Book Title: Yuge Yuge Patanni Prabhuta
Author(s): Mukund P Bramhakshatriya
Publisher: Jayendra M Bramhakshatriya
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005790/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhI sudhI pATaNanI prabhutA --- ******** ELT brA mukundabhAI pI. brahmakSatriyo Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mANasa poteja potAnA bhAgyano vidhAtA che' gItAnA karmayogane amalamAM mUkI aneka saMgharSo kheDI ApabaLe ja AgaLa Avela ane svaprayatna vaDe bhAre puruSArtha karI saphaLatAnAM zikharo sara karanAra rASTrapremI, dezabhakta, vatananA cAhaka, vidyAnA upAzaka ane pravAsapremI zivabhakta sArasa belaDI zrImatI menAbena bacubhAi prajApati zrI bacubhAi mohanalAla prajApati zrI bacubhAi mohanalAla prajApatie nagAdhirAja himAlayanA barapha AcchAdita uttuMga zikhare Avela pavitra 'kailAsamAnasarovara'"nI nava vakhata saphaLa yAtrA karI jIvana dhanya banAvyuM che. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jananInI joDa sakhI nahi maLe re lola... zrI bacubhAI mo. prajApatinA mAtuzrI babubena Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mAdare vatana pATaNanA cAhaka, pATaNanI prAcIna saMskRtinuM hita sadAya haiye rAkhanAra, pATaNano sarvAgI vikAsa icchanAra zrI bacubhAI mohanalAla prajApatino sukhI parivAra patra putravadhu cI.jI. rohita bI. prajApati zrImatI dIpIkA rohitabhAi prajApati pautra pautra ziva kArtikeya Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka-saMpAdaka prA. mundabhAI pI. brahmakSatriya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 yune pATaNanI yune No prabhutA pATaNano sthApaka vIra vanarAja cAvaDA lekhaka - saMpAdaka prA. mukundabhAI prahalAdgha brahmakSatriya bI.e.elaela.bI., eDavokeTa traNa daravAjA, ghIkAMTA sAme, pATaNa (u.gu.) - 38246 phonaH (02766) (o.) 220009 (rahe.) 230154 - || Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakanuM nAma :- "yuge yuge pATaNanI prabhutA" "UGE UGE PATAN NI PRABHUTA" lekhaka ane saMpAdaka :- pra. mandabhAI prahalAdajI brahmakSatraya @ sarva hakka lekhakane svAdhinA mudraNAlaya prazAka :- zrI satyaprinTarsa pro.hitendramAra ema. brahmakSatriya ghIkAMTA sAme traNa daravAjA pAse, pATaNa (u.gu.) - 384265 phonaH (02766) 220009 (mo.) 9376724440 - jayendrakumAra ema. brahmakSatriya zeleSakumAra ema. brahmakSatriya goLazerI,godaDano pADo, pATaNa. (u.gu.) - 384265 :- 15 ogaSTa, sane 2008 - - pa00 (pAMcaso) prathama AvRtti prata kiMmata rUA.1000/- (eka hajAra) prAptisthAna (1) prA. mundabhAI pI. brahmakSatriya (2) jayeThumAra ema. brahmakSatriya goLazerI, godaDano pADo, papa, jayaviranagara sosAyaTI, esa.TI.Depo roDa, pATaNa. (u.gu.)- 384265 pATaNa (u.gu.) - 384265 phonaH 230154 phona - (02766) 231340 (o.) 231233 (3) zeleSaThumAra ema. brahmakSatriya (4) pro.Do.saMjaya ema. vakIla kuMvArIkA sosAyaTI, ema.e.elaela.bI.,pIeca.DI. amadAvAda pATaNa. (u.gu.)- 384265 phonaH (R) 233139, (O) 230880 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA zrI bacubhAI mohanalAla prajApatinI jIvanajharamara prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya : ' bacubhAI mohanalAla prajApati eTale "SELF MADE MAN." badhAja loko cAMdIno camaco mukhamAM laIne janmatA nathI. bacubhAinA pitAzrI mohanalAla, bacubhAinA zaizava kALamAM gujarI gayelA. bacubhAine eka bIjA bhAi hatA. mAtA babubenanA mAthe be dikarAone ucheravAnI ane bhaNAvavAnI javAbadArI AvI paDI. mAtA babubene beya dikarAonI mAtA ane pitA ema beyanI javAbadArI adA karavAnI hatI. mAtA babubene keDa bAMdhI majurI karavA mAMDI. babubena lokonAM gharakAma kare. masAlAnI phekaTImAM jIrU, maracAM vagere daLI banne bhAIone moTA karyA. "he prabhu ! bAlyAvasthAmAM koinA mAtA ke pitA marazo nahi." bacubhAi pATaNanI nyu hAiskulamAM jyAre mAdhyamika zikSaNa laI rahyA hatA tyArathI ja sevAkIya pravRtti sAthe joDAyelA hatA. rASTriya svayaMsevaka saMghanA "svayaMsevaka" tarIke rASTrIya bhAvanAne varelA hatA. pATaNanA junA gaMjabajAramAM pANInI paraba cAle bacubhAI thoDAka pagAramAM tarasyAne pANI pAvAnI moTI sevA karatA hatA. AjanI mAphaka e jamAnAmAM pAucamAM pANI vecAtA na hatA. Thera Thera pATaNamAM pANInI parabo cAlatI "tarasyAne pANI pAvAthI bahu moTuM pUNya thAya che'' bacubhAIne A sevA phaLI. pATaNamAM meTrIka sudhI abhyAsa karI kismatane ajamAvavA emaNe muMbai javA nirNaya karyo. - bacubhAIne to AgaLa abhyAsa karavo hato. pATaNathI muMbaI javAnA TIkITabhADAnA paisAnI paNa vyavasthA na hatI. muMbaI jaI khAvuM zuM ? kolejanI phI, pAThayapustakono kharca vagere aneka viTaMbaNAo hatI. bacubhAinA haiyAmAM hAma hatI. zarIramAM jema hatuM. majabuta manobaLa hatuM kadama asthira ho ene, kadI rasto nathI jaDato aDaga mananA musApharane, himAlaya paNa nathI naDato Akhare emaNe i.sa. 1955mAM muMbaimAM padArpaNa karyuM. muMbaimAM roTalo maLe paNa oTalo na maLe. bacubhAIne to roTalA ane oTalA bannenI phIkara hatI. pATaNanI eka sevAbhAvI saMsthA pAse kolejanA prathama varSanA pAThaya pustakonI mAgaNI karI, paraMtu komavAdano erU saMsthAne AbhaDI gayelo eTale bacubhAIne pustako maLI zakyA nahi jeno raMja bacubhAIne Aje paNa che. Akhare mAsIka rUpIyA 25 (paccIsa)nI nokarI zodhI kADhI. zrImAna viSNubhAI vyAsa sahRdayI hatA. zrI viSNubhAinA tyAM paccIsa rUpIyAnA pagArathI bacubhAIe traNa varSa nokarI karI. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA nokarInI sAthe sAthe bacubhAie kolejamAM abhyAsa cAlu rAkho. traNa varSa pachI bacubhAinI niSThA, vaphAdArI, kuneha ane dakSatA joi zrI viSNubhAI vyAse emano pagAra mAsIka rUA. 200 (basoha) karI Apela. bacubhAI tyAM nokarI karI jIvana vyatita karavA nahotA mAgatA. emane to emanuM AgavuM vyakitatva banAvavAnI khevanA hatI. bacubhAi bhaNavAmAM hoMzIyAra hatA. emaNe bI.e.,elaela.bI.nI DIgrI meLavI ane inkamaTekSa-selsaTekSa prekTIzanara tarIkeno svataMtra vyavasAya i.sa. 1962 thI zarU karyo. muMbaI jevA mahAnagaramAM aneka cArTara ekAunTanTo ane junA prekTIzanaro vacce paNa bacubhAie emanI pramANikatA ane purUSArthathI vahepArI varga tathA amaladAra vargamAM sArI nAmanA meLavI. dareka purUSanI saphaLatA pAchaLa koI eka strIno hAtha hoya ja che. bacubhAinA pUNyano udaya thato hoya ema zrImatI DAhIbena devakaraNabhAi mocIe emanuM makAna phakata rUA. 15000 (paMdara hajAra)mAM bacubhAIne vecANa ApyuM. makAnanuM nAma hatuM "meghadhanuSa." bacubhAinI AvakanA strotamAM vadhAro thayo. bacubhAi makAna kharIdatA gayA. emAM emanI ghaNI ja pragati thaI. bacubhAinA patni menAbena paNa khUbaja kunehabAja, bacubhAinI Avaka jyAre ochI hatI tyAre paNa karakasarathI gharasaMsAra calAvatA. mANasane saMta kabIranI mAphaka sAnukuLa patni maLe to ghaNI ja pragati karI zake che. bacubhAI ane menAbenanI sArasa belaDI AvI eka Adarza belaDI hatI. bacubhAI devAdhideva mahAdevanA paramabhakata hatA. tA. 28/1/1984 (vasaMta paMcamI)nA zreSTha divase emaNe meghadhanuSa' bilDIMgamAM "zrI tArakezvara mahAdeva"nI sthApanA karI. Aje to e maMdiramAM bhagavAna padmanAbha sahita lagabhaga vIsa jeTalA devI-devatAonI pratimAo tyAM prasthApita karI prANapratiSThA karavAmAM AvI che. bholenAthanI sthApanA pachI bacubhAinI Arthika sthitImAM asAdhAraNa sudhAro thayo. saMpattinA traNa upayoga. saMpatti (1) vaparAya (2) veDaphAya ane (3) vAvetara thAya. bacubhAie potAnI jAta kamANIthI raLela saMpattinuM vAvetara karavA mAMDayuM. sane 1991mAM emaNe cAradhAmanI yAtrA karI. eka zivabhakta tarIke emaNe bhAratanA bAra jyotirliMganAM darzana karyA. jagannAthapurI, dvArikA, somanAtha, gaMgAsAgara, vaiSNodevI, jvAlAmAi, zivakhoDI, traNavakhata amaranAtha yAtrA karI jIvana saphaLa karyuM. kailAza mAnasarovaranI yAtrA ghaNI ja kaThaNa gaNAya che. ApaNA pATaNanA ratna jevA bacubhAie A kailAza mAnasarovaranI yAtrA eka be vakhata nahi paNa pUrI ATha vakhata karI eka apUrva siddhi hAMsala karI che. vaLI tA. 22-8-208nA roja bacubhAi navamI vakhata zrI kailAza mAnesarovaranI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA yAtrAe javAnA che. bhagavAna AzutoSanI parama kRpA ja gaNAya ! bacubhAie potAnA sagAMvahAlAM tathA emanA sadgurU pa.pUjya zrI kalyANagIrI bApune paNa sane 1996mAM kailAza mAnasarovaranI yAtrA karAvI pUNyanuM bhAthu bAMdhyuM che. bacubhAinuM gRhastha jIvana paNa Adarza che. emane cAra dikarIo (1) anasuyAbena (2) rakSAbena (3) prItibena ane (4) kalpanAbena tathA eka AjJAMkita zravaNa jevo suputra zrI rohitabhAI - zrI rohitabhAInAM patni zrImatI dIpikAbena kuTuMbanI paraMparA mujaba Adarza gRhastha jIvana vitAve che. rohitabhAi ane dIpikAbenanA kukhethI (1) ziva u.A.va. 14 tathA (2) kArtikeya u.A.va. 7nA ema be putro che teo abhyAsa karI rahyA che. lagabhaga 74 varSanI ummare pahoMcelA bacubhAino vaTavRkSa jevo haryobharyo vistAra che. saMpa tyAM pa. amerikA jevA mATe vijhA meLavavA ke amerikA javA mATe pATaNanA prajApatio muMbai jAya to emanA ghera jAya che. kAraNa ke amerikA javAno vijhA meLavavAnI ophIsa emanA gharathI najIka ja che. cAra divAlanuM ghara bhale nAnuM hoya paNa gRhiNIonAM dila vizALa che. Atithya dharma e barAbara pALe che. bacubhAi yuvAvasthAmAM sakriya rAjakAraNa ane muMbainA jAhera jIvana sAthe saMkaLAyelA hatA. Ara.esa.esanA vaphAdAra svayaMsevaka, janasaMgha jevA rAjakIya pakSanA sakriya kAryakara tarIke muMbaI - zreporezananI cUMTaNI paNa laDelA. zrImatI indIrA gAMdhIe lAdela imarajansImAM ApaNA bacubhAI mohanalAla prajApatie jelavAsa paNa bhogavyo che. Ama svataMtra bhAratanA svataMtra nAgarika tarIke mULabhUta hakko para tarApa marAtAM bacubhAie kALA kAyadAno virodha karI bhAre himmata dAkhavI kahevAya ! ' rASTrIya khamIra dharAvatA bacubhAI Aje eka Adarza paTaNI, bhAratanA vaphAdAra-rASTrapremI nAgarika, prajApati samAjamAM keLavaNI viSayaka noMdhapAtra sevA karanAra kAryakara, pATaNanI nAnI-moTI sevAbhAvI saMsthAnA dAtA tarIke sAdu, karakasarayukta, anukaraNIya jIvana jIvI rahyA che. zrI bacubhAi vatana premI, vidyApremI ane pravAsapremI to che ja paNa mArA to eka zreSTha mitra ane mArgadarzaka paNa che. bhagavAna bholenAtha emane dirgAyu bakSe emane tathA emanA kauTuMbikajanone suMdara svAstha bakSe ane hareka kSetre khUba khUba pragati kare evI mArI aMtaHkaraNapUrvaka prArthanA che. astu. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA DaoN. hariprasAda zAstrI bahuzruta zrI mukundabhAInA 'yuge yuge pATaNanI prabhutA'' graMthane AvakAra 6 DaoN. hariprasAda zAstrI ema.e., pIeca.DI. vIsamI sadInA uttarArdha ane ekavIsamI sadInA prathama dasakA daramyAna pATaNamAM bahuzruta nAgarika tathA lekhaka tarIke prA. mukundabhAi brahmakSatriye anerI sidhdhi prApta karI che. 1931mAM pATaNamAM janmelA mukundabhAie bI.e., elaela.bI. thai pATaNamAM Teksa eDvokeTa tathA laoN kolejanA prAdhyApaka ane AcArya tarIke sakriya sevAo ApI. hemacaMdrAcArya uttara gujarAta yunivarsiTI, pATaNa, siniyara siTIjhansa kAunsila, inTaranezanala TrasTa phora ArTa enDa kalcarala herITeja, pATaNa nagarapAlikA jevI aneka saMsthAomAM mAnad sevA ApI lokahRdayamAM sthAna prApta karyuM che. pATaNanI vividha saMsthAomAM itihAsa, zikSaNa ane AghyAtmika viSayapara ciMtanazIla preraH pravacano ApatA rahe che. pATaNanA sarva sAMskRtika samAraMbhomAM emanI upasthiti hoya ja. zrI mukundabhAi vyavasAye vakIla che, paraMtu emano jIva sAhityano che. 1992 mAM sevAmAMthI nivRtta thayA pachI emaNe dhodhamAra lakhavA mAMDyuM che. pATaNamAMthI prasiddha thatAM dainiko, sAptAhiko ane mAsikomAM teo vividha viSayo upara lekhamALAonuM pradAna karatA rahe che. vaLI teo rAMvedanazIla kavi paNa che. emaNe cha hAiku saMgrahomAM, pote racelAM cha hajAra hAikuonuM gujarAtI padyasAhityamAM noMdhapAtra pradAna karyuM che. vaLI 'saMsAra' nAme navalakathA tathA 'kAvyamaMjarI' nAme kAvya saMgraha prakAzita karela che. temaja zikSaNanAM vividha pAsAM vize cha graMtho lakhyA che. uparAMta 'jIvana sAphalya' tathA 'saphaLatanAM sopAna' jevA AtmavRttAMta paNa nirUpyA che. itihAsa, vizeSataH pATaNano itihAsa e emano khAsa priya viSaya che. teo sAceja pATaNa premI che. emaNe 'pATaNanAM be kIrtimaMdiro : rANakI vAva ane sahasaliMga sarovara', 'aNahilapuranI asmitA yAne pATaNano sAMskRtika itihAsa', 'pATaNanI gauravagAthA', 'kavikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : eka virala virATa vibhUti,' 'dhanya dharA pATaNanI', 'mAruM gAma pATaNa', 'prabaMdhomAM pATaNa', 'padyamAM pATaNa', 'paMcAsarA pArzvanAtha darzana', ane 'pATaNa divya caitya paripATI', 'kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : jIvana ane kavana' jevA 45 amUlya graMthonuM pradAna karyuM che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA saphaLa vakIla, asarakAraka vaktA, lekhaka ane saMcAlaka tarIke zrI mukundabhAi pakava vaye paNa pravRtta rahyA che. tAjetaramAM temaNe 75 varSa pUrAM karyA, te dhanya prasaMganI yAdagIrImAM "THE GLORIOUS HISTORY AND CULTURE OF PATAN" nAme daLadAra amUlya "sanmAna graMtha' taiyAra thayo che, te thoDA samayamAM prakAzita thanAra che. - pro. mukundabhAI A pAkaTa uMmare paNa navayuvAna jevI anerI dhagaza dharAve che. prA. mukundabhAie yuge yuge pATaNanI prabhutA' nAme A daLadAra sacitra amUlya graMtha taiyAra karyo che. A graMtha sacitra che.ethI vadhu upayogI ane AkarSaka banyo che. lagabhaga pAMcaso pRSThomAM pATaNanI prabhutAne biradAvatA vividha lekhonI pasaMdagI karavAmAM AvI che. emAM moTAbhAganA lekho zrI mukundabhAie pote lakhelA che. tevA pATaNano cAvaDA tathA solaMkI vaMzano itihAsa, lokakathAo, sthApatyakIya smArako ane zilpakRtio, citrakalA, lokanATya, utsavo ane hAtha-udyogo, hemacaMdrAcArya ane kavi bhAlaNa jevA prAcIna vidvAno temaja zrI rAmalAla cunIlAla modI, mahAtmA trikamalAlajI, munIzrIbhAnavijayajI mahArAja jevA arvAcIna vidvAnone lagatA temaja pATaNanA mahollAo, saMskRta sAhityamAM pATaNa, jaina derAsara, muslima sthApatya ane pATaNano sAMskRtika vAraso jevA vividha viSayone AvarI letA emanA lekho abhyAsI tathA lekhaka tarIke prA. mukundabhAinI anokhI chApa pADe che. A graMthanA pAne pAne pATaNa zvAsocchavAsa lai rahyuM che. lekhake A graMthanuM kendrabiMdu pATaNanI prabhutA rAkhyuM che. vAcaka vargane A graMthamAM haratuMpharatuM junuM ane navuM pATaNa dekhAI rahyuM che. - prA. mukundabhAi brahmakSatriye A graMtha taiyAra karavAmAM temanI anokhI sUjha ane haiyAukalata dAkhavI che. eTale ja A graMtha vartamAna ane bhAvipeDhIne pATaNanI prabhutAnI jhAMkhI karAvato raheze. bAkInA lekhomAM zrI kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave, DaoN. manubhAi paTela, zrI vAlajI goviMdajI desAi, zrI ikabAla husena phArukI, DaoN. ramaNalAla nA. mahetA, zrI maNibhAi prajApati, zrI rasikalAla cho. parIkha, DaoN. baLavaMta jAnI, DaoN. bhogIlAla je. sAMDesarA, DaoN. jayakumAra zukla, DaoN. rAmajI sAvaliyA, DaoN. kRSNakAnta kaDakiyA, DaoN. bhAratIbahena zailata, prA. ke.kA. zAstrI, DaoN. manISA bhaTTa vagere anya lekhakoe pATaNanA vividha pAsAM vize lakhelA mahatvanA lekhono paNa A graMthamAM samAveza thAya che. AthI prA. mukundabhAie A graMthanA mukhyapRSThamAM potAne lekhaka-saMpAdaka tarIke rajU karyA che. Ama prA.mukundabhAI eka lekhaka uparAMta sArA saMpAdaka paNa che.. gujarAtanA prAcIna pATaNanagara aNahilavADa pATaNa vize jijJAsA dharAvatI vyakitao, tathA saMsthAo A upayogI graMthano lAbha leze evI AzA rAkhuM chuM. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA A daLadAra mUlyavAna graMthanA prakAzanane huM hradayapUrvaka AvakAratAM AnaMda anubhavuM chuM, jijJAsu vidvAno, vyaktio tathA saMsthAo paNa A mahAmulA graMthane jarUra AvakAraze evI mane zradhdhA che. zrI mukundabhAie A graMthanA zIrSakamAM 'pATaNanI prabhutA' zabda zrI kanaiyAlAla mANekalAla munazInI lokapriya navalakathA 'pATaNanI prabhutA' parathI prayojyA che. 'lekhakanA be bola'mAM zrI mukundabhAie amadAvAda, khaMbhAta ane surata jevAM nagarone lagatA saMdarbhagraMthonI jema pATaNa vize evo mAhitIpUrNa graMtha ApavAnI nema vyakta karI che. cAvaDA, solaMkI ane saltanata kAlamAM pATaNanagara tarIke pATaNa mahatvanuM sthAna dharAvatuM. e saMdarbhamAM lekhakanI A abhilASA taddana samucita gaNAya. lekhaka tathA saMpAdaka tarIke prA. mukundabhAi brahmakSatriya potAnA A vhAlA vatana mATe athAga zrama lai A daLadAra sacitra yAdagAra graMtha taiyAra karyo che te mATe huM sarva vAcako vatI emane hArdika abhinaMdana ApI temane aMtaHkaraNapUrvaka dhanyavAda ApuM chuM. ane graMthane AvakAruM chuM. nivAsa : 'suvAsa', 192, AjhAda sosAyaTI, amadAvAda - 380015 phona : (079) 26753341 harIprasAda gaM. zAstrI ema.e., pIeca.DI. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA lekhakanA be bolo prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya duniyAnA itihAsamAM gauravabharyuM sthAna lai zake evA aNahilapura pATaNano saMpUrNa itihAsa upalabdha nathI. mAtra rAjakIya kSetre ja nahi paNa kalA, sAhitya, sthApatya evA aneka kSetre pATaNa potAnI prabhutA pAtharI zake evuM pATaNanuM gaju che. vizvamAM kyAMya nathI evA hajAro hastalikhita graMtho pATaNanA AjJiAnabhaMDAramAM sacavAyelA che. vizvamAM benamuna vAvo, kUvAo, maMdiro ane nAlayo pATaNamAM hatAM jenAM avazeSo Aje paNa vizvanI ajAyabIomAM sthAna pAme evAM che. AvAM pATaNane amara karavAmAM sAhityasamrATa sva. kanaiyAlAla mANekalAla munazInI A pATaNanI prabhutA' nAmanI navalakathAe noMdhapAtra phALo Apyo che. zrI kanaiyAlAla mA. munazIe lakhela A graMtha eka "navalakathA'' che, e itihAsa nathI e vAta loko bhUlI jAya che. A navalakathAnA keTalAka aitihAsIka pAtro ane keTalIka aitihAsIka ghaTanAonA kAraNe vAcaka varga Ama mAnavA prerAya te svAbhAvika che. A navalakathAmAM keTalAMka pAtro kAlpanika che ane eja rIte keTalAka banAvo, ghaTanA, prasaMgo paNa kAlpanika che. tema chatAM gujarAtI sAhityanI eka uttama aitihAsIka navalakathA che emAM be mata nathI. mArA pATaNanI sAcI prabhutAthI loko vAkepha thAya evA zubha AzayathI meM A aitihAsika graMtha "yuge yuge pATaNanI prabhutA' taiyAra karyo che. "prabhutA' eTale gaurava. "prabhutA' eTale devatva. aNahilapura pATaNane enuM AgavuM "gauravache je bahu ochA nagaro pAse hoya che. prAcIna pATaNa hinduo mATe yAtrAnuM dhAma kAzI, jaino mATe jainadharmanuM piyara ane muslimo mATe bIjuM makakA gaNAtuM. Ama pATaNane enuM viziSTa "devatva" paNa che. mArA pATaNe yuge yuge tenA gauravano ane devatvano paricaya karAvyo che. pATaNe yuge yuge eno prakAza pAtharyo che. ane pAtharatuM rahyuM che. vividha kSetre zreSThatAnA zikharo sara karanAra pATaNa vize A agAu nAnA nAnA paricaya graMtho, lekho, pustIkAo vagere lakhAyAM che. jemAM (1) prAcIna pATaNa (2) pATaNano bhomIyo (3) pATaNa sidhdhapurano pravAsa ane (4) pATaNa, e mukhya che. paNa A graMtho hAla upalabdha nathI. A uparAMta meM pote paNa (1) ANahilapuranI asmitA yAne pATaNano sAMskRtika itihAsa (2) pATaNanI gauravagAthA (3) dhanya dharA pATaNanI (4) padyamAM pATaNa yAne kavitAmAM pATaNa darzana (5) pATaNa divya caitya paripATI yAne nitya darzana (6) mArU gAma pATaNa (7) kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : eka virala virATa vibhUti (8) kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : jIvana ane kavana (9) pATaNanAM be kIrti maMdiro : rANakIvAva ane sahasaliMga sarovara (10) prabaMdhomAM pATaNa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. yuge yuge pATaNanI prabhutA vagere graMtho lakhI prasiddha karyA che. A uparAMta gujarAtI sAhitya pariSadanA pATaNa khAte yojAyela tenA 41 mA adhivezana vakhate "pATaNanI asmitA' nAmanI suMdara smaraNikA i.sa. 2001mAM prasiddha karela che. vaLI gujarAta sarakAranA mAhitI khAtAe tathA pATaNanI vividha saMsthAoe chuTaka chuTaka lekha saMgrahonI smaraNikAo prasidhdha karela che. pATaNa jaina maMDaLe paNa "pATaNanI asmitA''nAmano sacitra daLadAra graMtha prasiddha karela che. aNahilapura pATaNa vi.saM. 802 thI vi.saM. 1356 ema lagabhaga 554 varSa hindu sAmrAjyanuM pATanagara rahyuM. tyAra pachI paNa vi.saM. 1356 thI vi.saM. 1467 sudhI dilhInI saltanata heThaLa subAo dvArA cAlatA vahivaTI taMtranuM mukhya kendra to pATaNa hatuM ja. Ama aNahilapura pATaNa lagabhaga poNA sAtaso varSa sudhI satatuM gujarAtanuM pATanagara hatuM. mAtra gujarAtanuM ja nahi, pazcima bhAratanuM paNa te eka mahAna sAMskRtika ane vepArI kendra hatuM. AvA mahAna nagarano eka sacitra savistara aitihAsIka graMtha hovo joie. sva. ratnamaNirAva bhImarAve (1) amadAvAda ane (2) khaMbhAta vize tathA zrI izvaralAla IcchArAma desAIe (3) surata vize saMdarbha graMtho lakhyA che. evo bRhad graMtha pATaNa viSe hovo joie. e dizAmAM AgaLa vadhavAnA irAdAthI meM "yuge yuge pATaNanI prabhutA' nAmano A graMtha taiyAra karyo che. A graMthamAM meM mArA lekho uparAMta gujarAtanA pratiSThita lekhakoe emanA suMdara ane mAhitIsabhara lekho mokalI ApyA che teno paNa samAveza karyo che. A vidhAna itihAsa lekhakono huM aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. vaLI vividha graMthomAMthI paNa keTalAka lekhono meM A graMthamAM samAveza karyo che. jemaNe udArabhAve lekho prasidhdha karavAnI je saMmatti ApI che te lekhako, prakAzako ane saMsthAono paNa hRdayapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. koIpaNa graMtha ke lekhaka saMpUrNa che ema kahI zakAya nahi. A graMtha taiyAra karI huM thoDAMka DagalAM AgaLa vadhyo chuM eTalo mane saMtoSa che. bhaviSyanA lekhakone AnAthI paNa AgaLa vadhavA A graMtha eka saMdarbha graMtha tarIke upayogI nivaDaze evI mane zradhdhA ane vizvAsa che. - je prajA potAnA itihAsane jANatI nathI ane potAnA sthApatyone jALavatI nathI enuM adhaHpatana thAya che ane prajA nAmaHzeSa paNa thai jAya ! yuge yuge pATaNanI prabhutA'khUba saraLa bhASAmAM lakhAyela aitihAsika graMtha che. aNahilapura pATaNanI prabhutAnuM spaSTa pratibiMba pADato arIso che. itihAsamAM mahatvanI ghaTanAo tathA mahAna puruSonAM jIvana AlekhAyelA hoya che, te bhUtakALane ujAgara kare che ane bhAvi prajAne dizA sucana karI mArgadarzana Ape che. kema karuM to mAruM pATaNa vizvanA nakazAmAM camake e rItanA mArA prayatno haMmezA rahyA che. aneka gaMjAvAto vacce paNa pATaNa aDIkhama UbhuM che. aNahilapura pATaNano sarasvatI nadInA pUramAM nAza thayo, muslIma AkramaNakAroe eno dhvaMsa karyo. chatA thoDAMka ja varSomAM navuM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA pATaNa ALasa maraDI beThuM thaI gayuM. evI pATaNanI baLukI bhUmi che. aNahilapura pATaNa, pazcima dizAmAM Avela (1) vaDalI (2) anAvADA gAmomAM dharatImAM dharabAyeluM paDayuM che. tenuM utpanana karavA meM purAtattvakhAtAne, jIllA paMcAyatane, jIllA kalekaTarazrIne ane rAjya sarakArane avAranavAra rajuAta karI che. vaDalI gAmamAMthI Azare pacAsa varSa pahelAM 300 (traNaso) ArasanI jaina tirthaMkara bhagavAnonI suMdara pratimAo maLI AvI hatI enI noMdha zeTha bho.je. vidyAbhavana prakAzita gujarAtanA rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa graMtha 4 solaMkI kAla"mAM karelI vAMcavA maLe che. tyAra yAethI dharatImAMthI AvI pratimAo maLatI rahI che. pATaNanA maMdiro, majIdo, jinAlayo, taLAvo, vAvo, kUvAo, killo, koTanA daravAjA, zilAlekho, kASTanA paTo, viziSTa mUrtio vagere itihAsanuM majabUta ane sakSama susaMskRta saMskRtinuM moMgherU ghareNuM che. tene jANavAnI, jALavavAnI ane sAcavavAnI nAgarikonI baMdhAraNIya pharaja che. ApaNA vaDavAo taraphathI maLela A amUlya vAraso -virAsata ApaNe sAcavavI joie. hAlanA navA pATaNanI cAre bAju pharato je killo bAMdhavAmAM Avyo che teno nIceno aDadho bhAga paththarothI caNelo che. amadAvAdano bhadrano killo tathA amadAvAdanI bIjI paththaranI imArato bAMdhavA gAgADA bharI paththaro pATaNathI mokalavAmAM AvyA hatA. A paththaro prAcIna aNahilapura pATaNanA maMdiro, jinAlayo, rAjamahela, prAsAdo, koThIo vagere toDIphoDI tyAMthI lAvelA che. uparAMta hAlanA pATaNanA mahollA-poLomAM tathA jAhera rAjamArga para hajAro patharo "raste jatI virAsata" che. koTamAM caNAyela kotarakAmavALA paththaro, mUrtio tathA raste , rakhaDatA kathAkArI vALA paththaro ekatra karI, pATaNamAM baMdhAi rahela navA saMgrahasthAnamAM mUkavA mATe paNa meM aneka vakhata rajuAto karI che. mane gamatuM pATaNa gAma, vahAluM vahAluM re mArA hRdaye enuM nAma, nahi visAruM re" " mArI janmabhUmi ane karmabhUmi pATaNa che. pATaNanA nAgarika hovAnuM mane hamezAM gaurava rahyuM che. pATaNanI dharatInuM dhAvaNa dhAvI moTo thayo chuM. pATaNa mArI janmabhUmi ane karmabhUmi che. mArA para pATaNanuM ghaNuM moTuM RNa che. yuge yuge pATaNanI prabhutA"nAmano A graMtha taiyAra karI kAMIka aMze A RNa adA karavA prayatna karyo che. bhaviSyanA saMzodhako, itihAsa lekhako, itihAsano abhyAsa karatA vidyArthIo, pATaNanI mulAkAte AvanAra paryaTako ema dareka vargane A graMthamAMthI kAMikane kAMI jANavA maLaze evo mane vizvAsa che. gujarAtanA bahu moTA gajAnA itihAsakAra ane saMzodhaka parama vaMdanIya zrImAna hariprasAdabhAI zAstrIe 88 varSanI jaipha vaye paNa khAsa takalIpha laI mArA A graMthane AvakAra lakhI Apyo che, te badala huM emano aMtaHkaraNa pUrvaka AbhAra mAnuM chuM. zrI zAstrIjInA mArgadarzana heThaLa saMzodhana kArya karI aneka vidyArthI bhAI-bahenoe pI.ecaDInI padavI meLavI che. gujarAta itihAsa pariSadanA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA pramukha sthAne rahI pariSadane pagabhara karavAmAM emano ghaNo moTo phALo che. - zrI zAstrIjInA abhilekhavidyA, itihAsa, saMskRta sAhitya-saMskRtine lagatA 26 jeTalA mUlyavAna graMtho prakAzita thayA che. e ja rIte saMpAdana kSetre paNa emanuM ghaNuM moTuM pradAna che. sIttera jeTalA aprakAzita abhilekhonuM emanuM saMpAdanakAma bhAre parizramavALu ane prazaMsanIya che. sAhitya, itihAsa, saMzodhana karatI gujarAtanI badhIja saMsthAomAM emaNe noMdhapAtra kAma karyuM che. | murabbIzrI hariprasAda zAstrIjI (1) narmada suvarNacaMdraka (2) raNajitarAma suvarNacaMdrakathI sanmAnita thayelA che vaLI zrI zaMkarAcArya taraphathI sanmAnapatra saMskRta adhyApaka maMDaLa taraphathI sanmAnapatra, sAhitya ekeDemI taraphathI smRtievorDa ane rasIkalAla choTAlAla parIkha suvarNacaMdraka jevA pratiSThita evorDothI zAstrIjI sanmAnIta thayelA che. Ama vaMdanIyazrI zAstrIjI jevA meghAvI itihAsakAre A graMthane AvakAra lakhI ApI graMthane dhanya banAvI dIdho che. vaLI huM pote paNa graMthanA lekhaka ane saMpAdakanA nAte dhanya banyo chuM. Avo suMdara ane vistRta AvakAra" lakhI ApavA badala huM pUjya zAstrIjIno hRdayapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. graMtha prakAzananuM kAma ghaNuMja kharcALa hoya che. mArA parama snehI mitra zrI bacubhAi mohanalAla prajApatine A graMthanA prakAzana vize vAta karatAM emaNe saharSa graMtha prakAzananAM kharcanI javAbadArI pote svIkArI lIdhI. zrI bacubhAI ApabaLe AgaLa Avela khamIravaMtA pATaNapremI nAgarika che. temaNe pATaNanA itihAsamAM, pATaNanA sthApatyomAM, pATaNanI saMskRtimAM ane pATaNanI prabhutAmAM ghaNI rasa che. dhaMdhArthe teo muMbaI vasatA hovA chatAM avAranavAra teo pATaNamAM Ave che. ane pATaNanI pragatithI satat vAkepha rahe che. zrI bacubhAi sAhityapremI, vatanapremI ane pravAsapremI che. temaNe nagAdhirAja himAlaya upara Avela zrI kailAzamAnasarovaranI kaparI gaNAya evI yAtrA eka be vakhata nahI paNa purI nava vakhata karI eka rekorDa noMdhAvyo che. temanI chellI keTalIka yAtrAoto pAkaTavaye eTale ke sittera thI paMcottera varSanI vaye karela che. temane bhagavAna bholenAthamAM atUTavizvAsa che. muMbaI khAtenA temanA nivAsasthAnanI bAjumAM ja eka zivAlaya baMdhAvyuM che. Ama A graMthanAM prakAzanano Arthika sahayoga ApavA uparAMta emaNe mArgadarzana paNa ApyuM che. te badala huM temano ane temanA parivArano hRdayapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. A graMthamAM je phoTAo prasidhdha karyA che e tamAma phoTAo pATaNanA lokapriya sAptAhika pATaNa TAimsa' nA sahayogathI prApta thayA che. A graMthanuM suMdara ane kalAtmaka prinTIMga kAma zrI satyam prinTarsa, pATaNanA mAlika mArA suputra zrI hitendrakumAra ema. brahmakSatriye khubaja cIvaTa ane jahemata lai khubaja TUMkA samayamAM saMtoSakAraka karyuM che. te badala temane hArdika abhinaMdana Apu chuM. prA.mukuLadabhAi pI. brahmakSatriya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : pono nakazo ' vigata yuge yuge pATaNanI prabhutA myunIsIpAlI mArkeTa ii kAkoranajana mI.] ke "UMjhAma wachusetts paMcAsara jainaderAsara koTavistAranAM ravAjAo. hindamaMdIro. rANakIvAva. sahasarlIgataLAva. nagarapAlikA kacerI, sarakArI davAkhAnuM janatA ' TI.bI. >> khAnasarovarataLAva guMgaDI taLAva jImakhAnAkoleja vistAra . pATaNa-mahesANA relve lAina esa.TI.sTenDa DIsA-cANasmA roDa, pATaNa-sidhdhapuraroDa A . ema lIja * * Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ' lo je anukrarmANakA , a.na. zIrSaka lekhaka prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya pATaNanI sthApanA ane punarUddhAra kumArapALanI be mahAna siddhio zira paDavuM ne dhaDa laDavuM siddharAje vaza karelo bAbaro bhUta lokakathAomAM siddharAja jayasiMha pATaNa : gujarAtanI asmitAnuM AdhArabindu cAvaDA vaMzanA rAjavIo sahastraliMga sarovaranAM tIrtho ane kIrtistaMbha siddharAjanA janmanI romAcaMka kathA solaMkI vaMzano sthApaka mULarAja solaMkI vanarAjano rAjyakALa pATaNanuM kIrti maMdira : sahastraliMga sarovara zrI ane sarasvatInuM dhAma pATaNa lokamAtA kuMvArikA sarasvatI zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira : amUlya graMthabhaMDAra mahAmAtya vastupAla ane tejapAla pATaNanI benamUna rANakIvAvanuM zilpa sthApatya rANakIvAvamAMthI maLI Avela mahArANI udayamatinI benamUna ArasanI pratimA pATaNamAM bharAtA meLAo ane utsavo paDI paToLe bhAta phATe paNa phITe nahi dhanya dharA pATaNanI prAcIna sAhityamAM pATaNa darzana | prAcIna sAhityamAM pATaNanI prabhutA 24] solaMkI kALanI be mahAna ghaTanAo kyAM gayA prAcIna pATaNanA prAsAdo ? pATaNa joI amadAvAda vaccuM kAgaLa kotarakAmanA kasabI sva.zrI rAmaprasAda bhaiyAjI harihara mahAdeva pAsenA brahAkuMDamAM birAjelA devI-devatA 6 = = = Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 15 lekhaka 5naM, prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya 0 1 K 6 5 = nau a.na. zIrSaka | itihAsavidda ane purAtattvavid sva. zrI rAmalAla cunIlAla modI pATaNanA mahAna kavi ane AkhyAna sAhityanA pitA bhAlaNa pATaNamAM zrI mahAlakSmInuM Agamana zrI svAmInArAyaNa bhagavAnanuM pATaNamAM Agamana pATaNanA brahmaniSa mahAtmA zrI trikamalAlajI vIramAyAnuM bhavya balidAna jJAnasAgara kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya vArtAomAM pATaNano bhavya itihAsa dhanya dharA pATaNanI ! siddharAjanA kIrtisthaMbha uparano prazasti lekha siddhapurano rudramALa saMvata 2000mAM pATaNanI prabhutAne biradAvatA mahAkavi zrI nAnAlAla dalapatarAma zrI zaMkarAcArya ane zrI hemacaMdrAcArya be mahAna AcAryo pATaNanA pUrNa saMtazrI bhAnuvijayajI mahArAja , pATaNa : junuM ane navuM vyAyAma - utsava kSetre prakhara pATaNa pATaNanAM jovAlAyaka sthaLo bhAga bhUmi pATaNa pATaNanI prabhutAne ujAgara karatAM anokhAM ane anupama bhIMtacitro vaDalI jamInamAM daTAyela aNahilapura pATaNa pATaNanA sthApaka vIra vanarAja cAvaDA sAthenI yAdagAra mulAkAta 50| pATaNanA vADA, pADA ane poLo 51 | pATaNanI nagara racanA : koTa ane daravAjA loka kathAomAM pATaNa | pATaNanA kuzaLa maMtrIo 54| pATaNa, pAna, pirANapaTTA 113 115 mohanalAla paTela 117 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya 44 114 141 kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave 158 165] 175 1 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA a.naM zIrSaka 55 | pATaNanA mahollAonuM vargIkaraNa 56 | saMskRta sAhityamAM sahasraliMga sarovara 57 | saMskRta sAhityamAM rudramALanuM varNana 58 | pATaNanA be jUnA dastAvejo . 59 | pATaNa nagarIno bhavya itihAsa 60 | gUrjara rAjadhAnI nRsamudra aNahillavADa 61 | pATaNanA muslIma mahAtmAo prabaMdhomAM pATaNa 62 63 | bhAratanuM mahAna mAtRgayAtIrtha sidhdhapura 11 mI sadInuM delamAlanuM lImboja maMdira 64 65 sidhdharAje vasAvela gAma jhIMjhuvADAnAM smArako 66 | sahasraliMga sarovara 67 | lokasAhityamAM pATaNa 68 | sahasaliMgamahAtmya 69 | saMskRta sAhityamAM abhivyakata prAcIna - madhyakAlIna gujarAtanI rAjadhAnI aNahilavADa pATaNa (i.sa. 746-1411) 70 20mI sadImAM pATaNanI akSara-ArAdhanA 71 | aNahilapura 72 | bhAlaNa : jIvana-kavananuM Akalana 73 | sidhdharAjanI prazasti 74 pATaNano bharavADa banyo dilhIno sulatAna 75 | pATaNa 76 | gujarAtanuM gaurava rANakIvAva - pATaNa 77 | lokanATaya - bhavAi lekhaka pR.naM. prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya 195 99 198 | 211 219 222 39 ,, 22 kanaiyAlAla bhAizaMkara dave DaoN. manubhAi jI. paTela bAbulAla aMkuyA vAlajI govindajI desAi 16 229 ikabAla husena phAkI 247 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya 261 '' 274 273 pI.bI. bhATakara bharatabhAi rAvala pI.bI. bhATakara bharatabhAi rAvala DaoN. ramaNalAla nA: mahetA DaoN. mayaMkabhAi ema. joSI 28 0284 295 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya 315 maNibhAi prajApati 321 maNibhAi prajApati vallarI majamuMdAra rasikalAla choTAlAla parIkha 365 DaoN. baLavaMta jAnI 381 saMka. prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya |394 DaoN. jayakumAra ra. zukla 391 DaoN. bhogIlAla ja, sAMDesarA 400 DaoN. Ara.TI. sAvaliyA 409 DaoN.kRSNakAnta kaDakiyA 425 78 | ''pATaNanA bhaMDAromAM saMgrahIta saMskRta hastapratonI prazastio DaoN.manISA ena. bhaTTa 430 ane puSpikAo : sAMskRtika adhyayana'' 339 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA paN - lekhaka prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya | adhyA. DaoN. ke.kA.zAstrI DaoN.bhAratI zelata prA. gajendra pI. zrImALI 442 451 465 78 miTirAnuM sUryamaMdira 80 hisAhitanA duhA 81 |gujarAtanA abhilekhomAM pATaNa 82 pATaNanA vikAsamAM jaina zrAvaka, zreNIo ane mahAmAtyono phALo pATaNanA sALavIvADAnA tripurezvara mahAdeva bIjAyarA pArzvanAtha prabhu ItihAsa darzana JpATaNanA jaina derAsaranI yAdI (saM. 2064) JpATaNa zaheramAM bIrAjatA devI-devatAo [(koTanI aMdara-bahAra). pATaNa zaheramAM Avela muslimonI majIdo, daragAho, beThako, cIllA, gAdI, IdagAha vagerenI mAhitI pATaNanAM pAMca prAcIna muslIma sthApatyo dakSa prajApatinA vaMzaja prajApatio zrI padmanAbha prabhunuM prAgaTaya 90 yuge yuge pATaNanI prabhutA 1 pATaNanA sohAmaNo sAMskRtika vikAsa kanaiyAlAla bhAizaMkara dave pra. mukundabhAi pI. brahmAkSatriya | 474 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya | saMkalana suMdaralAla jIvarAma ghIvALA saMklanaHsaiyada hAphIjhaalI mehamualI |498 prA. mukundabhAI pI. brahmAkSatriya 107 bacubhAI mohanalAla prajApati pa11 2 svati purANa : eka paricaya 9i3 kumArapALa pratibodha' : eka abhyAsa abhilekho : ItihAsano mahattvano strota 95 pATaNanAM sarovaro anartanI ladhu citrakalA 97 pATaNano dezadrohI mahAmAnya mAdhava prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya |pa17 (gujarAta rAjayanA mAhitI khAtA dvArA prakAzita "pATaNanI asmitA" mAMthI sAbhAra), prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya |525 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya 529 DaoN. bhAratIbena zelata 534 | bhAilAlabhAi ghAbhAI paTela maNibhAI prajApati prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya 552 543 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 18 judA judA prAcIna graMthomAM darzAvelA cAvaDAvaMzanI vaMzAvaLI vikrama saMvata mujaba prabaMdha prabaMdha ciMtAmaNi (1)/ rAjAnuM ciMtAmaNi dharmAraNya vicArazreNi kumArapAlaprabaMdha nAma. ratnamAla (2) mirAte ahamadI. kacAMthI kacAMthI kayAM sudhI kyAM sudhI kayAM sudhI. kaDyAM sudhI kyAMthI kayAMthI vanarAja 802 thI 10 | 802 thI 802 thI 81 802 thI 862 862 82 yogarAja 801 thI. J881 thI [862 thI | 862 thI 35 878 89 10 |871 897 ratnAditya T878 pI. 3 871 thI 891 thI 84. 882 risiMha 16] 894 thI 1 874 thI 10 882 thI. 898 | 905 884 kSemarAja | 30 | 905 thI 39 | 884 thI 29 25 898 thI 935 944 913 ' cAmuMDA 935 thI 31 94 thI | 27 913 thI 31 99 971 ETY rAhaDa 27 971 thI T944 thI 27 T Rha 939 thI 965 998 971 bhUvaDa 965 thI. 27 | (2) 0 998 thI | 19 | 971 thI 1017 998 992 kula 19s Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yuge yuge pATaNanI prabhutA 1 pATaNanI sthApanA ane punaruddhAra 1 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya pATaNanI sthApanA vikrama saMvata 802nA mahA vada-7 ne zanivAra, i.sa. 746 mAM thai hovAnuM prAcIna graMthomAM noMdhAyuM che pATaNano prathama rAjA vIra vanarAja cAvaDo hato. cAvaDA vaMzanA nIce mujaba rAjAo thai gayA. (1) vanarAja (2) yogarAja (3) ratnAditya (4) vairasiMha (5) kSemarAja (6) cAmuMDa (7) rAhaDa (8) bhUvaDa urphe sAmaMtasiMha A sAmaMtasiMha cAvaDA vaMzano chello rAjA hato. sAmaMtasiMha khUba ja nabaLo rAjavI hato. tenA bhANeja mULarAja solaMkIe sAmaMtasiMhane mArI pATaNanI gAdI kabaje karI, solaMkI vaMzanI sthApanA karI. "sAmaMtasiMhanA vakhatamAM banelI A vArtA che. rAja ane bIja nAmanA be solaMkI kumAro yAtrAe nIkaLelA. bIja aMdha hato. eka vakhata teo rastAmAM aNahilavADa nagaranI bhAgoLe rAtavAso rahevA mukAma karyo. aNahilavADa nagaranA rAjA sAmaMtasiMha cAvaDAno eka saradAra rAjAnI ghoDIne pANI pIvaDAvavA tyAM lai Avyo. tyAM rAja ane bIja jevA ajANyA mANasone joi ghoDI bhaDakI ane tophAna karavA lAgI. AthI saradAre ghoDIne cAbuka mArI. cAbukano avAja bIjanA kAne paDaco. bIja pote aMdha hovA chatAM azva parIkSAno ''zAlIhotra'' graMtha bhaNyo hato. te turta ja bIlI uThaco, "jA re jA bhUMDA ! teM cAbuka mArIne A ghoDInA peTamAM je paMcakalyANI vachero che, tenI DAbI AMkha phoDI nAMkhI.'' saradArane A sAMbhaLI acaraja lAgyuM. tene A vAta potAnA rAjA sAmaMtasiMhane kahI. rAja turta ja bhAgoLe Avyo. rAjA sAmaMtasiMhe kahyuM ke, 'tamArA kahevA mujaba mArI ghoDIne paMcakalyANI vachero avataraze ane jo tenI DAbI AMkha tamArA kahevA mujaba phUTelI haze to mArUM ardhuM rAjya tamane ApIza ane te uparAMta mArI bena lIlAvatIne tamArI sAthe paraNAvIza ane jo tamArI vAta khoTI nIkaLaze to tamArUM sarvasva paDAvI laiza ane tamAro ziraccheDa karIza. aMdha bIje A vAta mAnya rAkhI. baMne bhAio aNahilavADanA darabAramAM rAjyanA mahemAna tarIke rahyA. paMdareka divasa pachI ghoDIne prasava thayo. tenA peTe paMcakalyANI vachero avataryo ane bIja solaMkInA bhaviSya bhAkhyA pramANe tenI DAbI AMkha phUTelI hatI. rAjakumAronI oLakhANa solaMkI rAjakumAro tarIke thai. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 2 AthI sAmaMtasiMha cAvaDAe potAnI bahena lIlAvatI (bIjuM nAma senAjI paNa hatuM) nuM lagna aMdha bIjanA kahevAthI tenA bhAi rAja sAthe karAvyuM. paraMtu ardhuM rAjya ApavA nA pADI. A lIlAvatInI kUkhe putra janmyo. te mULa nakSatramAM janmayo hovAthI tenuM nAma mULarAja pADavuM. mULarAjane tenI mAtAnuM peTa cIrI uparathI levAmAM Avelo ! mULarAja solaMkIe, pukhta uMmarano thatAM mAmA sAmaMtasiMhane mArI aNahilavADanI gAdI kabaje karI. solaMkI vaMzanI sthApanA karI. 'prabaMdha ciMtAmaNI' mujaba mULarAjano rAjyAbhiSeka vikrama saMvata 998 i.sa. 942 mAM thayo hato ema jaNAvyuM che. A rIte mULarAje solaMkI vaMzanI sthApanA karI. siddharAja, bhImadeva ane kumArapALa jevA pratApI rAjAo solaMkI vaMzamAM thai gayA. mULarAje pATaNano punarUddhAra karyo. aNahilapuranI Arthika paristhiti keTalI saddhara hatI e jANavA nIcenI vArtA sAkSI pUre che. ahIM bAvana bajAra ane coryAsI cauTAM hatA. (bajAra ane cauTAmAM zuM pharka haze?) dararoja jakAtamAM eka lAkha TaMkA (eka prakAranuM nANuM) udharAvavAmAM AvatuM. pATaNano vistAra ghaNo moTo hato. e jANavA mATe 'ddayAzraya' kAvyamAM jaNAvyuM che ke, "hanumAna laMkA kUdatA thAkyA nahi, paraMtu jo teo pATaNa Ave to pATaNa kUdatAM te jarUra thAkI jAya.'' aNahilapura kuberanI alakApurI ke indranI amarApurI jevuM hatuM. vidvAnoe pATaNane 'narasamudra' nI upamA ApI che. kAraNa ke pATaNanI vastI ghaNI hatI. siddharAjanA samayamAM aNahilapuramAM 1800 koTacAdhIzo (karoDapatio) rahetA hatA, tyAre lakhapationuM to pUchavuM ja zuM ? dareka karoDapatinA mahAlaya upara dhvaja (koTI dhvajA) pharakatI ane lakSAdhizone tyAM jeTalA lAkha rUpiyA hoya teTalA dIvA dararoja rAtre makAna upara pragaTa karavA paDatA. e samayamAM pATaNamAM 90 saMpradAyo astitvamAM hatA evI prabaMdhamAM noMdha maLe che. chatAM badhAja saMpradAyanA loko bhAicArAthI rahetA hatA. siddharAjanA vakhatamAM khaMbhAtamAM Avela musalamAnonI eka masjida agni pUjakoe toDI nAkhI hatI evI vAta maLatAM siddharAja jAte sAMDhaNI upara besI khaMbhAta gayo hato ane gunegArone nazyata karI hatI ane tUTelI masjida pharI bAMdhI ApI hatI. siddharAja Avo sarvadharma pratye sadbhAva ane samabhAva rAkhato mahAna samrATa hato. eka evI vArtA che ke eka vepArI pAse 84 lAkha rUpiyA hovAthI dararoja 84 dIvA karatA paDatA. A kAma dhaNuM kaparUM ane kaMTALAjanaka hatuM. siddharAje tenI takalIpha dUra karavA rAjyanA khajAnAmAMthI soLa lAkha rUpiyA ApI tene karoDapati banAvyo ane tenI dIvA karavAnI takalIpha dUra karI. (saMpattivero ane Avakavero na hoya to ja AvuM bane.) aNahila nAmanA bharavADe je vIrabhUmi batAvI tyAM ja vanarAje nagara vasAvyuM ane bharavADanuM . nAma zahera sAthe joDI 'aNahilavADa' nAma ApyuM. eTale ja bharavADanA pAchalA be akSaro 'vADa' uparathI zaheranA mahollAnA nAma sAthe paNa vADA ane pADA rAkhyA hovAnI daMtakathA che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA jAMbA nAmano vANIyo jyAre vanarAja luMTaphATa karato hato tyAre vagaDAmAM maLI gayo hato. vanarAja ane tenA be sAthIo ema traNa jaNA jAMbA vANIyAne luMTavAno irAdo karatA hatA. tyAM jAMbe potAnA bhAthAmAMthI pAMca bANa kADhI traNa rAkhI bAkInAM be vadhArAnAM bANa bhAMgI pheMkI dIdhA. vanarAje Ama karavAnuM kAraNa pUchatAM, jAMbAe jaNAvyuM ke, "tamo traNa jaNa cho. A traNa bANa tamo traNa jaNane mAravA mATe pUratAM che. eTale vadhArAnA be bANa meM bhAMgI nAkhI dIdhAM." jAMbA vANIyAnI hiMmata, vIratA ane AtmavizvAsathI vanarAja prasanna thayo. tene luMTavAno vicAra mAMDI vALyo. vanarAje tene potAno mitra banAvyo ane te rAjagAdI upara Avyo tyAre te jAMbA vANIyAne maMtrI tarIke sthApyo. prabaMdha ciMtAmaNimAM A lokakathI noMdhAyelI che. s pATaNamAM hiMgaLAcAcaramAM gaNapatinI poLamAM Avela gaNapatinA maMdiramAM prAcina gaNapatinI pratimA nIce tathA bAju mAM zivapArvatInI pratimAM nIce ema banne pratimAo upara pATaNanI sthApanA vi.saM. 80 2mAM thai hovAno zIlAlekhomAM spaSTa ullekha che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA kumArapALanI be mahAna siddhio prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya (1) kumArapALanI amAridhoSaNA: gujarAtano suvarNayuga" eTale solaMkI yuga. A suvarNayugamAM jaDAyelAM be mahAmUlyavAna ratno te siddharAja jayasiMha ane kumArapALa. e baMne ratnone hIrAnI mAphaka pahela pADIne atyaMta tejasvI ane mUlyavAna banAvanAra hatA eka akiMcana, sAttvika sAdhu te hatA zrImad hemacaMdrAcAryajI. siddharAja, kumArapALa ane hemacaMdrAcArya eTale anukrame parAkrama, pavitratA ane jJAnanI sAkSAta mUrti samAna hatA. kumArapALe pote jaina dharmano svIkAra karyo hato ane jaina dharmane rAjyAzrama paNa Apyo hato. zrI hemacaMdrAcAryajInI saMpUrNa asara nIce rahelA kumArapALe sukSma ahiMsA pALavAno nirdhAra karyo hato. kumArapALe tenA rAjyamAM zabdakoSamAMthI mAra' zabda ja kADhI naMkhAvyo hato. tene potAnA samagra rAjyamAM amAri dhoSaNA' pravartAvI hatI. ahiMsA vratanuM custa rIte pAlana karAvavAmAM AvatuM hatuM. pazuonA balidAna devAnI prathA nAbuda karavAmAM AvI hatI. 'amAri vrata keTaluM custa rIte paLAtuM haze te darzAvavA mATe nIcenI vAta khUba ja pracalita che. kumArapALa rAjAnI bahena devaLadevInA lagna zAkaMbharI nagarInA rAjA puraNarAya sAthe thayA hatA. ema divasa puraNarAya rAjA potAnI priyA devaLadevI sAthe sogaThAbAjI khelatA hatA, ane ramata ramatAM ramatAM sogaThA mAravAno potAno dAva Avyo, te vakhata mAra muMDAne" AvAM mArmika vacana hAsya sAthe pharI pharIne puraNarAya bolavA lAgyA. "mAra muMDAne' Ano sIdho artha phUkaDIne mAra evo thato hato. paraMtu puraNarAya mazkarImAM ema kahevA mAgato hato ke, muMDana karelA munivaranA mAthe ghA mAra. devaLadevI khUba ja catura hatI, te tarata ja samajI gaI ke puraNarAya zaivadharmI hoI potAnA bhAI kumArapALe jaina dharma aMgIkAra karyo che tethI mazkarI karavA khAtara AvA niMdAyukta vacana uccArelAM che. devaLadevIe potAnA patine vinaMtI karI ke, "mahArA bhAi kumArapALe "mAra' zabdane AkhA dezamAMthI dezavaTo Apyo che, te zuM tame nathI jANatA? deva, gurUne trIjo dharma, niMdA karatAM bAMdhe karma.' A pramANe rANI devaLadevInI zikhAmaNa sAMbhaLI rAjA puraNarAya khUba ja koSe bharAyo ane rANIne pATu prahAra karyo. ema kahevAya che ke, devaLadevIe potAnA bhAI kumArapALane A saMdezo kahevaDAvyo ane pote jAte paNa tyAM jaI saghaLI hakIkatathI tene vAkepha karyo. kumArapALe zAkaMbharI upara caDhAI karI ane puraNarAne harAvyo. puraNarAya potAno banevI thato, tethI tenA para dayA karI deva, gurU ane dharmanI niMdA karavA mATe tenI jIbha - kheMcAvavAne badale tenI nizAnI tarIke puraNarAyanA DagalAnI pAchaLanA bhAgamAM 'jIbha" AkAranuM cinha mUkAvyuM ane puraNarAyane rAjya pAchuM ApyuM. ane enA gunA mApha karyA. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA jIvadayA rAjA kumArapALanA dilamAM sacoTapaNe vAsa karIne rahelI hovAthI koipaNa mANasa jIvavadha karI zake ja nahi tevuM pharamAna karyuM hatuM. tenI rageragamAM jIvadayA ja prasarelI hatI. sarva jIvone abhayadAna maLeluM hatuM. mevADanA eka vaNIkanI strIe mAthuM jotAM jotAM jU turataja mArI nAkhI. guptacaro mAraphata A jUnI thayelI hiMsA kumArapALanA jANavAmAM AvatA. tenI zikSAmAM te vaNIka pAse eka jinamaMdira baMdhAvyuM je 'yukAvihAra'nA nAmathI oLakhAyuM. 'yukA' eTale mAthAnI ju. kAusagga dhyAnamAM ubhA rahelA rAjA kumArapALanA pagamAM eka maMkoDo coMTI gayo. tene ukheDavA jatAM paNa ukhaDayo nahi. tyAre coMTelA maMkoDAnA prANa bacAvavA ane tene abhayadAna ApavA zastra vaDe je jagyAe pagamAM maMkoDo coMTI gayo hato te bhAganI cAmaDI mAMsa sahita kApI nAkhIne te maMkoDAne mukta karyo ane tenI yathArtha rIte rakSA karI. A rIte kumArapALa pota paNa custa rIte ahiMsA vratanuM pAlana karato hato. ane prajA pAse karAvato hato. (2) aputrikAdhanano rivAja baMdha : (rUdatIdhana japta karavAno kAyado nAbuda) ( siddharAja jayasiMha tenI mAtA sAthe somanAthanI yAtrAe gayelA tyAre rAjya taraphathI yAtrA vero ugharAvavAmAM Avato hato. mAtAnA kahevAthI siddharAje A yAtrA vero nAbUda karI khUba ja lokacAhanA meLavI hovAnI hakIkata itihAsamAM noMdhAyela che. AvI ja rIte je strI nisaMtAna gujarI jAya tenI tamAma saMpatti rAjya khajAnAmAM jamA karAvavAno kAyado pracalita hato. eka rAtrie gupta veze kumArapALa nagaracarcA jovA-sAMbhaLavA nIkaLelA tyAre aMdhArAmAM eka vidhavAnI Aha sAMbhaLI tenI pAse gayo. vidhavAe potAnI karUNa kathanI kumArapALane kahI saMbhaLAvI. potAno pati marI gayo. te nisaMtAna che. noMdhArAno koI AdhAra nathI. saMpatti badhI rAjyamAM jaze. pote nirAdhAra banI bhUkhe maraze. AvI dardabharI dAstAna sAMbhaLI kumArapALe tenuM duHkha dUra karavA khAtrI ApI. - tyAre vidhavAe kahyuM, "tuM koNa che mAruM duHkha dUra karanAro ?" tyAre rAjAe ghaTasphoTa karyo ke pote ja rAjA kumArapALa che. kumArapALe turataja DhaMDhero pITAvyo ane je purUSane saMtAna na hoya teno vAraso rAjA lai le e prathA sadaMtara baMdha karAvI. kumArapALe AvA prakAranuM dhana levAno rAjyano adhikAra rada karyo. rAjyanI ghaNI moTI Avaka jatI karIne kumArapALe bhAre lokacAhanA meLavI hatI. kumArapALa pachI rAjya meLavavA mATe ajayapALe kumArapALane dUdhamAM jhera ApyuM hovAnI vAta pracalita che. A ajayapALa te kumArapALanA bhAi mahIpALano putra. te kumArapALano sago bhatrIjo hato. kumArapALa aputra hovAthI ajayapALa gAdI para Avyo. ajayapALa jaina dharmano kaTTara virodhI hato ema dhaNA prabaMdhomAM jaNAvyuM che. ajayapALe potAnA rAjyArohaNano virodha karanAra AmabhaTa maMtrIne sainiko pAse mArI naMkhAvyo hato. zrI hemacaMdrAcAryanA mukhya ziSya rAmacaMdrane tAMbAnA tapAvelA pATalA upara besADI mArI naMkhAvyo. ajayapALe kapardI maMtrIne ukaLatA telanA carUmAM nAkhI mArI naMkhAvyo. ajayapALa parama mAhezvara hato. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA zirapaDyuM ne dhaDa laDyuM prAM. munidabhAI pI. brahmakSatriya paMcAsaramAM cAvaDAonuM rAjya hatuM. tyAM jayazikharI rAjA rAjya karato hato. tene keTalAka itihAsakAro jayazekhara athavA jayazikharI paNa kahe che. gurjara darabAramAM kavizaMkara bAroTa nAme moTo paMDita paNa hato. saMskRta ane prAkRta kavitAnA graMtho tene moDhe hatA. piMgaLazAstra tenI jIbhanA Terave hatuM. zIdhra kavitA racavAmAM kavi zaMkara ghaNo kuzaLa hoi te mahArAjA jayazikharInuM manoraMjana karato te bhAre svadezAbhimAnI hato. badhA guNonA bhaMDAra jevo kavizaMkara bAroTa thoDoka avicArI hato ane te vivekanI maryAdA bhUlI jato. tenI eka kuTeva e hatI ke, te paryaTana vakhate vividha rAjAonA darabAramAM jai gujarAtanI jamIna, gujarAtanA loka, gujarAtanA paMDita, gujarAtanA yodhdhA, gujarAtanI dolata ane gujarAtanA rAjAdhirAja jayazikharInI stuti eTalI badhI karato ane evI rIte karato ke bIjA rAjAone ane darabArone apamAnakAraka lAgatuM. - kanoja dezamAM bhUvaDa nAme mahAbaLavAna ane parAkramI rAjAno amala hato. bhUvaDa rAjAne moTI senA hatI ane moTuM sAmrAjya dharAvato hato. rAjA bhUvaDa ati parAkramI ane zuro hovA chatAM akkalamaMda ane khuzAmatiyAthI chetarAI jato hato. bhUvaDa kUlaNajI hato. ne dhanano ane rAjyanI jema lobhI hato tema kIrtino paNa bhUkhyo hato. | vikrama saMvata 752 mAM ApaNI gurjara kavi zaMkara bAroTa bhUvaDanA darabAramAM gayo. zarUAtamAM teNe bhUvaDanI bhalAi karatAM prazasti gIto gAyAM, bhUvaDa khuza khuza thaI. tene ratnajaDita AbhUSaNo, motInI mALAo, kiMmatI vastrAlaMkara ane ghoDAo bAroTane bheTamAM ApyAM. ' bAroTe bAphayuM: paraMtu kavi zaMkara bAroTe darabAramAM ja eka akSamya bhUla karI. bhUvaDe karela sanmAnathI te phUlAI gayo hoya, athavA sarapAva ocho paDayo ke pachI A gurjara kavine svadezAbhimAnano joza ubharAI Avyo hoya tethI ke paNa A traNe manovikAra ekatra thavAthI bAroTe moTI mUrkhAinuM kAma karyuM. bAroTanI eka bhUlathI gurjara bhUmino vinAza notaryo. - kavi zaMkara bAroTa AvezamAM AvI kahevA lAgyo, "vyasAra pArasamaNi, urvisAra gujarAta" arthAt gurjaradhara jayazikharI ajita che. gurjara dharatI ati rasALa che. mATI kuMdana barAbara che. amArA gujarAta jevo samRddhivAna ane suMdara deza AkhA jaMbudvIpamAM nathI. amArA paMcAsara nagara indrapurIne harAve to tArA kanoja dezano zo bhAra che ? kanoja dezanuM pATanagara kalyANInagara hatuM. sUtelo zatru. kalyANIno siMha bhUvaDa A apamAnathI chaMcheDAyo. bhUvaDe bAroTane vidAya karI paMcAsaranA jayazikharIne yuddha mATe lalakAryo. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA bhUvaDe paMcAsara upara caDAi karI. jayazikharInA paDakhe teno sALo surapALa hato. surapALe joradAra yuddha khelyuM bhUvaDanA lazkarane pAchuM paDavuM paDyuM. paNa pachI to bhUvaDe jAte je lazkaranI AgevAnI lIdhI. khUnakhAra yuddha thayuM. bhUvaDe pratijJA karI ke, "jayazikharIne harAvI paMcAsara jItIza tyAre ja pAcho pharIza.'' 7 bauddha dharma ane jaina dharme gujarAtanA lokone nabaLA karI nAkhyA hatA. moTA moTA yauddhA saMsAra tyAga karI sAdhu thai gayA hatA. bhUvaDanA senApati mIre surapALane gujarAtanI gAdI ApavAnI lAlaca ApI phoDavAno prayatna karyo paNa surapALe macaka na ApI ane te vadhu chaMcheDAyo. zIra paDayuM, dhaDa laDyuM H bhUvaDa ane jayazikharI vacce khUnakhAra yuddha thayuM. bAvana divasa sudhI yuddha cAlyuM. evI lokavAyakA che ke, bhUvaDanA hAthe jayazikharIno raNa medAnamAM ziraccheDa thayo, te vakhata zira paDayuM chatAM dhaDanA hAmAM talavAra rahI gai hovAthI mAthA vagaranA dhaDe aneka sainikone kApI nAkhyA hatA. A vAta bhale na mAnIe paraMtu jayazikharI eka bAhoza narabaMko hato emAM zaMkA nathI. jayazikharInI patnI rUpasuMdarI sagarbhA hatI. surapALa potAnI bahena rUpasuMdarIne lai salAmata sthaLe lai gayo. vanamAM ja rUpasuMdarIne putra avataryo je 'vanarAja' kahevAyo. bhaviSyavANI : ''prabaMdha ciMtAmaNI'' mAM ullekha che ke, paMcAsara gAmamAM cApotkaTa vaMzanA eka bALakane jhADa upara jhoLImAM jhulato rAkhI tenI mAtA lAkaDAM vINatI hatI. tevAmAM jainAcArya zIlaguNasurI tyAM AvI caDaDyA bALakane jeyo, bALakanA mukha uparathI baporanA samaye paNa jhADanI chAyA khasatI nathI. (chAyA na khasavAnI vAta sukRtakIrti killolinImAM paNa che.) temane bALaka prabhAvazALI jaNAyo. zIlaguNasurIe mAtA ane bALakane potAnI dekharekhamAM rAkhI ucheravA lAgyA. temaNe bhaviSya bhAkhyuM ke, "A bALaka bhaviSyamAM rAjA thaze ane jaina dharmano prabhAvaka thaze.'' A bALakanuM nAma 'vanarAja' temaNe ja pADayuM. vanarAjanuM janma varSa vikrama saMvata 752 gaNAya che. janmanA varSa bAbatomAM vidvAnomAM matabheda che. moDha purANamAM evuM varNana che ke, vanarAjane dharmAraNyamAM rahetA moDha brAhmaNoe ucheryo hato. vanarAja eka luMTAro : pukhta uMmarano thatAM vanarAje ToLakI jamAvI nAnI-moTI dhADo pADayA mAMDI ane dhADomAMthI dvavya ekaThuM karavA lAgyo. cAvaDAonI chApa lUMTArA tarIke ja che. zrIdevIno prasaMga : eka vakhata vanarAje kAkaragAma nAmanA gAmamAM eka vahepArIne tyAM corI karavA jatAM tyAMnA dahIMnA vAsaNamAM hAtha paDayo vanarAje mAnyuM ke A to A ghare jamyA barAbara gaNAya. have A gharamAM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 3> Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA siddharAje vaza karelo bAbaro bhUta prA. muphadabhAi pI. brahmakSatriya alAuddIna pAse jAduI cirAga hato. temAMthI alAuddInanA Adeza mujaba jIna udbhavato ane alAuddIne batAvelAM kAma tatkAla karI Apato hato. e rIte siddharAje bAbarA" nAmanA bhUtane vaza karyo hato. A bAbaro bhUta siddharAjane laIne AkAzamAM viharato hato. siddharAjanI AjJA thatAM ja bAbaro nagaranI cAre bAjuno koTa bAMdhI deto. bAbaro ghaDInA chaThThA bhAgamAM nadI para pula bAMdhI Apato hato. siddharAjanI icchA mujaba bAbaro azakya dekhAya evAM paNa kAma karato hato. AvI vAto bALapaNamAM jyAre sAMbhaLI hatI. rANakIvAva, sahastralIMga taLAva ke rANInA mahela upara pharavA ke ramavA jatA tyAre tyAM bAbaro bhUta maLI jAya to ApaNuM kAma thaI jAya ! pachI to bAbaro bhUta amane sinemAnI TIkITa lAvI Ape, parIkSAnA pepara lAvI Ape, ramatagamatamAM amArI TImane haMmezAM vijaye ja thAya. AvAM kAmo karAvavAnI kalpanA hatI. bhUtapretanI kathA haMmezA ramya lAge che. A bAbaro koNa hato? bAbaro koi bhUta na hato, paNa bhIla yA koLI evI koma (jAti) no saradAra hato. A bAbaro yAne barbarako siddharAje jItyo hato. tethI siddharAja jayasiMhane 'barbarakajiSNu" nuM bIrUda lagAvavAmAM AvyuM che. evI ujainanA eka lekhamAM spaSTatA karI che. ' kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArye lakhela mahAkAvya "dvayAzraya"mAM evI vAta lakhI che ke, keTalAka brAhmaNoe-RSioe siddharAja pAse pharIyAda karI ke rAkSasoe sidhdhapura bhAMgyuM che, devAlayo toDI pADayAM che ane amane ghaNo trAsa Apyo che, mATe amAruM rakSaNa karo. . siddharAje A sAMbhaLatA ja, eka zUravIra rAjAne chAje e rIte gaubrAhmaNanA pAlaka tarIke pote jAte sidhdhapura bAbarAnI senA sAme laDavA gayo paNa bAbaro jorAvara hato. kadAvara ane paDachaMda kAyA dharAvato hato. sAmethI kALamIMDha DuMgara cAlyo Avato hoya tevo lAgato hato. vaLI te hiMgaLAjano upAsaka hato. baMne vacce dhamAsANa yudhdha thayuM. yudhdhamAM siddharAjanI talavAranA bhUkkA uDAvI dIdhA. siddharAja paNa gAMjyo jAya tema na hato. siddharAje bAbarAne eka pahelavAnanI adAthI ThaMdha yudhdha mATe lalakAryo. be DuMgaro athaDAya ane dharatI dhrujI uThe evuM dhamAsANa yudhdha thayuM. bAbaro paDayo evo ja ene doraDAthI muzkeToTa bAMdhI lIdho. bAbarAne harAvI pote vijayI banyo ane siddharAja barbarakajiSNu" kahevAyo. mALavAnA vijaya pachIno prasaMga che. bAbarAnI patnI piMgalIkAnI vinaMtIthI bAbaro sadAya siddharAjanI sevAmAM ja raheze e zarate tene mukta karavAmAM Avyo. vAbhadAlaMkAramAM eno ullekha che. arisiMha jaNAve che ke, A bAbaro siddharAjane havAmAM uMcakIne pharato hato. (bAbarA pAse eroplena vimAna) jevuM koI sAdhana hoya to A vAta azakya nathI. kIrtikaumudImAM paNa Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA bAbarAnA adbhUta baLanuM varNana ApeluM che A bAbarAe siddharAjane aDhaLaka dravya ApyuM hatuM. sarasvati purANamAM bAbarAnuM jIvana vRttAMta ApyuM che. temAM jaNAvyuM che ke, "khara rAkSasanA putra sAthe maka rAkSasanI putrI paraNAvI tene barbaraka nAme putra thayo te bahu baLavAna hato vagere...' sarasvati purANamAM tenuM zabdacitra nIce mujaba che. "daMSTrAkarAzavadane vidyutajijinha sulolupa " arthAt tenuM moTuM moTI dADhovAnuM ane vijaLInA camakArA jevI jIbhathI bhayaMkara lAgatuM hatuM. tenI AMkho piMga varNanI, kAna ubhA ane nAka vAyuM hatuM. tenA moDhA upara vALanA gucchA hatA, tenuM svarUpa bhayAnvita lAgatuM hatuM. AvA bhayAnaka svarUpane laIne ja lokasamAjamAM te bAbarAbhUta' tarIke oLakhAto haze. barbaraka siddharAjano AjJApAlaka ane kartavyadakSa suvaka banI gayo hato. te vAta cokakasa jaNAya che. vaLI tenAmAM koTa bAMdhavAnI adbhuta AvaData hovAnuM jaNAya che. junA pATaNanI cArebAjuno majabUta koTa bAbarAe bAMdhyo hovAnuM jaNAya che. vaLI siddharAje baMdhAvela keTalAya mahAsthAno bAbarAe eka ja rAtrImAM ubhA karyAnI lokokita Aje paNa gujarAtamAM sAMbhaLavA maLe che. temAM satyAMza game te hoya paNa bAbaro eka kuzaLa ijanera hovA pAko saMbhava che. siddharAjane devAMzI mAnavAmAM bhATa-cAraNoe prayatna karelo che. jema vikame vaitAlane vaza karyo hato. tema siddharAje barbarakane vaza karyo hato. barbaraka koI rAkSasa nahi paNa yaMtrazAstramAM ane bAMdhakAma-ijanerI zAstramAM nipuNa hovo joIe. vAlsaTAlaMkAramAM ullekha che ke bAbarAe camatkArIka rIte sIprA nadI upara pula bAMdhyo hato. daMtakathAo kahe che ke, bAbarAe eka ja rAtamAM keTalAya gAmonA paththaranA toraNo bAMdhI dIdhA hatA. sidhdhapura pAse jyAre siddharAja tenI sAme laDavA Avyo tyAre bAbarAe siddharAjanA sainya para paththarono varasAda varasAvyo hato. svazrI rAmalAla cunIlAla modI jaNAve che ke, A vAta zilAyaMtra (CATAPULI) thI zakya che. prAcIna samayamAM mIsara, irAna, vagere dezomAM AvA yaMtro yudhdhamAM vaparAtA hatA. siddharAja bAbarAnA khabhA upara caDI uDato hato. bAbarA pAse vAyuyAna jevuM yaMtra paNa jarUra haze. siddharAjane jUnAgaDhanI jIta meLavavAmAM paNa bAbarAe mahatvano bhAga bhajavyo hato. paraMtu jyAre siddharAje rANaka upara hAtha nAMkhyo tyAre A bAbarAe ja siddharAjano virodha karatAM kahyuM hatuM ke, "koIpaNa nArIne enI marajI virudhdha uThAvavI e anAryatA che. huM pote anArya hovA chatAM A rIta jANuM chuM. rANaka mAtAne je koI uThAvavA Avaze tenuM mAthuM huM bhAMgI nAMkhIza." bAbarAnI samajAvaTathI ja bhogAvA nadInA kAMThe rANakadevI potAnA pati rAkhegAranA mAthAne . khoLAmAM laI satI thai hatI. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA II lokakathAomAM siddharAja jayasiMha prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya siddharAja jayasiMha jevo pratibhAzALI rAjavI hato, tevo kIrtinI jhaMkhanAvALo paNa hato. siddharAjanA nAma sAthe keTalIka alaukika kathAo joDI kADhavAmAM AvI che. teno Azaya siddharAja pote devI aMza dharAvato hato, ema ghaTAvI tenAM yazogAna gAvAno paNa hoya te paikI traNa lokakathAo atre rajU karI che. (1) siddharAjanI kasoTI eka vakhata be yogInIo siddharAjanI parIkSA karavA darabAramAM AvI ane kAMIka camatkArIka kautaka karI batAvavA siddharAjane lalakAryo. siddharAje yogInIone be divasa pachI bharyA darabAramAM hAjara rahevA AmaMtraNa ApyuM. siddharAjanA maMtrIe kuzaLatApUrvaka lokhaMDanI mUTha upara khAMDanI talavAra Abehuba banAvaDAvI. bhara darabAramAM yogInIonI hAjarImAM maMtrIe pakaDAra pheMkyo ke, "amArA mahArAja A lokhaMDanI talavAra paNaMkhAI zake che!" ema kahI rAjAnA hAthamAM A talavAra mUkavAmAM AvI. rAjA bhacaDa bhacaDa khAMDanI talavAra khAI gayo. paNa jyAM mUTha AvI tyAM maMtrIe rAjAno hatha pakaDI lIdho ane kahyuM ke, ATalI mUTha A yogInIo khAI batAve to temanI zakti keTalI che te jANI zakAya. yogInIoe hAra kabUla karI ane ArzIvAda ApyA ke, "jA tu mALavA upara vijaya meLavIza ane thazovarmAne parAjIta banAvIza.' (2) paTelone "buca" nuM birUdaH eka vakhata siddharAja musApharIe nIkaLela. rastAmAM vArAhI gAmanA goMdare mukAma karyo. gAmanA paTelonI parIkSA karavA khAtara rAjAe potAnI pAlakhI anAmata tarIke sAcavavA mATe paTelone soMpI. paTelo to rAjI rAjI thaI gayA. rAjAe vidAya lIdhA pachI paTeloe vicAra karyo ke A to rAjAnI anAmata koI eka vyakti tene sAcavI na zake. paTeloe bhegA thaI pAlakhInA tamAma bhAgo judA karI nAkhyA ane darekanA ghera eka eka bhAga sAcavavA Apyo. keTalAka vakhata bAda rAjAe pAchA pharI pAlakhI mAgI tyAre paTeloe potAnI pAse je bhAgo hatA te lAvI rAjA samakSa rajU karI pAlakhI banAvI dIdhI, tyAre siddharAje pUchayuM ke Ama kema karyuM? tyAre bhalA, bhoLA ane saraLa svabhAvanA paTeloe vinamratAthI kahyuM, "mahArAjA! AkhI pAlakhI sAcavavAnuM amArAmAMthI koI zaktizALI nathI. koI cora-DAku AvI ApanI pAlakhI paDAvI jAya to ame zuM moM batAvIe ? mATe pAlakhI chuTI karI eka eka bhAga akabaMdha sAcavI rAkhyo che." Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 12 rAjA paTelonI pramANikatA ane saraLatA joi prasanna thayo ane temane '"buca'' evuM birUda ApyuM 'buca' eTale bhoLA ema artha gaNAya. (3) ThaMDImAM rakSaNa karato usa : A kathA sarasvatI purANamAM temaja ddayAzraya kAvyamAM vividha rIte AlekhAyelI che. eka vakhata siddharAja rAtre nagaracarcA jovA nIkaLyo hato. pharatAM pharatAM te sarasvatI nadInA taTa upara gayo. tyAM ekAeka tenA kAne zabdo paDacA ke, '"jo tame kUvAmAM paDazo to huM paNa ApanI pAchaLa paDIza.'' A zabdo sAMbhaLatA ja siddharAje garjanA karI ke, "khabaradAra ! koi kUvAmAM paDazo nahi.'' rAjAe najIka jai pUchayuM, "koNa cho tamo ? tamAre duHkha hoya te huM dUra karIza.'' tyAre nAgaputre jaNAvyuM ke, mAruM nAma 'kanakacUDa' che. vAsukInAganA mitra ratnacUDano huM putra chuM mAre 'damana' nAmanA nAganI pUjA karavA kAzmIra javuM che, paNa kAzmIramAM ThaMDI bahuja paDe che. A kuvAmAM evo usa che ke je zarIre copaDavAthI saheja paNa ThaMDI asara karatI nathI. vaLI damana nAge paNa A usanI mAMgaNI karI che. jo huM damanane A viziSTa guNa dharAvato usa lAvI ApuM to agAu eka vakhata damana sAthe zaratamAM hAravAthI mArI patnI khoi beTho chuM. temAMthI mane mukta kare tema che. mATe A kUvAmAMthI ugna levA Avyo chuM, paNa A kUvAmAM to sApa jevI aNIdAra mukhavAlI bhayaMkara jherI mAkhIo che. jethI ugna levA kuvAmAM javAthI mAkhIonA daMzathI mRtyune zaraNe thavuM paDe tema che. A mArI prANapriyA patnI mane kUvAmAM paDatAM roke che. siddharAje teno sadhaLo vRttAMta saMbhaLAvyo, siddharAje turta ja bAbarAbhUta pAse kuvAmAMthI usa maMgAvI Apyo ane nirbhaya rIte tene pAtALamAM pahoMcADavA bAbarAbhUtane mokalyo. vAcaka varga A vArtAmAMthI je artha tAravavo hoya te tAravI zake che prazna e thAya che ke, prAcIna pATaNamAM Avo kuvo kyAM haze ? jemAMthI ''ThaMDI prupha'' banAve evo usa maLI zakato hato ? A traNe lokakathAo uparathI ema phalita thAya che ke, siddharAja jayasiMha eka mahAna pratApI samrATa hato. siddharAja traNa varSano thayo tyAre tenA pitA karNadeve teno rAjyAbhiSeka tA. 7 jAnyuArI sane 1094 nA roja karyo hato. siddharAjanuM mRtyuM i.sa. 1142 nA okTobara mAsamAM thayuM hatuM. uttarAyaNanA divase nahi ja. aNahilapurano gherAvo bAra koSamAM hato, temAM coryAsI (cauTA) coka ane bAvana bajAra hatA. dararojanI eka lAkha TakAnI karanI Avaka hatI. pATaNanI vastI ghaNI vadhAre hatI tethI te 'narasamudra' kahevAtuM. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA pATaNaH gujarAtanI asmitAnuM AdhArabindu saMkalanaH prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya hema sArasvata satramAM padhArelA sannArIo ane sadguhastho ! pATaNamAM A satranuM pramukhapada levAnuM subhAgya mane prApta thayuM che. temAM vidhino hAtha dekhAya che. bALapaNamAM meM "Graves of vanished Empire" e nAmano lekha lakhyo tyArathI pATaNane meM "gujarAtanI asmitAnuM AdhArabindu' mAnyuM che. itihAsakAro pATaNa ane tenA mahApuruSonI kathA kahI zakaze. kherI daSTie A pATaNa gAyakavADI mahesANA prAMtanuM gAma nathI, paNa samarthya ane samRddhi, vidyA ane rasikatAmAM, ayodhyA ane pATalIputra, roma, ethensa ane perisanuM samovaDIyuM zahera che. . pAMcamI sadImAM lakhArAmathI teramI zatAbdI sudhI A puNyabhUmie zA zA camatkAro nathI joyA? gAma rUpe eNe janma lIdho, tyArathI ghaNI bAbatamAM e prathama hatuM. zrI hemacaMdrAcArya pote ene dharmAgAra kahe che. A bhAgyazALI bhUmie vanarAjanI vIratA joI ane cAlukyavIra mULarAjanI zaktinAM darzana karyA. bANAvaLI bhImane hAke siddha cakavartI siMha devanAM sAmarthya ane vyavasthAzaktithI aMkita thaI, paramabhaTTArka kumArapALanAM naitika zAsanonI e prayogazALA banI ane vastupALa-tejapAlanA audArya ane mutsaddIgIrInAM eNe darzana karyA. nRtya ane gIta, rasa ane ullAsathI enI dizAo gAjatI. adbhuta sthApatye ene saundaryanA satya sarakhI banAvI dIdhI hatI. "azeSavidyApAraMgata" zrI dIrvAcArya taponidhi (I.sa. 995) nA saMskAroe kaula kavi dharmanI kRtioe, abhayadevasurI mahArAja sAheba jevAnAM Arta urmi kathanoe ane zrIpAlathI somezvara sudhInA kavionI kAvyasamRddhie ene saMskArI karI, paNa e badhAmAM be hatA zreSTha, eka zaurya ane vyavasthAno svAmI, jeNe gujarAtamAM rAjakIya aikaya sthAyI svarUpa ApyuM ane bIjA sAhityAnA svAmI. jeNe gujarAtane kalpI zabdamAM uccArI, tene sAhitya vaDe samajI asmitA ApI. siddharAja ane hemacaMdrane eka karatuM "siddhahema" e mAtra vyAkaraNa nathI. gujarAtanuM jIvana jharaNuM' niHsAratI kRpAzrayI gaMgotrI che. Aje ApaNe jene gujarAta kahIe chIe eno pitA to che siddharAja, mULarAje je zarU karyuM te tenA vaMzajo puruM karyuM. gujarAta mAtra prApta nathI, mAtra janasamudAya nathI, mAtra saMskArika vyakti nathI, e to peDhIdhara gujarAtIoe saMkalpapUrvaka sevelI, peDhIe navI siddhi pAmatI sAmudAyika icchAzaktie sabaLa banelI jIvana bhAvanA che. e bhAvanAnuM tIvra bhAna te gujarAtanI asmitA e asmitA hemacaMdrAcAryanI kalpanAmAM pragaTI brahmAnI mAnasamAMthI sarasvatI Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 yuge yuge pATaNanI prabhutA pragaTI hatI tema. pATaNanuM sahastralIMga sarovara joyuM. e joyA pachI ema ja lAgatuM hatuM ke, emAM ATaluM sthApatya haze, ATalI vizALa kalA haze eno khyAla ja nahoto Avato. je sauMdarya Aje joie che e agAu anekagaNuM haze. A taLAva AkhuM khodAi rahe to duniyAnI sauthI suMdara vastuomAM sahastralIMga gaNAya. sahastralIMga taLAvamAM, rANInI vAvamAM gIjhanIne mArIne harAvanAra vIra bhImadevanA pagalAM thayAM haze ? ane siddharAja jevA tapasvI rAjAe ane keTalAya mahAna AcAryo ane vidvAnoe A paththarone potAnA caraNa sparzathI pavitra karyA haze. dhaMdhukAnA moDha vANIyAno e chokaro saMvata 1145 mAM e janmayo. pAMca varSe eNe dIkSA lIdhI. ekavIsame varase e AcArya thayo. tapasvI, mutsadI ane vidyAnidhi sudhI pATaNanI saMskAra svAmIomAM eNe cakravartI pada bhogavyuM. siddharAjanA vijayomAM dhanikonI vyApArazakitamAM lokonI gaganagAmI, utsAhamAM hemacaMdrAcAryanI kalpanAe eka ane apUrva evA gujarAtanuM darzana karyuM. jaina sAdhune sAhajIka evuM paribhramaNa tyAgI emaNe emanI kalpanAnA gujarAtane caraNe jIvana dharyuM. emanI sarjakatAe navI kalpanAsRSTi racI. pATaNa ayodhyAthI vadhyuM nagaromAM prathama sthAna pAmyuM. gujarAtanI kalpanAe tenA sahastra pratibiMbo vaDe camakAvanAra siddharAja pote vikramAdityanI bhabhake zodhatA thayA. cAlukyavaMze radhuvaMzI amarakIrti prApta karI. soraTha ane mALavAnA parAjaye garva preryo. pATaNane gujarAtano AtmA karI sthApyuM. sthaLa : pATaNa tArIkha : 8-4-1939, zanivAra (pATaNa khAte sane 1939mAM bharAyela gujarAtI sAhitya pariSadanA jJAnasatranA pramukha sthAnethI sAkSarazrI kanaiyAlAla mANekalAla munazIe Apela pravacanano sArabhAra) pharatAM viSNu - haranAM, maMdire sara jyAM bharyuM, pRthvI-kuMDalavata zobhe, jANe motI-zareM bharyu. UMDuM taLAva zobhe jyAM, khIlelAM kamaLo thakI, khelatI jaLadevInAM, jANe hoya mukho nakI (kIrti kaumudI) Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA cAvaDA vaMzanA rAjavIo 15 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya jaina anuzruti mujaba vanarAja cAvaDAno uchera paMcAsara pAse thayo hato. ''cApavaMza'' * uparathI ''cAvaDA'' nAma paDavuM hovAnuM kahevAya che. paMcAsarano chello rAjavI jayazikharI hato. jayazikharInuM maraNa anuzruti mujaba vikrama saMvata 752 eTale i.sa. 696 mAM thayuM hatuM. A bAbatamAM thayela navina saMzodhana mujaba jayazikharInuM mRtyu vikrama saMvata 846 (i.sa. 790)mAM thayuM hatuM. samagra cAvaDA vaMzano jANIto rAjavI ekamAtra vanarAja cAvaDo hato. jene aNahilavADa pATaNanI sthApanA karI hatI. cAvaDA vaMzanI sattA 190 varSa sudhI cAlI hovAnuM jANavA maLe che. prabaMdha ciMtAmaNimAM cAvaDA rAjavaMzanI varSa pramANenI vaMzavALInI vistRta mAhitI maLe che. prabaMdha ciMtAmaNI mujaba prathama rAjA vanarAje 60 varSa, bIjA rAjA yogarAje 17 varSa, trIjA rAjA ratnAditye 3 varSa, cothA rAjA vairasiMhe 11 varSa, pAMcamA rAjA kSemarAje 38 varSa, chaThThA rAjA cAmuMDArAje 13 varSa, sAtamA rAjA AgaDe (AhaDa) 27 varSa ane AThamA rAjA bhUvaDa yAne sAmaMtasiMhe 27 varSa ema kula ATha rAjAoe 190 varSa rAjya karyAno ullekha che. bIjI anuzruti mujaba sAta rAjavIo hatA. sAte sAta rAjAono kula zAsanakALa 196 varSano hato. koi eka rAjAnA be nAmo hovAno saMbhava che. yogarAja bIje rAjavI : vanarAja cAvaDA pachI yogarAja gAdIe Avyo. yogarAjano rAjyAbhiSeka vikrama saMvata 862nA aSADha suda-3ne gurUvAra azvinI nakSatramAM siMha lagnamAM thayo hovAnuM prabaMdha ciMtAmaNImAM noMdhAyuM che. yogarAjane traNa kuMvaro hatA. eka samaye kSemarAja nAmanA kuMvare rAjAne vinaMtI karI hatI ke, '"somezvarane kAMThe bIjA dezanA rAjAnA keTalAka vahANo tophAnamAM phasAi paDavAthI AvI caDavAM che. A vahANomAM eka hajAra ghoDAo, pacAsa hAthIo, aDhaLaka saMpatti ane cIjavastuo che je Apa AjJA Apo to te vahANo lUMTI lai sarva mAla-milakata kabaje karIe.'' rAjAe lUMTa karavAnI spaSTa nA pharamAvI chatAM kuMvaro rAjA upara ciDAyA ane dhAryuM ke rAjA gharaDo thayo hovAthI temanI buddhi pharI gai che. rAjAnI AjJAno anAdara karI vahANomAMthI sarva mAla lUMTI lIdho, ane potAnA pitA AgaLa hAjara karyo. A joi rAjA gusse thayA paNa kAMi bolyA nahi. kuMvara kSemarAje rAjAne pUchyuM ke A kAma sAruM ke kharAba ? tyAre rAjAe javAba Apyo ke, '"jo huM sAruM kahuM to bIjAno mAla lUMTavAnuM pApa lAge ane kharAba kahuM to tamane duHkha lAge, mATe mauna rahevuM sAruM che. ,, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 16 have tame pahelAM mane lUMTavAnuM pUchyuM tyAre meM tamane tema karavA nA pADI tenuM kAraNa jANo cho ? anya dezanA rAjavIo gurjara dezamAM coronuM rAjya che. ema kahI mazkarI kare che, mane pUrvajo viSe duHkha che. ApaNA pUrvajonuM kalaMka bhUMsAi jAya to badhA rAjAonI hAramAM besI zakIe, paNa tame to dhananA lobhathI A kalaMka tAjuM karyuM che. tame rAjAnI AjJAno bhaMga karyo che. rAjAe vadhumAM bolatAM jaNAvyuM ke, ''rAjAnI AjJAno bhaMga thAya, sevakonI rojI baMdha thAya ane patninI patithI judI pathArI thAya e traNe bAbatono vagara zastre vadha karyA barAbara gaNAya.'' A pramANe nIti zAstrono upadeza hovAthI tame mAro zastro vagara vadha karyo gaNAya. paNa tame mArA putra cho eTale tamane mAre zI zikSA karavI ? AthI rAjAe pote ja anna-jaLano tyAga karI 120 varSanI uMmare citAmAM pravezI prANa tyAga karyo hato. A hakIkata vanarAja prabaMdhamAM noMdhAyela che. A rAjavI yogarAje bhaTTArikA yogezvarInuM maMdira baMdhAvyuM. ratnAditya trIjo rAjavI : te baLavAna rAjavI hato. tenI talavArathI zatruo svarge jatA hatA. (sukRta saMkIrtana) cotho rAjA vairasiMha : ratnAdityanA pachI vairasiMha gAdI upara Avyo. kSemarAja pAMcamo rAjA H dharmAraNya kathA mujaba vairasiMha pachI kSemarAja gAdI upara Avyo. cAmuMDArAja, Agaha (AhaDa) ane bhUvaDa : A traNeya rAjAo tyAra pachI thayA. jenI koi khAsa noMdhapAtra vigato maLatI nathI. cAvaDA vaMzano chello rAjA bhUvaDa yAne sAmaMtasiMha hato. tene mArIne teno bhANeja mULarAja solaMkIe gAdI kabaje karI solaMkI vaMzanI sthApanA karI. sAmaMtasiMha vyasanI hato. dArUnA dhenamAM tene tenA bhANeja mULarAjane gAdIe besADayo, paNa kepha utaratAM gAdI uparathI uThAvI mUkyo ane baMne vacce rAjagAdI mATe takarAra thai, temAM cAvaDA vaMzano chello rAjA sAmaMtasiMha marAyo ane vikrama saMvata 998 (i.sa. 942) mAM pATaNanI gAdI upara mULarAja solaMkI Avyo ane solaMkI vaMzanI sthApanA thai hatI. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 17 sadasaliMga sarovaranAM tIrtho ane kIrtistaMbha prA. mAnadabhAi pI. brahmakSatriya pATaNanA vatanI, jJAtie dazA vAyaDA vaNika ane vyavasAye zikSaka evA itihAsa ane purAtattvanA uttama saMzodhaka sadgata zrI rAmalAla cunIlAla modIe keTalAka graMtho ane doDhaso jeTalA saMzodhanAtmaka lekho lakhelA che. sva. zrI rAmalAlabhAIe bhAre jahemata laI "sarasvatI purANa" nAmanA graMtha uparathI sahastraliMga sarovarano eka nakazo taiyAra karAvyo hato. (je lekhaka pAse che.) sva. rAmalAlabhAI modIe taiyAra karAvela te nakazo jarjarita hAlatamAM mane maLI AvatAM te nAnakaDA junA nakazA uparathI tenI moTI (enalArjaDa) kopI te ja mApanA sapramANathI pATaNanA navayuvAna ane kuzaLa ejInIyara zrI azvina je. gAMdhI (bI. i. sIvIla) pAse taiyAra karAvI che. koipaNa jIjJAsu vAcakane pATaNanA A aitihAsika ane gauravaMtA sahastraliMga sarovarano plAna jovo hoya to A graMthanA lekhakane maLI zake che. A nakazA mujaba sarovarano AkAra laMbacorasa mAnavAmAM Avyo che. pATaNa-kAkozI relve lAina A sarovaranI barAbara (pUrva-pazcima) pasAra thAya che. A relvenA pATA have ukheDI nAkhavAmAM AvyA che. - rANInA mahelanA nAme oLakhAtA TekarA uparathI imArata nakazA mujaba barAbara sarovaranI madhyamAM Avela bakasthaLa hatuM. ema zrI modInuM mAnavuM che. amadAvAda kAMkarIyA taLAvamAM jema vaccovaca naginavADI Avela che. e ja rIte sarovaranI madhyamAM ja 'viMdhyavAsInI devI'nuM maMdira bahuM uMcuM hatuM. sarovarI madhyamAM AvelA uMcA TekarA uparanuM A devInuM maMdira nAza pAmyuM che, paraMtu uMco Tekaro hAjara che. A TekarA uparanA khaMDIyeramAM keTalIka kabaro banAvavAmAM AvI hatI. varSothI A TekarAne loko "mAyA TekarA" nA nAmathI oLakhAvA mAMDyA che. tyAM atyAre vaNakara samAjano "mAyAmeLo" paNa bharAya che. vIramAyAnuM bhavya smAraka paNa hAlamAM banAvavAmAM AvyuM che. A sarovaranA kAMThe tenA nAma pramANe ane hajAra zivAlayo to hatAM ja. A uparAMta sarovaranA kAMThe bIjAM aneka tIrtha ane prAsAda AvelA. teno ullekha dvayAzraya" kAvya ane sarasvatI purANa'mAMthI maLI Avache che. bAjunA kuvAmAMthI maLato ugna zarIra para copaDavAthI ThaMDI lAgatI na hatI. evo eka prabaMdhamAM ullekha che. sarovaranA tIrtho : (1) saMgamatIrtha (2) jaLAzAyI viSNu sarovaranA kAMThe zeSAzAyI bhagavAnanI mUrti hovAno nirdeza che. AvI keTalIka mUrtio navA khodakAma daramyAna rANInI vAvamAMthI maLI AvI che. harihara pAsenA brahmakuMDamAM paNa AvI mUrtio bIrAjamAna che. (3) dazAzvameghatIrtha (4) jAMgalatIrtha (5) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tA 18 * yuge yuge pATaNanI prabhutA devatIrtha (6) viMdhyavAsinIdevI (hAla TekarA para rANInA mahelathI jANIto che.) (7) dazAvatAratIrtha. (hAla je saiyadahusenanI daragAha che te hovA pAko saMbhava che, agara rANakIvAvanAM khodakAma daramyAna daze daza avatAronI suMdara mUrtio maLI AvI che. te nahi hoya?) (8) prabhAsatIrtha (9) nakulIzanuM tIrtha (10) vinAyakatIrtha (11) svAmItIrtha (gaNapatinA baMdhubhAI) kArtikeya svAmInuM maMdira (12) pizAca mocana tIrtha (zrAddha tarpaNa karavAnuM tIrtha) (13) sUryatIrtha (14) bhAyalasvAmInuM maMdira (15) kolApITha (16) kapAlIza ane bhUtatIrtha. A badhA tIrthonI jagyA sarovaranA nakazAmAM aMdAjIne darzAvelI che. sarovaranA tIrtha uparAMta pATaNa AgaLa vahetI sarasvatI nadI upara AvelA tIrtha sthAno paNa nakazAmAM batAvavAmAM AvyA che te nIce mujaba che. nadIkAMThAnA kuMDo ane maMdiroH (1) brahmakuMDa (harihara pAse hayAta che) (2) viSNukuMDa (3) puSkara tIrthanA traNa kuMDa (viSNukuMDa, AgaLa viSNuyAna eTale viSNunuM maMdira hatuM. A sthaLe bAvA hAjInI daragAha che te mULa hindu maMdira hovAnuM mi.barjese noMdhyuM che.) (4) goreya (gaNapati ane siddhezvara mahAdevanA maMdira hatA. A mahAdeva te ja bhUtiyAvAsaNA gAmanA mahAdeva) (5) mahAvana (temAM aneka vAva, kUvA, taLAvo hatA. jAhera bagIco haze.) (6) rAjaprAsAdano moTo mahela pATaNamAM kALakA mAtAjInA maMdira pAchaLano je koTa che te A rAjagAdI-durganI divAlono bacelo thoDo bhAga che. (7) zikSAgRho (8) satra zALAo (9) dharmazALAo vagere. sarasvatI nadInA hAlanA pravAha ane paurANIka pravAha vacce ghaNo taphAvata che. himAlayathI prabhAsa sudhInAM saLaMga tIrtho skaMda purANamAM ApelA che. A sivAya mahAbhAratanA vanaparvamAM paNa sarasvatInA keTalAka tIrtho ApelA che. sarasvatI purANamAM puSkarathI pATaNa sudhInA tIrthono vigatavAra ahevAla che. kALabaLa yoge thatA kudaratI pheraphArone laine A pravAho badalAtA rahyA che. sahastraliMga sarovara upara siddharAja mALavAnA vijayanI yAdagIrImAM vijaya smArakano "bhavya kIrtistaMbha" banAvelo hato. A staMbha dhaNo uMco ane kalAmaya rIte tenuM bAMdhakAma hatuM. A staMbha upara siddharAjanuM caritra varNana, tenI yazogAthA ane prazasti kaMDAravAmAM AvI hatI. vaLI A kIrtistaMbha upara sahastraliMganI yazagAthA paNa AlekhavAmAM AvelI hatI ema aneka aitihAsIka graMthomAM noMdhAyela che. kavi zrIpAle A prazasti lakhelI hatI. kALanA khapparamAM jema sarovara nAza pAmyuM che. tema A prazasti Alekhato kIrtistaMbha paNa kALagarbhamAM vilIna thaI gayo che. pATaNanA pagathiye, khuMbhIye khubhIye ane kapaDAM dhovAne paththara paththare saMskRti paDelI che. sadbhAgye pATaNanA vijaLakuvAmAM (vistAranuM nAma) nAnakaDA kAzIvizvanAthanA ziva maMdiramAM A kIrtistaMbhano prazastino eka TukaDo maLI Avyo che. je A kaTAra lekhaka jAte joi AvyA che: kALA ArasanA bhAMgyA-tUTatyA A prazasti lekhamAM siddharAjanA kAryane bhagIrathanA gaMgAvataraNa sAthe Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA sarakhAvela che. A staMbha saMgemaramarano banAvelo hato. teno phoTo mArI pAse che. mahAdevanI daherInI bhIMtamAM caNAyelo A amUlya dastAveja jevo zilAlekhano TukaDo (juo nIceno phoTogrApha) AdhArabhUta hoi jIjJAsu vAcake joi AvavA jevo che. A laMbacorasa zilAlekhanI laMbAi 26 iMca ane pahoLAi 13 iMca che. siddharAje A kIrtistaMbha i.sa.1195 mAM banAvyo haze. A prazastinuM lakhANa A graMthamAM anyatra ApavAmAM AvyuM che. * 19 kavi zrIpALe racela '"sighdharAja prazasti'' zIlAlekhano TukaDo pATaNamAM vijaLakUvA vistAramAM vaijanAtha mahAdevanA zivAlayanI bhitamAM caNAyelo darzAvatA lekhaka prA, mukundabhAi pI. brahmakSatriya "mArI pAse dhana hoya to huM A zilAlekha kharIdI lai eka lAkha rUpiyA kharcI uMco TAvara bAMdhI enA upara mukAvuM'' pATaNanA jANitA purAtattvavid ane itihAsakAra mahAna AcArya zrI jiviyajImahArAja sAhebe uparanA prasastinA aMzane joine pATaNanA eka jAhera sabhAraMbhamAM uccAryAM hatA. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 8 siddharAjanA janmanI romAMcaka kathA 20 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya siddharAja jayasiMhano janma pAlanapuramAM pAtALeva mahAdevamAM thayo hato evI eka anuzruti che, paNa teno koi aitihAsIka AdhAra maLato nathI. tevI ja eka bIjI lokavAyakA che ke, siddharAjanuM mRtyu makarasaMkrAMti uttarAyaNanA divase thayuM hatuM mATe Aje paNa makarasakrAMtinA divase gujarAtamAM dareka jillAomAM zaheromAM ane grAmya vistAromAM loko pataMga uDADI (cagAvI) majhA mANe che, paNa pATaNamAM paTTaNIo pataMga uDADatA nathI. A vAta sAcI nathI. kAraNake siddharAjanuM mRtyu prabaMdha ciMtAmaNimAM jaNAvyA mujaba vikrama saMvata 1199 nA kArataka suda-3 (trIja) nA divase thayAnuM jaNAvyuM che. siddharAjano pitA karNadeva karNATakanI rAjakumArI mInaladevIne paraNyo hato. mInaLadevI kadarUpI hovAthI rAjAnuM mana mAnatuM nahi ane lagna pachI rAjA mInaLadevIne bolAvato paNa nahi. rAjA mInaLadevI tarapha dRSTi paNa karato nathI. Ama keTalAka samaya pachI eka vakhata eka ati rUpavAna paNa jAtanI cAMDAlaNI strInuM (keTalIka jagyAe gaNikA hovAnI daMtakathA che.) nAca-gAna joi rAjA mohAMdha banyo ane teno saMga karavA kAmAtura banI potAnA zayanakhaMDamAM nimaMtrI. A vAta vicakSaNa maMtrI muMjAlanA jANavAmAM AvI. muMjAla mahetA khUba ja hoMziyAra ane buddhimAna maMtrI hato. emaNe eka yukti karI. muMjAla mahetAe potAnA khUba ja vizvAsu guptacara sainiko mAraphata te cAMDAlaNIne pakaDI maMgAvI. cAMDAlaNInA kapaDAM rAjAnI paraNetara rANI mInaLadevIne paherAvyAM, ane rAjAnA zayanakhaMDamAM aMdhakAramAM cAMDAlaNInA vezamAM mahArANI mInaLadevIne mokalI. prabaMdha ciMtAmaNi nAmanA mULa saMskRta graMthamAM A vAta nIce mujaba jaNAvI che. sAbhilASa nRpa muMjAlamaMtrI keMcukinA vijJAya tad veSa dhAriNa mayaNadevImeva RtusnAtAM rehasi prAhiNota aa arthAt rajasvalA thayA pachI cothe divase snAna karAvelI mInaLadevIne kaMcukIno veza paherAvI mukarara karelA sthAnamAM yuktithI mokalI. rAjA to pote ema ja mAne che ke pote jenAmAM Asakta banyo che, eja suMdarI AvI che. rAjAe ema dhArI apAra pritathI tene bhogavI, jenAthI te strI rANI mInaLadevIne garbha rahyo. muMjAla mahetAnI sUcanA mujaba rANI mInaLadevIe nizAnI tarIke rAjAnI AMgaLIethI aMguThI (vIMTI) kADhI potAnI AMgaLIe paherI lIdhI. rAjAe paNa temAM saMmati ApI ane tema karI te strI (rANI mInaLadevI) vidAya thai. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. yuge yuge pATaNanI prabhutA prAtaHkALe karNadeva rAjAnA manamAM eka caMDALa kanyA bhogavyA badala pazcAtApa thayo. eka rAjA thai aMdhakAramAM cAMDAlInI sAthe dehasaMbaMdha karyA badala rAjA manomana khUba duHkhI thayo, moTA moTA zAstrIo (paMDito) bolAvI A kukarma karyAnuM prAyazcita pUchayuM. eka vidvAna zAstrIe dharmazAstro pheravIne eka utkRSTa prAyazcita zodhI ApyuM ke, he rAjana ! e strInA vajana ane AkAra pramANe eka loDhAnI pratimA banAvI, tene tapAvI lAlacoLa tAMbA jevI karI tenI sAthe mULa strI sAthe jeTalA bhAvathI AliMgana karyuM hatuM. teTalA ja premathI A dhagadhagatI pUtaLI sAthe AliMgana karo to ja pApathI mukta thavAya.' - rAjA jANato hato ke A prAyazcita tenA dehAnta daMDa barAbara ja che, chatAM rAjA A dehAnta prAyazcita karavA taiyAra thayo. rAjAnA hukama mujaba lokhaMDanI pratimA banAvI tene dhagadhagatI AgamAM tapAvI lAlacoLa tAMbA jevI putaLIne rAjA jyAM AliMgana ApavA jAya che tyAM ja muMjAla mahetA potAnI sAthe minaLadevIne laIne praveza kare che ane sAco vRttAMta kahIne rAjA karNadevane bacAvI le che. minaLadevI pelI aMguThI rAjAne batAvI muMjAla mahetAnI vAtane puSTi Ape che. te divasathI rAjA karNadeva ane rANI minaLadevI vacce apAra prema thAya che. samaya vitye rANIne putra prasava thAya che je solaMkI vaMzamAM siddharAja jayasiMha tarIke oLakhAya che. prabaMdha ciMtAmaNImAM jaNAvyuM che ke, saMvata 1150 varSe poSa vada-3 zanau zravaNa nakSatre vRSabha lagne zrI siddharAjasya paTTAbhiSeka che arthAt saMvata 1150 nA poSa vada-7 ne zanivAra zravaNa nakSatra ane vRSabha lagnamAM zrI siddharAnane gAdI besADyo. siddharAja e vakhate bALaka hato. - kadive koccharavA devIno prAsAda banAvyo. jayaMti devIno prAsAda.banAvyo. karNodhara nAmanuM devAlaya baMdhAvyuM. karNasAgara nAme sarovara khodAvyuM. tathA pATaNamAM karNamerU nAmano mahela karAvyo. prabaMdha ciMtAmaNImAM jaNAvyA mujaba rAjA karNadeva 49 varSa, 8 mAsa ane 21 divasa rAjya karI devaloka pAmyA hatA. lIlA vaidyanI vArtA eka vakhata rAjAne potAnI Doka duHkhatI hatI, rAjAe lIlA vaidhane teDAvI upAya pUchayo, tyAre teNe kahyuM ke, be paLa kasturIno lepa karo." rAjAe kasturIno lepa karyo, rAjAnI pIDA maTI gaI. tyAra pachI rAjAnI pAlakhI ucakanAra eka bhoIne e ja rogano upAya lIlA vaidyane pUchayo, tyAre vaidhe kahyuM, junA keraDAnA jhADanA mULano rasa tenI mRttikA sahita copaDavAthI roga maTI jaze." bhoino roga paNa maTI gayo. tyAre rAjAe pUchayuM, "Ama kema ? mane kasturInuM moM auSagha dekhADayuM ane bhoine juduM Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA dekhADayuM. tyAre vaidyarAje javAba Apyo. "dezakALa, baLa, zarIranI prakRti ane dardInI Arthika sthiti joi e sarve bAbato upara vicAra karIne auSadhi (davAo) karavAmAM Ave che. rAjA-mahArAjAne kasturI poSAya, vaLI emane auSadha moMdhuM hoya toja vizvAsa bese mATe tamAre mATe kasturI barAbara hatI jyAre pAlakhI UMcakanAra garIba bhoi mATe hAthavagu ane maphatamAM maLe evuM ja osaDIyuM batAvavuM joie" AjanA DaoNkaTaro paNa AvuM kare to kevuM sAruM? T voTa tA- vahu saMmATa siddharAja u6yasiMha solaMkI yugano samartha samrATa sidadharAja jayasiMha Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA solaMkI vaMzano sthApaka mULarAja solaMkI prA. mukunadabhAi pI. brahmakSatriya vanarAja cAvaDAnI vaMzAvaLI eka anuzruti mujaba vanarAja, yogarAja, kSemarAja, bhUvaDa, vairasiMha, ratnAditya ane sAtamo sAmaMtasiMha ema sAta rAjavIonI che. chello rAjA sAmaMtasiMha khUba ja nabaLo ane sadAkALa dArUnA nazAmAM ja raheto. vaLI e vahemI paNa hato. rAja ane bIja nAmanA be bhAio bhagavAna somanAthanI yAtrA karI pAchA vaLatAM aNahilapura pATaNanA pAdare vizrAma karatA hatA tyAM cAvaDA vaMzano chello rAjA sAmaMtasiMha potAnI ghoDI upara savAra thaI nIkaLyo. ajJAtapaNe e rAjAe ghoDIne cAbuka mArI. cAbukano avAja bIjanA kAne paDyo. bIja pote aMdha hovA chatAM 'zAlIhotra' nAmano azvavidyAno graMtha bhaNyo hato. te turtaja bolI uThyo, "khammA ! khammA ! asvAra teM cAbuka mArIne A ghoDInA peTamAM je paMcakaNAthI vachero che tenI DAbI AMkha phoDI nAkhI." rAjavI sAmaMtasihe javAba Apyo ke, "jo tamArI vAta sAcI nIkaLaze to mAruM adhuM rAjya ApIza ane mArI bahena lIlAvatI tamane paraNAvIza." paMdareka divasa pachI dhoDIne prasava thayo. tene paMcakalyANI vachero avataryo ane bIjanA bhaviSya kathana mujaba vacherAnI DAbI AMkha phUTelI hatI. sAmaMtasiMhe adhuM rAjya to na ApyuM paNa potAnI bahena lIlAvatInuM lagna bIjanA kahevAthI tenA bhAi rAja sAthe karAvI ApyuM. rAja ane lIlAvatInA lagna thayA kALAntare lIlAvatI garbhavatI thai. prasava thato nathI lIlAvatI mahAkaSTa pAmavA lAgI. pariNAme tenuM maraNa najIka AvyuM jANI, DAhyA mANasoe vicAryuM ke, lIlAvatI maraze tenI sAthe teno garbha paNa marI jaze tethI sarve lokoe nizcaya karI lIlAvatInuM peTa cIrI bALaka bacAvI lIdhuM. e chokaro hato. te mULa nakSatramAM janmelo hovAthI tenuM nAma "mULarAja" pADyuM. A eja mULarAja jeNe pukhta vayano thatAM potAnA mAmA sAmaMtasiMhane mArI pATaNanI gAdI kabaje karI ane solaMkIvaMzanI sthApanA karI. mULarAja solaMkI eka baLavAna ane kunehabAja rAjavI hato. eka vakhata sAMberano rAjA sapAdalakSa mULarAja sAthe yudhdha karavA gujarAtanI hada para caDI Avyo. barAbara eja vakhata tailaMga dezanA rAjA tailipano sUro senApati bArapa" paNa gujarAta upara caDI Avyo. beu dezanA rAjAonA lazkara sAthe ekI vakhate laDavuM atI muzkela jaNAtAM mULarAje potAnA pradhAno sAthe vicAra-vimarza karyo. catura pradhAne mULarAjane salAha ApI ke, hAlamAM raNasaMgrAma saLagAvavo nahi paNa keTalAMka divasa kacchamAM kaMthakoTanA durgama evA kaMthadurga nAmanA killAmAM jaI nirgamana karavuM vadhAre sAruM che ane Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA najIkamAM AvatA navarAtrInA divasomAM jyAre sapAdalakSa rAjA potAnA niyamAnusAra devInuM ArAdhana karavA guMthAze te vakhata senApati bArapa sAthe yuddha karI tene harAvavo ane pachI ja ApaNe sapAdalakSa rAjAnI ekadama khabara laI nAkhIzuM. evA samaye mULarAje hiMmata ekaThI karI kunehathI sAMDhaNI upara savAra thai sapAdalakSa rAjA jyAM paDAva nAkhIne paDyo hato. tyAM tenA taMbumAM ghUsI gayo. mULarAja acAnaka pragaTa thavAthI sapAdalakSa rAjA kiMcit bhayabhIya thaI stabdha banI gayo. mULarAje paDakAra karyo ke, he rAjan (sapAdalakSI A bhUmaMDaLamAM mArI sAthe yudhdha kare evo koi rAjA pAkyo nathI, chatAM tamo yudhdha karavA AvyA ja cho to pAcho pharuM tyAM sudhI dhIraja dharo. ema kahI pavanavege sAMDhaNI upara savAra thai mULarAja Avyo hato tevo adrazya thai gayo." sapAdalakSanI rAvaTImAMthI ekadama bahAra nIkaLI mULarAje bArapanA lazkara upara ociMto chApo mAryo ane "hara hara mahAdeva" nA pokAro karI, kheDUto dAtaraDAthI ghAsa kApe tema mULarAjanA' sainikoe bArapanA lazkarano kaccaradhANa vALI nAkhyo. mULarAja vijaya meLavI bArapanA daza hajAra ghoDA ane aDhAra hAthI lUMTI lai have sapAdalakSa rAjA sAme laDavA AvI pahoMcyo, paraMtu mULarAjanA bhavya vijayanA samAcAra sAMbhaLIne sapAdalakSa rAjA to kyAranoya palAyana thai gayo hato. A rIte mULarAje be duzamano upara vijaya meLavyo hoi dara somavAre zivadarzana karavAno niyama rAkhyo. mULarAje mULezvara mahAdevanI sthApanA karI. mahAdevajIe pragaTa thaI ArzIvAda ApyA ke, "huM aNahilapura pATaNamAM mArA tamAma sevako sahita nivAsa karuM chuM.' A bhavya mahAdevanA devAlayamAM pUjA karavA mATe yogya pUjArInI zodha karavA mAMDI. tapAsa karatAM bhALa maLI ke, sarasvatInA tIre kaMthaDI" nAmano mahAna tapasvI nivAsa karI rahyo che. mULarAja jAte A tapasvI pAse gayo. jyAre mULarAja tapasvI pAse gayo tyAre tapasvI tAvamAM sapaDAyelo hato. paraMtu rAjAnuM sanmAna karavA javuM ja paDe tethI A tapasvIe potAnI eka jUnI purANI oDhelI kaMthA (godaDI) mAM tAva samAvI pote ghaDIbhara tAva mukta thai rAjAnuM sanmAna karI Asana upara rAjAne besADayA. tapasvI ane mULarAja baMne vAtacIta karavA beThA che. evAmAM rAjAnI najara khUNAmAM paDelI kaMthA (godaDI) upara paDI. kaMthA (goDadI) tharathara dhrujatI hatI. rAjA acaMbo pAmI, te kaMpavAnuM kAraNa tapasvIne pUchayuM. tapasvIe maMda hAsya karI kahyuM, "he rAjan ! huM javarathI sapaDAyelo hato. ApanuM Agamana sAMbhaLI ane javarane hAlamAM zarIrathI vegaLo karI A kaMthAne svAdhIna karyo che. mATe e kaMthA kaMpe che." rAjAe tapasvIne prazna karyo ke, "jo Apa yoga baLe javarano alpakALa mATe tyAga karI zako cho to sarvathA kema tyAga nathI karatA ?' tapasvIe uttara vALyo ke, "pUrvanA saMcita karmathI roganI prApti thAya che e roga A deha bhogavavA ja paDe che. bhogavyA vagara prArabdha karmathI mukta thavAtuM ja nathI." Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA rAjAe tapasvIne mahAdevanA devAlayanI pUjA karavA rAjyagora tarIke padhAravA nimaMtraNa ApyuM, tapasvIe javAba Apyo, rAjyanA adhikArIne traNa mAse, maThanA adhikArIne traNa divase ane rAjyanA purohitane eka ja divasamAM nakkI narkanI prApti thAya che.'' Ama rAjAnI mAMgaNIno asvIkAra karyo. (C 'prabaMdha ciMtAmaNi'mAM sarga 1 mAM mULarAja ane kaMthaDI mahArAja vaccenA vArtAlApa ane uttarano prasaMga suMdara rIte varNavelo che. itihAsamAM solaMkIvaMzano sthApaka A rAjavI mULarAja 1 lothI oLakhAya che. paTTaNIonuM abhimAna paTTaNIone traNa bAbatonuM abhimAna hatuM. (1) jo koI vivAda kare to teo sahana karI zakatA nahi, ane teno nirNaya vAdathI ke yuddhathI thato 25 (2) gujarAtanuM viveka bRhaspatitva arthAta temanA rAjAnuM sidhdhacakritva (3) pATaNanuM narasamudratva Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA vanarAjano rAjyakALa prA. mahadabhAi pI. brahmakSatriya aNahilapura pATaNanI sthApanA vIra vanarAje vikrama saMvata 802mAM karI hatI. prabaMdhaciMtAmaNi, dharmAraNya, rAsamALA, rAjavaMzAvalI vagere graMthomAM aNahilapuranI sthApanA mATenA mahinA alaga alaga jaNAvyA che. paraMtu vikrama saMvata 802nuM varSa to badhA ja graMthomAM eka ja jaNAvela che. vanarAje nAnI-moTI dhaNI lUMTa karI hatI. lUMTano mAla bhego karato gayo, tema tema mitro paNa bhegA karyA. rAjyagAdI upara AvyA pachI cAvaDAvaMzanA rAjavIo potAnI lUMTa karavAnI manovRtti jatI karI zakyA na hatA. vanarAja cAvaDAnuM rAjyAbhiSekanuM varSa paNa vikrama saMvata 802nuM gaNavAmAM Ave che. vanarAjano jyAre rAjyAbhiSeka thayo tyAre tenI ummara pacAsa varSanI hatI. vanarAje lagabhaga sAITha varSa sudhI rAjaya karyuM hatuM. zrI zIlaguNasUrie bhAkhelA bhaviSya mujaba vanarAja jyAre rAjA thayo tyAre vanarAje samagra rAjya potAnA gurUzrI zIlaguNasurInA caraNe dharyuM, paraMtu gurUe te svIkAravAnI nA pADI, paNa temanI preraNAthI vanarAje aNahilapuramAM paMcAsarA pArzvanAthanuM vizALa jaina derAsara baMdhAvyuM ane eka ArAdhaka bhaktajana tarIke potAnI mUrti paNa samIpamAM sthApI. te mULa derAsara kALAnukrame nAza pAmatAM hAlanA pATaNamAM khaDAkhoTaDInA pADA pAse tadna navina derAsara bAMdhavAmAM AvyuM che. temAM asala pratimAjI padhAravAmAM Avela che. A navina derAsaramAM vanarAja cAvaDAnI sUrapALanI tathA zrI zIlaguNasurInI pratimAo vidyamAna che. A mUrtio asalI hovAnI bAbatamAM vidvAnomAM matabheda che, paMratu cAvaDAo jaina yatione khUba ja mAna ApatA ane caityavAsIono satkAra karatA hatA. e cokkasa vAta che e saMbaMdhI eka duho paNa pracalita che. sisodIyA sAMDesarA, caudaziyA cauhANa, aiyAvAsIo cAvaDA, kulagurU eka vakhANa. vanarAja cAvaDAno rAjyAbhiSeka vikrama saMvata 802nA vaizAkha suda-2 gaNAya che. rAjyAbhiSeka vakhate kAkara gAmanI zrIdevIne bolAvI agAu tene Apela vacana mujaba tenI pAse rAjatilaka karAvyuM ane agAu Apela vacana pramANe jAmba vANiyAne potAno amAtya banAvyo (juo prabaMdha ciMtAmaNI vanarAje prabaMdha pRSTha-18) jAmba yAne cAMpo e eka ja vyakti che. vanarAje potAnA rAjamahela AgaLa kaMThezvarI devInuM maMdira banAvyuM hovAnI hakIkata paNa prabaMdha ciMtAmaNimAM che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA rAjyAbhiSeka thayela vanarAje potAnuM rAjya vyavasthita karavA mAMDayuM. gAMbhu gAmanA zrImALamAMthI AvIne vaselA nintaya zeThane pATaNamAM bolAvI vasAvyA A nintaya zeTha poravADa jJAtinA hatA. temaNe pATaNamAM RRbhadevanuM derAsara baMdhAvyuM hatuM. ninnaya zeThano putra lahara paNa bAhoza hato. vanarAje laharane daMDanAyaka nimyo. lahara viMdhyavAsino parama bhakta hato. lahara eka bAhoza zUravIra daMDanAyaka hato. lahare aneka zatruone parAjIta karyA hatA. lahare viMdhyATavImAMthI temaja parAjIta zatruo pAsethI saMkhyAbaMdha hAthI pakaDayA ane vanarAjane bheTa ApyA. AthI prasanna thai vanarAje laharane saMDathala (hAlanA cANasmA tAlukAnuM sadathalA) gAma inAmamAM ApyuM. lahare potAne inAmamAM maLela saMDathala (sadathala) gAmamAM viMdhyavAsInInuM maMdira baMdhAvyuM. 27 aNahilapura pATaNanI sthApanAkALathI ja jaina zrAvako kArabhArIo hatA. jaina maMtrIo ane senApatio tarIke AgaLa paDatA hatA. rAjyamAM teo karatA-karAvatA gaNAtA hatA. pariNAme mAravADamAMthI ghaNI moTI saMkhyAmAM jaina vastI pATaNamAM AvI vasI. cAvaDAo jaina dharmanI sAtho sAtha vaiSNava dharmano paNa eTalo ja Adara karatA. gaNapatinI pUjA cAvaDA vaMzamAM pracalita hatI. pATaNamAM gaNapatinI poLamAM gaNezanI ubhI mUrti che. jenA upara vikrama saMvata 802no lekha paNa che. bAjumAM ziva-pArvatInI pratimA para paNa lekha che. ApaNA pATaNathI lagabhaga 15 mAila dUra kasarA gAmamAM bhagavAna trimUrtinA bhAMgelA avazeSo jovA maLela che je cAvaDA vaMzanA che. pATaNa tAlukAnA saMDera gAme paNa keTalAka aitihAsika avazeSo jovA maLe che je cAvaDA vaMzanA che. rUpasuMdarInI samAdhI : bhUtanAthanA mahAdevanI jagyAmAM keTalAka zivAlayo ane pALIyA draSyamAna che. A sthaLe Avela eka sthaLane loko 'jayazikharInI chatrI' tarIke oLakhAve che. A sthaLe jayazikharInA mRtyu bAda rANI rUpasuMdarIe vanarAjano janma ApyA bAda sati thayelI manAya che. tenI A chatrI manAya che. . sArasvata maMDaLa : sarasvatInA kinAre vaselo samagra pradeza sArasvata maMDaLanA nAme oLakhAto hato. cAvaDAonuM rAjya mAtra sarasvatInA kinAre AvelA pATaNa ane tenI AsapAsa vistareluM hatuM. AnaMdanagara (vaDanagara) prAcIna vidyA kendra hatuM. tyAra pachI aNahilapura pATaNa vidyA kendra banyuM hatuM. cAvaDAonI vaMzAvalI : cAvaDA vaMzanI vaMzAvalImAM matabheda che. eka zreNI mujaba cAvaDA vaMza nIce mujaba che. (1) vanarAja (2) yogarAja (3) ratnAditya (4) vairasiMha (5) kSemarAja (6) cAmuMDArAja (7) AhaDa (AgaDa) (8) bhUvaDa yAne sAmaMtasiMha Ama kula ATha rAjA thai gayA. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA para 28 vanarAje lagabhaga sAiTha varSa rAjya karyuM hatuM. vanarAjanuM AyuSya 109 (ekasoha nava) varSanuM hatuM. cAvaDA vaMze 190 varSa rAjya karyuM hatuM. vanarAjanA vaMzajo : bIjI eka anuzruti mujaba vanarAja, yogarAja, kSemarAja, bhUvaDa, vairasiMha, ratnAditya ane sAtamo rAjA sAmaMtasiMha ema sAta rAjavI jaNAvyA che. sAtamo rAjA sAmaMtasiMha te bhUvaDa tarIke paNa oLakhAya che. vanarAja pachInA rAjavIonI koi khAsa prAmANika noMdhapAtra hakIkata prApta thatI nathI. 1C 02ha va caNA -|TonuM ra - | ] [] nAran sirdI 24 pATaNamAM gaNapatinI poLamAM gaNapatinI murti nIce pATaNanI sthApanA vizeno zIlAlekha Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 29 12 pATaNanuM kIrti maMdiraH sahasraliMga sarovara prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya paTTaNIo jene sahasraliMga taLAvanA nAme oLakhe che te koi nAnuM taLAva nathI. tenuM sAcuM nAma 'sahasraliMga sarovara' che. tenuM rAjya nAma 'durlabhasararAja' hatuM. vaLI A sarovarane judA-judA vidvAno taraphathI 'siddhasAgara', 'siddhasara', 'mahAsAgara' AvA vividha nAmothI paNa oLakhavAmAM AvyuM che. sarasvatI purANamAM A sarovarane 'amRta sAgara' ane 'sahasraliMga' tarIke nAmAbhidhAna karavAmAM AvyuM che. A sarovaranA kAMThA upara sahasra (eka hajAra) zivamaMdiro hatAM. tethI ja tene 'sahasraliMga'nA nAmathI oLakhAtuM hatuM. mahApratApI gurjarezvara siddharAja jayasiMhe A sahasraliMga sarovara baMdhAvyuM hatuM. keTalAka itihAsakAro A sarovara durlabharAje baMdhAvyuM hovAnuM paNa jaNAve che. sarasvatI purANa jaNAve che ke, sahasraliMga sarovaranuM sthApatya siddharAje karyuM hatuM. aitihAsika pramANo ane nakkara anumAno vaDe ema jarNAya che ke, siddharAje sarovara 'durlabha sarovara' nA sthAna upara baMdhAvyuM hatuM ane pitRonuM te smAraka bhUMsAi na jAya,te mATe tenuM rAjyapraNIta nAma 'durlabhasararAja' rAkhyuM hatuM. sahasraliMga nAma tenA kAMThA uparanA sahasra zivamaMdironA kAraNe kahevAmAM AvatuM nAma Aje paNa janasamAjamAM suprasiddha che. durlabha sarovara pANI vihIna hatuM. siddharAjane eka rAtre potAnA nagaranuM jaLa vagaranuM A sarovara dekhAyuM ane AthI ja tene jaLa pUrNa karavA e ja jagyA upara sahasraliMga sarovaranuM Ayojana karyuM. A sarovarano AkAra judo-judo hovAnI mAnyatA che. koi tene valaya, kaDuM-kuMDaLa jevuM goLa koi laMbagoLa kahe che. koi laMbacorasa mAne che. hAlanA khodakAma uparathI aSTakoNa AkAranuM lAge che. teno AkAra nizcita kahI zakAya tema nathI. kAraNake sarovara vizALa hatuM ane Aje e moTA bhAge jamInamAM dharabAyeluM che. A sarovaramAM pANI kevI rIte AvyuM te mATe vIramAyAnA balidAnanI vAta pracalita che. paraMtu siddharAja jevo dhArmika ane pratApI rAjA nIcalA varganA nirdoSa mANasano bhoga caDAve e gaLe utare evI hakIkata nathI. sarasvatI purANamAM asADa suda 8nA divase nadIno pravAha sarasvatimAMthI nahera vATe sarovaramAM lAvyA spaSTa ullekha che. siddharAje devI sarasvatInuM ArAdhana karyuM. traNa divasa sudhI ekAgra manathI prArthanA karatAM bhagavatI sarasvatI prasanna thayA ane varadAna mAMgavA jaNAvatAM siddharAje A sarovara pavitra jaLa vaDe bharI devA vinaMtI karI. mA sarasvatIe 'tathAstu' kahI aMtardhyAna thayA ane mA sarasvatIe jaLathI bharI dIdhuM. A paNa eka paurANika AkhyAyikA ja che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA purAvAo evA maLe che ke, sahasraliMga sarovara sarasvatI nadInA jaLa vaDe ja bharavAmAM AvyuM. hatuM. sarasvatI nadImAMthI nahera kADhI nahera dvArA pANIno dhasamasato pravAha kAbumAM levA hAla je dekhAya che te 'rUdrakUpa' banAvyo hato. jyAM pANI TharI, kacaro nIce besI AgaLa dekhAtA garanALAmAMthI nirmaLa pANIno pravAha AgaLa vadhato haze. irIgezana ane kenAla vijJAna e jamAnAmAM keTaluM AgaLa vadheluM haze tenI jhAMkhI thAya che. 30 A sarasvatI nadInA kAMThe aneka tIrtho AvelA hatA. A nadInA kAMThAnA tIrtho jevA ke, gAMdharvatIrtha, kAkatIrtha, mAtRtIrtha, dUrgAtIrtha, vArAhatIrtha, puSkaratIrtha, brahmakuMDa, viSNuyAna, dakUpa, triveNItIrtha vagere hatA. eka hajAra zivAlayo H zrImad hemacaMdrAcArya kRta 'ddayAzraya', 'kIrtikaumudI' vagere graMthomAM paNa spaSTa ullekha karyo che ke, sarovaranA kAMThA upara dedIpyamAna evAM eka hajAra nAnA-nAnA zivAlayo hatAM. viramagAmanA . munasara taLAvane pharate Azare 350 (traNasoha pacAsa) derIo Aje paNa vidyamAna jovA maLe che. evI nAnI-nAnI derIo eka hajAra hovI joie. sarasvatI purANa jaNAve che ke, vIra bANAsure je bANaliMgo narmadAmAM nAkhI dIdhA hatA temAMthI eka hajAra bANaliMgo pATaNa lAvyAM hatA. A pavitra sarovaranuM mahAMtmya jaNAvatAM purANakAra jaNAve che ke, eka zivaliMgathI yukta kUMDanuM jaLa mukti ApanAra thAya che,'to sahasra zivaliMgo jenI samIpamAM che tenuM jaLa mukti Ape temAM zuM Azcarya ? (zloka-40) A tIrtha (sahasraliMga sarovara) pRthvI uparanA tIrthomAM sarvazreSTha che. jenuM sevana karavAthI dharma, artha, kAma ane mokSa ema cAre purUSArthanI siddhi Ape che. (zloka-41) evI eka lokokita che ke, 'rANakIvAva, dAmodara kUvo, na jUve te jIvato mUvo' A ja arthano eka zloka sarasvatI purANamAM maLe che. traNalokamAM vikhyAta evuM A 'siddharAjasara' sahasraliMga sarovara jeNe prApta karyuM nathI te jIvato mUvA barAbara che. (zloka-42) A sarovaranI prazaMsA karatA aneka zloko che. sarasvatI purANano zloka-63 mahatvanI hakIkata jaNAve che. temAM jaNAvAyuM che ke, A sarovaramAM 'dazAvatAra'nA maMdiro che. have jo rANakIvAvane paNa A sarovarano eka bhAga gaNavAmAM Ave to rANakIvAvamAM thayelA navA khodakAmamAMthI A dazAvatAronI AbehUba mUrtio maLI AvI che. (baMne bAju sAmasAmI AvelI A dazAvatAronI mUrtio nIce mujaba che.) (1) varAha (2) nRsiMha (3) vAmana (4) parazurAma (5) zrIrAma (6) balarAma - (7) buddha ane (8) kalki ema ATha thAya che. kUrma ane matsya e be mUrtio dekhAtI nathI. je khaMDita Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 31 thai paDI gai hovA saMbhava che. bAkInI ATha avatAranI mUrtio akabaMdha ane sthApatya kalAnA uttama namUnArUpa che. tA. 3-8-1986 nA roja bhArata sarakAranA rAjya kakSAnA nANAMpradhAnazrI bhairavadAna gaDhavIe A kaTAranA lekhakazrI sAthe rANakIvAvanI mulAkAta lIdhI, te vakhate gujarAtanA bhavya bhUtakALano, itihAsa sAMbhaLI temaNe prasannatA vyakta karI hatI. je nA kinAre eka hajAra zivAlayo hatA evuM sidadharAja jayaMsaMhe baMdhAvela anupama sahasraliMga sarovara Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 13) zrI ane sarasvatInuM dhAma pATaNa prA. muphadabhAi pI. brahmakSatriya be yAdagAra prasaMgo : pATaNanA itihAsamAM e divasa suvarNAkSare lakhAyelo che. je divase siddharAja jayasiMhe "siddhahema zabdAnuzAsana" nAmanuM graMthanuM bahumAna karyuM. barAbara evo ja eka mahAna divasa avaciIna pATaNa mATe tA. 3-8-1986ne ravivArano hato je divase pATaNamAM "uttara gujarAta yunivarsiTI"no zubhAraMbha thayo. pahelo prasaMga mALavAnA bhojavyAkaraNa" ne TapI jAya, tene jhAMkhuM pADI de tevuM vyAkaraNa racavA siddharAje AcAryazrI hemacaMdrane vijJapti karI ane tamAma prakAranI sAmagrI graMtho kAzmIrathI maMgAvI ApyA. siddharAjanI icchA ane vinaMtIne vaza thai, AcArya hemacaMdra vikrama saMvata 1192 mAM eka sarvAgI saMpUrNa vyAkaraNanI racanA karI. tene "siddhahema zabdAnuzAsana' evuM nAma ApyuM. A vyAkaraNanI racanAthI siddharAja ati prasanna thayo. AvI mahAna kRti ane tenA kartAnuM bahumAna karavAno siddharAje nirNaya karyo. AcArya hemacaMdra kAvya, vyAkaraNa, alaMkAra, nyAya, chaMda, yoga, nAmakoza, vaidika tathA cAritra kathA jevA tamAma kSetromAM mahatvapUrNa graMtho lakhelA che. paraMtu siddharAja jayasiMhe zrI hemacaMdrAcAryanI racanAnuM viziSTa rIte bahumAna karyuM. lagabhaga 850 (sADA AThasoha) varSa pahelA eTale ke vikrama saMvata 1192mAM A prasaMgane lokotsava banAvyo. samagra aNahilapura pATaNa zaNagAravAmAM AvyuM. tamAma rAjamArgo upara toraNa dhajApatAkA bAMdhavAmAM AvyA. dozIDA, maNIyArA ane jhaverIoe potapotAnA bajAro zaNagAryA. pATaNanA uMcA mahAlayo ane prAsAdone suzobhita karI raMgoLI pUrela che. rAjamArgo upara sugaMdhita dravyono chaMTakAva karavAmAM Avyo. siddharAje dAMDI pITAvI prajAne jANa karI hatI ke Aje gurjaranareza pote jAte zrI hemacaMdrAcArya racita mahAna kRti "siddhahema'vyAkaraNagraMthane potAnA mAnitA zrIkara nAmanA hAthI para sonAnI aMbADImAM padharAvI savArI rUpe nagaramAM pheravI bahumAna karavAnA che. vaDodarAnI gAyakavADa sarakAranI, jayapuranA rAjAonI vagere dezI rajavADAonI hAthInI savArIo jene joi che tene A savArInI jaldIthI jhAMkhI thaze. pATaNa e zrI ane sarasvatInuM dhAma banyuM. arthAt pATaNamAM lakSmInaMdano ane vidyAdharo sAthe rahevA lAgyA. A zubha divase savArInI AgaLa nizAna kaMkA zobhatA hatA. pATaNanA mahAjano rezamI vastromAM mAthe paTaNI pAghaDIo paherI mahAlatA hatA. sannArIo pATaNanA phATe paNa phITe nahi tevA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 yuge yuge pATaNanI prabhutA prakhyAta paToLA paherI dedIpyamAna hAthaNInI cAla cAlatI hatI. tatkAlina bhAratavarSanuM samRdhdhatama nagara hatuM. sAcA arthamAM pATaNa narasamudra' hatuM. A savArImAM jaino, brAhmaNo ane nAgaro agresara che. sahastraliMga sarovaranA eka hajAra zivAlayomAM bIlIpatrano abhiSeka karavAmAM Avyo hato. - savArImAM kAzmIranA paMDito joDAyelA che. aNahilapuranA sarvadharma saMpradAyanA upAsako, zaivo, jainAcAryo vagere zobhAyAtrAmAM sAmela che. zaurya, zAstra, zama, samAdhi, satya, paDadarzana ane SaDaMgamAM sauthI AgaLa evA aNahilapuranA nagarajanoe A utsavane potAno mAnyo che. uttara bhAratamAMthI nimaMtrAyelA eka hajAra vidvAna brAhmaNo savArImAM vedoccAra karI rahyA che. - siddharAjanA nimaMtraNane mAna ApI uttarapradezanA vaidyo, karNATakanA seMkaDo mallo, sALavIo rathanI pAchaLa cAlI rahyA che. aneka hAthIo joDAyA che. savArImAM barbaraka komano bhUta jevo gaNAto 'bAbaro bhUta" adrazya rIte zobhAyAtrAnuM rakSaNa karI rahyo che. Dhola, nagArA, zaraNAI ane zaMkhanAdanA avAjothI AkarSAI indrarAjA sahakuTuMba ane tamAma devatAo A zobhAyAtrA nirakhavA aMtarikSamAM padhAryA che. A savArInI barAbara vaccovaca eka mahAkAya gajarAja zrIkara hAthI upara sonAnI aMbADImAM dhavala vastromAM "siddhahema' vyAkaraNane mUkI siddharAja jayasiMha jAte AcAryanI sAthe page cAle che. vIra vikama jevA mahAna ane rAjA bhoja karatAM savAyA banavAnI emanI mahatvAkAMkSA Aje pUrI thatI hatI ane A rIte eka mahAna pratApI rAjAe zrImad hemacaMdrAcArya jevA mahAna sArasvatanuM bahumAna karI eNahilapura pATaNane vidyAgIrI banAvI. bIjo prasaMga vikrama saMvata 204ranA aSADha vada-13 (terasa) tA. 3-8-1986ne ravivArano divasa paNa arvAcIna pATaNa mATe eTaloja gauravavaMto hato. A divasa Adhunika gurjarAdhipati alabat cuMTAyelA mukhyamaMtrI zrI amarasiMha caudharIe maMgaladIpa pragaTAvI vedoccAranA dhvanImAM uttara gujarAta yunivarsiTI - pATaNa." no zubhAraMbha karyo hato. samagra Anarta pradezamAMthI padhArela mAnavaMtA AcAryo, adhyApako ane anya sarasvatInA upAsako samAraMbhanA AbhUSaNo jevA zobhatA hatA. sArasvata maMDaLanI hAjarI ane dhanapationI upasthiti samAraMbhane dedIpyamAna banAvatI hatI. pATaNa paragaNAnA tamAma varganA lokonI hAjarI dhyAna kheMce tevI hatI. A bhavya ane cirasmaraNIya samArohanA adhyakSasthAne sArasvatonA sAcA pratinidhi, vyavasAye eka vakhatanA kevaLaNIkAra evA gujarAta rAjyanA keLavaNI pradhAna zrI hasamukhabhAI paTela birAjamAna hatA. jenAthI sonAmAM sugaMdha maLe tevuM lAgatuM hatuM. A zubha prasaMge pATaNa nAgarika benka lI. e mahemAnonI uttama bhojananI vyavasthA karI hatI. jemanA khabhe yunivarsiTInA saMcAlananI javAbadArI mUkavAmAM AvI che tevA uttara gujarAta yunivarsiTInA prathama kulapati zrImAna kulinacaMdra yAjJikanI kuzAgrabuddhi, vyavasthAzakti ane kAmanI cokasAI zaktinA adbhUta jhAMkhI thatI hatI. sAtho sAtha pATaNanI tamAma kolejanA AcAryo, Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 34 adhyApako ane anya karmacArIgaNe A avasara potAnA prAMgaNamAM ujavAto hoi je AtmiyatAthI A mahotsavane bhavyAtibhavya rIte ujavyo te noMdhapAtra che. yunivarsiTInA udghATana prasaMganA udghoSaka (mAsTara opha seremanI) tarIke A graMthanA lekhaka mukundabhAi pI. brahmakSatriye pharaja bajAvI hatI, je mArA ahobhAgyanI vAta che. A baMne prasaMgo itihAsamAM samAna gaNAze. meM uttara gujarAta yunivarsiTInA zubhAraMbhanA samArohamAM saMtokabA haoNlamAM vizALa janamedanI samakSa 'mAsTara opha seremanI" tarIke kAma karyuM hatuM je mAre mATe khUbaja gauravavaMto prasaMga hato. eka keLavaNIkAra ane pATaNapremI tarIke mArA mATe jIMdagIno mahAmUlo lhAvo hato. zrI kulinacaMdra pI. yAjJikanI AvaDa, mahenata, khaMta, khAMkhata ane kunehathI ja pATaNamAM u.gu.yunivarsiTInuM nirmANa thayuM ema kahevAmAM atizayokita nathI. Bay 1000 vidyApremI, susaMskArI ane samartha rAjavI sidhdharAja jayasiMhe "sighdhahemazabdAnuzAsana'' graMthanI kADhelI zobhAyAtrA Hans !! kola vi Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 14 lolAvI sarasvatI 35 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya vedomAM nadIne mAtA kahI che. emAMya RgvedamAM sarasvatIne sarvazreSTha mAtA kahI che, ane mahAbhAratanA racayitA vedavyAse sarasvatI ane siMdhu nadIne vizvanI mAtA kahI biradAvela che. ''vizvasyuM mAtaram sarvA :'' pANI e prANI mAtranuM jIvana che. jIvavA mATe prathama havA ane bIjA naMbare pANI Ave che. nAnAthI mAMDI moTA tamAma mANaso nadIbhakta hoya che. pANImAM chabachabIyA karavA kone nathI gamatAM ? jIvavA mATe pANI anivArya che, ane emAM paNa jIvanane ApameLe vahevanArI to mAtrI nadI rahI ja che. moTA moTA nagaro haMmezA nadI kAMThe ja vaselA che. eka aMgreja kavie nadIone pRthvInI zirAo kahI che. kavi zrI nAnAlAle nadIone dezanI dhorI nADIo kahI che. nadInA jaLa virATamAM bhaLI jatAM hoi ApaNe maranAranA asthi visarjana pavitra nadIomAM karatA hoie chIe. nadIo e dezanI saMskRti che. ghaNAkharA dezanA nAma paNa tenI nadI uparathIja paDacA che. pavitra jaLanuM caraNAmRta levAno rIvAja che. te prathA Aje paNa cAlu che. dareka hindu samAjanA gharamAM Aje paNa kUMbhamAM gaMgAjaLa jALavI rAkhavAmAM Ave che. jethI gharamAM ke ADosa-pADosamAM koi vyaktinuM maraNa thAya to chelle chelle maranAranA moMmAM gaMgAjaLa mUkI zakAya. A che nadIo pratyenI mamatA, nadIo pratye ApaNe khUba mAnathI, adabathI joie chIe. nadImAM bhaktibhAvathI snAna karIe chIe. nadImAM snAna pApanAzaka mAnavAmAM AvyuM che. sarasvatI nadI samudramAM bhaLatI nathI tethI loko tene ''kuMvArikA'' kahe che. sarasvatI nadI jeno vedomAM nidaSa karelo che e kai ? kayAM gai e sarasvatI ? agAu sarasvatI nadI himAlayamAMthI nIkaLI e samudrane maLatI hatI. sarasvatInA kAMThe Arya saMskRti vikasI hatI paNa e sarasvatInuM nAma nizAna maLatuM nathI. paurANika vArtA kAMika AvI che. vaDavAnala (agni) ne samudra tarapha lai jato hato te mATe bhagavAna viSNue vArApharatI badhI nadIonI pUchI joyuM, paraMtu A bhayaMkara vaDavAnaLa chatAM pavitra agni potAnI pITha upara mUkI lai javA saue nA pADI. A sarasvatIe paramAtmAnuM e kAma upADI lIdhuM. A pavitra agni kaLIyugamAM pApI lokonA sparza thai javAnI bIka hatI, tyAre muzkelImAMthI nivAravA karatAM brahmAjIe kahyuM ke, "jo pApAtmAothI bacavuM hoya to dharatI uparathI pasAra na thatAM tAre pAtALa raste thaine A vaDavAnaLane pavitra agnine mahAdadhimAM sAme samudramAM lai jAva, jyAre tane bahu thAka lAge ane dharatInA aMdaranA mArgethI pasAra thatAM bahu dAjhI uThe tyAre he putrI ! tuM dharatI phADIne prasidhdha thaje.' sarasvatI zveta vastra dhAraNa karI suvarNa kuMbhamAM vaDavAnalane dhAraNa karI A pradeza choDIne sadAne mATe cAlI nIkaLI. ghaDIbhara e gaMgA-yamunA sAthe gupta rIte vahI ane chevaTe himAlayathI paNa Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 yuge yuge pATaNanI prabhutA prAcIna arAvallI parvatane tyAM eno bIjo janma thayo. ArAsurama koTezvaranI pAchaLa meNAbhera DuMgaramAM sarasvatI pragaTa thai badhI nadIonI mAphaka e paNa dhasamasatI samudra tarapha javAne nIkaLI ekasoha mAila cAlyA pachI ekAeka thaMbhI gai. kAMDe bAMdheluM mIMDhaLa choDI nAkhyuM ane sadAne mATe kuMvArikA rahevAnuM svecchAe svIkAryuM. agrahAra (hAlanA pATaNa tAlukAnA aghAra gAmamAM kuMvArikAnuM maMdira paNa che.) sarasvatInA taTe siddhakSetra siddhapurane mAtRtarpaNanI bhUmi banAvI. mAtRgayA zrAddha mATe pavitra zahera vasyuM. rUdramahAlaya ane bIjA seMkaDo devamaMdiro, Azramo araNyo sarasvatInA tIre sthapAyAM che. bIjA eka purANamAM paNa evo eka ullekha maLe che ke, jagatane bhasmIbhUta karI nAkhavAnI icchA karatAM vaDAgnine brahmAnA AdezathI sarasvatI A agnine samudramAM kheMcI gai. kalikAlasavan hemacaMdrAcArya sarasvatIne biradAvatAM kahe che ke, "pRthvIne pAvana karatI, pApano nAza karanArI brahmAnA AdezathI agnine samudramAM lai janArI jeno itihAsa sAMbhaLavA jevo che. evI gavya ane nAvya jaLavALI A nadI sarasvatI che. (yAya) 'gavya' eTale jenA tIre gAyo caratI ane 'nAvya' eTale je nadImAM nAvo cAlatI hatI. rUdramALanI prANapratiSThA karavA AvelA mAlavIya vidvAno gujarAtamAM kAyamI vasavATa karI 'dave' banyA te sauthI prathama sarasvatInA kinAre. sarasvatInuM pANI eka eka buMda ane retIno eka eka karNa tIrtha che. bIjA sthuLa tIrthomAM javAnI ApaNe jarUra ja nathI mATe zAstromAM spaSTa jaNAvyuM che ke, '"gayAthI svarga eka yojana dUra che, prayAgathI aDadho yojana dUra paNa sarasvatI jyAM prAcI bane che te zrI sthaLa sidhdhapurathI to svarga mAtra eka hAtha ja dUra che.'' rA. rA. rajnmaNirAve 'khovAyelI nadI' kahI che. zrImad bhAgavatamAM bindu sarovaranI najIka sarasvatI hovAnuM sUcavyuM che. skaMda purANamAM paNa sarasvatIno mahimA gAvAmAM Avyo che. sarasvatInA kinAre aneka tIrtho AvelAM che. je paikI nIcenA tIrtho mukhya che. piluparNa pAse govatsa tIrtha tenI pAse jALezvara mahAdeva AvelA che. kAkatIrtha, gAMdharvatIrtha, mAtRtIrtha, durgAtIrtha, varAhatIrtha, puSkarakuMDa, jayeSThakuMDa, brahmakuMDa, madhyakuMDa, viSNuyAna, rUdrayAna, vaTezvara, muMDIzvara, lakulIza, kapIlAzrama, bhUtezvara, vaMdezvara, vaMdezvarIdevI, dharmezvara ane dadhIcitIrtha AvelA che. sarasvatIno pravAha keTaleka ThekANe lupta thai bIje ThekANe prAdurbhAva pAmato hovAnuM purANomAM jaNAvyuM che. tenA samarthanamAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke, jyAM vaDavAnala (javALAmukhI jevo agni) no tApa asahya banato, tyAM sarasvatI aMrtadhyAna thai jatI ane pharIthI te tApanuM zamana thatAM pharI pRthvI upara prAdurbhAva karatI. pATaNamAM sahasraliMga sarovaramAMthI AgaLa cAlatAM te svargadvAra tIrtha (kadAca sAMkarA gAma) govatsa lohayaSTi, jhIllatIrtha (jhIjhUvADA gAma najIka), zatrumardana tIrtha, khadiravana vagere. thoDAka samaya pahelAM ja sarasvatI nadInA pravAhe pravAhe cAlI keTalAka saMzodhaka mitroe bhAre jahemata uThAvI tenI parikramA karI hatI ane khUba ja upayogI mAhitI ekatra karela che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (15) zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdiraH amUlya graMthabhaMDAra prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya pATaNano itihAsa jANavA mATe jaina AcAryoe lakhelAM pustako ghaNA mahatvanA che. koIka jagyAe saMpradAyano pakSapAta karIne lakhAyelA hovA chatAM temanI kRtio khUba ja AdhArabhUta ane mAhitI sabhara che. pATaNanA aneka mahollAmAM hastalikhita tADanA pattA, (tADapatrio) kApaDa ane kAgaLa uparanA hastalikhita graMtho pUratI rakSaNanI vyavasthAnA abhAve nAza pAmyA che. muslima zAsanakALamAM mUrtibhaMjaka subAoe pATaNanI hindu saMskRtine dhaNuM nukazAna pahoMcADyuM che. A kaparA kALamAM pATaNanA kunehabAja jainoe bacAvI zakAya teTalA graMtho chupAvI dIdhA ane keTalAka graMtho jesalameranA bhaMDAromAM mokalI dIdhA. khaMbhAtano graMtha bhaMDAra paNa suvikhyAta che. kalikAsavarNa zrI hemacaMdrAcArye kumArapALa'ne graMthomAM dATI-saMtADIne "siddharAja'thI bacAvyA hovAnI vAta pracalita che. pATaNanA bhaMDAronI mAphaka ja jesalameranA dhaNAM bhaMDAro vikhyAta che. agAu jALavaNInA vaijJAnika sAdhano na hovAthI udhaI lAgavAthI temaja graMthonA TukaDA thaI javAthI kothaLA (guNo) bharIne comAsAnA jaLa pravAhamAM padharAvI devAmAM AvatA hatA. jaina saMpradAyamAM haMmezA jJAnane vadhu mahatva ApavAmAM Avela che. kArataka suda-5 (pAMcama) ne vaiSNavo "lAbha pAMcama' kahe che, jyAre jaino "jJAna paMcamI' kahe che. jaina sAdhu mahArAjoe bhAre parizrama lai jJAna upAsanA karela hoya che. dIkSA aMgIkAra karyA pachI vidyA upArjanane ja vadhu mahatva ApavAmAM Ave che. pATaNanA sadbhAgye eka vidyAvyAsaMgI jaina munIvarya maLI gayA. jemanuM nAma AcArya pUNyavijayajI mahArAja hatuM. zrI puNyavijayajI mahArAje ghaNA graMthonA bhaMDAra vyavasthita karyA che, eja rIte pATaNanA A graMtha bhaMDArane paNa suvyavasthita karyo che. A graMthanA lekhaka mukundabhAI brahmakSatriya zrI puNyavijayajI mahArAjane varSo pahelAM bAbunA baMgalAmAM maLelA. te vakhate eka moTI sAIjhano kemero bAbunA baMgalAmAM lAvavAmAM Avelo ane keTalAya graMtho temaja hastalikhita tADapatrIonI phoTo kopI zrI puNyavijyajI mahArAje levaDAvelI. deza-videzanA vidvAno jemane pATaNanA bhaMDAromAM amUlya sAhitya che, tevI jANa thAya che. teo pATaNamAM AvI bhaMDAro jue che. graMthono abhyAsa karI saMzodhana kare che mA sarasvatInA upAsaka keLavaNI premI ane zikSaNanA pracAraka zrImaMta sayAjIrAva gAyakavADa Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 yuge yuge pATaNanI prabhutA mahArAje paNa ApaNA pATaNanA A bhaMDAromAM aMgata rasa lai vaDodarA lAibrerInA saMskRtanA prakhara vidvAna DaoN. sI. DI. dalAlane i.sa. 1914mAM pATaNa mokalI tamAma graMthonI nAmAvalI sUcI taiyAra karAvelI temaja keTalAka graMthonuM punaHmudraNa karAvela. jJAnamaMdiranI bahAranI divAla upara coDelI takatI mujaba jainAcAryazrI AtmArAmajI mahArAjanA ziSya zrI kAMtivijayajI mahArAjanA netRtva heThaLa temanA ziSyo zrI caturavijayajI mahArAja ane munIzrI puNyavijayajI mahArAja varSo sudhI ApaNA pATaNamAM rahI bhAre parizrama karI graMthonuM saMzodhana karI tamAma graMthone vyavasthita karyA che. temAM khAsa karIne (1) tamAma graMthonA pAnAnI meLavaNI karavAmAM AvI che. (2) keTalAka graMthonA khUTatA pAnA bIjA graMthonA AdhAre lakhI tene paripUrNa karavAmAM Avela che. (3) tamAma graMthone suvyavasthita rIte goThavI jADA pUMThA temaja kApaDamAM mUkI peka karavAmAM Avela che. A patro, patrIonuM lIsTa taiyAra karavAmAM AvyuM che. je jJAnamaMdirAmAMthI vecANathI paNa maLe che. keTaloga vecANathI maLe che. A jJAnabhaMDAramAM sonAnI zAhI ane cAMdInI zAhIthI lakhAyelA graMtho paNa che. keTalAka graMthomAM citrakathA paNa AlekhavAmAM Avela che. AvA aNamola graMthonI jALavaNI mATe pATaNanA sadgata zeThazrI mohanalAla motIcaMdanA puNya smaraNArthe temanA suputroe zrIsaMgha pAsethI rUA.2,100/- mAM jamIna na karathI laine rUA.51,000/- nA kharce adyatana makAja bAMdhavAmAM AvyuM. makAnanI plIntha dhaNI ja uMcI bAMdhavAmAM AvI che. udhai na lAge. agni bALI na zake ane corAi ke lUMTAi jAya nahi evI adyatana vaijJAnika Dhabe A jJAnamaMdiramAM graMthonI jALavaNI karavAmAM AvI rahI che. TrasTIo khUba rasa dAkhave che. evuM kahevAya che ke, duniyAnuM tamAma sAhitya nAza pAme, paNa aMgreja nATacakAra zeksapIyaranuM sAhitya bacI jAya, to ekalA A sAhitya uparathI mAnavI kevo hato te jANI zakAya ! e rIte A bhaMDAranA graMtho upara ja solaMkIvaMzanA paramabhaTTArako zrI siddharAja jayasiMha ane paramArhata kumArapALanuM pATanagara aNahilavADa pATaNanI jAhojalAlI kevI hatI te jANI zakAya. A jJAnamaMdira AcAryazrI vijaya vallabhasUrIjI ane zrI kAMtivijayajInA upadezathI bAMdhavAmAM AvyuM che. A jJAnamaMdiranI sthApatya kaLA pUrva-pazcimanA mizraNarUpa navinatam che. beljIyamanA vikhyAta ArkITekTa mi.gAspara pAse teno plAna taiyAra karAvavAmAM Avyo hato. A jJAnamaMdira seMkaDo varSo sudhI Take tevuM majabuta ane Agaprupha banAvavAmAM AveluM che. tamAma graMthone majabuta lAkaDAnA mApasara bokSa banAvI naMbara ApI majabuta lokhaMDanA kabATomAM surakSita rIte rAkhavAmAM Ave che. atyAre temAM 230 uparAMta tADapatrI graMtho temaja 20,000 uparAMta hastalikhita graMtho ane keTalAka chApelA graMtho paNa rAkhavAmAM AvyA che. A jJAnamaMdira sAthe vizva vikhyAta kalikAsarvajJa zrI hemacaMdrAcAryanuM nAma joDavAmAM AvyuM che. pATaNanI zobhAmAM abhivRddhi karatA A 'zrI hemacaMdrArca jaina jJAnamaMdira' nuM uddhATana gurjara sAhitya Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA +593] 39 ziromaNI, gujarAta sAhitya pariSadanA pramukha te vakhatanA muMbai rAjyanA gRhamaMtrI zrI kanaiyAlAla mANekalAla munazInA varad haste vikrama saMvata 1995 nA caitra vada-3 tA. 7-4-1939 ne zukravAranA roja karavAmAM AveluM che. te vakhate gujarAtI sAhitya pariSadnuM jJAnasatra paNa yojavAmAM Avela hatuM. hastalikhIta graMtho zrImad hemacaMdrAcArya racita 'sidhdhahemazabdAnuzAsana' graMtha sidhdha hemazabdAnuzAsanam zrI hemacandrAcArya Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA SRCE AzADIyo pATaNa vizvamAM ajoDa evo hastalikhIta graMtho jyAM sacavAyelA che evo "zrI hemacaMdrAcArya jai na jJAnabhaMDAra, pATaNa 40 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA INNES daga valayAbAramAskamA dAvimANAnI baccI mamAgArAvama taravayavatAzanaghaDI budhava sAriyAranayArasamudraviDa yAmivAdivaratAvara zAradA (majarANA 1 kha miy| ravA miyA~ uvsmaavyve| muchaa|| ythe| uva samazatasmAyaciyA uvasamatammana ciyA raadaa||| parAkriyA ugama dvitIyAuM nAgadavAsi yammararAbhAsAri kAla samaya mi sadarakhAmA Bed utsamiyanesa bijlgaadaa| rAhaNAAjAnA tANaNA citro sahitanA haIlakhIta tADapatra graMtho 41 Pus TED Basic F Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 16 mahAmAtya vastupAla ane tejapAla 42 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya gujarAtanA itihAsamAM vastupAla ane tejapAlanA nAma noMdhapAtra che. vastupAla ane emanA nAnA bhAi tejapAla dhoLakA (asala nAma dhavalakka)nA rAjA vIradhavalanA maMtrIo hatA. A vIradhavala pATaNanA rAjA bhImadeva bIjAno mAMDalIka rAjA hato. teo jaina kuTuMbamAM janmyA hatA. vastupAla vicakSaNa rAjapurUSa ane kuzaLa senApati paNa hatA. mahAmAtyanA pade birAjatA hovA chatAM vidyA ane sAhityanA mahAna upAsaka ane vidvAnonA AzrayadAtA hatA. vaLI karNa jevA mahAna dAnezvarI paNa hatA. vastupAla pote saMskRta bhASAno mahAna kavi paNa hato. vastupAle lakhela '"nara nArAyaNa'' mahAkAvya sAce ja gaNanApAtra che. A sivAya paNa temano saMskRta sAhityamAM noMdhapAtra phALo che. eka ja vyakti rAjakIyakSetre ajoDa hovA uparAMta sAMskRtika sAhityIka ane itara vividha zAkhAomAM viziSTha sthAna pAme evA dAkhalA itihAsamAM bahuja ochA jovA maLe che. girirAja Abu ane giranAra uparanA saMge-maramaranAM suprasiddha maMdiro je sthApatya kalAnA uttama namUnA che te mAhAmAtya vastupAle baMdhAvelA che. kalApremI tarIkenuM A tenuM javalaMta udAharaNa che. A uparAMta tAraMgA DuMgara upara, aNahilavADa pATaNa, kalola pAsenA zerathA ane Dabhoi vagere sthaLoe paNa vastupAla ane tejapAle je maMdiro baMdhAvyA che te jANItAM tIrtha che. vastupAla-tejapAla e agiyAra bhAi-baheno hatA. temanA pitAnuM nAma azvarAja ane mAtAnuM nAma kumAradevI hatuM. agiyAra saMtAno paikI sAta dIkarIo nAme (1) jAlku (2) mAu (3) sAu (4) dhanadevI (5) sohagA (6) vaiju ane (7) padmaladevI hatI. cAra putro nAme (1) luNiga (2) malladeva (3) vastupAla ane (4) tejapAla. vastupAla ane tejapAla baMne chellA saMtAno hatA. chellA saMtAno haMmezA tejasvI hovAnuM vaijJAnikoe noMdhyuM che. vastupAlane be patnio hatI. (1) lalItA ane (2) sokhu urphe vayajalladevI. tejapAlane paNa be patnio hatI. (1) anupamA ane (2) suhavadevI. pitA azvarAjanA maraNa pachI baMne bhAio mAtA kumAradevI sAthe mAMDaLamAM rahevA gayA ane mAtAnA maraNa sudhI tyAMja rahyA hatA. 'nara nArAyaNAnaMda'' mahAkAvyamAM jaNAvyA mujaba vastupAla zarUAtamAM aNahilavADanA bhImadeva pAse hato. tyAMthI lona sarvisa upara dhoLakAnA rANAne ApavAmAM Avela. vastupAla ane tejapAle rAjya kArobArI saMbhALyA pachI aneka yudhdho karelA che. rAjyamAM vyApelI avyavasthA, bhraSTAcAra, kAmacorI dUra karI dhAka jamAvI zAsanane majabuta banAvyuM. janatAnA naitika dhoraNo uMcA AvyA. loko prAmANikapaNe vahepAra-dhaMdho karavA lAgyA. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 43 * vastupAla maMtrIpade ArUDha thayA pachI giranAra tathA zaMtrujayanI yAtrA tathA saMgha kADhayA hatA. temanuM maraNa paNa yAtrA daramiyAna ja thayeluM hatuM. vastupAla ane tejapAla prabhAvazALI purUSo hatA. dhoLakA ane aNahilavADanA rAjaya darabAromAM temanuM sthAna ghaNuM UcuM hatuM. temanI udAratA ane dAnI hovAnA kAraNe ja gujarAtamAM saMskArika navajIvana maLyuM. vastupAla ane tejapAle aneka maMdiro, dharmazALAo, taLAvo, kUvAo tathA anya sthApatyo baMdhAvyA hatA. vaLI temaNe davAkhAnA, zivAlayo maTho ane majIdo paNa baMdhAvI hovAno spaSTa ullekha 'prabaMdhakoza" mAM karelo che. Abu uparanA tathA giranAra uparanA vizva vikhyAta devAlayo Aje paNa akabaMdha che, jyAre anya sthApatyanA namUnArUpe be staMbho ApaNA hAlanA pATaNanA junA kAlIkA maMdiranA bAMdhakAmamAM vaparAyelA jaNAya che. jIjJAsu vAcake A baMne staMbho upara kaMDArelA zilAlekho vastupAlanA kuTuMbIjanonI mAhitI ApI che. baMne bhAIo sarvadharma pratye samabhAva ane sadbhAva rAkhatA hatA. dareka saMpradAyavALA temane potAnA gaNIne Adara ApatA hatA. vastupAla-tejapAle A mahAna kalAnI kRtio jevA devAlayo ane sthApatyo bAMdhavA nANAMnI vyavasthA kyAMthI karI haze ? rAjyanA bhaMDAramAMthI to eka pAi paNa kharcAya nahi. tamAma kharca pote kareluM che. A mATe nIce mujabanI be vArtAo pracalita che. (1) saurASTranI yAtrAe vastupAla ane tejapAla nIkaLyA te pahelA potAnA eka lAkha dravya (eka prakAranuM dhana) jamInamAM dATavA gayA. jethI yAtrAethI parata AvyA bAda salAmata rIte A dravya sacavAI rahe. te vakhate jamIna khodatAM temane uchuM jamInamAMthI puSkaLa dhana maLyuM. vastupAla tejapAlanI catura patni anupamAne A dhanano zo upayoga karavo te pUchayuM, tyAre A saMskArI anupamAe uttara Apyo hato ke, "A dhana jaDayuM che dharatImAMthI paNa have tene parvatonI Toce rAkhIzuM jethI pharI koinA hAthamAM Ave ja nahi" A rIte maLela dhanamAMthI Abu ane giranAra upara prasiddha maMdiro baMdhAvyA. (2) bIjI vArtA evI che ke, eka muslima vepArI nAme saida, vastupAlanI AjJA na mAnatA sAmo thayo. tyAre tene harAvI keda karyo ane tenI milkata rANA vIradhavalanI AjJA mujaba rAjakoSamAM lIdhI ane tenA gharanI dhULa vastupAlane maLI, A kahevAtI dhULa e suvarNa raja hatI. Ama saidanI milkatamAMthI moTo hisso maLyo hato. temAMthI amara sthApatyo baMdhAvyA. vastupALa mahAna rAjapurUSa, vahIvaTakartA ane mahAna sAhityakAra hato. temanuM sAhitya maMDaLa ghaNuM moTuM hatuM. ArasamAMthI banAvela A sthApatyonA kArIgarone majUrImAM paththaranI je bhUkI raja paDe tenA vajananI barAbara suvarNa (sonuM) ApavAmAM AvatuM hatuM. karnala ToDa kahe che ke, vastupAlanuM jIvanacaritra AlekhI zakAya tema nathI. kalama paNa thAkI jAya. evuM mahAna emanuM jIvanacaritra che. vastupAlanA maraNa pachI daza varSa bAda tejapAlanuM paNa maraNa thayuM hatuM. tejapAlanuM maraNa i.sa.12paramAM thayuM hatuM. tethI vastupAlanuM maraNa I.sa. 1242 mAM gaNAya. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 44 mahAmAtya vastupAla tathA temanAM patni lalitAdevI ane vejaladevI . Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA duniyAnI ajAyabI jevI solaMkIrAjavI bhImadevanI patnI rANI udayamatIe baMdhAvela ''ANakIvAva'', pATaNa 45 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 46 17 pATaNanI benamUna rANakIvAvanuM zilpa sthApatya prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya gIta gAyA paththarone.... : solaMkI sAmrAjyanA AdyasthApaka mULarAja pahelAnA putra bhImadeva pahelAnA patnI rANI udayamatinuM nAma jenI sAthe joDAyeluM che, evI pATaNanI benamUna vAva je. lokomAM ''rANakIvAva'" nA nAmathI prakhyAta che, tene chellAM keTalAka varSothI pravAsIonuM dhyAna khecyuM che. vaDodarA rAjyanA ArkIyolojI khAtAe tenuM thoDuMka khodakAma kareluM ane bahArathI kUvAmAM utaravA mATe navA pagathiyAM paNa bAMdhelA hatA. hamaNAM sudhI A vAvamAM kAMi ja navInatA jaNAtI na hatI. loko mAtra A kUvAnuM pANI moTI udharasa (khAMsI), uMTATIyA, hupIMga, kapha maTe e mATe bATalI bharI pANI lai jatA ane keTalAka loko te pANI bahAragAma paNa mokalatA hatA. A pANI pIvAthI uparokta rogo maTI jatA hatA. A sivAya janatA mATe A vAvanuM bIjuM koi khAsa mahatva na hatuM. paraMtu tAjetaramAM ArkIyolojIkala sarve opha inDiyA mAraphata A vAvanuM vadhu khodakAma hAtha dharavAmAM AvyuM. lagabhaga be-traNa varSa sudhI ekadhArA ane suvyavasthita rIte cAlelA A khodakAmanA pariNAme jANe koi amUlya khajAno hAtha Ave tema A vAvamAMthI paththaromAM kaMDArela mAnava sauMdaryanA mahAkAvya jevuM adbhUta kalA zilpa maLI AvyuM che. gujarAta sarakAranA TocanA adhikArIo, rAjya ane kendranA pradhAnoe paNa A kAmamAM sakriya rasa lai, sthaLa mulAkAta lIdhI hatI. vartamAnapatromAM paNa samAcAro prasiddha thatAM mAnava maherAmaNa bahAragAmathI ane paradezathI paNa AvavA lAgyo. A vAvamAM zuM jovA jevuM che ? zilpa sthApatyathI bharapUra evI A vAva bAMdhavA pAchaLanuM sAcuM kAraNa zuM haze ? paTTaNanuM Na thayuM. sahasraliMga sarovara nAmazeSa thayuM. paraMtu rAkhamAMthI jema phInIksa paMkhI beThuM thAya tema bhUlAyelA khaMDIyeromAMthI aNahilavADa pATaNanuM eka jamAnAnI suprasiddha vAva paDakhu pheravIne punaHdRzyakSama thai che. vAvanA staMbho, divAlo, jharUkhA, bArazAkho, chata jyAM juo tyAM cotarapha zilpakalAnI samRddhi jhaLakI uThI che. kalApremIo, sauMdarya pipAsuo ane sthApatya kalAnA jANakAro A samRddha khajAno joi adbhUta ! benamUna ! Excellent ! Unparallel ! jevA udgAro kADhe che. vAvamAM utaryA pachI cAre bAju najara nAkhatAM jANe ApaNe koi alaukIka lokamA pravezyA hoie ema lAge che. vasaMta RtumAM vanarAjInuM AkarSaka, zarada pUnamanI rAtre zitaLa caMdramAnuM AkarSaNa tema rANakIvAvamAM pravezelo mANasa cAre bAjunA nirjIva paththaromAMthI kaMDArela sajIva suMdarIonuM saMgIta sAMbhaLI zake che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 47 vAvanuM bAMdhakAma sAmAnya rIte pANI puravaTho sAcavI rAkhavA mATe thatuM hoya che. jo ekamAtra A ja hetu hota to te sAmAnya paththaromAMthI bAMdhelI hota, temAM ATalI badhI kotaraNI karavAnI koI jarUra na hatI. rAjyanA nANAM veDaphAya nahi. dhanarAzino ATalo moTo vyaya thAya nahi. paraMtu koI kalApremI ema nahi kahI zake ke, 'tAjamahalanA bAMdhakAma pAchaLa nANAM veDaphAyAM che. tAjamahalanI sAthe eka premanI dAstAna joDAyelI che. - bhImadeva pahelo ane rANI udayamatinI koI premakahAnI A vAvanA bAMdhakAma sAthe saMkaLAyelI che, evo koI pratyakSa pUrAvo maLato nathI, paraMtu pUrAvo hoya to ja pati-patnino prema mAnavo ? AvI bhavya vAva baMdhAvI tenI sAthe potAnuM nAma joDavuM e ja jIvato jAgato pUrAvo nathI ? hakIkatamAM rAjA-rANInA raMgamahala jevI A bhavya imArata ziyALo, unALo ane comAsu traNe RtumAM mANI zakAya evuM enuM bAMdhakAma che. e jamAnAmAM vAtAnukula erakaMDIzanDa oraDA banAvavA mATe AvI sAta mALanI bhavya lAMbI pahoLI vAva baMdhAvI hovAnI zakyatA nakArI zakAya nahi. A vAvamAM sAmAnya rIte nIce mujabanI cIjo noMdhapAtra che. . vAvanA sAta mALa khodavAmAM AvyA che. be traNa mALa saMpUrNa tUTI gayA che. vAva mAtra pANI puravaTho jALavI rAkhavA mATe ja baMdhAvI jaNAtI nathI. paraMtu rAjA pote sahakuTuMba amuka samaya ekAMtamAM gALI zakAya tevI sagavaDo dharAve che. rAjA nAnakaDo darabAra bharI nRtyAMganAnAM nRtya mANI zake evuM cAre bAjunuM vAtAvaraNa jamAveluM jaNAya che ! jyAre rAjA ke tenA kauTuMbIkajano tyAM ja hoya tyAre vAva samagra janatA mATe khullI rahetI hovI joIe. e rItanAM vAvanAM pagathIyAMche. . ApattinA samayamAM duzmanane zaMkA paNa na Ave e rIte vAvamAMthI gupta raste bahu dUra sahI salAmata nIkaLI zakAya tevA rastA hovA joIe. je zodhavA rahyA. dazAvatAro matsaya, kUrma, vArAha, nRsiMha, vAmana, parazurAma, zrIrAma, buddha, zrIkRSNa ane kalki ema daza paikI be mUrti sivAya bAkInI ATha avatAronI suMdara mUrtio vAvamAM vidyamAna che. divAlomAM paNa jhINuM jhINuM kotarakAma che. eka paNa jagyA evI nathI ke jyAM kotaraNI nA hoya. khaMbhIo, thAMbhalA, chata, gokha, bArazAkha vagere cArebAju vividha prakAranI kotaraNI ja kotaraNI najare paDe che. kUvAnI goLa divAlo paNa kotaraNIthI bharapura che. kUvAnA dareka mALe zeSazA para birAjela bhagavAna viSNunI pratimAo che. A badhI pratimAo eka sarakhI che. vAvamAM kotaraNInuM punarAvartana nahivat che. vAvanI kotaraNImAM rUpavAna strIo dhaNI che. jhAMjhara bAMdhatI, kezaguMthana karatI, Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA darpaNamAM mukha jotI, zRMgAra karatI ane saMvanananA drazyo akabaMdha che. e aMjanazalAkA hAthamAM rAkhI sauMdarya prasAdhanathI bharapura, zRMgAranA samayanI mudrAo, atirUpavAna evI apsarAonI tathA yoginIonI mUrtio AkarSaka che. koi eka ja pradezanI nahi, paNa vastromAM, zRMgAramAM vividhatA jaNAya che. tethI kArIgaro judA-judA pradezanA haze tevuM jaNAya che. brahmA-brahmANI, bhairava, cAmuMDA, ziva-pArvatI, viSNu, viMchaNamAtA vagere aneka devI-devatAonI mUrtio jovA jevI che. kUvAnA hAlanA taLIyAnA bhAganI divAlonuM kotarakAma benamUna che. retIyA paththaramAMthI baMdhAyela vAvamAM kyAMya Arasa vaparAyo nathI. vaiSNava ane zivasaMpradAyane samarpita vAva che. hakIkatamAM pATaNanI rANakIvAvanuM navuM khodakAma pATaNane samagra bhAratamAM ja nahi, paNa AMtararASTrIya stare vizvavikhyAta banAvyuM che. rANakIvAvanuM beofmuLa sthApatya Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 28rAMdala rANakIvAvamAM kRbhaka avatAranuM anupama sthApatya apsarAo sAthe Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA rANakIvAvamAMthI maLI Avela mahArANI udayamatInI benamUna ArasanI pratimA prA.mukundabhAi pI. brahmakSatriya bhImadeva pahelAnI patnI tathA kavinI mAtA ane siddharAjanI dAdImAM 'udayamatI' nuM nAma jenI sAthe joDAyeluM che. evI pATaNanI prakhyAta rANakIvAva yAne rANInI vAvanuM khodakAma thoDAMka varSo pUrve thayuM. varSo pahelAM A vAvane khaMDIyero joi zrI narasiMharAva diveTIyAe kaheluM ke, "rANInI vAva taNA A hADa paDelAM' paraMtu e hADa vAvanA utkRSTa sthApatya ane zilpanI kalpanA karAve che. zrI durgAzaMkara zAstrIe lakheluM che ke, "rANIkIvAva jyAre AbAda haze tyAre gujarAtamAM enA jevI bIjI bhAgye ja haze." tA. 18-12-1987 ne zukravAranA roja A graMthanA lekhaka jAte rANakIvAvanI mulAkAte gayelA. tAjetaramAM khodakAma daramyAna A vAva sAthe jenuM nAma joDAyeluM che e mahArANI udayamatInI pratimA maLI AvI che, (juo phoTogrApha) evA samAcAro vartamAnapatromAM vAMcatAM lekhaka tyAM gayelA. udayamatInAM darzana karyA. vartamAnapatromAM rANI udayamatInI mUrti maLI hovAnA samAcAro vAMcI seMkaDo mulAkAtIo jANe rANIne jovA AvelA hatA. kUvAnA kAMThe bahAranA medAnamAM aneka mUrtio vacce eka nAnakaDI ArasanI mUrti paDI hatI. svaccha ane suMdara sapheda ArasamAM kaMDArAyela aNahilapuranAM mahArANI udayamatI jAjaramAna ane gauravavaMtA jaNAtAM hatAM. A mUrti udayamatI rANInI ja haze ke kema ? saheja zaMkA thai paraMtu pagI (cokIyAta) e mUrti pAse paDelA phUlo dUra karyA tyAM to mUrti nIce ja suMdara akSaromAM nAma kotareluM hatuM. "mahArANIzrI udayamatI' mUrti so TakA mahArANI udayamatInI ja che. emAM koI zaMkAne sthAna na rahyuM. mUrtine najIkathI nihALI to lagabhaga paccIsa AgaLa uMcAI ane soLa AMgaLanI pahoLAI vALI hatI. mahArANI rAjayAzana upara ja birAjamAna che. siMhAsana upara jamaNo paga vALelo ane DAbo paga lAMbo dharatIne aDelo jaNAya che. mAthe mugaTa nathI paraMtu vALa dAbIne oLelA ane AgaLa kapALa uparathI kaTIMga karelA hoya evuM kotarakAma che. seMtho dekhAto nathI. baMne kAnonI buTomAM jADA bhAre vajananI rIMgo (kuMDaLa) paheralAM che. kAnanA upalA bhAgamAM jhINA nakazIvALA dAgInA paherelA che. mahArANInA gaLAmAM kolara jevI cAra mALAo ane be-traNa lAMbI mALAo paherelI che. je vakSasthaLa uparathI pasAra thatI jaNAya che. baMne hAthe bAjubaMdha bAMdhelA che, ane baMne hAthamAM Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 51 kaMkaNo paherelA che. jamaNA pagamAM kaDuM paherela che ane kAMbI paNa dekhAya che. DAbo paga khaMDita che ane nAka paNa saheja khaMDIta thayela jaNAya che. mahArANI udayamatI siMhAsana upara ja birAjamAna hoI. rAjya darabArane dabadabApUrvaka zobhe e rIte eka bAju eka strI udayamatInA zIra upara chatrI dharIne ubhelI kaMDArelI che. rANInA mastaka upara khullI chatrInuM drazya mUrtine bhavya banAve che ane mahArANIne zobhe evuM drazya jaNAya che. . bIjIbAju anya eka mahIlA rANInI prazasti gAtI hoya evA enA hoTha jaNAya che. mUrtinA TheTha nIcenA bhAge be suMdarIo koI viziSTa prakAranuM vAjIMtra potAnA mukha vaDe vagADatI hoya tema potAnA hoThane vAjIMtra aDake che. mahArANInA vALelA DAbA paga nIce koI strI viMdanA karatI hoya tema jaNAI Ave che. eka nAnakaDA sapheda ArasamAM vacamAM mahArANInI mUrti tenI AjubAju be ubhelI strIo ane nIcenA bhAgamAM traNa strI ema kula cha mUrtio kaMDArI kalAkAre sAce ja potAnI uttama kalAno paricaya karAvyo che. eka ja ArasanA paththaramAM kaMDArela 6 (cha) mahilAo jIvaMta lAge che. mahArANIzrI udayamatInI mUrti A vAvamAMthI ja maLI AvavAthI enuM mahatva dhaNuM vadhI jAya che. maLatI mAhitI mujaba A mUrti kUvAmAMthI chuTTI maLI AvI che. eTale sau prathama A mUrtinuM cokkasa sthAna kyAM haze te zodhI kADhayuM rahyuM. amArI mAnyatA mujaba A mUrtinuM sthAna sauthI uparanA mALe hovuM joIe ane tyAMthI divAlo jarjarIta thatA mUrti kUvAmAM paDI jatA kayAMka kayAMka khaMDIta thayelI hovI joIe. vaLI bIjo prazna e paNa thAya che ke, sAta mALanI AvI bhavya vAvamAM mahArANIzrI udayamatInI pratimA khUba ja nAnI gaNAya. A ja vAvamAMthI bIjI bhagavAna zrI viSNunI mUrtio dhaNI moTI sAIjhamAM maLI AvI che, to mAtra udayamatInI mUrti nAnI kema? paraMtu tenI pAchaLanuM sabaLa kAraNa e lAge che ke, deva-devIonI mUrti karatAM mAnavanI mUrti nAnI hoya emAM ja rAjyanI zobhA gaNAya. A vAvamAMthI saMkaTa samaye rAjAnA parivArane nAsI javA mATe guptamArga hovo joie. A vAvamAMthI dhana-saMpatti maLavAnI zakyatA dhaNI ja ochI che, vaLI A vAva navaso varSa agAu saMpUrNa rIte daTTaNa thaI hovAnuM jaNAya che. rANI udayamatInI suMdara pratimAM maLI AvavAthI eka navuM ja AkarSaNa ubhu thAya che. A pratimA pATaNathI vaDodavarA laI javAI hovAnuM jANavA maLela che. "A vAva baMdhAyA pachI bhAgye ja bethI traNa dAyakA e vaparAzamAM rahI haze" ema AMtararASTriya khyAti dharAvatA purAtatvavid zrI mAikala poTela jaNAve che. kAraNake vAvanAM pagathIyAM jarAya ghasAyAM jaNAtAM nathI vAvanuM bAMdhakAma pUrNa thayA pachI paccIseka varSa pachI sarasvatI nadInA pracaMDa pANInA pUramAM vAva dharatImAM dharabAI gaI che. ane tethI ja kadAca enI kotaraNI akabaMdha jaLavAI rahI che! Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 52 solaMkI samrATa bhImadeva pahelAnI patiot sAmrAjJI udayamatI je Ne pATaNanI suprasidadhu ane tIrthadhAma jevI rANakIvAva baMdhAvI hatI. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 53 (19) pADhaNamAM bharAtA meLAo ane utsavo prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya gujarAtanI prajA utsavapriya gaNAya che. meLAo tamAma varganA loko mATe sastu manoraMjana che. meLA prasaMge khAnapAna, ujANI, nAstApANI, hiMDoLA, jhulA, cagaDoLa, raMgakIDA, rAsakIDA, AnaMda vinoda thAya che. kyAMka kyAMka nATaka, rAmalIlA, nRtya, kAvyagoSThI, kustI, mallanA khelo, ATApATA, DAyarAo vagere thatAM hoya che. koika meLAmAM AtazabAjI, gADAnI doDa, dhoDAdoDa, ThaThThA yuddho, pataMganI hariphAI vagere paNa yojAtI hoya che. maMdiromAM stavano, rAsa, garabA, vyAkhyAno, vratanI ujavaNI vagere thAya che. pATaNanA loko paNa bALakathI mAMDI vRddha badhA ja meLAnI majhA mANe che. pATaNamAM nIce mujabanA meLAo bharAya che. sau prathama meLo pATaNamAM mIrAM daravAjA pAse Avela ghugharA bAvAnI jagyAe aSADha vada amAsano bharAya che. A divase divAsAno utsava' hoya che. A prathama parvamAM sau parvano vAso ke mAso gaNAya che. pahelAM khUba ja dhAmadhUmathI bharAto A prathama meLo atyAre khAsa bharAto nathI. A divase pATaNanA paTTaNI (devIpUjaka) samAjanA bhAi-baheno temaja bahAragAmanA paTTaNIo pATaNamAM AvIne emanI mAnyatA mujaba temanA gujarI gayelA kauTuMbikajanone yAda karI temanI rIte divAsAnA utsavanI ujavaNI kare che. zrAvaNa suda pAMcamanA roja bagavADA daravAjA bahAra Avela prAcIna baLIyA hanumAnano meLo bharAya che. tyAM AvelA moTA medAnamAM agAu bhavya rIte bharAto meLo paNa chellA ghaNA varSothI visarAto jAya che. hAlamAM kadAca ugatI prajAne A meLAnI khabara paNa nahi hoya. zrAvaNa mAsanA bIjA zanivAranA roja traNa daravAjA pAse Avela zrI maMDInA hanumAnajI' arthAt kalyANa mArUtino meLo bharAya che. junA pATaNamAM A jagyAe moTuM mArkeTa, maMDI, bajAra bharAtuM hovuM joIe. jethI A maMDInA hanumAna kahevAtA haze. thoDA varSo pahelAM A maMdirano jIrNodhdhAra karavAmAM Avyo hato. ArasathI jaDAyela ane raMgarogAnathI suzobhita A maMdiranI bhavya kalyANa hanumAnajInI pratimA darzana karavA jevI che. mUrti nIce eka zilAlekha che. A meLo paNa khAsa bharAto nathI. zrAvaNa vada pAMcamanA roja paMcAsarA pAse bharAto 'nAgapaMcamI" no meLo bhavya rIte bharAya che. AjhAda medAnamAM virATa cagaDoLo, khANI-pINAnA sTola goThavAya che. paMcAsarA pArzvanAthanA maMdira pAseja "nAgadevatA" nI pratimA padharAvAya che. nAgapUjA bhAratamAM ghaNI prAcIna hovAno vidvAnono mata che. nAgadevatA e nagaranuM rakSaNakartA che. pATaNamAM strIo kulerano lADu bAjarIno Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 54 loTa, goLa ane ghInuM mizraNa nAgadevatAne dharAve che ane prasAdI tarIke pote paNa Aroge che. pIMpaLAzeranA nAke Avela zrI bahucara mAtAjInA maMdiramAM paNa nAgadevatA' nI mUrti padharAvI darzana karAvavAmAM Ave che. zrAvaNa vada sAtamano zItaLA mAtA" no meLo bhavya rIte pATaNamAM bharAya che. je zAradA TokIjha pAchaLa Avela khokharavADA coka najIka eka zItaLA mAtAjInuM jUnuM maMdira che ane bIjuM maMdira chIMDIyA daravAjA bahAra chabIlA hanumAna javAnA rastA upara Avela che. A baMne maMdirone joDatA samagra rastA upara aMbAjI mAtAnA maMdira pAsenA paTAMgaNamAM vizALa meLo bharAya che. A divase pATaNamAM ThaMDu, vAsI, TADhuM khorAka khAvAno rivAja che. sAtamanA AgalA divase DhebarA vagere rAMdhI rAkhavAnA hoya che. A meLAmAM pahelA garbhavatI baheno navA vastro paherI, gajarA bAMdhI eka jagyAe besI prArthanA karatI. chellA keTalAka varSothI have AvuM koI besatuM jaNAtuM nathI. bALakane bhAre zItaLA na nIkaLe, orI-achabaDA maTI jAya e mATe bAdhA rakhAtI hoya che. zItaLA mAtAnI . bAdhAthI jenA ghera pAraNuM baMdhAyuM hoya evI mAtAo A divase sAta gherathI mAgIne bhojana karatI hoya che. A meLAmAM bhakti, zraddhA, vAtsalya ane ahobhAvanuM vAtAvaraNa sarjAya che. zrAvaNa vada AThamano hiMgaLAcAcaramAM Avela rAdhAkRSNanA maMdira pAse janmASTamI" no meLo bharAya che. jayAre te divase rAtre kRSNajanma' nI dhAmadhUmathI ujavaNI karavAmAM Ave che. maMdiromAM janmASTamI ujavAya che. bhAdaravA suda cothano 'gaNapatidAdA' no meLo gaNapatinA maMdira pAse ane hiMgaLAcAcaranA cokamAM bajAra vacce bharAya che. pATaNanI sthApanA vikrama saMvata 802 nA caitra suda-sne zukravAranA roja thai hovAno lekha A maMdiramAM gaNapatInI mUrti nIce che. bhAdaravA suda caudazanI rAtre ane punamanA baporanA bAra vAgyA sudhIno 'jALezvara mahAdeva'no meLo paTTaNIo mANe che. brAhmaNo AkhI rAta bhavAi kare che. zaheranA tathA AjubAju gAmaDAnA loko paNa moTI saMkhyAmAM A meLAmAM hAjarI Ape che. bhavAi jue che ane meLo mANe che. Aso suda caudazano 'guNavaMtA hanumAna" no meLo e rAtrie meLo hoya che. maMdiramAM khatrI samAjanA bhAio tAlabaddha vAjIMtrothI, nAdadhvanIthI hanumAnajInI ArAdhanA kare che. rAtre pallI nIkaLe che. Aso suda punamanA roja sTezana roDa upara Avela hindu AnAthAzramamAM 'zrI raNachoDarAyajI'no meLo bharAya che. ghaNA lokone A meLAnI khabara paNa nathI. meLo lagabhaga bhUlAi jaze. AzramanuM makAna banAvatAM bhagavAna zrI raNachoDarAyanI bhavya pratimA e ja sthaLethI nIkaLatAM dAtAoe tyAM maMdira banAvI zrI raNachoDarAya bhagavAnane padhArAvelA che. A meLo lagabhaga baMdha che. Aso vada terasa loko dhanaterasa' tarIke ujave che. loko dhanapUjana kare che. Aso vada caudaza ane kALI caudaza" tarIke ujavAya che. pATaNanI prajA A divase paMcamukhI hanumAnanA maMdiramAM darzana Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - yuge yuge pATaNanI prabhutA 55 karavA jAya che. rAtre cAra rastAnA cokaDAmAM dIvo pragaTAvI meMza pADI AMkhomAM meMza AMje che. paTTaNIo garvathI kahe che ke, kALI caudazanI meMzanA AMjyA koInA nA jAya gAMjyA." Aso vada amAvasa 'divALI' nA mahAparva tarIke ujavAya che. vahepArIo A divase copaDA pUjana kare che, ane zrI mahAlakSmI mAtAnA darzana karavA jAya che. zrI mahAlakSmI mAtAjInuM maMdira pATaNamAM eka ja che. pATaNanI vastI vadhAro tathA vahepArIvargamAM vadhAro thayo hovAthI maMdiramAM bhAre bhIDa thAya che. tethI pATaNamAM saradAra gaMjabajAramAM bIjuM navuM zrI mahAlakSmI mAtAjInuM maMdira vahepArI bhAIe banAvyuM che. - kArataka suda ekama (besatuM varSa) nUtana varSano prathama divasa che. maMdiromAM annakuTa girirAjanA darzana thAya che. sAMje zrI kALIkA mAtAjIno meLo bharAya che. kArataka suda bIjanA divase bahenanA ghera bhAI jamavA jAya che. A divase koThAkUi daravAjA bahAra zrI bhairavadAdAnA maMdiramAM bhavya meLo bharAya che. kArataka suda trIjanA divase zrI siMdhavAi mAtAjIno meLo bharAya che. kArataka suda pAMcamanA divase paNa zrI siMdhavAi mAtAjIno meLo bharAya che ane rAtre rozanI thAya che. kArataka suda punamanA roja khAnasarovara daravAjA bahAra zrI bahucara mAtAjInA maMdire jainono paTano meLo bapora sudhI bharAya che. sAMje itara loko meLAmAM jAya che. kArataka suda caudaza thI kArataka vada pAMcama ema sAta divasa prajApati samAjanA iSTadeva "zrI padmanAbha bhagavAna' no meLo bharAya che. dararoja rAtre meLAmAM lokonI bhIDa hoya che. A meLAomAM prajApatio uparAMta tamAma jJAtinA loko hoMzabhera bhAga le che. jagyA vizALa hoi pATaNano A moTAmAM moTo meLo gaNAya gAmanAM ane bahAra gAmanA loko potAnA bALakone goLa ke zAkarathI padmanAbhamAM jokhe paNa che. jayAre chellA divase to meLAmAM lokonI bhIDa moTA pramANamAM hoya che. pATaNamAM bharAtA tamAma meLAomAM kArataka vada pAMcamano padmanAbhano meLo sauthI moTo che. phAgaNa vada ekama (dhULeTI) nA divase phATIpAla daravAjA bahAra jaina chAtrAlayamAM jainono paTTadarzana meLo bharAya che, ane bhAdaravA suda bIjanA divase mIrAM daravAjA bahAra agAsIyA vIranI sAme 'dAdAnA stupe" keTalAMka jaino darzana karavA jAya che. vaLI kArataka suda ekama thI pAMcama sudhImAM jaina bhAI-baheno samUhamAM potAnA jaina maMdironI pradakSiNA caityaparipATI karI lagabhaga savAso derAsaronAM darzane jAya che. Aso suda ekamathI noma ema nava divasa "navarAtri' pATaNamAM bhavya rIte rAsa, garabA, lhANI karI judA-judA mahollAmAM ujavAya che. caitrI navarAtri paNa ujavAya che. A rIte pATaNamAM meLAo bharAya che ane utsavo ujavAya che. keTalAka muslima meLAo paNa bharAya che. pATaNamAM musalamAnonA paNa ghaNA meLAo bharAya che. jyAM ursa, kavvAlInA jalasA yojAya che. pATaNamAM TopalA ujANIo paNa thAya che. Ama pATaNanA tamAma varganA loko utsapriya che. AkhuM varSa koIne koI nimitte ujavaNI karI saMtoSathI AnaMdamaya jIvana jIve che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 56 20) paDI paToLe bhAta phATe paNa phITa nahi prA. mukuMdabhAI pI. brahmakSatriya 'pATaNa" jema "siddhapura-pATaNa' tarIke prakhyAta che, tema paToLAvALuM pATaNa" e nAmathI paNa sArI rIte oLakhAya che. pATaNanA paToLA samagra bhAratamAM ja nahi paNa AkhI duniyAnA tamAma dezamAM prakhyAta che. pATaNanA paToLAnuM AkarSaNa lokomAM eTaluM badhuM rahyuM che ke, lokagItomAM paNa pATaNanA paToLAe anokhuM sthAna meLavyuM che. "tame ekavAra pATaNa jAje re mAravADA, tame pATaNanA paToLAM lAvajo re mAravADA." mAre hATu pATaNathI paToLAM moMdhA lAvaje, chelAjI re ! paDI paToLe bhAta, phATe paNa phITe nahi." A rIte garavI gujarAtaNo e pATaNanA paToLAMne gItomAM gAi tene amara banAvyAM che. paToLAMe pATaNanuM nAma samagra vizvamAM gauravavaMtuM ane gAtuM banAvyuM che ane hakIkatamAM paToLuM che paNa evuM ja ! paToLAnI khUbI e che ke tene avaLA-saLavuM pAsuM hotuM ja nathI. kAraNake paToLA chapAtAM nathI. paToLAnA tANAvANAnA tAra grAphanI mAphaka evI rIte bAMdhIne raMgavAmAM Ave che ane pachI ene vaNavAmAM Ave che. jethI baMne bAju eka ja sarakhI DIjhAina upase che. paToLAno vaNATa ajoDa ane amUlya namUno che. uDIne AMkhe vaLage evI nayanaramya AkarSaNa DIjhAina ane dAyakAo sudhI tenuM TakAupaNuM ApaNA manane AkarSita kare che. "paToLuM" zabda saMskRta "paTTakulama" uparathI apabhraMza thai utarI Avela che. paToLAnA kArIgarone kumArapALa dakSiNa bhAratamAMthI aNahilapura pATaNamAM lAvI vasAvyA hovAnuM kahevAya che. | gujarAtanI mahArANI mInaLadevI potAnI sAthe potAnA paheravAnA paToLA vaNavA mATe, vastro taiyAra karavA mATe kArIgaro sAthe ja lAvI hovAnuM paNa kahevAya che. vaLI kumArapALa rAjA jyAre dakSiNamAM gayo tyAre paToLAno kalA-kasaba joi eTalo badho mugdha thai gayo hato ke tyAMthI sAtasoha kuTuMbo paToLAvALAnA lAvI ApaNA pATaNamAM vasAvyA. AvI aneka kiMvadantIo che, jyAM A kuTuMbono vasavATa hato te jagyA Aje paNa "sALavIvADa' tarIke oLakhAya che. sALavIvADanA sAtasoha ghara Aje paNa pATaNamAM bolAya che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA pa7 paToLAnI prAcInatA ghaNI junI gaNAya che. keTalAka vidvAnonuM mAnavuM che ke, i.sa. pUrve cothI sadImAM ApaNA aNahilapuramAM paMjAbamAM, mulatAnamAM tathA malabAra ema cAra pradezomAM paToLAM jANItA hatA. mAnacesTaranI mIla paNa na banAvI zake tevuM baMne bAju eka ja sarakhI DIjhAina, avaLuM saLavuM nahi e paToLAnI viziSTatA che. baMne bAjuthI te paherI zakAya tevuM paToLuM hoya che. vaLI paToLuM zudhdha rezamamAMthI baneluM hoI sAcavaNI hoya to so varSa sudhI TakI zake tevuM hoya che. paToLAnuM vaNATa kAma khUba ja bhAre jahemata, lAMbo samaya, dhIraja, gaNatrI ane buddhi mAgI le che. vaLI te moMdhu paNa ghaNuM hoya che. paToLA vaNanArane sALavI' kahe che. paToLAne vaNavA mATe zALa upara caDAvatAM pahelAM rezamane garama pANImAM bAphI tene pAkuM svaccha ane mulAya banAvavAmAM Ave che. pachI tArone bhegA karI vaLa caDhAvavAmAM Ave che. A AMTAmAMthI tANo-vANAne DIjhAina mujaba grApha pramANe bAMdhaNI thAya che, pachI raMgAya che je bhAga raMgAya che, je bhAga baMdhAyo tene raMga lAgato nathI. bAkIno bhAga raMgAya che. pachI bAMdhelo bhAga choDAya che. A rIte nakazI bAMdhakAmamAM kalpanA, gaNatrI, dhIraja, cokasAI rAkhavI paDe che. paToLA upara je bhAta taiyAra karavAnI hoya te mujaba tANAvANAnI bAMdhaNI thAya che. kArIgaranA mAnasapaTa upara to bhAta aMkAyelI hoya ja che. milo, kArakhAnA ane phekaTarIo sAme A udyoga TakI zakyo nathI. pariNAme Aje ApaNA pATaNamAM cAra-pAMca kuTuMbo ja A vyavasAya kare che. te paNa kaLA jALavI rAkhavA khAtara ja! Aje eka sArA paToLAnI kiMmata lAkha thI savAlAkha rUpiyA jeTalI thAya che. chatAM dhanika varga lagna mATe temaja zubha prasaMge kharce che. have to deza videzamAM paNa paToLAnI mAMga vadhI che. paToLAnI bhAto (DIjhAino) mAM khAsa karIne hAthI, phUla, ratnacoka, pAnacokaDI, rAsa, vAghakuMjara vagere badhI bhAto jANItI che. rAjA rajavADAnA vakhatamAM mahArAjAo paNa paToLA kharIdatA hatA. sALavIbhAionuM kahevuM che ke, have to pAkA kemIkalsanA kalaro prApya che, paNa jyAre AvA kalaro (raMgo) nahotA tyAre haraDAM, beDAM, AMbaLA, kAtho, jhADanI chAla jevA vejITebala kalaro banAvavAmAM AvatA hatA ane tema chatAMya kalara pAko ja raheto hato. lAla, kIramajI, lIlo, pILo vagere kalara khAsa vaparAya che. Aje pATaNamAM keTalAka brahmakSatriya bhAIo mAtra lokhaMDanA kATamAMthI pAko kALo raMga banAvavAnI kaLA jANe che. pATaNanA jANItA paToLAnA kArIgarone gauravavaMtA rASTrIya puraskAro rASTrapatizrI tathA vaDApradhAnazrI dvArA evorDa maLelA che. temaja teoe rASTrIya ane AMtararASTrIya udyoga meLAmAM paToLA pradarzita karyA che. pATaNanuM gaurava vadhAryuM che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 yuge yuge pATaNanI prabhutA | temanA kuTuMbanA tamAma sabhyo khUba ja premALa che. teo game tevA kAmamAM rokAyelA hovA chatAM paNa bahAragAmathI jovA AvanArane jhINAmAM jhINI vigatanI mAhitI samajAvI paToLA batAve che. teo jANe che ke, AmAMthI koi kharIdanAra nathI chatAMya ApaNA pATaNanuM gaurava vadhAravA samaya phALavIne paNa potAnA paToLA premathI batAve che. paNa 6 6 16 (1) SE STATUS 22 GO TOPGO'S CS. A - che. 0 Si & 9 0 zudhdha rezamamAMthI banAvela hAthavaNATanuM vizvavikhyAta pATaNanuM paToLu Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yuge yuge pATaNanI prabhutA 21 dhanya dharA pATaNanI 59 prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya gujarAtI sAhityanA samrATa sva. kanaiyAlAla mANekalAla munasIe 'pATaNanI prabhutA', 'rAjAdhirAja' ane 'gujarAtano nAtha' jevI mahAna aitihAsika navalakathAo lakhI pATaNa upara khUba ja upakAra karyo che. pATaNane amara karyuM che. cAvaDA, solaMkI ane vAghelA vaMzanI rAjadhAnI pATaNane gujarAtamAM tema ja bhAratanA itihAsamAM jIvaMta banAvavAmAM A navalakathAono ghaNo moTo phALo che. rAjAonI vaMzAvaLI ane mAtra rAjakIya banAvonI noMdha darzAvato itihAsa vAMcavo sAmAnya mAnavIne gamato nathI. jayAre saccAinA pAyA upara thoDAka kalpanAonA raMgathI AlekhAyela uparokata navalakathAomAM ApaNuM pATaNa jIvatuM jAgatuM ane dhabakatuM lAge che. vAcakone vAMcavuM game che. zruta paraMparA pramANe aNahilapura pATaNanI sthApanA cAvaDAvaMzanA mULapurUSa vanarAje vikrama saMvata 802 yAne insa. 746mAM karI hatI. jaina sAhityanI daMtakathA mujaba agAu 'lakhkhArAma' nAmanuM zahera sarasvatInA kAMThe hatuM A jagyAe pATaNanI sthApanA karavAmAM AvI hatI. cAvaDAoe majabUta rIte nAkhelA pAyA upara temAM saikAnA aMta sudhI solaMkIonA vakhatamAM pATaNanI jAhojalAlI soLe kaLAe khIlI uThI hatI. AjathI seMkaDo varSa agAu nAza pAmela pATaNa kevuM hatuM tenuM kalpanA citra doravA mATe uparanI navalakathAo khUba ja bhAthuM purUM pADe che. A uparAMta bIjA paNa keTalAka vizvasanIya ane AdhArabhUta lakhANo che. jenA AdhAre ApaNA prAcIna pATaNano bhavya bhUtakALa jANI zakAya tema che. karnala ToDa lakhe che ke, aNahilapurano dherAvo 12 kosamAM che. (eka kosa barAbara traNa mAila thAya eTale ke prAcIna pATaNano gherAvo 36 mAila hato.) A zaheramAM 84 coka ane 52 bajAro che. sonA ane rUpAnA sikkA pADavAnI TaMkazALo che. (vaDodarA rAjyanA vakhatathI Ajadina sudhI cAlatA khodakAma daramyAna paththaro sivAya kAMi ja maLI AvyAnuM jANamAM nathI.) zaheramAM dareka jJAtijanonA judA judA mahollA che. (je paraMparA Aje paNa mahad aMze jaLavAi rahI che. dA.ta. nAgaravADo, bhIlavAsa, vAgharIvAsa, lIMbajamAtAno pADo, kuMbhAravAsa vagere.) karnala TaoNDa AgaLa lakhe che ke, hAthIdAMta, rezama, hIrA-motI vagere dareka cIjanuM juduM ja bajAra che. eka zarAphonuM bajAra che. eka talanuM bajAra, eka attaronuM bajAra che. eka vaidonuM bajAra che. khAravAonA, bhATonA ane cAraNonA judA mahollA che. A zaheramAM aDhAre varNanA (komanA) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 yuge yuge pATaNanI prabhutA loko vase che. rAjamahela, zastrAgAra, hastagAra, aAgAra, rathAlaya vagere che. rAjyanA vahIvaTa khAtAnA makAnothI eno dekhAva eka judA nagara jevo lAge che. (gAMdhInagara jevuM haze ?) A zaheramAM badhI duniyAno vepAra cAle che. dararoja eka lAkha TaMkA (rUpiyA) jeTalI karanI Avaka thAya che. tame pANI mAMgo to dUdha Ape che. ahIM ghaNAM jaina derAsaro che. taLAvanA kAMThA upara sahasaliMga mahAdeva che. caMpaka, punnAga (nAgakezara), tAla, jAMbu, caMdana, AMbA vagere vRkSo ane latAothI AcchAdita bagIcAo che. amRta jevA jaLanAM jharaNAM che. loko haravA-pharavA jAya che. brAhmaNo veda vize carcA kare che, tathA ziSyone veda bhaNAve che. ahIM paNa jaina yatio nivAsa kare che. potAnuM vacana pALanAra tathA vahepAramAM kuzaLa ghaNA vahepArIo che. vyAkaraNanI ghaNI pAThazALAo che. aNahilapura "narasamudra" che. samudranuM pANI mApI zakAya to aNahilavADanI vastI gaNatarI karI zakAya. lazkara paNa asaMkhya che. ghaMTAdhArI hAthIono pAra nathI. karnala TaoNDa pATaNanuM A . varNana koika prabaMdhamAMthI utAreluM jaNAvyuM che. A uparAMta pATaNanI prabhutA darzAvatuM varNana kalikAsarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIe paNa karyuM che. teo lakhe che ke, "zauryamAM, zAstramAM, zamamAM, samAdhimAM, satyamAM, paDadarzanamAM ane vedanA cha aMgomAM A nagara (pATaNa) nA loko agresara che." AcAryazrI AgaLa jaNAve che ke, "bhUminA svatika samAna dharmanuM gRha ane nyAyanuM sthAna lakSmI vaDe sadAkALa AliMgita evuM aNahilavADa nAmanuM nagara che.". vikrama saMvata 997 mAM mULarAja solaMkInA rAjyArohaNathI mAMDI vikrama saMvata 1229 mAM kumArapALanA avasAna sudhInA lagabhaga 225 varSanA gALAmAM pATaNano sarvAgI vikAsa thayo hato. rAjakIya draSTie e samaye gujarAtanuM sAmrAjya dakSiNe kAMkaNathI uttare dilhI sudhI ane pUrve gauDathI siMdha sudhI vistareluM hatuM. AvA mahAna sAmrAjayanuM pATaNa tatkAlina bhAratavarSanuM Arthika ane vyApArI draSTie samRddhatama pATanagara hatuM ane sAMskRtika draSTie paNa pATaNa bhAratanuM eka vidyApITha hatuM. AvA mahAna nagarane mUrtibhaMjaka mahaMmada gajhanIe i.sa. 1025mAM lUTayuM, bALyuM ane bhasmibhUta karyuM. musalamAna subAoe maMdiro toDI majIdo banAvI. pATaNano Arasa gADA bharI bharI bahAra laI gayA. chellA keTalAka varSothI konTrAkaTaro Trako bharI bharIne anAvADA, vaDalI, jUnI kALakA, navI kALakA pAsenA koTane/killAne toDI, bhUmi khodI iMTo-roDA lai jAya che. A "pATaNanI prabhutA' nAza pAmI. daTaNa thayelA paTTaNane joi AMkhamAM AMsu sAthe zrI narasiMharAva diveTIyAe gAyuM ke, "pATaNa ! purI purANa ! hAla tuja hAla ja AvA !" Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (22) prAcIna sAhityamAM pADhaNa darzana prA. mukunadabhAI pI. brahmakSatriya prADazauryavRtI prAzAse pADazame prAlsamAdhiSA . prAsatye prADaDadarzanyAM prADaDaDayAmitodajana che arthAtuM "A nagara (pATaNa) nA loko zauryavRttimAM, zAstromAM, zamamAM, samAdhimAM, satyamAM, paDadarzanamAM ane vedanA cha aMgomAM agresara che." je nagaranA prajAjano mATe kalikAsarvajJa zrI hemacaMdrAcArya jevA samartha yugapurUSe AvAM vakhANa karyA hoya e nagara (pATaNa) no itihAsa jANavavAnuM kone mana na thAya ? pATaNanA nagarajanono paricaya ApyA pachI A bIjI gAthAmAM pUjya AcAryazrI pATaNa nagara vize lakhatA jaNAve che ke - asti svastikavaM bhUmadhamAgAra nayAspadam pura kiyA sadAzliSTa nAmanANahilapATakam . zlokano artha : "bhUminA svastika samAna, dharmanuM gRha ane nyAyanuM sthAna, lakSmI vaDe sadAkALa AliMgita A aNahila pATaNa nAmanuM nagara che." koipaNa paTTaNIne potAnA nagara vize vAMcatA AnaMda ane gaurava upaje evo pATaNa nagara vizeno potAno spaSTa abhiprAya A mahAmAnave atre Apyo che. - zrI hemacaMdrAcAryajI to solaMkIvaMzanA samartha samrATa siddharAja jayasiMha ane paramAhata kumArapALa mahArAjA ema be suprasiddha samrATonA vakhatamAM thai gayA. eTale emanA udgAro khUba ja AdhArabhUta gaNAya. prAcIna sAhityamAM pATaNanuM je darzana karAvavAmAM AvyuM che e joie. "ahIM (pATaNamAM) svargaloka jevAM jaina caityo, jinAlayo, prAsAdo che A nagaranAM dAna, mAna, kalA-kauzalya. dharma, vidyA, kalA vagere joIne devo paNa atre nivAsa karavA icche che." (kumArapALa caritra) "A nagaramAM vanarAja nAme devarAjA thaI gayo. teNe paMcAsara pArzvanAthanuM navIna jinAlaya Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 yuge yuge pATaNanI prabhutA baMdhAvyuM hatuM. A nagaranI pAse uMco kIrtistaMbha che, jyAM gaganasiMdhunA pakSIo vizrAma kare che." | (sukRta saMkIrtana) "aNahilapura pATaNa indrapurI jevuM nagara che, jyAM zrI (lakSmI) ane sarasvatI vidyA) sAthe rahevAnA rasalobhathI kalaha karatI nathI. arthAt zrI ane sarasvatI sAthe nivAsa kare che." | (vasaMtavilAsa) aNahilapura pATaNa dharmanuM nivAsasthAna ane lakSmIthI bharapura samRddha nagara che, jyAM seMkaDo daityo, vidyA, kalA mATe zALAo che." "A nagaranI AsapAsa uttama prakAranA bagIcAo che. nagaranI najIka vahetI sarasvatI nadI potAnA punitAmRta vaDe nagarajanone pavitra banAve che. nagaramAM moTAM moTAM mahAlayo, prAsAdo, maMdiro, devavimAno che." "A nagaranA mahAlayonA gavAkSo ane AgAzIo zaheranI zobhAmAM abhivRddhi kare che. nagaranI strIo jyAre agAzIomAM ubhI hoya tyAre AkAzamAM seMkaDo caMdra ugyA hoya tema jaNAya che." (kavie kevuM rasika varNana karyuM che !) "A nagaramAM aneka koTayAdhipatio che, jenA mahelo puraMdaranI zobhAne paNa DhAMkI de che." (zrI hemacaMdrAcArya racita uddayAzraya" mahAkAvya sarga-1) "A nagaramAM aneka devamaMdiro che. jenI dhaMTaDIrUpI mukha vaDe ane dhvajArUpI hAtha vaDe rAjyanAM yazogAna gAi rahyA che. nagaranA koTane pharatI khAi che. je pANIthI bharelI che. jethI nagaranuM rakSaNa sAruM thAya che." (zrI bAlacaMdrasUri) (aNahilapura pATaNane pharato koTa hovo joie je atyAre maLato nathI.) zobhA ane kalyANanA nivAsarUpa aNahilapura nagara zobhI rahyuM che, tenI AsapAsa pharato koTa che, jethI nagare gaLAmAM hAra paheryo hoya ema lAge che." (kavizrI somezvara) (koTa killA mATe eka vadhu pUrAvo.) zahera (pATaNa) nI zobhA eTalI badhI sarasa che ke, jene joine laMkA zaMkA kare che, caMpA kaMpe che, mithilA zithila banI gai che. dhArAnagarI nirAdhAra banI gai che, mathurA maMda thai gai che." (kaurtikaumudI mahAkAvya) "nagaramAM himAlaya jevAM UMcA ane sapheda devAlayo che. nagaranI pAse sahasaliMga sarovara che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 yuge yuge pATaNanI prabhutA tenA karatAM zivamaMdiro tathA viSNumaMdiro che. tyAM vedazALAo, pAThazALAo, yajJazALAo che." (sarasvatI puraNa) "siddhahema e graMtha mAtra vyAkaraNa nathI, paNa gujarAtanuM jIvana jharaNuM nisAratI kRpAzrayI gaMgotrI' che." "pATaNane meM gujarAtanI asmitAnuM AdhAra biMdu mAnyuM che." (zrI ka. mA. munazI) "pATaNa itihAsano mahAzabda che."(kavizrI nAnAlAla dalapatarAma) "vyasAra, pArasamaNi, urvisAra gujarAta" (kavi zaMkara bAroTa) arthAt cIjavastuomAM pArasamaNi uttama che, ema dharatI para gujarAta zreSTha che. " (kavi zaMkara bAroTa) "aNahilapurano gherAvo bAra (12) kosa (eka kosa barAbara traNa mAila thAya) hato. arthAt prAcIna pATaNano gherAvo chatrIsa (36) mAila hato. A zaheramAM 84 coka ane 84 cauTA hatA. sonArUpAnA sikkA pADavAnI TaMkazALo hatI. (karnaloDa) "aNahilapura pATaNa eTale narasamudra' - "hanumAna laMkA kUdatAM thAkyA nahi, paraMtu jo teo pATaNa Ave to pATaNa kUdatAM thAkI jAya" aNahilapura kuberanI alakApurI ane indranI amarApurI jevuM che." ahIM (pATaNamAM) bAvana bajAra ane coryAsI cauTA hatA. dararoja jakAtamAM eka lAkha TaMkA (eka prakAranuM nANuM) ugharAvavAmAM AvatAM. aNahilapuramAM 1800 koTyAdhIzo hatA. tyAre lakhapationuM to pUchavuM ja zuM?" "pATaNa hinduonuM kAzI, jaina dharmanuM piyara ane musalamAnonuM bIju makkA hatuM. (arthAt badhA ja dharmanA devasthAno hatAM. koIne yAtrA karAvA bahAra javuM ja na paDe evI vyavasthA hatI.)" "A nagaranAM UMcA devamaMdiro AkAzamAM sUryanA azvono mArga roke che. A nagara pRthvI para dharmapAlana mATe upAdhyAyonuM zikSAgRha ane nagaranI satata samRddhi vadhAranAra mahAkSetra che." (kavi zrIpAla) A caityamAM (kumAravihAramAM) zrAvako puNyanI icchAthI, rogIo roga dUra karavA, kArIgaro zilpa jovA, rasiko saMgItanI zradhdhAthI ema judA-judA AzayathI mANaso mulAkAte Ave che." (zrI rAmacaMdrasUri racita kumAravihArazataka) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA prAcIna sAhityamAM pATaNanI prabhutA prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya aNahilapuranI asmitA varNavatA pahelAM tenA rAjavaMzonI thoDIka carcA karavI Avazyaka che. pATaNanI sthApanA vIra vanarAja cAvaDAe karI hatI. pATaNanI sthApanAnA divasa mATe vidvAnono alaga alaga mata che, paNa tenI sthApanA vikrama saMvata 802 arthAta i.sa. 746 mAM thai hatI. A varSa mATe badhAja sarvasaMmata che. dharmAraNya" nAmanA graMthamAM jaNAvyA pramANe pATaNanI sthApanA vikrama saMvata 802 nA aSADha suda-3 ne zanivAre thai hatI, jyAre hAlanA pATaNanA hiMgaLAcAcaramAM Avela gaNapatinI poLamAM Avela gaNapatinA maMdiramAM sthApela gaNapatinI mUrti nIce temaja ziva-pArvatInI ArasanI mUrti nIcenA zilAlekha mujaba pATaNanI sthApanA vikrama saMvata 802 nA vaizAkha suda-2 ne somavAra thaI hovAnuM jaNAve che. pATaNanI janatA pATaNane zanizcara gAma' kahe che, eTale zanivAravALo divasa vadhu saMbhavita che. (1) cAvaDA vaMza: cAvaDA vaMzamAM (1) vanarAja (2) yogarAja (3) kSemarAja (4) bhUvaDa (5) vairasiMha (6) ratnaditya ane (7) sAmaMtasiMha ema sAta rAjavIoe lagabhaga baso (100) varSa cAvaDAoe rAjya karyuM. cAvaDA vaMza vikrama saMvata 802 thI saM. 998 sudhI cAlyo. (2) solaMkI vaMza : cAvaDA vaMzanA chellA rAjA sAmaMtasiMhane mArI vikrama saMvata 998 mAM mULarAja solaMkIe pATaNanI gAdI kabaje karI. sAmaMtasiMha ghaNo ja nabaLo, vahemI ane vyasanI rAjavI hato. mULarAja teno bhANeja thAya. mULarAjanuM vAraMvAra apamAna karavAthI bhANeja mULarAje mAmA sAmaMtasiMha mArI pATaNanI gAdI kabaje karI ane solaMkI vaMzanI sthApanA karI. solaMkI vaMze traNaso be (302) varSa sudhI aNahilapuranI gAdI para rAjya karyuM. vi.saM. 998 thI vi.saM.130 sudhI ema 302 varSa solaMkI vaMza cAlyo. (I.sa. 942 thI i.sa. 1244) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA suvarNa yugaH traNaso varSanA zAsanakALamAM solaMkI rAjavIoe pATaNane khUba ja samRddha ane suzobhita karyuM. pATaNanA rAjyano vistAra paNa vadhAryo. pATaNanA prAcIna itihAsamAM solaMkIyugane suvarNayuga" kahevAmAM Ave che. A yugamAM pATaNano sarvAgI vikAsa thayo. pATaNanI samRddhi aDhaLaka vadhI. solaMkI vaMzamAM nIce mujabanA rAjavIo thaI gayA. (1) mULarAja (pahelo) (2) cAmuMDarAja (3) vallabharAja (4) durlabharAja (5) bhImadeva (pahelA) (6) kadava (7) siddharAja jayasiMha (8) kumArapALa (9) ajayapALa (10) mULarAja (bIjo) (11) bhImadeva (bIjo) (12) tribhovanapALa solaMkIyugane suvarNayuga kahevA pAchaLa sabaLa kAraNo che. pATaNa nagara bhUminA svastika jevuM, dharmAgAra, nyAyanuM nivAsasthAna, lakSmI vaDe sadA AliMgita evuM A aNahilapATaNa nagara che. A yugamAM aNahilapura pATaNamAM sthApatyakaLA soLe kaLAe khIlI uThI. vighA sarvAgI rIte mahorI uThI. A kALanA (1) sthApatyo (2) rAjavIo (3) sArasvato (4) maMtrIzvaro (5) sAmrAjJi (6) nagarajano (7) zuravIro ane (8) are caulAdevI jevI vArAMganAo ema badhuM ja mahAna hatuM. solaMkI vaMzanA rAjavIo zuravIra hatA. e vakhatamAM pATaNa' eTale gujarAta" gaNAtuM hatuM ane e samayanuM gujarAta pazcima bhArata gaNAtuM hatuM. pATaNano kukuTadhvaja siMdha, rAjasthAna mALavAthI mAMDI dakSiNamAM mahArASTra ane karNATaka sudhI laherAto. AvI hatI pATaNanI A prabhutA ! pATaNanI asmitA! mULarAja (pahelo) bhImadeva, siddharAja, kumArapALa jevA zUravIra, bahAdura ane samartha rAjavIo thai gayA. solaMkI vaMzanI yazogAthA kahe che ke, siddharAjanI (1) mahAyAtrA (2) mahAlaya (3) mahAsthAna ane (4) mahAna sarovara ema siddharAjanuM badhuM ja mahAna hatuM. paTTaNIo kadI apamAna sahana karatA nahi. "zauryavRttimAM, zAstramAM, zamamAM, samAdhimAM, satyamAM, paDadarzanamAM ane vedanA cha aMgomAM A nagara (pATaNa) nA loko agresara che." zAstrathI agara yuddhathI ja praznanuM nirAkaraNa lAvatA pATaNanA nagarajano hatA. "aNahilapura pATaNamAM 1800 koTayAdhIzo athata karoDapatio rahetA hatA, tyAre Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA lakhapationuM to pUchavuM ja zuM?" "pATaNamAM bAvana bajAra ane coryAsI cauTA hatA. dararoja jakAtamAM eka lAkha TaMkA (eka prakAranuM nANuM) udharAvavAmAM AvatAM." "pATaNa narasamudra jevuM hatuM." (vasati dhaNI hatI.) "A nagara vidyA ane kalAnuM kendra che. A nagarano indrapurI jevo vaibhava che." "jyAre nagarajanonI strIo AgAzIomAM ubhI hoya che tyAre AkAzamAM seMkaDo caMdra ugyA hoya tema jaNAya che." "ahIM nivAsa karavAnA rasa lobhathI kamalA (lakSmI), zAradA (sarasvatI) sAthe kalaha karatI nathI." arthAt zrI ane sarasvatI baMne sAthe ahIM nivAsa kare che, je bhAgye ja bane ! "pATaNa nagaranI zobhA eTalI badhI suMdara che ke jene joine sonAnI laMkA paNa zaMkA kare che. mithilA zithila thai gai, dhArAnagara nirAdhAra thaI gayuM che." AvA to adbhuta varNano prAcIna graMthomAM maLe che. solaMkI kALanA rANakIvAva, sahastraliMga sarovara, moDherAnuM sUryamaMdira, siddhapurano rUdramALa, delavADAnAM saMgemaramaranAM derAsaro, viramagAmanuM munasara sarovara, somanAthanuM zivAlaya, pAlItANA ane giranAra paranAM jinAlayo, seMkaDo vAvo, kUvAo, sarovaro vagere sthApatyo joI koipaNa mulAkAtI bolI uThe "gIta gAya paththarone !" solaMkI kALanA maMtrIo muMjAla, jaMbaka, caMDazamAM, dAmodara mahetA, udaya, vAlmaTa, AmrabhaTa, AMbaDa, sajjana, vastupALa, kezava, yazodhavala dareke aNahilapurane saMvardhita karyuM che. mInaLadevI, anupamAdevI, udayamatI jevI mahAna rAjanItijJa ane nAikAdevI jevI raNadurgAoe pATaNane mahAna banAvyuM che. pATaNanI mahilA zakti ajoDa gaNAya ! dhanya che e mAtRzakti ! gurjara samrATonI rAjyasabhA vidvAnothI zobhatI hatI. zrIpALa, somezvara, dIrvAcArya, goviMdAcArya, surAcArya, municaMdra, devacaMdrasUri, zilAkaNacaMdrasUri, abhayadevasUri ane kalikAsarvajJa zrI hemacaMdrAcArya jevA vighA purUSoe ane vidvAnoe aNahilapura nagarIne sAcA arthamAM vidyAvibhUSita karI hatI. Ama aNahilapura pATaNa hareka kSetre saMpUrNa vikasIta hatuM. badhAja kSetre unnatinI Toce birAjeluM nagara hatuM. rAjakIya, sAmAjIka, Arthika, vidyAkIya, kalAkArIgarI, saMskAra, zuravIratA, vagere kSetromAM pATaNa agresara hatuM. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (3) vallabharAja mAtra 6 mA gAdI para rahyo. solaMkI yAne caulukya vaMza i.sa. 942 thI i.sa. 1244vi.saM. 998 thI vi.saM. 1300 (rAjyakALa 302 varSa) (1) mULarAja 1 lo (2) cAmuMDarAja (8) kumArapAla (aputra maraNa pAmyo) (10) mULarAja 2jo (4) durlabharAja kSemarAja Urphe hapipALa devaprasAda tribhuvanapAla mahIpAla (9) ajayapAla nAgarAja 1 (5) bhImadeva 1 lo (6) karNadeva 1 lo (7) sidhdharAja jayasiMha (aputra maraNa pAmyo) kIrtipAla (10) bhImadeva 2 jo (12) tribhuvanapAla 67 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA solaMkI kALanI be mahAna dha8nAo prA. mukadabhAI pI. brahmakSatriya solaMkI vaMzamAM banelI be mahAna dhaTanAone duniyAnA itihAsamAM joie eTalI prasiddhi ApavAmAM AvI nathI. samagra vizva paNa A be mahAna ghaTanAothI ajANa che. (1) siddharAjanI sAhitya sanmAnayAtrA : zrI hemacaMdrAcArye racela "siddhahemazabdAnuzAsana' nAmanA vyAkaraNa graMthane mahArAjA siddharAje potAnA mAnItA hAthI zrIkaraNa para sonAnI aMbADImAM padharAvI pATaNanA rAjamArgo para graMthanuM, bahumAna karavA zobhAyAtrA kADhI hatI. vizvanA ItihAsamAM A rIte eka rAjavIe vidyAnuM ane vidyAdharonuM sanmAna karyuM hoya evuM banyuM nathI. siddharAja pote page cAlI A zobhAyAtrAmAM zrI hemacaMdrAcAryanI sAthe joDAyA hatA. dhanya che A mahAna solaMkI samrATa siddharAjane ! (2) solaMkI rAjavIono gAdI tyAga: . pATaNanI dharaNI para evI eka adbhuta dhaTanA banI che ke, itihAsamAM te suvarNAkSare aMkAyela che. solaMkI vaMzanA bAra samrAToe mokSa pAmavA mATe svecchAe rAjapATa ane vaibhava choDI saMnyasta svIkArI vanavAsane vahAlo karyo che. A cha rAjavIo mugaTadhArI' mAMthI kaMthAdhArI banyA che. (1) mULarAja (pahelA) (2) cAmuMDarAja (3) durlabharAja (4) bhImadeva pahelo (5) kSemarAja ane (6) kadiva (siddharAjanA pitA) A mahAna rAjAo vaMdanIya che. vAghelA vaMza: siddharAjane saMtAna na hatuM. chellA rAjA tribhuvanapALa pachI pATaNanI gAdI vAdhelA vaMzamAM gaI. vAghelA vaMze mAtra 56 varSa vikrama saMvata 130 thI 1356 sudhI rAjya karyuM. vAghelA vaMzamAM (1) vizaladeva (2) arjunadeva (3) rAmadeva (4) sAraMgadeva ane chello rAjA (5) kadiva bIjo je karaNaghelAnA nAmathI itihAsamAM jANIto che. dezadrohI mAdhave allAuddIna khIlajIne pATaNa upara caDhAI karavA preryo. pATaNanuM patana thayuM. karaNa vAghelo hAryo pATaNamAM musalamAnonuM Adhipatya sthapAyuM. Ama sADA pAMcaso varSa sudhI pATaNa hindu sAmrAjyanuM rAjadhAnInuM nagara rahyuM hatuM vi.saM. 1356 thI pATaNamAM muslima subAo rAjya karavA lAgyA. Ama pATaNe sADA pAMcaso varSa sudhI hindu rASTranI rAjadhAnInuM gauravabharyuM sthAna bhogavyuM. pATaNa bhAMgI amadAvAda vasyu. pATaNa gAyakavADI sattAmAM rahyuM. sane 1947 nI 15 ogasTe bhAratane AjhAdI maLatAM tenuM vilinIkaraNa thatAM AjhAda bhAratamAM joDAyuM. AjanuM navuM pATaNa jillAnuM vaDu mathaka che Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 25 kayAM gayA prAcIna pATaNanA prAsAdo ? prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya jinaprabhasUri kahe che ke, vikama saMvata 802 mAM lakakhArAma nAmanA sthAna upara aNahila govaLe nirdiSTa karelA pradeza upara vanarAje pATaNa nivezita karyuM. aNahilapura dhIme dhIme vikAsa pAmyuM. cAvaDA vaMza :- . bharavADa sAkhaDanA suputra aNahila bharavADe sulakSaNa pRthvI batAvI, jyAM vanarAje nagara vasAvyuM. (kaI jagyAe kUvo khodavAthI mIThuM pANI maLaze enA jANakAro Aje paNa mojuda che.) vanarAje rAjyAbhiSeka karAvyo ane dhavalagRha" baMdhAvyuM. A dhavalagRha yAne rAjamahela kayAM hato tenI koi nizAnI maLatI nathI. A mahAna dhavalagRhamAM vanarAje kaMTakezvarIdevI nuM maMdira paNa banAveluM. vanarAjanA putra yogarAje bhaTTArikA zrI yogIrInuM maMdira baMdhAvyuM. Ahave AgaDezvaraprAsAda ane keTakezvarI prAsAda baMdhAvyA. rAjA bhUvaDe bhUvaDezvara prAsAda baMdhAvyo. A rAjAe pATaNane pharato koTa paNa karAvyo. ahIMyAM AhaDadevanuM paNa caitya hatuM. A rIte cAvaDA vaMzanA rAjavIoe pATaNamAM dhavalagRho, prAsAdo tathA mAtAnA maMdiro baMdhAvyA. vaLI vanarAje paMcAsara pArzvanAtha nAmanuM mahAna jaina derAsara baMdhAvyuM. solaMkI vaMza: solaMkIoe pATaNane ati samRddha ane suzobhita karyuM. sau prathama mULarAja solaMkIe pATaNamAM mULarAjavAhikA ane muMjAladeva prAsAda nAmanA zaiva maMdiro baMdhAvyA. A mULarAja solaMkInA samayamAM dharatInA pANI khArA usa jevA thaI gayA te mITAvavA mATe mULarAje bhavya ane kalAnA namUnArUpa evo tripurUSaprAsAda bAMdhyo hato. AvA benamUna ane jenI sAthe nAmo joDAyelA che e mahAlayo, prAsAdo kyAM lupta thaI gayA ? - cAmuMDa nAmanA rAjavIe prAcIna pATaNamAM caMdranAthadeva ane cAriNezvaradeva nAmanA be bhavya zikharabaMdha zivAlayo bAMdhyA hatA jenA koi nAmanizAna DatA nathI. mULarAja solaMkInA pautra durlabharAje dhavalagRhane saptabhUmika sAta mALano AlIzAna rAjamahelamAM pheravyo hato. hAlanA ApaNA navA pATaNamAM paNa koi enjanIyara ke zeThIyAe sAta mALanuM makAna bAMdhyuM nathI ! A bahumALI makAnamAM tenI sAthe ja vyAkaraNazALA, hastizALA ane ghaTikAgRha paNa bAMdhyA hatA. vanarAja cAvaDAe bAMdhela sAdA dhavalagRhane bhavya prAsAda ane rAjamahelamAM durlabharAje pheravyo hato. vallabharAjanA zreya mATe madanazaMkara prasAda bAMdhavAmAM Avyo hato ane eka sarovara nAme Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 yuge yuge pATaNanI prabhutA 'durlabha sarovara' baMdhAvyuM. A durlabhasara e ja pAchaLathI siddharAje sahasraliMga banAvyuM tevo keTalAka vidvAnono mata che. bhImadeva pahelAe bAMdhelA mahAlayo, prAsAdo, maMdiro ane sthApatyo noMdhapAtra che. A bhImadeva pahelAno eka putra bALapaNamAM gujarI gayo hato. tethI putranA zreya mATe teNe bhavya 'tripurUSaprAsAda' baMdhAvyo hato. vaLI A bhImadeve 'bhimezvaraprAsAda' nAmanuM bhavya zivamaMdira ane bhaTTArikA 'bhirUANIprAsAda' nAmanuM mAtAnuM maMdira paNa bAMdhyuM hatuM. rANakIvAva H samartha samrATa bhImadeva pahelAnI rANI udayamatInA nAma sAthe joDAyelI eka vAva baMdhAvI hatI. klAnA sarvottama namUnArUpa A vAvAne ApaNe sau 'rANakIvAva' tarIke Aje paNa oLakhIe chIe. A vAvamAM thayelA navina khodakAmathI ApaNA hAthamAM utkRSTa rsthApatyano benamUna khajAno maLI Avyo che. mahAmaMtrI dAmodare eka suMdara jaLanA bhaMDAra jevo 'dAmodara kUvo' baMdhAvyo. lekhake uttara gujarAta yunivarsiTInA kulapatizrI kulinacaMdra yAjJika sAhebane A dAmodara kUvo tathA rANakIvAva batAvyAM hatA te vakhate peluM joDakaNuM yAda AvyuM hatuM ke ''rANakI vAva ane dAmodara kUvo, jeNe nA joyo te jIvato mUvo'' bhImadeva pahelAnA putra zrI karNadeva (siddharAjanA pitA) pATaNamAM zrI karNamerU prAsAda bAMdhyo. tyAra pachInA gurjarAdhipati siddharAja jayasiMhanA bAMdhelA sthApatyothI koNa ajANa che ? siddharAja mATe eka zloka jANavA jevo che. "mahAlayo mahAyAtrA mahAsthAnaM mahAsaraH / '' arthAt siddharAje bAMdhelA mahAlayo rUdramALa siddharAje karela mahAna yAtrA (pATaNathI somanAthanI pagapALA yAtrA), siddharAje bAMdhela mahAna sarovara sahastraliMga sarovara, vagere koithI na thAya, siddharAje je karyuM te badhuM ja mahAna ! kumArapALanAM be mahAna sthApatyo eka 'kumArapAlezvara' nAmanuM zivamaMdira ane bIjuM 'kumAravihAra' nAmanuM jaina derAsara kyAM lupta thai gayAM ? pATaNanI uMcI havelIo ane uttuMga zikharovALA maMdiro mATe kahevAya che ke, mAthe pANInAM beDAM laine raste jatI hariNAkSI strIo Doka uMcI karI maMdiranI dhajAo to jovA jatAM temanA beDAM paDI jatAM joi bajAramAM ubhelA juvAno temanI mazkarI karatA. "" pATaNano vistAra keTalo ? A batAvavA zrI hemacaMdrAcArya potAnA ddayAzraya kAvyamAM jaNAve che ke, 'hanumAna laMkA kUdatAM thAkyA nahi, paraMtu te ahIM (pATaNa) mAM jo kUdavA Ave to jarUra thakI jAya. siddharAje mahAsara sahasraliMganA taTe 1008 zivAlayo bAMdhyAM vaLI teNe 108 devIonA prAsAdo bAMdhyA tyAM dazAvatArI daza avatArano pratimA prAsAda bAMdhyo hato. lagabhaga sADA pAMcyoha varSa sudhI rAjadhAnI tarIke pATaNa hatuM. AvI rAjadhAnI nagarI pATaNa Azare chasoha varSa pahelAM naSTa thayuM che. haDappA ane siMdhu saMskRti jevA hajAro varSa vItyA nathI. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 71 prazna e thAya che ke, prAcIna pATaNanagara pATaNamAM saMpatti-lakSmI kyAM daTAI haze ? sonuM, cAMdI, hIrA, jhaverAta, rokaDa nANuM vagere kyAM daTAyuM haze ? khodakAma karavAvALAne mAtra paththaronA sthApatyomAM ja rasa che? - A kaTAra lekhakanuM namrapaNe spaSTa maMtavya che ke, pATaNathI 5 kilomITara dUra anAvADAnI najIka vaDalI gAmamAM niSNAMtonI dekharekha heThaLa vyavasthita khodakAma karavAmAM Ave to aDhaLaka saMpatti maLavA pUro saMbhava che. vaDalI: - pATaNa tAlukAnuM pATaNanI pazcime anAvADA najIka nAnakaDuM gAma "valI' AveluM che. jyAM prAcIna pATaNa dharatImAM daTAyeluM paDyuM che. vaDalImAMthI thoDAMka varSo agAu traNaso jena tirthaMkara bhagavAnonI pratimAo maLI AvI hatI. sarakAra jo vaDalI gAmanuM ukhanana kare to AkhI pATaNa nagarI maLI Ave. pATaNa vizvanA nakazAmAM upasI Ave ane sarakArane moTI Avaka paNa thAya. dezavidezanA yAtriko tenI mulAkAte Ave to huMDIyAmaNa paNa maLavA saMbhava kharo ! Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA pATaNa joI amadAvAda vaccuM prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya "jaba kutte para sassA AyA, taba bAdazAhane zahara basAyA." kutarA jevA phUra ane ghAtakI prANI upara sasalA jevuM nAnakaDuM ane komaLa prANI humalo kare te banAva e dharatInuM sAmarthya pragaTa kare che. vikrama saMvata 1468 nA vaizAkha suda-7 ne ravivAre pU. nakSatramAM eTale i.sa. 1411 nA mArca mahinAnI 4 tArIkhe bAdazAha ahamadazAhe pote amadAvAda zaheranI sthApanA karavA bhadranA killAnuM zAstravidhi anusAra khAtamUhurta karyuM hatuM. A amadAvAda vasAvatAM ane zaNagAratAM aNahilapura pATaNano namUno najara samakSa rAkho hato. | gujarAtanA chellA hindu rAjA karNadeva vAghelA pAsethI i.sa. 1297 mAM alAuddIna khIlajIe gujarAta kabaje karyuM. lagabhaga eka sadI sudhI avyavasthA cAlI. caudamI sadInA aMtamAM dilhInA bAdazAhano gujarAta khAteno subo jhapharakhAM potAnuM nAma mujhapharazAha dhAraNa karI svataMtrathayo ane pATaNanI gAdIe beTho. mujhapharazAha pachI eno pautra jene amadAvAda vasAvyuM e ahamadazAha i.sa. 1410 mAM gAdIe beTho. paraMtu ahamadazAhane AzAvala (pAchaLathI karNAvatI) nAma bahu gamatuM. eTale AzAvalanI najIka ja amadAvAda vasAvavAno vicAra udbhavyo ane upara mujaba tArIkha 43-1411 nA roja amadAvAda zaheranI zilAropaNavidhi bhadranA killAthI zarU karI. vaLI bAdazAha ahamadazAhane AzA bhIlanI dIkarI ziprA athavA tejA sAthe prema thayelo ane tenI yAdagIrI rUpe amadAvAda zahera vasAveluM evI paNa eka lokavAyakA che. AsToDIyA daravAjA pAse AvelI prakhyAta rANI siprInI majIda' bAdazAhe premIkAnI yAdamAM banAvelI che evI lokavAyakA che. pATaNanI sthApanA vikrama saMvata 802 vaizAkha suda-2ne somavAra eTale i.sa. 746nA mArca mahinAnI 28mI tArIkha gaNAya che. pATaNanI gaNapatinI poLamAM AvelA gaNapatinA maMdiramAM (1) gaNapatinI mUrti nIce tathA (2) bAjumAM umA mahezvaranI ArasanI mUrti nIce lakhANa che te A lekhaka jAte joI AvyA che. temAM pATaNanI sthApanA vikrama saMvata 802 nA caitra suda-2ne zukravAranA roja thai hovAnuM nirdiSTa karela che. vAcaka varge A banne zIlAlekho jarUra jovA jevA che. A rIte pATaNanI sthApanA bAda lagabhaga 666 (chasoha chAsaTha) varSa pachI amadAvAdanI sthApanA thai. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA amadAvAdanA rAjamArgo eTalA pahoLA hatA ke daza daza gADA ekIsAthe cAlI zakatA hatA. e ja rIte pATaNamAM paNa cauryAsI cauTA ane bAvana bajAra hovAno ullekha maLI Ave che. vidvAnoe pATaNane ''narasamudra'' nI upamA ApI che pATaNanA mahollA, poLo, zerIo, pATaNa ane vADAnA nAmo amadAvAdanI poLo ane amadAvAdanA mahollAne paNa ApavAmAM AvyA che. 73 sau prathama pATaNanA bhadranA killA uparathI amadAvAdamAM paNa bhadrano killo bAdazAhe prathama banAvyo. pATaNanA traNa daravAjA yAne tripoLIyA jevA traNa daravAjA amadAvAdamAM che. eTaluM ja nahi pATaNamAM tripoLIyA pAse gaNikAono vasavATa gaNikAnI havelI hatI e ja rIte amadAvAdamAM paNa traNa daravAjA pAse eka vakhata gaNikAono latto hato ane pAnakora nAmanI saudarya sAmrAjJInA nAma uparathI ja pAnakoranAkA kahevAya che. kaTaka eTale lazkaramAM puravaDo pahoMcADanAra vahepArIo 'kaTakIyA' kahevAtA. emanA vasavATavALo mahollo te amadAvAdamAM 'kaTakIyAvADa' kahevAya che. jyAre pATaNamAM abhyAsagRha pAse kaTakIyAvADo Avelo che. amadAvAdamAM ghIkAMTA vistAra che. jyAM ghInuM nAmanizAna nathI. jyAre pATaNanA vaDalI gAme ghI kAMTo hovAnuM kahevAya che. hAlanA navA pATaNamAM paNa traNa daravAjA pAse ghI bajAramAM ghIkAMTo Avelo che. pATaNamAM sAMkaDIzerI, ratanapoLa, sALavIvADo, kasuMbIyAvADo, DhAlagarAnI poLa, dozIvADo, kaTakIyAchADo, vAdhezvarInI poLa, bhaMDArIpADo, zAmaLAjI, khetarapALano pADo, khatrIvADo, jhAroLAnI khaDakI, khApagarAnI poLa, saraiyAvADo, vAdhavALI mAtAnI poLa Avela che. e ja rIte amadAvAdamAM paNa ratanapoLa, sAlavIvADa, kasuMbAvADa, DhAlagaravADa, dozIvADo, kaTakIyAvADa, bhaMDerIpoLa, khatrIvADa, vAdhezvarI poLa, zAmaLAnI poLa, khetarapALanI poLa, jhAroLAnI poLa, saraiyAnI poLa, khApagarAnI poLa, vagere eka sarakhA nAmanI poLo AvelI che. daza daza gADA sAthe cAlI zake evA pahoLA rAjamArgo dharAvatA amadAvAdamAM AjanI zerIo dhaNI ja sAMkaDI banI gai che. mahollA, poLo ati sAMkaDA banAvavAno roga vyApaka rIte samagra gujarAtamAM lAgu paDaco che. pATaNamAM sALavIvADo, sonIvADo, ghIvaTo vagare tamAma mahollAonI poLo sAva sAMkaDI banI gai che. amadAvAdamAM paNa Aja paristhiti che ane eTale ja kahevAyuM che ke, ''gujarAta zerI sAMkaDI re lola.'' amadAvAdanI keTalIka zerIo eTalI sAMkaDI che ke Aga lAge to pANIno baMbo paNa jai na zake ane chellA ghera koinuM maraNa thAya to maDaduM bAMdhI zerInI bahAra kADhavAnuM muzkela hovAthI maDadAne zerInI bahAra lai jai pachI nanAmI bAMdhavAmAM Ave che. eka jamAnAnuM bhavya amadAvAda bAdazAha jahAMgIranA vakhatamAM bhaMgAra banI gayuM hatuM. kAzmIranI hariyALI kuMjomAM viharanAra rasika bAdazAha jahAMgIra amadAvAda joi kaMTALI A zaherane gardAbAda (dhULanuM zahera), bimArIstAna (roganuM zahera), ane jhahannamAbAda (narakanuM zahera) kahI nAkhyuM che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 yuge yuge pATaNanI prabhutA AjanA pATaNamAM kutarAno trAsa, gadheDAno trAsa, bhUMDano trAsa ane dhULanA trAsavALuM zahera ghaNA loko kahe che. mahollA, poLonAM nAma uparathI sAmAjIka saMsthAo, rIta-rivAjo, devadevIonA nAma, sthApakonA nAma, dharma, saMpradAyo, vyaktivizeSo vagereno itihAsa ane saMskAritA jANavA maLe che. sArI pATa NamAM gaNapatiolIpa La mAM gaNapatinAM maMdiramAM sthApita gaNapatinI pratimAnI bAju mAM umAmahezvaranI murti je nI nIce pATaNanI sthApanAnuM varSa vi.saM. 80 2 darzAvato zIlAlekha che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 75 27 kAgaLa kotarakAmanA kasabI sva.zrI rAmaprasAda bhaiyAjI prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya pATaNanI vyAyAma pravRttinA pitA zrI rAmaprasAda bhaiyAjIne abAla-vRddha sahu koi sArI rIte pIchAne che. zrI bhaiyAjI tA. 31-5-1977 nA roja eMzI (80) varSanI vaye pATaNamAM gujarI gayA. pATaNa nagarapAlikAe giradhArI maMdira pAsenA temanA nivAsa sthAna pAsenA mArgane ''zrI rAmaprasAda bhaiyAjI roDa'' nuM nAma Apela che. pATaNamAM temanA nAmane joDI '"taraNa spardhA" tathA ''citra spardhA'' paNa yojavAmAM Ave che. suMdara zarIra sauSThava dharAvatAM, bAla brahmacArI pahelavAna zrI bhaiyAjI mahAna kAgaLa kotara kAmanA uttama kalAkAra hatA, e vAta sarvejana jANatA nathI. nakha kApavAnI naiNI, dhAra kaDhavAno paththara ane nAnakaDA cIpIyA jevA sAmAnya sAdhanothI sva.zrI bhaiyAjI kAgaLa upara pensilathI prathama citra cItarI tenuM jhINuM bArIka kotarakAma adbhUta rIte karatA hatA. sapheda kAgaLa upara pensilathI cItarelA citranA sapramANa rekhAMkana upara dhAradAra sAdI naiNI saDasaDATa calAve javAnI, kAgaLanI kataraNa nAnA cIpIyA vaDe upADatA javAnI, kyAMka eka paNa khoTo kApa na thAya ane temAMthI eka suMdara nayanaramya kRti sarjAya. hAthanI nase nasa ane zarIranA taMtue taMtu upara adbhUta kAMbu, dhIraja, niSThA ane saburInuM jANe sAkSAt pratibiMba eTale ja zrI bhaiyAjInI kalAkRtino rjanma. AvuM kotarakAma karatI vakhate ekI sAthe pAMcathI cha kAgaLa upara sAthe ja kotaraNI thAya che. temAMthI sauthI uparanI ane sauthI nIcenI ema be kRtio upayogamAM levAtI nahotI, paNa vacalI traNa-cAra kAgaLanuM adbhuta kotarakAma thAya che. divasonA divaso ane mahinAonA mahinA sudhI sthira zvAse naiNI calAvavAnA temanA parizramane ekAgratAne joi jonArAnA mukhamAMthI '"adabhUta'' evo prasaMzAno udgAra saheje sarI paDe. sva.zrI bhaiyAjInA kAgaLanA kotara kAmanuM varNana zabdothI ApI zakAya tema nathI. temanI kalAkRti najare joyA sivAya temAM rahela adbhUta saudaryanI jhAMkhI paNa zabdothI thai zake tema nathI. sva.zrI bhaiyAjInA kAgaLanA kotarakAmanI kRtionA pradarzana dilhI ArTa gelerI, jahAMgIra ArTa gelerI, muMbainI tAja ArTa gelerI, amadAvAdanA saMskAra kendra, pAlaDImAM temaja dilhImAM ola inDiyA phAina ArTasa enDa kAphaTa sosAyaTImAM yojAyela che. vaDApradhAna sva. zrI javAharalAla naherUjI temaja rASTrapati sva.zrI DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNanane temanI kalAkRtine nIrakhI zrI bhaiyAjIne khUba ja biradAvela che. temane sarakAra taraphathI aneka prasaMzA patro, sanmAnapatro tathA tAmrapatro enAyata karAyela che. duniyAmAM bIje kyAMya AvuM kAgaLa uparanuM kotara kAma thAya che kharUM ? Avo prazna eka vakhata A lekhake bhaiyAjIne pUchelo. tyAre temaNe javAba Apyo hato ke, '"jaba meM dilhImeM thA taba paMDita javAharalAla naherUjIne kahA thA kI, pepara kaTIMga cInameM bhI hotA hai.'' Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 yuge yuge pATaNanI prabhutA sva.zrI bhaiyAjIe mane Apela mAhitI mujaba teozrIe cInanuM koI kAgaLanuM kotara kAma joyuM nathI. temanI eka icchA evI hatI ke, jo cInamAM kharekhara kAgaLa kAvIMga (kotarakAma) thatuM hoya to te kAma sAthe temane spardhA karavI che ane nirNaya karAvavo che ke kAgaLa kotara kAmamAM konI kRti uttama che bhAratanI ke cInanI? sva.zrI rAmaprasAda bhaiyAjInA pautra narendrakumAra bhamarasiMha jaDIyAe temanA sva.dAdA pAsethI kAgaLa kotara kAmano A kasaba barAbara zIkhI lIdho che. bhAizrI narendra paNa dAdAnA pagale pagale uttama kRtionuM sarjana karI rahyA che. A lekhake bhAI narendranuM kAgaLa uparanuM kotara kAmanuM bArIkAIthI nirIkSaNa karyuM che ane gaurava sAthe kahevuM paDe che ke bhAI narendra A kalA kSetramAM sva. bhaiyAjInI khoTa paDavA nahi de. bhAI narendranI uttama kRtiomAM temaNe cAra kATakhUNethI kotarakAma karI eka moTuM vartuLa "volapIsa banAvyuM che je adbhuta che. A uparAMta ajaMtAnA drazyo, vIra bhagatasiMha, zakuntalA, vAnaravRnda ane kRSNa bhagavAna gAya sAthe vagere bArIka jhINA kotarakAmanI uttama kRtio che. zrI narendranI icchA videzamAM A kalAkRtionA pradarzana yojavAnI che. A umadA kAryamAM madadarUpa thaI zake tevA kalApremIe A kAryamAM temane mArgadarzana ApavA jevuM che. sva.zrI bhaiyAjInI eka adhurI kalAkRti temanA pautra narendrae pUrNa karI che, tema chatAM kRtimAM kyAMya visaMgatatA dekhAtI nathI e ja hakikata barAbara batAve che ke bhAi narendrae dAdAno vAraso barAbara pacAvyo che, jhIlyo che. sva.zrI rAmaprasAda bhaiyAjInI janmabhUmi bhagavAna zrIkRSNanI kiDAbhUmi gokuLa hatI. temanAmAM rahelI kalAnI suSupta zakti eka dhoLI dADhIvALA paMjAbI mahAtmAe DhaMDhoLI te divasathI ekalavyanI mAphaka gurUnuM pratyakSa sAnidhya nahi hovA chatAM zraddhA ane saburInA baLe sAdhanA cAlu rAkhI ane eka advitIya siddhi hAMsala karI zakyA hatA. jyAM sudhI svAvalaMbI na thavAya tyAM sudhI lagna na karavAnI nema (Teka) hatI, pachI vaDIlo sAthe matabheda paDatAM, jIMdagIbhara lagna na karavAnI bhiSma pratijJA lai teoe AtmabaLathI janmabhUmi choDI dIdhI. himAlaya, jayapura, hAtharasa, banArasa, alavara vagere sthaLoe paribhramaNa karI teo gujarAtamAM pATaNane temaNe potAnI karmabhUmi banAvI hatI. AvA mahAna kalAkAre potAnA svahastAkSaramAM DAyarI paNa lakhela che. je temanA kauTuMbikajanoe kiMmatI khajAnAnI mAphaka jALavI rAkhI che. sva.zrI bhaiyAjIe temanA putra-pautrone koi moTI saMpatti vArasAmAM ApI nathI. paraMtu umadA saMskAro tathA uttama kalAno vAraso Apyo che. temanI DAyarI uparathI temanA prazaMsakoe temanA jIvana upara eka "jIvanacaritra" pustaka prakAzita karavA jevuM ja che. je aneka yuvako ane aneka vyAyAmavIrone preraNAdAyI thaI paDaze. temAM koI zaMkA nathI. zrI bhaiyAjInA hAtha nIce taiyAra thayelA pATaNanA thoDAka yuvAno kAgaLa kotarakAma karI temanI A kaLA jALavI rAkhI che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yuge yuge pATaNanI prabhutA 28 harihara mahAdeva pAsenA brahmakuMDamAM birAjelA devI-devatA 77 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya siddharAja jayasiMhanI eka evI mahecchA hatI ke, pATaNanA lokone yAtrA karavA kyAMya bahAra javuM nA paDe. te mATe tamAma tIrtho, devasthAno ane devI-devatAonAM maMdiro pATaNamAM ja sthApavA. tenI A icchA mahadaMze paripUrNa thai che. harihara mahAdeva pAsenA brahmakuMDamAM vividha devatAone prasthApita karavAmAM Avela che. brahmakuMDamAM vacce moTo kUvo che. kUMDamAM utaravA mATe cAre khUNethI pagathIyAM che. brahmakuMDanI cArebAju divAlomAM (1) gaNezajI (2) hanumAnajI (3) brahmAjI ane (4) sarasvatI mAtAjInI dedIpyamAna mUrtio AvelI che. haMsa upara birAjela sarasvatInI mUrti aprApya gaNAya evI uttama koTInI che. yogAnuyoga pATaNanI pUrva dizAmAM Avela hAlanA aghAra (asala agrahAra) gAmamAM kuMvArikA sarasvatI mAtAnuM maMdira AveluM che. jyAM dara varSe meLo bharAya che. brahmakuMDa yAne brahmakUpanuM je mahatva che te kUMDamAM birAjela sAkSAt 'brahma' yAne caturbhUja bhagavAna viSNu zeSazaiyAmAM drazyamAna che. tenA lIdhe ja zeSasAi bhagavAnanI A mUrti avarNanIya hovA chatAM tenuM yathAzakti varNana nIce mujaba karela che. sAta pheNavALA nAganI zayyA banAvela che. A nAga upara bhagavAna viSNu ardha mIcela AMkhe sUtelA jaNAya che. bhagavAnanA zIra upara sAta pheNonuM chatra dharela nAgadevatAnuM drazya khUba ja rocaka che. zeSa nAganI pUMchaDIye be nAga kanyAo beu kara joDI prabhunI stuti karatI jovA maLe che. prabhue jamaNo paga potAnA DAbA paga upara caDAvI vibhaMga svarUpanA darzana ApyA che. prabhunA caraNArviMdamAM lakSmIjI potAnA karakamaLamAM bhagavAnano jamaNo paga lai pAdasevA karI rahelA darzanIya che. lakSmIjInA hAthamAM kaMkaNono Dhagalo che. gaLAmAM hAra, mAthAnI dAmaNI, kAnamAM AbhUSaNo, lakSmIjInA zauSThava bharelo deha kalAkAre adbhUta rIte kaMDArela che. patinI pagacaMpI karI rahela lakSmIjI AryanArIone divya saMdezo ApI rahyA che. nAga kanyAonA AbhUSaNo paNa suMdara rIte kaMDArelA che. ' bhagavAna viSNu je rIte nAga upara sUtelA che. te paNa jovAlAyaka che. bhagavAnanA mAthAthI mAMDI paga sudhIno Akho deha nAga upara ja jovA maLe che. zaMkha, cakra, gadA ane padma cAre hastomAM spaSTa drazyamAna che. bhagavAnano mugaTa akabaMdha jaNAya che. mUrtinuM bArIkAithI nirIkSaNa karatA bhagavAne mAtra keDa sudhI pitAmbara ja pahereluM che. jyAre zarIrano bhAga khullo jaNAya che. kAraNa ke DAbA khabhethI nIkaLatI yajJopavita (janoI)nA dhAgA spaSTa dekhAya che. bhagavAnanA cAre hAthanA kAMDA upara tathA pagamAM jADAM kaDAM rUpI AbhUSaNo drazyamAna che. gaLAmAM paherela kaustubhamaNInI mALAo Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 yuge yuge pATaNanI prabhutA chAtI upara jaNAya che te zobhAmAM vadhAro kare che. bhagavAnanI kamaLa jevI ardha biDAyela AMkho, mUchano doro, nAsikA ane hoTha mUrtine prANavAna jIvaMta banAve che. koNI uparanA bhAgamAM bAMdhelA 'bAjubaMdha' paNa namUnArUpa che. bhagavAne kamara upara bAMdhela pitAmbara vastra paridhAnanI adbhUta zailI batAve che. vastronI karacalIo sukSma rIte batAvela che. zarIrane coMTelA ane aMga-pratyaMga batAve tevAM jhINAM pAradarzaka vastro che kamara uparanA kaMdorA aneka che. A uparAMta jAMga upara lAgatA eka prakAranA kaMdorA ja gaNAya te surekha rIte kaMDArelA che. nAbhI kamaLamAM brahmAjI jaNAya che. tribhuvanano nAtha, kALarUpI nAgane dAbIne paNa sakaLa sRSTinA pAlananI javAbadArI lai ADA paDelA jaNAya che. A mUrtinA pAchalA bhAgamAM nAnI-nAnI dazAvatAranI mUrtio che. eka ja paththaramAMthI A samagra dazAvatArI zeSazAi bhagavAna, lakSmIjI tathA nAga kanyAo kaMDArela che e zilpakaLAno uttama namUno che. mUrtikaLAnI vAstavikatA ane bhAratIya kaLAnI bhAvamaya AdhyAtmikatA jaNAya che. brahmakUMDanA vacalA kUvAmAM nIce utaratA kUvAnI divAla upara hanumAnajI, airAvata (hAthI) vagere mUrtio pANInA abhAve jovA maLe che, je agAu jovA maLatI na hatI. zeSazAI bhagavAnanI mUrti koIke khaMDita karI khUba ja nukazAna karela che. upara karela varNana khaMDita karyA pahelAnuM che tenI vAcakavarge khAsa noMdha levI. A gokhanA uparanA bhAgamAM eka AvI ja navI mUrti tAjetaramAM sthApita karavAmAM AvI che. satI mAtAnI derIno zilAlekha (zrI cInubhAI beroneTa, amadAvAdanA vaDI mAtAjI) bhAratanA eka mahAna vahepArI ke jemane aMgreja sarakAre "beroneTa"no khitAba Apyo hato evA rA.rA.zrI cInubhAI beroneTanA vaDavAonuM ghara Aje paNa pATaNamAM saMdhavInA pADAmAM AveluM che. pATaNamAM sudharAI taraphathI pANInI vyavasthA thaI tyAre A skImanA uddhATana prasaMge amadAvAdathI spezIyala salUna (relveno sujaja Dabbo)mAM zrI cInubhAI beroneTa pATaNamAM padhArelA temanA vaMzamAM agAu bAI prANakuMvara satI thayelAM che. te aMgeno zilAlekha harihara brahmakuMDa pAse Avela satI mAtAnI derI upara kotarelo che. je nIce mujaba che. vikrama saMvata 1855nA zrAvaNa vada-11nA divase satImAM bAI prANakuMvara umara varSa papa divAna ANaMdarAma musapharanA dIkarI te mahetA udezaMkara maMgaLajInA strI potAnA svAmI sAthe A ThekANe satI thayAM che. te vakhate temanA dikarA mahetA choTAbhAinA putra raNachoDabhAI tathA pautra mAdhavalAla tathA prapautra cInubhAI A makAna tA. 16 mI mArca sane 1896 vikrama saMvata 195ranA caitra suda-2 (bIja) vAre some durasta karyuM che." Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA harIhara mahAdeva pAsenA prAcIna vra hAkuMDamAM birAjatA zrI zeSazAyI bhagavAna Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ItihAsavidda ane purAtatvavid sva.zrI rAmalAla cunIlAla modI prA.mukuMdabhAI pI. brahmakSatriya mahAgujarAtanA prathama purAtatvavid ArUDha vidvAna ane mahAna saMzodhaka zrI rAmalAla cunIlAla modI pATaNanA eka ratna samAna hatA. navI peDhI temanAthI khAsa paricita nathI. prAcIna itihAsanA viSayamAM temano abhyAsa prasaMzanIya hato. sva.zrI modInA lekho abhyAsapUrNa, mAhitIthI bharapUra ane je te viSayanA abhyAsIone khUba ja upayogI ane mArgadarzaka thaI paDe tevA che. jIvanabhara emaNe sAhitya sevA ja karI che. zrI rAmalAlabhAI modImAM saMzodhananI svAbhAvika sUjha ane haiyAukalata hatI. jene pratApe teo aneka koyaDAo ukelI zakatA hatA. gujarAtI sAhitya itihAsane lagatA je saMzodhanAtmaka lekho lakhyA che. temAM zrI modInI AgavI sukSma sUjha jovA maLe che. sva.zrI modIe pATaNa aMge je itihAsa saMzodhana karyuM che te advitIya che. teo sAhitya rasika ane mahAna itihAsapremI hatA. zrI rAmalAla cunIlAla modI ApaNA pATaNanA vatanI hatA. temano janma vikrama saMvata 1946 nA zrAvaNa suda-7 nA roja thayo hato. teoe pATaNa hAiskulamAMthI meTrIkanI parIkSA pAsa karI vaDodarA rAjyanA keLavaNI khAtAmAM joDAyA. cANasmA ane uMjhAmAM thoDoka vakhata zikSaka tarIke joDAyA ane mRtyuparyata te jagyAe ja rahyA hatA. temanuM avasAna vikrama saMvata 2005 nA caitra suda12 nA roja lagabhaga 19 varSanI vaye thayuM hatuM. - zrI modIe je samayamAM saMzodhananuM kAma karyuM hatuM te samayamAM sAdhana-sAmagrI pUratA pramANamAM upalabdha paNa na hatI. TAMcA sAdhano vacce je khaMtathI ane cIvaTapUrvaka saMzodhananuM kAma temaNe karyuM che te khUba ja AdhArabhUta ane saMzayarahita gaNAya che. DaoN. bhogIlAla sAMDesarA temanA priya ziSya hatA. DaoN.sAMDesarA temanA viSe lakhatAM jaNAve che ke, "emanuM (sva.zrI modInuM) nirADaMbarIpaNuM, abhyAsavRtti, bIjAnA kAmamAM dakhalagIrI nahi karavAnI Teva sAMsArika sukha-duHkhothI alipta rahevAnI zakita, game te darajjAnI vyakita AgaLa ucita spaSTa vakatRtva A badhA guNoe mArA upara uMDI chApa pADI hatI." temanI Arthika paristhiti sArI na hovA chatAM paNa kaThaNa muzkelIo vacce rahIne pUrvavAsanAthI . prerAI gujarAtanA itihAsa ane purAtattvanuM uttama saMzodhana karyuM che. sahasaliMga sarovarano nakazo temaNe taiyAra karAvelo je atijIrNa hAlatamAM maLI AvatAM tenI moTI (enAlArjaDa) kopI A graMthanA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 yuge yuge pATaNanI prabhutA lekhake taiyAra karAvela che. siddharAjanA kIrtistaMbha zilAlekhanA eka aMza temaNe pATaNanA vijaLakuvA pAse AvelA vaijanAtha mahAdevanA maMdiranI bhIMtamAM jaDAyelo che, te zodhI kADhI eka abhUta dastAveja AdhAra pUro pADayo che. A dastAveja tathA tenuM bhASAntara A graMthamAM anyatra chApela che. siddharAjanA kIrtistaMbhanA ArasanA lekhanA A TukaDAnI kiMmata Aje lAkho rUpiyA gaNAya tevo che. ApaNA pATaNanA kavi bhAlaNa, karNa solaMkI, cAvaDAonI vaMzAvalI, vidyApati bilhANa, dharmAraNya, zrI hemacaMdrAcArya itihAsakAra eka prAcIna reMTIyAgIta, vArtAomAM itihAsano viparyAsa, pATaNanI jagyAe pahelAM koI nagara hatuM kharU? pATaNanI sthApanAnI tArIkha vAra ane tithi, siddharAja ane kumArapALanA banAvaTI dAnapatro, solaMkI samayanA rAjyAdhikArIo, ADa, maMtrI udayana, jaina sAhityamAM zrI bahucarAjI, vAyaDA jJAti saMbaMdhI keTalAka prAcIna lekha vagere aneka saMzodhAtmaka temanA lekho che. pATaNanA jANItA dhArAzAstrI zrI purUSottamabhAI bhIkhAbhAI zAha u.va.97 zrI rAmalAlabhAI modInA mitra che. temaNe bhAre jahemata laI sva.zrI modInA lekha saMgraha bhAga-1 ane bhAga-2 ema be graMthonuM saMpAdana karI prasiddha karAvela che. zrI modInA dhaNA lakhANo haju paNa graMtha svarUpe prasiddha karavA jevA paDyA che. ApaNA pATaNamAM sthapAyelI ApaNI uttara gujarAta yunivarsiTI A aMge gaMbhIratApUrvaka vicAre. ane sva.zrI modInA aprApya lakhANo prasiddha kare evI A kaTAra lekhakanI yuni. sattAvALAone aneka vakhata namravinaMtI karelI che. - sva.zrI rAmalAla cunIlAla modInA itihAsa ane purAtatvane lakhAtA saMkhyAbaMdha graMtho ane lekhone niSNAta vidvAno ane mAnya saMzodhana saMsthAoe puraskArothI navAjyA che. temanA lakhANo ema.e. nI gujarAtI viSayanI parikSAmAM pAThyapustaka tarIke niyata thayela che. temane maraNottara narmada suvarNacaMdraka maLela che. temanA tailacitronuM anAvaraNa pATaNa hAiskulamAM karavAmAM AveluM je vAcakavarge ekavAra darzana karavA jevuM che. pATaNa jevA khUNe paDayA, dhana ke kIrtinI pAchaLa valakhAM mAryA sivAya zuddha vighA upAsanAnuM jIvana zrI modIe gALyuM ane gujarAtane potAnA saMzodhananA phaLa svarUpe aneka adbhuta kRtio arpaNa karI, tethI emanuM jIvana kharekhara sArthaka thayuM. nirADaMbara, saMzodhakanI kadara ApaNA pATaNe temanA jIvatAM karI nathI. temanI kAyamI smRti rahe evuM pATaNanI sAhityapremI ane itihAsapremI janoe emanA jIvatAM kAMI karyuM nathI e kharekhara duHkhada ghaTanA che. 1 zrI DolararAya mAMkaDe temane zraddhAMjalI arpatA sAce ja kahyuM che ke, "sva.zrI rAmalAla modI ApaNA gaNyAgAMThayA abhyAsIomAMnA eka hatA. temaNe kareluM saMzodhana bahumUlya che. gujarAtI sAhitya ane itihAsamAM temaNe Apelo phALo viziSTa che.'' narmada sAhityasabhAnA pramukhapadethI zrI viSNuprasAda trivedIe temanA vize jaNAvela ke, "sva.zrI rAmalAlabhAIe saMzodhanamAM svataMtratA ane satyabhakita dAkhavyo e nAnI vAta nathI.' tA.1-7-2005nA roja sva. zrI modInA parama snehI mitra murabbI zrI purUSottamadAsa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA bhIkhAbhAI zAhane A kaTAra lekhaka maLyA tyAre zrI dAsakAkAe sva.zrI modInI aneka kRtio rUbarUmAM batAvelI ane prasiddha karyA vagaranA keTalAka amUlya lakhANo paNa temanI pAse che evuM jANavA maLeluM. koi sAhityapremI agara prakAzana saMsthA A amUlya saMzodhananuM sAhitya ekatra karI prasiddha kare ane ApaNA pATaNanI sevA karavA AgaLa Ave evI sau sAhityapremIone mArI namra vinaMtI che. kama maMn||jurtIvana bhIkopara karatAM uttaro. sarasvatI no junA pas 5Sa IYA ad nauN IN * * **** dUra rAsvatA jA tanapatraSI vijaya saMgama tI. jas Tii jhUta nI dIka klI dargahanuM khaMDIcera SladAkinI pALa gih sauMvaMga sarovara - ----- kha hene = - ba >> pranagas (reva to) pAkano svAmI tapa cau ne tri ane ( tii ne paNa - o nbaT hAlanapATaNa Ta / 2i za No " sarasvatI purANa'nA AdhAre zrI rAmalAla cunIlAla modIe emanI daSTie taiyAra karelA sahasaliMga sarovara ane AjubAjunA tIrtha sthAno. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ha) pATaNanA mahAna kavi ane AkhyAna sAhityanA pitA bhAlaNa prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya ApaNA navA vaselA pATaNamAM ghIvaTAmAM "bhAlaNa kavinI khaDakI" AvelI che. hajAro mANaso hajAro vakhata A bhAlaNa kavinI khaDakI pAsethI pasAra thAya che, chatAM A bhAlaNa kavi koNa hato ? e hakIkata jANavAnI bahu ochA nagarajanoe darakAra karI che. - kumArapALanA zAsanamAM ane kumArapALanA avasAna pachI vikrama saMvatanA soLamA zataka sudhI gujarAtI sAhitya upara mAtra jaina sAdhuono ijAro hato. te kALamAM saurASTramAM narasiMha mahetA ane pATaNamAM jainonA abheda gaDhamAM bhAlaNa jevA vaidika sAhityakAre praveza karyo. gujarAtImAM paNa uttama kAvyo lakhI zakAya che te hakIkata bhAlaNe aneka AkhyAno racIne siddha karI batAvI. gurjara bhASA Avo zabda prayoga bhAlaNe prathama vakhate karyo hato. bhAlaNanA janmanuM cokkasa varSa maLatuM nathI, paraMtu bhAlaNa vikrama saMvatanA soLamAM zatakamAM vidyamAna hato e nizcita che. vaLI temanuM avasAna vikrama saMvata 1570nA AzarAmAM thayAnuM jaNAya che. bhAlaNanA jamAnAmAM pATaNanI jAhojalAlI naSTa pAmI hatI. asalI pATaNa khaMDera avasthAmAM hatuM. bhAlaNanA samayamAM gujarAtano sulatAna mahaMmada begaDo hato. : bhIma nAmano kavi bhAlaNano ziSya hato. A bhIme racela harilIlA nAmanA kAvya uparathI bhAlaNa aMge ghaNI vizvAsapAtra mAhitI maLe che. vikrama saMvata 1541mAM kavi bhIme gurU svAmI purUSottamanA ArzIvAda mAgyA hovAno ullekha che. kavi bhAlaNanuM mULa nAma purUSottama hatuM je pAchaLathI bhAlaNanA nAme pracalita thayA hatA. keTalAka vidvAnonuM anumAna evuM che ke, janmanuM nAma bhAlaNa che ane purUSottama nAma pAchaLanuM che. sva. nArAyaNa bhAratIe bhAlaNanA janmanuM varSa vikrama saMvata 1461 jaNAvyuM che. A rIte gaNatAM bhAlaNe ghaNuM lAbuM AyuSya bhogavyuM hovuM joIe. pAchalI avasthAmAM bhAlaNa lokomAM zrI purUSottama mahArAja" tarIke sArI khyAti pAmI cUkyA che. bhAlaNa moDha brAhmaNa ane trivedI kuLamAM janmayA hovAno mata pracalita che. kAdambarI AkhyAnamAM "travADI' aTaka jaNAvela che. bhAlaNanA mAtA-pitAnA saMbaMdhI koi purAvA maLatA nathI. bhAlaNanI bAlyAvasthA saMbaMdhI paNa koi vizvasanIya jANakArI maLatI nathI. paraMtu tene bAlyAvasthAnuM hRdayaMgama citra doryuM che. je uparathI anumAna karI zakAya ke tenA mAtA-pitAe tene bahu ja lADakoDamAM ucheryo hovo joie. bhAlaNe saMskRta sAhitya tathA vyAkaraNano sAro abhyAsa karyo hato. bhAlaNanA gurUjI zrIpAtAjI hatA. vaLI AkhyAnamAM bhAlaNanA gurUzrI bahmapriyAnaMdanAtha hovAno paNa ullekha che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA bhAlaNa eka mahAna kavi hato. tenA AkhyAnomAM te parama rAma bhakta hato ema nirvivAda jaNAya che. bhAlaNanA nAme keTalAka camatkAro paNa guMthAyelA che. 84 (1) eka sAdhue bhAlaNane kAMika camatkAra batAvavA AhvAhana ApatAM bhAlaNe gharamAMthI eka dAtaNa lAvI tenI cIrIyo karI ane eka jamInamAM khosI temAMthI eka moTuM vRkSa ugADeluM batAvyuM hatuM. (2) bIjo eka camatkAra evo noMdhAyelo che ke, eka vakhata bhAlaNa zakti dhyAnamAM beTho hato tenI cAre bAju strIo ToLuM vaLIne beThelI hatI. eka muslima adhikArIe strIonI AsapAsa gherAine beThelA bhAlaNane phajetI karavA khAtara oraDAne bahArathI tALuM mArI dIdhuM. paraMtu jyAre e adhikArI mIrA dAtAranAM darzana karavA gayo tyAre daragAhanA oTalA upara bhAlaNane beThelA joyA. (3) bhAlaNanA putrane janoi ApavAnA prasaMge bhAlaNa pATaNathI ghaNe dUra auraMgAbAdamAM hato. tyAM tene janoino kAgaLa muhUrtanA AgalA divase ja maLyo. tyAre bhAlaNa camatkArika rIte eka ja rAtamAM auraMgAbAdathI pATaNa Avyo hato. (4) A sivAya paNa muslima zAsana kALamAM muslima adhikArIone dArUnA zIzAmAMthI dUdha kADhI batAvyAno ane mAMsanA thALane puSpothI bharelo thALa dekhADacA hovAnA aneka camatkAro che. bhAlaNa moDha brAhmaNa hato. moDha brAhmaNa ane moDha vaNIkonA kuLadeva zrI rAmacaMdrajI che. ApaNA pATaNamA sonIvADAmAM raghunAthajInI poLamAM ati prAcIna evuM zrI raghunAthanAthajInuM maMdira AveluM che. A maMdiramAM bhagavAna zrI raghunAthajInI beThelI pratimA che. je advitIya gaNAya che. kAraNa ke sAmAnya rIte zrI rAmajInI haMmezA ubhelI pratimAo hoya che. beThelA zrI rAmacaMdrajI bhagavAnanA darzana karavA parama pUjyazrI DoMgarejI mahArAjane A lekhaka jyAre lai gayA tyAre zrI DoMgarejI mahArAje khUba ja prasannatA anubhavI hatI. A maMdiranA pUjArIo paNa moDha brAhmaNo ja che. A maMdiranA sevako paNa gAMdhI, moDha vANIyA che. bhAlaNanA gurUnI samAdhi harihara mahAdeva pAse che. bhAlaNe nIce mujabanA kAvyo racelAM che. ziva-bhIlaDI saMvAda, kAdambarI, dhruvAkhyAna, jAlaMdharaAkhyAna, saptasatI paheluM AkhyAna, bIjuM naLAkhyAna, rAma bAla carIta, dazamaskaMdha, kAdambarI bhAga-2, mAmakI AkhyAna, mRgI AkhyAna, sItA vivAha, kRSNa viSTi, durvAsA AkhyAna, sItA-hanumAna saMvAda (jenI prata maLatI nathI.) kavi bhAlaNa gujarAtI AkhyAna paddhati-prakAranA sAhityanA pitA gaNI zakAya. emaNe thokabaMdha AkhyAno lakhI ane kAdambarIno paghAnuvAda karI bhAlaNe gujarAtI sAhityamAM ''amarapada'' prApta karyuM che. pATaNanA A nararatnanI kAyamI smRti zrI hemacaMdrAcArya jJAnamaMdira jevuM smRtimaMdira thAya to kevuM sAruM ? yunivarsiTI vicAraze ? Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 85 pATaNa ArTasa kolejanA keTalAka adhyApako tathA anya mitro bhegA maLI "bhAlaNa sAhitya sabhA" nAmanI nAnA pAyA upara sAhityane lagatI pravRtti calAve che. je abhinaMdanane pAtra che. bhAlaNanA be putro nAme udhdhava ane viSNudAsa hatA. banne putro paNa kavi hatA. ghIvaTAmAM Avela "bhAlaNakavinI khaDakI"mAM kayuM ghara bhAlaNanuM hatuM tenI mAhitI maLatI " nathI. lekhake enA mATe sITI sarveno rekarDa jovaDAvyo hato paNa kAMija mAhitI maLatI nathI. sarasvatipurANa - sidhdharAjanA zAsanakALamAM cora, agni, jhera ane jherI prANIo ! : (sarpa, vyAgha, siMha vagere)no bhaya na hato. temaja koIne bhUkha ke tRSAnI ciMtA na ; hatI arthAt sarva prajAjano sAdhana saMpanna hatAM. (sarga 15 zloka 100) sidhdharAjanA zAsanakALamAM sarva varNo svadharmathI rahetAM hatAM, manuSyomAM | 1 akAla maraNo thatAM na hatAM ane bhayaMkara vyAdhiono bhaya na hato. sidhdharAja bhapatinA prabhAva vaDe varasAda IcchA pramANe thato.(mAgyA! 1 megha varasatA hatA) pRthvI dareka prakAranAM vipula dhAnya ApatI ane gAyo puSkaLa i dudha ApatI hatI. A ' rUddhaphUpamAM je manuSya svasthacittathI zrAddha kare che, te ekottarazata | pitRpurUSone rUdralokamAM laI jAya che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA sUryanArAyaNanI kASTanI pratimA pATaNamAM mahAlakSmImAtAnA pASAmAM zrI mahAlakSmI mAtAnA maMdiramAM bIrAjamAna bhagavAna sUryanArAyaNanI kASTanI alabhya pratimAjI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 31 pATaNamAM zrI mahAlakSamInuM Agamana prA. bhUdabhAI pI. brahmakSatriya pATaNanA nIce jaNAvyA mujaba ekavIsa nAmo A lekhakane vividha graMthomAMthI maLI AvyA che. je nIce mujaba che. (1) aNahilavADa pATaNa (2) haravAlA (3) aNahila pATaka (4) aNahilavADA (5) aNahila vATaka (6) siddhapura-pATaNa (3) pIrANa paTTaNa (8) aNahila pattana (9) aNahilapura (10) aNahilavADa pattana (11) pattana (12) anAlavaTa (13) putabhedana (14) noharavallAha (15) aNahavilabADa (16) aNahilavADatha (17) aNahila paTTaNa (18) paTTana (19) aNahila paTTaka, (20) DaoN. bhogIlAla sAMDesarAe zodheluM nAma aivau (21) pATaNa (Adhunika). A pATaNamAM mahAlakSmI mAtAjInuM Agamana kaI rIte thayuM teno zAstrIya purAvo nIce mujaba che. : "kalibAga zrImAle jJAtvAgacchata tadA zrIH Aga gurjara lakSmI paTTANe nivAsthati ' arthAta- "zrImALamAM kaliyuga Avyo che ema samajI lakSmInI gamana karI jaze ane gujarAtamAM AvI pATaNamAM nivAsa karaze." mahAlakSmIjIe zrImALa kema choDavuM ? tenI eka kathA nIce pramANe che. zrImAla nagaramAM kAma, krodha, lobha vagere doSo vyApaka rUpamAM phUlyA phAlyA che te jANI kalIno praveza thai cukyo che tema jAyuM tyAre mAtAjIe pATaNanA rahIza sunaMda nAmanA dhanADhaya vaNikane preraNA karI. nandakulamAM utpanna thayela A dhanADhaya sunaMda vaNike zrImAlamAM AvI tapa karyuM ane lakSmIjIne prasanna karyA. prasanna thayela lakSmIjIe sunaMda vaNikane varadAna mAgavA jaNAvyuM tyAre lakSmIjInI preraNA mujaba vaizya varadAna mAMgyuM ke, "mArA pATaNa dezamAM Apa niraMtara vAsa karo." devI lakSmIjIe kahyuM ke, "AgaLei ca te deze paTTaNe gurjare mayA sthita tatra karigAmI tava deze nirarama " arthAta "gujarAtamAM pATaNamAM huM AvIza ane tArA dezamAM kAyama sthira banIne rahIza." paraMtu zrImAlanA brAhmaNonI AjJA vinA ane saMmati vagara zrImAla choDAya tema na hatuM. tethI bhAradvAja gotranA eka brAhmaNane buddhihIna banAvI dIdho ane pachI tenI AjJA mAgatA devIe kahyuM, "AjJA dehIti bho vipra gacchAmI gurjara vaya " arthAta - "he brAhmaNa ! amAre gurjara pradezamAM javuM che to AjJA Apo." Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 88 paraMtu brAhmaNa saMmati ApatAM pahelAM lobhavRtti ahIMyA paNa paisA mAMge che. tyAre pATaNano dhanADhaya sunaMda vaNika A bhraSTa brAhmaNane nava lAkha niSka (nANuM) Ape che. eTale A brAhmaNa lakSmIjIne zrImAla choDI gurjara pradeza javAnI rajA Ape che. moTI rakamanA badalAmAM eka brAhmaNa zrImAla choDavA saMmata thayAnI vAta vAyuvege prasare che. zrImAlano samagra brahma samAja bhego thaI A brAhmaNane Thapako Ape che tyAre devIe svayaM pragaTa thai kahyuM, asmAtamIdazI vRttirgacchAmaH khaDagurjara " arthAta :- amArI evI icchA che ke gurjarakhaMDamAM jaIe." eTale lakSmIjI jAte potAnI icchAthI zrImAla choDI pATaNa padhArelAM che. vikrama saMvata 1203 vaizAkha suda-8 ne devI mahAlakSmIjI gurjara khaMDamAM pATaNamAM AvIne vasyA. sana 1203 pachI zrImALa taddha jhAkhuM tejahIna banI gayuM. jyAre aNahila pATaNa dina pratidina dhanavAna banatuM gayuM. " siddharAja jayasiMhe vikrama saMvata 1150 thI 1199 sudhI rAjya karyuM ane kumArapALe vikama saMvata 1199 thI 1230 sudhI rAjya karyuM. uparanI vAtono artha evo ghaTAvI zakAya ke kumArapALanA zAsanamAM aNahilapuranI zrI lakSmI parAkASThAe pahoMcI haze. tAjetaramAM zeThazrI suMdaralAla jIvarAma ghIvALAnI AgevAnI nIce eka mahAlakSmI maMdira jIrNodhdhAra kamiTi nImAyelI ane A kamiTIe bhAre jahemata laI pATaNanuM prAcIna mahAlakSmI mAtAjInuM maMdira je jIrNa thaI gayuM hatuM te samagra maMdiramAM Arasa jaDAvI AbehUba banAvyuM che. eTaluM ja nahI paNa pUjya mAtAjInI pratimAnuM paNa suMdara rIte suzobhana karI dedIpyamAna mukhAraviMda banAvI AkarSaka mUrti banAvI che. vaLI A prasaMge prANa pratiSThA paNa dhAmadhUmathI zAstrokta vidhi. mujaba yajJa karelo hato. kamiTInA tamAma sabhyoe khUba ja suMdara kAma karela che ane pATaNanA nAgarikoe udAra hAthe mahAlakSmI maMdiranA jIrNodhdhAramAM Arthika sahAya karela che. dAtAonA nAmanI nAmAvalI ArasanI bhIMtamAM kaMDAravAmAM AvI che je kAyamI yAdagIrI rUpe raheze. A mahollAnuM nAma paNa zrI mahAlakSmI mAtAno pADo che. jene be moTI poLo che. mahAlakSmIjInI sAme bhagavAna "vArAhanArAyaNa"nuM sthAnaka (maMdira) che. traNa daravAjA pAse A mahollo che. A maMdiramAM caMdananA kASTanI Abehuba (1) zrI sUryanArAyaNanI tathA (2) rannAdevInI ema be amUlya pratimAo darzanIya che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA sUryapatnI mAtA rajanAdevIjInI kASTanI pratimA pATaNamAM mahAlakSmI mAtA 11 pASAmAM zrI mahAlakSmI mAtAnA maMdiramAM birAjamA1 sUryanArAyaNanA patnI ranAdevInI kASTanI benamUna pratimAjI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 32 zrI svAmInArAyaNa bhagavAnanuM pADhaNamAM Agamana prA. madabhAI pI. brahmakSatriya "cAra veda, vyAsasutraH zrImad bhAgavata, viSNusahasa nAma, zrImada bhagavad gItA, zrI vidura nIti, skaMdapurANanuM zrI vAsudeva mahAtma, yAjJavalkaya smRti A ATha saMdezAo amone iSTa che." zrIkRSNa bhagavAna vinA anya padArthomAM prIti nahi te vairAgya jANavo, jIva, mAyA, ane izvara temanA svarUpane rUDI rIte jANavuM tene jJAna kahIe." koi jIvanA pratye pUratA na karavI, koinI thApaNa na rAkhavI, koinuM karaja kyAreya na karavuM, vidyAdAna e moTuM puNya che. gRhasthAzramI purUSe potAnI mA, bahena ane dikarI saMgAthe paNa ApatkALa vinA ekAnta sthaLe na rahevuM, vidhavA strIno sparza na karavo." "mAtA-pitA, gurU, rogInInI sevA karavI, upaja karatAM vadhu kharca na karavo, upaja ane kharcano rUDA akSare hisAba rAkhavo." "tAMbula, aphINa, tamAku, gAMjo vagerene tajavuM, strI, dhana, ane rAjya mATe paNa manuSyanI hiMsA na karavI. ApadhAta na karavo." uparanA upadeza zrI svAmInArAyaNa bhagavAne sarva zAstrono sAra kADhIne "zikSApatrI" nAmanA graMthamAM varNavelo che. zikSApatrI mAnava jIvananI ekaeka bhAvanA ane AzAone AvarI letuM temaja sAmAnya mAnavIthI vidvAno ane yugapravartakone paNa preraNApAna karAve tevI vyavahArU graMtha che. AvA mahAna graMthanA mahAna lekhaka ane upadezaka bhagavAna sarvAvatArI pUrNa purUSottama zrI svAmInArAyaNa saMvata 1860 nA AzarAmAM potAnI mANakI ghoDI upara savAra thaI ApaNA pATaNamAM padhArelA e eka aitihAsika noMdhapAtra hakIkata che. A avatArI purUSano janma uttara pradezamAM ayodhdhA nagarI pAse chapaiyA gAmamAM vikrama saMvata 1837nA caitra suda-9 (rAmanavamI) nA roja thayo hato. temanA pitAnuM nAma dharmadeva ane mAtAnuM nAma bhaktidevI hatuM. gujarAta, saurASTra ane kacchanA AhobhAgya gaNAya ke dUra dUra uttara pradezamAM janmelA A yugapurUSa janakalyANa arthe gRhatyAga karI jIvanalIlAnuM kSetra gujarAta, saurASTra ane kaccha banAvyuM. pharatA pharatA saurASTramAM AvI gurU rAmAnaMda pAsethI mahAdIkSA grahaNa karI sahajAnaMda svAmI nAma dhAraNa karyuM. A yuga purUSe gujarAtanA gAmaDe gAmaDe pharI temanA divya saMdeza phelAvyo ane adharmano nAza karI sadadharmanI sthApanA karI lokone vyasana mukta karyA. burI Adato choDAvI corI, luMTa vagere duSkarmothI dUra rahevA upadeza Apyo ane eka mahAna samAja sudhArakanuM kAma karyuM che. vahemone dUra karI samAjamAM naitika tAkAta vadhAranAra AtmA zodhaka tarIke svAmInArAyaNa saMpradAya hiMdu dharmanA itihAsamAM amara ane ajoDa gaNAze. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA * saradAra vallabhabhAI paTela, mahAkavi nAnAlAla, zrImaMta sayAjIrAva gAyakavADa, jasTIsa rAnaDe vagere mahAnubhAvoe zrI sahajAnaMda svAmInA kAryone khUba ja birAdAvelA che. jANItA sAhityakAra zrI kanaiyAlAla munazIe temane gujarAtanA jyotirdha kahyA che. rASTrapitA mahAtmA gAMdhIjIe svAminArAyaNa dharmanI khUba ja prazaMsA karI che. sahajAnaMda svAmIe sarayunA pANIthI (vANIpravAhathI) gujarAtane bhIMjavI nAMkhI pavitra banAvela che. ' ema kahevAya che ke ApaNA pATaNamAM jyAre teo ziSyavRMda sAthe padhAryA tyAre prathama mIrAdaravAjA bahAra lakhInI vADImAM utarelA. AvI vibhUtine satkAravA koi ziSya pATaNamAM nahotA. tyAre zrI purUSottama bhAvasAra nAmanA eka sajajane aMtaHskurNa thai ane teo jAte temane nagaramAM praveza karavA ane potAnA gharane pAvana karavA vinaMtI karI. svAmIjIe temanA hRdayano prema joI pATaNanI dharAne dhanya karI. zrI purUSottamadAsa bhAvasAranA ghera hAlanA kaTakIyAvADamAM padhAramaNI karI. svAmIjIe potAnI mANakI ghoDIne pavitra pIMpaLe bAMdhI ArzIvAda pAThavyo ke, "A pIMpaLA upara besanAra paMkhIDAno mokSa thaze. A pIMpaLA nIce besI dhyAna karanArane samAdhi lAgI jaze." zrI purUSottama bhAvasAre bhagavAnane premathI gAdI takIyA upara besADI sanmAna karyuM ane bhojana paNa karAvyuM. bhagavAne prasanna thaI zrI purUSottamadAsa bhAvasArane upadeza karyo ane atI prasanna hRdaye bhagavAne potAnA caraNo kaMkumAM boLI potAnA caraNAviMdanI chApa kAgaLa para pADI zrI purUSottama bhAvasArane prasAdI svarUpe ApI. zrI purUSottamanA putra zrI lallubhAI temanA putra zrI tribhovanadAsa ane temanA suputra zrI kasturacaMda hAla Azare umara varSa 58nA hayAta che ane temanA suputro zrI harSadabhAI, zrI bhUpendrabhAI ane zrI bipInabhAI hAla hiMgaLAcAcaramAM nivAsa kare che. bhagavAne jAte svahaste Apela potAnA "pagalAnI chApa' amUlya khajAnAnI mAphaka lagabhaga 200 varSathI jALavI rahyA che. eka dhanADhaya bhakta lAkheka rUpiyAmAM A pagalAMnI chApa ApavA kahela. tyAre madhyama varganA A kuTuMba dhanane mahatva nahIM ApatA, bhagavAnanI A amUlya prasAdIne vecI nahIM. A lekhaka tA. 20/12/ 1986 nA roja zrI kasturacaMda bhAvasAranA ghera jai yugapurUSe Apela potAnA caraNaviMdanA darzana karI dhanyatA anubhavI che. * kALAnukrame kaTakIyAvADanuM ghara vecAi gayuM che. paraMtu A gharanA kamADa-bArazAkha temaja bhagavAna je gAdI takIye birAjamAna thayelA, te tamAma sAmagrI bhAvasAra kuTuMbe zrI svAmInArAyaNa bhagavAnanA maMdirane bheTa Apela che je Aje paNa vidyamAna hoi bhakato A pavitra cIja vastuonAM darzana tathA sparzana karI dhanyatA anubhave che. vAcaka varge eka vakhata A pavitra vastuo jovA jevI che. - tAjetaramAM ApaNA pATaNamAM zrI svAmInArAyaNa maMdirano zatavArSika pATotsava tathA zrI hanumAnajI ane zrI gaNapatijInI mUrtionI prANa pratiSThA mahotsava tA. 12/12/1986 thI tA. 12/12/1986 sudhImAM bhavya rIte ujavavAmAM Avelo. A prasaMge AcArya mahArAja zrI tejendraprasAdajI ArzIvAda pAThavavA prathamavAra ApaNA pATaNamAM padhAryA tyAre A lekhakane sanmAna karavAno lhAvo maLyo hato. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 92 33 pATaNanA brahmaniSTha mahAtmA zrI trikamalAlajI prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya parama pUjyapAda brahmaniSTha variSTha mahAtmA zrI trikamalAla mahArAja eka mahAna brahmaniSTha yogI hatA. zrI trikamalAla mahArAjano janma ApaNA pATaNanI pavitra bhUmimAM jhAroLA brAhmaNanI jJAtimAM saMvata 1909 nA zrAvaNa suda-7 nA roja eTale ke lagabhaga doDhaso varSa agAu thayo hato. teo eka UMcca koTInA mahAtmA hatA. paraMtu prasiddhithI hamezAM aLagA rahetA hatA. ''trikama tatva vilAsa'' bhAga-1, bhAga-2 ane bhAga-3 e emanA racelA uttama padonA saMgraho che. A padono abhyAsa karavAmAM Ave to jaNAze ke temanuM ''AtmatattvanuM'' ciMtana ghaNuM UMDANavALu hatuM. brahmanAda, nAdAnusaMdhAna ane adhyAtma mArganI caDhAi temaNe siddha karI hatI. koika vIralA ja A mArge pragati karI zake che. AkhI jIMdagI karmakAMDa karanArA ke TIlAM-TapakAM karanAra kAMi prApta karI zakatA nathI. jyAre sadagurUnI sahAyathI zrI trikamalAlajIe adhyAtma mArganA kaparAM caDhANa caDho paramapada sudhI pahoMcyA hatA. yogamArganA sIdhAM caDhANa caDhatAM caDhatAM vividha stare-pagathIye vagara kAne saMbhaLAto jharaNAMno nAda, muralIno nAda ane ghaMTanAda temaNe sAMbhaLyo ane bAhya cakSu vagara dekhAto karoDo sUryano prakAza temaNe joyo. manuSyanI be AMkho vacce Avela AjJAcakra tenuM rahasya khulluM khullu jAhera karI dIdhuM che, je bahu ochA yogIoe karyuM. temanA aMgata anubhavanA nicoDarUpa temane racelA bhajano yogamArganA sAdhakone mArgadarzaka rUpa che. A lekhakane paNa A ja mArgamAM UMDo rasa hovAthI temanuM eka eka bhajana gahana mArgono bheda khullo kare evuM lAgyuM che. eka bhajanamAM teo lakhe che ke, ''tuja puMja sama dIze dazo dIza, bInA dIpaka ujIAlA hojI'' upara jaNAvyA mujaba A paMktimAM ucca koTInA sAdhakane dIpaka vagara sAdhanA mArgamAM cAre bAju jhaLahaLato prakAza tejapuMja dekhAya che. AvI ja eka paMkti saMta pachunI che ke, '"ulaTA kuvA gaganame, tIsame jale cirAga, tIsame jale cirAga, bIna bAtI, bIna tela.'' adhyAtma mArganI musApharI-caDhAi UMdhA kuvA jevI eTale moDhuM nIce ane kuvanuM taLIyuM upara hoya che. temAM eka evo cirAga-dipaka saLage che jemAM nathI diveTa ke nathI tela. saMta kabIra, saMta dAdu, saMta pachu ane hAtharasanA saMta tulasI (tulasIdAsa nahI) A ja mArganA adhiSThAtA gaNAya. bIjA eka padamAM mahAtmA trikamalAlajI jaNAve che ke "nAma nizAna zabdaneM suraNa, anahada Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 yuge yuge pATaNanI prabhutA nAda baje ghara jAkA" zrI trikamalAlajIe surata-nirata ane anahada nAdano bheda khullo karI sAdhako upara khUba ja upakAra karyo che. temanA pitAnuM nAma nArAyaNa zarmA ane mAtAnuM sAMkubA hatuM. 22 varSanI vaye temaNe goviMdakuvarabA sAthe vedokata vidhithI lagna karyuM. thoDAka vakhata dhaMdhArthe muMbaI gayA paraMtu potAnA zAMta ane ekAntapriya svabhAva anukULa na AvAthI pATaNa pAchA pharyA. cAcarIyAmAM Avela satarAmanA maMdiramAM sAdhu zrI goviMdarAmajI dAdupathI rahetA hatA. temanI sAthe yogamArganA viSaya saMbaMdhI abhyAsa karatA hatA. aSTa siddhio hAjarAhajura hovA chatAM teo DagyA nahI ane AMtmonnatinA mArge AgaLa vadhyA. patnInA maraNa pachI jANe ke temano mArga mokaLo thayo temane tIrthayAtrA nimitte bhramaNa AdaryuM. gurUnI zodhamAM nIkaLelA zrI trikamalAlane eka brahmaniSTha digaMbara paramahaMsano bheTo thayo. temane gurUmaMtra Apyo ane sAdhanA karavAno mArga paNa samajAvyo. AbumAM jai sAdhanA karI, pATaNa pAchA pharyA. vaLI vadhu sAdhanA mATe citrakuTa gayA. tyAM eka mAnavratadhArI mahAtmA sAthe milana thayuM. jJAna prApti karI. pATaNamAM siddhanAtha mahAdevamAM temaNe zarUAtamAM nivAsa karyo paNa yoga mATe pUratI sagavaDa na hovAthI saMvata 1966mAM jImakhAnA sAmenA rastA upara "AnaMda Azrama" sthApI yoga sAdhanA zarU karI. . mULAdhAra cakrathI AjJAcaka A cha cako jene yoganI bhASAmAM judA judA raMganA amuka amuka saMkhyAnI pAMkhaDIovALA kamaLa paNa kahe che, je zarIramAM AvelA che. jayAre AjJAcakathI brahmacaMdra sudhInI Adhyatmika caDhAI upalA mArganI gaNAya che. jema kumakumano cAlyo AjJAcakanI jagyA batAve che tema coTalI e brahmaraMdranI jagyA batAve che. AjJAcakathI brahmacaMdranA ekAda veMta jeTalA A aMtaranI AMtarika caDhAi atI duSkara che. sadgurUnI kRpA vinA A caDhANa zakya ja nathI. A mArgamAM AvatA zUnya, mahAzUnya, baMkanALa bhaMvaraguphA ane sacakhaMDa vagere tamAma sthAnono pratyakSa anubhava saMta zrI trikamalAlajIne thayo hato. ema temanA pado uparathI spaSTa jaNAI Ave che. . teo eka sArA vaidarAja paNa hatA. saMvata 1988nA aSADha vada-5 nA AnaMdAzramanI tamAma vyavasthA zrI kAMtilAlabhAI jeo temanA ziSya che te saMbhALe che. AnaMdAzramanI A bhUmi pUjya yogI zrI trikamalAlajInA pavitra paramANuothI vibhUSita thayela hoi Aje paNa bhAvika bhaktajanone alabhya lAbha ApI apUrva AnaMda anubhavAya che. aneka sAdhako A AzramamAM AvI paramazAMtino pratyakSa anubhava kare che. pATaNanA nagarajano moTAbhAge A AzramathI jANakAra hoya tema lAgatuM nathI. AvI divya bhUmi sAdhako mATe khUba ja sAnukULa che. pATaNamAM AvA eka mahAna yogI thai gayA tenI noMdha A graMthamAM letA sAce ja gaurava ane AnaMdanI lAgaNI thAya che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (34) vIramAyAnuM bhavya balidAna 94 prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya siddharAja jayasiMhanA javalaMta itihAsamAM aneka lokagAthAo guMthAyela che. je tenA sArA narasAM pAsAne sAcavI rAkhe che. sahasraliMga sarovaranI suMdara zilpakRti pATaNanA AjanA khaMDiyerarUpa hovA chatAM anerI zobhArUpa che. khodakAmamAMthI khullA thayelA kalA vaibhavavALA bhAgane koi karAmatathI enA prAcInakALanI jAhojalAlI kahevAnI vAcA phUTe to A paththaro aneka vAto ApaNA junA paTTaNIonA jIvana sabaMdhI kahI nAMkhe, evI kalpanA mAtra ApaNane tene 'mATeno ahobhAva jAgrata kare che. sahasraliMga sarovaranA sarjananI sAthe satI jasamA ane vIra mAyAdAsanI lokakathA karUNatAthI vaNAi gai che. A karUNa kathanIthI gurjarezvara siddharAja jayasiMhanI kIrtinuM kalaMka jANe ciraMjIvI banI gayuM che. samAjanA achuta gaNAtA vargamAMthI eka navalohIyA yuvAnanu lokahitArthe svIkArAyeluM balidAna savarNa hinduone paNa vicAra karatA banAvI de tevuM che. saMta kabIre kahyuM che ke, '"jAta bhAta pUche nA koi, harIko bhaje so harikA hoi'' A rIte jJAti-jAtInA bhedabhAva bhakti svArpaNa ane dezapremamAM ADe na AvavA joie. zahIda vIramAyAnI kathanI A vAtanI ApaNane pratiti karAve che. solaMkI kuLabhUSaNa, mahApratApI aNahilapura pATaNanA mahArAjA siddharAja jayasiMhane putra na hato. tethI paMDitonI salAha mujaba eka bhavya taLAva khodAvI tenI AjubAju eka hajAra zivanA maMdiro banAvI satI rANake ApelA zApa nivAraNa karavA saMkalpa karyo. A bhavya taLAva khodAvavA mATe mALavAthI eka lAkha oDa ane savA lAkha oDaNIone teDI lAvavA siddharAje potAnA bhANeja dudhamala cAvaDAne mokalyo. tenI sAthe rAjabAroTa mULadeva paNa sAthe gayA hatA. A oDaNIomAM jasamA nAmanI eka sauMdaryavAna oDaNa paNa hatI. lokavAyakA mujaba siddharAje tene paTarANI banAvavAnI darakhAsta mUkI. 66 'jasamA mATI thoDI re upADa..'' A lokagIta Aje paNa calacitro, rAmalIlA ane lokabhavAimAM eTalA ja bhAvathI lokamukhe gavAya che. Akhare rAjA jasamAnA putrane mArI nAMkhe che ane baLathI jasamAno kabajo levA prayatna thAya che. rAjAne tucchakArI kADhI raNacaMDI banela jasamA jaNAve che ke ''siMha mUcha, bhorIMgamaNI, kRpaNadhana, satInAra e jIvatAM para hAtha jAya nahIM. mUve loDhA vaNahAra.' chevaTe jasamA zrApa Ape che ke, "he rAjana ! tuM tAro dharma bhUlyo che. pATaNamAM khodelA sahasraliMgamAM pANI raheze nahI. pATaNanI prajA pANI vinA TaLavaLaze ane he rAjana ! tArUM to nirvaMza jaze.'' Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA sahasraliMga sarovaranuM bAMdhakAma bahu ja bhavya rIte karavAmAM AvyuM. tenI AsapAsa sahasra eka hajAra zivanA maMdiro banAvyA. jemAM eka maMdiramAMtI dorI kheMcatA hajAra maMdiromA eka sAmaTo ghaMTanAda saMbhaLAto hato. AvI bhavya sarovaranI bAMdhaNI hovA chatAM temAM saheja paNa pANI TakatuM nathI. bAra bAra varSanA vahANAM vAyAM. manuSya to ThIka paraMtu pazu paMkhIo paNa pANI vinA TaLavaLavA mAMDacA. siddharAja muMjhAyo. satInA zApa nivAraNa mATe upAya zodhavA paMDitone pUchavAmAM AvyuM. trilocana paMDite kuMDaLI mUkI zApanuM tAraNa sUcavyuM ke, "sahasraliMga sarovaranA madhyabhAgamAM koi eka batrIza lakSaNA mANasanuM rakta siMcAya ane pRthvI tRpta thAya to ja sarovaramAM jaLa Take. zApAgnithI tapelI sahasraliMga sarovaranI dharatI batrIza lakSaNA mAnavanuM balidAna mAMge che. mATe balidAna Apo.'' 95 zaheramAM DhaMDhero pITAvavAmAM Ave che ke, "je koi manuSyane sahasraliMga sarovaramAM svecchAe potAnuM balidAna ApavuM hoya tene rAjadarabAramAM hAjara thavuM.'' sAta-sAta divasa sudhI satat DhaMDhero pITAyo paNa koi hAjara thayuM nahi. DhaMDhero pITanArI ToLImAM ja eka mAyA nAmano vaNakara hato. te khUba ja saMskArI hato. mAyAnA pitA dharmasiMha ane mAtA gaMgAbAi khUba ja dhArmika saMskAravALA hatA. ekano eka dIkaro balidAna devA taiyAra thayo. jeNe potAnA dehane deza, samAja ke jAtinA bhalA mATe nathI arapyo tenuM jIvana vyartha che. mAyA ane beM-cAra bIjA vaNakaro rAjaDelImAM AvI mAyAnI icchA balidAna ApavAnI che te vAta jAhera kare che. eka achUtanA lohIthI raMgAyela pANI savarNo pIze ? DAhyA mANasoe jaNAvyuM ke, aspRzya samAjamAM paNa parAzara RSi, vedavyAsa, trikamasAheba, rohidAsa vagere mahAnapurUSo pAkyA che. vIramAyAnuM bhavya sAmaiyuM kADhavAmAM AvyuM. tenA nAmano jayajayakAra thayo. sahasraliMga sarovaranI vacamAM mAyAne lai javAmAM Avyo. balidAnanI muhUrtanI ghaDI AvI pahoMcatAMja cakacakatI talavAra namelI Doka para rAmanAma letAM mArI. talavAra paDatAMnI sAthe mAyAnuM zIra dhaDathI judu paDayuM. lohInI dhArAo vahevA lAgI. AkAzamAM sUryanArAyaNa thaMbhI gayA. vIramAyAnA rakatathI tRpta thayela dharaNImAMthI nIra pragaTaTyAM. mAyAnuM lohI ane jaLa ekameka thayA. sahasraliMga sarovaramA vacamAMthI pANI upara AvavA lAgyAM. ane sarovara pANIthI chalakAi gayuM. A rIte AjathI navasoha varSa pahelAM siddharAja jayasiMhanA samayamAM aspRzya gaNAtA raMkanuM AtmasamarpaNa mahAsuda sAtamanA dIne arpAyuM. vIramAyAna bhavyAtibhavya A balidAnanI vAta lokahRdayamAM eTalI dRDha thayelI che ke Aje navaso varSa pachI paNa savarNo paNa enA balidAnane vaMdana kare che. 'rANInA mahela'nA nAme oLakhAtA TekarA para vIramAyAnuM smAraka banAvavAmAM AvyuM che dara varSe mahAsuda-7 nA roja tyAM bhavya meLo bharAya che. suMdara saMkula banAvavAmAM AvyuM che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA THE BU BIPIFFINE 11-5 Susi ispustis missi Js his last | and figir por cfferin happie Kam Kes Ag Psy vIramAyo ips Depair Ropes 451215. gujarAta vaNakara samAja vIramAyAnA lidAnathI sarovaramAM nira chalakAyAM rANIno mahela yAne mAyA TekarI viMdhyavAsinInuM maMdira (sahasraliMganuM bakasthaLa) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 35 jJAnasAgarakalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya gujarAtanA itihAsamAM solaMkI yuganuM eka viziSTa sthAna che. A solaMkI yugamAM siddharAja jayasiMha ane kumArapALa noMdhapAtra zAsako che ane temanA ja vakhatamAM thaI gayelA kalikAsavarNa zrI hemacaMdrAcAryajI e gujarAtanI eka advitIya vibhUti che. A mahAna vibhUti jaina saMpradAya mATe gauravarUpa che, paraMtu rASTranI to e anamola prANazakti che. zrI hemacaMdrAcArya gujarAtanA samartha saMskAradAtA che. A lekhaka varSo pahelAM mahAmunI zrI puNyavijayajIne, bAbunA baMgalAmAM maLelA. tyAre temanA mukhethI AcArya bhagavAna zrI hemacaMdrAcArya vize ghaNuM sAMbhaLavA-jANavA maLeluM. zrI puNyavijayajI mahArAja vinamratAnI mUrti samA hatA ane hamezAM vidyA-upArjanamAM ja vyasta rahetA hatA. teozrIe nAMkhelA bIjamAMthI ja Aje zrI hemacaMdrAcAryajI vize lakhavAno prasaMga upasthita thayo che. zrI hemacaMdrAcArya gujarAtanA mahAna jyortidhara temaja mahAna saMskRtidhara evA prakhara vidvAna hatAM. zrI dhumaketue khUba ja yogya kahyuM che ke, "sUryodaya samaye sarasvatI nadInA kinAre ubhelI eka mahAna zakti, potAnA prakAzapuMjathI AkhA gujarAtane chAI detI kalpo ane tamane hemacaMdrAcArya dekhAze.". zrI hemacaMdrAcAryuM gujarAtanA hRdaya samA pATaNamAM rahIne samagra rASTramAM saMskArItA, vidyA ane vizudhdha dhArmikatAno prANa pUryo che. vizvanI mahAna vibhUtiomAM AgalI haroLamAM sthAna dharAvanAra zrI hemacaMdrAcAryanAM saMskRta, gujarAtI, hindI ane prAkRta bhASAmAM aneka jIvana caritro lakhAyelAM che. DaoN. buhalare temanuM jIvana caritra jarmana bhASAmAM paNa prasiddha kareluM che. temano janma dhaMdhukAmAM vikrama saMvata 1145mAM kArataka suda-15 nA roja thayo hato. temane saMvata 1150 agara 1154mAM dIkSA ApavAmAM AvI hatI. temanA pitAnuM nAma cAMca ane mAtAnuM nAma pAhInIdevI hatuM. zradhdhA ane prema A be tatvo jIvanamAM utAranAra pAhINI devInI kUkhe saMvata 1145 nA kArataka suda-15 roja janmela bALaka caMgadeva e ja bhaviSyamAM hemacaMdrAcArya nAmathI vizva vikhyAta bane che. caMgadevanI uMmara pAMceka varSanI haze tyAre mAtAnI AMgaLI pakaDI zrI devacaMdrasUrine vaMdana karavA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA jAya che te vakhate zrI devacaMdrasUrinA upadezathI gurUnA caraNakamaLamA caMgadevane soMpI eka virAMganAne chAje evI chaTAthI zizune tyajI jananI bhAvane aMtaramAM bhaMDArI upAzrayamAMthI bahAra nIkaLI gaI. te vakhate bALakanA pitA bahAragAma gayelA hatA. zrI hemacaMdrAcAryano jIvanakALa siddharAja (saMvata 1150 thI 1199) ane kumArapALa (saMvata 1199 thI 1229) ema baMne samartha gurjara samrATonA rAjyakALane AvarI le che. e samayamAM gujarAtano sUrya soLe kaLAe khIlI rahyo hato. teo vikrama saMvata 1229mAM kALadharma pAmyA hatA. (avasAna pAmyA hatA.) nepolIana ane zeksapIyara vize seMkaDo graMtho lakhAyA che ane lakhAye jAya che. tema AcArya hemacaMdra jeno jagatamAM joTo jaDe tema nathI. temanA vize jeTaluM lakhAya teTaluM ochuM che. gujarAtI prajAmAM dekhAtAM viveka, ahiMsA, prema samanvaya, zuddha sadAcAra ane pramANika vyavahAra jevAM lakSaNo siMcavAnuM kAma zrI hemacaMdrAcArye karyuM hatuM. udayanamaMtrIe caMgadevanA pitA cAMcane samajAvyuM temano putra eka yugapurUSa banavA avatarelo che. caMgadevane dIkSA ApavAmAM AvI . dIkSA lIdhA pachI caMgadevanuM nAma somacaMdra rAkhavAmAM AvyuM hatuM. je soLa varSa pachI hemacaMdrasUri banyA. zrI hemacaMdra vyAkaraNa, yoga, kAvya, koSa, tatvajJAna, zabdazAstra, itihAsa, purANa ane bIjA aneka viSayomAM praviNatA keLavI. teo maunanA mahAsAgara jevA hatA., siddharAjanI rAsA indranI sabhA jevI gaNAtI. temAM sthAna meLavavuM ghaNuM agharUM hatuM. vikrama saMvata 1166mAM vaizAkha suda-3 akSaya tRtIyAnA divase zrI hemacaMdrasUrine AcAryapada ApavAmAM AvyuM. AcArya hemacaMdra potAnI vidvatAthI IndranI sabhA jevI siddharAjanI rAjya sabhAnA ratna banI gayA. siddharAja temanAthI khUba ja prabhAvita thayelA. siddharAjanI vinaMtIthI hemacaMdrAcArye "siddhahema zabdAnuzAsana" nAmanuM advitIya vyAkaraNa raceluM, jene siddharAje potAnA mAnItA zrIkara nAmanA hAthI para sonAnI aMbADImAM padharAvI zobhAyAtrA pheravI A kRtinuM bahumAna karyuM hatuM. siddharAja pote zaivadharmI hovA chatAM hemacaMdrAcAryanI advitIya pratibhAthI AkarSita thayelo. siddharAja jayasiMha pachI pATaNanI gAdIe kumArapALa Avela. rAjyagAdI prApta karyA pahelAM hemacaMdrAcArye kumArapALane Azraya Apelo. jethI gAdI upara AvyA pachI potAne gurUpade hemacaMdrAcAryane sthApelA ane jaina dharmane sAro evo rAjyAzraya paNa maLelo. keTalAkanA matAnusAra kumArapALe jaina dharma svIkAryo hato. zrI hemacaMdrAcAryanuM sAhitya sarjana vipula che. sAhityanA tamAma kSetromAM AgavuM pradAna che. vAzraya jevuM mahAkAvya temanuM noMdhapAtra sarjana gaNAya che. A sivAya abhidhAna ciMtAmaNI - anekArthasaMgraha, nighaMTukoSa, dezInAmamAlA jevA zabdakoSonI racanA karI. liMgAnuM zAsana ane Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA = 99 dhAtupArAyaNa jevA vyAkaraNanA graMtho racyA. chaMdonuzAsana nAmano chaMdazAstra graMtha racyo.''kAvyAnuzAsana'' jevA alaMkAra graMthanI racanA karI. pramANamImAMsA, yogazAstra, triSaSTizalAkApurUSacaritra, pariziSTa parva, vedAMkuza. arjunnIti vagere viSayo upara mahAna graMthonI racanA karI tethI AvA bahuzruta vidvAna 'kalikAsarvajJa' nuM birUda pAmyA. rAmacaMdra, guNacaMdra, devacaMdra vagere mahAna ziSyo dharAvatuM temanuM bahoLuM ziSya maMDaLa hatuM. gujarAtanI AjanI asmitA AcArya hemacaMdrane AbhArI che. tamAma kSetromAM temanuM sthAna prathama naMbaranuM che. sanasAyacA vAyarAmA higrAhA sumiya kahinAka adanA gharA aNaslama hastalikhita tADapatra uparanuM lakhANa ane citrakAma Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 10 0. zrImadda hemacaMdrAcArya Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 101 vArtAomAM pATaNano bhavya ItihAsa prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya "kumArapALa rAjAnA rAsanuM rahasya" e nAmanA pustakamAM pATaNano bhavya itihAsa AlekhavAmAM Avyo che. A rAsanA racayitA paMDitazrI RSabhadAsajI che. kavizrI jaNAve che ke vAva, vana, vanitA, vANIyA, vahepAra, vaigha, varaghoDA, vaiSNava, vAri (pANI), vedAMtI vagere bAvana "vavyA" pATaNa nagaramAM vikhyAta che. AvA pATaNanI janasaMkhyA keTalI ? tenA javAbamAM kavi jaNAve che ke samudranuM mApa agara AkAzanuM mApa kADhI zakAya toja pATaNamAM keTalA manuSya vase che te kahI zakAya ! ApaNA pATaNanI janasaMkhyA asaMkhya hovA bAbatanI eka vArtA kavie nIce mujaba ApI che. (1) "nAme rANo AMkhe kANo" eka vakhata eka cAraNa strI tenA pati sAthe pATaNa jovA AvelAM (Aje ghaNA loko muMbaI zahera jovA jAya che temaja haze !) vizALa pATaNanI javAlAyaka jagyAo jotAM jotAM ane pharatAM pharatAM sAMja paDI gaI. aMdhAruM thaI gayuM. eTalAmAM pati-patni be jaNa chuTAM paDI gayA. cAraNa bAIe potAnA dhaNInI ghaNI zodha karI paNa potAnA patino patto lAgyo nahi. himmatavAna cAraNa strI nagara bahAra ughAnamAM rAjA pAse jaIne kahyuM ke, "mArA dhaNIthI huM vikhuTI paDI gaI chuM. mATe mane mAro dhaNI meLavI Apo." rAjAe cAraNIne AzvAsana ApyuM ane tenA khovAyelA patinuM nAma pUchayuM. cAraNIe potAnA dhaNInuM nAma rANo che ema jaNAvyuM. rAjAe ghaNo vicAra karyo ke rANA nAmane to ghaNA mANaso saMbhava che eTale pharI rAjAe cAraNIne tenA vikhuTA paDI gayelA patinI uDIne AMkhe vaLage evI cokkasa nizAnI ApavA jaNAvyuM, tyAre cAraNIe jaNAvyuM ke mAro pati nAme rANo che ne jamaNI AMkhe kAMNo che. A nAma ane nizAnI uparathI rAjAe samagra zaheramAM DhaMDhero pITAvyo ke, "nAme rANA ane je jamaNI AMkhe kANA hoya te savAre darabAramAM hAjara thAya." savAra paDI dhIme dhIme jamaNI AMkhe kANA nAme rANA darabAramAM AvavA mAMDyA. prabaMdhakAra kavi noMdhe che ke, AvA nAme rANA ane AMkhe kANA lokonI ekaMdara saMkhyA 999 thai. pelI cAraNa strIne temAMthI tenA patine zodhI levA kahyuM. paNa temAM te na jaDyo. rAjAe pharIthI pahaDa vagaDAvyo. eTale bIjA prayatna te maLI gayo. A uparathI vanarAje vasAvela pATaNanI vastI keTalI moTI haze tenI mAtra kalpanA na karavI rahI ! pATaNanI sarakhAmaNI indrapurI ane amarApurI sAthe thatI hatI. temAM lakSmI paNa lekhA vinAnI hatI. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (2) daMDa ke dAna ? siddharAja jayasiMhanA vakhatamAM banelI A dhaTanA che. siddharAjanI AjJA mujaba sahasraliMga sarovaranuM bAMdhakAma pura jhaDape cAlI rahyuM hatuM. bAMdhakAma vakhate rAjA jAte hAjara rahe che. kArIgarone jAte sUcanA Ape che. eka bhavya sarovara bAMdhavAnuM siddharAjanuM svapna hatuM. pATaNanI prajAnuM pANInuM duHkha kAyama mATe TALavA rAjyanA chuTA hAthe nANAM vaparAya che. mAtra pANInI sagavaDa mATe ja nahIM. paraMtu pATaNanA nAka samAna eka bhavya sarovara bAMdhavAnI rAjAnI AjJA hatI. jyAMthI mAtra pANInI jaladhArA vahetI hoya ane sAthe sAthe dharmanI ane saMskAranI saravANIo paNa vahetI hoya ! 102 sahasraliMga sarovaranA nirmANanI vAta daze dIzAmAM phelAtAM loko AnaMdavibhora banyA hatA. paraMtu mANasa icche che zuM ? ane izvara kare che kAMika juduM ja. sahasraliMganuM nirmANa kAma cAlatuM hatuM tyAM ekAeka maLavAe pATaNane laDavAnuM sAmethI AhvAhana ApyuM. mALavA ane gujarAta vacce varSothI hariphAi cAlatI hatI. ekAeka yuddha phATI nIkaLyuM. sahasraliMganA nirmANane bAjue rAkhI siddharAja mALavAnI sAme yuddhe caDaDyo. baMne vacce khunakhAra yuddha jAmyuM. mALavA upara vijaya meLavavo sahelo na hato. A yuddha loDhAnA caNA cAvavA jevuM kaparUM nIkaLyuM. yuddha khUba ja laMbAyuM. siddharAje sahasraliMga sarovaranA nirmANanI javAbadArI mahAmAtya muMjAlane soMpI. siddharAja mALavA sAthe yuddha khelI rahyo hato. eka bAju yuddhano kharca vadhato jato.hato. tyAre bIjI bAju rAjyano khajAno khUTavAthI sahasraliMga sarovaranuM sarjana kAma baMdha karavAnI muMjAla mahetAne pharaja paDI. pATaNanA zrIpAla zeThe jANyuM ke nANAMnA abhAve sarovaranuM kAma baMdha karavAmAM AvyuM che. tyAre sonAmahorothI bharelI thelIo lai zeTha darabAramAM pahoMcyA ane kAkaludI karavA lAgyA. mahAmAtyajI ! eka prArthanA karuM chuM ke rAjya sakhata nANAM bhIDamAM che enA kAraNe ja sarovaranuM nirmANa kAma baMdha karavAmAM AvyuM che. mArI saMpatti AvA samaye kAmamAM nahI Ave to kayAre Avaze ? mATe mArI A sonAmahoro svIkAro ane mane upakRta karo. sarovaranuM kAma pharI cAlu karo ane jyAre paNa jarUra jaNAya to A sevakane yAda karazo. muMjAla bhAre vimAsaNamAM mUkAi gayA. eka tarapha nANAMnA abhAve sarovaranA nirmANanuM kAma baMdha hatuM. chatAM muMjAle rAjAnI AjJA vinA prajAnAM nANAM lai zake nahIM tema jaNAvyuM. zrIpAla zeTha nirAza thai gayA. eja rAtre rAjAnA khajAnAmAMthI eka kiMmatI hAra corAyAnI nAmozIbharI ghaTanA banI. muMjAla mahetAnI AbarUno prazna hato. muMjAle dRDha pratijJA karI ke hAranA corane pakaDuM tyAM sudhI annapANI harAma che. muMjAle jAte tapAsa AdarI. pagerU zrIpAla zeThanA ghera pahoMcyuM. zrIpAla zeThanA dIkarAne muddAmAla sAthe jhaDapI levAmAM Avyo. dIkarAnuM nAma udayakumAra, bIjA divase bharI sabhAmAM AropI udayakumArane sabhAmAM hAjara karavAmAM Avyo. koinI paNa zehamAM taNAyA vagara cukAdo ApatAM kahyuM ke, "zeTha ! A dIkarAne choDAvavo hoya to 3 lAkha sonAmahoro bharapAi karI do.'' sabhA stabdha banI gai. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 103 zrIpAla zeTha 3 lAkha mudrA sabhA vacce jamA karI potAnA putrane kedamAMthI mukta karAvyo. pAchaLathI siddharAjanA tathA prajAnI jANamAM AvyuM ke A rahasyamaya rIte daMDa bharavA pAchaLa zrIpAla zeThe corInuM mAtra nATaka karyuM hatuM. dAnavIra evA zrIpAla zeThanI bhAvanA hatI ke potAnI saMpatti sarovaranA nirmANakAryamAM vaparAya e mATe emaNe emanA putra pAse rAjyanA khajAnAmAMthI corI karAvI hatI. samartha samrATa sidhdharAje jyAre rAjyanA copaDAmAM traNa lAkha mudrAo zrIpAla zeThanA nAme daMDanI jamA joi tyAre ene khAtrI hatI ke AvI corI zrIpAla zeTha ke emano putra kareja nahi, paNa mAtra rAjyane madada karavA mATe dAna ApavA mATe ja zrIpAla zeThe corInuM mAtra nATaka karyuM hatuM. hakikatamAM daMDa e mAtra dAna ja hatuM ! 'ahiM nivAsa karavAnA rasalobhathI kamaLA (lakSmI) zAradA (sarasvatI) sAthe kalaha karatI nathI. arthAt zrI ane sarasvatI banne saMpathI sAthe nivAsa kare che. // A nagara vidyA ane kalAnuM kendra che. aNahilapura pATaNa rUpa, lAvaNya ane lakSmIthI zobhI rahyuM che. 'bhUminA svastika samAna, dharmanuM gRha, nyAyanuM sthAna ane lakSmIvaDe sadAkALa AliMgita evuM A aNahilavADa nAmanuM nagara che. By Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 104 37) dhanya dharA pATaNanI! prA. mukundabhAi pI. brahmAkSatriya vanarAja cAvaDAe vasAvela pATaNanuM nAma aNahilavADa. solaMkI vaMzamAM pATaNanI jAhojalAlI Toce pahoMcI hatI. aNahilavADanuM apabhraMza "anAvADuM' Aje paNa bismAra hAlatamAM ubhuM che. muslima sulatAna ulughakhAne pATaNa na bhAgyuM hota to pATaNa kevuM bhavya hota tenI to mAtra kalpanA ja karavI rahI. siddharAja jayasiMha ane kumArapALanA vakhatamAM pATaNano sUrya soLe kaLAe tapato hato. vahIvaTamAM, vANijyamAM, vidyAmAM ane vidhvaMza (zatruono) karavAmAM pATaNanuM nAma bhAratane . nakazAmAM mokhare hatuM. AvA ApaNA pATaNanI bhavyatA aneka prAcIna sAhityakAroe ane kavioe potAnI kRtiomAM karI che. tatkAlina sAhityakAroe pATaNanuM je varNana kareluM che te romAMcaka che. A lekhamAM AvA keTalAka khyAtanAma ane vizvasanIya lekhakoe potAnI kalame pATaNanuM varNana karyuM che. temAMthI keTalAka phakarAo utAryA che. je vAMcI ApaNe bolI uThIe "dhanyadharA pATaNanI aitihAsika sAhityamAM aNahilapura pATaNanuM varNana kAvyamaya ane alaMkArayukta che. gurjarezvara siddharAja ane kumArapALanI jIvanakathA AlekhatAM A kAvyakAroe aNahilapuranI paNa jhAMkhI karAvI che. dvayAzraya mahAkAvyamAM pATaNanuM varNana kalikAsarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIe 'dvayAzraya" nAmanuM saMskRtamAM mahAkAvya lakhela che. A mahAkAvyamAM aNahilapura pATaNanuM sau prathama ane zreSTha varNana 130 zlokomAM ApyuM che je nIce pramANe che. "bhUminA svastika samAna, dharmanuM gRha ane nyAyanuM sthAna temaja lakSmI vaDe sadAkALa AliMgita evuM aNahilavADa nAmanuM nagara che." zairyavRttimAM, zAstramAM, zamamAM, samAdhimAM, satyamAM, paDadarzanamAM ane vedanA cha aMgomAM A nagara (pATaNa)nA loko agresara che." aNahilapura dharmanuM nivAsasthAna ane lakSmIthI samRddha nagara che. jyAM vidyAkalA mATe aneka zALAo che. A nagaranI AsapAsa uttama prakAranA bagIcAo che. nagaranI najIka vahetI sarasvatI potAnA ta vaDe nagarajanone pavitra banAve che. nagaramAM moTAM moTAM mahAlayo Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 105 (prAsAdo) ane maMdiro che, jenAM gavAkSo (jALIo) ane agAzIo zaheranI zobhAmAM vRddhi kare che. nagaranI strIo AgAzImAM ubhI hoya tyAre AkAzamAM seMkaDo caMdra ugyA hoya tema jaNAya che. (zata caMdra nabha stalam) A zaheramAM ane koTipatio che, jenA mahelo upara dhvajAo pharake. A nagarano vaibhava indra tulya che je puraMdarapuranI zobhAne DhAMkI de che. yAzraya mahAkAvya sarga-1) kIrtikaumudImAM aNahilapuranuM varNana kavi somezvara kIrtikaumudImAM pATaNanuM varNana karatAM lakhe che : "zobhA ane kalyANanA nivAsarUpa aNahilapuranagara zobhI rahyuM che. tenI AsapAsa pharato koTa che, jethI nagare gaLAmA hAra paheryo hoya tema lAye che. zaheranI zobhA eTalI badhI sarasa che ke jene joine laMkA zaMkA kare che, caMpA kaMpe che. mithilA zitila banI gai che, dhArAnagarI nirAdhArA banI gai che, mathurA maMda thai gayuM che. nagaramAM himAlaya jevAM sapheda ane UMcA devamaMdiro che. nagara pAse sahasraliMga sarovara che. jene pharatAM sahasra zivamaMdiro tathA viSNumaMdiro che.'' vasaMtavilAsamAM vaibhavI vargana zrI bAlacaMdrasUri potAnA vasaMtavilAsa kAvyamAM pATaNanuM vaibhavI varNana karatAM lakhe che ke :'aNahila pATanagara indranA nagara jevuM che. jyAM lakSmI ane sarasvatI vinA kalaze nivAsa kare che. nagaramAM aneka devamaMdiro che jenI dhaMTaDIorUpI mukha vaDe ane dhvajAorUpI hAtha vaDe rAjyanAM yazogAma gAi rahyA che. nagaranA koTane pharatI khAi che, je pANIthI bharelI che. jethI nagaranuM rakSaNa sArUM thAya che.'' sukRta saMkIrtanamA aNahilapuranuM varNana nIce pramANe che. ''A nagaramAM vajarAja nAme devarAjA thai gayo. teNe paMcAsara pArzvanAtha nAmanuM maMdira navIna rIte baMdhAvyuM hatuM. A nagaranI pAse uMco kIrtistaMbha che. jyAM gaganasiMdhunA pakSIo vizrAma kare che.'' kumArapAla caritramAM pATaNa darzana ''vanarAja sthApita aNahilapura pratiSThAvALu mahAnagara che. jyAMnA nagarajano pUrNAbhilASI, saMtoSI ane devatulya zobhAne dhAraNa karanArAM che.' ''vAdaLathI vAto karato eka uMco kIrtistaMbha che tenI uMcAi eTalI badhI che ke sUryanArAyaNa potAno bhaMga thavAthI AzaMkAthI koika vakhata vAdaLamAM pesI jAya che.'' 'ahIM svargaloka jevAM jaina caityo ane maMdiro che. ahIMnA dAna, mAna, kalAkauzalya, dharma, vighAkalA vagere joine devatAo paNa ahIM vAsa karavA icche che.'' Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 106 38) siddharAjanA kIrtisthaMbha uparano prazasti lekhA prA. muphadabhAI pI. brahmakSatriya sukRta saMkIrtana" nAmanA graMthamAM aNahilapura pATaNanuM varNana khUba ja rocaka bhASAmAM karavAmAM AvyuM che. temAM siddharAje baMdhAvela "kIrtistaMbha'no spaSTa rIte ullekha karavAmAM Avyo che. A kIrtistaMbhanI uMcAi keTalI haze? lekhaka jaNAve che ke, "kIrtistaMbha upara gaganasiMdhunAM pakSIo vizrAma karatA hatA." gurjarezvara, purohita, zrI somezvaradeva potAnA "kIrtikaumudI" kAvyamAM sarga-1mAM zloka 48 thI 81mAM pATaNanuM je hRdayaMgama citra AlekhyuM che, temAM bloka naM. 7pamAM sahastraliMga sarovaranA taTe kIrtistaMbhanuM varNana ApeluM che. zrI somezvaradeva temAM jaNAve che ke "AkAza gaMgAmAMthI paDatA cAMdInA pravAha jevo A kIrtistaMbha taLAvanA taTe zobhI rahyo che." kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIe racela dayAzraya nAmanA saMskRta mahAkAvyanA sarga 16mAM zloka naM. 122mAM jaNAve che ke, siddharAje potAnA mahAna kIrtistaMbha jevA devaghara banAvyAM. A rIte kIrtistaMbha siddharAja jayasiMhe banAvelo ane te paNa sahastraliMga sarovara taTe ja evA ullekho aneka jagyAe maLe che. A kIrtistaMbha upara siddharAjanI prazaMsA karato zilAlekha ke je "sahasaliMga prazasti" be nAme jANIto che ke kavizrI zrIpAle prazasti racI hatI. vikama saMvata 1192mAM siddharAje avaMtino killo toDI mALavA upara mahAna vijaya meLavyo ane mALavAnA rAjA yazovarmAne baMdIvAna banAvI pATaNa lAvyo e siddharAjanA jIvananuM sarvazreSTha kArya hatuM. pATaNa ane mALavA vacce parApUrvathI vaira cAlyAM AvatA hatAM. teo ekabIjAnI spardhA ane lAbha mATe caDAIo karatAM vikrama saMvata 1187mAM siddharAje mALavAnA yazovarmA upara caDAI karI tenI rAjadhAnIne ghero ghAlyo. pAMca pAMca varSa sudhI avirata yuddha cAlyuM. Akhare A rIte mALavAno vijaya siddharAjanA jIvananuM eka yazasvI kArya banyuM. mALavAnA vijayane kAyamI banAvavA ane tene yAdagIrI rUpe ja siddharAje sahastraliMga sarovaranA taTa upara A mahAna kIrtistaMbha banAvelo ane A staMbha upara kavi zrIpAla pAse prazista lakhAvI hatI. kavivara zrIpAla siddharAjanI sabhAno mahApaMDita hato. jayasiMhano e baMdhu gaNAto. enI abhUta kavitva zakita joI siddharAje ene "kavicakravatI'nuM birUda ApeluM. eNe sahastraliMga ane rUdramALanI prazastio racelI che. A uparAMta eNe "vizamana parAjaya" nATaka paNa lakheluM che. kavi zrIpAla kumArapALanA samayamAM paNa vidyamAna hato. koi koi vakhate te kumArapALane vyAkhyAna saMbhaLAvato. e kumArapALe ene "padmabhASA kavicakravatI' kahyo che. eno putra siddhapAla paNa, Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 107 vidvAna hato ane siddhapAlano putra vijayapAla paNa kavi hato. sahasaliMga sarovara taTe siddharAje mALavAnA vijaya smArakarUpe ja kIrtIstaMbha ubho karyo hato. A staMbha uco ane kalAtmaka hato. siddharAjanA kIrtigAno cAre dizAmAM phelAvatA A kIrtistaMbha upara siddhanRpa siddharAjanuM cAritra varNana karatI temaja sahastraliMga yazagAthA gAtI prazasti mUkavAmAM AvI hatI. "prabaMdha ciMtAmaNI" tathA "prabhAvaka cAritra" mAM Ano ullekha thayelo che. kALanA garbhamAM sahastraliMga sarovara vilina thai gayuM che. sarovaranA nAza pAmavAnI sAthe kIrtistaMbha paNa nAza pAmyo che ane tenA upara aMkita thayela prazasti zilAlekha paNa nAza pAmyo che. A rIte kIrtistaMbha ane tenA upara aMkAyelA prazasti paNa sahasaliMga sarovara sAthe je nAza pAmI che. sadbhAgye A prazastino eka paMDe je paththara upara kaMDArAyelo che te paththarano TukaDo ApaNA pATaNamAM vijaLakuvAnA vaijanAtha mahAdeva maMdiranI divAlamAM ADedhaDa jaDAyela maLI Avyo che. divAlamAM caNAyela A TukaDo aitihAsika draSTie advitIya ane amUlya gaNAya. solaMkI vaMzanA itihAsamAM e AdhArabhUta mAhitI pUrI pADe che. kAraNa ke eno racayitA siddharAjano mAnIto kavizrIpAle pote ja hato. pATaNanA jANItA purAtatvavid sva.zrI rAmalAla modIe "siddharAjanA kIrtistaMbhanA lekhano eka aMza" nAmanA lekhamAM vigatavAra A prazasti lekhanuM varNana karela che. mULa lekhamAM daza zloko maLI AvyA che. teno bhAvAnuvAda nIce pramANe che. pRthvI upara dharmapAlana mATe upAdhyAyonuM zikSAgRha ane nagaranI satata samRddhi vadhAvanAra mahAkSetra te trivarga (dharma, artha ane kAma) pratye sarakhA bhAve pavitra vRtti rAkhato hato. te vakhate gaMgAjIe bhagIrathane kahyuM hatuM tema kahyuM pachI teNIe siddharAje baMdhAvela sarovara chalakAvI dIdhuM. zrIpAle racela ane kIrtistaMbha upara kaMDArAyela A prazasti prathama pATaNanA vidvAnonI sabhAmAM kasoTI karavA raju karavAmAM AvI hatI. jo mArI pAse dhana hoya to e paththara kharIdI laI eka lAkha kharacI suMdara kalAtmaka TAvara baMdhAvI tenA upara te mUkAvuM." A zabdo jANItA purAtatvajJa paMDita zrI jInavijayajI mahArAje pATaNanI eka jAhera sabhAmAM ucAryA hatA. paTTaNIone kAMI kiMmata samajAi kharA ? paTTaNIo A zilAlekha jovA to jAya eja sabhyarthanA. Avo aitihAsIka dastAveja sAcavavA sarakAra temaja purAtattvakhAtuM AgaLa Ave to sAruM ! (noMdhaH sidhdharAjanI A prazastilekhanuM bhASAntara A graMthamAM lekha naM. 86mAM prasidhdha karyuM che.) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 108 39 siddhapurano rudramALa prA. muphadabhAI pI. brahmakSatriya ogaDa joSIe mAtra AMgaLInA veDhe gaNI mUrhata kADhI ApyuM ane te mujaba teja ghaDIpaLamAM rUdramALa bAMdhavAnA khAtamUhuta tarIke eka khIMTI dharatImAM ThokavAmAM AvI. muhutamAM batAvyA mujaba ja siddharAjanA svapna mujabanA mahAna rUdramahAlayanI prathama khIMTI dharatImAM besADela joI ogaDa joSI AnaMdamAM AvI bolI uThayA. "barAbara zeSanAganA mAthA upara ja khIMTI ThokAi gai che. siddharAjanA manamAM zaMkA gai. rAjA vAjA ane vAMdarA. ogaDa joSInA kathana upara vizvAsa beTho nahi. siddharAje kahyuM, "mahArAja ! tamoe kahyuM ke zeSanAga viMdhAyo. zeSanAganA mAthA upara na khIMTI ThokAi gai che tenuM kaI pramANa kharUM?" ogaDa joSIe namra bhAve kahyuM, "jyAtiSazAstra mujabanuM mUhuta ane * brAhmaNanuM vacana eja moTuM pramANa." rAjA mAnyo nahI. rAjAe nokarone hukama karyo, "khIMTI kADhI nAkho" jevI khIMTI kADhI tevI ja lohInI dhArA uDI ! jANe dharatImAMthI lohIno phUvAro uDaDyo ! rAjAe AjJA karI, "khIMTI pAchI dharatImAM ThokI do." khIMTI pharI dharatImAM ThokAi tyAre ogaDa joSI bolI uThayA, "mahArAja ! zubha paLa vItI gai. zeSanAga pharI gayo. have khIMTI zeSanAganA mAthe nahi paNa tenI pUMchaDIe vAgI che. rUdramALa banaze kharo paNa mUhuta badalAi javAthI A rUdramALano toDanAra paNa maLaze." A vArtA sAcI hoya ke nahI paraMtu AbhanI sAthe vAto karatA. UMcA rUdramALane dharmajhanunI alAuddInanA saradAra dharmAdha ulughakhAne jAmIna dosta karyo. prabaMdha ciMtAmaNimAM jaNAvyA mujaba rUdramALa siddharAja jayasiMhe baMdhAvela ema jaNAvyuM che. paraMtu karnala TaDanA jaNAvyA mujaba mULarAja 1lAe i.sa. 983mAM rUdramALanuM bAMdhakAma zarU kareluM. cauda varSamAM enuM bAMdhakAma pUruM thayuM nahi ane e adhurU raheluM bAMdhakAma siddharAje vikrama saMvata 1202nA mahAvada cothanA divase purU karyuM. zilpIonA sADatrIsa maNa vajana jeTalAM TAMkaNA ghasAi gayAM pachI bhavya rUdramALa nirmANa thayo hato. hakIkatamAM vanarAja cAvaDA vaMzanA chellA rAjA sAmaMtasiMhane saMtAna na hatuM. sAmaMtasiMha pote vilAsI ane dArUDIyo hato. sAmaMtasiMha vAMjhIyo hovAthI tenA bhANeja mULarAja solaMkInA mAthe potAno rAjamugaTa mUkato ane rAjagAdI upara besADato. thoDIvAra pachI gAdI uparathI utArI mUkato. vAraMvAra apamAnIta thayela mULarAja solaMkIe sAmaMtasiMhane mArI aNahilapuranI gAdI kabaje karI ane solaMkI vaMzanI zarUAta karI. A mULarAja solaMkIe devAdhideva mahAdeva bhagavAna mATe sAta majalAno eka bhavya rUdramALa banAvavAnI zarUAta karI. pAkA retIyA paththaranI baso baso maNanI paththaranI zilAo ATha joDIyA baLadanA reMkaDA upara maMgAvavAmAM AvatI. nija maMdira baMdhAvyA bAda temAM rUdra bhagavAnanI sthApanA thai. A vizALa rUdramALa AjubAju rUdranA agiyAra maMdiro caNAvA lAgyAM. avatAranA agiyAra Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 109 cAlatA kAme mULarAjano svargavAsa thayo ane tenI kalpanA mujabanuM bAMdhakAma aTakI paDyuM tenuM svapna adhurUM rahyuM. mULarAja pachI cAmuMDArAja, vallabharAja, durlabharAja, bhImadeva, karNadeva vagere rAjAo sudhI koie A bhavya mahela AgaLa bAMdhyo nahi paraMtu tyAra pachInA rAjavI siddharAje rUdramahAlayanuM adhurUM kAma cauda varSa sudhI calAvI bhavya rUdramahAlaya khaDo karyo. A rUdramALa mATe kahevAya che ke rUdramALanA pAMcamA mALethI jotAM pATaNanA ovAre sarasvatI nadImAM pANI bharatI panIhArIonAM jaLAM haLAM thatAM beDAM dekhAtAM. traNaso phUTanI uMcAi ane basoha phUTanI pahoLAivALA vistAramAM A mahAlaya bAMdhavAmAM Avela hato. A mahAlayanA darzanArthIonI bhIDa mATe AvavA javAnA traNa traNa cokIo bAMdhelI. dhumAtI cAre bAju rAmAyaNa ane mahAbhAratanA prasaMgo kaMDArelA hatA. Akhoye sabhAmaMDapa aMdarathI ane bahArathI kotaraNIthI bharapura hato. rUdramALanA zikharono bhAga Abha sAthe vAto karato hoya eTalo UMco hato. A bhavya rUdramALanA mukhya bAraNA pAse tathA tenI baMnne bAjue traNa traNa paththaranAM kotarelA toraNo bAMdhavAmAM AvyA hatA. tenI AsapAsa paNa nAnA nAnA maMdiro siddharAjanA maMtrIoe banAvelAM hatAM. nAnA nAnA TekarAonI vacce jema vacamAM uMco pahADa zobhI uThe tevuM daidipyamAna dRSTa dekhAtuM hatuM. A rUdramALanA bAMdhakAmamAM cauda cauda phUTa laMbAinI saLaMga paththaranI pATo upara kotarakAma karavAmAM AveluM che. AvI lAMbI paththaranI pATomAM hAthIonAM yudhdha, azvayudhdha, mallayuddha, nRtyAMganAo, zikAranAM dazyo ane mAnavInA dainika karmanAM dazyo kaMDArelAM che. yAtrika tenuM rasapAna karatAM thAkato ja nahi. A rudramALamAMthI sarasvatI nadImAM javA mATenA ghATo saLaMga rIte bAMdhavAmAM AvyA hatA. siddharAjanuM badhuM ja mahAna gaNAtuM. tenI somanAthanI yAtrA mahAna gaNAtI hatI. sahasraliMga sarovara mahAna gaNAtuM hatuM ane tenuM rUdramahAlaya paNa mahAna gaNAtuM hatuM. siddharAja jayasiMha to Avo bhavya mahAlaya bAMdhI gayo. paraMtu tenI pachInA rAjavIo nabaLA AvyA ane eka gojhArI paLe alAuddInanA lazkaranAM dhADAM gujarAta upara AvyA. gujarAtanA zuravIro lohInA chellA buMda sudhI laDyA. ekamaNa vajananI talavAra pheravanAra rAya karaNa vAdhelo hAryo. gujarAtanI zAna ane lakSmI roLAi gai. alAuddInanA saradAra uludhakhAnane dezadrohI mahAmAtya mAdhave gujarAta bhAgavA notaryo hato. rUdramahAlayanA zivAlayane jamIna dosta karyuM. muslimoe A mahAlayanA eka bhAgane masjidarUpe pheravI nAkhyo che. Aje paNa dharmapremI yAtrikone A karUNa dRSya joi duHkhanI lAgaNI thAya che. rUdramALanAM hAlanAM hADapiMjara jevA bacelA avazeSo uparathI paNa mULarAjanI kalpanAoe zilyamaya rUdramALa kevo bhavya haze tevI kalpanA karI zakAya che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ( 110 rudramALa, sidhdhapura Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 111 40 saMvata 2000mAM pATaNanI prabhutAne biradAvatA mahAkavizrInAnAlAla dalapatarAma saMkalana : prA. macchundabhAi pI. brahmakSatriya prathamataH to mAre paTTaNIone e veNa nAMkhavAnuM ke tamArA graMtha bhaMDAro udhADo. khaMbhAtamAM, vaDhavANamAM, amadAvAdamAM, pATaNamAM, graMtharatnone hajI kyAM sudhI paTArAmAM pUryA rAkhazo ? e graMtha bhaMDAromAMthI graMtha nAmAvalI chapAvazo toye jJAnabhaMDAra ughaDaze. okSapharDane ya zaNagAre evuM thAya tamArUM graMthAgAra ! sAMbhaLyuM che ke, pUjyazrI puNyavijayajI mahArAja pATaNa jaina bhaMDAronuM saMzodhana puNya kaMika varSothI karI rahyA che. ane graMtha nAmAvalI thai gai che. brAhmaNanA to jaina yatirAjane paNa ArzIvAda ja hoya ke pUjyazrInI saMvatsaronI sAhitya tapazcaryA sattvare puNyaphaLe phaLo ! paTTaNIone bIju kahevAnuM mAre e che ke, dhaiyAzraya sarasvatI mAhAtmya, ane rAsamALA e tamArA nagara gauravI graMthonI sastI AvRttio chapAvI, graMthalahANAM karI, ghera ghera pATaNamAM devapUjAmAM sthApo, ane sthapAvo. e che tamArA itihAsazAstro; pATaNanAM saMtAno itihAsa pAmaze. phArbasano mahAmaMtra ke Equal at least, to the Parmar, the Chahuan, or the Rathor was the Solunkee of Anhilpur ane digavijayI zaMkara bAroTanI vIrahAkala ke "vyasAra pArasamaNi, urvisAra gujarAta;'' (padArthomAM pArasamaNi zreSTha che tema pRthvIpara gujarAta zreSThabhUmI che.) e mahAmaMtro maMDapa-zobhatA bIlIakSare chapAvI ghara gharane ToDale vasAvo. ToDale toraNa thaze, ToDalA maghamaghI uThaze. trIjo to che paTTaNIone mAro prazna. pATaNanI sthApana-kathA sAMbhaLI Aja romAvalI kAMi pharakI ? haiyAtAra lagIra paNa jhaNajhaNyA ? sAlavArI avalaukI jAi ? avadhArI joi ? sAva be varasa pachI saMvata 2002nI mahA vada saptamIe Ave che, pATaNa sthApanAnI e dvAdaza zatAbdi dezaparadezanA jogasaMjoga tyAre jo sAnukULa hoya, mahAkALa anujJA Apato hoya to pATaNa sthApanAnI e dvAdaza zatAbdi pATaNa saMtAno kevI rIte ujavaze ? paTTaNIonuM e che pitRRNa ! pATaNa-nagarInA nAgariko nagaradharma kevo ka pALaze ? e che tamArUM pitRRNa ! nagaraRRNane itihAsaRRNa. e mahAprasaMga AjanI pATaNa janatAnI kiMmata AMkaze ke pUrvajonuM karyuM putra-putrIoe kevuMka jhIlyu che. kALane goMdarethI pelA saMsthApaka saptarSio paNa putraputrIone pUchaze ne pArakhaze. itihAsa paTTaNIono uttara mAgaze ane have ApaNe darzana karIe tyAre pATaNanA itihAsabhavya kIrti maMdironA pATaNanuM kIrti maMdira che. itihAra gauravIne mahimAvantu giranArane ke arbudAcaLane oLakhAvavA paDe che ? ke 'A giranAra', 'A arbudAcaLa' e nAma lIdhe ja oLakhAya ? paTTaNIo ! pATaNanA kIrti maMdiramAMya itihAsa zikharo che kALanA Abu ane giranAra. emane oLakhavAnA na hoya; emanA nAmanirdezaka gurjarI sapUta emane oLakhe. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 112 pATaNanA mahAdurgo hatA. cAMpAnera, Dabhoi, jhIMjhuvADA, ne staMbhatIrthanA. pATaNanA zilpazikharo hatA rUdramALa, sahasaliMga, vimaLamaMdiro, tejapALa maMdiro. pATaNanA sAhitya mahApadmo hatA, vayAzraya ne hemaaSTAdhyAyI-siddhahema. pATaNanA parama saMgrAma vijayo hatA pRthvIrAjanA rAjapitAno parAjaya, ane pRthvIrAjaneya harAvanAra zAhabuddInane parAjya, rAkheMgAranA uparakoTane jItatAM to paTTaNIone bAra varSono ghero ghAlavo paDyo hato. bhImadeva sonAnI pAlakhI ANI hatI. sukhaDanAM kamADa khoyAM hatA. pATaNanA parAyo hatA mahammada gajhanavI dIdho, mAlava dIdho, pRthvIrAja dIdho. pATaNanA maMtrIzvaro hatA, cAMpo, sAnta, sajana, muMjAla, udayana, abaDa, vimaLazAha, dAmodara, vastupALa-tejapALa. pATaNanA zAradaputro hatA zaMkara bAroTa, somezvara, hemacaMdra, bhAlaNa. pATaNanI ramaNIo hatI rUpasuMdarI, zrIdevI, mInaladevI, vIramatI, rANakadevI, jasamA oDaNa ane nAyakAdevI. pATaNanA rAjarAjezvaro hatA vanarAja, mULarAja, siddharAja. pATaNanA surIzvarI hatA . zIlaguNasUrI ne hemacaMdrAcArya. girvANanA vyAkaraNAcArya hatA pANini prAkRtanA vyAkaraNAcArya thayA hemacaMdrAcArya. pAkyo pAkyo kharo. pATaNamAM pANinino samovaDiyo! gurjara sAhityane eTaluM hemacaMdrAcArye saMskRtanI hAramAM mUkyuM. hemacaMdra prAkRtaNane givArNa gaurava apAvyuM. paNa samasta jagataitihAse ajoDa ne pATaNano ratnakIrtikalaza to che, "solaMkIono rAjasaMnyAsa." pATaNane siMhAsane thayA bAra solaMkI rAjarAjezvaro, bAra rAjarAjezvaromAMthI cha rAjarAjezvaroe gAdI tyAga kIdho hato. mugaTadhArI maTI kanthAdhArI thayA che. jagatano koi rAjavaMza solaMkI vaMzane paDakhe AvI ubhe ema che kharo ? siMhAsananA moha koNa koNe lAgyA che ? bhartuharie. gopIcaMde, citoDanAcaMde, Dayuka opha vinDasare, paNa bAra rAjarAjezvaromAMthI cha rAjayogIo e to eka solaMkIvaMze. solaMkI rAjezvarIo hatA evA tapekArIo hatA. paTTaNIo ! pATaNanI rAjalakSamI vadhe ke rAjasaMnyAsa ? I.sa. 696 thI i.sa. 1297 ema cha sadIono e pATaNano itihAsa saravALo. zaMkaranI pelI kalyANInI rAjasabhAmAMnI digavijayinI kAvyokti ke, "vyasAra pArasamaNi urvisAra gujarAta" e dizAjayinI kAvyoktine pachInI cha sadIonA gurjaraitihAse sAcI pADI che. kharUM che; kavi eTale ja kAnadraSTA ! itihAsa banyA pachI pekhe che te kavi banyA pUrve pekhe che. kavitA eTale bhaviSyanA bhItaramAM nIrakhanArUM preraNAnayana. ane paTTaNIo ! havenI A chellI sAkSarI atidhuNatAne to kSamA ja hoya paTTaNIone have pATaNa mahAzabdano arthavistAra bhAkhuM chuM sAce sAca! pATaNa itihAsano mahAzabda che. akabaranuM nAma to saue sAMbhaLyuM che. humAyazAhanA zAhajAdA. nAma to jalAluddIna mahammada akabara. akabara eTale mahAna Alexander the Great, Alfred the Great paNa pachI mugala itihAsa akabara samovaDiyo ko bIjo akabara pAkyo nahIM eTale jalAluddIna nAmAbhidhAna kharI paDyuM ane akabara mahAnane eka nAme jagatae jagatyazasvI zAhanazAhane oLakhAtuM thayuM. (noMdhaH sapTembara, 1943mAM mahAkavizrI nAnAlAle pATaNamAM Apela pravacanano sArabhAra che) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 113 (41) zrI zaMkarAcArya ane zrI hemacaMdrAcAryane mahAna AcAryo prA. bhUdabhAI pI. brahmakSatriya zrI merUtuMgAcArya racita "prabaMdha ciMtAmaNi"mAM "kumArapALa prabaMdha" lakhAyelo che. temAM - kumArapALanuM samagra jIvanacaritra lakhAyeluM che. kumArapALa prabaMdhamAM te vakhatanI sAmAjIka paristhitinuM suMdara varNana kareluM che. jaina dharmane rAjyAzraya maLelo hato. tethI jainetara loko khUba ja nArAja hatA. eka vakhata aNahilapura pATaNamAM zrImad zaMkarAcAryajI padhArelA. pATaNanA nAgara samAje bhegA thaI zrI zaMkarAcAryane vinaMtI karI ke, "tame kaMIka evo camatkAra karI batAvo ke, jethI rAjA jaina dharma choDI zaiva dharmano svIkAra kare." zaMkarAcArye temanI A vAtano svIkAra karyo ane zaMkarAcArye kumArapALane kaheNa mokalAvyuM ke, "AvatIkAle rAjadarabAramAM zaMkarAcArya maLavA Ave che." A bAju zaMkarAcArye keLanuM eka pAna maMgAvyuM. e keLanA pAnane sUtaranA kAcA tAMtaNA vaDe eka manohara pAlakhI guMthAvI ane dasa dasa varSanI vayanA kumaLA nAgara brAhmaNanA bALako pAse te keLanA patranI eka pAlakhI ucakAvI ane zrI zaMkarAcArya padmAsana vALI yogabaLathI potAnuM zarIra ucakI keLanAM pAna upara beThA ane te paNa keLanA pAnane sparza thAya nahi te rIte pAlakhImAM beThA. zrImad zaMkarAcAryanI zobhAyAtrA dhAmadhUmathI pATaNanA nagarajanoe paNa A varadhoDo nihALyo ane Azcarya pAmyA. karNa upaka zaMkarAcAryanA A camatkAranI vAta hemacaMdrAcArya sudhI pahoMcI. guptacaro mAraphata kumArapALane paNa hakIkatathI vAkepha karavAmAM AvyA ke, "keLanAM pAnanI kAcA sUtaranA tAMtaNe bAMdhelI pAlakhImAM havAmAM adhdhara rahIne beThelAM zrI zaMkarAcArya rAjadarabAra tarapha AvI rahelA che." zaMkarAcAryanI savArI rAjadarabAramAM Ave te pahelAM hemacaMdrAcArye lAkaDAMnI aDhAra pATo maMgAvI uparA uparI goThavI ane tenA upara hemacaMdrAcArya pote birAjamAna thayA. ' rAjAno darabAra bharacaka bharAyelo che. rAja darabAramAM rAjA maMtrIo uparAMta nagaranA zreSThIo, zrImaMto, sArasvato, pahelavAno ane itara AgevAno beThelA che. - zrImad zaMkarAcAryanI zobhAyAtrA rAja darabAramAM AvI pahoMcI tyAre kumArapALe ubhA thai zrI zaMkarAcAryanuM svAgata karyuM. je tyAM beThelA keTalAka jaina AgevAnone gamyuM nahi. teoe hemacaMdrAcAryane nivedana karyuM ke, "kumArapALa jaina dharmano tyAga karaze ane veda dharma apanAvaze to khUba nukazAna thaze. zrI zaMkarAcAryanI addabhUta zakitathI samagra darabAra vismaya pAmyo. te vakhate kumArapALe zrImad hemacaMdrAcAryane Avo koi camatkAra dekhADavA jaNAvyuM. zrImad hemacaMdrAcArya ke jeo uparA uparI caDhAvelI sauthI uparanI aDhAramI pATa upara beThA hatA. tyAMthI sAcA dharma vize vyAkhyAna ApavAnuM zarU karyuM. tyAre lokoe kahyuM ke, "amane vyAkhyAnamAM rasa nathI camatkAra karI batAvo." eTale zrI hemacaMdrAcArye vyAkhyAna baMdha karyuM. ane mukhethI pharamAvyuM ke, Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 114 "rAjana rAjyanA cAkarone bolAvo ane huM jenAM upara beTho chuM te aDhAra pATonI thappImAMthI. vacamAMthI koIpaNa pATa kheMcI levaDAvo." rAja darabAramAM beThelA pahelavAno AgaLa AvyA ane upara uparI caDhAvela aDhAra pATo paikIne valI eka pATa kheMcI lIdhI. ema vArApharatI eka pachI eka sattara pATo kheMcI levAmAM AvI te paNa sauthI uparanI pATa havAmAM laTakatI jaNAI ane tenA upara zrImad hemacaMdrAcArya maraka maraka hasatA birAjelA sau joi darabArIo Azcarya pAmyA. pATaNamAM A rIte zaiva dharma ane jaina dharmanI aneka sAcI khoTI gAthAo prAcIna graMthomAM maLI Ave che. baMne AcAryo mahAna hatA ane pote potAnI sAdhanAmAM ghaNA AgaLa vadhelA hatA. Avo ja eka prasaMga AmAvasyAne pUnama karI batAvyAno paNa prabaMdhomAM noMdhAyelo che. kIrti kaumudI) zobhe devAlayo jenAM, himAlaya - sama zrIye, zuM kIrti - phUTa bhUponA, upaDyA vyApi pRthvIye devAlaya - patAkAnA, pavane jyAM Thare kSaNa, pIDA na pAme arUNa, AkarA raviye paNa. je surAjya vize strInA, mananA cora paurane, karI puSpa - zare zIkSA, kare kairAjya kAma te duryodhananI senAne, jyAMnAM strIjanamAM na huM, nihALuM phera je zobhe, karNa - gAMgeyathI bahu chAMTI hAthI - mada - jaLe, raja jyAM rAjamArganI, nAcatA azvathI toyeM, have UMcI madI banI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 115 42 pATaNanApUrNasaMta zrI bhAnuvijayajI mahArAja prA.mukundabhAi pI. brahmakSatriya pATaNa e tIrthabhUmi gaNAya che. jaino, vaiSNavo ane muslimonA seMkaDo devasthAno pATaNamAM vidyamAna che. dara varSe hajAro yAtriko potapotAnA ISTa devonA darzana-didAra karavA pATaNa Ave che. e ja rIte pATaNa aitihAsika zahera hoi dara varSe hajAro mulAkAtIo pATaNanA khaMDIyaro jovA Ave che. paraMparAgata yAtrA karyAno ane caityaparipATI karyAno lhAvo mANI pUNya hAMsala karyAno saMtoSa meLave che. jyAMthI sarasvatInuM akhalita vaheNa vahI rahyuM che. jJAnanI gaMgA jyAM vahI rahI che evA sarvamaMgalam Azrama pATaNanI mulAkAte bahu ochA mANaso Ave che. sahastraliMga taLAva ane rANakIvAvanA paththaro nihALatA nAgarikone kadAca khabara paNa nathI ke sarasvatI nadInA kinAre sAgoDIyA gAmamAM sevAnI dhUNI dhakhAvI eka muThThI hADakAnA paraMtu pUrNa jJAnI saMta beThela che. A saMtanuM nAma che zrI bhAnuvijyajI mahArAja. teozrI gurUjI'nA hulAmaNA nAme oLakhAya che. gurUjI tarIke aneka bhAI-baheno saMbodhatA hovA chatAM teoe koine gurU kaMThI bAMdhI sattAvAra celAcelIyo muMkyA nathI. koinAya gurU hovAno bhAra temanA mAthe nathI. temanI pAsethI sattAvAra dIkSA grahaNa karyA vagara paNa temanI pAsethI mArgadarzana preraNA meLavato varga Apo Apa vadhe jAya che. | sarvadharma pratye samabhAva ane sarvadharma pratye sadbhAva A emano draSTikoNa che. saMpradAyonA vADA, phIrakA ane karmakAMDo alaga hoI zake, paraMtu paramatattva-caitanya-parabrahma eka ja che. A lakSyane siddha karavAnI, A lakSyane hAMsala karavAnI vividha mArgo jevA ke bhaktimArga, jJAnamArga, dhyAna, yoga, japa, tapa, vagere game te hoya paraMtu AkharI dhyeya eka ja che. mokSa prApta karavo, kaivalya jJAna thavuM, golokavAsI vavuM vagere prayAso eka ja lakSa tarapha dorI jAya che. Avo utkRSTa Adarza laI jJAnayajJa mAMDIne zrI bhAnuvijayajI mahArAja pATaNanA prAMgaNamAM sarvamaMgalam AzramanI sthApanA karI beThelA che. pATaNamAM lAkhukhADamAM AvelA lAkhezvara mahAdeva sAthe eka sAcI yA khoTI daMtakathA joDAyelI che. vaiSNava saMpradAyanA sanAtanI AcArya ane jainamuninA vAdavivAda sAthe joDAyela A daMtakathA mujaba amAvAsyAnA divase jainamunie pUrNimAno caMdra batAvelo. A caMdra mAtra yogabaLathI banAvela goLo che ane bAra gAunA aMtara pachI A caMdra dekhAze nahi. evo paDakAra sanAtana dharmanA AcAryazrIe karatAM teno ghaTasphoTa thatAM A jagyAe eka lAkha jaina munionAM mRtyu thayelAM. te jagyA upara lAkhezvara mahAdevanI sthApanA karI hovAnI vAta pracalita che. AvA dharmajhanunI mANaso vacce zrI bhAnuvijyajI mahArAje pATaNane temanI karmabhUmi-tapobhUmi banAvI che. premanuM sAkSAta svarUpa jovuM hoya to 'gurUjI' ne jovA jAva ! A prematattva vaDe ja teoe cUsta sanAtanIyonA hRdaya parivartana karI "namo arihaMtANa" gAtA karI nAMkhyA che. jainomAM evI mAnyatA che ke bhagavAna zrIkRSNano mokSa thayo nathI. have pachI kRSNa jaina komamAM janma leze pachI Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 116 dIkSA leze ane pachI temano mokSa thaze. AvI sAMpradAyika vajuda vagaranI vAta haDaselI dai pUjya zrI bhAnuvijayajInA vyAkhyAnomAM cUsta jaino paNa ''zrIkRSNa: zaraNaM mama'' premathI gAya che. eka ja kinAre vAgha ane bakarI pANI pIe e rIte saMtanA sAnidhyamAM navacaMDI yajJa paNa thAya che. ane jaina paraMparA mujabanI siddhacakra pUjA paNa bhaNAvAya che. pUjya bhAnuvijayajI mahArAjano janma pUnAmAM tA. 6-7-1931 nA roja thayo. bAra varSanI kumaLI vaye dIkSA lIdhI. jainadharmanI eka viziSTatA che ke jJAna upAsanA mATe paMDito rokI jaina sAdhuone paddhatisara bhaNAvAya che. temaNe paNa paddhatisarano saMskRta tathA ardhamAgadhIno abhyAsa karyo. jaina darzanonA prakAMDa vidvAna banI 19 varSanI nAnI uMmare ja dharma upara vidvatApUrvaka jAhera pravacano ApavA mAMDacA. zrI AnaMdaghanajI tathA zrImad rAjacaMdranI gherI asara temanA upara jaNAya che. bhagavAna buddhane jema satya lAdhyuM temaja zrI bhAnuvijayajIne adhyAtma paramatattvano . AtmasAkSAtkAra thatAM ja jaina paraMparAnI dIkSAno tyAga karI samagra vizva potAnuM kuTuMba che. ema samajI potAnA jJAnano upayoga bahujana hitAya karavA medAne paDyA. bhagavA kapaDAM paheryA nathI mATe vaiSNavo temanA sAdhu gaNe nahI ane ogho, lAkaDI vagere bAhya cinho rAkhe nahI, tethI jaino paNa temanA sAdhu gaNe nahI. AvI avasthAmAM saMvata 2025mAM sarva maMgalam parivAra AzramanI sthApanA karavAmAM AvI. janasamAjane sAcA AdhyAtma mArge vALavo ane te mATe temaNe AzramamAM roja svAdhyAya karavA mAMDaDyo. dara ravivAre pa.pU. gurUjI vividha dharmanA judA judA graMtho upara jAhera vyAkhyAno Ape che. AdhyAtma jJAnanI paraba cAlu karyAnI sAthe ja pAyAnA zikSaNanA kAryamAM teo sakriya banyA. pATaNathI najIka sAgoDIyA grAma paMcAyate zikSaNa kArya mATe 68 ekara jamIna Azramane ApI. A jamIna kSAravALI hatI chatAM aDhAra-vIsa varSanA athAga parizramanA aMte A verAna bhUmi vRndAvana banyuM che. A hariyALI jamIna upara Azrama zALAnA makAno, svAzrayI chAtrAlayo, zikSakonA rahevAnA jAte banAvelAM makAno, dhyAna kuTiro gauzALA, davAkhAnuM, zrImad rAjacaMdra adhyAtma kendra, vAnaprasthAzrama tathA eka sAdhanA maMdira cAle che. jamInamAMthI kSAra dUra karI khetIne lAyaka jamIna banAvI, vRkSAropaNa thayuM. gauzALA baMdhANI che. A rIte eka gokaLIyuM gAma taiyAra thayuM che ane tenA preraNAmUrti zrI bhAnuvijayajI mahArAja che. temanA mArgadarzana heThaLa tamAma pravRtti cAle che. "janasevA e ja prabhusevA'' A maMtra jemaNe jIvanamAM utAryo che tevA pU. gurUjIe bhUtiyAvAsaNA nAmanuM gAma puramAM taNAi gayuM hatuM. tyAre varasatA varasAdamAM jAte jai grAmajanone bhojana tathA kapaDAM pahoMcatA karyA hatA ane AkhuM gAma navesarathI ubhu karyuM hatuM. pU. gurUjI kahe che he prabhu ! huM koi sattA ke mokSanI icchA rAkhato nathI. paraMtu duHkhathI pIDAyela jIvamAtranAM duHkha dUra karI zakuM evuM baLa huM tArI pAse mAMguM chuM. teo chellA cAlIza varSa uparAMtathI temanAM cAturmAsa vyAkhAno niyamIta cAle che. AzramanuM "paramatattva''nAmanuM mukhapatra paNa cAle che. Ama AjanI tArIkhe pa.pU. munIzrI bhAnuvijayajI mahArAja pATaNamAM avirata jJAnanI paraba calAvI rahyA che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 43 pADhaNa H junuM ane navuM 117 mohanalAla paTela pATaNanAM aneka nAmo gujarAta bahAra pracalita hatAM. arthAt pATaNa vividha nAmothI oLakhAtuM nagara hatuM. temAMthI keTalAMka nAmo A pramANe hatA. (1) aNahilavADa (2) aNahilapura (3) aNahilapATaka (4) aNahilavATaka (5) aNahilapattana (6) aNahilapATakapattana (7) aNahilavADapattana (8) aNahilavADaya (9) aNahilapaTTaNa (10) pattana (11) aNahilapura pATaNa (12) pirANa paTTaNa (13) naharavAlA pattana (14) sidhdhapura pATaNa vagere DaoN. bhogIlAla sAMDesarAe eka navuM ja nAma zodhI kADhyuM che te che ''aiva u'' (atizaya vizALa) prAcIna itihAsamAM pATaNane 'narasamudra' kahevAmAM AvyuM che. A prAcIna aNahilavADa nagara Aje navA pATaNanI pazcima bAju traNeka kilomITara dUra 'anAvADA' nAme eka nAnakaDA gAmaDAnA svarUpamAM dekhAya che. A che kALanI balihArI ! aNahilapura pATaNanI sthApanA divasa mATe vividha matamatAMtara che. (1) rAsamALA (2) dharmAraNyapurANa (3) vicArazreNI (4) mirAMte sikaMdarI (5) gaNapatinI poLanA maMdiramAM mUrti parano zilAlekha vageremAM pATaNanI sthApanA vikrama saMvata 802 mATe badhA ja ekamata dharAve che. vIra vanarAja cAvaDAe vikrama saMvata 802mAM pATaNanI sthApanA karI. A cAvaDA vaMze lagabhaga 196 varSa rAjya karyuM. cAvaDA vaMzanA chellA rAjA sAmaMtasiMhane mArI tenA bhANeja mULarAja pahelAe pATaNanI gAdI kabaje karI. Ama vikrama saMvata 998mAM mULarAja solaMkI pATaNanI gAdI para AvatAM solaMkI vaMzanuM zAsana sthapAyuM. solaMkIvaMza lagabhaga 302 varSa sattAvAra rahyo. solaMkIvaMza chellA rAjavI tribhuvanapAlanA maraNa pachI pATaNanI gAdI vikrama saMvata 1380mAM vAdhelA vaMzanA prathama rAjavI visaladeva vAdhelAnA hAthamA gai. vAdhelA vaMzanA chellA rAjA karNadeva vAdhelA (je karaNa ghelAnA nAmathI itihAsamAM oLakhAya che.) nA samayamAM eTale vikrama saMvata 1360mAM dilhInA sulatAna alAuddInanA subA ulughakhAnanI AgevAnI heThaLa musalamAna lazkare pATaNane roLI nAkhyuM. pATaNanuM patana thayuM. sADA pAMcasoha varSa sudhI pATaNa gujarAtanI rAjadhAnI rahyuM. chello hindu rAjA karNadeva vAdhelo hArIne nAsI gayo. pATaNamAM musalamAnonI sattA sthapAi. Ama pATaNa pATanagara maTI muslima subAonuM vahIvaTI mukhya mathaka banyuM. pATaNano pahelo muslima subo alapakhAna thayo. A alapakhAna dilhInA bAdazAha alAuddIna khIlajIno sALo hato. pATaNamAM hindu rASTranuM patana thayuM. khIlajI saltanata sthapAi. A mahAna aNahilapura pATaNano sarvanAza to kudaratI honArate karyo jaNAya che. sarasvatI nadInA vinAzakArI dhasamasatA pUranA pANIe pATaNano sarvanAza karyo. paTTaNanuM daTTaNa thayuM. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 118 khIlajI saltanata : - sulatAna alAuddIna khIlajI gujarAtanI aMtima phateha pachI potAnA sALA alapakhAnane pahelo subo nImyo. tenA 12 varSanA zAsanakALa daramyAna teNe pATaNamAM ArasapahANanI "AdinA masjida' nAme AlizAna masjida banAvI. i.sa. 1316mAM dilhImAM maleka kAkura dvArA tenI hatyA thai. tyArabAda akabara malika kamAluddInane gujarAtano nAjhIma nImyo. paraMtu uzkerAyelA baLavAkhoroe tenI paNa hatyA karI. te arasAmAM sulatAna alAuddIna paNa maraNa pAmyo. tyArabAda maleka kAphUranI paNa hatyA thai. dilhIthI gujarAtanA subAo nimAtA. jyAre kayAreka teo baMDa pokAratA tyAre dilhInA sulatAna navA subA mokalI ApI temane tAbe karatA. Ama, gujarAtamAM avAranavAra baLavA thatA rahyA. anekavAra gujarAta lUMTAyuM. subAone mArI nAkhavAnI paraMparA cAlu rahI. gujarAta saltanata : i.sa. 1403mAM jhapharakhAna nAmanA subAe dilhInI sattanata phagAvI, potAnA putra ' tAtArakhAnane mahamaMdazAha nAma ApI, gujarAtano prathama sulatAna banAvyo. mahamaMdazAhe svataMtra thavA potAnA bApane keda karyo. paraMtu pAchaLathI tene jhera ApI mArI naMkhAvyo ane pote ja gAdI para beTho. A gharaDA jhapharakhAnanI paNa te ja dazA thaI. tenA pautra ahamadazAhe tene jhera ApI mArI nAMkhyo. ahamadazAhe i.sa. 1412mAM amadAvAda zahera vasAvyuM ane tyArathI pATaNa gujarAtanI rAjadhAnI maTI subAgIrInuM eka sAmAnya mathaka banI gayuM. tyArabAda aneka musalamAna rAjAo ekabIjAnI hatyAo karI sattA meLavatA gayA. navuM pATaNa kyAre vasyuM - i.sa. 746mAM sthapAyA pachI samRddhinA zikhara para ArUDha thayelA aNahilapura pATaNano i.sa. 1300 dhvaMsa thayo. nagaranA alaMkArarUpa prasAdhano, vihAro, maMdiro, mahAlayo vagereno moTe bhAge nAza thayo. nagaramAM lUMTa calAvavAmAM AvI ane atyAcArano kALo kera vartAvyo pachI TheraThera Aga lagADavAmAM AvI. nagara behAla banIne rahyuM. behAla thayeluM nagara pUrvavat zAMtithI rahevA lAyaka to na rahyuM. chatAM vastI vihoNuM paNa na thayuM. naSTabhraSTa thayeluM pATaNa pharIthI kyAre AbAda thayuM teno cokakasa samaya kyAMya maLato nathI. chatAM keTalAka banAvo uparathI ema kahI zakAya ke I.sa. 1314nI AsapAsamAM navuM pATaNa vasyuM hovuM joie. i.sa. 1315mAM zatrujya tIrthanA uddhAraka saMdhapati dezalazAhanA putra pATaNamAM vasatA hatA. temaNe aneka jaina maMdiro baMdhAvyA hatA. temaNe te vakhatanAM alabakhAna nAmanA subAne potAnI kuzaLatAthI prasanna karyA hatA ane tethI samajAya che ke, e samaye pATaNa hayAta hatuM. vastutaH taghalaka phirojazAhanA rAjyakALamAM pATaNamAM zAMti sthapAI ane bevaDA vegathI navA maMdiro baMdhAvA mAMDyA. prAcIna jAhojalAlI khyAtine tAjI karAve evuM e nagara navesarathI baMdhAI cUkyuM. munizrI kalyANavijayajI ma.sA.e jaNAvyA mujaba pATaNa bhaMganA vakhatathI pADhaNamAM banatA jaina maMdiro ane pratimAonI pratiSThAo ekadama baMdha paDe che te I.sa. 1317nA varSamAM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA pAchI zarU thatI dekhAya che. ane te pachInA vakhatamAM te pravRtti divase divase vadhatI jatI jaNAya che. i.sa. 1323 ane i.sa. 1329nI sAlamAM aMtara gaccha saMbaMdhI zAMtithI vidhi caityamAM jinakuzalasurinA hAthe aneka jInabiMbo ane AcArya mUrtinI pratiSThAo thAya che. A zAMtinAtha vidhi caitya Aje paNa kharAkhoTaDInA pADAmAM sudharelI hAlatamAM vidyamAna che. i.sa. 1360 thI i.sa. 1364 ane i.sa. - 1366nA varSamAM paNa pATaNamAM pratiSThAo thayAnA lekho tyAMthI mUrti parathI maLI Ache che. tethI A vAta nizcita thAya che ke prAcIna pATaNanA bhaMga pachI i.sa. 1323nA varSa pahelAnA koipaNa varSamAM Adhunika pATaNa vasI gayuM hovuM joie. 119 munizrI kalyANavijayajInA tarka ane saMzodhana vizvasanIya to che ja. navuM pATaNa i.sa. 1323nA varSa pahelAnA hoi paNa varSa eTale ke emanA anumAna pramANe i.sa. 1314nI AsapAsa vasyuM hoya e sthiti vAstavika che. paNa i.sa. 1300 thI i.sa. 1314nA gALAmAM purANuM pATaNa sAva nirjana na thai gayuM hoya e paNa eTalI ja vAstavika sthiti che. eTale eka tabakko evo haze ke junuM pATaNa ane navuM pATaNa baMne ekabIjAne AbohavA pramANe dhabakatAM rahyAM rahe. lokaphica navA pATaNamAM vasavA tarapha vaLI haze ane potAnI sthiti ane saMpatti pramANe nagarajanoe navA pATaNa tarapha sthaLAMtara karyuM haze. i.sa. 1412mAM amadAvAda vasyuM. A vasavATanA prabhAva heThaLa pATaNanI rahIsahI ronaka paNa jhAMkhI paDI. amadAvAda vasyuM te vakhate pATaNamAMthI 1,00,000 pAyadaLa, 800 hAthI, 32,000 UMTa, 600 topo, 16,000 koThI, 1,600 gADAM ane pAMca karoDa rUpiyA amadAvAda bhegA karavAmAM AvyA. amadAvAda vasyuM e vakhate rAjadhAnI to pATaNa ja hatI paNa i.sa. 1468mAM rAjadhAnI pATaNathI khaseDIne amadAvAda lai javAmAM AvI. A ghaTanA purANA pATaNa para maraNatola phaTakA samAna hatI. purANA pATaNano nAbhizvAsa cAlavA lAgyo ane pATaNanI rahIsahI ronaka naSTakAya thai gai. alabatta A samaya daramyAna jUnA ane navA pATaNane sAMkaLI rAkhanArAM keTalAMka sthApatyo mojuda hatA. jemAnuM eka sahastraliMga taLAva hatuM. i.sa. 1567mAM jAnyuArInI 31mI tArIkha ane zukravAranA roja baherAmakhAna sahasraliMga taLAvamAM machavAmAM sahela karIne pagathiye utarato hato. tyAre mubAraka nAmanA eka paThANe enuM khUna karyuM hatuM. bIjI rIte kahIe to e samaye sahasraliMga sarovara boTIMga karI zakAya evI sthitimAM hatuM. A dhaTanA mAtra 440 varSa pahelAnI gaNAya ! A uparAMta keTalAMya bAMdhakAma evAM hatA ke e jUnA ane navA pATaNanI sAMkaLarUpa banI rahyAM hoya, evA sthApatyomAM mukhya zrI paMcAsarA pArzvanAtha, mahAvIra svAmI, netrezvara, zAMtinAtha, gautamasvAmInA jaina maMdiro ane kAlikA mAtAnuM maMdira hatuM. purANu pATaNa ujjaDa thai gayuM hatuM tyAre e nagaranA avazeSo navA pATaNa ane amadAvAda jevAM zaheromAM bharapaTTe upayogamAM levAi rahyAM hatAM. navA pATaNamAM baMdhAyelI bahAdurasiMha bAroTanI Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 yuge yuge pATaNanI prabhutA vAva yAne trIkama bAroTanI vAva rANakIvAvanA paththarono thayelo upayoga spaSTapaNe joi zakAya che. Aje pATaNanA mahollAmAM najara karanArane saheje pratitI thai zakaze ke purANA pATaNanA akabaMdha paththara navA pATaNanI racanAmAM vaparAyA che. mogala sAmrAjya : gujarAtamAM pravartatI aMdhAdhUMdhIno lAbha lai mogala bAdazAha akabare gujarAta para caDhAi karI. i.sa. 1512 thI 1605 sudhI, jahAMgIre i.sa. 1605 thI 1627; zAhajahAMe 1627 thI 1657 ane auraMgajhebe i.sa. 1658 thI 1707 sudhI, bahAdurazAhe i.sa. 1707 thI 1722, rukhiyare i.sa. 1723 thI 1729, raphIka urdu darajIe i.sa. 1719, suhammadazAhe i.sa. 1729 thI 1748 ahamadazAhe i.sa. 1748 thI 1757, AlamagIra bIjAe i.sa. 1754 thI 1759 sudhI rAjya karyuM. te vakhatamAM smArakomAM jummA masjidanuM khaMDera, gUmaDA masjida, zekha pharIdano rojo ane khAnasarovara mukhya hatA. te uparAMta aneka muslima rAjAone daphanAvI AlIzAna kabaro banAvavAmAM AvI. auraMgajhebanA avasAna pachI jhaghaDA thavA mAMDavA ane gujarAtamAM marAThAonAM AkramaNa zarU thayAM. i.sa. 1758mAM pezavA radhunAtha rAva ane dAmAjI rAva gAyakavADe amadAvAda kabaje karyuM ane A rIte mogala sAmrAjyano aMta Avyo. gAyakavADI rAjyasattA : pilAjIrAva gAyakavADe dakSiNa gujarAtanA sonagaDhamAM potAnuM vaDumathaka sthApeluM enA putra dAmAjIrAva bIjAe potAnuM vaDodarA, pATaNa vagereno kabajo maLatAM vaDu mathaka sonagaDhathI pATaNa khaseDayuM enA mRtyu bAda vaDodarAne pATanagara banAvavAmAM AvyuM. tyAre amadAvAdamAM pezavA ane gAyakavADInI saMyukta sattA sthapAi hatI. dAmAjIrAvanA mRtyubAda gAdInA vArasA mATe enA rAjaputromAM jhadhaDA thayAM. goviMdarAva (1767-71), sayAjIrAva pahelo (1771-78), phatesiMharAva (1778-79), mAnAjIrAva (1779-93), pharI goviMdarAva (1793-1800), AnaMdarAva (1800-1819), sayAjIrAva bIjo (1819-47), gaNapatarAva (1847-56), khaMDerAva (1856-70) ane malAhararAva (1870-75) pachI saMyAjIrAva trIjA gAdIe beThAM. teo bAhoza ane pragatizIla rAjavI tarIke nAmAMkita hatA. sayAjIrAvanA samaya daramyAna vaDodarA rAjyanA cAra prAMta hatA. uttara gujarAtanA gAyakavADI pradezano samAveza kaDI prAMtamAM thayo hato emAM pATaNa, cANasmA, sidhdhapura, mahesANA, visanagara, kherAlu, vijApura, kalola, kaDI ane dahegAma tAlukAono samAveza thayo. AgaLa jatAM avarajavarathI vadhu sagavaDane lakSamAM lai prAMtanuM vaDumathaka 1902mAM mahesANAmAM rAkhavAmAM AvyuM. e samaye pATaNa tAlukAno samAveza A prAMtamAM thato. pratApasiMha gAyakavADe 1939thI 1949 sudhI rAjya karyuM. 1949mAM vaDodarA rAjyanuM vilInIkaraNa thatAM e gujarAtanI rAjyanI aMtagarta gaNAyo. tAjetaramAM pATaNane jillAno darajjo prApta thayo che ane pATaNa jillAnuM vaDumathaka banyuM che. pATaNa nAma saMskRta paTTana zabda parathI utarI Avela che. vikrama saMvata 802mAM navuM nagara Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 121 vasAvavA mATe zUravIra bhUminI zodha karanAra vanarAja cAvaDAne bhUmi batAvanAra aNahila bharavADanA nAma uparathI aNahilapura pATaNa nAma paDayuM. ANahilapura pATaNe lagabhaga 550 varSa sudhI gujarAtanA pATanagara tarIkenI ujajavaLa kArakIrdI bhogavI. I.sa. 1304mAM dilhInA sulatAne pATaNa para caDhAI karatAM aNahilapura pATaNano dhvaMza thayo ane tyArabAda gujarAta para dilhIthI mokalAtA subAonuM rAjya cAlatuM. hAlanA navA pATaNanI sthApanA gujarAtanA subA jhapharakhAne karI hatI. pATaNanI bhavya jAhojalAlI tyArabAda pATaNanA dhvaMza ane pharI pATaNa nagaranI racanA navA sthApelA pATaNanA vikAsamAM satata caDhAva utAra AvatAM hatAM. aneka kudaratI Apattiono sAmano karatAM pATaNanI vikAsayAtrA dhImI gatie rahI, paraMtu chellA 100 varSamAM pATaNano avirata vikAsa thato rahyo. khAsa karIne zikSaNa, meDIkala, ane audyogika kSetre avirata vikAsa thayo. ucca kakSAnI tabIbI sevA mATe Aje paNa A vistAramAM pATaNa suvikhyAta che. jyAre zikSaNakSetre badhI kolejo ane chelle 1986mAM hemacaMdrAcArya uttara gujarAta yunivarsiTI maLatAM vaNathaMbhI vikAsa kUca rahI che. saghaLA vikAsanI sAthe sAthe audyogika kSetre paNa vikAsanI umadA tako UbhI thaI che. pATaNa tAlukAmAMthI jillo banatAM jillA vahIvaTI kakSAnI sarakArI kacerI, korTa vagere pATaNa khAte AvatAM AjubAjunAM gAmaDAomAMthI lokonI avarajavara satata vadhatI rahI. pATaNa Aje uttara gujarAtanuM mukhyamathaka banI rahyuM che. zatAbdi pahelA 6 ki.mI.nA gherAvAmAM AveluM pATaNa Aje lagabhaga 18 ki.mI.mAM vistareluM che. te samaye 30,000 vastI dharAvatuM zahera Aje 1,50,000 thI vadhu janasaMkhyA dharAve che. chellA 100 varSathI pATaNanI vikAsayAtrA satatu teja gatie cAlI rahI che. navA pATaNanI rUparekhA aNahilapura pATaNa saMpUrNa jIrNa thaI jatAM navuM killebaMdhI zahera vasAvavAmAM AvyuM. zaherane pharate 12 daravAjA sahita killo banAvavAmAM Avyo. pATaNamAM jANIto A koTa subA jhapharakhAne baMdhAvyo hovAnuM kahevAya che. A koTa baMdhAvavAmAM aNahilapura pATaNanAM khaMDeronA ja paththaro vaparAyA hovAnuM jaNAya che. A daravAjA ane jillAomAM prAcIna pATaNanAM keTalAMya mahAlayo, maMdironA avazeSo jevA ke staMbho, dvArazAkhAo, zikharanA bhAgo, khaMDita-akhaMDita pratimAo coMTADelI spaSTa jovA maLe che. Aje A nagaramAM kula 11 daravAjA paikI (1) bagavADA, (2) khAnasarovara, (3) phATIpAla, (4) aghAro, ane (5) chIMDIyo daravAjA vidyamAna che. jemAMnA 5 Aje paNa prAcIna avazeSarUpa mojuda che. jyAre bAkI daravAjA tana parAsta thaI gayA hovAthI tenuM nAmonizAna rahevA pAmyuM nathI. A daravAjAomAM nAma tenI najadIkamAM AvelA maMdira, masjida, taLAva ke koi aitihAsika prasaMgo parathI pADayA hovAnuM samajAya che. jema ke sahastraliMga sarovaranI pALa nadInA pharate phATI gai hatI. jethI aNahilapurano vinAza thayo hato tema kahevAya che te hakIkatanuM samarthana "phATIpALa daravAjA" parathI maLe che. gujarAtano chello hindu samrATa karNadhelo parAsta thatAM A dizAnA koi dvArathI nAsI gayo jethI te dvAranuM nAma kanasaDo (karNaza) paDyuM hovAnuM kahevAya che. bagavADA daravAjo bagezvara Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 122 mahAdevanA nAma parathI guMgaDI taLAva najadIkanA daravAjAne guMgaDI daravAjAne motIzA daravAjo A rIte dareka daravAjAnA nAma pAchaLa koine koi aitihAsika prasaMga vaNAyelo che. zaherane karate lagabhaga sADA traNathI cAra mAilanA gherAvAmAM AvelA A koTanI cAre bAju cAra dizAmAM cAra moTAM taLAvo bAMdhelA hatAM. pazcime sahastraliMga taLAva, pUrva dizAmAM guMgaDI taLAva, uttare pItAMbara taLAva, ane dakSiNe khAnasarovara taLAva je te samaye A sarovara pANI puravaThA mATe hatAM. paraMtu hAlamAM to A cAreya taLAva sukAi gayA che. comAsA puratuM varasAdanuM pANI ja hoya che. pATaNa nagara racanAmAM mukhyatve eka moTo rAjamArga pUrvathI pazcima bagavADA daravAjAthI kanasaDA daravAjA sudhIno hato. uparAMta mahollA, pADA, vADA, zerIo, mADha, vAsa, khaDakI vagerenI racanAo karI hatI. keTalAka mahollAnA nAmano aNahilapuranA mahollA parathI paDyA che. jema ke sAlavIpATaka (sAlavIvADo), yuvarAjapATaka (rAjakAvADo), pholIyAvADo, kokA vasatI (kokAno pADo) vagere A zaheranA keTalAMka mahollAnuM nAma jJAtio parathI, dhaMdhAo parathI, vyApAranI vastuo cokhA, ghI, sopArI, zrIphaLa, jAyaphaLa, saraiyA vagere parathI tema ja keTalAka devamaMdiro parathI paDela che. bhATIyA jJAtinAM lokono bhATIyAvADo, balUcIono balUcIvADo, nAgara brAhmaNono nAgaravADo, brAhmaNavADo, mocI lokono mocIvADo sthaLanI bAjumAM lImaDI nAmanuM vRkSa hovAthI nAgaralIMmaDI, rAtre nagaramAM dIvAbattI karanArA rahetA te battIvADo, vividha vastu para nakazI karanAra jaradI, kharAdIonI kharAdIvADo, muslimonA nyAya karanAra kAjhIo rahetA te kAjhIvADo, phUlo vecanAra maLI rahetA te mALIno pADo, kasuMbI nAmanI vanaspatimAMthI raMga taiyAra karanAra loko uparathI kasuMbIyAvADo, hAthathI cAlatI sALo para vividha sADIo vagere banAvanAra sALavIono sAlavIvADo, javerAtano dhaMdho karanAra parathI jhaverIvADo, nAgaravelanA pAnane taMbula kahe che te taMboLIono taMboLIvADo, sopArInuM bIjuM nAma che phophaLa. teno dhaMdho karanAra vepArI rahetA te phophalIyAvADo. pADA, pADo zabda mULa saMskRta zabda pATaka uparathI utarI AvI paTTa banelo. paTTa eTale pATa ane pATa eTale besavAnuM sthAna nahIM paNa raheThANa, sthaLa eTale ke pADAno artha mahollo vistAra. - vyaktionA dhaMdhAnA nAme najIkanA AvelA vRkSo, maMdira hoya to te nAme pADA kahevAtA. khajUravRkSane lIdhe khajUrInopADo, khIjaDAno pADo, boraDIno pADo, devIonAM maMdirothI oLakhAtA pADAomAM mahAlakSmIno pADo, aMbAjIno pADo, mahAdevano pADo, kSetrapAla eTale sarpanAga khetaranuM rakSaNa karanAra kSetrapAla parathI khetarapAlano pADo tevI ja rIte vyakti vizeSamAM joizuM to zreSThI abajI mahetA jeo jaina saMghanA agraNI hatAM. .sa. 1593mAM pAlitANAno saMgha paNa kADhelo temane rahevAnA sthAnane abajI mahetAno pADo, tevI rIte kezuzeThano pADo, karaNazAhano (kanAzAno pADo), kapUra mahetAno pADo, godaDano pADo vagere nAmo Aja rIte paDelAM che. je vasAhatonA nAkA para nizALa AvelI che. te nizALano pADo. paDI jaze teTalI hade namI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 54 123 paDeluM guMdIvRkSa pAseno paDIguMdIno pADo. zaheranA sthApatyakALe nirmANa thayelA keTalAya mahollAo adrazya thai gayAM che. jevA ke karaNazAhano pADo, jagu pArekhano pADo, ciMtAmaNI pADo, nAraMyApADo, laTakaNano pADo, nyAyazeThano pADo, ajuvasAno vagere. A mahollAnuM astitva ja nathI. "no pADo, kaMpAdezIno "o pADo, vaDIposALano pADo pATaNa zaheranI AjubAjue keTalAMka parAM AvelA hatAM. jevA ke vADIpura, bakarAtapurA, dolatapura, makalapura, AzApura vagere kALakrame naSTa thatAM atyAre phakta AzApura vidyamAna che ke je hAMsApurathI oLakhAya che. zaheramAM keTalAka maMdiro, masjido ane jaina derAsaro mojuda che. emAMnA ghaNA zilpasthApatyanI draSTie advitIya che. Ama junA pATaNanA bhagna avazeSomAMthI navuM pATaNa vasyuM che. 321163845998) pATaNanA vikhyAta traNa daravAjA 19 SA The Vis TH S prakAzanA pa Yuan B Inforbes meleg Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 124 (44) vyAyAma ane utsava kSetre prakhara pATaNa prA. muphadabhAi pI. brahmakSatriya prADu zauryavRtta prADa zAstra prAr3a zame prArUM samAdhiSA prADa satye prA dRrzanyAM prAGa SaDaDacAmito jana che - zrI hemacaMdrAcArya artha :- A pATaNa nagaranA loko (1) zauryavRttimAM (2) zAstramAM (3) indriya jyamAM (4) samAdhimAM (5) satyamAM (6) cha darzananA abhyAsamAM (7) vedanA cha aMgonA jJAnamAM agresara che. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya pATaNanA nagarajanonuM varNana karatAM teo tamAma bAbatomAM agraNI-prathama kakSAnA batAvyA che. temAM "zauryavRttine prathama mUkI che. arthAt pATaNanA nagarajano parAkramamAM, zuravIratAmAM, zArIrika kSamatAmAM yAne zarIre pahelavAna hatA. taMdurasta zarIramAM ja taMdurasta magaja hoI zake e vAta eka hajAra varSa pahelAMnA pATaNanA nagarajano sArI rIte jANatA hatA e vAta uparanA vidhAnamAMthI sAbita thAya che. pATaNanI prajA vyAyAma priya che. pATaNanA nagarajano utsava priya che. prAcIna kALathI AjadIna sudhI AnA aneka udAharaNo maLI Ave che. 50 thI 1000 varSa agAu lakhAyela 'dvayAzraya', kIrtikaumudI' jevA graMthomAM uMDANathI abhyAsa karavAmAM Ave to pATaNanI e vakhatanI prajA kayA kayA prakArano vyAyAma karatI hatI ane kayA kayA utsavo dhAmadhUmathI ujavAtA hatA enuM hRdayaMgama varNana vAMcavA maLe che. eTaluM ja nahi sahasaliMga sarovaranA kAMThe je vividha vidyApITho hatI temAM 'aMgavighA', 'kSAtravidyA', 'dhanurvidyA', 'nizAnabAjI' jevI aneka bAbatonI padhdhatisaranI keLavaNI ApavAmAM AvatI hatI evA ullekha vAMcavA maLe che. A pAThazALAomAM mAtra dhArmika jJAna apAtuM nahotuM paNa aihika (sAMsArika-lokasaMbaMdhI) jJAna paNa rAjya taraphathI apAtuM hatuM. atyAre zALAo, kolejo ke vizvavidyAlayo taraphathI ramatotsava ujavAya che. evA utsavo vyApaka pramANamAM rAjaya taraphathI ujavavAmAM AvatA hatA evuM paNa prAcIna graMthomAMthI phalIta thAya che. zAMtinA kALamAM ja AvA utsavo ujavAtA ema nahi paraMtu duzmananA saMbhavita AkramaNa pahelAM prajAmAM joma ane jusso jaLavAI rahe, prajA viSAdatara vamaLamAM AvI na jAya e mATe vinA mUlya jAhera jagyAomAM nATako bhajavavAmAM AvatAM. AvA prasaMge 'vaMdvayudhdha" (jemAM be pahelavAna laDatA) khelAtA. prajA yudhdhanA javAmAM Ave nahi paNa loko svastha mane potAne rojIMdo vepAra-dhaMdho kArobAra calAve evI vyavasthA rAjya taraphathI thatI hatI. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA prAcIna pATaNamAM ramAtI ramato ane ujavAtA utsavo : pATaNanA janajIvanamAM utsavonuM anerUM sthAna hoya ema prAcIna graMthonA vAcana uparathI lAge che. 'yAzraya' nAmanA saMskRta mahAkAvyamAM kArtaka suda-1 nA roja balimahano utsava ujavAto (sarga-3, zloka 32) A divase loko sArAM kapaDA lattAM, paherI ane tAMbula bhakSaNa karatAM. mahilAo paNa AmAM kheDAtI 'vasaMtotsava' ujavAto hovAnI vAta paNa jovA maLe che. grISma RtumAM hiMDoLAnA utsavo thatA (5,141) eka moTA stabhaM upara moTI dhajA caDAvI Aso mAsamAM 'indra mahotsava' ujavavAmAM Avato hato. dara mahinAnI suda bIjanA caMdra darzananuM mahatva gaNAtuM Ane 'kalyANI dvitIyA' kahevAtI hatI. (20,3) 125 ramatotsavanA paNa ghaNA prasaMgo jANavA maLe che. chokarIo pAMca kUkA jevI pAMca saLIyo, pAMca pAsathI ramato ramatI. A uparAMta copATa, zataraMja paNa ramAtI. sukhI ane samRdhdha loko zikAranA zokha dharAvatA hatA. zikArIo pALelA kutarA rAkhatA ane tenAthI jaMgalamAM haraNano zikAra karatA hatA. (sarga-2, zloka 231) gAmaDAomAM geDIdaDAnI ramata ramAtI. muSTi yudhdho paNa thatAM (3,10) zaheramAM jAhera medAnamAM AkhalAnI sAThamArI karavAmAM AvatI. A uparAMta dhoDA, UMTa temaja vAhano doDAvavAnI zarato lagAvavAmAM AvatI hatI. jaLAzayomAM strI purUSo, sAthe ja jalakrIDA karatAM hatA. A uparathI jaNAya che ke samUhavihAra ane sahakriDA jevI udAra bhAvanA paTTaNIomAM e kALamAM pravartatI hatI. saMskRta 'hrayAzraya' mahAkAvyamAM citrakalA ane saMgItakalAnA ullekho vAMcavA maLe che. nRtyakaLA paNa pracAramAM hatI ema keTalIka vArAMganAnA prasaMgo parathI jaNAya che. citrakalAno keTalo sAro vikAsa thayo hato e jANavA mATe eka ja prasaMga pUrato che. siddharAjanA pitA karNanI tasvIra mRNAla (mayaNallA)ne ane mRNAlanI chabI karNane dekhADavAmAM AvI hatI. je joine ekabIjA pratye prema utpanna thayo hato. tema spaSTa noMdha 'hrayAzraya' mAMthI maLe che. mAtra tasvIramAM dorelI chabImAM joyelI mRNAlane karNa bagIcAmAM oLakhI kADhe che. (9,13,8) e vakhate citro kApaDa upara cItaravAmAM AvatAM ema paTa, citrapaTa jevA zabdo parathI jaNAya che. saMgItakalA paNa sArA pramANamA vikAsa pAmelI hatI. 'ddayAzraya' mahAkAvyamAM saMgItakalAnA ghaNA ullekho vAMcavA maLe che. te samaye pATaNamAM bherI-zaraNAi, DhakkA-Dhola, Anaka nagArUM, zaMkhaekatAro, vINA vagere vAMjItro vaparAzamAM hatA ema (sarga-3, zloka 18,20) vAMcatA jANavA maLe che. prAcIna pATaNa saMgItanA sUronuM keTaluM jANakAra hatuM e nIcenI hakIkata paratI jaNAya che. judA judA prANIo ane pakSIonA avAjone vividha sUro sAthe sarakhAmaNI karI che. koyalano sUra paMcama, morano SaDjha ane sArasano madhyama, gAyano RSabha, dhoDAno dhavaita, hAthIno niSAda vagere vaijJAnika vargIkaraNano saMgIta saMzodhakoe abhyAsa karavA jevo che. vyAyAma zALAmAM yudhdhamAM vaparAtA zasrAstrothI pratyakSa tAlIma apAtI, vividha prakAranA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 126 Ayudho jevAM ke dhanuSa, caka, vaja, khagna, kaTAra, jamaiyo, trizuLa, sAMga, parazu, bhAlo, muSTi, pAza, hala, muzaLa, gophaNa, gadA vagereno vAraMvAra ullekha jovA maLe che. zatadanI nAmanA zastrathI ekI sAthe so manuSyonAM mota nipajAvI zakAtAM hatA. mahilAo paNa yudhdhamAM sakriya bhAga letI hatI. tethI teone paNa tAlIma apAtI. strI sainiko 'kSipakA' nAmanuM hathIyAra vAparatI evo ullekha (sarga-5, zloka 15) mAM Ave che. Ama prAcIna pATaNamAM vyAyAma pravRttine uttejana ApavA padhdhatisaranI vyAyAma zALAo cAlatI hatI. A paraMparA navA pATaNamAM bIjA svarUpe cAlu rahI che. pATaNa e vaDodarA rAjyanA tAbAnuM mahatvanuM zahera hatuM. vaDodarA rAjyamAM zALAomAM kasarata zikSakanI jogavAi hatI. kasarata zikSako mATe dareka vargamAM judo tAsa-pirIyaDa phALavavAmAM Avato. A pirIyaDamAM vidyArthIone ramatanA medAnamAM laI jaI emane DrIla karAvavAmAM AvatI. uparAMta lAThI, lejhIma, DaMbelsa vagereno vividha dAvo zIkhavavAmAM AvatA hatA. prasaMgopAta AkhuM zALAnA tamAma vidyArthIone eka sAthe DrIla karAvavAmAM AvatI. A dazya kharekhara nIhALavA jevAM hatAM. pATaNanA vividha mahollA-poLomAM akhADA calAvavAmAM AvatA hatA. jyAM yuvAnone kastI karAvavAmAM AvatI. zrI rAmaprasAda bhaiyAjI, zrI ratIlAla rAvala, zrI jayaMtilAla DI. vyAsa, zrI sItArAma appA, zrI mANekalAla dave, zrI bhramarasiMha vagere pahelavAno pATaNanA yuvakone khaDatala banAvavA vinA mUlya vyAyAma zALAo calAvatA hatA. jillA kakSAe ane rAjya kakSAe kustInA daMgalo yojatAM temAM pATaNanA kustIbAjo khUba sAro dekhAva karatA ane caMdrako jItI pATaNanuM nAma rozana karatA hatA. bAthanA abhAve pATaNanA derANI-jeThANInA vizALa kUvAmAM zrI bhaiyAjI tathA emanA ziSyo vidyArthIone taravAnuM zIkhavatA hatA. dhULeTI ane dazerA jevA parvanA divase vyAyAma vIronI pATaNamAM zobhAyAtrA nikaLatI. rastAmAM cokamAM pirAmIDo, soTIdAva jevI vyAyAmanuM pradarzana karAvavAmAM AvatuM hatuM. zobhAyAtrAmAM bhAga lenAra yuvakone caNA, goLa, khajUra ane dUdhano nAsto paNa ApavAmAM Avato hato. pATaNa kustImAM khUba vakhaNAtuM hatuM. pATaNanA dareka jillA daMDa, beThaka ane kustInI pravRttithI dhamadhamatuM hatuM. eka hajAra daMDa beThaka mAranAra pahelavAna pATaNamAM hatA. bALa brahmacArI evA zrI rAmaprasAda bhaiyAjInI vyAyAma kSetranI sevAo mATe pATaNa emanuM sadAya RNI raheze. gAmaDAomAM bIna kharcALa evA gIllI-daMDA, hAtu, doDa pakaDa, AMdhaLI khisakolI, AMbalI-pIMpaLI, thappo, saMtAkukaDI jevI ramato ramAtI. eja rIte chokarIo pagathIyAM kudatI, doraDA kUdatI, koDIo, kacUkA ane karakasonI vividha ramato ramatI. gAmanA goMdare bALako jhADa para caDIne paNa ramato ramatA hatA. vaDanI vaDavAI pakaDI jhUlo jhUlatI. pachI to sudhArAno pavana vAvA mAMDyo. Azare nevuM varSa pahelA pATaNamAM sarakArI davAkhAnA sAme bAlAbhAi kalabanI sthApanA thaI. jyAM moTA bhAge sarakArI amaladAro, DaoNkaTaro, vakIlo, ane saMpattivAna vepArIo bhegA thaI gaMjIpAnA ramatAM. pAchaLathI tyAM TenIsano koTa paNa banAvavAmAM Avyo che. eja rIte Azare eMzI varSa pahelAM pATaNamAM zrI maNIlAla karamacaMda jImakhAnAnI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 127 sthApanA thaI eno vahIvaTa pATaNa nagarapAlikA hastaka cAle che. temAM paNa aneka pravRttio cAle che. gaMjIpAnA uparAMta, suMdara be TenIsa koTa, beDamiMgTana hola, opana era thiyeTara, temaja kustI mATeno akhADo jevI vividha pravRttio cAle che. A uparAMta pATaNanAM adyatana sAdhanothI susajja evI jIgnezIyama khAnagI vahepArI dhoraNe pravRttio cAle che. A badhI ja pravRttiomAM bhAga lenAre dara mahine sAro evo kharca uThAvavo paDe che. abhinetAonAM saijhavabharyA zarIra joI yuvAno paNa boDI bilDIMga mAThe ThIka ThIka aMga kasarata karI rahyA che. inDora gemsa gharanA raheThANanA oraDAmAM ramI zakAya evI cesa jevI ramato paNa kyAMka kyAMka ramAya che. pATaNanA jImakhAnAmAM krikeTanI ramata mATe suMdara vyavasthA che. keTalAka mahollA poLomAM paNa krikeTa kalabo sthapAI che. A kalabo paNa divasa-rAta samaya sudhI ramI zakAya tevI krikeTanI pratiyogItAo yojAi che. pATaNamAM akhADAnI jagyAe maholle maholle krikeTano ja vadhavAthI A ramata ramAya che. sarakAre ramatagamatanuM moTuM saMkula UbhuM karyuM che. zrI bhaiyAjInA keTalAka ziSyo Aje paNa chabIlA hanumAnanI jagyAmAM akhADA pravRtti calAvI kustIbAjo taiyAra karI rahyA che. jillA kakSAe ane rAjya kakSAe A kustIbAjo noMdhapAtra dekhAva karI kustIomAM saphaLatA meLave che ane caMdrako jItI pATaNanuM nAma rozana kare che. sudharAI hastaka cAlatA jImakhAnAmAM paNa akhADA pravRtti cAle che. pATaNamAM keTalIka mAdhyamika zALAo uttama ramata gamatanuM medAna paNa dharAve che. (1) zeTha ema. ena. hAiskula (2) zeTha bI. DI. hAiskula (3) zeTha bI. ema. hAiskula (4) zrI Adarza hAiskula (5) zeTha vI. ke. hAIskula temaja anya hAIskula pAse vizALa ple grAunDa che. pATaNamAM dhI northa gujarAta ejyukezana sosAyaTI hastaka cAlatI ArTasa, sAyansa, komarsa, ejyukezana, lo kolejo ane eksaparImenTala hAiskula vagera saMsthAo eka ja kempasamAM AvelI hoI vizALa plegrAunDa paNa che. jyAM suMdara TenIsa koTa, krikeTa medAna jevI saMdha ramato ramI zakAya evI sagavaDa che. zeTha bI. DI. hAiskula pAse ramavA mATe vizALa paTAMgaNa uparAMta vidyArthIone taratAM zIkhavAno suMdara 'bAtha" paNa bAMdhavAmAM Avyo che. keDI poliTekanIka pAse paNa moTuM plegrAunDa che. pATaNamAM northa gujarAta yunivarsiTInI sthApanA thatAM ramatotsavo ane yuvaka mahotsavo paNa niyamita rIte yojAya che. A utsava daramyAna vyAyAma pravRttio uparAMta vividha saMskAra pravRttio paNa thAya che. jenAthI saMbhAvanA sArI evI vikAsa pAmI che. - pATaNa prAcIna kALamAM zauryavRttimAM arthAtu vyAyAma kSetre jema agresara hatuM evuM vidhAna zrI hemacaMdrAcArya varSo agAu kareluM te mahad aMze Aje paNa navA svarUpe eTaluM ja sAcuM che. lokameLA parathI spaSTa jaNAve che e ja rIte vidyArthIo paNa vyAyAmanI vividha pravRttiomAM prakharatA dharAve che. ema kahevAmAM atizayokti nathI. sarakAre paNa ramata gamatanuM jillA kakSAnuM saMkula banAvI vyAyAma kSetre noMdhapAtra kAma karyuM che. Ama samagra rIte jotAM ramatotsava kSetre pATaNanI prakharatA jaLavAI rahI che. eTaluM ja nahi vikasI paNa rahI che. je pATaNa mATe gaurava levA jevI hakIkata che. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ( 1 28 rAmAjIrAva bAgamAM Avela vikhyAta chatrapatezvara mahAdevanuM zivAlaya Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 45 pATaNanAM jovAlAyaka sthaLo 129 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya pATaNa uttara gujarAtamAM eka jovAlAyaka nagara che. temAM aneka jovAlAyaka sthaLo AvelAM che. bhAratanI prAcIna pATanagarIomAM pATaNanuM sthAna viziSTa che. madhyakAlIna samayamAM pATaNa lagabhaga 550 varSa sudhI gujarAta rAjyanI rAjadhAnI rahyuM hatuM. Aje khaMDIyera hAlatamAM paNa enI prAcIna jAhojalAlInA darzana thAya che. gujarAtanA sAMskRtika, rAjakIya ane Arthika itihAsamAM sArasvata maMDaLanA pATanagara pATaNe parama mahatvanuM sthAna prApta karela che. bhAlaNa ane anya kavio, vanarAja ane siddharAja jevA samartha rAjavIo tathA muMjAla ane dAmodara jevA mutsaddIonA hAthe saMskAra siMcana pAmeluM A mahAnagara eka kALe tenI caramasImAe hatuM. sarasvatI tIre lAkakhArAma nAmanA grAmya sthaLe vanarAjanA zubha haste saMvata 802 mAM prasthApita thayeluM A nagara kramazaH solaMkI kALamAM gujarAtanuM sarvazreSTha nagara hatuM. pATanagara tarIke pATaNanI je zobhA, je saMskRti ane je gauravagAthA hatI tene Aje paNa pATaNanA prAcIna sthaLonAM zilpo vAcA Ape che. kalAdhAma pATaNanA zilpomAM taravarato kalA-dharma samanvaya ane tenI mUrtionA maroDamA malapatA manauvaibhavane to koi magna kalApipAsu ja mANato haze paraMtu tenuM utkIrNa sAmarthya to pratyeka pravAsIne mugdha karI de tevuM che. pATaNa uttara gujarAtamAM 23-51 u. akSAMsa ane 72-11 5. rekhAMza upara vaseluM che. A zaheranI pU. 5. laMbAi Azare 4500 phUTa che. jyAre uttara-dakSiNa pahoLAi Azare 6400 phUTa che. tene pharato jUno koTa che je Azare sADAtraNa mAilanA gherAvAmAM che. jenA ghaNA bhAgo Aje tUTI gayA che. kALakrame pATaNanA ghaNAM sthaLo lopAyA che. paraMtu tenA aziSTa bhAgo paNa darzanIya che. tenI hasti dharAvatAM junAM ane navA sthaLono paricaya kramazaH karIe. sahasaliMga sarovara : yAtrI pATaNa darzanamAM sau prathama prAcIna darzanIya sthAnomAM A sarovaranA avazeSo jovA AkarSAya che. A sarovara sidhdharAje mALAvA upara caDhAi karyA agAu eTale saMvata 1190 pahelAM zarU karyuM hatuM ane avaMti vijaya pachI 1193-94 mAM pUrNa thayuM hatuM tevA ullekha prApta che. tenuM mULanAma durlabhasararAja hatuM paNa tenA kAMThA uparanAM sahasra zivamaMdirone kAraNe te sahasraliMga nAmathI vizeSa khyAta che. yAzraya mahAkAvya, kIrtikaumudI, hamIramadamardana ane sarasvatIpurANamAM tenAM vigata pUrNa varNano vAMcavA maLe che. hAlamAM nIkaLelA khodakAma uparathI te samacorasa haze ane tenI madhyamAM baka sthaLa AveluM haze ema jaNAya che. A sarovarane amara banAvavA rAjavIe tene zilpa sthApatyothI maDhI lIdhuM hatuM. sarasvatI nadIthI sarovara sudhI banAvavAmAM AvelI lagabhaga be mAila lAMbI nahera Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 130. ane samagra sarovaranA kAMThA vividha dharmasthAnonuM dhAma hato. tyAM mAtRtIrtha, durgAtIrtha, varAhatIrtha, brahmakuMDa, viSNuyAna, yAna vagere tIrtho hatA. naherano cheDo rUdrakUpa AgaLa aTakato AmAM nadInuM pANI sthira thatuM. Aje khodakAmamAM A rUdrapa bahAra Avyo che. A sahasa zivamaMdiro uparAMta aneka devAlayo hatAM. je devanuM maMdira je kAMThe hoya te kAMTho te devanuM tIrtha banI jato. sarovarano pazcima kAMTho devapITha hato. tyAM 108 deva pITho hatAM. te uparAMta bhAyela svAmInuM sUryamaMdira, lavakuza, vinAyaka, kArtika svAmI, bhutezvara, somanAtha, harasiddhi ane baka sthaLa upara viMdhyavAsinI devInuM maMdira hatuM. A eka sarovara uparAMta te eka mahAna vidyAdhAma hatuM. A uparAMta sarasvatI nadInuM sarovara padhAravA aMgenuM eka rUpaka sarasvatI purANamAM ApyuM che. rANakIvAva : rANakIvAvanA sarjana aMgenI keTalIka hakIkata 'smRtizeSa avazeSa" nAmanA prakaraNanA 150mAM, * pAna upara jaNAvyA pachI ahIM tenI sthApatya vizeSatA darzAvavI jarUrI che. pATaNanA prAcIna darzanIya sthAnomAM rANakIvAva zilpa sthApatyano ajoDa namUno che. naSTa thayelI A vAvanuM khodakAma purAtattvakhAtAe karela. atyAre tenA prApta anupama zilpo ApaNane AzcaryamAM mUkI de tevA bhavya jovA maLe che. sahastraliMga sarovaranI pAse ja bhImadeva solaMkInI priya rANI saurASTranA naravAhana kheMgAranI putrI udayamatIe potAnA maMtrI dAmodara ane purohita somanI salAhathI baMdhAvelI bhavya vAva che. bhImadevano samaya I.sa. 1078 thI i.sa. 1120 che. eTale te kALamAM A baMdhAI hatI. A vAva aMge je ullekha maLe che te pramANe te sAta khaMDanI hatI. A vAvamAM dareka sAtathI ATha pagathiyA AgaLa moTA pagathAro banAvI baMne bAjue bhagavAna zivanA ananya zilAzilpo kotarAvyAM hatAM. A uparAMta ziva viSNunI ekatA sUcaka zeSazAyI viSNu, vailokaya mohana ziva, zakta saMpradAyanA devInAM vividha svarUpo yayugalo, gajathara, narathara, grAsa paTTIo, ghaTapallavo, caitya gavAkSo vagere banAvelAM hatAM evuM bahAra AvatAM zilpo sAkSI pUre che. moDherAnA zilpo jevAM ja ananya zilpo temAM kaMDArelA hatAM. A vAva haze tyAre gujarAtamAM teno joTo nahI hoya. jema sahastraliMga sarovaranA paththaramAMthI hAlanAM pATaNamAM aneka makAno vagere racAyAM tema A vAvanA paththaromAMthI 'bAroTanI vAva' nAmanI trIkala bAroTanI vAva baMdhAyI hovAnuM kahevAya che. avazeSa rahelA zilpo kharekhara zilpa kalAnI chaMdalIlAnuM anopama darzAve che. zekha pharIdano rojo - phATIpAla daravAjA bahAra uttara dizAmAM nadIkAMThe A rojo Avela che. prAcIna graMtho pramANe to sarasvatI nahera je sahastraliMga sarovaramAM pANI lai jatI hatI tenAM kAMThA upara be anupama zilpa sthApatya dharAvatAM viSNuyAna ane zivayAna hatAM. temAnAM eka A rUpAMtara pAmelo che. tenAM ghummaTamAM - eka suMdara apratima kalAkRtivALu kamaLa hatuM. je Aje vaDodarAnA myujhiyamamAM che. Aje A sthAnamAM paNa keTalIka anupama zilpo sacavAyA che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 131 kAlikA mAtA - kanasaDA daravAjA bahAra sahastraliMga sarovara javAnA rastA upara jUnA ane navAM kAlikA mAtAnAM sthAno AvelAM che. A kAlikA mAtAnAM maMdiro sarovaranAM pUrva kinAre jyAM prAcIna kIrti staMbha hato. tenI pAse che. temAM jUnAM mAtAjInuM sthAna to jUnA prAcIna koTamAM che. A mAtAjInAM sthAnanI sAthe tyAM AvelA aNahilapurano uMco koTa prAcIna kALamAM koTa kevA prakAranA mApanA banatA hatA tenuM darzana karAve che. prAcIna kALakA mAtAnuM maMdira arvAcIna hoi tenA thAMbhalA prAcIna maMdiranA che ane temAMnA eka thAMbhalA upara saMvata 13mAM saikAno lekha paNa che. A lekha uparathI te vastupALanA kuTuMbanA makAnanA thAMbhalA hovAnuM manAya che. navI kAlikAnuM maMdira aghorI bAvAjInA tAbe che. temAM mAtAjInAM sthAna uparAMta eka jUnuM paththaranuM mAthuM (mAtra mastaka) che. je jagadeva paramAranuM hovAnuM kahevAya che. bAroTanI vAva - trikama bAroTanI ke bahAdurasaMganI vAva ke je bAroTanI vAva nAme oLakhAya che te inAmadAra bAroTa amarasiMhajInA pUrvajanA nAme jANItA che. A vAva gAyakavADanA amala daramyAna saMvata 1862 thI 1865 mAMthI jUnA sahasaliMganA paththaromAMthI banAvAyelI che. vApI vidhAna pramANe tenI racanA che, paNa tenI vizeSatA to temAM vaparAyelA prAcIna sthApatyonA paththarone lIdhe che. nAza pAmelA jUnA avazeSanA keTalAMka zilpo vagere temAMthI joI zakAya che. Aje vAvonI jarUra ochI thatAM te paNa kharAba hAlatamAM che. pATaNanuM hemacaMdrAcArya jJAnamaMdira - hemacaMdrAcArya jJAna maMdira e pATaNanuM, pATaNanA gata gauravanA amulya vArasAno saMgraha dharAvatuM ananya tIrthadhAma che. graMtha bhaMDAro banAvavAnI paraMparA prAcIna kALathI ja hatI ane siddharAja, kumArapALa vagere rAjavIoe karoDone kharce pATaNamAM graMtha bhaMDAro banAvyA hatA. A jJAna maMdira paMcAsarA pArzvanAtha pAse suMdara bhavanamAM AveluM che. A maMdira banyuM te pahelAM pATaNanA sarasvatInA upAsakoe racelA ke saMgrahita karelA amUlya hasta likhita graMtho judA judA upAzrayonA bhaMDAromAM hatA. kALa baLe A amUlya graMtho sAcavavAnI ApaNI sujhane abhAve keTalAya graMtho nAza pAmyA. paNa Agama prabhAkara zrI puNya vijayajI mahArAjanI salAha ane sUcanAthI A jJAna bhaMDAra racAyo ane temAM judI judI jagyAothI graMtho lAvI tamAma graMthonuM vaijJAnika padhdhatithI sucIpatra vigatavAra taiyAra karI saMgrahavAmAM Avyo che. A jJAna maMdiranuM makAna paNa pUrvapazcima saMmizraNarUpa viziSTa sthApatya che. beljiyamanA vikhyAta sthapita zrI gesvare jJAna bhaMDArone zobhe tevuM bhavya sthApatya rahyuM che. A makAnane 'phAyaraprupha banAvAyuM che. AnuM uddhATana i.sa. 1939 mAM zrI ka.mA. munazInA varada haste thayuM hatuM. hAlamAM A bhaMDAramAM badhA ja graMtho svataMtra lAkaDAnA bokSamAM jaMtunAzaka davAo mUkIne rAkhavAmAM AvyA che. temAM 200 tADapatrIya, 20000 hastalikhita ane 1200 chApelA graMtho che. agiyAramI sadIthI atyAra sudhInA sonerI, rUperI ke sAmAnya kALI lAla zAhIthI lakhAyelAM keTalAMka Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 132 graMthomAM to anupama citro doravAmAM AvelAM che. A jJAna maMdira e pATaNanuM apUrva kalAdhAma che ja te niHzaMka che. paMcAsarA pArzvanAthanuM nUtana maMdira tathA prAcIna maMdira - A jJAna maMdiranI pAse prAcIna pArzvanAthanA maMdiranAM ja prAMgaNamAM nUtana maMdiranuM nirmANa thayela che. paraMtu temAMthI pratimA prAcInakALanI amadAvAdanA haThIsiMhanA daherAMnA sthApatya pramANe vAstusthApatya nirmANanA graMthonA AdhAre A maMdira taiyAra karavAmAM AvyuM che. tenI pIThikA, maMDodara, zikhara khUba ja kalAyukta zilpo, gajathara, narathara ane AsanonAM keTalAMka zilpo, aMga bhaMgIvALI nartikAonAM zilpathI pracUra che. prAcIna aNahilapuramAM vIra vanarAje A maMdiranI prAcIna pratimAnI pratiSThA karelI hatI. A nUtana maMdira pAsenAM jUnAM maMdiramAM vanarAja, siddharAjanA pradhAna AsAka, vanarAjanA pradhAna jAMba, padmAvatijI, vanarAjanA gurU zIlaguNasurinA ziSya devacaMdrasUri temaja AcArya hemacaMdrasUrinI pratimAo besADelI che. A paikI vanarAjanI pratimA saMvata 1417mAM taiyAra thai hovAnuM tenI nIcenA lekha kahe che. jemAM vanarAjano TuMko ItihAsa paNa noMdhAyelo che. navuM pATaNa paNa aNahilapuranA kalA ane zrInA upAzakonuM ja nivAsasthAna hoi tyAMnA keTalAMka jUnA makAno prAcIna kASTakalA samRddhi sabhara che. jaina mahollAomAM keTalAMka jUnA makAnonAM jharUkhA, jALIo, kamADa, gokhalA, navakhAnAMnA kabATo, advitIya kalAmaya kotaraNInAM vividha zilpa pratiko che. kalAnI sUjha kAMika pramANamAM ochI thatAM purANI vastuo vecanArA dalAlone hAthe dhaNAM pANInA mUle vecAI paradeza gayAM che. to paNa hajI keTalAMka avazeSa rUpe bAkI rahe che. keTalAMka jaina zreSThIonA makAnomAM gRha maMdiro paNa AvAM kalAmaya che. AvA makAno uparAMta keTalAMka prAcIna jaina maMdiro paNa kASTa zilpothI pracUra che. temAM jhaverI vADAmAM vADI pArzvanAthanuM maMdira jeno Akhoya raMgamaMDapa kASTa zilpono che. jenuM varNana vistArabhaye karavAmAM atre AvatuM nathI. AgaLa jaNAveluM prAcIna paMcAsarA pArzvanAthanA maMdirono kalAmaMDapa paNa gurjara kASTakalAnA bhavya namUnA samo che. ghIvaTamAM kuMbhArIyA pADamAM AveluM RSabhadevanuM maMdira pramANamAM nAnuM hovA chatAM te paNa kASTakalAno abhinava namUno che. kapUra mahetAnA pADAmAM AdIzvara bhagavAnanAM maMdiranA cokano mukhya maMDapa kASTa kalAno apratima namUno che ane AvAM maMdironAM pratiko jevAM aneka gRhamaMdiro zreSThIonA gharamAM Aje che te paNa AvAM ja ananya zilpo che. AvA gRhamaMdiro tathA maNiyAtI pADAmAM nagarazeThanuM ghara derAsara prathama paMktinA che. padmanAbha : pATaNa zahera bahAra agni khUNA upara "padmanAbha" nuM sthAna che. kuMbhAra loko temane padmavADI ke ThAkoravADI tarIke saMbodhe che. padmanAbha nAma uparathI koi viSNu maMdirono sahaja khyAla Ave paraMtu ahIM tevuM nathI. ahIM to eka moTI vADI che. jemAM seMkaDo tulasIkyArA jamInamAMthI khodI kADhI, dareka kyArAone judA judA devI-devatAnAM nAma ApI pUjavAmAM Ave che. A badhAmAM mukhya kyAro che padmanAbhano. AthI padmanAbha viSNu nahIM paraMtu padma nAmanA bhakatanA nAma prabhu te Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 133 padmanAbhano kyAro. jo ke te upAsanA to viSNunI ja karato ane bhagavAna viSNuno parama bhakta hato. tenA mATe keTalIka daMtakathAo lokomA Aje paNa pracAra pAmelI che. saMto ane bhaktonA jIvanamAM AvA camatkAro pAchaLathI temanA sevako zradhdhAbhakti batAvavA keTalIka vakhata Arope che. A padma bhakta mATe paNa tevuM ja banyuM che. khAna sarovara taLAva khodAtuM hatuM tyAre A bhaktarAja majUrI karavA jatA te vakhate temanAM mAthAM upara TopalI addhara rahetI. AthI khAna ajhIjha kokAne Azcarya thayuM. tene pAThuM thayeluM. ghaNI davAo ane upacAro karatAM maTatuM nahIM. padmA bhaktanA ArzIvAdathI maTI gayuM ane padmAbhaktane teNe prabhunuM sthAna banAvavA vADI vALI jagyA bakSIsa ApI. A daMtakathAmAM aitihAsika draSTie kaMipaNa tathya hovAnuM jaNAtuM nathI. kAraNa khAna sarovara gujarAtanA prathama sulatAna mujaphpharazAha - jhapharakhAnanA samaya pahelAM baMdhAyuM hatuM. zrI barjesanA kathana pramANe to koi hiMdu rAjAe baMdhAvyuM hoya tevuM anumAna che. bIjuM padmA bhakta saMvata 1458 thI saMvata 1504 AsapAsa thayAnuM tenA kIrtanomAMthI jaNAya che. khAna ajhIjha kokA i.sa. 1600 thI 1623 sudhImAM gujarAtano subo hato eTale uparokta daMtakathAo aitihAsika draSTie meLa besato nathI. padmA bhakta prabhunA ananya bhakta thai gayA. teNe tyAM AvelA asaMkhya tulasI kyArAmAM sanAtana hindu dharmanA mukhya mukhya devonuM AropaNa karatAM badhAmAM prabhunAM darzana karelA. Ama padmA bhaktanA nAtha te padmanAbha kahevAyA. temanA sevako kuMbhAra uparAMta khatrI, brAhmaNa, vANiyA vagere te paMthamAM joDAyA. A paMtha Aje paNa pracAramAM che ane padmA bhaktanA vaMzajo tenI gAdI upara paraMparA pramANe Ave che. je svAmIthI oLakhAya che. A vaMzanA keTalAka kIrtano tenA bhakto gAya che. kArtika suda-14 thI kArtika vadI-5 sudhI sAta divasa tyAM meLo bharAya che. pATaNa sivAya vaDanagara, vIsanagara tathA saurASTramAMthI paNa temanA bhakto darzana pUjana mATe ahIM Ave che tyAM be kUvA che jene gomatI ane yamunAjIthI bhakto saMbodhe che. temanA saMpradAya mATe lokokitamAM bolAya che ke :- padmanAbha, khoLe hAtha, dhuLanA DhagalA, vagadAnI pAtarI, gurU kuMbhAra ane celA khAtarI khAna sarovara : pATaNanA prAcIna sarovaramAM mukhya be sarovara ullekhanIya che. (1) sahasraliMga ane (2) khAna sarovara je Aje paNa vidyamAna che ane zilpono eka namUno che. A sarovara zaheranI dakSiNe khAna sarovara daravAjA bahAra AveluM che. khAna uparathI samajAya che ke te koi khAne baMdhAvyuM haze. tenA mATe saMzodhana jarUrI che. A sarovara prAcIna solaMkI yuganuM hovAno ekarAra ghaNA vidvAnoe karyo che. bombe gejheTIyaranA eka bhAga tarIke baroDA gejheTIyara bahAra paDacuM che temAM jaNAvyuM che ke A sarovara koi solaMkI rAjAe baMdhAveluM. A sivAya ArkIyolojIkala sarve opha nordhana gujarAtamAM zrI barjesae paNa A vidhAna svIkAryuM che. A sarovarano punaroddhAra koi khAne karAvela tethI tevuM nAma lokajIbhe ramI rahyuM hoya te saMbhavita che. mIrAte siMkadarImAM jaNAvyuM che ke sulatAna mujapharazAhe ahamadazAhane Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA - 134 asAvalanA koLIone tAbe karavA mokalyo hato tyAre teNe pATaNathI nIkaLI zahera bahAra khAna sarovara para mukAma karyo hato. arthAt i.sa. 1407-08 eTale saMvata. 1463-64mAM khAna sarovara vidyamAna hatuM. pATaNana hAlana koTa Aja mujapharazAha je japharakhAthI jANItI banelo teNe baMdhAvyo hato ema keTalAMka AnusaMgika pramANone AdhAre jANavA maLyuM che. teNe ja bhadrano killo sauthI pahelAM baMdhAvelo ane tyArabAda traNa daravAjA tathA zaherane pharato koTa paNa tenA samayamAM taiyAra thayelA te vakhate daravAjA tathA zaherane pharato koTa paNa tenA samayamAM taiyAra thayelA te vakhate daravAjA baMdhAvI tenA nAmo paNa tene sthAnika AgevAnonI salAha lai rAkhelAM. A vakhate khAna sarovara je daravAjA bahAra AveluM te daravAjAnuM nAma paNa khAna sarovara daravAjo rAkhyuM. Ama khAna sarovara vi.saM. 1563 pahelAM baMdhAvAyela tema cokakasa jaNAya che. AIne akabarImAM A taLAva akabaranA dUdhabhAI khAna-I-Ajhama pIrajAdA ajhIjha kokAe I.sa. 1590nA arasAmAM baMdhAvyAnuM sUcavyuM che. jayAre mIrAte ahamadInI puravaNImAM A taLAva khAna AjhAda saravarakhAna ghorIe baMdhAvyAnuM noMdhAyuM che. A bAbatamAM koi AdhArabhUta nizcita mAhitI maLatI nathI. paraMtu te solaMkI kALanuM hovAnuM ghaNe aMze siddha thatuM hovAthI evuM mAnavAne kAraNa che ke koi khAna nAmathI jANItA subAe teno punaroddhAra karAvI khAna sarovara' nAma ApyuM haze. tAjetaramAM vi.saM. 2063nA arasAmAM tene "siddhi sarovara"nAma ApavAmAM AvyuM che, paToLAM - pATaNanA sALavIo temanAM paToLAnA kAraNe samagra dezabharamAM jANItA che. pATaNanuM paToLuM eTale vaNATakAmanI adbhuta kalAnuM surekha darzana paToLAmAM vividha bhAto khAsa viziSTa racanAthI pADavAmAM Ave che je baMne bAju eka sarakhI hoya che. A navIna bhAtomAM raMgonI milAvaTa anokhI kalA che. "paDI paToLe bhAta phATe paNa phITe nahi" e jANItI uktine mATe ja che. bAramA saikA pahelAM paNa sArAye bhAratavarSamAM A kalA vikhyAta hatI. prAcIna graMtha mAna ollAsa paNa aNahilavADanA viziSTa vastrono ullekha kare che. sALavI lokonA badhAM kuTuMbomAM A paToLA taiyAra thatA Aje mAtra be-traNa kuTuMbomAM ja sacavAI rahyA che. temanI hAthazALo upara taiyAra thatAM paToLAnuM darzana anokhuM che. mazarU, mATInAM ramakaDAM, kAgaLanuM kotarakAma vagere - paToLAM jeTaluM kalA samudra nahIM to paNa ahIMnA khatrI loko tathA keTalAka muslimo A prakAranuM mazarU kApaDa vaNe che. A kApaDa vaNavAnI paddhati sArI che. temaja pATaNanA darzanArthe Avela AgaMtune kAgaLa kotarakAmanA ajoDa kalAkAra zrI rAmaprasAda bhaiyAjInI A adbhuta kaLAnI mulAkAta levI jarUrI che. pATaNanA otiyA bhAionA kalApUrNa mATInAM ramakaDAM kalApUrNa hoya che. hAthI, phUladAnI, nAgaphaNa vagere mukhya che. pATaNanA uttara khUNe siddhanAtha mahAdevanuM sthAna zilpa sthApatyamAM darzanIya che. sahastraliMga sarovara je siddhanAtha maMdira haze evI patrazilA tenI chatamAM che. pATaNanA darzanIya Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ??? sthaLomAM mahAlakSmI mAtAnA maMdiramAM bhagavAna sUryanArAyaNa tathA rannAdevInI kASTa pratimA zrImALamAMthI lAvI sthApI hoya tema che. AvA guptatezvara nilakaMTha, guNavaMttA hanumAna, govardhananAthajI che. chellA dAyakAmAM sthApela vidyAdhAmo poliTekanIka bI. DI. hAiskula, kesarabAi garlsa skUla preraNA dAyaka che. junA kALIkA pAseno rAjagaDhIno bacelo koTano avazeSa Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 136 sidadha sarovara (khAnasarovara) sahastraliMga sarovarano ruDhakUpa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 137. pATaNanuM eka bhavya jinAlaya prajAne maphata pANI ApatI nagarapAlikAnI pANInI TAMkI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 46 tyAga bhUmi pANa 138 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya 'pATaNa e itihAsano mahAzabda che.' bIjA koi paNa nagara mATe nahi paNa mAtra pATaNa mATe ja Ama kahIne mahAkavi nAnAlAla dalapatarAme pATaNanuM bahumAna karyuM.che. pATaNanI, pATaNanA rAjavIonI kathA lakhIne pATaNanuM nAma gujarAtanA itihAsamAM, sAhityamAM suvarNAkSare lakhanAra mahAna sAhityakAra kanaiyAlAla mANekalAla munazIe pATaNa nagaranuM sanmAna ane gaurava karatAM ema lakhyuM che ke, "pATaNane meM gujarAtanI asmitAnuM AdhArabiMdu mAnyuM che.'' mokSa icchAnA kAraNe gAdI tyAga karanArA H cAmuMDarAja ane durlabharAja : : pATaNanI A dharatI upara evI adbhUta dhaTanAo dhaTI che ke, te itihAsamAM suvarNAkSare noMdhAi che. te vAMcIne ke sAMbhaLIne evuM jarUra bolAi jAya ke 'dhanya dharA pATaNanI' ! e adbhUta ghaTanAo te che ke, solaMkI vaMzanA bAra rAjavIo paikI cha rAjavIoe mokSa pAmavA mATe svecchAe rAjapATa ane vaibhava choDIne saMnyasta svikArI vanavAsane vahAlo gaNyo hato. A cha solaMkI rAjavIo mugaTadhArImAMthI kaMthAdhArI banyA hatA. Aje ApaNe A cha rAjavIone yAda karIne temane vaMdana karavAM che. mULarAja pahelo : pATaNanI rAjagAdI upara besanAro solaMkI vaMzano prathama rAjA mULarAja pahelo hato. cAvaDA vaMzanA chellA ane nabaLA rAjavI tevA potAnA mAmA sAmaMtasiMhane mArI mULarAje pATaNanI gAdI kabaje karI hatI. paMcAvana varSanA lAMbAkALa sudhI rAjya karyA pachI mULarAje vikrama saMvata 1053mAM potAnA putra cAmuMDarAjano rAjyAbhiSeka karIne pote zrIsthaLa (sidhdhapura)mAM sarasvatI nadInA kinAre vasI izvara smaraNamAM potAnuM zeSa jIvana gALyuM. solaMkI vaMzano saMsthApaMka ane prathama evo A rAjavI jema rAjya gAdI meLavavA samartha nIvaDayo tema Atma kalyANa mATe rAjya ane vaibhava choDavAmAM paNa mahAtyAgI puravAra thayo ! cAmuMDarAje 13 varSa rAjya karyuM, pachI pitAnA pagale pagale cAlavA rAjagAdI potAnA putra durlabharAjane soMpI mokSanA mArge javA zukalatIrthamAM jai izvaropAsanA karatAM karatA potAnuM bAkI jIvana vyatIta karyuM. solaMkI vaMzanA A trIjA rAjavI durlabharAje 11 varSa ane 6 mAsa sudhI supere rAjya karyuM. pachI potAnA bhAinA putra bhImadeva pahelAne gAdI soMpI pote mokSa prApta karavA bAkInuM jIvana kAzImAM nivAsa karIne preya mArga choDI zreyamArganI sAdhanAmAM pUruM karyuM. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA bhImadeva pahelo ane kSemarAja : bhImadeva pahelo bhAre parAkramI rAjavI hato. eNe pATaNanI gAdI para 42 varSa rAja karyuM. vRddhAvasthA thatAM potAnA AtmAnA uddhAra mATe saMnyAsta levA nakkI karI bhImadeve rAja gAdI potAnA putra kSemarAjane soMpavA icchA vyakta karI. paNa kSemarAja to pitA karatAMya savAyo nIkaLyo. gAdI meLavIne pachI choDavI tenA karatAM gAdI levI ja nahi te zuM khoTuM ? tevuM vicArI gAdI svIkAravA spaSTa nA kahI. tethI bhImadeva mahArAjAe karNano rAjyAbhiSeka karyo ane pote mokSa mArge prayANa karyuM. 139 prabaMdhakAra noMdhe che ke, kSemarAje potAnA pitAnA anugAmI banIne daghisthalI (sidhdhapura pAsenuM hAlanuM dethaLI) gAme ugra tapazcaryA karIne potAnuM jIvana sArthaka karyuM. karNadeva : solaMkI vaMzanA chaThThA rAjavI karNadeva 1loe vikrama saMvata 1120 thI 1150 sudhInAM 30 varSa rAja karyuM. pachI potAnA vaDavAonI ujjavaLa paraMparA pramANe saMvata 1157 nA poSa suda-3 zanivAranA roja potAnA traNa varSanA putra siddharAjane rAjagAdIye besADI pote preyano mArga choDI zreyano mArga svIkAryo. Ama eNe paNa mokSa mATe izvara prApti mATe rAjagAdIno tyAga karyo. A rAjavIo prakhara tapezvarIo siddha thayA H je samaye dilhInA muslima samrATo gAdI kabaje karavA bhAi-bhAinuM, putra-pitAnuM khUna karI lohI vahevaDAvatA hatA e kALamAM pATaNanA rAjavIo svecchAe mugaTadhArI maTI saMnyAsa lai kaMthAdhArI banatA hatA. A solaMkI rAjavIono rAjya tyAga karIne meLavelo saMnyAsa pATaNanI rAjyalakSmInA vaibhava karatAM aneka ghaNo mUlyavALo hato ane tethI ja mahAkavi nAnAlAla pUche che ke, '"jagatano koipaNa rAjavaMza solaMkI vaMzanA A kAryane AMbI zake evo che kharo ?'' rAjA bhartRharie, rAjA gopIcaMde ane iMglenDanA Dayuka opha vinDasare siMhAsanano moha choDaco hato kharo paNa e itihAsamAM banelA chUTA chUTA banAvo che. jyAre pATaNanI dharatI uparanA solaMkI vaMzanA traNaso varSanA zAsana daramyAna cha-cha rAjavIoe mokSa mArga mATe gAdI tyAga karyo. teto apUrva ghaTanA ja gaNAyane ! solaMkI vaMzanA samrATo jevA rAjezvarIo hatA tevA ja tapezvarIo hatA. te vAta temaNe karelA gAdI tyAgathI pUravAra thai che. chatAM jagatanA itihAsamAM A mahAna ghaTanAnI noMdha barAbara levAi nathI. tyAga e pATaNanI bhUmino pratApa H rAjAnuM mRtyu to raNa medAnamAM ke rAjazayyA upara ja thAya paNa uttarAvasthAmAM rAjA dazarathe mAthA upara mAtra eka be dhoLA vALa jotAM gAdI jayeSTha putra zrIrAmane soMpI tapano mArga levA nakkI karyuM hatuM. tevI ja rIte solaMkI vaMzanA rAjavIonA gAdI tyAganA mahimAne jeTalo hovo joie teTalo loko samakSa itihAsamAM mukAyo nathI. vRddhAvasthAmAM vAnaprasthAzrama pachInI saMnyastAzramanI cothI bhUmikA svIkArI vItarAga mArge javA ArAdhanA tarapha A cha rAjAo vaLyA te pATaNanI bhUmino ja pratApa gaNAya ! Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140. yuge yuge pATaNanI prabhutA pATaNanA sthApaka rAjA vIra vanarAja cAvaDAe potAnuM AkhuM rAjya potAnA gurU zrI zIlaguNasUrijIne aparNa karyuM hatuM. e ja rIte rAjA kumArapALe paNa potAnuM pATaNanuM sAmrAjya potAnA gurU kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIne aparNa karyuM hatuM. paraMtu A vItarAgI jaina AcAryoe rAjya svIkAravA nA kahIne dhamanusAra rAjya vahIvaTa calAvavA AjJA karI hatI. Ama pATaNanA rAjavIomAM tyAganI bhAvanA mULamAM ja rahelI hatI. A mahAna tyAgane ApaNe vaMdana karIe. pATaNa bhogabhUmi nathI, pATaNa no tyAga bhUmi che ! Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 47 pATaNanI prabhutAne ujAgara karatAM anokhAM ane anupama bhIMtacitro 141 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya citro doravAnI kalA anAdi kALathI cAlI Ave che. mANasamAtra citrakalAno premI che. je vastu moTA moTA graMtho lakhI varNavI na zakAya e ja vastu eka nAnakaDA citra dvArA vyakata karI zakAya che. kArTUna citro dvArA kalAkAra moTA moTA netAonI ThekaDI uDAvI zake che, ane kahevAnuM badhuMja e kahI nAkhe che. AjanI phoTogrAphI e citrakalAmAMthI ja pariNamI lAge che. sAmAnya rIte citro kAgaLa, kApaDa, tADapatra kenavAsa para doravAmAM Ave che. jyAre keTalAka kalAkAroe bhIMta upara, dIvAlo upara, chata para, daravAjA para ema paNa dorelAM citro najare paDe che. ApaNA pATaNanA suprasidhdha zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAna bhaMDAramAM je graMtho saMgraha karavAmAM AvyA che temAM nAnakaDA tADapatra para kalAtmaka raMgaberaMgI citro dorelAM jovA maLe che. zrImada hemacaMdrAcArye racela 'sidhdhahemazabdAnuzAsana' graMthanI hAthI para sanmAna yAtrA, AcArya hemacaMdra paramArhata kumArapALa mahArAjAne upadeza ApatA, AvAM aneka raMgaberaMgI citro Aje paNa jaLavAi rahyAM che. eja rIte potAnA nagaramAM cAturmAsa gALavA mATe apAtA niyaMtraNo moTA moTA paTa para citro dorI AcArya bhagavaMtone pAThavavAmAM AvatA. mInaLadevInuM citra joine ja karNadeva solaMkI mohita thayo hovAnI vAta prAcIna graMthomAM vAMcavA maLe che. citrasUtramAM jaNAvyuM che ke, '"badhI ja kalAomAM ''citrakalA'' zreSTha che. citrakalAnI zAstromAM paNa carcA karavAmAM AvI che. zAstromAM to tyAM sudhI lakhyuM che ke, (1) dharma (2) artha (3) kAma ane (4) mokSa e cAre puruSArtha citrakalA dvArA sidhdha thAya evI mAMgalakArI che. // citraM hi sarva zilpAnAM mukhaM lokasya ca priyam // arthAt tamAma prakAranA zilpomAM agraNI- mukhya citra che ane lokone gamato, janatAne priya evo 'citrakalA'e viSaya che. pATaNanA zreSThIo potAne rahevAnI havelIomAM tirthaMkara bhagavAnonA jIvanaprasaMgonA citrothI suzobhita karatA hatA. Ama pATaNamAM janasamAjamAM citrakalAnI rUci seMkaDo varSathI che. navA pATaNamAM, koTa ane daravAjAnI aMdara vaselA pATaNanAM keTalAka maMdironI divAlo, tathA chata upara varSo pahelAM dorAyelAM raMgaberaMgI citro jovA maLe che. kemIkala kalara zodhAyA pahelAMnA vejITebala kalaramAM maMdiranI chata, maMdiranA vizALa goLa ghummaTamAM dorAyelA citro kharekhara darzanIya che. citronI kalA to uttama prakAranI che ja paNa citranA je vividha viSayo che e to adbhUta che. nAgaravADA vistAramAM, varIyArI vADAmAM Avela eka prAcIna "rAmajI maMdira'' Avela che A maMdiranI tA. 26/8/2008nA roja meM mulAkAta lIdhI. maMdiranA vizALa goLa ghummaTamAM varSo Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 yuge yuge pATaNanI prabhutA pahelAM dorelAM raMgaberaMgI citro joi Azcarya pAmyo. AvAM suMdara citro koNe doryA haze ? navA pATaNamAM "citArAnI khaDakI" che. A khaDakImAM pahelAM ghaNA citArAo - citrakAma karanArAopeinTaro rahetA haze. A citArAonI pIMchI - dAtaNanA kUcA jevI pIMchIo vaDe ja A ghummaTa para lAla, pILA, kALA, kIramajI raMgomAM dorAyelAM citro kharekhara adabhUta che. ghummaTanA citranA viSayo : A citronuM vargIkaraNa nIce mujaba thai zake (1) graho (2) nakSatro (3) rAzIo (4) RSio-RSi patnio (5) vividha rogadardanAM citro (6) kRSNa-gopIono rAsa (7) prANIo (8) dIzAo ane khUNAnAM nAma pramANe citro (9) mRtyuno deva yamarAja (10) ratha jevA vAhano, airAvata, pAMca tattvo vagere. Ama A bhIMtacitro mAtra citro ja nathI paNa prajAne vividha viSayonuM jJAna ApavA mATenuM pratyakSa DemosTrezana paNa che. vividha vidyAzAkhA (FACULTY) nuM jJAna A citro dvArA maLe che. rAmAyaNa vAMA karatAM sacitra rAmAyaNa jevAthI rAmAyaNano sAra-tattva samajAI jAya ema vedhazALAmAM tArA, nakSatro, rAzIo vize je jANavA maLe e jJAna atre citro dvArA ApavAmAM AvyuM che. e ja rIte vaidakIya zAstranA rogonAM citro tathA rAmAyaNa ane mahAbhAratanA prasaMgo paNa AlekhAyelA che. dharma, saMskRti, lokajIvana, lokotsava vagere aneka bAbato citrAvalIomAM kaMDArAyela che. A rUganAthajInuM maMdira "vaikuMTharAyanI vADI' nA nAmathI suprasidhdha che. DaoN. gaurIbena majamuMdAra maMdiramAM hAjara hatA. e emanA sIdhA vArasadAra che. DaoN. gaurIbena majamuMdAre maMdirano itihAsa kahetAM jaNAvyuM ke, "zrI vaikuMTharAya majamuMdAre A rUganAthajInuM maMdira nirmANa karAvyuM hatuM. ane maMdiramAM zrIrAma, lakSmaNa, jAnakI sahita sAme ubhA mArUti naMdana hanumAnanI pratimAonI prANapratiSThA karavAmAM AvI hatI. rAmajI maMdiranI bAjumAM eka zivAlaya paNa che." * rUganAthajI - rAmajI maMdiranA maMDapa uparanA goLa ghummaTanI chata para bhagavAna zrI kRSNa ane gopIonI rAsalIlAnA citrAvalInAM darzana thAya che. rAsalIlAnuM citra kharekhara hubahu che. heja nIcenA bhAgamAM ghummaTanI chatamAM ja bhagavAna zrI rAmajInI sAmeja sUryanArAyaNa rathamAM birAjamAna dRSya thAya che. sUryanuM ratha sAthenuM vizALa citrakAma suMdara che. bAjumAM maMgaLa (graha) paNa rathamAM birAje che. A maMgaLa grahanI AgaLa "putrAthI eka mahilA putra mAge che. kheDuta varasAda mAge che, eka vyakti dhAnya mAge che. A badhAMja citro jIvaMta lAge che. bAjumAM zanizcara (graha) paNa rathamAM savArI kare che. sAme be panotI ubhelI jaNAya che. A citra pAse ja (1) makara ane (2) kuMbha banne rAzIonAM citro dorelAM che. bAjumAM rAhu (graha)nuM citra che. emAM eka udde zabda lakhelo che. bAjumAM ardhanArIzvaranuM suMdara citra che. emAM joDe naMdI ane maharSi nArada paNa dorelA che. bAjumAM caMdramA (graha)no ratha che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 143 bAjumAM mAthA vagarano ketu (graha) paNa rathamAM birAjela che. enI joDe budha (graha) ane zuka (graha) paNa rathamAM beThelA dekhAya che. bAjumAM bRhaspati (gurU) graha rathamAM che. emano ratha aneka suMDhovALo airAvata hAthI kheMcI rahyo che. Ama badhIja rAzIonA citro temanA nAma paNa hindImAM lakhelAM spaSTa duSyamAna che. rAzIonAM ratha sAthenAM citro tathA tenA nAma lakhelAM che vaLI badhAja nakSatronAM citro temanAM nAma sahita varNana ApavAmAM AvyuM che. ghummaTanI chata para "AkAza darzana" karAvavAmAM AvyuM che ane khagoLazAstranuM jJAna paNa darzanArthIone karAvavAmAM AvyuM che. A badhA ja nakSatro eka paiDAnI sAyakala para batAvavAmAM AvyA che. bIjA viziSTa citro paNa jovA jevo che dA.ta. mANasane roga thAya to ApaNe rogane mAtra roganAM nAmathI ja oLakhIye chIe. chata upara rogonAM citro tenA nAma sAthe darzAvavAmAM AvyA che. dA.ta. (1) tAva roganuM citra (2) khaI roga atha TI.bI. roganuM citra (3) kogaLIyu roganuM citra (4) jalaMdara roga (peTamAM pANI bharAI javAno roga) Ama rogonAM nAma sAthe enAM pratyakSa citro mane to pahelIvAra jovA maLyAM. ghummaTanI chata para raktapIta, kamaLo, bhagaMdara, suMTI (keDamAMthI vaLI javAya evuM TahakIyuM) jevA rogonA citro janatAne ghaNuM jJAna Ape che. citrAvalImAM mRtyunA deva, pADA para birAjelA sAkSAta yamarAja paNa dekhAya che. keTalAka viziSTa citro (1) kazyapa RSi (2) vizvezvara (3) atrISi - anasuyAjI (4) jamadagna (5) vizvAmitra vagere RSionAM citro paNa temanI oLakha ApatA nAma sAthe duSyamAna che. manuSya dehanAM pAMca tattvo (1) AkAza (2) agni (3) teja (4) vAyu (5) pRthvInAM paNa citro dorelAM che aruMdhatI, dakSa prajApati, varUNa, kazyapa, vizvAmitra, viSNu vagere aneka zAstromAM darzAvela devI-devatAnAM citro dorelAM che. - raMgamaMDapanI bAjunI oraDInI chata para (1) haraNa (2) vAgha (3) sarpano pAza (4) apsarA vagere citro dorelAM che. A badhAMja bhIMtacitro lokazikSaNanuM kAma kare che pATaNanAM A bhIMtacitro ApaNA sanAtana dharmanuM jJAna, zAstronuM jJAna ane gauravavaMtI pATaNanI prabhutAne ujAgara karavAnuM kAma kare che. A bhIMtacitro pATaNanA bhavyabhUtakALanuM suMdara sopAna che. aneka zivAlayo, maMdiromAM dorAyelAM mAhitI ApatAM A citro navAraMgarogAnamAM alopa thaI gayAM che. ApaNo aNamola khajAno adRSya thai rahyo che. je zeSa bacyuM che tenA phoTogrApha, viDIyogrAphI karAvI yunivarsiTI, purAtatvakhAtuM, vahIvaTI taMtra ke nagarapAlikAe sAcavI rAkhavuM joie. . yuge yuganI pATaNanI A prabhutA sAcavavA jAgRta nAgariko AgaLa Ave. gayuM te kAyama mATe gayuM ! je bacyuM che e sacavAya to paNa ghaNuM! AvA bhIMtacitrono paricaya sAthenI eka svataMtra pustIkA bahAra pADavI jarUrI che. to ja A prabhutA jaLavAya ! ' ra , Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 144 makara variyALIvASAmAM Avela ruganAthajInA maMdiranA ghumaTamAM dorela mirtAcatro Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA SIDEB895 BISS HE JI fe = 79 - 145 3061 1185 A ahilapura pATaNa jyAM dharatImAM dharabAyeluM che, je e vaDalI gAmanI mulAkAta letA lekhakazrI mukundabhAi brahmakSatriya Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 146 (48) vaDalI gAmamAM jamInamAM daDhAyela aNahilapura pATaNa prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya "bhUminA svastika samAna, dharmanuM gRha ane nyAyanuM sthAna lakSmI vaDe sadAkALa aliMgita evuM A aNahilavADa nAmanuM nagara che." "nagarane pharato koTa che. koTane cAre bAju pharatI khAi sadA pANIthI bharelI che, jethI nagaranuM rakSaNa thAya che." "aNahilapuramAM 180 koTayAdhIzo rahetA hatA tyAre lakhapationuM to pUchavuM ja zuM?" zauryavRttimAM, zAstramAM, zamamAM, samAdhimA, satyamAM, padarzanamAM ane vedanAM cha aMgomAM A nagaranAM (pATaNanA) loko agresara che." "aNahilapura pATaNa eTale narasamudra." "A nagara vidyA ane kalAnuM kendra che. A nagarano indrapurI jevo vaibhava che." "nagaramAM moTA moTA mahAlayo ane devAlayo che, jenA gavAkSo zaheranI zobhAmAM abhivRddhi kare che." "A aNahilapura pATaNa pAse uMco kIrtistaMbha che, jyAM gaganasiMdhunA pakSIo vizrAma karatAM hatA." prAcIna sAhityamAM amArA aNahilapura pATaNanuM AvuM bhavyAtibhavya varNana kareluM che. kavioe kadAca nagaranuM varNana karavAmAM atizayokti karI hoya to paNa eka kALe pazcima bhAratanA prabaLa sAmrAjyanI pATanagarI tarIke aNahilapura pATaNanuM viziSTha sthAna hatuM. temAM koi zaMkA nathI. saMskRta ane prAkRta bhASAmAM racAyela mahAna graMtho jemAM pATaNanuM upara jaNAvyA mujaba varNana kareluM che. te graMthomAM kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryanuM 'dvayAzraya" mahAkAvya tathA prAkRta dvayAzraya mukhya che. A uparAMta gurjara rAjavIonA vaMza paraMparAgata purohita kavizrI somezvara racita kIrtikaumudI" nAmanuM mahAkAvya, bAlacaMdra surinA 'vasaMta vilAsa', arisiMhanA sukRta saMkIrtana' temaja maMtrI yazapAlanA 'moharAja parAjaya' nATakamAM aNahilapura pATaNanuM suMdara varNana AlekhAyeluM che. vIra vanarAje vikrama saMvata 802mAM potAnA eka bharavADa mitra aNahilanA nAma parathI aNahilavADa nagara vasAvyuM hovAnuM lagabhaga sarva svIkRta che. A nagaranA aneka nAmo gujarAta tathA gujarAta bahAra pracalita hatA. A nagara aNahilavADa, aNahilapura, aNahila pattana, pirANa Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 147 paTTaNa, naharavAlA pATaNa vagere nAmothI vividha sAhityamAM jovA maLe che. hAlanA navA pATaNanI pazcime traNeka kilomITara dUra 'anAvADA" nAme gAmaDuM che je 'aNahilavADa' nuM apabhraMza thayela che. upara jaNAvela benamUna varNana vALuM bhavya nagara kyAM dharabAyeluM haze ? sahastraliMga sarovara, rANI udayamatinI vAva sahita prAcIna pATaNano sarvanAza sarasvatI nadInAM vinAzakArI pUranA kAraNe ja thayo hovAnuM lagabhaga tamAma itihAsakAro mAne che. ' AvuM samRdhdha aNahilapura pATaNa dharatImAM dharabAyeluM che. A nagarano cokkasa vistAra kahevo muzkela che. paraMtu hAlanA navA pATaNanA keTalAka vistArathI mAMDI lagabhaga dasa thI bAra mAilanA gherAvAnuM A nagara hovAnA purAvA maLe che. hAlanA pATaNanA pazcima dizAmAM ATheka kilomITara dUra vaDalI' nAmanuM nAnakaDuM gAma AveluM che. jyAM prAcIna pATaNa daTAyeluM hovAnA spaSTa purAvA maLe che. tA. 30-3-1997nA roja eka blaDa Donezanano kempa A nAnakaDA vaDalI gAme rAkhavAmAM Avelo. A blaDa DonezananA kempa sAthe joDAI meM A vaDalI' gAmanI mulAkAta lIdhI. prAcIna aNahilapura pATaNano ghI kAMTo' A vaDalI gAmamAM hato evI lokavAyakA amArA vistAramAM Aje paNa pracalita che. itihAsa ane purAtatva vidyAnA eka jIjJAsu tarIke mAre vaDalI gAmanI mulAkAta levAnI icchA to hatI. tyAM mane A taka maLI gaI. mArI sAthe phoTogrAphara mitra paNa hatA ja. : - vaDalInI samagra dharatImAM Thera Thera junuM pATaNa DokIyA karatuM mArI najare paDayuM. koipaNa jAtanuM khodakAma karyA vagara ja prAcIna pATaNa potAnuM mAthuM dharatImAMthI bahAra kADhI potAnI AMkho mAraphata AhvAhana karI rahyuM che. are, huM ahIM daTAyela paruM chuM tamAre zodhakhoLa karavAnI ke phAMphA mAravAnI jarUra na nathI. tame pAvaDo kodALI laI vaDalImAM koipaNa sthaLe khodavA mAMDo, tamane AkhuM samRdhdha nagara maLaze. ochAmAM ochI mahenate, sAvadhAnIpUrvaka A vaDalI gAmamAM khodakAma karavAthI uparanA varNanavALuM prAcIna pATaNa maLI AvavA pAko saMbhava che. zeTha bI. je. vidyAbhavana, amadAvAda taraphathI prasidhdha thayela "gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa" graMtha 4 mAM A vaDalI' gAmano ullekha maLe che. A graMthamAM 'aNahilapATaka pattana" nAmanA prakaraNamAM pAna naM. 11 upara jaNAvyuM che ke prAcIna pATaNanI pazcima sImA hAlanA pATaNathI pazcima dizAe pAMceka mAila dUra vaDalI' gAma sudhI nidAna haze. e gAma pAsenA eka TekarAne sthAnika loko jUnA pATaNanA ghIkAMTA' tarIke oLakhAve che. jaina sAhityamAM 'vaTapallI' tarIke A sthAnano ullekha Ave che. vaTapallI eTale vaDanA jhADono samUha evo thAya. eTale A gAmaDuM prAcIna che emAM koI ja zaMkA nathI. | vikrama saMvata 802 mAM vanarAja cAvaDAe A aNahilapura pATaNa vasAvyuM e jagyAe pUrve lAkhArAma nAmanuM prAcIna nagara hatuM ema paNa keTalAka itihAsakAronuM maMtavya che. vaDalI gAme jo vyavasthita khodakAma karavAmAM Ave to dharatInA peTALamAMthI eka mahAnagarI Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 148 maLI Ave emAM koI zaMkAne sthAna nathI. je nagare gujarAtanA pATanagara tarIke lagabhaga sADA pAMcaso varSa sudhI gauravavaMtu sthAna bhogavyuM che. e nagara ahIM vaDalImAM ane tenI AsapAsanA pradezamAM suteluM paDyuM che. vaDalI gAmanuM utpanana so TakA phaLadAyI che. Ama to purAtattvavidoe zodhakhoLa karatAM pahelA kyAMka kacchanA dhoLAvIrAnI jema jagyA zodhavI paDe, pachI temAM khodakAma thatAM prAcIna avazeSo maLe paNa kharA ane na paNa maLe jyAre A pATaNathI ATha kilomITara dUra AvelA vaDalI gAmanuM khodakAma to so TakA pariNAma Ape evuM che. gAmamAM TheraThera khodAyelA khADA joI meM keTalAka grAmajanone pUchayuM ke, "A khADA kema khodavAmAM AvyA che ?" "jene ghara banAvavuM hoya teNe A jamInamAM khodakAma karI temAMthI IMTo kADhI ghara banAvI levAnuM grAmajanoe javAba Apyo." na khodAyelA khADAomAMthI kADhelI iMTonA meM keTalAka DhagalA joyA paNa kharA ! corasa AkAranI moTI vajanadAra iMTo daza iMca lAMbI ane daza iMca pahoLI hatI. eka iMTanuM vajana pAMca kilo sAtaso grAma jeTaluM thayuM hatuM. Aje paNa keTalAya khADAomAM hoghaMbA baMdha makAnonI divAlo ubhI hovAnuM narI AMkhe spaSTa dekhAya che. konTrAkaTara A iMTo khodI khodI roDAM tarIke paNa lai jatA haze ja. gAmanA AgevAno zrI khuzAlabhAi paramAra, zrI bhagavAnabhAI prajApati tathA zrI amRtalAla prajApati vagere mitroe sAthe rahI vaDalI gAmanI vividha jagyAo batAvI. keTalIka jagyAe cunAnAM dhAbAM nAkhelAM hoya ane nIce moTA rUma hoya evuM bAMdhakAma paNa jaNAya che. prAcIna pATaNamAM kumArapALa jevA rAjavIe jaina dharma aMgIkAra karelo tathA zrI hemacaMdrAcArya jevA mahAna jena AcArya thaI gayA. tyAMnA mahAmAtyo paNa jaino ja hatA tethI jUnA pATaNamAM moTA moTA jaina derAsaro paNa baMdhAyA hovAnA ullekho dhaNA graMthamAM maLe che. zrI bI. je. vidyAbhavana prakAzita graMtha "solaMkI kALa''nA pAna naM. 538 para jaNAvyuM che ke "A vaDalI prAcIna pATaNanuM upanagara gaNAtuM. tyAM sArI evI vastI hatI ane jainonAM maMdiro paNa AvelAM. AjathI pacIsa varSa pUrve (AjanI tArIkhathI 50 varSa pUrve) A gAmamAM khodakAma karatAM eka bhoyaruM maLI AvyuM hatuM. jemAMthI Azare 300 (traNaso) jeTalI nAnI moTI jaina pratimAo daTAyelI prApta thai hatI." A vAtanI mane barAbara khabara hatI e mUrtio pATaNamAM lAvavAmAM AvelI ane AjanA navA baMdhAyelA bhavya paMcAsara pArzvanAthanA derAsaranI cArebAjunI nAnI derIomAM lagabhaga Aja pratimAo padharAvI hovAnuM mane jANa che. vaDalI gAmanuM khodakAma karAvavAthI rAjA mahArAjAonA, amAtyonA, zreSThIonA bhavya mahAlayo ane prAsAdo maLI AvavA saMbhava che. tenI sAthe aDhaLaka saMpati paNa maLavAnI pUrepUrI zakyatA che. pATaNa najIkanA eka khetaramAMthI cAMdInA rUpiyA maLI AvyA hatA. je sarakArazrIe Trejhara - Trova ekTa heThaLa kabaje karyA hatA. A rIte vaDalI gAmanuM utpanana purAtattva khAtAne mAthe nahI ja paDe ema mAruM namra maMtavya che. kadAca saMpatti ochIvatta maLe paNa gujarAtanuM prAcIna pATanagara aNahilavADa Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 149 akabaMdha maLI raheze emAM koi zaMkAne sthAna nathI. aitihAsika nagara pATaNanI AthamaNe cAreka gAu dUra vaDalI nAmanuM nAnakaDuM gAma AveluM che. 10 thI 150 mANasanI vastI dharAvatA A gAmamAM bharavADa, kuMbhAra, ThAkora vagere komanA mANaso saMpathI rahe che. A vaDalI gAmanI viziSTatA e che ke gAmanA pAdare jyAM khodakAma kare tyAM dharatInI nIce caNAyela hoghaMbAbaMdha divAlo nIkaLe che. . A gAmanuM aitihAsika rIte dhaNuM mahatva che. aNahilavADa pATaNano samRdhdha itihAsa vaDalInI dharA nIce dharabAyelo paDyo che. lekhake aneka vakhata nagara pAlikAne purAtatva khAtAne ane jIllAnA kalekaTarazrI AgaLa A gAmanuM utpanana karavAnI rajUAta karavA chatAM haju sudhI koI khAtAe mArI vAta dhyAnamAM lIdhI nathI. vaDalImAM eka patrakAra pariSada paNa bharAi hatI ane eka seminAra paNa yojavAmAM Avyo hato. vaDalI gAmamAM prAcIna pATaNanA ghIkAMTAnI jagyA mane vaDalInA eka vayovRddha nAgaraki zrI prabhudAsabhAie batAvI. gAma bahAra eka TekarA upara keraDAnA jhAMkharA nIce A jagyA hovAnuM temaNe mane batAvyuM. gAmanA aneka lokonI meM mulAkAta lIdhI ane badhAe jaNAvyuM ke vaDalI gAmamAMthI aneka mUrtio nIkaLelI. zrI prabhudAsa zaMkarabhAi prajApatie jaNAvyuM ke, "mane yAda che ke A jagyAe eka moTuM bhoyaruM hatuM tyAM ghaNAM varSo pahelAM khodakAma thayeluM ane jaina bhagavAnanI mUrtio paNa nIkaLelI. A bhoyarAne plAsTara karI baMdha karI devAyeluM che." - A vAtanA samarthanamAM mAre khAsa jaNAvavAnuM ke pATaNanA navA banAvelA paMcAsarA pArzvanAtha jinAlayomAM cArebAju je pa1 derIo che temAM eka derImAM "vaDalI pArzvanAtha'nI mUrti birAjamAna che. prAcIna sAhityamAM 'vaDalI" no ullekha 'vaTapallI' tarIke thayelo che. zeTha bI. je. inDolojI mAraphata prasidhdha thayela graMtha 'gujarAtano sAMskRtika ane rAjakIya itihAsa" mAM pATaNanA solaMkI vaMza vizenA prakaraNamAM vaDalI gAme khodakAma thayuM hatuM ane ahIMthI jaina tIrthakara bhagavAnanI mUrtio maLI hatI teno spaSTa ullekha vAMcavA maLe che. vaDalI e ati prAcIna gAmaDuM che. temAM hanumAnajI, mahAdevajInA prAcIna maMdiro paNa jovA maLe che. vaDalInA taLAvamAM sarakAre duSkALanA samayamAM rAhatakAma tarIke thoDAMka ja varSo pahelAM khodakAma karAvatAM temAMthI eka bhavya imAratanI cunAnA plAsTaravALI divAlo maLI AvI che. grAmajano ene jamInamAM daTAyela moTI vAva" hovAnuM jaNAve che. gAmanA chevADe nadInA kinAre hanumAnajInA maMdiramAM eka moTo zilAlekha che. je tela sIMdurathI kharaDAyelo hoI vAMcI zakAyo nathI. gAmAmAM pALIyA paNa jovA maLe che. dareka jagyAnA phoTA paNa phoTogrAphara zrI razmibhAi pArecA pAse levaDAvyA. hemacaMdrAcArya uttara gujarAta yunivarsiTIe purAtatva vidyAzAkhA pATaNamAM zarU karavI joie. yunivarsiTInA tathA purAtatva khAtAnA adhikArIoe saMyukata rIte A vaDalI gAmanA ulbanano Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 150 kAryakrama hAtha dharavo joIe. dharatImAM garakAva thaI gayelI gujarAtanI prAcIna pATanagarI phInIksa pakSInI mAphaka maLI Avaze. ALasa maraDIne beThI thaze emAM koI zaMkA nathI. purAtatva khAtuM satvare A kAma hAtha para le evI mArI namra vinaMtI ane mAMgaNI che. tAjetaramAM gujarAta rAjyanA zikSaNamaMtrI mAnanIya AnaMdIbena paTela, purAtatvakhAtAnA mukhya adhikArIzrI rAvata tathA meM traNe jaNAe sAthe A vaDalI gAmanI mulAkAta lIdhI hatI. grAmajanoe ApelI mAhitIthI maMtrIzrI prabhAvita thayA hatA ane AgAmI bajeTamAM "vaDalI'nA utpanana mATe bajeTamAM rakama phALavavA khAtrI ApI hatI. vaDalInuM khodakAma karAvatAM videzanI mulAkAtIo Avaze ane sarakArane huMDIyAmaNanI paNa Avaka thaze. vaDalInA utpananathI "pATaNa'vizvanA nakazAmAM upasI Avaze evI mane zradhdhA che. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA vaDalI gAmamAM utkhananathI prAcIna arNAhalapura pATaNa maLI Avela. bhb. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 15ra 49 pATaNanA sthApaka vIra vanarAja cAvaDA sAthenI yAdagAra mulAkAta prA, madabhAi pI.brahmakSatriya pATaNanuM prAcIna aitihAsika nAma aNahilavADa. A aNahilavADa apabhraMza thaIne Aje anAvADA gAma tarIke oLakhAya che. hAlanA pATaNanI AthamaNI bAjue A anAvADA nAmanuM eka nAnakaDuM gAma che. jyAM bharavADa, ThAkora, harijana, paTela vagere sAmAnya lokono vasavATa che. gujarAtanuM prAcIna nagara jeNe sADA pAMcaso varSa sudhI pATanagarIno mobho bhogavyo hato, te naSTaprAya thai Aje nAnA gAmaDAmAM parivartana pAmyuM che. chatAMya mArA jevA pATaNapremIne aNahilavADa nAma sAMbhaLI romAMca thAya che. A anAvADAnA avazeSomAM AthaDavuM mane bahu game. kArataka suda-5no e divasa hato. pATaNanA vikhyAta paMcAsarA parisaramAM maNibhadra vIranAM darzana karI huM zrI paMcAsarA pArzvanAtha bhagavAnanAM darzana karavA gayo. A pratimAjI pATaNa jeTalI ja purANI che. bAvana jinAlayonuM A mahAna caitya devavimAna jevuM darzanIya che. ' dara besatA mahine savAramAM zrI zAmaLA pArzvanAthanAM darzana karavA jogIvADe huM jato ane sAMje zrI paMcAsarA pArzvanAthanA darzanano mAro niyama hato. caityamAM birAjatA zrI paMcAsara prArthanAtha, zrI caMdraprabha svAmI ane zrI mahAvIra svAmInAM darzana karI pAchA pharatAM bAraNA pAse pATaNano sthApaka vIra vanarAja cAvaDo tenA mAmA sUrapALa, AcArya zIlaguNIsUri, kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrAcAryajI ane mAtA padmAvatI devInAM paNa darzana karyA. A badhA ja mArA khUba ja priya evAM aitihAsika pAtro hatAM. emanI pratimAo joI huM bhAvavibhora banI jato. ' "poDho re poDho pAraNe mArA bAluDA vanarAja, jhADanI DALIe jhulAvuM vahAlA gurjaranA ziratAja" vanarAjanI vAMkaDIyALI muchavALI pratimA joI huM bhUtakALamAM sarI paDyo. tenI mAtA rUpasuMdarI bALa vanarAjane vanavagaDAmAM jhADanI DALIe ghoDIyuM bAMdhI bALakane jhulAvatI najare paDI. khUba ja ahobhAvathI mArA pATaNanA Adya sthApaka vanarAjane yAda karI manomaya vaMdana karI huM derAsaramAM ArasanAM pagathiyAM utarato hato. saMgemaramaranA chellA pagathIye mAro jamaNo paga aDayo. tyAM to pAchaLathI mArA jamaNA khabhe koIe hAtha mUkyo. hAthanuM vajana hathoDA jevuM lAgyuM. meM ekadama Doka pheravI pAchaLa najara karI. mArA Azcaryano pAra na rahyo. huM A zuM joI rahyuM chuM? mArI pAchaLa AchA zyAma varNano zarIre rUTapuTa, mAMsaladhArI deha dharAvato pahelavAna jevo AchuM upavastra paherelo DAbA khabhe janoI, viMchInA AMkaDA jevI lIMbu Thare evI mUcha dharAvato lIMbunI phALa jevI pahoLI paNa Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 153 vedhaka najaravALA eka narapuMgavane mArI pITha pAchaLa ubhelo ane mArA khabhe hAtha TekavI ubhelo joyo ! "mane oLakhyo?" pAchaLa ubhelI uparanA varNanavALI pelI ajANI vyaktie mane pUchayuM. bIjAne bhayAnaka lAge, are ! bIka paNa lAge evI A vyaktinI AMkho mane AkarSaka lAgI. huM enA tarapha kheMcAyo. "tame vIra vanarAja cAvaDA to nahi ?" meM thoDAka utsAhamAM AvI premasabhara vANImAM javAba sAthe ja jIjJAsApUrvaka pUchayuM. "hA eja." sAmI vyaktie mArI vAtane anumodana ApyuM. varSo pachI mAruM svapna phaLyuM. ghaNuM badhuM pUchavAnuM hatuM. huM kAMika pUchavA jAuM e pahelAM to, "hamaNAM cUpa!" potAnA mukha para hAthanI prathama AMgaLI mUkI mane kAMi ja na bolavA ane cUpa rahevA IzAro karyo. "mArI pAchaLa pAchaLa cAlyA Avo." evo saMketa karyo. huM koI ajJAta zaktithI tenI pAchaLa dorAyo cogAnamAM AvatAM teNe tenA jamaNA hAthathI mArA DAbA hAthane pakaDIne mane goLa goLa pheravatAM huM dizAo bhUlI gayo. huM bhAnamAM chuM ane saMpUrNa svastha avasthAmAM ja chuM e tapAsavA meM mAre gAle cUMTI khaNI joi. huM saMpUrNa bhAnamAM hato. mane thoDeka dUra laI javAmAM Avyo. eka jagyAe mane Ubho rAkhyo. vanarAje potAnA be hAtha vaDe jora karI eka moTA paththaranI vizALa zIlA khaseDI. mArA Azcarya vacce meM tyAM eka bhoMyaruM joyuM. temAM nIce utaravAnA pagathIyAM hatA. mArI pAchaLa pAchaLa cAlyA Avo." vanarAje mane AjJA karatAM jaNAvyuM. mane A kutuhula gayuM. kALakA pAse moMDherAnA sUryamaMdiramAM javAnA bhoMyarA che. bhoMyarA mAraphata pATaNathI sidhdhapura, moDherAthI pATaNa javAya che. evuM mAtra sAMbhaLeluM. Aje eka prAcIna bhoMyaruM mArI najara sAme jovA maLyuM. have mane bIka rahI na hatI. zuM banaze? vanarAja mane kyAM laI jaze? vanarAja mane ahIM kema lAvyo? A badhuM mAra mATe vismayajanaka hatuM ! meM mArI tamAma zakti bhegI karI daDha manobaLa karI tenI pAchaLa pAchaLa cAlavA mAMDyuM. bhoMyarAmAM aMdhAruM hovA chatAM kyAMka kyAMkathI sUryanA kiraNono prakAza pravezato jaNAyo. AchA prakAzamAM bhoMyarAnA eka khUNAmAM eka zivalIMga hatuM. tenI pAse koDIyAmAM dIvo baLato hato. A nAnakaDA dIvAnA ajavALAmAM huM joI zakyo ke zivalIMga para tAjAM phUla caDAvelAM hatA. zivalIMganI dararoja pUjA thatI haze ema meM mAnyuM. eTalAmAM mArA page eka paththara athaDAyo. vanarAje mAro hAtha jhAlI mane paDato bacAvyo. meM nIcA vaLI joyuM to te paththaramAM pagalAM kotarelAM hatAM ane pagalAM pAse kAMika lakhANa paNa kotareluM. paraMtu ajANI bhASA temaja aMdhArAmAM te vaMcAya tema na hatuM. ame baMne tyAM beThA, eTale meM pharI pUchayuM, "tame amArA pATaNanA sthApaka vanarAja cAvaDA ja cho?" "kema hajuya zaMkA che? tame jenI zodhamAM cho eja huM vanarAja cAvaDo chuM." sAmI vyaktie Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 154 javAba Apyo. "A ja mArA dhavalagRha - rAjaprAsAdano bhAga che. ahIM ja mAro rAjyAbhiSeka thayo hato." vanarAje thoDAka mokaLA mane kahyuM. "dhavalagRha - rAjamahelamAM to devInuM maMdira paNa hatuM." meM mAruM alpajJAna jAhera karyuM. tamArI vAta sAcI che. bhoMyarAnA bIjA cheDe bahAra nIkaLatAM te maMdira che." "mAre tamane ghaNuM badhuM pUchavAnuM che." me kahyuM. Aje atyAre huM tamane kahyuM tema tamAre karavAnuM che." vanarAjane khoTuM na lAge ane te adRSya na thaI jAya e bIke meM sIdhu ja pUchayuM. "mAre zuM karavAnuM che ?" | vanarAja kaI bhASAmAM bolato hato ? enI mane khabara nathI. paNa e je kAMI bolato hato e badhuM ja mane barAbara samajAtuM hatuM ane huM je kAMi bolato hato e badhuM ja ene samajAtuM hatuM. ' vArtAlApa AgaLa cAlyo. aNahilavADa, tenA mahAna rAjavIo, mutsadI maMtrIo, mahAna sAmrAzio, vidvAno, AcAryA, khamIravaMtI prajA, aNahilavADanI jAhojalAlI vizenI aneka kathAo graMthomAM daTAyelI paDelI che. tene zodhI zodhI AjanI prajA samakSa tamAre mUkavAnI che." vanarAje rAjAzAhI avAje mane kahyuM. "are ! paNa huM koI sidhdhahasta lekhaka nathI ane AvI kathAo kayA graMthomAM che tenI paNa mane khabara nathI." meM vinamrabhAve mArI muzkelI jaNAvI. pATaNa pratyeno tamAro prema adabhUta che. tame pATaNapremI cho. pATaNa pratyenI tamArI mamatA apAra che. vaLI tamane pATaNanuM gaurava che. e paNa huM jANuM chuM. A kAma tamArA hAthe thaze ja! tamArA hAthe pATaNa vize aneka graMtho lakhAze." vanarAje premathI kahyuM. "paNa pATaNa vizenI jANavA jevI mAhitI mATe meLavavI kyAMthI ?" pharI meM muzkelI raju karI. "mAtA kaTezvarIne, mAtA viMdhyavAsinIne yAda karI tame eka vAra lakhavAnuM zarU karo. eka kathA pUrI karazo eTale bIjI kathA ApoApa skUraze." vanarAje jANe lakhavAnI preraNA ApatAM kahyuM. "paNa vacamAM koI muzkelI naDe to mAre zuM karavuM?' vanarAjane Asana parathI uThato joI, vAtano dora laMbAvavAnA irAdAthI meM pUchayuM. "mArI vAta dhyAnapUrvaka sAMbhaLo. kathA pUrI karI padmAvatI devIne arpaNa karavI, to kathAo lakhatAM tamane vacamAM koI ja muzkelI nahi Ave." vanarAje ukela batAvyo. kayA padmAvatI ? kayAM AvyuM emanuM sthAnaka ?" meM pUchayuM. "tamArA gharanI najIka khetarapALanA pADAmAM ja mA padmAvatIno vAsa che. A pratimAjI mArA samayanAM che e tamane sahAya karaze." vanarAjane utAvaLa hoya ema bolI ubho thayo. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 1 55 * "eTale tamane mArA nivAsasthAnanI paNa khabara che!" meM Azcarya vyakta karatAM pUchayuM. "mane tamArA pUrvajanmanI paNa khabara che. anAvADAmAM AthaDavuM tamane kema game che? pATaNanA khaMDIyeromAM rakhaDavuM tamane kema game che ? tamArA gata janmanI vAta pharI koi vakhata huM tamane jaNAvIza." ema kahI vanarAje mAro hAtha pakaDI cAlavA mAMDyuM. bhoMyarA bahAra AvI eNe pelI paththaranI zIlA DhAMkI bAraNuM baMdha karyuM. ApaNe pharI kyAre maLIzuM?" chUTA paDatAM pUchayuM. _" A eka zabda ApI vanarAje mane kahyuM ke, "A zabda traNa vakhata bolazo eTale huM tamArA samakSa hAjara thai jaiza. paNa yAda rAkhajo ke mane ekAntamAM ja bolAvajo." ATaluM bolI vanarAje mAro hAtha jhAlI pheravI pheravI. huM jANe bhAnamAM Avyo mane eTaluM to cokkasa lAgyuM ke vanarAja anAvADA tarapha jatAM adazya thayo. jyAre huM kanasaDA daravAje thaine mArA ghera Avyo. A dhaTanA vikrama saMvata 2050nI che. pATaNanA sthApaka vIra vanarAja cAvaDAnI mulAkAta ane tenI sAthe thayelA vArtAlApanA pariNAma svarUpa "prabaMdhomAM pATaNa" nAmanuM prathama pustaka meM prasidhdha karyuM. vanarAjanI sucanA mujaba eka kathA lakhI mAM padmAvatIne arpaNa karI, tyAM to bIjI kathA ApoApa rUrI. ema kathAo lakhato gayo. te mArA suputra hitendra ema. brahmakSatriyanA taMtrIpade cAlatA "pATaNa TAImsa" nAmanA sAptAhikamAM A kathAo "prabaMdhomAM pATaNa' nA zIrSaka heThaLa prasidhdha karato gayo. paMcotera kathAo nirvidane lakhAI gaI. A aitihAsika kathAvastu mane saraLatAthI maLatI gaI ane vanarAje kahyuM tema eka "pATaNa premI" tarIke ja A kathAo mArAthI lakhAi che. prAcIna saMskRtine ujAgara karatI A kathAone vidvAnoe vakhANI, sAhityakAroe ane itihAsakAroe AvakArI ane pATaNanA prajAjanoe premathI vAMcI gaurava anubhavyuM. chuTA chuTA maNakArUpe chapAyela A 75 aitihAsIka kathAone graMthastha karI. pATaNanA saputa ane gujarAtanA labdha pratiSThita sAhityakAra, gujarAtI bhASAnI TuMkI vArtA-navalikAnA janaka evA zrI mohanalAla paTele pustakanI prastAvanA lakhI ApI. pATaNanA itihAsane lagato mAro A prathama graMtha "prabaMdhomAM pATaNa" mArA preraNAnA strota evA vIra vanarAja cAvaDAne samarpita karIza evA AzayathI kArtika suda-5 (jJAna pAMcama) nA zubha divase gharanA eka khaMDamAM vanarAje batAvela vidhi mujaba ekAMtamAM eka siMhAsana goThavyuM. pAMca dIpa pragaTAvyA. khaMDamAM attara chAMTayuM. dhUpasaLI pragaTAvI. vAtAvaraNane sugaMdhita banAvyuM. gulAbanA phUlono moTo hAra lAvyo. Aje mArA ghera pATaNanA sthApaka vIra vanarAja cAvaDA pragaTa thavAnA che. siMhAsananI joDe ja bIjA eka Asana para pATaNano mazarU bichAvyo. tenA para padmAvatI mAtAnI - tathA vIra vanarAjanI tasvIro mUkI. badhI ja taiyArIo thai gai. rezamI vastramAM "prabaMdhomAM pATaNa' Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 156 graMtha paNa pATalA para mUkelo hato. have to vIra vanarAjanuM AhvAhana karavA eNe Apela divya zabda traNa vakhata mAre bolAvAno hato. pATaNanA sthApaka vIravanarAja cAvaDAne bolAvavA huM saMpUrNa svastha ane sAvadhAna banyo. paNa re kismata ! A zuM ? mane pelo zabda yAda ja Avato nathI ! ghaNI mathAmaNa karI. yAdadAsta tAjI karavA ghaNo prayatna karyo paNa AhvAhana karavAno e zabda be varSanA lAMbAgALAmAM sadaMtare bhUlAi gayo. chevaTe vanarAja mATe mUkela siMhAsana para eno phoTo mUkyo. ''prabaMdhomAM pATaNa'' nAmano mAro graMtha vanarAjanI tasvIra AgaLa mUkI graMtha arpaNa karI mana manAvyuM. vIra vanarAja cAvaDAnI preraNAthI ja e graMtha lakhAyelo tethI sadara graMthanA mukhapRSTha para enI tasvIra chApelI. A AkhIye dhaTanA mArA prathama graMtha ''prabaMdhomAM pATaNa''mAM lekhakanA be bola tarIke chApelI che. A graMthano lokArpaNa samAroha paNa pATaNamAM yojela. gujarAtanA nAmAMkita itihAsakAra ane suprasidhdha sAhityakAra DaoN. cInubhAi nAyakanA varad haste graMthanuM vimocana thayeluM. bhAratanA mAjI . nAyaba nANAmaMtrI zrI maganalAla bAroTa atithi vizeSa pade hatA. zrI mohanalAla paTela samAraMbhanA pramukha sthAne hatA. pATaNanA aneka agraNIo zrI prahalAdabhAi khamAra, zrI purUSottamadAsa zAha jevA AdaraNIya svAtaMtryasenAnIo paNa upasthita hatA. bhavya rIte graMthano lokArpaNa samAroha ujavavAmAM Avela. A samAraMbha tA. 15-2-1996nA roja yojavAmAM Avela ane suprasidhdha saMtazrI bhAnuvijayajI mahArAje samArohamAM upasthita rahI ArzIvAda pAThavela.' A ghaTanA ghaTe to ghaNAM varSo thai gayAM. "tamArA hAthe pATaNa vize aneka graMtho lakhAze.'' AvuM bhaviSya vIra vanarAje e vakhate bhAkhela hatuM. huM kAyadAzAkhAno mANasa. vyavasAye dhArAzAstrI ane pAchaLathI kAyadAnI kolejano vyAkhyAtA. sAhitya ke itihAsa mArA viSayo na hatA. chatAM vanarAja cAvaDAnI AgAhI sAcI paDI. pATaNa vize, pATaNanA itihAsa vize, pATaNanI saMskRti vize meM nIce jaNAvela graMtho prasidhdha karyA che. (1) pATaNanA be kIrtimaMdiro H rANakIvAva ane sahasraliMga sarovara (2) aNahilapuranI asmitA yAne pATaNano sAMskRtika itihAsa (3) pATaNanI gauravagAthA (4) dhanyadharA pATaNanI (5) kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : eka virala virATa vibhUti (6) pATaNa divya caityaparipATi yAne nityadarzana (7) kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : jIvana ane kavana (8) padyamAM pATaNa yAne kavitAmAM pATaNa darzana (9) mArU gAma pATaNa (10) yuge yuge pATaNanI prabhutA kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : jIvana ane kavana A graMthano lokArpaNa samAraMbha yunivarsiTI khAte je divase yunivarsiTI sAthe AcAryazrI hemacaMdrAcAryanuM nAma joDAyuM te prasaMge gujarAta rAjyanA gavarnara mAnanIya zrI kailAzapati mizrajInA varad haste mukhyamaMtrI mAnanIya zrI narendrabhAi modInA sAnidhyamAM thayuM hatuM. zikSaNamaMtrI mAnanIya zrI AnaMdIbena paTela sahita kebineTanA ghaNA maMtrIo tathA seMkaDo keLavaNIkAro, pATaNanA zreSThIo A samAraMbhamAM upasthita hatA. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 157 hemacaMdrAcArya uttara gujarAta yunivarsiTInA AdaraNIya kulapatIo zrI kulinacaMdra yAjJika, prA. niraMjana dave ane DaoN. baLavaMta jAnI temaja gujarAtanAM pratiSThita ItihAsakAro DaoN. hariprasAda zAstrI, DaoN. thaoNmasa paramAra, DaoN. maNibhAi prajApati, zrI mohanalAla paTela, DaoN. jayakumAra zukla jevA prakhara vidvAnoe mArA graMthono AvakAra lakhyo che. "paraba', 'uddeza' ane 'prabudhdha jIvana" jevA pratiSThita sAmAyikamAM tenAM vivecano paNa chapAyAM che. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : eka virala virATa vibhUti A graMthano lokArpaNa samAraMbha muMbaI khAte. tejapAla oDiTorIyamamAM vizvakalA gurjarI jevI mahAna saMsthAe yojI mArUM bhavya sanmAna karela. eja rIte "pATaNa divyacaityaparipATi" jevA advitIya graMthanuM vimocana gacchAdhipati AcAryazrI premasUrizvarajI ma.sA.nA varadhaste sAgaranA upAzraye karavAmAM Avela. pATaNanA gauravavaMtA itihAsane ujAgara karavA badala ane navI peDhIne lAbhAnvita karavA badala roTarI kalaba opha pATaNa, sinIyara siTIjhansa kAunsIla opha pATaNa, penzanarsa maMDaLa jevI pratiSThita saMsthAoe mAruM sanmAna karyuM. eka dharmasabhAmAM mane "pATaNa ratna" nA evorDathI mane sanmAnIta karyo hato. zauryavRttimAM, zAstramAM, zamamAM, samAdhimAM, satyamAM, padarzanamAM ane vedanA cha aMgomAM A pATaNa nagaranA loko agresara che." AvuM vidhAna zrI hemacaMdrAcArya kareluM che. pATaNanA samrAMTo, sAmrAjJi, maMtrIo, lekhako, are vArAMganAo paNa mahAna hatA. pATaNa sADA pAMcaso varSa sudhI gujarAtanuM pATanagara rahyuM. pATaNa mAtra zahera nathI e to saMskRtinagara" che. vanarAjanA bhaviSya kathana mujaba haju paNa pATaNa vize huM pustako lakhI rahyo chuM. temaja bALamaMdirathI mAMDI koleja sudhInA vidyArthIo samakSa pATaNanI gauravavaMtI saMskRti vize vyAkhyAno ApuM chuM ane pATaNanA sthApatyonI jANakArI paNa prajA samakSa mukI rahyo chuM. A rIte vIravanarAja cAvaDAe bhAkhela bhaviSya roje roja sAcuM paDI rahyuM che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 50 pATaNanA vADA, pADA ane poLo 158 kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave prAcIna pATaNamAM kayA kayA vADA, pADA, mahollA ane poLo hatA temaja keTalI saMkhyAmAM hatA enI sattAvAra mAhitI upalabdha nathI. chatAM keTalAka graMthonI prazastio, zilAlekha tathA mUrtio uparanA lekho tathA prabaMdhAtmaka sAdhano uparathI keTalIka vastIonA nAmo tathA mahollAonA nAma jANavA maLyAM che. A mahAnagaranA sAme samaya jatAM navuM pATaNa vasyuM. A navIna pATaNanI vasAhata vakhate kayA kayA mahollAo sauthI prathama vasAvyA, tenAM nAmo kevAM hatAM. tenI sapramANa mAhitI haju sudhI jANavA maLI nathI. saMvata 1379 thI saMvata 1381 sudhImAM kharatara gaccha zAMtinAthavidhi caityamAM jinakuzaLasUrie aneka jainatIrthaMkaronI pratimAo tathA AcArya pratimAonI pratiSThA karI hovAnuM tenA zilAlekha uparathI jANavA maLe che. A zAMtinAtha vidhicaitya khataragacchanA mukhya sthAna tarIke oLakhAtA kharAkoTaDInA mahollAmAM che. AthI kharAkoTaDIno mahollo, navIna pATaNanI zarUAtamAMja vasyo hato. A sivAya te vakhate bIjA keTalA navA mahollAo vasyA hatA. tenI koi hakIkata haju sudhI maLI nathI. jaina saMpradAyanI be pATaNa caitya paripATIo maLI che. temAM pATaNa zaheranA judA judA mahollA, poLomAM AvelAM jaina maMdiro, ghara maMdiro vagerenI vigatavAra hakIkata saMgrahAyelI che. AthI te samayanA jaina maMdirovALA keTalAka mahollAonA nAmo jANavA maLe che. jaina maMdiro sivAyanAM paNa keTalAka mahollAo pATaNamAM haze. paraMtu tenAM nAmo jANavAnuM koi sAdhana prApta thayuM nathI. kharI rIte mahollAonA nAmo, ghara ke jamInanA vecANa ke aDANavaTa mUkyA, lIdhAnA dastAvejomAMthI khAsa maLI Ave. paraMtu tevA seMkaDo dastAvejo maLI Ave toja keTalAka junA mahollAonAM nAmo jANI zakAya. pATaNanA prajAjano pATaNanA itihAsanuM mahatva samajI, potAnA gharamAM udhAi khAtA te dastAvejo svecchAe vAMcavA ApI jAya tyAre ja A kArya banI zake tema che. eTale atyAre to je je nAmo paripATIomAM saMgrahAyAM che tenI ja yAdI ApI saMtoSa mAnIzuM. pATaNa zaheranI caitya paripATIonI saMkhyA traNathI cAranI che. je judA judA vidvAnoe racI hovAnuM te paripATIo uparathI jANavA maLe che. A paripATIomAM sauthI prAcIna sidhdhasUrinI paripATI che. te saMvata 1576mAM racI hovAnuM samajAya che. kAraNa temaNe A paripATI racyAnI sAla ApI nathI. phakta choteramAM varSe racI hovAnuM moMdhama jaNAvela che. sidhdhasUri nAmanA be-traNa jaina sUrio thai gayA che. temAM chellA sidhdhasUri saMvatanA soLamA saikAmAM thayA che. jemaNe saMvata 1531mAM zrIpALa nATaka gata rasavatI varNana racyuM che. A caitya paripATI temaNe saMvata 1576mAM racI haze, ema mAnI zakAya. tyAra pachI bIjI caitya paripATI saMvata 1608nI sAlamAM lalitaprabhasUrie racI che. trIjI eka caitya paripATI harSa vijayajInI che. je saMvata 1729mAM racAi che. A sivAya Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 159 cothI eka caitya paripATIno navollekha jANavAmAM Avela che. paraMtu caitya paripATI jovAno prasaMga Avyo nathI. eTale te kayA samayanI che te jANI zakAyuM nathI. A traNe caitya paripATIomAM keTalAka mahollA eka sarakhA nAma dharAvatA che. jyAre keTalAka navA navA mahollAonAM nAmo, A traNe paripATIomAM judA judA sthAno upara jaNAvela che. Ama lagabhaga doDhaso varSomAM keTalAka mahollAo naSTa bhraSTa thai jAya che. jyAre keTalAka navA jANavA maLe che. soLamA ane sattaramAM saikAmAM muslima rAjazAsanakALe ghaNI aMdhAdhuMdhI cAlatI ane keTalAka moTA amaladAro rAjyalobhathI baLavAo karatA. AthI prajAvarga herAna parezAna thato tevA saMkrAMtikALamAM keTalAka mahollA poLonI vastI salAmatInA kAraNe bharacaka lattAomAM jatI rahetI, agara to sthaLAMtara karI AjubAjunA gAmomAM cAlI jatI. tenI sAthe sAthe mahollAonA maMdironI pratimAo paNa saMrakSaNa thaI zake tevA mahollAomAM sthApavI paDatI. AthI traNe paripATIkAroe judA judA keTalAka mahollAonAM nAmo pATaNa paripATIomAM noMdhyAM che. sAmAjIka saMkrAMtiomAM AvA pheraphAra vadhAre thAya che. jenI pratiti prAcIna nagaronA itihAsa jovAthI maLI zake che. A uparAMta keTalIka jAtIo jevI ke - bAroTa, bhATIyA, brAhmaNa, bhaMgI, dIpA, maNiyAra, hAthIdAMtanA vepArI, Dabagara, dhobI, golA, hajAma, harIjana, kAchiyA, kaNabI, kalAla, kasAi, kharAdI, khatrI, kuMbhAra, mALI, darajI, mArU, mocI, moDha, musalamAna, pATIdAra, rabArI, rAvaLIyA, saiyada, salATa, sonI, suthAra, kAjI, nAI, taMboLI, kaTakIyA, vAyaDA, vAgharI, vaNakara, vorA, nAgara, balAra, dozI vagere aneka jAtIo ane dhaMdhAdArIonA svataMtra mahollAo pATaNamAM prAcInakALathI sthapAyelA hatA ema jANavA maLe che. Aje paNa temAMnA keTalAka mahollAo vidyamAna che.. AvA keTalAka prAcIna mahollAonA nAmo je prAcIna caitya paripATIomAMthI maLe che. tenI pichAna A prakaraNamAM mitAkSarInI aMdara ApavAmAM AvI che. A badhA mahollAomAM keTalAka to Aje vismRta banI gayA che. jyAre bIjA thoDAkanAM nAmo parivartana pAmyA hoI tenAM navAM nAmo lokoe rAkhyAM hovAnuM samajAya che. pATaNanI poLonI bAMdhaNI ane racanA zAstrIya rIte karavAmAM AvI hovAnuM jaNAtuM nathI. temAM zerIo, cokaThAM ane aMdaranI bAju paNa keTalIka nAnI moTI poLo Ave che. A badhI poLomAM keTaleka ThekANe vAMkI cUkI galIyo, to koI ThekANe khAMcA ane sAMkaDI nALo paNa banI gayelI hoya che. dhaMdhAdArI jJAtionA mahollAonI aMdara khAsa karIne te jJAti ke kArIgaronA makAno AvelAM hoya che. jenA kAraNe te mahollAnuM nAma paNa te jJAti uparathI ApavAmAM AvyuM hovAnuM samajAya che. keTalAka mahollAomAM vastI vadhAro thatAM lokonAM makAna gIco gIca AvelAM hoya che. rAjyanI aMdhAdhuMdhI ane arAjakatAne kAraNe sArAM dekhAvadAra makAna poLanI aMdara khUNAomAM ja banAvavAmAM AvatAM hatA. rAjakIya amaladAronI baMdhAibharI cAlathI temane cora luMTArAonA upadravathI sArAM makAno ke kiMmatI vastrAlaMkAronuM pradarzana jAheramAM karavAnI hiMmata lokomAM rahI na hatI. jAhera rastAo upara phakta poLanAM bAraNAM ke bArIoja rahetI. gharonI pachito boDI, alaMkAra vagaranI jAhera rastA upara AvatI. temAM kavacit nAnI bArI ke jALI havA ajavALAM puratI rAkhavAmAM AvatI. jAhera rastA upara AvatA gharo, karAo paNa sAdAMja Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 160 jovAmAM AvatAM. keTalAka mahollAonI poLonAM mukhyadvAra pAchaLanI bAju rAkhelAM hovAnuM Aje paNa jovAmAM Ave che. Ama prAcInakALe pATaNanI nagara racanA upara, rAjakIya asaronA pariNAmo paDaDyAM hovAnuM jANavA maLe che. Aje te mAnyatAmAM parivartana thayuM che ane jAhera rastAo upara sArAM ane moTAM makAno baMdhAvavA lAgyAM che. paraMtu poLonI bAMdhaNIo to jevI ne tevI purAtana kALanI ja rahI che. jemAM keTalAka mahollAonI aMdara navA rastAo jAhera mArgo upara pADavAmAM AvyA che. jJAti ke dhaMdhAnA nAma uparathI paDelA keTalAka mahollAomAMthI te jJAti ke dhaMdhAdArIonuM ja astitva rahyuM nathI. pATaNanA prAcIna mahollAomAM sauthI pahelAM ''kharAkoTaDI'' thI oLakhAtA mahollAnuM nAma sau prathama gaNAvI zakAya. Avo ja bIjo mahollo ''maNiyAra haTTI'' maNiyAtI pADAno che. saMvata 1463 arthAt i.sa. 1407nA eka dastAvejamAMthI navA pATaNanA A mahollAnuM nAma jANavA maLe che. je te poLanI prAcInatA sUcave che. teTaluM ja nahi paNa navA pATaNanI vasAhata vakhate A poLa vidyamAna hatI ema cokkasa jaNAya che. kokAvasatino maholloH aNahilapura pATaNamAM paNa hato. jemAM kokA nAmanA zreSThIe pArzvanAtha bhagavAnanuM maMdira baMdhAvI, temanI pratimA pratiSThita karelI hatI. tethI ja mahollAnuM nAma kokAvasati paDeluM ane pArzvanAtha bhagavAna paNa kokA pArzvathI oLakhAtA. tIrtha kalpamAM kokA pArzvanAthano svataMtra kalpa che. jemAM A badhI vigato ApatAM tenI avanavI mAhitI raju karI che. navuM pATaNa vasyA bAda kokA pArzvanAtha bhagavAnanuM navIna maMdira ahIM bAMdhavAmAM AvyuM ane te mahollAnu nAma paNa kokAno pATho rAkhyuM. je Aje vidyamAna che. phophaLIyAvADo nAma phophaLa-sopArInA vepArIo, te mahollAmAM nivAsa karatA hatA tethI paDeluM. prAcIna pATaNamAM paNa A nAmano mahollo hato, jyAM saMvata 1225mAM sAraMga nAmano zreSThI tenI strI sAthe raheto hato. A vaizyanI eka prAcIna vaMzAvalI maLI che. jemAMthI tenA saMbaMdhI hakIkata prApta thAya che. navIna pATaNamAM paNa A nAmanI poLa sthapAi jyAM junA pATaNanI aMdara phophaLIyAvADAmAM rahetA vaizyo AvI vasyA. teTaluM ja nahi paNa navA pATaNamAM paNa tenuM junuM nAma kAyama rAkhyuM. yuvarAjapATaka nAmano mahollo aNahilapuramAM hovAnuM dhArI hemasUriSkRta upadeza mAlAnI saMvata 1329mAM lakhAyela hastapratanI pustaka prazasti uparathI jANavA maLe che. tevI ja rIte saMvata 1424mAM lakhAyela ''trizaSThi zalAkApurUSa caritra''nA AThamAM parvanI pustaka prazastimAMthI paNa A mahollAnuM nAma maLe che. A sivAya vAsupUjyanI khaDakImAM Avela vAsupUjya svAmInA maMdiramAM vinayacaMdrasUrinI pratimA che. tenI nIcenA saMvata 1379nA lekhamAM jaNAvyA pramANe te mUrti yuvarAja pATakanA samasta saMgha taraphathI pratiSThita karI hovAnuM jaNAvyuM che. saMvata 1329nI eka pustaka prazastimAMthI yuvarAja pATakanuM nAma maLI Ave che, jenA uparathI prAcIna pATaNamAM paNa yuvarAja pATaka ke vATaka nAmano mahollo hato ema jANI zakAya che. navuM pATaNa vasatAM te mahollAnA rahenArAo, navIna pATaNamAM vasavATa karavA AvelA, tyAre temaNe paNa potAnA mahollAonuM prAcIna nAma kAyama rAkheluM haze ema mAnI zakAya. yuvarAja pATakano mahollo navA pATaNamAM hato ke kema ? tenA mATe koi pramANa maLyuM nathI. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 161 junAM pATaNamAM te nAmano mahollo hato. jenA AdhAro AgaLa ApI gayA chIe. rAjakAvADo nAma yuvarAjavADAmAMtha, rAjavADo ke rAjakAvADo nAma paDyuM hoya tevuM anumAna karavAne avakAza che, paNa tenA mATe bIja pramANonI apekSA rahe che. bIjuM saMvata 1576mAM racAyelI siddhasUrinI caityaparipATImAMthI rAjavADo ke rAjakAvADAnuM spaSTa nAma maLe che. eTale yuvarAjaDAmAMthI rAjavADo ke rAjakAvADo nAma paDayuM hovAnuM anumAna TakI zakatuM nathI. pIMpaLAvADo jainono eka jANIto mahollo hato ane Aje paNa te vidyamAna che. saMvata 1507nA eka prAcIna dastAvejamAMthI A mahollAnuM nAma maLe che. Ama navA pATaNamAM je je mahollAo zarUAtathIja vaselA tenI sAmAnya carcA vicAraNA ApaNe karI gayA. paraMtu A sivAya bIjA seMkaDo mahollA pATaNamAM hatA. tenA mATe je je purAvAo caityaparipATIomAMthI maLe che. tenI vigatavAra mAhitI have raju karIzuM. prAcIna poLonI vistArapUrvaka hakIkatamAM raju karavAmAM sauthI prAcIna siddhasUrinI saMvata 1576mAM racAyelI caityaparipATIne mukhya Adarza tarIke rAkhI che. tyArabAda saMvata 1648nI lalitaprabhasUrinI ane saMvata 1729mAM racAyelI harSa vijayajInI paripATIomAMthI maLatAM nAmono pUrvAparasaMbaMdha vicArela che. tyArapachI AjanI paristhitimAM ane hAlanAM nAmonI mAhiti raju karI tyAM jaina maMdiro sivAyanA je je mahollAo AvelA che. tenI paNa thoDIka vigato tenI sAthe raju karavAno prayatna karyo che. jethI jainaM ane jainetara badhA pATaNanA mahollAo saMbaMdhI jJAna hakIkata ApavAmAM Avela che. UMcIzerI hAlanA pATaNanI uttara dizAmAM aghAro-AgrAI daravAjo Avelo che. tenI najadIkamAMja "UMcIzerI" nAmano mahollo che. A mahollo soLamAM saikAmAM vidyamAna hato ane prAcIna caityaparipATI uparathI jANI zakAya che. Aje tyAM eka paNa jaina maMdira nathI temaja tyAM jaina zreSThIonAM gharo nathI. pahelAM tyAM jainonI vastI hatI ane bhaNasALInuM daherUM nAme jaina maMdira paNa hatuM Aje to te leuvA pATIdArano mahollo che. A mahollAmAM eka sthaLe upAzrayanuM sthAna batAvavAmAM Ave che. paMcAsarano pADo : UMcIzerInI sAme ja paMcAsarano pADo Avelo hato. badhI paripATIvALAoe paMcAsarano pADo ane temAMnA mukhya paMcAsara pArzvanAtha ane bIjA cAra jaina maMdiro sAthe kula pAMca maMdiro tyAM jaNAvela che. Aje keTalAka vRddho prAcIna paMcAsarathI A sthAnane oLakhe che. prAcIna pATaNamAMthI paMcAsara pArzvanAthanI pratimA navA pATaNamAM lAvyA tyAre sau prathama ahIM maMdira baMdhAvI temAM te pratimAM pratiSThita karelI. teTaluM ja nahi paNa te mahollAnuM paNa paMcAsarano pADo rAkheluM. Aje tyAM vaNakara lokonAM makAno AvelAM che ane tenA eka bhAga upara skUlanuM makAna che. uccattaranA mANaso rAjakIya uthala pAthalomAM ahIMthI khasI bIje rahevA gayA pachI ahIM harijano rahevA AvyA hovAnuM samajAya che. saMvata 1729 sudhI paMcAsara pArzvanAthanuM maMdira ahIM ja hatuM. tyArabAda aDhAramAM saikAmAM ke tenA aMtabhAge ahIMthI jaina maMdironI pratimAo bIje khaseDI hovAnuM lAge che. A Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 162 poLamAM "dezalahara" nuM gharamaMdira hatuM ema paripATIkAre jaNAvyuM che. saMvata 1356mAM alAuddInano saradAra ulughakhAna gujarAta upara caDI Avyo, tyAre teNe aNahilapuranA vAghelA rAjA karNane harAvI nasADyo ane gujarAta upara potAnI rAjyasattA sthApI hatI. te vakhate teNe zetruMjaya parvata uparanA ghaNAka maMdiro naSTa bhraSTa karelA. te alAuddInanA sALA alapakhAnane gujarAtanA prathama subA tarIke mukI lazkara laI dilhI gayo tyArabAda pATaNanA samarAzA subA alapakhAnane temaja dilhInA sulatAna alAuddInane khuza karI zetruMjaya uparanAM maMdiro navIna baMdhAvavAno paravAno meLavyo ane maMdironA jIrNodhdhAra karAvyA, jenI rasika mAhitI "samarAsu"mAMthI maLe che. AmAM samarAzAhane dezalahara tIrake jaNAvela che. A samarAzAhanA vaMzajonuM ke tenA koI kuTuMbInuM ghara paMcAsaravADAmAM hatuM. ema siddhasUrie jaNAvyuM che. Aje to tyAM harijanano vAsa ane temanAM gharo Avela che. osavALano mahollo - A mahollA paMcAsaravADA pAse Avelo hato. Aje tenuM nAmanizAna rahyuM nathI. tyAM traNa jaina maMdiro hatAM. UMcIzerI ane pIpaLAnA pADA vacce te kadAca Avyo hoya tema mAnI zakAya. Aje tyAM ThAkaraDA ane bIjI komanA gharo che. pIpaLAno pADo A mahollo Aje vidyamAna che. jo ke samaya jatA temAM keTalAye pheraphAro thaI gayA che. paNa pIpaLAgeTanI sAme A mahollo Avelo che. tyAM zAMtinAtha bhagavAnanuM maMdira hatuM. Aje pIMpaLAgeTa sAme AvelI masjida jaina maMdiramAMthI ja parivartita karI banAvI hovAnuM kahevAya che. pahelAM te jaina maMdira hatuM ema AjethI pacIsa trIsa varSo upara pa.pU. sva.caturavijayajI mahArAje mane vAtacItamAM jaNAveluM. tenI racanA ane zilpa A mAnyatAne puSTi Ape che. sva.zrI amIcaMda khemacaMda tenA mATe jaNAve che ke, pIMpaLAgeTa sAme AvelI masjida sAta ghuMmaTanI che. je tyAM najadIkamAM Avela osavALanA mahollAmAM AveluM "mahAvIra svAmI"nuM maMdira hatuM. muslima rAjazAsana vakhate tene masjida banAvI dIdhI che. prAcIna caityaparipATIomAMthI A mahollAmAM mahAvIra svAmInA maMdirano ullekha maLato nathI. paNa traNa jaina maMdiro hatAM eTale te traNa paikI A eka maMdira haze ema lAge che. A mahollo prAcIna che jeno ullekha eka dastAvejamAMthI paNa maLyo che. jenI hakIkata AgaLa ApI gayA chIe. khArIvAva : hAlamAM sarAthI oLakhAto moTo maholla khArIvAvathI prAcInakALamAM jANIto hato. sattaramI sadInI caityaparipATImAM khArIvAvanA be mahollAo noMdhI darekamAM eka eka jaina maMdira hovAnuM sUcavyuM che. Aje to tyAM ThAkaraDA, harijana, kuMbhAra, pUravIyA vagere paracuraNa jJAtio vase che. saMvata 1576mAM racAyelI siddhasUrinI caityaparipATImAMthI paNa A nAma maLatuM hovAthI A mahollo prAcInakALathI A nAma dharAvato hato ema cokakasa lAge che. A mahollAnI aMdara khArAM pANI vALI eka vAva pUrvakALamAM haze. jethI tenuM nAma khArIvAva pADeluM. saMvata 1729nI harSa vijayajI paripATImAMthI paNa A mahollAnuM nAma maLe che. eTale aDhAramAM saikA sudhInI A mahollo khArIvAva tarIke oLakhAto A mahollAmAM jainonI sArI evI vastI rahetI hatI. paraMtu Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 163 muslima rAjyakALe tyAM rahevAmAM salAmatI nahi lAgavAthI tyAMnA zrAvaka loko potAnI sagavaDa pramANe zaheranA bIjA mahollAomAM jai vasyA pAchaLathI ahIM harijano ane ThAkaraDA loko mukhyataH AvIne rahyA. je Aje paNa tyAM ja rahe che. Aje A latto nAnI moTI sarAyathI oLakhAya che. ahIM coka vacce eka kuvo hato jene harIbhAinI kuI tarIke loko pichAnatA. harIbhAi purabIo hato. marAThAonA samayamAM pATaNanI AjubAju vasatA, koLI, ThAkaraDAo lUMTaphATa calAvatA hovAthI zaheranI salAmatI bhayamAM hatI. tyAre marAThAoe tene jamAdAra tarIke nImI sipAIonI eka TukaDI paNa ApelI. A jIllAmAM tenI havelI paNa hatI. temaja sipAione rahevAnAM makAno paNa tene ApelAM, teNe musApharo mATe ahIM eka dharmazALA-sarAya paNa baMdhAvela hatI. te sarAyanA nAma uparathI A Akho latto ogaNIsamI sadImAM sarAyathI oLakhAvA mAMDayo. tenA be vibhAga koI, nAnI sarAya ane moTI sarAya nAmo lokoe rAkhyAM. harIbhAi purabIAnI havelInAM khaMDaro hamaNAM sudhI vidyamAna hatAM, je thoDAka vakhatathI nAza pAmyAM che. A lattAmAM bhImajI nAmano eka bahAdura puruSa raheto. je ahIM bIjA mANaso sAthe zaheranuM ane A lattAnuM rakSaNa karato. tenI eka cokI A lattAmAM hovAthI, Aje te sthAna bhImajInI cokI tarIke oLakhAya che. Aje to te sthAna upara pANInI moTI TAMkI bAMdhavAmAM AvI che. paraMtu vRdhdhonA hRdayamAMthI te sthAna bhUlAyuM nathI eTale temanA dvArA A hakIkata jANavA maLe che. ciMtAmaNi pADo:- * ' A nAmano mahollo Aje vidyamAna nathI. paraMtu hAlanI bAroTa sAhebanI vAva tathA tenI Aju bAjuno vibhAga ciMtAmaNI pADAnA sthAna upara Avela hovAnuM samajAya che. tyAM kula traNa jaina maMdiro paikI ciMtAmaNi pArzvanAthanuM maMdira hatuM. Aje to A mahollo ja rahyo nathI eTale tyAMnA maMdironuM zuM thayuM tenI hakIkata maLavI muzkela banI che. saMvatanI aDhAramI sadInA pUrvArdha pachI A mahollo nAmazeSa banyo hovAnuM lAge che. saMvata 1866mAM kharataragacchanA devaharSe pATaNanI gajhala racI che. A gajhalamAM tyAMnI bahAdurasiMhanI vAvano ullekha Apela che. eTale A mahollo te samaya agAuthI nAza pAmelo. TuMkamAM saMvata 1729 ane saMvata 1886 lagabhaga so savAso varSanA gALAmAM te nAza pAmyo hovo joie. kharAkoTaDI: prAcIna pATaNanI rAkhamAMthI udbhavela navIna pATaNano A prAcIna mahollo che. navIna pATaNamAM sauthI prathama A mahollAno zilA niveza karavAmAM Avelo. Aje paNa A mahollo jevo ne tevo potAnuM sthAna jALavI rahyo che. A mahollAmAM kulla 8 maMdiro AvelA jemAM "aSTApadAvatAra" aSTApadajI tathA zAMtinAthajInuM botera jinAlayavALuM maMdira mukhya hatuM. aSTApadajInuM maMdira Aje paNa tyAM jovAmAM Ave che. zAMtinAthanuM maMdira che. paraMtu tenAM botera jinAlayo Aje jovA maLatAM nathI. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 164 hAlanA pATaNano killo ane daravAjo Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA . 165 51 pATaNanI nagara racanA koDha ane daravAjA kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave | killA vaccenuM pATaNa uttara-dakSiNa arthAt koThAkui daravAjAthI khAnasarovara daravAjA vadhu (pahoLuM che. jyAre pUrva-pazcima bagavADAthI kanasaDA daravAjA ochuM lAMbu che. je sAmAnya rIte khyAlamA Ave ema nathI. nakazo jovAthI ja A samajAya tema che. zilpazAstramAM niyama pramANe nagara racanAnA vIsa prakAro, 'aparAjita pracchA' nAmanA zilpagraMthamAM jaNAvela che. pUra lakSaNanA A badhA prakAro paikI pATaNa kevA prakAranuM nagara hatuM te kahevuM muzkela che. 'rAjavallabha" graMthakAra AvA moTAM nagaronI laMbAi-pahoLAi mATe 2000 hAthanuM uttama 1500 hAthanuM madhyama ane 100 hAthanA nagarane kAnijhamAna tarIke noMdhe che. vadhumAM rAjanagara eTale pATanagara mATe te 4000 hAthathI 16000 hAthanA vistAravALuM nagara banAvavAnuM kahe che. sattara rastAvALuM uttama, tera rastA vALuM madhyama ane nava rastAvALA nagarane kaniSTha nagara kahevAya che. pATaNanI nagara racanAmAM Aje keTalAe pheraphAra thaI gayA che. prAcIna mArgo, rAjamArgo ane vIthIomAM keTalAka ThekANe rastA vacce makAno banAvatAM, A nagaranA prAcIna mArgo kevA haze, te jANavA sAdhana nathI. chatAM tenI Aje jaNAtI vyavasthA pramANe tenA mukhya mAryo keTalA hatA te samajI zakAya che. - nagara sthApanA karanAra prathama nagaranA killAno zilA niveza karI, killo baMdhAve, temAM dvArA ane purudvArA daravAjAo temAMthI nIkaLatA mArgo vagere nakakI kare. cokaThAM ane cAra rastAo jyAM maLatA hoya tyAM, jAhera maMdiro, mahAlayo, mahAsthAno banAve. Ama zarUAtamAM kAryakrama pramANe racanA karavAthI vyavasthita paddhati pramANe zAstrIya nagaranuM nirmANa karI zakAya. pATaNanA koTano AkAra nathI, te goLa, laMbagoLa, corasa ke laMbacorasa AkArano, jenI keTalIka hakIkata AgaLanA prakaraNamAM ApI gayA chIe. killo baMdhAvanAre vastInA vasavATa pramANe koTa baMdhAvyo hato, tethI tenA AkAra khAMcAkhUMcIvALo, DhaMgadhaDA vagarano banyo che. eTaluM ja nahi paNa temAM mukelA daravAjAo paNa eka bIjAnA sAmasAmA samAMtara paNa jaNAtA nathI. AthI killAmAM mukelA daravAjAo paNa te samayanI lokonI sagavaDa pramANe mukelA che. jemAM koi dizAmAM madhyabhAge to koi sthaLe khUNA upara mukelA Aje jovAmAM Ave che. AthI pATaNanI nagara racanA, zAstrIya dhoraNe kayA prakAranI banAvelI tenI vyavasthita paddhati kevI hatI, teno spaSTa nirdeza karI zakAya tema nathI. chatAM pATaNanuM nagara vidhAna viddhAna sthapatie kareluM hatuM, ema to cokakasa lAge che. AjanI paristhiti uparathI pATaNanI nagara racanA keTaleka aMze moTA nagarane anulakSI tenA jANakAra sthapatie banAvI hovAnuM samajAya che. jenI vivecanA AgaLa karIzuM. pATaNa zaheranA killAmAM bAra daravAjA hatA ane eka bArI paNa banAvI hovAnuM kahevAya che. pUrvakALamAM moTA zaherone bAra daravAjA rAkhavAnI sAmAnya paraMparA hatI. tethI ja amadAvAda, khaMbhAta, vaDodarA, vaDanagara vagere zaherone bAra daravAjA banAvelA che. je tenA puravAro uparathI Aje Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 166 paNa jANI zakIe chIe. Aje paNa A bAre daravAjA mojuda che. te paikI kanasaDA daravAjA, koThAkuI ane motIzA daravAjAo pATaNa sudharAie vAhanavyavahAranI sagavaDa khAtara pADI naMkhAvyA che. bAra daravAjA ane teramI bArI evI lokokita pATaNa mATe bolAya che. te pramANe bAramI bArIno daravAjo guMgaDI daravAjA ane khAnasarovara daravAjAnI vacce Avelo. je guMgaDI daravAjAthI doDhaso vAra dUra hato. ema tenA eka zilAlekha uparathI jANavA maLe che. pATaNanA daravAjAonAM nAma anukrame bagavADA, guMgaDI, mIrAM, bhaThThIvADo, khAnasarovara, motIzAha, kanasaDo, phATIpAla, adhAro ane chIMDIyo maLI kula agiyAra daravAjAo che. jyAre bAramI bArInA daravAjAnI marAmata hijarI saMvata 1177 i.sa. 1750nI AsapAsa, phAramallusIdI ahamadakAsImanA vahIvaTa vakhate karavAmAM AvI hatI. ema tenA eka zilAlekha uparathI jANI zakAya che. A sivAya phATIpALa ane kanasaDA vacce eka gaNeza bArI hatI. jenI noMdha phArbasa sAhebe ekatra karelI, prAcIna nagaronI noMdhamAMthI maLe che. A bArI pUrI nAkhavAmAM AvelI. paraMtu gaNeza daherInA avazeSo haju ubhA che. pATanagarone khAsa karI bAra daravAjA banAvavAmAM AvatA hatA. amadAvAdane bAra daravAjAo hatA ema mirAte ahamadIne pUravaNImAM noMdhyuM che. Aje to amadAvAdane kula aDhAra daravAjAo che. te paikI paMdara moTA ane traNa nAnA. A paMdara daravAjAomAM be baMdha karI be navA pADavAmAM AvyA che. paraMtu amadAvAdano koTa baMdhAvyo tyAre bAra daravAjAo rAkhavAmAM AvyA hatA. rAjavallabhamAM jaNAvyA pramANe tera rastA dharAvatuM nagara madhyama prakAranuM gaNAvyuM. te niyame pATaNanA bAra daravAjAo tarapha javAnA bAra mArgo nAnA moTA haze, jyAre mukhya rAjamArga parvathI pazcima taraka bagavADAthI kanasaDA saMdhano maLI kala tera rastAo pATaNamAM hatA ema mAnI zakAya. Ama zilpazAstranA niyama pramANe pATaNane madhyama prakAranuM rAjanagara kahI zakAya tema che. AjanA pATaNamAM daravAjAomAM nAmo kevI rIte paDyAM te jANavA koI paurANika sAdhana maLI AvyuM nathI. paraMtu keTalIka daMta kathAo ane tatkAlina paristhitinA AdhAre te nAmo kevI rIte astitvamAM AvyAM tenuM sAmAnya digdarzana atre raju karavuM Avazyaka che. daravAjAonAM nAma sAmAnyataH te daravAjAthI je gAma tarapha javAnuM hoya agara koI moTA zahera tarapha javAnuM hoya, tenA nAma uparathI te daravAjAnuM nAma rAkhavAno rivAja pUrvakALamAM hovAnuM gujarAtanA keTalAka zaheronA daravAjAo uparathI jANavA maLe che. paraMtu pATaNanA daravAjAonAM nAma A paraMparAmAM apavAdarUpa hovAnuM mAluma paDe che. pATaNano phakta eka ja daravAjo evo che jenuM nAma aghAro daravAje tyAMthI aghAra gAma javAya che. jo ke A nAma zaMkAne sthAna che. paraMtu jyAM sudhI tenA mATe bIjuM nakakara pramANa na maLe tyAM sudhI janatAmAM bolAtuM A nAma svIkAravuM joIe. aNahilapura pATaNanA killAnuM bAdazAhI varNana saMskRta prabaMdho ane kAvyomAMthI maLe che. paraMtu tene keTalA daravAjAo hatA te koI graMthakAre jaNAvela nathI. navA pATaNanA daravAjA paikI pazcimanA daravAjAnuM nAma "kanasaDo" ne aNahilapura tarapha Avelo che. tenA mATe evuM kahevAya che ke alAuddInanA saradAra ulughakhAne pATaNa upara caDAI karI karNane harAvyo tyAre tenI strI sAthe A dizAethI nATho hato tenI te daravAjAnuM "karNasaryo' rAkhyuM. je pAchaLathI kanasaDo banI gayuM. tenA mATe bIje paNa evo tarka che ke ahIMdhI karNa nAmanAvALA koI Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 167 gAma ke sthAna tarapha javAnuM hoya ? karNanAma dharAvatA prAcIna sthAnomAM karNasAgara, kanvezvara ane karNamerU prAsAdane gaNAvI zakAya. karNa sAgara taLAva karNa solaMkIe baMdhAveluM. jyAM javAno mArga khAnasarovara ke motIzA daravAjethI cANasmA thai karNasAgara tarapha javAya. AthI karNasAgara taLAvane anulakSI A daravAjAnuM nAma paDyuM hoya tema mAnI zakAya nahi. pATaNathI pUrvamAM vanAsaNa punAsaNa gAma pAse kanphezvara nAmanuM gAma AveluM che. je siddharAje lIlA vaidyane ApeluM. jenI noMdha '"prabaMdha ciMtAmaNI'' mAM che. A gAma Aje kanesarAthI oLakhAya che. paraMtu te gAma javAno mArga guMgaDI daravAjAthI jAya che. eTale te anumAna paNa ahIM baMdha besatuM nathI. chelle Ave che karNamerU prAsAda je siddharAjanA pitA karNe aNahilapuramAM baMdhAvyo hato. A prAsAda aNahilapuramAM kayA sthAna upara baMdhAvyo hato te jANavA sAdhana nathI. kadAca karNa merUprAsAda javAno rasto A daravAjAnI dizAmAM hoya evo tarka karI zakAya. TuMkamAM A daravAjAnuM nAma ''karNa'' nAma sAthe joDAyeluM lAge che. jethI te nAma pAchaLathI koika aitihAsika tathya joDAyeluM hovAnuM anumAna karI zakAya. tenA mATe bIjuM kAMi pramANa ke hakIkata maLatI nathI. pUrvanA daravAjAnuM nAma ''bagavADo'' che. lokakathA pramANe ahIM pAMDavonA vanavAsa daramyAna bhIme bakarAkSasane mArI mahAdevanuM sthAna banAveluM je bagezvarathI vikhyAta banyA hatA. AthI A daravAjAnuM nAma bakarAkSasa ke bagezvarane anulakSIne paDyuM hovAnuM kahevAya che. bagezvara mahAdevanuM sthAna A daravAjA bahAra najadIka ja AveluM hatuM. Aje A daravAjA bahAra je masjida che te hiMdu devAlaya hovAnuM tenA sthApatya uparathI lAge che. muslima zAsanakALe kadAca tenuM svarUpa badalI nAkhI, tyAM masjida banAvI hovAnuM lAge che. tenA mATe koi cokkasa pramANa maLyuM nathI paNa daravAjAnuM nAma ane janazrutinI lokakathAne AdhAre A anumAna karyuM che. Aje bIjA bagezvara mahAdeva daravAjAthI thoDe dUra AvelA che. tene lai paNa A puradvAranuM nAma pUrvakALe rAkhyuM hoya to tenA mATe kaMi kahI zakAya nahi. hAlanA pATaNanI pazcime "bakarAtapura'' nAmanuM parUM AveluM che. je junA aNahilavADano eka vibhAga hato. tyAM vasatA prajAjano navA pATaNamAM vasavATa karavA AvyA tyAre temaNe potAnA mahollAnuM nAma bakarAtapuranI zerI rAkhyuM. je Aje guMgaDI daravAje javAnA rastA upara AvelI che. Ama bakarAtapura nAmanuM parUM hatuM eTale to cokkasa jaNAya che. bakarAtapura nAma bakarAkSasa puramAMthI ja utarI AvyuM che. prAcIna aNahilapuramAM A nAmano mahollo haze je nagarano nAza thayA bAda parUM banI gayela. AthI aNahilapuranA astitvakALe bakarAkSasanI purANakathA A nagaranA eka mahollA sAthe joDAyelI. teja paraMparAne jALavI rAkhatAM, A navIna nagaranA sthApatyakALe pUrvanA daravAjAnuM nAma ''bagavADo'' evuM rAkhI tyAM mahAdevajI nuM maMdira bAMdhyuM hoya ema uparokata hakIkata uparathI mAluma paDe che. aNahilapuramAM paNa A mahollAmAM bagezvara mahAdevanuM sthAna janatAnae banAvyuM haze. evuM anumAna karI zakAya. uttaranA daravAjAo paikI vAyavya khUNA upara Avela daravAjAnuM nAma ''phATIpALa'' che. daravAjAnuM AvuM nAma kadAca vicitra lAge AmAM jaNAvyA pramANe pALa konI phATelI ke tUTelI ? daravAjAnI ke koTanI pALa tUTI gai ? koi mahatvano banAva banyo hoya evuM anumAna karI zakAya. paraMtu tevI koi hakIkata A daravAjA mATe maLI nathI. kharI rIte teno saMbaMdha aNahipura ane sahasraliMga Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 168 sarovara sAthe hovAnuM lAge che. sahasraliMga sarovarano nAza sarasvatInA pravAhathI thayo hato. te vakhate sahasraliMga sarovaranI pUrva bAjunI pALa tUTI gayelI ane te pUre aNahilapura nagarane paNa tArAja banAveluM. A hakIkatanA smAraka tarIke sahasraliMga sarovara javAnA mArga upara Avela A daravAjAnuM nAma ''phATIpALa'' rAkhyuM hoya ema saMbhavita lAge che. A sivAya bIjo koi ukela, A daravAjAnA nAma mATe maLyo nathI. uttara dizAmAM killAnI madhyamAM Avela, daravAjAnuM nAma aghAro daravAjo che. ahIMthI aghAra nAmanuM gAma je pATaNathI cAra mAila dUra AveluM che, tyAM jai zakAya, paraMtu teno sAco mArga cheMDIyA daravAjAthI jAya che. eTale A daravAjAnuM nAma aghAro kema rAkhyuM haze ? e eka vicAraNiya prazna che. aghAra jene saMskRta agrahAra kahevAmAM Ave che. te i.sa. nA sAtamA AThamA saikA jeTaluM prAcIna hovAnuM ''tIrtha kalpa'' nA eka ullekha parathI jANavA maLe che. phArbasa sAhebane maLelI hakIkata pramANe, te daravAjAnuM nAma ''dilhI''ke '"AgrAi'' daravAjo kahevAto ema jANavA maLe che. A AgrAinuMja aghAro nAma pAchaLathI pracAramAM Avyu hoya te saMbhavita che. A daravAjethI dilhI, tathA AgrA javAnA rAjamArga prAcIna kALamAM haze, evuM anumAna karI zakAya. Aja kAraNane lai daravAjAnuM nAma AvuM rAkhyuM hovuM joie A daravAjA upara AnaMdarAva gAyakavADanA samayano eka lekha che. jemAMthI temanA rAjyakALe A daravAjAno jIrNoddhAra karAvyAnI hakIkata maLe che. uttaranA bIjA eka daravAjAnuM nAma koThAkui che. pahelAM A daravAjA pAse vAvanA jevA koThA banAvela koi kuvo ke vAva haze jenA kAraNe daravAjAnuM AvuM nAma paDyuM hIya Aje tevI koivAva ke kuvo tayAM ke tenI Aju bAju vidyamAna nathI. A daravAjo pAchaLathI banyo hoya, ema tenI bAMdhaNI uparathI lAge che. hamaNAMja te pADI nAkhavAmAM Avyo hoi, teno rasto vizALa banAvyo che. A daravAjA upara eka phArasI zilAlekha hato jemAM jaNAvyA pramANe te navAbavAlA janAba umarakhAM sAhebanA samayamAM jyAre phattehamahamada pATaNano vahivaTa calAvato hato tyAre, hi.saM. 1124 i.sa. Azare 1730 thI 40 sudhImAM baMdhAvyo hato. AthI A daravAjo pAchaLathI banAvyo hoya ke baLavAkhoronA humalAthI paDI javA pAmelo tene sudharAvI navIna banAvyo hovAnuM jaNAya che. temAMthI daravAjAnuM nAma maLatuM nathI. uttara dizAmAM TheTha izAna khUNA upara Avelo daravAjo gheMDIyo che. keTalAka loko tene dilhI daravAjAthI paNa oLakhAve che. A daravAjo bIjA daravAjAo karatA bulaMda ane bAMdhaNInI dRSTie bhavya che. A eka mahatvano daravAjo haze, ema tenA burajo ane sthApatya uparathI jANI zakAya che. pUrvakALamAM kadAca A daravAjA pAse hullaDo ane yudhdho thayAM hoya evuM anumAna karI zakAya tema che. A daravAjAno jIrNodhdhAra zrImaMta AnaMdarAva gAyakavADanA samayamAM thayo hovAno tyAM eka zilAlekha che. temAM jaNAvyA pramANe A daravAjAnI marAmata zerabahAdura nAmanA adhikArInI dekharekha nIce karavAmAM AvelI. radhunAtharAva hebatarAvanI nAyaba subAgIrI daramyAna hijarI saMvata 1166 vabIula avvala mahinAnI sattAvIsamI tArIkhe tenuM kAma puruM thayuM hatuM. AthI A daravAjAno punaroddhAra gAyakavADI amala daramyAna karAvavAmAM Avelo hovAnuM jaNAya che. bIjo eka zilAlekha saMvata Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yuge yuge pATaNanI prabhutA 169 1865no devanAgarI lIpImAM lakhAyelo tyAM che temAMthI paNa Aja hakIkata maLe che. AvA daravAjAnuM nAma eNDIyo zA kAraNathI paDyuM tenA mATe eka evI lokavArtA che ke, kumArapALanI eka rANI udayapuranA rAjAnI dIkarI hatI. te sanAtana hiMdu dharma pALatI hovAthI kumArapALe tene jaina dharma pALavA dabANa kareluM. AthI tenA bhATane maLI te rANI zaheramAMthI IMDuM pADI cAlI gayelI. je A daravAjAthI gaI hatI. tethI A daravAjAnuM nAma "UDIyo" paDeluM. paraMtu kumArapALanA samayamAM A pATaNanuM astitva ja nahatuM. eTale te lokakathA pAchaLathI upajAvI kADhelI hovAnuM jaNAya che. kadAca pATaNa upara humalo karanArA baLavAkhoroe moTuM lazkara lai ahIM koTamAM IMDuM pADyuM hoya te banavA joga che ane te kAraNe tene loko eNDIyA daravAjAthI oLakhatA hoya ema mAnI zakAya. pUrva dizAnA daravAjAomAM sauthI prathama bagavADo daravAjo Ave che. jenI vigatavAra carcA AgaLa ApI gayA chIe. tyAra pachIno bIjo daravAjo guMgaDIno che. A daravAjAnuM nAma najadIka AvelA guMgaDI taLAvanA nAma uparathI rAkhyuM hoya tema jaNAya che. Aje to A daravAjo pADI nAkhavAmAM Avelo che. paraMtu AjathI vIsa pacIsa varSo upara te sArI sthitimAM ubho hato. temAM DAbA-jamaNI be bAju be gokhalA hatA ane temAM phArasI zilAlekho mUkelA, je meM tenA phoTAo levaDAvI gujarAta vidyAsabhAnA phArasI tathA udRnA vidvAna prophesara sva.zrI abujhaphara nadavI pAse vaMcAvelA. temanA jaNAvyA pramANe jamaNI bAjunA gokhalAmAM guMgaDI daravAjAthI thoDe dUra khaDakIbArInA daravAjAnI marAmatano zilAlekha che. jyAre DAbI bAjunA gokhalAmAM A daravAjAnI jIrNodhdhAranI hakIkata jaNAvI che. temAM jaNAvyuM che ke, "meM zarU karatA huM allAha ke nAmase jo bahota rahamavAlA haya. aya khudA aya mahammada madada allAha ke taraphase haya aura phataha najadIka haya. koMkaNI daravAje ko banAyA jamAdAra sIdI kAsImane hijarI saMvata 1177." A zilAlekha uparathI te hijarI saMvata 1177 Azare saMvata 1876-77mAM sudhArAvyo hato. zilAlekhamAM to te baMdhAvyAnuM jaNAvyuM che. paraMtu pATaNano killo to tenAthI dhaNo ja prAcIna hovAnuM AgaLa jaNAvI gayA chIe. eTale jamAdAra sIdI kAsIme tene sudharAvyo haze. A lekhamAM daravAjAnuM nAma koMkaNI che. je guMgaDInuM ja phArasI rUpAMtara kadAca zilAlekhamAM raju karyuM hoya. koMkaNa javA mATe to dakSiNa dizAethI javAya eTale koMkaNI nAma guMgaDIne uddezIne lakhAyuM hoya tema lAge che. guMgaDInuM taLAva paMdaramAM saikAthI prAcIna che. jenI noMdha zrI DaoN. bhogIlAla sAMDesarAe bhAratIya vidyA trimAsikamAM chapAyela saMvata 1468nI padyAnukArI gujarAtI paTrAvalImAMthI maLI che. pATaNano koTa saMvata 1460 sudhImAM laMbAI cUkyo hato eTale te vakhate guMgaDI taLAva te vidyamAna hatuM ja. AthI daravAjAnuM nAma guMgaDI rAkheluM ema cokakasa lAge che. dakSiNa dizAnA daravAjAomAM sauthI pahelAM mIrAMno daravAjo Avela che. te pATaNanA koTamAM agni khUNA upara Avela che. tene pahelAMnA samayamAM makalIpura daravAjA tarIke oLakhavAmAM Avato. kAraNa ke daravAjAnI pAse makalIpura nAmano mahollo hato. jenA sthAna upara golA lokonI vADI ane oDa lokoe ghara bAMdhelAM. Aja te oDavADAthI oLakhAya che. pATaNanI caitya paripATIomAM makalIpura tarIke ullekha maLe che. bIju A daravAjethI musalamAnonA dharma sthAna "mIrA' tarapha mArga jAya che. tethI te mIrAMnA daravAjA tarIke paNa jANItI banela che. Aja dizAmAM bIjo daravAjo Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 170 bhaThThIvADAno che. tenA mATe koi pramANika hakIkata jANavAmAM AvI nathI. paraMtu tyAM cUno banAvanArA loko cUnAnI bhaThThIo karato hoya evuM anumAna karI zakAya. Aje tyAM cUnAnI bhaThThIo jaNAtI nathI. tenA mATe bIjuM paNa eka anumAna karavAne avakAza che. pUrvakALamAM A daravAjA pAse bhATI nAmanA rAjapUtono mahollo hoya, to paNa tenuM bhaThThIvADo nAma pADavA saMbhava che. game tema ho paNa A daravAjAnA nAma mATe bIju koi aitihAsika vigato maLatI nathI. te hakIkata che. Aje to A daravAjA pAseno vistAra jaMgala jevo banI gayo che. tyAM musalamAnoe keTaleka sthaLe ghoravADA banAvyA che. tyAMnA vistAramAM koi vastI nahi hovAthI te nirjana verAna jevo lAge che. dakSiNa dizAno trIjo daravAjo khAnasarovara nAmathI oLakhAya che. jhapharakhAne jyAre pATaNano killo baMdhAvyo hato tyAre khAnasarovara taLAva vidyamAna hatuM. eTale prajAvarga A daravAjAnuM nAma khAnasarovara rAkhyuM haze. ema kalpI zakAya. A sarovaranI vigatavAra carcA "pATaNanAM jaLAzayo" nAmaka prakaraNamAM karavAnI che. eTale ahIM tenA mATe eTalo ja nirdeza karI saMtoSa mAnIzuM. A dizAno chello daravAjo "motIzAha"no che. A daravAjAne aDIne ja motI masjida AvelI hovAthI tenuM nAma paDyuM hoya tema kahevAya che. motIzAha nAma uparathI te koi zrImaMta zeTha jANItA pATaNanA AgevAna haze evo tarka karI zakAya. temanuM makAna A daravAjA pAse hoya ke temaNe koI Atmabhoga ApyAnA smaraNamAM A nAma rAkhyuM hoya evI kalpanA karavAne avakAza che. paraMtu tenA mATe bIjI koi hakIkata maLatI nathI. pUrvamAM guMgaDInA daravAjAthI doDhaso vAra dUra, khaDakI bArIno daravAjo hato teno eka zilAlekha maLyo che. paraMtu te daravAjo Aje astitvamAM ja nathI. eTale tenA mATe vadhu hakIkata raju karI zakAya tema nathI. Ama pATaNanA bAre daravAjAonAM nAmonI prApta hakIkatonA AdhAre sAmAnya vicAraNA raju karI che. teramI bArI gaNeza bArI hatI je kanasaDA ane phATIpALa daravAjAo vacce AvelI ema AgaLa jaNAvI gayA chIe. Aje kanasaDA daravAjA bahAra bALakonA kriDAMgaNano je bagIco che. tene aDIne ja gaNeza daherI AvelI hoi te jIrNazIrNa hAlatamAM ubhI che. tyAM koI sthaLe A bArI mUkelI haze tenA koI avazeSo Aje jovA maLatA nathI. pATaNanA je je daravAjAonA marAThAonA samayamAM punaroddhAra thayo. te daravAje temeNa dvAra rakSaka deva devIonI pratimAo mUkAvI che. jyAre je daravAjAo akhaMDa rahyA che te badhAmAM moTe bhAge phUlavela pattIo ane cirAga dIvA mUkavAnA jhumaronAM zilpo kotarelAM jovA maLe che. pATaNanA badhA daravAjAomAM IMDIyo ane khAnasarovara daravAjAo bAMdhaNInI daSTie ananya hoi yudhdho ke humalAonA bacAva mATe te bAMdhavAmAM AvyA hovAnuM tenA totiMga burajo ane bAMdhaNI uparathI jaNAya che. Aje to pATaNano koTa jIrNazIrNa banI gayo che. keTaleka ThekANethI to tenA pAyA paNa jovA maLatA nathI ane bhinna bhinna thaI gayo che. pATaNa sudharAie paNa tenA keTalAka daravAjAo pADI nAkhI mArgo pahoLA banAvyA che jyAre keTaloka tuTelo bhAga lokonI salAmatI mATe akasmAta na thAya te daSTie pADI nAkhyo che. sAmAnyataH pATaNanA killAno gherAvo pAMca mAilano hovAnuM kahevAya che. pATaNanI racanA vakhate ke pAchaLathI baMdhAvelA koTa sivAya zaheramAM paNa bIjA keTalAka daravAjAo hamaNAM sudhI vidyamAna hatA. nAgaravADethI kapAzIvADA tarapha jatAM vacce eka bulaMda Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 171 daravAjo hato. je hamaNAM thoDAka varSo agAu pADI nAMkhavAmAM Avela che. hiMgaLAcAcaramAM moTA rAjamArga upara eka daravAjo gaNapatinI poLa pAse hato. je AjathI vIsa pacIsa varSo upara pADI nAkhavAmAM Avyo hato. sukhaDIvaTathI rasaNIyAvADA tarapha jatAM rasaNIyAvADA pAse eka moTo daravAje hamaNAM sudhI ubho hato. je hamaNAM thoDAM varSo upara pADI nAkhavAmA Avyo che. tenI bahAranI bAju eka phArasI zilAlekha coDelo hato. temAM jaNAvyuM hatuM ke '"rabi ussAnI pahelI tArIkhe sana 1140 hIjarImAM navAba mocIllA alkAba sara bulaMdakhAna bahAduranI subedArImAM ane khAna amInanI phojadArImAM tathA mIrajAalI kulIbeganA samayamAM bela cokInA darogA phakIdara daragAhInA vahIvaTathI A kAma taiyAra thayuM.'' A zilAlekhanuM vAMcana gujarAta vidyAsabhAnA phArasI vidvAna sva. abujhaphara nadavI pAse karAvyuM hatuM. A zilAlekha uparathI te isavIsananA aDhAramAM saikAmAM baMdhAvyo hoya ke sudharAvyo hovAnuM samajAya che. taduparAMta te samayanA keTalAka muslima adhikArIonA nAmo paNa jANavA maLe che. pATaNanA bajAra vacce ghIvaTAnI poLa pAse eka nIcA kadano daravAjo Aja sudhI ubho hato. je saMvata 2024mAM sudharAie avarajavaranI saMkaDAzanA kAraNe pADI naMkhAvyo che. tenA upara eka zilAlekha AgaLathI bAjumAM hato. cAcarImAM kaMpANI pADA najIka paNa eka daravAjo ubho hato. je AjathI dasa paMdara varSo pUrve pADI nAkhavAmAM Avyo che. sauthI moTo ane zilpakalA kRttivALo eka moTo daravAjo Aje paNa bhUtanAthanA akhADAnI sAme ubho che. te totiMga daravAjAnI bAMdhaNI uparathI te mahatvanA sthAna upara baMdhAvyo haze evuM anumAna karI zakAya. maMdiro ane maThonI sAme daravAjAo baMdhAvavAnI paraMparA gujarAtamAM prAcInakALathI utarI AvI che. eTale bhUtanAthana akhADAnI sAme te maThanA koi mahaMte A daravAjo marAThAonA zAsanakALe baMdhAvyo hoya tema lAge che. tenI baMne bAju bhIMtomAM keTalIye suMdara pratimAo kaMDArelI che. temAM koi zAsrIya krama puraHsarAnA zilponI racanA mUkI nahi hovAthI te prAcIna pATaNanA avazeSomAMthI maLela mUrti zilpone lAvI ahIM bhIMtamAM coDI dIdhI jaNAya che. Ama zaheranI aMdara paNa keTaleka sthaLe nAnA moTA daravAjAo pUrvakALamAM baMdhAyelA jemAMthI Aje to phakta ekalo bhUtanAthanA akhADA sAmeno daravAjo ja bacavA pAmyo che. zaheranA madhyabhAge traNa daravAjA nagara nirmANa karanAre ja baMdhAvyA hatA. jenI sAmAnya hakIkata AgaLanA prakaraNamAM ApI gayA chIe. A daravAjAo amadAvAdanA traNa daravAjAo kadamAM moTA ane sthApatyamAM paNa muslimazailInA mInArAo banAvI tenI aMdara dIvo mUkavAnuM jhALIyuM banAveluM che. A daravAjAmAM nIce bArIo mUkelI che. jemAM thai eka daravAjAmAMthI bIjA daravAjAmAM jai zakAya. paraMtu A daravAjAo purAi gayA che. eTale tenI bArIo Aje joi zakAtI nathI. i.sa. 1927-28mAM tenA pAyAnuM khodakAma karavAmAM AveluM. tyAre te bArIo jovAmAM AvelI teTaluM ja nahi paNa daravAjAnI mukhya kuMbhIo AjanA jamIna taLathI paMdara phUTa nIce AvelI hatI. tenA uparathI A bhavya daravAjAo UMcA ane bulaMda haze tenA khyAla AvI zake che. amadAvAdanA traNa daravAjA pATaNanIja nakala che. ema kahevAmAM Ave te ayogya nahi gaNAya kAraNa ke, '"pATaNa joi amadAvAda vasyuM.'' e lokokita jAhera janatAmAM pracalita ja che. ''gujarAtanuM pATanagara Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 172 amadAvAda'' A vidvAna lekhaka sva. zrI ratnamaNirAvabhAi bhaTTe temanA A graMthamAM spaSTataH kabule che ke amadAvAda pATaNa zaheranI judI nakala haze ema vadhAre saMbhava che. hAlanuM pATaNa zahera aNahilavADa pATaNano trIjo avatAra che. eTale asala pATaNanI racanA kevI haze ?. e paNa dhAravuM eTaluM agara vadhAre muzkela che. bAdazAha ahamadazAhe amadAvAda vasAvyuM tyAre pATaNanI gaNatrI hiMdanA sArAM zahera tarIke thatI hatI ane gujarAtanA bAMdhakAma karanArAone A eka ja zahera namUnArUpa hatuM. bhadranA killAnA varNanamAM mirAte ahamadImAM spaSTa lakhyuM che ke, e pATaNanA killAnA ghATano bAMdhavAmAM Avyo hato ane bhadra kahetA eTale ahamadanagara ane cAMpAneranA killAonAM nAmo paNa bhadra paDacAM A uparathI ema khAtrIpUrvaka mAnI zakAya che ke, amadAvAdanI bAMdhaNImAM pATaNanI nagara racanA upara khAsa AdhAra rAkhavAmAM Avyo hoya, zaherano sAdhAraNa AkAra, rastA vagere uparAMta poLo ane mahollAonI bAbatamAM paNa amadAvAde pATaNanuMja anukaraNa karyuM che. TuMkamAM amadAvAda pATaNanI racanA pramANe baMdhAyuM hatuM. je samaye pATaNanuM sthAna gujarAtanAM zaheromAM prathama paMktimAM AvatuM. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 173 hAlanA pATaNanA bacelA daravAjAo Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA - 174 . navA pATaNanA bacelA pAMca daravAjA paikInuM eka daravAjo ane buraja Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 52 lokakathAomAM pATaNa 175 kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave loka kathAomAMnI badhI ja vAtone avagaNI zakAya nahi. loka kathAonA pAtro, sthaLo ane ghaTanAo saMzodhana mAge che. Ama loka kathAomAM saMpUrNa nahi to itihAsanI kAcI sAmagrI jarUra saMgrahAyela kahevAya che. aitihAsika dRSTie kadAca daMtakathAonuM mUlya ochuM AMkavAmAM Ave to paNa, loka samAjamAM pracalita sArI yA khoTI lokakathAo tatkAlina samAja, paristhiti ane saMskRtino sAro evo paricaya ApI jAya che. janazrutino udgama koipaNa vyakti ke samAraMbhanI pazcAdbhUmimAMthI svayaMbhU banatAM, temAM tenI prazasti yAto utkRSTa guNonuM mUlyAMkana sArI agara narasI rIte pragaTa karavAmAM Ave che. Ama janazrutino mukhya AdhAra prasaMgAnurUpa vizleSaNomAMthI sUre che. AvI loka zrutio verathI AraMbhI dareka kALamAM sarjAi che ane dareka deza temaja gAmomAM eka yA bIjI rIte pratipAdIta banatAM lokabatrIsIe gavAya che. mahAkAlanA AMtarika garbhamAM AthI janazrutio anaMta chavAi che. chatAM jeTalI gavAtAM cavAtAM azeSa rahI che teTalI ApaNe jANI zakIe chIe. taduparAMta je je graMthastha banI te graMthonI aMdara sacavAi rahI ane paraMparA prApta vahetI rahI teTalI ja lokasamAjamAM jIvaMta banI. pATaNa mATe paNa AvI seMkaDo lokanrutio tenA udgamathI AraMbhI vinAsa paryaMtanA kALamAM prAdurbhAva pAmI che te paikI keTalIka aitihAsikoe noMdhI che. jyAre bIjI keTalIye lokakathAo loka jIbhe ramI rahetAM uttarottara samAjanA vaheNamAM bacI rahI che. lokabatrIsIe gavAtI AvI lokakathAonA Adi svarUpamAM moTA parivartano thayAM chatAM je kAMi hakIkata prApta thAya che. temAMthI tatkAlina, lokajIvana, janasvabhAva ane saMskArItAnA AchA gherA paDaghA sAMbhaLI zakAya che. pATaNanA itihAsamAM AvI keTalIka lokakathAo saMgrahita karavAmAM AvI che. jenAM aitihAsika dRSTie prabaMdha pramANo maLatAM nathI. chatAM lokajIbhe te paraMparA prApta utarI AvI hovAthI temAM koipaNa tathya hovAnuM anumAna karI zakIe itihAsanA pAne aMkita thayela janazrutio suprasidhdha hovAthI ane tenI noMdha lIdhI nathI. to paNa keTalIka noMdhavA yogya janazrutione emAM samAviSTa karavAnuM ucita mAnyuM che. pATaNanI sthApanA karanAra vanarAjanuM jIvana vRttAMta lokazrutionA AdhAre ja sacavAyuM che. tenI jIvana jharamara prabaMdhomAM saMgrahAi hovA chatAM te prabaMdhonI racanA vanarAja pachI pa00 varSo bAda thayelI che. arthAt tenuM itivRtta prabaMdhakAroe te janazrutione AdhAre ja saMgrahyuM che. AthI ja teno pitA koNa ? te haju sudhI nizcayAtmaka rIte aitihAsika pramANothI siddha karI zakAtuM nathI. tyArabAda cAvaDA rAjAo keTalAye thayA paNa koi graMthastha purAvo sapramANa mAhitI raju karato maLato nathI. tyArabAda cAvaDA rAjAo keTalAye thayA, paNa koi graMthastha purAvo sapramANa mAhitI raju karato maLato nathI. cAvaDAo pAsethI mULarAjane rAjagAdI kevI rIte ane kevA saMjogomAM maLI tenI prAmANika Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 176 hakIkata koi tatkAlina graMthakAre noMdhI nathI. prabaMdhAtmaka sAdhano vaDe te ne mAmA pAsethI rAjya maLyuM paNa teno pitA rAjA kanojano gujarAtamAM kyAMthI Avyo, caulukyo sAthe saMbaMdha cAvaDAoe kevI rIte bAMdhyo tenI sapramANa mAhitI maLatI nathI. dayAzrayakAre paNa te bAbatamAM mauna sevyuM che. TUMkamAM mULarAjanuM ativRtta AcArya hemacaMdra jevA vidvAna paNa loka paraMparAmAM sacavAi rahela janakRtine AdhAre ja rahyuM. tyAra bAda thayela solaMkI rAjavIonAM caritro paNa temane vRddha paraMparAmAM sacavAi rahela janazrutine pramANa gaNI AlekhyA. karNa solaMkIthI sAco itihAsa temanI jANamAM Avelo chatAM temaNe evI keTalIka hakIkato lokakathAonA AdhAre raju karI che. karNa solaMkI mahAlakSmIno ananya upAsaka hato. teNe putra prApti mATe mahAlakSmInI ArAdhanA karI varadAna meLavyuM ane siddharAjano janma thayo. mahAlakSmI pratyakSa thayAnI hakIkata aitihAsika karatAM dhArmika dRSTie pramANika gaNI zakAya. chatAM A vAta janatAmAM suprasidhdha thayelI. AthI ja lokabatrIsIe gavAtI hakIkatane caulukya vaMza saMkIrtanamAM temane sthAna ApyuM. siddharAjane to loko devAMzI ja mAnatA hatA. tenA mATe aneka lokakathAo janatAmAM pravAhita banelI. bAbarAbhUtanI daMtakathAo to Aje paNa grAmyajanatAmAM sArI rIte pracalita banI che. AcArya hemacaMdra dvayAzrayamAM tene bhUta vyaMtara ke yakSarAkSasa jevo lokottara jaNAvyo nathI. chatAM paurANika pAtrAlekhana tarIke teno pitA laMkAno vatanI hato ane te khara rAkSasanA vaMzamAMthI utarI Avyo hovAnuM jaNAvI rAkSasa jevo to batAvyo che ja. sarasvatI purANakAre paNa tene rAkSasa kaccho che. eTaluM ja nahi, paraMtu tenA vaMzano itihAsa raju karatAM tenuM Adi vatana laMkA jaNAvI te rAvaNanA vaMzano hovAnuM jaNAvyuM che. bIjI vAta yogInIonI che. kAlIpramukha yogInIo pATaNamAM AvI rAjAno bheTo thatAM kahevA lAgI yazovarmAne namana karo. tamAruM kalyANa thaze siddharAje teno parAsta karyo tethI nAzI gaI. siddharAje mALavA para caDhAI karI tyAre paNa A yogInIo eka rAtre kRtyAtaMtra karatAM siddharAjanuM pUtaLuM banAvI maMtrataMtrathI tenuM maraNa thAya tevA upAyo karatI siddharAjanA jovAmAM AvI. siddharAje yogInIo sAthe yudhdha karyuM ane harAvI. AthI yogInIo prasanna thai ane varadAna ApyuM. jA tuM mAlavAne jItI yazovarmAne parAjIta banAvIza. A hakIkata AjanA samAjamAM to zraddheya lAge ja nahi. AcArya hemacaMdra siddharAjane devAMzI TharAvavAM agara to loka pracalita vArtAone potAnA graMthamAM noMdhI hovAnuM AthI jANI zakAya che. bIjI tevI ja vAta kanakacUDa nAganI che. vAsukI nAgano mitra ratnacUDa teno pitA thAya. hullaDa nAga varUNa devanA varadAnathI zaktizALI banI beTho hato ane te kAzmIramAM raheto te pAtALane pANImAM DubADI nAkhavA lAgyo. AthI pAtALanA nAgoe prArthanA karI ke dara varSe tamAruM pUjana karI amo tamArUM sarvoparIpaNuM svIkArIzuM. AthI te zAMta thayo. e pramANe eka nAga kAzmIramAM tenI pUjA karavA jato. eka vakhata damanakanA mitra kanakacUDane javAnuM thayuM. paNa kAzamIramAM hIma paDe che. eTale zarIre copaDavA upa levA te tenI strI sAthe pATaNa Avyo ane sarasvatInA kinArA pAse eka vanamAM kuvAnI aMdara uSa levA utaravA lAgyo paNa te kuvAmAM ghaNI madhamAkhIo rahetI hovAthI tenI strI tene Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 177 rokavA lAgI, A pati patnI vacce kuvAmAM paDavAnI vAtacIta thatI hatI tevAmAM rAtrI carcA jovA nIkaLela siddharAja tyAM Avyo. siddharAje temanI badhI vAta sAMbhaLI ane kuvAmAMthI uSa lAvI Apyo. AthI te prasanna thayA ane siddharAjane pAtALa padhAravA jaNAvyuM. siddharAje tene salAmata rIte pahoMcADavA bAbarakane pALA mokalyo. A hakIkatamAM paNa siddharAjane lokottara manuSya tarIke prasidhdha karavAnI ja dhAraNA dvayAzrayakAranI hoya tema jaNAya che. aitihAsika daSTie pAtALanA nAgone barbara loko trAsa ApatA hovAthI barbakane mokalI siddharAje barbara lokono trAsa dUra karyo. eTaluM ja sanAtana satya che. chatAM AcArya hemacaMdra lokakathAnuM svarUpa AmAM utAravA prayatna sAdhyo che. sarasvatI purANakAre paNa A vastune aMgulI nirdeza karyo che. siddharAjane loko bhUtapretane vaza karanAro devI mAnava tarIke mAnatA hatA. te nitya paraduHkha bhaMjana vikramanI mAphaka rAtre nagara carcA jovA nIkaLato. AthI prajAnI keTalIya khAnagI hakIkata tenA jANavAmAM AvatI. rAjya sabhAmAM besI te lokonI vAto carcato tyAre sabhAjano tAjuba thatAM. A sivAya tene somanAthe siddharasanI kriyA batAvI hovAthI te zikArI vikramanI mAphaka te prajAne anuSya banAvavA icchato hato. somanAtha suvarNa siddhi ApavAthI te siddharAja kahevAyo hovAnuM yAzrayakAra kahe che. siddharAjanA samakAlina eka mahAna vyakti AvI janazrutinI noMdha spaSTa rIte kare A eka noMdhavA lAyaka hakIkata che. vadhumAM somanAtha jatAM rastAmAM laMkAnA rAjA vibhiSaNa sAthe thayela meLApano ullekha Apelo che. bhagavAna rAmacaMdrane thaye hajAro varSo ke anaMtakALa thayo chatAM vibhiSaNa siddharAjane maLe teto eka pracalita diMtakathAja manAya. gujarAtamAM ghera ghera gavAtI jazamA oDaNanI lokakathA paraMparAgata bhATa cAraNoe sArI rIte phelAvI che. sahastraliMga taLAvanA kAma mATe Avela oDa lokomAM svarga kinnarI jevI jazamAM tenA pati sAthe pATaNa Ave che. siddharAja tenAM pAchaLa rUpadhelo banI praNaya yAce che. satI jazamAM teno inkAra karatAM rAjA tenA pati tathA keTalAya oDone mArI nAMkhe che ane jazamAM moDherA pAse satI banI prANApaNa ApI satItva jALavI rAkhatI hovAnuM kahevAya che. A prasaMgano eka rAsaDo gujarAtamAM strIo sArI rIte gAya che. A paNa eka janazruti ja che. kAraNa ke tenA mATe eka paNa aitihAsika pramANa haju sudhI maLyuM nathI. chatAM A prasaMga gurjara samAjamAM khUba gavAI siddharAjanA cAritryamAM doSAropaNa kare che. hAlanAM pATaNanI uttare sahastraliMganA kinArA upara AjathI Azare 40-50 varSe pUrve tenI daherI bAMdhavAmAM AvI che ane dara varSe deza paradezathI seMkaDo oDa loko aSADha suda agiyAraze ahIM AvI teno mahotsava ujave che. siddharAja jevo dakSa, vIra ane saMskArI rAjavI Avo atyAcAra kare te saMbhavita nathI. chatAM A lokakathAno pracAra khUba jorazorathI cAlyo Avyo che. AvI ja bIjI vAta rANakadevI mATenI che. siddharAjane rANakadevI sAthe lagna karavAnI IcchA hatI paNa rAkheMgAra tenI sAthe lagna karI de che. baMne vacce kaleza jAmatAM siddharAje rAkheMgAra upara caDhAI karI tene mArI nAMkhe che ane rANakadevI vaDhavANa pAse rAkheMgAranuM mAthuM laI satI thAya che A hakIkatane aitihAsika pramANenuM samarthana hovA chatAM temAM paNa siddharAjanA cAritra paNa zaMkA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 yuge yuge pATaNanI prabhutA lAvI, te rANakadevIne rANI tarIke lAvavA icchato hovAnuM loka kathAkAra jaNAve che. prabaMdhakAro rANakadevInuM nAma sonala devI jaNAvatA hovA chatAM rANaka nAma kyAre ane kyAMthI pracAramAM AvyuM te eka koyaDo ja che. daMtakathA pramANe kheMgArane mArI nAMkhyo hato e vAtane itihAsathI pramANita karI zakAya tema nathI kAraNa dohadanA zilAlekhamAM tene kArAgRhamAM nAkhI baMdIvAna banAvyAnI noMdha che. AvI ja vAta kheMgAranI laDAI vakhate tenA bhANeje desala ane vIsale phUTI jai siddharAjane killAnA gupta rastAo batAvyAnI che. TuMkamAM aitihAsika hakIkata karatAM rANakadevInI sArI vAta lokakathAnA AdhAre vadhu pracAra pAmI che. | muslima tavArIkhakAroe siddharAja mATe noMdha letAM tene musalamAna dharma svIkAryo hovAnuM sUcavyuM che. mirAte ahamadImAMthI tevI be traNa kathAo maLe che. saiyada mahaMmada bahamana siddharAjanA rasoiyA tarIke tenI pAkazAlAmAM rahyo hato. ghaNA varasa rahyo paNa khabara paDI nahi eka vakhata A vAta siddharAjanA jANavAmAM AvatAM tene akinamAM nAMkhavA jaNAvyuM. saiyada mahaMmada bahamane khudAnI : baMdagI karI tethI tyAM tAjAM phUlonA DhagalA svarUpe te adazya thayo. rAjAe te kUlo sahastraliMganI najadIka daTAvyAM. Aje daragAha tyAM banAvavAmAM AvI che. A muslima sAhityakAroe upajAvelI kevaLa kapola kalpita daMtakathA ja che. AvuM ja bIju varNana bAbA hAjI rajaba mATenuM che. teNe paNa siddharAjane musalamAna dharma svIkArAvyo hovAnuM jaNAvyuM che. trIjI kathA vorAkomano dharmagurU abadullA yamanathI khaMbhAta Avyo. teNe camatkArothI khaMbhAtanI hiMduprajAne musalamAna banAvI. chevaTe siddharAjanA kAne A vAta AvatAM tene pakaDavA lazkara mokalyuM. tenA camatkArathI lazkara AgaLa vadhI zakyuM nahi. rAjA jAte gayo ane tenA upadezathI musalamAna banyo. A badhI hakIkato kevaLa kapolakalpita rIte upajAvI kADhelI che. eTale aitihAsika daSTie temAMthI kAMi pramANika mAhitI maLatI nathI. siddharAja sarvadharma upara samAna bhAva rAkhato e vAta itihAsa prasidhdha che. tenA rAjyamAM musalamAna dharmone paNa sukhazAMti hatA. tenI prati khaMbhAtamAM banela khatIbAnA vRtAMta parathI thai jAya che. A kAraNathI ja musalamAnoe tene muslima dharma pratye anurAgavALo mAnI lIdho hoya te banavA joga che. te cUsta sanAtanI zaivadharmano parama mAhezvara hato. chatAM saMto ane lokapriya banelI rAjAonI pAchaLa jema daMtakathAo guMthAya che tema siddharAja mATe paNa AvI janazrutio dareka dharmavALAoe calAvI haze ema samajAya che. kumArapALanA rAjyakALa daramyAna keTalIka kiMvadaMtIo jaina ane brAhmaNa graMthakAroe noMdhI che. jenA mATe aitihAsika pramANo maLI zakatAM nathI. moDha brAhmaNonA dharmAraNya purANamAM jaina ane zaiva dharmanA saMdharSonI AvI kathAo saMgrahAi che rAsamALAmAM paNa sva. phArbasa sAhebe tenI noMdha raju karI che. A lokavArtA Aje paNa pATaNamAM lAkhubADa nAma zAthI paDayuM. tenA samarthanamAM gavAya che. AcArya hemacaMdra ane zaMkarAcArya vacce amAsa tathA pUnama saMbaMdhI vivAda thayo. A hemacaMdra amAsane pUname jaNAvI temaja maMtrataMtranA prabhAvathI kRtrima caMdra banAvyo. zaMkarAcAryanA kahevAthI ghoDA upara tapAsa karavA mANasa mokalyo teNe AvIne jaNAvyuM ke A caMdranuM ajavALuM phakta bAra gAu sudhI ja Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 179 jaNAya che. AthI hemacaMdrAcAryanuM kathana asatya TharyuM. pachI zaMkarAcAryae kumArapALane jaNAvyuM ke amuka divase A nagaramAM moTuM pUra Avaze ane nagarane DubADI deze. zaMkarAcAryanA jaNAvyA pramANe rAjAne moTuM pUra te divase AvatuM hoya tema jaNAyuM AthI te rAjA mahelanA sauthI UMcA mALe caDhaco paNa pUrato vadhatuM ja cAlyuM. zaMkarAcArye jaNAvyuM ke hamaNAM eka nAvaDI jovAmAM AvI. rAjA bArIethI nAvaDAmAM besavA jato hato paNa zaMkarAcAryae rokyo. hemacaMdrAcArya ane bIjA sAdhuo jemAM beThA paNa A badhuM kalpita hovAthI teTale UMcethI nIce paDI badhA maraNa pAmyA ane jaina dharmamAMthI zaMkarAcArye zaiva banAvyo jyAM agADI sAdhuo paDI maraNa pAmyA te khADAnuM nAma lAkhukhADa paDyuM, keTalAka to ahIM lAkha sAdhuo maraNa pAmyAnuM jaNAvI lAkhukhADa nAmathI vyutpatti jaNAve che. A eka saMdharSa kathA jaina ane zaiva dharmo pratye cAlatA kalahanI che. je paraMparA prApta lokavANI dvArA vRddhomAM sacavAi rahI che. jene rAsamALAkAre saMgrahI che. padmapurANa tathA dharmAraNya purANamAMthI paNa A kathAnuM mULa jANI zakAya che. gorajIonA punamI AvyAgacchanI AvI ja bIjI lokakathA jhamoranI che. je loko punamane amAsa mAnanArA hatA teonA gorajIo punahIAgacchanA kahevAyA. kumArapALanuM lagna mevADanA sIsodIyA kuTuMbamAM thayuM hatuM. sIsodIyAo to custa zaiva dharmAvalaMbI. A rAjAnI kanyAne teDavA kumArapALe mANaso mokalyA tyAre dhArmika mAnyatAmAM vAMdho Avyo. kanyAe jaNAvyuM ke huM custa zaiva hovAthI jaina dharma aMgIkAra karIza nahi. kumArapALanA dasoMdI jaya deva bhATe khAtrI ApI ke tamAre jaina dharma svIkAravAnI jarUrata nathI. rAjA kumArapALa baLajabarIthI jo tamone pALavAnuM kaheze to huM tamone ahIM pahoMcADIza. bhATanI jAmInagIrI sAthe sIsodaNI rANI pATaNa AvI, paNa kumArapALe jaina dharma svIkAravA Agraha karyo temAM keTalIka rakajhaka cAlI paNa rANIe mAnyuM nahi. bhATe potAnI jAmInagIrI ApelI eTale potAnuM vacana rAkhavA rAtre chAnAmAnA rANIne lai mevADa lai gayo. khabara paDatAM teNe be hajAra dhoDesavAranuM sainya rANIne pAchI lAvavA mokalyuM. iDara pahoMcavAmAM mAtra dazaja gAu bAkI hatA teTalAmAM lazkare rANI ane tene lai janArAone pakaDI pADaDyA. baMne vacce yudhdha thayuM ane rANIe jANyuM ke pakaDAi jaiza eTale teNe rathamAM ApadhAta karyo. jayadeva bhATene to potAnI kIrti gai jANI khUba roSe caDaco ane potAnuM jIvana Atma balidAnathI samarpavA icchayuM potAnI lAja gai, temaja ApeluM vacana pALyuM nahi tethI te siddhapura gayo ane potAnI jJAti bhAione jaNAvyuM ke rAjAnA atyAcArathI mArI pratiSThA nahi paNa ApaNI samasta komathI pratiSThA gai te mATe jene mArI sAthe jhamora karavAnI icchA hoya teoe AvavuM. tyArabAda siddhapura pATaNa ane bIjA sthAnoe citAo khaDakI keTalAya bhATo jhamora karI maraNa pAmyAM. jaina ane zaiva dharmano saMdharSa vyakta karatI A daMtakathA aitihAsika dRSTie tathya vagaranI che. siddharAja ane kumArapALa baMne jaina dharma pratye prema rAkhatA hovA chatAM temaNe potAno kuLa dharma kadI paNa choDayo nathI. baMne ''paramamAhezvara'' ane kumArapALa to ''umApativaralabdharAjya'' AvA birUdane zobhAvatA hatA. eTale temanA rAjya amalamAM AvA prasaMgo banyA hoya tema mAnavAne kAraNa nathI. vAda vivAda cAlatA. ekabIjAnA dharmanI sarvoparItA batAvavA prayatna karatA chatAM AvA atyAcArI prasaMgone kAraNe banyuM hoya tema mAnI Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhI che yuge yuge pATaNanI prabhutA 180. zakAya nahi, dharmAraNyapurANamAM pANInA kAraNe sAtaso cumotera brAhmaNo agnimAM baLI maryA noMdha che. A lokakathA pAchaLanA vakhatamAM jaina ane jainetaro vacce koI vakhata thayela matabhedanA kAraNe lokamAnasamAMthI prAdurbhAva pAmI hovAnuM lAge che. jema lAkha sAdhuonA maraNathI lAkhakhADa nAma pracalita banyuM tevI ja eka kathA hemakhADa mATenI che. AcArya hemacaMdranA maraNa bAda temanI citA bhasma levA sArAe nagaranAM mANaso umaTyAM ane te bhasma uparAMta tyAMthI mATI paNa loko lai gayA. AthI tyAM moTo khADo paDyo je "hemakhADa" thI oLakhAvA lAgyo. jaina prabaMdhokAroe A hakIkata noMdhI che. kumArapALa pachInA rAjavIonA caritromAM koika vakhate lokakathAnAM mizraNa jovA maLe che. paraMtu amara vikama tarIke khyAtanAma banela siddharAja jayasiMhanI daMtakathAo jeTalI koipaNa rAjA mATe jANavAmAM AvI nathI. avaMtinA paraduHkhabhaMjana vikramanI paNa AvI keTalIye janazrutio graMthomAM AlekhAI che. jaina prabaMdhomAMthI keTalAka mahAjano amAtyo ane karmacArIonA buddhi - cAturya mATe AlekhAyelI AvI kathAo maLI Ave che. te badhAnI TUMka samAlocanA ApIe to paNa A prakaraNanuM kalevara vadhI javA saMbhava che. mayaNallApAne minaladevI kadarUpI hovAthI karNane gamatI nahatI. muMjAla mahAmAtya buddhi kauzalyathI vArAMganAnA badalAmAM eka rAtre karNanA aMtaHpuramAM. minaLadevIne mokalI tyArabAda siddharAjano janma thayo. A hakIkata itihAsathI vegaLI che. dayAzrayakAra kadAca A vastune rAjAnuM khoTuM lAge tethI chupAve, paraMtu tyArabAda vAghelAonA rAjyakALamAM vastupALanA vidyAmaMDaLamAM thaI gayela somezvara ane bIjA vidvAno gujarAtanA aitihAsika kAvyomAM A saMbaMdhI eka zabda paNa noMdhatA nathI. AthI jaina prabaMdhakAroe pAchaLathI daMtakathA jevI AvI hakIkato prabaMdhomAM noMdhI hovAnuM jANavA maLe che. Ama gujarAtanA prabaMdhAtmaka aitihAsika sAdhanomAM lokakathAonuM mizraNa AraMbha kALathI thatuM AvyuM che. dareka deza, gAma ke zahera mATe vividha kivadaMtio samAjamAM vahetI hoya che. tevI ja rIte aNahilapuranI sthApanA tenuM nAmakaraNa, bhUminI pasaMdagI, tenA maMtrI cAMpAnI zuravIratA temaja zrIdevInA hAthe thayela rAjatilaka vagere hakIkato prabaMdhakAroe lokavANInA AdhAre ja AlekhI che. sva. kanaiyAlAla bhA. dave Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 181 53) pATaNanA kuzaLa maMtrIo kanaiyAlAla bhAizaMkara dave pATaNanA vikAsamAM samrATo ane sAmrAjJIonI mAphaka ja tenA catura maMtrIono moTo phALo che. maMtrI jaina hoya ke vaiSNava emaNe mAtra pATaNanA visakAmAM ja rasa dAkhavyo che. prajAnA tamAma varga pratye sadbhAva ane samabhAva rAkhI kuzaLa vahIvaTa karyo che. maMtrIoe jema rAjya kArobAra saMbhALyo ema yudhdhamAM paNa mokhare rahI yudhdha khelyAM che ane keTalAka maMtrIoe to uttama sAhitya sarjana paNa karyuM che. pATaNanA itihAsane ujjavaLa banAvavAmAM je je mahApurUSoe potAno phALo Apyo che. temAMnA keTalAka mahAjano ane rAjapurUSonI TuMkI pichAna karAvavAno ahIM prayatna karavAmAM Avela che. pATaNamAM seMkaDo karoDAdhipatio ane lakSAdhizo rahetA hatA. ema aNahilapuranA varNanamAM AgaLa jaNAvI gayA chIe. te badhAnA nAmono ApaNI pAse kyAMthI maLe ? paraMtu je je mahAjanoe pATaNano vikAsa sAdhavAmAM rAjAprajA ubhayano vikAsa. rAjAprajA ubhayano utkarSa vistAravAmAM AjIvana sevA ApI che. tevA keTalAka loka nAyakonI TuMka oLakhANa pATaNanA itihAsamAM jarUra ApavI joIe te uddezane najara samakSa rAkhI ahIM tevA mahApurUSonI sAmAnya noMdha raju karavAmAM aAvI che. vanarAjano maMtrI ninaya jene gAMbhuthI pATaNamAM bolAvI rAkhyo hato. te prAgvATa poravADa jJAtino jaina mutsaddI hovAnuM itihAsa kahe che. teNe pATaNamAM RSabhadevano mahAprAsAda baMdhAvyo hato tenI vaMzaparaMparA maMtrIpada kAyama cAlu rahyuM hatuM. tenA putra lahere maMtrIpada svIkArI uttarottara traNa rAjavIonuM pradAnapaduM sAcavyuM. lahera maMtrI eka samartha yoddho hato. teNe aneka rAjavIo sAthe yuddha karI teone harAvyA hatA. viMdhyAcaLamAM jai seMkaDo hAthIo pakaDI lAvyo hato. te viMdhyavAsinI devIno pUrNa bhakta hato. teNe aMDasthala hAlamAM sAMthala gAmamAM A devInuM eka maMdira baMdhAvyuM hatuM. te vIra ane bANAvaLI hovAthI bhagavatInuM smaraNa karatAM dhanuSya para tenI upAsya devI birAjatAM ema te mAnato eTaluM ja nahi paNa potAnI upAsya devI jagadaMbAne te dhanuhAvI devI tarIke pUjato. lahere vanarAjane keTalAka hAthIo lAvI bheTa karyA hatA. jethI prasanna thai vanarAje tene aMDasthaLa-sAMthaLa gAma inAmamAM ApyuM hatuM. tenI paraMparA vIra mahAtraya (mahetA) thayo. je mULarAjano maMtrIzvara banyo te TaMkazALano uparI hato. jyAM lakSmInI chApavALA mULarAjanA sikkA banAvavAmAM AvatA. sajjana zreSThI nAmano vaizya mULarAjano goSTika (goThI) salAhakAra hovAnuM jANavA maLe che. mahattama zivarAja mULarAjanA mahAmAtya tarIke jANIto hato. je hula ane jaMbhaka mULarAjanA pradhAno ke senAnAyako hovAnuM jaNAya che. vayAzraya kAvyanA TIkAkAra abhayatilakagaNi jehulane kherALuno rANaka (rANI) ane jabukane mahAmaMtrI tarIke noMdhe che. tenA samayamAM jaya nAmano mahAsAMdhivigrAhaka hovAnuM tAmrapatra kahe che. mULarAjanA rAjyakALe azvapAlikano hoddo zarU thayo hato ke kema ? e saMbaMmAM koi ullekha Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 182 maLato nathI. paNa tenA dAnapatrano lekhaka kAyastha je jakano putra kAcana hatA tenA samayamAM kAdhava nAmanA eka mahAmaMtrI pATaNamAM thai gayela che. jaya nAmano mahAsAMdhivigrAhaka tenA rAjyakALe vidyamAna hato. mULarAjanA putraM cAmuMDanA rAjya amalamAM paNa vIra maMtrI hovAnuM prabhAvaka carita kahe che. A vIranA putro neDha ane vimala thayA. neDha bhImadeva pahelAno maMtrI hoi, te game te eka khAtAno pradhAna hato. jyAre vimala caMdrAvatInA daMDanAyaka tarIke nImavAmAM Avela hoi, teNe tyAM jai sArI evI pratiSThA prApta karI hatI. vimala zAhanuM caritra ApatA to eka svataMtra prakaraNa lakhI zakAya. vimala maMtrI rAjakArya kuzala tarIke vadhu jANIto hovA chatAM te eka vIra yoddho paNa hato. caMdrAvatIno rAjA dhaMdhuka bhImadevano sAMmata hato. paraMtu pAchaLathI dhArAnA paramAra rAjA bhojanA pakSamAM bhaLI jai bhImadevanuM sarvoparItva svIkArato na hato. AthI bhIme vimalane caMdrAvatIno daMDanAyaka nImyo. vimala zAhae dhaMdhukane samajAvI cittoDathI pAcho bolAvyo ane bhImadeva sAthe meLa karAvI tene caMdrAvatInuM rAjya soMpyuM ane pote bhImadevanA pratinidhi tarIke daMDanAyaka tarIke tyAM nivAsa karyo. te bhagavatI aMbikAno paramopAsaka gaNAto. tenA kRpA prasaMgathI teNe Abu upara vimala vasahi nAmanuM saMgemaramaranuM vizva vikhyAta maMdira baMdhAvyuM. A maMdira tenI zilpakalA khAte bhArata temaja vizvanA anya sthAnomAM suprasiddhi che. teno eka eka pASANa kalAzilpanI dRSTie ghaNu ghaNu kahI jAya che. te kalAzilpanuM amara kAvya che. tema kahevAmAM jarAya atizayokti nathI. tenA staMbho, maMDapo, toraNo, madanikAo, paurANika prasaMgo ane nRtyAMganAo temaja dvArazAkhAo tathA gavAkSo (gokhalAo) mAM zilpakalAne aghatana rIte kaMDArI tenA sthapatie zilpazAstrano vizva koSa raju karyo che. vimala maMtrIzvarano A eka amara kIrtistaMbha che. mAdhavanA nAmano mahAmaMtrI cAmuMDanA rAjyamAM thayo hovAnuM zrIdharanI A devapATaNa prazasti parathI jaNAya che. jAhila nAmano vaizya bhImadevano vyayakaraNa amAtya (kharca khAtAno pradhAna) hovAnuM aitihAsika graMtho sUcave che. tenA samayamAM aMDa zarmA sAMdhivigrAhaka ane dAmodara mahA. sAMdhivigrAhaka tarIke jANItA hatA. dAmodara eka vicakSaNa cANakya buddhi dharAvato rAjapurUSa hato. tene loko DAmarathI paNa oLakhatA. tenA nAma uparathI ja gujarAtImAM ''DAhyo Damaro'' lokAhita pracalita banI hovAnuM samajAya che. arthAt DAmara jevA DAhyA banavAno Adarza paNa lokomAM vadhu sevAto. mahAzrI paTalIka tarIke kAMcanano putra vaTezvara hovAnuM tenA dAnapatro kahe che. karNadevanA samayamAM rAjakArya kuzaLa ane mutsaddI vIra mahAmaMtrI muMjAla thayA. A sivAya dhavalaka nAmano paNa eka maMtrI thayA hovAnuM mallacarita uparathI jANavA maLe che. mahAmAtya saMpatkara yAne zAntu karNadevanA rAjyakALamAM javAbadArI bharelo maMtrIzvarano hoddo dharAvatA hatA. tenA samayamAM sarvAditya ane AhilanA nAmo mahAsAMdhivigrAhaka tarIke dAnapatromAMthI maLe che. dAnapatronA adhikArI tarIke vaTezvarano putra kekkA nImAyo hato. siddharAjanA rAjakarmacArIomAM muMjAla maMtrInI buddhimattA mATe jaina graMthakAro keTalIka AkhyAyikAo raju karI che. AzuMka nAmano eka moDha vaizya siddharAjano maMtrI hato. tenA pitAnuM nAma jAhalya. te mULamaMDalI hAlanA mAMDalano vatanI hovAnuM tenA pratimAnA lekha parathI jANavA maLe Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 183 che. tenI pratimA pATaNanA paMcAsarAnA pArzvanAthanA maMdiramAM Aje paNa vidyamAna che. A mUrti tenA putra arisiMhe saMvata 1301mAM devacaMdrasUrinA haste pratiSThita karAvI mUkI hatI. vAdi devasUri ane kumudacaMdra vacce jyAre pATaNamAM siddharAjanA pramukha sthAne vAda thayo tyAre te paNa tyAM hAjara hato. mudrIta kumudacaMdra nATakamAM jaNAvyA pramANe Azuka maMtrInI salAhathI siddharAje, RSabhadevano eka mahAprAsAda A mahAvivAdanA vijayotsava tarIke baMdhAvyo hato. Aja samayamAM udayana maMtrI tarIke adhikAra upara Avyo hovAnuM prabaMdha ciMtAmaNI vagere aitihAsika graMtho jaNAve che. vanarAjanA pradhAna jAMbano vaMzaja sajjana daMDanAyaka tarIke A samayamAM adhikAra upara hato. vastupALano pitA soma siddharAjanA koSAdhikArI tarIke jANavA maLe che. A uparAMta AnaMda nAmano vaizya te samaye eka khAtAno maMtrI hato. gAMgIya nAmano eka gRhastha siddharAjanuM maMtrIpada dharAvato. teno putra lAliMga, teno mahiMdukanA be putro dazaratha ane pRthvIpAla paNa koi eka khAtAnA maMtrIo hatA. siddharAjanA vyayakaraNa mahAmAtya (kharca khAtAno adhikArI) tarIke aMba prasAdanuM nAma jANavA maLe che. dAdaka siddharAjanA mahAmAtya tarIke vadhu jANIto che. te samaye daMDanAyaka tarIke paramavizvAsu mahAdevanuM nAma itihAsamAM AlekhAyeluM che. siddharAje mALavAno vijaya karyA bAda te pradezane khAlasAkarI tyAM potAnA pratinidhi tarIke mahAdeyane daMDanAyaka banAvI rAkhyA hatA. gAMgIya nAmano eka maMtrI paNa siddharAjanA rAjya samaya daramyAnamAM thai gayela che pratihArI jagadeva je jagadeva paramAra tarIke lokakathAmAM vadhu pracalita thayo che. te paNa siddharAjanA samayamAM UMco hoddo dharAvato. siddharAjano to te khAsa aMgarakSaka ane parama rahasya maMtrI tarIke Aje paNa lokomAM teMnI aneka loka vArtAo prasidhdhI banI che. je rAsamALAmAM sva.zrI phArbasa sAhebe raju karela che. kumArapALanA rAjapurUSomAM udayana mahAmAtya tarIke cAlu rahyo che. A uparAMta vAgbhaTa, AliMga ane vAya mahAmAtya temaja amAtyano hoddo dharAvatA hovAnuM aitihAsika graMtho uparathI jaNAya che. daMDanAyaka sajjana paNa teja adhikAra upara rahyo che. sollAka nAmano jaina gRhastha kumArapALanA rAjyamAM sabhAgArano uparI hovAthI sAmaMta maMtrI satrAcAranuM birUda ApavAmAM AvyuM hatuM. cAhaDanA putra kumArasiMhanuM koSThA gArika (koThArI) tarIke nAma jANavA maLe che. bhImadevanA vyayakaraNa mahAmAtya jAhillano putra narasiMha paNa kumArapALano koSThAgA (khAnagI kArabhArI) hovAnuM jaNAya che. A sivAya pRthvIpAla, mahAdeva, yazodhavala, ane kaparTI vagere rAjapurUSo amAtya ke maMtrIzvaranA adhikAro dharAvatA hatA. kapardImaMtrI kumArapALanA mukhya maMtrIzvara hatA. temano prabhAva kumAMrapALanA rAjyamAM eka custa jaina maMtrI tarIke vadhu prakAzato. ajayapALa, kumArapALano bhatrIjo hovAthI rAjya vArasa teja hato. chatAM te cUsta zaiva hovAthI jaina dharmamAM glAnI Avaze e uddezathI kumArapALanA dauhitra pratApapALane gAdI upara besADavAnI vAta cAlatI teno kapardI maMtrI puraskartA hato. bIjA paNa keTalAka rAjapurUSo tene lAvavAnI peravI karatA hovA chatAM kumArapALanA maraNa bAda ajayapALa gAdIe Avyo. ajayapAla pUrvanI hakIkata jANato hovAthI tenA virodhIono teNe gAdI upara besatAM ja nAza karyo. zataprabaMdhanA kartA ane AcArya hemacaMdranA paTTaziSyane tapAvelI tAMbAnI pATa upara besADI mArI nAMkhyA. tevI ja rIte kapardI maMtrIne kaDakaDatA telanI kaDAimAM nAMkhI prANa lIdhA. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 184 vaijalla ane cAhaDa nAmanA daMDanAyako kumArapALanA rAjyamAM thai gayA che. valla nAmanI vyaktino maMtrI tarIke ullekha maLe che. cAhaDa mALavAno daMDanAyaka hovAnuM jaNAya che. tevI ja rIte muluka paNa soraThano daMDanAyaka tarIke adhikAra bhogavato kumArapALanA mahAkSapaTalIkomAM lakSmaNa, kAyastha paMDita, mahipAla ane vigharAmanA putra kAlakyanA nAmo maLI Ave che. tenAM rAjayanA mahAsAMdhivigrAhakanA hoddA upara devaNa nAmano rAjapurUSa hovAnA aitihAsika ullekho maLe che. AgaLa jaNAvelA kapardI maMtrI thoDAka vakhata ajayapAlanA mahAmAtya tarIke rahyA hatA. tyArabAda AnaMda, AbhaDa ane mohaparAjayanA kartA moDha vaizya yazapAla maMtrIo hovAnuM jaNAya che. tenA rAjyakALamAM somezvara mahAmAtya hovAnuM udayapura (mALavA) nA zilAlekha uparathI jANavA maLe che. tevI ja rIte daMDanAyaka lUNa prasAdanuM nAma paNa temAMthI maLI Ave che. zobhanadeva tenA pratihAra tarIkeno hoddo dharAvato. bALa mULarAjanA TuMkA rAjya amalamAM rAjapurUSonAM nAmo maLatAM nathI. paNa akSapaTalIka tarIke moDha vaizya vaijallanAM putra kumArasiMhanuM nAma eka dAnapatramAM noMdhAyuM che. bhImadeva bIjAnA rAjyamAM AMbaDa tathA alhAdana ane zobhanadeva tenA daMDanAyako thai gayA. teja samayamAM thayela mahAdAnezvarI buddhipAla, zUravIra ane saMskRta sAhityanA prauDha vidvAna vastupALa ane tejapAla baMne bhAio mahAmAtya tarIke itihAsamAM suprasidhdha che. temaNe bhImadevanuM bhinna bhinna thayela rAjya TakAvI rAkhavAmAM suvyavasthita karavAmAM amUlya phALo Apyo hato. pATaNanuM DagamagatuM rAjya siMhAsana A baMne vIra purUSoe sthira karyuM ane tenI punarbhavasthA karatAM gujarAtamAM zAMti ane suvyavasthA sthApI. gujarAtano pratApI vaibhava ane zAsana TakAvI rAkhavAmAM A baMne bhAioe avirata zrama ane khaMtapUrvaka sahAya ApI hatI teo jevA zUravIra hatA. tevA ja sAhityanA ArUDha vidvAno hovAthI temaNe keTalAye vidvAnone puraskAra ApI saMskRta sAhityano utkarSa sAdhyo che. temanA vidyAmaMDaLamAM kavivara somezvaradeva ane amaracaMdra sUri jevA prakAMDa paMDito birAjatA. dhArmika kAryomAM paNa karoDo rUpiyAnAM dAna temaNe chUTA hAthe ApelAM. Abu upara delavADAnA maMdiromAM lUNigavasahI, zetrujaya upara ane aneka ThekANe bhavya jaina maMdiro temaNe baMdhAvyA hatAM, koipaNa dharma pratye asahiSNutA batAvyA vagara jainettara dharmonA keTalAMe maMdiro, rUpA, parabo, satrAgAro ane masjIdo baMdhAvyAnuM temanuM jIvana vRttAMta kahe che. taduparAMta tatkAlina sAhityamAMthI paNa jANavA maLe che. temaNe karoDo rUpiyA kharcI pATaNamAM jJAna bhaMDAro sthApyA hovAnA ullekho maLe che. A baMne mahAmAtyo sivAya ThAbhU ane ratnapAla nAmanA mANaso temanA maMtrI maMDaLamAM rahyA hatA. bhImadevanA muddAdhikArI tarIke ratnasiMha ane zobhanadevanA nAmo aitihAsika graMtho ane graMtha prazastiomAMthI maLe che. mahAsAMdhivigrAhako tarIke bhImAka, bahudeva ane vaijallanA nAmo tenAM dAnapatromAM noMdhAyAM che. te samaye akSapaTalIkano hoddo moDha vaizya kuMmara, kAyastha vosarI ane somasiMha dhAraNa karatA hatA. somarAja nAmano mahApratihAra te kALamAM thai gayo che. vastupALano putra jayaMtasiMha khaMbhAtano subAgIrIno mAnavaMto hoddo dharAvato. teNe pATaNa pAse caMdronmAnapura (caMdramANA) mAM jaina maMdira, sarovara, dharmazALA ane satrazALA vagere baMdhAvyA hatAM. temane janamala devI ane pAvI Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 185 nAmanI traNa strIo hatI. A jammaNadevInA nAma uparathI caMdrumANA gAma pAse jamaNapura gAma vasAvyuM hovAnuM jaNAya che. A uparAMta A badhAM gAmo Aje vidyamAna che. A uparAMta rUpAdevInA nAma uparathI rUpapura, jamanala devInA nAma uparathI jesalavAsaNuM vagere gAmo baMdhAvyA hatAM ema kahevAya che. je gAmo paNa Aje vidyamAna che. paraMtu tyAMthI koi avazeSo haju sudhI maLI AvyA nathI. tejapAlano putra lAvaNyasiMha saMvata 1296 eTale bhImadevanA rAjyamAM bharUcanA subA tarIke rAjya calAvato. bhImadevanA rAjyakALa thoDAka vakhata tribhuvanapALe pATaNa upara sattA jamAvI rAjya karyuM hovAnuM jANavA maLe che. te samaye tenA akSapaTalIka bahudeva ane mahAsAMdhivigrAhaka vaijallA adhikAra upara hovAnuM tenuM dAnapatra kahe che. bhImadeva pachI cAlukyonI sattA pUrI thAya che ane vAdhelAonuM sAmrAjya jAme che. vAdhelA visaladevano maMtrI padma hato. caturvizanI prabaMdhamAM tene koSAgarika tarIke jaNAvyo che. amarasiMha sUrie tenI prArthanArthe caturvizani caritra jinendra caritra lakhyuM ane tenuM padmanaMda mahAkAvya nAma pADyuM. udayana maMtrInA pautra padmasiMhane salakSasiMha ane sAmaMtasiMha be putro hatA. A paikI salakSasiMha visaladevanA samayamAM saurASTrano dezAdhipati thayo. pAchaLathI te lATano paNa dezAdhipati thayo hovAnuM zilAlekha kahe che. teno dehAMta narmadA tIre thayo hato. teno bhAI sAmaMtasiMhane maMtrI tarIkeno hoddo ApI saurASTrano adhikArI visaladeve banAvyo. A sAmaMtasiMhe potAnA bhAinA zreyArthe salakSa nArAyaNanI pratimA sthApI hovAnuM kAMTelAno zilAlekha kahe che. sAmaMtasiMha visaladeva pachI gAdI upara Avela arjunadevanA rAjyamAM paNa saurASTranA adhikAra upara cAlu rahyo hato. te jyAre tyAMno adhikArI hato tyAre teNe samudrako dvArakA javAnA rastAmAM Avela revatIkuMDa jIrNa thavAthI teno jIrNoddhAra karAvyo. potAnI mAtAnA kalyANa arthe teNe temAM navIna pagathiyAM baMdhAvI vAva samAna e pavitra tIrtha samarAvyuM teTaluM ja nahi paNa temAM gaNeza, kSetrapAla, sUrya, navadurgA, ziva ane jalazAyinI pratimAo paNa temAM sthApI. vaLI temAM navIna maMdira baMdhAvI baLarAma ane revatInI pratimAo besADI, A kuMDanI sAthe eka kuvo ane Dhorane pANI pIvA mATe havADo paNa baMdhAvyo hato ema teno zilAlekha jaNAve che. visaladevanA rAjyanI zarUAtamAM tejapAla mahAmAtya hato. saMvata 1304mAM tenA maraNa bAda nAgara jJAtinA nAgaDane mahAmAtya nImavAmAM Avyo. A sivAya zrIvardama ane mULarAjanA nAmo tenA maMtrI tarIkenA maLe che. je koi khAtAnA uccAdhikArIo haze tenA samayamAM mahAsAMdhivigrAhakanA hoddA upara zrIdhara ane mahAzrI paTalika goviMdanA nAmo dAnapatro uparathI maLe che. visaladeva pachI arjunadevanA samayamAM mahAmAtya mAladevanuM nAma maLe che. saurASTrano dezAdhipati sAmaMtasiMha paNa tenA rAjyamAM cAlu hovAnuM AgaLa jaNAvI gayA chIe. tyArabAda pAlya saurASTrano subo nImAyo. giranAranA eka zilAlekhamAMthI tenuM nAma maLe che. tenA pachI gAdI para AvanAra sAraMgadeva vAghelAnA mahAmAtyomAM kAnta, vAdhUma, madhusUdana ane mAdhavanA nAmo maLe che. dezAdhipati tarIke pAlDa cAlu rahyo hato jyAre mudrAdhikArI pethaDa hovAnuM dAnapatro noMdhe che. vAghelA vaMzano chello rAjA karNa vAdhelo athavA to karaNaghelo thayo. jenA pradhAna mAdhava thayo. jenI AkhyAyikA itihAsa prasidhdha che. teNe ja gujarAtane musalamAna sattA Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 186 nIce soMpyuM. karNanI TUMka kArakIrdimAM bIjA koI moTA adhikArIonA nAmo na maLI che te svAbhAvika che. aNahilapura pATaNano sAMskRtika ane rAjakIya vikAsa sAdhavAmAM AgaLa jaNAvela rAjaya karmacArIo ane maMtrIzvarono nAno suno phALo nathI. teoe pATaNanuM ja nahi paNa gujarAtanuM gaurava vadhAravAmAM eka yA bIjI rIte apUrva phALo Apyo che. jemanI kIrtigAthA TUMkamAM ahIM raju karavAmAM AvI che. pATaNamAM aneka mahAjano vyApAra kuzaLa ane mutsaddIgIrInA UMDA abhyAsIo thaI gayA che. jemanAM nAmo itihAsanA pAne AlekhAyAM nathI. thoDAka nAmo aitihAsika prabaMdhomAMthI jANavA maLe che. paNa temano saMpUrNa paricaya to maLI zakato ja nathI. zreSThI choDAkanuM nAma keTalIka aitihAsika noMdhomAMthI maLe che. AbhaDa zeTha je pahelAM nidhana hatA paNa bhAgya ane purUSArthanA baLe teo karoDAdhipati thayA hatA. siddharAjanA salAhakAromAM temanuM nAma maLe che. AbhaDa zeTha eka garbhazrImaMta mahAjana hatA. tauparAMta dohaTTa zeThanuM nAma jaina graMthakAroe noMdhyuM che. jemanA nAmano dohaTTa vasatI mahollo aNahilapuramAM hatA. kubera nAmano eka lakSmInaMdana pATaNamAM thai gayo che. jenA mahAlayanuM abhUta varNana mohaparAjayamAM noMdhAyuM che. sonAka eka gavaiyo hato. siddharAjanA rAjya amalamAM te eka bhArata vikhyAta saMgItAcArya mAnAto. teNe saMgItathI sukAyelA vRkSane nava pallavita banAvyAnI hakIkata prabaMdha ciMtAmaNImAM saMgrahAi che tenA nAmano eka mahollo solAka vastI aNahilapuramAM hovAnuM jaina graMtha prazastio uparathI jANI zakAya che. mAMgUjhAlA eka vIra yoddho hato. te jhAlAvaMzano kSatriya hovAthI mAMgUjhAlAthI vadhu vikhyAta gaNAto. potAnI pAse kAMipaNa hathiyAra sAthe rAkhato nahi. eka vakhata rAjAe tenuM kAraNa pUchyuM tyAre "hAjaraso hathiyAra" e sUtro jaNAvatAM prabaMdha ciMtAmaNIe tenA parAkramanI eka vAta noMdhI che. temAM jaNAvyA pramANe eka prasaMge mahAvate tenA upara hAthI calAvyo tyAre teNe tyAM beTheluM kutarUM upADI hAthInA marmasthAna upara mAryuM ane hAthInI pUMchaDI pakaDI evo kheMo ke hAthInI naso tUTI gaI ane maraNa pAmyo. pATaNa upara eka vakhata koI rAjA caDI Avyo tyAre te vIratAthI tenA lazkara sAthe laDaDyo ane vIragatine pAmyo. teja sthAne maraNa pAmo te sthaLa mAMgu spaMDilathAnaka nAmathI prasidhdha thayuM. Aje te kyAM haze te jANI zakAtuM nathI. pATaNanA vIra yoddhAomAM jagadeva paramAranuM nAma suvarNAkSare aMkita thayeluM che siddharAjanA rAjapurUSomAM tenI sAmAnya noMdha ApI che. A mahApurUSe gujarAtamAM bhAre nAmanA meLavelI. te koI kAraNathI dakSiNa bhArata choDI pATaNa Avelo. te sAMtarakuLano hoi minaLadevInA bhatrIjA kadabarAjI jeyakezI bIjAno maziyAI bhAI hato. saMvata 1205-06mAM pazcimI cAlukaya rAjA jagadeva malla bIjAno sAmA ane paTrI pokhucchapurano rAjA hato. prabaMdha ciMtAmaNIkAranA kathana pramANe te trividha vIra eTale dAnavIra, yuddhavIra ane dayAvIra tarIke vadhu prasidhdha pAmelo. siddharAjanA pratihArI tarIke tenI nAmanA aitihAsikoe AlekhelI che paNa pratihAra eTale dvArapAla nahi paraMtu aMgarakSaka khAtAno sarvocca senApati. siddharAjano parama vizvAsu ane rahasyamaMtrI jevo mahatvano adhikAra dharAvato. kIrti kaumudImAM somezvara tyAM sudhI jaNAve che ke "jagadeva paramAra vagara pATaNanI AvI kharAba dazA Aje thaI che e pratihAra hato tyAM sudhI gurjarone zaheramAM zatruo pesI zakatA nahi." Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 187 A tenI abhUta vIrayoddhA tarIkenI prasiddhi sUcave che. rAsamALAmAM temaja prabaMdha ciMtAmaNImAM tenA parAkramonA aneka prasaMga noMdhAyA che. siddharAjanA maraNa bAda agara to te pahelAM te pATaNa choDI dakSiNamAM cAlyo gayo hovAno itihAsa kahe che. Ama rAjyakarmacArI uparAMta aneka zeThIyAo ane variyoddhAoe pATaNanI pragatimAM apUrva phALo noMdhAvyo che. - bhUminA svastika samAna, dharmanuM gRha ane nyAyanuM sthAna, lakSmI vaDe sadAkALa aliMgita evuM aNahilavADa nAmanuM nagara che. ahIM (pATaNamAM) vAsa karavAnA rasalobhathI kamalA (lakSmI) zAradA (sarasvatI) sAthe kalaha na karatI nathI. arthAta zrI ane sarasvatI banne sAthe saMpathI ahIM nivAsa kare che. zauryavRttimAM, zAstramAM, samamAM, samAdhimAM, satyamAM, paDadarzanamAM ane vedanAM cha aMgomAM A nagara (pATaNa)nA loko agresara che. A nagara (pATaNa) jANe pRthvInA hAramAMnA sattAvIza motIomAMnuM eka hoya tema ane mahAnagaromAM aNamUla che. . sahastraliMga sarovarane pharatAM ziva ane viSNunAM maMdiro zobhI rahyo che tethI te jANe pRthvI mAtAnA kuMDaLane pharatI motInI hAra hoya tevuM zobhe che. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 54) pATaNa, pAna, pirANapaTTaNa kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave, pATaNanI jAhojalAlI aneka prAcIna graMthomAM vAMcavA maLe che. pATaNa nAma saMskRta pattana zabda uparathI utarI Avela hoi koipaNa nagara mATe te sarvasAmAnya rIte vaparAya che. bhAratanAM keTalAMye zaheronA nAma pAchaLa pATaNa zabda te daSTie vaparAyo hovAnuM jANavA maLe che. prabhAsapATaNa, jhAlarA pATaNa, vijhAgApaTTaNa, machalIpaTTaNa vagere nAmomAM pATaNa zabda zaheranA paryAya tarIke khAsa karIne vaparAyo che. te ja niyame vanarAje vasAvela gujarAtanA prAcIna pATanagarane aNahilapura pATaNa tarIke oLakhAvatA. aNahilapurano vinAza thatAM tenI najadIkamAM je navuM zahera pharIthI vasAvavAmAM AvyuM tenuM phakta "pATaNa" nAma rAkhavAmAM AvatAM lokaprasiddhimAM te nAma vadhu vikhyAta thayuM ane Aje gujarAta temaja bahAranA prAMtomAM te siddhapura pATaNa tarIke ja oLakhAya che. aNahilapura pATaNano nAza thayA bAda hAlanA pATaNanI sthApanA kyAre karavAmAM AvI tenI cokakasa tArIkha atyAra sudhI maLatI nahotI paraMtu hamaNAM ja prApta thayela saMvata 1433nA eka dastAvejanA AdhAre A navIna zaheranI sthApanA i.sa. 1400 thI 1447 saMvata 1456 thI 1463 sudhImAM thaI hatI ema jANavAmAM AvyuM che. jo ke saMvata 1463mAM jUnuM ane navuM ema be nagara pATaNa vidyamAna hovA chatAM kacerIo aNahilapura pATaNamAM hatI ane rAjazAsako paNa tyAM ja rahetA hatA, paraMtu vastIno moTobhAga navIna pATaNamAM rahevA AvI gayo hato. A vakhate jhapharakhAna bIna vajhIulamulka gujarAtano subo hato ane aNahipura pATaNamAM tenI mukhya kacerIo hovAthI te ane tenA rAjakarmacArIo tyAMja nivAsa karatA hatA. i.sa. 1410 saMvata 1466mAM gujarAtanA svataMtra sulatAna tarIke teno pautra ahamadazAha gAdIe AvatAM teNe gujarAtanA pATanagara tarIke amadAvAdanI sthApanA karI, pATaNane potAnA rAjyano eka prAMta banAvyo eTaluM ja nahI paNa tyAMnI mukhya kacerIo amadAvAda khaseDatAM, aNahilapura pATaNa je ghaNuM ja jIrNa ane parAsta thai gayuM hatuM te sAva nirjana banI gayuM. je thoDI ghaNI vastI tyAM rahetI hatI te paNa navIna pATaNamAM rahevA AvI gaI. Ama aNahilapura pATaNa i.sa. 1410-11 sudhI vidyamAna hovA chatAM hAlanA pATaNanI sthApanA saMvata 1456 thI 1463 sudhImAM jaI hovAnuM jANavA maLe che. * - hAlanA pATaNanI sthApanA gujarAtanA subA jhapharakhAne karI hatI. dilhInI pAdazAhata nabaLI paDatAM tene gujarAtanA svataMtra sulatAna banAvAnA koDa jAgyA, te vakhate aNahilapura pATaNa tanna jIrNa thaI gayela hovAthI saltanatanI sthApanA mATe sauthI prathama tene killebaMdIvALuM rAjadhAnI nagara baMdhAvavAnI agatyatA jaNAI ane sulatAna thayA agAu hAlanA pATaNanI sthApanA karatAM zilpa sthApatyanA niyama pramANe suMdara nagara racanAvALuM AlizAna zahera baMdhAvyuM. Aje to A zaherano killo keTaleka ThekANethI paDI gayo che chatAM moTA bhAgano durga ane daravAjAo mojuda che. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 189 A killAno AkAra sAmAnya daSTie corasa hovA chatAM ghaNe ThekANe khAMcA pADelA jovAmAM - AvatA hovAthI nagara racanA vakhate tenI khAsa cokasAI rAkhavAmAM AvI hovAnuM jaNAtuM nathI. ulaTa te samayanA kArIgaro ane dekharekha rAkhanAra amaladAre jamInanI anukULa paristhiti pramANe koTano pAyo nAkhI temAM junA pATaNanA avazeSo, pASANo ane IMTo vagere vAparI A killo bAMdhyo hovAnuM jaNAya che. A durgamAM aNahilapuranA keTalAye mahAlayo ane maMdironA avazeSo jevA ke staMbho, kuMbhIo, jhaMdhAo, vArazAkhAo, zikharanA bhAgo, toraNo temaja khaMDita-akhaMDita pratimAone jema tema coDI caNI dIdhI che. Aje A nagaranA kula agiyAra daravAjAo anukrame pUrvathI bagavADo, guMgaDI, mIrAM, bhaThThIvADo, khAnasarovara, motIzA, kanasaDo, phATIpALa, adhAro, koThAkUi, chiDIyo vagere vidyamAna che. jyAre bAramo daravAje tana parAsta thai gayo hoi tenuM nAmanizAna bacavA pAmyuM nathI. A bArIno daravAjo guMgaDIthI dakSiNe doDha so vAra dUra hato ema guMgaDI daravAjA uparano phArasI zilAlekha kahe che. A zahera bAMdhavAmAM aNahilapurano keTaloka bhAga meLavI levAyo hovAnuM jaNAya che. A badhA daravAjAonAM nAma tyAMthI najadIkamAM Avela koI maMdira, masjida, taLAva, kUvo ke koI gAma javAnA mArga uparathI rAkhavAmAM AvyAM hovAnuM samajAya che. jyAre phATIpALa ane kanasaDo e nAmo keTalIka aitihAsika vigato rajU kare che. sahastraliMga sarovaranI pALa nadInA pUrane lai koi vakhata phATI gai hatI je aNahilapuranA vinAzamAM mukhya kAraNabhUta che. te hakIkatanuM samarthana A daravAjAnA nAma uparathI sUcita thAya che. jyAre kanasaDokarNasaryo artha gujarAtano chello hiMdu rAjA karNa vAdhelo A dizAnA koi dhArathI nAsI gayo hovAnuM tenA abhidhAnanA AdhAre samajAya che. pATaNa zaheranI laMbAI pUrva-pazcima 450 phUTa ane pahoLAI uttara-dakSiNa 640 phUTanI hoi tene pharato koTa lagabhaga sADA traNa mAilanA gherAvAmAM che. A zaheranI cAre bAju cAra dizAmAM mukhya cAra moTAM taLAvo bAMdhelA hatA. te paikI pazcimanuM sahastraliMga sarovara Aje keTalAye varSothI * purAi gayuM che. jeno keTaloka bhAga hamaNAM ukhanana karI bahAra mUkavAmAM Avela che. jyAre uttara dizAmAM Avela pitAMbara taLAvano ghaNo kharo bhAga tUTI gayela hoi divase divase te purAtuM jAya che. AthI phakta comAsAmAM ja tenI aMdara pUratuM pANI rahe che. pUrva dizAnuM guMgaDI taLAva jenA nAma uparathI te bAjunA daravAjAnuM nAma guMgaDI daravAjo rAkhela che. te paNa varasAdanA pANI sAthe ghasaDAI AvatI mATI ane kacarAthI dara sAla puratu rahe che. A taLAva prAcIna hoi tenI noMdha saMvata 1482mAM lakhAyelI eka jainapaTTAvalImAMthI maLI che. AthI A nagaranA navanirmANa vakhate guMgaDI taLAva vidyamAna hatuM jenA uparathI tyAMnA daravAjAnuM nAma rAkhyuM hovAnuM puravAra thAya che. dakSiNa bAju Avela khAnasarovara taLAva Azare 1273 co.phUTa pUrva-pazcima ane 1228 co. phUTa uttaradakSiNa laMbAI pahoLAIvALuM che. te cAre bAjuthI paththarabaMdha bAMdhavAmAM Avela hoi, temAM aNahilapura pATaNanA khaMDeronA ja paththaro vaparAyA hovAnuM jaNAya che. Aje to teno dakSiNa ovAro tUTI gayelo che chatAM traNa bAjunA ovArA pANI AvavAnAM garanALAM nikAsanuM nirgamanadvAra ane pANI gaLAi Ave te mATenA kalAmaya koThAo vagere mojuda che. sahastraliMganI mAphaka A sarovaramAM Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 190 paNa pANI gaLAine Ave teTalA mATe zilpa sthApatyanI suMdara racanA raju karatAM temAM koThAo ane gaLaNIo mUkI che. A taLAva akabaranA dudhabhAi khAne ajhIjha mIrjhA kokAe i.sa. 188990mAM baMdhAvyuM hovAnuM hoya kahevAya che. paraMtu tenA mATe koi zilAlekha ke graMthastha purAvo haju sudhI maLyo nathI. phakta khAnasarovara nAmanA AdhAre te khAne ajhIjha mIrjhA kokAe baMdhAvyuM hovAnA phakta tarka che. kadAca bIjA koi khAne paNa te kema na baMdhAvyuM hoya ? tenA mATe bIjo paNa eka tarka che. A nagaranA daravAjAonAM nAma tyAM najadIkamAM Avela maMdira, masjida ke taLAvanA nAma uparathI pADavAmAM AvyA hovAnuM jANavAmAM AvyuM che. arthAt pATaNa zaheranA navanirmANa vakhate tyAM A badhAM maMdiro, masjido ke taLAvo vidyamAna haze ja emAM to zaka nahi. dAkhalA tarIke bagavADe baka rAkSasane mArI besADavAmAM Avela bagezvara mahAdeva, guMgaDI daravAje guMgaDI taLAva ane motIzA daravAje motI masjida vagerenuM sthAnonuM killAnA sthApatya kALe astitva hatuM. tenA uparathI ja daravAjAonAM nAma caritArya thayAM che. tyAre khAnasarovara paNa A nagaranA nirmANa vakhate vidyamAna hovuM joie. nahitara A navIna banAvela killAnA dakSiNa taraphanA daravAjAne khAnasarovara nAma kevI rIte ApI zakAya ! pATaNano Aje jaNAto koTa i.sa. 1410mAM to jhapharakhAne navIna baMdhAvI dIdho hovAnuM eka prAcIna dastAveja dvArA mAluma paDayuM che. eTale khAnasarovaranuM sthApatya te agAunuM hoya tema mAnavAne kAraNa che. akabarano subo khAna mIrjhA ajhIjha kokalatAza i.sa. 1573 thI i.sa. 1611 sudhI cAra vakhata gujarAtanA subA tarIke AvI gayo. arthAt pATaNanI sthApanA thayA bAda sATha sIttera varSo pachI te gujarAtano subo thayo hato ane khAnasarovara to pATaNanA sthApatyakALe vidyamAna hovuM joie ema ApaNe AgaLa jaNAvI gayA chIe. AthI khAna mIrjhA ajhIjha kokalatAza te baMdhAvyuM hovAnI mAnyatA nirAdhAra kare che. uttara gujarAtanAM purAtana sthApatyo nAmaka graMthamAM DaoN. barjesa khAnasarovaranI jagAe pahelAM koi hiMdu rAjAe baMdhAvela taLAva hatuM ema anumAna che. phakta khAna mIrjhAe teno punaroddhAra karyo hato eTaluM spaSTa rIte jaNAvI tenA nAma uparathI khAnasarovara nAma rAkhyuM hoya evI kalpanA mUkI che. paNa aitihAsika dRSTie vicAratAM pATaNanA sthApatyakALe A sarovara vidyamAna hatuM ane alaphakhAne gujarAta sara karyA bAda koi subAe baMdhAvyuM haze, jeNe potAnA nAma uparathI khAnasarovara evuM nAma rAkhyuM hoya ema jaNAya che. DaoN. barjesanA kathana pramANe khAna mIrajhA ajhIjhanA amala daramyAna teno jIrNoddhAra thayo hato ema mAnI zakAya che. jo khAna mIrjhA ajhIjhanA punaroddhAra karAvyA pachI A sarovaranuM nAma rAkhavAmAM AvyuM hoya to te pahelAM A sarovara ane tenI najadIkanA daravAjAnAM nAmo kevA hatAM teno prazna upasthita thAya che. TUMkamAM akabaranA subA khAna mIrjhA ajhIjha kokalatAze A sarovara baMdhAvyuM na hatuM paNa / teno punaroddhAra karyo ane tenA nAma uparathI khAnasarovara nAma paDayuM hovAnI lokokitamAM jhAjhuM vajuda mUkI zakAya tema nathI. hAlanA pATaNamAM aNahilapurano pUrva vibhAga joDAyo hato ke kema ? tenA mATe cokkasa pramANo maLatAM nathI, paraMtu gujarAtanA pahelA musalamAna subA alapakhAne hiMdu maMdiramAMthI taiyAra karela AdInA masjida je 1050 AsaranA staMbho dharAvatI hatI ane mukhatumajAthI 100 vAra dUra Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 191 pAchaLanI bAju Avela hatI. te prAcIna zaheranA madhyabhAge AvelI hovAnuM mirAte ahamadImAM jaNAvyuM che. tyAMthI pazcimamAM dUra dUra sudhI phelAyelo aNahilapurano vistAra jotAM pUrvamAM paNa teTalo vistAra hoya te svAbhAvika che. AthI hAlanA pATaNamAM aNahilapurano pUrva vistAra keTaloka samAvyo hovAnuM jaNAya che. A sivAya traNa daravAjA upara mUkavAmAM Avela kilAcaMda kalaoNka TAvaranA bAMdhakAma vakhate tenI nIce khodakAma karatAM i.sa. 1927-28mAM jamInathI 20 phUTa nIce daravAjAnI kuMbhIo tathA saDaka nIkaLI hatI, je aNahilapuranA koi prAcIna daravAjAnI hovAnuM anumAna che. AthI aNahilapurano vistAra ahIM sudhI hovAnuM mAluma paDe che. eTale traNa daravAjAthI pazcimano bhAga prAcIna pATaNano pUrva vistAra hovAnuM jANI zakAya che. pATaNanI nagararacanA rAjavallabha yAne vAstumaMDana graMtha pramANe racAi hovAthI zaheranI madhyamAM eka moTo rAjamArga pUrvathI pazcima bagavADAthI kanasaDA daravAjA sudhIno banAvyo che. zaheranA naiRRya khUNAmAM bhadrano killo paththarabaMdha banAvI tenI uttara-pUrva daravAjAo ane dakSiNe bArI rAkhI hatI. je Aje pADI nAkhI tyAM moTo rAjamArga banAvavAmAM Avela che. muslima saltanata vakhatathI atyAra sudhI temAM kacerIo rAkhelI che. tad uparAMta keTalAka muslima rAjavaMzIonI kabaro paNa ahIM eka sthaLe AvelI che. zaheranA madhyabhAge masjidonA minArA jevA baMne bAju staMbho dharAvatA traNa daravAjAo Avela hoi teno keTaloka bhAga Aje jamInamAM daTAi gayo che. nagara racanA vakhate zaheranA keTalAka mahollAnAM nAmo, aNahilapuranA mahollAo uparathI rAkhyAM haze ema jANavA maLe che. phophaLIyAvADo, kokAvastI, sAlavIpATaka (vADo) ane yuvarAjapATaka (rAjakAvADo) vagera nAmavALA mahollAo aNahilapuramAM hatA evA prAcIna ullekho maLyA che. eTale navIna pATaNamAM paNa tyAMnA keTalAMka nAmo kAyama rAkhyAM hoya ema lAge che. A zaheranA keTalAka mahollAonAM nAmo jJAtio uparathI, dhaMdhAo uparathI, vyApAranI vastuo cokhA, ghI, sopArI, phophaLa, punnAga-jAyaphaLa, saraiyA, gAMdhIANAnI cIjo ane keTalAka devamaMdiro uparathI rAkhavAmAM AvyAM hoAvanuM mAluma paDe che. zaheranA sthApatyakALe nirmANa thayelA keTalAMye mahollAo Aje adRzya thai gayA che ane te sthAno upara navIna vasAhata karanArAoe tenAM nAmo badalI tenI racanA ane parisImAomAM moTo pheraphAra karyA che. AvA bhUlAyelA mahollAomAM jagupArekhano pADo, nAgamaDha, osavALano mahollo, pIMpaLAvADo, ciMtAmaNIpADo, vaDIposALanopADo, bhalAvaidhano pADo, sagarakUi, hebatapura, nAraMgApADo, malIpura, mAMDanopADo, bhAMNAnopADo, nAkaramodInopADo, mAluMsaMdhavInuM sthAna, karaNazAhanopADo, laTakaNanopADo, kupAdezInopADo, kurasIvADo, daNAyagavADo, satrAgavADo, dhobIparaba, pakhAlIvADo, nyAyazeThanopADo, anusavAnopADo, kIyAvahorAno pADo vagere mukhya che. jenAM sthAno nakkI karavAnuM paNa pUratAM pramANo sivAya muzkela che. amadAvAda zaheranI cArebAju jema aneka parAMo AvelAM hatA tevI ja rIte pATaNanI cAre bAju vADIpura, bakarAtapura, sAMDesaranA nivAsa sthAno (koTaDA), dolatapura, makalIpura ane AzApura Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 192 vagere AvelAM hatAM. A paikI eka paNa parUM hAla vidyamAna nathI. phakta AzApura che je hAMsApurathI Aje oLakhAya che. vADIpura ane dolatapura saMvata 1648 sudhI vidyamAna hatAM, paraMtu tenA sthAno kyAM hatAM teno paNa patto lAgato nathI. bakarAtapura ane sAMDesaranAM koTaDA zaheranI dakSiNe AvelAM che. zaheramAM hiMdu ane jaina dharmanA seMkaDo maMdiro che. AmAM jainanAM keTalAMka maMdiro to zilpa sthApatyanI dRSTie advitIya che. A paikI paMcAsara pArzvanAthanuM maMdira prAcIna gaNAya che. Aje te maMdira navesarathI lAkho rUpiyAnA kharce baMdhAi rahyuM che. temAMnI pratimA prAcIna kALanI hoi saMvata 1652mAM tenI pratiSThA vijayasUrinA ziSya vijayasenasUrinA varad haste thai hovAno tenI nIce lekha che. A pArzvanAthanuM prAcIna maMdira aNahilapuramAM hatuM. jenI pahelI pratiSThA vanarAje karAvI hatI ema kahevAya che. navIna pATaNa sthapAtAM paMcAsara pArzvanAthanuM maMdira zaheranA uttara vibhAgamAM aghArA daravAjA najadIka baMdhAvavAmAM AvyuM. Aje paNa te sthAnane paMcAsarathI oLakhavAmAM Ave che. tyArabAda navIna paristhiti UbhI thatAM khaDAkhoTaDInA pADAmAM hAlanuM maMdira bAMdhavAmAM Avela che. . A maMdiranI aMdara vanarAja, siddharAjano pradhAna AsAka, vanarAjano pradhAna jAmba, vanarAjanA gurU zIlaguNasUri, hIravijayasUri ane AcArya hemacaMdrasUrinI prAcIna pratimAo besADelI che. A paikI vanarAjanI pratimA saMvata 1417mAM banAvI hovAno tenI nIce lekha che. jemA vanarAjano TUMka itihAsa paNa noMdhavAmAM Avela che. paMcAsara pArzvanAtha maMdiranI najadIka TAMgaDiyAvADAmAM suprasiddha jaina kavi amaracaMdrasUrinI caudamAM saikAmA taiyAra thayela pratimA mUkelI che. hiMdu maMdiro paNa keTalAMka prAcIna che. te paikI tripurezvara, guptezvara, siddhezvara, nilakaMTha vagere mahAdevanAM zivAlayo temaja mahAlakSmIjI, govardhananAthajI, hRSikeza, guNavaMtA hanumAna, sonIvADAmAM radhunAthajI ane sAlavIvADAnA nArAyaNajInI pratimAo prAcIna che. tripurezvara, guptezvara ane siddhezvaranAM maMdiromAM jamInathI dasa bAra phUTa nIce moTAM zivAlayo besADelAM che, je koi zaMkarAcArya sthApana karyA hovAnuM kahevAya che. tripurezvaranA maMdiramAM uparathI bAju Arasano moTo poThiyo besADelo che. jenI sthApanA saMvata 1495mAM navIna rIte karavAmAM AvI hovAno tenI nIce paTTImAM lekha che. AthI hAlanA pATaNanI sthApanA thayA agAu aNahilapura pATaNanuM A eka prAcIna maMdira haze ema jaNAya che. mahAlakSmIjInI pratimA saMvatanA caudamA saikAmAM zrImALathI zrImALI brAhmaNo lAvyA hatA evA purAvA che. A maMdiranI aMdara mahAlakSmIjInI sAthe AvelI, zrImALanA suprasiddha jagatasvAmInA maMdiranI, sUrya tathA rannAdevInI caMpAnA kASTamAMthI banAvela be UbhI pratimAo mUkelI che. gujarAtamAMthI maLatI prAcIna pratimAomAM A kASTa vigraho ananya ane advitIya che. govardhananAthajInI UbhI pratimAo govardhana parvatane dhAraNa karatI adbhuta banAvavAmAM AvI hoi tenI pIThikAmAM prahlAda, nArada, aMbarISa vagere parama bhAgavatone mUkelA che. A pratimAnuM zilpa ane kalAvidhAna uparathI te agiyAramAM ke bAramAM saikAthI paNa prAcIna hovAnuM mAluma paDe che. kuMbhAriyApADo ane kapura mahetAnA pADAnAM jaina maMdiromAM lAkaDAnuM atyuttama kotarakAma banAvyuM hoi temAM mahAvIra Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 193 ane pArzvanAthanA prAcIna maMdiramAM paNa bArIka lAkaDAkAma hatuM. je pANInA mUlya paradezamAM cAlyuM * gayuM hovAnuM kahevAya che. pATaNamAM sarasvatI nadI rUpe vahe che. tevI ja rIte vAgyAdInI vidyAdevI svarUpe vidyamAna hovAnI pratiti bhArata prasiddha jaina jJAna bhaMDAra Ape che. ahIM kula 11 jJAnabhaMDAro judA judA sthaLoe AvelA hatA, jemAM kAgaLa upara temaja tADapatro upara lakhelA hajAro graMtho saMgrahAyelA che. AmAM moTAbhAganuM sAhitya jaina dharmazAstronuM hovA chatAM kAvya, sAhitya, darzanazAstra, mImAMsA, alaMkAra, tarka, nyAya vagere vividha zAstronA jaina, hiMdu ane bauddha saMpradAyonA keTalAka virala graMtho saMgrahAyAM che. bhArata ane videzonA keTalAye vidvAno bhaMDAromAM saMgrahAyela viralagraMtho, svarNAkSarI temaja raukhAkSarI pratio ane prAcIna hastalikhita pustakomAnAM citro joi tAjuba thayA che. A badhA bhaMDAro judA judA mahollAomAM hovAthI hamaNAM thoDAka varSo upara 5.pU. sva.kAMtivijayajI mahArAjanI preraNAnusAra bhavya hemacaMdrAcArya jJAnamaMdira baMdhAvavAmAM AvyuM che. je i.sa. 1939mAM mAnanIya zrI kanaiyAlAla munazInA varad haste khulluM mukAtAM temAM ghaNA kharA bhaMDAronA graMtho sTIlanA kabATonI aMdara vyavasthita rIte mUkavAmAM AvyA che. pATaNano mukhya udyoga paToLA banAvavAno hato. ahIM sALavI loko prAcIna kALathI ananya kalA pradarzita karatAM judI judI bhAtovALAM rezamI paToLAMo banAvatAM hatA. Aje to A : udhoga uttejananA abhAve paDI bhAgyo hovA chatAM eka be kArIgaro A prAcIna kalAne sAcavI rahyA che. A sivAya ahIM mazarU tathA gajiyANI banAvavAno udyoga sArI rIte cAle che. - pATaNanuM pIrAnapaTTaNa nAma muslima itihAsakAroe noMdhyuM che. jenuM mukhya kAraNa ahIM moTI saMkhyAmAM pavitra musalamAna saMtoe AvI nivAsa karyo hato. musalamAna rAjazAsana sAthe temane vyavasthita jIvana gALavA mATenI pUratI sagavaDo apAi hovAthI keTalAye saMtoe dUra dUranAM prAMtomAMthI ahIM AvI jIvana gujAryA hatA. jenI vigatavAra noMdha mirAte ahamadImAM ApelI che. teonI kabaro pAse je te tithioe temanA urSo Aje paNa bharAya che. ' - aNahilapura pATaNanAM bAdazAhI varNano aneka saMskRta prAkRta graMthomAM saMgrahAyAM che. tevI ja rIte keTalAye muslima ane araba pravAsIoe tenAM bhabhakAdAra varNano potAnI pravAsa noMdhamAM noMdhyA che. tevAM saMpUrNa vigatovALAM jhamakadAra varNano hAlanA pATaNa mATe noMdhAyA nathI. chatAM saMskRtamAM lakhAyelA hIssaubhAgya, vijJaptitriveNI ane bIjA keTalAMka kAvyomAM thoDAMka sUcano noMdhAyelA maLyA che. A sivAya keTalAka aMgreja musApharo TIphena thelara, vAna TavIsTa, volTara hemIlTana ane karnala ToDe potAnI pravAsa noMdhamAM hAlanA pATaNanI keTalIka hakIkato noMdhI hoi, temAMthI pATaNano paththarabaMdha koTa, temaja tyAM rezamI vastro banAvavAno moTo vepAra cAlato hovAnI hakIkato khAsa karIne tarI Ave che. amadAvAdanI nagararacanA pATaNane saMpUrNa rIte maLatI hovAthI lokokitamAM "pATaNa joi amadAvAda vaccuM' hovAnuM kahevAya che. eTaluM ja nahi paNa keTalAye mahollA ane poLonAM nAma baMne zaheromAM eka sarakhAM ja hovAnuM jaNAya che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 194 aNahilapuramAMthI to saMkaDo vidvAno ane kavio thai gayA che. jeoe vidvatA pracura graMtho lakhI bhAratamAM ane bahAranA dezomAM bhAre khyAti prApta karI hatI. ATalI moTI saMkhyAmAM to nahi paNa keTalAka vidvAno hAlanA pATaNamAM paNa thai gayA che. jeoe gujarAtabharamAM sArI evI lokeSaNA prApta karI hatI. AvA vidvAno paikI kavi bhAlaNa sauthI AgaLa tarI Ave che. tene gujarAtI bhASAmAM kArdabharI jevA keTalAka kaThIna graMtho racyA che. A uparAMta uddhRva, viSNudAsa, madhusudana, vizvanAtha jAnI, nAtha bhavAna vagere keTalAka vidvAna kavio pATaNamAM thai gayA che. Ama hAlanuM pATaNa aNahilapuranA vinAzamAMthI prakaTaTyuM hovAthI, tenI yatkiMcita pratibhA jALavI rahyuM che ane prAcIna pATaNanuM gaurava prApta karavA tenA Adarzone pahoMcI vaLavAnI amara bhAvanA sevI rahyuM che. sahasraliMga sarovaranA taTa upara rUpAnA jevo ujjavaLa kIrtistaMbha uMco zobhI rahyo che, te AkAzagaMgAno pravAha jANe utarI na Avyo hoya tevo lAge che. A sarovara zivAlayonA samUhathI ghaNuM ja suzobhita lAge che. vaLI te rAjahaMsothI paNa alaMkRta che. evA A sarovarathI (aNahIlapura)nagara paNa zobhe che. (kIrti kaumudI) Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 195 55) pATaNanA mahollAonuM vargIkaraNa prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya - pATaNanA mahollA vADA, pADA, poLa, zerI, khaDakI ke mADhanA nAmathI oLakhAya che. "pADo" zabda saMskRta zabda pATaka" uparathI ane "vADo" zabda saMskRta zabda 'vATaka uparathI Avela che. "pATaka' no artha gAmano eka bhAga thAya che ane "vATaka' no artha vADavALI jamIna thAya che. jyAre pATaNa vasyuM haze tyAre judA judA loka samUhane jamInanA ploTa ApavAmAM AvelA te 'pATaka' kahevAtA haze ane temAM vADa bAMdhIne tenA peTA TUkaDA pADelA te vATaka" kahevAtA haze. pAchaLathI A pATaka ane vATakanuM apabhraMza thaI pADA ane vADA thayuM haze. pATaNanA mahollA poLonuM vargIkaraNa khUba rasamaya jaNAya che. vAcakane te jarUra gamaze. (1). prANIonAM nAmavALA mahollA : pATaNanA keTalAka mahollA-poLonAM nAma prANIonA nAma parathI paDelAM che. dA.ta. hAthI vADo, UMTavADo. A jagyAe bhADAnA hAthI, UMTa baMdhAtA haze. (2) pakSIonAM nAmavALA mahollA : (1) vAgoLano pADo ane (2) lAvarInI khaDakI AvA nAma kema pADayAM haze? koi mahollA-poLamAM eTalI moTI saMkhyAmAM vAgoLo ke lAvarI pakSI hoya nahi. moramora vADo ane kAgaDAnI khaDakI paNa che. keTalAka mANasonI 'aTaka' AvI hovA saMbhava che. jema ke Aje paNa hAthI" aTakavALI "mAMkaDa' aTakanI jJAtio che. athavA koinI khIja pADI hoya. amArA eka zikSaka khisakolI' nAmathI ja oLakhAtA Aje paNa pATaNamAM keTalAka loko 'vAMdarA', kAgaDA" nA upanAmathI oLakhAya che. (3) jhADanA nAma uparathI paDelAM nAma : pATaNamAM keTalAka mahollA poLonAM nAma jhADa-vRkSanA nAma uparathI paDelA che. (1) varakhaDInI poLa (2) AMbalInI poLa (3) khejaDAno pADo (4) khajUrInI poLa (5) lIMmaDIno pADo (6) pIpaLAzera (7) guMdInI poLa (8) paDI guMdIno pADo (9) paMparIyA vAsa (10) vaDavALo khAMco vagere. je te mahollA poLomAM AvA totIMga vRkSo hoya enA uparathI mahollAnA nAma paDyA haze. khejaDAnI poLa ghIvaTAmAM che ane bIjI sonIvADAmAM paNa che. (4) khorAka uparathI paDelAM nAmaH (1) kasAravADo (ke kaMsAra vADo?) ane (2) DhIlI khIcaDIno pADo evAM nAma paNa che. khIcaDImAM paNa DhIlI vizeSaNa vaparAyuM che. cokhA-vatIno pADo, dALiyAno pADo vagere. (5) AkAra uparathI paDelAM nAma : keTalAka mahollA poLo, zerIonA nAma tenA AkAra ke viziSTa sthAna parathI paDelA che. dA.ta. (1) sAMkaDI zerI (2) UMcI zerI (3) DhAlanI poLa Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 196 (4) UMcI poLa (5) DhALa utAra taMboLI vADo (6) trizerI, arthAt traNa zerIono samUha (7) cAcarIyuM arthAt cAra rastAno meLApa (8) tarabhoDA pADo arthAt tribheTo-traNa rastAno saMgama (9) vacalI zerI (10) jhAMpAnI khaDakI. (6) mANasanA nAma parathI paDelAM nAmo koi AgevAna ke viziSTa vyakti dharAvatA mANasanA nAma uparathI nAma paDyAM hoya evA pATaNamAM ghaNA mahollA-poLo che. je mANase AgevAnI lai mahollA-poLa vasAvavAmAM mahatvanI bhUmikA bhajavI hoya e mANasanuM nAma vADA, pADA, mahollA ke poLa sAthe joDI e vyakitane amara banAvavAmAM Avyo che. AvA mahollA A pramANe che. (1) kanAzAno pADo - arthAtuM karnalAlAla zAhano mahollo (2) godaDano pADo - arthAt godaDa zeThano pADo (3) lAlA paTelano mADha (4) caturbhujanI khaDakI (5) bhAlaNa kavinI khaDakI (6) kALu copadAranI khaDakI (7) umeda paTelano mADha (8) bhAbhAno pADo (9) rAmalAla modInI khaDakI (10) kokAno pADo (11) mAMkA mahetAno pADo hAla DaMkha mahetAnA pADAnA nAmathI - oLakhAya che. (12) kapUra mahetAno pADo (13) bhalA vaidyano pADo. (7) mAtra aTaka uparathI paDelA mahollAnAM nAmo: pATaNamAM keTalAka mahollA poLonAM nAma mAtra amUka eka 'aTaka' uparathI paNa paDelA che. A aTakavALA ghaNA kuTuMbo tyAM rahetA haze. athavA koI eka agraNI vyakitanI mAtra aTaka uparathI mahollA poLanuM nAma ApavAmAM AvyuM haze, dA.ta. (1) paMcolI vADo (2) daveno pADo (3) zAhano pADo ane zAha vADo (4) mahetAno pADo (5) jhAno pADo (6) modInI khaDakI (7) raMgarejanI khaDakI (8) khokhAnI khaDakI - sonInuM eka kuTuMbe khokhAvALA kahevAya che. (9) citArAnI khaDakI (10) kaMdoinI khaDakI. * (8) jJAtinA nAmavALA mahollA-poLo : pATaNamAM keTalAka mahollA poLonAM nAma amUka jJAtinA nAma uparathI paNa paDelA jovA maLe che. A mahollAomAM nAmavALI jJAtinAM badhAM athavA vadhAre gharo haze jevA ke (1) brAhmaNavADo (2) ghAMcInI zerI (3) bhATIyAvADa (4) golavADa (5) nAgaravADo (6) gurjaravADo (3) kaMpANI pADo. (8) raMgarejano mahollo (9) TAMkavADo 'TAMka' rajaputonI eka aTaka che. (10) lakhIyAravADo (11) dIsAvaLanI khaDakI (12) bAroTa vAsa (13) vaNakara vAsa (14) mullAvADa (15) sonIvADo (16) luhAracAla (13) ThAkoravAsa (18) khatrIono mahollo (19) gAMdhInI khaDakI. (9) deva maMdiro uparathI mahollAnAM nAmo: je deva ke devInuM maMdira ke jinAlaya AveluM hoya enA uparathI paNa keTalAka mahollAnAM nAma paDelA che. jevA ke (1) raghunAthajIno pADo (2) nAraNajIno pADo (3) mahAlakSmIno pADo (4) bahucarAjIno pADo (5) giradhArI pADo (6) pAnazyAmajIno pADo (7) RSikRSNano pADo (8) vAyudevatAnI poLa (9) vAghavANI mAtAno pADo (10) khetarapALano pADo (11) vaherAi cakalI (12) loTezvara coka (13) zAntinAthanI . poLa (14) paMcAsarA mahollA (15) gaNapatinI poLa (16) mahAdevano pADo. (10) kArIgaro uparathI paDelA mahollAnAM nAme zaheramAM judA judA kAmanA kArIgaro Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 197 jyAM eka sAthe rahetA haze evI vastIvALAnAM nAma kArIgaronA nAma parathI, paDacAM hoya ema jaNAya che. jevA ke (1) citAnI pahelI khaDakI, citArAnI bIjI khaDakI H chuvArAbhAio bhIMto para suMdara citrakAma karatA (2) jaDIyAnI khaDakI (3) khApagarAnI poLa-khApa, AbhalAnuM mInAkArI kAma karanAra kArIgaro (4) lakhIyAravADo - lAkhanuM kAma karanArA lakhIArA (5) rasaNIyAvADo (6) garAnI poLa - DhAla banAvanAra (7) kharAdIvADo (8) sALavIvADo (9) bhaMDArI pADo (10) raMgArAno mahollo (11) sutarasAMta. (11) vahepAra-vANijya uparathI paDelAM nAmo : vepArIo je cIja-vastuono vepAra karatA hoya evA parathI paNa keTalAka mahollonA nAma paDacAM che. jevA ke (1) phophaLIyAvADo-phophaLa eTale sopArInA vepArI (2) dosIvADo, dosI eTale kApaDIyA (3) sukhaDIvaTa-kaMdoio (4) dosIvaTa (5) ghIAno pADo (6) dALIyAno pADo-dALanA vepArIo (7) kapAsIvADo (8) maNiyAtI pAMDo-hAthI dAMtanA vepArI (9) kuMbhArIA pADo (10) cokhAvaTIono pADo (11) saraiyAvADo (12) darajInI zerI (13) limbajamAtAnI poLa (14) kaTakIyAvADo saraMjAma vecatA kaTakIA (15) sutarasAtha (16) jhaverIvADo lazkarano (12) jAhera sthaLanA nAma parathI paDelA mahollAnAM nAmo : pATaNamAM evA keTalAka mahollA-poLo che jenAM nAma sthaLanA nAma parathI paDelA che. jevA ke (1) nAnIsarA, moTIsarA sarAya eTale dharmazALA tyAM agAu dharmazALA haze. (2) nizALano pADo (3) cimanI caoNka (4) jaLacaoNka (5) jhINIreta (6) mallAtano pADo (6) lAkhukhADa (7) borasthAnanI khaDakI (8) dukALakoTakI (9) nAgamaDha (10) khetaravasI (11) khaDAkoTaDI (12) khArIvAva (13) yuvarAjavADorAjavADo-hAla rAjakAvADo (14) bhadra. (13) varga vagaranA keTalAka mahollA : pATaNanA keTalAka mahollA poLonA nAma uparanA koi vargamAM paDatA nathI. temaja A nAma paNa na samajAya evA apabhraMsa thai gayA che. AvA nAma kema paDaDyAM haze ? athavA AnA sAcAM nAmo pahelA kayA hatA. enI koi jANakArI caitya paripATIomAM paNa maLatI nathI. jevA ke (1) DhaMDheravADo koNe kyA prakArano DhaMDhero bahAra pADaco haze ? (2) sAgoTA (3) bukaDI (4) bheMsAtavADo (5) TAMgaDIyAvADo (6) vasAvADo (7) ghIvaTo-ghInuM bajAra haze ? koi jANakAra AvA vicitra mahollAnA nAma para prakAza nAkhe to sAruM. prAcIna gIro dastAvejo, vecANakhato, zIlAlekho, tAmrapatro, abhilekho parathI kyAMka enAM sAcAM nAma maLavA saMbhava che. meM prAcIna jaina derAsaronI caityaparipATIono abhyAsa ane tulanAtmaka abhyAsa karyo che. emAM jaNAvelA keTalAka mahollAnuM Aje astitva ja nathI.. A lekhamAM to pATaNanA vADA, pADA, mahollA poLonuM vargIkaraNa ''klAsIphIkezana karavAno ja vinamra prayatna che, je saMzodhakone jarUra upayogI thaze. "" Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 198 56) saMskRta sAhityamAM sahastraliMga sarovara saMkalana: prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya sahastraliMga sarovara bharAye gujarAtanuM eka adbhuta zilpa sthApatya dharAvatuM mahAsarovara gaNAtuM. siddharAjanAM pUrva (vAva, kUvA, taLAva, maMdiro vagere) kAryomAM te sarvazreSThatAnuM birUda dharAvatuM. siddharAjanA jIvana daramyAna teNe karelAM mahatkAryomAM, tenI gaNanA mUrdhanya gaNAtI. AthI siddharAjanA caritralekhanakArya vidvAnoe, tenA jIvanamAM A sarovaranI khAsa noMdha lIdhI che. bIjuM pATaNa zaheranuM varNana karatA saMkhyAbaMdha ullekho, prabaMdho, zilAlekho ane prazastiomAMthI maLe che, te paikI keTalAka graMthomAM pATaNanA A lokavikhyAta, mahAsarovaranAM bAdazAhI varNano maLe che. sahasaliMgano itihAsa , rajU karatA A graMthamAM, tevA varNano khAsa karIne rajU karavA ja joIe ema huM mAnuM chuM. kAraNa AvAM varNano paikI keTalAMka to samakAlina graMthomAM saMgrahAyAM che, je A sarovaranuM satyasvarUpe zabdacitra rajU kare che. AvAM graMthomAM "sarasvatIpurANa" e mahatvanuM sthAna dharAve che, tenA mukhya pAyA uparathI ja A graMtha racAyo che, ema kahevAmAM atizayokti nahi gaNAya. AvuM surekha, ane tAdazya varNana, bIjA koi graMthamAMthI maLatuM nathI. A graMthanI AdhArazilA te graMtha hovAthI, tenAM varNano sahastraliMga sarovaranAM dareka tIrtho ane devamaMdironI hakIkata rajU karatAM, je te sthaLe tenA ullekho rajU karyA che. A devamaMdiro ane tIrthonAM mAhAtmo, purANakAre vistArapUrvaka ApyAM che, paraMtu sahastraliMgano itihAsa ane tenI rUparekhA rajU karatA A graMthamAM, tevAM mAhAbhyonI khAsa AvazyakatA jaNAtI nathI. kAraNa A tIrtho ane maMdironA mAhAtmomAM, tyAM snAna, dAna, zrAddha, pUjana, arcana, tarpaNa, piMDadAna vagere karavAno je mukhya Adeza ApI, tenAthI prApta thatAM aihika sukhasAdhano ane janmajanmAMtaramAM maLanAra devalokanAM sUcano karela hoya che. je zraddheya samAjane A sarovaramAM, snAnapAna karavA AkarSe che. siddharAjane amara vikama banavAnI mahatvAkAMkSA hatI, tethI AvA mahAna pUrvakAryo karI, tene daivIsvarUpa ApavA tenI sabhAnA vidvAna pAse, sarovara upara sthApela dareka tIrtho ane maMdironAM mAhAtmo racAvyAM haze ema mAnI zakAya. Ama "sarasvatIpurANa'mAMnA sahastraliMga sarovaranAM varNano, eka yA bIjA svarUpe A graMthamAM dareka sthaLe ApelAM che, eTale have tenAM varNano khAsa ahIM ApavAnI jarUrata jaNAtI nathI. "sarasvatIpurANa' sivAya siddharAjanA samakALamAM racAyela 'dayAzraya" mahAkAvyamAM, sahasaliMganuM alaMkArapracura bhASAmAM varNana ApyuM che. A sivAya kIrtikaumudI', 'vasaMtavilAsa', 'sukRtasaMkIrtana', 'moharAjaparAye', 'hammIramadamardana' ane 'samararAsu mAMthI paNa sahasaliMga sarovaranAM prabhAvazALI varNana maLe che. jenAM bhAvavAhI varNano ahIM rajU karavAmAM Avela che. 1. 'dhayAzraya' mahAkAvya : A mahAkAvyanA sarjaka AcArya hemacaMdra che. prAkRtanA pANininuM birUda prApta karanAra, A Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 199 mahAvidvAne A graMtha racI, temAM mULarAja solaMkIthI AraMbhI, kumArapALa sudhInA caulukya rAjAonAM, itihAsa zuddha bhASAmAM jIvanavRttAMto Apela che. caulukyavaMzano sIlasIlAbaMdha Avo sapramANa itihAsa, A pahelAMnA koI graMthamAMthI maLato nathI. eTale caulukya vaMzanA itihAsano A eka pramANika graMtha che, je siddharAja jayasiMhanA samaya daramyAna racavAmAM Avelo ane kumArapALanA rAjyakALa pUro thayo hato, ema tenI AMtarika hakIkato uparathI puravAra thAya che. AthI A graMthamAM rajU karela siddharAja, tathA kumArapALanA caritro, graMthakAre pote joyelI, tathA sAMbhaLelI, hakIkatonA AdhAre upara racAyAM hatA ema spaSTa jaNAya che. AthI ja temAM rajU karela dareka vidhAno, aitihAsika daSTie pramANika hovAnuM mAnI zakAya. jo ke A graMthanA sarjana pAchaLa be mukhya Azayo hovAnuM, tenA abhiyAnamAM ja sUcavAyuM che, eTale tene be daSTie vicAravAnuM samajI zakAya tema che. eka to caulukya vaMzano sapramANa itihAsa rajU karavAnuM, ane bIjuM "siddhahema vyAkaraNanI aSTAdhyAyInAM sUtrone pAdavAra, udAharaNo sAthe samajAvavAno Azaya AmAM gUMcyo che. eTale keTaleka sthaLe aitihAsika vidhAno samajavAmAM kheMcAkheMcI thAya che. jema bhaTTakAvyamAM pANini aSTAdhyAyInAM sUtrono kama yathArtha rIte kavivara bhaTTIe rajU karyo che, tema A graMtha paNa vyAkaraNa ane itihAsanA artho sUcita kare che. A graMthamAM sarga 15mAnI aMdara, siddharAjacaritranA aMtyabhAge sahasaliMga sarovaranuM. varNana glaeNdhAnka bhASAmAM kavivare bhavya rIte rajU karyuM che, je bIjA badhA graMthonAM varNano karatA, advitIya pratibhA vyakta kare che. temAM sahasaliMganuM varNana nIce pramANe ApavAmAM AvyuM che. atItva thiniyuddha thAyavo naH vRtti: agH | prapAtetaratithyAM sa pUrta cakre mahAsara : // 115 // jema rAvaNa sAthe yuddha karI, maithilIne prApta karatAM rAghave (zrIrAme) yajJa karyo hato. tema vyatipAtarahita zubha yogamAM te rAjAe sahasaliMga sarovara baMdhAvyuM. pApakAkakulazyena pAtAyAM tattaTIbhuvi / satrInAM nRpa tipAyinuSAr 22. pAparUpI kAkasamUhane bAjarUpa, arthAt pApano nAza karanAra atipavitra A taLAvanA kinArA upara, tala nAkhavAnI kriyA jemAM karavAmAM AvatI, tevI yajJayajJada kriyAo karanArAo (brAhmaNo) mATe, te rAjAe tyAM satrazALA karAvI. pA mitho di saMpadaiH smRti saha DhaniH | tAsu chAMdasanaimitta mauhurtA bhojyalipsavaH // 116 // A satrazALAomAM veda jANanArA, jyotiSazAstranA vidvAno ane zAkunazAstra tathA muhUrta vidyAnA pAraMgato, ekabIjAno parAbhava karanArA ekabIjAnA pagathI athaDAathaDImAM page paga kacarAya, tevI ramatone saMbhAratA, bhojananI icchA rAkhatA hatA. cakre naimittiko mohUrtiko naiyAyikazca saH / zaMbho sahasramaSTau cAyatanAni sarastaTe // 117 / / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 0 0 yuge yuge pATaNanI prabhutA zAkuna zAstro, naimittika (jyotiSa) zAstra ane nyAyazAstranA jANakAra te rAjAe (siddharAje), A sarovaranA kinArA upara eka hajAra ane ATha zivamaMdiro baMdhAvyA hatAM. paurANikAnupadiko'trAnulAkSaNikaH kRtaH / sa devInAM zataM sAgraM prAsAdAnmAtRkalpikaH // 118 // purANa, nirUkata, vyAkaraNa ane mAtRkalpa-devInAM rahasya vyakata karatAM zAstro purANo va.nA jANakAra, A rAjAe tyAM ekaso ATha devI maMdiro paNa racAvyAM hatAM. agniSTomika yavakrItika vAsavadattikaiH / dazAvatArI prakRtavyAkhyAmatra vyadhatta saH // 119 // agniSTomika-agniSToma (somayoga) karanArA, yavakraya (somayogamAM karAtI eka iSTI jemAM yavakraya, somakrama vagerenAM vidhAno thAya che) karanArA vAsavadattiko-vAsavadattAdi saMskRta sAhityanI, . prasiddha AkhyAyikAonuM vivecana karanArA brAhmaNo, jyAM aharniza pravacano Ape che vyAkhyAna kare che, tevA divya dazAvatArI maMdiranuM paNa tyAM nirmANa karAvyuM hatuM, jemAM viSNu daza avatAronAM maMdiro AvelA hatAM. sa vArtisUtrikAn kalpasUtrAnAgamaviddhikAn / sAMsargavidyAstraividyAnAMgavidyAMzca kovidAn // 120 // _ kSAtravidyAndhArmavidyAMllokAyatikavidviSaH / yAjJikAM naukthikAMzcAtra cake prINayatuM maThAn // 121 // vRtti tathA sUtrane jANanArA, kalpasUtranA jANanArA, AgamavidyAnA pAraMgato, sAMsargavidyAnA ArUDha vidvAno, vedamayI traNe vedanAM rahasyo jANatA vaivigho aneM aMgavidyAnA prakhara paMDito, tema ja yuddhakarmane jANanArA kSAtravidyAnA prakAMDa vidvAno, dharmazAstranA pAraMgata zAstrajJo, tathA nAstikavAda-cArvAkavidyAvALAne parAsta karavAvALA yAjJiko, aukithako ukatha vagera zrautayAgo karAvanArA vidvAnone prasanna karavA, te rAjAe A sarovaranA kinArA upara aneka maTho-vidyAlayo ane pAThazALAo tyAM baMdhAvI hatI. anubrahmANyADhyaH sa zatapathikaiH SaSThipathikaiH / kRtAnyAyAnyAzUttarapadikayuk pUrvapadikaiH // . dviSadbhUvAkyebhyaH padika iva nirdhArya sapadA / nyurunkIrtistaMbhAniva suragRhANi vyacarayan // 122 // brAhmaNa jevA graMthamAM nipuNa, zatapatha brAhmaNane jANanArA, SaSThIpathAdhyAya jANanArA, uttarapada pUrvapadanA vivekapUrvaka, tenA lakSaNo samajanArA vidvAno, jyAM vedAdhyayananI dhUna macAvatA - hoya che, tevAM potAnA kIrtistaMbha jevA, zanUbhUmirUpI vAkyamAM padIka (padIka eTale vyAkaraNa jANanArA vidvAna jema, vAkyamAMthI zabdarUpa pakaDe, tema zatrunI bhUmimAM pada-paga TharAvyo che, te vAta rAjAe Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (siddhArAje) tyAM suragRho-devamaMdiro baMdhAvyA hatAM. 'yAzraya' mahAkAvya, sarga 15 201 saMskRta 'krayAzraya' mahAkAvya, kalikAlasarvajJa AcArya hemacaMdre kyAre racyuM hatuM., tenA cokkasa sAlasaMvata nizcita karI zakAya tema nathI paNa teno keTaloka bhAga siddharAjAnA samakAlIna hovAthI 'hrayAzraya' mahAkAvyanAM vidvAno satya ane spaSTa hakIkato rajU karatAM hovAnI pratIti karAve che. A graMtha upara abhayatilaka upAdhyAya, saM. 1312mAM vRtti-TIkA lakhI che, je pAlaNapuramAM teNe pUrNa karI hovAnuM jaNAvela che. A TIkA uparathI tenuM gujarAtI bhASAMtara, gujarAtanA tattvavida vidyAna sAkSara sva. maNilAla nabhubhAi trivedIe kareluM hoi, te vaDodarA rAjya taraphathI i.sa. 1893mAM prasiddha thayela che. 2. kIrtikaumudI : kavivara somezvare 'kIrtikaumudI' nAmanuM nava sargovALuM eka mahAkAvya racyuM che. A kAvyamAM vastupALanAM dharmakAryonuM mukhyataH varNana hovA chatAM, tenA bIjA sargamAM caulukyavaMzanA Adya rAjya sthApaka, mULarAja solaMkIthI AMrabhI vAghelA vIradhavala sudhIno itihAsa rajU karela che. A somezvaradeva caulukya bhImadeva bIjAno rAjyapurohita hato. vaDanagara-AnaMdapuranA rahevAsI vidvAna nAgara brAhmaNa sola, mULarAjano rAjyapurohita hato. tenA vaMzanA dareka purUSo solaMkI rAjAonA purohita uttarottara thayA che. chelle A vaMzamAM mahAkavi somezvaradeva, bhImadeva bIjAno rAjapurohita rahelo. gujarAtanA suprasiddha maMtrIzvaro vastupALa ane tejapALa, vAghelA rANaka lavaNaprasAda ane vIradhavalanA, bahAdura, vIra ane saMskRta-sAhityanA vidvAno hatA. temanA zAsanakALamAM vastupALanA Azraya nIce, ghaNA kavio tenI vidyAsabhAmAM AvI rahelA. vastupALanI vidyAsabhAmAM somezvaranuM sthAna dhaNuM ja UMcuM hatuM. vastupALa temane ghaNuM ja mAna Apato ane potAnA mitra tarIke rAjakAryamAM, temanI salAha paNa leto hato. A kavie vastupALanA sukRtakAryonuM AlaMkArika bhASAmAM varNana karatAM, 'kIrtikaumudI' nAmanuM mahAkAvya saMskRtamAM racyuM che. A kAvya saMvata 1282mAM racAyuM hovAnuM anumAna vidvAnoe karyuM che. A sivAya somezvaradeve AbunA 'lUNavasahi' giranAra upara vastupAle baMdhAvela vIranArAyaNa maMdiramAM, 108 zloka dharAvatI prazasti ane bIjI aneka prazastio racI che. 'kIrtikaumudI' graMthamAM pahelA sarganI aMdara aNahilapura nagaranuM varNana rajU karatAM, temAMthI siddhasarovara sahasraliMganuM varNana nIce pramANe maLe che. yasmina saro haropendra prAsAdaiH paritazritam / AmuktamauktikaM bhUmerbhAtyekamiva kuMDalam // 72 // je sarovarane pharatAM ziva, ane viSNunAM maMdiro zobhI rahyAM che, tethI te jANe pRthvImAtAnA kuMDaLane pharatI, motInI hAra hoya tevuM zobhe che. AbhAti yasya gaMbhIraM saraH smeraiH saroruhaiH / khelantInAM sukhaM toyadevatAnAM mukhairiva // 73 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 202 A gaMbhIra sarovaramAM kamaLo UgyAM che, te jANe temAM krIDA karatI jaladevIonAM mukho hoya, tema zobhA Ape che. yasyAMtara girIzAgArai dIpakA: pratibiMbitAH / zobhaMte nizi pAtAlavyAlamaulimaNizriyaH // 74 // te sarovaramAM rAtrinA vakhate, tyAMnA zivamaMdironI aMdara tathA dIpakonAM pratibiMbo paDe che, te jANe pAtALanA nAgonA mastaka uparanA maNio hoya, tema dIptimAna thAya che. yasyoccaiH sarasastIre rAjate rajatojvalaH / kIrtistaMbho nabhogaMgApravAho'vyataranniva // 75 // A sarovaranA kinArA upara rUpAnA jevA ujjavala, kIrtistaMbha UMco zobhI rahyo che, te AkAzagaMgAno pravAha jANe UtarI na Avyo hoya ! tevo lAge che. haraprAsAdasaMdohamanoharamidaM saraH / rAjate nagaraM tacca rAjahaMsairalaMkRtam // 76 // A sarovara zivAlayonA samUhathI ghaNuM ja suzobhita lAge che. vaLI te rAjahaMsothI paNa alaMkRta che. evA A sarovarathI nagara (aNahilapura) paNa zobhe che. sazaMkha-cakra prathitAvatArazAlI kamalAbhirAmaH / sa eSa kAsArazirovataMsaH, kaMsamahartuH pratimAM bibhatiM // 77 // A sarovara saMpUrNataH kaMsane mAranAra kRSNanuM rUpa dhAraNa kare che. kAraNa te kRSNanI mAphaka sazaMkhacakra-zaMkhacakra dhAraNa karanAra, arthAt zaMkhalA ane cakravAka pakSIovALuM prathitAvatAra ghaNA avatAra dhAraNa karanAra eTale utaravA mATe ghaNA ovArAvALuM ane kamalAbhirAma-kamalA-lakSmIjInA aMtaranA ArAma, arthAt kamaLothI zobhatuM che. na mAnase mAdyati mAnasaM me, paMpA na saMpAdayati pramodam / acchodamacchodakamapyasAraM, sarovare rAjati siddhabhartuH // 78 // (siddharAja kIrtithI paripUrNa jalathI saMpUrNa bharAyela A sahasraliMgasarovara joine) mAnasarovara mArA manane rUcatuM nathI. paMpAsarovara joine harSa thato nathI ane acchodasarovara AnI AgaLa asAra jaNAya che, evuM A siddhanRpatinuM mahAsarovara ahIM zobhI rahyuM che. pratitaTaghaTitormighAtajAta prasRmaraphena kadaMbakacchalena / hariharahasita sidhadyuti svakIrti dizi dizi kaMdalayatyayaM taDAgaH // 79 // te sarovaranAM kAThA upara, pavananI laharothI taNAi Avela phINa patharAyela che, te vaDa jANe te harihara (viSNu tathA zaMkara) nA hAsya sarakhI kAMtine dhAraNa kare che ane te potAnI kIrti daze dizAomAM prasAre che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 203 alaghulahariliptabhAge taDAge, taralatuhinapiMDA pAMDuDiMDIradaMbhAt / taraNataraNitApavyApadApannamuccai riha viharati tArAcakravAlaM vizAlam // 80 // A taLAvanA jaLanI laharIothI, tema ja AkAzamAM barapha jevAM sapheda dhummasanAM, biMduothI DhaMkAi gayela (tArAmaMDaLa) tArAo, sUryanA prakhara tApathI vyathA pAmI, A vizALa taLAvamAM vihAra kare che. ekatra sphUTadabjarAjirajasA babhrukRta: subhruvAm / prabhuzyatkucakuMbhakuMkumarasairanyatraraktikRtaH // anyatra smitanIlanIrajadalacchAyena nIlIkRtaH / / zreyaH sidhuravarNakaMbalaghuraM dhate saraH zekharaH // 81 // A taLAva eka ThekANe khIlelA kamalonI rajathI pigala varNanuM lAge che, jyAre bIje ThekANe strIonA kucakuMbhanA kuMkuma jevuM rakta dekhAya che, to trIje ThekANe khIlelA kamalapAtronI nIla varNanuM lAge che, ema aneka raMgo vaDe hAthInI gUla jevuM A sarvazreSTha sarovara zobhI rahyuM che. 3. hammIramadamardana A graMthamAM sarjaka vIrasUrinA ziSya jayasiMhasUri che. teo vastupALanA samakAlIna hatA. teo bharUcanA muni suvratasvAmI maMdiranA AcArya tarIke suprasidhdha banelA. temaNe tejapALane Adeza ApI, bharUcanA zakunikAvihArathI 25 devakulikAo upara, vastupALanI saMmati dvArA suvarNa dhvajadaMDo caDhAvarAvyA hatA. A zakunikAvihAra AMbaDe baMdhAyelo. A prasaMganA smAraka tarIke jayasiMhasUrie eka prazastikAvya racyuM hatuM, je te maMdiramAM ArasanI zilAomAM utkIrNa karAyeluM. A maMdira pAchaLathI muslimonA samayamAM, majIda tarIke pheravAyuM eTale temAMthI prazasti naSTabhraSTa thaI kALane garbhamAM vilIna banI gaI che. paraMtu hammIramadamardana' nATakanA aMtyabhAge, te lakhelI maLI AvI che, je "hammIramadamardana' nATakamAM prasiddha thayela che. A sUrie hammIramadamardana" nAmanuM nATaka racyuM hatuM, jemAM gujarAta upara musalamAnoe karela humalAno pratikAra karI, vastupALa ane tejapALe temane mArI kevI rIte pAchA haThAvyA tenI vistRta samAlocanA karelI che. A nATakanI eka prata saM. 1286mAM lakhAyelI maLI che, tethI te samaye agAu A nATaka racAyuM hovAnuM jaNAya che. vastupALa saM. 1276mAM maMtrIzvara thayA hatA eTale saM. 1276thI 1286 vacce daza varSanA gALAmAM, A nATaka jayasiMhasUrie racyuM hatuM ema cokakasa lAge che. A nATaka vastupALanA putra jayaMtasiMhanI AjJAthI. khaMbhAta bhImezvara bhagavAnanA yAtrA mahotsava prasaMge, sauthI pahelavaheluM bhajavAyuM hatuM. A nATakamAM sahastraliMga sarovaranuM rocaka varNana ApeluM che, je ahIM ApavAmAM Avela che. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA etAM punaranaMtamaMDanIyAM maMDayatyeka kuMDalamiva sahasrasaMkhyA zazizekharasuragRhakacchalAM muktAphalajIlAMtam / madhya sphuradurutarataralatA vitAnavalayitAntam / rIpamayamarakatamaNinikaraMnakAMtam tAMtanIrajarajaH pariraMbhasaMbhAvitazAtakuMbhazomamaMbhobribhALaM jagadAnaMdanidhAnam siddhasAgarAbhidhAnaM saraH // pRthvInA kuMDaLa jevI zobhA ApatuM sarasa caMdrazekhara-zivanAM sahasramaMdirothI dedIpyamAna, kAcabA ane mukatAphaLothI gUMthAyeluM, jeno madhyapradeza vRkSo, ane tarUlatAothI vIMTaLAyelo che tevuM marakatamaNi jevI raktaprabhA dharAvatu raja vagaranuM suvarNasamAna caLakatA svaccha jaLathI paripUrNa, zobhAyamAna jagatanA AnaMdadhAmarUpa, A siddhasAgara nAmanuM mahAsarovara che. mahAM bhodhirgabhIrimagamimAdhuryavibhavai - / jiMto yena zyAmo janijanita duHkhavyatikaraH // vahatyaurvavyAjAdurasi paritApaM na ghaTate / sarasvatyApyetadviracitapariraMbhaparayA / / 25 / / 204 sarasvatInA sahacArathI racAyelA, A sarovare gaMbhIratA ane madhuratA vagere guNo vaDe mahAsAgarane jItI lIdho che, tethI e sAgara duHkhI thaine zyAma thai gayo che ane tenA hRdayamAM dAvAnaLarUpI paritApa sadA vaheto rahe che. sadA pUrNemyarNasthitaharasahasrAlikazazI / prabhAcajcacaMdrotpalapaTalasopAnasalilaiH || kva saMbhAvyo yatra lagasamayadvAdazaratiH / cchaviplovaiH zoSaH kvathita pRthupAyodhibhirapi // 26 // A sarovaranA taTa upara sahasrazivamaMdiromAM birAjatA, caMdracUDamahAdevanA bhAlapradezamAM caMdranA tejathI dravatA, caMdrakAMtamaNithI zobhatA ovArAomAM, sadAya jaLa paripUrNa rahe che eTale pralayakALanA bAra sUrya tape to, vizALa samudrane zoSI zake, paNa te A sarovarane zoSI zakavA samartha nathI. yatraurvaprakAra sphuranti girIzaprAsAdakuMbhaprati / chaMdaiH kuMbhacayAH pibanti ca sadA nAbhUtathApyUnata // ekorvajvalanaikakuMbhatanayakIDAnipItodaka / vrIDArta: purataH kva tasya sarasaH kSIrArNavo varNyatAm ||27|| A sarovarane vize zivAlayasthita, zikharakalazonA pratibiMbarUpe, aneka vaDavAnaLo skrUratA hoya tema jaNAya che ane tenuM aneka kuMbho pAna kare che to paNa tenuM pANI ghaTatuM nathI. jyAre samudrane viSe phakta eka ja vaDavAnaLa hoya che, jenuM pAna kuMbhaputra (agastya) vAtavAtamAM karI gayA hatA. tethI kSIrasamudra paNa A sarovarathI lajjA pAme che. (arthAt A samudra AgaLa samudranuM kAMi mahattva na hatuM.) Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 2 05 4. vasaMtavilAsa : A graMthanA sarjaka bAlacaMdrasUri che. mULa te moDherAnA moDha brAhmaNa dhArAdevanA putra hatA. temanI mAtAnuM nAma vidyuta-vIjaLI. temanuM janmanAma muMjAla, jene bAlyAvasthAmAM ja moDherAnA moDhagacchanA AcArya haribhadrasUrie dIkSA ApI jaina saMpradAyamAM, potAnI gAdI upara sthApyA hatA. A AcAryazrIe dIkSA ApyA bAda tenuM bAlacaMdra nAma rAkheluM. te saMskRta sAhityanA abhyAsI sArA vidvAna hatA. temaNe caulukyonA rAjaguru pahmAditya pAse abhyAsa karelo ane devasUrigacchanA AcArya udayasUrie, sArasvata maMtra Apelo jenI upAsanA karatAM temane bhagavatI sarasvatIno pratyakSa sAkSAtkAra thayo hovAnuM, temanA graMtha 'vasaMtavilAsa'mAM jaNAvyuM che. A vidvAna sUri vastupALanA samakAlIna hatA, ane tenA maraNa bAda vastupALanA putra jaitrasiMhanA vakhatamAM te vidyamAna hatA. temaNe vastupALanA satkAryo varNavatuM. 'vasaMtavilAsa' nAmanuM saMskRta kAvya AlaMkArika bhASAmAM, vastupALanA putra jaitrasiMhanA vinoda mATe racyuM che. A kAvyamAMthI keTalIka aitihAsika hakIkato paNa maLe che. A graMthamAM vastupALanA maraNanAM sAlasaMvata 1296 jaNAvI hovAthI, te vastupALanA maraNa bAda racAyuM hovAnuM mAnI zakAya. eTale A saMskRta mahAkAvya saMvatanI teramI sadInA aMtabhAge ke caudamI sadInI zarUAtamAM racAyuM hatuM ema cokkasa lAge che. A sUrivarSe A sivAya karuNavajayuddhanATaka' ane kavivara AsaDanA 'vivekamaMjarI' tathA upadezakaMdaLI' graMtho upara TIkAo racI che. A paikI 'karuNavayuddhanATaka' tI maMtrIdhara vastupALanI AjJAthI, zetruMjaya upara RSabhadevanA mahAmahotsava vakhate bhajavAyuM hatuM. A kavivaranA 'vasaMtavilAsa" kAvyamAM sarga bIjAnI aMdara aNahilapuranagaranuM varNana ApeluM che, temAM sahasaliMga sarovaranuM varNana nIce pramANe ApeluM che. __ yasyAgrato durlabharAjarAjasaro vizAlaM sphaTikajvalAMbhaH / kroDIkRtai tatpratirupamugdhai rAdarzalIlAmurarIkarotu // 46 // jenI AgaLa durlabhasarAja' nAmanuM vizALa sarovara, sphaTika sarakhA jaLavALuM AveluM che. je temAM kIDA karatAM manuSyonAM pratibiMbothI, Adarza lIlA karatuM jaNAya che. vistIrNazAlaM ca puraM taduccaivizAlapAlI valayaMsarazca / payodhivelAvanamekhalAyA bhUsubhUvaH kuMDalatAM hi yAti // 47 // vistIrNa zALAo (devamaMdiro, satrazALAo ane adhyayanazALA) thI zobhatA A nagaranI pAse vizALa pALavALuM, valayane AkAravALuM goLa sarovara AveluM che. je mahAsAgarane vIMTALelI vanamekhalAthI pRthvInA kuMDaLa jevuM lAge che. bhogAvatIto'pyamarAvatIto'pyatIvaramyAM vahatosya lakSmIm / vIcikarodaMcitaphenavItainirukSito nIvasaraH karoti // 48 // bhogAvatI ane amarAvatI, jevI ati ramya nagarIo paNa, ahIMnI rAjalakSmIne potAnI tarapha kheMce che, jenA kheMcANathI A taLAvanA pANImAM, pheNa ane ghUmarIo paDe che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA vinirjitA zeSapurazriyo'sya, puraH purobhAgagatastaDAgaH / mahAtmyamaMbhojamukhairasaMkhyaiH stotIva bhRMgIrutagIvilAsaiH // 49 // 206 A nagare bIjAM nagaronAM mAna jItI lIdhAM che, kAraNa A nagaranA purobhAge Avela sarovara temAM utpanna thayela asaMkhya kamaLapuSporUpI asaMkhya mukho vaDe ane te kamaLonA makaraMdanuM pAna karavA AvelA, bhamarAonA guMjArarUpa vAcA vaDe tenuM mAhAtmya varNave che. 5. sukRtasaMkIrtana : Thakkura arisiMha A kAvyano kartA che. tenA pitAnuM lAvaNyasiMha. vastupALano e azrita kavi hato. teNe 'sukRtasaMkIrtana' nAmaka saMskRta kAvya, vastupALe karela satkRtyonA varNana mATe racyuM che. temAM cAvaDA ane solaMkIvaMzonA rAjAonI rAjAvali, tenA TUMka itihAsa sAthe rajU karI, bhImadeva solaMkInA nirdeza pachI, lavaNaprasAda tathA tenA putra vIradhavalanA rAjyakALe, maMtrIzvara vastupALanuM jIvana ane kavana rajU karatAM, tenAM satkAryonuM varNana vigatavAra ApeluM che. A kAvyanA maMgalAcaraNamAM brahmAnI stuti che, tema ja vastupALanI mAtA kumAradevI, zaivadharma pratye anurAga dharAvatI hovAnuM A graMthamAM kavizrIe sUcavyuM che. AthI kavivara arisiMha, jainetara vaizya ke brAhmaNa haze evuM anumAna karI zakAya Thakkura aTaka brAhmaNa, bhojako ane vaizyomAM paNa hoya che, tethI Avo tarka karavAne avakAza che. temaNe graMthamAM sahasraliMga sarovara mATe eka zloka rajU karyo che. yatkAritaM siddhasaraH sarasvatA, taccApi pAtuM ghaTabhUrazaktaH / na vAgyazobhaMgabhayAdupaiti cAdyaiva viMdhyAcalavRddhirakSA ||34|| samudranuM Acamana karanAra agastya paNa. siddharAjanA A sarovaranuM.pAna karavAne samartha nathI, tethI yazobhaMga thavAnA kAraNe viMdhyAcala vadhavA mAMDe, evuM khoTuM bahAnuM kADhI A sarovaranI pAse agastya paNa AvatA nathI. 6. graMthilAcArya jayamaMgalasUri : jayamaMgalasUri vAdidevasUrinA ziSya, rAmacaMdranA ziSya hatA. teo saMvatanA caudamA saikAnI zarUAtamAM vidyamAna hatA, ema suMdhA pahADa upara cArIgadevanI saM. 1319nI prazasti uparathI jaNAya che. kAraNa A prazasti temaNe racI hatI. temaNe saMskRtamAM kavizikSA tathA apabhraMzamAM 'mahAvIrajanmAbhiSeka' kAvyo racyAM che. rAjAjJAthI temaNe pATaNanuM saMkSipta varNana karyuM hatuM. temAM temaNe siddharAjanA sahasraliMgasarovaranI paNa noMdha lIdhI che. jo ke temAM phakta be ja lITIo A sarovara aMge rajU karI che, paraMtu sahasraliMga mATe kavie suMdara kalpanA mUkI che. etasyAsya purasya pauravanitAcAturyatA nirjitA / manye nAtha sarasvatIjalatayA nIraM vahanti sthitA // kIrtistaMbhamiSoccadaMDarucirAmutsRjya bAhorbalAt / taMtrIkA gurusiddhabhUpatisarastuMbAM nijAM kacchapIm // 1 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 207 A nagaranI strIonI cAturIthI hArI, sarasvatIdevI jaDatA dhAraNa karI. nadIrUpe ahIM vahana ' kare che ane mahArAjA siddharAje baMdhAvela, tuMbaDAnA AkAranuM sahastraliMgasarovara, jANI sarasvatIe pheMkI dIdhelI vINA hoya tema lAge che. tyAMno kIrtistaMbha te jANe vINAno uccadaMDa hoya tevI zobhA rajU kare che ane te sarovaranA taTa upara UgelA nAnA choDavAo te jANe vINAnA tAro hoya tevA jaNAya che. 7. mohaparAjaya nATaka A graMthano kartA maMtrIzvara yazapAla che. te moDha vaizya maMtrI dhanadevano putra hato. tenI mAtAnuM nAma rukimaNI. te solaMkIvaMzanA rAjA ajayapALano jaina maMtrI hato. teNe kumArapALe svIkArela jainadharmanI vigatavAra hakIkato rajU karatuM, 'moharAjaparAjaya' nAmanuM nATaka thArApadrapura (tharAda)mAM, tyAMnA kumAravihAra kIDAlaMkAra zrI vIrajInezvaranI yAtrA prasaMge racyuM hatuM. AmAMthI kumArapALe saMvata 1216nA mAgazara sudI bIjanA divase, jainadharma svIkAryo hovAnuM jANavA maLe che. A graMtha saM. 1229 thI 1232 sudhImAM racAo che. A nATakamAM aNahilapuranA varNana sAthe, sahasaliMga sarovaranuM varNana nIce pramANe ApeluM che. ____eSA subhrasarasvatIsarididaM zrIsiddhabhartuH saraH / caitanttanvi bakasthalaM pRthuyazaH staMbho'yamabhraMlihaH // prANAvo nRpane nirupama: suzobhi saupApaUT - I zroNikSoNiriyaM zriyAM ca nagare draSTavyamasminna kim // 8 // A suMdara sarasvatI, A mahArAjAdhirAja siddharAjanuM sarovara, A nAjuka paNa jeno yaza vistRta che tevuM ramya bakasthala, vAdaLAMne Tekoa Apato, sUryanA jevI upamA ApI zakAya tevo, UMco kIrtistaMbha, suMdara zroNI-hAra dharAvatI zveta ujjavala bajAronI dukAno ane anupama zroNI pradezavALI strIothI zobhato rAjaprAsAda, evA aharniza lakSmInA dhAmarUpa, A nagaramAM AthI bIjuM zuM jovAnuM hoya? 8. sarasvatIpurANa A purANa mukhyataH sahasaliMgasarovaranA vigatavAra varNana mATe ja racAyuM che. purANonA racanAkALa nizcita hotA nathI. kAraNa purANonA sarjako tene ati prAcIna manAvavA mATe sarjanakALa jaNAvatA ja nathI. AthI A purANa kyAre racAyuM hatuM, te jANavA mATe nizciyapUrvaka teno racanAkALa ApI zakAya tema nathI. chatAM siddharAje baMdhAvela, gujarAtanA A bhavya mahAsAgaranuM AvuM tAdRzya citAra rajU karatuM varNana, bIjA koI graMthamAMthI maLatuM nathI. bIjuM A purANanAM keTalAMka aitihAsika vidvAno saMpUrNataH AcArya hemacaMdranA dvayAzraya" kAvya sAthe nikaTanuM sAmya dharAve che. tenI vigatavAra carcA muMbainA suprasiddha gujarAtI sAptAhikanI 51mI bheTa mahArAjAdhiAjanA khaMDa-3mAM tulAnAtmaka rIte rajU karI che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 208 A sivAya "buddhiprakAza' mAsikamAM paNa "sarasvatIpurANanA aitihAsika tattvo" nAmano lekha meM prasiddha karyo hato. te badhAM vivecanonA AdhAre aitihAsika daSTie, A purANa siddharAjanA samakAlamAM temanA koi paMDite te racyuM hovAnuM nizcita thayuM che. kAraNa siddharAjanI mahecchA A sarovarane eka divya tIrtha tarIke sthApavAnI hatI. bIjuM tene A sarovaranA kinArA upara, bhAratanA vikhyAta tIrthonA pradhAna devonAM maMdiro banAvI, te badhAM tIrtho ahIM avatAravAno prayatna karI, te badhAM tIrtho A sarovaranA judA-judA ovArAo upara sthApyAM hatA. A uparathI paNa teNe preraNA ApI, sahasaliMganuM advitIya varNana tenA tIrthamAhAtmo, ane prAcIna itihAsa sAthe, tenI rAjasabhAnA koI paMDita pAse, racAvyuM hoya tema mAnI zakAya che. A purANamAM siddharAjane sadAkALa purANo tathA zAstronI kathAvArtA karanAra, kezava vyAsano paricaya Apyo che. siddharAjanI rAjasabhAmAM traNa kezava nAmanA paMDito hatA, 'prabhAvaka caritra'mAMthI jANavA maLe che. AthI A traNa paikI eka kezava vyAse pote, ke tenA koi kuTuMbIjane A purANa rahyuM hatuM ema cokkasa lAge che. TUMkamAM A purANa sahasaliMga baMdhAvyA pachI tarata ja siddharAjanA aMtima rAjakALe racAyuM haze, ema tenA aitihAsika vidvAno ane sahastraliMganA savistara varNana uparathI jaNAya che. A purANamAM siddharAjane sahastraliMgasarovara bAMdhavAnI preraNA kevI rIte udbhavI tyAMthI AraMbhI, sahastraliMga sarovaranA nikAsa dvAra dvArA sarasvatIno pravAha, aNahilapura najadIkanA bAga, bagIcA ane upavanamAM thai, tenA mULa pravAha sAthe maLato hovAnI, kamavAra yojanA rajU karI che. A uparAMta pATaNathI be mAila dUra uttare, sarasvatInA prAcIna pravAhamAMthI, sarasvatIno pravAha nahera dvArA sahasaliMgamAM vALyo hovAnI rasamaya vigato purANakAre nahera ane sarovaramAM tIrtho tathA maMdironAM varNano, tathA mAhAbhyo sAthe Apela che. Ama "sarasvatIpurANa'nA 15 tathA 16 ema be sargo, siddharAjacaritrane bAda karatAM samagra rIte sahastraliMgasarovaranA varNanathI rokAyelA che. eTale 'sarasvatIpurANa" samagra varNana A sarovara mATe rajU karavAmAM Ave to, eka svataMtra vibhAga ApI zakAya. paraMtu A sarovarane lagatAM judA-judA prakaraNomAM, moTe bhAge sarasvatIpurANa"mAMthI je te viSayanA zloko A pustakamAM ApelA hovAthI, tenI punarukti karavAnI ahIM jarUrata lAgatI nathI. A sarovara tathA tenAM tIrtho, maMdiro vagerenuM mAhAtma pariziSTamAM ApavAnuM che. A ja kAraNane lai sarasvatIpurANa'mAM rajU thayela, sahastraliMganuM varNana atre ApavAmAM AvyuM nathI. 9. samararAsu : saMskRta sivAya prAcIna gujarAtImAM ane arvAcIna gujarAtI bhASAmAM sahasaliMgasarovara mATe keTalAMka kAvyomAMthI ullekho maLe che. 'samararAsu" nAmano eka rAsa prAcIna gujarAtI bhASAmAM aMbadevasUrie racyo che. teo nivRttigacchamAM pAsaDasUrinA ziSya hatA. temaNe saM. 1371mAM A rAsanuM sarjana kareluM. temAM pATaNanA samarAzAhe karela zetruMjayauddhAranuM tema ja AdinAthanuM maMdira - baMdhAvI, teNe karelI tenI prasthApanAnuM suMdara varNana che. A rAsanA aNahilapura nagaravarNanamAM sahasaliMga mATe be lITIo maLe che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 209 amiya sarovarasahasaliMgu iku gharaNi hI kuMDalu / kitikhaMbhukiri avararesI mAgai AkhaMDalu // 77 // A sahasraliMgasarovara, jANe pRthvInuM kuMDala hoya tema lAge che ane tyAM Avela kIrtistaMbharUpI hAtha vaDe, pRthvImAtA potAnuM bIjuM kuMDaLa indranI pAse mAgatI hoya tema jaNAya che. A rAsa gAyakavADa oriyanTala sIrIjhamAM 'prAcInagurjarakAvya saMgraha' nAmanA pustakanI aMdara prasiddha thayo che. AgaLa jaNAvyA pramANe sahasraliMgasarovara baMdhAvyuM tyArathI caudamA saikAnA aMta sudhImAM aneka vidvAnoe, A sidhuMsAgaranA bAdazAhI varNano noMdhAvyA che. AthI caudamAM saikAnA aMta sudhImAM A mahAna sarovara AbAda ane akhaMDita raceluM ema cokkasa lAge che. saMvata 1356mAM jyAre allAuddInano saradAra alakhAna, gujarAta upara caDI Avelo, tyAre sau pahelA teNe aNahilapurane ghero ghAlyo hato. A vakhate tenA lazkare sahasraliMgasarovaranAM keTalAMka maMdira toDacAM haze, paraMtu A sarovara upara Avela vidyAzAkhAo, sazALAo ane pAMthazALAono akhaMDa rAkhI hoya tema lAge che. AthI 'samararAsu' nA sarjanakALe, sahasraliMgasarovarano moTo bhAga akhaMDita rahyo hovo joie, ema temAM rajU karela kIrtistaMbhonA varNana uparathI samajAya che. 10. eka prAcIna kavitA : arvAcIna gujarAtImAM racAyela sahasraliMganA varNanomAM, zrI phArbasa gujarAtI sabhA muMbainA graMthasaMgrahamAMthI, tevuM eka kavita maLyuM che. aitihAsika daSTie te prAcInakALanuM hoya tema jaNAtuM nathI. kAraNa temAM jaNAvela sahasraliMgasarovaranI sthApanAno samaya khoTI rIte rajU karyo che. eTale aitihAsika dRSTie A kAvyathI sahasraliMganA itihAsa upara vadhu prakAza pADavA saMbhava nathI. paraMtu A mahAsarovaranA eka kIrtikAvya tarIke tene atre rajU karavAmAM Avela che, saMvata zaMkara 11 vIra, para caitara suda lagana AcAra. bharaNI nakhetara bharaNa, zubha karavAra zanizara. dezota kaMThe sAta TakA, kroDa pAMtarIse. sIDI patthara paMcAsa, pala ogaNapaMcAse. tAsa nIrabhAgI tarasa, suNa sadharA gujaradhaNI. sesaliMgasarovara sarasa, zI zobhA vakhANuM te taNI. saMvata 1152nA caitra suda cothane zanivAre, bharaNI nakSatramAM A sarovaranuM muhUrta thayuM. temAM sAta karoDa, ane pAMtrIsa lAkha kharca thayo. temAM utaravA mATe pacAsa pagathiyA hatA ane ogaNapacAsame pagathiye (pANI) AveluM. he rAjan ! gujarAtanA ghaNI siddharAja ! tamo sAMbhaLo A sarasa sahasraliMgasarovara che, jenI zobhA zuM vakhANuM ? A kavita siddharAja jayasiMhane saMbodhI, koi bhATacAraNe banAvyuM hoya tema lAge che. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 210 paraMtu tenI sthApanAno samaya itihAsanI dRSTie khoTo rajU karyo che. kAraNa siddharAja jayasiMha saMvata 1150mAM gAdI upara Avela hato, je vakhate tenI bAlyAvasthA hovAthI, gujarAtanuM rAjya tenI mAtA mInaLadevI calAvatI hatI. AthI A kavita pAchaLathI koi kavie, manaHkalpita rIte racyuM hoya tema lAge che. bIjuM temAM pagathiyAMnI je saMkhyA batAvI che, te sAcI che ke kema, te jANavA bIjAM koi pramANo maLatAM nathI. A sarovara bAMdhavAmAM sAta karoDa TaMkA kharcAyA hovAnuM sUcavyuM che, paNa TaMkA e sUrvaNano sikko hoya to, teno kharca ghaNo vadhI jAya tema mAnavuM paDe. AmAM satya keTaluM haze ? tenA mATe koi prAmANika purAvA maLatA nathI. kavio AvAM mahAsthApatyo mATe, moTI moTI kalpanAo rajU kare che, teno A eka pratyakSa purAvo che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 211 57 saMskRta sAhityamAM rudramALanuM varNana saMkalanaH prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya cAlukya mahArAjAdhirAja siddharAjanA samayathI, rUdramALanI khyAti sArAye gujarAta ane samasta bhAratamAM eka kailAsa samAna mahAmerUprasAda tarIke prasiddhi pAmI cUkI hatI. tenA kIrtikaLazane sarvoccatAnA zikhare sthApavA, aneka vidvAno graMthakAroe tenA saMbaMdhI keTalIka hakIkato, potAnA graMthomAM noMdhI che. rUdramahAlayanI aitihAsika vicAraNA rajU karatAM A graMthamAM prApta vividha ullekho judA-judA graMthomAMthI rajU karavAmAM Avela che. kAraNa te badhAM vidhAno rajU karavAthI tenA saMbaMdhI je sAhitya, prAcInakALe sarjAyuM hatuM teno khyAla Ave che, teTaluM ja nahi paNa gujarAtanA janasamAjamAM rUdramahAlaya mATe, je udAtta bhAvanA pracAra pAmI hatI, ane aitihAsika daSTie teno kevo prabhAva hato te jANI zakAya che. AthI ja prAcIna arvAcIna graMthomAMthI maLatAM, rUdramahAlaya mATenAM vidhAno rajU karavAmAM Ave che. viyAzraya mahAkAvya : rUdramahAlaya mATe sauthI prAcIna ullekha mULarAjanA dAnapatramAMthI maLe che, paraMtu te samaye rUdramahAlaya'nuM maMdira kevuM hatuM, te jANavA koi pramANika hakIkata maLatI nathI. siddharAje A divya mahAmaMdira baMdhAvyuM hatuM, te itihAsa prasiddha hakIkata che. kalikAlasarvajJa AcArya hemacaMdra 'dayAzraya" mahAkAvyamAM tenI vyavasthita noMdhI lIdhI che, jenA upara TIkA lakhanAra abhayatilakagaNie te hakIkatane puraskRta karatAM, keTalIka navIna mAhitI rajU karI che. A mahAkAvya siddharAjanA samakAlamAM racAyuM che, eTale tenI hakIkato sapramANa hovAnuM cokakasa mAnI zakAya temAM zaka nahi. ...na vibho kaliGgaJjagamAnataM tadvilalApa supto yaditi bruvANaH / sa parIkSito yatra nizi tvayA prAktaduSAcarairAyatanaM vikIrNam // 6 // TIkA // 6 // tadAyatanaM svayaMbhU rudramahAkAladevagRhaM saMprati loke rudramahAlayeti nAmnA prasiddhamuSAcarai rAkSasaivi.kIrNa bhagnaM yatra sa kazcidvivakSitastavAsmAkaM ca pUrvatvena prasiddho dvijo nizi prAk prAcIkAle tvayA parikSitaH / kIddakasan / bruvANaH / kimityAha / na vibho kaliGgaJja gAmeti / aho dvijatvayA kaliGgeSu dvijo hata iti tvayoktaH / kila kaliGgeSu hi gatamAtropi dvijotinindyatvAccANDAla iva dvijapaGkebAhyaH syAtkiM punarmatsaddazo brAhmaNaghAtItyatitarAM nindAbhayAtkaliMgagamanamapyAvAna Aha / he vibho nAhaM kaliGgAn brAhmaNIbhUtacaNDAlakAn dezamedAJa jagAma gata eva na / evaM ca brahmahatyA dUrApAstaiva / nanu mayA kaliGgeSu brAhmaNo hata iti tvayA pralapitaM tatkathamidamucyata ityAha / suptohaM yatkaliGgeSu brAhmaNasya hananaM vilalApa tadanRtamiti // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 212 meM je svapnamAM lavAro karyo te khoTo che. huM kadApi kaliMgamAM gayo nathI, ema kaheto brAhmaNa jyAM ApathI parIkSAyo hato te Ayatana (maMdira) rAkSasoe bhAMgI nAkhyuM che. TIkA - te Ayatana svayaMbhU rUdra mahAkAladevagRha, hAlamAM lokonI aMdara rUdra mahAlaya nAmathI prasiddha che te, uSAcara-rAkSaso vaDe vikIrNa thayuM che. bhAMgI naMkhAyuM che. jyAM pUrvakALe Ape niziprAphasUryodaya pUrve prAcInA kinArA pAse prasiddha dvijavarya-brAhmaNazreSThanI parIkSA karI hatI. teoe tene pUchyuM hatuM ke, are dvijavarya tame kaliMgamAM brAhmaNane mArI nAkhyo hato ? kaliMgamAM javAthI ja brAhmaNatva naSTa thAya che. niMdAya che, cAMDAlanI mAphaka dvija-brAhmaNonI paMktithI bahiSkRta thAya che. kharekhara brahmahatyAthI nidAnA bhayane lai trasta thai, kaliMgamAM gayoja nathI. pachI brahmahatyA, ane tenAthI prApta niMdAno bhaya kyAM rahyo ? pachI punaHprazna karyo ke tame svapnamAM lavAro karyo ke, meM kaliMgamAM brAhmaNane mAryo. meM svapnamAM brAhmaNane mAryo te pralApa kharekhara asatya che. kaitavAnitaikAyanyaheM siddhapuretha saH / prAcyAstIre sarasvatyAzcakre rudramahAyalayam // 14 // TIkA - spaSTa: Ritu mahAtIrthaMtvAdvaitavAyaniaiAni munInAmaneM vAsayogye ca kaitavAyani, taikAyani Adine yogya evA siddhapuramAM, pachI prAcI evI sarasvatInA tIra upara rUdra mahAlaya eNe baMdhAvyuM. TIkA - artha spaSTa che. mahAtIrtha hovAthI kaitavAyana, taikAyana, munioe ahIM vAsa karavAnuM yogya mAnyuM. sarasvatIpurANa H 'sarasvatIpurANa' siddharAjanA rAjyakALe temanA koi vidvAne racyuM che. tenA sarjanakALanI vyavasthita vicAraNA, mArA taraphathI saMpAdita karela 'sarasvatIpurANa' nAmaka graMthamAM rajU karela che. A graMtha muMbAinI phArbasa gujarAtI sabhA dvArA i.sa. 1940mAM prakAzita thayela che. temAM siddharAjanuM jIvanacaritra ane sahasraliMga sarovarano itihAsa, tenAM tIrtho, devamaMdiro vagerenAM varNano vivecana sahita ApavAmAM Avela che. A graMthamAM siddharAjacaritranI aMdara rUdra mahAlaya saMbaMdhI, nIce pramANe ullekho maLe che. samArAdhya mahAdevaM tripurAMtakaraM haraM / siddharAja iti khyAtazcakravartI bhaviSyati // 85 // eSa dRSTvA svayaM bhaktayA rudraM rudramahAlaye / mahAlayena saMyuktaM prAcIne tu kariSyati // 86 // eSa barbarakaM jitvA bhUtezaM bhayadaM nRNAM / mahAlayasya purataH svavaze sthApayiSyati // 87 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 213 * te tripurAsurano nAza karanArA ziva-mahAdevajI ArAdhanA karI, siddharAjathI vikhyAta cakravartI rAjA thaze. te pUrNa bhaktibhAva vaDe rUdra mahAlayanA mahArUdranAM darzana karI, mahAlaya sahita prAcIna zivAyatano punaroddhAra karaze. te manuSyone bhaya pamADanAra, bhUto rAkSasonA saradAra, evA barbarakane jItI, A mahAlayanI samapI potAne vazavartI banAvaze.. hamIramadamardana nATaka : ' A nATaka saM. 1276 ane 1286 vaccenA samayamAM racAyuM che. tenA kartA siMhasUri, bharUcanA munisuvratasvAmI maMdiranA AcArya varasUrinA ziSya hatA. temaNe A graMtha vastupALanAM parAkramonI amaragAthA rajU karavA racyo hato. vAghelA rANA vIraghavalanA rAjyakALamAM, cAre bAjuthI gujarAta upara humalAo thayelA. eka bAjuthI bharUcano saMgrAmasiMha, bIjI bAju mALavAno rAjA ane rAjasthAna taraphathI turUSko-musalamAnono saradAra hammIra vagere eka sAthe gujarAta upara caDI AvyA hatA. te vakhate vastupAla ane tejapAle potAnI addabhUta mutsadIgIrIthI tathA apUrva parAkramo vaDe A badhA rAjAone parAsta karyA hatA. temAM hammIra sAthenA yuddhamAM vAghelA rAjavI vIradhavala paNa, vastupAlanI saradArI nIce moTuM lazkara lai rAjasthAna tarapha gayelA, jemAM gujarAtanA lazkarano vijaya thai, varadhavalarAjAe hammIrane parAsta karyo hovAthI hakIkata A nATaka rajU kare che. temAM vastupAle mukhya bhAga bhajavyo hoi, A yuddhanuM sAcuM zreya vastupALanI vIratAthI maLyuM hatuM, ema A nATaka uparathI jaNAya che. vAghelA rAjA vIraghavala A yuddha pUruM thayA bAda vimAnamAM besI potAnI rAjadhAnI dhoLakA jAya che, tyAre rastAmAM siddhapura pAse AvatAM sarasvatI nadI ane rUdramahAlanuM varNana nIce pramANe raju kare che : - aye prApnaiva bhagavati sarasvatI nAma mahAnadI // . . punAti nAnera trizatadina navI - | tyunardevI revA viracayati pAvitryamatulam // iyaM dUre nAmazrutibhirapi datte ca zucitAM / sutA dhAtuH pUtaM trijagadapi bhUtaM tadanayA // 18 // je devanadI snAna vaDe pavitra banAve che, revA darzana mAtrathI atula pavitra Ape che, jene vedo-zrutioe punitatA ApI che, evI brahmAnI putrI sArAye jagatane potAnI ananya zakti vaDe sadAkALa pAvana kare che. vIravata : - (sadanAma) nUnama: siddhapuraparisare prAra muzvaprakRmAM pA: pravAhamadhivasan suciravirasciziraHkartanasajjAta - pAtaka vizudhyarthamiva bhagavAn bhadramahAkAla : cUlAgaladdhavalasindhupayaH pravAhovyAlolacAmaratulAM tanute trisandhyam // nRtyatrasau prasRmarAnala cakSurasyA nIrAjanI bhavati ca svayameva devaH // 21 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 214 vIraghavala - (ullAsa ane harSathI) A siddhapura pAse prAcInamukha sarasvatInA pavitra - pravAha upara, brahmAnA ziracchedanA pAtakanI vizuddha thavA mATe jANe ahIM bhagavAna bhadra-kalyANa karanAra mahAkAle adhivAsana-potAnI sthApanA karela che. A zivanI jaTAmAMthI nIkaLatI pavitra ghavala (zveta) samudra jevo pravAha jANe trikALa cAmara uDADato hoya ane UMcInIcI thatI ghUmarIo (vamaLo) dvArA nRtya karato AgaLa vadhe che, te jANe (bhagavatI sarasvatI) anala (agni) jevA cakSu vaDe, bhagavAna rUdra mahAkAladevane nirAMjana kare che - AratI utAre che. prabaMdhaciMtAmaNi A graMtha saMvata 1361nA phAgaNa sudhI pUnamane ravivAre, merUtuMgAcArye vaDhavANamAM saMskRta bhASAnI aMdara sarjana karatAM pUrNa karyo hato. A graMthamAM vikramathI AraMbhI cAvaDA ane caulukya rAjAonA prabaMdho rajU karatAM, vanarAjathI cAvaDAo ane mULarAjathI solaMkI tathA vAghelA rANA vIraghavala sudhInA vAghelA rAjAonA, temaja vastupALa tejapALa tathA bIjA keTalAka prabhAvaka purUSonA prabaMdhomAM rajU karelA che. temAMthI keTalIya aitihAsika, sAmAjika ananya vigato maLe che. A graMthamAM rUdramahAlaya mATe be traNa prabaMdho rajU thayA che. temAMthI upayukta mAhitI gujarAtI bhASAMtaramAM ahIM rajU karavAmAM AvI che.' siddhapuramAM rUdramahAlayanA AraMbha vakhate, tenA zilpa svAmInA eka upayogI upakaraNane lAkha rUpiyA ApI choDAvyAthI hakIkata AgaLa prakaraNamAM ApI gayA chIe, tethI tenI punarukti atre karavAmAM AvI nathI. A ja pramANe rUdramahAlaya prAsAdanI aMdara, potAnI tema ja azvapati, gajapati ane narapati rAjAonI pratimAo mUkAvyAnuM A ja graMthane AdhAre rajU karyuM che. A sivAya bIjA eka prasaMga rUdramahAlaya sivAyanAM maMdiro uparathI dhajAono anuSaMgI A graMthamAMthI maLe che te nIce pramANe rajU karavAmAM Ave che. comAsuM utaryA pachI rAjAe pAchA vaLatAM, zrInagara (siddhapura)mAM mukAma karyo. tyAM te zaheranA maMdiro upara dhajAo joi eTale, A kone maMdiro che ? ema brAhmaNone pUchyuM, teoe jainonAM tathA brahmAnAM che." ema kahyuM. eTale rAjAe kodhamAM AvIne kahyuM ke, "gujarAtamAM jainamaMdiro upara dhajA caDAvavAnI meM manA karI che ane A tamArA gAmamAM jaina maMdiro dhajAvALAM kema che ?" tyAre teoe vinaMtI karI ke, Apa sAMbhaLo. vAta evI che ke, satyayugamAM jyAre mahAdeve A moTA (tIrtha sthAnanI sthApanA karI, tyAre zrI RSabhadevasvAmInuM ane brahmAnuM e be maMdiro pote karAvyAM ane tenA upara dhajA caDAvI. te A maMdirono puNyazALI mANasone hAthe jIrNoddhAra thatAM thatAM, cAra yugo vahI gayA. vaLI zrI zaMtrujaya mahAgirino A nagara talapradeza gaNAya che, kAraNa ke nagarapurANamAM jaNAvyuM che ke : (zetruMjAnI) mULa AgaLanI bhUmino pacAsa yojana vistAra, uparathI bhUmino daza yojanA ane UMcAi ATha yojana e pramANe jinezvaranA parvatanuM (zetruMjAnuM) kSetraphaLa gaNAya che. * Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 215 satyayugamAM Adideva zrIRRSabha thai gayA che, tenA putra bharata thayA. jenA nAmathI A deza bharatakhaMDa tarIke prasiddha thayo che. A RRSabhadeva nAbhI rAjAnA ane marudevInA putra hatA. teo samadaSTivALA, svaccha (hRdayavALA) jenI indriyo prazAMta che evA ane zuddha buddhivALA hatA ane teoe munionA yoga mArganuM AcaraNa karyuM hatuM. emanA padane RSio ArhatonuM prathama pada kahe che. nAbhI rAjAthI marudevImAM viSNuno AThamo avatAra thayo, jeNe badhA AzramothI pUjAyelo dhIra purUSo (yogIo) no mArga dekhADayo. A ane AvAM purANavacano kahIne, vadhAre vizvAsa Ave mATe pAMca mANaso upADI zake evuM, bharata rAjAnA nAmavALuM kAMsAnuM pataruM (lekhanuM) RSabhadevanA maMdiranA bhaMDAramAMthI lai AvIne, rAjAne dekhADI jainadharmanuM AdipaNuM siddha karyuM. AthI khinna thayelA rAjAe eka varSa pachI (bIjA) jaina maMdiro 'upara dhajA caDAvavAno hukama karyo. purAtana prabaMdha saMgraha : 'prabaMdha ciMtAmaNi' nA jevo ja A graMtha, aneka prabaMdhonA saMgrahono che. temAM prAcIna rAjAo, zreSThIo, sUrivaryo-munio ane vidvAnonA aneka prasaMgo rajU karatA prabaMdho che. A graMtha padmazrI AcArya jinavijayajIe siMdhI jaina graMthamAlAmAM prasiddha karyo che. temAM AvA keTalAka prabaMdha saMgrahone saMkalita karI, te badhAnuM ''purAtana prabaMdha saMgraha'' nAma rAkhyuM che. keTalAka prabaMdho 'prabaMdha ciMtAmaNI'nI anukRtirUpa hovAthI, tenA vidvAna saMpAdaka ''prabaMdha ciMtAmaNIgraMthasaMbaddha'' evo nirdeza karyo che. A badhA prabaMdhomAMthI keTalAka soLamAM saikAmAM ane keThalAka te agAu racAyA hovAnuM jaNAya che. A prabaMdhomAM siddharAje prApta karela mAlava-vijayano svataMtra ''dhArAdhvaMsaprabaMdha'' che. jemAMthI mAlavAnA yuddhanI sapramANa mAhitI maLe che. A prabaMdhamAM rUdra mahAlaya mATe nIcenI hakIkata maLe che. ` yAvatkrameNa vRddhanagaramAyAtastatra brAhmaNai: pravezotvase kArite zrI yugAdidevaprAsAde nRpe prApte, dvijairuktam - deva ! devaM namaskuruta / kimasau brahmA ? | deva ! asau yugAdidevaprAsAdaH / kimatrApUrvam | deva ! asmAkaM pure eSa devo mukhyaH / nRpastu madhye gatvA devaM namaskRtya dhvajAM prasAdopari draSTvA janAnAha - mayA mAlave rudramahAkAlaM vinA dhvajA kvApi na draSTA / ataH kathamatra ? dvijairuktam uttArake calata yathocyate / tato nRpatirbrahmadevakule gatvettArake gataH / tanuvrAhmaNai: zrIyugAdidevabhANDAgArAtkAMsyatAlAddhaM gauSThikairAnIya nRpAya darzitam / deva ! asau sa prAsAdo yatraivaM kAMsyatAlanyAsan / evaM prAsAdAH 21 sakalazA bhUgatAH santi / eva dvArvizatitamaH / nRpastucamatkRtaH / devAdhikaM grAsaM datvA pattanaM gataH // iti dhArAdhvaMsaprabandhaH // siddharAja mAlavijaya karyA pachI krama pramANe (gujarAtamAM) AvatAM vRddhanagara (vaDanagara)mAM AvyA, tyAM brAhmaNoe pravezotsava karyo. yugAdidevanA prAsAda pAse AvatAM brAhmaNoe kahyuM, deva ! vaMdana karo. A yugAdidevano prAsAda che. kema ahIM apUrva che ? deva, amArA nagaramAM A mukhya deva che. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 yuge yuge pATaNanI prabhutA rAjAe maMdiranA madhyabhAge jaI prAsAda upara joyuM, ane lokone kahyuM, meM mAlavAmAM rUdramahAlaya prAsAda sivAya koi maMdira upara dhajA joi nathI. tyAre ahIM kema ? brAhmaNoe kahyuM utAre padhAro, tyAM yogya hakIkata jaNAvIzuM. pachI rAjA brahmakulomAM jaIne utAre gayA. brAhmaNoe yugAdidevanA bhaMDAramAMthI, adha kAMsAnI tAla goSiko pUjArIo pAse maMgAvI rAjAne batAvI. pachI kahyuM ke deva ! ahIM AvI kAMsAnI tAlI hatI. vaLI 21 mahAprAsAdo tenAM zikharo sAthe, pRthvInA peTALamAM ahIM vilIna thayA che. A mahAprasAda bAvIsamo che. AthI rAjA coMkI UThayA. te devane vadhu grAsa (nibhAva mATe dAna) ApI pATaNa gayA. dhArAdhvasaprabaMdha saMpUrNa. kumArapAla caritrasaMgraha: A graMtha paNa padmazrI AcArya jinavijayajIe siMdhI jaina graMthamAlAmAM prasiddha karyo che. AmAM kumArapAlanAM cAra judA-judA vidvAnoe racela, jIvanacaritro saMskRta bhASAmAM gadyapadyazailInI racanAvALAM rajU karAyAM che. A paeNkI zrI somatilakasUrikRta 'kumArapAla devacaritra" bIjA naMbaranuM che. A caritra somatilaka sUrie caudamA saikAnA trIjA caraNamAM racyuM hovAno ullekha tenA saMpAdaka noMdhyo che. kAraNa A ja sUrinA bIjA graMtho saMvata 1397nI AsapAsa racAyA che. eTale A kumArapAlacaritra te ja samayamAM ke pAsa dasa varSonI AgaLapAchaLa racAyuM hatuM ema cokkasa lAge che. somatilakasUrinA kumArapAlacaritamAMthI rUdramahAlaya saMbaMdhI nIce pramANe noMdha maLe che. anyadA siddhapure rudramahAlayaprAsAde niSpadyamAne mantriNA ca caturmukha zrIrAjavihArAkhya zrImahAvIraprAsAde kAryamANe pizunapraveze rAjA svayamevalokanArthamAyAtaH papraccha, ko'tra vizeSa: zrIhemasUribhiH protkam deva! mahezvarasya lalATe candraH zrIjinasyapAdAnte navagrahA bhavanti jhati vizeSaH / rAjA tanna manyate / tato vAstuvidyAvizAradaH sUtradhAro vicAraM prAha-sAmAnyalokAnAM gRhadvAraM paMcazAkham / rudrAdi devAnAm navaMzAkham, zrIjinasyaikaviMzati dvAram / aSTottarazataM maNDapAH / rudrAdInA meka eva / zrIjinasya padmAsanaM chatraM pAdAnte navagrahAH siMhAsanaM ca / nAnyadevAnAm / cet kazcit kArayati sUtradhAraH karoti, tadAdvayo vidhnamutpadyate / nAnyathA tvaM vAstuvidyAyAH sarvajJabhASitvAt / etadAkarNya rAjA pramuditaH / svayaM rAjavihAre kalazAdhiropaNAdikamakArayat - mudrAnudratamudra rAnurugadAghAtodyatAn vyaMtarAn / / vetAlAnutalAnalAbhavikaTAn jhoTiMgaceTAnapi // jitvA satvarabhAjita: pitRvane naktaMcarAdhIzvaraM / . badhvA barbaramurvarApatirasau cake cirAt kiMkaram // 1 // evaM sarvatrAkhaMDapratApo jayasiMho rAjyaM karoti // siddhapuramAM rUdra mahAlaya taiyAra thayo tyAre, maMtrIe caturmukha rAjavihAra zrI mahAvIraprAsAda karAvyo hato. eka vakhate rAjA jayasiMhadeva gupta rIte te jovA mATe gayA. temaNe pUchayuM ahIM zuM vizeSa che? AcArya hemacaMdre kahyuM, deva ! mahezvaranA lalATamAM caMdramAM, jina bhagavAnanA paga pAse navagraho e vizeSa che. rAjAnuM mana mAnyuM nahi. tyAre vAstuvidyAvizArada sUtradhArano vicAra jANavA pUchayuM. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 217 sUtradhAre jaNAvyuM ke, sAmAnya lokonAM gRhadvAra pAMca zAkhAnAM, rAjAonAM sAta zAkhAnAM, rUdra vagere devonAM nava zAkhAnAM ane jinadevanA ekavIsa zAkhAnAM dvAro tathA 108 maMDapo hoya che. rUdra vagere devone eka maMDapa. jinane padmAsana, chatra, paga pAse navagraho ane siMhAsana. bIjA devone te hotAM nathI. jo kadAca te pramANe karAve agara sUtradhAra kare to, baMne jaNAne vighno Ave che. vAstuvidyAzAstramAM jaNAvela hakIkata anyathA thatI nathI. A sAMbhaLI rAjA prasanna thayo. teNe pote A rAjavihAramaMdira upara kalAzAropaNa karyuM. bhayaMkara ghAtodhata, ane pracaMDa vikramavALAM vyaMtaro, vaitAlo, atulabalazAlI amAnuSI tattvo vane vaza karI, jeNe paitRkamahAsthala (tIrtha) mAM bhayaMkara rAkSAsAdhipati barbarakane bAMdhyo hato, tevA pRthvIne patie (siddharAje) tene kAyamano sevaka banAvyo. Avo akhaMDa pratApazALI rAjA jayasiMha rAjya kare che. pUramaMjarI : A rAsa jainakavi matisAre saM. 1605mAM racyo che, jenI keTalIka anveSaNA AgaLanA prakaraNamAM ApelI che. temAM siddhapura tathA rUdramahAlayanuM varNana, te kavie AlaMkArika bhASAmAM rajU karela che, je nIce pramANe ApavAmAM Ave che : siddhakSetra savihU mAMhi vaDala, sarasati nadInuM jihAM kaI thayuM, aDasaTha tIratha varati jeha, tehanA ghuri sahI thApyuM jeha. chUTi bhava pApanI koDi, jagai tIratha navi lAgi joDi, asuM nagara bhalauM upadhanna, je jamali navi dIsaI avaMna. teNaI nagari je varaMti rAya, bhUmaMDali je hanau bhaDavAya, dAnavaMta ni sAhasavRri dhIra, siddharAya jesaMgade vIra. cIrAsI cuTAM tihAM caMga, nava nava ucchaga huI atiraMga, vasi vivahAriA atihi udAra, lakhezarInA na lahaI pAra. jinazAsana savituM mAhi sAra, rUDAM deharA atihi apAra, teNai nagari gayAM sUjhIi, puSka leI pAsaja pUjAi. sihathirAM hathiyAra ja dhari. viyarI saghalA sevA karI, paMcakaraNI jasa na lahu pAra, rUdramAla uje Ni uddhAra, sipirabaddha tevaDau prAsAda, meragirizuM je lii vAda, parabaddha achi savizAla, saMkhyA sahastra cauda cuMbala. maMDapa thaMbha bahU gomaTA, kuhAga taNI rUpa sAmaTA, DiMDa kalasadhdha na lahuM pAra, jANe iMdrabhuvana avatAra. caupathi cauda sAhasa deharI, sovina zaSara dhajA paravIra, te gai diThi duHkha bhavanAM jAi, asu prasAda nahI tribhuvana mAMhI. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 218 sarvatIrthomAM siddhakSetra moTuM tIrtha che, jyAM sarasvatI nadInuM mahAsthAna AveluM che, ane je aDasaTha tIrthoe maLI mukhya tarIke sthApana karyuM che. jyAM javAthI jIva pApamAMthI mukta thai jAya tevuM te nirmaLa pavitra che. tenA kinArA upara eka bhaluM-moTuM nagara che, jenA jevuM bIjuM koI nagara nathI. A nagarano rAjA je rAja kare che, tenA jevo bhaDavIra bIjo koi rAjA bhUmaMDala upara nathI. te dAnavIra, sAhasika, dhIra, evo vIra-parAkramI siddharAja jesiMga tyAM rAja calAve che. A nagaramAM corAsI cauTAM Avela che, jyAM roja navA navA utsavo ati harSollAsathI ujavAya che. temAM udAra ghaNAka vahepArIo vase che, jemAM lakhezarIono to pAra nathI. jainazAsanano ahIM prabhAva sAro che, tethI ahIM jainonAM ghaNAM derAM AvelAM che. A nagarImAM keTalAye mahAnubhAvo-mahAjano, pRSpa lai pArzvanAthanI pUjA kare che, jethI teo mokSamArge gayA che. ahIM siMha jevA zUravIra hAthiyAradhArIo che, jenI sevA temanA zatruo kare che. puNyakarmo karanArAono to pAra ja nathI. ahIM avaMtino uddhAra karanAra avaMti upara vijaya meLavanAra (siddharAje) rUdramALa baMdhAvyo, je zikharabaddha moTo prAsAda che te eTalo UMco che ke jANe merU parvatathI vAda-spardhA na karato hoya ! je pASANathI baMdhAvelo hoi temAM caudaso cUMvALIsa taMbho che. te badhA moTA ghUmaTavALA maMDapo, tathA staMbho evI uttama kArIgarIvALA che, jANe te badhA Azcaryane pradarzita kare che. A prAsAdanA dhvajadaMDa ane zikhaskaLazono pAra nathI, tethI te iMdranA mahAmaMdira jevo lAge che. cArebAju cauda hajAra derIo temAM che, jenAM zikharo upara suvarNanI dhajAo zobhI rahI che, tenA darzana mAtrathI saMsAranAM sarva duHkho nAza pAme che, evA A prAsAdanI joDa tribhuvanamAMthI maLavI muzkela che. * kapUramaMjarInuM A varNana AlaMkArika hovA chatAM temAMthI rUdramahAlaya mATe samAjamAM te kALe pracalita mAnyatAone vyakata kare che. upadezataraMgiNI' mAM kavivara munizrI ratnamaMdiramaNie rUdramahAlaya mATe thoDI noMdha lIdhI che, je chaThThA prakaraNamAM ApI hovAthI punarUkti ahIM karI nathI. rUdra mahAlaya mATe rAsamALAmAM zrI phArbasa sAhebe sAruM evuM varNana rajU karyuM che. jeno keTaloka bhAga AgaLanA prakaraNomAM ApI gayA chIe. "ArkiyolojIkala sarve opha nordhana gujarAta' nAmanA graMthamAM, zrI jemsa bargesa, ane kajhInsa, rUdramahAlaya ane siddhapura mATe svataMtra prakaraNa rajU karyuM che. jemAM tenA mATe svataMtra vicAraNA karI hAlanA avazeSonA AdhAre te kevuM haze teno apUrva khyAla rajU karyo che. temaNe be traNa vakhata siddhapuranI mulAkAta lIdhelI ane pATaNanA zilpavizArada eka sUtradhAra pAse teno plAna paNa taiyAra karAvelo. tenA AdhAre rUdramahAlaya upara sAro evo prakAza A vidvAnoe pADyo che. karnalaTaoNDe potAnI pravAsa noMdhamAM rUdramahAlayanI TUMkanoMdha lIdhI che. Ama rUdramahAlaya mATe ghaNA vidvAnoe judAM-judAM vidhAno rajU karyA che. te badhAne ahIM saMkalita karavA prayatna karyo che. chelle zrI premazaMkara dAmodaradAsa ThAkare, rUdramahAlaya mATe svataMtra pustikA bahAra pADI che, je rUdra mahAlayanA jijJAsuone keTalIka hakIkato pUrI pADe che. A sivAya sva. zrI rAmalAla modIe pATaNa siddhapurano pravAsa" nAmaka pustikA zrI sayAjI bALajJAnamALA dvArA i.sa. 1911mAM , prasiddha karI hatI, temAMthI paNa sAmAnya noMdha A mahAprAsAda rUdramahAlaya mATenI maLe che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 219 58) pATaNanA be jUnA dastAvejo kanaiyAlAla bhAizaMkara dave 'pATaNathI paM.prabhudAsajIe keTalAka jUnA dastAvejo amane jovA mATe mokalyA che, jemAMnA be upayogI ane jANavA jevA hovAthI A nIce ApavAmAM Ave che. A dastAvejo kapaDA upara lakhelA che. naM. 1 vALA dastAvejonI pahoLAI 8 iMca ane laMbAI 2 phITa 8 iMca jeTalI che. A dastAvejono uparano thoDoka bhAga phATI gayo che. 2 jA naMbaravALA dastAvejanI pahoLAi 91/, iMcanI ane laMbAi 3 phITa 11/, iMca jeTalI che. A dastAvejono nIceno keTaloka bhAga jato rahyo pahelA dastAvejamAM matuM karanAra sAkSIdAranI sahIo lekhanI nIce ApavAmAM AvelI che ane bIjAmAM lekhanI upara ane nIce baMne jagyAe ApavAmAM AvelI che. pahelA dastAvejanI sAla saMvat 1547nI ane bIjAnI saMvat 1562 che. A vakhate gujarAta upara sulatAna mahamUda bAdazAhI karato hato. A mahamUda te itihAsa prasiddha mahamUda begaDo hovo joie. kAraNa ke teNe saMvat 1515 thI te 1570 sudhI bAdazAhI bhogavI hatI. saMvata 1540nA arasAmAM teNe cAMpAnerano killo sara karyo ane te pachI tene ja potAnI navI rAjadhAnI banAvI Akhara sudhI tyAM ja rahyo hato. tethI A baMne dastAvejomAM gujarAtanI rAjadhAnI tarIke caMpakadurga eTale cAMpAnerano ullekha karavAmAM Avyo che. dastAvejomAM bAdazAha mahamUda lagADavAmAM AvelAM vizeSaNo uparathI tenA parAkrama ane nyAyabudhdhi Adi guNonuM spaSTa sUcana thAya che ke je vize musalamAnanI tavArIkhomAM vigatathI lakheluM maLI Ave che. . . A baMne dastAvejo pATaNamAM thaelA che. 1 lA dastAveja vakhate pATaNamAM nyAya khAtAno uparI madhUmakAdI nAme musalamAna amaladAra hato ane dIvAnI khAtAno uparI maha. hAMsA karIne koI hiMdu amaladAra hato. jakAtakhAtAno adhikAra paNa tene ja soMpelo hato. lazkarI amaladAra tarIke mAlika alAvadIna kAma karato hato. bIjA dastAvejanA vakhatamAM dIvAnI amaladAra khAna mamrIja karIne musalamAna hato. jakAtakhAtAno uparI maha. AdA ane nAkedAra ThAkura bhANA nAme hiMdu hato. nyAya khAtAnI amaladArI mahammada kabIravatI yAkUba nAme koi musalamAna calAvato hato. lazkarI amaladAra tarIke zikhIllI isapanIyAra (musalamAna) kAma karato hato. A baMne dastAvejI saMskRta bhASAmAM lakhelA che, te khAsa dhyAna kheMce tevI bAbata che. pATaNamAMthI hiMdu sattA naSTa thayA bAda lagabhaga be saikAo pachI A dastAvejo lakhAyA che. baso varSa jeTalA lAMbA samaya sudhI, hiMdu saMskRti sAthe sarvathA virodha ane viSanI lAgaNI rAkhanArA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 220 musalamAnI amalano prAraMbhika dora gAjI rahevA chatAM paNa kAjIonI kacerImAM saMskRta bhASAno vyavahAra thato hato ! A dastAvejonI saMskRta bahu ja saraLa che. ene bolacAlanI saMskRta kahI zakIe. prAkRta ane dezya zabdone saMskRtanA vibhakita-pratyayo lagADI tathA keTalAka dezI zabda-piMDone saMskRtanA cAka upara caDhAvI halakA hAthe sahejasAja kAMika sAMskRtika AkAra ApI, vyAkaraNa zAstrathI aparicita manuSyonA karNane paNa saMskRta bhASAnA pravAhanA dhvanithI paricita karavA mATe A prakAranI bhASAno vyavahAra karAto hato. ziSTa vADamayamAM vyavahata saMskRtanA pravAhanI mAphaka laukika vyavahAra mATe upayogamAM levAtI A jAtanI saMskRtano pravAha paNa ghaNA dUranA kAlapradezamAMthI cAlyo Avato hato. keTalAye bauddha ane jaina lekhakoe sarva sAdhAraNane dharma ane nItino bodha ApavA mATe A jAtanI saMskRtano graMtha lekhanamAM paNa upayoga karyo che. hiMdu rAjAonA rAjyakArabhAra mATe moTe bhAge A jAtanI saMskRta vaparAtI hatI, ane tenA aMtima avazeSa tarIke ApaNe A dastAvejono ullekha karI zakIe. 1lI dastAvejamAM pATaNa nivAsI osavALa jJAtinA zAha jhAMjaNanA pautra zAha hemAnA putra zAha vIjA ane tenA putra zAha jagA yogya; zAha hemAnA ja bIjA putro zAha isara, rupA, sonA, pUnA nAmanA bhAioe potAnI mAtA pallAi ane bhaginI maragAi rAi Adi sAthe ekamata thaine, bhAgIdArIthI vaheMcaNI mATenuM karI Apela lakhANa che. ema jaNAya che ke zAha hemAnA prathama strIthI vIjA nAme putra thayo hato ane bIjI strI pallAithI zAha isara vigere putra-putrIo thayA hatA. koI khAsa kAraNane laIne pallAinA saMtAnane potAnA pitAnI badhI milkata uparathI potAno haka choDI devAnI pharaja paDI hatI. tethI zAha vIjA ane tenA putra jaganA hakakamAM A khata temane lakhI ApavuM paDazuM hatuM. milkatamAM gaNAtI vastuonI vigata jANavA jevI che. tAMbA, pittala, sonA, rUpA Adi dhAtuo tathA temanI banAvelI vastuo, jasata kathira ane kAMsAnA banAvelA vATakA vATakI Adi bhAjano, majAdara paTTolikA Adi vastro, ghaMTI, Ukhala, mRsala Adi gharagatu vastuo; maracA, maMjITha Adi 360 kariANAnI cIjo, kuMDI, loTA Adi tAMbAnA vAsaNo; khATa, pATa, cokI, Asana ane gADalAM Adi lAkaDAnI vastuo; kodALI, paLI, dIvo ityAdi loDhAnI cIjo; kaNanA koThAra ane bhAta Adi sAta prakAranA dhAnathI lai mIThAM sudhInI anAjamAM gaNAtI vastuo; gAya, bheMsa, lai gadheDA parvatanA badhA copagA prANIo ane pIMpalA havelImAM zAha hemAe kharIdeluM ghara; A badhI vastuo je pitA ane pitAmahanI milkata tarIke gaNAya che te badhI uparathI zAha rupA ane sonA nAmanA baMne bhAioe (potAnA moTAbhAi) isaranI sAthe besIne (oramAnabhAI) vIjAnA hakakamAM lakhI ApI che. emAM e bhAiono kazo lAgabhAga nathI. have pachI, zAha isara Adi bhAio potAnA udhogathI je kAMi lAkho rUpiAnI paNa milkata meLave te temanI potAnI che. te sAthe zAha vIjAno kazo saMbaMdha nahi. je koI A akSaralekhano lopa karaze tenuM pApa tenA mAthe che. A lakhANa mATe koI paNa bahena-bhANeja ke dahitAdauhitra Adi paNa kazuM na karI zake tema ja bIjA koi mANaso dvArA paNa e bAbatamAM kazo ADo vyavahAra na karI zake te mATe badhAe A dastAveja upara potAnA hastAkSaro ApyA che. A lakhANamAM Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA je kAMi adhikuM ochuM lakhAyuM hoya to te paNa badhAne pramANa che. A pramANenuM lakhANa karI nIce DAbI bAjue dastAveja lakhI ApanArAnAM ane jamaNI bAjue sAkSIdAronAM hastAkSaro karavAmAM AvyA che. 221 rajA dastAvejamAM eka ghara vecANa saMbaMdhI lakhANa che. e ghara, vurA havelImAM zAhavADA mahollAmA AveluM che; e pUrvAbhimukha ane traNa oraDA yukta che. temAM vacalA oraDAnI AgaLa parasALa che ane te pachI AMgaNuM che. dakSiNa bAjue khaDakIo AvelI che ane te e ja tarapha vADo paNa rahelo che. A gharanA grAhaka (vecAtuM lenAra) ane dAyaka (vecAtuM ApanAra) nAM nAmo A pramANe che. grAhaka - A ja zahera (pATaNa) nA rahevAsI zrI zrImAlI jJAtinA do jogAnA putro do napA, do vastA napAnA putra rAyamalla, zrI malla do vastAnA putra do ratnA, do rAjapAla : e badhAe ekamata thaine e ghara vecAtuM lIdhuM. dAyaka - amadAbAda nivAsI zrI zrImAlI jJAtinA zAha gaNapati suta zAha vardhamAna, teno putra devacaMda, zrIcaMda; zAha mANika teno putra zAha sAdhA, teno putra khImA; zAha mANika suta zAha somA, tathA zAha zrIrAja; zAha mANikanI bhaginI bAi hIrI teno putra sonI mAMDaNa - teno putrasonI devA, zAha gaNapatinI putrI bAi ma,i, bAi kuMarI; zAha mANika suta sAha veNA - teno putra zAha rAmA; zAha mANika suta zAha pAMcA teno putra-bhImA; zAha mANikanI putrI - bAi dhanIbhAi, vIru; e badhAe ekamata thaine, vAsamAM rahenArA samasta lokonI dekhatAM tathA samasta sagAonI rUbarU, potAnI jarUriAtane laine upara jaNAveluM potAnA vaDavAonuM ghara vecyuM che. gharanI kiMmata 3444 aMke cotrIsaso cammALIza TakA pUrA che. A TakA te sonAnI TaMkazALamAM paDelA, traNavAra parIkSA karyA pachI sonIonI peDhIomAMthI pasAra thaelA navIna nANAnA rUpamAM che. A TakA eka sAthe sAmaThA laine dAyaka mANasoe grAhakane e ghara vecI dIdhuM che. A pachI gharanI cArebAjunI sImAno ullekha karelo che. AvI sImAyukta koine paNa Adhina nahi, tema ja koipaNa prakAranA kajIyA-kaMkAsavALuM nahi, pahelAMnI mAphaka ja vahetA pANInA khALa, pranALa Adi sahita evuM e ghara dAyakAe ApyuM ane grAhakoe lIdhuM che. have pachI ApanArAono (pharIthI badhAM nAmo lakhyAM che) A ghara sAthe koi paNa prakArano saMbaMdha nathI. lenArA do napA ane do vastAe ene potAnuM ja jANI AcaMdrArka putrapautranI paraMparA sudhI bhogavavuM, bhogavavAnuM, bhADe ApavuM, potAnI icchA pramANe be-traNa mALa uMcu caNAvavuM H ityAdi je rUce karavuM have pachI jo koi A ghara saMbaMdhI jhaghaDo ubho kare to teno javAba dAyaka mANasoe ApavAno che. A lakhelI hakIkatano je koi bhaMga karaze to te kutarAnI ane caMDALanI yonImAM paribhramaNa karaze. : Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 222 19 pATaNa nagarIno bhavya ItihAsa DaoN. manubhAI jI. paTela bAbulAla aMkuvA pATaNa-aNahilapura pATaNano jyAre jyAre paNa vicAra Ave che tyAre gujarAtI sAhityanA prakhyAta sAhityakAra zrI kanaiyAlAla munazInA zauryakita, pravAhI zabdazilpothI sabhara evA muMjAla, sidhdharAja, kAkabhaTTa, maMjarI ane udA mahetAnAM pAtro najara samakSa taravarI uThe che. to sAthe sAthe ekaso bAvana daravAjAmAMthI opatI A gaDhanI A nagarInA sahastralIMga sarovara, vIra mAyo ane rANInI vAva yAda AvyA vInA rahetI nathI. pATaNa eTale uttara gujarAtamAM AveluM aitihAsika nagara, pATaNa I.sa. 746 thI 1411 sudhI gujarAtanuM pATanagara rahyuM hatuM. gujarAtanI jahojalAlI ane samRddhi to itihAsa prasidhdha che. e samRdhdhinA vakhANe to rAjA bhuvaDane gujarAta jItavA lalacAyo, paMcAsarano jayazikhara hAryo ane mAryo gayo, paNa namyo nahiM. vanamAM janmela vanarAje gujarAtanuM rAjya pAchuM hAtha dharyuM ane i.sa. 746mAM aNahila pATaNa vasAvyuM. pATaNanA saMsArane potAnI aitihAsika navalakathAomAM ujAgara karanAra sAhityakAra zrI ka.mA. munazIe pATaNa vize kahyuM che ke "bALapaNamAM meM "Graves of vanished Empire" "e nAmano lekha lakhyo, tyArathI pATaNane meM gujarAtanI asmitAnuM AdhArabindu mAnyuM che. itihAsakAro pATaNa ane tenA mahApuruSonI kathA vistArathI kahI zakaze. kharI daSTie A gAyakavADI mahesANA prAntanuM nAma nathI, paNa sAththI ane samRddhi, vidhA ane rasikatAmAM ayodhyA ane pATalIputra, roma, ethensa ane perisanuM samovaDiyuM zahera che." aNahilapura pATaNa vasyuM ne gujarAta punarjIvana pAmyuM, mAmAnI gAdI laine mULarAja ! mahArAje solaMkIvaMza sthApyo. mULarAja mahArAje I.sa.942mAM cAvaDA vaMzano aMta ANI pote zAsanakartA banyo. uttara gujarAta, dakSiNa rAjasthAna, dakSiNa gujarAta ane saurASTramAM teNe potAnI sattA bAMdhI, solaMkI sattA lagabhaga 30 varSa sudhI rahI. I.sa.1024mAM mahaMmada gajhanIe somanAthanA maMdirono nAza karI kacchanA mArge lUMTa karI pAcho pharyo pachI bhImadeve potAnuM rAjya pAchuM meLavyuM. karaNadeve teno lATa pradeza (AjanuM dakSiNa gujarAta) sudhI vistAra karyo. i.sa. 1094mAM bALa sidhdharAja gAdIe beTho ane gurjarabhUmine sattA ane pratiSThAnI parAkASThAe laI gayo. saurASTra, kaccha, rAjasthAnano moTo vistAra, mALavA ane dakSiNe thANA sudhI gujarAtanI ANa pravartatI hatI. i.sa. 1143 mAM tenuM mRtyu thayuM tyAre mahAna rAjavI sidhdharAja solaMkI AjanA arvAcIna gujarAnanI sImArekhA AMkato gayo. aNahilavADa pATaNanI sthApanA pachI gujarAtamAM ane gujarAta Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 23. yuge yuge pATaNanI prabhutA bahAra racAyela saMskRta sAhityamAM A nagara aNahila pATaka, aNahila vATaka, aNahila pattana, aNahilavADa pattana, pattana ane purabhedana jevA vividha nAmothI tathA prAkRta ane apabhraMza sAhityamAM aNahilavADa, aNahilapaTTaNa ane Adhunika gujarAtImAM sAmAnyataH pATaNa athavA sidhdhapura pATaNa tarIke prasidhdha che. muslima itihAsakAro ene "naharavAlA"kahe che. A uparAMta pATaNanuM anya eka paryAya nAma "aivaDaku' che. je saMskRta zabda ativRdhdha - uparathI utarI Avyo che. jeno artha "atizaya vRdhdhi pAmeluM vizALa" evo thAya che. solaMkIkAlina gujarAtI prasidhdha rAjadhAnI aNahilavADa pATaNanI sthApanA anuzruti anusAra saM. 802 (I.sa.746) mAM vIra vanarAja cAvaDAe karI hatI. pATaNanI sthApanA mATenAM cokakasa mAsa ane tithi tathA vAra mATe ghaNAM matamatAMtaro che. paraMtu saM. 802nuM varSa sarva svIkRta che. prabaMdha ciMtAmaNI" mujaba vaizAkha suda bIjane somavAre thai hatI. solaMkIonA samayamAM pATaNanuM rAjya mahAsAmrAjya banI gayuM. gujarAtanI jahojalAlI parAkASThAe pahoMcI. e samayano itihAsa vAMcatA jANe kAlpanika kathA vAMcatA hoIe tevo bhAsa thAya che: sidhdharAja ane kumArapALanA zAsanakALamAM A nagaranI saMskRti ane jahojalAlI adabhUta hatI. solaMkI yuga e gujarAtanA itihAsano survaNayuga che. pATaNane gujarAtanuM mAtra vahIvaTI nahiM, mAtra Arthika nahiM, mAtra vepArI daSTie nahiM paNa e moTuM zahera hatuM. ane vidhAkIya daSTie paNa moTuM kendra hatuM. pUnAnI Dekakana kolejamAM saMskRtanA prophesara zrI pITarasana nAmanA aMgreja vidvAne pATaNanA jJAnabhaMDAro vize lakhyuM che ke, "pATaNa jevuM bhAratabharamAM ekapaNa bIjuM nagara meM joyuM nathI. temaja enA jevA AkhA jagatamAM mAtra jUja nagaro che ke je ATalI badhI bhavya prAcInatAvALI hastapratonA saMgraha ane saMzodhananuM gaurava dharAvI zake. A hastaprato yuropanI koipaNa vidhApIThanI magarUbI levA lAyaka ane IrSyA Ave evI rIte sAcavI rAkhelo khajAno thaI zake ema che.' uttara gujarAta ja nahiM, samagra gujarAtamAM pATaNanuM sthAna ajoDa che. ahIM gujarAtanI asmitA sauthI prathama pragaTI. hakIkatamAM pATaNanI sthApanA thaI te ja arasAmAM A pradezane "gujarAta" zabda sauthI prathama pahelo yojavAmAM Avela che. eTale gujarAtane potAnuM nAma ahIM maLyuM ema kahI zakAya. tyArathI satata lagabhaga 780 varSa sudhI eTale itihAsamAM lAMbAmAM lAMbA samaya sudhI, pATaNa gujarAtanI rAjadhAnI rahyuM paNa mAtra rAjadhAnI ja nahi, paraMtu pratApI rAjakartAo ane kuLazamaMtrIone hAthe te eka samRdhdha vepAranuM kendra banyuM. eTaluM ja nahiM...kalA kArIgarI, saMskAra ane sAhityanuM pazcima bhAratanuM te mukhya strota thayuM. pATaNanA suvarNakALe teNe te vakhatanA mALavA pradeza upara Adhipatya meLavyuM ane sAMskArika kSetramAM paNa te dhArAnagarInuM samovaDiyuM banyuM. mALavAnA yudhdha samaye sidhdharAje jUnA nirjaLa sarovara "durlabha sarovara" ne sthAne navuM sahastraliMga sarovara bAMdhavAnuM zarU karyuM tyAre temAM bIjA koinI Arthika sahAya nahiM svIkArIne rAjagaurava sAcavyuM Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 224 ane A kArya lAMbo samaya cAle tevuM hovAthI te mATenI badhI ja vyavasthA karIne te mALavAnuM yudhdha jItI Avyo. ahIMnA rAjAoe digvijayo karyA, loka kalyANanAM kAmo bAMdhavAnI vArtAmAMthI rAjA sidhdharAje preraNA meLavI ane teNe junA durlabha sarovarane sthAne navuM sahasraliMga sarovara baMdhAvyuM. jUnA durlabhasarovaramAM pANI na rahetuM hovAthI tene sthAne ja sarasvatInA pravAhane nahero dvArA te tarapha vALI laine i.sa. 1134-35mAM sahasraliMga sarovara jayasiMha siddharAja dvArA baMdhAvavAmAM AvyuM. A vizALa ane suMdara sarovarano kAMTho 1008 zivAlayo, devI maMdiro ane eka dazAvatAranA maMdira ane kamalAcchAdita ane haMsothI alaMkRta sarovaranI zobhA tyAM sthApelA zveta ArasapahANanA uttuMga vijayastaMbhane kAraNe sahasraliMga zobhatuM hatuM. mahArAjA sidhdharAja cAra zreSTha ane prazasanIya kAryomAMnuM sahasraliMga sarovara eka gaNAya che. madhyayuganA gujarAtanA itihAsamAM aNahilapura pATaNa sauthI uMcuM DokiyuM kare che. pATaNanA mahArAjyanuM eka pATanagara hatuM. samagra bhAratavarSamAM prakhyAta hatuM. pATaNanI zobhA devanagarIMno khyAla . * ApatI, e pATaNa hAla nathI. je navuM pATaNa vasyuM che te jUnA pATaNano khyAla ApI zake tema nathI, je pATaNane rakSavA karaNaghelo cheluM niSphaLa yudhdha laDaco te pATaNa to kALanA pravAhamAM alima che. sidhdharAja mahArAjanA samayano lokhaMDI koTa, bhavya sahasraliMga sarovara, gaganacUMbI mahAlayo, asaMkhya devAlayo, kayAMya teno patto nathI. sArA zaheramAM paththaranA TUkaDAo ane iMTonA roDAM jUnA pATaNanI yAdamAM verivakhera thai potAnI vedanA ThAlavI rahyAM che. je pATaNane bAra-bAra gAu gherAvo hato, jyAM coryAzI coka ane corAzI cauTAM hatAM, jemAM asaMkhyA devAlayo, prAsAdone pAThazALAo hatI, temAM sonA rUpAnA sikkA pADavAnI TaMkazALa, rezama, maNi, motI, hIrA, sugaMdhI vastuo, kalAkArIgarI vageremAM pRthaka moTAM bajAro hatAM, je pATaNamAM vedanI carcAo thatI, jaina dharmanA mahAAcArye birAjatA, je pATaNamAM koTipationI bhUMgaLo gUMjatI, koTipationI havelIo upara dhajAo pharakatI ane je pATaNano vepAra eTalo badho hato ke dararojanI lAkha TakA Avaka to jakAtanI AvatI. e.samRdhdha pATaNa mAnava sAgara samuM ubharAtuM pATaNa zaNagArelA hAthIo avAra-navAra jenA mArgo para mahAlatA te bhavya pATaNa kayAM che! rANIvAvanA uMDA khADAmAM raheluM thoDuM pANI ane adabhUta kArIgarIvALI mUrtio bhavya bhUtakALano ane saMskRtino khyAla ApavA prayAsa kare che. kALacakra pharI vaLatAM pATaNanI avadazA thai evI ja balke ethIye krUra ane kharAba avadazA gujarAtamAM TheraThera verAi paDelA solaMkIonA smArakonI thai che. je samayamAM agaNita devAlayo, jaLAzayo, killAo ane kIrtistaMbho baMdhAyAM, temanAM ghaNAMkharAM kALanA pravAhamAM taNAi gayAM che. keTalAMka avazeSa ubhA che, bahu ja thoDA smArako kALa sAme laDIne paNa aDIkhama ubhAM che. sidhdhapuranA rUdramALanA avazeSo rahyA che, 11 mALa ane 1600 sthaMbhovALo rUdramahAlaya Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 225 14,000 karoDa sonAmahoranA kula kharcathI e samaye baMdhAyo hato. mULarAja solaMkIe zarU karyo ane sidhdharAja jayasiMhe pUro karyo. sahasraliMga sarovara ane rANIvAva uparAMta pATaNa nagaramAM kula 42 purANA devAlayo jovA maLe che. A devAlayomAM pATaNa zahera jyAre baMdhAyuM te vakhate gaNezamUrtinI pUjA sthApanA karavAmAM AveluM te gaNeza maMdira pATaNanI gaNezapoLamAM Aje paNa mojUda che. pATaNa zaheranA mahAlakSmI mAtAnA maMdiramAM caMpAnA lAkaDAmAMthI kotarI kADhavAmAM Avela ane saMvatanA bAramA saikAmAM sUryanArAyaNanI kASTa mUrti kotarAyela che. A sADAcAra phUTa ubhI sUrya mUrtine dara varSa caMpAnuM tela lagADavAmAM Ave che. pATaNanA sonIvADAmAM Avela vAghezvarI mAtAnA maMdiramAM saMvatanA cothA saikAmAM kotarAyela gajalakSmInI beThI mUrti mUkAyela che. soLa iMca lAMbI ane soLa iMca pahoLI iTa upara A mahAlakSmInI mUrtinuM kotarakAma karAyela che. pATaNa adhorI bAvAnA maMdiramAM saMvatanA agiyAramAM saikAmAM kotarAyela paMcamUkha hanumAnanI azva, garUDa, siMha, vArAhanA mukhavALI mUrti dRzyamAna thAya che. pATraNanuM paMcAsarA derAsara jaino mATe ghaNuM ja agatyanuM gaNAya che. ane A maMdiramAM sidhdharAja solaMkInA samayanI keTalIka cIjavastuo jovA maLe che. derAsaranuM purANIvastu ghyAnathI joie to ja mANI zakAya che. kedArezvara mahAdevanA maMdiramAM zivaliMgane badale saMvatanA bAramA saikAnI pADAnI mUrti che. himAlayanA kedAranAtha mahAdevanA liMgane paNa pADAnA AkAranuM zivaliMga gaNavAmAM Ave che. vidharmIo jyAre hindu devasthAno toDatA hatA tyAre padamA nAmanA pATaNanA prajApatie vicAryuM ke mUrtione badale mATInA DhagalA banAvI tene mUrtionA nAma ApavA dA.ta. rAma, lakSmaNa ane jAnakInI mUrtinA traNa DhagalA karI temane te mujabanuM nAma ApyuM. dilhImAM khIlajI vaMzanA zAsana daramyAna gujarAtamAM sUbo rAjya calAvato hato. khAna sarovaranA khodakAma mATe sUbo dareka pAse pharajiyAta kAma karAvato hato. padamA prajApati-bhagate kahyuM ke mArA bhAganuM eka varSanuM kAma huM varSane aMte eka aThavADiyAmAM pUrNa karI daiza. jyAre padamA prajApatie varSane aMte potAnuM kAma zarU karyuM eka sAthe tera tagArAmAM mATI bharI eka uparanA eka ema tera tagArA potAne mAthe mUkayAM. pachI e mATI bahAra nAkhavA AgaLa vadhyA tyAre tera tagArAM eka bIjAthI uMcA dUra rahevA lAgyAM. A dRzya joi subo padamA bhagatane page lAgatAM mAphI mAgI ane kahyuM ke tame je kAma karyuM tenA badalAmAM tame je mAMgo te maLaze. padamA bhagate kahyuM ke ''mAre eka maMdira baMdhAvavuM che te mATe najIkanI vahetI sarasvatI nadInA kinArAnI pAse je jamIna para kayAreya vAvetara na thayuM hoya e jamIna upara huM traNa DagalAM bharI zakuM eTalI ja jamIna Apo.'' subAe bhagatane lai khAnasarovarathI thoDe dUra sarasvatI nadInA kinArA upara lai gayo. padamA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 yuge yuge pATaNanI prabhutA bhagate eka DagalAmAM nava ekara jamIna mApI lIdhI. bIjuM eka DagaluM bharyuM ke sarasvatI nadI dakSiNa tarapha vadhavA lAgI. subAe trIjuM DagaluM bharavAnI nA pADI, tyAre bhagate kahyuM ke "eka DagalAmAM je jamIna maLI che tenA upara huM maMdira banAvIza." A nava ekaranI jamIna para tretrIsa karoDa hindu devatAonA nAma pramANe vetrIsa karoDa DhagalA banAvyA. dareka DhagalA para tulasI ane kuMvAranA choDa ropyA. pATaNamAM khAnasarovarathI thoDe dUra bhagavAna padmanAbhajInuM maMdira ane mATInA DhagalAthI bharapUra maMdira AvelAM che. pATaNamAM vasatA prajApati tathA vaDodarA jillAnA dakSiNa bhAganA udA paTelo padmanAtha bhagavAnanA bhakato che. kArtika suda ekamathI agiyArasa sudhI ahIM meLo bharAya che. padamA bhagate potAnI hayAtImAM potAnA ziSyone Apela bodhanA pustakanuM nAma "padamapurANa" che. pATaNanA jJAnabhaMDArImAM lagabhaga 30 hajAra prato che. ahIMnA jJAnamaMdiramAM saMvata 1284mAM lakhAyeluM eka pustaka che. vanarAja cAvaDAnI jUnI mUrti che. teramA saikAmAM pATaNa pAsenA jaMgarAla gAmamAM lakhAyela "naiSadha" mahAkAvyanI be tADapatrIya hastaprato che. vastupAla naranArAyaNAnaMda' mahAkAvya racyuM che. e mahAkAvya tADapatrIya upara upalabdha che. "kAvyamImAMsA" nI be prato, "karNa suMdarI nATaka", "vikramAkadevacaritra'kAvya, baudhdha darzanano" "tatvasaMgraha" graMtha cArvAkadarzanano eka ja graMtha, "tatvotatsava" yA "tatvopaddhavasiMha" nAmano bhaTTa jayarAzino graMtha, baudhdha nyAyano dharmakIrtikRta bahetabaTIkA" "graMtha kauTilyanA" arthazAstra" mAM uttara bhAratI paraMparAnA keTalAka aMzo sAcavato apUrNagraMtha, "rAjasidhdhAMta', rAjAbhojadeva lakhelo zRMgAramaMjarIkathA" graMtha, gaNikAjIvana vizenA tADapatra upara "kudRnImata graMtha", "zAkuntala'nI hastaprata, pracIna koTAlI bhASAnuM vyAkaraNa AlekhatuM dAmoranuM "ukitavyakita" prakaraNanI tADapatrIya nakalo, "mudrArAkSasa" nI jUnI hastaprata, abdula rahemAna nAmanA musalamAna kavie apabhraMzamAM lakheluM "saMdezarAsaka" kAvya, narasiMha mahetA pahelAMnuM pracIna sAhityanI kRtio, ane AmAMnA keTalA graMtho to sonerI ane rUperI akSaromAM lakhAyelA che. i.sa.1504mAM sonAnI zAhIthI lakhAyelo "kalpasUtra" nAmano graMtha ahIM upalabdha che. AcArya hemacaMdraracita siddhahema graMtha ane gujarAtanA itihAsane Alekhato "prabhAvakacaritra" paNa upalabdha che. sadIo jUnA ApaNA adabhUta vArasAnA ApaNA graMthone kApaDamAM vIMTIne lAkaDAnA nAnA nAnA khokhAomAM goThavavAmAM Avela che. samagra jJAnamaMdiranA imAratanuM sthApatya beljiyamanA prakhyAta sthapati gaistare rahyuM che. A amUlya vArasAne, saMskRtine sAcavanAra "hemacaMdrAcArya jJAnamaMdira"ne phAyara skUpha banAvavAmAM Avela che. A jJAnamaMdiranA tA. 7-4-1939nA divase udghATana prasaMge zrI kanaiyAlAla mA. munazIe jaNAvyuM hatuM ke "Aje tamArI pAse e jJAnamaMdiranA bhaMDAramAM 15,000 graMtho che jo eka vidvAna jIvanaparyanta eka graMthanuM saMzodhana kArya kare, teno punarUdhdhAra karI prajAne Ape, to evA paMdara hajAra viddhAnone A graMtho pUrA pADI zakAze. je . pATaNanI vidhApITha nAlaMdA ke yuropanI bIjI koipaNa vidhApIThathI jarAya utare ema na hatI. te pATaNa eTaluM karaze ja evI mane AzA che." Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 2 27 vadhumAM temaNe jaNAvyuM ke, "je bhUmimAM hajAra varSa pahelAM tapasvIo, saMskAra-svAmIo ane vidvAno thai gayA hatA, temanI caraNaraja mAthe caDAvavAnI icchAthI ja huM ahIM Avyo chuM paththaro ane zilpo vaDe vidyApITha na bane, jyAM mahAna AcAryo maLe, tyAM ja vidyApITha thai zake. evI vidhApITho ahIM varSo sudhI cAlI che, jenI kIrtigAthAo sArAye hindamAM ane jagatabharamAM gavAtI hatI. jIvaMta vidyA ahIMthI prasarI hatI. pATaNe vidyA artha zuM karyuM teno javAba to bhaviSyano - itihAsa Apaze. pATaNanI vidyArthI paraMparA lagabhaga eka hajAra varSanI che tethI ja e sateja rahe to ja gujarAtanuM nAma rahI zake." ahIMnI vidyApIThe pATaNane vidyAnA dhAma tarIke khyAtI ApI. ahIM amUlya graMtho lakhAyA. saMskRta, prAkRta, vyAkaraNa ane bhASAzAstranA ane vyavahAranA, itihAsa ane caritranA, kAvya ane nATakanA ahIM benamUna zilpakaLA ane sthApatyamAM nirmANa thayAM. cheka mogala kALa sudhI ahIMno vAraso jaLevAi rahyAM. eka vidvAne yathArtha lakhyuM che ke, "gujarAtanI lakSmInI upAsanA to Aje paNa suprasiddha che, paNa gujarAtIonA pUrvajoe karelI lakSmI ane sarasvatI bannenI upAsanA jevI hoya to jAo pATaNa, juo tyAMnA jJAnabhaMDAro." kalikAla hemacaMdrAcAryano janma divasa che kArtikI pUrNimA. A divasa keTalo mahimAvaMta che. zIkha saMpradAyanA pravartaka gurU nAnakadevano janma divasa paNa Aja che. ane jaina AtmasAdhaka zrImada rAjacaMdrano janma paNa A ja divase thayo hato. kayAre janmavuM e manuSyanI icchAne vaza nathI e sAcuM hovA chatAM paNa mahAna AtmAono janma samaya ke janma dina, yogAnuyoga ke atyaMta sahaja rIte ja, evo to yojAi jAya che ke, pachI e mahAna vyakita videha thayA pachI AgAmI peDhIo mATe e divasa utsavanA ane preraNAnA maMgala svarUpa banI jAya che. gujarAta ane tenA AdhIna aDhAra rAjyo eTale ke ardhAthI ya vadhu hindustAnamAM naitika mUlyone saMskAra siMcanano sabhAna purUSArtha A saMskAra svAmI evA yugapurUSa karyo. gujarAtanI bhASA, lokabolImAM navA prANasaMcAra A kAraNa thayo. temanA thakI ja rASTrapitA mahAtmA gAMdhInA svarUpe vaTavRkSa banIne samagra jagatane ahiMsAnuM sAcuM jJAna ApyuM. paMDita sukhalAlajIe kahyuM ke, "hemacaMdrAcArya jevI eka vyakitamAM rahela judA judA viSayanA pAMDityano samagrapaNe vicAra karIe to ApaNane e ensAkalopIDIyA ja lAge. tethI huM temane sArasvataputra kahuM chuM." pATaNa Aje to mAtra bhUtakALanI bhavyatAne vAgoLatA eka arvAcIna zaheramAM rUpAMtarita thaI rahyuM che tyAre zrI aMkuyA pAlanapurInuM nIce darzAvela kAvya ApaNA pATaNane sAdara samarpita karIe chIe : he devabhUmi! yAda Ave che ne tane? tAro bhavya bhUtakALa, tArI bhavya e prabhutA sarasvatI pUjaka hemacaMdra ne vIra jayasiMha siddharAja Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA cANakaya sama maMtrI muMjAla, mInaLadevI ne garviSTha maMjarI e vIra mAyo balidAnI ne oDaNa jasamA satI sAcavatI e sadAya sahune ApaNI A sarasvatI he devabhUmi pATaNa ! yAda Ave che ne tane ? tAro bhavya bhUtakALa, tArI bhavya e prabhutA tArI karUNa yAdamAM jaLa khoyAM re A sarasvatIe samAdhistha che rANIvAva, veravikhera A sahasraliMga tArI karUNa yAdamAM jIrNazIrNa Ubho rUdramahAlaya he devabhUmi pATaNa ! yAda Ave che ne tane ? tAro bhavya bhUtakALa, tArI bhavya e prabhutA he vidyAbhUmi pATaNa che varadAna tane sarasvatInuM punaH jaLa vahAvaze sarasvatI, punaH gaurava vadhaze tAharuM punaH kIrti prakAzaze tAharI, navasarjita vizvavidyAlaya thakI navapallavita thaze tAharI, e prabhutA prAcIna tAharI A Anarta punaH vikasaze, vikasatA vizvavidyAlaya thakI he vidyAdevI sarasvatI ! namIe ame tane laLI laLI AziSa de ! AziSa de ! A vizvavidyAlayane vaLI vaLI. 228 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 229 gUrjararAjadhAnI nRsamudra aNahillavADa - vAlajI govidajI desAi vanarAje saMvata 802 nA vaizAkha zudi 2 ne somavAre aNahilavADanI sthApanA karI. sthApaka siMha jevo cUro hato. sthAna paNa jyAM sasalAe kutarAne trAsa pamADela evI 'zUrabhUmi' hatuM. sthApanAnuM muhUrta paNa zreSTha hatuM. eTale vanarAja pachI rAjA thayA temaNe uttaramAM zAkaMbharI (sAMbhara ajamera pAse che te), pUrvamAM mALavA, dakSiNamAM koMkaNa ane pazcimamAM saurASTra tathA kaccha jilIne digvijaya karyo. ane tyAM vidvAna paNa evA ja pAkayA, temaNe potAne, potAnA dezane tathA potAnA rAjAone sAhityalokamAM amara karI dIdhA. aNahilavADanAM saMskRta prAkRtamAM varNana lakhANAM che, eTalAM bIjA bahu nagaranAM narthIi lakhANAM. e varNanamAMthI vINI vINIne A nIce keTaluMka UtAryuM che. ATaluM rUDI rIte bhaNe nahi tyAM sudhI koI gujarAtI bhaNyo na kahevAya. (1). jayamaMgalAcArya (siddharAje grathila (gahilA, gahelA, ghelA) jayamaMgalasUrine aNahilavADanuM varNana karavA kahyuM, eTale sUrie nIcelo zloka kahyo hato, eTale zloka vikramane bAramA zatakanA utarArdhamAM racAyela hovo joie. zlokamAM sUtthAnatA che tyAM mULa cAturyatA hatuM te sudhArI lIdhuM che.) etasyAsya. chapama | A nagaranI strIonI cAturIthI hArI jaIne sarasvatI devI jANe jaDa (21 maMda, 2 jaLa, pANI, Dalano abheda manAya che) thai jaIne nadIrUpe pANI vahetI (bharatI) rahI che ema mane lAge che. mahArAjA siddharAje khodAvela tuMbaDAnA AkAranuM sahasaliMga sarovara che e jANe sarasvatIe phagAvI dIdhela vINA che. kIrtistaMbha che te jANee vINAno uMco daMDa che. ane sarovara kAMThe choDa UgyA che te jANe vINAnA tAra che. (2) - hemacandrAcArya racita kumArapAlacaritra (prAkRta vayAzraya) pote racelA vyAkaraNamAM bAMdhela niyamomAM udAharaNanI sAthe sAthe aNahillavADanA rAjAonuM carita hemacandra dvayAzraya mahAkAvyamAM ApyuM che. dayAzraya vikramane teramA zatakanA prathama caraNamAM racAyela che. vyAkaraNanAM aniyamita tathA aparicita rUpamAtrano samAveza karavAno nizcaya karIne Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 230 mANasa kavitA racavA bese, enI kavitAmAM kavitApaNuM kyAMthI rahe? be ghaDe kema karIne caDAya ? be gharano paroNo kayAMthI khAvA bheLo thAya? eTale kavitA vyAkaraNanA bojhA taLe chuMdAI gaI che, ane atyanta kilaSTa tathA dudha banI che. vayAzrayanA saMskRta tathA prAkRta beya vibhAgamAM prathamasargamAM aNahillavADanuM varNana che. temAM prAkRta vadhAre ThIka che, eTale te prathama ApyuM che, ne pacchI saMskRta ApyuM che. mathi ..... .............. ... || aNahilanagara eka pura che, jyAM antarvedi (gaMgAyamunAnA madhyano deza) no rAjA tathA bIjA aneka rAjAo kumArapALa rAjAnI sevAmAM rahe che, ane jyAM sattAvIza motInA hArathI vibhUSita taruNIo temanA patinA gharane ujajavala kare che. nimaNa..... ...............JITS: ne. je nagaramAM pRthvI mahilAnA mukhanI zobhA samAna koTa AvI rahela che, tenAM sphaTikazilAnAM banAvela zikhara devAMganAone potAnuM mukha jovA sAruM arIsAno artha sAre che. niva........ pRthivIzALe che rAjAonI prazaMsA pAmatA je nagaramAM aneka budha (DAhyA mANaso) rahe che, teo rAjasabhAnA bhUSaNarUpa che, buddhi viSaye bIjA bRhaspati jevA che, ane guNasamudAyamAM advitIya che. Tu thi.............................sAtavAhanapurama | zAlivAhananuM nagara pratiSThAna sajjananuM sthAna hatuM, te durjanathI rahita hatuM, to paNa te je nagaranI samAna nahotuM, ane jenA jevuM nagara A jagatamAM natyi, nahotuM ne haze paNa nahi. nazmi namaste... ....zraddhA che. je nagaramAM tapa tapatA traNe lokanA mitra samAna sAdhuone indra paNa zraddhApUrvaka mAthuM namAve che ane stave che. ...yatra ne. je nagaramAM gharonI andara tathA upara netrane AMjI nAMkhanArAM ratna paDavAM hoya che, eTale jANe ratnAkara samudranI saMpattimAtra AMhI AvIne na paDI hoya ema bhAse che. vigu. pravRTaTTAnAnAm || jema zaradaRtu varSothI kaluSita thayelI dizAone lakSmI (svacchatArUpa zobhA) Ape che, tema je nagaramAM loko vaidhanI ghoDaye priyavacanapUrvaka bhUkhe pIDA pAmatA mANasone vIjaLI jevI caMcaLa lakSmI (dhana) Ape che. nathaicharasa.. .viviMganaH | jyAMnA vivekI loko apsarAnuMya mana hare evA che, apsarA jevI strIo saMghAte sukha pAme taba................****************** Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 231 che, dIghayuSI che, chatAM potAne alpAyuSI mAne che, saMsAranI kSaNabhaMguratA bhUlatA naOi. naWi . ................kRkSana: | jyAMnA gharo upara manazila jevI gorI tathA manazilanA tilakavALI mRgAkSIo rame che, tenuM rUpa joIne deva tathA nAgakumAra paNa vismaya pAme che. vIsa.. ...........svamasamiva: | jyAMnA loko potAnA mAMsanI ghoDaze bIjAnuM mAsa khAtA naOi, eTale kaLikALa satyayugathI vIza athavA triIzagaNo sarasa vartAya che. siM ................. ..............mavanazumaDA : | : jyAM viSNunA zaMkha (pAMcajanya) jevAM ujajavala gharonAM kiraNa sakalaMka candrane paNa niSkalaMka, nirmaLa karI mUke che. daMDa........ ........puruSA | jyAMnA puruSo pracaMDa bAhuvALA, bIjAmAM ke potAmAM mandatAne na khamavAvALA, ramaNIya dehavALA, guNavAna ane nItipaMthanA pathika . raMtunAganna... .gharmama || jyAMnA dayALu dhanavAno dharma AcaravA icche che, ane tethI caMdra jema kumuno bAMdhava che tema nirAdhAra lokonA bAndhava bane che. saMvata....... ..............purata : || jyAM ghera ghera phaLanI luMba jenA upara laTake che evI kevyanAM toraNane lIdhe sUryanA kiraNa jema varSamAM tema zaradatumAM paNa rokAI jAya che, tethI te cokakho dekhAto nathI. sAvavA. ...zreya: | jema sarva vayamAM madhyama vaya (yauvana), jema phUlomAM jAinuM phUla ne jema sukha mAtramAM mukitanuM sukha, tema pRthvInAM sarva nagaramAM je zreSTha che. nathi ......................................**** ........tnanirikSayaHthApi jyAM loko sonuM tathA ratna khobe khobe Ape che, chatAM paNa sonAno tathA ratnano bhaMDAra akSayaja rahe che. hemacandra-saMskRta vyAzraya matti . ...padam | 4 || dharmanuM ghara tathA nItinuM sthAna evuM pRthvInA svastikarUpa aNahilavADa nAme lakSmIe sadA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 232 sevela nagara che. . ..paran 7 A nagaranA vidhAmaTha (sAhukAroe guruziSyanA annavastranI vyavasthA sahita sthApela Azrama) mAM bhaNIne jaDajihavAvALo paNa uttama vaktA thAya che. atrAkSaramapi. ....nirarthakam || 6 | ahIMnA paMDito akSara paNa prayojana vinA bolatA natyi, arthAta vAcALa natyi, zabdajALa racIne potAne tathA bIjAne phasAvatA naOi. asmina. ...........maharSaya | 20 || maharSioe vakhANela A nagaramAM zamavRttine viSaye moTA RSi jevA rAjAone joIne ja jANe saptarSi lAja pAmIne AkAzamAM cAlyA gayA. matra.......... ......sAdhava: || 25 che. AMhIM sajjano durjano pratye paNa atyaMta RjubhAva ja dhare che, arthAta temanuM paNa hita ja, kare che. 3pasthite. dhaNInuM kAma AvI paDe eTale; guNasamudAye karIne svacchavRttivALA ane svAmInI AjJA pALavA samartha evA sevako AMhIM tarkavitarka karavA rahatA nathi arthAta Theirs not to reason why, Theirs but to do and die. ra hyau ....... ........nahI. te 23, .. AMhIM AkAza tathA pRthvIne pAvana karatI, pApano nAza karatI, vaDavAnalane laI jatI, zravaNIya itihAsavALI, gAyane hitakArI tathA nAva cAlI zake evA gaMbhIra jalavALI brahmAnI putrI sarasvatI nadI vahe che. na vyatyatra.. sutimaH | 24 che. baLadagADImAM beThelA potAnA baLadanI ane nAvamAM beThelA potAnA nAnA sAmue jetA natyi, temanAM mana to laNaNI karatI strInAM madhura gItamAM lIna thai gayAM che. Behold her, single in the field, Yon solitary Highland Jass! Reaping and singing by herself; Stop here, of gently pass! Alone she outs and binds the grain, Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA And sings a melancholy strain; O listen I for the vale profound Is overflowing with the sound. No nightingale did ever chant More welcome notes to weary bands Of travellers in some shady haunt, Among Arabian sands; A voice so thrilling heter was heard, In sprIng-time from the Cuckoo-blrd, Breaking the silence of the seas, Among the farthest Hebrides, Will no one tell me what she sings ? Perhaps the plaintive numbers flow For old, unhappy, far-off things, And battles long ago: 233 Or is it some more humble jay, Familiar matter of to-day ? Some natural sorrow, loss, or pain, That has been, and may be again I Whate'er the theme, the maiden sang As if her song could have no ending: I saw her singing at her work, And o'er the sickle bending," Ilistened, motionless and still; And, as I mounted up the hill, The music in my heart I bore, Long after it was heard no more. .nIm / / 2 / / vizce........ AMhIM pitRpakSamAM (arthAt zarad RtumAM) gokhe beThelI gRhiNIo gAyane sukhakArI ghAsavALI bhUmine tathA indriyone zAnta karatI nadIne dhArI dhArIne juve che. navo ............ ..vahiEvaH // 26 // gAya tathA uMTane priya evA velAvALAM AMhIMnAM pAdara, mahAvRSabhanA skaMdha jevA skaMdhavALA ane vRSabha upara beThelA gAya tathA uMTanAM govALo vaDe sevAya che. na khAnuM...... nAvida || 12 || je mArutinA paga laMkAmAM pharI vaLatAM nahotA thAkyA, te A nagarane eka cheDethI bIje cheDe Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 nAna , , , , , , , , , , yuge yuge pATaNanI prabhutA jAtAM thAkI jAya ema mane lAge che. sarSi....... ..ziT || 30 || A nagaranI sundarIonI madhuragirA sAMbhaLI na hoya tyAM lagI ja sAmaveda sAma karanAra che, madha miSTa che ne dahiM svAdiSTa che. mina ... ..3thanA: || 30 || AMhIM agasanA dhUmADAne megha dhArIne kAranA jevI zikhAvALo ane kAranA jevI cAMcavALo mora Doka tathA cAMca uMcI karIne madhura svare bole che. na yo..... .....mayasara | 26 . hala, jhavuM, Adi saMjJA paNa je jANato nalthi evo nirakSara paNa A vidhAnA dhAmamAM cha darzananI jANa thAya che. tAvamAMzurAnantI.... ..na: || 40 || satya, mita ane priya vANIe karIne Ananda denArA tathA vizvanuM hita karanArA ahIMnA sajajana na joyA hoya tyAM sudhI ja candra Ananda Ape che tathA meru unnata lAge che. vAvapUrA vIsya.. . ..cAvavA ziva: kare che ahIMnA vAkalcarone joIne bRhaspati paNa nIcuM mAthuM namAve. ' ..................... zrimadAmAtAm: || 44 che. lakSmI ahIM AvI che jANIne samudrazAyI bhagavAna samudramAM nalthi sUtA (AMhI Ave che) ..vyathateva pU; 47 | jAgrata, caMcaLa, pAMca gatinA jANa, khelatA ane ThakAra jevA dAbaDA vaDe bhUmi upara ThakAra karatA evA azvagaNane lIdhe pIDAtI jANe pRthvI AMhIM raDe che. nAnaMpUrvamAna .. ..zArthinA 42 | AMhIMnA subhaTa prANane dhULasamAna gaNanAra, zatruno nAza karanAra, TaMkAra karatA dhanuSane dhArIne pharanAra ane zaraNAgatane rakSanAra evA che. ratnasaMsaMri.... .............cintaye . 17 | ratnasamudAye karIne zobhatuM A nagara vizvakarmA juve to amarAvatIne zaNagAravAnA ene kevA kevA upAya sUje? rathane........ ...................nivarskio | daza || ahIMnA loko AkAzacuMbI koMTane cATatA vRSabhathI paraspara rame che. ............. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA atra mandaM.. ..dvAlayatvavanIvi // 62 / / svecchAe hAlatA hAthI pRthvIne paNa halAve tema AMhIM maMda maMda mahAlatI strIo konA manane na halAve ? 235 abhyAgatAnAM. .zana II 62 // AMhIM koi paNa mANasa atithino AnandapUrvaka satkAra karavAmAM dravya ke potAnuM zarIra corato nasthi. ddinaH.. .bhAratI || 72 // 'he rAjA, amane kAMika de,' evI vANI bolato bhikSuka AMhIM natthi. .rmotsave // 125 tapa:. tapazcaryAe.karIne kRza thayela ane darzanathI harSa pamADanAra yatinAM darzanathI hiMsaka paNa uttarAyaNamAM sUryanI peThe AMhI dhanu (1 dhanuSa 2 dhana rAzi) no tyAga kare che. li... .taryaMte / ??? | AMhIMnI strIonI vANI sAMbhaLI hoya ne temanAM mukha joyAM hoya to koyalano madhura svara paNa kaThora lAge ne candra paNa nirarthaka jaNAya. vasantAdhatuMmi:... ..navuMnaiH // 42 5 uttamakulanA rAjaputro sAthe rAjakumAro AMhIM vasaMtAdi sarva Rtuoe eka ja samaye sevelA udyAnamAM vihAra kare che. nau... sarvataH // 227 || parvatarAja meru jeTalo uMco, ane AkAzane sparzatA dhvaja vaDe AkAzane tarachoDanAro, tathA phaNA jevA dhavala kAMgarA vaDe zobhato koTa ane nagarane pharato che. zeSanI mA.. ..sthitam || 66 || guru tathA mAtapitA pratye bhakitane lIdhe tathA mokSArthe jJAnaprAptine lIdhe AMhIMnA juvAna paNa spaSTavRddhatvavALA jaNAya che. (4) somaprabhAcAryapraNIta kumArapAlapratibodha (A prAkRta grantha saMvata 1241 mAM arthAt hemacandrAcAryanA nirvANa pachI 12 varSe racAyela che. ..jUnIndrapure | prazasti // zazinala... enA prathama prastAvamAMthI nIcalA zloka UtAryA che.) Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA asthi mahI.. .dhrumunnamiyam // rUr // AkAzanI zobhA nihALavAne pRthvImahilAe moTuM candra jevuM mukha jANe uMcuM na karyu hoya evo jambudvIpa che. 236 tuMgo nAsAvaMso.. .daMtiH // 33 // tenA upara tridaza parvata nAkanI dAMDI jevo zobhe che, zItA-zItodA nadIo be dIrgha netra jevI AvI rahI che. tatthAroviya. .paTTo va // rU4 // temAM jenA upara dorI caDAvela che evA dhanuSya jevuM bhAratavarSa lalATa samAna che, ane vaitADhaca parvata rUperI pheMTA jevo dIpe che. ii.. aMtam // rUpa // je bhAratavarSa lalATa upara gaMgAsiMdhunadIrUpa motInI saryAM zobhI rahI che, ane nadItIre AvelI vanapaMkitarUpa kezakalApa dIpI rahyo che. tasthi.. vi-sAno // 36 // bhArata-lalaTa upara cAMdalAtulya suvarNa (1 bahu sArA raMgavALuM 2 bahu sonAvALuM) aNahillavADa nagara che. ane pharato motInA hAra jevo zveta koTa che. guruo... .maMGiyo neLa // 37 // je nagara, gAmaDAM, gokula, khANya, nagara i.i.thI pUrNa tathA devalokano samRddhimada UtAravAmAM paMDita evA garavA gurjaradezane maMDita kare che. jaMmi niraMtara.. .nAyaMti // 38 // ' je nagaramAM dhArmika lokonA manoratharUpI vRkSa jANe devAlayomAM pratimAonA navaNajaLanA pUrathI niraMtara siMcAine saphaLa thAya che. batta mahatti... jyAM devAlayone zikhare sarasa raMgavALA kAMcanakalaza zobhe che. ..dharasiosu // 31 // anaMti... .vasA // 40 || jyAM gaganacuMbI devAlayone zikhare phaDaphaDatI suvarNapanAkArUpI hAthavaDe jANe lakSmI zubhasthAnaprAptine lIdhe thayelA harSapUrvaka nRtya kare che. nami mahA....... ..thavo || 42 / / jyAMnA mahApuruSonuM anupama dhanadAna joine dhanada (dhana denAra,kubera) ne ema thayuM ke mAruM nAma Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 yuge yuge pATaNanI prabhutA khoTuM che, ane tethI karIne te lajavAI ne dUra bhAgI gayo che. jattha ramaNINa. ..vaMti 44 | jyAMnI ramaNIonuM ramaNIya rUpa pekhIne devAMganAo lAje che ane ciMtAnA mArI keme nidrA pAmatI natyi. somezvaradevaviracita kIrtikaumudI (somezvaradeva dhoLakAnA rANA lavaNaprasAda vIradhavala i.nA purohita hatA, ane eNe A mahAkAvya rANAnA prakhyAta vANiyA pradhAna vastupALa tejapALane uddezIne lakhyuM che. somezvaradeva vikramanA teramA zatakanA uttarArdhamAM thai gayA.) zakti..................................zivAmida | 2-48 che. jenI bhAgoLa hAthInA madathI bhInI che, ane je iralokamAM lakSmInuM paramadhAma che evuM aNahillapura nAme nagara che. kRtahArAnukAraNe. .... vi . 46 | jene pharato hAranA jevo gaDha zobhe che e, nagaranI kaliyugathI rakSA karavAne sAruM nagaranuM puNya ja jANe kema tenI cAre dizAe pharI vaLIne pahero na bharatuM hoya evo, lAge che. nenonnA..... ...pratimAne che 10 | je nagarane samIpe aneka vRkSa chavAyelI phUlavADIonI zreNI che te, uMcA koTanI chAyA jANe na paDatI hoya evI bhAse che. candrazAlAsu. ....namastanam vaza . 'jyAM saMdhyAkALe bALAo agAzImAM rame che tenA mukhanI kAntine lIdhe jANe AkAzamAM zatAvadhi candra kema na UgyA hoya ema jaNAya che. trApi.. ******puram | 2 | je nagaramAM kyAMka vedoccAra thAya che, kyAMka maMgaLagIta gavAya che ne kyAMka banTijana bole che, ene lIdhe te sadAya gAjatuM lAge che. ghateva.. saudhapaddhatiH | karU che jyAM hArabaMdha AvelAM ghara, jANe amRte karIne na dhovyAM hoya athavA jANe baraphathI na zaNagAryA hoya athavA rUpAnAM ja jANe na caDyAM hoya, evAM dIpe che. dattacittaprasAdeSu.. .............mitraSyati 14 che. jyAM manohara zivAlayomAM zaMkara kailAsano vilAsa bhUlI jaine sadAya rahe che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 238 brina ....... ...svAmInuNI | patha che jyAM homanA agnino dhUmADo uMce jAya che te, AkAzagaMgAne jaI maLavAne utsuka yamunA jANe na hoya evo lAge che. .................zicittAvA che ka7 . tripurI... ..sati che 18 | je nagara bIjAM nagaramAtrane jitI jAya che, tethI laMkAne hAravAnI zaMkA thAya che, campAne kampa chuTe che, vidizA kRzA (dUbaLI) thai jAya che, kAzInI saMpatti nAzI jAya che, mithilAno Adara zithila (DhIlo) thAya che, tripurInI zobhA pharI jAya che, mathurA maMthara (maMda) bane che, ane dhArA nirAdhAra thai jAya che. purAnA rAja ...... ~thvinAMzu: | | je nagaranA mahelo upara dhajA phaDaphaDe che, tethI bIjAM nagarone jitI laine pacchI indranI amarAvatI upara caDAI karavA sAruM jANe aNahillapura pAMkha na phaDaphaDAvatuM hoya ema jaNAya che. yamuneva. ... .................rasvatI ! 60 || mathurA AgaLa yamunA, ayodhyA AgaLa sarayU ane hastinApura AgaLa jema gaMgA vahe che, tema je nagara pAse sarasvatI vahe che. mAnti.... .zimAtrayasamaya: / hara || jyAM himAlaya jevA ucA ne suzobhita devAlaya che. jAtazaityazcala. ...vIrAje dara | jyAM maMdiranI patAkA hAlavAne lIdhe pavana Ave che, tene lIdhe aruNane ThaMDaka thAya che ane madhyAhana sUryathI paNa pIDA pAmato natyi. .........hmara ba3 . jyAM sArA rAjAnuM rAjya che, temAM vaLI kAmadeva strIonuM citta corI janAra puruSone puSpabANe daDe che, eTale vairAjya, kahetAM be rAjAnA rAjya (DAyaka) jevuM thaI paDe che. yaya. ...kRddhitura. dava | jenA rAjamArganI dhULa hAthInA madajaLathI siMcAya che, eTale ghoDA doDAdoDa karIne ene UDADe che toye te uMcI natyi jAtI. bhAti.. ............. nRpariva | da7 che. jyAMnI strIone gAlamAM candranuM pratibimba paDe che, tethI teo kaMdarparAjAnI mudrAthI aMkita ......... yatra, Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 239 eno bhaMDAra ja jANe na hoya evI dekhAya che. paUTIFttima:.. ........ naimittiy a 70 che. jyAMnI strIone vidhAtAe rUpe apratima (anupama) sarjI che, to paNa temanI pratimA ratnanI bhIMtomAM thAya che kharI (pratibiMba paDavAthI). yasminsaro. *****3nam | 9 || "jyAM sahastraliMga sarovara pharatAM AvI rahelAM zivAlaya tathA ThAkaramandiro vaDe vIMTaLAeluM zobhe che te, jene pharatI motInI hAraDI che evuM pRthvImAtAnuM kuMDaLa ja jANe na hoya evuM bhAse che. Amati. ............kullavi 73 je nagaranA gaMbhIra sarovaramAM hasatAM kamaLa UgyAM che, te nIrAMte ramatI jaLa devatAonAM mukha jevAM lAge che. .................nizriya: | 74 | je sarovaramAM zivAlayanI dIvInAM pratibimba paDe che, te rAtre zeSanAganA mastakanA maNi jANe kema na hoya evAM zobhe che. thayo......... ...vatanava | 71 | je sarovarane kAMThe rUpA jevo UjaLo kIrtistaMbha che te AkAzagaMgAno pravAha jANe na UtarI Avato hoya evo lAge che. haraprasAda. ..vRtam ! 76 A sarovara zivanI kRpArakoza jevuM manohara che ne rAjahaMsothI suzobhita che. sazaGkhacakraprathitaH. .....vibarti 77 che A sarovaraziromaNi kRSNa jevuM lAge che, kemake te sazaMkhacaka (1 zaMkhalA ne cakavAka pakSIvALuM 2 zaMkhacakadhArI) che. prabhUtAvatArazAlI (1 bahu UtaravAnA ghATavALuM 2 bahu avatAra lenAra) che ane kamalAbhirAma (1 kamaLathI zobhatuM 2 lakSmInA antaranA ArAma) che. na mAnase. ...................siddhamatuM re 78 che. siddharAjanuM A sarovara birAje che, eTale mAruM mana mAnasa sarovara prati kheMcAtuM natyi, pappA mane AnaMda pamADatuM natyi ane AchA pANIvALuM acchoda paNa asAra lAge che. somezvaradeva-AbU mandiraprazasti tejapALa maMtrIe potAnI catura strI anupama, jeNe ene tathA vastupALane maMdiro caNAvavAnI - Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA preraNA karI hatI, tena tathA putra lAvaNyasiMhanA puNyArthe AbU upara neminAthanuM maMdira caNAvyuM. amUlanupamA.. .vataH // 1 // tena:vAlena. .tenevamavuMye // 60 // mandiranI pratiSThA saM. 1287nA phAlguna vadi-3 ne ravivAre thai. maMdiranI prazasti somezvaradeve lakhelI kALA patthara upara kotarela che. .prazastimimAm / / 73 // zrI somezvaradeva... tenA trIjA zlokamAMthI nIce UtAro karyo che. 240 aNahilapuramasti.. .bandhAra:gI aNahillapura nAme prajAne kalyANakArI nagara che, jyAMnI strIonA mukhacandrone lIdhe . kRSNapakSamAM paNa aMdhakAra moDI rAta sudhI manda thai jAya che. (7) arisiMha-sukRtasaMkIrtana (vastupAla viSaye mahAkAvya. vikramanA teramA zatakanA chellA caraNamAM lakhANuM nIcalA zloko prathama sarganA che.) zrImatpura yogaH || 6 ||, vanarAje aNahillavADa nAme indranI amarAvatI samuM sarasa nagara sthApyuM, jyAMnI strIonAM ratipatitapovanarUpa mukhane viSaye candra ane sUryavikAsI kamaLa e be virodhI padArthono yoga thAya che. antarvasaddhanajanAdbhutabhArato bhU.... .navamAtatAna || %0 // nagaramAM mANasanI bhAre medanine lIdhe kadAca pRthvI khasI paDe evA bhayathI jANe vanarAje paMcAsarA pArzvanAthanA navA maMdirarUpI apUrva pRthvIghara (parvata) racyo. yasminsadaiva. nti / / 2 / / je nagaranAM gharomAM paDelA maNinA tejathI aMdhakAra sadAye nAzI jAto, phUlavADonI chAyArUpe bahAra raheto ane pharatA raheMTanA zabde karIne jANe roto. parvakSaLe... ...du // 4 // rAhu divase sUryanuM grahaNa karavA icche; paNa A nagaranAM uMcA mandironA kanakakalaza paNa sUrya jevA ja lAge, eTale sAco sUrya kiyo te nirNaya na karI zake. ane rAtre candragrahaNa karavuM hoya, paNa AMhIMnI uMcI agAzIo upara vihAra karatI strIonAM mukha candra jevAM lAge, eTale kharo candra kiyo e paNa rAhu jANI na zake. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA so.. .dhAmanAthe || pa|| canda kamaLa, sUryakAnta maNi, cakravAka, i.te duHkhI kare che, to paNa savAre ujjavala mukhe ja prayANa kare che, kemaje sUrya ghaNo candrane zikSA karIne nisteja kare, paNa ene A nagaranI uMcI uMcI havelIo ADI Ave che. cedhogyatAsti. .stim // 20 // A nagarano gaDha AkAzamAM dhajAne mUkelI ghUgharInA zabje karIne agastyane kahe che je, 'tuM samudra to pI gayo, paNa tArI sattA hoya to AvI jAne mArI khAi pI jo. meM paNa viyAdrinI ghoDace sUryano mArga rokyo che; tArAthI thAya te karI le. yasmiJJanAya. 241 .nabhUnitAni // 24 // A naMgaramAM ratnamaya dharo hovAthI rAtre paNa aMdhakAra to hotoja nasthi, eTale kuMDamAM khIlelAM kamaLanA sugandhamAM lubdha bhamarA guMjArava kare te uparathI savAra paDacAnuM jANa thAya che. yAta.. ..vindhyAcattavRdghikSA | 2-3 || samudranuM Acamana karI jAnAra agastya paNa siddharAjanA sarovarane pIvA samartha nadghi, ane bhoMThA paDavAnA bhayathI ja te AMhIM TrukatA nasthi. AMhIM Ave to vindhyAcaLa pAcho vadhavA maMDe e to kevaLa bhAnuM ja che. .pArzvaninezavema || -2 // padmAtA... paMcAsarA pArzvanAthanuM mandira nagarIrUpa srInA seMthAnuM ratna che. (8) jayasiMhasUri-hammIramadamardanam (A nATaka saM. 1276 pachInA dazakAnI aMdara lakhAela che. staMbhatIrtha (khaMbhAta)mAM bhImezvaranI yAtrAne prasaMge vastupAla pradhAnanA putra ane khaMbhAtanA subA jayantasiMhanA AdezathI te bhajavAyuM hatuM. gujarAta upara musalamAna caDI AvyA temane kema pAchA kADhacA enuM temAM varNana che. pAMcamA aMkamAMthI nIce UtAryuM che.) vIradhavanaH-. muddo'nta: || 20 || vIradhavala-(AgaLa-joine) aye, bhagavatI sarasvatI nAme mahAnadI A AvI. gaMgA snAnathI pAvana kare che ane narmadA darzanamAtrathI atula pavitratA race che, paNa A brahmAnI putrI to dUrathI nAma sAMbhaLatAM ja zucitA Ape che, ane traNe bhuvanane zuddha kare che. tejaH pAla - deva, sura asura sarvane pUjya A nadI tribhuvanahitArtheja vahe che. jema, trailokyanA upakArArthe janatAnA drohI vaDavAnaLane ANe UpADIne samudramAM phagavI dIdho, ane enA tApanI Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA zAnti karavAnI icchAe potAnA hRdaya upara kamaLa rAkhyAM che, tene kadApi mUkatI nanthi. vaLI 'huM chatAM Aje naraka che e kevI vAta?' ema vicAra karIne narakane jaDa-mULathI UkheDI nAMkhavA sAruM ja jANe A nadI pRthvInA udaramAM praveza kare che. vIdhavana:-(saharbohAsam ). .jJApanti || 22 // vIradhavala- (harSollAsa sahita) aye, svargamAM puNyano kSaya thAto joine kocavAyelA devone agaNita puNya meLavavAnI cAturI zIkhavI hoya ane eTalA sAruM ja jANe A tribhuvanapAvanI sarasvatIne tIre amarAvatI jevI nagarI na sthApI hoya evI, brahmAnI sRSTinA avadhi jevI gUrjararAjadhAnI (aNahillavADa) A dekhAya. 242 'mandironAM uMcA zikharo sAthe tamArA rathanuM paiDuM bhaTakAi ne bhAMgI jASe, eTale AMhIMthI dUra dUra ratha hAMkajo,' ema sUryanA mitrabhUta atyanta tejasvI kanakakalaza dhajA nirantara phaDaphaDAvIne jANe sUryane jANa kare che. tejaH pAlaH - deva pazya pazyAmI. zuddhA: // 23 / / teja:pAla - deva, juvo juvo A 'mArA zRMgArasamAna zikharAvali A nagarInAM devAlayo corI gayAM, ema dhArIne jANe meruparvate gaDhane veze ene ghero ghAlyo che, ane devAlayo AkAzagaMgAmAM jANe mAthe nAya che, ane tapAvelA loha jevA sUryane dhajArUpI jIbhe karIne cATe) ane evI rIte divya karIne corInA AropathI mukata thAya che. vIdhavana:-(sasmitam ). .varthatAm // 27 // vIradhavala-(smitapUrvaka) rAte rAte candranA tejathI jANe TharI na gayAM hoya evAM devAlayo divase sUrya prakAze eTale patAkArUpI hAtha lAMbA karIne tApe che. A anantazobhAmaya rAjadhAnIne jagatanA AnandradhAma jevuM siddhasAgara sarovara kuMDaLanI ghoDace zaNagAre che, ene pharato sahasrazivAlayarUpI motIno hAra che. enI vacce beTa upara vizALa vRkSa tathA latAnA maMDapa che te nIlama jevA dekhAya che, ane pANImAM rahelAM kamaLonA rajakaNane lIdhe te survaNanI zobhA dhAraNa kare che. A sarovarane gaMbhIratA, garavApaNuM madhuratA ityAdi guNe mahAsAgarane jitI lIdho eTale duHkhI thaine te zyAma thai gayo che, ane vaDavAnalarUpe hRdayamAM paritApa vahe che. samIpe birAjatA sahasra zivanA bhAlamAM rahelA candranA tejathI dravatA candrakAnta maNinA caNelA ghATa uparathI vahetA pANIthI A sarovara sadAya pUrNa rahe che, eTale pralayakALanA bAra sUrya vizALa samudrane zoSavI nAkhe paNa Ane kyAMthI zoSave ? teja:pAla - deva, ema ja che. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 243 A sarovarane viSaye zivAlayanA kalazanA pratibiMbarUpe aneka vaDavAnala skUre che, ane aneka kuMbho tene nitya pIdhA kare che, to paNa tenuM pANI ghaTayuM nahi, ane samudranuM pANI to eka vaDavAnala ane eka kuMbhaputra (agamya) vAtavAtamAM pI gayA, eTale kSIrasamudra lAje che, sarovara pAse kSIrasamudranuM zuM gajuM? bhUpa.... udayaprabhasUri-suzrutakIrti kallolinI (udayaprabha vastupAlanA guru hatA, temaNe A kAvya vastupAlanI prazasyarthe lakhyuM che. samaya teramA zatakanuM chelluM caraNa.) ..trivADakoDapi ?? | vanarAje aNahillavADa nAme pRthvInA bhUSaNarUpa gUrjararAjadhAnI sthApI, jyAMnA nitya navA bhoga bhogavatA bhAgyazALI loko devone taNakhalAne tole gaNatA hatA. ekA'pi. ..................mitra prati | zarU che. "AMhIMnA gharanAM uMcA zikharomAM tamArA rathanAM paiDAM bhaTakAze ne ApadA paDaze eTale ahIMthI jANo,' ema devAlayone zikhare rahelA kanakakalazo patAkArUpI hAthe karIne je nagarImAM sUryane sAna karatA hatA. (10) bAlacandrasUri vasantavilAsa (vastupAlanA caritrane lagatuM mahAkAvya enA putra jaitrasiMha (=jayantasiMha=jetasI) nA manovinodArtha racavAmAM AvyuM hatuM. samaya teramA zatakanA anta, ne caudamAnA AraMbha lagabhaga. vasantaHvasantapAla=vastupAla. vastupAlanA mitrone ne kadAcita ene potAne vastupALa nAma kAvyamaya nahi lAgyuM hoya eTale ene pheravIne vasantapAla banAvyuM. bIjA sargamAMthI nIcalA zloka UtAryA maravA ......................*************** mahipATamiti........ .vArasanomavata ? .. amarAvatIne harAvanAruM aNahillavADa nagara che, jyAM lakSmIne vasavuM eTaluM priya che, ke eTalA sAruM sarasvatI sAthe bAdhatI ALasI gaI che. iha zAtakumbhamayakumbharAcA. ........taratu che 6 "AMhIM suvarNakalazanA tejathI timira nAza pAmyuM che, pachI tuM ThAlobhUlo zuM kAma saMtApe che?" ema kahetAM jyAMnAM mandiro sUryane phaDaphaDatI dhajArUpa hAthe karIne Agho khaseDe che. heratA uMvA.. ..........satazaH 7 || je nagara agadhUpanA dhUmADArUpe gajacarma dharIne, unnata devAlayone zikhare hAlatI aneka Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA dhajAorUpI hAthanAM laTakAM karIne zivanA tAMDavano abhinaya kare che. 244 vRtibhiH..... ..pavano dhvanamuna muna: 58 // mandiranA kalaza te jANe puNyazALInA puNyanA bhaMDAra che, ane pavanamAM phaDaphaDatI dhajA jANe enA upara beThelA nAga che. .vIniSataH // ?? // samayajJa. aMdhakAra malina chatAM samayano jANa che, kAraNa te A nagarInI strIonA mukhacandra kezakalAparUpe kare che. abhitu. .namasa // 27 / / rAtaveLAe rakakhe ne pote A nagaranAM uMcAM gharanA zikharo sAthe athaDAi paDe evA bhayathI vAdaLAM vIjaLIrUpI dIvI laine AkAzamAM phare che. vAsosdharaM.. .yaTrIyaH // 42 / / jeno moTo gaDha vAdaLArUpe dhotiyuM pahere che ane AkAzarUpI dupaTTo oDhe che. gItoti.. .mivAm // 44 // jenA gaDhanuM khAimAM pratibiMba paDatAM, khAine samudra jANIne zeSanAga viSNubhagavAnanI zayyAne arthe tyAM jANe na Avyo hoya, evo te zobhe che. vinirjitA.. .vinAsaiH // 42 // A nagare bIjAM nagara mAtrane jitI lIdhAM, eTale jANe tenI samIpe raheluM sarovara kamaLarUpI asaMkhya mukhe tathA bhamarAnA guMjAravarUpa vAcAe karIne tenuM mAhAtmya svate che. (11) (cAritryasundaragaNi nAme eka jaina sAdhue kumArapAlacarita mahAkAvya AjathI Azare 500 varSa upara racyuM che tenA prathamasarganA prathama vargamAMthI nIcalA zloka UtAryA che.) thiyAM. .mene / / 62 / / gUrjara nAmano lakSmInA nivAsasthAna samAna ane suMdara pradezavALo deza hato, jyAM sukRtye atyanta praveza karyo hato ane jyAM pApano lezamAtra paNa nahoto. navIyu.. ..tathA'ddhineSu // 23 // rAjAomAM cakravartI ane hAthIomAM jema nadIomAM gaMgA, devomAM indra, parvatomAM meru, airAvata pradhAna che, tema te deza dezamAtramAM agresara che. vanena.. .sarvavA yaH // 4 // dAne, mAne tathA nItie karIne je deza jagatanA sarva dezamAM bhUSaNarUpa hato, ane jema samudra Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA pANInI sImA samAna che tema je deza sarvadA sadAcAranI sImArUpa hato. yasminsvakAle. 245 .nanAnAm / pa // je dezamAM jhADa yogya samaye phaLe che, strIonA garbha gaLatA natthi, mANasone puSkaLa dhana maLe che, ane lokonAM ghara kadApi baLatA nasthi. pramA.. surendranuttvA: // 16 // je dezamAM gAmaDAM nagara jevAM che, ane nagara svarga jevAM ramya che, loko rAjA jevA che ane rAjA surendra tulya che. masti.. .mAnavAH // 29 / / gUrjaradezamAM rAjA vanarAje sthApeluM aNahillavADa nAme pratiSThA pAmeluM nagara che, jyAM nizcinta cittavALA, tejasvI, deva jevA, bIjAne Azcarya UpajAvatA, ane nitya jenI abhilASA pUrNa thAya che evA manuSyo rahe che. abhraMlihA.. .gacchan || 8 | dhvajavaMkitae karIne zobhatI ane gaganane sparza karatI je nagaranI hArabandha havelIone joine AkAzamArge vicaratA sUryane paNa evI zaMkA thAya, je mAro ratha AnI sAthe bhaTakAine bhAMgI to nahi jAya ? yadIyanArInayanAnanAbhyAM. .tathAnyaH // 2deg 5 je nagaranI strIonAM nayana tathA mukhathI hArI jaine kamaLa tathA candre eka taravuM kaThaNa evA pANIrUpI gaDhamAM ane bIjAe AkAzamAM, bhayabhIta thaine Azaro lIdho ema mane bhAse che. .viti // 20 // bhAvAkSa.. je nagaramAM gokhe beThelI sundara strIonA candramukhe karIne daze dizA rAtrie tejomaya thai jAya che, ane tethI AkAzamAM jANe nirantara sahasra candra kema na UgyA hoya evuM lAge che. jinendracaityAni.. ..svavioisanti / / 2 / je nagaramAM svarganI nIzaraNI jevAM jainamandiro zobhe che, tathA pavanamAM phaDaphaDatI mandiranI dhvajAo jANe svargano kema tiraskAra na karatI hoya evI ullAsa pAme che. na rAjahaMsAdaparaH. .dvinihnaH // 22 / / je nagaramAM rAjahaMsa vinA bIjo koi rAgavAna (raMge rAto, AsakitavALo) nasthi, candra vinA bIjo koi doSAkara (rAta karanAra, doSanI khANya jevo) nasthi, bhamarA vinA bIjo koi madhupa (madha pInAra, madyapAna karanAra) nasthi, ane sarpa vinA bIjo dvijiva (be jIbhavALo, bevacanI) nasthi. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 246 dvIpaNAtrAja.. ..5tra | 23 | je nagaramAM dIvAnA cADAM vinA bIje kyAMya sneha (tela, prema) no kSaya jovAmAM Avato nathi, ane vADaca vinA bIje kaMTakAlI (kAMTA, zatru) dekhAtI nathI. sAna...... ..varSe | ra4 / dAna, mAna, kaLA, rUpa, sukha ane baLane viSaye je nagarInA svadharmaparAyaNa nivAsIo dharmarahita devone nitya hase che. ("gurjara rAjadhAnI" mAMthI sAbhAra) pRthvInA kuMDaLa jevI zobhA ApatuM, sarasa caMdrazekharanAM (ziva) maMdirothI dedIpyamAna, kAcabA ane muktAphaLothI guMthAeluM, madhya pradeza jeno vRkSo ane tarUlatAothI vIMTaLAelo che tevuM, marakata maNi jevI rakta prabhAvALu, raja vagaranuM, suvarNa samAna caLakatA svaccha jaLathI paripUrNa, zobhAyamAna, jagatanA AnaMdadhAmarUpa, A siddhasAgara (sahastraliMga sarovara) nAme mahA sarovara che. . (hammIramadamadana) A sarovara (sahasaliMga)nA taTa upara sahasa zivamaMdiromAM bIrAjatA caMdracUDa (mahAdeva)nA bhAlapradezanA caMdranA tejathI dravatA caMdrakAnta maNithI zobhatA ghATomAM sadAya jaLa paripUrNa rahe che, eTale pralayakALanA bAra sUrya tape to vizALa samudrane zoSI zake. paNa te A sarovarane zoSI zakavA samartha nathI. (hamIramadamardana) Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 61 pATaNanA muslima mahAtmAo (1) - 247 IkabAla husena phArUkI bI.e. hajharata makhaduma zekha hisAmudIna mulatAnI (raha.) makhudama zekha hisAmuddInanA nAme prakhyAta thayela, A mahAna bujhurganuM mULa nAma zekha usmAna hatuM. ane hisAmuddIna Apanu lakaba che. ApanA pitAzrInuM zubha nAma zayakha dAuda hatuM. Apa khAnadAne phArUrI hatA. hajharata zekha hisAmuddInanuM nasaba muslimonA bIjA khalIphA hajharata umara phArUka thI A rIte maLe che. hajharata zekha hisAmuddIna bIna - zekha- dAuda-bIna - sulemAna - bIna - zekha usamAna - bIna - muhaMmada - bIna - tAhira - bIna - husena sAlabA - bIna - abula phatAha manasura - bIna - abu nasara muhaMmada - bIna - abu - abdullA umara - bIna - abdurrahamAna - bIna - alI - bIna - rabIa- bIna - muhaMmada - bIna - abdurrahamAna - bIna - abdullAha - bIna - abdulaajhIjha - bIna - muphatI ula sahAbA abdullAha - bIna - hajharata umara phArUka (radI.) hajharata zekha hisAmuddIna hi.sa. 639 mAM janmyA. mULa vatana mulatAna hoi Apane mulatAnI kahetA. Apa hajharata zekha nijhAmuddIna avalIyAnA murIda ane khalIphA hatA. mulatAnathI ApanA mursadanI pAse dilhI AvyA. tyAMthI potAnA musa~danI paravAnagIthI hi.sa. 695mAM pATaNa (u.gu.) AvyA. ane jummA masjidamAM rokAyA. A vakhate Apane koi oLakhatuM nahotuM. bALakone bhaNAvavAnuM kAma karatA. temaja kApaDa vecI mahenatathI pedA karela kamANIthI gujarAna calAvatA. pote ghaNuMja sAdagI bharyuM jIvana gujAratA ApanA libAsamAM eka tehabaMda, eka cAdara ane TopI A vastuo ja hatI. kharAkamAM pote jAte be roTalIo ja taiyAra karatA. eka pote ArogatA ane bIjI koi garIba bhUkhyAne khavaDAvatA. hajharata hisAmuddIna (raha.) potAnI duravezIne lokothI chupI rAkhavA khAsa dhyAna rAkhatA. eka vakhata Apa koi jagyAe jai rahyA hatA ke khabhA upara rAkhela rumAla nIce paDI gayuM. eka mANase 'yA zayakha' 'yA zayakha' kahI lAvyA. paraMtu Ape kaMi dhyAna ApyuM nahIM. chevaTe e mANase pAse jai kahyuM ''meM Apane ghaNA bolAvyA kiMtu Ape na to dhyAna ApyuM na kaMi bolyA. A sAMbhaLI hajharata zayakhe kahyuM. huM zayakha nathI. mane daravIjhara gara karIne bolAvyo hota to jANata ke mane bolAvyo che. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 248 hemA jatI, ApanI samakAlita hato. te ghaNoja jorAvara ane vidyAno jANakAra hato. hajharata jyAM rokAyA hatA, te majIdanI bAjumAM eka maMdira hatuM teno te mahaMta hato. te hajharata zayakha hisAmuddInanI ghaNI ja adekhAI karato. eka divasa teNe hajharata zekha upara evo Aropa mUkyo ke temanA ziSyo maMdiramAM DhekhALA (musalamAno pezAba karI nApAkI dUra karavA iMTanA TukaDAno upayoga kare che te ) nAkhe che. A bahAnA heThaLa potAnA celAone hajharata zayakha sAthe tophAna karavA mATe taiyAra karyA. ane hajharatane bolAvI kahyuM ke, tamArAmAM kaMi karAmata hoya to jAhera karo nahiM to ame tamane zikSA ApIzuM. A sAMbhaLI Ape kazuM kahyuM nahi, pahelA tame tamAro camatkAra jAhera karo ane batAvo. AthI temAM jatI tarataja eka corasa paththara upara jai beTho ane AkAzamAM uDavA lAgyo. hajharata zekha pote paNa sAhiba karAmata hatA. temaNe tarata ja potAnI pAdukAone izArata karI. pAdukAo AkAzamAM zAhabAja pakSInI jema uDavA lAgI. ane jevI mahaMta hemA jatInA mAthA upara pahoMcI. Ape phArasImAM A rIte kahyuM "bajhanaurA bajhamIM baaMdAjha' (arthAta tene mAra ane jamIna upara pheMka) pAdukAoe mahaMtane bhaMya upara pheMkyo. mahaMta hemA jatI te paththaranI nIce dabAi maraNa pAmyo. (tArIkhe avaliyAe dakakana pAna 280 ane tArIkhe avalIyA bIjo bhAga pAna 429) pyArA sAhaba jahAMzAhI kRta tajhakerAe davAma-bhAga-2 pAna-17. ApanI duravezI ane karAmato ApanA chevaTanA samayamAM jAhera thai. "tajhakerae davAma'nA kartA ajhakAre abarAra urdU pAna 103 no havAlo TAMkatAM lakhe che ke, eka mANasa sulatAnula mazAyakhe nijhAmuddIna avalIyAnI sevAmAM upasthita thayo. ane kahyuM ke mArI dikarInA lagna ghaNAja najIka che. ane mAruM ghara pATaNa (zahara naheravAlA)mAM AveluM che. AthI huM temAM koi paNa rIte jAu to paNa hAjarI ApI zakato nathI. hajharata nijhAmudIna avalIyAe kahyuM tame ciMtA na karo. hisAmuddIna naharavAlAmAM rahe che. ane dararoja savAre savAranI jamAjha adA karavA amArI masjidamAM Ave che. cAta nA samaye pATaNa pahoMcI jAya che. huM tamane temanI sAthe mokalI ApIza ane hajharata nijhAmuddIna avalIyA e pelA mANasane ApeluM vacana pALI batAvyuM. A banAvathI hajharata zekha hisAmuddInanI mahAnatA ane karAmatanI lokomAM prasaMzA thavA lAgI. A pachI pote phakta eka ja varSa jIvaMta rahyA. ApanI rahalatanI tArIkha mATe jhilakAranI 7mI tArIkha che. lekhako ApanI rahalatanI sAla viSe ekamata nathI. "khajhInatula avalIyA"ane miraatula asarAra nA kartA 735 hijarI batAve che. jyAre mirAte ahamadImAM 737 hijarI ane 97 varSanI uMmara darzAvelI che. ane tArIkha avaliyAe dakanamAM 736 hijarI batAvelI che. ApanI vilAdatanI sAlathI 97 varSa gaNIe to ye paNa hi.sa. 736 Ave che. tethI te vadhu yogya lAge che. "tajhakerae davAma'nA kartA A vAtane Teko Ape che. mIrAte ehamadI phArasI jIlDa pAna -74. hajharata zekha hisAbuddIna mulatAnInI daragAha pATaNa-jillepaTANa-(u.gu.)mAM AvelI che. ane sArvajanika jhayArata gAha che. Aje paNa garIbo ane musIbata jhadaha mANaso ApanA majhAranA didAra karI phejha meLave che. A daragAhanA sajjAdA nazIna sujAudIna nijhAmuddIna phArUkI (ema.e.bI.TI.) che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 249 (2) hajharata zayakha rUkanuddIna kAnazakara pATaNamAM bAbA pharIdanA nAme mazahura thayelA A mahAna bujhurganuM mULa nAma rukanuddIna urphe bAbA pharIda hatuM. A ajodhana (pAka paTTana-paMjAba) nivAsI hajharata bAbA pharIda guMjazakaranI avalAdamAMthI che. khAnadAne phArUkI che. Apano nasaba hajarata zayakha bAbA pharIdathI A rIte maLe che. hajharata zayakha rUkanuddIna bIna ha.ilmoddIna bIna ha. alAuddIna bIna baddIna bIna hajharata zayakha pharIda guMjazakara. hajharata zayakha rUkanuddInano janma hijarI sana 707 mAM pATaNamAM thayo. Ape zikSaNa temanA vaDavAo pAsethI meLavyuM. 25 varSanI uMmare Apa ibAdata ane khadA zanAsI tarapha vaLyA. ane potAnA pitAzrInA murIda thayA. khilAphata Ape hajharata jhAhida cIztI pAsethI meLavI. hajharata zayakhane ''simAa''no ghaNo zokha hato. ''simAa''nA jalasAmAM Apa behoza thai jatA. A vakhate gujarAtamAM ''da'' no rivAja jora upara hato. ApanA '"darsa''mAM ghaNA vidyArthIo AvatA ane lAbha uThAvatA. ApanuM jIvana sAduM ane tavakkala upara hatuM. teo koi vastu saMgrahatA nahi. te eTale sudhI ke eka vakhata vajhu karavAnuM pANI paNa saMgrahatA nahi. teo haMmezAM kahyA karatAM, khudAe atyAre pANI ApyuM che bIjI vakhata paNa jarUra Apaze. sulatAna mahaMmada pahelo Apano murIda hato. hajharata rUkanuddIna kAna zakara hi.sa. 842mAM zavavAla mAsanI 22mI tArIkhe rahalata pAmyA. ApanA janAjhAnI sAthe ghaNA loko hatA. pATaNanA loko uparAMta AjubAjunA kasbA ane gAmaDAomAMthI paNa loko AvyA hatA. Apano majhAra pATaNa (u.gu.)mAM sahasraliMga taLAvanI sAme sarasvatI nadInA kinAre AveluM che. ane sArvajanika jhayArata gAha che. ane bAbA pharIdanA rojhA tarIke prakhyAta che. (3) hajharata zayakha abdula latIpha (raha.) ApanuM nAma hajharata zayakha abdullatIpha (raha.) hatuM. ane kunnIyata sirAjuddIna che. ApanA pitAzrInuM nAma hajharata jamAla hatuM. teo khAnadAne phArUkI hatA. Apano nasaba hajharata zekha makhaduma hisAmuddInanA bhANeja sadarUdIna ibne umarathI ane ha. uMmara phArUka thI pramANe maLe che. hajharata zekha abdullatIpha bIna zAha jamAla bIna sIrAjuddIna bIna sadarUddIna bIna mujhaphphara bIna sadarUddIna bIna muhaMmada mujhaphphara bIna jhayanuddIna bIna phakharUddIna bIne jhayanula AbedIna bIna husena bIna sulemAna bIna usmAna bIna muhamaMda bIna tAhira bIna husena sAlabA bIna abula phatAra manasura bIna abu nasara muhaMmada abdullA umara bIna abdula rahamAna bIna alI bIna rabIa bIna muhaMmada bIna abdurrahamAna bIna abdullA bIna abdula ajhIjha bIna muphatIula sahAbA abdullA ibne amIrula muamenIna hajharata umara phArUka. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 250 hajharata zayakha abdula latIpha no janma pATaNamAM thayo hato. teone bALapaNathIja khudA upara dRDha bharoMso hato. ApanuM jIvana tavakkala upara hatuM. koi vastu gharamAM saMgrahatA nahIM. AthI gharavALA paNa taMgadastInA hisAbe kaMTALI jatA. eka divasa badhA gharavALA bhegA thai ApanI sevAmAM upasthita thayA ane kahyuM ke tame sArI bakSIzo paNa svIkAratA nathI to amAruM bharaNapoSaNa ApanA musallA nIcethI kADhI ApavuM joie. tyAre hajharata zayakhe kahyuM ke, sarakAre doAlama muhaMmada mustuphA e paNa (garIbI) phakIrI pasaMda karI che. tenA upara Apane garva hato. ApaNe badhA eja gIrohanA chIe, ame daraveza chIe ane daraveze temanA pagale cAlavuM joie. hamArA murzida ghaNI vakhata izvarI khajAnAno adhikAra Apyo paNa e tarapha ame icchA sarakhI nathI karI. khera tamAre je joie te hujaramAMthI lai lo. jyAre temanI patnIe hujharAnuM bAraNuM ughADacuM ane thAla sonAthI bharelA joyA. emAMthI thoDA temanA patnI upADI lAvyA. je potAnA nirvAhanA upayogamAM letA. e sonAmAMthI sana. 1041 hijarI sudhI thoDo bhAga temanA kuTuMbIo pAse hato. Apa ApanI jIMdagI parahejha ane takavAthI bazara karatAM. hajharata zayakha abdulatIpha ApanA vaphAtanI jANa 13 divasa pahelAM karI hatI. ane barAbara eja pramANe banyuM. A banAva saiyada kabIruddIna saiyada ehamada jahAMzAhe temanuM pustaka dasturUla khilAphatamAM varNavyo che. hajharata abdula latIpha (raha.) hajharata kutabe AlamanA khalIphA hatAH hajharata kutabe Alamane ApathI ghaNoja prema hato. teo jyAre hajharata abdulatIphanA AvavAnA samAcAra sAMbhaLatA tyAre emanA AgamananI khabara ApanAra jo koi muslima hoya to tene tenA imAnanI salAmatInI bazArata ApatA ane jo koi gaira muslima hoya to tene rUpiyA inAma ApatA. hajharata abdulalatIphe ghaNA pustako lakhyA che. temAMnA keTalAka atyAre paNa maLI Ave che. temaNe lakhela ''risAlA''muadbe burahAnIne temanI vasIata pramANe temanI sAthe daphana karavAmAM Avyo che. hajharata zayakha abdulalatIpha hi.sa. 877nA ramajhAna mAsanI pamI tArIkhe rahalata pAmyA. temano majhAra pATaNamAMja khAna sarovara taLAvanI pazcime Avelo che. zekha sadarUddIna ane zekha jalAla muhamaMda bhUrA ApanA putro hatA. ApanI khilAphata temanA putra zayakha sadarUddIna ne ApI hatI. (4) hajharata divAna zekha mustuphA phArUkI ApanuM nAma zayakha mustuphA che. sane divAna lakaba che. pitAnuM nAma abdula kavI che. khAnadAne phArUkI che. Apa ghaNAja parahejagAra hatA Apano visAla mAhe rajabanI tArIkhe sana hijarI 1038mAM thayo. Apano majhAra pATaNamAM barakAta pUrAmAM che. Apa murIda ane khalIphA hajharata zAha Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 251 zarapha abbAzInA che. hajharata zayakha mustuphAnI visAlanI sana muddA pramANe ''jhulamukArama'' uparathI hi.sa. 1038 maLI Ave che. (5) hajharata zayakha abdulakavI phArUkI ApanuM mULa nAma abdulakavI che. baDAmIyAnA nAme mazahura hatA. Apa khAnadAne phArUkI che. Apano nasala kAjhI kabIruddIna mahaMmada jamIlula mulkathI maLe che. pitAzrInuM nAma divAna zayakha mustuphA che. Apano muzazadiyA silasilo pitAzrI tathA hajharata zAha zarapha abbAsI, tathA zAha abdula latIpha bina jamAla phArUkI mAraphata hajarata mukhadUma jahAMnIyA jahAMgazatane maLe che. Apa hijarI sana 1075nA jIlakAdanI pamI tArIkhe rahalata pAmyA. Apano majhAra pATaNamAM che. ApanA visAlanI sAla muddA pramANe ''khudAdosta'' uparathI maLI Ave che. (6) hajharata zayakha mustuphA (sAnI) phArUkI ApazrInuM nAma zayakha mustuphA che. ApazrI kAjhI kabIruddIna mahaMmada jamIlula mulkanI aulAda mAMthI hovAnA kAraNe Apa khAnadAne phAkI che. ApazrIne tAalIma hajharata maulAnA mahaMmada tAhira panI nA suputra zrI kAjhI abdula vahAba pAsethI meLavI. ApazrI khaliphA ane murIda ApanA pitAzrI hajarata abdulakavI phArUkI bina divAna zekha mustuphA phArUkInA che. ApanI mAtAnuM nAma bIbI AmenA urphe bIbI bAdazAha hatuM. ApanA muzadIyA nabasa A rIte hajharata makhadUma jahA~nIyA jahAMgasta ne maLeche. zayakha mustuphA phArUkI (sAnI) murIda temanA pitAzrI hajharata abdulakavI (urphe baDAmIyA) phArUkI nA. hajharata abdulakavI murIda temanA pitAzrI divAna zayakha mustuphA (akabara) nA. divAna zayakha mustuphA (akabara) hajharata zAha zarapha abbAsI murIda hajharata mahabubullA vaduda zayakha kAjhI mohaMmada bina dAuda (radI)nA. hajharata mahabubullA vada zayakha kAjhI mohaMmada bina dAuda murIda zayakha husena bina alI bina hasana manajhavI nA. zayakha husena bina alI bina hasana manajhavI murIda hajharata kutabula AlemIna sirAjula mulkava dIna zayakha abdula latIpha (dI.) nA zayakha abdula latIpha murIda hajharata sulatAnula AzekIna kutabula akatAba AlemIna zayakha burahAnula hakka va hIkIkata zaraha va dina abumahaMmada abdullA alahusenI bukhArI (radI.) nA Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 yuge yuge pATaNanI prabhutA hajharata burahAnuddIna kube Alama abumahaMmada abdullA bukhArI murIda hajharata zayaba nAsila hakka va zaraa va dIna saiyada mahamukha (radI.) nA. . (). hajharata maulAnA ahamada vAsila phArUkI ApanuM nAma maulAnA ehamada vAsibala che. ane pitAnuM nAma kAjhI kabIruddIna mahaMmada jamIlula mulka che. Apa khAnadAne phArUkI che. ApanI vistRta vigato maLI nathI. ApanA visAla "usavatula ArephIna" uparathI hi.sa. 909 maLI Ave che. Apano majhAra pATaNamAM che Apane be putro hatA. (1) zAha kabIruddIna abdulaganI vAsila. (2) zAha abdula haI. (8) jharata abula mukArama kabIrudIna abdulaganI vAsila phArUkI ApanuM nAma kabIruddIna che. pitAnuM nAma maulAnA ehamada vAsila phArUkI che. abdulaganI vAsilanA nAme mazahura hatA. "makhadumIyA"nAme pustaka Apa hajharate lakhela che. temAM temanA khAnadAna temaja bujhurgonA hAlAta temAM che. Apano visAla mAhe moharamanI 14mI tArIkhe sana hijarI949 mAM thayo. Apano majhAra pATaNa (u.gu.) che. Apa parejhagAra musakI hatA. , (9) hajharata zayana abula phajhala abdulakavI akabara phArUkI ApanuM nAma abdulakavI che. pitAnuM nAma kabIruddIna sAnI jeo abdulaganI vAsilanA nAme mazahura hatA. ApanA visAla sana hijarI 999 che. ApanA visAlanI sana. muddA pramANe raphIud darajAta"uparathI maLI Ave che. (10) hajharata zekha abdullA phArUkI ApazrInuM nAma abdullA che. pitAnuM nAma hajharata zekha abdulla kAdara phArUkI che. teo hajharata zayana kAjhI kabIruddIna mahaMmada jamIlula mulka nA pautro mAMthI che. ApazrI murIda ane khalIphA pitAzrI abdulakAdara phArUkI nA che. Apano pIre tarIkata tarIkeno silasilo hajarata makhadUma jahAMnIyA jahAMgatane maLe che. Apano visAla sana hijarI. 1201nA jIlahaja mahinAnI 15mI tArIkhe thayo. pano Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 yuge yuge pATaNanI prabhutA majhAra barakAta pUrA pATaNamAM Avela che. (11) hajharata maulAnA muInudIna manAtakI maulAnA muinuddIna manAtakI ghaNAja parejhagAra ane Alima bujhurga hatA. ApazrIe pATaNa (u.gu.) mAM bukaDI mahollAmAM AvelI jummA masjida baMdhAvI. evuM kahevAya che ke Apa khAnadAne phArUkI hatA. ApanI anya vigata maLI Avela nathI. Apano maMjhAra Ape baMdhAvela maholle bukaDImAM Avela jummA majIdanI bAjumAM majIdane lagolaga Avelo che. ane sArvajanika jayArata gAha che. ApanA viSe phArasImAM lakhela zera- paMkti maLI Avela che je A pramANe che. tArIkhe jAmA majIda ke dara bukarI maulAnA muijhuddIna manAtakI sAptAe sabaina sumA numAyA badA~ jAmea majIda banAi AlIzAna. * A paMkitao maLI Avela che. ane tenA madu adada uparathI A tArIkha sAla vagere je sAlamAM banI hoya te maLI AvI te che. (12) maulAnA mahaMmada tAhIra pa8nI (raha.) ApazrI maulAnA mahaMmada tAhIra paTanI nAme mazahura che. pATaNamAMthI ApanA samayanA ApanI kaumanA lokomAMthI tathA muslimomAMthI bidaata ane rivAjI kharAbIo dUra karavA mATe pura joza prayatna karanAra mujadIda Alima hatA. ApazrInuM nAma muhamaMda che. ane pitAnuM nAma maulAnA tAhira che. ane islAmanA pahelA khalIphA hajharata abubakara sIddIkanI olAdamAMthI che. ApanA vaDavAo arabastAnathI siMgha thaI pATaNa AvyA. ApazrInA vaDIlo dhaMdho vyApAra hato. pariNAme ApanI koma vahorA ane urdUmAM boharA sodAgara nAme oLakhAvA lAgI. ApazrIno janma pATaNamAM hi.sa. 914mAM thayo. ApazrIe bALapaNamAM ja kurAna kaMThastha karI lIdhu eTaleke bALapaNamAM kurAna hAphijha thayA. ane zikSaNa maulAnA abdullA sohI, maulAne burahAnuddIna tathA zekha nAgorI pAsethI meLavyuM. A zikSaNa purU karI hajanA irAde arabastAna makakA gayA. ane tyAMnA vidvAno ane alimo pAsethI zikSaNa meLavI sanada hAsila karI. A Alimo paikI hajharata maulAnA zekha hajara makkI ane zekha alI bina hisAbuddIna mukI pAsethI hadIsa mATenI sanada meLavI tameja zekha alI bina hisAbuddIna marakInA murIda thai khilAphata meLavI arabamAM paNa ApanuM sthAna eTaluM ucca hatuM ke tyAMnA vidvAna ApanI behada ijjata karatA hatA. ApazrI ghaNAja parahejhagAra vidvAna (Alima) hatA. ane mahaMmadI zarIata (kAnuna) virUdhdha Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 254 koi bAbata pasaMda karatA na hatA. pote lekhaka paNa hatA. A eka evo samaya hato ke mehadavIyA loko zakthitazALI hatA. ane hanaphI vicAra zaraNIvALAone teo pajavatA hatA. ApazrI mahaMmada bina tAhera paTanI sAhebane A vAta pasaMda na hatI. AthI makkama niradhAra karI, A khabArI ne dUra karavAnA sama lIdhA 'ane jyAM sudhI A kharAbIne dUra na karuM tyAM sudhI ''pAghaDI'' dastAra paherIza nahIM'' tevI kasama lIdhI. akabara bAdazAha amadAvAdathI, pATaNa Avyo tyAre A vAtanI jANa thatAM ane maulAnA mahaMmada tAhIra mATe tene behada mAna hovAthI potAnA hAthe maulAnAne pAghaDI paherAvI. ane bidaata jevI kharAbIone dUra karavAnuM vacana ApyuM. ane navAba mustatAbakhAna khAna Ama, mirajhA ajhIjha kulatAza ne subedAra banAvyo ane ilAkAmAMthI bidaata ne khatama karavAmAM Ave bidaata AcaratA lokone katla karavAmAM Ave'' tevo hukama ApatAM maheMdavI zIkhA ane bidaata AcaratA lokonuM jora bhAMgyuM. paraMtu pAchaLathI mIrajhA ajhIjhane dilhI bolAvI lIdho. ane mirajhakhAna te baharAmakhAnanA putra je ziApaMthano hato tene gujarAtanA subedAra tarIke nImyo. pariNAme pharI pAchuM maheMdavI ane zIkhA paMthanA loko temaja muslimoe mAthuM uMcakyuM ane virUddha vartana karavA lAgyA. l AthI pharI pAchA maulAnA mahaMmada bina tAhere dastAra (pAghaDI) mAthA uparathI utArI nAkhI ane dilhI akabara bAdazAhanA darabAramAM javA amadAvAda AvyA. ahIM temane lokoe ghaNA samajAvyA. paraMtu dilhI javA ravAnA thayA ane jyAre ujjaina ane sAraMgapura. (mAlavA) vacce pahoMcyA to maheMdavIonA eka juthe temane zahIda karI dIdhA. A binA sanahijarI 986mAM 6 tArIkhe zavavA mAsamAM banI. temanA bhANeja zekha mahaMmada temanI sAthe hatA. temanI lAzane pATaNa lAvyA. khAna sarovara nI najIka bAbu dehalavI kabrastAna nI najIka daphana karavAmAM AvyA. ane Aje paNa ApazrIno majhAra pATaNamAM mAjuda ane anya majhAzatanI sarakhAmaNImAM ghaNoja AbAda che. sodAgara jamAta je pATaNamAM hatI. ane hAla araba makkAmAM vase che. temanI sahAyathI daragAhanA paTAMgaNamAM eka suMdara masjIda paNa taiyAra karavAmAM AvI che. ane paheregIra (vocamena) paNa rAkhavAmAM Avyo che. ApazrIe ApanI putrIone arabamAM paraNAvela hatI. ApanI aulAda Aje paNa pATaNamAM hayAta che. (13) bAbA hAjI rajaba (raha.) ApazrInuM nAma sulatAna mahaMmada che. paraMtu pATaNamAM Apa bAbA hArajI rajabanA nAme prakhyAta che. Apa rUma nA sulatAna hatA. vairAga utpanna thatAM badhuja mUkI satyanI zodhamAM nIkaLI paDacA ane pharatA pharatA zAma dezamAM AvyA. tyAM hajharAta saiyada ehamada kabIra riphAinI sevAmAM upasthita Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 255 thayA. ane temanA murIda thayA. ane temanI pAse rahIne majAhedA tathA riyAjhata karavA lAgyA. ApazrIe potAnA gurU (pIra) pAse sevAnI mAgaNI karatAM Apane rasoyAnuM kAma soMpavAmAM AvyuM, A kAma Ape cAlIsa varSa sudhI karyuM eka vakhata evuM thayuM ke rasoI mATeno camaco kaMI mUkAi gayo. ghaNI badhI zodhakhoLa karavAthI paNa maLyo nahIM. rasoI to gurU (pIra) AgaLa pIrasavAnI hatI AthI ApazrIe garama garama rasoI "yA nAro kunI badavau va salAmana alA ibrAhIma kahIne potAnA hAthe rasoi pIrasI. A vAtanI jANa hajharata ahamada kabIra riphAi (raha.)ne thaI teo ghaNA prasanna thayA. ane khilAphata ApI ane cUnaMdA suphiyonI sAthe hindustAna javAno Adeza Apyo temaja be khajUrI ApI kahyuM ke, jyAM rAtavAso karo, tyAM tenA bIjane jamInamAM dAbI dejo savAre jyAre, jyAM banne ugI nikaLe te tamAruM kAyamI sthaLa ane majhAranuM sthaLa jANavuM che" A rIte pharatA pATaNa AvyA. ane je jagyAe Aje temano majhAra che, te jagyAe rokAyA. ane khajUranA bIne jamInamAM dAbI dIdhA. savAre joyuM to ugI nIkaLela hatA. gurU (pIra) nI AjJA anusAra A jagyAne potAnA kAyamI raheThANa tarIke pasaMda karI. A jagyAe eka maMdira hatuM ane tamAma loko tyAM pUjA karavA AvatA hatA. A vAtanI jANa jyAre rAjAne thai tyAre te chaMcheDAyo. te rAjA muslima virodhI hato. te teNe muslimone A jagyAethI kADhI mUkavA hukama karyo. ane na mAne to baLajabarIthI kADhI mUko ema jaNAvyuM. hajharata bAbA hAjI rajanIne A vAtanI jANa temanA eka nokare karI. AthI bAbA hAjI rajaba, nokarane jaNAvyuM ke, "jAva jamInane kahIM ke AvanAra mANasone pakaDI le." nokare A rIte ja kahyuM ane AvanAra mANaso jamIna sAthe coMTI gayA. chuTavA mATe je mANasa jeTaluM jora karato. teTaloja aMdara jamInamAM utarato hato. AthI rAjAnA mANaso gabharAyA. ane mAphI mAMgI, choDI mUkavA yAcanA karavA lAgyA. AthI bAbA hAjI rabatAnA nokare temane choDI mUkavA hukama ApatAM jamIne temane choDI mUkyA. A vAta rAjAnA mANasoe tenI AgaLa karI. AthI te paNa ghaNA ThAThamATha sAthe bAbA pAse Avyo. bAbAe tene kahyuM, "potAnA hAthe ghaDelA patharAne izvara, khudA na mAno zuM e tamAruM kahyuM karI zakavAnI zakita rAkhe che ? kAMi kAma batAo to karI zake che ?" rAjAe nakAramAM javAba Apyo. pharI bAbAe pUchyuM, "A tamArI moTI mUrti che. tenuM nAma zuM che ?" rAjAe kahyuM, sahudA" bAbAe sahudAne potAnI pAse AvavA hukama karatAM sahudA maMdiramAMthI bAbA pAse Avyo. A joI rAjA ane tenA mANaso Azcarya pAmyA. pachI bAbAe potAnA kUMjAmAM sahudAne pANI bharI lAvavA kahyuM. sahudA sahastraliMgamAMthI gUMje bharI lAvyo. AthI taLAva bilakula khAlI thai gayuM. sUkAvA lAgyuM. AthI rAjAe vinaMtI karI ke, "taLAvamAM pANI rahevAdo. jethI pazu pakSIo jIvI zake." Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 256 bAbA hAjI rajane "sahudA"ne pharI hukama karyo ke, "kuMjA mAMthI thoDuM pANI taLAvamAM nAkhI Avo." sahudA taLAvamAM pANI nAkhI Avyo. ane taLAva lagabhaga koThA sudhI bharAi gayuM. A joI rAjA ane temanA mANaso Azcarya pAmyA. ane gabharAyA. temanuM tamAma garva ane abhimAna osarI gayuM. Apano majhAra sarasvati nadInA pele pAra Avelo che. nadImAM daravAjo ane AgaLano bhAga taNAi gayo che. ApanA majhAra upara guMbada nathI khullA che Aje paNa loko ApathI phejha meLave che. (14) hajharata saiyada husena khuMgalavAra (raha) ApanuM zubha nAma saiyada husena che. ApazrIne dhoLA ghoDA upara savArI karavAno ghaNo zokha hato. dhoLA ghoDAne "khuMga" kahevAmAM Ave che. pariNAme ApazrI kheMgasavAra tarIke oLakhAya che. ApazrIno janma dilhI pAse vyAsapuramAM thayo. ApanI pedAizanI sAla mATe ekamati nathI. paraMtu A spaSTa che ke ApazrInI pedAizano samaya sAtamI sadI hAjarInA madhyabhAga pachIno che. ApazrI ghaNAja svarUpavAna hatA. sattara 17 varSanI uMmara sudhI zikSaNa meLavavAmAM lIna rahyA. eka majhajhuba hajharata bahalulanI najarathI ApanI ruhAnI hAlata badalAI gaI ane 12 varSa eka jhADa pAse tame besIne pasAra karyA. bhUkha lAge to jhADanA pAMdaDA khAine saMtoSa meLavatA. hajharata rasule akarama (sa.a.)nA izArAthI ApazrI saiyada husane khuMgasavAra hajharata nIjhAmuddIna aulIyAnA murIda thayA. pIranI AjJA anusAra vaDodarA pAse je Dabhoi AveluM che, tyAM jaIne rahyA ane lokonuM mArgadarzana karatA rahyA. ane te pachI pATaNamAM AvIne rahyA. ApazrI hajarata hisAbuddIna mulatAnI phArUkInA samayamAM pATaNa avIne rahyA. ane jamAdIla sAnI mahinAnI pahelI tArIkhe visAla pAmyA. ApanI visAlanI sana mATe paNa ekamata nathI. paraMtu ApanuM AyuSya uMmara varSa 130 varSa mATe loko sahamata che. Apano maMjhAra hajharata maulAnA mehabubanA rojhA sAme dakSiNamAM anAvADA mArga upara Avelo che. Apa hajharata saiyada husane khuMgalavAra TopIyA ane ApanI aulAda paNa TopIyAnA nAme pATaNamAM oLakhAya che. ApazrI - saiyada husena khuMgalavAra bina saiyada mehamuda bina saiyada kabIruddIna bina saiyada muhamaMda A rIte Apano nasaba hajharata saiyada imAma jAphara sAhiba ne maLe che. (15). bAbA delavI (raha.. bAbA dehalavIno majhAra khAnasarovara daravAjA bahAra pUrva dizAmAM sulatAna hAjI hudanA majhAra thoDeka aMtare Avelo che. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 257 ApanI koi vistRta vigato maLatI nathI. ApazrInuM nAma zekha ehamada bina zekha mahaMmada che. dilhInA vatanI hovAthI 'dehalavI'nA nAme mazahura thayA. A zabda pAchaLa thI apabhraMza thaine ''dalIyA'' thai gayo. tajhakerae ''aulIyA allAha'' no kartA. hajharata bAbA dehalavI hi.sa. 533mAM pATaNa AvyA. ane hijarI sana. 555 nA jhIlahajja nI 12 tArIkhe rahalata pAmyA tema jaNAve che. ApazrI islAmano pracAra ane lokonuM mArgadarzana karatA hatA. Apa parahejhagAra ane muttakI hatA. ApanA zabdonI evI asara thatI ke imAna lAvatA ane musalamAna thai jatA. A rIte ghaNA loko imAna lAvyA. (16) hajharata zekha bAbu yu (raha.) hajharata zekha bAbu nyunI vistRta vigato nathI. ApazrI makhadUma jahAMgasta hajharata jalAluddIna bukhArInI aulAda mAMthI che. ApazrIno janma pATaNamAM thayo ane prAthamika zikSaNa pATaNamAMja meLavyuM ane AdhyAtmika zikSaNa paNa meLavyuM. temanI pAse ghaNA vidyArthI AvatA ane lAbha meLavatA hatA. ApazrI hajharata burahAnuddIna garIba nA murIda thayA ane khilAphata paNa meLavI Ama teo ciztiyA silasilAnA bujhurga che. ApanI jIMdagI tavakkala para hatI ane ghaNAja saMtoSI ane sAbira dharyavAna hatA. ApanI pAse je kaMi AtavuM ke phakIro ane garIbomAM vahecI detA hatA. ApazrInuM avasAna sana. hijarI 1006 thayuM Apano majhAra khAna sarovara daravAjAnI pAse Avelo che. jenA upara AlIzAna guMbada che. ApazrInA rojhAmAM majhAranI bAjumAM "sAta musallA''''nI namAjha'' (Prayer carpet) banAvela che. kahevAya che ke savAranI namAjha A musallA upara paDhavAthI mUrAdo purA thAya che. ane takalIpho dUra thAya che. Aje paNa A phejha jArI che. ApanA rojhAnI bAjumAM aMdara sahanamAM masjIda che. je adhurI che. ApazrI ghaNA vakhata sudhI maulAnA tAjuddIna yAkuba abu yusupha urphe maulAnAmahebubanI daragAhanA mutavalI hatA. (17) hajharata jalAla zahIda pATaNamAM ApazrI jalAla zahIdanA nAme mazahura che. ane khAna sarovara daravAjA pAse killAnI divAlamAM ja Apano majhAra Avelo che. ApanI koi vistRta vigato maLatI nathI. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 2 58 pATaNa sudharAinA bhUtapUrva sabhya husenamIyA zekha nA parivAranA sabhyo daragAhanI dekharekha rAkhe che. hajharata jalAla zahIda (raha.) no ursa tArIkhe ujavAya che. (18) hajharata kAlupIra (zahIda) pATaNamAM hajharata kAlupIranA nAme mazahura che. ane ApanA majhAra pATaNamAM zaheranA koTa bahAra bagavADA daravAjA pAse Avelo che. ApanA vize paNa koI spaSTa vigato maLatI nathI. tajakerae dhvAmanA kartAnA kathana pramANe ApazrI alAuddIna khilajInA lazkaranA sipesAlAra hatA. ane alAuddIna khIlajIe rAjA karaNanA vakhate pATaNa upara caDhAI karI tyAre hajharata kAlu zahIda paNa sAthe hatA. ane bagadeva nAme eka laDavaiyA sAthe laDavAmAM bagadeva paNa mAryo gayo ane , hajharata kAlupIra paNa zahIda thayA. A divasa hato 12 jIlahajaja hi.sa. 713 tajhakerae aulyA allAha"nA kartA saiyada tAliba alI kAdarI hajharata kAluzahIdanI zahAdata rAjA karaNanA vakhatamAM thaI hovAnI vAtanuM khaMDana kare che. ane lakhe che ke alAuddIna khIlajI koI divasa jAte gujarAta Avyo nathI. tenA bhAI alaphakhAnane mokalela hato. ane sAthe nusaratakhAna je dilhIno vajhIra hato te paNa sAthe hato. pATaNa sane 1297 pramANehijarI 697mAM alaphakhAnano vijaya thayo. ane pATaNa tenA prabhutvamAM AvyuM. vaLI AgaLa jatAM lakhe che ke A laDAi khAsa to pATaNa upara hatI ja nahI. paraMtu asAvala upara hatI. je Aje AsToDIyA ane jamAlapuramAM vahecAyela che. A ja kAraNe rAjA karaNa nAsatI vakhate potAnI patnI kaulA devI ane putrI devaladevIne laI jaI zakyo. ane alapakhAne pATaNa sAthe rANI tathA rAjakumArIne kabaje karI lIdhA. AmA kAlu nAmano koi mANasa. alAuddIna phojamAM hato. evuM jANavA maLatuM nathI. pATaNa jItyA pachI malika saMjara alapakhAna gujarAtano subedAra thayo. ane alAuddInanA | vakhatamAM dilhI jato rahyo hato. te traNa varSa pachI pAcho AvI vahIvaTa karavA lAgyo. A traNa varSa daramyAna saravarakhAne vahIvaTa karyo jeNe khAna sarovara taLAva baMdhAvyo. malika saMjara alapakhAna pAcho Avyo ane 16 varSe vahIvaTa karyo. eTale ke hijarI 697 I.sa. 1297 thI hijarI 716 sane. 1316 hijarI 700 thI 716 hijarI A samaya aTale ke hajharata kAla zahIdanI zahAdata no samaya i.sa. 713 hoi malika saMjara alapakhAnano mAnI zakAya. je vakhate dilhI upara sattA kutubuddIna mubAraka zAhanI hatI. je alAuddInano putra hato. A samaya maheMdavI lokonA udayano hato. ane banI zake ke koI maheMdavI e hajharata kAlane zahIdanA karyA hoya ema tajhakerae olIyA allAha pATaNa"nA kartA lakhe che. ApazrI kAlu zahIdanI koi spaSTa vigato maLatI nathI paraMtu pATaNa vAsIomAM paraMparA gata cAlI AvatI lokavANI to e ja che ke batrA nAmanA sakSasa ne Ape jhera karyo. ane ApazrI kAlu Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 259 zahIdanA majhAranI bahAra levI (uMbarA) AgaLa nAnI bacorasa jagyA" banAvelI che. te "te rAkSaka nI corIche. allAha behatara jANe che. hajharata kAlu zahIda no ursa 12 jIla hajanA divase ujavAya che. ane relve sTezanathI zaheramAM AvatA AvatA bagavADA daravAjA pAse jAhera mArgane aDIne pahelA majhAra Apano Ave che. (19) hajharata zekha Adama kayalAta " bhaTIvADA daravAjA pAse majhAra Avelo che. ApazrInI koi vistRta vigato maLatI nathI. tajhakerae olIyA allAha pIrAna paTTananA kartA ApanuM nAma hajharata zekha Adama kayalAta tathA visAla rabIussAnI mAsanI 4 thI 770 jaNAve che. temaja ApazrI hajharata nijhAmuddIna aulIyA nA murIda tathA khalIphA hovAnuM temaja hajharata zAha husena bina alI. mAMDavI pAsethI paNa khilAphata meLavI hovAnuM jaNAve che. ApazrI karAmAta dharAvanAra bujhurga hovAnuM jaNAve che. majhAra hAla bismAra hAlatamAM che. | (20) - hajharata zekha zarapha (ra.a.) ApazrIno magAra bokaravADA inAmadAranA mahollA pAse mudrasae phaijha saphAnI sAme Avelo che. ane zekha zaraphanA nAme oLakhAya che. ApazrInI koi vistRta vitago maLatI nathI. pATaNa mazahura hakIma bApAmIyA nA pitAzrIne bazArata ApavAthI jamIna khodIne bahAra kADhavAmAM AvyA. ane majhAra bAMdhavAmAM Avyo che. ApazrI zekha zarapha sAhebanA ursa mahInAnI tArIkhe manAvavAmAM Ave che. (21) hajharata zekha yusupha ApazrIno majhAra hajharata zekha mustuphA abdulakavInA majhAranI (dholA rojhA) nI sAme pUrvamAM Avelo che. ApazrI hajharata kAjhI jamAluddInanI aulAdamAMthI che. tethI khAnadAne phArUkI che. ApazrInI koi vistRta vigato maLI nathI. ApazrInI aulAda pATaNamAM hayAta che. ApazrI ghaNAja parahejhagAra ane AlIma hatA. ( ra) hajharata zekha mahaMmada navAjha. ane hajharata zekha muhIbullA A banne bujhurgonA majhAra ekaja jagyAe AvelA che. ane bannene pAse pAse daphanA karelA che. mullAvADanI majIdanA pAchaLa pazcimamAM majIdanI divArane aDIne banne majhAra AvelA che. temAM hajharata mahaMmada navAjha nI koi ja vigato maLatI nathI. jyAre bIjA bujhurga hajharata zekha muhIbullA mullAvADanI majIdamAM imAmata karatA hoya tema Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 260 mAlUma paDe che. temanA hAthelakhela kurAna zarIpha (traNa jIldamAM che) je ApazrIe hi.sa. 1282mAM lakhela hovAnuM '"kurAna zarIpha'' nA aMtamAM lakhela vigato uparathI jaNAya che. je hAla masjIdamAM maujuda che. Apa visAla vageranI koi vigato maLatI nathI. (23) hajharata mAmu bhANeja kAjhIvADamAM AmalInI sAme oTalA upara be majhAra che. te mAmu bhANejanA nAme oLakhAya che. koi vigato prApta nathI. (24) hajharata bAjIta saiyada kAjhIvADAmAM pANInI TAMkI sAme pUrvamAM jamInane lagolaga cokamAM majhAra che. temanI paNa koi vigato nathI. mahollAmAM rahetA loko bAjIta saiyadanA nAme oLakhAya che. (24) hajharata abbAsa muInI kAjhIvADAmAM coka vacce oTalA upara majhAra che mahollAnA loko abbAsa muinI nA nAme oLakhAya che. anya koi vigato upalabdha nathI. (26) hajharata gebana zAha pazcima dizA tarapha khUNAmAM oTalA upara kAjhIvADAmAM majhAra Avelo che. loko gebanazAha tarIke oLakhe che. sAmAnya rIte koinI paNa vigato na maLatI hoya. tene gebana zAha tarIke oLakhavAmAM Ave che. je koine gumaDA gaDIyA ke gAMTha thai hoya, te ahIMthI kApaDanA paTA lai jai te upara bAMdhe che. ane siphA meLave che. muslima itihAsakAroe pATaNane naharavAlA ke pIrAna paTTana tarIke oLakhAvela che. A pATaNa bhutakALamAM islAmI sAhitya, saskRti ane islAmI vidvAno tathA valIonuM kendra sthAna rahyuM che. pATaNanA olIyA, saMtonI je vigato maLI teno TuMka vRttAMta ekatrIta karI atre ''pATaNanA muslima mahAtmAo''nA nAme raju karavA prayatna karyo che. A vigatomAM kai kSati jaNAya to lekhakane mApha karavA Agraha bharI vinaMtI che. (''tajhakiratula auliyA, paTTana''graMthamAMthI sAbhAra) Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 261 62 prabaMdhomAM pANa (1) dravyasAra pArasamaNi urvIsAra gujarAta prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya kavi zaMkara bAroTa eka moTo vidvAna hato. saMskRta ane prAkRta kavitAnA graMtho tene kaMThastha hatA. piMgaLazAstra tenI jIbhanA Terave hatuM. te zIghra kavi gaNAto. zIghra kAvyo ane prazastio racavAmAM kavi zaMkara bAroTa ghaNoja kuzaLa hato. paMcAsaranA jayazikharInA darabAranuM e ratna hato. paMcAsaramAM cAvaDAonuM rAjya hatuM tyAM jayazikharI (jayazekhara) nAme rAjA rAjya karato hato. tenI rANInuM nAma rUpasuMdarI. rUpasuMdarInobhAi surapALa eTale ke rAjA jayazikharIno sALo eka mahAna vaphAdAra yodhdho.hato. jaya zikharInA darabAramAM kavi zaMkara bAroTanuM sthAna mahAmUluM gaNAtuM. kavi navAM navAM kAvyo banAvI jayazikharInuM manoraMjana paNa karato. kavi zaMkara bAroTa bhAre svadezAbhimAnI hato. kavi zaMkara bAroTanI kIrti cAre dizAomAM phelAyelI hatI. te vividha rAjAonA darabAramAM jai temanAM prazasti gIto gAi moTI bheTa-sogAdo meLavato. Ama tenI kIrti cAre bAju phelAvato hato. vi.sa. 752mAM ApaNo A gurjara kavi kAnyakubja (kanoja) nA rAjA bhUvaDa (bhUvanAditya)nA darabAramAM gayo. zarUAtamAM teNe bhUvaDanAM sukRtyo varNavatAM ane tene biradAvatAM prazasti gIto gAyAM. eka pachI darabArIjano khUbaja prasanna thayA. rAjAe khUza thai tene ratnajaDita AbhUSaNo, motInI mALAo, vasrabhaMDAra, ghoDAo vagere kavine bheTamAM ApyAM. bAroTe bAkyuM H paraMtu kavi zaMkara bAroTa eka akSamya bhUla karI beTho. rAjA bhUvaDe karelA sanmAnathI phulAi gayo hoya athavA sarapAva ocho paDyo hoya ke pachI gurjara kavimAM svadezAbhimAnanuM joza ubharAi AvyuM hoya tethI athavA A traNe manovikAro ekatra thavAthI kavi zaMkara bAroTanI bhUvaDanA darabAramAMja eka mUrkhAi bharelI bhUle gurjarabhUmino sarvanAza vahoryo. kavi zaMkara bAroTe AvezamAM AvI lalakAravA mAMDatyuM, '"amAro gurjarezvara jayazikharI ajeya che. gurjara dharatI ati rasALa che. kavi zaMkara bAroTe yajJakuMDa samA agnimukhA hatA. gurjatrA nI uSmA ane garjayA ''dravyasAra pArasamaNi urvIsAra gujarAta'' arthAta pRthvInA sAra samo gurjara samo deza che. mATI kuMdana barobara che. padArthomAM jema zreSTha pArasamaNi che tema dharatI para zreSTha amAro gurjara deza Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 262 , che. amArA gujarAta jevo samRddha ane suMdara deza AkhA jaMbudvipamAM nathI." kavi to bhAvAvezamAM bolato ja gayo ke, "amAruM paMcAsara nagara indrapurIne harAve tevuM che. tenI AgaLa tArA kanojano zo bhAra che ? kanoja dezanuM pATanagara kalyANInagara hatuM. kavie choDelAM A zabdarUpI vedhaka bANothI sUtelo zatru kalyANIno siMha bhUvaDa chaMcheDAyo. apamAnita bhUvaDa samasamI gayo. bhUvaDe bAroTane vidAya ApI, tarata ja gujarazvara jayazikharIne yudhdha mATe lalakAryo. kalyANInA bhUvaDe vizALa lazkara sAthe paMcAsara para caDAI karI. jayazikharInA paDakhe teno zUravIra sALo surapALa hato. joradAra yuddha ApI bhUvaDane pAcho pADyo. tethI bhUvaDanA sarasenApati mIre yukita racI, jayazikharInA sALA sUrapALane gujarAtanI gAdI ApavAnI lAlaca ApI tene phoDavAno prayatna karyo. paraMtu surapALa TakaLa na hato. surapALe macaka na ApI. te vadhu chaMcheDAyo. bhUvaDa vadhu ugra banI, vizALa lazkara ekaThuM karI, pote jAte lazkaranI AgevAnI lai paMcAsara para vijaLInI mAphaka trATakyo. zira paDyuM ne dhaDa laDyuM? prAcIna sAhityamAM A yudhdhanI kathA hRdayaMgama bhASAmAM AlekhAI che. "yudhdhasya kathA rA". e sutra mujaba yudhdhanI kathA sAMbhaLavI AnaMdadAyaka hoya che.* bhUvaDa ane jayazikharI vacce khUnakhAra yudhdha khelAyuM. bAvana divasa yudhdha cAlyuM, bhUvaDa ane jayazikharI sAmasAmA AvI gayA. beu baLIyAo siMhanI mAphaka trADa nAkhatA ekabIjA para ghA karI rahyA che. Akhare bhUvaDanA hAthe gurjaradhara jayazikharIno ziraccheda thayo. lokavAyakA evI che ke, raNamedAnamAM jayazikharInuM zirapaDayuM chatAM hAthamAM vijaLI samI talavAra rahI gai. mAthA vagaranA jayazikharInA dhaDe aneka sainikone janoIvaDha kApI nAkhyA hatA. A vAta bhale na mAnIe, paraMtu jayazikharI eka bAhoza narabaMko hato. prabaMdhakAra noMdhe che ke jayazikharInI patni rUpasuMdarI sagarbhA hatI. surapALe potAnI bahena rUpasuMdarIne salAmata sthaLe pahoMcADI. jayazikharI saMvata 752mAM marAyo. kavi zaMkara bAroTanI eka bhUlathI garjara bhUmi ujajaDa banI. rUpasuMdarIe vanamAMja bALakane janma Apyo je itihAsamAM vIra vanarAja kahevAyo. aNahilapura pATaNanA sthApaka vIra vanarAja cAvaDAe garbhAvasthAmAM ja yudhdha joyuM. A saMskAroe ja ene rAjA banAvyo. cAvaDA vaMzano prathama rAjavI jaMgalamAM janamyo ane jaMgalamAM ja ucharyo, jeNe pAchaLathI vizALa sAmrAjyano pAyo nAkhyo hato. * Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 263 (2) mULarAje mAmAne mArI aSNahilapuranI gAdI darja karI solaMkI vaMzanA sthApaka yAne solaMkIvaMzanA prathama rAjA mULarAjanI A kathA prAcIna graMthomAM noMdhAyelI che. bhUyarAjanA vaMza ja muMjAla devanA putro rAja, bIja ane daMDaka somanAthanI yAtrAethI pAchA pharatAM vaLatAM aNahilapura pATaNamAM AvyA. tyAM aMdha bIjanI ghoDesavArInI kaLA ane azvavidhAnI jANakArIthI prasanna thai pATaNanA rAjA sAmaMtasiMha (cAvaDA vaMzano chello rAjA) potAnI bahena lIlAvatIne bIjanA kahevAthI tenA bIjA bhAI "rAja' sAthe paraNAvI. lIlAvatI ane rAjanA dAmpatya jIvanathI lIlAvatI garbhavatI thai. samaya thayo hovA chatAM lIlAvatIne prasava thato nathI. tethI pradhAne vicAryuM ke Ama to mAtA ane bALaka bannenAM maraNa thaze. Ama vicArI mAtA lIlAvatInuM peTa cIrI (AjanuM sIjherIyana oparezana) putra janma karAvyo. lIlAvatI mRtyu pAmI paNa putra bacI gayo. putrano janma 'mULa nakSatramAM thayo hoi tenuM nAma mULarAja rAkhavAmAM AvyuM. mAmA sAmaMtasiMhanI chatrachAyAmAM mULarAjano uchera thavA mAMDayo. putranA lakSaNa pAraNAmAM ja dekhAya e nyAye mULarAja nAnapaNathI ja nAnAM moTAM parAkramo karavA lAgyo. pukhtavayano thatAM to teNe mAmAne ghaNI madada karI rAjya kArobAramAM paNa rasa levA mAMDyo. cAvaDAvaMzano A chello rAjA sAmaMtasiMha khUbaja nabaLo rAjA hato. te nazAmAM cakacUra raheto. prakRtino paNa ghaNo vahemI hato. nazAmAM cakacUra mAmo ghaNIvAra bhANeja mULarAjane gAdIe besADe ane nazo utaratAM tene uThAvI mUke. Ama mULarAjane avAranavAra apamAnita karato. LprabaMdhakAra noMdhe che ke, mULarAjanuM apamAna karavA mAmA sAmaMtasiMhe navo nusakho zodhI kADhayo. sAmaMtasiMha AkAzamAM uMce eka lIMbu uchALI mULarAjane rAjA banAvavA gAdI para besADe ane lIMbu nIce jamIna para pAchuM AvatAM mAmo muLarAjano hAtha pakaDI gAdI parathI uThADI mUke. mAmAnA AvA aghaTita vartanathI potAnA vAraMvAra thatA apamAnathI svamAnI mULarAja trAsI gayo. pharI enuM apamAna thAya ja nahI evI eka yojanA teNe manamAM vicArI. mULarAje ekavAra potAnA vizvAsu sainiko taiyAra rAkhyA. mAmAe lIMbu uchALI mULarAjane rAjagAdI para besADyo. thoDIvAra pachI AkAzamAM lIMbune potAnA bhAlAnI dhAradAra ANI para jhIlI lIdhuM ane jamIna para paDavA na dIdhuM. siMhanI mAphama chalAMga mArI mULarAje eja pANIdAra bhAlAthI mAmA sAmaMtasiMhane raheMsI nAkhI tene svadhAma pahoMcADyo. tenA vizvAsu sainiko rakSaNa mATe doDI AvyA. Ama bahAdura mULarAje nabaLA sAmaMtasiMhane potAnA mArgano kaMTaka samajI kAyama mATe dUra karyo. Ama 21 varSanI bhayuvAna vaye vi.saM. 993nA asADha suda 15 sudanA roja mULarAje mAmA sAmaMtasiMhane mArI sAcA gAdIpati banyo. mULarAje aNahilapuranI gAdI kabaje karI solaMkI vaMzanI Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 264 sthApanA karI. saM. 1953mAM svecchAe gAdI potAnA putra cAmuMDarAjane soMpI, sidhdhapura jaI prabhusmaraNamAM zeSajIvana gALyuM. dhanya che Ama gAdI meLavanAra ane tyAga karanAra rAjavIne! mULarAje svaparAkramathI solaMkIvaMzanI sthApanA karI, te vaMzano prathama rAjA banyo. A vaMzamAM bhImadeva, sidhdharAja, kumArapALa jevA pratApI rAjAo thai gayA. itihAsamAM solaMkIvaMzane suvarNa yuga" kahevAmAM Ave che. mULa nakSatramAM janmelA, aitihAsika ghaTanAonuM nirmANa karanArA bane che. gujarAtanA itihAsamAM te mULarAja 1 lA thI suprasiddha che. pATaNamAM teNe "mULarAja vasahikA' 'muMjAla devasvAmi' prAsAda banAvyA hatA. teNe vikhyAta mULezvara mahAdevanI sthApanA karI hatI. AvA pratApI mULarAje rAjagAdI kabaje karI jANI, ema pAkaTa vaya thatAM teja rAjagAdIne tuccha gaNI teno tyAga paNa karI jANyo. A ghaTanA ja pATaNanI dharatIne dhanya banAve che.! ' * (3) zilpIone ArasanI rajanA bhArobhAra suvarNa apAtuM aNahilapura pATaNanI rAjagAdI para solaMkI vaMzano pratApI rAjA bhImadeva pahelo yAne bANAvaLI bhIma virAjamAna hato. mahArAja bhImadeve vimaLazAhanI zakti ane budhdhi joI tene AbunA daMDanAyaka nImelo. vimala maMtrI mahAna dhArmika puruSa hato. deva, guru ane dharmanI satata ArAdhanA karato hato. A vimaLa maMtrIe Abuparvata para delavADAmAM bhagavAna AdinAthajInuM ArasanuM derAsara vikrama saMvata 1088 (I.sa. 1032) mAM baMdhAveluM. A caitya "vimala-vasahi" nA nAmathI vikhyAta che. Abuparvata para delavADAnAM jaina derAsaro je saMgemaramaramAMthI banAvelAM che. te duniyAbharamAM zilpakalAno eka advitIya namUno che. ane graMthomAM AnI noMdha vAMcavA maLe che. prabaMdhakAronI aitihAsika noMdha jaNAve che, pATaNanA mahAmAtya vimaLa zAhe A jaina derAsara nirmANa karavAmAM 150 zilpakAro ane 1200 zramiko (majUro) kAme lagAvyA hatA. tenA nirmANa kAryamAM 14 varSa jeTalo lAMbo samaya lAgyo hato. Arasa paththaramAM jhINAmAM jhINuM kotarakAma thatuM. dhanya che zilpakAronI anupama daSTine ane emanI dhIrajane ! hajAra varSa pahelAM thayela A kotarakAma gaIkAle ja karyuM hoya eTaluM navuM ane AkarSaka lAge che. AvuM darzanIya caitya gujarAtanuM gaurava gaNAtuM. eka evI anuzruti che ke, zilpIo Akho divase je jhINuM jhINuM ArasanuM bArIka kotarakAma karatA hatA temAMthI ArasanI je bhUkI-raja paDatI tenA bhArobhAra suvarNa zilpakArone majUrI Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 265 tarIke ApavAmAM AvatuM hatuM. A rIte suvarNanA rUpamAM cUkavAyela nirmANa kAryamAM vaparAyela dhanarAzi 18 karoDa 53 lAkhanuM thayuM hovAnI aitihAsika prabaMdhomAM noMdha che. A jinAlayano sthapati-ejInIyara-vaDanagara (AnaMdapura) no kIrtidhara nAme hato. maMdiranA bAMdhakAmamAM vaparAyela Arasa aMbAjI najIka ArAsura gAmethI lAvela. A 22 kI.mI. dUrathI hAthIo para paththaranI zilAo bAMdhI sthaLa para lAvavAmAM Avela. A hAthIonI yAdamAM paththaranA vizALakAya hAthI banAvI 'hastizAlA" mAM mUkelA Aje paNa ApaNane jovA maLe che. - A devavimAna (maMdira) mAM mULa nAyaka prathama tIrthakara RSabhadevajI (AdinAthajI) che. tenI prANapratiSThA i.sa. 1032mAM AcAryazrI vardhamAnasUri mahArAje karAvelI. maMdiranI dRzyaracanA alaukika che. maMdiranA thAMbhalA, bArazAkha, toraNo, ToDalA, chata, TekAo, umarA, guMbaja, dIvAlo vagerenuM kotarakAma bhavya che. puSpo, velIo nRtya karatI putaLIo jovAlAyaka che. jainonA ArAdhya devo uparAMta vimaLazAhanuM ArAdhya devI aMbikAnuM maMdira paNa che. vaLI bhagavAna, kRSaNanuM kAlInAgadamana, zeSazAyI bhagavAna, geDI ramatA kRSNa-balarAma, holikA utsava, mayurAsana para virAjamAna devI sarasvatI, gajavAhinI lakSmI devI, kamaLaparanAM lakSmIjI ane viSNunA avatAra evA nRsiMha bhagavAna vagere mUrtio kharekhara darzanIya che. maMtrI vimaLazAhanI sarvadharma sadabhAvanAnAM paNa ahIM darzana thAya che. dhanya che pATaNanA vimalazAha maMtrIne jene pATaNa Aje paNa yAda karI dhanyatA anubhave che. (4) AvI hatI pATaNanI samRdhdhiA karnaDaTeMDe aNahilapura pATanuM bhavya varNana kareluM che. teo lakhe che ke, "aNahilapurano gherAvo bAra gAuno hato. temAM coryAsI cauTAM hatAM ane coryAsI coka paNa hatA. sonA-rUpAnI TaMkazALo hatI. hAthIdAMta, rezama, hIrA-motI ema dareka jaNasanAM judAM judAM bajAro hatAM. nANAvaTInuM juduM cauTuM hatuM. dareka jJAti mATe judA judA mahollA hatA jemAM teo rahetA hatA. nagaramAM judI judI maMDIo hatI. nagaramAM AvatA mAlamAM kesara, tejanA, kapura, mevA, dhAtu vagere kiMmatI mAla para jakAta levAtI. noMdhamAM evuM jANavavAmAM AvyuM che ke jakAtanI rojanI Avaka eka lAkha 'TakA hatI ! kharekhara aNahilapura "narasamudra' (mANasothI bharelo mahAsAgara) hatuM. tenI samRddhi 'indrapurI" Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA sAthe karavAmAM AvI che. prabaMdhomAM suvarNAkSare lakhAyela nIcenI ghaTanA pATaNanA samRdhdha nAgarikonI jhAMkhI karAve che. prabaMdhakAra noMdhe che ke, pATaNamAM aneka karoDapatio rahetA hatA. temanI havelI para bhUMgaLa vAgatI. aNahilapuranI samRdhdhi deza-videzamAM phelAyelI hatI. A nagaranI jAhojalAlIthI AkarSAi TheTha kAzmIrathI eka vepArI 108 poTho kesara bharI pATaNamAM vecavA lAgyo. te jANato hato ke kesara e khUbaja moMghI vastu che. ATaluM badhuM kesara koi eka nAgarika ke vepArI kharIdI zake nahi. tethI eka hAthamAM namUnAnuM kesara rAkheluM hatuM. AgaLa kesara bharelI pATho che ane pAchaLa pelo kAzmIrano vepArI che. hAthamAM namunAnuM kesara rAkhI te vepArI AkhA nagaramAM pharI vaLyo. AkhuM nagara kesarayukata sugaMdhIthI mahekI uThayuM. paNa tenuM kesara kharIdanAra koi maLyuM nahi. sUryAsta thavAnI taiyArI che. mAla na vecAyAthI vepArInuM vadanamyAna thai gayuM. je nagaranI samRddhi ane vepArIonI jAhojalAlI khUbaja sAMbhaLI . ' hatI temAMthI tenuM kesara kharIdanAra koI na maLyuM ! tethI te duHkhI thayo. nirAza vadane te potAnA utAre pAchA pharavAnI taiyArI kare che, tyAM sAmethI eka zeThIyAe tene bolAvyo ane pUchayuM, "zreSThI ! kyAMthI padhAro cho ? poThomAM zuM bharI lAvyA cho ?" : "mahodaya ! huM kAzmIrathI AvuM chuM ane A mArI 108 poThomAM uttama prakAranuM kesara che. ApanA nagaranA loko samRddha che, ema jANI dUra dUrathI ahIM kesara vecavA lAvelo. paraMtu DuMgarA dUrathI raLiyAmaNA, jAhojalAlInI jevI vAto sAMbhaLelI evuM ahIM kAMI lAgatuM nathI." kAzamIranA vepArIe vAtavAtamAM kahevAnuM hatuM te kahI dIdhuM paradezI vepArIno ToMNo pATaNano zreSThI sahana karI zakyo nahi. tethI teNe jaNAvyuM ke, "juo A sAme mArI havelI caNAi rahI che. cUno pIsavAnI A cakI cAlI rahI che, temAM tamAruM badhuM ja kesara ThalavI do !" pATaNanA zreSThInA kahyA mujaba kAzmIranA vepArIe 108 poTho bhareluM kesara makAna caNavAnA cUnAnI cakImAM padharAvI dIdhuM ane mAlanAM nANAM laI potAnA utAre gayo. pATaNanA nagarajananI kharIda zakti joI kAzamIrano vepArI cakita thaI gayo ! prabaMdhakAra noMdhe che ke, kesaramizrita cUnAthI baneluM gharanuM plAsTara suvarNa jevuM lAgatuM hatuM. AkhI havelI sonAnI banelI hoya evI suMdara dIpI uThI hatI. zaradapunamanI rAtre to te tenuM varNana na thai zake evI opatI hatI. AvI hatI pATaNanI samRddhi ! AvA narabaMkA hatA tenA nagarajano ! Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 267 (pa) nAme saNo AMkheDANo pATaNa eka mahAnanagara hatuM. pATaNa-pattana zabdano artha ja moTuM nagara evo thAya che.A nagarano ghaNo vistAra hato. dareka cIjavastu vecavAnAM bajAro paNa judAM judAM hatAM. e yugamAM pATaNa eka jovAlAyaka zahera gaNAtuM hatuM. anya pradezonA loko paraspara pUchatAM, "bhAI! tame pATaNa joyuM che ?' jeNe A mahAnagara pATaNa joyuM hoya be baDabhAgI gaNAto ! - prAcIna sAhityamAM pATaNanuM aneruM varNana vAMcavA maLe che. A varNana uparathI pATaNanI bhavyatAno Acho-pAtaLo khyAla Ave che. AvA pATaNanI vastI keTalI ? pATaNamAM rahetA nagarajanonI saMkhyA keTalI ? A praznanA javAbamAM paMDita SabhadAsajIe potAnA eka kAvya kumArapALa rAjAno rAsa" mAM eka ghaTanA varNavI che. eka vakhata eka cAraNa strI potAnA pati sAthe pATaNa zahera jovA AvelAM (Aje ghaNA loko muMbai zahera jovA jAya che temaja haze ?) A cAraNa pati-patni vizALa pATaNamAM AvelAM jovAlAyaka sthaLo jotAM jotAM ane jagyAonI mulAkAto letAM letAM sAMja paDI aMdhAruM thaI gayuM. kavinA ja zabdomAM kahIe to narasamudra jevA pATaNamAM pati-patni chUTAM paDI gayAM. cAraNa bAI bAhoza hatI. teNe potAnA dhaNInI ghaNI zodhakhoLa karI. ghaNAM bajAromAM pharI paNa potAnA patino patto lAgyo nahIM, | kavi jaNAve che ke bAhoza cAraNa strI himmata karI pATaNa nagarInI bahAra udhAnamAM rAjA pAse jaIne rADa nAkhI ke, "rAjana ! mArA dhaNIthI huM vikhuTI paDI gaI chuM. mATe mane mAro dhaNI meLavI Apo." - rAjAe bAInI vAta vigatathI sAMbhaLI AzvAsana ApatAM kahyuM, "bahena, tArA patinuM nAma zuM che ?' cAraNa bAIe zaramAtAM kahyuM tenuM nAma 'rANo che. rAjAe manamAM vicAryuM, AvA rANA' nAmanA to ghaNA mANaso hoI zake. eTale rAjAe pharI cAraNIne tenA vikhuTA paDelA patinI, uDIne AMkhe vaLage evI koI cokkasa nizAnI ApavA jaNAvyuM. "mAro pati nAme rANo che ne jamaNI AMkhe kANo che," cAraNa strIe spaSTa saMketa ApatAM jaNAvyuM. A nAma ane nizAnI uparathI rAjAe samagra pATaNa nagaramAM rAjasevako dvArA paDaha vagaDAvyo (DhaMDhero pITAvyo) ke "nAme rANA ane jamaNI AMkhe kANA hoya evA loko savAre darabAramAM hAjara thAya." vahelI savArathI ja dhIme dhIme jamaNI AMkhe kANA ane jemAM nAma rANA che evA mANaso rAjadabaramAM AvavA mAMDyA. kavizrI ema jaNAve che ke, AvA lokonI saMkhyA 999 thai. rAjAe Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA pelI cAraNI strIne temAMthI tenA patine oLakhI levA jaNAvyuM. vArtAnI parAkASThA to e che ke badhAnA Azcarya vacce cAraNa strI bolI uThI ke ekatra thayelA 999 kANA rANAmAM teno pati na hato. eTale rAjAe pharI DhaMDhero pITAvyo ane bIjA prayatna te maLI gayo. vIra vanarAja cAvaDAe vasAvelA pATaNanI janasaMkhyA keTalI vizALa haze, tenI A udAharaNa parathI kalpanA ja karavI rahI! AvuM dhanyanagara pATaNa hatuM, jemAM lakSmI paNa lekhA vinAnI hatI! (6) dhanya dharA pATaNanI! "pATaNa itihAsano mahAzabda che" A vidhAna karanAra mahAkavi nAnAlAla dalapatarAma hatA. bIjA koi nagarane nahi paNa pATaNa ane mAtra "pATaNa" ne ja itihAsano mahAzabda kahI kavi nAnAlAle ApaNA pATaNanuM bahumAna karyuM che. A ja rIte gujarAtI sAhityanA betAja bAdazAha zrI kanaiyAlAla mANekalAla munazIe pATaNa nagarane biradAvatAM, enuM sanmAna karatAM ane enuM gaurava karatAM lakhyuM che ke, "pATaNane meM gujarAtanI asmitAnuM AdhArabiMdu mAnyuM che" pATaNanA keTalAka rAjavIo, keTalIka sAmrAjJIo, zreSThIo, kalAkAro, vidyAdharo, vArAMganAo, vahepArIo, mahAmAtyo, AcAryo to mahAna hatAM ja, A badhAM pAtronuM gaurava vadhAratuM ane emanAM parAkramo rajU karatuM aDhaLaka sAhitya racAyuM che. zrI kanaiyAlAla mANekalAla munazI, zrI dhumaketu, zrI mohanalAla bAbhAidAsa paTela, zrI cunIlAla vardhamAna zAha, zrI mohanalAla dhAmI, zrI maDIyA, zrI maNilAla nabhubhAI dvivedI ane bIjA aneka sAhityakAroe cAvaDAvaMza, solaMkIvaMza ane vAghelA vaMzane kendramAM rAkhIne tenAM pAtro ane ghaTanAo, upara navalakathAo tathA navalikAo, nATako temaja saMzodhana lakhI pATaNanuM gaurava vadhAryuM che. paraMtu pATaNanI dharatI para evI paNa ghaTanAo ghaTI che ane pATaNanA itihAsamAM evI ghaTanAo noMdhAI che je vAMcIne ke sAMbhaLIne bolAi jAya che dhanya dharA pATaNanI ! A ghaTanA che solaMkIvaMzanA bAra rAjAo paikI cha rAjAoe svecchAe karelI gAdItyAgI (1) mULarAja 1 lo solaMkIvaMzano sthApaka pATaNanI gAdI para AvanAra prathama rAjA hato potAnA mAmA ane cAvaDA vaMzanA chellA nabaLA rAjA sAmaMtasiMhane mArI mULarAje gAdI kabaje karyAnI itihAsamAM noMdha che. paMcAvana varSa sudhI rAjya karyA pachI vi.saM. 1053mAM potAnA putra - cAmuMDarAjano rAjyAbhiSeka karI mULarAja zrI sthaLa (sidhdhapura) AvI sarasvatInA kinAre rahI zeSa jIvana izvarasmaraNamAM gALyuM. solaMkIvaMzano sthApaka jema gAdI meLavavA samartha nIvaDyo, e ja rIte Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 269 rAjagAdI choDavA paNa eTalo ja tyAgI pUravAra thayo. (2) solaMkI rAjavI cAmuMDarAje 13 varSa rAjya karyuM ane pitAnA pagale cAlI svecchAe gAdI potAnA putra durlabharAjane soMpI mokSanA mArge zukalatIrthamAM rahI bAkInuM jIvana vyatita karyuM. (3) solaMkI vaMzanA trIjA rAjavI durlabharAje 11 varSa 6 mAsa rAjya karyuM. uttarAvasthAmAM potAnA bhAinA putra bhImadeva 1 lA no rAjyAbhiSeka karI pote zreyano mArga pakaDyo ane kAzImAM nivAsa karI aMtima divaso pUrA karyA. (4) bhImadeva 1 lo bhAre parAkramI hato. 42 varSa rAjya karyuM. bhImadeve potAnA AtmAnA udhdhAra mATe vRdhdhAvasthA thatAM rAjagAdI svecchAe tyAga karI potAnA putra kSemarAjane gAdI soMpavA icchA vyakata karI. kSemarAja to pitA bhImadeva karatAMya savAyo nIkaLyo. gAdI meLavIne choDavI enA karatAM gAdI svIkAravI ja nahIM e zuM khoTuM ? kSemarAje gAdI svIkAravA spaSTa nA pADI, dhanya che AvA pitAputrane! (5) kSemarAje gAdI svIkAravA nA pADatAM bhImadeva mahArAjAe karNano rAjyAbhiSeka karyo. prabaMdhakAra noMdhe che ke kSemarAje paNa pitAnA anugAmI banI sastavatI nadInA kinAre dadhisthI (sidhdhapura pAsenuM hAlanuM dethaLI) gAme ugra tapazcaryA karI jIvana sArthaka karyuM. . () solaMkI vaMzanA chaThThA rAjavI kavi 1 lA e vi.saM. 1120 thI 1150 ema trIza varSa rAja karyuM. trIsa varSa sudhI rAjya karyA pachI kadave paNa potAnA vaDavAonI ujjavaLa paraMparA mujaba saM. 1150nA poSa vada 3 ne zanivAranA roja potAnA traNa ja varSanA putra sidhdharAja jayasiMhane rAjyagAdIe besADavo. preyano mArga choDI kaNadave zreyano mArga svIkAryo. Ama eNe paNa svecchAe rAjyagAdI tyAgI. ' je samayamAM dilhInI gAdI kabaje karavA muslIma samrATa bhAi-bhAinuM, putra-pitAnuM khUna karI lohI vahevaDAvatA hatA e kALamAM pATaNanI A dharatI para rAjAo mugaTadhArI maTI kaMthAdhArI banI rahyA hatA. solaMkIono A rAjyasaMnyAsa pATaNanI rAjyalakSmI karatAM ghaNo caDe evo che. kavi nAnAlAla paDakAra karI pUche ke, "jagatano koI rAjavaMza pATaNanA solaMkIvaMzanI paDakhe AvI Ubho rahI zake ema che kharo ?" siMhAsananA moha koNe koNe tyAgA che? rAjA bhartuharie, rAjA gopIcaMde ane iMglenDanA Dayuka opha vinDasare, A to itihAsamAM banelA chUTA chUTA banAvo. paraMtu pATaNanI dharatI para rAjya karatA traNaso varSanA solaMkIvaMzanA zAsana daramyAna cha cha rAjavIono gAdI tyAga e to duniyAnA itihAsamAM apUrva ghaTanA gaNAya ! solaMkIvaMzanA samrATo jevA rAjezvarIo hatA evA tapezvarIo paNa pUravAra thayA ! jagatanA itihAsamAM A mahAna ghaTanAnI joie evI noMdha levAi nathI. rAjAnuM mRtyu kAMto Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 270 raNamedAnamAM thAya athavA rAjazadhyA upara ja thAya. paraMtu uttarAvasthAmAM dazaratha rAjAe mAtra dhoLAvALa jotAM ayodhyAnI gAdI rAmane soMpavAno nirNaya karyo hato e vAtane mUrta svarUpa ApatA ApaNA solaMkIvaMzanA A gAdItyAga karanAra rAjavIonA tyAgano mahimA jagatanA loko samakSa mUkavAmAM Avyo nathI. vRdhdhAvasthAmAM saMnyAstAzraya jevI cothI avasthA svIkArI vItarAgI banI dehAdhyAsa choDI izvara ArAdhanA-mArge rAjAo vaLe e ApaNI pATaNa bhUmino ja pratApa gaNAya. dhanya dharA pATaNanI ! pATaNanA sthApaka vIra vanarAja cAvaDAe potAnuM rAjya potAnA gurU zrI zIlaguNasUrine arpaNa karavA taiyArI batAvI hatI. e ja rIte kumArapALa mahArAjAe paNa pATaNanuM sAmrAjya kalikAlasarvajJazrI hemacaMdrAcAryane arpaNa karavA taiyArI batAvI hatI. paraMtu vItarAgI evA jaina AcAryoe te svIkAravA nA pADI hatI ane dharmAnusAra rAjyavahIvaTa calAvavA upadeza Apyo hato. Ama tyAganI bhAvanI pATaNanA rAjavIomAM mULathI ja hatI ! varastupALa-tejapALanI sADAbAra tIrthayAtrAo vastupALa ane tejapALa gujarAtanA itihAsamAM sAce ja sUrya ane caMdranI mAphaka camake che. teo sarvaguNasaMpanna hatA. teo catura hatA, budhdhivAna hatA, bahAdura hatA ane khUbaja dhArmika paNa hatA. eka vakhata gurunA mukhethI tIrthayAtrAnuM mahAtma sAMbhaLI vastupALa-tejapALe saparivAra yAtrA karavA nirNaya karyo. prAcIna sAhityamAM temaNe sADAbAra yAtrAo karI hovAnuM noMdhAyuM che. emAM saMvata 1273nAM ane saMvata 1285mAM kADhela saMghonuM varNana zabdomAM karavuM ahIM muzkela che. e jamAnAmAM moTaro ke relve gADIo nahotI. saMghamAM joDAyelA yAtriko to pagapALA ja cAle. paNa temanA mATe khAvApIvAnI cIjavastuo kheMcavA mATe mAtra prANIo ja hatAM. eka prAcIna graMthamAM A maMtrIoe karela yAtrAmAM joDAyela yAtriko, sAdhuo, prANIo keTalIka saMkhyAmAM hatAM tenI noMdha kharekhara vAMcavA jevI che, je nIce mujaba che. varNana saM. 1273 nI yAtrA saM. 1285 nI yAtrA vela-ratha 5500 400 zIdharAma pAlakhI mahetA 29% 50 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTa DoLI yuge yuge pATaNanI prabhutA 271 ghoDA : " 40 4000 * baLada 200 UMTa 1800 jainagAyako 484 450 bhATacAraNo 3300 3300 anyadharmI 3300 3300 7% AcArya 30 7% digaMbara sAdhu 1100 1100 zvetAMbara sAdhu : 2100 2232 gADAM 1500 4500 1000 1800 dAMtanAM siMhAsana 3300 sAganAM siMhAsana 1200 1200 saMghavI kula mANasa 7,00,000 (sAta lAkha) 7,00,000 (sAta lAkha) kula kharca 33,14,18,800. 29,80,20,907 tIrthayAtrAmAM sAthe pANInAM taLAva rAkhyAnuM lakhyuM che te TAMkIo tathA 5khAlI jevuM haze ? yAtrAe jaIne tyAM tathA bIjAM ghaNAM sthaLoe baMdhAvelAM jinAlayo, dharmazALAo, jaLAzayo . vagerenAM vistRta varNana sukRta saMkIrtana, prabaMdhacaturvizati, rAsa vageremAM che. temaNe kula 1304 jinAlayo, 302 zivamaMdiro temaja 64 majIdo paNa baMdhAvI hatI. savA lAkha jinabiMba bharAvyAM hatAM tathA aDhAra lAkha pustako lakhAvyAM hatAM. vastupALanI pAse aDhaLaka saMpatti hatI. potAnA nokara cAkara tathA kuTuMbanuM rojanuM kharca eka lAkhanuM hatuM. vadhumAM dararoja eka lAkhanuM guptadAna karatA. vastupALane vIra, udAra, gaMbhIra, sarvajanapAlaka, sarasvatI, dharmaputra jevAM 24 bIrudo hatAM. A saM. 1298mAM jyAre 13mI vAra zatrujya javA nIkaLyA tyAre rastAmAM aMkevALIyA gAmamAM temanuM maraNa thayuM. A yAtrA adhUrI rahevAthI temanI sADAbAra yAtrA gaNAya che. saM. 1308mAM tejapALanuM paNa mRtyu thAya che.Ama AvA mahApuruSonA caraNarajathI pATaNanI dharatI dhanya banI che. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (4) lAMchana 272 pATaNanI rAjagAdI para gujarAtano chello hindu rAjA karNadeva vAghelo thayo. sAraMgadevanA bhatrIjA A karNadeve mAtra traNa ja varSa rAjya karyuM. vi.saM. 1253mAM e gAdIe beTho ane saM. 1356mAM to tenuM patana thayuM. enA patananI ghaTanA merutuMgAcArye 'vicArazreNI' nAmanA graMthamAM AlekhI che. karaNa vAghelAe mAtra traNa varSa sudhI ja rAjya karyuM hatuM. vaLI enI koi moTI sidhdhio paNa nathI. chatAM gujarAtI sAhityamAM enA upara ghaNI navalakathAo lakhAi che. kAraNa ke gujarAtano e chello hindurAjA hato. vaLI enA patanathI pATaNanuM paNa patana thayuM. pATaNa rAjadhAnI maTI mAtra dilhInA zahenazAhanA subAonuM vahIvaTI kendra ja banI gayuM. karNa vAghelAnA aMtathI pATaNanA yugano paNa aMta Avyo. pATaNanI jAhojalAlI paNa asta pAmI. pATaNano sarvanAza thayo ema kahIe to paNa cAle. pATaNanA sarvanAzanI lAMchanabharI ghaTanA vividha graMthomAM vividha rIte lakhAyelI che. gujarAtI sAhityamAM 'karaNaghelo' e nAmanI prathama navalakathA naMdazaMkara tuLajAzaMkara mahetAe lakhI che ane chellI navalakathA zrI mohanalAla paTele 'lAMchana' nAmathI prasidhdha karI che. A sivAya zrI kanaiyAlAla munazI temaja bIjA sAhityakAroe paNa karNa vAghelA para ghaNuM lakhyuM che. * prAcIna sAhityamAM jaNAvyA mujaba karNadeva vAghelo eka vahemI ane bhIru rAjA hato. karNadevano mahAmAtya mAdhava hato. te ghaNo ja kAbela, mutsadI ane svAbhimAnI nAgara brAhmaNa hato. karNa vAghelo durvyasanI, viSayI ane julamI rAjA hovAnuM noMdhAyuM che. prabaMdhomAM jaNAvyA mujaba te dararoja rAtre vachanAga nAmanuM jhera khAto hato. ughADI talavAra hAthamAM rAkhI te pharato hato. tenA rasoiA tenAthI DarIne ke karNadevanA vahemanA kAraNe lAMbI kaDachIthI tene bhojana pIrasatA hatA. 'musalamAnone gujarAtamAM lAvIza tyAre ja pATaNanuM anna khAiza'' ema mahAmAtya mAdhave ekAeka eka divasa pratijJA karI . mAdhava pradhAnane AvI pratijJA kema levI paDI te aMge be traNa kathAo pracalita che. eka vAta evI che ke, karNa vAghelAe sattAnA madamAM mAdhavanuM ghora apamAna karyuM hatuM. bIjI vAta evI che ke, rAjAe mAdhava maMtrInA bhAi kezavane mArI nAkhI tenI patnInuM haraNa karyuM hatuM. jyAre bhATacAraNo kezavanI patnInA badale khuda mAdhavanI patnInuM haraNa karyAnuM kahe che. neNasInI khyAtamAM maMtrI mAdhavanI putrInuM haraNa karyAnuM jaNAvyuM che. Ama kAraNa game te hoya paNa mahAmAtya mAdhava karNa vAghelAthI nArAMja thai dilhI pahoMcyo ane bAdazAha allAuddInane pATaNa upara caDhAi karavA samajAvyo. vastupALa jevA catura maMtrIe dilhInA bAdazAha sAthe maitrI karI gujarAtane AkramaNathI Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA bhayamukta karyuM hatuM. jyAre mAdhava maMtrIe pATaNano sarvanAza karavA gujarAta para caDhAi karavAnuM lAMchanarUpa kAma karyuM. 273 vi.saM. 1356mAM allAuddIna khIlajInAbhAi uludhakhAne lazkara lai gujarAta para caDhAi karI. mAdhavamaMtrI musalamAna lazkarane doravaNI ApI mArga batAvato hato. paraMtu mArgamAM ghaNA avarodho hatA. jAloranA kAnhaDadee musalamAna lazkarane potAnA rAjyamAMthI pasAra thavA devA spaSTa nA pADI, tyAre mevADanA rAjavI rAvaLa samorAsie mevADamAMthI lazkarane javA mArga mokaLo karI Apyo. AgaLa jatAM moDAsAnA battaDa nAmanA ThAkore lazkarane rokI sAmano karyo, paNa yudhdhamAM te marAyo. musalamAna lazkara AgaLa vadhI dhANadhAra (pAlanapura-mahesANA pradeza) pradezamAM pravezyuM ane chevaTe lazkare pATaNanA killAne gheryo. padmapurANanI aMtargata gaNAto dharmAraNya nAmanA graMthamAM jaNAvyuM che ke, "nAgara pradhAna mAdhave musalamAnone noMtarI gujarAtano nAza karAvyo. graMtha vadhumAM jaNAve che ke, pratApazALI rAjA karNadeva rAjyAsana para beTho. teno guNa vagarano, duSTa mAdhava nAmano pradhAna hato. te dezadrohI, duSTAtmA, adhamakuLano ane kSatriya kuLano nAza karAvanAra tathA mlecchonuM rAjya gujarAtamAM sthApana karAvanAra hato'' dezadrohI mAdhave uludhakhAnanA lazkarane pATaNamAM pravezavAno gupta mArga batAvyo. karNadevanA agAunA rAjavI sAraMgadevanA vakhatathI mAdhavamaMtrI pATaNanA pradhAna tarIke hato, tethI gupta mArgothI vAkepha hoya ja ! samudra jevuM uludhakhAnanuM lazkara pATaNamAM ghoDApUranI mAphaka pravezyuM. pATaNa lUMTAyuM. pATaNanA bhaMDAro lUMTAyA. pATaNa paDIne pAdara thayuM. gaDhamAM bharAyelo pATaNano chello hindu rAjA karNadeva nAsI chUTyo ane dakSiNamAM khAnadezamAM bharAyo. karNanI rANI kaulAdevI pakaDAi gai. tene dilhI mokalavAmAM AvI. pAchaLathI tenI putrI devaLadevI paNa pakaDAi gai. tene paNa dilhI bhegI karavAmAM AvI. samaya jatAM bAdazAhanA zAhajAdA khiMjarakhAna sAthe devaLadevInAM lagna karavAmAM AvyAM. prAcIna graMthomAM lakhAyelI karuNa kathanI mujaba musalamAna sainye pATaNano rAjabhaMDAra lUMTaco. maMdirono vidhvaMza karyo. musalamAnoe maMdiro toDAvI masjIdo banAvI. uludhakhAna pATaNamAM thANuM sthApI potAnuM lazkara lai AgaLa vadhyo. pATaNathI moMDherA, asAvaLa, dhoLakA, khaMbhAta, surata, rAMdera vagere gAmo lUMTI lazkara soraThamAM pravezyuM. uludhakhAne somanAtha maMdira toDyuM. bhagavAna somanAthanA zivaliMgane ukhADI nAMkhI gADAmAM nAMkhI dilhI lai jai cUnAnI bhaThThImAM nAMkhI pIsI nAMkhyuM hovAnuM kahevAya che. somanAthanI aDhaLaka saMpatti lUMTI gayo. musalamAna lazkarano ghaNA rAjAo sAmano karI vIragati pAmyA. karNa vAghelo paNa vagaDAmAM rajhaLI rAMka mANasanI mAphaka mRtyu pAmyo. vIra vanarAja cAvaDAe saM. 802mAM sthApela rAjyano saMvata 1356mAM eka hindu rAjya tarIkeno aMta Avyo. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 274 bhAratanuM mahAna mAtRgayAtIrthasidhdhapura prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya sidhdhapura aitihAsika nagara tarIke jeTaluM jANItuM che enA karatAM aneka ghaNuM e tIrtha tarIke vadhu prasidhdha zahera che. "mAtRtIrtha" arthAta mAtAnuM zrAddha karavAnuM pavitra sthaLa ane vikhyAta rUdramahAlaya'nA AkarSaNe sidhdhapura zahera sArAya bhAratamAM vadhu jANItuM banyuM che. uttara gujarAtamAM amadAvAdathI dilhI jatI relve lAina para pATaNa jillAnuM A prAcIna nagara che. pitRRNamAMthI mukata thavA 'gayA zrAddha' jema mahatva dharAve che. teTaluM ja mahatva mAtRRNa adA karavA mATe purANakAroe sidhdhapura nagara sUcavyuM che. | gujarAtanAM nagaromAM viziSTa sthAna dharAvatuM sidhdhapura 23.50 uttara akSAMsa ane 73, pUrva rekhAMsa upara AveluM A nagara prAcIna sarasvatInA upavAsamAM sarasvatI jevI pavitra nadInA kinAre vaseluM che. sidhdhapura samudratalathI (ema.esa.ela.) 436 phUTanI uMcAIe AveluM che. zaheranI AbohavA unALA-ziyALAmAM viSama hoya che. unALAmAM uSNatAmAna 110deg phe. ane ziyALAmAM 70deg se.thI paNa ochuM thaI jAya che. varasAda ghaNo ocho 15 thI 20 iMca jeTalo paDe che. zrIsthaLa:- prAcIna kALamAM A nagara "zrIsthaLa tarIke oLakhAtuM. prAcIna paurANika kathAo, AkhyAyikAomAM zrIsthaLanuM aneru mahAsya vArNaveluM che. samudramaMthana samaye bahAra AvelAM zrI lakSmIjIe bhagavAna viSNu sAthe pANIgrahaNa karyA bAda A sthaLanuM sauMdarya joi ahIM kAyama rahevAnI icchA viSNu AgaLa darzAvI. AthI bhagavAna viSNue lakSmIjI (zrI) mATe je nagara bAMdhyuM te ja A "zrIsthaLa' (1) sarasvatI purANa (2) zrI sthaLa prakAza (3) zrI sarasvatI mahAtmaya (4) skaMda purANa vagere prAcIna graMthomAM zrI sthaLano ullekha vAMcavA maLe che. A graMthomAM zrI sthaLamAM snAna, dAna, tarpaNa, piMDadAna karavAthI puNya prApta thatuM hovAnuM jaNAvyuM che. vaLI 'nAgarakhaMDa'mAM paNa zrIsthaLano ullekha vAMcavA maLe che. Ama vividha aitihAsika graMtho parathI jANavA maLe che ke zrIsthaLa" sAtamAAThamA saikAmAM paNa jANItuM nagara hatuM. aitihAsika noMdho:- aitihAsika daSTie A nagarano sauthI prathama ullekha AlbarUnI nAmanA pravAsIoe potAnI pravAsa noMdhamAM karyo che. vaLI solaMkI samrATa mULarAjanA saMvata 1043nA dAnapatramAMthI A "zrIsthaLa" no vizvanIya ane sattAvAra aitihAsika ullekha maLe che. zrImad hemacaMdrAcArye potAnA vikhyAta uddayAzraya" mahAkAvyamAM zrIsthaLane vidvAnonA nivAsasthAna" tarIke varNaveluM che. (juo sarga 6, zloka 100) A sivAya jaina AcArya abhayatilakagaNie 1312mAM racAyela TIkAmAM zrIsthaLane sidhdhapura tarIke jaNAvyuM che. hammIramadamadana" nAmanA nATakamAM A Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 275 nagarano ullekha che. jemAM prAcIna sarasvatI ane rUdramahAlayanI khAsa noMdha che. zrI merUtuMgAcArya saM. 1361mAM racela 'prabaMdhaciMtAmaNi' nAmanA graMthamAM paNa zrIsthaLane 'zrInagara" tarIke oLakhAvyuM che. aMgreja lekhaka DaoN. phArbase potAnA vikhyAta rAsamALA' nAmanA graMthane A zrIsthaLanuM nAma 'sidhdhapura" nAma siddharAje potAnA nAma uparathI rAkhyuM hovAnuM jaNAvyuM che. caudamA saikA pachI to aneka graMthomAM A pavitra nagarano ullekha vAMcavA maLe che. vaiSNava saMpradAyanA AcArya zrImad vallabhAcAryajI A nagaranAM be vakhata padhAryA hatA ane biMdu sarovara para mukAma karyo hovAnuM zrI vallabhAcaritra mAM darzAveluM che. A sivAya zrI vedavyAsajI racita zrImad bhAgavata purANamAM mAtA devahuti ane kapilano saMvAda bindu sarovara para thayAnuM vAMcavA maLe che. pATaNanA AkhyAnakAra bhAlaNanA 'dazamaskaMdha" kavi bhIma racita harilIlASoDazakalA'tathA 'induta mAM sidhdhapurano ullekha jovA maLe che. Ama sidhdhapura aMgenA aneka ullekho saMskRta temaja gujarAtI graMthomAMthI maLe che. jenA AdhAre sidhdhapura nagaranI prAcInatA eka mahAtIrtha tarIke i.sa. nA chaThThA saikAthI AThamA saikA sudhI lai jai zakAya tema che. ' sidhdhapuramAM vikhyAta sthaLo - sidhdhapurane judA judA prAcIna graMthomAM (1) zrI sthaLa (2) sidhdhakSetra (3) sidhdhapada (4) sidhdhagaNa evAM vividha nAmothI navAjyuM che. pavitra sarasvatI nadI ane sAMkhya zAstranA AcArya kapila munIe potAnI mAtA devahutine Apela jJAna je kapilagItA' tarIke jANIto che ene lIdhe vadhu jANItuM che. kArtakI pUnamano meLo - vi.saM. 133ra mAM AcArya zremakIrtie racela graMthamAM lakhyuM che ke, AnaMdapuranA (hAlanuM vaDanagara) loko zaradaRtumAM prAcIna vahinI sarasvatInA kinAre jaine 'saMkhaDI- ujANI' (udhAna vihAra) karatA hatA. Aje bharAto kArtika suda punamanA meLAno A prAcIna ullekha jaNAya che. tIrtho ane maMdiro :- (1) sarasvatIpurANa (2) sarasvatI mahAtmaya (3) zrI sthaLa prakAza vagere graMtho dvArA A nagaramAM (a) prAcIna sarasvatI ane (ba) biMdu sarovara A be mukhyatIrtho uparAMta aneka tIrthonI noMdha jovA maLe che. suryakuMDa, brahmakuMDa, biMdutIrtha, alpAtIrtha, kedArezvara, lakSmIjI, zItalAdevI, vArAhI, kAlikA, durgA, alakSagaNeza, brahmAMDezvara, siddhezvara kuMbhakukSI, vaTezvara, kapilAzrama, biMdu sarovara vAlakhilezvara, prAcInezvara, alpAtIrtha, kedArezvara jevA seMkaDo tIrthono ullekha che. jaina maMdiro - brAhmaNa dharmanAM maMdiro sivAya siddhapuramAM keTalAMka vikhyAta jaina cetyo paNa hatAM. evu aitihAsika prabaMdho parathI jANavA maLe che. sidhdharAje siddhapuramAM cAra moTA jina pratimAyukata sidhdhapura vihAra banAvyo hovAno ullekha kumArapALa pratibodhamAM jaNAvyuM che. A sivAya siddharAje 'suvidhInAtha prAsAda" mahAvIra Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA jinamaMdira banAvyAnA ullekho paNa che. maMtrI AliMge rUdramALa jevo ja 'rAjavihAra' nAmano bhavyAtibhavya caturmukha vALo jainacaitya banAvyo hato. je AjanA rAjapura gAma pAse hovA saMbhava che. jainono A rAjavihAra rANakapuranA jinAlayanI anukRti samAna hatuM. A uparAMta caityaparipATI mujaba sidhdhapuramAM (1) neminAtha (2) vardhamAna (3) pArzvanAtha (4) caMdraprabha (5) ciMtAmaNI pArzvanAtha (6) rAjavihAra vagere bhavya jinAlayo hovAno ullekha maLe che. 279 : rUdramahAlaya :- aitihAsika dRSTie AjanuM sidhdhapura rUdramahAlayathI vadhu jANItuM che. mULarAje potAnA jIvanakALamAM rUdramALanuM bAMdhakAma zarU karela che. je sidhdharAje pUrNa karyuM hovAnuM pracalita che. rUdramALanI prazasti kavivara zrIpALe racelI sahasraliMga sarovara ane rUdramALa e sighdharAjanA be mahAna aitihAsIka sthApatyo hatAM. mULarAje saM. 1000mAM rUdramALano prAraMbha karyo ane saMvata 1202nA mAgha kRSNa pakSa 14 ne somavAre sidhdharAje rUdramALa puro karyo ane bhagavAna rUdra-zivanI sthApanA karI. rUdramALamAM 1600 staMbho hatA. hirA, motI ane mANekathI jaDelI aDhAra hajAra mUrtio hatI. savA lAkha kotarelI jALIo hatI. sidhdharAje cauda karoDa mahoro kharcI hatI. merUparvata jema rUdramALa sone maDhaLyo hato. cAra dizAmAM cAra dvAra hatAM. rUdramALano bhaMga :- saM. 1356mAM allAudAnatA lazkare pATaNa bhAgyuM. rUdramALano bhaMga paNa prathama alvAughAnanA lazkare karelo. muslimo mUrtibhaMjako hatA. somanAthanA vaMza vakhate rUdramALano paNa bhaMga thayelo jemsa barjesa rUdramALano bhaMga alvAudhAnA subA ulughakhAne saMvata 1353-54mAM karyo hovAnuM jaNAve che. sidhdhapuranA prabhavaka puruSo sidhdhapura e vidvAnonuM nivAsa sthAna hatuM. sidhdhapuramAM pAzupatasaMpradAyanA AcAryo rahetA hatA. ahalyAbAi holkare putra prApti mATe sidhdhapuramAM AvI kArtaka suda pUrNimAe kevaLapurI nAmanA avadhUtayogInI paMcAMgapUjA karI AzIrvAda meLavyA hatA emano maTha sthApela. kapiladeva :- sAMkhyazAsranA mahAna AcArya hatA. barbaraka bAbarA bhUta nAmathI lokakathAno jANIto anArya jAtino saMcAra maMtravidhAno jANakAra hato. eno trAsa vadhavAthI sidhdharAje dvaMdva yudhdhamAM harAvI kabaje karela. kavi bhIma :- pATaNanA kavivara bhAlaNanA ziSya kavi bhIme '"harilIlASoDazakalA''raceluM che. gopInAthAcArya, bhAnucaMdra, vedAgarAva, baudhAyana, upendra zarmA, asAisa ThAkara, lallurAma urphe premadAsajI, puruSottama sAraMgadhara ThAkara, zrI prahalAdajI kizanacaMda, zrI aMbAzaMkara zukla, zrI jayadatta zAstrIjI vagere akSaranA ArAdhakonA nAma dhruvanA nArA jevA camake che. maharSi devazaMkara bApA :- aravaDezvara mahAdevamAM tapa karI bhUmine pavitra karanAra zrI guru mahArAja hamaNA ja deva thai gayAM. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA Ama sidhdhapura brAhmaNo ane vahorAo (je mULamAM brAhmaNo ja hatA) nI vastInuM nagara che. ittara nAnI moTI komo paNa Aje tyAM vase che. 277 AjanA sidhdhapuramAM vorAnI havelIo jovA jevI che. zALAo, kolejo ane mArkeDayArDathI dhamadhamatuM nagara sidhdhapura arvAcIna kALamAM tenA vikhyAta smazAna 'muktidhAma' thI paNa vadhu prakAzamAM AvyuM che. phakta eka rUpiyAnA Tokana cArjamAM sarasvatI nadInA pavitra kinAre sidhdhapura ane AjubAjunA gAmaDAnAM mRtadehone agnisaMskAranI uttama vyavasthA muktidhAmamAM karavAmAM AvelI che. sidhdhapuranI nagarapAlikAe '"virAsata yAtrA'" '"heriTeja voka'' no mArga navo nakazo prasidhdha karI pravAsIone uttama sagavaDa purI pADI che. pravAsana varSamAM eka vakhata sidhdhapurano pravAsa karavA jevo che. samudranuM Acamana karanAra agastya RSi paNa siddharAjanA A sarovara (sahasraliMga)nuM pAna karavAne samartha nathI, tethI yazobhaMga thavAnA kAraNe viMdhyAcala vadhavA mAMDe evuM khoTuM bahAnuM kADhI A sarovaranI pAse paNa AvatA nathI. (sukRtasaMkIrtana) A nagaranI strIonI cAturIthI hArI sarasvatI devI jaDatA dhAraNa karI nadIrUpe ahIM vahana kare che ane maharAja siddharAje khodAvela tuMbaDAnA AkAranuM sahasraliMga sarovara tejANe sarasvatIe pheMkI dIdhelI. vINA che tyAMno kIrtistaMbha te jANe vINAno ucca daMDa hoya tema jaNAya che ane te sarovaranA taTa upara ugelA nAnA choDAvAo te jANe vINAnA tAro hoya tema lAge che. (graMthilAcArya jayamaMgalasUri) Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (6) 1. ( 278 CBSE HE 9), pApa ane 1413 gAma delamAlanA prAcIna maMdiramAM birAjatA lImbacamAtA Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 279 64 11 mI sadInuM delamAlanuM lImboja maMdira pI.bI. bhATakara bharatabhAI rAvala (pATaNa jillA mAhitI kacerI) pATaNa jillo ane tenI bhavya zilpa-sthApatya virAsatanA kAraNe pravAsananA vikAsanI bharapura saMbhAvanAo dharAve che. aNahilavADa pATaNanA solaMkI rAjyAzananA mAdare vatana ane hRdaya sthAna gaNAtA aNahilavADamAM bhavyAtibhavya sthApatyonI mojudagI A bAbatanI pRSTi Ape che. jillAnA anekAneka sthApatya saMkulomAM cANasmA tAlukAnA prAcIna delamAla gAmanuM lImboja mAtAnuM nijamaMdira ane maMdira parisara zobhatA anya maMdiro aNahilavADa paMthakanI A virala virAsatanI gavAhI Ape che. lImboja mAtAnuM maMdira 1958nA prAcIna-smArako ane purAtattvIya sthaLo paikInuM eka evuM surakSiNa saMkula che. A zilpa-pracura maMdira 11 mI sadImAM nirmANa karAyeluM che. eka sahasra varSa purANA A saMkulanI sthApatya ane zilpakaLA solaMkIyugamAM nirmANa karAyelA anya saMkulo sAthe sAmyatA dharAve che. kalAtmaka kIrtitoraNathI zobhatuM lImboja maiyA maMdira garbhagRha-sabhAmaMDapathI zobhAyamAna che. nijamaMdiramAM zrI lImboja maiyAnI zyAmaraMgI pratimA birAjamAna thAya che. caitrasuda sAtama (veNusAtama) nA divase mAtAjIno pATotsava ujavAya che. A divase zukana jovAya che. grAma naivedha ane mAtAjInA rathanuM grAma-paribhramaNa jevA utsavo yojAya che. jyAM sudhI nijamaMdiranI sthApatya kaLAno saMbaMdha che, A zilpa-saMpadA sAcA arthamAM benamuna che. maMdiranA pharate nRtyAMganAo, digpAti, apsarAo, trimUrti, durgA, cAmuMDA, mahiSAsura mardinI, mahezvarI-viSNunI mUrtio sahita mAnavajIvananI sahajatAone AvistRta karatAM bArIka zilpo A maMdiranI zobhAne abhivRiddha karI rahyA che. maMdira parisaramAM lakSmInArAyaNa, viSNunAM nAnAM maMdiro ArUDha che. maMdira parisaramAM varaMDAnI divAlo para ArUDha karAyelo pALiyAo ane tenA nIce aMkita karAyelI noMdhonA AdhAre kahI zakAya ke zrI lImboja mAtAnuM A maMdira prAcIna ane aitihAsika che. samayanA avizrAMta vheNamAM kyAreka kSatigrasta banelA A maMdiranuM gAyakavADI rAjavI zrI dAmAjIrAva gAyakavADe 19 mI sadImAM navinIkaraNa karAvyuM hatuM. delamAla gAmanA pAdaramAM AjathI pAMceka varSa pUrve ghaNA bhagna zilpa sthApatyo jyAM tyAM rajhaLI rahyA hatA, A avazeSone bhegA karI tenuM alAyaduM myujhIyama banAvavAnuM zreya revanyuM adhikArI ane te samayanA cANasmAnA mAmalatadArazrI jesAbhAi caudharInA phALe jAya che. A karmaTha ane dRSTisaMpanna adhikArIe aMgata rasa ane cIvaTa jALavI maMdira saMkula najIka myujhIyama nirmANa karyuM che. jeno suMdara rakharakhAva thAya che ane mAtAjInA darzanArthe ane zilpavArasAnI jhAMkhI mATe AvatA pravAsIo mulAkAtIo A sthaLanI mulAkAta paNa le che. saMgrahAlayamAM vividha avazeSone khUba Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 280 kalAtmaka rIte DIsaple karavAmAM AvyA che. tAjetaramAM jillA kalekaTara zrI je.DI. bhADe paNa A kakSanI mulAkAta lIdhI hatI. mAhitI byuronI TIme A sthaLanI mulAkAta lIdhI tyAre atrenI vyavasthApaka mItAbena girizabhAi jyeSThIe jaNAvyuM ke, lImboja mAtAnA kaMdoriyAomAM Ala ane bhubhaDIyA zAkhanA rabArIo moDha brAhmaNo, vALaMda sahita anya kAmono samAveza thAya che. vaDAvalI, tharA vagere gAmonA zAha, gAMdhI ane dozI parivAronA jaino paNa lImboja mAtAnA kaMdoriyA gaNAya che. delamAla gAme jaino ane anya zradhdhALuo dvArA dharmazALAo paNa nirmANa karI che. mItAbena jyeSThIe vadhumAM umeryu hatuM ke, delamAnuM myujhIyama saMvata 2060 nA caitra suda sAtame zarU karAyuM hatuM. je zilpa-sthApatya ane sAMskRtika kendra tarIke mulAkAtIo mATe AkarSaNanuM kendra bane che. purAtattva khAtA dvArA saMkulanI dekharekha mATe onalukaranI vyavasthA karavAmAM AvI che. pATaNa jillAnA A saMkulane pravAsana varSanI ujavaNI daramiyAna khAsa agratA ApavAnuM jillA vahIvaTItaMtra dvArA nakkI karAyuM che. pATaNa jillAnA Teblo ane pravAsanane lagatA pustakamAM paNa delamAne kavareja apAyuM che. A agAu jillA mAhitI kacerI dvArA delamAla para jharUkho taiyAra karAyo hato. pravAsa varSa daramiyAna delamAla gAme eka jAjaramAna kAryakrama yojavAnuM paNa jillAnA vahIvaTItaMtra dvArA nakkI karAyuM che.A saMjogomAM aitihAsika delamAna lAima-lAiTa thai zakaze. delamAlanA aitihAsika lImboja mAtA maMdira ane tenA itihAsa sAthe delamAlanA jyeSThI brAhmaNonI AgavI virAsata paNa joDAyelI che. AjanA divase delamAlamAM jyeSThI brAhmaNono moTo vasavATa che. eka kALe jyeSThI brAhmaNo kustI vidyAmAM khuba mAhera gaNAtA hatA. khuba baLukA ane tAkAtavara kustIbAjoe vIratAnA aneka parAkramo dvArA rAjya AkhAnuM dhyAna kheMcyuM hatuM. AjanA divase maMdira najIka akhADAnuM saMkula A hakIkatane sAbita kare che. Ama anekavidha AyAmo sAthe delamAlanuM A sthAnaka khuba vikhyAta che. delamAlamAM uttarAbhimukhI hanumAnajInI jagyA paNa khuba vikhyAta che. taLAvanI pALa para zobhAyamAna bajaraMgabalinA sthAnakamAM hanumAnajInI Adama kadanI pratimA bhAvikone bhAvavibhora banAve che. Ama pATaNa jillAnuM A prasidhdha gAma tenI virAsatane kAraNe UDIne AMkhe vaLadhe evuM AkarSaNa che. sAcceja....! (mAhitI byuro pATaNa jillA mAhitI khAtAnA saujanyathI) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 281 gAma delamAlanuM prAcIna lIMbacamAtAnuM maMdira Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 yuge yuge pATaNanI prabhutA 65 sidhdharAje vasAvela gAma jhIMjhuvADAnAM smArako pI.bI. bhATakara bharatabhAI rAvala (pATaNa jillA mAhitI kacerI) gujarAtanA itihAsamAM suvarNakALa gaNAtA solaMkIkALanI sthApanA i.sa. 94ramAM thaI hatI. dakSiNa rAjasthAnathI zarU thaIne samasta gujarAtamAM A solaMkI sattA sthapAI hatI. kacchanA raNanI dakSiNamAM ane amadAvAdathI 130 ki.mI.nA aMtare AveluM jhIMjhuvADA e A solaMkI yugano killo dharAvatuM zahera che. jhIMjhuvADAnA killA ane zahera vize ghaNI daMtakathAo che. eka daMtakathA anusAra solaMkI rAjavI siddharAja jayasiMhano janma ahIM thayo hato. evuM paNa kahevAya che ke, siddharAjanI mAtA minaLadevIne najIkamAM vasatA saMte AzIrvAda ApyA hatA. jhIMjhuvADAno killo ane enA daravAjA muslimo AvatAM pahelAMnA hiMdu killA sthApatyanAM bhavya udAharaNo che. jhIMjhuvADAno killo 11mI sadImAM banelo che ane te solaMkI rAjAonA rAjyano chevADAno killo hato. solaMkI rAjAonA maMtrI udA maMtrInA ullekho A killAnI dIvAlo para che. solaMkI vaMzanI zarUAtathI ja maMdira sthApatya tenI caramasImAe pahoMcyuM hatuM. solaMkI yuganA siddhapuramAM AveluM mahAna maMdira rUdramahAlaya vikhyAta che. A uparAMta toraNo paNa solaMkI sthApatyanI oLakha che ke jemAM vaDanagaranAM toraNano samAveza thAya che. jhIMjhuvADAnA mahatva vize bhAratIya kaLAnA vidvAna AnaMda ke. kumArasvAmI kahe che ke, madhya yuganA zaheranA bhAgo Dabhoi ane jhIMjhuvADAmAM sauthI sArI rIte bacIne rahyA che. Dabhoi vaDodarA pAse che ane jhIMjhuvADA kacchanA raNanI najIkamAM che. i.sa.110nI AsapAsa A baMne zaherone majubata killAnI dIvAlothI banAvavAmAM AvyA hatA. jhIMjhuvADAnA killAnI dIvAlo para suMdara zilpo paNa che." hiMdu sthApatyanA udAharaNa samA A jhIMjhuvADAnAM smArakomAM rAjezvarI mAtAnuM maMdira, dakSiNa athavA rAkSasa daravAjo, jIna daravAjo, maDApura daravAje, doDhiyo daravAjo, dhAmAM daravAjo vagere agatyanA che. ahIM e ullekhanIya che ke A rAjapUto zaktipUjaka eTale ke devIpUjako hatA ane rAjezvarI mAtAnuM maMdira killAnA je khUNA para AveluM che te khUba kALajIthI pasaMda karelu sthAna che. joke, killAnI racanA ane bAMdhakAma cheka siMdhutaTanI saMskRtithI cAlyuM Ave che. killo eTale durga kaI rIte banAvavo te aMgenA ghaNA graMtho hiMdu sthApatyamAM lakhAyelA hatA-jayapRcchA, samarAMgaNa, sUtradhAra, - aparAjita pRcchA, vAsturAjavallabha, vAstumaMDana, vAstumaMjarI, agatya vAstuzAstra, mamatavigere AnAM udAharaNo che ane e sUcave che ke sthApatyanuM zAstra kaI UMcAIe pahoMcI cUkyuM haze. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 283 judA judA prakAranAM sthApatyo mATe judA judA graMtho rahetA. killAnI pharate karavAnI khAi vize -kauTilya kahe che ke, 14, 12 ke 10 daMDa pahoLI ane vistArathI poNA ke aDadhA bhAganI ke pachI trIjA bhAganI UMDAivALI temaja taLiye pANAnI bhoMvALI ne paDakhalAnI bhIMto paththara ne iMTathI ubhArela ane jaLathI bharelI nALavALI, kamala ane grAha-magaranA vasavATavALI hovI joie.' joke, jhIjhuvADAnA badhAya daravAjAomAMthI sauthI sArI rIte sacavAyelo maDadApurano daravAjo che. zilpothI bharacaka A daravAjo DabhoinI yAda apAve che. Dabhoino hIrA daravAjo daivI zilpothI khacita che. A uparAMta jhIMjhuvADAmAM samara vAva ane siMhasara taLAva solaMkI sthApatyanAM utkRSTa udAharaNo che. seMkaDo varSo jUnI vAvo banAvavAnI paddhatinA purAvA jevI A samara vAva sthApatyanuM bhavya udAharaNa che. siMhasara taLAvanA pagathiyA ane temAM AvelAM zilpo pATaNanA sahastraliMga taLavAnI yAda Ape che. jhIMjhuvADAnuM rAjezvarI mAtAnuM maMdira 'mArugUrjara' zailImAM baneluM che. A zailImAM sthApatya pote eka zilponI zobhAyAtrA banI rahe che. DabhoinA hIrA daravAjAnI bAjumAM AveluM mAtAjInuM maMdira paNa A ja zailImAM baneluM che. joke, jhIMjhuvADAnAM moTA bhAganA zilpo nAza pAmyAM che ane dharatIkaMpamAM daravAjAone paNa vadhu nukazAna thayeluM che. hiMdu sthApatyanA benamUna udAharaNa samAna A jhIMjhuvADAnA killAnI dIvAla, daravAjAo ane maMdira atyaMta kALajIbharI mAvajata mAge che ane A javAbadArI sarakAranI che. (pATaNa jillA mAhitI kacerInA saujanyathI) ATT gAma jhIMjhuvADA tA. samI, jI. mahesANAno kalAtmaka daravAjo Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA :84 sahasraliMga sarovara DaoN. ramaNalAla nA. mahetA gujarAtanAM suprasiddha taLAvomAM jUnAgaDhanuM sudarzana, vaDanagaranuM zarmiSThA ane aNahilavADa pATaNanuM sahastraliMga vagere gaNAvAya. caulukya athavA solaMkIonI rAjadhAnI aNahilavADa pATaNamAM hatI. tenI pAse vahetI sarasvatI nadImAM bAremAsa pANI vahetuM hovA bAbata zaMkA che. sarasvatI pAse sahastraliMga taLAva (citra 1) bAMdhavAmAM AvyuM hatuM. rAjadhAnInuM taLAva hovAne kAraNe aNahilavADa pATaNamAM pravRtti karanAra ghaNA sAhityakAroe tenA ullekho karyA hoya e svAbhAvika che. AvA ullekhomAM sarva prathama ullekha dvayAzraya kAvyanA lekhaka jaina AcArya hemacaMdrano che. prabaMdhaciMtAmaNinA lekhaka merUtuMganA jaNAvyA pramANe siddharAjanA darabArI kavi zrIpAle sahaliMganI prazasti lakhI hatI. somezvare kIrtikaumudImAM sahastraliMga taLAvano nIce pramANe ullekha karyo che. te A taLAvano bAlacaMdrasUrie vasaMtavilAsamAM "valaya" tarIke ullekha karyo che. samararAsumAM tene pRthvInuM kuMDaLa kahyuM che. prabaMdha ciMtAmaNinI rAjazekharanI TIkAmAM tene jayamaMgalasUrinA zlokane AdhAre vINAnA tuMbaDAnI ane toraNane daMDanI upamA ApI che. pATaNanA A lekhako darabArIo ke jaina sAdhuo hatA ane tethI temanAM varNano upalaka daSTie thayAM hoya e svAbhAvika che. sahastraliMga taLAva ane tenI pa2nA tIrtho : A 2 svatI nadI 0 ja is the che vidhyo * che. ' 1. (M1print ATa ' ' piMsaoya . pANIno nikAla 'mahavana , mahAbaline ja /LanI vAva rAjagI. yasminsaro haropendraprAsAdaiH pritshcitm|| AmutkamaukikaM bhUmerbhAtyekamiva kuNDalam // 1-72 / / Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 285 * sahastraliMga taLAva parano eka lekha pATaNanA vijalakuvA vistAramAM che. zaivamaMdiramAMnA e lekhanuM vAcana pATaNa nivAsI vidvAna zrI rAmalAla cunIlAla modIe karyuM hatuM. te lekhamAM 76-7779 ane 80mAM zloka vaMcAya evA che. temAM 79mAM zlokamAM : "...tA na matharNa trizApova tata: sA pUrayAmAsa saraH siddhezakAritaM" jevo ullekha hovAnuM jaNAve che. tethI samajAya che ke sidharAja, siddhanarendra, siddharAja jevA nAmAbhidhAnavALA rAjavIe sarovara taiyAra karAvyuM. A lekhanA lekhakanuM nAma ApyuM nathI tethI A lekha zrIpAlano che ke kema e praznano niveDo Avato nathI. - sadbhAgye pATaNamAM paurANikonI prAcIna paraMparA cAlu hatI. A paraMparAmAM sarasvatIpurANa bIjA badhA likhita sAhityanI sarakhAmaNImAM vadhu spaSTa ane surekha citra sahasaliMga taLAva mATe sAcavyuM che, ema tyAMnA purAvastunA purAvAone AdhAre jaNAya che. sahasaliMga taLAva para AcArya vallabhAcArya padhAryA hatA te parathI taLAva sArI hAlatamAM hovAnuM samajAya che. sahasaliMga taLavAnI sArI sthiti 31 jAnyuArI 1561 sudhI hovAno purAvo Ai-ne-akabarIe sAcavyo che. A divase sahastraliMga taLAvamAM hoDImAM pharI AvyA pachI baherAmakhAnanuM khUna thayAnI noMdha che. sattaramI sadInA makabarA tathA taLAva para thayelAM navAM kAmo jotAM taLAva thoDe ghaNe aMze sacavAyuM hovAnI kalpanA thai zake. - sahastraliMga taLAva tarapha paradezI musApharonuM lakSa dorAyuM hatuM. tenI karnala TaoNDe sArI noMdha lIdhI che ane jemsa barjese tenI hakIkatono keTaloka ullekha karyo che. 19mI sadIthI zarU thayelI prAcIna sthaLanI noMdha levAnI ane teno itihAsa AlekhavAnI paddhatinA be kathAone AdhAre paraMparA tathA itihAsa AlekhavAno prayatna hoya che. bIjo pravAha lekho, pracalita kathAo vagerene prAcIna avazeSo sameta tapAsIne tene baLe atItanuM darzana karavAno hoya che. A pravAho paikI prathama pravAhAnusAra kanaiyAlAla dave, kanaiyAlAla munazIe prayatna karyo. jyAre bIjA pravAhAnusAra rAmalAla cunIlAla modI, hIrAnaMda zAstrI, anaMta gadranA prayAso hatA. e paraMparAmAM A prayatna karyo che. banne pravRttiothI sahastraliMga taLAva mATenI mAhitI vadhatI hatI. zrI rAmalAla modIno prayAsa sAro hato, paraMtu temanI sAdhanasAmagrI jotAM, tathA temanI pravRttio lakSamAM rAkhatAM e prayAsa prazaMsanIya paraMtu ghaNA sudhArAvadhArAne pAtra hato. - sahasaliMga taLAvanuM utpalana karavAno vicAra 1916 thI cAlu hato, paraMtu tene 1936mAM hIrAnaMda zAstrIe amalamAM Apyo. A kArya ghaNAM varSo sudhI cAlu rahyuM. hIrAnaMda zAstrIe potAne ahevAlo prasiddha karyA che paraMtu tyArabAda thayeluM kAma aprasiddha hAlatamAM che. utpanalanane pariNAme sarasvatIthI sahastraliMgamAM pANI lAvavAnI paravALo, vaccenA kupo, taLAvamAM pANI dAkhala karavAnAM garanALAM, taLAvanI pALa, ghATa, tathA maMdiranA avazeSo, pUlo vagere maLI AvyAM che. A avazeSonuM arthaghaTana karavanA prayatno thayA che. rAmalAla cunIlAla modIe eka nakazo Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 286 Alekhyo che. temAM darzAvelA sarasvatInA be pravAho, taLAvano ghATa, tathA tenA arthaghaTanamAM ghaNI kSatio rahelI hoi te dUra karavAnA prayatnanI jarUra hatI. DaoN. hIrAnaMda zAstrIe keTalAMka ukhalananAM varNano karyA che. temane sarasvatIpurANanI khabara hoya ema temanI viMdhyavAsinI devInA maMdiranI kalpanA parathI lAge che. zrI gaddee rUdrakUpa vyavasthita rIte oLakhyo hato paNa temaNe vadhu prayatna karyo nahIM. A pUrvajonA prayatno prazaMsanIya paraMtu pUrti mAgatA hatA. pATaNamAM 1979mAM mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI tathA bhAratIya purAtatva sarvekSaNa dvArA thayelAM utpananA vakhate maLatA samaya daramiyAna sahasaliMga taLAvanuM saMzodhana karavAno prayatna lekhaka tathA tenA sahakAryakartAo DaoN. sI.mArgabaMdhu, DaoN. kamaraalI momIna, vasaMta pArekha, zrI navIna khatrI, zrI nAyaka, pramoda trivedI, DaoN. sonAvaNe, vageree karyo. tethI je mAhitI maLI che te te atre rajU karI che. sthaLa : sahasaliMga taLAva upara jaNAvyuM te pramANe hAlanA pATaNanA vAyavya khUNA para, rAjagaDhInA TekarAnI pAse, sarasvatI nadI ane rAjagaDhInI vacce AveluM che. A taLAvanI moTI pALo tenA astitvanI mUka sAkSI pUre che. A pALo kAlapravAhamAM ghaNI dhovAI gaI che ane mANasoe tene ghaNe ThekANe toDI nAkhI che. mANasoe taLAvane nukazAna karyuM che tenAM be svarUpo che. nukasAna: taLAva para mANasoe verelA vinAzanAM be dazyo spaSTa thAya che. prathama dazya jUnuM che. temAM A taLAva paranAM maMdiro, satro Adino vinAza gaNAvAya. jUnI imAratono kATamAla ahIM TheraThera paDyo che. ghaNo kATamALa mULa upayoga karatAM taddana vikRta rIte vaparAyelo dekhAya . ghaNo kATamAla toDIphoDIne koI upayoga mATe navesarathI ghaDavAno prayatna thayo hato ane ghaNo kATamAla navA pATaNamAM UMcakI javAmAM Avyo hato. A pravRttine lIdhe pATaNanA jaina tema ja sanAtanI paraMparAnA lekhakoe karelAM varNanavALI paristhiti paikI ghaNI pheravAi gai, paraMtu ghaNA avazeSo sacavAyA che. ahIM cAlatA vinAzanuM bIjuM svarUpa navuM che. A vakhate navAM sAdhanone baLe sasto kATamAla meLavavA mATe khodI kaDhAtI iMTo, nAza pAmatA daTAyelA avazeSo jatAM te pravRtti mAtra dhanalAlasAprerita, saMskAranAM tamAma tatvone neve mUkIne cAlatI hovAnuM spaSTa thAya che. jUnA avazeSo para haLa calAvI, bulaDojhara dvArA jamIna sapATa karIne teno nAza karavAmAM Avyo che ane Ave che. AjanAM ghaNA kAmo mATe joito kATamAla khodI kADhIne je jhaDapathI nAzanI pravRtti cAle che te jotAM pATaNa pAdara thavAnI gati AjanA jamAnAmAM jeTalI vegavaMta che teTalI bhUtakALamAM kayAreya na hatI ema mAnavAne kAraNa maLe che. jUnI mUrtio, maMdiranA avazeSono hathoDA calAvIne je rIte nAza karavAmAM Ave che tenI sarakhAmaNI karatAM prAcIna jamAnAnA mUrtibhaMjako paNa potAnA vArasadAronA kAma mATe gaurava anubhavI potAnA kAmanI zuddhikatA joIne zaramathI jhUkI jAya evuM dazya jovA maLe che. A mUrti bhaMjakonA navA vArasadAro, bRtaparastonA vaMzajo che ema jyAre khabara paDe Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 yuge yuge pATaNanI prabhutA . tyAre e mUrtionA ghaDavaiyAo ane preraNAdAtAnI zrI ane saMskRti para kaLaza caDhAve che. kudaratI vinAza: kudaratI vinAzanAM, ahIM varasAda ane pavanathI UDatI reta e be kAraNo spaSTa rIte kAma karatAM dekhAya che. pATaNamAM sahasaliMga taLavAnI pALo para pharatAM tathA rANIno mahela je bakasthAna para che te jatAM tyAM pANInA pahelA dhovA ane kotaro parathI vahetAM pANI dvArA thato vinAza najare paDe che. A rIte prAcIna taLavAnI pALa dhovAI jAya che. khAna sarovara para paNa AvuM dazya najare paDe che. . sarasvatI nadInA kinArA para jotAM sattaramI sadInA gaNAya evA avazeSo para ghaNI reta caDhI gaI che. keTalIka jagyAe tenI jADAI eka mITara karatAM vadhu che. A jUnA avazeSo je jamIna para baMdhAyA te jamIna Aje daTAI gaI che ane tethI AjanA bhUpRSTamAM, ane traNeka sadI pahelAnA bhUpRSTamAM keTalAka pheraphAro thayAnuM samajAya che. sattaramI sadInA taLAvanI bahAranA avazeSo para reta caDhI gai che. to taLAvane paNa teNe bAkI rAkhyuM nathI. je taLAvane kinAre baherAmakhAnanuM 1561mAM khUna thayuM hatuM te kinArAne paNa te pUrI dIdho hato. tenI para caDhI gayelI Azare cAra-pAMca miTara retI ghaNI vAto batAve che. teNe sahastraliMga taLAvanuM kSetra pUrI dIdhuM tenI pANI dhAraNa karavAnI kSamatAno nAza karyo ane temAM AjanAM khetaro jovAmAM Ave che. saMrakSaNanA prayatno : upara pANanA mAnavIoe sahastraliMganA nAza mATe AdarelA ane cAlu rAkhelA purUSArthanI keTalIka hakIkato ApI che, tethI ahIM mAtra pralayanuM tAMDava ja cAlu rahyuM che ema mAnavAne kAraNa nathI. sahastraliMga taLAvane jIvaMta rAkhavAnA prayatno paNa prazasya hatA. A prayatnonA traNa vibhAgo dekhAya che, temAMnA prathama be prayatno jUnA che ane trIjo prayatna Adhunika bhAratIya purAtatva sarvekSaNano che. tenI vigatonI carcA lekhamAM anyatra che. - sahastraliMga taLAvane mahAsara kahevAmAM AvyuM che. paraMtu teno vistAra keTalo hato e bAbata mAhitI na hatI. A taLAvanI pALanI pradakSiNA Azare traNa kilomiTara jeTalo thAya. caulukya samayamAM lakhAyelA aparAjitapRcchA jevA vAstugraMtha parathI samajAya che ke te jamAnAmAM kozanuM mApa Azare kilomiTara jeTaluM hatuM tethI sahastraliMga eka koza vyAsa pramANavALuM sarovara hovAnuM spaSTa thAya. tenA kendrasthAne bakasthaLa che. taLAvanI pALonI aMdaranI jamInanuM kSetraphaLa Azare 17 hekaTara jeTaluM thavA jAya che. A mANa ghaNuM moTuM che, tethI te dhoLakAnA malAva taLAva, vaDodarAnA surasAgara, ke vaDanagaranA zarmiSThA taLAva karatAM moTuM che. suratanA gopI taLAva sAthe te kaMika aMze sarakhAvAya evuM paraMtu cAMpAneranA vaDA taLAva karatAM nAnuM che. godharAnuM kanevALa paNa sahastraliMga karatAM moTuM hovAno purAvo che. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 288 kada: sahastraliMga taLAvane mahAsara kahevAmAM AvyuM che. paraMtu teno vistAra keTalo hato e bAbata mAhitI na hatI. A taLAvanI pALanI pradakSiNA Azare traNa kilomiTara jeTalI thAya che. tethI teno vyAsa Azare eka kilomiTara jeTalo thAya. caulukya samayamAM lakhAyelA aparAjitapRcchA jevA vAstugraMtha parathI samajAya che ke te jamAnAmAM kozanuM mApa Azare kilomiTara jeTaluM hatuM tethI sahastraliMga eka koza vyAsa pramANavALuM sarovara hovAnuM spaSTa thAya. tenA kendrasthAne bakasthaLa che. taLAvanI pALonI aMdaranI jamInanuM kSetraphaLa Azare 17 hekTara jeTaluM thavA jAya che. A mApa ghaNuM moTuM che, tethI te dhoLakAnA malAva taLAva, vaDodarAnA surasAgara, ke vaDanagaranA zarmiSThA taLAva karatAM moTuM che. suratanA gopI taLAva sAthe to kaiMka aMze sarakhAvAya evuM paraMtu cAMpAneranA vaDA taLAva karatAM nAnuM che. godharAnuM kanevALa para sahastraliMga karatAM moTuM hovAno purAvo che. pANInI UMDAIH sahastraliMga jyAre AkhuM bharAtuM haze tyAre temAM keTaluM pANI rahetuM haze tenI gaNatarI karavA mATe hIrAnaMda zAstrIe ukhananathI zodhelo pula mahatvanuM sAdhana che. taLAva bharAyeluM hoya tyAre pulano upalo bhAga khullo rahe ane pulanI nIce pANI rahe e spaSTa che. A pulanA thAMbhalAnI nIcenI kuMbhInA pAyAthI bhAroTiyAM sudhInI UMcAi Azare 2.5 miTara che. A uparAMta viMdhyavAsinInA maMdira mATe bAMdhelI jagatInI nIcalI hAMsa paNa Azare 2.5 miTaranI che te jotAM ahIM 2.5 miTara arthAta Azare doDha mAthoDuM pANI rahetuM haze. A paristhiti jotAM sahasaliMga taLAvamAM 4206500 ghana miTara karatAM vadhAre pANI rahevAnI zakyatA nathI. jo pANI vadhI jAya to teno nikAla karavA mATe pazcima dizAmAM bAMdhelI paranALathI pANI bahAra jatuM rahe. pALa : sahastraliMga taLAvanI hAlanI pALano abhyAsa karatAM te Azare 90 miTara pahoLI ane judI judI UMcAI dharAvatI dekhAya che. A pALonuM adhyayana karatAM samajAya che ke temAM jude jude samaye pheraphAro thayA che. A pheraphAronI keTalIka vigato atre rajU karI che. sahastraliMga taLAvamAM pANI dAkhala karavAnI je nahera athavA paranALa che tenI pazcima dizAe taLAvanI pALa para kALI mATI paDelI che. Azare be miTara jeTalI UMcAI sudhI dekhAtI A mATI mahatvanA prazno UbhA kare che. pATaNa vistAramAM AvI kALI mATI sAmAnya rIte khetaromAM, TIMbA para ke anyatra jovAmAM AvatI nathI, tethI ahIMnI mATI kyAMthI ANI haze ? e prazna Ubho thAya. gujarAtamAM jyAM varasAda paDe che tevA pradezomAM kALI mATI kudaratI rIte pedA thAya che. AvA pradezo sivAya bIjI jagyAe jyAM pANI bharAi rahetuM hoya tyAM kALI mATI pedA thAya che. pATaNamAM A Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 289 kALI mATI sahastraliMga taLAvanA paTamAMthI ja kADhavAmAM AvI hoya ema lAge che. tethI taLAvano jIrNoddhAra thayo hoya tyAre A mATI khodI kADhIne pALa para nAkhavAmAM AvI hatI. pALa para mATInI UMcAi jotAM jyAre A mATI taLAva para nAMkhI tyAre pALanI UMcAI Aje dekhAya che teTalI na hatI, ema lAge che. A kALI mATI taLAva para paDI tyArabAda sahastraliMganI pALa UMcI karavAno prayatna thayo che. A muddAno samayAMkana mATe upayoga che. pALa paranAM smArako . sahasraliMga taLAvanI pALa para dekhAtAM smArakomAM ADAavaLA paDelA paththaro ane judI judI imAratonI gaNatarI thaI zake. sahasaliMga taLAvanI izAna khUNAnI pALa para goLa, laMbacorasa vagere ghATanA paththaro paDelA che te paikI keTalAka para tUTelI mUrtionAM nizAna che. bIjA paththaro para chINInAM nizAno che te parathI A paththaro paranAM suzobhano dUra karavAno prayatna thayo hoya ema lAge che. A paththaro jUnI imAratono kATamALa hovAno tathA tene bIjA koI kAmamAM levA mATe pharIthI ghaDavyA hovAno saMbhava lAge che. A kAma mATe teno upayoga thayo nathI paNa te taLAva para ja paDyA rahyA hoya ema lAge che. A uparAMta taLAva para dhArmika imAratonA bhagnAvazeSo paNa rakhaDatA paDelA dekhAya che temAM tUTelI mUrtio zikharanA bhAgo vagere che. A bhagnAvazeSo gata yuganAM smArako che. - taduparAMta sahastraliMga taLAvanI pALa para saMkhyAbaMdha kabaro jovAmAM Ave che. A kabaromAM jUnI tathA navI iMTono upayoga thayelo dekhAya che. A kabaro uparAMta taLavAnI pazcimanI pALa para saiyada hasananI moTI daragAha ane bIjI daragAho che. saiyada hasananI daragAhamAM Arasana, devInI pramivALA staMbho, Amalako vagere dekhAya che. bakasthAna : taLAvanI vacce mATIno Dhaga karIne tenI para moTuM bakasthAna banAvyuM che. tenI para cotaro banAvIne tenI upara aSTakoNa ghATano lAkhorI iMTono banAvelo rojo che tenI pAchaLa masIdanI bhUta jevI imArata che. sthAnika paraMparA A sthaLane rANIno mahela kahe che. karnala TaoNDa tene siddharAjano mahela kahetA hoya ema lAge che. ahIM devInuM maMdira hovAnI kalpanA che paNa te mATe purAvA nathI. A sthaLa utpanana karIne paristhitino abhyAsa karavAnI jarUra che. pANInI Avaka : DaoN. hIrAnaMda zAstrIe ukhkhanana karIne sarasvatImAMthI pANI levAnI paranALa zodhI kADhI che. sarasvatI nadImAMthI pANI levAnI A paranALa 95 miTara lAMbI ane pAMca miTara pahoLI che. uttara dakSiNa bAMdhelI A paranALano uttara bhAga dakSiNa bhAga karatAM UMco hovAthI A paranALamAM uttara dizAmAMthI arthAta sarasvatI nadImAMthI pANI levAnuM AvatuM. sarasvatInA pAtra karatAM dakSiNano bhAga 1.20 miTara nIco che tethI pANIno saraLa pravAha rahe evI enI racanA che. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA dakSiNa cheDe Azare 48 miTara vyAsavALo, paranALanA taLa karatAM Azare be miTara UMDo kUvo banAvavAmAM Avyo che. e kUvAnI pUrvamAM bIjI Azare 145 miTara lAMbI paranALa che. tene cheDe traNa garanALAM mUkelA che. A garanALAM paranALanI upara Azare 6 miTara UMcAi para che. A garanALAmAMthI taLAvamAM pANI bharAtuM. khodelA bhAgo : 290 pANInI paranALo tathA taLAvanI pALa paththaro vaDe majabUta banAvI hatI. tenI pAchaLa iMTo tathA mATIkAma hatuM. garanALAnI uttare A pALa Azare 22.20 miTara jaine tyAMthI te pUrvamAM 56 miTara jAya che. tyAMthI te dakSiNa tarapha vaLe che. A pALamAM vacce ghATa ane pravezadvAra che. A pravezadvAra paranA otaraMga paNa gaNeza ke kuMbhane badale arabI bhASAmAM lekha che. A uttara dakSiNa doDI pALanA sa 28 dakSiNa cheDe eka paDathAra che. ahIMthI 3.40 miTara pahoLo eka pula taLAvamAM Azare 53.60 miTara jAya che ane ahIM 15.60 X 14.80nI jagatI jovAmAM Ave che. tenI bAjuo para taLAvamAM utaravAnAM pagathiyAM che. mukhya paDathAra pUrva tarapha jAya che ane tyAMthI pAcho dakSiNa dizAmAM vaLe che. A khUNo 1080 no che. A mukhya utkhanana pachI taLAvanI pALa pAse thayelAM utkhananone lIdhe A racanA ghaNA lAMbA aMtara sudhI pALe jatI lAge che. pANInI jAvaka sahasraliMga taLAvamAM jo vadhAre pANI bharAi jAya to taLAvane nukasAna thAya tethI vadhArAnAM pANInA nikAla mATe taLAvanI dakSiNa bAjue taLAvanuM pANI bahAra kADhavA mATe Azare 18 miTara pahoLI paranALa bAMdhI hatI. teno 28 miTara sudhIno bhAga dekhAya che. bAkIno bhAga daTAyelo che. paraMtu tenI pazcime eka nALuM sarasvatI nadI sudhI jaine A paranALane sAMkaLI le che. A nALuM ane paranALa pANI bahAra kADhavAnI vyavasthA che. Aje A nALAnA ghaNA bhAgo khetaromAM AvI gayA che. tyAM tenI tapAsa kALajIpUrvakanuM avalokana mAgI le che. sahasaliMgano AkAra : sahasraliMga taLAvanI pALo, tenI AvakajAvakanI paranALo vagerenA adhyayana parathI sahasraliMga taLAvanA ghATa athavA AkAra paratve vicAraNA karavAno prasaMga Ubho thAya che. jUnA lekhakoe tene valaya, vINA vagerenI ApelI upamA te goLa hovAnuM sUcana kare che. zrI rAmalAla modIe tene samacorasa cItarIne sAruM avalokana karyuM hIrAnaMda zAstrInA utkhananamAM taLAvanI pALanI badalAtI dizA 108 nI dekhAi che. temaNe A phephAra dharatIkaMpa ke evA koi kAraNAnusAra hovAnI sUcanA karI che. paraMtu A khUNo tathA rAmalAla modInAM avalokano taLAva goLa hovAnI bAbata zaMkA pedA kare che. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - yuge yuge pATaNanI prabhutA 291 taLAvanI pALa nakazA para mUkatAM te paMcakoNa hovAnuM dekhAya che: gujarAtamAM khUNAvALAM taLAvo banAvavAnI lAMbI paraMparA jatAM temAM te baMdhabesatI thAya che, tathA te hIrAnaMda zAstrabInA utpanano 108deg no khUNo ane rAmalAla modInuM avalokana paNa spaSTa kare che. taLAvanI pALano nakazo banAvatAM hIrAnaMda zAstrInA ukhanano paMcakoNa taLAva sAthe ekarUpa thAya che. paraMtu mAtra upalaka daSTi jotAM taLAva goLAkAra dekhAya che ane A upalaka daSTie jovAyeluM taLAva lekhakone valayAkAra ke vINAnAM tuMbaDAM ane daMDa jevuM dekhAyuM hovAnuM samajAya che. sAhityika ullekho sAthe sarakhAmaNIH sahastraliMga taLAvanA sAhityika ullekho paikI sarasvatIpurANanuM varNana taLAva mATe vizada hovAthI atre te varNana samajavAno prayatna karyo che. sarasvatIpurANanA paMdara ane soLamAM sargamAM sahasaliMganuM varNana Ave che. A purANanI madadathI DaoN. hIrAnaMda zAstrIe tathA zrI gae viMdhyavAsinIdevI tathA rudrakUpanA sthAna mATe carcA karI hatI. temanAM ulbananothI A sAhitya vadhu spaSTa thayuM che ane tethI zrI rAmalAla cunIlAla modInA prayAsathI thayeluM ghaNuM darzana badalAi jAya che. sarasvatIpurANanA taLAva mATenA mahatvanA ullekho atre rajU karyA che. ekadA pArthivendro'so nizi suptotthitaH sukhm|| sasmAra sa sarastacca jalahInaM svake pure // 15-102 yatsaro nagarAbhyAso uttarasyAM dizi sthitm|| kRtaM dulabharAjena jalapUrNa kathaM bhavet // 15-103 pazcimAbhimukhI bhUtA yatra devI sarasvatI / dakSiNAbhimukhI jAtA siddharAja sarovare // 15-293 viSNuyAnAddakSiNataH sarasvatyAM vyvsthitm| rudrakUpamiti khyAtaM tattIrthaM sarvakAmadam // 15-406 tatastasmAdrudrakUpAt prAcI bhUtvA srsvtii| prasannA sA smaragaGgA yamunAM ca mahAnadI // 26-2 smRte mAtre tayA sakhyau prItyA tatra smaagte| tAbhyAM ca sahitAdevI praviSTA tatsarovaram // 26-2 A zloko rajU kare che ke pATaNamAM durlabharAje (1010-1022 i.sa.) nagaranI uttare taLAva baMdhAvyuM. A taLAva siddharAjanA samayamAM sUkAi gayuM hatuM. temAM pANI lAvavAno siddharAje prayAsa karyo. teNe pazcima dizAmAM vahetI sarasvatI nadImAMthI dakSiNa dizAmAM jatI uttara dakSiNe nahera banAvI. A nahera viSNuyAna che. tenI dakSiNe rudrakUpa che. rudrakUpathI pUrvamAM nahera kADhIne tenAM traNa garanALAMnI triveNIthI taLAva bharavAmAM AvyuM. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 292 A varNana pramANe utpananamAMthI maLelA avazeSo dekhAya che. sarasvatIpurANane AdhAre taLAvanI AjubAjunAM tIrtho bAbata keTalIka spaSTatA thAya che. pATaNamAM rANInI vAva, hariharezvara mahAdevanA kuMDamAM pANInI sapATIthI nIce jalazAyI viSNunI mUrti mUkavAnI paraMparA dekhAya che. tevI mUrti mULa garanALA pAse hovAnuM sarasvatIpurANa parathI samajAya che. tenI uttare sAratIrtha darzAvyuM che te taLAvanI uttara pALa para haze. tenI sAme athati pUrvamAM dazAvatAratIrtha hatuM. ahIMnuM kurukSetranuM tIrtha dazAvatAranI pAse hovAno saMbhava che. tenI pAse dazAzvameghatIrtha gayuM che. dazAzvamegha ghATanAM ghaNe sthaLe varNano maLatAM hoi e tIrtha ahIMnA ghATa pAse gaNavuM jarUrI che. . dazAzvameghatIrtha pachI sarasvatIpurANa sahasaliMganI hakIkata Ape che. tethI keTalIka carcA jarUrI che. pATaNanA sahasaliMga taLAva para nAnInAnI hajAra derIo hovAnI kalpanA Aje svIkArAya che. A kalpanAnusAra taLavAne kAMThe asaMkhya zivamaMdironI hastI hovAnI zakyatA jaNAya. sarasvatIpurANa A kalpanAne Teko ApatuM nathI. purAvastu paNa A kalpanAnI virUddha hovAnAM pramANa che. tethI sahasaliMga mATe bIjo vikalpa vicAravo paDe. pATaNamAM sahastraliMganI paripATImAM be vikalpo che. prathama vikalpa hiMgalAja mAtAnA maMdiramAM nAnAM nAnAM zivaliMganI sthApanA che. RSikezanA maMdiramAM eka liMga para ghaNA AMkA pADIne sahastraliMga : banAvyAM che e bIjo vikalpa che. sarasvatIpurANa dazAzvameghatIrtha pachI sahastraliMganuM varNana kare che. te jotAM taLAvanA pUrva kinAre te hovAnuM lAge che. A sthaLe hAlanI relvenI dakSiNe rAjagaDhI pAse ArasapahANanA upayogavALuM zivAlaya hovAnuM tenA avazeSo parathI samajAya che. A moTuM zivAlaya sahasaliMganuM hovAno saMbhava che. AthI sahastraliMganuM ekamAtra suMdara zivAlaya hiMgalAja ke RSikeza darzAve che tevA vikalpa paikI eka vikalpanuM rAjagaDhI pAse bAMdhavAmAM AvyuM hovAnI sapramANa kalpanA thaI zake che. sahastraliMga uparAMta dakSiNe prabhAsatIrtha hovAnuM varNana che. somanAtha jevuM koI maMdira ahIM hovAno saMbhava che. sarasvatIpurANa pazcime pITha hovAnuM ane tenI sAthe ghaNI devIo ziva, vinAyaka, mahAsena, lakulIzanAM tIrtho hovAnuM darzAve che. sahastraliMga taLAvanI pazcimamAM pANInI jAvakanA sthaLe paDelA AsaranA sthaMbho hAlanI saiyada hasananI daragAhavALA sthaLe A zakti pITha hovAnuM sUcave che. zakti sAthe vinAyaka, ke zivanI pratimAo samAtRkAsamUhamAM hovAthI A devasthAnamAM A tIrtho gaNavAM yogya che. pIThanI pachI sarasvatIpurANa mahAkAla, kApAlIza, pizAcamocana, koTitIrtha, bhUtamAtA Adi zmazAnanAM tIrtho varNave che ane pazcima jaMgala ane mahAvana hovAnuM sUcave che. sahastraliMga taLAvanI pazcime Aje paNa ramazAnabhUmi che. e zmazAnanA devonuM yogya sthaLe varNana thayuM che ane tIrthonI pazcime AjanI sthitimAM pradeza jevuM dekhAtuM dazya mahAvananuM che. temAM pahelAM vadhu pramANamAM jhADa haze. sarasvatIpurANe madhyamAM viMdhyavAsinInuM maMdira darzAvyuM che. taLAvanI aMdaranA pUlanI AyaMmaNe Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 293 je cotaro che tenI para e maMdira haze ema tyAMthI prApta maMdiranA avazeSo sUcave che. taLAvanuM bIjuM kendra bakasthAna che tenI para paNa A maMdira hovAno saMbhava gaNAya. paraMtu tenAM pramANo baLavAna nathI kAraNa ke tyAM hAla rojo che. tenI nIce jyAM sudhI utkhanana vagere na thAya tyAM sudhI te sthaLa mATe nirNaya baMdhAya nahIM. kAlagaNanA : sarasvatIpurANanAM tIrtho Aje nAza pAmyAM che. viSNuyAna, rudrakUpa vagere sAdAM mUrtirahita che tethI sahasraliMganA A avazeSo kharekhara solaMkIkALanA che ke kema ? evo svAbhAvika prazna Ubho thAya. tenI keTalIka carcA atre karI che. sahasraliMga taLAva durlabharAje agiyAramI sadInI prathama pacIsImAM taiyAra karyuM. paNa so varSamAM te sUkAi gayuM hatuM tethI siddharAje temAM pANI rahe te mATe ghaNo jIrNoddhAra karyo. upalabdha purAvAo pramANe mAlavAthI AvyA pachI siddharAje i.sa. 1135-36 pachI arthAta tenI Azare 58 varSanI uMmare A kAma karAvyuM. siddharAja 1143mAM eTale ke A kAma zarU karAvIne sAta, ATha varSe maraNa pAmyo tethI tenuM sahasraliMganA jIrNoddhAranuM kAma sAta varSamAM pUruM thayuM hovuM joie. A jhaDapI kAma mATe Azare 42,06,500 ghana miTara jamIna khodavI, 2 miTaraX30 senTI x 30 senTInA 36,00 paththaro lAvavA, pALa mATe iMTo banAvavI ityAdi kAma mATenuM Ayojana ghaNI vyavasthAzakti mAgI le che. tenI sAthe sAthe maMdiro bAMdhavA mATenA paththaro ghaDavA ane te maMdiro UbhAM karavAM e tamAma kAryo mATe vArigrahakaraNa jevAM khAtAMe jahematapUrvaka kAma karavuM paDyuM haze. A kAma pUrNa thayA pachI paNa taLAvanuM taLa pAkuM na thAya tyAM sudhI tamAM pANI nahIM rahetuM hoya. AvI sthitimAM mAyAnA balidAna jevI vAto sarjAvAnuM uttama vAtAvaraNa rahe. taduparAMta siddharAja ane jasamA oDaNanI vAta paNa A moTI vyavasthAmAM ayogya lAge che kAraNa ke rAjA tenA vArigrahakaraNAdhikArI sAthe carcAvicAraNA kare ane khodakAma karanAra oDa sAthe paricayamAM na Ave e saMbhava vadhu satyaniSTha hovAnuM anumAna thAya che. A AkhuM bAMdhakAma thayA pachI taLAva kyAM sudhI jIvatuM rahyuM haze ? e prazna thAya. viSNuyAna, rudrakUpa prAcIsarasvatI ane veNInuM avalokana karatAM ane dhoLakAnA rudrapa sAthe sarakhAvatAM pATaNanuM kAma mUrtivihoNuM dekhAya che. taLAvanA ghATa para AvelA otaraMga para arabI lekha che. tUTelA maMdiranA avazeSo pALamAM game tema vAparelA che. A badhA purAvAo jIrNoddhAra sUcave che ane pUrAi gayelA taLAvanuM sUcana kare che. taLAvano jIrNoddhAra karatI vakhate thayelAM khodakAmanI mATI astitva dharAvatI pALa para nAkhavAmAM AvI che. taLAvanI mUrtio sApha karI nAkhI che, temAM toDaphoDa thai che te badhA purAvAo sahasraliMgano jIrNoddhAra cauda ke paMdaramI sadImAM thayAnuM sUcana kare che. paMdaramI sadImAM gujarAtanA sulatAoMe AvuM ghaNuM kAma karyuM che ane tethI temaNe A kAma karyuM hovAno saMbhava che. taLAvano jIrNoddhAra thAya pachI teno upayoga thato rahyo te vakhate vaparAtAM opa caDhAvelAM Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 294 vAsaNo temAM paDelAM maLyAM che. A taLAva para vallabhAcAryajI padhAryA hatA ane khAnadAne timuriyAnuM rAjya daDha karanAra baherAmakhAnanuM 31 jAnevArI 1561mAM khUna thayuM hatuM. te parathI paMdaramI sadImAM taLAvano jIrNoddhAra thayA pachI keTalAMka varSa te jIvaMta hovAnuM spaSTa thAya che. A samaya daramiyAna ahIMnA rAjAo baMdhAyA. temAM lAkhorI iMTono pracura pramANamAM upayoga che tathA keTalAka lekho che tethI sattaramI sadI sudhI A taLAva para pravRtti hovAnuM samajAya che. paraMtu sattaramI sadInI imAratonI jamInanuM taLa retathI dabAyeluM che. A retathI taLAvano paNa nAza thai gayo ane tenAM khetaro banI gayAM. upasaMhAra: bhaugolika daSTie A taLAvanI jagyAe pANIno puravaTho ocho hovAnAM pUratAM pramANa che. ahIM nALAM ochAM che tethI nahera dvArA emAM pANI lAvIne ucca prakAranI ijanerI kaLA darzAvavAmAM AvI che. teNe taLAvane jIvaMta rAkhavAnA prayatnomAM madada karI paNa tene mATe athAka prayatnonI jarUra hatI. bhaugolika rIte pANIno puravaTho hAlanA pATaNanI dakSiNe vadhu che. tyAM akabaranA sUbA khAna-e-Ajhama ajhIjha kokAe khAna-sarovaranI racanA karI. teNe temAM sahastraliMgamAM vaparAyelI ghaNI ijanerI kaLAno upayoga karyo che. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA - 295 lokasAhityamAM pATaNa | DaoN. mayaMkabhAI ema. joSI lokasAhitya e Adhunika yugane maLelo prAcIna-madhyakAlIna sAhityano amUlya vAraso che. lokasaMskRtine jIvaMta rAkhavAnuM kAma lokasAhitya kare che. prajAnA ziSTa sAhitya karatAM paNa vadhu gADha saMbaMdha samAja sAthe A sAhitya dharAve che. Ama lokasAhityanuM kaMThopakaMTha saMvahana thatuM hovAthI zrI jhaveracaMda meghANIe lokasAhityane bolAtI janavANIno nIcoDa kahyo che. A lokasAhityamAM janasamudAyanA vividha bhAvo koipaNa AvaraNa vinA abhivyakata thayelA hoya che. e rIte lokasAhitya samagra prajA jIvananI cetanAnuM sarjana che. lokakaMThe jIvatuM ane lokajIbhe ramatuM A lokasAhitya kALe kALe zAstromAM, purANomAM, bRhatkathAomAM, nAcomAM ne navalakathAomAM saMgharAtuM ane sthAna pAmatuM rahyuM che. saMskRta sAhityanI saravANIo 'hitopadeza' 'paMcataMtra' ane 'kathA saritsAgara" vagere lokasAhityanI narI pedAza che. hemacaMdrAcArye potAnA prAkRta vyAkaraNamAM apabhraMza carcA vakhate TAMkelA vIra ane zRMgAra rasathI bharyA duhA te samayanuM taratuM lokasAhitya che, lokasAhitya lokzIta, lokagAthA, lokakathA, lokanATaya, lokasubhASita A pAMca mukhya prakAromAM vaheMcAyeluM che. A vargIkaraNa pramANe lokasAhityamAM pragaTa thatA pATaNano vigate parIcaya karIe. dharatI e lokasaMskRtinuM maMDANa che. e saMskRtine ghATaghUMTa AkAra ApanArAM paribaLo che. aitihAsika sattApalaTAo ane bhaugolika samRdhdhi jenI asara lokajIvana ane lokasaMskRti para paDe che. bhavya itihAsanI smRtio jemanA lokahRdayamAM bharIne paDI che te aNahilavADa pATaNa solaMkIonI prAcIna aitihAsika nagarI hatI. eka samaye pATaNa nagarI jyAre gujarAtanI rAjadhAnInuM sthaLa hatI, tyAre paMcAsara nagarInuM sthAna rAjadhAnI tarIkenuM hatuM. paMcAsara nagarInA nAza pUrve paMcAsaramAM cAvaDA vaMzanuM rAjya hoya e saMbhavita hatuM. je aMgenI aneka lokakathAo, daMtakathAo itihAsa na kahI zake te lokasAhityamAM ApaNane maLe che. vanarAja cAvaDAnA rAjya zAsanano ullekha solaMkIkALathI sAhityamAM maLe che. vanarAjanA pitA jayazikharIno ullekha 17 mA, 18 mA saikAmAM racAyelI kRSNakavinI hiMdI 'ratnamAlA" mAM maLe che. Ama gurjara sAmrAjyanA prasthApaka vIra vanarAja cAvaDAe navI rAjadhAnI vi.saM. 802mAM sarasvatIne tIre aNahilavADa pATaNa nAme vasAvI. tyArathI vi.saM. 998 sudhI cAvaDAvaMze pATaNa upara zAsana karyuM. cAvaDA vaMzanA aMtima zAsaka sAmaMtasiMha pAsethI sattA AMcakIne mULarAjadeva solaMkIvaMzanI sthApanA kare che. teNe pATaNanA rAjyano vistAra ghaNo vadhAryo. jeno zAsanakALa gujarAtanA itihAsamAM suvarNa akSare lakhAyo che ane jemanA zorya ane zANapaNanI kathAo, gAthAo, lokahaiyAoe jhIlI che, te sidhdharAja jayasiMhadeva ane Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA lokamAtA mInaLadevI tathA jemanI sAthe ja gujarAtanA itihAsamAM khUba mazahUra ane zANA maMtrIo tarIke lokahRdayamAM paMkAyA te vastupALa ane tejapALanI kathAo paNa lokomAM eTalI ja jANItI banI che. vAghelA vaMzanA chellA rAjA karaNaghelAthI pATaNamAM rAjapUta zAsanakALano aMta Ave che. ane tyArabAda gujarAta dilhInA sulatAnonA hAthamAM gayuM. pATaNa mAtra rAjasattAnuM kendra nahI paNa vidyAkalAnuM paramadhAma samuM, zilpa sthApatya ane kaLAmuM saMskRti kendra paNa hatuM. sidhdharAje godAveluM sahastraliMga taLAva ane tenA kAMThe baMdhAvelAM 1008 zivAlayo, uparAMta jasamA oDaNa, satI rANaka, vIramAyo, barbaraka vagerenI rAjA sAthe joDAyelI kathAo khUba ja pracalita che. bhale ene itihAsanuM samarthana maLatuM nathI. paNa e solaMkI yuganI gAthAo loka sAhityamAM lokoe zradhdhA ane bhaktithI hRdayamAM saMgharI che. ane lokakavioe e aitihAsika prasaMgone kAvyo dvArA amara karela che. cAvaDAvaMza, solaMkIvaMza ane chelle vAghelAvaMza sudhI aNahilapura pATaNa kamekame vikAsa pAmyuM, temAMya khAsa karIne solaMkI yuga daramiyAna bIjA zabdomAM pATaNano bhavya bhUtakALa lokahRdayamAM kaMThopakaMThe padya ane gadya svarUpe kevI rIte jhIlAyo che te lokasAhitya jANavAthI tenI pratiti thaze. pATaNa pradeza para thayelA sattA palaTAoe lokajIvana para prabaLa asara karI che. vanarAja cAvaDo, sadharA jesaMga, lokamAtA mInaLadevI, jasamA, rANakadevI, vIramAyo A badhAM ja pAtro samagra gujarAtanI prajAnA haiyAmAM vaselAM che. vidvAno bhale ene itihAsa tarIke na svIkAre paNa e lokahRdayamAM evA jaDAI gayAM che ke te kadApi ukhaDI zake tema nathI. ' lokagItomAM pragaTa thatuM tatkAlIna samAjajIvana prakRti saudaryanA pAraNAmAM jhUlatAM AvelAM lokagItoe ApaNI saMskRti upara anokho prabhAva pADyo che. e prabhAva janamAnasanA mana upara varSo sudhI TakI rahyo che. lokagIto lokajIvana sAthe vizeSataH nArI jIvana sAthe joDAyelAM hovAthI jIvananI tamAma avasthAonuM jIvananA vividha prasaMgo bhAvonuM temAM nirUpaNa thayuM che. paMcAsaranI nagarI upara rAja karatA jayazikharInuM dakSiNanA rAjA bhuvaDane hAthe patana thatAM sagarbhA rANI rUpasuMdarI potAnA bhAI surapAla sAthe nAsI chuTI. jaMgalamAM bhIlone Azare AvI tyAM teNe putrane janma Apyo. vanamAM janmyo hoi tenuM nAma vanarAja rAkhavAmAM AvyuM. bhIlaDIo to kuMvaranuM suMdara rUpa joi moha pAmatI. hAthamAM laI laIne bacIo kare ane ramADe. rANIne thatuM ke kyAM mahelomAM khUlanAro A bALa ane kyAM A jhADanI DALI e jhUlato A bALa. kuMvarane UMghADavA rANI hAlaraDAM gAtI te vakhate tenI AMkhomAM AMsu AvatAM sUtA re sUThAne sUtA popaTa, sutA vadhatA mora, sutA rUThA rAma, eka na suto mAro vatRbhA, teNe jamADyuM AkhuM gAma eka ghaThI tu sUIjA re bhAI, mAre gharamAM kAkA re kAma Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 yuge yuge pATaNanI prabhutA kAmane kAja rahevA dejo vatRbhAne laI rahejo kAmakAja mUko paThatA re bAI, bhAIne rAkho 2ThatA, hAlo...hAlo... gAtAM gAtAM acakI jai rANI niHzvAsa mUkI kahe, phATelI goLIne thIgaDA devAne lugaDuMya nathI to pAraNuM kyAMthI lAvuM beTA, hIrano kaMdaro maLato nathI to hIrAno kyAMthI lAvI paherAvuM! kAlIghelI vANImAM ekabAju mAtRhRdayano sneha ane bIjI bAju haiyu khedathI bharAi jAya. A uparAMta bIjA aneka hAlaraDAM rANIne mukhe gavAtAM maLe che. jemAM mA-bApa, bhAIbahenane priya bharathArane saMbhArI vidhavA rANI athupAta karatI. mahipatarAme vanarAja cAvaDo'mAM noMdhyuM che tema sarasvatIne tIre rasALa bhUmi maLe vikama saMvata 802 (i.sa.746) mahAvada zubha sAtamane cIkaNA zanivAre mahotsava thai rahyo hato. A zubha divase traNa kriyAo thaI. vanarAja lagna, rAjyAbhiSeka ane khAtamuhUrta. vidhimAM patnI joDe joie ethI vagara dhAmadhUme vanarAja Abupatine taMbue gayo ane suMdarakezIne paraNI lAvyo. vanarAjanI savArI caDhI che caMpo ane aNahila cammara DhoLatA ane hAthInI AgaLa chaDIdAro nekI pokAratA ane pAchaLa golIonuM ToLuM gIto gAtuM cAlatuM. kevA caMdramAM che ujaLA ! meghADaMbara gAje, kevo murjarezvara che kuLavaMtA ! meghADaMbara gAje, eNe kevI che kADhI baThare ! meghADaMbara gAje, eNe solaMkInA nAka vAlyA 48 re ! meghADaMbara gAje, e kevo che tejI lATha re! meghADaMbara gAje, eNe verIne karyA saTha re ! meghADaMbara gAje, aNe pILuM pItAmbara paheDyuiM! meghADaMbara gAje, suMdarakezI daIThuM hariyuM . meghADaMbara gAje, e to kuLatAraNa yazasvI ! meghADaMbara gAje, ' gItamAM raiyatano rAjA pratyeno prema ahIM pragaTa thAya che. vanarAja potAnA kuMvara yogarAjAne keLavaNI ApavA pitA-putra veza palaTo karI pATaNanI nagaracarcAe nIkaLe che. e samaye nAgaravADAmAM vivAha ujavAyA hatA. nAgarANIo gIto gAtI najare paDI. tyAM temaNe gaNeza mATalInA gIto sAMbhaLyAM gaNeza pATa besAThIe, bhalA nIpaje pakavAna sagAMsaMbaMdhI teDhIe, jo pUjyA hoya jamavAna je che te ApaNe gaNapati, teno te ghana avatAra Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 298 sAMja savAre pUjIe to Apo sukha apAra jene te pATe cAra dIkarA, teto te ghana avatAra zAre vahuo pAye paThe, jo pUjyA hoya chevarAja nAgarANIonA pApaDanA gIto, rannAde khUMdatI veLAnA gIto, rAMdalane kUvAmAM nAkhavA jatI vakhate hIMDatA hIMDatA gavAtA gIto, nIca varaNanA lagnagIto, salokA, phaTANAM, pitA-putra sAMbhaLIne carcA karatA. vararAjAne rAjAnA kuMvara sAthe sarakhAvIne strIo gItamAM gAyuM che ke mAMDave te Ubho va2 pAna cAle, je dIse te pADhaNa rAya re pAta te sarakho te pAtaLo va2, phUla te sarakho phU8Tho rannAdenA gItomAM hAsyarasa che, te halako che tethI sArA mANasane e nAca karAvato gamato nathI. strI jAti saMbaMdhI A dezanI strIonA vicAra ucca che. eka para bIjI paraNAvavAnI rItanI sAsu-vahunI laDAinI emAM mazkarI che. tevA gItonuM ekAda draSTAMta joIe to. tama vinA sunA maMdira, mALiyAnI mAchalI jI re : tama vinA suno zaNagAra, maMdira mALiyAnI mAchalI jI re hA hAM re ke jeThAbhAI beThA che, hAM hAM re ke vAMmA vahu pAna lAve ? hAM hAM re ke lAvatA vAra lAgI hAM hAM re ke soTIo sAta mArI hAM hAM re ke tamAzA traNa mAryA hAM hAM re ke sAheba zA mATe ? hAM hAM re ke vAra lAgI te mATe ? gItamAM abaLA jAti upara thatA pahAro joI kuMvara kodhe bharAtAM rAjA samajAve che ke A to mazkarI che. paNa e avalokana karavAnuM che ke jevA lokonA svabhAva tevA temanA vicAra tevI temanI gALa. pATaNanI bIjI utaratI jJAtio jogInAM ke anya gItomAM naThArI ane anItinA saMbaMdhonI mazkarI pragaTe che. e gItone mA-mAsI-, sAsu-naNaMda lhAvo gaNe che. evA aneka draSTAMto maLe che. pATaNanI prAcIna kaLA khAsa to paToLA strIonA hRdayamAM kevA vaNAi gayA che tene pragaTa karatAM gIto paNa maLe che. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA pATaNa zaherathI paToLA maMgAvo paherIne mANazuM moja re alI o ! murjaratA mAMThale ziva2Ate sarakhI maLI save sAhelIo ame nhAtAM sarasvatInA tIra re, alI o murjaratA mAMThane rudra mALe rUThA hiMzoLA baMghAvo, hiMcake solaMkI sidhdharAja re, alI o gurjaranA mAMThane mAtA mInaLadevIno vIra vaThakaNo raDhiyALo 2AjakuMva2 re, alI o murjarane mAMThale pa je te vakhate sarasvatI nadInAM jaLa te kevA hiloLA letA haze, temaja sidhdharAja, rudramALa, mInaLadevI lokahRdayamAM kevA to sthAna pAmyA che je e vakhatanuM samAjajIvana ahIM vyakta thAya che. AvA ja eka bIjA gItamAM jevI pANe raMgI, evI zuMThI jevI takhamAM samAI, evI oDho lAThI *mAAM dAdAjI dekhe, mArA mAThIjI dekhe nahI re oDhuM 2Ayava2 zuMThI pATaNanI cuMdaDInA sauMdaryanA sUromAM sarI paDatuM madhura dAmpatya jIvananuM gIta paraNavA besatI vakhate mevAsa pradezamAM gavAya che. bIjA eka gItamAM pATaNa ze2tI bAMghaNI meM laine bathake bAMghI, hAM hAM meM laine bazake bAMghI perI tathI paNa peravI sAsariye jaine hAM hAM pelI sAsariye jaine 299 sAsariyAmAM sukha ghaNuM, sAsuThI mAMle hAM hAM mArUM kaMi na cAle pATaNanA paToLA saMgharI rAkhI sAsariye jai paherI oDhavAnI utkaMThA ahIM jhIlAya che. rasiyA, pATaNa ze'rane pAdara pArasa pIpaLo re lola raziyA, tiyAM re baMghAvo hAla hIMcako re lola rasiyA, i re hIMzakaThe ame jaNA re lola rasiyA hIMzakaTho tUchyo te paDhIA be jaNA re lola rasiyA, amUne lAgyuM te tamane ghaNI khammA re lola Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA rasiyA peTe baLatI bolu, tamane ghaNI khammA re lola rasiyA ko to pa2NAnuM nAma bhrAmaNI re lola raziyA, gItaThAMtI mAtAra tAmara bhrAmaNI re lola strI purUSanA premane vyakta karatAM A gItamAM AgaLa vANiyaNa rasoimAM kevI te nipuNa che te batAvI che. nAgara strI gIta gAvAmAM bIjI nyAtanI strIone pAchI pADI de che te batAvI managamatA purUSane paraNavAno draDhabhAva ahIM pragaTe che. AvA ja bIjA eka gItamAM mane pATaNamAM paraNAvI ke, prItalI mane sAsariyAtAM maheNA re, prItalI huM sAsune bahu aLakhAmaNI re, prItalI mArI naNaMdI bahu bhaMbheraNI re, prItalI mArI jeThANI maheNA bole re, prItalI gUMthAyA che. ahIM sAsariyAnA duHkhone sahe jatI eka UMcA kuLanI kanyA potAne patine khAtara lagna jIvana na naMdavAya evA udgAro sakhI AgaLa pragaTa kare che. cUMThIto voratAra nA Ayo ke koie dITho vAlamiyo ? ghaDiyAlatI poLamAM gayo to ke cUMTI levA vAlamiyo pATaNatI boLI bajArUM ke bhulo paDyo vAmiyo huM to vADhI jotAM thAkI ke rAtalaDI AkhI vAlamiyo junA vakhatanuM pATaNanuM bajAra kevu to gIcatAbharyuM haze teno citAra ahIM pragaTe che. 300 paTaNI devIpUjakanAM lokagIto anokhI bhAta pADe che. strI jIvananA bhAvo vividha rIte lIluThI pANatI baMgaThI bau sArI re lIlavA lIlavA, e mujane lai Alya, lIluThI baMgaThI lIluThI sAMkaLe tata jaThAva re, lIlavA lIlavA, kaThale tata jaThAva re, lIlavA, lIluDI pANI.... lIluThA ere ratana jaDAva re lIlavA, lIlavA jhumaNe ratata jaThAva re lIlavA, lIluThI pANatI...1 sone rUpethI jaDela dharaNAM paheravAnI utsukatA strI hradayamAM kevI te ghara karI che tene vyakta karatuM A gIta Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 yuge yuge pATaNanI prabhutA che, bIjA AvA eka gItamAM vahunA udgAro A rIte pragaTe che. mArA sasarAjI pATaNa jyAMtA mAThuM bharIne ghauM lAyA lAla subIlo aghamaNa ghauM laI daLavA beThI eka ja mALe haLyA lAla subIlora AvA ja bIjA eka gItamAM AI AI jhAlAvAThI jotA, piyora mAruM mevAsI AI UtarI nadIne kAMThe, piyora mAruM mevAsI mA ghoMghAramAM mata che je, piyora mAruM mevAsI mA kAkarasI mata dejo, piyo mA mevAsI mA dAhoramAM mata dejo, piyo mAruM mevAsI mAM pATaNamAM 48 dejo, piyora mAruM mevAsI mA pATaNano paDholI, piyora mAruM mevAsI dIkarI potAnI mAtAne dhAndhA (pAlanapura bAjuno pradeza) kAMkareja, dAMtA ke cuMvALamAM na nAkhavA kahe che. tenuM mana to pATaNanA paTelamAM mohyu che. te ahIM vyakta thAya che. :: pado yA bhajano : A evAM lokagIto che ke jemAM idhara yA deva devIo taraphano bhaktibhAva pragaTe che. jagata paraloka pApa-puNya vizenuM ciMtana darzana, bodha-upadeza, zikhAmaNa vagere saraLa- subodha, madhura DhALamAM nirUpita thAya che. pATaNavADuM AItuM paragaNuM mevAsI mAruM gAma re, mArI bahuraMgI bahuzarA ! sonITho Ave mUlato re, lAve hAMsaThIonI joTha re, mArI bahuraMgI bahuzarA ! pahere aMbe mA pAtaLA re, paherI oDhI garabe rAva dIse che lAla gulAla re, mArI bahuraMgI bahucarAjI bahucaramAM jyAM birAjamAna che e pATaNavADo pradeza prAcIna samayathI ja loka zradhdhAmAM kevo vaNAi gayo che te ahIM pragaTa thAya che. saMta vIra mAyAe pATaNanA sahasalIMga taLAvamAM pANI lAvavA potAnA prANanuM balidAna ApyuM tenI nIcenA bhajanamAM e mAyAnA balidAnano kevo rUDI rIte ullekha thayo che te ahIM pragaTe che. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 302 kuMbhArANA! ApaNe sAhebe je dI sRSTi 2cAlI re jI, aSTakuLa parvata navakuLa nAga, kuMbhArANA satanI dorI meghaghArave marAI re jI, kuMbhAraNA ! sagharA jesaMga je dI sarovara maLAvyA re jI ' mAMya pANI reya na DhAMka tamArA kuMbhArANA meghamAyAnI I mAM kAyA homANI re jI pachI pANI bhare che lakha pANiyAra kuMbhArANA! sagharA jesaMme je dI sarova2 meLAvyAM re jI he jI...saMta vizvAse sadAya munivara sidhyA re jI. kuMbhArANA! kAzIno saMgha je dIduvArakA hAvyo re jI te dI Tako Apyo che roIdAsa camAra kuMbhArANA paththaranI mUratie hAtha marAyo re jI. 8ko lIgho che hAtho hAtha kuMbhArANA! pokaraNa gaDhamAM je dI'rAmadeva sidhyA re jI sAthe sidhyAM che ThAlI bAI meghavALa kuMbhArANA! samAgha khodAvI cUThI cAMdalo kADhIo 2 jI eNe parazo puryo amadeva darabAra" * janahita mATe jemaNe jemaNe potAnA prANa nyochAvara karI dIdhA evA saMtone yAda karI bhajana AgaLa gavAya che. ja kathAgItomAM pragaTa thatAM pATaNanA aitihAsikatAnA aMzo : rAsaDA' e lokasAhityamAM mahatvanuM sthAna dharAve che. te pramANamAM lAMbA che. eka pachI eka ghaTanA Avye ja jAya che. temAM koi satI, zuravIra, premI ke bhakatanI aitihAsika sAmAjika ke dhArmika daMtakathAtmaka kathA gIta rUpe AlekhAya che. A rAsaDA goLa kuMDALe strIo ke strI-purUSo sAthe gAya che. zrI hemacaMdrAcArya kAvyAnuzAsanamAM paNa ullekha kare che ke caMDaSyi - mAi.....: Ama 'rAsaka" rAsaDAnI paraMparA ghaNI jUnI che. te kALathI ja rAsaDo gavAto ke ramAto Ave che. pATaNa ane sahastraliMga taLAva e to mAtra gujarAta puratuM simita na rahetAM anya rASTronA sImADAo paNa have to vaTAvI cukyuM che. sadharA jesaMga jasamA oDaNa ane mAyo e traNa pAtro vize devazaMkara mahetA noMdhatA kahe che ke, hajAra hajAra varSathI gujarAtanA dareka jaNanA hRdayamAM ujjavaLa rIte ramI rahelA pAtro che. bhale e kiMvadaMtI hoya paNa e paNa eka ItihAsa che ane e koNa nathI jANatuM ke kiMvadaMtIo ane lokakathAothI je itihAsa racAyA che, itihAsa lakhAya che. itihAsa , tyAre ja sacavAya che ke jyAre kiMvadaMtIo, lokakathAo, lokagAthAo ke lokagIto janajananA haiyAmAM ane gaLAmAM saMgrahAyA hoya." Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 303 * paraMparAthI ja janasamAjanA haiyAmAM sidhdharAja jasamA oDaNano rAsaDo evo to hiloLA le che ke gujarAtanA malaka malake tenA pAThAMtaro maLe che. meghANI e ja jasamA oDaNanA judAjudA rAsa saMgrahita karyA che temAMno eka khaMDita vastu vagarano rAsaDo joie to pAchalI paroDhanI rAta, rANIe rAjAne jAThiyo uTha rAjA poDhato jAma, pANI vitA poza mare baLyo tAro pATaNa deza, pANI vinA porA mare rUTho mAro zoraTha deza, sAvajaDAM sejaLa pIe heThAlo reghamala bhANeja, oThone lakhI kAgaLa mokale rANI UMghatA rAjAne jagADI taLAva gaLAvavA kahe che. rAjA bhANeja dudhamalane teDAvI ardhA lAkha oDa ane lAkha oDaNa bolAvavA kAgaLa lakhAve che. e kAgaLa laI bhANeja vAgaDa jaI govALa cAraNa-bhATa vagerene pUchato pUchato jasamAne ghera Avyo. jasamAe kAgaLa jeTha, sasarA vagerene batAve che. te pachInI ghaTanA ghelI jasamA, gheluM na bola e deze ApaNa na jaIe e dezanA kuThIlA loka, kuThIlA lakhI kAdi mokale kuTuMbIjano tene naThArA deza na javA salAha Ape che. tema chatAM jasamA tenA pati sAthe oDonI vaNajAra laIne AvI pahoMcI te pachInI ghaTanA. rAjAne thaI re vaghAI, rAjAjI sAmA AvIA oTho ne goMdare utAra, jasamA mahela meThI taNA. jasamAnA rUpathI mugdha thayelA rAjAe jasamAne mahelamAM nivAsa, gAdalA, hiMDoLA, kamoda, dahIM vagere ApavA tatparatA batAvI paraMtu jasamA teno asvIkAra kare che. mahole tArA kuMvarane besATha, amAre oThone bhalA moMdarA oThone sAtharA naMkhAva, jasamAne hiMDoLe khATalA hiMDoLe tArA kuMva2ne besATha, amAre oThoTho bhalA sAtharA gItamAM AgaLa rAjA eka pachI eka caDhiyAtA pralobhano Apato ja jAya che. jazamAM teno uttara nakAramAM DhALe che. have taLAva khodavAnI zarUAta thAya che. ugamaNuM moTha re taLAva, AthamaNI moTha re taLAvaDI AchI zI rUThI AMbaliyAnI chAya, rAjAe taMbu tANiyA ugamaNA vAyarA re vAya, jasamAnA cheThA pharUkiyA jasamA mATI thoThI re le, keDonI laMka vaLI jaze Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ghelA rAjA gheluM na bola keThoto laMka loDhe jaThyo jasamA mATI thoThI re le, pALe rUe tArA chokarA pANuM bANuM AMbaliyAtI ThALa, AvatA jatA tAjuM hIMcakA kiyA tArA diyara te jeTha, kiyore jasamA tAro ghara ghaNI ? sonA kero koThALo hAtha, lAla pUMjItI vALI mAtaThI e enA diyarane jeTha, e re rAjA eto ghara ghaNI mAryA jasamAnA diyara te jeTha, mAryo jasamAto ghara ghaNI agha lAkha mAryA re oTha, savAlAkha mArI re oThaNI 304 rAjA oDono vadha karAtAM jasamA e badhAne sahiyAro agni dAha Ape che. enI UMce jatI javALAomAM AkAzamAM UDatA paMkhI paNa baLatA hatA. jasamA rAjAne upara UDatI sonAnI samaDI jovAnuM kahe che rAjA upara jotAM tarata AgamAM kudI paDI ane rAjAne vAMjiyA paNAno zApa Apyo. pradeze pradeze A rAsaDo gavAto hoya pAThAMtaro bhaLe che. kyAMka A rAsaDAno aMta evo Ave che ke taLAvamAM pANI nahIM rahe evo jasamA zApa Ape che. bAkInI ghaTanA eka ja jevI maLe che. bIjA eka rAsaDAmAM jasamAnA zApathI vAMjhiyA rahelA rAjanI vyathA A rIte AlekhAi che. saghA te jesaMgane pUche etI rANI jo vAMjhiyAnA mAla kyAM kyAM vAparyA ho jI ! sidhdhapura jaine rANe rUdramALa baMghAvyo jo toya taM pe putara avataryo ho jI !..saghA... ghoLake jaine 2ANe malAva gaLAvyAM jo traNase te sATha bAMdhyA pAvaThAM ho jI pAvaThaThe pAlaThe pUtaLiyuM melAvI jo toya na peTa putara avataryo ho jI !..saghA... vIru gAma jaine 2ANe mutasara maLAvyAM jo heriyuM melAvI traNase sATha re ho jI deSThIe deraDIe DokariyuM baMghAvI jo toya na pe putara avataryo ho jI!..saghA...18 gItamAM AgaLa rAjA vaDhavANanI mAdhAvAva gaLAve che. zihoramAM brahmakuMDa gaLAve che. tema chatAM dIkaro to nahIM paNa dIkarIe na AvI tevA ullekha gItane aMte maLe che. AvAja eka bIjA kathAgItamAM sidhdharAja sAthe rANakadevInI kathA saMkaLAi che Ama to rA' kheMgAra ane sidhdharAja samayavayaska na hatA. emanI vaccenI yudhdhanI kathAne aitihAsika pramANano Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 305 koi AdhAra nathI. hasu yAjJika noMdhe che temAM kyAreka koi eka rAjyanA bhATa cAraNa dvArA anya pratispardhI rAjyanA rAjAne utArI pADavA mATe koi pracalita anya strotanI kathAne te rAjA sAthe sAMkaLavAmAM paNa Ave che. sidhdharAja sAthe e rIte ja rANakanI kathA saMkaLAi hovAno saMbhava lAge. rANakanI kathAnuM sAmya bhojanapurInI soraThanI kathA sAthe che.19 sidhdharAjano bhATa kanyA zodhavA nIkaLyo che ne rANakanuM rUpa joine mAMgu karyuM. garavI gujarAtane pADhaNa bhaluM zobhatuM re teno mahipata solaMkI sidhdharAja jo vanamAMthI suMdara kanyA sAMpaDI re lola teno bhA8 kanyA zodhavA Aviyo re rANaka rUpa-guNamAM devIno avatAra jo vanamAMthI suMdara kanyA sAMpaDI re lola bhATe sidhdharAjane dIthI vaghAmaNI re 2AjA sidhdharAjane haie harakhatA mAya jo vanamAM suMdara kanyA sAMpaDI re lola gItamAM AgaLa ullekha thayo che te mujaba haDamate nALiyera svIkArI paNa lIdhuM che paNa bane che evuM ke phUlavADImAM rANaka ane rA'kheMgAra maLyAM ane premamAM paDacAM. rAM'kheMgAre bhANeja dezaLane mAMgu karavA mokalyo. haDamate sidhdharAja sAthe sagAi thayAnI vAta karI. dezaLa gusse thayo. tatkALa kheMgAra sAthe rANakanAM lagna thayAM. eka vakhata rAM'kheMgAre bhANeja dezaLane dArU laine rANaka pAse mokalyo. dArUnA nazAmAM mAmI-bhANeja eka pathArImAM sUI gayAM. A jotAM rAM'kheMgAra gusse thayo ane dezaLane kADhI mUkyo. apamAnita dezaLe sidhdharAjane uzkeryo. vAtuM jANI sidhdharAja krodhe bharyo re teNe maddha mitAne ghero ghAliyo jo rAye ghoThalAM khelAvyAM re lola laDhatA zUrA-baMkA, mAje raNa medAna re mane bAra bAra vacsa ghero rrAkhayA jo 2Aye ghoThalAM khelavyAM re lola bAra bAra varSanA aMte rAM'kheMgAra marAyo, sidhdharAja rANaka sAthe lagna karavAnuM kahe che. rANaka teno uttara vALe che ke, rAjA parANe prIta kadApi na thAya... rAjA, prIta parANe kadI nava thAya phoma8 phAMphA tuM zIda mArya jo rANaka caMThANI, junANo AMThiyo re lola Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 306 satInAM veNa suNI pATaNapati kopiyo re chelluM rANaka najare bALakuMva2tuM zIza jo rANaka raMThANI, jutANo gaMThiyo re lola rANakanA putrano vadha karI rAjA tene baLajabarI pUrvaka jUnAgaDhathI bhogAvAne tIra lAve che. rANake sItA, damayaMti, draupadIne dAkhalA Ape che. rANaka DagatI nathI. jamaNA pagethI Aga pragaTAvI bhogAvAne Are satI thai gai. e pachI sidhdharAjano pastAvo gItamAM AgaLa pragaTe che. moTAbhAganA bahAravaTiyA saurASTramAM thaI gayA tema chatAM pATaNa pAsenA mULa sariyada gAmanA vatanI pATaNavADiyo mIrakhAnajI tarIke te gujarAtamAM lokakhyAta banelo. pATaNavADe rADha paThAvI dhrujAvI gujarAta Teko mATe mIrakhAM! tuM to jaMpyo nahI dinarAta sariyaDato nara che vaMko, mIrakho tArA dezamAM bahAravaTA khelatAM tenuM mRtyu thatAM tenI aMtima icchA mujaba pATaNanI cAMdApIranI jagyA pAse daphanAvavAmAM Avyo tevo ullekha te rAsaDAmAM maLe che. rUpeNa kAMThAnI dharatI para vanarAja cAvaDAe kheleluM bahAravaTuM itihAsa prasiddha che. gurjaratharo. ane pATaNanA pAdazAho sAthe bAkhaDanAra ghoDo paNa rUpeNa kAMThe khAbakayA haze. e bahAravaTAnA AchA pAtaLA paDachAyA rUpeNa kAMThAnA lokagItomAM saMgrahAyA che. uMcAnethI saravariyAnI pALa pALe re beThAM bIlAM re lola bAlAM UThI gayAM agatAza paDyAM re riyA pagalAM re lola ke pALe Ubho DhopIvALo kare visAra ziyA TADha bheLazAM re lola pATaNanA itihAsa sAthe joyelI uparyukata loka gAthAomAM sAhasa, zorya, praNaya ane dAMmpatya premanAM sIdhI sarala svAbhAvika chatAM sacoTa bAnI rItimAM sAvaMta rIte pragaTa thayAM che. te gItono DhALa-laya velo che. ane "Teka' nI paMkti vedhaka ane satata punarAvartana pAmatI rahI che. uparyukta badhAM ja rAsaDAomAM nirUpita bhAva ghUMTAIne ghero banyo che. A badhA ja kathAgItomAM Urmi karatAM kathAvarNana parano jhoka lokahRdayamAM vizeSa jhIlAyo che. :: pATaNanA itihAsa sAthe joDAyelI lokakathAo- daMtakathAo : aNahilapura pATaNano sAco itihAsa jANavo haze to e rAjavaMzanI lokakathAodaMtakathAo lokasAhityamAM kevI rIte jhIlAI che te jANavAthI maLI raheze. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 307 vanarAja cAvaDAe pATaNa vasAvyuM e gujarAtanA itihAsamAM jANItuM che. cAvaDAonuM rAjya te pachI lagabhaga baso varSa sudhI pATaNamAM rahyuM, paraMtu cAvaDAo vizeno prathama aitihAsika ullekha pATaNanI sthApanA pachI lagabhaga cAraso varSa bAda kumArapALanI vaDanagara prazasti (saM 1208 I. 1152) mAM maLe che. e pahelA vanarAja cAvaDAnA pitA jayazikharInI lokakathA maLe che. 23 rAjA bhImadeva ane vArAMganA caulAdevInI lokakathA paNa eTalI ja prasidhdha pAmelI che. pATaNano chello ane avicArI rAjapUta rAjA karaNaghelAnI lokakathA paNa khUba ja prasiddhi pAmelI che.* sidhdharAja jayasiMhanA senApati zrI jagadeva paramAranI lokakathA ati lokapriya che. 25 te uparAMta rAjamAtA mahArANI mInaLadevInI kathAo paNa lokomAM bhinna rIte pracalita che. 21 solaMkI yuganA itihAsamAM lokomAM prasiddha thayelI daMtakathAo evI to zradhdhAthI vaNAi gai che ke lokahadaya kyAreya bhUlI zake tema nathI. ethI ja prA. DaoN.maMjulAla majamudAra (kIrtinuM kalaMka lekhamAM noMdhe che tema sahasaliMganA sarjananI sAthe jasamA' ane 'mAyA' nI lokakathAo evI karUNatAthI vaNAI gaI che ke e lokavarganA vijyamAM gurjarezvaranI kIrtinuM kalaMka jANe ciraMjIva banI (gayuM che. 27 sahastraliMga taLAva khodavA AvelI jasamA oDaNa para sidhdharAja mohita thAya che paraMtu jasamA tene vaza na thatAM e zApa dai marI gai. e daMtakathAno itihAsa ApaNe kathA gItamAM joyo tevI ja bIjI kathA sidhdharAjanI rANakadevI sAthe saMkaLAyelI che te paNa kathAgItakamAM joI gayA. A baMne kathAonA rAsaDAo gujarAtamAM jagabatrIsIe gheraghera gavAya che, - saMta vIra mAyAe pATaNamAM sahasaliMga sarovaramAM pANI lAvavA potAnA prANanuM balidAna ApyuM e gauravagAthA daMtakathA lokajIbhe karUNarIte vaNAi gai che. jasamAnA zApathI taLAva sUkAi gayuM. zApanuM nivAraNa karavA maMtrIe ke joSIe rAjAne upAya sUcavyo ke koI batrIsa lakSaNAnuM balidAna apAya to zApanuM nivAraNa thAya ane taLAva bharAya AthI nagarInA eka mAyA nAmanA vIranuM balidAna ApavAmAM AvyuM. maratA maratA mAyAe rAjA pAsethI vacana lIdhuM ke tenA rAjyamAM harijanono havethI judA vasavATa ane pozAka nahI rahe.28 karNadevanI paNa daMtakathA prasiddha che. zrI phArbasa gujarAtI sabhAnA hastalikhita pustakonI savistara nAmAvalimAM pATaNanA mAnasara taLAvano ullekha che. temAM jaNAvyuM che ke pATaNanA rAjA karNa jodhapura rAjyanA puMgala gAmanA oDanI svarUpavAna dIkarIne rakhAta tarIke rAkhI hatI. tenuM nAma mAnA. A mAnAnuM smAraka racavA teNe "mAnasara'taLAva baMdhAvyuM hatuM tene mATe eka zloka Apela che. saMvata ekAdazanava bhAdrazuklASTamI gurau / mAnAyAH prItikAryAya~ kRtaM mAnasarovaram // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 308 rUdramahAlayanI sAthe joDAyelI sidhdharAjanI daMtakathA paNa romAMca khaDo karI de tevI che. mALavAthI jyotiSI mArkanDa zAstrIne khAtamuhUrtanI vidhi karavA bolAvyA. temane savA gaja khADo khodAvyo ane rAkhela daMDanI chAyA para najara rAkhI suvarNakhIlo dharatImAM khoDAvI dIdho. e khIlo zeSanA mAthe vAgyo. eTale mArkanDajI bolyA ke have A rUdramahAlayane kALa paNa sparzI zakaze nahI. sidhdharAjane vAta mAnyAmAM na AvI. ghaNI carcA vicAraNA thaI rAjAe rAja haTha na mUkI. zAstrIjI dvArA jevI khIlI kheMcAya che tevI ja rakatadhArA sidhdharAjanA kapaDAM para chaMTakAya che. khIlI pAchI dabAvI dIdhI. rAjAe AzcaryathI mArkanDajI tarapha joyuM. te viSAdathI bolyA mahArAja khIlI kheMcAIne pAchI dabAi gai teTalI kSaNomAM zeSanAga to sarakI gayo pachI khIlI mAthe nahI pUche vAgI che. rAjA tenuM pariNAma pUchatAM mArkanDajIe kahyuM, tamArI kIrti para kalaMkanA chAMTA raheze. ne A rUdramALa saMpUrNa thaze. paNa kALe karIne teno vinAza thaze, mahAlayanA pathare pathare ghaNanA ghA paDaze. mAtra raheze khaMDera. sidharAja sAthe tenA parAkramanI paNa aneka daMtakathAo joDAyelI che. temAM barbaraka (bAbaro bhIla ke bhUta) e jagaprasidadha che. bAbaro pATaNanI AjubAju lokavasati ne khUba ja raMjADato. vasati tenAthI khUba ja DaratI. te raMge kALo ane khunnasathI bihAmaNo lAgato. tethI lokomAM game tyAre game tyAM dekhAIne humalo karato. tethI te bAbarA bhUta tarIke bhayatrasta lokomAM jANIto thayo. siddharAje zaurya dAkhavIne vaza karyo. e pachI tenI sahAyathI sidharAje ghaNA vijaya meLavyA tema kahevAya che. chelle evuM anumAna karAya che ke barbaraka e ApeMtara koi jAtino jorAvara saradAra hovo joIe. hakIkatanA itihAsa karatAM paNa A daMtakathAomAM prajAnA saMvedano-darzano vadhu sAkAra thatAM lAge che. daMtakathAono paNa Agavo itihAsa che. daMtakathAo ane lokakathAothI ja itihAsa racAya che, lakhAya che. itihAsa tyAre ja sacavAya che ke jyAre A lokakathAo, daMtakathAo, lokagAthAo ke lokagIto samagra lokahRdayamAM saMgrahAyA hoya. :: bhavAi, lokanATayamAM pragaTa thatA jasamAnA veza:: bhavAI e gujarAtanuM lokanATya che. Aje paNa devamaMdiranA prAMgaNamAM ke navarAtrI daramiyAna cAcaranA cokamAM anya komonA sAmAnyajano prasaMgopAta bhavAinA veza bhajave che. temAM kathAnATaka-gIta-nRtya saMgItano suyoga sadhAya che. 'jasamA' e paNa jUnI vyavasAyI raMgabhUminA aMzo jhIlyA che. 'jasamA oDaNa" nA rAsaDA parathI tenA vezo judI judI rIte bhajavAyA. jazamAnA vezamAM mADha, hIMca ane calatI Ave che. bhavAInI draSTie e mahatvanA tAlo che. emAM AvatA jazamAnA gIto paNa khelavA mATenA che. jazamAnA vezamAM tenA racayitAnuM nAmano paNa ullekha che. kuMjalaDI re saMdezo amAro jaI vAlamane kaheMjo jI re pATaNavADAmAM kuNaghera gAma che 2catAra mArAma nAma che tAyakara saMkSiptamAM A jasamAnA vezane ahIM joie to Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 309 vezanI rajuAta thatAM pahelAM vAMjitrakAro vAjiMtro vagADe che. ane te pachI gAyako moTe sAde AvaNuM gAya che. Ave re Ave raDhiyALa re veza jasamAne mAthe TopalI re Ave re Ave kAmaNagArA veza oThAne hAthe TopalI re AvaNuM gavAyA pachI nAyaka cAcaramAM AvI eka pachI eka kavito bole che pachI nAyaka raMgalA vacce saMvAdo cAle che. raMgalo : are bhAI nAyaka ! tAyaka : heM 2anlA! raMgalo : A veza konA kahIe ? tAyaka : ' A veza oThatA kahIe..jazamA oThaNatA kahIe...satI jazamAtA kahIe raMgalo : * e vize vigate kahevAtuM sucana kare che. nAyaka : jo raMgalA satI jazamAM purava janamamAM eka apsarA hatI. raMgalo : apacharA ? nAyaka : hA, ane eka draSituM tapa calAvavAnA doSathI te manakha jAtamAM jAmI raMgalo : e vAta vistArIne kahoM. | tAyaka : he raMgalA, e vAtanuM sAMbhaLavAne badale najare jo tyArabAda rAjA ane RSi vaccenA saMvAdo Ave che. RSinuM tapa choDAvavA rAjA indranA darabAranI apsarAo bolAve che. rUpanuM abhimAna karatI apsarAone RSi. dvArA zApa maLe che ke tArA rUpa to ghaNuM haze paNa pati kALo kubaDo haze. sAme apsarA paNa RSine zApa Ape che ke tame ja mArA e kALA kubaDA pati thajo. baMne oDone tyAM janma lai zApa sAcA Therave che. eTalAmAM ja siddharAja jayasiMhano bAroTa rasto zodhato AvI caDhe che. kALA rUDiAne joi saudaryavAna jasamAne jotA bAroTa kahe che, "ratana vIMTIe zobhe che ne sundarI rAjadarabAre." jasamA ene apamAnita karI kADhI muke che. tyAre bAroTe tenuM vera vALavAnuM kahI cAlyo jAya che. bAroTa darabAramAM jai rAjA AgaLa jasamAnA vakhANa kare che. tarata ja rAjA jasamAne game tema karI pATaNa bolAvavAnuM bAroTane pharamAna kare che. pATaNamAM pANI na hoi mALavAthI oDa teDAvyA. sahastraliMga taLAva khodatI jazamAne rAjA pralobhano ApI tenI rANI banAvavA mAge che. jazamAM eka nI be na thatAM bAroTanA kahevAthI rAjA talavArathI tenA pati rUDiyAne mArI nAkhe che. (badhA oDa-oDaNI vilApa kare che ne maraziyA gAya che) chelle jazamAnA uddagAro... Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 yuge yuge pATaNanI prabhutA are kAMkaNa utAryA sUMThalA mAro belITho pahokyo masANa. pATaNa thAze re pAyamAla eka parAtA pratApathI e mahelane ThekANe masIda re eka jamAtA zApathI e...mahela ThekANe masANa suNaje pADhaNatA ghaNI.... e pachI jasamA jussApUrvaka abhiyana sAthe gAya che. ane pachADa khAi rUDiyAnA zaba AgaLa nicetana thaI paDe che. evAmAM makkAthI eka phakIra gAto gAto praveza kare che. sabhAmAMthI savApAMca rUpiyA ekaThA karI ene ApavAmAM Ave che. phakIra baMnene sajIvana kare che. baMne gAya che, nAce che ne veza puro thAya che. sidhdharAja-jasamAnI daMtakathA parathI ja jasamAnA veza bhajavAyA. A vaizamAM AMgika abhinayo paNa khUba vikaselA che. vezabhuSA paNa dAda mAMgI le tevI che. mazAlanA ajavALA ane raMgabhuSA vezane romAMcita banAve che. Ama, itihAsamAM nahIM paNa lokasmRtimAM sidhdharAjanuM je rUpa hatuM tenuM AkarSaNa bhavAinA svarUpane upakAraka nIvaDyuM che. TUMkamAM kahevuM hoya to AjanA praznone vAcA ApavAnI kSamatA bhavAimAM keTalI che te A vezamAMthI samajAya che. jasamAnuM zramajIvI vyaktitva paNa pragaTa thayuM. ane svataMtra nArI tarIkenuM enuM vyaktitva paNa upasI AvyuM che. :: lokasubhASitomAM pragaTa thatuM pATaNa lokasubhASitomAM lokoktio duhA-soraThA, rUDhiprayoga, bALakonAM gIto, ramatanAM gIta, arthahIna gIta vagere prakIrNa sAhityano samAveza thAya che. jeno upayoga lokasamUha potAnA pratidinanA vyavahAramAM kare che. madhyakAlIna gujarAtI jaina sAhityamAM 'covIzI', vIzI' ne nAme oLakhAtI stavana racanAo vipula pramANamAM maLe che. jaina sAdhu kavi jinaharSanI vIzI samagra vIzI sAhityamAM judI tarI Ave che. lokagItanI dezIomAM pATaNano ullekha A rIte maLe che. pATaNa nagara vakhANIyaI, sakhI mohe re hArI, . lakhamI deviki cAlau re, ApaNa dekhivA jaicaI gha(sImaMgharajita 1.1) pATaNa prAcIna samayathI ja nRtyazAlA-nRtyasthAna mATe paNa eTaluM ja jANItuM che. Ana" dezabhede'pi nRtyasthAne jane raLe / uparAMta Anarto nRtyazAlAyAm jale jana padAntare" Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 311 siddharAjanA samakAlIna hemacaMdrAcArye vaDanagara prakAra prazasti lakhanAra sidhdharAja mitra kavi zrIpAle jUnAgaDha uparanI caDAinI noMdha karI nathI. paNa sidhdharAjanA samayanA vi.sa.1196 nA dohada (paMcamahAla) nA lekhamAM soraThanA rAjAne kedamAM nAMkhyAnuM spaSTa kathana che. zrI jayasiMhadevosti bhUpo gurjaramaMDale / yena kArAgRhe kSiptau surASTramAlavezvarau // 5 | sidhdharAja jayasiMhanA senApati cokIdAra dvArapALa kahevAto zrI jagadeva paramArano ullekha paNa A rIte maLe che. vinA jagadeva bhimAbhavasthAM nItA nijairaiva parairivAhama citra sthite vetriLi zaGkitairna dviSTaiH praviSTa puri gUrjarALAm // 9 sidhdharAja dvArA jinamaMdiro para caDhAvelA sonAnA kalazono ullekha jeLa jayasiMharAyaM bhaLiUgaM tarasa maMDale syale jinamaMdiresu kalasA-yaDAviyA sa (ru) ira - kaLathamayA // pATaNamAM vasatA vizALa mAnava samudAyanuM Alekhana dezIomAM maLe che. 'sAMkaI sAthi zoha8I zakyAM, karmasaMyogiI bhUlAM paDyAM rotI ThavaThatI sA tAri, puhAte bhUpati bhavana mojhArI svAmi nAme rANo eha, ThAbiI AMkhaI kANo teha, ekaI iMghANe mukha bharatAra, rAya karo mumatI sAra, rAI vegaI vajAvyo, rANA kANA AvI caDho, rANA kANA ThAdhi AMkhe, navasaI navAtuM bhAkhi, malyA ekaThA, tRpa irabAra, paI cheThAvI tA tAriSTha ramujI prasaMgamAM vasatinI gIcatA AlekhAI che. rANA nAmano DAbI AMkhe kANo paradezI ane tenI patnIne bajAramAM ekabIjAthI chuTA paDI jAya che. patnI rAjA pAse jaIne potAno pati khovAyo hoinI phariyAda kare che. ane rAjA DAbI AMkhe kANA ane rANA nAmanA mANasone bhegA kare che. hAsyarasanuM nirUpaNa ahIM pragaTe che. harijanomAM yajamAna vRti karatA brAhmaNa, bhATa tarIke vahIvaMcAoe vaMzaparaMparAgata kaMThastha jALavI rAkhela, mAyAnA balidAnano ahevAla, sahastraliMgamAMnA narameghano saMpUrNa itihAsa jemAMthI maLe che. te mAyAvela', je mAyAnA balidAnanI vIragAthA varNave che. saMvata agiyAra ekAva, pATaNapura mokAra rAja kare sagharAjajI, solaMkI saradAra karaNadevaro dIkaro, mInaLadevI tIja mAta Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - yuge yuge pATaNanI prabhutA 312 zaivapaMtha pALe sahI, parAkramI prakhyAta sidaghapura suMdara gAmamAM, hatuM zivAlaya jeha muLarAje baMghAvayuM, puraNa kIdhuM teha saMvata aDhayAra ekANave, karyo pUraNa zivAmALa aNahIlavADe te pachI khodI sarovara pALa te pachI AgaLa A ja rIte je ghaTanA raju thAya che te jasamAnA zApathI pANI sukAi javuM, pANI meLavavA rAjanuM prAyazcita, bhAladezanA dhoLakAthI batrIsa lakSaNA mAyAne lAvI nara bali caDhAvavo tenA AdhAre je duhA prasiddha thayA te satI tArItA zApathI, peThuM jaLa pAtALa kaparo jaLato kALa, te maratA bacAvyAM mAyalA sagharAje zALyo tane, bharavA jaLa bharapura teM tana kIghu zakazura, tarasyAM kAje mAyalA baLatAM tuja zarIra, pATaNe pANI thayuM tArUM raja rUghara, mUkI gayo nahI mAravA je di homANo mAyavo, te di khaLabhaLayuM gujarAta keTalAka chappA paNa pragaTa thayA che pATaNa zaherane prathama vakhANiye jUnI gujarAtanI bhoma jANI sAkSAta sALavo vyAM homANo suto dAtAra e soTha tANI soraThamAM paNa teno ullekha mAyA tArA vezamAM, joyA aparaMpAra paNa tuM peThe ma2nA2, mIDha tAle mAravA A AkhIye "mAyAvela" jyAre rAvaNa haththAvALA karUNa AlApomAM gAya che tyAre e itihAsanI AkhAya vAtAvaraNamAM eka prakAranI hadayadrAvaka bhInAza chavAI jAya che. harijano khUba ja zraddhA ane bhakti sAthe ene sAMbhaLe che. Ama, aitihAsika nagarI pATaNa, e samayanuM samAjajIvana dharma, saMskRti vagere ApaNe joi gayA te pramANe lokasAhityanA vividha svarUpomAM evuM to lokajIbhe caDhI gayuM che ke te kadI bhUMsAya tema nathI. emAMya lokahaiyAomAM jemaNe AdaranuM sthAna meLavyuM che te sidharAja, sahastraliMga, Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 313 jasamA, mAyA ane rANakadevInI kathA te samayanI sAmAjika ane aitihAsika vAstavikatA tarapha dorI jAya che itihAsakAro paNa kahI zakyA nathI. TUMkamAM lokasAhitya itihAsanI khUTatI kaDIone sAMkaLI Ape che. prA. DaoN. mayaMkabhAI ema. joSI kAMkareja ArTsa enDa komarsa koleja, tharA yAdaTIpa : gujarAtanI asmitA : rajanI vyAsa, pR. 115 vanarAja cAvaDo : mahipatarAma rUparAma pR. 115 (3) ejana: pR. 220 (4) lokasAhityanuM samAlocana : jhaveracaMda meghANI pR. 19 (5) . lokasAhityamALA maNako - 11 : pR. 143 lokasAhityamALA maNako - 4 : pR. 58 lokasAhityamALA maNako - 12 : pR. 234 gujarAtI lokasAhityanI jIvanacakra aMtargata racanAo bhAga : 25. 474 (9) gujarAtI lokasAhityamALA maNako - . 201 (10) ejanaH pR. 200 (11) gujarAtI lokasAhityamALA maNako - 125. 32 (12) ejanaH pR. 26 (13) kaMku re vAyu eNmata paTela pR. 89 (14) lokasAhityamALA maNako - 9 pR. 210 (15) harijana saMta ane lokasAhitya : DaoN. dalapatabhAi zrImALI pR. 21 (16) ejana pR. 17 (17) gujarAtI lokasAhityamAM kathAgIto saM. DaoN.hasu yAjJika pR. 128 (14) ejana pU. 148 (18) madhyakAlIna gujarAtI premakathAo : DaoN. hasu yAjJika pR. 93 (20) gujarAtI lokasAhityamAM kathAgIto : saM. DaoN. hasu yAjJika pR. 108 (21) ejana pR. 237 (22) sohAmaNI rUpeNa saM. pravINa gaDhavI pR. 18 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 314 (25) (23) gujarAtanI asmitA rajanI vyAsa pR. 115 (24) gujarAtano sAMskRtika vAraso : rAmacaMdra. nA. paTela pR. 153, 154 aitihAsika saMzodhana durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI pR. 51 (26) rAjamAtA mahArANI mInaLadevI : DaoN. amRta paTela (27) harijana saMta ane loka sAhitya : DaoN. dalapatabhAi zrImALI pR. 17 (28) ejana pR. 13 (28) ejana pR. 54 (30) gujarAtanI asmitA : rajanI vyAsa pR. 45, 46 (31) gujarAtanA bhIla: caMdravadana zukla pR. 13 (32) jasamA lokanATya - prayoga - zilpanI draSTie : DaoN. kRSNakAnta kaDakiyA pR. 7 (33) madhyakAlIna gujarAtI jaina sAhitya saM. yaMta koThArI pR. 303 (34) purANomAM gujarAta: umAzaMkara joSI pR. 42 (35) aitihAsika saMzodhana : durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI pR. 45 (36) ejana pR. 51 (37) aitihAsika lekha-saMgraha: paMDita lAlacaMdra bhagavAnadAsa gAMdhI pR. 62 (38) madhyakAlIna gujarAtI jaina sAhitya saM. jayaMta koThArI pR. 175 (39) harijana saMta ane lokasAhitya : DaoN. dalapatabhAi zrImALI pR. 42 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 315 sahasaliMgamAhAbhya saMkalana: prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya sahasaliMga sarovara prajAnA kalyANa mATe siddharAje baMdhAvyuM hatuM. aNahilapura pATaNanA prajAjanone, snAna, pAna, avagAhana, ane AnaMdapramodanA eka mahAsthAna tarIke, baMdhAvyuM hovA chatAM, tenA kinArA upara seMkaDo devamaMdiro, tema ja tIrtho sthApI, tene bhAratanA eka sarvazreSTha tIrtha tarIke avatAravAno teno guDha Azaya hato. AthI ja tenA koi vidvAne, A sarovaranAM dareka tIrtho, ane maMdironuM vyavasthita mahAbhya tenI phalazruti sAthe sarasvatipurANamAM rajU karyuM che. sarasvatipurANa e sahastraliMgasarovarano itihAsa raju karato, pramANabhUta graMtha che. te siddharAjanA rAjyakALe racAyo hovAnuM anumAna karavAmAM AvyuM che. teno paMdaramo ane soLamo sarga siddharAjacaritra sAthe, sahastraliMga sarovaranI utpattithI AraMbhI, sarasvatIno pravAha A sarovaramAMthI nIkaLI, pATaNa najadIkanA mahAvanamAM thai AgaLa jato hato tyAM sudhInuM vigatavAra varNana kare che. AmAM tIrtho, ane maMdiromAM mahAbhyo, vizada rIte tenA pUrva itihAsa sAthe ApelAM che. je badhA ahIM rajU karavAmAM Ave to, paMdaramo ane soLamo banne sargo ahIM mUkavA paDe, ane tethI A graMthano vistAra vadhI jAya. tethI A pariziSTamAM phakta sahasaliMgasarovara sAthe, nikaTatama sahacAra sAdhatAM sthAnonuM sAmAnya mAhAtma ApI saMtoSa mAnyo che. A badhAM sthAnonAM mahAtmo, ane sthAnonA itihAsa jANavA mAgatA jijJAsuone sarasvatIpurANa jovAnuM sUcavuM chuM. eTale ahIM to sahastraliMganAM pramukhasthAno je tenI sAthe saMkaLAyelA che. tenAM mahAbhyo gujarAtI bhASAMtara sAthe atre rajU karavAmAM AvyAM che. // rudrapadArgI | viSNuyAnIkSita:.. .sarvakAmadam // 406 // viSNuyAnathI dakSiNamAM sarasvatI upara rUdrakUpathI vikhyAta sarva kAmanAone pUrNa karanAruM tIrtha che. 406 yavA tu..... ....samupAtA | 407 | jyAre siddharAja sarasvatIne (sarovaramAM) lAvyA tyAre, mahA jalaudha vaDe sarasvatI te sarovaramAM AvyAM. 400 taNAtAmAnaviya..... .........maliyam | 408 | temano Avo dusaha vega joi, te svastha kema thAya tenI siddharAja cintA karavA lAgyo. 408 tataH......... .......zIta: 40. tyAra pachI Artihara (du:khanAzaka) bhagavAna zaMkaranuM yoga vaDe dhyAna dharI, temanuM zaraNuM parama bhaktivaDe svIkAryuM. 409 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA siddharAjasya. .va 1: / / 4 / / siddharAjano te (dIna) bhAva jANI, trizUladhArI bhagavAna zaMkare sarasvatIne svastha karavA bhagavAna zaMkare sarasvatIne svastha karavA tyAM eka kUpa banAvyo. sA ca tuM.. te kUpamAM AvatAM sarasvatI svastha banyAM, ane pavitra jaLavALA potAnA punita pravAha vaDe, te kUpane saMpUrNa bharI dIdho. 411 pUrayAmAsa. tuM rUpa. 410 ..sarovaram // 42 / / devatAo vaDe ane zaMkarathI stuti karAtAM, devI sarasvatIe te kUpane potAnA puNyajaLathI bharI dIdho. A kUpane pUrNa bharAyelo joi, tema ja temAM sarasvatI svastha thayAM jANI, tyAM nivAsa karavAnI icchAthI bhagavAna rudra zubha vacana bolyA. 412-13 karaze. 415 jAya che. 316 .taMtra sA // 42 / / ..vandvaH // 42 // .bhaviSyati // 44 / / mADayuM.. he devo ! meM A kUpa (kuMDa) sarasvatInA vegane svastha thavA banAvyo che, jethI te rudrapa nAmathI jagatamAM prasiddha thaze. 414 vivi karyo. 416 bhaviSyati / / 4 / svarga, pRthvI, ane aMtarikSamAM, je je tIrtho che, te badhAM A rudrakUpamAM nitya nivAsa evamuktvA. .vizvavat // 466 // A pramANe kahI rudre (zaMkare) gaMgAnuM smaraNa karatAM, pArvatIne chetarI A kUpamAM nivAsa chyuM. ..sA || 447 || AvI rIte he sumati ! A kUpa pavitra banyo, jemAM rudre gaMgA sAthe nivAsa karyo. 417 35spRzati... .muti ||48 // eka vakhata paNa rudrapanA jaLano sparza thatAM, prANI sarva pApothI mukta banI rudgalokamAM 418 tyA. .gati || 461 || je tyAM snAna karI devapitRone tRpta karavA tarpaNa kare che, tenA pitRo tRta banI rudralokamAM jai uttama gatine pAme che. 419 rudrarUpe.. zatam // 420 || rudrakUpamAM je manuSya svasthacittathI zrAddha kare che, te ekottarazata pitRlokone rudralokamAM lai jAya che. 420 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA tatrAvatti.. .vaMzavaH // 422 // tyAM aNumAtra suvarNa paNa brAhmaNane dAnamAM Ape to, sonAno meru ApyA samAna puNya thAya che, temAM saMzaya nahi. 421 prANino. .gaLanAyA: || 4 || A rudrakUpamAMthI je prANIo tRSA chipAvavA jalapAna kare che, teo paNa pApathI vimukta banI gaNanAyaka bane che. 422 ya: cit . pitRnuddizya... 317 ..madhusarpiI // 423 / vivuM tathA // 4245 je koi kRSNapakSamAM rudrakUpa pAse zraddhApUrvaka zrAddha karI, brAhmaNone pAyasa, (dUdhapAka) madha, ghI vagere Ape che, tenA pitRo narakamAM hoya ke svargamAM hoya to paNa mokSane prApta kare che. 423-24 4 tatra dAnAni.. .gRhAni haiM // 4 // tyAM pitRone uddezI gAya, tala, suvarNa, pRthvI, vastra, ane gharanAM dAno (brAhmaNone) ApavAM. 425 atha ji.. bhavet // 428 / / bahu kahevAthI zuM ? rudrakupamAM je kAMi snAnAdika karavAmAM Ave che, te anaMta puNyane ApanArAM thAya che. 428 brahmaDe.. .mAvitAtmanAm // 426 // brahmakuMDamAM viSNuyAnamAM ane rudrakUpamAM (snAna tathA dAna karavAthI) zraddhALu puruSone dasa dasa ghaNuM puNya prApta thAya che. 429 // rudrakUpamAhAtmya samApta // sarasvatIpurANa sarga. 15 rudrakUpa mahAtmya samApta, sarasvatIpurANa, sarga 15 rudrakUpamAMthI sarasvatIno pravAha eka majabuta, pattharothI bAMdhelI 450 phUTa lAMbI nahera dvArA sarovaramAM jAya che. zAstrakAro pazcimathI pUrvamAM jatA nadIonA pravAhane, prAcI tarIke oLakhAve che. te mAnyatAne anulakSI sarasvatIpurANakAre, A naheranA pravAhane prAcI sarasvatI tarIke oLakhAvyo che. kAraNa rudrakUpamAMthI te pravAha pUrva tarapha jAya che. A nahera sthApatyazAstrano virala namUno che, temAM utaravA pagathiyAM paNa banAvela che. A prAcI sarasvatInuM mahAtmya, ahIM purANakAre jaNAvyA pramANe rajU karavAmAM Ave che. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA || prAcImahAtmya | 318 zrI mArkaMDeya uvAca // .mahAnavI ? || tatastasmAdrUdrakUpAt mArkaMDeya bolyA :- tyArapachI sarasvatIe rudrakUpamAMthI prAcI thai, gaMgA tathA yamunA e be mahAnadIonuM smaraNa karyuM. 1 smRtamAtra... ..tattvovaram // 2 // smaraNamAtrathI temanI sakhIo (gaMgA-yamunA) prItipUrvaka tyAM AvI, jemanI sAthe devIe (sarasvatIe) sarovaramAM praveza karyo. 2 patra. prayAvRttiSivaMte // 3 // tyAM gaMgA yamunA, madhyabhAgamAM rahelAM devI sarasvatI mukta veNI-tIrtha (triveNI) prayAgathI paNa uttama che. 3 prAcIsarasvatI. .pramukhyate| 4 / / jyAM prAcIsarasvatItIrtha hoya, tyAM tenAthI vizeSa bIjuM zuM (karyuM tIrtha) zodhavuM ? jenA darzanamAtrathI manuSya pApamukta thAya che. 4 ye pibanti.. nathI. 7 ..munivravIt // dh je manuSyo prAcIsarasvatInuM jalapAna kare che, te manuSyo nathI (arthAt devo che) ema mArkaDeya RSinuM kahevuM che. 5 zucirvA'pyazucirvApi... .sarasvatIm // 6 // pavitra ke apavitratAmAM, divase ke rAtrie, prAcIsarasvatImAM AvyA pachI, snAnadAnAdika kAryo avazya karavAM. 6 svanaH .mahAnavI || 7 || A prAcIsarasvatItIrtha svarganI nisaraNIrUpa che, je duSkarma karanArAone prApta thatuM tattvaLapiMDavAnAna... .pitAH / / 8 / / tyAM AgaLa tarpaNa ane piMDadAna dvArA putrathI tarpita thayelA pitaro (kadAca) narakamAM paDelA hoya to paNa svargamAM jAya che. 8 RSibhistasya. te / / / / tyAMnAM tIrthonAM mahAtmyo RSio vaDe pRthak pRthaka gavAyAM che, jenAM Ubhaya kulo (banne kinArAo) upara yajJopavIta kAryo karavA yogya che. 9 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 319 ...tamanuje che 2 rudrakUpAtatra. ........... puSamAduharSa che. 20 || rudrakUpathI pUrvamAM prAcIsarasvatI, triveNI sudhImAM AvelI che, jyAM (dAnapuNya karavAthI) Dagale Dagale azvameghanuM phaLa thAya che ; ema maharSio kahe che. 10. prAcIsarasvatI. .samAdit ?? | prAcIsarasvatIne prApta karyA pachI, je manuSya anya tIrthane icche che, te hAthamAM rahelA kapUrane UDADI de che. (arthAt prApta thayela ananya tIrthane gumAve che.) 11 mitra.. A viSayamAM vadhu kahevAthI zuM ? tyAM AgaLa thoDuM paNa dravya arthI (dhananI icchAvALA) ne ApavAmAM Ave che, to te anaMtaphaLa Ape che. 12 prayata:.................................. ............soDakSayAna 23 . ||praaciimhaatmysmaapt // sarasvatIpurANa, sarga 16 tyAM AgaLa niyamapUrvaka prayatnathI snAna karI, pavitra eka gAyanuM dAna zAstranA jANanAra brAhmaNane ApavAmAM Ave to te akSayelokane pAme che. 13 prAcIsarasvatImahAbhya saMpUrNa. sarasvatIpurANa, sarga 16 TuMkaphUpamAMthI nahera dvArA sarasvatIno pravAha traNa garanALAmAM thai siddhasara sahastraliMgamAM paDe che. A traNe garanALAnA traNe pravAhone, purANakAre gaMgA, yamunA, ane sarasvatInA pravAho tarIke sUcavI, tyAM triveNItIrthanI kalpanA karI che. arthAt A traNe pravAha jyAM paDe che. tyAM traNa mahAnadIono saMgama thato hoya tema kalpI, prayAganI triveNI jevI upamA A sthAnane ApI che. bIjuM sarovaranA jaLa sAthe A traNe pravAhono saMgama thato hovAthI, ahIM saMgamatIrtha paNa purANakAre rajU karyuM che. A triveNItIrtha jyAM traNe pravAhonuM jaLa sarasvatImAM paDe che, tyAM purANakAre svataMtra mahAbhya racI snAnadAna karavAno anurodha karyo che. | triventIrthamadAvya{. ......... .....grAmirkatA | 24 .. gaMgAyamunAnA madhyabhAgamAM raheluM, sarasvatInuM A parama pavitra tIrtha, RSioe guNItIrtha tarIke mAnyuM che. 14 dharmazIlo. rAjasUyAravameghayo che ? thatatra... ..mAvataH | 26 che. dharmazIla ane jitakodhI mANaso lokavizruta A saMgamatIrthamAM snAna karavAthI, rAjasUya, ane azvameghAdika yajJonA phaLane prApta kare che. temaja je ahIM suvarNazaMgothI alaMkRta, kapilA gAyanuM ' brAhmaNane dAna kare che, tene hajAra gAyonA dAnanuM puNyaphala maLe che. 15-16 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 yuge yuge pATaNanI prabhutA gocarmamAtramapi. ..tinI | 20 || vastuLyAM nara:.............................nInAmuchata che 18 gocarmamAtra jamIna paNa ahIM je brAhmaNane Ape che, te pRthvI rahe tyAM sudhI iMdralokane pAme che. taduparAMta ahIM veNItIrthamAM snAna karI, bhakti vaDe zrAddha kare che, brAhmaNone bhojana Ape che, te potAnA so kuLano uddhAra kare che. 17-18 kAyamunayomaMthe.... ......sanAnotyAM yam che ?? | gaMgAyamunAnA madhyabhAgamAM snAna karavAthI manuSya pApamukta banI, sarva ikhrita manorathone meLave che,emAM saMzaya nathI. 19 kRSNapakSe. ...tanamanuje che ra0 che. kRSNapakSane viSe gayAjImAM zrAddha karavAthI je phaLa maLe che, te mAtra eka ja vakhata (ahIM) . veNItIrthamAM tarpaNa karavAthI prApta thAya che. 20 samAgamaM. ............madIya | ra .. traNa pravAhonuM samAgama (ekatrita) thayela ahIMnA jaLanuM je bhaktivaDe darzana karanAra duSTAtmA hoya to paNa svargamAM jAya che. 21 patatastasya. ..........pazyati | rara je tyAM A triveNInA jaLano ghoSa (jaLamAM paDavAthI thato avAja) sAMbhaLe che, te paNa pApamukta thai yamalokane jotA nathI, (svarge jAya che.) 22 .. vArSi | 22 veNItIrthamAM je saMdhyAdika karma kare che, tene bAra varSa sudhI saMdhyA karavAnuM phaLa maLe che. 23 kSita.. .........sarasvatI e ra4 .' pRthvI uparanA manuSyone, pAtALamAM rahelA nAgone, ane svarganA devone veNIbhUtA sarasvatI tAre che (uddhAra kare che.) 24 vaM.... ..... ma chapAdinA | ra | hathimane... sarasvatIpurANa, sarga 16 |ti triveNImAdaLyuiM A pramANe sarasvatI prAcI banI, mascakacchapAdine vahana karatI, moTA vegavaDe pheNarUpI hAsyavALI, bhamariyo vaDe nRtya karatI na hoya ! tema be nadIo (gaMgA-yamunA) sAthe te sarovarane paripUrNa karatI hatI. 25-26 sarasvatIpurANa sarga. 16. veSa. .................... * || 6 | Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 3 21 | triveNI mahAbhya samApta | triveNInuM mahAtma batAvyA pachI A sarovaranuM svataMtra mahAtma purANakAre rajU karyuM che, je paurANika paddhati mujaba tyAM snAna dAna ane avagAhana, tathA tarpaNa, piMDadAna va. karavAthI vividha prakAranAM phaLa prApta thatAM hovAnuM sUcave che. tad uparAMta sarovaranuM paNa keTaluMka mAhAtmanI aMdara rajU karyuM che. | sadartiAsarovaramAdA | saMpUf.... ***********kuthasAra: || 30 | he brahmana ! jalavaDe karIne paripUrNa thayeluM te sarovara, jemAM bhagavAna viSNu zayana kare che, tevA dugdhasAgara (kSIrasAgara) jevuM zobhatuM hatuM. 30 , tatra..................... ................no sametA: rU . nahimAra..... ..dvArSathoDapare che rU2 tathA nA.. .........................kSavidyAdharAtathA / rUra che. sahataM yatra..... ...............tamannamRtasAgare che 34 . tyAM brahmAdika devatAo, dikapAlo, lokapAlo, sAdhyo, pitRo, sanaskumAra pramukha maharSio, aMgirA pramukha brahmarSio, nAgo, suparNo, siddho, cakradharo, nadIo, sAgaro, yakSo vidhAdharo vagere siddharAja vaDe pratiSThita sahasazivaliMgone joI te amRtasAgara (sahastraliMga) ne viSe nivAsa karatA hatA. zlo. 31-32-33-34 tazatIrthasannALi......... ................. ........yathA rU5 / . tyAM AgaLa brahmAnA vacanathI traNa karoDa ane dazahajAra tIrtho nivAsa kare che. 35 pepyatra.. ..........mavanyuta che rUdda je manuSyo pApa prakSAlana karavA, ahIM (sahastraliMgasarovaramAM) jaLamAM pravezI snAna kare che, te sukhapUrvaka agniSTomanA phaLane meLave che. 36 tatra datvA ....vAdunimir: 37 tyAM AgaLa bhaktibhAva vaDe pittaLAdi dhAtunuM dAna karanAra paNa suvarNadAnanA mahAphaLane pAme che. 37 aphavayana....... .................cAvamUtapUnavam II 28 | taMta:... .priyavana che rU5 che. A sAgaramAM (sarovaramAM) zraddhApUrvaka snAna karavAthI, manuSya azvameghanuM phaLa meLavI svargamAM jAya che. ane tyAM pralayaparyata nivAsa karI, svargamAMthI manuSyalokamAM AvatAM, te tejasvI, baLavAna, bhogI-vilAsI-dhArmika, priyadarzana ane sArvabhauma nRpati thAya che. 38-39 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 322 ................ mina ........ sthitamU | 40 | eka zivaliMgayukta kuMDanuM jaLa mukti ApanAra bane che to, sahazivaliMgo jenA kinAre AvelAM che, te jaLa mukti Ape temAM Azcarya zuM? 40 tattIrthaM. ..siddhinam | 42 che. A tIrtha pRthvI uparanAM tIrthomAM sarvazreSTha che, jenuM sevana karavAthI dharma, artha, kAma ane mokSa, ema cAra puruSArthonI siddhi maLe che. 41 na te...... ...nara: . 4ra . traNa lokamAM vikhyAta evuM A siddharAjasara, (sahastraliMga sarovara) jeNe prApta karyuM nathI te jIvato mUvA barAbara che. 42; (sarakhAvo lokokita-rANakIvAva, dAmodara kuvo, je na jue te jIvato mUo). . sarvatIrtheSu yaH. .................tadvavet | karU che. sarva tIrthomAM snAna karavAthI je phaLa prApta thAya che, te A sarovaranA jalasparza mAtrathI maLe che. 43 zavihinADapi... .mevAnumAvatA. 44 . zAkAdika vaDe karIne (kaMdamULa-phaLa vagerethI) piMDapradAna karI, ahIM je pitRone tRpta kare che, te pitaronI kRpAthI vipula bhoga ane uttamaloka prApta kare che. 44 . je punarvidhanA... ...................3 vAn ! 46 che. je manuSyo tyAM vidhiyukta zrAddhadika kAryo kare che, te duHkhakAraka narakomAM gayelA pitRone svargamAM laI jAya che. 45 tuSyakti.. ..................tinAnvitam | 46 || teDaji. ....supuSyanam ! 47 che. tyAM (sahastraliMgamAM) snAna karI, je darbha mizrita talavaDe tarpaNa karI, pitRone jalAMjali Ape che, tenA pitRo prasanna banI, nRtya kare che ane amita phalane ApatAM, dhana, dhAnya, suta, tathA puSkaLa jivita (AyuSa) Ape che. 46-47 sarveSAvi..... .........sada || 48 che. sarva tIrthomAM A sarovara uttama che, kAraNa tyAM devagaNI sAthe saha zivaliMgo sthApita karelA che. 48 | dartiAsarovaramahAjya saTH | sarasvatIpurANa, sarga 16 sahasaliMgasarovaramAhAtma saMpUrNa. sarasvatIpurANa, sarga 16 siddharAje sahasazivaliMgo A sarovaranI aMdara maMdiro baMdhAvI sthApyAM hatAM, tethI ja Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 3 23 sahasaliMgasarovaranuM nAma caritArtha banyuM. A zivaliMgo siddharAja kyAMthI lAvyo, kevI ratI sthApyAM, ane te divya bANaliMgonA kAraNe, suprasiddha banela A zivaliMgonuM TUMkuM mAhAtma tenI utpattinI kathA sAthe atre rajU karavAmAM AvyuM che. jenA uparathI te zivaliMgonA AdisthAnano paNa Acho ghero paricaya maLe che. sahastraliMgajJApanA ane mAhAtma. zrImATe vAva - vAna.. ...........mAnavet | 86 | - mArkaDeya bolyAH- bANAsure je bANaliMgI narmadA-nadInA jaLamAM padharAvyAM hatAM, temAMthI sahasabANaliMgo siddharAja lAvelo. 86 sthApitaM. yupamumuivim ! 87 || te bhuktimukti ApanAra sahasabANaliMgone, A pavitra sarovaramAM (sahastraliMga sarovaramAM) siddharAje sthApana karyA hatA. 87 sarveSAmeva.. ...ziva: | 88. sarvaliMgomAM bANaliMga vizeSa manAya che, kAraNa temAM zaMkarano nitya nivAsa rahe che. 88 .........varSazastapi 82 5 vi punartha:.. .........nam | 20 || eka bANaliMganI sthApanAthI je phaLa maLe che te so varSe paNa pUruM gaNavI zakAya tema nathI hotuM to je siddharAje bhaktipUrvaka hajAra zivaliMganI sthApanA karI tenuM puNyaphaLa keTaluM thAya te ame jANatA nathI. 89-90 - prAne vA ri.. .....taMtra vai || 12 | . gAmamAM, vanamAM, jaLamAM, ke sthaLamAM, jyAM jyAM zivaliMgo che, tyAM tyAM sarva tIrtho nivAsa kare che. 91 tap........ ...........mayA | 22 .. zivazAstramAM zivajIe pote kahyuM che ke, jyAM sahasazivaliMgo hoya tenuM varNana karavuM mArAthI paNa azakya che. 92 thavA tu...... ..............mu. | 22 . jJAvI.. suvrata 64 | tvathA sadaa....... ......pratimAna: che ? | siddharAje amarakaMTaka pAse narmadAnA jaLamAM snAna karIne, kArezvarane prasanna karyA hatA. temanuM bhaktiyukta uttama kArya joi kAryasidhdha mATe varadAna ApatAM, bhagavAna zaMkare kahyuM ke, jyAre tuM (tArA) sarovara upara sahazivaliMgone sthApana karIze, tyAre huM tArI bhaktithI prasanna banI tyAM nitya Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 yuge yuge pATaNanI prabhutA nivAsa karIza. 93-94-95 tatra yA vRtta.. ...bhaviSyati | 26 | tyAM yajJa karavAthI je phaLa thAya che, te mAtra bhakti vaDe sahasazivaliMganAM darzana karavAthI maLe che. 96 tamArAni ..... ...............sarvatA | | eTalA mATe he brahmana ! A sthAna ati puNyadAyaka che, kAraNa ke pratyeka zivaliMgamAM bhagavAna kArezvarano sadA nivAsa hoya che. 97 maravArimiTTarnaharta... .........samavAyate | 28 || azvameghAdika yajJo ane mahAdAnothI je phaLa prApta thAya che, te phakta sahastrazivaliMgonA darzanamAtrathI maLe che. 98 nitairtanazaidrAna...... ..............siddheza sarovara | 22 . siddharAjanA sarovaramAM sahasazivaliMganAM jeNe darzana karyA nathI, te mAtAnA yauvanane nirarthaka karI lenAra puruSo jANavA. arthAt A sarovaranAM darzana karyA vagaranuM manuSyajIvana nirarthaka mAnavuM 121 mitra........ .muvAhAtam | rara || A jagatamAM RSimunioe, je kAMi sArabhUta hakIkatanuM nirUpaNa karyuM che, te huM tamane saMkSepathI kahuM chuM. bahu kahevAthI zuM.? 122 na siddhazasamAM.............................................vipate | 222 . siddharAja samAna rAjendra siddhasara samAna sarovara, ane sahasaliMga jevuM mahAtIrtha, bIjA koI ThekANe jovAmAM AvatuM nathI. 123 tatrAIRI[.. ...........tapasvinAm 224 tyAM agADI sarovaranA kinArA upara, brAhmaNo, tapasvIo, ane saMnyAsIo mATe siddharAje AgAro (maTho-dharmazALAo-vidhAlayo va.) baMdhAvyAM hatAM. 124 sarvanAmasamRddhAri.. .................sthitI: che ?ra che. sarvakAmanAo paripUrNa karanArA te badhA (AgAra), brahmA, viSNu, ane mahezanAM puronI mAphaka tyAM zobhI rahyA che. 125 3nnatA. .........vAgaDa | radda .. unnata (kIrtimaMdirothI UMce AkAzaparyata) ane nimna (sarasvatI vaDe nIce pAtALa parvata) evI aizvarya, ane namratAyukta guNo vaDe prakAzita siddharAjanI amarakIrti svargaparyata vyApta thayelI che. 126 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 325 siddhara namo.... sviyaM ra7 || siddharAja samAna koI rAjA (bhUtakALamAM) thayo nathI. ane thaze nahi, jeNe sahasabANaliMgone ekI sAthe sthApana karyA hatAM. 127 I sidAzivartipratiSThAmAnya sarasvatIpurANa, sarga 16 saha zivaliMgapratiSThAmAhAtma saMpUrNa sarasvatIpurANa, sarga 16 pAdaTIpa : " (1) sarasvatIpurANa saMpAdaka zrI ka.bhA.dave A suMdara sarasvatI, A mahArAjAdhirAja siddharAjanuM mahAsarovara, A nAjuka paNa jeno yaza vistRta che tevuM ramya sthaLa, vAdaLAMone Teko Apato A uMco kIrtistaMbha sUryanI mAphaka upamA ApI zakAya tevo e suMdara zroNI pradezavALI strIothI zobhato A rAjaprasAda, evA lImanA sadAnA dhAmarUpa A nagara(pATaNa)mAM AthI bIjuM zuM vadhu jovAnuM hoya ? (moharAjaparAjaya) Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 326 60 - saMskRta sAhityamAM abhivyakta prAcIna - madhyakAlIna gujarAtanI rAjadhAnI aNahilavADa pATaNa (i.sa. 746-1411) maNibhAiprajApati yunivarsiTI lAyabrerIyana ane adhyakSa, graMthAlaya ane mAhitI vijJAna vibhAga, hemacaMdrAcArya uttara gujarAta yunivarsiTI, pATaNa. gujarAtanA itihAsamAM solaMkIkALa (vi.saM. 998-1360) suvarNayuga tarIke oLakhavAmAM Ave che. A yugamAM paNa mahArAjA sidhdharAja ane kumArapALa (vi.saM. 1150-1229) nA samaya daramyAna gujarAte rAjakIya, Arthika, zilpa - sthApatya, sAhitya vagere kSetre caramotkarSa pragati sAdhI hatI. kavi bAlacaMdre 'vasaMtavijJAsa'mAM nodhyuM che ke 'nahAvate na saha zAravA mattAtra vAtaramanomavatI'(2.1) arthAt ahIM nivAsa karavAnA rasalobhathI kamalA sarasvatI sAthe kalaha karatI nathI. samagra solaMkIkALa daramyAna uttamottama dhavalagRho, maMdiro, zivAlayo, jinAlayo, taLAvo, vidhAmaTho vagerenuM zilpa-sthApatyanI dRSTie benamUna bAMdhakAma thayuM hatuM, jenuM varNana solaMkIkAlIna ane paravartIkAlIna sAhityika temaja dhArmika kRtiomAM jovA maLe che. eka sarvekSaNa anusAra A yugamAM Azare 250-300 jeTalA saMskRta-prAkRta-apabhraMzanA sAhityakAro thai gayA ke jemaNe potAnA bahuzruta kartRtva dvArA bhAratIya stare gujarAtanuM nAma rozana karyuM che. paraMtu, A kALamAM racAyeluM samagra sAhitya dhArmika, dArzanika ane sAhityika che. jene ApaNe Aje rUDha arthamAM itihAsa kahIe chIe tevA graMtho racAyA na hatA. bhAratIyo mAthe eka ALa che ke bhAratIyomAM aitihAsika daSTino abhAva che, te ATalI vipula sAhitya- rAzi vacce paNa ghaNuM karIne yathAvata rahe che. jo ke kAzmirI kavi ane itihAsavid kalhaNa kRta 'rAkhatamiLI' jevo vizudhdha itihAsa graMtha nahIM, paraMtu cAlukyavaMza kIrtananA hetusara hemacaMdrAcArye cAlukyavaMzane itivRtta banAvIne dhruva mahAkAvyanA mAdhyamathI saMskRta ane prAkRtamAM solaMkIvaMza saMbaMdhI vizvasanIya mAhitI upalabdha karAvI ApI che. jo ke atre noMdhavuM joie ke solaMkI vaMzano sthApaka mULarAjadeva kayA vaMzano hato ke tenA pitA kayA pradezanA zAsaka hatA te vize koi ja ullekha nathI. AcAryazrIe mULarAja mATe mAtra rAjino pUta jJAninancena (4/6). ane uiAmatananteti (1/118) mAtra ullekha karyo che. svayaM mULarAja vi.saM. 1043nA tAmrapatramAM Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 yuge yuge pATaNanI prabhutA nigapUtopArjita sArasvatamAtrano ane potAnA pitA rAjine mahArAjAdhirAjathI saMbodhe che.' gujarAtanA cAvaDA ane solaMkIyugIna (vAghelA sahita) aitihAsika ane sAMskRtika mAhitI purI pADatA graMtho paikI nIce darzAvela graMtho vizeSa noMdhapAtra che : kAvya- mahAkAvya : hemacaMdrAcArya kRta dayAzraya (saMskRta ane prAkRta), somezvara kRta tikaumuvI, bAlacandra kRta vasaMtavistAra, rAmacandra kRta mAravihArazata, arihaMta kRta mRtasaMvardhana nATakaH bilDaNakRta IsundarInATikA, yazazcaMdra kRta mudritamuva, yazapAla kRta moda/nA/nA (i.sa. 1174) prazasti : zrIpAla kRta sarjiA zakti ane vaDane prati udayaprabhasUri kRta sutarti acttauttinI prabaMdha sAhitya merUtuMga kRta prabaMdhaciMtAnI ane vicAro, jinaprabhasuri kRta vivighatIrtha (vi.saM. 1364), purAtanapravaMdhasaMgraha, purANa : sarasvatIpurANa (12mI sadI), tharA (15 mI sadI) caritra : somaprabhacArya kRta kumArapAnapratirodha, prabhAcaMdra kRta mAvitra, jayasiMhasUri kRta kumArapAlacarita upara darzAvela graMtho cAvaDA ane solaMkI rAjyavaMzI saMbaMdhI vattA-ochA pramANamAM mAhitI pUrI pADe che. tyAre svAbhAvika rIte ja baMne vaMzonI rAjadhAnI rahela aNahilavADa pATaNa vize paNa yatkiMcita mAhitI Ape che. A badhA graMthomAM pATaNa viSayaka alaMkRta zailImAM aDhaLaka mAhitI upalabdha che. udAharaNa tarIke pATaNamAM cAvaDA ane solaMkI rAjavIo dvArA baMdhAvavAmAM Avela dhavalagRho-rAjamahelo, dharmasthAno paikI prabaMdhaciMtAmavmAM vanarAja dvArA dhavalagRha, pArzvanAthanI pratibhAvALuM jainamaMdira, kaMThezvarI maMdira, bhuvaDa dvArA bhuvaDezvara maMdira, mULarAja dvArA tripuruSaprAsAda, mUlarAjavasahikA muMjAladevasvAmIprAsAda, cAmuMDarAja prAsAda, rANI udayamatI dvArA vAva, karNa dvArA karNameruprAsAda baMdhAyAno ullekha che. dayAzrayamAM sidhdharAja dvArA sahastraliMga sarovara ane tenA taTe satrazALAo, zivanAM maMdira, dazAvatAranuM maMdira kIrtistaMbha ane kumArapALa dvArA sphaTikamaya pArzvanAthabiMbanI sthApanA, pArzvanAthanuM caitya, kumArapAlezvara maMdira ane kumAravihAra pATaNamAM baMdhAvyAno spaSTa ullekha che. sarasvatIpurAmAM sidhdharAja dvArA durlabhasabhAne sajaLa karyAno ane tenA taTe devAlayo, vighAmaTho vagere bAMdhavA saMbaMdhI vistRta varNana che. rAmacandrasUrie phumAravihAratamAM kumArapALa dvArA baMdhAvavAmAM Avela kalAtmaka jainacaityanI surekha jhalaka pUrI pADI che. paraMtu, ahIM varNavAyela pATaNa kavikalpanAnuM keTaluM ? ane vAstavika keTaluM ? A eka Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (328 zodhano viSaya banI rahe che. duHkhanI vAta che ke solaMkI-vAghelAyugIna aMtima zAsaka karNa vAghelA allAuddIna khilajInA saradAra alapakhAna ke ulughakhAnanA hAthe i.sa. 1304mAM parAsta thatAM gujarAtamAM rAjapUta zAsanano aMta Ave che. dharmAdha muslima zAsakoe gujarAtanI rAjadhAnI aNahilavADa pATaNa uparAMta aneka samRddha nagaro ane devAlayono nAza karyo athavA masjidomAM parivartita karyA. aNahilavADa pATaNa muslima AkramaNano bhoga banatAM navuM pATaNa vasyuM. AjanuM pATaNa e navuM pATaNa che. pATaNa .sa. 1304-1411 sudhI dilhI tA heThaLa rahyuM, paraMtu vahIvaTI mukhya mathaka tarIke pATaNa ja rahyuM. eTale ke prakArAntare te gujarAtanI rAjadhAnI tarIke cAlu rahyuM. muslima subAoe pATaNamAM rahIne ja gujarAtano vahIvaTa calAvyo. I.sa. 1411mAM ahamadazAhe rAjadhAnInA zahera tarIke amadAvAdanI sthApanA karatAM pATaNanuM rAjakIya mahatva ghaTatuM gayuM. i.sa. 1411-12 daramyAna gujarAtanI rAjadhAnI pATaNathI amadAvAda khaseDAi. i.sa. 1766mAM dAmAjIrAve javAmardakhAnanA putra pAsethI samI ane rAdhanapura sivAyanA mahAla kabaje karI potAnI rAjadhAnI sonagaDhathI pATaNa pheravI. pATaNathI vaDodarA rAjadhAnI khaseDAtAM pATaNa gAyakavADI zAsananA kaDI prAntano eka mahAla banI rahyo.AjhAdI bAda mahesANA jillAno eka tAlako ane thoDAMka varSo pUrve navA sthapAyela pATaNa jillAnA mukhya mathakanuM zreya bhogavI rahela che. "mirAte ehamadI' nA kartA alI mohammadakhAne hAlanA pATaNathI Azare 4 mAila dUra jUnA pATaNanA bhagnAvazeso ane amadAvAdanA bAMdhakAmamAM pATaNanA paththaronA upayoga saMbaMdhI noMdha karI che. A uparAMta noMdhyuM che ke gujarAtanA subA sarjAtakhAne (16851701) amadAvAdamAM be majida ane eka madresA bAMdhavA mATe pATaNanA hAkema saphadarakhAnane Arasa mokalavAnuM jaNAvatA teNe pATaNamAMthI 200 gADAM bharI ArasanI zIlAo mokalI ApI hatI ane jarUra paDe vadhu 1000 gADAM Arasa mokalI zakaze tema jaNAvyuM. atre noMdhavuM ghaTe ke vadhumAM navuM pATaNa junA pATaNanA paththaro vaDe baMdhAyuM che. Aje navA pATaNanAM gharonA bAMdhakAmamAM plintha eriyA sudhI prAyaH paththara vaparAyelo jovA maLe che. navA pATaNano koTa paNa junA pATaNanA paththaro thakI baMdhAyAnI spaSTa pratIti temAM vaparAyela sapramANatA vihIna paththaro ane khaMDita yA akhaMDita zilpakRtiovALA paththaro ane tenI arucikara goThavaNInA AdhAre thAya che. navA pATaNamAM baMdhAyela bahAdurasiMha bAroTanI vAvamAM paNa rANInI vAvanA ane junA pATaNanA paththarono upayoga thayo haze tema vAvanA prAthamika nirIkSaNanA AdhAre kahI zakAya. karnala ToDe i.sa. 1822mAM pATaNanI mulAkAtanuM varNana tenA graMtha "Travels in western India" mAM karyuM che, jemAM teNe kAlikA mAtAnA maMdirathI 150 vAra dUra ane bhavya toraNa joyAnuM noMdhyuM che. je Aje astitvamAM nathI. barjesa ane kajhinse temanA graMtha Antiquities and Archaeology of Northern Gujarat" Hi zuil-il 91941 f4141 aula 03 paththaranA staMbha hovAnuM noMdhyuM che, je hAlamAM tyAM nathI. 'pATaNanI prAyaH paththaranI eka khANa tarIke ja upayoga thayo. gAyakavADI zAsana daramyAna pATaNamAMthI paththaro kADhavAno ijAro ApavAmAM Avyo hato, A badhAM vinAzaka kAraNone lIdhe pATaNanAM bhavya mahAlayo paikI Aje kazuM ja bacyuM nathI. bacavAmAM mAtra rANInI vAva, sahastraliMgamAM pANI lAvavA mATenI nahera (A baMne sarasvatI Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA nadInA pUrathI daTAi javAnA kAraNe) ane kahevAto rAjagaDhInA koTano thoDoka hisso bacela che. A uparAMta pIramakhtamazAhanI daragAha ke je hemacandrAcArya no upAzraya hato ema mAnavamAM Ave che. A daragAhanuM mULa sthApatya ane AjubAju vikharAyela avazeSo hindu sthApatyanI pratIti karAve che. bAkI badhuM ja kALanA pravAhamAM naSTaprAya thai gayuM. junA pATaNano vistAra hAlamAM khetaromAM vaheMcAyelo hovAthI utkhanano koi avakAza rahyo nathI. Aje pratyeka khetaranA zeDhe zeDhe iMTo ane pattharonA nAnAmoTA Dhaga potAnA aitihAsika vArasAnI smRtio saMgharIne nisteja samA beThA jovA maLe che. pATaNanI sthApanA, nAma, AkAra ane koTa 329 pracalita anuzruti anusAra pATaNanI sthApanA vanarAja cAvaDA dvArA vi.saM. 802 (i.sa. 746) mAM karavAmAM AvI hatI merutaMge prabaMdhaciMtAmaLImAM vi.saM. 802, vaizAkha vada-2 somavAra ane vicArazreImAM vi.saM. 802 vaizAkha suda-3 somavAra noMdhela che. jyAre dharmArthamAM vi.saM. 802, aSADha suda-3 zanivAre pATaNanI sthApanA thayA saMbaMdhI ullekha che. A ullekho ane A saMbaMdhI bIjA anya ullekho ane tenI tithio ane vAra paMcAga pramANe che ke kema te tapAsIne rA.cu. modI e tAraNa upara AvyA che ke vaizAkha suda-2 somavAre dharmakriyA zarU thai haze ane yajJanuM satra be mAsa cAlyuM haze tathA loko aSADha suda zanivArathI gAmamAM rahevA AvyA haze. * evI paNa vAyakA che ke vanarAja cAvaDAne tenA mitra aNahila bharavADe nagara sthApavA jagyA batAvI tethI nagaranuM nAma aNahilavADa pATaNa rAkhavAmAM AvyuM. pATaNanI sthApanA pUrva tyAM koi anya nagara hatuM ke kema ? A saMbaMdhI jinaprabhasUri kRta vividhatIrtha 5nA ahinapusthitagariSTanemi5mAM lakakhArAma nagara hovAno ullekha che. ' saMskRta, prAkRta ane apabhraMza graMthomAM pATaNanuM nAma vividha rIte noMdhAyeluM jovA maLe che. jema ke aLahitapATam (kUvAzraya 1/48) sahitnapattana (jhIrtiImuvI 1/48), mahinanAM (kumArapAlacaritam 2/21), sahittapATa (mAravAnaprativodha 1/32), ahinapATa (mutasaMjItanuM 1/97), aLahinapura (prabaMdhaciMtAmaLI 1/19), zrIpattana (prabaMdhaciMtAmaLI 3/3) vagere. AcArya hemacaMdra dvArA saMskRta ane prAkRta dvAzrayamAM pATaNanuM kavi kalpanApracura varNana karavAmAM AvyuM che. pATaNanA varNananA prAraMbhamAM zlokamAM ja tene svastika AkAranuM gaNAvI tenI bhavyatA varNavI che. tta. ..nAnAhinapATam // (1.4) (bhUminA svastika jevuM, dharmAMgAra, nayanuM nivAsarUpa, zrI vaDe sadA AzliSTa evuM aNahilapATaka nAme nagara che.) mArapAla'ritamAM paNa A prakAranuM kalpanAsabhara varNana karavAmAM AvyuM che. somezvare paNa IrtiImuvImAM pATaNanuM manorama varNana karyuM che. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA sti.. kRtahArAnukAraNe,. che hAthI - madathI bhInA, jhAMpAvALuM bhaluM pura, aNahilla purAjyazrI jANe zrI zreyanuM ghara, zobhe je hAranuM kAma, sAranAra sukoTathI zuM vartula thaye puNye, rakSAtuM kaLicoTathI .zriyAmitra 5 (1.48) .chefter 11 (9.80) 330 (AcArya vallabhajI haridatta samazlokI anuvAda) AcAryazrIe pATaNano AkAra svastika hovAnuM jaNAvyuM che. paraMtu, Do. ramaNalAla mahetAe sthaLatapAsanA AdhAre spaSTa noMdhyuM che ke 'pATaNa aSTAzrI arthAt svastikAra nagara hovAnI kalpanA sAva nirAdhAra che. 10 nagaranI comera koTa hovA vize AcAryazrIe saMskRta davAzrava (1/126)mAM ane prAdbhUta dayAzrava (1/3)mAM, somezvare IrtiImuvI (1/49) ane somaprabhasUrie mAravAnaprativodha (p.3-4) mAM paNa A ja matalabano ullekha karyo che. solaMkIyugamAM pATaNamAM koTa hovA vize AzaMkA vyakta karatAM DaoN. ramaNalAla mahetAe noMdhyuM. che ke "hemacaMdrAcAryanA davAzraya nA varNanonI avyavasthAne prakhyAzrita jJAna sAthe sarakhAvavAthI pATaNane killo hovA bAbata zaMkA thAya che.1 DaoN. sAvaliyAe paNa A ja matalabano mata abhivyakta karyo che ke : "Ama chatAM, purAvastunAM tamAma pramANo jotAM aNahilavADa pATaNano 14mI sadI sudhI killo hoya ema lAgatuM nathI.'' 12 purAttavavidono je mata hoya te, paraMtu aNahilavADa pATaNane jyAM pAyAmAMthI ja khodI nAkhavAmAM AvyuM hoya, iMTa ane paththaranI khANa tarIke ja varSo sudhI teno upayoga thayo hoya, tyAMthI purAvA kai rIte upalabdha thai zake ? solaMkI rAjavIonA mahelo ke devAlayonI Aje koi nizAnI bacI nathI, to zuM rAjamahelo nahIM hoya tema mAnI zakAya ? eka khUba noMdhapAtra bAbata dhyAnamAM levA jevI che ke sahasraliMga sarovaranI kenAla hAlanA jamInanA starathI Azare 15' phUTa jeTalI UMDAie che, te ja rIte rANInI vAva upara paNa aMdAjita 10' phUTa jeTaluM mATInuM stara caDhI gayuM che. A vAstavikatAne dhyAne letAM jUnA pATaNanA avazeSo teTalI UMDAie ja hoi zake ? pATaNanI prAcIna bhavyatA zodhI kADhavA mATe purAtatva vibhAga dvArA suniyojita utkhanana kArya hAtha dharavAnI jarUra che. rANI vAva rAjA bhImadeva (1022-1064) nI rANI udayamatIe pATaNamAM vAva baMdhAvI hatI. zilpasthApatyanI dRSTie benamUna hovA chatAM solaMkIkAlIna ke paravartIkAlIna sAhityamAM tenI noMdha levAi nathI. meruMtuMge prabaMdhaciMtAmaLImAM phakta eka ja lAinamAM noMdhyuM che ke 'zrI 35matinAkhyA tatrAsyA zrIpattane sahasraliMgasarovarAdapyatizAyinI navyA vApI kAritA / ' arthAt rANI udayamatIe tyAM sahasraliMga sarovarathI caDiyAtI navI vAva karAvI. Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 331 hemacaMdrAcAryae to A aMge mauna ja sevyuM che. sarasvatI purANamAM paNa A saMbaMdhI koI ullekha nathI. saMbhava che ke A vAva baMdhAyAnA khUba ja TUMkAgALAmAM koI kAraNasara khaMDita thai hoya ! jo ke 19mI sadImAM yuropiyana purAtatvavid, itihAsavid barjesa ane kajhinsa karnala ToDa, phArbasa vageree A vAva vize potapotAnA graMthomAM skeca sAthe varNano karyA che. sahasaliMga sarovara ane kIrtistaMbha - 'dayAzraya' (Isl4) mahAsa:, vasaMtavistAra (246), kurtamAnara/sara, nImavAna (saMva 5), siddhaHER, "modarAnapAna' (158), zrI sidhdhamatuM : ane "sutasaMkIrtana (235) sidhdhasara tarIke nAmAbhidhAna kare che. koi kRtimAM sahasaliMga sarovara evuM nAmAbhidhAna nathI. sarovaranA kAMThe eka hajAra zivAlayonI upasthitithI lokajIbhe te sahastraliMgathI oLakhAtuM thayuM haze. phakata prAcIna gujarAtImAM racAyela 'samararAsu" (77)mAM 'sahasaliMga" tarIke ullekha che. prabaMdhaciMtAmaNImAM noMdha che ke durlabharAje pATaNamAM durlabha sarovara baMdhAvyuM. zrI sarga 15/114122mAM siddharAje sahastraliMga sarovara ane tenA taTe satrazALAo, zivanAM 108 maMdiro, devIonAM 108 maMdiro, dazAvatArI maMdira, devaghara eTale ke vidhAmaTho ane kIrtistaMbha baMdhAyAno ullekha karyo che. paraMtu tenA racanA-vidhAna ke zilpa-sthApatya saMbaMdhI koi vigato nathI. siddharAje mahAsarovaranuM muhUrta karyuM teTalI ja noMdha AcAryazrIe karI che. (dayAzraya 15/114) jyAre prabaMdhaciMtAmaff" mAM spaSTa noMdha che ke "tArate naivAmA mAtAvapatta pratiSThA vivAna zipinaza sadartiAdharmasthAnakarmasthAniyo carcAritA kSitti padhamAkRti: prathAmaro" arthAt siddharAje sahasaliMga mATe zilpIo ane kArIgaronI yojanA karI mAlavamaMDaLa upara caDAI karavA prAyaNa karyuM. - sarasvatIpurA sarga-15 ane 16mAM dhArmika, paurANika AkhyAnonI sAthe sAthe sarasvatI nadImAMthI sahastraliMga sarovaramAM pANI lAvavA mATe nahera banAvavI, naheranA taTe tIrthasthAno, devamaMdiro vagerenuM tathA sahasaliMganA taTa uparanI satrazALAo, ovArAo, tIrtho vagerenuM mAhAtma varNavyuM che. A uparAMta aitihAsika vigato jema ke karNa-mInaLanAM pUrvacaritro, mInaLadevI jayakezInI putrI (15.81), sidhdharAjacaritra, sidhdharAjano bAlyavaye rAjyAbhiSeka ane karNano svargavAsa (159293), sidhdharAja dvArA avaMtinI jIta (15.96), durlabharAja dvArA baMdhAvela durlabhasara ke je jalahIna hovAthI sidhdharAja dvArA tene jalapUrNa karavAno saMkalpa 15(101-102), brAhmaNo mATe AgAro (dharmazALAo) (16/123), sidhdharAja dvArA tene jalapUrNa karavAno saMkalpa 15(101-102), brAhmaNo mATe AgAro (dharmazALAo) (16/123), sidhdharAjanI sabhAnA kezava vyAsa paurANikano paricaya (16/197-201) vagere vize vistArathI carcA karavAmAM AvI che. sahastraliMga sarovaranuM ATaluM cokakasa ane kamabadhdha varNana koi graMthamAM upalabdha nathI. sarasvatIpurAmAM sahastraliMga sarovaranuM vizad aitihAsika ane paurANika mahAsyathI bharapUra varNana kavacita sthAna nirdeza sAthe rajU karavAmAM Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 332 AvyuM che. paraMtu Azcarya to e che ke ahIM tenA taTe sthita kIrtistaMbhano koi ja ullekha nathI. sidhdharAje mALavA vijaya bAda kIrtistaMbha baMdhAvyo hato, je eka itihAsa sidhdha ghaTanA che. saMbhava che ke te samaya daramyAna purANakAranuM avasAna thayuM hoya athavA purANakAra rAjakIya sthApatyonA varNanathI alipta rahyo hoya ! mohAni (3.58) ane pravaMdhaciMtAmavImAM kIrtistaMbhano ullekha che. paraMtu sahastraliMga sarovaranA taTe kIrtistaMbha kaI jagyAe bAMdhavAmAM Avyo haze te Aje mAtra kalpanAno viSaya rahyo che. tenuM koI ja nAmonizAna rahyuM nathI. kIrtistaMbha upara utkIrNa karavAmAM Avela zrIpAla kRta sahastraliMgaprazastino Arasano eka TUkaDo (26'X10') pATaNanA vijaLakuvA mahollAnA nAnakaDA zivamaMdiranA garbhagRhanI divAlamAM jaDelo sva.rA.cu. modIe zodhI kADhayo che. jemAM zloka naM. 36, 77, 87 ane 90 zlokAMka jovA maLe che. rava. modIe prazastimAM 108 zloko hovAno aMdAja mUkyo che. A prazastimAM siddharAje sahasaliMga sarovara baMdhAvyAno ane sarasvatInA jaLathI pUrepUruM bharyAno ullekha che. 3 kavi somezvare kIrtibhaumurI (sarga-1/72-81) mAM kIrtistaMbhanuM atyaMta manorama varNana karyuM che, jenA udAharaNa svarUpa prathama pAMca zlokono pATha ane AcArya vallabhajI haridA kRta samazlokI gujarAtI anuvAda nIce mujaba che. ja smina. ........ tama che , (1172) muvi che (1173) yathAna.. ........... .fr: . (1174) vasthaurca.. ....................vatAniva (1775) ...naraMtUnatama | (1176) pharatAM viSNu - haranAM, maMdire sara jyAM bharyuM; pRthvI kuMDalavaMta zobhe, jANe motI - are bharyuM. 1/72 UMDuM taLAva zobhe jyAM, khIlelAM kamaLo thakI; khelatI jayadevInAM, jANe hoya mukho thakI 1/73 jemAM chAyA zivAgAra, dIvIonI paDe ghaNI; zobhe zrI nizi pAtALa, sarpa-zIrsa-maNi taNI. 1/34 je taLAva taTe zobhe, UMco ujavaLa raukhavata; kIrtistaMbha vyomagaMgAnA paDatA pravAhavatuM. 1/75 sAmAji. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 333 zivAlaya-samUhuM A, che sarovara zobhita; ne zobhe te pura paNa, rAjahaMse vibhUSita. kavi arisiMhe vikramanA 13mAM zatakanA aMta bhAgamAM racela sukRta saMkIrtanamAM sahasaliMgasarovara ane kIrtistaMbhano ullekha karatAM noMdhyuM che ke "vizve jaga yena vijitya kIrtistaMbhastathAM kopI mahAnakAri" arthAt : jagata upara vijaya meLavIne teNe koi mahAna kIrtistaMbha karAvyo hato. sahastraliMgasarovara 16mI sadI sudhI astitva dharAvatuM hatuM. te saMbaMdhI paNa abula phajhala kRta 'akabaranAmA'mAM vAMcavA maLe che. "akabaranAmA" prakaraNa 3ramAM spaSTa noMdha che ke baherAmakhAna makAnI haja mATe jatAM thoDoka samaya pATaNamAM rokAyo hato. sahastraliMga sarovaramAM naukAvihAra daramyAna mubArakakhAna lohAnIe tA. 31 jAnyuArI, 1561nA roja baherAmakhAnanuM khUna karyuM hatuM A ghaTanA bAda sahasaliMgasarovara kyAM sudhI astitva dharAvatuM hatuM ke jyAre teno nAza thayo te saMbaMdhI koi mAhitI noMdhAyelI jANamAM AvI nathI. sahasaliMga madhye sthita TekarI bakasthaLa, viMdhyavAsinInuM maMdira ke mAyA TekarI? sahasaliMga sarovaranI madhyamAM eka moTI TekarI che, jenA upara mahelanA avazeSo prApya che. lokavAyakA mujaba tene rANInA mahela tarIke oLakhavAmAM Ave che. paraMtu, tenuM bAMdhakAma solaMkIvaMzanuM mAnI zakAya tevAM koI ja cihno nathI. prathama dRSTie ja te muslimayugIna sthApatya jaNAya che. A bAMdhakAmane ghaNobadho bhAga varSa 2001mAM gujarAtamAM thayela dharatIkaMpamAM nAza pAmyo. eka anya anuzruti mujaba A sthaLane mAyA TekarI tarIke oLakhavAmAM Ave che. pracalita daMtakathA mujaba sahasaliMga sarovaramAM pANI bharAI rahetuM na hovAthI sidharAje mAyA vaNakaranuM balidAna ApyuM hatuM. tenI smRtimAM A TekarI karavAmAM Avela che. mAyAnA balidAnane biradAvatA ajJAta kavi kRta 'mAyAvela kAvyamAM paNa mAyA TekarI saMbaMdhI koi ullekha nathI. A daMtakathAnuM koi aitihAsika pramANa upalabdha nathI. temaja samakAlIna ke paravartIkAlIna koi saMskRta racanAmAM teno ullekha paNa karavAmAM Avyo nathI. Ama chatAM, A lokakathI kema ubhavI ? A lokakathAmAM satyAMza keTalo ? vagere prazno saMzodhanano eka viSaya banI rahe che. mAyAnI utpati vize gaNezarAma varatiyAe temanA graMtha mehayAvata kSatriyonI utpatino itihAsa' (1935)mAM jaNAvyuM che ke rAjA karNadeva ane mInaLadevI dvArA tenA janmasaMbaMdhI jyotiSIonI AgAhInA kAraNe tyajAyeluM bALaka te mAyo.11 hakIkatamAM sahasaliMgamAM pANI bharavA mATe siddharAje sarasvatI nadInuM pANI nahera mAraphata sarovaramAM vALyuM hatuM, jenA avazeSo Aje paNa upalabdha che. "moharIparanA" (3.57-58) nATakamAM vanarAja dvArA sthapAyela A nagara varNanamAM kumAravihAra, sarovara ane tenA madhye bakasthaLano spaSTa ullekha che. nIce darzAvela zlokomAM spaSTa jovA maLe che. pUrva....... kuvaitarAma | 7 || mapi 2-..... ....vim ? / 58I sarasvatIpurI" mAM viMdhyezvarInuM maMdira hovA vize nIce mujaba noMdha che. 10 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA mina. .saMyutA // (16.158-160) (arthAt, te pIThamAM jyAre devIonAM AvAhana samaye, viMdhyavAsinI devI viMdhyAcala parvatamAMthI AvyAM tyAre he brahaman ! jenA sevanathI svarga prApta thAya che, te devIe svargamArgane batAvavA A sarovaranI madhyamAM jala dakSiNe nivAsa karyo. te manoram sthAnane viMdhyazRMga (viMdhyaparvata) thI paNa adhika mAnI, zveta pITha saha tyAM bhagavatI viMdhyavAsinI birAjamAna thayAM.) 334 'sarasvatIpurALa' nI racanA sidhdharAjanA samaya daramyAna ja thayelI hovAthI temaja sarovaranA taTapradeza dharmasthAna tarIke vikasAvela hovAthI purANakArano mata vadhu vizvasanIya gaNAvI zakAya. barjese A sthaLe zivamaMdira hatuM tema jaNAvyuM che. vAstavikatA game te hoya paraMtu Aje prabaLa AsthA sAthe atUTa vizvAsathI sthAnane mAyA TekarI tarIke oLakhAvIne lokaphALo ane saMsadasabhyazrIonI grAMTamAMthI vizALa bhavanonuM bAMdhakAma karavAmAM Avela che. 18 vidyAmaTho sahasraliMga sarovaranA taTapradezane kharA arthamAM dharmasthAna ane vidyAnuM sthAna banAvavAnA hetusara 1000 zivAlayo, devadevIonAM maMdiro uparAMta vidyAmaMdiro paNa baMdhAvyAM hatAM, jenI noMdha sarasvatI purANakAre nIce mujaba karI che. na sidhdhasamo.. (16/123) ..drazyate // . tapasvinAm tatrAgArANi. (16/124) (sidhdharAja samAja rAjA, sidhdhasara samAna sarovara, ane sahasraliMga jevuM mahAtIrtha bIjA koi ThekANe jovAmAM AvatuM nathI. tyAM agADI sarovaranA kinArA upara brAhmaNo, tapasvIo, ane saMnyAsIo mATe sidhdharAje AgAro (dharmazALAo-vidyAmaMdiro, maTho vagere baMdhAvyAM hatAM) dayAzravakAre paNa vidyAmaTho vize vadhu spaSTatAthI ane vistArathI varNana karyuM che, je nIce mujaba che. (16/121) kSAtraviyAM.. viSanavAyemyaH.. .nyAyata | (16/122) 68 vRtti ane sUtrane jANanArA athavA bhaNanArA, kalpasUtrone jANanArA athavA bhaNanArA, te ' pramANe AgamavidhA tathA saMsargavidhA arthAt auSadhionA saMparkathI suvarNasidhdhi Adi vidyAone jANanArA athavA bhaNanArA tathA traNa jenAM avayavo che evI trividhA eTale vArtA (kRSi ane vANijya), trayI (traNa vedo) ane daNDanIti, athavA trividhA kahetA tarka, lakSaNa (vyAkaraNa) ane sAhityane jANanArA ane bhaNanArA, temaja aMgavidhA kahetAM zikSAdi cha aMgone jANanArA tathA bhaNanArA, athavA aMgavidyA kahetAM zarIranI vidyA jANanArA tathA bhaNanArA, kSAtravidyA kahetAM mAn|| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA yuddhavidyAne jANanArA tathA bhaNanArA, dharmavidhA kahetAM smRtine jANanArA tathA bhaNanArA temaja cArvAkazAstrane jANanArA lokAyitakonuM khaMDana karanArA tathA yajJanA pratipAdaka zAstrane jANanArA tathA bhaNanArA athavA yAjJikonA AmnAyane jANanArA tathA bhaNanArA vidvAnone prItiyukta karavA. teNe maTho karAvyA brAhmaNa jevA graMtha viSayomAM nipuNa, zatapatha brAhmaNa jANanArA, SaSThIpathAdhyAya jANanArA ane uttarapada pUrvapadanA vivekapUrvaka lakSaNothI nipuNa brAhmaNoe jyAM jyAM adhyayananI dhUna calAvI che, evA mahAna kIrtistaMbha jevA zatru bhUmirUpI vAkyamAM padIkanI peThe padadhArI devagharo karAvyAM hatAM. A uparAMta rA.cu.modI dvArA noMdhAyela sahasraliMgaprazastino eka aMza pATaNanA vIjaLakuvA vistAramAM sthita zivamaMdiranI divAlamAM jaDavAmAM Avela che, tenI prathama paMktimAM sahasraliMga taTe zikSAgRho vize garbhita sUcana karavAmAM AvyuM che, jeno upalabdha pATha nIce mujaba che....dharmapAnapavopAyyAvazikSavRMduM zAzvatapausamRdhdhivardhanamAkSetre yavurtItane.... arthAt pRthvI upara dharmapAlana mATe upAdhyAyonuM zikSAgRha ane nagaranI satata samRdhdhi vadhAranArA kSetra. pArzvanAtha jinAlaya ane kumAravihAra 335 vanarAje tenA guru AcArya zIlaguNasUrinA AzIrvAdathI pATaNanI sthApanA karyA bAda guru pratyenI bhaktibhAvanAthI prerAine pATaNamAM paMcAsarA pArzvanAtha jinAlayanI sthApanA karI hatI. A jinAlayanuM nAma paMcAsarA pArzvanAtha rAkhavA pAchaLa be kAraNo hoi zake. prathama kAraNa e ke tenA pitAnuM rAjya paMcAsarAmAM hatuM, jenI smRti jALavI rAkhavA A nAma rAkhyuM hoya athavA bIjuM kAraNa e ke paMcAsarAno nAza thatAM tyAM sthita pArzvanAtha jinAlayanI mULa pratimA pATaNamAM lAvIne pATaNanA jinAlayamAM sthApI hoya. pATaNanI sthApanA vi.saM. 802mAM thayA bAda tUrta ja A maMdira baMdhAyuM haze. hAlamAM astitva dharAvatA maMdirano i.sa. 1939mAM jIrNodhdhAra karavAmAM Avyo hato. A pUrva tenuM sthApatya 16mAM saikAnuM hatuM. tevo DaoN. sAMDesarA mata dharAve che. vaLI, jUnA pATaNamAMthI navA pATaNamAM A pratimAo kyAre lAvavAmAM Avela haze te vize paNa koi cokkasa mAhitI upalabdha nathI. DaoN. sAMDesarAe haribhadrasUri kRta candrapramacarita (saM.1216 AsapAsa), arisiMha kRta mRtasaMjhIrtana (saM. 1278 ane 1287 vacce), udayaprabhasUri kRta sutIrtivattaulinI (saM. 1277) tathA dha myuvaya (saM. 1290 pahelAM), zrI paMcAsarA pArzvanAtha maMdiramAMno saM. 1301no zilAlekha, ajJAtakartRka sa~yuprabaMdhasaMgraha (saM. 1465 pahelAM) vagere graMthomAM paMcAsarA jinAlaya saMbaMdhI ullekho zodhIne tenI prAcInatA sidhdha karI che. 19 kumArapALa dvArA bAMdhavAmAM Avela kumAravihAranuM prAsAdika zailImAM manorama varNana rAmacandrasUri kRta mAravihArazata kAvyamAM upalabdha che. 116 zlokanA A kAvyamAM zilpa ane sthApatya, citrakalA, saMgIta, nATya ane nRtyakalA vagerenI dRSTie adbhutacitraNa karavAmAM AvyuM che. kavi rAmacandrasUrie A vihArane Azcarya mandiramudAraguNAbhirAmam / Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 336 vizvamAnavabhUtinAthamana" athatuM AzcaryonuM maMdira ane pRthvIvArAMganAonA tilaka samuM gaNAvyuM che. hemacandrAcArye somanAthanuM maMdira ane pATaNanuM kumAravihAra pUrNa thatAM tenI bhavyatAthI aMjAIne loko tenA vize ja carcA karatA tene yAtrA nIce mujaba zabdabadhdha karela che. someTapura.. ...panyavArtA che (20 / 100 ) (somanAthanuM kedArezvara ane pATaNanuM kumAravihAra pUrAM thayA pachI pAnthomAM evI vAto thaI ke 'bhalA bhAi, somanAtha jai AvyA che ? sAdhu puruSa gurjarapura gayA hatA ke ? temAM kumAravihAra joyuM ke ?). pATaNanA zAsaka rAjavaMzo, amAtyo ane purohito pATaNanA zAsaka rAjavaMzo paikI solaMkIvaMzanA sthApaka mULarAjadevathI kumArapALa sudhInA rAjAo saMbaMdhI kathAzrayakAra sau prathama adhikRta ane vistRta mAhitI pUrI pADe che. temaNe darzAvela solaMkIvaMzanA rAjAono vaMzAnukrama aitihAsika sAdhano dvArA pramANita che. hemacaMdrAcAryanI sauthI moTI maryAdA e che ke temaNe koI rAjAno kAryakALa athavA koi ghaTanAno samaya darzAvyo nathI, temaja rAjyanI sImA darzAvI nathI. A uparAMta rAjamahelo, devAlayo, graMthAgAro vagere saMbaMdhI ullekha TALyo che. merUtuMge prabaMdhaciMtAmaNImAM pATaNanI sthApanA vi.saM. 802 jaNAvI vi.saM. 1277 sudhInA ane vicArazreNImAM tyArabAdanA pATaNanA rAjAono kAryakALa darzAvyo che, jo ke A kAryakrama aitihAsika sAdhanonI eraNa upara cakAsaNI karyA bAda ja svIkRta thai zakaze. vadhumAM ahIM varNavAyela ghaTanAomAM itihAsanI tulanAe lokaraMjana ane anuzrutinuM bAhulya jovA maLe che. keTalIka sAmpradAyika maryAdAo hovA chatAM madhyakAlIna gujarAtanA itihAsa mATe A eka mahatvapUrNa sAdhana mAnavAmAM Ave che. rtikaumudI'mAM mULarAjadevathI varadhavala sudhInA rAjAo, vastupAlavaMza ane vastupAlanAM kAryonuM vigate varNana karavAmAM AvyuM che. arisiMha kRta 'kRtasaMkIrtanamAM cAvaDA ane solaMkIvaHzanA vIradhavala sudhInA rAjAo saMbaMdhI prazastiparaka mAhitI tathA vastupAlanAM sukRtyo varNavAmAM AvyAM che. somezvare "kuthotsava' nA 15mA sargamAM potAnA vaMzano-gulecA kulano - vistRta paricaya karAvyo che. A kuLano Adi puruSa somazarmA mULarAja solaMkIno purohita hato. A vaMze satata traNa zatako sudhI solaMkIvaMzanuM rAjapurohita pada saMbhALyuM hatuM. A badhI kRtio uparAMta ane udayaprabhasUri kRta sukRtakIrtikallaulinI, kumArapAlabhUpAlacarita, vastupAlacarita 13 timI tikhAsi dRSTi mahatvapUrNa mAhitI pUrI pADe che. atre noMdhavuM ghaTe ke aNahilavADa pATaNanA sthApaka rAjA vanarAja cAvaDA ke pATaNamAM cAvaDAvaMzanA prAyaH 196 vaMzanA zAsana daramyAnanA koi dAnapatro ke abhilekho Aja sudhI maLI zakyA nathI. A uparAMta cAvaDAvaMza daramyAna racAyela sAhityamAM paNa A vaMza saMbaMdhI koi ullekha jovA maLato nathI. pATaNanI sAhityasAdhanA ane vidhAprIti Aje koi vyakita madhyakAlIna samayamAM racAyela saMskRta kRtio ke munazI ke dhUmaketunI Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 337 pATaNa viSayaka navalakathAo ke prabaMdhomAM varNita gauravagAthAo vAMcIne pATaNa dezane Ave to kadAca tenA moMmAMthI narasiMharAvanA zabdo 'pATaNapurI purANa! hAla tuja hAla ja AvA! sarI paDe! Aje pATaNanAM bhavya dhavalagRho, devAlayo ke sahastraliMga sarovara ane taTe sthita dharmasthAno, satrazALAo, vighAmaTho vagere paikI kazuM ja bacavA pAmyuM nathI. jo Aje kaMi bacavA pAmyuM hoya to tenuM kALI sAhityasarjana. pATaNa ane solaMkIvaMzanuM gujarAta ane dezanuM sauthI moTuM pradAna te tenuM vipula ane samRdhdha sAhitya sarjana A yugamAM racAyela saMskRta vADamaya bhAratIya stare noMdhapAtra sthAnanuM adhikArI gaNAyuM che, je gujarAta mATe gauravaprada ghaTanA che. A samaya daramyAna sAhityanA vividha svarUpo, jema ke kAvyazAstra, nATayazAstra, vyAkaraNa, koza, darzana, zilpa ane kalA vagere viSayomAM saMskRta, prAkRta ane apabhraMzamAM uttamottama kRtio racAI, jenI aMdAjita saMkhyA 150 jeTalI che. udAharaNa tarIke A yugamAM pATaNamAM racAyela keTalIka mahatvapUrNa kRtio paikI A lekhamAM AgaLa upara ullekhela aitihAsika daSTie noMdhapAtra racanAo uparAMta hemacaMdrAcArya kata sidhdhahemazabdAnuzAsana kAvyAnuzAsana, abhidhAnaciMtAmaNI, anekArtha saMgraha, nighaMTukoza, dezInAmamAlA, pramANamImAMsA, triSaSTizatnavApuruSatri, poSAzAstra, vagere prabaMdhazatakaA rAmacaMdrasUci kRta nATya tathA narnAvinA, vaumutamitrAnaMda, rAjavADu vagere 11 nATako, abhayadevasUrinI 9 Agamo uparanI TIkAo, devacaMdrakRta caMdranaivAvinapravara , somezvara kRta yuthotsava, mahAkAvya ane uttarAyava nATaka, vastupAla kRta naranArAyaNanaMda mahAkAvya, amaracandrasUri kRta pamAnaMdra mahAkAvya, jayasiMhasUri kRta dIramamata nATaka vagere noMdhapAtra che. A uparAMta solaMkIvaMzanuM gujarAtanA saMskAra ghaDatara kSetre moTuM pradAna rahyuM che, jenuM zreya gujarAtanI asmitAnA karNadhAra' kalikAlasarvajJa hemacandrAcAryanA zira jAya che. pote jainadharmAvalambI hovA chatAM dharmasahiSNu ane samadarza AcArya banI rahyA hatA. AvuM hatuM A pATaNa! samagra pazcima bhAratanA rAjakIya Arthika ane saMskRti kSetre lAMbA samaya sudhI yazapatAkA pharakatuM rahela A nagara Aje pATaNa jillAnA mukhya mathaka tarIke temaja gujarAtanA eka chevADAnA nagara tarIke hIbakAM letuM vikAsanI keDIe agresara thai rahyuM che. saMdarbho 1. prajApati, maNibhAI 'zrImahAnna : eka avalokana zrI hemacandrAcArya : jIvana ane kavana. saMpA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya, pATaNa : jayendra brahmakSatriya, 2003, 339 2. parIkha, ramezakAnta, go. 'gAyakavADanuM rAjya' gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha-7, saMpA. rasikalAla choTAlAla parIkha ane hariprasAda gaM. zAstrI amadAvAda : bho.je. adhyayana saMzodhana vidhAbhavana, 1981, 59 3. Ali Muhmad Khan, Mirat-I-Ahmadi, Tr.into English by M.F.Lokhandwala. Baroda : Oriental Institute, 1965, 29 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 338 4. udadhRta. paTela, mohanalAla navuM pATaNa kyAre vasyuM ?' pATaNanI gauravagAthA saMpA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya. - pATaNa saMjaya ema.vakIla, 1999, 18 4. Tod, James. Travels in Western India. - New Delhi : Munshiram Manoharlal Pub. Pvt. Ltd., 1997, 224 (First Published : London W.H. Allen & Co., 1839) $. Burgess. Jass and Heary Cousens, The architectural antiqvitics Northern Gujarat. - London : Bernard Quaritch; Culcutta : Thacker, Spink & Co, 1903. 37-38 7. sAMDesarA, bhogIlAla. 'aNahilavADa patana" gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, khaMDa-4 solaMkIkALa, saMpA. rasikalAla choTAlAla parIkha ane hariprasAda gaMgAzaMkara zAstrI, amadAvAda : zeTha bho.je. adhyayana-saMzodhana vidhAbhavana, 1976, 8 8. zAha, puruSottama bhI. ane bhogIlAla ja, sAMDesarA. saMpA. sva. rAmalAla cunIlAla modI lekha saMgraha, , | bhAga-2. - pATaNa : zaradakumAra pu. zAha, 1965, 40. 9. ninAmasUri. vividhatIrtha|, saMpA. muninavinayanI. zAMtiniketana: hiMdhI naina jJAnapITha, 1934,51 10. mahetA, 2. nA. 'hamAcArya ane aNahilavADa pATaNa'pATaNanI gauravagAthA : pATaNa : saMjaya ema. vakIla, 1999, 38. 11. upara mujaba 12. sAvaliyA, Ara.TI. "madhyakAlIna itihAsa ane purAtatvamAM pATaNa'. tejasvinI, phebruArI 206, 19-24. 13. zAha, puruSottama bhI. ane bhogIlAla ja, sAMDesarA. saMpA. rAmalAla cunIlAla modI lekha saMgraha, bhAga-1. pATaNa : puruSottamadAsa bhI. zAha 1953, 93-10. 14. AcArya vallabhajI haridatta anu. 'rtiiaumuvI. amadAvAda : gujarAta varnAkyulara sosAyaTI, 1907. 11 94. The Akbarnama of Abul-Fazal. Tr. from the Persian by.H.Beveridge, Delhi, Low Price Publication, 1984 Vol II P.200-203 16. udhRta. zrImALI, dalapata. harijana saMta ane lokasAhitya. pAlanapura zrI gurudeva prakAzana, 1989, 16-17. 17. dave, kanaiyAlAla bhAizaMkara. sarasvatI purANa muMbai : zrI phArbasa gujarAtI sabhA, 1940, 99. 18. saMdarbha 6. 19. sAMDesarA, bhogIlAla. "zrI paMcAsarA pArzvanAtha maMdira viSenA keTalAka aitihAsika ullekho'. itihAsa ane sAhitya.amadAvAda, gUrjara, 135-148. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 yuge yuge pATaNanI prabhutA 70) 20mI sadImAM pATaNanI akSara-ArAdhanA maNibhAI prajApati vallarImajamuMdAra prastAvanA - pATaNa tenA sthApanAkALathI zrI ane sarasvatInA dhAma tarIke suprasidhdha che. vasaMtavilAsa mahAkAvyanA kartA bAlacaMdrasUrie (13mI sadI) pATaNa vize noMdhyuM che ke 'nadAyate na sada zariyA mittAtra vAparatnomavatI' arthAt ahIM vAsa karavAnA rasalobhathI lakSmI sarasvatI sAthe kalaha karatI nathI. pATaNanI sthApanA mATe vanarAjane preraNA ApanAra jainAcArya zIlaguNasUri thI cAvaDAsolaMkI ane vAghelA yuganI samApti (1304) sudhI aMdAjIta 350 jaina ane jainetara sAhityakAro thai gayA. A samaya daramyAna ghaNA brAhmaNa vidvAno thai gayA paraMtu jaina munionI tulanAmAM brAhmaNa vidvAnonuM sAhitya pramANamAM ochuM prApta thayuM che. saMbhava che ke brAhmaNa vidvAnoe ochuM lekhanakArya karyuM haze athavA graMthabhaMDAronI sthApanA, graMthalekhana ane saMrakSaNanI bhAvanAno abhAva javAbadAra gaNAvI zakAya ! A daSTie jaina paraMparA prazasya rahI che. jainAcAryonI preraNAne lIdhe jaina samAje bhAratIya sAhitya ane saMskRtinA saMvardhananuM bhagIratha kArya karyuM che. A samaya daramyAna bhAratIya stare zIrSastha kahI zakAya tevA jaina jainetara sArasvatomAM kAlikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya, amaracaMdrasUri, udayaprabhasUri, haribhadrasUri, somezvara, zrIpAla, vAgabhaTTa, bAlacaMdrasUri, rAmacaMdrasUri, kezava vyAsa, ratnaprabhasUri, vastupAla, yazacaMdra vagere vizeSa ullekhanIya che. bhASA ane vidhyanI daSTie vicArIe to A samayamAM saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane dezya bhASAomAM vyAkaraNa, koza, alaMkArazAstra, tatvajJAna, kAvya, nATaka, kathAsAhitya, nATyazAstra ane vizeSataH jaina dharma ane darzana viSayaka uttamottama graMthonuM sarjana thayuM che. A viSayaka lekhako ane temanA kRtitvanA mUlyAMkana saMbaMdhI vistRta mAhitI mATe A lekhanA lekhaka dvArA saMpAdita graMtha 'Contribution of Gujarat to Sanskrit Literature' (1998) jovA vinaMtI che. A uparAMta A graMthanA pR. 469-504 upara darzAvela gujarAtamAM racAyela saMskRta graMthonI yAdI jovAthI mAluma paDaze ke cAvaDA, solaMkI ane vAghelA zAsana daramyAna vaividhyasabhara viSayomAM saMskRta, prAkRtamAM bahumUlyavAna graMthonI racanA thai che. pariNAma svarUpe pATaNanuM nAma bhAratIya stare guMjatuM thayuM. A sArasvatonA pradAnathI pATaNa suprasiddha vidyAdhAma tarIke prasiddha thayuM. bhAratanA sudUra bhAgomAMthI aneka paMDitoe pATaNamAM rAjyAzraya meLavI mahimAsaMpanna graMtho racyA. pATaNamAM keTakeTaluM sAhitya lakhAyuM che tenI mAhitI pATaNa, khaMbhAta lIMbaDI, amadAvAda, jesalamera vagere sthaLonA jaina jJAnabhaMDAromAM sacavAyela hastapratonI puSpikAo jovAthI paNa maLI zakaze. solaMkI zAsananA aMta pachI paNa jaina samAje A kSetre agresara bhUmikA nibhAvI Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 340 che. aneka lahIyAo rokIne jaina ane jainetara kRtionuM lekhanakArya karAvI jJAnanA pracAra-prasAra ane jALavaNImAM jaina zreSThionI sevA sadaiva smaraNIya raheze. pATaNano gAdIpati kadava raje dilhInA sulatAna alAuddIna khIlajInA hAthe i.sa. 1304mAM parAsta thatAM pATaNamAM rAjapUta zAsanano aMta Avyo ane muslima zAsanano prAraMbha thayo. i.sa. 1411mAM amadAvAdanI sthApanA thatAM pATaNathI rAjadhAnI amadAvAda khaseDAi. pariNAma svarUpe pATaNanI paDatIno prAraMbha thayo. rAjapUta yugamAM pATaNa vidyA ane tapobhUmi tarIke prasiddha hatuM te nAmazeSa thavA lAgyuM. kavio ane vidvAnone rAjyAzraya ApavAnI prathA baMdha thai. sArasvatothI ubharAto A pradeza sArasvatavihina thato gayo. rAjapUta yuganI tulanAmAM muslIma zAsanamAM AMgaLInA veDhe gaNI zakAya teTalA sArasvato bhAlaNa, udhdhava, viSNudAsa, rAjakIrtimizra, jinaharSa, madhusudana, vizvanAtha jAnI, lAvaNyasamaya vagere thayA. gAyakavADI zAsanamAM ane svAtaMtryottara samayamAM zikSaNane uttejana maLatAM pATaNa e samagra uttara gujarAtamAM zikSaNa, sAhitya ane kalAkSetre punaH mokharAnuM sthAna meLavyuM che. A samaya daramyAna aneka zaikSaNika ane sAmAjika saMsthAonI sthApanA pATaNamAM thai, je paikI "zrImaMta phatesiMharAva sArvajanika pustakAlaya' (1893), harijano mATenI 'aMtyaja zALA' (1905), 'Ayurvedika koleja ane hospiTala' (1917), poliTekanika koleja', "saMgItazALA', 'mAdhyamika-uccatara mAdhyamika zALAo', 'uttara gujarAta yunivarsiTI' (1986) vagere vizeSa ullekhanIya che. 20mI sadImAM zikSaNanA vyApaka phelAvAnA lIdhe pATaNanA 10 thI adhika sArasvatoe sAhityakSetre yatkiMcit pradAna karyuM che. ahIM 20mI sadInA (1) pATaNanA mULa rahevAsI paraMtu anyatra nivAsa karatA, (2) pATaNamAM janmelA ke jeo pATaNamAM ke pATaNa bahAra dhaMdhA rojagAra arthe rahetA ane (3) pATaNane lAMbA samayathI karmabhUmi banAvIne pATaNamAM rahetA. Ama A traNa trividha prakAranA pATaNanA sArasvata nAgarikono samAveza karavAmAM Avyo che. A sadInA pATaNanA zIrSastha vidvAno paikI sva. DaoN. bhogIlAla sAMDesarA, DaoN. tapasvI nAndI, DaoN.digIza mahetA, mohanalAla paTela, itihAsavid sva. rAmalAla cunilAla modI, zrI bhAnuvijayajI mahArAja sAheba, sva. svAmI praNavatIrtha, sva. kanaiyAlAla dave, cinmaya dhArekhAna vagere ke jemanI gaNanA bhAratIya staranA potapotAnA kSetranA uccakoTinA vidvAnomAM karavAmAM Ave che. A sArasvato pATaNanI zobhA che. pATaNane bhArata ane vizvanA nakazAmAM agrima sthAna apAvavAmAM temano noMdhapAtra phALo rahyo che, athavA pATaNa temanA ja kAraNe ujaLuM che. tema kahIzuM te vadhAre yogya lAgaze. hAlanA tabakake pATaNanA gauravamaya itihAsane ujAgara karavAnuM bhagIratha kArya zrI mukuMdabhAi prahalAdajI brahmakSatriya karI rahyA che, jenI noMdha saue levI rahI. A lekhanuM lekhanakArya yathAsaMbhava lekhakonI ke temanA najIkanA saMbaMdhIonI rUbarU mulAkAta ane lekhakonA graMthonA AdhAre karavAmAM AvyuM che. A uparAMta rAmalAla cunilAla modI kRta 'pATaNanA Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA graMthakAro' ane kanaiyAlAla bhAizaMkara dave kRta 'pATaNanA sAhityasvAmIo' viSayaka lekhono paNa AdhAra levAmAM Avyo che. tethI pratyakSa yA parokSa rIte madadarUpa nIvaDanAra sauno aMtaHkaraNapUvarka AbhAra vyakta karIe chIe. A lekhanI keTalIka maryAdAone lIdhe lekhakono sUtrAtmaka zailImAM paricaya ApavAmAM Avyo che. pATaNanA 20mI sadInA lekhako vize eka svataMtra graMthanuM lekhanakArya cAlu che. jemAM pratyeka vize vistRta mAhitI ApavAnI nema che. je koi sujJajano pAse A viSayaka mAhitI prApta hoya tenI amane jANakArI ApavA vinamra prArthanA. saMbhava che ke amArA dhyAnamAM na hoya tevA keTalAka lekhako vize ullekha na paNa thayo hoya, to A badala ame dilagIrI vyakta karIe chIe. zradhdhA che ke A saMbaMdhI vadhu mAhitI purI pADI upakRta karazo. lekhakono paricaya temanI aTakonA varNAnukramamAM noMdhela che, je koi lekhakanI aTakanI jANa thai zakI nathI tevA lekhakonA nAma heThaLa mAhitI noMdhela che. 341 (1) ayAcI, maNizaMkara maganalAla zrImALI brAhmaNa. saMskRta sAhitya ane vedAMtanA prakhara abhyAsI. zAradApITha zaMkarAcArya mAdhavatIrtha svAmIe 'vedAMtako'i nI upAdhithI vibhUSita karyA hatA. temanI kRtio paikI cArupa paMcazatI (saMskRta), gujarAtImAM zrI kRSNalIlA kathAkAvya, jJAnamaNi prakAza ane maNizaMkara kAvya vizeSa jANItI che. (2) AcArya, aMbAlAla lajAzaMkara (?-1954) audicya sahasra brAhmaNa. prakhara jyotiSI, vAkpaTu kavi ane milanasAra vyaktitva, temano kAvyagraMtha 'hRdayavATikA' (1914) maitrI viSayaka racanAothI bharapura che. (3) inAmadAra, vasudhA mahezabhAi (1947) tA. 21-5-47nA roja novAsA (mahArASTra)mAM janma. gujarAtImAM M.A.,Ph.D. nI DigrI dharAve che. sAhityamAM vizeSa rasa ane ruci, marAThI nATaka 'theMkyu misTara glADa' no gujarAtI anuvAda prakAzita. 'prayogazIla gujarAtI ane marAThI navalakathAono tulanAtmaka abhyAsa' viSayaka zodha prabaMdhamAM lekhikAnI tulanAtmaka vivecana daSThinAM darzana thAya che. (4) imAnadAra, zaMbhuprasAda audicya sahasra brAhmaNa, dvArakApIThanA zaMkarAcArya zAMtAcAryanuM jIvanacaritra 'jagadagurU' zIrSaka heThaLa prakAzita karyuM (5) umiyAzaMkara khuzAlarAya 'pATaNa zaheranuM varNana' viSayaka graMtha jJAna che. (6) aiyara, kRSNasvAmI naTarAjana (1911-1995) janmaH sirugamaNI, ji. tricI (tAmilanADuM). karmabhUmi-sthAyI nivAsa : pATaNa 1967 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 342 71 daramyAna ArTasa koleja pATaNamAM aMgrejInA pradhyApaka tarIke sevAo ApI hatI. zeksapiyara upara temanuM pAMDitya prazaMsanIya rahyuM che, jenI pratIti temanA vidyuta tulanAtmaka graMtha 'The secret of shakespeare and of his baffling personality and philosophy : their Samkara Vedantic Key (1995) dvArA thAya che. A uparAMta zeksapiyara vize temaja anya viSayo upara iMDiyana eksapresamAM 15 lekho prakAzita. (7) kalAla, viSNubhAI zrIrAma (1941-1989). | MA, M.Ed. janma : kaMboI, vatana hArIja ane karmabhUmi pATaNa. temano kAvyasaMgraha vanalIluM nAghera (1985) ane bodhaprada kathAgraMtha "lIlotarI' (1981) prakAzita che. (8) sva. khatrI, giradharalAla nAraNadAsa bhagata tarIke khyAta bALabrahmacArI evA sva. giradharalAla khatrI zrI trikamarAya mahArAjanA ziSya hatA. temano bhaktibhoma" nAmaka bhajanasaMgraha be bhAgamAM prakAzita thayela che. (9) goviMdarAmajI mahArAja "bhaktijJAna vilAsa', 'bhaktijJAna chaMdo' vagere bhaktipradhAna graMthonI racanA. (10) gosAI, nArAyaNa bhArathI (?-1904) dasanAmI gosvAmI paMthanA gRhastha gosAI. saMskRta, itihAsa ane zilpazAstranA abhyAsI. temaNe mahAsukharAma purANI ane himmata-vijayasurinA sahayogathI maMDana sUtradhAra kRta vAstumaMDanano gujarAtI anuvAda prakAzita karyo, jene sayAjIrAva gAyakavADe puraskRta karela. uparAMta parimANamaMjarIno gujarAtI anuvAda karyo. hiMdImAM bhikSuka niMbadha ane zuravIra jayamalanI racanA karI hatI. saMskRta karNavAyudhdha nATaka, nirbhayabhImavyAyoga, rasikapriyA vagerenA gujarAtI anuvAda prakAzita karela che. (11) gautama, ramAkAnta raMganAtha dhArekhAna nAgara gRhastha. "govAlaNI" ane "abajapati' navalakathAo prakAzita. (12) ghArekhAna, cinmaya rajanInAtha (1934) M.Com., LL.B, I.Es. pATaNanA panotA putra. vizva gurjarI evorDathI vibhUSita. saMgItanI tAlIma paMDita omakAranAtha pAsethI meLavI. kuzaLa rAjanItijJa vaDApradhAna iMdirA gAMdhInA pI.e., tathA bhAratAnA elacI tarIke yunomAM lAMbA samaya sudhI sevAo ApI. nivRtti bAda amerIkAmAM sthita che. aneka lekho prakAzita. (13) ghArekhAna, manaharanAtha mANekanAtha (1900-1980) B.A., LL.B. 1485 diesleHi aslaid. Constitutional Law, Hindu Law qul2 slaat viSayaka graMthonI racanA. 'nyAyano nAtha' gujarAtI navalakathA. (14) ghArekhAna, rajanInAtha raMganAtha (?-1970) M.B.B... AryuvedanA uMDA abhyAsI. cikitsAkaNikA, jJAnabheSajayamaMjarI, anivArya oraDI vagere vaidaka viSayaka graMthonI racanA. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 343 (15) ghArekhAna, raMganAtha zaMbhunAtha (1864-?). B.A. vaDodarA rAjyanA nAyaba subAnA padethI nivRtta thayela. sAhityapremI ane vidyAvyAsaMgI, temanI 7mI peDhIe dAdA jagannAthajIne mogala bAdazAha dvArA ghArekhAna' khitAbathI vibhUSita karela tyArathI temanA parivAranI aTaka ghArekhAna pracalita thai. mahArA dharma vicAra 2 bhAga (1923-31), zrIkRSNa darzana (1927), Adarza amaladArI (sarvisa vRttAMta), zrI raMgamALA tathA zrIkRSNa kirtana (1923) graMthonI racanA karI che. (16) ghArekhAna, surendranAtha raMganAtha (1892-1972) B.A, LL.B. vaDodarAmAM vakIlAta. jyotiSa, saMgIta ane vijJAnamAM uDo rasa. AryonuM Adi nivAsa sthAna, caMdra ane maMgaLa (1927) vagere graMthonI racanA. (17) ghoghArI, motIzaMkara udayazaMkara (1870-2) briTIza hiMdunuM arthazAstra" tathA "rAmakRSNa paramahaMsanuM jIvanacaritra' vagere pustako prakAzita karyA hatAM. (18) caMpakalAla purANI (1903?). zrI araviMda ane mAtAjInA prItipAtra ziSyaratna. 1921 nI 1 eprilathI pAMDicerI nivAsa. temanI noMdhapAtra ane patronA AdhAre zrI araviMda Azrama, pAMDicerI dvArA 'caMpakalAlanAM saMsmaraNo' (1987) graMthanuM prakAzana (19) jaDIyA, zrImatI kAzIbena viThThaladAsa becaradAsa "hadaya kallola" ane "bhaktijJAna maMdira", "Atmabodha' zIrSaka heThaLa dhArmika graMthonI racanA. (20) jozI, mahAdeva mukunda pATaNano bhomiyo (1927). . (21) tapodhana, baLadeva jAmadAsa LL.M. karmabhUmi pATaNa. laoN koleja pATaNanA AcAryapade lAMbA samaya sudhI sevAo ApI. 1998mAM nivRtta. kAnuna viSayaka lekho prakAzita. garoDA bhakta kavio vize mAhitIprada lekho tathA "alakhanA oTale" (1994) bhaktipradhAna kavitAono saMgraha prakAzita. (22) trikamarAya izvararAya nAgara gRhastha. "Atmacaritra' graMthanI racanA. (23) trikamalAlajI nAraNajI mahArAja jhAroLA, brAhmaNa, AryuMveda, vedAMta ane yogazAstranA abhyAsI. trikamatatvavilAsa 2 bhAga, AtmajJAna viSe mumukSujanone samajaNa (1933) tathA jJAnabhaktinAM padonI racanA karI che. (24) trivedI, indrakumAra vrajalAla (1925-1998) janma: pATaNa, gujarAta yunivarsiTImAMthI itihAsa ane gujarAtI sAthe bI.e. 'Aloka upanAma heThaLa temaNe noMdhapAtra kavitAonI racanA karelI. jekumAra, saMskRti, kaviloka vagere Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 344 samAyikomAM prakAzita thayela che. "kumAra" dvArA cAlatI "budhakavisabhA' pravRttimAM temaNe noMdhapAtra phALo ApelI. kRtio : kAvyasaMgraha "kavacit' (1965) tathA "saMnivAsa" (1985). (25) trivedI, bakula dilIpa paMcAlanA sadakartRtvamAM jyotiSa sAgara" (2001)nI racanA. (26) trivedI, manubhAI pATakara pATaNanA vatanI zrI manubhAI trivedI pI.Dabalyu.DI.mAM nokarI karatA hatA. sAthe sAthe sAhityamAM rasa hovAne kAraNe temaNe pATaNakara' upanAma heThaLa keTalIka TUMkI vArtAonuM prakAzana karela che. A uparAMta keTalIka hindI racanAonuM gujarAtImAM bhASAMtara paNa karela che. (27) dave, kanaiyAlAla bhAizaMkara (1907-1969) itihAsa, purAtattva, saMskRta, mUrtividhAna tathA karmakAMDanA prakhara abhyAsI vidvAna tarIke prasiddha, dvArakAnA zaMkarAcArya abhinavasaccidAnaMda maharAja dvArA karmakAMDa vizArada' nI upAdhithI vibhUSita. temanI khyAtanAma kRtio paikI aMbikA, kuMbhAriyA ane koTezvara (1963) gujarAtanuM mUrtividhAna (1963), sarasvatI purANa (1940), sahastraliMga ane rudramahAlaya (1983), siddharasa sahasaliMgano itihAsa, pATaNa (1976) pATaNanAM sthaLanAmo (1960), vaDanagara (1937) vagere vizeSa prasiddha che. (28) dave, caMpakalAla mohanalAla (1902-1960). vedapAThI, dharma ane darzana viSayaka thoDAMka pustakonI racanA karI che. (29) dave, jagadIza vI. (1944) janma : amadAvAda, vatana : jUnAgaDha, karmabhUmi : pATaNa. uttara gujarAta yunivarsiTI, pATaNamAM aMgrejI anusnAtaka vibhAganA prophesara ane adhyakSa tarIke 1994 thI sevA ApI rahyA che. aMgrejInA vidvAna adhyApaka tarIke khyAti prApta DaoN. citAnaMdanA mArgadarzana heThaLa thomasa hADa upara zodhaprabaMdha rajU karI 1981mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI Ph.D. nI upAdhi meLavI. itihAsa ane bhAratIya darzanazAstramAM vizeSa rasa ane ruci. gAMdhIdarzana upara temanuM maulika ciMtana dizApreraka tathA . S4414-14 Reje). [24] : Human Predicament in Hardy's Novel (London: Macmillan, 1985). Genious of John Keats (1998) ed. A uparAMta 20 zodhapatronuM prakAzana. (30) dave, maNilAla mAdhavalAla B.A. saMniSTha zikSaka ane samAjasevaka. uttara gujarAta yuvaka maMDaLa, pATaNanA AjIvana maMtrI tarIke sevAo ApI. DaoN. paMDayA abhyAsa gRhanI sthApanA ane saMcAlanamAM noMdhapAtra bhUmikA adA karI. 'hindustAnano prAcIna itihAsa" nAmaka graMthanI racanA. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (31) ve, surezacaMdra kanaiyAlAla M.A., Ph.D. zAradApITha ArTsa koleja, dvArakAnA AcAryapade lAMbAkALa sudhI sevAo ApI. surezabhAi saMskRtanA abhyAsI adhyApaka hovA uparAMta itihAsa ane saMskRtamAM paNa UMDo rasadharAvatA hatA. dvArakAmAM nivAsa daramyAna okhAmaMDaLa dvArakApradeza saMbaMdhI purANo ane anya graMthonA ullekhothI prerAine saMzodhana kArya karyuM. A saMzodhananA pariNAme dvArakA pradezanI prAcInatA ane aitihAsikatA, okhAmaMDaLamAM citra, zilpa ane sthApatyakalA tathA 'beTa zaMkhoghdhAra' lekho gujarAta itihAsa pariSadanA chaThThA, sAtamA ane AThamA adhivezana, anukrame dvArakA, bhuja ane pATaNamAM bharAyela adhivezanomAM rajU karela. A traNeya adhivezanomAM 'DaoN.yaMtilAla ThAkara ropyacaMdrako enAyata karavAmAM Avela. ke.kA.zAstrIe A nibaMdhone AvakAratAM noMdhyuM che ke, "lekhonuM pratyeka vidhAna sapramANa che enI khAtarI levA javuM paDe ema nathI. kAraNa ke itihAsavidonI najara taLethI caLAine e nibaMdho caMdrako vijetA banyA che.''A uparAMta moDAsA, siddhapura vize paNa saMzodhana lekho pragaTa karela che. temanA lekho svAdhyAya, pathika, zAradApITha-patrikA vagere sAmAyikomAM prakAzita thayela che. kRtio : 'okhA maMDaLa : aitihAsika ane sAMskRtika dRSTie' (1978), 'dvArakA sarvasaMgraha', saMpA. : puSkarabhAi gokANI ane surezabhAi dave (1973). (32) desAi amIdhara raNachoDajI (1860-1913) BA nAgara gRhastha. premacaMda rAyacaMda TreniMga kolejanA vAisa prinsipAla padethI nivRtta. sarakArI keLavaNI khAtA dvArA prakAzita temanAM abhyAsakramalakSI pustako jagatanI bhUgoLa, gujarAtI vyAkaraNa vagere prasiddhi che. (33) desAi, zaMbhudhara lakSmaNajI (1860-1) nAgara gRhastha. garbhazrImaMta, aMgrejI ane saMskRtanA abhyAsI. 'jagatasiMha nATaka' ane 'sivila sarvisamAM praveza' graMthonuM prakAzana. (34) dolatarAma prANazaMkara sudAmA ane kRSNalIlA nATakanI racanA. 345 (35) dhAmI, mohanalAla pArvatIrthaMkara janma : pATaNamAM, rAjakoTamAM sthAyI thayA. abhyAsa : pATaNanI ujamazI pItAMbaradAsa Ayurvedika kolejamAMthI 1928mAM 'Ayurveda bhUSaNa'nI upAdhi meLavI. pATaNanI phatesiMharAva lAibrerI vize temane noMdhyuM che ke ''mArA lekhaka tarIkenA zodhamAM vadhune vadhu preraka baLa zrI phatesiMharAva lAibrerImAM hatuM...'citra maMdira' nAmanuM mAruM prathama pustaka pustakAlayanA bAMkaDe besIne lakhAyuM hatuM.'' 'smaraNamAdhurI' (1980)mAM AtmakathAtmaka lekhonAM saMgraha che. jaina itihAsane viSayavastu banAvI 150 thI adhika navalakathAonuM sarjana. pramukha kRtio H rUpakozA khaMDa 1-2 (1955), rUpagarvitA (1962), baMdhana tUTacAM (1956), bhedanI bhItaramAM (1981) vagere che. keTalIka kRtionA baMgALImAMthI gujarAtI anuvAdo paNa ApyA che. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (36) nAyaka, caMpakalAla chabIladAsa (1909-?) saMgIta vizArada. myujhIka DiplomA. saMgIta viSayaka graMtho paikI aSTachApIya bhaktisaMgIta (1983), gujarAtI nATakamAM gItonI saragama, kIrtana padhAvalI, prAcIna dhoLapadasaMgraha, saMgIta kAvyasudhA, saMgIta kIrtanapadhdhati, saMgIta pAThAvalI, nitya padasaMgraha vagere prasidhdha che. gAyakI kSetre pratiSThAbharyuM sthAna prApta karyuM. AkAzavANI dvArA temanA havelI saMgItanA kAryakramo prasArita karavAmAM Avela che. 346 (37) nAyaka haragoviMdabhAi caMdulAla (1927-1996) M.A., Ph.D. (hindI). kolejanA adhyApaka tarIkenI nivRtti bAda gujarAta vidhApIThamAM prauDhazikSaNa vibhAgamAM joDAyA. hiMdImAM vividha viSayaka abhyAsapUrNa lekho ane vidhArthIo mATe sahAyaka abhyAsa sAmagrInuM prakAzana. (38) nAndI, jaTAzaMkara (1875-1968) prAthamika zikSakamAMthI svaabhyAsa baLe vakIla thayA. vakIlAtamAMthI nivRtti meLavyA bAda necaropetha DokTara thayA. 'necaropathI sosAyaTI opha amerIkAnA AjIvana sabhya. kudaratI upacAra vize vividha zIrSaka heThaLa jemake sUryakiraNa cikitsA, Adarza AhAra, apaco-maMdAgni, sadA tAjA raho, mAMdagInAM kAraNo, muMjhavAtuM Arogya, roga ane Arogya vagere nAnAM moTAM 30 pustakonuM prakAzana karyuM. keTalAka graMtho hiMdI tathA marAThImAM anuvAdita thayela che. (39) nAndI, tapasvI zaMbhucaMdra (1933) M.A., Ph.D. prophesara emiraTasa (yujIsI). snAtaka ane anusnAtaka kakSAe suvarNacaMdraka vijetA. zreSTha saMzodhana kArya mATe DaoN.nAyaka suvarNacaMdraka (1972) thI sanmAnita. 1993mAM gujarAta yunivarsiTInA saMskRta vibhAgAdhyakSa padethI nivRtta thayA. 100 thI adhika saMzodhana lekho ane 15 pustakonuM prakAzana. saMskRtanA vidvAna prophesara ane prakhara vidhA puruSa tarIke AMtararASTrIya khyAti prApta. saMskRtamAM temanA saMzodhana ane pradAnane lakSamAM rAkhIne 'sarTiphikeTa opha onara'thI bhAratanA rASTrapati dvArA 1990mAM vibhuSita. temanA mArgadarzana heThaLa 15 vidhArthIoe Ph.D. nI DigrI meLavI. temanI ullekhanIya kRtio kAvyaprakAza (1976-84), jinasamudrasuri kRta raghuvaMzaTIkA (1989), The Origin and development of the theory of Rasa and Dhavani in Sanskrit Literature (1973), dhvanyAloka locana (1973), nATacazAstra (1994), bhAratIya nATacazAstranI vicAra paraMparAo (1985) vagere che. (40) nAndI, saorA zaMbhucaMdra (1925-1994) M.A., saMskRtanAM uMDA abhyAsI ane viduSI pradhyApikA. saMskRtanA snAtaka tathA anusnAtaka abhyAsakramane kendramAM rAkhIne aneka pustakonuM saMpAdana, jenuM prakAzana mahAjana pablIzIMga hAusa dvArA karavAmAM Avela che. jIvanaparyaMta navajIvana TrasTa sAthe joDAyela rahyAM hatAM. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (41) paTela, bAbubhAi caturadAsa (1933-1999) M.Sc., M.Ed. vatana : maNuMda, karmabhUmi-sthAyI nivAsa : pATaNa. koleja opha ejyukezana pATaNamAM sat 25 varSa sudhI kAryakuzaLa prinsipAla tarIke sevAo ApI 1993mAM nivRtta temanA kAryakALa daramyAna A koleje gujarAta rAjyanI zreSTha koleja tarIkeno evorDa meLavI 25000 rUA. nuM rokaDa inAma meLavela, je temanI vyAvasAyika pratibadhdhatA ane nipuNa prazAsaka tarIkenAM darzana karAve che. yujIsI ane enasIAraTI dvArA sponsara karela 3 risarca projekTanI saphaLa kAmagIrI karI. kRtio : Sex 'Differences in Mathematical Ability (Published by Sardar Patel University), gaNita adhyApananI paddhatio (saha-lekhaka), dhoraNa-9 mATe gaNitanuM pAThacapustaka (saha-lekhaka), dhoraNa 8,9 ane 10nI gaNita varkabuka, uparAMta thoDAka lekho. nivRtti bAda uttara gujarAta yunivarsiTI, pATaNanA satata zikSaNa vibhAganA niyAmaka tarIke jIvanaparyaMta sevAo ApI. temanA pratyakSa mArgadarzana heThaLa B.Ed. abhyAsakramanAM 12 pustakonuM uttara gujarAta yunivarsiTI dvArA prakAzana. 347 (42) paTela, maganalAla zaMkaralAla (1879-?) janma : mAMgaroLa, rAjakoTanI haMTara mela TreniMga kolejamAM prazikSaNa meLavI mAMgaroLa sTeTanA jUthaLa gAmamAM zikSaka thayA. vaLA sTeTamAM kArIbhArI tarIke sevAo ApI. 'kaDavA hitecchu' mAsikanuM saMpAdana. 16 thI adhika graMthonuM prakAzana. sAdI zikhAmaNa 8 bhAga (1827-30), kapoLavatI (1893), sukhI sadana (1895), mAnasiMha abhayasiMha nATaka (1906). temanA graMtha sAdI zikhAmaNane haragoviMdadAsa kAMTAvALA, ramaNabhAi nIlakaMTha, narabherAma mahetA vagere e bhAre AvakAra Apela. pATaNanA eka caritra ane nItibodha kathAnA lekhaka tarIke teozrI saMdaiva smaraNIya raheze. (43) paTela, mohanalAla bAbhaidAsa (1927) gujarAtI laghukathAnA janaka, sarvavidhAlaya, kaDInA kulaguru, kaDInI 'sArasvata cetanAno prANa ane pATaNanuM gaurava evA zrI mohanalAlano janma tA. 24 eprila 1927nA roja pATaNamAM thayo hato. pATaNamAM prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa meLavI muMbai yunivarsiTImAMthI B.A. DigrI 1947mAM itihAsa mukhya viSaya ane arthazAstra gauNa viSaya sAthe meLavI. B.Ed. (1955) M.A. (gujarAtI 1961). gAMdhI vicArathI prabhAvita tathA gAmaDAMone beThAM karavAnI bhAvanAthI temaja sanmitra rAmabhAinA AgrahathI zaherI jIvanano tyAga karI sarvavidhAlaya, kaDI (1950-84)mAM joDAyA ane sthitaprajJa bhAve nivRttikALa sudhI sevAo ApI. yuvA mohanabhAi sAhityika AbohavA laine kaDImAM pravezyA ! kaDIne sAhityanA raMgathI raMgyuM. temanA vidhArthI rahI cukalA pratibhAzALI vivecaka, nibaMdhakAra DaoN. bhoLAbhAi paTele temanAM saMsmaraNomAM noMdhyuM che ke ''mohanalAla paTela amadAvAdathI navA sAheba AvyA emanI sAthe mopAsA, cekhova, ohenarInuM vArtAjagata, brAuniMganA monologsa, zaradabAbu ane khAMDekaranuM jagata AvyuM. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 348 nakhazikha sajajana. "thenkasa" ane "sorI' kahetAM emaNe zikhavADyuM. penTa, zarTa, paheranAra sAhebe leMgho-jhabhbho apanAvI lIdho te Aja sudhI AcAryavAna AcArya koi chokarAne 'tuM' na kahe 'tame' ja kahe. emaNe lakhatA zikhavyuM. sAhityane parakhavAnI zakti ApI." kaDImAM sAhitya vartuLa" sthApanA karI ghaNA vidhArthIo ane mitrone sAhityanuM gheluM lagADayuM. temaNe vividha sAhitya svarUpo jemake TuMkIvArtA "navacetana' nA sapTembara 1949nA aMkamAM pragaTa thai hatI. navalakathAomAM varNita premasabaMdhonI asara vidhArthIo upara na paDe te hetusara prAraMbhamAM varSo sudhI navalakathA lekhana baMdha karela. A saMzayanuM chedana pitAmbara paTela dvArA thatAM ApaNane keTalIka uttama navalakathAo maLI zakI. temanI ullekhanIya kRtio hetanA pArakhAM (1957), havA tuma dhIre baho(1954), aMtima dIpa (1959), jhAkaLamAM sUraja uge (1991), bhAsa AbhAsa, krosaroDa (1983), pratyAlaMbana (1970), TUMkIvArtA mImAMsA (1979), lAMchana (1998) vagere che. temanI kRtione vividha pAritoSikothI navAjavAmAM Avela che. jema ke TUMkIvArtA mATe savitA suvarNacaMdraka (1954), saMdeza suvarNacaMdraka (1972), kumAra pAritoSika. 'pratyAlaMbana gujarAta sarakAra dvArA tathA "jhAkaLamAM sUraja uge" gujarAta sAhitya akAdamI dvArA puraskRta. 1984mAM rAjya sarakAra dvArA zreSTha zikSaka tarIke vibhUSita. zrI mohanabhAI kavi umAzaMkaranA prItipAtra vidhArthI hatA. teo vargamAM kahetA ke "mohanabhAI pATalI upara sAme bese che e to eka akasmAta che!" temanA zikSaka-AcArmatvane jAheramAM biradAvatAM kahetA ke "mohanabhAI eka acchA sAhityakAra to che ja, paNa ApaNA eka umadA zikSaka ane AcArya paNa che. "zrI mukundabhAi brahmakSatriyae temanA vyaktitvanuM mUlyAMkana karatAM noMdhyuM che ke "gRhapatinA umadA kAryamAM karmayogI, zikSaNanA pavitra kAmamAM bhaktiyogI ane sAhitya sAdhanAmAM jJAnayogIno ema triveNI saMgamano subhaga samanvaya ApaNA mAnavaMtA mohanalAla paTelamAM jogA maLe che."samartha sAhityakAra ane zilavAna AcAryazrI mohanabhAi na kevaLa pATaNanuM paNa samagra gujarAtI sAhityanuM ane gujarAtanuM gaurava che. (44) paTela, viSNubhAI IzvaradAsa (1960), vatanaH buTTApAlaDI (ji. mahesANA) karmabhUmi pATaNa. 20 thI 30 kavitAo gujarAtInAM praziSTa sAmAyiko jemake paraba, kumAra, kaviloka, budhdhiprakAza, zabdasRSTi vageremAM prakAzita thayela che. ajANyo jaNa" nAmaka kavitAne sva. kavizrI vrajalAla dave puraskAra prApta thayela che. 100 thI vadhu kavitAonI racanA. 1983 thI pATaNa ArTsa kolejamAM aMgrejInA adhyApaka tarIke kAryaratu. (45) paTTANI, zAMtilAla nAnAlAla (1918-1998) tapodhana brAhmaNa, prajJAcakSu. saMgIta snAtaka (1944), dilarubA vAdanamAM snAtakanI padavI . prathama naMbara meLavavAthI rajatacaMdraka enAyata. Anarta evorDa (1995). pATaNamAM saMgItazALAnI sthApanA tathA AcArya tarIke 40 varSa sevA ApI. saMgIta sopAna (1981) pustaka prakAzita. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 yuge yuge pATaNanI prabhutA (46) parIkha, kRSaNakAMta mohanalAla (?-1997) B.A., LL.B. pATaNamAM 15 varSa vakIlAta karyA bAda 1950-60 bhAvanagaramAM sarakArI vakIla tarIke kAmagIrI karI. 1961 thI gujarAta hAikorTamAM vakIlAta. vyavasAya mATe vakIla paraMtu prakRtie saMvedanazIla ane sahRdayI kavi hatA. kRtio : agarabattI ane bIjAM kAvyo, gItAnuM samazlokI bhASAMtara ane zrImad bhAgavatanI kathAonuM padha rUpAMtara (47) parIkha, tuSArabhAi bipinacaMdra (1955) M.B.B.s. pATaNanA vatanI paNa kaDImAM sthAyI thayA. "zvAso zvAse pAyala' navalakathAnI racanA. (48) parIkha, dvArakAdAsa puraSottamadAsa (1908-1972). janma : sonIvADo, pATaNa saMvata 1965. meTrIka sudhIno abhyAsa pATaNamAM. vRMdAvana tathA kAMkarolImAM dIrghakAlina nivAsa. hiMdI tathA vrajabhASAmAM puSTimArgIya uttama kRtionI racanA. temanI kRtio ema.e.nA vargamAM pAThayapustaka tarIke svIkRta. keTalAka saMzodhakoe temanA mArgadarzana heThaLa saMzodhana karI DokaTareTanI DigrI meLavI. puSTimArgano khUba ja uMDo abhyAsa. 15 thI vadhu graMthonI racanA tathA 'divyAdarza tathA zrI vallabhIya sudhA" gujarAtI-hiMdI sAmayikonuM saMpAdana. hiMdI : coryAsI vaiSNavakI vArtA, do so bAvana vaiSNavakI vArtA, zrI mahAprabhu prAgaTaca vArtA, bhAvasiMdhu, beThaka caritra vagere gujarAtI : prAcIna vArtA rahasya 3 bhAga, puSTimArga, zrI viThThaleza caritAmRta vagere. (49) parIkha, naTavaralAla cunIlAla vaiSNava vaNika suguNa savitA" ane "caMdralekhA' graMthonI racanAnuM zreya. (50) parIkha, narasiMhabhAI amRtalAla (1878-1972) prAraMbhamAM siMdhamAM jamIna AkAraNInuM kArya, tyArabAda pAlanapuramAM vakIlAta. temaNe pAlanapura navAbanA kuMvaranA janmadina prasaMge prazasti kAvyanI racanA karI hovAthI navAba taraphathI moTI bheTasogAta meLavavA yazabhAgI banela. zIghrakavi tarIke khyAti prApta. kRtio : "zUravIra vIrasiMha yAne rAjadvArI khaTapaTa bhAga-1 (1906) navalakathA prakAzita. (51) parIkha, bipinacaMdra kRSNalAla (1927) M.B.E.S. kaDImAM sthAyI thayA. 'nIla sarovara nAraMgI mAchalI' (1976) vArtAsaMgraha. (52) parIkha, ramezabhAI vi. (1939-1999). M.A, M.Ed. ejyukezana koleja, mahesANAmAMthI svaicchika nivRtti lai samagra jIvana puSTimArgIya vaiSNava saMpradAyane samarpita karyuM. zrImad vallabhAcAryanA graMthono gahana abhyAsa karI parama jJAtA thAya. vaiSNava saMpradAyanA 50 thI adhika pustakonuM sarjana tathA vaiSNava parivAra" mAsikanA taMtrI. parama bhAga pravacano sAMbhaLavA e eka lhAvo hato. kRtioH puSTimArgano saMkSipta paricaya, premalakSaNAbhakti (saMpAdana). vraja mana bhAvI (1998) Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 yuge yuge pATaNanI prabhutA (53) paMcAla, dilIpa zAstrI dilIpa paMcAlanA saddhartutvamAM jyotiSa sAgara" (2001)nI racanA. (54) pAraghI, AdityarAma salukharAma (1853-1950) nAgara gRhastha, pATaNanA kavionAM jIvanacaritranuM lekhana-prakAzana. khetIvADI prathama vicAra" graMthanI racanA. (55) pAraghI, cImanalAla AdityarAma gaNita tathA phArasInA vidvAna. kavi nAthabhavAnano kAvya saMgraha'nuM saMpAdana-prakAzana. (56) pAraghI, jayasukharAma lakSmIdhara (1860-1937), kArakirdIno prAraMbha zikSakathI karyo. tyArabAda vADAzinora tathA rAjyomAM divAna tarIke kArya karyuM. briTiza sarakAra dvArA "rAyabahAdura' nA khitAbathI vibhUSita. sAhityamAM uMDo rasa. narabherAma mahetA sAthe 'satya vijaya nATaka : triaMkI' (1882) nI racanA. (57) pArekha, ramezacaMdra ramaNalAla (Sita pArekha) (1945) janma : amadAvAda. karmabhUmi : pATaNa. gujarAtI viSaya sAthe ema.e., pIeca.DI. DaoN. tyaMta gADIta nA mArgadarzana heThaLa "zrIdharANInAM kAvyo ane nATako' viSaya upara mahAnibaMdha lakhI pIeca.DI. nI upAdhi esa.pI. yunivarsiTImAMthI prApta karI, je pustaka svarUpe 1985mAM prakAzita thayela che. "jhuSita pArekha" upanAma heThaLa temaNe kAvyo, ekAMkIo ane vivecanalekhonI racanA karelI che, je gujarAtI sAhityanA ziSTa sAmAyiko 'kumAra', paraba', kaviloka' vageremAM prakAzita thayela che. sAhitya pariSada' dvArA prakAzita "sAhityakAra koza" temaja "gujarAtI sAhityano itihAsa graMtha-pamAM lekhana kArya karyuM che. 1988 thI pATaNa ArTsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka tarIke kAryarata. (58) puNyavijayajI muni (1896-1971) paMDita sukhalAlajIe jemane kalikAlasarvajJanA AtmA tarIke navAjela che tevA paramapUjyapAda AgamaprabhAkara zrutazIlavAridhi munivarya puNyavijyajI A sadInI eka virala vibhUti hatA. teozrI bhAratIya vidyA ane jainavidhA temaja hastapratavidhAnA parama upAsaka ane prakAMDa paMDita hatA. janma kapaDavaMjamAM paraMtu dIkSA aMgikAra karyA bAda vividha sthaLoe pasAra karela kula 64 cAturmAso paikI 20 cAturmAsa pATaNamAM pasAra karI pATaNanA graMthabhaMDArono uddhAra karavAmAM temanuM moTuM pradAna rahyuM che. temaNe pATaNa uparAMta khaMbhAta, jesalamera, lA.da. bhAratIya vidhAmaMdira, amadAvAda, lIMbaDI, chANI vagerenA graMthabhaMDAronAM varNanAtmaka sUcipatro taiyAra karyA, je prakAzita thayela che. pATaNamAM nivAsa daramyAna vividha TrasTonI mAlikI heThaLanA 19 jJAnabhaMDArone ekatrita karI "zrI hemacaMdracArya jaina jJAnamaMdira' nI sthApanA (1939) karavAmAM anya AcArya bhagavaMtonI sAthe teozrI paNa eka prabhAvaka paribaLa hatA. temaNe saMskRta, prAkRta, gujarAtI ane apabhraMzanAM vividha viSayanAM kula 40 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 351 pustakonuM saMpAdana karyuM che. zrI mahAvIra jaina vidhAlaya, muMbai dvArA prakAzita jaina AgamonI cikitsaka - AvRti e muni bhagavaMtanuM yazodAyI kArya che. temano maulika graMtha 'bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakalA' A viSayone eka dastAvejI ane bahumulyavAna graMtha che. pUjya munizrInI preraNAnA paripAka rUpe ja zeThazrI kasturabhAie lA.da. bhAratIya vidhAmaMdira (1954) nI sthApanA karI hatI. (59) prajApati, bacubhAi mohanalAla vatana : pATaNa, abhyAsa H 1955mAM levAyela S.S.C.E. nI parIkSAmAM mahesANA jillAmAM 72% meLavI prathama naMbare uttIrNa. bI.e., ela.ela.bI., dhaMdhArthe muMbai sthita thayela che. Ara.esa.esa.nA prakhara samarthaka. atikaThina gaNAtI 'kailAsa mAnasarovara'nI yAtrA traNa vAra karI. A pravAsanA nIcoDarUpa A viSayaka pustaka "kailAsa mAnasa sarovara'nI alaukika yAtrA (1997) prakAzita. temaNe zUnyamAMthI sarjana karI sAmAjika-Arthika-dhArmika kSetre moTI siddhi hAMsala karI che. temaNe nava vakhata kailAsa mAnasarovaranI yAtrA karI che. (60) prajApati, aMbAlAla motIlAla (1940) M.A., Ph.D. vatana : mAlosaNa (tA.vijApura). karmabhUmi : pATaNa. pilavAi kolejamAM 1964-94 sudhI saMskRtanA adhyApaka tarIke sevAo ApI uttara gujarAta yunivarsiTImAM saMskRtanA rIDara tarIke joDAyA. 1998 thI saMskRta anusnAtaka vibhAganA prophesara ane adhyakSa tarIke sevAo ApI rahyA che. temanA mArgadarzana heThaLa keTalAka vidhArthIoe M.Phil ane Ph.D. nI upAdhi meLavI che, teo vidvAna adhyApaka ane saujanyazIla sArasvata tarIke jANItA che. kRtio : 15 graMthonuM prakAzana. kAvya prakAza (1998) mahAkavi mAdha (1998), kAvyazAstra pradIpikA (1996), bhAratIya sAhityazAstramAM abhidhA vicAra vagere vizeSa ullekhanIya che. A uparAMta 20 saMzodhana lekho prakAzita. (61) prajApati, bAbulAla aMbArAma (1956) M.Com., Ph.D., PG. Diploma in Financial Management, C.F.A. (Hyderabad) vatana H sevALA, (tA.cANasmA), karmabhUmi-nivAsa H pATaNa. uttara gujarAta yunivarsiTInA esa.ke.skUla opha bijhaneza menejamenTanA sthApanAkALa (1996) thI prophesara ane niyAmaka tarIke kAryarata. eka tejasvI pratibhAsaMpanna adhyApaka tathA kuzaLa prazAsaka kRtio : sTreTejhIka menejamenTa (1998), IGNOU, New Delhi dvArA taiyAra karavAmAM Avela M.B.A. nA korsa maTiriyalsamAM temanAM be adhikaraNono samAveza. A uparAMta 15 saMzodhana lekho prakAzita. 6 risarca projekTanI saphaLa kAmagIrI AIMS dvArA 1 kesa sTaDI puraskRta thatAM rUA. ra000nuM rokaDa pAritoSika meLavela che. narmada dakSiNa gujarAta yunivarsiTInA vAisa cAnselara pade sevAo ApI rahyA che. (62) prajApati maNibhAi (1947) M.A., (hindI/saMskRta), MA. (graMthAlayazAstra, iMglenDa). janma : cANasmA, vatana : aloDA, karmabhUmiH pATaNa. bhArata sarakAra dvArA graMthAlayazAstranA ucca abhyAsa arthe iMglenDa mokalavAmAM AvyA. saMpAdita kRtio : Bibliographic Survey of catalogue of Indian languages Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 35ra manuscripts (New Delhi, 1998). Contribution of Gujarat to Sanskrit Literature (Patan, 1998,), ucca zikSaNamAM graMthAlayonI bhUmikA (1998) amRta tu vidyA (1998), pATaNanI zrI ane saMskRti (2000) (mahendra khamAra sAthe saMpAdana), mohanalAla paTela adhyayana graMtha (2001), amRtaparva (2001) vagere. graMthAlayazAstra hastapratavidhA tathA viSayaka aMgrejI tathA gujarAtImAM 20 lekhonuM prakAzana, hamaloga dainikamAM pATaNanA sAhityakAro vize kaTAra lekhana. (ku.vallarIbena majamudAra, sahalekhaka). uttara gujarAta yunivarsiTInA pAkSika vRttapatra udIe' tathA saMzodhana patra 'Anarta' nA. saMpAdaka. 75 pustakonI samIkSAo prakAzita. (63) praNavatIrtha svAmI (1900-1970). mULanAma ramezanAtha gautama. pitA : raMganAtha ghArekhAna. aMgrejI tathA saMskRta upara prabhutva. agraNI svAtaMtrya senAnI. raMgunamAM nivAsa daramyAna samAcAra patranuM prakAzana. saMsAramAMthI acAnaka rasa uThI jatAM svAmI svayaMjyoti tIrtha pAsethI dIkSA lai saMnyAsI thayA ane nAma rAkhyuM svAmI . praNavatIrtha. temano moTo ziSya samudAya dakSiNa AphrikAmAM che. jhAmbIyAmAM avasAna. patrakAratva, pravAsa, dharma ane darzana vagere viSpaka 20 thI adhika pustakonuM prakAzana. A paikI vRttivivecana (1945) uttarApatha, kalAsa, kahevata-kathAnako, pAMcadazI tAtparya, gItA rasAyaNa, vedAntano zabdakoza, sAdhanA jhAMkhI vagere ullekhanIya che. ' (64) bAroTa, DAhyAbhAi motIlAla vakIla (1913-1981). janma : jaMgarAla (tA. pATaNa), nivAsa: pATaNa. pATaNa hAiskUlamAMthI meTrIkanI parIkSA pAsa karI thoDoka samaya mulakI ane zikSaNa khAtAmAM nokarI, tyArabAda vaDodarA rAjyanI vakIlAtanI parIkSA pasAra karI eka bAhoza ane saphaLa vakIla tarIke prasiddhi pAmyA. bhArata choDo AMdolanamAM sakriya bhUmikA adA karavAthI siddhapuramAM jelavAsa veThavo paDyo. A daramyAna gItAno AkaMTha abhyAsa karyo. kAvyazAstra, sAhitya ane adhyAtmamAM prakAzana. pATaNa sAhitya sabhAnA upakrame mahAkavi nAnAlAlane pATaNamAM AmaMtrI vyAkhyAnonuM Ayojana paNa karela. uttarAvasthAmAM pUjya bhAnuvijayajI mahArAja sAthe gADha saMparkamAM AvatAM gurujInAM gItA viSayaka vyAkhyAno sAMbhaLyA bAda tene chaMdobaddha karavAnuM bhagIratha kArya karyuM. kRtioH kAka bhUkhaMDI saMvAda (rAjakIya kaTAkSa saMbaMdhI dIrghakAvya ke je ekadainikamAM haptAvAra prakAzita), dakSagItA (1999), zrImad bhagavatagItAno svapajJa TIkA sahita harigIta chaMdamAM samazlokI bhASAMtara. DaoN. bhogIlAla sAMDesarAe potAnA pratibhAvamAM jaNAvela ke arvAcIna gujarAtI bhASAmAM samagra gItAnuM AvuM padhAtmaka bhASAMtara ane tenuM subaddha padha-vivecana mane jANa che tyAM sudhI advitIya che.' (65) bAroTa, jezaMgalAla lAlajIbhAI 'indukumAra' graMthanI racanA. (66) bAdullA, himmatalAla "pUrNimA' nA taMtrI. uparAMta thoDAMka pustakonI racanA. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 yuge yuge pATaNanI prabhutA (67) brahmakSatriya, mukuMdabhAI prahalAdajI (1931) (hAiku samrATa). B.A, LL.B. InkamaTekSa prakTIzanara-pATaNa laoN kolejanA adhyApaka padethI nivRtta thayA. nivRtti bAda laoN koleja, pAlanapuranA prinsipAla tarIke eka varSa sevA ApI. uttara gujarAta yunivarsiTInI laoN phekalTInA prathama DIna tathA kAyadAzAstranI abhyAsa samitinA adhyakSa tarIke temanI sevAo noMdhapAtra rahI che. sadAya hasatuM mukhAraviMda, sughaDa ane sapheda khAdInAM vastromAM susajaja ane TaTTAracAlano samanvaya dharAvanAra vyakitatva eTale ja zrI mukuMdabhAi. vAkapaTutA. prazasya. pravAsa, vAMcana, lekhana ane saMzodhanano zokha dharAvatA zrI mukuMdabhAInI lekhaka ane patrakAra tarIkenI bhUmikA ullekhanIya rahI che. temane itihAsa-vizeSataH pATaNanA itihAsa ane purAtattvamAM jIvaMta rasa che. temanA graMtho paikI dhanya dharA pATaNanI (1986) pATaNano rAjakIya ane sAmAjika itihAsa (1986) prabaMdhomAM pATaNa (1996), pATaNanAM be kIrtimaMdiro : rANakIvAva ane sahasaliMga sarovara (1996), aNahilapuranI asmitA yAne pATaNano sAMskRtika itihAsa (1997) ane paghamAM pATaNa (1998) ullekhanIya che. A badhI racanAo dvArA pATaNanA sAmAjika, sAMskRtika, rAjakIya ane dhArmika itihAsane prajA samakSa ujAgara karavAmAM adma bhUmikA nibhAvI che. pATaNa vizenuM temanuM jJAna, benamUna che. Aje mukuMdabhAi eTale "pATaNano jIvaMta bhomiyo."pATaNa viSayaka potAnA graMthonI AdhArabhUta sAmagrI mULa saMskRta graMthonA uMDA abhyAsa ane tala sparzI saMzodhananI vRttinA kAraNe rajU karI zakyA che. itihAsa uparAMta ghara gharano vakIla (1996) tathA kathAsAgara (1996) lokabhogya kRtio che. hamaloga dainikamAM zikSaNanI keDIe' sAptAhika kolamamAM zikSaNanI samasyAonuM supere citraNa jovA maLe che. temanI A kolame bhAre lokacAhanA meLavI che. temanA keTalAka lekho vINA, kAdambInI, kalyANa, bhArata saMta saMdeza vagere hiMdI patrikAomAM prakAzita thayA che. zrI mukundabhAie 60% (cha hajAra) hAiku" racIne 6 saMgraho prasidhdha karyA che. pATaNaratna', hAikusamrATa' jevA birUdothI teo sanmAnita thayA che. "pATaNa ratna'thI vibhUSIta. temanI prathama navalakathA "saMsAra' trIjA InAmane pAtra thaI che. temaNe cAMlIza uparAMta graMtho lakhI prakAzIta karyA che. vaLI teoe "bhajagoviMdama" stotra bhartuharInA nItizataka, vairAgyazataka tathA gaMgAsatinA bhajano upara vyAkhyAno ApelA che. sinIyara siTIjhana kAunsIla pATaNanA sthApaka pramukha che. teonuM lekhanakArya Aje paNa avirata rIte cAlI rahyuM che. (68) bhaTTa, zrImatI vibhutibahena vikramabhAI (1938). M.A., Ph.D. sAhityacArya sarTiphikeTa korsa ina myujhiyolojI. pitAH rajanInAtha ghArekhAna sAhitya ane saMskArano gauravavaMto vAraso. tAjetaramAM ja bho.je. adhyayana-saMzodhana vidhAbhavanamAMthI sudIrgha sevAo bAda nivRtta thayAM. temaNe gujarAta ane vizeSatapATaNanI sevA temanA saMzodhana dvArA karI che. temaNe DaoN. hariprasAda zAstrInAM mArgadarzana heThaLa kavi somezvara : jIvana ane kRtio' zIrSaka heThaLa saMzodhana kArya karyuM. A saMzodhananA paripAka rUpe gujarazvara purohita kavi somezvara : jIvana ane kavana (1981), somezvaranI kRtio : etihAsika ane sAMskRtika adhyayana (1989), Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 354 ullAdharAdhava eka adhyayana (1889), kIrti kaumudI mahAkAvya : eka parizIlana (1986) surathotsava : eka anuzIlana (1984) sAhitya jagatanA caraNe dharI che. uparAMta 30 saMzodhana lekho vividha patra-patrikAomAM prakAzita karyA che. temanA eka saMzodhana lekhane haridAsa gokANI suvarNacaMdraka enAyata thayela. bho.je. vidhAbhavananI hastapratonuM vivaraNAtmaka sUcipatra paNa temaNe taiyAra karyuM che. (69) bhATiyA, kAlidAsa bhagavAnadAsa (1900-1975) bhaktakavi, gurU trikamalAlajI mahArAja. temanI kRtio jJAna, bhaktinIti ane vairAgyano upadeza Ape che. kavine prANalAla devakaraNa (danAbeMkavALA) taraphathI bhAre uttejana sAMpaDela. kRtio : bhajanAmRta 5-bhAga (pATaNa), garIbIo tathA vividha kAvyo (pATaNa, 1947) tathA AdhyAtmika dhArmika padhagraMtha sadagRhasthonA paricaya sahita, bIjI AvRti. (pATaNa, 1959). (70) bhAnuvijayajI mahArAja munizrI (1931). janma : punA, karmabhUmiH pATaNa, 12 varSanI vaye mAtA-pitAnI sAthe dIkSA. gurUH prabhAvavijayajI mahArAja sAheba. pUrvabhavanA saMskAro ane vidhA-abhyAsamAM vizeSa rucinA pariNAme dharmazAstrono gahana abhyAsa karI pAraMgata thayA. 17 varSanI vaye dharmazAstro upara jAhera pravacano ApavAno prAraMbha karyo ane bAlamuni tarIke khyAti pAmyA 35 varSanI vaye jainAcAryanuM pada maLe tevA saMjogo prApta thayA hatA, paraMtu potAnA jJAna ane zAstra abhyAsano lAbha samAjanI dareka vyaktine maLe te hetusara paMthanA vADAmAMthI bahAra nIkaLyA. 1966mAM pATaNa pAse sarvamaMgala Azrama, sAgoDiyAnI sthApanA. 1968 thI pATaNamAM cAturmAsa daramyAna vividha viSayo upara vyAkhyAno ApavAnuM cAlu karyuM, je Aje paNa cAlu che. pATaNa uparAMta AjubAjunA zaheromAM temanAM jAhera pravacano yojavAmAM Ave che, jeno lAbha dharmapremI prajA le che. pUjya gurujIne sAMbhaLavA e eka lhAvo che. temanI jJAnadhArA aviratapaNe vahetI rahe che. temanA pravacanone graMthastha karavAnuM bhagIratha kArya zrI puraSottamadAsa zAha ane zrI madhubhAi sonI dvArA karavAmAM AvyuM che, pariNAma svarUpe gurujImAM 20 jeTalAM pustakonuM prakAzana thayuM che. pramukha kRtio izAvAsya upaniSada, nArada bhaktisUtra (1987), bhagavAna zrI kRSNa (1993), mIrAMnI vANI (1992), zrI pAtaMjala yogadarzana sUtro, sthitaprajJa (1979), dhanyo gRhasthAzrama (1995), tatvaciMtana (1983), premalakSaNA bhakti (1993), zrIkRSNa : zaraNama mama (1998) vagere. (71) bhogIlAla ratanacaMda zIghrakavi tarIke khyAti prApta. kAvya kohinUra' graMtha racanA. (72) bhojaka, amRtalAla mohanalAla (1914-1999) hastapratavighA, lipizAstra ane jaina Agama sAhityanA marmajJa paMDita. abhyAsa mAtra 7 . dhoraNa sudhIno paraMtu muni puNyavijayajI sAthenA lAMbA sahavAsa ane udhamathI paMDita' padavIthI vibhUSita thayA. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbai dvArA prakAzita jaina AgamonI saMzodhita AvRtti Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 355 taiyAra karavAmAM muni puNyavijayajInA sahakAryakara tarIke prazasya sevAo ApI che. kRtio : jaina Agama graMthamALA heThaLa muni puNyavijayajI sAthe ane becaradAsa dozI sAthe 3 graMthonuM saMpAdana. uparAMta nAyaka-bhojakanI pArasI (1973), puNyamUrtinA keTalAMka saMsmaraNo, vaDanagarano jainasaMgha, vighAvibhUSita maharSi sukhalAlajI sAthenA thoDA prasaMgo (1978) vagere. (73) bhojaka, lakSamaNabhAI mohanalAla ' agraNI hastapratavi tarIke khyAti prApta. lA. da. bhAratIya vidhAmaMdira, amadAvAdamAM hastapratavidyAnA niSNAta tarIke sevAo Ape che. muni puNyavijayajI sAthe ghaNAM varSo sudhI kArya karyuM hovAthI pArasamaNinA sparzanI jema vividha viSayomAM tajajJatA hAMsala karI zakyA. temanA keTalAka lekho ane pustako prakAzita. (74) majamuMdAra, guNavaMtarAya giradhararAya B.A, LL.B. pitA baroDA sTeTanA jamInadAra vAMcanano bhAre zokha. kAyadAzAstranA niSNAta, 'hajUra nyAya sabhAno pheMsalo' nAmaka DAyajesTanuM prakAzana. (75) majamuMdAra, vyaMbakarAya giradhararAya (1875-?) B.A., LL.B. muMbai hAikorTamAM vidvAna vakIla tarIke khyAti meLavI hatI. kezava tatva vilAsa'nAmaka vedAMtazAstranA graMthanI racanA. (76) majamuMdAra, bhadrAyulAla motIlAla (1907-?) nAgara gRhastha. bI.e., ela.ela.bI. vaDodarAnA pratiSThita vakIla, vakIlAtano vyavasAya chatAM sAhitya kSetre UMDo rasa. vaDodarA sAhitya sabhA dvArA prakAzita sAhityakAra" vaimAsika nA taMtrI tarIke sevAo ApelI. premAnaMda sAhitya sabhA, vaDodarAnA sakriya sabhya tathA maMtrI tarIke paNa temanI niyukti thayelI. 'sAhityakAra', premAnaMda, akho ane zAmaLa nAmaka pustakanuM saMpAdana. (77) majamuMdAra, mAyAdevI caMdramaulI (1938) gujarAtI viSaya sAthe bI.e. (1964) sudhInuM zikSaNa pATaNamAM, tyArabAda baroDA yunivarsiTImAMthI 1966 mAM bI.eDa. nI DigrI prApta karI. pitA zrI svAmI praNavatIrtha (ramezabhAI gautama) tathA dAdA zrI raMganAtha ghArekhAna pAsethI vAMcana-lekhanano zokha vArasAgata meLavelo. kahevato tathA kahevatakathAnako' pustakanuM saMpAdana uparAMta keTalIka vArtAo ane nibaMdhonuM prakAzana. (78) majamuMdAra, vallarI parIkSitarAya (1972) - B.Sc., M.L.Sc. (suvarNacaMdraka vijetA) ArTsa koleja, pATaNamAM graMthapAla tarIke kAryarata. pATaNanA sArasvato jIvana caritra ane vADamayasUci" viSayaka laghuzodha prabaMdhanuM lekhana. hamaloga dainikamAM pATaNanA sArasvatonA jIvanacaritronuM prakAzana, je graMthasvarUpe pragaTa thanAra che. (79) mahetA, digIza nAnubhAi (1934-2001) M.A. (Guj.), M.A. (Leads), Ph.D. aMgrejI bhASA-sAhityanA pratibhAzALI prophesara Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 yuge yuge pATaNanI prabhutA tarIke gujarAtamAM mokharAnuM sthAna dharAve che. gujarAta yunivarsiTImAMthI aMgrejInA prophesara padethI 1994mAM nivRtta. temanA mArgadarzana heThaLa 5 vidyArthIoe pIeca.DI.nI DigrI meLavI. 20 thIvadhu saMzodhana patro rASTriya ane AMtarASTriya parisaMvAdomAM rajU karyA. gujarAtI sAhityanA sidhdhahasta nibaMdhakAra, navalakathAkAra ane vivecaka tarIke prasiddha. kRtio : nibaMdha - dUranA e sUra (1970) zerI (1996), navalakathA - ApaNo ghaDIka saMga (1962), vivecana - paridhI (1976). A cAreya kRtio puraskRta thayela che, je gujarAtI sAhityanI eka asAdhAraNa ghaTanA gaNAya. temanI saMvedanazIla ane tAjagIbharI abhivyaktinA lIdhe gujarAtI sAhityamAM AgavuM sthAna prasthApita thayuM che. uparAMta temanI svastha ane samatola vivecana daSTine sarjako ane vivecakoe muktakaMThe vakhANI che. temaNe prA. harSada mahetAnA sahayogamAM 'pAzcAtya navalakathA' nAmaka graMthanI paNa racanA karI che. (80) mahetA, narabherAma jamIyatarAma (1856-1952) kArakirdIno prAraMbha kAThIyAvADa ejansInA briTiza sarvisathI karyo. kAryaniSThAne lIdhe DepyuTI poliTikala ejanTanA hoddA sudhI pahoMcyA hatA. nivRtti bAda pATaNa myunisipAliTInA ceramena tarIke lAMbA samaya sudhI sevAo ApI tathA aneka saMsthAo sAthe saMkaLAyela rahI pATaNanI moTI sevA karI. bAlyAvasthAthI ja kAvyaracanAno zokha. temanI kavitAo prAyaH bhakti ane upadeza pradhAna che. kavitAnuM viSayavastu paurANika, sAmAjIka yA rAjavIo, zikSako AdhArita che. kRtioH nirbhaya kAvyasaMgraha 2-bhAga (1915-1939), zrI hATakezvara mahAdevanA varaghoDAmAM tathA zrI zaMkara svAmInI padharAmaNImAM gAvAnAM gIto (1880, bIjI A. 1930), nArgarajJAtimAM gAvAnAM mahatvanAM lagnagIto, jayasukharAmanA sahakartRtvamAM 'satya-vijaya-nATaka'nI racanA, mhArU jIvana vRttAMta (1937). (81) mahetA, hariprasAda chaganalAla AcArya (1912-?) bhaTTa mevADA brAhmaNa. ema.e., bI.TI. vaDodarA sthita 'saMskRta mahAvidyAlaya'nA mukhya aghyApaka tarIke sevAo ApelI. temanA aneka lekho prakAzita thayela che. saMskRta mahAvidyAlayanA vArSika aMka 'surabhAratI' nA saMpAdaka. 'paMDita jagannAtha' pustakanuM prakAzana. (82) mAladhArI, kAnajIbhAi zAkAbhAI vatana : khAnapura, rAjakuvA, karmabhUmi : pATaNa. abhyAsa : bI.e., elaela.bI., vyavasAya : vakIla. rabArI samAjanA gauravasamA zrI kAnajIbhAie lokasAhitya tathA cAraNI sAhityamAM saMzodhana tathA pradAna karela che. AkAzavANI ane dUradarzana upara temanA kAryakramo niyamita prasArita thatA rahe che. prasAra bhAratInA ATha tathA anya so jeTalA DAyarAnuM saMcAlana temaNe karela che. koleja kALathI ja teo lekhana kArya karatA rahyA che. cAMdanI, zrIraMga, raMgataraMga, navanIta samarpaNa, UrminavaracanA, prasthAna, kavi, strI jIvana, svAghyAya sAmAyikomAM temanAM kAvyo, saMzodhana lekha, navalikAo vagerenuM prakAzana thayela che. UrmizIla tathA vipralaMmbha zRMgAramAM temaNe kAvyo racelA che. A uparAMta chaMdobaddha kAvyanI racanA paNa karelI che. 'pATaNavADAnAM ane rabArI samAjanAM lokagIto' (1984) tathA 'dUdhamatIne kAMThe'nAmaka navalakathA pragaTa karela che. temano kAvyasaMgraha TUMka samayamAM prakAzita thanAra che. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa7 yuge yuge pATaNanI prabhutA (83) mistrI, zivalAla ugaracaMda zilpazAstramAM praviNatA. kalAbhavana, vaDodarAmAM sevA ApI. zilpazAstrIya gaNitano paricAyaka graMtha "gaNitasAra'nI racanA. (84) mukuMdAyana svAmI (1840-2) - mULanAma : izvaralAla mahIpatarAya. nAgara gRhastha. kRtio : maMtrI rAmAyaNa (gujarAtI), zaMkarAcAryanuM zlokabadhdha jIvanacaritra (saMskRta). (85) modI rAmalAla cunIlAla (1889-1948) narmada suvarNacaMdraka vijetA. dasA vAyaDA vaNika. pATaNa hAiskUlamAM nivRttiparyata sevAo ApI. avasAna H rAjakoTa. prAcIna gujarAtI sAhitya tathA pATaNanA itihAsa-purAtattva viSayaka 150 saMzodhanAtmaka ane vidvatApUrNa lekho tathA 12 pustakonA lekhana dvArA gujarAtanI ane vizeSata: pATaNanI moTI sevA karI che. temanA maulika ane AdhArapUrNa tArkika lekho dvArA gujarAtanA saMzodhanane eka navI dizA sAMpaDI che. tatkAlIna samayamAM upalabdha TAMcA sAdhano hovA chatAM je AMtarasujha ane dhyeyaniSThAthI kAma karyuM che te advitIya che. temanI vidvatAnI muni puNyavijayajI, ba.ka.ThAkora, viSNuprasAda trivedI, DolararAya mAMkaDa, bhogIlAla sAMDesarA vageree muktakaMThe prazaMsA karI che. kRtio : pATaNa siddhapurano pravAsa, vAyaDA jJAtino prAcIna vRttAMta, bhAlaNa, bhAlaNa kRta be naLAkhyAna, mughala rAjyavahIvaTa, bhAlaNa uddhava ane bhIma, pATaNa paricaya (DAhyAlAla mohanalAla zAhanA saha katRtvamAM), sva. rAmalAla cunIlAla modIlekha saMgraha, 2-bhAga. saMskRta dvayAzrayakAvyamAM madhyakAlIna gujarAtanI sAmAjika sthiti) (narmada suvarNacaMdraka vijetA kRti), vAyu purANa (vAyaDA brAhmaNavaNika jJAtinuM, mULapATha bhASAntara sahita) viSNudAsa bhAlaNa ane zivadAsa kRta jAlaMdhara AkhyAna. vAyaDAmitra mAsikanuM saMpAdana. prathama lekha phakta 20 varSanI vaye 1909 nA me mAsanA buddhiprakAza'mAM prakAzita. pustakAlaya pravRttimAM vizeSa rasa,bhAlaNa kRta naLAkhyAnanA saMzodhana mATe gujarAtI sAhitya pariSada taraphathI 100 rU. nuM pAritoSika meLavela. temanA lekhonuM mUlyAMkana karatAM DaoN. sAMDesarAe noMdhyuM che ke temano pratyeka lekha purAtatvanA kSetramAM koine koi prakAranA maulika ciMtanano namUno che. ema kahevAmAM atyukti nathI keTalAka lekhomAMnA vidhAno ke anumAno have svIkArya thAya ke na thAya, to paNa lekhakanuM mAnasa satyanI zodha mATeno je budhdhiyukta puruSArtha kare che e mATe mAna thayA vinA rahetuM nathI." (86) maMgaLacaMda lallacaMda agraNI jaina samAja sevaka, vyApAra arthe kalakattA nivAsa. cArupamAM thayela jaina-jainetaro vaccenA kesane aitihAsika rIte nirupaNa karato graMtha 'cArupanuM avalokana' prakAzita. (87) rAvala, dazarathalAla gaMgArAma kezarI caritra, siddharAja jayasiMha ane jagadeva paramAra nATakanuM prakAzana. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 358 (88) rAvala naTubhAI zreSTha zikSaka tarIkenA rASTrIya puraskArathI vibhUSita. 'jagatanA sitArA'nA saMpAdaka, abhyAsagRha patrikAnA taMtrI. pATaNanA mUka sevaka sva. maNilAla dave (1942) graMthanuM saMpAdana pATaNanA be loka sevaka nA lekhaka. (89) rAvala, ApAlAla hIrAlAla vAyaDA vaNika. pATaNa hAIskUlamAM zikSaka mughala sAmrAjya' graMthanI racanA. (90) rAvala, prANazaMkara hIrAlAla kavi audicya sahasa brAhmaNa. prAthamika zikSaka, vAMcana-lekhanamAM vizeSa prIti. temaNe kavitA, nATaka, bodhaprada vArtAo, bhakti gIto, jIvana caritra vageremAM pradAna karyuM che. kRtioH iMndra vilAsa nATaka, kavitA saMgraha, narasiMha mahetAnI huMDI, bAlagItamALA, zrImaMta mahArAja sAhebanA yazogAna, . zrI zaMkara bhajanAvali, zrI hanumAna prArthanA, kAlikA stavana, rASTrIyagIta, karmavIronI dezasevA, bALabodha, vArtAsaMgraha, kavAyata, svayaMsevakanuM kartavya, sudAmAcaritra (hiMdI) vagere. (1) lImbAcIyA, naTavara (1924) janmaH UMjhA, vatana pATaNa, poTa mAstaranA padethI nivRtta thai lokasevAnAM kAryomAM vyasta. kRtio zrI lImbaja purANa (1981), pATaNavALAnuM jyotiSa: samasyA ane ukela (201). aprakAzita kRtio : jyotiSa darpaNa, jyotiSa rahasya, jyotiSa darzana ane jyotiSa ane yaMtra-maMtra-taMtra. (92) vakIla, jIbhAI kAnajIbhAI bAroTa vaDodarA rAjyanI vastI, sAmAjika, Arthika, dhArmika, viSayaka mAhitI tathA vaidaka, khetIvADI, keLavaNI jAnavaranA roga ane ilAja korTa-kacerI vagere viSayaka "vaDodarA rAjya prajAmitra' (1932) graMthanI racanA. khUba ja upayogI prakAzana. (3) vakIla, laherubhAI DAhyAbhAI pATaNanA mobhAdAra vakIla tathA jaina samAjanA agraNI. "bhImajJAnatrIzIkA' graMthanI racanA. (94) vakIla, vidyAzaMkara karuNAzaMkara AcArya vaDodarA rAjya dvArA rAjyaratna" ilkAbathI vibhUSita, vaDodarA rAjyanI dhArAsabhAmAM niyukti. pATaNa sudharAinA pramukha, prAMta paMcAyatanA upAdhyakSa tathA zaheranI vividha saMsthAo sAthe saMkaLAyela rahI sevAo ApI kRtioH "nekalezathI navalakathA (1942) tathA paragaju pArasIyo' (1941). (95) vahIyA, mAdhavalAla gopALajI (?-1950) nAgara gRhastha. pAlanapura ejansImAM vakIla. temaNe 'inDiyana pInala koDanuM gujarAtI bhASAMtara" tathA "vaDodarA rAjaya pInala koDa' graMthonI racanA karI. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 yuge yuge pATaNanI prabhutA . (96) vorAjIvAlA, ratanacaMda lallacaMda tapasvI premavijayajI mahArAjanuM jIvanavRttAMta' graMthanI racanA. (7) vorA, raMgarAya vrajarAya (1850-1950) nAgara gRhastha. pATaNa hAiskUlamAM zikSaka. sAdagIpUrNa ane izvara bhakti parAyaNa jIvana. bhajanamALA (2-bhAga, 1924, zeTha ujamazI modInuM saMkSipta jIvanacaritra sahita) prakAzita kRti. (98) vyAsa, jitendra kAlidAsa (1943). janma : vatana cANasmA, karmabhUmi : pATaNa. 1961-62 thI ArTsa koleja, pATaNamAM gujarAtI prAdhyApaka tarIke kAryarata. kAvyasaMgraha bhammariyuM madha" (1982) gujarAta sarakAra dvArA puraskRta. kumAra pAritoSika' thI vibhUSita. Adhunika gujarAtI kavitAnA AgalI haroLanA kavi tarIke pratiSThita. temanI kavitAo gujarAtInAM agraNI sAmayikomAM prakAzita thatI rahe che. kavi uparAMta vidvAna adhyApaka ane kuzaLa vaktA tarIke khyAti prApta. (9) vyAsa, tuSAra jitendrabhAI (1973) M.A. (aMgrejI, survaNacaMdraka vijetA). vatana : cANasmA, sthAyI nivAsa : pATaNa. ArTsakomarsa koleja, mANasAmAM aMgrejInA adhyApaka tarIke kAryarata. sAhityanA saMskAra virAsatarUpe prApta hoI kizoravayathI kavitA, TUMkIvArtAnA sarjanamAM vizeSa ruci. temanI vArtAo gaghaparva tathA tAdarthyamAM pragaTa thayela che. gujarAtI uparAMta aMgrejImAM paNa maulika vArtAo pragaTa thai che. pragaTa vArtAo "kRtajJa" 'gadyaparva' aMka sapTembara - 97 (2) "kALomoTa' 'gadyaparva' jAnyuArI, 97, "nAjuka lAkaDI', tAdartha', 1998 "The Sweet Home" aMgrejI vArtA "The Brown Crition (Bombay)", 1998, "A Munificent Gift" (aMgrejImAM bhASAMtarita vArtA) "Revaluations (Bhuvaneswar)" 1994, aMta salilA', 'eka avalokana': vivecana lekha aMta salilA" 1998. aMgrejI tathA gujarAtI bhASAmAM prabhutvane lIdhe bhASAMtara kalAmAM paNa hathoTI prazasya rahI che. temanI prakAzita kRtionA AdhAre niHzaMka kahI zakAya ke teo eka sazakata vArtAkAra ane vivecaka tarIke sAhityamAM potAnuM AgavuM sthAna prasthApita karaze. (100) vrajaratna cImanalAla rUganAthajInI poLa, sonIvADAmAM nivAsa. prAthamika zikSaka. dhArmika pustakonuM lekhanakArya. (101) zAha, cInubhAI giradharalAla vatana : pATaNa, karmabhUmi amadAvAda. "svastha mAnava" nA saMpAdaka. kRtioH haiyA valoNuM ApaNuM Arogya, vaheNa heyAnAM, mArAM aMga malakAyAM, aDhAra divasa jApAnamAM, gItA ghaDapaNanI, camatkAronI cakAsaNI, maraNa pachI zuM?, mArI najare, haLAhaLa jhera komavAdanuM, huM digambara ane huM zvetAmbara, methI, aMdhArAne kaho ucALA bhare, ApaNI bhASA cetanA, vaLatI TapAla vagere. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 360 (102) zamIma zekha (1943) mULanAmaH hisAbuddIna jApharabhAi zekha. zamIma zekha upanAmathI jANItA che. zikSaka patrakAra, urdU tathA phArasI bhASAnA jANakAra. 'nanhemunne islAmika bALamAsikanuM saMpAdana. 'ikarA vAMcanamALA' prakAzita kRti. temanI kavitAo pATaNanI vividha padmapatrikAomAM prakAzita thatI rahe che. videzonA pravAsano anubhava. (103) zAha cImanalAla jecaMda (?-1965) M.A. 'uttara hiMdamAM jainadharma" tathA "suzIlAnA patro' prakAzita kRtio. samAjasevaka ane jJAtihita ciMtaka tarIke prasiddha. (104) zAha, navanItabhAI choTAlAla (1928) ajAtazatru ane vidvAna adhyApaka. vatanaH siddhapura, janma : kalola. karmabhUmi-sthAyI nivAsaH pATaNa. muMbaI yunivarsiTInI ema.e.nI DigrI gujarAtI mukhya viSaya sAthe prathama vargamAM prathama sthAne meLavavA badala sva. ba.ka.ThAkora suvarNacaMdrakathI vibhUSita. 1959thI nivRtti paryata ArTsa koleja, pATaNamAM gujarAtInA adhyakSa tarIke sevAo ApI. gujarAtInAM vividha sAmayikomAM temanI kavitAo lekho, vArtAo tathA nibaMdho prakAzita thatA rahe che. chellA keTalAka varSothI hamaloga dainikamAM jhINI vAta" heThaLa ciMtanapradhAna haLavA nibaMdho pragaTa thAya che. kRtioH "sAhitya sparzI ane izvara peTalIkara' (paricaya pustikA) zIrSaka heThaLa be vivecana graMtho prakAzita. sahataMtrI : paramatattva' (sarvamaMgala AzramanuM mukhapatra). (105) zAha, puraSottamadAsa bhIkhAbhAI B.A., LL.B. vAyaDA vaiSNava vaNika. 'dAsakAkA'nA hulAmaNA nAmathI jANItA tathA pATaNanI sAmAjika ane sAMskRtika pravRttio sAthe otaprota. saMskRti puruSa. sarvamaMgala AzramanA saMcAlaka tarIke temanI sevAo prazasya rahI che. bAlyAvasthA kaThora saMgharSamAM vyatIta karI. vAMcana lekhanano bhAre zokha. lekhananI zarUAta jJAti mukhapatrathI karI. 'vArtAkAra'nA upanAmathI TUMkIvArtAo lakhI. kRtioH vArtAsaMgraha - veLAveLAnI chAMyaDI, pahelo dora, mAdare vatana, caramaraja, tIrtha saMgama tathA jIvanano raMga (zreSTha vArtAsaMgraha), AtmakathA-saMgharSa (1989) kaparAM caDhANa (1993) pravAsa-salAma amerIkA (1994), navalakathA-jIvana eka saMgrAma (1997), svarga (1999) jIvanacaritra-mahArAjazrI sAthe 21 varSa (1990), aMtara mananI vAto (1998). A kRtio uparAMta temanI sauthI moTI sevA. pUjya bhAnuvijayajI mahArAjazrInAM pravacanonuM saMpAdana-kAya. sthitaprajJa, tatvaciMtana, prArthanA pustaka, premalakSaNA bhakti, mIrAMnI vANI, dhanyo gRhasthAzrame vagere. sva. rAmalAla modIlekha saMgraha 2-bhAga (19531965). taMtrI : parama samIpe. gujarAtI AtmakathA sAhityamAM AgavI bhAta paDe tevI temanI AtmakathA saMgharSa" nI bhogIlAla sAMDesarA, darzaka tathA viSNuprasAda trivedIe mukatakaMThe vakhANI che. A kRti AtmakathAnI sImAo pAra karI tatkAlIna samAja ane rASTrajIvanano eka anupama dastAveja samAja Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 361 ubharI AvI che. 'jIvana eka saMgrAma' navalakathA "saMskAra pAritoSika' thI vibhUSita. 98 varSe avasAna pAmyA. (106) zAha, mAdhurIbena pATaNanuM gaurava. suprasidhdha zikSaNakAra. esa.ena.DI.TI. yunivarsiTI, muMbainA kulapati tarIke tathA yunivarsiTI grAnTasa kamizana, navI dilhInA ceraparsana tarIke sevAo ApI hatI. zikSaNa viSayaka aneka pustakonI racanA. (107) zukala, caMpakabhAI (1913-1982). - graMthAlayazAstranA bhAratIya staranA prakhara vidvAna. amerIkAnI mizIgana yunivarsiTImAMthI graMthAlayazAstranI pIeca.DI.nI upAdhi meLavI hatI. kArakirdIno prAraMbha prAthamika zikSakathI karI abhyAsa ane khaMtathI ema.esa.yunivarsiTI, vaDodarAnA mukhya graMthapAla ane graMthAlayazAstranA adhyakSapada sudhI sevAo ApI nivRtta thayA hatA. lAyabrerI opha koMgresa voziMgTanamAM pauvaMya vibhAgamAM mukhya sUcikAra tarIke tathA yuneskonA graMthAlaya tajajJa tarIke ithopiyA (1965-69) ane jhAmbiyA (1970-76) mAM sevAo ApI. graMthAlayazAstra uparAMta itihAsa, rAjanIti, purAtatva ane sAhityamAM uMDo rasa dharAvatA hatA. 50 thI adhika saMzodhana lekho prakAzita. gujarAtamAM sArvajanika graMthAlayonA vikAsa mATe graMthAlaya dhArA'no musaddo ghaDavAmAM mahatvapUrNa phALo Apyo. nezanala lAyabrerI kalakattA nivRtta graMthapAla zrI kezavane DaoN.zuklane sardar Patel of Librarianship tarIke navAjela che. reDiyo ane Telivijhana (1941) viSayaka pustaka sayAjI bAlajJAnamALAmAM prakAzita.. (108) salATa, zivalAla ugaracaMda pATaNanA vatanI. keTalAka graMthonI racanAnI mAhitI maLe che, paraMtu pratyakSa rIte temanA graMtho jovA maLyA nathI. ' (100) sAdhu, mohanadAsa vIramAyAnuM balidAna" graMtha prakAzita. (110) sAMDesarA, upendrarAya jayacaMda (1921-?) phakta dhoraNa-10 sudhIno abhyAsa paraMtu saMskRtanA prakhara vidvAna. vyavasAya zerabajArano paraMtu jJAnaprAptinI tarasa ane pUrvajanmanA saMskAra baLe gherabeThA rAmAyaNa, mahAbhArata purANa, dharmazAstra, jaina, bauddha ane zIkha darzanazAstra vagereno gahana abhyAsa karI vidvatA hAMsala karI. maharSi veda vijJAna akAdamI, amadAvAdamAM mAnaprophesara tarIke paNa sevAo ApI. mahAbhArata AdhArita temanA graMtho khUbaja mUlyavAna che. kRtio zrIkRSNa : puraSottama ane aMtaryAmI, 2-bhAga, zrIkRSNanuM vaicArika jIvana ane rAsalIlA, mahAbhArata ane uttarAdhyayana sUtra, pUrNAvatAra zrIkRSNa, bhArata ratna, gAMdhArI, naciketA yudhiSThira zaunaka saMvAda, samadarzI guru, zIkha darzana vagere. (111) sAMDesarA, bhogIlAla jayacaMda (1917-1995). M.A., Ph.D. bhAratIya vidyA jaina dharma ane darzana, itihAsa, saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 362 gujarAtI bhASA-sAhityanA AMtararASTrIya khyAti prApta pratibhAsaMpanna vidyApuruSa. temanI pratibhAnuM udAharaNa e ke 1934mAM jyAre meTrikano abhyAsa karatA hatA tyAre mAdhava kRta rUpasundara kathAnuM saMpAdana karyuM, je temane ema.e.nA abhyAsa daramyAna pAThyapustaka tarIke bhaNavuM paDayuM ! A eka virala ghaTanA ja gaNAya ! navamA dhoraNanA abhyAsa daramyAna muni jinavijayajI ane puNyavijayajI sAthe pATaNanA bhaMDAramAM mulAkAta ! suSupta zaktio jAgrata ane aneka prAcIna graMthono uddhAra karyo. ema.e. mAM muMbaI yunivarsiTImAM prathama AvavA badala dI.ba.kezavalAla dhruva suvarNacaMdra enAyata thayo. A ja yunivarsiTImAM DaoN.rasikalAla parIkhanA mArgadarzana heThaLa 'mahAmAtya vastupAlanuM sAhitya maMDaLa tathA saMskRta sAhityamAM teno phALo zIrSaka heThaLa zodhaprabaMdha rajU karI DaoNkTareTanI DigrI meLavI. 1943-50 daramyAna gujarAta vidhAsabhAmAM adhyApaka tarIke sevAo ApI 1951mAM ema.esa. yunivarsiTImAM gujarAtInA adhyakSa tarIke joDAyA ane nivRttiparyata (1975) sevAo ApatA rahyA. uparAMta 1958-75 daramyAna prAcyavidyA maMdiranA niyAmaka tarIke paNa sevAo ApI. sAhitya akAdamI, sAhitya pariSada, ola inDiyA orienTala, ' yuniyana pablika sarvisa kamizana, gujarAta itihAsa pariSada vageremAM sevAo. DaoN.sAMDesarAnuM akSara pradAna viSaya - vaividhyathI bharapUra rahyuM che. gujarAtI, aMgrejI ane saMskRtanA 40 thI adhika graMtho tathA 500 jeTalA lekhonuM sarjana. svAdhyAya tathA jarnala opha orienTala insTiTyuTanA saMpAdaka. jagavikhyAtA gAyakavADjha orienTala sirijhanA mukhya saMpAdaka. temanA kAryakALa daramyAna rAmAyaNanI cikitsaka AvRttinuM prakAzana e emanI vizeSa upalabdhi che. ullekhanIya kRtio : jaina Agama sAhityamAM gujarAta (1952), pradakSiNA (1959), saMzodhananI keDI (1961), itihAsa ane sAhitya (1966), anveSaNA (1976), zabda ane artha, vasudeva hindI gujarAtI anuvAda (1946), vargaka samucca, prAcIna phAgu saMgraha (1960), paMcataMtra gujarAtI anuvAda, prabanyAdimAM aitihAsika ane sAmAjika vastu (1959) vagere. temanA saMzodhana kAryane biradAvavA gujarAta vidyAsabhAe 1953mAM raNajItarAma suvarNacaMdraka enAyata karyo tathA jaina sAhityamAM viziSTa pradAna badala bhAvanagaranI yazovijaya graMthamALA dvArA 1975mAM zrI vijayadharmasUrI jaina sAhitya suvarNacaMdraka arpaNa karavAmAM Avyo. A A mahAna sArasvatanuM avasAna amerIkAmAM nyujarsI mukAme temanA putra DaoN. niraMjana sAMDesarAne tyAM tA. 18 jAnyuArI 1995nA dine thayuM hatuM. (112) sAMDesarA, DAhyAbhAI devacaMda garbhazrImaMta vyApArI. sAhitya zokha. bhaktamAlano gujarAtI anuvAda. (113) sonI madhubhAI kRNAlAla (1929) dhoraNa-8 sudhInuM zikSaNa meLavI sonA-cAMdInA kauTuMbika vyavasAyamAM kAryarata thayA. tyArabAda lokhaMDanA udyogamAM moTI siddhi hAMsala karI. dharmaparAyaNa saMskAronA lIdhe 1974 thI vyavasAyamAMthI mukti lai bhAnavijayajI mahArAjanI nizrAmAM saMcAlita sarvamaMgala Azrama, sAgoDIyA-pATaNamAM eka adanA sevaka tarIke niHsvArthabhAve potAnI sevAo ApI rahyA che. AzramanA vyavasthApana saMbaMdhI sevAo uparAMta munizrI bhAnuvijayajInAM nIcenA vividha viSaya uparanAM vakatavyone lipibaddha karavAnuM yazodAyI Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 363 kArya karyuM che. bhagavAna zrIkRSNa (1984), dharmabiMdu (1986), jIvana ane jiMdagI (1988), zrI gurUcaraNe (1988), sAdhanAnA sUtro (1989), zrIkRSNa zaraNaM mama (1996), rAmAyaNamAM bhAratIya saMskRtinuM darzana (1998) A uparAMta Azrama dvArA prakAzita 'parama samIpe' traimAsikanA saMpAdaka tarIke paNa sevAo Ape che. pUjya mahArAjazrInI vANIne graMthastha karIne zrI madhubhAie bhAratIya dharma ane darzananI moTI sevA karI che. ahIM temanI saMpAdana-kalA ane viSaya uparanA prabhutvanuM darzana thAya che. (114) solaMkI, bharatakumAra naMdalAla (1967) vatana : cokaDI (lIMbaDI), karmabhUmi : pATaNa, ema.e., ema.phIla. tathA 'Adhunika gujarAtI TUMkIvArtAmAM sannidhikaraNa' viSaya para mahAnibaMdha lakhI pIeca.DI. nI upAdhi prApta karela che. aMdAjita 27 lekho temaja khevanA, paraba, kaMkAvaTI, dasamo dAyako vagere ziSTha gujarAtI sAmayikomAM kavitAo prakAzita. 'saMnnidhAna' saMsthAnA Ayojaka tarIke mahatvanI bhUmikA nibhAve che. 'sitAMzu yazazcaMdranI kavitA' (1995) pustaka prakAzita. nAnIvaye saMzodhana ane vivecana kSetre zlAdhanIya kArya karI sArI lokacAhanA meLavI che. hAlamAM pATaNa ArTsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka tarIke kAryarata. (115) svAmI, manasukhabhAi mohanabhAi (1939) bAlyakALathI vAMcana, lekhana, saMgIta, citrakalAno zokha. prathama kAvya 'AjhAdI' mahAgujarAta sAptAhikamAM prakAzita. prathama pustaka 'pALIyA bole che' 1980mAM pragaTa thayuM. Aja sudhI 35 thI adhika pustako ane ra00 lekhonuM sarjana tathA 54 reDiyo ane 12 dUradarzana kAryakramo prasArita. temanuM lekhana samAjalakSI ane preraNAtmaka rahyuM che. temaNe itihAsa, dharma lokakathA vagere AdhArita sAhitya sarjana karyuM che. kRtio H pALiyA bole che (1980), dharmanI dhajA (1981), moje dariyA (1995), pATaNa darzana (1985), dharmanA besaNAM (1990), jIvana saurabha (1990), alakhane oTale (1992), naMdanavana (1986) vagere. (116) svAmI, lIlAbena mahendrakumAra (1959) ema.e.,ema.phIla., ela.ela.bI., pIeca.DI. gujarAtanI prajApati bahenomAM pIeca.DI.nI upAdhi meLavanAra prathama mahilAnuM gaurava temanA zire jAya che. temaNe 'khAdyatela samasyAnAM keTalAMka pAsAM : sIMgatela ane anya avejI telono abhyAsa' viSaya heThaLa saMzodhana kArya karI uttara gujarAta yunivarsiTImAMthI pIeca.DI.nI upAdhi meLavela che. temaNe 15thI adhika lokabhogya ane saMzodhana lekho tathA 'rASTranuM ratana H sazakta mahilA' (2001) graMthanI racanA karI che. ArTsa koleja, pATaNamAM arthazAstranI prAdhyApikA tarIke kAryarata. (117) svAmI haragoviMdabhAi baLIyAbhAi (1917-1983) samAja sevaka. vyavasAye vakIla. sAhityamAM vizeSa rasa-ruci. 'padamasaMgraha' nAmaka bhaktipradhAna kAvyonuM prakAzana. keTalAMka nATakonI racanA karelI paraMtu apragaTa Ama A sadI daramyAna pATaNanA 101 thI vadhu sArasvatoe vividha bhASA ane viSayomAM uttamottama graMthonI racanA karI che. bhASA pramANe graMthonuM vibhAjana karatAM gujarAtI 305, saMskRta - prAkRta Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 364 100, hindI-10 ane aMgrejInAM 10 graMtho kula maLI aMdAjita 425 graMthonuM sarjana ane prakAzana thayuM che. lekhakonuM jJAti pramANe vibhAjana karatAM nAgara 26, brAhmaNa 24, vaNika 21, prajApati 5, bAroTa pa, paTela 4, nAyaka 4, sonI 3 ane brahmakSatriya, bhATiyA, mistrI, salATa, vALaMda, darajI, jJAtinA 1-1 tathA 1 muslima lekhake potAnA kRtitva dvArA pATaNanA sAMskRtika vArasAnI jyota prajavalita rAkhavA pradAna karyuM che. vividha viSaya ke bhASA-sAhityano ItihAsa je te sthaLanA pradAnane kendramAM rAkhIne taiyAra karavAmAM Ave to pATaNanA pradAnanI suvarNakSare noMdha levAze tema paTaNIo dvArA racita kRtionA AdhAre niHzaMka kahI zakAya. maNibhAI prajApati, vallarI majamuMdAra yunivarsiTI lAyabrerIyana ane adhyakSa, lAyabrerIyana graMthAlaya ane mAhitI vijJAna vibhAga, pI.ke. koTAvAlA ArTsa koleja, pATaNa. uttara gujarAta yunivarsiTI, pATaNa. A sahasaliMga sarovara jANe pRthvInuM kuMDaLa hoya tema lAge che ane tyAM AgaLanA kIrtistaMbharUpI hAthavaDe pRthvI mAtA potAnuM bIjuM kuMDaLa IndranI pAse mAMgatI hoya tema jaNAya che. (samararAsu) Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 365 aNahilapura rasikalAla choTAlAla parIkha nagarazrI : arthataMtra samRddha hoya ane daMDa kahetAM rAjyataMtra samartha hoya tyAre nagarazrI prakAzavA mAMDe che. aitareya brAhmaNamAM kahyuM che tema Aste bhaga AsInasya urdhvaM tiSThatiH / zete nipadhamAnasya carAti carato bhagaH // A niyama vyaktine lAgu paDe che tenA karatAM vadhAre nagaro ane rASTrone lAgu paDe che. usthita rahevuM, ane parAkrama mATe tatpara rahevuM e nagarazrI ane rASTrathInuM saMvanana che ! astu. A nagarazrI" zabda huM sAbhiprAya vAparuM chuM. te bhAratanA nagarajIvananuM paraMparAgata tattva che. anukULa Arthika, rAjakIya, ane naitika guNo ene AkarSe che, ane niyaMtrita rAkhe che. nagaralakSmI ke rASTralakSmI caMcala che, paNa asthira nathI. te sthira che - dRDha UbhI rahe che, paNa beThADuM nathI, tema kUTastha paNa nathI. nagarazrInuM paraMparAgata tattva eka nagaramAMthI bIjA nagaramAM paNa Ave che. prAcIna nagaronI vAstavika ane kAlpanika zrIne potAnA nagaramAM vAsa karAvavAno samartha nAgarikono puruSArtha hoya che. samakAlIna nagaronI zrI sAthe spardhA paNa thatI hoya che. aNahilapuranI zrInI pUrve paraMparA A daSTie aNahilapura pattananI nagarazrIne pATaliputra, ujjayinI ane konyakubdha jevA sArvabhauma nagaronI ane girinagara, valabhI ane bhinnamAla ke zrImAla jevI rAjadhAnIonI "zrI"nI paraMparAno vAraso maLelo che. enI spardhA mAlavonI dhArA nagaranI sAthe rahelI che. aNahilapuranI ANaH bIjI rAjadhAnIomAM jema rAjavaMzonI carcA nathI karI tema AmAM paNa nathI karavAno. cAvaDA, solaMkI ane vAghelA rAjavaMzono itihAsa jeTalo maLyo che te moTo bhAge suvidita che. ahIMyA ATalo nirdeza karuM. aNahilapuranI rAjadhAnI vanarAjanA samayamAM sAsvata maMDalanuM zAsana karatI haze te jayasiMha siddharAja (vi.sa. 1150-1199) ane kumArapAla (vi.saM. 1199-1230) nA samayamAM sArvabhauma nagaranI adAthI Anarta-saurASTra-lATanI bahAranA pradezo upara potAnI ANa vartAvatI haze. meM anyatra kahyuM che tema mallikArjunane harAvyA pachI kumArapAlanI ANa dakSiNamAM vistarI hatI. uttaramAM dilhIno vizaladeva vigraharAja cauhANa tenI AjJA svIkArato hato. pUrvamAM mAlavA-mevADa enA kabajAmAM hatA. pazcime enI sattA siMdhamAM svIkArAtI hatI. prAkRta dhayAzrayamAM hemacaMdra kumArapAlanI ANa gauDa ane kAMcI sudhI vartAve che. paNa te kathana vadhAre saMzodhana mAgI le che. A sImA kumArapAla pachI ghaTatI jAya che; aMte sAmanta Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 yuge yuge pATaNanI prabhutA vIradhavala rAjA ane enA amAtyo vastupAla ane tejapAla gujarAtane ekaThuM rAkhavA chello prayatna karI le che. zrImAlapurANa pramANe zrImAlanI zrIne sunda vaizya vi.sa. 1203mAM lai Avyo eno artha huM e karuM chuM ke e samaye arthAt kumArapAlanA zAsanamAM aNahilapuranI zrI parAkASThAe pahoMcI haze. zrImAlapurANa zrIne lAvavAnuM mAna eka vaizyane Ape che te paNa vastusthitinuM sUcaka che. aNahilapuranIzrI enA vaizyonA, khAsa karIne prAgdhATonA, puruSArthathI AvI hatI. e vaizyo moTe bhAge mULa zrImAlanA ja vatanI hatA. vividhatIrthakalpa : sarasvatInA tIre vanarAje potAnA sahAyaka aNahila bharavADanI smRti sAcavavA tene nAme nagara sthApyuM evI sAmAnya mAnyatA gujarAtano itihAsa bhaNanAra rAkhe che. paNa jinaprabhasUri vividha tIrthaMkalpamAM purAvidonA mukhetI sAMbhaLelI jUdI mAhitI Ape che. mulrat puruvitAM zrutvA / te A pramANe lakakhArAma : 'pUrva kALamAM zrI kanyakubja nagaramAM yajJa nAmano moTI riddhithI saMpanna je kakha-yakSa nAmano naigama kahetAM vepArI hato. teNe eka samaye vANijya kAje baLadonA moTA sArtha sAthe kariyANAM laine kAnyakubjane pratibaddha arthAt tenA kabajAno gurjaradeza ke je kanyakubjAdhipatinI putrI mahaNigAne kaMculikA saMbaMdhe ApavAmAM Avyo hato te tarapha prasthAna karyuM. krame krame sarasvatI nadInA taTe 'lakakhArAmamAM' paDAva nAMkhyo. pUrve te aNahilavADa paTTaNanuM nivezasthAna hatuM. rAtrie varasAda paDayo ane enA sarvasva jevo baLadasArtha dekhAyo nahi. tenI ciMtAmAMte UMghI zakyo nahi. tyAM aMbAdevIe AvI kahyuM ke A lakakhArAmamAM eka AMbalInA thaDa heThe traNa pratimAo che. te traNa puruSo mAraphate khodAvIne tuM lai le. eka pratimA zrI ariSTaneminI che, bIjI zrI pArzvanAthanI ane trIjI aMbikAdevInI che. yakSe pUchyuM : 'ahiM AMbalInAM thaDa ghaNAM che. tethI kai rIte A AMbaDInuM thaDa oLakhavuM ? devIe kahyuM jyAM dhAtumaya maMDala ane phUlano Dhagalo hoya tyAM te traNa pratimAo che.' jinaprabhasUri kahe che ke 'vi.sa. 802mAM A lakakhArAmanA sthAna upara aNahilagovALe parikSipta karelA pradeza upara vanarAje pATaNa nivezita karyuM.' ke A purAvidonI zruti pramANe lakakhArAmanI pUrve paNa tyAM vasAhata hovI joie. kAraNa tyAM koi maMdiranI mUrtio AMbalInA jhADa nIce daTAyelI hatI. e je hoya te kharuM, paNa vanarAje potAnI rAjadhAnI koi verAna sthale karI nathI, paNa pahelAMnI lakkhArAmanI vasAhata upara potAnuM nagara sthApyuM che. saMbhava che ke A lakkhArAma eka nigama kahetAM vepAranuM sthAna hoya ane e kAraNathI ja vanajarAje e sthaLa pasaMda karyuM hoya ! aNahilapurano vikAsa (1) cAvaDA H aNahilapura krame krame vikAsa pAmyuM tenI mAhitI prabaMdhomAMthI tAravI zakAya che. bhAruSADasAkhaDanA putra aNahile e sthAna vanajarAne batAvyuM. yazaHpAla moharAja parAjaya nAmanA nATakamAM kahe che ke sallakSaNa pRthvI joi vanarAje tyAM nagara vasAvyuM. lakkhArAmanI Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA bhUmi phalaMdrupa haze. vanarAje jAlitarunI taLe dhavalagRpa baMdhAvyuM. pachI rAjyAbhiSeka 'karAvyo. dhavalagRha eTale rAjAnuM ghara, mahela, gaDha-je kahevuM hoya, te, te rAjya arthAt rAjadhAnInuM paheluM pagaraNa. paMcAsara gAmamAMthI zrIzIlaguNasUrine bolAvI potAnuM rAjya vanarAje ''kRtajJacUDAmaNitayA'' temane caraNe dharyuM. sUrinI sUcanAthI paMcAsara caitya baMdhAvyuM ane potAnI mUrti karAvI ! nijArAdhakamUrtisametam / rAsamAlAnA puMThAM upara chApelI A mUrti hajI pATaNamAM vidyamAna che. pahelAM saMzodhako ene bhaLatI mUrti gaNatA hatA paNa tene vadhAre sApha karAvIne jotAM te mULa mUrti hoya evo AcAryajinavijaya Adi saMzodhakono mata thayo che. 367 dhavalagRhamAM vanarAje kaTakezvarInuM maMdira bAMdhyuM. yogarAje bhaTTArikA zrIyogIzvarInuM maMdira karAvyuM. AgaDa ke ADe AgaDezvaraprAsAda ane kaMTakezvarIprAsAda baMdhAvyA. bhUyaDe bhUyaDezvaraprAsAda baMdhAvyo. uparAMta bhUyaDe aNahilavADane prakAra kahetAM koTa bAMghyo arthAt ke cAvaDAvaMzanA aMtakALamAM aNahilavADanuM mahattva koTanI jarUra jaNAya eTaluM vadhyuM. A rIte cAvaDAoe pATaNanA dhavalagRha ene prAkAra bAMghyA, ane potAnA maMdiro karAvyAM. vanarAje paMcAsarapArzvanAtha nAmanuM jainamaMdira karAvyuM. (2) solaMkI : solaMkIoe pATaNane samRddha ane suzobhita karyuM. mULarAja solaMkIe pATaNamAM mULarAjavasahikA, ane muMjAladevaprAsAda nAmanA zaivamaMdiro baMdhAvyA. mULarAjanA samayamAM ekavAra badhAM pANI khArAM thai gayAM, te miTAvavA teNe tripuruSaprAsAda baMdhAvyo. cAmuMDa rAjAe tripuruSaprAsAda baMdhAvyo teNe bhImezvaraprAsAda nAmanuM zivamaMdira ane bhaTTArikA bhiruANIprAsAda nAmanuM mAtAnuM maMdira bAMdhyuM. tenI rANI udayamatIe eka vAva baMdhAvI tenA avazeSo jemane narasiMharAva 'rANIvAva taNA A hADa paDelAM' kahe che te hADa tenA utkRSTa sthApatya ane zilpanI kalpanA karAve che. tenA mahAmaMtrI dAmodare eka suMdara kuvo baMdhAvyo. enA uparathI gujarAtImAM eka joDakaNuM thayuM che. ''rANIkI vAva ne dAmodara kuvo, jeNe nA joyo te jIvato muvo.'' karNe karNAvatImAM aneka kIrtano racyAM, pATaNamAM ''zrIkarNameruprAsAda'' bAMdhyo, moDherA pAse eka sarovara ane maMdira bAMdhyAM. aNahilapuranA rAjAo mAhezvaro hatA paNa hemacaMdra kahe che ke karNa ''harismArI'' thayo arthAt vaiSNava siddharAja jayasiMha mATe eka zloka che H mahAlayo mahAyAtrA mahAsthAna mahAsaraH yatkRta siddharAjena kriye tatra kenacit // mahAlaya, mahAyAtrA, mahAsthAna ane mahAsara je siddharAje karyA te koithI na thAya ! Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 368 mahAlaya, mahAyAtrA, mahAsthAna, mahAsara badhuM ja mahAna - siddharAjanA yugamAM aNahilapura mahattAvAcaka zabdomAM ja vicAra karatuM thayuM. Arthika ane rAjakIya mahattA potAnA rUpamAM vyakta thatAM nathI, te zilpa ane saMskAranI mahattAmAM vyakta thAya che. tyAre ja tenI mahattA samajAya che. siddharAjanuM mahAlaya eTale siddhapurano rudramahAlaya, tenI mahAyAtrA eTale pagapALA somanAthanI yAtrA, mahAsara eTale sahasaliMga, mahAsthAna eTale zuM te spaSTa nathI. saMbhava che ke sahasaliMgane kAMThe AvelA maMdiro ane vidyAmaThonA saMbaMdhamAM bAMdhelI dAnazALAo hoya jemAM vidyArthIone maphata khAvAnuM ane rahevAnuM maLatuM. kumArapALanA aNahilapuramAM be mahAna kIrtano - eka kumArapAlezvara nAmanuM zivamaMdira ane bIjuM kumAravihAra nAme jinamaMdira, aNahilapuranA dhavalagRha, prakAra ane maMdironI A noMdha jemanA ullekho maLyA ke jemanA avazeSo che temAMnA keTalAkanI che. teTalAye paNa e nagaranAM je bhavya varNano kavioe karyA che te kapolakalpita nathI e jaNAvavA pUratA che. maMdira zilpa aNahilapuramAM vividha dharmonA enaka nhAnA moTA maMdiro hatAM. emAM keTalAka kumArapAlezvara jevA zaiva maMdiro ane kumAra vihAra jevA jainamaMdironA sthApatya ane zilpa bhavya hatAM. A maMdironA upAsya devo judA judA hatA paNa tene bAMdhanArA zilpIo to eka ja paraMparAnA hatA. atyAre paNa zaiva ane jaina prAcIna maMdironA avazeSo sarakhAvIe to temAM ghaNI samAnatA dekhAze, u.ta. aMbAjI pAse kuMbhArIyAmAM. kumAravihArazataka ApaNI pAse kumArapAlezvaranuM varNana nathI, paNa hemacaMdranA ziSya rAmacaMdraviracIta kumAravihArazataka nAmanuM kAvya che. jemAM kumAravihAranA bhavya sthApatya tathA suMdara zilpanuM sarasa varNana che. A varNana ghaNe aMza tenA sthApatya ane zilpInI bAbatamAM zaivamaMdirone paNa lAgu paDe evuM che. te uparAMta aNahilapuranA samRddhi ane dharmaprema tathA zilpavidagdhatAno paNa khyAla Ave che. e 116 zlokanA kAvyamAMthI thoDAMka ahI raju karuM chuM. ..caityam | devAH | AzcaryamaMdira. 1 x x x tevoDyuM nathI....... XXX nAnIdattazatina:.. ......... x x x ya dhvajJAnuM....... x x x .ziklinaH | haasym|| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA zrAddhA. saMtatam|| .maM''pAn / .vAstavyayoH // rAmacaMdra caulukyavaMzanA bhUpatinA A kumAravihArane AzcaryamantimuvALuLamimam| vizvamApaLavadhUtijJAyamAnam / AzcaryanuM maMdira ane pRthvIvArAMganAnA tilakasamuM jaNAvI varNanano prAraMbha kare che. mUnA sAtha. 369 X X X devArcako kahetAM pUjArIo dhananI AzAthI strIo samakSa maMdiranuM Ama vivaraNa kare che H A devanI pratimA sonAnI banAvelI che. A staMbho candrakAntamaNinAM banelAM che. pelI pUtaLInA hAthamAM pharatuM kaMkaNa che. A nATacagRhamAM dazyonI parAkASThA che. A vyAkhyAnazALAne banAvI sUtradhAre bIjuM banAvavAnuM choDI dIdhuM. trailokyamAM adbhuta A citrAlaya juo. cInAi vastronA banAvelAM A caMdaravA juo. A motIonI jhUla ja nirakho. A mahAbala nAme yakSendra juo ke jene joine loko tene sAco yakSendra ja mAne che. vividha prakAranA hastAbhinaya batAvatI e maMdiranI putaLIone joine koi nATyavido thAya che, koi tenAM rUpane joine kAmagrasta thAya che, koi ratnaghaDelI ane kAnamAM hAlatA tAka joine zilpIo thAya che. bahAra mAthe pANInAM beDAM laine jatI hiraNAkSIo Doka UMcI karI maMdiranI dhvajAo gaNatAM, temanAM beDAM paDI jatAM joi bajAramAM UbhA rahelA juvAno temanI'thekaDI kare che. A maMdiramAM zrAvako puNyanI icchAthI, rogIo roga dUra karavA, kArIgaro zilpa jovA, rasiko saMgItanI zraddhAthI ema judA-judA AzayathI mANaso jAya che. maMdiranA lokottara ane vividharaMgI ratnothI suMdara evA te te kuMbho ane maMDapo pratidina joine potAnA mastakane dhuNAvatA ane pratyeka toraNe, pratyeka zilAe ane pratyeka utsave Azcaryasahita ubhA rahetA evA pATaNavAsI ane Agantuko vacce sahRdayone koi bheda dekhAto nathI. dravyAzrayamAM somanAtha ane kumAravihAra : hemacaMdra ddayAzraya mAM kahe che ke somanAthanuM kedArezvara ane pATaNanuM kumAravihAra pUrAM thayA pachI pAnthomAM, evI vAto thatI ke 'bhalA bhAi, somanAtha jai AvyA ke ? sAdhu puruSa, gurjarapura gayA hatA ke ? temAM kumAravihAra joyuM ke ?' somegI:rU......... .panthavAtAM| vAhinIpati kezavanA zilAlekhamAM suramandiro : dadhipadranA daMDanAyaka vAhinIpati kezavanA zilAlekhamAM eka zlokamAM aNahilapuranuM saMkSipta paNa citra khaDuM kare tevuM varNana che. aNahillapATakanagara suramandirarudvataraNihayamArgam / yasyAsti rAjadhAnI rAjJotta'yodhyeva rAmasya // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 'jenAM UMcA devamaMdiro AkAzamAM sUryanA azvono mArga roke che' nagaranuM varNana eka vizeSaNathI karavAnuM hoya to bhavya devamaMdirothI tene viziSTa karavuM e te prajAnA saMskAranuM sUcaka che. 'rAmanI rAjyadhAnI jema ayodhyA tema je rAjAnI (jayasiMhanI) aNahilapATaka nagara.' maMtrI cazaHpAlanA moharAjaparAjayamAM kumAravihAra ane bIjA jovA lAyaka sthaLo : maMtrI yazaHpAla moharAjaparAjya nAmanA nATakamAM kuberamukhe pATaNanuM citra khaDuM kare evuM varNana kare che pUrva zrIvanarAjabhUmipatinA... vim // : 370 pUrvakALamAM zrI vanarAja bhUpatie sArA lakSaNavALI pRthvI joi ahiMyAM A nagara sthApyuM te khUba juo ! zrIkumAravihAranA zira upara valayAlaMkAranI hAra rUpa dhvajAonA bahAne A nagare amarAvatIne bahu uccatAthI caitra patra arthAt vijayanuM AhvAna ApyuM che. A sarasvatI nadI, zrI siddharAjanuM A sarovara, he tanvi, jeno yaza vizALa che evuM A bakasthala, AkAzane cUMbato A staMbha, rAjAno A nirupama prAsAda, he suzroNI, havelIo ane hATonI A zreNI ! zrInI A bhUmi ! A nagaramAM zuM zuM jovA lAyaka nathI ? bAlacaMdrasUrinA vasantavilAsamAM maMdiro ane zrI sarasvatIno sahavAsa : bAlacaMdrasUri vasantavilAsamAM pATaNamAM zAradA ane kamalAno kalaha nathI e rIte emane varNave che : nahAvate na sadde zAvyA manAtra vAsasomavatI // ahiMA vAsa karavAnA rasalobhathI kamalA zAradA sAthe kalaha karatI nathI. e ja kavi bhinna bhinna dharmasaMpradAyonAM maMdirono ullekha karI kahe che ke hAlatA dhvajarUpI hastothI ane ghaMTaDIonA svara rUpI rAjyapadothI - uparipaNAnA zabdothI - teo vivAda karI rahyA che : haiM ghaTiAkSa khitAkhyadvaidhyuMnahaAkSa vivanti tni // paTaNIonuM abhimAna H traNa bAbatonuM paTaNIone abhimAna hatuM. temAM koi vivAda kare te teo sahana nahi karI zakatA, ane teno nirNaya vAda ke yuddhathI thato ! gujarAtanuM viveka bRhaspatitva, temanA rAjAnuM siddhacakritva ane pATaNanuM narasamudratva zurtrAvA vivebRdaspatitva, nRpakSya siddhaktitva, pattanasya = narasamudratvam / zrInartana evA adbhuta pattanano vijaya che, yasyAdne tavijJAnita vinayate zrInartanaM pattanam / zrInI nRtya (bhUmi) evuM A adbhuta pattana ! teno jayajayakAra che. A pramANe paTaNIone potAnA nagaranuM gaurava hatuM. vAgbhaTAlaMkAramAM traNa ratno H vAgbhaTa enA alaMkAragraMthamAM traNa ratno (uttama vastuo) gaNAve che. temAM sauthI paheluM ratna maLa@ipATa purUM gaNAve che. aNahilapuranAM kavikRtavarNano H aNahilapuranA aneka kavioe varNano karyA che. siddharAja kumArapAlanA parama vidvAna hemacaMdre saMskRta ane prAkRta ddayAzrayomAM karyA che, somaprabhasUrie prAkRta kumArapAla-pratibodhamAM karyuM cheH mahAmAtya vastupAlanA mitra somezvara purohite kIrtikaumudImAM, ane bAlacaMdra sUrie vasaMtavilAsa mahAkAvyamAM ema aneka kavioe potapotAnI kRtiomAM varNano karyAM che. te joie. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 yuge yuge pATaNanI prabhutA saMskRta prayAzrayaH gati svastivat pUrNimA nApam | puraM zriyA sadAzliSTa nAmnANahilapATakam // upara pramANe hemacaMdra aNahilapuranA varNanano prAraMbha karyo che. bhUminA svastika jevuM, dharmAgAra, nayasthAna ane zrIthI sadA AzliSTa evuM pura nAme aNahilapATaka." A vizeSaNo vastusthitimAMthI udbhavelAM hoya ke nahi, paNa nAgarikanA manano nagarano Adarza sUcavanArAM to che : dharma, naya ane zrI ane tethI ja bhUminA svastika jevuM - maMgala bhUSaNa ! pATaNano sanniveza paNa svastika AkArano haze ema paNa A vizeSaNa sUcave che. mAnasAramAM svastikAkAra grAma mAnasAra grAma AkAranA je prakAra Ape che temAM svastika viSe kahyuM che ke te AkArano sanniveza bhUpone yogya che, je ApaNe bIjA vyAkhyAnamAM joi gayA. kIrtikaumudIH somezvara kIrtikaumudImAM potAnI prAsAdika zailImAM Ama varNanano prAraMbha kare che : asti hastimadakledavirAjadropuraM puraM / / | mahindrapura nAmadhAma zreya: zriyAmava | zrInuM zreyadhAma evuM ane hAthIonA makalezathI zobhatA gopuravALuM pura, nAme aNahilapura! dayAzraya zAlakoTaH hemacaMdra saMskRta vayAzrayamAM pATaNanA dhavala zIyukta zAlakoTane dhavalaraMgIsahastra phaNAvALA zeSanAga sAthe sarakhAve che, ane prAkRta dvayAzraya apsarAonuM darpaNa kahI pRthvI vadhUmukhano avataMsa kahe che. A vizeSaNo bIjuM kAMI nahi to kavionI potAnA nagaranI prIti sUcave che. kIrtikaumudI koTa somezvara e koTanuM Ama varNana kare che. kRtahArAnukAreNa prakAreNa cakosti yat / sukRtena vRtIbhUya trAyamANaM kaleriva // kalithI bacavA sukRtanI vADa samA hAranA AkAranA prakArathI je pura zobhe che ! nagaranI bahAra je vRkSarAji che te somezvarane unnata vapranI chAyA jevI lAge che : . anekAnokahacchannA pratyAsannA vanAvaliH / vatronnati vaprazya chAva pratimAne che. A dvayAzraya H khAi, sarasvatI ityAdi : koTanI AjubAju UMDI khAi hatI, te tarapha paNa kavionuM dhyAna gayuM che. pachI Ave che sarasvatI ! te nadInuM hemacaMdranuM varNana atyAre na samajhAya evuM che. hemacaMdra ene gaLe nathI kahe che. "gavyA" kahetAM gAyone anukULa, te to svIkArAya; paNa te "navyA" kahe che, eTale nAva ne yogya, evI haze? sarasvatInI pAsenAM khetaromAM laNatI strIonA gIta sAMbhaLI gayAnathI ke nauyAnathI janAra baMne potAnuM bhAna) bhUlI jAya che. nagaranI bahAranI bhUmimAM pharatAM ane caratAM gAya, UMTa, ane temanA govALonuM varNana vAstavikatAno khyAla Ape che. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA paNa aNahilapuranuM gaurava to tenuM sahasraliMga taLAva hatuM. tenuM varNana AgaLa joizuM. pATaNano vistAra sUcavavA ddayAzraya kahe che ke hanumAnanA jAnu laMkAmAM kUdatAM thAkyA nahi, te ahIM pATaNamAM jo kUdavA Ave to thAkI jAya ! hemacaMdra pATaNanA vidyAmaThonuM, tenA nAgarikonuM, tenA dharmasaMpradAyonuM, tenI suMdarIonuM ane puraMdhIonuM vyAkaraNanI kilaSTa paribhASAmAM chatAM vastusthitino khyAla Ape tevuM varNana kare che. tenA nAgariko mIThI jabAnanA ja nahi paNa sarva kalyANanI bhAvanAvALA hatA. gRha zabda upara zleSa karI hemacaMdra pATaNanuM gRha jIvana eka zlokamAM varNave che. ebhirnayanayo prItireSAM zrIremya utsavaH / 372 eSu dharma iti zrImadRhAn ko nAsya varNayet // emane joine nayano AnaMda pAme, lakSmI paNa emanI ja, utsava paNa emanAthI, ane dharma * paNa emanAmAM - e joi A puranAM zrImagRho - ane zrImatI gRhiNIonuM koNa varNana na kare ? sarupayuktAH sadmAgre rAjantyatra kulastriyaH / vyajjanAgre paJcamAntasthAvadvAlopazobhitAH // bALakothI upazobhita kulastrIo ahIMA samAnarUpa bhartuo joDe-sajoDe-virAje che. kalAo jANanArI nArIono paNa ullekha che, atra nArya tAvohrayaH / kalAomAM TIkAkAra gItanRtyAdi 64 kalAo jaNAve che. kIrtikaumudI : vigato saikA pachInA somezvaranA aNahilapuranA varNanane vigatathI joie havelIonI candrazAlAmAM saMdhyAkALe khelatI bAlAonA mukha sauMdaryathI nabhastala zatacandravALuM hoya ema zobhe che. candrazAlAsu bAlAnAM khelantInAM nizAmukhe / yatra vaktrazriyA bhAnti zatacandraM namastalam // : e nagaranI vAcAlatA Ama varNave che H kyAMka zrutionA nirdhoSathI, kyAMka maMgala gItothI, kyAMka bandhijanonA kolAhalathI je nagara sadA vAcALa che. kutrApi zrutinirghoSaiH kacinmaGgalagItibhiH / bandikolAhalaiH kApi yatsadA mukharaM puram // jyAM havelIonI hAra cUnAthI dhoLAyelI, tuSArathI bhUSita thai hoya evI ane rUpAthI ja jANe maDhelI, zobhe che : dhauteva sudhayA yatra tuSAreNeva bhUmitA / racitA rajatenaiva rAjate saudhapaddhatiH // bhavya zivAlayone uddezIne - Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 yuge yuge pATaNanI prabhutA dattacitaprasAdeSu prAsAdeSu sadA vasan / yatra zambhurna kai lAsavilAsamabhilaSyati // jyAM cittane prasanna kare evA prAsAdomAM sadA vAsa karatAM zubhane kailAsanA vilAsano abhilASA thato nathI. yajJayAgAdi kriyAone uddezI - yasmin homAnalodbhUtadhUmadhoraNirudhatA / vibhAti bhAnukanyeva savargaGga saMgamonmukhI // jemAM homAgnimAMthI nIkaLatI dhUmranI uMce caDhatI zera svargagAne maLavA jatI yamunA jevI bhAse che. devAlayone uddezI. bhAnti devAlayA yasmin himAlayasamazriyaH / bhUtalaM vyApya bhUtA (?pA)nAM kIrtiphUTA ivoddhatAH // jemAM himAlaya sarakhI zrIvALA devAlayo bhUtalane rokIne bhUponA UMce caDhatAM kIrtizikharo jevA lAge che. dekhAya che ke nagaranAM varNanomAM tenI suMdarIo ane tenA maMdiro kavionI pratibhAne savizeSa preraNA Ape che. siddharAjanuM mahAsara : gujarAtanI sarovara saMskRti: siddharAja jayasiMhanAM moTA kAryomAMnuM sauthI moTuM tenuM mahAsara. girinagaranA sudarzana taLAva uparathI ApaNe kalpanA karI ke jaLAzayanuM mahattva jIvanamAM jeTaluM pANInuM mahattva che teTaluM che. A upayogitAnI bhUmikA upara tenuM saMskAraka svarUpa vikasyuM che. sarovaramAM sthapatinI bAMdhakAmanI kuzaLatA ane zilpInI zilpakalA pratIta thAya tenI AjubAju ughAno, devamaMdiro, vidyApITho, ane kIDAsthAno - rAjAo ane nAgariko UbhAM kare tyAre nAgarika saMskRtinuM ane vidagdha jIvananuM te pratIka thai rahe che. gujarAtamAM to ema banyuM che. dvayAzrayamAM mahAsara: hemacaMdra te mahAsaranuM dvayAzrayamAM je varNana karyuM che te joie. pUrtarUpe teNe (siddharAje) mahAsara karyuM. tenI taTabhUmi upara satrazAlAo racI. vedAdizAstrone bhaNanArA bhojyalipsa thiI te bharAi jatI. sarovaranA taTa upara zaMbhunA 1008 Ayatano karyA. saMmo:samaSTau vAyatanAri sarata che devIonAM 108 prAsAdo karyA. tyAM "dazAvatArI" daza avatAranI pratimAprAsAda bAMdhyo. vidyAmaTho : bhinna vidyAonA niSNAtone prIti karavA tyAM teNe maTha kahetAM chAtrAlayo bAMdhyAM. sa vArtisUtrikAn kAlpasUtrAnAgamavidhikAn / sAMsargavirdhAtraividhAnAGkavidhAzca kovidAn // kSAtravidhAn dhArmavidhA~llaukAyatikavidvaSaH / yAjJikAnaukthikAMzcAtra cakre prINayituM maThAn / / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 yuge yuge pATaNanI prabhutA vRtti ane sUtrane jANanArA athavA bhaNanArA, kalpa sUtrone jANanArA, te ja pramANe Agama vidyA tathA saMsarga vidyA arthAt oSadhiono saMparkathI suvarNasiddhi Adi vidyAone jANanArA athavA bhaNanArA tathA traNa jenAM avayavo che evI trividyA eTale vArtA (kRSi ane vANijya), trayI (traNa vedo) ane daMDanIti, athavA trividhA kahetA tarka, lakSaNa (vyAkaraNa) ane sAhityane jANanArA ane bhaNanArA athavA aMgavidyA kahetAM zarIranI vidyA jANanArA tathA bhaNanArA, kSAtravidyA kahetAM yuddhavighAne jANanArA tathA bhaNanArA, dharmavidyA kahetAM smRtine jANanArA tathA bhaNanArA, temaja cArvAka zAstrane jANanArA laukAtiko khaMDana karanArA tathA yajJanA pratipAdaka zAstrane jANanArA tathA bhaNanArA athavA yAjJikonA AmnAyane jANanArA tathA bhaNanArA vidvAnone prItiyukta karavA teNe maTho karAvyA. uparanI vidyAonA kovidonI prIti mATe maTho rAjAe (rAjya) karyA te noMdhavA jevuM che. siddharAje karu vIrtitAniva yugRhaLi vyavayat vizALa kIrtistaMbho jevA devagRho karAvyAM zrIpAlanI sahastraliMgaprazastiH jayasiMhano mitrakavi prAgvATa zrIpAla karIne hato. teNe racelI sahasaliMga prazasti kIrtistaMbha upara kotarAi hatI. teno eka paththara jaDI Avyo che. e viSe ApanuM dhyAna doruM chuM. siddharAjanuM mahAsara ane kIrtistaMbha: kIrtikaumudIH kIrtikaumudIkAra somezvare sahastraliMganuM ane kIrtistaMbhanuM varNana karyuM che, te kalpanAne uttejita kare tevuM che. yasmin. AcArya vallabhajI haridatta emaNe Ama samazlokI anuvAda karyo che. 'pharatAM viSNu-haranAM, maMdire sara jyAM bharyuM; pRthvI-kuMDalavat zobhe, jANe motI-zare bharyuM. UMDuM taLAva zobhe jyAM, khIlelAM kamaLo thakI; khelatI jaLadevInAM, jANe hoya mukhI nathI. jemAM chAyA zivAgAra, dIvIonI paDe ghaNI; zobhe zrI nizi pAtALa, sarpa-zIrSa, -maNi taNI. je talAva taTe zobhe, UMco ujavALa raukhavata; kIrtistaMbha vyomagaMgAnA paDatA pravAhavatuM. zivAlaya-samUhuM A, che sarovara zobhita; ne zobhe te pura paNa, rAjahaMse vibhUSita. je zaMkhi cakrI suprasiddha Ama, nAnAvatArI kamaLAbhirAma toro saronA zirano taLAva, A kRSNanuM rUpa dhareca sAva. na mAnaseM mAnasa mUja hoMce, paMpAsare harSa sare na choTe; Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 375 acchoda svaUya na acche che tyAM, taLAva rAje sidharAjanuM jyAM pratita bhaTakAtI hera Ane ati patharAyelaphINa-gucchabahAne; harihara hasavAnI kAMtidhArI, dizidizi kIrtisare svanI pasArI vaDi viDi laharIthI lipta AkAza thaIne ; hima-sama ati dhoLA phINa-goLA-bahAne kharatara ravi tApe ApadA pAmi sAva; rami rahI ati tArAmaMDalI A taLAva. khIlelyAM kamaLonI paMktiInI rajuM eka sthaLe piMgaLa, rAtuM strI-kuca-kuMbha-raseM thAtuM je bIje sthaLa; sthAne anya khIlela nIla kajanA patrothi nIluM karyuM, zreyorUpa karinI gulya sarakhuM kAMsAra zobhe napuM." A varNano uparathI kalpanA thAya che ke sahasaliMgane kAMThe devamaMdiro ane vighAmaThI hatA. devamaMdiro kalAnAM dhAmo paNa hatAM. AjubAju upavano ane ughAno hatAM. nagarajanonI te vihArabhUmi hatI. aNahilamuranI nagarazrInuM sahasaliMga e moTAmAM moTuM gaurava hatuM. aNahilapuranA vAstuno ane zilpano tathA sarovara saMskRtino vikAsa joyo. have rAjAo sivAyanA tenA mahAna puruSo ke jemaNe pATaNane ghaDyuM temane joie ane pachI aNahilapuranI vidyopAsanA joIe. pATaNanA mahApuruSo mUlarAjanA mahAmaMtrI jaMbaka ane kherAlunA rANA mahApradhAna jehulathI ane mahAsAdhivigrahaka zrIjayethI mAMDI bhIma-karNa-siddharAja ane kumArapAlanA mahAsAMdhivigrahako zrIcaMDazama, dAmodara ke DAmara ane nAgara maMtrIo dAdAka, mahAdeva, vAhinIpati, kezava, AthAka ke Azuka, mahattara gAMgila tathA jaina pradhAno saMpatthara ke sAMtu, udayana, muMjAla, vADmaTa ke bAheDa, Amrabhara ke AMbaDa, sajjana, thazodhavala-A badhAoe aNahilapurane saMvardhita karyuM hatuM, samRddha karyuM hatuM, zrIyukta karyuM hatuM. jJAnadeva zava maThAdhIza rAjadvArI nahi paNa durlabha ane bhImanA dharmaguru zaiva maThAdhIza jJAnadeva e eka bahu udAramatinA mahAna puruSa jaNAya che, jemaNe dharmasaMpradAyomAM samAdhAna sAcavavA puruSArtha karyo hato. e prasaMgano AgaLa upara nirdeza karIza. mayaNallA ke mInaladevIH aNahilapuranI strIonAM sAmAnya varNana uparathI temanAmAM vidyA ane saMgItAdi kalAono sAro saMskAra haze. ema anumAna karI zakAya. paNa itihAse jenI noMdha karI che te aNahilapuranA mahAnArI karNATakI mayaNallA ke mInaladevI karNanA mahArANI ane jayasiMhanA mAtA ane mArgadarzikA. strIone mokSa maLe ke nahi e viSe zvetAMbaravAdI devasUri ane digaMbara kumudacaMdra vacce siddharAjanI sabhAmAM thayelA moTA vivAdamAM strIsatva nA eka udAharaNa tarIke vAdideva mayaNallAnuM nAma Ape che. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 376 anupamAdevIH gujarAtamAM bIjA mahAnArI tarIke tejapAlanAM patnI anupamAdevIno ullekha karavo joie. A mahAnArInI zIkha vastupAlamAM dAnavIratA uttejita kare che, ane temanI sUcanA AbunA luNigavasatinA maMdiranuM vilaMbamAM paDela kArya tejapAla pAse zilpIonI sagavaDa barAbara sacavAvI zobhana sthapatinI adhyakSatAmAM jaladI pUruM karAve che. prAgvATo ane nAgaroH aNahilapuranA itihAsamAM be jJAtioe mahattvano bhAga bhajavyo che. prAgvATa jJAtie ane nAgara jJAtie. prAgvATa kulamAM je vimalazAha thayo che ane nAgarakulamAM je somezvara thayo te baMnenI prazastio sacavAi rahI che, neminAthacarika nAmanA apabhraMza kAvyane aMte vimalazAhanA kulanI ane surathotsavanA kaviprazastivarNana - nAmanA paMdaramA sargamAM somezvaranI. A baMne kuloe pATaNane ghaDavAmAM ane mahatva ApavAmAM mahAna puruSArtha karyo hato. neminAthacarika prazasti neminAthacariunI prazastimAMthI jaNAya che ke vanarAje kevI rIte potAnuM rAjya aNahilapuramAM samartha kuTuMbone vasAvI samartha karavA prayatna karyo. 'mULa zrImAlanagaramAMthI AveluM poravADa-prAgavATa kula che. A kula naramANikyono nidhi che. emanI pAse hAthI, ghoDA ane puSkaLa mAlasAmAna che. te gaMbhaya nAmanA nagaramAM (pATaNa pAse) rahe che. te kuTuMbamAM Thakura nitraya karIne mahAna puruSa thayo. vanarAja tene pitA tarIke gaNato hato. vanarAje tene aNahilapATakamAM AvIne rahevA vinaMtI karI. nitraye tyAM RSabhajinanuM maMdira bAMdhyuM. A ninnayane lahara nAmano putra hato. vanarAje tene potAno senApati banAvyo. lahera viMdhya parvatamAM jaIne ghaNA hAthIo pakaDavyA, ane bIjA rAjAo pAsethI temanA hAthIo paDAvI lIdhA. lahera vanarAjane e hAthIo bheTa karyA, jenA badalAmAM vanarAje tene sAMthala gAma ApyuM. te viMdhyavAsinIno bhakta hato. tenuM eka maMdira teNe sAMthala gAmamAM bAMdhyuM. laharane evI zraddhA hatI ke tenA dhanuSamAM e mAtA rahe che, ane tethI e mAtA athavA tenuM maMdira laharadhaNuhAvI nAme prasiddha che. A ja vaMzamAM vIra nAmano puruSa thayo. e cAmuMDa, vallabha, ane durlabhano maMtrI hato, ane TaMkazALAnA adhyakSa hato. teNe lakSmInI AkRtinI mudrAo pADI hatI. A vIrane be putro hatAH net ane vimala. neTu bhImano maMtrI hato ane vimala teno senApati ke daMDanAyaka hato. bhIme tene daMDanAyaka tarIke AbumAM sthApyo hato, jyAM teNe baMdhAveluM vimalavasati nAmanuM maMdira hajI paNa gujarAtanA zilpano eka uttama namUno rajU kare che. AkhuM maMdira vimalanA jIvatAM puruM thayuM nahi hoya. purAtana prabaMdhasaMgraha pramANe tenA putra cAhile raMgamaMDapa baMdhAvyo, paNa A prazasti pramANe tenA pautra pRthvIpAle kumArapAlanA rAjyamAM e raMgamaMDapa baMdhAvyo. saMbhava che ke cAhile maMDapa baMdhAvavo zarU karyo hoya ane tenA putra pRthvIpAle te pUro karyo hoya ! | neDha, bhIma pachI karNanA maMtrI tarIke cAlu rahyo. tenI pachI teno putra dhavala karNano maMtra thayo. dhaNuhAvI devInA varadAnathI eNe revantaprAsAda nAme maMdira baMdhAvyuM. A dhavalane AnaMda karIne putra hato. te siddharAja ane kumArapAlanA maMtrIomAM eka hato. tenI patnI padmAvatI atyaMta dharmazraddhALu hatI. temane pRthvIpAla karIne putra hato. teNe potAnA dAdA Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA vimalanuM maMdira puruM karAvyuM. ane pote aneka maMdiro baMdhAvyAM. A pRthvIpAle bAMdhelI 'vasati'mAM vAsa karI haribhadrasUrie potAnuM 'neminAtha cari' pUrNa karyuM. jenA smaraNamAM A kuLanI prazasti temaNe racI. emAMthI eka tejasvI prAgdhATakuLano vanarAjanI kumArapALa sudhIno itihAsa maLe che. vastupAla-tejapAla H poravADa jJAtinA aneka udAra puruSonA ullekho graMtha prazastiomAM maLe che. paNa vimalazAha pachI tenI tulanAmAM mUkI zakAya evA be bhAio vastupAla ane tejapAla che. temanuM carita kIrtikaumudI Adi aneka graMthomAM, zilAlekhomAM ane prazastiomAM maLe che. A poravADabhAioe gujarAtanuM chinnabhinna thayeluM rAjya punaH vyavasthita karyuM ane aneka kIrtano baMdhAvyAM jemAM AbunuM maMdira luNigavasahi suprasiddha che. vastupAle zaiva maMdiro baMdhAvyAnA paNa ullekho che. tenAM kIrtanonI eka yAdI tenA sopArAmAM baMdhAvelA maMdiramAM hatI. tenI aneka nakala maLI AvI che. jemAM corAzI '"mannItaya:'' kahetA masIdone bAMdhyAno paNa ullekha che. 377 surathotsavanI kavivaMzaprazasti H somezvare potAnA surathotsava kAvyamAM potAnAvaMzanuM varNana karyuM che te pramANe H 'nagara kahetA AnaMdapura ke vaDanagaranA teo mULa vatanI hatA. A sthaLa nagara ke zrInagara nAme paNa prasiddha hatuM. temanuM mULa gulecA ke gulevA nAme jANItuM hatuM. teno eka mukhya puruSa solazarmA gurjarezvara mULarAjano purohita hato. teNe somayAga ane vAjapeya nAmanA yajJo karyA. teno putra lallazarmA cAmuMDano purohita hato. teno putra soma bhImano purohita hato.' A soma purohite tapasvI jaina sAdhuone pATaNamAM vAsa kevI rIte apAvyo tenI kathA jaina graMtha prabhAvakacaritamAM Ave che. te prasaMga tatkAlIna samAjanAyakonI udAra ane samAdhAyaka manovRttinuM darzana karAve evo che. eTale jarA vigatathI joie. jJAnadeve sAdhelo samanvaya ane kareluM samAdhAna : prabhAvakacarita H jinezvara ane buddhisAgara nAmanA be suvihita jaina sAdhuo aNahilapuramAM AvyA paNa temane caityavAsI yatioe potAne maLelA adhikAranI rue pATaNamAM rahevA sthAna na ApyuM. A sAdhuo potAnI pUrva avasthAmAM brAhmaNo hatA. teoe somezvara purohitanA ghara AgaLa jai vedanI ghoSaNA karI. somezvare temane potAnI caMdrazALAmAM AvakAra Apyo. carcAmAM teoe jaNAvyuM ke veda upaniSadanA jevA siddhAMto che tevA ja jaina darzanamAM che. paNa jaina dharmamAM pazudayA upara vizeSa bhAra che. tethI teoe jainadharma aMgIkAra karyo. somezvara temanuM potAnA gharamAM svAgata kare che. temane laine te rAja darabAramAM jAya che. ane temano kesa durlabha rAjA AgaLa raju kare che. paNa vanarAjanA zIlaguNasUrithI caityavAsIone ja pATaNamAM rahevA adhikAra maLelo nathI temanuM kahyuM cAlyuM nahi. Ama chatAM somezvare te sAdhuone vAsa ApavA Agraha karyo. durlabha muMjhAyo ane teNe potAnA guru zaivamaThAdhIza jJAnadevanI salAha lIdhI. jJAnadeve kahyuM - guNinAmarcanAM yUyaM kurudhve vadhutainasAm / so'smAkaramupadezanAM phalapAkaH zriyAM nidhiH // ziva eva 'jino vAhyatyAgAt parapadasthitaH / darzaneSu vibhedo hi cihnaM mithyAmateridam // Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 378 niSpA5 guNIonI tame pujA ko cho - te tamArA upadezono phalapAka che, je zrIono nidhi che. ziva e ja bAhya tyAga karI paraMpadane pAmelA jina che. darzanomAM vibheda karavo e mithyAmatinuM cihna che, ema kahI cokhA bajAramAM AvelI tripuruSaprAsAdanI bhUmi upAzraya mATe purohitane ApI. tyAra pachIthI tapasvI jaina sAdhuone pATaNamAM Azraya maLyo. surathotsavaH "somano putra AmazarmA karNano purohita thayo. teNe rAjAe ApelA dAnathI zivAlayo ane sarovara baMdhAvyAM. dhArAnA rAjA sAthe karNane jyAre yuddha thayuM tyAre tenA maMtra ane taMtrathI rAjAne vijaya maLyo. teno putra kumAra nAme hato. te siddharAjano purohita hato. te cakravartipurohite yAgo ane kUpo banAvI iSTa ane pUrta baMne sAdhyAM. teno putra sarvadava manusmRtino samartha vidvAna hato. teno dikaro Amiga karIne hato. tene sarva deva, kumAra, muMja ane AhaDa ema cAra putro hatA. savadave kumArapALanAM asthi gayA ane prayAgamAM padharAvyAM hatAM. sarvadavanAM sthAne sthAne taLAvo, dine dine zivapUjA, vipre vipre satkAra ane ghera ghera stuti hatAM. ' sthAne sthAne taDAgAni zivapUjA dine dine viSe vike 2 sAra: snAtha ya pRde pRde che. tenI nhAno bhAI nAme kumAra, ajayapAlano purohita hato. rAjAe Agraha karyA chatAM tenA ratnarAzino teNe svIkAra karyo nahi. teNe kaTukezvara mahAdevanI ArAdhanA karI ajayapAlane raNAMgaNamAM thayelA ghAnI vyathA dUra karI. eNe zrImUlarAja pAse dukALa vakhate prajAnA kara mApha karAvyAM. pratApamale (kumArapAlano bhANeja ?) tene sarva pradhAna puruSono adhipati kayo. A kumArane cAlukya rAjAe senAnI paNa banAvyo. teNe dhArApati viMdhyavarmAne raNamAMthI bhagADI gogasthAna nAmanuM pattana bhAMgyuM ane tenI havelIne sthAne kUvo khodyo. tene sAkSAt lakSmI jevI lakSmI karIne patnI hatI. tenAthI kumArane traNa putro thayA mahAdeva, somezvaradeva, ane vijaya. temAMno madhyama somezvarade te kirtikaumudIkAra, somezvara, jeNe "yAmAImAtramAM eka nATaka ghaDI zrIbhImabhUpatinI saMsadamAM sabhyalokone AnaMdita karyA." Ama A paraMparA somezvara potA sudhI lAve che ane potAne 'gurjarezvara purohita ane 'maMtrimukuTa' prAgvATa vastupAlanA paramamitra tarIke oLakhAve che. vidyopAsanA : have aNahilapuranI vidyopAsanA joie. mudrita kumudacaMdraH gujarezvara siddharAjanI vidvatsabhA H durlabharAjathI mAMDIne vIradhavala sudhI aneka brAhmaNa ane jaina vidvAno pATaNamAM AvatA jatA ane rahetA. pATaNane kAzmIranA paMDito sAthe sAro saMbaMdha ane vyavahAra hato. yazazcaMdra racelA "mudritakumudacaMdra' nAmanA nATakamAM siddharAjanI sabhAmAM je je paMDito hatA teno ullekha thayo che. temAM siddharAja jene potAnA bhAI jevo gaNato hato te Thakura zrIpAla kavino tathA vaiyAkaraNa utsAhano ullekha karavo joIe. zrIpAle so prabaMdho rahyA hatA evI paraMparA che. teNe sahasaliMga ane vaDanagaranI prazastio racI hatI, tenA purAvA mojuda che. siddharAjanI Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 376 - sabhAnAM paMDitomAM tarka bhArata ane parAzara smRtimAM niSagAta maharSi, zAradAdeza kahetAM kAzmIramAM jeno - ujjavaLa vidyotsAha vidita che evA utsAha, adbhUta mahisAgara evA sAgara, pramANa mahAsAgarane pAra karI gayelA evA nyAya ane tarkamAM pravINa rAma Adino ullekha karavo joie. zrIpAla potAnA rAjAnI sabhAnuM varNana A pramANe kare che. bhagavan Idageva gurjarezvarasya sabhA / tathA hi tAvad vyAkaraNapravINabhaNiti: (?te:) prAgalbhyamujjRmbhate tAvat kAvyavicArabhAradharaNe dhIrAyate dhuryatA / tAvat tarkasthAnubandhaviSaye baddhAbhilASaM mano yAvanno jayasiMhadevasadasi prekSAvatAmAgamaH // bhagavan! A ja gurjarazvaranI sabhA ! eTale ke jyAM sudhI jayasiMhanI sabhAmAM prekSAvAnonuM AvavuM thatuM nathI, tyAM sudhI ja vyAkaraNanA prAviSyanI baDAI thAya che, tyAM sudhI ja kAvyanA vicArano bhAra dhAraNa karavAnI agresaratAnuM dhairya rahe che, ane tyAM sudhI ja tarkakathA karavA viSe manane abhilASa rahe che. brAhmaNa ane jaina vidvAno H solaMkIonA jamAnAmAM pATaNamAM sabhAyogya nAgaraka thavA mATe vyAkaraNa sAhitya ane tarka e vidhAtrayInI nipuNatA prApta karavI paDatI hatI. mUlarAjanA guru kAnyakujanA vatanI zrI durlabhAcAryanA putra zrI dIrvAcArya ke jene tAmrapatramAM azadha vidyApAraga ane taponidhi kahyo che tenAthI mAMDI jJAnadeva, kaulakavi dharma, sAMgAcAryavAdIsiMha, somanAthanA gaMDa bRhaspatI, bhAgavata devabodha Adi brAhmaNa guruo ane paMDito tathA vanajarAnA zIlAMkAcAryathI mAMDI vIrAcArya, goviMdAcArya, bhImanA mAmA saMgrAmasiMhano putra surAcArya, prakhara tArkika zAMtyAcArya ke je bauddhanyAyamAM nipuNa gaNAtA, municaMdra, abhayadevasUri Adi jaina guruo ane vidvAnoe aNahilapura nagarIne vidyAvibhUSita karI hatI. hemAcArya : paNa solaMkI yugano mahAna vidvAna to kAlikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya ! temaNe zabdAnuzAsana, vRMdAnuzAsana, kAvyAnuzAsana ane abhidhAnaciMtAmaNi, dezI nAmamAlA Adi kozo temaja saMskRta ane prAkRta dvayAzraya kAvyo jevI sArvajanika kRtio racI bhojanI dhArA karatAM adhika potAnA aNahilapurane vidyAsamRddha banAvavAnI siddharAjanI AkAMkSA pUrI karI. sarvadharmane avakAza aNahilapuramAM sarvadharma saMpradAyanA upAsako ane tenAM maMdiro hatAM. svayaMbhU, zrIpati, zaMbhu, soma, paDAyatana - A devInA maMdirono dvayAzraya ullekha kare che. paDadarzana ane chaNuM pAkhaMDono ullekha paNa che. paNa mukhya dharmo zaiva ane jaina haze ema lAge che. A baMne vacce ekaMdare meLa sAro hato. e jJAnadeve batAvelI vRttithI dekhAI Ave che. hemacaMdrano nagara Adarza H hemacaMdranA aNahilapuranA nAgarIkonA varNanamAM narI vAstavikatA nahi hoya to paNa temAM hemacaMdrano nagara Adarza athavA nAgarIka Adarza che te svIkAravuM joie : tenA nagarajano zaurya, zAstra, zama, samAdhi, satya, paDadarzana ane SaDaMgamAM sauthI AgaLa hatA evuM gauravayukta Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 yuge yuge pATaNanI prabhutA vidhAna AcArye kahyuM che. : SAGka zauryavRttau prAchArI prAzame prAk samAdhiSu / * prAG satye prAk SaDdarzanyAM prAG GaDaGgyAmito janaH // nagarazrI lakakhArAmanA nigama upara sthapAyelI A gurjara rAjadhAnI A parAkASThAe pahoMcI temAM kudaratI kRpA karatAM jUnI paribhASAmAM kahIe to devanI anukULatA karatAM puruSArthanuM sAmarthya mukhya hatuM. aNahilapuranA paurajanoe aNahilapuranI zrIne sthApI hatI. bhAratIya paraMparAmAM 'zrI' zabdanuM tAtparya jANavA jevuM che. arthasaMmatti tenA mULamAM che, paNa te jyAre dharma, vidyA ane kalAnA saundaryamAM mUrta thAya tyAre ja "zrI" bane che. "zrI" e coMPOSITE CONCEPT che. AvI "zrI" te hemacaMdranA mate nagaranuM lakSaNa che, mATe grAmyane temaNe 'azrIra' kahyuM. ' (lekhaka kRta 'gujarAtanI rAjadhAnI'mAMthI sAbhAra) Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 381 bhAlaNa jIvana-kavananuM Akalana DaoN. baLavaMta jAnI kulapati hemacaMdrAcArya uttara gujarAta yunivarsiTI, pATaNa. prastuta abhyAsalekhamAM bhAlaNanAM caritra ane samaya aMge vidvAnomAM pravartatA matamatAMtaronI samIkSA karI pachI zAstrIya Dhabe bhAlaNanA samaya aMge anumAna karIne tArkika daSTie paNa svIkArya banI rahe evo mAro spaSTa abhiprAya pragaTa karavAno ane bhAlaNanA caritra vizenI binavivAdAspada vigato ane emanA sAhityika pradAnano TUMko paricaya rajU karavAno upakrama che. paraMtu e pahelAM madhyakALanA koipaNa sarjakano samaya nirdhArita karavA mATe saMzodhake kyAM dhoraNo Norms ane niyamo 'Rules ne anusaravAnuM hoya te aMgenA saiddhAntika mudAo rajU karavA mAguM chuM: (1) kRtimAM sarjakanA janmasamaya ke vayano nirdeza sarjake karela hoya to ja ene pramANabhUta mAnIne sarjakanA janmasamayano nirde karAya. athavA to sarjakanA ja samakAlIne, ziSya ke putre potAnI koi kRtimAM sarjakanA janma ke avasAna aMge kaMI vigato prastuta karI hoya athavA to anya koInI ene anulakSIne caritrAtmaka racanA prApta thatI hoya to ja sarjakano cokkasa varSa darzAvato jIvanakALa nirdezI zakAya. paraMtu A samakAlIna, ziSya, putra ke anya koinI kRtio pUrI zraddheya ane racanA samaya nirdezavALI hovI joie. (2) jaina sarjakonI kRtiomAM ziSyanA dIkSA prasaMga, padavI prApti prasaMga ke gunA kALadharma pAmyA viSayaka racanAo ane guruparaMparA noMdhatI paTTAvalio prApta thatI hoya che. A badhAmAMthI prApta thatAM varSa ke anya saMdarbhone AdhAre paNa sarjakano samaya jIvanakALa nakkI karI zakAya. (3) kRtimAM spaSTa rIte racanA samayano nirdeza sarjaka karyo hoya to e samayane sarjakano jIvanakALa gaNAvI zakAya. eTale ke A samaye sarjaka hayAta hatA evuM vidhAna thaI zake. paraMtu cokkasa varSa darzAvato jIvanakALa nA nirdezI zakAya. (4) kRtimAMthI racanA samaya prApta thato na hoya paraMtu lekhanasamaya prApta thato hoya to e samaya pUrvenA koipaNa samaya daramyAna sarjaka hayAta hoI zake. eTale ke samaya lekhanasamaya pUrvenA dAyakAthI mAMDIne pAMca saikApUrvano ke tethI AgaLano paNa hoI zake. Ama lekhanasamaya nirdezane AdhAre e pUrvenA samayane sarjakano samaya mAnavAno hoya. AmAM kRtionI prApya hastapratonA sauthI jUnA lekhanasamayane dhyAnamAM levAno hoya. (5) sarjakanA putre ke ziSya enI kRtimAM pitA ke guruviSayaka kaMi vizeSa vigato na AlekhI Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 382 hoya, paraMtu tema chatAM jo A putra ke ziSyanI kRtimAMthI racanA samaye prApta thato hoya to ene AdhAre pAchaLanA thoDA varSone sarjakanA samaya tarIkenuM eTale mAtra kavanakALanuM anumAna karI zakAya. paraMtu AvA kissAomAM cokkasa varSa darzAvavA karatAM je te sadInA pUrvArdha, madhyabhAga, uttarArdha ke amuka dAyakAo ema nirdeza karavo ucita gaNAya. (6) racanAsamaya ke lekhanasamaya na darzAvAyo hoya evI hastapratamAM rahelI kRtino samaya darzAvavA mATe hastapratanI lipilekhana paraMparA ane bhASAbhUmikAne AdhAre cokakasa samaya, dAyakAo, pUrvAdha-madhyabhAga ke uttarArdha ema darzAvavAne badale bhASAbhUmikA ane lipi lekhana paraMparAnI AsapAsanA zatakanuM anumAna karIne 'anumAne zataka' nirdezI zakAya. uparyukta cha muddAomAMthI spaSTa thAya che ke amuka prakAranA cokakasa nirdezone AdhAre ja sarjakano cokkasa varSa darzAvato jIvanakALa nirdezI zakAya. anyathA keTalAMka cokkasa prakAranA purAvAone AdhAre jIvanakALanuM, hayAtInuM ane kyAreka to mAtra kavanakALanuM ke mAtra zatakanuM ja anumAna thai zake. . . bhAlaNanA caritra ane samaya aMgenI carcAmAM i.sa. 1887mAM nArAyaNa bhAratInA bhAlaNakRta 'saptazatI' saMpAdanamAMnA bhAlaNanA caritralakSI upodaghAtathI ghaNI badhI navI vigato umerAyelI. tyArabAdanI saghaLI carcAnA pAyAmAM nArAyaNa bhAratInI vigatoe bahu moTo bhAga bhajavyo che. saMzodhaka taraphathI prastuta thayelI aTakaLo ane aMgata mAnyatAo kevo moTo bhAga bhajavIne kevI-kevI carcAonAM vamaLo UbhAM karatI hoya che enuM udAharaNa nArAyaNa bhAratInI bhAlaNa-caritra viSayaka carcA che. nArAyaNa bhAratIe karelI aTakaLone rA.cu. modIe aneka vizeSa anumAnamUlaka vidhAnothI puSTi arpane e aTakaLone ja ucita TheravI ane emAMthI bhAlaNano jIvanakALa nirdezyo, to ke.kA. zAstrIe parihAra karyo ane kavanakALa nirdezyo. tyArabAda jeThAlAla trivedIe rA.yu. modInI eTale ke nArAyaNa bhAratIvALI carcAne ja sAcI TheravavA vizeSa anumAna prastuta karelAM. paraMtu hakIkate to nArAyaNa bhAratIe je sAmagrIne AdhAre aTakaLo karelI e sAmagrI ja pUrI zraddheya nathI, zaMkAspada che. khuda rA.cu. modIe paNa keTalIka jagyAe e sAmagrIne zaMkAspada gaNI che, chatAM keTalIka jagyAe potAne abhipreta abhimata vigato mATe e ja zaMkAspada sAmagrIne zraddheya pAga mAnI lIdhI che ! A badhuM ucita na gaNAya. eka to azraddheya sAmagrI ane vaLI enI AsapAsa vAda-prativAda cAlyo, bhAlaNanA caritra ane samaya aMgenI carcA Ama khoTI dizAmAM phaMTAi gai. A kAraNe je vigato paratve lakSa javuM joituM hatuM, te tarapha gayuM nahIM. nArAyaNa bhAratI pUrve ane pachI vrajalAla kALidAsa zAstrIe "gujarAtI bhASAno itihAsa (.sa. 1866)mAM, bhAlaNanI 'kAdaMbarI' (i.sa.1672) ane dazamaskaMdha (i.sa.1755)nI hastapratone AdhAre bhAlaNane pATaNano kavi, avaTaMke travADI ane cAturvedI moDha brAhmaNa tarIke oLakhAvela, Ama vrajalAla zAstrIe samaya aMge koi paNa nirdeza karyo nahIM, mAtra caritra viSayaka vigato prastuta karI. tyArabAda nadi premAnaMdanA dazamaskaMdha (i.sa.1872) nA saMpAdananI prastAvanAmAM bhAlaNa i.sa. 17mA saikAmAM thayelo evo nirdeza karelo. Ama narmada aTakaLe samayanirdeza kare che. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 383 tyArabAda hari harSada dhruve "buddhiprakAza' (i.sa.1885 julAI mAsanA varSa 32, aMka 7) mAM pRSTha 152-155 upara bhAlaNanI hastapratonI bhASAne AdhAre bhAlaNane i.sa. 1560 pahelAM mUkavAnuM, paNa bhIma tathA padmanAbhathI AgaLa nahIM mUkavAnuM sUcaveluM. e pachI haragoviMdadAsa kAMTAvALAe hari harSada dhrunA lekhanA anusaMdhAne ja 'buddhiprakAza' (i.sa. 1885nA ogaSTa mAsanA aMka) mAM pATaNanA mitra nArAyaNa bhAratI taraphathI maLelI vigatono nirdeza karelo. pachI nArAyaNa bhAratIe i.sa. 1887mAM prAcIna kAvya traimAsikamAM bhAlaNakRta 'saptazatI' saMpAdita karIne mUkI ane sAthe "bhAlaNa : kavicaritra ane samaya prastuta karyo. Ama nArAyaNa bhAratI pUrve bhAlaNanA caritra ane samaya vize bahudhA Acho nirdeza sAMpaDe che. nArAyaNa bhAratInAM maMtavyone AdhAre za.cu. modIe 'bhAlaNa, uddhava ane bhIma'mAM bhAlaNano jIvanakALa I.sa. 1405 thI 148no nirdeza karIne nArAyaNa bhAratIe sthApelA muddAone puSTa karatI keTalIka vigato prastuta karelI. e pachI ke.kA. zAstrIe bhAlaNa eka adhyayanamAM rA.cu. modInA maMtavyonuM khaMDana karIne bhAlaNano kavanakALa potAnA taraphathI I.sa. 1500thI 1550no nirdeza karyo ane e mATe kAraNo paNa ApyAM. tyArabAda jeThAlAla trivedIe 'bhAlaNanA padomAM ke.kA.zAstrI nirdiSTa kavanakALanuM khaMDana karIne rA.cu.modI kathita jIvanakALano svIkAra karelo. tyAra pachI ke.kA.zAstrIe gujarAtI sAhitya pariSada dvArA prakAzita 'gujarAtI sAhityano ItihAsa bhAga-2 (i.1976)mAM bhAlaNa vizenA prakaraNamAM jeThAlAla trivedIe upasthita karela praznonuM nirAkaraNa karyA vagara potAne abhigama kavanakALa nirdiSTa karela che. A uparAMta kaMi AdhAra ApyA sivAya ka.mA.munazIe temanA gujarAta enDa ITsa liTarecara' (1935)mAM bhAlaNano anumAne samaya i.sa. 1426 thI i.sa. 1500 Alekhela che. e ja pramANe ku.mo. jhaverI temanA gujarAtI sAhityanA mArga sUcaka ane vadhu mArga sUcaka staMbhonI saMzodhita saMvardhita AvRtti (i.sa.1958)mAM bhAlaNano samaya i.sa. 1439thI 1539 Ape che. ' ke.kA. zAstrIe kAdaMbarI pUrvabhAga-uttarabhAganA saMzodhana saMpAdanamAM bhAlaNanA caritra ane samaya vizenI vigato rajU karI nathI. e ja rIte kezavalAla harSadarAya dhru kAdaMbarI'nA pUrvabhAgauttarabhAganA saMzodhana-saMpAdanamAM bhAlaNanAM caritra ane samaya aMge kaMi ja nirdeza karela nathI. paraMtu ke ha. dhruva ane ke.kA. zAstrInA kAdaMbarI' pUrvabhAganA saMzodhana-saMpAdanane AdhAre taiyAra karela kAdaMbarI pUrvabhAganA saMpAdanamAM saMpAdaka rameza ma. zukle prAraMbhe pravezakamAM bhAlaNanA caritra viSayaka vigatonI AchI rUparekhA ApIne pachI bhAlaNanA kavana mATe purogAmI nAkarano kavanakALa (i.sa.1516 Ii.sa. 1568) viSNudAsakRta 'uttarakAMDa' (i.sa.1519), bhAlaNanAM vrajabhASAnAM padomAM varatAtI suradAsanA bhAvanI jhalaka tathA i.sa. 1494 thI 1531 daramyAna traNa vAra gujarAtamAM dharmapracArArthe AvelA vallabhAcAryajInI keTalIka vrajabhASAnI racanAo sAthe sAmya dharAvatI bhAlaNanI vrajabhASAviSayaka racanAone AdhAre "bhAlaNanA kavanasamayanI pUrvAvadhi i.sa. 1494'nI darzAvIne 'i.sa. 1494thI I.sa. 1518 daramyAna teNe (bhAlaNe) moTA bhAganI racanAo karI haze ema 'sUcaveluM. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA nArAyaNa bhAratI, rA.cu. modI, ke.kA.zAstrI ane jeThAlAla trivedIe bhAlaNanA caritra ane samayacarcA aMge je vidhAno karyAM che, tene lagatA graMthonI sudhArAvadhArAyukta chellI AvRttione A abhyAsalekhamAM khapamAM lIdhI che, eTalI spaSTatA karI levI ghaTe. emanAM jUnAM vidhAnone na sparzatAM emanA chellAmAM chellA tAraNo, je chellI AvRttimAM che ene ja AdhArabhUta mAnyA che. ahIM camatkAravALA prasaMgo ke purAvA vagaranI sAmagrIne AdhAre thayelAM vidhAnone paNa carcAmAM samAvyAM nathI tathA anya saMpAdako ane abhyAsIo sarvazrI anaMtarAya rAvaLa, dhIrubhAi dozI ane maphata ojhA vagerenI bhAlaNanAM caritra tathA samaya aMgenI vigatone carcAmAM samAviSTa karI nathI, kAraNa ke teoe kaMi navI sAmagrI ApelI nathI . paraMtu uparyukta saMzodhakonI tadviSayaka carcAne kendramAM rAkhIne calAvavAnuM pasaMda karyuM che. have saMzodhakonI carcAnA muddAone kramazaH tapAsIe. 384 nArAyaNa bhAratI : bhAlaNanuM vatana pATaNa hatuM evA purAvAo bhAlaNanI kRtimAMthI maLe che. eTale ene ja pramANabhUta gaNIne svIkAravAnA hoya, ene badale nArAyaNa bhAratI 'pATaNa madhye ghIvaTA jillAnA cokhadArI khaDakI'ne bhAlaNanuM ghara gaNAve che, teo tyAMthI prApta thayelA raddI kAgaLanA TukaDAne AdhAre bhAlaNanA pUrvajonI zAkhA dave, bhAlaNa Urphe puruSottamajI mahArAja ane tenA pitAnuM nAma maMgaLajI gharamAMthI prApta thayeluM tAMbAnA aDadhA phUTanuM cAMdIno DhoLa caDAvela pataruM tathA temAM kotarAyelI mUrti te bhAlaNanI che evuM anumAna, patarA pAchaLa lakhela puruSottama mahArAja pATaNanA' ne AdhAre karatA jaNAya che. kAgaLanA TukaDAmAM maLela janmAkSaranA pAnAne AdhAre i.sa. 1405 e bhAlaNanuM janmavarSa che, ema paNa teo anumAne che. A mATe bhAlaNano enA putra viSNudAsa sAthe samayano meLa besADavA teo evuM anumAna kare che ke bhAlaNe sanyAsa aMgIkAra karyo hato, tenA gurunuM nAma paramAnaMda kyAMka sadAnaMda paNa maLe che ane enA vizenI kavitA paNa maLe che. AvAM vidhAno nArAyaNa bhAratI pAsethI prApta thAya che. bhAlaNane traNa putro hatA ane tenA A trIjA putra caturabhUjanA pradAne paNa teo mAnya gaNe che. Ama bhAlaNanA janmasamaya ane caritra viSayaka keTalI vigato nArAyaNa bhAratI dvArA prathama vakhata ja prastuta thayelI. paraMtu nArAyaNa bhAratIe AtyaMtika koTinAM anumAno karIne bhAlaNa vizenI je caritrAtmaka vigato ApI che. te taraMgacaritra lAge che, kAraNa ke sAmagrIne cakAsyA vinA sIdhA anumAno karIne bhAlaNanA caritra sAthe prApta sAmagrIne teo joDI detA jaNAya che. rA.cu. modI : rA.cu. modI bhAlaNanAM caritra ane samaya aMgenI carcAmAM nArAyaNa bhAratInA keTalAka muddAo svIkAratA nathI, to keTalAka muddAo svIkArIne ene mATe bIjI vadhArAnI vigato Ape che. prAraMbhamAM rA.cu. modIe nArAyaNa bhAratInA je muddAonuM khaMDana karyuM che. te tapAsIe. nArAyaNa bhAratI kAgaLanA TukaDAnA purAvAne AdhAre aTaka 'dave'hatI ane tenA pitAnuM nAma 'maMgaLajI' hatuM ema sUcave che, te muddo rA.cu. modI svIkAratA nathI ane jaNAve che ke, "sva. bhAratIe kAgaLanA kaTakAno je purAvo Apyo che te saMzayagrasta che, kAraNa ke temaNe zodha karI te vakhate te ghara eka zrImALI brAhmaNanA kabajAmAM hatuM. tethI te zrImALI brAhmaNanA pUrvajonA paNa te kAgaLo Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 385 hovAno saMbhava che. AthI kAdaMbarI' ane "mAmakI AkhyAna'nI puSpikAomAM jaNAvelI "travADI' aTaka mane yogya jaNAya che." (pR.8) AgaLa upara rA.cu. modI kahe che ke, "dave puruSottama maMgaLajIno lakhelo kAgaLano TukaDo maLyo hato temAM enA pitAnuM nAma maMgaLajI devALajI ApeluM che, paraMtu A kAgaLa vizvAsalAyaka nathI. kemake, sva. bhAratI ja tenA saMbaMdhamAM lakhe che ke, akSara gujarAtI, teno maroDa evo che ke koI gAmaDAnA zikhAu vANiyAnA akSaro hoya.'(pR.9) rA.cu. modI ahIM pUrA zAstrIya lAge che. temaNe sAmagrInI zaMkA mATe je be-traNa kAraNo prastuta karyA e tathA AMtarapramANone AdhAre emAMthI maLatI aTaka svIkAravAnuM sUcavavAnuM temanuM valaNa pAchaLathI tamAma saMzodhakoe svIkArya gayuM che. nArAyaNa bhAratInI carcAnA muddAomAMthI bhAlaNanuM nAma puruSottama ane eno janmasamaya i.sa. 1405 hoya e vAta rA.su.modI svIkArI le che te samajAya tevuM nathI. eka bAju je sAmagrIne avizvasanIya gaNI che te ja sAmagrIne punaHsvIkAravI ane pachI enA upara vizeSa tarkapUrNa rajuAto karIne bhAlaNanuM nAma puruSottama hatuM ane eno janma i.sa. 1405mAM thayo hato evuM sthApita karavAnuM temanuM valaNa bhAlaNanI caritra ane samayaviSayaka carcAne vadhAre gUMcave che. A kAraNe ja moTAbhAganA prazno pAchaLathI upasthita thayelA che. rA.cu. modI jaNAve che ke, bhIma nAmanA kavie 'prabodha prakAza' (i.sa. 1490)mAM jeno ullekha karyo che te A puruSottama hovA joie. vaLI cAMdInA patarAmAM paNa puruSottama mahArAja pATaNanA" evo ullekha maLe che tathA bhImanA guru 'puruSottamanuM vyaktitva bhAlaNane ja maLatuM Ave che." "harilIlA SoDazakalA (i.sa. 1485)mAM bhIme guru puruSottama nAmano ullekha nathI karyo eTale te samaye guru hayAta haze ane hayAta guruno nAmollekha nathI thato hoto mATe e kRtimAM gurunuM nAma nahIM mukAyuM hoya. AvAM traNeka tAraNone AdhAre rA.cu. modI bhAlaNa te ja puruSottama evI caritraviSayaka sAmagrI ane enuM janmavarSa i.sa. 1405 prastuta karIne aMte ene AdhAre bhAlaNano (samaya) jIvanakALa i.sa. 1405 thI 1489no sUcave che. rA.cu. modI A bhAlaNano (samaya) jIvanakALa sUcavanArA pahelA saMzodhaka che. paraMtu rA.cu. modInI taka zAstrIya jaNAto nathI hayAta gurunuM nAma na mUkavAnI praNAlikA, cAMdInuM pataruM ane kAgaLanA TUkaDA e badhA tarkaAdhAro vizvasanIya nathI. ke.kA. zAstrI : rAM.. modIno mata na svIkArIne ke.kA. zAstrI potAnA taraphathI cAra dalIlo prastuta kare che. : (1) puruSottama mahArAja pATaNanA ema lakhyuM che te nArAyaNa bhAratIne maLeluM pataru navA akSaromAM che. (2) puruSottama e ja bhAlaNa hoya, e mATeno kharo purAvo zo ? (3) bhAlaNa evo moTo vedAntI lAgato nathI. (4) bhAlaNa ane bhImanI kAvyapaddhatine kazo ja saMbaMdha hoya evuM jaNAtuM nathI eTale te rIte paNa guruziSya hovAnI zakyatA nathI. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 386 ra.. modInA vidhAnono nirAdhAra TheravavA mATe zrI ke.kA.zAstrI AvI dalIlo prastuta kare che ane pachI keTalAka navA muddAo ApIne potAnA taraphathI (samaya) kavanakALa I.sa. 1500 sUcave che ane e mATe paNa cAreka dalIlo prastuta kare che. (1) bhAlaNasuta viSNudAsanA 'rAmAyaNa'nA uttarakAMDanA i.sa. 1519 ane bhAlaNanuM janma varSa I.sa. 140pa besatuM nathI. vacce 114 varSano gALo paDe che. (2) vraja bhASAnAM pAMca pado bhAlaNanA dazamaskaMdha'mAM maLe che te i.sa. 1494mAM jemaNe kAvyaracanA zarU karelI te suradAsa ane paramAnaMdadAsa sAthe sAmya dharAve che. eTale i.sa. 1488 pahelA jo bhAlaNane mUkIe to bhAlaNa vrajabhASAno Adikavi gaNAya. jyAre e yaza to aSTachApanA dhuraMdhara, kuMbhanadAsa, suradAsa vagereno ja abAdhita che, eTale bhAlaNane e kaviono samakAlIna mAnavo anivArya thai paDe che. (3) kRSNadAsanA padomAM naTanArAyaNa jevA agharA rAganA pado maLe che. e ja rAganAM pado * bhAlaNanA "dazamaskaMdha'mAM paNa jovA maLe che. (4) narasiMhanI kRtiomAM pUro sthApita nahIM thayelo kaDavAbaMdha bhAlaNanA hAthe pratiSThA pAme che. Ama ke.kA. zAstrI bhAlaNano jIvanakALa nirdezavAne badale kavanakALa nirdeza che e sAcuM paraMtu A kavanakALa nirdezavA mATe khapamAM lIdhelA tarka adhikAro vrajabhASAnAM bhAlaNanA pado ane naTanArAyaNa rAga ityAdi spaSTa racanA samayanI chApa dharAvatA nathI eTale i.sa. 1500 thI i.sa. 1550 vALo ke.kA. zAstrI nirdiSTa kavanakALa naryo anumAnamUlaka lAge che. jeThAlAla trivedI : zrI jeThAlAla trivedI, rA.cu. modIvALo (samaya) jIvanakALa svIkAravAnA matanA hoi ke.kA.zAstrIe rA.cu. modIvALA jIvanakALane amAnya TharAvavA mATe je dalIlo karelI tenuM, ane ke.kA.zAstrIe sUcavela (samaya) kavanakALa mATenI dalIlonuM paNa teo khaMDana kare che. rA:cu. modI kathita jIvanakALa Ama jeThAlAla trivedI dvArA punaHsthApita thAya che, e mATenI emanI dalIlo joie ? (1) pAchaLathI patarAmAM nAma kotarAyeluM hoya evuM bane, kAraNa ke keTalAMka samaya pachI ziSyone ema lAge ke, ApaNA gurunuM nAma kotarAvIe ane ema kotarAvAyuM hoya. guru jIvIta hoya ke suratano ziSya hoya ene nAma kotarAvavuM jarUrI na paNa lAgyuM hoya. bhIma pATaNanI najIkanA siddhapurano vatanI hato eTale e bhAlaNano (puruSottamano) ziSya hoya. bhAlaNa vedAntI che evuM to enA ziSya bhIma sUcave che eTale ahIM ene bhImanI gurubhakitanuM darzana gaNI zakAya. gurUmAM vedAnta jJAna na hoya to paNa ziSya evuM bhaktibhAvathI mAne e zakya che. (4) guru ane ziSyanI zailI judI ja hoya evuM bane, kAraNa ke bhIma kaMi eno aMtevAsI ziSya (2) Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 387 nathI ane guru-ziSyanI zailI eka na paNa hoya. nArAyaNa bhAratInI vigatomAMthI A AkhI caritra ane samayaviSayaka carcA udbhavI che. ApaNe AgaLa noMdhyuM ke bhAlaNa e ja puruSottama evuM mAnavA mATe je purAvArUpa sAmagrI che e ja saMzayagrasta che. zrI jeThAlAla trivedI puruSottama (bhAlaNa) bhImano guru hoi zake e mATe dalIlo kare che paNa A puruSottama e ja bhAlaNa ema svIkAravA mATe koi zraddheya pramANo upalabdha nathI eTale jeThAlAla trivedIno A tarka khoTA pAyA upara caNelI imArata samAna che. pAyAnI sAmagrI ja vizvasanIya nathI pachI A prakAranAM AnumAnika vidhAno karIne zrI ke.kA. zAstrInAM vidhAnonuM khaMDana karavAno kazo ja artha nathI raheto vaLI bIjo prazna e ke, bhAlaNanA putro bhImanA samakAlIna che. teo to 'bhAlaNasuta' ema ja ullekha kare che, puruSottamadAsa ema nahIM; jyAre emano samakAlIna bhIma, bhAlaNa mATe 'puruSottama' evo ullekha kare evuM kema mAnI zakAya ? mATe bhAlaNane huM puruSottama nAmadhArI vyakti tarIke svIkArato nathI. zrI ke.kA. zAstrIe bhAlaNano (samaya) kavanakALa sUcavavA mATe je cAra dalIlo karela tenuM paNa zrI jeThAlAla trivedIe khaMDana karela che, te joie : (1) viSNudAsa, udbhavathI nAno che ane e nAno putra pitAnI janmazatAbdI vaTAvI jAya e zakya che. (2) i.sa. 1479mAM janmela vallabhAcAryajInI maMDaLI ane i.sa. 1484mAM janma pAmelI suradAsanI kavitA i.sa. 1494thI 1519 vacce bhAlaNa para asara pADe e saMbhavita ja nathI. vrajabhASAnAM pado bhAlaNa pachInI 200 varSa jUnI hastapratamAM maLe che ethI ene kSepaka gaNavA joie. vaLI bhAlaNamAM suradAsanI ke anya asara jovA karatAM ene kSepaka gaNavA joie. vaLI bhAlaNamAM suradAsanI ke anyanI asara jovA karatAM ene svayaM bhAgavatanI ja asara gaNavI joie. kAraNa ke suradAsa ane bhAlaNanI gaMgotrI zrImad bhAgavata che. (3) 'vallabhAcAryajI caritra' graMthane AdhAre ja jeThAlAla trivedI jaNAve che ke, i.sa. 1220mAM jene adhikArIpada maLyuM te kRSNadAsa pachIthI vrajamAM sthira thayelA eTale kRSNadAsa bhAlaNasutanA samakAlIna Thare. Ama kRSNadAsajI viThThalanAthajInA samakAlIna ane vallabhAcAryajInA laghusamavayaska hovAnuM jaNAya che. AthI bhAlaNanI kavitAnI asara kRSNadAsa upara thai hoya ane gujarAtI kavi kRSNadAsa bhAlaNanA rAga 'naTa nArAyaNa' nuM anusaraNa laine vrajamAM gayA hoya e zakya che. (4) narasiMha jANe kaDavA baMdhano kavi hoya tema teNe te baMdha sthApavA prayAsa karyo hoya ane pUro na sthApI zakyo hoya evuM vidhAna bhramajanaka che. kharI vAta to e che ke, bhaktane padapaddhati ja vadhu phAve. bhaktahRdayanI Urmio, bhAvo ane saMvedanone pragaTa karavA mATe bhakta padane vAhana banAve. AkhyAnapaddhati enAthI judA ja prakAranI che eTale padonuM jhUmakhuM ane AkhyAnane alaga svarUpa mAnavAM joie. bhaktakavine pada bhAve che ane tenAmAM AkhyAnanA bIjanI ane bhAlaNano purogAmI Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 yuge yuge pATaNanI prabhutA hovAnI kalpanA karavI nirAdhAra che. ahIM jeThAlAla trivedI ke.kA.zAstrInA muddAonuM khaMDana karIne rA.. modI kathita jIvanakALa nirdezatA jaNAya che. A mATe potAnA taraphathI vizeSa anumAno paNa prastuta kare che. paraMtu ApaNe joI gayA ke pAyAmAM je AdhArasAmagrI che e ja azraddheya sAmagrInI AsapAsa vAda-prativAdamAM AkhI carcA aTavAi gai. jeThAlAla trivedInA A muddAono khulAso ke.kA.zAstrIe i.sa. 1976mAM gujarAtI sAhityano itihAsa bhAga-2'mAM karavo joito hato. paraMtu ke.kA. zAstrIe jeThAlAla trivedInI A AkhI carcAnI noMdha ja lIdhI nathI. A thaI bhAlaNanA caritra ane sAthe sAthe samaya aMgenI vAta. jenuM kharuM mULa che nArAyaNa bhAratInI bhAlaNanI caritraviSayaka vigato. A vigatomAM seLabheLa che. keTalIka che kRtinA AMtara pramANone AdhAre ane keTalIka che narI anumAnamUlaka vigato ja carcAspada banI che. bAkInI je AMtarapramANone AdhAre che te saMdarbhe to tamAma vidvAno ekamata che. badhI binavivAdAspada vigatone khapamAM laine bhAlaNanA caritra viSaye eTaluM kahIe ke bhAlaNa pATaNano vatanI, jJAtie moDha brAhmaNa ane avaTaMke travADI haze. A bhAlaNane uddhava ane viSNudAsa nAme be putro haze, te bahoLo saMyukta parivAra dharAvato haze, parivAra samakSa potAnI racanAo prastuta paNa karato haze, vaidika dharma pratye zraddhAvAna bhAlaNa zaiva, zakti, kRSNa ane rAmamAM paNa zraddhA dharAvato haze, te saMskRta ane purANonuM paNa jJAna dharAvato, mAnavabhAvono ane temAM bALamAnasano accho jJAtA haze. bIjo muddo che samaya aMgeno. jyAre bhAlaNanI kRtino racanA samaya prApta thato nathI tyAre jIvanakALanuM anumAna to thaI zake ja nahIM. kRtimAM kartA dvArA janma aMge ke anya ziSyasarjake mRtyu aMge kaMi sAmagrI rajU karI hoya to ja sarjakano cokkasa varSa darzAvato jIvanakALa nirdezI zakAya. (ghaNAM badhAM jaina sarjako mATe A prakAranI vigato upalabdha che.) kavanakALanuM anumAna paNa Akhare to anumAna ja che. paraMtu bhAlaNanA kavanakALanA anumAna mATe bhAlaNanA putra viSNudAsanI racanA 'rAmAyaNa'nA uttarakAMDano racanAsamaya i.sa. 1519 maLe che, tene AdhArabhUta mAnIe ane A racanAthI dazeka varSa pAchaLanA samayane arthAt i.sa. 1510ne bhAlaNanA kavanakALanuM aMtima varSa anumAnIe ane e samayathI paccAseka varSa pUrve bhAlaNe sarjanano AraMbha karyo hoya evuM anumAna karIe to I.sa. 1460 thI I.sa. 1510no samaya eTale ke, bahudhA paMdaramA zatakano uttarArdha ane soLamA zatakano ekAda dAyako bhAlaNanA kavanakALa mATe anumAnI zakAya.. bhAlaNanA caritra ane samaya aMge UbhA thayelA vivAdo ane guMcavADAo be saMzodhaka varganA pratibaddha commited khyAlomAMthI UbhA thayA hoya evuM lAge che. zrI ke.kA. zAstrI vaiSNava saMpradAyanA daSTibiMduvALA hovAne kAraNe ane zrI jeThAlAla trivedI bhAlaNanI moDha jJAtinA hovAnA . kAraNe potapotAnA khyAlothI prerAI-doravAi ane bhAlaNane narasiMhano anugAmI ane bIjA narasiMhano purogAmI mAnIne cAle che. A pratibaddha khyAlone kAraNe mUla hakIkata ane emAM rahela Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 yuge yuge pATaNanI prabhutA satya guMcavAyuM hoya evI zaMkA jAya che. bhAlaNa mATe zrI ke.kA.zAstrI soLamAM zatakano (i.sa. 1500 thI 1550) pUrvArdha evo kavanakALa nirdeza che, jyAre zrI jeThAlAla trivedI vyApaka rUpe paMdaramAM zatakanA chellAM cha varSo ane soLamA zatakanA be dAyakA (i.sa. 1494 thI i.sa. 1519) sUcave che. jyAre mArA mate paMdaramAM zatakano uttarArdha ane soLamA zatakano ekAda dAyako (I.sa. 1460 thI i.sa. 1510) bhAlaNano kavanakALa hoi zake. bhAlaNanA jIvananI vigatonuM Akalana karyuM have bhAlaNanA kavana-sAhityika pradAna viSaye vigato avalokIe. madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM bhAlaNanuM pradAna viSayasAmagrI ane nirUpaNarIti ema baMne bAbate mahattvanuM che. emanA pradAnane rA.cu. modI bhAlaNa, (bI.A. I.sa.1966)mAM pUrvakALa, saMdhikALa ane bhIma (bI.A. I.sa.1966)mAM pUrvakALa, saMdhikALa tathA uttarakAgaLa (pR.18) uparAMta guNAnukrame 'sAmAnya, madhyama ane uttama" (pR.19) evA kramathI vibhAjana karIne nirdezela che, zrI jeThAlAla trivedI 'bhAlaNanAM pada' (bI.A. I.sa. 1972)mAM "sarvazreSTha ane sAmAnya evA traNa prakAro darzAve che. (pR. 38) ke.kA. zAstrI 'bhAlaNa : eka adhyayana' (bI.Ai.sa. 1971)mAM bhAlaNanI kRtione vargIkRta karavA mATe (1) saLaMgabaMdha, (2) kaDavAbaMdha, (3) padabaMdha Ama traNa prakAra" (pR.83)nuM vibhAjana nirdeza che. bhAlaNanA nAme oLakhAyelI keTalIka kRtiomAM durvAsA AkhyAna vageremAM bhAlaNanI nAmachApa na hoi e kRtione bhAlaNanI kRti tarIke oLakhAvavA mATenI AdhAra sAmagrI upalabdha na hoi ne e racanAone bhAlaNanI racanA tarIke oLakhAvI zakAya nahIM. bhAlaNanI nAma chApavALI racanAone ja adhikRta mAnI abhyAsanI saraLatA khAtara viSayasAmagrInI daSTie paNa vibhAjita karI zakAya. jema ke, (1) rAmakathAnaka para AdhArita kRtio (2) kRSNakathAnaka para AdhArita kRtio (3) zivakathAnaka para AdhArita kRtio (4) zaktikathAnaka para AdhArita kRtio (5) anya kathAnaka para AdhArita kRtio. A uparAMta padabaMdhanI daSTie joIe to hakIkate bhAlaNamAM (1) saLaMgabaMdha, (2) kaDavAbaMdha, (3) kaDavA padano mizrabaMdha (4) padabaMdha jevA cAra prakAro daSTigocara thAya che. abhyAsanI vyavasthA khAtara ahIM bhAlaNanA pradAnanuM padabaMdhane kendramAM rAkhIne TUMkamAM mUlyAMkana karela che. (1) saLaMgabaMdhanI racanAo 1. ziva-bhIlaDI saMvAda. dropadIvastrAharaNa. 3. kRSNa viSTi. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E yuge yuge pATaNanI prabhutA 390 (2) kaDavAbaMdha racanAo : 4. rAmavivAha AkhyAna 5. mAmakI AkhyAna: rAmAyaNa caMDI AkhyAna - mRgI AkhyAna. jAlaMdhara AkhyAna. dhruva AkhyAna. 11. naLAkhyAna. 12. kAdaMbarI AkhyAna. (3) kaDavApada-mila baMdha. 13. dazamaskaMdha (4) padabaMdhanI racanAo : 14. rAmabAlacaritanAM pado. . 15. prakIrNa anya chUTaka pado. saLagabaMdhanI racanAo (1) "ziva-bhIlaDI saMvAda 80 kaDInI saLaMgabaMdhanI A racanAmAM bhAlaNe kuzaLatAthI tarkabaddha rIte pArvatI ane zivanA caritrane vizeSa garimA sAthe nirUpyo che. pArvatI to zakti che ane zakti Icche e thAya ja. tadanusAra pArvatIe zivane moha pamADavAnuM iccheluM eTale e zakya thayuM. ahIM zivanI moha pAmavAnI ghaTanAne bhAlaNe tArkika rIte nirUpelI jaNAya che. to pArvatI ema kahe ke mAre ziva samAna prati che, ziva samAna to ziva ja hoya ne ! pracchanna rIte pote zivapatnI che ema kahe che. eTale teo jUThuM bolatAM nathI evuM pratiprApti thAya che. saMvAdAtmaka bAnImAM racAyelI A racanA nUtana bRhada kAvya dohana, bhAga-1'mAM mudrita che. (2) "driopadI vastrAharaNa' draupadIvastrAharaNanA prasaMgane laine gUMthelI saLaMgabaMdhanI apUrNa rUpe prApta thatI A racanA prAcIna kAvyasudhA bhAga-3mAM prakAzita thayelI che. deva-niyatinA prAbalyanA mahimAne bhAlaNe ahiM gAyo che.' (3) "kRSNaviSTi' viSTi mATe jaI rahelA kRSaNanI samakSa pragaTato draupadIno Akroza ahiM viSaya sAmagrI che. A racanA apUrNarUpe sileksansa phoma gujarAtI liTarecara, bhAga-1mAM prakAzita che. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA kaDavAbaMdhanI racanAo 391 (4) 'rAma vivAha AkhyAna' Aja sudhI aprakAzita evI A AkhyAnakRtinI ekamAtra hastaprata bho.je. vidyAbhavanaamadAvAdamAM upalabdha che. 21 kaDavAnI A racanA prathama vakhata DaoN. baLavaMta jAnI dvArA saMpAdita thaine prakAzita thayela bahudhA vAlmIkiya rAmAyaNanA bAlakAMDanA kathAmUlaka prasaMgone AdhAre bhAlaNe AkhyAnanuM sarjana karyuM che. (5) 'mAmakI AkhyAna' eka vezyAnI rAmabhaktine AlekhatuM A kathAnaka padmapurANa para AdhArita che. 7 kaDavAMnA nAnakaDA AkhyAnamAM jJAnodaya vairAgya prAptinI vigatane bhAvapUrNa kathAnakanA mAdhyamathI sarasa rIte abhivyakti sAMpaDI che. 'buddhiprakAza'nA i.sa. 1927nA phebruArI mahinAnA aMkamAM AkhyAna mudrita rUpe prApta thAya che. (6) 'rAmAyaNa' A zIrSaka heThaLa bhAlANane rAmakathA guMthavAno Azaya haze evuM anumAna ke.kA. zAstrIe kareluM 'rAmavihAha' ane 'rAmabAlacaritanA pado' jevI kRtione ekasAthe sAMkaLIne 'dazamaskaMdha' jevI kRtinuM saMkalana karI zakAya. paraMtu rAmAyaNa viSayaka A kAvya apUrNa maLe che. 'prAcIna kAvyasudhA, bhAga-3'mAM A racanA prakAzita thai che. (7) 'caMDI AkhyAna' mArkaMDeya purANamAM 'durgAsaptazatI'nI kathAnA 13 aghyAyane bhAlaNe caMDI AkhyAnanAM 25 kaDavAmAM DhALela che. A mAtra mUlAnusArI anuvAda che. ghaNAM sthaLe arthaghaTano paNa khoTAM karyAM che. pramANamAM nabaLI ane naryA anuvAda prakAranI A racanA i.sa. 1887mAM nArAyaNa bhAratI dvArA saMpAdita thaine prakAzita thayelI. (8) 'mRgI AkhyAna' zivapurANanI atyaMta lokapriya kathAne bhAlaNe ahIM khapamAM lIdhI che. 17 kaDavAmAM vibhAjita kathAnakamAM nArImahimAnuM nirUpaNa bhAlaNanuM maulika umeraNa che. samAntare vAtsalya ane karuNa rasanuM thayeluM nirUpaNa dhyAnArha che. 'sileksansa phroma gujarAtI liTarecara bhAga-1'mAM A kRtinA thoDA aMzo mudrita thayela che, bIjA thoDAka rA.cu. modI kRta 'bhAlaNa, uddhava ane bhIma'mAM che. (9) 'jAlaMdhara AkhyAna' madhyakAlIna gujarAtImAM cAra jeTalAM jAlaMdhara AkhyAno maLe che. A paraMparAno prAraMbha bhAlaNathI thAya che. zivapArvatIno praNaya, jAlaMdhara-vRMdAnI kathA ane indranuM kathAnaka bhAlaNe sarasa rIte nirUpela che. vRddha, viraha ane praNayanuM Alekhana, '"piyuMDA....'' gIta, anya DhALa, rAga, alaMkAro, kathAnakano kramika ane kutUhalapUrNa vikAsa vagere paNa dhyAnArha che. 22 kaDavAnI A kRti Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 392 i.sa. 1932mAM ra.cu. modI dvArA saMpAdita thaIne prakAzita thayelI. (10) "dhruvAkhyAna dhuvanA prAcIna kathAnaka viSaye madhyakAlIna gujarAtImAM bIjA agiyAra jeTalAM AkhyAno maLe che. bhAlaNe 18 kaDavAMmAM dhuvAkhyAna rahyuM che. dhruvAkhyAna'no keTaloka aMza "bhAlaNa uddhava ane bhIma'mAM mudrita che. (11) "naLAkhyAna' naLakathAnaka jaina ane jainattara kathAmUlaka sAhityasvarUpomAM satata prayojAtuM rahela che. naLAkhyAna viSayaka jainetara paraMparAno AraMbha bhAlaNathI thAya che. samagra madhyakAlIna sAhityamAM bhAlaNakRta naLAkhyAna be-traNa bAbate anokhuM che. eka to mAtra 'mahAbhArata'nA "nalopAkhyAna" para avalaMbita thayA vagara 'naiSadhIyacarita' ane 'nalacaMpU jevI racanAone paNa najara samakSa rAkhIne potAnI rIte kathAnakanuM kaDavAmAM vibhAjana, pAtromAM mAnavabhAvonuM nirUpaNa ane alaMkAra rasa Ayojana anugAmIo upara ghero prabhAva pADI gayela che. trI.A. (i.sa. 1975) ke.kA.zAstrI dvArA saMpAdita thaI prakAzita thayela che. (12) "kAdaMbarI AkhyAna bANanI gadyakathAne padyamAM kaDavAbaMdhamAM DhALavAnuM bahu moTuM kAma bhAlaNe karyuM che. mULamAM kliSTa varNano ane durbodha kathAnakane bhAlaNe avagamanakSama sarasa rIte kaDavAmAM vibhAjita karIne prastuta karela che. pUrva bhAganA 23 kaDavAM ane uttara bhAganA 40 kaDavAM maLIne kula 63 kaDavAMnI racanA che. avanavAM kathanakendro yojIne, pAtromAM mAnavabhAvonuM nirUpaNa karIne, zRMgAra ane karuNanuM nirUpaNa tathA alaMkAra, rAga, DhALa vagereno aucityapUrvaka viniyoga karIne bhAlaNe potAnI pratinirmANa kalA zakitano pUro paricaya A kRti dvArA ApI dIdho che. kezava harSada dhruva ane ke.kA. zAstrI dvArA 'kAdaMbarInA baMne khaMDa hastapratone AdhAraape rAkhIne pATha noMdhIne saMpAdita thayela che. baMne saMpAdakoe kAdaMbarI upalabdha be hastapratomAMthI eka ekane kendramAM rAkhIne saMpAdana karyuM jaNAya che. trIjuM eka vadhArAnuM saMpAdana DaoN. rameza ma. zukla dvArA uparyukta prakAzita saMpAdanone AdhAre taiyAra thayuM jaNAya che. kaDavAM pada misabaMdha (13) "dazamaskaMdha' zrImada bhAgavatanA dazamaskaMdhanA 90 adhyAyanA kathAnakane bhAlaNe 497 pada kaDavAmAM vibhAjita karIne dazamaskaMdhanuM sarjana karyuM che. bhAlaNanI anya kRtiomAM maLe che tema ahIM savizeSapaNe 'bhAlaNaprabhu raghunAtha" evuM nAmacaraNa maLe che. AnA samAdhAna mATe pratItikara kAraNa DaoN. harivallabha bhAyANIe rAsalIlA' (i.sa. 1988) mAM vAsaNadAsa kRta 'rAdhavadAsa saMpAdita karIne prastuta karela che. tenI bhUmikAmAM jaNAvela che. kRSNa-rAdhAnI praNayalIlA vizenA rAsanuM "rAghavarAsa" evuM nAma khulAso mAge che. paMdaramI-soLamI zatAbdImAM sAhityamAM viSNunA avatAra rAma ane kRSNa vacce abheda mAnIne rAmathI kRSNano nirdeza karAto hovAnuM joI zakAya che. ane te valaNa pachInI Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 393 zatAbdomAM paNa cAlu rahyuM che..'eTale vAsaNadAya yAdavarAyanA paryAya tarIke rAghavarAya vApare che. * (pR.14-15)e mujaba bhAlaNa paNa kRSNanA paryAyarUpe ahIM rAghava, raghunAtha prayojatAM daSTigocara thAya che. dazamaskaMdhamAM vacce 326 thI 346 pada-kaDavAM sudhI 'rukamaNI vivAha', 347 thI 366 kama sudhI "satyabhAmAvivAha', 394 thI 414 kama sudhI "okhAharaNa" ane 459 thI 468 kramamAM 'sudAmAcaritranuM kathAnaka che. A svataMtra kathAnakavALI racanAomAM "satya bhAmAvivAha' ane mULa dazamaskaMdhamAM "kamANI vivAhamAM to AraMbha ane aMta paNa alaga rIte racela haze ane ahIM saMkalita karIne prastuta karAi haze evA ke.kA. zAstrInA tarka sAthe sahamata thavA jevuM che. saLaMga kRti tarIke i.sa. 1955mAM haragoviMdadAsa kAMTAvALAe saMkalita-saMpAdita karIne dazamaskaMdha' nAme prakAzita karI che. - bhAlaNanI kathAne nirUpavAnI kaLAzaktino paricaya karAvatI A racanA madhyakAlIna gujarAtImAM kRSNacaritra nirUpaNanI daSTie atyaMta mahattvanI che. vAtsalya, zRMgAra, viraha ane praNayabhAvonuM nirUpaNa tathA rAga, DhALa ane alaMkAra yojanAmAM bhAlaNanI viSayane rasaprada rIte prayojavAnI zaktimattAnuM darzana thAya che. padabaMdhanI racanAo (14) "rAmabAlacaritanAM pado' rAmanI bALalIlA, mAtRvAtsalya ane rAma paratvenI bhakti bhAlaNane pragaTa karatAM A pado madhyakAlIna gujarAtImAM ja kRSNa lIlAnAM pado maLe che. e paraMparAnAM jaNAya che. nidrAdhIna rAmanuM varNana ane cAlatAM zIkhI rahelA rAmanuM varNana prabhAvaka rIte thayuM hoI A padonI bhAlaNanI varNanakalAzaktinAM paricAyaka pado tarIke oLakhAvI zakAya. kula 31 pado jeThAlAla trivedIe 'bhAlaNanAM pada' (bI.A. i.sa. 1972)mAM saMpAdita karIne prastuta bhAlaNanAM 40 pado maLe che. * ' paNa 41muM pada jeThAlAla trivedIe bhAlaNanA nAme racIne prastuta karela che. (15) prakIrNa pado' keTalAMka bhAlaNanI nAmachApavALAM chUTaka pado paNa prApta thayAM che. reTiyAnuM pada', "bhAlaNa, uddhava ane bhImamAM tathA bIjAM keTalAMka pado dhIrubhAI dozIe" 'bhAlaNanAM bhAvagIto'mAM prakAzita karyA che. A badhI kRtiono Acho paricaya meLavyo, enA saMdarbho paNa sAthe mUkyA che. bhAlaNanI avanavA viSayone sUjhathI nirUpavAnI zaktino emAMthI paricaya maLe che. bhAlaNanuM kavana kharA arthamAM madhyakAlIna gujarAtI sAhitya kSetre eka mahatvanA paribaLa samAna jaNAya che. AvA mahattvanA madhyakAlIna sarjanakanA jIvana kavananA Akalana dvArA kharI tathyapUrNa vigato prastuta thai zakI. (gujarAtI sAhitya pariSada 41muM adhivezana : smaraNikA mAMthI sAbhAra) Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 394 jajajajajajajajajajajafjajajaja. 173) siddharAjanI prazasti kavi zrIpAla sahasaliMga sazevaranA kAMThe siddharAje baMghAvela kIrtiraddLanA lekhano eka aMzA zAlAla yu. modI kRta gujarAtI agvAda saMkalana : prA. mukundabhAI pI. bAkSatriya 1.... pRthvI upara dharma pAlana mATe upAdhyAyonuM zikSAgRha ane nagaranI satata samRddhi vadhAranAra mahAkSetra... 2.....(tenA) bhUmi meLavavAnA anurAgane pariNAme (keTalAkane) pracaMDa bhaya utpanna thayo hato ane bIjA keTalAka tenI rAjanItinI khyAtinA AkarSaNathI tenI pAse AvyA hatA. koi *Busoxdcxdowowowowowowowo wstwows.codexdowowowowowow koI... 3....nI buddhivALo ane cAturya tathA kapaTInItinA khajAnA jevo (te hato) te trivarga (dharma, artha, kAma) pratye sarakhA bhAve pavitra vRtti rAkhato ananya bhAvathI ucca rIte... 4.....jenAthI (pANI) devonAM snAna, dAnanA vidhi ane nAhavA vagere zuddhinI kriyAo thai zake che ane jenA vaDe A pRthvImAM cara (sthira) ane acara (hAlatAM cAlatAM) prANIo (vanaspati ane pharatA jIvo) jIvana dhAraNa kare che... 5.rAjA caMdranA kiraNo jevA zitaLa sparzathI tathA gaMgAnA taraMga jevA pavitra svarUpathI svapnamAM AvIne potAnA ananya bhakatane jagADayo - upadeza karyo... 6. te vakhate gaMgAjIe bhagIrathane kahyuM hatuM tema kahyuM. pachI teNIe siddharAje baMdhAvela sarovara chalakAvI dIdhuM. sagaranI mAphaka khodAveluM... 7.....teothI raceluM bhravatI pratinuM athavA to jema eka kSaNamAM vAdaLAMo cAre taraphathI caDhI AvI DhAMkI de tema siddharAje banAveluM... 8.....revA (narmadA) Adi nadIonAM jaLa pIdhelAM. e rIte vividha prakAranA rAjAonA sainyo nAza pAme che. 9....kuMbhanA putra bhagavAna agatye potAnA saghaLA kuTuMbIone (kuMbha-ghaDAo) mokalyA, to paNa eka TIpuM sarakhuM... 10....te paNa ahIM vizrAma le che. vizrAmanuM dhAma e traNe lokanA khedano nAza karanAra paramezvara siddharAja... noMdha :- pATaNamAM vijaLakuvA nAmanA mahollAmAM Avela nAnakaDA zrI vaijanAtha mahAdevanA maMdiranI divAlamAM prazasti lekha vALo eka paththara caNAvelo che. parama pUjyazrI jinavijayajI mahArAje pATaNamAM jAheramAM jaNAvyuM hatuM ke, "jo mArI pAse dhana hoya to A paththara kharIdI laI ekalAkha rUpIyA kharacI suMdara kalAtmaka TAvara baMdhAvI tenA upara te mukAvuM!" luuthuttaaw100000000000000000000000000000000000000000laa Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ( liukchNmksclclclc66666666266666666lmngphphphw6w6w666666666 o wowowowowowowowowowow Toxdows Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5110 kavizrIpALe racela 'sidhdharAja prasti'no eka aMzanI mulAkAte lekhaka yuge yuge pATaNanI prabhutA *qi 395 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 396 pATaNano bharavADa banyo dilhIno sulatAna DaoN. jayakumAra ra. zukla pUrvapramukha, gujarAta itihAsa pariSada amadAvAda, teramI-caudamI sadImAM gulAmo kharIdavAmAM AvatA. te gulAmo potAnI AvaData, hoMziyArIthI ane mAlikanI sevA karI, kRpA meLavIne AgaLa vadhyA hatA. temAMnA keTalAMka gulAmo AgaLa vadhIne dilhInA sulatAno paNa banyA hatA. kubuddIna ayabeka, intutmiza, balabana vagere gulAma tarIke kharIdavAmAM AvelA ane temAMthI pragati karIne teo dilhInA saphaLa sulatAna banyA hatA. evI rIte yuddhakedI tarIke pakaDAyelo pATaNano hiMdu, bharavADa, kevI rIte sulatAna banyo hato, te jANavuM rasaprada thaze. dilhInA sulatAnomAM alAuddIna khalajI (i.sa.1296-1316) sauthI vadhu parAkramI ane sAhasika hato. tenAmAM agAdha zakti hatI. paraMtu te svArthI, julamI, kapaTI ane cAritrahIna hato. tenA pAlakapitA ane kAkA jalAluddInanuM kAsaLa kADhIne te sulatAna thayo hato. alAuddIna abhaNa hato. paraMtu te arabI-phArasI vidvAnone Azraya Apato hato. phArasI sAhityakAro ane zAtharo tenA darabAranAM ratno hatA. I.sa. 130pamAM tenA lazkare mALavA para AkramaNa karI rAjA mahalakadevane harAvyo. 'tArIkhe mubArakazAhImAM yahyAbinaahamada sarahiMdIe jaNAvyA pramANe tenA lazkare tyAMthI pATaNanA hiMdu bharavADa kuTuMbane kabajAmAM lIdhuM ane te kuTuMbanA badhA sabhyone islAma dharma aMgIkAra karAvyo, temAMnA nAnI vayanA dekhAvaDA chokarAne hasana nAma ApyuM. hasanane alAuddInanA aMgata gulAma tarIke rAkhavAmAM Avyo. tethI tenI paravariza rAjamahelamAM thai. alAuddIna vizvAsaghAta karI, lohiyALa hAtho vaDe sulatAna tharyo hato. tenI pAsethI veranI vasUlAta karavAnuM kudarate choDavuM nahi. tenA jalodaranA roge ugra svarUpa dhAraNa karyuM ane 1316mAM te gujarI gayo. te vakhate takhta meLavavA AMtaravigraha thAya evI paristhiti pedA thaI hatI. tethI bIje ja divase tenA amIra maleka nAyaba kAphUre eka banAvaTI vasiyatanAmuM rajU karIne, tenA sAta varSanA sagIra putra zihAbuddIna umarane sulatAna tarIke jAhera karyo. te pote teno vAlI banI, svecchAcArI zAsana karavA mAMDayuM. potAnuM sthAna majabUta karavA teNe umarakhAnanI mAtA je devagirinA rAjA rAmacaMdranI dIkarI hatI, tenI sAthe maleka kAphUre zAdI karI. teNe zAhajAdAo khijharakhAna ane zAdIkhAnanI AMkho kaDhAvI laI temane aMdha banAvyA. teNe zAhajAdA mubArakakhAnane jelamAM pUryo ane tenI katala karavA sainiko mokalyA. paraMtu mubArakakhAne lAMca ApIne, teone potAnA pakSe karI lIdhA. te ja Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 yuge yuge pATaNanI prabhutA sainikoe kAvataruM karIne, bevaphA maleka kAphUranI katala karI. tyArabAda, amIroe zAhajAdA mubArakane kedamAMthI choDIne tenA nAnA bhAI sulatAna zihAbuddIna umarano vAlI nImyo te pada para be eka mAsa kAma karyA bAda, potAnuM sthAna majabUta lAgatAM teNe vajIro, amIro, saradAro vagerene vizvAsamAM laIne zihAbuddInane padabhraSTa karyo ane pote "kabuddIna mubAraka zAha' khitAba dhAraNa karI, sulatAna banyo. upara jaNAvela pATaNano hiMdu bharavADa, jeNe islAma dharma svIkArI hasana nAma rAkhyuM hatuM, te potAnI hoMziyArIthI AgaLa vadhI, mubArakazAhano, mAnIto salAhakAra banI gayo, ane sulatAne tene khusarokhAna'no khitAba ApI, potAno vajIra nImyo. uparyukta saMjogomAM khusarokhAnane takhta meLavavAnI dAnata pedA thai ane tenI siddhi vAste, te vividha yojanAo ke kAvatarA ghaDavA lAgyo. .sa. 1317mAM dakSiNa bhAratamAM devagirimAM thayela baLavo dabAvI devA, sainya sahita sulatAna tyAM gayo tyAre khusarokhAnane potAnI sAthe tyAM laI gayo. teliMgANA rAjyanI rAjadhAnI vAraMgalane rAjA pratAparudradeve dilhI khaMDaNI mokalavAnuM baMdha karatAM, tenA upara caDAI karavA sulatAne khusarokhAnane mokalyo. sulatAna tenA upara AMdhaLo vizvAsa dharAvato hato. tethI tene sainya sahita zastro ApIne, dakSiNa bhAratanA prAMtanI saMpUrNa sattA soMpI. khusarokhAne dakSiNamAM keTalAka vijayo meLavIne tathA bAkI rahelI khaMDaNI vasUla karIne, aDhaLaka dhana bheguM karyuM. sulatAnanA vajIrano hoddo, potAnI sattA heThaLa zastrasajja lazkara ane pATanagara ghaNuM dUra hatuM. tethI bAhoza ane mahattvAkAMkSI khusarokhAnanA magajamAM sulatAna banavAnI mahecchA baLavattara banI. dakSiNamAM dUranA pradezomAM pahoMcI, sulatAna banavAnI yojanAno amala karavA jatAM, te jAhera thaI gaI. tethI sulatAnane vaphAdAra saradAroe tene dhamakI ApIne, sulatAna pAse dilhI mokalI Apyo. sulatAna mubAraka zAha, tene joIne prabhAvita thaine narama paDI gayo. khusarokhAne saradAronI virUddha "tenA upara baLavAno jUTho AkSepa karavAmAM Avyo che," evI.evI sulatAnane phariyAda karI. sulatAne tenI vAta purepurI sAcI mAnIne, vaphAdAra saradArone sajA karI. khusarokhAnanI caDavaNIthI, sulatAne I.sa. 1318mAM gujarAtanA sUbA maleka dInAra jhapharakhAnane pAcho bolAvI lIdho ane koika bahAnA heThaLa enI katala karAvI. tyAra pachI, khusarokhAne potAnA mAtRpakSe bhAi thatA maleka husAmuddInanI gujarAtanA sUbA tarIke nimaNUka karAvI. teNe gujarAtamAM AvI jamInadAro, ThAkoro, rAjapUto ane bharavADa jJAtinA lokone bhegA karIne, potAnI svataMtra sattA sthApavAno prayAsa karyo. gujarAta potAnuM vatana hovAthI enA upara kabajo jamAvI levAnI khusarokhAnanI icchA hatI. temAM tenA jJAtibaMdhuonI sahAya maLaze, evo tene vizvAsa hato. vipula saMpatti bhegI karI, potAnI sattAno pAyo nAkhavAnI mahattvAkAMkSA khusaro sevato hato. paraMtu hasAmuddIna apAtra hovAthI khusarokhAnanI yojanA saphaLa thaI nahi. A joIne sulatAnanA vaphAdAra saradAroe tene pakaDIne dilhI mokalI Apyo te sulatAnanA mAnItA salAhakAra ane vajIra khusarokhAnano bhAI Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 398 _ thato hato. tArIkhe phIrojazAhI'mAM jhiyArUdInabaradInA jaNAvyA pramANe tenA gaMbhIra gunA mATe sulatAne tene phakta tamAco mArIne choDI dIdho. eTaluM ja nahi, paraMtu tene rAjamahelamAM aMgarakSaka tarIke nImavAmAM Avyo. sulatAna nabaLo hovAthI, husAmuddInanA gunA pAchaLa, khusarokhAnanI melI ramatano tene aNasAra paNa Avyo nahi. A rIte potAnA guma zatru tarapha bedarakArI sevIne, sulatAne potAnI ja ghora khodI. khusarokhAne potAnI lAgavaTano upayoga karIne, gujarAtamAMthI potAnAM sagAMsaMbaMdhIone dilhI bolAvIne rAjyanA ucca hoddAo para teonI nimaNUMka karAvI. teNe i.sa. 1320mAM gujarAtanA sUbA tarIke potAnI nimaNuMka karAvI. e pote kadI e hoddAnI pharaja bajAvavA gujarAtamAM Avyo nahi, paraMtu potAno nAyaba nImIne vahIvaTa karato hato. teNe gujarAtamAMthI potAne vaphAdAra evA 40,% ghoDesavAronI bharatI karAvI. A rIte teNe zAhI lazkarI tAkAta potAnI tarapheNamAM karI dIdhI. te sulatAnanI virUddha yojanA ghaDe che, ane divase divase vadhu ne vadhu zaktizALI banato jAya che, evI phariyAda maLavA chatAM, sulatAna mubArakazAhe tenI virUddha kaMI pagalAM bharyA nahi. rAjyanA keTalAka amIro paNa potAnA aMgata svArtha khAtara tenI sAthe joDAyA. Akhare bevaphA khusarokhAne eka rAtre zastra sajja gujarAtI bharavADone lai mahelamAM praveza karyo. te vakhate potAno jAna jokhamamAM hovAno mubArakazAhane vahema paDyo. te jamAnAkhaMDa tarapha doDyo tyAre khusarokhAne tene pakaDavo ane tenA sAthIe tatkALa tenI chAtImAM charI bhoMkI dIdhI ane A rIte 15 eprila, 1320nI rAtre tenI hatyA karavAmAM AvI. * kubuddIna mubArakazAhanI katala thaI ke tarata ja madhyarAtrie enubhulka, vahidIna kurezI, phakharuddIna janA, bahAuddIna dAbira vagere nAmAMkita amIro tathA saradArone bolAvI temanI saMmatithI khusarokhAna nAsiruddIna khusarozAha' khitAba dhAraNa karI takhtanazIna thayo. teNe masjidamAM potAnA nAmano khutabo vaMcAvyo ane potAnA nAmanA sikakA paDAvyA. potAnI mahattvAkAMkSA saMtoSavAmAM sahAyarUpa thanArA, potAnI komanA lokone lAyakAta anusAra hoddA tathA khitAbo teNe udAratApUrvaka enAyata karyA. teNe sarakArI khajAnAmAMthI jhaverAta tathA sonAmahoronI lahANI karI ane gujarAtIone mAlAmAla karI dIdhA. alAuddInanA najIkanA sagAsaMbaMdhIonI tathA takhta vAste saMbhavita dAvedAronI teNe katala karAvI, A aMgenI vistRta ahevAla jhiyAuddIna banIe 'tArIkhe phIrojhazAhI'mAM Apyo che. keTalAka muslima tavArIkhakAronA matAnusAra te hiMdurAja sthApavAnI mahecchA sevato hato. te abhiprAya taddana AdhAra vagarano che. kAraNa ke dakSiNa bhAratamAM caDAi karI tyAre te utsAhI musalamAnanI mAphaka mUrtibhaMjaka banyo hato. takhtanazIna thayA bAda teNe potAnA virodhI amIronI katala karAvI. mubArakazAhInI begamomAMnI eka begama sAthe teNe zAdI karI. A kAvatarAmAM tenA TekedAra raNadhoLane 'royarAyAM, tenA pitarAi husAmudinane khAnakhAnAna" ane ainubhulkane 'AlamakhAna'nA ilakAbo ApyA tathA Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA malika phakharUddIna jonAne zAhI tabelAno dArogA nImyo. teNe vahiduddInane vajIrapade nImyo. Ama N teNe mahattvanA amIro tathA sUbAo (garvanaro)no Teko meLavI lIdho. amIra khusaro tathA ibna batUtA e paNa temanA graMthomAM A prasaMga varNavyo che. 399 amIronuM eka jUtha tenuM virodhI hatuM. vaLI keTalAka rUDhicusta musalamAno khusarokhAnanA vijayane islAma vAste jokhamI mAnatA hatA. paMjAbamAMnA dIpAlapurano hAkema gAjhI mAleka tugaluka teno kaTTara duzmana hato. .te ghaNo zaktizALI paNa hato. malika phakharuddIna jonA, jene khusarozAhe dilhImAM zAhI tabelAno dArogA nImyo hato; te gAjhI malika tugalukano putra hato ane te khusarozAhane dUra kavA tathA kutbuddIna mubArakazAhanI katalanuM vera vALavA utsuka hato. te tenA pitA gAjhI malika tugaluka pAse gayo. tene gupta rIte maLIne dilhImAM vyApelI arAjakatAnI jANa karI. te sAMbhaLIne gAjhI malika lazkara bheguM karI, dilhI tarapha kUca karI gayo. saltanatanA keTalAka saradAroe tene sahakAra Apyo. A daramiyAna vilAsanA mArge patana tarapha jai rahelo khusarozAha gAjhI malikanA AgamananI jANa thatAM, gabharAi gayo. chatAM svastha thai, lazkara bheguM karIne teno sAmano karavA nIkaLyo. sainikone protsAhita karavA teNe teone aDhI mahinAno pagAra Agotaro Apyo. 6 sapTembara, 1320 nA roja indraprastha pAse bhISaNa yuddha thayuM. paraMtu vijayanI AzA na rahetAM, khusarozAha nAsI gayo. bIje divase te chupAI gayelo pakaDAyo ane tenI katala karavAmAM AvI. teNe Azare sADA cAra mahinA dilhInuM sulatAnapada bhogavyuM. Ama pATaNano eka bharavADa gulAmamAMthI potAnI AvaData ane kunehathI khusarozAha nAma dhAraNa karI pote khusarozAha tatkAlIna paristhitino lAbha laine tathA tenI AvaData hoMziyArIthI gulAmamAMthI dilhIno sulatAna banyo. paraMtu te sulatAnapada lAMbo samaya TakAvI zakyo nahi. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 400 75 - pATaNa DaoN. bhogIlAla sAMDesara prAG zauryavRttau prAzAstre prAzame prAG samAdhiSu / prAG satye prAG SaDdarzanyAM prAGkSaDaGyAmitojanaH // - mAvAI hemacaMdra (arthAt, zaurya vRttimAM, zAstramAM, zamamAM, samAdhimAM, satyamAM, vaDradarzanamAM ane vedanAM che aMgomAM A nagaranA loko agrasara che.) nAgarika jIvana e saMskRtinuM udbhavasthAna che. nagara e saMskRtinuM pracAra kendra che. Aryo bhAratamAM AvyA tyAre pUrve dakSiNa paMjAba ane siMdhamAM vasatA drAviDa nagaravAsIo moheMjo Dero ane harappAnA vatanIo saMskRtinI ucca kakSAe pahoMcelA hatA ane sugrathita bhAratIya saMskRtinA tyAra pachI thayelA vikAsamAM e nagara saMskRtionA vArasAe ghaNo agatyano bhAga bhajavyo hovAnuM have lagabhaga pUravAra thayeluM che grIka saMskRtino udbhava ane vikAsa tyAMnAM nAnakaDAM nagara rAjyomAM thayo hato pachInA kALamAM grIka saMskAritAno vAraso roma ane konsTanTanopala e yuropanAM be pradhAna nagaroe yathAzakya pacAvyo ane pasAryo hato Aje paNa yuropIya dezanAM pATanagaro potAnI rASTrIya saMskRtinAM pratIko che. bhAratanA prAcIna itihAsamAM pATalIputra, mathurA, takSazilA rAjagRha ujjayinI ane vaizAlI tathA madhyakAlIna itihAsamAM kanoja, dhArA, pATaNa ane vijayanagara jevAM nagaronA vRttAnto e ja satya rajU kare che. bhAratanA hRdayabhAgamAM Avela vArANasI nagarI seMkaDo varSo thayAM dharma ane saMskAritAno pracAra samasta AryAvartamAM karI rahelI che. gujarAtanA itihAsano A daSTie vicAra karatAM gujarAtanAM keTalAMka pradhAna nagarono itihAsa ja kAlAnukrame najara samakSa Ave che. paurANika kALamAM zrIkRSNanI dvArikA ane pachI girinagara valabhIpura, zrImAla, pATaNa tathA chelle amadAvAda eTalAM nagaronA itihAsamAM gujarAtano rAjakIya temaja sAMskRtika itihAsa paNa mukhyatve samAI jAya che. rAjakIya temaja sAMskArika baLoe paraspara nIpajAvelA AghAta-pratyAghAto tathA janasamAja upara temanI asaro paNa A nagaronA itihAsamAMthI vaMcAya che. temAMye zrImAla, pATaNa ane amadAvAdanI to eka saMta paraMparA che. zrImAla bhAMgatAM pATaNa vasyuM ane pATaNa bhAMgIne amadAvAda vasyuM. zrImAlanI vasati pATaNamAM ane pATaNanI amadAvAdamAM AvI. "pATaNa joIne amadAvAda vaccuM" e ukita to kahevatarUpa banelI ja che. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 401 pATaNa ane amadAvAdanAM keTalAMye kulIna kuTuMbonA mULa puruSa zrImAlanA hovAnuM jaNAya che. gujarAtanA itihAsamAM suprasiddha banelA zrImALIo ane poravADo zrImAlathI AvelA che. pATaNa tathA amadAvAda e be nagaroe sAMskRtika uparAMta rAjakIya ane Arthika dRSTie paNa gujarAtanA itihAsamAM parama mahattvanuM sthAna prApta kareluM che, e zrImAla karatAM temanI vizeSatA. gujarAtanI bhAvanAo, AcAra-vicAro ane saMskAritA-TUMkamAM tenA samagra jIvana ane svabhAvanA ghaDataramAM e be nagaroe sauthI moTo phALo Apyo che; ane amadAvAdanA bhAgyamAM to bhAvI gujarAtanA saMskAraghaDataranuM prazasya kArya paNa nirmAyeluM che. paNa saM. 997mAM mULarAja solaMkInA rAjyArohANakALathI mAMDI saM. 1229mAM kumArapAlanA avasAna sudhInA lagabhaga savAbaso varSanA gALAmAM pATaNano je sarvAMgINa vikAsa thayo hato te amadAvAde hajI have sAdhavAno che. rAjakIya dRSTie e kALe gujarAtanuM sAmrAjya dakSiNe koMkaNathI uttare dilhI sudhI ane pUrve saMbhavataH gauDathI pazcime siMndha sudhI vistareluM hatuM. Arthika ane vyApArI daSTie gujarAtanuM pATanagara pATaNa, tatkAlIna bhAratavarSanuM samRddhatama nagara hatuM; ane sauthI vizeSa to sAMskRtika dRSTie pATaNa e pazcima bhAratanuM sAcuM vidyApITha hatuM. pATaNanA patana pachI gujarAtamAM AvA suvizALa vidyAkendranuM sthAna hajI paNa aNapUrrAyeluM rahyuM che. eka kALe sarasvatI nadInA tIre lAkakhArAma gAmaDuM AveluM hatuM. paMcAsaranA eka cAvaDA ThAkoranA putra vanarAje je sthaLe saM. 802mAM eka gAma vasAvIne potAnA eka sahAyaka aNahila bharavADanA nAma uparathI aNahilapura pATaNa evuM nAma tene ApyuM ane tyAM potAnI ThakarAta sthApI bIjA pradezomAM lUMTArA ane cAMciyA tarIke oLakhAtA cAvaDA rAjAonI nAnakaDI ThakarAtamAM gujarAtanA sAmrAjyano ane e ThakarAtanA pradhAna gAmamAMthI pATaNa jevA itihAsavikhyAta nagarano vikAsa kevI rIte thayo eno vRttAnta jeTalo rasika teTalo ja udbodhaka che. itihAsamAM cAvaDAonuM mahattva tatkAlIna gujarAtanI anya nAnakaDI ThakarAtothI vizeSa nahIM hoya e nizcita che, kAraNa ke prabandho vageremAM cAvaDAo vize thoDIka vigato maLe che te paNa saMdigdha ane keTalIka vAra to pUrvApara virodhI che. cAvaDA vaMzanA rAjAonAM nAma, temano rAjyakALa ane temano anukrama e vize paNa kazI cokkasAi nathI. kadAca A ja kAraNathI AcArya hemacandre potAnA 'yAzraya'kAvya no AraMbha chellA cAvaDA rAjA sAmantasiMhanA bhANeja tathA caulukyavaMzanA pahelA rAjA mULarAjanA vRttAntathI karyo che. pATaNano sAco itihAsa tyArathI ja zarU thAya che, tema ja gujarAtanuM vyaktitva paNa e kALamAM jAya che-are, ApaNA prAnta mATe 'gujarAta'e nAma paNa mULarAja solaMkInA rAjyakALa daramiyAna pracAramAM Ave che. soraThanA graharipu, kacchanA lAkhA phalANI ane lATanA bArapa upara vijaya meLavI mULarAje sAmrAjya vistAra karyo, uttarApathanA brAhmaNone gujarAtamAM vasAvI 'jJAnasaMskAranI parabo' besADI ane zrIsthaLamAM rUdramahAlaya bAMdhI gujarAtI sthApatya-kaLAnI eka amara kRti ApI mULarAjathI Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 402 cothI peDhIe thayela bhIma bANAvaLInA rAjyakALamAM somanAthano bhaMga karanAra aNadhAryA AvelA A vaMToLathI keTaloka vakhata utpAta macI rahyo, paNa thoDA samayamAM gujarAte potAnuM jIvana pUrvavat zarU karyuM, ane bhImadevanA putra karNanA samayamAM gujarAta ane pATaNanI pAchI Urdhvagati zarU thaI. karNano putra jayasiMha siddharAja (saM. 1150-99) eka pracaMDa mahattvAkAMkSI, parAkramI ane vidyArasika rAjA hato. mALavAnA vijaya pachI teNe tyAMno sarasvatI bhaMDAra joyo te sAthe gujarAtanuM jJAnadAridraya joyuM ane potAnI prajAne paNa vidyArasika banAvavAnI teNe preraNA thai. tenI ja abhyarthanAthI kalikAlasarvajJa AcArya hemacaMdra gujarAtanuM pradhAna vyAkaraNa "siddhahemacaMdra' racyuM; ane pATaNane potAnI kartavyabhUmi banAvI aneka zAstronI racanA karI. Aja sudhInA gujarAte jenI prazastio gAi che te sahastraliMga sarovara paNa sidhdharAje baMdhAvyuM hatuM. thoDAka varSothI vaDodarA rAjyanA purAtattva khAtAe tyAM je khodakAma calAvyuM che, te uparathI e sarovaranI bhavyatAno ane enI racanAmAM prayojAelI apratima sthApatyakaLAno kaMika khyAla Ave che. zaheranA madhyabhAgamAM AveluM, eka hajAra zivAlayo vaDe parivRta A sarovara zaherIonuM pUjA sthAna, vidyAsthAna temaja manovinoda sthAna hatuM. sarovaranA kinAre rAjA taraphathI saMkhyAbaMdha vighAmaTho bAMdhavAmAM AvelA hatA, jemAM vidyArthIo temaja adhyApako mATe rahevA-jamavAnI tathA adhyayananI vinA mUlya vyavasthA karavAmAM AvelI hatI. temAM tarka, lakSaNa (vyAkaraNazAstro ane sAhityano tathA vividha darzanazAstrono abhyAsa mukhyatve karAvavAmAM Avato. aneka dharmonA AcAryo pATaNa AvatA, temanI vacce zAstrArtho thatA ane khuda rAjA paNa evA zAstrArthomAM rasa leto, siddharAjanI sabhAmAM zvetAMbara AcArya vAdI devasUri ane digaMbara AcArya kumudacandra vacce thayelo vAda sauthI prasiddha che. emAM chevaTe kumudacandrano parAjaya thayo ane kadAca e parAjayane kAraNe ja digaMbaronuM prabhutva gujarAtamAM takta ghaTI gayuM. eka samakAlIna lekhaka yazazcaMdra lakhelAM mudritakumudacandraprakaraNa" nAme saMskRta nATakamAM A vAdanuM vistArathI varNana kareluM che temAMthI siddharAjanI sabhA, sabhAsado, te kALanA jANItA vidvAno ane pATaNanI sArasvata paraMparA vize ghaNI jANavA jevI mAhitI maLe che. te kALanA pATaNanuM AcArya hemacandra yathArtha varNana kareluM che ke - asti svastikavad bhUmedharmAgAraM nyAsapadam / puraM zriyA sadAzliSTaM nAmnANahilapATakam // (bhUminA svastika samAna, dharmanuM gRha ane nyAyanuM sthAna, lakSmI vaDe sadAkALa aliMgita evuM aNahilavADa nAmanuM nagara che.) siddharAjanA uttarAdhikArI kumArapAlanA samayamAM gUrjara bhUminI ane pATaNanI unnati parAkASTAe pahoMcI. potAnA kulakamAgata zaiva dharmano tyAga nahIM karavA chatAM kumArapAle hemacaMdra pAsethI jainadharmanuM zravaNa karI zrAvakanAM vratono svIkAra karyo ane potAnA rAjyamAM "amAri ghoSaNA" pravartAvI. A pUrve paNa TheTha vanarAjanA samayathI ja jainadharmanI asara to pATaNamAM puSkaLa hatI. vanarAjanA AzrayadAtA zIlaguNasUri eka caityavAsI jaina sAdhu hatA. pATaNanA rAjyataMtramAM Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 403 paNa jaina vaNikonuM ThIka ThIka prAdhAnya hatuM. hemacaMdra jevA jaina AcAryanuM siddharAja ane kumArapAla e be sauthI vikamazALI rAjAo upara sAruM prabhutva hatuM. tatkAlIna samAjamAM jainadharmanAM bIjAM baLo paNa kAma karatAM hatAM. gujarAtanI prajAnI bhAvanAne ane AcArane ahiMsApradhAna banAvavAmAM A aitihAsika kAraNono ghaNo moTo phALo che. - parAkASThA pachI patana e nyAye kumArapAlanA uttarAdhikArI ajayapAlanA samayathI pATaNanI paDatIno prAraMbha thayo. ajayapAlanI pachI gAdIe AvanAra bhImadeva bIjAnA samayamAM pATaNanA sAmrAjyanA pAyA DolI gayA hatA, ane jayantasiMha nAme koI sAmAnta thoDA samaya mATe bhImadevane hAMkI kADhI rAjyano mAlika thaI beTho hato. bhImadevanA DagamagatA siMhAsanane dhoLakAnA rANA vAghelA lavaNaprasAda ane tenA putra viradhavale pAchuM sthira karyuM ane viradhavalanA maMtrIo vastupAlatejapAlanA netRtva nIce pATaNa ane gujarAtanA jIvanamAM thoDA samaya pAchuM navacetana AvI gayuM. siddharAja ane kumArapAlanA samayamAM cAlatI hatI tevI sAMskArika pravRttio vastupAla-tejapAlanA Azraya nIce pAchI zarU thai. karNa elaMkInA samayathI mAMDI varadhavalanA putra vIsaladevanA avasAna sudhIno kALa vikramanI bAramI ane teramI zatAbdI tatha caudamI zatAbdInI prathama pAda e gujarAtanA saMskRta jJAnano madhyAhanakALa che. saMskRta vidhAnuM kendrasthAna pATaNa hatuM ane gujarAtanuM zreSTha saMskRta sAhitya pATaNamAM ja lakhAyeluM che. hemacaMdra ane temanA ziSyamaMDaLa uparAMta saMkhyAbaMdha jaina AgamagraMtho upara pramANabhUta TIkAo racanAra AcAryo abhayadevasUri ane malayagiri, AgaLa jeno ullekha karyo che te "mudritakumudacandra prakaraNa'nA kartA yazazcandra kumArapAla pratibodha" ane "zatAtha kAvya'nA kartA somaprabhAcArya jeNe eka divasamAM Akho prabandha ra hato. tathA siddharAje jene potAnA baMdhu * tarIke svIkAryo hato' (drdanipunamahApravadha: siddharana pratipane vadhu | zrI pAnanAmIviva) te prajJAcakSu rAjakavi zrIpAla, zrIpAlano putra siddhapAla tathA pautra vijayapAla, dhArAdhvasa" no kartA gaNapati vyAsa, vAmbhaTAlaMkAra'no kartA vAbhaTTa, kIrtikaumudI' ityAdino kartA somezvara, dutAMgada'no kartA subhaTa tathA harihara, nAnAka paMDita, arisiMha, amaracandra vagerenA pATaNamAM thaI gayelA seMkaDo saMskRta graMthakAro paikI mAtra thoDAM ja nAmo che. vastupAla pote paNa eka ucca koTino kavi hato. teNe naranArAyaNAnaMda' nAme eka mahAkAvya racyuM che ane tenI padyaracanAo aneka saMskRta subhASita saMgrahomAM levAyelI che. uparyukta lekhakomAMnA keTalAya vaNiko hatA e vastu vaLI saMskRta sAhityanA itihAsamAM khAsa noMdha mAgI le evI che. e kALanuM pATaNa tatkAlIna bhAratavarSanuM samRddhatama nagara hatuM emAM zaMkA nathI. prabanyo ane samakAlIna kAvyonAM varNanone atizayokti gaNIe to paNa samagra madhyakAlIna sAhityamAM pATaNa vizenI je bhAvanAo khurAyamANa thAya che e jotAM e nagaranI janasaMkIrNatA, vyApAraudyoga, samRddhi ane saMskAra vize koI zaMkA rahetI nathI. paradezI musApharonAM varNano paNa e hakIkatanI zAkha Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 404 pUre che. moryayuganI jema e kALamAM vasati gaNatarInI prathA nahotI, eTale pATaNane sthaLe sthaLe kevaLa "narasamudra' tarIke varNaveluM che. pATaNanI amApa janasaMkhyA ane paTaNI dhanapatio nA aDhaLaka vaibhavane lagatI aneka kiMvadantIo paNa pracalita che. je akSarazaH satya na mAnIe to paNa vAstava paristhiti upara keTaleka aMze prakAza pADanArI to che ja. saM. 1360mAM pATaNanA chellA vAghelA rAjA karNano alAuddIna khilajInA senApati alaphakhAnanA hAthe parAjaya thayo ane muslima sattAno prAraMbhika dora gujarAtamAM gAjI rahyo. pATaNa e gujarAtamAM islAmI sattAnuM kendra banyuM. vidyA ane kalAne rAjyAzraya maLato aTakayo. jainonA upAzrayo ane brAhmaNa vidvAnonAM nivAsasthAno sivAya anyatra zAstrodghoSa saMbhaLAto lagabhaga baMdha thayo. vidharmI zAsakonA pralayaMkara jhanUnane kAraNe prajAjIvanamAM pahelAM to jANe ke eka prakAranI oTa AvI paNa AkramaNanI prAraMbhika coTa sahana karyA bAda sthitisthApaka prajAmAnasa pAchuM mULa dazAmAM AvyuM; ane kaMIka saMkucita ane keTaleka aMze bhagnagaurava avasthAmAM pUrvavat jIvana zarU thayuM. prajAjIvanane lAgelo AkramaNano ghA jIravavAmAM pATaNanA mahAjanoe sAro bhAga bhajavyo hato. alAuddInanA gujarAta vijaya pachI agiyAra varSe, saM. 1371mAM, pATaNanA saMghavI samarasiMhe alAuddInanI anumati laIne muslimo dvArA khaMDita thayelAM zatruMjaya uparanAM jaina maMdironA samararAsa'nA zabdomAM kahIe to "hinduonI haja'no samuddhAra karAvyo hato. samarasiMha tathA tenA bhAi sAliMge potAnI asAdhAraNa rAjakIya lAgavaga dvArA gujarAtanAM seMkaDo devAlayone muslimonA hAthe thatA sarvanAzamAMthI ugArI lIdhAM hatAM athavA temano punaruddhAra karAvyo hato tathA seMkaDo prajAjanone kedakhAnAmAMthI mukti apAvI hatI. muslima rAjyaamalanA prAraMbha bAda gujarAtanA jIvanamAM pATaNanuM pUrvavat sarvAgINa mahattvanuM sthAna to na ja rahyuM. isavI sananI paMdaramI zatAbdInA prAraMbhamAM ahamadazAhe amadAvAda vasatAvatAM rAjakIya kendra paNa pATaNathI khasI amadAvAda gayuM ane prAcIna pATanagara pATaNa eka prazcAdabhUmAM samAI gayuM jo ke jainonuM e eka kendrasthAna hoIne jainonA dhArmika itihAsamAM pATaNa eka ati mahatvanuM sthAna manAyuM che. jaina AcAryonI eka kartavyabhUmi baneluM hoi pATaNanA sthAnika itihAsane lagatI ane viprakIrNa hakIkato ApaNane jaina paTTAvalIo ane aitihAsika rAsAomAMthI maLe che. aneka jinamaMdirothI saMkIrNa hoi jaino ene Aja sudhI tIrthasthAna gaNe che. kadAca e vastune ja anulakSIne sattaramAM zatakamAM racAyelA hIrasaubhAgya' kAvyanA kartA devavimalagaNi kahe che : zrIstambhatIrtha puTabhedanaM ca yatromayatra sphurataH pure dve / ahammadAbAdapurAnanAyA: kiM kuNDale gurjaradevalakSmyAH // | (arthAtu amadAvAda jenuM mukha che evI gurjara dezanI lakSmImAM khaMbhAta ane pATaNa e jANe ke banne bAju skurAyamANa thatAM kuMDaLo che.). Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 yuge yuge pATaNanI prabhutA 'kAdaMbarI'no gujarAtI padyAnuvAda karavAnuM duHsAhasa saphaLa rIte kheDanAra suprasiddha kavi bhAlaNa tathA teno putro udbhava ane viSNudAsa soLamAM zatakamAM pATaNamAM thai gayA. aDhAramAM zatakanA pUrvArdhamAM aneka bhaktirasapUrNa AkhyAno racanAra vaiSNava kavi vizvanAtha jAnI ane e ja zatakanA uttarArdhamAM 'phatuhAte AlamagIrI' (AlamagIrInA vijayo nAmano suprasiddha phArasI itihAsagraMtha lakhanAra tathA, durgAdAsa rAThoDa ane auraMgajheba vacce suleha karAvanAra izvaradAsa nAgara pATaNanA hatA. jaina kavionI vipula sAhityapravRtti paNa cAlu ja hatI. paNa pUrvakAlIna gauravano lopa thatAM sAhitya racanAmAMye utsAha ane AtmabhAnanI mAtrA ochI ja jaNAya che. zrI munazI, zrI cUnIlAla zAha athavA zrI dhUmaketunI navalakathAo vAMcIne koi Aje pATaNa jovA Ave to jarUra nirAza thAya. prAcIna pATaNanA avazeSomAM Aje rAjagaDhanA koTano thoDoka bhAga, 'rANInA mahela' nAmathI oLakhAto Tekaro tathA bhImadeva pahelAnI rANI udayamatIe baMdhAvela 'rANIvAvAnAM hADa' sivAya bIjuM kaMi khAsa bAkI rahyuM nathI. sahasraliMga sarovarano eka paNa paththara te jagAe khodakAma thayuM te pUrve dekhAto nahoto mahesANA-kAkozI relve sarovaranI lagabhaga madhyamAM thaine jAya che. sarasvatI nadInA paTamAM Avela zekha pharIdanI daragAha tathA nadIne sAme kAMThe AvelI bAvA hAjInI daragAha koi jUnA hindu ke jaina maMdiranuM svarUpAntara hoya ema jaNAya che. kanasaDA daravAjA bahAra AvelI pIra mukhyamazAhanI daragAha e mULa hemacandrAcAryano upAzraya hato ema kahevAya che. muslimakALanAM bIjAM suMdara bAMdhakAmomAM zekha jodhanI vizALa masjida zaheranA madhyamAM AvelI gumaDA masjida, ane akabaranA subA khAna ajhIjha kokAe bAMdheluM khAnasarovara e khAsa dhyAna kheMce che. akabaranA rAjyakALamAM saM. 1652mAM baMdhAyeluM vADIpArzvanAthanuM jaina maMdira, temAMnA adbhuta kotaraNIvALA lAkaDakAmane lIdhe, pATaNanA pratyeka pravAsIne darzana mATe AkarSe che. vanarAja cAvaDAe baMdhAveluM paMcAsarA pArzvanAthanuM maMdira aneka jIrNoddhAra thatAM thatAM Aja sudhI TakI rahyuM che ane Aje vaLI teno eka navIna jIrNoddhAra thai rahyo che. jo ke e maMdira vanarAje hAlanA sthAna upara bAMdhyuM haze ke jUnA pATaNamAMthI mUrti lAvIne hAlanA sthaLe tenI pu:napratiSThA karavAmAM AvI haze e eka prazna che. paraMtu, pATaNanA mahArAjAo ane dhanikoe bAMdhelAM aneka mahAlayo ane maMdirono Aje kyAMye patto nathI vanarAjanAM kaMTezvarIprAsAda, aNahilezvara niketana ane dhavalagRha, yogarAjanuM yogezvarInuM maMdira, bhUyaDezvara prAsAda, mULarAja vasahikA ane trimUrti prAsAda, cAmuMDanAM, caMdananAthanAM ane cAciNezvaranAM maMdira, durlabharAjanAM rAjamadanazaMkara, durlabhasarovara, vIraprAsAda, bhImadevano tripuruSaprAsAda, bhImezvaranuM ane bhIruANInuM maMdira, karNadevano karNameru prAsAda, siddharAjano kIrtistaMbha ane sahasraliMganA tIre bAMdhelA aneka satrAgAro ane vidyAmaTho, hemacandranA ziSya rAmacandre potAnA 'kumAravihArazataka'mAM amara banAvelo kumArapAlano kumAravihAra ane bIjAM aneka maMdirono ke vimaLazA ane vastupAla-tejapAla jevA koTayAdhIzonA mahelono kyAMya patto paNa nathI. siddharAjanA kIrtistaMbha uparanI 'sahasraliMga sarovara prazasti'no mAtra eka nAno TukaDo pATaNamAM vIjaLakUvAnA mahAdevanA Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 406 mandiranI bhIMtaramAM caNAyelo maLyo che. vastupAlanA pUrvajonuM nAma kotarelA be ArasanA thAMbhalAo pATaNamAM junA kAlikA mAtAnA maMdiranA bAMdhakAmamAM che tathA vastupAlanAM satkRtyonI prazastirUpe udayaprabhasUrie lakhela 'suzrutakIrtikallolanI' kAvyamAMno eka zloka kotarelI kuMbhI DaoN. paMDayAabhyAsagRhanA saMgrahAlayamAM che; te thAMbhalA ane kuMbhI temanAM rahevAnAM makAnonAM ja avazeSo hovAM joie. Abu upara adbhuta kalAmaya maMdiro bAMdhanAra vimaLa ke vastupAlanAM potAnAM mahAlayo kaMI sAdhAraNa koTinAM nahIM ja hoya. paNa sadIo sudhI pATaNanI paththaranI khANa tarIke upayoga thayo hoya tyAM bAkI zuM rahe? "mirAte ahamadI'no kartA lakhe che ke amadAvAda tathA bIjAM sthaLoe badho ja paththara pATaNamAMthI lAvavAmAM Avyo hato. navA pATaNano koTa, kALakAmAtAnuM vizALa maMdira ane vikamane ogaNIsamA saikAnI bAroTanI vAva jUnA pATaNanA paththarothI baMdhAyela che. koTamAM paNa kotaraNIvALI zilAo ane kalAmaya mUrtio avaLI-savaLI caNI lIdhelI che e eka glAnikAraka dazya che. pATaNamAM bahArano paththara mAtra cAlIseka varSathI ja Avavo zarU thayo che, eTale enAM makAnomAM paNa moTe bhAge jUnA paththara vaparAyo che. A purAtana avazeSonA paththara kADhI javA mATe dara varSe ijAro ApavAmAM Avato ane ijArApaddhati baMdha thayA pachI paNa paththaro kADhI javAnuM cAlu ja rahyuM hatuM. 'mirAte ahamadI'nA kartAe pATaNanI AjubAju mAilo sudhI paththaronA DhagalA jayelA; emAMnuM paNa Aje kaMi nathI. mAtra savAso varSa upara karnala TaoNDe bhavya toraNa ane nakazIkAmavALA daravAjA joyA hatA te hAla nathI. eTaluM ja nahi, paNa A avazeSo kaye sthaLe hatA tenI koIne mAhitI nathI! rANInI vAvAmAM kUvAne sAme cheDe paththaranA staMbho hovAnuM barjese lakhyuM che, te paNa hAla nathI. pATaNa eka retALa pradezamAM AveluM che ane tenI AsapAsa kyAMya paththaranI khANa nathI, chatAM je kALe gADAM sivAya bhAravAhananAM bIjAM koI sAdhano nahotAM tyAre paththarono A lagabhaga akhUTa jaththo ahIM kheMcI lAvavA mATe je dharmazraddhAe preraNA ApI haze ane enI pAchaLa je pracaMDa prayatna cAlu rahyo haze tenI mAtra kalpanA ja karavAnI rahe che. , pATaNanA gata gauravano eka mAtra abhagna avazeSa te enA hastalikhita graMthabhaMDAro che. A graMthabhaMDAronI paraMparA to TheTha valabhIpura ane zrImAlathI cAlI Ave che. mAlavAnI sArasvata samRddhiA uparathI preraNA lai siddharAja ane kumArapAle rAjakIya graMtha bhaMDAro sthApyA hatA ane vastupAle paNa karoDo rUpiyAno kharce graMthAlayo sthApyAM hovAnI hakIkata maLe che vastupAlanA hastAkSaromAM lakhAyelI udayaprabhasUrikRta 'dharmAlyudaya" kAvyanI ekamAtra tADapatranI prata (je hAla khaMbhAtamAM che) sivAya e bhaMDAromAMnuM koI pustaka hAlamAM maLatuM nathI; chatAM vikamanI bAramI sadIthI mAMDI ogaNIsamI zatAbdI sudhI lakhAyelAM aneka viSayonAM ane saMskRta, prAkRta, apabhraMza, jUnI gujarAtI ityAdi bhASAonAM hajAro pustako pATaNamAM che. seMkaDo varSothI vidvataparaMparAnI saMcita kamANI emAM bharI che. paNa AvA graMthabhaMDAro pATaNamAM che enI khabara paNa pATaNanA nAgariko paikI ghaNA ochAne che. tarka lakSaNa ane sAhityarUpI 'vidhAtrayI' nA pAragAmI zrIpAla ane vijayapAla, vAlmaTa ane vastupAla, yazapAla ane arisiMha, somezvara ane gaNapati vyAsanI paraMparA Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 407 pATaNamAMthI lupta thaI gaI che. gUrjarezvaranA azvone siMdhunAM pANI pAnAra daMDanAyaka vimala ke pATaNanA kaMpAyamAna siMhAsanane daDha karI gujarAtanI saMskRtidIpakane pharI ekavAra sthirajyota banAvanAra vastupAlanA vaMzajo kyAMya zodhyA jaDatA nathI. pATaNanA ane gujarAtanA vyakitatvanA ghaDataramAM adano hisso ApanAra mahAmAtyo, maMtrIo senApatio ane sAMdhivigrahako-muMjAla ane zAntu, Azuka ane sarjana, udayana ane soma, AMbaDa ane kapada; caMDazama ane dAmodara, dAdaka ane mahAdeva, gAMgila ane yazodhavala tathA bIjA keTalAye kevaLa kIrtizeSa banyAM che. pATaNanA jaino, brAhmaNo ane nAgarone A nAmo paikI koI yAda paNa che ke kema te koNa jANe ! Aje paNa pATaNa gujarAtanAM dhanika zahero paikI eka che, paraMtu e dhanane kAraNe paNa teno mAnabhaMga thAya che, kAraNa ke enA dhaniko badhA ja paradeza seve che ane mAtra vAra-tahevAre vatanamAM AvIne potAnA dhananuM pradarzana karI jAya che. ekavAra "narasamudra' tarIke vikhyAta thayelA nagaranA seMkaDo makAnomAM bAraNAM sadAkALa baMdha jovA e paNa eka uagajanaka dazya che. chatAM e paNa eka satya che ke bhUtakALamAM zaurya sAthe ahiMsAnA, aizvarya sAthe saMyamanA, vaibhava sAthe vidyAvyAsaMganA ane vANijya sAthe sarasvatI sevAnA Adarzo caritArtha karIne pATaNe kRtakRtyatA sAdhI che. potAnA gauravakALamAM gujarAtanuM gurupada laIne enuM astitva sArthaka karyuM che. ItihAsanA raMgamaMca upara potAnI kartavyabhUmikA pUrI karIne pATaNe vAnaprastha lIdhuM che. A jagatamAM kazuM ja sthirasthAvara nathI. astodayanuM cakaniraMtara cAlyA kare che. caDatI pachI paDatI ane paDatI pachI caDatI e prakRtino sanAtana niyama che. ItihAsanA AraMbhathI mAMDI aneka mahAnagaro ane mahAsAmrAjyo UgIne AthamI gayAM che. pATaNa paNa e sanAtana niyamane AdhIna banyuM hoya to emAM zoka zA mATe ? chatAM paNa pATaNanAM khaMDeromAM paribhramaNa karatAM kaMika bhUmiprema ane dezapremane kAraNe, narasiMharAvanI jema sahaja bhAve bolAi javAya che ke - pATaNa! purI purANa ! hAla tuMja hAla ja hAvA !" Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 408 rANakIvAvanuM benamuna sthApatya Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA gujarAtanuM gaurava rANakIvAva-pATaNa DaoN. Ara.TI. sAvaliyA adhyApaka, zeTha bho.je. adhyayana saMzodhana vidyAbhavana eca.ke.kaoNleja kampAunDa, AzramaroDa, amadAvAda - 9 gujarAtanI khuzanumA havA, tenA rUpa-lAvaNyanA zokhIna mAnava haiyAmAM AnaMdanA hiloLA jagavI nitya navAM sarjana sarjavAne prere che. jenA suMdara saMyojanathI Aja yugoparvata gujarAta bhogavatuM AvyuM che, eka mahAna kalAvAsaro. jenI pratyeka kalAmAM tenA pratyeka kalAkAroe pUryA che, potAnA AgavA raMga, rAga ane prANa. manuSya jIvananI sauMdarya bhAvanA kALe kALe ane pradeza pradeze badalAtI rahI che. mAnavInuM mana kalAnI khojamAM, UrminA taraMga sAthe rasahiloLe vicArIne paNa agocara khUNe khUNA phaMphoLI rasazRMgAranA adhikatama AnaMda mATe kaMIne kaMI sarjavA bhamatuM ja rahe che. potAnI kalpanAnusAranI racanA-zobhAAbhA racIne tene uccatama kalAnuM nirALuM mUrtasvarUpa tAdrazya karI le che, tyAre ja tenI samagra rasaruci tRpta thAya che ane samagra rasa taraboLatAmAM ja ApaNane sAcA sauMdaryadarzI kalA-mAnavanAM darzana thAya che. gujarAtanI A vividha kalAono pradeza kyAreya sAMkaDo banyo nathI ke tenAM dhoraNa paNa kyAMya ghaTyA nathI, kAraNa ke haiyAnI sUjhathI, UrminI oLakhathI ane pasaMdagInA raMgothI AlekhAtI e pratyeka kRti garIbajananI jhUMpaDIthI mAMDIne bhavya rAjamahelo sudhI patharAyelI che, kema ke kalAkAranI lAgaNIone kyAreya maryAdA ke baMdhana naDatAM nathI ane e baMdhana vihina lAgaNIothI jyAre koI paNa kalAkAra potAnI suMdaratAnI bhAvanAne game te prakAre jIvanamAM pratyakSa karI anubhave che, tene ja sAcI 'kalA' kahevAya che. arthAt kalAkAranA AtmAmAM vaselA sauMdaryabhAvonuM mUrtividhAna pachI te zabdanuM hoya, sUranuM hoya, raMganuM hoya, rekhAnuM hoya, vANInuM hoya ke anya koI svarUpamAM hoya, paNa A mUrtividhAna jyAre jyAre mAnava hRdayamAM sauMdaryanuM bhAna karAvavAnI vRtti jagavanAruM banI rahe che, tyAre tyAre e kalAnA nAme ja oLakhAyuM che. chatAM ekalI suMdaratA e ja kaMi 'kalA" nathI gaNAi, kema ke suMdaratA e to Akasmika che, jyAre kalA saMyojita che - manuSyakRta pravRtti che. AvI eka saMyojita kalAmAMthI sarjAi 'rANIvAva' ke 'rANakI vAva". A vAva pATaNa (ji. pATaNa) zaherathI uttara - pazcime be ki.mI. dUra AvelI che. A vAva sarasvatI nadInA kinAre che. vAvanI bAjumAM purANo killo ane sahasraliMga taLAva AveluM che. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 410 | gujarAtanI prasiddha prAcIna rAjadhAnI aNahilavADa-pATaNanI sthApanA anuzruti anusAra, i.sa.746mAM, paNa itihAsa daSTie I.sa. 846mAM vanarAja cAvaDAe karI hatI. pATaNa cAvaDA, solaMkI ane vAghelAonuM rAjakIya ane sAMskRtika mathaka rahyuM hatuM. pATaNa e gurjaratharonI rAjadhAnI uparAMta jJAnapipAsuone tRpta karanAra vidvAnonI karmabhUmi paNa hatI ane te zreSTha vidyAnuM ane kalAnuM dhAma paNa hatuM. pATaNa e gujarAtanI rAjadhAnI rahI hovAne laIne tyAM aneka pravRttiono vikAsa thayelo. solaMkIyuga e gujarAtanI kalAonA vikAsano suvarNayuga" gaNAyo hato. samRddhinI relamachelathI chalakAtA gujarAtamAM te vakhate kalA ane kalAkAranuM AgavuM sthAna hatuM. e samayanA abhUtapUrva kalAkotaraNInAM sthApatyo Aje paNa e suvarNayuganI kalA-bhAvanAnA sAkSI banIne sau koIne AkarSe che. AvuM eka adabhuta kalA-kauzala ane kalA-kotaraNInuM sthAna rANakIvAva che. | gujarAtamAM paththaranI je suMdara ane alaMkRta vAvo jaLavAi rahI che. temAM sauthI prAcIna vAva rANIvAva che. A vAva caulukya rAjA bhImadeva 1lA (i.sa.1022 thI 1064)nI patnI rANI udayamatie baMdhAvI hovAno ullekha 'prabaMdhaciMtAmaNi'mAM Ave che. rANI udayamati saMskArazIla, lAgaNIzIla ane kalApremI tathA dhArmika vRttinI hatI, jeno khyAla A vAvanuM sthApatya ane zilpa-samRddhi jotAM Ave che. i.sa. 1986mAM bhArata sarakAranAM purAtatvakhAtA taraphathI enuM khodakAmasamArakAma karavAmAM AvyuM. emAMthI rANI udayamatinI suMdara pratimA paNa maLI AvI che. ahIMthI maLela zilpAvazeSa-samRddhi parathI e gujarAtanI sarvottama kotaraNIvALI vAva hovAnuM mAluma paDe che. A vAvamAMnAM zilpone moDherAnA sUryamaMdira ane Abu paranA AdinAtha maMdiranAM zilpo sAthe sarakhAvI zakAya. A vAvanuM bAMdhakAma pUrva-pazcima thayeluM che. vAvanuM pravezadvAra pUrva tarapha ane kuMDa (kUvo) pazcime Avela che. mULamAM A vAva sAta majalAnI hatI. zilpazAstranA graMthomAM ApelA vAvanA prakAro jotAM A vAvane "naMdA prakAranI gaNavI joIe. hAlamAM praveza, baMne bAjunI dIvAlo, pagathiyAM, thoDA maMDapa, kuvAnI pAchalI dIvAla ane pAMca majalA jaLavAyAM che. dIvAlamAM sAta paDathAra che. nIcethI upara tarapha jatAM cha majalA sudhI dIvAlamAM zilpo jaLavAyAM che. prathama majalo tUTI paDyo che. A vAva 65 mITara lAMbI ane 20 mITara pahoLI che. kUvAno bhAga 28 mITara UMDo che. agiyAramI sadInA gujarAtanA lokajIvananA uccatama kalA-saMskAro ane sauMdaryaniSThAnI A vAva hUbahU ghotaka che. ahIM paththaromAM kaMDArAyelI kavitA che. suMdara ane ramaNIya bhAvAvezamAM abhivyakta thatAM A jaDa paththaro paNa garavA gujarAtIonI sauMdarya jhaMkhanA ane manuSyanI kalAmAtranA jIvaMta pratIko che. jyAre 11mAM saikAmAM A vAva baMdhAtI haze, tyAre zilpakalAnA pAraMgato dvArA paththara para thatA saMyamita prahArothI, TAMkaNAnA gUMjanathI A vAva chalakAtI, maheMkatI haze. A vAva kalArasiko ane sauMdaryanA jijJAsuo mATenuM eka nayanaramya kalAdhAma che. A vAvanAM zilpomAM Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 411 caitanyano dhabakAra che. suDoLa aMgo ane te aMgalathI sarjatA kamanIya aMgavaLAMko e suMdaratAne vadhu surekha karI Ape che. paththaromAM paNa komaLatAne prasthApita karanArA e samayanI gujarAtanI kalAkauzalyapUrNa jIvana zailInuM ahIM ujajavaLa pratibiMba paDe che. ahIMnA nArI-zilpo lAvaNya, lajjAbharyA aMga maroDa ane anupama dehalAlityathI zobhI rahyA che. * A vAvanI vipula zilpasamRddhimAM zaiva, vaiSNava, zakti saMpradAyane lagatAM aneka zilpo jovA maLe che. zaiva saMpradAyanA zilpomAM ziva, tenA yugala svarUpa, izAna svarUpa, gaNeza ane parivAra devatAonAM zilpo che. vaiSNava saMpradAyane lagatAM vAvanA paDathAramAM saLaMga penalamAM viSNunAM covIsa svarUpanI pratimAo, dazAvatAra paikI varAhanI zAstrokta vidhAnavALI pratimA, vAmanajInI AkarSaka mUrti, rAma, balarAma, buddha ane kalkI avatAranI pratimAM aneruM AkarSaNa UbhuM kare che. A zilpomAM matsya ane kurma avatAranI pratimAo kyAMya jovA maLatI nathI, je Azcarya pamADe evuM che. vAvanI dakSiNa taraphathI dIvAlanA trIjA paDathAramAM varAha, vAmana ane parazurAmanI pratimAo che. nRsiMhanuM zilpa kUvAnI najIkanA bhAgamAM cothA paDathAramAM dakSiNa taraphanI dIvAlanA gavAkSamAM AveluM che, jyAre balarAma, rAma, buddha ane kalki avatAranI pratimAo pUrva taraphanI dIvAlanA cothA paDathAramAM AvelI che. varAha: A vAvanI dakSiNa dIvAlanA gavAkSamAM varAhanI saparikara suMdara pratimA AvelI che. varAhe pratyAliDhAsanamAM DAbo paga padmapITha upara mUkela che. nIcenA bhAge aMjalimudrAmAM nAgayugala joI zakAya che. mukha varAhanuM che. mastake mukuTa ane kaMThamAM pAMdaDAyukta hAra che. hastavalaya, bAjubaMdha, vanamAlA ane adhovastrane bAMdhatI ghUgharIyukta kaTimekhalA AkarSaka che. pagamAM kallAM ane pAdalaka che. varAhanA cAra hAtha paikI jamaNA nIcalo kaTacavalaMbita, jamaNA upalAmAM gadA, DAbA upalA hAthamAM zaMkha ane koNInA bhAga upara pRthvI devI beThela che, jeno DAbo hAtha varAhamukhane sparzato batAvyo che. DAbA nIcalA hAthamAM caka che. parikaramAM baMne bAju nAnA gavAkSamAM cAra cAra avatArazilpo mUkelAM che. jamaNI bAju nIcethI varAhane mAnavasvarUpe batAvyA che. sAmI bAju nRsiMha avatAra che. ane upara vAmanabalarAma-rAma-parazurAma-buddha-kalkinAM zilpo AvelAM che. A avatAronI pratimAone be hAtha che. nRsiMha: vAvanA kUvAnA bhAgamAM cothA paDathAramAM dakSiNa taraphanI dIvAlanA gavAkSamAM nRsiMhanuM suMdara zilpa AveluM che. zilpanA mukhano bhAga ghasAyelo che. saparikara pratimAnA madhyamAM kADhelA staMbhamAMthI nRsiMhasvarUpa bahAra AveluM jaNAya che. siMhamukha nIce kezavALI spaSTa joI zakAya che. mastaka pAchaLa padmapAMkhaDIonuM prabhAmaMDaLa che. nRsiMhane soLa hAtha che, je paikI be hAthathI hiraNyakazipune mAratA ane jamaNA nIcalA hAthamAM gadA tathA DAbA nIcalA hAthamAM zaMkha che. bAkInA 14 hAtha khaMDita che. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA jamaNI bAju Asana para prahlAda aMjalimudrAmAM beThela che. nRsiMha asurane DAbA paga vaDe dabAvIne peTanA bhAgathI be hAthe cIratA batAvyA che. asuronI chAtIthI bhAga khaMDita che. parikaramAM nRsiMha sivAyanA avatAro kaMDArelA che. vAmanaH 412 A pratimAnuM svarUpa vAmana-kadanuM batAvela che. vAmana tribhaMgamAM UbhelA che. mastake vAMkaDiyA vALa tathA uSNiSa che. lAMbA kAna ane kaMThamAM ekAvila che. mukha paranuM AchuM hAsya mohita kare che. mastaka pAchaLa baMne bAju eka eka patranuM Alekhana sUcaka che. chAtImAM zrIvatsanuM cihna che. DAbA hAthathI chatrI dhAraNa karela che. jamaNI bAju paga pAse cakra-puruSa ane DAbI bAju zaMkha-puruSa UbhelA che. parikaramAM varAha, nRsiMha, parazurAma, balarAma, rAma ane buddhanAM zilpo mUkelA che. parazurAma H A pratimAmAM parazurAmane tribhaMgamAM UbhelA batAvyA che. mastaka para kirITamukuTa, kAnamAM matsya-kuMDala, kaMThamAM hAra, bAjubaMdha, TimekhalA, vanamAlA, pAdavalaya ane pAdajAlaka dhAraNa karela che. cAra-hAtha paikI jamaNA nIcelAmAM bANa, upalAmAM khaDga, DAbA upalAmAM kheTaka ane nIcalA hAthamAM dhanuSa karela che. paga pAse baMne bAju paricAraka yugala Ubhela che. parikaramAM varAha, nRsiMha, vAmana, parazurAma, rAma, balarAma, buddha ane kalkinAM suMdara zilpo AvelAM che. balarAma : A pratimAmAM balarAma tribhaMgamAM UbhelA che. balarAmanA mastake kirITa-mukaTa ane enA para traNaphaNA nAgano chatravaTo che. kAnamAM makara-kuMDala, kaMThamAM hAra-pralaMba hAra che. bAjubaMdha, kaTakavalaya temaja pahoLI kaTimekhalA tathA vanamAlA ane pAdavalaya dhAraNa karela che. balarAmanA cAra bhujamAM anukrame haLa, padmakaLI, daMDa ane bIjapUraka che. paga pAse baMne bAju babbe anucara UbhelA che, jemAM DAbI bAjunA eka anucare hAthamAM haLa dhAraNa karela che. parikaramAM varAha, nRsiMha, vAmana, parazurAma, rAma, balarAma, buddha ane kalki che. rAmaH saparikara pratimAmAM rAma tribhaMgamAM UbhelA che. mastake kirITa-mukuTa, kAnamAM zaMkhAkAra kuMDala, kaMThamAM hAra ane pralaMba hAra, kaTimekhalA uttarIya tathA vanamAlA ane pAdavalaya dhAraNa karela che. cArebhujamAM anukrame parazu, bANa, dhanuSa ane mAtuliMga joi zakAya che. paga pAse baMne bAju eka eka anucara yugala Ubhela che, jemAM jamaNI bAjunA anucaranA hAthamAM parazu che. parikaramAM balarAma, buddha ane kalki che. buddha : tribhaMgamAM Ubhela buddha-pratimAnA mastake vAMkaDiyA vALa tathA skaMdha sudhI laTakatI kAnanI bUTa ane mukha paranA saumya bhAva AkarSaka che. kaMThamAM ekAvila, DAbA khabhA parathI nIce tarapha jatI padmavanamAlA, uttarIya vastra sivAya koi prakAranA alaMkAro jovA maLatA nathI. keDa para TviserI Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ( 413 vizvavikhyAta rANakIvAvanA ajoDa zilpasthApatyo Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 414 kaTibaMdha sAthe joDela guptAMgane DhAMkato laMgoTa che. cAra hAtha paikI jamaNo nIcalo varadAkSamAM, upalAmAM moTA maNakAnI mALA, DAbA upalAmAM padmakaLI ane nIcalA hAthathI vastrano cheDo pakaDelache. vastrane UbhI loTIothI dorI batAvela che. keDanI baMne bAju strI-puruSanI AkRti aMjali-mudrAmAM beThela che. paga pAse jamaNI bAju anucara yugala ane DAbI bAju sAdhunI AkRti joI zakAya che. parikaramAM jamaNI bAju cAra AkRti ekasarakhA svarUpanI che, jyAre DAbI bAju nIcethI nRsiMha, balarAma, parazurAma ane kalkinAM zilpo kaMDArelAM che. kalki : chellA avatAra kalkinI anupama pratimA AvelI che. ghoDesavAra kalkinA mastake karaMDa mukuTa che. kAnamAM kuMDI, kaMThamAM hAra tathA pagamAM holabUTa paherela che. keDamAM khaMjara laTakAveluM che. cAre bhujamAM khaga, gadA, caka ane madhapAtra dhAraNa karela che. DAbI bAju strI UbhelI che, jenA hAthamAM surAI che, jemAMthI magha kalkinA hAthamAMnA pAtramAM reDatI batAvI che. jamaNI bAjunI strI cAmara DhoLatI batAvI che. ghoDAnuM Alekhana jIvaMta banAvyuM che. ghoDAno eka paga strInA mastaka paranI DhAla para mUkela che. bIjI strI pegaDA nIce ane trIjI strI ghoDAnA pAchalA paga pAse sUtelI che. parikaramAM mAtRkAonAM zilpo joI zakAya che. uparAMta lakSmInArAyaNanI beThelI ane UbhelI temaja mahAlakSmInI svataMtra suMdara pratimA sAthe parivAra devatAonuM utkRSTa zilpo kaMDArelA che. zakti saMpradAya ke devI pratimAomAM lakSmI, pArvatI, sarasvatI, saptamAtRkAo, cAmuMDA tathA durgAnA vividha svarUpo ane taMtragraMthone AdhAre ghaDAyelA aneka zilpo che. ahIM gaurInA bAra svarUpo uparAMta pArvatI tathA paMcAgni tapa tapatA pArvatI tathA eka page UbhA rahI kaupina dhAraNa karela umAnAM anupama zilponuM prAdhAnya joi zakAya che. 20 hAthavALA mahiSAsuramardinI ane bhairavanA zilpo graMthomAM ApelAM varNanane AdhAre ghaDAyelAM jaNAya che. brahmA, sUrya, dipAlonAM zilpo manohara che. A vAvanI uttara bAjunI dIvAlanA pUrvabhAgamAM cothA paDathAramAM dakSiNAbhimukha brahmAsAvitrI, umA-mahezvara ane lakSmI-nArAyaNanAM AkarSaka yugala zilpo AvelAM che. Aja dIvAlanA pazcimataraphanA bhAgamAM gaNeza-zakti ane kubera-kuberInAM nayanaramya zilpo joi zakAya che. brahmA-sAvitrI: hiMdu trimUrti-brahmA, viSNu ane mahezamAM brahmAnuM sthAna sarvaprathama che. te sRSTinA nirmAtA tathA badhA devonA netA che. jo ke vaiSNava ane zaiva saMpradAyanI jema teno koI alaga saMpradAya nathI banI zakyo ke viSNu ane zivanI jema adhika saMkhyAmAM tenI pratimAonI sthApanA nathI thaI zakI. chatAM tenI pratiSThA temaja vyApakatA sarvatra jovA maLe che. vividha zilpagraMthomAM brahmAnA svarUpane lagatI vigato prApta thAya che. jemAM sAvitrI sAthe brahmAnI mUrti svarUpane yugala pratimA tarIke oLakhavAmAM Ave che. A prakAranI pratimAonuM Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 415 mUrtividhAna viSNudharmottarapurANamAM vigatavAra ApavAmAM AvyuM che. jemAM brahmAne eka mukha, lAMbI dADhI, mastake jaTAmukuTa ane lalitAsanamAM beThelA hoya che. cAra hAtha paikI traNamAM mALA, pustaka ane kamaMDalu ane cothA hAtha sAvitrIne AliMgana Apato hoya che. brahmAnA DAbA utsaMgamAM sAvitrI beThela hoya che. sAvitrInA be hAtha paikI eka hAthamAM kamaLa ane bIjo hAtha brahmAne AliMgana Apato batAvAya che. rANIvAva-pATaNanI uttara dIvAlanA cothA paDathAranA prathama gavAkSamAM brahmA-sAvitrInA yugala svarUpanI saparikara pratimA AvelI che. pUrNavikasita padmanA Asana upara brahmA jamaNo paga laTakato rAkhI beThela che. DAbA vALegA paga para sAvitrI devI jamaNo paga laTakato rAkhIne beThela che. brahmAne traNa mastaka batAvyA che. dareka para jaTAmukuTa che. brahmAnA AgalA mukha para dADhI mUcha che. bAkInA mukha dADhI vagaranA che. kAnamAM kuMDala, gaLAmAM hAra, pralaMbahAra, bAju para keyUra, kaTimekhalA,pAdavalaya ane pAdajAlaka dhAraNa karela che. brahmAnA caturbhujamAM anukrame padma, suka, pustaka ane sAvitrIne AliMgana Apato batAvyA che. DAbA utsaMgamAM beThela sAvitrI devI dvibhuja che. mastake suvarNamaMDita jaTAmukuTa, kAnamAM sUryavRtta kuMDala, kaMThamAM hAMsaDI, stanasUtra, keyUra, hastavalaya, kaTimekhalA ame pAdajAlaka dhAraNa karela che. devInA jamaNA hAthanuM Ayudha khaMDita che. DAbo hAtha brahmAne AliMgana Apato batAvyo che. AsananI AgaLa brahmAnA jamaNA paga pAse vAhana haMsa deva tarapha mukha rAkhIne Ubhela che. tenI bAjumAM namaskAra mudrAmAM AkRti beThela che. DAbI bAju namaskAra mudrAmAM beThela strInA mastaka para sAvitrI devIe jamaNo paga rAkhela che. samagra pratimAnA parikaramAM baMne bAju dazAvatAranAM zilpo kotarelAM che. A gavAkSanI jamaNI bAju darpaNa dhAraNa karIne apsarAnuM zilpa ane DAbI bAju vastra paridhAna karI rahela apsarAnuM suMdara zilpa che. brahmA-sAvitrInA A svarUpanuM eka zilpa nezanala myujhiyama navI dilhImAM AveluM che, je 12mI sadI jeTaluM prAcIna che. emAM brahmAne traNa mukha ane hAthamAM padma, auka, pustaka ane devIne AliMgana ApatA batAvyA che. DAbA utsaMgamAM beThela devInA hAthamAM padma ane brahmAne AliMgana ApatA batAvyA che. A svarUpanI bIjI pratimAo gujarAtamAM dhUmalInA zivamaMdiranA maMDovaramAM retiyA paththaramAM ane khaMbhAtanA saptarSi maMdiramAM ArasamAM kaMDArela joi zakAya che. umA-mahezvara zivanA pratimA-vidhAnamAM zivanI yugala pratimA vizenAM vidhAna purANo, zilpAzAstranA graMthomAMthI maLI Ave che. matsyapurANa, abhilaSitArthaciMtAmaNi, devatAmUrtiprakaraNa, aparAjitapRcchA, rUpamaMDana vageremAM zivanA yugala svarUpanuM pratimA-vidhAna ApavAmAM AvyuM che. matsyapurANa, devatAmUrtiprakaraNa, rUpamaMDana vageremAM zivane Asana para beThelA, ane cAra hAtha Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 416 hoya che. caturbhujamAM anukrame kamaLa, phUla, trIjo hAtha umAnA khabhA para ane cotho hAtha umAnA stanane sparzato batAvavo zivanA mastake jaTAmukuTa, traNa netra, kapALamAM caMdrakalA, zarIra para carma hoya che. zivanA DAbA usaMgamAM zivanA mukhane nihALatAM umA beThelA hoya che. devInA dvibhuja paikI eka hAtha zivanA khabhA para ane bIjA hAthamAM kamaLa ke darpaNa hoya che. ghaNI vAra A samUhamAM vRSabha, gaNeza, kumAra, bhRguRSinI pratimAo paNa mUkavAmAM Ave che. rANIvAvanA cothA paDathAranA bIjA gavAkSamAM umA-mahezvaranI pratimA AvelI che. padmanA goLa Asana para mahezvara lalitAsanamAM beThela che. devanA mastake jaTAmukuTa ane temAM ardhacaMdrAkalAnuM Alekhana dhyAnakarSaka che. kAnamAM sarpakuMDala, kaMThamAM pAMdaDIyukta hAra, bAju para keyura, hastavalaya, kaTimekhalA, pAdavalaya ane pAdajAlaka jevA alaMkAro dhAraNa karela che. mahezvaranA cAra hAthamAM jamaNI bAja padmakaLI ane trizala jeno uparano bhAga khaMDita che. DAbA upalA hAthamAM nAga ane nIcalA hAthathI umAne AliMgana Apela che. mahezvaranA DAbA usaMgamAM umA jamaNo paga pama pAMdaDI para TekavIne beThela che. umAnuM mastaka khaMDita che. kaMThamAM hAMsaDI ane pralaMbahAra, kaTisUtra, ane pAdajAlaka dhAraNa karela che. Asana AgaLa naMdInI beThelI AkRti che. tenA gaLAmAM ghUgharamALa che. AsananI jamaNI bAju puruSa AkRti deva tarapha mukha rAkhI namaskAra mudrAmAM beThela che. DAbI bAju strI AkRti UbhelI che. parikaramAM dazAvatAranI AkRtio kaMDArelI che. A gavAkSanI DAbI bAju pagane AMTI mArI baMne hAthathI veNu vagADatI apsarAnuM kalAtmaka zilpa najare paDe che. ' lakSmI-nArAyaNa lakSmInA sAnnidhyamAM viSNune nArAyaNa" tarIke batAvavAmAM Ave che. lakSmI-nArAyaNanAM rUpavidhAna viSNupurANa, viSNudharmottara, rUpamaMDana vagere graMthomAM ApeluM che. A badhA graMthomAM A yugala pratimA AyudhonA pheraphAra saha banAvavAnuM kahyuM che. - lakSmInArAyaNa svarUpanA pratibhA-vidhAnamAM viSNune garuDa para lalitAsanamAM beThelA ane DAbA ullaMgamAM lakSmIjIne birAjelAM batAvavA. viSNunA be hAtha paikI eka hAtha lakSmIjIne AliMgana Apato. lakSmInA be hAthamAMno eka hAtha viSNunA gaLA pharate ane bIjAmAM kamaLa hoya che. ghaNI vAra A mUrtinI AjubAju suMdara paricArikAo hAthamAM cAmara laIne UbhelI hoya che. jamaNI bAju garuDa mUrti ane Ayudha purUSo zaMkha ane caka UbhelA hoya che. AgaLanI bAju brahmA ane ziva be upAsako aMjalimudrAmAM pUjA karatA batAvAya che. lakSmI-nArAyaNanI A prakAranI suMdara yugala pratimAo ghaNI saMkhyAmAM bhArata ane gujarAtamAMthI maLI Ave che. rANIvAvanA cothA paDathAranA trInA gavAkSamAM lakSmI-nArAyaNanI suMdara yugala pratimA AvelI che. padmapITha para lalitAsanamAM beThela nArAyaNanA DAbA usaMgamAM lakSmIjI birAjelAM che nArAyaNanA mastake alaMkRta karaMDamukuTa, kAnamAM kuMDala, kaMThamAM patrayuktahAra ane vividha alaMkAro dhAraNa karela che. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 417 cAra hAtha paikI nIcalA jamaNAmAM padmakaLI, upalA jamaNA hAthanuM Ayudha khaMDita che. DAbA upalA - hAthamAM caka ane DAbA nIcalA hAthathI lakSmIjIne AliMgana Apela che. lakSmInA mastake kirITa mukuTa, kAnamAM kuMDala ane vividha alaMkaraNo dhAraNa karela che. lakSmIjInA be hAtha paikI jamaNA hAthe nArAyaNane AliMgana Apela che. ane DAbA hAthamAM zaMkha dhAraNa karela che. je noMdhapAtra che. AsananI AgaLa mAnavarUpa garuDa baMne karamAM nArAyaNanA paga grahIne UDatA hovAno bhAva darzAvela che. parikaramAM dazAvatAranI AkRtio najare paDe che. A gavAkSanI DAbI bAju strI (yoginI?) AkRti UbhelI che teno DAbo hAtha mastaka upara karI mudrAmAM che ane jamaNA hAthamAM kapAla dhAraNa karela che. strInA paga pAchaLa zvAna Ubhela che. zakita-gaNeza - gaNapatinI pratimAonA keTalAka prakAromAM zakti sAthenI tenI mUrtio paNa maLe che. A prakAranI mUrtionAM svarUpa vize keTalAka graMthomAM tenuM varNana jovA maLe che. maMtra mahodadhi''mAM gaNezanI zakti tarIke lakSmIne batAvyAM che. ahIM gaNapatine trinetra, cAra hAthamAM daMta, caka abhayamudrA ane cotho hAtha lakSmIne pAchaLathI Tekavato haze, lakSmI devInA zilpamAM eka hAtha vaDe gaNezanebheTatA ane bIjA hAthamAM kamaLa hoya che. - uttarakAmikAgamamAM A yugala svarUpanuM vigate varNana maLe che. jemAM gaNapatine beThelA, caturbhujamAM pAza, aMkuza, zeraDIno TukaDo ke modaka ane cotho hAtha devInI kamarane pAchaLathI pakaDelo ke guhyAMgone sparzato batAvavAnuM vidhAna che. gaNapatinA khoLAmAM beThela devI alaMkArothI vibhUSita che. devInuM nAma vinezvarI jaNAvyuM che. devIno jamaNo hAtha gaNapatine AliMgana Apato ane DAbA hAthamAM kamaLa hoya che. A vAvanI uttara taraphanI dIvAlanA pazcima bhAgamAM cothA paDathAramAM Avela gavAkSamAM prathama zakti-gaNeza, mahAlakSmI ane kuberanI yugala pratimAo AvelI che. prathama gavAkSamAM zakita-gaNezanI saparikara pratimA AvelI che. jemAM goLa Asana para gaNapati jamaNo paga laTakato rAkhI beThela che. DAbA utsaMgamAM devI DAbo paga laTakato rAkhI beThela che. gaNapatinA mastake suvarNamukuTa che. sUMDhano bhAga khaMDita che, kaMThamAM moTI pAMdaDIyukta hAra che. suvarNano udarabaMdha che. vizALa paTa para sarpabaMdha che. hAtha ane pagamAM moTA alaMkRta kallAM dhAraNa karela che. cAra hAthamAM anukrame daMta, parazu, padma ane devIne kamarathI AliMgana ApatAM batAvyAM che. devIe mastake kirITamukuTa ane zarIra para alaMkAro dhAraNa karela che. devIno jamaNo hAtha gaNapatine AliMgana Apato ane DAbA hAthamAM sanALa padma dhAraNa kareluM spaSTa najare paDe che. AsananI AgaLa modakapAtra rAkheluM che. jemAMthI lADu ArogatA mUSakanuM zilpa dhyAnAkarSaka che. parikaramAM dazAvatAranAM zilpo joI zakAya che. A gavAkSanI jamaNI bAju pagane AMTI mArIne Ubhela strInA DAbA paga para aLago Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - yuge yuge pATaNanI prabhutA 418 lagAvatI strI paricArIkA beThelI che. apsarAno eka hAtha abhayamudrAmAM che. DAbI bAjunA gavAkSamAM baMne hAthamAM zRMgAra-saMdUka dhAraNa karIne apsarA UbhelI che. paga pAsenA vAnarane saMdUka tarapha kUdato batAvyo che. kUberanI yugala pratimA zAstromAM aSTa dipAlomAM kuberane uttara dizAnA dikapAla gaNavAmAM Ave che. te devono ghanAdhyakSa che. kuberanA zAstrIya mUrtividhAna purANo uparAMta aparAjitapRcchA devatAmUrtiprakaraNa ane rUpamaMDanamAMthI maLe che. jemAM kuberanA hAthamAM anukrame gadA, nidhikuMbha, bIjapUraka ane kamaMDaluM hovAnuM jaNAvyuM che, ane vAhana tarIke gaja batAvyo che. viSNudharmottara purANamAM kuberanA cAra hAtha paikI be hAthamAM gadA ane zakti tathA bIjA be hAtha tenI strIo vibhavA ane vRddhine AliMgana ApatA batAvavAnuM vidhAna che. ahIM trIjA gavAkSamAM sthita pratimAmAM kubera tenI patnI sAthe UMcA Asana para birAjamAna che. kuberanA mastake kirITamukuTa, kaMThamAM suvarNahAra, motInA serano udarabaMdha, hAtha ane pagamAM motInA alaMkAro dhAraNa karela che. cAra hAtha paikI jamaNe nIcalo khaMDita ane DAbA nIcalA hAthathI patnIne AliMgana Apela che. upalA be hAthathI dravyanI thelI dhAraNa karela che. kuberanA DAbA ullaMgamAM beThelA strI palAMThI vALIne beThela che. tenuM mastaka khaMDita che. jamaNo hAtha kuberane AliMgana Apato ane DAbA hAthanuM Ayudha khaMDita che. AsananI AgaLa vAhana gaja beThela batAvyo che. A pratimAnI khAsa tarI AvatI vizeSatA e parikAmAM kuberanI beThelI ane cAra hAthamAM anukrame abhaya, upalA be hAthathI dravya thelI pakaDela ane cothA hAthamAM bIjapUraka dhAraNa karela ATha pratimAo daSTigocara thAya che. uparAMta anya gavAkSamAM Avela mahAlakSmI, vizvarUpa viSNunI pratimA tathA tAMtrika devI zilpo ane yoginIo, samAtRkAnA tathA hanumAnajInA zilpo AkarSaka che. vAvanA kUvAnI dIvAlomAM deva-devIonA zilpo tathA zeSazAyI viSNunuM utkRSTa zilpa pravAsIne digamUDha banAvI de che. pravAsI darzakone stabdha banAvI detA apsarAonA vidhi zilpo che. nRtyanA AraMbha pUrve pagamAM jhAMjhara bAMdhatI strInI zRMgAra mugdhatA ane nirdabha abhinayanuM AkarSaNa tarata ja AgaMtukanI AMkhane animeSa karI de che. snAna karI bahAra AvatI nArInI laherAtI kezalatAmAMthI TapakatAM jalabiMduone motI samajI haMsa potAnA moDhAmAM jhIle che. potAnA A dazyane nihALIne stabdha thayela yauvanA pravAsI darzakone paNa stabdha banAvI de che. nirvastra yauvanA potAnA hAthathI zarIranA aMgo DhAkavA mathe che. nIce Ubhela paricArikAe yauvana tarapha laMbAvela skArpha sUcaka che. uparAMta patralekhinI, darpaNa kanyA, aMjana zalAkAthI AMkhamAM sUramo AMjatI yauvanAonI kaumAryapUrNa dehalattA ane prasanna mukhabhAva dvArA strI-puruSanI AdikALathI cAlI AvatI saMsora yAtrAnA A vAvamAM paDaghA saMbhaLAya che. zilpazAstramAM nArI jIvanane vividha pAsAone mA, mitra, mArgadarzaka ane zikSikAnA rUpamAM Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 419 darzAvyA che. zilpamAM nArInI zArIrika upalabdhio, parizrama bhAra vahana ane potAnuM svAbhAvika lAvaNya dekhADatA dareka pAsAM upara prakAza pADavAmAM Avela che. zilpazAstramAM nArInA vibhinna vargo pADayA che. devI, adhadavI, rAkSasI ane sAdhAraNa sAMsArika nArI. jo ke A badhI pratimAo maMdironI che. paNa temAM sAMsArika nArIne darzAvavAnI TakAvArI vadhu che. mATe zilpa bhAratIya nArItvanA pratinidhitvanuM pratibiMba che. zilpamAM nArInuM ghaDatara jevI kuzaLatA ane uttamatA vaDe tenuM nirmANa karAyuM che. dareka vastuonuM cayana sAvadhAnI pUrvaka karAyuM che. tethI lAge che ke samAjamAM nArInuM sthAna sarvopari che. nArI aMge darzAvelAM aneka pAsAMomAMthI ahIM mAtra traNa ja adhyayana mATe pasaMda karAyA che. 1. samAjamAM eka vyaktitva ane svataMtra nArI 2. nArInI pasaMdagInI sUkSma kaLAo : mukhyataH saMgIta ane nRtya. 3. potAnuM zArIrika sauMdarya pradarzita karatI nArI. ahIM dAkhalA rUpe je zilpo raju karAyAM che te badhAM rANIvAva-pATaNanAM che. chatAM teo bhAratanI zilpazailInuM pratinidhitva kare che. A eTalA mATe ke zilpanI paraMparA samasta bhAratamAM moTA bhAge eka sarakhI che. dareka sthaLe kSetrIya prabhAva che, jene lIdhe ghaDatara paddhatimAM pheraphAra jaNAya che. prathama adhyayanamAM svataMtra nArIo che. jeo potAnA kaThora parizramathI samAjamAM ucca sthAna bhogave che. nArI potAnA samAjamAM pramukha hatI, pratiSThA, buddhimAnI, caturAi, jJAna ane kaLAnA kSetramAM AgaLa paDatI hatI. veda (10,1-5)mAM svataMtra nArInI A rIte prazaMsA karavAmAM AvI che. madaM parvamazana mAhityaMta vizvavai eTale ke huM rudra, vasu, Aditya ane vizvadevo sAthe rahuM chuM. mitra, varuNa, Indra, agni ane azvinIkumArone madada karuM chuM. somarUpe zatruono saMhAra karuM chuM. nArInI A eka kutUhala preranArI prazaMsA che. Ane anurUpa AgaLa vadhIne svataMtra devI zrI lakSmInI parikalpanA karAI che. sarasvatI, gajalakSmI, gaurI ane mahiSAsuramardinInI mUrtio A nArIonI preraNA svarUpe ghaDAi che, je samAjamAM svataMtra rUpe rahetI hatI. A pratimAonI pUjAthI lAge che. samAjamAM teono keTalo UMco mobho hato. sarasvatI sarasvatInI pratimAo evI nArIonuM pratinidhitva kare che, jeo potAnI buddhi, vicAra, bhAvanA ane sUkSma kaLAonI rakSako hatI. A pratimAonI bhAva-bhaMgimA jJAna ane kaLAnI zodhakhoLa dekhADe che. akSamAlA ane kamaMDaluM tapa ane tyAgane sUcita kare che. pustaka e jJAna ane buddhi sUcita kare che. vINA saMgItamAM nipuNatA darzAve che. lAge che ke je kAlamAM AvI mUrtionI kalpanA karAi haze te kAlamAM samAjamAM aneka jJAnI nArIo haze. jeoe vedanI RcAo racI. vaidika yugamAM nArI brahmacAriNI rahIne adhyayana rata rahI zakatI ane potAnuM svataMtra jIvana vyatIta karI zakatI hatI. - rANIvAva-pATaNanI dIvAlonA zilpa vaibhavamAM lagabhaga badhA hiMdudeva devIo sthAna pAmyAM Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA hovAthI tatkAlIna hiMdu mUrtividhAnanA lagabhaga badhA namUnA ahIMthI upalabdha thAya che. emAM sarasvatInI samapAdamAM UbhelI saparikara pratimA trIjA majalAnI pUrva bAjunA paDathAranA eka gavAkSamAM dRSTigocara thAya che. 420 devInA mastake maNiyukta jaTAmukuTa tathA pAchaLanA bhAge padma pAMkhaDIyukta prabhAmaMDala che. kAnamAM ratnakuMDala, kaMThamAM hikkAsUtra, pralaMbahAra, stanasUtra, bAhubalo, ratnamayamuktA dAmayukta kaTisUtra, kaTimekhalA, urudAma, vanamAlA, pAdajAlaka jevA vastrAlaMkAro dhAraNa karela che. devI caturbhuja che. pradakSiNAkame jotAM nIcalo jamaNo hAtha varadamudrAmAM, upalA hAthamAM akSamAlA, DAbA upalAmAM vINA ane nIcalA hAthamAM kamaMDaluM che. parikaramAM gaNeza sahita saptamAtRkAo kaMDArela che. gaurI gaurInA tapa karavAthI lAge che ke te yugamAM nArIo tapasvinI paNa hatI. gaurI ane sarasvatInI pratimAo ghaDanAra kalAkAra-zilpIno uddezya nArInA hRdayanI Antarika zAnti ane nirmaLatA tarapha dhyAna doravAnuM haze. je tapa ane jJAnathI prApta thAya che. temanAmAM mAnasika tANa . nathI. UbhelA zarIra uparathI lAge che ke teo tanAva-rahita ane prasanna citta che ane temanI upara koi manovaijJAnika prabhAva nathI. jevuM ke sAthe UbhelI apsarAnI pratimA jovAthI lAge che. rANIvAvAnA pazcima tapharanA paDathAranA gavAkSamAM sthita pArvatInI paMcAgni tapa svarUpanI sparikara pratimA noMdhapAtra che. A pratimAmAM devI DAbA eka paga para UbhelAM che. jemaNe paga DhIMcaNathI vALIne DAbA sAthaLa para Tekavela che. suMdara rIte gUMthelA kezabaMdha, jaTAmukuTa, nAsAgradaSTi, kaMThamAM rudrAkSanI ekAvali, bAjubaMdha, nIcalA be hAthamAM be-be valaya upalA baMne hAthamAM rudrAkSanA valaya paherelAM che. DAbA khabhA parathI pasAra thai jamaNI bAju khesanI jema pahereluM upavIta ke upavastra, kaTi para guhyAMga DhaMkAya teTalI laMgoTIne cAra doraDAnA sUtrathI bAMdhala che. keDanI baMne bAju samAMtare be-be agnipAtra mUkelAM che. devI caturbhuja che. nIcalo jamaNo hAtha varamudrAmAM ane upalAmAM akSamAlA che. jyAre DAbA upalAmAM aMkuza ane nIcalAmAM kamaMDaluM che. devInA Asana nIce vAhana dho nuM aMkana che. parikaranA kamAnAkAra bhAgamAM navagrahonA Alekhana sUcaka che. parikaranA UbhA pATamAM aSTa mAtRkAnuM aMkana dRSTigocara thAya che. gajalakSmI lakSmInI pratimAone eka gRhiNInA rUpamAM batAvavAmAM AvI che. je svataMtra paNa che. jyAre temane ekalavAyA dekhADavamAM Ave che, tyAre te potAnI sahacarInI sAthe ane svataMtra rUpamAM che. A rUpamAM te 'gajalakSmI' tarIke prakhyAta che. kAraNa ke be gajarAjo temanA mAthe kaLaza DhoLe che. te dravya ane saMpannatAnI devI manAya che. tenA hAthomAM sattvaguNarUpI jaLathI bharelA pUrNa kalaza, kamaLa, bilva ane zaMkha sadAcArathI arjita karelA dhananA pratIko che. A rUpamAM te vibhinna samudAyomAM pUjAya che. je hiMdu, bauddha, jaina samAjamAM pracalita che. emanA pratibiMbanI utpatti vaidika kAlamAM thai. gajalakSmInI pratimAo guptakAlathI maLeche. A pratimAothI lAge che ke te samAjamAM utpAdana mATe Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 421 , parizrama karanAra varganI hatI. jethI samAjanI arthavyavasthA unnata thatI hatI. A daSTie temanuM sthAna gaNeza ane kubera samAna che. jemano saMbaMdha dhana ane saMpannatA sAthe che. AnI puSTi prANa pratimAothI thAya che. sAthe sAthe te viSNu sAthe paNa dekhAya che. je nArItvanuM pratinidhitva dharAve che. teNI aneka bhAva bhaMgimAo, ziSTatA, komalatA, zAnti, anurAga, samarpaNa ane tyAganI pratIka che. rANIvAvanA dakSiNa dizAnA uparathI trIjA majalAnI DAbI bAjunA madhyagavAkSamAM lakSmInI eka ati suMdara pratimA AvelI che. devI jANe samudramaMthanamAMthI bahAra nIkaLatA hoya tevuM ahI Alekhana thayuM che. padmapIThanA Asana para devI yogamudrAmAM birAjamAna che. devInA mastake suvarNa jaDita paMcakUTa karaMDa mukuTa che. kAnamAM ratnamaMDita bhAre kuMDaLa, pakayukta vikAsUtra, kaMThA jevo pralaMbahAra, mekhalAyukta kaTisUtra, pAradarzaka adhovastranI pATalI Asana para patharAyelI najare paDe che. hAthamAM kaMkaNa, keyUra ane pagamAM pAdavalaya che. devI caturbhuja che. upalA baMne hAtha kaDAthI khaMDita che. jamaNA nIcalA hAthamAM akSamAlA ane DAbA hAthanI vastu khaMDita che. lakSmInA A zilpane sAsunA derA (rAjasthAna)mAMnA zilpa sAthe sarakhAvI zakAya. jyAM lakSmInA upalA be hAthamAM pUrNa vikasita padma, jamaNo nIcalo hAtha varadamudrAmAM ane DAbAmAM mAtuliMga che. A parathI ahIM paNa khaMDita hAthomAM e upakaraNo hovAnuM anumAna karI zakAya. devI mA - prAcIna kALamAM nArI ja parivAranuM saMcAlana karatI hatI. te mAtAnAM rUpe parivAramAM sarvocca sthAna dharAvatI hatI. te samayathI mAne devInuM svarUpa apAyuM che. tenuM aMttima svarUpa mahiSAsuramardinImAM dekhAya che. mUrti zilpamAM aneka guNothI sampanna svarUpa guNakAla pachI maLeluM. nArInuM A rUpa jemAM mAnI mamatA ane bhayaMkaratAnuM mizraNa mahiSAsuramardinInA rUpamAM maLe che. - prAraMbhika samAjamAM jyAre mA ne eka devInA rUpamAM mAnyatA apAI tyAre A svataMtra hatI. tenI sthiti khUba UMcI hatI. lAge che ke te yuddhamAM bhAga letI hatI. zikAra khelavA jatI hatI. samAjamAM asAmAjika tattvone daMDa ApatI hatI. bIjAo sAthe udyoga ane sAmAjika udayamAM bhAga letI hatI. gujarAtamAM sauthI prAcIna mahiSAsuramardinInI pratimA amarelI, valabhI ane kAraNamAMthI cothI zatAbdInI maLI che. temAM devI trizULathI eka pADAno vadha karI rahI che. rANIvAvanA pUrva taraphanA paDathAranA eka gavAkSamAM saparikara mahiSAsuramardinInI dvAdazabhUja (20 hAtha) manohara pratimA AvelI che. gujarAtamAMthI prApta badhI ja pratimAomAM A pratimA agatyanI che. ahIM devI mahiSanI pITha para jamaNo paga mUkIne AlIDhAsanamAM Ubhela che. devInA mastake trikUTa che. traNa netro, kAnamAM sUryavRtta kuMDala, kaMThamAM grIvA, pAMdaDAyukta hAra, pralaMbahAra, stanabaMdha bAMdhela che. devIe keyUra ane hAthamAM cUDalAghATanA valaya, poMcI, kaTimekhalA, urudAma, pAdajAlaka, vanamAlA vagere dhAraNa karela che. devInA 20 hAtha paikI parikramAme jamaNA hAthamAM trizUla, vaja, bANa, gadA, aMkuza, sanALapadma, zUla, abhayamudrA, DamaruM, ane khagna che. DAbA hAthamAM uparathI joie to DhAla, kapAla, sarpa, viSANa, ghaMTA, kartarimudrA, pAza, dhanuSa, asuranA vALa Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 422 ane trizUla dhAraNa karela che. devIe pIThanA bhAga para bANa sahitanuM bhAthuM bAMdhela che. nIce AgalA page jhUkelA mahiSanI chedAyelI garadanamAMthI asura AkRti bahAra nIkaLelI che. asuranA hAthamAM khaDga che. devInuM trizUla enI pIThamAM bhoMkAyeluM che. pazu mahiSanA peTanA bhAgamAM cakra khUpelu che. devInuM vAhana siMha mahiSanI pIThane karaDato batAvyo che. eka yuddhanuM dRzya sUcana kare che ke eka nArI duSTane sajA karI rahI che. lAge che ke nArI potAnI rakSA karavAmAM samartha hatI. kAraNa ke te puruSanI jema talavAra ane dhanuSa-bANa vAparavAmAM nipuNa hatI. vAgha sAthe dekhAtI mahiSAsuramardinI Adima samAjanI devI hatI. vananA hiMsaka prANIone pALavAnuM kAma puruSArtha ane pratiSThAno viSaya manAtA. A dAkhalAo uparathI lAge che ke nArInuM kartavya mAtra bAla uchera, bhojana sAmagrInuM cayana ane utpAdana pUratuM maryAdita na hatuM. paraMtu te zikAra ane jIvananAM pratyeka kSetramAM tenuM yogadAna hatuM. zilpamAM devIo sivAya maMdironI bahAra ghaNI nArIonI AkRtio goThavAyelI hoya che. jemAM nRtyanI mudrAmAM vAgha vagADatI, potAnuM lAvaNya darzAvatI, judI judI bhAvabhaMgimAo pradarzita karatI, aneka AbhUSaNothI alaMkRta ane prasAdhana zaNagAra karatI. A zilpomAM koi devI svarUpe nathI, to paNa samAjamAM nArInI sthiti kevI hatI te dekhADI Ape che. A uparathI lAge che ke samAjamAM nArI be prakAranI hatI. 1. nArI kalAkAranA rUpamAM 2. nArI potAnuM sauMdarya pradarzita karatI. nArI kalAkAranA rUpamAM nArI jAtine jJAna, kalA, ekatA ane sabhyatAnI paraMparAne peDhI darapeDhI prasarAvavAnuM zreya, prApta hatuM. zilpathI jaNAya che ke nRtya ane saMgIta nArI vaDe surakSita rakhAyelA ane upabhogamAM levAtAM hatA. A zilpothI dekhAya che ke te samaya kyAM kyAM vAghayaMtro pracalita hatA. temanuM svarUpa kevuM hatuM ane temano prayoga kevI rIte thato hato. nArIoe mAtra sAmUhikarUpe ja nahi paNa svataMtra rIte vAgho vagADacA hatA evuM 'saMgIta ratnAkara' (4,16-17)mAM lakheluM che. nRtyanA sahAyaka upakaraNo mRdaMga, vINA, muralI Dhola ane maMjIrA vagADatA nArI zilpo maLe che, je i.sa. sAtamIthI soLamI sadInA che. tantuvAdyomAM aneka prakAranI vINA jemAM eka ke be taMbUrAo hoya che. eka ke aneka tAro hoya che. A badhA nArI vAkomAM pracalita hatA. ekataMtrI vINA (ekatAro) jemAM eka ja taMbUro hoya che te sarasvatInI pratimAomAM dekhAya che. amuka pratimAomAM taMbUro khabhA upara mUkelo che. moTA bhAganA taMburAo goLa che, paNa caukAra (vartuLAkAra) taMbUrAo paNa pracalita hatA. lAge che ke catuSkoNa taMbUro vadhAre pratidhvani pADato athavA aneka tArone besADavA kAma lAgato. maMdironI ghaNI zilpa paTikAo upara nArIonI aneka vRMdavAdanamAM upayogI vAdyayaMtro sAthe, jemAM ekataMtrI vINA ane aneka yaMtro jevA ke vAMsaLI, Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 423 mRdaMga, jhAlara, khaMjarI, karatAla vagADatAM dRSTigocara thAya che. rANIvAvanI dakSiNa dizAnI divAlanA trIjA paDathAramAM vAMsaLI vagADatI apsarAnA bhAvavAhI be zilpo AvelA che. rUpa-lAvaNya darzAvatI nArI nArIonA pramukha samUhamAM apsarAo, nAyikAo, nAga kanyAo ane yakSiNIone zilpamAM kaMDAravAmAM Avela che. paththara upara ghaDAyelI A nRtyAMganAo darabArI zailInuM pratinidhitva kare che. emanuM ghaDatara khUba ja ucca koTinuM che. rANIvAvamAM A prakAre ghaDAyelI pratimAo vadhu pramANamAM maLI Ave che. temAMthI moTAbhAganI prasAdhanamAM vyasta che. je potAne nRtya mATe taiyAra karI rahela che. koika pagamAM ghuMgharuM bAMdhI rahela che. koi vaLI kAnamAM kuMDala pahere che. amuka darpaNamAM potAnuM rUpa-lAvaNya nihALe che. mAthe cAMllo karatI, mAthuM oLatI phUlahAra lai jatI, paMkhA ke prasAdhana sAmagrI pahoMcADatI apsarAo dekhAya che. A badhuM manoraMjananI taiyArI mATe cAlI rahyuM che. kyAMka koi ramata rame che. koi pALelA prANIo, vAMdarAo ke paMkhIo sAthe najare paDe che. kyAMka nArIne pagamAMthI kAMTo dUra karatI mudrAmAM darzAvI che, to bIjI jagyAe koi premInI vATa jotI AkarSaka bhAvamAM dekhADI che. A badhI apsarAonI bahu pracalita bhAgabhaMgimAo che. te samayanI pracalita paraMparAomAM nArInA vividha rUpo che. emanuM koi khAsa vargIkaraNa Ave evuM caritra nathI. teo mAtra potAnuM viSayAsakata rUpa dekhADatI lAge che. nArInuM A rUpa ane bhAvabhaMgimAo i.pU.pahelI sadImAM pracalita hatI. i.sa.navamI ane dazamI sadImAM maMdironI bahAra emanI bharamAra thavA lAgI. dazamI sadIthI nArI lAvaNyanA pAsAne vadhAre agratA apAvA lAgI. keTalAka zilpomAM salilA, nAmilA ane nandinI jevA lakhAyelA nAmo maLe che. nArI-lAvaNya ane mohakatA A zilponI vizeSatA che. nArInuM A rUpa je potAnI zArIrika sundaratA darzAve teNe nArInI buddhimattA, kAryavidhi ane samAjamAM tenA yogadAnane bhulAvI dIdhuM che. A zilpomAM caitanyano dhabakAra che. suDoLa aMgo ane te aMga layathI sarjAtA kamanIya aMga vaLAMko enI suMdaratAne vadhu surekha karI Ape che. ahIMnA nArI zilpo lAvaNya, lajjAbharyAM aMga maroDa ane anupama dehalAlityathI zobhI rahyAM che. A apsarAonI kaumAryapUrNa dehalatA ane prasanna mukha bhAva dvArA strI-puruSanI AdikALathI cAlI AvatI saMsAra yAtrAnA A vAvamAM paDaghA saMbhaLAya che. paththaromAM paNa komaLatAne prasthApita karanArA e samayanI gujarAtanI kalA-kauzalyapUrNa jIvanazailInuM ahIM ujjavaLa pratibiMba paDe che. vAvanA staMbho ane dIvAlomAM vedamAM batAvela svastika, pUrNa kuMbha, amaravela, kIrtimukha, kIcaka, ane kalpavRkSanuM aMkana temaja rAmAyaNa, mahAbhAratanA kathA prasaMgonA zilpo, uparAMta loka jIvananA zilponuM bArIkAithI kareluM kotarakAma sidhdhahasta kalAkAranI siddhinuM sopAna jaNAya che. kharekhara, A rANIvAva paththaramAM kaMDAreluM mAnava sauMdaryanuM mahAkAvya che. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 424 rANakIvAvanI anupama apsarA Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 66. lokanAvya- bhavAI 425 DaoN.kRSNakAnta kaDakiyA M.A.,Ph.D. 'bhavAi' zabdanI vyutpattinA saMbaMdhamAM judA judA mata pravarte che. keTalAka lokonuM kahevuM che ke, bhava-je zivanuM eka nAma che te parathI 'bhavAi'zabda banyo che. keTalAkoe evo artha batAvyo che ke, bhava eTale khAtA-vahI-saMsAranuM jamA-udhAra. camakapaNuM athavA zobhAnA arthamAM paNa A zabdano prayoga karavAmAM Avyo che, paNa evuM makkamapaNe mAnavAmAM Ave che ke aMbA-bhavAnIe A hunnara zIkhavyo ane enI sAme ja nRtya thAya che. Aje paNa lokamAtAnI sAme raMgabhUmi vagara darzakonI vacamAM goLAkAra jagyAmAM gAna nRtya ane saMvAdanI sAthe paraspara bhinna hoya evA prasaMgovALA A nRtya-nRtta ke jene 'veza' kahevAmAM Ave che te bhajavavAmAM Ave che. aMbA mAtAnA cokamAM thatuM A bhaktimaya guNagAna che, bhAvana che, topaNa vezo mAtra sAMpradAyika nathI, e sAmAjika ane aitihAsika paNa hoi zake che. loka-zikSaNanuM A eka asarakAraka mAdhyama paNa rahyuM che. gIta, saMgIta ane nRtya-nRttamAM nipaNu taragALA brAhmaNono eka moTo varga che, jeo uttara gujarAtanA vaDanagara, visanagara ane pATaNanA nivAsIo che. A kSetra retALa pradezanI sImAo sAthe joDAyelo che. gujarAtanAM rAjakIya itihAsa ane jIvananI rUDhio A kSetramAM vasatI jAtiomAMthI AvI che. bhavAi A raNapradeza sAthenA saMbaMdhonuM jIvatuM udAharaNa che. bhavAimAM gaNezanI stuti pachI mAru rAganI sAkhIo gAvAmAM Ave che. A saMbaMdhane kAraNe ja zrI 2.cho. parIkhe bhavAi lokanATacane maru gurjara lokonuM prekSANaka kahyuM che. prekSANakanI mAphaka bhavAi paNa rastAmAM, gAmanA corAmAM athavA maMdiramAM thAya che. bhavAi e pracalita gIta-nRtya-nRtta-pradhAna uparUpakomAMthI potAnA vezanA AkAranI racanA karI che. zaktimAtAnI upAsanAno A eka prakAra che. A vastu jIvaMtatAno paricaya Ape che. A pAThacapradhAna rUpaka nathI, paNa gIta saMgIta ane nRtya-nRtta pradhAna uparUpakonA prakAranuM eka svarUpa che. A loka-nATakomAM grAmINa prajAnI vizeSatAo, saMvedanAo, vicAro ane uccAraNono praveza thayo ane sahaja rUpe zaherothI dUra rahIne A kalAno vikAsa thayo; joke AdAna-pradhAnane kAraNe keTalAMka nATako ane sinemAnI asara A lokanATyomAM joi zakAya che. emAM jAdUnA khela, kasaratanA dAva-peca ityAdino paNa praveza thayo ane e bhavAi-pravRttino ja eka bhAga banI rahyAM. nava vyaktionI eka maMDaLI hoya che, je varSamAM sAtathI ATha mAsa bhavAi rame che. keTalIka maMDaLIo kevaLa navarAtra athavA janmASTamI jevA prasaMgo para ja bhavAi rame che. A ToLIno nAyaka athavA mukhiyo vezagora kahevAya che. strInuM pAtra puruSa ja kare che. bhavAimAM paraMparAgata bhUmikA ane Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 426 vyavasthA hoya che, enA potAnA niyamo hoya che. vezanI vAtano adhikAMza bhAga gadyanI sAthe sAthe kuMDaLiyo, dohA, sAkhIo ane chappAomAM kahevAya che. emAM dAdaro, jhapatAla, dIpacaMdI ane ADa-gotAla jevA tAlono prayoga karavAmAM Ave che. pUrNa svarUpa baMdhanamukta ane svataMtra hovAne kAraNe emAM svAbhAvikatAno sparza dekhAi Ave che. kalAkAramAM maulikatA uparAMta darzako sAthenuM emanuM sahakarma paNa mahattvapUrNa che. bhavAI-kalA aMta preraNAne vaza hoya che. moTerAone bhavAi ramatA joIne bALako ane juvAno paNa e zIkhe che, eone e hetue zALA ke kolejanI jarUra paDatI nathI. garbhita satya, dviarthI zabda tathA jAti ane komanI asara bhavAI nATyakalAmAM hoya che. enI abhivyaktimAM kyAreka azlIlatA paNa AvI jAya che. bhavAI gAmanA coka ke cabUtarAnI pAse athavA devInA maMdiranI sAme galI-rastAnAM khUNe ke pachI gAmanI bahAra sthita nizALanA medAnamAM thAya che. cAcaranI cAre tarapha prekSako vartuLAkAra bese che, vacamAM bhavAi ramAya che. cAcara eka evI khAlI jagyAnuM nAma che, jyAM koi paNa prakAranI koi sAmagrI hotI nathI, chatAM mAtAnuM khokhuM, pANI pIvAnI koThI ityAdi to emAM rahe che. maMgaLadIpanI sAme ghUgharA bAMdhavAmAM Ave che ane devInI garabIo gavAya che. vezagora paraMparAgata pUjA kare che, maMtro bole che ane tyArabAda bhavAi ramAya che. koI koI loko bAdhA rAkhe che ane bhavAi ramavA mATe bhavAyAone nimaMtraNa Ape che. A saMdarbhamAM thatI bhavAine karavaThuM athavA kartavya, bAdhA ke mAnatAnI bhavAI' kahevAya che. navarAtri jevA utsavomAM sAMpradAyika sthala ke cabUtarA pAse je bhavAi thAya che te jAtaranI bhavAI' kahevAya che. jAtara eTale jAtrA, devIno utsava, (eTale ke bhavAI) karavo e. pUrvaraMgamAM sauthI pahelA cAcaramAM gaNezajI Ave che ane kuMkumano chaMTakAva thAya che. kAlImAtA Ave che ane roga dUra kare che. brAhmaNa AvI muhUrta jue che ane AzIrvAda Ape che. DAgalo Ave che ane roga-zokane samudramAM nAkhe che. pUrvaraMga pachI DAgalo' ja 'raMgalA'mAM rUpAMtarita thai jAya che. veza pUrve e athavA nAyaka vastunuM nirUpaNa kare che. bhavAi-mahotsavanI pUrNAhuti veLAe chello rAmadevano veza thAya che. pachI dIvAlo para thApA mAravAmAM Ave che tathA maMgaLa-dIvAnI pAse devInI aMtima garabI gAine ghUgharA choDavAmAM Ave che ane A prakAre bhavAInI pUrNAhuti thAya che. bhavAimAM sAmAnya garIba prajA kAma kare che, eTalA mATe vezabhUSA moMghIdATa hotI nathI. devI paNa AMgaLIomAM sAdA veDha pahere che ane paganAM ghareNAM gAmanI sAmAnya strIonAM ghareNAM jevAM ja hoya che. vastro paNa vadhAre kiMmatI hotAM nathI. gaNezajIne suMdara mukuTavALA, sUMDhavALA ane amulya gharoNAMvALA kahyAM che topaNa e mAthA para mAtra kapaDuM rAkhIne svastikavALI thALInI sAthe AgaLa Avaze. A prakAre moMghAdATa "AhAryathI bacavAne mATe kalAkAroe AvI lokadharma zailIno svIkAra karyo che, tema chatAM nATyadharmI zailI paNa che ja. vastutaH emAM baMne prakAranI zailIone mizraNa hoya che. dIvAno prakAza badhAM gAmomAM upalabdha hovA chatAM mazAlano upayoga paraMparAgata Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 427 rUpe Aje paNa thAya che. bhUMgaLa, tabalAM, jhAMjha ane ghUgharu bhavAinAM mukhya vAdyayaMtra che. dhvani-Ayojana ane rasanidarzanane mATe bhUMgaLa mahattvapUrNa vAgha che. e vagara bhavAi ramI zakAtI nathI. nRtya-nRtta anegItane mATe paNa e upayogI che, enAthI tAla ane laya bAMdhavAmAM Ave che. mUlataH to e gurjaronuM vAdyayaMtra che, je tAlavAdya ane taMtuvAghanI vacce setu bAMdhavAnuM kAma kare che. bhUMgaLa be prakAranI hoya che nara ane mAdA. ekathI tIvra ane bIjAmAMthI maMda svara Ave che, ema lAge ke jANe eNe hArmoniyamananuM sthAna lIdhuM che. tabalAM khullA bAjamAM vAge che e be hoya che, jemAMthI tIvra-maMda avAjo Ave che. zAstrIya tabalAvAdaka karatAM bhavAIno tabalAvAdaka judo hoya che. jhAMjhanI joDImAMthI paNa tIvra-maMda avAjo Ave che, jeno bhavAinI gAna-racanAmAM kuzaLatAthI upayoga thAya che. ghUgharA zarIra-sauMdaryane mATe paheravAmAM AvatAM ghareNAM ane ghanavAghanI vaccenI vastu che. bhavAinA kalAkAro nRtyamAM eno sarasa upayoga kare che. vezanI jarUriyAta pramANe anya vAdyayaMtrono paNa upayoga thAya che. bhavAi-gAnanuM mahattvapUrNa tattva rasa che, emAM paNa vAtsalya, pArivArika prema, sAmAjika sahAnubhUti ityAdi pramukha che. lokagAnanA prakAromAMthI keTalAka to eTalA vikasita dekhAya che ke koI ekamAM paNa thoDoka pheraphAra karavAthI bIjo anya prakAra janma le che. bhavAimAM lokagAnane jyAre zAstrIya rAgomAM gAvAmAM Ave che tyAre e dezI' kahevAya che. Ameya bhavAInuM gAna zAstrIya rAgothI AcchAdita paNa che. - bhavAimAM calatI, hIMca, tragaDo jevA tAla che. zAstrIya tAlonI asara paNa emAM dekhAya che. e sAlono zAstranA niyamo pramANe nahi, paraMtu potAnI rIte upayoga thAya che. tabalAnA sAhIvALA bhAgano ja upayoga thAya che, jenAthI badhuM gAna khullI thApa para AvI jAya ane tethI zAstrIya gAna karatAM e juduM paDe che. eTalA mATe ene vagADavAne mATe bhavAi-tabalacIne ja bolAvavo paDe che. je rAgo loka-gItothI rakSAyA che teonuM bhavAie paNa jatana karyuM che. bhavAine pUrI pravRttimAM samAnarUpe hissedAra prekSaka vacamAM vacamAM hAkAra kare che. adhikAMza gIta gAvA mATe nahi, dekhavA ramavA ane sAMbhaLavAne mATe hoya che. bhavAInuM nRtya-nRtta paraMparAgata che. emAH lokanRtya-nRttano prAkRtika joza ane utsAha hoya che. bhavAi nRtta-nRtyanA rUpamAM ho che, paraMtu enuM rUpAMtaraNa nATyarUpamAM che. jyAM pUrNa nRtta nathI tyAM keTalAka kriyA-kalApa tathA saMvAda nRtyanA rUpamAM dekhAI Ave che. rAsa, rAsaDA, garabA, garabI, gophaguMphana Adino samAveza bhavAIe potAnAmAM karI lIdho che. keTalIya vAra eno adhikAMza bhAga zuddha nRttanA rUpamAM athavA koika bhAga arthaghaTana karavAvALA nRtyanA rUpamAM Ayojita thAya che, eTaluM ja nahi, nATaya jevA arthamAM paNa nRtya-nRttanuM Ayojana thAya che. zobhA mATe paNa bhavAImAM nRttano upayoga thAya che. bhavAinAM nRtyonI pada-gatio para kathaka nRtyanI chAyA dekhAya che. sAta prakAranI pada Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 428 gatio bhavAi-nRtyamAM hoya che. taduparAMta vividha prakAranI 'phUdaDI' ane 'nAcaNI'no paNa emAM samAveza thAya che. 'kerabo' ekapAtrIya veza che. A evuM pAtra che ke je aneka prakAranAM nRtya karI zake che, topaNa moTe bhAge e phUdaDIo phare che. kuzaLa kalAkAra aDadho poNo kalAka paMkhAnI mAphaka phare che ane aDhAra talavArono khela batAve che. e moTe bhAge puruSa-vezamAM hoya che, paraMtu zIzA-nRtya athavA sAMbelA-nRtyamAM e strI-vezamAM hoya che. AvuM nRtya anya bhASA-pradezamAM paNa jovA maLe che. svataMtra rUpe athavA koi paNa vezamAM kerabo vezanI vacamAM lAvavAmAM Ave che. rAjA athavA koi pAtrane ArAma ApavA mATe kerabAne bolAvavAmAM Ave che. e samaye evuM lAge che ke jANe e mUla vezano ja eka bhAga hoya. bhavAi eka mukta nATacasvarUpa che ane emAM kerabAnuM pAtra to vadhAre mukta che. e bahArano navo navo prabhAva bhavAimAM lai Ave che. rasaniSpatti saMskRta nATaka athavA nATacazAstra pramANe thatI nathI, kAraNa ke koi paNa lokanATacanI potAnI keTalIka mukhya paraMparAgata paddhatio hoya che eno rasa-niSpatti sAthe sIdho saMbaMdha hoya che. bhavAi paNa e vAtanuM ghotaka che. veza lekhananI paddhatimAMthI e nIkaLe che. zAmaLa Adi kavionI kRtiomAM je rIte nAyaka ane nAyikA ekabIjAne prahelikA (ukhANo, koyaDo), prazno, samasyAo vagere pUche che te paddhatie bhavAimAM prema-saMvAda lakhavAmAM Ave che, jenuM naTa anukaraNa kare che. taduparAMta, e saMvAdamAM sthAnIka lokajIvananuM rUpa mizrita hoya che. emAM rasa-sRSTinI kSamatA tIvratama hoya che, jenI tarasa prekSakone satata hoya che. manobhAvonI abhivyaktine mATe nRtta,nAcaNI Adino paNa upayoga thAya che. nArInA prakAronuM varNana karatAM jJAna, kalpanA, vismaya tattva Adino upayoga karI utsava ane-tahevAranI pRSThabhUmi para A vezonuM maMcana thAya che ane A prakAre bhavAi-kalAkAra potAnI rIte rasa-niSpatti kare che. naTanI sAthe sAmAjikonI sahAnubhUti haMmezAM banI rahe che. koivAra darzaka paNa pAtronI sAthe nAcavA lAge che. ane enI sAthe sAdAtmya sthApita kare che. vastutaH bhavAinuM puruM svarUpa ja zIghra nATaka athavA svayaMsphurita 'improvAijezana' paddhatinuM che. badhAM loka-nATyomAM potAnI AgavI maMca-rUDhio vikasita hoya che. bhavAimAM pAtrane eka gAmathI bIjA gAme jatAM jovuM hoya to naTa cAcaramAM cakkara mAre che ane e prakAre yAtrAnuM vAtAvaraNa sthApita kare che. bhavAimAM vividha pAtronA AgamananI gati pAtrAnukUla hoya che. cAlavAnI gatikriyAmAM paNa enI asara dekhAya che. jAdUgaranA cAlavAnI gati-kriyA brAhmaNa jevI hotI nathI. eka vezamAM paNa vividhatAo dekhAya che. bhAratIya nATaca-prakAra kevaLa saMvAdono banelo nathI, emAM gAna, vAdya, nRtya, nRtta vagereno samanvaya hoya che. ghaNe aMze bhavAinA maMcanamAM paNa e dekhAya che. emAM dareka vastu tAla tathA layamAM vyakta thAya che. mekaapa ane vezabhUSA kalAkAra pote kare che. e badhA calAvI levAnI manovRttivALA hoya che; udAharaNa tarIke e talavArane badale lAkaDIthI calAvI leze. apsarAno rola karanAra nara gogalsa paherIne paNa Ave, paraMtu A badhI ochapa e loko AMgika abhinayathI pUrI karI de che ane nahi ke Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 428 abhivyakta thanAra padArthanI cetanAthI. vastutaH aMga-ceSTAo ane nartanamAM ja eone sahuthI vadhu rasa hoya che. bhavAi mazAlanA ajavALe thAya che, eTalA mATe bhavAimAM sAttvika abhinayano vikAsa khAsa thayo nathI. A maryAdAne paNa bhavAi-kalAkAro AMgika abhinayathI purI karI de che. Dara lAgavAne ke bhayane kAraNe pasIne rebajheba thai javAnuM dazya mAno ke batAvavuM che to e loka cAcaramAM bhAga-doDa zarU karI de che, arthAt Darane kAraNe bhAgI jai rahyAM che evuM pradarzita kare che. bhavAimAM koI digdarzaka hoto nathI, eTale digdarzakanA dUra hAthono zikAra thai jatAM e loko bace che. naTa potAnI kalpanAthI kAma kare che. e digdarzakanA hAthonI kaThapUtaLI nathI. maulikatA emanI preraNA bane che. pAtronA sarjanane mATe thiyeTara naTone suvidhA ane svataMtratA Ape che, paraMtu e kArya spaSTa rUpathI thAya tyAM sudhInI sarjanAtmaka avasthAmAM pahoMcADanAra svataMtratA hoya che. jyAre bhavAimAM enAthI vadhu adhikAra kalAkAra bhogave che ane e adhikAranA bala para e e kriyAne vadhu ne vadhu bahelAve che, vikasita kare che, gUDha rahasya samajhAve che ane saMvAda sthApita kare che. bhavAi eTaluM mukta svarUpa che, A eka ja kAraNa che ke e loko potAnA vezane jyAM icche tyAM kai paNa saMjogomAM maMcita karI zake che. enI saphaLatAnuM rahasya ja mukti ane maulikatAmAM chupAyeluM che, paraMtu atyadhika svataMtratA ane mukta adhikArone kAraNe ja bhavAimAM prahasana ane hAsyanI mAtrA khUba vadhI gaI che, tethI enI gaMbhIratAne nukasAna thayuM che ane naTomAM vikRti AvI che. AvAM aneka kAraNone lIdhe bhavAimAM tAlImanI AvazyakatA UbhI thai che evuM dekhAya che. Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 430 78 "pATaNanA bhaMDAromAM saMgrahIta saMskRta hastapratonI prazastio ane puSpikAo : sAMskRtika adhyayana DaoN.manISA ena. bhaTTa M.A.,Ph.D. itihAsa ane saMskRtinA adhyayanamAM anya sAdhana-sAmagrInI sAthe hastalikhita graMthonuM vizeSa mahattva che. hiMdu, jaina ane baudhdha dharmanI hastapratonA graMtha upalabdha che. prAcIna bhAratIya hastalikhita graMthomAM saMgraha bhArata tathA yuropanA dezomAM hastapratanA graMtha bhaMDAromAM saMgrahIta che. bhAratIya sAhityano amUlya khajAno samayanI gatithI naSTa pAmyo. emAMthI keTalIka hastapratonI pratilipinA rUpamAM bhAratanI bhejavALI havA, garamI ane anya kAraNothI hastaprato naSTa thai. koipaNa hastapratanuM potAnuM alaga mUlya hoya che. jyAre hastapratonI pAThasamIkSA hoya che, tyAre graMthonI samIkSita AvRtti taicAra thAya che. temAM vividha lipimAM lakhelI hastaprato upayogamAM Ave che. vizeSamAM dhArmika, lalita sAhitya, darzanazAstra, jyotiSa, Ayurveda ane samAja tathA zikSaNanA kSetramAM hastalikhita graMthonI pratilipi thatI rahe che. bhAratIya sAhityanA amUlya khajAnArUpa hastaprato Aje paNa saMgrahita che. 1 prazasti ane puSpikA : prazasti ane puSpikA sAmAnyataH graMthakAranuM nAma, hastapratanA hAMsiyAmAM saMkSiptanAma, pRSThasaMkhyA, mULagraMthonA bhASyanI vRtti, kartAnA nAma, ane kAMDa sarga ane adhyAyanA aMtamAM puSpikA hoya che. puSpikA traNa prakAranI che. (1) pahelA prakAranI puSpikA hamezAM adhyAyanA aMtamAM hoya che. temAM graMthakAra ane kRti ane kartAnA nAma-nirdeza sAthe graMthanI samAptI darzAvI che. (2) bIjA prakAranI puSpikAmAM darekano sarga, aghyAya, aMtamAM kRttinuM nAma kAMDa ane sarganuM nAma aghyAyanuM nAma, naMbara ane racanAkAranuM nAma ane aMtamAM samApti nirdezanI sAthe hoya che. (3) trIjA prakAranI puSpikAmAM saMpUrNa graMtha racAyA bAda tenI samApti darzAvAya che. ane tyArabAda alaga zlokomAM graMthakAranI lAMbI prazasti racelI hoya che. ane e pachI puSpikA lakhavAmAM Ave che. prazasti ane puSpikAonA adhyayanamAM aitihAsika vigata prApta thAya che. temAM solaMkI Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 431 kAla, saltanatakAla, mughalakAlanA zAsakone nirdeza Ave che. rAjAo, mahAmAtyo, daMDanAyako ane zrIkaraNAdhyakSono nirdeza Ave che. solaMkI kAlamAM jainadharma gujarAtamAM khUba pratiSThita hato. aNahilavADa pATaNa, giranAra, valabhI ane zrImAla jaina dharmanAM kendra hatAM. solaMkIkAlamAM rAjAo, amAtyo, zreSThIo jaina maMdiramAM bhUmidAna ApI maMdiro, caityo, upAzrayono jIrNodhAra karatA. moTI saMkhyAmAM saMghayAtrAo paNa nIkaLatI. Ama gujarAtamAM pATaNano saMghavI pADAno hemacaMdrAcArya jaina jJAnabhaMDAra khUba samRddha hato. mULarAja pahelo e solaMkI vaMzano prathama rAjavI hato. e aNahilapura pATaNano rAjA hato. eTaluM to eNe vi.sa. 1051mAM aNahila pATaNamAMthI dAna ApyuM hovAnuM enA vi.sa. 1051nA balerA tAmrapatramAMthI nisaMdeha Thare che. solaMkI vaMzanA tAmrapatramAMthI mULarAjanI vaMzAvali zarU karavAmAM AvI che. ane emAM mULarAjane solaMkI kuLarUpI kamalinIno vikAsa karanAra sUrya ''cAludhi tna LamatinI vidhAsa nai mArtaMDa'' kahyo che. prabaMdha ciMtAmaNI (pR.19,20) anusAra eNe vi.saM. 998 (i.sa. 942) thI vi.sa. 1053 (i.sa. 997) sudhI rAjya karyuM hovAnuM jaNAya che. enA samayanA cAra dAnapatro maLyA che. enA parathI mULarAja sArasvata maMDala (aNahilavADa, sidhdhapura,gAMbhu, moMDherA, mAMDala, viramagAma, mahesANA) vagere enI uttare satyapura maMDala (vaDumathaka satyapura-sAMcora jillo jodhapura-rAjasthAna) para rAjya karato e "parama-bhaTTAraka'', ''mahArAjAdhirAja'' biruda dharAvatA.4 AcArya haribhadra sUrinA ''yoga dRSTi samuccaya'' graMthanI tADapatrIya prata karNadevanA kalyANa vijaya rAjyamAM saM. 1146 kArtika sudi......(i.sa. 1089, 7 oTo thI 22 okTo.) nA divase enA mahAmAtya muMjAlanI vasatimAM rahIne pATaNamAM lakhAi hovAnuM jaNAvyuM che.5 jyAre pATaNanA saMghavIpADA bhaMDAramAM saMgrahita 'uttarAdhyayana sUtra ane puSpavatI kathAnI saM. 1179 bhAdrapada vida i.sa. 1122-23) ane saM. 1191 bhAdrapada sudi-8 bhaumadinanI i.sa. (1134, 28-ogaSTa sudi-8)ne tADapatrIya hastapratomAM '"tribhuvanagaMDa'' biruda prayojavAmAM AvyuM che. pATaNanA saMghavIpADA graMthabhaMDAramAMthI prApta jayasiMhadevanA vijaya rAjyamAM lakhAyelI vi.saM. 1179 bhAdrapada vida (i.sa. 1123)nI uttarAdhyayana sUtra-zruta skaMdhanI tADapatrIya puSpikAmAM saM.1191 phAlguna vadi-1nI zanivAra (13, jAnyuArI i.sa. 1134)nI ''Avazyaka niryuktanI aNahila pATaNamAM lakhAyelI hastapratanI puSTikAmAM tathA saM. 1191 bhAdrapada, suda-8, maMgaLavArane (28, ogaSTa i.sa. 1134)nA divase lakhAyelI ''puSpAvatI kathA'"nI hastapratanI puSpikAmAM jayasiMhadevanuM ''sidhdhacakravartI''biruda apAyeluM che. kAvya prakAzanI paMDita lakSmI ghare lakhelI vi.sa. 1215, Azvina sudi 14ne budhavAranI (8, oTo, i.sa. 1158) hastapratanI puSpikAmAM Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 432 " aNahila pATake samasta rAjAvalI virAjate mahArAjAdhirAja, paramezvara, paramabhaTTAraka, umApati varalabdhaprasAda - prauDha pratApa nijabhUja vikramaraNAMgaNa nirjita zAkaMbharI bhUpAla zrI kumArapAla deva kalyANa vijaya rAjye" evo nirdeza che. jemAM zAkaMbharInA rAjAne yudhdha bhUmimAM harAvyAno nirdeza che. saM. 1218, dvitIya aSADha sudi-5ne guruvAre (i.sa. 1161, jUna-29) lakhAyelI kalpacUrNanI hastapratanI puSTikAmAM "zrImadaNahila pATake samasta rAjAvalI virAjita samalaMkRta mahAdeva saMgrAma nirvRDhapratijJA prauDha nijabhUjaraNAMgaNa vinirjita zAkaMbharI bhUpAla zrImatkumAra pAladeva kalyaNa vijaya rAjye" emAM kumArapAlane mahArAjAdhirAja paramezvara, paramabhaTTAraka yuddhamAM zAkaMbharI bhUpAla ne harAvanAra evAM birudo ApyAM che.10 saM. 1227 nabhasya-bhAdrapada (i.sa.-1170-71)mAM aNahila pATaNamAM kumArapAlanA rAjyakALamAM lakhAyelA ''zAMtinAthacaritra'"nI hastapratamAM kumArapAlane ''suzrAvaka'' kahyo che. pATaNanA saMghavIpADA bhaMDAranI ''yogazAstra'' ane ''vitarAga stotra''graMthanI hastapratanI saM. 1228, zrA.sudi.1, somavAra (pa.julAi, i.sa. 1171) puSpikAmAM kumArapAlane ''paramArhata''nuM birUda ApeluM che. 1 malayagiriSkRta '"SaDazItiprakaraNavRti''nI pATaNanA saMghavI pADAbhaMDAramAM saMgrahIta hastapratanI puSpikAmAM jaNAvyA anusAra samasta rAjAvalI virAjita mahArAjAdhirAjazrI bhImadevanrA' rAjyamAM aNahila pATaNamAM A vRttinI racanA saM. 1258, poSavadi-5ne ravivAre (16, Dise, i.sa. 1201) karavAmAM AvI. saM. 1295 caitra sudi-2, maMgaladine (8-mArca, i.sa. 1239) aNahila pATaNamAM lakhAyela jJAtA dharmakathAdiSaNI sUtravRtti'nI puSpikAmAM mahArAjazrI bhImadevanA vijaya rAjyano ullekha che. pATaNanA saMghasatkabhaMDAramAMnI bAlacaMdra viracita ''upadezakaMdalI vRtti'nI hastapratanI puSpikAmAM jaNAvyA anusAra A graMtha mahArAjAdhirAja zrI bhImadeva kalyANa vijaya rAjyamAM mahAmAtya daMDakazrI tAtanA samayamAM saM. 1296 phAlguna sudi-9, zukravAre (2-phebru, i.sa. 1240) lakhAyo.14 saM. 1198mAM zrI arNorAja e "samasta rAjAvalI samalaMkRta paramabhaTTArakamahArAjAdhirAja paramezvara''jevA saMpUrNa svAtaMtrya sUcaka biruda dhAraNa karato hato. (ema saM. 1198 aSADha sudi-2, guruvAra (28, me, i.sa. 1142) lakhAyelI pATaNanA saMghavI pADA jaina jJAna maMdiramAM saMgrahIta Avazyaka sUtra niryuktinI kAyastha paM. mADhale lakhelI hastapratanI puSpikAmAM jovA maLe che. saM. 1295, bhAdrapada sudi-11, ravivAre (22-ogaSTa, i.sa. 1238) SavidyAvazyaka Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 yuge yuge pATaNanI prabhutA vivaraNa (yogazAstragata)nI pATaNanA saMghavIpADA bhaMDAramAM saMgRhIta tADapatrIya hastapratanI puSpikAmAM staMbhatIrthamAM rANaka vIsala devanA rAjyamAM daMDAdhipati jayasiMha hatA tyAre zrI pallIvAla jJAtinA Tha. vijayasiMha ane salaSaNa devInA putra so.Tha. tejapAle AtmazreyArthe A graMtha lakhAvyo Tha. ratanasiMhe enI nakala karI, Aja bhaMDAramAMthI hemacaMdra sUrinA dezInAmamAlAnI nakala saM. 1298, Azvina suda-10, ravivAre (5-okTo, I.sa. 1242) mahArANakazrI vIsaladevanA rAjyamAM mahaM. zrI tejapAla suta, mahaMthI lUNasiMha vagere paMcakulanI hAjarImAM kAyastha jJAtinA mahaM, jyatasiMhanA putra..........lakhAvI. mahAmAtya tejapAle saM. 1298 (i.sa.1242)mAM potAnA putra lUNasiMhane bharUcanA sUbo nimAvyo hovAnuM ahIM jaNAya che." pATaNanA saMghavIpADAnA jaina bhaMDAramAM saMgrahIta jJAna paMcamI kathAnI hastapratanI puSpikAmAM prahalAdanapuramAM mahArAjAdhirAjazrI vIsaladevanA kalyANavijaye rAjyamAM nAgaDa mahAmAtya hatA tyAre saM. 1313 caitrasudi-8, ravidine (25, mArca, I.sa. 1257) zrAvikA padmazrIe A hastaprata lakhI hovAnuM, jinasuMdaragaNie lakhAvI ane lalita suMdarI gaNinine e arpaNa karI hovAnuM jaNAvyuM che. vIsaladeve saM. 1300 (i.sa. 1244)mAM pATaNa lIdhuM chatAM saM. 1303 (i.sa. 1248) sudhI tejapAla mahAmAnya hato. ane tejapAlanA maraNa pachI vIsaladeve nAgara jJAtinA nAgaDane mahAmAtya nImyo hovAnuM jaNAya che. zrI pAnamAM zrI sAraMgadevanA rAjyamAM hemacaMdrAcAryakRta yAzraya mahAkAvya Tha. lASaNe lakhyuM hovAnA nirdeza pATaNanA saMghavIpADAnI hastapratanI pupikAmAM Ave che. mahArAjazrI sAraMgadevanA vijaya rAjyamAM saM. 1336, jeTha suda-5, ravivAre (pa-me, I.sa. 1280) aNahillapuramAM kalpasUtra ane paryuSaNA kalpanI hastaprata lakhAvI. pATaNanA saMgha satyabhAMDAgaranI zAntAcArya kRta utarAdhyayana vRttinI hastaprata saM. 1343 laukika kArtika sudi -2, ravidine (20-oTo, i.sa. 1286)mAM aNahila pATaNamAM sAraMgadevanA rAjyamAM mahAmAtra zrI madhusUdana zrI karaNAdisamasta mudrA vyApAra karato hato te samaye vIjApuramAM sIhAMke zrImAla vaMzanA che. bUTaDI suta che. tejAnA zreya mATe utarAdhyayana sUtravRtti lakhI pATaNanA saMghavI pADA bhaMDAranI saM. 1346, jyeSTha sudi 15, guruvAra (25 me, i.sa. 1390) vIjApuramAM sAraMgadevanA rAjyamAM zrI sAMgAnA sAnidhyamAM sthAnAMga sUtra TIkA lakhAI uttarAdhyayana sUtranI hastaprata aNahilapATaNamAM pAtasAha mahamUdanA rAjyamAM bRhata tapAgacchanA bhaTTAraka ratnAkara sUrinA ziSya jaitrakasUrI-ratnasiMhasUri udaya vallabhasUri, jJAnasAgarasUri ane dharmalakSmIgaNa vagerenA vAcana mATe saM. 1516 mArgazira pUname ravivAra' (9Dise. i.sa. 1459) paM. muni tilakagaNi ane paM. udayasAgaragaNie pustakanuM saMzodhana karIne lakhAvyuMne jaina saMgha Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA jJAna bhaMDAra pATaNanI 'zrI aMgavijjA''nI hastaprata aNahilapura pATaNamAM pAtazAha mahamUdanA rAjyamAM saM. 1527, Azvina vadi-7, ravivAra (6-okTo, i.sa. 1471) lakhAi2 Avazyaka vRttinI pATaNa-graMthabhaMDAranI saM. 1515 zrAvaNa vadi 12, budhavAra (25 julAi, i.sa. 1459)nI hastapratanI puSTikAmAM kuMbhamera mahAdurganA rANAzrI kuMbhakaraNanA vijaya rAjyamAM A hastaprata lakhAi hovAnuM jaNAvAyuM che Ama, hastapratone aMte ApavAmAM AvelI puSpikAo ane prazastionA saMzodhana pUrNa abhyAsa dvArA ghaNI aitihAsika ane sAMskRtika mAhitI upalabdha thAya che. prazastiomAM darzAvelI graMthakArane lagatI ane graMthane lagatI mAhitI, teno racanA samaya, lekhana saMvata, lekhana ane racanAsthaLa, lekhananA udezo vagere prakAranI vigatothI hastapratanA lakhANanuM aitihAsika mUlya vadhI jAya che. ane emAMthI itihAsanI khUTatI kaDIo vize uparyukta mAhitI Ape che. saMdarbha : 1. 2. 3. 4. 5. 6. satyendra, '"pADuMlipivijJAna' pR.7 gujarAtano rAjakIya sAMskRtika itihAsa, graMtha-3, pR. 218 EpigraphiaIndicaVol.X.P78; gu.ai.le.bhA.2., naM.138 jaina pustaka prazasti saMgraha, pR.99 naM. 4 7. jaina pustaka pra.saM. pR.101 naM. 25 8. enjana, pR. 103, naM-36 9. ejana, pR. 103, naM-38 10. jai.pu.pra. saM.pR.109 naM-79 11. jai. pu.pra.saM.pR. 110-111 12. jai.pu.pra.saM.pR.113, 115, zrIprasaM, 80-124 434 enjana. pR. 101, naM. 25 jaina pustaka prazasti saMgraha, pR.103, naM. 8, 'gaMDa' dezya zabda che. eno artha ''daMDapAzika'' arthAt rakSaka thAya che.R.C. Parikh "Kavyanusasang", Intro P. (LXVI) [C.S.G.], chronological - 114-56 systems of gujarat 13. 14. jaina.pu.pra.saM.pR.26 15. ejana-pR.121, 179 16. ejana - 121-176 zrIprazasti saMgraha - 83, 135 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 17. jai.pu.pra.saM. 124, 198 18. (gu.ma.rA.i.) gujarAtano madhyakAlIna rAjapUta itihAsa pAM. 12, zrI prazasti saMgraha 80-121 19. jaina pustaka prazasti saMgraha 130-247 20. ejana- 130-248 21. ejana - 133-264 jaina pustaka prazasti saMgraha 150-417 * 22. 23. Jagdishsingh Gahlot, "The History of Rajputana" Vol.1., PP. 207 FE raheThANa : sI.36, maMgalam sosAyaTI vibhAga - 3 ghoDAsara roDa, isanapura, amadAvAda - 380050 phona : (079) 25382057 DaoN.manISA ena. bhaTTa DipArTamenTa opha inDolojI sarakArI viniyana koleja. 435 x X vijhiTIMga vyAkhyAtA. inDiyana kalcara rajanI pArekha ArTas koleja khaMbhAta - 388620 - zrI ke.kA. zAstrI zaikSaNika saMkula maNInagara, amadAvAda-380008 X Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna hastalikhita caityaparipATIe nAyanamAnavAdidevaghyanavAkayANavatrIzvarAMbavAdaMrvasatisajinAjayAnAMmukti doparana:khitAnAMvAmamArphatiyAdemunisantakliMminAthai sasevaMdedAra kAmavanitamokSa dAnakarAmAyAprenAzakamauganAgadekasiMdaM nAnAdhIzrIjIDa jamunigAmahitIyanAdhyamA . nideThaMTerakhAmetijanagoTAsAmayalokaMvAnIkaMkalAIekaTamadamayIyasekSA evaMpAda gomizviAtigarIsavitAmmalAIvayasyAsituMganavikajanagaNandAbaDhemAnalyAvAvayanamAmAyasmiM diyAzrIjItazIcakaraMsanasvAsarAsuraiyarisevAmAnamokSatriya keninAyodayasaMsArA nistAraNa madhanasavalaMzItanavInalAramohAthImAkSagA SadamahamadhunAtIrthanAdhanamAminasyAvAsAdasaMkhsakharama ditAMvavAlayakInanavyAnaMdapadAnapavaNAmadhAsadAsarvalokaikAthAkokApaminamAmiznutabajakanita kalAkaiysacyakAkAyAnidhAnaMsakamamuragaNasadhyamAnakramAnaMghanTesI dharAnavajantaragoyAnayAdhya gAdIzaktyAvadaninedeninayatimakhijadhAvisariyakajanamAmikoTAkhAMsidhaumjAsitastaMnanayA manAthazyAmakmeizamivAsnadhyakanAdhinamAnasamIdavAvaMdepaMcAsavezmatijinapatijJAtagoTIyA carSitAmaNiMdAjitajinayatimA maucityayuktAnImizrIdharmanAyaMvarataranavalajJAnidhAnaMpAcAtarmavyAli taMcAmaranaranikarerIvyamAnaMjinAmAtrIdAranarejamadevasarenIsanaparAnarenamAmiziniyatA titasaMsArabArAnidhinauninAtiaSTApadApayaninAlaTosayAnAvaNamAminayAvAnaMvaMni naMjanAnImanogatAnaMdasavAIdaravAravAkoTIyAvamalamalitodaninyatiratuvAtigatipadamavanigAnA taranatAMtIdavadevamaninanAyatamalitaHkSipaMcAzakainAjayakalitanAyananagaraMgAnidhayArthanA samaraumizmodAdaM manyanidhAnavAmagamadaM zrIvAsalyaMtathAnAneyaMcanamAmisarvajanatAsaMsAratApAya +3 yuge yuge pATaNanI prabhutA pardAmAgyamAlAnuMtavajiSNatAmArIyasaramatIsAmanAe:pAmAgurupA yApATaezvAmistavanAkaratAMsabamAyArApATaNanpapasInA nyUnuM adierAjinaprasAdajihAMmagAhAmATabhamAepazamugamanamatimAdaloe jinamaMdanakaroyATAvetrapravAmistavanAharavyomanamezapathamapaMcAsattA zAsidAMghasAdamArApaMcAsaraninavarataNoe devodidArAdhAcopanabiMbatidA atitamA ghalihiravihArAvatimAtrisadagurutapIemaratimanohArA tidIpIkapanna niNaMdanamuMgabipantaragaMjAroekasoviMbalatilakSAe lamatIjatArAbAsapujyanedehareNAbiMbavaNavANa mahAvIrapAseMva nIrAjAMganinamArAdhIsarImatinAthApatimApaMcAsA ekanapareMnama taaNshkaae|yaadveNmtmaasaampiNpleNbhaavkopaanaathaasmsaaptimaaso hesamatAlIsabiMbarAMtinAmAnavidAmanamoha ciMtAmaNiyAmAmAdi 436 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA SURYA MANDIR AND SURYA KUND, MODHERA | 11th n . moMDherAnuM vizvavikhyAta sUryamaMdira ane maMdira AgaLano sUryakrUDa 437 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 438 - moDherAnuM sUryamaMdira prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya gujarAtanA madhyakAlIna itihAsamAM solaMkIyuga (vi.saM. 998 thI vi.saM. 1360) e gujarAtano suvarNayuga gaNAya che. A yuganA samrATo, sAmrAjJIo, maMtrIo, vidyAdharo ema badhuja mahAna hatuM. gujarAtanA zilpa-sthApatya kalAmAM to A yuga sAce ja golDana pirIyaDa gaNI zakAya. A yugamAM rANakIvAva, sahasaliMga sarovara jevAM seMkaDo vizvavikhyAta sthApatyo baMdhAyA hatAM. pATaNa jillAnA cANasmA tAlukAnuM moDherA gAmamAM Avela "sUryamaMdira" paNa solaMkIyuganuM che, je Aje paNa vidyamAna che. bhAratanA vikhyAta koNArkanA sUryamaMdira jeTaluM ja moDherAnuM sUryamaMdira tenI vaividhya sabhara zilpa samRdhdhinA kAraNe Aje paNa mahatvanuM sthAna dharAve che. solaMkI yugano pAMcamo rAjavI bhImadeva pahelAno rAjyakALa vi.saM. 1078 thI vi.saM. 1120 arthAta i.sa. 1022 thI .sa. 1064 ema 42 varSano hato. bhImadevanA rAjyamAM vidyAdharo ane kalAkArone ghaNuM uttejana maLatuM. moDherAnA sUryamaMdiramAM maMdiranA garbhagRhanI aMdara pAchaLanI bhIMtamAM saMvata 1083 paththaramAM kotareluM meM joyeluM che eTale moDherAnuM vikhyAta sUryamaMdira samrATa bhImadeva, pahelAnA zAsanakALa daramyAna ja baMdhAyuM che. 'prabaMdhaciMtAmaNi' graMthamAM bhImadeve "tripUrA prAsAda"baMdhAvyo hovAnuM jaNAvyuM che. mahamad gajhanIe khaMDita karela somanAthanA maMdirane paNa bhImadeve samajAvyuM hatuM. tenA maMtrI vimaLazAhe Abu parvata para vizvavikhyAta saMgemaramaranuM AdinAthanuM jinAlaya paNa baMdhAvyuM hatuM. bhImadevanA maraNa pachI tenI rANI udayamatIe pATaNamAM vizvavikhyAta "rANakIvAva" paNa baMdhAvI hatI. . moMDherA e kALe moTuM baMdara haze. A sUryamaMdira puSpAvatI nadInA DAbA tIre eka UMcA TekarA para AveluM che. AjanuM sUryamaMdira zikhara vagara UbhuM che. mUrtibhaMjaka mahamada gajhanInA sainya sUryamaMdirane khUbaja nukazAna pahoMcADI khaMDIyera banAvI dIdhuM che. staMbho para kotarAyela suMdara sUrya, devI-devatAonI pratimAo khaMDita karI nAkhela che. garbhagRhamAM Aje maMdiranI mULa sUryanArAyaNanI pratimA nathI. te jagyA khAlI jaNAya che. sUryamaMdira tenA garbhagRha, gUDhamaMDapa ane raMgamaMDapa traNeya maLI kula laMbAI 145 che. garbhagRha ane gUDhamaMDapa banne 80 phUTa laMbAI ane 50 phUTa pahoLAI vALA che. maMdirano sabhAmaMDapa Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA lagabhaga 50 corasa phUTa che. sAmAnya rIte mUkhya pratimA nijamaMdiranA pravezadvAra karatAM nAnI hovI joie ema mAnIye to paNa mULa sUryanArAyaNanI pratimA 6 phUTanI to hazeja. jo azvo joDelA rathamAM birAjela sUrya nArAyaNa hoya to mUrti kharekhara dedIpyamAna hovI joie. 439 pATaNamAM hira mahAdevamAM (1) moDhezvarI mAtA tathA (2) azvo joDelA rathamAM beThelA sUryanArAyaNanI mUrtio oraDIomAM prasthApita moDherAnA sUryamaMdiranA garbhagRhanI mULa sUryanI pratimA hoi zake. musalamAnonA saMbhavIta humalAnA kAraNe ghaNA maMdironI asala mUrtio bacAvavA khaseDI levAmAM AvI hatI. paNa A mUrti pramANamAM nAnI che, vaLI te ArasanI che. Akhu sUryamaMdira retIyA paththaramAMthI banAvela che. eTale pATaNanA harihara mahAdevamAM Avela mUrti moMDherAnA sUryamaMdiranI asala mUrti ja che ema cokkasa kahI zakAya nahi. vaLI evuM paNa kahevAya che ke dararoja thatA sUryodayanuM paheluM kiraNa sUryanI pratimAnA kapALa para AjJAcakranA sthAnamAM rAkhela hIrA para paDatuM, jethI maMdiranI sUryanI mUrti dedIpyamAna darzanIya banatI harihara mahAdevanI sUryanI mUrtimAM Avo koi hIro jaNAto nathI. hAlanA sUryamaMdiramAM gavAkSomAM mAnavakadanI sUrya nArAyaNanI 12 mUrtio prasthApita karelI che. A sUryanI mUrti sAta ghoDAvALA ratha para UbhelA sUryanArAyaNa che. maMdiranI dIvAlomAMnA gavAkSomAM mUkela sUryanI mUrtio suMdara che. sUrya deve kirITa mukuTa udIcyaveza temaja AbhuSaNo yukta ane DAbe khabhe janoi dhAraNa karela che. devanA pagamAM holabuTa che. AvIja koi UbhI mUrti mULa sthAnamAM hovI joie. sUryamaMdira pAse sUryakuMDa che A kuMDane rAmakuMDa paNa kahe che. A kuMDanA pagathIye derIyo che. kuMDa lagabhaga 176 phuTa x 120 phUTanuM vizALa suMdara kalAyukta kotarela sthApatya che. sUryamaMdiranI khaMbhIyo, staMbho, pATaDA vagere zilpathI khIcokhIca bhareluM che. kotarakAma :- (1) sapta-azvayukta ratha para savArI karatA 12 sUryanArAyaNa AbhuSaNo sAthe dekhAya che (2) indra, agni, jIvaMta lAgatA digapAlo, yama, varUNa, vAyu, kubera, izAna adbhUta rIte kaMDArAyelA che (3) staMbho para rAmAyaNa ane mahAbhAratanI AkhyAyikAo dedIpyamAna che (4) arjuna-karNanuM yudhdha, bhISma pitAmahanuM bANa zaiyA para zayana, arjunano matsya vedha, hanumAna vanamAMthI pAchA pharatA rAmano ayoghyA praveza vagere kotarakAmo khUba AkarSaka che. (5) raMga-maMDapa bahAra bhagavAna rAma suvarNamRga mAravA jatA, rAvaNa bhikSA mAMgato vagere sthApatyo kharekhara jovA lAyaka che (6) valoNuM pheravatI mahilA, naTanA khela, nRsiMhaavatAra, arjuna-subhadrA haraNano prasaMga, varAha avatAra, rAdhAkRSNa vagere mUrtio khaMDIta hovA chatAM jIvaMta lAge che (7) eka mANasa potAnA be hAtha vaDe hAthIne upADato, mAnavonI siMha sAthe kustI, UMTasavAra, jaMgalI pazu sAthenuM yudhdha tatkAlIna Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 yuge yuge pATaNanI prabhutA lokajIvananuM darzana karAve che (8) raMgamaMDapanA staMbha para kAmottejaka bhogAzanonA daLyo SEX EDU. CATION ApavA kaMDArAyAM haze? (9) bALakRSNanI bALalIlA govALo mANakha khAtA, valoNuM valovatI gopIo, nartana ane vAghonA zilpa jIvaMta lAge che (10) rAmAyaNa-mahAbhAratanA prasaMgonI penalo ane eka mukha ane pAMca zarIro dharAvatI AkRti adbhuta che. Ama A vizALa moDherAnA anupama sUryamaMdiranuM zabdomAM varNana karavuM zakya nathI. AvA vizALa maMdirano ekaeka iMca bhAga kotakAmathI bharapUra che. moDherAnuM sUryamaMdira uttara gujarAtanuM eka ghareNuM che. tenA upara kaMDArAyelAM tamAma zilpo je te vakhatanA lokajIvananuM ApaNane darzana karAve che. te samayanI prajAnI bahAdurI, khaDatalatA, vezabhUSA, astrozastro, rAsaracIluM, ramatagamato, mAnavInA zokha, khAsIyato, kAmakalAnA prakAro, vagere aneka bAbatono Abehuba khyAla Ape che. agIyAramI sadInuM A benamuna sUryamaMdira e kALane "suvarNayuga" kahevAnI sAceja zAkha pUre che. Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 441 HINIE moDherAnA vikhyAta sUryamaMdirano sUryakuMDa Benef Whe Pisy Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 yuge yuge pATaNanI prabhutA (8) lokasAhityanAduhA DaoN. ke.kA.zAstrI e suvidita che ke vaidika bhAratI' bhASAnA sAhityano eka bAju vikAsa thato jato hato, to bIjI bAju bhASAmAM hAsaprakriyA paNa vaidika kAlathI zarU thai cUkelI hatI. hajAro varSonA gALAmAM moDethI bhAratIya upakhaMDamAMthI caMdravaMzIya druzru vaMzanA keTalAka sAhasika kSatriya-samUho pazcimanA dezomAM paNa potAnI bhASA-rAjyazAsana paddhati-saMskAro vagere laIne patharAtA cAlyA. tyAM jatAM yuropa vageranA vibhinna pradezomAM sthira thayA tyAM potAnI bhASA paNa pracalita karatA rahyA, e je kAraNa che ke yuropIya bhASA-vijJAnIoe mathALabhASAne 'indo-yuropiyana' kahIM; moDethI DaoN. meksamUlare gahana abhyAsane baLe ene "Aryan Family of Languages AthukulanI bhASAo" evI saMjJA gauravapUrvaka ApI. bhAratIya upakhaMDamAM prAcIna bhAratI' bhASAmAMthI prAkRta bhASAono lhAsaprakriyAthI vikAsa thato cAlyo hato, emAMnI 'pAlI bhASA" bauddhakAlamAM bauddhabhASA, jene bauddho 'mArAdhabhASA" kahetA hatA te, che. jainonA mahAvIra svAmIno paNa eja samaya che. emaNe je bhASAne aMgo nAmanA sUtragraMthomAM upayogamAM lIdhI te "ardhamAgadhI' tarIke jANItI che. saMjJA uparathI ja spaSTa che ke bhAratIya upakhaMDanA A be prAMtIya bhASAonAM nAma che. samAMtara anya prAMtIya bhedo paNa vikaselA. hatA. prAkRta vyAkaraNa racanAoe AvI 'mahArASTrI' 'zaurasenI' "mAgadhI" "paizAcI' ane 'cUlikA paizAcI' nAma ApyAM che. A bhASAomAMthI chUAsaprakriyAe 27 jeTalI prAMtIya apabhraMza bhASAo paNa noMdhI che. A apabhraMzonAM svarUpone paNa tAttvika paricaya prAkRta vyAkaraNomAM apAyo che. e samaye gujarAtI vaiyAkaraNa AcArya hemacaMdra emanAM 'siddhahemazabdAnuzAsana'mAM poNA 8 adhyAyomAM saMskRtanuM sUtrAtmaka vyAkaraNa ApyA pachI 8 mA adhyAyanA cothA pAdamAM prAkRta bhASAonuM sodAharaNa sUtromAM vyAkaraNa ApyuM che. e (jaina) mahArASTrI' 'zaurasenI (mathurA pradezanI) "mAgadhI "paizAcI agni koNanI' ane 'cUlikApaizAcI (paizAcIno bIjo prakAra)' ApyA pachI potAnA pradezanI ('gaurjara) apabhraMza'nuM jarA vistArathI sodAharaNa sUtromAM vyAkaraNa ApyuM che. mAtra zAbdika udAharaNothI saMtoSa na letAM tatkAlIna lokasAhityanAM paghAtmaka udAharaNa ApyAM che (moTA bhAganAM Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 443 'dohAo'mAM), e dohAomAMthI mane mahattvane dohAo lAgyA e enA anuvAda sAthe A pustikAmAM apAyA che. AvA A prakAzanano yaza DaoN. kRSNakAMta kaDakiyA TrasTa'nA maeNne. TrasTI pro., DaoN. kRSNakAMta o. kaDakiyAne che. DhAllA sAmalA dhaNia campAvaNNI / _ NAi suvaNNareha kasavaTTai diNNI ||1|| - "nAyaka zyAma varNano che; priyA caMpAnA varNanI (pILI jhAMyanI) che; jANe ke kasoTI upara sonAnI rekha dIdhI !" 1 330-2 DhAllA mai~ tuhu~ vAriA mA karu dIhA mANu / / - gidda gamihI rattar3I daDavaDa. hoi vihANu // 2 // he nAyaka ! meM tane vAryo ke lAMbA vakhata sudhInuM abhimAna na kara. nidrAe rAtri cAlI jaze (na) jhaTapaTa vahANuM thaze." 2 330-3 biTTIo mai~ bhaNia tuhu~ mA karu vaDkI diTTi / . ' ' tta sanI tni nira hiru pa iliNA "he beTI ! meM tane kahyuM ke vAMkI najara na kara. he putrI ! jema aNIdAra bhAluM hRdayamAM pravezela mAre che te pramANe bIjAnA hRdayamAM pravezeluM tArI daSTirUpa bhAluM mAre che." 3 332-1 . aggaliaNehamivaTTAha~ joaNalakkhu vi jAu / - yarisasaaNa vi jo milai sahi sAkkhaha~ so ThAu // 4 // na tUTelA snehe pAchAM vaLelAM (prema-pAtro ekabIjAthI) lAkha yojana paNa dUra cAlyAM jAya; he sakhIso varSe paNa (pAcho AvI) je nAyaka maLe te sukhonA sthAnarUpa thAya che." 4 332-2 aGgahi~ aDgu Na miliu hali ahare aharu Na pattu / pia joantioM muhakamalu aya~i surau samattu // 5 // priyanAM aMgo sAthe aMga maLyuM nahi, he sakhI! hoTha sAthe hoTha maLyo nahi. priyanA mukhakamaLane jotAM jotAM ja (amArI) suratakrIDA ema ne ema pUrNa thaI gaI."5 333 je mahu diNNA diahar3A daioM pavasanteNa / tANa gaNantia aguliu jajjariAu NaheNa // 6 // pravAsa karatA priye (pharI maLaLAnA) je divaso mane ApelA te divasone Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 444 gaNatI evI je huM, tenI AMgaLIo (divaso gaNatAM-gaNatAM ja) nakha sAthe jIrNa thaI gaI." 6 343-2 vippiaArau jai~ vi piu to vi ta ANahi ajju / aggiNa daddhA jai vi gharu to teM aggiM kajju // 7 // (he sakhI), jo ke priya apriya karanAro hoya topaNa ene tuM laI Ava. jo ke ghara agnithI baLela hoya to paNa e agninI sAthe kAma hoya che." 7 344 jiva~ jiva~ vakima loaNaha~ Niru sAli siknech| tiveM tivammahu Niaasara kharapatthari tikkhei // 8 // " "jema jema zAmaLI strI locanonI vAMkAI nizcita rIte zIkhe che tema tema manmatha potAnAM zara kaThora paththara (sarANa) upara tIkSNa kare che." 8 345 saMgarasaahiM ju vaNNiai dakkhu amhArA kantu / aimattaha~ cattakusaha~ gaakumbhai~ dArantu // 9 // (he sakhIo), mArA te priyane tuM jo ke je atyaMta matta ane jemanA aMkuza chUTI gayA che tevA niraMkuza hAthIonAM kuMbhasthaLane cIrI nAkhato seMkaDo saMgrAmomAM varNavAya che." 349 Niamuhakarahi~ vi muddha kara andhAri paDipakravai / sasimaNDalacandimoM puNu kAi~ Na dUra dakkhai // 10 // mugdhA strI potAnA mukhanAM kiraNothI paNa aMdhakAramAM hAthane jue che, (to). caMdramaMDaLanI cAMdanInA sAdhane paNa dUra zuM nathI joI zakatI ?' rU90- tucchamajjhaha tucchajampiraha / 1 tucchaccharomAvaliha tuccharAa tucchaara hAsaha / piavaaNu alahantiha tucchakAavammahaNivAsaha // 11 / / aNNu ju tucchau~ taha dhaNaha taM akhaNau~ Na jaai| kari thaNantaru muddhaDha je maNu vicci Na mAi // 12 // "he halakA premavALA nAyaka ! tuccha che madhyabhAga jeno, tuccha che bolavAnI Teva jenI, tuccha ane suMdara che romAvalI jenI (tuccha che prema jeno), vadhAre tuccha che hAsya jenuM, priyanA bolane je meLavatI nathI tevI ane jenI tuccha kAyAmAM kAmadevano nivAsa che tevI nAyikAnuM je bIjuM kAMI tuccha che te kahyuM jatuM nathI. e Azcarya che ke mugdhAnAM stana vacceno bhAga eTalo ta7 che ke enuM mana vacce mAta nathI." (ahIM sarvatra "tuccha' zabda "nAjuka"nA arthamAM prayojAyelo che.) 11, 12 350-2 rakhajjahu taruNahAM appaNa, bAlaha jAA visama thnn| . phointi ja hiaDau~ appaNau~ tAha~ parAI kavaNa ghaNa / / 13 / / Teva jenI, nA bolane je meLavatI nathI . che te kahyuM jatuM nathI Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 445 he taruNa loko ! tamArI jAtano bacAva karo, kemake (A) bALAnAM stana viSama-AkarAM thayAM che. je stana enA potAnA hRdayane phoDI nAkhe che tene bIjAnI dayA kevI ?" 13 351 bhallA huA ju mAriA bahiNi mahArA kantu / lajjajjaM tu vasiaha jai bhaggA gharu antu // 14 // he bahena ! bhaluM thayuM (ka) mAro svAmI (yuddhamAM) marAyo. jo bhAgI chUTelo e ghera Avyo hota to sakhIo samakSa huM lajjA pAmI hota." 14 352 yAasu uDDAvantiaa piu diTThau sahasa tti / / addhA yalaA mahihi~ gama addhA phuTTa tar3a tti // 15 // (patinA AvavAnuM zukana ApatA) kAgaDAne (pati kyAM AvavAno che ema mAnI) uDADI mUkatI nAyikAe ekAeka priyane dITho, tyAM (mULe priyaviraha dUbaLI paDI gayelI tethI hAthamAMthI) aDadhAM baloyAM bahAra nIkaLI gayAM, tyAM priyane joyo tethI AnaMdAyaka thatAM) aDadhAM baloyAM taDAka daI tUTI gayAM.)" 15 354 bhaggau~ dakviyi Niaabalu balu pasari parassu / ___ ummillai sasireha jiya~ kari karavAlu piassu // 16 // ("he sakhI !) potAnA lazkarane bhAgeluM joIne ane duzmananA lazkarane phlAyeluM joIne mArA priyanI talavAra enA hAthamAM, bIjanA caMdranI jema, khIle che." 16 356 jar3a tahA~ tuTTau gehar3A mai~ sahu~ Nayi tilatAra / taM kiha vakahiM loaNahi~ joijjau~ savAra // 17 // premALa kAMkIvALI epriyA)no mArI sAtheno prema jo tUTyo na hoya to vAMkAM netroe mane seMkaDo vAra zA mATe jovAmAM Ave che ?" 17. 357-1- jahi~ kappijjai saraNa saru chijjai khaggaNa khaggu / tahi~ tehai bhar3aghaDaNivahi kantu paAsai maggu / / 18 / / "yoddhAonA samUhamAM bANathI bANa kapAya che (ane) khAMDAthI khAMDuM chedAya che, evA e samUhamAM (mAro) kAMta mArga kare che." 18 357-2 akkahiM akhihi~ sAvaNu aNNahi~ bhaddayaho / mAha mahialasatthari gaNDatthale sarao // 19 // 357-3 aGgahiM gimhu suhacchItilavaNe maggasiro / tafe muddauM muddapa gavArago risarI raMgI ' "e (athavA e sthaLe) mugdhA strInI eka AMkhamAM zrAvaNa che ane bIjI AMkhamAM bhAdaravo che (eTale zrAvaNa ane bhAdaravAmAM meghanI avirata dhArAo paDe ema priyanA virahathI AMsuo jhare che). pRthvItaLanA sAtharA upara vasaMtaRtu ane - Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA lamaNAmAM zaradaRtu che (eTale ke virahane kAraNe ghAsa ane pAMdaDAMnI pathArI upara sue che ane AMsu jharatAM hovAthI lamaNAM ThaMDAM che). aMgomAM (virahane kAraNe) grISmaRtuno tApa bALe che) ane suMdara talanA vanamAM mAgasara mAsa che (eTale ke mAgasara mAsamAM jema talanAM vana laNAya che tema priya virahe mugdhAnI zobhA harAI gaI che), jyAre mukhakamaLa upara zizira Rtu AvI rahI che (eTale ke priyavirahe zizira RtumAM kamalinI jhAMkhI paDI jAya che tema moDhuM phikku paDI gayuM che.)" 19,20 hiar3A phuTTi tar3a tti kari kAlakkheveM kAi~ / 36-4 dekhau~ avihi kahi~ Thavar3a par3a viNu dukkhasaAi~ ||21|| 'he hradaya ! tuM taDAka daIne phUTI jA. samaya laMbAvavAthI zuM ? huM jouM ke mUu nasIba tArA vinA seMkaDo duHkha kyAM sthApe che." 21 359-1 kantu mahArau hali sahia Nicchai~ rUsa jAsu / atyahi~ tyahi~ tyahiM vi ThA~u vi pher3ar3a tAsu ||22|| he sakhI ! mAro kAMta jenA upara cokkasa gusse thAya che tenuM astra zasa ane hAtha vatI paNa kAma OM che." 22 362 aha kumArI ahAM Naru ahu maNorahaThANu / ahau~ var3ha cintantAha~ pacchai hoi vihANu ||23|| ''A kumArI che, A huM puruSa chuM. A (mAruM) manorathanuM sthAna che.' A pramANe vicAra karatA mUrkhAonuM pachI vahANuM vAI jAya che." 23 364 jar3a pucchahu~ ghara vaDDAi~ to vaDDA ghara oi / vihaliajaNaabbhuddharaNu kantu kuDIrai jor3a ||24|| (dAna meLavavAnI icchAe) jo vaDA ghara vize pUchatA ho to vaDuM ghara A (rahyuM). (jo rakSaNanI icchA hoya to) vikaLa janono uddhAra karanArA mArA kAMtane (ahIM A) jhUMpaDImAM jo." 360-6 jai Na su Avai dui gharu kAi~ aho luhu tujjhu / aNu ju khaNDa ta sahia so piu hoi Na majjhu ||25|| "he dUtI ! jo e ghera na Ave to emAM tAruM nIcuM moDhuM zA mATe ? he sakhI ! jo e (tArA) vacanano bhaMga kare to e mAro priya na hoya." jar3a sasaNehI to mujha aha jIvai NiNeha / bihi~ vi paArahi~ gaia dhaNa kiM gajjahi khala meha ||26|| 367-5 'he megha ! jo (e mArI priyA) snehavALI haze to (mArA vike) marI gaI haze. have jo jIvatI haze to e sneha vinAnI (che evuM samajharja). he luccA megha ! tuM zuM gAjI rahyo che ? baMneya prakAre nAyikA gaI ja che." 26 446 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 447 . vhI sakuM rAja, 368 bhamara ma ruNujhuNi raNNaDai sA disi joi ma roi| sA mAlai desantaria jasu tuhu~ marahi vioi // 27 // "he bhamarA ! tuM rAnamAM raNajhaNATa na kara. e dizA tarapha joI ro nahi. jene viyoge tuM jhUre che te mAlatI bIje deza gaI che (anyokti che)." 27 370-2 mahu hiu~ tai~ tA tuhu~ ma yi aNe viNajjii / prijha para 7 8 DuM ja mag mniSNa rA. "he priya ! mAruM hRdaya tArI sAthe che to (anya nAyikA)nI sAthe tuM (eTale ke mAruM hRdaya lAgyuM che), e nAyikA vaLI bIjA sAthe joya che. te priya ! huM zuM karuM chuM, tuM zuM kare che? e to mAchalAthI mAchaluM gaNAya che." 28 370-4 pai~ mallantihu mahu maraNu mai~ mallantahA tujjha / / sAsu gaNuM to mAtA so vi nANAM sabsa III (nAyikA kahe che) (he priya !) tAro tyAga karatAM mAruM maraNa che, mAro tyAga karatAM tAruM maraNa che; sArasa yugalamAMnA jenAthI eka vegaLuM che tene kRtAMta kALane meLavavo saraLa che." 29 376- amhe thovA riu bahua kAara ay bhaNanti / muddhi NihAlahi gaaNaalU kar3a jaNa jANha karanti / / 30 / / "ame thoDA chiye ane duzmano bahu che evuM kAyara kahe che. te mugdhA strI! AkAzane nihALa: keTalA jaNa cAMdanI kare che ! (eka caMdra ja, aneka tArA nahi; ema zara eka ja hajArone saMhAre che.)" 30 377 maI jANiu~ pria virahiaha~ ka vi dhara hoi viAli / . Nayara miaku vi tiha tayai jiha diNaaru khaagAli ||31|| he priyA ! virahI puruSone vyALu vakhate (saMdhyAkALe) koI AdhAra hoya che, paNa divase jema sUrya prakAze che tema layakALe (= rAtrie) caMdra prakAze che. (vastusthitie dinamAM ne rAtrimAM virahI janone zAMti nathI.) 31 379-1 mahu kantAM be dosar3A halli ma jhayahi AlU / nidA hai para 3 sunAha chavAnuM rUsI he sakhI! mArA kAMtanA be doSa che; ALuM (= khoTuM) na kahe. (emAMno eka doSa e che ke e dAna ApatA hatA emAM huM UgarI, (bIjuM) e laDatA hatA emAM talavAra UgarI." (evo e dAnezvarI ane evo yuddhavIra), 32 379-2 jai bhaggA pArakkar3A to sahi majhu priaNa / / aha bhaggA amhaha~ taNA to te mAriar3eNa ||3|| - "he sakhI! jo pArakA (bIja duzmano) bhAgyA to mArA priye (bhagADyA.) have (jo) amArA (yoddhAo) bhAgyA to mAro kAMta marAyAthI." 33 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 448 382 muhakavaribandha taha soha dharahi NaM mallajujjha sasirAhu karahi~ / taha sahahi~ kurala bhamaraulatulia NaM timiraDimbha khallanti milia // 34 // e nAyikAnAM mukha ane aMboDo zobhA dhare che; jANe ke caMdra ane rAhu mallayuddha kare che ! enA keza bhramarakuLanA jevA zobhe che; jANe ke aMdhakAranAM baccAM (ekabIjane) maLI khelI rahyAM che." 34 383-1 bappIhA piu piu bhaNavi kattiu ruahi haAsa / / tuhu jali mahu puNu vallahai bihu~ vi Na pUria Asa // 35 // he bapaiyA ! "piu' 'piu' bolIne keTaluM roIza ? he hata-Aza ! tArI pANI vizenI ane mArI mArA vahAlA vizenI, ema baMnenI paNa AzA purAI nahi." 35 383-2 bappIhA kAi~ bAlliaNa NighiNa vAra i yAra / sAari bhariai vimalajali lahahi Na akka i dhAra // 36 // he bapaiyA ! he nirlajja ! vAraMvAra bolavAthI zuM? sAgara vimaLa jaLathI bharelo che chatAM eka paNa dhAra tane nathI maLe ema." 36 383-3 Aahi~ jami mahu aNNahi~ vi gori su dajjahi kantu / ' ____gaa mattaha~ cattaGkusaha~ jo abhiDai hasantu // 37 // he gaurI ! (jeonA aMkuza chUTI gayA che tevA) niraMkuza matta hAthIonI sAthe je hasato-hasato AbhaDe che, AkhaDe che, tevo kAMta mArA A janmamAM ane bIjA janmamAM paNa deje. (arthAtu ke bahAdura pati Apaje.)" 37. 385 vihi viNar3au pIr3antu gaha meM dhaNi karahi visAu / ___ saMpai kaDDau~ yesu jiva~ chur3a agghar3a vavasAu. // 38 // "daiva eno khela khelo, graho pIDA karyA karo. he priyA ! viSAda na kara. jo vyavasAya hoya to saMpadane to veza = pozAka lugaDAM)nI jema kADhI lAvIza." ('dezya zabda che. "jenA arthanA gu, "cho" sAthe eno saMbaMdha spaSTa jaNAya che.) 38 386 khaggayisAhiu jahi~ lahahu~ pia tahi~ desahi~ jAhu~ / raNadubhikkheM bhaggAi~ viNu jujjheM Na valAhu~ // 39 / / "he priye ! je dezamAM khAMDAnuM kAma ame laIye (maLaviye) te dezamAM ame jaIye chiye. raNarUpI dukALathI bhAgelA ame yuddha vinA pAchA vaLiye nahi." 39 387-3 pia. ahiM kari sallu kara chahi tuhu~ karavAlu / je kApAlia cappur3A lehi~ abhaggu kavAlu // 40 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 386 'hai priya ! atyAre hAthamAM bhAluM rAkha (= le); tuM talavAra choDI de ke jene lIdhe bApaDA kApAliko na-bhAgyuM kapALa (= khoparI) le." 40 santA moga ju pariharar3a tasu kantahAM bali kIsu / tasu daiveNa vi muNDiau~ jasu khallihar3au~ sIsu || 41|| je chatA bhogone parihare che te kAMtanI huM bali karAuM (thAuM) chuM. (enA uparathI huM vArI jAuM chuM.) jenuM zIsa maMDAyuM che (jeNe saMsAranA bhaye saMnyAsa lIdho che) tenuM zIsa daive ja bhUMDyuM che., (enuM nasIba eNe jAte ja jatuM karyuM che.)" 41 aituGgattaNu jaM thaNaha~ so cheauNa hu lAhu / 390 sahi jai keva~i tuDivasiNa ahari pahuccai NAhu ||42 || *'jo svAmI hoTha sudhI vilaMbathI pahoMce to, he sakhI ! stanonuM ati UMcApaNuM (bharAupaNuM) hoya to nukasAna che, lAbha nathI." 42 38-3 jiva~ jiya~ tikkhA levi kara jai sasi challijjantu ! to jar3a goriha muhakavaleM sarisima kA vi lahantu ||43|| 'jema tema karI tIkhAM bANa laIne jo caMdrane cholavAmAM Avyo hoya to jagatamAM gaurInA mukhakamaLanI kAMIka sarakhAmaNI le." 43 395-2 cUDullau, cuNNIhoisar3a muddhi kavoli Nihittau / sAsANalajAlajhalakkiau bAhasalilasaMsittau // 44 // 'hai mugdhA ! gAla upara mUkelo zvAsanA pavananI jvALAthI jhalaka-jhalaka thayelo (= baLelo) ane AMsuthI chaMTakAyelo cUDalo cUrNa (cUro) thaI jaze." 44 amavaJca be ai~ pammu Niattar3a jAya~ / 395-3 savyAsaNariusaMbhavahAM kara pariattA tAyeM // 45 // 'prema (= priyA) be pagalAM anusarIne jyAM sudhImAM pAcho phare che tyAM sudhImAM caMdranAM kiraNa phlAI gayAM hoya che.' 385-8 hiar3a khaDukkar3a gorar3I gaaNi ghuDukkar3a mehu / yAsArati payAsu haiM visamA saMkaDu ahu // 46 // ''strI hradayamAM khaTake che, megha gaganamAM gagaDe che; varSAnI rAtrimAM pravAsIne A vasamuM saMkaTa che. 46 385-3 ammi paohara vajjayA~ Nicyu je saMmuha thanti / mahu kantahAM samaraDgaNai gaaghar3a bhajjiu janti // 47 // "he mAtA ! mArAM vajaya stana je haMmezAM mArA kAMtanI saMmukha thatAM ne (e hArato nahi) e to samarAMgaNamAM hAthIonI katAra bhAMgIne jAya che." 47 jaM diTThau~ somaggahaNu asaihi~ hasiu Nisaku / IFE-R piamANusavicchoharu gili gili rAhu maaDku // 48 // 449 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ''asatI strIoe caMdranuM grahaNa joyuM ke niHzaMka rIte hasI UThI : he rAhu ! priya janano viyoga karAvanArA mayaMka(= caMdra)ne gaLI jA, gaLI jA." 48 ammI satyAvatyahi~ sudheM cintijjai mANu / 316-2 pia diTTha hallohaleNa ko ceai appANu // 49 // "he mA ! svastha avasthAvALAthI sukhe mAna(garva)no vicAra karAya che, (paNa) jyAre priya jovAmAM Ave che tyAre vyAkuLapaNe AtmAne koNa cetana-vaMta kare che ?" 49 396-4 jar3a ke pAvI piu akiA kuDDa karIsu / pANiu Nava sarAvi jiyeM savvage paisIsu // 50 ''jo koI paNa rIte huM priyane pAmIza to na kareluM kautuka huM karIza. je pramANe navA saravaDA(= koDiyA)mAM pANI pUrepuruM praveza kare che te pramANe badhAM aMge karI (pUrepUrI) huM (priyamAM) praveza karIza." 50 450 gaurjara apabhraMza : lokasAhitya saMpAdaka adhyApaka (DaoN.) ke.kA.zAstrI nAmanA graMtha DaoN. kRSNakAMta kaDakIyA TrasTa prakAzanamAMthI sAbhAra.. graMtha prakAzana : DaoN. kRSNakAMta kaDakiyA (ema.e.pIeca.DI) Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 451 81) gujarAtanA abhilekhomAM pATaNa haubhAratI zelata M.A., Ph.D. pUrva niyAmaka, bho.je. vidyAbhavana, amadAvAda solaMkIkALa e prAcIna gujarAtanA ItihAsano sauthI javalaMta kAla che, AthI e gujarAtanA itihAsamAM "suvarNakALa tarIke prasiddha che." A kALamAM gujarAtanuM sahuthI prabaLa ane pratApI rAjya solaMkI vaMzanuM hatuM, jenuM pATanagara aNahilavADa pATaNa hatuM. e pahelAM e cAvaDA rAjAonuM paNa pATanagara hatuM. saltanata kALa daramyAna I.sa. 1411mAM amadAvAdanI sthApanA thaI tyAM sudhI pATaNa gujarAtanI rAjadhAnI rahyuM. Ama lagabhaga pAMca sadIo sudhI A nagara gujarAtanuM rAjakIya, vepArI ane sAMskRtika kendra rahyuM hatuM. saMskRta sAhityamAM pATaNanuM prAcIna nAma gohitrapada, mahilapattana, mahilapura, mahilA pattAna, uttara ItyAdi maLe che. muslima lekhakoe pATaNane 'naharavAle kahyuM che. phArasI zilAlekhomAM 'naharavAla" nAma jovA maLe che. aNahilavADa pATaNanA cAvaDA rAjAono sahu prathama ullekha kumArapAlanA vi.saM. 1208 (.sa. 1152)nA vaDanagara zilAlekhamAM maLe che, jyAre aNahilavADanA cAvaDA vaMzanA prathama rAjA vanarAjano nirdeza haribhadrasUrinA neminAtha cariya" nAmanA apabhraMza kAvyanI pupikA (vi.saM. 1216-I.sa. 1160) mAM maLe che. yazapAlanA moharAja parAjaya" saMskRta nATakamAM vanarAja ane cAvaDAono ullekha che. hemacaMdrAcAryanA dayAzraya kAvya paranI abhayatilakagaNinI TIkA (vi.sa.1312 I.sa. 1256)mAM aNahila bharavADanI anuzruti rajU karAI che. "prabaMdha ciMtAmaNi'mAM aNahilavADa pattananI sthApanAthI mAMDI vi.saM. 1277 (i.sa. 1221) sudhInA itihAsano kAlakrama jaNAvyo che. bhATacAraNonI paraMparA anusAra uttarakAlIna graMthomAM nirUpAyela cApotkaTa (cAvaDA) vaMza paMcAsaramAM zAsana karato eno rAjA jayazikharI kanojanA rAjA bhuvaDanA hAthe marAyo. paMcAsaranuM patana vi.saM. 752 (i.sa. 696)mAM thayuM hovAnuM jaNAya che. vidhavA rANI rUpasuMdarIe e ja varSe bALakane vanamAM nma Apyo jenuM nAma vanarAja rakhAyuM. eNe vi.saM. 802 (I.sa. 746)mAM aNahila pATaNamAM rAjadhAnI sthApI. vi.saM. 898 (i.sa.942) sudhI tyAM rAjya karyuM. aNahilavADa Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 45ra pATaNamAM cAvaDA vaMzanI sattAno aMta AvatAM tyAM solaMkI vaMzanI sattA sthapAi. A rAjavaMzano sthApaka rAjino putra mULarAja solaMkI hato. Ama aNahilavADanA solaMkI rAjyanI sthApanA I.sa. 94ramAM thaI. . ' abhilekhomAM pATaNanA nirdezo solaMkI vaMzanA prathama rAjA mULarAje potAnA zAsana kAlanA pa5 varSa daramyAna (vi.saM. 998 thI vi.saM. 1053) cAra dAnazAsana pragaTa karyA. emAM sahuthI paheluM dAnazAsana pragaTa karyA. emAM sahuthI paheluM dAnazAsana vi.saM. 1030 (i.sa. 974)nuM pATaNa dAnazAsana che. emAM vacchakAcAryane gaMbhUtA viSaya (jillAmAM hAlanuM gAMbhuji. mahesANA) bhUmidAna karyAno nirdeza che. mUlarAjanA kaDI tAmrapatro (vi.saM. 1043, mAgha vadi 15, ravi- 2 jAnyu. i.sa. 987)mAM vardhi viSayamAM Avela maMDalI (hAlanuM mAMDala, tA. viramagAma)mAM mUlanAtha devanA maMdirane kaMboikA (hAlanuM kaMboI - moDherA najIka) gAmanuM dAna karyAno nirdeza che. dAnazAsana aNahila pATakamAMthI pharamAvavAmAM AvyuM hatuM. enA bAlerAnAM vi.saM. 1051, mAdha sudi 15 (jAnyu, I.sa. 995)nAM tAmrapatromAM kAvukunzathI AvelA durlabhAcAryanA putra dIrvAcAryane caMdragrahaNanA divase satyapura maMDala (sAMcora-jodhapura)nuM varaNaka grAma dAnamAM ApyAno nirdeza che. dAna aNahilapATaNakamAMthI pharamAvavAmAM AvyuM hatuM. solaMkI rAjA bhImadeva 1lAnA vi.saM. 1086, kArtika sudi 15 (25 okaTo, i.sa. 1029)nA rAdhanapura tAmrapatromAM aNahila pATakamAM nivAsa karatA rAma bhImadeve kacchanA navaNIsaka gAmamAMthI AvelA acArya maMgala zivanA putra bhaTTAraka ajapAlane masUrA grAma dAnamAM ApyuM hovAnuM jaNAvyuM che. Aja rAjAnA vi.saM. 1086, vaizAkha zudi 15 (20 eprila, I.sa. 1030)nAM tAmrapatromAM audicya brAhmaNa balabhadranA dIkarA vAsudevane muMDaka gAmanI uttara dizAmAM 1 halavAha (haLathI kheDI zakAya teTalI) jamIna dAnamAM ApyAno nirdeza che. ' kadiva 1 lAnA vi.saM. 1148, vaizAkha sudi 15 soma (25 eprila, i.sa. 1092)nA sUnaka (u.gujarAta)nA tAmrapatromAM Thakura mahAdeva sUnaka (gAma suNoka, tA. UMjhA, ji. mahesANA) gAmamAM vAva bAMdhAvyAno ullekha che. siddharAja jayasiMha (i.sa. 1094-1142)solaMkI vaMzano mahApratApI rAjA hato. vi.saM. 1156 (I.sa. 1100)mAM gaMbhUtA pathaka-144mAM Avela bhUminuM dAna jaina maMdirane karyuM hovAno ullekha siddharAja siMhanA lADola tAmrapatromAM Ave che. hemacaMdrAcAryanA dvayAzraya' kAvyamAM siddharAje baMdhAvela sahasaliMga mahAsarovaranA kAMThe 1008 zivamaMdira, 108 devI maMdira ane eka Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 453 dazAvatAranuM maMdira hovAnuM jaNAvyuM che. enA kAMThe sUrya, gaNeza, kArtika vagere bIjA devonI derIo paNa hatI. sarovaranA madhya bhAgamAM Avela bakasthaLa upara viMdhyavAsinI devInuM maMdira hatuM ane e maMdire pahoMcavA mATe paththaranA pulanI yojanA karelI hatI. jaLAzayanAM traNa garanALAM upara jalazAyI viSNunuM maMdira hatuM. derIomAM vaiSNava, zaiva ema zAkata devadevIonI mUrtio pratiSThita hatI. sarovaranA mukhya mArganI AgaLa bhavya kIrtitoraNa AveluM hatuM. A kIrtitoraNanA keTalAka TukaDA pATaNanAM keTalAMka gharo tathA masjidomAM jaDAyelA maLI AvyA che. kavi zrIpAle A sarovaranI prazasti racI hatI. e prazasti akhaMDa svarUpe hAla upalabdha nathI, paraMtu pATaNanA vijalakUvA mahollAnA eka zivAlayamAM eno khaMDita TukaDo zilAlekharUpe sacavAyela che.degemAM mAtra pAMca ja zloka (naM. 76, 77, 79, 87 ne 90) sacavAyA che. emAM siddharAja jayasiMhanuM paramezvara biruda maLe che. A khaMDita zilAlekhano TukaDo A graMthamAM chApela che. jayasiMhadevanA dohadanA vi.sa. 1196 (i.sa. 1139-40 ane vi.saM. 1202 (i.sa. 1145-46)nA zilAlekhamAM aNahilavADa nagaranuM suMdara varNana maLe che. : aNahilapATakanagara suramaMdiraruddhataraNihayamArgam / yasyAsti rAjadhAnI rAjJo'yodhyeva rAmasya // artha : 'sUryanA azvonA mArgane avarodhatAM UMcA UMcA devAlayo che, te A aNahilapATaka nAmanuM nagara siddharAja jayasiMhanI rAjadhAnI che, jema ayodhyA rAmanI rAjadhAnI hatI.' bhImadeva 2 jAnA pATaNa tAmrapatro (vi.saM. 1256, bhAdrapada vadi 15, bhauma-21 sapTe, i.sa. 1199)mAM rAyakavAla brAhmaNa jyoti soDhalanA putra Asadharane kaDA grAmanI pUrve mahIsANA gAmanA Analezvara maMdiranI bhUminI bAjunI ane DAbI tarapha uli grAmanA mArganI cAra halavAha bhUmi dAnamAM ApI. dAna aliha pATakamAMthI ApavAmAM AvyuM hatuM enA kaDI dAnazAsana (vi.saM. 1263, zrAvaNa suda 2, ravi - 9 julAi, i.sa. 1206)mAM rANI lIlAdevIe baMdhAvela bhImezvara ane lIlezvara maMdirane tathA tenI pAsenI prapA (Fountain) ane satrAgAra (almhouse) ne indilA grAma dAnamAM ApyuM hovAnuM jaNAvyuM che. bhImadeva rajA nA vi.saM. 1283, kArtika sudi 15, gurUvAra (5 nave., i.sa. 1226)nA tAmrapatromAM` mAMDalanA mUlezvara mahAdevane tathA maThanA yogIone nitya pUjA ane bhojana mATe natolI gAma dAnamAM ApyuM. TrasTIomAM mAMDala maThanA sthAnapati vedagarbharAzi hatA. bhImadeva 2 jAe aNahilapATakamAMthI vi.saM. 1288 (1289) bhAdrapada zudi-1, soma (8 ogaSTa, i.sa. 1233), vi.saM. 1295, mArga (mAdha) zudi 14, gurU' (20 jAnyu., i.sa. Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 yuge yuge pATaNanI prabhutA 1239) ane vi.saM. 1296, mArga vadi 14, ravivAra (27 nave, I.sa. 1239)nAM traNa tAmrapatro pagrata karyA. saM. 1288nA dAnazAnasamAM salakhaNapuramAM Analezvara ane salakhaNezvaranA maMdiramAM sthAna pati vedagarbha rAzi ane tenA putra somezvare bhaTTArakonA bhojanArthe ane satrAgAra mATe. gAmanuM dAna ane 20 halavAha bhUminuM dAna karyuM. vi.saM. 1295nA tAmrapatramAM rANA vIrame ghusaDI (mAMDala najIka)mAM baMdhAvelA vIramezvara ane sumalezvaranA maMdiranA nibhAva mATe ghusaDI gAmamAM pallaDikAmAM be halavAha bhUmino eka bAga dAnamAM Apyo. maThano sthAnapati vedagabharAzi rAjakulanA TrasTI hato. saM. 1296nA tAmrapatramAM virame baMdhAvelA vIramezvara ane sumalezvaranAM maMdiromAM pUjAthe rAjyasIyaNI grAma dAnamAM ApyAno ullekha che. tribhuvanapAla devanA vi.saM. 1299, caitra sudi 6, soma (10 mArca, I.sa. 1242)nA kaMDI tAmrapatramAM" rANA luNapasAthe tenI mAtA rANI salakhaNadevInA zreya mATe baMdhAvela satrAgAramAM rahetA kApeTikonA bhojanArthe bhASahara (UMjhA najIka) gAma dAnamAM ApyAnuM jaNAvyuM che. kavi somezvaranI AbunI tejapAla prazasti (vi.saM. 1287, phAlgana zudi 3, ravi-3 mArca, i.sa. 1230)mAM" aNahilapura nagaranuM suMdara varNana nIce pramANe che: aNahilapuramasti svastipAtraM prajA [nA-] bAInara [ 0 ] []mAnaM nivaH | cina timalIna triAvali - kRta iva [si] tapakSaprakSaye [5]pyaMdhakAraH // 3 arthAt "prajA sukhanuM sthAna, aja, rajei ane raghu jevA caulukya rAjavIothI rakSita aNahilapura nagara che, jyAM atyaMta ramaNIya nArIonA caMdra samAna mukho vaDe zukla pakSanA aMte paNa aMdhakAra maMda thAya che. giranA vi.saM. 1288, phAlgana zudi 10, budha (3 mArca, i.sa. 1232)nA zilAlekhamAM maMtrI tejapAle zatruMjaya ane abuMda parvata upara ghaNAM maMdiro baMdhAvyAM ane keTalAMkano jIrNoddhAra karAvyo temaja aNahilapura, bhRgupura (bharUca), staMbhanaka (thANA), staMbhatIrtha (khaMbhAta), darbhAvatI (Dabhoi), dhavalakakaka, (dhoLakA) ane bIjAM ghaNAM sthaLoe maMdiro baMdhAvyAM hovAno nirdeza che. aNahilapATakanA vAghelA rAjA vIsaladevanA vi.saM. 1317, laukika jyaka vadi 4, guru (19 me, i.sa. 1261)nA kaDI dAnapatramAMnA ullekha anusAra mehuNA gAmamAM cha halavAha jamIna, maMDalImAM 12 dukAno ane rINasihavAsaNa gAmamAM 6 halavAha jamIna dAnamAM ApIM. A Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 455 uparAMta rUpArUpuramAM vADI ane pallaDikA, jene mATe 1 dAmano kara ApavAno hato, e badhuM A - vidhipathakamAM ballAlanArAyaNa ane rUpanArAyaNanA maMdiramAM nityapUjA ane naivaida temaja maMdirone samArakAma mATe ApavAmAM AvyuM. vAghelA rAjA sAraMgadevanA samayanA vi.saM. 1348, aSADha zudi 13, ravi (29 jUna, I.sa. 1292) nA anAvaDA (pATaNa najIka) zilAlekhamAM jaNAvyA anusAra aNahilapuramAM rAjya karatA rAjA sAraMgadevanA samayamAM zrI kRSNanI pratimAnI pUjA, naivaidya tathA nATya prayogo mATe dAna ApavAmAM AvyuM hatuM. agAu ApelA dAnamAM 180 drampa prativarSa kAyamane mATe karaNe ApelA. mAMDavImAMthI 72 dramma haMmezA mATe tathA 72, 36 ane 48 dramma dareka amAsa mATe devala zeThe potAnI silakamAMthI ApelA. navuM dAna gAmanA pethaDa vagere paMce, purohita-brAhmaNoe, mahAjane, zreSThI Thakkura, sonI, kaMsArA vagere vANijyakoe ane nAvikoe ApeluM. dAnamAM majIThanI eka dhaDI dITha vecanAra taraphathI 1/2 dramma, hIMganI eka ghaDI dITha vecanAra tathA kharIdanAra taraphathI 1 dramma ApavAno. A lekha anusAra zrI kRSNanuM maMdira sAraMgadevanA samaya pahelAM astitvamAM hovAnuM jaNAya che. saltanata ane mughala kAla daramyAna (.sa. 1304-1758) muslima tavArIkhonI jema arabI-phArasI zilAlekho ane sikkAo mahattvanI sAmagrI pUrI pADe che. rAjakulanI vyaktio ane amIronAM kAryasthaLa, padavI, rAjyapraNAlI, te samayanI kara-paddhati, prajAjIvana, sulekhana zailI vagerenA abhyAsa mATe A sAdhano khUba mahattvanAM che. A samayanA keTalAka saMskRta-gujarAtI 'zilAlekhomAM aNahilapura pATaNa vize mAhitI prApta thAya che. gujarAtanA sulatAna mahamUdazAha 3 jAnA samayanA vi.saM. 1594, zaka 1459, mAgha zudi3, gurU (3 jAnyu. I.sa. 1538)ne pATaNanA zilAlekhamAM rakunala (rukanuddIna) nAmanA muslima adhikArIe amIra dariyAkhAnanA hukamathI dharmazALA baMdhAvyAno ullekha che. pATaNanI vADIpura pArzvanAtha prazasti (vi.saM. 1652, vaizAkha vadi 12, guru, ilAhI sana 41 (13 me, i.sa. 1596)mAM jaNAvyA anusAra mughala bAdazAha akabaranA samaya daramyAna AcArya jinasiMha sUrinA upadezathI pATaNamAM vADIpuramAM osavAla jJAtinA ratnakuMvarajInA bhaginI bAi vAchI ane putrI bAI jIvaNIe pArzvanAtha maMdira baMdhAvyuM hatuM. pATaNamAM phATIpALa daravAjAnI bahAranA kUvA najIka AvelA havADAnI pAsenI dIvAla para phArasI ane gujarAtI bhASAmAM kotarela zilAlekha che. gujarAta zilAlekha (vi.saM. 1751, zaka - 1622, zrAvaNa sudi 2-26 julAi, i.sa. 1701) devanAgarImAM ane phArasI zilAlekha (hijarI sana 821 jilahinja, 2 jo roja- 31 Dise., i.sa. 1419) phArasImAM kotarelo che. phArasI zilAlekhamAM nahAvAlA (pATaNa)no kotavAla abdullAusa-sulatAnI hato. jeNe ahamadazAhanA Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 456 samayamAM, Dhalu kUvAnuM khAtamUhUrta karyuM hatuM. gujarAtI zilAlekha anusAra prasiddha Dhalu kUvo sALavIono hato ane auraMgajhebanA samayamAM eno jIrNoddhAra kaDiyA lAla, bhIma, narasiMgha ane pUjAe karyo hato. e samaye darogA sulatAnI-usa-abdullA hato. saMghavI rikhava nAnajIe jIrNoddhAra mATe thoDA dokaDA ApyA hatA. sALavIonA mukhya zeTha nAthA hIrA zaMkara hatA. emAM sALavIo bArIka paToLA banAvavAmAM kuzaLa kArIgaro hovAno ullekha che. pratimA lekho : pATaNanA paMcAsarA pArzvanAtha maMdiramAMthI AcAryo, sUrio ke zrAvakonI ArasanI pratimAo paranA lekho prApta thayA che. emAM tapA gacchanA AcArya hIravijayasUrinI pratimA para vi.saM. 1662, vaizAkha zudi 15, soma (12 me, I.sa. 1603)no lekha kotarelo che, jemAM dozI zaMkara ane enI patnI vahalIe bAdazAha akabaranA zAsanakALa daramyAna kuTuMbanA zreya mATe pratimA karAvyAno ullekha che. dAtA pATaNanivAsI hatA ane pATaNanI vRddhazAkhIya prAgvATa jJAtinA hatA. AcArya vijayasena sUri ane AcArya vijayadeva sUrinI pratimAo para vi.saM. 1664, phAlgana zudi 8, zani (13 phebru, i.sa. 1608)nA lekhomAM zrAvaka dozI zaMkare pratimA banAvyAno ullekha che. vi.saM. 1429, mAgha vadi 15, soma (24 jAnyu., i.sa. 1373)nA, bhAvadevAcArya gacchanA zrI vIrasUrinI pratimA paranA lekhamAM zrI jinadevasUrie pratimAnI pratiSThA karI hovAno ullekha che. zrI amaracaMdrasUrinI pratimA paranA vi.saM. 1349, caitra vadi 6, zani (28 phebru, i.sa. 1293)nA lekhamAM A pratimA paM. mahendranA ziSya madanacaMdra banAvI hovAnuM jaNAvyuM che. RSabhadeva tIrthakaranI pratimA paranA lekhamAM (vi.saM. 1673, poSa vadi 5, zukra - 17 jAnyu., i.sa. 1617) zrIpattananivAsI bRhatsAkhIya zrImAla jJAtinA dozI saMtoSika saparivAra A pratimA banAvI hatI, jenI pratiSThA tathA gacchanA bhaTTAraka zrI vijayasena sUrIe karI hatI, ema jaNAvyuM che. pATaNanA vividha jaina derAsaromAM saMgrahIta 1736 jeTalI dhAtu-pratimAo paranA lekho vAMcI tenuM saMpAdana lipivida sadgata paMDita lakSmaNabhAI bhojake karyuM hatuM. A pratimAlekho vi.saM. 1110 (I.sa. 1053) thI vi.saM. 2036 (I.sa. 1979) sudhInA samayagALAnA che. A pratimAlekhonA abhyAsa parathI saMskRta ane tadbhava zabdonA prayoga, prAdezika bhASA, dAtAnI pArivArika mAhitI, sUrio ane temanA gaccho, jJAtio, gotro, mUrtipratiSThAnA dhArmika uddezo vagerenI jANakArI prApta thAya che. A badhI mAhitI saMkSepamAM pratimAnI pIThikA upara kotarelI hoya che. u.ta. saM.1520 varSe poSa vadi 5 zukre zrImAlajJAtIya saM.gesala su. gopAkena bhA.hIru suta . muThAsahitena pitroH zreyase bhrA. devadattanimittaM zrIsumatinAthabiMbaM kA. zrI vidyAdharagacche zrIvijayaprabhasUripaTTe zrIhemaprabhasUribhiH // salaSaNapure // 25 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 457 athati : "zrImAla jJAtinA saMghavI gesalanA putra saMghavI gopAke patnI hIru ane putra muThAsahita, mAtA-pitAnA zreya mATe ane bhrAtA devadatta nimitte saNakhalapura (zaMkhalapura)mAM zrIsumatinAthanuM biMba karAvyuM ane vidyAdhara gacchanA zrIvijayaprabhasUrinA paTTamAM thayelA zrI hemaprabhasUrie enI pratiSThA karI." hAla A pratimA taMboLI vADA (pATaNa)nA mahAvIra svAmI derAsaramAM saMgrahIta che. pATaNanA A pratimA lekhomAM pATaNanuM prAcIna nAma aNahilapura, aNahillapura pattana, aNahilapura pATaNa, zrIpattana ane pATaNa Ave che. lekhomAM tapA gaccha, Agama gaccha, caitra, bRhatapA, khAtara, madhadhArI, aMcala pUrNimA ane pippala gacchanA nirdezo Ave che. A uparAMta nAyala gotra ane prAgvATa, zrImAla, pallavAla, osavAla, upakeza, disAvAla jevI jJAtionAM nAma Ave che. dAtAonAM nAma vAcAka, mUlAsI, vanA, depAla, bhUNA, bhAvalade, pUnAka, pAllA, amarA, dhanarAja, gomatI, vastA, hAMsI, khImA, pAsaDa, sura-lasI, liMbA, punA, sAdA, amarAhemAde, zivA-siMgAra, luNA-raNAde, vIrA-ramAi vagere Ave che. pATaNanA arabI-phArasI zilAlekha: pATaNamAMthI prApta arabI-phArasI zilAlekho gujarAtanA pUrva saltanata, saltanata ane mughala kAlanA itihAsa mATe mahattvano strota che. alAuddIne gujarAta jItIne aNahilavADa pATaNa (naharavAla)mAM potAno sUbo niyukta karyo, tyArathI mAMDI ahamadazAha 1lAe amadAvAdanI sthApanA karI (i.1411-12) tyAM sudhI pATaNa gujarAtanA muslima zAsakonI rAjadhAnI rahyuM hatuM. - pUrva saltanata kAlanA zilAlekho pATaNamAMthI ghaNA ochA maLe che. khalajI saltanatanA be tUTaka zilAlekhomAMthI" alapakhAna lagabhaga I.sa. 1300mAM gujarAtanA sau prathama sUbA tarIke nimAyo hovAno, eNe 16 varSa sUbA tarIke rAjya karyAno ane pATaNamAM jAmI masjida baMdhAvyAno ullekha che. tughaluka vaMzanA traNa zilAlekha pATaNamAMthI maLe che. 1. phirojha tughalakano hijarI sana 758, ramajhAna (oNgasTa-sapTe., i.sa. 1357)no zilAlekha pATaNamAM gaMje zAhIdAna vistAramAMnA rojAnA pravezadvAra upara lagAvelo che. emAM phirojhazAhanA samayamAM husene hisana 758mAM masjida baMdhAvyAno ullekha che. 2. jAmI masjidanA mukhya daravAjA para kotarelA traNa paMktinA taktI lekhamAM amIra-imIrAna balbInA putra husene hijarI sana 759 (i.sa. 1357-58)mAM masjidanuM bAMdhakAma karyuM hovAnuM jaNAvyuM che. A husena phirojhazAhanA maMtrI amIra-i-mIrAna balbInA putra malika nijhAmula Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA mulka husena hovAnuM jaNAya che. 3. pATaNamAM kAlI bAjhAra masjidanI pazcima dIvAlamAM goThavela ArasanA taktIlekhomAMla khAna-i-Ajhama zerakhAna mahamUdanA putra malika-i-muAjhama phakhru daulata vaddIne masjida hi.sa.765, dhilahijja, roja 24 (sapTe. 22, i.sa. 1364)mAM baMdhAvyAno ullekha che. 458 saltanata ane mughala kAlanA ghaNA phArasI zilAlekha prApta thayA che. jemAM masjido, killo, kUvo vagere imArato baMdhAvyAno nirdeza maLe che. A zilAlekhomAM umarAvo, amAtyo, sUphI saMtonAM nAma ane emanA vizenI mAhitI prApta thAya che. hijarI sana 812 no mujhaphphara zAha 1 lAnA samayano phArasI zilAlekha be taktIo para kotarelo che. 14mI sadInA pATaNanA mahAna ciztI saMta maduma husAmuddInanA rojAmAM AvelI bArInI dIvAlanA aMdaranA ane bahAranA bhAgamAM goThavela. che. khAna-i-Ajhama AsadakhAne mujhaphphara zAhanA samaya daramyAna hi.sa. 812 (i.sa. 1479-10)mAM suMdara imArata baMdhAvyAno ullekha che. hi.sa. 813nA A ja sulatAnanA samayanA raMgerejhona-kI-masjidanA madhyanA maherAbamAM kotarelA zilAlekhamAM" khvAjA-khAsanI imArata baMdhAvyAno ullekha che. hi.sa. 820 (i.sa. 1417)nA phUTI mahollA-piMjara koTamAM AvelI masjidanA maherAbanI upara kotarelA zilAlekhamAM jamAluddIna bihAmade ahamadazAha 1 lAnA samayamAM A masjida baMdhAvI hovAnuM jaNAvyuM che. pATaNamAM khATakI vADanI masjidanA parisaramAM dakSiNanI dIvAla para goThavela hi.sa. 848 (i.sa. 1444-45)nA lekhamAM jhena sadranA putra biharAmanA putra tAja sare masjida baMdhAvI hovAnuM jaNAvyuM che. hi.sa. 895 (i.sa. 1490)nA bAjhArakI masjidanA madhya maherAba upara kotarelA zilAlekhamAM masjida baMdhAvyAno ullekha che.4 myunisipala ophisa pAchaLa mAmu bhAMjAkI daragAhamAM hi.sa. 962, ramajAna, 20 mo roja (8 ogaSTa, i.sa. 1455)no zilAlekha che.5 jemAM khAna-i-Ajhama alavalakhAnanI kabara enA putra musIkhAna pulADIe abdula latIphanI salAhathI bAMdhI hovAnuM jaNAvyuM che. nAnIsarA vistAramAM zivAbhAi hIrAbhAinA gharanI sAmenA hi.sa. 1140, 2 bI II, 1 lo roja (5 nave., i.sa. 1727)nA zilAlekhamAMka jaNAvyA anusAra lAla poLanuM bAMdhakAma darogA mIra daragAhInI dekharekha nIce pUrNa thayuM. te samaye navAba sara bulaMdakhAna bahAdura sUbedAra hatA, khvAjA muhammada amIna phojhadAra ane mIrajhA alI kulI bega koTavAla hatA. pATaNanA zAsakonA sikakA : aNahilavADa pATaNanA solaMkI rAjAonA sikkAo prApya nathI. jhAMsI pAse paMDavADAmAMthI mAtra siddharAja jayasiHhanA be sonAnA sikkA maLyA che, je hAla lakhanaunA myujhiyamamAM saMgrahIta Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 459 che. mahesANA najIka pilavAimAMthI keTalAka cAMdInA sikakA maLyA che. zrImannaliMda priya lakhANavALA be sonAnA sikkA siddharAjanA mAlUma paDyA che. vi.saM. 1233 (i.sa. 1176-77)mAM haribhadrasUrie racelI "caMdraprabhacarita'nI prazastimAM vanarAjanA rAjyamAM daMDapati laharanA vaMzamAM janmela maMtrI vIra solaMkI rAjA mULarAja (laga.i.sa. 961-996), vallabharAja (thoDA mahinA), durlabharAja (laga. i.sa. 1009-1021)no maMtrI ane TaMkazALano adhyakSa hato eNe rAjyanI TaMkazALamAM vaibhavalakSmInI kRpAthI prApta thayela citrapaTa rAkhyuM hatuM ane mudrAo para lakSmInI AkRti kotarAvI hatI. haribhadra sUrinA 'mallInAthacarita' (prAkRta) ane neminAthacarita' (apabhraMza)nI prazastimAM paNa Aja mAhitI darzAvI che. prabaMdho ane 'lekha paddhatimAM deg drammanAM nAma "bhImapriya', 'kumArapAlapriya', 'luNasApriya', vizvamallapriya', visalapriya', vagere maLe che. ThakuranA pherunA dravyaparIkSA" nAmanA prAkRta graMtha (14mI sadIno AraMbha)mAM gurjara rAjAonA sikakAomAM kumArapurI', "ajayapurI", "bhImapurI', 'lAvaNasApurI', 'arjunapurI" evAM nAma ane emanAM vajana darzAvyAM che. gujaravairAyANaM bahuvihamuddAI viviha nAmAkaM / " purAtana prabaMdha'nA mahaMta AMbA prabaMdha' vibhAgamAM giranAra parvata upara paDyA banAvavA mATe 63 lAkha "bhImapurI" dramanA kharcano ullekha che. 'vastupAla-tejapAla" prabaMdhamAM dAnanAM kAryomAM 332 karoDa, 84 lAkha, 7,414 lohaDiyA' ke 'ikA-AgalA bhImapurI' kamanA kharcano ullekha che. mughala samrATa akabaranA zAsana daramyAna aNahilavADa pATaNanI TaMkazALamAMthI keTalAka sikkA bahAra paDAyA hatA. akabare nahAvAlA pATaNa jItyuM tyAre sikkA paDAvyA hatA. 1 tolAnA vajananA sonAnA, cAMdInA ane tAMbAnA rUpiyA hijarI sana 984mAM ane hijarI sana 985mAM tAMbAno phalusa bahAra pADayo. hi.sa. 985 pachI rUpiyA upara TaMkazALanuM nAma nahAvAlA jovA maLe che. | hijarI sana 984mAM aNahilavADa pATaNanI TaMkazALamAMthI akabare cAMdIno 178 grAmanA vajanano sikko paDAvyo, jenI eka tarapha corasamAM kalimA ane cAre bAju cAra khalIphAonAM nAma ane bIjI bAju hijarI varSa, bAdazAhanuM nAma, lakaLa ane TaMkazALanuM nAma sarva rasa zo nAvAtA uttara kotareluM che." Ama solaMkI kAlamAM aNahilavADa pATaNanI jAhojalAlI khUba hatI. kumArapAla carita'mAM enuM suMdara varNana kareluM cheH | "zahera bAra kozamAM prasareluM hatuM. enAM parAM 84 hatAM. emAM eka TaMkazALa hatI. jemAM sonAnA ane cAMdInA sikkA paDatA. 84 bajara hatA. eka bajAramAM mAtra paisAnI levaDa-devaDa thatI." jo ke A TaMkazALanA sikakAno eka paNa namUno Aje upalabdha nathI. Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 460 pAdaTIpa 1. girajAzaMkara va. AcArya, "gujarAtanA aitihAsika lekho' (guaile.), bhAga 2, muMbaI, 1935, naM. 147. 2. eca.eca.dhruva, viyenA oNrieNnTala jarnala, va.5, pR.300 thI. 3. gu..le, bhAga 2, naM. 137 4. ejana, naM. 138 5. ejana, naM. 139 6. ejana, naM. 143 7. rAmalAla cu. modI, "siddharAjanA kIrtistaMbhanA lekhano eka aMza', "prasthAna", vaoN. 12, naM. 1, pR. 293 thI. 8. Indian Antiquary, Vol. 4, P. 158; guaile, bhA.3, naM. 14 sI 9. ejana, naM. 158 10. ejana, naM. 160 11. ejana, naM. 166 12. ejana, naM. 186 13. ejana, naM. ra01 14. ejana, naM. 202 15. ejana, naM. 206 16. ejana, naM. 167 17. ejana, bhAga 3, naM. 207 18. ejana, naM. 216 19. ejana, naM. 223 20. hariprasAda zAstrI, gujarAtanA aitihAsika lekha' (guela.), bhAga 4, naM. 34 29. Muni Jinavijayaji, Pracina Jain Lekha Sagraha (PJLS.), no. 521 22. ejana, naM. 523 23. ejana, naM. 532 24. lakSmaNabhAI bhojaka (saMpA.), pATaNa jaina dhAtu-pratimA lekhasaMgraha' dilhI, 2002 25. ejana, naM. 667 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 461 2. Epigraphia Indica, Arabic and Persian Supplement (EIAPS.), Delhi, 1962 (ed. ZA.Desai), pp. 21. 29. Ibid., pp.7f. 24. Ibid., pp.8f. 2. Ibid., pp.14f. 30. Ibid., 1963, pp.111. 31. Ibid., pp.121. 32. Ibid., pp.13f. 33. Ibid., pp.25f. 38. Ibid., pp.34f. 3. Annual Report On Indian Epigraphy: Arabic Persian Inscriptions, 1964-65, No. 39, p.140 3. Ibid., no. 48 39. U.P. Shah, 'Coinage of Early Chaulukyas of Anahillavada-Patan', Journal of the Numismatic society of India (JIVSI), Vol. XVI, Part II (1954), Bombay, pp. 23 a ff. 38. 'vijayavallabhasUri smAraka graMtha', muMbaI, 1956 pR. 110 thI. 32. JNSI., Vol XVI. part II, pp. 241 f. 40. 'lekha pati' (saMpA. cImanalAla dalAla), pR. 37 39, 55 41. dravyaparIkSA aura dhAtupaddhati (ed. bhaMvaralAla nAhaTA ) vaizAlI, 1976 zloka 82-85 pR.33 2. JIVSI, Vol. XII. Part I (Dec., 1950), Bombay, pp.57 ff. Y3. Numismatic Supplement (NS.), Vol. XXIV, p. 479 YY. Ibid., no. XXVI. p. 493 28 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 462 aNahilavADa pATaNanAM samrATa mULarAja solaMkInuM dAnapatra (kaDI) Kardi GRANT OF MULARAJA OF ANHILADA, V.S 1043 (A.D.987 1st plate 9jAvalI. pUrva rAjahaMsa vimAlAmaya patraH kamala yA nivi vazvinanaka malAzaya vinivavikramA kA ilH| mRva vihitAsa lyaHna ma ya va vidunaMdanataH kalpavRkSava vIka tAI hala pa merumiva saIyAmAsa tAyati sivAya jalada va ardhasravA nukSI dvipadama dAdA nAnA thoDI vrata karataluki ko nayA mahA gaabiaakh eljHmAjvijI suna nija supArjita sama na mAralI maTakIya grAma bukAma kA grAmayamatra rAjapuruSAnA lo nunanivAsina padamA yasa sNvidin| yathArA zrImada lAhala ghATa kAnA misa graha parva ligrIka prAcInI vAri li vipatirumAla yAdava mamArAsa viviMzatinIla jalalava tarala zAlimA samAnayitArAma na mULarAja solaMkInuM eka 'dAnapatra' GRANT OF MULARAJA puthA ki vRdyA yA parilikhita zAmAyAmImA paryataH sa kASTha lokApa naH sAvAra samitaH mada umagato va dviviSAyamapimUlanAbAda vAmanAnAyaka premamA niHpatra: timI nivAsijana pAda ghAyI ya mAnAkA kariSmAdisarva mAlaviyA I vA sarvadA smamupane nhiiN| sAmAnya visAvA diva mRdA yo yamanumanAH pAlanIyA ugavatAnA varSasahasAlika naitiSThati yamidaH prAha tAvA nu manAvanI vana ra // vadu simA divasa bhitrana sAnA dalI yAnAni dinAnimAyAmUrAlA (navI pratitAni ko nAmamA rA dI prativimmizAne kAya tunakazilAnAni // AppAdina nAva zrI mujarA 104 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ahamadazAha pahelAnuM pATaNa khAteno eka zIlAlekha IT Idle LOLADBHUNT ahamadazAha pahelAno eka zIlAlekha Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 464 mohaMmadazAha pahelAno pATaNa khAteno eka zIlAlekha SI[BIEWS I m A) Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 465 pATaNanAvikAsamAM jaina zrAvaka, zreSThIo ane mahAmAtyono phALo - prA. gajendra pI. zrImALI arTasa koleja - pATaNa. pATaNanI sthApanA vi.saM. 802mAM vanarAja cAvaDA dvArA karavAmAM AvI. AcArya merUtuMganA "prabaMdha ciMtAmaNimAM tathA hemacaMdrAcAryanA "dhayAzraya"mAM A ullekha ApavAmAM Avyo che. pATaNanI sthApanAnI alaga alaga tithio maLe che. jaina sAhityo tathA hiMgaLAjacAcaranA gaNapati maMdirano zilAlekha A tithine pratipAdita kare che. pATaNanA DaoN.bhogIlAla sAMDesarA paNa tene mAnya gaNe che paraMtu tenI sthApanAnI mitiomAM judA judA matamatAMta pravarte che. vanarAja cAvaDo ane pATaNa - vanarAja cAvaDAe sarasvatI nadI kinAre pATaNanI sthApanA karyA pachI teno khuba ja jhaDapI vikAsa hAtha dharyo. khuba ja mahenata karI. A mATe bahAranA aneka lokone lAvIne navI rAjadhAnI pATaNamAM vasAvyA. temAM khAsa karIne vepArIo, kArIgaro, brAhmaNo vagerene lAvI pATaNamAM sthAyI banAvyA. jethI pATaNanI pratiSThAmAM vadhAro thAya. AnAthI vepAra, vANijya ane Arthika samRdhdhi ane sadhdharatA Ave. ninya Thakakura (vANiyo) nagarazeTha - pATaNano vikAsa thAya tathA judA judA vepAra vikase te mATe aneka vepArIone pATaNa lAvI vasAvyA. temAM bAjunA gAma gaMbhUtA (gAMbhU-tAluko cANasmA) thI ninya Thakura nAmanA vANiyA (vepArI)ne lAvI pATaNamAM vasAvI tene nagarazeTha banAvavAmAM Avyo. A ninnaya Thakura muLe rahevAsI rAjasthAnano hato. te mULa zrImAla pradeza ane prAgvaTa jJAtino jaina hato. te khUba ja moTo vepArI ane dhArmika hato. vadhAre dhana kamAvA gujarAtamAM AvIne gaMbhUtAmAM raheto hato. A samaye gaMbhUtA moTuM gAma ane vepAra kendra hatuM. teno kArobAra joi pATaNamAM vasAvyo. A ninya vANiyAe pATaNamAM RSabhadevanuM jinAlaya baMdhAvyuM. ninnayano putra lahara lahera) - ninvayano putra lahara hato. pATaNamAM Arthika samRdhdhi vadhe ane rAjakIya vikAsa thAya te mATe baMne pitA-putra kAryarata rahetA vanarAje tene senApati banAvyo. lahere vanarAjanI senA mATe viMdhyATavImAMthI ghaNA hAthI pakaDIne vanarAjane bheTa ApyA. A uparAMta aneka zatrurAjAonA hAthI pakaDI pADyA hatA. A lahara Thakure saMdathala gAma (hAlanuM sAMthala gAma)mAM viMdhyAvyavAsinI devIno prAsAda baMdhAvyo hato. vanarAja tenA para khuza thayo tethI saMdathala Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 yuge yuge pATaNanI prabhutA gAma tene bheTa ApyuM. ninnayanA keTalAka guNo laharamAM paNa hatA. AcArya zIlaguNa sUri - pATaNanA dhArmika vikAsa ane vanajarAnA rAjakIya vikAsamAM AcArya zIlaguNasUrinuM pradAna khuba uMcuM ane mahatvanuM che. vanarAjane jaMgalamAMthI lAvI rAja banAvyo tyAM sudhI yogadAna temanuM che. te rAjya vanarAje temane arpaNa karyuM. paraMtu sUrie te grahaNa na karatAM temanI icchA aNahIlapura pATaNamAM pArzvanAtha bhagavAnanuM devAlaya baMdhAvavAnI hatI. AthI vanarAje paMcAsaramAMthI pArzvanAtha bhagavAnanI mUrti maMgAvI maMdira baMdhAvI sthApanA karI. A jinAlaya bAda vanarAje kaMthezvarI mAtAnuM maMdira baMdhAvyuM. vanarAjanA vArasadAromAM chello rAjA sAmaMtasiMha hato. jene muLarAja solaMkIe mArI nAMkhI pATaNanI gAdI meLavI. cAvaDAvaMzanI sattAnI jagyAe solaMkI vaMzanI sattA sthapAI. muLarAja pachI durlabharAjA tathA teno nAno bhAI nAgarAja ane nAgarAja pachI teno putra bhImadeva pahelo gAdIe Avyo. vimalamaMtrI ane DAmaramaMtrI - bhImadeva pahelAnA samayamAM vimala ane DAmara nAme maMtrI hatA. vimalamaMtrIe vahIvaTIkSetre uttama sevA bajAvI aNahIlapura pATaNane zreSTha sAbita karyuM. AbumAM (caMdrAvatI-abUda)mAM jaina derAsara baMdhAvyuM ane delavADAmAM vimalavasahI nAme jaina derAsara baMdhAvyuM. Aje paNa zilpa sthApatyanA kSetre jagata prasidhdha sthAna dharAve che. IMTo ane lAkaDAnA maMdira pachI lAla retIyA pathya ane ArasanA pattharanA bAMdhakAmoe prathama sthAna meLavyuM. A vimalamaMtrInA vaDavAomAM ninnA ane lahera che. temanA vArasadAra tarIke vimalamaMtrI thayo. jeo babbe vaMzanI sevAo karI che. (vimala prabaMdha)nI noMdha che. bIjA maMtrI DAmara hatA. atyaMta buddhizALI ane caturAImAM zreSTha hatA. mALavAnA rAjA ane bhIma vacce mitratA bAMdhavAmAM uttama bhUmikA DAmaranI rahI che. temanI caturAine kAraNe "DAhyoDamaro'nI kahevata pracalita banI. Aje paNa A kahevatamAM DAmara gujarAtamAM jIvato che. 'gujarAtano sAMskRtika itihAsa adhyakSa-rasikalAla parikha, zeTha bho.je. vidyAbhavana 1968 pAnA naMbara 92) hemacaMdrAcArya ane temanuM ziSyamaMDaLa - bhImadeva pachI sattAzALI zAsaka tarIke sidhdharAja jayasiMha ane kumArapAla tathA chellA rAjA karNadeva vAghelA thayA. sidhdharAja ane kumArapAlanA samayamAM AcArya hemacaMdrAcArya thayA. jemaNe jainadharma, ahiMsA ane jaina devAlayo baMdhAvavAmAM anerI madada ApI che. sAhitya ane sAMskRtika kSetre temano vikAsazIla prayAsa rahyo che. temanuM ziSyamaMDaLa ane sAhitya jagata zreSTha che. ApaNe AgaLa joyuM temAM aneka jaina zrAvakoe pradAna ApyuM che. tema chatAM bIjA vibhAgamAM tenuM vistRta varNana karIe. jayasiMha siddharAjanA samayamAM kavi zrIpAle prazastI lakhI che. tyAre keTalAka mahAamAtyo paNa sidhdharAjanA zAsanamAM vahIvaTa saMbhALatA ane jayasiMhanA rAjyanA Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 467 sAkSI hatA. te badhA ja vahIvaTa kartA ke mahAmAyo jaina hatA. jayasiMhanA vahIvaTadAramAM zAnta maMtrI - mukhya hatA. teo eka vaNIka jaina dharma pALanAra zrAvaka hatA. karNadeva 1lAnA avasAna pachI samagra rAjyanuM saMcAlana mInaLadevI ane zAnta maMtrIe karyuM che. bALa jayasiMha vatI paNa teo vahIvaTa karatA ane jayasiMhanA vikAsamAM temano ananya phALo che. jayasiMhane mInaLadevI tathA zAstu maMtrIe yuddha kauzalya, talavArabAjI, bhAlA ane barachIbAjI, mallayuddha, gadAyuddha, ghoDesavArI, musTIyuddha tathA vahIvaTanI yogya tAlIma pUrI pADI che. zAnta mahetAe jayasiMha moTo thatAM tenI sAthe yuddhamAM paNa aneka vakhata joDAyA che. jayasiMha mALavA vijaya karavA gayo tyAre junAgaDhanA rA'kheMgAre AkramaNa karyuM. te samaye tene samajAvI parata junAgaDha mokalavAnuM kArya zAnta mahetAe karyuM che. A uparAMta bIjA eka zrAvaka maMtrI muMjAla hatA. te uttama salAhakAra hatA. temanI salAhathI sidhdharAja vijayI banato. teo kuzaLa buddhizALI hatA. tenA dAkhalA aneka jANavA maLe che. karNadeva pahelAnA lagna mAtra citra joIne thayelA. paraMtu lagna thayA bAda mInaLadevIne jotAM teno kaNadave virodha karyo. tyAre muMjAla mahetAnI kuzAgra buddhinA phaLa svarUpa eka nATaka bhajavAyuM te jovA rAjA karNa Avato. satata nATaka jovAne lIdhe rAjA nartakInA mohapAsamAM AvI gayo. tyArabAda nartakInI jagyAe thayela vAtacIta pramANe mInaLadevIne molakavAmAM AvatI. jenI nizAnIrUpe mInaLadevIe karNa pAsethI vIMTI meLavI lIdhI hatI. rAjA ane rANI yogya vArasadAra rAjya mATe Ape tenA prayAsarUpe muMjAla mahetAe kArya karyuM. A rIte vahIvaTa sivAya sAmAjIka jIvanamAM paNa jaina zrAvaka maMtrio rAjyanA hItanuM kArya karatA. tenA phaLasvarUpe mInaLadevIe putraratna prApta karyuM. jenuM nAma siMha rAkhavAmAM AvyuM. jeno yaza muMjAla mahetAnA phALe jAya che. A uparAMta udayana, AsAka, dAdaka vagere nAmAMkita maMtrIo paNa thayA. sidhdharAjanA maMtrI maMDaLa pachI kumArapALanA maMtrIo paNa jaina hatA. kumArapALano salAhakAra vAgabhaTTa hato je mukhya amAtyanuM sthAna dharAvato. teno putra udayapAla hato. zarUAtamAM kumArapALa zaivapaMthi hato. pAchaLathI hemacaMdrAcAryanA parIcayamAM AvavAthI teNe jaina dharma svIkAryo. kumArapALe aneka jaina devAlayo baMdhAvyAM. hemacaMdrAcArya paNa kumArapALanA samayanAM zreSTha jaina sAdhu ane uttama lekhaka hatA. temaNe kumArapALane jainadharma ane tenA sidhdhAMto samajAvyA hatA. kumArapALanA mukhya zreSThIomAM nRpanAgano putra AbhaDa ane zreSThI dAdAka mukhya hatA. vAghelA lavaNa prasAda ane varadhavalanA zAsanamAM vastupAla - tejapAla baMne bhAio thai gayA. jeo poravADa vaNika jJAtinAM hatA. lavaNa prasAda ane varadhavalanI rAjya vyavasthA, vahIvaTa, vijayonI gAthA A be mahAmaMtrIone phALe jAya che. vastupAla-tejapAla banne bhAioe uttama vahIvaTadAra tarIkenI pharaja bajAvI che. A uparAMta teoe bhImadeva bIjAnA paNa maMtrI tarIke sevAo ApI che. gujarAtamAM ane gujarAta bahAra temanuM nAma soLe kaLAe vikaseluM che. tenuM kAraNa teo vidyA ane saMskAra tathA vidvAnonA pujaka hatA. teo uttama kavio paNa hatA. vastupAla pote Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 468 uttama kavi ane kavionA AzrayadAtA hatA. temaNe naranArAyaNanaMda nAmanuM kAvya lakhyuM hatuM. teo kavitAonuM vAMcana karAvatA. temaNe eTalA badhA kAvyo racyAM hatAM ke kavioe temane 'sarasvati kaMThAbharaNa'', (sarasvatinAM gaLAno hAra) sarasvatino putra, 'kucala sarasvati' (dADhIvALI sarasvati) 'kavi kuMjara', jevA birudo ApyAM hatAM. A uparAMta tejapAla ane tejapAlanI patni paNa suMdara kAvyo racatA. A rIte vaNika baMdhuoe vIhavaTanI sAthe sAthe sAhityanA kSetre uttama pradAna karyuM che. tathA sAMskRtika vikAsa sAdhavAmAM paNa mokhare rahyA che. kavionI sAthe sAthe A vaNika baMdhuo zreSTha yoddhAo paNa hatA. rAjAnI sAthe yuddhamAM sAthe rahI yuddha karI vijaya meLavatA. tenA aneka udAharaNo paNa maLe che. kavi, yoddhA, nI sAthe sAthe teo dharma parAyaNa hatA. banne bhAioe keTalAMka maMdironA jirNoddhAra karAvyAM che. dharmazALAo, killAo, zastrAgAro, brahmapurIo vagere lokopayogI sthaLo ane bAMdhakAmo karAvyAM. A uparAMta taLAva, kUvA, vAva paNa baMdhAvyAM. temaNe jainadharmanI sAthe hiMdu ziva ane viSNunI mUrtio baMdhAvI. temaNe Abu parvata upara zrI neminAtha bhagavAnanuM ArasanuM maMdira baMdhAvyuM ane neminAtha stotra racyuM. vastupAle aMbikA stotra paNa racyuM che. Ama bhImadeva bIjAnA zAsanane suvyavasthita vikasAvavAmAM Nika baMdhuono phALo noMdhapAtra che. vizaLadevanA samaya (vi.saM. 1298)mAM pATaNa, visanagara, Dabhoi vagere vikAsa pAmyAM. paraMtu A samaye vi.saM. 1315 thI 1318 traNa varSa duSkALa paDayo tyAre rAjAe kacchamAMthI jagaDuzA nAmanA eka viNaka zeThane bolAvI pATaNamAM madada karavA mATe rAkhyA hatA. A rIte dhArmika vikAsanI sAthe Arthika madada paNa karI hatI. vizaLadeva pachI sAraMgadeva ane arjunadeva gAdIe Avyo. tyArabAda karNadeva bIjo gAdIe Avyo. moTAbhAganA jaina zrAvakoe gujarAtane ahiMsaka ane zreSTha banAvyuM che ane temano phALo ananya ane agaNita che. pATaNa dharA ane samagra pATaNavAsIo temanA AbhArI che. zatruMjaya mahAtIrtha ane yAtrA :- jaina dharma pALanAra dareka vyaktine mATe zatruMjya tIrthanuM ghaNuM mahatva che. kAraNa ke tyAM jaina devAlayo, maMdiro ane prAsAdo baMdhAyelA che. 13mI ane 14mI sadImAM ahIM muslIma AkramaNonI asara jovA maLI che. chatAM A tIrtha yAtrAne koi jhAjhI asara thavA pAmI na hatI. nukasAna thayuM che ane nukasAna zrAvako dvArA bharapAi karela che. gujarAtano sAMskRtika itihAsa-rasikalAla parikha, prabaMdha ciMtAmaNi AcArya meruttuMga ane zetruMjya mahAtmyamAM keTalAMka varNana ApelA che. allAuddInanA samayamAM hiMdu maMdirono cAre bAju dhvaMsa thayo hato. tenI mAhitI ane varNana jANavA maLe che. te pustakomAM noMdhyuM che ke, svarganA vimAnanI barobarI kare tevAM seMkaDo maMdiro baMdhAvela. uludhakhAne lazkara dvArA mukhyamaMdirane toDI pADI aneka mUrtio khaMDIta karI. A samaye Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 469 ahIM jinaprabhasUri vidyamAna hatA. temaNe potAnA pustaka ''tIrthaMkalpa''mAM A ghaTanAnuM varNana kareluM che. pATaNanA samarA zAhe karelo jIrNoddhAra H- pATaNamAM A samaye osavALa jJAtinA samarA zAha nAme eka zreSThI rahetA jeo jainadharma pALatA hatA. temanI lAgavaga dilhImAM hatI. alapakhAna sAthe oLakhanA kAraNe temaNe dilhImAM allAuddIna khilajIne zatruMjyanI duHkhada ghaTanAnI jANa alapakhAna dvArA karAvI alapakhAne samarAzAhanI hakIkata bAdazAhane kahI ane zatruMjyano jirNoddhAra karavAnI rajA meLavI. bAdazAhe rajA ApI, vaLI bAdazAhanAM tAbAnA pradeza makarANAnI ArasanI khANamAMthI Arasa maMgAvI tenI pratimA banAvavAnI paNa paravAnagI ApI. vi.saM. 1371mAM maMdiranI marAmata pUrNa thai ane samarA zAhe pATaNathI dhAmadhUma pUrvaka saMgha kADhI navI pratimAnI pratiSThA karI. temAM ratnAkAra sUri mukhya hatA. zetruMjya tIrthamAM AjepaNa A samarAzAha ane temanI dharmapatnI amarazrInI mUrtio che. jaina dharma pALanArA dareka zrAvako ahIMnI tIrthayAtrA kare che. zatruMjayanuM A devAlaya pATaNanA jaina zrAvakonI dharmanI dharmagAthAnuM varNana kare che. Ama pATaNanA Arthika, rAjakIya, dhArmika ane sAMskRtika vikAsamAM jaina zrAvako zreSThIo ane mahAamAtyono viziSTha phALo hovA chatAM teo sarvadharma pratye sadbhAva ane samabhAva rAkhatA hatA. teo dharma sahiSNu hatA. Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (83 pATaNanA sALavIvADAnA tripurezvara mahAdeva kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave pATaNa zaheramAM sAlavIvADA jillAnI aMdara golavADathI oLakhAtA mahollAmAM tripurezvara mahAdevanuM zivAlaya AveluM che. bhagavAna zive tArakAsura rAkSasanA putro tArakAsa, vidyummAlI, ane kamalAkSanAM traNa abheghapurono nAza karyo hato, temaja te rAkSasone paNa saMhAryA hatA, tethI tenuM tripurAri nAma paDyuM hovAnuM zivapurANa temaja bIjA purANomAM jaNAvyuM che. Ama viSNunuM murAri ane zivanuM tripurAri nAma rAkSasono vinAza karyo hovAnA kAraNe ja caritArtha thayAM che. A mahAdevanuM tripurezvara nAma zivanA tripurAri nAma uparathI ja rAkhavAmAM AvyuM che. tripura+izvara=tripurezvara arthAt traNa purI dharAvatA rAkSasonA prabhu te tripurezvara. A nAma mATe eka kalpanA sUjhI Ave che ke, pATaNamAM mULarAje tripuruSaprAsAda baMdhAvyo hato. temAM mukhya ziva e pradhAnadeva hoI, te mahAdevanuM tripuruSezvara agara tripurezvara nAma rAkhyuM hoya te saMbhavita che. A mahAprAsAdamAM ziva e mukhya deva hatA ema itihAsa kahe che. ane uparanI kalpanA pramANe e maMdirano vinAza thatAM zivaliMgane kAyama rAkhI, ahIM punaHnavIna maMdira baMdhAvI tenuM prAcIna nAma kAyama rAkhyuM hoya e banavAjoga che. paraMtu A eka kalpanA che tene mATe tevo koI purAvo haju sudhI maLyo nathI. * A maMdira so baso varSo upara baMdhAvyuM haze evuM anumAna bese che. paraMtu mahAdeva ane tenuM sthAna vicAratAM te pAMcaso sAtaso varSo pUrvenuM hoya tema jaNAya che. kAraNa maMdiramAM peThA pachI dasa pagathiyAM nIce utaryA bAda, bhoMyarAmAM mahAdevajInuM bhavya zivaliMga AveluM che. A ane bIjA traNa zivaliMganI sthApanA zaMkarAcArya mahArAjazrIe karI hatI evI kiMvadaMtI che. paNa kyA zaMkarAcArye kyAre tenuM pratiSThAvidhAna karAvyuM. tenA mATe koI purAvo haju sudhI maLyo nathI. pATaNamAM koI zaMkarAcArya solaMkIonA kALamAM AvyA hatA, ema lAkhukhADanA lAkhezvara mahAdevanI daMtakathA uparathI paNa mAlUma paDe che. keTalIka vakhata daMtakathAomAM aitihAsika hakIkato te kathAnA bIja rUpe saMgrahAi hovAnuM mAluma paDyuM che. ane te niyame A kiMvadaMtIomAMthI koi zaMkarAcArya mahArAja pATaNamAM prAcIna kALanI aMdara AvyA hatA eTaluM to jarUra lAge che. A mahAdeva AjathI pAMcaso sAtaso varSo pUrve sthApita thayA hatA, e kathanane A zivAlayamAM besADela bhavya naMdI nIcenI paTTImAM kotarela zilAlekhanA AdhAre sAbita thayuM che. A lekhanuM akSarAMtara nIce pramANe che. (1) svastizrI nRpavikramArka samayAtita saMvata 1495 varSe vaizAkha sudI 11 adyeha zrIpattana vArtavya pravAdjJAtiya mahaM sAmata mavaM (OM) : samasta pUrvajJAna sAthe...... (2) tripurezvara samakSa navInaM vRSabhaM sthApayA mAsa Na tamAda zrI sustrANa ahammada vijaya rAjye Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA thAmatyadhirAna: zrIpIra pAvuM zAta...... 471 (3) dvAra siddhakaraNAjyA niSpAditaH // A lekha naMdInI nIce Azare traNa phUTa lAMbI ane nava iMca pahoLI paTImAM suMdara pratimAvALI devanAgarI lipimAM kotarelo che. lekhanI bhASA saMskRta ane dezya bhASAnA mizraNavALI che. A lekha traNa lAinomAM kotarelo hoi pahelI lAina akhaMDa che, jyAre bIjI lAinanA keTalAka akSaro tUTI gayA che. chellI trIjI lAina TUMkIja lakhAi hovAnuM mAlUma paDe che. e lekhamAMthI cAra vastuo mukhyataH tarI Ave che. (sTokahomamAM bharAyelI AThamI inTara nezanala kaoNMgresamAM vaDodarA rAjya taraphathI gayelA sva. harilAla harSadarAya dhruve tyAM rajU karelA nibaMdhamAM A lekhano ullekha karyo hato) (1) A naMdInI sthApanA saMvata 1495nA vaizAkha suda 11 nA divase thai hatI. (2) pATaNamAM poravADa vANiyA sAmaLanA putra karmaNe tenI pratiSThA karAvI hatI. (3) te samaye sulatAna ahammadazAha rAjya karato hato. (4) mahAdevanuM nAma tripurezvara hatuM. te samayanI paristhiti tapAsIzuM to, te kALe gujarAtano bAdazAha ahamadazAha hato. pATaNamAMthI gujarAtanI rAjadhAnI badalI amadAvAda lai javAmAM AvI hatI. ahamadazAhe i.sa. 1411 thI 1441 sudhI eTale saMvata 1467 thI 1497 sudhI rAjya karyuM hovAnuM phIrastA ane bIjA aitihAsika graMtho jaNAve che. prAcIna pATaNano vinAza thayA bAda, hAlanA navIna pATaNanI punarracanAne thaye phakta pAMtrIsacAlIsa varSoja thayAM hatAM. muslimonA jhanUnI AkramaNothI naSTa thayela hiMdu deva maMdirone vyavasthita karavAnuM, khaMDita pratimAone punaHsthApana karavAnuM kArya cAluja hatuM. A maMdiramAM paNa tenA naMdIno koi kAraNasara bhaMga thayo haze jethI navIna vRSabha besADavAnI jarUrata jaNAtAM pATaNanA koi zivabhakta poravADa vaizyu tenI sthApanA karI hatI ema zilAlekha kahe che. eTaluMja nahi paNa poravADa vaizyo zaivadharma pratye pUrNa prema rAkhatA hatA ema sUcave che. maMdirano navIna poThiyo ATalI uMcAi upara besADelo zvetAM, temaja bhoMyarAmAM birAjatA mahAdevajInI jalAdhArIvALuM jamInatala vicAratAM, A zivaliMga navIna naMdInI sthApanAthI paNa traNasocAraso varSo pUrvenuM hoya tevuM anumAna asaMgata to nahija gaNAya. hAlano sAlavIvADo prAcIna pATaNano eka vibhAga hato ema graMthaprazastio uparathI jaNAyuM che. prAcIna pATaNano vinAza thatAM, navIna pATaNanA nirmANakALe sAlavIvADo zaheranA vAyavya khUNAmAM Aje AvI gayo che. paraMtu bhUtakALanA pATaNamAM te zaheranI pUrvadizAmAM sArA sthAna upara haze temAM zaka nahi. Ama aitihAsika purAvAnA AdhAre A mahAdevanuM sthAna agiyAramA bAramA saikA jeTaluM prAcIna hovAnuM anumAna che. ane AgaLa karelA tarka pramANe mULarAjano tripuruSaprAsAda Aja sthAna upara kadAca hoya evI dhAraNA rahe che. pATaNanA tripurezvara, siddhezvara, guptezvara, ane mallezvara e cAra zivaliMgo zaMkarAcArya sthApita manAya che. A paikI Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 472 pahelAM traNa zivAlayonAM zivaliMgo hAlanA jamIne taLathI dasa-bAra phUTa uMDANamAM che. prAcIna pATaNanuM jamIna tala hAlanI jamInathI dasa-bAra phUTa nIcuM hatuM, ema traNa daravAjA upara bAMdhavAmAM Avela navIna TAvaranA bAMdhakAma aMge karela khodakAma uparathI mAlUma paDayuM che. AthI eTaluM to phalita thAya che ke pATaNanAM A cAra zivAlayo prAcIna pATaNamAM paNa vidyamAna hatAM, ane tenA bhavya prAsAdoA nagaranI zobhAmAM anerUM sauMdarya arpIdarzana, pUjana, va.thI samasta prajanuM kalyANa sAdhatA hatA. kALanA vahanamAM te zivamaMdironuM jamIna tala nIcuM ne nIcuM jatAM, temaja maMdironuM jIrNa vizIrNa thaI javAnA kAraNe keTalIye vakhata A maMdironI punaracanA thaI te badhAM hAlanA svarUpane pAmyAM hovAnuM jaNAya che. Aje jaNAtAM maMdiro zrImaMta gAyakavADa sarakAranA rAjyakALa daramyAna baMdhAyAM hoi sarakAra taraphathI te badhAMne varSAsana paNa maLe che. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 473 a | zrI paMcAsarA pArzvanAtha prabhujI, pATaNa Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 474 zrI paMcAsarA pArzvanAtha prabhu ItihAsa darzana prA. bhAdabhAi pI. brahmakSatriya pATaNanA zrI paMcAsarA pArzvanAthanA bhavya ane aitihAsika jinAlayamAM mULanAyaka zrI paMcAsarA pArzvanAthanA zveta varNanA padmAsanastha pratimAjI nayanamanohara che. darzakanAM nayano para kAmaNa karatAM A alaukika pratimAjI eka kalAtmaka parikaramAM sAta manohara phaNAthI alaMkRta che. A prAcIna ane aitihAsika pratimAjInI UMcAI 45 IMca ane pahoLAI 37 IMca che. atItanA UMDANamAM eka DUbakI : saikAothI UbheluM zrI paMcAsarA pArzvanAthanuM A jinAlaya vIra vanarAjanA tenA upakArI gurUdeva pratyenA kRtajJabhAvanuM yazogAna relAvI rahyuM che. A maMdiranA udbhavamAM vanarAjanI kRtajJatA vaNAyelI che. nAgendragacchanA jainAcArya zrI zIlaguNasUrie vanarAjane zaizavamAM zaurya ane saMskAranAM pIyUSapAna karAvIne vIra banAvyo hato. bAlya kALamAM vanarAjane Azraya ApanArA AcArya bhagavaMte tenuM pAlana ane ghaDatara karyuM hatuM. cAvaDA vaMzano A bAhoza ane zUravIra rAjapUtra krame karIne rAjavI banyo. vallabhIpura ane bhinnamAlanA patana pachI teno saMskAra vAraso sAcavI zake evI tIrtha bhUminI zodha karanArA cAvaDA vaMzanA parAkramI rAjA vanarAjanI daSTi aNahila bharavADe sUcavelA "lAkhArAma" gAmanI dharatI upara paDI. sarasvatInAM nirmaLa nIrathI pAvana banelI e dharA upara vi.saM. 802mAM vaizAkha suda-5ne somavAre jaina maMtroccAra pUrvaka pATaNa nagaranI sthApanA thaI. utkarSanA dvAre AvIne UbhelA kRtajJacUDAmaNi vanarAjane potAnA utkarSanA mULamAM beThelA jainAcArya zrI zIlaguNasUrinA upakAronI smRti thaI. pUjyapAdazrInA caraNomAM teNe rAjyanI samRddhi dharI dIdhI. duniyAnI tuccha samRddhi choDIne AtmAnA vaibhavane pAmavA sAdhu banelA A sUri puMgavA niHspRha ziromaNi hatA. kRtajJatA ane niHspRhatAno eka mITho kalaha upasthita thayo. A kalahanAM samAdhAna svarUpa eka bhavya jinAlayanuM nirmANa pATaNanI sthApanA bAda thoDA ja samayamAM thayuM. A bhavya jinAlayamAM trevIsamA tIrthapati zrI pArzvanAthanA manohara jinabiMbane paMcAsarathI lAvIne pratiSThita karavAmAM AvyuM. paMcAsara vanarAjanA pitA jayazikharInI rAjyabhUmi hatI. tethI, tyAMthI lAvelA A pArzvanAtha "zrI paMcAsarA pArzvanAtha'nA nAmathI prasiddhi pAmyA. A caityamAM vanarAje potAnI ArAdhaka mUrti paNa sthApita karI. navamI sadInA prAraMbhamAM nirmita thayeluM A jinAlaya gujarAtanA prAcInatama jinAlayomAMnuM eka che. A jinaprAsAdanuM nirmANa thatAM pATaNamAM maMdira-nirmANanI pravRttinA zrIgaNeza maMDAyA. vanarAjanA maMtrI ninvaye pATaNamAM RSabhadeva prAsAda baMdhAvyo. vanarAja, mULarAja, Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA siddharAja ane kumArapALa jevA saMskArapriya rAjavIoe, vimala, dhavala, AnaMda, pRthvIpAla, jAMba, muMjAla, sAM, sajjana, Adi dharmapremI maMtrIoe ane aneka udAra zreSThIoe pATaNanI bhUmine jinAlayothI vibhUSita karI dIdhI, pATaNanI sthApanAthI mAMDIne caudamI sadInA prAraMbha sudhImAM to seMkaDo jinAlayothI pATaNa zobhI UThavuM. 475 vanarAje baMdhAveluM zrI paMcAsarA pArzvanAthanuM jina caitya 'vanarAja vihAra'' nA nAmathI pracalita banyuM. teramI sadImAM AsAka maMtrIe A caityano uddhAra karAvyo. A uddhAra kAryanI smRtimAM tenA putra arisiMhe saM.1301mAM potAnA pitAnI mUrti A caityamAM sthApita karI. teramA saikAnA prAraMbhamAM racAyelA haribhadrasUriSkRta 'caMdraprabhacarita'nI prazastinA ullekha anusAra jayasiMha deva ane kumArapALanA maMtrI pRthvIpAle potAnAM mAtA-pitAnA zreyArthe zrI paMcAsarA pArzvanAthanA jina caityamAM maMDapanI racanA karAvI hatI. jaina maMtrI vastupAle paNa zrI paMcAsarA pArzvanAthanA A jinaprAsAdano uddhAra karAvyo hato. zrI udayaprabhasUri kRta ''dharmAbhyudaya'" mahAkAvyanI prazasti anusAra nAgendra gacchanA zrI vijayasenasUri A 'vanarAja vihAra'" tIrthamAM vyAkhyAno ApatA hatA. saMpatti ane samRddhithI chalakAtA pATaNa nagaranuM karNa vAghelAnA rAjyakAlamAM saMvata 1353 thI saM. 1356nA gALAmAM alAuddInanA senApati malika kAphUranA haste patana thayuM. aneka jinAlayo ane mahAlayo dharAzAyI banyAM. gulAmInI jaMjIromAM gujarAta jakaDAI gayuM. patana pAmeluM pATaNa ekAda-be dazakAmAM ja pharI beThuM thayuM. alAuddInanA AkramaNano bhoga baneluM pATaNa tenA ja sImA pradezamAM pharIthI vastuM ane, anukrame punaH eka samRddha nagara banIne potAnI pUrva khyAtine tAjI rAkhavA samartha banyuM. 'vanarAja vihAra''jinaprAsAda jUnA pATaNamAM hato. tyAMthI e pratimAo navA pATaNamAM kyAre ane kevI rIte lAvavAmAM AvI haze. e viSe, koI AdhArabhUta mAhitI prApta thatI nathI. chellA jIrNoddhAra pUrvenA maMdiranuM sthApatya soLamA saikAnuM jaNAtuM hatuM. saM. 1613mAM zrI paMcAsarA pArzvanAthanA jinaprAsAdamAM nava jinabiMbo vidyamAna hatA. ane, eka ja paTAMgaNamAM pAMca jinAlayo hatAM. temAM 83 pratimAothI yukta eka zrI AdinAtha prabhunuM paNa jinAlaya hatuM. A jinAlaya Aje vidyamAna nathI. sattaramAM saikAnA madhyabhAgamAM paNa A eka ja paTAMgaNamAM pAMca jinAlayo hatAM ane zrI paMcAsarA pArzvanAthanA jinAlayamAM kula ATha jinabiMbo birAjamAna hatAM. tyArabAda, Aja paTAMgaNamAM eka gurUmaMdiranuM nirmANa thayuM. A gurU maMdira ''hIravihAra'' tarIke oLakhAtuM hatuM. saM.1662mAM zrI hIravijayasUrinI ane saM. 1664mAM zrI vijayasenasUri tathA zrI vijayadevasUrinI mUrtio pratiSThita karavAmAM AvI hatI. chellA jIrNoddhata jinAlayanuM khAta muhUrta saM. 1998nA phAgaNa vada-5nA zubhadine karavAmAM Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 476 AvyuM hatuM ane saM. 2011nA mahAsuda-6nA dine paramAtmA-biMbono jinAlayamAM praveza thayo. saM. 2011nA jeTha suda-5nA dine pU. AcArya deva zrI samudrasUrizvarajI tathA pU. muni zrI puNyavijayajI mahArAja AdinI nizrAmAM A nUtana jIrNoddhata jinAlayanI bhavya mahotsava pUrvaka pratiSThA karavAmAM AvI. mukhya maMdirane pharatI ekAvana devakulikAo che. A devakulikAonuM khAta muhUrta saM. 2013nA mAgasara suda-4nA dine thayuM hatuM. A devakulikAomAM saM. 2016nA jeTha suda-6nA zubha dine jinabiMbonI pratiSThA karavAmAM AvI. A bhavya jinAlayanA pravezadvAra pAsenA gokhalAomAM dakSiNa dizAnA pahelA gokhalAmAM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryanI arvAcIna mUrti che. tenI sAmenA uttara gokhamAM AsAka maMtrInI prAcIna mUrti che. bIjA gokhamAM pArzvayakSanI mUrti che ane tenI sAmenA gokhamAM padmAvatInI mUrti che. trIjA gokhamAM zrI zIlaguNasUrinI arvAcIna mUrti che. tenI sAmenA gokhamAM vanarAjanI prAcIna mUrti che. derIonI zarUAtamAM mukha AgaLanA be gokhamAM sarasvatInI be prAcIna mUrtio che. derIonI aMte mukha AgaLanA be gokhamAM be kSetrapAlanI prAcIna mUrtio che. maMdiranI bAjumAM navA baMdhAyelA gurUmaMdiramAM zIlaguNasUri, temanA ziSya zrI devacaMdrasUri, zrI hIravijayasUri, zrI senasUrizvarajI, zrI devasUrizvajI, zrI kAntivijayajI tathA zrI haMsavijayajI mahArAjanI mUrtio pratiSThita karAyelI che. A uparAMta A ja maMdiranA paTAMgaNamAM zrI pArzvanAthanuM caumukha jinAlaya tathA zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha, zrI zAMtinAtha, zrI mahAvIra svAmI, zrI dharmanAtha, zrI supArzvanAtha, zrI navakhaMDA pArzvanAtha Adi jinAlayo darzanIya che. zrI paMcAsarA pArzvanAtha jinAlayanA garbhagRhanA mukhya dvAranI zAkhAo, ane utaraMgomAM soLa vidyAdevIonA svarUpo kotarelAM che. temaja ArasanA dvAromAM jaina pratihAronAM'svarUpo dizA anusAra kotaravAmAM AvyA che. ddAronAM bAraNAM ratnajaDita ane kalAtmaka che. ''maMDovara''nA nAmathI oLakhAtI mukhya maMdirane pharatI dIvAlonA pratyeka tharo zilpa kalAnA bharapura nakazIkAmavALAM che. temAM tIrthaMkara bhagavaMtonA kalyANaka Adi jIvana prasaMgonAM dazyo tathA devAMganAo, dikpAlo, gaMdharvo, kinnaro, yakSo, AdinAM manoramya svarUpo kaMDArelAM che. A manohara jinaprAsAda jamInanI sapATIthI 75 phUTa UMco che. benamUna bhavya devakulikAothI parivRtta thayelo A jinaprAsAda devimAna sadaza zobhI rahyo che. prAcInatAnA purAvA : teramI sadInA prAraMbhamAM racAyelA zrI haribhadrasUriSkRta ''caMdraprabhacarita''nI prazastimAM zrI paMcAsarA pArzvanAtha jinAlayamAM pRthvIpAla maMtrIe maMDapa karAvyAno ullekha che. teramI sadInA uttarArdhamAM kavi arisiMhe "sukRta saMkIrtana'' nAmanA kAvyamAM vastupAlanA Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 477 sukRtonuM varNana kareluM che. te kAvyanA prathama sarganA dazamA zlokamAM vanarAje nirmANa karAvelA zrI paMcAsarA pArzvanAthanA uttuMga jinaprAsAdanI parvata sAthe tulanA karI che. A ja kAvyane chellA sarganA eka ullekha mujaba vastupAle A jinaprAsAdano jIrNoddhAra karAvIne vanarAjanI vRddha thayelI kIrtine hastAvalaMbana ApyuM hatuM. saM. 1277mAM vastupAle karelI zatruMjayanI saMghayAtrA prasaMge zrI udayaprabhasUrie racelA sukRta kIrtikallolinI' kAvyanA 14mA zlokamAM A uttuMga jina caityanI manoharatAnuM manoramya Alekhana che. - A ja kavie te ja arasAmAM racelA "dharmAlyudaya" mahAkAvyamAM paNa A tIrthano ullekha karelo che. A jinaprAsAdano vastupAle jIrNoddhAra karAvyo hato ane nAgendragathvIya AcAryazrI vijayasenasUri A tIrthamAM vyAkhyAno ApatA hatAM, te be jANakArI A mahAkAvyamAMthI prApta thAya che. A maMdiramAMnI AzAka maMtrInI mUrti nIce prApta thatA zilAlekha anusAra saM. 1301mAM AsAka maMtrInA putra arisiMhe potAnA pitAe A jinAlayano uddhAra karyAnI smRtimAM A mUrtinI A caityamAM sthApanA karI hatI. saM. 1334mAM racAyelA prabhAcaMdrasUrikRta "prabhAvaka carita"nA "abhayadevasUri carita"mAM A tIrthanI utpattinuM saMkSipta bayAna che. saM. 1361mAM merUtuMgAcArye racelA "prabandha ciMtAmaNi"nAmanA graMthamAM vanarAje potAnA upakArI zrI zIlaguNasUri pratyenI kRtajJabuddhithI A caityanuM nirmANa karAvyAno ullekha che. paMdaramI sadImAM acala gacchIya AcArya jayazekhara sUrie racelA "paMcAsarA vinaMtI" stavanamAM, vAcanAcArya kIrtirUe racelI "zAzvata tIrthamAlA''mAM ane megha kavie racelA "tIrthamAlA" stavanamAM zrI paMcAsarA pArthaprabhunI stuti karavAmAM AvI che. saM. 1576mAM racAyelI siddhisUri kRta "pATaNa caitya paripATI"mAM paNa zrI paMcAsarA pArzvanAthano ullekha che. saM. 1613mAM racAyelI siMdharAja kRta "pATaNa caityaparipATI"mAM eka ja paTAMgaNamAM AvelAM zrI paMcAsarA pArzvanAtha Adi tatkAlIna pAMca jinAlayono ullekha che. saM. 1648mAM lalitaprabhasUrie racelI "pATaNa caitya paripATImAM paNa zrI paMcAsarA pArzvanAtha Adi jinaprAsAdono ullekha che. saM. 165ranA Aso suda-15ne budhavAre puMjARSie "ArAmazobhAcarita"nI prazastimAM prAraMbhe pATaNanA deva-gurU bhakta zrAvakonA guNagAna karIne zrI paMcAsarA pArzvanAtha Adi pATaNanA tIrthonI stuti karI che. saM. 1655mAM kavi premavijaye gUMthelI "365 pArzvajina nAmamAlA'mAM temaNe zrI Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 478 , paMcAsarA pArthaprabhunuM paNa nAma gUMcyuM che. saM. 1656mAM kavi nayasuMdare gAyelA "zrI zaMkhezvara pArzvanAtha chaMdamAM paNa A pArtha prabhuno nAmollekha che. saM. 1667mAM kavivara zAMtikuzale paNa 108 nAma garbhita" "zrI goDI pArzvanAtha stavana'mAM A prabhunA nAmano nirdeza karelo che. saM. 1685nA Aso mAsamAM kavi RSabhadAse racelA "hIravijayasUri rAsa"mAM zrI hIravijayasUrie A pArthaprabhune juhAnI noMdha karI che. saM. 1689nA poSa vada-10ne divase zrI guNavijayanA ziSya racelA "108 nAma garbhita zrI pArzvanAtha stavana'mAM zrI paMcAsarA pArzvanAthano paNa nAma nirdeza karelo che. sattaramI sadImAM ja racAyelA ratnakuzala kRta "pArzvanAtha saMkhyA stavanamAM paNa zrI ' paMcAsarA pArzvanAthano nAmollekha jovA maLe che. - saM. 1721mAM meghavijaya upAdhyAye racelI "zrI pArzvanAtha nAmamAlAmAM paNa A tIrthano nA nirdeza thayelo che. saM. 1729mAM racAyelI harSavijaya kRta "pATaNa caitya paripATI"mAM zrI paMcAsarA pArzvanAtha Adi jinaprAsAdo uparAMta "hIravihArano" paNa ullekha che. . - saM. 1746mAM kavi zIlavijaye racelI "tIrthamAlA"mAM paNa pATaNanA paMcAsarA tIrthano ullekha che. kavi udayaratna saM. 1755mAM racelA "aSTa prakArI pUjA rAsa"mAM ane saM. 1761mAM racelA "munipati rAsa"nI prazastimAM paNa A tIrthano ullekha che. ' 18mI sadImAM kavivara jJAnavimale racelA "135 nAma garbhita zrI pArzvanAtha stavana'mAM ane kavi sukhasAgare racelA "vRddhi vijaya gaNirAsa"nI prazastimAM A pArthaprabhunA nAma nirdeza - saM. 1791mAM kavi jinavijaye zrI paMcAsarA pArzvanAthanuM eka manohara saMskRta stotra racyuM che. A stotramAM A paramAtmAnA biMba ane mAhAbhyanuM mohaka varNana kareluM che. saM. 1881 phAgaNa vada-2nA dine paM. uttama vijaye gAyelA "zrI pArthaprabhunAM 108 nAmanA chaMda"mAM paNa A pArthaprabhunA nAmano samAveza karAyelo che. A saM. 1866mAM muni devaha racelA "pATaNanI gajhala"nAmanA eka varNana kAvyamAM paNa A maMdirano ullekha che. saM. 1959mAM paM. hIrAlAle racelI "pattana jinAlaya stuti'mAM eka ja paTAMgaNamAM vidyamAna paMcAsarA Adi jinAlayano paNa ullekha prApta thAya che. Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 479 prabhunAM dhAma aneka : - zrI paMcAsarA pArzvanAtha prabhunuM A prAcIna ane aitihAsika tIrtha pATaNanagaramAM hemacaMdrAcArya roDa para AveluM che. zrI paMcAsarA pArzvanAthanI eka pratimA zAntAkrujha (muMbaI)mAM zrI kalikuMDa pArzvanAthanA jinAlayanI bhamatInA gokhalAmAM birAje che ane jIrAvAlAtIrthanA jIrAvAlA pArzvanAtha prabhunA jinAlayanI bhamatInI eka bIjI derImAM tathA zrI kareDA pArzvanAtha tIrthanI cotrIsamI derImAM paNa zrI paMcAsara pArthaprabhu birAje che. prabhunAM dhAmanI pichANa - ekAvana manohara devakulikAothI parivarelo zrI paMcAsarA pArzvanAtha prabhuno uttuMga ane bhavya jinaprAsAda mahesANA jillAnA prAcIna nagara aNahilapura pATaNamAM vidyamAna che. bIjA paNa anekAneka tIrthasadaza jinAlayothI maMDita A pATaNa prAcIna tIrthabhUmi che. ahIMnA jJAna bhaMDAro e jaina saMskRtino amara vAraso che. dharmazALAo, upAyo, bhojanazALAo, AyaMbila bhuvana, jJAna bhaMDArI, pAThazALAo, vidyAmaMdiro, chAtrAlayo AdithI zobhatuM A nagara vartamAnamAM paNa jaina dharmanI aneka kalyANakArI pravRttiothI khyAti pAmeluM che. saranAmuM zrI paMcAsarA pArzvanAtha zvetAmbara jaina derAsara TrasTa hemacaMdrAcArya Da, pIMpaLAnI zerI, jillo pATaNa, pATaNa - 384 265 ("zrI 108 pArzvanAtha tIrthadarzana'mAMthI sAbhAra) Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA | 480 pATaNamAM khetarapALanA pASAmAM derAsaramAM birAjamAna padmAvatI devInI pratimAjI Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 481 uttara tA . poSI vinAnA sevdw ka vApI nadIne mAM kathAno pazcima anI pI pADI dakSiNA pATaNanAM jinAlayo darzAvato mahollAono nakazo Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 85 pATaNanA jaina derAsaranI yAdI (saM. 2064) prA. madhundabhAI pI. brahmakSatriya zrI muLanAyakajI mahollo 1. paMcAsarA '' "" ,' ' ,, '' ,, ,, .. '' 19 "" "" "" "" '' "" '' 2. aSTApadanI dharmazALA mukhya dAsarajI 1 1 1 1 1 anya rAsaro 4 ra 1 gurumaMdira 1. zrI paMcAsarA pArzvanAtha 2. ekAvana derIo 3. zrI goDI pArzvanAtha 4. zrI zIlaguNasUri 5. zrI hemacaMdrAcArya 482 6. vanarAja tathA AzAka 1. zrI pArzvanAtha tathA zrI caumukhajI 1. zrI ciMtAmaNI pArzvanAtha 2. zrIzAMtinAthajI 1. zrI mahAvIra svAmI 2.zrIdharmanAthajI 3. zrI supArzvanAthajI 1. zrI navakhaMDA pArzvanAthajI 1. zrI hIrasUri (hIravihAra) zrI zIlaguNasUrinA ziSya devacaMdrajI vi. AcAryo A. vallabhasUrijI, pra. zrI kAntivijayajI, zrI haMsavijayajI ma. be sphaTikanI pratimA eka zrAvaka zrAvikAnI mUrti 1. zrIcaMdraprabhujI 2. zrI aSTApadajI 3. zrI pAMcamerU 4. zrI AdIzvarajI Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA mahollo aSTApadanI dharmazALA "" '' 99 "" 3. koTAvALAnI dharmazALA 4. kokAno pADo "" 5. khetarapALano pADo 99 6. paDIguMdIno pADo 7. DhaMDheravADo ,, "" 8. mAraphatIyA mahetAno pADo "" 19 9. vakhArano pADo 11 "" 10. godaDano pADo "" 11. mahAlakSmIno pADo sAlavIvADo 12. golavADanI zerI mukhya rAsarajI 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 anya derAsaro 1 1 3 * 3 1 zrI muLanAyakajI 5. zrI caMdraprabhu 6. zrI AdezvarajI 7. zrI supArzvanAthajI (bhoMyarAmAM) 8. AcAryo vi.nI mUrtio dAdAjI vi. nA stUpo. (nIce cokamAM) aMbikA mAtAnI pratimA 1. zrI sthaMbhaNa pArzvanAthajI 1. zrI kokApArzvanAthajI 2. zrI abhinaMdana svAmI 1. zrI zItalanAthajI 2. zrI padmAvatI devI 1. zrI zItalanAthajI 1. zrI kalikuMDa pArzvanAtha 2. zrI mahAvIra svAmI 3. zrI zAmaLAjI 1. zrI munisuvrata svAmI 2. zrI bhIDabhaMjana pArzvanAtha be sphaTikanI pratimA che. 1. zrI zAMtinAthajI 2. zrI caMdraprabhujI eka munirAjanI mUrti 1. zrI AdinAtha 2. zrI neminAthajI 3. zrI caMdraprabhujI 4. zrI caumukhajI 1. zrI munisuvrata svAmI 2. zrI AdIzvara 3. zrI mahAvIra svAmI 1. zrI caMpA pArzvanAtha 483 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 yuge yuge pATaNanI prabhutA mahollo kesarajI, ke zrI muLanAyakajI ane sAsaro 1 13. nAraNajIno pADo 14.dhAMdhala 15. kalAravADo 16. trizerIyuM 1 1.zrIgoDI pArzvanAtha 1. zrI RSabhadevajI 1. zrI saMbhavanAthajI 1. zrI zAMtinAthajI 1. zrI neminAthajI 2. zrI pArzvanAthajI 3. zrImallinAthajI 1.zrI zAMtinAthajI 1.zrI AdIzvara bhagavAna 1 17. jaina chAtrAlaya (zrI jesaMgabhAI zeThanIvADI) 18.kaTakIyAvADo 19. dhIyAnopADo 1 20. vAgoLano pADo 21. paMcoTIno pADo 22. vasAvADo 23. AduvasIno pADo zAMtinAthanI poLa 1.zrI AdIzvarajI 1. zrI zAMtinAthajI 1.zrI kaMboI pArzvanAthajI 1.zrI AdIzvarajI 1.zISabhadevajI 1. zrI zAMtinAthajI 1. zrI AdIzvara bhagavAna ekasphaTikanI ane eka paravALAnI pratimA 1. zrI zAMtinAthajI besphaTikanI pratimA, cakezvarIdevInI suM mUrti 1. zrI zAmaLA pArzvanAthajI (bhoMyarAmAM) 2.zraaijItanAthajI 3. zrI RSabhadevajI4.zrISabhadevajI (zA.nathamala AnaMdajInuMrAsara) 1. zrI zAMtinAthajI 1. zrImahAdeva pArzvanAthajI 1. zrI vimaLanAthajI(saMghavInAlAsaramAM) 24.khetaravasI Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 485 mahollo mukhya anya - zrI muLanAyakajI lAsarajI rAsaro 25. brAhmaNano vADo (siddhacakanI poLa) 26. kanAsAno pADo 1 27. lIMmaDIno pAro 28. bhAbhAno pADo 29. khajurIno pADo 30. vAsupUjyanI khaDakI 31. saMghavIno pADo : 1. 1. zrI zAMtinAthajI sAtatoraNavALuM derAsara 1. zrI zAMtinAthajI 1. zrI zItalanAthajI 1. zrI zAMtinAthajI 1. zrI pArzvanAthajI (bAbu panAlAlanuM) 4 sphaTikanI pratimA che. dhAtunuM moTu samavasaraNa che. kalAtmaka kaSTapaTa che. 1.zrI zAMtinAthajI, ekasphaTika pratimA che. 1. zrI bhAbhA pArzvanAthajI 1. zrI manamohana pArzvanAthajI 1. zrI vAsupUjya svAmIjI 1. zrI vimalanAthajI 1. zrI manamohana pArzvanAthajI 1. zrI zItalanAthajI 2. zrI goDI pArzvanAthajI 1. zrI zItalanAthajI 1.zrI AdIznarajI 1.zrI ajItanAthajI 2.zrIdharmanAthajI 3. zrI zAMtinAthajI 1. zrI ajItanAthajI 1.zrI sumatinAthajI 1. zrI sImaMdharasvAmI 1.zrI munivratasvAmI 2. zrI manamohana pArzvanAthajI 1. zrI mallinAthajI 32. kasuMbIyAvADo 1 33. abajamahetAno pADo 34.baLIyA pADo 35. cokhAvaTIyAno pADo 1 1 36. kezuzeThano pADo 37. nizALano pADo 38.lakhIyAra vADo 39. malAtano pADo Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 486 mahollo mukhya anya zrI muLanAyakajI rAsara rAsaro rAsarajI. 1 - 40. jogIvADo (zAmaLAjI) 41. phophaLIyAvADo 42. sonIvADo 43. maNIAtI pADo ja.khamahetAno pADo 1. zrI zAmaLA pArzvanAthajI, 1. zrI zAMtinAthajI 1.zrI zaMkhezvara pArzvanAthajI 1. zrI manamohana pArzvanAthajI 1.zrI saMbhavanAthajI 1.zrI munisuvrata svAmI 1.zrIneminAthajI ekasphaTikanI pratimA 1. zrI mahAvIra svAmI 1. zrI zAMtinAthajI 1. zrI AdIzvarajI 1.zrI mahAvIra svAmI 1.zrI sahakuTajI (nagarazeThanA maMlimAM) 1.zrITAMkalA pArzvanAthajI, 2. zrI zAMtinAthajI . 1. zrI RSabhadevajI 2. zrI bhaTevA pArzvanAthajI ghummaTamAMkATanuM kotarakAma 1. zrI mahAvIra svAmI 2.zrI supArzvanAthajI 1.zrI AdIzvara bhagavAna, ghummaTamAM nemarAjulanI jAnanuM dazya 1. zrI AdIzvara bhagavAna 1. zrI zAMtinAthajI 1. zrI zAMtinAthajI 2. zrIgautamasvAmI 3. zrI caMdraprabhujI 1.zrI supArzvanAthajI 1. zrI zAmaLA pArzvanAthajI 45. kuMbhArIyA pADo 1 2 46. taMboLI vADo 47. kapura mahetAno pADo 48.khejaDAno pADo 49. tarabhoDA pADo 50. bheMsAtavADo 51. zAhavADo Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A yuge yuge pATaNanI prabhutA 487 mahollo anya zrI muLanAyakajI mukhya lAsarajI. saro para. zAhano pADo 53.jhaverIvADo (vaDI posALano pADo) 54.TAMgaDIAvADo 1. zrI sphaTikanI pratimA che. 1. zrI AdIzvarajI 2. pArzvanAthajI, traNa gurumUrtio 1.zrInAraMgA pArzvanAthajI 2.zrI vAsupUjya svAmI 3. zrI AdIzvarajI 4. zrI pArzvanAthajI 1. zrIvADIpArzvanAthajI 2.zrI AdIzvarajI 1.zrI AdIzvarajI 2.zrI padmaprabhu 1. zrI gaNadhara pagalAM 2. zrI siddhAcalajI 3. zrI sahasaTa 4. zrI giranArajI5. zrI sahasaphaNAjI 6. zrI caumukhajI7. zrI zAMtinAthajI 8.zrImerUzikharajI 1. zrI zAMtinAthajI 2.zrI bAvanI 1.zrI RSabhadevajI 1.zrI zaMkhezvara pArzvanAtha TAMgaDIAvADo 55. khaDAkhoTaDIno pAro 1 1.zrI sahastraphaNA pArzvanAtha * 1. zrI suvidhinAtha pArzvanAtha 56, bhAratI sosAyaTI (bagavADArivAjA bahAra 57. AzISa sosAyaTI (rAjamahela roDa) 58.bhadraMkara sosAyaTI (kALakA roDa) 59. kumArapALa sosAyaTI 1 (cANasmAroDa) 60. suvidhInAtha sosAyaTI sAme 1 (kALakAroDa) - 1. zrI AdizvarajI 1. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 488 pATaNazaheramAM bIrAjatAdevI-devatAo. (koDhanI aMdara). saMkalanaH suMdaralAla jIvarAma ghIvALA ane maMdiranuM nAma sthaLa 1 zrI kalyANa mArUti hanumAnanuM maMdira traNa daravAjA pAse, sITI kacerInI bAjumAM 2 zrI gaNapatidAdAnuM maMdira traNa daravAjA pAse, sITI kacerInI pAse 3 zrI ziraDI sAMibAbAnuM maMdira gaNapatinA maMdiramAM 4 zrI guNezvara mahAdevanuM maMdira madArasA 5 zrI mummAbenadevInuM maMdira ratanapoLa, boraDI pADo 6 zrI cAmuMDA mAtAnuM maMdira ratanapoLa, nAnI bhATiyAvADa 7 zrI mari mAtAnuM maMdira kanasaDA daravAjA pAse, bAmacAvADa 8 zrI aMbAjI mAtAnuM maMdira sAlavIvADo, ghIvALAnI zerI 9 zrI svAmInArAyaNanuM maMdira madArasA pAse, kaTakiyAvADAnI bAjumAM 10 zrI svAmInArAyaNanuM maMdira (bahenonuM) madArasA pAse, kaTakiyAvADAnI sAme, 11 zrI bahucarAjI mAtAnuM maMdira madArasA, bahucarAjI mAtAno mahollo 12 zrI kALezvara mahAdevanuM maMdira madArasA, bahucarAjI mAtAno mahollo 13 zrI viThThalanAthajInuM maMdira giridhArIroDa, giridhArIno pADo 14 zrI giridhArInuM maMdira giridhArI roDa, giridhArIno pADo , 15 zrI rAmajI maMdira (dhanuSadhArInuM maMtri) giridhArI roDa 16 zrI bAlakRSNalAlajInuM maMdira giridhArI roDa 17 zrI mIrAbAInuM maMdira (cakalI maMdira) mAjI mahArAjanA maMdira javAnA roDa upara 18 zrI mahAlakSmI mAtAnuM maMdira traNa daravAjA pAse, mahAlakSmI poLa 19 zrI dvArikAdhIza prabhunuM maMdira dvArikAdhIza maMdira roDa, satsaMga maMDaLa sAme 20 zrI nIlakaMThezvara mahAdevanuM maMdira sareyAvADA sAme, bulAkhI pADo 21 zrI rAmajI maMdira sAlavIvADo. rajIvADa, mAdhavaidyanI khaDakI 22 zrI rAmajI maMdira sAlavIvADo, trIzerIonA nAkA sAme, 23 zrI lIMbaca mAtAnuM maMdira sAlavIvADo, lIMbaca mAtAnI poLa 23AJzrI mallezvara mahAdevanuM maMdira sALavIvADo, lIMbacamAtAnI poLa 24 zrI gaNeza bhagavAnanuM maMdira kanasaDA daravAjA, baherAmuMgAnI zALA - Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA a.naM maMdiranuM nAma 25 | zrI gaNapatinuM maMdira 26 zrI rAmezvara mahAdevanuM maMdira 27 zrI zItaLA mAtAnuM maMdira (mahiSAsurI mAtAnuM maMdira) sALavIvADo, klAravADo 28 |zrI uvAjI vIra dAdAnuM maMdira 29 | zrI rUganAthajInumaM maMdira 30 zrI nAraNajInuM maMdira 31 tripalezvara mahAdevanuM maMdira (tripurezvara) 32 |zrI jabarezvarI mAtAnuM maMdira 33 zrI keyaDA kAkAnuM maMdira 34 zrI ghelIA hanumAnanuM maMdira 35 zrI verAi mAtAnuM maMdira 36 zrI maMgalezvara mahAdevanuM maMdira sthaLa sALavIvADo, taLazerIyuM, vacalI zerI sALavIvADo, kalAravADo 42 |zrI bahucarAjI mAtAnuM maMdira 43 zrI guru nAnaka sAhebanuM maMdira 44 zrI rAmajI maMdira 45 zrI madanamohanajInuM maMdira 46 rAmajI maMdira 47 kRSNabhagavAnanuM maMdira 48 paMcAlezvara mahAdevanuM maMdira 49 rAmadeva pIranuM maMdira 50 karaMDiyA vIranuM maMdira 51 khetarapALa dAdAnuM maMdira para paMcAsarAnuM maMdira 53 kAzI vizvanAtha mahAdevanuM maMdira 54 chatrezvara mahAdevanuM maMdira 55 rAmajI maMdira 56 gaMgA mAtAnuM maMdira sALavIvADo, kalAravADo, poLavALI zerI sALavIvADo, kalAravADA poLanI zerI sALavIvADo, nAraNajIno pADo sALavIvADo, nAraNajIno pADo sALavIvADo, jabarezvarI coka phATIpALa daravAjA pAse 37 zrI hemA mAtAnuM maMdira 38 |zrI zItaLA mAtAnuM maMdira 39 zrI melaDI mAtAnuM maMdira 40 zrI bahucarAjI mAtAnuM maMdira bajAra roDa, pIMpaLano zera 41 zrI aMbAjI mAtAnuM maMdira (gorajI mahArAjanuM maMdira) goLazerI, DhaMDheravADAnI bAjumAM nAgaralImaDI, bannIvADo nAgaralImaDI, verAi mAtAno pADo nAgaralImaDI, maMgalezvara mahAdevano mahollo khokharavADo, hemajA mAtAno mahollo khokharavADo khokharavADo prajApatinA DelAmAM, abhyAsagRhanI bAjumAM goLazerI, lAvarInI khaDakInA nAke goLazerI, darajInI vADI traNa daravAjA, ghIkAMTA, yuniyana benka sAme goLazerI, sonI borDIMga khokharavADo, nAnIsarA khokharavADo, paMcAlanI vADI pIMpaLAzera, ThAkoravAsa pIMpaLA geTa, polIsa cokI sAme, sagALa koTaDI goLazerI, khetarapALano pADo pIMpaLAno zera, paMcAsarA goLazerI, kokAno pADo bAroTanA kasAravADAnIsAme 489 trikama bAroTanI vAva sAme, dAmAjIrAva bAga koThAkui daravAjA pAse Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA a.naM maMdiranuM nAma T 57 nIlakaMTha mahAdevanuM maMdira 58 aMbAjI mAtAnuM maMdira 59 zrI rAmajI maMdira 60 nAgezvara mahAdevanuM maMdira 61 zrI bahucarAjI mAtAnuM maMdira 62 |zrI mudrezvara mahAdevanuM maMdira 63 zrI vizvakarmAnuM maMdira 64 zrI gaNapatinuM maMdira 65 zrI pAnazyAmajI bhagavAnanuM maMdira 66 zrI pIpaLezvara mahAdevanuM maMdira 67 zrI kAzI vizvanAthanuM maMdira 68 zrI kuzaLezvara mahAdevanuM maMdira 69 zrI sidhdhAmbikA mAtAjInuM maMdira 70 zrI sama mAtRkA mAtAjInuM maMdira 71 zrI kuzaLezvara mahAdevanuM maMdira 72 zrI rokaDiyA hanumAnanuM maMdira 73 zrI jagadIza bhagavAnanu maMdira 74 zrI vaijanAtha mahAdevanuM maMdira 75 zrI RSi kRSNa bhagavAnanuM maMdira 76 |zrI bAlAjI bhagavAnanuM maMdira 77 zrI rAmadevajInuM maMdira 78 |zrI pIpaLezvara mahAdevanuM maMdira 79 zrI hiMgaLAja mAtAnuM maMdira 80 zrI dUdhezvara mahAdevanuM maMdira 81 zrI gaNapatinuM maMdira (prAcIna) 82 |zrIrAmajI maMdira 83 zrI sAMtalA vIranuM maMdira hiMgaLAcAcara hiMgaLAcAcara, gaNapati poLa hiMgaLAcAcara, gaNapati poLa hiMgaLAcAcara, gaNapati poLa hiMgaLAcAcara, gaNapati poLa hiMgaLAcAcara, gaNapati poLa bajAra roDa, ghelamAtAnI derInI khaDakI bajAra roDa, ghelamAtAnI khaDakI 84 zrI vIMchaNa mAtAnuM maMdira 85 |zrI dhelamAtAnuM maMdira (derI) 86 zrI hiMgaLAja mAtAnuM maMdira (zrI raMgATI mAtA) nAgara lImaDI, bannIvADo, bhAgI khUNa 87 zrI mAtrI mAtAnuM maMdira 88 zrI rAdhA-kRSNanuM maMdira 89 zrI hari harezvara mahAdevanuM maMdira 490 sthaLa koThAkui daravAjA pAse chIMDIyA daravAjA pAse chIMDIyA daravAjA, aMbikA zAkamArkeTa pAse chIMDIyA daravAjA, aMbikA zAkamArkeTa pAse ghIvaTo, pAnazyAmajInA pADA sAme ghIvaTo, bAroTanA kasAravADA pAchaLa dhIvaTo, bAroTanA kasAravADA pAse ghIvaTo, khejaDAno pADo ghIvaTo, pAnazyAmajIno pADo ghIvaTo, tarabhoDA pADo ghIvaTo, tarabhoDA pADo ghIvaTo, kuzaLezvara mahAdevanI khaDakI ghIvaTo, dizAvALanI khaDakI ghIvaTo, dizAvALanI khaDakI dhIvaTo, salATanI khaDakI ghIvaTo, rokaDiyA geTa pAse ghIvaTo, rokaDiyA geTa pAse ghIvaTo, rokaDiyA geTa pAse, aMbAjImAtA roDa ghIvaTo, RSi kRSNano mahollo, aMbAjI mAtA roDa dhIvaTo, rokaDiyA geTa pAse dhIvaTo, bheMsAtavADA sAme ghIvaTo, bheMsAtavADo hiMgaLAcAcara, gaNapatinI poLa sAme hiMgaLAcAcara, sonInI vADI, baroDA benka pAse Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA a.naM maMdiranuM nAma 90 zrI lakSmI nArAyaNanuM maMdira 91 zrI bhUtanAtha mahAdevanuM maMdira 92 zrI vizvakarmA bhagavAnanuM maMdira 93 zrI khetarapALa dAdAnuM maMdira 94 zrI verAi mAtAnuM maMdira 95 zrI raNachoDajInuM maMdira 96 zrI rAmajI maMdira 97 zrI biMduziNI ghelagAtrezvarI mAtAjInuM maMdira 98 zrI baTuka bheravanuM maMdira 99 zrI lAkhezvara mahAdevanuM maMdira 100 zrI aMbAjI mAtAnuM maMdira 101 zrI nalakaMTha mahAdevanuM maMdira 102 zrI kALavA vIranuM maMdira 103 zrI nArasuMgA vIranuM maMdira 104 zrI acalezvara mahAdevanuM maMdira 105 zrI siddhanAtha mahadivanuM maMdira 106 zrI rAmezvara mahAdevanuM maMdira 107 zrI dUdhezvara mahAdevanuM maMdira | 108 zrI vAyu devatAnuM maMdira 189 zrI satyanArAyaNa bhagavAnanuM maMdira 110 zrI caMdramolezvara mahAdevanuM maMdira 111 zrI rUdhanAthajInuM maMdira 112 zrI jhUlelAla bhagavAnanuM maMdira 113 zrI cAmuMDA mAtAnuM maMdira 114 zrI hanumAnajInuM maMdira 115 zrI zaMkara bhagavAnanuM maMdi 116 zrI mahiSAsurI mAtAnuM maMdira 117 zrI aMbAjI mAtAnuM maMdira 117, zrI gaNapatInuM maMdira 1174 zrI umedIyA vIra | 11700 zrI mahAkALI maMdira 118 zrI mahAdevanuM maMdira 119 zrI rUghanAthajInuM maMdira sthaLa hiMgaLAcAcara, baDavAvADA pAse hiMgaLAcAcara, milana TokIjha sAme caturbhuja bAga sAme, kaDiyAnI vADI verAi cakalo, zAhavADo verAi cakalo, badarIdAsa mahArAjanI vADI sAme verAi cakalo, badarIdAsa mahArAjanI vADI verAi cakalA, paMcamukhI hanumAna javAnA rastA upara, paMcamukhI hanumAna javAnA rastA upara vakAi cakalo, baTuka bheravanI vADI gaLiyArAno lImaDo, lAkhukhADa piMDArIyAvADo, DhALautAra taMboLI vADo piMDArIyAvADo, DhALautAra taMboLI vADo madArasA, golavADa cAcariyAnA nAke cAcariyA, vakhatakizoranI khaDakI cAcariyA, raMgarejanI khaDakI sAme, satarAma mahArAjanI maDhI cAcariyA, moTo pADo cAcariyA, vAyudevatAnI poLa cAcariyA, vAyudevatAnI poLa cAcariyA, rAmasallAnI poLa cAcariyA, rAmasallAnI poLa cAcariyA, gAMdhInI khaDakI cAcariyAnA cokamAM 491 phophaLiyAvADA pAse, roDa upara phophaLiyAvADA pAse, roDa upara phophaLiyAvADA pAse, roDa upara jhaverI bajAra . sukhaDIvaTa, khApagarAnI poLa sukhaDIvaTa, khApagarAnI poLa sukhaDIvaTa, khApagarAnI poLa sukhaDIvaTa, khApagarAnI poLa sukhaDIvaTanI poLa sonIvADo, rUdhanAthanI poLa Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA sthaLa WAT THE a.naM maMdiranuM nAma 120 zrI ghelamAtAnuM maMdira 121 zrI gopInAthajInuM maMdira 122 zrI harSidA mAtAnuM maMdira 123 zrI saMtoSI mAtAnuM maMdira 124 zrI tAtkAlika hanumAnanuM maMdira 125 zrI vizvanAtha mahAdevanuM maMdira 126 zrI khIjaDiyA vIranuM maMdira 127 zrI vAghezvarI mAtAnuM maMdira 128 zrI lakSmI nArAyaNanuM maMdira 129 zrI hanumAnajInuM maMdi 130 zrI gopInAthajInuM maMdira (meDAvALuM maMdira) 131 zrI nArasaMgA vIranuM maMdira 132 zrI loTezvara mahAdevanuM maMdira 133 zrI bahucarAjI mAtAnuM maMdira 134 zrI khetarapALa vIranuM maMdira 135 zrI kedArezvara mahAdevanuM maMdira 136 zrI dUdhezvara mahAdevanuM maMdira 137 zrI nArasaMgA vIranuM maMdira 138 zrI pAraviyA vIranuM maMdira 139 zrI pAraviyA vIranuM maMdira 140 zrI dUdhezvara mahAdevanuM maMdira sonIvADo, rUghanAthajInI poLa sonIvADo, rUghanAthajInI poLa sAme sonIvADo, khejaDAnIpoLa sonIvADo, khejaDAnI poLa pAse, roDa upara sonIvADo, khejaDAnI poLa pAse, roDa upara sonIvADo, khejaDAnI poLa pAse, roDa upara sonIvADo, DhALanI poLa sonIvADo, vAghezvarI mAtAnIpoLa sonIvADo, kRSNa sinemA pAse sonIvADo, dAdupaMthanI khaDakI sonIvADo, varakhaDInI poLa loTezvara, pakhAlIvADo loTezvara loTezvara mahAdeva pAse loTezvara mahAdeva pAse, mukhAtavADo loTezvara mahAdeva pAse, paTelano mahollo loTezvara mahAdeva pAse, paTelano mahollo rAjakAvADo, DhALagarAnI poLa, rAmazerI rAjakAvADo, rAmazerI rAjakAvADA pAse, balavADI 141 zrI rUpA mAtAnuM maMdira 142 zrI jogaNI mAtAnuM maMdira rAjakAvADo, kezuzeThano pADo kAlIbajAra javAnA roDa upara kAlIbajAra, khAlekapurA kAlIbajAra, khAlekapurA kAlIbajAra, khAlekapurA * 143 zrI melaDI mAtAnuM maMdira 144 zrI brahmANI mAtAnuM maMdira 145 zrI nArasaMgA vIranuM maMdira 146 zrI jhaMDAvALI mAtAnuM maMdira kAlIbajAra, khAlekapurA motIzA, pIpaLAvAsa (vAgharIvAsa) 147 zrI nArasaMgA vIranu maMdira 148 zrI zikotarI mAtAnuM maMdira motIzA, paTelano mADha motIzA, DoDiyAvAsa motIzA, DoDiyAvAsa 149 zrI khoDiyAra mAtAnuM maMdira 150 zrI ghemariyA vIranuM maMdira motIzA-dhemariyA vIra dhemariyA pAse, kanAtha vADo 151 zrI nArasaMgA vIranuM maMdira 152 zrI mahAkALI mAtAnuM maMdira dhemariyA vIra pAse, khamAranI vADI 492 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaLa / lakhiyAravADo lakhiyAravADo yuge yuge ane maMdiranuM 153 zrI jogaNI 154 zrI hanumAna 155 zrI gaNapati 156 zrI rAmajI pATaNanI prabhutA nAma mAtAnuM maMdira dAdAnuM maMdira dAdAnuM maMdira maMdira 157 zrI dattAtreya bhagavAnanuM maMdira 158 zrI bhUtanAtha mahAdevanuM maMdira 1pa9 zrI bahucara mAtAnuM maMdira 160 zrI jabarezvara mahAdevanuM maMdira 161 zrI nRsiMhajInuM maMdira 162 zrI bahucara mAtAnuM maMdira sugrIvanuM maMdira 164 zrI zaMkara bhagavAnanuM maMdira 163 zrI rAjA 168 zrI cuDela 165 zrI bheravadAdAnuM maMdira 166 zrI vijezvarI mAtAnuM maMdira 167 zrI kAzI vizvanAtha mahAdevanuM maMdira mAtAnuM maMdira 169 zrI jogaNI mAtAnuM maMdira 170 zrI kAlIkA mAtAnuM maMdira 171 zrI bahucarAjI mAtAnuM maMdira 172 zrI hanumAnajInuM maMdira 173 zrI bahucarAjI mAtAnuM maMdira 174 zrI mahAdevanuM maMdira 175 zrI kAkAjInuM maMdira 176 zrI mahAdevanuM maMdira 177 zrI jogamAyAnuM maMdira 178 zrI hanumAnajInuM maMdira 1979 zrI hanumAnajInuM maMdira 180 zrI ghoghA bApajInuM maMdira 181 zrI verAi mAtAnuM maMdira 182 zrI khetarapALa dAdAnuM maMdira 183 zrI jogaNI mAtAnuM maMdira 184 zrI ghUgharA bAvAnI vADI (maMdira) bhadra, bAmacAvADI bhadra, kacerImAM bhadra, prAMta ophisaranI pAchaLa bhadra, kacerI pAse bhadra, ke.ke.hAiskUla pAse bhadra pAse, bhUtanAthano akhADo rAjakAvADo, rAmazerI, ghAMcInI vADI bhadra, tAlukA paMcAyata kacerI pAse TAMkavADo, pAvara hAusa pAse TAMkavADo, kosavAnI poLa loTezvara, mAvADo TAMkavADo, bagaDiyA TAMkavADo, bagaDiyA vIjaLa kUvo, brAhmaNavAsa vIjaLa kUvo,brAhmaNavAsa vIjaLa kUvo, sathavArA vAsa vIjaLa kUvo, oDavAsa vIjaLa kUvo, oDavAsa vIjaLa kUvo, golavADa mIrA daravAjA, vaNakaravAsa mIrA daravAjA, golAnI vADI vIjaLa kUvo, bhaMgIvAsa sAme vIjaLa kUvo bhaTTIvADo TAMkavADAmAM jatA roDa upara TAMkavADAmAM jatA roDa upara TAMkavADA, gAMdhI sAhebanA ghara pAse TAMkavADA, gAMdhI sAhebanA ghara pAse mIrA daravAjA pAse, mIrAnA daravAjA pAse, ghUgharA bAvAnI vADI 493 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA a.naM maMdiranuM nAma 185 zrI samerA mAtAnuM maMdira 186 zrI khetarapALadAdAnuM maMdira | 187 zrI mahAdevanuM maMdira 188 zrI mahAdevajInuM maMdira 189 zrI baTuka hanumAnajInuM maMdira 190 zrI ardhanArIzvaranuM maMdira 191 zrI rUghanAthajInuM maMdira 192 zrI rAmacaMdra bhagavAnanuM maMdira 193 zrI jvAlAmukhI mAtAnuM maMdira 194 zrI vaikuMThajI bhagavAnanuM maMdira 195 zrI bhIDabhaMjana hanumAnanuM maMdira 196 zrI nIlakaMTha mahAdevanuM maMdira 197 zrI gaNapatidAdAnuM maMdira 198 zrI guNavaMtA hanumAnanuM maMdira 199 zrI ghoghA bApajInuM maMdira 20 zrI jogaNI mAtAnuM maMdira 201 zrI hATakezvara mahAdevanuM maMdira 202 zrI hanumAnajInuM maMdira 203 zrI kAzI vizvanAthanuM maMdira 204 zrI hanumAnajInuM maMdira 205 zrI kalyANezvara mahAdevanuM maMdira 206 zrI jogaNI mAtAnuM maMdira 207 zrI brahmANI mAtAnuM maMdira 208 zrI rAdhAkRSNanuM maMdira 29 zrI AzApurI mAtAnuM maMdira | 210 zrI siMdhavAi mAtAnuM maMdira 211 zrI bhariyA vIranuM maMdira 212 zrI paMcamukhI hanumAnajInuM maMdira | 213 zrI sadhi mAtAnuM maMdira 214 zrI ghoghA bApajInuM maMdira 215 zrI rUdraNI mAtAnuM maMdira 216 zrI hanumAnajInuM maMdira (rI) sthaLa bukaDI nAgaravADo, kapAsIvADo nAgaravADo, dozIvADo nAgaravADo, veno pADo nAgaravADo nAgaravADo nAgaravADo, varIyAravADo nAgaravADo, varIyAravADo 494 jvAlAmukhIno pADo guMgaDI daravAjA, saradAra milamAM, vaikuMTha vADI saradAra mila sAme, guMgaDI daravAjA guMgaDI daravAjA, kaDavA pATIdAranI vADI sAme guMgaDI daravAjA pAse guMgaDI daravAjA pAse, guNavaMtA hanumAna guMgaDI daravAjA pAse, saradAra bAga sAme jaLacoka, ThAkoravAsa . nAgaravADo, guNavaMtA hanumAna pAse, guMgaDI daravAjA jUnAgaMja, polIsa cokInI bAjumAM " jUnAgaMja, jhINIreta javAnA rastA upara jUnAgaMja, jhINIreta javAnA rastA upara kalyANezvaranI poLa (UMTavADo) jhINI reta, bhaMgIvAsa bukaDI, sAgoTAnI pahelI zerI bukaDI, sAgoTAnI bIjI zerI bukaDI, sAgoTAnI bIjI zerI bagAvaDA, janarala hospiTalanI aMdara goLazerI, godaDAno pADo verAi cakalA, aMbikA zAka mArkeTa pAse traNa daravAjA sTezana roDa, kohinUra sinemA sAme, roDa upara moTI bhATiyAvADa, poLanI aMdara gaMgA mAtAnI vADInI sAme, koThAkUI daravAjA. Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ane maMdiranuM nAma 217 zrI bahucarAjI mAtAnuM maMdira 218 zrI sadhI mAtAnuM maMdira 219 zrI bAlakRSNa bhagavAnanuM maMdira sthaLa rAjakAvADo, carakhA zerI rAjakAvADo, kAlIbajAra, rAvaLa vAsa traNa daravAjA, ghIkAMTA pATaNa zaheramAM bIrAjatA devI-devatAo (koTanI bahAra) ane maMdiranuM nAma 1 zrI raMgIlA hanumAnanuM maMdira 2 |zrI jUnI kAlIkA mAtAnuM maMdira 3 zrI navI kAlIkA mAtAnuM maMdira 4 zrI jasamA mAtAnuM maMdira 5 zrI karaMDIyA vIra dAdAnuM maMdira 6 zrI sidhdhezvara mahAdevanuM maMdira (rAmanIvADI) 7 zrI zrI vaDezvaramahAdevanuM maMdira 8 zrI zaMkara mahAdevanuM maMdira 9 zrI gaukaraNezvara mahAdeva 10 zrI siddhanAtha mahAdevanuM maMdira 11 zrI kALa bheravanuM maMdira 12 |zrI sAcalA vIranuM maMdira 13 zrI dazA mAtAnuM maMdira 14 zrI chabIlA hanumAnanuM maMdira 15 zrI chela hanumAnanuM maMdira 16 zrI zItaLA mAtAnuM maMdira 17 zrI jALezvara mahAdevanuM maMdira 18 zrI lAlezvara mahAdevanuM maMdira 19 zrI nakalaMga bhagavAnanuM maMdira 20 zrI mahAkALanuM maMdira 21 zrI harihara mahAdevanuM maMdira 22 zrI kaTArIA hanumAnanuM maMdira 23 zrI kAzIvizvanAtha mahAdevanuM maMdira 495 sthaLa kanasaDA daravAjA sAme kanasADA daravAjA bahAra, rANakI vAva javAnA rastA upara kanasADA daravAjA bahAra, rANakI vAva javAnA rastA upara kanasADA daravAjA bahAra, sahasraliMga taLAva javAnA roDa pAse kanasADA daravAjA bahAra, jasamA mAtAnA maMdirathI AgaLa phATIpALa daravAjA bahAra, sarasvatI nadI najIka, rAmanIvADI phATIpALa daravAjA bahAra, sALavI samAjanI vADI, aghArA daravAjA bahAra, hindu smazAna bhUmI aghArA daravAjA bahAra, jaina smazAna bhUmI koThA kUi daravAjA bahAra koThA kUi daravAjA bahAra, siddhanAtha mahAdeva pAchaLa koThA sUi daravAjA bahAra, koThA kUi daravAjA bahAra, siddhanAtha mahAdeva chIMDIyA daravAjA bahAra, derANI jeThANInA kUvA pAse chIMDIyA daravAjA bahAra, derANI jeThANInA kUvA pAse chIMDIyA daravAjA bahAra jALezvara (pAlaDI) sAgoDIyA, jALezvara mahAdeva pAse sAgoDIyA, jALezvara mahAdeva pAse sAgoDIyA, jALezvara mahAdeva pAse mAtaravADI, harihara mahAdeva mAtaravADI, harihara mahAdevanI bahAra medAnamAM mAtaravADI, harihara mahAdevanI bahAra medAnamAM Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA a.naM maMdiranuM nAma 24 zrI bhavAnI mAtAnuM maMdira 25 |zrI satI mAtAnuM maMdira 26 zrI zeSasAi bhagavAna 27 zrI melaDI mAtAnuM maMdira 28 |zrI siMdhavAi mAtAnuM maMdira 29 zrI mahAdevajInuM maMdira 30 zrI makhuzvara mahAdevanuM maMdira 31 |zrI nArasaMgA vIranuM maMdira 32 zrI vizvakarmA bhagavAnanuM maMdira 327 zrI karNa padmanAbhanA pitA 33 zrI rAmApIranuM maMdira 34 zrI bAlA hanumAnanuM maMdira 35 zrI gaNapatijI tathA zrI hanumAnajInuM maMdira 36 zrI rAmajI maMdira 37 zrI bagezvara mahAdevanuM maMdira 38 | zrI raNachoDajI bhagavAnanuM maMdira 39 zrI baLiyA hanumAnanuM maMdira 40 zrI kApaDiyA vIranuM maMdira 41 zrI cosaTha jogaNI mAtAnuM maMdira 42 zrI bahucara mAtAnuM maMdira 43 zrI gAyatrI mAtAnuM maMdira 44 zrI klezvara mahAdevanuM maMdira 45 |zrI rAmajI maMdira 46 zrI lAlabApujInI samAdhi 47 zrI rAmApIranuM maMdira 48 zrI vaDerI mAtAnuM maMdira 49 | zrI nArasaMgajInuM maMdira 50 zrI agAsIyA vIranuM maMdira 51 zrI padmanAbha bhagavAnanuM maMdira para |zrIrAmajI maMdira 53 zrI rAdhA-kRSNanuM maMdira sthaLa mAtaravADI, harihara mahAdevanI bahAra medAnamAM mAtaravADI, hariharanA kuMDa pAse mAtaravADI, hariharanA kuMDanI aMdara mAtaravADI, Dema pAse jALezvara roDa TI.bI. hospiTalanI pAse, siMdhavAi mAtAmAM TI.bI. hospiTalanI pAse, siMdhavAi mAtAmAM TI.bI. hospiTalanI pAse, siMdhavAi mAtAmAM TI.bI. hospiTalanI pAse, siMdhavAi mAtAmAM TI.bI. hospiTalanI pAse, siMdhavAi mAtAmAM TI.bI. hospiTalanI pAse, siMdhavAi mAtA saMkulamAM relave sTezananI bAjumAM khADiyA mila pAse, peTrola paMpanI najIka, sTezana roDa bagavADA daravAjA sTezana roDa, rAvala DokTaranI hospiTala sAme, sTezana roDa, rAvala DokTaranI hospiTala sAme, jhaverI cha.ma. AzramanI aMdara, sTezana roDa bagavADA daravAjA bahAra, baLIyA hanumAna dattAtraya sosAyaTI sAme, guMgaDI guMgaDI daravAjA bahAra, harijana vAsa naranArAyaNa sosAyaTI pAse, guMgaDI guMgaDI taLAvanI pALa upara mIrA daravAjA bahAra, lakSmIpurA mIrA daravAjA bahAra, lakSmIpurA mIrA daravAjA bahAra, lakSmIpurA mIrA daravAjA bahAra, lakSmIpurA mIrA daravAjA bahAra, lakSmIpurA mIrA daravAjA bahAra, lakSmIpurA mIrA daravAjA bahAra, agAsIyA vIra mIrA daravAjA bahAra, padmanAbhanI vADI mIrA daravAjA bahAra, padmanAbhanI vADImAM mIrA daravAjA bahAra, padmanAbhanI vADImAM 496 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA a.naM | maMdiranuM nAma 54 zrI masANiyA vIranuM maMdira 55 zrI klezvara mahAdevanuM maMdira 56 zrI kahAranAtha mahArAjanuM maMdira 57 zrI bahucarAjI mAtAnuM maMdira 58 zrI zaMkara bhagavAnanuM maMdira 59 zrI bherava dAdAnuM maMdira - 60 zrI dUdhezvara mahAdevanuM maMdira 61 zrI brahmANI mAtAnuM maMdira 62 zrI karuNA sAgaranuM maMdira 63 zrI khoDiyAra mAtAnuM maMdira 64 zrI khoDiyAra mAtAnuM maMdi 65 zrI phUlabAi mAtAnuM maMdira 66 zrI haDakavAi mAtAnuM maMdira 67 zrI phUlaNiyA hanumAnanuM maMdira 68 zrI rAmApIranuM maMdira 69 zrI khoDiyAra mAtAnuM maMdira 70 zrI jogamAyAnuM maMdira 71 zrI jaMgalezvara mahAdevanuM maMdira 72 |zrI khIjaDIyA vIranuM mIdara * anAvADA anAvADA phATIpALa daravAjA bahAra, Dhalu kUvA pAse rAjapara pAse anAvADA roDa anAvADA roDa sahasraliMga sarovara pAse guMgaDI daravAjA bahAra, (zrI mahAlakSmI mAtAjI punaH prANa pratiSThA mahotsava smRti aMkamAMthI sAbhAra) 73 zrI pAtALezvara mahAdevanuM maMdira 74 zrI giridhArI bhagavAnanAM pagalAM 75 zrI pAraviyA vIranuM maMdira 76 zrI ciMtAmaNI gaNapati 77 zrI zanIdeva maMdira 78 vIramAyAnuM maMdira 79 zrI jalArAma maMdira 497 sthaLa padmanAbhanI vADI pAchaLa khAnasarovaranI pALa upara khAnasarovara, dhAMcInI vADI bahAra (bAjUmAM) khAnasarovaranI pALa pAse, zrI moDha ghAMcI jJAti samAjanI vADImAM khAnasarovaranI pALa pAse, zrI moDha ghAMcI jJAti samAjanI vADImAM -khAnasarovaranI pALa pAse, zrI moDha ghAMcI jJAti samAjanI vADImAM motIzA daravAjA bahAra motIzA daravAjA bahAra motIzA daravAjA bahAra motIzA daravAjA bahAra motI daravAjA bAra, neLiyAmAM anAvADA roDa, jimakhAnA roDa phUlaNiyA hanumAna pAse, jimakhAnA pAchaLano roDa jimakhAnA pAchaLa, khArIvAvaDInA roDa para, vacalI kUi anAvADA, kanasaDA daravAjA bahAra anAvADA-khIjaDiyA vIra jatAM rastA upara anAvADA-khIjaDiyA vIra jatAM rastA upara anAvADA-khIjaDiyA vIra jatAM rastA upara Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 87 pATaNa zaheramAM Avela muslimonI masjIdo, daragAho, beThako, cIllA, mAdI, IdagAha vagerenI mAhitI saMkalana : saiyada hAphIjhaalI mehamudaalI ane masjIdanuM nAma nasaDA 1 eka minArA masjIda 2 |koTavAlI masjIda 3 |bhadranI masjIda 4 rAdhanapuranA navAbanI masjIda 5 |nagInA masjIda 6 |nagAracIvADAnI masjIda 7 |magabUla zAhanI masjIda meina roDa uparanI masjIdo 1 |traNa daravAjA masjIda 2 |gumaDA masjIda 3 |bajAranI masjIda 4 paththarIyA masjIda 5 |kAlu pIranI masjIda 6 |barIyA masjIda |kasAvADo 1 |kasAvADA mahollAnI masjIda vanAga vADo 1 ustAdabAvAjI masjIda 2 |nAnI masjIda 3 |nurAnI masjIda 4 |moramoravADA nI masjIda 5 UMTavADA nI masjIda ragAha 1 |masta kalaMdara bAvAnI daragAha saranAmuM lAla daravAjA pAse, phatesiMharAva lAyabrerI najIka kanasaDA daravAjA pAse bhadra, pATaNa tAlukA polIsa sTezana, bhadra ratanapoLa ratanapoLa sAlavIvADo, pANInI TAMkI sAme 498 traNa daravAjA pAse lAkhukhADa bajAra, pATaNa cItArAnI khaDakI sAme bagavADA daravAjA pAse sTezana upara kasAvADo pATaNa vanAgavADo vanAgavADo vanAgavADo vanAgavADo vanAgavADo vanAgavADo-nAgaravADA roDa upara Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMge yuge pATaNanI prabhutA ane masjIdanuM nAma 2 |mAmu bhANeja nI daragAha 3 |abbAsa pIranI daragAha 4 gebana zahIda ane bAlA pIra 5 |madArasA pIra 6 hajharata dAvala zAhano cIllo 7 hajarata pIragaMjazahIdanI daragAha 8 hajharata pIra mAMDalanI daragAha |goLazerI 1 raMgarejha masjIda 2 khArI vAvanI masjIda 3 khArI vAva raMgarejha masjIda 4 khokhara vADAnI masjIda 5 pIMpaLA geTa masjIda 6 |sAMcorIyA vADA masjIda 1 |saepIra nI daragAha 2 pIra rehamatullAha nI daragAha 3 sAta zahIda pIronI daragAha * 4 hajarata pIrAnapIra sAhebano cIllo 5 hajharata hAjIpIranI daragAha 6 hajharata lAla zAhanI daragAha 7 hajharata gebana zAhapIranI daragAha 8 hajharata sarIpha saiyadapIra daragAha 9 -hajharata bagadAdI pIra daragAha 10 hajharata pIra ilIyAsa daragAha 11 hajharata allAha pIra ragAha 12 hajharata bAlA pIra daragAha 1 05nAgaravADA masjIda 2 |jummA masjIda 3 |nAnI masjIda 4 guzanavADA masjIda 5 |inAda zAhapIranI masjIda 6 |inAdazAhapIranI daragAha saranAmuM sudharAi kacerI pAchaLa, bhadra sudharAi kacerI pAchaLa, bhadra bhadra sITI polIsa sTezana pAse madArasAnI AMbalI nIce ratanapoLa, bAmacAvADa nagAracIvADa, bAmacAvADa kaNubIvAsamA, ratanopaLa goLazerI khArIvAva pATaNa khArIvAva pATaNa khokharavADo pIpaLAgeTa polIsa cokI sAme sAcorIyAvADA ghIvaTAmAM sAcorIyAvADA, ghIvaTAmAM kAlupIra sAme kRSNa TokIjha sAme bhadra vaLAMka pAse sAlavI vADo vanAgavADo kasAvADA kasAvADA kasAvADA kasAvADA kasAvADA panAgara vADA panAgaravADA bukaDI cokamAM bukaDI mahollAmAM guzanavADA, bukaDI guzanavADA, bukaDI guzanavADA, bukaDI 499 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 500 saranAmuM mIrAM daravAjA mIrAM daravAjA dAtAranI cIllA pAse pAMcapADA mahollAmAM pAMcapADA mahollAmAM dhanujIyA pADo, pATaNa aina majIdanuM nAma 1 nAnA mazAha majIda 2 dAtAra nA cIlA pAsenI majIda , 3 zeThanI majIda 4 paMDAlA majIda 5 dhanujIyA pADA majIda pIranocIllo (beThako 1 dhobI nI majIda 2 |dostA mohallA nI majIda 3bIbI hAjarAnI majIda 4 gijanA majIda 5 kAjIvADA mohallAnI masjida 6 Dibagara vADAnI majIda 7 bIhAjarA musApharakhAnA 8 bukaDI musApharakhAnA 9 bakarIyA majIda musApharakhAnAM 10 sodAgara beThaka 11 sodAgara TukaDInI beThaka mullAvADa bahAranI majIda mullAvADa aMdaranI majIda 3 mArUvADA majIda solArA majIda 5)pIMjAra koTanI majIda 6 bhUjanIyA vADanI majIda 7 phiTI majIda 8 riMgarejha khaDakI nI majIda 9 phateha khAna jamAdAranI majIda 10|khATakIvADanI majIda 11 vinAtavADA nI majIda 12 vinnAtavADA nAnI majIda 13 TAMkavADAnAnI majIda 14 moTA TAMkavADAnI majIda 15 TIMbalIyAvADA majIda TAMkavADAthI pAMcapADA jatA rastA upara dostano mohallo, pATaNa TAMkavADA cAra raste pAvara hAusa raste kAjIvADA pATaNa guDjha TrAnsaporTa ophIsa pAse, jhINItA TAMkaDA bukaDI sTezana badarIyA majIda pAse bukaDI TAMkavADA mullAvADa mullAvADa, mohallAmAM solAranI poLa sAme solArA mahollAmAM pIMjarakoTa bhujanIyAvADa, pIMjarakoTa bhurekhAM gereja pAse bAbunA baMgalA pAse, raMgarejanI khaDakI pAse, khATakIvADanA nAke khATakIvADAmAM vinAtavADA vinnAtavADA, khatrIonA ghara pAse TIMbalIyA pADA sAme TAMkavADAmAM gAMdhI sAhebanA ghara pAse TIMbalIyAvADA mohallAmAM Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 501 N aina majIdanuM nAma 16 samInI majIda 17 mullA bAranI majIda 18 kajhInI majIda 19 vANIyAvADanI majIda 20 raktAvADA mahollAnI majIda 21JhakIma zophImIyAnI majIda 22)lakhIyAravADAmajIda 23 lakhIyAravADA mohallAnI majIda 24 bokaravADA majIda 25 nAnA mohamaMdI vADAnI majIda 26 moTA mohaMmadIvaDAnI majIda 27 pAvaThI poLanI majIda 28]lakhAtavADA majIda 29 polIyAnI majIda 30 masAlaiyajhasaphA majIda 1 rIphAikhAnadAnanI gAdI 2 |zAhaAlama sAhabeno cIllo 3 inAyatu zahIdanI daragAha 1 madrAphijhe saphA 2 misArAvADA 3 madresA maulAnA mohaMmada tAhIra 4 misAha sAlehIyA 5 kazA vADAno madrazo kAlIbajAra 1 bAlIyA majIda . 2 |phatehamajIda 3bInI majIda 4ibalAta vADAnI masjida 5 kAlI bajAra moTI majIda 6 kAlI bajAranAnI majIda 7 kAlI bajAranAnI majIda 1 bholana zahIdanI daragAha saranAmuM TAMkavADA, akabarI loja pAse mullA bAkara ikabAla coka kAjhInI poLa, IkabAla coka pAse vANIyAvADa, ikabAla coka pAse rakatAvADa rAjakAvADA lakhIyAravADA roDa upara lakhIyAravADA bokaravADA, lakhIyAravADA nAno mohamaMdI vADo moTo mohaMmadIvADo pAvaThI poLa lakhAtavADA izvaranA mohallAmAM, vijaLakUvA pAse kAlI bajAra TAMkavADA pAvaThI poLa nAno mohaMmadI vADo kAlIbajAra wAvADA kAjhInI poLa bAbunA baMgalA pAse kasAvADA, pATaNa kAlIbajAra roDa upara kAlIbajAra roDa upara : - kAlIbajAra roDa upara ibalAtavADA kAlIbajAra kAlIbajAra kAlIbajAra, baDAmIyA enDa sansanI phekTarInI pAse ibalAtavADA Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 50 2 ane majIdanuM nAma 2 zikha sarapha sAhebanI daragAha 1 cAMdamajIda 2 cokInI majIda 3 cirakhA zerInI majIda 4 JbalIyA pADA mohallAnI majIda 5 bilIyA pADA majIda 6 zekha vADA majIda 7 motI zAhanI majIda 8 jagazI vaDAnI majIda 9 moTA panAgaravADAnI majIda 1 rasaNIyAvADAnI majIda 2 ustAdanI majIda 1 hijharata kAjhI jalAlodInanI daragAha 2 chuTakIyA pIra 3 nIle saiyada khoparIyA saiyada 5 nura saiyada 6 uDApIra gebana zahIda 7 pIrano cIllo, gebanazAha 8 pIranI daragAha 9)calatepIra 10 motI zAhanI daragAha 11)hajharata mustaphAmIyA ane mohIyuddIna nI daragAha 12AmajIdabrastAna 13|amIra zahIda khATakInI vADI ane kabrastAna pIrano rojo kabrastAna 16khAlaka zAha pIra 17 ha. gebana zAha 18calate pIra 19 sAlArathI pIra 20 gebanazAha pIranI daragAha saranAmuM bokaravADA ane madresA vacce rAdhanapurIvAsamAM balIyApADA cokamAM balIyApADA pAse, carakhAzerI balIyApADA mohallAmAM balIyApADA mohallAmAM chelle Avela che. zekhavADA motI zAha daravAjA pAse jagazIvADA moTA panAgaravADA rasaNIyAvADA jummAzAnI bekarI pAse, jhINI reta jhINI reta, lAdavADo tunAvADA, jhINI reta tunAvADA, jhINIta tunAvADA, jhINItA tunAvADA, jhINIta bhaTIyAvADa bhATIyAvADanAke, junAgaMja rastA upara cokhAnI mIla pAse, bhATIyAvADa bhATIyAvADa motIzA daravAjA pAse motIzAdaravAjA bahAra motIzA daravAjA bahAra, moTI zAha lavAjA bahAra moTI zAhadaravAjA bahAra moTI zAhadaravAjA bahAra khAlaka zAha, kAlIbajAra kAlIbajAra kAlIbajAra, khAna sarovara daravAjA aMdara roDa upara kAlIbajAra, khAna sarovararavAjA aMdara roDa upara vinnAtavADo Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 503 saranAmuM kAjhIvADA aMdhArIpoLa mullAvADa, kAjhIvADAnA nAke aMdhArIpoLa kAjhIvADA kAjhIvADA rAdhanapurIvAsa, nizALa pAse rAdhanapurIvAsa, cAMdamajIda pAse khATakIvADa kAlIbajAra cokamAM tujAravADA, jhINI reta khArIvAvaDI rastA upara kAjIvADA pATaNa ane majIdanuM nAma 21 abbAsapIranI daragAha 22 hajharata pIra tAya tathA pIramastanI daragAha 23 mohaMmada navAjha sAhebanI daragAha 24/pIrata pIra sAhebano cIlo 25/pIrano cIllo 26 sidhIkapIranI daragAha 27 pIranI bekabaro 28/pIranI daragAha 1 sAta zahIdanI majIda 2 tAbutano coro 3 tallApIranI daragAha 4 zAta zahIdanI daragAha 5bAjI zahIda mAmu bhANeja 6 pIra mastanI daragAha . 1 khAtavADA nAnI sjida 2 khAtavADA moTI jIda 1 gebanazA pIra 2 itAdazAha pIranI daragAha 3 gapura zahIdado bAlApIra pUrAnI majIda 1 katuba zahIda ane pIra saiyada dAudadaragAha 5 jAphara zahIda 6 maulAnA maujadIna pIranI daragAha gugANI pATI 7)abdullA zahIda 8)allAha valInu kabrastAna 9 zikhonA kabrastAna 10 jamAdAronA rAjA 11 mIrA dAtArano cIlo 12 mirANI kabrastAna | DisarA pATI 13)allA valInuM kabrastAna ane ragAha 14 bhaTTavADA pIranI daragAha carakhAzerI sAme roDa upara mohallAmAM mukhAtavADA mIrAM daravAjA dukhavADAmAM guzanavADA, bukaDI mIrA daravAjA, bhIlavAsa mIrAdaravAjA pAse aDIne pAMcapADA bukaDI mIrA daravAjA polIsa cokI pAse, lakSmIpurAmAM agAsIyA sAme agAsIyA sAme mIrA dAtAra cIllA pAse mIrA dAtAra cIllA pAse mIrAdAtAra cIllA pAse bhaThThIvADA daravAjA pAse Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA * 504 aina majIdanuM nAma 15 para paghaDI salAmata 16 hajharata bAbA dehavvIrojo ane masjida Jhajharata sulatAna hAjI huda hijharata zAha zarapha sApha 19 hajharata pIra hAsenI daragAha 20)hajharata zekha ahamada joha 21 hijharata kAjhI ehamada joha 22 hajharata jalAla zahIda pIra 23 hajharata gausulaparA sAheba 24 hijharata maulA mohamaMda tAhIra sAhebanI daragAha 25 hajharata pIra khAdImazAha 26)navI idagAha 27 junI idagAha pIra kAzamanI daragAha - majIda kabrastAna 1 subA saravarakhAnanI majIda subA saravarakhAnano rojo zAha abdula latIpha pIra no rojo pIra ilama kurAnanI bedaragAho khojakhIranI daragAha hajharata pIra umara darAjhanI daragAha kabrasatAna zikho nA kabrastAna traNa bAlApIranI daragAha majIda kabrastAna saiiyada ehamada jahAMsAhanI majIda 9 mAmu bhANejanI daragAha 10)hajharata magaduma hisA mohInI daragAha 11)hajharata pIra khajAcInI daragAha kabrastAna 12 zikha sIrAjaddInanI daragAha 13 zekha mojhAdIna sulemAna 14 pIra rUmI sA.daragAha - 15/pIra kamaraalI zAhanI daragAha 16 pIra bhUrAnI daragAha 17/pIra Dhokala zAha saranAmuM bAvA dehalIyA kabrastAnamAM bAvA devalIyA kabrastAnamAM bAvA dehalIyA kabrastAnamAM bAvA devalIyA kabrastAnamAM khAnasarovara jakAta nAkA pAchaLa khAnasarovara jakAta nAkA pAchaLa khAlakapurA, kAlIbajAra khAnasarovara, daravAjA bahAra khAnasarovara, daravAjA sAme, khAnasarovara, daravAjA sAme khAnasarovaranI uttara bAju khAnasarovara pUrva bAju khAnasarovara pazcima bAju khAnasarovara dakSiNa bAju khAnasarovaranI pUrva bAju, taLAva nA traNa garanALA pAse khAnasarovaranI pUrvabAju taLAvanA traNa garanALA pAse taLAvanI pazcima kInArA sAme ke taLAvanI pazcima kInArA sAme cANasmA jatA rastA upara bahucaramAtAnA maMdIra sAme dholA rojAthI AgaLa motIzAhadaravAjA bahAra motIzAharavAjA bahAra kanasaDA daravAjA bahAra nIkaLatA DAbA hAthe anAvADA roDa upara anAvADA roDa upara bakarAtapurA bakarAtapurA anAvADA gAmamAM anAvADA gAmamAM jImakhAnathI nadI taraphanA roDa upara jImakhAnAthI nadI taraphanA roDa upara Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 505 saranAmuM jImakhAnAthI nadI taraphanA roDa upara nadI kInAre raMgIlA hanumAna pAse, kanasaDA daravAjA sAme kanasaDA daravAjA bahAra pANInI TAMkI sAme rANInI vAva pAse aina majIdanuM nAma 18 hijharata saiyadahusena khuMgalavArano rojo 19 hajharata maulAnA mehabuba 20 bArA zahIda 21 gibana zAha pIra rara kAdarI tAjuddIna pIra samAla pATI 23 no pIra no rojo majIda kabrastAna 24 zikha pharIda sAheba urphe pIra rUkanuddIna kAnasara 25)hajharata bAvA hAjI 26 kiraNA majIda 27 voharA logonuM kabrastAna 28khAlaka zAha 1 dhobIyonA pIra ane kabrastAna 2 bIbI AmenA sAhebano rojo 3 pIra gaMja zahIda : 4 pIra bhIkhana zahIda pIra mohaMmadaamIra 6dhAsImIyAno roje 7 voharA logonuM kabrastAna pIra khudAbakSanI daragAha 9 rAdI logonuM kabrastAna 10|gaMja khAnano rojo 11 pIrano rojo tathA garIba zAha 12 takIyA ane kabrastAna 13 kapura zahIdanI daragAha 14 mahedIyonA pIra saMsthAna 1 dhobI majIda 2 phalAdIvADAmajIda 3 DhiMDheravADA majIda * sIrata kamiTi TrasTa 5 vikaka kamiTI rANInI vAva sAme nadI kInAre dakSiNa kAMThe nadInI uttara kAMThe khAnasarovara daravAjA bahAra DAbA hAthe daravAjA bahAra jamaNA hAthe sarasvatIDema pUro thAya che tyAMthI neLiyAmAM dhoNIyAmAM, TelIphona ekSacenja pAse saiyada husenanI daragAha pAse pAvara hAusa pAse . pIragaMja zahIda pAse pIra gaMja zahIda pAse cokamAM pIra gaMja zahIda sAme pIra gaMja zahIda sAme sahasaliMga taLAva roDa jImakhAnA sAme phATIpALa daravAjA bahAra, bI.DI.hAiskUlathI AgaLa rAmavADI sAme phATIpALa daravAjA bahAra, bI.DI. hAIskUla sAme neLiyAmAM kAlakA kuMDa pAse phATIpALa daravAjA bahAra, bI.DI.hAiskUla sAme loTezvara, kaMdoInI zerI, phalAdIvADA, jhINI reta kanasaDA * ikabAla coka IkabAla coka Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baherAmakhAnanI kabara jyAM AvelI che te vikhyAta ane anupama zekha pharIThano rojho, pATaNa yuge yuge pATaNanI prabhutA Ish 506 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 507 88 pATaNanAM pAMca prAcIna murilama sthApatyo prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya i.sa. 746 thI i.sa. 1300 ema lagabhaga 550 (sADA pAMcasoha) varSa sudhI pATaNa e gujarAtanuM pATanagara rahyuM. A gALA daramyAna cAvaDA vaMze 196 varSa, solaMkI vaMze 302 varSa ane vAghelA vaMze 56 varSa gujarAta upara rAjaya karyuM. karNa vAghelAnA samayamAM dilhInA bAdazAha alAuddIna khIlajInA subA uludhakhAne pATaNa upara caDAi karI. karNavAdhelo hAryo. hindurASTrano aMta Avyo ane gujarAtamAM muslIma subAo dvArA dilhInA bAdazAhe rAjya karyuM. i.sa.1300 thI i.sa. 1411 sudhI vividha subAonI hakumata pATaNamAM rahI. chevaTe i.sa. 1411mAM ahamadazAhe amadAvAda vasAvyuM ane pATaNanI rahI-sahI ronakano paNa aMta Avyo. muslIma saltanata daramyAna aNahilapura pATaNamAM aneka vizALa masjIdo, makabarA vagere muslIma sthApatyo baMdhAyAM te pahelAM solaMkI kALa i.sa.942 thI i.sa.1244 daramyAna paNa ghaNA muslIma mahAtmAo pATaNamAM AvIne vasyA hatA. A muslIma phakIro, saMto vagerenI prajA upara ane hindurAjAo upara paNa ghaNI asara hatI. samrATa sidhdharAje khaMbhAtamAM masjIda banAvyAnI aitihAsika ghaTanA jANItI che. Ama jema jainonI gherI asara gujarAtanI prajA upara hatI eja rIte muslIma saMskRtinI paNa asaMra prajA upara hatI. pATaNamAM Aje paNa keTalAka prAcIna muslIma sthApatyo aDIkhama UbhA che. A prAcIna sthApatyo, imArato, masjIdo, makabarA vagere jete samayanI prajAnI rAjakIya sAmAjIka ane dhArmika saMskRtinI oLakha karAve che. sthApatyakalA e jete vakhatanA lokonA saMskAra ane saMskRtino paDagho pADe che. muslIma itihAsakAro pATaNane "naharavAlA'' nAmathI oLakhAve che. ( muslIma AkramaNakAroe prAcIna aitihAsika pATaNanAM maMdiro, jinAlayo, havelIo, koThIo, ghara, rAjamahelo vagere toDIphoDI dhvaMsa karI luMTa karI hatI. pATaNanI masjIdo ane anya sthApatyomAM khaMDIta karela hindu maMdironI jALIyo, thAMbhalA, khUMbhIyo, hiMcako vagere kalAtmaka kotarakAmavALA avazeSo bAMdhakAmamAM vAparyAM dekhAya che. Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (1) zekha pharIdano rojho 508 hAlanA pATaNanA pazcima-uttara khUNAmAM Asare be-traNa kIlo mITara dUra sarasvatI nadInA kinAre zekha pharIdano prakhyAta rojho Avelo che. sahasraliMga sarovaramAM pANI lAvavA mATe rUdrakUpathI joDatI pAkI naheranA sAmenA cheDe.A bhavya muslIma sthApatya jovA jevuM che. zekha pharIdanuM AkhuM nAma hajarata rUkanuddIna kuMsakara hatuM. emano janma i.sa. 1307mAM pATaNamAM ja thayo hato. teo 135 varSanuM lAMbu AyuSya bhogavI i.sa. 1435 (hijarI saM. 842, savvala nA 22)mAM svargavAsI thayA hatA. zekha pharIdanA rojhAnuM sthApatya adbhUta che. enA parano ghUmmaTa delavADAnA jaina derAsaranI yAda apAve che. divAlo paranI suMdara kotarakAma vALI jALIomAM phUlavela, sarpAkAra jevAM suMdara ane AMkhone gamI jAya evA che. A isamAratanA thAMbhalA, jALIyo, ghummaTanI chata, bArazAkha vagere jotAM jonArane prathama najare emaja lAge pahelAM A jagyAe koi hindu maMdira ke jainonuM jinAlaya haze. je pAchaLathI muslIma AkramaNakAroe ane muslIma zAsakoe ene muslIma sthApatyamAM parivartana karyuM hoya. mI. barjese paNa Avoja mata vyakta karelo che. paraMtu bArIkAithI nirIkSaNa karatAM spaSTa jaNAya che ke A sthApatya muslIma padhdhatithI ja baMdhAyuM che paNa emAM vaparAyela staMbho, jALIyo, ghummaTo vagere tamAma sAmAna prAcIna hindu maMdiro ane jinAlayonA avazeSomAMthI ja nirmANa karyuM che. hakikata game te hoya pATaNanAM prAcIna muslIma sthApatyomAM A eka jovAlAyaka sthaLa che. daravarSe tyAM saMdala, meLo vagere Aje paNa hoMzabhera ujavAya che. (2) baherAmakhAnanI kabara zekha pharIdanA rojhAne aDIne najIkamAM baherAmakhAnanI kabara eka vizALa ghummaTanI nIce AvelI che. A majhAranuM sthApatya paNa kharekhara mulAkAta levA jevuM che. baherAmakhana akabaranA darabAramAM mahatvanuM sthAna dharAvato darabArI hato akabaranA ucheramAM, tenA ghaDataramAM baherAmakhanano ghaNo phALo hato. baherAmakhAna i.sa. 1561mAM dilhI thI makkA haja karavA nikaLyo te vakhate khaMbhAta baMdarethI makkA javAtuM. khaMbhAta pATaNanA tAbAmAM hatuM. tethI baherAmakhAna prathama pATaNa Avyo. rAjyanA moTA mahemAna evA baherAmakhAna sahasraliMga sarovaramAM boTamAM besI sahelagAha karavA nikaLyA. sahasraliMga sarovara i.sa. 1561 sudhI pANI thI bhareluM ane boTo cAlI zake evI sArI sthitimAM haze. boTIMga karI vaLatAM sahasraliMga sarovaranA ramaNIya kinAre boTamAMthI nIce utaratAMja mubArakakhAna nAmanA eka paThANe enA pitAnA motano badalo levA baherAmakhAnanuM khUna karyuM. A ghaTanA tA. 31, jAnyuArI, Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 509 yuge yuge pATaNanI prabhutA sane 1561 nA roja banI. zekha pharIdanI kabara pAse ja baherAmakhAnane daphanAvavAmAM Avyo. A rojho corasa AkArano che lagabhaga 30 phUTa x 30 phUTanA suMdara ghummaTa vacce vizALa baherAmakhAnanI majhAra che. cAra bAraNA che. A sthApatya paNa kamaLanA phUla, kamaLanAM pAna jevAM hindu maMdiromAMthI ubhu karavAmAM AvyuM haze ema lAge che. keTaloka bhAga tUTI nadImAM paDI gayo che paNa je bane che te jovA jevo che. aMdaranI kotaraNI, adbhuta che. (3). rANIno mahela sahastraliMga sarovaranI vacce eka uMcA TekarA upara moTI moTI iMTo ane paththaronI divAlothI bAMdhelI A imArata rANIno mahela kema kahevAya che? hakikatamAM A muslIma sthApatya che. upara chatA nathI. A imArata khaMDIyera hAlatamAM che. A aSTakoNa AkAranI imAratamAM vacce kabara hatI. jyAre A imArata akabaMdha ane AkhI haze tyAre ijanerI vidyA e vakhatamAM keTalI AgaLa vadhI haze te jANavA maLe che. ATha bAjuthI praveza karI zakAya evA Aka jovA jevA che. pATaNanA saMzodhaka sva. kanaiyAlAla bhAizaMkara dave A TekarAne "viMdhyavAsinInuM maMdiramAM tarIke jaNAve che. bagalAne besavA mATenuM A "bakasthaLa" tarIke oLakhAve che. jALavaNInA abhAve A suMdara imArata jamInadosta thaI che. A TekarI vIramAyA TekarI tarIke jANItI thaI che. TekarI para vIramAyAnuM maMdira tAjetaramAM bAMdhavAmAM AvyuM che. vaNakara samAja "vIramAyA saMkulane vikasAvI rahyA che. atyAre paryaTana sthaLa tarIke khyAtanAma banI gayuM che. (4) hajarata makatuma hisAmudIna mullAnIno rogo 'pATaNanI pazcima dizAe anAvADA roDa para DAbI bAjue barAbara jImakhAnA pAchaLa A suMdara rojho Avelo che. temano janma i.sa. 1241mAM mulatAnamAM thayo hato. emanA gurUnA kahevAthI teo aNahilapura pATaNa AvyA. lagabhaga 40 varSa sudhI teo pATaNamAM rahyA ane I.sa. 1335mAM 94nI ummare gujarI gayA. suMdara staMbho uparanI A imArata 30 thI 35 phUTa lAMbI pahoLI che. bAra thAMbhalA che. ghummaTanI chata suMdara kotarakAmathI bharapUra che. divAlo, bhIMto, jALIyonuM kotarakAma hindu maMdiranI yAda apAve che. vacamAM A mahAna saMtanI pavitra daragAha che. saMkulamAM suMdara majIda, kuvo, pANIno boja paNa che. ghummaTa vALuM bAMdhakAma khUba sArI hAlatamAM che. pATaNathI sAva najIka evuM A muslIma sthApatya kharekhara jovA lAyaka che. Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 yuge yuge pATaNanI prabhutA (pa) saiyada maulAnA mahebuba . sarasvatI nadInA kinAre, sahastraliMga sarovara thI ekAda mAIla dUra pazcime maulAnA mahebabunI vikhyAta jagyA AvelI che. rAjavI kuTuMbamAMthI AvelA A mahAna muslIma saMta lagabhaga caudamI sadImAM pATaNa AvelA. temano svargavAsa I.sa. 1395mAM thayo hato. maulAnA mahebubavALo ghummaTa sahitanuM sthApatya lagabhaga 50 phUTa lAMbu-pahoLuM corasa AkAranuM che. UMco vizALa ghummaTa che. saMta maulAnA mahebubanI daragAha uparAMta bIjI be traNa kabaro che. thAMbhalA para kamaLaphula, hiMcako vagere suMdara kotaraNI yukta che. sthApatyakalAno suMdara namuno kharekhara jovA lAyaka che. AvA to aneka muslIma sthApatyo pATaNa zaheranI aMdaranA bhAgamAM temaja koTanA bahAranA vistAramAM AvelAM che. muslIma samAja jAgRta banyo hoI enA jIrNoddhAranuM kAma paNa cAle che. badhAja muslIma sthApatyonuM varNana karIe to enA mATe judo graMtha banAvavo paDe. A graMthamAM AvA sthApatyonI eka vistRta yAdI judA lekha dvArA darzAvavAmAM AvI che. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 89 dakSa prajApatinA vaMzaja prajApatio zrIpadmanAbhaprabhunuMprAgadhya 511 bacubhAi mohanalAla prajApati bI.e.elaela.bI. "" eka samaye dakSa prajApatine garva thayo ane zivajIne nIce pADavA eka yajJanuM Ayojana karyuM. A yajJamAM RSio, munIo, devo tathA brahmA, viSNu ane maheza sarvane AmaMtraNa ApyuM. sarva devo yajJamAM padhAryA. yajJamAM dakSa prajApati padhAryA tyAre brahmA ane zivajI sivAya dareka jaNe ubhA thai dakSa prajApatinuM abhivAdana karyuM. AthI dakSa zivajI para gusse thayA ane kahyuM, " tuM to avivekI che, sasarAne mAna ApavAnuM samajyo ja nathI.'' ema vadI apazabdo kahyA. bholenAtha pratyuttaramAM kaMi bolyA nahIM. paraMtu temanA naMdIthI A sahana thayuM nahI. teNe kahyuM, ''he dakSa ! tuM garvamAM lIna thayo che tethI zrI zaMkarane gaNato nathI, paraMtu kaLIyugamAM tArA vaMzajo ucca ane pavitra kuLanA brAhmaNo hovA chatAM abrAhmaNa kahevAze'' Aje paNa prajApatio mULa dakSa prajApatinA kULanA brAhmaNo hovA chatAM kaLIyugamAM abrAhmaNa tarIke oLakhAya che ane temano darajjo zudramAM gaNAya che. prajApati jJAtinI utpatti viSe purANomAM ane zrImad bhAgavatmAM evI kathA che ke prajApatio dakSa prajApatinA vaMzajo che. eka vakhata prajApati kuLanA zivadAsa badrikAzramanA tapovanamAM pharatAM pharatAM AvI caDhacA, jyAM bhagavAna badrikAzramamAM dhyAna dharI tapa karI rahyA hatA. sakhata taDako hato ane zivadAse joyuM ke, AvA sakhata unALAmAM tapasvI tarIke taDake besIne tapa kare che ane parasevethI rebajheba thayela che, teoe AjubAju pANI chAMTI ThaMDaka karI, ghAsa vINI lAvI tapasvI beThA hatA tenA upara suMdara kuTIranI racanA karI. Ama thoDo vakhata sevA karatAM A dhAma suMdara tapovana jevuM thai gayuM. tapasvI jyAre samAdhimAMthI jAgyA tyAre suMdara kuTIra joi vismaya pAmyA. tapasvInA AgrahathI prajApati zivadAse jaNAvyuM ke, teoe ApanI sevA karI che ane sevA karavAnuM prayojana mAre prabhunA darzana karavA che. tapasvIe zivadAsane AMkho baMdha karavA jaNAvyuM. ane AMkho baMdha thatA ja, cAra bhujAvALA, zaMkha, cakra, gadA, padma dhAraNa karela viSNu bhagavAna zivadAsanI samakSa hAjara thayA. hIrA mANeka motIthI sajelA bAhubaMdho jhaLakI rahyA che, bhAle tikala karela che ane kAne kuMDala dhAraNa karela che. zivadAsa prabhunA pagamAM paDI vAraMvAra sASTAMga daMDavat praNAma karavA lAgyA. prabhue zidavAsane kaMi mAgavA jaNAvyuM. prajApati zivadAse prabhu sevA ane bhaktino lAbha maLe evuM kaMika ApavA vinaMtI karI. viSNu bhagavAne kahyuM, '"he prajApati ! tArI jJAti to uttama jJAti che..TUMka samayamAM ja huM tArI jJAtimAM tAre ghera ja janma laiza. tAruM kuLa ujALIza ane Ama tArA kuLamAM bhaktinI vRddhi thaze. prajApati zivadAsane tyAM karNa ane prajApati bhAnuyane tyAM lakSmI avataryAM. kALakrame teo bannenAM lagna thayAM ane teoe saMsAra mAMDavyo tyAre zrI bhagavAne mAyAne .AjJA karI ane lakSmInA Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 512 udaramAM garbha rahyo. divase divase mAtAnuM teja vadhavA mAMDyuM. kuTuMba bhaktibhAvavALuM hatuM tethI tyAM svayaM trilokanAtha svayaM pragaTa thavAnA che tethI temaNe bhaktimAM vadhu dhyAna ApavA mAMDyuM. lakSmIne garbha rahyAne daseka mAsa vyatita thai gayA ane maMgaLa samaya AvI pahoMcyo. AkhA vizvamAM AnaMda chavAyo. graho zubha sthAne AvyA, sugaMdhita vAyu dhIre dhIre vahevA lAgyo. sAdhu saMtone sRSTi sumadhura ane svargamayI jaNAvA lAgI. sarvatra AnaMda...AnaMda...chavAyo. vi.saM. 1458nA caitra suda pAMcamane gurUvAranA zubha dine caDhate pahore bapore agiyAra vAge rohiNI nakSatra ane meSa rAzImAM zrI bhagavAna pATaNamAM pragaTa thayA. prathama caturbhuja svarUpe lakSmI bhakata prajApati zivadAsa ane karNane darzana ApI kahyuM, "he zivadAsa, teM mArI sevA karI hatI tyAre meM tane vacana ApeluM ke huM tAre tyAM putra tarIke avatarIza, je meM Aje pALyuM che.' karNane paNa kahyuM, "he karNa, rAkSasa yonImAM tuM jyAre janmyo hato tyAre bhAre tapa karI teM mane prasanna karela je vacananuM paNa Aje meM tAre tyAM janma laIne pAlana karyuM che.'' . ' prabhu sAkSAt zivadAsane tyAM janmyA che e vAta jemajema vAyu vege prasaratI gai tema tema loko prabhunA darzane umaTavA lAgyA. zaheramAM zerIe zerIe AsopAlavanA toraNo baMdhAyA. ghajA vAvaTA pharakAvyA. dIpamALA pragaTavA lAgI. maMgaLa gIto gavAvA lAgyA jyAM tyAM jaya jayakAra thai rahyo. tyArapachI dhanurAja bhagavAnanA darzane AvyA. karNanI vinaMtIthI nAmakaraNa vidhi dhanurAjane soMpavAmAM AvI dhanurAje kahyuM ke prabhu anAmi che, emanA guNa agaNita che. chatAMye prabhue pRthvI para manuSya yonimAM janma lIdho che mATe temanuM nAma pADavuM to paDaze ane temanuM nAma "pAnAbha' rAkho. "pA" eTale kamaLa ane "nAbha' eTale nAbhI eTale nAbhImAM kamaLa dhAraNa karanAra zrI padmanAbha bhagavAna emane mATe bilakula yogya nAma che. Ama temanuM nAma 'padmanAbha' rAkhI nAmakaraNa saMskAravidhi pUrNa thai. padmanAbha vADInI racanA : padmanAbha bAra varSanA thayA tyAre temaNe mitra dhanurAjane kahyuM ke, ApaNe eka manohara ane suMdara vADInI racanA karIe. vADI kyAM banAvavI te tamo kaho. dhanarAje kahyuM, "prabhu! kyAM vADI racavI te to tamane khabara." Apa jyAM AjJA karo tyAM vADInI racanA karIe. tyAre padmanAbhe vADInI racanA pATaNa zaheranI dakSiNa dizAe karavA jaNAvyuM. nirNaya mujaba zrI padmanAbha bhagavAna ane dhanurAja vi.saM. 1471nA kArtika suda 14ne ravivAranA roja pahelA pahore muhurta sthaMbha ropyo. prabhu padmanAbhe potAno pAMcajanya zaMkha phUMkyo. prajApati zrI padmanAbha bhagavAne A pramANe pATaNa zaheranI dakSiNe eka pavitra vADInI racanA karI. padmanAbha bhagavAne brahmAne vADInA pUrva bhAgamAM besavA kahyuM. zivajIne AjJA karI ke tamo dakSiNa dizAmAM bhaktonI rakSA karo. indrane vADInA uttara bhAgamAM rahI rakSA karavA kahyuM. varUNane pazcimamAM, hanumAnajI ane garUDane vADInA madhyabhAgamAM ane jayavijayane dvArapALa tarIke nImyA. tauparAMta bIjA devone saMpUrNa vADImAM pharatA rahI rakSaNanuM kAma soMpyuM. zrI padmanAbha bhagavAne vADInA madhyamAM gomatIkuMDa sthApyo, temAM sau tIrthono vAsa Apyo. trivikrana para vaikuMThanI sthApanA karI. Ama vADInI Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = = yuge yuge pATaNanI prabhutA 513 racanA saMpUrNa banI rahI. bhaktajano, RSio, munIo, vidvAno, sAdhu saMto maLI sAta divasa moTo utsava ujavyo. temAM brahmA, idra, rUdra, kubera, gAMdharvo, kiMkaro, nAgo, apsarAo, dikapALo ityAdi sarva devoe paNa judA judA rUpo dhAraNa dharI bhAga lIdho ane dharmano pracAra karyo. A rIte potAnA avatAra kAryanI zubhamaMgaLa zarUAta karI. Aje paNa pATaNamAM padmanAbhavADImAM kArataka suda 14 thI kArataka vada 5 sudhI padmanAbha bhagavAnanA rAtri meLAnuM Ayojana thAya che ane badhAja prajApati bhAio-baheno meLAmAM bhAga levA umaTe che. pATaNanA khatrIo paNa teTalAja utsAhathI meLAmAM bhAga le che. pAMcamanA divase divasano moTApAye meLo bharAya che jemAM tamAma jJAtinA loko maLI AkhuM gAma hoMzabhera bhAga le che. pATaNanA prajApati jyAM paNa vasatA hoya tyAMthI A meLAmAM avazya Ave che. bahAragAma rahetA prajApatio chellA be meLA karavA avazya padhAre che. huM muMbaithI dara varSe meLAmAM varSothI avazya jAuM chuM. A meLAmAM khAsa "ravADI"nA darzana karavA loko umaTe che ane prasAda tarIke revaDI hoya che. tyArabAda padmanAbha bhagavAna umara lAyaka thatAM temanA lagna prajApati vAridAsanI suputrI sAthe thayAM ane A lagnathI bhagavAnane cAra putra ane eka putrI avataryA, jeonA nAma harajI, haridAsa, mAdhavadAsa, viSNudAsa ane kanyAnuM nAma macakana pADayuM. A pAMce avatAro devanA avatAro hatA. jemAM harajI e pratyakSa zivajIno avatAra gaNAya che ane teo pAchaLathI "haradeva'nA nAma nAme prasiddha thayA. . eka samaye pATaNanA muslima bAdazAhakhAna mahaMmadane pIThamAM moTuM pADuM thayuM. vividha upacAro karyA chatAM paNa te maDhyuM nahIM. koI mahAtmAe bAdazAhakhAnane sarovara khodAvavA kahyuM. ane tenA puNyathI tamArA pIThanuM pATuM maTaze ema jaNAvyuM. A to bAdazAha ! temane vaLI konI saMmati levAtI hoya ? temanA manamAM Ave te kare. AkhA gAmamAM DhaMDhero pITAvI AkhA gAmanA sarve lokone kAme lagADI dIdhA. AkhA zaheranA sarve loko sarovaranA khodakAmamAM kAme lAgI gayA, na AvyA padmanAbha ane dhanurAja. koike bAdazAhakhAnane cADI khAdhI ke padmanAbha nAme eka kuMbhAra che te sarovara khodavA Avato nathI. bAdazAhe turaMta sipAi mokalI padmanAbhane bolAvavA mokalyo bAdazAha khAnano saMdeza meLavAthI padmanAbha ane dhanurAja banne sarovara khodAtuM hatuM tyAM upasthita thayA. bAdazAhakhAne padmanAbhane pUchyuM "AkhuM nagara chellA sAta divasathI sarovara khodavAnA kAme lAgyuM che, tyAre tame kema kAma karavA AvatA nathI ? zrI padmanAbhe kahyuM, "sAta divasanuM kAma amo eka divasamAM karI ApIzuM" - bAdazAhakhAne nagaranA mANasone sAta divasa jeTaluM kAma kareluM teTalI jagyA alaga phALavI padmanAbhane kAma karavA pharamAvyuM. bAdazAhakhAnanA mANasoe te pramANe jamIna phALavI ane sAta TopalIo ApI kAma karavA jaNAvyuM. kAma ApoApa zarU thaI gayuM. TopalIo padmanAbha bhagavAnanA zirathI addhara rahe ane mATI naMkhAvA mAMDI. A camatkAra joine eka sipAI bhAgyo ane bAdazAhakhAnane samAcAra ApyA ke, je Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 514 kuMbhAra AjekAma para Avyo che te kaMi jAdu jANe che. AthI bAdazAhakhAnane navAi lAgI ane teo jAte padmanAbha pAse gayA ane acaraja pAmyA. padmanAbhe kahyuM ke mane soMpela kArya to mAre karavuM ja rahyuM, ema kahI eka lAkaDI jamInamAM khosI ane upADI to jeTaluM khodavAnuM hatuM teTalI sarva mATI upaDI gai ane padmanAbhe lAkaDI sahita mATI pheMkI dIdhI. A camatkAra joi bAdazAhakhAna padmanAbhanA pagamAM paDacA ane potAne thayela pAThAnI vAta karI. padmanAbha bhagavAne padmanAbhavADInI pavitra mATI lAvI te bAdazAhakhAnanA pAThA para copaDI ane jaNAvyuM ke tamo sAta divasa ane rAta niMdrAmAM rahezo ane jyAre tamo jAgazo tyAre cAThuM maTI gayuM haze. bAdazAhane niMdrA AvI gai. eka divasa, be divasa, traNa divasa, cAra divasa Ama cAra cAra divasa sudhI bAdazAhakhAna jAgatA nathI. begamone ciMtA thavA lAgI ke kuMbhAre kaMi jAdu to nathI karyuM ne ? kaMi jhera to nathI khavaDAvyuM ne ? Ama zaMkAkuzaMkA thavAthI teoe pradhAnane bolAvI vAta karI. pradhAne begamanI vAta zAMtithI sAMbhaLI, padmanAbhane bolAvavA mANaso mokalyA. pradhAne padmanAbhane begamanI ciMtA varNavI. AthI padmanAbhe kahyuM '"meM pahelAthIja tamone jANa karela ke, bAdazAhakhAna sAta divasa ane sAta rAta niMdrAmAM raheze. paraMtu begamone mArAmAM vizvAsa nathI ane zaMkA kuzaMkA kare che, to juo Ama kahI bAdazAha khAnano aMguTho kheMcyo ane bAdazAha jhabakIne jAgyA ane prazna karyo ke mane kema jagADaco ? tyAre padmanAbhe kahyuM ke tamArI begama adhIrI thai gai hatI ane vahema karavA lAgI tethI mAre nA chUTake tamone jagADAvA paDayA. bAdazAhakhAna padmanAbhanA page paDyA, begamo vAtI mAphI mAgI. Ama karavAthI padmanAbhane dayA AvI ane pharIthI mATI bAMdhI ane divasane aMte bAdazAha jAgyA to pAThuM maTI gayeluM jaNAyuM. Aje paNa A sarovara pATaNamAM "khAnasarovara''tarIke jANItuM che. bAdazAhakhAna padmanAbhane ghera AvyA ane temane page paDI pAThuM kevI rIte maTyuM tenA auSadha viSe pRcchA karI. padmanAbha bhagavAna teoe padmanAbhavADImAM lai gayA ane mATInA kyArA, DhagalA joi bAdazAhe padmanAbhane pUchyuM ke A mATInI vADI koNe banAvI ? padmanAbhe kahyuM, '"A mATInA DhagalA nathI. A to sonAnA DhagalA che.'' padmanAbhe bAdazAhakhAnanI AMkho baMdha karI kholavA jaNAvyuM. bAdazAhakhAne AMkho baMdha karI kholatAM teone sonAnA DhagalA dekhAyA. bAdazAha acaraja pAmI gayA. A sonAnA DhagalA haze to prajA aMdara aMdara laDI maraze ane anartha sarjAze tevI zaMkA vyakta karatA padmanAbha bhagavAne vArApharatI rUpAnA, tAMbAnA, pIttaLa ane lokhaMDanA banAvyA. bAdazAhakhAne nA pADatAM prabhue punaH mATInA DhagalA banAvyA. AthI bAdazAha saMtuSTa thayo. Aje ' paNa padmanAbhavADImAM mATInA DhagalA jovA maLe che. padmanAbha bhagavAnanA mitra dhanurAja eTale zeSanAgano avatAra. padmanAbhe lIlA karI dhanurAjane dvArakA yAtrA karavA jaNAvyuM. dhanurAja dvArakA javA upaDayA. padmanAbha bhagavAne eka mALA ApI kahyuM 'A mALAne gomatIjImAM navarAvI pAchI lAvajo.'' dhanurAja dvArakA gayA ane jevI mALA gomatIjImAM navaDAvavA jAya che ke mALA gomatIjImAM paDI gai. yAtrA pUrNa karI dhanurAja pATaNa pAchA AvyA. padmanAbhe temanI pAsethI mALA mAgI. dhanurAje kahyuM, "mALA to gomatIjImAM paDI gai'' tethI mALA lAvyo nathI. padmanAbhe padmavADImAM gomatIkui che temAM jai jovA kahyuM. dhanurAja Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 515 gomatIkuimAM jovA gayA to mALA karatI hatI. dhanurAje mALA ucakI padmanAbhaprabhune caraNe dharI. Ama prabhue khUba lIlA karI ane gomatI kRpAno mahimA kahI saMbhaLAvyo ane umeryuM ke temAM dareka tIrthonA vAsa che ane badhAja tIrtho ahIM che ema jANaje. dhanurAje punaH koipaNa jAtrAe javAnuM mAMDI vALyuM. padmanAbhavADImAM vaNajhArAnI be poTho che eTale gaNapatinA maMdira pAse vaNajhArAnI yAdamAM be paththaro ubhA karela je Aje paNa dazyamAna che tenI paNa kathA che eka vakhate padmanAbha bhagavAnanA putra viSNudAsajI ane putrI macakanabAi padmavADInA daravAjA pAse ramatA kutuhulatAthI viSNudAse vaNajhArAne puchyuM. " A poThomAM zuM che ?' vaNajhArAe javAba Apyo ke temAM dhULa bharI che. vaNajhArAe nAnA chokarAo samajI sahaja bhAve kahyuM. viSNudAse kahyuM, "padmanAbha bhagavAnanI kRpAthI ema ja hajo."vaNajhArAe e tarapha lakSa ApyuM nahIM. ane poTho haMkArI gayo. potAnA dayeya para jaine vepArIe namUno batAvavA poThomAMthI khAMDa kADhavA gayo to dhULa nIkaLI. eka, be, traNa ema sarve poThomAMthI dhULa ja nIkaLI. te vismaya pAmyo. ghaNI gaDamathala pachI tene smRti thai ke padmavADInA daravAje chokarAo ramatA hatA ane teoe pUcheluM. turaMta te pAchA pharI padmavADImAM AvI padmanAbha bhagavAnane caraNe paDyo ane kSamA mAgI. padmanAbhe kahyuM, "koI vakhata AvuM juThuM bolI nahIM jA, A vakhate poThomAM punaH khAMDa thai jaze." A sAMbhaLI vaNajhAro prabhune page paDI potAnA dhyeya tarapha gayo. padmanAbha bhagavAna viSNudAsane paNa Thapako Apyo ke AvI nAnI bhUla mATe AvaDI moTI sajA koine karAya nahIM. mATe tamo paNa padmanAbhavADI tyajI bAjumAM bIjI vADI banAvI rahyo. AthI zrI viSNudAse padmavADInI bAjumAM bIjI vADI banAvI te Aje paNa jAdava vADI" tarIke jANItI che. zrI padmanAbha bhagavAne pATaNamAM janma lIdho te ghaTanAne pAMcaso varSa upara thaI gayA. temaNe racelI padmavADI Aje paNa jevIne tevI ja jovA maLe che. padmanAbha prabhunA vaMsajo je svAmI tarIke oLakhAya che te padmanAbha vADIno vahivaTa Aje paNa saMbhALe che ane vADInI sArasaMbhAra, dekharekha rAkhe che ane prativarSa kArataka suda -14 thI kArataka vada-5 ema sAta divasa sudhI sAtameLAnuM Ayojana paNa teo kare che. A padmavADImAM padmanAbha bhagavAna, haradevajI, nakaLaMgajI, brahmAjI, zaMkarabhagavAna, vaikuMTha, rAdhAkRSNa, hanumAnajI che. te uparAMta tretrIsa koTI devatA, chappana koTI yAdavono vAsa che. pUjya kalyANagIrI bApue padmanAbhavADI javAnA rastA para "vijaya hanumAna saMnyAsthAzrama"nI sthApanA karela che te paNa eka sUcaka che. gurUjInA nAmamAM paNa sarvenA kalyANanI bhAvanA rahela che. muMbaI, 71/1 kailAsanagara, 658, tAradeva roDa, muMbaI - 7, Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 516 A pAnAbhavADImAM zrI padmanAbha bhagavAna Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 90 yuge yuge pATaNanI prabhutA prAG zauryavRttau prAG zAstre prAG zame prAG samAdhiSu prAG satye prAG SaD darzanyAM prAGghaGaGayAmito janaH // 517 prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya arthAt : '"A nagara (pATaNa)nA loko zauryavRttimAM, zAstramAM, zamamAM, samAdhimAM, satyamAM, SaDadarzanamAM ane vedanA cha aMgomAM agresara che' je nagaranA prajAjano mATe kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya jevA samartha yugapurUSa AvAM vakhANa karyAM hoya e nagara-pATaNano itihAsa jANavAnuM kone mana na thAya ? pATaNanA nagarajanono paricaya ApyA pachI A bIjI gAthAmAM pUjya AcAryazrI pATaNa nagara vize lakhatAM jaNAve che ke, asti svastikavad bhUmerdhamAgAraM nayAspadam / puraM zriyA sadAzliSTaM nAmnANahilapATaNakam // zlokano artha : '"bhUminA svastika samAna, dharmanuM gRha ane nyAyanuM sthAna, lakSmI vaDe sadAkALa AliMgita A ahila pATaNa nAmanuM nagara che'' koipaNa paTTaNIne potAnA nagara vize vAMcatA AnaMda ane gaurava upaje evo pATaNa nagara vizeno potAno spaSTa abhiprAya A mahAmAnave atre Apyo che. zrI hemacaMdrAcAryajI to solaMkIvaMzanA samartha samrATa sidhdharAja jayasiMha ane paramArhata kumArapALa mahArAja ema be suprasidhdha samrATonA vakhatamAM thai gayA. eTale emanA udgAro khUbaja AdhArabhUta gaNAya. yuge yuge racAyela prAcIna sAhityamAM pATaNanuM je darzana karAvavAmAM AvyuM che, e joie. '"ahI (pATaNamAM) svargaloka jevAM jaina caityo, jinAlayo, prAsAdo che. A nagaranAM dAna, mAna, kalAkauzalya, dharma, ane vidyA, kalA vagere joine devo paNa ahIM nivAsa karavA icche che'' (kupArapALa caritra) '"A nagaramAM vanarAja nAme devarAjA thai gayo. teNe paMcAsara pArzvanAthanuM navIna jinAlaya baMdhAvyuM hatuM. A nagaranI pAse UMco 'kIrtistaMbha' che jyAM gaganasiMdhunA pakSIo vizrAma kare che'' (sukRta saMkIrtana) Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 518 ''aNahila pATaNa indrapurI jevuM nagara che, jyAM zrI (lakSmI) ane sarasvatI (vidyA) sAthe rahevAnA rasalobhathI kalaha karatI nathI. (arthAt zrI ane sarasvatI sAthe nivAsa kare che)'' (vasaMta vilAsa) ''aNahilapura pATaNa dharmanuM nivAsasthAna ane lakSmIthI bharapUra samRdhdha nagara che, jyAM seMkaDo caityo, vidyA, kalA mATe zALAo che' '"A nagaranI AsapAsa uttama prakAranA bagIcAo che. nagaranI najIka vahetI saratI potAnA punitAmRta vaDe nagarajanone pavitra banAve che. nagaramAM moTAM moTAM mahAlayo, prAsAdo, maMdiro, devavimAno che'' "A nagaranA mahAlayonA gavAkSo ane agAzIo zaheranI zobhAmAM abhivRdhdhi kare che. nagaranI strIo jyAre agAzIomAM ubhI hoya tyAre AkAzamAM seMkaDo caMdra ugyA hoya tema jaNAya che' "A nagaramAM aneka koTacAdhipatio che, jenA mahelo puraMdaranI zobhAne paNa DhAMkI de che'' (zrI hemacaMdrAcArya racita 'ddayAzraya' mahAkAvya sarga :1) '"A nagaramAM aneka devamaMdiro che, jenI ghaMTaDIo rUpI mukha var3e ane dhvajArUpI hAtha vaDe rAjyanAM yazogAna gAi rahyAM che. nagaranA koTane pharatI khAi che, je pANIthI bharelI che. jethI nagaranuM (zrI bAlacaMdrasUri) rakSaNa sAruM thAya che'' ''zAbhA ane kalyANanA nivAsarUpa aNahilapura nagara zobhI rahyuM che, tenI AsapAsa pharato koTa che, jethI nagare gaLAmAM hAra paheryo hoya ema lAge che'' (kavizrI somezvara) ''(pATaNa) zaheranI zobhA eTalI badhI sarasa che ke, jene joine, laMkA zaMkA kare che, caMpA kaMpe che, mithilA zithila banI gai che, dhArAnagarI nirAdhAra banI gai che, mathurA maMda thai gai che.'' ('kIrtikaumudI' mahAkAvya) ''nagaramAM himAlaya jevAM UMcA ane sapheda devAlayo che. nagaranI pAse sahasraliMga sarovara che. tene pharatAM sahasra zivamaMdiro tathA viSNumaMdiro che. tyAM vedazALAo, pAThazALAo, yajJa zALAo che'' (sarasvatI purANa) (zrI ka.mA.munazI) ''pATaNane meM gujarAtanI asmitAnuM AdhArabindu mAnyuM che.'' ''pATaNa itihAsano mahAzabda che'' (kavi zrI nAnAlAla dalapatarAma) ''sidhdhahema' e graMtha mAtra vyAkaraNa nathI, paNa gujarAtanuM jIvana jharaNuM niHsAratI kRpAzrayI (zrI kanaiyAlAla mA. munazI) gaMgotrI che'' Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA ''dravyAsAra pArasamati, urvIsAra gujarAta'' arthAt cIjavastuomAM pArasamaNi uttama che ema dharatI para gujarAta zreSTha che. 519 (kavi zaMkara bAroTa) ''aNahilapurano gherAvo 12 (bAra) kosa (eka kosa barAbara traNa mAila thAya) hato. arthAt prAcIna pATaNano gherAvo 36 (chatrIsa) mAila hato. A zaheramAM 84 coka ane 84 cauTAM hatAM. sonA-rUpAnA sikkA pADavAnI TaMkazALo hatI. (karnala ToDa) ''aNahilapura pATaNa eTale narasamudra'' 'hanumAna laMkA kUdatAM thAkyA nahIM, paraMtu jo teo pATaNa Ave to pATaNa kUdatAM thAkI jAya'' ''aNahilapura kuberanI alakApurI ane indranI amarApurI jevuM che'' ''ahIM (pATaNamAM) bAvana bajAra ane coryAsI cauTAM hatAM. dararoja jakAtamAM eka lAkha TaMkA (eka prakAranuM nANuM) ugharAvavAmAM AvatuM'' ''aNahilapuramAM 1800 koTacAdhIzo hatA. tyAre lakhapationuM to pUchavuM ja zuM ? '"pATaNa hinduonuM kAzI, jaina dharmanuM piyara ane musalamAnonuM bIjuM makkA hatuM. (arthAt badhAja dharmanAM devasthAno ahIM hatAM. koine yAtrA karavA bahAra javuM ja na paDe evI vyavasthA pATaNamAM hatI)'' '"A nagaramAM UMcA devamaMdiro AkAzamAM sUryanA azvono mArga roke che'' "A nagara pRthvI para dharmapAlana mATe upAdhyAonuM zikSAgRha ane nagaranI satat samRdhdhi vadhAranAra mahAkSetra che. (kavi zrIpAla) 'A caityamAM (kumAravihAramAM) zrAvako puNyanI icchAthI, rogIo roga dUra karavA, kArIgaro zilpa jevA, rasiko saMgItakanI zradhdhAthI ema judA judA AzayathI mANaso mulAkAte jAya che'' (zrI rAmacaMdrasUriracita kumAravihArazataka) ''paTTaNIonuM traNa bAbatonuM abhimAna hatuM. (1) gujarAtanuM vivekabRhaspatitva. (2) temanA rAjAnuM sidhdhacakitva. (3) pATaNanuM narasamudratva. A traNa bAbatamAM koi vivAda kare te paTTaNIo sahana karI zakatA nahIM. jo koi vivAda kare to teno nirNaya 'vAda' thI ke pheMsalo 'yudhdha' thI ja thato. prAcIna sAhityamAM aNahilapura pATaNanuM AvuM bhavyAtibhavya varNana vAMcavA maLe che. e jamAnAmAM pazcima bhAratanA prabaLa sAmrAjyanI pATaNanagarI tarIke pATaNanuM viziSTha sthAna hatuM. e eka aitihAsika hakIkata che. Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 520 hRdayaMgama bhASAmAM jenuM AvuM varNana thayeluM che, e pATaNanI asmitA ane prabhutA mahAna hatI. e pATaNano itihAsa gauravavaMto che. yuge yuge pATaNanI prabhutA patharAyelI che. itihAsa vAMcatAM evo niSkarSa nikaLe che ke, pATaNanA samrATo rAjyanA zAsanakartAo hovA uparAMta mahAna AdhyAtmika puruSo paNa hatA. duniyAnA itihAsamAM bhAgyeja jovA maLe evA rAjyagAdI svecchAe tyAgI hovAnA prasaMgo pATaNanA itihAsamAM noMdhAyA che. eka be nahIM, paraMtu pUrA cha gurjarezvaro rAjya siMhAzana choDI mugaTadhArImAMthI kaMthAdhArI banyA che. potAnuM pAchaluM jIvana divya AdhyAtmika mArge vALI prabhuprApti arthe vitAvanAra A mahAna tyAgI rAjavIo bhAratIya saMskRtinA jyotirdharo hatA. chatAM itihAse pATaNanI A prabhutAnI joie tevI noMdha lIdhI nathI. gujarAtanI prajAne ane vizvanA itihAsakArone A rAjavIonA mahAbhiniSkramaNanI jhAjhI mAhitI nathI. pATaNanA loko A tyAgI samrATonAM nAma paNa jANatA nathI. ekaja vaMza-(solaMkI vaMza) nA A cha vItarAgI samrATonAM nAma A pramANe che. (1) mULarAja pahelo (2) cAmuMDarAja (3) durlabharAja (4) bhImadeva pahelo (5) kSemarAja (6) karNadeva pATaNano itihAsa vividhatAthI bharelo che. temAM vIrarasanA bahAdUrInA prasaMgo, vismayabharyA prasaMgo, romAMcaka premarasanAM prakaraNo AlekhAyelAM che. aNahilapura pATaNa vidyA ane saMskRtinuM dhAma hatuM. A nagare mAtra gujarAtane ja nahIM, paraMtu samagra pazcima hiMdane ane dakSiNa bhAratane susaMskRta banAvavAmAM noMdhapAtra phALo Apyo che, jeno itihAsa sAkSI che. pATaNanA rAjavIo ane sAmrAjJIo jema advitIya hatAM ema ahIMnA vidyAdharoe vizvanA zreSTha sAhityamAM potAnuM yogadAna ApeluM che. eja rIte solaMkIvaMzanI sthApatyakaLA vizvamAM potAnuM mastaka unnata rAkhe evI hatI. rANI udamayatInI rANakIvAva, rUdramALa, sahasraliMga sarovara, moMDherAnuM sUryamaMdira, kumAravihAra, paMcAsarA pArzvanAthanuM caitya vagere sthApatyothI solaMkIyugane 'suvarNayuga' kahevAmAM Ave che. pATaNa eTale pRthvInuM kendra. dAmodara mahetA, muMjAla mahetA, udayana mahetA, vastupALa, tejapALa, vagere mahAmAtyo jaina hoya ke zaiva hoya pATaNanuM hita saunA haiye sarakhuM hatuM. pATaNanA vikAsamAM saune sarakho rasa hato. pATaNanA rAjAo sahiSNu hatA. pATaNanA dharmAcAryo sarva dharma pratye sadbhAva ane samabhAva Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para1 yuge yuge pATaNanI prabhutA rAkhanArA hatA. pATaNanA rAjAo, rANIo, mahAmAtyo, zreSThIo, sAmaMto, vidvAno, vidyAdharo, nAgariko, kArIgora, zUravIro, subhaTo, dharmaguruo, AcAryo, dAnavIro are, vArAMganAo vagere mahAna hatAM, AvA pATaNano prAcIna itihAsa traNa vaMzamAM vaheMcAyelo che (1) cAvaDA vaMza yAne cApotkaTa vaMza (2) solaMkI vaMza yAne cAlukya vaMza ane (3) vAdhelA vaMza cAvaDA vaMzano rAjayakALa vi.saM. 802 thI vi.saM. 998 ema lagabhaga 196 varSano hato. solaMkIvaMzano rAjyakALa vi.saM. 998 thI vi.saM. 1300 ema lagabhaga 302 varSano hato. vAghelA vaMzano rAjyakALa vi.saM. 1300 thI vi.saM. 1360 ema mAtra 60 varSano hato. Ama pATaNano itihAsa ekaMdare 558 varSano che. pATaNa 558 varSa hindu sAmrAjyanI rAjadhAnInuM zahera rahyuM hatuM. e gaurava levA jevI hakIkata gaNAya. ''yuge yuge pATaNanI prabhutA'' nAmano A nAnakaDo nibaMdha vAMcavAthI pATaNa nagara vize ane nagaranA loko vize vadhu jANavAnI vAcakamAM jarUra bhUkha ubhI karaze. e rIte'A lekha 'kSudhA-uddIpaka' (APPETIZER) tarIkenuM kAma karaze ema mAruM namra maMtavya che. dhanya dharA pATaNanI...! ''yuge yuge pATaNanI prabhutA'' no pamarATa mheMkI rahyo che pATaNanuM gaurava ane pATaNanuM devatva ajoDa che. Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA - 52 2 pAThaNano sohAmaNo sAMskRtika vikAsa pATaNa jillAmAM sUra-saMgIta, lalitakalAo, vidhavidha lokakalAonA vikAsa mATe ane ramatagamata pravRttionA vistaraNa mATe sarakArI upako ane svaicchika saMsthAono subhaga samanvaya thayo che. pATaNanAM mATInAM ramakaDAM zaheranuM AgavuM sopAna banI rahyAM che. chellAM doDhaso varSathI pATaNanAM mATInAM ramakaDAM AjanA divase AkhA gujarAtaprasiddha banyAM che. pATaNanA ramakaDAM 'gurjarI hATImAM paNa vaTa pADI cUkyAM che. pANI pIto hAthI" vaijJAnika niyamAdhIna ramakaDuM che. to mIkI mAusa jevAM ramakaDAM zaoNkesanI zobhA banI zake che. pATaNanAM ramakaDAMnI jema pATaNanAM devaDAM paNa prakhyAta che. pATaNanAM devaDAM cheka muMbaI sudhI pahoMce che. divALInA tahevAromAM devaDAMnI moTA pAye gharAkI jAme che. sUra-saMgItanA sAyujayane jIvaMta rAkhavA mATe ane bhAratIya saMgItanA vikAsa mATe kAryarata zrI bhogIlAla laheracaMda bhAratIya saMgItAdi lalita kalA mahAvidyAlaya chellAM 50 varSa uparAMtathI jabarajasta kAma karI rahyuM che. A saMsthAnA sva. zAMtibhAI paTTaNI, sva. caMpakalabhAi goMThI ane sva. lakSmaNadAsajI mahArAje sUra-saMgItanA mAholane zaheramAM jIvaMta rAkhavAmAM prabhAvazALI kArya karyuM hatuM. pATaNamAM 'dhvani' ane 'svarasAdhanA' nAmanA saMgItakalA vidyAlayo yuvA Alamane saMgItanA vizALa parikSetramAM pagalAM mAMDavAnuM zIkhavI rahyAM che. AnartanA hRdayasthAna jevA pATaNanA paMthakamAM grAma kakSAe 'sukhalI' jevA lokanRtyane ThAkora koma jALavI rahI che. pATaNa khAte nRtyakalAno vikAsa thAya ane sUra-saMgItanA honahAra ArAdhako, tajajJa gavaiyA, saMgItajJonI nizrA sAMpaDe tevA prayAso vividha saMgIta saMsthAo karI rahI che. garabA-garabIo, rAsa, rAsaDA ane haDilA jevA samUhagAna ane samUha nRtyomAM paMthakanI sAMskRtika virAsata dazyamAna thAya che. jillAe sAhitya kSetre sva. bAdala jevA kavi ane zrI mohanalAla paTela jevA sAhityakAra ApyA che. sva. pitAmbarabhAI paTela paNa jillAnA zelAvI gAmanA vatanI hatA. pro. navanita zAha, pro.jItendra vyAsa, pro. mukundabhAI brahmakSatriya jevA itihAsavidda, zrI prahalAdabhAI khamAra jevA variSTha patrakAra pATaNanI deNa gaNAya che. sva. narahari zAstrI jevA vidvAna zAstrI paNa pATaNanI bheTa . gaNI zakAya. DaoN. bhogIlAla sAMDesarA, zrI rAmalAla modI, zrI kanaiyAlAla dave jevA sAhityakAra, saMzodhakoe najIkanA bhUtakALamAM ja pATaNane garimA apAvI hatI. siddhapure dArzanika zrI jayadatta Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 523 yuge yuge pATaNanI prabhutA zAstrI, zrI manubhAI dave, zrI zaMkaralAla dave jevA vidvAnonI bheTa dharI che. jillAnI graMthAlaya pravRttiH AThaso varSa pUrve pATaNanI dharAne temanI prakAMDa vidvatAthI pAvana karI gayelA kalikAla sarvajJa samartha jainAcArya zrI hemacaMdrAcAryajInA virATa darzananA pratIka sarakhuM zrI hemacaMdrAcAryajI jJAna maMdira, pATaNanA paMcArArA jinAlayanI samIpamAM mahAna graMtha bhaMDAranI pratIti karAve che. gujarAtanA labdhapratiSThita sAhityakAra zrI kanaiyAlAla munazInA varada haste khulluM mukAyelu A jJAna maMdira vividha darzano, zAstrone lagatI seMkaDo varSa purANI 22,000 jeTalI hastaprato tADapatrIo ane hastalikhita graMthono aNamola vAraso dharAve che. eka samaye pATaNamAM 11 jaina graMtha bhaMDAro hayAta hatA. te paikI hemacaMdrAcArya jJAna maMdira graMtha bhaMDAra AjanA divase pATaNanA aNamola vArasAnI jhAMkhI karAve che. gAyakavADa rAjavI sayAjIrAva gAyakavADe jillAnA gAmaDe gAmaDe grAma graMthAlayo UbhAM karyAM hatAM. pustakAlaya pravRttine jIvaMta rAkhavA mATe rAjavIe zALAkIya graMthAlayonI bheTa dharI hatI. AjanA divase bhAgye ja evuM koi gAmaDuM haze jyAM nAnuM-moTuM pustakAlaya nA hoya. | jillA mathaka pATaNa khAte kanasaDA daravAje 125 varSathI cAlatuM zrImaMta phatesiMharAva sArvajanika pustakAlaya 40 hajAra jeTalA vidhavidha viSayadarzI pustakothI samRddha banyuM che. pATaNamAM AvAM 5 vAMcanAlayo che.. rAjya sarakAranA graMthAlaya borDa dvArA samI khAte tAlukA pustakAlaya calAvAya che. pATaNa khAte paNa AvA sarakArI pustakAlaya-vAMcanAlayanI suvidhA UbhI thaI che. uttara gujarAta yunivarsiTI, pATaNanuM graMthAlaya vizva vidyAlayane chAje tevuM samRddha, bharapUra ane saMpanna che. svaicchika saMsthAonuM neTavarka Aje vikAsanI gatividhio khUba vyApaka banI che, tyAre vikAsalakSI pravRttionA vyavasthApanamAM svaicchika saMsthAonuM yogadAna nItAMta jarUra banI gayuM che. pATaNa jillAmAM sevAbhAvI saMsthAonuM neTavarka prabhAvI rIte kAryarata che. jillA mathaka pATaNa khAte ro.sinIyara siTIjhana kAunsIla, roTarI kbala, roTarI pATaNa siTI, lAyansa lAyonesa, lIo jevI saMsthAo, jesIjha, roTarekaTa jevI yuvA saMsthAo, janasevAnAM vividha kSetromAM racanAtmaka ane samAjalakSI pravRttionA saMcAlanamAM sarakAranI kumake doDI Ave che. pATaNanI esa.ke. blaDa beMka, siddhapuranuM muktidhAma-cakSubeMka jevI sevA saMsthAo sarAhanIya kArya karI, samAja pratyenA dAyitvane adA kare che. pATaNa zaheramAM chellAM 70 varSathI cAlatuM mahilA maMDaLa ane bhaginI samAja saMsthA jevI mahilA saMsthAo zikSaNa-mahilA utthAnanI prabhAvazALI kAmagIrI kare che. Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 524 | jillAmAM yuvaka maMDaLanI pravRtti paNa sArI evI grAmAbhimukha banI che. grAma kakSAe sevA prakalpo ane samAjalakSI racanAtmaka pravRttiomAM AvI saMsthAonuM yogadAna ullekhanIya che. jillAnA rAdhanapura khAte bhaNazALI TrasTanI viziSTa kAmagIrI rAdhanapura, sAMtalapura jevA raNakAMThAnA vistAro mATe sevAnI zILI chAMyaDI banI rahI che. cANasmA tAlukAnA zelAvI khAte vRddhAzrama ane hospiTalanAM sevA sopAno thakI sthAnika TrasTa khUba suMdara kAma karI rahyuM che. mAre jAvuM pele pAra ! vikAsanI avizrAMta khepa ! khUba cAlIne...khUba cAlIne.. AgaLa vadhavAnI vAta !...caraiva.. careva..careva..! je AgaLa vadhe che tene madha maLe che! tuM paNa AgaLa cAla..tane paNa madha maLaze...!" jevA jhiMdAdila jIvanavAda sAthe utkRSTa vikAsanA sauthI uttuMga zikharane AMbavA mATe nakakara nirdhAra ane pracaMDa AzAvAda sAthe paNa pATaNa jillAmAM nAto joDayo che...sarvajana hitAya...ane sarvajana sukhAya jevA sArvajanika vikAsane kaMDAravA mATe pATaNa jillAe hajue ghaNuM cAlavAnuM bAkI che... "Miles to go...Miles to go...." jevA ninAda sAthe jillo AgaLa vadhI rahyo che. pATaNa jillAnI Arthika sthitiH pATaNa jillAnI Arthika pravRttio mahaddaaMze kRSi AdhArita, pazupAlana AdhArita, vepAravaNaja ane udyoga-dhaMdhA AdhArita che. jillAmAM 2,37,809nI zaherI vasatine bAda karatAM grAma vistAranI 9,44,132nI vasati mahadaaMze kRSi-pazupAlana kSetronI Arthika pravRttiomAM saMkaLAyelI che. jillAnA vAgaDoda, sAMtalapura-samI tAlukA 100 TakA grAmINa che. pATaNa, siddhapura, cANasmA, hArIja ane rAdhanapurane bAda karatAM tamAma grAma vistAra gaNAya che. Ama, jillAnI 80 TakA vasati gAmaDAMnI Arthika pravRttio para nirbhara che. pazupAlana vyavasAya khetInI mAphaka sArvatrika che. (gujarAta rAjyanA mAhitI khAtA dvArA prakAzita "pATaNanI asmitA"mAMthI sAbhAra) Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 92 'sarasvatIpurANa' : eka paricaya parapa prA. mukundabhAi pI. brahmakSatriya ApaNA dharmagraMthomAM cAra vedo sAthe aDhAra purANono paNa samAveza karavAmAM Avyo che. paraMtu 'sarasvatIpurANa'e A aDhAra purANo paikIno graMtha nathI. aDhAra purANa uparAMta keTalAya jJAtIonA itihAsa graMthone paNa 'purANa' zabda lagADavAmAM Avyo che. dA.ta. (1) leuA purANa (2) zrImAlapurANa (3) nAndIpurANa (4) hiMgulApurANa vagere. e rIte sarasvatI nadInuM mahAtmya darzAvatA A graMthane paNa.'sarasvatIpurANa' kahevAmAM AvyuM che. A graMthanA mULa raciyatA koNa che enI cokkasa mAhitI maLatI nathI, paNa A graMthanI traNeka hastalikhita prato upalabdha che. jemAMnI eka prata pATaNanA zrI maNizaMkara maganalAla ayAcI pAse hatI. punAnA zrI bhAMDArakara bhaMDAramAM paNa enI prata che. 'sarasvatIpurANa'nA saMzodhaka vivecaka ane saMskRtamAMthI suMdara gujarAtI bhASAntara karatA ApaNA pATaNanA vidvAna sva. zrI kanaiyAlAla bhAizaMkara dave hatA. zrI phArbasa gujarAtI sabhA, muMbaie A graMthanuM prakAzana karyuM che. zrImad hemacaMdrAcArya racita 'ddayAzraya' mahAkAvyamAM jema solaMkIvaMzanA rAjAonI vaMzAvaLI maLe che ane e graMtha jema gujarAtanA itihAsanuM mahatvanuM sAdhana gaNAya che. barAbara eja rIte 'sarasvatI purANa' paNa sarasvatI nadInuM mahAtmya to darzAve che. paNa sAthe sAthe emAM pATaNane lagatA itihAsanI aDhaLaka mAhitI upalabdha che. Ama 'sarasvatIpurANa' mAtra eka dhArmika graMtha ja nahi paNa gujarAtanA itihAsane lagato eka dastAvejI AdhAra graMtha gaNI zakAya. zrI kanaiyAlAla bhA. davee A graMtha khaMta, khAMkhata ane bhAre zramapUrvaka taiyAra karyo che. A graMthamAM himAlayathI sidhdhapura sudhInA sarasvatI nadInA mahAtmyanuM suMdara varNana to che ja. enI racanA paNa ApaNA aDhAra purANonI padhdhati jevI vArtAlApa svarUpe che. A prAcIna graMthano zrI vAsudevazaraNa, zrI jinavijayajI, zrI durgAzaMkara zAstrI jevA prakhara itihAsavidoe vakhANa karyA che. eja rIte DaoN. bulhera, DaoN. kIlahorna jevA paradezI saMzodhaka vidvAnoe paNa eka ''aitihAsika graMtha'' tarIke mAnya karyuM che. ''sarasvatIpurANa'" e tIrthavarNanAtmaka purANa che. sarasvatI nadInA tIre AvatAM dhArmika sthaLonI, tIrthonI emAM noMdha karavAmAM AvI che. yAtrA karavA A dhArmika tIrthonuM varNana karavuM e prayojanathI ja A sarasvatIpurANanI racanA thai che. Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 526 sarasvatIpurANanuM aitihAsika mahatva - upara jaNAvyuM tema A graMthamAM sarasvatI nadInA kAMThe gujarAtanI rAjadhAnI evuM pATaNanagara (aNahilapura pATaNa) vaseluM hovAthI A graMthamAM "pATaNanI prabhutA"nAM darzana thAya che. prabhutA' eTale (1) gaurava ane prabhutA eTale (2) devatva, Ama A graMthamAM A banne bAbatonAM darzana thAya che. | gujarAtanA samartha samrATa sidhdharAja jayasiMhe baMdhAvela sarasaliMga sarovaramAM sarasvatI nadInA jaLa pravAhane asADa mahinAnI sudI 8nA divase nahera mAraphata vALI sarovara chalakAvavAmAM AvyuM eno cokkasa citAra A graMthamAMthI maLe che. (saM.varSa Azare vi.saM. 1195-96 hoi zake) A graMthamAM sidhdharAja jayasiMha vize, sahasaliMga sarovara vize, sidhdharAjanA pitA karNadeva ane mAtA minaLadevI vize mAhitI maLatI hoi graMthanuM aitihAsika mUlya ghaNuM vadhI jAya che. sarasvatIpurANamAM sahasaliMga sarovaranuM saMpUrNa varNana karavAmAM AvyuM che. AvuM jhINavaTa bharyuM citrAtmaka varNana anya koi graMthomAM maLatuM nathI. ApaNA pATaNanA mahAna saMzodhaka sva. rAmalAla cunIlAla modIe sarasvatI purANamAM Apela sahasaliMganAM varNananA AdhAre emAM darzAvela bhaugolika vistAra, AkAra, sarovaranA kAMThAnA tIrtho vagerenI noMdha sAthe sarovarano nakazo taiyAra karAvyo che. A rIte paNa A purANa gujarAtanA itihAsanuM eka agatyanuM sAdhana che. zrI rAmalAla cu. modIe taiyAra karela nakarazo A graMthamAM chApavAmAM Avela che. A sarasvatIpurANanI kathanazailI paurANika che. itihAsa AlekhavAnA daSTikoNathI graMtha lakhAyo nathI. paNa uddayAzraya' graMthanI mAphaka ja emAM pATaNanA itihAsane lagatI kAcI sAmagrI bharapUra paDI che. alabatta A badhI sAmagrIne cakAsavAnI jarUra to che ja. sarasvatIpurANano racanAkALa vidvAnoe bAramA saikAnA aMtathI teramA saikAnA madhyabhAga sudhImAM hovAnuM anumAna karyuM che, Ama A graMtha prAcIna to che ja ! graMtha paricaya :- A purANanA badhA maLI 18 sargo che ane temAM 2,890 (be hajAra AThaso nevu) zloka rAzI che. A purANa sumati ane mAkaDayanA saMvAda svarUpe che. A purANanuM saMyojana hakikatamAM sahasaliMganuM mahAtma darzAvavA mATe ja karAyu hatuM. A purANamAMthI ApaNe itihAsanuM tattva tAravavAnuM che. A purANamAM (1) sidhdharAjanuM caritra (2) siddharAjanA pitA karNa tathA mAtA minaLadevInAM caritra varNano (3) barbaraka urphe bAbarA bhUta vizenuM saMzodhana (4) pATaNanI sthApanA karanAra vanarAja cAvaDA vaMzanA cAvaDA rAjavIonAM caritro (4) karNarUprAsAda (5) sahastraliMga sarovara vagere aneka aitihAsika pAtro, ghaTanAo ane sthApatyo para prakAza pADe che. bAbaro - barbaraka itihAsa prasidhdha vyakti che. sidhdharAje ene taMdu yuddhamAM jItI pote barbarakajINuM' kahevAyo hato. sidhdharAjanA eka vizvAsu aMgarakSaka tarIke eNe sevAo ApI hatI. A barbarakanuM kamabadhdha jIvana vRttAMta sarasvatIpurANamAM vAMcavA maLe che. moTI dADhIvALo, vijaLInA Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA para7 camakArA jevI jIbha, AMkho piMga varNanI, kAna UbhA ane nAka vAMku, moDhApara vALanA gucchA AvuM bhayaMkara svarUpa enuM hatuM. sarasvatIpurANamAM cAvaDAvaMzanA rAjavIone dhanurdhArI, paNa svabhAve luMTArA darzAvyA che. sidhdharAjano pitA kaI solaMkI saguNothI alaMkRta hato. mAtA minaLadevI paNa zudhdha cAritrazIla suMdara, svarUpavAna darzAvI che. karNa ane minaLa vacce khUba ja prema hato. prabaMdhaciMtAmaNimAM minaLane karUpI darzAvI che te hakikata khoTI sAbIta thAya che. bannenA premanA paripAka rUpe ja temane sidhdharAja jevo, cAritryazIla, baLavAna, kuzaLa, bahAdura, ane samartha putra sidhdharAja thAya che. purANakAre to sidhdharAjane bhagavAna nArAyaNanA avatArarUpe darzAvyo che. siddharAjano rAjyAbhiSeka bAlyAvasthAmAM thayo hato. sahasaliMga sarovaranI racanA - sahasaliMga sarovara e sidhdharAja jayasiMhanuM eka mahAna kArya gaNAya che. A sarovaranAM manoramya varNana ghaNA prAcIna graMthomAM vAMcavA maLe che. paNa sarasvatI purANanA racayitAe sarovara banAvavAnI preraNA, nahera dvArA sarasvatI nadInAM nIra sarovaramAM padharAvavAnI yojanA, sarovaranA kAMThe eka hajAra zivAlayo anya tIrtho, deva maMdiro vagere varNano aitihAsika sAhityamAM navina prakAza pAthare che. AvA Abehuba jhINavaTabharyA varNanathI A sarasvatI purANanI prAcInatAno AdhArabhUta purAvo maLe che. pATaNanA mahAna saMzodhaka sva. rAmalAla cunIlAla modIe A purANane AdhAra banAvI sahastraliMga sarovarano nakazo taiyAra karyo che. uparAMtamAM zrI modIe sarovaranA kAMThAnA tIrtho, satrazALAo, sarovaranI vaccenA TekarA para viMdhyavAsinInuM maMdira ane asADa suda 8 nA roja sarasvatInA pavitra nIra sahasaliMga sarovaramAM nahera dvArA padharAvI sarovara chalakAvI dIdhAno spaSTa nirdeza karyo che. purANano asala zloka nIce mujaba che aSADhasya sitASTamyAM sumate sA mahAnadI mahatA ca jalaudhena matsyakacchapadhAriNI // 238 // A ghaTanA vi.saM. 1195-96mAM banela che. sarasvatI purANamAM mahAsthAno - A purANa nadInuM mahAtma varNave che. purANamAM (1) auraMgAzrama (2) kedAra (3) gaMdharvakUpa (4) bhUtIzvara (5) rUdrAkoTI (6) kurukSetra (7) vairATanagara (8) puSkara (9) mAkaDAzrama (10) merUpAda (11) udubaravana (12) koTezvara (13) kAkatIrtha (14) mokSezvara (15) mAtRtIrtha (16) zrIsthaLa (sidhdhapura) (17) vaTezvara (18) nakulIza (19) sAMbAditya (20) dadhisthaLI (dethaLI) (21) piluparNika tIrtha (jALezvara pAse) (22) svargadvAra (23) govatsa (24) lohayaSTi (loTezvara) (25) jhIllatIrtha vagere tIrtho sarasvatI nadInA kAMThe AvelAM darzAvyA che. AmAM keTalAMka tIrtho - gAmonuM cokkasa sthAna kayAM AvyuM e nakkI thaI zakatuM nathI. sarasvatI nadInA pAMca Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA pravAho mAnavAmAM AvyA che. sahaliMga sarovaranI yojanA : zloko che. mArkaMDeya bolyA : 528 sarasvatI purANamAM sahasraliMganuM mahAtmya darzAvatA ghaNA '"bANAsure je bANaliMgo nadInA jaLamAM padharAvyAM hatAM, temAMthI hajAra liMgo sidhdharAja lAvyo hato. te bhukti, mukti ApanAra sahasrabANaliMgone A pavitra sarovara (sahasraliMga sarovara) 52 sidhdharAje sthApyAM.'' (zloka - 86, 87) A zloka ja darzAve che ke sahasraliMga sarovaranA kinAre eka hajAra zivAlayo hatA. emAnuM eka paNa haju maLyuM nathI. kAraNa ke sarovara daTAi gayeluM che. Ama 'sarasvatIpurANa' eka khUbaja amUlya aitihAsika mAhitIpUrI pADato AdhArabhUta graMtha gaNI zakAya. gujarAtanA itihAsanA aitihAsIka sAdhanomAM A graMtha paNa gaNI zakAya. enI racanA 'purANa'nA svarUpe thai che jethI sidhdharAjamAM daivI tattvanuM AropaNa thai zake ane sahasrarliMga sarovarane pavitra sthaLa tarIke AlekhI zakAya. gametema paNa pATaNano itihAsa jANavAnI jijJAsA dharAvanAra vAcake A 'sarasvatIpurANa' vAMcavuM ja joie. Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 93 'kumArapALa pratibodha' : eka abhyAsa para9 prA. mukundabhAI pI. brahmakSatriya aNahilapura pATaNa sADA pAMcasoha varSa sudhI gujarAtanuM pATaNanagara- rAjadhAnI hatuM. A aNahilapura pATaNanI sthApanA vi.saM. 802mAM vIra vanarAja cAvaDAe karI. cAvaDA urphe cApotkaTa vaMze pATaNanI gAdI para vi.saM. 802 thI vi.saM. 998 ema 196 varSa rAjya karyuM. cAvaDAvaMzanA chellA rAjA sAmaMtasiMhane mArI tenA bhANeja mularAja solaMkIe vi.saM. 998mAM pATaNanI gAdI kabaje karI. solaMkIvaMzanI sthApanA thai. pATaNanI gAdI para solaMkI samrAToe vi.saM. 998 thI vi.saM. 1300 ema traNaso be varSa rAjya karyuM. gujarAtanA itihAsamAM A solaMkI yugane '"suvarNayuga'' tarIke oLakhavAmAM Ave che. vi.saM. 1300 thI vi.saM. 1356 ema 56 varSa vAghelA vaMze pATaNanI gAdI para rAjya karyuM. vAghelA vaMzanA chellA rAjavI karNa vAghelAnA samayamAM dilhInA muslIma bAdazAhanA subA ulugakhAne pATaNanI gAdI kabaje karI. pATaNa paranA hindu rASTrano aMta Avyo ane pATaNa para muslIma zAsananI zarUAta thai. suvarNayuga evA solaMkIvaMzanA AThamA samrATa kumAraLapAnuM zAsana vi.saM. 1199 thI vi.saM. 1229 sudhI rahyuM. kumArapALa aputra maraNa pAmyo. kumArapALe phakta 31 varSa ja pATaNanI gAdI para zaiva rAjya karyuM, paNa enA suzAsanathI e gujarAtanA itihAsamAM amara banI gayo che. kumArapALa mULa dharma pALato. kumArapALa, sirAja pachI pATaNanI gAdI para Avaze evI bhaviSyavANI bhAkhanAra zrImad hemacaMdrAcAryanA upadezathI kumArapALa mahArAjA jainadharmanA prabhAvamAM AvelA ane pAchaLathI jaina dharma svIkAryo hato e eka aitihAsika satya che. kumArapALa pratibodha : aneka mANasone upadeza ApavAthI je lAbha thAya e eka rAjA-mahArAjAne pratibodha karavAmAM sahaja vizeSa lAbha thAya ! AvA dRDha vizvAsathI ja zrImad hemacaMdrAcArye te vakhatanA gurjara nareza zrI kumArapALa mahArAjane upadeza ApI rAjAne parama dayAvAna, Adarza rAjavI, Arhata bhakta ane eka nararatna banAvela che. AcAryazrIe kAcA hirAne pela pADI mUlyavAna banAve ema kumArapALa mahArAjane sAmAnya mAnavImAMthI samrATa banAvyo, eTaluM ja nahi paNa prasaMge prasaMge dharmakathAo saMbhaLAvI rAjAne satyavAdI dharmAtmA, ahiMsAno pujArI, samAja sudhAraka ane jainazAsanano prabhAvaka banAvyo. 'kumArapALa pratibodha'' graMthanA kartA zrImAn somaprabhAcArya mahArAja che. A graMthano racanAkALa vi.saM. 1241 che. kumArapALa vi.saM. 1230 mAM gujarI gayo, tenA maraNabAda agIyArame Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 yuge yuge pATaNanI prabhutA varSe saM. 1241mAM graMthanI racanA thai. graMtha pATaNamAM pUrNa thayo H- graMthanA kartA zrI somaprabhAcArya, zrImad hemacaMdrAcArya ane kumArapALa rAjAnA samakAlIna hatA. graMthakartAe, zrI hemacaMdrAcArya ane kumArapALa vacceno vArtAlApa, upadezanI vAto, dharmakathAo kahetA sAMbhaLyA haze. eka noMdha evI maLe che ke vi.saM. 1241nA bhAdaravA suda 8 ravivAranA roja zrI somaprabhAcArya mahArAje A graMtha pATaNamAM samApta karyo. kavi zrIpAlanA putra kavi sidhdhapALa, kumArapALa mahArAjanA prItipAtra kavi hatA. sidhdhapALa je upAzrayamAM rahetA hatA eja upAzrayamAM graMthakartA zrI somaprabhAcArye nivAsa karI A graMthanI racanA pATaNa khAte karI hatI. mULagraMtha tADapatra para lakhAyela che. A mahAna graMtha enA nAma pramANe ''upadezaka graMtha'' che. zrImad hemacaMdrAcArye gujarAtanA suvikhyAta solaMkI samrATa kumArapALa mahArAjAne samaye samaye je bodha vividha vyAkhyAno dvArA Apela, te te viSayone lagatI dharmakathAo sahita Apelo ane te upadezanI asarathI ja kumArapALa mahArAjae dhIme dhIme jaina dharmano kramazaH svIkAra kevI rIte karyo tenuM jhINavaTabharyuM varNana A graMthamAM ApavAmAM AvyuM che. jaina dharmamAM mokSanA je cAra dvAra mAnavAmAM AvyAM che. temAM eka ''dharmakathA'' paNa mokSanuM dvAra gaNAya che. 'dalIla karatAM dAkhalo caDhe.' e kahevata anusAra jaina dharmanuM pAyAnuM tattvajJAna kumArapALa jevA eka rAjavInA gaLe utAravA zrImad hemacaMdrAcArye dharmakathAnA svarUpamAM vyAkhyAno Apela che. A vyAkhyAnonI dhArI asara thai. sAkSaravarya zrI maNilAla nabhubhAi dvivedI eka jagyAe jaNAve che ke, '"zrImad hemacaMdrAcAryanA upadezathI ja rAjA kumArapALe jIvahiMsA baMdha karAvI., tyArathI yajJamAM pazuonAM balIdAna baMdha thayAM ane tenI jagyAe yava tathA zAlidhAnya yajJamAM homavAnuM zarU thayuM'' A eka mahAna sidhdhi gaNAya ! graMthanI bhASA :- graMthakartA zrI somaprabhAcArye ghaNIja nAnI ummare dIkSA lIdhI hatI. asAdhAraNa budhdhinA prabhAve AcAryanI padavI thoDA vakhatamAM ja meLavI zakyA hatA. teozrI (1) nyAya (2) kAvya (3) zAstra ane dhArmika upadeza ApavAmAM ghaNA ja kuzaLa ane pAraMgata hatA. 'kumArapALa pratibodha'' graMtha prAkRta bhASAmAM lakhela che. paraMtu chellA prakaraNamAM keTalIka dharmakathAo saMskRtamAM lakhelI che. eTaluM ja nahi keTalAka bhAgo apabhraMzamAM paNa lakhAyela che. jethI graMthakartA prAkRta, saMskRta ane apabhraMza ema traNe bhASAnA jJAtA hatA tema jaNAya che. graMthanI bhASA sAdI, saraLa ane suvAcya graMthakartAno uddeza :- A graMthano vistAra, eno racanAkALa, mukhya pAtro vagere vAMcatAM prathama najare vAcakane graMtha itihAsa jaNAya che. paraMtu graMthakAra pote teno uddeza jaNAvatAM lakhe che ke, ''huM mAtra jainadharmanA zikSaNa saMbaMdhI kAMika kahevA icchA rAkhuM chuM" Ama jainadharmanA sidhdhAMto ane upadezanuM zikSaNa kathArUpe ApI 'dharmano pratibodha' pamADela eja graMthakAra kahevAnI icchA dharAve che. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 531 graMthano TuMkasAra :- A graMtha pAMca prastAva (prakaraNa)mAM vaheMcAyelo che. dareka prakaraNamAM alaga alaga bAbato vize dAkhalA - dRSTAMto ane lokabhogya kathAo sAthe tattvano upadeza ApavAmAM Avyo che. jainadharmamAM pALavAnA bAra vratonuM mahattva upadezarUpe samajAvavA mATe bhUtakALamAM koNe koNe A vratonuM pAlana karyuM ane vrata pAlana karavAthI mokSane pAmyA tathA vratono bhaMga karavAthI pApanA bhAgIdAra thayA ane duHkhI thayA enI bodhakathAo suMdara rIte ApavAmAM AvI che. jaina upAzrayamAM vyakhyAna ApatA AcAryo Aje paNa tattvajJAnanI carcA sAthe zrotAone manoraMjana paNa maLe, tattvanuM jJAna paNa thAya e mATe nAnakaDI dharmakathA kahevAthI prathA che. tattvajJAnanI vAto bhArekhama hovAthI zrotAone jaladI gaLe utare ane jaladI samajAya to potAnA jIvanamAM paNa AtmasAt thAya eja uddeza dharmakathAno hoya che. zrImad hemacaMdrAcArye mahArAjA kumArapALane A rIte praznottara rUpe, vyAkhyAnarUpe upadeza ApI rAjAne saMtoSa ApI jaina dharma tarapha vALyo hato. kumArapALe mAtra pote vyaktigata ja nahi paNa samagra rAjyamAM dharmanI A AjJAonI ANa vartAvI hatI. ''kumArapALa pratibodha''graMtha jaina dharmanA tamAma dhArmika graMtho, jainadharmanA zAstro ane jainadharmanA AgamomAM samAyela tamAma,jJAnano saraLabhASAmAM samajAvato, 'gAgaramAM sAgara' samAna graMtha che. graMthano sArabhAga :- graMthanI zarUAtamAM prathama prasatAva prakaraNamAM maMgaLAcaraNa karavAmAM Avela che. jJAnanA nidhAnarUpa zrI RSabhadevane namaskAra karI graMthanI zarUAta karavAmAM AvI che. eja rIte zrI zAMtinAtha, zrI neminAtha, zrI pArzvanAtha ane zrI mahAvIra svAmIne paNa vaMdana karI zrI sadgurunuM paNa smaraNa karavAmAM AvyuM che. satpurUSonA caritro sAMbhaLavAthI ane yAda karavAthI temaja temanuM anumodana karavAthI dharma vadhAre utkarSa pAme che ema graMthamAM jaNAvela che. tyAra pachInA prakaraNomAM kumArapALa mahArAjane (1) jIvadayA pALavA, hiMsAno tyAga karI ahiMsAvratanuM pAlana karavA mAMsa bhakSaNa na karavA dAkhalA dRSTAMto sahita pratibodha karavAmAM Avyo che. (2) naLarAjAnuM dRSTAMta ApI jugAra na ramavA (3) paradArA gamana na karavA ane saMyamI jIvana jIvavA (4) yAdavonuM dRSTAMta ApI madyapAna tyAga karavA (5) rUtidhana (aputravAnanuM dhana) rAjaye na levA upadeza ApavAmAM Avyo che (6) zikAra na karavA (7) parigrahano tyAga karavA (8) anarthakArI daMDano tyAga karavA (9) krodha kaSAyano tyAga karavA (10) lobha kaSAyano tyAga karavA (11) moha-mAyA kaSAyano tyAga karavA (12) abhimAna arthAt madano tyAga karI vinayI banavA zrI hemacaMdrAcArye rAjA kumArapALane upadeza Apelo che. A uparAMta devapUjA, bhAvapUjA, jinAlayo bAMdhavA tathA jIrNoddhAra karavA, gurUtattvanuM svarUpa supAtre dAna karavA, bhAvadAna, tapanuM mahatva, bAra bhAvanAnuM saMkSipta varNana, sAmayika vrata, pauSadhavrata, Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 yuge yuge pATaNanI prabhutA atithi sevA, sAdharmika sevA, jJAna-vidyAno prabhAva, navakAra mahAmaMtra tAraNahAra che. jevA gaMbhIra viSayo paNa saraLa dAkhalA ApI upadeza Apela che. graMthanA aMtamAM prazasti karatAM AcArya bhagavaMtone vaMdana karI graMthakartA lakhe che "vikrama saMvata 1241mAM varSe bhAdaravA mAsanI zukla aSTamI ane ravivAre gujarAta pATaNamAM graMthakartAe jinadharmapratibodharUpa A graMtha racIne samApta karyo." zrImad hemacaMdrAcArye dhAryuM hota to pote eka svataMtra saMpradAya Ubho karI zakyA hota, evA e jJAnI ane sidhdha yugapurUSa hatA. paNa emaNe judo saMpradAya ke phIrako sthApyo nahi eja emanI moTAI gaNAya ! judo vADo ubho na karavAmAM emanI mahAnatAnAM darzana thAya che. zrImad hemacaMdrAcArya eka sahiSNu, sarvadharma pratye sadbhAva rAkhanAra mahAyogI hatA. emanA vakhatanI tamAma vidyAzAkhAonA teo jJAtA hatA. tethI ja teo "kalikAlasarvajJa"nuM birUda pAmyA. emanA upadezonI asara Aje paNa samagra gujarAta para dekhAya che. astu. Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA - | zrImad hemacaMdrAcArya gUrjara nareza kumArapALane upadeza ApI rahyA che. 533 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 534 94 abhilekho ItihAsano mahatvano strota DaoN. bhAratIbena zelata ema.e.,pIeca.DI. gujarAtanA itihAsano suvarNayuga gaNAtA solaMkI kAlanA zilAlekho, tAmrapatralekho ane pratimAlekho vipula saMkhyAmAM upalabdha thayA che. A abhilekho 'gujarAtanA aitihAsika lekho', bhA. 2 ane 3 mAM pragaTa thayA che. kacchanI saMskRti ane itihAsa AlekhatA abhilekho DI.pI. Report on the Architectural and Archaeological Remains in the Province of Kachh' (1879) mAM pragaTa karyA che. saurASTranA abhilekhono saMgraha DiskaLakare 'Inscriptions of Kathiawad' mAM prakAzita karyo che (1838-41) vaDodarA rAjyanA keTalAka abhilekhonuM saMpAdana e.esa.gadree 'Important Inscriptions form the Baroda state' mAM karyuM che. gujarAtanA saltanata kAla ane mughalakAlanA rAjakIya ane sAMskRtika itihAsano abhyAsa arabI-phArasI abhilekho ane khatapatro temaja dastAvejonA abhyAsa vinA ekAMgI ane apUrNa rahe che. madhyakAlanA itihAsamAM A abhilekho muslimakAlIna kalA-itihAsanI dRSTie paNa mahattvanA che. A samayanA saMskRta abhilekhonuM saMgrahaNa ane saMpAdana DaoN. hariprasAda zAstrIe 'gujarAtanA aitihAsika lekha', bhA. 4 ane 5 mAM karyuM che. DaoN. jheDa.e.desAie 'Epigraphia Indo-Moslemica'mAM keTalAka abhilekho pragaTa karyA che. yAjhadAnI ane jJAnIe muslima abhilekho 1944mAM pragaTa karyA to. sva. zaMbhuprasAda desAie saurASTranA arabI-phArasI lekhone Arabic Persian Inscriptions of Saurashtra' mAM pragaTa karyA (1980) prAcIna kAlathI gujarAtanA sAMskRtika itihAsanA AlekhanamAM jaina dharme noMdhapAtra pradAna karyuM che. jainadharmI samAjanA pratiSThita zreSThIo ane zrAvaka-zrAvikAo mAtA-pitAnA ane potAnA temaja kuTuMbIonA zreya arthe tIrthaMkaranI mUrtio bharAvatA ane biMbapratiSThA karAvatA. solaMkI kAlathI gujarAtamAM mUrtipratiSThAne lagatA pratimAlekho asaMkhya pramANamAM prApta thAya che. ArasanI ane dhAtunI pratimAo paranA lekhomAMthI jaina sUrio, gaccho, jJAtio, kula, vaMza vagerene lagatI sAMskRtika vigato ghaNI maLe che. AvA pratimAlekhonA saMgrahomAM muni buddhisAgarasUrino 'jaina dhAtu pratimAlekhasaMgraha' (1917), muni jinavijayajIno 'prAcIna jainalekhasaMgraha' bhA.2 (1921), muni yaMtavijayajIno 'arbudAcala prAcIna jainalekhasaMdoha' (1938), dolatasiMha loDhAno 'jainapratimAlekhasaMgraha' (1951) mahattvapUrNa che. A uparAMta zatruMjaya uparanA lekho 'zatruMjaya-girirAja darzana'mAM pragaTa thayA che. amadAvAdanA zahera vistAranA derAsaronA pratimAlekho 'Jain Image Inscriptions of Ahmadabad' Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA (1992) mAM prakAzita thayA che. gujarAta itihAsa pariSada taraphathI i.sa. 1700 sudhInA zilAlekho, pratimAlekho, arabI-phArasI lekhonI sUcio (kula maLI lagabhaga 6 jeTalA abhilekho) vividha bhAgomAM prakAzita thai che. 535 A uparAMta abhilekhomAM pragaTa thayelI mAhitInA AdhAre vividha viSayo upara mahAnibaMdho taiyAra thaine pustakasvarUpe prakAzita thayA che. Ama navA zodhAyelA abhilekhonA saMzodhana, vAcana, saMpAdana ane prakAzana dvArA gujarAta pradeze bhAratIya abhilekha vidyAne kSetre gaNanApAtra pradAna karyuM che. abhilekhavidyAne kSetre saMzodhanane avakAza : gujarAtamAM abhilekhavidyAne kSetre ghaNuM kheDANa thayuM hovA chatAM haju ghaNA apragaTa zilAlekho, pALiyA lekho, pratimAlekho, taktIlekho seMkaDonI saMkhyAmAM taLa gujarAta, saurASTra ane kacchanA pradezamAM sthaLe sthaLa jovA maLe che. e badhA apragaTa lekho sthaLatapAsa dvArA ukelI, vAMcIne enuM saMpAdana ane prakAzana karavAnI tAtI jarUra che. e mATe jeTalI prAcIna saMskRta-prAkRta ane jUnI gujarAtI bhASAnI jANakArI jarUrI che eTalI ja prAcIna lipinI jANakArI ane abhyAsanI paNa jarUra che. lipinA abhyAsa mATe enA sarTiphikeTa korso, varkazopo vagerenuM Ayojana karI lipivido taiyAra karavAnI jarUra che. prAcIna bhASA ane lipinA jJAna dvArA navA abhilekhone prakAzamAM lAvavAmAM Ave to te sthaLa, vistAra, pradeza ane dezanA itihAsane lagatI ghaNI apragaTa mAhitI prakAzamAM Ave ane gujarAtanA itihAsane lagatI khUTatI kaDIo meLavI zakAya tathA abhilekho jevA mahattvanA srota dvArA noMdhapAtra ane virala pradAna thai zake. gujarAtanA sAMskRtika itihAsamAM ane janajIvanamAM jaina dharmanuM amUlya pradAna rahyuM che. A jaina dharmanAM derAsaromAMnA zilAlekho, taktIlekho temaja pratimAlekho hajAronI saMkhyAmAM maLe che. A dizAmAM ati alpa kAma thayuM che. pATaNa, khaMbhAta, tAraMgA jevA vividha jaina tIrthonAM derAsaromAM pratiSThita pratimAo paranA lekho vAMcI enA saMgraho prakAzita thAya e ghaNuM jarUrI che. gujarAta pradezanA arabI-phArasI zilAlekho paNa madhyakAlanA itihAsanA mULa srota che. masjido ane makabarAomAM kotarelA ghaNA phArasI lekho apragaTa che. madhyakAlIna arabI-phArasI lipi ane bhASAnA abhyAsa dvArA A lekho ukelI prakAzita karavA joie. gujarAtamAM khristIonA carcomAMnA taktIlekho, temanI kabaro paranA lekho (epitaphs) valaMdAo, phrenco, porTugIjhonA kabaralekho, yahUdIonA kabaralekho vagereno abhyAsa karI e lekho pragaTa karavA joie. evI rIte gujarAtanI saMskRtimAM sAkaranI jema bhaLI janAra pArasIonI agiyArIo, temanI dharmazALAo ane dakhamAonA taktIlekhonuM sarvekSaNa karI teno abhyAsa thavo joie. e ja rIte zIkha gurudvArAnA lekhonuM sarvekSaNa karI abhyAsalekho pragaTa thavA joie. jo ke A Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA dizAmAM yatkiMcit kArya A kSetranA vidvAno dvArA thayuM che. vaDodarA jevAM sthaLoe. jyAM mahArASTrIyonI vasatI sArA pramANamAM che, tyAM temanAM makAnonAM AMgaNAMmAM ropelA tulasIkyArAnI simenTanI dIvAlo para bahAranI bAjue lakhANa kotareluM jovA maLe che, eno paNa abhyAsa thavo joie. 536 Adhunika samayamAM makAno ke jAhera bAMdhakAmonAM khAtamuhUrto, zilAropaNo ane udghATanone lagatA taktIlekhono paNa abhyAsa karI pragaTa karavA joie. AjhAdI pachInA samayamAM zahIdonA smArakalekho ghaNA maLe che e paNa abhyAsano eka viSaya che. abhilekhomAM nirdiSTa prAcIna sthaLanA nAmonuM AjanuM abhijJAna karIne te te sthaLonI aitihAsika bhUgoLane lagatI je mAhitI prApta thAya teno abhyAsa karavAnA projekTo hAtha dharavA joie. gujarAtamAM 'sthaLanAma pariSada' anvaye je kArya ghaNAM varSothI sthagita thayuM hatuM te kArya gujarAta vidyApIThanA itihAsa ane saMskRti vibhAga dvArA AgaLa dhapAvAyuM che. haju e dizAmAM saMzodhana karavAnI AvazyakatA che. itihAsa, saMskRti ane purAtattvanA kSetramAM Ama abhilekho eka mahattvanuM sAdhana hoi enA adhyayana, saMzodhana ane saMkalanane paNa mahattva ApavuM ghaTe temaja pustako, vartamAnapatro, sAmayiko, daphtaro, keseTo ityAdi samUha-mAdhyamonI jema abhilekho paNa itihAsanuM eka mahattvanuM sAdhana che, tenI upekSA na thavI ghaTe..... (gujarAta itihAsa pariSadanA 21 mA adhivezanamAM pramukha sthAnethI Apela pravacanamAMthI sAbhAra) Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 537 sahasraliMga sarovarano rudrakUpa Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 538 (95) pATaNanAM sarovaro zrI bhAilAlabhAi dhAbhAipaTela gujarAtamAM je Aje suMdara sarovaro che tenI zarUAta solaMkI yugamAM thaI hatI. sauthI prathama to gujarAtanI rAjadhAnI pATaNa jema jema samRddha thatI gai tema ene pANInI jarUra paDI ane siddharAja jayasiMhe pATaNanI janatA - prajAnA upayoga mATe sahasaliMga sarovara baMdhAvyuM. AnuM nAma sahastraliMga eTalA uparathI paDayuM hatuM ke tenA pagathiyAnA pathAra upara eka hajAra zivaliMganI sthApanA karIne te upara hajAra derIo baMdhAvI hatI. A derIono namUno jovo hoya to Aje paNa te viramagAmanA munasara sarovara upara jovA maLe che. viramagAnuM munasara sarovara paNa minaLadevIe baMdhAvyuM hatuM. eja arasAmAM dhoLakAnuM malAva sarovara paNa baMdhAvyuM hatuM. sahasaliMga sarovaranI racanA evI rIte thaI hatI ke emAM pANI lAvavA mATe sarasvatI nadImAMthI eka nahera kADhavAmAM AvI hatI. A nahera vATe sarasvatI nadImAM jyAre pUra Ave tyAre sarovara bharAI jatuM hatuM. moTuM pUra Ave to sarovara chalakAI ne zaheramAM bharAtuM tenI sAmI bAjue pANI nIkaLavAnuM dvAra mUkavAmAM AvatuM. AthI A dvAramAMthI nahera vATe te pANI sarasvatI nadImAM pAchuM jatuM jethI sarovara bharAyA pachIthI chalakAI jatuM nahi. sarovaramAM pANI aMdara AvavA mATe je dvAra mUkavAmAM AvatuM tenAthI pANI nIkaLavAnuM dvAra traNa cAra iMca nIcuM rakhAtuM. AvI jAtanI racanA tyAra pachIthI baMdhAyelA pATaNanA khAna sarovara ane amadAvAdanAM kAMkariyAmAM paNa thayelI che. sarovarane mATe pANI sAthe AvatA kAMpathI te bharAi na jAya tenI khAsa kALajI rAkhavI paDe che. sahasaliMga sarovaramAM eTalA mATe nadImAMthI nahera vATe AvatuM pANI prathama eka kUvAmAM levAmAM AvatuM. naheranI pahoLAI karatAM A kUvAno vyAsa moTo rAkhavAmAM Avyo hato. kUvAnuM taLa naheranA taLa karatAM nIcuM rAkhavAmAM AvatuM. kUvAnI sAmI bAjuethI bIjI nahera kADhIne te pANI sarovaramAM levAmAM AvatuM hatuM. naheramAMthI AvatuM pANI amuka gatithI AvatuM hoya che. e pANI jyAre vadhAre pahoLA kUvAmAM praveza kare tyAre tenI gati ghaNI ja dhImI paDI jAya che. gati dhImI paDavAthI pANI sAthe Avelo kAMpa kUvAnA taLiye besI jAya che. kApa besI gayA pachIthI nItaryuM pANI sarovaramAM levAtuM ane A rIte sarovaro kAMpathI bharAi na jAya evI yojanA thayelI hatI. AmAM eka vAta khAsa mahattvanI che ke kUvAmAM je kAMpa karyo te comAsuM gayA pachIthI dara varSe kADhI levo joIe. e kADhI levAmAM - na Ave to pANI sAthe Avato kAMpa sIdho sarovaramAM jAya. A ja paristhiti sahasaliMga sarovaranI bAbatamAM banI hatI. Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 539 * solaMkI ane vAghelA yugamAM to dara varSe kAMpa nIkaLato ane nItaryuM pANI sahasaliMga sarovaramAM dAkhala thatuM. gujarAtanA patana pachI dilhInA musalamAna sUbAo pATaNamAM rahetA hatA. gujarAtanI rAjadhAnI tarIke pATaNanuM gaurava cAlu rahyuM hatuM. jethI sahasaliMga sarovaranI dekhabhALa rahetI ane kUvAmAMthI dara varSe kAMpa kADhavAmAM Avato. jo ke pahelAM pagathiyAM uparanA daherAno musalamAnone hAthe nAza thai gayo hato. . so varSanA musalamAna sUbAonA amalamAM gujarAta saMpUrNapaNe pAyamAla thayuM ane asalanuM aNahilapura pATaNa choDI choDIne paTaNIo bhAgI gayA hatA. allAuddina khIlajInA rAjaamalathI gujarAtanA kheDUto pAyamAla thayA hatA, khetarono nAza thayo hato, kheDUto lUMTaphATe caDaDyA hatA, vepAra rojagAra tUTyo hato; pATaNanA killAmAM gAbaDAM pADI pADIne kheDUto zaheramAM pesI corI ane lUMTaphATa karatA thayA hatA. corImAM kaMi prApta na thAya to zaherIonAM bAla baccAMne bali tarIke lai jatA. amuka rakama maLe toja emane pAcho soMpatA. pATaNa zaheranA paMdara hAtha UMcA koTathI pATaNanuM rakSaNa thai zakyuM nahi. paTTaNIo zahera choDIne musalamAna lazkaranA kempa najIka vasavATa karavA lAgyA. je AjanuM navuM pATaNa che. jUnA aNahilapura pATaNanI sAta mALanI havelIonAM khaMDera thayAM. Aje havelIonI jagyA upara kheDUtonAM haLa phare che. Aja kAraNathI itihAsamAM lakhAyuM ke "allAuddIna khIlajIe pATaNa zahera upara gadheDe haLa joDIne mIThuM vavaDAvyuM." gujarAtane gAmaDe gAmaDe Aje paNa A vAta bolAi rahI che. AvI paristhitimAM pANInuM ekamAtra sAdhana sahastraliMga sarovara sacavAI rahyuM hatuM. enA kUvAmAM jamA thato kAMpa dara sAla kADhavAmAM Avato hato. lagabhaga so varasa dilhIno amala gujarAta upara rahyo. pachIthI to taimuranI savArI AvI. eNe dilhI lUMTayuM, dilhInA bAdazAho nabaLA paDyA eno lAbha laI gujarAtanA subAnA dIkarAe svataMtra sulatAna tarIke pATaNamAM mahamadazAha sulatAna tarIke jAherAta karI. pATaNanA trIjA sulatAna ahamadazAhe joyuM ke pATaNanuM sthaLa gujarAtanI AbAdI mATe yogya rahyuM nathI. cuMvALanA ThAkaraDAone kAbUmAM rAkhavAnuM muzkela lAgavAthI eNe karNAvatI AgaLa navI rAjadhAnI banAvI ane AjanA amadAvAdanI sthApanA karI. amadAvAda rAjadhAnI thayA pachIthI gujarAtano vistAra vadhato cAlyo. mahamada begaDAnA vakhatamAM to eNe amadAvAdanI dakSiNe paNa rAjadhAnIo badalavA mAMDI. eNe mahemadAvAda vasAvyuM ane cAMpAnera jItyA pachIthI to thoDA samaya mATe cAMpAnera rAjadhAnInuM zahera banAvyuM. A rIte pATaNane rAjyAzraya maLato hato te saMpUrNapaNe baMdha thayo. ene pariNAme naheranuM pANI je pelA kUvAmAM AvatuM hatuM e kUvo sApha karavAnI koie darakAra rAkhI nahi. vakhata jatAM kUvo bharAI gayo. sarasvatI nadInA kAMpa sIdhoja sahastraliMga sarovaramAM ja javA lAgyo. sarovara dara varSe Aste Aste kAMpathI bharAvA lAgyuM. akabara bAdazAhano vajIra baherAmakhAna makkA jatAM pahelAM pATaNamAM Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA jyAre Avyo hato tyAre eNe sahasraliMga sarovaramAM hoDIomAM besIne jaLavihAra karyo hato. paNa pachIthI thoDA ja vakhatamAM sarovara kAMpathI bharAi gayuM. akabaranA vakhatamAM gujarAta vadhAre sthira sthAvara thatAM navA pATaNanuM mahattva kaMika vadhyuM. jethI pANInI jarUra paDI. AthI mogaloe khAna sarovara baMdhAvyuM. A sarovaramAM sahasraliMga sarovara karatAM eka bIjo sudhAro karyo. khAna sarovaramAM pANI levAne mATe rUpeNa nadImAMthI nahera kADhI hatI. sarovaramAM pANI peThA pachIthI vadhArAnuM pANI nIkaLI javA mATenI nahera sarasvati nadImAM vALI hatI. sahasraliMga sarovaramAM naheranA pANImAM Avato kAMpa ThAravA mATe phakta ekaja kUvo hato. emAM sudhAro karIne khAna sarovaramAM traNa kUvA rAkhyA. kUvAnA vyAsa paNa sahasraliMga sarovaranA kUvA karatAM ghaNA moTA rAkhyA, jethI karIne saMpUrNa nItaryuM pANI ja sarovaramAM dAkhala thAya. A rIte khAna sarovaranI racanA sahasraliMga sarovaranI racanA karatAM paNa vadhAre dIrghadaSTivALI hatI. 540 mogalAinI paDatInA kALa pachIthI rUpeNa nadInI naheranI darakAra rakhAi nahi jethI khAna sarovaramAM AvatuM pANI baMdha thai gayuM. Ama khAna sarovara lagabhaga nakAmA sarovara jevuM banI gayuM. vIsamI sadImAM vaDodarA rAjye vaoNTara varkasanA pANIthI khAna sarovaramAM pANI bharavAnI vyavasthA karI hatI. ane have sarasvati nadInI naheranI je yojanA che te naheranuM pANI khAna sarovaramAM thaine AgaLa jaze. A rIte khAna sarovara bharAyeluM raheze. aMtamAM huM AzA rAkhuM chuM ke, AjanA eMjInIyaro sarasvati naheranuM pANI khAna sarovaramAM nAkhatI vakhate evI yojanA karaze ke jethI naheramAM AvatA pANI sAtheno kAMpa, pANI sarovaramAM dAkhala thAya te pahelAM ja bahAra TharI jAya ane dara varSe te kAMpane sApha karavAmAM Ave. pATaNanA zaherIo paNa e khAsa kALajI rAkhe ke kAMpa dara varSe sApha thato rahe che ke nahi. jo ema nahi thAya to khAna sarovara paNa sahasraliMga sarovaranI mAphaka mATIthI bharAi jaze. (zrI pATaNa jaina maMDaLa, suvarNa jyaMtI mahotsava aMkamAMthI sAbhAra) Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 16-SF 541 sidhdhi sarovara (khAnasarovara), pATaNa Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA &tama kahe mArATuDIyo pATaNa. ECECISONS - 542 pATaNanuM guMgaDI taLAva (AnaMda sarovara) Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 96 AnartanI laghu citrakalA 543 maNibhAI prajApati 2 prAcIna samayamAM AjanuM gujarAta aneka pradezomAM vibhakta hatuM, jemake surASTra, kaccha, Anarta, lATa, zvabhra vagere. Anartano ullekha mahAbhArata uparAMta bhAgavata, matsya, vAyu vagere purANomAM Ave che. mahAbhAratanA AdiparvamAM (245-29) subhadrAne laine hastinApura jatAM arjuna giranAra ane arbuda vacce AnartarASTra hovAnuM ane Anarta vAvo ane kamaLo bharelA taLAvono pradeza che evuM varNana kare che.' mahAbhAratamAM anyatra dvAravattIne AnartapurI paNa kahevAmAM AvI che. ane bIjI bAjue dvAravatIno saurASTranA tIrthasthAna tarIke paNa ullekha che. tethI sahaja prazna udbhave che ke Anarta ane surASTra bhinna bhinna che ke surASTra ane dhAravatI AnartanA bhAga che ? A uparathI spaSTa pratiphalita thAya che ke prAraMbhamAM AnartapradezamAM surASTra ane dhAravatIno samAveza thato haze ane pAchaLathI pazcimI dvipakalpa surASTra tarIke ja vyApaka banyo ane eno pUrvottara pradeza 'Anarta' (AjanA uttara gujarAtano pradeza) vyApaka banyo. harivaMza, bhAgavata, vAyu ane matsya purANa kuzasthalI (dvArakA)ne AnartapUrI- AnartanI rAjadhAnI tarIke oLakhAve che. DaoN. AnaMdazaMkara dhruva bombe gejheTiyaranA AdhAre 'ApaNo gujarAta prAnta Anarta, saurASTra ane lATa e traNa pradeza maLIne thayelo che.' ema kahI AnartanI sarahada Ape che :'e uttare Abu, pazcime kAThiyAvADa, pUrve mALavA, dakSiNe mahI ane khaMbhAta ane lagabhaga narmadAkAMThA sudhI pahoMce che. enAM mukhya prAcIna nagaro : vaDanagara, cAMpAnera, aNahilavADa pATaNa, karNAvatI (hAlanuM amadAvAda) ane khaMbhAta' aitihAsika pramANamAM sattA nIcenA dezomAM Anartano paNa ullekha che. vallabhInA maitraka rAjAonA tAmrapatromAM AnaMdapura - Anartapura (hAlanuM vaDanagara)nA brAhmaNone dAna ApyAnA ullekho maLI Ave che. A vRdhdhanagara vaDanagara AnartanI rAjadhAnInuM nagara hovAnA lIdhe Anartapura kahevAtuM haze. Ama, hAlanA uttara gujarAtano pradeza te AnartaM ahIM A lekhamAM A pradeze 11-16mI sadInA uttarArdha sudhI laghu citrakalA kSetre Apela noMdhapAtra pradAnane dhyAnamAM laine carcA karavAmAM AvI che. citrakalA saMbaMdhI ullekho H- " Adi mAnava kalApremI hato, jenI pratIti vizvanA prAcInattama zailacitro phrAnsamAM lAskA tathA spenamAM elatamira dvArA thAya che je 15000 varSa pUrve guphAomAM AlekhAyela che. bhAratamAMthI paNa pASANakAlIna zaila rekhAMkano maLI AvyAM che. gujarAtamAM paMcamahAla ane sAbarakAMThA jillAnA iDaranI DuMgaramALAmAM prAcIna mAnave dorelAM citrAMkano maLI AvyAM che. sindhu saMskRtinAM kendromAM Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 544 utkhanana karatAM citrakalAnA namUnA prApta thayA che. saMskRta vAGamayanI anekavidha kRtio jemake veda, upaniSada, rAmAyaNa, mahAbhArata,purANo, paMcadazI, nATacazAstra, kAmazAstra, raghuvaMza, meghadUta, mAlavikAgnimitram, dUtavAkyama, kAdambarI, harSacarita, ratnAvalI, nAgAnaMda, uttararAmacaritama, baudhdha tripiTako tathA jAtaka kathAo, jaina Agama graMtho, vasudevahiMDI vageremAM citrakalA sabaMdhI pratyakSa yA parokSa ullekho maLI rahe che. kalAo sabaMdhI zAsrIyagraMtho paikI viSNudharmottarapurANa aMtargata citrasUtrama, bhoja kRta samarAMgaNasUtradhAra ane somezvara bhUpati kRta mAnasollAsamAM citrakalA sabaMdhI zAstrIya carcA jovA maLe che. citrasUtramAM kalAnAM pravaraM citraM dharmakAmArtha mokSadama / mAMgalya prathamaM caitada gRhe yatra pratiSThitama // sarvakalAomAM citrakalAnI zreSThatA pratiSThita karI dharma, kAma, artha ane mokSapradA temaja mAMgalyakArI gaNavAmAM AvI che. jyAre bhoje citraM hi sarva zilpAnAM mukhaM lokasya ca priyama | arthAt citro sarvazilpomAM pramukha ane lokonA anurAga vinodano viSaya mAnela che. pATaNamAM racAyela saMskRta kRtiomAM citro saMbaMdhI ullekho pATaNamAM racAyela saMskRta kRtio paikI citrakalA saMbaMdhI sau prathama ullekha kAzmIrI kavi bilDaNakRta LasundarI nATiA mAM jovA maLe che. ullekhanIya che ke bilhaNa solaMkI rAjA karNadeva (1064-94)nA rAjyAzrayamAM pATaNamAM keTalAMka varSo rahela. A nATikAmAM bilDage noMdhyuM che ke karNe lagnapUrve mayaNallAnuM bhIMtacitra joyuM hatuM. A ja prakAranI vigata hemacaMdrAcArye dUrvAzraya mahAvajAnya (9/89-172)mAM 84 zlokomAM vistArathI varNavI che. citrakAranuM rAjA karNanA darabAramAM Agamana, jayakezInI putrI mayaNallAnuM citrapaTa batAvavuM, rAjAnuM Asakta thavuM, citrakAra dvArA karNanuM suMdara citra banAvavuM vagere rasaprada vigato varNavI che. tridizatAApuruSati (pariziSTa parva 8/115)mAM kozAbhidhAyA vezyAyA gRhe yA citrazAlikA / vicitrakAmazAstrokta kAraNAlekhaya zAlinI / / sthUlibhadra ane kozA gaNikAnA saMdarbhamAM kozanA zayanakhaMDanA varNanamAM tenI bhIMto upara kAmazAstraprerita kAmottejaka citronA Alekhana sabaMdhI noMdha che. hemacaMdrAcAryazrInA ziSyaratna rAmacaMdrasUrie mAravihArazataLa mAM varNavyuM che ke H sAmukhyaM bhajatAM punarmaNi zilAvyAsaMga raMgatviSAM / biMbollAsavezena citraghaTanA bhinyaMtarANAmapi caityanI aMdara AvelI citrazALAomAM koi bhIMta upara citrakAroe potAnI kArIgarIthI evAM suMdara citro dorelAM che ke je tevAM citro bIjI bhIMto upara thai zakyAM nathI. paraMtu ratnamaya Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 545 zilAonA saMgane lIdhe temanI pelI suMdara citrAvalI bhIMtanuM pratibiMba pADe che, tethI bIjI bhIMtonI aMdara paNa tevI ja citra ghaTanA dekhAya che. ullekhanIya che ke kumArapALe potAnA pitAzrInI smRtimAM tribhuvanaprAsAda baMdhAvI hemacaMdrAcArya dvArA pArzvanAtha prabhunI pratiSThA karAvI hatI. A prAsAdamAM kumAravihAra caitya bAMdhavAmAM AvyuM hatuM. kumArapAlanA uttarAdhikArI ajayapAla (1173-76)nA maMtrI yazapAle moharAnaparAnA nAda nI racanA karela, je tharAdamAM kumAravihArakoDAlaMkAra mahAvIra svAmInA yAtrA mahotsava prasaMge bhajavavAmAM AvyuM hatuM. A nATaka aitihAsika mAhitInI daSTie mahatvapUrNa mAhitI purI pADe che. ahIM nATyakAre rAjA ane vaNikanA saMvAdanA mAdhyamathI citrakalA sabaMdhI ullekha karyo che. . nA - (vizvavitnova) no ! gRhatyacitramatInAM ceta: varSArimA | vaNika :- deva ! nemijina caritra citra nivezayeza lAsvetAsu bhavataH pravartatAmavyAhato manonayanosi: . . moharAjaparAjayam (tRtIya aMka) pR. 56 athati rAjadhAnInA dhanika vaNikonA bhavanonI bhIMto bhagavAna jinanA jIvanaprasaMgone citrothI suzobhita hatI. ahIM eka prazna udabhave che ke zuM rAjA kadive lagnapUrve karNATaka suMdarI mayaNallAnuM citra joyuM haze ? ke A eka mAtra kavi kalpanA che? kavi kalpanA hovA pAchaLano sabaLa AdhAra e ke saMskRta nATako, kAvyo ane kathAsAhityamAM nAyaka yA nAyikA lagnapUrve ekabIjAnAM citro joi premamAM paDavAnA aneka varNano jovA maLe che. dA.ta mAlavikAgnimitramUnI nAyikA mAlavikA rAjA agnimitranuM citra joI premamAM paDe che, vikamovarziyamAM rAjA vikramAditya urvazInA darzana mATe becena thatAM vidUSaka rAjAne urvazInuM citra banAvIne jovAnI salAha Ape che, ratnAvalImAM nAyikA ratnAvalIe udayananuM citra doryuM hatuM vagere. gujarAtanA saMskRta kavioe paNa ahIM paraMparAno nirvAha ja karyo che. Ama chatAM A badhA ullekho tatkAlIna janasamAjamAM citrakalA saMbaMdhI rUcinI pratIti karAve che te hakIkata svIkAravI AnartamAM citrakalAno prAraMbha ane vikAsa bhAratIya citrakalAnI vividha svarUpomAM vikAsa thayelo jovA maLe che, jemake bhIMtacitro, citrapaTa, citraphalaka, laghucitro vagere ajaMtA, ilorA, sittanavAsana, kAMcI vagerenA bhIMtacitro bhAratIya citrakalAnA unnata zikharo che. ajaMtAnI guphAcitro isavIsananA prathama, dvitIya zatakathI zarU thaI AThamA zataka sudhI vikAsa pAmatAM rahela. AThamI sadI bAda rAjakIya asthiratA yA koI kAraNosara A kalAno vikAsa maMda paDato jovA maLe che. A samaya daramyAna gujarAtamAM cAvaDAvaMzanA aMtima zAsaka sAmaMtasiMha pAsethI tenA bhANeja mULarAjadeva solaMkIe I.sa. 94ramAM sattAnAM sUtro saMbhALI letAM Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 546 gujarAtamAM suvarNayugano prAraMbha thAya che. solaMkI-vAghelA vaMzanA zAsana daramyAna keTalAka samaya sudhI gujarAtanI sImAo mevADa, mALavA, mAravADa ane ajamera sudhI vistarI hatI. rAjadhAnInA zahera tarIke aNahilavADa pATaNanI kIrtipatAkA dikadigaMta phelAI hatI. A yugamAM sAhitya, kalA, zilpa, sthApatya vagere kSetre unnatinA zikharo sara karyA hatAM. kavi bAlacaMdra vasaMtavinA mahAkAvyamAM noMdhyuM che ke nahI te na sada zAralayA manAtra vAparatnomavatI arthAt lakSmI ahIM rahevAnA rasalobhathI zAradA sAthe kalaha karatI nathI. tatkAlIna samayamAM bAMdhavAmAM Avela zilpa ane sthApatyanA benamUna samAna bhavano tenI bhavyatAnI Aje pratIti karAve che. ajaMtA-ilorAnI citrakalAno tenA anusaMdhAnamAM ahIM laghucitra svarUpe punarjanma jovA maLe che. A yugamAM sAhityanAM vividha svarUpomAM samRddha kheDANa thayuM. hemacaMdrAcArya ane temanA ziSyo, vastupAla, somezvara ane tenuM sAhitya vartuLa vagerenA pradAnathI sAhityajagata vAkepha che. siddharAje niyukta karela 300 lahiyAo, kumArapALe 21 ane vastupAle 3 vizALa jJAnabhaMDAro baMdhAvyAnA ullekho maLe che. vastupAlanA svahastAkSaromAM ' tADapatra upara lakhAyela (vi.saM. 1290) udayaprabhasUrikRta thamyulamahAkAvya nI prata khaMbhAtanA zAMtinAtha bhaMDAramAMthI maLavI tathA sacitra tADapatranI prAcInatama jJAta prata nizIthacUrNanI ke je bhRgukacchamAM vi.saM. 1157mAM lakhavAmAM Avela je Aje pATaNamAM zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAna bhaMDAramAM (A pUrve saMghavInA pADAnA bhaMDAramAM) sacavAyelI jovA maLe che. gujarAtamAM A yugamAM eka aMdAja mujaba 30 saMskRta kavio thai gayA. siddharAja, kumArapALa tathA mahAamAtya vastupAle aneka kavione rAjyAzraya Apela. A yuganA jaina amAtyo, zreSThIo temaja jainAcAryoe hastapratonI sAcavaNImAM dezanI ane vizeSataH gujarAtanI moTI sevA karI che. gujarAtanA vividha bhaMDAromAM aMdAjita 7 lAkha jeTalI hastaprato sacavAi che. pATaNanA zrI hemacaMdrAcArya jainajJAna maMdira ja 24000 (covIsa hajAra) hastaprato saMgraha che. A uparAMta khaMbhAta, amadAvAda, lA.da. bhAratIya vidyAmaMdira, kobA, lIMbaDI, surata vagerenA bhaMDAro ullekhanIya che. A paikInI moTAbhAganI hastaprato jaina jJAnabhaMDAromAM sacavAyelI jovA maLe che. A bhaMDAromAM jainetara kRtio paNa sAcavavAmAM AvI che. ATalI samRdhdha hastaprata saMpatti surakSita hovA chatAM. noMdhavuM rahyuM ke bhaMDAromAM Autograph prato jvalle ja jovA maLe che. A pAchaLanuM pramukha kAraNa tADapatronI surakSA mATe gujarAtanuM pratikULa havAmAna temaja i.sa. 1304 thI rAjakIya asthiratA ane dhArmika vitaMDAvAda gaNAvI zakAya. A yugamAM ane paravartIkALamAM gujarAtanI tADapatra, kAgaLa ane kApaDa uparanI sacitra prato tathA sacitra kATapaTTIkAonI vizeSatAo, vividha citrazailIo vagere saMbaMdhI jhINavaTapUrvakanI vigato ela.DI. insTiTayuTa opha iMDolojI dvArA prakAzita ane umAkAnta zAha dvArA saMpAdita Treasures of Jaina Bhandaras (1978) ane sArAbhAI navAba saMpAdita jaina citrakalpadruma (1936)mAM pasaMdagInA citronI pratilipio sahitanI mAhitI varNavAmAM AvI che. ajaMtA-ilorAnI guphAcitro bAda bhAratIya stare laghucitra svarUpe baMgALa, bihAra ane Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA nepALamAM citrakalAno vikAsa thayo, je baMgALI zailI tarIke oLakhavAmAM Ave che. baMgALanA pAlavaMzanA rAjAonA AzrayamAM A kalA phUlIphAlI hovAthI tene pAla zailI paNa kahevAya che. pUrva bhAratanI A kalA bauddha dharmAvalambI hatI. A ja samayagALAmAM pazcima bhAratamAM solaMkIvaMzanA zAsana daramyAna AnartamAM gujarAtamAM gujarAtI zailI' nI laghucitrakalAno vikAsa thayo.solaMkIonI ANa mALavA, mevADa, mAravADa ane prAyaH samagra gujarAta upara rahela hovAthI A badhA kendromAM A zailI pallavita thai. A yugamAM jainadharmano zAsana upara prabhAva ghaNA lAMbA samaya sudhI rahela hovAthI jaina dharma, jainazilpa ane sthApatyano, sAhitya vagere kSetromAM unnata vikAsa thayela jovA maLe che. A samayamAM moTAbhAganAM citro zvetAmbara jaina kRtio jemake kalpasUtra, kAlakAcAryakathA, odhaniyukti, saMgrahaNIyasUtra, uttarAdhyayanasUtra, triSaSTizalAkApuruSacarita vagerenA viSayavastunA AdhAre citrita hovAthI temaja A citronA AzrayadAtA ane prerako jaina dharmAvalambI hovAthI jainAzrita citrakalA ke jainazailI tarIke oLakhAya che. A kalAnA namUnAo prAyaH gujarAta ane rAjasthAnanA jaina bhaMDAromAMthI ane jainAzrita laghucitro rUpe maLelA hovAthI umAkAnta zAha 'mAru-gurjara' citrakalA nAma ApavAnuM pasaMda kare che. AnaMdakumAra svAmI, sTelA kAmarica ane tArAnAtha 'pazcima bhAratIya zailI'nuM nAmAMbhidhAna Ape che. jyAre rAyakRSNadAsanA mate A zailI ajaMtAnuM bhraSTa svarUpa hovAthI temaja A citromAM koi navIna Alekhana na hovAthI tathA apabhraMza zabdathI samucita abhidhA ke vyaMjanA abhivyakta thai zakatI hovAthI 'apabhraMza zailI' tarIke svIkAre che Anarta pradezamAM A zailIno vikAsa thayo hovAthI AnartazailIthI paNa navAjI zakAya ! nepALa ke baMgALamAM pallavita thayela zailI nepALI ke baMgALI zailIthI oLakhavAmAM AvatI hoya to gujarAtanI A zailIne AnartazailI tarIke paNa oLakhavI joie. 40 547 DaoN. AnaMdakumAra svAmIe A kalAne AvakAratAM noMdhyuM che ke, "That the handing is light and casual does not imply a poverty of craftmanship (the quality of roughness in 'primitives' of all ages seems to unsophisticated observers a defect), but rather perfect adequacy - it is the direct expression of a flashing religious conviction and of freedom from any specific material interest. This is the most spiritual form known to us in Indian painting, and perhaps the most accomplished in technique, but not the most emotional nor the most intriguing. Human interest and charm, on the other hand, are represented in Ajanta painting and in late Rajaput art." ''arthAt kasoTI haLavI ane Akasmika hoya teTalA uparathI kaLA vidhAnatAnI dInatA che evo artha nIkaLato nathI (dareka yuganI zarUAtamAM citronI sthUlatA niSpakSa nirIkSakonI khAmI rUpa dekhAya che), ulaTuM pUrNa saMyojana jaNAya che; kAraNa ke te sateja dharmazraddhA ane jaDa vastu paranA rAganI muktinA sIdhA pariNAmarUpa che. bhAratIya citrakaLAnuM A atidhArmika svarUpa che, ane te jo ke bahu bhAvAtmaka Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 548 ke aTapaTuM nathI to paNa vidhAnamAM saMpUrNa che. bIjI bAju ajaMtAnA citromAM ane pAchaLanI 'rAjapUta kaLA'mAM mAnusI rasa ane sauMdarya pratiSThita karelAM che.''12 gujarAtanI A citrakalAne citrakalAnA mAdhyama ane lakSaNonA AdhAre nIcenA pramukha be vibhAgomAM vibhAjita karI zakAya. (1) solaMkI-vAghelA yugIna tADapatrIya citrakalA (i.sa. 942-1304) (2) saltanata yugIna citrakalA (i.sa. 1304-1573) 1. solaMkI -vAghelA yuganI tADapatrIya citrakalA gujarAtamAM solaMkI - vAdhelA zAsananA prAraMbhathI samApti sudhI phakta tADapatro upara citro doravAmAM Avela che. A sukSma rekhAo dvArA mAnavIya bhAvo kuzaLatApUrvaka abhivyakta thayela jovA maLe che. A yuganI citrakalAnI AgavI vizeSatA e ke temAM koipaNa anya zailIno prabhAva jovA maLato nathI.13 bIjA zabdomAM potAnI AgavI maulika zailI dharAve che. 2. saltanata yugIna citrakalA i.sa. 1304mAM gujarAtamAM hiMdu rAjapUta zAsanano aMta AvatAM muslima sAmrAjyano pAyo naMkhAyo. 1411mAM amadAvAdanI sthApanA thatAM pATaNano rAjadhAnInA zahera tarIke aMta Avyo ane rAjadhAnI amadAvAda khaseDAtAM sAMskRtika vikAsanuM kendra amadAvAda banyuM. 1572-73mAM akabare gujarAtane potAnA vizALa rAjyamAM samAvI letAM gujarAtanI svataMtra muslima sattAno aMta Avyo. A samaya daramyAna tADapatra uparAMta kAgaLa ane kApaDa upara hastapratonuM lekhana ane citraNa thayuM. A uparAMta tADapatro sAcavavA mATe kASTapaTTikAo vaparAtI teno paNa citro doravA mATe upayoga karavAmAM Avato hato. kASThapaTTikAo upara doravAmAM Avela citro paikInA keTalAka namUnAo muni puNyavijayajInA saMgrahamAM saMgrahAyela jovA maLe che. A samaya daramyAna uttamotmya citrInuM sarjana thayuM. kAgaLa sulabha thatAM tADapatro upara citrakArone jagAnI je saMkaDAza anubhavavI paDatI te ahIM mokaLAza maLI ane citronI saMkhyAnuM pramANa paNa vadhyuM. suvarNa ane rajatanI zAhIno paNa bharapUra upayoga thayela jovA maLe che. gujarAtamAM muslima sattAnA pariNAme hiMdu-muslima saMskRtinuM mizra rUpa astitvamAM AvavA mAMDavyuM ane tenI vividha kSetromAM asaro varatAvA lAgI. citrakalA kSetre bhArata-irAnI (Indo-persian) citrazailI astitvamAM AvI. A kalAnI asara 15mI sadInA madhyabhAgamAM AlekhAyelA 'kalpasUtra' ane 'kAlakAcAryanI kathA'nI hastapratomAM zaka-barbara rAjA ane sainikonAM citromAM najare paDe che. emano maMgola cahero, dADhI-vALanI muslima paddhati, poSAka vagere alaga tarI Ave che.14 kAlAntare rAjapUta ane mughala zailIno prabhAva vadhatAM A citrazailI temAM vilina thai jAya che ane potAnuM AgavuM astitva miTAvI de che. kAgaLanI uparanI viziSTa pratomAM 'kalpasUtra'nI prAcInatama prata (i.sa. 1415) muMbainI Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 549 eziyATika sosAyaTImAM che. 15 mI sadInI 'kalpasUtra'nI eka suMdaratama prata amadAvAdamAM muni dayAvijayajInA saMgrahamAM che. "A suvarNAkSarI pratamAM apabhraMza zailInI uttamatA ane alaMkRtapaNAnI parAkASTA jaNAya che. A zailInI barAbarI kare tevI bIjI koi prata jANamAM nathI. enA hAMsiyAmAM rAga rAgiNI, tAna, mUrtinA tathA vividha nRtyo, bhAvabhaMgI vagerenAM aneka citra enA nAma sAthe aMkita karelAM che. enI sAthe sAthe irAnI citronI pratikRtio paNa banAvelI che.'15 A kALathI jainetara sacitra kRtiomAM vasaMtavilAsa, bAlagopAlastuti, durgAsahasati, ratirahasya, mAdhavAnala kAmakaMdalA vagere ullekhanIya che. I.sa. 1411 no kApaDa upara citrita 'vasaMtavilAsa" citrapaTTa vizeSa ullekhanIya che. je atyAre amerikAnI phiyara gelerI opha ArTa'mAM saMgrahita che. AnartanI citrazailInI lAkSaNikatAo 1. A laghucitro jainadharmanI kRtionA viSayavastune kendramAM rAkhIne doravAmAM Avela hovAthI svabhAvataH paraMparAgata dhArmika nijhAmAM daDhacita rahela hoi zRMgArikA jovA maLatA nathI. nArI citraNaH zRMgArika dRSTithI nArIcitraNa no sadaMtara abhAva che. 24 tIrthakaronI AjubAjunAM yakSa-yakSiNIonAM yugala citro saumya che. A uparAMta nArIcitromAM tIrthakaronI adhiSThAtrI devIo, aMbikA, padmAvatI, sarasvatI, cakrezvarI ane 16 vidyAdevIonAM citro pramukha che. 3. mahAvIra svAmInI mAtA trizalAnAM 14 svapno, aSTa maMgaLa dazyo, 24 tIrthakaro, jaina darzananA siddhAMtone kendramAM rAkhIne brahmAMDa sRSTi, paurANika pratiko vagerenAM citronI bahulatA jovA maLe che. vastra ane AbhUSaNaH puruSonA vastromAM dhotI, dupaTTA ane kaTivastra, jyAre strIonA vastromAM coLI, raMgIne dhotI ane kaTipaTa darzAvela che. AbhUSaNomAM mukuTa ane mALA tathA strIonA kAnamAM kuMDaLa ane hAtha upara bAjubaMdha jovA maLe che. tIrthakaro sivAyanA citro upasI AvelI AMkhovALA citaravAmAM AvyAM che. AMkhonA A prakAranA citraNa mATe sArAbhAI navAba jaina mUrtikaLAnA prabhAvane kAraNabhUta gaNAve che." A citro doDha AMkhavALA tarIke paNa oLakhAya che. tADapatrIya hastaprato upara sAmAnyataH pILo raMga vAparavAmAM Avyo che. kavacita suvarNaraMga paNa upayogamAM levAmAM Avyo che. kAgaLa uparanI hastaprato uparanA citromAM pRSThabhUmimAM lAla raMga ane anya raMgomAM sapheda, vAdaLI ane pILA raMgano upayoga jovA maLe che. kalpasUtra jevI keTalIka mUlyavAna hastaprato svarga ane rajata zAhIthI lakhavAmAM AvI che. velabUTAnI sajAvaTa AkarSaka banI rahI che. paravatIkALamAM vikasela rAjapUta ane mughala citromAM velabUTAnuM citraNa gujarAtanI A zailInAM citronI sIdhI asaranuM pariNAma gaNAve che. A uparAMta Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 550 A zailInI keTalIka hastapratonI lekhanapadhdhati paNa AkarSaka banI rahI che. lahiyAo ane lekhanakAryamAM citrazailIno upayoga karatAM hastapratonA madhyamAM svastika, kamaLa, chatra vagere AkAro svataH upasI Avela jovA maLe che. Ama bhAratIya citrakaLAnA vikAsamAM noMdhapAtra pradAna karanAra pazcima bhAratIya kaLAnuM janmadAtrI sthaLa hovAnuM zreya AnartabhUminA zire jAya che. A citrazailInA pradAnanI noMdha letAM suprasiddha kalAmarmajJa sTelA krAmaricanA zabdo dRSTavya che. "While it had lasted for half a millenium the western indian school of svetambara jaina Painting was the most acute creation of pictorial form in India.... To the surging plenitude of embodied form of classical Indian painting, as in Ajanta, the western Indian school holds up it stark planar brilliance, motionless, while shot across by frenzied gestures whose agitation wants to be measured against the never closing eyes on figures and the saturated ground of eternity." 1. 2. 3. 4. 5. 6. Sandesara B.J. Literary circle of mahamatya Vastupal and its contribution to sanskrit literature. Bombay : Bhartiya Vidya Bhavan, 1953. P. 39 navAba, sArAbhAi. jaina citrakalpadruma, amadAvAdaH lekhaka, 1936, pR. 40 majamuMdAra, maMjulAla 2. sAMskRtika gujarAtanA itihAsanI amRtAkSarI, pR. 142 navAba. saMdarbha 7, pR. 12 9. 10. zAha, umAkAnta. soLamA saikAnI gujarAtI citra-zailI. svAdhyAya, pustaka 7, aMka 1, pR. 57 11. gaironA, vAcaspati, bhAratIya citranA. vilhI : cauluvA saMskRta pratiSThAna, 2160 rR. rUba 12. navAba. saMdarbha 7, pR. 36 13. ejana pR. 41 7. pAdaTIpa jozI, umAzaMkara, purANomAM gujarAta rR. 37 gujarAtI vizvakoza, khaMDa 2 pR. 36 jozI, saMdarbha 1, pR. 39 AcArya, gi.va. gujarAtanA abhilekho, khaMDa-1, pR. 8 parIkha, rasikalAla cho. saMpA. gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, khaMDa 4, amadAvAdaH bho.je. vidyAbhavana, pR. 528 .. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA * 551 14. le. kirITakumAra je. svAminArAyaNa citraklA. amadAvAda : svAminArAyaNa maMdira, 1984, pR. 9 15. parIkha, rasikalAla cho. saMpA. gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, khaMDa-1, pR. 499 16. pR. 496 99. Stella Kramrisch. Jaina Painting of Western India. Aspects of Jain Art and Architecture/ed. by U.P. Shah and M.A. Dhaky, p. 402 (gujarAtI sAhitya pariSadanA visanagara mukAme tA. 25-26 Disembara, 1999 daramyAna bharAyela 40mA adhivezanamAM rajU karavAmAM Avela lekha) maNibhAI prajApati yunivarsiTI lAyabreriyana ane adhyakSa graMthAlaya ane mAhitI vijJAna vibhAga uttara gujarAta yunivarsiTI, pATaNa. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 552 pAThaNano dezadrohI mahAmAnya mAdhava prA. muphadabhAi pI. brahmakSatriya gujarAtano chello hindu rAjA karNadeva vAghelo thayo. vikrama saMvata 1353mAM sAraMgadeva vAdhelAno bhatrIjo kavi e chello hindu rAjA hato. teNe mAtra traNa varSa ja rAjya karyuM. tenA vakhatamAM hindu mahArAjya sadAne mATe asta thayuM. itihAsamAM ene karaNaghelo' kahe che. vAdhelAnuM TuMkurUpa "dhelo che ke gAMDAnA arthamAM pelo kahevAya te kahevuM muzkela che. A kadivane vedazAstra pramANe cAlato rAjA kahyo hovA chatAM te eka bhIrU ane vahemI rAjA hato. haMmezAM udhADI talavAre pharato karNadava jamavA besato tyAre rasoiyAo maraNanA bhayathI bAraNAM vAsIne tene pIrasatA hatA. A karNadevano mahAmAnya mAdhava hato. A mAdhave pratijJA karI ke, "musalamAnone gujarAtamAM lAvIza tyAre ja gujarAtanuM anna khAiza." mAdhave AvI pratijJA kema karI? mAdhave AvI pratijJA karyA pAchaLa be-traNa kathAo kahevAya che. eka vAta evI che ke, karNa sattAnA madamAM mAdhavanuM ghora apamAna karyuM hatuM. bIjI vAta evI che ke, kaNe mAdhavanA bhAI kezavane mArI nAkhI tenI strInuM haraNa karyuM hatuM. bhATa loko kezavanI strInA badale mAdhavanI strI haryAnI vAta kahe che. vaLI neNasInI khAtamAM kaNe mAdhavanI putrI harI ema lakhe che. A paikI game te kAraNa hoya, paNa A mAdhava potAnA aMgata verathI prerAIne ja AkhA dezane pArako karavA e dilhInA zahenazAha alAuddIna khIlajInA darabAramAM pahoMcyo. 'peTano baLyo gAma bALe' e kahevata anusAra mAdhava dilhI pahoMcI potAnA upara gujarelI vAta musalamAna bAdazAhane kahI. mAdhave sulatAnane moTI bheTa dharI ane gujarAta upara caDhAi karavA uzkeryo. teNe gujarAtamAM hinduone mArI nAkhI yA keda pakaDI gujarAta sulatAnane tAbe karI ApavA kahyuM, ane potAnI sAthe ja lazkara mokalavA mAMgaNI karI. A bAbatano eka spaSTa purAvo kahe che ke, yavanA mAdhavanAgaravipraNAnItAH | tIrthakalpamAM paNa mAdhavamaMtrInI preraNAthI ja saMvata 1356mAM alAuddIna khIlajIno nAno bhAI ane saradAra ulughakhAna dilhIthI pATaNa Avyo ema spaSTa kahe che. A rIte pATaNano mahAmAnya mAdhava eka dezadrohI tarIke itihAsamAM ane samAjamAM Aje paNa gujarAtanI prajAmAM kuprasiddha che. dezadrohI mAdhava alAuddInanA lazkarane gujarAtamAM lAvyo. eTaluM ja nahi paNa pote bhomiyo hovAthI pATaNa sara karAvavAmAM sulatAnanA lazkarane AgaLa paDIne madada karI rasto dekhADyo. Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 553 ulughakhAnanA lazkare gujarAtamAM kALo kera vartAvyo. musalamAna lazkara mAravADamAMthI jhAlora, tyAMthI mevADa thai moDAsA AvyuM. samagra gujarAtamAM gAmone lUMTI Aga lagADI, ghaNA hinduone keda karyA. strIonA kAna toDI nAkhyA. musalamAna lazkara pAlanapura, mahesANA thai DAMgaravAno pradeza lUMTI lazkara pATaNa AvyuM. dezadrohI mAdhave pATaNamAM pravezavAno mArga batAvyo. samudra jevuM mogala lazkara, tIkhI tamatamatI talavAro sahitanA sainikoe pATaNamAM pANInA pUranI jema praveza karyo. pATaNa bhAgyuM. kadI na dIThelo trAsa lokoe joyo, cAre bAju lazkare lUMTa calAvI. pATaNanA kuberabhaMDAro jevA bhaMDAro lUMTAyA, maMdiro toDI masjIdo banAvI. pATaNa sahita samagra gujarAtane lUMTI-bALI nAkhyA, loko cAre dizAomAM nAThA. gaDhamAM bharAyelo pATaNano chello rAjA karNadeva nATho. tenI rANI pagapALA nAThI. A rIte pATaNa sara karI gujarAtanA sulatAnananI ANa vartAvI, musalamAna lazkare pATaNamAM thANuM banAvyuM. tyAMthI A lazkara AzAvaLa, dhoLakA, khaMbhAta, surata ane rAMdera lUMTI soraThamAM pravezyuM. boDI bAmaNInA khetara jema lazkara jayAM gayuM tyAM koie sAmano na karyo. bharyo bhAdaryo deza lUMTAyo. moDherAnA moDha brAhmaNo sAmI chAtIe laDacA paNa hAryA ane gAma choDI nAThA. soraThamAM somanAtha pATaNa tarapha musalamAna lazkara AgaLa vadhyuM. somanAthanA zivaliMganuM rakSaNa karavA jeThavAo, cuDAsamAo, vAMjAo, vALAo ane zurA rAjapUto sAmA thayA. khUnakhAra laDAi thai paNa musalamAna lazkara AgaLa rAjapUto phAvyA nahi. somanAtha paDavuM. dUSTa ulughakhAnanI AjJAthI somanAtha mahAdevanuM liMga ukhADI gADAmAM nAMkhIne dilhI teno cUno karavAnA irAdAthI sAthe lai gayo. musalamAna lazkaranI sAthe ja mAdhava paNa somanAtha pATaNa gayo hato. tyAM somanAthanuM rakSaNa karatA vIra rAjapUtonA hAthe ja A badhA anarthonuM mULa evo mAdhava paNa mAryo gayo. vikrama saMvata 1356mAM pATaNamAM musalamAna sattAnI sthApanA thai. karNadeva pATaNathI nATho ane dakSiNamAM devagaDhanA yAdavarAjA rAmacaMdra pAse jai tenA sAmaMta tarIke khAnadezamAM naMdarabAranA kIllAmAM jaine rahyo. rANIe nAsavAno prayatna karavA chatAM pakaDAI gai ane dilhI mokalavAmAM AvI. ema kahevAya che ke, musalamAna lazkare hajAro hindu lokone mArI nAkhyA. dhana, sonuM, rUpu, jhaverAta, kApaDa vagere saMpatti gADAM bharI dilhI bheguM karavAmAM AvyuM. eTaluM ja nahi paNa itihAsakAra noMdhe che ke vIsa hajAra suMdara strIone keda karI pakaDI dilhI mokalavAmAM AvI hatI. karNadevanI pakaDAyelI rANInuM nAma kaulAdevI hatuM. e sarva kalAmAM nipuNa hovAthI alAuddIna bAdazAhanI mAnItI thai paDI hatI. kavi amIra khuzarUnA kAvyamAM evuM jaNAvyuM che ke, rANI kaulAdevInI putrI devaLadevI svarUpavAna hoi alAuddInano moTo putra khIjarakhAna enI sAthe premamAM Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 554 paDyo ane Akhare ene paraNyo paNa kharo. khIjarakhAna ane devaLadevInA praNaya kAvyanuM nAma che, vilarAnI khIjarakhAna" temAM cAra hajAra basoha kaDIo che. eka mAdhavanA A dezadrohI apakRtyathI itihAsa kalaMkIta banyo che. Aje lokazAhI rAjya paraMparAmAM gupta TekanolojI ane dezanI gupta mAhitIo videzamAM pahoMcatI karavAnA kissAo vartamAnapatromAM vAMcavA maLe che. surA, suMdarI ane dhananI lAlacamAM samagra dezane vecI nAkhe evA mAdhavo Aje paNa zuM hayAta nathI ? T I zahas - kAhanaDade prabaMdha kavIzrI padmanAbha anuvAdaka zrI DAhyAbhAI pI. derAzarI (bAra eTa lo) gurjara gAdIe te kALa sArazaMde hato mahIpALA bhatrIjo teno baLavaMta karaNadeva yuvarAja bhaNaMta. (1) teNe mAdhava brahma dUbhavyo, vigraha temAMthI udbhavyo, rUkyo tethI vaDo pradhAna, karI pratijJA nimyuM dhAna. (2). "tarakANuM huM ANuM arUM, to ja dhAna ahinuM mukha dharU" mAdhava mahete karyo adharma, nava chUTe pUravanAM karma (3) zAligrAma jyAMhAM pUjAya, jyAMhAM harinuM nAma japAya, je bhUmimAM jANa karAya, jyAMhAM brAhmaNane dAna apAya. (4) jyAMhA piMgaLa tulasI pUjAya, veda purANa dharama pUjAya, je deze sahu tiratha jAya, smRti purANano gAya manAya (5) navakhaMDe apakIrati lahI, mleccha mAdhave ANyA ahIM, cAlyo mAdhava dilhI bhaNI, bheTa apurava lIdhI dhaNI. (6) bhas allAuddIna sultAna, bahu deze varatAvI ANa, bheTa ghaNA hayanI tyAM gharI, arja amIrI umarAve karI. (7) nighA karo AlamanA svAmi! bhaDa mAdhava A bhare salAma, paradezI che vaDo pradhAna, jANI mAna dIdhuM sultAna. (8) SIka Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 1. 2. 3. 4. 5. 6. aNahilapuranI asmitA yAne pATaNano sAMskRtika ItihAsa padyamAM pATaNa yAne kavitAmAM pATaNa darzana e. prA. mukumAI pI. brahmakSatriya likhita graMtho ghara gharano vakIla prabaMdhomAM pATaNa naI rozanI (nATaka) gharadIvaDo pATaNanAM be kirtimaMdiro : rANakIvAva ane sahasraliMga sarovara 8. pATaNanI gauravagAthA 9. dhanya dharA pATaNanI 10. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : eka virala virATa vibhUti 11. pATaNa divyacaityaparipATI (nitya darzana)(ArTa pepara) 12. kathA sAgara *67) 13. mAnavajIvana gAthA 14. kAvya maMjarI 15. jIvana sAphalya 16. saphaLatAnAM sopAna 17, saMskAra saurabha (subhASita saMgraha) 18. A che saMsAra ! (navalakathA) 19. gAgaramAM sAgara (laghu nibaMdho) 20. kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : jIvana ane kavana aprApya aprApya aprApya aprApya rU|. 75/ rU|. 100/ rU|. 75/ rU|. 250/ rU|. 250/ rU|. 400/ rUA. 600/ rU|. 50/ rU|. 50/ rU|. 50/ rU|. 50/ rU|. 50/ rU|. 75/ rU|. 50/ rU|. 25/ rU|. 500/ 555 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 21. saMskAra puSpo 22. mArAM 1000 hAiku (hAiku saMgraha) 23. dasa hAIku sataka (hAiku saMgraha) 24. hAiku sahasra (hAiku saMgraha) 25. sahasradala kamala (hAiku saMgraha) 26. hAIku ratnAkara (hAiku saMgraha) 27. zrI paMcAsarA pArzvanAtha darzana 28. saMsAra (navalakathA) 29. jo nara karaNI kare... 30. mArUM gAma pATaNa 31. zikSaNanI keDIe 32. zikSaNanI cetanA 33. zikSaNanI preraNA 34. zikSaNanA sopAna 35. zikSaNanI suvAsa 36. sahasratAralA (hAiku saMgraha) rU|. 25/ rU|. 50/ rU|. 50/ rU|. 50/ rU|. 50/ 31. 40/ 556 rU|. 250/ rU|. 120/ rU|. 75/ rUA. 120/ rU|. 200/ rU|. 200/ 31. 200/ rU|. 200/ rUA. 140/ rU|. 50/ graMtho meLavavAnuM sthaLa mukundabhAI pI. brahmakSatriya C/o. zrI satyam prinTarsa ghI kAMTA sAme, traNa daravAjA, pATaNa. (u.gu.) 384265 phona (o.)220009(rahe.) 230154 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 557 lekhakano paricaya : - pri. DaoN. saMjaya ema. vakIla ema.e., elaela.bI, pIeca.DI. prA. mukuMdabhAI pI. brahmakSatriya zrI mukundabhAI brahmakSatriyano janma tA. 12/11/1931nA roja uttara gujarAtanA suprasidhdha prAcIna nagara pATaNamAM thayo. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa pATaNamAM lIdhuM. sane 1950mAM zALAmAM prathama vargamAM prathama krame AvI zALAnuM nAma ujaMjavaLa karyuM. uccazikSaNa amadAvAdamAM gujarAta koleja ane sara ela.e.zAha laoN kolejamAMthI elaela.bI.nI DigrI sane 1954mAM meLavI pATaNamAM TekSa eDavokeTa tarIke prekaTisa zarU karI. vakIlAtanI sAthe pATaNanI sevAbhAvI sArvajanika saMsthAomAM sevA ApavAnuM cAlu rAkhyuM. pATaNa nagarapAlikAmAM paNa teo cUMTAyA. mahAgujarAta AMdolanamAM sakriya bhAga bhajavyo. pAchaLathI zeTha ema. ena. laoN koleja, pATaNamAM prophesara tarIke joDAyA. uttara gujarAta yunivarsiTI, pATaNamAM laoN phekalTInA prathama DIna tarIke nimAyA. A uparAMta yunivarsiTI seneTanA sabhya tarIke, kAyadA vidyAzAkhAnA adhyakSapade ema vividha pade rahI yunivarsiTImAM mAnad sevAo ApI. laoN koleja, pAlanapuranA prinsIpAla tarIke paNa temaNe sevAo ApI. lekhaka cAra putro ane traNa putrIo ema sAta bALakonA pitA che. badhA ja bALakone | ucca zikSaNa ApI jIvanamAM khUba sArI rIte goThavyA. lekhaka vyavasAye vakIla che paNa temano jIva sAhityano che. sane 1992mAM sevA nivRtta thayA pachI dhodhamAra lakhavA mAMDyuM. pATaNamAMthI prasidhdha thatAM dainiko, sAptAhiko ane mAsikomAM vividha viSaya upara emanI kolamo cAle che. potAnA anubhavonA AdhAre "jIvana sAphalya' ane saphaLatAnAM sopAna' jevA AtmakathAnako paNa lakhyA. 'pATaNanI gauravagAthA', "dhanyadharA pATaNanI', "mArU gAma pATaNa', 'pATaNanAM be kIrtimaMdiro H rANakIvAva ane sahastraliMga sarovara', 'padyamAM pATaNa', paMcAsarA pArzvanAtha darzana', 'kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya : jIvana ane kavana" jevA aitihAsika graMtho lakhyA. "saMsAra" nAme navalakathA, kAvyamaMjarI" nAme kAvya saMgraha prasidhdha karyA. lekhaka eka saMvedanazIla kavi pAga che. emaNe (1) mArAM eka hajAra hAiku (2) mArAM dasa hAiku zataka (3) hAiku sahasa (4) sahastradala kamala ane (5) hAiku ratnAkara (6) sahasa tAralA ema kula cha hAIku saMgrahomAM ekadara cha hajAra hAIku racI gujarAtI padya sAhityamAM noMdhapAtra pradAna karyuM che. zikSaNa vize "zikSaNanI keDIe', zikSaNanI preraNA' jevA ciMtanAtmaka cha graMtho paNa lakhyA che. A uparAMta laghunibaMdho, subhASita saMgraha ema sAhityanA dareka kSetre emaNe noMdhapAtra Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuge yuge pATaNanI prabhutA 558 pradAna karyuM che. hAla paNa teo sAhitya pravRttimAM kAryarata che. ekaMdara emaNe cArlIsa eka jeTalA graMtho lakhI prasidhdha karyAM che. 75 (paMcotera varSanA) lekhaka hAla ro.sinIyara siTIjhana kAunsIlanA pramukha pade rahI sevAo ApI rahyA che. anekanA jIvanamAM ajavALAM pAtharyAM che. gujarAtanA gavarnara mAnanIya zrI kailAzapati mizra, mukhyamaMtrI mAnanIya zrI narendrabhAi modI, murdhanya sAhityakAra mAnanIya ke. kA. zAstrIjI, gujarAta sAhitya pariSadanA pramukha DaoN. kumArapALa desAi, gujarAtanA zikSaNamaMtrI mAnanIya zrImatI AnaMdIbena paTela jevA aneka mahAnubhAvonA hAthe lekhaka sanmAnita thayA che. agAu dvArikApIThanA zrI pUjyapAda zrImad zaMkarAcArya mahArAjanA varad haste lekhakane "dharmarakSaka"no khitAba enAyata karavAmAM Avyo hato. tA. 7-10-2007nA roja pATaNanI dharmasabhAe zrI mukundabhAine "pATaNaratna"nA evorDathI sanmAnita karyA hatA. tA. 28-9-2008nA roja pATaNanI vividha saMsthAoe sAthe maLI zrI mukundabhAinI vividha kSetre sevAonI noMdha lai emane 'lAipha TAima ecIvamenTa''no evorDa arpaNa karI bahumAna karyuM hatuM. Aje paNa lekhakanuM lekhanakArya ekadhAru avirata rIte cAlu che. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATaNanI saMskRtiprItine varelA prA. mukundabhAIbrahmakSatriya 'vIsamI sadInA uttarAI ane ekavIsamI sadInA prathama daroDA daramyAna pATaNamAM bahuzruta nArNATaka 'tathA lekhaka tarIke prA. mukundabhAI brahmakSatriya anerI sidhdhaprAptakrI che. zrI mukundabhAI vyavasAye vakIla che, paraMtu - emano jIva sAhityano che. sane 199ramAM sevAmAMthI 'nivRtta thayA pachI emaNe dhodhamAra lakhavA mAMDyuM che. 'ItihAsa viroSataH pATaNano ItihAsa e emano priya viSaya che. teo sAce ja pATaNa premI che. prA. mukundabhAI brahmakSatriya pATaNavido emaNe daroDagraMtho lakhyA che. zrI mukundabhAIe 'yuge yuge pATaNanI prabhutA' nAme daLadAra sacitra amUlya graMthataiyAraryo che. pATaNanA sAMskRtika vArasA jevA vividha viSayone AvarI letA emanA lekho abhyAsI tathA lekhaka tarIke prA. mukundabhAInI anokhI chApa pADe che. A graMthanA pAne pAne pATaNa ghabakI rahyuM che. lekhake A graMthanuM kendrabiMdu 'pATaNanI prabhutA' rAkhyuM che. vAcakavarane A graMthamAM haratuMratuM junuM ane navuM pATaNa dekhAI rahyuM che. prA. mukundabhAIe potAnA vhAlA vatana mATe athaDNa zrama laI A daLadAra, sacitra, yAdagAra saMghataiyAra ryo che, te mATe huM emane hArdika abhinaMdana ApI temane aMtaHkraNapUrvaka dhanyavAda ApuM chuM ane graMthane AvakAruM chuM (A graMthanA 'AvakAra'mAMthI) DaoN. harIprasAda saM. zAstrI ema.e., pIeca.DI. 'pUrva pramukha : gujarAta itihAsa pariSada