, તે તે જાણવા અહીં ત્રિરાશિ કરવી જોઈએ જેમકે જે ચાર આંગળના એકત્રીસ ભાગથી એક તિથી થાય તે ચાર આંગળથી કેટલી તિથી થાય? તે તે જાણવા ત્રણ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૧