Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ odle-clubova , KALA MANnti| A R T S aa anaamikaa, tti.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ FI kA zAAzA kA ESE AdinAtha hindI-jaina-sAhityamAlA puSpa 3 M ** **** ** **** * * ** *** ***** * ** *** **** AN Di pArzvanAtha-caritra *************** sampAdaka:zAsana-nAyaka parama pUjanISa pUjyapAda prAtaHsmaraNIya zAstra-vizArad vRhad (var3a ) gacchIya zrIpUjya jainAcArya zrIcandrasiMhasUrIzvara-ziSya paNDita kAzInAtha jain| ******RK TAITIkAzAzA -: prakAzaka :paNDita kAzInAtha jaisA adhyakSa-bhAdinAtha hindii-jain-saahitymaalaa| 201, harisana roDa (tIna tallA) klktaa| Home HIS prathama saMskaraNa 1000] san 1926[mU0 (sarvAdhikAra-svAdhIna ) * ** * * ** * * *** **** *** ** ** * zAmA aAzAzA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdinAtha hindI - jaina- sAhitya mAlAke mAnanIya AjIvana sabhAsadAMkI nAmAvalI zrIyukta bAbU lakSmIcandajI dhannAlAlajI karaNAvaTa / channAlAlajI rikhabadAsajI karaNAvaTa / hajArimalajI nathamalajI rAmapuriyA / " jasakaraNajI bha~varalAlajI rAmapuriyA / 19 39 99 "" 36 ( 1 ) " "" 99 rAyasAhaba mannAlAlajI dayAcandajI pArakha / " rAvatamalajI bhairU dAnajI hAkima koThArI / narottamabhAI jeThAbhAI / 10 (2) "" hamArI prakAzita pustakeM maMgavAneke pate / paNDita kAzInAtha jaina / mu0 baMborA, poSTa bhINDara / ( nImaca - mevAr3a ) paNDita kAzInAtha jaina / 201, harisana roDa ( tIna tallA ) kalakattA / SS
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA vizvavandanIya parama kRpAlu zrI Adi jinezvarakI asIma kRpAse Aja hama apane premI pAThakoMkI sevAmeM yaha grantha-ratna le kara upasthita ho rahe haiN| prastuta granthake mUla lekhaka zrI udayavIra gaNi haiM, jinhoMne saMvat 1654 meM isa granthako gadya saMskRtameM likhA hai| yadyapi hemacandrAvArya Adi anyAnya sAta-ATha AcAryoMne saMskRta aura prAkRta bhASAmeM 'pArzvanAthacaritra' likhe haiM, kintu saMskRtake alpabodhi pAThaka unakI kRtise yatheSTa lAbha nahIM uThA sakate the, isI uddezase ukta gaNijIne isa granthakI racanA kI hai| aura isI qhayAlase unhoMne isa caritrako kathAyeM Adi de kara bar3A banA diyA hai| samUcA grantha eka prakArase kathA maya hai, kintu una kathAoMmeM jaina dharmake bar3e-sebar3e siddhAnta aura gUr3ha tAttvika viSaya gUtha kara maNi bhaura kAJcana saMyogako kahAvatako caritArtha kara dI hai / yaha eka aisA grantha hai, jise par3hakara haraeka pAThaka varNanIya viSayake atirikta anyAnya mahA puruSoMke caritra evaM dharma tathA nIti-zAstrake gUDha tattava AsAnIse hRdayaMgama kara sakatA hai| vartamAna samayameM jo loga kucha par3ha sakate haiM athavA jinheM kucha par3hanekA zauka hai, ve prAyaH upanyAsa par3hate pAye jAte haiN| upanyAsa-premiyoMkI saMkhyA dinodina bar3hatI jA rahI hai, kintu
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] ise hama zubha lakSaNa nahIM kaha sakate / upanyAsa bahudhA asambhava kalpanAoM aura gapor3oMse bhare rahate haiM isI taraha sAmAjika kahalAnevAle upanyAsoMmeM bhI adhikAMza upanyAsa aise hote haiM; jinameM kisI dUsarI jAti yA dUsare samAjake AdarzoMkA varNana pAyA jAtA hai| aise upanyAsa hamAre bacce, yuvaka aura yuvatiyoMke liye upayukta nahIM kahe jA skte| inake par3hanese unheM sivA hAnike koI lAbha nahIM ho sakatA / pustakeM, cAhe ve upanyAsa hI kyoM na hoM, pAThakoMke bhAcAra vicAroMko unnata banAnevAlIunake hRdaya meM mahatvAkAMkSA aura mahAna abhilASAoMko utpanna karanevAlI honI cAhiye / yaha tabhI ho sakatA hai, jaba ve kisI ucca uddezako lekara hI likhI aura prakAzita kI gayI hoM / upanyAsoMmeM yaha bAta nahIM pAyI jAtI, isI liye ve hAnikAraka pramANita hote haiM / jaina samAjameM aise aneka mahA puruSa aura satI - sAdhviyeM utpanna huI haiM, jinake caritra hamAre liye bar3hiyA pAThya sAmagrI bana sakate haiN| jIvana caritroM dvArA jana samAjako sadAcAra, myAya, nIti tathA dharma karmakI zikSA jitanI AsAnIse dI jA sakatI hai, utanI aura kisI viSayake granthoM dvArA nahIM do jA sakatI / sAdhAraNa buddhike pAThakoMke liye to yaha aura bhI upayukta pramANita hote haiM; kintu yaha khedakI bAta haiM ki kevala jIvana caritra par3hanemeM pAThakoMkA jI nahIM lgtaa| jisa prakAra kunaina lAbha dAyaka honepara bhI usakI kaTutA dUra karaneke
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ] liye loga use AsAnIse khA sakeM isaliye, usakI goliyoMpara cInI car3hA dI jAtI hai, usI taraha jIvana caritroMko bhI logoMkI rucike anusAra kathA-kahAnI yA upanyAsake rUpameM upasthita karanekI AvazyakatA par3atI hai| aisA karanese unakI nIrasatA dUra ho jAtI haiM, phalataH loga unheM bar3e cAvase par3hane lagate haiM aura unase unheM yatheSTa lAbha bhI hotA hai / kathA-kahAnI aura dRSTAntoMpara manuSyakA kucha svabhAvika prema hotA hai / yaha prema kisI-na-kisI rUpameM sabhI avalAke strI puruSoMmeM pAyA jAtA hai / isI premake kAraNa choTe choTe bacce kisse kahAnI sunaneke liye utsuka rahate haiM, isI premake kAraNa yuvaka-yuvatiyAM upanyAsoMke pIche khAnA-pInA taka bhUla jAte haiM aura zAyada isI premake kAraNa bar3e-bUr3he pUrvajoMkA guNa gAna kiyA karate haiM / aisI bhavasthAmeM yaha nirvivAda hai, ki mahAtmAoMke jIvaja caritra kathA-kahAnI aura upanyAsake rUpameM upasthita karanese ve AbAla-vRddha-vanitA sabhIke liye upayogI pramANita ho sakate haiM aura sabhI unase lAbha uThA sakate haiN| manuSyakI prakRti bar3I caMcala hotI hai| usake hRdayameM mitya hI naye-naye taraMga aura nayI-nayI bhAvanAyeM utpanna hokara kArya rUpameM pariNata huA karatI haiM / yadi manuSya satsaMga karatA hai aura sadgrantha par3hatA hai, to usake hRdayameM acche vicAra utpanna hote haiM. aura vaha acche hI kArya karatA hai| yadi saMyogavaza vaha kusaMgati aura kugranthoMke phera meM par3a jAtA hai, to use pathabhraSTa hote dera nahIM
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] lagatI, manuSyake hRdayameM sadA acche vicAroMkA udaya ho, acchIacchI abhilASAyeM aura acchI-acchI pravRttiyA~ utpanna hoM, isaliye use sadA kisI sadgranthakA manana karate rahanA cAhiye / prastuta pArzvanAtha caritra isI koTikA grantha hai / ise par3hane se apUrva aura aparimita Ananda prApta hotA hai / sthAna-sthAna para jo upadeza aMkita kiye gaye hai, unheM par3ha kara citta nirmala ho jAtA hai aura udAra, puNyavAna evam dharmavIra nara-nAriyoMke caritra par3ha kara hRdayameM ucca bhAvanAyeM jAgRta hotI haiM / prastuta granthameM bhAvakake bAraha vratoMkA usake antargata pandraha karmAdAna aura bAIsa abhakSyAdikA svarUpa bahuta hI acchI taraha batalASA gayA hai| sAtha hI niraticAra pUrvaka rahane ke liye usake aticAroMkA bhI varNana kara diyA gayA haiM / karma viSayaka bahuta sI bAteM tIsare sargameM aGkita kI gayI haiM / mithyAtvakA tyAga kara samyaktva grahaNa karanA dharmaniSTha vyaktike liye adhika Avazyaka honeke kAraNa cauthe sargameM usakA varNana kiyA gayA hai aura rocaka kathAoM dvArA unakI puSTI kI gayI hai / isa prakAra dharmake aneka gahana siddhAnta yathAsthAna bar3e hI uttama DaMgase de diye gaye haiM aura isIke kAraNa pustaka kI upayogitA bahuta adhika bar3ha gayI hai / sArA grantha Adise anta taka dhyAnapUrvaka manana karane yogya hai / prastuta granthako rocaka banAneke uddezasase hamane isameM yathA sthAna caudaha raMga-viraMge citra bhI de diye haiN| AzA hai, pAThakoMko
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 5 ] hamArA yaha udyoga priya pratIta hogaa| vahAMpara hama apane parama pUjanIya vayovRddha upAdhyAyajI hemacandrajI bAvAjIke pUrNa anugRhIta hai, jinhoMne isa granthake sampAdanameM bar3I sahAyatA pahuMcAyI haiN| Apa ajImagaMjake nivAsI haiM, kintu idhara kaI varSoMse kalakatte hI rahate haiN| saMskRtake to Apa ucca koTIke prakhara vidvAn hai hI, para sAtha hI yantra-mantra evaM vaidyaka zAstrake bhI pUrNa jJAtA haiN| yahAMpara ApakA nijI eka auSadhAlaya bhI hai, jisameM Apa svayaM rogiyoMkI cikitsA karate haiN| yaha bar3e hI gauravako bAta hai, ki Apa jaise yogya vidvAn isa samaya yati samAjameM maujUda haiN| dharma-premI sAhityAnurAgI zrIyuta bAbU praNacandajI nAharako bhI hArdika dhanyavAda detA hUM, jinhoMne apanA bahumUlya samaya de kara samaya-samayapara ucita sammati denekI kRpA kI hai| prastuta granthake do phArma chapaneke bAda hI hama maleriyA jvarase burI taraha ghira gye| upacAra karanepara bhI lagAtAra Der3ha mahine taka banA hI rhaa| ataH isa granthake prUpha saMzodhanameM aneka truTiyeM raha gayI hai; evaM kaI jagaha presake bhUtoMkI asAvadhAnIke kAraNa azuddhiye chUTa gayI haiN| etadartha pAThakoMse kSamAyAcanA pUrvaka nivedana hai ki ve una azuddhiyoMko sudhAra kara pddh'eN| dIpAvalI ) ApakAtA0 31-10-1926 201, harisana roDa, klkttaa| | kAzInAtha jaina /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalese grAhaka bananevAle parama pUjanIya yati-muniyoMkI naamaavlii| 2- pUjya maharSI upAdhyAya, zrI hemacandrajI mahArAjake ziSya yatijI karamacandajI tathA praziSya kanakacandajI - klkttaa| yatijI upAdhyAyajI jayacandajI, klkttaa| 1-, mahopAdhyAyajI zrI sumati sAgarajI tathA maNisAgarajI mahArAja, chabar3A gugera / 2-, zrImad bAcaka zrI jIvanamalajI, ziSya gopAlacandajI , hiMganaghATa / , yatijI labdhisAgarajI, mAravAr3a jaMkazana / , yatijI DUMgaracandajI, bilAr3A (mAravAr3a) , yatijI jairatanalAlajI, lakSmanapura / zrAvakoMkI naamaavlii| 5-zrIyut bAbU bahAdurasiMhajI sAhaba siMdhI, kalakattA / 4-, , surajamalajo mAnamalajI, muNgelii| 3-, , bhaikaMdAnajo koThArI (hastamala lakSmIcanda) klkttaa|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / / / / / 2-zrIyukta bAbu hastImalajI kaTAriyA, ulipur| 2-, , zAha sUrajamalajI umedamalajI, vijyaanvr| 2-, , chogamalajI mizrIlAlajI, kttNgii| , chaganalAlajI vAlacandajI dalAla mnmaadd'| , kizanalAlajI corar3iyA, kalakattA / ,, gulAbacandajI surAnA, nAgora / , seTha bhojarAjajI giradhArimalajI, cAvar3AhATa / bAbU mahatAba candajI, chajalAnI, ajImagaMja / , , gambhIrasiMhajI, chAar3a ajiimgNj| , , zrImatI prabhAvatI ajImagaMja / -, , hIrAcandajI gumAnacandajI, porvaal| sAdar3I maarvaadd'| ___, zAnacandajI muNota, phlkttaa| ___, puranacandajI seThiyA, jIyAgaMja / chedulAlajI chajalAnI, jIyAgaMja / , kAMsavA kezarIlAlajI jaina, rAyapura / , tulasAjI premacandajI, rAmasAgara / ___, nAthulAlajI lakSmIcandajI jaavdvaalaa| mantrI zve0 sthA0 jaina saMgha, itavArI nAgapura / , , pRthvIrAjajI sohanarAjajI baMgANI, paNDirIyA jmiiNdaarii| 1-, bhIkhamacandajI goThI, saradArazahara / / / | | | |
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.-zrIyuta mantrI amAnamalajI surajamalajI, sAvakAra mdraas| 1- seTha motIlAlAjI kanhaiyAlAlajI, hApura / 1-zrIyut bAbU magamamalajI lAlacandajI gAMga, ahamadanagara / 1-, , choTUlAlajI kocara, kttNgii| , punamacandajI oMkAradAsajI nAhaTA, bhusAvala / , gaNezilAlajI siMghI, ajImagaMja / , hastimalajI samIramalajI, coraDiyA, belA / , gulAbacandajI rekhAvata, sivnii| lakSmIcandajI seThiyA, jIyAgaMja / , ratanacandajI zrImAla, rAmapurahATa (bIrabhUma) , vacharAjajI amaracandajI, viirgudd'ii| motIcandajI ratanacandajo jaina, thAnA kttNgii| , bhairUdAnajo dUgar3a, bidAsara / javAharamalajI ruNavAla, rAhatagar3ha / kanirAmajI jugarAjajI, madrAsa / , dhUlacandajI ghevaracandajI, madrAsa / , nemicandajI pArakha jainI, madrAsa / , amolakacandajI dUgar3a, madrAsa / , nagarAjajo DAMgI, gaMgAzahara (bIkAnera / , punamacandajI udayarAjajo kAnugA,TIeDIvAnama , khuzAlacandajI budhamalajI, lonAra / 1-, , jugarAjajI phUlacandajI sAMDa vyAvara / / / / / / / /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) 1-zrIyuta mantrI-zrIzAnti jaina zvetAmbara sabhA, jyAvara / 1-, , sobhAgavandajI borA momInAbAda / 1-, , amolakhacandajI, chogamalajI kaMdolI nrsiNhpur| , ,, khemacandajI jJAnacandajI jauharI, lakhanaU / , amaracandajI golachA, bAhadurA (AkolA) ,, kevalacandajI navalamalajI tilodd'aa| 1-, lAlA parasarAmajI sohanalAlajI jaina, ropdd'| seTha zivalAlajI indaracandajI baida, raahtgddh'| bAbU chitaramalajI munnAlAlajI, nlkhedd'aa| 1-, seTha mAnikalAlajI amaracandajI kocara, phlodii| seTha jIvarAjajI agaracandajo golachA, phlodii| bAbU ratanalAlajI tArAcandajI botharA, klkttaa| , , mUlacandajI bAMThiyA, klkttaa| -, , khajAnacandajI pannAlAlaja' jaina, caudharI lAlambara (paMjAba) , , pUnamacandajo pratApacandajI kocara, sikandrAbAda / , hindUmalajI bagatAvaramalajI boharA, jhUTAnivAsI mdraas| chogamalajI jeThamalajo tAter3a,sAnDiyA (mAravAr3a) .. " sujAnamalajI sobhAgamalajI gulechA, mdraas| . mAMgIlAlajI zrImAla jaina 'vizArada', boliyaa| 333 33
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) 1 - zrIyuta bAbU semAjI kapUracandajI, belArI / " 1- " 1 99 1 - 1, 1 1 1 1 "" C 39 39 "" 29 99 33 56 "" 39 "" 59 35 "" "" 39 99 " jesarAjajo nathamalajI jaina, beGgalora / jasavantarAjajI dUgar3a, nAgora I prasannacandajI coraDiyA, jIyAgaJja / zAha himmatamalajI ratanacandajI, bambaI / mantrI - gulAbakumArI lAyabrerI, kalakattA / bAbU cintAmanalAlajI bhanazAlI, nAthanagara / indaramalajI lUniyA, haidarAbAda | " mantrI - sarvahitaiSI jaina-vAcanAlaya, bar3agAMva (mAravAr3a) zrIcandajI nAhaTA, kizanagaMja 1 " bAbU maganamalajI pArakha, vana ( yevatamAla ) gaNezamalajI bambolI, kalakattA / rAjakumArasiMhajI mukIma, kalakattA / " ,, rAyakumAra siMhajI mukIma, kalakattA / pratApamalajI indaramalajI bAgarecA, jodhapura / dulIcandajI baida, kalakattA / naubata rAyajI badaliyA, kalakattA / miThAlAlajI koThArI, jesalamera 1 kallUmalajI pAlAvata, alavara / "" mantrI jaina zvetAmbara mitramaNDala pustakAlaya, jayapura / bAbU javAharalAlajI rakyAna dillI / pannAlA jaina, dillIjIla / "" 95 "" "" " 99
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bvf ( 6 ) mAnamalajI kAlUrAmajI, jypur| "" mantrI - mahAvIra jaina pustakAlaya, rAyapura / "" 1- zrIyuta bAbU bisanacandajI koThArI, bulaDAnA / 1- mantrI - zrIjinakRpAcandrasUri jJAna bhaNDAra, indaura | 1 -, mantrI - jaina zvetAmbara jJAna bhaNDAra, lohAvaTa, (mAravAr3a) mahAvIra jaina lAyabrerI, rAvalapINDI / 39 1 99 "" bAbU hIrAlAlajI khArar3a, kalakattA / 1- mantrI jaina zvetAmbara priyamaNDala, kaMTagI / bAbU gulAbacandajI gaNezIlAlajI jaina, zirapura / sumanacandajI lunAvata, dhAmaka / "" 35 "" 35 95 "" "" sukharAja rAyajI rAyabahAdura, nAthanagara / seTha rozanalAlajI catura, udayapura / bAbU viradhIcandajI sAMkalA, udayapura / " seTha tArAcandajI bhUrA, sivanI / " bAbU sUrajamalajI gAMdhI, DUMgarapura / bajaraMgacandajI bhaNDArI, jodhpur| DeDharAjajI koThArI, curU / 99 99 99 39 99 39 39 * kezarIcandajI motIcandajI, srdaarshhr| mantrI - mahAvIra jaina lAyabrarI, dillI / bAbU vijayalAlajI baida, phalodI / 99 39 chaganamalajo bhIkhamacandajI golachA, kalakattA uttamacandajI kovara, bI0 e0, bIkAnera |
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ********************* 1-zrIyukta bAbU lakSmanadAsa koThArI, hiMganaghATa / , " jAlImasiMhajI zrImAla, klkttaa| * " akhayacandajI lachamIlAlajI vaida, phlodii| " AsakaraNajI zaMkaralAlajI golachA, phlodii| " chaganalAlajI rakyAna, dillii| " nathamalajI coraDiyA, rAnipukara / " ratanalAlajI cAndamalajI kocara, dhmtrii| . 1- " zAha bagarAjajI rUpacandajo, koTa (maarvaadd')| mantrI zrI jaina candraprabhA lAyabrarI, madrAsa / " bApU zrIpatasiMhajI dugar3a, jiyaagNj| 1- " " sampatalAlajI lUMkar3a, phlodii| zAha himmatamalajI ratanacandajI jaina; bambaI / bAbU bacharAjajI cAndamalajo borA, pAranera (dakSiNa) __ " khemarAjajI dIpacandajI lor3hA, causAlA (dakSiNa) 1-" " DI0 e0 pukharAja lor3hA jaina, blraambaajaar| 1- " mantrI-gaNi zrI kuzalacandajI pustakAlaya, bIkAnera / " " seThiyA jaina graMthAlaya, bIkAnera / " " hemacandra jaina pustakAlaya, bIkAnera / 1-" bAbU gaMgArAmajI DUMgaravAla; kanaulI baajaar| 1- " mantrI-AtmAnanda jaina pustakAlaya, aaspur| 1-" bAbU tejamalajI pArakha jaina, dhmtrii| 1- " . . " kezarIcandajI goThI jaina; betul|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-zrIyukta pAvU ratanacandajI gulAbacandajI bAMThiyA, phlodii| - " " mohanalAlajo amaravandajI daphatarI bIkAnera / 1-" bAbU kesarIcandajI koThArI ajImagaMja / 1- " bahAdurasiMhajI paTAvarI ajiimgNj| " " saubhAgamalajI borA, bar3anagara / 1- " mantrI jaina sabhA ropar3a (paMjAba) - " zAha bhagavAnajI thonAjI, bambaI / " bAbU u~ kAralAlajI navalakhA jaina, chottiisaaddd'ii| 1- seThajI-raghunAthajI hIrAcandajI, gokAka (balegAma) 1- " bAbU zaMkaradAnajI subhayarAjajI, nAhaTA, klkttaa| zAha gulAbacandajI hIrAjI Ahora (maarvaadd')| , bahAduramalajI pUnamacandajI, bAlotarA (mAravAr3a) kisturacandajI sadAjI, naeNna ( mAravAr3a) , cunnIlAlajI konAjI, gola (mAravAr3a) , amaracandajI rAmalAlajI kocara, bIkAnera / hamIramalajI bhaMvaralAlajI, chaapihedd'aa| kisanalAlajI sampatalAlajI pAlI (mAravAr3a) ghegharacandajI sUrajamalajI, bhATApArA (rAyapura ) , nAnUrAmajI surANA cAndIke dalAla, kalakattA / Movwww
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRhadgacchoya paramapUjanoya pUjyapAda prAtaHsmaraNIya zAntamUtti yativaye zrI kRSNavijayajI mhaaraaj|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha - caritra | OM * prathama sarga * prodyatsuyasamaM surAsuranaraiH saMsevitaM nirmalaM, zrImatpArzvajinaM jinaM jinapatiM kalyANavallIghanam / tIrthezaM surarAjavaMditapadaM lokatrayopAvanaM, vaMdehaM guNasAgaraM sukhakaraM vizvaikacintAmaNim // 1 // arthAt -- " dedIpyamAna sUryake samAna, sura-asura aura manuSyoMse sevita, nirmala, jinapati, kalyANalatAke liye meghake samAna, tIrthoke nAyaka, devendra bhI jinake caraNoMkI vandanA karate haiN| jo lokatrayako pavitra karanevAle haiM, jJAnAdi guNoMke jo samudra haiM, sukha denevAle haiM, aura saMsArake liye ekamAtra cintAmaNi haiM, aise zrI pArzvaprabhu jinakI maiM vandanA karatA 9 yn
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ NNNNN * pArzvanAtha-caritra - prabhAvase prakAzita devatAoMke race hue uttama siMhAsanapara virAjamAna, camakate hue ca~vara jinapara dula rahe haiM, jinapara tIna chatra lage haiM, sonA-cA~dI aura maNiyoMse camakate hue vapra-trayase jo vibhUSita haiM aura sUryake samAna prakAzamAna ho rahe haiM, aise zrIpArzvanAthadevakI maiM vandanA karatA huuN| ___ vINA aura pustaka dhAraNa karanevAlI, devendrase sevita, suraasura aura manuSyoMse pUjita, saMsAra-sAgarase tAranevAlI, vijaya denevAlI, daridratA dUra karanevAlI, vighnarUpI andhakArako dUra karanevAlI, sukhako denevAlI aura saba arthokI siddhi karanevAlI bhagavatI sarasvatIko praNAma kara aura guruke caraNa-kamaloMko namaskAra kara maiM bhagavAn pArzvanAthakA caritra likhatA huuN| prathama bhv| lAkha yojanameM phaila hue jambU dvIpake dakSiNArddha bharatakSetrameM bAraha yojana lambA, nau yojana caur3A, bar3e-bar3e sundara makAnoMse suzobhita, dukAnoMkI zreNIse virAjita aura nara-ratnoMse alaGkata potanapura nAmakA nagara hai| usI nagarameM aravindake samAna zobhA-yukta aravinda nAmake rAjA rAjya karate the| vaha bar3edI nyAyI prajA pAlaka, zatruoMko jItanemeM catura, dharma-niSTha, zraddhAlu, paropakArI aura pratApI the| unakI paTarAnIkA nAma dhAriNI thA, jo bar3I hI paropakAriNI, nyAyavatI, zIlavatI, guNavatI, dharmavatI aura putravatI thiiN| unake rAjyameM prajA bar3I hI sukhI thii| unake purohitakA nAma vizvabhUti thaa| vaha vidvAna, paNDita
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * 1 nyAya zAstra tathA dharma-zAstrameM kuzala, zrAvaka-dharmameM pravINa, rAjamAnya aura maharddhika the / vaha dharmaniSTha the / rAjAkI purohitAI bho karate the aura pratidina pratikramaNa Adi dharma kriyAe~ kiyA karate the / unakI prANavallabhAkA nAma anuddharA thA, jo pativratA, sadAcAriNI aura zIlarUpI alaGkArako dhAraNa karanevAlI thI / unake marubhUti aura kamaTha nAmake do putra the, jo bar3e hI catura aura paNDita the / unameM marubhUtikI prakRti bar3I sarala thI / vaha car3AhI satyabAdI, dharmAtmA, sajjana aura guNavAn thA, kamaTha bar3A hI duSTa, lampaTa, durAcArI aura kapaTI thA / eka hI nakSatrameM aura eka hI mA~ke udarase paidA hue manuSya bhI pA~coM uMgaliyoMkI taraha ekase zIla-svabhAva vAle nahIM hote / kamaThakI strIkA nAma aruNA aura marubhUtikI strIkA nAma vasundharA thA / apanI striyoMke sAtha yaha donoM bhAI sabhI prakArake sukha bhogate hue apanA jIvana sAnanda vyatIta kara rahe the / eka dina purohita vizvabhUtine apanI gRhasthIkA bhAra apane donoM putroMko sauMpakara Apa kevala jinadharma-rUpI sudhArasakA svAda lenA Arambha kara diyA / tRSNAko tyAga kara, vairAgyase manako ekAgra kara, vaha sAmAyika aura pauSadha Adi karane lage / kucha dina bAda viviktAcArya nAmaka guruse anazana-vrata le, eka citase pazca parameSThi mantrakA smaraNa karate hue zarIra chor3akara vaha saudharma-deva lokameM jAkara devatA ho gye| idhara pati viyogale vyAkula anuddharA bhI kaThora tapa dvArA zarIra tyAgakara vizvabhUti
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra * devakI - devI huI / kamaTha aura marubhUti apane mAtA-pitAkI pretakriyA sampUrNa kara apanI ghara-gRhasthIko cintAmeM par3a gaye / kucha dina bAda ve loga zoka- rahita hokara apanA ghara samhAlane lage aura marubhUti rAjAkI purohitAI karane lagA / eka dina zreSTha prazamAmRtase sIMce hue cAroM prakArake jJAnako dhAraNa karanevAle harizcandra nAmake AcArya bhavya janoMko pratibodha dete hue potanapura ke nikaTavAle upavanameM pdhaare| munIzvarake AgamanakA samAcAra zravaNakara nagara nivAsI jana apanI Atma ko dhanya mAnate hue unakI vandanA karane gaye / usa samaya rAjA, tathA kamaTha aura marubhUti Adi sabhI rAjavarga unakI vandanA karaneke liye Aye aura vandanA karake yathA sthAna baiTha gaye / munIzvarane apane jJAnake prabhAvase marubhUtiko bhAvI pArzvanAthakA jIva jAnakara vizeSa rUpase unhIMko lakSya karake dharma dezanA denI Arambha kI : 1 "he bhavyajanoM ! karor3oM bhavoMmeM jinako prApta karanA kaThina hai, aisI narabhava Adi sakala sAmagriyA~ prAptakara bhavasAgarake liye noka ke samAna jaina-dharmakI ArAdhanA karanekA sadA prayatna karate raho / jaise akSaroMke binA lekha, devatAke binA mandira aura jalake binA sarovara nahIM sohatA, vaise hI dharmake binA manuSya-bhava bhI zobhita nahIM hotA / he bhavya praNio ! vizeSa rUpase ekAgra citta hokara suno - isa durlabha manuSya janmako pAkara dhana, aiSvarya, pramAda, aura madase mohita hokara isako vyartha mata
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ VANWANA * prathama sarga - geNvaao| jar3a-kaTA vRkSa, sira-kaTA sipAhI, aura dharma-hIna dhanavAn bhalA kahA~ taka apanI lIlA dikhalA sakatA hai ? jaise vRkSakI U~cAIparase nIce jamInameM gar3I huI usakI jar3akA anumAna kiyA jA sakatA hai, vaisehI pUrvakRta dharma adRSTa hote hue bhI prApta sampattise usakA anumAna kiyA jAtA hai| isIliye sujhajana dharmako hI mUla mAnakara usIko sIMcate aura saba tarahake phala bhoga karate haiM / mUDhajana usI jar3ako kATakara sadAke liye bhogakA rAstA banda kara dete haiN| nirmala kula, kAmadevakA sA rUpa, phalAphUlA vaibhava, nirdoSa kriyA, phailI huI kIrti, sAre saMsArake kAma Ane lAyaka aura kabhI kama na honevAlA saubhAgya Adi manohara guNa dharmase hI mila sakate haiM / jo dharmakA pakSAvalambana karatA hai use lalitAGga kumAra kI taraha jaya milatI hai| aura dharmakA virodha karanese unake naukara sajanakI hI taraha anarthakA mUla ho jAtA hai|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitAGga kumArakI kthaa|| isI jambUdvIpake bharata nAmaka kSetrameM zrIvAsa nAmakA eka nagara thaa| vahA~ bahutere rAjAoMko apanA dAsa banAnevAle naravAhana nAmake rAjA rAjya karate the| unake kamalA nAmakI rAnI thI, jinakA mukha kamalake samAna thA, unake lalitAGga nAmakA eka putra thA, jo bar3A hI buddhimAn , catura bahattara kalAoMmeM nipuNa aura zastra tathA zAstra-vidyAmeM pravINa thaa| vaha dIpakakI bhAMti apane kulako ujjvala kiye hue thaa| dIpakase to kAjala bhI nikalatA hai, parantu kumArameM jarA bhI doSa nahIM thaa| vaha avasthAmeM choTe the, tobhI unameM bahutase guNa the, isIliye vaha bar3e the ; kyoMki sirake bAla sapheda ho jAnese hI koI bar3A nahIM ho jaataa| jo yuvA honepara bhI guNI ho, vahI vRddha hai| ___ lalitAGga kumArameM aura aura guNa to thehI, parantu unako dAnazIlatAse adhika prema thA ; jaisA Ananda unheM yAcakoMko dekhakara hotA thA, vaisA kathA, kAvya, kavitA, azva aura gajakI lIlA dekhakara bhI nahIM hotA thaa| jisa dina koI yAcaka nahIM AtA, usa dinako ve bahuta burA mAnate the| jisa dina koI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * yAcaka A jAtA, usa dina unheM putra-janmakA sA Ananda hotA thA, unheM dAnakA aisA vyasana thA, ki kisI vastuko adeya nahIM samajhate the| __kumArake eka sevaka thA, jisakA nAma sajana thA ; para jo svabhAvakA bar3A hI durjana thaa| vaha kumArake hI annase palA thA, tobhI unhIMkI burAI karatA thaa| jaise samudrake jalase hI puSTa hotA huA bar3avAnala usIkA jala sokhatA hai, vaise hI vaha sajana kumArake liye durjana rUpa thaa| itanepara bhI kumAra usako alaga nahIM karate the, kyoMki candramA kabhI kalaGkako thor3ehI chor3a detA hai ? eka dina rAjAne kumArake guNoMpara rIjhakara bar3I prasannatA pUrvaka unako apane hAra Adi mUlyavAna alaGkAra de ddaale| vaha saba kumArane yAcakoMko de ddaalaa| sajjanane rAjAke pAsa jAkara isa bAtakI cugalI khaayii| yaha sunatehI rAjAke badanameM AgasI laga gyii| turata hI unhoMne rAja kumArako ekAntameM bulAkara bar3I madhura bolImeM isa prakAra zikSA denI zurU kI,-"pyAre putra ! rAjya bar3e jhaMjhaTakI cIz2a hai| tuma abhI bAlaka ho, isaliye tumheM bahutasI bAteM nahIM mAlUma / yaha sArA saptAGga rAjya tumhArA hI hai| piTArImeM rakhe hue sA~pako taraha yaha bar3I sAvadhAnIke sAtha cintanIya hai aura phale hue khetakI taraha isakA bArabAra sevana karanA caahiye| rAjAko cAhiye ki kisIkA vizvAsa na kre| rAjA apane qhaz2Aneke dvArA apane kandhoMko maz2abUta banAtA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * anamanaran haiN| isIke dvArA use apane svArthoM kA sAdhana aura hAthI-ghor3e tathA senAkI vRddhi karanI caahiye| tuma to ApahI bar3e hoziyAra aura catura ho, tumheM bahuta kahanekA kAma hI kyA hai ? tumameM dAnakA jo guNa hai, vaha bahuta hI uttama hai, isameM sandeha nahIM; para dAnakI bhI eka hada honI caahiye| behada dAna denekI pravRtti ThIka nahIM hai| kahA bhI hai, bahuta pAlA par3anese per3a jala jAte haiM, bahuta pAnI barasanese bhI akAla par3atA hai, adhika khAlenese ajIrNa ho jAtA hai, bahuta kapUra khAnese dAMta giranekA Dara rahatA hai| isaliye hara kAmameM ati karanA burA hai| atyanta dAna karanese ho rAjA balI bandhanameM par3e, ati garvase rAvaNa mArA gayA, ati rUpakehI kAraNa sItA harI gyii| isaliye ati sarvatra varjita hai| tuma dhana ikaTThA karanekI pUrI ceSTA kro| jabataka dhana rahatA hai, tabhItaka strI-putra Adi apane bane rahate haiN| dhanake binA bar3e-bar3e guNa bekAra ho jAte haiN| isaliye tuma yoMhI dhana kharca na kiyA kro|" ___ bar3e harSase rAjAkA yaha upadezAmRta pAnakara kumArane apane manameM kahA,--"Aha ! maiM dhanya hU~, jo mere pitA svayaM merI itanI prazaMsA karate haiN| yaha to sone aura sugandhakA mela ho gyaa| mA~-bApa aura gurukI zikSAse bar3hakara amRta dUsarA nahIM hai|" yahI soca kara kumArane kahA, "pitAjI ! mujhe ApakI AjJA zirodhArya hai|" yaha kaha, pitAko bhakti-pUrvaka praNAma kara kumAra apane nivAsa sthAnako cale gye|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * pitAke kahe anusAra dAnameM kamI kara denese kumArakI bar3I badanAmI hone lago / eka dina kitanehI yAcakoMne milakara kumArase kahA, - "he dAnavIroMmeM mukuTa-rUpI kumAra ! Apane yaha ekAeka kaisA kAma karanA zurU kara diyA ? dAna karane meM cintAmaNike samAna hote hue bhI Apa patthara ke Tukar3ekI taraha kyoM ho gaye ? isa jagatameM dAnahI zreSTha vastu hai I jaise dUdha binA gAyakI koI pUcha nahIM hotI, vaisehI makkhI cUsako koI nahIM pUchatA / kahA bhI hai ki ciTiyoMkA jamA kiyA huA dhAnya, makkhiyoM kA jamA kiyA huA zahada aura kRpaNoMkI jamA kI huI lakSmI dUsarehI bhoga karate haiM / saMgraha karate karate samudra to pAtAlameM pahu~ca gayA aura dAno megha sabake sirapara garajate rahate haiM / dhana, deha aura parivAra Adi sabhIkA nAza ho jAtA hai, kintu dAnase upArjana kI huI kIrtti sadA jagatameM jAgatI rahatI hai / he kula dIpaka kumAra ! ApakI mati aisI kyoMkara palaTa gayI ? santajana to aGgIkAra kiye hue vratako kabhI nahIM chodd'te| kahA bhI hai ki, sUrya kisake kahese andhakArakA nAza karatA hai ? rAha calanevAloMke sirapara chAyA karaneke liye vRkSoMse kauna kahane jAtA hai ? varSA meM pAnI barasAneke liye koI bAdaloMse prArthanA thor3e hI karatA hai ? sajjanoMkA to svabhAvahI hai ki dUsaroMkI bhalAI kre| uttama puruSa jisa kAmako uThAte haiM, use kabhI nahIM chor3ate / dhatUrekA phUla binA gandhakA hotA hai, to bhI mahAdeva use nahIM tyAgate / isI taraha mahAdeva viSako, candramA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra - mRgako, samudra var3avAnalako burA honepara bhI nahIM chor3ate phira priya vastu ke tyAgakI kyA bAta hai ? sudhAkarameM kalaGka, padmanAlameM kaNTaka, samudra meM jalakA khArIpana, paNDitameM nirdhanatA, priyajanoMmeM viyoga, surUpameM durbhagatva aura dhanImeM kRpaNatva Adi pratyeka uttama vastumeM ina doSoMko utpanna kara vidhAtA hI ratnadoSI khlaaye| isaliye he kumAra! Apa aGgIkAra kiye hue dAnavratako mata tyaageN| kyoMki samudra bhalehI apanI maryAdA chor3a deM, acala parvata bhalehI calAyamAna ho jAyeM ; para mahApuruSa prANAnta honepara bhI apane svIkRta vratakA tyAga nahIM krte|" ___ yAcakoMkI ye bAteM suna lalitAGga kumAra apane manameM vicAra karane lage,--"aba maiM kyA karU~ ? yaha to eka ora kuA~ aura dUsarI ora khAI vAlI masala huii| eka ora to pitAkI AjJA hai, jo TAlane lAyaka nahIM aura dUsarI ora nindAkA bhaya hai / yaha bahuta hI burA hai, isaliye aba cAhe jo ho, maiM to dAna karanese muMha na modduuNgaa|" ___yahI soca kara kumAra phira pahalehIko taraha dAna karane lge| yaha hAla sunakara rAjA kumAra para bahuta nArAja hue| unhoMne kumAra aura unake naukaroMko darabArameM AnA banda karA diyaa| usa apamAnase mana-hI-mana duHkhI hokara kumAra apane manameM socane lage, "mujhe jitanA prema dAna karanese hai, utanA rAjya pAnese nahIM hai| jaba pitAne mujhe dAna karaneke liye isa taraha apamAnita kiyA, taba merA yahA~ rahanA sarvathA ucita nahIM hai / aba mujhe kisI dUsare
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra B are mUr3ha ! dharmakI sadA jaya hotI hai, aura adharmakI parAjaya -yaha bAta aurata bacce, khetihara aura halavAhetaka jAnate haiN| [pRSTha 11]
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga hI dezameM calA jAnA cahiye / kahA bhI hai ki dezATana, paNDitoMkI mitratA, vezyAkA saMsarga, rAja sabhAmeM praveza, aura aneka zAstroM kA avalokana ye pAMcoM bAteM caturAI paidA karatI haiM, kyoMki ina bAtoMse taraha tarahake caritroMkA paricaya prApta hotA hai, sajjanoM aura durjanoMkI vizeSatA mAlUma hotI hai aura apano khyAti hotI hai / isaliye duniyA bharameM ghUmanA phiranAhI ucita hai|" __aisAhI nizcaya kara kumAra eka dina rAtako cupacApa gharase bAhara nikala par3e aura eka acche ghor3epara savAra ho eka ora cala diye, usa samaya vahI dhUrta, adhama sevaka, jisakA nAma sajjana thA, apanI duSTa prakRtike kAraNa kumArake poche-pIche claa| donoMhI sAtha-sAtha paradeza jAne lge| ___eka dina kumArane rAste meM usase kahA "sajjana! jisameM jI lage, aisI kucha manohara bAteM kahatA calA," yaha suna usane kahA,-"he deva ! yaha to kahiye, puNya aura pApa ina donoMmeM kauna zreSTha haiM ? yaha savAla suna kumArane kahA,-"are mUrkha! tU aisA savAla kyoM karatA hai ? terA nAma sajjana hai, para tU bhItarakA durjanahI mAlUma par3atA hai| kyoMki bhomakA nAma maGgala, kuyogakA mAma bhadrA, phasalako nAza karanevAlI varSAkA nAma ati vRSTi, tIvra jvAlAmaya sphoTakakA nAma zItalA, Adi kevala nAma mAtrako hI haiM, unakA koI artha nahIM hai| are mUr3ha ! dharmako sadA jaya hotI hai aura adharmakI parAjaya-yaha bAta aurateM bacce, khetihara aura halavAhataka jAnate haiN|"
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 * pArzvanAtha caritra # yaha suna sajjanane kahA, "deva ! isameM zaka nahIM ki maiM mUrkha hU~, para yaha to kahiye, dharma kise kahate haiM ?" kumArane kahA, "re duSTa suna, - satya vacana, guru-bhakti, yathAzakti dAna, dayA aura indriya damana yehI to dharma haiM aura inase viparIta jo kucha hai vahI duHkhadAyI adharma hai / " sajjanane kahA, - "samaya pAkara kabhI-kabhI adharma bhI sukhadAyI ho jAtA hai aura dharmase hI duHkha hotA hai / agara aisA na hotA, to Apa aise dharmAtmAkI aisI hAlata hI kyoM hotI ? isaliye mujhe to aisA mAlUma hotA haiM ki yaha yuga hI adharmakA hai| Ajakala to corI cakArI karake dhana upArjana karanAhI ThIka hai / " yaha suna kumArane kahA, "are pApo ! aisI nahIM sunane lAyaka bAteM na bola / dharmakI sadA jaya hotI hai / dharma karate hue bhI yadi kucha kaSTa ho to use pUrva janmake karmokA vipAka samajhanA cAhiye / jo anyAyase dhana paidA karatA hai, vaha apane gharameM ApahI Aga lagAtA hai / " phira usa adhama sevakane kahA - " isa taraha araNyarodana karanese to koI lAbha nahIM hai / sAmane vAle gAmameM caliye / vahA~ke logoMse pUchiye / dekhiye, ve kyA kahate haiN| yadi ve loga kaha deM ki adharmakI jaya hotI hai, to Apa kyA kareMge ?" kumArane kahA, - "yadi ve aisA kaha deMge, to maiM ghor3A Adi apanI sArI cIjeM tumheM de dU~gA aura jIvana bharake liye tumhArA dAsa ho jAU~gA / "
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga: basa, yahI nizcayakara ve donoM jaldI-jaldI paira bar3hAte hue pAsavAle gAMvameM Aye aura vahA~ke bar3e-bUr3oMko ikaTThA kara pUchA,"sajjano! hameM isa bAtakA bar3A sandeha ho rahA hai ki adharmakI jaya hotI hai yA dhrmkii| Apa loga isakA sava saca nirNaya karake btlaaye|" yaha anokhA savAla suna ve sabake saba bola uThe,--"bhAI ! Ajakala to adharmakI hI jaya dikhAI detI hai|" ___ yaha suna, donoM phira rAste para cale aaye| abake usa duSTa sevakane kumArakI ha~sI ur3Ate hue kahA,-"kahiye satyavAdI jI! dhArmika ziromaNi jI! aba kyA rAya hai ? aba apanI sArI cIjeM mujhe dekara mere dAsa bnjaaiye|" kumAra apane manameM vicAra karane lage,-"rAjya, lakSmI aura prANa bhale hI cale jAyeM; para jo bAta mere muMhase nikalI hai, vaha to pUrI hokara hI rhegii| sukha-duHkha koI kisIko nahIM detaa| saba apane karmoMke sUtra meM baMdhe haiN|" yahI socakara unhoMne kahA,"acchA, tuma merI pozAka aura yaha ghor3A le lo, aba maiM tumhArA / dAsa banatA huuN|" ___ aba to vaha sevaka ghor3epara savAra ho ThAThake sAtha calane lgaa| apane ghor3eke pIche-pIche daur3ate hue thake-mAMda kumArako dekhakara mana-hI-mana khuza hotA huA vaha duSTa naukara bolA,"kumAra ! dharma-dharma cillAne aura dharmakA pallA pakar3anese hI tumhArI yaha hAlata huii| isaliye aba bhI dharmakA pakSapAta chor3o aura apanI yaha saba cIjeM vApisa le lo|" yaha suna kumArane
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * kahA,--"are duSTa ! terA sajana nAma bilakula vyartha hai| tU kevala duSTa buddhi sikhalAtA hai, isaliye tU vyAdhase bhI burA hai|" vyAdhakI kthaa| kisI vanameM eka vyAdha-zikArI eka hariNIpara nizAnA kiye kAnataka bANa khIMce hue use mArane daudd'aa| use dekha mRgIne kahA,- "he vyAdha! thor3I dera Thahara jaao| maiM apane bhUkhe pyAse baccoMko, jo merI rAha dekha rahe hoMge, dUdha pilAkara turata tumhAre pAsa calI aauuNgii| yadi na AU, to mujhe brahmahatyA Adi pA~ca mahApAtaka lgeN|" yaha suna vyAdhane kahA,"isa zapathakA mujhe vizvAsa nhiiN|" mRgI phira bolI,"he vyAdha! yadi maiM na lauTUM, to mujhe vahI pApa lage, jo vizvAsase koI bAta pUchane vAleko duSTa buddhi denevAleko lagatA hai|" yaha suna usa vyAdhane mRgIko chor3a diyA aura vaha bhI apane baccoMko dUdha pilAkara lauTa AyI aura vyAdhase pUchane lagI,-"he bhAI ! maiM kisa taraha tumhArI mArase baca sakatI hU~ ?" yaha suna usa vyAdhane socA,-"jaba pazu bhI duSTa buddhi dete hue Darate haiM, taba maiM kyoMkara ise jhUThI bAta batalAU~ ?" yahI socakara usane kahA,-"yadi tuma merI dAhinI taraphase nikala jAo, maiM tumheM chor3a duuNgaa|" usa mRgIne aisA hI kiyA aura usakI jAna baca gayI / isaliye vipattimeM par3ane para bhI santajana kabhI pApake pAsa nahIM phttkte| ha~sa bhUkhe mara jAyegA; para kabhI kutte kI taraha kIr3e-makor3oMko nahIM khaayegaa| guNa rahita aura kSaNa bhaMgura
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga zarIke liye dharmakA hI ekamAtra sahArA hai| agara gavaI gAMvake ga~vAroMne dharmako nahIM pahacAnA, to kyA isase usakA mahAtmya kama ho gayA? agara dAkhako dekhakara U~Ta muMha phera le, to kyA isase dAkhakI miThAsa kama ho jAyegI? vastutaH dharma hI eka saccA mitra hai|" ___ yaha suna usa adhama sajanane phira kahA,-"kumAra! tuma bhI bar3e haThI ho| tumhArI vahI hAla hai, jaisA usa gA~vake chokarekA thA, jisakI mA~ne use sikhalAyA thA ki beTA! jisa cIz2ako pakar3anA, use phira chor3anA nahIM / eka dina usane eka bar3e balavAna sA~r3akI pUMcha pkdd'ii| sA~r3ane use kitanA hairAna kiyA to bhI usane usakI pU~cha nahIM chodd'o| logoMne bArambAra kahA ki pU~cha chor3a de, para usane nahIM chodd'ii| vaisA hI haTha tumhArA bhI hai| khaira, eka gA~vake logoMne vaisA kaha diyA, to kyA huA ? abake dUsare gA~vake logoMse calakara pUchA jAye, ki ve kyA kahate haiN| para isa bAra kaunasI zarta rahegI? abake yaha zarta rakhI jAye ki yadi dUsare gA~vavAle bhI aisA hI kaha daM, to maiM tumhArI donoM A~kheM nikAla luuNgaa|" ... kumArane yaha bAta bhI nisaGkoca svIkAra kara lii| donoMne dUsare gAMvameM jAkara vahA~ke logoMse bhI vahI savAla kiyaa| honahArakI bAta, ina logoMne bhI vahI rAya dii| abake usa gA~vase bAhara nikalate hI usa naukarane kahA, "dharma parAyaNajI! satyavAdIjI mahArAja! aba kahiye, kyA kIjiyegA?"
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 * pArzvanAtha caritra # yaha suna kumArake jIko bar3I kar3I coTa lagI aura ve jaMgalake eka vaTa vRkSa ke nIce jAkara kahane lage, - " hai vana devatAo ! he loka pAlo ! suno tuma loga gavAha rho| he dharma ! mujhe kevala tumhArA hI AsarA hai / " yaha kaha unhoMne churIse apanI donoM A~kheM nikAlakara sajjanako de DAlIM / abake vaha nIca kevaka bolA, -- " he satyapArAyaNa kumAra ! aba dharmake sundara phala majese cakhate raho / " yaha kaha vaha ghoDepara car3hA huA calA gayA / idhara duHkha-rUpI nadIke hiloremeM cakkara khAte hue kumAra socane lage, - "yaha kyA anahonI ho gayI ? dharmakA pallA pakar3e rahanepara bhI yaha kyA natIjA huA ? avazya hI yaha mere pUrvajanmake duSkarmo kA phala hai| para isameM to zaka nahIM ki tInoM lokameM dharma hI jayakA hetu hai|" aisA soca hI rahe the ki ekAeka sUrya asta ho gaye / mAnoM unakA duHkha dekhA nahIM gayA, isa liye ve chipa rahe / pakSI bhI unakA duHkha na dekha sakaneke kAraNa apane-apane ghoMsaloMmeM jA chipe / saba dizAoMmeM aMdherA chA gayA / isa samaya usa vaTa-vRkSapara bahutase bhAraNDapakSI ikaTThe hokara isa prakAra bAteM karane lage- "bhAiyoM ! jisa kisIne koI acambhe kI bAta dekhI ho, vaha kaha sunAye / " itanemeM eka bUr3hA bhAraNDa bola uThA, - "bhAiyo maiMne eka acambhA dekhA hai, usakA hAla sunAtA hU~ / " "yahA~se pUrva dizAmeM campA nAmakI eka / vahA~ saMsAra prasiddha rAjA jitazatru rAjya bar3I bhArI nagarI karate haiN| unake
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra 0.Banuary "he satyaparAyaNa kumAra | aba dharmake sundara phala majese cakhate rho|" yaha kaha vaha ghor3epara car3A huA calA gyaa| [pRSTha 16]
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * apane prANoMse bhI bar3hakara pyArI, sundarI aura cauMsaTha kalAoM meM pravINa puSpAvatI nAmakI eka putrI hai / parantu netra nahIM honeke kAraNa usake ye sAre guNa miTTIke mola ho gaye haiM / eka dina rAjA usakI hAlata para vicAra kara rahe the ki deva bhI kyAkyA karAmAta kiyA karatA hai ? para daivako doSa dekara hI cupa baiThanAto Thoka nahIM, kucha ilAja bhI karanA cAhiye / yahI soca kara rAjAne nagarameM DhiMDhorA piTavAyA ki jo koI rAjakumArIkI A~kheM ThIka kara degA, use ve apanI putrI aura AdhA rAjya de deNge| yaha suna deza-dezake netra vaidya Aye aura taraha- tarahake upAye kiye; para usakI A~kheM ArAma nahIM huii| yaha dekha, rAjA bar3I cintAmeM par3a gaye / unheM bar3A kaSTa hone lagA kyoMki citAse bhI cintA bar3hakara hai / citA mareko jalAtI hai, para cintA to jIte-jI jalA DAlatI hai| rAjA hara roja DhiMDhorA piTavAte-piTavAte hairAna ho gaye; para koI ArAma karanevAlA nahIM milaa| isIliye duHkhita rAjA aura rAnI donoM kala savere citAmeM praveza karane vAle haiM / aba dekhA cAhiye, kyA hotA hai ? yahA~se kala calakara jarUra dekhanA cahiye / " ; isI samaya eka choTese baccene bar3e Azcaryake sAtha pUchA,"kyoM cAcAjI ! kyA rAjakumArIkI A~kheM acchI honekA koI upAya hai ? vRddhane kahA, - "bhalA jo janmase andhI ho, usakI A~kheM kisa taraha acchI ho sakeMgI ? tobhI maNi, aura auSadhiyoMkA acintya prabhAva hotA hai / " usa bacceMne mantra
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 * pArzvanAtha caritra * kaha sunAo / " phira pUchA - "acchA, to usIkA kucha hAla bRddhane kahA, - " rAtameM kahanekI bAta nahIM hai| kahA bhI hai ki, dinameM cAroM ora dekhakara bAteM karanI cAhiye ; para rAtako to bolanA hI nahIM cAhiye / kAraNa, rAtako jagaha-jagaha dhUrtta loga chipe rahate haiM / " yaha suna usa baccene phira bar3e Agrahase pUchA, taba usa bUr3hene kahA, ki isa vRkSake skandha- pradezameM jo latA lipaTI huI hai, usIkA rasa nicor3a kara bhAraNDa - pakSIkI bITake sAtha milAkara A~kha meM A~janese nayI A~kheM nikala AtI haiM / " yahI bolate-bolate ve saba so gaye / yaha sArA hAla lalitAGga kumArane sunakara apane manameM vicAra kiyA, -- " yaha bAta saca hai yA nahIM ? para isameM sandeha karanekA kyA kAma hai ? santoMkI Apatti nivAraNa karaneke liye dharma sadA taiyAra rahatA hai / " yahI socakara kumArane hAtha se TaTolakara vaha latA churIse kATI aura usakA rasa nicor3akara pAsa par3I huI bhAraNDa - pakSIkI bITameM milAkara apanI A~khoMmeM lagA liyA / dohI ghar3iyoMke bAda kumAra kI A~kheM navIna jyotivAlI ho gayIM / yaha dekha, apanI cAroM ora nihAra kara, kumArako bar3A santoSa huA / kahA bhI hai ki, jisa manuSyakA pUrva-kRta puNya jAgrata rahatA hai, usake liye jaMgala bhI uttama nagara ho jAtA hai sAre saMsArake loga apane ho jAte hai, sArI pRthvI qhajAne aura ratnoMse bhara jAtI hai / vanameM, raNameM, zatruoMke bIca meM, jalameM, agnimeM, mahAsamudra meM, parvata-zikharapara sote hue, pramatta yA viSama avasthAmeM pUrvakRta puNya hI manuSyakI sadaiva
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga rakSA karate haiN| kumArane socA ki yaha saba dharmakA hI prabhAva hai, isaliye aba yahA~se calakara campApurIkI usa rAjakumArI kanyAko bhI ArAma kara duuN|" aisA vicAra kara ve usI vaTa-vRkSapara car3ha gaye aura ekabhAraNDa pakSIke pa~khoMke bIcameM jA chipe| savere hI uThakara ve saba pakSI campApurIke bAgIcemeM Aye / kumAra bhI usake paMkhoMse bAhara nikala, tAlAbameM nahA-dhokara svAdiSTa phala khAneke bAda nagarakI ora cle| mArgameM DhiMDhorekI AvAja sunakara ve nagarIke mukhya dvArake pAsa A phuNce| vahA~ pahu~ca kara unhoMne dekhA ki nIce likhA zloka dvArapara likhA huA hai : "jitazatroriya vAcA, matyutro-netra dAyine / rAjyasyAI svakanyAM ca, pradAsyAmIti nAnyathA // " arthAt-"rAjA jitazatru kI yaha pratijJA hai ki, jo koI merI putrIkI A~kheM banA degA, use maiM apanA AdhA rAjya aura apanI kanyA de DAlU~gA, isameM hera-phera nahIM hogaa|" ___ yaha zloka par3ha, mana-hI-mana prasanna hote hue kumArane AsapAsake logoMse kahA,-"bhAiyo! tuma loga jAkara rAjAse kaho ki eka vidyAvAn siddha-puruSa AyA huA hai aura kahatA hai ki maiM rAjakumArIko A~kheM ThIka kara duuNgaa|" logoMne turata hI rAjAke pAsa jAkara yaha bAta kaha sunAyI / rAjAne una logoMko bahutasA dhana diyA aura turata hI kumArako apane pAsa bulvaayaa| unake Anepara rAjAne unheM bar3e pyArase gale lagAyA aura bar3e Adarase Asana dekara kahA,-"putra! tuma kahA~se A rahe ho?
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 * pArzvanAtha caritra - tumhArI jAti aura kulakA paricaya kyA hai ? tumhArA nAma kyA hai ? yaha suna kumArane kahA,-"svAmI ! vizeSa pUcha-tAcha karanese kyA lAbha hai ? Apako jo kAma lenA hai, vaha batalAiye / usIse Apako saba praznoMke uttara mila jaayeNge|" rAjAne socA,-"yaha koI sAtvika aura paramArthI jIva mAlUma par3atA hai| anumAnase isake kula zIla Adi bhI uttama hI mAlUma hote haiN|" yahI soca rAjA kumArako sAtha liye hue apanI kanyAke pAsa aaye| vahA~ Akara rAjAne kahA,--"he narottama ! Apa merI isa kanyAko divyanetra pradAna kara merA duHkha nivAraNa kreN|" ____ kumArane sugandhita-dravya maMgAkara vidhi-pUrvaka vahA~ maNDala bA~dhA aura homa-jApa karane lge| kahate haiM ki-zatru oMmeM, sabhAmeM vyavahArameM, striyoMmeM aura rAja-darabArameM ADambarahIkI pUjA hotI hai| isI nItiko smaraNa kara yaha saba ADambara karaneke bAda kumArane kamarameM baMdhI huI latA aura bhAraNDakI bITa nikAlakara unhIMke prayogase rAjakumArIkI A~kheM durusta kara dI / rAjakumArI divya netroMvAlI ho gayI / bhAgya-saubhAgyake nidhAnake samAna aura rUpameM kAmadevako jItanevAle lAvaNya, audArya, gAmbhIrya aura sundara cAturya Adi guNoMke AdhAra-svarUpa kumArako dekhakara rAjakumArI rAjakumArake premameM ba~dha gyii| use isa taraha premameM pha~sI dekha rAjAne kahA,-"pyArI putrI! ye bar3e paropakArI puruSa haiN| kahA hai ki, satpuruSa apane svArthakA visarjana karake bho dUsaroMke svArthakA sAdhana karate haiM, sAmAnya jana apane svArthokI
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ *prathama sargarakSA karate hue parAye arthakA sAdhana karate haiM aura jo apane khArthake liye dUsareke svArthakA nAza karatA hai, vaha rAkSasa hai; usakI upamA kisase dI jaaye| yaha to samajhameM hI nahIM aataa| pyArI putro! ina puruSottamane apane guNoMse tujhe vazameM kara liyA hai aura tune bho apane Apako inake hAthoMmeM sauMpa diyA hai| maiM to nimitta mAtra huuN| isaliye merA yaha AzIrvAda hai ki, tuma apane svAmIke sAtha cirakAla jIvita rahakara saMsArake sabhI sukha bhoga kro|" isake bAda rAjAne zubha lagnameM citta aura vittake anusAra saba sAmagrI ikaTThI kara una donoMkA vivAha kara diyA / kumArako rahaneke liye eka bar3AsA mahala milaa| anantara rAjAne apanI pratijJAke anusAra AdhA rAjya kumArako bA~Ta diyaa| ___apane puNyoMke prabhAvase kumAra puSpAvatAke sAtha kAvya-kathA rasa tathA dharmazAstrake vinodake sAtha sukha-bhoga karane lge| puNyase sAre manoratha pUre hote haiN| kahA bhI hai ki "he cita! tu kisa liye kheda karatA hai ? isameM Azcaryako kyA bAta hai ? agara tujhe manohara aura ramaNIya vastuoMko icchA ho, to puNya kara, kyoMki puNya binA manoratha pUre nahIM pdd'te| eka mAtra puNyakA ho prabhAva tInoM lokameM vijaya pradAna karanevAlA hai / isake pratApase bar3e-bar3e matavAle hAthI, havAse bhI teja calanevAle ghor3e, sundara-ratha lIlAvatI striyA~, vojyamAna cAmarase vibhUSita rAjalakSmI, U~cA zveta-chatra aura samudra taka phailI huI sattA prApta
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 * pArzvanAtha caritra * hotI hai| isI prakAra kumAra lalitAMga apane puNyoMke pramAvase prApta hue sukhoMko bhogate hue dina bitAne lage / " eka dina ve apane mahalakI khir3akIpara baiThe hue nagarakA nirIkSaNa kara rahe the, ki usI samaya ekAeka vahI adhama sevaka sajjana dikhAI diyaa| usake kaNTha, netra aura mukha bIbhatsa ho gaye the tathA durnivAra kSudhAse mukha aura udara picake hue the / vaha malona zaroravAlA aura zarIrapara lage hue ghAvoMpara paTTI bA~dhe hue thA / vaha calatI phiratI huI pApakI mUrtti kI taraha mAlUma ho rahA thA / use dekha aura acchI taraha pahacAna kara kumArake vittameM bar3I dayA upjii| ve apane manameM vicAra karane lage,"ahA ! isa becArekI aisI durdazA kyoMkara ho gayI ? zAstroM meM kahA hai ki, AdamI karmAnusAra phala bhogatA haiM aura usakI buddhi bhI karmAnusAriNI hI hotI hai, tobhI sujJa janoMko cAhiye, ki acchI taraha vicAra kara kArya kareM / " isa prakAra vicArakara kumArane apane naukaroMko bhejakara use apane pAsa bulavAyA aura pUchA, "tuma mujhe pahacAnate ho yA nahIM ?" yaha suna usane bhayase kA~pate hue A~suoMse bhare hue netroMke mAtha kahA, " he svAmI ! pUrvAcalake U~ce zikharapara virAjamAna sUryako bhalA kauna nahIM pahacAnatA ?" kumArane kahA, isa tarahakI zaGkA pUrNa bAta mata kaho / sAfa-sAfa kaho ki maiM kauna hU~ ?" usane kahA, - "svAmI ! maiM Thoka-ThIka nahIM kaha sakatA / " lalitAGga kumArane kahA, - "sajana ! bhalA tumane jisakI A~kheM nikAlI thIM, use kyoMkara
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ *prathama sarga nahIM pahacAnate ?" yaha sunate ho vaha lajA, bhaya aura zaGkAke bhArase jhukakara nIcA sira kiye baiTha rhaa| isake bAda usake malina vezako dUra kara snAna aura bhojana karAneke bAda acche vastra pahanA kumArane usase kahA-"suno sajana! jo dravya apane svajanoMke kAmameM nahIM AtA, vaha bhI kisI kAmakA hai ?" yaha suna, vaha nIca sevaka apane manameM socane lagA,-"ahA! kumArakI mujhapara kaiso akAraNa dayA hai ? kahate haiM ki, jise sampattImeM harSa na ho, vipattimeM viSAda na ho aura samara-bhUmimeM dhairya ho, aise tribhuvanake tilaka-kharUpa putrako koI viralIhI mA~ paidA karatI hai| ____isake bAda vaha kucha dina vahIM ArAmase par3A rahA / eka dina kumArane usase bAteM karate hue pUchA,-sajjana! tumhArI aisI durgati kyoM huI ?" sajjanane kahA, he svAmI! suniye, maiM Apa kI aisI durdazA karake Apako vahIM bar3ake per3a tale chor3akara calA gyaa| Age jAnepara coroMne mujhe lAThI-soMTe aura ghusse-mukkoMse mAra-pITakara merA saba kucha chIna liyA / kevala mujhe pApoMkA phala bhoganeke liye chor3a diyaa| he svAmI! mujhe apane pApoMkA phala hAthoM hAtha mila gayA aura Apane bhI apane puNyakA phala hAthoM hAtha pA liyaa| aba mujhe mAlUma ho gayA ki sacamuca dharmakI hI jaya hoto hai / he svAmI ! merA muMha dekhanese bhI pApa lagatA hai, isaliye Apa mujhe apane pAsase dUra kara diijiye|" ___ yaha suna, kumArane kahA,-"mitra!tuma apane manameM kisI bAta
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * kA soca na kro| mujhe yaha saba kucha tumhArI hI madadase milA hai| yadi tumane merI dhaisI hAlata nahIM kara dI hotI to maiM yahA~ kyoMkara AtA aura strIke sAtha-sAtha rAjya kyoMkara pAtA, isa liye yaha tumhArA hI upakAra hai| aba tuma sAnanda yahIMpara raho aura pradhAnakI padavI grahaNa kara mujhe nizcinta kro|" isake bAda sajjana vahA~ Anandase rahane lgaa| eka dina svabhAvase ho catura rAjakumArone usakI duSTatA parakhakara rAjakumArase kahane lagI,-"svAmI! yadyapi kulIna striyoMke liye yaha ucita nahIM hai, ki apane svAmIko zikSA de| tathApi ApakA svabhAva bahuta bholA bhAlA hai, isaliye kucha kahanekI AvazyakatA mAlUma par3atI hai| svAmI ! isa sajjana nAmaka manuSyakI saGgati karanI Apake liye ucita nahIM hai / yadi ApakA isapara prema ho, to ise kucha dhana yA jagaha-jamIna bhale hI de DAliye ; para isako pAsa haragija mata rkhiye| sA~pako dUdha pilAnese usakA jahara bar3hatA hI hai| agni tajomaya honepara bhI lohekA sAtha honeke kAraNa use ghanakI mAra sahanI par3atI hai| kahA bhI hai ki, tapate hue lohepara par3e hue jalakA nAma bhI nahIM mAlUma par3atA ; vahI jala kamalake pattepara motIkI taraha jhalakatA hai aura vahI yadi svAti-nakSatrameM samudrakI sopIke muhameM par3a jAya, motI paidA karatA hai ; hara prakArake uttama, madhya aura adhama guNa saGgatise hI prApta hote haiN| isI liye sajjanoMko nIcoMkI saGgati kabhI sukha denevAlI nahIM hotii| nItimeM eka dRSTAnta diyA
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * 25 hai, ki kauoMkI saGgatimeM par3akara becArA haMsa bhI mArA gayA / vaha dRSTAnta isa prakAra hai : kisI vanameM pAnI meM tairanekI vidyA nahIM jAnanevAlA koI kauA baguloMkI dekhA dekhI machalI pakar3anekI icchAse AkAzase nIce utarA aura sarovarameM baiThA / parantu use tairanA nahIM AtA thA, isaliye sivAroMmeM pha~sakara maraneko naubatako pahu~ca gayA aura bahuta vyAkula hone lagA / usakI yaha hAlata dekha pAsa ho rahanevAlI haMsIko bar3I dayA upajI / usane apane pati rAjahaMsase 'kahA, "he svAmI ! dekho, vaha becArA kauA marA cAhatA hai / loga tumhe saba pakSiyoMmeM uttama batalAte haiM, isaliye usa becAre ko kinAre lagAkara usako jAna bacA do / " yaha suna usa haMsane kahA, bahuta acchA / isake bAda donoM haMsa-haMsIne milakara apanI coMcameM tRNa le usIse usake sivArake bandhanako dUra kiyA aura kaueko bAhara nikAla liyA / kSaNabhara cupa rahaneke bAda usa kauene bar3I namratAke sAtha haMsase kahA, - "he haMsa ! mero bar3I icchA hai ki, maiM tumheM isa upakArakA badalA dU~, isaliye tuma mere jaMgalameM Akara mujhe santuSTa karo / " yaha suna haMsane apanI strIke mu~hakI ora dekhA / haMsI usakA yaha matalaba samajha gayI aura ekAnta meM jAkara bolI, - " he prANanAtha ! yaha bAta ucita nahIM hai| binA vicAre koI kAma nahIM karanA cAhiye / sAtha hI kabhI nIcoMkI saGgati nahIM kahanI cAhiye / kahA bhI hai ki :
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha caritra # "binA bicare jo kare, so pAche pachitAya / kAma bigAre Apuno, jagameM hota ha~sAya // " haMsIke isa taraha samajhAnepara bhI apanI udAratAke kAraNa haMsane kahA, ki thor3I dereke liye calA jAtA hU~; isameM kyA harja hai ? yaha kaha vaha kaue ke sAtha usake jaMgalameM calA gyaa| vahA~ pahu~ca kara ve donoM nImake per3apara baiTha rhe| itanemeM pAsake nagarake rAjA azvakor3A karate hue thake-mA~de usI per3ake nIce Akara baiTha gaye / kauene usI samaya apane svabhAvAnusAra rAjAke sirapara bITa karadI aura ur3a gyaa| haMsa vahIM baiThA rahA, isI samaya rAjAke eka AdamIne usa haMsako tIra mArakara nIce girA diyaa| use girate dekha rAjAne kahA, -- " vAha ! kauA to haMsa jaisA mAlUma par3atA hai / " auroMne bhI yahI bAta khii| una logoMkI bAta suna apanI jAtikA dUSaNa nivAraNa karaneke liye haMsane kahA : haM ko mahArAja ! haMso'haM vimale jale / nIca saMga prasaMgena, mRtyu mukhe na saMzayaH // arthAt - "mahArAja ! maiM kauA nahIM hU~; balki nirmala jalake rahanevAlA haMsa hU~; parantu nIcakI saGgatike prabhAvase Aja maiM yoM muphta mArA gayA / " 26 usakI yaha bAta suna dayAvAn rAjAne bhI usI dinase nIcoMkI saGgati chor3a dI / isaliye he priyatama ! maiM Apako bAra-bAra manA karatI hU~ / buddhimAn jana kabhI-kabhI striyoMkI bhI acchI salAha mAna liyA karate haiN| kyA pathika jana bAyIM ora milanevAlI gauraiyA ( cir3iyA ) kI prazaMsA nahIM karate ?"
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ *prathama sarga___ isa prakAra apanI strIke vacana sunakara kumArako bar3A acammA huA, to bhI unhoMne usa nIcakI saGgati nahIM chor3I, jo Thoka. koyaleke sAtha kapUrakI saGgatike samAna mAlUma par3atI thii| kucha dina bAda eka dina rAjAne ekAntameM sajanako bulAkara kahA,"kyoM sajjana! tumhArI aura kumArakI aisI gaharo mitratA kisa liye huI ? kumArakA deza kaunasA hai ? ye kisa jAtike haiM ? inake mAtA-pitA kauna haiM ? tuma kauna ho aura kahA~se Aye ho ?" yaha suna sajjanane apane manameM vicAra kiyA, ki kahIM kumAra kisI dina mere pahale vartAvako yAda kara merI kucha burAI na kara baiThe, isaliye usakA Aja hI ilAja karanA cAhiye / isI vicAra se usane kahA,---"he svAmin ! jo bAta kahane lAyaka na ho, use nahIM kahanA hI acchA hai|" aba to rAjAke jImeM aura bhI sandeha paidA ho gyaa| unhoMne kahA,-"isakA kyA matalaba ?" isa prakAra unako bAta suna-sunakara sajjana ha~sane lgaa| aba to rAjA adhika AzcaryameM par3a gaye aura use kasama dekara pUchane lge| sajjanane bhI maukA pAkara yoM kahanA zurU kiyA : "mahArAja! ApakI aisI hI icchA hai to suniye / zrIvAsapurameM naravAhana nAmake rAjA haiM-maiM unhIMkA putra huuN| yaha merA sevaka hai aura dekhanemeM z2arA sundara hai| kisI siddha puruSase vidyA sokhakara yaha apanI jAtikI lajjA chipAneke liye ghara choDakara idhara-udhara ghUmatA huA yahA~ AyA hai| pUrva janmake bhAnyayogase use yahA~ itanI sampatti mila gyo| mujhe isane pahacAna
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 * pAzrzvanAtha caritra # liyA hai aura apanA bheda khulaneke Darase hI merI itanI qhAtira karatA hai / 1 sajjanakI yaha bAteM suna rAjA vyAkula hokara socane lage,-- "oha ! yaha to bar3Aho golamAla ho gyaa| isane merI pratijJAkA lAbha uThAkara merI putrIse byAha karake mere kulameM dAg2a lagA diyaa| isaliye isa pApI jAmAtAko daNDa denA cAhiye / " yahI soca rAjAne apane sumati nAmaka mantroko bulAkara sArI bAteM kaha sunAneke bAda kahA, "isako daNDa denekI vyavasthA karo / " pradhAnane kahA, - "acchA yA burA koI kAma karaneke pahale pariDatoMko usake pariNAmapara vicAra karanA cAhiye; kyoMki utAvalepanase kiyA huA kAma maraNaparyanta dilameM khaTakatA rahatA hai| isaliye Apa jaldabAz2I na kareM / " mantrIke manA karanese rAjA usa samaya to cupa ho gye| kintu mana-ho-mana kumArake sambandhameM aniSTa socate rhe| nidAna eka dina rAjAne apane kucha hukmI bandoMko bulA kara kahA, "Aja rAtako jo koI mahalake andaravAle rAstese akelA AtA dikhAI de, use tuma loga binA kucha pUche tAche mAra DAlanA / " una logoMne kahA,- "jo hukma !" yaha kaha ve saba vahIM eka gupta sthAnameM chipa rahe / rAtako rAjAne apanA eka AdamI kumArako bulAneke liye unake pAsa bhejA / usa AdamIne kumArase jAkara kahA - " he svAmI ! kisI z2arUrI kAmake liye rAjAne Apako mahalake andaravAle rAstese isI samaya bulAyA hai, isaliye Apa turata akele cale cliye|" yaha suna kumAra khaGga hAthameM liye hue " -
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha caritra 10000 pAsa hI chipe hue rAjA ke naukaroMne use talavArake ghATa utAra diyA / [ pRSTha 26 ]
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ .prathama sara. 26 palaGgase nIce utare aura calaneko taiyAra ho gye| itanemeM unakI dhotIkA chora pakar3akara unakI strIne kahA--he priyatama! Apa kA bhI bar3A bholA-bhAlA svabhAva hai| Apako rAja-nIti to bilakula hI mAlUma nahIM hai| isIse AdhIrAtako yoM akele cale jA rahe ho| catura puruSa kabhI kisIkA vizvAsa nahIM krte| nItimeM kahA huA hai ki bhalA kisane rAjAko mitratA nibAhate dekhA yA sunA hai ? he svAmI ! ApakI jagahapara sajjana kabhI kAma karatA hI hai, Aja usoko bheja diijiye|" yaha suna kumAra apanI strIkI caturatApara mugdha hokara vicAra karane lage,--"ahA! isakI buddhi kitanI praur3ha hai !" yaha vicAra kara ve mana-hI-mana bar3e Azcarya meM par3a gye| isake bAda unhoMne sajjanako, jo usI parake A~ganameM soyA huA thA, jagAkara, rAjAke pAsa bheja diyaa| vaha bhI khuza hotA huA mahalake bhItara vAle rAstese hokara calA / jyoMhI vaha thor3I dUra gayA hogA, tyoMhI pAsa hI chipe hue rAjA ke naukaroMne use talavArake ghATa utAra diyaa| isose kahate haiM ki "khAda khanai jo aurako vAko kUpa taiyAra / " usane dUsareko maravAnekI dhuna bA~dhI thI ; : para Apa hI mArA gyaa| usI samaya usake akasmAt mAre jAnekI qhabara cAroM ora phaila gayI / gar3abar3a suna rAjakumArI bhI hAlacAla mAlUma karane aayii| saba hAla dekha-sunakara rAjakumArIne apane svAmIke pAsa Akara prasannatAke sAtha kahA,-"he nAtha! he sarala-svabhAva! agara Apane merI bAta nahIM mAnI hotI, to Aja merI kyA durdazA hotI ? he Arya
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 * pAzrzvanAtha caritra # putra ! aba Apa kala savere hI senAse sajadhaka kara nagarake bAhara cale jAiye / " rAjAkI yaha kapaTa-kalA mAlUma ho jAnepara saverA hote ho rAjakumAra sainya sajAkara nagarake bAhara nikale / rAjA bho krodhameM Akara senya liye, yuddhakI sAmagriyoMse saje hue nagarake bAhara nikala kara kumArake sAmane aaye| donoMkI senAe~ paraspara bhir3a gyiiN| isI samaya rAjyake mantriyoMne ApasameM vicAra kiyA ki rAjA yaha bar3A anucita kAma kara rahe haiN| isake bAda saba mantriyoMne rAjAke pAsa Akara kahA, " he svAmI ! tIkSNa zastroMkI to bAta hI kyA hai, phUloMse bhI yuddha karanA ucita nahIM; kyoMki yuddha karanemeM vijaya honA to sandeha-a -janaka haiN| sAtha ho pradhAnapradhAna puruSoMke nAzakA bhI bhaya rahatA hai / isaliye jaise grahoMke nAyaka candramA aura sUryakA nAyaka samudra hai, vaise ho Apa bhI prajAke nAyaka haiM / vinA vicAre kAma karanese sivA burAI bhalAI nahIM hotI, isaliye Apa vicArake sAtha kAma kIjiye / jo binA dekhe sune binA vicAre, binA parIkSA kiye kAma karatA hai, vaha jayapurake rAjAkI taraha dukhI hotA hai / usakI kathA isa prakAra hai : "vindhyAcala parvatakI bhUmipara aneka vRkSa haiN| vahA~ eka bahuta bar3A aura U~cA vaTa-vRkSa hai 1 usapara eka jor3A zuka- pakSIkA rahatA thA ! sasneha kAla nirgamana karate hue unheM eka putra huA / mA~-bApa ke paMkhoMkI havA aura cUrNa vagairaha khAkara vaha bAlaka dhIre
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * 31 usI samaya uso dhIre bar3A huA / usake para ho Aye / eka dina vaha bAla cApalya ke kAraNa ur3atA huA thor3I dUrataka calA gyaa| isase use thakAvaTa A gayI aura muMha bAkara par3a gayA / taraphase eka tapasvo jala lAne jA rahe the / unheM usa bacceko dekhakara bar3I dayA upajI / unhoMne dayA karake use uThA liyA aura apane valkala - vastrase use havA karane lage / evaM use apane kamaNDalase jala nikAlakara pilAyA aura apane AzramameM le gaye / vahA~ svAdiSTa nIvArake phala khilA aura nirmala jala pilAkara ve use putrakI taraha pAlane-posane lge| dhIre-dhIre vaha pakSo bar3A huaa| tApasoMne usakA nAma zukarAja rkhaa| use lakSaNavAn jAnakara kulapatine use par3hAnA zurU kiyA / usake mAtA-pitA bhI vahIM Akara rahane lage / eka dina kulapatine apane ziSyoMse kahA, "pyAre ziSyo ! merI bAta suno| samudra meM harimela nAmakA dvIpa hai / vahA~ IzAnakoNameM eka bar3A bhArI AmakA per3a hai / usameM niraMtara phala lage rahate haiM / usapara vidyAdhara, kinnara aura gandharva vAsa karate haiM / vaha vRkSa bar3A divya prabhAvavAlA hai| usake phalako jo khAtA hai, vaha roga, doSa aura jarAse mukta ho jAtA hai aura use nava-jIvana prApta ho jAtA hai / " zukako yaha bAta sunakara bar3I prasannatA huii| usane socA, - " gurujIne to bar3I acchI bAta batalAyI / mere mAtA-pitA bahuta bUr3he ho gaye haiN| unakI AMkhoMse sukatA nahIM hai| isaliye unheM
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha caritra vahI AmakA phala lAkara khilAU~, to maiM unake RNase uRNa ho jaauuNgaa| kahA bhI hai ki jo mAM-bApa aura gurukI bhakti karatA hai aura unakA duHkha dUra karatA hai, vahI saccA putra aura ziSya hai, nahIM to kITa-pataGgake samAna hai| vahI vRkSa zreSTha hai, jo sIMcanese bar3A ho aura usake nIce ArAma kiyA jA sake ; para jo putra pAla-posakara bar3e kiye jAnepara bhI pitAko ulaTA duHkha hI detA hai , vaha sacetana honepara bhI mRtaka samAna hotA hai| yoMto mAtApitA aura guruke upakAroMkA badalA koI nahIM de sakatA; to bhI putra ora ziSyako apanI zaktike anusAra unako sevA avazya karanA caahiye|" isa prakAra vicAra kara vaha zuka apane mAtA-pitAkI AjJA lekara ur3a gayA aura usI dvIpameM A phuNcaa| vahA~ usane vahI AmakA per3a dekhA aura usakA phala coMca meM dabAye lauTA A rahA thA ki rAstemeM use bar3I thakAvaTa mAlUma huI / yahA~ taka ki use apanI deha samhAlanI bhI muzkila mAlUma par3ane lgii| vaha sahasA samudrameM gira par3A, to bhI usane phalako muMhase chUTane nahIM diyaa| isI samaya apane nagarase samudra-mArgase jahAjameM saphara karate hue sAgara nAmaka sArtha-patine usa zukako samudrameM vyAkula hokara DUbate dekhaa| usane apane tairAkoMko hukma diyA ki jalameM utara phara usa zukako bacA lo| usI kSaNa eka tairAkane jalameM utarakara usa zukako pakar3a liyA aura seThake pAsa le aayaa| seThane zukako hAthameM le, use bahuterA cupakArA / jaba zuka sAvadhAna huA, taba
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * 33 seThase kahane lagA, - "he upakAriyoMmeM mukuTa maNike samAna sArthavAha ! tumhArI sadA jaya ho| isa saMsArameM vahI dhanya hai, jise dUsaroMkI bhalAI karanemeM Ananda mAlUma hotA hai| kahA bhI hai ki, sajjanoM kI sampatti paropakArameM hI kharca hotI hai, nadiyA~ paropakAra ke hI liye bahatI haiM, vRkSa paropakArake hI liye phalate haiM aura megha paropakArake hI liye pRthvIpara jala barasAte haiM / sAtha hI yaha bhI kahA hai ki vipattimeM dhairya dhAraNa karanevAlA, abhyudayameM kSamA rakhanevAlA, sabhAmeM caturAIse bolanevAlA, saMgrAmameM vIratA dikhAnevAlA, kIrtikI icchA rakhanevAlA, aura zAstra zravaNa karanekA vyasana rakhanevAlA ye saba mahAtmA haiM aura saMsAra meM svabhAvase hI siddhaguNa vAle haiM ; arthAt mahAtmAoMkA aisA svabhAva hI hai| ha seTha ! tumane na kevala mere hI prANa bacAye, balki mere andhe mA~bApake bhI prANa bacA liye| he upakArI ! suno, manuSyakI naqalI mUrtti khetakI rakhavAlI karatI haiM, hilatI-DolatI huI dhvajA mahala kI rakSA karatI hai, bhUsI annakI rakSA karatI hai, dA~toM tale dabAyA huA RNa prANoMkI rakSA karatA hai, aisI-aisI sAmAnya vastue~ bhI rakSAkA kAma karatI hai; phira jisase kisIko rakSA nahIM hotI, aise manuSyake honese hI kyA lAbha huA ?" phira bhI zukane kahA, "he seTha ! mere gurune mujhe batalAyA thA ki samudrameM harimela nAmakA eka dvIpa hai, jisake IzAna koNameM divya-prabhAvavAlA eka AmakA per3a hai; usakA phala khAnese roga aura bur3hApA nahIM vyApate aura nayI javAnI milatI hai| yahI sunakara maiMne vicAra kiyA ki -
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 * pArzvanAtha caritra * ----- apane bUr3he mAM-bApako vahI phala lAkara khilA dU~, jisase ve sukhI ho jAyeM / ataeva unakI AjJA lekara maiM usa dvIpameM gayA aura vahA~se phala lAkara lauTA A rahA thA ki rAstemeM thakakara samudra meM gira par3A; parantu tumane mujhe mautake mu~hase bacA liyaa| aba merI yahI icchA hotI hai ki, kisI taraha tumhAre isa upakArakA badalA cukAU~ / " sArtha- patine kahA - " tU kyA kara sakatA hai ?" zukane kahA, - "he sArtheza ! yaha phala tumhIM le lo / " sArthezane kahA, - "nahIM, ise le jAkara tuma apane mAtA-pitAko do|" zukane kahA, - "maiM phira vahA~ jAkara dUsarA phala le AU~gA / " yaha kaha, vaha phala seThako dekara zuka ur3a gayA / anantara sArtheza usa phalako liye hue kramaza: jayapura meM AyA / apane sAthavAloMko nagarake bAhara hI rakhakara usane apane manameM vicAra kiyA ki, "yaha phala maiM khAkara kyA karU~gA ? acchA ho, yadi yaha phala rAjAko de dU~, to jisase duniyAkI bhI kucha bhalAI ho / " aisA vicArakara rAjAkI bheMTake liye motiyoMse bhare hue thAlake Upara vahI phala rakhe hue vaha darabArameM AyA / dvArapAlake sAtha rAjAke pAsa pahu~cakara usane vaha thAla rAjAke sAmane rakha diyA / rAjAne vaha bheMTakA thAla dekha, vismaya aura Adarake sAtha pUchA, "isameM tumane eka AmakA phala kisa liye rakha diyA hai ? kyA maiMne kabhI Ama nahIM dekhA hai ?" yaha suna sArthezane kahA, "hai svAmI ! isa phalake guNa suniye / yaha kaha usane vistArake sAtha usa phalake guNa kaha sunAye / pazcAt rAjAne bar3e hI Anandale
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ *prathama sarga * ka sArthapatiko sammAnita kiyA aura turata usakA kara mAfa kara diyaa| isake bAda rAjAne apane manameM socA, - "maiM akelA hI yaha phala kyoM khAU~ ? aisA kAma karanA cAhiye, jisase sArI prajAko sukha ho / " yahI vicAra kara rAjAne mAlIko bulAkara usa phalakA bIja ropaneke liye khaa| sAtha hI usakI rakhavAlIke liye' apanI orase AdamI tainAta kara diye / mAlIne bho bar3I acchI jagahameM usa phalako ropa diyA / dhIre-dhIre usameMse aGkura nikalA / isa samaya rAjAne utsava kiyA aura apaneko vaisA hI kRtArtha mAnA jaisA putra janma honese maante| sAtha hI unhoMne usa mAlI aura paharedAroMko vastrAdika dekara bhI santuSTa kiyA / jyoM-jyoM usa aGka urameM pallava nikalate, tyoM-tyoM rAjA roja Akara use dekha jAte the| isa taraha jaise-jaise vaha per3a bar3hane lagA, vaise-vaise rAjAke manoratha bhI bar3hane lage / isI taraha kramase usa per3ameM maMjariyA~ nikala AyIM / dhIre-dhIre vaha per3a phaloMse lada gayA / rAjAne socA ki aba hamArI prajA roga aura bur3hApeke paMjese chUTa gayI / inhIM dinoM eka bAz2ake dvArA pakar3e hue sA~pake mu~hase eka phalapara viSa Tapaka par3A / viSakI garamose vaha phala turata hI pakakara nIce gira pdd'aa| mAlIne vaha phala le jAkara rAjAke sAmane rkhaa| rAjA ne use inAma dekara bidA kiyA aura vaha phala apane purohitako de diyA ! purohitane usa phalako ghara le jAkara pUjApATha karaneke bAda bar3I prasannatAke sAtha khAyA aura khAte hI vaha mara gyaa| zokale
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha-caritra - kolAhala maca gyaa| jaba yaha hAla rAjAko mAlUma huA, taba ve bar3e socameM par3a gaye ki yaha kyA mAmalA huaa| unakA ceharA utara gyaa| unhoMne socA ki mere kisI duzmanane hI usa vyApArIke dvArA yaha viSailA phala mere pAsa bhejA thaa| aba isa mAmale meM kyA karanA caahiye| socate-socate rAjAne gusse meM Akara lakar3ahAroMko hukma diyA ki usa per3ako ekadama jar3ase kATa ddaalo| jisameM usakA nAmonizAna bhI na rhe| yaha hukma pAte hI lakar3ahAroMne usa per3ako kATa giraayaa| yaha hAla suna apane jIvanase nirAza bane hue bahutase kor3hI, paGga aura andhe vahA~ Aye aura maranekI icchAse usa per3ake phala aura patte cabAne lge| dekhate-dekhate usa vicitra Amake prabhAvase ve sabake saba nIroga aura kAmadevake samAna sundara ho gaye, una logoMne bar3I prasannatA ke sAtha yaha hAla jAkara rAjAko sunaayaa| yaha suna rAjAko bar3A acambhA huA aura ve socane lage,-"yaha to bar3e AzcaryakI bAta hai| vAstavameM usa vyApArIkA kahanA saca thaa| kisI kAraNase vaha pahalA phala z2aharIlA ho gayA hogaa|" yahI socakara unhoMne mAlIko bulAkara kasama dilAte hue pUchA,-"tU sava-saca batalA de, tane vaha phala kahA~ pAyA thA !" usane kahA, "aura saba phala kacce the, kevala vahI pakakara z2amInameM girA huA thA, isI liye maiM use Apake pAsa le AyA thaa|" yaha suna rAjAne socA,-' jarUra vaha phala jaharake hI prabhAvase samayase pahale paka kara gira par3A thaa| isake bAda unhoMne una rakhavAloMko bulavAyA, jinapara
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga ** usa per3akI rakhavAlIkA bhAra thA aura kahA ki usa per3akA jitanA hissA bacA ho, usakI rakhavAlI karo / unhoMne vahA~kA hAla dekha, rAjAke pAsa Akara kahA, "mahArAja ! vahA~ to logoMne usa per3akA nAmo-nizAna bhI nahIM rahane diyA hai / " "yaha suna rAjA bahuta afasosa karane lage ki, hAya ! maiMne abhAgya vaza kaisA kAma kara DAlA ?" 37 kara rahe ho ? itanI kathA sunAkara rAjA jitazatru ke pradhAna mantrIne kahA," he mahArAja ! maiM isI liye kahatA hU~ ki binA bicAre koI kAma nahIM karanA cAhiye / Apa sarva guNa sampanna lalitAGga kumArakI parIkSA kiye binA hI kyoM unase yuddha karanekI taiyArI kara rahe haiM ? agara ApakI AjJA ho to maiM kumArake pAsa jAkara unakA sArA hAla pUcha AU~ / " yaha suna, rAjAne kahA ki acchA, aisA hI karo / rAjAkI bAta suna mantrIne kumArake pAsa Akara praNAma karate hue kahA, "he kumArendra ! yaha kyA anartha pahale apane kula AdikA to paricaya do| kumArane kahA,- - "he mantrI ! merI bhujAoMkA parAkramahI tuma logoMko mere kulakA paricaya de degaa| pahale merA bAhu-bala dekha lo, pIche Apa hI saba kula jAna jaaoge| yaha suna mantrIne kahA, "he svAmI ! ApameM khUba parAkrama hai, isameM zaka nahIM; parantu pApI sajjanane tumhAre kulazIla Adike viSayameM bahuta hI U~ca-nIca bAteM kahI thIM, isIliye hamAre rAjAne ApakA yathArtha paricaya jAnaneke liye hameM bhejA maiM Apake pA~va par3atA hU~; kRpA karake zIghra batalA do / " yaha
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra suna kumArane mantrIko apane kula AdikA yathArtha vivaraNa kaha sunaayaa| turatahI mantrIne jAkara rAjAko kaha sunaayaa| sunakara rAjAko atyadhika prasannatA huii| to bhI unhoMne apanI dilajamaIke liye apanA eka dUta patrake sAtha zrIvAsanagarameM rAjA naravAhanake pAsa bhejA / dUtane vahA~ pahu~cakara rAjAko patra diyA aura jabAnI bhI sArA hAla kaha sunaayaa| usakI bAteM sunakara naravAhana rAjAko to mAnoM nayA jIvana mila gyaa| unhoMne bar3I prasannatAke sAtha kahA,-"ahA ! isa samaya rAjA jitazatru se bar3hakara merA koI hitU nahIM hai, jinhoMne atidAna karaneke liye tiraskAra pAye hue mere lar3akeko, jo idhara-udhara bhaTakatA phiratA thA, apane pAsa rakhA aura pAlA-posA / tuma jAkara aba mere lar3ake ko yahA~ bheja do|" yaha kaha, taraha-tarahakI bheToMke sAtha rAjAne apane pradhAna puruSoMko bhI usa dUtake sAtha bhejaa| una logoMne vahA~ pahu~cakara rAjA jitazatru se sArI bAteM kaha sunaayiiN| saba sunakara rAjA jitazatru apane manameM vicAra karane lage,-"oha ! ajJAnake vazameM par3akara maiM kyA kara baiThA ?" ___ isake bAda rAjAne apanI putrIko pAsa bulavA, godameM biThA, A~khoMmeM A~sU bhare hue kahA,-"pyArI putrI! tU svAmIke sAtha cirakAla jIto rahe, yahI merA AzIrvAda hai| mujha pApIne jo kucha anucita kiyA ho, vaha kSamA krnaa| tere sAre manoratha pUre hoN|" isake pazcAt unhoMne kumArako bulAkara zarmAte hue kahA,"he satyavIra kumAra ! usa duSTa sajanakI bAtoMmeM Akara maiMne bar3A
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra he putra! aba tuma kabhI kisI ocheko saGgatimeM na pdd'naa| [pRSTha 36]
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga: anucita kAma kiyA; para tumhArA bhAgya bar3A balI hai, isIliye usa pApIko apanI karanokA phala hAthoM-hAtha mila gyaa| isa liye he putra ! aba tuma kabhI kisI ochekI saGgatimeM na pdd'naa| aba suno, tumane apane guNoMse merA AdhA rAjya to pAhI liyA hai, bAkIkA AdhA bhI maiM tumheM diye detA hU~-use grahaNa kro|" yaha kaha kumArakI icchA na honepara bhI unhoMne unako gaddIpara biThAkara unakA abhiSeka kiyA aura Apa tapasyA karane vanameM cale gye| kumAra usa rAjyako pAkara atyanta zobhita hue| ve pitAkI taraha prajAko sukhI karane lge| kyoMki prANiyoMkA puNya sarvatra jAgrata rahatA hai| kahA bhI hai, ki : "puNyAdavApyate rAjya, puNyAdavApyate jayaH / puNyAdavApyate lakSmIryato dharmastato jayaH // " arthAt-"puNyase rAjya, jaya aura lakSmI prapta hotI hai, kyoMki jahA~ dharma rahatA hai, vahA~ sadA jaya hotI hai|" lalitAGgakI jo sadA jaya hoto gayI, usakA mUla kAraNa yahI thA ki unake puNya bahuta the| ___aba lalitAGga kumAra usa rAjyakA bhAra eka suparIkSita mantrI ke hAthameM sauMpakara apanI strI-puSpAvatI aura bahutase logoMke sAtha apane pitAse milaneke liye zrIvAsanagarakI ora cale, kyoMki unake pitAne unheM turata hI bulAyA thaa| vahA~ pahu~ca, mahalameM baiThe hue rAjAke pAsa jA, A~khoMke A~suoMse pitAke : hRdayakI jalana miTAte hue kumArane unake caraNoMmeM sira jhukAye
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 wwwr * pArzvanAtha caritra aura hAtha jor3e hue vinaya aura bhaktike sAtha kahA,-"pitAjI ! mAtA-pitAkA hRdaya zIlata karanevAle putrako zAstrakAroMne candanako upamA dI hai aura kuladIpaka kahA hai, para maiM aisA kupUta paidA huA ki Apako duHkha hI detA rhaa| kitane hI putra apane kulake liye cintAmaNike samAna hote haiM, para maiM to kIr3e-makor3ekI taraha hI huaa| mujha pApIne prati-dina Apako praNAma bhI nahIM kiyA, aura kyA kahU~ ? lar3akapanase Ajataka maiM kevala mAM-bApako duHkha denevAlA hI huaa| aba mere sAre aparAdha kSamA kara Apa mere zvasurake diye hue campAke rAjyako svIkAra kIjiye aura jise uvita samajhiye, de ddaaliye| Apako yaha putravadhU Apako praNAma karatI hai, ise jo kucha AzA ho, dIjiye / " kumAra ye bAteM kaha rahe the, isI samaya unake pitAne bA~heM phailAkara unheM apane vizAla hRdayameM lagA liyA aura pUrNimAke candramAke samAna apane putrakA mukha dekhate hue harSita hRdayase unakA mAthA cUmate hue gadgadvarase bole,-"mere kuladIpaka putra! aisI bAteM na kro| sonA kabhI kAlA nahIM ho sakatA / sUrya kabhI pUraba chor3a pacchima meM nahIM ugtaa| kalpavRkSake samAna tumapara maiMne bar3A anyAya kiyA / para maiM bur3hApeke kAraNa bhUlakara baiThA thA, to bhA tumheM aisA karanA ucita nahIM thaa| tumhAre viyogameM mujhe jo duHkha huA, vaha kisI zatru ko bhI na ho| isase tumhArI to kucha hAni nahIM huI; kyoMki haMsa to jahA~ kahI jAtA hai, vahIM bhUSaNa rUpa ho rahatA hai ; para hAni usa sarovarakI hotI hai, jisako vaha chor3a jAtA hai|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga : hA~, pitA yadi putrako zikSA detA hai, to usase putrakA gaurava hI bar3hatA hai ; kyoMki kahA hai ki :- "pitRbhistADitaH putraH, ziSyastu gurushikssitH| - ghanAhataM suvarNa ca, jAyate jana-maNDanan // " __arthAt-"pitAse zAsita putra, guruse zikSita ziSya aura ghanakI coTa khAyA huA sonA manuSyoMkA maNDana ho jAtA hai|" phira upAlambha binA apane putrakA aisA mAhAtmya kyoMkara dekhane meM AtA ? he putra ! merA bhAgya abhItaka soyA nahIM hai, kyoMki tuma A pahu~ce / kyA kahU~, tuma saba tarahase yogya ho| yaha rAjya, yaha mahala, yaha sAre purajana-parijana tumhAre hI haiN| tuma inheM svIkAra karo aura prajAkA pAlana kro| maiM pUrvajanoMke AcaraNake anusAra guruke pAsa jA, vrata grahaNa kruuNgaa|" pitAke viyogakI sUcanA denevAlI bAteM suna lalitAr3ane bar3e khedake sAtha kahA,-pitAjI ! mere itane dina to niSphala gaye hI, ki maiM Apa gurujanoMko sevA na kara sakA ; aba bhI ApakI sevAse maiM vaMcita rahU~, aisI AjJA mata sunaaiye| aise rAjya yA jovanase ho kyA lAbha, jisameM pratidina pitAkA prasanna mukha aura unake caraNAravindoMke darzana na hoN| jaisI apAra zobhA mujhe Apake sAmane vaiThanese prApta hogI, usakA sauAM hissA bhI siMhAsanapara baiThanese nahIM milnekaa| maiM ApakI sevAkA icchuka hU~, isaliye Apa siMhAsanapara baiThakara prajAkA pAlana kareM, rAjya calAyeM aura mujhe apanI sevA karanekA avasara deM, jisase maiM
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara * pArzvanAtha caritra * ApakI sevA kara sakU / aba aisA kareM, jisameM maiM ina caraNakamaloMse phira bichur3ane na pAU~ / " ; putrakI ye bAteM suna rAjA to kiMkarttavya vimUr3ha bana gaye kintu kucha dera ke bAda dhairyadhAraNa kara bole, - "pyAre putra tuma mujhe uttama kArya karate hue bAdhA mata pahu~cAo / AkhirakAra to ye donoM rAjya tumhAre hI hoMge, isaliye mujhe vratahI lenA ucita hai / " isa taraha samajhA-bujhAkara rAjAne apane vilakSaNa tejasvI rAjakumArako bar3I dhUma-dhAmake sAtha gaddIpara baiThA diyaa| kumArako siMhAsana para baiThAneke pazcAt rAjAne unheM saMkSepameM yaha zikSA dI ki tuma isa taraha rAjyakA pAlana karo, jisameM prajA mujhe bhUla jAye, merI yAda na kare / anantara mantrI aura sAmanta Adiko bulA kara kahA, "Ajase tumaloga rAjakumArakI ho AjJA mAna kara calanA / inakI AjJA kabhI na TAlanA aura jo kucha muse aparAdha bana par3A ho, use kSamA karanA / " isake bAda rAjAne saba logoMkI rAyase guruke pAsa jAkara dIkSA-vrata grahaNa kara liyA / rAjyalakSmI aura putra kalatra Adi parigrahoMko tyAgakara rAjA naravAhana atyanta zobhita hone lage / jalakA tyAga kara denevAle meghakI taraha ve munIzvara paJcamahAvrata dhArI, zAnta, dAnta, jitendriya, vizuddha dharmAzaya-yukta, saddharmameM zraddhAvAn, dhyAnameM tatpara bAIsoM pariSahoMko jItanevAle, alpakAlameM Agamake abhyAsI aura guNoM meM gariSTha ho gaye / unako aisA guNa-gariSTha jAnakara
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ *prathama sarga. guru mahArAjane unheM sUripadase alaMkRtakara AcArya banA diyaa| isake bAda aneka muniyoMke parivAra sahita ve vasudhAtalapara vihAra karane lge| __idhara lalitAGga kumAra bhI rAjyako sampatti pAkara sabake liye harSadAyaka bana gye| ve apanI prajAko putravat pAlane lge| kahate haiM ki zaThakA damana, azaThakA pAlana aura AzritoMkA bharaNa-poSaNa karanA hI rAjAkA mukhya karttavya hai| sAtha hI duSToko daNDa denA, svajanoMkA satkAra karanA, nyAyase rAjya. koSakI vRddhi karanA, zatru oMse dezakI rakSA karanA aura pakSapAta nahIM karanA, ye rAjAoMke pAMca dharma haiN| rAjA lalitAGga dharmAtmA aura puNyAtmA the, isa liye unakI prajA bhI dharma-puNya karane lgii| kahA bhI hai ki yadi rAjA dharmAtmA hotA hai, to prajA bhI dharmAtmA hotI hai aura rAjA pApI hotA hai, to prajA bhI pApI hotI hai aura yadi rAjA ausata darjekA hotA hai, to prajA bhI vaisIhI hotI hai| prajA rAjAkA hI anukaraNa karatI hai| 'yathA rAjA tathA prajA' yaha nIti-vacana yathArtha hai| lalitAGga kumAra mAtAkI taraha prajAkI rakSA karate, pitAkI taraha prajAko dhana dete aura gurukI taraha use dharmameM lagAte the| isI tarahase sukhake sAtha unakA samaya kaTatA rhaa| eka dina udyAnake rakhavAlene Akara hAtha-jor3e prasanna mukhase sabhAmeM baiThe hue rAjAse kahA, "he svAmI! maiM Apako vadhAI dene AyA huuN| rAjarSi nara-vAhana bhavya jIvoMko pratibodha dete
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra * hue nagarake bAharavAle udyAnameM padhAre haiN|" yaha suna rAjAne mana-hI-mana prasanna ho use lAkha rupaye inAmameM diye| isake bAda turata hI Ananda aura utsAha-pUrvaka antaH purakI striyoMke sAtha guru mahArAjake caraNoMkI vandanA karane gye| vahA~ pahu~cakara pAMcoM abhigamake sAtha tIna bAra pradakSiNA de, mAthA jamInameM Tekakara netrAnanda dAyaka gurukI vizuddha bhAvase vidhi-pUrvaka vandanA kara hAtha jor3e sAmane baiTha gye| nagara-nivAsIgaNa bhI sAnAtizayase dedIpyamAna aura aneka muniyoMse sevita caraNakamalavAle munIzvarako vinaya-pUrvaka vandanA kara yathA sthAna baiTha gye| isake bAda rAjarSi naravAhanane kalyANakArI dharmalAbharUpI AzIrvAda dekara isa prakAra dharmadezanA prArambha kI:___ "he bhavya prANio ! jo mUDha prANI durlabha manuSya-deha pAkara pramAdake vazameM hokara yatna-pUrvaka dharmakA AcaraNa nahIM karatA, vaha mAno bar3e kaSTase milI huI cintAmaNiko mUrkhatAke kAraNa samudrameM pheMka detA hai| kitane prANI to pravAlakI bhA~ti svayaM dharmake raMgameM raMge hue hote haiM, kitane ho cUrNakaNako taraha raGga pAne yogya hote haiM aura kitane ho kAzmIrameM paidA honevAlI kesarakI taraha sugandhita aura saba prakArase Apa raGgIna hote hue dUsaroMko bhI apane raGgameM raMga denevAle hote haiM, isaliye ve dhanyavAdake pAtra haiN| manuSyatva, Arya-deza, uttama jAti, indriyapaTutA aura pUrNa Ayu-ye saba karma lAghavase bar3e kaSTase milate haiN| inakI prApti honepara bhI sukhakI icchA rakhanevAle bhavya jIvoMko
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ *prathama sarga. bhalIbhAMti samajhakara samyaktvako avicalita rItise hRdayameM dhAraNa karanA caahiye| sudeva meM deva-buddhi, sugurumeM guru-buddhi aura sudharmameM dharma-buddhi rakhaneko ho samyaktva kahate haiM / jo tInoM lokase pUjya, rAgAdi doSoMse rahita, saMsArase tAranevAlA aura vItarAga tathA sarvajJa ho, vahI sudeva kahalAtA hai| jo saMsAra-sAgarase Apa bhI pAra utare aura auroMko bhI utAranemeM nAvakA kAma de,jo saMvikSa, dhIra aura sadA sadupadeza denevAlA ho, paMca mahAvatako dhAraNa karanevAlA, tathA mikSAmAtrase jIvana-nirvAha karanevAlA ho, vahI suguru kahalAtA hai aura durgatimeM par3e hue prANiyoMkI jo rakSA karatA hai, vahI dharma kahalAtA hai| vaha dharma sarvajJa kathita saMyamAdi dasa prakArakA hai vahI muktikA hetu hai| tInoM bhuvanameM jisake viSayameM koI vivAda nahIM hai, aisA dharma vahI hai, jisameM trasa aura sthAvara sabhI jIvoMpara dayA rakhanA mukhya mAnA gayA hai| - isa prakAra dharma dezanA zravaNakara lalitAGga rAjAne kahA,"he bhagavan ! maiM dIkSA grahaNa karane meM asamartha hUM, isaliye mujhe dezavirati-vrata diijiye| guru mahArAjane kahA, "pahale samyaktva aGgIkAra karo bAda dezavirati lenaa|" anantara jaba rAjA lalitAinne samyaktva aGgIkAra kiyA, taba guru mahArAjane kahA, "he mahAnubhAva! mithyAtvakA sadAtyAga karanA caahiye| kudevameM deva-buddhi, kugurumeM guru-buddhi aura. adharmameM dharma-buddhiko hI
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jing * pArzvanAtha caritra * mithyAtva kahate haiM / ise aura samyaktvake ina pA~coM aticAroM ko tyAga denA cAhiye : "zaMkA kAMkSA vicikitsA, mithyA dRSTi prazaMsanam / tasya saMstavazca paJca, samyaktvaM dUSayantyamo // " arthAt " zaGkA, kAMkSA, vicikitsA, mithyA dRSTikI prazaMsA aura usakA paricaya, ye pA~ca aticAra samyaktvako dUSita karate haiN|" isaliye ina zaGkAdi coroMse use bacAnA cAhiye / yantramantra bhI zaGkA karanese siddha nahIM hote| isake bAremeM maiM tumheM eka dRSTAnta detA hUM, suno : " vasantapura nAmaka nagarameM gandhAra nAmaka eka zrAvaka rahatA thaa| vaha deva pUjA, dayA, dAna aura dAkSiNya Adi guNoMse vibhUSita thA / vaha pratidina pUjAkI sAmagrI sAtha le dUrake 'udyAnameM bane hue jina caityameM jAkara jina-pUjA kiyA karatA thaa| vahIM jina pUjA karatA huA vaha nirantara eka manase dhyAna lagAyA karatA thA / eka dina jinezvarakA abhiSeka kara, sugandhita kusumAdise arcchita kara, prasanna -mana hokara uttama stavanoMse jinastuti kara rahA thA, isI samaya koI mahAjaina paramazrAvaka vidyAdhara vahA~ jinezvara bhagavAnkI vandanA karane aayaa| usane gandhAra zrAvaka ko dekha aura usakI stuti suna bar3e hI Anandake sAtha usake pAsa Akara kahA, "he dhArmika ! maiM tumheM praNAma karatA hUM / Aja mere kAma aura netra tRpta ho gye| isaliye tuma jo
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * mAMgo, vaha maiM tumheM de sakatA hUM / adRzya-karaNa, kubja-rUpakaraNa, parakAya praveza Adi bahutasI vidyAeM saMsArameM haiM, para sabameM AkAza - gAminI vidyA bar3I durlabha hai, isaliye tuma usake yogya ho, tuma yahI vidyA sIkha lo| isase mujhe bar3A Ananda hogA / " gandhAra zrAvakane kahA, "maiM yaha vidyA lekara kyA karU~gA ? merI to dharma-vidyA banI rahe, yahI bahuta hai / " vidyAdharane phira kahA, "maiM jAnatA hU~ ki tuma bar3e saMtoSI ho; para maiM tumheM apanA sAdharmika samajhakara tumheM yaha vidyA sikhalA kara kRtArtha honA cAhatA huuN|" yaha suna gandhArane svIkAra kara liyA / vidyAdharane use vidhi sahita mantra diyA aura donoM apane-apane sthAnapara cale gaye / anantara paropakArI gandhArakA samaya sukhase vyatIta hone lagA / 47 kucha dina bItane para gandhArane socA, ki kahIM jaMgalI phUlakI taraha mujhe milA huA mantra vyartha hI na ho jAye / yahI socakara usane skaMdila nAmake apane eka mitrako vidhi sahita vaha mantra batalA diyA / skandila usa vidyAkI sAdhanAke liye saba sAmapriyoMke sAtha eka dina rAtako zmazAna meM pahu~cA / vahA~ balidAna Adi karake usane usa vRkSapara eka sIMkA laTakAkara ThIka agnikuNDake Upara usImeM jAkara baiTha rahA / anantara eka sau AThabAra akSata mantra jApa karaneke bAda usane jyoMhI sIkekI eka DorI churIse kATI, tyoMhI nIcekI Aga dekhakara usake manameM zaGkA huI ki kahIM sIkekI cAroM rassiyAM kATa denepara bhI mantra- siddhi na
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 * pArzvanAtha-caritra huI, to maiM AgameM jalakara mara jAU~gA, isaliye vyartha kyoM prANa gavAU~ ? jIte rahanese manuSyako saikaDoM prakArake lAbha hote haiN| ___ yahI socakara vaha sIkese nIca utara par3A aura kiMkataya. vimUr3ha hokara socane lagA,-"aba aisI durlabha sAmagrI kahA~ milegI ? phira maiM kyA karU ?" yahI socakara vaha punaH sIkepara jA baiThA ; parantu phira bhI vahI zaMkA hone lgii| isI taraha vaha car3hane utarane lgaa| isI samaya koI cora rAjAke mahalase gahanoMkI peTI curAye liye usI vanameM A phuNcaa| vahA~ idhara udhara nigAha karate eka jagaha AgakA ujelA dekha usI ora claa| corane skandilake pAsa pahu~cakara usakA hAlavAla puuchaa| usane saca-saca sArA hAla sunA diyaa| aba cora vicAra karane lagA,-"gandhAra jinadharmameM bar3A pakkA zrAvaka hai, isaliye usakA kahA kabhI jhUTha nahIM ho sktaa|" yahI vicAra kara usane kahA,-"tuma yaha jvAhirAtakI peTI le lo aura mujhe vaha mantra batalA do, to maiM usakA sAdhana kara tumheM aura bhI khuza kruuNgaa|" skandilane tamAzA dekhaneke liye use jyoMkA-tyoM vaha mantra batalA diyaa| corane sIkepara baiThakara ekApramanase 108 bAra usa mantrakA jApa kiyA aura bar3e sAhasake sAtha usa sIkekI cAroM rassiyoMko eka hI sAtha kATa ddaalaa| itane meM usa vidyAkI adhiSThAtrI devo santuSTa hokara usake liye eka vimAna le aayii| cora usI vimAna para baiTha kara usI samaya AkAzamArgameM ur3a claa|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * 46 idhara usa corake pIche-pIche rAjAke sipAhI bhI usa vanameM Aye aura cAroM orase usako gherakara khar3e ho rahe / saverA hotehI rAjAke sipAhI jaGgalameM ghusa kara corako hu~Dhane lge| itane meM peTIke sAtha skandila dikhAI diyaa| use dekhate ho ve saba cillA uThe,--"yahI hai vaha cora, ise abhI pkdd'o|" yaha kahate hue ve sipAhI skandilako giraphtAra kara rAjAke pAsa le aaye| ___ isI samaya vidyAdhara banA huA vaha cora eka bar3IsI zilA hAthameM liye AkAzase hI rAjAko sunAkara bolA, "yaha skandila merA guru hai, isaliye jo koI isakI burAI karegA, usako maiM yahI zilA pheMkakara mAra ddaaluuNgaa|" yaha suna rAjA aura saba loga Dara gye| rAjAne Darake mAre bar3e Adarake sAtha kahA,"he khecarAdhIza ! yaha tumhArA guru kaise huA ? isakI hAla kaha sunaao|" corane sArA hAla kaha sunaayaa| saba loga sunakara bar3e ho AzcaryameM par3a gye| isake bAda rAjAne skandilako bar3e sammAnake sAtha usake ghara bhijavA diyaa| jaise zaGkAse skandilakI vidyAsiddha nahIM huI, vaise hI zaGkA karanese samyaktvakA nAza ho jAtA hai| isaliye socakara niHzaGka manase samyaktvakAdhAraNa karanA caahiye| cAritra-yAna TUTa jAnepara bhI bhavyajIva samyaktva-rUpI paTareke sahAre tara jAte haiN| samakiti puruSoMko nisarga-ruci Adi daza ruciyoMkobhI hRdayameM dhAraNa karanI caahiyeN| inakA vivaraNa isa prakAra hai : 1 nisarga-ruci-jo binA hI guruke upadezake nizcayase jI
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 * pArzvanAtha caritra * vAdi nava tatvoMko jAnatA ho, Asravako chor3akara saMvarakA Adara karatA ho, bItarAga devake kahe hue chaH dravyoMko dravya, kSetra, kAla, bhAvase sahita jAnanA ho, nAmAdi cAra nikSepoMko svayaM jAnakara unapara pUrNa zraddhA karatA ho, vItarAgake kahe hue bhAvoMko sarvathA satya mAnatA ho, use nisarga-ruci samajhA cAhiye / 2 upadeza - ruci - jo jIva guruke upadezase vItarAga devake kahe hue tatvoMko jAnakara unapara pUrNa rUpase zraddhA rakhatA ho, vaha upadeza- ruci kahalAtA hai| 1 3 AjJA - ruci - rAga, dveSa, ajJAna Adi doSoMse rahita vItarAga devakI AzAko mAnane vAlA aura usapara pUrI zraddhA rakhanevAlA jIva AjJAruci kahA jAtA hai / 4 sUtra- ruci - jo jIva Agama-sUtroMko niyukti, bhASya cUrNi aura TIkA sahita mAnatA ho, unake zravaNa aura paThanakI atyanta cAhanA rakhatA ho, vaha sUtraruci kahalAtA hai / 5 bIja- ruci - jo jIva guru-mukhase eka padake arthako sunakara aneka padoMkI sahahaNA kara sake vaha bIjaruci hotA hai / 6 abhigama - ruci - jo sUtra - siddhAntoMko artha sahita jAnatA ho aura artha- vicAra sunanekI khUba ho abhilASA rakhatA ho, vaha abhigama - ruci kahalAtA hai / 7 vistAra - ruci - jo jova chaoM dravyoMke guNa aura paryAyoMko cAra pramANa aura sAta nayase jAnatA ho, jAnanekI ruci rakhatA ho, vaha vistAra- ruci hai /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ~~ ~ ~ ~ ~~ ~ ~ ~ ~ ~~ ~ -- ~ - - - - - - - 8 kriyAruci Atma-dhesake sAtha tapa vagairaH bAhya kriyAopara ( Ran, ruci rakhanevAlA jIva kriyAruci kahalAtA hai| ___6 saMkSepa-ruci-jo jIva thor3ese arthako sunanepara bhI bahuta arthako jAna sakatA hai aura isase kumati-kadAgrahameM nahIM phaMsatA, vaha saMkSeparuci hotA hai / 10 dharmaruci-jo pAMcoM astikAyake svarUpako zrutajJAnase jAnakara cArako chor3a de aura eka svabhAva antaraGga sattAke Upara sahahaNA kare vaha dharma-rUci kahalAtA hai| isa prakAra guruke upadeza zravaNakara, lalitAGga rAjAkA mana samyaktvameM nizcala ho gyaa| guruke vacana-rUpI amRtase sIMce jAkara ve sAta kSetroMmeM dhana vyaya karane lage aura vizeSa rUpase saMghabhakti karane lage ; kyoMki saMghabhakti karanese bahuta lAbha hote haiN| kahA bhI hai, jo kalyANa-ruci prANI guNa-rAzike krIr3A-sadanake samAna saMghakI sevA karatA hai, usake pAsa lakSmI Apase Apa AtI hai, kIrti usakA AliGgana karatI hai, prIti usIko bhajatI hai, mati usase milaneke liye utAvalI ho jAtI hai, svarga-lakSmI usIse milanA cAhatI hai aura mukti use bArambAra dekhatI hai| lokameM rAjA zreSTha hotA hai,usase cakavartI zreSTha hotA hai,usase indra zreSTha hotA hai aura sabase tInoM lokake nAyaka jinezvara deva zreSTha mAne jAte haiN| ve zAnakI maNinidhike samAna jinezvara bhI zrI saMghako pratidina namaskAra karate haiN| isaliye jo vairasvAmIkI taraha zrosaMghakI unnati karatA hai, usakI saMsArameM bar3I prazaMsA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 * pArzvanAtha caritra * hotI hai / " aba lalitAGga rAjA bhI zrIsaMghakI bhakti karate, evaM nitya dharma - kRtya karate hue dina bitAne lage / eka dina saMsArakI asAratAkI cintA karate hue rAjAne zreSTharatnoMke sthambhase suzobhita, suvarNakI bhittise dedIpyamAna, camakatI huI maNiyoMse jar3e hue uttAna aura sundara sopAnase vibhU Sita, sarvAGga-sundara, pavitra, puNya-mandirake samAna, raGga maNDapa, snAtramaNDapa, aura nRtyamaNDapa Adi caurAsI maNDapoMse maNDita aura divya zikharoMse suzobhita eka sundara jinendrabhavana banAyA aura usameM zrIAdinAtha bhagavAnake bimbakI vidhi-pUrbaka pratiSThA karavAkara snAtra pUjA karavAyI / anantara agara, candana aura kapUrase mile hue sugandha- dravyoMkA lepana kara, bhaktipUrvaka AbhUSaNa pahanA, zatapatra, jUhI Adi puSpoMse usakI arcA kara, rAjAne kRSNAgarukA dhUpa jalAyA / tadanantara uttarAsaGga dhAraNa kara zuddha pradezameM sthita ho, jinendrake sAmane bhUmi ghuTane Teka tIna bAra namana kara, hAtha jor3e hue rAjAne isa prakAra stuti karanI Arambha kI, - "he yugAdi- paramezvara ! he tribhuvanAdhIza ! Apako jaya ho / he trailokyatilaka ! ApakI jaya ho / he vItarAga, Apako namaskAra hai / he svAmI ! he jagannAtha ! he praNata- pAla ! Apa prasanna hujiye / he vibho ! maiM Apako zaraNa meM hU~ / he sadAnandamaya ! he svAmI ! he karuNA-sAgara ! isa loka aura paralokameM Apa hI merI zaraNa haiN|" isa prakAra jinendra bhagavAnakI stuti kara, A~khoMmeM Anandake A~sU bhare khar3e hokara phira isa
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ *prathama sarga prakAra kahane lage,-"he svAmI! he trailokya-nAyaka ! isa saMsArase merA nistAra kro|" __ prati dina aisI hI bhakti karate hue bahuta dina bIta gye| dhIre-dhIre unakA bur3hApA A phuNcaa| kahate haiM ki bur3hApA Ane para deha dubalI ho jAtI hai, dA~ta TUTa jAte haiM, A~khoMse kama dIkhatA hai, rUpa bigar3a jAtA hai, mu~hase lAra TapakatI rahatI hai, apane ghara vAle ho bAta nahIM mAnate, yahA~taka ki patnI bhI sevA nahIM krtii| oha ! kaise khedakI bAta hai, ki bur3hApemeM apanA beTA bhI anAdara karatA hai / aura bhI kahA hai ki bur3hApA Ate hI muMhase lAra girane lagato hai, dA~ta gira jAte haiM, muMhapara tejI nahIM rahatI, zarIrase jIrNa ho jAtA hai, sirake bAla paka jAte haiM, cAla dhimI par3a jAtI hai, A~khoMko jyoti jAtI rahatI hai, unase sadA pAnI giratA hai, to bho tRSNA-rUpiNI strI vyartha manuSyako satAtI hai, arthAt aisI hAlata ho jAnepara bhI tRSNA pIchA nahIM chodd'tii| isa prakAra bur3hApA A jAnepara rAjA lalitAGgane apane rAjya kA bhAra apane putrako sauMpakara tRNakI taraha rAjya chor3a diyA aura sadgurUke pAsa jAkara dIkSA le lii| isake bAda chaTTa aura aThThama Adi tapa karate, bAIsa pariSahoMko parAjita kara vidhipUrvaka cAritrakA pAlana karate hue antameM anazana karake lalitAGga munine audArika dehakA tyAga kiyA aura svargako cale gye| vahA~ deva-sukha bhoga karate hue mahAvidehameM siddha-pada paaveNge| lalitAGga kumAra-kathA samApta /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * isa prakAra harizcandra AcAryakI dezanA zravaNakara bahutere logoMko pratibodha huA aura saba apane apane bhAvake anusAra niyama aura abhigraha le, vandanA kara, apane-apane sthAnako cale gaye / usa samaya prakRtise ho laghu-karmI marubhUti viSayase virakta hokara dharma meM tatpara ho gyaa| dakSatA, dAkSiNya, saujanya, satya, zauca aura dayA Adi guNoMse vaha kaniSTha hokara bhI jyeSTha ho gayA aura jyeSTha kamaTha mithyAtvakI kaThinatAke kAraNa magasaliyA pattharake samAna ho rhaa| eka hI kulameM janma lenevAle lar3ake bhI saba eka tarahake nahIM hote| kahA bhI hai ki kitanI hI tumbiyAM yogiyoMke hAthameM jAkara pavitra ho jAtI haiM, kitanI hI zuddha bA~sake sAtha laTakatI huI sarasa aura madhura gAnakA Ananda detI haiM, kitanI hI majabUta rassImeM baMdhakara jalameM DUbate huekA sahArA hotI haiM, aura kitanI hI hRdaya jalAkara raktapAna karaneke kAmameM AtI haiM / uso taraha yaha bhI kahA huA hai ki guNase ujjvala aise dIpaka aura sarasoM choTe honepara bhI prazaMsA pAte haiM aura pradIpana ( agni ) tathA vibhItaka (beharA ) bar3e honepara bhI zreSTha nahIM mAne jaate| __bhAvayatike samAna marubhUtiko svapnameM bhI kAma-vikAra nahIM hotA thA aura usakI patnI vasundharA kAmase bar3I vyAkula rahato thI, kamaThako usapara bahuta burI nIyata thI, isaliye usane cher3achAr3a karake use apanI muTThImeM kara liyaa| donoM kAmAndha hokara manamAnI mauja ur3Ane aura kAma-krIr3A karane lage / kamaThakI strI varuNAne ina donoMkA yaha hAla dekha marubhUtise kaha diyA / saba
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga sunakara marubhUtine kahA,-"yaha bAta nahIM ho sktii|" jaba varuNA use bAra-bAra samajhAne lagI,taba isa bAtakI jAMca karaneke liye eka dina marubhUtine dUsarI jagaha jAnekA bahAnAkara kamaThase bAhara jAneko AjJA mAMgI aura thor3I hI dUra jAkara pIche lauTa aayaa| sA~jhako thake-mA~da bhikhArIkA rUpa banAye kamaThake ghara AyA aura pAsa hI kahIM rAtabhara rahanekI AjJA maaNgii| kamaThane socA ki jisake gharase atithi nirAza hokara calA jAtA hai, vaha use apanA pApa dekara grahIkA puNya lekara calA jAtA hai| yahI socakara usane apane makAnake eka kone meM use soneke liye jagaha de dii| vaha bhI nIMdakA bahAnA kiye par3a rhaa| rAtako marubhUtine una donoMko badacalano apanI A~khoM dekha lii| savere uThakara vahA~se thor3I dUra jAkara vaha phira ghara lauTa AyA aura manameM hI gussA chipAye rahA ; kyoMki strokA parAbhava pazuoMse bhI nahIM sahA jaataa| ___ honahArakI bAta-marubhUtine ina donoMke badacalanIkI bAta rAjA aravindase kaha sunaayii| yaha suna tejasvI rAjAko bar3A krodha huaa| dharmAtmA janoMke liye saumya, anyAyake rAstepara calane vAleke liye yama aura yAcakoMke liye kuberake samAna rAjAne usI samaya kotavAlako bulAkara hukma diyA ki usa duSTa kamaThako daNDa do / yamadUtakI taraha kotavAla usI samaya kamaThake ghara jA pahu~cA aura use pakar3akara gadhepara biThA, sUpakA chatra mAthepara lagA, pApake phala-svarUpa belake phaloMkI mAlA gale meM pahanA, sAre
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 * pArzvanAtha caritra * nagarameM bAjA bajAte hue ghumAyA aura usakI qhaba miTTI qharAba kii| isake bAda brAhmaNa, bAlaka, strI, tapasvI aura rogI cAhe jo aparAdha kara deM; para unakI jAna nahIM lenA, balki use aura daNDa hI denA nyAyocita hai / yahI socakara use nagarase bAhara nikAla diyA aura rAjapuruSa apane sthAnako cale gaye / isake bAda jaMgaloMmeM akelA bhaTakatA huA vaha durAcArI kamaTha socane lagA, "mere bhAIne hI merI isa taraha miTTI qharAba kI, isaliye maiM z2arUra usakI jAna le lU~gA / " aisA vicAra rakhate hue bhI vaha khAne-pIne evaM saba tarahase lAcAra honeke kAraNa marubhUtikI kucha bhI burAI nahIM kara skaa| kucha dina bAda vaha eka tApasake Azrama meM pahuMcA aura vahA~ ziva nAmaka eka mukhya tapasvIko praNAma kara apanA dukhar3A kaha sunAyA / anantara usase tApasI dIkSA le, parvatapara jAkara tapa karane lgaa| sAtha hI tApasoMkI sevA bhI karane lagA / idhara apane bar3e bhAI ke pariNAmakI bAta sunakara marubhUtiko kisI taraha caina nahIM par3atA thA / jaise vRkSake koTara meM lagI huI Aga bhItara ho bhItara jalA karatI hai, vaisehI vaha bhItara hI bhItara jalane lagA / eka dina kucha logoMne Akara kahA ki kamaThane ziva tApasase dIkSA le lI hai aura vaha jaMgalameM paJcAgnI tapazcaryA kara rahA hai| yaha suna marubhUtine socA, ki vipAkameM krodhakA mUla bar3A bhayaGkara hotA hai / kahA bhI hai ki santApako denevAle, vinayakA nAza karanevAle, mitratAko naSTa karanevAle, udvega utpanna
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha caritra kamaThake pairoM mujhe kSamA karo 20... jhukakara 1 usane gadgada kaNThase kahA :- -bhAI [ pRSTha 57 ] ATORS mArate hue marubhUtikA kacUmara nikAla- ddaalaa| [[STa 58 ]
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sargakaranevAle, durmati denevAle, puNyodayakA nAza karanevAle tathA durgatiko denevAle aise krodhakA santajanoMko sadA tyAga hI karanA caahiye| phira jaise dAvAgni vRkSoMko jalA detI hai, vaise hI jo dharmako jalA detA hai ; jaise hAthI latAko ukhAr3a pheMkatA hai vaise ho jo nItiko ukhAr3a phekatA hai, jaise rASTra candramAkA grAsa karatA hai, vaiseho jo manuSyoMkI kortiko malina karatA hai aura jaise havA meghako ur3A detI hai, vaiseho jo svArthako caupaTa kara detA hai aura jaise garamI pyAsako bar3hAtI haiM, vaise hI jo ApattiyoMko bar3hA detA hai aura dayAkA lopa kara detA hai, aise vinAzakArI krodhako manameM sthAna denA kaise ucita kahA jA sakatA hai ? karaDa aura ukarar3a munikI taraha krodhakA phala mahA hAnikAraka jAnakara saMyamI marubhUtine phira apane manameM socA,"cAhe jaise ho vaise kamaThake pAsa jAkara kSamA mAMganI caahiye|" manameM aisA vicAra kara usane rAjAse jAkara kahA ki merI icchA hotI hai ki maiM kamaThake pAsa jAkara kSamA maageN| yaha kaha, rAjAke manA karanepara bhI vaha kamaThase kSamA mAMganeke liye jaMgalameM calA gyaa| vahA~ pahu~cakara kamaThake pairoM jhukakara usane gadgada kaNThase kahA,-"bhAI ! mujhe kSamA kro| uttama jana tabhItaka krodha karate haiM, jabataka aparAdho Akara peroMpara nahIM girtaa| isaliye aba Apa merA aparAdha kSamA kara do|" usake isa praNAma aura vinayavAkyoMse kamaThako ulaTA krodhahI utpanna huaa| vaha lajate hue telapara par3I huI jalakI bUMdakI taraha ho gyaa| usI samaya usane
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ *pArzvanAtha-caritra - pAsahI par3I huI pattharakI bar3IsI zIlA uThAkara marubhUtike sirapara de mArI ; kintu isase bhI use santoSa na huaa| phira bhI eka dUsarI zilA uThAkara krodhase lAla-lAla netra kiye hue usane usI pattharakI zilAse bAra-bAra mArate hue marubhUtikA kacUmara nikAla ddaalaa| dUsarA bhv| mArako takalIphase ArtadhyAnameM par3akara marA huA marubhUti vindyAcalameM bhadra jAtike hAthiyoMkA yUthanAyaka hAthI huaa| sthUla upalake samAna kumbhasthala vAlA, gambhIra mukhavAlA, Upara uThI huI daNDAkAra suMDavAlA, atyanta mada bharanese bhUbhAgako paGkila karanevAlA, madakI gandhase lubdha hokara Aye hue bhramaroMkI dhvanise manohara, aneka bAla hastiyoMse pariveSTita aura jaGgama parvatake samAna vaha hAthI cAroM ora zobhita hone lgaa| kamaThakI strI varuNA bhI kopAndha hokara mara gayI aura yUthanAyakakI strI huI / vaha hAthI usake sAtha parvata, nadI AdimeM sarvatra ghUmatA huA akhaNDa bhoga-sukha anubhava karatA huA krIr3A karane lgaa| idhara potanapurameM anupama rAjyasukha bhoga karate hue rAjA aravindane dekhA ki zarad Rtu A phuNcii| jalase pUrNa sarovara aura khile hue kAsa-puSpa zobhita hone lge| sarvatra subhikSa ho gayA aura saba loga sarvatra prasanna cittavAle ho gye| usI samaya eka dina rAjA aravinda mahalake Upara car3hakara khir3akImeM baiThe
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama saga* hue apanI priyAoMke sAtha sneha-rasase bhare Ananda le rahe the| isI samaya AkAzameM gar3agar3AhaTa sunAI dI aura indra dhanuSa tathA bijalIke sAtha bAdala chAye dikhAI diye| usa samaya AkAzameM kahIM sphaTika, zaMkha, candramaNDala, rajata aura himake piNDake samAna ujjvala abhrapaTala dikhAI detA thA, kahIM zuka-piccha aura indranIlake samAna prabhAvAlA nIla abhra-paTala dikhAI detA thaa| kahIM kajjala, lAjavarga aura riSTaratnako sI prabhAvAlA zyAma abhrapaTala dikhAI detA thaa| isa prakAra dekhane yogya bhinna bhinna raMgoMvAle bAdaloMko dekhate aura unakA garjana sunate hue rAjAne kahA,"ahA ! yaha to bar3I vicitra ramaNIyatA dikhAI de rahI hai| isI taraha ve sAmanekI aura dekha rahe the ki ekAeka havAke jhoMkese sAre bAdala ur3a gye| phira AkAza jyoMkA-tyoM ho gayA / yaha. dekha rAjAko vairAgya upajA aura unhoMne socA ki yaha kaise AzcaryakI bAta hai ki itane bAdala semarakI rUI kI taraha dekhatedekhate ur3a gaye! ThIka isI taraha saMsArakI sabhI cIjeM kSaNa-bharameM naSTa ho jAtI haiN| kahA bhI hai ki lakSmI bijalIkI camakake samAna hai aura jaise rAha calate-calate musAphiroMko vizrAma leneke liye vRkSa mila jAte haiM, vaise hI iSToMkA samAgama hotA hai / isa ke sivA jo saverA dikhAI detA hai, vaha do paharameM nahIM aura jo do paharameM dikhAI detA hai, vaha rAtako nahIM dikhAI detA / isI taraha isa saMsArameM sabhI padArtha anitya haiN| aiso sundara javAnI indracApakI taraha dekhate-dekhate naSTa ho jAtI hai, priyajanoMke nirvA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra. hameM snehakA raMga bhI pataGgake raGgakI taraha hai| viSaya bhI pahale to madhura par3ate haiM, para antameM duHkha hI dete haiN| yaha saMsAra sadA asAra mAlUma hotA hai isameM koI cIz2a ThaharanevAlI nahIM hai| manuSya zarIrako pratidina kSINa hote nahIM dekhatA; para yaha pAnImeM par3e hue kaccI miTTIke ghar3ekI taraha kSaNa-kSaNa chIjatA jAtA hai| pada-padapara AghAta prApta honevAle badhyajanakI bhA~ti dina-dina mRtyu prANiyoMke pAsa AtI hai| oha ! mAtA-pitA, bhAI aura strI-putrake dekhate-dekhate prANo azaraNa hokara apane karma-yogase yamake ghara calA jAtA hai| isa saMsAra meM saba kucha anitya hai| kahA bhI hai ki--"he pAmara prANI! jabataka tumheM jarA nahIM satAtI, vyAdhi nahIM vyApatI aura indriyA~ zithila nahIM hotIM, tabhItaka dharma kamA lo, ThIka hai| vahI mahAnubhAva puNyavAn hai, jo rAjyako chor3akara sadguruke pAsa jAkara vrata aGgIkAra kara letA hai| maiM hI rAjyake lobhameM par3A huuN| merA yauvana to bIta hI gayA, isaliye aba mujhe zIghrahI dIkSA aGgIkAra kara lenI caahiye| strI, putra aura rAjya bhalA kaba kisake hue haiM ? isa prakAra vicAra karate hue rAjA vairAgyako prApta hue aura unhoMne apane svajanoMke sAmane ho paJcamuSTi-loca karanA Arambha kiyaa| isa taraha rAjAko virakta aura vratotsuka jAna unakI striyA~ bar3I duHkhita hokara kahane lagI,--"he prANapriya ! Apake rAjya parityAga karanekI vajra-tulya bAta sunakara hamAre hRdayake sau-sau Tukar3e ho rahe haiN| he svAmI ! he prANezvara! Apa prasanna
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sagaM* 61 hUjiye aura isa icchAko tyAga kIjiye / klezakAraka tapameM bhalA kyA rakkhA hai ? kahA~ kaThora tapa aura kahA~ ApakA sundara: komala zarIra ! Apa to rAjya bhogate hue prajAkA pAlana kIjiyeaura vIroMkI rakSA kIjiye / " isa prakAra prabala snehameM par3I huI priyatamAoMkI bAta suna rAjAne unheM samajhAte hue kahA, - apanI "pyAriyo ! suno "janmaduHkhaM jarAduHkhaM, mRtyuduHkhaM punaH punaH / saMsAra sAgare ghore, tasmAjjAgRta jAgRta // " arthAt -- "ila bhayaGkara saMsAra sAgara meM janma, jarA aura maraNa kA duHkha bArambAra prANoko duHkha detA rahatA hai, isaliye sadA jage raho / isa dehameM kAma, krodha aura lobha-rUpI cora Tike hue haiM, vaha tumhAre jJAna-tantuoMko hara lete haiM, isaliye sadA jage rahanA / mAtA, pitA, strI bhAI dhana aura gRha- inameM se koI tumhArA saGgI nahIM hai, isaliye g2Afila mata raho,--jage raho / vyavahArakI bar3I cintA rakhane aura AzAse ba~dhe rahaneke kAraNa manuSya dina-dina kSINa honevAlI apanI Ayuko dekha nahIM sakatA, isaliye jage raho / he cetana ! jarA, vyAdhi aura mRtyu tInoM tumhAre pIche lagI haiM, isaliye pramAda na karo aura binA vilamba kiye turata jAgakara bhAgo / bhAgakara vizrAma leneke liye bhI na baittho| indra aura upendra bhI mRtyuke paMjemeM par3ate hai; to isa kAlake nikaTa prANiyoMkI kauna rakSA kara sakatA hai ? duHkharUpI dAvAnalase. 1
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 * pArzvanAtha caritra * prajvalita jvAlAse bhayaGkara dIkhate hue isa saMsAra rUpI vanameM bAla-mRgako bhA~ti prANiyoMko kisakI zaraNa haiM? kisIkI nhiiN|" isa prakAra saMvagekA raGga car3hanese jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura mohanIya karmoMkA kSayopazama hokara unako avadhijJAna utpanna ho aayaa| phira to unhoMne apane putra mahendrako rAjyapara baiThAkara Apa bhadrAcArya guruke pAsa jAkara dIkSA le lI / kramase unhoMne gyAraha aMga aura caudaha pUrva sIkha liye / phira gurukI AjJA le nirmala, nirahaGkAra, zAntAtmA aura gaurava - rahita hokara ve rAjarSi ekalavihArI aura pratimAdhara hokara gA~vameM rAtabhara aura zaharameM pA~ca rAta rahane lge| zatru-mitrameM samAna vRttivAle aura patthara - sonemeM tulya buddhi rakhanevAle una mahAtmAko kyA vastImeM, kyA ujAr3a maidAnameM, kyA gA~vameM, kyA nagarameM-kahIM bhI pratibandha nahIM rahA / ve mahIne, do mahIne, tIna mahonekA pAraNA karate hue kramase bAraha mAsakA pAraNA karane lage / isa prakAra ugra tapase nAnA labdhiyA~ utpanna huI aura una puNyAtmA kI deha dhAnakI bhUsIkI taraha halakI ho gyii| usa samaya unheM cauthA manaH paryavajJAna utpanna huA / eka dina ve aravinda muni aSThApadako yAtrA karane cale | rAha meM jAte-jAte vyApArake liye paradeza jAtA huA sAgaradatta nAma sArthavAha milA / sAgaradattane munIzvarase pUchA, "Apa kahA~ jAyeMge ?" munine kahA, " aSTApadapara bhagavAnkI vandanA karane jAU~gA / " sArthapatine pUchA - "mahArAja ! parvatapara kaunase
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ *prathama sarga * www ko mUti kisana use Asana saba devatA haiM ? vahA~ko mUrti kisane banavAyo hai ? unakI vandanA karanese kyA phala hotA hai ?" yaha suna use AsannabhavI jAnakara aravinda munine kahA,--"he mahAnubhAva ! vahA~ devatAoMke saba guNoMse yukta arihanta nAmake devatA haiM, unameM ananta guNa bhare par3e haiM aura ve aThAraha doSoMse rahita haiN| kahA hai ki ajJAna, krodha, mada, mAna, lobha, mAyA, rati, arati, nidrA, zoka, asatyavacana, steya matsara, bhaya, hiMsA prema, kriyA-prasaGga aura hAsya-ina aThArahoM doSoMne jinake dvArA nAza pAyA hai, una devAdhidevako maiM namaskAra karatA huuN| vahA~ aSTApadake Upara RSabha Adi caubIsoM tIrthaMkaroMkI pratimAe~ haiN| IkSvAku-kulameM utpanna zrI AdinAtha prathama tIrthaMkarake putra bharata cakravartIne aSTApadapara eka bar3A bhArI divya caitya banavAyA hai| usameM RSabhAdi cauvosoM jinezvaroMkI apane-apane varNa aura pramANake anusAra ratna-pratimAeM banavAkara sthApita kI gayI haiN| unakI bandanA karanese rAjatva aura svarga kA sAmrajya milanA to mAmUlI bAta hai, mukhya lAbha mokSa prApti hI hai / jinakA bhAgyodaya hotA hai, vahI unake darza kara sakate haiN| unakI pUjA karanese narka aura tiryazca gatiyoMse chuTakArA ho jAtA hai / isaliye he sArtheza! suno, jo bhavya prANi jinAkSAko apane sirakI mukuTa-maNi mAnate haiM, sadguruke pAsa hAtha jor3e khar3e rahate haiM, zAstra zravaNako kAnoMkA bhUSaNa mAnate haiM, satyako jihvAkA bhUSaNa samajhate haiM, praNAmakI nirmalatAko hRdayakA bhUSaNa jAnate haiM, tIrtha yAtrA karanA pairoMkA bhUSaNa jAnate
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 * pArzvanAtha caritra # aura jina-pUjana tathA nirvikalpa dAnako hAthakA mUSaNa mAnate haiM, vehI jhaTapaTa isa saMsAra rUpI samudrase tara jAte haiN| jo vikalpapUrNa vittase devArcana karatA hai, vaha apanA puNya gavA~ detA hai / isa sambandhameM eka vaNik putrakA dRSTAnta diyA jAtA hai vaha suno "pratiSThAnapura meM vaNik jAtike do bhAI, rahate the / ve donoM kisI samaya alaga-alaga ho gaye aura alagahI do dUkAneM khola baitthe| ve donoMho zrAvaka the / ekakA nAma nandaka aura dUsarekA bhadraka thA / bhadraka roja savere uThakara dUkAnapara jAtA aura nandaka jina mandirameM pUjA karane jAtA / usa samaya bhadraka apane manameM vicAra karatA, - " nandaka dhanya haiM, jo aura saba kAma chor3akara roja savere uThakara jina pUjA karatA hai; para maiM to pApI hUM / isIse mujhe dhanakI kamI hai aura maiM hAya dhana - hAya dhana karatA rahatA hU~ / roja sabere dUkAnapara Akara pApiyoMke mu~ha dekhA karatA hU~, isaliye mere jIvanako dhikkAra hai| isa prakAra zubha dhyAnarUpI jalase vaha apane pApakA maila sApha karatA thA aura usake anumodana rUpI jalase apane puNya - bIjako socatA thA / isase usane svargAyu bA~dhI / idhara nandaka pUjA karatA huA socatA, - " jabataka maiM idhara pUjA-pATha karatA hU~, tabataka bhadraka dUkAnapara baiThA paisA paidA karatA hai; para maiM kyA karU~ ? maiMne pahale hI abhigraha le liyA hai, isaliye mujhe vivaza ho, pUjA karaneke liye jAnA hI par3atA hai / isa devapUjAse acchA phala milanA to dUra
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga. rahA, balki isa samaya to hAni hI ho rahI hai / isItaraha kuvikalpake kAraNa pUjA karate hue bhI vaha apanA puNya-dhana gavAM baiThA aura usane vyantara jAtike devako Ayu baaNdhii| idhara jinapUjAkA anumodana karanese bhadraka to saudharmalokameM jAkara devatA huA aura kuvikalpake kAraNa nandaka vyantara-deva huaa| isaliye kuvikalpa karate hue jina-pUjA kabhI nahIM karanI cAhiye-sadA zubha bhAvase hI jinArcana karanA ucita hai / aba kuvikalpase kiye hue dAnakA phala bhI suna lo| ____ "ujjayinImeM dhanya nAmakA eka baniyA vyApArake liye dUkAna khole baiThA thaa| isI samaya koI aNagAra muni mAsa-kSamaNake pAraNAke liye bhikSA leneke liye aaye| kyoMki muniko prathama porasImeM sajjhAya, dUsarImeM dhyAna, tIsarImeM gocarI aura cauthImeM punaH sajjhAya karaneko kahA gayA hai| dhanya vaNikne bhikSAke liye ghUmate hue muniko dekha unheM bar3e Adara-bhAvase bulAkara unake pAtrameM ghRtakI akhaNDadhArA chodd'ii| isase usane uccagati upArjana kI aura usake bar3hate hue puNyakA vighAta na ho, isaliye munine bhI use nahIM rokaa| itane meM usa seThake manameM yaha bAta AyI ki isa akele muniko itanA ghI kisa liye cAhiye, jo yaha cupacApa liye calA jA rahA hai aura manA nahIM karatA ?" usa samaya usane devalokakI Ayu bA~dhI thI, isIse munine kahA,-"re mUrkha ! uccagatise nIce giranekI ceSTA na kr|" usane kahA, "aisI anucita bAta mata kiijiye|" munine kahA,
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ * pAzvanAtha-caritra * "bhAI! suno, tumane ghIkA dAna karake devalokakI Ayu bA~dhI thI,para aba tumameM kuvikalpa A jAnese tumane adhogatikI taiyArI kara lii|" zrAvakane phira kahA,-"he mahAtmA! aba kahiye to maiM phira dAna karU~ jisase uttama gati mile|" munine kahA,"lobhase paisA phala nahIM miltaa| isake bAda kramase maraNa pAkara vaha dhanya seTha AThaveM sahastrAra nAmaka devalokameM jAkara devatA huA aura phira vikalpa rahita supAtra dAnakara antameM muktiko prApta huA / " ___isa prakAra aravinda rAjAke sAtha rahakara vaha sArthavAha pratidina dharmakI bAteM sunane lgaa| antameM kalpavRkSake samAna guruko pAkara usa sArthavAhane sarvathA mithyAtvako chor3akara samyaktvako grahaNa kiyaa| kramazaH aravinda munike sAtha jAte-jAte jisa jaGgalameM marubhUtikA jIva gajarAja huA thA, usI vanameM sAgaradatta apane sAthiyoMke sAtha Thahara gyaa| vahA~ pAsameM eka bar3A bhArI sarovara thA, usake kamaloMmeM gUMjate hue bhaure aise mAlUma hote the, mAnoM musAphiroMkI agavAnI kara rahe hoN| zabdAyamAna haMsa, sArasa aura cakravAka pakSI mAnoM usI sarovarake guNa gA rahe the| vaha sarovara muniyoMke mAnasake samAna nirmala jalase bharA thaa| usI sarovarake kinAre ye saba musAphira Idhana-pAnIkA prabandha kara rasoI banAne lge| itanemeM hAthiyoMkA saradAra vaha marubhUti hAthiyoMke sAtha usI sarovarameM pAnI pIne aayaa| bar3I derataka hAthi
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama sarga yoMke sAtha usa jalapUrNa sarovarameM vihAra karaneke bAda vaha bAhara nikalakara sarovarake taTapara aayaa| vahA~ khar3e-khar3e usane jo cAroM ora naz2ara pherI to musAphiroMko Tike dekhaa| dekhate hI usakA ceharA yamarAjakI taraha ho gayA, A~kheM tamatamA AyIM, kAna khar3e ho gaye aura vaha sa~r3a hilAkara, dizAoMko apane ciMgyAise kapAte hue sabako DaravAne lgaa| yaha dekha sabhI puruSa, strI, vAhana Adi idhara-udhara bhAgane lge| usa samaya jJAnavAn aravinda muni apane jJAna dvArA usa hAthokA bodha-kAla jAnakara vahIM kAyotsarga karake Tike rhe| apane jAtI svabhAvake kAraNa vaha hAthI krodhake sAtha dUrahIse munikI ora daudd'aa| parantu pAsa AtehI vaha munike tapa-stejake prabhAvase duma dabAye naye celekI taraha cupacApa khar3A ho rahA / abake usake upakArake liye kAyotsarga kiye hue muni zAnta aura gambhIra vANImeM usa hAthako pratibodha dene lage,-"he gajendra ! tuma apane marubhUtivAle janmako kyoM nahIM yAda karate ? kyA tuma mujha aravinda rAjAko nahIM pahacAnate ? marubhUtivAle bhavameM aGgokAra kiye hue arhat-dharmako kyoM bhUle jA rahe ho ? he gajarAja! vaha saba bAteM yAda karo aura zvApada-jAtike mohase paidA hue isa ajJAnako chor3a do|" munike ye amRtake samAna vacana sunakara zubha adhyavasAyake dvArA usa gajarAjako turata ho jAti-smaraNa-jJAna ho AyA / anantara usane harSake A~sU A~khoMmeM bhare hue, dUrahIse zarIrako jhukAye hue apano sUDase munirAjake donoM caraNa chue aura saMvega prApta usa gajarAjane sira
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68. * pArzvanAtha-caritra * jhukAkara munirAjako namaskAra kiyaa| abake munine phira gajendrase kahA, he gajarAja! suno-isa nATakake samAna saMsArameM jIva naTakI taraha nAnA rUpa dhAraNa kiyA karatA hai| tuma pUrva bhavameM brAhmaNa aura tattvajJa zrAvaka the aura aba apanI jAtike ajJAnase mUDha hAthI bane hue ho| isakA mujhe bar3A bhArI kheda hai| aba tuma pUrva janmakI taraha viSaya aura kaSAyakA saGga chor3a do aura samatA-rasako bhjo| isa samaya tuma sarpa-viratikA to pAlana nahIM kara sakate ; para tobhI deza-virati dhAraNa kara sakate ho| isaliye pUrva bhavameM aGgIkAra kiye hue bAraha vratarUpI zrAvaka-dharma tumheM prApta hoN|" isa prakAra rAjarSi aravindake batalAye hue dharmake rahasyako usane sUMDake agrabhAgase zraddhA-sahita svIkAra kara liyaa| varuNA hAstinI bhI usIkI taraha jAti smaraNako prApta huI / isa prakAra unheM, dekhakara munine eka bAra phira dharmopadeza diyaa| anantara gajarAja zrAvaka ho, muniko namaskAra kara parivAra sahita apane sthAnako calA gyaa| phira bahutase loga vahAM Akara ikaThe hue aura usa hAthIke bodhako dekhakara vismaya pAte hue kitanoMne dIkSA le lI aura kitane hI zrAvaka ho gye| usI samaya sArthapati sAgaradatta bhI jinadharmameM dUr3ha vittavAlA ho gyaa| isake bAda rAjarSi aravindane aSTApada parvatapara pahu~cakara samasta jinapratimAoMkA vandana kiyA aura vahIM anazana kara kevala-zAna prApta kara siddhi-sthAnako prApta hue|
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra WEI usI samaya usa sA~pane usake kumbhasthalapara DaMsa diyaa| [pRSTha 56]
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * 66 idhara usa hAthIne zrAvaka hokara samabhAvakI bhAvanA karate, jIvoMpara dayA dikhalAte, chaTTa Adi tapa karate, sUryako kiraNoMse garama bane hue acitta jalakA pAna aura sukhe pattoMkA pAraNa karate hue hAthiyoMke sAtha krIr3A karanese manako haTAye hue virakta hokara vicAra karane lagA, - "ahA ! jinhoMne manuSya-bhava prApta kara dIkSA avalambanakI, ve bhI dhanya haiM / gata bhavameM manuSyakA janma pAkara bhI maiM use muphta kho baitthaa| aba maiM kyA karU~ ? isa samaya to maiM pazu huuN|" aisI bhAvanA karate aura jaise-taise jaGgalI bhojanase peTa bharate, rAga-dveSase dUra rahate aura sukha-duHkhameM samabhAva rakhate hue vaha gajendra apanA samaya bitAne lagA / idhara kamaTha, krodhameM Akara marubhUtiko mAraDAlaneke kAraNa guruse phaTakAra aura anya tApasoMse nindA pAkara, ArttadhyAnake vaza ho maraNako prApta huA aura kurkaTa-jAtikA ur3anevAlA sAMpa huA / vaha itanA bhayaGkara huA ki jaMgalameM Ane-jAnevAle use dekhakara hI Darane lge| vaha dA~ta, pakSa-vikSepa, nakha aura caMcuke dvArA yamakI bhA~ti jantuoMkA saMhAra kiyA karatA thA / eka dina usa sarpane sUryakI garamIse sUkhate hue kaNThavAle gajarAjako usI sarovarameM pAnI pIneke liye Ate dekhA / vaha sA~pa vahA~ pahalese hI maujUda thaa| devayogase pAnI pIte-pIte vaha hAthI kIcar3ameM pha~sa gayA aura mAre garamIke zarIra azakta honeke kAraNa usameMse nikala na sakA / usI samaya usa sA~pane usake kumbhasthalapara DaeNsa diyA / sAre zarIra meM turata hI z2ahara phaila
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra. gyaa| isI samaya apanA antima samaya nikaTa jAna kara usa hAthIne pUrva bhavake abhyAsAnusAra 'bhavacarimaM paJcakkhAmi' isa prakAra caturvidha AhArakA 'paJca kkhANa' kiyA aura samyakRtvakA smaraNa kiyA-"arihanta mere deva, susAdhu mere AjIvana guru aura jina praNIta dharma jo samyaktva hai use maiM aGgIkAra karatA huuN|" sAthahI vaha aThArahoM pApa-sthAnoMko smaraNa karane lagA,-"prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, rati-arati, para-parivAda, mAyA-mRSAvAda aura mithyAtvazalyaina aTharahoM pApa-sthAnoMkA maiM tyAga karatA huuN|" isI prakAra vaha cintavana karane lagA, tathA ___ "khAmemi savvajIve, savve jIvA khamantu me mitti me savva bhUesa, veraM majjha na kenni|" arthAt-"maiM saba jIvoMko khamAtA huuN| saba jIva mujhe kSamA kreN| saba prANiyoM para merA maitrIbhAva banA hai| kisIke sAtha merA vaibhAva nahIM ho| puna:-"maiM saba prANiyoMko kSamA karatA huuN| ve bhI mujhe kSamA kreN| saba jIvoMke sAtha merI maitrI ho aura mujhe zrI vItarAga devakA zaraNa prApta ho|" ___ isI prakArakI bhAvanAe~ karate-karate vaha gajarAja eka manase parameSTi-namaskAra mantrakA smaraNa karane lgaa| usane vicAra kiyA,-"vyAdhi athavA mRtyuke mAmalemeM dUsarA to nimitta mAtra hotA hai, parantu prANI svayaM hI apane karmAnusAra zubhazubha phala prApta karatA hai|"
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ *prathama sarga: tIsarA bhv| isa prakAra vicAra karate hue zama-sudhAse sikta hokara dharma dhyAna karate hue vaha hAthI mRtyuko prApta hokara AThaveM sahasrAra nAmaka devalokameM sataraha sAgaropamakI AyuvAlA deva huaa| vahA~ eka hI antarmuhUrta meM vaha do devadUSya vastroMke bIcameM utpanna ho uTha khar3A huaa| usa samaya vahAM maujUda rahanevAle sevaka-deva aura devAGganAe~ zayyA para baiThe hue, taruNa puruSAkAra, sarvAGga vibhUSita, ratna-kuNDala, mukuTa aura ujvala hAra Adise alaGkata zarIravAle aura turata utpanna honevAle usa devako dekhakara isa prakAra kahane lage,"he nAtha! tumhArI sadA jaya ho| tumheM sadA Ananda prApta ho| hameM AjJA dekara anugahIta kreN| hama anAthoMke nAtha ho jAo, hama to Apake dAsa haiN| yaha sArI lakSmI Apake hI adhIna hai| Apa jisa taraha ucita samajhe, usa taraha isakA upayoga kiijiye|" isake bAda vaha deva snAna-maGgalakara,apanA kalpa (AcAra) grantha par3ha kara, zAzvata caityameM virAjamAna pratimAkI pUjA kara stuti karate hue usake sabhA sthAnameM aayaa| vahAM devoM aura deviyoMke maGgala gAnake sAtha saMgItAmRtameM lIna ho, vaha divya bhoga bhogane lgaa| kahA hai ki, devalokameM devatAoMko jo sukha prApta hotA hai, usako manuSya yadi sau varSataka sau jivAoM dvArA kahA kare, to bhI vaha pUrA varNana
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 * pArzvanAtha caritra * na kara ske| devatAoMko keza, asthi, mAMsa, nakha, roma, rudhira, vasA, (carbI,) carma, mUtra aura mala Adi azuciyeM nahIM hotI / unakA zvAsocchavAsa sugandhita hotA hai, unake pasInA nahIM AtA, ve nirmala dehavAle hote haiM, unakI AMkhoMkI palaka nahIM giratI, manameM jisa bAtakA saGkarUpa hotA hai use ve jhaTa pUrA kara lete haiN| unakI phUlamAlA kabhI malIna nahIM hotI aura ve sadA bhUmise cAra aGgula Upara uThe rahate haiM / yaha jinezvaroMkI kahI huI bAta hai / idhara varuNA hastinI kaThina tapakara antameM anazana dvArA maraNako prApta ho, dUsare devalokameM calI gyii| usa parama rUpalAvaNyamayI devIkA mana kisI deva para AtA hI nahIM thA / vaha sadA usI gajendra ke jIvako, jo deva huA thA, yAda karatI rahatI thI / jaba gajendrake jIvako bhI usa para anurAga ho AyA to usane apane avadhijJAnake dvArA yaha mAlUma kara liyA ki vaha mujhapara atyanta Asakta hai, taba vaha usake pAsa jAkara sahasrAra devaloka meM use livA lAyA / pUrvajanma ke sambandhake kAraNa donoM kA eka dUsare para khUba gAr3hA prema ho gayA / kahate haiN| ki prathama donoM devalokoMke devatA ( manuSyakI taraha) zarIrase viSayakA sevana karate haiM, tIsare aura cauthe devalokoMke devatA sparza mAtra se pAMcaveM aura chaThe devalokoMke devatA kevala rUpa-darzanase; sAtaveM aura AThaveM devalokoMke devatA kevala zabda zravaNa kara aura zeSa cAra devalokoMke devatA kevala manase hI viSayakA ;
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * 73 sevana karate haiN| inake upara nau gaveyaka aura pAMca anuttara vimAnake devatA haiM, jo atizaya praur3ha vicAravAle aura viSayase nivRtta rahanevAle hote haiM, isaliye pahalevAloMse ye ananta guNa sukhI hote haiM / - aba vaha deva usa devI ke sAtha kabhI nandozvara dvIpameM jAkara zAztrata jina - pratimAkA arcana kara nAca-gAna karate hue, kabhI mahAmuniyoMkI upAsanA karate hue, kabhI nandana - vanakI dIrghikAoMmeM jala-krIr3A karate hue aura kabhI nitya gAne bajAnekA maz2A lete hue icchApUrvaka Ananda-upabhoga kara rahA thA / isa taraha viSaya sukha bhogate hue usane bahutasA samaya vitA diyA / idhara bahuta samaya vyatIta honeke bAda vaha kurkaTa sarpa bhI mara gayA aura dhUmraprabhA nAmakI pAMcavI naraka pRthvImeM sattara sAgaropamakI AyuvAlA nArakI ho gayA / usa narakameM vaha nAnA prakArake kaSTa bhoga karane lagA / siddhAntameM kahA haiM ki naraka meM nArakI jIva bar3e tIkhe aura mahAbhayaGkara duHkha sahana karate haiM; phira karor3a varSoMmeM ve kitanA duHkha uThAte hoMge / isakI kauna varNana kara sakatA hai ? agnidAha, zAlmAlIke vRkSa para se giranA, Asevana - agnImeM bhramaNa karanA vaitaraNI meM bahanA, aura isItaraha saiMkar3oM prakArake kaSTa ye nArakI jIva uThAyA karate haiM / yaha saba pUrva bhavameM kiye hue pApa aura adharmakA hI phala hai / kamaThakA jIva narakameM pahuMcakara ghar3Ibhara bhI caina nahIM pAne lagA /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvItIya srg| pUrva mahAvidehameM sukaccha nAmaka vijayameM, vaitADhya parvatapara eka bahuta hI sundara nagarI thii| usakA nAma tilakapurI thaa| vaha UMce aura manohara prasAdoMse suzobhita ho rahI thii| usake hATa, bAz2Ara, galI aura kUce-sabhI ananta zobhAke bhaNDAra the, yahI kAraNa thA ki vahA~ vidyAdharoMkI ToliyA~ sadA-sarvadA vicaraNa kiyA karatI thiiN| nagarI kyA thI, sukha aura zAntiko AgAra thii| jo usakI godameM jA pahu~catA, vahI apane duHkhoMko bhUlakara Ananda-sAgarameM hiloreM lene lgtaa| ___isa nagarImeM vidyudgati nAmaka eka parama pratApI rAjA rAjya karatA thaa| vaha samasta vidyAdharoMkA svAmI thaa| usakI ujjvala kIrti-patAkA digdigantameM phaharA rahI thii| vaha jaisA AcAra zIla thA, vaisA hI kartavya niSTa thaa| vaha prajA-pAlanameM kabhI kisI prakArakI truTi na hone detA thaa| isIliye vaha ziSTa, praziSTa, hRSTa aura nyAya-niSTha kahalAtA thaa| usake tilakAvatI nAmaka eka rAnI thii| vaha rUpa aura lAvaNyameM advitIya thii|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga rAjA use bahuta hI prema karatA thaa| donoM eka dUsarepara pUrNa anurAga rakhate the| donoM eka dUsareko pAkara sukhI the| donoMke dina bar3e Anandase vyatIta ho rahe the| cauthA bhv| kucha dinoMke bAda gajakA jIva deva-yonise cyuta hokara inhIM rAja-dampatike yahA~ putra rUpameM utpanna huaa| battIsa lakSNoMse yukta isa putrako dekhakara rAjA-rAnIko bar3A hI Ananda huaa| unhoMne isa kumArakA nAma kiraNavega rkhaa| isake lAlana-pAlanakA bhAra pA~va dhAtriyoMko sauMpA gyaa| kramazaH jaba vaha kucha bar3A huA taba pAThazAlAmeM vidyAdhyayana karane lgaa| yuvAvasthA prApta hote-na-hote vaha samasta vidyA aura kalAoMmeM pAraMgata ho gyaa| rAjAne jaba dekhA ki kumArane vidyA-kalAoMkA yatheSTa jJAna prApta kara liyA haiM aura usako avasthA vivAha karane yogya ho gayo hai, taba unhoMne sAmanta rAjakI padmAvatI nAmaka kanyAke sAtha usakA vivAha kara, usI samaya use yuvarAja bhI banA diyaa| kucha dinoMke bAda guru-kRpAse rAjAko saMvegako prapti huii| usane kiraNavegako rAjya-bhAra soMpa denA sthira kiyaa| isake liye mantriyoMse bhI salAha lii| unhoMne kahA,"rAjan ! kiraNavega sabhI tarahase ApakA yaha gurutara bhAra samhAlane yogya haiM / ApakA yaha vicAra bahuta hI uttama hai| isameM kisIko kisI prakArakI Apatti nahIM ho sktii|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra * 1 mantriyoMkI yaha bAta suna, rAjAne kiraNavegako apane pAsa bulA bhejA / kiraNavega usI samaya A upasthita huA / rAjAne bar3e premase usake sirapara hAtha pherate hue kahA- dekho beTA ! maiM aba vRddha ho calA, isaliye isa rAjya bhArase mukta hotA hU~ / tuma vIra ho, vidvAn ho, sadguNI ho / saba tarahase yaha bhAra samhAlane yogya ho| isaliye yaha bhAra maiM tumhoMko sauMpatA hU~ / mere sabhI mantrI bahuta purAne aura vizvasta haiM / ve rAja-kAjameM tumheM yatheSTa sahAyatA phuNcaayeNge| tuma bhI sabakA bhalI-bhA~ti pAlana karanA / koI bar3A aparAdha kare taba bhI kevala bAhara hIse krodha dikhAnA / samudrakI bhA~ti kabhI maryAdA na ulaMghana karanA / paNDitoMkI saMgati krnaa| dyUtAdi vyasanoMse sadA dUra rahanA aura durguNoMse vacanA / svAmI, AmAtya, rASTra, durga, koza, bala aura mitra - ye rAja - lakSmI ke saptAGga mAne gaye haiN| inakI prANa-paNase rakSA karanA / rAja karate samaya svarga aura narakakA dhyAna rakhanA bhI Avazyaka hai / rAjyake bAda narakakI prApti na ho, isaliye dharma - kAryameM bhI dattacitta rahanA / he putra ! yadi ina saba bAtoMpara qhayAla rakhoge, to isameM koI sandeha nahIM, ki tuma bhI sukhI rahoge aura apane Adarza kAryoM dvArA apane pUrvajoMkA mukha bhI ujjvala kara sakoge / 76 kiraNavegane nata mastaka ho kahA - pitAjI ! yadyapi maiM isa gurutara bhArako kisI prakAra uThAne yogya nahIM hU~, phira bhI Apa kI AjJA zirodhArya karanA maiM apanA parama kartavya samajhatA hU~ /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sage ....nahamaramairaanaanawarrrrrrrr yadi ApakI yahI icchA hai ki maiM isa bhArako samhAla lUM, to maiM isake liye taiyAra huuN| kiraNavegakI yaha bAta suna rAjAko bahuta hI Ananda huaa| usane bar3I prasannatAke sAtha rAja-kAjakI sabhI bAteM kiraNavegako samajhA dii| kiraNavegane bhI sArI bAteM bar3I AsAnIse samajha lo|anntr rAjya-bhArase nivRtta ho, rAjAne zrutasAgara nAmaka cAraNamunike nikaTa dIkSA le lI aura niraticAra caritra evam anazana dvArA kaivalya-zAnakI prApti kara antameM mokSa prApta kiyaa| ____ idhara kiraNavega apane pitAkI rAja-sampatti prApta kara nyAya aura nIti pUrvaka prajAphA pAlana karane lgaa| vaha jJAnI honepara bhI mauna rahatA thaa| zaktimAna honepara bhI kSamAse hI kAma letA thA aura dAnI honepara bhI Atma-zlAghAko apane nikaTa na Ane detA thaa| inhIM guNoMke kAraNa cAroM ora usakI prazaMsA hotI thI aura prajA usake liye prANa deneko taiyAra rahatI thii| usakA dRr3ha nizcaya yaha thA ki : mindantu nItinipuNA yadi vA stuvantu, lakSmIH samAvizatu gacchatu vA yatheSTam // adyava vA maraNamastu yugAntare vA, nyAyAlpathaH pravicalanti padaM na dhoraaH|| arthAt- noti-nipuNa loga nindA kareM yA stuti kareM,lakSmI Aye yA jAye aura mRtyu isI samaya ho yA yugAntarameM ho, dhIra puruSa kisI bhI avasthAmeM nyAya-pathase vicalita nahIM hote|" isI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 * pArzvanAtha caritra mudrAlekhako sadA dUSTike sammukha rakha, vaha rAjyake samasta kArya sucAru rUpase sampAdana kiyA karatA thaa| pAThakoMko hama pahale hI batalA cuke haiM ki yuvAvasthA prApta honepara kiraNavegake pitAne padmAvatI nAmaka rAja-kanyAke sAtha usakA vyAha kara diyA thaa| saubhAgyavaza kiraNavegakI yaha saha. dharmiNI bhI usake anurUpa hI thii| apane patiko acchI salAha denA aura use sadpravRttiyoMmeM lagAye rakhanA vaha apanA kartavya samajhatI thii| kiraNavega bhI aisI patnIko pAkara apane bhAgyakI sarAhanA karatA thaa| donoM meM bar3AhI prema thaa| usake premake phala svarUpa yathA samaya unake eka putra bhI huA thaa| kiraNavegane usakA nAma dharaNavega rakhA thaa| kiraNavega aura pAvatI, isa putrako dekhakara bahuta hI prasanna hote the| isase ghara aura bAharasarvatra unako sukha aura AnandakI hI prApti hotI thii| ve saba tarahase sukhI aura santuSTa the| isI taraha dinake bAda dina aura varSake bAda varSa AnandameM vyatIta ho rahe the, itanemeM eka dina vicaraNa karate hue vijayabhadra nAmaka AcArya vahA~ A phuNce| nagarake bAhara kiraNavegakA nandana vana nAmaka eka sundara udyAna thaa| usI udyAnameM unhoMne DerA ddaalaa| unake sAtha aneka svAdhyAya-niSTha sAdhu bhI the| unheM dekhate hI udyAna-rakSaka kiraNavegake pAsa AyA aura use unake Agamana samAcara kaha sunaayaa| vijayabhadra bahuta hI labdha pratiSTha aura vikhyAta muni the| saMsArameM aisA kauna hogA,
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sargajisane unakA nAma na sunA ho| phiraNavega bhI unakA nAma bahuta dinoMse suna rahe the| ataeva unakA Agamana-samAcAra sunate hI ve unake darzana karaneke liye lAlAyita ho utthe| unhoMne usI samaya udyAnameM pahucakara vijayabhadra aura samasta muniyoMko savinaya vandanA kiyaa| dekhate-hI-dekhate yaha samAcAra samUce nagarameM phaila gyaa| phalataH cAroM orase logoMke dala AcAryakI vandanA karaneke liye udyAnameM pahuMcane lge| kucha hI samayameM vaha sthAna logoMse bhara gyaa| loga AvAryake kevala darzanoMse ho santoSalAbha na kara ske| ve unakA upadeza bhI zravaNa karanA cAhate the| sabhI loga isake liye AcAryase viyana-anunaya kara rahe the| rAjA kiraNavegane bhI namratA pUrvaka kucha vacanAmRta pAna karAnekI unase prArthanA kii| vijayabhadra bhalA kaba inkAra karanevAle the! logoMko dharmadezanA dekara unheM sanmArgapara lAnA hI unake jIvana kA ekamAtra uddezya thaa| ataH unhoMne usI samaya dharmopadeza denI Arambha kiyaa| yathA : prAsAdyate bhavAMbhodhau, bhramadbhiryatkathaMcana / mugdhastatprApya mAnuSyaM, hA ! ratnamiva hAryate // arthAt-"bhava-sAgarameM bhramaNa karate-karate, na jAne kitane dinoMke bAda manuSyakA janma milatA hai, kintu jisa prakAra bhramameM par3A manuSya ratnako kho detA hai, usI prakAra prANI isa manuSya janmako vyartha gaMvA dete haiN| isa saMsArameM manuSya janma milanepara jo prANI dharma-sAdhanA na kara kevala viSaya-bhogameM hI tanmaya bane
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra * rahate haiM, ve mAnoM samudra meM DUbate samaya naukAko chor3akara laharoMko pakar3anekI ceSTA karate haiN| uttarAdhyayana sUtrameM bhI kahA gayA hai ki jisa prakAra kaur3Ike pIche eka manuSyane hajAra ratna kho diye the aura kacce Amake pIche eka rAjA apane rAjyase hAtha dho baiThA thA, usI taraha viSaya-sukhake pIche prANI apanA manuSya janma kho dete haiN| he bhavya praNiyo! isameM koI sandeha nahIM ki adhikAMza manuSya isI taraha nirmUlya aura tuccha vastuoMke pIche apanA bahumUlya aura durlabha jIvana naSTa kara diyA karate haiM / uttarAdhyayana sUtrameM kaur3Ike pIche ratna khonevAle manuSyakI jo kathA aMkita hai, vaha bahuta hI rocaka honeke kAraNa maiM tumheM sunAtA huuN| sopAraka nagarameM dhanadatta aura devadatta nAmaka do bhAI rahate the| ve zrAvaka the aura hila-milakara eka sAthahI vyApAra karate the| inameMse choTA bhAI jinadharma para bahuta hI zraddhA rakhatA thaa| vaha roja do vAra pratikramaNa aura trikAlapUjA krtaa| inase jaba samaya milatA taba vaha vyApArameM bhI dhyAna detaa| kintu bar3e bhAIko yaha pasanda na thaa| vaha cAhatA thA ki sArA samaya vyApArameM hI lagAyA jaay| yaha bAta bahuta dinoMtaka usake manameM ghUmatI raho / antameM eka dina usane avasara pAkara choTe bhAIse kahA ki-heM bandhu ! dhana ikaTThA karanekA upayukta samaya yuvAvasthA hI hai, isaliye apanI samasta zaktiyoMko isI kAmameM lagAnA ucita haiN| vRddhAvasthA Ane para, zarIra jaba parizrama pUrvaka dhanopArjana karane yogya na rahe, taba sAnanda dharmAnuSThAna kiyA jA sakatA hai|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * 81 1 bar3e bhAIkI yaha bAteM suna choTe bhAIne namratA pUrvaka kahA :"mero dhAraNA Apake kathanase bilakula viparIta hai| jisa prakAra dhanopArjana ke liye yuvAvasthA upayukta hai, usI prakAra dharmAnuSThAnake liye bhI yuvAvasthA hI upayukta hai / vRddhAvasthA meM koI bhI kArya acchA nahIM ho sakatA, isaliye merI samajha meM, yaha donoM kArya jisaprakAra maiM kahatA hUM, usI prakAra sAtha-sAtha calane dIjiye / yadyapi dhanoparjanakI apekSA dharmAnuSThAna adhika upayogI hai, isaliye dhanopArjanako chor3a kara bhI dharmAnuSThAna karanA ucita hai; kintu yaha hama jaise sAdhAraNa avasthAvAle manuSyoMke liye asaMbhava nahIM to kaThina avazya haiM / isIliye maiM donoM kAmoMko sAtha-sAtha karatA hUM / dharmAnuSThAnakI, jaisI Apa cAhate haiM, vaisI upekSA nahIM kI jA sakatI / vaha vRddhAvasthA ke liye rakha chor3ane yogya kArya nahIM / dekhiye zAstrakAra kyA kahate haiM : yAvatsvasthamidaM zaroramarujaM yAvajjarA dUrato, yAvaccendriya zakti prahitA yAvatkSayo nAyuSaH / zrAtmazra yaSi tAvadevaviduSA kAryaH prayato mahAn, saMdIpte bhavane tu kUpa khamanaM pratyudyamaH kIdRzaH ? arthAt - " jaba taka yaha zarIra niroga aura svastha rahe, jabataka bur3hApA na Aye, jabataka indriyoMmeM zakti ho aura jabataka AyuSya kSINa na hone pAye, taba taka meM samajhadAra logoMko AtmakalyANakA upAya kara lenA cAhiye / gharameM Aga lagane para kuMA khodanekI taraha antameM phira kyA ho sakatA hai ?" 6
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha varitra # choTe bhAIkI yaha bAteM suna bar3e bhAIko santoSa to na huA; kintu phira bhI vaha cupa ho rhaa| vaha samajha gayA ki choTA bhAI apanI dhunakA pakkA hai, isaliye use samajhAnA-bujhAnA vyartha hai / kintu isase usake vittako zAnti na milii| use zAnti mila hI kaise sakatI thI ? vaha to dhanakA bhUkhA thA / usane socA ki choTe bhAIke zira ghara-gRhasthIkA sArA bhAra chor3a kara paradeza cala denA cAhiye / isase do lAbha hoNge| eka to apane zira A par3ane para choTA bhAI bhI sudhara jAyagA aura dUsare Izvarane cAhA to bhI maiM kucha dhana paidA kara lU~gA / yaha socakara unane zIghra hI saba bAteM bhAIko samajhA kara usake hajAra manA karane para bhI, vaha videzake liye cala diyA / 1 isa prakAra dhanadatta gharase prasthAna kara ghUmatA- ghUmatA rohaNAcala pahu~cA aura vahAM parizrama pUrvaka dhanopArjana karane lagA / pandraha varSa - meM usane eka hajAra rana kamA liye / itanA dhana ekatra kara lene para aba use kucha santoSa huA / idhara ghara chor3e bhI pandraha varSa ho cuke the, isaliye usane socA ki aba ghara calanA cAhiye / yaha soca usane bAMsakI eka polI nalImeM vaha saba ratna bharakara use acchI taraha kamara meM bAMdha liyA aura gharakI ora prasthAna kiyA 1 kucha dinoMke bAda jaba vaha apane gAMvake pAsavAle eka gAMva meM pahuMcA aura usakA gAMva kevala ekahI maMjila dUra raha gayA, taba usane socA ki yahAM Thahara kara bhojanAdise nivRtta ho lenA cAhiye / nidAna vaha vahAM Thahara gyaa| usane apanA sAmAna eka baniyeke
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama sarga * 2 yahAM rakha diyA aura usake yahAMse ATA dAla Adi cIjeM lekara, vaha bhojana banAneke liye eka tAlAba ke kinAre gayA / ATe dAlakA mUlya cukAneke bAda usake pAsa kevala eka phUTo kaur3I hI bacI huI thii| usa kaur3Iko tAlAbakI pAla para rakha, usane bhojana banAyA khAyA; kintu calate samaya vahAMse vaha kaur3I uThAnA bhUla gyaa| vahAMse vaha baniyekI dUkAna para AyA aura usase apanA sArA sAmAna le, apane gAMvakI ora calA / zAma ho calI thI aura dhanadatta AjahI apane ghara pahuMcanA cAhatA thA, isaliye zIghratApUrvaka vaha rAstA taya kara rahA thA / durbhAgyavaza kucha dUra jAneke bAda, use usa kaur3IkI yAda A gayI / dhanadatta bhalA use kaba chor3anevAlA thA / vaha kahane lagA ki kaur3Ise hI paisA banatA hai, isaliye kaur3Iko yoMhI chor3a denA ThIka nahIM; yaha soca vaha usI samaya pIcheko lauTA; kintu usI samaya use yaha bicAra ho AyA ki rAta ho calI haiM, isaliye ratnoMkI yaha nalI sAtha rakhanA ThIka nhiiN| rAstemeM koI lUTa legA to maiM kahIMkA na rahUMgA / ataH usane usa nalIko vahIM eka bar3e pIpalake nIce gAr3a diyA aura usa tAlAbakI ora prasthAna kiyA / kintu tAlAba taka pahu~cate hI pahu~te rAtakI a~dherI jhuka Ayo aura rAstA calane lAyaka na rahA / phalataH use lAcAra ho, rAta bharake liye, usI gAMvameM ruka jAnA par3A / - udhara jisa pIpalake nIce dhanadattane apanI nalI gAr3I thI, usa para saMyogavaza eka lakar3ahArA baiThA huA thA / jaba dhanadatta
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 . * pArzvanAtha caritra * vahAMse calA gayA, taba vaha vRkSa parase nIce utraa| usane kautUhalavaza vaha nalI khoda lI aura use apane ghara le gyaa| anantara usane vahAM dIpakake prakAzameM una ratnoMko nikAlakara dekhA / janmabhara lakar3iyA~ kATa-kATakara becanevAlA vaha becArA ratnoMkA hAla kyA jaane| unheM bahuta derataka ulaTa palaTakara dekhaneke bAda usane sthira kiyA, ki yaha kAMcake camakIle Tukar3e mAlUma hote haiM / mere liye to bekAra haiM, ataH kala inheM phisIko de duuNgaa| zAyada inake badale mujhe kucha anna mila jaay| yaha socakara dUsare dina savere hI vaha lakar3iyoMkA gaTThara mAthe rakha, usa nalIko dhotAmeM bAMdha, zaharakI ora claa| idhara dhanadattakA bhAI devadatta pUrvavat gharakA kAma dekha rahA thaa| jaba kaI varSa bIta gaye aura dhanadattake koI samAcAra na mile, taba use cintA hone lagI / gharameM usakI mAtA bhI use jaba-taba dhanadattakA patA lagAneko kahA karatI thI ; kintu paradezIkA patA lagAnA koI sahaja kAma na thaa| devadattako sUjha hI na par3atA thA ki kisaprakAra patA lagAyA jaay| bahuta dinoMtaka vicAra karaneke bAda usane socA ki roja subaha zaharake bAhara baiThA jAya, aura paradezase lauTe hue logoMse pUchatAcha kI jAya, to zAyada kisI prakAra patA laga jAya / dUsare hI dina subaha usane pAnIkA loTA uThAyA aura zaharake baharakI rAha lii| ___ saMyogavaza zaharake bAhara sarvaprathama vaha lakar3ahArA ho devadatta ko sAmane milA / lakar3ahAreko usa samaya bar3I pyAsa lagI huI
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama sarga thii| devadattake hAthameM pAnIkA loTA dekhakara, na rahA gayA aura usane gir3agir3A kara pAnI maaNgaa| devadatta bar3A hI dayAlu manuSya thA / ataH usane turata vaha pAnI lakar3ahAreko pilA diyaa| isase lakar3ahAreko bar3I zAnti milii| isake bAda svastha honepara usane apane kapar3ese vaha nalI nikAlakara devadattako dikhAyA, usa nalI para dhanadattakA nAma likhA huA thaa| use dekhate hI devadattane lakar3ahArese pUchA--"bhAI ! yaha nalI tune kahA~ pAyI ?" ___lakar3ahArene turata saba saJcA hAla devadattako batalA diyaa| antameM usane kahA, "maiM samajhatA thA ki zAyada isameM kucha rupaye paise hoMge, isIliye maiM ise curAkara khoda lAyA ; para merA aisA bhAgyahI kahA~ ki isaprakAra anAyAsa mujhe dhana mila jAya, ghara Akara dekhA to nalImeM yaha kA~ca nikle| maiM cAhatA hU~ ki kisIko inakI AvazyakatA ho, to inheM de dUM aura inake badale meM kucha mila jAya to lekhuu| lakar3ahArekI bAteM suna devadattako bar3AhI Ananda huaa| usane turata use kucha dhana dekara vaha ratnanoMkI nalI le lii| lakar3ahAre ko azAtIta dhanakI prApti huI, isaliye vaha khuzI manAtA zaharakI ora claa| udhara devadattakA hRdaya bhI mAre Anandake balliyoM uchala rahA thaa| use ina ratnoMkI prAptike kAraNa utanA Ananda na hotA thA, jitanA bhAIkA patA pAneke kAraNa / lakar3ahArene jisa pIpalakA pattA batAyA thA, usakI ora vaha lpkaa| use yaha na mAlUma thA ki dhanadatta usa nalIko vahA~ gAr3akara kahA~
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ *pArzvanAtha-caritra. calA gayA thA phira bhI usako dhAraNA thI ki usa vRkSake AsapAsa kahIM-na-kahIM usase avazya bheMTa hogii| idhara dhanadattane bar3I becainIke sAtha vaha rAta usa gA~vameM kaattii| eka to vaha ghara pahu~caneke liye utsuka ho rahA thA, dUsare usako janma bharako kamAI, jisake liye kahanA cAhiye ki vaha usIko dekhakara jItA thA, ekAnta jaMgalameM gar3I par3I thii| prAtaH kAla hote hI vaha usa gA~vase cala par3A aura sUrya nikalate nikalate usa popalake pAsa A phuNcaa| kintu yaha kyA ? vaha nalI kahA~ gayIM ? use kauna khoda le gayA ? dhanadattane jisa sthAnapara nalI gAr3I thI, usa sthAnapara khAlI gar3hA dekhakara usake prANa hI ur3a gye| jisane eka kaur3Ike liye kosoMkI daur3a lagAyI thI, vaha isa vajrapAtako baradAsta hI kaise kara sakatA thaa| vaha mAre duHkhake pAgala ho gayA aura mAthA paTaka-paTaka kara vilApa karane glaa| isI samaya devadatta vahAM A phuNcaa,| usane turatahI dhanadattako pahacAna liyaa| usako isa duravasthAkA kAraNa bho samajhanemeM use derI na lgii| kintu dhanadattake hoza ThikAne na the| vaha apanI bhramita avasthAke kAraNa devadattako pahacAna bhI na skaa| devadattane usase kucha pUchanA cAhA, kintu vaha pAgalakI taraha usako ora tAkakara punaH rone lgaa| devadattane usakI yaha avasthA dekhakara turanta usake sAmane vaha bhalI rakha dii| nalIko dekhate hI mAnoM andheko A~kheM mila gayIM, dhanadatta hozameM Akara
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ .prathama saga uTha baitthaa| usane usa nalIko hRdayameM lagA liyaa| usake rote ceharepara ha~sI dikhAyI dene lgii| aba use apane bhAIko bhI pahacAnane meM koI kaThinAI na pdd'ii| donoM bhAI bar3e premase mile, devadattane sarvaprathama vaha nalo milanekA vRttAnta kaha sunaayaa| phira donoM jana idhara udharakI bAteM karate hue ghara aaye| gharameM snAna aura bhojanAdise nivRtta honepara phira donoM bhAiyoMmeM bAteM hone lgiiN| dhanadattane pUchA, "devadatta! tumane itane dinoMmeM kyA upArjana kiyA ?" devadattane kahA, "maiM dhana nahIM ikaTThA kara sakA, kintu yathAzakti dharmAnuSThAna karane meM maiMne koI kasara nahIM rkhii| maiM ise hI apanA jIvana sarvasva samajhatA huuN|" dhanadattane kahA,--"tumane kucha na kiyaa|dekho maiMne itane dinoM meM kitanA dhana paidA kiyA !" devadattane kahA,-"bhAI ! kSamA kIjiyegA, kahanA to na cAhiye para kahanA par3atA hai ki Apane jo kucha upArjana kiyA thA vaha saba naSTa ho gayA thA, kintu mere puNya balase vaha phira Apako mila sakA hai|" devadattakI yaha bAta suna dhanadattako jJAna huA aura vaha bhI devadattakI taraha jIvana bitAne lgaa| isase donoM bhAI sukhI hue aura dUsare janmameM unheM mokSakI prApti huii| he prANiyo! jisa prakAra eka kaur3Ike pIche dhanadattane apanI sArI kamAI kho dI thA, usI taraha bhoga-vilAsake pIche manuSya
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra mokSa-sukhako kho detA hai| isaliye manuSyako dharmake liye yatna karanA cAhiye aura pramAdako tyAga denA cAhiye, kyoMki pramAda parama dveSI hai, pramAda parama zatru hai, pramAda mukti-mArgakA DAkU hai aura pramAda hI naraka le jAnevAlA hai| isaliye pramAdakA tyAgakara dharma karanA caahiye| ____dharma do prakArakA hai--yati dharma aura gRhastha dharma, / isameM yati dharma kaThina aura gRhastha kiMvA zrAvaka dharma sahaja hai| zrAvaka dharmameM 12 vrata haiM jisameMse pA~ca aNuvrata mukhya haiN| ve aNuvrata yaha haiM-(1) ahiMsA arthAt prANAtipAta viramaNa (2) mRSAvAda viramaNa (3) adattA dAna viramaNa (4) maithuna viramaNa (5) parigrahakA pramANa kiMvA viramaNa / ___ zAstroM meM prANAtipAta viramaNa bratakA phala batalAte hue kahA gayA hai, ki cittako dayAI rakhanese dIrghAyuko prApti hotI hai ; zreSTa zarIra, ucca gotra, vipula dhana aura bAhubala prApta hotA hai; ucca koTikA svAmitva, akhaNDa Arogya aura suyaza milatA hai evaM saMsAra-sAgarakA pAra karanA sahaja hojAtA hai| saMsArameM dhana, dhenu, aura dharAke denevAle loga sulabha haiM , kintu praNiyoMko abhaya denevAle durlabha haiN| manuSyako kRmi, kITa pataMga aura tRNa vRkSAdikapara bhI dayA karanI cAhiye aura apane hI AtmAke samAna dUsaroMko bhI samajhanA caahiye| prANAtipAta viramaNa nAmaka vratameM pAMca aticAra tyAjya mAne gaye haiN| ve pA~ca aticAra yaha haiM :
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga* (1) vadha (2) bandhana (3) viccheda (4) atibhAra AropaNa kiMvA prahAra aura (5) annAdikakA nirodh| yaha pAMco aticAra bhI hiMsAhI mAne gaye haiN| pazuprabhRti prANiyoMkI nirdayatA pUrvaka hatyA karaneko vadha kahate haiM / rassI Adise bAMdha rakhaneko bandhana kahate haiM / kAna, nAka galA yA pUcha Adi aMgoMko chedane yA kATanekA nAma viccheda hai / daNDa Adise nirdayatA pUrvaka pazuoMko pITanA aura inapara zaktise adhika bhAra lAdanA atibhAra AropaNa kahalAtA hai| yathA samaya pazuoMko khAne pIneko na denA annAdikakA nirodha hai| yaha pAMcoM aticAra tyAjya haiN| jo prANI svayaM jIva rakSA karatA hai aura dUsarese karAtA hai, vaha adbhuta samRddhikA adhikArI hotA hai| isa sambandhameM bhImakumArakI kathA sunane yogya hai / vaha maiM sunAtA huuN| kamalapura nAmaka nagarameM kisI samaya harivAhana nAmaka eka rAjA rAja karatA thaa| vaha bahutahI nyAya-niSTa aura prajApAlaka thA, usake madanasundarI nAmaka eka paTarAno thI, vaha apane mahalameM eka dina jaba sukhakI nIMda so rahI thI, taba svapnameM use eka siMha apane pAsa khar3A dikhAyI diyaa| nIMda khulanepara usane yaha hAla rAjAse kahA / rAjAne kahA-mAlUma hotA hai ki yaha svapna bahuta hI acchA hai, phira bhI maiM kisI yogya vidvAnako bulAkara isakA phala puuchNgaa| ___ bhojanAdise nivRtta honepara rAjA jaba rAja-sabhAmeM gayA, taba eka vidvAna brAhmaNase uparoka svapnakA phala puuchaa|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvAtha caritra * brAhmaNane kahA - "he rAjan ! zAstrameM likhA hai ki svapnameM yadi koI apaneko gAya, baila, vRkSa, parvata, mahala pA hAthIpara car3hatA huA, rudana karatA huA aura agamya sthAnameM jAtA huA dekhe, to samajhanA cAhiye ki zIghrahI mRtyu honevAlI hai, kyoMki yaha saba bAteM mRtyusUcaka mAnI jAtI haiN| yadi svapna meM mantrabalase anna, vastra, phala, tAmbUla, puSpa, dIpa, dadhi, dhvajA, ratna, cAmara aura chatra prabhRti cIjoMkI prApti hotI dikhAyI de, to samajhanA cAhiye, ki zIghrahI kucha dhana milanevAlA hai / devadarzana zubha aura deva- pUjA bahuta hI zubha mAnI jAtI hai / rAjyalAbha, payapAna, aura sUrya yA candrake darzanase bhI dhana prApta hotA hai / apaneko taila yA rolIse lipta, nRtya gItAdimeM lIna yA haMsatA huA dekhanese duHkhakI prApti hotI hai| svapna zAstrameM yaha bhI batalAyA gayA hai ki prazaMsanIya supheda vastuoMkA darzana sadA zubha hotA hai aura kAlI cIz2oM kA darzana honA ThIka nhiiN| ina saba bAtoMpara dhyAna denese mAlUma hotA hai ki rAnIne jo svapna dekhA hai, vaha bahuta hI zubha hai| isase ve zIghrahI eka putra ratnako janma deNgii| brAhmaNakI yaha bAteM suna rAjAko bar3A Ananda huA aura usane use vipula dhana dekara bidA kiyaa| kucha samaya ke bAda usake kathanAnusAra rAnone yathA samaya eka tejasvI putrako janma diyA / rAjAne usakA nAma bhImakumAra rkhaa| usake lAlana-pAlanake liye pAMca dhAtriyAM niyukta kI gyiiN| jaba yaha kumAra bar3A huA, taba
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * 61 buddhisAgara mantrIke matisAgara nAmaka putrase usakI mitratA ho gayI / ina donoMmeM bar3A hI prema rahane lagA / khAte-pIte uThatebaiThate saba samaya eka sAthahI rahate / yadi kabhI kSaNa bharake liye bhI ve eka dUsarese pRthaka ho jAte to unakA jI tar3aphar3Ane lagatA / donoMne yathA samaya zastra aura zAstra prabhRti vidyA- kalAoM meM bhI pAradarzitA prApta kara lI / eka dina rAjA apane putra ke sAtha rAja sabhA meM baiThe hue the / usI samaya banapAlakane Akara sUcanA dI ki campaka udyAnameM devacandra nAmaka munIndra padhAre haiN| yaha zubha samAcAra suna rAjAko bar3A Ananda huA aura usane banapAlako mukuTa chor3akara apane zarIrake samasta bhUSaNa utArakara upahAra de diye| isake bAda kumAra, mantrI aura sabhAjanoMke sAtha rAjA munIndrakI bandanA karane gayA / uttarAsaMga dhAraNa kara aMjali pUrvaka guru mahArAjakI vandanA kara rAjA yathAsthAna baiTha gayA anantara munIndrane dharmalAbha pradAna kara isa prakAra dharma dezanA Arambha kii| "he bhavya jano ! kisI sarovara meM eka kachuA rahatA thA / ula sarovara ke jalameM kAI par3I huI thI / rAtrike samaya jaba vAyukA jhoMkA lagA aura kAI phaTa gayI, taba usa kachueko candrake darzana ho gaye / kucha dera meM jaba punaH kAI simaTa kara barAbara ho gayI, taba usake liye candradarzana durlabha ho gye| ThIka yahI avasthA manuSya janmakI hai / anuttara vimAna vAsI devatAoMko bhI bar3e yatnase isakI prApti hotI hai / isaliye manuSya janma
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzrvanAtha caritra * milaneyara uttama puruSoMko AtmakalyANa avazya sAdhana karanA cAhiye / " 32 isa prakAra dharmopadeza zravaNa kara rAjAne bhakti pUrvaka gurudevako vandanA kiyaa| sAtha hI usane namratA pUrvaka prArthanA kI, ki he prabho ! maiM yati dharma grahaNa karanemeM asamartha hU~ / isaliye kRpayA mujhe gRhastha dharmakA upadeza dIjiye, jisase merA kalyANa ho / rAjAkI yaha bAta suna munIndrane use bAraha vratoMse yukta gRhasthadharmakI zikSA dI / rAjAne use samyak bhAvase svIkAra kiyaa| munirAjakA upadeza itanA sundara aura hRdayagrAhI thA, ki bhImakumArako munike prati zraddhA utpanna huI / bhImakumArakA yaha bhAva munirAja turatahI tAr3a gye| unhoMne use yogya pAtra samajha kara kahA -vatsa ! maiM tujhe bhI do eka bAteM aisI batalAtA hU~, jisase terA kalyANa hogaa| dhyAna dekara sun| dharmasya dayA janano, janakaH kilakuzalakarma viniyogaH zraddhAti vallabheyaM, sukhAni nikhilAnyapatyAni // arthAt - " dayA dharmakI mAtA hai, kuzala karmakA viniyoga usakA pitA hai, zraddhA usakI vallabhA hai aura samasta sukha usake apatya - saMtAna haiM / isaliye he kumAra ! sadA dayAko dhAraNa karanA / niraparAdha prANiyoMkI hiMsA na karanA aura mRgayA prabhRtikA to svapnameM bhI abhyAsa na karanA / munirAjakA yaha upadeza suna bhImakumArane niraparAdha pazuoMkI hatyA na karanekA niyama liyA / sAtha hI use samyaktvakI prApti
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga * 99 huii| yaha dekhakara munine use protsAhita karate hue kahAkumAra ! tu dhanya hai / bAlaka hone para bhI terI mati vRddhoMke samAna hai / isa prakAra bhImakumArako protsAhana de use vratameM sthira karaneke liye munine punaH use dharmopadeza dete hue kahA - " hai bhadra ! niraparAdha prANiyoMkI hiMsA na karaneke sambandhameM maiM tumheM eka kathA sunAtA hUM / dhyAnase suna / 63 " 66 chaH manuSya eka bAra eka gAMvako lUTane cale / eka manuSyane kahA- hameM sabhI manuSya aura pazuoMkA nAza karanA hogaa| dUsarene kahA- yaha ThIka nahIM / hameM kevala manuSyoMkA ho nAza karanA cAhiye / pazuoMkA kyA doSa ? tIsarene kahA- manuSyoM meM bhI hameM kevala puruSoMkohI mAranA ucita hai| striyoMko nahIM / cauthene kahA yaha bhI ThIka nhiiN| puruSoMmeMse hameM kevala unhIM puruSoMko mAranA cAhiye, jinake hAthameM koI zastra ho / pAMcavene kahA- merI rAyameM hameM kevala unhIM puruSoMpara prahAra karanA cAhiye, jo hamArA mukAvalA kareM yA hama para vAra kareM / anyAnya zastradhAriyoM kI ora dhyAna dene kI koI AvazyakatA nahIM / chaThene kahA- dhana lUTanA hI hamArA pradhAna kArya hai, isaliye hama logoMko kevala isI bAta para dhyAna denA cAhiye | mArakATase hameM kyA matalaba ? luTeroMke manobhAvoMkI isa minnatAke kAraNa kRSNa, nola, kapota, tejasa, padma aura zukla yaha chaH lezyAyeM huI / isaliye sadA zukla lezyA hI dhAraNa karanI cAhiye / yaha udAharaNa bahutahI choTA hone para bhI uttamajanoMko kupravRttise nivRtta karaneke liye bahuta upayogI hai / " 1
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra isa udAharaNakA bhomakumAra para atyadhika prabhAva pdd'aa| ve bar3I derataka isa para vicAra karate rhe| tadanantara unhoMne munIzvarase pUchA-"prabho ! Apako isa taruNAvalAmeM vairAgya kaise utpanna huA ? " munIzvarane kahA-yaha maiM tumheM sunAtA hUM, suno| "kukaNa-dezameM siddhapura nAmaka eka nagara hai / vahAM bhuvanasAra rAjA rAja karatA thaa| eka dina vaha rAja sabhAmeM baiThA thA, usI samaya vahAM dakSiNa dezake nartakoMne upasthita ho, rAjAse apanA abhinaya dekhanekI prArthanA kii| rAjAne unakI prArthanA svIkAra kara lii| phira kyA thA, rAja-sabhA nATya-maNDapake rupameM pariNata ho gyii| tAla, svara, chanda aura layake anusAra mRdaMgAdika bAje bajane lage aura nartakoMne "tAtA, deMga-neMgati, dhapa-mapa, dho-dhotA, thaMgani-thaMgani, ghidhikaTi-dhidhikaTi" se AlApa AraMbhakara sabhA. janoMko abhinaya dikhAnA zurU kiyaa| abhinaya itanA sundara thA, ki sabhI sabhAjana aura rAjA usIko dekhanemeM tanmaya ho gye| isI samaya rAjAko dvArapAlane aSTAGga nimittako jAnanevAle kisI naimittikake Agamanako sUcanA do / usane yaha bhI kahA ki vaha zoghra hI Apase milanA cAhatA hai| dvArapAlakI bAta sunakara rAjA jhaMjhalA uThA / usane kahA-kyA tU dekhatA nahIM hai ki isa samaya abhinaya ho rahA hai| kyA yaha bhI koI naimittikake milanekA samaya hai ? rAjAkI bAta suna dvArapAlakA ceharA utara gyaa| vaha manameM socane lagA ki maiMne rAjAko isa samaya yaha samAcAra pahu~cAne meM bar3I bhUla kii| vaha cAhatA hI thA ki loTakara naimittika
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prathama sarga 65 ko javAba de de, kintu mantrIne use roka liyaa| usane rAjAko samajhAte hue kahA-rAjan ! yaha Apa bahuta hI anucita kara rahe haiM / naimittikako isa prakAra lauTAnA Thoka nhiiN| nATyAbhinaya to hama loga jaya cAheM taba dekha sakate haiM, kintu yaha naimittika vAraMvAra thor3e hI AyegA ?" ___ mantrIkI yaha bAta suna rAjAko turanta ceta A gyaa| usane kahA-"mantrI ! tuma ThIka kaha rahe ho,maiM yaha bar3I bhAro bhUla karane jA rahA thaa| naimittikako isI samaya bulAkara usako bAteM suna lenA caahiye|" anantara zIghrahI rAjAke AdezAnusAra dvArapAla usa naimittiko rAja-sabhAmeM le aayaa| naimittika dekhanemeM bahutahI sundara mAlUma hotA thaa| usane zveta vastra dhAraNa kiye the| hAthameM pustaka liye hue thaa| sabhAmeM praveza karate hI usane mantroccAraNa kara rAjAko zubhAzISa dii| rAjAne bhI praNAma kara use ucita Asanapara baitthaayaa| naimittakake baiThanepara rAjAne pUchA,-"kahiye mahArAja! saba kuzala to hai ?" rAjAkA yaha prazna sunakara naimittikane dInatA pUrvaka kahA, "rAjan ! kuzalakA hAla na puuchiye|" kuzala to aisI hai ki kucha kahate-sunate nahIM bntaa| rAjAne cintita ho pUchA,-"mahArAja! aisI TUTI-phUTI bAteM kyoM kaha rahe haiM ?" kyA koI Aphata AnevAlI hai yA vajrapAta honevAlA hai ? naimittikane kahA,-rAjan ! vAstava meM jo Apane kahA vahI hone vAlA hai| rAjAne punaH sazaMkita ho kahA,-"he bhadra ! jo bAta Apa jAnate hoM, vaha niHzaMka hokara sApha-sApha khiye|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ivaranamannaamannamaarnamannaamannaamanarrammarnamannamrunar * pArzvanAtha-caritra naimittikane kahA, "rAjan ! yadi Apa jAnanA hI cAhate haiM to maiM Apako sApha batalA detA hU~ ki eka muhUrtake bAda pRthvI para aisI ghora vRSTi hogI ki yaha mahala, sabhA-bhavana aura sArA nagara jalamagna ho jaaygaa|" naimittikakI bAta sunakara sabhIke kAna khar3e ho gaye aura ve eka dUsarekI ora tAkane lge| logoMko apanA kartavya sthira karanekA bhI samaya na milA / itanemeM ekAeka uttara orako havA calane lagI, sAtha hI IzAna koNase kucha bAdala bhI uThate dikhAyI diye / naimittikane una bAdaloMko dikhAte hue kahA,-"kSaNabharameM inhIM bAdaloMse sArA AkAza bhara jAyagA aura yahI isa jaminako samudra ke rUpameM pariNata kara deNge| naimittiAkakI bAta pUrI hote-na-hote sArA AkAza bAdaloMse bhara gayA aura cAroM orase zrAvaNakI sI ghora ghaTA ghira aayii| rAja-sabhAmeM isase bar3I halacala maca gyii| sabhA turanta bhaMgakara dI gayI aura nATyAbhinaya roka diyA gayA / turata hI sabhAjanoMne apane-apane gharakI rAha lii| bijalIkI camaka aura bAdaloMkI garjanAse logoMke hRdaya kA~pa utthe| ghanaghora ghaTAke kAraNa a~dherA chA gayA aura kSaNabharake bAdahI mUzalAdhAra bRSTi hone lgo| phalataH samUce zaharameM pAnI bhara gyaa| loga hAhAkAra karane lge| zaharake rAste bhI banda ho gye| pAnIkA koI vArApAra hI na thaa| ataH loga bar3e. hI duHkhI ho rhe| sabako apane-apane prANoMkI par3I thii| kisIkA dhana aura jIvana surakSita na thaa| gharomeM
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 * *dvitIya sarga pAnI bhara jAneke kAraNa loga makAnakI chatoM aura per3oMpara car3ha gaye / isa samaya dhanI aura garIba sabakI eka hI avasthA thii| sabapara samAna duHkha A par3AthA / saba eka hI duHkhase duHkhita the| rAjA, mantrI aura naimittika bhI isa Apattise achUte na bace the| ina tInoMne rAjamahalake sAtave khaNDaH para Azraya grahaNa kiyA thA, kintu jaba pAnI bar3hate-bar3hate vahAM taka jA pahuMcA, taba rAjA aura mantrI donoMkA hRdaya kAMpa utthaa| prajAkA karuNa kandana suna rAjAkI AMkhoMmeM bhI AMsU A gye| vaha apane manameM kahane lagA-ho na ho, yaha mere kisI pApakA hI udaya huA hai| yadi maiMne koI dharma-kArya kiyA hotA, to Aja yaha duravasthA na hotii| kintu aphasosa, sAro jiMdagI bIta gyii| aba maiM kara hI kyA sakatA huuN| kisIne saca hI kahA hai ki manuSyakA jIvana parimita adhikase adhika lau varSakA hai| isameMse AdhA to rAtrike hI rUpameM bekAra calA jAtA hai| zeSa AdhekA AdhA bacapana aura bur3hApemeM bItatA hai aura bAkI jo rahatA hai vaha vyAdhi viyoga aura duHkhameM pUrA ho jAtA hai| aho! jalataraMgakI taraha isa capala jIvana meM prANiyoMko sukhako prApti hI kaba hotI hai| maiMne thUhar3ake pIche kalpavRkSa kho diyA, kAMcake pIche cintAmaNi kho diyaa| isa asAra saMsArake mohameM lIna hokara maiMne dharmako bhulA diyaa| aba maiM kyA karU aura kahAM jAU~? duHkhake kAraNa rAjAkA galA bhara aayaa| use aba cAroM ora andhakAra-hI-andhakAra dikhAyI dene lgaa| use isa prakAra maranA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 * pArzvanAtha-caritra pasanda na thA kintu isase bacanekA bhI koI upAya sujhAI na detA thaa| vaha donoM hAthase mAthA pakar3a kara baiTha gayA aura bar3I dera taka kucha socatA rhaa| antameM use koI bAta yAda A gyii| smaraNa Ate hI vaha kucha prasanna ho utthaa| mAnoM DUbateko tinakekA sahArA mila gyaa| usane AkAzakI ora dekhakara kahA"mujhe arihanta, siddha, sAdhu aura kevalI bhASita dharmakI zaraNa prApta ho-isa dharma balase merI rakSA ho !" yaha kaha, rAjA apane manameM namaskAra mantrakA cintana karane lgaa| phala yaha huA ki usI samaya vahAM eka naukA A upasthita huii| use dekhakara mantrIne kahA-"rAjan ! mAlUma hotA hai ki kisI devatAne Apa para prasanna hokara yaha naukA bheja dI hai| isameM baiThakara avilamba .pane prANakI rakSA kiijiye|" mantrIko yaha bAta suna, naukA para car3haneke liye jyoM ho rAjAne paira uThAyA, tyoM hI mAno duniyA hI palaTa ghii| na kahIM bijalI, na kahIM paanii| bAdaloMkI vaha kAlI ghaTA, meghoMkI vaha bhoSaNa garjanA aura vaha mUzaladhAra vRSTi na jAne kahAM gAyaba ho gayo / rAjA dekhatA hai ki vaha phira usI taraha sabhAjanoMse pariveSThita apanI rAja sabhAmeM baiThA hai aura usI taraha nATyAbhinaya ho rahA hai| yaha kautUka dekhakara rAjAke AzcaryakA koI ThikAnA na rhaa| vaha vAraMvAra apanI A~kheM malakara isa bAtakI parIkSA karane lagA, ki maiM jAgatA hUM yA nidrAmeM par3A par3A koI svapna dekha rahA huuN| antameM jaba use vizvAsa ho gayA ki vaha jAgRtA
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga vasthAmeM hI thA, taba usane naimittikase pUchA-"he daivajJa ! merI buddhi isa samaya cakarA rahI hai| kyA dekha rahA hUM aura yaha kyA ho rahA hai so kucha bhI mujhe samajha nahIM pdd'taa| kyA Apa kucha batAnekI dayA kareMge?" . naimittikane kahA-"rAjendra ! maiMne Apako upadeza deneke liye hI yaha indra jAla dikhAyA hai| yadi Apa AtmakalyANa sAdhana karanA cAhate hoM to isI samaya sajaga ho jaaiye| anyathA pazcAtApake sivA aura koI upAya na rhegaa| ___ naimittikakI bAta suna rAjAko bar3A hI Ananda huaa| usane use vipula sampatti de vidA kiyaa| naimittika calA gayA ; para usake kAryakA gaharA prabhAva rAjAke hRdaya para par3A raha gyaa| vaha apane manameM kahane lagA "aho ! jaise isa indrajAlake dRzya, kSaNika haiM, usI taraha yaha yauvana, prema, Ayu aura aizvarya bhI kSaNika hai| isake atirikta yaha zarIra bhI apavitra hai ; kyoMki yaha rasa, rakta, mAMsa, carabI, majjA, asthi, zukra, antrAvalI aura carma prabhRti dUSita padArthoMse hI banA hai| yaha bhI saMsArakI eka vicitratA hI hai, ki loga jisa sthAnase utpanna hote haiM, usI sthAnase anurAga karate haiM ! jisakA pAna karate haiM, usIkA mardana karate haiM ! phira bhI unheM vairAgya nahIM aataa| jaba isa bAta para vicAra kiyA jAtA hai ki maiM kauna hUM aura kahAMse AyA hUM, merI mAtA kauna haiM aura merA pitA kauna haiM, taba isa saMsArakA samasta vyavahAra svapnasA pratIta hotA hai| phUTe hue ghar3eke pAnoko taraha Ayu nirantara
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra kSINa huA karatI hai| vAyuse jisa prakAra dopakakI jyoti calita rahatI haiM, usI prakAra lakSmI bhI calAcala rahatI hai / ThIka isI taraha sAre saMsArakI avasthA banI rahatI hai, ataeva buddhimAna manuSyako bhUlakara bhI isameM anurakta na honA caahiye| isa prakAra aneka bAteM socakara rAjAne yatidharma grahaNa karanekA nizcaya kiyaa| usane uso samaya apane harivikrama nAmaka kumArako rAjyakI bAgaDora sauMpa dii| tadanantara vaha tilakAcArya guruke pAsa gayA aura unase dIkSA grahaNa kara sAdhu ho gyaa| __ munIndrane bhuvanasAra rAjAkA yaha vRttAnta bhImakumArako batalAkara antameM kahA-"he bhadra ! vaha bhuvanasAra rAjA maiM hI hUM aba maiM tujhe bhI yahI upadeza detA hUM ki tere hRdayameM AtmakalyANakI bhAvanA vidyamAna ho, to tUne jisa bratako aMgIkAra kiyA hai, usa para A jIvana dRr3ha rhnaa| isase tere sabhI manoratha pUrNa hoNge|" munirAjakI yaha bAta suna, bhImakumArane zira jhukA kara kahA"prabho! ApakA Adeza maiM niraMtara pAlana karatA rhuuNgaa|" ___ isake bAda munirAjakI dharmadezanA samApta hone para saba loga unheM vandana kara apane-apane ghara lauTa Aye aura bhImakumAra bho devapUjA, dayA, dAnAdika agaNita puNya kArya karatA huA yuk rAjakA pada suzobhita karane lgaa| . eka dina bhImakumAra apane mahalameM mitroMke sAtha hAsyavinoda kara rahA thaa| itanemeM vahAM eka kApAlika A phuNcaa| usane bhImakumArako AzIrvAda de, unheM ekAntameM le jAkara kahA-"rAja
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * kumAra ! Apa bar3e hI paropakArI puruSa haiN| maiM ApakA nAma sunakara bar3I dUrase AyA huuN| dekhiye, mere pAsa bhuvana kSobhiNI nAmaka eka zreSTa vidyA hai| bAraha varSa pahale maiMne isakI pUrvasAdhanA ko thii| aba AgAmI kRSNa caturdazIke dina zmazAnameM maiM isakI uttara sAdhanA karanA cAhatA huuN| yadi Apa uttara sAdhaka hoM to merI yaha vidyA AsAnIse siddha ho sakatI hai|" kApAlikakI yaha bAta suna, bhImakumArane apane manameM socA ki isa vinazvara aura asAra zarIrase yadi kisIkA bhalA hotA ho, to nAhIM kyoM kI jAya ? yaha socakara unhoMne kApAlikako bAta mAna lii| apanA amiSTa siddha hote dekha, usa pAkhaNDIne punaH kahA-"he kumAra! abhI kRSNa caturdazIko dasa dinakI derI haiN| tabataka maiM Apake sAtha rahanA cAhatA huuN| AzA hai, isake liye mujhe anumati deNge|" kumArane isake liye bho anumati de do, kintu mantrI putrako yaha acchI na lgii| usane kahA-"kumAra ! yaha manuSya mujhe acchA nahIM mAlUma hotaa| isake sAtha Apako bAtacIta karanA ucita nahIM ; kyoMki durjanakI saMgati manuSyake liye viSakI taraha ghAtaka hotI hai|" kumArane kahA-"mitra! tumhArA kahanA yathArtha hai ; kintu maiM use vacana de cukA hUM, ataH usakA nirvAha karanA merA kartavya hai|" isa prakAra kumArakA spaSTa uttara mila jAnepara bhI mantrI putrane unheM vAraMvAra samajhAyA, kintu kumAra ekake do na hue| itanemeM vaha kRSNa caturdazI bhI A pahu~co, jisa dina kApAlika uttara sAdhanAke liye zmazAna
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 * pArzvanAtha caritra ** jAneko thA / kApAlikako icchAnusAra, eka prahara rAtri vyatIta hone para kumArane vIraveza dhAraNa kara usake sAtha zmazAnakI ora prasthAna kiyA / zmazAna pahu~cane para kApAlikane sarva prathama vahAM maNDala bnaayaa| isake bAda kisI devatAkA smaraNa kara vaha bhImakumArako zikhA bAMdhane lagA; kintu bhImakumAra aise kacce na the, ki pahalI hI cAlameM mAta ho jAya~ / unhoMne turanta myAnase talavAra khIMca lI aura siMhakI taraha paiMtarA badalakara kahane lage - " merA zikhAbandha kaisA ? mere liye to satva hI zikhAbandha hai / "" kApAlikakI pahalI cAla bekAra gayI / usane dekhA ki chalase bhImakumArakA zira lenA kaThina hai, isaliye aba balase kAma lenA caahiye| yaha soca kara usame bhI talavAra khIMca lI aura AkAzake samAna mahAna rUpa dhAraNa kara, krodhase garjanA karate hue bhImase kahA - "kumAra ! maiM terA zira liye vinA tujhe na choDUMgA / kintu maiM cAhatA hUM ki tU svecchAse apanA zira de de| isase tU dUsare janmameM sukhI hogA / " kApAlikakI yaha bAta suna bhImane tar3apa kara kahA - " he cANDAla ! pAkhaMDI ! nIca ! tU merA zira kyA legA, pahale apanI jAna to bacA le|" bhImakumArake muMhase yaha zabda nikalate na nikalate kApAlikane usa para zastra prahAra kiyA / bhImane usase apaneko bacA liyA 1 sAtha hI vaha apanI talavArako camakAtA huA kApAlikake kaMdhe para car3ha baitthaa| agara bhIma cAhatA, to use isa samaya AsAnIse
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 * dvitIya sarga* mAra DAlatA; kintu usane socA ki ise jo jAnase mAra DAlanA ThIka nhiiN| yadi yaha jIvita rahakara merI sevA karanA svIkAra kara le, to ise yoM hI chor3a diyA jAya ; kintu kumAra jisa samaya yaha vicAra kara rahA thA, uso samaya usakI asAvadhAnIse lAbha uThAkara, kApAlikane usake donoM paira pakar3akara AkAzakI ora uchAla diyaa| bhIma isa samaya yadi jamIna para A par3atA to usakI har3iyAM bhI DhUMDhe na milatI ; kintu saubhAgya vaza kisI yakSiNIne bIca homeM use apane hAthoMpara uThA liyaa| ataH bhIma na to jamIna para hI girA na use kisI prakArakI coTahI aayii| anantara yakSiNI use apane mandirameM uThA le gyii| vahAM use eka ratnajar3ita manohara siMhAsanapara baiThAkara usane kahA-"he subhaga ! yaha vindhyAcala parvata hai aura isapara yaha merA bhavana hai| maiM kamalA nAmaka yakSiNI hU~ aura krIr3Ake liye yahAM rahatI huuN| Aja maiM saparivAra aSTApada parvatapara gayo thI / vahAMse lauTate samaya rAstemeM maiMne tumheM kApAlikase yuddha karate hue dekhaa| jaba tumheM usane Upara uchAla diyA taba maiMne hI tumheM apane hAthoMpara goMcakara bacAyA / he kumAra ! isa samaya tuma mere atithi ho| Izvara kRpAse tumheM apAra yauvana aura rUpakI prApti huI hai| tumhArA rUpa aura yauvana dekhakara mere hRdayameM kAmane bar3I uthalaputhala macA dI hai| he subhaga! Ao, mere galese lagakara mere jale hue hRdayako zItala kara do| apane isa kAryameM bAdhA denevAlA yahAM koI nahIM hai|"
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 * pAzvanAtha caritra * yakSiNIkI bAta suna kumArako bar3AhI Azcarya huaa| usane kahA-"he devI! maiM manuSya aura tuma devAGganA ho| merA aura tumhArA isa prakAra milana ho hI kaise sakatA hai / isake atirikta yaha bhI bAta hai ki viSaya-sukha antameM atyanta duHkhadAyI hotA hai| viSayI jIva naraka aura tiryaMcagatimeM paribhramaNa karatA hai| siddhAntameM bhI kahA hai ki viSaya rUpI viSa halAhalase bhI adhika bhayaMkara hai| isakA pAna karanepara prANiyoMkI bAraMbAra mRtyu hotI hai| viSaya viSake kAraNa anna bhI vizUcikA rUpa ho jAtA hai| kAma zalya hai, eka prakArakA viSa hai aura vaha AzI viSake samAna hai| isaliye isakA to tyAga hI karanA ucita hai| isake tyAga karanese tiryaMca jIvako bhI svargakI prApti hotI hai| ataH maiM tumheM apanI mAtA samajhatA huuN| tuma bhI mujhe apanA putra mAnakara isake liye kSamA kro| kumArane yaha kahate hue yakSiNoke donoM paira pakar3a liye| __kumArakI bAtoMse yakSiNIke hRdayapara yatheSTa prabhAva par3A thA, isa liye usane bhI apanA durAgraha chor3a diyaa| sAtha hI usane prasanna hokara kumArase kahA--"tunhArI bAteM sunakara mujhe atyanta Ananda huA hai, yadi tumheM kisI vastukI AvazyakatA ho to mAMga sakate ho|" kumArane hAtha jor3akara kahA-"devi ! tumhArI dayAse mujhe kisI bAtakI kamI nahIM hai| kintu yadi tuma kucha denA hI cAhatI ho, to mujhe uttama AzIrvAda de sakatI ho| mAtAkA AzIrvAda hI putrake liye yatheSTa hai| yakSiNIne prasanna
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya sarga * 105 hokara kahA -- " he vatsa ! tuma ajeya hoNge| yahI merA AzIrvAda hai|" kumArane kahA -- " jinezvarakI kRpAse maiM ajeyahI hUM phira bhI tumhAre AzIrvAdase mujhe aba dUne balakI prApti hogI aura maiM dUne utsAhase apanA kartavya pAlana kruuNgaa|" jisa samaya yakSiNo aura bhImakumAra meM yaha bAtacIta ho rahI thI, usI samaya kahIMse kumArako madhura dhvani sunAyI dI / usI samaya unhoMne cakita ho yakSiNIse pUchA - " mAtA ! yaha dhvaniH kisakI hai aura kahAMse A rahI hai ?" yakSiNIne kahA- " isI vindhyAcalapara aneka muni cAturmAsake kAraNa upavAsa aura svAdhyAya kara rahe haiM, usIko yaha dhvani hai / bhImane kahA"yadi AjJA ho to maiM unheM bandana kara apane janmako sArthaka kara AU / " yakSiNIne turata hI usako AjJA de dii| isake bAda vaha yakSiNI ke batAye hue mArgase una munioMke pAsa jA unakI vandanAkara vahIM baiTha gayA / usI samaya yakSiNI bhI saparivAra vahAM Ayo aura munioMko zraddhA pUrvaka vandana kara vaha bhI dharmApadeza zravaNa karane lagI / usI samaya bhImako AkAzase eka bar3I bhujA pRthvIkI ora AtI huI dikhAyI dI / turata hI kAla daNDake samAna vaha bhujA acAnaka bhImakumArake pAsa A pdd'ii| Azcarya cakita ho vaha usakI ora dekha hI rahA thA ki vaha bhujA bhomakA khar3aga lekara vahAMse phira AkAzakI ora cala dI / bhIma isakA kucha bhI rahasya na samajha sakA / usakA hRdaya kautUhalase bhara
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 pArzvanAtha-caritra - gayA thaa| use yaha jAnaneko bar3I icchA huI ki yaha bhujA kahAMse AyI hai aura kahAM jA rahI hai| yaha jAnaneke liye vaha usI samaya usa bhujApara savAra ho gyaa| aneka nadI nAle aura vana parvata pAra karaneke bAda vaha bhujA eka aise sthAnameM jA pahuMcI jahAM haDDiyoMkI dovAleM, nara-mastakake kaMgUre, kaMkAlake dvAra, hAthI dA~take toraNa, keza pArzakI dhvajAyeM, aura vyAghra carmakA vitAna banA huA thaa| vahAMko samasta bhUmi rakta-raJjita ho rahI thii| yaha dekha, bhImakumArako jJAta ho gayA ki vaha eka kAlikA bhavana thaa| usa bhavanameM muNDamAlA aura astra dhAriNI krUrAkSI aura mahiSapara savAra eka kAlikAko mUrti thii| bhImane dekhA ki isa mUrtike sammukha vahI pApiSTha, duSTa, dhRSTa aura pAkhaNDI kApAlika apane bAyeM hAthase eka sundara puruSako pakar3e khar3A hai| jisa bhujApara bhIma ArUr3ha hokara AyA thA, vaha isI kApAlikakI dAhinI bhujA thii| bhImane ekAeka isa kApAlikake sammukha upasthita honA ucita na smjhaa| aura usane socA ki pahale kahIM chipa kara yaha dekhanA cAhiye, ki kApAlika isa manuSyakI kyA gati karatA hai| nidAna, ve bhujAse utara kara vahIM mandirake pIche eka sthAnameM chipa rhe| ____ kApAlikako yaha hAla kucha bhI mAlUma na ho skaa| usane bhujAse vaha khaDga lekara usa puruSase kahA-"aba tU apane iSThadevakA smaraNa kara le, kyoMki aba tu thor3e hI kSaNoMkA mehamAna haiN| maiM iso khaDgase terA ziraccheda kara devIkI pUjA kruuNgaa|"
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ -dvitIya sarga* kApAlikakI bAta suna, usa puruSane kahA-"maiM isa samaya tIna loka nAtha zrovItarAga devakI zaraNa cAhatA huuN| aura apane parama upakArI, puNyavAna, dayAvAna aura jinadharma-parAyaNa apane usa priya mitrakI zaraNa cAhatA hUM, jisakA nAma bhImakumAra hai aura jisane merI bAta na mAna kara kApAlikake sAtha prasthAna kiyaa| aba mujhe aura kisIkA smaraNa nahIM karanA hai| tujhe jo kucha apanA kartavya karanA ho, khuzIse kr|" ___usa puruSakI yaha bAteM suna bhImakumAra sajaga ho gayA / aura zIghra ho apane mitrako pahacAnate hue vaha tar3apa kara eka hI chalAMgameM kApAlikake sAmane jA phuNcaa| use dekhate hI kApAlika mantrI-putrako chor3a kara bhImase A bhidd'aa| bhImane use turanta jamInapara paTaka diyA, kintu jyoMhI vaha usake keza pakar3a kara usakI chAtIpara pAda prahAra karane lagA, tyoMhI devI-pratImA vyAkula ho bola uThI-"he bhIma ! ise mata maar| yaha kApAlika merA parama bhakta hai| yaha mastaka rUpI kamaloMse merI pUjA karatA hai| jaba yaha 108 mastaka mujhapara car3hA degA, taba mero pUjA samApta hogI aura usI samaya maiM ise icchita vara duuNgii| he vatsa! terI vIratA dekha kara mujhe bar3I prasannatA huI hai| isaliye maiM tujha vAMchita vara de sakatI huuN| terI jo icchA ho vaha mAMga le ?" bhImane praNAma kara kahA-"he jagadambe ! yadita vAstavameM mujhapara prasanna hai aura mujhe icchita vara denA cAhatI hai, to maiM yahI mAMgatA hUM, ki tU tana, mana aura vavanase jIva hiMsA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwww * pArzvanAtha-caritra * kA tyAga kr| he mAtA! dharmakA mUla jIva dayA hI hai, isase sabhI samIhita siddha hote haiN| tujhe bhI kevala jIva dayA hI dhAraNa karanI caahiye| hiMsAse isa saMsArameM paribhramaNa karanA par3atA hai, isaliye he devi ! hiMsA chor3akara upazama dhAraNa kr|" bhImakI yaha bAteM sunakara devI lajita ho gyiiN| ve mana-hImana kahane lagIM-"aho! isameM yaha kaisA puruSArtha hai ! kaisA satva hai ? manuSya hokara bhI isakI mati kaisI vilakSaNa hai ! mujhe avazya hI isakI bAta mAnanI caahiye| yaha socakara usane kahA-"he vatsa! maiM Ajase saba jIvoMko Atmavat samajha kara unakI rakSA kruuNgii|" yaha kaha devI antardhAna ho gyiiN| bhImane aba apane mitra matisAgarakI ora dekhA aura use hRdayase lagAkara usakA kuzala samAcAra puuchaa| matisAgarane kahA-"he prabho! merA hAla na puuchiye| jaba Apa mahalase cale Aye aura ApakI priyatamAne Apako vahAM na dekhA, taba usane caukIdAroMse khaa| caukIdAroMne rAtabhara Apako khojA, para jaba Apa na mile, taba yaha samAcAra rAjAko pahucAyA gyaa| rAjAne bho cAroM ora ApakI khoja karAyI, para jaba kahIM ApakA patA na calA, taba ve bahuta hatAza ho gye| unhoMne socA ki avazya Apako koI haraNa kara le gayA hai. isa vicArase rAjAko bar3A duHkha huA aura ve mUrchita ho gye| ApakI mAtAyeM bhI isa zoka-saMvAdase mUrchita ho gyiiN| candanAdike siMcanase jaba sabako kisI taraha hoza AyA, taba ve vilApa karane lge| isI
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sagaM* 106 samaya vahAM eka strIne prakaTa hokara kahA - "he rAjan ! cintA na kIjiye / maiM tumhArI kula devI hUM / tumhAre putrako eka pAkhaNDI dhokhA dekara zmazAna meM le gayA thaa| vahAM usane usakA zira lenekI ceSTA kI thI, kintu saubhAgyavaza vaha baca gayA hai| isa samaya vaha sakuzala hai aura zIghra hI bar3I sampattike sAtha tumheM A milegA / yaha kahate hue vaha strI antardhAna ho gayI; kintu usakI bAteM suna mujhase na rahA gyaa| maiM usI samaya ApakI khoja meM zmazAna kI ora cala pdd'aa| vahAM Apa to na mile, kintu yaha pApI kApAlika upasthita thaa| maiM isake hAthameM phaMsa gayA / aura yaha mujhe yahAM uThA lAyA / isane mujhe bahuta taMga kiyA / yadi yathAsamaya Apa na A pahuMcate to yaha mujhe mArahI DAlatA / matisAgara kI yaha bAteM suna bhImakumArako kApAlikapara bar3A hI krodha huA / usane krodhapUrNa netroMse kApAlikakI ora dekhA / bhImako kuTila bhrakuTiyoMko dekhakara kApAlika kAMpa utthaa| usane hAtha jor3akara gir3agir3Ate hue kahA, "he sAtvika ziromaNi ! Apane bhagavatI kAlikAko jisa dayA dharmakA upadeza diyA hai / use maiM bhI svIkAra karatA hUM / isa dharma-dAnake kAraNa maiM Apako apanA guru samajha~gA aura sadA sevakakI taraha rahU~gA / kRpayA mujhapara dayA kara merA yaha apadharAdha kSamA kareM / " kApAlikake dona vacana suna, bhomakumArane kSamA kara diyA / isI samaya sUryAdaya huA / bhImakumAra aura matisAgara vicAra karane lage ki aba kyA karanA cAhiye aura kahAM jAnA cAhiye / kintu unheM adhika
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ M * pAzvanAtha-caritra * samaya taka yaha cintA na karanI pdd'ii| zIghra hI vahA~ eka saptAGga sajjita hAtho A pahu~cA aura usane una donoMko apanI sUMDase poThapara baiThAkara AkAza mArgase eka ora le claa| hAthIkA yaha kAya dekha, kumArane cakita ho kahA-"mitra ! dekho, isa saMsArameM kaise kaise hAthI vartamAna haiM ! maine Ajake pahale kabhI aisA hAthI dekhA na thaa| na jAne yaha hama logoMko kahAM le jAyagA / mitra ne kahA-"kumAra! mujhe yaha hAthI nahIM mAlUma hotaa| balki yaha koI devatA hai| saMbhava Apake puNyodayase yahAM AyA ho| astu / aba to yaha jahAM le jAya vahAM hamalogoMko calanA caahiye| puNyake pratApase saba kucha acchA hI hogaa| kumAra aura mantro putrameM isa tarahakI bAteM ho hI rahI thIM, ki vaha hAthI eka nirjana nagarake dvArapara nIce utarA aura una donoMko vahAM baiThAkara kahIM calatA banA / kumArane mantro-putrako vahIM chor3a nagarameM praveza kiyaa| nagarameM cAroM ora sannATA chAyA huA thaa| hATa-bATa dhana dhAnya aura vividha vastuoMse pUrNa honepara bhI vahAM kisI manuSyakA patA na thaa| Azcarya pUrvaka yaha dRzya dekhatA huA kumAra nagarake madhya bhAgameM pahu~cA, vahAM usane dekhA ki eka siMha apane mukhameM kiso manuSyako pakar3e khar3A hai| bhImane yaha socakara, ki yaha koI vicitra mAmalA hai, siMhase vinaya pUrvaka kahA--"he siMha ! isa puruSako chor3a de!" siMhane yaha suna usa manuSyako apane donoM pairoMke bIcameM dabA liyA aura kumArase kahA-"he satpuruSa ! maiM bahuta dinoMkA bhUkhA huuN| ava yaha hAtha
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ N * dvitIya sarga * 111 meM AyA huA zikAra maiM kaise chor3a sakatA hUM ?" kumArane kahA"mujhe mAlUma hotA hai ki tU koI deva hai kintu kisI kAraNavaza tUne yaha rUpa dhAraNa kiyA hai| parantu deva kavalAhAra nahIM krte| unheM kisIkI hiMsA na karanI caahiye| agara tU manuSyakA mAMsa hI khAnA cAhatA hai, to tujhe maiM apanA mAMsa detA huuN| tU usase apanI kSudhA tRpta kara ; kintu ise chor3a de| yaha sunakara siMhane kahA- "he sajjana! terA kahanA ThIka hai, kintu isane pUrvajanmameM mujhe itanA duHkha diyA hai, ki maiM kaha nahIM sktaa| isa pApIko maiM sau janmataka mAratA rahU~, taba bhI merA kopa zAnta honA kaThina hai|" kumArane kahA-"he bhadra! yaha manuSya bar3A hI dIna dikhAI detA hai| dInapara krodha kaisA ? tU ise chor3a de| yadi tU kaSAya janya pApoMse dUra rahegA to dUsare janmameM tujha mokSakI prApti hogii|" isa prakAra rAjakumArane siMhako bahuterA samajhAyA, kintu vaha usa manuSyako chor3aneke liye rAjI na huaa| yaha dekhakara kumArane socA, ki ise tAr3anA diye binA kAma na clegaa| ataeva vaha talavAra khIMca kara siMhakI ora jhpttaa| siMhane bhI apane zikArako apanI pIThapara rakha liyA aura muha phailAkara bhImapara AkramaNa kiyaa| kintu bhImapara saphalatA prApta karanA koI sahaja kAma na thaa| siMha jyoMhI samIpa AyA tyoMhI bhomane donoM hAthase donoM paira pakar3akara use uThA liyA aura zirapara ghumAnA Arambha kiyaa| siMhane jaba dekhA ki isase koI
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 * pArzvanAtha-caritra - basa na calegA taba vaha sUkSma rUpa dhAraNa kara bhImake hAthase nikala kara antardhAna ho gyaa| siMhane jisa puruSako pakar3A thA vaha vahIM baiTha rhaa| bhImane aba usa puruSako sAtha le rAjamandira meM praveza kiyaa| rAja-mandira bilakula sUnA thaa| bhIma use dekhatA huA usake sAtaveM khaNDapara phuNcaa| vahAM kASThako kaI punaliyAM thiiN| unhoMne use svarNa siMhAsanapara baiThAkara usase snAna karanekI prArthanA kii| bhImane kahA-"merA mitra matisAgara zaharake bAhara baiThA huA hai| use bhI yahAM bulavA dIjiye to maiM snAna kara sakatA huuN| bhImakumArakI yaha bAta suna putaliyAM matisAgarako bhI vahIM bulA lAyIM / donoM mitroMke ekatra honepara putaliyoMne acchI taraha snAna aura bhojana karA, unheM eka palaMgapara baitthaayaa| bhIma aura matisAgara vahAM baiThakara cakita dRSTise cAroM ora dekhane lge| yaha sArA nagara aura mahala sUnA kyoM par3A hai, yaha jAnaneke liye ve bar3e utkaMThita ho rahe the, kintu unheM vahAM koI bhI aiso manuSya dikhAyI na detA thA, jisase ve isakA bheda puuchte| kintu unheM isa prakAra adhika samaya taka utkaMThita na rahanA par3A, zIghrahI vahAM kuNDalAdi bhUSaNase vibhUSita eka deva prakaTa huaa| usane bhImase kahA-"he rAjakumAra ! terA balavikrama dekhakara mujhe bahuta hI prasannatA prApta huI hai / tujhe jo icchA ho vaha tU mAMga sakatA hai| bhImane kahA- yadi Apa mujhapara vAstavameM prasanna haiM, to kRpayA pahale mujhe yaha batalAiye, ki Apa kauna haiM aura yaha nagara isa prakAra sUnA kyoM
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga ho rahA hai / bhImakA yaha prazna sunakara devane kahA-"he rAjakumAra ! yadi tu yaha saba bAteM jAnanA hI cAhatA hai, to mujhe sunAne meM koI Apatti nhiiN| isa nagarakA nAma hemapura hai| yahAM hemaratha nAmaka eka rAjA rAja karatA thaa| usake caMDa nAmaka eka purohita thaa| vaha saba logoMpara bar3A dveSa rakhatA thA / rAjAkA svabhAva bhI bar3A krUra aura avizvAsI thaa| yadi koI sAdhAraNa aparAdha bhI karatA, to usake liye vaha use bahuta kar3I sajA detA thaa| eka dina kisIne rAjAse jhUTha-mUTha caMDake sambandhameM koI cugalI kii| rAjAne turanta hI usapara vizvAsa kara liyA aura caMDa purohitapara garama tela chir3aka-chir3aka kara mAra ddaalaa| caMDa akAma nirjarAse mRtyu prApta kara sarvagila nAmaka rAkSasa huaa| vaha rAkSasa svayaM maiM hI huuN| pUrvajanmake bairake kAraNa isa nagarameM Akara maiMne sarvaprathama yahA~ke logoMko antardhAna kara diyA isake bAda siMhakA rUpa dhAraNa maiMne isa rAjA ko pakar3A thaa| isake bAda jo kucha huA, vaha tujhe jJAta hI haiN| tere puNya pratApase maiMne ise chor3a diyaa| isake bAda maiMne hI gupta rUpase terA aura tere mitrakA satkAra kiyA aura aba terI hI icchAke kAraNa maiM nagarake logoMko punaH prakaTa kara rahA huuN| kumArane isa samaya naz2ara uThAkara dekhA, to vAstavameM rAjamahala aura nagarako strI-puruSoMse bharA huA paayaa| saba loga apaneapane kAmameM isa taraha lage hue the mAnoM unheM isa ghaTanAkA kucha jJAna hI nahIM hai| yaha dekhakara bhImakumAra aura matisAgarako
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAzvanAcA wwwwwwwwwwwwwwwwimmmmmmmmmmmm 194 * pArzvanAtha-caritra * bar3A hI Azcarya huaa| isI samaya koI cAraNa zramaNa muni AkAzase utarate hue kumArako dikhAI diye| unhoMne nagarake bAhara DerA ddaalaa| kumArane unheM dekhate hI pahacAna liyA ki yaha mere guru haiN| usane rAkSasase kahA-"he rAkSasendra ! yaha mere guru haiM / yadi tU apane janmako sArthaka karanA cAhatA ho, to inakI vandanA kara / zAstroMmeM bhI kahA hai ki : "jinendra praNidhAnena, guruNAM vandanena c| ___na tiSThati ciraM pApaM, chidra haste yathodakam // ' arkAt-"jinendra ke dhyAnase aura guruke vandanase jisa prakAra chidrayukta hAthameM jala nahIM ThaharatA usI taraha pApa adhika samaya taka nahIM tthhrte|" isake bAda kumAra, mantrI, rAkSasa aura hemaratha rAjA saba mila kara munirAjake pAsa jA unheM vandanakara yathA sthAna baiTha gye| munirAjakA Agamana samAcAra suna aneka nagara-nivAsI bhI vahA~ jA pahuMce the| saba logoMke ikaTThA ho jAnepara munirAjane isa prakAra dharmopadeza denA Arambha kiyaa| "he bhavya prANiyo! saMsAra rUpI jelakhAneke kaSAyarUpo cAra caukIdAra haiN| jabataka yaha cAroM jAgrata hoM, tabataka manuSya usameMse chUTakara mokSa kaise prApta kara sakatA hai ? he bhavyAtmAo! ve cAra kaSAya isa prakAra hai:-(1) krodha (2) mAna (3) mAyA (4) lobha / yaha cAroM kaSAya saMjvalanAdi bhedoMse cAra-cAra prakArake haiN| saMjvalana kaSAya eka pakSa taka, pratyAkhyAna cAra mAsa taka,
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sage 115 apratyAkhyAna eka varSataka aura anantAnubandhI janma paryanta rahatA hai| ina cAroM kaSAyoMke rUpako samajha kara inakA tyAga karanA caahiye| ina cAroM kaSAyoMmeM krodha bahutaho bhayaMyara hai / kahA bhI haiM ki krodha vizeSa santApa kAraka hai, krodha vairakA kAraNa hai, krodhahI manuSyako durgatimeM phaMsA rakhatA hai aura krodha hI zama-sukhameM bAdhA DAlatA hai| isaliye krodhakA tyAga kara zivasukha denevAle zamako bhjo| yahI mokSakA denevAlA hai| isake atirikta jisa prakAra drAkha, Ikha, kSIra aura cInI Adi baliSTa rasa bhI sannipAta meM doSakI vRddhi karate haiM, usI prakAra uparoka kaSAyoMse bhI saMsAra kI bRddhi hotI hai| siddhAntameM kahA gayA hai ki marma vacanase eka dinakA tapa naSTa hotA hai, AkSepaM karanese eka mAsakA tapa naSTa hotA hai, zrApa denese eka varSakA tapa naSTa hotA hai aura hiMsAkI ora agrasara honese samasta tapa naSTa ho jAtA hai| jo manuSya kSamA rUpI khaDgase krodharUpI zatrukA nAza karatA hai, usIko sAtvika, vidvAn, tapasvI aura jitendriya samajhanA caahiye|" munirAjake isa dharmopadezakA sarvaGgila rAkSasapara bar3A hI prabhAva pdd'aa| usane kahA-"bhagavan ! kumArake pratApa aura Apake upadezase prabhAvita hokara maiM pratijJA karatA hU~, ki aba maiM kabhI kisIpara krodha na kruuNgaa|" sarvagila jisa samaya yaha pratijJA kara rahA thA, usI samaya eka hAthI cigghAr3atA huA vahA~ A phuNcaa| yaha dekha saba loga ghabarA gaye; kintu hAthIne kisIko kisI prakArakI hAni na phuNcaayii| usane prathama munirAjako
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ *pAzvanAtha-caritra ..... vandana kiyaa| isake bAda usane hAthIkA rUpa tyAga kara yakSakA rUpa banA liyaa| yaho usakA prakRta rUpa thaa| use dekhate hI muni. rAjane kahA-"aho yakSarAja! mAlUma hotA hai ki tumhI apane putra hemarathako bacAneke liye gajakA rUpa kiye bhImakumArako yahA~le Aye the ? yakSane kahA-"munirAja! ApakI dhAraNA ThIka hI hai| pUrva janmameM hemaratha merAputra aura maiM usakA pitA thA / isI snehake kAraNa maiM hemarathako bacAneke liye vyAkula ho uThA aura bhImakumArako yahA~ le aayaa| pUrva janmameM samyaktva svIkAra kara use maiMne kusaMsargameM par3akara dUSita kiyA thA, isIliye maiM vyantara huA hU~ / kRpayA mujhe phira samyaktva pradAna kIjiye, jisase merA kalyANa ho|" yakSakI bAta suna munirAjane usako aura sAtha ho rAkSasa tathA rAjA Adiko bhI vidhipUrvaka samyakatva pradAna kiyaa| isake bAda bhImane pAkhaNDoke saMsargase malInatA prApta samyakatvake liye zuddhi maaNgo| munirAjane use tadartha bhI Alo. canA pradAna ko| anantara kumAra prabhRti saba loga munIzvarako vandana kara hemarathake mahalako lauTa aaye| mahalameM Anepara hemarathane kumArako praNAmakara kahA-"he kumAra | maiM ApakI kRpAse hI jI rahA hU~ aura rAjya kara rahA huuN| Apane mujhapara jo upakAra kiyA hai, usake liye maiM Ajanma ApakA RNI rhuuNgaa| Apake ina upakAroMkA badalA kisI taraha cukAyA hI nahIM jA sakatA, phira bhI maiM Apase eka prArthanA karatA huuN| vaha yaha ki mere madAlasA nAmaka eka kanyA hai, vaha sarvaguNa sampanna
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 117 ora rUpa guNameM advitIya hai| yadi Apa usakA pANigrahaNa kareMge, to mujhapara bar3I kRpA hogI / kumArane hemarathako yaha prArthanA saharSa svIkAra kara lI / ataH madAlasA aura bhImakumArakA pariNaya bar3e samArohake sAtha sampanna kiyA gayA / isI samaya kApAlikake sAtha bIsa bhujAvAlI kAlikA vimAnameM baiThakara vahA~ A pahu~cI / unhoMne kumArako eka hAra dete hue kahA - " he kumAra ! yaha apanA eka hAra maiM tujhe detI hU~ | isa hArameM navaratna haiN| unake prabhAvase tujhe tIna khaMDakA rAjya aura AkAza gamanakI zakti prApti hogI / sAtha hI saba rAjA terI adhInatA svIkAra kreNge| mujhe eka bAta aura bhI kahanI hai - tere mAtA pitA aura purajana parijana tere virahase bar3ehI duHkhita ho rahe haiN| ve terA darzana karanA cAhate haiM / maiM jisa samaya vimAna meM baiThakara tere nagarake Uparase nikalI, jasa samaya maiMne dekhA ki tere mAtA pitA aura nagaranivAsI terA nAma le le kara vilakha rahe haiM / maiMne yaha dekhakara unheM AzvAsana dete hue kahA ki, " tuma loga cintA na karo, maiM do roz2ameM bhImako yahA~ lAkara tumase milA duuNgii|" isaliye aba tumheM zIghra hI apane nagarakI ora prasthAna karanA cAhiye / kAlikAkI yaha bAta suna bhImakumAra vahA~ se calaneke liye utkaMThita ho uThA / yaha jAnakara usa yakSane vimAnakA rUpa dhAraNa kara kahA, - "he kumAra ! Ao, vimAnameM baiTha jAo, maiM tumheM kSaNabharameM tumhAre pitAke pAsa pahu~cA dU~gA / " kumArako jAnekI taiyArI karate dekha hemarathane aneka hAthI, vastrAbhUSaNa aura ratnAdi
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 * pArzvanAtha caritra # dekara apanI putrIko bhI vidA karanekI taiyArI kii| saba taiyArI samApta ho jAnepara bhImakumArane hemarathake sAtha AkAza mArgase apane nagara kI ora prasthAna kiyA / evaM hAthI, ghor3e aura naukara cAkara prabhRti bhUmi mArgase vahA~ke liye ravAnA hue| yaha loga jidhara hIse nikalate udhara hI hAthIke citkAra aura ghor3oMkI hinahinAhaTa se dazo dizAyeM pUrita ho jaatiiN| zIghrahI kumAra bar3e ThATa-bATa ke sAtha sadalabala kamalapurake samIpa A pahu~ce / vahA~ eka udyAnameM utarakara kumAra pahale jinacaityameM gaye aura rAkSasa tathA yakSAdike sAtha isa prakAra stuti karane lage :-- "munondroMke Ananda kandako bar3hAneke liye megha tulya aura vikalpakI kalpanA rahita aise he vItarAga ! Apako namaskAra hai ! vikasita mukhakamalavAle he jineza ! ApakA jo dhyAna karatA hai vaha isa saMsArameM uttama aura ananta sukha prApta karatA hai| he paramezvara ! Apako dekhate hI isa saMsArake mArgakI marubhUmi naSTa ho jAtI hai| he bhagavan ! Apa hI jyotirUpa haiM aura ApahI yogiyoMke dhyeya haiN| ApahAne aSTakamakA vidhAta karane ke liye aSTAGga yoga batalAyA hai| jalameM, agnimeM vanameM, zatruoMmeM, siMhAdi pazuoMke bIcameM aura rogoMkI vipattike samaya Apa hI hamAre abalambana haiM- Apa ho hamAre AzrayasthAna haiM / " isa prakAra jagannAthakI stuti kara vahAMse paidala calatA huA bhImakumAra apane pitAko vandana karane calA / usa samaya bherI, mRdaMga prabhRti bAje bajane lage aura cAroM ora Anandam "
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga* utsAhakI nadI umar3ane lgii| bAjoMkA yaha madhura ghoSa sunakara rAjA cauMka pdd'e| usa samaya kumArake viyogake kAraNa cAroM ora zokake ghane bAdala chAye hue the| ekAeka udAsInatAke vAyumaNDalameM bAjoMkI ghoSa suna unheM Azcarya honA svAbhAvika hI thA / phalataH zIghra hI hagviAhana rAjAne apane mantrIse isa sambandhameM pUchatAcha kI ; kintu rAjAkI bhAMti mantrI bhI isa bAtase anamijJa thA, ataeva vaha bhI koI santoSajanaka uttara na de skaa| itane hI meM vanapAlane upasthita hokara rAjAko yaha zubha samAcAra sunaayaa| rAjAko isase itanA Ananda huA, ki unhoMne apane zarIrake samasta AbhUSaNa vanapAlakako inAma de diye| kSaNabharameM vidyuta vegase yaha Ananda samAcAra samUce nagarameM phaila gyaa| jahAM eka kSaNa pUrva zokako ghaTA ghirI huI thI, vahAM aba prasannatAkA sUrya camakane lgaa| sArA nagara bAtakI bAtameM dhvajA patAkAoMse sajA diyA gayA aura rAjAko AjJAse mantrI prabhRti aneka gaNyamAnya sajjana kumArako leneke liye sammukha pahu~ce / bhImakamArane madAlasAke sAtha Akara mAtA-pitAko praNAma kiyA usa samaya una logoMkA hRdaya Anandase pUrita ho uThA--sabakI AMkhoMse harSAzrakI dhArA baha clii| zIghra hI rAjAne sabhA visarjita kii| saba loga ha~sI khuzI manAte apane-apane ghara gye| bhojanAdise nivRtta honeke bAda bhomake abhinna hRdaya mitra matisAgarase rAjAne saba hAla puuchaa| matisAgarane unheM AdyopAnta saba hAla kaha sutaayaa| bhImakI vIratAkA samAcAra suna rAjAko bar3A hI
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 * pArzvanAtha-caritra * Ananda huaa| aise putrako prApta karaneke kAraNa ve apaneko dhanya samajhane lge| zIghra hI unhoMne aneka rAjakumAriyoMke sAtha bhImakA vyAha kara diyA aura kucha dinoMke bAda bhImako rAjasiMhAsana para baiThAkara unhoMne guru mahArAjake nikaTa dIkSA grahaNa karalI / bhImarAjA jaina dharmakA bar3A prabhAvaka huA aura kramazaH tInoM khaNDakA svAmI huaa| dogaMduka devakI bhAMti bhImako sAMsArika sukha upabhoga karate hue jaba tIsa hajAra varSa hue, taba eka dina vahAMke sahasrAmravanameM kSamAsAgara nAmaka eka jJAnI munikA Agamana huaa| vanapAla dvArA yaha samAcAra sunate hI rAjA saparivAra unheM vandana karane gyaa| vahAM guru aura anyAnya sAdhuoMko vandanakara bhIma prabhRtine jaba samucita Asana grahaNa kiyA, taba guru mahArAjane dharmopadeza dete hue kahA-"he bhavya jIvo! dharmakA avasara prApta hone para vivekI puruSako ADambarake liye vilambana na karanA caahiye| bAhubaline isI prakAra rAtri bitA dI thI, phalataH use AdinAtha svAmIke darzana na ho sake the| isake atirikta manuSya mAtrako cAhiye ki viSaya vAsanAoMke pralobhanameM na par3e, dharmakA sAdhana kreN| manuSya janma milanepara bhI jo prANidharma sAdhanA nahIM karatA, vaha mAno samudrameM DUbate samaya naukAko chor3akara patthara pakar3atA hai|" isa prakAra dharmopadeza suna, rAjAko vairAgya ho aayaa| usane munirAjase pUchA-"he bhagavan ! maiMne pUrvajanmameM kaunasA puNya kiyA thA, jisake kAraNa mujhe yaha aizvarya-sukha prApta huA hai ?
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 121 munirAjane kahA - "rAjan ! yadi tujhe pUrvajanmakA vRttAnta sunane kI icchA huI hai to sun| kisI samaya pratiSThAnapura meM devadatta aura somadatta nAmaka do bhAI rahate the| pUrvajanmake vaira virodhake kAraNa una donoMmeM atyanta IrSA dveSa rahatA thaa| bar3e bhAI devadattane santAna prAptikI icchAse aneka vivAha kiye, kintu kisI strIke santAna na huI aura vaha dhIre dhIre vRddha ho gayA / eka dina vaha kahIM kAmase jA rahA thA, rAstemeM usane dekhA ki dAvAnalameM eka sarpa jalA jA rahA hai| use usa para dayA A gayI ataH zIghra hI usane agnile bAhara nikAla kara usakA prANa bacAyA, isake bAda eka dina vaha apane gharameM baiThA huA bhojana kara rahA thA, isI samaya vahAM eka aise muni A pahu~ce, jinhoMne eka mAsa taka upavAsa kiyA thA / devadattane unheM bar3e Adarake sAtha baiThAyA aura unakA yathocita Atithya kara unheM acchI taraha ahAra dAna diyA / he rAjana ! yaha devadatta aura koI nahIM, tU hI thA / tUne pUrvajanmameM munirAjako AhAra dAna diyA thA, isaliye isa janmameM tujhe rAjyakI prApti huI hai / pUrvajanmameM tUne sarpako kaSTase bacAyA thA, isaliye isa janmameM tere bhI saba kaSTa dUra hue| terA pUrvajanmakA bhAI somadatta isa janmameM kApalika huaa| pUrvajanmake abhyAsake kAraNa isa janmameM bhI vaha tujha para dveSa rakhatA hai / isIliye usane tujhe aneka prakArake kaSTa denekI ceSTA kI, kintu sarpako bacAneke kAraNa tujhe jo puNya huA thA, usa puNya balase tere saba kaSTa dUra ho gaye / yahI tere pUrvajanmakI kathA hai / hai bhIma
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 * pArzvanAtha caritra * kumAra! yaha kathA jAna kara tujhe hiMsAkA sarvathA tyAga karanA cAhiye aura nirantara jIva dayAkA pAlana karanA cAhiye / " apane pUrvajanmakA yaha vRttAnta suna rAjAko uso samaya jAtI smaraNa jJAna utpanna huA aura usakA hRdaya vairAgya se pUrita ho gyaa| usane guru devase kahA - "he bhagavan ! yadi Apa dayA kara yahIM caturmAsa vyatIta kareM, to merA bar3A upakAra ho !" munirAjane usake anurodhase vahIM zuddha upAzrayameM caturmAsa vyatIta kiyA / anantara rAjAne saba dezoMmeM amAripaDahakI ghoSaNA karAyI / jina mandira banavAye aura nitya guruke nikaTa dharmopadeza sunA / caturmAsa pUrNa honepara usane cAritra grahaNa kara liyA aura guruke sAtha vihAra karatA rahA / antameM kevala jJAna prAptakara usane paramapada prApta kiyA / bhImakumArakA yaha dRSTAnta sunakara dharmArthI puruSoMko nirantara dayA dharmakA pAlana karanA cAhiye / vicArazIla puruSako cAhiye ki kabhI kaThora vacanoMkA bhI prayoga na kare / kaThora vacanoMkA prayoga karanese kaiso hAni hotI hai yaha candrA aura sargakI kathA zravaNa karanese acchI taraha jAnA jA sakatA hai / vaha kathA isa prakAra hai :
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * candrA aura sargakI kthaa| isI bharatakSetrameM vardhamAnapura nAmaka eka sundara nagara hai| vahA~ siddhar3a nAmaka eka kula putra rahatA thaa| use candrA nAmaka eka strI thii| kucha dinoMke bAda unheM eka putrakI prApti huii| usa putrakA nAma sarga thaa| karmavazAt yaha tInoM bar3ehI duHkhI the| ve jahAM jAte aura jo kucha karate, vahAM mAno pahalese ho unheM duHkha bheTaneke liye taiyAra rahatA thaa| vAstavameM duHkhI manuSyako isI taraha pada-padapara duHkhakA sAmanA karanA par3atA hai| kahA bhI hai,ki eka manuSyake zirameM TAla thI, isake kAraNa vaha dhUpase vyAkula ho koI chAyAyukta sthAna khojane lgaa| khojate-khojate vaha eka belake nIce pahuMcA, parantu durbhAgyavaza use vahAM bhoM sukha na mila sakA / jyoMhI vaha vahAM jAkara khar3A huA, tyoMhI vRkSase eka bela Tapakakara usake zirapara A girA aura usase usakA zira phaTa gayA! isameM koI sandeha nahIM ki bhAgyahIna puruSa jahAM jAtA hai, vahIM ApattiyAM use ghere rahatI haiN| ___ siddhar3a, candrA aura sarga bar3I kaThinAIse apanI jIvikA arjana karate the| udarapUrtike nimitta unheM na jAne kyA-kyA karanA par3atA thA phira bhI unheM donoM vakta bharapeTa bhojana bhI na milatA thaa| vAstavameM peTa hai bhI aisA hii| isake liye manuSyako
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 * pArzvanAtha caritra kyA nahIM karanA par3atA ? kisIne saca hI kahA hai ki peTake kAraNa puruSako maryAdAkA tyAga karanA par3atA hai, peTake kAraNa yaha nIca janoMkI sevA karatA hai, peTake kAraNa vaha dinavacana bolatA hai, peTake kAraNa usakA viveka naSTa ho jAtA hai, peTake kAraNa use satkIrtiyoMkI icchA tyAga denI par3atI hai aura peTahIke kAraNa use nAca sIkhakara bhAMDa taka bananA par3atA hai| siddhar3ake parivArakI bhI yahI dazA thii| unake liye unakA ghara hI jaMgala ho rahA thaa| kisIne kahA bhI hai ki jahAM ucca koTike svajanoMkA saMga nahIM hotA, jahAM choTe-choTe bacce khelate-kUdate na hoM, jahAM guNoMkA Adara-satkAra nahIM hotA ho, vaha ghara jaMgalase bhI bar3hakara hai| _ siddhar3a isI taraha apanA jIvana vyatIta kara rahA thA ; kintu use bahuta dinoMtaka isa avasthAmeM na rahanA pdd'aa| kucha hI dinoMmeM usakI mRtyu ho gyii| mRtyu kyA ho gayI, mAnoM vaha isa duHsaha duHkhoMse chuTakArA pA gyaa| aba usake gharameM usakI strI candrA aura usakA putra sarga yahI do jana raha gye| inakA rahA sahA sahArA bhI isa prakAra china jAnese inheM dUsarehI dinase apane-apane peTakI cintAne A gheraa| candrA dAsI vRtti karane lgii| kisIkA pAnI bhara detI, kisIke bartana mala detI, to kisIkA koI aura kAma kara detI aura sarga lakar3ahArekA kAma pharane lgaa| vaha roja jaMgalase lakar3iyAM kATa lAtA aura unheM zaharameM becakara kisI taraha peTa paaltaa| eka dina kisI sAhU
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * usa 125 kArake yahAM usakA dAmAda AyA, isaliye usane candrAko jala bharaneke liye bulAyA / sarga usa samaya jaMgala gayA thA, isaliye candrAne usake liye roTiyAM aura maTThA eka chIMkepara rakha diyA aura daravAjeko jaMjIra car3hAkara vaha sAhUkArake yahAM jala bharane calo gayo / dopahara ko yathA samaya sarga apane ghara AyA / samaya use bahuta hI bhUkha pyAsa lagI thI; kintu ghara meM mAtAko na dekha, vaha mAre bhUkhake chaTapaTAne lagA / udhara candrA jala bharatebharate thaka gayI, kintu sAhUkArake saba AdamI apane-apane kAmameM vyasta the, isaliye kisIne use eka dAneko bhI na pUchA / nidAna, vaha bhI khAlI hAtha ghara lauTa AyI / kisIne saca kahA hai ki dUsareko sevAmeM jo parAdhInatA A jAtI hai, vaha binA mRtyukI mRtyu, binA agni prajalana, binA jaMjIrakA bandhana, binA paMkakI malInatA aura binA narakakI tIvra vedanAke samAna balki yoM kahiye ki inase bhI bar3ha kara hai / - sarga kSudhAke kAraNa pahalehIse vyAkula ho rahA thA / usase kisI taraha rahA na jAtA thaa| eka-eka pala varSake samAna bIta rahA thA / mAtAko dekhate ho vaha krodhase unmatta ho utthaa| usane tar3apakara kahA - " pApino ! kyA sAhUkArake yahAM tujhe phAMsI de dI gayI thI jo tU abataka vahAM baiThI rahI ?" putrake yaha krodha yukta vacana sunakara candrAko bhI krodha A gayA / usane bhI usI taraha uttara diyA- "kyA tere hAtha na the jo chIMke parase roTiyAM bhI utArakara khAte na banI !" isa prakAra kaThora vacanoMkA:
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 * pArzvanAtha caritra * prayoga kara donoMne dAruNa kArmokI nIMva ddaalii| isake bAda yathA samaya una donoMko sadguruke yogase zrAvakatvakI prApti huI / isa avasthAmeM donoMne vidhipUrvaka anazana kara samAdhi dvArA mRtyu prApta kI / mRtyuke bAda donoM svarga gye| vahAMse sargakA jIva cyuta hokara kumAradeva nAmaka eka seThake yahAM putra rUpameM utpanna huA aura usakA nAma aruNadeva rakhA gayA | candrAne pATalipurake jasAditya nAmaka mahAjanake yahAM putrI rUpameM janma liyaa| yahAM usakA nAma deyiNI par3A / daivayogase ina donoMke vivAhakI bAta pakkI ho gayI aura kucha dinoMke bAda donoMkA vivAha kara denA sthira huA / kintu vivAha honeke pahale hI aruNadevako vyApAra karane kI sUjhI ataeva usane samudra mArga se kAha dvIpa kI ora prasthAna kiyA / daivadurvipAkase samudra meM tUphAna AyA aura usa tUphAnameM aruNadevakI naukA cUra-cUra ho gayI / aruNadeva samudrameM jA par3A, kintu mahezvara nAmaka apane eka mitrakI sahAyatA se kisI taraha usake prANa baca gye| donoM 'jana vahAMse ghUmate ghAmate kucha dinoM meM pATalipura phuNce| vahAM mahezvarane aruNadevase kahA - "he mitra ! isa nagara meM terI sasurAla hai| calo hama loga vahIM cala kara ArAmase raheM / " aruNadevako mitrakI yaha bAta acchI na lagI / usane kahA - " isa dukhI avasthAmeM sasurAla jAnA ThIka nhiiN|" mahezvarane kahA - "acchA, taba tu yahAM nagara ke bAhara kahIM ArAma kr| maiM nagarase kucha khAnepInekA samAna le AU~ / yaha kahakara mahezvara nagara meM gayA aura 1 1
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ marriwwwnr * dvitIya sarga * 127 aruNadeva nagarake bAhara eka upavanake purAne caityameM so rhaa| thakA honeke kAraNa use zIghahI vahAM nidrA A gayI / ___ itanemeM usake pUrva janmakI mAtA deyiNI usI upavanameM krIr3A karaneke liye A phuNcii| yahAM usake pUrva saMcita karma prakaTa rUpase udaya hue| phalataH usI upavanameM chipe hue kisI corane usake donoM hAtha kATa DAle aura usake do soneke kar3e lekara vaha vahAMse campata huaa| yaha dekha kara banapAlane zora mcaayaa| phalataH cAroM orase rAjAke sipAhI daur3a paDe / corane jaba dekhA ki aba bhAga kara jAna bacAnA kaThina hai, taba vaha usa purAne caityameM ghusa gayA aura sote hue aruNadevake pAsa donoM kar3e va chUro rakhakara Apa usI caityake zikharameM chipa rhaa| itanemeM aruNadevakI AMkha khulii| kar3e aura chUrIko apane pAsa dekhakara vaha unake sambandhameM vicAra karane lgaa| isI samaya vahAM sipAhI A phuNce| unheM dekhakara aruNadevako kSobha huaa| unhoMne lalakAra kara kahA-"are ! aba tU kahAM jA sakatA hai ?" isake bAda unhoMne chUrI aura kar3oM sameta aruNadevako giraphtAra kara rAjAke sammukha upasthita kiyaa| rAjAne apane anucaroMke muMhase kar3ekI corIkA hAla sunakara, usI samaya aruNadevako zUlIpara car3hAnekI AjJA de dii| zIghraho rAja-karmacArI use zUlIke pAsa le aaye| isI samaya nagarase anna lekara mahezvara bagIcemeM pahucA kintu vahAM aruNadevako na dekhakara usane usake sambandhameM udyAna rakSa
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 * pArzvanAtha-caritra * koMse pUchatAcha ko| udyAna rakSakoMne kahA-"hama aruNadevake sambandhameM to kucha nahIM jAnate, kintu sipAhI yahAMse eka corako avazya pakar3a le gaye haiM aura zAyada use zUlokI sajA bhI de dI gayI hai|" yaha saMvAda sunakara vaha turanta zUlIke pAsa gyaa| aruNadevako zUloke pAsa khar3A dekhakara vaha karuNakrandana karane lagA aura vahIM mUrchita hokara gira pdd'aa| kucha derameM zItala vAyuse jaba usako mUrchA dUra huI, taba logoMne usase vilApa karanekA kAraNa puuchaa| mahezvarane logoMko batalAyA ki yaha tAmralipti nagarIke kumAradeva nAmaka byavahArIkA putra aura isa nagarake jasAditya zreSThIkA jamAtA hai, naukA TUTa jAnese yaha AjahI mere sAtha yahAM AyA hai" yaha saba hAla sunakara sipA. hiyoMne samajhA ki aba avazya hamArI bhUla pakar3I jAyago aura usake liye zAyada hameM sajA bhI milegii| yaha socakara ve use pattharoMse mArane lge| kintu isI samaya yaha bAta ur3atI huI jasAdityake kAnoMmeM jA pahu~co aura vaha bhI apanI putrI deyiNIke sAtha vahAM A pahu~cA, usane rAjAkI AjJA prApta kara aruNadevako zUlIke daNDase mukta kraayaa| isI samaya AkAza mArgase candra dhavala nAmaka munozvara vahAM A phuNce| unakA Agamana samAcAra sunate hI rAjA unake pAsa gayA / devoMne vahAM kamalakI racanA kii| munIzvara usapara baiThakara isa prakAra dharmopadeza dene lage : "dharmo'yaM jagataH sAraH, sava sukhAnAM prdhaanhetutvaat| tasyotpattimanujAH, sAraM tenaiva mAnuSyam // "
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 126 ___ arthAt-"saba sukhoMkA pradhAna hetu honeke kAraNa dharma hI isa saMsArameM sAra vastu hai ; kintu usakA utpatti sthAna manuSya haiM, isaliye manuSyatvaho sAra vastu hai|" he bhavya jano ! mohanidrA kA tyAga kro| jJAna jAgRtise jAgRta ho, prANa-ghAtAdikA tyAga karo, kaThora vacana na bolo| kaThora vacana bolanese dUsare janmameM deyiNI aura aruNadevakI taraha duHkhakI prApti hotI hai|" munirAjakI yaha bAta suna rAjA Adine pUchA-"deyiNI aura aruNadevane pUrva janmameM kyA kiyA thA ?" yaha sunakara munirAjane unake pUrvajanmakA vRttAnta kaha sunAyA |sunkr sabakosaMvega prApta huaa| deyiNI aura aruNa devako bhI jAti smaraNa jJAna utpanna huaa| ataeva una donoMne eka dUsareko kSamA kara diyaa| isake bAda anazana aura dharma dhyAnake kAraNa donoMko svargakI prapti huii| deyiNI aura aruNadevakA vRttAnta sunakara rAjAko bhI vairAgya A gyaa| vaha kahane lagA-"alpamAtra kaThora vacana bolanese jaba aisI avasthA hotI hai, taba merI kyA gati hogI? aho! isa saMsArako dhikkAra hai|" yaha kahakara rAjA aura jasAdityane cAritra aGgIkAra kiyaa| anantara jisa corane deyiNIke hAtha kATakara kar3e curAye the, usa corane bhI vahA~ Akara apanA aparAdha svIkAra kara cAritra grahaNa kara liyaa| bahuta dinoMtaka ugra tapa karanepara ina tInoMko svargakI prapti huii| kaThora vacanakA yaha phala jAnakara, svapnameM bhI unakA prayoga na karanA cAhiye, kyoMki vacana aura kAyAse kI huI hiMsA to
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwwwwwwwwwwwwwwwwww 130 . * pAzvanAtha-caritra * dUra rahI,manase cintana kI huI hiMsA bhI jIvakA vighAta karanevAlI aura narakake duHkha denevAlI siddha hotI hai / isa sambandhame eka bhikSukakI kathA isa prakAra hai| __ vaibhAragirike udyAnameM udyAna-bhoja karaneke liye Aye hue logoMke pAsa eka bhikSuka bhikSA mAMgane gyaa| kintu karma doSase use bhikSA na milI, isase vaha apane anameM .hane lagA,-"khAne pInekI cIjeM adhika honepara bho yaha loga mujhe bhikSA nahIM dete isaliye ina saboMko mAra DAlanA caahiye|" yaha socakara vaha pahAr3apara car3ha gayA aura vahA~se eka bar3o zilA nocekI ora lur3hakA dii| zilA nIce A par3anepara na kevala udyAnake bahutase manuSyahI usake nIce daba gaye, balki usa zilAke sAtha vaha bhikSuka bhI nIce A girA aura vaha bhI usA zilAke nIce dava kara mara gyaa| isaliye tana, mana aura vacana tonoM prakArakI jIva hiMsAkA tyAga karanA caahiye| isa prakAra jIvahiMsAke tyAgarUpI prathama aNuvratake sambandhameM vyAkhyAna deneke bAda, gurudeva dUsare vratake sambandhameM vyAkhyAna dene lge| dUsare aNuvratakA nAma mRSAvAda viramaNa hai| usake pA~ca aticAra varjana karane yogya haiN| ve pAMca aticAra yaha haiM(1) mithyA upadeza (2 kalaMka lagAnA (3) guhya kathana (4) vizvavasta janoMkA gupta bheda jAhira karanA aura (5) kUTalekha likhanA / yaha pAMcoM aticAra sarvathA tyAjya haiN| satya vacanase devatA bhI sahAyatA karate haiN| kisIne kahA bhI hai ki-"satyake prabhAvase
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 131 nadI jala pUrNa hokara bahatI hai, agni zAnta ho jAtI hai, siMha, hAthI aura mahAsarpa bhI usa satyabAdIkI khIMcoI rekhAko ullaMghana karanekA sAhasa nahIM karate / viSa, bhUta yA mahA AyudhakA bhI usapara koI prabhAva nahIM par3atA aura deva bhI satyavAdose dUra hI rahaneko peSTA karatA hai| jo satya vacana bolatA hai, usake liye agni jalake samAna, samudra sthalake samAna, zatru mitrake samAna, devatA naukara ke samAna, jaMgala nagarake samAna, parvata gRhake samAna, sarpa puSpamAlAke samAna, siMha mRgake samAna, pAtAla bilake samAna, astra kamala-dalake samAna, vikarAla hAtho zRgAlake samAna, viSa amRtake samAna aura viSama bhI anukUla ho jAtA hai / isake atirikta manmanatva, kAhalatva, mUkatva aura mukharoga prabhRti asatyake phala dekhakara bhI kanyA aloka Adi asatyoMkA tyAga karanA cAhiye / kanyA, gAya, aura bhUmi viSayaka asatya, dharoharake sambandhameM vizvAsaghAta aura jhUThI gavAhI - yaha pAMca sthUla asatya kahalAte haiN| dekho, nArada aura parvata nAmaka do mitroMke sambandhameM guru patnIkI abhyarthamAke kAraNa lezamAtra asatya bolanese bhI vasurAjAkI bar3I durgati huI / jhUTho gavAhI denese brahmA arcA rahita hue aura kitane ho devatAoMkA nAza huA / satyakI parIkSAmeM uttIrNa honepara manuSyakI sAkSAt harikI taraha pUjA ho sakatA haiM / isa vrata ke sambandhameM vasurAjakI kathA bahuta hI prasiddha hai / vaha kathA isa prakAra hai : -: *
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * **** ********************* **** ******* vasurAjAkI kathA / **** ************************** - isa bhAratavarSa meM zuktimatI nAmaka eka nagarI thii| usa nagarI meM abhicandra nAmaka parama pratApI rAjA rAja karatA thaa| usake kamalAvatI nAmaka eka paTarAnI thii| kucha dinoMke bAda isa rAnIke udarase vasu nAmaka eka putra utpanna huaa| vasu bAlyAvasthAse hI parama catura aura satyavAdI thaa| khela-kUdameM bhI vaha sadA satya hI bolatA thaa| yadyapi vaha vinayI, nyAyavAn, guNa sAgara aura samasta kalAoMmeM kuzala thA, tathApi satyavrata para usakI vizeSa anurakti thI, vaha svapnameM bhI asatyakI icchA na karatA thaa| ___ isI nagarameM kSIrakadambaka nAmaka eka upAdhyAya rahate the| be brahmavidhyAmeM nipuNa aura samasta zAstroMke jJAtA the| unake parvata nAmaka eka putra thaa| vasu, parvata aura videzase AyA huA nArada yaha tInoMhI kSIrakadambake pAsa vidyAdhyayana karate the| tonoMkI gurupara atyanta zraddhA bhakti thii| kahA bhI haiM ki "jisase eka akSara bhI sIkhaneko mile usako guru mAnanA cAhiye / jo aisA nahIM karatA vaha so bAra zvAna yonimeM janma leneke bAda cANDAla hotA hai| saMsArameM eka bhI aisI vastu nahIM hai jo eka akSara bhI sikhAnevAle guruko dekara usake RNase mukta huA jaay| kSIrakadambakake nikaTa yaha tInoM nAnA prakArake zAstroMkA adhyayana
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 133 1 karate the / zAstrAbhyAsa karanese hI puruSa sarva samIhitako prApta karate haiN| kyoMki vidyA hI puruSakA rUpa hai, vidyA hI puruSakA gupta dhana hai, vidyAse hI bhoga, yaza aura sukha kI prApti hotI hai| vidyA guruko bhI guru hai, videzameM vidyAho bandhuke samAna kAma detI hai, vidyA hI parama daivata hai, vidyA hI rAjAoMmeM pUjI jAtI haiM--dhana nahIM, isaliye vidyAhona puruSako pazu hI samajhanA cAhiye / upAdhyAya apane tInoM ziSyoMko bar3e premase par3hAte the aura rAta dina unakA zubhacintana kiyA karate the / eka dina rAtrikA samaya thA / tInoM ziSya par3hate-par3hate so gaye; kintu upAdhyAya abhI taka jAga rahe the / isI samaya AkAza mArgase kahIM jAte. hue do muni udhara se A nikle| inameMse eka munine upAdhyAyake tAnoM ziSyoMko dekhakara dUsare munise kahA- " ina tInameMse eka ziSya mokSagAmI hai aura do narakagAmI haiM / " munikI yaha bAta kSArakadambakane bhI suna lI / sunakara unakA mukha maNDala kucha malIna ho gayA / ve apane manameM kahane lage- vAstavameM yaha bar3e duHkhakI bAta hai / mujhe dhikkAra hai ki maiM adhyApaka honepara bhI mere ziSya naraka meM jAyeM; kintu yaha bAta kiso jaise taise manuSyane nahIM kahI / yaha bAta to akAraNa hI kisI jJAnI munike mukhase nikala par3I hai, ataeva yaha mithyA bhI kaise ho sakatI hai ? khaira, kucha bhI ho, mujhe eka bAra parIkSA kara yaha to jAna lenA cAhiye, ki kauna-kauna naraka jAya~ge aura kise mokSakI prApti hogI ?
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 *pArzvanAtha-caritra . . ........wwwwwwwwmummrammaamainamurrammaramanararar yaha socakara upAdhyAyane saverA hote hI tInoM ziSyoMko apane pAsa bulAyA aura unheM ATekA eka-eka murgA dekara kahA"jahAM koI na dekhe vahA~ le jAkara ise mAra DAlo!" gurukI yaha bAta sunakara vasu aura parvata to apane-apane murgeko lekara kisI ekAnta sthAnameM gaye aura vahAM use mAra DAlA ; kintu nAradase aisA na ho skaa| vaha murgeko lekara nagarake bAhara ekAntameM gayA, kintu vahAM vaha socane lagA ki gurudevane kahA hai, ki jahAM koI na dekhe vahAM le jAkara ise mAranA ; kintu yahAM to pakSo aura bRkSa dekhate haiN| isaliye yaha sthAna ise mArane yogya nhiiN| isake bAda vaha usa murgeko parvatakI eka guphAmeM le gayA, kintu vahAM use vicAra AyA ki yahAM to ise lokapAla aura siddha dekhate haiM, isaliye isakA ghAta kaise ho sakatA haiM ? sAtha ho use yaha bhI vicAra AyA ki gurudeva to bar3e dayAlu aura hiMsAse sarvathA vimukha haiN| ve kisIkI hiMsA karanekA Adeza de ho kaise sakate haiM ? avazya unhoMne merI parIkSA leneke liye ho mujhe yaha kArya sauMpA hai| yaha socate hue vaha murgA lekara vaise hI guruke pAsa lauTa AyA aura unase use na mAranekA kAraNa nivedana kiyaa| guru usakI bAta sunakara turata samajha gaye, ki avazya isIko mokSakI prApti hogii| unhoMne nAradakI pIThapara hAthaphairate hue use AzIrvAda diyA aura usakI sadbuddhike liye bAra-bAra usakI khUba prazaMsA kii| iso samaya vasu aura parvata A phuNce| ina donoMne kahA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga "gurudeva! hamaloga ekAntameM-jahAM koI bhI na dekha sake aise sthAnameM murgeko mAra Aye / "gurune kahA-"aura koI nahIM to kama-se-kama svayaM tuma aura vidyAdhara Adi to dekhate the| phira bhI, koI nahIM dekhatA yaha mAnakara tuma logoMne apane-apane murgeko mAra DAlA / dhikkAra haiM tumheM aura dhikkAra hai tumhAro isa samajha ko!" isake bAda kSIrakadambaka apane manameM socane lage"munine jo kahA hai vaha satya hI hai| niHsandeha ina donoMko naraka kI prApti hogii| jaba inakI yahI gati honI badI hai, to inheM par3hAnese bho kyA lAbha ? inako par3hAnA-andheko kAca dikhAnA, badhirake sAmane zaMkha bajAnA, vanameM baiThakara ronA, pattharapara kamala ropanA yaha saba kSAra bhUmimeM jalavRSTi honeke samAna hai| kahA bhI hai ki jina guNoMke vidyamAna honepara bhI adhogati ho, una guNoMmeM Aga lage, vaisA zruta pAtAlameM jAya, aura vaisA cAturya vilaya ho jAya; kyoMki isase ulaTI hAnihI hotI hai| jala vahI jisase tRSA. zAnta ho, anna vahI, jisase kSudhA dUra ho, bandhu vahI jo duHkhameM sahAyatA kare aura putra vahI jisase pitAko nivRtti prApta ho| sIkhanA aura sunanA usI zrutakA sArthaka hai, jisase AtmA narakagAmI na ho| zeSa sabhI viDambanA rUpa hai| jaba merA putra parvata aura rAjaputra vasu-jinheM maiMne itane premase par3hAyA hai-narakagAmI hoMge to mere gRhavAsase ho kyA lAbha ?" isa prakAra socate hue unheM vairAgya ho AyA aura unhoMne pravajyA aMgIkAra kara lI ! isake bAda unakA sthAna parvatako milaa|prvt zAstroMkI
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra vyAkhyA karanemeM bar3A ho nipuNa niklaa| vizuddha mati nArada guru prasAdase samasta zAstroMmeM vizArada ho apane deza calA gyaa| idhara gurukA yoga milanepara abhicandra rAjAne bhI dIkSA le lo| isaliye vasu vasudevake samAna rAjA huaa| yaha vasu saMsArameM satyavAdIke nAmase prasiddha huA aura bAlyAvasthAkI bhAMti isa samaya bhI vaha satyavacanako dRr3hatAke sAtha pAlana karatA rhaa| - kisI samaya eka vyAdha jaMgalameM zikAra khelane gyaa| vahAM usane eka mRgapara kaI vANa chor3e, kintu ve vANa use na lagakara bIcahImeM kisI vastuse TakarA kara gira gye| yaha dekha vyAdha isakA patA lagAneke liye usa sthAnameM gyaa| vahAM hAtha lagAnepara use mAlUma huA ki usa sthAnameM eka aisI zilA thI, jo na kevala pAradarzaka hI thI, balki vaha aiso bho thI ki AMkhoMse dikhAI bhI na par3atI thii| jaba use hAtha lagAyA jAtA to kevala yahI mAlUma hotA, ki vahAMpara koI zilA hai| vyAdhane isI zilAke isa pArase mRgako dekhA thA; kintu bIcameM vaha zilA A jAneke kAraNa ve bANa mRgataka na pahu~ca ske| vyAdhane socA ki yaha zilA vasudhApati vasurAjAko bheMTa denI cAhiye / yaha socakara vaha usa zilAko apane ghara uThA lAyA aura gupta rItise vasurAjAko vaha bheMTa de dii| rAjAko yaha zilA dekhakara bahuta hI Ananda huA aura usane usa vyAdhako bahuta kucha inAma dekara use bhalIbhAMti santuSTa kiyaa| isake bAda rAjAne gupta rotise usa zilA dvArA AsanakI vedikA taiyAra kraayii| sAtha hI yaha
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 137 bheda kisI taraha khula na jAya isaliye usane usa vedikAke banAne vAle zilpIko bhI maravA ddaalaa| isake bAda vaha usa vedikApara siMhAsana sthApita karAkara usapara baiThane lgaa| logoMko vaha vedikA dikhAyI na detI thI, isaliye saba loga yahI samajhate the ki rAjAkA siMhAsana satyake prabhAvase jamInase kucha UMcA uThA rahatA hai / isake atirikta satyake prabhAvase devatA bhI vasurAjA ko sahAyatA karane lge| isase diga digantarameM usakA yaza chA gayA aura aneka nRpatiyoMne bhayabhIta hokara adhInatA svIkAra kara lA / vasurAjAkI sarvatra jaya hone lgo| eka dina nArada apane mitra evam gurubhAI parvatako milane aayaa| usa samaya parvata apane ziSyoMko "ajairyaSTavyaM" isa padakA artha sikhA rahA thaa| usane apane ziSyoMko batalAyA ki-"aja arthAt bakarese yajana karanA cAhiye " parvatake mu~hase ajaiyaSTavyaM padakA yaha artha sunakara nAradane kahA-"he bandhu ! bhrAMtivaza tU asatya kyoM bolatA hai ? gurujIne to hama logoMko yaha sikhAyA thA ki aja arthAt na ugane yogya tIna varSake purAne vrIhi / inhIMse yajJa karaneko unhoMne batalAyA thaa| unhoMne "aja" zabdako vyAkhyA isa prakAra kI thI-"na jAyante ityajA" arthAt "jo na uge vahI aja" kyA yaha vyAkhyA tU bhUla gayA ?" parvatane kahA-"nahIM nArada! pitAjIne aisA na kahA thA / unhoMne ajakA artha bakarA ho batalAyA thaa|" nAradane kahA-"nahIM isameM koI sandeha nahIM ki zabdoMke aneka artha hote haiM, kintu gurujI bar3e
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * dayAlu the unhoMne ajakA artha bakarA na batalAyA thaa| isaliye he mitra! tU aisA artha karake vRthA hI pApa bhAgI na bana ! kintu ina bAtoMkA parvatapara koI prabhAva na pdd'aa| usane kahA-nArada ! tU jhUTha bolatA hai| isa prakAra yaha bAda vivAda bar3ha gyaa| donoMne apane apane pakSako satya pramANita karaneke liye jihvA chedakI pratijJA kI, aura yaha taya kiyA ki vasurAjA satyavAdI hai aura donoMkA sahAdhyAyI bhI hai, ataeva vaha jo artha batalAye vahI satya mAnA jaay| nAradake cale jAneke bAda parvatakI mAtAne parvatako ekAntameM bulAkara kahA-"he vatsa! nAradakA kahanA ThIka hai| tere pitAne ajakA artha tIna varSake purAne cAvala hI batalAyA thaa| tUne jihvA chedanakI pratijJA kyoM kI ! binA vicAra kiye kAma karanepara isI taraha saMkaTakA sAmanA karanA par3atA hai| niHsandeha isa mAmale meM tero hAra hogii|" parvatane kahA-"mAtA! aba kyA ho sakatA hai ? jo kucha badA hogA vahI hogaa|" abhimAnI jIvako kRtyAka tyakA jJAna hI kahAM ho sakatA hai ! . parvatakI mAtAko isase bar3A duHkha huaa| vaha cupacApa uso samaya vasurAjAke pAsa gayI, use dekhate hI vasu khar3A ho gayA aura praNAma karaneke bAda namratA pUrvaka 6.nekA kAraNa puuchaa| parvatakI mAtAne kahA-"rAjan ! mujhe putra-bhikSA dIjiye / putrake binA dhana-dhAnya kisa kAma A sakate haiM ?" vasune kahA-"mAtA! Apake putrako maiM apane bhAIse bhI bar3hakara mAnatA hU~ / zIghra kahiye,
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 136 usapara kauna vipatti A par3I hai ? kauna use mArane ko taiyAra huA hai ?" parvatako mAtAne yaha sunakara rAjAko nAradake vAdavivAda aura parvatake jihvAchedanakA hAla kaha sunAyA / antameM usane kahA - "donoMne isa sambandhameM Apako pramANabhUta mAnA hai, isaliye parvatako bacAneke liye Apa ajakA artha bakarA hI batalAyeM / sajjana to prANa dekara bhI dUsaroMkA upakAra karate haiM, Apako to kevala vacana hI bolanA hai / " rAjAne kahA - " mAtA ! ApakA kahanA ThIka hai / kintu maiM bilakula jhUTha nahIM bolatA 1 satyavAdI puruSa prANa jAnepara bhI asatya nahIM bolate / guruvacana ko bhI lopa karanA pApa bhIru manuSyake liye sahaja kAma nahIM hai / isake atirikta zAstroMkA kathana hai ki jhUThI gavAhI denevAlA narakagAmI hotA hai / batalAiye, aisI avasthAmeM maiM kaise bola sakatA hUM ?" vasukI yaha bAteM suna parvatakI mAtAne kahA"rAjan ! maiMne Apase kabhI kisI vastukI yAcanA nahIM kI / apane jIvanameM Aja ho maiM Apase yaha yAcanA karane AyI hUM, jaise ho vaise mero yaha prArthanA svIkAra karanI hI hogI / " jhUTha guru patrIkA isa prakAra anucita dabAva par3anepara vasune jhUTha bolanA svIkAra kara liyA / vacana milanepara kSIrakadambakakI patnI Ananda manAtI apane ghara gayo / thor3I dera ke bAda nArada aura parvata donoMne rAja sabhAmeM praveza kiyA / vasune donoMko bar3e satkArase UM'ce AsanoMpara baiThAkara kuzala samAcAra aura AgamanakA kAraNa puuchaa| uttarameM donoMne apanA apanA vaktavya
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 * pAzvanAtha caritra * upasthita kara antameM kahA, - "he rAjan ! tU hamArA sahAdhyAyI aura satyavAdI hai, isaliye saca-saca batalA ki gurujIne aja zabda kI kyA vyAkhyA kI thI ? tU hamArA sAkSI hai| sAtha hI tU acchI taraha jAnatA hai, ki satyase sabhI abhihita siddha hotA hai | rAjyAdhiSThAyaka deva, lokapAla aura dikpAla sabhI sunate haiM, isaliye he rAjan ! satya hI bolanA / sUrya cAhe pUrva dizA chor3akara kisI dUsarI dizAmeM udaya hoM, meru cAhe calita ho jAya, kintu satyavAdI puruSa kadApi jhUTha nahIM bolate / " 1 isa prakAra utsAha vardhaka zabda sunanepara bhI, bhAgya meM durgati badI tho, isaliye vasune apano kIrtikA bhI koI khayAla na kiyA / usane kahA - "gurujIne ajakA artha bakarAhI batalAyA thaa|" isa prakAra rAjAne jhUThI sAkSI dI, isaliye devatA usase asantuSTa ho gaye aura use siMhAsanaparase nIce Dhakela kara sphaTikakI zilA uThA le gaye / vasurAjA raktavamana karatA huA jyoM hI nIce girA, tyoMhI nArada yaha kahatA huA, ki cANDAlakI taraha jhUThI sAkSI denevAlekA mu~ha dekhanA bhI pApa hai apane nivAsa sthAnako calA gayA / vasurAjAkI zIghrahI mRtyu ho gayI aura vaha naraka gAmI huaa| usa aparAdhIke siMhAsanapara baiThanevAle usake ATha putroMko bho kruddha devatAoMne isI taraha siMhAsana se nIce girA kara mAra DAlA / isa prakAra asatya vacanakA phala jAnakara suna puruSako svapnameM bhI asatya na bolanA cAhiye / jisa prakAra channese jala, vivekase
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 * dvitIya sarga * guNa aura dAnase gRhastha zuddha hotA hai usI prakAra satyase vacana zuddha hotA hai| satyake prabhAvase devatA bhI prasanna hote haiN| pAMca prakArake satyase draupadIko Ama vRkSane satvara phala diye the| jisa prakAra suvarNa aura ratnAdise bAhya zobhA bar3hatI hai usI prakAra satyase Antarika zozA bar3hatI hai| kahA bhI hai ki jhUThI sAkSI denevAlA, dUsaroMkA ghAta karanevAlA, dUsaroMke apavAda bolanevAlA mRSAvAdI aura niHsAra bolanevAlA-niHsandeha naraka jAtA hai| ha~sI-dillagImeM bhI asatya bolanese duHkhakI hI prApti hotI hai| dekhiye, yadi haMsImeM viSa khA liyA jAya, to kyA usase mRtyu na hogI? isI taraha jo karma halomeM bhI gale ba~dha jAtA hai, vaha phira kisI taraha chur3Aye nahIM chuutttaa| yaha siddhAntakA kathana hai| ataeva catura puruSako mRSAvAda rUpI kocar3ase bacanA caahiye| mRSAvAdake sambandhameM eka saMnyAsIkA udAharaNa bhI vizeSa prasiddha hai| vaha udAharaNa isa prakAra hai :___ sudarzanapurameM eka nApita rahatA thaa| usane kisI yogoko sevA kara usase eka vidyA prApta kii| usa vidyAke prabhAvase vaha apane dhoye hue vastroMko AkAzameM binA kisI AdhArake yoMhI rakha sakatA thaa| eka bAra kiso saMnyAsIne usase vaha vidyA sikhA deneko prArthanA kI / nApitane use supAtra samajha kara vaha vidyA sikhA dii| aba vaha saMnyAsI deza dezAntarameM bhramaNa kara isa vidyAkA camatkAra dikhAne lgaa| vaha jahAM jAtA vahIM apane vastra dhokara AkAzameM nirAdhAra rakhakara sukhAtA / isase logoMko
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 * pArzvanAtha caritra * bar3AhI Azcarya hotA / eka bAra kucha logoMne kautuhala vaza usase pUchA - "bhagavan ! Apane yaha mahAvidyA kahAM sIkhI thI ?" saMnyAsI ne apanI mahimA bar3hAneke uddezase satya bAtako chipAte hue kahA - " yaha kisI vidyA yA gurukA prabhAva nahIM hai / yaha to mere tapakA prabhAva hai-tapase hI maiMne apane vastroMko AkAzameM nirAdhAra rakhane kI zakti prApta kI hai / " isa prakAra saMnyAsIne asatya bhASaNa kiyA, kintu isakA phala bhI use uso kSaNa hAtho hAtha mila gayA / bAta yaha huI ki usake vastra jo AkA- zameM nirAdhAra avasthAmeM sUkha rahe the, ve usake mukhase asatya vacana nikalate hI nIce A gire aura usakI vidyA bhI sadAke liye naSTa ho gayI / he bhavya jano ! isa prakAra mRSAvAdase vidyA bhI avidyAke rUpameM pariNata ho jAtI hai, isaliye atmakalyANakI icchA rakhanevAloMko usakA sarvathA tyAga hI karanA cAhiye / aba hama loga tIsare aNuvrata adattAdAna viramaNake sambandha meM vicAra kareMge / adantAdAna vigmaNake bhI pAMca aticAra varja - nIya haiN| ve pAMca aticAra yaha haiM - (1) corako anumati denA (2) corIkA mAla lenA (3) rAjAkI AzAkA ullaMghana karanA (4) cIjoM meM milAvaTa karake becanA aura (5) taula nApameM dhokhA denA / par3A huA, bhUlA huA, khoyA huA, chUTA huA aura rakhA huA para dhana adatta kahalAtA hai / sujJa puruSoMko yaha kadApi na lenA cAhiye ! jo adatta vastuko grahaNa nahIM karatA usIko 'siddhi cAhatI hai aura usIko varaNa karatI hai / kItti usakI
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvItIya sarga * 143 Suvv~~~~ cira saMginI banatI hai, roga-doSa usase dUra rahate haiM, sugati umakI spRhA karatI hai, durgati usakI ora dekha bhI nahIM sakatI, aura vipatti to usakA sarvathA tyAga hI karatI hai| cora jise dUsaroM ke hitAhitakA jJAna nahIM hotA, vaha bhI vairAgya rUpa karmarUpI zastroMse moharUpI timira aura karmarUpI mala naSTa karanemeM samartha hotA hai| aisA honepara usako antardRSTi prakaTa hotI hai, phalataH dRr3haprahArIko bhAMti samabhAvase vaha bhI zuddha ho jAtA hai| vicAra karo, kyA bhayaMkarase bhayaMkara dAbAnala bhI meghase zAnta nahIM hotA? avazya hotA hai| jo jJAnI hai--sajana haiM, ve eka tinakA bhI vinA kisIke diye (adatta ) grahaNa nahIM krte| jisa prakAra cANDAlako eka aMgulI bho chU jAnese samUcA zarIra apavitra ho jAtA hai, usI taraha kiJcitamAtra bhI adatta grahaNa karanese doSa-bhAgI honA par3atA hai / vaira, vaizvAnara (krodha kiMvA agni) vyAdhi, vyasana aura vAda yaha pAMca vakAra bar3hane para bar3Aho anartha karate haiM / corIkA pApa tapa karanepara bhI prAyaH bhoga kiye binA nahIM chuTatA / isa sambandhameM mahAbalakI kathA manana karane yogya hai| vaha kathA isa prakAra hai :
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Xes mahAbalakI kathA / 1 bhAratavarSake zrIpura nAmaka nagarameM mAnamardana nAmaka eka rAjA rAja karatA thA / jaisA usakA nAma thA vaisAhI usameM guNa bhI thA / usa nagarameM mahAbala nAmaka eka baliSTa kula putra rahatA thA / usake mAtApitA bAlyAvasthA meM hI mara gaye the, ataeva vaha parama svatantra ho rahA thA / kusaMgatike prabhAvase use dyUtakA vyasana laga gayA aura dhIre dhIre vaha sAto vyasanoMmeM lipta ho gyaa| kisone saca hI kahA hai ki: dyUtaM ca mAMsaM ca rAca vezyA, pApAddhi cauthaM paradAra sevA / etAni sapta vyasanAni loke, ghorAti ghoraM narakaM nayaMti // arthAt - "jUA, mAMsa, madirA, vezyA-gamana, zikAra, corI paradAra- sevA - yaha sAtoM vyasana manuSyako bhayaMkara naraka meM le jAnevAle hote haiM / " ina vyasanoMke phera meM par3akara mahAbala eka dina rAtrike samaya
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * corI karane ke liye bAhara niklaa| idhara udhara ghUmate hue usane kisI gharakI khir3akose usameM dekhA, to kyA dekhatA hai ki eka dokar3eko bhUlake kAraNa datta nAmaka eka mahAjana apane putrase kalaha kara rahA hai, yaha dekha kara corane apane manameM vicAra kiyA, ki eka dokar3eke liye, madhyarAtrike samaya, nidrAko chor3a kara jo apane putrase isa prakAra kalaha kara rahA hai, usakA yadi dhana haraNa karUMgA, to avazya usakA hRdaya vidIrNa ho jAyagA aura vaha mara jAyagA, isaliye isakA dhana na curA kara kahIM anyatra calanA caahiye| yaha socakara vaha kAmasenA nAmaka eka vezyAke yahAM gyaa| vahAM usane dekhA, ki kAmasenA ratise bhI adhika sundara hai, kintu dhana lolupatAke kAraNa eka kor3hIse nAnA prakAra kA hAsavilAsa kara rahI hai| yaha dekhakara usane sthira kiyA, ki dhanake kAraNa jo strI koDhIko bhI gale lagA rahI hai, usakA dhana haraNa karanA bhI ThIka nhiiN| yahAMse calakara vaha rAjamandirameM gayA aura vahAM ekAgratA pUrvaka seMdha lagAne lgaa| seMdha lagAkara jaba vaha mahala meM pahu~cA, to usane dekhA ki rAjA rAnIke sAtha ghora nidrAmeM par3A huA hai| yaha dekhakara usakI prasannatAkA pArAvAra na rhaa| vaha apane manameM kahane lagA-"aho! merA bhAgya kaisA acchA hai ki maiM yahAM A pahu~cA aura abataka kisI ko isa bAtako khabara bhI nahIM huii| samUcA mahala ratnadIpake prakAzase prakAzita ho rahA thA, isaliye mahAvalane usake prakAzameM bahutasA dhana aura ratnAdi ekatra kara liyA, kintu jyoM
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ WE * pArzvanAtha caritra * hI usane vahAMse calanekA vicAra kiyA, tyoM hI daravAjeke chidrase sarpa vahAM AtA huA dikhAyI diyA / sarpakI gatividhi dekhaneke liye mahAbala vahIM chipa rahA / sarpa dhore-dhIre andara AyA aura rAnIke nIce laTakate hue kezakalApa dvArA Upara car3ha, sotI huI rAnIke kapAla aura hAthameM Dasakara vahAMse calatA bnaa| mahAbalase aba na rahA gyaa| usane bhI cupacApa daravAjA khola kara usakA pIchA kiyaa| sarpane mahalase nIce utara kara eka belakA rUpa dhAraNa kara liyA / dvArapAlane jaba use dekhA, taba vaha eka daNDa lekara use khader3ane lagA / kintu baila use dekhatehI bigar3a gayA aura apane sIMgoM dvArA use bho paTakakara vahIM mAra DAlA / mahAbala isa samaya bhI usake pIche hI thA / usane aba usa bailakI pUMcha pakar3a lI aura dapaTa kara pUchA - " are ! tU kauna hai aura kisa kAraNa se tUne ina logoMko mAra DAlA ? sAtha hI yaha bhI batA ki aba tU kyA karanA cAhatA hai ?" manuSyakI vANImeM mahAbalakI yaha bAta sunakara usa bailane uttara diyA - "he bhadra ! merI bAta suna / maiM nAgakumAra deva hU~ / yaha donoM mere pUrvajanmake berI the| maiM rAnI aura dvArapAla - donoM ko mAraneke liye hI yahAM AyA thA / " mahAbalane kahA - " he sundara ! taba kRpAkara mujhe bhI batA ki merI mRtyu kisa prakAra aura kisake hAthase hogI ?" nAgakumAra ne kahA - "maiM tujhe yaha batalA sakatA hUM kintu yaha jAnakara tujhe pazcAtApa hogA, ataeva isakA na jAnanAhI acchA hai / " nAgakumArakI yaha bAta sunakara mahAbalakI
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 140 utsukatA aura bhI bar3ha gayI aura vaha vizeSa Agrahase vahI prazna pUchane lagA / nAgakumArane kahA- "yadi tU jAnanAhI cAhatA hai to suna | isa nagarake rAjamArgameM jo bar3AsA vaTa vRkSa hai, usIkI zAkhA para laTakanese terI mRtyu hogI / mahAbalane kahA - "saMbhava hai ki terI bAta saca ho, kintu kyA tU bhujhe koI aura bAta aisI batalA sakatA hai, jisase terI bAtako satyatA pramANita ho aura mujhe vizvAsa ho jAya / nAgakumAra ne kahA- "hAM, batalA sakatA huuN| kala rAjamahalake zikhara parase eka bar3haI nIce gira par3egA aura usakI mRtyu ho jAyagI / yadi merI yaha bAta saca nikale to samajhanA ki terI mRpyukI bAta bhI saca hogI / nAgakumArakI yaha bAta sunakara mahAbalane use chor3a diyA / aura vaha zIghra hI vahAMse antardhAna ho gayA / dUsare dina nAgakumArake kathanAnusAra hI dopahara ke vakta mahala parase eka bar3haI - suthAra gira pdd'aa| use gaharI coTa AyI aura usake kAraNa zIghra hI usako mRtyu ho gayI / bar3haIkI yaha gati dekhakara mahAbalako vizvAsa ho gayA ki nAgakumArane jo kahA hai, vaha satyahI pramANita hogA / aba vaha mRtyuke bhayale yahAM taka ghabar3A gayA, ki use bhojanase bhI aruci ho gayI / vAstavameM prANiyoMke liye mRtyu bhaya se bar3hakara dUsarA bhaya nahIM hai / kisI kavine ThIka hI kahA hai ki : 1 "paMthasamA nasthi jarA, dAridasamo parAbhavo natthi / maraNasamaM natthi bhayaM, khuhAsamA veyaNA natthi / "
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 * pArzvanAtha caritra ___ arthAt-"paMthake samAna jarA nahIM hai, dAridake samAna parAbhava nahIM hai, maraNake samAna bhaya nahIM hai aura kSudhAke samAna ghedanA nahIM hai|" isapara kisIne yaha bhI kahA hai ki bAla-jIva jo sukRtase rahita hote haiM vahI mRtyuse Darate haiM, puNyazAlI puruSa to mRtyuko apanA eka priyatama atithi mAnate haiN|" - isa prakAra mRtyuse bhayabhIta hokara mahAbala socane lagA ki vyartha hI mujhe yahAM kyoM rahanA cAhiye ? maiM yahAMse kahIM dUra ho kyoM na calA jAUM, jisase vaTavRkSakI chAyA bhI mujhapara na par3a sake / yadi maiM saMnyAsa grahaNa kara saba anarthoM ko dUra karaneke liye tapa karUM to aura bhI acchA hai|" isa prakAra vicArakara vaha eka nadIke kinAre gayA aura vahAM eka tApasake nikaTa tApasI dIkSA lekara tapa karane lgaa| kucha dinoMke bAda gurukA zarIrAnta ho gayA, ataeva vaha usIke maThameM rahakara tIvra ajJAna tapa karane lgaa| aisA karate karate aneka varSa vyatIta ho gye| ___ kucha dinoMke bAda kiso corane eka dina rAjAke yahAM corI kI aura vahAMse ratnoMkI peTI lekara bhgaa| saMyogavaza sipAhiyone use dekha liyA ataeva unhoMne usakA pIchA pkdd'aa| cora idhara udhara aneka sthAnoMmeM bhAgatA phirA, kintu jaba kisI prakAra usakI jAna na bacI taba vaha usa upavanameM ghusA jisameM mahA. balakA maTha thA aura vahAM mahAbalako dhyAnastha dekha, usIke nikaTa vaha ratna maJjUSA chor3a vahAMse calatA bnaa| mahAbalakA dhyAna bhaMga honepara jaba usane apane nikaTa ratna maJjUSA par3I huI dekhI,
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 146 66 taba usake AnandakA pArAvAra na rahA / vaha apane manameM kahane lagA- 'aho ! tapake prabhAvase manuSya jo cAhe vaha prApta kara sakatA hai| yadi aisA na hotA to mujhe baiThe baiThAye anAyAsa ina ratnoMkI prApti kaise hotI ?" kintu ina ratnoMkI prAptikA Ananda mahAbala adhika samaya taka upabhoga na kara sakA / vaha abhI apane manameM uparokta prakArake vicAra kara hI rahA thA, ki rAjAke sipAhiyoMne use A gheraa| ve kahane lage - "he pApiSTa ! he duSTa ! tApasake vezase samUce zrIpurako lUTakara antameM tUne rAjAke yahAM bhI corI kI ! dekha, aba tujhe isa corIkA kyA maz2A milatA hai !" yaha kahate hue sipAhiyoMne mahAbalakI khUba marammata kI / isake bAda use giraphtAra kara rAjAke pAsa le cale / aba mahAbalako apanI mRtyu samopa dikhAyI dene lagI / vaha manameM kahane lagA, ki nAgakumArane jo bAta kahI thI, mAlUma hotA hai ki aba vaha satya pramANita hogI / mRtyu aba mUrtimAna hokara usakI AMkhoMke sAmane nAcane lagI / use dekhakara vaha vAramvAra yaha zloka kahane lagA : "rakSyate naiva bhUpAlairna deva rna ca dAnavaiH / nIyate vaTa zAkhAyAM, karmaNA'so mahAbalaH // ". arthAt- " apane karma mahAbalako vaTazAkhAkI ora liye jA rahe haiN| aba rAjA, deva yA dAnava koI bhI usakI rakSA nahIM kara sakate / " mahAbalako vArambAra yaha zloka bolate suna rAjAke sipAhI
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha-caritrause dapaTate the aura pUchate the ki tU yaha kyA baka rahA hai, kintu mahAbala unake praznakA uttara diye binA hI cupacApa unake sAtha calA jA rahA thaa| nagarameM pahuMcanepara sipAhiyoMne corIke mAla sahita mahAbalako rAjAke sammukha upasthita kiyaa| use dekhakara rAjAko sandeha huA ataH usane pUchA--"terA zarIra aura veza saumya honepara bhI tUne yaha anucita karma kyoM kiyA? yaha kAma tere karane yogya na thaa|" rAjAkI yaha bAta sunakara mahAbalane kahA-"rAjan ! ucita aura anucitakA vicAra chor3a diijiye| karmako gati bar3I hI vicitra hai| "rakSyate tapasA naiva, na dedhai nai ca dAnavaiH / nIyate vaTa zAkhAyAM, karmaNA'sau mhaablH|' yaha zloka sunakara rAjAko bar3A Azcarya huaa| ve vArambAra mahAbalase isakA tAtparya pUchane lage, kintu mahAbalane isa zloka kI punarAvRtti karaneke sivA aura kucha bhI uttara na diyo / antameM rAjAne usake isa vavanako marmagarbhita samajhakara use bandhanamukta karAyA aura use abhayadAna dekara sArA vRttAnta puuchaa| mahAbalane aba mahalameM seMdha lagAne, rAnIko sarpa kATane aura nAgakumArase bheMTa honekA saba hAla vistAra pUrvaka rAjAko kaha sunaayaa| mahAbalake mukhase yaha vRttAnta sunakara rAjAko rAnIkA smaraNa ho AyA aura yaha jAnakara ki kuTila devane hI usakA prANa liyA thA, use usapara kucha roSa bhI A gyaa| usane kahA"he krUradaiva ! he bAla, strI aura vRddhoMke ghAtaka ! he chidrAnveSaka !
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga* 151 tUne merI AjJAnatAmeM merI priyatamAkA haraNa kiyA hai, kintu isase tU phUla mata jaanaa| mahAbalakI rakSAkA bhAra aba maiM apane sirapara letA huuN| aba yadi mahAbalapara terA cakra cala jAya, to maiM tujhe saJcA subhaTa smjhNgaa|" yaha kahakara rAjAne mahAbalako bahuta sA dhana diyA aura apane putrakI taraha use khilAne pilAne lgaa| usane mahAbalase bhI kaha diyA ki aba tU mRtyukA bhaya chor3a de aura nizcinta hokara saMsArameM vicaraNa kr|" rAjAke isa vavanase mahAbalako bahuta kucha zAnti milI aura vaha Ananda pUrvaka apane dina nirgamana karane lagA, phira bhI jaba kabhI usa vaTa vRkSapara usakI dRSTi par3a jAtI, taba use nAgakumArakI bAta yAda A jAtI aura mRtyu bhayase usakA kalejA kAMpa uThatA / ___ isa bhayako hRdayase dUra karaneke liye eka bAra usane rAjAse bhI prArthanA kI ki-"he rAjan ! mujhe kahIM aise sthAnameM bheja dIjiye, jo yahAMse bahu dUra ho aura jahAMse maiM isa vaTa vRkSako na dekha skuu|" rAjAne kahA-"he vatsa! tU aba vyartha hI DaratA hai| jabataka ta merI chatrachAyAmeM baiThA hai, tabataka devakI kyA majAla, ki terA bAla bhI bAMkA kara le| tU cainakI vaMzI bajA aura nizcinta hokara mauja kara !" rAjAko yaha bAta sunakara mahAbala ko kucha sAntvanA milii| dhIre-dhIre vaha pUrNa rUpase nizcinta ho gayA aura daivako tuccha samajhane lgaa| parantu deva isa prakAra kisIko achUtA chor3a de to usakI sattA koI svIkAra hI kyoM kare ? eka dina mahAbala galemeM sone
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 * pArzvanAtha caritra * kI jaMjIra aura ratnahAra prabhRti pahanakara azvArUDha ho rAjAke sAtha udyAna jAneke liye bAhara nikalA / isI samaya kisI Avazyaka ! kAryavaza usakI patnIne use bulA bhejA ataeva mahAbalako lauTa kara ghara jAnA par3A / : rAjAkI savArI isa bIcameM kucha Age nikala gayI / gharameM kucha dera rahaneke bAda mahAbala jaba punaH bAhara nikalA, taba rAjAke pAsa pahu~caneke liye vaha apane ghor3e ko daur3AtA huA usI orako Age bar3hA / rAste meM use vahI vaTa vRkSa milaa| use dekhate hI nAgakumArakI vaha bAta smaraNa A gayI ataH vaha jhaTapaTa usa vaTase Age nikala jAneke liye lAlAyita ho uThA / vaTake nIce pahu~cate hI usane ghor3e ko kasakara eka cAbuka jamAyI, tAki ghor3A jaldI se nikala jAya, kintu devakI gati kauna jAna sakatA hai ? cAbuka lagate hI ghor3A betaraha Uparako uchlaa| usake uchalate hI mahAbalake kaMThameM sonekI jo jaMjIra par3I huI thI, vaha pIcheko orase uchalakara vaTakI eka DAlI meM pha~sa gyii| basa, phira kyA, jo honI thI, vahI huii| ghor3A to bigar3atA huA Ageko bhagA aura mahAbala usI jaMjIrake sahAre bRkSameM laTaka gyaa| jaMjIra aisI burI taraha pha~sI huI thI, ki vaha kisI taraha DAlIse nikala na skii| isase mahAbalake galemeM phA~sI laga gayI aura vaha vahIM chaTapaTAkara mara gyaa| marate samaya use phira vahI zloka yAda AyA, para mu~hase eka zabda nikalane ke pahale hI usake prANa pakherU ur3a gye| logoM ne usakA yaha hAla dekhatehI turata use nIce utArA aura nAnA
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga. prakArake upacAroM dvArA usakI zuzrUSA kI, kintu koI lAbha na huaa| devane isa bAra usapara itanI krUratA pUrvaka AkramaNa kiyA thA, ki usake prabala paMjese koI bhI chur3A na skaa| jaba yaha samAcAra rAjAne sunA, to use bar3A hI duHkha huaa| vaha atyanta vilApa karake kahane lagA-"he vatsa! tujhe yaha kyA ho gayA ? maiMne bhI kaiso bhUla kI, jo usa vaTako pahalese hI nirmala na kara DAlA! maiMne usakI DAliyAM hI chaTA dI hotI to kaisA acchA hotA / are ! maiMne tujhe kiso dUsare nagara kyoM na bheja diyA ? merA itanA sainya aura maiM terA rakSaka honepara bhI tU anAthakI taraha bemauta mArA gayA ? merA yaha saba aizvarya, merA yaha rutabA aura mere yaha naukara cAkara-koI bhI isa vakta tere kAma na aaye|" . isa ghaTanAse rAjAke manameM eka bArakI viraktisI A gyii| vaha apane manameM kahane lagA--"maiMne vyartha hI abhimAnameM Akara mahAbalakI rakSAkA bhAra apane sirapara liyaa| jarAko jarjarIbhUta karanemeM aura mRtyupara vijaya prApta karanemeM, jaba kisIko saphalatA nahIM milato, to mujhe hI kaise mila sakatI hai ? isaliye he jIva ! mithyAbhimAna mata kara! maiM kartA, maiM dhartA, maiM dhanI, maiM gunIyaha saba ahaMkAra mithyA hI hai| he daiva! tujhe bhI kyA kahU~ ? tujhe kevala merI priyatamAkA hI haraNakara santoSa na huA tUne merA mAna bhI haraNa kara liyaa| vAstavame kauna vidhAtA ? kauna deva aura kauna yama ? jo kucha hai so karma hI hai| jIva apane
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra * kiye hue zubhAzubha karmoMke phalako hI bhoga karatA hai isaliye isa saMsArameM zubha karmahI karanA caahiye|" isa prakAra rAjAke hRdayameM jJAna aura vairAgyakA udaya huA dekhakara mantriyoMne mahAbalakA agnisaMskAra kraayaa| usa dinase rAjA cintita, lajjita aura kIr3A rahita ho mahalameM hI rahane lgaa| ___ eka bAra nandana vanameM do cAraNa zramaNa munioMkA Agamana huaa| unakA Agamana samAcAra suna, mantrI rAjAko unake pAsa le gye| rAjAko dekhate ho munIndra usake manobhAva tAr3a gye| unhoMne use dharmopadeza dete hue kahA- "isa saMsArameM jIva karmake hI kAraNa sukha duHkha bhoga karatA hai / isaliye sukhArthoM jIvoMko zubha karmakA saMcaya karanA cAhiye / sAtha hI cetana svarUpa Atmako sujJAnake sAtha jor3akara ajJAnase usakI rakSA karanI caahiye| manuSya buddhi, guNa, vidyA, lakSmI, bala, parAkrama,bhakti kiMvA kisI bho upAyase apanI AtmAko mRtyuse nahIM bacA sktaa| kahA bhI hai, ki jisa prakAra apane patiko putra-vatsalatA dekhakara durA cAriNI strA ha~satI hai uso taraha zarIrako rakSA karate dekha mRtyu aura dhanakI rakSA karate dekha vasundharA manuSyako ha~satI hai / daiva asaMbhavako saMbhava aura saMbhavako asaMbhava banAtA hai| kabhI kabhI vaha aisI bAteM kara dikhAtA hai, jinakI manuSya kalpanA bhI nahIM kara sktaa| bhavitavyatA prANiyoMke sAtha usI taraha lago rahatI hai, jisa taraha zarIrake sAtha chaayaa| use pRthaka karanA, usake prabhAvase bacanA kaThina ho nahIM, balki asaMbhava hai| yaha
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sage* ......wwvvv. jIva azaraNa hai| prANiyoMpara vAraMbAra janma maraNakI jo vipatti par3ato hai, use dUra karanA kisoke samarthyakI bAta nhiiN| yaha prANa pAMca dinakA atithi hai, yaha samajha kara kisopara rAgadveSa na karanA caahiye| sva aura para-apane aura parAyakA to praznahI bekAra hai| araNya rodanako bhAMti daivako upAlambha denese bhI kyA lAbha ? samudrake avagAhanakI bhAMti vikalpako kalpanA bhI bekAra hai| manuSyako kha aura parakA rUpa jAnanA caahiye|" isa prakAra guruke mukhase upadeza sunakara rAjAko pratibodha prApta huA aura usane pravajyA rUpI vrata grahaNa kara antameM mokSa prApta kiyaa| logoMko isa kathAse sAra grahaNa kara, paradravyakA pari. hAra karanA caahiye| ____ aba hama loga cauthe aNuvratake sambandhameM vicAra krge| cauthA aNuvrata hai brahmavayaM bratakA pAlana krnaa| isake bhI pAMca aticAra tyAgane yogya haiN| ve pAMca aticAra yaha haiM--(1) anya parigRhita aMganA (kisone nizcita samayake liye rakhI huI para stro) se ramaNa karanA / (2) aparigRhItA strI (vezyA ) se ramaNa karanA / (3) dUsaroMke vivAha krnaa| (4) kAmabhogakI tIva abhilASA aura (5) anaMga kriidd'aa| ina pAMcoM aticAroM kA tyAga karanA cAhiye / jo puruSa zIlavatako pAlana karate haiM unheM vyAghra, vyAla, jala, vAyu prabhRti kisI prakArakI hAni nahIM pahu~cA sakate / usakA sarvatra kalyANa hI hotA hai| devatA use sahAyatA karate haiN| korti bar3hatI hai| dharmakI vRddhi hotI hai|
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 pArzvanAtha-caritra : pApa naSTa hotA hai aura svarga evam mokSake sukhoMkI prApti hotI hai| pavitra zIla kulakalaMkako dUra karatA hai| pApa-paMkako kSINa karatA hai, sukRtako bar3hAtA hai, prazaMsAko phailAtA hai, devatAoMko jhukAtA hai, viSama upasargoMkA nAza karatA hai aura svarga tathA mokSako kSaNa mAtrameM dilAtA hai| kisIkA yaha bhI kathana hai ki jo brahmacarya vratameM anurakta hote haiM, ve mahAtejasvI aura devatAoMko bhI vandanIya hote haiM / para strokA tyAga karanevAle puruSa aura parapuruSakA tyAga karane vAlI striyoMko daiva bhI anukUla ho jAtA hai| isa sambandhameM sundara rAjAkI kathA bar3I hI upadezaprada hai, vaha isa prakAra hai| Haate...xcK MCN - ******************************** APER sundara rAjAkI kthaa| ********************************** aMgadezameM dhArApura nAmaka eka prasiddha nagara thaa| vahAM sundara nAmaka eka sadguNI rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnIkA nAma madanavallabhA thaa| vaha parama bhAgyavatI aura sato svarUpA thii| isa rAnIke udarase kIrtipAla aura mahIpAla nAmaka do putra utpanna hue the| rAjA, parama nyAyI thA aura sadA eka patnIvrata pAlana karatA thA / para strI usake liye mAtA aura bahinake samAna
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * thii| isa sadAcArake kAraNa rAjAkI sukIrti digadigAntarameM vyApta ho rahI thii| rAjA nyAyapUrvaka prajA-pAlana karatA huA sAnanda jIvana vyatIta karatA thaa| eka dina madhyarAtrike samaya kula devone upasthita hokara rAjAse khinnatA pUrvaka kahA-"he rAjan ! tere Upara eka ghora vipatti AnevAlI hai| usakA AnA anivArya haiM / isa samaya terI yuvAvasthA hai| kucha dinake bAda vRddhAvasthA A jaayegii| yadi terI icchA ho to maiM isa vipattiko isa samaya rokakara aisA kara sakatI hU~ ki vaha isI samaya na Akara kucha dinoMke bAda Aye, kintu use pUrNa rUpase rokanA sambhava nahIM hai| tU usa vipattikA sAmanA yauvanameM karanA cAhatA hai yA bur3hApemeM ?" rAjAne hAtha jor3akara kahA-"he devi! yadi usa vipattikA uccheda karanA Apako sAmarthya ke bAhara hai, to use vRddhAvasthA taka roka rakhaneko apekSA isI samaya A jAne dIjiye ! jIva jo zubhAzubha karma karatA hai, ve use bhoga karane hI par3ate haiN| kahA bhI hai ki jisa taraha hajAra gAyoMmeMse bachar3A apanI mAtAko khoja letA hai, uso taraha pUrvakRta karma kartAkA anusaraNa karate haiN| lAkhoM varSa bIta jAnepA bhI kiye hue karmokA kSaya nahIM hotaa| jIvako apane kiye hue zubhAzubha karma bhogane hI par3ate haiN| isaliye jo honI ho use hone diijiye| vRddhAvasthAmeM zArIrika zakti kSaya ho jAnepara, kaSToMkA sAmanA karanA bahuta hI kaThika ho par3egA / isa samaya yadi vipattikA pahAr3a bhI sirapara TUTa par3e, to use sahana
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ vvvvvvvv * pArzvanAtha caritra karaneke liye maiM saharSa taiyAra huuN|" yaha sunakara kula devI udAsa ho vahAMse calI gayIM aura rAjAne dhairyapUrvaka vipattiko svIkAra kara liyaa| kahA hai ki : vipadi dhairyamathAbhyudaye kSamA, sadasi vAkapaTutA yudhi vikrmH| yasi cAbhirUcivyasanaM zrutau, prakRti sidbhamidaM hi mhaatmnaam|| arthAt-"vipattimeM dhairya, abhyudayameM kSamA, sabhAmeM vAkcAturya, yuddhameM parAkrama, yazameM abhiruci aura zAstrameM vyasanayaha sabhI mahAtmAoMko svabhAvase hI siddha hote haiN|" devIke cale jAneke bAda rAjAne socA ki yahAM baiThakara vipatti kI pratIkSA karanekI apekSA use kucha Age bar3hakara bheTanA adhika acchA hai| vIra puruSa Apatti, mRtyu aura zatruke AgamanakI pratIkSA na kara use sammukha hI jAkara milate haiN| isaliye acchA ho, yadi maiM apane donoM putra aura rAnIko lekara kahIM anyatra calA jaauu|" yaha socakara rAjAne mantrIko sArA hAla kaha sunAyA aura kahA-"rAja-saJcAlanakA samasta bhAra maiM Apake sira chor3atA huuN| Apa saba tarahase yogya haiN| prajAko santAnakI taraha pAlanA / kisIko kisI prakArakA kaSTa na hone denA / merI cintA na krnaa| yadi jIvita rahA, to phira A miluuNgaa| anyathA jo ucita samajhanA so krnaa|" yaha kaha rAjyAdikako tRNakI bhAMti tyAga kara rAjA apane parivArake sAtha vahAMse cala pdd'aa| rAhakharcake liye usane eka mudrikA apane sAtha le lI thI, kintu durbhAgyavaza mArgameM kisIne use bhI curA liyaa|
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 * dvitIya sarga* ___ rAnI aura rote-vilakhate hue baccoMko sAntvanA detA aura nAnA prakArake kaSToMkA sAmanA karatA huA rAjA bahuta dinoMke bAda pRthvopura nAmaka eka nagarameM phuNcaa| vahA~ zrIsAra nAmaka eka dayAlu baniyA rahatA thaa| usane rAjAko rahane ke liye eka makAna diyaa| vahIM vaha apanI rAnI aura putroMke sAtha rahane lgaa| putra abhI choTe the aura rAjAko jarA bhI parizrama karanekA abhyAsa na thA; isaliye rAnI par3osiyoMke yahA~ dAsI vRttikara jo kucha le AtI, usIse una logoMkA nirvAha cltaa| isa prakAra yadyapi unheM nIca kAma karane par3ate the, tathApi suzIlatA, susAdhutA aura madhura vacanoMke kAraNa loga unakA bar3A sammAna karate the| kahA bhI hai ki: "sthAna bhrazAnnIca saMgAkhaNDanAd ghaSaNAdapi / aparityakta saurabhyaM, baMdyate candanaM jnaiH||" arthAt-"sthAna bhraSTatA, nIca saMgati, vaNDana aura gharSaNa prabhRti honepara bhI candana sugandhako nahIM chodd'taa|" isIliye saMsArameM vaha vandanIya mAnA jAtA hai|" lagoMse phaTepurAne vastra, bAsI aura ThaMDhA bhojana prabhRti jo kucha mila jAtA, usImeM aba rAjA aura rAnI santoSa maante| isa prakAra duHkha sahana karate hue unhoMne bahuta dina vyatIta kiye| eka bAra eka banajArA bahuta AdamiyoMke sAtha vyApArake nimitta pRthvIpura AyA aura nagarake samIpa hI eka udyAnameM DerA DAlA / usane bhojanake liye anna aura ghRtAdi sAmagro zrosArakI
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 pArzvanAtha-caritra * dUkAnase kharIda karate samaya kisI dAsIke liye pUchatAcha kii| zrIsArane rAnoko batA kara usase banajArekA kAma kara Aneko siphAriza kI ataeva rAnI banajArekA bhI kAma karane lgii| kintu jisa prakAra ratna malIna ho jAnepara bhI apanI camaka nahIM chor3atA, usI taraha dAlIpanA karanepara bho rAnIkA rUpa lAvaNya abhI sarvathA lopa na huA thaa| use dekhate hI banajAreke manameM vikAra utpanna huA aura usane apane AdamiyoM dvArA use samajhA bujhAkara hAtha karaneko ceSTA kI, kintu use isameM kiJcita bhI saphalatA na mila skii| rAnI usakI yaha malIna bhAvanA dekha kara usase ruSTa ho gayI aura usakA kAma chor3a deneko udyata huI / yaha dekha kara banajArA usakA Antarika bhAva tAr3a gyaa| usakA antara dUSita honepara bhI usane bAharase nAnA prakArakI bAteM banAkara rAnIko zAnta kiyA aura use kAma na chor3aneke liye rAjI kara liyaa| rAnI phira vizvAsa pUrvaka usakA kAma karane lgii| kintu banajArekA hRdaya abhI sApha na huA thaa| usake manameM abhI durvAsAnAkA hI prAvalya thaa| isaliye jisa dina vaha vahAMse prasthAna karaneko thA, usa dina usane rAnIko kucha vizeSa kArya batalA kara vahIM roka rkhaa| antameM jaba calanekA samaya huA, taba usane rAnIko bhI balAt apane sAtha le liyA aura zIghrahI apane nagarakI ora prasthAna kiyaa| mArgameM usane rAnIko aneka prakArake pralobhana diye, kintu vaha kisI taraha usakA prastAva mAnaneko rAjI na huii| vaha patikA dhyAna
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga karatI aura sadA mauna rahatI thii| isase banajAreko usakA satItva naSTa karanemeM saphalatA na mila skii| rAnI duHkha pUrvaka kisI taraha dina nirgamana karane lgii| idhara rAjAko rAnIke vinA asIma duHkha hone lgaa| vaha apane manameM kahane lagA-"aho ! merA hRdaya kitanA kaThora hai, ki maiM apane hI duHkhakA vicAra karatA hU~ aura rAnIke duHkhakA vivAra bhI nahIM karatA! vaha bicArI isa samaya na jAne kahAM hogI aura kyA karatI hogI! he daiva ! terI gati bar3IhI vicitra hai|" yaha socakara rAjA kiMkartavya vimUr3ha ho gyaa| isI samaya vahAM zrosAra A phuNcaa| usane rAjAko udAsa dekhakara pUchA"he bhadra ! tU Aja cintita kyoM dikhAyI detA hai ? rAjA lajjAvaza usake isa praznakA kucha bhI uttara na de skaa| antameM AsapAsake logoM dvArA zrIsArako yaha saba hAla mAlUma huaa| usane rAjAko sAntvanA dete hue kahA-"he mahAbhAga ! aba kyA ho sakatA hai ! karmakI gati var3o hI viSama hai| kisIne kahA bhI hai, ki vardhamAna mahAvIra jinakA nIca gotrameM janma, mallinAtha ko strItvakI prApti, brahmadattako andhatA, bharatarAjAkA parAjaya, kRSNakA sarvanAza, nAradako nirvANa aura cilAtI putrako prazamakA pariNAma prApta huaa| karmakI aisI hI gati hai| tuma dhairya dhAraNa karo aura kisI prakArakI cintA na kro| aba tumhAre bhojana zayana AdikA prabandhaH maiM apane sira letA huuN| tuma Ajase mere banavAye hue caityameM trikAla pUjA kiyA pharo
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 * pArzvanAtha-caritra * aura apane putroMse kaha do, ki ve mere liye merI puSpa vATikAse puSpa le AyA kreN|" rAjAne zrIsArako yaha bAta svIkAra kara lo| dUsare hI dinase vaha caityameM trikAla pUjA karane lagA aura rAjakumAra puSpa lA dene lge| yaho aba ina logoMkI dinacaryA ho gyii| zrIsAra inake kArya se bahuta hI prasanna rahatA thA aura yathA sambhava inheM kisI prakArakA kaSTa na hone detA thaa| isa prakAra duHkha honepara bhI eka tarahase zAnti pUrvaka rAjAke dina vyatIta ho rahe the| eka dina zrIsAra apanI puSpa vATikA dekhane gyaa| vahAM usane dekhA ki donoM kumAra hAthameM dhanuSa-vANa le, zikArIko taraha pakSiyoMko apane bANakA nizAnA banA rahe haiN| isa pApakarmako dekhakara zrIsArako bar3A krodha AyA aura usake kAraNa usakI AMkheM lAla ho gyiiN| usane donoM rAjakumAroMko bar3I tAr3anA tarjanA kI aura unake dhanuSa-bANa tor3akara unheM vATikAse bAhara nikAla diyaa| kintu itanehIse usakA krodha zAnta na huaa| usane rAjAke pAsa jAkara kahA-"he bhadra! tere putra bar3ehI pApI hai| aba terA eka kSaNa bhI yahA~ gujArA nahIM ho sktaa| tU isI samaya merA ghara khAlI kara de aura jahAM icchA ho, calA jaa|" zrIsArake yaha vacana sunakara rAjAke sirapara mAno vajra TUTa pdd'aa| vaha apane manameM kahane lagA-"he durdaiva! tujhase merA yaha yatkiJcita sukha bho dekhA na gayA! isI samaya donoM rAjakumAra rote hue vahAM A phuNce| rAjAne unheM sAntvanA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga . 163 dete hue kahA-"he vatsa! rudana na karo! yaha saba hamAre pUrva karmakA hI doSa hai| jo kucha sirapara A par3A hai use cupacApa sahana karaneke sivA hama loga aura kara ho kyA sakate haiN| yadi daiva pratikUla na hotA to kyA isa jarAse aparAdhake kAraNa zrIsAra isa taraha hama logoMko nikAla bAhara karatA? karma pratikUla honepara jo na ho vahI thor3A hai| "pratikUle vidhau kiMvA, sudhApi hi vissaayte| ' rajjuH sapI bhavedAzu, bilaM pAtAlatAM bhajet // tamAyate prakAzopi, goSpadaM sAgarAyate / satyaM kUTAyate mitra, zatrutvena pravartate // arthAt-"daiva pratikUla honepara sudhA viSakI taraha, rassI sarpake samAna, bila pAtAlake samAna, prakAza andhakArake samAna, goSpada sAgarake samAna, satya asatyake samAna aura mitra zatruke samAna ho jAte haiN|" isa prakAra putroMko sAntvanA de, unheM apane sAtha le, rAjAne udAsa cittase usa nagarako antima namaskAra kara dUsare nagarakI rAha lo| mArgameM ve loga kahIM kandamUla aura phalAhAra karate aura kahIM bhikSA-bhojana / kahIM kahIM bhikSAke liye nindA aura bhartsanA sunanI par3atI aura bhUkhe peTa ho rAstA taya karanA par3hatA thaa| bahuta dinoMtaka isa taraha calate calate yaha loga bahuta dUra nikala gaye / antameM eka dina unheM eka dustara nadI milI / nadIko dekhate hI rAjA cintAmeM par3a gayA ki aba kyA kiyA jAya aura
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ wornmomwwwxx MA 164 * pArzvanAtha-caritra - kisa prakAra ina donoM putroMke sAtha yaha nadI pAra kI jAya ! bahuta derataka socaneke bAda use eka upAya sujhAI par3A, tadanusAra vaha eka putrako vahIM chor3a, dUsareko apane kandhepara baiThAkara use nadIke usa pAra phuNcaayaa| eka putrako isa taraha pAra utArane ke bAda vaha dUsare putrako lAneke liye pAnImeM utarA kintu deva durSipAphase jyoMhI vaha nadIkI madhya dhArAmeM pahu~cA, tyoM hI jalake prabala vegake kAraNa usake hAtha paira bekAra ho gaye aura vaha pAnImeM bahane lgaa| eka putra nadIke isa pAra thA aura dUsarA usa pAra / pitAkI yaha avasthA dekha, donoM betaraha bilakhane lage, kintu nirjana araNyameM vahAM thA hI kauna jo unakI pukAra sunatA aura unake pitAko bcaataa| yaha donoM jahAMke tahAM raha gaye aura rAjA bahatA huA AMkhoMke ojhala ho gyaa| saubhAgyavaza use pAnImeM hAtha paira mArate kucha samayake bAda eka lakar3I mila gyo| lakar3I kyA mila gayI, mAno prANa bacAneke liye naukAkA eka sahArA mila gyaa| vaha usIke sahAre pAMca sAta dinake bAda eka kinAre lgaa| use yaha bhI patA na thA, isa samaya maiM kahAM aura kitanI dUra nikala AyA huuN| nadIke kinAre baiThakara vaha apane bhAgyako kosane lgaa| rAnIkA viyoga abhI bhUlA hI na thA, ki isa prakAra usake donoM lAla usase bichur3a gye| inake smaraNase rAjAkA kalejA phaTA jAtA thaa| vaha kahane lagA-- "he deva ! niSThuratAkI bhI eka hada hotI hai| kahAM vaha merA rAjya aura aizvarya, aura kahAM yaha anarthapara anartha ! jaba tUne mere
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** dvitIya sarga * 165 una donoM baccoMko bhI mujhase chIna liyA, jinheM dekhakara isa zoka santapta hRdayako kucha zAnti milatI thii| aba maiM hI isa saMsArameM jokara kyA karU ? maiM bhI kyoM na apanA prANa kisI taraha visarjana kara dUM ki eka bArahI ina saba vipattiyoMkA anta A jAya !" kintu dUsare hI kSaNa rAjAkA viveka jAgRta huA / vaha apane manameM kahane lagA- "aho, maiM yaha kyA soca rahA hU~ ? Atma hatyAkA vicAra bhI manameM lAnA pApa hai / isase na kevala durgati hI hotI hai, balki jina duHkhoMse chuTakArA pAneke liye Atma hatyA kI jAtI hai, vahI duHkha phira paralokameM bhogane par3ate haiN| jaba aiso avasthA hai, to vahAMkI apekSA yahIM una duHkhoMko bhoga lenA acchA hai| kahA bhI hai ki : ---- -- kasya vaktavyatA mAsti, sApAyaM ko na jIvati / vyasanaM kena na prAptaM, kasya saukhyaM nirantaram // arthAt - "kisameM kahane yogya bAta nahIM hotI ! kaSTa sahita kauna nahIM jotA ? vyasanako kauna nahIM prApta hotA ? aura nirantara sukha kise milatA hai ? kisIko nahIM / " jisa prakAra manuSyoMko anAyAsa duHkhoMkI prApti hotI hai, usI taraha unheM anAyAsa sukha bhI milate haiM, isaliye kahIM bho dInatA na dikhAnI cAhiye 1 dInako sampatti milane para bhI jisa prakAra usakI hInatA nahIM chUTatI, usI taraha sira kaTane para bhI dhora puruSa vicalita nahIM hote / " isa taraha rAjAne dhairya dhAraNa kara jaise ho vaise 'dina kATanA
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra - sthira kiyaa| vaha zIghrahI nadI taTase uThakara samIpake gAMdhameM gyaa| vahAM kisI sajjanake yahAM usane pAnI mAMgakara piyaa| sajjanane use pAnI pilAneke bAda usakA paricaya pUchA / rAjAne kahA-"maiM kSatriya, huuN| yadi Apake pAsa mere yogya koI kAma ho, to batalAiye, maiM khuzIse kara sakatA huuN|" sajjanane kahA"aura to koI kArya nahIM hai kintu yadi tero icchA ho, to mere yahAM raha kara merA gRhakArya kara sakatA hai| rAjAne turata hI ise svIkAra kara liyaa| isake badalemeM use susvAdu bhojana aura vala milane lge| acchA bhojana milaneke kAraNa kucha hI dinoMmeM rAjAkI kAnti bar3ha gayI aura isase usakA ceharA camaka utthaa| eka dina usapara usakI svAminIkI dRSTi par3a gyii| svAminI use dekhatehI usapara anurakta ho gyo| aba vaha bahudhA rAjAse prema sUcaka bAteM kahakara use apane moha-pAzameM pha~sAnekI ceSTA karane lgii| usakI yaha kuceSTA dekhakara rAjAko bar3I cintA huii| vaha daivako sambodhita kara kahane lagA-"he daiva! tUne merA rAjya, merA aizvarya aura mere svajanoMko bhI mujhase chudd'aayaa| maiMne bhI unakI koI paravAha na kI aura apane hRdayako patthara banA kara tRNavat unakA tyAga kiyA, kintu aba tU mujhe kumArgagAmI banA kara merA zIla bhI lUTanA cAhatA hai ! maiM ise prANa rahate kabhI na jAne duuNgaa|" yaha kahakara rAjAne vicAra kiyA, ki yahAM rahakara aba zolakI rakSA karanA kaThina haiN| svAminIkI bAta mAnanA aura na mAnanA donoM avasthAmeM mere liye vipatti janaka hai isa
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 1 167 liye mujhe aba isa dezakA hA tyAga karanA cAhiye / " yaha soca kara dUsare hI dina rAjA vahAMse cala diyA / calate samaya saba logoMne vahAM rahaneke liye bahuta anurodha kiyA aura isa taraha acAnaka prasthAna karanekA kAraNa bhI pUchA, kintu rAjAne sabako yathocita uttara de, unase vidA grahaNa kii| dezAntara meM bhramaNa karate karate vaha bahuta dUra nikala gayA / antameM eka sthAnapara use zrI AdinAthakA mandira dikhAyI diyaa| vahAM jA, zrIRRSama devakA stavana kara vaha kucha derake liye gavAkSameM baiTha gayA / isI samaya vahAM eka yakSiNI A phuNcii| jinezvarakI vandanA kara lauTate samaya usakI dRSTi rAjApara par3a gayI / kAmadevake samAna rAjAkA rUpa dekhakara vaha usapara mohita ho gyii| usane rAjAko sambodhita kara kahA - "he sundara puruSa / tujhe dekhate hI merI zuddhi buddhi lopa ho gayI hai / tU mere vimAnameM baiTha kara mere sAtha cala / hama loga svatantra vihAra kara apanA jIvana sArthaka kareMge / yadi tU merI bAta mAna legA to maiM tujhe icchAvara dekara nihAla kara dUMgI / yadi tU merA prastAva asvIkAra karegA to tujhe khUba satAUMgI aura tujhe maraNAvadhi kaSTa duuNgii|" yakSiNIkI yaha bAta suna kara rAjA manameM kahane lagA- " aho ! karmakI kesI vicitra gati haiN| maiM rAjapATa chor3akara itanI dUra calA AyA, taba bhI vaha merA piMDa nahIM chor3atA / jisa vipatti se bacaneke liye maiM usa sajjanake yahAMke bhojana vastrako ThukarA kara yahAM calA AyA, usI vipattikA jAla yahAM bhI bichA huA 1
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra dikhAyI detA hai| gharako dadhio bana gayI to banameM lAgI Aga! aba kyA karU?" isa prakAra vicAra kara rAjAne usa yakSiNose kahA-"he devi! maiMne para nArose dUra rahanekI pratikSA kI hai, isaliye, mujhe duHkha hai ki maiM terI icchA pUrNa nahIM kara sktaa| abrahmake sevanakA phala bhI bahuta burA hotA hai| zAstrakAroMkA kathana hai ki: "paMDhatvamiMdriyacchedaM, vokyAbrahmaphalaM sudhIH / bhavetsvadAra saMtuSTo'nyadArAn vA vivarjayeta // arthAt-"paMDhatva aura indriyaccheda-abrahma sevanake ina donoM phaloMko dekhakara sujJa puruSako paradArAse virakta hokara svadArAmeM ho santoSa mAnanA caahiye|" he devi! isIliye maiMne para strose dUra rahaneko pratijJA kI hai| tujhe mero isa pratikSAkA vicAra kara mujhase anucita prastAva na karanA caahiye| isake atirikta tU devatA aura maiM pAmara manuSya-merA aura terA sambandha bhI kaise ho sakatA hai ?" rAjAne yadyapi yaha bAteM bahuta hI namratA pUrvaka kahIM, kintu yakSiNIpara inakA koI prabhAva na pdd'aa| krodhake kAraNa usakI AMkhoMse cinagAriyAM nikalane lgo| usane usI samaya nAginakA rUpa dhAraNa kara rAjAko Dasa liyA aura use acetanAvasthAmeM hI uThAkara kiso dvIpake eka kueM meM DAla diyaa| kintu rAjAkA AyuSya abhI pUrNa na huA thA, ataeva usake jIvanakA anta na A skaa| kueM meM thor3A sA jala thA isaliye usameM par3e rahane ke
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * kAraNa, aura apane zIlake pratApale kucha ho samayameM usakA viSa dUra ho gyaa| zuddhi Ane para rAjAne dekhA to apaneko kuNmeM par3A huA paayaa| idhara udhara dekhanepara use usa kUpake andara eka daravAjA dikhAyI diyaa| zoghaho use kholakara rAjAne usameM praveza kiyaa| daravAjese eka sIdhA rAstA sAmanekI ora calA gayA thaa| usa rAstase kucha dUrataka jAnepara eka maidAna milaa| usa maidAnameM eka divya bhavana dekhakara usane usameM praveza kiyaa| vahAM usa samaya nATaka ho rahA thA aura eka deva siMhAsanapara baiThA huA use dekha rahA thaa| rAjAne usake pAsa jAkara bahuta hI namratA pUrvaka use praNAma kiyaa| use dekhakara devane pUchA-"he bhadra ! tU yahAM kisa taraha A pahu~cA ?" rAjAne turata use sArA hAla kaha sunaayaa| sunakara devako bar3A santoSa huA / usane kahA- "aho ! dhanya hai tujhe aura dhanya hai terI pratijJAko ! saMkaTameM bhI isa prakAra pratikSAko nibhAnA aura vipattipara vipatti ko bulAnA bar3e kalejekA hI kAma hai| terI suzIlatA dekhakara mujhe bahuta hI Ananda huA hai| tujhe jo icchA ho, vaha tU mAMga sakatA hai| rAjAne kahA-"he svAmin ! isa vipattimeM Apase kyA vara mAMgUM? yadi vAstavameM Apa mujhapara prasanna haiM, to dayAkara yaha batalAiye ki maiM apane strI-putrAdi svajanoMko aba isa janmameM dekha sakU~gA yA nahIM ?" devane kucha vicArakara kahA-"zIlavAna manuSyake liye saMsArameM kucha bhI asaMbhava nahIM hai| tujhe na kevala
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra tero stro aura tere putra ho mileMge, balki zIghrahI tujhe apane rAjya kI bhI prApti hogii| maiM tujhe eka cintAmaNi ratna detA huuN| isa ratnako sadaiva apane pAsa rkhnaa| isase zoghrahI terA abhISTa siddha hogaa|" yaha kaha usa devane cintAmaNi ratna rAjAke hAthameM rakhA aura use usI kSaNa AdinAthake usa caityameM pahu~cA diyA, jahAMse use yakSiNI uThAkara kue meM DAla gayI thii| isa ghaTanA aura ratna prAptise sundara rAjako bar3A hI Ananda huA / vaha Ananda pUrvaka idhara udhara bhramaNa karatA huA zrIpura nagarake samIpa pahuMcA aura vahAMke upavanameM eka Amra vRkSake nIce baiThakara vizrAma karane lgaa| kucha thakAvaTa dUra honepara usane usI Amra ke phala khAkara apanI kSudhA zAnta ko| isake bAda kucha samayake liye use nidrA A gayI aura vaha apane samasta duHkhoMko bhUlakara vahIM so rhaa| ____ isI samaya usa nagarake rAjAkI mRtyu ho gyii| usake putra nahIM thA isaliye mantrI prabhRtine prathAnusAra usake uttarAdhikArIko khoja nikAlanekA Ayojana kiyaa| isake liye hAthI, ghor3A, chatra, cAmara aura kuMbha ina pAMca divyoMkI paJca zabdake ninAda sahita savArI nikAlI gayI, na to inheM kisI ora calame kI preraNA ko jAtI thI, na koI inakI gatimeM bAdhA detA thaa| jahAM inakI icchA hotI thI, vahIM inheM jAne diyA jAtA thaa| yatratatra bhramaNa karate hue yaha saba usa sthAnameM A pahu~ce, jahAM Amra bRkSake nIce sundara rAjA zramita hokara so rahA thaa| yahAM
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga pahu~cate hI ghor3ene hinahinAhaTa aura hAthIne garjanA kI / kumbhakA jala rAjAke zirapara par3A, chatra mastakapara sthira ho gayA aura cAmara apane Apa dulakara rAjAko vAyu karane lge| isase turata rAjAkI nIMda khula gyii| usane cAroM orase apaneko rAjaparivAra aura rAjasI ThATabATase ghirA huA paayaa| mantrI Adine sArA hAla nivedana kara, usase rAjocita vastrAbhUSaNa dhAraNa karanekI prArthanA kI, jise rAjane saharSa svIkAra kara liyaa| vastrAbhUSaNa dhAraNa karate hI hAthIne use apanI sUMDhase uThAkara apanI pIThapara baiThA liyaa| isake bAda bar3e samArohake sAtha usakI savArI nikAlI gayI aura sumuhUrta dekhakara use rAjasiMhAsanapara adhiThita karAyA gyaa| rAjAko bhI aba yaha mAlUma ho gayA ki mere duHkhake dina pUre ho gaye, isaliye vaha bar3e hI sukhase vahAM rAjya karane lgaa| apane zola svabhAvake kAraNa zIghrahI usane prajA aura mantrI prabhRti padAdhikAriyoMkA prema sampAdana kara liyA aura vahAM isa taraha rAjya karane lagA, mAno vaha vahAM cirakAlase rAjya kara rahA ho| use ekAnta jIvana vyatIta karate dekha mantriyoMne kaI bAra use vyAha kara leneke liye samajhAyA, kintu rAjane ha~sakara unakI bAta TAla dii| ve becAre yaha na jAnate the ki rAjAke hRdayameM usakI rAnIko chor3a aura kisIke liye sthAna hI na thaa| ___ rAjA to isa prakAra kintu donoM kumAroMkI kyA avasthA huI ? jisa samaya unase pitAkA viyoga huA, usa samaya eka
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 * pArzvanAtha caritra # nadIke isa pAra aura dUsarA nadIke usa pAra thaa| donoM bahuta samaya taka vahIM khar3e khar3e rote rahe / antameM kisI yAtrIkI -sahAyatA se dUsarA kumAra bhI usa pAra pahu~cA / aba noce jamIna aura Upara AkAzake sivA unheM aura koI sahArA na thA / donoM bhAi idhara udhara bhaTakate aura deza-dezakI ThokareM khAte kucha dinoMke bAda isI zrIpura nagarameM A phuNce| yahAM ina donoMne nagarake kotavAlake pAsa naukarI kara lI / kucha dinoMke bAda daivayogase vaha somadeva nAmaka banajArA jisane rAnIkA apaharaNa kiyA thA, vaha bhI isI nagarameM A pahu~cA / usane nagarake bAhara DerA DAlA, rAjAko kaI bahumUlya cIjeM najara kIM aura apanI rakSAke liye kucha sipAhI bhejanekI prArthanA kii| rAjAne samucita prabandha karaneke liye kotavAlako AjJA de dii| kotavAlane una donoM rAjakumAroMko upayukta samajha unhIMko banajAreke sAtha kara diyA / ataeva donoM kumAra vahAM paharA dene lage / eka dina rAtrike samaya donoM bhAI paraspara bAteM kara rahe the choTe bhAIne bar3e bhAI se mAtA-pitAkA samAcAra pUchate hue aura bhI aneka prazna puuche| isase donoMkI pUrvasmRti jAgRta ho uThI ora ve donoM apane bacapanakI--una sukhI dinoMkI bAteM karane lage / jaba rAjakumAra honeke kAraNa loga unheM hAthoMpara rakhate the, taba unheM pAnI mAMgane para dUdha milatA thA aura unakI choTI choTI icchA ko bhI pUrNa karaneke liye dAsa dAsiyAM hAtha
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitoya sarga * bAMdhe khar3I rahatI thii| rAnI madanavallabhA isa samaya bhI usa banajAreke sAtha thI aura usakA kAma kAjakara dAsIkI bhAMti kAla bitAyA karatI thii| jisa samaya donoM kumAra yaha saba bAteM kara rahe the, usa samaya vaha bhI cintAke kAraNa jAga rahI thii| kumAroMkI bAteM suna, sneha aura zokase vihvala hokara vaha bAhara nikala AyI aura donoM kumAroMko gale lagA lagAkara khUba rone lgii| bar3A hI karuNA pUrNa hRdaya thaa| aisA ki dekhakara patthara bhI pasIja utthe| kintu banajAreko kucha bhI dayA na aayii| usane rAnIko pakar3a kara jabardastI kumAroMse alaga kara diyA aura saverA hote hI kumAroMko bhI rAjAke sammukha upasthita kara zikAyata kI, ki kotavAlane aise sipAhI denekI kRpAkI hai, jo paharA denA to dUra rahA, ulaTe merI hI AdamiyoMko phusalAte hai / rAjAne usI kSaNa pUchA ki yaha donoM dvArapAla kauna haiM ?" kotavAlane hAtha jor3akara kahA-"rAjan ! maiM nahIM jAnatA ki yaha kauna haiM kintu kucha dinase yaha donoM mere yahAM naukarI karate the aura dekhane meM bhale mAlUma hote the, isaliye maiMne inheM somadevake yahAM bheja diyA thaa| rAjAne aba donoM kumAroMko dhyAnapUrvaka dekhaa| dekhate hI vaha apane kalejeke donoM Tukar3oMko pahacAna gyaa| usakA zarIra romAJcita ho uThA aura netroMmeM AMsU bhara aaye| kintu usane gaMbhIratA pUrvaka apanI isa bhAvabhaMgIkoM chipA kara, kotavAla aura banajAreko vahAMse vidA kiyaa| isake bAda usane una donoM
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ *174 * pArzvanAtha caritra # kumAroM ko ekAntameM bulAkara hRdayase lagA liyA / kumAra bhI apane pitAko pahacAnakara usake caraNoMmeM gira pdd'e| isake bAda bar3e kumArane namratA pUrvaka rAjAse kahA -- " pitAjI ! rAtrike samaya isa banajAreke yahAM paharA dete samaya hama donoM bhAI apane 'bacapanakI bAteM kara rahe the| usI samaya banajAreke Derese eka strI nikalakara hama logoMke pAsa AyI aura hameM gale lagA-lagAkara, he putra ! he putra ! kahakara rone lagI / hama nahIM jAnate ki vaha 'strI kauna thI / banajArene zIghra ho use hama logoMse alaga kara 'diyaa| yahI to hamArA aparAdha hai / aura isIke liye banajArene Apase hamalogoMkI zikAyata kI hai|" rAjAne usa samaya banajAreko bulAkara kahA - " saca kaho, tumhAre DeremeM vaha strI kauna hai, jo ina donoMke nikaTa rAtrike samaya vilApa karatI thI ?" banajArene kahA - " rAjan ! maiM Apase satya hI khuuNgaa| maiM pRthvIpurase jabardastI use apane sAtha le AyA thA / vaha yadyapi dAsIko taraha merA gRhakArya karatI hai kintu aisI suzIlA aura satI hai, ki maiM usakI prazaMsA nahIM kara sakatA / para puruSase bolanA to dUra rahA, vaha usakI ora AMkha uThAkara dekhatI bhI nahIM hai / " banajArekI yaha bAta sunakara rAjAne mantrIko bulAkara kahA" isa banajAreke DeremeM eka strI hai, use samajhA bujhAkara kisI taraha mere pAsa le Aiye / dhyAna rahe ki isake liye usapara kisI tarahakA balaprayoga na kiyA jaay|" rAjAkI AjJA milate hI
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sage* mantrI banajAreke Derepara gayA, kintu rAnI madanavallabhAne usakI ora AMkha uThAkara bho na dekhA / mantrI usI kSaNa lauTa AyA aura rAjAse kahA-"rAjana ! na to vaha AtI hai, na kucha bolatI hI hai|" mantrIkI yaha bAta suna rAjA svayaM udyAna jAneke misa banajAreke Derepara gye| vahAM eka konemeM madanavallabhA baiThI huI dikhAI dii| vaha bar3I hI dIna malIna aura durbala ho rahI thii| sirapara phaTe purAne kapar3e the| AbhUSaNa yA siMgAra bar3hAnevAlI vastuoMkA kahIM patA bhI na thaa| use dekhate hI rAjAne pahacAna liyA ki yahI merI hRdayezvarI hai| usane rAnIko sambodhita kara kahA-- "he madane ! he devi! kyA tU mujhe nahIM pahacAnatI ?" rAjAko yaha bAta sunate ho rAnI khar3I ho gayo aura sthira iSTise rAjAke caraNoMko dekhane lagI / banajArA to yaha mAmalA dekhate hI thara thara kAMpane lgaa| vaha turarA hI vinaya anunaya karatA huA rAnoke pairoM para gira par3A aura nAnA prakArase gir3agir3Akara kSamA prArthanA karane lgaa| rAnIne sArA doSa apane karmakA samajha kara turata use kSamA kara diyA aura rAjAse bho usapara roSa na karanekI prArthanA kii| ___ rAjAke putra aura patnI prAptikA yaha samAcAra dekhate hI dekhate samUce nagarameM phaila gyaa| rAjAne turata rAnIko sundara vastrAbhUSaNa dhAraNa karAye aura bar3e samArohake sAtha rAjasI ThATabAThase use nagara praveza kraayaa| isa prakAra kIrtipAla aura mahIpAladonoM putra aura rAjA rAnI, saba loga phira eka bAra ekatra hue|
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 * pArzvanAtha caritra * unheM isa samaya eka dUsareke milanepara jo Ananda huA, vaha raat thA / yaha kevala zIla aura satyakA pratApa thaa| isIke pratApase inheM rAjya kI prApti huI thii| kucha hI dinoMmeM yaha samAcAra phailatA huA dhArApura jA phuNcaa| vahAM rAjAkA svAmibhakta mantro rAjasiMhAsanapara rAjAkI pAdukAoMko sthApita kara rAjya calA rahA thA / rAjaparivArakA patA milate hI usane patra dekara eka dUtako rAjAkI sevA meM bhejA / patrameM usane namratA pUrvaka rAjAse svadeza lauTa AnekI aura apanA rAjya- bhAra samhAla lenekI prArthanA kI thI / 1 mantrIkA yaha patra par3hakara rAjAko bar3I prasannatA huii| vaha mana-hI-mana mantrIkI ImAnadArI aura svAmi bhaktikI bhUri-bhUri prazaMsA karane lagA / vaha kahane lagA- " vAstavameM jo sajjana hote haiM, ve kabhI bhI apanI prakRtimeM parivartana nahIM hone dete / kisI kahA bhI hai ki : taptaM taptaM punarapi punaH kAMcana kAMtavA / ghRSTaM dhRSTaM punarapi punazcaMdanaM cArugandham // vicinaH punarapi punaH svAduvA nikSudaNDaH / prANAMte'pi prakRti vikRti jayate notsamAnAm // arthAt - " jisa prakAra soneko bAraMbAra tapAnese usakA varNa adhikAdhika sundara hotA jAtA hai, candanako bAraMbAra ghisa - nese usakI sugandha bar3hatI jAtI hai, Izvarako bArambAra chedanese usakI madhuratA bar3hatI jAtI hai, usI prakAra uttama janoM kA svabhAva prANAnta honepara bhI vikRta nahIM hotA / "
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * yaha socate hue jyeSTha putrako zrIpurake siMhAsanapara baiThA, mantriyoMko use sauMpa, rAjAne nagarajanoMse vidA grahaNa kI aura choTe putra evam rAnoke sAtha bar3o saja dhajake sAtha dhArApurakI ora prasthAna kiyaa| nagarake samIpa pahucanepara jyoM hI mantrI aura nagarajanoMko rAjAke AgamanakA samAcAra mAlUma huA, tyoMhI ve saba sammukha gaye aura bar3I dhUma-dhAmase rAjAko nagarameM le aaye| isake bAda rAjAne zoghra hI mantrIkI icchAnusAra samasta rAjabhAra samhAla liyA aura pUrvavat premapUrvaka prajApAlana karane lgaa| kucha dinoMke bItanepara nagarake bAhara eka udyAnameM jJAnI suni kA Agamana huaa| unakA Agamana samAcAra sunate hI sundara rAjA unake pAsa gayA aura unheM namaskAra kara zraddhA va bhakti pUrvaka unakA dharmopadeza sunaa| dharmopadeza sunaneke bAda rAjAne munise apane pUrva janmakA vRttAnta pUchA / munine use vaha batalAte hue kahA-"rAjan ! pUrva janmameM tU zaMkha nAmaka eka mahAjana thA aura terI isa strokA nAma zrImatI thaa| yuvA avasthAmeM sadguruke yogase tU jinAna aura dAnAdika kAryoM dvArA ananta puNya upArjana karatA thA, kintu vRddhAvasthAmeM kumatike kAraNa tUne ve saba kArya chor3a diye| aura mRtyu honepara isa janmameM tuma donoM rAjA rAno hue| pUrvajanmake puNya balase prathama tumheM rAjyAdika ko prApti huI kintu bAdako tumane puNya saMcaya karanA chor3a diyA thA, isaliye tuma logoMpara vipatti A par3o, kintu 12
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 * pAzvanAtha caritra # vipatti meM bhI tuma logoMne akhaMDa zIlakA pAlana kiyA, isaliye isI janma meM tumheM puna: rAjya sukhakI prApti huI / " munikA dharmopadeza aura apane pUrvajanmakA vRttAnta sunakara rAjA rAnIko saMvegakI prApti huI aura una donoMne aNuvrata grahaNa kiye| muni bhI vihAra kara cale gaye / isake bAda rAjAne aneka jina mandira nirmANa kraaye| unameM jina pratimAoMkI sthApanA kara rAjA vidhi pUrvaka pratimAoMkI pUjana karane lagA / dayAlu, satyavAdI, para-dravyase vimukha, suzIla, santoSI aura paropakAra parAyaNa baha rAjA rAnIke sAtha akhaMDa gArhasthya dharmakA pAlana kara antameM mRtyu honepara svarga gayA / sundara rAjAkA yaha caritra sunakara bhavya jIvoMko akhaNDa zIlavratakA pAlana karanA cAhiye / I aba hama loga pA~caveM aNuvrata ke sambandhameM vicAra kareMge / pAMcaveM aNuvratakA nAma hai - parigraha parimANa / isake bhI yaha pAMca aticAra varjanIya haiM / (1) dhana dhAnya ( 2 ) dvipada aura catuSpada ( 3 ) kSetra aura vastu ( 4 ) sAmAnya dhAtu ( 5 ) sonA cAMdI - inake parimANakA atikrama karanese ye aticAra lagate haiM / parigraha parimANa ke liye guruke nikaTa pratijJA karanI cAhiye aura lobhakA tyAga karanA caahiye| kahA bhI hai ki dhana hIna manuSya sau rupaye cAhatA hai, sauvAlA hajAra cAhatA hai, hajAra vAlA lAkha cAhatA hai, lAkhavAlA karor3akI icchA karatA hai, karor3apatI rAjya cAhatA hai, rAjA cakravartItva cAhatA hai, cakra
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 106 vartI devatvakI icchA karatA hai aura deva indratva cAhate haiM / isaliye jaise ho vaise lobhako dUra karanA cAhiye / lobhI manuSyako kabhI bhI sukha yA santoSakI prApti nahIM hotI / kisIne sacahI kahA hai ki jisa prakAra indhanale agni aura jalale samudra tRpta nahIM hotA, usI taraha dhanase lobhoko tRpti nahIM hotI / use yaha bhI vicAra nahIM AtA ki AtmA jaba samasta aizvaryako tyAga kara parabhavameM calA jAtA hai, taba vyartha hI pApakI gaThar3I kyoM bAMdhI jAya ? kaluSatAko utpanna karanevAlI, jar3atAko bar3hAnevAlI, dharma vRkSako nirmUla karanevAlI, nIti dayA aura kSamA rUpo kamalinIko malIna karanevAlI, lobha samudrako bar3hAnevAlI, maryAdAke taTako toDa girAnevAlI aura zubha bhAvanA rUpI haMsoMko khader3a denevAlI parigraha nadImeM jaba bAr3ha AtI hai, taba aisA kauna duHkha hai jisako manuSyako prApti na hotI ho ! kahane kA tAtparya yaha hai ki parigrahakA parimANa bar3hane para lobha dazA bar3ha jAtI hai aura usase manuSyapara nAnA prakArake saMkaTa A par3hate haiM, isaliye sarvathA isakA tyAga karanA cAhiye / isa sambandhameM dhanasArakI kathA manana karane yogya hai / vaha kathA isa prakAra hai : *>#
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 * pAzvanAtha caritra * MN N dhanasArako kathA bhAratavarSa meM mahAmanohara mathurA nAmaka eka nagarI hai / usameM dhanasAra nAmaka eka mahAjana rahatA thA / usake pAsa chA~saTha koTi rupaye the / inameMse bAIsa karor3a usane jamInameM gAr3a rakhe the, bAIsa karor3a lena-denameM lagA rakhe the aura bAIsa karor3ase vaha deza dezAntara meM vyApAra karatA thA / itanA dhana honepara bhI saMtoSa na honeke kAraNa use kabhI zAnti na milatI thii| na to vaha kisA para vizvAsa karatA thA, na apane ArAma ke liye eka paisA kharca karatA aura na kabhI kisIko kucha dAna hI detA thaa| samudrake kSAra jalakI bhA~ti usakA dhana abhogya thA / usake yahAM kabhI koI bhikSuka bhikSA mAMgane AtA to usakA sira dukhane lagatA / usakI yAcanA sunatA, to usakA jI jalane lagatA aura use koI kucha de detA, to use mUrcchA A jAtI aura vaha turata use dAna dene se rokatA / dAnako bAta to dUra rahI, vaha kabhI acchA anna aura ghI prabhRti uttama padArtha bhI na khA sakatA thA / yadi koI par3osI kucha dAna karatA, to vaha bhI usake liye asA ho jAtA thA / yadi dharma kAryameM eka paisA bhI kharca karanekI koI use salAha detA, to usakI bolo ho banda ho jAtI / na
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya saga * vaha svayaM khAtA kharcatA thA, na gharavAloMko hI khAne-kharcane detA thaa| isI kAraNase jaba kabhI vaha bAhara jAtA, to gharake AdamI khuzI manAte aura peTa bhara khaate| kisIne saca hI kahA hai ki "dAna" zabdake "dA" aura "na" ina do akSaroMmeMse pahalA akSara "dA" udAra puruSoMne le liyA / kRpaNa puruSoMko mAno isase bar3I IrSyA huI, isIliye unhoMne dRr3hatA pUrvaka "na" akSarako pakar3a rkhaa| dhanasArako ThIka yahI bAta lAgU hotI thii| vaha "na" chor3akara kharca karaneke sambandhameM "hAM" kabhI kahato hI na thaa| usakI isa kRpaNatAke kAraNa logoMne usakA nAma mahAkRpaNa rakhA thA / vaha sadA sar3A galA aura maddese mahA anna apane khAneke kAmameM lAtA thaa| isa prakAra kRpaNatAkI badaulata vaha apanA dhana dina prati dina bar3hAtA jAtA thA aura usIko dekha dekhakara prasanna hotA thaa| eka dina dhanasAra apanA khajAnA dekhaneke liye jamIna khodane lagA, kintu khAjAneke sthAnameM koyalA nikalate dekha use bahuta hI cintA aura sandeha huaa| zIghrahI usane aura bhI sthAna khodA to use kahIM kIr3e makor3e, kahIM sAMpa aura kahIM bicchU prabhRti jovajantu dikhAyI diye, kintu khajAnekA vahAM kahIM patA bhI na thaa| yaha dekhakara dhanasAra chAtI pITato huA jamInapara gira par3A aura dukhita ho vilApa karane lgaa| isI samaya kisIne Akara yaha khabara sunAyI, ki usakI jo naukAyeM aneka prakArakA mAla lekara videza jA rahI thIM ve acAnaka tUphAna Anese samudra meM
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 * pAzvanAtha caritra # Duba gyiiN| dUsarI orase use yaha bhI samAcAra milA, ki sthala mArgale jo gAr3iyAM mAla lekara jA rahI thIM, unheM DAkuoMne lUTa liyA / isa prakAra jala aura sthala donoM sthAnakA dhana naSTa ho gyaa| jo dhana lena-dena meM lagAyA thA, vaha bhI logoMke dIvAle yA beImAnIke kAraNa adhikAMzameM naSTa ho gayA / cAroM orase isa prakAra vajrapAta honeke kAraNa dhanasAra pAgala ho gayA aura dhanakA smaraNa karatA huA zUnya vitase sarvatra vicaraNa karane lagA / kisIne saca ho kahA hai ki : "dAnaM bhogo nAthastilo, gatayo bhavanti vittasya / yo na dadAti va bhuMka, tasya tRtIyA gatirbhavati // " arthAt - "dAna bhAga aura nAza- yahI tIna dhanakI gati hai| jo dhana dAna nahIM diyA jAtA hai, na bhoga kiyA jAtA hai, usakI tIsarI gati arthAt nAza hotA hai|" kisIne yaha bhI bahuta ThIka kahA haiM ki : "koTikA saMcitaM dhArnya, mazikA saMcita madhu / kRpayeH saMcitA lakSmI, ranyai revopa bhujyate // " arthAt - "ciu 'TiyoMne saMcita kiyA huA dhAnya, makSikAone saMcita kiyA huA madhu aura kRpaNoMne saMcita kiyA huA dhana dUsaroM hIke kAma AtA hai - svayaM kabhI bhI use upabhoga nahIM kara skte|" : bahuta dinoMtaka idhara-udhara bhramaNa karaneke bAda jaba dhanasAra kA citta kucha zAnta huA; taba vaha vicAra karane lagA ki "aba
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga mujhe kyA karanA cAhiye ! nagarake logoMne merA nAma mahAkRpaNa rakhA hai aura sabhI yaha bAta jAnate haiM ki mere pAsa karor3oM rupaye kI sampadA thii| aba nirdhana hokara ina logoMke bIcameM rahanA aura ha~sI karAnA ThIka nhiiN| isaliyeacchA ho, yadi maiM bace hue dhanase kucha mAla lekara samudramArgase vyApAra karane calA jaauuN| isameM yatheSTa lAbha honekI saMbhAvanA hai|" yaha soca kara usane dasa lAkhakA meya ( nApakara becane yogya) pariccheda (kATakara becane yogya ) gaNya ( ginakara becane yogya ) aura tolanIya (taula kara becane yogya ) cAra tarahakA kirAnA kharIda kiyA aura use naukAmeM bharakara aneka nAvikoMke sAtha videzake liye prasthAna kiyaa| kintu durbhAgyavaza kucha dUra jAte hI AkAzameM bAdala ghira Aye, vijalI camakane lago aura itane jorakA tUphAna AyA ki naukA samudrameM patta kI taraha hilane Dolane lgii| nAvikoMne yathA zakti use samhAlaneko ceSTA kI, para antameM unake dhairyakA bhI bAMdha TUTa gayA aura saba loga kiMkartavyavimUr3ha ho gye| kucha loga prANa bacAneke liye samudra meM kUda par3e, aura kucha loga naukA. meMhI baiThakara apane jIvanakI aMtima ghar3iyAM ginane lge| koI apane gharake manuSyoMko smaraNa karatA thA, koI devatAoMkA smaraNa kara rahA thA to koI mRtyu bhayase betaraha ro rahA thaa| isI samaya naukA eka caTTAnase jA TakarAI aura dekhate-hI-dekhate usake Tukar3e Tukar3e ho gye| naukA TUTate hI anya logoMke sAtha dhanasAra bhI samudra meM jA par3A, kintu saubhAgyavaza usake hAthameM
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 * pArzvanAtha-caritra - eka kASTa khaMDa par3a gayA aura usIke sahAre vaha samudrako laharoMmeM bahatA huA kinAre lgaa| aba vaha dInatA pUrvaka idhara udhara bhaTakane lgaa| rAta dina apane manameM vaha yahI socatA"aho! merA dhana kahAM gayA ? parivAra kahAM gayA ? jisa taraha madArakI ruIko havA ur3A le jAtI hai, usI taraha deva mujhe kahAM le AyA ? aho! mujhe dhikkAra hai ki maiMne itanA dhana hote hue bhI na to use upabhoga hI kiyA, na use dharma kAryameM hI lagAyA na koI paropakAra hI kiyaa|" __isa taraha socatA huA vaha idhara udhara bhaTaka rahA thaa| itanemeM eka dina usane eka dedIpyamAna munIzvarako dekhA / unakI mahimAse devatAoMne Akara vahAM svarNa kamalako racanA ko thI aura usIpara munIzvara virAja rahe the| dhanasAra bhI vahAM jAkara, unheM vandanA kara unake pAsa baiTha gyaa| munIzvarakA dharmopadeza sunane ke bAda antameM avasara milanepara usane kevalI bhagavantase pUchA--"he bhagavan ! maiM kRpaNa aura nirdhana kyoM huA ?" kevalIne kahA-"he bhadra ! suna, dhAtakI khaMDake bharatakSatrameM eka dhanI rahatA thaa| usake do putra the| dhanIkI mRtyu honepara usakA jyeSTa putra gharakA netA huaa| vaha gaMbhIra, sarala, sadAcArI, dAnI aura . zraddhAvAna puruSa thaa| usakA choTA bhAI kRpaNa aura lobhI thaa| bar3A bhAI jaba garIboMko dAna detA, to choTe bhAIko IrSyA utpanna hotii| vaha baDe bhAIko balapUrvaka isase virakta karanekI ceSTA karatA,kintu bar3A bhAI kisI taraha bhI usakI bAta na mAnatA
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ~ * dvitIya sarga * thA / antameM choTA bhAI apanA bhAga lekara bar3e bhAIse alaga ho gyaa| parantu dAna aura puNyake prabhAvase bar3e bhAIkI sampati dina-para-dina bar3hato hI gayo aura choTA bhAI dAna na karaneke kAraNa daridrI ho gyaa| kahA bhI hai ki kUpa, ArAma aura gavAdi ko sampatti jisa prakAra denese bar3hatI hai, usI taraha dAna denese dhana bhI bar3hatA hai| jisa taraha acche mahAjanake yahAM loga bArambAra rupayA jamA karate haiN| usI taraha lakSmI bhI dAnI puruSake yahAM bArambAra Akara Azraya grahaNa karatI hai, kintu kRpaNa manuSya use bandhanameM rakhanA cAhate haiM, isIliye vaha unake yahAM dubArA AnekA nAma bhI nahIM letii| ___ bar3e bhAikI unnati dekha choTe bhAIko IrSyA utpanna huI aura usane rAjAse saca-jhUTha lagAkara bar3e bhAIkI saba sampatti luTavA lo| isase bar3e bhAIko verAgya A gyaa| usane kisI susAdhuke nikaTa pravajyA le lI aura niraticAra cAritra pAlana karate hue antameM jaba usako mRtyu huI, to vaha saudharma devalokameM pravara devatA huaa| choTe bhAIkI lokanindA hone evaM 'ajJAna tapa karaneke kAraNa mRtyu honepara vaha asura huaa| vaha choTA bhAI tU aura bar3A bhAI maiM hI huuN| tU asura yonise nikalakara yahAM utpanna huA aura maiM saudharma devalokase cyavana hokara tAmralipto nagarameM mahAzreSTIkA putra huaa| yathA samaya yati ho kevala jJAna prApta kara maiM isa prakAra vicaraNa kara rahA huuN| tUne dveSake kAraNa dAnakA aMtarAya kiyA thA, isaliye karma vipAkase tujhe kRpaNatA prApta
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 * pAzvanAtha caritra * huii| aba tU usa duskRtyakI garhaNA kara aura jo dhana prApta ho use supAtrako denA Arambha kara / isase terA kalyANa hogaa| kahA bhI hai, ki "jo diyA jAya yA bhoga kiyA jAya vaho dhana hai / zeSako kauna jAnatA hai ki vaha kaba aura kisake kAma AyegA ? jisa prakAra jArase utpanna putrako pyAra karate dekha duzcAriNo strI ha~satI haiM, usI taraha zarIra kI rakSA karate dekha mRtyu aura dhanakI rakSA karate dekha vasundharA haMsatI hai / dhanakA upabhoga karanese isa janmameM sukha milatA hai aura dAna karanese dUsarA janma sudharatA hai, kintu he bandhu ! yadi dhana na to upabhoga kiyA jAya, na dAna hI diyA jAya, to dhana prApta honese kyA lAbha ? anitya, asthira aura asAra lakSmI tabhI saphala ho sakatI hai, jaba dAna dI jAya yA bhoga kI jAya, kyoMki capalAkI bhAMti lakSmI bhI kisIke yahAM Thahara nahIM sakatI / dAnake pAMca prakAra hai / yathA :--- "abhaya supattadAkhaM, aNukampA uciya kittidANaM ca / mukha bhamitro, tinnivi bhogAimA binti // " arthAt - "abhaya, supAtra, anukampA, ucita aura kArtti - yaha pAMca prakArake dAna haiN| inameMse prathama do dAna mokSake nimitta aura antima tIna dAna isa loka meM bhogAdikake nimitta haiN| jo puruSa apanI lakSmIko puNyakAryameM vyaya karatA hai, use vaha bahuta cAhatI hai| buddhi usa puruSako khojatI hai, kortti dekhatI hai, prIti cumbana karatI hai, saubhAgya sevA karatA hai, Arogya AliGgana karatA hai,
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * kalyANa usake sammukha AtA hai, svarga sukha use varaNa karatA aura mukti usakI vAJchanA karatI hai| dAna cAhe jisako diyA jA sakatA hai kintu supAtra dAna denese dAtAko zAlibhadrakI taraha sadA abhiSTa vastukI prApti hotI hai / pAtrAbhAva honepara svacchandatA pUrvaka jise icchA ho use denese bhI kuberakI taraha khoI huI lakSmI vApasa milatI hai / " yaha sunakara dhanasAra ne pUchA - "he bhagavan! kubera kauna thA aura use lakSmI kisa taraha prApta huI thI ?" munIzvarane kahA - "he bhadra ! suna, vizAlapura nAmaka eka vizAla nagarameM guNADhya nAmaka eka rAjA rAja karatA thA / usa nagarameM kubera nAmaka eka dhanI mahAjana rahatA thA / usake pAsa vipula dhana sampatti honeke kAraNa vaha sabhI tarahake sukha upabhoga karatA thaa| eka dina rAtrike samaya jaba vaha apane zayanAgAra meM so rahA thA, taba dinyarUpA lakSmI devIne vahAM Akara use jAgAyA / lakSmI devIko sammukha upasthita dekha kubera turata ho uTha baiThA aura hAtha jor3akara pUchane lagA - " mAtA ! Apa kauna haiM aura isa samaya yahAM AnekA kaSTa kyoM uThAyA hai ?" lakSmIne kahA"he vatsa ! maiM lakSmI hUM / bhAgyase ho merA AnA aura ThaharanA hotA hai / aba terA bhAgya kSINa ho gayA hai, isaliye maiM jA rahI hU~ / " kubera bar3A hI catura aura kAryakuzala puruSa thA / lakSmIke yaha vacana sunate hI usane kahA- "mAtA ! yadi Apa jAnA hI cAhatI haiM, to merA basa hI kyA hai, kintu maiM kevala sAta dina aura rahanekI
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 * pArzvanAtha-caritra * prArthanA karatA huuN| AThaveM dina ApakI jahAM icchA ho, vahAM Apa jA sakatI haiN|" kuberakI yaha prArthanA svIkAra kara lakSmI usI samaya antardhAna ho gyiiN| idhara saverA hote hI kuberane jitanA dhana jamInameM gar3A thA vaha saba bAhara niklvaayaa| sAtha hI gharameM jitane vastrAbhUSaNa aura bartana Adi the, ve bhI saba ekatra kara AMganameM eka bar3A sA Dhera lgvaayaa| isake bAda usane nagarameM ghoSaNA karAyo, ki maiM anAtha, duHsthita aura duHkhita manuSyoMko icchita dAna denA cAhatA huuN| jise jisa vastukI AvazyakatA ho, khuzIse Akara le jAya !" kuberakI yaha ghoSaNA sunate hI aneka dIna duHkhita usake pAsa Aye aura kuberane una saboMko icchita dAna de santuSTa kiyaa| isake bAda usane sarvakSake mandira meM pUjA snAna-mahotsavAdi kraaye| susAdhuoMko anna-vastra diye| aneka jJAnopakaraNAdi karAye aura sAdharmi vAtsalyAdika aneka dharmakRtya kiye| isa prakAra sAta dinameM usane apanA samasta dhana kharca kara DAlA aura apane pAsa kevala utanA hI dhana rakhA, jisase kaThinAIke sAtha usa dina jIvana nirvAha ho ske| sAtaveM dina rAtriko usane eka purAne tarutapara zayana kiyA aura zayana karate hI aise khurrATe bharane lagA, mAno use ghora nidrA A gayI ho| kucha hI derameM vahAM lakSmIdevI A pahuMcI aura kuberako pukAra-pukAra kara jagAne lagI, kintu isase kuberakI nidrA bhaMga na huii| devIne yaha dekhakara use hAthase hilAyA aura kahA"kubera ! tU bolatA kyoM nahIM ?" kubera aba pAgalakI taraha uTha
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga* 186 baiThA aura AMkha malate hue kahane lagA-"mAtA! kSamA kIjiye, Apa kaba AyIM so maiM jAna na skaa| Aja dhana na rahaneke kAraNa maiM nizcinta ho gayA thA aura isIse mujhe aisI sukhako nIMda AyI, ki jaisI zAyada isa janmameM bhI na AyI hogI !" yaha kaha kara kubera phira sone lgaa| devIne kahA-"pahale jarA merI bAta to suna le ! maiM yaha kahane AyI hUM, ki aba maiM yahAMse jAhI nahIM sktii| aba maiM yahIM rhuuNgii|" kuberane kahA-"koI kisIko bAMdhakara nahIM rakha sktaa| mAtA! tumheM jahAM jAnA ho, khuzIse jA sakatI ho|" devIne kahA-"he bhadra ! maiM svecchApUrvaka kahIM bhI nahIM jA sktii| suna : "bho lokA mama dUSaNaM kathamidaM saMcAritaM bhUtale, sotsekA kSaNikA ca nirghakhatarA lakSmIriti svairinnii| naivAhaM capalA na cApi kulaTA no vA guNadeSiNI, puNyenaiva bhavAmyahaM sthiratarA yukta ca tasyArjanam // " arthAt-"he logo! lakSmI abhimAnino, kSaNika, atyanta nirdaya aura kulaTA hai-isa prakAra saMsArameM tumane mujhe kyoM badanAma kara rakhA hai ? maiM capalA, kulaTA yA guNadveSiNI nhiiN| puNyase hI maiM sthira rahatI hUM isaliye yadi tuma mujhe rokanA cAhate ho, to tumheM puNya upArjana karanA caahiye|" - he kubera ! maiM to puNyake hI vaza huuN| tUne puNya kiyA hai, isaliye aba maiM tujhe chor3a kara aura kahIM nahIM jA sktii|" kuberane kahA-"devI! maiMne to apane pAsa kucha bhI nahIM rakhA hai| aba Apa mere yahAM kisa taraha AyeMgI?" lakSmIne kahA-"he
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 * pArzvanAtha-caritra - bhadra ! maiM isakA upAya batalAtI huuN| isa nagarake bAhara pUrva dizAmeM sarovarake taTapara zrIdevIkA eka mandira hai| usa mandira meM avadhUta vezameM eka manuSya rahatA hai / tU vahAM jAkara use bhojanake liye nimatraNa de aa| jaba vaha bhojana karane Aye, taba use bhojana karAkara kamareke madhya bhAgameM le jAnA aura use piittnaa| isase vaha manuSya sonekA ho jaaygaa| phira use khaNDita kara tU cAhe jitanA suvarNa kharca karegA, kintu vaha jyoMkA tyoM ho jAyA kregaa|" yaha kaha devI antardhAna ho gyiiN| kubera saverA hote hI devIke mandirameM pahuMcA aura usa avadhUtako nimantraNa de aayaa| bhojana karAneke bAda use mAranepara vaha vAstavameM sonekA ho gyaa| isa akSaya svarNa pratimAko prAptakara kubera phira pUrvavat aizvarya bhoga karane lgaa| ___ kuberake par3osameM eka nApita rahA thaa| kisI prakAra isa suvarNa pratimAkI bAta usane suna lii| usane socA ki zAyada sabhI mahAjana isI taraha dhanI hote haiN| maiM bhI kyoM na isa upAya ko kAmameM lA sadAke liye duHkha dAridrase mukta ho jAU? yaha socakara vaha bhI usa mandira meM gayA aura vahAM kisI sAdhuko dekha use nimantraNa de AyA / sAdhu jaba bhojana karane AyA, taba usane bhI khilA pilAkara usake mastakapara prahAra kiyaa| kintu yaha sAdhu aisA na thA, jo mAra par3ate hI svarNapratimA bana jAya / yaha to mAra par3ate hI cillAne lgaa| usakI pukAra suna zIghrahI vahAM kotavAla AyA aura nApitako giraphtAra kara, use daNDa
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga* 161 dilAneke liye rAjAke sammukha upasthita kiyaa| rAjAne nApita ko saJcA-saccA hAla batalAnekA Adeza diyaa| nApitane sArA hAla batalAte hue rAjAse kahA-"he svAmin ! kuberako isI prakAra svarNa pratimA kI prApti huI thI, kintu mujhe to leneke dene par3a gye| nApitakI yaha bAta suna rAjAko bar3AhI Azcarya huaa| usane usI samaya kuverako bulAkara pratimA prAptikA hAla puuchaa| kuverane rAjAko sArA hAla AdyopAnta kaha sunaayaa| kuberake muMhase yaha adbhuta vRttAnta sunakara rAjAko bar3AhI Ananda huaa| usane kahA-"aho ! dhanya hai mujhe, ki mere nagarameM aise dAnI, puNyAtmA aura satyavAdI puruSa rahate haiN|" yaha kaha gajAne kubera kA bar3A Adara kiyA aura nApitako mukta kara diyaa| donoM jama apane apane ghara lauTa Aye / kubera isa samayase aura bhI dAna-dharma karane lagA aura iso dAna dharmake pratApase mRtyu honepara use svargakI prApti huii|" ___ kevalI bhagavAnake muMhase kuberakA yaha dRSTAnta sunakara dhanasArako saMvega prApta huaa| usane kahA-"he prabho! yadi aisA hI hai, to maiM Ajase parigrahakA parimANa karatA huuN| aba maiM jo kucha upArjana karUMgA, usakA AdhA bhAga dharma kAryameM kharca karUMgA aura kisIkA bhI doSa grahaNa na kruuNgaa|" isa prakAra dhanasArane jina praNota gRhastha dharmake aura bhI kaI vrata dhAraNa kiye aura pUrva janmake aparAdhake liye kevalose bAramvAra kSamA prArthanA kara apanA aparAdha kSamA kraayaa| isake bAda bhavya jIvoMko pratibodha
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra * dete hue kevalI bhagavAna anyatra vihAra kara gaye aura dhanasAra bhI paribhramaNa karatA huA tAmralipti nagara phuNcaa| vahAM jA vyaMtarake mandira meM kAyotsarga karane lgaa| yaha dekha, vyantara ne kupita hokara use bahuta hI bhISaNa upasarga kiye| kintu meruke samAna dhIra aura vora dhanasAra leza bhI vicalita na huA, usako yaha dRr3hatA dekha, devane santuSTa ho kahA - "he mahAbhAga ! dhanya hai tujhe aura dhanya hai tere mAtA-pitAko, ki gRhastha honepara bhI terI aisI dRr3hamati hai ! maiM tere sAhasase prasanna huA hUM, ataeva tU vara mAMga !" dhanasAra to dhyAnamagna thA, isaliye usane koI uttara na diyA / yaha dekhakara devane punaH kahA - "he bhadra ! yadyapi tU icchA rahita hai, tathApi tU merI bAta mAnakara apane ghara jaa| vahAM tuke pUrvavat dhana aura aizvaryakI prApti hogii|" itanA kaha deva antardhAna ho gayA / kucha dera ke bAda kAyotsarga pUrNa honepara dhanasAra manameM kahane - " yadyapi aba mujhe dhanakI AvazyakatA nahIM hai tathApi pUrvake kArpaNya malako dUra karanA cAhiye / " yaha socakara dhanasAra apane ghara lauTa AyA / aura jaba kucha dinoMke bAda eka dina usane dekhA, to jamInameM samasta dhana jyoMkA tyoM gar3A huA dikhAyI diyaa| udhara dezAntara meM usane jo mAla bhejA thA, usake rupaye bhI dhIredhIre Ane lage aura jo loga usakA rupayA davA baiThe the, unhoMne bhI usakI pAI pAI cukA dii| isa prakAra dhanasArake pAsa phira 66 karor3a rupaye ikaTThe ho gye| kisIne saca ho kahA hai ki zubha bhAvase kiye hue puNyake phala turata milate haiM / " isake bAda lagA-' I 162 7
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 193 dhanasArane vahAM eka bar3A jinaprAsAda banavAyA / usapara svarNa kala aura dhvajAyeM sthApita karAyIM / aneka jIrNoddhAra karAye, sAdharmika aura svajanoMkA satkAra kiyaa| sAdhuoMko vastra aura annadAna diyA aura sAtoM kSetrameM aparimita dhana vyaya kiyA / isa prakAra dhana dvArA dharma aura korti upArjana kara, antameM anazana kiyA aura mRtyu honepara saudharma : devaloka meM aruNaprabha nAmaka vimAnameM cAra palyopamakI AyuvAlA deva huA / isa dRSTAntase yaha zikSA grahaNa karanA cAhiye, ki atyanta lAlaca karanese prANIko duHkha aura anarthakI prApti hotI hai, isaliye manameM ati lolupatAkA vicAra bhI na karanA cAhiye / isa sambandhameM bhI eka dRSTAnta manana karane yogya hai / vaha isa prakAra hai : eka kArpoTikako bhikSAmeM thor3AsA sattU milA / usa sattUko eka ghar3e meM rakha, vaha zUnya devakulameM gayA aura vahAM paitAne vaha ghar3A rakhakara so rhaa| rAtrike samaya nIMda khulanepara vaha apane manameM vicAra karane lagA ki - " yaha sattU beMcakara isake mUlyase eka bakarI lUMgA / bakarIke jaba kaI bacce hoMge, taba unheM baiMkara eka gAya lU~gA / gAyake jaba bachiyA bachar3e hoMge, taba unheM beMcakara eka bhaiMsako lUMgA / usa bhaiMsake biyAnepara use beMcakara eka acchI sI ghor3I lUMgA / usa ghor3Ike bar3hiyA bacher3oMko bahuta acche dAma meM becuuNgaa| isase jo dhana ikaThThA hogA, usase eka bahuta bar3hiyA makAna banavAUMgA aura koI acchA sA vyApAra karUMgA / isake 13
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 * pArzvanAtha-caritra * bAda svajana snehiyoMko nimantrita kara maiM kisI acche brAhmaNakI kanyAse vivAha kruuNgaa| use sarvaguNa sampanna putra utpanna hogA taba maiM bar3e premase usakA lAlana-pAlana kruuNgaa| kisI dina jaba maiM bAharase AUMgA aura lar3akA A~ganameM rotA huA dikhAyI degA, to maiM apanI strIpara sakhta nArAja hoU~gA aura use lAtase ThukarA duuNgaa|" isa taraha taraMgoMke pravAhameM bahate-bahate bhikSukako Asa pAsakA kucha bhI qhayAla na rahA aura usane sacamuca apanA paira paTaka diyaa| pairoMke pAsahI sattU kA ghar3A rakhA huA thaa| vaha pAda prahArake kAraNa cUra-cUra ho gayA aura sArA sattU miTTImeM mila gyaa| yaha dekhakara kArpaTikako bahuta duHkha huA aura usake sAre manorathoMpara pAnI phira gyaa| isa dRSTAntase zikSA grahaNakara vivekI manuSyoMko mithyAsaMkalpa vikalpa kabhI na karanA caahiye| Upara jina pAMca aNuvratoMkA varNana kiyA gayA hai, inakA pAlana karanese gRhastha zanaiH zanai: mukti mArgakI ora agrasara hotA hai| inhIM vratoMko sUkSma vibhedase pAlana karanepara pAMca mahAvrata ho jAte haiN| ina pAMca mahAvratoMkA pAlana karanese sAdhu puruSoMko zIghrahI svarga aura mokSakI prApti hotI hai isaliye jJAnI manuSyoMko yathA zakti inakI ArAdhanAmeM lage rahanA caahiye| __ munirAjakA yaha dharmopadeza suna logoMne aneka prakArake niyama, abhigraha aura dezaviratikA svIkAra kiyaa| kiraNavega rAjA krodha, lobha, moha aura madase rahita ho gayA aura use saMvegakI prApti huii| usane guruko praNAma kara kahA-"he bhaga
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra DANVarria usI samaya munirAjake zarIrama lipaTa gayA aura unheM jaharile dA~toMse aneka sthAnoMmeM Dasa kara vaha vahAMse calatA bnaa| [pRSTha 195]
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * 165 1 van ! saMsArase mujhe udvega huA hai aura maiM pravajyA grahaNa karanA cAhatA hU~ / isaliye Apa yahIM mAsakalpa karanekI kRpA kareM / gurUne yaha prArthanA saharSa svIkAra kara lii| isase kiraNavegako bar3A hI Anda huA / usane ghara jAkara mantrIko bulAyA aura usake sammukha apane putrako rAjya bhAra soMpa diyaa| isake bAda eka divya zivikA para ArUDha ho vaha guruke pAsa AyA aura unake nikaTa dIkSA grahaNa kii| dIkSA grahaNa karaneke bAda karma zalyako dUra karaneke liye usane cirakAla taka cAritrakA pAlana kiyA / jJAnase utsarga aura apavAda mArgako jAna kara sAthahI apUrva jJAnakA abhyAsa kara ve gItArtha hue| isake bAda gurukI AjJAse ve akele hI vihAra karane lge| kucha dinoMke bAda AkAza gamana karate hue ve puSkaravaradvIpa pahu~ce aura vahAM zAzvata jinako namaskAra kara ve hemAdri para pahu~ce / vahAM divya tapa karate hue aneka pariSahoMke sahana karanemeM ve apanA zeSa jIvana vyatIta karane lage / idhara vaha kurkuTa sarpakA jIva narakase nikala kara hemadrikI guphAmeM eka mahA bhayaGkara sarpa huaa| vaha sadA AhArakI khoja meM bhaTakA karatA aura jo jIva sAmane par3a jAtA, usIko khA jAtA / eka dina bhaTakate hue usa nAgane dhyAnastha kiraNavega muniko dekhaa| unheM dekhate hI pUrvajanmake vairake kAraNa vaha kruddha ho uThA / usI samaya munirAjake zarIra meM lipaTa gayA aura unheM jaharile dA~tose aneka sthAnoMmeM Dasa kara vaha vahAMse calatA
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha-caritra bnaa| yaha dekhakara munine kahA- aho! isane karmakSaya karanemeM mujhe sahAyatA pahu~cA kara mujhapara bar3AhI upakAra kiyA hai| isake bAda zIghahI unheM viSa car3ha AyA ataeva unhoMne samasta pApoMkI AlocanA kara, samasta prANiyoMse kSamA prArthanA kI aura anazana evam namaskAra mantrakA dhyAna karate hue usa nazvara zarIrako tyAga diyaa| pA~cavA~ bhv| isa prakAra zarIra tyAga kara ve bArahaveM devalokameM jambUdrumAvarta nAmaka vimAnameM vAIsa sAgaropamake AyuzyavAle pravara deva hue ora vahAM vaha divya sukhaM upabhoga karane lge| jisakA varNana hI nahIM kiyA jA sktaa| kisIne saca hI kahA hai, ki devalokameM devatAoMko jisa sukhakI prApti hotI hai, use zata jihvAvAlA puruSa sau varSataka varNana karatA rahe, taba bhI usakA anta nahIM A sktaa| udhara hemAdri parvatapara usa sarpakI bar3I hI durgati ho rahI thii| raudradhyAnase aneka jIvoMkA bhakSaNa karate karate antameM eka dina vaha dAvAnalameM jala mraa| isa prakAra mRtyu honepara vaha tamaHprabhA nAmaka narakameM bAIsa sAgaropamake AyuSyavAlA nArakI huaa| yahAM use bhAMti bhAMtikI yantraNAyeM hone lgii| kabhI vaha mUzaloMse kUTA jAtA, kabhI usapara vana mudgaroMkI mAra par3atI, kabhI kubhImeM sar3AyA jAtA, kabhI talavAroMse kATA jAtA, kabhI Arese usake Tukar3e kiye jAte; kabhI zvAna aura
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvitIya sarga * zUkara use bhakSaNa karate, kabhI vaha mahAyaMtroMmeM perA jAtA, kabhI use tapta sIsA pilAyA jAtA, kabhI loheke rathameM jor3A jAtA, kamI zilA para paTakA jAtA, kabhI agnikuNDameM DAlA jAtA aura kabhI tapta dhUlimeM sulAyA jaataa| isa prakAra kSetra svabhAvajanya duHkha aura anyonya janya mahAduHkhako bhoga karatA huA vaha apane dina kATatA thaa| use eka kSaNake liye bho suHkha kiMvA zAnti prApta na hotI thii|
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya srg| isa jaMbUhIpake pazcima mahAvidehake bhUSaNa rUpa sugandhI nAmaka vijayameM kalpavRkSake samAna dAniyoMse yukta, apsarAke samAna manohara striyoMse aura devamandiroMse suzobhita zubhaMkarA nAmaka eka parama ramaNIya nagarI hai| vahAM sakala guNa-nidhAna vana vIrya nAmaka rAjA rAja karatA thaa| usa rAjAkI kIrti diga digantameM vyApta ho rahI thii| usane apane samasta zatruoMpara vijaya prApta kara unheM vaza kiyA thaa| usakI prajA usase bahuta prasanna aura santuSTa rahatI thii| dezadezAntarameM usake yazogAna gAye jAte the| usake rAjyameM itiyAM ( upadrava) to kabhI hotI hI na thii| usakA rAjya bahuta vistRta hone para bhI apane ina guNoMke kAraNa use usakA prabandha karane meM koI kaSTa na hotA thaa| usake lakSmIvatI nAmaka eka paTarAnI thii| rAjAkI bhAMti vaha bhI lajA, vinaya, sAdhutva aura zIla prabhRti aneka sadguNoMkI khAni thii|
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 166 M chaThA bhv| kiraNavegakA jIva deva bhavase cyavana hokara lakSmIvatI rAnIke kukSi rUpI sarovarameM haMsakI bhAMti utpanna huaa| garbhasthiti pUrNa honepara usane sumuhUrtameM vasudhAke bhUSaNa rUpa eka putrako janma diyaa| rAjAne bar3e samArohake sAtha usakA janmotsava manAyA aura bArahaveM dina svajanoMko nimanvita kara sabake sammukha usakA nAma vajranAbha rkhaa| isake bAda bar3e lAr3a-pyArase usakA lAlana pAlana hone lgaa| vajranAbha bar3A hI catura bAlaka thaa| usane bAlyAvasthAmeMhI aneka vidyA aura kalAoMkA jJAna sampAdana kara liyaa| vaha jaisA guNI thA vaisA hI rUpavAna bhI thaa| use dekhate hI loga prasanna ho uThate the| kramazaH kizorAvasthA atikramaNa kara usane yauvanako sImAmeM padArpaNa kiyaa| aba vaha saMgIta, zAstra aura kAvya, kathA evaM svajana goSTImeM apanA samaya vyatIta karane lgaa| zIghra hI baMgadezake candrakAnta nAmaka rAjAkI vijayA nAmaka putrIse usakA vyAha bhI ho gayA aura vaha usake sAtha apano jIvana-yAtrA sukha-pUrvaka vyatIta karane lgaa| __ kucha dinoMke bAda kumArake mAmAkA kubera nAmaka putra apane mAtA pitAse ruSTa hokara vajanAbhake pAsa calA AyA aura vahIM usake pAsa rahane lgaa| kubera nAstika vAdI thA, isaliye eka dina kumArase kahane lagA-"are! mugdha ! yaha kaSTa kalpanA kaisI?
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 wwwmwwwmommmmmm * pAzvanAtha-caritratujhe yaha kisane batalAyA, hai ki saddharmase sadgati prApta hotI hai ! yaha saba jhUTha hai| hameM tana mana aura vacanako icchita vastu dekara sadeva parituSTa rakhanA caahiye| kuberako yaha bAta suna rAjakumAra mauna ho rahA / usane apane manameM sthira kiyA ki durAgrahI manuSyoMse vivAda karane para matibhraMza hotA hai, isaliye isa samaya kucha bolanA ThIka nhiiN| kabhI maukA milanepara kisI jJAnI munirAja dvArA ise zikSA dilaauuNgaa|" ___eka bAra aneka muniyoMke sAtha lokacandrasUri nAmaka eka munIzvarakA vahAMke azokavanameM Agamana huaa| aneka nagarajana unheM vahAM vandana karane gye| kuberako zikSA dilAnekA yaha upayukta avasara samajha kumAra bhI kuberako sAtha le vahAM gye| kumArane vidhipUrvaka zuddha bhAvase munIzvarako bandana kiyaa| kumArake anurodhase kuberane bhI unheM praNAma kiyaa| saba logoMke samucita Asana grahaNa karanepara munIzvarane isa prakAra dharmopadeza denA Arambha kiyA:-- he bhavya jIvo! yaha jIva svabhAvase svaccha honepara bhI karma malase malIna hokara caturgatirUpa saMsArameM bhramaNa kara nAnA prakArake duHkha bhoga karatA hai| karma ATha prakArake haiM, yathA-(1) zAnAvaraNIya (2) darzanAvaraNIya (3) vedanIya (4) mohanIya (5) nAma (6 ) gotra (8) Ayu aura (8) antraay| inameM jJAnake pAMca bheda haiM, yathA-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaH paryavajJAna aura kevalajJAna / ina jJAnoMko acchAdita karane (Dhaka
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** tRtIya saga~ * dene) vAlA karma jJAnAvaraNIya karma kahalAtA haiM / darzanAvaraNIya karmake nava bheda haiM, yathA-cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevala darzanAvaraNa, nidrA, nidrA-nidrA, pracalA, pracalApracalA, aura thINaddhi / vedanIya karma do prakArake haiMzAtAvedanIya aura azAtAvedanIya / mohanIya karmake aTThAIsa bheda haiM, yathA - solaha kaSAya-krodha, mAna, mAyA aura lobhaina saboMke cAra cAra bheda haiM yathA saMjvalana krodha, pratyAkhyAnI krodha, apratyAkhyAnI krodha aura anaMtAnubandhI krodha, isI taraha mAna, mAyA aura lobhake bhI cAra cAra bheda hote haiM / isa prakAra saba milakara 16 kaSAya hote haiM / saMjvalanakI sthiti eka pakSakI pratyAkhAnIkI eka mAsakI, apratyAkhyAnI kI eka varSakI aura anaMtAnubaMdhI kI janmaparyanta hotI hai / inake atirikta nava nokaSAya hote haiM, yathA- - hAsya, rati, arati, zoka, bhaya jugupsA, puruSaveda, stroveda aura napuMsakaveda / inake sAtha samyaktva mohanIya, mizra mohanIya aura mithyAtva mohanIya yaha tIna mohanI milAkara mohanIya karmake kula aThThAIsa bheda mAne jAte haiM / nAma karmake do bheda haiM- zubha aura azubha ( isake uttara bheda bhI aneka hote haiM ) gotra karma bhI do prakArake hote haiM- ucca gotra aura nIca gotra / Ayu-karmake cAra bheda haiM, yathA-- deva Ayu, manuSya Ayu, tiryaMca Ayu aura naraka Ayu | antarAya karma pAMca prakArakA hotA hai, yathA- dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya aura viryAntarAya / - 201
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 * pArzvanAtha-caritra * jJAna par3hanevAle yA zAnake kArya karanevAloMko unake kAryameM bAdhA denese zAnAvaraNIya karmakA bandha hotA hai| __dharma kAryameM antarAya karanese darzanAvaraNIya karma lagate haiN| kahA bhI hai ki sarvajJa, guru aura saMghake pratikUla honese tova aura ananta saMsAra bar3hAnevAlA darzanAvaraNIya karmoMkA bandha hotA hai| __ anukampA, gurubhakti aura kSamAdikase sukha (zAtA) vedanIya karma bandhate haiM aura isase ulaTA karanepara (azAtA) vedanIya karma bandhate haiN| kahA bhI hai ki "jaba mohake udayase tIva ajJAna utpanna hotA hai, taba usake prabhAvase kevala ( duHkha ) vedanIya karma bandhatA hai aura ekendriyatva prApta hotA hai| rAgadveSa, mahAmoha aura tIvra kaSAyase tathA deza virati aura sarvaviratikA pratibandha karanese mohanIya karma baMdhatA hai| mana, vacana aura kAyAke vartAvameM vakra gati dhAraNa karanese tathA abhimAna karanese azubha nAma karma bandhatA hai aura saralatA Adise zubha nAma karmakA bandha hotA hai| ___ guNako dhAraNa karanese, para guNako grahaNa karanese, ATha madoMkA tyAga karanese, Agama zravaNameM prema rakhanese aura nirantara jina bhaktimeM tatpara rahanese ucca gotrakA bandha hotA hai| aura isase viparIta AcaraNa karanepara nIca gotrakA bandha hotA hai| ajJAna tapa, ajJAna kaSTa, aNuvrata aura mahAvratase deva Ayu baMdhatI hai| kahA bhI hai ki akAma nirjarAse, bAla tapasyAse, aNavatase, mahAvratase aura sanyag dRSTitvase deva Ayu ba~dhatI
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 203 hai| jo dAnazIla, alpa kaSAyI aura sarala prakRtike hote haiM, unheM manuSya Ayu ba~dhatI hai| yaha bhI kahA hai ki-zola aura saMyama rahita honepara bhI svabhAvase jo alpakaSAyI aura dAnazola hote haiM, vaha madhyama guNoMke kAraNa manuSya Ayu ba~dhate haiN| bahuta kapaTI, zaTha, kumArgagAmI, hRdayameM pApa rakhakara bAharase kSamA prArthanA karanevAloMko tiryaMca Ayu ba~dhatI hai| isake atirikta unmArgameM calanevAlA, mArgakA nAza karanevAlA, mAyAvI, zaTha, aura sazalya tiryaMca Ayu bA~dhatA hai|" mahA ArambhI, bahu parigrahI, mAMsA. hArI, paMcendriyakA vadha karanevAlA, aura Ate evam raudra dhyAna karanevAlA jIva naraka-Ayu bA~dhatA hai| isI taraha mithyA dRSTi, kuzIla, mahA Arambha karanevAlA, jiyAdA parigraha rakhanevAlA, pApI aura krUra pariNAmI jIva narakAyu bA~dhatA hai| ___ sAmayika, pauSadha, pratikramaNa, vyAkhyAna aura jina-pUjAmeM jo vighna karatA hai use antarAya karmoMkA bandha hotA hai| kahA hai ki hiMsAdikameM Asakta, dAna aura jina pUjAmeM vighna karanevAlA jIva abhiSTArthako rokanevAlA antarAya karma bAMdhatA hai| ___ jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya aura antarAya-ina cAra karmoMkI tIsa tIsa kor3A kor3I sAgaropamakI sthiti hai| mohanIya karmakA utkRSTa sthitikAla sattara koDAkor3I sAgaropamakA hai| nAma karma aura gotra karma ina donoMkA utkRSTa sthitikAla bIsa koDAkor3I sAgaropamakA hai| Ayu karmakI sthiti taitIsa sAgaropamako hai / vedanIya karmako jaghanya sthiti
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 pArzvanAtha caritra - bAraha muhUrtakI hai| nAma aura gotra karmakI jaghanya sthiti ATha muhUrta kI hai aura zeSa karmoMkI jaghanya sthiti antarmuhUrtakI hai| jaba jIva ina kamoM kI pranthiko bheda karatA hai, taba use samyaktvakI prApti hotI hai| samyaktvakI prApti honepara vaha dharma premI hokara zanaiH zanaiH apane manako jina dharmameM dUr3ha karatA hai| isake bAda vaha gRhastha kiMvA yati dharmakA pAlana kara karmamala rahita ho, antameM paramapadako prApta karatA hai| isaliye bhavya jIvoMko nirantara dharmako ora apanI pravRtti rakhanI caahiye|" ___ guru mahArAjakA yaha dhamoM padeza suna garvase hoMTha phar3a phar3Ate hue kuberane kahA-"he AcArya ! Apane itane samaya taka vyartha hI kaMThazoSa kiyaa| ApakI yaha saba bAte niHsAra hai| Apane jina dharma-karmAdikA maNDana kiyA, ve saba AkAza puSpake samAna mithyA haiM / pahalI bAta to yaha hai ki AtmA koI cIja hI nahIM hai| isaliye guNa nirAdhAra honese rahate hI nahIM-naSTa ho jAte haiM / ghaTa paTa prabhRti padArthoM kI taraha jo pratyakSa dikhAyI detA hai, vahI satya hai| jIva indriya grAhya nahIM hai, isaliye usakA astitva nahIM mAnA jA sktaa| jIvakA astitva na honese dharmakA astitva bhI lopa ho jAtA hai| jisa prakAra miTTIke piMDase ghaTa taiyAra hotA hai, usI taraha pRthvI, pAnI, teja, vAyu aura AkAza-- ina paMcabhUtoMse yaha dehapiMDa taiyAra hotA hai| kucha dinoMke bAda yaha paMcabhUta apane apane padArtha meM antarhita ho jAte haiN| jaba jIva hI nahIM hai, to kaSTarUpa tapase sukha kise aura kisa prakAra ho
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga 205 sakatA hai / kaSTase to kaSTakArI hI phala mila sakatA hai / jIvakA abhAva honese dharmakA abhAva bhI siddha ho jAtA hai| nimittake abhAvameM naimittikakA bhI abhAva hI mAnanA caahiye|" __ kuberakI yaha bAteM suna zAntAtmA munine kahA-"he devAnAM. priya ! yukti vacanase viparIta mata bol| jisa taraha koI "merI mAtA bandhyA" yaha kahe, usI taraha tU jIvakA abhAva siddha karatA hai, yaha ThIka nhiiN| jIva jJAnase pramANita hotA hai / vaha indriya gocara nahIM hai| AtmA carma cakSuvAle jIvoMko nahIM dikhAyI detA, kintu parama jJAniyoMko jJAnase dikhAyI detA hai| pRthvI prabhRti pA~coM padArtha acetana haiM kintu jIva cetanA lakSaNa hai| kahA bhI hai ki "cetanA, sa, sthAvara, tInaveda, cAragati, paMca indriya aura chaH kAya-ina bhedoMse jIva ekavidha, dvividha, trividha, caturvidha, paMcavidha aura SaDvidha kahalAtA hai| yadi jIva na ho, to bAlyAvasthAmeM jo kiyA yA bhogA jAtA hai usakA smaraNa vRddhAvasthAmeM kahA~se Aye ? aura kise Aye? isa prakArako smaraNazakti jIva hImeM hai, pRthvI Adi acetana padArthoMmeM nhiiN| isase jIvakA astitva siddha hotA hai| dharmAdharma bhI hai aura yathokta dharmAdharmakA bhoktA jIva caitanya lakSaNa yukta hai| jisa prakAra nivodita aMkurase bhUmimeM chipe hue bIjakA anumAna kiyA jAtA hai, usI taraha sukha duHkhase pUrvajanmake zubhAzubha karmoMkA anumAna hotA hai| dekho, aneka manuSya nAnA prakArake upakaraNoMse paripUrNa mahala jaise nivAsa sthAnameM ArAmase rahate haiM aura aneka manuSya mUSaka, sarpa, nakula
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 * pArzvanAtha-caritra * aura dhUlike samUhase vyApta jIrNa makAnoMmeM kaSTapUrvaka rahate haiN| aneka manuSya miSTAnna, pakvAnna, khAte haiM, drAkSArasako pAna karate haiM aura karpUra mizrita tAmbUla upabhoga karate haiM kintu aneka manuSyoMko eka zAma bharapeTa bhojana bhI nahIM milatA / aneka manuSya sugandhita padArthoM ke vilepanase vibhUSita ho, divya vAhanoMmeM baiTha svajana snehiyoMke sAtha nAnA prakArako krIr3A karate haiM aura aneka manuSya dIna-malIna, dhana-dhAnya aura svajanoMse rahita nArakI jIvoMkI taraha duHkhamaya jIvana vyatIta karate haiN| aneka manuSya mulAyama gaddoMpara nidrAkA AsvAdana karate haiM aura savere yAcakoMkI jayadhvanikesAtha zaiyA tyAga karate haiM, kintu aneka manuSya aise bhI haiM jo vanya pazuoMke bIcameM kisI aise sthAnameM sote haiM, jahAM unheM nidrA bhI upalabdha nahIM hotii| yaha saba zubhAzubha karmoMkA phala nahIM to aura kyA hai ? dharmAdharmakA yaha pratyakSa phala dekhakara ananta sukhake liye kaSTa sAdhya dharmako hI ArAdhanA karanI caahiye| terA yaha kathana hai ki kaSTa karanese sukha nahIM prApta ho sakatA-mithyA hai| kar3avI auSadhike sevana kyA ArogyakI prApti nahIM hotI ? dharmameM tatpara rahanevAle jIvoMko svargase bhI bar3hakara sukha prApta hote haiM / dharmake zAsanase hI saMsArameM saba logoM ke hitArtha sUrya aura candra udaya hote haiN| dharma bandhu rahitakA bandhu aura mitra rahitakA mitra hai| dharma anAthakA nAtha aura saMsArake liye eka vatsala rUpa hai| isaliye nirantara dharmakI hI upAsanA karanI caahiye| kahA bhI hai ki :
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 * tRtIya sarga. "dharmasya dayA janano, janakaH kila kuzala karma viniyogaH / zraddhA ca vallabheyaM, sukhAni nikhilAnya patyAni // " arthAt-"dayA dharmakI mAtA hai, kuzala karmoMkA viniyoga dharmakA pitA hai, zraddhA dharmakI vallabhA-stro hai aura samasta sukha usake santAna haiN|" caturvidha saMgha, jinabimba, jinacaitya aura Aheta-bhAgama-ina sAtoMko jJAniyoMne dharmakSetra batalAyA hai| guruke prati vinamratA, sAdhukI saMgati, aura uttama satvakA dhAraNa arthAt nivaya, viveka, susaMga aura susAdhuttva-yaha cAra guNa laukika vyavahArameM bhI prazaMsanIya mAne jAte haiN| lokottarake sambandhameM to kahanA hI kyA hai ? he kubera ! tU rAjaputra hokara azvapara ArohaNa karatA hai aura yaha sevaka terI sevA karate haiM, isakA kyA kAraNa hai ? vicAra karanepara mAlUma hotA hai ki isameM bhI dharma hI hetu hai, isaliye jIvAdi padArtha vidyamAna haiN| munIzvarake yaha vacana sunakara kuberako jJAna huaa| usane khar3e ho, uttarAsaMga aura tIna pradakSiNA dekara guruke caraNa kamala ko namaskAra kiyA aura hAtha jor3akara kahane galA-"he bhagavan ! Apane jo kucha kahA, vaha yathArtha hai / aba mujhe dharmatattva vistAra pUrvaka batalAnekI kRpA kreN|" gurudevane prasanna hokara kahA-"he kubera ! tujhe dhanya hai| tUne bar3A hI acchA prazna pUchA hai| maiM tujhe dharmatattva batalAtA huuN| dhyAnapUrvaka zravaNa kr| "yathA caturbhiH kanaka parIkSyate, nigharSaNa cchedana tApa taaddnaiH| tathaiva dharmo viduSA parIkSyate, zrutena zIlena tapodayA gunnaiH||"
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 * pArzvanAtha-caritra - arthAt-"jisa prakAra nigharSaNa, chedana, tApa aura tAr3anase sonekI parIkSA kI jAtI hai, usI taraha zruta, zIla, tapa aura dayA ina cAroMse dharmakI parIkSA hotI hai|" isake atirikta dharma, artha, kAma aura mokSayaha cAra puruSArtha haiN| inameMse pradhAna puruSArtha dharma hI hai| dharma svAdhIna honepara zeSa tInoM puruzArtha bhI zIghra hI svAdhIna ho jAte haiN| kisIne kahA bhI hai ki--- isa saMsArameM manuSya janma sArabhUta hai, usameM bhI tIna varga sArabhUta haiM, tIna vargameM bhI dharma sArabhUta hai, dharmameM bhI dAna dharma aura dAnameM bhI vidyA dAna zreSTa hai kyoMki vahI paramArtha siddhikA mUla kAraNa hai|" isaliye durlabha manuSya janma milanepara dharmameM pravRti karanI cAhiye aura manuSya janmako vRthA na ga~vAnA cAhiye / isa sambandha meM tIna baNika putroMkA udAharaNa prasiddha hai| vaha tInoM vaNika putra gharase samAna dhana lekara vyApAra karane nikale the| inameMse ekako lAbha huA, dUsarene apane mUla dhanako jyoMkA tyoM surakSita rakhA aura tIsarene mUla dhana bhI kho diyaa| dharmakI bhI aisI hI avasthA hai| koI manuSya janma milanepara use bar3hA letA hai,koI jyoMkA tyoM rakhatA hai aura koI jo hotA hai use bhI kho baiThatA hai| vaha tIna vaNika putra kiMvA vyApAriyoMkI kathA isa prakAra hai|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * tIna vyApAriyoMkI kathA / ********** 206 isI jambUdvIpa ke aivata kSetrameM ayodhyA nAmaka eka nagarI hai| usameM dhanya nAmaka eka vyApArI rahatA thaa| use dhanavatI nAmaka eka sundarI strI thI, usake udarase dhanadeva dhanamitra aura dhanapAla nAmaka tona putra utpanna hue the| tInoM bar3e kAryakuzala aura atyanta buddhimAna the| jaba yaha tonoM lar3ake javAna hue, taba eka dina dhanyane apane manameM vicAra kiyA, ki ina tIna lar3akoMmeM kisako gRhabhAra sauMpanA ThIka hogaa| isakI parIkSA karanI cAhiye / yaha socakara usane tInoM putroMko apane pAsa bulAkara kahA - " he vatso ! maiM tuma satroMko tIna-tIna ratna detA hU~ / pratyeka ratnakA mUlya savA karor3a rupayA haiM / tuma inheM lekara videza jAo aura apanI apanI buddhise vyApAra karo / jaba tumheM patra likhakara vApasa bulAU~, taba turata yahAM lauTa AnA / " yaha kaha dhanyane tInoM putroMko paune cAra cAra karor3a mUlyake tIna-tIna ratna dekara zIghra prasthAna karanekI AjJA dii| tInoMne binA unake pitAkI bAta mAna lI / bar3A putra dhanadeva jo bilakula Alasya rahita thA, vaha vijaya muhUrta meM usI dina ghara se nikala pdd'aa| calate samaya usane 13
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 * pAzvanAtha-caritra * apane choTe bhAiyoMse kahA-"maiM nagarake bAhara tuma logoMkI rAha dekhNgaa| tumaloga zIghra hI mujhe vahAM A milanA / " donoM bhAiyoM se yaha kaha, pitAko praNAma kara dhanadevane videzake liye prasthAna kiyA / dUsarA bhAI dhanamitra bhI zIghra ho usake pIche gharase nikala par3A aura dhanadevako jA milA; kintu tIsare bhAI dhanapAlake kAnameM abhI jUtaka na ra~gI thii| usane dhIre dhIre bhojana kiyaa| bhojanake bAda kucha samaya taka vizrAma kiyA aura phira gharase bAhara niklaa| khaira, nagarake bAhara tInoM bhAI ikaThe hue aura vahAMse eka orakI rAha lo| calate-calate bahuta dinoMke bAda ve siMhaladvIpake kusumapura nAmaka nagarake samIpa jA phuNce| vahAM nagarake bAhara eka udyAnameM DerA DAlakara ve vicAra karane lage, ki hamalogoMko aba yahIM vyApAra karanA cAhiye aura dUra jAnese lAbha hI kyA ho sakatA hai, kyoMki : "prAptavyamatha labhate manuSyo, devopi taM laMghayituM na zaktaH / tasmAnna zoko na ca vismayo me, yadasmadoyaM nahi tatpareSAm // ' arthAt-"manuSyako jo dhana milanekA hai, vaha use avazya hI milegaa| isameM deva bhI bAdhA nahIM de skte| isIliye mujhe zoka yA vismaya nahIM hotA, kyoMki jo merA hai, usapara kisI dUsarekA adhikAra nahIM ho sktaa|" ___snAnAdise nivRtta honeke bAda dhanadeva zIghra hI nagarameM gyaa| vahAM usane dekhA ki caurAhepara bahutase vyApArI naukAmeM AyI huI koI vastu kharIda kara rahe haiN| yaha dekha, dhanadeva vahAM khar3A ho
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga* 211 gayA / use vahAM jo pratiSTita vyApAro dikhAyo diye, unheM usane praNAma kiyaa| usakA sadvyavahAra aura uttama vastra, dekhakara nyApArI apane manameM socane lage ki yaha bhI koI bar3A vyApArI mAlUma hotA hai| yaha socakara unhoMne kahA--"he bhadra ! imaloga sAjhemeM jo mAla le rahe haiM, usameM yadi Apa cAheM to ApakA bho sAjhA raha sakatA hai|" yaha suna dhanadevane kahA-"mujhe svIkAra hai| Apa logoMne jisa prakAra jitanA-jitanA apanA sAjhA rakhA ho, utanA merA bhI rakha liijiye|" sabane yaha bAta svIkAra kara lo| vaha kirAnekA saudA thaa| dhanadevake bhAgameM bhI bahutasA kirAnA par3A / dhanadevane use becaneke liye bAjArameM eka dukAna kirAyepara lo| kucha hI dinoMmeM usa mAlakA bhAva bahuta bar3ha gyaa| isaliye dhanadevane maukA dekha, acchA bhAva milanepara vaha saba mAla usane beca diyaa| isameM use yatheSTa lAbha huaa| isa munAphese vaha anyAnya cIjoMkA bhI vyApAra karane lgaa| sArA vyApAra munAphekI rakamase hI calatA thaa| tInoM ratna to abhI usake pAsa jyoMke tyoM rakhe hue the| vaha unakI trikAla pUjA karatA thaa| kuchahI dinoMmeM isa kharIda beMcake kAraNa vaha eka bar3A vyApArI ginA jAne lgaa| cAroM ora usakI kIrti phaila gayI aura rAjA evam prajA saboMmeM usakA nAma vikhyAta ho gyaa| dhanadevake dUsare bhAI dhana mitrane bhojana karaneke bAda do ghaNTe vizrAma kiyA aura taba usane nagarameM praveza kiyaa| vaha ghUmatA ghAmatA jauharI bAjArameM phuNcaa| use dekhate hI loga
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 * pArzvanAtha-caritra samajha gaye ki yaha koI bar3A vyApArI hai aura kahIM bAharase yahAM AyA hai| zIghrahI eka bar3e jauharIne use apane pAsa bulAyA aura use Adara pUrvaka ucca Asanapara baiThAkara kahA-"he bhadra ! Apa kahAMse Aye aura yahAM kisa jagaha Thahare haiM ? ApakA Aga. mana isa nagarameM kisa uddezase huA hai ?" dhanamitrane kahA-"maiM vyApArI hUM aura vyApArake nimitta yahAM AyA huuN|" jauharIne kahA-"taba Apa mere ghara caliye aura kamase kama Aja merA Atithya grahaNa kiijiye|" yaha kaha vaha jauharI bar3e Adarake sAtha dhanamitrako apane ghara le gayA aura vahAM snAna bhojanAdi kraayaa| bhojanAdise nivRtta ho donoM jana phira bAtacIta karane lge| jauharIne pUchA-"seThajI! Apa kisa vastukA vyApAra karanA cAhate haiM ?" dhanamitrane kahA-"jisameM lAbha dikhAyI degA, usI vastukA vyApAra kruuNgaa|" jauharIne punaH pUchA-"vyApArameM Apa kitanA dhana lagAnA cAhate haiM ?" dhanamitrane kahA-"mere pAsa paune cAra karor3a mUlyake tIna ratna haiN| ina sabako vyApArameM lagA denA cAhatA huuN|" jauharIne kahA-"vyApArameM Ajakala koI lAbha nahIM hai| yadi Apa mAne to maiM Apako eka salAha duuN|" dhanamitrane kahA--"hAM, khuzIse khiye|" jauharIne kahA"Apa vyApAra karanekA kaSTa na uThAkara apane tInoM ratna mujhe vyAja para de diijiye| maiM unheM apane pAsa rakhUgA aura Apako usakA vyAja duuNgaa| isase Apako anAyAsa bahutasA dhana milatA rhegaa| isameM sivA lAbhake hAnikI koI saMbhAvanA bhI nahIM
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sage 213 rhegii| vyApArameM to hAni bhI ho sakatI hai| Apake ratna mere pAsa prANase bhI adhika surakSita rheNge| aura Apa jisa samaya mAMgeMge, usa samaya maiM unheM vApasa kara duuNgaa|" dhanamitrako jauharoko yaha salAha bahuta acchI lgii| usane socA ki vyApArameM parizrama karanepara bhI hAni honekI saMbhAvanA rahatI hai; kintu isameM hAnikI koI bAta nhiiN| tInoM ratna bhI isa prakAra surakSita raheMge aura vyAjase merA kharca bhI clegaa|" yaha socakara usane usI samaya apane tInoM ratna jauharoko sauMpa diye / isake bAda jauharI pratimAsa vyAjake rUpameM use eka bar3I rakama dene lagA aura dhanamitra usase cainakI vaMzI bajAne lgaa| aba vaha nagarameM svatantra vicaraNa karatA huA Ananda pUrvaka apanA samaya vyatIta karane lgaa| ___ aise nirudyamI aura bhAgyake AdhArapara baiTha rahanevAle logoMke sambandhameM eka bahuta hI acchA dRSTAnta pralavita hai| vaha dRSTAnta isa prakAra hai: kisI jagaha TokaromeM eka sAMpa banda par3A huA usameM rahate rahate Uba uThA thA aura kSudhAke kAraNa apane jIvanase bhI hatAza ho rahA thaa| use apane chuTakAreko koI AzA na thii| isI samaya eka cUhene samajhA ki isa TokaromeM koI khAne yogya padArtha hai, ataeva usane usameM cheda kara andara praveza kiyaa| andara praveza karate ho use sAMpa pakar3akara khA gyaa| isa prakAra anAyAsa hI sAMpakI kSudhA zAnta ho gyii| isake bAda cUheke banAye hue
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 # pArzvanAtha caritra chedase vaha sAMpa bhI bAhara nikala gayA / isaliye he mitro ! dhanake liye vyartha hAya hAya na kara nizcinta hokara baiThe raho / hAni aura lAbhakA eka mAtra kAraNa bhAgya hI hai| vidhAtAne jitane dhanakA prApta honA bhAgya meM likhA hogA, utanA maru bhUmimeM bhI jAne para milegA, kintu usase adhika meru parvatapara bhI jAnele na milegA / isaliye he bandhu ! dhairya dhAraNa karo aura vRthA kRpaNa svabhAva na rakho kyoMki ghar3A cAhe samudrameM DuboyA jAye, cAhe kUpameM, usameM samAna hI jala AtA hai / nirudyamI loga yahI bAta soca kara udyogase vimukha ho bhAgya bharose baiTha rahate haiM / isa prakAra do bhAI to ThikAne laga gye| tIsarA bhAI dhanapAla bhojana kara Alasya ke kAraNa vahIM udyAna meM so rhaa| soneke bAda zAmake vakta usane nagarameM praveza kiyaa| nagara meM praveza karate hI mukhyadvArake pAsa use eka rUpavato vezyA dikhAyI dii| usa vezyAke sAtha aneka naTa-viTa the| kisIne usakA hAtha pakar3a rakhA thA, koI use tAmbUla detA thA aura koI usakA manoraJjana kara rahA thA / yaha dekha, dhanapAla vezyApara Azika ho gayA / vezyAke manuSya use dekhate hI tAr3a gaye ki isapara bar3I AsAnIse hamArA raMga car3ha sakegA / ataH eka lampaTa puruSane use lakSya kara kahA - " he paradezI puruSa ! tU kahAM jA rahA hai / jIvana kA vAstavika Ananda upabhoga karanA ho to hamAre sAtha cala !" usakI yaha bAta sunate hI dhanapAla usake sAtha ho liyA aura usI samaya vezyA ke gharameM jA pahu~cA / vahAM nAca mujarA dekhane meM
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * usane sArI rAta bitA dii| vezyAne bho use sonekI cir3iyA samajha isa taraha apane jAlameM phaMsAyA, ki vaha kisI taraha bAhara na nikala sakA aura vahIM rahakara usake sAtha Ananda karane lgaa| vezyAne jaba dekhA ki aba yaha acchI taraha phaMsa gayA hai aura aba mujhe chor3akara kahIM nahIM jA sakatA, taba eka dina usane dhanapAlase pUchA-"he svAmin ! ApakA kisa nimitta isa nagara meM Agamana huA hai ?" dhanapAlane uttara diyA vyApAra karaneke liye| vezyAne punaH yukti pUrvaka pUchA-Apake pAsa kucha dhana to dikhAyI nahIM detA, Apa vyApAra kaise kareMge?" dhanapAlane garvapUrvaka kahA-"nahIM, aiso bAta nahIM hai| mere pAsa paune cAra koTi mUlyake tona ratna haiN|" vezyAne kahA-"mujhe to vizvAsa nahIM hotA, hoM to dikhaao| dhanapAlane turata hI tInoM ratna nikAla kara usake hAthameM rakha diye| ratnoMko dekhakara vezyA stambhita ho gyo| use vAstavameM dhanapAlake pAsa itanA dhana honekA vizvAsa na thaa| vaha ratnoMko hAthameM lekara bArambAra dhanapAlako cumbana aura AliMgana karane lgii| isa prakAra dhanapAlako khUba rijhAneke bAda usane kahA-"svAmin ! inheM Apa apane sAtha liye kahAMtaka ghuumeNge| maiM inheM apane pAsa rakha chor3atI huuN| Apako jaba AvazyakatA ho, taba mAMga lojiyegaa| yaha ApahIkA ghara hai aura maiM ApahIke caraNoMkI dAsI huuN| aba Apa yahIM rahiye aura apanA jIvana sArthaka kiijiye| manuSya janma bAra-bAra thor3e hI milatA hai ?
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 * 'pAzvanAtha caritra * vezyA kI yaha cikanI cupar3I bAteM sunakara dhanapAla vahIM raha gayA aura nAca mujarA dekhane evam viSaya sevana karanemeM dina bitAne lgaa| dhIre dhIre ghezyAne aura bhI jAla phailAyA / aba usakA samUcA kharca dhanapAlake hI sira A par3A / vezyA kabhI vastroMkI mAMga peza karatI aura kabhI AbhUSaNoMkI / dhanapAla bhI binA 'ujra use ve saba cIjeM dilavAtA thA / rAta-dina dhanapAlakI badaulata vezyAke yahAM gulacharre ur3ate / phala yaha huA ki kucha hI dinoMmeM dhanapAlake tInoM ratna sApha ho gaye / jaba usake pAsa zarIrake kapar3oMko chor3a aura kucha bhI bAkI na rahA aura vezyAko mAlUma ho gayA, ki aba isake pAsase eka pAI bhI nahIM mila sakatI, taba usane eka dina dhanapAlako apane ghara se nikAla bAhara kiyA / dhanapAla rotA kalapatA nagarameM gyaa| vahAM eka paricita viTase usakI bheTa ho gayI / dhanapAlane usase sArA hAla kaha kara zikAyata kI, ki vezyAne mujhe Thaga liyA / viTane kahA - " maiM isI vakta calakara terI taraphase vezyAse lar3AI karUMgA aura terA dhana tujhe vApasa dilA duuNgaa| lekina isa paribhramake badale kamase kama tU apane kapar3e pahale mujhe de de / dhanapAlane use bahuterA samajhAyA ki kAma ho jAnepara maiM tujhe muMha mAMgI cIja dekara khuza karUMgA, kintu viTa kisI taraha rAjo na huA / antameM dhanapAlako apane kapar3e utAra hI dene pdd'e| isake bAda viTa una kapar3oM ko hAtha kara dhanapAlake sAtha vezyAke yahAM gayA aura usase dhanapAlake ratna lauTA deneko kahA / vezyAne usI samaya
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * sArA hisAba dikhAkara siddha kara diyA ki ratnoMke mUlyase kahIM adhika rupayA dhanapAla lekara kharca kara cukA hai / aba usakI eka pAI bhI mere pAsa nahIM nikltii|" yaha kahakara usane dhanapAlako phira gharase nikalavA diyaa| aba to dhanapAlake pAsa kapar3e bhI na rahe / vaha becArA daridrIkI bhAMti nagarameM bhaTakane lagA / bhojanakA samaya huA, taba use bhUkha lagI, kintu usake pAsa to phTI kaur3I bhI na thI, ki kucha lekara khaataa| itane meM eka jagaha kaI majUroM ko khAte pIte dekha vaha unake pAsa jAkara khar3A ho gyaa| use isa taraha satRSNa dRSTise apanI aura dekhate dekhakara majUroMne pUchA --"bhAI tU kauna hai aura kahAMse A rahA hai ?" dhanapAlane lajita ho kahA-"maiM yahAM vyApAra karane AyA thA, kintu pramAdake kAraNa merA sArA dhana mere hAthase nikala gyaa|" yaha suna majUroMne pUchA----"Aja kucha khAyA piyA hai yA nahIM?" dhanapAlane kahA"kyA khAU aura kahAMse khAU ? mere pAsa to aba eka kAnI kaur3I bhI nahIM hai|" yaha sunakara majUroMko dayA AyI aura unhoMne use khilAyA pilaayaa| aba dhanapAla inhIM majUroMke sAtha ghUmane lagA aura majUrI kara kisI taraha peTa bharane lgaa| kisIne saca hI kahA hai ki peTake pIche manuSya mAnako chor3a detA hai, nIca manuSyoMkI sevA karatA hai, dIna vacana bolatA hai, kRtyAkRtya ke vivekako jalAJjali de detA hai, satkArakI apekSA nahIM karatA aura bhAMDapanA evam nAcane takakA kAma karatA hai| peTa vAstavameM aisA hI hai| isake pIche manuSya jo na kare vahI thor3A hai|
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 * pAzvanAtha caritra # aba dhanapAla dinabhara majUrI karatA aura usase jo kucha milatA, usImeM nirvAha karatA thA / vaha dinameM kisI tAlAba yA kueM para jAkara bhojana kara AtA aura bAjAra meM so rahatA / isa prakAra vaha bahuta duHkhI huA aura manameM pazcAtApa karatA huA kahane lagA- "bhujhe yaha mere pramAdahIkA phala milA hai| eka mere bar3e bhAI dhanadeva haiM jo apane vyApAra aura apanI sajjanatA ke kAraNa sarvatra vikhyAta ho rahe haiM aura eka maiM hUM, jo ki paise paiseke liye daradara mArA phiratA hU~ / " isa taraha tInoM bandhuoM ko usa nagara meM rahate hue bAraha varSa bIta gye| isa bIcameM kisI bhAIkI kisI bhAIse bheMTataka na huI / isI samaya inake pitAne dhanadevake nAmase eka patra bhejakara tInoM bhAiyoMko ghara lauTa AnekI AjJA dI / pitAkA yaha samAcAra pAkara dhanadevako bar3A hI Ananda huA / kintu sAtha ho use yaha cintA ho par3I ki aba donoM bhAiyoMkA patA kisa prakAra lagAyA jAya aura unheM yaha sandeza kisa prakAra pahu~cAyA jaay| usane nagarameM cAroM ora apane sevakoM dvArA khoja karAyI, kintu kahIM bhI unakA patA na milA / antameM usane sthira kiyA, ki isa nagarake samasta logoM ko bhojana karAnekA Ayojana kiyA jAya / aisA karanese kisI na kisI dina bhAiyoMse bheMTa ho hI jAyagI / yaha socakara usane nAnA prakArake pakvAnna taiyAra karAye aura eka vizAla bhojakI AyojanA kraayii| pahale dina rAjaparivAra aura rAja karmacAriyoMko nimantrita kiyA aura unheM bhakti pUrvaka
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 216 bhojana karAneke bAda vastrAbhUSaNa de vidA kiyA / ina logoMmeM use apane bhAI na dikhAI diye| dUsare dina usane saba mahAjanoMko bhojana karAyA, kintu unameM bhI bhAiyoMkA koI patA na claa| tIsare dina usane nagarake samasta vastra-vyavasAiyoMko nimintrata kiyA, kintu unameM bhI koI bhAI na milaa| cauthe dina usane jauhariyoMko nimantrita kiyaa| jauhariyoMmeM vastrAbhUSaNase sajjita ho sarva prathama usakA bhAI dhanamitra hI AtA huA dikhAyI diyA / dhanadevane prema aura utkaMThA pUrvaka usase bheTa kI aura use ekAntameM bulAkara pitAkA vaha patra dikhaayaa| patra par3hakara dhanamitrako bar3A Ananda huaa| usane kahA-"mujhe pitAjIko AjJA aGgIkAra hai| calo, hamaloga zIghrahI vahAM calakara unheM praNAma kreN| isake bAda saba jauhariyoMko bhakti pUrvaka bhojana karA unako vidA kiyaa| dhanadevane dhanamitrase dhanapAlakA bhI patA pUchA kintu usake sambandhameM vaha kucha na batA sakA atavae pAcaveM dina dhanadevane nagarake samasta majUroMko bulAkara bhojana kraayaa| majUroMke samudAyameM duHkhI daridra aura durbala dhanapAla bho dikhAyI diyaa| dhanadevane use gale lagAkara pUchA-"bhAI ! tU aisA kyoM dikhAyI detA hai ? terI aisI avasthA kyoM ho rahI hai ? terA sArA dhana kahAM gayA ?" dhanapAlane kahA-"maiM eka vezyAke phera meM par3a gayA isaliye usomeM merA sArA dhana svAhA ho gayA aura maiM daridrI bana gyaa| yaha saba kucha mere pramAdakA ho pariNAma hai|" yaha sunakara dhanadevane kahA-"he bandhu! tune pramAdameM par3akara yaha bahuta hA
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 * pArzvanAtha-caritra - anucita kara DAlA / dekha, zAstra meM bhI pramAdakI nindA karate hue kahA gayA hai ki : "pramAdaH paramaheSI, pramAdaH paramo ripuH / pramAdaH pumukti dasyuH. pramAdo narakAyanam // " arthAt-" pramAda parama dveSI hai, pramAda parama zatru hai, pramAda mokSa nagarakA cora hai aura pramAda hI narakakA sthAna hai|" yaha kahate hue dhanadevane dhanapAlako pitAkA patra dikhAyA / patra par3hakara usane ThaMDhI sAMsa lekara kahA-"bandhu ! mere pAsa to mArgavyayake liye eka kaur3I bhI nahIM hai / maiM pitAjIke pAsa pahu~ca hI kaise sakatA hU~?" dhanadevane kahA-"tU isakI cintA na kr| hamaloga tujhe apane sAtha le caleMge aura terA sArA rAhakharca hama deNge| isa prakAra tInoM bhAiyoMkI salAha ho jAnepara dhanamitra apane ghara gayA aura usa jauharIse ratnoMkA hisAba mAMgA / jauharIne usI samaya use hisAba dikhAte hue kahA ki Apake ratnoMkA itanA vyAja huA, isameM se itanA Apako diyA jA cukA hai aura itanA bAkI rhaa| yaha kahakara usane tInoM ratna aura jo sUdakI rakama bAkI jamA thI vaha saba usI samaya dhanamitrako de diyaa| isake bAda dhanamitra yaha sampatti le bar3e bhAIke pAsa aayaa| dhanapAla to pahalese hI vahAM upasthita thaa| aba dhanadevane zIghra ho yAtrAkI taiyArI karAyI aura sabase vinaya pUrvaka vidA grahaNa sevaka aura parijanoMke sAtha apane nagarakI ora prasthAna kiyaa|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga. 221 kramazaH kucha hI dinoMmeM ve saba loga kuzalapUrvaka apane ghara A pahuMce aura pitAko praNAma kara apanA kuzala samAcAra sunaayaa| bhojanAdise nivRtta honeke bAda pitAne tInoM putroMko ekAnta meM bulAkara unase apanA apanA hAla kahaneko khaa| sarva prathama dhanadevane apanI yAtrAkA AdyopAnta hAla kaha sunAyA aura antameM tInoM ratna aura vipula sampatti pitAko dete hue kahA-"yaha tInoM ratna haiM aura yaha vyApArameM lAbha huA hai| isake bAda dhanamitrane tInoM ratna dete hue kahA-"maiMne ina ratnoMko vyAjapara de diyA thaa| mujhe inakA jo kucha vyAja milA, usase maiMne apanA kharca calAyA hai| aba mere pAsa kucha rupaye bace hue haiM vaha maiM Apako detA huuN|" yaha kaha dhana mitrane bace hue rupaye bhI pitA. ko de diye| isake bAda dhanapAlakI bArI aayii| usane lajjita ho kahA-"pitAjI! maiMne to pramAdameM par3akara tInoM ratna kho diye| aura maiM isa prakAra kaMgAla ho gayA, ki kahIM bhojana aura vastrakA bhI ThikAnA na rahA / antameM mujhe udaranirvAhake liye majUrI karanI par3I aura kisI taraha duHkha pUrvaka maiMne itane dina pUre kiye| yadyapi merA yaha aparAdha akSamya hai, tathApi mujhe AzA hai ki Apa merI isa nAdAnIke liye avazya hI kSamA kreNge|" ___ isa prakAra tInoM putrakI bAta suna, dhanya seThane usI dina jyeSTha putrako sabake sAmane sArI sampatti sauMpa dI aura use gharakA mAlika banAte hue sabako usakI AjJAnusAra calanekA Adeza diyaa| isake bAda dUsare putra dhanamitrako kirAnA prabhRti vyApArakI
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 * pArzvanAtha-caritra * cIjeM sauMpakara use vyApAra karane aura bar3e bhAIke AdezanusAra calaneko AjJA dii| isake bAda tIsare putra dhanapAlase usane kahA"tumane apane kAmase yaha siddha kara diyA hai ki tuma vyApAra yA dhanase sambandha rakhane vAlA koI dUsarA kAma karaneke liye ayogya ho| isaliye maiM tumheM dharake naukara cAkaroMpara nigAha rakhanekA aura kuTAI-pisAI tathA rasoI prabhRti ghara gRhasthose sambandha rakhanevAloM kAmoMpara dRSTi rakhanekA kAma sauMpatA huuN|" isa prakAra do bhAI apanI-apanI yogyatAke anusAra dhana sampattike adhikArI hue aura tIsare bhAIko pramAdake kAraNa gharameM bhI hona kAma kara sevakAI karanA pdd'aa| ___ he bhavyajIvo! isa dRSTAntameM bahuta hI gUDha siddhAnta chipe hue haiN| vaha maiM tumheM batalAtA huuN| dhyAnase suno :-dhanyaseTha arthAt guru / usake dhanadeva prabhRti tona putroMkA tAtparya sarvavirati dezavirati aura aviratise hai| mUladhana rUpI tIna ratnoMkI jagaha jJAna, darzana aura cAritrako samajhanA caahiye| tInoM prakArake jIva ina ratnoMse vyApAra karaneke liye manuSyajanma rUpI nagarameM Ate haiN| inameMse pramAda na kara jJAna, darzana aura cAritrakI bRddhi karanevAle sarvavirati jIva devagatiko prApta karate haiN| dUsare prakArake jIva jo apramAdase vyApAra kara mUladhanako surakSita rakhate haiM, unheM punaH manuSya janma milatA hai aura ve sukha bhoga karate haiN| tIsare prakAra ke jIva pramAdake kAraNa-nidrA aura vikathAke pherameM par3akara apanA mUladhana bhI kho baiThate haiM ataeva unheM raurava narakakI prApti
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 223 hotI hai|" madya, viSaya, kaSAya, nidrA aura vikathA--ina pA~va pramAdoMke kAraNa manuSyako saMsArameM bAra bAra bhaTakanA paDatA hai|" isaliye manuSya janma milanepara dharma-kAyameM pramAdana karanA caahiye| adhika Arambha aura adhika parigrahase tathA mAMsAhAra aura paccendriya jAvake vadhase prANI narakameM jAte haiM / jo loga niHzIla, nivata, nirguNa, dayArahita aura paJcakkhANa rahita hote haiM, vaha mRtyu honepara sAtavoM pRthvIke apratiSThAna narakAvAsameM nArakoke rUpameM utpanna hote haiN| mahAArambha pandraha karmAdAna rUpa haiN| vaha karmAdAna isa prakAra haiM-aMgAra karma, vana karma, zakaTa karma, bhATaka karma, sphoTaka karma, daMtavANijya, lAkSAvANijya, rasavANijya, kezavANijya, viSavANijya, yantrapAlana, nirlAJchana, asatIpoSaNa, davadAna aura sarazoSaNa / yaha saba karmAdAna tyAjya mAne gaye haiN| inako vyAkhyA isa prakAra hai : aMgAra kame-bhaThThA lagAkara koyale banAnA, kumhAra, luhAra aura sunArakA kAma, dhAtuke bartana banAnA, ITa aura cUnA pakAnA, prabhRti kAmAMse jIvikA upArjana karaneko aMgAra karma kahate haiN| __ vana karma-jaMgalake sUkhe, kiMvA gole, patra, puSpa, kanda, mUla, phala, tRNa, kASTa, bAMsa prabhRtikA kharIda beMca aura vana kaTAnA, prabhRti kAryoMse AjIvikA karaneko banakama kahate haiN| zakaTa karma-gAr3Ike sAdhana banAnA, becanA aura unase jIvikA upArjana karaneko zaTaka karma kahate haiN|
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 * pArzvanAtha-caritra * NAM bhATaka karma-gAr3I, baila, hAthI, UMTa, bhaiMsA, ghor3A, gadhA prabhRtipara mAla lAdakara yA inheM bhAr3epara calAkara jIvikA upArjana karaneko bhATaka karma kahate haiN| ___ sphoTaka karma-ATA, dAla, cAvala Adi taiyAra karanA, khAni, kUpa yA sarovara khodanA, hala calAnA aura patthara gar3hanA sphoTaka karma kahalAtA hai| __dantavANijya hAthIke dAMta, bAgha Adike nakha, haMsa Adike roma, mRgAdikakA carma, camarI gAyako pUMcha, zaMkha, zRMga, sIpa kaur3I, kastUrI prabhRti aise padArthoMkA jo hiMsA dvArA prApta hote haiM, unakA vyApAra karanA daMtavANijya kahalAtA hai / lAkSAvANijya-lAkha, nIla, mainazila, haratAla, vajralepa, suhAgA, sAbuna aura kSAra prabhRtike vyavasAyako lAkSAvANijya kahate haiN| rasabANijya-makkhana, carabI, mAMsa, madhu, madirA, ghI, tela, dUdha prabhRti padArthoMke vyavasAyako rasavANijya kahate haiN| kezavANijya-dAsa dAsI prabhRti manuSya kiMvA gAya baila aura ghor3A prabhRti prANiyoMkA krayavikraya kezavANijya kahalAtA hai| viSavANijya-viSa, zastrAstra, hala, yantra, lohA haratAla prabhRti prANaghAtaka padArthoMke krayavikrayako viSavANijya kahate haiN| yaMtrapIr3ana karma-tila, Ikha, sarasava, aMDI prabhRti padArthoMko ghAnImeM peranA yA jalayaMtra calAnA, yaMtrapIr3ana karma kahalAtA hai| nirlAJchana karma-gAya, baila, prabhRti pazuoMke kAna, sIMga, pUcha ,
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 225 prabhRti kaTavAnA, nAka yA kAna chedanA, akatA karanA, dAganA prabhRti nirlAJchana karma kahalAtA hai| yaha vyavasAya atyanta varjanIya kahA gayA hai| ___ asato-ghoSaNa-zugA, mainA, villo, zvAna, murgA, mayUra, hariNa, zUkara kiMvA dAsiyoMkA poSaNa karanA asatI-poSaNa kahalAtA hai| dabadAja--jaMgala meM Aga lagAneko davadAna kahate haiM / isake do bheda haiM--vyasana pUrvaka davadAna aura puNya buddhi pUrvaka davadAna / nayA tRNa utpanna karaneke liye purAne tRNako jalAnA, paidAvArI bar3hAneke liye khetameM agni lagAnA prabhRti puNyabuddhi pUrvaka kiyA huA davadAna mAnA jAtA hai / akAraNa kiMvA kautuka vaza jaMgalameM Aga lagAneko vyasana pUrvaka kiyA huA davadAna kahate haiN| saraHzoSaNa---siMcAIke liye nadI, tAlAba yA sarovara Adi kA jala zoSaNa karAneko saraHzoSaNa kahate haiN| ____ina pandraha karmAdAnoMke AcaraNa karanese bar3A hI pApa lagatA hai| inameMse aMgAra karmameM agni sarvatomukha zastra honeke kAraNa usase chaH kAya jIvoMkI hiMsA hotI hai| vanakarmameM vanaspati aura usake Azrita jIvoMkI hiMsA hotI hai| zakaTa aura bhATaka karmameM bhAra vahana karanevAle vRSabhAdika aura mArgasthita chaH kAya jIvoMkI virAdhanA hotI hai| sphoTaka karmameM anna pIsanese vanaspatikI aura bhUmi khodanese pRthvIkAya tathA usameM rahanevAle prANiyoMkI virAdhanA hotI hai / danta, keza, nakha, prabhRti padArthoMko
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 * pArzvanAtha caritra * kharIdanese unake saMgraha karanevAloMko protsAhana milatA hai aura ve hiMsA karaneko taiyAra hote hai / lAkSAvANijyake antargata lAkha, nIla, mainazila, haratAla, suhAgA, sAbuna prabhRti padArtha aise haiM, jinheM taiyAra karane meM bhISaNa hiMsA hotI haiM aura taiyAra honeke bAda bhI inase jIva hiMsA hotI hai / isaliye inakA vyApAra karanA manA haiN| lAkSAdise honevAle pApake sambandha meM manusmRti meM bho kahA hai ki : " sadyaH patati mAMsena, lAkSayA lakkhena ca / yA zuddhI bhavati, brAhmaNaH kSIra vikrayAt / " arthAt - "mAMsa, lAkha aura lavaNake vyApArase brAhmaNa turata patita hotA hai aura dUdha-khIra becanese vaha tIna hI dinoMmeM zUdra ho jAtA hai / " rasavANijyake antargata madhumeM jantuoMkA ghAta hotA hai, dUdha AdimeM saMpAtika yAnI acAnaka Uparase giranevAle jIvoMkI hiMsA hotI hai| dahI meM do dina ke bAda saMmUrcchima jIva utpanna hote haiM, isaliye vaha tyAjya hai / kezavANijya meM dvipada aura catuSpada prANiyoMkI paravazatA evam unapara vadha, bandhana, kSudhA, pipAsA AdikA jo duHkha par3atA hai, isaliye usase doSa lagatA hai / viSa to pratyakSa hI prANaghAtaka hai / : isase na kevala jIvajantuoM kA hI vinAza hotA hai, balki manuSya taka mara jAte haiM, isaliye isakA vyavasAya tyAjya mAnA gayA hai / viSavANijyakA anya zAstroM meM bhI niSedha kiyA gayA hai, yathA :
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 227 "kanyA vikrayiNa zcaiva, rasa vikryinnstthaa| viSa vikrayiNa zcaiva, narA naraka gAminaH // " arthAt-"kanyA-vikraya karanevAle, rasa-vikraya karanevAle aura viSa-vikraya karanevAle manuSya narakagAmI hote haiN|" ___ yaMtrapIr3anAdikakA bhI karmake sAtha sambandha hai / yathA-Ukhala, cakko, cUlhA, jalakumbha aura jhAr3a-ina pAMca vastuoMse gRhasthake gharameM jIvahiMsA hotI hai| ghAnImeM to aura adhika pAtaka mAnA gayA hai| laukika zAstroMmeM bhI isake sambandhameM kahA gayA hai ki dasa kasAiyoMke samAna eka telI, dasa teliyoMke samAna eka vezyA aura dasa vezyAoMke samAna eka rAjA hotA hai / nirlAJchana karmameM baila, ghor3A, UMTa prabhRti paMcendriya jIvoMkI kadarthanAkA doSa lagatA hai / saraHzoSaNameM jalacara jIvoMkA vinAza hotA hai| asatI poSaNa meM dAsa-dAsiyoMko vikraya karanese duSkRtya evam pApakI vRddhi hotI hai / ( dAla-dAsiyoMko lene-becaneko prathA isa sama mevAr3a dezameM bhI hai ) isIliye yaha saba karma tyAjya mAne gaye haiN| __inake atirikta kotavAla, guptavara aura sipAhIke karma bhI krUra hone ke kAraNa zrAvakake liye varjanIya mAne gaye haiN| bailoMko mArane jotane yA unheM SaMDha banAneke liye upadeza nahIM denA caahiye| yaMtra, hala, zastra, agni, mUzala aura Ukhala prabhRti hiMsaka adhikaraNa bhUla kara bhI kisIko na dene caahiyeN| kautUhalavaza gIta, nRtya aura nATakAdi dekhanA, kAmazAstrameM Azika honA, cUta madyAdi vyasanoM kA sevana karanA, jalakrIr3A karanA, jhUlA jhUlanA, bhaiMse yA meMDhe
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 * pAzvanAtha-caritra * lar3AnA, zatruke putra Adise vaira bAMdhanA, bhojana kathA, strI kathA, deza kathA, aura rAja kathA karanA, bImArI aura mArgaparizramake atirikta anya samaya sArI rAta sote rahanA, prabhRti pramAdAcaraNakA bhI tyAga karanA caahiye| vivekI zrAvakako ina samasta jina vacanoMkA ekAgra manase pAlana karanA caahiye| adhika parigraha bhI lobhakA mUla hai aura lobha prANIko mahA. narakameM le jAtA hai| lobhI manuSyako kisI taraha bhI santoSa nahIM hotaa| kahA bhI hai ki "sagara rAjAko putroMse tRpti na huI, kuci karNako godhanase tRpti na huI, tilaka zreSThiko dhAnyase tRpti na huI aura nandarAjAko soneke Dherase bhI tRpti na huii| lobhI manuSya nitya adhikAdhika dhanako icchA kiyA karatA hai / vAstavameM lobha aisA hI prabala hotA hai| lobhahIke kAraNa to bharatarAjAne choTe bhAiyoMkA rAjya chIna liyA aura lomahAke kAraNa nitya apAra jalarAzi nadiyoM dvArA milane para bhI samudrakA kabhI peTa nahIM bhrtaa| isa mahAparigrahake sambandha meM yaha udAharaNa bhA dhyAna dene yogyahai : mahAparigrahameM Asakta aura chaH khANDakA svAmo subhUma cakravartI bharatakSetrake chaH khaNDoMmeM rAjya karatA thaa| usane eka bAra socA ki chaH khaNDake svAmI to aura bhI kaI rAjA ho cuke haiN| yadi maiM bAraha khaNDoMkA svAmI banUM, to sabase bar3A samajhA jaauu| yaha socakara sainya aura bAhanoMke sAtha camaratnapara ArUr3ha ho, lavaNa samudrake mArgase dhAtakI khaNDakI ora prasthAna kiyaa| mArgameM carmaratnake adhiSThAyaka sahasra devatAoMne vicAra kiyA ki
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 226 yaha carmaratna hamAre prabhAvase jalameM tairatA hai yA isa rAjAke prabhAvase, isakI parIkSA karanI caahiye| yaha socakara saba devatA carmaratnako chor3akara alaga ho gaye / unake alaga hote hI carmaratna, jo aba taka lavaNa samudrameM taira rahA thA, DUba gyaa| usake sAtha hI usapara jitane hAthI ghor3e aura sainika Adi the ve saba samudra - garbha meM cale gaye / lobhake phera meM par3A huA subhUma bhI unhIMke sAtha DUba gayA aura mRtyu honepara sAtaveM narakameM use sthAna milA / ataH mahA Arambha aura mahAparigrahake ina saba phaloMko jAnakara vivekI manuSyoMko inakA tyAga karanA cAhiye / mAMsa, abhakSya aura anantakAyake bhakSaNase bhI narakakI prApti hotA hai / isaliye inakA bhI tyAga karanA cAhiye / abhakSya bAIsa prakArake mAne gaye haiM, yathA---pAMca uduMbara, cAra vigaI, hima, viSa, ole, saba tarahakI miTTI, rAtri bhojana, bahubIja, anantakAya, AcAra, bar3e, baiMgana, komala phalaphUla, tucchaphala aura calita rasa, yaha bAisoM abhakSya tyAjya haiM / inakI vyAkhyA isa prakAra hai : vaTa, pIpala, gUlara, plakSa aura kAkoduMbara---ina pAMca vRkSoMke phalameM bhunage nAmaka choTe choTe jova hote haiM, isaliye inako bhakSaNa karanA manA hai / sAdhAraNataH loga bhI inheM abhakSya hI mAnate haiM / madya, mAMsa, madhu aura makkhana yaha cAra mahAvigaI kahalAte haiN| inameM aneka saMmUrcchima jIva utpanna hote haiM / kahA bho hai ki- " madya, madhu, mAMsa aura makkhana, inameM inhIM varNake jantu utpanna hote aura marate haiM / jainetara zAstrameM bhI kahA hai ki madya,
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 * pAzvanAtha-caritra mAMsa, madhu aura makkhanameM sUkSma jantu utpanna hote aura lIna hote haiN| sAta grAmoMko agnise jalAdenepara jitanA pApa lagatA hai, utanA hI pApa madhukA eka vindu bhakSaNa karanese lagatA hai| madyako do jAtiyAM haiM--kASTamadya, aura piSTamadya / mAMsa tIna prakAra kA hai---jala cara, sthalacara aura khecara / madhu bhI tIna prakAra hotA hai---mAkSika, kautrika ( ? ) aura bhrAmara / makkhana bhI gAya, bhaiMsa, bakarI aura bheMr3a-cAra prakArakA hotA hai / yaha sabhI abhakSya mAne gaye haiN| hima kiMvA barapha bhI agaNita apakAyakA piNDarUpa hotA hai| yahAM koI yaha zaMkA kara sakatA hai ki jalameM bho to asaMkhya jIva hote haiM, isaliye vaha bhI abhakSya hai| yaha kathana satya hone para bhI jala abhakSya isaliye nahIM mAnA gayA, ki usake binA nirvAha nahIM ho sakatA, kintu baraphake binA nirvAha ho sakatA hai, isaliye use abhakSya mAnA hai| jalakA niSedha na honepara bho zrAvakako jahAMtaka ho sake prAsuka jala hI pInA cAhiye / khar3iyA prabhRti aneka prakArako miTTI bhI tyAjya hai| isakA bhakSaNa na karanA caahiye| jina striyoMko miTTho khAnekA vyasana laga jAtA hai, unheM pANDuroga, deha daurbalya, ajIrNa, zvAsa aura kSaya prabhRti roga ho jAte haiN| ina rogoMse na kevala kaSTahI hotA hai balki prANAnta taka ho jAtA hai| miTTomeM aneka jIvajantu hote haiM, isaliye sacitta miTTIkA bhakSaNa karanese unakI virAdhanA lagatI hai| loga kaha sakate haiM, ki aisI avasthAmeM
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 21: namakako bhI tyAjya mAnanA hogaa| yaha kathana bhI ThIka hai, kintu isakA sarvathA tyAga karanese gRhasthakA kAma nahIM cala sakatA, isaliye bhojanameM zrAvakako sacitta lavaNakA tyAga karanA cAhiye / bhojana karate samaya namaka lenA ho, to vaha acitta lenA cAhiye-sacitta nahIM / yaha acita bhI agnyAdi prabala zastroMse hI ho sakatA hai, kisI dUsaro taraha nahIM, kyoMki usameM atyanta sUkSma agaNita pRthvIkAya jIva rahate haiM / bhagavati sUtrake unnIsaveM zatakake tIsare uddezemeM kahA gayA hai ki vajramaya zilApara svalpa pRthvIkAyako rakhakara ikkIsavAra vajrase pIsanepara aneka jIva pisa jAte haiM aura aneka jIvoMko to kucha mAlUma bhI nahIM hotA / rAtri bhojanameM Uparase giranevAle aneka jIvoMke vinAza honekI saMbhAvanA rahatI hai aura usake kAraNa aihika tathA pAralaukika doSa lagatA hai, isaliye vaha tyAjya mAnA gayA hai / kahA gayA hai ki bhojanameM ciuMTI raha jAnese vaha buddhikA nAza karatI hai, makSikA vamana karAtI hai, jUM se jalodara hotA hai, makar3Ise kuSTa hotA hai, bAlase svarabhaMga hotA hai, kAMTA yA lakar3I galemeM cubha jAtA hai aura bhramara tAluko phor3a detA hai| nizItha cUrNimeM bhI kahA gayA hai ki chipakalo par3A huA bhojana karanese pIThameM eka prakArakA bhayaMkara roga ho jAtA hai / isI taraha anameM viSAkta sarpakI lAra, mala, mUtra aura vIrya prabhRti padArtha par3ane se kabhI kabhI mRtyu taka ho jAtI hai / yaha bhI kahA gayA hai, ki jisa prakAra
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232. * pArzvanAtha caritra * 1 vRkSase nIce girA huA phUla mArA mArA phiratA hai, usI taraha rAtri bhojanake doSa se saMsArameM prANI mAre mAre phirate haiM aura duHkhita hote haiM / isake atirikta rAtri bhojanake bartana Adi dhone meM bhI aneka jIvoMkA ghAta hotA hai| rAtri bhojanake ina apAra doSoMke kAraNa na kevala manuSyako saMsAra sAgara hI tairanA kaThina ho jAtA hai, balki isake kAraNa ulUka, kAka, mArjAra, giddha, zakara, sarpa, bicchU aura chipakalI prabhRti yoniyoMmeM janma lenA par3atA hai| dUsare darzanoMmeM bhI kahA hai ki jaba sAdhAraNa svajanako mRtyu honepara bhI sUtaka lagatA hai, taba divAnAtha ( sUrya ) kA asta hone para bhojana kisa prakAra kiyA jA sakatA hai ? rAtri meM jala raktake samAna aura anna mAMsake samAna ho jAtA hai isaliye rAtri bhojana karanevAleko mAMsAhAra karanekA doSa lagatA hai / yaha mArkaNDeya RSikA kathana hai / isaliye vizeSa kara tapasvI aura vivekI gRhastha ko rAtrike samaya jala aura bhojana na lenA cAhiye / vedAntiyoMke kathanAnusAra sUrya trayItejamaya hai, isaliye karma usI samaya zubha karanA cAhiye, jisa samaya usakA prakAza ho / rAtrike samaya Ahuti, snAna, zrAddha, devArcana, dAna aura khAsakara bhojana kadApi na karanA cAhiye / vivekI manuSyako rAtrike samaya cAroM AhAra kA tyAga karanA cAhiye / jo vaisA na kara sakeM, unheM azana aura khAdimakA to sarvathA tyAga ho karanA cAhiye / khAdima - supArI prabhRti bhI dinake samaya acchI taraha dekha kara yatna pUrvaka khAnA
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sage* ra cAhiye, nahIM to isameM bhI trasa jIvoMkI hiMsAkA doSa lagatA hai| khAsakara subaha aura zAmako rAtri pratyAsanna honepara-sUryodaya honeke do ghar3I bAda aura sUryAsta honeke do ghar3I pUrva bhojana karanA caahiye| kahA bhI hai ki divasake Arambha aura antakI do do ghar3iyAM tyAga kara jo bhojana karatA hai,vaha puNyakA bhAgo hotA hai| AgamameM bho sarva jaghanya paJcakhANa muhUrta pramANa namaskAra sahita batalAyA hai| yadi kAryakI vyagratA Adike kAraNa vaisA na ho sake, taba bhI dhUpa Adi dekhakara sUryake udaya aura astakA nirNaya avazya kara lenA caahiye| aisA na karanese rAtri bhojanakA doSa lagatA hai| lajAke kAraNa andhakArayukta sthAnameM dIpaka lagAkara bhojana karanese trasa jIvoMkI hiMsAke sAtha niyama kA bhaMga aura mAyA mRSavAda prabhRti aneka doSa lagate haiM kyoMki 'maiM yaha pApa na karUMgA' yaha kaha kara phira vahI pApa karanA, mRSAvAda aura mAyA nahIM to aura kyA hai ? jo prANi pApa kara apanI AtmAko pavitra mAnate haiM, unheM dUnA pApa lagatA hai| yaha bAlajovoMkI ajJAnatAkA lakSaNa hai| rAtri bhojanake niyamakI ArAdhanA aura virAdhanAke sambandhameM tIna mitroMkA dRSTAnta manana karane yogya hai| vaha isa prakAra hai : devapallI nAmaka grAmameM zrAvaka, bhadraka aura mithyAdaSTi nAmaka tIna vaNika mitra rahate the| eka bAra ve kisI jainAcAryake pAsa gye| AcArya mahArAjane unheM rAtri bhojanake niyamakA upadeza
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 * pArzvanAtha-caritra * diyaa| yaha sunakara inhoMne rAtri bhojana tyAga deneko pratijJA kii| inameMse zrAvakane rAtri bhojana aura kandamUlAdi abhakSya padArthoMko tyAganekI utsAha pUrvaka pratijJA kI, kyoMki vaha zrAvaka kulameM utpanna huA thaa| bhadrakane bahuta kucha soca vicAra karaneke bAda kevala rAtri bhojana hI tyAganekI pratijJA kI, kintu durAgrahameM grasita honeke kAraNa mithyA dRSTiko to kucha pratibodha hI na huaa| kahA bhI hai ki : "bhAgraho bata ninIti yukti tatra yatra matirasya nivissttaa| pakSapAta rahitasya tu yukti-yatra tatra matireti nivezam // " arthAt-"kadAgraho puruSa jahAM usako buddhi sthita hotI haiM,vahIM yuktiko le jAnA cAhatA hai, kintu pakSapAta rahita manuSyako jahAM yukti dikhAyo detI hai, vahIM usakI buddhi sthira hotI hai|" zrAvaka aura bhadrakake parivAra vAloMne bhI rAtri bhojana tyAganekI pratijJA kI, kyoMki yaha eka sAdhAraNa bAta hai ki gharakA mAlika jaisA AcaraNa karatA hai, vaisAhI gRhake anyAnya manuSya bho karane lagate haiN| kintu zrAvaka isa niyamako adhika samaya taka na nibhA skaa| pramAdako bahulatAke kAraNa usake niyamameM dina pratidina zithilatA AtI gyo| kAryakI adhikatAke kAraNa vaha subaha aura zAmako tyAjya mAno huI do ghar3iyoMmeM bhI bhajana karane lgaa| kucha dinoMke bAda usakI yaha avasthA ho gayI, ki vaha sUryAstake bAda bhI bhojana karane lgaa| bhadraka prabhRti jaba isake liye usase
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 235 kucha kahate, taba vaha kahatA hai, ki abhI to dina hai, rAtri kahAM huI hai ?" zrAvakako isa zithilatAke kAraNa usake parivArameM bhI zithilatA A gayo aura sabhI loga samaya kusamayakA vicAra chor3a icchAnusAra bhojana karane lge| eka bAra bhadraka rAjAke kisI kAmameM aisA ulajha gayA ki vaha na to zAmahoko bhojana kara sakA na dUsare dina dopaharako ho / dhIre dhIre sUryAstakA samaya huA kintu phira bhI vaha bhojana karane ghara na aayaa| zAmako jisa samaya use phurasada milI, usa samaya sUryAsta ho cukA thaa| usa samaya usake mitroMne use bhojana kara leneke liye bahuterA samajhAyA, kintu phira bhI usane bhojana na kiyaa| kahA hai ki "appahiyaM kAyavva, jai sakA parahiaMpi kAyadhvaM / apahiya parahipANaM, appahiaM ceva kAyavvaM // " arthAt-"uttama jIvoMko Atmahita karanA cAhiye aura zakti ho, to parahita bhI karanA cAhiye / kintu jahAM Atmahita aura parahita donoMkA prazna upasthita ho, vahAM, Atmahita pahale karanA caahiye|" isa prakAra bhadrakane rAtri ho jAneke kAraNa kisI prakAra bhI bhojana na kiyA, kintu zrAvakako to aba isakA koI vicAra ho na thA, isaliye usane rAtri par3a jAne para bho bhojana karaliyA / eka samaya daivayogase bhojana karate samaya usake mAthese eka --
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 * pArzvanAtha-caritra # bhojana meM gira par3I aura use khA jAneke kAraNa zrAvakako jalodarakA bhayaMkara roga ho gayA / aura kucha dinoMke bAda isI rogake kAraNa usakI mRtyu bhI ho gayI / isa taraha rAtri bhojanakI pratijJA bhaMga karaneke kAraNa mRtyuke bAda mArjAra yonimeM usakA janma huA aura usa janmameM zvAna dvArA kadarthanA pUrvaka mRtyu prApta honepara vaha nArakI hokara naraka meM gayA / mithyAdRSTi to Arambhase hI rAtri bhojanameM Asakta thA / eka bAra kahIM rAtriko bhojana karate samaya vaha viSamizrita AhAra svA gyaa| isake kAraNa use asahya yantraNA huI aura dUsare hI dina usakI mRtyu ho gayI / mRtyu honepara zrAvakI bhA~ti mArjAra yonimeM janma honeke bAda vaha bhI naraka gayA / bhadrakane apanI pratijJAkA dRr3hatA pUrvaka pAlana kiyA isaliye mRtyu honepara vaha saudharma devaloka meM maharddhika deva huaa| kucha dinoMke bAda zrAvakakA jIva narakase nikalakara eka nirdhana ke yahAM utpanna huA aura usakA nAma zrIpuMja pdd'aa| bhI isI taraha usI brAhmaNake yahAM choTe putrake rUpameM aura usakA nAma zrIdhara par3A / bhadrakadevane jaba dekhA ki yaha donoM phira manuSya rUpameM utpanna hue haiM taba vaha unake pAsa gayA aura unheM pUrvajanmakA hAla batalA kara upadeza diyA / bhadrakake upadezase donoMne phira rAtribhojana aura abhakSyAdika tyAganekI pratijJA kI aura dRr3hatA pUrvaka isa pratijJA kA pAlana karane lage / yaha saba bhadrakakA pratApa thA / yadi brAhmaNa mithyAdRSTi utpanna huA
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga ** 231 eka sadamitrake nAte vaha ceSTA na karatA to zAyada hI yaha loga isa taraha sanmArgapara Ate / zAstrameM kahA hai ki : "pApAnnivArayati yojayeta hitAya / guhyaM ca gUhati guNAn prakaTI karoti // ApadgataM ca na jahAti dadAti kAle / sanmitra lakSaNamidaM pravadaMti saMtaH // " arthAt -- "pApase rokanA, hitameM lagAnA, guhyako gupta rakhanA, guNoM ko prakaTa karanA, vipatti meM dUra na bhAganA aura AvazyakatA par3ane para sahAyatA karanA yaha sanmitrakA lakSaNa hai|" bhadrakane bhI isa samaya pUrNarUpase isa mitra dharmakA pAlana kiyA thA / kintu zrIpuMja aura zrIdharake mAtA pitA bar3e hI durAgrahI the / donoM bhAiyoMkI yaha pratijJA unheM acchI na lagI, isaliye unhoMne donoM bhAiyoMko bhojana denA hI banda kara diyaa| tIna dina bIta gaye kintu apane putroMko nirAhAra dekhakara bhI unheM dayA na Ayo / idhara zrIpuMja aura zrIdhara isa bAtapara DaTe hue the, ki prANa bhale hI calA jAya, kintu isa : bAra yaha pratijJA bhaMga na kreNge| tIsare dina rAtriko jaba yaha bAta bhadrakako mAlUma huI, taba usane isa pratijJAkI mahimA baDhAneke liye rAjAke peTameM bhayaMkara pIr3A utpanna kara dI / jyoM jyoM vaidya usakA upacAra karate the, tyoM tyoM por3A par3hatI jAtI thI / antameM mantro kiMkartavya vimUr3ha ho gaye aura nagara meM hAhAkAra maca gyaa| isI samaya AkAzavANI huI ki "rAjAke peTakI yaha vedanA kisI taraha ArAma nahIM ho sakatI /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 * pArzvanAtha caritra ise kevala zrIpuMja aura zrIdhara, jinhoMne rAtri bhojana tyAga denekI pratijJA kI hai, vahI ArAma kara sakate haiM / " yaha AkAzavANI sunate hI sAre nagara meM zrIpuMja aura zrIdharako khoja hone : lagI, kintu bahuta khoja karanepara bhI kahIM unakA patA na calA / antameM kisIne batalAyA ki eka garIba brAhmaNake do choTe baccoMne isI tarahakI pratijJA le rakhI hai| saMbhavataH unakA nAma bhI yahI hai / " yaha sunatehI rAjAke mantriyoMne bar3e Adarase zrApuMjako bulA bhejA / zrI puMjane tIna dinase AhAra na kiyA thA, kintu apano pratijJApara dRr3ha rahaneke kAraNa use asIma Ananda ho rahA thA / usane mantrI dvArA saba hAla sunakara utsAha pUrvaka uccasvara se kahA--"yadi mere rAtri bhojana tyAgakA mahAtmya ho to, isI samaya rAjAkI vedanA dUra ho jAya !" yaha kaha usane rAjAke peTapara hAtha phera diyA / usake hAtha pheraneke sAthahI sArI vedanA na jAne kahA~ calI gayI / zrIpuMjake isa upakArase rAjAne santuSTa ho usI samaya use pA~ca gAMva upahAra de diye, sAthahI rAjAne bhI rAtri bhojana tyAga denekI pratijJA kI / isa ghaTanA se zrIpuMjake mAtA1- pitApara bhI yathosTa prabhAva par3A aura unhoMne na kevala apane putroMkA hI Adara kiyA, balki unakA anukaraNa kara unhoMne bhI rAtri bhojana tyAga diyA / isa prakAra jina dharmakA prabhAva bar3hAkara zrIpuMjane bahuta dinoM taka sukha upabhoga kiyA aura antameM mRtyu honepara vaha zrIdharake sAtha saudharma devaloka meM gyaa| vahAM kramazaH tInoM mitra siddha hue / tIna mitroMke isa udAharaNase vivekI puruSoMko zikSA grahaNa
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtoya sarga * . 231 karanI cAhiye aura rAtri bhojanakA sarvathA tyAga karanA caahiye| astu, aba hama loga apane mUla viSayapara lauTa kara zeSa abhakSya padArthoMpara vicAra kareMge :___ bahubIja-bahutase phala phUla abhyantara paTa rahita kevala bIjamaya hote haiN| inheM bhakSaNa karanese bIjake jIvoMkI hiMsA hotI hai, isaliye yaha abhakSya mAne gaye haiN| jo phala abhyantara paTa sahita bIjamaya hote haiM, (yathA anAra, bimbAphala ityAdi ) ve isa koTi meM nahIM Ate ataeva abhakSya nahIM mAne jAte / ___ anantakAya-yaha anantajIvoMke ghAtase honevAle pAtakakA hetubhUta honeke kAraNa tyAjya mAnA gayA hai| kyoMki manuSyase nArakI jIva, nArakI jIvase devatA, devatAoMse paMcendriya tiryazca, paMcendriya tiryaJcoMse dviindriyAdika aura dviindriyAdikoMse bhI anikAya jIva yathottara asaMkhyAta gune kahe gaye haiN| inase bhI pRthvIkAya, aekAya aura vAyukAya kramazaH adhika mAne gaye haiN| ina saboMko apekSA mokSajIvoMkI saMkhyA ananta gunI hai aura anantakAya jIva unase bhI adhika ananta gune haiN| isa viSayapara Age calakara vizeSa spaSTatA pUrvaka vicAra kiyA jaaygaa| ___ acAra-nIMbU aura bela Adike bola AcArameM aneka jantu utpanna honeko sambhAvanA rahatI hai, isaliye tIna dinake bAda yaha . abhakSya mAne jAte haiN| bar3e-kacce, pakke, yA dvidala annake banAye hue, dUdha, dahI yA maThTha AdimeM bhigoye hue bar3oMmeM bhI aneka prakArake sUkSma jantu
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ amarrrrrrrrrrrrrrrrr 240 * pAzvanAtha-caritra * par3anekI saMbhAvanA rahatI hai, isaliye yaha bhI abhakSya mAne jAte haiN| baiMgana-nidrA vardhaka aura kAmoddIpaka honeke kAraNa yaha bhI aneka doSoMko poSaNa karatA hai| anya zAstra meM bhI kahA hai ki"he priye ! jo baiMgana, kalIMdA aura mUlI AdikA bhakSaNa karatA hai vaha mUDhAtmA antakAlameM bhI mujhe smaraNa nahIM kara sktaa|" ajJAta puSpa aura phala-ajJAta puSpa aura phala bhI isaliye khAnA manA hai ki yadi ajJAnatAke kAraNa koI niSiddha phala khAnemeM Aya, to usase vratabhaMga honekI sambhAvanA rahatI hai| isI taraha koI viSAkta phala khAnese mRtyu taka honekI saMbhAvanA rahatI hai| tucchaphala-jAmuna, bera Adi choTe phala, kAmameM na lAnA cAhiye kyoMki inakA AkAra choTA honeke kAraNa eka ora jaisI cAhiye vaisI tRpti nahIM hotI aura dUsarI ora virAdhanA bahuta adhika hotI hai| calita rasa-sar3A aura bAso anna, bAsI dUdha dahI ityAdi padArthomeM aneka jaMtu par3a jAte haiM, isaliye yaha saba tyAjya mAne gaye haiN| aneka padArthoM meM jantu spaSTa dikhAyI dete haiM kintu aneka padArthoMke jantu atyanta sUkSma honeke kAraNa sAdhAraNa dRSTise nahIM dikhAyI dete| aise sthAnoMmeM zAstrako pramANa mAnanA cAhiye / zAstroMmeM batalAyA gayA hai ki mUMga, ur3ada prabhRti dvidala annameM kaccA gorasa par3anese usameM trasa jIvoMkI utpatti hotI hai| do dinake bAda dahImeM bhI isI tarahake jantu par3a jAte haiN|
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga* . 241 isa prakAra yaha bAIsa abhakSya varjanIya batalAye gaye haiN| aba hamaloga battIsa anantakAyake sambandhameM vicAra kreNge| (1) sUrana (2) vajrakanda (3) ArdraharidrA (4) adarakha (5) harA kacUra ( 6 ) zatAvari (7) birAlikA (8) ghRtakumArI (6) thUhar3a (10) guDUcI (11) lahasuna (12) vaMzakarelA (13) gAjara (14) lavaNika (15) pahinI kanda (16) girikarNikA (17) kisalaya patra (18) khariMzukA (16) thega (20) ArdramustA (21) mrAmara bRkSakI chAla (22) khillohar3A (23) amRtavallI (24) mUlI (25) bhUmisphoTaka (26) dvidala annake aMkura (27) DhaMkavatthula (28) sUkaravalla (26) palAMkI (30) komala imalI (31) AlU aura (32) piNDAlU / ananta kAyake yaha pradhAna bheda haiN| lakSaNAnusAra aura bhI aneka padArtha anantakAyameM parigaNita kiye jA sakate haiN| inameM se sUrana jimIkandakA eka prasiddha kanda hai| vajrakanda bhI eka prakArakA kanda hai| ArdraharidrA harI haldIko kahate haiN| adarakha apane nAmase hI prasiddha hai| kacUra, zatAvari aura birAlikAko bela yA vallariyA~ hotI haiN| dhRtakumArI ghikavArako kahate haiN| thUhara eka ka~TIlA vRkSa hotA hai / guDUcI gurcake nAmase prasiddha hai, yaha bhI eka tarahakI bela hai aura davAke kAmameM AtI hai| lahasunakA paricaya denA vyartha hai / vaMzakarelA eka phala hai| gAjara eka kanda hai| lavaNika eka prakArakI vanaspatI hai| ise jalAnese eka tarahakA kSAra taiyAra hotA hai| padminIkanda eka prakArakA kanda hai / girikarNikA eka prakArakI bela hotI hai| AmustA 16
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 * pArzvanAtha caritra * 1 hare mothako kahate haiM / bhrAmara vRkSako kevala chAla hI varjita hai, anya aMga nahIM / khillohar3A eka prakArakA kanda hotA hai / amRtavallI latA vizeSa hai / mUlo prasiddha kanda hai| isakI zAstroMmeM bar3I ho dindA kI gayI hai| kahA gayA hai ki lahasuna, gAjara, pAMDu, piNDAlu, matsya, mAMsa aura madirA, inase bhI mUlaka adhika pApakArI hai| ise bhakSaNa karanese naraka aura tyAganese svargakI prApti hotI hai / jo narAdhama ko sAtha mUlI khAte haiN| ve sau cAndrAyaNavrata karanepara bhI zuddha nahIM hote / " bhUmisphoTakako kukuramuttA bhI kahate haiM / yaha varSAmeM apane Apa chatrAkAra utpanna hotA hai / dvidala annake aMkura arthAt mUMga, ur3ada, canA Adike. vRkSa / DhaMkavAstula eka zAka vizeSa hai| yaha pahale pahala jaba utpanna hotA hai, taba anantakAya mAnA jAtA hai / sUkaravalla eka tarahake dAne hote hai / palAMkI eka zAka vizeSa hotA hai| komala kiMvA kaccA isalo bhI anantakAya meM parigaNita kI jAtI hai / Ala aura piNDAlu kandavizeSa haiM / yaha sabhA anantakAya gine jAte haiM aura inakA khAnA varjanIya mAnA gayA hai / kintu yaha kevala : battIsa hI anantakAya nahIM haiN| inakI saMkhyA agaNita hai / inakI jovAyoni caudaha lAkha batalAyI gayI hai / anantakAyakA lakSaNa batalAte hue kahA gayA hai ki jisakI gAMTha, jor3a yA sandhi gupta hotI haiM, jise tor3anese samAna Tukar3e hote haiM, jisameM nase nahIM hotIM aura jo kATakara rope jAte haiM ve sabhI anantakAya haiM / isase viparita lakSaNavAle pratyeka vanaspati
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 243 meM parigaNita kiye gaye haiM / ina lakSaNoMse yukta jitane bhI anantakAya dikhAyI deM, una sabakA tyAga karanA cAhiye / AgamameM kahe gaye lakSaNoMse aura bhI kaI anantakAya hote haiM / yathA :" catasronaraka dvArAH, prathamaM rAtri bhojanam / parastrI gamanaM caiva, saMdhAnAnaMtakAyikAH // " arthAt -"rAtri bhojana, parastrI gamana, AcAra aura anantakAya yaha cAroM hI narakake dvAra haiM / " anantakAyAdi abhakSyoMkA avitta avasthAmeM bhI tyAga karanA caahiye| aisA karanekA kAraNa yaha hai, ki acitta meM inakA rasAsvAdana karanepara lolupatA bar3ha sakatI hai aura usake kAraNa sacitta avasthAmeM bhI inake vyavahArakI ora pravRtti ho sakatI hai / isI liye avitta avasthAmeM bhI inakA vyavahAra karanA varjanIya mAnA gayA hai| kahA bhI hai ki eka jana akArya karatA hai, use dekhakara dUsarA karatA hai aura isI taraha hote-hote saMyama aura tapakA viccheda ho jAtA hai / 32 ananta kAyoMkA rUpa samajhakara inakA tyAga karanA cAhiye / isa prakAra isake atirikta AlasyAdike kAraNa ghI tela Adike bartana khule rakhanA, dUsarA mArga honepara bhI ghAsavAlI jamInapara calanA, binA mArgakI jamonapara calanA, sthAnako dekhe binA hAtha DAlanA, anya sthAna honepara bho savitta jagahapara baiThanA yA vastra rakhanA, kIr3e makor3oM se yukta jamInapara mUtra tyAga karanA, acchI taraha dekhe binA daravAje meM paTelA Adi lagAnA, patra puSpAdiko vRthA tor3anA, miTTI aura khar3iyA Adiko mardana karanA, Aga sulagAnA, gAya
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 * pArzvanAtha caritra * AdikA ghAta ho aise zastroM kA vyApAra karanA, hAsya kiMvA nindA karanA, pramAda pUrvaka binA upayogake snAna karanA, keza gUMthanA, kUTanA, bhojana banAnA, jamIna khodanA, miTTIkA mardana karanA lopanA, vastra dhonA aura lAparavAhIse pAnI chAnanAprabhRti kArya karanese bho pramAdAcaraNakA doSa lagatA hai / zleSmAdikameM muhUrtake bAda saMmUrchima manuSya utpanna hote haiM aura inakI virAdhanAkA doSa lagatA hai, isaliye usake sambandha meM bhI sAvadhAnI rakhanI caahiye| zrIpannavaNA upAGgameM, saMmUrchima manuSya kahAM utpanna hote haiM, isa praznakA uttara dete hue bhagavAnane batalAyA hai ki paitAlisa lAkha yojana pramANa manuSya kSetrameM arthAt DhAI dvIpa aura do samudroMmeM saMmUrchima jIva utpanna hote haiN| DhAI dvopameM bhI pandraha karmabhUmimeM, tIsa akarma mUmimeM, chappanna antadvorpameM, garbhaja, manuSyoMkI viSThAmeM, mUtrameM, nAkake mailameM, pittameM, vIryameM, zoNitameM, vIryake pudgaloMmeM, zavameM, strI puruSake saMyogameM, nagarake pannAloMmeM aura sabhI gande sthAnoMmeM saMmUchi ma manuSya utpanna hote haiN| unakI avagAhanAUMcAI aMgulake asaMkhyAtave hisse ke barAbara hotI haiM / ve asaMzI, mithyA dRSTi, evam ajJAnI hote haiM aura aparyApta avasthA meM hI antarmuhUrta meM mara jAte haiN| isa saMsArameM bhramaNa karanevAle prANiyoMko aise adhikaraNoMkA bhI tyAga karanA cAhiye, jinase jIva vadhAdi anartha honeko sambhAvanA ho / kahA bhI hai ki :--
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 * tRtIya saga. na grAhyANi na deyAni, paMcadravyANi pNdditH| agniviSaM ca zastra ca, madya mAMsaM ca paMcamam // " arthAt-"agni, viSa, zastra, madya aura mAMsa-ina pAMca vastu- . oMko na to lenA hA cAhiye, na inheM kisIko denA ho caahiye|" anya zAstroMmeM bhI kahA gayA hai ki "kSetra, yaMtra, naukA, vadhU, hala, baila, azva, gAya, gAr3o, dravya, hAthI, makAna aura aisehI anya padArtha jinase mana Arambha yukta hotA hai aura jinase karma baMdhatA ho, unakA dAna kabhI lenA yA denA na caahiye| jisase anarthadaNDa ho usakA bhI tyAga karanA caahiye| kaI jIva jAgRta hote ho Arambha karane lagate haiN| vaha isa taraha pAnI bharanevAle, posanevAle, kumhAra, dhobo, luhAra, mAjhI, zikArI, jAla DAlanevAlA, ghAtaka, cora, paradAra lampaTa Adiko inakI paramparAse kuvyapArameM pravRtti honepara mahAna anartha daNDa hotA hai| zrIbhagavatI sUtrameM varNana hai ki eka bAra kozAmbI nagarImeM rahanevAle zatAnika rAjAkI bahina aura mRgAvatokI nanaMda jayantIne zrIvIra paramAtmAse pUchA ki-"he bhagavan ! prANIko sote rahanA acchA yA jAgate rahanA?" zrIvIra paramAtmAne kahA-"he jayantI ! aneka prANiyoMkA sote rahanA acchA aura aneka prANiyoMkA jAgate rahanA ThIka hai| jayantIne punaH pUchA-"bhagavan ! kina prANiyoMkA sote rahanA acchA hai aura kina prANiyoMkA jAgate rahanA ?" zrIvIra paramAtmAne uttara diyA-"he jayantI ! jo jIva adharmoM hoM, adharma priya hoM, adharma bolate hoM, adharmahIko dekhate
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnyY * pArzvanAtha-caritra * hoM, adharmahIkI prazaMsA karate hoM, adharmazIla hoM, adharmAcaraNa karate hoM aura adharmase hI apanI jIvikA upArjana karate hoM, aise jIvoMkA sote rahanA acchA hotA hai / kintu jo jIva dharmI hoM, dharmapriya hoM, sadA dharmahIse apano jIvikA upArjana karate hoM, aise jIvoMkA jAgate rahanA acchA hai| kyoMki aise jIva apane aura parAye sabhI prANiyoMko dharmameM lagAte haiM aura svayaM bhI sadA dharmAcaraNa hI karate haiM / vivekI prANiyoMko isa prakAra samajhakara pramAdAcaraNakA sarvathA tyAga karanA caahiye| isake atirikta jo kAma karanese bhArambha bar3he usakA bhI tyAga karanA caahiye| Ukhalake sAtha mUzala, halake sAtha phAla, dhanuSake sAtha bANa, silake sAtha baTTA, kulhAr3Ike sAtha daMDa, cakroke sAtha usakA UparI patthara prabhRti pApopakaraNa tyAjya aura durgatidAyaka haiM, isaliye inheM milAkara na rakhanA cAhiye-jyoMhIM kAma ho jAya, tyoMhI inheM alaga karake rakha denA caahiye| viveko puruSako ekendriya, dvi indriya, tri indriya, cAra indriya aura paMcendriya jIvoMkA vadha bhI na karanA caahiye| inakA vadha karanese narakakI prApti hotI hai| kAla nAmaka eka kasAI roja pAMca sau bhaiMsoMkA vadha karatA thA, isI liye vaha narakagAmI huA thaa| kahA bhI hai ki : "nAstyahiMsAsamo dharmoM, na saMtoSasamaM pratam / na satyasadRzaM zaucaM, zolatulyaM na maMDanam // " satyaM zaucaM tapaH zauca, zaucamiMdriyanigrahaH / sarvabhUtadayA zaucaM, jala zaucaM tu paMcamam /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * snAnaM manomala tyAgo, dAnaM cAbhayadakSiNA / jJAnaM tattvArtha saMbodho, dhyAnaM miviSayaM manaH / " arthAt - " ahiMsAke samAna koI dharma nahIM hai, santoSake samAna vrata nahIM hai, satyake samAna zauca ( pavitratA ) nahIM hai aura zIlake samAna bhUSaNa nahIM hai / satya prathama zoca hai, tapa dUsarA zauca hai, indriya nigraha tIsarA zauca hai, prANImAtrapara dayA karanA cauthA zauca hai, aura jala zauca pAMcavAM zauca hai / arthAt jala zaucako upekSA pUrvoka cAra zauca adhika acche, adhika Avazyaka aura adhika mahatvapUrNa haiM / manake malakA tyAga hI snAna hai, abhaya dAna hI saccA dAna hai, tatvArtha bodha ho jJAna hai aura vikAra rahita mana hI dhyAna hai / 247 gharameM rahanevAle aura jitya snAna na karanevAle manuSya binA tapake kevala manaH zuddhise bhI zuddha hote haiM / kahA hai ki " manaeva manuSyANAM kAraNaM baMdhamokSayoH " arthAt manahI manuSyake bandhana aura mokSakA kAraNa hai / " puruSa jisa taraha stroko AliGgana karatA hai, usI taraha putroko bho AliGgana karatA hai, kintu donoM avasthAoM meM usakI manaHsthitimeM jamIna AsamAna jitanA antara hotA hai / samatakA avalambana kara puruSa kSaNamAtrameM jitane karmoMkA kSaya kara sakatA hai, utane karmoM kA kSaya koTi janma paryanta tapa karanepara bhI nahIM kara sakatA / dharmakA mUla vinaya aura viveka hai / kahA bhI hai ki vinaya ho dharmakA mUla haiM / tapa aura saMyama vinayapara hI nirbhara karate haiM / jisameM vinaya nahIM usake
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 * pArzvanAtha-caritra * liye tapa kaisA aura dharma kailA? vinayI puruSa lakSmI, yaza aura kIrtiko bhI prApta karatA hai kintu durvinayIko kisI kAryameM bhI saphalatA nahIM miltii| parvatoMmeM jisa taraha meru, grahoMmeM jisa prakAra sUrya aura ratnoMmeM jisa prakAra cintAmaNi zreSTa hai, usI prakAra guNoMmeM viveke zreSTa hai| vivekake binA anya sabhI guNa nirguNase ho par3ate haiN| kisokA kathana hai ki jisa taraha netroMke vinA rUpa zobhA nahIM detA, usI prakAra vivekake vinA lakSmI zobhA nahIM detii| viveka rUpo dIpakake prakAzase prakAzita kiye hue mArgameM gamana karanepara kalikAlake andhakArama bhI kuzala puruSoMko koI kaSTa nahIM hotA, kyoMki gurukI bhAMti viveka kRtyako dikhatA hai aura sanmitrako bhAMti akRtya karanese rokatA hai / isa sambandha sumatikA dRSTAnta zikSA prada hai| vaha isa prakAra hai : * sumatikI kthaa| HTC ESEK* zrIpura nagarama zrIsena nAmaka eka rAjA rAja karatA thaa| usake zrosakhI nAmaka eka strI thI aura somanAmaka eka mantrI thaa| mantrI niHsantAna honeke kAraNa sadaiva duHkhI rahatA thA aura use kahIM bhI zanti na milatI thii| eka bAra rAjAne mantrIse kahA-"he mantrI ! tumheM niHsantAna dekhakara mujhe bar3A duHkha hotA
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 246 haiN| kyoMki hama logoMkA yaha sambandha vaMza paraMparAse calA A rahA hai| aba tumhAre putra na honepara mere putrakA mantrI kauna hogA! kisI bAharI manuSyako isa padapara sthApita bhI kiyA jAya, to usakA kauna vizvAsa ! tuma to isa sambandhameM ekadama nizcintase dikhAyo dete ho ?" yaha suna mantrIne kahA-svAmin ! maiM nizcinta to nahIM hUM, kintu kyA kiyA jAya ? jIvana, santAna aura dravyayaha tInoMhI devAdhIna haiN| jo bAta apane adhikArake bAhara hai usake liye cintA karanese kyA lAbha hogA ?" rAjAne kahA-"tumhArA kahanA ThIka hai, kintu phira bhI prayatna karanA hamArA kartavya hai| bhataH merI samajhameM tumheM kula devIkI ArAdhanA karanI caahiye| yadi unakI kRpA ho jAyagI, to tumhAre manoratha pUrNa honemeM jarA bhI dera na lgegii| rAjAko yaha bAta suna mantrI kula devIke mandirameM gayA aura snAnAdika kara, kuzAsanapara baiTha, devIse nivedana kiyA ki-"he mAtA! jabataka Apa mujhe putra denekI kRpA na kareMgI, tabataka maiM anna na grahaNa kruuNgaa|" isa prakAra abhigraha lekara vaha tIna dinataka nirAhAra baiThA rhaa| tIsare dina devIne prakaTa hokara kahA"he bhadra! tU isa taraha kaSTa kyoM uThA rahA hai ? isa samaya aisA yoga hai ki tujhe jo putra hogA, vaha vyabhicArI, cora aura jUArI hogaa| isaliye tU yadi sadguNI puza cAhatA ho to kucha samayake liye Thahara jaa|" yaha suna mantrIne kahA-"acchA, maiM rAjAse pUcha luuN|" yaha kaha vaha rAjAke pAsa gayA aura use sArA hAla
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 * pAzvanAtha-caritra kaha sunaayaa| rAjAne soca vicAra kara kahA-"devIse jAkara kaho, ki putra cAhe jaisA ho, kintu vaha binayI aura vivekI honA caahiye| tadanusAra manco punaH devIke pAsa AyA aura unase hAtha jor3a kara kahane lagA-"he bhagavatI! putra cAhe jaisA durguNI ho, mujhe koI Apatti nahIM hai, kintu vaha vinayI aura vivekI avazya honA caahiye|" mantrIkI yaha bAta suna devI "tathAstu" kaha, antardhAna ho gyii| aura mantrI bhI unheM praNAma kara mana-hI-mana harSa manAtA gharakI ora claa| isa mantrIko apanI strIke atirikta eka vezyA bhI thI, jisa para yaha bar3A prema rakhatA thaa| jisa samaya vezyAko mAlUma huA ki mantrI devIke mandirameM gayA hai, usa samayase vaha bhI anna tyAga kara pRthvIpara sone lgii| aMtameM usane jaba devokI prasannatAkA hAla sunA, taba usane dAsIko bhejakara mantrIko apane ghara bulaayaa| dAsIne vezyAkI orase isa prakAra anurodha kiyA, ki mantrI kisI taraha bhI inkAra na kara sakA aura use vezyAke yahAM jAnA hI pdd'aa| vahIM usane snAna bhojana kiyA aura usa dina vahIM rAzi bitaayii| devIke AzIrvAdase saMyogavaza usI dina vezyAko garbha raha gayA / mantrIko yaha jAnakara bar3A duHkha huaa| vaha apane manameM pazcAtApa karatA huA kahane lagA--"aho ! mujhe dhikkAra haiM ki maiM apanI kulavato stroke pAsa na jAkara yahIM raha gayA aura devIkA prasAda isa prakAra kupAtrake hAthameM calA gyaa| aba merA putra bhI dAsI-putra kahalAyegA, kintu kyA kiyA jaay| bhAvIko
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 251 kauna meTa sakatA hai ? sabase adhika duHkhakA viSaya to yaha hai ki mere putra honepara bhI maiM usakA janmotsava na kara skuuNgaa| khaira, jo honI thI so ho gayI, aba pazcAtApa karanese kyA lAbha ?" ___ yaha socatA huA mantrI rAjAke pAsa aayaa| use isa taraha rAjAne udAsa dekhakara pUchA-"mantrI! tuma udAsa kyoM ho! harSake sthAnapara yaha viSAda kyoM ? kyA koI viparIta ghaTanA ghaTita huI hai ?" rAjAkI yaha bAta suna mantrIne use sArA hAla kaha sunaayaa| rAjAne kahA--"mantrI ! udAsa mata bno| jo honI hotI hai, vahI hotA hai / isameM tumhArA kyA doSa ? kintu usa vezyAko aba tuma apane mahalameM le Ao aura use isa taraha chipA kara rakho ki kisIko kAnokAna isa bAtakI khabara na pdd'e| jaba putrakA janma ho, taba use apane pAsa rakha kara vezyAko kisI aura jagaha bheja denaa| saMbhava hai ki isase tumhArI adhika vadanAmo na hogii| ___ mantrIne rAjAkI yaha bAta mAna lo aura usa vezyAko apane gharameM lA rkhaa| yathA samaya usane eka putrako janma diyaa| mantrIne rAjAko isakI sUcanA de gupta rItise usakA saMskAra kraayaa| jaba yaha bar3A huA aura isakI avasthA vidyAdhyayana karane yogya huI, taba mantrIne anyAnya kaI vidyArthiyoMke sAtha use bhI par3hAnekA bhAra apane sira liyaa| usane anyAnya vidyArthiyoMko isaliye sAtha rakhA, jisase kisoko koI sandeha na ho / mantrIne sarvaprathama apane putrako nItizAstrakI zikSA denI Arambha ko|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 * pAzvanAtha-caritra * rAjAkI AjJAse mantrIne apane pairake aMgUThameM eka DorI bAMdhI aura use putrake hAthama dekara kahA ki jaba tujhe koI sandeha par3e yA koI bAta samajha na par3e, taba isa DorIko hilaanaa| isa tara saMketa pUrvaka usane apane putrako yatheSTa zikSA dI aura use nIti zAstrameM pAraMgata banA diyaa| eka dina par3hAte samaya notizAstrameM yaha zloka AyA : "dAna bhogo nAzastisro gatayo bhavaMti vittasya / yo na dadAti na bhuktaM, tasya tRtoyA gatirbhavati // " arthAt---"dAna, bhoga aura nAza, yahI tIna dhanakI gati hai| jo dhana dAna kiMvA bhogake kAmameM nahIM lAyA jAtA usakI tIsarI gati arthAt nAza hotA hai| yaha zloka sunakara mantrIputra DorI hilAne lgaa| isase usake pitAne punaH use vaha zloka samajhAyA, kintu mantrI putrako isase santoSa na huA, ataeva usane punaH DorI hilaayii| yaha dekhakara mantrI kucha ruSTa huaa| usane anyAnya vidyArthiyoMko uso samaya chuTTI de dI aura apane putrako ekAntameM bulAkara kahA-"he vatsa ! samudra jaise zAstrako pAra karaneke bAda goSpada samAna isa sugama zlokameM tU mUr3ha kyoM bana gayA? isameM aisI kaunasI bAta hai, jisake kAraNa tU isa prakAra cakarA rahA hai aura bArambAra samajhAnepara bhI tujhe jJAna nahIM hotA?" pitAkI yaha bAta suna putrane kahA-"pitAjI ! Apane dhanakI jo tona gati batalAyI, ve merI samajhameM nahIM aatii| mujhe to kevala dAna aura nAza yahI do gatiyAM dikhAyI
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sage * 253 detI haiN| jo dhana bhogameM vyaya kiyA jAtA hai, vaha bhI nAza ho hotA hai| kahA bhI hai ki dhanakI eka mAtra gati dAna ho hai| dhanako dharmArtha satpAtrako denA sarvottama hai| duHkhita yAyakako denese kIrti bar3hatI hai, bandhuoMmeM upayoga karanese prema bar3hatA hai, bhUtAdiko denese vighnoMkA nAza hotA hai| isa prakAra ucita upayoga karanepara lAbha hI hotA hai| diyA huA dAna kabhI vyartha nahIM jaataa| bhogase kevala aihika sukhoMkI prApti hotI hai, anyathA nAza to hotA hI hai|" putrakI yaha bAteM sunakara vicAra catura maMJIko bar3AhI Ananda huaa| usane yaha sArA hAla rAjAko kaha sunaayaa| rAjAne kahA-"he bhadra! usake hRdayameM aba vivekarUpI sUryakA udaya huA hai| aba vaha mere aura tumhAre sabhoke manoratha pUrNa kregaa| usakA vicAra gambhIrya, usakI caturAI aura usakI adbhuta mati niHsandeha prazaMsanIya hai| usakI buddhi guru aura zAstrase bhI Age daur3a lagA rahI hai| maiM samajhatA hUM ki use aba pUrNa jJAna ho gayA hai ataeva use hAthIpara baiThAla kara mere pAsa le aao|" yaha kaha rAjAne usI samaya use livA lAneke liye eka hAthI aura kaI anucaroMko bheja diyaa| mantrI bhI khuza hotA apane ghara gayA aura putrako vastrAbhUSaNase sajjita kara maMgalAcAra pUrvaka rAjAke yahAM le gyaa| usake Anepara rAjAne bar3e premase use bulAkara apane pAsa baiThAyA aura usakA nAma sumati rkhaa| isake bAda rAjAne usase kahA-"sumati ! Ajase mere mahalameM jahAM terI icchA ho,
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 * pArzvanAtha caritra * vahAM tU vicaraNa kara sakatA hai / tujhe aba kahIM bhI jAnekA pratibandha nahIM hai / yaha kahakara usane satkAra pUrvaka use bidA kiyA / mantrIputra aba rAjAke mahalameM nitya Ane jAne aura svacchandatA pUrvaka vicaraNa karane lagA / eka bAra usane rAjAke khajAnemeM praveza kiyaa| vahAM eka motIkA hAra dekhakara usake cittameM lobha huA ataH usane use curA liyA / anantara use chipAkara vaha bAhara nikalane lagA / isI samaya vivekake kAraNa use vicAra AyA ki aho, mujhe dhikkAra hai ! maiMne yaha kyA kara DAlA ? saMsArameM corIke samAna dUsarA koI pApahI nahIM hai / yaha socakara vaha ulaTe pairoM lauTa gayA aura usa hArako phira vahIM bhANDArama rakha apane ghara lauTa AyA / eka bAra vaha khelate-khelate rAjAke antaHpura meM calA gayA / vahAM rAnI use dekhakara mohita ho gayI / usane sumatiko ekAnta meM bulAkara usase anucita prastAva kiyaa| sumati pahale to isake liye rAjI ho gayA, kintu jyoM hI isake liye agrasara huA tyoMhIM vivekane use roka liyA / vaha apane manameM kahane lagA"aho, mujhe dhikkAra hai, ki mAtAke samAna rAjapatnIkI bAta suna - kara mere cittameM bhI vikAra utpanna ho gayA / para strIke saMgase isa janma meM ziraccheda AdikI rAjA aura usa janmameM narakakA duHkha prApta hotA hai / isaliye saMsAra meM vahI bar3A aura vahI paNDita hai jo ina sA~pake samAna kulaTAoMse dUra rahatA hai / maiM Ajase para strIko bahana ke samAna samabhUMgA aura bhUlakara bhI isa taraha kisI -
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * ko bAtoMmeM na aauuNgaa| isa taraha socatA huA, vaha rAja patnose kSamA prArthanA kara apane ghara lauTa aayaa| ___ eka bAra vaha ghUmatA-ghUmatA kahIM juAriyoMke pAsa jA niklaa| vahA~ usane dekhA ki koI jUArI lar3a rahA hai, koI apanA dhana kho rahA hai, koI haMsa rahA hai, koI ro rahA hai aura koI corokI phikra kara rahA hai| yaha dekhakara use dyUtake prati ghRNA utpanna huii| vaha apane manameM socane lagA-"yaha vahI to hurvyasana hai, ki jisake kAraNa eka manuSya kSaNa bharameM amIrase phakIra ho jAtA hai / jisake kAraNa manuSya kisI kAmakA nahIM rhtaa| iso vyasanase nalarAjAko bho rAjasukhase pRthaka ho jAnA par3A thaa| ataeva isa vyasanakA to nAma lenA bhI mahApApa hai| yaha socakara vaha usI samaya vahAMse apane ghara calA aayaa| eka bAra vaha vicaraNa karatA huA rAja sabhAmeM jA phuNcaa| use Ate dekha rAjAne bar3e premase bulAkara use apane pAsa baitthaayaa| anantara sumatine avasara dekhakara rAjAse kahA-"he svAmin ! notizAstrameM kahA hai ki kisIkA vizvAsa na karanA caahiye| phira bhI Apa mujhapara itanA vizvAsa kyoM rakhate haiM ? niHsandeha Apa yaha acchA nahIM krte|" yaha sunakara rAjAne kahA-"he vatsa! terA janma devIke varadAnase huA hai aura tU hamArA vaMza paramparAgata mantrI hai, isaliye maiM terA vizvAsa na karUM to aura kisakA karU~ ? tujhe devIne vinaya aura viveka-yaha do guNa diye haiN| vaha sadA terI sahAyatA kreNge|" rAjAko yaha bAta suna / /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzrzvanAtha caritra 256 usane apanA sArA hAla kaha sunaayaa| sunakara rAjAne kahA - " hai vatsa ! vinaya aura vivekake kAraNa tU sadoSa honepara bhI nirdoSa hI hai| kahA bhI hai ki :-- * "yasya kasya prasUto'tra, guNavAn pUjyate naraH / suvaMzopi dhanurdaNDo, nirgu yAH kiM kariSyati // " arthAt -" cAhe jisa vaMzameM janma huA ho, kintu pUjA to sadA guNavAna puruSakI hI hotI hai / jisa prakAra acche bA~sakA banA huA dhanuSa bhI guNa ( pratyaMcA ) ke binA koI kAma nahIM de sakatA, usI taraha acche vaMzameM janma honepara bhI nirguNI ho to vaha kisI kAmakA nahIM hotA / " rAjAkI yaha bAteM sumati nIcA sira kiye hue suna rahA thA / rAjAne bar3e premase hRdaya lagAkara usI dina use mantrI banA diyaa| sumatine so apane isa naye padakA bhAra bar3e harSa se aGgIkArapara uThA liyA / aura yogyatA pUrvaka rAja kAja kara, antameM usane saddharmapAlana ke kAraNa sadgati prApta kii| sumatikI isa kathAse zikSA grahaNa kara pratyeka manuSyako vinaya aura viveka avazya dhAraNa karanA cAhiye / kintu vinaya aura vivekakI prApti aise hI nahIM ho jAyA karatI / isake liye satsaMgakI AvazyakatA par3atI hai / saMgati karaneke pahale bhI yaha acchI taraha dekha lenA cAhiye ki manuSya sajjana haiM yA nahIM / jo sajjana hoM unhIMko saMgati karanI cAhiye / sajanoMkI saMgatise sivA lAbhake hAni nahIM hotI / zAstrameM 1
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtoya saga * 257 saMgati karane yogya sajjanoMke lakSaNa isa prakAra batalAye gaye haiM :- "parAye doSa prakaTa na karanA, dUsareke guNa alpa honepara bhI unakI prazaMsA karanA, paradhana dekhakara nirantara santoSa mAnanA, dUsaroMkA duHkha dekhakara duHkhita honA, AtmazlAghA na karanA, nItikA tyAga na karanA, apriya kahanepara bhI aucityakA ulaMghana na karanA aura krodha se sadA dUra rahanA / ina lakSaNoMse yukta sajjanoMkI saMgati karanese kyA lAbha hotA haiM, yaha batalAte hue kahA gayA hai, ki satsaMga durgatiko dUra karatA haiM, mohako bhedatA hai, vivekako lAtA hai, premako detA hai, nItiko utpanna karatA hai, vinayako bar3hAtA hai, yazako phailAtA hai, dharmako dhAraNa karAtA hai| aura manuSya ke sabhI abhISTa siddha karatA hai / kisIne yaha bhI kahA hai ki he citta ! yadi tujhe sadbuddhi prApta karanI ho, yadi tU Apattiko dUra karanA cAhatA ho, yadi tU sanmArgapara calanA cAhatA ho, yadi tU kIrti prApta karanA cAhatA ho, yadi tU kuTilatAko dUra karanA cAhatA ho, yadi tujhe dharma sevanakI icchA ho, yadi tU pApavipAkako rokanA cAhatA ho aura yadi tujhe svarga tathA mokSa prApta karanekI icchA ho, to guNojanoMkA saMga kara | kyoMki satsaMgatike pratApase hI jIvako sabhI tarahakA sukha prApta hotA hai / kahA bhI hai ki : "pazya satsaMga mAhAtmyaM, sparza. pASANayogataH / lohaM svarNaNaM bhavetsvaNaM - yogAtkAco maNIyate // " arthAt - " satsaMga kI mahimA to dekho, ki pArasamaNike 17
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 * pArzvanAtha caritra * yogase lohA bhI suvarNa ho jAtA hai aura suvarNake yogase kAca bhI maNike samAna dikhAyI dene lagatA hai / " isake atirikta akulIna honepara bhI manuSya viveko batanA hai aura kulIna honepara bho kusaMgase avivekI banatA hai | agnike yogase zaMkha bhI dAha utpanna karane lagatA hai | cetanAyukta manuSyoMke saMgase guNa doSa to utpanna hotehI haiM, kintu saMgakA prabhAva itanA jabadasta hotA hai : ki vRkSoMkI saMgatikA bhI manuSyapara prabhAva par3atA hai / yaha anubhava siddha bAta hai ki azoka vRkSakI saMgatise zoka dUra hotA hai aura kalivRkSake saMgase kalaha hotA haiM / dharma kI prApti bhI jovako satsaMgase hI hotI hai| isa sambandhameM prabhAkarakI kathA manana karane yogya haiN| vaha isa prakAra hai : ****************** prabhAkarakI kathA | ******** bharatakSetrake vIrapura nAmaka nagara meM divAkara nAmaka eka brAhmaNa rahatA thaa| vaha yajana, yAjana, adhyayana, adhyApana, dAna aura pratigraha prabhRti SaTkarmoMmeM sadA lIna rahatA thA / usake prabhAkara nAmaka eka durguNI putra thA / vaha svecchA pUrvaka idhara udhara bhaTakatA aura nAmA prakArake upadrava kiyA karatA thA / divAkara apane putrako sadA upadeza detA aura use aneka prakArase
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 * tRtIya sarga samajhAkara sumArgapara lAnekI ceSTA krtaa| kabhI kabhI vaha usase kahatA-"he vatsa! yaha tU kyA kara rahA hai ? yaha zarIra bhI apanA nahIM hai, taba dUsaroMkA kauna bharosA ? isaliye durvyasanoMko tyAga de, zAstroMkA adhyayana kara, kAvya rasAmRtakA pAna kara, acchI kalAoMkA abhyAsakara, dharmakA vyApAra kara aura apane kulakA uddhAra kara / kahA bhI hai ki : "ekenApi suputraNa, vidyAyuktena saadhunaa| kulaM puruSa siMhena, caMdroNa gaganaM ythaa||" arthAt -"jisa prakAra candrase AkAzakI zobhA bar3hatI hai, uso taraha vidvAn, zreSTa, aura zUravIra kevala eka ho putra honepara bhI kulako zobhA bar3ha jAtI hai|" zoka aura santApa utpanna karanevAle aneka putra utpanna honese kyA lAbha ? aise aneka putroMkI apekSA vaha eka hI putra acchA jo kulake liye avalambana rupa ho--jisase samasta kulako vizrAnti mile| jisa prakAra sugandhayukta phUloMse lade hue eka ho vRkSase samUcA vana sugandhita ho uThatA hai, usI taraha eka hI suputrase samUce kulakI zobhA bar3ha jAtI hai| jo loga ThIka rAste para na calakara bekAra cIjoMke pIche apanI zakti aura apanA samaya vyaya karate haiM, unakI eka bhI AzA saphala nahIM hoto| kisIne kahA bhI hai ki, dhAturbAdIse dhanakI AzA rakhanA, rasAyanase jIvanakI AzA rakhanA aura vezyAse ghara basAnekI AzA rakhanA yaha tInoM hI bAteM puruSoMke liye matibhraMza rUpa haiN|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 * pArzvanAtha-caritra - pitAke isa upadezako sunakara prabhAkarane haMsakara kahA"pitAjI! Apa par3haneke liye to kahate haiM, parantu par3hanese kyA lAbha hogA ? par3hanese na to sukha hI milatA hai, na koI svarga hI jAtA hai| kisIne kahA bhI hai : bubhukSitarvyAkaraNaM na bhujyate, pipAsitaiH kAvyaraso na piiyte| na chaMdasA kenacidudhyataM kulaM, hiraNyamevArjaya niSphalAH klaaH||" arthAt-"bhUkha laganepara vyAkaraNa khAyA nahIM jA sktaa| pyAsa laganepara kAvyarasa piyA nahIM jA sakatA, aura chaMda zAstra se kulakA uddhAra nahIM ho sktaa| isaliye kalAoMko niSphala samajhakara dhanopArjana karaneke liye liye yatna caahiye| isake atirikta saMsArameM yaha bhI dekhA jAtA hai, ki lakSmIkI kRpA honepara nirguNoko bhI loga guNavAn, rUpa hInako bhI sundara, mUrkhako bho buddhimAna, nirbalo bho balavAna aura akulInako bhI kulona mAnate haiN| isaliye saMsArameM kevala lakSmIko ho kRpA sampAdana karanI cAhiye / " putrako yaha UTapaTAMga bAteM sunakara divAkara apane manameM kahane lagA-"aho, yaha merA putra hokara bhI nirguNI, kuzIla aura kulake liye kalaMka rUpa huaa| aba maiM kyA karU~ ? kahA~ jAU~ ?" kintu antameM koI upAya na dekha vaha apanA mAthA pITakara cupacApa baiTha gyaa| isI taraha zoka-santApameM usane apanA sArA jIvana vyatIta kara diyaa| antameM jaba usakA mRtyukAla samIpa AyA, taba usane phira eka bAra prabhAkarako ekAntameM bulAkara
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ 261 * tRtIya sarga * "samajhAyA aura kahA- "he vatsa! na to tUne kabhI merI bAta mAnI hai, na mere vacanoMpara tujhe vizvAsahI hai,kintu phira bhI maiM tujhe eka zloka batalAtA huuN| AzA hai ki tadnusAra AcaraNa kara tU merI antima AzA pUrNa kregaa|" yaha suna prabhAkarane kahA--"acchA kahiye, maiM Apako yaha antima icchA avazya pUrNa kruuNgaa|" taba usane prasanna hokara kahA-"vatsa! dhyAnApUrvaka suna / vaha zloka yaha hai :-- ___ "kRtajJa svAmi-saMsarga-muttama strI parigraham / kurvanmitramalobhaM ca, naro naivAvasodati // " arthAt-"kRtajJa svAmIkI sevA karanese, uttama kulIna strIke sAtha zAdI karanese aura nirlobhI manuSyako mitratA karanese manuSyako kabhI duHkhI nahIM honA par3atA hai| pitAke muMhase yaha zloka suna, prabhAkara usI samaya jUA khelane calA gyaa| idhara usake pitAne AnandapUrvaka apanA prANa tyAga diyaa| isake bAda turata ho prabhAkarakA eka mitra use yaha khabara dene daudd'aa| usane prabhAkarase jAkara kahA-"prabhAkara ! tere pitAkA dehAnta ho gayA hai !" yaha suna prabhAkarane jUA khelate hI khelate uttara diyA ki dehAnta ho gayA hai, to maiM calakara kyA kruuNgaa| tumhIM jAkara saba vyavasthA kara do| antameM mitrake bahuta samajhAnepara vaha uThA aura ghara Akara pitAke agnisaMskArakI vyavasthA kii| pitAkI uttara kriyAse nivRtta honepara prabhAkara pitAke batalAye hue zlokakA artha socane lgaa| artha samajhameM Anepara
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * usane vicAra kiyA ki yaha koI jarUrI bAta nahIM hai, ki pitAjIne jaisA kahA hai, vaisA hI mujhe karanA caahiye| pahale yaha bhI dekhanA cAhiye ki unhoMne jo kahA hai, usase ulaTA karanepara kyA phala hotA hai ? yaha socakara vaha gharase nikala par3A aura videzake liye prasthAna kiyaa| calate-calate rAstemeM eka gAMva milaa| usa gAMvameM siMha nAmaka eka rAjA rAjya karatA thaa| usake sambandhameM prabhAkarane sunA ki vaha bar3A hI kRtaghnI, abhimAnI aura nIca hai| yaha sunakara usane socA, ki basa, isIke yahAM rahakara pitAke vacanako parIkSA karanI caahiye| ataH vaha turata hI siMhake pAsa gayA aura usake yahAM naukarI kara lo| isa rAjAke yahAM sevA dharmahIna, nIca, mUrkha aura rUkhe svabhAvakI eka dAsI thI / use prabhAkarane apanI strI banA kara apane gharameM rakha liyaa| aba kamI raha gayo kevala eka lobhI mitrakI / isake liye usane lobhacandI nAmaka eka nirdhana vaNikako khoja nikaalaa| isa prakAra pitAke batalAye hue tInoM upakaraNase viparIta upakaraNa ekatra kara vaha samaya bitAne lgaa| apane buddhibala aura parAkrama dvArA usane kucha hI dinoMmeM rAjAkA khajAnA bar3hA diyaa| dAsoko aneka vastrAbhUSaNa banavA diye aura lobhacandIko khUba dhanavAna banA diyaa| apane ina kAryoMke kAraNa vaha tInoMkA priyapAtra bana gayA aura ve use prANase bhI adhika cAhane lge| isI taraha bahuta dina vyatIta ho gye| siMha rAjAke yahAM eka bahuta bar3hiyA mayUra thaa| use siMhane svayaM
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga* lAlana-pAlana kara bar3A kiyA thaa| ataH yaha mayUra use bar3A hI pyArA thA aura vaha use sadA apanI najarake sAmane rakhatA thaa| eka bAra prabhAkarakI vaha bhAryArUpa dAsI garbhavatI huI / garbhAvasthAmeM dohadake kAraNa use mayUrakA mAMsa khAnekI icchA huI / ataH usane prabhAkarase kahA-"yadi mujhe rAjAke mayUrakA mAMsa khilA do, to mujhe bar3AhI Ananda hogA!" dAsIko yaha bAta suna prabhAkarane socA ki rAjAke pyAre mayUrako mArakara usakA kopabhAjana bananA ThIka nahIM / ataH usane dAsoko prasanna rakhaneke liye eka dUsarIhI yukti khoja nikaalo| tadanusAra usane rAjAke mayUrako kahIM chipA diyA aura eka dUsare mayUrakA vadhakara usake mAMsase dAsIko tRpta kiyaa| isa bhedako dAsA jarA bhI na jAna skii| idhara kucha hI samayake bAda jaba bhojanakA samaya huA aura mayUra dikhalAyo na diyA, taba rAjA cAroM ora usakI khoja karAne lgaa| kintu usakA patA kahAMse cale ? use to prabhAkarane chipA rakhA thaa| nidAna saba dAsa dAsI nirAza ho lauTa aaye| isase rAjAko bahuta hI duHkha huA aura usane nagarameM ghoSaNA karA dI, ki jo mayUrako lA degA, use eka sau svarNa mudrAyeM inAma do jaaygii| rAjAkI yaha ghoSaNA suna, dAsIke muMhameM pAnI bhara aayaa| vaha apane manameM kahane lagI-"mujhe isa paradezI manuSyakI cintA kyoM karanI cAhiye ? isakA cAhe jo ho| yadi maiM isa samaya rAjAse yaha hAla kaha dUM, to mujhe sau svarNamudrAyeM inAma mila sakatI haiN| isa dhanase prabhAkara jaise hajAra premiyoMko maiM juTA sakatI huuN| mujhe yaha
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ raha4 * pArzvanAtha-caritra * avasara kadApi hAthase na khonA caahiye|" yaha socakara vaha rAjA ke pAsa gayo aura usase ekAntameM kahane lagI-"rAjan ! maiM Apase eka satya bAta kahane AyI huuN| kyoMki - "satyaM mitra: priyaM strIbhiralIka madhuradviSA / anukUlaM ca satyaM ca, vaktavyaM svAminA saha / / " arthAt-"mitroMke sAtha satya, striyoMke sAtha priya, zatruke sAtha asatya kintu madhura aura svAmIke sAtha anukUla satya bolanA caahiye|" he svAmIn ! kala mujhe mayUrakA mAMsa khAnekI icchA utpanna huI thI, taba maiMne yaha bAta apane patise kho| isaliye usane mere manA karanepara bhI Apake mayUrako mAra DAlA aura usakA mAMsa khilAkara merI icchA pUrNa kii| dAsIko yaha bAta suna rAjAko bar3Aho krodhase aayaa| vaha kahane lagA-"prabhAkara to aisA na thA, kintu mAlUma hotA hai ki duSToMkI saMgatike kAraNa usakI mati bhraSTa ho gayI hai| aba use isa kAryake liye avazya hI zikSA denI cAhiye / yaha soca kara usane sipAhiyoMko AjJA dI ki prabhAkarako isI samaya pakar3a lAo aura use nagarake bAhara le jAkara mAra ddaalo|" prabhAkarako kisI taraha yaha samAcAra zoghra hI mAlUma ho gyaa| usane socA ki do bAtoMkI to parIkSA ho cuko| aba lage hAtha isI samaya mitrako bhI AjamAnA caahiye| yaha socakara vaha lobhacandIke gharameM ghusa gayA aura usase gir3agir3Akara kahane lagA-"he mitra ! merI rakSA kara ! rAjAke sipAhI mujhe pakar3ane
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** tRtIya sagaM* 265 A rahe haiN| lobhacandIne pUchA - " tUne kyA aparAdha kiyA hai jisake kAraNa rAjAne tujhe pakar3aneke liye anucara bheje haiM ?" prabhAkarane kahA - "maiMne apanI strIko mAMsa khilAneke liye rAjAke mayUrako mAra DAlA hai / yaha sunate ho usa svArthI mitrane kahA - " rAjAke aparAdhoko apane gharameM kauna baiThAye ? bhAI ! maiM isa samaya tujhe apane gharameM Azraya nahIM de sktaa|" lobhacandIke yaha kahanepara bhI prabhAkara usake ghara meM ghusa gayA kintu isapara bhI lobhacandIko dayA na aayii| usane usI samaya rAjAke sipAhiyoM ko bulAkara prabhAkarako pakar3A diyaa| ve loga usake hAtha paira bAMdha kara, vadha karaneke liye nagarake bAhara le aaye| vahAM ve jaba usako vadha karane ko taiyAra hue, taba usane dInatA pUrvaka kahA - "bhaiyo ! maiMne tuma logoMpara aneka upakAra kiye haiM / tuma kyA eka bAra mujhe rAjAke pAsa na le caloge ? saMbhava hai ki vahAM calanese merI jAna baca jaay|" prabhAkarakI yaha bAta suna rAjAke sipAhI use rAjAke pAsa le Aye / prabhAkarane rAjAse dInatA-pUrvaka kSamA prArthanA karate hue kahA - "he rAjan ! Apa mere svAmI haiM / Apako maiM apane pitA tulya samajhatA huuN| yaha merA pahalA hI aparAdha hai / ise kSamA karane kI kRpA kareM / " rAjAne lAla lAla AMkheM nikAla kara kahA - "maiM to prANake badale prANa cAhatA hU~ | tUne mere mayUrako jisa nirdayatAke sAtha mArA hai, usI nirdayatAke sAtha terA bhI vadha kiyA jAyagA / tU yA to merA mayUra lA de yA maraneke liye taiyAra ho jA / mayUra ghAtakapara maiM kisI prakArakI dayA nahIM
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 * pArzvanAtha-caritra * karanA caahtaa|" rAjAkI yaha bAta suna prabhAkarake mitra aura usakI strIko chor3a sabhIko bar3A hI duHkha huA aura ve vyAkula ho utthe| prabhAkarane kahA-.."basa, rAjan ! aba Apa apanA krodha zAnta kiijiye| maiMne kevala apane pitAkI bAtakI parIkSA karaneke liye hI yaha saba kiyA thaa| maiM dekhanA cAhatA thA, ki unhoMne jo kahA hai vaha ThIka hai yA nhiiN| astu, aba merA vizvAsa ho gayA ki unhoMne jo kahA thA, vaha akSarazaH Thoka hai| aba Apa khuzIse apane sipAhI mere sAtha bhejiye, maiM unheM ApakA mayUra sauMpa detA huuN| maiMne use mArA nahIM hai| kevala chipA rakhA hai|" yaha kahakara prabhAkarane rAjAko sArA hAla kaha sunAyA aura mayUra lAkara usako de diyaa| yaha dekhakara siMhane bahuta pAzcAtApa kiyA aura prabhAkarase kahA ki jo honI thI vaha ho gayI, aba kisI tarahakA qhayAla na kara isI jagaha Anandase jIvana vyatIta kro| kintu isase prabhAkara rahaneko rAjI na huaa| usane kahA--. "pratyakSa doSa dikhAyI denepara bhI usakA tyAga na karanA to parale sirekI mUrkhatA kahI jA sakatI hai|" yaha kahate hue prabhAkara usI dina vahAMse cala pdd'aa| rAstemeM vaha ina duSToMkI duSTatApara vicAra karane lagA ! vaha kahane lagA-- "aho ! durjanakI saMgati kiMpAka vRkSakI chAyAkI bhA~ti duHkha. dAyaka hotI hai| maiMne ina logoMpara jo upakAra kiyA thA, usakI ina logoMne z2arA bhI paravAha na kii| mUrkha aura duSToMkI saMgati kI apekSA mRtyu bhI adhika zreyaskara hotI hai| kisIne ThIka
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267 * tRtIya sarga * hI kahA hai ki mUrkha mitrakI apekSA vidvAna zatru acchA-nAdAna dostase dAnA duzmana bhlaa| kisIne yaha ThokahI kahA hai ki "zirasA umanaH saMgAddhAryate taMtavopi hi / tepi pAdena mRdayaMte, paTepi mlsNgtaaH||" arthAt---"puSpake saMgase sUta bhI zirapara dhAraNa kiyA jAtA hai, kintu vastrameM rahanepara jaba mailase saMga ho jAtA hai, taba vahI sUta kUTA-pITA aura paTakA jAtA hai|" maiMne adhama svAmI, bhAryA aura mitrakI parIkSA kara lI / ataeva aba maiM pitAke AdezAnusAra hI AcaraNa kruuNgaa| ___ isI tarahako bAteM socatA huA vaha sundarapura nAmaka eka nagarameM A phuNcaa| isa nagarameM hemaratha nAmaka eka rAjA rAja karatA thaa| isa rAjAke guNasundara nAmaka eka putra thaa| jisa samaya prabhAkara yahAM pahu~cA, usa samaya guNasundara apane sevakoMke sAtha nagarake bAhara kilo vRkSake nIce vizrAma kara rahA thaa| prabhAkarane usake pAsa jAkara use praNAma kiyaa| rAjakumArane bhI use bhadra puruSa samajhakara apane pAsa baitthaayaa| prabhAkara vahAM baiThakara zAstra carcA karane lgaa| kucha derake bAda rAjakumArane vahIM jalapAna kiyA aura prabhAkarako bhI jalapAna kraayaa| isake bAda donoM jana eka dUsarese mIThI mIThI bAteM karane lge| kisone ThIka hI kahA hai ki prasanna dRSTi,zuddhamana, lalitavANI aura namratA rakhanevAlA manuSya vibhava na hone para bhI arthIjanoMmeM svAbhAvika ho pUjA jAtA hai| astu, bAtacIta honepara rAjakumArane prabhAkarase
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 * pArzvanAtha caritra # pUchA - " Apa kauna haiM aura kahAM jA rahe haiM ? yahAM kisa uddezase ApakA Agamana huA hai ?" prabhAkarane kahA- "maiM dezATana karaneke liye bAhara nikalA hU~ aura anAyAsa hI bhramaNa karatA huA yahAM A pahu~cA hU~ / " rAjakumArane kahA - "yadi Apako koI Apatti na ho, to Apa mere pAsa raha sakate haiN|" rAjakumArakI yaha bAta suna prabhAkarane vahAM rahanA svIkAra kara liyaa| aba donoM jana vahAMse uThakara nagarameM gaye aura mitrakI taraha rahane lage / prabhAkara mana-hI-mana rAjakumArake cAturya aura usake madhura vacanoMpara mugdha ho rahA thA / vaha apane manameM kahane lagA"yuvAvasthA honepara bhI rAjakumArameM kitanA gAMbhirya hai, kitanA jJAna hai ! kisIne ThIka hI kahA hai ki drAkSakI taraha aneka manuSya bAlyavasthA se hI madhura sarva guNa sampanna hote haiM / aneka manuSya Amra phalakI taraha paripakva honepara hI madhura hote haiM aura aneka manuSyoM meM indrAyaNake phaloMko bhAMti kabhI mAdhurya AtA hI nhiiN| kahA hai ki : "prAkRtau hi guNA nuna, satyI bhUta midaM vacaH / yasyaiva darzane nApi, netra ca saphalI bhavet // " arthAt - " AkRtimeM hI guNa rahate haiM, yaha bAta bilakula ThIka hai; kyoMki usake darzana mAtrase netra saphala ho jAte haiM / " isaliye aba isakI sevA kara kusvAmIke saMgase doSa rUpI jo maila lagA hai, use dho DAlanA cAhiye / yaha socakara prabhAkara rAjakumArakI sevA karane lagA aura usake diye hue nivAsasthAnameM Ananda
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga* 266 pUrvaka rahane lgaa| kucha dinoMke bAda vahIM usane suprabhA nAmaka eka strose vivAha kara liyaa| suprabhAkI prakRti bahuta hI uttama aura usakA svabhAva zAnta, gaMbhIra aura vinayazIla thaa| isI prakAra usane vasanta nAmaka eka vaNikako apanA mitra bnaayaa| yaha vaNika bhI eka bahuta bar3A vyApArI thaa| aura bar3Aho dayAlu, paropakArI sajjana puruSa thaa| isa prakAra yahAM apane pitAke AdezAnusAra tInoM anukUla upakaraNa juTAkara vaha sAnanda jIvana vyatIta karane lgaa| kucha dinoMke bAda rAjAko mRtyu honepara guNasundara siMhAsanArUr3ha huaa| aba guNasundarane zAsanako bAgaDora hAthameM Ate hI prabhAkarako apanA mantrI bnaayaa| isa prakAra ve donoM rAjA aura mantrIke rUpameM prajAkA pAlana karane lge| kucha dinoMke bAda rAjAko kisAne do ghor3e bheTa diye| yaha ghor3e sabhI sulakSaNoMse yukta aura bahuta hI bar3hiyA the; kintu inheM zikSA acchI na milI thii| rAjAne guNa jAne binA hI eka dina eka ghor3epara svayaM savArI kI aura dUsare ghor3epara prabhAkarako baiThaneko AjJA dii| isake bAda aneka anucaroMko, sAtha le ve donoM jana saira karaneke liye bAhara nikle| nagarake bAhara pahu~cane para guNasundara aura prabhAkarane ghor3oMkI cAla dekhaneke liye unheM kasakara do do cAbuka lgaaye| cAbuka par3ate hI donoM ghor3e Aga babUle ho gaye aura eka orako betahAzA bhaage| azvoMko isa taraha bhagate dekha rAjAne apane anucaroMko pukAra
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 * pAzvanAtha-caritra * kara ghor3oMko pakar3enekI AjJA do, kintu jaba taka koI unake pAsa pahu~cA, tabataka ghor3e pavanavegase daur3akara unakI dRSTi maryAdAse Age nikala gye| unheM rokaneke liye rAjA ora mantrI jyoM jyoM unakI lagAma khIMcate, tyoM tyoM viparota zikSAke kAraNa ve aura bhI bhAgate the| isa prakAra donoM azva jaMgalameM jA phuNce| iso samaya prabhAkarakA ghor3A eka AMvaleke vRkSa nAcese jA nikalA / prabhAkarane hAtha U~cA kara usa bRkSase tona AMvale tor3a liye| isake bAda azva aura bho Age nikala gye| rAjA aura mantrIke hAthoMse aba lagAma bho chuTa gayI, kintu una donoMko yaha dekhakara bar3A hI Azcarya huA ki isa avasthAmeM aura bhI svacchandatA pUrvaka bhAganeke badale donoM ghor3e khar3e ho gye| unake khar3e hote ho rAjA aura mantrI nAce utara par3e aura donoM ghor3oMne usI kSaNa apanA prANa visarjana kara diyaa| unako yaha avasthA dekha donoMko bar3A ho duHkha huaa| isake liye kucha samayataka kheda karaneke bAda donoM jana eka vRkSakI chAyAmeM jA baitthe| unheM isa bAtakA patA bhI na thA, ki ve apane nagarase kitanI dUra aura kahAM nikala Aye the| isa samaya pyAsake mAre rAjAkA mu~ha sUkha rahA thaa| vaha apane manameM kahane lagA-"aho, isa saMsArameM vAstavika ratna to anna, jala aura priyavana yaha tIna hI haiM / pASANake Tukar3oMko ratna kahanA niro mUrkhatA hI kahI jAyegI, kyoMki isa samaya ve mere kisa kAma A sakate haiM ?" astu, kucha samaya taka to rAjAne dhairya dhAraNa kiyA, kintu antameM jaba usase na rahA
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga 271 gayA, taba usane mantrIse kahA- "he mantrI ! pyAsake kAraNa merA jI chaTapaTA rahA hai| yadi ise dUra karanekA koI upAya na kiyA jAyagA, to yahIM mere jIvanakA anta A jaaygaa|" rAjAkI yaha bAta suna mantrIne kahA-"rAjan ! cintA na kIjiye / maiM Apako tRSA dUra karanekA upAya karatA huuN|" yaha kahakara usane rAjAko eka A~valA khAneko de diyaa| A~valA khAnese kSaNa bharake liye rAjAko tRpti mAlUma huI kintu thor3I derake bAda phira pyAsase vyAkula ho utthaa| usane kahA-"mantrI ! mujhe to phira usI taraha tRSA satA rahI hai| kyA karU~ ?" mantrIne punaH use sAntvanA de eka A~valA khAneko diyaa| isake bAda bhI phira vahI avasthA huii| isa bAra rAjA tRSAke kAraNa mUrchita bhI ho gyaa| prabhAkarane aba tosarA A~valA bhI use khilA diyaa| isI samaya saubhAgya vaza rAjAke karmacArI bhI una dAnoMko khojate hue vahAM A phuNce| unheM dekhate hI prabhAkarane kahA-"pahale jaldo daur3o aura kahIMse thor3A jala le Ao !" kahane bharako dera thI ki cAroM tarapha azvAroho anucara daur3a par3e aura bAtakI bAtameM kahIMse pAnI le aaye| rAjAne jaba jala piyA, taba usakI tabiyata ThikAne aayii| isake bAda saba loga nagarako lauTa aaye| nagara nivAsiyoMne isa prakAra rAjAkI prANa rakSA huI dekha phirase usakA janmotsava mnaayaa| ___ kucha dinoMke bAda prabhAkarane vicAra kiyA, ki isa khAmI, stro aura mitrakI bhI parIkSA karanI cAhiye aura dekhanA cAhiye,
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 * pAzvanAtha-caritra ki unameM aura inameM kyA antara hai| guNasundarakA kumAra, jisako avasthA kevala pA~ca varSako thI, vaha khelaneke liye usake yahAM roja AyA karatA thaa| usake sAtha eka sevaka bhI rahatA thaa| prabhAkarane usa sevakako kucha samajhA bujhAkara use aura rAjakumArako apane gharameM chipA rkhaa| idhara kumAra jaba nizcita samayapara ghara na pahu~cA, taba cAroM ora usakI khoja hone lago, kintu kahIM bho usakA patA na claa| isase rAjAko bar3o cintA huI aura vaha apane manameM nAnA prakArake saMkalpa vikalpa karane lgaa| vaha apane manameM kahane lagA ki rAjakumAra mantrIke yahAM gayA thA ora vahIMse gAyaba ho gayA hai, parantu mantrIke Upara kisI prakArakA sandeha kiyA ho kaise jA sakatA hai? kyA yaha kabhI sambhava hai ki usase usakA koI aniSTa huA ho ? dekhate-ho-dekhate yaha samAcAra samUce nagarameM phaila gyaa| isase rAja parivArako bhAMti nagaranivAsiyoMke ceharoMpara bhI udAsI chA gyii| dUsarI ora prabhAkara bhI mu~ha banAkara apane gharameM hI baiTha rahA / usako isa prakAra duHkhita dekhakara suprabhAne pUchA-"nAtha ! Aja Apa isa taraha udAsa kyoM dikhAyI de rahe haiM ? rAja-sabhAmeM jAnekA samaya ho gayA hai| kyA Aja vahA~ nahIM jAnA hai ?" prabhAkarane duHkhita svarameM kahA--"priye ! kyA kahU~ ? maiM rAjAko mu~ha dikhAne lAyaka nahIM rahA kyoMki maiMne rAjakumArako mAra DAlA hai ?" suprabhAne Azcarya aura bhayase dAMtoM uMgalI dAba kara kahA"nAtha ! yaha kyA kaha rahe haiM ? saca kahiye, mujhe Apako bAtapara
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 273 vizvAsa nahIM ho rahA hai / " prabhAkarane kahA- "priye ! maiM jo kahatA hU~ vaha ThokahI hai / kala garbhAvasthA ke kAraNa jaba tUne mAMsa khAnekI icchA vyakta kI thI, taba mujhe anyatra kahIM mAMsa na mila sakA ataeva maiMne rAjakumArako mArakara tujhe usakA mAMsa khilA diyA / niHsandeha maiMne yaha kArya mohavaza kiyA hai aura isake kAraNa mujhe * aba pazcatApa bhI ho rahA hai, kintu aba isase lAbha hI kyA ho sakatA hai ?" patikI yaha bAta suna suprabhAne kahA - " nAtha ! yaha kArya to bar3A hI anucita huA hai, kintu aba dhairya dhAraNa kara Apa gharameM baiThiye / maiM isake liye ucita vyavasthA kruuNgii|" isa prakAra patiko sAntvanA de, suprabhA usI samaya prabhAkarake mitra vasantake yahAM pahuMcI aura use sArA hAla kaha sunaayaa| yaha sunakara vasantane kahA - " he sundarI ! tU cintA na kara / sajjanoMkI maitrI jala aura dUdhakI taraha hotI hai / dUdha aura jala donoM ekameM milanepara dUdha apane samasta guNa apane mitrako de detA hai| isake bAda jaba AMca se dUdha jalane lagatA hai, taba jala pahale apaneko jalA detA hai / apane mitrakI yaha avasthA dekha dUdha bhI ubalakara agnimeM girane ko taiyAra ho jAtA hai aura use tabhI zAnti milatI hai, jaba use apanA mitra - jala mila jAtA hai / isaliye he sundarI tU cintA na kara / maiM apanA sarvasva - yahAMtaka ki jIvana taka dekara apane mitrakA prANa bacAUMgA / " isa prakAra suprabhAko sAntvanA de, vasanta; rAjAke pAsa gayA 18
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 * pAzvanAtha-caritra * aura usase kahane lagA-"herAjan ! maiMne Apake putrakA vadha kiyA hai, isa liye Apa merA sarvasva haraNa kara mujhe zIghra hI prANadaNDa diijiye|" vasantako yaha bAta suna rAjA cintAmeM par3a gayA aura socane lagA, ki isane rAjakumArako kisa liye mArA aura aba yaha kyoM isa prakAra daNDita hone AyA hai ? kintu vasantase isa sambandhameM kucha praznottara honeke pUrvahI vahAM suprabhA A pahuMcI aura rAjAse kahane lagI-"he rAjan ! maiMne apanA dohada pUrNa karaneke liye rAjakumArako maravAyA hai| ataH isake liye jo daNDa denA ho, vaha Apa mujhe dojiye|" isa taraha donoM apane apaneko hatyA kA aparAdho batalAte the| yaha dekha rAjA kiMkartavya vimUr3ha ho gyaa| aba yaha kise saccA aparAdho samajhe aura kise daNDa de ? isI samaya prabhAkara bhI rAjAke pAsa A phuNcaa| usane kRtrima svarase kAMpate hue kahA-"rAjan ! pApa-buddhike kAraNa rAjakumArakA vadha to maiMne kiyA hai / Apa jAnatehI hai ki yaha mero strI aura yaha merA mitra hai| isI liye yaha donoM mujhe bacAneke liye apaneko aparAdhI batalA rahe haiN| rAjakumArakI hatyAke kAraNa Apa mujho jo cAheM vaha daNDa de sakate haiN| maiM apane kiyekA phala bhoganeko taiyAra huuN| mantrIkI yaha bAteM suna rAjA aura bho AzcaryameM par3a gyaa| vaha bar3I derataka socaneke bAda kahane lagA-"mantrI ! maiM thor3I derake liye mAna letA hU~ ki ApahIne rAjakumArakI hatyA ko hai, kintu isa apakArake kAraNa yadi maiM Apake una upakAroMko bhI bhulA
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 275 rAjya hotA, saba hotA ? dUM jo Apane aneka bAra mujhapara kiye haiM, to mujhase bar3hakara kRtaghnI isa saMsArameM dUsarA ho hI nahIM sktaa| maiM apane jIvana meM vaha dina kabhI na bhUlU~gA, jaba Apane tIna A~vale khilAkara tIna bAra merI prANa rakSA ko thI / yadi usa dina Apane merA prANa na bacAyA hotA, to Aja kahA~ maiM hotA, kahA~ kahAM putra hotA, kahAM parivAra hotA aura kahAM yaha isaliye daNDakI to bAtahI chor3a diijiye| jo honI badA tho vaha ho gayo / aba daNDa denese rAjakumAra thor3e hI lauTa AyegA ?" yaha suna prabhAkarane kahA - " nahIM, rAjan ! aparAdhIko usake aparAdhake liye daNDa milanA hI caahiye| mere pUrvakAryoMkA jarA bhI qhayAla karane kI AvazyakatA nahIM hai| khuzIse daNDa dIjiye / rAjAne kahA - "yadi ApakI yahI icchA hai ki daNDa diyA jAya, to maiM Apako rAjI rakhaneke liye kaha sakatA hUM ki Apane tIna AMvale dekara tIna bAra merA prANa bacAyA thA, isaliye aba eka AMvalekA upakAra isa apakArase kaTa gyaa| aba maiM kevala dohI aloMke liye ApakA RNI rahA / " yaha kaha rAjAne prabhAkarako galese lagAkara kahA - " mantro ! isa ghaTanAko isa prakAra bhUla jAiye ki jaise kabhI kucha banA hI na ho / manuSyoMke hAthase aneka bAra kisI kAraNavaza aise kAma ho jAyA karate haiM / isaliye isakI cintA chor3a dojiye aura apane mitra evaM apanI dharmapatnIke sAtha ghara jAiye aura mauja kiijiye| aba Apa kisI tarahakA khayAla na kara kalase yathAniyama rAjakAja dekhanA aura mujhe 1
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 * pAzvanAtha-caritra * wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm sahAyatA karanA / " rAjAkI yaha bAta suna prabhAkarako ava vizvAsa ho gayA ki pitAne jo bAta kahI thI, vaha bilakula ThIka thii| strI aura mitrake sambandhameM bhI use aba pUrA vizvAsa ho gyaa| ataeva usane rAjAse kSamA prArthanA karate hue apane prapazcakA sArA hAla kaha sunAyA aura kumArako bhI usI samaya sevakake sAtha lAkara rAjAko sauMpa diyaa| putrako dekhakara rAjAko jitanA harSa huA, utanA ho prabhAkarakI bAta sunakara Azcarya huaa| usane phira prabhAkarako gale lagAkara kahA-"mantrI ! maiM Apako apane bhAIse bhI bar3hakara samajhatA huuN| Apane mujhapara bar3e hI upakAra kiye haiN| isaliye Apa yahIM rahakara Ananda kiijiye|" isake bAda prabhAphara rAjAke AdezAnusAra vahIM rahakara apano jIvana-yAtrA sukhapUrvaka bitAne lagA aura dIrghakAla taka aizvaryasukha bhoganeke bAda dIkSA grahaNa kara antameM anazana dvArA svargasukhakA adhikArI huA ! __ guru-mukhase yaha dharmopadeza sunakara kuberako zAna huA aura vaha unase kahane lagA---'"he bhagavan ! eka bAra phira mujhe saMkSepameM dharmakA rahasya samajhAnekI kRpA kiijiye|" yaha suna gurune kahA"he mahAbhAga! yadi tero dharma zravaNa karaneko icchA hai to dhyAna pUrvapha suna !" ___ "vinaya, uttama niyamoM kA pAlana, dharmopadezaka gurukI sevA, unakI vandanA, unakI AjJAkA pAlana, madhura bhASaNa, jina pUjAdimeM viSeka, mana, vacana aura kAyAkI zuddhi, satsaMgati aura
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtoya saga. 200 tatvazraddhAna arthAt jinezvara kathita sutatvoMpara dRr3ha pratIti-ina lokottara guNoMse lokottara sukhoMkI prApti hotI hai| adhika bhojana, ati parizrama, ati prajalpa (bahuta bolanA) niyama na lenA, logoMkI atyanta saMgati aura dInatA-yaha chaH bAta yogiyoMke liye varjanIya mAnI gayI hai| isake sAtha yaha bhI jAna rakhanA Avazyaka hai, ki yogI honA kriyAse hI saMbhava hai, bAtoMse nhiiN| kriyA rahita svecchAcArase cAritra naSTa ho jAtA hai| dharmAnurAgI manuSya cAhe jisa sthAnameM rahakara dharmakI upAsanA kara sakatA hai| kyoMki dharma sabhI prANiyoMpara samAna bhAva rakhatA hai| jAti kiMvA kisI anya bhedake kAraNa usake bhAvameM koI antara nahIM pdd'taa|" isa prakAra tharmopadeza zravaNa karaneke bAda kuberane gurudeva se phirase prazna kiyA- "he bhagavan ! deva, guru aura dharma kise kahanA cAhiye ?" gurune kahA-he mahAbhAga! suna :___ rAgadvaSase rahita, moha mahAmalukA nAza karanevAle, kevala jJAna aura kevala darzana yukta, deva aura dAnavoMke pUjya, sadbhUtArthake upadezaka aura samasta karmoMkA kSayakara parama padako prApta karanevAle vItarAga bhagavAnako deva kahate haiN| dhUpa, puSpa aura akSatAdikase inakI dravya pUjA karanI cAhiye aura unake bimbakI pUjAmeM bhI yathA zakti dravya kharca karanA caahiye| sarvazakI bhAvapUjA vratake ArAdhana rUpa kahI gayI hai| usake dezavirati aura sarvavirati nAmaka do bheda haiN| eka dezase jIva hiMsAdike niSedhako deza virati aura sarvathA niSedhako sarvavirati kahate haiN|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 * pArzvanAtha-caritra * jinezvara bhagavAnane isa prakAra nava tattva batalAye haiN| (1) jIva ( 2) ajIva (3) puNya (4) pApa (5) Azraya (6) saMbara (7) nirjarA (8) bandha aura (9) mokSa / inameMse karmako karanevAlA, karma-phalakA bhoganevAlA aura caitanya lakSaNa yukta ho vaha, jova kahalAtA hai / isase viparIta pariNAmIko ajova kahate haiN| satkarmake pudgalako puNya aura usase viparItako pApa kahate haiN| bandhanake hetubhUta, mana, vacana aura kAyAke vyApAra Azrava kahalAte haiN| inake nirodhako saMvara kahate haiM / jIvakA karmake sAtha jo sambandha kiMvA aikya hotA hai use bandha kahate haiN| baddha karmoMkA nAza honA nirjarA kahalAtA hai aura dehAdikake AtyaMtika viyogako mokSa kahate haiN| ina navaM tatvoM para sthira Azayase zraddhA karanepara samyaktva aura jJAnake yogase cAritrako yogyatA prApta hotI hai| siddhAntameM bhI kahA hai ki zAna, darzana aura cAritra ina tInoMke samAyogako jina zAsanameM mokSa kahA gayA hai| jisa prakAra paMkarahita tumbI apane Apa jalapara tairatI hai, usI prakAra karmarUpa mala kSINa honepara jIvako anAyAsa mokSakI prApti hotI hai| isa prakAra vItarAga deva, tatvopadezaka guru aura dayAmUla dharmakI ArAdhanA karanese apunarbhava arthAt mokSakI prApti hotI hai| yaha tatvopadeza sunakara kuvera aura rAjA donoMko pratibodha prApta huaa| isake bAda ve donoM guruko namaskAra kara apane nivAsa sthAnako lauTa aaye| isake bAda zIghra hI vajavIrya rAjAne vajanAbha
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga * 576 nAmaka apane kumArako zAsanabhAra samhAlaneke liye upayukta samajha use siMhAsanapara baiThAyA aura usane apanI patnI tathA kuberake sAtha dIkSA grahaNa kara lii| aba vajranAbha rAjA nyAyapUrvaka prajAkA pAlana karane lgaa| usakI rAnIkA nAka vijayA thA / jisake udarase yathAsamaya cakrAyudha nAmaka kumArakA janma huA / aura jaba vaha bar3A huA taba use vajranAbhane yuvarAja banA diyA / eka bAra rAjA jharokhemeM baiThakara zubha dhyAna kara rahA thA / dhyAna karate-karate use jAti-smaraNa jJAna huA ataeva pUrvajanmake ArAdhita cAritrakA use qhayAla ho AyA / vaha manameM socane lagA- " aho ! saMsAra-sAgarakI uttAla taraMgoMmeM par3akara kisakI durgati nahIM hotI ? kitanehI utpanna hote haiM, kitanehI vinAza hote haiM, kitane hI gAte haiM, kitane hI mAthepara hAtha rakha vilApa karate haiN| jisa prakAra Aga laganepara manuSya mUlyavAna aura halakIhalakI cIjeM sAtha letA hai, usI prakAra isa manuSya janmameM bhI karanA caahiye| yaha saMsAra-sAgara binA, caritra rUpI naukAke pAra kaise kiyA jA sakatA hai ?" isa prakAra vicara karate hue rAjAke manameM vairAgya ho AyA isaliye usane vrata lenekA nizcaya kiyA / nidAna usane rAjakumArako bulAkara use apanI icchA kaha sunAyI / pitAkI bAta sunakara rAjakumAra cakrAyudhane kahA" pitAjI ! Apa jo AjJA deM vaha maiM aGgIkAra karaneko taiyAra hUM, kintu abhI Apa aisA vicAra kyoM karate haiM ? dIkSA to vRddhA vasthA meM hI lenA ucita hai / abhI to prajAkA pAlana aura merA
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 * pArzvanAtha caritra * lAlana karanekA samaya hai|" yaha suna rAjAne kahA-"vatsa! dIkSAke liye avasthA aura samaya dekhanA Thoka nhiiN| isaliye mere dharmakAryameM bAdhA na ddaal| jaisA pUrvase hotA AyA hai, tujhe zAsanabhAra grahaNa kara mere isa kArya meM sahAyatA pahuMcAnI caahiye|" pitAko yaha bAta suna cakrAyudha cupa ho gyaa| ataeva vajanAbhane ise sammatisUcaka lakSaNa samajha, use siMhAsanapara baiThA diyaa| isake bAda kSemaMkara nAmaka tIrthaMkarake pAsa jAkara, usane unase dIkSA grahaNa kara lo| isa prakAra vajranAma munine vAhya rAjya kA tyAga kara dharmarUpI antaraMga rAjyakA svIkAra kiyaa| aba viratirUpI unakI patnI, saMvegarUyo, putra, vivekarUpI mantrI, vinayabapI, ghor3A ArjavarUpI, paTTa hastI, zIlAMga rUpI ratha, zamadamAdika rUpI sevaka, samyaktva rUpI mahala, santoSa rUpI siMhAsana, yaza rUpI vistRta chatra aura dharma-dhyAna tathA zukladhyAna rUpI unake do bamara the| isa prakAra bahuta dinoMtaka aMtaraMga rAjyakA pAlana karane ke bAda gurukI AjJAse ve ekala vihArI aura pratimAdhArI hue| isake bAda ve dustapa karane lge| tapake prabhAvale unheM AkAza gamanako labdhi prApta huii| anantara epha bAra vihArake samaya bhAphAza gamana karate hue ve suphaccha nAmaka vijapameM jA phuNce| idhara usa sapekA jIva narakase nikala kara bhava-bhramaNa karatA huA sukancha vijayake jvalanAdri parvatapara kuraMgaka nAmaka eka bhIla huaa| vaha pApakA mUrtimAna piNDa thaa| usakI AMkheM
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha caritra 773030 usane usI samaya munirAjako bANa mAranA Arambha kara diyA / KO D.N.Varma [pRSTha 281]
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tRtIya sarga ** 281 aMgArake samAna lAla aura zarIra syAhIke samAna kAlA thA / vaha aneka jIvoMkA saMhAra kara pApa karmoM dvArA apanA jIvana nirvAha karatA thaa| eka dina bhavitavyatA vA vajranAbha munIndra bhI uso jvalanAdri parvatapara rAtri ke samaya kAyotsarga karaneke liye raha gaye / usa samaya vaha sthAna ulUka, zRgAla aura vyAghra prabhRti pazu pakSiyoMke bhayaMkara svarase pUrita ho rahA thA aura bhUtAdika aTTahAsya kara rahe the, kintu isase lezamAtra bhI vicalita na ho, ve dharmajAgaraNa karate rahe / saverA hote hI vaha kuraMgaka bhola usI jagaha zikArako khojameM A phuNcaa| idhara udhara nigAha karate vaha muniko ora tAkane lagA / unheM dekhate hI pUrvajanma ke dveSa ke kAraNa vaha kahane lagA--"aho ! Aja savere ho isa duSTakA aniSTa darzana huA / isaliye aba to pahale isIkA vinAza karanA cAhiye | yaha socakara usane usI samaya munirAjako bANa mAranA Arambha kara diyA / kintu muni bANa laganepara bhI kruddha kiMvA dukhita na hue| ve apane sanameM kahane lage" he jIva ! tujhe apane pUrvakarmo kA phala bhoganA ho cAhiye / kyoMki 1 : upekSya loSTakSeptAraM, loSThaM dRSTvApti maMDalaH / siMhastu zaramaprekSya, zarazeptAramA jJate // yaha hai ki zvAna DhelA daur3atA hai; kintu siMha upadeza mAlA bhI aisI hI eka gAthA hai / usakA tAtparya phaikanevAleko na dekhakara DheloMko kATane bANako na dekhakara bANa mAranevAlepara AkraNa karatA hai / "
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * isake bAda paMca namaskAra smaraNa kara evaM samyak prakArase AlocanAkara munine isa prakAra anazana kiyA-"maiM cAra zaraNoM ko aMgIkAra karatA hU~--arihaMta zaraNa, siddha zaraNa, sAdhu zaraNa aura jinadharma zaraNa / ina cAroM zaraNoMkI mujhe prApti ho / sAthahI maiM aThAraha pApa sthAnoMkA paJcakkhANa karatA huuN| yathA-prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, methuna, dravyamUrchA, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, rati, arati, paraparivAda, mAyAmRSAvAda aura mithtAtvazalya / ina aThAraha pApa sthAnoMkA maiM visarjana karatA huuN| aura apane dharmAcArya evaM dharmopadezaka guruko namaskAra karatA huuN|" sAtavA~ bhv| isa prakAra ekAgra cittase zubha dhyAna karate hue munirAja ko samAdhi maraNa prApta huaa| isake bAda unakA jIva madhyama graiveyaphameM, AnandasAgara nAmaka vimAnameM, lalitAMga nAmaka deva huaa| vahAM sattAIsa sAgaropamako Ayu prApta kara vaha vividha sukha upabhoga karane lgaa| dUsarI ora vaha kuraMgaka bhola bhI bahuta dinoMtaka jIvita rahaneke bAda mRtyuko prApta huaa| isake bAda vaha tamastamaH prabhA nAmaka sAtavIM naraka pRthvImeM, sattAIsa sAgaropamakI madhya Ayu prAptakara nArakIke rUpameM utpanna huaa| aura vahA~ vaha nAnA prakArake duHkha sahana karatA huA samaya vyatIta karane lgaa|
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha srg| AThavA~ bhava / isa jaMbU dvIpake pUrva mahAvideha kSetrameM surapura nAmaka eka nagara thaa| vaha bAraha yojana lambA aura nava yojana caur3A thaa| usameM vajrabAhu nAmaka rAjA rAja karatA thaa| vaha niSkalaMka, yazasvI, udAra, gambhora, zAnta aura guNagrAhI puruSa thaa| usakI rAnokA nAma sudarzanA thaa| vaha bhI rUpa lAvaNya, mAdhurya, cAturya, lajjA aura vinayAdi guNoMse vibhUSita thii| rAjA aura rAnImeM bar3A hI prema thA aura ve donoM AnandapUrvaka samaya vyatIta karate the| ___ vajranAbhakA jIva madhya aveyakale cyavana hokara sudarzanAke garbha meM avatIrNa huaa| jisa samaya sudarzanAko yaha garbha rahA usa samaya rAtrike samaya rAnIko cakravartIke janma sUcaka caudaha mahAsvapna dikhAyI diye| rAnone ina svapnoMkI bAta rAjAse kaha sunAyI isaliye usane jyotiSiyoMko bulAkara svapnoMkA phala puuchaa| jyotiSiyoMne vicAra kara kahA-"he rAjan ! Apake eka aisA putra
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 * pArzvanAtha-caritra * hogA jo chaH khaNDoMkA adhipati evam cakravartI hogaa|" svapnoM kA yaha phala sunakara rAjA aura rAnoko bar3A hI Ananda huaa| isake bAda garbhakAla vyatIta honepara jisa taraha pUrvadizA sUryako janma detI hai, usI taraha rAnIne eka tejasvI pudhako janma diyA / rAjAne bar3e samArohake sAtha usakA janmotsava manAyA aura usakA nAma suvarNabAhu rkhaa| jisa prakAra zukla pakSameM candrakI kalAyeM bar3hatI haiM, usI taraha mAtA pitAke lAlana-pAlanase suvarNa bAhu bhI bar3hane lgaa| kramazaH usane bAlyAvasthA atikramaNa kara yovanako sImAmeM padArpaNa kiyaa| isa samaya taka usane samasta vidyA aura kalAoMmeM pAradarzitA prApta kara lI thii| idhara rAjA vajranAbhako bhI vairAgya A gayA thA, isaliye usana apane isa suyogya putrako rAjya-bhAra sauMpakara dokSA le lii| aura niraticAra pavitra cAritrakA pAlana karaneke bAda kevala jJAna prApta kara mokSakI prApti kii| ___ jisakA vizAla vakSasthala hai, vRSabhake samAna skaMdha hai, vizAla bhujAyeM haiM, jo kartavya pAlanameM sadA tatpara rahatA hai aura jisakA zarIra kSAtradharmake liye Azraya samAna ho rahA hai aisA suvarNabAhu rAjA premapUrvaka apanI prajAkA pAlana karane lgaa| usake rAupameM kisI samaya ItiyoMkA upadrava na hotA thA / ItiyAM sAta mAnI gayI haiN| ve isa prakAra haiM "ativRSTiranAvRSTi-mUSakAH zalabhAH shukaaH| svacakra paracakra ca, saptatA ItayaH smRtAH // "
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 * caturtha sarga * ___ arthAt-"ativRSTi, anAvRSTi, mUSaka, tIr3a, zuka, svacakra aura paracakra yaha sAta ItiyAM kahalAtI haiN| inakA upadrava bar3hane para khetI naSTa ho jAtI hai aura dezameM bhayaMkara duSkAla par3a jAtA haM / kintu suvarNabAhuke rAjya meM aisA kabhI na hotA thaa| isI liye usako prajA sukhI rahatI thii| usake rAjyameM saba loga AnandapUrvaka rahate the| ___ eka bAra vasanta Rtu Anepara aneka vRkSa vikasita hone lge| ilAyacI, lavaMga, kapUra aura supAr3I prabhRti vRkSoMmeM navapallava Aneke kAraNa inakI zobhA dekhate ho banatI thii| drAkSa aura vasantI prabhRti latAyeM apane pattoMse mAnoM nRtya kara rahI thii| mAlatI, yUthikA, mallI, ketako, mAdhaSo aura campakalatA prabhRti latAyeM phUloMse lado huI aiso sundara mAlUma hotI thIM, ki unheM dekhate hI banatA thA / cAroM ora isa samaya vasantako apUrva chaTA chAyI huI thii| yaha dekhakara vanapAlane rAjasabhAmeM Akara rAjAko sUcanA dI ki-"he rAjan ! vanameM isa samaya cAroM ora vasanta Rtu vilAsa kara rahI hai| ataeva vasanta kor3A karane ke liye yahI upayukta avasara hai|" __ vanapAlako yaha sUcanA milate hI rAjAne saparivAra vasanta vilAsake liye vanakI ora prasthAna kiyA aura vahAM pahuMca kara nAnA prakArakI krIr3AoMmeM apanA samaya bitAne lgaa| kabhI vaha kadalI gRhake andara krIDA karatA aura kabhI vaha mAdhavI maNDapameM krIr3A karatA aura kabhI vaha azvakrIr3A karatA aura kabhI hastI
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 * pArzvanAtha-caritra * kriidd'aa| kabhI jalakrIr3AmeM apanA samaya vyatIta karatA aura kabhI mallakor3AmeM / kisI dina gAne-bajAnekA raMga jmtaa| isI taraha vaha nAnA prakArako vasantakor3AmeM apanA samaya vyatIta karatAthA / eka dina rAjA jaMgalameM azvakor3A kara rahA thA, usa samaya use jaMgama rajatagirike samAna zveta aura cAra dantoMse yukta garjanA karatA huA eka hAthI dikhAyo diyaa| use dekhate ho rAjAne pakar3aneke liye usakA pochA kiyaa| jyoM jyoM hAthI bhAgatA gayA, tyotyoM rAjA bho usake pIche bar3hatA calA gayA / antameM hAthIke samIpa pahuMcanepara rAjA usakI pIThapara car3ha baitthaa| hAthIko yaha mAlUma hote hI vaha AkAzameM ur3ane lgaa| aura vaha ur3ate-ur3ate vaitADhya giripara phuNcaa| vahAM eka nagarake bAhAra upavanameM rAjAko utAra kara vaha hAtho nagarameM calA gyaa| anantara usane uttara zreNIke maNicUr3a rAjAke nikaTa upasthita ho use zubhasaMvAda sunAte hue kahA ki- "he svAmin ! maiM suvarNabAhu rAjAko le AyA hU~ aura nagarake bAhara eka upavanameM unheM baiThAkara AyA huuN|" vAstavameM vaha hAthI nahIM kintu eka vidyAdhara thaa| rAjAne yaha zubhasaMvAda suna use puraskAra dekara vidA kiyA aura svayaM vimAnameM baiThakara suvarNabAhuke pAsa aayaa| vahAM use namaskAra kara usane usase nagarameM calanekA anurodha kiyaa| suvarNa bAhune ise turata svIkAra kara liyA isaliye vaha bar3e samArohake sAtha use nagarameM le aayaa| yahAM bhojanAdise nivRtta honepara candracUr3ane suvarNabAhuse kahA
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 * caturtha sage * "rAjan ! mere padmAvatI nAmaka eka putrI hai| usake saba milAkara eka hajAra sakhiyAM haiN| unhoMne eka dUsarekA viyoga na ho isaliye pratijJA kI hai ki hama saba eka hI patise vivAha kreNgii| yaha bAta sunakara maiMne naimittikase pUchA ki inakA pati kauna hogA ? taba naimittikane ApakI prazaMsA karate hue mujhase batalAyA ki Apa hI unake pati hoNge| isIliye maiMne eka vidyAdharako ApakA haraNa kara lAnekI AjJA dI aura zveta hAthIke rUpameM vaha Apako haraNakara le aayaa| aba Apa ina sabhI kumAriyoMkA pANigrahaNa kara mujhe kRtArtha kiijiye|" / candracUr3akI yaha bAta suna suvarNabAhune saharSa una kumAriyoMkA pANigrahaNa kara liyaa| yaha dekhakara aura bhI aneka vidyAdhara lAlAyita ho uThe aura unhoMne bhI apanI apano kanyAkA vivAha suvarNabAhuke sAtha kara diyaa| jaba yaha bAta dakSiNa zreNAke aneka vidyAdharoMko mAlUma huI to unhoMne bhI isakA anukaraNa kiyaa| isa prakAra saba milAkara pAMca hajAra kanyAoMkA :suvarNabAhune vahAM pANigrahaNa kiyaa| kisIne ThIka hI kahA hai ki :-- "guNaiH sthAnacyutasyApi, jAyate mahimA mhaan| api bhraSTaM taroH puSpaM, janaiH zirasi dhAyate // " arthAt-"sthAna bhraSTa honepara bhI guNoMke kAraNa mahimA jyoMkI tyoM banI rahatI hai| yahI kAraNa hai ki vRkSase nIce gira jAnepara bhI puSpako loga sirapara car3hAte hai|" kucha dinoMke bAda vidyAdharoMse vidA grahaNakara suvarNabAhune
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 * pAzvanAtha caritra * padmAvatI prabhRti pAMca hajAra rAnI aura aneka dAsa dAsiyoMke sAtha apane nagarake liye prasthAna kiyaa| idhara nagaranivAsI usakI anupasthiti ke kAraNa atyanta cintita ho rahe the| use isa prakAra lauTate dekha ve Ananda se praphullita ho uThe / aba suvarNabAhu pahalese bhI adhika premapUrvaka prajA pAlana karane lagA / kramazaH rAjya karate hue suvarNabAhuko caudaha mahAratnoMkI prApti huii| ve caudaha mahAratna yaha haiM:-cakra, carma, chatra, daNDa, khaDga, kAkiNIratna, maNi, gaja, azva gRhapati, senApati, purohita, vArdhakI aura strI / yaha ratna prApta honepara rAjAne bar3I dhUmadhAma ke sAtha aTThAI mahotsava kiyA / isI samaya se vaha cakravartI kahalAne lagA / eka bAra AyudhazAlA meMse cakraratna pUrvadizA kI ora calA, isaliye cakravartI sainya bhI usake pIche calA / calate-calate jaba yaha senA samudra taTake mAgadha tIrthake samIpa pahuMcI taba cakrIne aTTama tapakara mAgadhatIrthezvarakI ora eka bANa chodd'aa| rAjasabhA meM baiThe hue mAgadhatIrthezvarane bANa dekhakara kahA--" Aja kisakI zAmata AyI hai, jo mujhapara yaha bANa chor3a rahA hai ? kintu usane jaba bANa uThAkara dekhA aura usapara cakravartIkA nAma dikhAyI diyA, taba vaha zAnta ho gayA / isake bAda vaha najarAnA lekara cakravartIkI sevAmeM upasthita huA aura use namaskAra kara kahA ki - " maiM ApakA sevaka hU~ / " mAgadhatIrthezvarakI yaha bAta suna cakrIne use chor3a diyA aura bAdako dhAraNakara aThThAI mahotsava kiyA / yahI cakravartIkI vidhi hai / isa prakAra
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ * caturtha sarga * 286 saba jagaha aTThama tapa kara, bANa chor3a, cakrIne adhiSThAyaka devako vaza kiyaa| isake bAda usane vaitADhya parvatake nikaTa sainya sthApita kara sindhuke pazcima khaNDako adhikRta kiyaa| anantara tamisrA guphAke svAmo aura vaitADhya parvatapara rahanevAle kRtamAla nAmaka yakSako jIta kara, senApati dvArA ratnadaNThase usakA dvAra khulvaayaa| isake bAda cakrone gajArUr3ha ho donoM orakI dIvAroMpara kAkiNI ratnase maNDalAvalI Alekhita karate hue usa guphAmeM praveza kiyaa| usa prakAzako dekhate hue sainyane bhI usakA anusaraNa kiyaa| kucha dUra calanepara nimnagA aura unimnagA nAmaka do nadiyAM miliiN| inheM nirvighna pArakara cakrIne pacAsa yojanakI vaha guphA pAra kii| isake bAda guphAke dUsarI orakA dvAra kholakara cakro bAhara niklaa| vahAM usane ApAta jAtike mleccha rAjAoMko jItakara tIna khaNDa adhikRta kiye| isake bAda kSudra, himavanta, kumAra devako vaza kara, RSabhakUTapara kAkiNI ratnase apanA nAma likha, usane khaNDapratApa nAmaka guphA khulvaayii| isake bAda usane vaitADhya parvatapara jAkara dakSiNa aura uttara donoM zreNiyoMke samasta vidyAdharoMko jItA aura senApatiko bhejakara gaMgAkA pUrNa khaNDa usase adhikRta kraayaa| antameM usane gaMgAdevIko bhI vaza kara liyA, phalataH vahAM nava nidhAna utpanna hue| isa prakAra chaH khaNDa pRthvI-maNDala adhikRta kara cakravartI suvarNabAhu apane nagara vApasa aayaa| isake bAda anyAya rAjA aura devatAoMne milakara mahotsava pUrvaka tIrthajalake abhiSekase bAraha
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 * pArzvanAtha-caritra - varSa paryanta usakA rAjyAbhiSeka kiyaa|sb milAkara battIsa hajAra rAjAoMne usako adhInatA svIkAra kii| isake atirikta cauMsaTha hajAra rAniyAM, caurAso lAkha hAthI, caurAsI lAkha ghor3e, aura chIyAnave koTi grAmoMkA vaha svAmI huaa| isa prakAra suvarNabAhu cakrIne cakravartIkI samasta vibhUtiyoMse vibhUSita ho dIrghakAla taka prajAkA pAlana kiyaa| eka dina suvarNabAhu apane prAsAdake jharokhemeM baiThA thaa| isI samaya use AkAzameM devatA dikhAyI diye| unake muMhase jagannAtha tIrthaMkarakA Agamana sunakara rAjAko zukla pakSake ratnAkarako bhAMti bar3A hI Ananda huaa| vaha apane manameM kahane lagA- "aho ! vahI deza aura vahI nagara dhanya hai, jahAM bhagavantakA Agamana hotA hai| jIvanameM vahI dina aura vahI ghar3o dhanya, hai jisameM prabhuke darzana aura bandana hote haiN|" isa prakAra vicAra kara suvarNabAhu jinendra bhagavAnako candana karane gyaa| vahAM usane mukuTa, chatra aura cAmara prabhRti pAMca rAja-cinhoMko dUra rakha, jine. zvarake darzana kiye| isake bAda vaha yathA sthAna baiThakara jinezvara bhagavAnkA upadeza zravaNa karane lgaa| jinezvarane kahA-"he bhavya prANiyoM ! samyaktva, sAmAyika, santoSa, saMyama, aura sajjhAya-yaha pAMca sakAra jisake pAsa hoM use alpa saMsArI samajhanA caahiye| isameM sarvaprathama niraticAra samyaktvakA pAlana kara mithyAtvakA saba prakArase tyAga karanA caahiye| mithyAtvake do bheda haiM-laukika aura lokottara /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ anwwwwwwwwwww * caturtha sarga* inake bhI do do prakAra hai-deva sambandhI aura gurU smbndhii| inakA vizeSa vivaraNa isa prakAra hai___ (1) hari, hara, brahmAdikake mandirameM jAnA, unako namaskAra karanA yA unakI pUjA karanA (2) kisI kAryake ArambhameM yA dUkAna AdimeM praveza karate samaya lAbhake liye gaNapati AdikA nAma lenA yA unakI pUjA karanA (3) candra aura rohiNIke gIta gAnA (4) vivAhAdimeM gaNapatikI sthApanA karanA (5) putra janmAdimeM chaThAke dina SaSThI devatAkA pUjanAdi karanA (6) vivAhAdimeM mAtRkAoMkI sthApanA karanA (7) caMDikA AdikI mAnavAyeM mAnanA (8) tulA Adi rAzigrahoMkA pUjana karanA (8) candra aura sUrya grahaNa kiMvA vyatIpAtAdikameM vizeSatA pUrvaka snAna, dAna aura pUjanAdika karanA (10) pitRoMko piNDadAna karanA (11) revanta patha devatAkA pUjana karanA (12) kRSikAryakA samAraMbha karate samaya hala kiMvA sItAkA pUjana karanA (13) putrAdikakA janma honepara deviyoMko bheMTa Adi car3hAnA (14) sunahale,yA raMgIna vastra pahanate samaya devatA vizeSakA pUjana yA bheMTa ityAdi karanA (15) mRtakake nimitta jalAJjali, tila, kuza, aura jalakumbha Adi denA (16) nadI aura tIrthAdikameM mRtakakA agnisaMskAra karanA ( 17 ) mRttakake nimitta zaiyA AdikA dona denA (18) dharmArtha pUrva patnI ( sauta ) yA pUrvajanoMke nimitta mUrti banavAnA (16) bhUtoMko balIdAna denA (10) bArahaveM dina, eka mAsa, chaH mAsa yA varSa bharameM zrAddha karanA (21) pyAU baiThAnA (22) kumA
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 ___* pArzvanAtha caritra rikAoMko bhojana karAnA aura vastradAna denA (23) dharmArtha kisIkI kanyAkA vyAha karA denA (24) nAnA prakArake yaza karAnA (25) laukika tIrthakI yAtrA karanA evaM usakI mAnatA karanA, tIrtha-sthAnoMmeM piNDa-dAna denA, muNDana karAnA yA chApa lenA (26) tIrtha yAtrAke nimitta bhojanAdi denA (27) dharmArtha kue, Adi khudavAnA (28) kSetrAdimeM gocaradAna karanA (26) pitRoMke nimitta dAna denA (30) kAka aura mArjAra prabhRtiko piNDakA dAna denA (31 pIpala, nimba, vaTa aura amrAdi vRkSa ropanA aura unheM jala denA (32) sAMDakI pUjA karamA (33) go pucchakI pUjA karanA (34) zItakAlameM dharmArtha agni jalAnA (35) gUlara, imalI Adi vRkSoMkA pUjana karanA ( 36 ) rAdhA aura kRSNAdike rUpa dhAraNa karanevAle naToMke nATaka Adi dekhanA (37) sUrya-saMkrAntike dina vizeSa rUpase snAna pUjA aura dAnAdi karanA (38) rakhI, yA soma Adi kisI bArake dina eka bAra bhojana karanA (36) uttarAyaNake dina vizeSa snAnAdi karanA (40) zanivArako pUjAke nimitta tila aura tela AdikA vizeSa rUpase dAna karanA (41) kArtika mAsameM snAna karanA (42) mAgha mAsameM snAna karanA aura ghRta evaM kambala AdikA dAna denA (43) caitra mAsameM dharmArtha sAMvatsarika dAna aura navarAtra karanA (44) AjA par3aveke dina gohiMsAdi karanA (45) bhrAtR dvitIyA mAnanA ( 36 ) zukla dvitIyAko candradarza karanA (47) mAgha zukla tRtIyAke dina gaurI
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ * caturtha sarga * 263 pUjana karanA (48) akSaya tRtIyAke dina bheTa denA (46) bhAdra mAsa meM kajalI tIja aura haritAlikAke dina deva deviyoMkA pUjana karanA ( 50 ) Azvina mAsa meM zukla gomaya tRtIyA manAnA / ( 51 ) agahana aura mAgha mAsa kI kRSNa caturthI - gaNeza caturthIke dina candrodaya ke bAda bhojana karanA (52) zrAvaNa zukla paMcamInAgapaJcamIke dina nAga pUjanAdi karanA (53) paJcamI Adi tithiyoMke dina dahI mathanA aura kartanAdi karanA (54) mAgha zukla SaSTIko sUryakI ratha yAtrA nikAlanA ( 55 ) zrAvaNa zukla SaSThoke dina candana SaSThI manAnA (56) bhAdra zukla SaSThIko sUrya SaSThI manAnA (57) zrAvaNa zukla saptamIko bAsI padArtha khAnA (58) budhabAra aura aSTamIko kevala gehUM khAnA ( 56 ) janmASTamIko kRSNakA janmotsava manAnA ( 60 ) durvASTamIko jala meM bhigoye aura uge hue padArtha khAnA ( 61 ) Azvina aura caitramAsameM navarAtri manAnA aura nAgapUjA evam upavAsAdi karanA (62) caitra aura Azvina kI zukla aSTamI tathA navamI ko gotra devatAoMkI vizeSa rUpase pUjA karanA (63) nakula navamoko manAnA ( 64 ) bhrAdra zuklakI avidhavA dazamIko jAgaraNAdi karanA (65) vijayA dazamIko zamIpUjana Adi karanA (66) devazayanI aura devotthAnI, phAlguna aura jyeSTake zuklapakSako kiMvA samasta ekAdaziyoMko upavAsAdi karanA (67) santAnAdike nimitta batsa dvAdazI manAnA (68) jyeSTa kI trayodazIko jyeSTinI ( jeThAnI ) ko satkulakA dAna karanA
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 * pArzvanAtha caritra *# ( 66 ) dhana trayodazIko dhana-pUjAdi karanA ( 70 ) zivarAtrike dina upavAsa aura jagaraNAdi karanA (71) navarAtri meM yAtrAdi karanA ( 72 ) ananta caturdazIko ananta bAMdhanA (73) amAvasyAko dAmAda aura bhAnajeko bhojana karAnA (74) somavArI amAvasyA aura navodaka amAvAsyAko nadI, tAlAba AdimeM vizeSa rUpase snAna karanA (75) dIvAlIke dina pitRyoMke nimitta dIye jalAnA (76) kArtika aura vaizAkhakI pUrNimAko snAna karanA (77) holIkI pradakSiNA, namaskAra, aura usa dina bhojanAdi karanA (78) zrAvaNakI pUrNimAko zrAvaNI karma karanA (76) dauvA - sAko jAgaraNa Adi karanA (80) uttarAyaNakI racanA karanA / isa prakAra dezaprasiddha laukika devagata mithyAtva aneka prakArakA hotA hai| inake atirikta laukika guru, brAhmaNa, tApasa, yogI Adiko namaskAra karanA, tApasake pAsa jAkara 'OM zivAya' Adi bolanA, mUla azleSAdika nakSatra meM bAlakakA janma honepara brAhmaNake kathanAnusAra kriyA karanA, brAhmaNase kathAyeM sunanA, brAhmaNoMko gAya, tila, taila AdikA dAna denA, unheM prasanna rakhaneke liye unake ghara jAnA prabhRti laukika gurugata mithyAtva kahalAtA hai / paratIrthiyoM dvArA saMgrahita jinabimbAdi kI arcanA karanA, aura zrIzAntinAtha pArzvanAthAdi pratimAoMkI ehika sukhake nimitta yAtrA aura mAnatAdi karanA lokottara devagata mithyAtva kahalAtA haiM / lokottara liMgI pAsatthAdikako guruvuddhise bandanA karanA aura guru sthAnAdikI aihika phala nimitta
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ * caturtha sarga * 265 yAtrA aura mAnatAdi karanA lokottara mithyAtva kahalAtA hai / saMkSepameM samyakatva aura mithyAtvakA svarUpa isa prakAra samajhanA cAhiye : "yA deve devatAbuddhi-gurau ca gurutAmatiH / dharme ca dharma dhIH zuddhA, samyaktva mupalabhyate // pradeSe devatAbuddhirgu rudhIragurau ca yA / dharme dharmabuddhizca, mithyAtva metadeva hi // " arthAt- "sudeva meM devabuddhi, sugurumeM gurubuddhi aura sudharmameM zuddha dharma buddhi rakhaneko samyaktva kahate haiM aura kudevameM devabuddhi, kugurumeM gurubuddhi aura kudharmameM dharmabuddhi rakhaneko mithyAtva kahate haiN| " 1 mithyAtva sarvathA aura sarvadA tyAjya hai ! mithyAtva se jIva anantakAla taka saMsArameM bhramaNa karatA hai / isaliye kevala samyaktvako hI aMgIkAra karanA cAhiye / kisIne kahA hai ki jo kevala aMtarmuhUrta samyaktva dhAraNa karate haiM, unake liye saMsAra arddha pudgala parAvarta mAtra raha jAtA hai| karor3oM janmake bAda kahIM manuSyakA janma prApta hotA hai isaliye ise vyartha na ga~vAkara dharmakI ArAdhanA meM sadA tatpara rahanA cAhiye / dharmArAdhanakA avasara milanepara, vivekI puruSako usameM kisI bhI kAraNase pramAda na karanA cAhiye / he mahAnubhAva ! isa asAra saMsArameM kevala dharmahI 1 sAra hai, isaliye dharmakI hI arAdhanA karanI cAhiye / isa prakAra ekAgra cittase jinezvara ke vacanAmRtakA pAna
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 * pArzvanAtha-caritra * karate hue cakravartI suvarNabAhuko jAtismaraNajJAna utpanna ho AyA isaliye usI samaya use apane pUrvajanmake ArAdhita cAritrakI yAda AyI isase use vairAgya utpanna huA / usane nirNaya kiyA ki aba maiM rAja-kAjako jhaMjhaToM meM na par3akara kevala mokSahIke liye yatna karUMgA / " yaha nizcaya kara usane paMcamuSThi loca kiyA aura jagannAthake nikaTa dIkSA grahaNa kI / isake bAda niraticAra cAritrakA pAlana karate hue gyAraha aMgoMkA bhalo bhAMti adhyayana kara ve kramazaH gItArtha hue aura bAIsa pariSaha sahana karane lge| kucha dinoMke bAda jinezvarakI AjJA prApta kara ve ekAkI vihArakara dharmadhyAna dvArA karmoMkA kSaya karane lge| isake bAda unhoMne isa prakAra bIsa sthAnakoMkI ArAdhanA Arambha kI (1) arihanta (2) siddha (3) pravacana (4) guru (5) sthavira (6) bahuzruta (7) tapasvI - ina sAtoMkI bhakti karanA (8) bArambAra jJAnakA abhyAsa karanA (6) darzana (10) vinaya (11) Avazyaka (12) brahmacarya (13) kriyA (14) kSaNalavatapa (15) dhyAna (16) vaiyAvazca (17) samAdhi (18) apUrvajJAna grahaNa (16) sUtra bhakti aura (20) pravacanakI prabhAvanA - ina bIsa sthAnakoMke ArAdhanase jIvako tIrtha kara padakI prApti hotI hai / eka bAra suvarNabAhu munIzvara vihAra karate hue kSIra-girike nikaTa eka araNya meM jA pahu~ce / isI jaMgala meM kamaThakA jIva kuraMgaka bhilla narakase nikalakara siMhakI yonI meM utpanna huA thA /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAzvanAtha - caritra D.N.Varma zukla dhyAna karate hue muni para bhoSaNa vegale AkramaNa kara unheM burI taraha ghAyala kara diyA / [pRSTha 267 ]
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ * caturtha saga~ * 267 vaha idhara udhara bhramaNa karatA huA munike samIpa A phuNcaa| unheM dekhate hI pUrvajanmake vairake kAraNa vaha kruddha ho uThA aura pUcha paTakatA huA mu~ha phailAkara munikI ora daudd'aa| usI samaya usane zukla dhyAna karate hue muni para bhISaNa vega se AkramaNa kara unheM burI taraha ghAyala kara diyA / kintu munirAja isase lezamAtra bhI vicalita na hue / unhoMne apane dhyAnako aura bhI bar3hAkara, use apanA priya atithi mAnate hue rAgadveSase rahita ho samyak AlocanA ko / antameM samasta prANiyoM se kSamA prArthanA kara, ikSurasakI bhAMti uttama dharmarasako grahaNa kara munirAjane isa AsAra zarIrako tyAga diyA / navA~ bhava / isa prakAra siMha dvArA Ahata ho prANa tyAga karaneke bAda munirAja suvarNabAhu dazaveM prANata nAmaka deva lokameM, mahAprabha nAmaka vimAna meM, bIsa sAgaromakI Ayu prAptakara sarvottama devarUpa meM utpanna hue aura vahAM vizeSa sukha upabhoga karane lage / idhara usa pApiSTa siMhakI mRtyu honepara vaha cauthI paMkaprabhA nAmaka naraka pRthvImeM nArako huaa| vahAM vaha zIta, uSNa, kSudhA, pipAsA, bhaya, zoka, paravazatA, jvara aura vyAdhi prabhRti narakakI ina vedanAoMko sahana karane lagA / antameM vahAMse nikala kara vaha tiryaMca yonimeM bhramaNa karatA huA tIvra duHkha bhoga karane lagA /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shtetetstetrtetetetetrtrtrtrtrtrtrtetettet ****************** ******** K E E etetettet et paJcama srg| 151******* ** ************* **** ********* kalakakakakakakakakakaka lA dasavA~ bhv| siMhakA jIva naraka aura tiryaMca yonike vividha duHkhoMko sahana karatA huA kisI saMnivezameM brAhmaNakA putra huaa| karma vazAt bAlyAvasthAmeM hI usake mAtA pitAkA zarIrAnta ho gyaa| isaliye logoMne use anAtha samajhakara usakA pAlana kiyA aura usakA nAma kamaTha rkhaa| kramazaH bAlyAvasthA pUrNa honepara usane yauvana prApta kiyA taba vaha svayaM bhIkha mAMgane lagA; kintu ghara ghara bhaTakane para bhI use peTa bhara khAneke liye bhojana bhI nahIM milatA thA / isaliye vaha bahuta duHkhI rahatA, aura para dhana dekhakara mana-hImana socatA ki karmane mujhe bahuta duHkha diyA, kintu kyA kiyA jAya ? brahmAko jisane kumhArakI taraha brahmANDa rUpI pAtra banA. nemeM lgaayaa| viSNuko bAraMbAra avatAra leneke saMkaTa meM phaMsAyA, mahAdevako hAthameM khopar3I lekara bhikSATana karAyA aura sUryako sadA AkAzameM bhramaNa karate rahaneke kAmameM lagAyA, aise karmako bArambAra namaskAra hai|
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paJcama sarga * 266 eka samaya kaI manuSya gahane-kapar3oMse sajakara kahIM jA rahe the, unheM dekhakara kamaThako vairAgya A gayA / vaha apane manameM kahane lagA ki - " eka yaha puNyavAna puruSa haiM jo uttama vastra dhAraNa karate haiM aura hajAroM manuSyoMko sahAyatA dete haiM aura eka maiM hU~ joki apanA peTa bhI nahIM bhara sakatA / kisone ThIka hI kahA hai ki aneka manuSya aise haiM jo hajAroM kA pAlana karate haiM, aneka manuSya aise haiM, jo lAkhoMkA pAlana karate haiM aura aneka manuSya aise bhI haiM jo apanA peTa bhI nahIM bhara skte| yaha kevala sukRta aura duSkRta hokA phala hai / isaliye maiM bhI tapasyA karU tAki aba daridra na bhoganA pdd'e| isa taraha socate hue usane tApasI dIkSA grahaNa kara lI | pazcAt kanda mUlAdi bhakSaNa kara vaha paJcAgni tapa karane lagA / isI jaMbUdvIpa ke bharata kSetrameM sAkSAt svargapurIke samAna bArANasI nAmaka eka nagarI hai / isI nagarImeM ikSvAku vaMzotpanna azvasena nAmaka rAjA rAjya karatA thA / dAna aura zauryake kAraNa usakA ujvala yaza dasoM dizAoM meM phaila rahA thA / vaha yuddha meM sUrya ke samAna pratApI, garIboMpara somake samAna saumya, duSToMpara maMgala ke samAna vakra, zAstrameM budhake samAna kuzala, vANImeM vRhaspatike samAna nipuNa, nItimeM zukra ke samAna pravINa aura maMdoMke liye zanike samAna manda thA / usake vAmAdevo nAmaka eka paTarAnI thii| vaha rUpa yauvana, pavitratA aura puNyakI to mAno mUrtimAna pratimA hI thI / rAjA aura rAnI donoMmeM bar3AhI prema thA / ve apanA jIvana Ananda pUrvaka vyatIta karate the|
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra - kucha dinoMke bAda prANata devalokameM uttama deva Rddhi bhogakara suvarNabAhukA jIva vizAkhA nakSatrako kRSNa caturthIke dina deva lokase cyavana hokara madhyarAtrike samaya vAmAdevIkI kokhameM avatIrNa huaa| usa samaya vAmAdevIne tIrthaMkarake janmako sUcita karanevAle caudaha uttama svapna dekhe| ve svapna isa prakAra the| gajendra, vRSabha,siMha, lakSmI, mAlA, candra, sUrya, dhvaja, kumbha, sarovara, samudra, vimAna, ratna rAzi aura agni / yaha svapna dekhatehI rAnIkI nidrA bhaGga ho gyii| usane jAgRta ho, ina svapnoMkA hAla rAjAko kaha sunaayaa| rAjAne saverA hote hI svapna pAThakoMko bulAkara ina svapnoMkA phala puuchaa| svapna pAThakoMne vicAra kara kahA-"rAjan ! hamAre zAstrameM bahattara svapnoMkA varNana haiM / unameM tIsa svapna uttama kahe gaye haiN| unhIMmeMse yaha caudaha svapna rAnIne dekhe haiN| garbhameM tIrthaMkara kiMvA cakravartI hone para hI ina svapnoMko usakI mAtA dekhatI hai isaliye vAmAdevIne yaha jo caudaha svapna dekhe haiM isase pratota hotA hai, ki rAnI jisa putrako janma deMgo, vaha tathaMkara hogA yA cakravartI hogaa|" svapnakA yaha phala sunakara rAjAko atyanta Ananda huaa| usane svapna pAThakoMko vipula dhana aura vastrAdi de vidA kiyaa| jaba yaha samAcAra rAnIne sunA to vaha bhI atyanta prasanna huii| ___ isa garbhake prabhAvase kuverane devatAoMko azvasena rAjAkI rAjalakSmI bar3hAnekA Adeza diyA, phalataH rAjAkA dhana itanA adhika bar3hane lagA, ki cAhe jitanA kharca karanepara bhI usameM kamI
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha caritra 000 Jian Chan Pin Bei Dian Cai
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paJcama sarga * nahIM AtI thii| udhara deviyAM bhI dAsIkI bhAMti vAmAdevIke samasta manoratha pUrNa karatI thiiN| isa prakAra garbhakAla pUrNa honepara vAmAdevIne pauSa mAsakI kRSNa dazamIko vizAkhA nakSatrameM, tInoM bhuvanako prakAzita karanevAle, sarpake lAJchanase yukta aura nIla ratnake samAma nIla kAntibAle putra-ratnako janma diyaa| isa samaya AkAzameM dudubho baja uTho / sabhI dizAyeM prasanna ho utthii| narakake jIvoM ko bhI kSaNabharake liye sukhakA anubhava huaa| vAyu zItala ora sugandhita ho utthaa| pRthvokAyAdi ekendriyoM jIvoMko bhI Ananda huA aura tInoM loka Alokita ho utthe| isa samaya dikkumAriyoMke Asana calAyamAna ho gye| avadhijJAnase unheM prabhu ke janmako bAta mAlUma ho gayo, ataeva ve nRtya karato huI apane sthAnase sUtikAsthAna A phucii| inameMse meru rucakake adhobhAgameM rahanevAlI bhogaMkarA, bhogavatI, subhogA, bhogamAlinI, suvatsA, vatsabhitrA puSpamAlA aura aninditA nAmaka ATha dikkumAriyAM pahale agrasara huI aura jinezvara tathA jina mAtA ko namaskAra kara kahane lagIM--"he jaganmAta! he jagatako Alo. karanevAlI ! Apako namaskAra hai / adholokakI rahanevAlI hama dikkumArIya jinezvarakA janmotsava manAne AyIM haiN|" yaha kaha una kumAriyoMne saMvartaka pavanako vikurvita kara eka yojana pramANa bhUmi zuddha kI aura vahIM jinezvarake pAsa baiTha kara gAne lgiiN| isake bAda meghaMkarA meghavato, sumeghA, meghamAlino, toya dhArA, vicitrA, vAriSeNA aura balAhakA--ina udhvaMlokakI
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 * pArzvanAtha caritra * - rahanevAlI ATha dikkumAriyoMne pAnI barasAkara eka yojana pramANa bhUmi sIMca kara vahAM puSpavRSTi kii| isake bAda jinezvara aura jina mAtAko namaskAra kara ve nAnA prakArake maMgalagAna gAne lgii| isake bAda naMdottarA, naMdA, sunaMdA, naMdivadhinI, vijayA, vaijayantI, jayaMtI aura aparAjitA ina ATha dikkumAriyoMne pUrva ruvakase vahAM Akara jinezvara aura jina-jananIko namaskAra kiyA aura hAthameM darpaNa lekara unake pAsa khar3I ho gyiiN| isake bAda samAhArA, supradattA, suprabuddhA, yazodharA, lakSmIvatI, zeSavatI, citraguptA aura vasundharA - yaha dakSiNa rucakakI ATha dikkumAriyAM upasthita huI aura hAthameM kalaza lekara khar3I ho gyiiN| isake bAda ilAdevI, surAdevI, pRthvI, padmAvatI, ekanAsA, navamikA, bhadrA aura sItA yaha pazcima rucakakI ATha kumAriyAM upasthita huI aura jinezvara tathA jina mAtAko praNAma kara hAthameM paMkhA lekara khar3I ho gyiiN| isake bAda alambusA, amitakezI, puNDarIkA, vAruNI, hAsA, sarvaprabhA, zrI aura hrI - yaha ATha kumAriyAM uttara rucakase Akara hAthameM cAmara lekara khar3I ho gyiiN| isake bAda vivitrA, citrakanakA, tArA aura saudAminI yaha bAra dikkumAriyAM vidizA sthita ruvaka parvatase Akara upasthita huI aura hAthameM dIpaka lekara khar3I ho gyiiN| isake bAda rUpA, rUpAsikA, surUpA, kAvatI ina cAra dikkumAriyoMne rucaka dvopase Akara jinezvarake nAbhi-nAlako cAra aMgula chor3akara kATa diyA aura bhUmimeM eka aura rUpa
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paJcama sarga * 303 khaDDA khodakara vahAM usakI sthApanA kii| isake bAda ratna mANikya aura mauktikase usa khaDDeko bharakara usake Upara pIThikA bandha kiyA / isake bAda sUtikA gRhase pUrva, dakSiNa aura uttara dizAmeM unhoMne tona kadalI-gRha nirmANa kiye| inameMse dakSiNa dizAke kadalI gRhameM unhoMne sarvaprathama bhagavAn aura unakI mAtAko le jAkara ratna siMhAsanapara virAjamAna karanekebAda taila madana kara unheM udvartana karAyA gyaa| isake bAda unheM pUrva kadalI gRhameM le jAyA gyaa| yahAM maNike pIThapara baiThAkara inheM sugandhita jalase snAna karAyA gayA / isake bAda divya vastrAbhUSaNa se sajAkara inheM uttara dizA ke kadalI gRhameM ratna siMhAsana para baiThAyA gayA / yahAM araNikASThase agni utpanna kara usameM gozIrSa candanako jalAkara usase do rakSA poTalIyeM banAyI gayIM aura ve donoM poTaliyAM donoMke hAthameM bA~dhI gyiiN| isake bAda jinezvarake guNagAna kara, unake cirAyu honekI kAmanA vyakta kI gayI / isake bAda dikkumAriyoMne pattharake do goloMko eka dUsareke sAtha lar3AyA aura vAmAdevI tathA jinaprabhuko pUrva zaiyyAmeM rakha, unheM namaskAra kara apane sthAnako calI gayIM / isa avasara para svarga meM indrakA Asana bhI kampAyamAna ho uThA / indrako avadhijJAnase jinezvarake janmakI bAta mAlUma ho gayo isaliye usane unake sammukha jAkara unheM vidhipUrvaka praNAma kiyA aura zakrastavase prabhukA stavana kiyaa| isake bAda indrane hariNo gameSI devako Adeza de, sughoSA ghaMTa dvArA
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 * pArzvanAtha-caritra - devatAoMko tIrthakarake janmako sUcanA dI / yaha sUcanA milatehI sabhI deva vahAM ikaTThe hue / indrakI AjJAse pAlaka nAmaka devatAne pAlaka nAmaka vimAnakA rUpa dhAraNa kiyaa| isa vimAnameM baiThakara devatAoM sameta indra nandIzvara dvopameM aaye| aura usa lakSa yojanake vistRta vimAnako saMkucita kara jinezvadevarake janma gRhameM phuNce| yahAM jinendra aura jina mAtAko namaskAra kara ve kahane lage-"he ratna dhAriNo ! he zubha lakSaNa vAlI jaganmAtA! Apako namaskAra hai| Apane tribhuvanameM dharma-mArgako prakAzita karanevAle, divya ratnake pradIparUpa ina jinezvara bhagavAnako janma dekara hama upakAra kiyA hai |maiN zakrendra hUM aura bhagavAnakA janmotsava manAne AyA huuN|" yaha kahate hue indrane bAmAdevIko avasvApinI nidrAmeM DAla, unake pAsa bhagavAnakA pratibimba rakha diyaa| isake bAda indrane pAMca rUpa dhAraNa kiye| eka rUpase unhoMne aMjalImeM bhagavAnako uThA liyaa| do rUpase unake donoM ora camara DulAne lge| eka rUpase prabhuke sirapara chatra dhAraNa kiyA aura eka rUpase vaja ghumAte hue jina bhagavAnake Age calane lge| isa prakAra prabhuko lekara ve devatAoM sameta AkAza mArgase zoghahI hI meruparvatapara jA phuNce| yahAM pAMDuka vanameM pAMDukabala nAmaka zilApara bhagavAnako snAna karAneke liye prabhuko godImeM lekara vaha pUrvAbhimukha baitthe| usa samaya aura bhI 62 indra avadhijJAnase jina bhagavAnake janmakA hAla jAnakara vahAM upasthita hue| saba milAkara vaimAnikake dasa, bhuvanAdhipake bosa, vyaMtarake battIsa aura
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pazcama sarga jyotiSkake do-sUrya aura candra-yaha sabhI cauMsaTha indra vahAM ikaTThe hue| __isake bAda vahAM suvarNake, rajatake, ratnake, suvarNa aura ratmake, suvarNa aura rajatake, rajata aura ratnake, suvarNa rajata aura ratnake tathA miTTIke isa prakAra ATha jAtiyoMke hara eka indrane eka hajAra aura ATha kalaza banavAye gye| kalaza taiyAra honepara unheM kSora samudruke jalase bharakara acyutAdi devendroMne vidhipUrvaka bhagavAnakA abhiSeka kiyA aura pArijAtaka puSpAdise unakI arcanA kii| isake bAda aneka deva stuti karane lage, aneka harSita ho nRtya karane lage, aneka gAMdhAra, baMgAla, kauzika, hiMDola, dIpaka, vasanta, sohAga, prabhRti divya devarAgoMse gIta gAna karane lge| kaI devatA chappana koTi tAlake bhedoMse divya nATaka karane lge| aneka devatA tata, vitata, ghana aura suSira yaha cAra prakArake bAje bajAne lge| aura aneka kautuka vaza harSa-nAda karane lge| ___ isake bAda jina bhagavAnako IzAnendrako godImeM baiThAkara saudharmendrane cAra vRSabhoMkA rUpa dhAraNa kiyA aura unake ATha zRMgoMse nikalate hue jalase prabhuko nhlaayaa| pazcAt divya vastra se unakA zarIra poMchakara, unheM divya candana vilepana karaneke bAda puSpoMse unakA pUjana kiyaa| yaha saba ho jAnepara indrane svAmIke sammukha rajatAkSata dvArA darpaNa, vardhamAna, kalaza, mInayugala, zrIvatsa, svastika, naMdyAvarta aura bhadrAsana-yaha ATha maMgala aMkita kiye| isake bAda sabhI devatA prabhukI isa prakAra stuti karane lage : 20
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 * pArzvanAtha caritra dharmakRtya meM maiM snAta " devatAoMke natamastaka rUpo bhramaroMke saMgase manohara caraNa kamalavAle, azvasena nRpake putra aura lakSmI ke nidhAna he svAmin! ApakI jaya ho ! he jinendra ! Apake darzana se merA zarIra saphala huA, netra nirmala hue aura huA / he nAtha! Apake darzanase merA janma saphala huA / aura isa bhavasAgara se maiM uttorNa huA / hai jinendra | Apake darzanase maiM sukRtA huA mere azeSa duSkRtakA nAza huA / aura maiM bhuvanatrayameM pUjya huA / he deva ! Apake darzanase kaSAya sahita mere karmakA jAla naSTa ho gayA aura durgAtise maiM nivRtta huA | Apake darzanase Aja yaha merI deha aura merA bala saphala huA aura sAre vighna naSTa hue| he jineza ! Apake darzanase karmoM kA duHkhAyaka mahAbandha naSTa huA aura sukhasaMga utpanna huA / Aja Apake darzanase mithyA aMdhakArako dUra karanevAle jJAnasUryakA mere hRdaya meM udaya huA / he prabho ! Apake stavana, darzana aura dhyAna se Aja mere hRdaya, netra aura mana nirmala hue, / isaliye he vItarAga ! Apako bArambAra namaskAra hai !" isa prakAra jagat prabhuko stutikara indra devatA unheM vAmAdeva ke pAsa vApasa le Aye aura pUrvavat mAtAke pAsa meM unheM sulA diyA / isake bAda unhoMne avasvApino nidrA aura pratirUpaka haraNa kara prabhuke mano vinodake liye unako zayyApara unhoMne ratnamaya geMda, do kuNDala aura suzobhita vastra rakha diye / anantara zakrake Adezase isI samaya kuberane vahAM battIsa karor3a dravya aura ratnoMkI
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paJcama sarga * varSA kii| isake bAda jinezvarake aMguSTameM amRtasIMcana kara, unheM praNAma kara samasta surendra aura surAsura nandI dvIpa phuNce| vahAM unhoMne zAzvata jinezvaroMko bandana kara aTThAI mahotsava kiyA aura isake bAda ve saba apane-apane sthAnako cale gye| ___ subaha vAmAdevakI nidrA khulanepara unhoMne jaba divya aMgavAle aura vastrAbhUSaNoMse saje hue vikasita badana kamalavAle putrako apane pAsameM sotA huA dekhA, taba unheM atyanta Ananda huaa| zIghrahI kumArake janma aura dikkumAriyoMke Agamana AdikA samAcAra rAjAko pahu~cAyA gyaa| yaha zubha saMvAda sunakara azvasena rAjAne bhI janmotsava manAnekA Ayojana kiyaa| usane sarvaprathama kArAvAsake samasta kaidiyoMko mukta kara diyA aura garIboMko anna-vastra diyaa| isake bAda nAnA prakArase janmotsava mnaayaa| usa samaya aMganAoMke nRtya aura divya-gAnase, tathA vividha vAdyoMke manohara nAdase, evaM jayajayakArake ghoSase tathA zaMkha dhvanise sArA nagara Andolita ho uThA / dAna, sammAna aura bar3hato huI lakSmIke kAraNa rAjabhavana vizAla honepara bhI usa samaya choTAsA mAlUma hone lgaa| isake bAda sUtaka bIta jAne para rAjAne kulAcArake anusAra samasta khajanoMko nimantrita kara unheM bhojana aura vastrAbhUSaNoM dvArA sammAnita kiyaa| pazcAt usane samasta svajanoMse nivedana kiyA ki he bandhuo! jisa samaya yaha bAlaka garbhameM thA usa samaya isako mAtAne andhakArameM bhI pAsase jAte hue sA~pako dekhA thA, ataeva
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 * pArzvanAtha-caritra isa bAlakakA nAma maiM pArzva rakhatA huuN| yaha kahate hue azvasena rAjAne sabake samakSa rAjakumArakA nAma pArzva rkhaa| anantara dhAtriyoM dvArA bar3e yatnase rAjakumArakA lAlana-pAlana hone lgaa| jaba inheM kSudhA lagatI, taba ve aMgUThemeM rakhe hue amRtakA pAna karate the| indrako niyukta kI huI devAGganAyeM bhI inako khelAtI thiiN| isa prakAra vamRSabhanArAca saMghayaNa,samacatu rasra saMsthAna aura bimba phalake samAna oSTako dhAraNa karanevAle, kRSNa zarIravAle, nIlakAntivAle, divyanetravAle, padmake samAna zvAsavAle aura batIsa lakSaNoMvAle pArzvakumArane bAlyAvasthA atikramaNa kara yuvAvasthA meM praveza kiyaa| batIsa sulakSaNa yaha mAne gaye haiN| ___ nAbhi, sattva aura svarameM gaMbhIratA ho, skandha, pAda aura mastakameM U~cAI ho, keza nakha aura dAMtoMmeM sUkSmatA ho, caraNa bhujA aura aMguliyoMmeM saralatA ho, bhrakuTo, mukha aura chAtImeM vizAlatA ho, AMkhakI putalI, vRta aura kezameM zyAmatA ho, kamara, pITha aura puruSa-cinhameM laghutA ho, dA~ta aura netroMmeM suphedo ho, hAtha, paira, gudA, tAlu, jIbha, donoM oSTa, nakha aura mAMsa inameM lAlimA ho / itanI bAteM jisameM pAyI jAtI hoM, vaha puruSa battIsa lakSaNoMse yukta mAnA jAtA hai| .. bhagavAna na kevala yaha battIsa ho lakSaNa the, balki aura bhI 1008 sulakSaNa the| unakA zarIra nava hAtha UMcA, adbhuta rUpa aura deha gandhayukta thii| unake AhAra aura nIhAra adRzya the|
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paJcama sarga * 306 unakA zarIra roga, mala aura pasinese rahita thA / yuvAvasthA prApta honepara mAno sonemeM sugandha A gayI / unakA rUpa-saundarya unakI kAnti aura unake guNa adhikAdhika zobhA pAne lage / eka dina rAjA azvasena apanI rAja sabhA meM baiThe hue the / isI samaya eka puruSa vahAM upasthita ho kahane lagA- "he svAmin ! yahAMse pazcima dizAmeM kuzasthala nAmaka eka nagara hai| vahAM kucha dina pahale naravarmA nAmaka rAjA rAjya karatA thA / vaha bar3A ho sadAcArI satyavAdI aura dharma-pravartaka thaa| vaha jina dharmameM atyanta anurakta hokara sAdhu-sevAmeM tatpara rahA karatA thA / bahuta dinoMtaka nyAya aura nItipUrvaka prajApAlana karaneke bAda antameM usane rAjalakSmIkA tyAga kara dIkSA grahaNa kara lI / isake bAda aba vahA~ usakA putra prasenajit rAjya karatA hai / vaha bhI arthoM janoMke liye surataru rUpa hai / use prabhAvatI nAmaka eka kanyA hai / isa samaya vaha navayauvana prApta honeke kAraNa deva kanyA sI pratIta ho rahI hai / rAjAne use vivAha yogya samajha, cAroM ora usake liye varakI khoja karAyo, kintu kahIM bhI usake upayukta vara na mila sakA / eka bAra vaha rAjakumArI sakhiyoMke sAtha udyAnakor3A karane gayI thI / usa usa usane kinnariyoMke mukhase pArzvakumArakA guNa-gAna sunA / sunate hI vaha pArzvakumAra para tana manase isa prakAra lubdha ho gayI, ki usane khelanA-kUdanA saba kucha tyAga kara diyA aura vyAkulatAke kAraNa vahIM mUrcchita ho gira pdd'ii|
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 * pArzvanAtha-caritra - usakI yaha avasthA dekha dAsiye vyAkula ho gyiiN| antameM unhoMne zItalopacAra kara usakI mUrchA dUra kI aura ve use samajhA kara ghara le aayiiN| isake bAda dAsiyoM dvArA yaha hAla usake mAtA pitAko mAlama huaa| rAjakumArI pArzvakumAra para anurakta hai, yaha jAnakara unheM bahuta hI Ananda huaa| ve kahane lage---"prabhAvatIne bahuta hI upayukta vara pasanda kiyA hai| kyoMki pArzvakumArase bar3hakara sundara, suzIla aura sadguNI vara isa samaya saMsArameM milanA kaThina hai| ataeva sumuhUrta dekhakara svayaMvarA prabhA vatIko pArzvakumArake pAsa bheja denA cAhiye / " mAtA-pitAke isa nizcayakI sUcanA pAkara prabhAvatIko bhI bar3A ho Ananda huaa| ___ idhara kaliMgadezakA rAjA pahalese ho prabhAvatI para anurakta ho rahA thA, isaliye usane jaba sunA ki prabhAvatI pArzvakumArase vyAha karanevAlI hai, taba vaha kruddha hokara kahane lagA-"prabhAvatIse to maiM hI vyAha kruuNgaa| prasenajitakI kyA majAla hai jo vaha mujhako chor3akara pArzvakumArase usakA vyAha kara de| isake bAda vaha bahutasA sainya leva.ra kuzasthala nagara para car3ha AyA aura nagarako cAroM orase ghera liyaa| isase nagarameM Ane-jAnekA mArga banda ho gyaa| yaha dekhakara prasenajita rAjAko bar3o cintA huI aura usane mantriyoMke sAtha salAha kara Apase sahAyatA mAMganA sthira kiyA hai| maiM unake mantrokA putra huuN| Apase yaha hAla nivedana karaneke liye ho mujhe unhoMne yahAM bhejA hai| aba Apa jo ucita samajha, kreN|
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paJcama sarga * 311 yaha hAla sunakara azvasena rAjAne roSapUrvaka kahA - "prasenajitako jarA bhI bhayabhIta honekI AvazyakatA nahIM hai / maiM isI samaya sainya lekara kuzasthalakI rakSA karane calatA hU~ aura kaliMga rAjAko bhI isa dhRSTatAke liye avazya hI sajA duuNgaa|" yaha kahakara rAjA azvasenane raNabherI bajavAyI / use sunate hI cAroM orase sainika A Akara ikaTThe hone lage / sainikoMko raNa-yAtrAkI taiyArI karate dekha pArzvakumArane azvasenase pUchA - " hepitAjI ! yaha sainika loga kisa liye taiyAra ho rahe haiM ?" yaha suna azvasenane pArzvakumArako kuzasthalake mantrIko dikhalAte hue use sArA hAla kaha sunAyA / sunakara pArzvakumArane kahA - "pitAjI ! usa kAyara yavanako sajA deneke liye Apa jAyaMge ? yaha ThIka nahIM / Apa yahIM rahiye, maiM hI use zikSA deneko jAtA huuN|" yaha sunate hI rAjAne usakI yukti-yukta bAta jAnakara prasannatA pUrvaka use vahAM jAne kI anumati de dI / anantara pArzvakumArane zIghrahI sainyako taiyAra kara liyA aura mantrIputra puruSottama tathA kaI rAjAoMke sAtha kuzasthalake liye prasthAna kiyA / unakI senAmeM hAthI sabase Age calate the aura ve parvatake samAna dikhAyI dete the / nadIke vega samAna ghor3e, kror3AgRha samAna ratha aura vAnara senAke samAna padAtiyoMkI zobhA dekhate hI banatI thI / jidhara hI yaha senA jA nikalatI udhara hI bandI janoMke ghoSa, zaMkhoMke zabda aura bAjoMke nAdase AkAza pratidhvanita ho uThatA thA / mArgameM unheM ratha sameta indrakA mAtali nAmaka sArathi A milaa| usane praNAma
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 * pArzvanAtha-caritra * kara pArzvakumArase nivedana kiyA-"he nAtha! maiM indrakA sArathi huuN| ve Apako atula balavAna samajhate haiN| isaliye unhoMne zraddhApUrvaka Apake liye yaha ratha lekara mujhe bhejA hai|" mAtalika kA yaha nivedana suna pArzvakumArane indra ke rathapara baiThanA svIkAra kara liyaa| isa prakAra yaha sainya bar3o zAnase Age bar3hatA huA zIghraho kuzasthala A phuNcaa| nagarake bAharahA senAke liye zivira kI sthApanA kI gyii| pArzvakumArake liye devatAoMne pahalese hI yahA~para eka udyAnameM sAta khaMDakA atyanta ramaNIya mahala banA rakhA thA usImeM unhoMne Akara nivAsa kiyaa| zivirakI sthApanA karaneke bAda pArzvakumArane eka catura dUtako bhalIbhAMti saba bAteM sikhA kara use kaliMgarAjake pAsa bhejaa| usane jAkara rAjAse kahA ki-"pArzvakumArane Apako Adeza diyA hai ki Apa aba kisI prakArakA upadrava na kara cupacApa apane nagarako lauTa jaaiye| yadi Apa unake AdezakA pAlana na kareMge to ApakA kalyANa na hogaa|" dUtako yaha bAta suna kaliMga rAjAne kruddha hokara kahA-"he dUta! tU mujhe pahacAnatA nahIM hai, isIliye aisI bAteM kaha rahA hai| maiM azvasena yA pArzvakumAra kisose bhI nahIM ddrtaa| unameM vaha zakti ho kahAM, ki mujhase yuddha karanekA sAhasa kreN| dUta honeke kAraNa maiM tere dhRSTa vacanoMke liye tujhe kSamA karatA hU~, anyathA tujhe bho isake liye kar3A daNDa detaa|" kaliMgarAjako yaha bAta suna dUtane kruddha hokara kahA-"he mUr3ha ! tU vRthA hI itanA abhimAna kara
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paJcama sagaM * rahA hai| kyA tU pAzcakumArake bala-vikramase paricita nahIM hai ! niHsandeha ve tujhe raNabhUmimeM aisI zikSA deMge, ki terA yaha saba abhimAna miTTomeM mila jaaygaa|" dUtake yaha kaTuvacana sunakara kaliMgarAjake subhaTa loga use mArane daur3e; kintu vRddha mantrIne unheM rokakara kahA-"yaha kyA karane jA rahe ho ? jina pArzvakumArakI deva sahita indra bho sevA karate haiM, unake dUtako mAranese tumhAro kyA gati hogI?" yaha sunakara subhaTa loga bhayabhIta hokara cupa ho gye| isake bAda maMtrAne dRtako samajhA kara kahA ki-"hamaloga to pArzvakumArake sevaka haiN| unase jAkara kaha do ki hamaloga zoghra hI Apako vandana karaneke liye AnevAle haiN| yaha kahakara mantrone dUtako vidA kiyaa| isake bAda usane rAjAko samajhAte hue kahA-"he rAjan ! pArzvakumAra tonoM lokake nAtha haiN| samasta nurAsura, nAgendra aura indra bhI sevakakI bhAMti unakI sevA karate haiN| ve cakravartI kiMvA jinezvara honevAle haiN| unase virodha karanA Thoka nhiiN| kahAM sUrya aura kahAM khadyota ? kahAM siMha aura kahAM mRga! kahAM pArzvakumAra aura kahAM Apa? kyA Apane yaha nahIM sunA ki svayaM indro apane mAtali nAmaka sArathiko ratha dekara pArzvanAthake pAsa bhejA hai ? yadi Apa apanA kalyANa cAhate haiM to Apako kaMThapara kuThAra rakha, pArzvakumArake pAsa isI samaya calanA cAhiye aura unase kSamA prArthanA kara apane aparAdhako kSamA karAnA cAhiye / isImeM ApakA zreya hai|
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra # mantrIke yaha vacana suna kaliMgarAjane kahA- " mantrI ! maiM yaha nahIM jAnatA thA ki pArzvakumAra isa taraha balavAna haiM / isI bhulAvemeM maiMne yaha aparAdha kara DAlA / khaira, aba tuma jo kaho, vaha maiM karane ko taiyAra hU~ / " mantrIne kahA- " isI samaya calakara unase kSamA prArthanA kiijiye| yaha suna usI samaya kaliMgarAja kaMThapara kuThAra rakhe, samasta sAmanta aura maNDalezvaroMke sAtha pArzvakumArase kSamA prArthanA karane calA / mArgameM unakI samudrasI senA dekha mRtakakI bhAMti vaha bhayabhIta hotA huA kAMpane lagA aura kisI taraha unake nivAsa-sa - sthAnataka pahu~cA / dvArapAlane pArzvakumArakI AjJA prApta kara use sabhA meM upasthita kiyA / use dekhatehI pArzvakumArane kuThAra rakha dene ko khaa| aba kaliMgarAjane kuThAra rakhakara pArzvakumArako praNAma karate hue kahA - " he svAmin! maiM ApakA sevaka huuN| merA aparAdha kSamA kiijiye| maiM ApakI zaraNa meM AyA hU~ / mujhe zaraNa diijiye|" yaha suna parzvakumArane usakI kSamA-prArthanA svIkAra karate hue kahA- "he bhadra ! terA kalyANa ho / maiM tujhe kSamA karatA hU~ | tU sAnanda rAjya kara / aba kabhI aisA AcaraNa na karanA / " kaliMgarAjane sira navA~ kara pArzvakumArakI yaha bAta mAna lI / ataeva unhoMne usakA yathocita sammAna kara use bidA kiyaa| isake bAda kaliMgarAjane apanA sainya sameTa liyA aura zIghra hI kuzasthalakA tyAgakara apane dezake liye prayANa kiyA / 1 314 prasenajItako yaha samAcAra sunakara bar3AhI Ananda huA / ataeva vaha usI samaya prabhAvatIke sAtha pArzvakumArakI sevAmeM upasthita ho
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paJcama sarga unheM namaskAra kara kahane lagA-"he nAtha! Apake darzanase merA jIvana Aja saphala ho gayA / aura yaha yavana bhI Apake pratApase sajana ho gyaa| Apa sUryakI taraha saMsArameM prakAza phailAnevAle haiN| kRpayA aba isa kanyAkA pANigrahaNa kara mujhe kRtakRtya kiijiye|" prasenajitako yaha prArthanA suna pArzvakumArane kahA"rAjan ! maiM pitAke AdezAnusAra kaliMgarAjako daNDa dene hI AyA thaa| binA unakI AjJAke maiM kucha bhI nahIM kara sktaa| ataeva maiM Apako kanyAkA pANigrahaNa karaneke liye asamartha huuN| kRpayA isa sambandhameM vyartha hI Agraha na kreN|" pArzvakumArakI yaha bAta suna prabhAvatI apane bhAgyako kosane lgii| vaha kahane lagI-"mAlUma hotA hai ki merA bhAgya hI burA hai| anyathA pArzvakumAra pitAkI yaha prArthanA hI kyoM asvIkAra karate ?" idhara prasenajitane apane manameM socA ki pArzvakumAra to sarvathA niHsneha mAlUma hote haiM, isaliye aba inase kucha kahanA sunanA vyartha hai| aba to azvasena rAjAko samajhAnese hI kAma nikala sakatA hai| ___ isa prakAra socate hue prasenajitne prabhAvatIko dhairya diyA aura use sAtha le pArzvakumArake sAtha vArANasoke liye prasthAna kiyaa| idhara azvasena rAjAko pArzvakumArakA vijaya samAcAra pahalehI mila cukA thaa| ataeva pArzvakumArake pahu~canepara unhoMne bar3A ho mahotsava kiyA aura bar3e samArohake sAtha pArzvakumArako nagarameM praveza kraayaa| isake bAda prabhAvatI aura prasenajit
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 . * pArzvanAtha-caritra * rAjAko azvasena rAjAne eka mahalameM ThaharAyA aura unakA Adara satkAra kiyaa| isa samaya indrane bhI upasthita ho vandanAdika kara ATha dina paryanta mahotsava mnaayaa| ina saba kAmoMse nivRtta honepara azvasenane prasenajitake pAsa jAkara unakA kuzala samAcAra pUchA / idhara udharakI bAteM honeke bAda avasara dekhakara prasenajitne kahA-"rAjan ! merI yaha putrI pArzvakumArapara kisa taraha anurakta ho rahI hai, yaha to Apane mantrI-putrase sunA hI hogaa| Apane mujhapara bar3I dayA kI hai aura yaha usIkA phala hai ki kaliMgarAja hama logoMkA kucha bhI na bigAr3a sakA aura hama loga Aja kuzalapUrvaka baiThe haiN| anyathA na jAne hama logoMkI kyA durgati hotii| jahAM Apane itanI kRpA kI hai, tahAM aba itanI dayA aura kIjiye, ki ina donoMkA pANigrahaNa bhI ho jaay| isase maiM ApakA Ajanma RNI rhuuNgaa|" yaha suna azvasena rAjAne kahA -- "Apa ThIka kahate haiN| aura hama bhI yahI cAhate haiM ki pArzvakumArakA vyAha ho, kintu vaha to saMsArase virakta sA mAlUma hotA hai| vaha kyA karegA yaha to samajha hI nahIM pdd'taa| phira bhI maiM Apake anurodhake kAraNa usako anicchA honepara bhI ApakI kanyAkA usase avazya hI pArigrahaNa kraauuNgaa| Apa kisI prakArako cintA na kreN|" yaha kaha rAjA azvasena prasenajitko apane sAtha le pArzvakumArake pAsa gaye aura unase kahA-"he vatsa! prasenajita rAjA apanI kanyAkA tere sAtha byAha karanA cAhate haiN| ataeva yaha tujhe svIkAra kara
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paJcama sarga * m lenA caahiye|" yaha suna pArzvakumArane kahA-"pitAjI! aba maiM vyAha nahIM karanA cAhatA, kyoMki yaha saMsAra sAgara dustara hai| saMsArameM bhramaNa karate hue isa jIvane aneka bAra vyAha kiye haiN| aba to maiM isa saMsArakA unmUlana karanA cAhatA huuN| phira strI to isa saMsAra rUpI vRkSakA mUla hai| isaliye mujhe isa saMsArakI sthitike sAtha kucha bhI prayojana nahIM hai|" putrakI yaha bAta sunakara rAjA azvasenane kahA-"he vatsa! terI icchA na honepara bhI tujhe eka bAra vyAha kara merA manoratha pUrNa karanA hI hogaa| pahaleke tIrthakaroMne bhI eka bAra saMsAra-sukha bhoga kara, bAdako dIkSA grahaNa kI thii| isa liye tujhe bhI unhIMkA anusaraNa karanA caahiye|" yaha suna pArzvakumArane pitAke vacanako alaMghanIya mAnakara unakI bAta mAnalI / jaba yaha samAcAra cAroM ora phaila gayA to sabako bar3I prasannatA huii| usI dinase saba logoMne vivAhotsava manAnA Arambha kara diyaa| jahAM dekho vahIM gIta gAna, nATaka, vAdya, mAMgalya, dAna aura bhojana prabhRti mAMgalika kArya hone lge| vivAhake dina sumuhUrtameM kula vadhuoMne prabhAvatIko svarNakumbhake jalase snAna karAyA aura gurUpradatta akSata usake sirapara chor3a kara, use vivadha vastrAbhUSaNoMse alaMkRta kiyaa| idhara pArzvakumAra ke mitroMne unako sundara AbhUSaNa aura vastroMse sajAkara bar3o saja-dhajake sAtha supheda hAthIpara baitthaaye| isake bAda chatra-cAmara Adi rAja cinhoMse alaMkRtakara vividha vAdyoMkI gaganabhedike
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ -813 * caturtha saga * sAtha vivAha maNDapa se lAye gaye / anantara eka suzIla paNDitane yathAvidhi kulAcAra karAneke bAda maMgalAcAra pUrvaka donoMkA pANigrahaNa karA diyA / isake bAda gAMTha jor3e hue varavadhU vedikA maNDapameM praviSTa hue / isa avasarapara candana, puSpa tAmbUla, vastra, ghor3e aura hAthI Adi se svajanoM ko bhI sammAnita kiyA gayA aura yAcakoM ko dAna diyA gyaa| isake bAda vivAha vidhi sampanna ho jAnepara agnIke Asa-pAsa phere dilavAye gye| pahale phere meM prasenajita rAjAne hajAroM tolA sonA diyaa| dUsare phere meM kuNDala aura hAra Adi AbhUSaNa diye| tIsare pharemeM thAla prabhRti bartana aura hAthI ghor3e tathA cauthe pheremeM bahumUlya vastra diye gaye / isI prakAra aura bhI prasaMgAnusAra maMgala kArya kiye gye| isake bAda vivAhotsava pUrNa honepara pArzvakumAra apane nivAsasthAnako lauTa Aye / maNi-kAJcana tulya prabhAvatI aura pArzvakumArakA yaha sambandha dekhakara sabako atyanta Ananda aura santoSa huA / anantara prasenajitane rAjA azvasenase vidA grahaNakara svajanoMke sAtha apane nivAsasthAnako ora prasthAna kiyA aura pArzvakumAra apanI navavivAhitA patnI ke sAtha AnandapUrvaka dina bitAne lage /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ zra SaSTha srg| eka dina zrIpArzvaprabhu apane mahalake jharokhemeM baiThakara kAzo puroko zobhA dekha rahe the| itane meM pUjAkI sAmagrI lekara nagarake bAhara jAte hue nagara nivAsiyoMko dekhakara.pUchA--"Aja saba loga daho, dUdha, patra, puSpa aura phala Adi sAmagrI lekara prasannatA pUrvaka nagarake bAhara kahAM jA rahe hai ? kyA koI vizeSa utsava hai yA deva yAtrA hai ?" pArzvakumArakA yaha prazna sunakara eka karmacArIne kahA - "he kRpAnidhAna svAmin ! kamaTha nAmaka eka tapasvIkA jaMgala meM Agamana huA hai| ve tapa karate hue paMcAgnikI sAdhanA karate haiN| unhIMko pUjA karane yaha saba loga jA rahe haiN|" anucarakI yaha bAta suna pArzvaprabhu bhI kautukavaza ghor3epara savAra ho sevakoMke sAtha use dekhaneke liye cle| vahAM jAkara unhoMne dekhA ki kamaTha tAva paMcAgnimeM baiThA huA, dhUmrapAna aura ajJAna kaSTase deha-damana kara rahA hai| iso samaya tIna jJAnake dhAraka pArzvaprabhune dekhA ki
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 # pArzvanAtha caritra agnikuNDameM DAle hue kASTameM eka bar3AsA sarpa jala rahA hai| yaha kaisA ajJAna hai ki sabhI loga jAnate haiM dekhakara dayAlu pArzvakumAra ne kahA - " aho ! tapameM bhI dayA nahIM dikhAyI detI / yaha to ki dayA rahita dharmase mukti nahIM milatI / kahA bhI hai ki jo prANiyoMke vadhale dharmako cAhatA hai, vaha mAno agnise kamala-vana, sUryAsta ke bAda dina, sarpa-mukhase amRta, vivAdase sAdhuvAda, ajorNa se Arogya aura viSase jIvana cAhatA hai / isaliye dayAhI pradhAna hai / jisa prakAra svAmI binA sainya, jIva binA zarIra, candra binA rAtri ora haMsa- yugala binA nadI zobhA nahIM detI, usI prakAra dayAke binA dharma nahIM sohatA / isaliye he tapasvin ! dayA rahita vRthA hI kleza dAyaka kaSTa kyoM sahana karate ho ? jIvaghAtase puNya 'ho hI kaise sakatA hai ?" pArzvakumArako yaha bAta sunakara kamaThane kahA - "he rAjakumAra ! rAjA loga to kevala hAthI aura azva krIr3A karanA ho jAnate haiM / dharmako to hamAre jaise mahAmuni hI jAna sakate haiM / " kamaThakA yaha abhimAna pUrNa vacana sunakara jagatpati pArzvakumArane apane anucaroM dvArA agnikuNDase vaha kASTa bAhara nikalavAyA aura use yatna pUrvaka ciravAkara usameM se * isa caritrake mUla lekhaka udayavIra gANine evaM hemacandrAcArya Adi anyAnya pArzvanAtha caritrake racayitAoMne bhI apane-apane caritroMmeM kevala eka sA~pakA ullekha kiyA hai; kintu "kalpasUtra" kI kaI TikAoM meM nAganAgina donoMkA ullekha diyA gayA hai isIse yahAMpara hamane apane citrameM nAga-nAgina donoMkA bhAva dikhAyA hai / -sampAdaka
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra jalatA aura vyAkula hotA huA sapaM bAhara niklvaayaa| [STha 185]
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga. 321 jalatA aura vyAkula hotA huA sarpa bAhara nikalavAyA evaM usI samaya prabhune usa nAgako namaskAra mantra sunaayaa| isa prakAra prabhuke vacanAmRtakA pAna kara vaha sarpa samAdhipUrvaka mRtyuko prApta ho nAgAdhipa dharaNendra banakara nAgadevoMke bIcameM virAjane lgaa| isa ghaTanAko dekhakara loga kamaThake ajJAnakI nindA karate hue pArzvakumArako stuti karane lge| idhara pArzvakumAra bhI apane nivAsasthAnako lauTa aaye| isake bAda kamaTha bho unase dveSa karatA huA kahIM anyatra calA gyaa| vahA~ vaha haThapUrvaka bar3A hI kaSTa kara bAlatapa karane lgaa| isI taraha ajJAna tapa karate hue aura prabhupara dveSa rakhate hue usako mRtyu ho gyii| anantara vaha bhavanavAsI megha kumAra devatAoMmeM meghamAlI nAmaka asura huaa| kyoMki bAla tapa karane meM sAvadhAna, utkaTa roSa dhAraNa karanevAle, tapase garviSTha aura vairase pratibaddha prANiyoMko mRtyu honepara asurayonimeM hI unakA janma hotA hai| isa prakAra vaha asurAdhama meghamAlI dakSiNa zreNI meM Der3ha palyopamakA AyuSya prApta kara vividha prakArake devasukha upabhoga karane lgaa| idhara pArzvakumAra bhI pUrvavat saMsAra-sukha bhogate hue AnandapUrvaka apanA samaya vyatIta karane lge| ___ eka bAra logoMke anurodhase pArzvakumAra vasanta RtumeM udyAnakI zobhA dekhane gye| vahAM latA, puSpa, vRkSa aura nAnA prakArake kautukoMko dekhate-dekhate pAzvaprabhukI dRSTi eka vizAla prAsAdapara jA pdd'ii| vaha prAsAda toraNa aura dhvajA patAkAoMse bahuta hI 21
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 * pArzvanAtha-caritra * uttamatA pUrvaka sajAyA gayA thaa| isaliye kautukavaza bhagavAnane usameM praveza kiyaa| prAsAdako dovAloMpara nAnA prakArake suzobhita citra aMkita the| ina citroMmeM rAjya aura rAjImatIkA tyAgakara saMyamazrIko varaNa karanevAle zroneminAtha bhagavAnakA bhI eka citra thaa| use dekhakara pArzvakumAra apane manameM kahane lage-"aho ! zrInemikA vairAgya bhI kaisA anupama thA, ki unhoMne yuvAvasthAmeM hI rAjya aura rAjImatIkA tyAga kara, virakta ho dIkSA grahaNa kara lo thii| ataeva aba mujhe bhI isa asAra saMsArakA tyAga kara dIkSA grahaNa karanI caahiye|| isa prakArakA vicArakara pArzvakumAra saMyama grahaNa karaneke liye taiyAra hue| unake hRdaya-paTapara aba vairAgyakA pakA raMga car3ha gayA thA aura unake bhogAvalo karma bhI kSaya ho gaye the| isI samaya sArasvatAdi nava prakArake lokAntika devatAoMne pAMcaveM brahmaloka se Akara prabhuko namaskAra kara nivedana kiyA ki-"he svAmin ! he trailokya nAyaka ! he saMsAra tAraka ! ApakI jaya ho ! he sakala karma nivAraka prabho! tribhuvanakA upakAra karanevAle dharma tIrthakI Apa sthApanA kreN| he nAtha! Apa svayaM jJAnI aura saMvegavAna haiM, isaliye saba kucha jAnate ho haiM, hama loga to kevala apane kartavyakI pAlanA karaneke liye Apase prArthanA kara rahe haiN|" isa prakAra prArthanA kara, devatA loga punaH pArzvaprabhuko praNAma kara apane nivAsasthAnako cale gye| tadanantara pArzvakumAra usa prAsAdase nikalakara apane nivAsa
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 323 sthAnako lauTa Aye / pazcAt apane mitroMko vidA karaneke bAda ve 1 66 palaMgapara baiThakara vicAra karane lage- 'aho ! sampatti jala - taraMgako bhAMti asthira hai, yauvana cAra dinako cAMdanI hai aura jIvana zarada Rtuke bAdaloMkI taraha caMcala hai| isaliye he prANiyo ! tuma loga dhanase dUsarekA upakAra kyoM nahIM karate ? jahAMse janma hotA hai, vahIM loga anurakta hote haiM aura jisakA pAna karate haiM, usIkA mardana karate haiM / kintu loga kitane mUrkha haiM ki yaha saba dekhanepara bhI unheM vairAgya nahIM AtA / he prANiyo ! hRdaya meM namaskAra rUpa hArako dhAraNa karo / kAnoMmeM zAstra zravaNa rUpI kuNDala, hAthameM dAna rUpI kaMkaNa aura sirapara guru AjJA rUpa mukuTa dhAraNa karo 1 ise ziva vadhU tumhAre kaMThameM zIghra ho varamAlA Aropita karegI / aho ! isa saMsAra meM sUrya aura candra rUpI do vRSabha rAtri aura dina rUpI ghaTAlase jIvoMkA AyuSya rUpo jala grahaNa kiyA karate haiM aura kAla rUpa ghaTTako ghumAyA karate haiN| aisI koI jAti nahIM hai, aisI koI yoni nahIM hai, aisA koI sthAna nahIM hai, aura aisA koI kula nahIM hai, jahAM prANiyoMkA anantavAra janma aura anantavAra maraNa na huA ho !" isI prakArake vicAroMmeM pArzvakumArane vaha samUcI rAtri vyatIta kara do| subaha sUryodaya honepara nityakarma se nivRtta ho ve apane mAtA-pitA ke pAsa gaye aura unheM namaskAra kara unase sArA hAla nivedana kiyaa| unakI bAta suna kara mAtA- pitAne pahale unheM bahuta kucha samajhAyA, kintu antameM unakA dRr3ha nizcaya dekha, unhoMne unheM dokSA grahaNa karaneke liye khuzIse anumati de dI / -
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 * pArzvanAtha-caritra - ___ aba pArzvaprabhune dIkSA leneke liye vArSika dAna denA Arambha kiyaa| usa samaya prabhuke Adezase indrane sarvatra ghoSaNA kara dI ki pArzvaprabhu khUba dAna de rahe haiN| jisakI icchA ho, vaha khuzIse dAna grahaNa kara sakatA hai|" isake bAda zakrendrake Adezase kubera bhagavAnake dhana-bhaNDArameM meghakI bhAMti dhanakI vRSTi karane lge| idhara prabhu bhI prati dina eka karor3a ATha lAkha svarNa mudrAya dAna dene lge| isase samasta saMsArakA dAridra rUpI dAvAnala zAnta ho gayA aura cAroM ora Ananda-hI-Ananda dikhAyI dene lgaa| isa avasarapara bhagavAnane saba milA kara tIna araba, aTThAsI karor3a aura assI lAkha (3888000000) svarNa mudrAyeM dAna kii| isake bAda dIkSAkA avasara jAnakara cauMsaTha indra vahAM upasthita hue aura unhoMne dIkSAkA mahotsava manAnA Arambha kiyaa| isa samaya sarva prathama tIrthajalase bhare hue sone, cAndo aura ratnoM ke kumbha dvArA bhagavAnako snAna kraayaa| isake bAda candana karpUrAdi sugandhita dravyase prabhuko vilepana karA, unheM divya vastra pahanAye gye| usa samaya pArijAta puSpoMke ramaNIya hAra prabhRti dhAraNa karaneke kAraNa bhagavAna bahuta ho sundara dikhalAyI dene lge| isake bAda indroMne unheM sundara hAra, kuNDala, mukuTa, kaMkaNa aura bAjUbanda prabhRti AbhUSaNa phnaaye| tadanantara zakrendrakI banAyI huI pAlakhIpara ArUDha ho prabhune udyAna kI ora prasthAna kiyA / usa samaya bhagavAnake Upara chatra aura donoM ora do cAmara
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha saga~ * 325 atyanta zobhA de rahe the| cAroM ora bAje baja rahe the, maMgala-gAna gAye jA rahe the aura bandIjana jaya-jayakAra kara rahe the| prabhukI pAlakhIko surAsura aura manuSya vahana kara rahe the / jidhara zibikA nikalatI, udhara hI loga unake darzana karaneko khaDe ho jAte aura unakI stuti karane lagate the / isa prakAra Ananda pUrvaka saMyama zroko varaNa karaneke liye bhagavAna Azramapada udyAnameM phuNce| yahAM zibikAse nIce utara kara azoka vRkSake nIce bhagavAnane apane samasta ratnAbharaNoMko tyAga kara, jJAna, darzana tathA cAritra rUpI ratnoMko grahaNa kiyaa| usa samaya zakrendrane prabhuke kaMdhe para devadUSya vastra rakhA / isa prakAra pauSa kRSNa ekAdazI ke dina vizAkhA nakSatra meM aTTama tapakara paMcamuSTise kezoMkA loca kiyA aura " namo siddhANaM" yaha pada smaraNa karate hue bhagavAnane cAritra aMgI - kAra kiyA | cAritra aMgIkAra karatehI unheM cauthA manaH paryavajJAna utpanna huA | paMcamuSTise lucita kiye hue bhagavaMtake kezoMko zakrendrane apane vastrameM lekara kSIrasAgara meM visarjana kiye| prabhuke sAtha tIna sau rAjakumAroMne bhI saMvegake kAraNa cAritra aMgIkAra kiyaa| isake bAda surAsura aura rAja parivAra bhagavAnako nama - skAra kara apane sthAnako gaye aura bhagavAna apanI donoM bhujAye lambI kara vahIM kAyotsarga karane lage / anantara saverA hote hI prabhune vahAMse vihAra kiyA I 1 aba aTTama tapakA pAraNa karaneke liye bhagavAnane kopakaTAkSa nAmaka sannivezameM dhanya nAmaka eka gRhasthake ghara meM praveza kiyA /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra # usa samaya sAkSAt kalpavRkSa ke samAna bhagavAnako dekha kara dhanyane apaneko puNyazAlI mAnA aura tatkAla utpanna hue vivekake kAraNa prabhuko namaskAra kara unheM zuddha buddhipUrvaka paramAnna (khIra) se pAraNa kraayaa| usa samaya AkAzake devatAoMne "aho dAnaM, aho . dAnaM" kI ghoSaNA kara AkAzameM duMdubhI bajAyI, sugandhita jalakI vRSTise pRthvIko zItala kiyA, suvarNakI vRSTi kI, nAnA prakAra ke puSpoMse bhUmIko alaMkRta kiyA aura divya nATakoMkA abhinaya kiyaa| isa prakAra bhagavAnako pAraNa karAnese dhanyaseThako bar3I prasannatA huI / jisa sthAnapara prabhune pAraNa kiyA thA, usa sthAnapara usane harSapUrvaka pAda pIThakI racanA karAyI / isake bAda bhagavAna grAma, aura nagarAdikameM vicaraNa karane lage / vasudhAkI bhAMti sarvasaha, zarada Rtuke bAdaloMkI bhAMti nirmala, AkAzakI bhAMti nirAlamba, vAyukI bhAMti apratibaddha, agniko bhAMti dedIpyamAna, samudrakI bhAMti gaMbhIra, merukI bhAMti aprakaMpa, bhAraMDa pakSIkI bhAMti apramAdI, padmapatrakI bhAMti nirlepa, pAMca samitile samita, tIna guptiyoMse gupta, bAIsa parizahoMko jItanevAle, caraNa nyAsase pRthvIko pAvana karanevAle aura paMcAcArakA pAlana karanevAle pAprabhu bhramaNa karate hue kaliparvatake nIce kAdambarI araNyameM pahu~ce / vahAM unhoMne kuNDa sarovara ke taTapara unnIsa doSa rahita kAyotsarga karanA Arambha kiyA / unnIsa doSa isa prakAra haiM (1) ghoTaka doSa - ghor3ekI taraha paira U~cA yA Ter3hA rakhanA /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAzvanAtha-caritra D.N.Varma AkAzake devatAoMne "aho dAna, aho dAna"kI ghoSaNA kara AkAzameM dudubhI bjaayii| [pRSTha 326]
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha saga * (2) latA doSa- vAyuse jisa taraha latA kAMpatI hai, usa taraha zarIrako hilAte rahanA / (3) staMbhAdi doSa -khaMbha Adike sahAre rhnaa| (4) mAla doSa - makAnake khaMDase sira lagAkara rahanA (5) udhi doSa -- gAr3ekI udhikI taraha aMgUThA aura peMDI milA kara donoM paira sAtha rakhanA / (6) nigar3a doSa-pairoMko phailA kara rakhanA / (7) zabarI doSa - bhillinIkI bhAMti guhya sthAnapara hAtha rakhanA / (8) khaliNa doSa --- ghor3ekI lagAma kI taraha hAthameM rajoharaNa rakhanA (6) vadhU doSa - nava vivAhitA vadhUkI bhAMti sira nIcA rakhanA / (10) laMbuttara doSa - nAbhIse lekarake ghuTaneke nocetaka laMbA vA rakhanA / (11) stana doSa -maccharoMke bhaya kiMvA ajJAnatAke kAraNa striyoMkI taraha zarIrako Dhaka rakhanA / (12) saMyatI doSa - zItAdikake bhayase sAdhvIkI bhAMti donoM kaMdhe yA sAre zarIrako Dhaka rakhanA / (13) bhamuhaMgulI doSa - AloyanA AdikA kAyotsarga karaneke samaya ginaneke liye uMgalI aura bhauMha hilAnA | (14) vAyasa doSa - kauvvekI taraha AMkhakI putaliyAM nacAnA / (15) kapittha doSa --jU kiMvA pasIneke bhayase vastrako kapittha (kathA) kI taraha chipA rakhanA /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 * pArzvanAtha caritra * (16) zira: kaMpa doSa -- bhUtAdike AvezitakI taraha sira dhunAte - rahanA / (17) mUka doSa - gugekI taraha hU~ hU~ karanA / (18) madirA doSa-unmattakI bhAMti hAtha maTakAte hue baka jhaka karanA / (16) prekSya doSa - vAnarakI bhAMti idhara udhara dekhanA aura muMha banAnA / isa prakAra unnIsa doSoM ko bacAkara pArzva prabhu kAyotsarga karane lge| donoM dRSTiyoMko nAsikAke agrabhAgapara rakha, Upara-nIce ke dAMtoko sparza karAye binA, pUrva yA uttarakI ora muMha rakha, prasanna cittase apramatta aura susaMsthAna pUrvaka dhyAnameM tatpara hue| jisa samaya bhagavAna isa taraha kAyotsarga kara rahe the, usI samaya mahIdhara nAmaka eka hAthI vahAM jala poneke liye AyA / prabhuko dekhate hI use jAtI smaraNa jJAna ho AyA ataeva vaha apane mamameM isa prakAra vicAra karane lagA : pUrva janmameM maiM hema nAmaka eka kulaputraka thA / daivayogase merA zarIra vAmana ho gayA, isaliye loga merI ha~sI kiyA karate the / jaba pitAkI mRtyu ho gayI taba maiM isI Aphata ke mArA ghara chor3a kara jaMgalameM calA gyaa| vahAM vicaraNa karate-karate eka dina merI eka munise bheMTa ho gayI / unhoMne mujhe yativratake liye ayogya samajha kara zrAvakatva grahaNa karAyA aura tabase maiM zrAvaka ho gayA; kintu loga merI ha~sI ur3AyA karate the isaliye
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 1 326 maiM bahutahI duHkhI rahatA / antameM apane choTe zarIrakI nindA karatA aura bar3e zarIrako cAhatA huA ArtadhyAnase mRtyuko prApta karaneke bAda maiM apanI Antarika icchAke kAraNa vizAlakAya hAthI huA / kheda hai ki pazu honeke kAraNa maiM isa samaya kucha bhI nahIM kara sakatA / hA~, apanI sUMr3hase bhagavAnakI kucha arcanA avazya kara sakatA hU~ / " yaha socate hue usane sarovarameM praveza kara snAna kiyA aura vahA~se kamala lekara bhagavAnake pAsa AyA / isake bAda usane pArzva prabhukI tIna pradakSiNA kara kamaloMse unake caraNakI pUjA kI / evaM stuti tathA praNAmakara apaneko dhanya mAnatA huA vaha apane nivAsasthAnako calA gayA / isake bAda nikaTavartI devatAoMne sugaMdhita vastuoMse prabhukI pUjA kI aura unake sammukha nATakakA abhinaya kiyaa| usa samaya kisI puruSane campAnagarIke karakaMDu nAmaka rAjAko yaha sArA hAla kaha sunaayaa| isase rAjAko bar3A hI Azcarya huA aura vaha apanI sevA tathA vAhanoMko lekara bhagavAnako vandanA karaneke liye unakI sevAmeM A upasthita huA / isake bAda vahAM usane eka caitya banavAyA aura usameM pArzvanAtha bhagavAnakI natra hAtha UMcI eka pratimA sthApita kii| devatAoMne prasanna ho vahAM bhI abhinaya kiyA / pazcAt vaha pratimA adhiSThAyakake prabhAvase bar3I prabhAvazAlI huI aura logoMko abhISTa phala dene lagI / usake pAsa hI kali nAmaka parvata aura kuNDa nAmaka sarovara honeke kAraNa vahAM saMsArako pAvana karanevAlA kalikuNDa nAmaka tIrtha huA / prabhuke
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 pAzvanAtha-caritra* prati bhakti honeke kAraNa usa hAthokI mRtyu honepara, vaha maharddhika vyantara huA aura isI tIrthakA upAsaka huaa|" pArzvaprabhu vihAra karate hue aba zivapurI nAmaka nagarIke samIpa phuNce| vahAM ve kauzaMbya nAmaka vanameM kAyotsarga karane lge| usa samaya dharaNendrane apane pUrva janmakA upakAra smaraNa kara maharddhike sAtha vahAM Akara prabhuko bhakti pUrvaka namaskAra kiyA aura stavana kara prabhuke sammukha abhinaya karane lgaa| usa samaya usane manameM vicAra kiyA ki jabataka maiM prabhuko sevAmeM upasthita rahUM, tabataka inheM dhUpa na lage to acchA ho| yaha soca kara usane unake mastakapara sahasra phaNakA chatra dhAraNa kiyaa| kucha dinoMke bAda jaba bhagavAnane anyatra vihAra kiyA taba dharaNendra bhI apane sthAna calA gayA / usa samayase logoMne vahAM ahicchatrA nAmaka eka nagarI basAyI aura usI jagaha 'ahicchatrA' nAmaka tIrtha prasiddha kiaa| aba bhagavAna rAjapura nagarake samIpa eka upavanameM jAkara kAyotsarga karane lge| vahAM Izvara nAmaka eka rAjA rAja karatA thaa| vaha eka dina apane upavanako ora jA rahA thA, itane meM usake sevakoMne kahA ki- "he svAmin ! yahAM pAsahI meM azvasena rAjAke putra pAzva bhagavAn vrata kara rahe haiN|" yaha sunakara use bar3A ho Ananda huA aura vaha pArzvanAthake darzana karaneke liye unake pAsa gyaa| vahAM pahuMcane para jaba usane pArzvanAthako dekhA, taba vaha apane manameM socane lagA ki-"maiMne inheM avazya kahIM dekhA hai|"
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga* 331 yaha vicAra karate-karate use mUrchA A gayA aura turata hI use jAtismaraNa jJAna ho aayaa| vaha sAvadhAna ho kahane lagA-"aho ! Azcaryako bAta hai, ki mujhe apane pUrva janmakI sabhI bAteM yAda A rahI haiN|" yaha suna usake mantrIne pUchA-"rAjan ! yadi Apako koI Apatti na ho to vaha bAteM hameM bhI kaha sunaayeN|" rAjAne kahA-"sunAtA huuN| dhyAnase suno| pUrva kAlameM vasantapura nAmaka nagarameM datta nAmaka eka brAhmaNa rahatA thaa| usane lagna aura nimitta-jJAnake kathanase saMsArameM prasiddhi prApta kI thii| eka bAra usa brAhmaNako karmavazAt kuSTha roga ho gyaa| nAnA prakArake upacAra karane para bhI usakA vaha roga zAnta na huaa| kucha dinoMke bAda ghRNAke kAraNa usake parivAravAloMne usakA tyAga kara diyA / ataeva use bahuta hI duHkha huaa| isa duHkhase mukti lAbha karaneke liye vaha gaMgAke taTapara pahu~cA aura pAnImeM kUda par3anekA vicAra kiyaa| itanemeM AkAza-mArgase jAte hue eka munine use dekhaa| unhoMne usase pUchA-"he mahAbhAga ! tU gaMgAmeM kyoM kUdanA cAhatA hai ?" dattane kahA-"he sAdho ! rogake kAraNa maiM bahuta hI duHkhI ho rahA huuN| isIliye prANa dekara sadAke liye maiM chuTakArA prApta karanA cAhatA huuN| yaha suna munine kahA-"he mahAbhAga ! tU sarva roga nAzaka jina dharma rUpI mahA rasAyanakA sevana kara aura usIko nirantara sevA kara tathA viSavRkSa (saMsAra ) ke mUlabhUta duSkarmakA chedana kr|" munikI yaha bAta suna kara dattane pUchA-"bhagavan ! Apa dharmako
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 * pArzvanAtha-caritrarasAyana kyoM kahate haiM ?" munine kahA-"he mahAbhAga ! karma janma rogoMko naSTa karaneke liye dharma rasAyana rUpa hI hai|" munikI yaha bAta suna dattane zuddha bhAvase samyaktva sahita paMcaaNuvrata rUpI grahastha dharma svIkAra kiyaa| usa samayase vaha acita AhAra, prAsuka jalapAna aura paMcaparameSTI namaskAra dhyAna karane lgaa| sAthahI apane hRdayameM sadA zubha bhAvanAoMko hI sthAna dene lgaa| kisI samaya datta eka caityameM gayA aura vahAM jinezvara tathA muniko vandana kara vahIM baiTha gayA / usI jagaha puSkalika nAmaka eka zrAvaka pahalese hI munike pAsa baiThA huA thaa| usane dattako dekhakara munise pUchA- "he bhagavana ! isa prakArake vividha vyAdhise yukta manuSyoMko jina-mandirameM AnA aura jina-vandana karanA ucita hai ?" munine kahA-"he mahAbhAga ! avagrahakA pAlana aura AzAtanAkA nivAraNa kara deva-vandana karanemeM kyA doSa hai ? sAdhuoMkA zarIra bhI pasoneke kAraNa malIna ho jAtA hai, kintu ve bhI usI rUpase caityameM deva-vandana karate haiN|" yaha suna puSkalikane punaH pUchA-"he bhagavan ! yaha manuSya kisa gatiko prApta hogA ?" munine jJAnake prabhAvase soca kara kahA-"pUrva kAlameM AyukA bandhana honese yaha mRtyu honepara rAjapurameM tiryaMca gatimeM murgeke rUpameM utpanna hogaa|" apanA yaha bhaviSya sunakara dattako bar3A hI duHkha huA aura vaha vahIM baiTha kara rone-kalapane lgaa| usakI yaha avasthA dekhakara munine use upadeza dete hue kahA-"he sujJa ! kheda mata kara / jisa taraha pracaNDa vAyuke kAraNa
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 333 uchalate hue samudra ke uttAla taraMgoMkA rokanA asaMbhava hai, usI taraha pUrvakarmake vipAkako bhI koI roka nahIM sakatA / jJAnI puruSoMne ThIka hI kahA hai ki jIvako sukha duHkha denevAlA aura koI nahIM hai / "inako denevAlA koI aura hai" yaha mAnanA nirI ajJAnatA hai / hai niSThura AtmA ! pUrvakAlameM tUne jo duSkarma kiye haiM, vahI isa samaya tujhe bhoga karane par3ate haiM / kisIne Thoka hI kahA hai ki "mArohatu girizikharaM, samudramula dhya yAtu pAtAlaM / vidhi likhitAkSara mAlaM, phalati sarva na saMdehaH // " udayati yadi bhAnuH, pazcimAyAM dizAyAM, pracalati yadi meruH zItatAM yAti vahniH / , vikasati yadi padma', parvatAgre zilAyAM, tadapi na calatIyaM bhAvinI karma rekhA // " arthAt - " parvata ke zikharapara car3hiye, yA samudrakA ullaMghana kara pAtAlameM jAiye, kintu vidhAtAne lalATameM jo lekha likha diye hai, unakA phala binA mile nahIM raha sakatA / " sUrya cAhe pazcimameM udaya ho, meru cAhe calAyamAna ho jAye, yA agni zItala ho jAye, parvatake pattharoMpara cAhe kamala vikasita hoM, kintu bhAvI karma rekhAyeM kabhI amiTa nahIM hotIM / " isaliye karmoMkI gati viSama hai / ananta baladhAro tIrthaMkara bhI karmakI-gatikA ullaMghana nahIM kara skte| unheM bhI pUrva kRta karmoMkA phala bhoganA hI par3atA hai / prathama tIrthaMkara AdinAtha bhagavAnako bhI karma gatike kAraNa eka varSataka AhAra na mila sakA thA, isaliye kisIse
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra karmakI gatikA ullaMghana nahIM ho sakatA / tathApi tere hitake liye maiM tujhe batalA denA cAhatA hU~ ki rAjapurameM jaba tu murgA hogA taba muniko dekhakara tujhe jAtismaraNazAna hogA aura tU anazana pUrvaka prANa tyAga kara usI rAjapurakA rAjA hogaa| usa samaya upavana jAte samaya pArzvaprabhu ko dekhakara tujhe jJAna utpanna hogaa|" munike ina vacanoMko zravaNa kara dattako bar3A ho Ananda huA! munike kathanAnusAra maraneke bAda datta pahale murgA aura phira rAjA huaa| vahI maiM svayaM hUM aura prabhuko dekhakara mujhe jAtismaraNajJAna huA hai|" isa prakAra mantrIko apanA yaha vRttAnta sunAneke bAda rAjAne prabhuko namaskAra kara, unake kAyotsarga karanekI jagaha eka caitya banavAyA aura usameM bar3e samArohake sAtha prabhu-pratimA sthApana kii| isake bAda yaha caitya kurkaTezvarake nAmase prasiddha huA aura isI jagaha rAjAne kurkaTezvara nAmaka eka nagara bhI bsaayaa|" eka bAra vihAra karate hue bhagavAna kisI nagarake samIpa eka tApasake AzramameM jA phuNce| usa samaya sUrya asta ho gaye isaliye pArzvaprabhu eka kUeke pAsa vRTavRkSake nIce rAtrike samaya kAyotsarga karane lge| isI samaya vaha adhamadeva meghamAlI apane avadhijJAnase pUrva janmake vairakA vRttAnta jAna kara krodhase jalatA huA bhagavAnako kaSTa deneke liye A upasthita huaa| vaha pApAtmA bar3AhI duSTa, aura nIca thaa| usane sarva prathama parvata jese vizAlakAya hAthiyoMkA rUpa dhAraNa kiyaa| ve cigghAr3ate hue
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra pUcha paTakakara bhISaNavegase dahAr3ane lge| [pRSTha 335 ] Lama nAsikAke agrabhAga taka pahuca gyaa| [pRSTha 336 ]
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___* SaSTha sarga* apanI-apanI sUMr3hase prabhuko kaSTa pahuMcAne lage, kintu isase prabhuko jarA bhI kSobha na huaa| yaha dekhakara hAthiyoMko lajjA huI aura ve vahIM lopa ho gye| isake bAda Areke samAna dAr3heM, kudAloke samAna nakha aura aMgAreke samAna AMkhovAle aneka vyAghra prabhuke sammukha prakaTa hue aura bhUmipara pUMcha paTaka-paTakakara bhASaNavegase dahAr3ane lge| kintu inakA bhI prabhupara koI asara na par3A aura kucha samayake bAda sihoMko bho lajita ho lopa ho jAnA pdd'aa| isake bAda medhamAlone bhayaMkara cote, viSadhara sarpa aura bicchuoMko prakaTa kiyaa| inase bhI bhagavAna raMcamAtra bhI vicalita na hue| antameM usa adhama devane bAje bajAto, gAna gAtI aura nAnA prakArake hAva-bhAva tathA kAmaceSTA karatI huI aneka kinariyoMko prakaTa kiyA aura unake dvArA bhagavAnako calAyamAna karanekI ceSTA karane lgaa| kintu isase bho prabhu vicalita na hue| jisa prakAra pracaNDa vAyu calanepara bho megha calAyamAna nahIM hotA, ulo prakAra prabhu bhI calAyamAna na hue| isake bAda usa pApAtmAne prabhuke mastakapara dhUlI barasAyI, kintu bhagavAna para isakA bhI koI prabhAva na pdd'aa| isake bAda usa duSTAtmAne vikoNe keza, vikRta AkRti aura muNDamAla dhAraNa karanevAle vividha AkAra-prakArake aneka preta aura betAla prakaTa kiye parantu prabhu inake upadravoMse bhI vicalita na hue| yaha dekhakara usa duSTako bahuta hI IrSyA utpanna huI aura usane prabhuko jalameM DubA deneke liye AkAzameM megha utpanna kiye| dekhate-hI-dekhate kAla-jihvAke
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra samAna bijalI camakane lgii| gaganabhedI garjanAoMse daso dizAyeM pUrita ho gyiiN| sArA saMsAra vyAkula ho uThA aura thor3IhI derameM mUzalAdhAra vRSTi hone lgii| isase kuchahI samayameM sArI pRthvI jalamaya ho gayI aura jala-pralayakA bhayaMkara dzya upasthita ho gyaa| pazu, pakSI, manuSya aura vRkSa-sabhI pAnomeM bahane lge| jAnu, kaTi aura chAtIse bar3hate bar3hate antameM prabhuke kaMTha paryanta jala A gayA aura kSaNa bharake bAda hI nAsikAke agrabhAga taka pahu~ca gayA, kintu itane para bhI bhagavAna apane dhyAnase calAyamAna na hue| bhavasAgarameM DUbate hue saMsArake liye AdhArabhUta stambhako bhAMti ve aba bhI sthira the| kintu aba hada ho cukI thii| isa ghaTanA ko dekha kara dharaNendrakA Asana hila utthaa| bhagavAnako upasarga hote dekha vaha tatkAla apanI deviyoMke sAtha vahAM daur3a aayaa| usane prabhuko namaskAra kara turata unake caraNoMke nIce kamalakI sthApanA kI aura mastakapara sAta phanakA chatra dhAraNa kiyaa| usa samaya bhagavAna dhyAna-samAdhi sukhake lIlA rUpa kamalapara rAja haMsakI bhAMti zobhane lge| bhakti bhAvase bharI huI dharaNendrakI deviyAM (indrANiyAM prabhuke nikaTa veNu, vINA aura mRdaMgAdi bAjoMke sAtha saMgIta aura nATakakA samAroha karane lgiiN| usa samaya bhaktimAna dharaNendra aura upasarga karanevAle kamaThadonoMpara prabhuko samAna manovRtti thii| antameM dharaNendrasena rahA gayA taba usane kamaThase krodha aura akSepa pUrvaka kahA"he durmate! apane anarthake liye tU yaha kyA kara rahA hai ? maiM
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra D.N.Varma usa samaya bhagavAna dhyAna-samAdhi sukhake lIlA rUpa kamalapara rAjaha sakI bhAMti zobhate lge| [pRSTha 336]
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 337 bhagavAnakA sevaka hU~ / aba aura anartha maiM nahIM saha sakatA / tU jAnatA hai ki maiM kASTameM jala rahA thA, usa samaya bhagavAnane namaskAra mantra sunAkara merA uddhAra kiyA aura tujhe bhI pApase bcaayaa| isameM bhagavAnane anucita hI kyA kiyA ? bhagavAna to akAraNahI sabake prati bandhutA dikhAte haiM / aura tU vyarthahI kyoM unakA zatru ho rahA hai / jo bhagavAna tInoM lokako tAranekA sAmarthya rakhate haiM, ve tere DubAye jalameM nahIM DUba sakate; balki maiM samajhatA hU~ ki tU Apa hI agAdha bhavasAgarameM DUbanevAlA hai" yaha kahate hue dharaNendra ne meghamAloko khdedd'aa| isase meghamAlI bhayabhIta huA / usane turata hI samasta jala sameTa liyA aura prabhu ke caraNoM meM girakara, pazcAtApa pUrvaka unase kSamA prArthanA kii| pazcAt apane nivAsasthAnako lauTa gayA / dharaNendra ne bhI aba kisI upadravakI saMbhAvanA na dekha, stuti pUrvaka bhagavAnako namaskAra kara ke liye prasthAna kiyA / anantara bhagavAnane vaha rAtri usI avasthAmeM vahIM vyatIta kI / dokSA leneke bAda jaba tirAlo dina bIta gaye taba caurAsIveM dina candramA vizAkhA nakSatra Ane para caitra kRSNA caturthIko ghanaghAto karma catuSTaya kSaya honepara aSTama tapa karanevAle aura zukla dhyAnako dhAraNa karanevAle tribhuvanapati pArzvanAtha bhagavAna ko dina pUrva bhAgameM kevalajJAna utpanna huA / isa prakAra unheM lokAlokakA jJAna prakAzita karanevAlA aura trikAla viSayaka sampUrNa jJAna aura darzana honepara devatAoMke Asana hila uThe / 22
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 * pArzvanAtha-caritra * unhoMne usI samaya vahAM upasthita ho apane samasta kArya isa prakAra sampanna kiye :.. sarva prathama vAyukumAra devatAoMne eka yojana bhUmi sApha ko aura meghakumAra devatAoMne vahAM sugandhita jalakI vRSTi kara bhUmi ko siMcana kiyaa| isake bAda vyaMtara devatAoMne vahAM svarNa aura ratna dvArA bhUmipIThakI racanA kara, nAnA prakArake puSpa bichA diye| usa sthAnako zobhA bar3hAneke liye unhoMne cAroM ora ratna, mANikya aura kaMcanake toraNa baadhe| isake bAda vaimAnika, jyotiSka aura bhavanapati devatAoMne maNi, ratna aura svarNake kaMgUroMse suzo bhita ratna, svarNa aura rajatamaya tIna gar3ha bnaaye| anantara vyantarone gar3hake cAroM dvArapara svarNa kamaloMse alaMkRta cAra bAvaliyAM bnaayiiN| dUsare kileke andara IzAnakoNameM bhagavAna ke vizrAmake liye devacchanda taiyAra kiyA aura samavasaraNake bIcameM unhoMne sattAIsa dhanuSa UMcA eka azoka vRkSa utpanna kiyaa| usake nIce vividha ratnamaya cAra pAdapITha bnaaye| unake bIcameM maNimaya praticchanda bnaayaa| usake Upara pUrva ora tathA anyAnya dizAoMmeM ratnamaya siMhAsanoMkI sthApanA kii| ina siMhAsanoMpara tIna chatra dhAraNa kiye gye| do-do yakSoMne cAroM ora do do cAmara dhAraNa kiye| cAroM dvArake svarNakamalapara cAra dharmacakra taiyAra kiye gye| inake atirikta aura bhI jo kAma the, ve sabhI unhoMne pUrNa kiye| isake bAda sura saMcArita svarNa kamaloMpara caraNa rakhate hue
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga ** karor3oM devatAoMse ghire hue zrIpArzvanAtha prabhune samavasaraNameM praveza kiyaa| isake bAda pahale unhoMne azoka vRkSako pradakSiNA kI aura " namo titthassa" isa padase tIrthaGkarako namaskAra kara pUrvAbhimukha siMhAsana para vaha virAjamAna hue / yaha dekhate hI vyantaroMne anya tIna dizAoMmeM prabhuke samAna tIna aura rUpa utpanna kiye| isake bAda prabhuke zarIrakA teja asA jAnakara indrane unake zarIrase thor3A-thor3A teja lekara bhAmaNDala taiyAra kiyA aura use prabhuke sirake pIche sthApita kiyA / prabhuke sammukha eka ratnamaya dhvaja zobhita hone lagA / isI samaya AkAzameM meghanAda ke samAna deva - dudubhI baja uTho aura usake zabda se dasoM dizAyeM pUrita ho gayIM / 336 isake bAda parSadAne isa prakAra Asana grahaNa kiyA : - sAdhu, vaimAnika deviyAM aura sAdhviyAM agnIkoNameM / bhavanapati jyotiSka aura vyantarako deviyAM naiRtyakoNameM / bhavanapati, jyotiSka aura vyantara devatA vAyavyakoNameM aura vaimAnika devatA, puruSa tathA striyeM kramazaH iishaankonnmeN| isa prakAra vAraha parSadAyeM baiThatI haiN| tIna-tIna parSadAyeM bhinna-bhinna cAroM dvArase praveza kara, pradakSiNApUrvaka prabhuko namaskArakara pUrvokta cAroM dizAoM meM yathA sthAna baiThatI haiM / inameMse yadi sAdhu sAdhviyoMkA abhAva hotA hai, to unake sthAna meM aura koI nahIM baitthtaa| prabhuke atizayase karor3oM tiryaMca, manuSya aura devatA samavasaraNa meM samA jAte haiM, phira bhI kisIko koI kaSTa nahIM hotaa| dUsare viprameM pArasparika jAti
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 * pAzvanAtha-caritra * vairakA tyAga kara tiryaMca baiThate haiN| kahA bhI hai ki-"samatAvaMta, kaluSatA rahita aura nirmohI yogI mahAtmAkA Azraya grahaNakara ( unake pratApase) hariNI vAtsalya bhAvase siMhake bacceko sparza karato hai, mayUrI bhujaMgako, billI haMsake baccoMko aura gAya premavivaza ho bAghake bacceko sparza karatI hai|" isa prakAra janmase hI svabhAvika vaira dhAraNa karanevAle prANI bhI vaira bhAva tyAgadete haiN| tribhuvanapati zrIpArzvanAthake isa vaibhavako udyAna-pAlase sunakara rAjA azvasena romAJcita ho utthe| unhoMne yaha zubha saMvAda lAnevAle vanapAlako apane samasta AbhUSaNa utArakara inAma de diye| isake bAda unhoMne vAmAdevI ora prabhAvatIko bhI yaha hAla kaha sunaayaa| anantara unhoMne hAthI, ghor3e tathA rathAdika sajAkara, vAmAdevo aura prabhAvatIke sAtha maharddhipUrvaka zrIpArzvanAthako vandanA karaneke liye prasthAna kiyaa| vahAM paMca abhigama samhAla kara unhoMne tIna pradakSiNAyeM kI aura bhaktipUrvaka prabhuko namaskAra kara unakI isa prakAra stuti karane lge| "he nAtha ! moharUpI mahAgajakA nigraha karanevAle Apa hI ekamAtra puruSasiMha hai-yaha samajhakara hI devatAoMne isa siMhAsanakI racanA kI ho aisA mAlUma hotA hai| he vibho ! rAgadveSa rUpI mahAzatru oMpara vijaya prApta karaneke kAraNa Apake donoM ora do candra upasthita ho, ApakI sevA kara rahe hoM, isa taraha yaha do cAmara zobhA de rahe haiM / jJAna, darzana aura cAritra rUpI ratnoMne ApameM jo ekatA prApta kI hai, usakI sUcanA de rahe hoM isa prakAra
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 341 Apake mastaka para tIna chatra zobhA de rahe haiN| Apake cAra mukhoMse cAra prakArake dharmoko prakAzita karanevAlI jo divyadhvani prakaTa hotI hai, vaha AkAzameM cAroM ora isa prakAra dhvanita huA karatI hai, mAno cAra kaSAyoMkA nAza sUcita kara rahI ho / Apane paJcendriyoM para jo vijaya prApta kI hai, usase santuSTa hokara devatA ApakI dezanAmUmimeM mandArAdi pAMca prakArake puSpoMkI vRSTi karate haiM / Apake dvArA chakAyakI jo rakSA hotI hai - Apake sirapara suzobhita aura navapallavoMse vikasita yaha azokavRkSa mAno usakI sUcanA de rahA hai / he nAtha ! saptabhaya rUpI kASThako bhasma karanese agni ke samAna honepara bhI Apake saMgase hI mAno yaha bhAmaNDala zItalatA dhAraNa karatA ho aisA pratIta hotA hai / AThoM dizAoM meM yaha jo duMdubho nAda ho rahA hai, vaha mAno aSTakarma rUpI ripu, samUha parakI ApakI vijaya sUcita kara rahA hai / he nAtha ! sAkSAt aMtaraMga guNalakSmI hI ho aisI yaha prAtihArya ko zobhA dekhakara kisakA mana ApameM sthira na hogA ?" isa prakAra jagatprabhuMkI stutikara rAjA azvasenane saparivAra yathA sthAna Asana grahaNa kiyaa| isake bAda bhagavAnane yojana gAminI, amRta sIMcanevAlI aura sabhI jIva samajha sakeM aisI ( 35 guNavAlI ) vANIse madhura dezanA denA Arambha kiyA / " he bhavyaprANiyo ! mAnasika dRSTise tuma loga antarabhAva kA Azraya grahaNa karo ora asArako nirIkSaNa pUrvaka tyAgakara sArakA saMgraha karo; kyoMki krodharUpI bar3avAnalase dudhRSya,
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 * pArzvanAtha caritra # mAnarUpa parvatase durgama, mAyA prapaMca rUpI magaroMse yukta, lobharUpI AvartIse bhayaMkara, janma, jarA, mRtyu, roga, zoka aura duHkharUpI jalase paripUrNa, sAtha hI indriyecchA rUpI mahAvAta se utpanna huii| cintA rUpI urmioMse vyApta -- aise isa apAra saMsAra sAgara meM prANiyoMko mUlyavAna mahAratnakI bhAMti manuSya janma milanA parama durlabha hai| jambUdvIpa, dhAtakI khaNDa aura puSkarArdha - yaha milakara DhAI dvIpa hote haiN| isameM pAMca mahAvideha, pAMca bharata aura pAMca airavata - yaha pandraha karma bhUmi kahalAte haiM / inameM se pAMca mahAvidehameM eka so sATha vijaya haiN| yaha eka sau sATha vijaya aura pAMca bharata tathA pAMca airavata milAkara eka sau sattara karmakSetra hote haiM / inameM se pratyeka kSetrameM pAMca khaNDa anAryo ke tathA chaThA khaNDa AryamUmi hotA hai / yaha AryabhUmi bhI prAya: mlecchAdikoMse bharI huI hotI hai / madhya kiMvA chaThe khaNDameM bhI dharmasAmagrI ke abhAva vAle anAryadeza bahuta hote haiM / AryadezameM bhI sadvaMzameM janma, dIrghAyu, Arogya, dharmecchA aura sadgurukA yogayaha pAMca cIjeM milanA bar3A kaThina hai| pAMca pramAda ke staMbha rUpI moha aura zokAdi kAraNoMse puNyahIna prANI manuSya janma milanepara bhI apanA hita samajha yA sAdha nahIM sakate / hitakArI bAteM sunanepara bhI dharma kI ora zAyada hI kisIkI pravRtti hotI hai, kyoMki sabhI sIpoM meM meghakA jala par3anepara vaha muktAphala nahIM ho jAtA / isaliye phalakI icchA rakhanevAle logoMko sukhake heturUpa dharmakI hI sadA ArAdhanA karanI cAhiye / "
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga. 343 dharma-dAna, zIla, tapa aura bhAva, cAra prakArakA hai| dAnadhamake tIna bheda haiM, yathA--jJAna dAna, abhayadAna aura dharmopagraha daan| samyag jJAnase AtmA puNya pApa jAna sakatA hai phalataH vaha pravRtti aura nivRtti (puNyameM pravRtti aura pApase nivRtti ) dvArA mokSakI prApti kara sakatA hai| anyAnya dAnoMmeM to zAyada kucha vinAza (kama honA ) bhI dikhAyI detA hai| kintu jJAna dAnase to sadA vRddhi hI hotI hai| sva aura parakI kArya siddhikA bhI usImeM samAveza hotA hai| jisa prakAra sUryase andhakAra dUra hotA hai, usI prakAra jJAnase rAgAdi dUra hote haiM, isaliye jJAna dAnake samAna saMsArameM aura koI bhI upakAra nahIM hai| jJAna dAnase prANo saMsArameM vaha torthaMkaratva prApta karatA hai| jisako tribhuvanameM pUjA hotI hai / isa sambandhameM dhanamitrakI kathA jAnane yogya hai| yaha pahale hI batalAyA jA cukA hai ki dAna tIna prakArake hote haiM-(1) jJAnadAna (2) abhayadAna aura (3) dharmopagrahadAna / ina tInameMse dhana mitrakI kathA jJAnadAnase sambandha rakhatI hai| vaha isa prakAra hai : magadha nAmaka dezameM rAjapura nAmaka eka nagara hai| vahAM kisI samaya jayanta nAmaka eka rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnIkA nAma kamalAvatI thaa| usake udarase candrasena aura vijaya nAmaka do guNavAna putroMkA janma huA thA ; kintu pUrva karmake doSase ve donoM eka dUsareke prati IrSyA bhAva rakhate the| eka dina jisa samaya rAjA rAja sabhAmeM baiThA thA, usI samaya dvArapAlane Akara
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra - nivedana kiyA ki-"he rAjendra ! bAhara do puruSa Aye hue haiM aura ve Apake darzana karanA cAhate haiN|" rAjAne kahA-"unheM andara le aao|" rAjAkI AjJA milate hI dvArapAla una donoM ko rAjasabhAmeM le aayaa| donoM ne rAjAko namaskAra kara usake sAmane eka patra rakha diyaa| rAjA usa patrako khola kara par3hane lgaa| usameM yaha bAteM likhI huI thIM : "svasti zrI magadhezvara, vijayavanta, samasta rAjAoMke mukuTa samAna, gaMgAparyanta vasudhAke svAmI jayanta mahArAjAko paJcAGga namaskAra kara kurudeva nivedana karatA hai ki hamaloga Apake caraNa kamaloMko smaraNa karate hue AnandapUrvaka rahate haiM, para sImA pradezakA sevAla rAjA hamAre dezameM bahutahI upadrava karatA hai, isaliye hamaloga ApakI zaraNameM Aye haiN| aba Apa hI hamAro rakSA kiijiye|" yaha patra par3hakara krodhake kAraNa rAjAke netra lAla ho gye| vaha apane sumaToMse kahane lagA-"yaha kitane Azcaryako bAta hai ki eka zazaka sote hue siMhako jagA rahA hai| mUr3ha sevAla isa prakAra upadrava kyoMkara rahA hai ? tuma saba loga zIghrahI zastra bAMdha kara taiyAra ho jaao| isI samaya hamaloga raNayAtrAke liye prasthAna kreNge| ___ rAjAko isa prakAra raNayAtrAkI taiyArI karate dekha, donoM kumAroMne pUchA,-"pitAjI ! yaha saba taiyArI kisa liye ho rahI hai ?" rAjAne kahA-"sevAla rAjA kurudevako kaSTa dorahA hai| usIko daNDa deneke liye maiMne yoddhAoMko sajita honekI AjJA
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga* dI hai|" yaha suna rAjakumAroMne kahA-"pitAjI ! kahAM sevAla, kahAM Apa? kahAM zRgAla aura kahAM siMha ? usako daNDa deneke liye ApakA zastra dhAraNa karanA ThIka nhiiN| kahA bhI hai ki "yadyapi rati saroSa, mRgapati puratopi mattagomAyuH / tadapi na kuryAta siMho'sadRza puruSeSu kaH kopH||" arthAt- "unmatta siyAra siMhake sammukha zora macAtA hai, taba bhI siMha kupita nahIM hotA, kyoMki asamAna janoMpara kopa kaisA?" rAjAne kahA-"yaha Thoka hai, para sevAla bar3A hI duSTa aura nIca prakRtikA manuSya hai| use sIdhA karanA bahuta hI kaThina hai / kisIne kahA bhI hai ki--- _ "yadyapi mRgamada candana, ku kuma karpU raveSTito lsunH| tadapi na muJcati gaMdha, prakRtiguNA jAti doSeNa // " arthAt-- "lahasunako kastUrI, candana kuMkuma aura kapUrase lapeTakara rakhanepara bhI usakI durgandha dUra nahIM hotI, kyoMki jAti doSake kAraNa svabhAva aura guNa jyoMkA tyoM banA rahatA hai|" pitAkI yaha bAta sunakara kumAroMne kahA-"he tAta! hameM AjJA diijiye| usa AbhamAnIkA mAnamardana karaneke liye hama hI paryApta haiM / jo kAma sevakoMse ho sakatA ho, usake liye khAmIko kaSTa kyoM uThAnA cAhiye ?" kumAroMkA yaha vacana suna kara mantrIne kahA-"he rAjendra ! kumAroMkA kahanA ThIka hai| jaba
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 * pArzvanAtha caritra # kumAra yaha kAma kara sakate haiM, taba Apako kaSTa kyoM uThAnA cAhiye ?" mantrIkI yaha salAha sunakara rAjAne jyeSTha putra vijayakumArako prasthAna karanekI AjJA dii| isase choTe rAjakumAra candrako kucha asantoSa huA aura vaha rAjasabhA chor3a jAneko taiyAra huA / use isa taraha krodhita hote dekha rAjAne use samajhAte hue kahA - " candrasena ! tujhe vyartha hI krodha na karanA cAhiye / uttama prakRtike puruSa sammAnako icchA nahIM rakhate / vijayakumAra tumhArA jyeSTha bandhu hai, isaliye pahale usIko kAma sapanA merA kartavya hai / choThe bhAIke liye to bar3A bhAI pitAke samAna hotA hai| bar3A bhAI jIvita rahanepara choTe bhAIko rAjasiMhAsana diyA jAya, to vaha use bhI svIkAra nahIM karatA / " isI prakAra mantriyoMne bhI candrasenako bahuta kucha samajhAyA bujhaayaa| kisI taraha samajhAne bujhAnepara candrasenako apane kartavyakA jJAna huA 'aura vaha apanI bhUla samajhakara punaH apane Asanapara A baiThA / idhara vijayakumAra ne apanI samudrake samAna senAko taiyArakara yathA samaya raNayAtrAke liye prasthAna kiyA / svadezakI sImApara pahu~cane para vijayakumArane sevA lako sandeza bhejA, ki tU upadrava chor3akara apane sthAnako calA jA / anyathA yuddha karaneke liye taiyAra ho / vijayakumArakA yaha sandeza sunakara sevAla krodhase kAMpa uThA / usane kahA - " vIra puruSa vAgyuddha nahIM karate / yadi yuddha karanekI sAmarthya ho, to sanmukha Akara yuddha karo, varnA
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga 347 cupacApa yahAMse lauTa jaao|" sevAlakA yaha garvapUrNa uttara sunakara vijayakumArane apanI senAko Age bddh'aayaa| dekhate-hIdekhate donoM orako senAmeM muThabher3a ho gayI aura bhISaNa mArakATa hone lgii| donoM daloMmeM bahuta samaya taka yuddha huaa| vijayakumArakI senAne zatruoMse morcA lenemeM koI kasara na rakhI; kintu antameM bhavitavyatAvaza usIko maidAna chor3akara bhAganA pdd'aa| jaba yaha samAcAra jayanta rAjAne sunA, taba usane svayaM prasthAna karanekA vicAra kiyA, kintu kaniSTha putra candrasenane kahA"pitAjo / aba kRpayA mujhe jAne diijiye|" mantrIne bhI rAjAko samajhAte hue kahA, ki---"candrasenako pahale bhI usakI icchAke viparIta roka rakhA gayA thA, isaliye aba use AjJA de denI caahiye|" mantriyoMkI bAta rAjAne mAna lI aura candrasenako eka bahuta bar3I senAke sAtha sevAlase yuddha karaneke liye bheja diyaa| candrasenane zIghrahI raNakSetrake liye prasthAna kiyA aura bar3e kauzalake sAtha usane sevAlase yuddhakara use giraphtAra kara liyaa| kucha dinoMke bAda vaha vipula dhanasampatti aura sevAlako sAtha lekara apane nagara lauTa aayaa| rAjAne bar3e samArohake sAtha use nagara praveza karAyA / anantara sevAlane jayantase kSamA prArthanA kI, ataeva usane usakA aparAdha kSamA kara use bandhana muktakara diyaa| kisIne Thoka hI kahA hai ki "santo gRhAgataM dInaM, zatru mapyanugRhyate / " arthAt saMtajana apane ghara Aye hue dIna aura zatrupara bhI anugraha karate haiN|
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 * pArzvanAtha-caritra * astu / kucha dinoMke bAda candrasenakumArako buddhi aura parakrama AdimeM bar3A samajhakara rAjAne usako yuvarAja banA diyaa| isase vijayakumAra bahuta hI lajita huA aura vaha uso dina rAtrike samaya cupacApa gharase nikala pdd'aa| ghUmate-ghUmate kucha dinoMke bAda vaha eka dina kisI zUnya nagarameM jA pahu~cA aura kiMkartavya vimUr3ha ho rAtrike samaya eka purAne devamandirameM so rhaa| subaha hote hI vaha vahAMse bhI cala pdd'aa| kisIne Thoka ho kahA ki "phala milanA karmAdhIna hai aura buddhi bhI karmAnusAriNI hotI hai, tathApi jJAnavAna puruSoMko bahuta soca vicArakara kAma karanA caahiye|" vijayakumAra isI taraha akelA ghUmatA rahA, kintu isa avasthAse vaha duHkhI ho gyaa| kahA bhI hai ki-"jisa samaya pAsameM dhana nahIM rahatA, usa samaya koI mitra bhI nahIM banatA / sUrya kamalakA pyArA mitra mAnA jAtA hai, kintu jaba sarovarameM jala nahIM hotA, taba vaha bho usakA zatru ho par3atA hai|" vijaya. kumAra isI taraha bhaTakatA huA uDDIyANa bhUmimeM jA phuNcaa| yahAM usane kortidhara muniko kAyotsarga karate dekhaa| unheM dekha kara use bahuta hI Ananda huaa| vaha apane manameM kahane lagA"aho! dhanya bhAgya ki Aja mujhe sAdhuke darzana prApta hue|" kisIne ThIka hI kahA hai ki --devadarzanase santoSa, gurudarzanase AzIrvAda aura svAmI-darzanase sammAna milanepara Ananda honA svAbhAvika hI hai / aba munirAjako vandanA kara mujhe apanI AtmAko nirmala banAnA cAhiye / isa prakAra vicAra kara zuddha
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 346 buddhise usane munIzvarako tIna pradakSiNA dekara vandana kiyA anantara munine dharmalAbha rUpI azorvAda de use isa prakAra dharmopadeza denA Arambha kiyA : 1 he mahAnubhAva ! Aryadeza, uttamakuzala, rUpa, bala, Ayu aura buddhi Adile yukta mAnava-dehako prApta kara jo mUrkha dharma nahIM karatA, vaha mAno samudrameM rahakara nAvakA tyAga karatA hai / moharUpI rAtri se vyAkula prANiyoMke liye dharma, dinoMdaya ke samAna aura sUkhate hue sukha-vRkSake liye meghake samAna hai / samyak prakArase usakI ArAdhanA karanepara vaha bhavyajanoMko sukhasampatti detA hai / aura durgatimeM pha~se hue prANiyoMko bacAkara anekoM duHkhase mukta karatA hai / bandhurahita manuSyoMke liye vaha bandhu samAna, mitra rahitake liye mitra samAna, anAthakA nAtha aura saMsArake liye eka vatsala rUpa hai / jIva dayAmaya isa samyag dharmako bhagavAnane gRhastha aura yati do rUpameM batalAyA hai / he bhadra ! yathAzakti usa dharmakA tU Azraya grahaNa kara / " munirAja ke isa upadezase vijayakumArake mohAndhakArakA nAza ho use saddharmakI prAptI huI aura usI samaya usane unase yati dIkSA grahaNa kara lii| isa avasara para munIne use isa prakAra dharmopadeza diyA :- " he vijayarAjarSi ! tU ekAgra cittase hita zikSA zravaNa kara / he mune ! rAga dveSAdi zatruoMpara jinezvarane balapUrvaka vijaya prApta kI hai, una zatruoMko poSaNa karane vAloM para jinezvara kaise prasanna raha sakate haiM ? isaliye tujhe rAgadveSAdi
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 * pArzvanAtha-caritra . zatru para vijaya prApta karanI cAhiye / zAstrameM yaha bhI kahA gayA hai, ki-"tapake ajIrNa krodhako, jJAnake ajorNa ahaMkArako aura kriyAke ajIrNa para-avarNavAdako jItakara nivRtti prApta karanI caahiye| isake atirikta kSamAse krodha, mRdutAse mAna, Arjavase mAyA, aura anicchAse lobha-isa prakAra cAra kaSAyoMko jotanese saMvarako prApti hotI hai| ajJAnase duHkha ora jJAnase sukha prApta hotA hai, isaliye nirantara jJAna prApta karate rahanA caahiye| jisase AtmA jJAnamaya ho / jo dhora, jJAnI, maunI, aura saMgarahita hokara saMyama mArga para calate haiM, ve balavAna mohAdikase bhI parAjita na hokara mokSa prApta karate haiN| he bhadra ! maiMne tere dIkSA rUpI pAtrameM tatvopadeza rUpI jo anna parosA hai, use upabhoga kara tU sukhI honaa|" punaH gurune kahA"he mahAbhAga ! jisa prakAra rohiNone vohike pAMva dAne prAptakara unakI vRddhi kI thI, usI taraha paMcamahAvratakI tU vRddhi krnaa|" munirAjakA yaha dharmopadeza suna vijaya munine pUchA-"he prabho! rohiNI kauna thI aura usane vrIhike pAMca dAnoMkI kisa prakAra vRddhi kI kI ?" gurudevane kahA-"rohiNokA vRttAnta batalAtA huuN| use suna! __ hastinAgapurameM datta nAmaka eka mahAjana rahatA thaa| usake zrIdattA nAmaka eka strI thii| usake udarase gaMgadatta, devadatta, jinadatta aura vAsavadatta nAmaka cAra putroMkA janma huA thaa| ina cAroMke kramazaH ujjhitA, bhakSikA, rakSikA aura rohiNI
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 351 nAmaka cAra striyAM thI / eka bAra gRhakAryameM niyukta karaneke vicArase dattane apanI cAroM putravadhuoMke sambandhiyoMko ikaTThA kiyA aura bhaktipUrvaka bhojanAdise unakA satkAra kara unheM yathocita sthAna para baiThAyA / isake bAda usane kramazaH eka-eka bahUkoM bulAkara unheM brIhike pAMca-pAMca dAne diye aura kahA- ki "ina pAMca dAnoMko samhAlakara rakhanA aura jaba maiM mAMgUM taba mujhe denA / " itanI prakriyA karaneke bAda usane sabako sammAnapUrvaka vidA kiyA / dAne milanepara bar3I bahu manameM kahane lagI- " mAlUma hotA hai ki bur3hApe ke kAraNa mere sasurajIkI buddhi mArI gayI hai / anyathA vaha sabake sAmane mujhe yaha pAMca dAne kyoM dete ? ataeva inheM lekara mujhe kyA karanA hai ? yaha socate hue usane turata una dAnoMko bAhara pheMka diyaa| isake bAda dUsarI bahUne vicAra kiyA ki ina dAnoM ko maiM kyA karU aura kahAM rakhUM ? yaha vicAra kara vaha unheM khA gayI / tIsarI bahune vicAra kiyA ki bUr3he sasurajIne itane ADambarase svajanoMke sammukha yaha dAne diye haiM, to isameM avazya koI kAraNa honA cAhiye / yaha soca kara usane unheM eka acche kapar3emeM bAMdha kara yatna pUrvaka bakasameM rakha diyA aura unakI rakSA karane lgii| sabase choTI bahU rohiNone ve dAne apane bhAiyoMko de diye aura unheM khetameM buvA kara uttarottara unakI saMkhyA meM vRddhi karane lagI / isake bAda pAMcave varSa dattane vicAra kiyA ki bahuoMko
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 * pArzvanAtha caritra dAne diye pAMca varSa vyatIta hone cale, ataeva aba dekhanA cAhiye, ki unhoMne unakA kyA kiyA ? yaha socakara usane phira pUrvavat aneka svajanoMko ikaTThe kiye aura unheM bhojanAdi dvArA sammAnita karaneke bAda unake sAmane hI bahuoMse ve dAne maaNge| pahale usane bar3I bahUse kahA,--"he vatse ! kyA tujhe smaraNa hai ki maiMne pAMca varSa para tujhe brohike pAMca dAne diye the ?" yaha suna usane kahA,--"hAM, mujhe acchI taraha smaraNa hai|" dattane kahA-"acchA, to ve dAne mujhe isI samaya lA do / sasurako yaha bAta sunakara ujjhitA gharameM gayo aura vahAMse dUsare pAMca dAne lAkara zvasurake hAtha meM rakha diye| zvasurane pUchA, "he vatse ! ye vahI dAne haiM yA dUsare ?" ujjhitA kulavadhu thI ataeva usane jhUTha bolanA ucita na samajha kara kahA, "yaha dAne vahI nahIM, balki dUsare haiM / yaha suna zvasurane phira pUchA,-"tUne mujhe dUsare dAne kyoM diye ?" bahUne kahA,-"pitAjI ! kSamA kIjiye / maiMne unheM nirarthaka samajha kara usI samaya pheMka diyA thaa| usakI yaha bAta sunakara zvasurane kruddha hokara kahA,-- "dAnAnusArANo kIrti lakSmoH puNyAnusArANI / prajJAnusArANI vidyA, buddhiH krmaanusaaraanno||" arthAt-"dAnake anusAra kIrti, puNyake anusAra lakSmI, buddhike anusAra vidyA aura karmAnusAra buddhi hotI hai|" yaha kahate hue usane ujjhitAko ghara jhAr3ane-baTorane AdikA kAma
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sage NNNN sauNpaa| isase ujjhitAko bahuta hI duHkha huA, kintu ise khIkAra karaneke sivA dUsarA koI cArA hI na thaa| ___ isake bAda dattane bhakSitA nAmaka dUsarI bahUko bulAkara pUchA,-"vatse ! mujhe vahI pAMca dAne lA do| yaha suna kara bhakSitAne bhI gharase dUsare dAne lAkara dattake hAthameM rkheN| dattane pUchA- "he vatse! yaha vahI dAne haiM yA dUsare ? jo bAta ho vaha saccI hI kahanA ; kyoMki asatyakA pApa sabhI pApoMse baDhakara hotA hai|" zvasurakI yaha bAta suna kara usane kahA,"he pitAjI ! yaha to dUsare dAne haiN| Apane jisa samaya mujhe dAne diye, usa samaya maiMne socA, ki inheM kahAM kakhU ? kahIM aisA na ho, ki yaha kho jAyeM? yaha socakara usI samaya maiM unheM khA gayI thii|" bhakSitAkI yaha bAta sunakara dattane apane samasta khajanoMke samakSa use kUTane, pIsane aura bhojanAdike taiyAra karanekA kAma sauNpaa| bhakSitAko bhI yaha kAma pAkara kisI prakArakA sukha yA santoSa na huaa| ___ isake bAda dattane tosarI bahU rakSitAko bulA kara kahA,"he vatse / mujhe vahI pAMca dAne lA do| yaha suna rakSitAne unheM apane gahanoMkI sandUkameM surakSita rakha chor3e the, ataeva vaha usI samaya unheM le aayii| dattane pUchA, he vatse! yaha vahI dAne haiM yA aura haiM ? yaha suna rakSitAne kahA, "pitAjI ! yaha vahI dAne haiM ; kyoMki maiMne inheM acchI taraha apane gahanoMkI sandUkameM rakha chor3e the|" rakSitAkI yaha bAta sunakara dattane
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 * pArzvanAtha-caritra * use apanI samasta sampatti aura svarNa ratnAdika samhAlanekA kAma sauNpaa| isase vaha sukhI huI aura logoMne bhI usakI khUba prazaMsA ko| ___ isake bAda dattane rohiNIko bulAkara usase bhI vahI pAMca dAne maaNge| rohiNIne kahA,-"acchA, pitAjI, maiM unheM abhI maMgAye detI huuN| kintu isake liye kucha gAr3iyoMkI AvazyakatA hogii| yaha suna dattane kahA,-"gAr3iyoMkA kyA hogA ?" rohiNIne kahA, "pitAjI ! jisa samaya Apane sabake sAmane mujhe ve dAne diye, usa samaya maiMne socA ki avazya isameM koI rahasya honA cAhiye / isaliye maiMne apane bhAIko ve dAne dekara kahA ki inheM khetameM buvA do| ataeva bhAIne ve dAne eka kisAnako de diye| kisAnane unheM pahale varSa boye| pahale varSameM vonese jitane dAne utpanna hue, utane saba dUsare varSa bo diye gye| isI taraha bote-bote ve aba itane adhika ho gaye haiM, ki unheM lAneke liye vAstavameM kaI gAr3iyoMkI AvazyakatA pdd'egii|" rohiNIkI yaha bAta sunakara dattane turata gAr3iyAM maMgavA diiN| isake bAda rohiNIne vaha saba cAvala bharavA mNgaaye| yaha dekha kara saba loga usakI bAra bAra prazaMsA karane lge| dattako bhI isase parama santoSa huA aura usane rohiNoko gRhasvAmino banAkara sabako AjJA do, ki yaho bahU mere gRhako svAminI hai ataeva koI isakI AjJA ullaMghana karanekA sAhasa na kreN|
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sage * isa dRSTAntakA tAtparya yaha hai :-"dattako sadgurU samajhanA caahiye| pAMca vohike dAne pAMca mahAvrata samajhanA caahiye| jo prANI paMca mahAvrata grahaNa kara unheM tyAga dete haiM, ve ujkitAkI taraha duHkhI hote haiM aura isa asAra saMsArameM gote lagAyA karate haiN| jo loga vrata lekara usakI birAdhanA karate haiM, ve bhI dUsarI bahukI taraha kaSTa pAte haiN| jo loga gurukI AjJAnusAra mahAvrata grahaNa kara niraticArapUrvaka use pAlanekI ceSTA karate haiM, ve rakSikAkI bhAMti sukhI hote haiM aura jo mahAvrata grahaNa kara usako vRddhi karate haiM, ve rohiNIkI bhAMti sarvatra mahatva prApta karate haiM, isaliye he mahAbhAga! tujhe paMca mahAvrata grahaNa kara unakI vRddhi karanI cAhiye / " isa prakAra vijaya suni vrata aMgIkAra kara zubha dhyAnameM tatpara ho, samyak prakArase saMyama pAlate hue guruke sAtha vicaraNa karane lge| kucha dinoMke bAda unakI yogyatA dekhakara zurumahArAjane unheM AvAryake padapara sthApita kiyA aura svayaM saMmeta zikhara para jA, anazana kara mokSapada prApta kiyaa| ___anantara vijayasUri apane ziSyoMko par3hAte aura dharmopadeza dete hue saMsArameM vicaraNa karane lge| bahuta dinoMke bAda jaba ve zAstrAbhyAsake zrama aura vividha praznoMke uttara deneke kAraNa klAnta ho uThe, taba ve apane manameM kahane lage-"aho ! una muniyoMko dhanya hai, jo anapar3ha haiM aura prazna tathA zAstrArthakI cintA na honeke kAraNa AnandapUrvaka dina bitAte haiN| vAstavameM
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 * pAzrvanAtha-caritra # mUrkha rahanA hI uttama hai / kisIne kahA bhI hai, - "he sakhe ! mujhe mUrkhatA hI pasanda hai, kyoMki usameM ATha guNa hai / mUrkha manuSya nizcinta, bahuta bhojana karanevAlA, lajjArahita, rAtadina sonevAlA, kAryAkAryakA vicAra karanemeM aMdha aura badhira, mAnApamAna meM samAna, bahudhA rAga rahita aura zarIrase sudRr3ha hotA hai / aho ! mUrkha manuSya AnandapUrvaka jIvana vyatIta karate haiN| maiM adhika par3hA hUM, isIliye loga nAnAprakArake prazna pUchakara mujhe taMga kiyA karatA haiM / " isa prakAra ke durdhyAna se AcArya vijayasurine jJAnAvaraNIya karmakA bandha kiyA aura isa karmako kSaya kiye binA hI ve mRtyuko prApta kara saudharma devalokameM deva hue / anantara Ayu pUrNa honepara vahAMse cyuta hokara padmapura meM ve dhana STIke putra rupameM utpanna hue| vahAM unakA nAma jayadeva rakhA gyaa| jaba vaha vidyAdhyayana karaneke yogya huA taba use pAThazAlAmeM par3hAneke liye bheja diyA / kintu paNDita par3hAte-par3hAte thaka gaye, phira bhI jayadevako eka akSara na AyA / yaha dekhakara usake pitAko bar3I cintA huI / vaha socane lagA, - "putroMkA na honA aura mara jAnA hI acchA hai, kyoMki usase puruSako thor3A hI duHkha hotA hai, kintu mUrkha putra honA acchA nahIM; kyoMki usake rahate nirantara jIjalA karatA hai| 1 usane jayadevako par3hAneke liye aneka minnateM mAnIM aura aneka prakArase auSadhopacAra bhI karAye; kintu usase kucha bhI phala na huA / yathA samaya use yauvana prApta huA aura vaha bhalI burI
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha saga * bAteM bhI samajhane lgaa| loga use mUrkha kaha kaha kara ciddh'aate| yaha bAta use acchI na lagatI thii| antameM eka dina isIse Uba kara vaha gharase nikala pdd'aa| use kucha kucha vairAgya bhI A gayA thA, ataeva usane vimalacandra AcAryake pAsa dIkSA le lii| isake bAda vaha AcAryake AdezAnusAra cAritrakA pAlana karatA aura yoga sAdhatA, kintu use apanA pATha yAda na aataa| isase usane bAraha varSa paryanta Ayamvila Adike tapa kiye, kintu phira bhI use eka akSara na aayaa| yaha dekhakara gurumahArAjane kahA, "he sAdho! yaha tumhAre pUrva janmakA karma udaya huA hai| isIse tumako apanA pATha yAda nahIM hotaa| udAsa mata ho| aba tuma kevala "re jIva! mAruSa, mA tuSa !" itanA hI kahA kro| isIse tumhArA 8.lyANa hogaa| kintu jayadevako yaha bhI yAda na rhaa| vaha"mAsa tusa,mAsa tusa" isa prakAra bArambAra raTane lgaa| gurudevane yaha dekhakara usakA nAma 'mAsatusa RSi' rakha diyA aura loga bhI use isI nAmase pahacAnane lge| isake bAda bahuta dinoMtaka ayambala Adi tapa karane tathA zukadhyAna dharanepara mAsatusa RSiko kevalajJAnakI prApti huI / yaha dekhakara samIpastha devatAoMne dudubhInAda pUrvaka suvarNa kamalakI racanA kii| vahAM baiThakara vaha kevalI bhagavAna isa prakAra dharmopadeza dene lage :-"he bhavya prANiyo ! maiMne pUrvajanmameM ziSyoMko zAstra par3hAte aura zaMkA samAdhAna karate-karate udvijJa manase jJAnAvaraNIya karmakA baMdha kiyA thA, isIse isa janmameM merA
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra * vaha karma udaya huA aura isI kAraNase mujhe eka akSara bhI na AtA thaa| kisIne ThIka hI kahA hai ki "haMsate-haMsate bhI jo karma gale baMdha jAtA hai, vaha rote-rote bhI nahIM chUTatA / isaliye jIvako karma na bAMdhanA caahiye|" isa prakAra kevalI bhagavAnake upadezase bahuta logoMko pratibodha prApta huaa| anantara kevalI bhagavAna dharmopadeza dete hue dIrghakAla taka isa saMsArameM vicaraNa karate rahe / antameM unhoMne zatrujaya tIrthapara siddhapada prApta kiyaa| isa dRSTAntase yaha zikSA grahaNa karanI cAhiye, ki jJAna prApta karaneke bAda jalameM gire hue taila-bindukI bhAMti sarvatra usakA vistAra karanA caahiye| ___ aba hamaloga abhayadAnake sambandhameM vicAra kreNge| abhaya. dAna arthAt jo jIva duHkha bhoga rahe hoM yA mara rahe hoM unakI rakSA karanA / tribhuvanake aizvaryakA dAna bhI abhayadAnakI samatA nahIM kara sktaa| bhayatIta prANiyoMko abhaya dene yA bhayamukta karanekA nAma bhI abhayadAna hI hai| kisIne abhayadAnakI prazaMsA karate hue ThIka hI kahA hai ki suvarNa, gAya aura bhUmike dAna denevAle isa saMsArameM bahuta mila sakate haiM ; kintu prANiyoMko abhayadAna denevAle puruSoMkA milanA durlabha hai| isa sambandhameM vasantakakA dRSTAnta manana karane yogya hai / vaha isa prakAra hai :
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasaMtakakI kthaa| vasaMtapura nAmaka eka nagarameM mahAbalavAna, tejasvI aura parama pratApI meghavAhana nAmaka eka rAjA rAjya karatA thaa| use priyaMkarA nAmaka eka paTarAnI thii| isake atirikta use pAMcaso aura bhI rAniyAM thiiN| ina rAniyoMke sAtha vaha AnandapUrvaka jIvana bitAtA thA aura prajA bhI usake rAjyameM saba tarahase sukhI thii| eka dina rAtrike samaya sipAhiyoMne corIke mAlake sAtha kisI corako dekhA aura use giraphtAra kara liyaa| dUsare dina unhoMne use rAjAke sammukha upasthita kiyA / use dekhakara rAjAne prasannatA pUrvaka usake bandhana DhIle karA diye aura usase pUchA"he yuvaka ! terA kauna deza aura kauna jAti hai ? isa avasthAmeM tUne yaha pApakArya kyoM Arambha kiyA hai ?" rAjAkI yaha bAta suna corane lajita hote hue kahA--"he rAjan ! vaMdhyapura nagarameM vasudatta nAmaka eka vaNika rahatA hai, usIkA maiM putra huuN| merA nAma vasantaka hai| pitAne bhalIbhAMti merA lAlana-pAlana kiyA, mujhe par3hAyA likhAyA aura merA vyAha bhI kiyA; kintu duSkarma yogase maiM juAro bana gyaa| mAtA-pitA aura svajanoMne mujhe bahuta
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 * pArzvanAtha caritra * samajhAyA aura manA bhI kiyaa| mujhe bArambAra upadeza diye, kintu maiM kisI prakAra usa durvyasanako na chor3a sakA ataH anyAnya loga bhI zikSA dete hue mujhase kahane lage, ki uttama aura kulIna puSoMko juA kabhI na khelanA caahiye| yaha ThIka hai ki loga IrSyA karanemeM kuzala hote haiM, kintu tujhe yaha qhayAla nahIM karanA kyoMki jaba gadhA dUsareke aMgUra khAtA hai, taba apano hAni na hone para bhI, par3osI logoMko usakA anucita kArya dekha kara duHkha hotA hai| ___ astu / mere kulakSaNa dekha, pitAne paitRka sampatti parase merA adhikAra uThAkara mujhe gharase nikAla diyaa| kisIne Thoka hI kahA hai ki uttama honepara zatrukA bhI Adara kiyA jAtA hai, auSadhI kaTu honepara bhI vaha guNakArI honese grahaNa kI jAtI hai ; kintu pyArA putra honepara bhI vaha yadi duSTa hoto sarpake kATe hue aMgUThekI bhAMti usakA tyAga kiyA jAtA hai| he rAjana ! isa prakAra pitAne jabase nikAla diyA tabase maiM svatantra hokara cAroM ora bhaTakatA hU~, corI karatA hUM, juA khelatA hUM, ghara ghara bhIkha mAMgatA hU~ aura kisI zunya mandira meM so rahatA huuN| Aja rAtrike samaya jaba maiM corI kara rahA thA to Apake ina sevakoMne mujhe dekha liyA aura ye mujhe yahAM bAMdhakara le aaye| he rAjendra ! yahI merA saccA vRttAnta hai| aba Apako jo ThIka lage, vaha kreN| vasantakakI yaha bAteM sunakara rAjAko bar3I dayA AyI para;
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sagai* use qhayAla ho AyA ki corako kadApi achutA na chor3anA cAhiye ataeva niyamAnusAra use zulIpara car3hAnekI AjJA de dii| isa samaya rAjAkI bAyIM ora priyakarA paTarAnI baiThI huI thii| usane vasantakako dIna zaraNa rahita dekhakara rAjAse prArthanA kI kiH"he nAtha! kebala Aja eka dinake liye isa corako mere havAle kara diijiye| maiM Aja isake manoratha purNakara kala phira ise Apako sauMpa dugii|" rAnIkI yaha prArthanA rAjA asvIkAra na kara skaa| usane vasantakako rAnIke sAtha jAneko AjJA de dii| rAnI use bandhana muktakara turata apane mahalameM le aayii| vahAM usakI AjJAse dAsa dAsiyoMne taila mardanakara svarNa kumbhoMmeM bhare hue svaccha sugandhita aura uSNa jalase usako snAna kraayaa| isake bAda sukomala aura sUkSma bastrase usakA zarIra pauMchakara use dibya vastra pahanAye gaye / tadantatara kRSNAgurU dhUpake dhupase Usake keza suvAsitakara candanase usakA aMga vilepita kiyA gyaa| isake bAda donoM bAhuoM meM bAjUvandha, aMguliyoM meM aMgUThI, kAnameM kuNDala, mastakapara mukuTa, kaMThameM hAra prabhRti AbhUSaNa pahanAye gaye / isake bAda eka uttama Asanapara baiThAkara rAnIne use nAnA prakArake padArtha khilAye / tadanantara karpUra mizrita tAmbula khilAkara rAnIna use palaMgapara baiThAyA aura kathA-kahAMnI tathA kAvya vinoda dvArA usakA manoraMjana kiyaa| kramazaH jaba zAma huI taba rAnIkI AjJAse sevakoM ne use eka acche ghor3e para savAra karAyA aura usake sirapara chatra dhAraNakara saikar3oM subhaTa tathA vividha vAji
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra ntroMke sAtha use samuce nagarakI saira kraayii| isa prakAra nagarameM ghumAkara rAtrike samaya ve use rAnIke mahalameM vApasa le aaye| idhara rAnIne usake liye sukomala zayyAkA pravandha pahalehIse kara rakhA thA, usIpara use sulAyA aura saverA hotehI usane phira usake purAne kapar3e pahanAkara rAjAko sauMpa diyaa| __ tadanantara rAjA use jyoM hI vadhikake havAle karane calA tyoMhI dUsarI rAnIne Akara usakI yAcanA kI / yaha dekha rAjAne usakI bhI yAcanA svIkAra kara lii| usI samaya usane vasantakako ghara le jAkara pUrvavat majjana, snAna, bhojanase usakA Adara-satkAra kiyaa| isI taraha pArasparika spardhAke kAraNa anyAnya rAniyoMne bhI rAjAse prArthanA kara eka-eka dinake liye vasantakako apanA atithi banAyA aura vipula dhana nyaya kara nAnA prakArase usake manoratha pUrNa kiye| ___ yaha pahale hI batalAyA jA cukA hai, ki rAjAke eka paTarAnI aura pAMca sau rAniyAM thiiN| inake atirikta usake zIlavatI nAmaka eka aura bhI rAnI thii| vaha durbhAgyavaza rAjAke hRdaya para adhikAra na kara sakI thii| byAha ke bAda rAjAne kabhI usakA muha bhI na dekhA thaa| zIlavatI yaha saba apane karmakA ho doSa mAnakara santoSa dhAraNa karatI thii| sabhI rAniyoMko vasantakakA Atithya karate dekha, use bhI vahI kArya karane kI icchA ho aayii| yadyapi rAjAke pAsa jAnekI usakI himmata na par3atI thI, tathApi vaha sAhasa kara unake pAsa
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 363 pahuMcI aura hAtha jor3a kara kahane lagI- "he svAmin! he prANadhAra ! he prANavallabha ! maiMne Ajataka Apase kabhI kisI vastukI yAcanA nahIM kI hai| yadi Apa AjJA deM to Aja maiM Apase kucha prArthanA karU / rAjAne virakti pUrvaka isake liye anumati de dI / zIlavatIne kahA, " he nAtha ! isa corako mujhedIjiye aura sadAke liye ise mukta karanekI kRpA kIjiye / " rAjAne paropakAra buddhipUrvaka kI huI rAnIkI yaha prArthanA svIkAra karate hue kahA, -- " priye ! tUne nisvArtha bhAvase yaha prArthanA kI hai, isaliye maiM tere kathanAnusAra vasantakako abhayadAna dekara ise mukta karatA hU N / aba tU ise apane sAtha le jA sakatI hai| " rAjAkI yaha bAta sunakara rAnIko bar3hA hI harSa huA / usI samaya vaha vasantakako apane sAtha mahalameM le gayI aura yathAzakti use snAna, bhojana tathA vastrAdi dvArA sammAnita kara use abhayadAna diyaa| isase vasantakako bar3A hI Ananda huA aura vaha usa abhayadAnako rAjyaprApti se bhI bar3ha kara mAnane lagA / saba rAniyoMkI taraha zIlavatIne eka dina aura eka rAta apane ghara rakhaneke bAda dUsare dina use dharma putra mAna kara vidA kiyaa| isake bAda vasantaka vahAMse vidA ho, rAjAke pAsa gayA aura use praNAma karane lagA / yaha dekhakara rAjAne pUchA - " vasantaka ! saca batAo ki Aja tU itanA prasanna kyoM dikhAyI detA hai ? roja tere zarIrapara bahumUlya vastrAbhUSaNa honepara bhI tere ceharepara zyAmatA chAyI rahatI thI, kintu
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 * pAzrzvanAtha caritra * Aja sAdhAraNa vezameM honepara bhI terA ceharA kyoM camaka rahA hai ?" rAjAkI yaha bAta sunakara vasantakane kahA - " he nAtha ! Apa mujhe zUlIpara car3hAnekI AjJA de cuke the ataeva sadA mere kAnoM meM unhIM zabdoMko bhanaka AyA karatI thI / usa dina se mujhe sArA saMsAra sunA dikhAyI detA thA / jala aura anna viSake samAna mAlUma hotA thA / mulAyama gadde kA~ToMkI zaiyAke samAna mAlUma hote the aura ghor3A gadhekI taraha dIkhatA thA - isI taraha sabhI mujhe viparIta mAlUma hote the / sadA mere netroMke sammukha mRtyu nAcA karatI thI, isaliye sukhake sAja bhI mujhe duHkhadAyaka pratIta hote the / Aja Apane zIlavatI rAnIkI prArthanA svIkAra kara mujhe jo abhayadAna diyA hai, usake kAraNa mujhe aba sArA saMsAra Ananda prada dikhAyI de rahA hai / " / isI samaya zIlavatI rAnI bhI vahAM A phuNcii| usane rAjAse nivedana kiyA ki - "he nAtha ! Apa ise svayaM apane mukha se abhayadAna dIjiye / " yaha suna rAjAne kahA -- "tathAstu | maiM ise abhayadAna detA huuN| kyA tujhe aura bhI kucha kahanA hai ?" rAnIne kahAnahIM, nAtha! ApakI kRpAse mujhe kisI bAtakI kamI nahIM haiM / maiM pUrNa rUpase sukhI huuN|" rAnIke yaha zabda sunakara rAjA apane manameM kahane lagA- "aho ! dhanya hai isake gAmbhIryako, dhanya hai isakI paropakAra buddhiko aura dhanya hai isake vacana - mAdhuryako ! vAstava meM isIke puNya pratApase merA rAjya bar3ha rahA hai!" isake bAda dina pratidina isa rAnIke prati rAjAkA anurAga bar3hatA gayA aura
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha saga * 365 antameM unhoMne usoko paTarAnI banA diyA / isa prakAra patike prasAdako prApta kara zolavatI sadguNa rUpI jalase apane pApa dhone lgii| kucha hI dinoMmeM usane apane zIla svabhAvake kAraNa sabako vazIbhUta kara liyA / vasantaka bhI aba vahIM rahakara rAjasevA karane lgaa| aba usane juA, corI Adi bure karmoMkA tyAga kara diyA aura sadAcArI banakara dina bitAne lagA / idhara zIlavatI rAnI gRhastha dharmameM pravRtta ho sukha bhogane lagI aura abhayadAnake prabhAvase yathA samaya vaha naveM graiveyakameM devapaneko prApta huI / vahAM ekatIsa sAgaropamakI Ayu bhogakara vaha mahAvideha kSetra meM siddhipada prApta karegI / vasantakane bhI guruyogase paMca aNuvrata grahaNa kiye aura samyak prakArase unakA pAlana kara antameM svarga lAbha kiyA / isa dRSTAntase zikSA grahaNakara logoMko abhayadAna meM pravRtta honA cAhiye / " bhagavAna pArzvanAtha bhavya jIvoMko upadeza dete haiM ki - "he bhavya jIvo ! sAdhuoMko anna, upAzraya, auSadhi, vastra, pAtra aura jaladAna denese prANIke karor3oM janmake saMcita pAtaka naSTa ho jAte haiM aura vaha cakravartI tathA tIrthaMkarakA pada prApta karatA hai / supAtrako diyA huA dAna manuSyoMke liye bahuta hI phaladAyaka siddha hotA hai / kahA bhI hai ki "khalopi gavi dugdhaM syAdugdhamapyurage viSam / pAtrApAtra vicAreNa, tatpAtre dAnamuttamam // " arthAt - " gAyako khalI khilAnese vaha bhI dUdhakA rUpa
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 * pArzvanAtha caritra # dhAraNa karatI hai aura sarpako dUdha denese vaha bhI viSarUpa ho jAtA hai, isaliye pAtrApAtrakA vicArakara supAtrako dAna denA uttama hai / isa prakArake uttama pAtra kevala sAdhu ho kahe jA sakate haiM / sattAIsa guNoMse yukta, paMca mahAvrata ke pAlanevAle aura aSTa pravacana mAtAke dhAraka honeke kAraNa sAdhu hI uttama pAtra haiN| siddhAntameM bhI kahA hai ki sabase uttama pAtra sAdhu aura usase madhyama pAtra zrAvaka aura usase jaghanya pAtra avirati samyag dRSTiko jAnanA cAhiye / isa prakAra sAdhu pradhAna pAtra honeke kAraNa unheM pahale dAna denA cAhiye / isake atirikta svadharmAnuyAyIko bhI dAna denA cAhiye / zrI siddhAnta meM kahA hai ki tathA prakArake zramaNa mAhaNa (sAdhu) ko prAsuka aura eraNIya azana, pAna, khAdima aura svAdima padArthoMkA dAna denese prANI Ayuke atirikta anyAnya sAta karmoMkI nibir3a prakRtiyoMko zithila karanemeM samartha hotA hai aura isase aneka jIva usI janmameM mokSa prApta karate haiM, aneka jIva do janprameM samasta duHkhoMkA anta kara siddha hote haiM, jaghanyase RSabha deva svAmIke jIvakI taraha teraha janmakA ullaMghana to karate hI nahIM / 1 saralabhAva se bhI supAtrako dAna denese siddhi prApta hotI hai isa sambandhameM nimnalikhita dRSTAnta vicAraNIya hai : --- mahAvideha kSetrameM puSkalAvatI vijayameM jayapura nAmaka eka nagara hai| vahAM jayazekhara nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vahAM para cAra vaNika putroMmeM paraspara gaharI mitratA thI / unameMse ekakA nAma
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ ~~~ * SaSTha sarga * candra, dUsarekA nAma bhAnu, tIsarekA nAma bhIma aura thothekA nAma kRSNa thA / yaha cAroM sadA eka dUsarekA hita cAhate aura paraspara hAsyavinoda kiyA karate the| dUdha aura pAnIkI taraha sadA ve eka dUsarese mile rahate the| kisIne :kahA hai, ki--denA aura lenA, gupta bAta kahanA aura sunanA, bhojana karanA aura karAnAyaha pratike chaH lakSaNa batalAye haiN|" yaha sabhI bAteM ina cAroM mitroMmeM pAyo jAtI thiiN| isase ve cAro jana bar3e hI Ananda pUrvaka apanA jIvana vyatIta karate the| eka samaya candra socane lagA,ki hama loga apaneko bhAgyavAn bhale hI samajhe, para vAstavameM hama vaise nahIM haiM, kyoMki bAlyAvasthAmeM to mAtAkA dUdha aura pitAkA dhana upabhoga karanA ThIka haiM, kintu yuvAvasthAmeM jo apane hAthoMse paidA kara khAye-kharce vahI vAstavameM bhAgyavAna hai kintu jo mUla pujIko ur3AtA hai, vaha noca kahalAtA hai| isaliye dhana kamAneke liye koI upAya karanA cAhiye / binA AmadanIke kharca karanA ThIka nhiiN| yaha socate hue zIghra hI candrane apanA yaha vicAra apane tIna mitroMko kaha sunaayaa| usako bAta sunakara saboMne nirNaya kiyA kihama logoMko naukAoM dvArA samudra yAtrA kara vyApAra karanA caahiye|" isake bAda una saboMne apane-apane pitAse isa sambandhameM jikra kiyA ; kintu saboMke pitAoMne prAyaH yahI uttara diyA ki gharameM kAphI dhana hai, phira tumheM isa taraha videza-gamana karaneko kyA AvazyatA hai ? abhI tuma loga yuvaka ho, dUsare
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 * pArzvanAtha caritra * saMsArake loga bhI bahuta hI dhUrta hote haiM, tIsare videza yAtrA bhI bahuta hI kaSTadAyaka hotI hai aura phira sAmudrika vyApAra karanA to bar3AhI kaThina kAma hai, isaliye hama tumheM anumati denA ucita nahIM samajhate / durbhAgyavaza bar3oMkI yaha bAta una yuvakoMko acchI na lagI / ve apane vicArameM dRr3ha rahate hue naukAoMmeM kirAnA bharAkara samudra yAtrA kI taiyArI karane lage / calate samaya bure zakuna bhI hue kintu usakI bhI unhoMne paravAha na kI / isa prakAra prasthAna karaneke bAda tIsare dina AkAzameM ekAyaka bAdala ghira Aye, ghora garjanA hone lagI aura bijalI camakane lgii| sAtha hI itane jorakA bavaMDara AyA, ki naukAyeM TUTa kara cUra cUra ho gayI aura unameM baiThe hue saba loga samudra meM jA gire| kucha loga naukAke kASTa khaNDoMke sahAre tairate hue bAhara nikala Aye / isI taraha candra bhI eka kASTake sahAre sAtaveM dina bAhara A nikalA / anantara vaha apane mana meM socane lagA- " aho ! mere saba sAthiyoMkI na jAne kyA gati huI hogI ? una saboMko maiMne hI Aphata meM DAlA / pitA aura svajanoMke manA karane para bhI maiMne yaha kAma kiyA isaliye mujhe yaha phala milA / aba merA jInA hI bekAra hai ? aise jIvana se to mara jAnAhI uttama hai !" yaha socakara usane eka vRkSake sahAre apane galemeM phA~sI lagA lI, kintu usakI mRtyu honeke pUrvahI vahAM eka brAhmaNa A pahuMcA aura usI samaya usane churIse pAzako kATa kara use nIce utAraneke bAda kahA
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga "he sAvika! Atma-hatyAkA pAtaka karanA ThIka nahIM / zAstrameM bhI isakI bahuta ho nindA kI gayI hai|" yaha kahakara vaha brAhmaNa candrako vahIM chor3akara calA gyaa| isake bAda candra vahAMse calakara eka pahAr3apara phuNcaa| abhI usake vicAroMmeM parivartana na huA thaa| aba bhI usake sirapara Atma-hatyA karanekA bhUta savAra thA, ataeva usane phira phAMsI lagAnekI taiyArI kii| isI jagaha eka muni kAyotsarga kara rahe the| unhoMne usakA yaha kArya dekhakara kahA-"he bhAI! yaha pApa-karma na kara !" yaha sunakara use bar3AhI Azcarya huA, kyoMki vaha usa sthAnako sarvathA ekAnta samajhatA thaa| cAroM ora nigAha karanepara vRkSoMkI ghaTAmeM use eka muni dikhAyI diye| usI samaya vaha unake pAsa pahu~cA aura namaskAra kara kahane lagA-"he nAtha ! maiM bar3A hI durbhAgo huuN| mujhe apanA yaha jIvana bhArarUpa mAlUma ho rahA hai| aba maiM kyA karU~, yahI samajha nahIM pdd'taa| yaha suna munine kahA"he bhadra ! Atma-hatyAke pAtakase prANIkI durgati hotI hai aura jIvita rahanese to kisI na kisI dina avazya hI kalyANa hotA hai, isaliye Atma-hatyA karanekA vicAra chor3a de| isa sambandhameM tujhe apanA hI udAharaNa detA huuN| dhyAnase suna! __maMgalapurameM candrasena nAmaka eka rAjA rAjya karatA thaa| usake bhAnu nAmaka eka pradhAnamantrI thaa| usakI patnIkA nAma sarasvatI thaa| una donoMmeM bar3A hI prema thA, eka dUsareko prANase bhI adhika cAhate the| eka dina ghara Anepara bhAnune dekhA ki sara 24
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 * pArzvanAtha caritra # svatI palaMga para baiThI huI ro rahI hai / yaha dekha vaha turata usake pAsa pahu~cA aura usase pUchane lagA ki - "priye ! kyoM ro rahI ho ?" yaha suna sarasvatIne kahA- " yoMhI / " kintu isa uttarase bhAnuko santoSa na huaa| vaha phirase usake ronekA kAraNa pUchane lgaa| use isa taraha Agraha karate dekha sarasvatIne kahA"svAmin! maiMne Aja svapnameM dekhA ki Apa kisI anya strIse vilAsa kara rahe haiM / isIliye mujhe duHkha ho AyA aura ro rahA huuN|" yaha sunakara bhAnu apane manameM kahane lagA"aho ! jaba yaha svapna meM bhI sautako dekhakara duHkho ho rahI hai, sauta A jAya to isakI kyA avasthA ho ?" yaha socate hue usane kahA - "he priye ! mere hRdayapara terA hI eka mAtra adhikAra hai aura bhaviSya meM bhI yahI rahegA / yaha zAyada tujhe batalAnA na hogA ki maiM tujhe hI dekhakara jItA hUM / Izvara na kare, yadi tere jIvanako kucha huA, to mere liye prANa dhAraNa karanA bhI kaThina ho jAyagA / " bhAnukI yaha bAta suna sarasvatIko bar3A hI Ananda huA aura ve donoM phira usI taraha dina bitAne lage / taba yadi sAkSAt -- kucha dinoMke bAda rAjAko mantrI aura senAke sAtha kahIM dUra videza jAnA pdd'aa| vahAM eka dina strI-puruSa ke premake sambandhameM bAtacIta honepara mantrIne rAjAko apane dAmpatya premako bAta kaha sunAyI / mantrIkI bAtapara rAjAko vizvAsa na huA / usane socA ki mantrI aura sarasvatIke isa premakI parIkSA lenI caahiye| yaha socakara usane eka manuSyako jayapura bhejA aura
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 301 usake dvArA sarasvatIko kahalAyA ki mantrIkI mRtyu ho gayI hai / jaba yaha samAcAra sarasvatIne sunA to vaha kaTe hue kadalIvRkSakI taraha jamInapara gira par3I aura usI samaya usakI mRtyu ho gayI / yaha dekhakara rAjAke dUtako bar3A hI duHkha huA / vaha ulaTe pairoM rAjAke pAsa pahuMcA aura use yaha hAla kaha sunAyA / sunakara rAjAko bho atyanta duHkha huA / vaha apane manameM kahane lagA - " aho ! maiMne vyarthahI strI hatyAkA pApa apane sira baTora liyA / aba yadi yaha samAcAra mantrI suna legA, to vaha bhI zAyada prANa chor3a degA, isaliye use bacAnekI ceSTA karanI cAhiye / yaha socakara rAjA mantrIke Derepara pahuMcA / rAjAko Ate dekhakara mantrIko bar3A Azcarya huA / vaha cakita hokara kahane lagA"svAmin! Aja Apane sevakake yahAM AnekI kRpA kI hai, isaliye koI vizeSa kAraNa honA cAhiye / batalAiye sevakako kyA AjJA haiM ?" yaha suna rAjAne kahA- " mantrI ! Aja maiM tumhAre pAsa kucha mAMgane AyA hUM / yadi bacana do to kahUM / " mantrIne kahA - "svAmin! zIghra kahiye | maiM ApakI kyA sevA kara sakatA hU~ ?" yaha suna rAjAne kahA - "mantrI ! tumheM khayAla hogA ki eka dina tumane apane dAmpatya- premakI sarAhanA kara apaneko bar3AhI bhAgyabAna batAyA thaa| usa samaya mujhe tumhArI bAtapara vizvAsa nahIM huA ataeva maiMne parIkSA leneke liye sarasvatIko tumhArA mRtyu samAcAra kahalA bhejA; para mujhe kahatehI duHkha hotA hai ki isakA pariNAma atyanta burA huA / tumhArI mRtyuke samAcAra sunatehI
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 *pArzvanAtha-caritra sarasvatIne prANa tyAga diye| aba maiM tumase yahI cAhatA hU~ ki merA yaha aparAdha kSamA kro| yadi tuma bhI usakI taraha AtmahatyA karoge to mujhe bar3AhI duHkha hogaa|" rAjAkI yaha bAta sunate hI mantrI murchita hokara gira pdd'aa| aneka upacAra karaneke bAda jaba kisI taraha use hoza AyA taba usane kahA-"rAjan ! maiMne apanI patnIse jo kahA thA vaha vAstavameM ThIka hI thaa| usake vinA aba merA jInA kaThIna ho rahA haiM / yaha suna rAjAne kahA"mantrI ! aura kucha nahIM, to kama-se-kama mujhe prasanna rakhaneke liye bho tumhArA jIvita rahanA Avazyaka hai| yadi tumane bhI paralokakI rAha lI, to zAyada isI duHkhake kAraNa mere jIvanakA bhI anta A jAya ! isa prakAra aneka tarahakI bAta banAte hue rAjAne use smjhaayaa-bujhaayaa| tadanantara mantrIne apane hRdayako pattharakA sA banA kara jIvita rahanA svIkAra kara liyA, kintu usI samaya usane pratijJA kara lI ki aba maiM dUsarI strIse vyAha na kruuNgaa| kucha dinoM ke bAda saba loga apane nagarako lauTa aaye| mantrIke gharameM abhI sarasvatIkI citAbhasma aura asthiyoMkA zeSAMza rakhA huA thaa| use dekhakara vaha karuNa krandana karane lgaa| yahAMtaka ki apane zarIrakI bhI mamatA chor3a dI aura rAta-dina usI citA bhasmako pUjAmeM lIna rahane lgaa| isI taraha kucha dina bIta gaye taba usane eka dina socA ki aba isa citAbhasmako gaMgAmeM DAla AnA caahiye| yaha socakara vaha kAzI pahuMcA aura vahAM
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ *SaSTha sagaM * jaba citAbhasma aura asthizeSa gaMgAmeM DAlane lagA taba use sarasvatIkA smaraNa ho aagaa| vaha usakA nAma lekara rone lgaa| saMyogavaza usakA yaha vilApa kAzIrAjako sarasvatI nAmaka putrIke kAnoMmeM jA par3A, vaha sunate hI mUrchita hokara jamInapara gira pdd'ii| usakI yaha avasthA dekhakara sakhiyAM rAjAke pAsa daur3a AyIM aura use sArA hAla kaha sunaayaa| sunate hI rAjAne jAkara dekhA to vAstavameM rAjakumArIkI dazA bar3I zocanIya ho rahI hai| isase vaha cintita hone lgaa| zotala vAyu aura vividha upacAroMse rAjakumArIko jaba hoza huA taba rAjAne usase isa asvasthAkA kAraNa puuchaa| sunakara rAjakumArIne kahA-"pitAjI! gaMgA-taTapara jo puruSa ro rahA hai vaha merA pUrva janmakA pati hai| ataH isa janmameM bhI usoko maiM apanA pati bnaauuNgii| aba usake sivA saMsArameM sabhI puruSa mere liye bhAI aura pitAke samAna haiN|" putrIkI yaha bAta sunakara rAjAne bhAnuko usI samaya bulAyA aura usase sArA hAla kahate hue sarasvatIke sAtha zAdI karanekI prArthanA ko| yaha suna bhAnune kahA-"rAjan / maiMne niyama kara liyA hai, ki aba dUsarI strIse vyAha na karUMgA, kintu ApakI bAtoMse mujhe vizvAsa ho AyA hai ki Apako putrI zAyada merI vaho pahalI strI hai, isI liye maiM Apako bAta maMjUra karatA huuN|" usakI yaha bAta sunakara rAjAne bar3e samArohake sAtha donoMkA pANi-grahaNa karA diyaa| isake bAda bhAnu vahIM rahane aura
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * sukhopabhoga karane lgaa| kucha dinoMke bAda rAjAne use rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lii| isa prakAra bhAnu mantrI kAzIrAjakA uttarAdhikArI huA aura nyAya evam nIti pUrvaka prajAkA pAlana karane lgaa| kisIne ThIka hI kahA hai ki sabhI dina samAna nahIM hote| duHkhake bAda sukha aura sukhake bAda duHkha yahI saMsArakA niyama hai| tadanusAra kucha dinoMke bAda sarasvatIko eka dina bar3e jorakA bukhAra AyA aura usIke kAraNa usakA prANAnta ho gyaa| yaha dekha bhAnurAjAko na kevala duHkha hI huA balki isa ghaTanAke kAraNa use vairAgya A gayA aura usI samaya usane dIkSA bhI grahaNa kara lii| anantara vaha cAritrakA pAlana karane lgaa| he madra! vaha bhAnurAjA maiM hI hUM aura apane anubhavase hI kahatA hU~ ki jIte rahanese avazya ho kalyANa hotA hai| aba tujhe dharma karanA caahiye| isIse terA kalyANa hogaa| yaha suna candrane kahA-"gurudeva ! ApakI AjJA mAnaneko taiyAra hUM, kintu mujhe aisI koI yukti batalAnekI kRpA kareM, jisase parizrama to thor3A hI karanA par3e aura phala adhika mile / " candrakI yaha bAta suna munirAjane use paMcaparameSThI namaskAra kaha sunaayaa| isase candrako jJAna prApta huA aura usane vaha mantra .usI samaya kaNThastha kara liyaa| anantara munine use upadeza dete hue kahA-"he bhadra ! isI mangakA nirantara smaraNa kara samyaktvakA bhalI bhAMti pAlana krnaa|" munikA yaha upadeza grahaNakara, candra vicaraNa karatA
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha saga humA puSpapura phuNcaa| vahAM vaha bar3AhI maharddhika huA, phira bhI usane namaskAra mahAmantrakA smaraNa karanA kisI bhI avasthA meM nahIM chodd'aa| daivayogase kucha dinoMke bAda anyAnya mitra bhI A phuNce| eka dina sabake ikaTThA honepara cAroMne kramazaH apanA vRttAnta kaha sunaayaa| usa samaya candrake mukhase namaskArakA mahAtmya sunakara anya tona mitroMne bhI usase namaskAra mantra sIkha liyA aura isase ve tInoM hI vyApAra kara bar3e hI maharddhika hue| ____ eka bAra una cAroM mitroMne vicAra kiyA ki hama logoMne kAphI dhana kamA liyA hai, ataeva aba apane nagara calanA caahiye| yaha socakara una logoMne naukA dvArA samudra pArakara apane nagarakI rAha lii| mArgameM eka sarovarake pAsa jA, vahAM ve khAne-pInekI taiyArI karane lge| bhojana taiyAra honepara jyoMhI ve khAne cale, tyoMhI unakI dRSTi eka munipara jA pdd'ii| vaha muni chaH mahoneke upavAsI the aura nagara meM gocarI karaneke liye jA rahe the| unheM dekhakara una cAroMne uso samaya bulAyA aura bhAvapUrvaka ahAra dekara bhoga-karma phala upArjana kiyaa| isake bAda ve cArojana sakuzala apane nagara A gye| yahAM saba svajanoMse bheMTa honepara unhoMne aneka tarahake utsava mnaaye| isake bAda dIrghakAlataka Rddhi sukha bhogakara ve cAroM dAnake prabhAvase bArahaveM devalokameM deva hue| deva Ayu pUrNa honepara vahAMse cyuta hokara ve cAroMjana bhinna-bhinna dezoMke rAjA hue| pUrva janmake saMskArase ina cAroMmeM
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritrabar3A prema ho gayA aura yaha eka sAtha hI kramazaH eka-eka dezameM rahane lge| isa prakAra rAjyasukha bhogakara antameM saMyamakI sAdhanA dvArA unhoMne mokSa prApta kiyaa| __he bhavyajIvo ! tatvajJAnake binA kevala vidyAse hI guNako prApti nahIM hotii| isI taraha zamabhAvase varjita tapasyA aura manakI sthiratAke binA jo tIrtha yAtrA kI jAtI hai, vaha bhI niSphala hai| koTi janmataka tIvra tapa karanese jo karma kSINa nahIM hote, vaha samatA bhAvakA avalambana karanese kSaNamAtrameM kSINa ho sakate haiM / antarameM vItarAgakA dhyAna karanese dhyAtA (jIva) vItarAga ho sakatA hai| isaliye anyAnya samasta apadhyAnoMko dUra kara bhrAmara (bhramara sambandhI ) dhyAnakA Azraya grahaNa karanA caahiye| sthAna, yAna, araNya, jana, sukha yA duHkhameM manako vItarAga panemeM jor3a rakhanA cAhiye, tAki vaha sadA usImeM lIna rahe / indriyoMkA mAlika mana hai, manakA mAlika laya hai aura layakA mAlika niraJjana hai / yadi manako bAMdha rakhanA ho, to vaha ba~dhA raha sakatA hai aura yadi use mukta rakhanA ho to vaha mukta raha sakatA hai| haiN| isaliye sujJa janoMko rassose baMdhe hue bailakI taraha manako vaza rakhanA caahiye| jisa prakAra puSpameM saurabha, dUdhameM ghI aura kAyAmeM teja (jIva )sthita rahatA hai usI taraha jIvameM jJAna rahatA hai, kintu vaha upAyase hI vyakta (prakaTa ) ho sakatA hai| ___ isa prakAra dAna dharmake mahAtmyakA varNana karaneke bAda ve dharmake dUsare aMga rUpa zIla dharmakA varNana karane lage:
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ -SaSTha saga. "zaucAnAM paramaM zauca, guNAnAM paramo gunnH| prabhAva mahimA dhAma, zIlamekaM jagattaye // " arthAt-"pavitratAmeM parama pavitra zIla hai, guNoMmeM parama guNa zIla hai aura tInoM lokameM prabhAva tathA mahimAkA dhAma koI vastu ho, to vaha kevala zIla hI hai|" "javo hi saptaH paramaM vibhUSaNaM, bhatAMganAyAH kRzatA tpsvinH| dvijasya vidyaSa munestathA kSamA, zIlaM hi sarvasya janasya bhUSaNam // " arthAt-"azvakA uttama bhUSaNa vega hai, strIkA uttama bhUSaNa usakA pati hai, tapasvIkA uttama bhUSaNa kRzatA hai, brAhmaNa kA uttama bhUSaNa vidyA hai aura munikA uttama bhUSaNa kSamA hai, kintu zIla to sabhI prANiyoMkA uttama bhUSaNa hai| isa zIlakI nava vAr3a-maryAdAyeM batalAyI gayI haiN| ve isa prakAra haiM : (1) vasati-upAzraya-arthAt jisa sthAnameM strI rahatI ho yA jisa sthAnake pAsa strokA vAsa ho usa upAzrayakA muniko tyAga karanA caahiye| (2) kathA-strIse bAta cIta na karanI caahiye| (3) nisijA-jisa Asanapara strI baiThI yA soI ho, usa AsanakA do ghar3Ike liye tyAga karanA caahiye| (4) indriya-striyoMke aMgopAGga yA indriyoMko dhyAnapUrvaka na dekhanA caahiye| uttarAdhyana sUtrameM bhI kahA gayA hai ki strokA dhyAna karanese arthAt use manameM lAnese citarUpI dIvAra malIna hue binA nahIM to|" isaliye strIse bAtacIta karanA yA usake aMgopAGga dekhanA brahmacArIke liye sarvathA varjanIya hai|
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvamAtha-caritra - (5) kuDyantara-arthAt dIvArake antarakA bhI tyAga karanA caahiye| jisa gharameM strI-puruSa sote hoM aura jahAMse kaGkaNa AdikI yA hAva bhAva, vilAsa aura hAsyAdiko avAja sunAyI detI ho, vahAM dIvArakA antara honepara bhI brahmacArIko na rahanA caahiye| (6) puvvakIlIya-pUrva kIr3ita arthAt pUrvakAlameM stroke sAtha jo krIr3A Adi ko ho usakA bhI smaraNa na karanA caahiye| (7)paNIya-atyanta snigdha AhAra yAni jisa padArthake sevanase kAmoddIpana honekI saMbhAvanA ho, aise padArthakA tyAga karanA caahiye| (8) aimAyAhAra-z2iyAdA AhAra na karanA caahiye| (6) vibhUsaNAI-AbhUSaNa, svaccha vastra, snAna, majana aura aMgazobhA AdikA bhI brahmavArIko tyAga karanA caahiye| ___ina nava maryAdAoMkI yatnapUrvaka rakSA karanI cAhiye aura niraticAra pUrvaka brahmacaryakA pAlana karanA cAhiye / isameM puruSako svadArAsantoSa vrata aura stroko svapuruSa santoSa vrata dhAraNa karanA caahiye| jo loga viSayAkula ho manase bhI zIlakA khaNDana karate haiM, ve maNiratha rAjAkI taraha ghora narakake adhikArI hote haiN| aura jo sato madanarekhAkI bhAMti nirmala zIlakA pAlana karate haiM, vaha bhAgyavAna jIvoMmeM sammAnita hokara sugatiko upArjana karate haiN| maNiratha aura madanarekhAkA dRSTAnta isa prakAra hai :-- isa bharata kSetrake avantI nAmaka dezameM sudarzana nAmaka eka
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * prasiddha nagara hai| vahAM eka samaya maNiratha nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vaha bar3A hI pApI aura strI-lampaTa thaa| usake yugabAhu nAmaka eka bhAI thA jo yuvarAjake padapara thaa| vaha dayAlu dAnI, guNavAna aura bahuta hI uttama prakRtikA puruSa thaa| usake madanarekhA nAmaka eka satI sAdhvI strI thii| vaha bar3IhI rUpavatI aura pativratA tho| vaha sadA pauSadha aura pratikramaNAdika kiyA karatI thii| usake candrayazA nAmaka eka putra bhI thaa| ___ eka bAra paradekI oTase madanarekhAko gahane-kapar3oMse sajI huI dekhakara maNiratha apane manameM kahane lagA--"aho ! kaisI devAGganAke samAna sundarI hai| merI strI bhI itanI sundara nahIM hai| ataeva jisa taraha ho, ise hAthameM karanA caahiye| yaha socakara usI dinase vaha phala-phUla, vastra aura alaMkArAdi cIjeM usake pAsa bhejane lgaa| sarala hRdayA madanarekhA bho ina cIjoMko jyeSThakA prasAda samajhakara rakha lene lgii| isI taraha kucha dina bIta gaye, taba eka dina usane apanI dUtIko usake pAsa bhejaa| vaha usake pAsa Akara kahane lago--"he bhadre ! rAjA maNiratha tere guNoMpara tana-manase mugdha ho rahe haiN| ve tujhe apanI ardhAGginI banAkara apane rAjyako svAminI banAnA cAhate haiN| yaha tere liye bar3e hI saubhAgyako bAta hai, ataeva tujhe zIghrahI svIkAra kara lenA caahiye|" dUtIkI yaha bAta sunakara rAnIne kahA-"uttama janoMko aisA kAma zobhA nahIM detaa| zAstra meM bhI kahA hai ki"he gautama! jaba ananta pAparAzikA udaya hotA hai taba strItva
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 * pArzvanAtha caritra * prApta hotA hai aura strItva prApta honepara yadi usameM zIla na huA to usakA jIvana bekAra hI samajhanA cAhiye / ataeva striyoMkA mukhya guNa zIla hI hai| isake atirikta jo puruSa sajjana hote haiM, ve mRtyuko bheMTanA pasanda karate haiM, kintu kisIke zIlako khaNDita nahIM krte| isase donoM loka bigar3ate haiN| aura bhI kahA hai ki jIvahiMsA, asatya aura paradravyake apaharaNa evam parastrIkI kAmanA karanese prANiyoMko narakakI prApti hotI hai / isaliye tU rAjAse jAkara kaha de ki he rAjan ! santoSa kIjiye aura isa durAgrahako chor3a diijiye| aisI tRSNA ko kabhI bhUlakara bhI hRdaya meM sthAna na denA cAhiye / " madanarekhAkI yaha bAteM suna dUtIne jyoM-kI-tyoM rAjAko kaha sunAyI; kintu isase usakI kAmatRSNA zAnta honeke badale aura bhI prabala ho uTho / eka dina rAjA ke manameM vicAra AyA ki jabataka yugabAhu jItA rahegA tabataka madanarekhAko vaza karanA kaThina hai / ataeva kisI taraha pahale isa kaNTakako dUra karanA cAhiye / isake bAda madanarekhA bAtase na mAnegI to use balase bhI vaza kara lUMgA / yaha socakara vaha kisI upayukta avasarakI pratIkSA karane lagA / vAstava meM kAma aura mohakI viDambanA aisI hI hotI hai / jAtyandha, madonmatta aura arthI kabhI bhI apane doSako nahIM dekha sakate / kisIne Thoka hI kahA hai ki nImake per3ako dUdhase sIMcA jAya aura usake cAroM ora gur3akA thAlA banAyA jAya, taba bhI vaha apanI kaTutAko nahIM chor3a sktaa| kahane kA tAtparya yaha
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 381 hai ki logoMke jAti guNa viparIta paristhiti meM bhI parivartita nahIM hote / eka bAra madanarekhAko svapnIM candra dikhAyI diyaa| yaha bAta usane apane pati yugabAhuse nivedana kI / usane kahA - " he devi ! yaha svapna bahuta hI acchA haiM / isase mAlUma hotA hai ki tujhe candrake samAna putrakI prApti hogI / " yaha svapna phala sunakara madanarekhAko bar3A hI Ananda huaa| kyoMki usa samaya vaha vAsta meM garbhavatI thii| tIsare mahIne garbhake prabhAvase madanarekhAko jina pUjA karane aura jinezvarakI kathA sunanekA dohada huA / yaha jAna kara yugabAhune zIghra hI usakA yaha dohada pUrNa kara diyA / anantara kucha hI dinoMke bAda vasantaRtu A phuNcii| isa samaya vana aura upavanoM kI zobhA saugunI bar3ha gayI / jidhara hI dekhiye udhara ho nAga, punnAja, mallikA, kunda, macakunda, elA, lavaGga, drAkSa, kadalI, juI aura campaka prabhRti puSpoM aura vRkSoMkI bahAra dikhAyI detI thI / cAroM ora bhramara guJjAra kara rahe the / koyaleM kUka rahI thIM aura pakSIgaNa krIr3A kara rahe the / upavanakI yaha zobhA dekha kara yugabAhu madanarekhAke sAtha krIr3A karane gayA / usa samaya aneka nagara nivAsI bhI vahAM krIr3A karaneke liye pahalehose gaye hue the| yugabAhune sArA dina vahIM jalakrIr3A, evaM khAne-pIne aura sonemeM bitA diyA / jaba rAtri ho gayI to vaha vahIM kadalI gRhameM so rahA / yugabAhuke sAtha jo loga gaye hue the, unameM se kucha to nagarako lauTa Aye aura kucha vahIM raha gaye /
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 * pArzvanAtha caritra * idhara rAjA maNiratha hamezA~ yugabAhuke kAmoMpara dhyAna rakhatA thaa| jaba use udyAna -krIr3AkA hAla mAlUma huA, taba vaha apane manameM kahane lagA- "Ajase bar3hakara acchA avasara phira zAyadahI milegA / udyAnameM bhI Aja usake sAtha bahuta hI kama manuSya haiM ataeva Aja hI use talavArake ghATa utAra denA cAhiye / " yaha socakara vaha hAthameM talavAra le udyAnameM phuNcaa| vahAM usane paharedAroMse pUchA - "yugabAhu kahAM hai ? zIghrahI batalAo / jaMgalameM apane bhAIko akelA jAna kara merA citta vicalita ho uThA hai| isIliye maiM adhIra hokara yahAM daur3a AyA hU~ / " rAjA aura paharedAroMkI yaha bAtacIta sunakara yugabAhu jaga pdd'aa| vaha turatahI kadalI gRhake bahAra nikala AyA aura rAjAko praNAma kara eka ora khar3A ho gayA / yaha dekha rAjAne kahA - " he vatsa ! calo, hamaloga nagara meM caleM / hamalogoM ke hajAra dosta aura hajAra duzmana hote haiM ataeva isa taraha jaMgalameM rahanA ThIka nahIM / " rAjAkI yaha bAta sunakara yugabAhune usI samaya madanarekhA tathA anyAnya manuSyoM ko sAtha le nagarakI ora prasthAna kiyA / rAste meM yugabAhuko sAtha le maNiratha saba logoMse kucha Age nikala gyaa| usake manameM to Aja pApa basA huA thA / ataeva pakAnta milate hI usane yugabAhukI gardanapara eka talavAra jamA do / isase turata hI yugabAhu mUrcchita hokara jamInapara gira pdd'aa| idhara madanarekhA ina logoMse thor3I hI dUrApara thI / isaliye vaha isa ghaTanAko dekhate hI bar3e jorase cillA uThI / usakI yaha cillAhaTa
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarma. sunate hI yugabAhuke anucara vahAM daur3a aaye| vahAM jo unhoMne dRzya dekhA usase unake AzcaryakA vArApAra na rhaa| yugabAhu lahase lathapatha avasthAmeM jIvanako antima ghar3iyAM vyatIta kara rahA thA aura usake pAsahI maNirathakI rakta raMjita talavAra par3I huI thii| isa samaya maNirathane saba logoMko zAnta karate hue kahA ki-"mere hAthase acAnaka talavAra chUTakara ise laga gayI! aba maiM kyA karU aura saMsArako kauna muMha dikhAU? isI taraha kI bAteM banA kara vaha logoMko dikhAneke liye galA phAr3a-phAr3a kara rone lgaa| kucha samaya taka yaha abhinaya karaneke bAda vaha yugabAhuko nagarameM uThavA le gyaa| udhara yugabAhuke putra candrayazAne jaba yaha samAcAra sunA, to vaha hAhAkAra karatA huA vahAM daur3a AyA aura pitAkI yaha avasthA dekhakara vaha kSaNa bharake liye kiMkartavyavimUr3ha bana gayA ; kintu zIghra hI usane apane Apako samhAlA aura yugabAhukA upacAra karabheke liye nagarake sucatura vaidyoMko bulA laayaa| usI samaya vaidya loga yatnapUrvaka yugabAhukI cikitsA karane lage, kintu aba usake jIvanakI koI AzA na thI : usake jakhmase bahata sA rakta nikala jAneke kAraNa vaha mRta prAya ho rahA thaa| usakI bolI banda ho gayI tho, zarIra stabdha ho gayA thA aura AMkheM jhepa gayI thIM / patikI yaha avasthA dekhate hI madanarekhA samajha gayI ki aba inakA antima samaya A pahuMcA hai| ataeva vaha usake kAnake pAsa Akara komala svarase kahane lagI-"he prANanAtha ! aba Apa svahitakI sAdhanAke liye
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ www 384 pArzvanAtha caritrataiyAra ho jaaiye| usake liye yahI upayukta avasara hai| Apake bhAIne Apake sAtha jo durvyavahAra kiyA hai, usakA koI khayAla na kIjiye / yaha saba apane karmakA hI doSa hai / isameM aura kisIkA doSa nahIM haiN| kisIne kahA bhI hai ki isa janmameM yA dUsare janmameM jo jisa karmako karatA hai, vaha use avazya ho bhoganA par3atA hai| dUsare to kevala nimitta mAtra haiN| isaliye Apa usakA koI qhayAla na kara kevala dharmakI sAdhanA kojiye| Apane apane jIvanameM yadi koI duSkarma kiyA ho to usakI nindA kiijiye| mitra, zatru yA svajana, parajanakA koI aparAdha kiyA ho, to unase kSamA prArthanA kIjiye aura sabase maitrIbhAva bddh'aaiye| jinhoMne Apako duHkhameM DAlA ho, unase bhI kSamA prArthanA kIjiye / jovana, dhana, yauvana, rUpa aura priya samAgama--yaha saba samudrake taraMgoMkI bhA~ti caMcala haiN| vyAdhi, janma, jarA aura mRtyuse grasita prANiyoMke liye jina dharmake atirikta aura koI avalambana nahIM hai| Apa kisIkA bhI pratibandha na kIjiye / prANo akelA hI utpanna hotA hai, akelA hI maratA hai aura akelA ho sukha duHkhakA anubhava karatA hai| zarIra, dhana, dhAnya aura parivAra yaha sabhI anitya haiN| rudhira, mAMsa, asthi, antrAvalI, viSThA aura mUtrase paripUrNa isa zarIrapara Asakta na hoiyegaa| lAlana-pAlana karane para bhI yaha zarIra apanA kabhI nahIM hotaa| dhIra yA bhIru sabako eka na eka dina maranA hI hai| mRtyuse kevala bAlaka aura sukRtavarjita manuSya hI Darate haiN| paNDitagaNa to mRtyuko priyatama
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ - SaSTha sarga wwwnamam atithi mAnate haiN| isaliye maranA isa taraha cAhiye, ki jisase phira maranA na pdd'e| isake liye manameM socanA cAhiye ki mujhe jinezvarakI zaraNa prApta ho, siddhako zaraNa prApta ho, sAdhukI zaraNa prApta ho aura kevalo bhASita dharmakI zaraNa prApta ho / aThAraha pApasAnoMkA pratikramaNa kIjiye / paJcaparameSThI mantrakA smaraNa kiijiye| RSabhAdi jinezvaroMko tathA bharata, airavata, aura mahAvidehake samasta jinezvaroMko namaskAra kIjiye ; kyoMki tIrthaMkaroMko namaH skAra karanese hI saMsArake bandhanase chuTakArA hotA hai aura bhavya jIvoMko ucca prakArake samyaktvakA lAbha hotA hai| sAtha hI siddha bhagavAnako namaskAra kIjiye, jisase karmakA kSaya ho| sanameM kahiye ki dhyAna rUpI agnise sahasra janmake karmarUpo indhanako jalA denevAle siddha bhagavAnoMko namaskAra hai| isI taraha dharmAcAryoMko bhI namaskAra kIjiye / upAdhyAyako namaskAra kojiye| jinakalyo, sthavirakalpI, jaMghAcAraNa, vidyAcAraNa ityAdi saba prakArake sAdhuoMko bhI namaskAra kojiye / ina pAMca namaskAroMse jIvako yadi mokSakI prApti na huI to vaha vaimAnika deva to avazya hI hotA hai| sAtha hI caturvidha AhArakA tyAga kara anazana grahaNa kiijiye| isase avazya ApakA kalyANa hogA aura Apake ihaloka tathA paraloka bneNge| __madanarekhAke ina amRtake samAna vacanoMko zravaNakara yugabAhukA krodha zAnta ho gyaa| usI samaya usane mastakapara aMjali jor3akara yaha saba svIkAra kiyaa| isake bAda zubha dhyAnapUrvaka 25
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 * pArzvanAtha-caritra * mRtyuko prApta kara vaha pAMcaveM brahmadevalokameM deva huA aura use dasa sAgaropamakI Ayu prApta huii| pitAko mRtyu dekhakara candrayazA atyanta kalpAnta karane lgaa| madanarekhAko bhI bahuta duHkha huaa| yaha apane manameM socane lagI,-"aho! mere rUpako dhikkAra hai| maiM kaisI abhAginI hUM ki merA rUpa hI mere patike vinAzakA kAraNa huaa| jisa durAtmAne mere nimitta apane bhAIkI hatyA kI, vaha avazya hI balapUrvaka mujhe vaza karane kI ceSTA kregaa| isaliye aba yahA~ merA rahanA ThIka nhiiN| aba mujhe kahIM anyatra jAkara jIvikAkA koI nirdoSa sAdhana khoja nikAlanA caahiye| yahAM rahanese sambhava hai ki yaha pApI mere putrako bhI mAra ddaale|" yaha soca kara madanarekhA madhyarAtrike sayaya gharase nikala par3I aura pUrva dizAke eka jaMgalameM jA phuNcii| rAtri vyatIta honepara dUsare dina madhyAnhake samaya eka sarovara para jA, usane pala hAra aura jalapAna dvArA udarapUrtI kii| thakAvaTake kAraNa usakA zarIra cUra cUra ho rahA thaa| *roMmeM aba eka kadama bhI calanekI zakti na thI ataeva vaha eka kadalI-gRhameM jAkara so rho| isI taraha vaha dina bIta gyaa| rAtrike samaya bhI usa kadalI-gRhako anyAnya sthAnoMse adhika surakSita samajha kara vaha hA so rahI / rAtrimeM vyAdha, siMha, cIte aura zRgAla prabhRti vanya-pazuoMkI boliyAM sunakara usakA kalejA kAMpa uThatA thaa| phira bhI, vaha namaskAra maMtrakA smaraNa karatI huI vahIM par3I rhii| madhyarAtrike
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha sarga* samaya use prasava vedanA Arambha huI aura kucha hI derake bAda usane eka tejasvI putrako janma diyaa| isa samaya usake kaSToMkA koI vArApAra na thA, parantu lAcAra, sirapara jo A par3o tho, use sahana karaneke sivA aura koI cArA na thaa| sUryodaya honepara usane apane putrako uMgalImeM eka mudrikA pahanA dii| jisapara yugabAhukA nAma aGkita thaa| isake bAda eka kambalapara use sulAkara, vaha apane kapar3e tathA zarIra dhoneke liye pAsake sarovara para gyii| usa samaya vahAM jalameM eka hAthI krIr3A kara rahA thaa| usane madanarekhAko DhUMDhase pakar3a kara AkAzakI ora uchAla diyaa| isI samaya eka yuvaka vidyAdhara, jo nandIzvara dvIpase A rahA thA, yahIM A niklaa| vaha madanarekhAko dekhate hI usapara mohita ho gyaa| usI samaya usane use AkAzameM goMca liyA aura vetADhya parvatapara uThA le gyaa| vahAM pahuMcanepara madanarekhAne dhairya rakhate hue kahA--"he mahAsatva ! AjahI rAtriko maiMne jagalameM putrako janma diyA hai| use maiM kadalI-gRhameM rakha sarovarapara gayI thii| vahAMpara jalakrIr3A karate hue hAthIne mujhe AkAzakI ora uchAla diyaa| kintu mere saubhAgyase usI samaya Apa vahAM A pahuMce aura Apane mujhe uThA liyaa| varnA nIce Anepara to mere prANa hI nikala jAte / aba mujhe apane baccekI phikra lagI hai| yadi maiM isI samaya vahAM na pahu~cuMgI, to vanya pazu use mAra DAleMge yA nirAhAra avasthAmeM vaha Apa hI mara jaaygaa| isaliye he dayAlu ! mujhe
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 * pArzvanAtha caritra * putradAna denekI kRpA kIjiye / yA to use yahAM le Aiye yA mujhe hI vahAM pahu~cA dIjiye / " madanarekhAkI yaha prArthanA sunakara vidyAdharane kahA, he bhadra e ! yadi tU merI patnI honA svIkAra kare, to maiM terI bAta mAna sakatA hUM / dekha, isa vaitADhya parvatake ranAvaha nAmaka nagara meM maNicUr3a nAmaka eka rAjA rAjya karate the / unhIMkA maiM putra hU~ / pitAne rAjagaddI para mujhe baiThAkara cAraNazramaNa munike nikaTa dIkSA grahaNa kara lI hai / kala ve nandIzvara dvIpake jinezvaroMko vandanA karane gaye usa samaya maiM bhI unake sAtha vandanA karaneke liye gayA thaa| vahAMse vApasa Ate samaya mArgameM maiMne tujhe dekhA aura terA rUpa saundarya dekhakara tujhapara mugdha ho gayA, isIliye maiMne tujhe bacA liyA hai / aba tU merI bAta mAna kara merI gRhiNI honA svIkAra kara / isase hama donoM sukhI hoMge / putrake sambandha meM to aba tujhe cintA karane kI AvazyakatA hI nahIM hai / use mithilApati padmaratha rAjA, jo azvakrIr3A karate hue udhara se A nikale the, uThA le gaye haiM / aura use apanI rAnI puSpamAlAko sauMpa diyA hai / vaha bhI putrakI bhAMti usakA lAlana-pAlana kara rahI hai / yaha saba bAteM maiM prajJaptividyAse jAna sakA hUM / aba tU usakI cintA chor3a de aura sAnanda mere sAtha aizvarya upabhoga kara / 1 vidyAdharakI yaha bAteM sunakara madanarekhA apane manameM kahane lagI, - " aho ! merA bhAgya kaisA vicitra hai, ki eka na eka Aphata mere sirapara ma~DarAyA hI karatI hai / jisa Aphata se
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga 309 bavaneke liye maiM itanI dUra AyI, vaha aba bhI mere pIche par3I huI hai| khaira, cAhe jo ho, jisa zIlakI maiMne abataka rakSA kI hai, use bhaviSyameM bhI prANapaNase bacAnekI ceSTA kruuNgii|' yaha socakara usane vidyAdharase kahA,-"mahAnubhAva ! pahale Apa mujhe nandIzvaradvIpa le caliye aura jina-vandana tathA munivandana kraaiye| isake bAda Apa jo kaheMge vahI kruuNgii|" madanarekhAke ina vacanoMse santuSTa hokara vidyAdharane usI kSaNa use vimAnameM baiThAkara nandIzvaradvIpake liye prasthAna kiyaa| ___ nandIzvara dvIpakI zobhA avarNanIya thii| cAra caitya cAra aMjana giripara, solaha caitya solaha dadhimukhapara aura battIsa caitya battIsa ratikarapara suzobhita ho rahe the| saba milAkara bAvana jinAlaya the| ve sau yojana lambe, pavAsa yojana caur3e aura bahattara yojana UMce the| vimAnase utara kara donoMne RSabha, candrAnana, vAriSeNa aura vardhamAna nAmaka zAzvata jinezvaroMkI pratimAbhoMkA bhaktipUrvaka pUjana vandana kiyaa| isake bAda maNinar3a munIzvarako namaskAra kara ve donoM unake pAsa baiThe gye| munIzvara parama jJAnI the| ve apane jJAnase madanarekhAke manobhAva turata hI tAr3a gye| unhoMne maNiprabhako dharmopadeza dete hue zIlake sambandhameM bahuta kucha zikSA dii| isase maNiprabhako apane pApake liye pazcAtApa huA aura usane madanarekhAse kSamA prArthanA kara apanA aparAdha kSamA kraayaa| maNiprabhane kahA,Ajase maiM tujhe apanI bahina maangaa| mere yogya jo kAryasevA
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra * ho, vaha niHsaMkoca bhAvase sUcita kara / yaha suna madanarekhAne kahA, "he bandhu ! Apane isa tIrthakA darzana karAnekI jo kRpA kI hai usase maiM kRtakRtya ho gayI hUM / aba mujhe aura koI abhilASA nahIM hai / " isake bAda madanarekhAne munise apane putrake sambandhameM kucha prazna pUche / munine usake praznoMkA uttara dete hue kahA, "he bhadre ! pUrvakAlameM do rAjakumAra the, unhoMne dharmArAna kara devatva prApta kiyA thaa| vahAMse cyuta hokara eka to mithilApati padmaratha rAjA huA aura dUsarA terA putra huA / isa samaya padmaratha tere putrako apane sAtha le gayA hai aura use apanI rAnI puSpamAlAko sauMpa diyA hai| vaha niHsantAna honeke kAraNa use apanA putra ho samajhakara usakA bhalIbhAMti lAlana-pAlana kara rahI hai / pUrvajanma ke premake kAraNa rAjA isa janma meM bhI use bahuta cAhatA hai| usane nagara meM putrajanmakA mahotsava bhI karAyA hai / isa samaya terA putra saba tarahase sukhI hai / tujhe usakI lezamAtra bhI cintA na karanI cAhiye / " 360 jisa samaya muni yaha bAteM batalA rahe the, usI samaya candra aura ravikI prabhAse bhI adhika tejasvI, ratnoM dvArA nirmita, ghuMghuroMke zabdase zabdAyamAna, bAjoMke nAda aura devatAoMkI jayadhvanise pUrita eka vimAna vahAM A phuNcaa| usameM se vastrAbhUSaNa vibhUSita eka tejasvI deva nIce utraa| usane sarvaprathama madanarekhAko tIna pradakSiNAyeM dekara praNAma kiyaa| isake bAda vaha muniko praNAma kara unake pAsa baiTha gayA / devakI yaha
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga asaMbaddha kriyA dekhakara maNi prabhane kahA,-"jaba devatA hI aisA viruddhAcaraNa kara rahe haiM, taba auroMko kyA kahA jAya ? pahale cAra jJAnake dhAraNa karanevAle aura ramya cAritrase vibhUSita muniko praNAma karanA cAhiye thA; kintu isa devane pahale eka strIko praNAma kiyaa| yaha viruddhAcaraNa nahIM to ora kyA hai ?" maNiprabhakI yaha bAteM sunakara vaha deva use javAba denA cAtA hI thA, ki utanemeM munirAja bola utthe| unhoMne kahA-"he maNiprabha ! terA yaha AkSepa anucita hai| isa devako isake kAryake liye upAlambha nahIM diyA jA sktaa| maNiratha rAjAne madanarekhApara Asakta ho jisa samaya yugavAhukI hatyA kI thI usa samaya mRtyu zayyApara par3e hue yugabAhuko madanarekhAne hI komala zabdoMmeM jina dharmakA upadeza diyA thA aura usI dharmake prabhAvase yugavAhu pAMcaveM deva lokameM deva huaa| vahI yaha hai aura madanarekhA isakI dharmaguruNI hai| isIliye isa devane prathama ise praNAma kiyA hai| kahA bhI hai ki jo yati yA gRhastha kisIko dharmameM lagAtA hai, vahI saddharma dAnake kAraNa usakA guru kahalAtA hai| isake atirikta jo samyaktva de, usake liye yahI samajhanA cAhiye ki usane zivasukha diyA hai| isa upakArake samAna aura koI upakAra hI nahIM hai|" munIzvarakI yaha bAteM suna maNiprabhako jina dharmake adbhuta sAmarthyakA jJAna huA aura usane usa devase kSamA prArthanA kI / usa samaya usane madanarekhAse kahA-"he bhadre ! tujhe kisI vastuphI abhilASA ho to sUcita kara, maiM use pUrNa
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra * karaneke liye taiyAra huuN|" yaha suna madanarekhAne kahA-"he deva! ' janma, jarA, mRtyu, roga aura zokAdikase varjita mokSa sukha prApta pharanA yahI eka mAtra merI Antarika abhilASA hai| yadi Apa merA kucha abhISTa karanA hI cAhate haiM, to mujhe zIghrahI mithilApurI le cliye| kyoMki pahale maiM apane putrako eka bAra jI bharakara dekha lenA cAhatI huuN| isake bAda maiM dharma karmameM vizeSa rUpase pravRtta honekI ceSTA kruuNgii|" ___ madanarekhAkI yaha bAta sunakara devane use usI kSaNa mithilApurI pahuMcA diyaa| iso mithilApuromeM zrImallinAtha mahAprabhuke dIkSA, janma aura kevala jJAna-yaha tona kalyANaka hue the| isIliye mithilApurI eka tIrthasthAna mAnI jAtI hai| madanarekhA aura usa devane yahAM pahuMcakara jinacaityoM aura upAzraya sthita sAdhvioMko sarva prathama vandana kiyaa| sAdhvioMne unheM dharmoMpadeza dete hue kahA-"manuSya janma bar3A hI durlabha hai, isIke dvArA dharmAdharmakA phala jAnA jA sakatA hai ataeva manuSya janma prApta honepara dharmakAryameM sadA tatpara rahanA caahiye| sAdhvioMkA yaha dharmopadeza sunaneke bAda usa devatAne madanarekhAse kahA"he sundarI ! calo, aba tumheM rAja-mandirameM le calUM aura vahAM tumheM tumhArA putra dikhlaauu|" yaha suna madanarekhAne kahA-"he deva ! bhava merI manovRtti badala gayI hai| aba maiM putra snehako hRdayase sadAke liye dUra karanA cAhatI huuN| putrAdi parivAra to isa saMsArameM bhramaNa karate hue aneka bAra prApta ho cukA hai| aba mujhe usakI
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha saga apekSA nahIM hai| aba to maiM kevala dIkSA lenA cAhatI hUM aura isake liye maiM inhoM sAdhvioMkI zaraNa grahaNa karatI huuN|" madanarekhAkI yaha bAta sunakara vaha deva sAdhvioM aura madanarekhAko namaskAra kara svarga calA gyaa| anantara madanarekhAne sAdhvioMke nikaTha dIkSA grahaNa kara lii| sAdhviyoMne usakA nAma badalakara suvratA rkhaa| madanarakhA aba duSkara tapa karane aura nirativAra pUrvaka cAritrakA pAlana karanemeM apanA samaya vyatIta karane lgii| udhara madanarekhAke usa putrake prabhAvase padmaratha rAjAkA prabhAva uttarottara bar3hane lgaa| aneka rAjAoMne namratA pUrvaka usakI sevAmeM upasthita hokara ulakI adhInatA svIkAra kii| padmarathane isa pratApo bAlakakA nAma nami rkhaa| evaM usake lAlana-pAlana ke liye aneka dhAtriyoMko niyukta kara diyA / kramazaH jaba namine yauvanAvasthAmeM padArpaNa kiyA, taba padmarathane eka hajAra aura ATha kulona kanyAoMle usakA vivAha kara diyA / tadanantara kucha dinoMke bAda jaba padmarabane dekhA, ki namikumAra rAjyabhAra samhAlane yogya ho gayA hai, taba use rAja gaddopara baiThA kara, usane dIkSA le lii| isake bAda padmaratha rAjAne apane karmoko kSayakara mokSakI prApti ko aura namikumArane aneka rAjAoMko adhInakara apanI aura apane rAjyakA khUba unnati kii| idhara yugabAhukI hatyA karaneke bAda maNiratha rAjA bhI kisI prakAra sukhI na ho skaa| jisa rAtriko usane yugabAhupara tala. vArase vAra kiyA thA, usI rAtriko eka viSadhara sarpane use
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 * pArzvanAtha caritra * Dasa liyA aura isake kAraNa usakI tatkAla mRtyu ho gayI / mRtyu honepara vaha paMkaprabhA nAmaka cauthI naraka pRthvImeM nArakI huA / usake koI putra nahIM thA isaliye mantro aura adhikAriyoMne salAhakara yugabAhuke putra candrayazAko siMhAsana para baiThAyA anantara candrayazAne rAjyakA samasta bhAra samhAla liyA aura bar3I yogyatA ke sAtha prajAkA pAlana karane lagA / 1 isa prakAra madanarekhA ke donoM putra alaga-alaga rAjyake adhikArI hue| kintu deva durvapAkase kucha dinoMke bAda eka aisI ghaTanA ghaTita huI, jisase donoMke bIca ghora saMgrAma honekI naubata A gyii| bAta yaha huI ki namirAjAke yahAM eka bahuta hI balavAna aura vizAlakAya sapheda hAthI thA, vaha eka dina apane bandhanoMko tor3akara sudarzana purakI ora calA aayaa| jaba vaha sudarzanapurako sImAmeM pahuMca gayA taba logoMne candrayazAko usake AnekI sUcanA dii| sunakara kautUhala vaza vaha use dekhane gayA aura turata use pakar3a kara apane sAtha le AyA / kucha dinoMke bAda anucaroM dvArA yaha samAcAra namirAjAke pAsa pahuMcA / candra yazAkI yaha dhRSTatA namiko asahya ho pdd'ii| usane usI samaya eka dUtako usake pAsa bheja kara apanA hAthI vApasa maaNgaa| dUtake pahuMcane para candrayazAne usase kahA - "tere svAmIko kyA mati vibhrama ho gayA hai, jo vaha hAthIko vApasa mAMga rahA hai / usane mujhe vaha hAthI nahIM diyA hai / vaha to Izvarako kRpAse svayaM mere pAsa AyA hai| tere rAjAko yaha jAnanA aura samajhanA
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga cAhiye ki lakSmI vaMza parasparAse prApta nahIM hotI / vaha to khaDga dvArA AkramaNa karanese hI bhogI jAtI hai aura isI liye yaha kahAvata pracalita huI hai ki vasundharAko vIra puruSa hI upabhoga . kara sakate haiN| __ namirAjAke dUtako isa tarahako bAteM sunA kara, balki kahanA cAhiye ki use apamAnita kara candrayazAne use vidA kiyaa| usane jAkara, yaha sArA hAla namirAjAko kaha sunaayaa| isase namirAjAko bar3A hI krodha car3hA aura usane usI kSaNa raNabherI bajavA kara sainikoMko raNayAtrA karanekI AjJA dii| dekhate-hIdekhate namirAjAkI yaha senA sudarzanapura jA pahuMcI aura nagarapara AkramaNa karanekI taiyArI karane lgii| idhara candrayazA bhI pahalese taiyAra baiThA thaa| usane bhI apane sainikoMko taiyAra honekI AjJA de dii| usakI icchA thI ki nagarake bAhara nikala kara namirAjA kI senAse morcA liyA jAya; kintu bure zakunoMne use rokA aura mantriyoMne bhI use salAha do ki isa samaya nagarake daravAje banda kara yahIM baiTha rahanA aura zatruko gati vidhi dekhate rahanA adhika lAbha dAyaka hai| yaha suna candrayazAne mantriyoMkI salAha mAna lI aura aisA hI kiyaa| udhara namirAjAne bhI cAroM orase nagarako ghera liyaa| ___ isa durghaTanAkA samAcAra jaba sAdhvI suvratAne sunA; taba vaha apane manameM kahane lagI-saMgrAmameM manuSyoMkA nAza kara ni:sandeha mere donoM putra adhogati prApta kreNge| kintu yaha ThIka nhiiN|
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 * pArzvanAtha-caritra * jisa taraha ho mujhe ina donoMko yuddha karanese rokanA caahiye| socakara kaI sAdhvioMke sAtha vaha sudarzanapurameM namirAjAke pAsa gyii| vahA~ namirAjAne use Ate dekha vinaya pUrvaka vandana kiyA evaM usako ucca Asanapara baiThAkara Apa unake caraNoMke pAsa bhUmi para baiTha gyaa| pazcAt sAdhvioMne use dharma lAbha de, samajhAte hue kahA ki,--"he rAjan ! yaha rAjya lakSmI asAra hai| jova hiMsA se prANiyoMko avazya hI narakakI prApti hotI hai| isaliye yuddha karanekA vicAra chor3a de| isake atirikta bar3e bhAIse yuddha karanA to bilakula asaMgata hai / " yaha suna namirAjAne kahA--"he devi! candrayazA merA bar3A bhAI kaise huA ?" suvratAne aba namirAjAko sArA vRttAnta kaha sunAyA aura pramANake liye usa kammalako, jo use or3hAyA thA aura usa mudrikAkI nizAnI btlaayii| isase suvratAke kathanako puSTi ho gayo aura namirAjAko vizvAsa ho gayA, ki suvratA jo kaha rahI haiM, vaha akSarazaH satya hai| phira bhI vaha mAnake kAraNa yuddhako banda karaneke liye taiyAra na huaa| - isake bAda sAdhvI suvratA candrayazAke pAsa gyii| vaha use dekhate hI pahacAna gyaa| usI samaya usane suvratAko ucca Asana dekara namratA pUrvaka vandana kiyaa| yaha dekha usake parivArane bhI AdarapUrvaka suvratAko bandana kiyaa| isa prakAra suvratAkA samucita satkAra karaneke bAda candrayazAne kahA-"he bhagavati ! Apako yaha ugravrata kyoM dhAraNa karanA pdd'aa|" putrakA yaha prazna sunakara suvratAne use sArA hAla jyoM-kA-tyoM kaha sunaayaa|
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sage sunakara usane pUchA,-"devI! vaha svapna-sUcita merA bhAI kahAM hai !" suvratAne kahA, "he vatsa! jisa banamirAjAne tere nagarako ghera rakhA hai, vahI terA vaha bhAI hai|" mAtAko yaha bAta sunakara candrayazAke AnandakA vArApAra na rhaa| vaha uso samaya nemirAjAko bheTaneke liye cala pddh'aa| jaba yaha samAcAra nemirAjAne sunA, to vaha bhI sammukha calakara mArgameM hI candrayazAse A milaa| donoM jana eka dUsareke galese cipaTa gye| unakA vaha prema-milana saMsArameM eka dekhane yogya vastu thii| bheMTa honeke bAda candrayazAne bar3e samArohake sAtha namirAjAko apane nagarameM praveza kraayaa| isake bAda usane AMkhoMse AMsU girAte hue namirAjAse kahA-"he vatsa ! pitAkI mRtyu dekhaneke bAdasehI mujhe rAjyase virakti ho gayI hai; kintu isa gurutara bhArake uThAnevAlAkA abhAva honeke kAraNa mujhe icchA na hote hue bhI yaha bhAra uThAnA pdd'aa| aba tU isa bhArako svIkAra kr| isa prakAra namiko samajhA bujhA kara candrayazAne apanA rAjya bhI usIko sauMpa diyA aura svayaM dIkSA le lii| eka bAra namirAjAko bar3e jorakA bukhAra aayaa| use zAnta karaneke liye aneka upacAra kiye gaye, kintu koI lAbha na huaa| jvarako zAnta karaneke liye candanake lepakI AvazyakatA thI ataeva sabhI rAniyAM candana ghisane lgiiN| rAniyoM ke hAthameM aneka kaMkaNa the| candana ghisate samaya unase jo raNakAra hotA
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 * pArzvanAtha caritra * thA, vaha rAjAko bahuta ho apriya mAlUma hone lagA / isaliye rAniyoMne kevala eka eka kaMkaNa hAthameM rakhakara zeSa sabhI kaMkaNa nikAla DAle / isase AvAja AnI banda ho gyii| jaba rAjAko avAja na sunAyI dI, to usane mantrIse pUchA, - " aba kaMkaNoMkI AvAja kyoM nahIM sunAyI detI / rAniyoMne candana ghisanA kyA banda kara diyA hai ?" yaha suna mantrone kahA - "nahIM, svAmin! rAniyAM candana ghisa rahI haiM kintu aba unake hAthameM kevala eka eka kaMkaNa rahaneke kAraNa AvAja nahIM AtI / " mantrIkI yaha bAta sunakara rAjAke hRdayameM jJAna utpanna huA aura vaha apane manameM kahane lagA, - " aho ! bahutoM kA saMyoga honAhI duHkhadAyaka hai / aneka kaMkaNoMse mujhe kaSTa ho rahA thA / unake kama ho jAnese vaha kaSTa dUra ho gayA / ataH isa dRSTAntase yaha pratIta hotA hai, ki akele rahane meM hI parama Ananda hai / aba yadi kisI prakAra merA yaha jvara zAnta ho jAya, to maiM apane rAjya parivArako tyAga kara akelA rahUMgA aura cAritra grahaNa karUMgA / isI taraha kI bAta socate-socate namirAjAko nidrA A gayI / prAtaHkAla usane svapnameM apaneko parvatake zikhara para zveta hAthIpara baiThA huA dekhA / jaba sUryodaya honepara zaMkha evam vAdyadhvanise namirAjAkI nidrA bhaGga huI, taba usane apaneko sarvathA svastha paayaa| vaha apane manameM kahane lagA, " aho ! Aja maiMne kailA phale zubha svapna dekhA ! gAyapara, parvatake agrabhAgapara, prAsAdapara, hue vRkSapara aura gajendrapara ArUr3ha honekA svapna dikhAyI de to
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sagaM * 366 use bahuta hI zubha samajhanA caahiye| kintu mujhe qhayAla AtA hai ki maiMne pahale kabhI isa zailarAjako dekhA hai|" isa tarahakI bAteM socate-socate zubha adhyavasAyase rAjAko jAti smaraNa jJAna utpanna huaa| use aba spaSTa rUpase pUrva janmakI sArI bAteM yAda Ane lgiiN| use mAlUma ho gayA ki pUrva janmameM jaba maiM manuSya thA taba cAritrakA pAlana kara maiM dasaveM prANata devalokameM deva huA thA / usa janmameM jinezvarake janmotsavake samaya maiM meruparvatapara gayA aura usI samaya maiMne use dekhA thaa| isa prakAra namirAjAko apane Apa jJAna utpanna huaa| phalataH usane apane putrako rAjyabhAra sauMpakara dIkSA grahaNa kara lii| jisa samaya namirAjAne sAdhuveSameM nagarase prasthAna kiyA usa samaya nagarakI samasta prajA hAhAkAra kara vilApa karane lgii| iso samaya zakrendrako namirAjAkI parIkSA lenekI sUjho ataH ve brAhmaNa veSameM namirAjAke sammukha upasthita ho kahane lage"mahArAja ! Apane yaha jIva dayAkA kaisA vrata dhAraNa kiyA hai ? idhara Apane to vrata liyA hai aura udhara samasta nagaranivAsI kandana kara rahe haiN| isa vratase logoMko pIr3A ho rahI hai, ataeva ise ayogya samajha kara tyAga kiijiye|" brAhmaNake yaha vacana suna kara munirAjane kahA, "he vipra! vAstavameM mere vratake kAraNa ina logoMko koI kaSTa nahIM ho rahA hai| yaha to apanI svArthahAni dekhakara ro rahe haiN| isa samaya to maiM bhI unhIMko taraha apanA svArtha siddha karane jA rahA
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 * pArzvanAtha caritra * 1 hA - "he rAjan ! hU~, ataeva mujhe dUsaroMkI ora dekhanekI ko AvazyakatA nahIM hai / " namirAjAkA yaha uttara suna indrane rAja prAsAdameM kRtrima agni utpannakara use dikhalAte hue kahA - "he mune ! ApakA yaha mahala aura antaHpura to joroMse jala rahA hai, isakI upekSA kyoM kara rahe haiM ?" namirAjAne kahA - " jalane dIjiye / inake jalanese merI koI hAni nahIM hai / " yaha suna indrane kA, - " khaira, kamase kama nagarake cAroM ora maMtrayukta eka kilA banavA dIjiye / isase ApakI prajA surakSita rhegii| isake bAda phira Apa saMyama grahaNa kIjiye / rAjarSine kahA, "he bhadra ! merA nagara hai, usake Asa-pAsa samabhAva rUpo kilA hai ora jayarUpI mantroMse usakI rakSA hotI hai|" yaha suna punaH zakate logoMko rahaneke liye eka uttama prAsAda bana lIjiye / " rAjAne kahA, mokSa nagarameM mere liye prAsAda taiyAra hai / aba mujhe apane liye yA banavAne kI jarUrata nahIM hai / " indrane kahA,coroMkA nigraha kIjiye, taba dIkSA lIjiye / " rAgAdika hI sabase bar3hakara cora haiN| isaliye pahale hI maiM unakA nigraha kara cukA huuN|" indrane kahA, "he rAjarSi ! pahale uddhata rAjAoMko vaza kariye, taba drokSA lIjiye / " rAjAne kahA, - "anyAnya rAjAoMko jItanekA koI mUlya nahIM hai / karmapara vijaya prApta karanA hI vAstavika vijaya hai / maiM isIke liye ceSTA kara rahA huuN|" indrane kahA - "gRhasthAzramake samAna dUsarA koI dharma nahIM nirAjAne kahA, - - kara taba dIkSA eka nizvala dUsaroMke liye prAsAda 66 'pahale apane nagarake -
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 401 hai / isameM dIna janoMko dAna denekA bhI avasara milatA hai / isake mukAbale munidharma koI cIja nhiiN|" namirAjAne kahA"nahIM, brahmadeva ! yaha tumhArI bhUla hai| gRhastha dharma sAvadha honeke kAraNa rAIke samAna choTA hai aura munidharma niravadya honeke kAraNa meru parvatake samAna bar3A hai / " indrane kahA - "aizvarya bhoga karanekA jo avasara milA hai, use isa prakAra kyoM kho rahe haiM ? pahale aizvarya bhoga kojiye, bAdako saMyama liijiyegaa| munine kahA"aizvarya aura bhogase isa jIvako kabhI tRpti hotI hI nahIM / bhogake bAda saMyama grahaNa karanekA avasara kabhI mila ho nahIM sakatA / " isa prakAra indrane aneka bAteM kahIM, kintu namirAjA apane vratase lezamAtra bhI vicalita na hue / yaha dekhakara indrane apane prakRta rUpameM upasthita hokara kahA - " he mahAtman ! maiM Apako namaskAra karatA hU~ / Apa dhanya aura kRta-kRtya haiM / Apa mahAnubhAva haiN| ApakA kula bhI prazaMsanIya hai kyoMki Apane isa saMsAra kAtraNavat tyAga kiyA hai / isa prakAra namaskAra, stuti aura tIna pradakSiNA kara indra devalokako cale gaye aura rAjarSi nami niraticAra pUrvaka cAritrakA pAlana karane lage / kucha dinoMke bAda karmakSaya honepara unheM kevalajJAna utpanna huA evaM antameM unhoMne mokSa prApta kiyA 1 madanarekhA sAdhvone bhI cAritrakA pAlana kara mokSa prApta kiyA / jo loga madanarekhAkI bhAMti akhaMDa zIlakA pAlana karate 26
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra haiM, unheM dhanya hai / aise logoM ko mokSa prApta karate dera nahIM lgtii| jo loga rAjarSi namikI bhAMti rAjya tyAga kara cAritra grahaNa karate haiM aura niraticAra pUrvaka pAlate haiM, unheM bhI dhanya hai / aise bhavyajIva avazya hI mokSako prApta karate haiM / aba hamaloga tapa dharmapara vicAra kareMge / ananta kAlakA saMcita aura nikAcita karmarUpI kASTa bho taparUpI agni se bhasma ho jAtA hai| kahA bhI hai ki jisa prakAra jaMgalako jalAneke liye dAvAgnike sivA aura koI samartha nahIM hai| dAvAgniko zAnta karaneke liye meghake sivA aura koI samartha nahIM hai, meghako chinnabhinna karane ke liye jisa prakAra pavanake sivA aura koI samartha nahIM hai / usI prakAra karma samUhakA nAza karaneke liye tapake sivA aura koI samartha nahIM hai| isase samasta vighna dUra hote haiM, devatA Akara sevA karate haiM; kAma zAnta hotA hai, indriyAM sanmArga meM prerita hotI haiM, ladhiyeM prakaTa hotI haiM, karmasamUhakA nAza hotA hai aura svarNa evam mokSako prApti hotI hai / isaliye tapake samAna prazaMsa 1 vastu aura nahIM hai| he mahAnubhAva ! inhIM kAraNoMse tapadharma kI ArAdhanA karanA kahA hai| vistRta rAjyakA tyAga kara cAritra aMgIkAra karanevAle sanatkumAra cakroko bhI tapake prabhAvase aneka labdhiyoM kI prApti huI thI / vaha kathA isa prakAra hai : 5
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - F t.tt.stottototerttot-tot.toto **** ************ ************** **it yetwtotrt.tta * ** sanatkumAra cakrIkI kathA / ** ** wetatutettet ** * ********ke-de.****** ************ m msmosimimom isa bharatakSetrake kurudezameM maharddhipUrNa hastinAgapura nAmaka. eka nagara hai| vahAM atula parAkramI vIrasena nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| ule sahadezI nAmaka eka paTarAnI thii| vaha parama pavitra aura zAlavatA thii| usake udarase baudaha svapna sUcita sanatkumAra nAmaka eka putra utpanna huA thaa| samakumArake mahendrasena nAmaka eka bAla mitra thaa| mahendrasenako nAlAkA nAma kAlindI aura pinAkA nAma sUrarAja thaa| ina donoM kI zikSA dIkSA eka sAtha ho hotI thii| kucha hI dinoMmeM sanatkumAra samasta kalAoMmeM pAraGgata ho gyaa| aura apanA adhikAMza lamaya vidyA-vinodameM vyatIta karane lgaa| kramazaH rAjakumArane yuvAvasthAmeM padArpaNa kiyA aura vaha aba Amoda-pramoda tathA krIr3AoMmeM bhI bhAga lene lgaa| eka bAra vasanta Rtu Anepara vaha apane mitra aura nagarajanoMke sAtha vanameM gayA aura vahAM nAnA prakArako vasantakor3A karane lgaa| jisa samaya vaha najadIkake eka sarogharameM jalakrIr3A kara rahA thA, usI
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwwwwmmmmmmmmmmm pArzvanAtha-caritra * samaya vahAM eka hAthI A phuNcaa| usako dekhakara kumArako kucha vintA huI, kintu Atma rakSAkA koI upAya karaneke pahale hI usa hAthIne apanI sUMDhase use aura usake mitrako apanI pAThapara baiThAkara AkAza mArgase apanI rAha lii| sanatkumAra maura mahendrasena usakI pIThapara baiThe hue pRthvIke vividha dRzya dekhanemeM lIna ho rahe the| idhara hAthI ur3atA huA vaitADhya parvatapara pahu~cA aura dakSiNa zreNImeM rathanapura nagarake bAhara eka upavanameM donoM kumAroMko utAra diyaa| isake bAda usa hAthIne nagarameM jAphara rAjAse divedana kiyA ki-"he svAmin ! maiM ApakI AjJAnusAra sanatkumArako le AyA huuN| yaha sunakara kamalavega rAjA saparivAra usa upavanameM gayA aura sanatkumArako praNAmakara kahane lagA- "he svAmin ! mere madanakalA nAmaka eka putrI hai| usakI vivAha yogya avasthA jAnakara maiMne eka naimittikase pUchA ki isakA pati kauna hogA ?" naimittikane ApakA nAma batalAte hue kahA, ki sanatkumAra cakravartI isakA pati hogaa| isIliye maiMne isa hAthI rUpI vidyAsAgarako Apako livA lAneke liye bhejA thaa| Apa yahAM Aye yaha bahutahI acchA huaa| aba saharSa nagarameM caliye aura merI kanyAse pANigrahaNa kiijiye|" itanA kaha kamalavega bar3I dhUmake sAtha sanatkumArako nagarameM le gayA aura vahAM yathAvidhi apanI putrIke sAtha usakA vyAha kara diyaa| isI samaya anyAnya vidyAdharoMne bhI apanI-apanI kanyAeM usase vyAha diiN| isa prakAra saba milAkara pAMcasau
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 405 kanyAoMke sAtha sanatkumArane pANigrahaNa kiyA / isake bAda uttara zreNIke vidyAdharoMne bhI apanI pAMcasau kanyAeM sanatkumArase vyAha dI / aba sanatkumAra vahIM rahane aura Ananda karane lage / kucha dinoMke bAda samasta vidyAdhara rAjAoMne sanatkumArako rAjyAbhiSeka kiyA aura unakI adhonatA strokAra kI / isa prakAra bahuta dinoM taka vidyAdharoMkA Atithya grahaNa karaneke bAda : sanatkumAra caturaMga senAke sAtha AkAzagAmo vimAnapara ArUr3ha ho apane nagarako lauTa aaye| yahAM para sanatkumArake mAtA-pitA unakI rAha dekha raha the / isaliye ve sanatkumArakA Agamana - samAcAra sunakara bar3e hI prasanna hue / anantara sanatkumArane unako praNAmakara saba hAla kaha sunAyA / isase unake mAtA-pitAoM ko bar3Aho Ananda huA aura ve putroMkA muMha phira dikhAneke liye Izvarako anekAneka dhanyavAda dene lage / eka bAra cakra Adi caudaha mahAratna prakaTa hue taba sanatkumArane sasUce bharata kSetrako adhikRta kara liyA / isake bAda kucha dinoMmeM navanidhAna prakaTa hue taba usane anyAnya dezoMko adhikRta kara cakravartIkA pada prApta kiyaa| isa prakAra vaha cakravartI ho sAnanda jIvana vyatIta karane lagA / eka bAra saudharmendra indrasabhAmeM baiTha kara nATaka dekha rahe the / isI samaya IzAna devalokase saMgama nAmaka deva kisI kArya vaza saudharmendrako milane aayaa| usakI prabhAke sammukha indrasabhA usI saraha teja hIna mAlUma hone lagI jisa taraha sUryodaya hone para candra
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 * pAzrvanAtha caritra * aura tArAgaNa nisteja ho jAte haiN| usake cale jAne para devatAoMne vismita ho saudharmendrase pUchA ki - " yaha deva itanA tejasvI kyoM mAlUma hotA thA ?" indrane kahA - " isane pUrva janmameM AyambilavardhamAna nAmaka tapa kiyA thA / isIliye yaha itanA tejasvI mAlUma hotA hai / punaH devatAoMne pUchA - "he svAmin ! kyA manuSya lokameM bhI koI adhika svarUpavAna hai ?" devendrane kahA- " isa samaya manuSya lokameM hasti- nAgapura nAmaka nagara meM kuruvaMza-vibhUSaNa sanatkumAra cakravartI rAja karatA hai; vaha devatAoMse bhI adhika rUpavAna hai / yaha sunakara saba devatAoMko bar3A Azcarya huA | unameM jaya aura vijaya nAmaka do devatAoMko indrakI isa bAtameM kucha atizayoti pratIta huI ataH ve brahmaNakA rUpa banAkara manuSya lokameM mAye aura dvArapAlakI AjJA prApta kara sanatkumArake mahalameM praveza kiyA / sanatkumArako dekhatehI donoMko vizvAsa ho gayA ki saudharmendrakI bAta bilakula satya thii| usa samaya sanatkumAra cakrI taila-mardana karA rahe the / ina donoM viproMko dekha kara cakrIne pUchA" Apa loga kauna haiM ? aura yahAM kisaliye Aye haiM ?" brAhmaNoMne kahA- "he narendra ! hama loga brAhmaNa haiM / Ajakala tInoM lokameM Apake rUpakI prazaMsA ho rahI hai, isIliye hama Apake darzana karane Aye haiM / " brAhmaNoMke yaha vacana sunakara sanatkumAra apane manameM kahane lagA - "ahA ! maiM dhanya hU, ki tInoM lokameM mere rUpakI prazaMsA ho rahI hai|" isake bAda usane brAhmaNoMse kahA - " isa samaya Apa loga
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga: merA rUpa kyA dekha rahe haiN| isa samaya to maiM snAna karane jA rahA huuN| Apa loga kucha samaya tthhriye| jaba maiM snAna kara vastrAbhUSaNase vibhUSita ho rAja-siMhAsana para baiThU taba merA rUpa dekhiyegaa|" sanatkumArako yaha bAta sunakara donoM brAhmaNa vahAMse anyatra cale gye| sanatkumArane snAnAdise nivRtta ho, vastrAbhUSaNa dhAraNa kara jaba rAja-sabhAmeM praveza kiyA taba usane donoM brAhmaNoMko bulA bhejA / brAhmaNoMko yaha dekha kara bahuta hI Azcarya huA, ki itanehI samayameM rAjA roga prasta ho gayA thA aura usakA samasta teja naSTa ho gayA thaa| isase brAhmaNoMko bahuta hI viSAda huA aura unhoMne rAjAse kahA -aho! manuSyoMke rUpa, teja, yauvana aura sampatti anitya aura kSaNabhaMgura haiN| sanatkumArane kahA-"Apa loga aisI bAteM kyoM kara rahe haiM ?" yaha suna brAhmaNoMne kahA---"he narendra ! devatAoMkA rUpa, teja, bala aura lakSmI Ayu pUrNa honeke kevala chaH ho mAsa pahale kSINa hote haiM, kintu manuSya ke zarIrako zobhA to kSaNamAtrameM hI vinAza ho jAtI hai| yaha saMsAra ho anitya hai| jo subaha hotA hai vaha dopaharako nahIM rahatA aura jo dopaharako hotA hai, vaha rAtriko nahIM rahatA / isa saMsArake samasta padArtha anitya haiN|" brAhmaNoMko isa tarahakI bAteM karate dekha sanatkumArako bahuta hI Azcarya huA / usane kahA-"he brAhmago ! maiM Apa logoMkI bAta na samajha sakA / mApa jo kahanA cAhate hoM, vaha sApha kahiye / brAhmaNoMne kahA-"rAjan ! kyA kheN| kucha dera pahale jaba hamalogoMne Apako dekhA, taba
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 * pArzvanAtha caritra * jitanI prazaMsA sunI thI, usase kahIM adhika rUpavAna Apako pAyA / kintu aba hama dekhate haiM ki ApakA samasta teja naSTa ho gayA hai aura Apa nAnA rogoMse grasita ho rahe haiN| isake liye Apako jo karanA ho, vaha kara sakate haiM / " "yaha kaha ve brAhmaNa rUpI donoM devatA svarga cale gaye / upadezamAlAmeM kahA hai ki- " kSaNamAtrameM zarIra kSINa hone para devatAoMke kahane se jisa prakAra sanatkumAra cakrIko jJAna utpanna huA, usI prakAra aneka satpuruSoMko apane Apa jJAna ho jAtA hai / " devatAoMkI bAta suna sanatkumArako bar3A Azcarya huA / unhoMne kaMkaNa aura bAjUbanda vibhUSita donoM bAhuoMkI ora dekhA to ve unheM nisteja mAlUma huI / hAra aura ardha hArase vibhUSita vakSasthala dhulise AcchAdita sUryabimbakI bhAMti zobhArahita dikhAyI diyA / isI taraha samasta aMga prabhA rahita dekha kara ve apane manameM kahane lage - " aho ! yaha saMsAra kaisA asAra hai ! merA rUpa dekhate hI dekhate naSTa ho gyaa| aba yahAM kisakI zaraNa meM jAyA jAya ? koI kisIkI rakSA karanemeM samartha nahIM hai / unhIM munioMko dhanya hai jo sarva saMgakA parityAga kara vanameM jA dharmArAdhana karate haiM / " isa prakAra vicAra karate hue unheM bairAgya ho AyA ataeva usI samaya unhoMne niHsaMga ho vinayadhara guruke nikaTa dIkSA grahaNa kara I lI / phira bhI unake strI prabhRti caudaha ratna, karmacArI, Abhiyogika devatA aura sainyake manuSya chaH mAsa taka unake pIche pIche bhramaNa karate rahe, kintu sanatkumAra ne unakI ora AMkha uThA kara dekhanekI
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sagaM * 401 bhI icchA na kii| jisa prakAra agandhaka kulotpanna nAga vamana kiye hue padArthoko punaH grahaNa karanekI icchA nahIM karatA, usI taraha sanatkumArane savakA parityAga kara diyaa| anantara sanatkumAra munine nizcaya kiyA ki cha?ke pAraNameM mAmUlI cAvala aura bakarIkA maTThA sevana kara tapazcaryA kruuNgaa| ataH unhoMne chaDakA vrata karanA Arambha kiyaa| pAraNake dina cAvala aura bakarIkA maTThA, jo unheM anAyAsa mila jAtA thA, usIse pAraNa kara punaH vahI vrata kara rhe| isase unheM aneka duSTa vyAdhiyAM ho gyiiN| sUkhI khAja, jvara, khAMsI, zvAsa, annakI aruci, netra-pIr3A aura udara pIr3A-yaha sAta vyAdhiyAM atyanta dAruNa ginI jAtI haiN| inake atirikta sanatkumArako aura bhI aneka roga ho gye| isa taraha sAta sau varSa paryanta ve ina vyAdhioMko samyak bhAvase sahana karate rahe aura ugra tapase kisI prakAra bhI vicalita na hue| isa ugra tapake prabhAvase unheM kaphauSadhi, zleSmauSadhi, vipRDauSadhi, malauSadhi, AmaSau Sadhi, savauM padhi aura saMbhinna zrota-ina sAta labdhiyoMko prApti huI, tathApi unhoMne rogoMkA kiJcit bhI pratikAra na kiyaa| eka bAra saudharmendrane sudharmA sabhAmeM sAdhukA varNana karate hue sanatkumAra cakrIke dhairyakI bar3o prazaMsA kii| isake bAda vaha svayaM vaidyakA rUpa dhAraNa kara sanatkumArake pAsa gaye aura unase kahA ki-"he bhagavan ! yadi Apa AjJA de to maiM ApakI nyAdhiyoMkA pratikAra karUM / yadyapi Apa nirapekSa haiM, tathApi maiM
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 * pArzvanAtha caritra * ApakI vyAdhiyoMkA nAza karanA cAhatA hU~ / " munine kahA"vaidyarAja ! Apa dravya vyAdhikA pratikAra karanA cAhate haiM, yA bhAva vyAdhikA ?" indrane kahA - " bhagavan ! dravyavyAdhi aura bhAvavyAdhike bhedase maiM sarvathA anabhijJa hUM / kRpayA batalAiye ki dravyavyAdhi aura bhAvavyAdhi kise kahate haiM ?" munine batalAyA - " dravyavyAdhi to yahI hai, jise tuma pratyakSa dekha rahe ho aura bhAva vyAdhi karmako kahate haiM / kyA tuma karma vyAdhikA bhI pratikAra kara sakate ho ?" indrane kahA - "svAmin! karmavyAdhi bahuta hI vikaTa vyAdhi hai / use uccheda karanA mere sAmarthyake bAharakI bAta hai|" indrakI yaha bAta suna, munine apanI eka uMgalI para zleSmA lagA diyaa| zleSmA lagAte hI vaha mAno sonekI ho gyii| munirAjane use indrako dikhalAte hue kahAina dravya vyAdhioMko pratikAra karanekI zakti to mujhameM bhI hai, kintu maiM inakA pratikAra karanA nahIM cAhatA / jaba apane karma apanehIko bhoga karane haiM, taba vyAdhikA pratikAra karanese kyA lAbha hogA ?" muniko yaha bAteM suna indrane apanA prakRta rUpa prakaTa kiyA aura munirAjako prazaMsA kara tIna pradakSiNA aura anekAneka abhinandana kara, svasthAnake liye prasthAna kiyA / sanatkumAra muni aneka karmoMkA kSaya kara Ayu pUrNa hone para tIsare deva lokameM sanatkumAra nAmaka deva hue| devakI Ayu pUrNa hone para unheM mahAvideha kSetrameM siddhipadakI prApti huI / isa prakAra tapakI mahimA jAna kara, karmakSaya karaneke liye bhabya - jIvoM ko yathAzakti avazya tapa karanA cAhiye / -----
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha sarga. ___ aba hama loga bhAvadharma para vicAra kareMge / bhAva, dharmakA mitra hai| karmarUpI indhanako bhasma karaneke liye vaha agni samAna aura sukRtya rUpI annake liye ghRta samAna hai| bhAva pUrvaka alpa sukRta karanese bhI vaha puruSoMko saba arthokI siddhi pradAna karatA hai| kisIne Thoka hI kahA hai ki jisa taraha cUnA lagAye binA pAnameM raMga nahIM AtA, usI taraha bhAvake binA dAna, zIla, tapa aura jina pUjA AdimeM vizeSa lAbha nahIM hotaa|" bhAva bhraSTa puruSoMko sarvatra asaphalatA hI prApta hotI hai| yadi bhAvapUrvaka eka dina bhI cAritrakA pAlana kiyA jAyA, to usase sadgatiko prApti hotI hai| isa sambandhameM puMDarIka aura kaMDarIkako kathA manana karane yogya hai / vaha kathA isa prakAra hai:- . ********************** * paMDarIka kaMDarIka kathA ********************** mahAvideha kSetrake pulkalAvatI nAmaka vijayameM puMDarIkiNI nAmaka eka nagarI hai| vahAM mahApadma nAmaka eka parama nyAyo rAjA rAja karatA thaa| usakI rAnIkA nAma padmAvatI thA / vaha zIla, vinaya, viveka, audArya aura cAru cAturya Adi guNoMse
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 * pArzvanAtha caritra # vibhUSita thii| usake udarase zastra aura zAstra vizArada puMDarIka aura kaMDarIka nAmaka do putroMkA janma huA thA / rAjA nyAya aura premapUrvaka apanI prajAkA pAlana karatA thA / eka bAra nagarake bAhara nalinIvana nAmaka udyAnameM aneka sAdhuoMke sAtha zrI suvatAcArya nAmaka guru mahArAjakA Agamana huA / unakA Agamana samAcAra suna rAjA unakI sevAmeM upasthita huA aura unheM praNAma kara unake sammukha jamInapara Asana grahaNa kiyA / usa samaya guru mahArAjane upasthita logoMko madhupadeza dete hue kahA ki - " he bhavya prANiyo ! isa saMsAra meM bhramaNa karate hue jIvoMke liye manuSyatva, dharmakA zravaNa, dharmapara zraddhA aura saMyamameM mahAvIrya yaha cAra padArtha bahutahI durlabha haiM / " isI prakAra kI aneka bAteM suna rAjAko vairAgya A gayA aura usane apane jyeSTha putra puMDarIkako rAjya bhAra sauMpakara dIkSA grahaNa kara lii| isake bAda caudaha pUrvokA abhyAsa kara ve vividha tapa karate hue cAritra kA pAlana karane lage / antameM saMlekhanA kara unhoMne zarIra tyAga kiyA aura samasta karmoMko kSINa kara nirvANa pada prApta kiyA / bahuta dinoMke bAda phira vahI sthavira muni vihAra karate hue puMDarIkiNI nagarImeM pdhaare| munikA Agamana samAcAra suna puMDarIka apane choTe bhAI aura parivArake sAtha unheM vandana karane gyaa| gurudevane bhI use vistAra pUrvaka dharmopadeza diyA / dharmopadeza sunakara puMDarIkako vairAgya A gayA / vaha turata hI apanI 1
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAra nagarImeM lauTa AyA aura mantriyoMko bulAkara unake sammukha kaMDarIkase kahA - " he vatsa ! maiMne aizvarya bhI bhoga kiyA aura prajApAlana bhI kiyA, rAjAoMko vaza kara aneka dezoMko adhikRta kiyA, devagurukI pUjA kI, gRhastha dharmakA pAlana kiyA, svajanoMkA satkAra kiyA aura arthoM janoMkI icchA pUrNa kara yaza bhI upArjana kiyaa| aba merA yauvana vyatIta ho calA, vRddhAvasthA samIpa AtI jA rahI hai aura mRtyubho kaTAkSadRSTise mujhe dekhA karatI hai| prANiyoMko janma aura maraNakI vyAdhi sadA hI lagI rahatI haiM isaliye yaha saMsAra unheM viDambanA maya ho par3atA hai / gurudevakA dharmopadeza suna mujhe vairAgya A gayA hai, isaliye aba tuma yaha gurutara bhAra grahaNa karo aura nItipUrvaka prajAkA pAlana karo / maiM kisI sadguruke nikaTa dIkSA grahaNa karUMgA / " puMDarIkakI yaha bAta suna kaMDarIkane kahA - "he bandhu ! kyA Apa cAhate haiM ki maiM sadA bhavasAgara meM hI bhramaNa karatA rahUM ? maiMne bhI dharmopadeza sunA hai aura maiM bhI dIkSA grahaNa kara apanA janma sArthaka karanA cAhatA hU~ / " * SaSTha sarga # bhAIkI yaha bAta suna puMDarIkane kahA - " cAritra duSkara hai / usameM bhI saba jIvoMpara samabhAva yukta, dayA rakhanA, sadA satya bolanA, tRNamAtra bhI adatta na lenA, sadA brahmacarya pAlana karanA, parigrahakA sarvathA tyAga karanA, rAtrimeM cAroM AhAroMkA tyAga karanA, bayAlisa doSa rahita AhAra grahaNa karanA, caudaha prakArake upakaraNa dhAraNa karanA, kisI bhI vastukA saMcaya na karanA, gRha
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 * pArzvanAtha caritra sthase paricaya na rakhanA aura rAgAdi prabala zatruoMko jItanA yaha saba kaThina hai| inhIMke kAraNa cAritra talavArako dhArake samAna mAnA gayA hai / tumhArI avasthA abhI bahuta choTI hai| cAritrakA pAlana karanA kevala bhujAoMke sahAre samudra pAra karaneke samAna hai| pariSahoMkA sahana karanA bahuta hI kaThina hai, isaliye gRhastha dharma pAlana kara abhI tuma rAja karo / yuvAvasthA vyatIta honepara phira dIkSA grahaNa karanA yaha samaya tumhAre liye Ananda karanekA hai, tapa karanekA nahIM / " isa prakAra puMDarIkane bahuta samajhAyA, aura mantriyoMne bhI bahuta manA kiyA, kintu kaMDarIkake dhyAnameM eka bhI bAta na utarI aura usane dIkSA le hI lo / puMDarIkane bandhukA dIkSA mahotsava mnaayaa| aba mantriyoMne puMDarIkase kahA ki - "he rAjan ! jaba taka zAsanabhAra grahaNa karanevAlA aura koI taiyAra na ho jAya, tabataka ApahI rAja kIjiye / " dUsarA koI upAya na honeke kAraNa puMDakane mantriyoM ko yaha bAta mAna lii| vaha manameM cAritra bhAvanA dhAraNa kara pUrvavat rAja-kAja karane lagA aura kaMDaroka muni tathA sAdhuoke sAtha vicaraNa karatA huA cAritrakA pAlana karane lagA / isI taraha bahuta dina vyatIta ho gaye / eka bAra puSpAvatI nagarIke samIpa kaI sthavira muni eka udyAnameM pdhaare| unhIMmeM kaMDarIka bhI thaa| inakA Agamana samAcAra suna aneka nagara nivAsI inheM bandana karane gaye / unheM dekha kara kaMDarIka muniko durdhyAna utpanna huA / usa samaya
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga * 415 vasanta Rtu thI ataeva aneka manuSya krIr3A karaneke liye vahAM gaye hue the / koI nRtya aura hAsya kara rahA thA, koI vinoda kara rahA thA, koI bAje bajA rahA thA to koI aura hI kisI prakArake vinodameM vyasta thA / isI samaya kaMDarIkakA vrata vighAtaka cAri trAvaraNIya karkaza karma udaya huaa| vaha apane manameM kahane lagA, " aho ! ina logoM ko dhanya hai, jo ghara meM rahakara sAMsArika sukha upabhoga karate haiM, nRtya aura gAyana vAdanakA Ananda lete haiM aura icchAnusAra AhAra karate haiN| maiM to dIkSA grahaNa kara narakake samAna duHkha bhoga kara rahA hU~ / mujhe eka kSaNa bharake liye bhI sukha nahIM hai / tuccha aura zItala, jalA yA kaccA, bhalA yA burA jo kucha milatA hai, vaha khAnA par3atA hai aura kaThinapariSaha sahana karanA par3atA hai / yaha narakake samAna duHkha kahAMtaka bhoga kiye jAyeM ? aisA dIkSAse bAja Aye / aba to bhAIse milakara punaH rAjyakA svIkAra karanA cAhiye aura jitanI jaldI ho, isa duHkhI jIvanakA anta lAnA cAhiye / " ina vicAroMke kAraNa kaMDarIkakA mana kharAba ho gayA aura usake bhAva bigar3a gaye / usakI yaha batA anyAnya muniyoMse chipI na raha sakI / ataH unhoMne zIghra hI usakA tyAga kara diyA aura gurune bhI usakI upekSA kara dI / isake bAda kaMDarIka apanI nagarImeM pahuMcA aura eka udyAnako harI jamInapara DerA DAla kara udyAnapAlakako puMDarIkake pAsa bheja kara use apane pAsa bulA bhejA / udyAnapAlakake muMhasekaMDarIkakA Agamana samAcAra suna rAjA apanI senAke
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ *pArzvanAtha caritra sAtha turata hI vahAM jA phuNcaa| kaMDarIkako dekhate hI vaha usakI vAstavika avasthAko samajha gayA, tathApi usane use praNAma kara kahA-"Apa pUjya aura mahAnubhAva haiN| ApahIko dhanya hai, ki taruNAvasthAmeM aisA duSkara vrata grahaNa kiyA hai aura zuddha cAritrakA pAlana kara rahe haiN|" yaha suna puMDarIka bahuta hI lajita aura duHkhi huA aura apanA manobhAva vyakta kiye binA hI vaha phira vahAMse calatA bnaa| aba vaha muniveSakA to tyAga na kara sakA, kintu cAritra, vrata, vinaya aura kriyA Adi samasta karmoMko usane tyAga diyaa| kisIne ThIka hI kahA hai, ki lahasunako; kastUrI, candana kesara aura kapUrase Dhaka rakhane para bho usako durgandha dUra nahIM hotI, uso taraha jAtidoSase saMgaThita svabhAva kabhI nahIM bdltaa|puNddriikne yatheSTa preraNA ko, kintu phaMDarIkapara usakA koI sthAyI prabhAva na pdd'aa| varSAke bAda vaha phira usI taraha vahAM AyA aura puMDarIkako apane pAsa bulA bhejaa| usI samaya rAjA AyA aura usase kahAne lagA ki-"hemahAnubhAva ! saMyama rUpI merU para ArohaNa kara Apa phira kisa liye apanI AtmAko nIce girA rahe haiM ? rAjyAdi sampatti tosulabha hai-ise prApta karanA bAyeM hAthakA khela hai, kintu jina dharma prApta karanA bahuta hI kaThina hai|" kaMDarIkane isa bAra sAhasa kara saba bAteM spaSTa kaha dii| usane kahA,-"he bandho! yaha saba upadeza aba mere liye bekAra hai| maiM dokSAse bAja aayaa| isa duSkara vratakA pAlana kara
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ *SaSTha sarga. nemeM maiM sarvathA asamartha huuN| yaha suna rAjAne kahA-"yadi aisI hI bAta hai to Akara rAjya samhAliye aura mujhe dIkSA lene diijiye|" kaMDarIka to yaha cAhatA hI thA, ataeva usane turata yaha bAta mAna lii| usI samaya puMDarIka use apane sAtha nagarameM le AyA aura mantriyoMko bulA kara kahA, ki Apa loga kaMDarIkakA rAjyAbhiSeka kIjiye / aba maiM dIkSA grahaNa karanA cAhatA huuN| isa prakAra kaMDarIkake abhiSekakA prabandha kara puMDarIkane usakA sAdhuveza usase mAMga liyA aura apane Apa dokSA le lii| kaMDarIkakA mukha teja hIna ho rahA thaa| mantrI, adhikArI yA nagaranivAsI koI bhI use AdarakI dRSTise na dekhate the| bahuta loga to use vyaMga vacana kaha-kaha kara use vir3hAne bhI lge| kisIne bhI usako Adara pUrvaka praNAma na kiyaa| yaha dekha kara kaMDarIkako bahuta hI krodha cddh'aa| usane vicAra kiyA ki pahale bhojana kara lU, phira jina logoMne merA apamAna kiyA hai, una sabako kaThorase kaThora daNDa duuN| yaha soca kara usane SaTrasa bhojana taiyAra karanekI AjJA dii| bhojana taiyAra honepara kaMDarIkane isa taraha DhUMsa-ThUsa kara bhojana kiyA, ki caukise uThanekI bhI usameM sAmarthya na rhii| do cAra sevakoMne use hAthakA sahArA dekara uThAyA aura kisI taraha zayyA para sulA diyA / aba kaMDarIkameM eka kadama bhI calanekI zakti na thii| madhyarAtrike samaya use ajIrNa ho gyaa| peTameM bar3e joroMkI zUla vedanA Arambha huI aura vAyu ruddha hogyaa| mantriyoMko
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 * pArzvanAtha caritra * vaha yaha samAcAra milA kintu kisIne bhI usakI khoja khabara ma lI, na koI vaidya hI usake rogakA pratikAra karaneke liye upasthita huA / isase kaMDarIkako bar3A hI krodha huA aura socane lagA, ki saverA hote hI samasta vaidyoM aura mantriyoMko kaThora daNDa dUMgA, kintu usakI yaha icchA pUrNa na ho skii| krodhAvasthA meM hI rAtrike samaya usakI mRtyu ho gayI / aura sAtavIM naraka bhUmimeM nArakI huA / vaha udhara puMDarIka rAjarSi sAdhudharma prApta karaneke kAraNa apane bhAgya kI sarAhanA kara rahe the / vaha apane manameM soca rahe the ki aba maiM gurUke nikaTa cAritra aGgIkAra karU~gA / isI tarahake vicAra karate hue ve bhUkha pyAsa aura dhUpa AdikI paravA kiye binA bahuta dUra nikala gaye / isa yAtrA ke kAraNa unake pairoMse rakta baha rahA thA aura zramake kAraNa ve bahuta hI klAnta ho rahe the / antameM eka gAMva milanepara puMDarIkane upAzrayakI yAcanA kii| vahAM ve tRNake Asanapara zubha lezyApUrvaka baiThakara apane manameM socane lage - " aho ! maiM kaba guruke nikaTa pahu~ca kara azeSa karmako dUra karanevAlI yathocita pravajyAko aMgIkAra kara use niraticArapUrvaka pAlana karU~gA ?" isI taraha kI bAteM socate-socate ve vyAkula ho uTha e aura mastaka para aMjali jor3akara spaSTa zabdoM meM kahane lage - " arhanta bhagavAnako namaskAra hai ! dharmAcAryoMkA namaskAra hai ! he nAtha ! maiM bala rahita hU~ ataeva yahAM rahane para bhI yaha mAna kara ki maiM Apake caraNoMke
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaSTha sarga* 416 samIpa ho hU', hiMsA, asatya, adatta, maithuna, parigraha, rAtribhojana krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, rati, arati, paranindA, mAyAmRSAvAda aura mithyAtvazalya ina aThAraha pApasthAnoMkA tyAga karatA huuN| sAtha hI yaha zarIra lAlita, pAlita aura bahukAlase surakSita honepara bhI isakA maiM tyAga karatA huuN| isa prakAra bhAvarUpI jalase AtmAke pApako dhokara puMDarIka munine isa zaroko tyAga diyA aura pAMcave anuttara vimAnameM uttama devatvako prApta kiyaa| he bhavya prANiyo! isa prakAra bhAva dharmako mahimA jAnakara samasta dharma kAryoM meM bhAvako pradhAnatA denI cAhiye / " zrI pArzvanAtha prabhukA yaha dharmopadeza suna aneka logoMne cAritra grahaNa kiyaa| anekoMne zrAvaka dharma svIkAra kiyaa| anekoMne samyaktva prApta kiyA aura aneka bhadraka bhAvI hue| azvasena rAjAne bhI bhagavAnakA dharmopadeza sunakara hastisena nAmaka apane putrako rAjya bhAra sauMpakara dIkSA grahaNa kara lii| yaha dekha vAmAdevo aura prabhAvatIne bhI bhAvapUrvaka dIkSA aGgIkAra kara lii| usa samaya bhagavAnane dasa gaNadharoMkI sthApanA kii| unake nAma isa prakAra the-(1) Aryadatta (2) AryaghoSa (3) viziSTa (4) brahma (5) soma (6 ) zrIdhara (7) vIrasena (8) bhadrayazA (6) jaya aura (10) vijaya / ina dasa gaNadharoMko bhagavAnane utpAda, vigama aura dhauvyarUpa tripadI sunAyI / ise sunakara gaNa
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha caritra dharone dvAdazAhIkI racanA kii| isake bAda bhagavAnane uThakara zakrandra dvArA rakhathAlameM rakhA huA divya vAsakSepa unake sirapara ddaalaa| tadanantara dudubhI nAdapUrvaka saMghakI sthApanA kara unheM samucita zikSA dii| aura prathama poraSI pUrNa honepara dezanA samApta kara, bhagavAna dUsare gar3hameM IzAnakoNameM devatAoMke rakhe hue divya devacchaMdameM cale gaye aura vahIM jAkara vizrAma karane lge| RECE
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ KIO etstotreate ******** **** * O o Yetatutatatus Rak**** *****NOM saptama srg|| ***** **** Cos**************** 5 ************ * samma kA devacchaMdameM jAnepara adyagaNadhara zrIAryadatta munine isa prakAra dharmopadeza denA Arambha kiyA: he bhavya jIvo! sujhajanoMke liye yati dharma hI zoghra mokSa denevAlA hai, kintu jo loga usakI ArAdhanA karane meM asamartha hoM, unheM zrAvaka dharmakI ArAdhanA karanI cAhiye / isa asAra saMsArameM dharma hI eka sAra rUpa hai| gRhasthako zIla, tapa aura kriyAmeM azaka honepara bhI zraddhAkA avalambana karanA caahiye| aba maiM zrAvaka dharmakA vistAra pUrvaka varNana karatA huuN| use dhyAnase suno| ___ gRhasthoMkA samyaktva mUla bAraha vratarUpI dharma hai| isameM prathama dharmakA mUla samyaktva hai| sudevameM deva buddhi, sugurumeM gurubuddhi aura saddharmameM dharmabuddhi rakhaneko samyaktva kahate haiN| isase viparItako mithyAtva kahate haiN| mithyAtvakA tyAga kara samyaktvake ina pAMca aticAroMkA bho tyAga karanA caahiye| __ zaMkA-deva, guru aura dharmameM zaMkA rakhanA arthAt yaha satya hai yA asatya Adi socanA ! AzaMkA-hari, hara aura sUrya prabhRti devatAoMkA prabhAva dekha kara unase aura jina dharmase bhI sukhAdika prApta karanekI icchA
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ darara * pArzvanAtha-caritra rakhanA yA bhoga sukha prApta karaneke liye zaMkhezvarAdi devatAoMkI mAnatA-minnata krnaa| vicikitsA-dharmaviSayaka phalake sambandhameM sandeha karanA yA deva, dharma aura gurukI nindA karanA / para prazaMsA-anya darzanIyoMkI prazaMsA krnaa| para paricaya-anya darzanIyoMse vizeSa paricaya krnaa| zrAvakoMko ina pAMca aticAroMse rahita samyaktvakA pAlana karanA caahiye| bAraha vratoMmeM sarvaprathama aNuvrata prANAtipAta viramaNakA pAlana karanA caahiye| zrAvakoMmeM savA vizvA dayA batalAyI gayI hai| kyoMki sthUla aura sUkSma jIvoMkI hiMsA saMkalpa aura AraMbha do prakArase hotI hai| usake bhI sAparAdhinI aura niraparAdhinI evam sApekSitA pUrvaka aura nirapekSitA pUrvaka--yaha do-do bheda haiM / ina bhedoMkA jJAna gurumukhase prApta karanA cAhiye / prathama aNuvratake yaha pAMca aticAra tyAga karane yogya haiN| vadha-manuSya aura paSuoMko nirdayatA pUrvaka lakar3I Adise mrnaa| bandha-paSu evaM manuSyoMko kar3AIke sAtha baaNdhnaa| chaviccheda-pazuoMke kAna nAka Adi chednaa| atibhAra--z2iyAdA bhAra laadnaa| bhaktapAna viccheda-pazuoMko yathA samaya cArA pAnI Adi na denaa|
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga* 423 dUsare aNuvratake bhI pAMca aticAra yaha hai :-- (1) kisIko jhUThA kalaMka lagAnA / (2) ekAntameM kisIke sAtha kiyA huA koI gupta kArya yA rahasya prakaTa krnaa| (3) jhUThA upadeza denaa| (4) apanI strIko gupta-bAta prakAzita krnaa| (5) jhUThA taula-nApa karanA yA asatya bAteM likhanA / inake atirikta sujJa puruSako ina pradhAna paMcakUTa ( asatya) kA bhI tyAga karanA caahiye| kanyA viSayaka kUTa, catuSpada viSayaka kUTa, bhUmiviSayaka kUTa; kisIkI rakamako har3apa jAnA aura jhUThI gavAhI denaa| ___ tIsare aNuvratake bhA pAMca aticAra tyAjya haiM yathA-(1) corIkI cIja lenA (2) corako sahAyatA karanA , 3) cuMgI na denA (4) jhUThe baTakhare aura mApa rakhanA (5) acchI aura burI cIjoMko milAvaTa krnaa| ___ cauthe aNuvratake bhI pAMca aticAra tyAjya mAne gaye haiN| yathA-(1) tanakhvAha dekara dAsiyoMse durAcAra karanA (2) vezyA gamana karanA (3) atyAsaka ho kAmakor3A karanA (4) logoMke vivAha karAte phiranA (5) kAma bhogako tIvra abhilASA rkhnaa| pAMcaveM parigraha parimANa-aNuvatake bhI pAMca ativAra tyAjya haiM, yathA-(1) dhana dhAnyake parimANakA atikrama (2)
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAthacaritra. kSetra-vastu parimANakA atikrama (3) cAMdI soneke parimANakA atikrama (4) kupya parimANakA atikrama (5) dvipada aura catuSpadake parimANakA atikrm| aba maiM tIna guNavatoMkA varNana karatA huuN| inameMse pahalA guNavata digvirati hai| isake bhI pAMca aticAra haiM-(1) urdhvadizike pramANakA atikrama (2) adhodizAke pramANakA atikrama (3) tiryadizAke pramANakA atikrama (4) kSetravRddhi arthAt kAma par3anepara eka dizAko ghaTAkara dUsaro dizAmeM bar3ha jAnA (5) dizAkA parimANa yAda na rkhnaa| __ dUsare guNavatakA nAma hai bhogopabhoga viramaNa / annAdika jo eka bAra bhoga kiyA jAtA hai use bhoga kahate haiM aura lalanA Adi jo cIja bArambAra bhoga kI jAtI haiM, use upabhoga kahate haiN| isa vratake bhojana vizayaka pAMca aticAra mAne gaye haiM, yathA-(1) sacitta AhArakA bhakSaNa (2) savitta-pratibaddhakA bhakSaNa (3) agni aura jala dvArA ardhapakvakA bhakSaNa ( 4 ) parpaTikA Adi duHpakka-kacce phaloMkA bhakSaNa aura (5) tuccha auSadhiyoMkA bhkssnn| ___ karmaviSayaka pandraha karmAdAna rUpI pandraha aticAroMkA varNana pahale hI kiyA cukA hai| anartha daNDa viramaNa nAmaka tIsare guNavatake pAMca aticAra yaha haiM -(1) kAmottejaka bAteM kahanA (2) bhAMDoMkI taraha kuceSTA kara logoM ko ha~sAnA, (3 asaMbaddha bAteM kahanA (4) adhi
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * karaNa taiyAra rakhanA (5) bhogopabhoga vastuoM kI tIvra abhilASA rakhanA aura bhogAtirikta cIjeM taiyAra rakhanA / 425 - aba maiM cAra zikSA vratoM kA varNana karatA huuN| inameMse prathama kA nAma sAmAyika vrata hai / isake pAMca aticAra yaha hai-( 1 ) manameM ArtadhyAna aura raudradhyAnakA cintana karanA ( 2 ) vacanase sAvadya bolanA ( 3 ) kAyAse sAvadha karanA arthAt apramArjita bhUmipara baiThanA ( 4 ) anupasthApanA -- avyavasthA ( 5 ) caMcala cittase sAmAyika karanA arthAt sAmAyikameM gapa-zapa karanA / dUsare dezAvakAzika zikSAvratake pAMca aticAra yaha hai, - ( 1 ) lAnA ( 2 ) bhejanA ( 3 ) AvAja karanA ( 4 ) rupa dikhAnA ( 5 ) kaMkar3I DAlanA / chaTheM aura dasaveM vratameM kevala itanA hI antara hai ki chaThAM vrata yAvajovita hotA hai aura dasavAM vrata usI dina ke parimANa vAlA hotA hai / tIsare pauSadhopavAla zikSAtatrake pAMca aticAra yaha haiM( 1 ) apratilekhita yA duHpratilekhita saMthArepara sonA ( 2 ) apramArjita bhUmipara laghunoti yA bar3InIti pheMkanA ( 4 ) zuddhamanase pauSadhakA pAlana na karanA (5) nidrA lenA aura vikathAdi kahanA / cauthe atithi saMvibhAga zikSAvratake bhI pAMca aticAra haiM, yathA - (1) na deneke vicArase zuddha AhArAdikako azuddha karanA (5) deneke vicArase azuddha AhArAdikako zuddha karanA (3) acitta vastuko sacitta vastuse Dha~ka rakhanA ( 4 ) yatijI gharapara
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 * pArzvanAtha caritra * AveM usa samaya unheM derose dAna denA ( 5 ) abhimAna pUrvaka dAna denA / isa prakAra zrAvakako samyaktva mUla bAraha vratoM kA pAlana kanA caahiye| isase bhI siddhi prApti hotI hai / gRhasthake liye loheke tapAye hue goloMke samAna ina vratoM kA pAlana karanA bahuta hI kaThina hai, ataeva unheM jinapUjA to avazya hI karanI caahiye| jinapUjAse bar3A lAbha hotA hai / jinendrakI pUjAse aniSTa dUra hotA hai, sampatti prApta hotI hai aura saMsArameM suyaza phailatA hai| isaliye zraddhAvAna zrAvakoMko jina pUjA avazya karanA caahiye| jina pUjAse rAvaNane tIrthaMkara gotra upArjana kiyA thaa| usakI kathA isa prakAra hai : rAvaNakI kathA | kanakapura nAmaka eka samRddhizAlI nagarameM siMhasena nAmaka eka nyAyI rAjA rAja karatA thaa| usake siMhavatI nAmaka eka rAnI thii| rAjA prajAkA putravat pAlana karatA thA / usI nagarameM kanaka nAmaka eka karor3apati mahAjana bhI rahatA thaa| vaha videzoM meM vyApAra karatA thA / usake devAGganAke samAna guNasundaro nAmaka eka strI thI vaha jina dharmapara vaha bar3AhI anurAga rakhatI thii| isake udarase do putroM kA janma huA thaa| inameMse bar3A putra sabakA 1
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga 427 priyapAtra thaa| aura use dekhate hI loga prasanna ho uThate the| kintu choTA putra bar3A hI durvinaya', kaTubhASI aura uhaNDa thaa| ataeva logoMne guNa dekha kara bar3ekA nAma suvinIta aura choTekA nAma durvinIta rakha diyaa| donoM isI nAmase sarvatra prasiddha the| eka bAra kanakane nAnA prakArakI vastuoMse pAMca sau gAr3e bharA kara, strI putra aura parivAra sahita vyApArake liye siMhaladvIpakI ora prasthAna kiyaa| tIsa yojana mArga taya karaneke bAda eka bahuta bar3A vana milaa| usameM vividha vATikAoMse suzobhita, devatAoMke kror3A bhavanake samAna manohara zrIRSabhadeva svAmIkA eka caitya dikhAyI diyaa| usake pAsa eka AmravRkSake nIce tambU khar3A kara kanakane DerA ddaalaa| bhojana kara vizrAma karaneke liye zayyA para sone gayA, kintu dhanarakSAkI cintAke kAraNa use nidrA na A sakI / isI samaya usa AmravRkSa para sapheda raMgake totekA eka jor3A A baiThA aura manuSyakI vANImeM bAteM karane lgaa| unakI bAtacIta sunakara kanakako bar3A hI vismaya huA aura vaha dhana-rakSAko cintA chor3a dhyAnapUrvaka unakI bAteM sunane lgaa| usa samaya zuka aura zukImeM isa prakAra bAtacIta ho rahI tho: zuka he priye ! yaha baniyA bar3A hI bhAgyavAna hai| zukI-svAmin ! isa bAra yaha jo mAla becane jA rahA hai, usameM to ise kucha bhI lAbha honekI saMbhAvanA nahIM hai| aisI avasthAmeM ise hama bhAgyavAna kaise kaha sakate haiM ?
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra * zuka- priye ! vyApArakI dRSTise ise maiM bhAgyavAna nahIM kahatA / isake hAthoM eka jinabimba aura jaina tIrthakI sthApanA honevAlI hai, isIse bhAgyavAna batalAtA hUM / zukI - kyA yaha kisI navIna tIrthakI sthApanA karegA ? zuka- hAM, yaha ciTaka parvata para badarI nAmaka tIrthakI sthApanA karegA aura jaina dharmakI vijaya patAkA phahAyegA / 428 zuka aura zukIkI yaha bAteM sunakara kanaka tambUse bAhara nikAla AyA aura kauna bAtacIta kara rahA hai, yaha jAnaneke liye vaha idhara udhara dekhane lgaa| jaba use zuka aura zukIko chor3a, vahAM aura koI bhI na dikhAyI diyA, taba use vizvAsa ho gayA ki niHsandeha yahI donoM bAtacIta kara rahe the| sAtha hI zuka bar3A jJAnI hai yaha socakara vaha punaH una donoMkI bAtacIta sunane lagA / isa bAra una donoMmeM phira isa prakAra bAtacIta hone lagI / zuko he svAmin! yaha vaNika jisa vimbako pratiSThita karegA, vaha zailamaya, ratnamaya, suvarNamaya yA kASTamaya - kaisA hogA ? zuka- priye ! yaha vaNika sparza-pASANamaya jinabimbakI sthApanA karegA aura usake kAraNa saMsAra meM isakI bar3I khyAti hogI / jisa samaya zuka aura zukImeM isa tarahakI bAtacIta ho rahI thI, usI samaya kanakake donoM putra bhI vahAM A pahuMce / zukayugalako dekhakara durvinItane kahA, "isa zukakA yA to zikAra karanA cAhiye yA pakar3a kara pIMjar3e meM banda kara denA cAhiye / "
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga. 429 durvinItakA yaha prastAva sunakara suvinItane kahA-"aise sundara pakSiyoMko mAra DAlanA ThIka nhiiN| inheM phaloMkA pralobhana dikhA kara pakar3a lenA caahiye| yaha suna durvinItane suvinItakI bAta mAna lI / ataH vaha turata aMgUrakI eka gauda le AyA aura pAzake sAtha use bAMdha kara vRkSapara car3hane lgaa| yaha dekhakara zukane kahA,-"priye ! hama logoMko pakar3ane ke liye yaha vRkSa para car3ha rahA hai kintu isakA manoratha kisI bhI avasthAmeM pUrNa nahIM ho skeg| isakA kAraNa yaha hai ki yaha bAyIM AMkhase kAnA hai| aura idhara vRkSake eka koTarameM bAyIM ora pINika nAga baiThA huA hai| kAnA hone ke kAraNa na to vaha use ho dekha sakatA hai, na hameM hii| isIliye maiM kahatA hUM ki vaha hameM pakar3a nahIM sktaa|" zukone kahA,-"nAtha ! Apa buddhimAna haiN| Apa jo kahate haiM vaha ThIka hI hai, kintu mujhe aMgUra khAnekA dohada utpanna huA hai| yadi Apa mujhe aMgUra na lA deMge aura merI yaha icchA pUrNa na kareMge, to mere liye jInA kaThina ho jaaygaa| zukane kahA, "priye ! aMgUrake sAtha isa samaya pAza baMdhA huA hai, isaliye abhI aMgUra lAnA kaThina hai| yaha kAnA jaba koTarake pAsa pahuMcegA, taba nAga isakA zvAsa bhakSaNa kara legaa|us samaya vaha mRtaprAya ho par3egA aura aMgUra lAnA bhI sahaja ho jaaygaa| zukakI yaha bAta suna kara zuko cupa ho gyii| kucha hI samaya meM durvimIta vRkSake usa koTarake pAsa jA phuNcaa| vahAM pahuMcate.
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ ~ ~ 430 * pArzvanAtha-caritra - hI pINika nAga koTarase bAhara nikalA aura durvinItakA zvAsa khIMca liyaa| isase durvinIta vRkSakI eka zAkhA para murdeko taraha laTaka gayA aura pINika nAga bhI mAnuSa-viSake prayogase acetana hokara vahIM par3A rhaa| donoMke behoza ho jAnepara vaha zuka aMgUroMke pAsa pahu~cA aura caMcu-ghAtase pAzako cheda kara aMgUra le aayaa| isI taraha kaI bAra usane aMgUra lA lAkara zukIko diye aura zukIkI icchA pUrNa kii| isake bAda donoM pArasparika premake kAraNa Ananda-vimora ho gye| isI samaya kanakakI nigAha durvinIta para jA pdd'ii| usane dekhA ki vaha murdekI taraha acetana ho rahA hai| yaha dekha kara vaha viraha vyAkula ho karuNa kandana karane lgaa| vaha kahane lagA"aho! yaha saMsAra kaisA vicitra hai| kisI kavine ThIka hI kahA hai ki he bhagavan ! yadi saMbhava ho, to hameM janma hI mata denA, yadi janma denA to manuSyakA janma mata denA, yadi manuSyakA janma denA, to prema mata denA aura yadi prema denA to viyoga mata kraanaa| aho ! yaha hRdaya mAno vajrase banA hai isIliye vajrake samAna kaThora hai| yadi aisA na hotA to priya putrakA viyoga honepara vaha TUka-TUka kyoM na ho jAtA ? jisa prakAra jalake viyogase kIcar3akA hRdaya vidIrNa ho jAtA hai, usI taraha yadi saJcA prema ho, to manuSyakA hRdaya bhI vidIrNa ho jAnA caahiye| isa prakAra kanaka bahuta derataka vilApa karatA rhaa| isake bAda usane usa zukakI ora dekhakara kahA,-"he zuka! tujhe
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga 431 jitanI terI priyatamA pyArI hai, usase kahIM adhika mujhe merA putra pyArA hai| tuma donoM Ananda kara rahe ho aura maiM duHkha sAgarameM DUba rahA huuN|" kanakakA yaha vilApa zukIse sunA na gyaa| vaha zukase kahane lagI,--"he nAtha! jisa puruSake kAraNa merA dohada pUrNa huA hai, vahI isa samaya kaSTameM A par3A hai| isaliye he svAmin ! yadi isa vaNikake jInekA koI upAya ho to avazya batalAiye / zukane kahA, "he priye ! upAya kevala eka hI hai| yadi hare nAriyalakA dhuAM nAgako diyA jAya, to durvinotakA zvAsa usake zarIrameM vApasa A sakegA aura vaha sajIvana ho utthegaa| sAthahI eka praharake bAda nAga bhI jI utthegaa| isake atirikta durvinItako bacAnekA aura koI upAya nahIM hai| yaha sunakara kanaka turata eka harA nAriyala le AyA aura usakI chAla jalA kara usakI dhunI sAMpako dI / isase durvinIta tatkAla jIvita ho uThA aura sAvadhAnI pUrvaka vRkSase nIce utara aayaa| yaha dekhakara kanaka use vAraMbAra AliGgana aura cumbana karane lgaa| pitAko isa taraha asAdhAraNa pyAra karate dekha durvinotane pUchA,-"pitAjI ! Aja kyA hai, jo Apa mujhe bAraMbAra hRdayase lagA rahe haiM ?" durvinItakA yaha prazna sunakara kanakane use sArA hAla kaha sunaayaa| sAthahI use yaha bhI batalAyA, ki vaha jisa zukako mArane jA rahA thA, usIne usakA prANa bacAyA hai| pitAkI yaha bAta sunakara durvinItako bar3A Ananda huA aura vaha bArambAra sneha dRSTise usa zukako dekhakara kahane lagA,
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha-caritra * "he paropakArI! he prANadAtA! Aja terI hI badaulata merA punarjanma huA hai, isaliye tU mujhe prANase bhI adhika priya mAlUma ho rahA hai| aba tujhase merA yahI nivedana hai ki tuma donoM mere diye hue phala roja svecchApUrvaka bhakSaNa kiyA kro| mujhe AzA hai ki tuma merA yaha nivedana svIkAra kara mujhe RNamukta honekA avasara doge|" yaha suna zukane durvinItakI prArthanA svIkAra kara lii| aba durvinIta pratidina aMgUra aura anAra prabhRti phala lAtA aura eka pAtrameM rakha, unheM vRkSapara rakha detaa| zuka yugala una phaloMko khAkara Ananda manAte rhe| ____ eka bAra kanakane kirAnekA bhAva jAnaneke liye apane anu. caroMko siMhaladvIpa bhejA aura svayaM vahIM jaMgalameM raha gyaa| eka dina vaha tAmrapAtrameM jala lekara jhAr3A phiraneke liye eka ora jaMgalameM gyaa| vahAM eka vRkSake nIce kAlI zilA par3I huI thii| usI para tAmrapAtrako rakhakara vaha nitya karmase nivRtta huaa| zilApara rakhate hI tAmrapAna sonekA ho gyaa| yaha dekhakara kanakako bar3A Azcarya huA, sAtha hI usake ceharepara Ananda chA gyaa| vaha usa zilApara eka cihna banAkara DerekI ora cala pdd'aa| rAstemeM durvinItase bheMTa ho gyii| pitAke hAthameM svarNapAtra dekhakara durvinItake kAna khar3e ho gye| usane pUchA,-"pitAjI ! yaha svarNapAtra kisakA hai ?" kanakane kahA,-"beTA ! yaha hamArA nahIM hai| kintu durvinItako isa bAtapara vizvAsa na huaa| usane pitAke pahale hI Derepara pahu~cakara isa bAtakI jAMca kI
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ *satamasaga * ki vaha tAmrapAtra kahAM hai? logoMne use batalAyA ki tumhAre pitAjI use le gaye haiN| yaha sunakara durvinItako vizvAsa ho gayA ki avazya pitAjIne kisI auSadhike prayogase tAmrapAtrako svarNapAtra banA diyA hai / yaha socakara vaha auSadhikI khoja karaneke liye kanakake paira dekhatA huA jaMgalakI ora claa| calate-calate jaba vaha usa zilAke pAsa pahuMcA, taba use eka nayA vRkSa dikhAyI diyaa| usane socA ki ho-na-ho, pitAjIne isI vRkSake pattoMse tAmrapAtrako svarNapAtra banAyA hai| yaha soca kara vaha usa zilApara jUteke sAtha paira rakha, usa vRkSake patte tor3ane lgaa| usakI yaha dhRSTatA dekhakara zilAke adhiSThAyaka devatAko krodha A gayA aura usane usI samaya durvinItako bhUmipara girA diyaa| isase durvinItake cAra dAMta TUTa gaye aura vaha apanA sA muMha lekara Dereko lauTa aayaa| kanakane jaba usase dAMta TUTanekA kAraNa pUchA, to vaha koI santoSajanaka uttara na de ksaa| ___ eka dina kanakane zukako bulAkara kahA,-"he zukarAja! calo, hamaloga kahIM ekAntameM calakara kucha bAtacIta kreN| maiM tumase kucha Avazyaka bAteM pUchanA cAhatA huuN|" kanakakI yaha bAta suna zuka usake sAtha ho liyA aura donoM jana jaMgalake ekAnta bhAgameM jAkara bAtacIta karane lge| kanakane kahA,"he zukarAja ! he buddhivizArada ! pahale tumane jo bAta kahI thI vaha satya siddha huii| sparzapASANa mujhe mila gayA hai| aba yaha batalAiye ki usakI pratimA kisa prakAra banavAyI jAya ?" 28
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 * pArzvanAtha-caritra zukane kahA, "he puNyazAlI! tuma mere pUrva janmake mitra ho, isaliye maiM tumheM yaha saba bAteM batalAtA huuN| kala subaha pahale tuma usa pASANako lekara apane samasta manuSyoMke sAtha yahAMse prasthAna kro| sAta dinoMmeM tuma isa jaMgalake usa pAra pahuMca jaaoge| vahAM pahu~ca kara tuma Thahara jaanaa| vahIM maiM bhI apanI priyAke sAtha tumheM A milUMgA aura isa sambandhakI vizeSa bAteM vahIM btlaauuNgaa| ____ kanakane zukakI yaha salAha mAna lI aura dUsare hI dina vahAMse prasthAna kiyaa| zuka bhI usake sAtha hI claa| sAta dinameM jaMgalake usapAra pahuMcane para vahIM DerA DAla kara saba loga vizrAma karane lge| dUsare dina kanakane zukase ekAntameM pUchA,"he zukarAja ! he prANavallabha ! maiM tumhAre kathanAnusAra yahAM A ahuNcaa| aba batalAo, ki mujhe kyA karanA caahiye| yaha suna zukane kanakako eka latA dikhalAte hue kahA,-"isa latAke prabhAvase tumhArA saba kAma siddha hogaa| isake samasta patra ikaTThA kara AMkhameM paTTI bAMdha lo| isake prabhAvase manuSya garur3a pakSI bana jAtA hai| jaba tuma garur3a ho jAo, taba ur3akara caTaka parvatapara jaanaa| vahAM zAlmali nAmaka eka bar3AsA vRkSa hai, usake phalameM chaH prakArakA svAda hai| usake puSpameM bhI chaH raMga hote haiN| usakA eka bhAga sapheda, eka bhAga lAla, eka bhAga pIlA, eka bhAga nIlA, eka bhAga kAlA, eka bhAga AsamAnI aura madhyabhAga pacaraMgI hotA hai| isa vRkSake puSpa,
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga. 435 phala, kASTa Adi paJcAGga yahAM le AnA phira maiM tumheM AgekA kartavya btlaauuNgaa|" zukakI yaha bAta suna kanakane socA, ki isa kAmake liye jyeSThaputra suvinItako bhejanA caahiye| isa kAmake liye vaha sarvathA upayukta hai| yaha socakara usane jyeSThaputrako bulAyA aura use saba bAteM samajhA kara kahA, "he bhadra ! yaha kAma jaldI kara aao| suvinItane kahA,-"pitAjI! ApakI AjJA mujhe svIkAra hai, yaha kaha vaha AMkhoMpara usa latApatrakI paTTI bAMdha, garur3a bana gayA aura usI samaya ciTaka parvata kI ora prasthAna kiyaa| zuka kucha dUrataka rAstA dikhAneke liye usake sAtha gyaa| calate samaya suvinItako phira ekabAra sUcanA dete hue usane kahA,-"he sAtvika! mArgameM jisa parvata para tujhe kakaDoko gaMdha Aye, uso parvatapara rUka jAnA aura AMkhakI paTTI kholakara usa vRkSake paJcAGga le aanaa| ___ isa prakAra sUcanA dekara zuka lauTa AyA aura suvinIta pavAsa yojana ur3akara usa parvatapara phuNcaa| vahAM usane A~khakI paTTI khola ddaalii| paTTI kholate hI vaha phira manuSya ho gyaa| usane zAlmalI vRkSako batalAyI huI nizAniyoMse pahacAna kara usake paJcAGga saMgraha kiye aura vahAMse calanekI taiyArI kii| kintu usa paTTImeM aba manuSyako garur3a banAnekA guNa na thA ataeva suvinotako cintA ho par3I, ki aba kyA kiyA jAya aura yahAMse kisa prakAra vApasa jAyA :jAya ? antameM koI upAya na
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 * pAzvanAtha caritra mujhanepara vaha eka sthAnameM baiThakara ThaNDI sAMse lene lgaa| usI samaya acAnaka vahAM eka zukayugala A pahu~cA, use dekhakara suvinInako bar3A hI Ananda huA aura usane usa yugalako apane pAsa bulA kara baitthaayaa| pazcAt zukane usakA paricaya pUchate hue kahA,-"tuma kauna ho aura kahAse Aye ho ?" zukakA yaha prazna sunakara suvinItane use sArA hAla kaha sunaayaa| sunakara zuphane kahA,-"vaha zuka merA bhAI hai| kahiye, vaha aura zukI donoM jana prasanna to haiM ?" yaha suna suvinItane kahA,-"hAM, ve donoM jana sakuzala haiN| zukane kahA,-"acchA, aba yaha batalAo ki tuma ThaMDhI sAMseM kyoM le rahe the ?" suvinItane kahA,"tumhAre bhAIke batalAye hue upAyase maiM yahAMtaka to A pahu~cA, kintu aba yahAMse lauTanekA koI upAya dikhAyI nahIM detaa|" vinItakI yaha bAta sunate hI zukI eka orako ur3a gayI aura kahIMse eka phala le aayii| zukane vaha phala suvinItako dete hue kahA, "isa phalako galemeM bAMdha lenepara AkAza mArgase eka paharameM sau yojana jAnekI zakti pApta hotI hai| yaha suna suvinIta usa phalako lekara zuka aura zukIko anekAneka dhanyavAda dene lgaa| tadanantara zukIne zukase kahA, "he nAtha ! isa manuSyake pAsa mArgameM khAne-pInekA bhI koI sAmAna nahIM hai ataeva ise kucha denA caahiye|" zukane kahA,-"jo tumheM acchA lage vaha lA do| zukI phira ur3I aura parvatake eka koTarase eka cintAmaNi ratna le aayii| vaha ratna usane suvinItako dete
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * hue kahA, "yaha cintAmaNi ratna hai| isake prabhAvase cintita kArya siddha hotA hai| isase tuma jo mAgoge, vaha tumheM tatkAla milegaa|" suvinItako yaha donoM cIjeM pAkara bar3A hI Ananda huaa| usane usa phalako galemeM bAMdha liyA aura zAlmalike paJcAMga evam cintAmaNi ratnako bar3I sAvadhAnIke sAtha apane pAsa rakha liyaa| isake bAda zuka aura zukIkI AjJA prApta kara usane vahAMse prasthAna kiyaa| kucha hI samayameM vaha vahAMse apane pitAke Derepara A pahuMcA aura unako praNAma kara paJcAGga tathA ratna donoM cIjeM unake sAmane rakha dii| isase kanakako bar3A Ananda huaa| usane usa ratnake prabhAvase apane samasta maMgiyoMko azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana kagayA aura vastrAbhUSaNa Adi de unheM santuSTa kiyaa| dAna kadApi niSphala nahIM jaataa| kisIne aka hI kahA hai, ki disA supAtrako lakSmIkA nidhAna rUpI aura anarthako dalana kobAlA dAna karatA hai, usakA ora dAridra najara bhI nahIM kara sakatA / durbhAgya aura apakArti usase dUra rahatI haiN| parAbhava aura vyAdhi usake pIche nahIM rhte| dainya aura bhaya to ulaTe usase Darate haiN| isI ta ha aura bhI koI Apatti use pIr3ita nahIM kara sktii| isake bAda kanakane bahutasAdhana satkAryameM kharca kiyA, kyoMki cintAmaNi ratnake prabhAvase usakI samasta icchAyeM anAyAsa pUrI ho jAtI thiiN| eka dina kanakane zukarAjase pUchA, -- "he zuka
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 * pAzrzvanAtha caritra * rAja ! aba kRpayA batalAiye ki jina-pratimA kisa prakAra taiyAra karAyI jAya ?" zukane kahA, "hai zreSThin ! usa parvatapara guphAke samIpa eka zveta palAza hai| usakA kASTa lAkara puruSake AkArakA eka putalA banAiye usake kaMThameM yaha phala bAMdhiye aura sirapara cintAmaNi ratna rkhiye| aisA karanese vaha kASTa puruSa adhiSThAyaka devatAke prabhAvase pratimA taiyAra karegA; kintu usase sarva prathama pratimA hI taiyAra karavAnI na hogo / pahale anyAnya kASTa lAkara daravAje aura kiMvADoMke sAtha eka kASTamandira taiyAra karavAnA hogA / mandira taiyAra ho jAnepara sparza pASANa aura kASTa puruSako usake andara le jAnA hogaa| vahAM mandirake andara usa kASTha narako sarva prathama zAlmali vRkSake phala aura puSpa dene hoNge| isake rasase vaha usa zilApara pratimAkA AkAra aMkita kregaa| isake bAda zAlmalike kASTase pratimA gar3hI jAyagI aura usakI peMDI yA tanese pratimApara opa car3hAyA jAyagA / pratimA taiyAra karAte samaya sparza pASaNako lohekA sparza na honA cAhiye, na usapara kisIkI dRSTihI par3anI cAhiye I pratimA taiyAra karanekA yaha sArA kAma vaha kASTha puruSa hI kara degA / pratimA taiyAra karAte samaya mandirake bAhara bAje-gAjeke sAtha nRtya karAte rahanA hogA / isI vidhi se vaha pratimA taiyAra hogI / isa kAryako sucAru rUpase sampAdana karane para ApakI bar3I kIrti hogI aura sAtha hI ApakA bhAgyodaya bhI hogA / " zukakI yaha bAteM sunakara kanakako bar3A hI Ananda huA /
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama saga * 436 NNNNN usane usake AdezAnusAra jina-pratimA taiyAra karAyI aura usa pratimAko zubha sthAnameM pratiSThita kara usakI pUjA aura bhakti Adi mahotsava mnaayaa| isake sAtha hI usane usa sthAnameM gIta aura nATyAdika karAnekA bhI prabandha kiyaa| kanakake isa kAryase parama santuSTa ho dharaNendra, padmAvatI aura vairoTyA Adi devI-devatA use sahAyatA karane lge| isake bAda kanakane sparza pASANake samasta Tukar3e yatna pUrvaka apane pAsa rakha liye| aba vaha usa pratimAko apane sAtha le siMhaladvIpa jAnekI taiyArI karane lgaa| yaha dekhakara zukane kahA aba maiM apane sthAnako jAtA huuN| kanakane kahA,--"he zukarAja! tuma mujhe prANase bhI adhika priya ho| tumane mujhapara bar3A hI upakAra kiyA hai / kRpAkara yaha to batAo ki tuma deva ho, vidyAdhara ho yA kauna ho? tumhArA nivAsa sthAna kahA~ hai ?" yaha suna zukane kahA,--"he zreSThin ! kucha dinoM ke bAda merA asalI rUpa tumheM kevalo bhagavAna btlaayeNge|" yaha kaha zuka aura zubhone apanA deva rUpa prakaTa kara devalokake liye prasthAna kiyaa| vahAM zAzvata jina prAsAdameM aTThAI mahotsava kara vaha donoM deva apane vimAnameM sukha pUrvaka rahane lge| ___ aba kanakane nizcinta ho, siMhaladvIpake liye prasthAna kiyaa| mArgameM use usake ve anucara bhI mila gaye, jinheM usane kirAnekA bhAva lAneke liye pahale hI siMhaladvIpa bhejA thaa| una anucaroMne kanakase kahA,-"svAmin ! zIghra caliye, isa samaya phirAnekA bhAva bahuta teja hai| apanA mAla beca denepara hama
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha-saritra * logoMko isa samaya khUba lAbha hogaa|" anucaroMkI yaha bAta suna kanaka aura bho tejIke sAtha rAstA taya karane lagA aura kucha hI dinoMmeM siMhaladvApa jA phuNcaa| vahAM usane apanA saba mAla beca diyaa| isameM use bahuta hI lAbha huaa| sAthaho usane sparzapASANake Tukar3oMkI sahAyatAse vahAM bahutasA sonA bhI taiyAra kiyaa| aba vahAMse sau yojanakI dUrI para hI caTaka parvata thaa| isaliye vaha siMhaladvIse sodhA vahAM phuNcaa| vahAM usane apane nAmase kanakapura nAmaka eka nagara bsaayaa| usa nagarake cAroM ora usane eka majabUta kilA banavAyA aura usameM aneka haveliye bhI bnvaayiiN| aba vaha apane samasta saMgiyoMke sAtha usI jagaha rahane lgaa| kramazaH usane vahAM aura bhI pacIsa gAMva bsaaye| isake bAda kanakane usa nagarameM caurAso maNDapoMse alaMkRta aura unnata toraNAMse yukta eka manohara jina-mandira bnvaayaa| jisameM usane utsava pUrvaka zubha muhUrta aura siddhi yogameM zrIpArzvanAthake bimbakI sthApanA kii| isake bAda vaha vahAM nitya snAtrAdika pUjA aura maMgala gAna karAne lgaa| eka bAra vaitADhya parvatakA mAlika vidyAdharoMkA nAyaka maNinar3a nAmaka vidyAdhara nandIzvara dvopake zAzvata jinakI yAtrA karane gayA thaa| vaha vahAMke jinezvaroMko vandana kara siMhaladvIpa AyA aura vahAM bhI jina-vandanA kii| isake bAda vaha apane sAnakI ora jAne lgaa| mArgameM caTaka parvatake usa grAmake Upara pahuMcate ho usakA vimAna ar3a gyaa| yaha dekhakara vidyA
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sA * dharane apanI prajJapti vidyAko adhiSThAyikA prakSanidevIse pUchA ki-"he mAtA! merA yaha vimAna kyoM nahIM calatA?" devIne kahA,-"he rAjan ! yahAM eka navIna pArzvanAthakA bimba hai| usakI bandanA kiye binA vimAna Age nahIM bar3ha sktaa|" devI kI yaha bAta suna vaha jilezvarakI pUjA-vandanA karaneke liye vimAnake sAtha nIce utara par3A aura pavitra ho jinapUjana kiyaa| usa samaya usako ugalImeM soneko eka caturdazavarNikA aMgUThI thii| vaha sparza pASANake jina-bimbako sparza karate ho SoDazavarNikA ho gyii| yaha dekhakara vidyAdharako bar3A hI Azcarya huA aura usane sthira kiyA ki yaha jinadala ( pASANa ) kA hI prabhAva hai| aba usake manameM lobha samAyA aura vaha usa pratimAko vahAM se uThAkara calatA bnaa| yaha dekhakara saba loga usake poche daur3e aura usase yuddha karanA Arambha kiyaa| usI samaya acAmaka vahAM siMhaladvIpakA rAvaNa nAmaka rAjA A phuNcaa| usane eka mAsa paryanta yuddha kara usa vidyAdharako parAjita kiyA aura usase vaha pratimA chIna kara siMhaladvIpa (laDA ) uThA le gyaa| vahAM eka prAsAdameM usa bimbakI sthApanA kI aura pUjA tathA nATakAdi kara usakI bhakti karane lgaa| isI taraha pacAsa varSa vyatIta ho gaye / ___eka bAra pArzvajinake sammukha rAvaNa svayaM vINA bajA rahA thA aura mandodarI gAyana tathA nRtya kara rahI thii| usa samaya vINA bajAte-bajAte usakI tAMta TUTa gyii| yaha dekha rAvaNane
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 pArzvanAtha caritra * socA ki nRtyameM bhaMga na ho, ataH usane apane hAthakI eka nasa khIMca kara vINAmeM lagA dii| phalataH nAca-raMga avichinna rUpase hotA rahA aura nizcita samayapara hI samApta huaa| isa apUrva jina bhakti ke prabhAvase rAvaNane tIrthaMkara gotra upArjana kiyaa| jina bhaktike prabhAvase padmAvato, vairoTyA aura ajitabalA prabhRti deviyoMne rAvaNake hAthako pIr3A dUra kara dii| usI rAtriko pratimAke adhiSThAyaka devatAne rAvaNako svapnameM kahA ki-"mujhe mere sthAnameM rakha aao|" yaha jAnakara rAvaNane usa jina-vimbako vahAM pahuMcAnekA kAma apanI badarI nAmaka eka dAsIko sauNpaa| badarI garbhavatI thI, kintu 23 varSa ho jAnepara bhI use prasava na hotA thaa| rAvaNake AdezAnusAra vaha jina bimbako lekara caTaka parvata para gayI aura usake pUrva sthAnameM usakI sthApanA kara, vaha prati dina usakI pUjA aura bhakti karane lgo| pUjA evaM bhaktike prabhAvase zoghra hI dAsoko prasava ho gayA aura usane eka putrako janma diyaa| isa putrakA nAma kedAra rakhA gyaa| vaha janmase hI vairAgI thaa| yauvana prApta honepara rAvaNane use caTaka parvatakA rAjA bnaayaa| aba kedAra pacIsa gAMvoMkA svAmI huA aura kanaka usakA mantrI bnaa| rAjA aura mantrI donoM dharmaniSTa aura dAnI the| ataeva unhoMne puNya karane meM kisI prakArakI kasara na OM isa vRttAntase jaina rAmAyaNa AdikA vRttAnta nahIM milatA / anyAnya anyoMmeM aisA ullekha pAyA jAtA hai ki rAvaNane aSTApada parvatapara tIrthakara gotra upArjana kiyA thaa|
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga* 443 rkhii| kucha dinoMke bAda rAmacandrane rAvaNapara AkramaNa kara usakA vinAza kiyA kintu jina-bhaktike prabhAvase unhoMne kedArakA rAjya chInanA ucita na smjhaa| isase kedAra aura kanaka bar3ehI prasanna hue aura ve nyAya-nIti pUrvaka prajAkA pAlana karane lge| kucha dinoM bAda eka dina vahAM eka kevalI gurukA Agamana huA ! yaha jAnakara kedAra aura kanaka donoM jana unheM vandana karane gaye / vandana karaneke bAda unhoMne bar3o zraddhA aura bhakti ke sAtha kevalI gurukA upadeza sunaa| antameM kanakane pUchA,-"bhagavan ! vaha zuka kauna thA jisane mujhe pratimA banavAnekI salAha dI tho?" yaha suna gurune kahA,---"vaha terA pUrva janmakA mitra hai| eka bAra saudharma devaloka meM saudharmendrake sammukha nATaka ho rahA thaa| usa samaya amitateja aura anantateja nAmaka indrake do mitra bhI vahIM baiThakara nATaka dekha rahe the| isI taraha anyAnya devatA bhI nATaka dekha rahe the| inhIM darzakoMmeM indra ko aMja nAmaka eka paTarAnI thI ! nATala dekhate samaya una donoM mitra aura aMjUko cAra AMkheM huI aura unake mana meM kAmoddipana ho aayaa| phalataH ve saba yahAMse uThakara sanIpakI vATikAmeM cale gaye aura yahIM kAmakrIr3A karane lge| kisI taraha yaha bAta indra ko mAlUma ho gayA, ata: ve bhI usI vATikAmeM jA phuNce| vahAM ina tInoMko ekAnta sevana karate dekha ve kruddha ho utthe| unhoMne kahA,-"tuma logoMne yaha bar3A hI anucita kArya kiyA haiN| tumheM isakA phala avazya bhoganA hogA ! maiM tuma donoM devoMko zApa detA hUM ki tuma
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra manuSyaloka meM zuka aura zukIke rUpameM utpanna hokara apanA jIvana vyatIta karoge / indrakA yaha zApa sunakara donoM deva kAMpa uThe / " unhoMne indrase pUchA - "bhagavan ! hameM isa zApase mukti kaba milegI ?" yaha suna indrane kahA, "tuma logoMkA eka mitra yahAM hai / usakA jIva yahAMse cyuta hokara kanaka nAmaka eka vaNikake rUpameM utpanna hogA / vaha jaba sparza pASANakI pratimA banavAkara usako pUjA karegA, taba tuma zApase bhukta hoNge| tadanusAra donoM devatA zuka aura zukIke rUpameM utpanna hue aura tUne devatvase cyuta hokara yahAM janma indrake kathanAnusAra hI zukane tujhase sparzapASANakI pratimA banavAkara zApa se mukti lAbha kI / isake bAda una donoMne nandIzvara dvIpameM jAkara zukarUpakA tyAga kiyA aura vahIM devarUpa dhAraNakara aThThAI mahotsava manAte hue ve devalokako cale gaye aura apane amRtasAgara nAmaka vimAnameM sAnanda jIvana vyatIta karane lage / " isa prakAra kevalI bhagavAnake muMhase zukakA vRttAnta sunakara kanakazreSThI aura kedAra rAjAko vairAgya A gayA aura ina donoMne dIkSA le lo| isake bAda niraticAra cAritrakA pAlana karate hue hue antameM ve anazana kara pAMcaveM brahmadeva lokameM dasa sAgaropama kI AyuvAle deva hue| vahAMse cyuta honepara unheM mahAvideha kSetra meM siddhapadakI prApti hogI / he bhavya prANiyo ! jisa prakAra rAvaNane jinapUjAse tirthaMkara gotra upArja kiyA, usI taraha anya jIvoMkI bhI jinapUjAse svarga 444 www
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * aura mokSakI prApti hotI hai| pUjA tIna prakArakI hai--puSpa pUjA ( aMgapUjA', akSatapUjA ( agrapUjA ) aura bhAvapUjA inameMse puSpapUjA prANiyoMke liye vizeSa phaladAyaka hai| kisIne kahA bhI hai, rAjA santuSTa honepara eka gA~va de sakate haiM, gAMvakA jAgiradAra santuSTa hokara eka kheta de sakatA hai aura khetakA mAlika prasanna honepara do-cAra mUThI anna de sakatA hai, kintu sarvajJa jinezvaradeva santuSTa honepara vaha apanA pada de sakatA / puSpapUjAse cayarasena rAjakumArako rAjyakI prApti huI thii| vaha kathA isa prakAra hai :-- -- - anwaamananesam mer fortstatxts.txt-I-TatoryteITIZxxt-To-xa! 5 ** **** ******* ** **** *** * ** vayarasenakI kthaa| ***** ****** ** ** *** ** isa bharatakSetrameM RSabhapura nAmaka eka suprasiddha nagara hai / baha samRddhi aura prAsAda zreNiyoMse suzobhita thA! vahAM guNa sundara nAmaka eka nyAyI rAjA rAjya karatA thaa| usI nagarameM rama zraddhAla, sadAcAro aura vicArazIla abhayaMkara nAmaka eka vaNika rahatA thaa| vaha jaina dharmAnurAgI aura zrAvaka thaa| usake kuzala. matI nAmaka eka strI thii| vaha bhI nirantara devapUjA, dAla, sAmAyika aura pratikramaNa Adi aneka puNyakArya kiyA karatI thii| usa vaNikake sarala prakRtivAle do sevaka the| usameMse eka gRhakArya karatA thA aura dUsarA gAyeM varAtA thaa| eka bAra ve
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha-caritra.. donoM ApasameM bAteM karate hue kahane lage,-"hamAre svAmIko dhanya hai, jinheM pUrva janmake sukRtyoMse isa janmameM sukha-samRddhi prApta huI hai aura usa janmameM bhI aihika puNyake prabhAvase sugati prApta hogii| hama loga to yuNya hIna honeke kAraNa sadA daridra hI rheNge| na to hameM isa lokameM hI sukha milA na usI lokameM milegaa| kisIne kahA bhI hai ki "zradatta bhAvAcca bhaved daridrI, daridra bhAvAtprakaroti pApam / pApa prabhAvAnnarake vrajaMti, punareva pApI punareva duHkhii|" arthAt-"pUrvajanmameM dAna na denese prANI daridra hotA hai| daridratAke kAraNa vaha pApa karatA hai aura pApake prabhAvase vaha naraka jAtA hai, isa taraha vaha bAra-bAra pApakarma kara bAra-bAra duHkha bhoga karatA hai| hama donoM isI taraha vyartha hI apanA manuSya janma gavAM rahe haiN| ___ sevakoMkI yaha bAteM kisI taraha bhayaMkaraseThane suna lii| vaha apane manameM samajha gayA ki aba yaha donoM dharmakI sAdhanA karane yogya ho gaye haiN| ataH kucha dinoMke bAda cAturmAsika dina Ane para abhayaMkarane una donoMse kahA, ki tuma bhI hamAre sAtha jina pUjA karane clo| isase donoM jana abhayaMkarake sAtha pUjA karane gye| vahA~ pavitra vastra pahanakara zuddhabhAvase jinapUjA karate hue abhayaMkarane unase kahA,-"ina puSpAdise tuma loga bhI jinapUjA kro|" yaha sunakara unhoMne kahA, "jisake puSpa hoMge, usIko phala milegA-hamaloga to kevala vegAra hI karane bharake hoNge|
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * 440 1 yaha suna abhayaMkarane kahA, - "tuma logoMke pAsa nAma mAtrake liye bhI kucha hai yA nahIM ?" gvAlene kahA, "hAM, mere pAsa pAMca kaur3iye haiM / yaha suna abhayaM karane kahA, "acchA, tu una kaur3iyoMke puSpa le A aura bhAvapUrvaka jinapUjA kr|" yaha dekhakara dUsarA sevaka socane lagA- " isake pAsa to itanA bhI hai, para mere pAsa to kucha bhI nahIM hai / " yaha socakara vaha duHkhita hone lagA / isake bAda abhayaMkara una donoMko lekara guru vandana karane gyaa| vahAM guru mahArAjakA dharmopadeza sunate hue pratyAkhyAna karanevAle kisI manuSko dekhakara usa sevakane guruse pUchA ki isane yaha kyA kiyA ? gurune kahA - "he bhadra ! Aja isane pauSadha kiyA hai / usIkA yaha pratyAkhyAna le rahA hai / yaha sunakara usane upavAsakA pratya. khyAna liyaa| isake bAda ve donoM apane mAlikake sAtha ghara lauTa Aye / bhojanakA samaya honera upavAsa karanevAlene thAlImeM apanA anna parosanA liyA, kintu bhojana na kara vaha dvArake pAsa khar3A rahakara socane lagA, -"yadi saubhAgyavaza koI muni yahAMse A nikale, to maiM unheM yaha bhojana dAna kara dUM / ise dAna karaneke laye maiM pUrNa adhikArI hU~, kyoMki maiMne ise apane parizramake badalemeM liyA hai / " jisa samaya vaha yaha bAteM soca rahA thA, usI samaya vahA~ eka muni A phuNce| unake Ate hI usane vaha saba bhojana muniko de diyaa| sevakakA yaha kArya dekhakara abhayaMkara seTha ko bar3A hI Ananda huaa| usane usa sevakake liye phirase bhojana
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 * pArzvanAtha caritra * parosane kI AjJA dI / yaha dekha usa sevakane kahA, "aba mujhe aura bhojana nahIM cAhiye, kyoMki maiMne Aja upavAsa kiyA hai|" yaha suna abhayaMkarane pUchA - " taba tUne pahale bhojana kyoM parosa vAyA thA ?" sevakane kahA, "maiMne kisI muniko dAna deneke uddezase hI vaha anna grahaNa kiyA thA / " yaha sunakara abhayaMkara seThako bar3AhI Ananda huaa| aba vaha apane ina donoM sevakoMko vizeSa AdarapUrvaka rakhane lgaa| idhara donoM sevaka bhI pratidina caityameM jAte the / evaM muni vandana aura namaskAra mantrakA pATha karate hue adhikAdhika dharmasAdhanA karane lge| unhIM dinoM kaliGga dezameM zUrasena nAmaka eka rAjA rAjya karatA thA / eka bAra zatruoM ne usakA rAjya chIna liyA; isaliye vaha kurudeza calA gayA aura vahAM hastinAgapurake acala nAmaka rAjAke pAsa zaraNa lii| isase acala rAjAne use nirvAhake liye pacAsa gAMva de diye| aba zUrasena una gAvoM meMse sukarapurako apanI rAjadhAnI banAkara vahIM rahane galA / zUrasenake do striyeM thIM, jinameM ekakA nAma vijayAdevI aura dUsarIkA nAma jayAdevI thA / vijayApara rAjAkA vizeSa sneha thA / abhayaMkarake uparokta sevakoM kI mRtyu honepara ve donoM isI vijayAke udarase putra rUpameM utpanna hue / inameM se dAna karanevAlA sevaka bar3A bhAI huA aura usakA nAma amarasena rakhA gayA / jina pUjA karanevAlA sevaka choTA bhAI huA aura usakA nAma vayarasena rakhA gayA / pUrva janmake prabhAvase unhoMne yahAMpara kucha
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga. hI dinoMmeM samasta vidyA aura kalAoMmeM pAra darzitA prApta kara lii| isase rAjA-prajA sabhI unako dekha kara prasanna hote the| kintu vimAtA jayA unapara dveSa bhAva rakhatI thii| eka dina rAjA zUrasena kiso kAryavaza kahIM bAhara gayA thaa| usa samaya donoM bhAI mahalake nIce geMda khela rahe the| khelatekhelate vaha geMda sautelI mAtAke mahalameM jA giraa| isaliye usane use uThA kara rakha liyaa| jaba vayarasena gaMda lene gayA, to usakA rUpa aura yauvana dekha kara usake manameM kAmodreka ho aayaa| isase usane vayarasenako apane prema jAlameM phaMsAneko ceSTA kI; kintu isameM vaha saphala na ho skii| usI samaya vayarasena hAtha paira jor3a, kSamA prArthanA kara, apanA geMda lekara calA AyA, aura usane apane bhAIse yaha sArA hAla kaha diyaa| idhara donoM bhAI khelakUda kara bhojanAdi karane lage aura udhara jayA rAnI unase badalA lenekA sAmAna karane lgii| Ane vastroM ko cIra phAr3a kara vaha eka TUTI khATapara so rhii| jaba zUrasena vApasa AyA aura usane jayAkI yaha avasthA dekhI to use bar3A hI Azcarya huaa| vaha usase pUchane lagA-"pyArI! Aja yaha kyA mAMjarA hai ?" jayAne kahA,-"svAmin ! Apake donoM putroMne Aja mujhe isa prakAra satAyA hai ki mujhase kucha kahate-sunate nahIM bntaa| bar3I kaThinAIse maiM apanI lAja bacA sakI huuN| mere saba kapar3e unhoMne phAr3a DAle aura merI bar3I durgati kii|" jayAkI yaha saba bAteM zUrasenane satya mAna lIM / apane putroMpara 26
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 * pAzvanAtha caritra # use bahuta hI krodha huaa| usane socA ki ina donoM duSTa aura durAcArI putroMko prANa daNDakI sajA denA cAhiye / yaha nizcaya kara usane caNDa nAmaka mAtaMgako bulAkara AjJA dI, ki "donoM rAjakumAroMko nagarake bAhara le jAo aura inake sira kATakara mere pAsa le Ao / " yaha suna mAtaMga Azcarya meM par3a gayA / vaha rAjAke isa bhISaNa krodhakA kAraNa na samajha sakA / rAjAko krodhita dekha isa samaya anukUlatA dikhAne meM hI lAbha samajha usane kahA - "ApakI AjJA khokAra hai / isake bAda vaha rAjakumAroMke pAsa gayA aura unheM rAjAko AjJA kaha sunAyo / sunakara rAjakumAroMne kahA, "acchI vAta hai / zIghrahI pitAjIkI AjJA pAlana kro| hama donoM jana isake liye taiyAra haiM / yaha suna mAtaMgane kahA, "nahIM, maiM yaha nahIM karanA cAhatA / tuma donoM jana zIghrahI yaha deza chor3a kara kahIM videza cale jAo / " rAjakumAroMne kahA,- -" hama loga cale jAyeMge, to vipattikA sArA pahAr3a tumhAre hI sirapara TUTa par3egA / usa samaya pitAjI na kevala tumhAre hI prANake grAhaka banege, balki tumhAre parivArako bhI jItA na chodd'eNge| ataeva apane badale tumheM unakI krodhAgnimeM bhasma hone denA hameM pasanda nahIM hai / yaha suna mAtaMgane kahA, - "Apa merI cintA na kiijiye| maiM Apako vizvAsa dilAtA hU~ ki kisI na kisI taraha apanI prANa rakSA avazya kara lUMgA / aba Apa loga zIghra hI yahAMse prasthAna kIjiye / " antameM rAjakumAroMne mAtaMgakA kahanA mAna liyA aura usake
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga- . 451 kathanAnusAra apane ghor3oMko vahIM chor3a, paidalahI vahAMse cala pdd'e| idhara mAtaMgane rAjAko dhokhA deneke liye bar3I caturAIke sAtha miTToke do sira banAye aura unAra lAkhakA raMga car3hA, zAmake vakta vaha rAjakumAroMke ghor3e aura donoM nakalI sira lekara rAjAke pAsa pahuMcA aura dUrahose unheM ve sira dikhAkara kahA,-"khAmin ! Apake AdezAnusAra rAjakumAroMko mAra kara unake sira le AyA huuN|" yaha jAnakara rAjAko bar3o khuzA huI, usane AzA dI ki,-"gAMvake bAhara kilo gar3hemeM inheM pheMka Ao!" yaha suna mAtaMga "jo AjJA" kahatA huA vahAMse calatA bnaa| idhara jayAne samajhA ki vAstavameM donoM rAjakumAra mAra DAle gye| isale vaha bhA apane manameM bar3I khuzo manAne lgii| isake bAda donoM rAjakumAra avichinna prayANa karate hue kaI dinoMke bAda eka aise jaMgalameM jA pahuMce, jo nAnA prakArake vRkSa aura vanya pazuoMse pUrNa ho rahA thaa| yahAM una donoMne Aghraphala khAkara nadAkA zotala jala piyA aura vahIM eka vRkSake nIce leTa kara vizrAma karane lge| dhIre-dhore zAma ho gyii| sUryAsta honepara AkAzameM tAre nikala Aye aura cAroM ora andhakArakA sAmrAjya ho gyaa| ataH rAjakumAroMne vahIM rAta kATanA sthira kiyaa| jaba thakAvaTa dUra huI to ve donoM ApasameM yAtacIta karane lge| choTe bhAIne bar3e bhAIse pUchA,--"bhAI ! pitAjIke krodhakA koI kAraNa mAlUma huA ?" amarasenane kahA,-"nahIM, krodhakA ThIka-ThIka kAraNa to maiM nahIM jAnatA; para merI dhAraNA
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra * hai ki yaha saba vimAtAko karatUta hai / " kyarasenane pUchA, "kyA pitAjIne mAtAkI asatya bAtoMpara vizvAsa kara liyA hogA ?" amarasenane kahA,-"he vatsa ! tuma abhI nAdAna ho, isI liye aisA prazna pUchate ho| striyAM asatyakA ghara kahalAtI haiM / rAgAndha puruSa unake asatya vacanoMko bhI satya mAna lete haiN| buddhimAn manuSya gaGgAkI bAlukAke kaNa gina sakatA hai, samudrake pAnIkA thAha lagA sakatA hai aura meru parvatako bhI taula sakatA hai, kintu strI caritrako vaha kadApi nahIM jAna sktaa| bhAI ! pitAjIne jo kiyA so ThIka hI kiyA aura jo huA so bhI ThIka hI huA; kyoMki isa bahAne hama logoMko dezATana karanekA apUrva avasara milA hai, jisase niHsandeha hama logoMko bar3A hI lAbha hogaa| maiM to isa ghaTanAko IzvarakI eka kRpAhI samajhatA huuN|" isa tarahakI bAteM karate-karate amarasenako nIMda A gaI aura vayarasena sajaga ho vahIM baiThakara paharA dene lgaa| ___ isI samaya usa vRkSapara zuka aura zukIkA eka jor3A A baitthaa| zukane zukIse kahA, "he priye ! yaha donoM puruSa bar3e hI sajana haiM ataeva inakA kucha satkAra karanA caahiye|" yaha suna zukIne kahA,-"Apane bahuta hI ThIka khaa| Apako khayAla hogA ki sukuTa parvatakI eka guphAmeM vidyAdharoMne do AbhravRkSa lagAye haiN| una AmravRkSoMke bIja mantrase abhiSikta honeke kAraNa unameM bahuta hI vilakSaNa guNa A gayA hai| unakA eka phala khAnese sAta dinameM rAjya milatA hai aura dUsare phalakI
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama saga guThalI nigala jAnese datUna karate samaya pratidina pAMca sau svarNa mudrAyeM prApta hotI haiN| yahI donoM phala lAkara ina donoMko dene caahiye| paropakAra karanese janma saphala ho jAtA hai| kisIne kahA bhI hai, ki jisa dina paropakAra kiyA jAtA hai, vahI dina saphala hotA hai| anya dinoMko to niSphala hI gaye hue samajhanA caahiye| andhakArako dUra karaneke kAraNa hI sUryakI mahimA hai, grISmaRtuke kaSTa dUra karaneke kAraNa hI medhakI prazaMsA hotI hai| aura thake hue manuSyoMko vizrAnti deneke kAraNa ho vRkSa AdarakI dRSTi se dekhe jAte haiN| isI taraha tAlAba svayaM jala nahIM pIte na vRkSa svayaM phala bhakSaNa karate haiN| vaha to dUsaroMke hI upakAraka hote haiN| sava bAta to yaha hai, ki sajanoM kA saba kucha paropakArake ho liye hotA hai| hama logoMko bhI isa avasarase lAbha uThA kara kucha paropakAra karanA cAhiye / yaha suna zukane kahA,--"priye ! tUne una phaloMkI bAta acce mauke para yAda dilAyo hai| calo, hama donoM calaM, aura isI samaya unake phala le AveM / " yaha kaha ve donoM pakSo sukuTa parvatakI ora ur3a gaye aura kucha hI samayameM vahAMse phala lekara lauTa aaye| idhara vayarasenane ina donoMko bAteM pahale hI suna lI thIM, ataeva zuka aura zukIke phala rakhate ho usane bar3I prasannatAke sAtha unako le liyaa| tadanantara vayarasenako una donoM phaloMke guNa aura bheda samajhA kara zuka aura zukI vahAMse ur3a gaye / vayarasenane donoM phala cupacApa apane pAsa rakha liye|
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 * pArzvanAtha-caritra AdhI rAtataka vayarasena jAgatA rhaa| isake bAda amarasenako jagAkara vayarasena so rhaa| subaha hote hI donoM vahAMse cala pdd'e| mArgameM eka sarovara milaa| vahAM donoM jana mukha zuddhi kara nitya karmase nivRtta hue| usa samaya phalakA guNa batalAye binAhI vayarasenane rAjya dAyaka phala bar3e bhAI amarasenako khilA diyA aura dUsarA phala svayaM khA gyaa| isake bAda donoM jana Age bddh'e| dUsare dina subaha vayarasenane ekAntameM jAkara datUna kI to usa phalake prabhAvase pAMca sau svarNamudrAyeM usake sAmane A pdd'ii| aba amarasenake sAtha rahate hue bhI vayarasena bhojanAdikameM vipula dhana vyaya karane lgaa| yaha dekha kara amarasenane pUchA--"bhAI ! tere pAsa yaha dhana kahAMse AyA ?" vayarasenane vAstavika bhedako prakaTa karanA ucita na samajha kara kahA,"calate samaya maiMne pitAjIke khajAnese yaha dhana le liyA thaa|" yaha sunakara amarasena cupa ho rhaa| isI taraha chaH dina bar3I maujameM ktte| sAtaveM dina ve donoM jana kAJcanapura nAmaka eka nagarameM jA phuNce| usa samaya donoM jana parizramake kAraNa thaka gaye the isaliye nagarake bAhara eka udyAnameM vizrAma karane lge| kucha derameM amarasena so gayA aura vayarasena bhojana-sAmagrI lAne ke liye nagara meM calA gyaa| daivayogase isI dina usa nagarake rAjAkI zUlavedanAke kAraNa mRtyu ho gyii| use koI saMtAna na thI isaliye naye rAjAko khoja nikAlaneke liye niyamAnusAra hastI, azva, kalaza chatra
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga 455 aura cAmara-yaha pAMca devAdhiSTita cIjeM nagarameM ghumAyI jAne lgiiN| yaha saba cIjeM nagara bharameM ghUma AyIM, kintu inheM kahIM bhI rAjyAsanapara baiThAne yogya puruSa na milaa| antameM yaha cIjeM nagarake bAhara nikalI aura ghUmatI huI jahAM amarasena so rahA thA, vahAM jA phuNcii| vahAM pahuMcate hI kalazakA jala apane Apa amarasenapara Dhala gayA, aura azvane hina hinAhaTa kiyaa| hAthIne garjanA kara apanI sUr3hase amarasenako uThA kara pIThapara baiThA liyaa| chatra apane Apa khula gayA aura cAmara svayaM Dulane lge| yaha dekhate hI mantrI prabhRti adhikArI aura prajAgaNa samajha gaye ki yahI hamArA bhAvI rAjA hai| ataH unhoMne amarasenako divya vastrA bhUSaNoMle sajita kara bar3e samArohake sAtha nagara praveza kraayaa| isake bAda yathA vidhi amarasenakA rAjya bhiSeka huA aura kaI dinoMtaka utsava manAyA gyaa| isa prakAra phalake prabhAvase amaralenako rAjyako prApti huI aura vaha bar3I yogyatAke sAtha noti pUrvaka rAja karane lgaa| idhara vayarasena jaba bhojana sAmagrI lekara nagarase lauTA taba udyAnameM usane apane bhAIko na paayaa| patA lagAnepara jaba use usakI rAjya-prAptikA hAla mAlUma huA, taba vaha apane manameM kahane lagA,-"bar3e bhaiyAne jaba rAjya svIkAra karanemeM merI rAha na dekhI, taba mujhe aba usake pAsa kyoM jAnA cAhiye ? isa . prakAra usake pAsa jAnA bar3e apamAnakI bAta hogii|" kisIne kahA bhI hai ki vyAghra aura gajendrase pUrita vanameM rahanA acchA hai,
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * vRkSapara rahate hue kevala phala, puSpa aura jala dvArA nirvAha karanA acchA hai, tRNakI zayyApara so rahanA aura valkalake vastra pahananA bhI acchA hai, kintu bandhuoMke bIcameM dhanahIna yA mAnahIna hokara rahanA acchA nhiiN| yadi maiM bhAIke pAsa jAUMgA to ve yahI samajheMge ki yaha kisI AzAse hI AyA hai| aisI avasthAmeM ve mujhe bahuta to pAMca sAta gAMva denA cAheMge, kintu mujhe to vaha svapnameM bhI lenA nahIM hai, kyoMki puruSArthI puruSa parasevAmeM prema rakha hI nahIM skte| madonmatta hAthIkA mastaka vidAraNa karanevAlA siMha kabhI tRNa khA sakatA hai ? garibI dikhAkara khuzAmada dvArA jIvikA upArjana karanekI apekSAse bhUkhoM mara jAnA hI acchA hai / isake atirikta mujhe bhI to pratidina pAMcaso svarNa mudrAyeM milatI haiN| kyA yaha AmadanI kisI rAjyase kama hai ? phira ailI avasthAmeM mujhe paramukhApekSI kyoM honA cAhiye ?" ___ isa taraha aneka bAteM socakara vyarasenane usI jagaha bhojana kiyaa| anantara nivRtta ho, vaha nagarameM gayA aura magadhA nAmaka eka vezyAke yahAM rahakara sAnanda jIvana vyatIta karane lgaa| kyoMki usake pAsa dhanakI to kamI thI hI nhiiN| vaha pratidina khUba dhana dAna karatA aura khAne-pInemeM bhI udAra ho kharca krtaa| gAnA, bajAnA, nATaka dekhanA, kAvyazAstra aura kathAdika dvArA manoraJjana karanA, dyUtakrIr3A karanA pRbhRti kArya usakI dainika dinacaryA ho rahe the| isI taraha vaha apane iSTamitroMke sAtha Ananda meM dina bitAne lgaa| udhara rAjA amarasenane nagarameM vayarasenakI
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga bahuta kucha khoja karAyI, kintu jaba kahIM usakA patA na calA taba vaha bhI rAjya cintAmeM par3akara use bhUla gyaa| magadhAke yahAM usakI bur3hiyA mAtA rahatI thii| vaha kuTanIkA kAma karatI thI aura bahuta hI ghuTI huI tathA lobhI prakRtikI thii| eka dina usane magadhAse kahA,--"beTI! terA yaha priyatama to bar3A hI dAno aura mahAbhogI hai| saMsArameM isa samaya aisA koI puruSa hI nahIM dikhAyA detA, jo isakI samatA kara ske| kintu yaha bar3e AzcaryakI bAta hai ki na to yaha koI rojagAra karatA hai na kahIM naukarI hI karatA hai, phira bhI na jAne itanA dhana kahAMse lAtA hai ! tU usase pUchanA ki itanA dhana vaha kahAMse latA hai ?" yaha suna magadhAne kahA-"maiyA! hameM usase aisA prazna kyoM pUchanA cAhiye ? hameM to kevala dhanase kAma hai aura vaha hameM muMhamAMgA mila hI rahA hai|" bur3hiyAne kahA,- "terA kahanA ThIka hai| tathApi avasara milanepara yaha prazna pUchanA jarUrI hai| tadanusAra eka dina rAtrike samaya magadhAne kyarasenase pUchA, he svAmin ! naukarI yA vyApAra kiye binA hI Apa yaha dhana kahAMse lAte haiM ?" vayarasena to tanamanase usapara Azika ho rahA thA, isaliye usane usa Aghra phalakI guTalIkA sArA hAla usako kaha sunaayaa| vicAre use kyA mAlUma thA, ki apanA yaha rahasya batalAkara vaha apanA ho sarvanAza karane jA rahA hai ? vayarasenase AmraphalakA bheda milate hI magadhAne vaha apanI mAtAko kaha sunaayaa| aba usa bur3hiyAne vicAra kiyA ki
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 * pArzvanAtha-caritra kisI taraha Amraphalako vaha guThalI vayarasenake peTase bAhara nikAlanI caahiye| yaha socakara usane eka dina vayarasenako bhojanameM madana phala khilA diyaa| isase usako usI samaya ke ho gaI aura usake sAtha vaha guThalI bhI bAhara nikala aayii| isI samaya guThaloko dhodhAkara bur3hiyA turata khA gayI, kintu usake peTameM par3ate hI vaha guThalI naSTa ho gayI, phalataH use koI lAbha na huaa| idhara aba vayarasenako bhI svarNa mudrAyeM milanI banda ho gayI, isase usakA hAtha taMga ho gayA aura usake dAna dharma prabhRti kAryoM meM bhI bAdhA par3a gyii| vaha apane manameM kahane lagA,-"isa bur3hiyAne mere sAtha bar3o cAlabAjo kI hai, ataeva ise kucha sajA avazya denI caahiye|" ___ vayarasena isa taraha soca hI rahA thA, ki bur3hiyAne Akara usase kahA,-"Aja hamAre yahAM devokI pUjA honevAlo hai, ataeva Apa gharase bAhara cale jaaiye|" isa taraha bahAnA kara usane vayarasenako gharase bhI nikAla diyaa| aba vayarasena apamAnita ho idhara udhara bhaTakane lgaa| vaha apane manameM socane lagA,"saMsArameM dhana hI sAra vastu hai| dhanase sabhI kAma siddha hote hai| jisake pAsa dhana hotA hai, vahI puruSa kulona, vahI paNDita, vaho vidvAn, vahI vaktA aura vahI darzanIya mAnA jAtA hai, kyoMki sabhI guNa usImeM nivAsa karate hai| nirdhana avasthAmeM manuSyako apanA jIvana bhI bhArarUpa ho par3atA hai ; ataeva maiM aba kahAM jAUM aura kyA karU?" isI taraha socate hue antameM usane
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * 456 nizcaya kiyA, ki isa samaya mujhe kevala deva kI hI zaraNa cAhiye ; kyoMki aise avasarapara daiva hI koI upAya dikhalA sakatA hai| isa prakAra socatA huA vayarasena sArA dina nagarameM bhramaNa karatA rahA aura zAmako nagarake bAhara calA gyaa| vahAM zmazAnameM eka khaMDahara thA, usomeM rAta bitAnekA nizcaya kara baiTha gyaa| usa samaya kahoM ullU bola rahe the, to kahIM zRgAla cillA rahe the, kahI hiMsaka pazu ghUma rahe the, kintu vayarasena ina saboMko dekhakara lezamAtra bhI vicalita na huA aura sArI rAta jAgate hue vahIM baiThA rhaa| kisIne Thoka hI kahA hai, ki udyamase daridra naSTa hotA hai, japase hotA hai, mauna rahanese kalaha kA nAza hotA hai aura jAgrata rahanese bhaya dUra ho jAtA hai| daivayogase zmazAnameM AdhirAtake samaya cAra cora Aye aura ve koI vastu bA~Taneke liye ApasameM TaMTA-phisAda karane lge| vayarasenane unako bAteM suna coroMko hI bhASAmeM unase kucha khaa| isase coroMne samajhA, ki yaha bhI koI cora hai, ataeva unhoMne use apane pAsa bulaayaa| uso samaya vayarasena unake pAsa gayA aura unase kahane lagA, ki-"tuma loga isa taraha jhagar3A kyoM kara rahe ho|" yaha suna coroMne kahA,-"hamAre jhagar3ekA kAraNa yaha hai, ki hama logoMko corImeM eka kanthA, eka daNDa aura pAdukA-yaha tIna cIjeM milo haiM kintu hama loga cAra jana haiN| kisI taraha bAMTate nahIM banatA, isIliye
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 760 * pAzrvanAtha caritra # jhagar3A ho rahA hai| isameM koI cIja aisI bhI nahIM haiM, jisake vibhAga kiye jA sakeM / " yaha suna vayarasenane kahA,"ina asAra vastuoMke liye itanA jhagar3A ? maiM to samajhatA thA, ki tuma loga kisI mUlyavAna vastuke liye lar3a rahe ho / " yaha suna coroMne kahA, "bhAI ! tumheM inakA rahasya mAlUma nahIM hai, isIse tuma aisI bAta kahate ho| hama logoMne jo yaha tIna cIjeM prApta kI haiM vaha tInoM hI anamola haiN|" vayarasenane pUchA, " inameM aisI kyA vizeSatA hai, jisase tuma loga inheM anamola kaha rahe ho / kyA inake acche dAma A sakeMge ?" yaha suna eka corane batalAyA ki- " isa zmazAna meM eka siddha puruSa mahAvidyAkI sAdhanA karatA thA / vaha jaba chaH mAsataka sAdhanA karatA rahA taba usa vidyAkI adhiSThAyikA devIne prasanna ho use yaha tInoM cIjeM dI thiiN| usI siddha puruSako mArakara hamaloga usakI yaha cIja le Aye haiN| isa kanthAko jhAr3anese pratidina pAMcasau svarNamudrAyeM giratI haiM, isa daNDako pAsa rakhanese saMgrAma meM vijaya milatI hai aura pAdukA pahanane se AkAzameM vicaraNa kiyA jA sakatA hai| " -- - corakI yaha bAteM sunakara vayarasenako bar3A hI Ananda huA / usane kahA, - "cintA na karo ! maiM isI samaya jhagar3A miTAye detA huuN| tuma cAroM jana thor3I derake liye zmazAnake cAroM ora cale jaao| maiM soca-vicAra kara jaba tumheM bulAU taba mere pAsa AnA / " yaha sunakara coroMne vayarasenakI bAta mAnakara aisA hI
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarya kiyaa| jyoMho ve vahAMse haTe, tyoMhIM vayarasenane kanthAko uThA kara kandhepara DAla liyA, daNDa hAthameM le liyA aura pAdukAyeM pairameM pahana liiN| pAdukA pahanate hI vaha AkAza mArgase ur3A aura nagarameM calA gyaa| idhara kucha samaya taka coroMne usake bulAneko pratIkSA kI, kintu jaba usane na bulAyA, taba ve Apa hI vahAM phuNce| jAkara dekhA to vayarasena nadArada ! ve usakA kapaTa samajha gaye para lAcAra, koI upAya na honeke kAraNa cupacApa apane-apane sthAnako cala diye / udhara vayarasena ina cIjoMko lekara apane eka mitrake yahAM gayA aura vahAM ina cIjoMko chipAkara rakha diyaa| vaha pratidina kanthAko jhAr3akara usase pAMcasau svarNamudrAyeM prApta karatA aura pUrvavat unheM dAnadharma aura mauja-zaukameM kharca krtaa| isI taraha aba vaha phira pUrvavat bar3I zAna-zaukatake sAtha ghUmane aura cainakI vaMzI bajAne lgaa| ___ vayarasenakI yaha avasthA dekha bur3hiyA samajha gayI, ki phira isake hAtha kucha mAla lagA hai| ataeva usane apanI dAsI chArA vayarasenake nivAsa sthAnakA patA lgvaayaa| patA laga jAnepara usane apanI putroko zveta vastra pahanAye aura use vayarasenake pAsa le jAkara kahA,-"he vatsa! maiMne usa dina tujhe thor3I derake liye bAhara jAneko kahA thA, kintu tU to phira vApasa AyA hI nhiiN| jisa dinase tU gayA usI dinase magadhAkI avasthA bahuta hI kharAba ho rahI haiN| isane khAnA-pInA aura
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ mammmmmmmwww.mmmmm * pArzvanAtha-caritra * snAna-vilepana karanA bhI chor3a diyA hai| adhika kyA kahUM, isane mujhase bhI bolanA chor3a diyA hai| yaha isI taraha zvetavastra pahana kara kaSTapUrvaka rahatI hai aura rAta dina terA hI nAma liyA karatI hai| yaha tere liye itanA kaSTa sahana kara rahI hai aura tU akelA Ananda kara rahA hai ? khaira, aba maiM aura adhika kahanA nahIM cAhatI, tujhe jo acchA lage so kara!" bur3hiyAko yaha kapaTapUrNa bAteM sunakara vayarasena apane manameM kahane lagA,-"yaha duSTA phira mujhe jAlameM phaMsAnA cAhatI hai, lekina dekhA jaaygaa| ava maiM isase sAvadhAna rhuuNgaa|" yaha socakara usane bur3hiyAse kahA,-"maiyA! tumhArA kahanA Thoka hai| tumhArI putroko bhI duHkha honA svAbhAvika hai / aba jo kaho so karUM ?" yaha suna bur3hiyAne kahA-"beTA ! kahane sunanekI koI bAta nahIM hai| tuma hamAre sAtha calo aura jaise hamAre yahAM pahale rahate the, uso taraha rahA karo aura hamAre gha ko apanA hI ghara smjho| yahI maiM cAhatI hUM aura yahI merA kahanA hai / " buDhithAkI yaha bAteM suna vayarasena phira usake yahAM calA gayA aura pahalehIkI taraha dAna tathA kor3AdikameM kAla vyatIta karane glaa| kucha dinoMke bAda bur3hiyAne punaH magadhAko dhanAgamakA kAraNa pUchaneke liye prerita kiyaa| abako magadhAne kahA, "maiyA ! tere hRdayameM bar3AhI lobha samAyA hai| tU vRkSake phala na khAkara usako mUlase hI kATa DAlanA cAhatI hai| maiM aisA prazna na pUcha sakgo /
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * 463 tUhI kyoM na pUcha le ?" putrIse yaha uttara milanepara magadhAne eka dina svayaM cayarasenase pUchA ki,-"he vatsa ! tuma itanA dhana kahAMse lAte ho ?" yaha suna vayarasenane kahA-"mAtA! yaha bAta kisIko batalAne yogya nahIM hai, kintu phira bhI tumase koI vAta chipI na honeke kAraNa maiM batalAtA huuN| mere pAsa vidyAdhiSTita do pAdukAyeM haiM, unapara khar3A ho maiM AkAzamArgase indra ke bhaNDArameM jAtA hU~ aura vahAMle Avazyaka dhana le AtA huuN|" vayarasenakI isa bAtako usane sava mAna liyA aura kisI taraha una pAdukAoMko apane hAtha karanekI yukti socane lgii| kucha dinoMke bAda eka dina usane bImArIkA DhoMga kiyaa| vaha eka TUTo khATapara so rahI aura peTameM zUla vedanA honekA hAnA karane lgaa| use isa taraha dekha vayarasenane jaba usase bomArAke sambandha meM pUchatAcha kA, taba usane kahA,-"he vatsa! kyA kahUM ? cAta kahane yogya nahIM haiM, para terA Agraha dekhakara kahatI huuN| jaba tU hamAre yahAM calA gayA thA, taba maiMne samudra sthita kAmadevakI pUjA karane kI jAnatA bhAno thI, kintu vahAM jAnA bahuta ho kaThina honeke kAraNa maiM abhI taka usa mAnatAko pUrI nahIM kara skii| isI liye kAmadeva mujhe yaha kaSTa de rahe haiN|" bur3hiyAkI yaha bAta sunakara vayarasenane socA ki yaha bahuta hI acchA maukA mila rahA hai / isa duSTAko isa bahAne apane sAtha le jAkara samudrameM DAla aauuNgaa| yaha socakara usane kahA,"mAtA! yaha kAma mere liye bahuta sahaja hai| tuma mere sAtha
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4644 * pArzvanAtha caritra * calo, maiM abhI mAnatA pUrI karAye lAtA hUM / bur3hiyA to yaha cAhatI hI thI, ataeva vaha turata usake sAtha jAneko rAjI ho gayI / vayarasenane use apane kaMdhepara baiThAkara pAdukAyeM pahana lIM / pAdukAyeM pahanate hI ve donoM AkAza mArgase ur3akara samudra sthita kAmadeva ke mandira meM jA phuNce| vahAM pahuMcanepara bur3hiyAne vayarasenase kahA - " he vatsa ! maiM bAhara baiThI huuN| pahale tuma andara jAkara kAmadevako pUjA kara Ao / " bur3hiyA kI yaha bAta suna vayarasena pAdukAyeM bAhara rakha caityameM pUjA karane gayA, kintu vaha jyoMhI andara gayA tyoMhI bur3hiyA pAdukAyeM pahanakara AkAzamArga se apane makAnako ur3a Ayo / vayarasena isa prakAra phira eka bAra ThagA gayA / udhara usane caityase bAhara nikalakara dekhA, to pAdukA aura bur3hiyAkA kahIM patA bhI na thA / yaha dekhakara vaha kahane lagA, -- " aho ! maiM catura honepara bhI bur3hiyA dvArA phira ugA gayA aura abakI bAra to bahutahI burI taraha ThagA gayA / khaira, jo honA hogA so hogA, cintA karanese kyA lAbha ? bAlyAvasthA meM jisane peTa bharaneke liye mAtAke stanoMmeM dUdha utpanna kiyA thA, vaha kyA aba bhI bhojana na degA ?" isa prakAra vicAra kara vaha vanaphala khAtA huA usI jagaha duHkhapUrvaka samaya bitAne lagA / kucha dinoMke bAda usI jagaha eka vidyAdhara A nikalA / vaha usa samaya aSTApada tIrthakI yAtrA karane jA rahA thA / kumArako isa taraha duHkho avasthAmeM dekhakara use dayA A gyii| usane usake pAsa Akara pUchA, "tU
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra * 465 1 kauna hai aura yahAM kaise A pahu~cA ?" yaha suna kumArane use saba hAla kaha sunAyA / pazcAt vidyAdharane use dhairya dete hue kahA,"he bhadra ! isa samaya maiM tIrthayAtrA karane jA rahA hUM / pandraha dinameM vahAMse lauTUMgA / usa samayataka tU yahIM rahanA / mere Aneke bAda tU jahAM kahegA, vahAM maiM tujhe pahuMcA dUMgA / kintu dekha, yahAM mandira ke cAroM ora devatAoMke vilAsa karaneke liye bagIce bane hue haiN| inameM se pUrva dakSiNa aura uttara dizAke bagIcoMmeM tU jA kara phalAhAra aura jalakrIr3A kara sakatA hai, kintu caityake pIche pazcima dizAmeM jo udyAna hai, usameM bhUlakara na jAnA / " yaha kaha vidyAdharane vayarasenako laDDu Adi kucha khAnekA sAmAna de, vahAMse prasthAna kiyA / anantara vaya sena bhI vahIM vanaphala khAkara kAmadevakI pUjA karate hue samaya bitAne lagA / eka dina vayarasena bagicoMkI saira karane niklaa| pahale vaha pUrva dizAke bagIce meM gayA / usameM do RtueM dikhAyI detIM thIM 1 Adhe bagIce meM vasanta Rtu honeke kAraNa Amra aura campakAdi vRkSa vikasita ho rahe the / kokilAyeM paJcama svarameM kUka rahI thIM aura campakake puSpoMse samUcA vana sugandhita ho rahA thA Adhe bagIcemeM grISmaRtu honeke kAraNa vaha grISmakAlIna phUloMkI sugandha phaila rahI thii| vApikAmeM jalakrIr3A kara phalAhAra kiyA / isake bAda vaha dakSiNa dizAke bagIce meM gayA / usameM bhI do RtuoMkI bahAra dikhAyI detI thii| Adhe bagIcemeM varSA Rtu honeke kAraNa yahAM vayarasenane 30
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 * pArzvanAtha-caritra * vahAM mayUra aura meMDhakokA zabda sunAyo de rahA thA aura ketakI tathA jAI prabhRti puSpoMkI sugandha phaila rahI thii| Adhe varga cemeM zarad RtukI bahAra honeke kAraNa sarovarakA jala nirmala ho rahA thA aura kAsa kusuma tathA saptacchada vRkSa haMsoMke nivAsase suzobhita ho rahe the| vahAM vaha kor3A kara uttara dizAke bagIcemeM gyaa| vahAM bhI do RtueM dikhAyI detI thiiN| Adhe bagocemeM zizira Rtu thI,isaliye vahAM khilo huI zatapatrikA para bhramara guJjAra kara rahe the| Adhe bagIce meM hemanta kAlIna puSpa vikasita ho rahe the| isa prakAra tIna dizAke bagIcoMmeM vivaraNa karatA huA vayarasena dina bitAne lgaa| eka dina usane socA, ki tIna dizAoMke bagIce to dekha liye, para cauthI dizAke bagIcemeM kyA hai yaha mAlUma na ho skaa| isa liye eka bAra vahAM bhI calanA caahiye| yaha soca kara vaha vahAM gyaa| vahAM ghUmate hue use eka nayA puSpa vRkSa dikhAyI diyaa| isase usane kautukavaza usakA eka puSpa tor3a kara sUMgha liyaa| sUghate ho vaha rAsabha (gadhA) bana gyaa| aura sarvatra reMkatA huA bhramaNa karane lgaa| pandraha dina bItane para jaba vaha vidyAdhara AyA, to usane dhayarasenako gardabhake rUpameM dekha usako bahuta ho bhartsanA kii| isake bAda usane eka dUsare vRkSakA puSpa sUghA kara phira use manuSya banA diyaa| isI samaya vayarasenane vidyAdharake paira pakar3a kara usase kSamA prArthanA kii| anantara vidyAdharane kahA,-"kaho, aba maiM tumheM
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga kahAM pahu~cA dU?" yaha suna vayarasenane kahA, "he svAmin ! yadi Apa vAstavameM mujhapara upakAra karanA cAhate haiM to mujhe yaha donoM puSpa dekara kAJcanapura pahu~cA diijiye| vayarasenakI yaha prArthanA suna vidyAdharane use ve donoM puSpa dekara AkAza-mArgase turata kAJcanapura pahuMcA diyaa| vahAM pahucane para vaha phira pahalekI taraha Ananda karane lgaa| vayarasenako phira aisI avasthAmeM dekha bur3hiyAko bar3A hI Azcarya huaa| aba vaha apane ghuTane aura kehuniyoMpara paTTI bAMdha, lakar3I TekatI huI phira vayarasenake pAsa phuNcii| use Ate dekha vayarasenane kahA-"mAtA! hAtha-pairameM kyA huA hai ?" bur3hiyAne rote-kalapate hue kahA-"he vatsa ! kyA kahU~ ? jyoMhIM tu kAmadevake mandirameM pUjA karane gayA, tyoMhI vahA~ eka duSTa vidyAdhara A pahuMcA aura terI pAdukAyeM uThAkara bhAgane lgaa| yaha dekha maiMne usakA pallA pakar3a liyaa| isase usake sAtha maiM bhI laTaka gayI aura akAzameM lar3ane lgii| kintu yahAM pahuMcane para usane jorakA dhakkA dekara mujhe nIce girA diyaa| isase mere hAtha paira TUTa gaye, para aba yaha duHkha kisase kahUM ? jo duHkha sirapara A par3A hai, use baradAsta karanA hI hogaa| aba tU A gayA so bahuta ho acchA huaa| tujhe dekhate ho mere saba duHkha dUra ho gye|" isa tarahakI bAteM kaha kara vaha vayarasenako phira apane ghara livA le gyii| vayarasena bhI phira apanI premikA magadhAke sAtha sAnanda jIvana vyatIta karane lgaa|
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * kucha dinoMke bAda eka dina bur3hiyAne vayarasenase pUchA--"beTA! maiM to usa vidyAdharake vastroMmeM laTaka kara yahAM calI AyI; paratU yahAM kaise AyA aura roja itanA dhana kahAMse lAtA haiM ?" yaha suna vayarasenane kahA, "mAtA! maiMne vahAM kAmadevakI ArAdhanA kI thI ataH unhoMne mujhe bahuta sA dhana dekara yahAM pahuMcA diyaa|" bur3hiyAne phirase pUchA,-"kAmadevane kevala dhana hI diyA hai yA aura bhI koI vastu dI hai ?" vayarasenasene kahA,-"hAM, unhoMne mujhe eka divya auSadhi bhI dI hai| jisako sUghanese bUr3heko bhI navayauvanakI prApti hotI hai|" yaha sunakara bur3hiyAko bahuta hI Azcarya huaa| usane vayarasenase kahA,-"he vatsa! mujhe vaha auSadhi sudhA de tAki isa bur3hApese chuTakArA pA jaauu| yaha suna vayarasenane kahA-"mAtA! vaha auSadhi vizeSa kara tumhAre hI liye lAyA huuN| yathA samaya avazyahI usakA priyoga kruuNgaa|" yaha suna bur3hiyAne kahA"acche kAmake liye avasarakI pratIkSA karanA ThIka nhiiN| isI samaya mujhe usa auSadhIko suMghA de| isa taraha bur3hiyAkA Agraha dekha cayarasena kathA aura daNDa le aayaa| isake bAda usane bur3hiyA ko rAsabhakaraNa puSpa suMghA diyaa| yaha phUla sUghatehI vaha rAsabhI (gadhI ) bana gyii| yaha dekhakara vayarasenako bar3AhI AnandaHhuA aura usane bur3hiyAse saba dinakI kasara Aja hI nikAlanA sthira kiyaa| usI samaya kathAko kandhe para rakha vaha daNDase gadhIko pITate hue nagarameM ghUmane lgaa| yaha dekha magadhAne kahA,-"yaha
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * hAM. bahuta hI acchA huA / lobhIko aisI hI sajA milanI cAhiye / " kintu anyAnya gaNikAyeM hAhAkAra karatI huI rAjAke pAsa pahuMcIM aura usase zikAyata kI ki - "he svAmin! eka dhUrtane hamAre parivArakI eka bur3hiyAko auSadhike prayoga se gadhI banA diyA hai aura aba vaha usapara bar3A hI atyAcAra kara rahA hai / " vezyAoM kI yaha bAta suna kara rAjAko haMsI A gayI / yaha dekha vezyAoMne phirase kahA, "nAtha ! yadi Apa bhI isa bAtako haMsImeM ur3A deMge, to hama loga phira kisase phariyAda kareMgI ?* isa taraha vezyAoMke bolanepara rAjAko unakI bAtapara vizvAsa ho AyA ata: usane usI samaya kotavAlako hukma diyA ki usa dhUrtako phaurana pakar3a le aao| yaha suna kotavAla usI samaya gayA aura vayarasenase kahane lagA ki, "bhAI ! tUne yaha anucita kArya kyoM kiyA hai ?" yaha suna vayarasenane kahA, " tU jisake hukmase yahAM AyA hai, usakI AjJA mAnaneko maiM taiyAra nahIM hU~ / mujhe jo ucita mAlUma huA, so maiMne kiyA / " yaha sunakara kotavAlako krodha A gayA aura usane bANa Adika dvArA vayarasena para prahAra kiye, kintu daNDake prabhAvase ve saba bekAra ho gaye aura vayarasenakA bAla bhI bAMkA na huaa| isake bAda vayarasena daNDa ghumAtA huA kotavAlake sAmane A phuNcaa| use apane sAmane Ate dekha kotavAla bhayake mArA kA~pa uThA aura turata hI rAjAke pAsa daur3A AyA / yaha dekha rAjAne kahA,"kyA mAjarA hai ? kyoM isa taraha bhayabhIta ho rahe ho ?" kota ----------
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ wimmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm 470 * pArzvanAtha caritra * vAlane kahA,-"svAmin ! vaha dhUrta to bar3A hI jabardasta mAlUma hotA hai| usase bhir3anA merI zaktike parekA kAma hai| yaha suna rAjAne zastrAstroMse susajita aneka subhaToMko bheja kara vayarasenako giraphtAra karanekI AjJA dii| sAtha hI mantrI aura rAjyake adhikArIgaNa bhI yaha kautuka dekhaneke liye vahAM jA phuNce| rAjAke bheje hue subhaTa jyoMhI vayarasenake samIpa pahu~ce, tyoM hI usane daNDa ghumAnA zurU kara diyaa| phira kisakI majAla thI jo vahAM Thahara sake ? dekhate-hI-dekhate saba loga bhAga khar3e hue| rAjA amarasenane jaba yaha hAla sunA to vaha svayaM aneka subhaToMke sAtha ghaTanA sthalapara upasthita huaa| rAjAko dekhakara vayarasena aba gadhIko aura bhI pITane lgaa| isase vaha joroMse cillAne lgii| yaha dekha kara loga haMsane lage aura kahane lage-"ahA ! kaisA dekhane yogya dRzya hai| eka ora rAjA gajArUr3ha hai aura dUsarI ora dhUrta kharArUr3ha hai|" vayarasena gadhIko pITatA-pITatA rAjAke sammukha A upasthita huaa| use dekhate hI amaralenane pahacAna liyA aura usI samaya usane hAthIparase utarakara vayara. senako galese lagA liyA / pazcAt amarasenane pUchA-"he vatsa! yaha anucita kArya kyoM kara rahA hai ?" amarasenakI yaha bAta suna vayarasenane use sArA hAla kaha sunaayaa| isake bAda usane gadhIko eka vRkSate bAMdha diyA aura bhAIke sAtha hAthIpara savAra ho zaharameM praveza kiyaa| jaba yaha vRttAnta logoMko mAlUma huA, to ve kahane lage ki bur3hiyAko usake karmAnusAra Thoka hI sajA
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama saga * 471 milI hai| kisIne ThIka hI kahA hai ki : "ati lobho na kartavyo, lobhaM naiva parityajet / __ ati lobhAbhibhUtAtmA, kuTTinI rAsabho kRtA / " arthAt-"na to bahuta adhika lobha ho karanA cAhiye, na ekadama usakA tyAga hI karanA cAhiye, kyoMki atilobhake hI kAraNa bur3iyAko gadhI honA pdd'aa|" __ anantara rAjAke anurodhase vayarasenane bur3hiyAko dUsarA phala suMghA kara phira use strI banA diyaa| isake bAda usase apanI pAdukAyeM lekara use chor3a diyaa| ___ rAjA amarasenane aba vayarasenako apanA yuvarAja banA diyA aura donoM jana bahuta dinoMtaka prajA-pAlana karate hue Ananda karate rhe| isake bAda unhoMne apane pitAko bulAkara kahA,"pitAjI! Apa yahIM Anandase rahiye aura isa rAjyako bhI apanA hI samajha kara ise smhaaliye| hama donoM jana Apake AjJAkArI sevaka bana kara rheNge|" isake bAda donoM bhAiyoMne vimAtAke pairoM gira kara kahA-"mAtA! yaha sArA rAjya hameM Apako hI kRpAse prApta huA hai|" isa taraha kahate hue unhoMne apara mAtAkA bhI satkAra kiyA aura usake manakA maila dUra kraayaa| isake bAda usa mAtaMgako jisane unakA prANa bacAyA thA, bulAkara use mAtaMgoM (mehataroM) kA adhikArI banA diyaa| isa prakAra amarasenane punaH apane parivArameM sneha tathA sauhArdra utpanna kiyA aura sabake sAtha hilamila kara aizvarya bhoga karane lgaa|
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * ___ eka dina donoM rAjakumAra jharokhemeM baiThe hue nagarakI zobhA dekha rahe the| itane meM eka muni zuddha bhikSAke liye bhramaNa karate hue udharase A nikle| unakA mana avyagra aura gAtra mailase malIna ho rahe the, kintu cAritrakA pAlana karanemeM ve kisI taraha ke kamI na rakhate the| unheM dekhakara donoM bhAI socane lage, ki inheM zAyada kahIM dekhA hai| yaha socate-socate unheM zubha dhyAnake yogase jAtismaraNazAna utpanna huaa| phalataH ve donoM jana munirAjako vandana karane gye| munIndrane bhI avadhijJAnase una donoMke pUrva janmakA vRttAnta jAna kara kahA,--"he rAjan ! tUne pUrvajanmameM sAdhuoMkI sevA kara dAnarUpo kalpavRkSa boyA thaa| usIkA yaha rAjya prApti rUpa puSpa prApta huA hai, mokSagamana rUpI phala abhI milanA bAkI hai| vayarasenane pAMca kaur3iyoMke puSpa lAkara jinapUjA kI thii| usI puNyake prabhAvase ise divya aura vipula bhogakI prApti huI hai, kintu yaha to usa puNyavRkSakA puSpa hai| phalake rUpameM to ananta sukha rUpo siddhikI prApti hogii|" munikI yaha bAteM sunakara donoMne pUchA,"he vibho ! hameM siddhi kaba prApti hogo ?" munine kahA, "pahale tumheM devayoni aura manuSya yonimeM kramazaH pAMca janma lekara sukha bhoga karanA hogaa| isake bAda pUrva videhameM tumhArA chaThAM janma hogaa| vahAM sAmrAjya sukha bhoganeke bAda tuma loga cAritra grahaNa karoge aura nirmala tapa kara antameM donoM jana siddhi pada prApta kroge|" munikI yaha bAteM sunakara rAjakumAra tathA samasta zrotAoM
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * ko atyanta Ananda huaa| donoM rAjakumAroMne punaH samyaktva mUla bAhara vrata rUpI zrAvaka dharmakA svIkAra kiyaa| isake bAda ve muniko praNAma kara apane mahalameM gaye aura jaina dharmaparAyaNa ho kAla bitAne lge| unhoMne aneka jina mandira banavAkara unameM jinezvarake vimbakI pratiSThA krvaayii| bar3e samArohake sAtha rathayAtrAdi mahotsa kiye aura bhakti pUrvaka aneka sAdharmika vAtsalya kiye / antameM donoMne dIkSA grahaNa kI aura AyupUrNa honepara pAMcaveM brahmalokameM devatva prApta kiyaa| kramazaH inheM mahAvideha kSetrameM siddhipadakI prApti hogii| isI prakAra akSatapUjAke sambandhameM zukarAjakI kathA manana karane yogya hai| vaha isa prakAra hai :-- * zukarAjakI kthaa| Nak* isa bharatakSetrameM zrIpura nAmaka eka manohara nagara hai| vahAM bAharake udyAnameM svargake prAsAda sadRza zrI AdinAtha bhagavAnakA eka caitya thaa| usake zikharameM phaharAtI huI patAkA mAno logoMko apane pAsa AnekA nimantraNa de rahI thii| zikharake kalaza mAnoM logoMkA sUcanA de rahe the ki tejase dedityamAna yaha eka hI prabhu saMsAra tAraka aura sarvajJa haiM, isaliye hai bhavyajIvo! inheM bhjo| yaha prabhu bhavasAgarameM nAvake samAna haiM, ataeva inhIMkI sevA karo!" usa caityameM aneka manuSya prabhuko
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha-caritra namaskAra karaneke liye Ate the| usI mandirake pAsa eka bar3A sA AmravRkSa thaa| jisapara eka premI zukayugala rahatA thA / eka bAra zukane zukose kahA, "he prANanAtha ! mujhe dohada utpanna huA hai, isaliye Apa zAlikSetrase eka zAligucchA lA diijiye| zukane kahA, "he priye! yaha zrIkAntaka rAjAkA kheta hai| isa khetase eka dAnA bhI lenA prANako khataremeM DAlanA hai|" yaha suna kara zukIne kahA, "he svAmin ! saMsArameM Apake samAna zAyada hI kAyara koI dUsarA hogaa| dohada pUrA na honeke kAraNa maiM mara rahI hUM aura Apa prANake lobhase merI upekSA kara rahe haiN| zukIkI yaha bAta suna zuka lajita ho uThA aura apane prANako hathelI meM rakhakara zAlikSetrase eka gucchA le AyA / isa prakAra usa dina zukokA dohada pUrNa huaa| isake bAda rakSakoMkA bhaya chor3akara vaha roja zukrIke AdezAnusAra kSetrase zAlikA gucchA lAkara zukIkA dohada pUrNa karane lgaa| ___eka dina zrIkAnta rAjA zAlikSetra dekhane aayaa| usane vahAM jaba cAroM ora ghUmakara dekhA to eka ora khetako pakSiyoM dvArA khAyA huA paayaa| yaha dekhakara usane apane anucaroMse pUchA, "isa ora to sArA kheta caupaTa ho gayA hai| tuma logoMne isako rakSA kyoM na kI ?" anucaroMne kahA,-"svAmin ! hamArI rakSAmeM koI kasara nahIM hai, kintu kyA kareM, eka zuka roja corakI taraha AtA hai aura bAliyAM lekara ur3a jAtA hai| usone khetakI yaha avasthA kI hai|" yaha suna rAjAne kahA,-"use jAlameM phaMsAkara
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sage mere pAsa upasthita kro| use maiM corakI taraha sajA duuNgaa|" yaha kaha rAjA calA gyaa| dUsare dina khetake rakSakoMne zukako jAlameM phaMsAnekI taiyArI kI aura jyoMhI vaha bAliyAM lene AyA tyoMhIM use jAlameM phAMsa liyA gyaa| isake bAda ve use pakar3a kara rAjAke pAsa le gye| zukakI yaha avasthA dekha zukI bhI azrupAta karatI huI rAja mandira meM phuNcii| zAlirakSakoMne zukako rAjAke sammukha upasthita karate hue kahA-"nAtha ! yahI vaha zuka hai / jisane zAlikSetrako caupaTa kara diyA hai|" sevakoM kI yaha bAta suna rAjAne kruddha ho apanI talavAra uThAyI, kintu jyoM hI vaha zukako mArane calA, tyo hI zukIne bocameM kUdakara kahA--"he rAjan ! yadi kSetra naSTa karaneke liye Apa daNDa ho denA cAhate haiM, to mujhe dojiye, kyoMki yaha aparAdha vAstavameM maiMne hI kiyA hai| zuka nirdoSa hai, ataeva ise chor3a dojiye| isane to mere AdezAnusAra bAliyAM lA lAkara merA dohaNa pUrNa kiyA hai aura merA prANa bacAyA hai|" zukIkI yaha bAta sunakara rAjAko haMsI A gayI / usane zuphakI ora dekhakara kahA,"he zuka! priyAke kahanese apane jIvanako isa taraha khataremeM DAlate samaya terA loka prasiddha pANDitya kahAM calA gayA thA ?" isI samaya rAjAke isa praznakA uttara dete hue zuphIne kahA, "he rAjan ! pitA-mAtA aura dhanAdika tyAganA to eka sAdhAraNa bAta hai, kintu puruSa apanI strIke liye prANa bhI nyauchAvara kara sakatA hai| yadi Apa ise mAnanese
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ *pAzvanAtha-carita. inkAra kareMge, to maiM ApahIse pUchaMgI, ki rAnI zrIdevIke poche Apane apane jIvanakA phyoM tyAga kiyA thA ? yadi bhApake jIvana tyAgaphI bAta satya hai to phira isa zukakA kyA aparAdha!" yaha sunakara rAjAko bar3A hI Azcarya huA aura vaha cintAmeM para gayA ki isa zukoko merA yaha vRttAnta kaise mAlUma humA ? antameM usane kahA, "he bhadre ! mujhe bar3A hI Azcarya ho rahA hai phi tujhe yaha bAta phaise mAlUma huI ? isa sambandhameM tujhe jo kucha mAlUma ho, vaha kaha sunaa|" zukone kahA, "he rAjan ! eka samaya Apake rAjyameM eka parivAjikA (jogina) rahatI thii| vaha mahA kapaTI, Tone-TaTakemeM nipuNa aura mantra-tantrameM bhI bahuta pravINa thii| eka dina ApakI zrIdevI nAmaka rAnIne use bulAkara kahA, "he mAtA ! maiM rAjAkI rAnI hU~ / rAjAke aura bhI aneka rAniyAM haiM kintu karmavazAt maiM durbhagA huuN| rAjA mere ghara nahIM Ate isaliye he bhagavato! mujhapara prasanna hokara aisA kIjiye ki maiM patiko pyAro bana skuu| sAtha hI yaha bhI honA cAhiye ki jabataka maiM jIvita rahUM, tabataka mere pati bhI jIvita raheM aura yadi merI mRtyu ho jAya, to mere pati bhI apanA prANa tyAga deN|" ___ yaha suna parivAjikAne kahA-"rAjAkI strI honA bahutahI burA hai / eka to saikar3oM sapatniyoM ( sautoM) ke bIcameM rahanA, dUsare putrotpatti na honeke kAraNa vaMdhyA kahalAnA, sAthahI gharake andara bhI svecchA pUrvaka vicaraNa karanekI svataMtratA na rahanA / vAstavameM yaha baDe hI kaSTakI bAte haiN| zAstrakA kathana hai
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama saMgaM * ki durbhAva pUrvaka dAna denese rAjapatnI honA par3atA hai / astu ! aba tU yaha auSadhi le| aura ise kisI taraha rAjAko khilA denA / aisA karanese vaha tere vazIbhUta ho jAyagA / " rAnIne kahA, "mAtA ! ApakA kahanA satya hai, kintu rAjA to mere yahAM paira bhI nahIM rkhte| aisI avasthAmeM mujhe unake darzana bhI kaise ho sakate haiM aura maiM unheM auSadhi bhI kisa prakAra khilA sakatI hU~ ?" joginane kahA, - "yadi aisI avasthA hai, to maiM tujhe eka maMtra sikhAtI hU~ / usakI ekAgracittase sAdhanA karanA, aisA karanepara terA durbhAgya dUra hogA aura pati bhI vazIbhUta hogA / " rAnone yaha karanA svIkAra kiyA ataeva parivrAjikAne zubha muhUrtameM use eka mantra diyaa| isake bAda vaha prati dina premapUrvaka usa mantrakA japa karane lgii| japa karate hue abhI tIna dina bhI na hue the ki rAjAne eka sevakako bheja kara rAnIko apane mahalameM bulA bhejA / usa samaya rAno snAna, vilepana aura zrRMgArAdi kara vastrAbhUSaNoMse susajjita ho dAsiyoMke sAtha hastinIpara baiTha kara rAja-mahalameM gayI / use Ate dekha rAjAne sammAnapUrvaka bulAkara 1 use apane pAsa baiThAyA aura usake sAtha premAlApa kara use apanI paTarAnI bnaayaa| aba rAnI icchita sukha bhoga karane lagI / kisIpara saMtuSTa hotI, to use manacAhA phala detI aura kisIpara ruSTa hotI to usakA sarvanAza kara DAlatI / eka dina vaha jogina phira rAnIke pAsa aayii| usane rAnIse pUchA, -- "he vatse ! tere manoratha siddha hue ? rAnIne kahA, -
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * "mAtA! isameM koI sandeha nahIM ki ApakI kRpAse rAjAne mujhe paTarAnI banAyA hai| unakA aba mujhapara prema bhI pUrA hai, kintu phira bhI maiM cAhatI hUM ki rAjAkA mujhapara aisA pragAr3ha prema ho ki jabataka maiM jIvita rahUM tabhI taka rAjA bhI jiye aura jyoMhI merI mRtyu ho tyoMhI vaha bhI prANa tyAga deN|" joginane kahA,"he vatse! rAjAkA tere Upara aba aisA hI prema hai|" rAnIne kahA,-"sambhava hai ki yaha Thoka ho, kintu mujhe vizvAsa nahIM hotaa|" joginane kahA, "he vatse! yadi tujhe vizvAsa na hai, to tU parIkSA karake dekha le| isake liye maiM tujhe eka mUlikA detI huuN| use suMghanese tU jIvita honepara bhI mareke samAna pratIta hogii| isake bAda kyA hotA hai so dekhnaa| jaba maiM dekhUgI ki aba rAjAkI parIkSA ho cukI taba maiM dUsarI mUlikAko suMghA kara tujhe sajIvana kruuNgii|" rAnIne kahA,-"acchA mAtA, aisA hI kiijiye|" isake bAda yogina rAnIko eka mUlikA dekara calI gyii| jyoMho rAnIne usako suMghA, tyoMhI vaha mRtavat mUrcchita hokara gira pdd'ii| usakI yaha avasthA dekhakara rAjAko bar3A hI duHkha huaa| nagarameM bhI jaba yaha samAcAra phailA to cAroM ora hAhAkAra maca gyaa| rAjAne turata aneka vaidya aura mAntrikoMko bulAkara ikaTThA kiyA, kintu ve saba kucha bhI na kara ske| unhoMne rAnIko mRtaka samajha kara usakA agnisaMskAra karanekI salAha de dii| unake cale jAnepara rAnIke agnisaMskArakI taiyArI hone lgii| yaha dekha rAjAne kahA, "rAnIke sAtha maiM bhI jala
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * marugA, kyoMki usake binA merA jonA kaThina ho par3egA / rAjAkI yaha bAta suna mantriyoMne zokAkula ho kahA, - "he rAjan ! Apa para to sArI prajAkA AdhAra hai / ApakA isa prakAra prANatyAga karanA ThIka nahIM / " yaha suna rAjAne gadgad kaMThase kahA, - "premIkI isake atirikta aura gati ho hI nahIM sktii| isaliye aba vilamba karanekI AvazyakatA nahIM hai / eka pala bhI mujhe eka varSake samAna pratota ho rahA hai| jAo, zIghrahI candanakASTakI citA taiyAra kro|" yaha kaha rAjA rAnIke zavake sAtha mahala se bAhara nikala AyA aura rudana karatA huA zmazAna gyaa| vahAM usane garIboM ko khUba dhana dAna kiyA / isake bAda jyoM hIM vaha rAnI ke sAtha citA praveza karane calA, tyoM hI usa parivAjikAne Akara kahA, "he rAjan ! Thahariye, isa prakAra prANa denA ThIka nahIM / " rAjAne kahA, "he devi ! rAnIke binA maiM kisI taraha jI nahIM sakatA / " parivAjikAne kahA, -"yadi aisA hI hai, to jarA Thahariye / maiM ApakI priyatamAko abhI saba logoMke samakSa sajIvana kiye detI huuN|" rAjAne Anandita ho kahA, he " bhagavatI ! Apa prasanna ho ! ApakA kathana satya ho / yadi Apa rAnIko jilA daMgI, to maiM samabhUMgA, ki Apane mujhe bhI jIvanadAna diyA / " usI samaya joginane rAnIko dUsarI (saMjIvanI) auSadhi sudhAyI / sughAte hI rAnIke zarIra meM cetanA zaktikA saJcAra huA aura vaha isa prakAra uTha baiThI mAnoM nidrAse uTha rahI ho / rAnIko isa taraha punaH jIvita dekhakara rAjA 476
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra aura purajanoMko bar3A hI Ananda huA aura ve nAnA prakArase Ananda manAne lge| rAjane divya vastrAbhUSaNa dhAraNa kara yogina ke caraNoMkI pUjA kii| isake bAda usane joginase kahA-"he bhagavato! he Arye ! kahiye, maiM ApakI kyA sevA karU~ ! Apa jo AjJA meM, vahI maiM karaneko taiyAra huuN|" joginane kahA,-"he rAjan ! mujhe kisI vastukI apekSA nahIM hai| Apake nagarameM mujhe jo bhikSA mila jAtI hai, vahI mere liye yatheSTa hai, kyoMki jisa prakAra pavanakA bhakSaNa karanepara bhI sarpa durbala nahIM hote aura zuSka tRNa khAnepara bhI vanahastI balavAna bane rahate haiM, usI taraha bhikSA bhojana hI muniyoMke liye uttama hai|" / ___ isake bAda rAjA aura rAnI hAthI para savAra ho zmazAnase apane mahala lauTa aaye| anantara rAjAne joginake liye nagarameM eka sundara mar3hI banavA diyaa| bahuta dinoMtaka vaha vahIM kAlayApana karatI rhii| antameM, AyukSINa honepara jaba usakI mRtyu huI, taba vaha ArtadhyAnake yogase zukI huii| vaha zukI maiM hI hUM aura Apake sammukha upasthita huuN| isa samaya ApakI rAnoko dekhakara mujhe jAtismaraNazAna ho AyA hai| isIse yaha saba bAteM maiM Apako batalA sakI huuN| zukIkI yaha bAteM suna kara rAnIko pichalI bAta yAda A gyiiN| usane duHkhita ho pUchA,-"he mAtA! Apako isa prakAra zukI kyoM honA par3A ?" zukIne kahA-"hai bhar3he ! isameM bheda karane yogya koI bAta nahIM hai| apane apane karmoke anusAra
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * K prANiyoM ko sukha aura duHkhakI prApti huA hI karatI hai / " isake bAda zukIne rAjAko sambodhita kara kahA, "he rAjan ! mere kahane kA tAtparya yaha hai ki viSaya-vAsanAke kAraNa puruSa striyoMke dAsa hokara rahate haiN| zukane bhI isI kAraNa se ApakA kheta naSTa kiyA hai aura isIse maiM bhI apanA aparAdha svIkAra karatI huuN|" 1 zukIkI yaha bAta sunakara rAjAko bar3A hI Ananda huA / upane kahA - "he zuhI ! terA kahanA yathArtha hai / terI bAteM sunakara mujhe bar3A hI Ananda aura santoSa huA hai / isa samaya terI jo icchA ho, vaha tU mAMga sakatI hai| yaha suna zukIne kahA"rAjan ! yadi Apa vAstava meM prasanna aura santuSTa hai to mere priyatama kA aparAdha kSamA kara, inheM jIvita-dAna dIjiye / yahI merI yAcanA aura yaha merI abhilASA hai / " zukIkI yaha prArthanA suna rAnIne rAjA se kahA, ' he rAjan ! ise bharatAra aura bhojana donoM cIjeM denI cAhiye / " yaha khuna rAjAne turata zukako chor3a diyA aura zAli-rakSakoMko AjJA dI, ki ina donoMko khetameM khAne-pIne diyA karo / rAjAkI yaha AjJA suna zuka aura zukIko paramAnanda huA aura ve donoM mana-hI-mana rAjAko kalyANa - kAmanA karate hue apane nivAsasthAnako ur3a gaye kucha dinoM bAda zukAne apane ghoMsale meM do aNDe diye / usI samaya eka dUsarI zukAne bhI, jo usakI sauta thI, eka aNDA diyA / eka dina dUsaro zukI cuganeke liye bAhara gayI thii| isI samaya pahalA zukIne irSyAke kAraNa usakA aNDA ghoMsalese 31
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48ra * pArzvanAtha caritra # uThA kara kahIM anyatra rakha diyaa| jaba zuko lauTa kara AyI, to use apanA aNDA dikhAyI na diyA / isase vaha bhUmipara loTane aura vilApa karane lagI / yaha dekhakara pahalI zakIko pazcAtApa huA aura usane usakA aNDA phira vahIM rakha diyaa| dUsarI zukI jaba ro-dhokara apane ghoMsalemeM vApasa AyI, taba vahAM bhaNDeko dekhakara use asIma Ananda huaa| pahalI zukIke gale isa ghaTanA ke kAraNa dAruNa karma baMdhA / yadyapi pazcAtApa karanese usakA bahutasA aMza kSaya ho gayA phira bhI eka janma taka bhoga karaneko bAkI raha hI gayA / yathA samaya zukIke do aNDoMse eka zukI aura eka zubhakA janma huaa| ve donoM vanameM krIr3A karane lage / zuka aura zukI donoM apanI caMcuoM meM zAlikSetrale bAbala lAte aura apane ina wist nugAkara Ananda manAte / eka bAra cAraNa zramaNa muni AdinAtha bhagavAna ke prAsAdameM A kara, prabhuko namaskAra kara isa prakAra stuti karane lage- "he tIna bhuvanoMke adhIza ! he saMsAra tAraka ! ApakI jaya ho / he ananta sukhake nidhAna ! he jJAnake mahAsAgara! ApakI jaya ho| isa prakAra stuti aura vandanA kara munine zuddha bhUmipara pramArjana kara sthAna grahaNa kiyA / isI samaya rAjA bhI vahAM A pahuMcA aura usane jinezvarakI pUjA aura vandanA kI / tadanantara muniko vandana kara rAjAne pUchA - "he bhagavan ! jina pUjAkA phala kyA hai ?" munine kahA- "rAjan ! jinezvarake sammukha akhaNDa akSa "
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 483 ~ MAA~ ~ * saptama sargatakI tIna TeriyAM lagAnese akSata sukhakI prApti hotI hai|" muni kA yaha vacana suna aneka manuSya akSata pUjA karane lge| akSatapUjAkA yaha phala sunakara zukIne zukase kahA,hamaloga bhI akSatase jinezvarakI pUjA kyoM na kareM, tAki alpakAlameM hI siddhi sukha prApta ho|" zukane isameM koI Apatti na kI, phalataH ve donoM jinezvarake sammukha pratidina akSatakI tIna TeriyAM lagAne lge| unhoMne apane baccoMko bhI yahI karanekA Adeza diyaa| isa prakAra ve cAroM pakSo pratidina jinezvarakI zuddha bhAvase akSatapUjA karane lge| AyupUrNa honepara isa pUjAke prabhAvase cAroM pakSiyoMko devalokakI prApti huii| devalokameM svargasukha upabhoga karaneke bAda zukakA jIva vahAMse cyuta hokara hemapura nAmaka nagarameM rAjAke rUpameM utpanna huA aura usakA nAma hemaprabha pdd'aa| zukI isI rAjAkI jayasundarI nAmaka rAnI huii| dUsarI zukI bhI saMsArameM bhramaNa kara hemaprabha rAjAko ratisundarI nAmaka rAnI huii| usa rAjAke dUsarI bhI pAMca sau rAniyAM thIM, kintu pUrva saMskArake kAraNa vaha ina dohI rAniyoMpara vizeSa prema rakhatA thaa| ___ eka bAra hemaprabha rAjAko dAhajvara ho aayaa| candanakA lepa karanepara bhI vaha vyAkula ho jamInapara loTane lagA / kramazaH use aMga-bhaMga, bhrama, sphoTaka, zotha, zirovyathA, dAha aura jvara--- yaha sAta vizama roga ho gye| rAjAkI cikitsAke liye Ayurveda vizArada aneka vaidya upasthita hue, unhoMne rAjAkI
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 * pArzvanAtha caritra * zarIra beSTAkA nirikSaNa kiyA / nAr3I dekhI, mUtra parIkSA kI aura rogakA nidAna kara aneka upacAra kiye, kintu koI lAbha na huA / mantravAdiyoMne Akara aneka mantra tantrAdi kiye, kintu unase bhI koI lAbha na huA / bhinna-bhinna grahoM kI pUjA kI gayI aura unake nimitta dAna bhI diye gaye, kintu rAjAko zAnti na milI / antameM aneka sthAnoM meM devapUjA tathA yakSa aura rAkSasoMkI mAnatA Adi ko gayI / antima upAya karanepara eka dina rAtrike samaya eka rAkSasane prakaTa hokara kahA, "he rAjan ! yadi ApakI koI rAnI apane Apako Apa para utArakara Aga meM jala mare to Apake prANa baca sakate haiM, anyathA nahIM / " yaha kaha vaha rAkSasa to calA gayA, kintu rAjAko isa bAtakI satyatApara sandeha ho jAne ke kAraNa usane sArI rAta saMkalpa-vikalpa meM bitA do| subaha sUryodaya hone para rAjAne yaha hAla apane mantrIko kaha sunAyA / mantrIne kahA"rAjan / jIvana-rakSA ke liye yaha bhI kiyA jA sakatA hai|" rAjAne kahA, "yaha ThIka hai, kintu uttama puruSa para prANase apane prANakI rakSA nahIM krte| jo honA ho vaha ho, maiM isa upAya se kAma lenA nahIM cAhatA / " rAjAkI isa prakAra anicchA honepara bhI mantrIne samasta rAniyoMko ikaTThA kara unheM rAkSasakI bAta kaha sunAyI / sunatehI mRtyubhayase saba rAniyAM apanA sira nIcA kara, niruttara ho gayIM / kintu ratisundarIne vikasita vadana aura praphullita vittase kahA -
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * 485 - "yadi mere jIvanase rAjAkI jIvana-rakSA hotI ho, to maiM apanA jIvana deneke liye taiyAra hU~ / " ratisundarIkI yaha bAta suna mantrIko bar3A hI Ananda huA aura usane usake patipremakI bhUribhUri prazaMsA kii| isake bAda mahalake jharokhe ke nIce eka bar3AsA kuNDa taiyAra karAkara, mantrIne usameM candanake phASTa bharavAye | idhara rAnI ne bhI vitArUr3ha honekI taiyArI kI / vaha snAna- - vilepana kara, sundara vastra pahana, rAjAke pAsa gayI aura unheM namaskAra kara kahane lagI, - "he nAtha! Izvara Apako dIrghajIvI kare / maiM agni kuNDameM praveza karane jA rahI huuN|" rAjAne udvigna ho kahA, " nahIM, priye ! mere liye isa prakAra terA prANa tyAga karanA ThIka nahIM / pUrvakRta karma mujhe hI bhoga karanA cAhiye / " rAnIne rAjAke paira pakar3akara kahA, " he svAmin | aisA na kahiye / Apake nimitta prANa tyAga karanemeM maiM apane jIvanakI sArthakatA samajhatI hU~ / " yaha kahakara rAnI balAt apaneko rAjAke Uparase utAra kara jharokhekI rAha dhA~ya-dhAya jalate hue agnikuNDameM kUda pdd'ii| usake kUdate hI rAkSasane santuSTa hokara kahA, " he vatse ! terA yaha satva dekhakara mujhe parama santoSa huA hai| tujhe jo icchA ho vaha varadAna mAMga le, maiM dene ko taiyAra hUM / " rAnIne kahAyadi Apa vAstavameM prasanna haiM to mere svAmIko samasta rogoMse mukta kIjiye !" yaha suna rAkSasane kahA, - "tathAstu / " isake bAda usane rAnIko agnikuNDase nikAlakara svarNa siMhAsanapara baiThAyA aura rAjAkA amRtase abhiSeka kiyA / -----
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra * - rAjAko jIvitadAna deneke kAraNa saba loga ratisundarIkI jaya pukAra-pukAra kara usakI stuti karane lage / rAnIne akSata aura puSpase rAjAkI pUjA kii| rAjAko ratisundarIkA yaha Atma tyAga aura yaha premabhAva dekhakara bar3I prasannatA huI / usane kahA, "he priye ! maiM tujhapara bahuta hI prasanna hUM / tujhe jo abhiSTa ho, vaha vara tU mAMga sakatI hai| rAnIne kahA, " prANanAtha ! Apa hI mere abhiSTa vara haiN| mujhe aura kisI vastukI apekSA nahIM hai|" rAjAne kahA, "bhadra e ! tUne apanA prANa dekara merA prANa bacAyA hai / yaha koI jaisA taisA upakAra nahIM hai / kama-sekama mere santoSake liye bhI, tujhe kucha na kucha mAMganA hI hogA / " yaha suna rAnIne ha~sakara kahA, - "yadi ApakI aisI hI icchA haiM, to merA yaha varadAna apane pAsa jamA rahane diijiye| mujhe jaba AvazyakatA hogI taba maiM mAMga luuNgii|" rAnIkI isa bAta se rAjAko santoSa aura parama prasannatA lAbha huI / ratisundarIke abataka eka bhI putra na huA thA / usane eka dina kula devIse prArthanA kI, ki - "he mAtA ! yadi ApakI kRpAse mujhe putrakI prApti hogI, to maiM Apako jayasundarIke putrakI bali duuNgii|" bhAgyavaza donoM rAniyoMko kucha samaya ke bAda eka-eka putra utpanna huA / ratisundarIko aba cintA ho par3I, ki devIko jayasundarIke putrakI bali kisa prakAra dI jAya ? socate-socate use eka upAya sujhAyI diyaa| usane sthira kiyA ki rAjAke pAsa jo vara jamA hai, vaha isa samaya gha
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * 487 mAMganA cAhiye / varadAnameM kucha dinoMke liye rAjAse rAjya mAMga kara samasta adhikAra apane hAthameM kara lenA cAhiye / aisA karane para AsAnIse nirdiSTa kArya siddha ho sakatA hai| yaha socakara vaha rAjAke pAsa gayI aura use usa varakI yAda dilAkara kahA,-"nAtha! aba mujhe usa varakI AvazyakatA par3I hai / Apa usake upalakSameM mujhe pAMca dinake liye rAjya dekara apanA vacana pUrNa kiijiye|" rAjAke liye yaha kArya jarA bhI kaThina na thaa| ataH usane usI samaya rAnIko usake kathanAnusAra samasta adhikAra pAMca vinake liye sauMpa diye| rAnIne rAjyako apane adhikArameM lekara mahotsava mnaayaa| isake bAda usane jayasundarIke putrako balAt jona mNgvaayaa| aura use snAna arcana karA, nandana, puSpa aura akSatAdi car3hA, eka sUpameM sulAphara dAsoke zirapara rkhvaayaa| isake bAda bAjoM aura khiyoMke gAMta-gAna sahita ratisundarI use bali deneke liye udyA mameM devAke mandira jAneko nikalI ! __isI samaya kAJcanapurakA rAjA jisakA nAma sUra thA aura jo eka vidyAdhara thA, vaha AkAzamArga dvArA udharase A niklaa| dAsIke sirapara sUrya samAna tejasvI bAlakako dekhakara usane use uThA liyA aura usake sthAnameM dUsarA mRtaka bAlaka rakha diyaa| vidyAdharake sAtha usakI patnI bhI thI, jo isa samaya vimAnameM so rahI hii| vidyAdharane usa bAlakako usakI bagalameM sulAkara apanI patnIse kahA,--"he priye ! satvara uTha ! dekha tujhe
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 *pArzvanAtha-caritra * putra humA hai| patikI yaha bAta suna patnIne kahA,-"nAtha! eka to dudaivakI akRpAke kAraNa mujhe putra nahIM hotA aura usIse merA o duHkhI rahatA hai, tisapara bhApa isa prakAra haMsI kara rahe haiN|" vidyAdharane ha~sakara phahA,-"priye ! maiM ha~sI nahIM karatA / yaha deza vAstavameM ratnake samAna bAlaka terI bagalameM so rahA hai| yahI bhava hamArA putra hai| rAnIne aba uTha kara putrako dekhaa| dekhate ho use itanA Ananda humA, mAno tInoM lokakA rAjya mila gayA ho| usane usa putrako galese lagA liyaa| donoM bar3e premase use sAtha lekara apane nagarameM Aye aura putravat usakA bAlana-pAlana karane lge| idhara ratisundarIne devI mandirameM pahuMca kara, prasannatA pUrvaka usa bAlakako uThAyA aura use devIke sirapara utAra kara unake sAmane paTaka diyaa| isa taraha apanA manoratha pUrNa kara ratisundarI apane mahalako lauTa aayii| idhara jayasundarI putrake viyogase duHkhapUrvaka kAla nirgamana karane lgii| udhara kAJcanapurake vidyAdharane usa bAlakakA nAma madanAMkura rkhaa| yathA samaya vividha vidyA bhaura kalAoMkA sampAdana kara usa bAlakane yauvana prApta kiyaa| eka dikI bAta hai, vaha AkAzagAminI vidyA dvArA AkAzamArgase kahIM jA rahA thaa| usa samaya usakI mAtA jayasundarI mahalake jharokhe meM baiThI huI thii| usapara dRSTi par3ate ho madanAMkurake hRdayameM kucha sneha bhAva utpanna huA, phalataH usane use :uThAkara apane vimAnameM baiThA liyaa|
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama saga 586 - win rAnIke manameM bhI vAtsalya bhAva utpanna huA aura vaha bhI madanAMkura ko bAraMbAra ska dohase dekhane lgii| vAstava meM una donoMke pradaya meM mAtA kA zremabhAva ora bhAra rahA thA, kintu ve donoM ule ma asamartha the| idhara nagara meM cAroM ora hAhAkAra maca gyaa| AkAzakI ora hAtha uThA CkhA kara kahane laga, ko koI vidhAyara uThAyeM liye AtA hai| rAjAne pasAcAra sunA Damba use bhI asIma duHkha huA, kintu koI 50 5 dekha kara cupacApa baiTha rahA / isa ekaa mne a e.e ebN tttbaa ghin bi duHkho rahane lgaa| pUrva ko zu..., . sa samaya deza prApta kiyA thA, use adhizAma kA huaa| ataH kaha apane mana meM kahane lagA... ! merA bhAI mAtAko zro buddhise harA kiyA jA rahA hai| yaha soca kA usa deza kA kAraNa kiyA aura gh br'thH liH, e laasku jaanaa sbaasth taa a, vahIM rahaka vRkSAra ve donoM bhI A baitthe| masa dekhakara, madanAMkura ko saceta karane ke liye donoM isa prakAra bAtacIta karane lge| yAnara,---"he priye! yaha tIrtha bahuta hI uttama aura abhISTadAyaka hai, isa tIrthaka se avagAhana paranele tiryaJca manuSya hote haiM aura manuSya kelya prApta karate haiN| dekho, yaha donoM manuSya phaise sundara hai| hamalogoMko bhI manameM yahI icchA rakha
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 * pArzvanAtha-caritra kara isa tIrtha meM snAna karanA cAhiye, tAki hamaloga bhI aise hI sundara manuSya hoN| yadi ta aisI hI sundara strI bana jAya, aura maiM aisA hI sundara puruSa bana jAU, to kitane AnandakI bAta ho|" ___ bAnarI,-"nAtha ! yaha puruSa bar3A hI pApI hai| Apa isakAsA rUpa kyoM cAhate haiM ? isakA to nAma lenA aura muMha dekhanA bhI mahApApa hai| dekho, yaha apanI mAtAko patnI banAneke liye haraNa kara lAyA hai|" vAnara aura vAnarIkI yaha bAteM sunakara donoMko bar3AhI Azcarya huaa| kumAra manameM kahane lagA,-"jisa strIko maiM haraNa kara lAyA hU~, vaha merI mAtA kaise huI-yaha samajhAyI nahIM par3atA ; kintu phira bhI maiM dekhatA hUM ki mere manameM usake prati mAtRbhAva utpanna ho rahA hai| isI taraha rAnIne socA,-"yaha yuvaka merA putra kaise huA so samajha nahIM par3atA, kintu ise dekhakara mere manameM vAtsalya bhASa avazya utpanna hotA hai| donoM isa prakAra bar3e asamaMjasameM par3a gye| kumArane AdarapUrvaka bAnarIse pUchA,"he bhare ! tUne jo bAta kahI, vaha kyA vAstavameM satya hai ?" bAnarIne kahA-"niHsandeha, merA kathana satya hai| yadi koI sandeha ho, to isa vamameM eka zAnI muni haiM, unase pUchakara apanA sandeha nivAraNa kara sakate ho| yaha kaha ghe donoM antardhAna ho gye| kumAra Azcarya karatA huA vanameM munike pAsa usI samaya pahuMcA aura unase pUchA he bhagavan ! kyA vAnarIkI bAteM saca haiM ? yaha suna munine kahA, "he bhadra ! usako bAteM bilakula
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ *saptama sarga. satya hai| usameM lezamAtra bhI bhasatya nahIM hai| isa samaya maiM karma kSaya karaneke liye dhyAna kara rahA hU~, isaliye aba adhika bAteM nahIM batalA sktaa| Apa hemapurameM kevalI bhagavAnake pAsa jaaiye| ve bhApako saba bAteM spaSTatApUrvaka btlaayeNge| munikI yaha bAta suna kumAra unheM mamaskAra kara apanI mAtAke sAtha apane ghara gyaa| kumArako dekhakara usake mAtA-pitAko bar3A hI Ananda huA ; kintu kumArakI sArI ha~sI-khuzI havA ho gayI thii| usane ekAntameM apanI vidyAdharo mAtAke paira pakar3a kara pUchA-"he mAtA! saca batalAiye ki mere vAstavika mAtA-pitA kauna haiM ?" vidyAdharIne kahA, "vatsa! Aja tU aisA prazna kyoM pUcha rahA haiM ? maiM hI terI vAstavika mAtA aura yahI tere vAstavika pitA haiN| hamI donoM janane tujhe pAlaposa kara bar3A kiyA hai|" kumArane kahA, "yaha to maiM bhI jAnatA hU~ ki Apa logoMne mujhe pAla-posa kara bar3A kiyA hai, kintu maiM apane una mAtApitAkA patA pUcha rahA hU~, jinhoMne mujhe janma diyA hai| vidyAdharIne kahA, "beTA! unake sambandhameM maiM kucha bhI nahIM jaanto| yadi tujhe kucha jAnanA hI ho to apane pitAse pUcha sakatA hai|" ___ mAtAkI yaha bAta suna kumAra apane pitAke pAsa gayA aura usase yaha hAla puuchaa| vidyAdharane use samasta pUrva vRttAnta kaha sunAyA, kintu mAtA-pitAkA nAma mAlUma na honeke kAraNa vaha unake nAma na batalA sakA / aba kumArane manameM kahA,--"vAnarIme jo bAta kahI thI, ve sasya mAlUma hotI haiN| munikI bAtoMse
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 * pArzvanAtha caritra bhI usIkI bAtoM ko puSTi milatI hai ataeva yahI merI asalI mAtA honI cAhiye, kintu phira bhI eka bAra kevalI bhagavAnake pAsa jAkara pUcha AnA cAhiye, tAki kisI prakArakA sandeha na rhe| ____ yaha soca, kumAra apanI donoM mAtAoM aura pitAko sAtha lephara hemapurameM kevalI bhagazanako vandana karane gyaa| vahAM kevalI bhagavAnako namaskAra kara, vaha saparivAra munikA dharmoMpadeza sunane lgaa| dUsarI ora hemaprabha rAjA bhI apane nagarajanoMke sAtha vahAM A pahuMcA aura bhagavAnakA upadeza sunane lgaa| dharmopadeza samApta honepara hemaprabhane maukA dekhaka ra kevalIse pUchA- "svAmin ! merI patnIkA haraNa kisane kiyA hai ?" keSa. lIne kahA,-"rAjan ! yaha usake putrakA hI kAma hai| usIne usakA haraNa kiyA hai|" muniko yaha bAta suna rAjAko bar3AhI Azcarya huaa| usane kahA,-"bhagavan ! merI usa patnIke to putra hI na thaa| eka putra huA thA, kintu usakI mRtyu to pahale hI ho gayI thii|" kevalI bhagavAnane kahA,- "yaha ThIka hai, kintu maiMne jo bAta kahI hai, usameM sandehake liye koI sthAna nahIM hai|" yaha kaha kevalI bhagavAnane rAjAko saba pUrva vRttAnta kaha sunAyA aura antameM batalAyA ki isa udyAnameM vaha kumAra, ApakI rAnI tathA kumArake pAlaka mAtA pitA bhI upalita haiN| kevalI bhagavAnakI bAtoM se rAjA, rAnI aura kumArakA sArA sandeha dUra ho gyaa| rAjA khar3A hokara idhara udhara kumArakI
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * kara khoja karane lagA, kintu use vizeSa parizrama na karanA par3A / rAjakumArakA sandeha dUra hoteho vaha vahAM daur3a AyA aura pitAke caraNoM meM lipaTa gyaa| usI samaya rAjAne use donoM hAthase uThAkara chAtose lagA liyA / usa samaya jayasundarI, ratisundarI rAjA aura donoM kumAra sabhI vahAM upasthita the| sabhI eka dUsareko mila kara parama Anandita hue jayasundarIne muniko namaskAra pUchA, "he bhagavan ! kisa karmake kAraNa mujhe solaha varSa paryanta putrakA yaha viyoga sahana karanA par3A ?" bhagavAnane kahA, "zu kI janmameM solaha muhUrta paryanta tune apanI sauta zukIke aNDekA apaharaNa kara use jo viyoga duHkha diyA thA, usIkA tujhe yaha phala milA hai / jo isa janmameM kisIko thor3A bhI sukha yA duHkha detA hai, use dUsare janmameM usase bahuta adhika sukha yA duHkha bhoga karanA hI par3atA hai / " guruke yaha vacana suna kara ratisundarIne jayasundarIse kSamA prArthanA kara apanA aparAdha makSA karAyA isake bAda rAjAne pUchA, - "he bhagavan ! maiMne pUrva janmameM kaunasA sukRta kiyA thA, jisase mujhe yaha rAjya milA ?" munine kahA,- ke pUrva janmama jinabimba ke sammukha akSatake tIna putra kiye the / usIkA rAjya prApti rUpI puSpa hai aura isIke phala svarUpa tIsare janmameM tujhe mokSa prApti hogI / " 61 isake bAda hemaprabha rAjAne ravisundarIke putrako rAjya dekara jayasundarI aura usake putrake sAtha dokSA grahaNa kii| dustapa
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ .464 * pArzvanAtha-caritra tapa, pravajyAkA pAlana aura anazanake phala svarUpa Ayu pUrNa honepara rAjA sAtaveM mahAzukra devalokameM devAdhipa (indra) huaa| jayasundarIkA jIva maharddhika deva huA aura kumArako bhI vahIM devatvakI prApti huii| vahAMse cyuta honepara tonoM ko manuSyatva prApta hogA aura isake bAda unheM mokSakI prApti hogii| isI taraha bhAvapUjAke sambandhameM bhI vanarAjako kathA manana karane yogya haiM / vaha isa prakAra hai : Statattattototelateletetau.txtetstate ************************** **** * * * ra vanarAjakI kthaa| ** ** **** ** ******************** ka lakalakAkA isa bharatakSetrameM devanagarake samAna kSiti pratiSThita nAmaka eka nagara hai| vahAM arimardana nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| isI nagarameM eka nirdhana aura mahA daridrI kula putraka rahatA thA vaha . bhikSAke liye ghara-ghara bhaTakatA thA aura vahI usakI jIvikAkA eka mAtra sAdhana thaa| aisI avasthA kisI bhayaMkara pApake hI kAraNa prApta hotI hai / kisIne kahA bhI hai ki saba padArthose tRNa halakA hotA hai| usase bhI ruI adhika halakI hotI hai aura usase bhI bhadhika yAcaka halakA hotA hai, kintu jo yAcanAphA bhaMga kare, use to sabase jiyAdA halakA samajhanA caahiye| isa sambandha
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga* 495 eka musAphira aura eka strIke praznottara bhI dhyAna dene yogya haiN| musAphirane eka strIse kahA, "he subhage! maiM rAstekA musAphira huuN| mujhe kucha mikSA de do|" strI,-"isa samaya bhikSA nahIM mila sktii|" musAphira,-"yAcakako isa prakAra nirAza karanekA kyA kAraNa hai ?" strI-,"hamAre yahAM kucha dina hue eka putra utpanna huA hai|" musAphira,-"taba to epha mAsake bAda zuddhi hogI ?" strI,-"nahIM, yaha putra aisA hai, ki usakI mRtyuke pahale kabhI zuddhi ho hI nahIM sakatI ?" musAphira,-"aho ! aisA kesA vilakSaNa putra hai ?" strI,-"hamAre yahAM yaha citta bhaura vittako haraNa karanevAlA dAridraya rUpI putra utpanna huA hai|" yaha sunakara musAphirane apanA rAstA liyaa| yaha daridraya niHsandeha dAnake dveSa rUpI vRkSakA phala kahA jA sakatA hai| uparokta bhikSuka jidhara hI jAtA thA, udhara ho use mikSA na milane kAraNa nirAza honA par3atA thaa| vaha apane manameM socane lagA ki,-"yaha kitane khedakI bAta hai ki kauvvetaka apanA peTa bhara lete haiM, kintu mujhe kahIM bhikSA nahIM miltii| isase mAlUma hotA hai ki maiMne bahuta hI bure pApa kiye haiN| aise duHkhadAyI jIvanase to mRtyu hI acchii| yaha socatA huA vaha eka dina devayogase nagarake bAhara eka udyAnameM jA phuNcaa| vahAM use parama
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra - zAnta, dharmamUrti aura paramajJAnI eka muni dikhAyI diye| unakI tIna pradakSiNA phara, udAsina ho, vaha usake pAsa baiTha gyaa| use dekha kara muniko bar3I dayA upjii| ata: unhoMne use dharmopadeza dete hue kahA,-"aho! jIva samRddha honepara bhI tInoM bhuvanameM bhramaNa karate haiM, kintu dharmake abhijJAnase rahita honeke kAraNa, ve kucha bhI prApta nahIM kara skte| jisa prakAra bIja boye binA abakI prApti nahIM hotI, usI prakAra dharmake binA puruSoM ko iSTa sampattikI prAptI nahIM hotii| isIliye bAlyAvasAmeM, duHkhAvalA yA nirdhanAvalAmeM bhI aura kucha nahIM, to kevala zraddhApUrvaka devadarzana karane bharakA dharma avazya hI karate rahanA caahiye|" munikI yaha bAta suna, usa bhikSukane hAtha jor3akara kahA,he bhagavan ! maiM anAtha hUM, zaraNa rahita hUM, aura bandhu rahita huuN| he svAmin ! isa janmameM mujhe kisIne bhI abataka madhura vANIse nahIM bulaayaa| sarvatra merI bhartsanA hI hotI hai| aba maiM ApakI zaraNameM AyA huuN| bhujha DUbate hue nirAdhArake liye Apa hI naukA svarUpa haiN| kRpayA mujhe batalAiye ki deva kise kahate hai ? unake darzana kisa prakAra kiye jAte haiM aura dazana karanese kyA phala milatA hai ?" munine kahA, "he bhadra ! suna, padmAsanapara virAjamAna zAntamUrti jinezvarako deva kahate haiN| unake mandirameM jAkara amInapara sira rakha, donoM hAtha jor3akara isa prakAra stuti karanA cAhiye : "jita saMmoha sarvajJa, yathAvasthita dezaka trailokyamahita svAmin, vItarAga namostu te|"
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga 40 arthAt-"mokSapara vijaya prApta karanevAle, sarvaza, yathAvasthita vastuoMke prakAzaka, tribhuvana pUjita, vItarAga deva! Apako namaskAra hai|" jina mandirameM jAkara bhagavAnako pratimAke samakSa isa prakAra stuti karanA evaM vinayapUrvaka candana karanA hI darzana kahalAtA hai| isake phala svarUpa mokSa takakI prApti ho sakatI hai| munirAjako yaha bAta suna bhikSukane kahA,-"bhagavan ! aba maiM aisAhI kruuNgaa| isake bAda bhikSuka usa nagarake pradhAna caityameM gayA aura vahAM jinezvarakA darzana kara uso taraha stuti karane lgaa| vahAMse nikala kara vaha dUsare aura dUsarese nikala kara tIsare caityameM gayA aura isI prakAra sabhI mandiroMmeM darzana kiye| aba yahI usakA nitya karma ho gyaa| isake bAda bhikSA vRttimeM jo kucha mila jAtA, usomeM santoSa maantaa| bIca-bIcameM vaha apane manameM socatA ki-"isa prakAra kevala stuti karanese mujhe koI phala milegA yA nahIM ? phira kahatA,-"maiM aisI bAteM socatA hI kyoM hU~ ? munirAjane jaba kahA hai, to darzana aura namaskArase avazya hI sarvArthasiddhi ko prApti hogii|" isa prakAra dina prati dina usakI zraddhA gur3ha hotI gyii| antameM usake hRdayameM rAjya prAptiko icchA utpanna huii| vaha apane manameM kahane lagA- uttama kulameM janma honese hI kyA lAbha ? yadi nIca kulameM janma milane para bhI rAjya mile, to vaha uttama kulake janmakI apekSA kahIM acchA hai| isa prakAra socate aura
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 * pArzvanAtha-caritra * bAraMbAra bItarAga-stutikA zloka bolate hue usako mRtyu ho gyii| mRtyu honepara vaha usI nagarake rAjapurohitakI dAsIke yahAM putra rUpameM utpanna huaa| jisa samaya isakA janma huA, usa samaya purohita rAjasabhAmeM baiThe hue the| unheM kisAne jAkara isake janmakI sUcanA dii| usa samaya unhoMne lagna dekhA to lagnake svAmAse yukta, zubha grahase avalokita, zubhagrahake balase yukta aura tIna ucca grahoMse yukta lagna dekhakara ve cakita ho gye| unheM kita hote dekhakara rAjAne pUchA,-"kaisA lagna yoga hai ?" purohitane rAjAko ekAntameM le jAkara kahA,-"svAmin ! isa samaya mero dAsIko jo putra huA hai, usake lagna yoga dekhanese mAlUma hotA hai ki vahI Apake rAjya kA adhikArI hogaa| purohitakI yaha bAta suna kara rAjAke sirapara mAno pahAr3a TUTa pdd'aa| usane zaMkAkula ho usI samaya sabhA visarjana kara dI aura mahalameM jAkara socane lagA ki,-"aho ! yaha kaisA vicitra bAta hai ? merA putra vidyAmAna honeparabho kyA mara rAjyakA adhikAro yaha dAsI putra hogA ? kintu roga utpanna hote hI use nimUla karanA caahiye| Aga laganepara kuA nahIM khodA jA sktaa|" yaha socakara rAjAne tatkAla caNDa nAmaka eka sevakako bulAkara AjJA dI ki purohitakI dAsIne Aja jisa putrako janma diyA hai, use cupacApa nagarake bAhara le jAkara mAra DAlo ! AjJA milane bharako dera thii| caNDa turata isa kAryake
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * 466 liye cala par3A / zAma ke vakta avasara milate hI vaha usa bAlakako uThA le gayA / nagarake bAhara eka jorNa aura zuSka bagIcA thA, jisameM eka AmakA vRkSa aura kuAM bhI thA / vahIMpara caNDane usa bAlakakA vadha karanA sthira kiyA / kintu vadha karane ke pahale jyoMhI usa bAlakako usane acchA taraha dekhA, tyoMhA candra sA nirdoSa mukha dekha kara usakA citta vicalita ho utthaa| usake hAtha paira DhIle par3a gaye / vaha apane manameM kahane lagA, - " aho ! isa parAdhInatAko dhikkAra hai / yadi Aja maiM parAdhInatAke bandhanale ba~dhA na hotA to isa sundara bAlakakA mujhe vadha kyoM karanA par3atA ? niHsandeha yaha bAlaka bar3A ho bhAgyamAna mAlUma hotA hai / yadi aisA na hotA, to isake yahAM Ate hI yaha Ujar3a udyAna harA bharA kyoM ho jAtA ? rAjAne yadyapi bar3A kaThora AjJA dI hai, tathApi, jo honA ho, vaha ho- maiM aba isa devatulya bAlakakA vadha na karUMgA / " isa prakAra caNDakA kaThora hRdaya bhI usa bAlaka ko dekhakara pasIja gayA / kintu aba use cintA ho par3I ki aba isa bAlakakA kyA kiyA jAya aura ise kisake saMrakSayameM rakhA jAya ? jantameM koI upAya na sUjhanepara, usane use devatAoMko sauMpakara vahIM chor3a diyaa| isake bAda vaha bAraMbAra usa bAlaka kI ora dekhatA huA nagarako lauTa AyA / rAjAke pUchane para usane kaha diyA, ki maiMne nagara ke bAhara eka zUnya udyAna meM use mAra DAlA hai / yaha jAnakara rAjAko bar3A ho Ananda huA aura vaha aba nizcinta ho pUrvavat rAja-kAja karane lagA /
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 * pArzvanAtha-caritra sUryodaya hote hI usa udyAnakA mAlI udyAnameM phuNcaa| sUkhe vRkSoMko Aja phala phUloMse lade dekha kara usake AzcaryakA vArApAra na rhaa| kuMeke pAsa gayA to usameM bho Aja nirmala jala laharAtA huA dikhAyI diyaa| jarA Age bar3hate hI usa Ama vRkSake nIce vaha sundara bAlaka par3A hunA dikhAyI diyaa| use dekhakara vaha kahane lagA,-"mAlUma hotA hai ki isa tejakho bAla. phake pratApase hI yaha sUkhA huA upavana navapallavita ho uThA hai aura mujhe niHsantAna jAnakara vana devatAoMne mere liye hI isa bAlakako yahAM bheja diyA hai| ataeva aba ise ghara le jAkara putravat isakA lAlana-pAlana karanA caahiye|" ___ yaha socakara vaha use apane ghara uThA lAyA aura apanI strIse kahane lagA ki,-"he priye ! vana devatAoMne santuSTa ho kara hama logoMko yaha putra diyA hai| ise le aura putravat isakA pAlana kara !" yaha kaha kara usane usa bAlakako use sauMpa diyaa| sAtha hI cAroM ora yaha bAta phailA dI, ki mAlinako garbha thA isaliye Aja usane putrako janma diyA hai| aba usane maMgalAcAra kara bar3I dhUmake sAtha bAlakakA janmotsava manAyA aura apane jAti bandhu tathA svajana snehiyoMkA bhojanAdise yathocita satkAra kara usa bAlakakA nAma vanarAja rkhaa| isake bAda vanarAja mAlIke yatnase zukla pakSake candrako bhAMti bar3hane lgaa| kramazaH bAla krIr3A karate hue usakI avasthA pAMca varSakI ho gyii| eka bAra vasanta RtumeM mAlina puSpAbharaNa lekara rAja-sabhAmeM
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama lagaM * 601 rAjAke pAsa gayI / kautukavaza vaha bAlaka bhI usake sAtha calA gyaa| use dekhate hI rAjapurohitane pUrvavat sira dhunAyA / yaha dekha rAjAne sabhrAnta ho pUchA, - "kyoM purohitajI ! Apa sira kyoM dhunA rahe haiM ?" purohitane kahA, "rAjan ! mAlinake sAtha yaha jo bAlaka AyA hai, yaha Apake rAjyakA adhikArI hogA / * rAjAne pUchA, - " isakA kyA pramANa ?" yaha suna 'mantrIne kahA,suniye, maiM Apako sAmudrika zAstra ke lakSaNa sunAtA hUM : unnata, lAla aura snigdha nakha honepara sukhadAyI hote haiM / sUpa jaise, rukSa, bhagna, vakra aura zveta nakha duHkhadAyI hote haiM / paira meM dhvaja, vajra aura aMkuza kI sI rekhAyeM honepara rAjya - lAbha hotA hai| uMgaliyAM samAna, lambI, milI huI aura samunnata hone para bhI rAjya prApti hotI hai / vistRta aMguSTa honese duHkha milatA hai aura sadA saphara karanA par3atA hai / haMsa, mRga, vRSabha, krauMca aura sArasakI sI cAla acchI hotI hai, tathA gadhA, UMTa, mahiSa aura zvAnakIsI cAla azubha mAnI gayI hai / kAga jaisI jaMghAoMse duHkha hotA hai| lambI jaMghAoM se jiyAdA saphara karanI par3atI hai| azvakIsI jaMghAoMse bandhana hotA hai aura mRgakIsI jaMghAoMse rAjyakI prApti hotI hai| hariNa aura bAghake samAna jisakA peTa ho, vaha bhogI hotA hai / zvAna aura zRgAlake samAna jisakA peTa ho vaha adhama hotA hai aura meMDhakake samAna peTa ho to vaha puruSa rAjA hotA hai / jisakI lambI bhujAyeM ho vaha kaI manuSyoMkA svAmI hotA
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra hai aura choTI bhujAyeM ho to vaha naukara hotA hai / svaccha aura rakta nakha, lambI uMgaliyAM aura lAla hAtha ho to lakSmIkI prApti hotI hai| jisake hAthameM zakti, tomara, daNDa, talavAra, dhanuSa, cakra, aura gadAke samAna rekhAyeM ho, vaha rAjA hotA hai| jisakI hathelI yA padatalameM dhvaja, vajra, aMkuza, chatra, zaMkha aura padma Adi kI rekhAyeM ho vaha puruSa dhanI hotA hai / svAstika honepara vaha saubhAgyazAlI hotA hai / machalI ho to vaha sarvatra pUjA jAtA hai| zrIvatsa honepara vAJchita lakSmIkI prApti hotI hai aura dAmaka hone para catuSpadAdikakI prApti hotI hai| khaMDita yA TUTI huI rekhAyeM ho to vaha Ayupho alpatA sUcita karatI hai| karabhakI rekhAyeM putra sUcaka aura kaniSThAGgalIke nIcekI rekhAyeM strI sUcaka hoto haiN| aMgUTheke mUlakI rekhAoMse bhrAtRvargakI sUcanA milatI hai| aMgUThemeM yava honepara vaha puruSa uttama bhakSyakA bhogI banatA hai aura anyAnya sukha bhI prApta karatA hai| hAthameM sthUla-moTI rekhAyeM ho to daridrI hotA hai aura patalI rekhAyeM ho to dhana sampanna hotA hai| ___jise pUre battIsa dAMta ho to vaha rAjA, ekatIsa ho to vaha bhogI, tIsa ho to vaha sukhI aura isase kama ho to vaha duHkhI hotA hai| kamalake patra samAna lAla, sUkSma aura suzobhita jIbha uttama mAnI jAtI hai| jisakI nAka zuka jaisI hotI hai, vaha rAjA hotA hai aura jisakI nAka choTI hotI hai, vaha dhArmika hotA hai| ardhacandra sA lalATa honepara rAjA, unnata honepara dharma
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga * 503 niSTha, vizAla honepara vidvAna kiMvA bhogI aura choTA honepara rAjAkA mastaka chatrAkAra hotA hai / adhamakA ghar3ekI taraha hotA hai aura mulAyama, kAle, cikane aura patale hai aura sapheda, bhUre, moTe aura rukhe / manuSya duHkhI hotA hai / daridrIkA lambA hotA hai pApIkA baiThA huA hotA hai| bAla hoM to puruSa rAjA hotA ho to vaha duHkhI hotA hai / isa prakAra sAmudrika zAstrakA varNana kara rAja purohitane kahA, - "he rAjan ! jitane zubha aura rAjya prApti sUcaka cinha mAne gaye haiM, ve sabhI isa bAlakameM dikhAyI dete haiM / isaliye maiM kahatA hUM ki yaha avazya hI Apake rAjakA adhikArI hogA / " purohitakI yaha bAta sunakara rAjA amAvasyAke candrakI bhAMti kSINa ho gayA / usane usI samaya sabhA visarjita kara dI aura mahala meM pahuMca kara turata vaNDako bulavAyA aura usase pUchA ki, " he caNDa ! saca kahanA, tUne usa bAlakakA vadha kiyA thA yA nahIM ?" caNDa aba jhUTha na bola sakA / usane gir3agir3A kara kSamAprArthanA karate hue saca bAta kaha dii| rAjA aba punaH usa bAlakako maravAneke liye taiyAra huA / isa bAra usane yaha kAma bhImasena nAmaka sevakako sauNpaa| isaliye bhImasena vana * rAjako khelate samaya phusalA le gyaa| jaba vaha usakA vadha karaneke liye ghor3e para savAra ho nagarake bAhara calA, taba mArga meM vanarAjane usase pUchA, "pitAjI ! Apa mujhe kahAM liye jA rahe haiM ?" ghanarAjako yaha mITho bolI sunakara bhImasenakA mana pAnI
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 * pAzrzvanAtha caritra * pAnI ho gyaa| apanI mucchake sAtha khelate hue usa bAlakako dekhakara bhImasenake hRdaya meM vAtsalya bhAva utpanna huA / usane kahA, - "he vatsa ! hama loga nagarake bAhara ghUmane jA rahe haiM / " isa prakAra vanarAjako phusalAte hue bhImasena use eka bhayaGkara jaMgalameM le gayA, para aba usameM usako vadha karanekI zakti na thI / vanameM sundara nAmaka eka yakSakA mandira thA / usImeM use le gayA aura usI yakSakI zaraNa meM chor3akara vaha apane ghara lauTa aayaa| isake bAda kucha dera meM vanarAjako bhUkha lagI, isa liye usane yakSase kahA, "pitAjI ! mujhe bhUkha lagI hai, laDDU dIjiye / " isa prakAra snehamaya komala vacana bolatA huA vanarAja yakSake peTapara hAtha pherane lagA yakSakI mUrti pASANamaya honepara bhI vaha usake ina vacanoMse santuSTa ho utthii| usI samaya usane bAlakako svAdiSTa, sundara, aura bar3hiyA laDDU khAneko diye, jinheM khAkara vanarAjane apanI kSudhA zAnta kI / / isI samaya yakSane devayogase isI samaya vahAM sadalabala eka vanajArA A pahuMcA aura usane isI mandirake samIpa DerA ddaalaa| isa vanajArekA nAma kezava thA / isake kaI baila kho gaye the, isaliye cintAke kAraNa vaha ardhanidrAvasthA meM par3A huA thA use darzana dekara kahA, - "he bhadra ! cintA na apane Apa subaha tujhe A mileNge| mujhe eka bAta aura bhI tujhase kahanI hai / vaha yaha ki mere mandirameM vanarAja nAmaka eka bAlaka baiTha huA hai / use subaha tU apane sAtha lete jAnA / va kara ! tere baila
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama saga * 505 aputra hai, isaliye maiM tujhe detA huuN|" yakSakI yaha bAta suna vanajAreko bar3A hI Ananda huaa| subaha hote hI usane mandirameM jAkara yakSakI stuti kI aura vahAMse usa bAlakako lAkara apanI strIko sauMpa diyaa| yAtrA se apane ghara pahuMcane para usane vanarAjako eka brAhmaNa dvArA zikSA dilAnekA prabandha kiyA / isase vanarAjane kucha hI dinoMmeM vividha vidyA aura kalAoMmeM pAradarzitA prApta kara lI / kramazaH usakI avasthA solaha varSakI huI aura usane yuvAvasthA meM padArpaNa kiyA / eka bAra vaha vanajArA vyApArake nimitta ghUmatA huA vanarAjake sAtha kSatipratiSThita nagarameM A pahuMcA / nagarake bAhara eka acche sthAnameM DerA DAlakara vaha vanarAjako sAtha le, najarAnA deneke liye rAjAkI sevAmeM upasthita huA / vahA~ rAjAke sammukha najarAnA rakhakara vaha eka aura Asana para baiTha gayA; kintu vanarAja vahIM khar3A khar3A siMhakI bhAMti cAroM ora dekhatA rhaa| isI samaya rAjAke pAsa baiThe hue purohitakI dRSTi vanarAjapara jA par3I aura usane usake lakSaNa dekhakara pUrvavat sira dhunA diyaa| yaha dekha rAjAne zIghra hI use ekAntameM le jAkara isakA kAraNa puuchaa| purohitane kahA, - " rAjan ! lakSaNoMse mAlama hotA hai ki yahI yuvaka Apake rAjyakA adhikArI hogA / " purohitakI yaha bAta suna rAjAko bar3I cintA ho par3I / vaha apane manameM socane lagA, ki yaha vahI mAlUma hotA haiM / na jAne yaha koI devatA hai yA vidyAdhara ? sevaka dvArA do-do bAra
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha-caritra * ghAta karAnepara bhI yaha abhI jIvita hI hai / khaira, aba ina bAtoMko socanese kyA lAbha hogA? aba bhI samaya hai-AsAnIse isakA vinAza kiyA jA sakatA hai| saba cintA chor3akara aba isake liye yatna karanA caahiye| isa tarahakI bAteM socate hue rAjAne usake vinAzakA eka upAya khoja nikaalaa| pAMca dinoMke bAda usane eka dina usa banajAreko bulAkara pUchA,-"Apake sAtha jo eka yuvaka hai, vaha kauna hai ?" yaha suna kezavane kahA, "yaha merA putra hai|" rAjAne kahA,-"acchA, use kucha dina hamAre yahAM rahane do|" kezavane yaha socakara ki rAjAko zatru banAmA ThIka nahIM ataeva usane usakI yaha bAta mAna lii| isase rAjAne bhI prasanna ho, usake mAlakA samasta kara mApha kara diyaa| rAjAke pAsa vanarAjako chor3ate samaya kezavako bar3A hI duHkha huaa| usakI AMkhoMmeM AMsU bhara aaye| usane vanarAjase kahA,"he vatsa! hamaloga rAjAkA vacana amAnya nahIM kara sakate isa liye rAjAkI icchAnusAra kucha dina tuma yahIM rho| jaba tabiyata na lage, taba rAjAkI AjJA lekara ghara cale aanaa|" yaha suna vanarAjane kahA,-"pitAjI! mujhe ApakI AzA svIkAra hai| Apa mero cintA na kare; maiM Ananda pUrvaka apane dina yahAM bitA duuNgaa|" isake bAda pitA putra donoM jana eka dUsareko mila bheMTa kara pRthaka hue| rAjAne bhI vanarAjako bahuta kucha AzvAsana diyaa| aba vanarAja AnandapUrvaka vahAM rahane lgaa| kuchahI dinoMke
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sasama sarga. bAda rAjAne vanarAjako kaI gAMva, ghor3e aura sipAhI dekara use kotavAla banA diyaa| isase dhanarAjakA utsAha dunA ho gyaa| aba usane apane kArya aura vyavahArase rAjAke samasta sevaka tathA sAre rAja-parivArako apano muTThImeM kara liyaa| idhara vanajArA bhI use khUba dhana bhejA karatA thA, isa liye vanarAja aba cainako vaMzo bajAne lgaa| eka bAra rAjyake kisI adhikArIne rAjAke viruddha vidrohakA jhaNDA khar3A kiyA, isaliye rAjAne use damana karaneke liye apane putra nRsiMhake sAtha vanarAjako bhI jAnekI AjJA dii| rAjAkI AzA milate hI donoM jana eka bar3I senAke sAtha vidrohiyoMke sirapara jA dhamake aura unake kileko cAroM orase ghera liyaa| vidrohI pahale to kilemeM chipa gaye ; kintu bAdako bahuta kucha lalakArane para ve bhI marane-mAraneko taiyAra ho gye| isaliye aba donoM daloMmeM bhISaNa yuddha hone lagA, kintu dhanarAjako yuddha nipu. NatAne vidrohiyoMke dAMta khaTTe kara diye / usane zIghra hI vidro. hiyoMko parAjita kara unake nAyakako giraphtAra kara liyaa| isa yuddha kauzalake kAraNa vanarAjakI cAroM ora khyAti ho gyii| kucha dinoMke bAda svayaM rAjA bhI vahAM A phuNcaa| use vidrohiyoMkA parAjaya dekhakara jitanA Ananda huA, usase kahIM adhika vanarAjakI khyAti sunakara duHkha huaa| vaha apane manameM kahane lagA,-"vanarAja isa bhISaNa yuddha meM bhI jItA raha gyaa| khaira, aba isake nAzakA koI aura upAya kruuNgaa| yaha socakara usane
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 * pArzvanAtha-caritra nRsiMha aura vanarAjako rAjadhAnIkI ora vApasa bheja diyA aura Apa koI bahAnA kara vahIM raha gyaa| vanarAjake kAraNa rAjAko khAnA pInA aura sonA taka kaThina ho gyaa| vaha rAta dina usIke mAranekI tarakIba socA karatA thaa| jaba nRsiMha aura vanarAja donoM jana kSatipratiSThita nagarameM pahuMca gaye, taba rAjAne eka dina sAMDhanI savArako patra dekara nRsiMhake pAsa bhejaa| usa patrameM usane likhA thA ki yaha patra milatehI zIghrahI vanarAjako viSa de denaa| sAMDhano savAra yaha patra lekara kSatipratiSThita nagarake liye ravAnA huaa| rAta par3anepara vaha mArgake usI jaMgalameM Tika rahA, jisameM sundara yakSakA mandira thaa| yakSako avadhijJAnase mAlUma ho gayA ki vanarAjako mAraneke liye hI yaha saba kArravAI ho rahI hai| phalataH usane deva zaktise usa patrake "viSa" zabdako "viSA" banA diyaa| viSA rAjAkI rAjakumArIkA nAma thaa| sAMDhanI savAra dUsare dina nagarameM pahuMcA aura nRsiMhako vaha patra diyaa| nRsiMhane vaha patra par3hakara usakA yahI artha nikAlA ki rAjAne vanarAjake sAtha zIghra hI viSAkA byAha kara denekI AjJA dI hai / dekhate hI dekhate yaha zubha saMvAda samUce nagarameM phaila gyaa| rAjakumArane bar3I tejI ke sAtha byAhakI taiyArI karAyI aura zubha muhUrta dekhakara bar3e samArohake sAtha vanarAjase viSAkA byAha kara diyaa| vanarAja aba rAjaparivArake manuSyoMmeM parigaNita hone lagA aura rAjasI ThAThase navavivAhitA vadhUke sAtha Ananda karane lgaa|
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga 506 kucha dinoMke bAda rAjA nagarameM aayaa| usake Ate hI rAja kumArane use viSA aura vanarAjako bAteM kaha sunaayo| yaha viparIta samAcAra suna rAjAne apane manameM kahA,-"hA deva ! yaha tUne kyA kiyA ? jise maiM mAranA cAhatA hUM, usakI to uttarottara unnati hotI jA rahI hai| merA yaha dAva bhI khAlo gayA, kintu koI harja nhiiN| aba koI dUsarA dAva aajmaauuNgaa|" ___ yaha socakara rAjAne rAjakumArako "bahuta acchA huA" kahakara vidA kara diyA aura Apa phira vanarAjake prANanAzakI bAjI socane lgaa| eka dina usane gupta rUpase do mAtaMgoMko bulAkara AjJA dI, ki Aja AdhI rAtake samaya nagarake bAhara kuladevIkA pUjana karaneke liye pUjana-sAmagrI lekara jo jAtA dikhAyI par3e, use usI samaya mAra ddaalnaa| mAtaMgoMko yaha AkSA deneke bAda zAmake samaya rAjAne vanarAjako bulAkara kahA,"yuddhake liye prasthAna karate samaya maiMne dvAravAsinI devAkI pUjA mAnI thii| ataeva tuma Aja madhyarAtrike samaya jAkara unakI pUjA kara Ao tAki maiM RNamukta ho jaauuN|" rAjAke AdezAnusAra vanarAja madhyarAtrike samaya dIpaka aura pUjana sAmagrI lekara bAhara niklaa| mahalase nikalate ho kahIM use rAjakumAra nRsiMhane dekha liyaa| usane usake pAsa Akara isa samaya bAhara jAnekA kAraNa puuchaa| vanarAjana sArA hAla batalA diyA, use kaSTa se bacAneke vicArase rAjakumArane kahA,-- "Apa mahalameM jAkara ArAma kIjiye aura yaha saba sAmAna majhe de dIjiye, abhI maiM pUjA kiye AtA huuN|"
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha caritra vanarAjane jarA bhI Apatti na kara, saba pUjana-sAmagrI rAjakumArako de dI aura svayaM apane mahalako lauTa aayaa| udhara nagara ke. daravAje ke pAsa donoM mAtaMga pahalese hI rAjAke AdezAnusAra chipe khar3e the| rAjakumArake vahAM pahuMcate hI ve donoM usapara TUTa par3he aura talavArase usake Tukar3e-Tukar3e kara ddaale| isa ghaTanAle cAroM ora hAhAkAra maca gayA / rAjAne jyoMhIM yaha saMvAda sunA ki dvAravAsinI mandira ke pAsa kisIko hatyA kara DAlI gayo hai, tyoMhIM vaha manameM prasanna hotA huA vahAM phuNcaa| Aja zatrupara vijaya milanese mAnoM usake sirakA bahuta bar3A bhA utara gayA / kintu usakI yaha khuzI canda minToMse adhika samaya na Thahara sakI / ghaTanAsthala para pahuMcate hI usane dekhA ki vanarAjake badale rAjakumAra mAtaMgoM kA zikAra bana gayA hai / yaha dekhate ho usakA mAthA ghUma gayA aura vaha sira paTaka-paTaka kara vilApa karane lagA / 510 kintu aba vilApa karanese lAbha ho kyA ho sakatA thA ? usane jo jo cAleM calIM, sabakA phala viparIta AyA / pratyeka dAvameM usakI hAra huI aura antameM to isa taraha bAjI hI palaTa gayI / saverA hote hI usane rAjakumArakA agnisaMskAra karAyA aura vanarAjako bulAkara kahA, "he vatsa ! terA bhAgya bar3Aho balI hai| mere purohitakI sabhI bAteM satya pramANita huI / niHsandeha tU pUrNa bhAgyavAna hai / " yaha kaha rAjAne vanarAjako usake janma se lekara aba rokakA sArA hAla kaha sunAyA / antameM
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saptama sarga kahA,-"aba tU merA aparAdha kSamA kara aura isa rAjyako grahaNa kr| tere bhAgyane hI tujhe yaha rAjya dilAyA haiN| maiM to aba dIkSA luuNgaa|" yaha kaha, rAjAne vanarAjako siMhAsanapara baiThA kara dIkSA le lo| anantara pratApI vanarAja rAjya prApta kara nyAya aura nIti pUrvaka prajA-pAlana karane lgaa| eka bAra nandana udyAnameM cAra zAnadhArI nandanAcAryakA Agamana huaa| yaha jAnakara vanarAja apane parivArake sAtha unheM vandana karane gyaa| munirAjako vandana kara unakA dharmopadeza sunaneke bAda vanarAjane pUchA,--"bhagavan ! maiMne pUrvajanmameM kaunasA sukRta kiyA thA, jisake kAraNa mujhe isa rAjyakI prApti huI hai ?" yaha suna jJAnAtizayase sampanna munirAjane kahA,-"he rAjan ! pUrvajanmameM zraddhA aura bhApUrvaka jinezvarakI stuti thI usIse rAjya milA hai aura stuti karate samaya tujhe bIca-bIcameM sandeha ho jAtA thA ki mujhe kevala stutise koI lAbha hogA yA nahIM ? isa sandehake kAraNa tujhe bIcabIcameM kucha kaSTa bhI uThAnA pdd'aa| antima samayameM tUne socA thA ki uttama kulase kyA ? bhAgya hI zreSTa hai isaliye tU dAso putra huaa|" munirAjako yaha bAteM sunakara use jAtismaraNa jJAna ho AyA aura vaha pUrva janmako bAteM smaraNa kara saddhyAnameM lIna huaa| usane jinadharmapara zraddhA rakhakara aneka jinavaitya aura jina bimba karAye tathA naye-naye kAvya aura chaMdoMse aSTa prakArako pUjAke sAtha bhAvapUjA bhI karane lgaa| vaha bAharase sabhI
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAzvanAtha-bariSa. Avazyaka kriyAdi karatA, kintu antameM sadA tatvakA hI cintana kiyA karatA thaa| antameM usane cAritra grahaNa kara, nirativAra pUrvaka usakA pAlana kara paramapada prApta kiyaa| isa prakAra aneka jIvoMne jinapUjA dvArA paramapada prApta kiyA hai, isaliye jo loga sadA jinArdhanameM tatpara rahate haiM, unheM dhanya hai| pUjAmeM mithyA ADambara na karanA cAhiye, kyoMki sarvatra bhAva hI pradhAna hai| aba hamaloga guru bhaktike sambandha vicAra karate haiM / isa sambandhameM zrI upadezamAlAmeM kahA gayA hai, ki sugati mArgameM jo dIpakake samAna jJAna karAnevAle haiM, aise sadguruke liye adeya kyA ho sakatA hai ? dekhiye bhillane gurubhaktike nimitta zivako eka bAra apane netra kisa prakAra diye the| kisI pahAr3akI guphAmeM eka bahuta bar3A mandira thaa| usameM ziva adhiSThAyikA pratimA thii| use apanA sarvasva mAna kara eka dharmaniSTa brAhmaNa dUrase Akara roja usakI sevA-pUjA karatA thaa| vA use zuddha jalase snAna karAtA, candana lagAtA, sugandhita puSpoMse pUjana karatA, naivedya rakhatA, dhUpa detA aura bAdako hAtha joDakara isa prakAra stuti karatA : "tvayi tuSTe mama svAmin , saMpatsya te'khilAH zriyA / meva zaraNaM me'stu, prasIda paramezvaraH!" arthAt-"he svAmin ! Apake prasanna honese mujhe saba prakAra kI sampattiyeM prApta hogii| Apa hI mere zaraNa sthAna hai| paramezvara! mujhapara prasanna hujiye|
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama saga 513 isa prakAra niraMtara pUjana kara vaha apane ghara jaataa| eka bAra vaha apanI pUjAko astavyasta avasthAmeM dekha kara usakA kAraNa jAnaneke liye pUjana kara vahIM ekAntameM chipa rahA / isI samaya eka bhilla bAyeM hAthameM dhanuSa bANa, dAhine hAtha meM puSpa aura muhameM jala lekara AyA / Ate hI usane zivapara car3he hue patra puSpAdi paira se haTA diye| isake bAda muMhakA pAnI zivamUrti para chor3a, puSpa car3hA, unheM bandana kiyaa| usake itanA karate hI ziva usase vArtAlApa karane lage / bAtacIta pUrI honepara bhilla vahAM se calA gayA / yaha ghaTanA dekhakara usa dharmaniSTha brAhmaNako bar3A hI kheda huA aura vaha krodhase zivako upAlambha dete hue kahane lagA, - "he zivajI ! Apa bhI isa bhilla jaise hI mAlUma hote haiM / usa adhamane azuddha zarIrase ApakI pUjA kI, phira bhI Apa usake sAtha bolane cAlane lage; kintu Aja taka Apane mujhe to svapna meM bho darzana nahIM diye !" ----- brAhmaNako yaha bAta suna zivane kahA, "he brAhmaNa ! krodha na kara ! isakA kAraNa tujhe apane Apa mAlUma ho jAyagA * isa ghaTanAko ATha dina bIta gye| eka dina zivakI pUjA karate samaya brAhmaNane dakhA, ki zivakA eka svarNa netra gAyava hai / vaha socane lagA, ki avazya koI duSTa use nikAla le gayA hai / yadi vaha phira vahAM Aye, to use pakar3aneke vivArase brAhmaNa vahIM chipa rhaa| thor3I hI dera meM vahAM vaha bhilla A pahuMcA / usane zivako isa avasthAmeM dekha turata apanI AMkha nikAla kara 33
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ *pArzvanAtha caritra * unake lagA do| zivajI isase prasanna ho uThe aura bole-"he sAtvika ! tU vara mAMga !" bhillane kahA-"nAtha ! Apako kyAse mujhe kisI vastukI apekSA nahIM hai!" zivane punaH kahA,-"he sAtvika! mujhe kevala terA satva ho dekhanA thA, so maiM dekha cukaa|" yaha kaha zivajIne apanA pUrvanetra prakaTa kiyA aura millakA netra phira use lagAkara pUrvavat kara diyaa| bhillako isase parama santoSa huA aura vaha unheM namaskAra kara calA gyaa| zivajIne aba ula brAhmaNase kahA,--"he vipra! tUne isa bhillakA manobhAva dekhA ? hama loga bhAva hI dekhakara prasanna hote haiM, bAhya bhaktise nhiiN|" zivajIkI yaha bAta suna brAhmaNa bhI unheM namaskAra kara vahAMse calA gayA / isaliye he bhavya jIvo! dharmameM bhI bhAvahIse siddhi prApta hotI hai / ataeva logoMko yaha rahasya jAna kara bhAva pUrvaka jina dharmako ArAdhanA karanI caahiye|" isa prakAra gaNadhara kA dharmopadeza sunaneke bAda saba koI pArzvaprabhuko namaskAra kara apane apane sthAnako cale gye| isake bAda dharaNendrane prakaTa ho bhagavAnake sammukha divya nATaka kiyaa| pArzvayakSa adhiSThAyaka huaa| prabhAva pUrNa, suvarNa jaisA varNa aura kurkaTa jAtike sAMpakA cAhana prApta kara padmAvatI zAsanadevI huii| anantara pArzvanAtha bhagavAn svarNa-kamaloMpara apane caraNoMko rakhate hue pRthvI-talapara vicaraNa karane lge|
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ . ************ **** ******** **** * * AThavA~ srg| * * **************** ************* BeazzaCREZI tIna jagatake svAmI, jagat guru, pArzvayakSase sevita, sarpa lAJchanase yukta aura ATha mahApratihAryoMse birAjamAna, cauMtIsa atizayoMse suzobhita aura vANoke paiMtIsa guNoMse zobhAyamAna bhagavAna pArzvanAtha vihAra karate hue eka bAra puMDradezake sAketapura nagarake AmrodyAna nAmaka vanameM padhAre / pUrvadezameM tAmralipti nagarameM bandhudatta nAmaka eka yuvaka vanajArA rahatA thaa| vaha pUrvajanmameM brAhmaNa thaa| usako stro kisI anya puruSameM Asaka tho ataeva usane apane patiko viSa dekara bAhara pheMka diyaa| use mRtaprAya avasthAmeM eka gvAlina uThA le gayo aura usane auSadhopacAra kara usa brAhmaNako jilaayaa| isa ghaTanAse brAhmaNako vairAgya A gayA isaliye usane dIkSA le lo| mRtyu honepara vaha bandhudattake yahAM putra rUpameM utpanna huaa| yahA~ usakA nAma sAgaradatta rakhA gyaa| use jAti-smaraNajJAna ho AyA isaliye vaha samasta striyoMse virakta rahatA thaa| udhara vaha gvAlina bhI mRtyu honepara usI nagarake eka vaNikake yahAM rUpavatI kanyAke rUpake utpanna huii| usake bandhuoMne sAgaradattake sAtha
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 * pAzrzvanAtha caritra * usakA vyAha kara diyA / kintu sAgaradatta usapara bhI prema na rakhatA thA / usakI isa viraktise udvigna ho eka dina usa strIne eka patrameM yaha zloka likha bhejA "kulInAmanu raktAMca, kiM strIM tyajasi kovida ! kaumudyA hi zazI bhAti, vidyutAbdo gRhI striyA // " arthAt - " he catura ! Apa kulIna aura anurakta strokA tyAga kisa liye karate haiM ? jisa prakAra candrikAse candra aura bijalIse meghako zobhA hai, usI taraha strIse puruSakI zobhA hai / " isa zloka ke uttara meM sAgaradattane nimnalikhita zloka likha bhejA:"strI nadIvat svabhAvena, capalA nIca gAminI / uvRttA ca jar3AtmA sau pakSadvaya vinAzinI / " arthAt - " strI svabhAvasehI nadokI bhAMti capala, adhogAminI aura donoM kuloMkI vinAzaka hotI hai|" yaha zloka par3hakara strI apane manameM kahane lagI ki mAlUma hotA hai, ki inheM pUrva - janmakI bAteM smaraNa A rahI hai aura iso liye yaha striyoMko doSa de rahe haiN| yaha socakara usane punaH eka zloka likha bhejA / vaha zloka isa prakAra thA / " " ekasyA dUSaya sarvA, tajjAtirnaiva dUSyati / amAvAsyeva rAtritvAta, tyAjyendoH pUrNimApi kim ?' arthAt - " ekake dUSaNa se samasta jAti dUSita nahIM hotI / amAvasyA kI rAtri dekhakara kyA koI pUrNimAke candrakA bhI tyAga karatA hai ?" strIke isa zlokako par3hanese sAgaradattakI virakti dUra ho gayI aura vaha usI dinase apanI patnIpara prema karane lagA /
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AThavA~ sarga ___ sAgaradattako samudra mArgase vyApAra karanekA bar3A zauka thaa| isake liye usane sAta bAra samudra yAtrAkI, kintu sAtoM bAra usakI naukAyeM TUTa gyiiN| isase usako bar3I hAni huii| vaha apane manameM kahane lagA-aba maiM kyA karUM? mere jIvanako dhikkAra hai| isa taraha kiMkartavya vimUr3ha ho vaha idhara udhara bhaTakane lgaa| eka bAra usane dekhA ki eka manuSya kueM se pAnI bhara rahA hai| usane sAta bAra ceSTA kI, kintu pAnI na aayaa| isase hatAza na hokara usane AThavIM bAra phira prayatna kiyA aura isa bAra pAnI nikala aayaa| yaha ghaTanA dekhakara sAgaradatta apane manameM kahane lagA-mujhe bhI eka bAra aura ceSTA karanI caahiye| saMbhava hai ki isI taraha mujhe bhI saphalatA mila jAya / yaha soca kara usane phira yAtrAkI taiyArI kI aura zubha muhUrta dekhakara naukAke sAtha siMhaladvIpake liye prasthAna kiyaa| siMhaladvIpa pahucanepara vahAMse vaha ratnadvIpa gayA aura vahAMse aneka ratna lekara vaha apane nagarake liye vApasa lauttaa| rAstemeM nAvikoMke manameM lobha samAyA isaliye unhoMne ratnoMko hAtha karaneke liye rAtrike sayaya sAgaradattako samudra meM Dhakela liyaa| kintu daivayogase usake hAtha eka kASTa khaNDa laga jAnese vaha usake sahAre tairakara kinAre lgaa| isake bAda vaha bhramaNa karatA huA kramazaH pATaliputrameM phuNcaa| vahAM vyApArake nimitta gaye hue usake zvasurase usakI bheTa huii| vaha use apane nivAsa sthAnameM le gayA aura use snAna bhojana kraayaa| snAna
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 * pArzvanAtha caritra * bhojanase nivRtta honepara sAjaradattane apane zvasurako apanA anantara zvasura ne use apane pAsa rakha sArA hAla kaha sunAyA liyA aura vaha bhI usake sAtha rahane lagA / kucha dinoMke bAda usakI naukAyeM bhI vahAM A phuNcii| sAgaradattane rAjAkI AjJA prApta kara nAvikoMko aTakAyA aura apane ratna lekara unheM mukta kiyaa| isake bAda sAgaradatta apane ghara AyA aura Ananda karane lagA / aba vaha brAhmaNa, yogo aura anya darzanavAloMko bhI AhAra aura vastrAdikakA dAna de, unase pUchatA, ki deva guru aura dharma kise kahate haiM ? usake isa praznakA uttara koI kucha detA aura . koI kucha ? isase sAgaradatta koI bAta sthira na kara sakA aura vividha zAstra sunane meM apanA kAla bitAne lagA / - eka dina vaha nagara ke bAhara gyaa| vahAM eka muniko dhyAnastha dekhakara usane unheM praNAma kara pUchA - "he svAmin! deva, guru aura dharma kise kahate haiM aura Apa kauna haiM yaha mujhase satya satya kahiye / " munine kAyotsarga se nivRtta ho kahA, "he mahAnubhAva ! maiM anagAra huuN| maiMne rAjyakA tyAga kara dIkSA grahaNa kI hai / isa samaya maiM dhyAna kara rahA hU~ / tujhe satya bAta batalAne meM mujhe koI Apatti nahIM kintu vaisA karanese merA dhyAna bhaMga hotA hai| isa liye ve saba bAta maiM isa samaya tujhe na batalAUMgA / kala yahAM teIsaveM tIrthaMkara pArzvanAtha prabhu pdhaareNge| unheM bandana kara yaha prazna pUchane se ve tujhe saba batalA deveMge / --
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ .mAThavAM sa.. munikI yaha bAta suna sAgaradatta Anandita ho apane ghara gyaa| dUsare dina vAstavameM pArzvanAtha bhagavAnakA vahAM Agamana huaa| yaha samAcAra sunate hI rAjA, nagarajana aura sAgaradatta harSita ho candana karaneke liye gye| usa samaya lAbha honekI saMbhAvanA deza bhagavAnane sAgaradattako hI lakSyakara dharmopadeza diyaa| bhagavAmane apane upadezameM devatatva, gurutatva aura dharmatatvako vistAra pUrvaka vyAkhyA kii| use sunakara sAgaradattako vairAgya A gyaa| usI samaya vaha bhagavAnake caraNoMmeM gira pdd'aa| zukla dhyAna aura zubha vAsanAke kAraNa use vahIM jAtismaraNazAna ho aayaa| isake bAda usane yativeSa dhAraNa kara kramazaH parama pada prApta kiyaa| isa prakAra paropakArI pArzvanAtha bhagavAnane use isa saMsArase tArakara pAra lgaayaa| * cAra muniyoMkI kthaa| + zuddha vaMzotpanna ziva, sundara, soma aura jaya nAmaka cAra ziSyoMne cirakAlase vrata le rakhA thaa| aba ve bahuzruta bhI hue the| unhoMne bhagavAnako praNAma kara pUchA--"hameM isa janmameM siddhi prApta hogI yA nahIM ?" bhagavAnane batalAyA-"tuma loga carama zarorI ho, isaliye isI janmameM siddha hoge| bhagavAnakA yaha vacana suna kara ve apane manameM kahane lage, ki yadi hameM isI janmameM siddha honA hai, to vRthA kAyAkaSTa kyoM karanA cAhi
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ dowwwwmarwanaanar * pAzvanAtha-caritra. ye? svecchApUrvaka bhojana, pAna aura zayana kyoM na kiyA jAya ? bauddha darzanameM bhI kahA hai ki manapasaMda bhojana, uttama zayana aura mundara bhavanameM rahakara mauja karanA caahiye| subaha dUdha aura madyapAna karanA cAhiye, dopaharako svAdiSTa bhojana karanA caahiye| zAmako madya aura zarabata pInA cAhiye aura rAtrike samaya aMgUra khAne cAhiye / isa prakAra sukhopabhoga karate hue antameM mokSakI prApti hotI hai| isaliye hama loga bhI isI taraha kAla yApana kara, vRthA kaSTa karanese kyA lAbha hogA? ____isa tarahakI bAteM socakara una sAdhuoMne cAritrakA tyAga kara diyA aura sukhopabhoga karanemeM samaya vyatIta karane lge| kintu Asanna siddhi honeke kAraNa kucha dinoMke bAda unake manameM phira vivAra utpanna huA ki aho ! hamaloga kisa mArgapara jA rahe haiM ? jagat guru zrIpArzvanAthako prApta kara hameM Atma kalyANake mArgapara agrasara honA cAhiye thA, kintu ulaTA hama loga apanA apakAra kara rahe haiN| hama logoMne saccAritra rUpI jalameM snAna karaneke bAda phira kumati saMsarga rUpI miTTomeM loTanA pasanda kiyaa| aba hama logoMkI na jAne kyA gati hogI ? he bhagavan ! hama aba Apake zaraNAgata haiN| hamArI Apa hI rakSA kojiye| isa prakArako bAteM socate hue ve kSapaka zreNIpara pahuMce aura zIghra hI pArzvanAtha paramAtmAke dhyAnake prabhAvase kevala jJAna prApta kara siddha hue|
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AThavA~ sarga bandhudattakI kathA / nAgapurImeM dhanapati nAmaka eka dhano vyApArI rahatA thaa| use bandhudatta nAmaka eka putra thaa| usakA vyAha vasunandakI kanyA candralekhAke sAtha honA sthira huA thaa| yathA samaya vyAha bhI huA kintu abhI candralekhAke hAthakA kaMkaNa bhI na chuTA thA, ki use sarpane Daza liyA aura usake kAraNa usakI mRtyu ho gyii| bandhudattakA punaHvivAha huA kintu dUsarI strIkI bhI yahI gati huii| isI taraha bandhudattane chaH vyAha kiye kintu usakI eka bho patnI jIvita na rho| isa vicitra ghaTanAke kAraNa bandhudatta viSa hasta aura viSavarake nAmase prasiddha ho gyaa| aba usake sAtha koI apanI kanyAkA vyAha karaneko taiyAra hI na hotA thaa| usake sAtha vyAha karanA, kanyAko jAna bUjhakara mRtyuke muMhameM DAlanA thA / yaha bhalA kauna pasanda karatA? - idhara cintAke kAraNa bandhudattakA zarIra dina prati dina zukla pakSake candrakI taraha kSINa hone lgaa| usakI yaha avasthA dekha kara usake pitAne use vyApArArtha videza yAtrA karanekI salAha dii| bandhudatta isake liye taiyAra ho gayA / zIghra hI vaha naukAoM meM bahumUlya cIjeM lekara zubha mUhUrtameM gharase nikala pdd'aa| videzameM usakA sitArA camaka utthaa| vaha jahIM jAtA vahIM use yatheSTa
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 * pArzvanAtha caritra lAbha hotA / yadi miTTIko chu letA to vaha bhI sonA ho jAtA isa prakAra vipula sampatti upArjana karaneke bAda bandhudatta apane ghara Aneke liye ravAnA huA; para mArgameM tUphAna ke kAraNa usakI nauka TUTa gayI aura vaha apanI samasta sampattike sAtha samudrameM jA par3A / kintu saubhAgyavaza eka kASTa khaNDa usake hAtha laga gayA aura vaha usake sahAre tairatA huA ratnadvIpameM kinAre A lagA / vahAMse paidala calatA aura phalAhAra karatA huA vaha ratnAdi phuNcaa| vahAM ratna grahaNa karate hue use eka jina prAsAda dikhAyI diyA / usameM jAkara usane zrIneminAthake bimbako namaskAra kiyaa| isake bAda usI jagaha caityake bAhara, eka vRkSake nIce zukladhyAnameM nimagna kaI muni baiThe hue the, unheM vandana kara usane apanA sArA hAla kaha sunAyA / sunakara una muniyoMmeMse eka muni, jo baDe hI zAnta aura jJAnI the, unhoMne use sAntvanA dI evaM use upadeza de jina dharmapara dRr3ha kiyA / isI samaya citrAMgada nAmaka eka vidyAdhara muniko vandana karane AyA / usane bandhudattako sAdharmika bhAI jAnakara apane yahAM nimantrita kiyA aura use apane ghara le jAkara snAna majjana aura bhakti pUrvaka bhojana kraayaa| bhojanAdise nivRtta honepara vidyAdhara ne kahA, "priya bandhu ! Apa mere sahadharmo haiM aura merI bAta mAnakara mere yahAM padhAre haiM, ataeva isa avasarakI smRtimeM maiM Apako kucha denA cAhatA hUM / kahiye to Apako AkAzagAminI vidyA dUM aura kahiye to kisI sundarI kanyAse ApakA "
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwwwwww * mAThavauM sargavivAha karA duuN|" bandhudattako AkAzagAminI vidyAkI apekSA khokI adhika AvazyakatA thI ataeva usane nahA,-"maiM eka sAdhAraNa vaNika huuN| mujhe AkAzagAminI vidyAphI AvazyakatA nahIM hai| yadi Apa aura kucha denA cAheM, to de sakate haiN| maiM use svIkAra karaneke liye taiyAra huuN| bandhudattakI isa bAtase citrAGgada samajha gayA ki vaha byAha ke liye vizeSa utsuka hai| phalataH vaha kisI rUpavatI kanyAka liye cintA karane lagA, isI samaya use usakI bahana suvarNalekhAne Akara kahA ki,- kauzAmbI meM jinadattakI priyadarzanA nAmaka eka lar3akI merI sakhI hai| vaha bar3I hI rUpavatI aura zuzilA hai| eka bAra usake pitAne caturzAnI munise pUchA thA ki yaha kanyA kaisI hogI? yaha sunakara munine usake pitAko batalAyA thA ki isa kanyAkA vyAha honeke bAda yaha eka putrako janma dekara antameM cAritra grahaNa kregii|" usa kanyAko maiM acchI taraha jAnatI huuN| vaha merI dekhI sunI hai, isaliye usIke sAtha bandhudattakA vyAha karavAnekA prabandha kiijiye|" bahinakI yaha bAta sunakara citrAGgadako bar3AhI Ananda huaa| usI samaya bandhudatta aura kaI vidyAdharoMko apane sAtha le vaha kauzAmbI gyaa| kauzAmbI meM praveza karatehI pArzvanAtha bhagavAnakA eka prAsAda vinAyI diyaa| ataeva saba loga vahAM bhagavAnako vAdana karane gye| isI samaya saMyogavaza vahAM jimadala bhI pUjA karane ke liye nA phuNcaa| jina prAsAdameM bandhukta tathA vidyA
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 *pArzvanAtha-caritra dharoMko dekhakara use bar3AhI bhAnanda humaa| vaha sabako nimantrita kara bhapane ghara le gayA aura vahAM bar3e premase sabako bhojanAdika kraayaa| bhojanase nivRtta ho saba loga bAta cIta karane baitthe| jimadattane bandhudatta mAdise kauzAmbI AgamanakA kAraNa puuchaa| citrAGgadana laba vRttAnta batalAkara kahA,-"hamaloga vidyAdhara (jecara ) haiM, kintu yaha bandhudatta bhUcara hai| bhApa bhI bhUvara hai, isaliye Apa apanI kanyAkA vyAha bandhudattase kara diijiye| yaha sambandha bahuta hI upayukta bhaura lAbhadAyaka pramANita hogaa| bandhudatta sarvaguNa sampanna aura bar3A hI dharmaniSTha hai| mApakI kanyA bhI vaisIhI suzolA hai / ataeva ina donoMkA vyAha-sambandha sonA aura sugandhakAsA yoga ho pdd'egaa| ' vivAdakA yaha prastAva jinadattane saharSa svIkAra kara liyA aura zIghrahI bandhudattase priyadarzanAkA byAha kara diyA / vyAha ho jAnepara vidyAdhara to apane nivAsa khAnako cale gaye, kintu bandhudatta vahIM raha gayA aura apanI navavivAhitA vadhUke sAtha AnandapUrvaka kAla nirgamana karane lgaa| sAtha hI vaha sAmAyika, pratikramaNa ora pauSadhAdika dharmakRtya bhI karatA rhaa| kucha dinoMke bAda priyadarzanA garbhavatI huii| aba bandhudattane apane ghara jAnA ucita smjhaa| isake liye zoghahI usane jina dattakI mAjhA prApta kara lI aura apanI patnI tathA kucha sevakoMke sAtha vahAMse prasthAna kiyaa| mArgameM use eka bhayaMkara jaMgala milA / sIna dinameM usa jaMgalako pAra phara vaha eka tAlAba kinAre
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwmom *AThavA sarga - phuNcaa| yahAM Anepara caMDasena nAmaka eka pallIpati bhillakA dasa acAnaka usake eka para TUTa pdd'aa| bandhudattake sAtha AdamI bahuta kama the aura muTeroMkA dala bahuta bar3A thA ataeva unhoMne dekhate dekhate bandhudattakA sarvasva lUTa liyaa| calate samaya ye priya. darzanAkobhI balapUrvaka apane sAtha lete gye| ___ yaha saba lUTakA mAla lekara luTere caMDasenake pAsa phuNce| priyadarzanAko dekhate hI caMDasena usa para mohita ho gyaa| vaha socane lagA ki maiM isako apanI pradhAna patnI bnaauuNgaa| usane priyadarzanAse pUchA, "he bhadre ! tU kauna hai ? kisakI putrI hai| aura terA kyA nAma hai ?" usakA yaha prazna suna kara priyadarzanAne use apanA pUrA paricaya de diyaa| paricaya pAte hI caMDasenane kahA,-"yadi vAstavameM tU jinadattakI putrI hai, to maiM tujhe apanI bahanase bhI bar3hakara samajhaMgA, kyoMki jinadattane eka bAra mujha para bar3A bhArI upakAra kiyA thaa| bAta yaha huI thI ki eka dina maiM kauzAmbIke bAhara coroMke sAtha madyapAna kara rahA thaa| itanemeM rAjAke sipAhI A phuNce| unheM dekhate hI mere saba sAtho to bhAga gaye, kintu maiM unake hAthameM par3a gyaa| unhoMne mujhe giraphtAra kara rAjAke sammukha upasthita kiyaa| isake bAda rAjAne mujhe prANadaNDakI sajA de do isa liye rAjAke sevaka mujhe vadha karane ke liye vadhasthAnakI ora le cle| saubhAgyavaza usI samaya tere pitA pauSadhakara usI mArgase apane gharakI ora jA rahe the| unhoMne merA ronA-phalapanA dekha kara rAjAse prArthanA kI aura mujhe chur3A
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha caritra diyaa| sabase maiM tere pitAko apane pitAke samAna pUjya dRSTile dekhatA hUM aura isIse maiM tujhe vahina mAna rahA huuN| bola, maiM terA payA hita kara sakatA hUM ?" yaha suna priyadarzanAne kahA, "he bandhu ! jisa samaya Apake bhAdamiyoMne hama logoMko lUTA, usa samaya to mere pati deva mere sAtha hI the, kintu aba dhe na jAne kahAM hoMge? yadi Apa vAstavameM merA hita karanA cAhate haiM, to unakI khoja kara unheM yahAM le aaiye|" priyadarzanAkI yaha prArthanA suna, use vahIM chor3a, caNDasena svayaM bandhudattakI khojameM bAhara nikala par3A, 'kintu cAroM ora bahuta kucha khoja karane para bhI usakA kahIM patA ma lgaa| antameM vaha hatAza ho ghara lauTa AyA / isake bAda sasane apane bhAdamiyoMko dUra dUra taka khoja karaneko AzA re rakhAnA kiyA, kintu kahIM bhI patA na lagane para kucha dinoMmeM ve bhI lauTa Aye / isa samaya priyadarzanAne eka putrako janma diyaa| kucha dinoMke bAda eka dina caMDasenane apanI kula devoke sammukha mAnatA mAnI kiH-"he mAtA! yadi eka mAsameM priyadarzanAkA pati bandhudatta mila jAyagA, to maiM tujhe dasa puruSoMkI bali cddh'aauuNgaa|" isa bAtako bhI pacIsa dina bIta gaye, kintu bandhudattakA kahIM patA na milaa| phira bhI caNDasenane apane bhAdamiyoMko balidAna ke liye dasa puruSa le Aneko AjJA de dii| .. idhara patno viyogase saMtapta ho cAroM ora bhramaNa karatA humA pAyudatta hiMtAla parvatake eka vanameM jA phuNcaa| vahAM usane eka bAta bar3A saptacchada vRkSa dekhaa| usa vRkSako dekha kara vaha apane
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ *bhAThavAM sarma manameM kahane lagA,-"niHsandeha priyadarzanAne merA viyoga hote hI prANa tyAga diyA hogaa| usake binA aba merA bhI jInA partha hai| aise jIvanase to galemeM phAMsI lagA kara prANa de denA acchA hai| yaha soca kara vaha jyoM hI galemeM phAMsI lagAne. calA, tyoM hI usakI dRSTi eka haMsa para jA pdd'o| vaha haMsa haMsIke viyogase jyAkula ho rahA thA aura sarovarake cAroM ora bar3o vyagratAke sAtha use khoja rahA thA / khojate-khojate usane kamaloMke pIche chipI huI haMsIko dekha liyaa| isase use asIma Ananda hamA aura vaha haMsIke sAtha phira pUrvavat krIr3A karane lgaa| yaha ghaTanA dekhakara bandhudatta apane manameM phahane lagA, ki sambhava hai ki jIvita rahanepara li.sI taraha kabhI priyadarzanAse merI bhI bheMTa ho jAya / phalataH usane AtmahatyA karanekA vicAra chor3a diyaa| aba usane sthira kiyA, ki isa nidhanAvasthAmeM ghara jAnA ThIka nhiiN| yahA uttama hogA, ki isa samaya maiM vizAlAnagarImeM apane mAmAke yahAM calA jAU aura vahAMse kucha dhana lAkara phira priyadarzanAko khoja kruu| yadi Izvarako kAse priyadarzanA mila jAyago, to maiM apane ghara jAUMgA aura vahAMsa mAmAkA dhana use vApasa bheja duuNgaa| ___ manameM yaha bAta sthira kara bandhudattane vahAMse vizAlA nagarIko rAha lii| mArgameM giripura nagarake samopa eka yakSAlayameM vaha rAtri ho jAneke kAraNa Tika rahA / usI yakSAlayameM eka aura bhI musAphira ThaharA huA thaa| usase bAtacIta karanepara bandhuktako
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 * pAzvanAtha caritra # - mAlUma huA ki vaha vizAlA nagarIsehI A rahA hai ataeba usane apane mAmA dhanadattakA kuzala samAcAra usase pUchA / pathikane batalAyA ki - " dhanadatta isa samaya bar3I vipatti meM par3e hue haiN| rAjAne unheM saparivAra kaidakara jelakhAnemeM banda kara diyA hai|" yaha suna bandhudattane pUchA, -" kyoM bhAI ! unhoMne rAjAkA kyA aparAdha kiyA thA ?" pathikane kahA, - "eka dina rAjA udyAnase krIr3A kara nagarakI ora A rahA thaa| usa samaya mArga meM kahIM dhamadattakA putra baiThA huA thA / kAryameM vyasta honeke kAraNa usane rAjAko na dekhA aura unako praNAma bhI na kiyA / ataeva rAjAne ise usakI dhRSTatA samajha kara use kaida kara liyaa| isa samaya dhanadatta kAryavaza kahIM bAhara gayA thA / lauTane para jaba usane yaha samAcAra sunA, taba rAjAse kSamA prArthanA kara putrako chor3a denekA prastAva kiyaa| rAjAne pahale to ise maMjUra na kiyA, kintu bahuta kucha kahane-sunane para antameM isa zartapara svIkAra kiyA ki yadi eka karor3a rupaye daNDa svarUpa denA svIkAra ho to vaha use chor3a sakatA hai / dhanadattane yaha zarta maMjUra kara apane putrako chur3A liyA hai; kintu itanI rakama rAjAko denA usake sAmarthyake. bAhara kI bAta thI ataeva ghaTatI huI rakama lAneke liye vaha apane bhAnje bandhudattake yahAM gayA hai|" pathikakI yaha bAta suna bandhudatta apane manameM kahane lagA," aho ! mere karmako gati bhI kesI vicitra hai| maiMne mAmAke yahAM jAnekA vicAra kiyA, to vahAMkA mArga pahale se hI banda ho
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ * AThavAMsa gyaa| jisa kAmameM hAtha lagAtA hU~, usI meM koI-na-koI vidha A hI par3atA hai, aba maiM kyA karU aura kahAM jAU bahuta kucha socaneke bAda bandhudattane sthira kiyA ki cAhe jo ho, eka bAra mAmAke yahAM calakara vahAMkA hAla to dekhanA hI caahiye| isake bAda jo ukti pratIta hogA, vaha kiyA jaaygaa| yaha soca kara bandhudatta vizAlA nagarIko ora cala pdd'aa| mArgamahI usakI mAmAse bhaMTa ho gyo| donoM jana premAliGgana kara eka dusareko bar3e premase mile| donoM janane apanA-apanA duHkha eka dUsareko kaha sunAyA aura khedapUrvaka apanI avasthApara vicAra karane lge| isI samaya balidAnake liye dasa puruSoMkI khojameM nikale hue caeDasenake AdamI vahAM A pahuMce aura ina donoMko pakar3a liyaa| isake bAda aura bhI ATha manuSyoMko pakar3a kara ghe sabako sAtha le apane nagarako lauTa aaye| jaba eka mahInA pUrA ho calA, taba caNDasena apane manameM kahane lagA,-"Aja mahInA pUrA ho jAyagA, kintu kheda hai ki brahmadattakA kahIM patA na claa| aura, usakA patA cale yA na cale, maiMne dasa puruSoMke balidAnakI jo mAnatA kI hai, use to Aja avazyahI pUrI kruuNgaa|" ___ yaha socakara yaeDasenane sevakoMko devoke sammukha : una dasoM puruSoMkA balidAna karanekI AmAH de dii| usa samaya ve loga priyadarzanAko bhI putra ke sAtha devIko praNAma karAneke liye yahAM le gye| priyadarzanAH devIko vandana kara apane manameM socane lagI, ki yaha kitane duHkhakI bAta hai ki prAvaka kulameM janma
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArzvanAtha-caritra * honepara bhI mere nimitta dasa manuSyoMkA vadha hone jA rahA hai| vizeSa duHkhakI bAta to yaha hai ki caNDasenako samajhAnepara bho baha kisI taraha nahIM mAnatA / aba kyA kiyA jAya aura kisa prakAra ina manuSyoM ke prANa bacAye jaayeN| idhara bandhudattane dekhA ki mRtyukAla samIpa A pahuMcA hai, ataeva bArambAra paMca parameSThI mahAmantrakA uccAraNa karane lgaa| kabhI vaha apane aparAdhoMke liye mana-ho-mana pazcAtApa kara unake liye kSamA prArthanA karatA aura kabhI uccasvarase pArzvanAtha bhagayAnakA nAma smaraNa krtaa| iso samaya bhilloMne usapara khaDgaprahAra kiyA, kintu pArzvanAthake nAma smaraNake prabhAvase khasako jarA bhI duHkha na huaa| usapara barambAra prahAra kiye gaye kintu usake zarIrapara isa prakAra ve prahAra bekAra ho jAte the, mAno usakA zarIra pattharakA banA ho / yahI avasthA bandhudattake mAmA dhanadattakI bhI thii| yaha hAla dekhakara bhilla ghabar3A utthe| unhoMne turanta vaNDasenake pAsa jAkara yaha hAla nivedana kiyaa| vaeDasenane una donoMko apane pAsa lAnekI AjJA do| bhilloMne paisA hI kiyaa| caNDasenake pAsahI priyadarzanA bhI baiThI huI thii| vaha bandhudattako dekhate hI prasanna ho uttho| priyadarzanAko dekhakara bandhudattako bhI Ananda huaa| donoMke netroMse harSake kAraNa azrudhArA baha clo| thor3I derake bAda priyadarzanAne caNDasenako batalAyA ki yahI mere patideva haiM / yaha sunate ho caNDasenane uThakara bandhu . dattako galese lagA liyA aura use bar3e Adara satkAra pUrvaka apane
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AThavA~ saga * 531 pAsa baitthaayaa| tadanantara priyadarzanAne bandhu dattako caNDasenakA paricaya karAyA aura bandhu dattane caNDasenakA apane mAmAse paricaya kraayaa| isake bAda bandhudatta, dhanadatta, aura priyadarzanA ke anurodhase caNDasenane zeSa ATha bandiyoMko bhI chor3a diyaa| ___ eka dina caMDasenane bandhudattase pUchA,-"mujhe isa bAtapara bar3A hI Azcarya ho rahA hai ki Apa para itane vAra kiye gaye, phira bhI Apako lage kyoM nahIM ? kyA Apake pAsa koI auSadhi hai yA yaha kisI mantrakA prabhAva hai ?" yaha suna bandhu dattane kahA,-- "ma mere pAsa koI auSadhi hai na koI mantra / yaha kevala zrIpArzvanAthake nAma smaraNakA prabhAva hai| isase bar3I-bar3I vina gAthAyeM dUra hotI haiN| khaDgaprahArakA rukanA to eka sAdhAraNa bAta haiN|" yaha sunakara caMDasenane phira pUchA,- pArzvanAtha deva phese haiM aura kahAM haiM ?" brahmadattane batalAyA ki,-"pArzvanAtha bhagavAnakI indra bhaura manendra sevA karate haiN| ve sadA chatra aura cAmaroMse suzobhita rahate haiN| isa samaya ve nAgapuromeM vicaraNa karate haiN| ve ananta koTi janmake sandeha dUra karate haiN| unake nAma smaraNase manovAJchita padArthoM kI prApti hotI hai|" bandhudattakI yaha bAteM sunakara caNDasenane pArSanAthake darzana karaneke liye utsukatA dikhaayii| ataH zoghraho bandhudatta apano stro, apane mAmA dhanadatta aura caNDasenako sAtha le nAgapuroke liye cala pdd'aa| nAgapurImeM pahu~ca, unhoMne tribhuna pati pArzvanAthake samavasaraNameM jAkara prabhuke darzana kara unakA dharmopadeza zravaNa kiyaa| isake bAda
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ www www * pAnAtharitra pandhudattane bhagavAnase pUchA,- he bhagavan ! kila karmase dhyAha hote ho merI chaH niyAM mara gayIM aura sAtavIkA viyoga huaa|" bhagavAnane kahA,-"yaha tere pUrvajammake krokA phala hai| ena vindhyAcala parvatapara zivarasena nAmaka eka jamIndAra rahatA thaa| vaha sadA hiMsAmeM tatpara rahatA thaa| usake candrAvatI nAmaka eka strI thii| zikharasena sadA sapta vyasana aura pApameM lIna rahatA thaa| usIke pAsa eka bAra rAstA bhUlakara sAdhuoMkA samudAya mA phuNcaa| unheM dekha zikharasenane pachA,-"Apa loga kauna hai aura vahA~ kyoM Aye haiM ?" munibhoMne batalAyA ki hamaloga bhAdhu hai aura rAstA bhUlakara yahAM A pahuMce haiN| isa samaya zikharasenakI strIne usase kahA,-"nAtha ! inheM phalAhAra pharAkara rAstA batA / aaiye| yaha suna muniyoMne kahA, "hama logoMne bahuta dinoMkA varNa aura gandhAdi rahita phala khAyA hai, isaliye hameM aba aura phaloMkI AvazyakatA nahIM hai kintu kSaNa bharake liye khira hokara tuhamArI bAta suna le| isase terA phalyANa hogaa|" muniyoMkI yaha bAta suna zikharasena unake pAsa A baitthaa| muniyoMne use namaskAra mantra sumAkara kahA-"isa namaskArakA nirantara smaraNa karanA aura binA saMgrAmake kisI jIvakA ghAta na krnaa| yaha kahAve munivara vahAMse anyatra cale gye| zikharasena unheM rAstA batalA kara apane ghara lauTa AyAH aura munioke AdezAnusAra dharma-kArya karane lgaa| pakabAra zikharasena apanI socandrAvatIke sAtha nadImeM ala
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AThavAM saga* 533 kor3A kara rahA thaa| isI samaya vahAM eka siMha A pahuMcA aura vaha una donoMko khA gyaa| isa prakAra una donoMkI mRtyu ho gyii| mRtyu honepara namaskAra dhyAnake prabhAvase ve donoM saudharma deva lokameM palyopamake AyuSyavAle deva hue| yaha Ayu pUrNa honepara zikharasenakA jIva cyuta hokara mahAvidehakI candrapurI nAmaka nagarI meM kuru mRgAGka rAjAkA putra huA aura usakA nAma mInamugAGka pdd'aa| candrAvatIkA jIva cyuta hokara bhUSaNa rAjAke yahAM kanyA rUpameM utpanna huA aura usakA nAma vasanta. senA par3A / kramazaH donoMne jaba yauvana prApta kiyA, taba pUrvajanmake pogase unakA vyAha ho gayA bhora vesAnanda jIvana vyatIta karane lge| kurumRgAGka rAjAne bahuta dinoMtaka rAja kiyA / antameM vairAgya bhAnepara usane mInamRgAGkako rAjya sauMpakara dIkSA le lii| mInamRgAGkane aba vasantasenAko apanI paTarAnI banAyA aura yauvamase madonmatta ho yatheccha Ananda vihAra karane lgaa| use zikArakA vyasana laga gayA aura isa vyasanake kAraNa usane aneka tiryacoMkA vadha kara strI aura putroMse unakA viyoga kraayaa| tiyaMcoMke bhogameM isa prakAra antarAya karaneke kAraNa usane bhogAntarAya karma saMcita kiyaa| vRSabha, azva aura puruSoMko bhI SaMDha banAkara esane bahutasA duSkarma upArjana kiyaa| isa prakAra pApa aura vyasanoMmeM parAyaNa ho antameM vaha dAha jvarase AkrAnta huA aura isI rogase usakI mRtyu ho gyii| mRtyu honepara yaha raudradhyApaka kAraNa chaThe narakameM gyaa| vasantasenA pati viyogake kAraNa
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 * pArzvanAtha caritra # agnipraveza kara usI narakameM gayI / vahAMse nikala kara donoM puSkaravara dropake bharatakSaitrameM bhinna bhinna daridrI kuloMmeM putra aura putrIke rUpameM utpanna hue| pUrva saMyogake kAraNa isa janmameM bhI una donoMkA eka dUsarese hI vyAha huA / eka bAra una logoMne kaI sAdhuoMko dekhakara unheM bhakti aura Adara pUrvaka AhArapAnI diyA / isake bAda upAzrayameM jAkara una donoMne unakA upadeza sunA aura gArhasthyaM dharma grahaNa kiyA / isa dharmake pAlanase mRtyu honepara ve pAMcaveM brahmadeva lokameM deva hue| vahAMse yuta honepara donoMkA jIva vaNikoMke yahAM putra aura putrIke rUpameM utpanna huaa| vahI donoM tuma ho / he bandhudatta ! tune tiyaMvoMkA vadhakara unheM viyoga duHkha diyA thA isI liye tujhe isa janma meM viyoga sahanA pdd'aa| bhale bure jo kucha karma kiye jAte haiM, ve yathA samaya usI rUpameM prakaTa hue binA kadApi nahIM rahate / " pArzvanAtha bhagavAnake muMhase yaha vRttAnta suna kara bandhudattako jAtismaraNajJAna ho aayaa| aba use pUrva janmakI sArI ghaTanAyeM jyoM-kI-tyoM dikhane lgii| usane bhagavAnake caraNoMmeM gira kara kahA, "he bhagavan ! ApakA kahanA yathArtha hai / aba maiM apane pUrvajanmakI sArI bAteM acchI taraha dekha rahA huuN| yaha mere liye parama saubhAgya kI bAta hai ki Apake caraNa kamaloMkI mujhe prApti huii| aba mujhe kyA karanA cAhiye aura kyA smaraNa karanA cAhiye yaha batalAne kI kRpA kreN|"
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AThavIM sarga * 535 1 bhagavAnane kahA, "he bhadra ! durjanakA saMsagaM chor3akara sAdhuoMkA samAgama kara / rAta dina puNya kara, sadA saMsArakI anityatAkA smaraNa karatA raha, aucityakA ullaMghana na kara, sadgurukI sevA kara, dAnAdikameM prema rakha / hRdayameM kevala zubha bhAvanAoMko hI sthAna de aura sadA antardRSTi rakhakara vairAgyakI bhAvanAoM para vicAra kiyA kara / maMgala japa, svaduSkRtako garhA, cAraNa zramaNoMko ArAdhanA aura puNyakAryako anumodanA kara / parama jJAnakI prAptike liye ceSTA kara, acche dRSTAntoMkA manana kara aura dharmazAstrakA zravaNa kara / yahI isa saMsAra meM sArabhUta hai / " bhagavAnakA yaha upadeza sunaneke bAda caNDasenane pUchA"bhagavan ! maiM pApI, duSTa, durAcArI, sAta vyasanoM meM Asakta, cora aura strI lampaTa hUM / batalAiye, kisa prakAra merI zuddhI ho sakatI haiM ?" jagat guru zrI pArzvanAthane kahA, "he bhadra ! pApi prANI bhI pApa karmakA tyAga kara zukRta karanese zuddha hotA hai / isa sambandha meM zrIguptakA dRSTAnta manana karane yogya hai / sunaH isa bharatakSetra meM vaijayantI nAmaka eka nagarI hai| vahAM nyAyI aura prajApAlaka nala nAmaka eka rAjA rAja karatA thaa| usakI mahIdhara nAmaka eka banajAreke sAtha bar3I mitratA thI / mahIdharake zrIgupta nAmaka eka putra thA / vaha sapta vyasanoMmeM lIna aura bar3A hI pApI thA vaha roja rAtriko nagara meM corI karatA thA / eka bAra rAtrike samaya bahuta duHkhita ho mahIdhara rAjAke pAsa gyaa| use udAsa dekha kara rAjAne pUchA, "he bhadra ! Aja tU
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ *pArzvanAyacaritra udAsa kyoM dikhAyI detA hai ? mahIdharane eka ThaMDhI sAMsa lekara kahA, "he rAjan ! kisI dUsarene koI duHkha diyA ho, to vaha kahate sunate bhI banatA hai, kintu jo duHkha apane hI Apa sira para A par3atA hai, vaha na to kisIse kahate hI banatA hai na chipAyA hI jA sakatA hai| yaha suna rAjAne kahA--"tU merA abhinna hRdaya mitra hai / mujhase duHkhakA hAla batalAne meM koI Apatti na honI caahiye|" mahIdharane kahA-"rAjan ! kyA kahUM ? kucha kahate sunate nahIM bntaa| Apa jAnate haiM ki mere kevala eka hI putra hai kintu vaha itanA durAcArI hai ki aise putrase maiM niHsantAna honA adhika pasanda karatA huuN| usane dyUtAdi vyasanomeM merA pUrvasaMcita samasta dhana naSTa kara diyA hai| use kitanA hI kahiye, kitanA hI samajhAiye kintu koI phala nahIM hotaa| aba to vaha coriyAM bhI karane lagA hai| aba maiM kyA karUM aura yaha duHkha kisase khuuN| use kisI taraha jueke aDDese uThAyA to soma nAmaka vaNikake yahAM jAkara corI kI aura usakA sArA dhana ur3A laayaa| isIliye maiM Apake pAsa AyA huuN| Apa mujhe 'aparAdhI samajha kara mere pAsa jo kucha bacA hai, vaha le liijiye| zAstrameM cora, corI karAnevAlA, corako salAha denevAlA, corakA bheda jAnanevAlA, corIkA mAla lenevAlA, aura corako bhojana tathA sthAna denevAlA-ina saboMko cora hI kahA gayA hai| mahIdharakI yaha bAteM suna rAjAne use sAntvanA de vidA kiyA aura kahA ki subaha jo hogA so dekhA jaaygaa| subaha nitya
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ * mAThayA saga rammarwarraramanarax.amraparnawr.aar.r 'karmase nikRtta ho rAjA jyoMhI rAja-sabhAmeM pahuMcA tyoMhI nagara nivAsI hA hA kAra karate hue vahAM A phuNce| rAjAke pUchane para unhoMne corIkA sArA hAla kaha sunAyA aura kahA ki hama logoMkI saba milA kara pacIsa hajAra svarNa mudrArya corI gayI hai| yaha sunakara rAjAne turata apane bhaNDArase rakama dekara una logoMko vidA kiyaa| una logoMke cale jAne para rAjAne kotavAlako ulAhanA de zrIguptako usI samaya bulA bhejaa| usake Anepara rAjAne AkSepapUrvaka kahA-"tUne rAtako jo dhana curAyA hai, vaha saba isI samaya lAkara upasthita kr| yaha suna zrIguptane namratApUrvaka uttara diyA ki-"rAjan ! Apa yaha kyA kaha rahe haiM ? hamAre kulameM aisA kukarma hohI nahIM sktaa|" rAjAne krudha hokara kahA, -- "yadi tUne corI nahIM kI to tujhe apanI saphAI denI hogii| yaha suna zrIguptane kahA-"maiM isake liye hara vakta taiyAra huuN|" zrIguptako yaha bAta suna rAjAne lohekA eka golA garama * karavAyA aura zrIguptako use uThAnekI AjJA dii| zrIguptako agni stambhanakA siddha yantra mAlUma thaa| isaliye usane vaha mantra smaraNa kara usa goleko hAthameM uThA liyaa| mantrake prabhAvase ' hAthoMkA jalanA to dUra rahA, use garama AMcataka na lgii| isase usakI nirdoSitAkA pramANa samajha kara, loga usakI jaya-jaya. kAra karane lge| zrIgupta bhI garvapUrvaka bar3e ADambarake sAtha apane ghara calA gyaa| yaha ghaTanAra dekhakara rAjAko bar3A hI Adharya aura kuNA
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 * pArzvanAtha caritra # huaa| vaha apane manameM socane lagA- "zrIguptane lohekA golA uThAkara apaneko nirdoSa pramANita kara diyA / aba to loga yahI kaheMge ki maiMne use mithyA kalaMka lagAyA thA / mujhe isa mAmale meM nIcA dekhanA par3A - merA apamAna huA / aisI avasthAmeM jovita rahanese hI kyA lAbha hogA ?" yaha socakara usane apane mantriyoMko bulAkara kahA - "zrIguptane to apaneko nirdoSa pramANita kara dikhaayaa| maiM jhUThA siddha huA isaliye aba jo sajA corako denI cAhiye, vaha maiM apane Apako duuNgaa| mujhe aba isa rAjyase koI prayojana nahIM hai / Apa loga jise cAheM use gaddIpara baiThAiye aura jo acchA lage so kIjiye / " rAjAko yaha bAta suna mantriyoMne use bahuta samajhAyA bujhAyA, kintu koI phala na huA / rAjAne kahA - " maiMne jo kucha kahA hai, vaha bahuta soca samajha kara kahA / Apa loga aba zIghrahI candanakASTakI eka citA taiyAra kareM usImeM praveza kara maiM apanA prANa de dUMgA / " I samUce nagara meM yaha samAcAra vidyuta vegase phaila gayA / mahIdharake kAnameM yaha bAta par3ate hI vaha rAjAke pAsa daur3a AyA aura kahane lagA- "he rAjan ! Apa yaha kyA kara rahe haiM? ApakA yaha kArya bahuta hI anucita hai| anucita kArya karanese sadA ahita hI hotA hai / isa anarthakA vAstavika kAraNa to maiM hUM / yadi kisIko daNDa hI denA ho to mujhe dIjiye !" rAjAne kahA - "nahIM, mitra ! tUne mujhase jo kahA thA usameM mujhe lezamAtra bhI sandeha nahIM hai| kintu zrIguptane lohekA golA
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AThavA~ sarga uThAkara apaneko saJcA aura mujhako jhUThA pramANita kara diyA hai / isa prakAra kalaMkita hokara jInekI apekSA maiM mRtyuko bheMTanA ho acchA samajhatA huuN|" mahIdharane kahA-"rAjan ! maiMne Apase jo bAta kahI hai, vaha bilakula ThIka hai| vaha kabhI bhI mithyA nahIM ho sakatI kintu maiM samajhatA hUM, ki zrIgumane apaneko nirdoSa pramANita karanemeM avazya kisI yuktise kAma liyA hai--avazya isameM koI rahasya chipA huA hai|" ___ mantriyoMne bhI mahIdharakI isa bAtakA samarthana kiyaa| unhoMne kahA-"sambhava hai ki zrIguptane mantrake balase agni-stambhana kara diyA ho|" yaha suna matisAgara nAmaka mantrine kahA-"yadi aisI hI bAta hai, to hama logoMko isa sambandhameM jAMca karanI caahiye| rathanupura nAmaka nagarameM eka vidyAdhara rahatA hai| vaha bar3A hI siddha hai| use bulAkara pUchanese avazya ho sArA rahasya mAlUma ho jaaygaa| ___ mantriyoMkI isa bAtase rAjA sahamata ho gyaa| isaliye matisAgara mantrine turata usa vidyAdharako bulA bhejaa| usake Anepara usase yaha saba hAla kahA gyaa| usane suna kara rAjAse kahA-"he rAjan ! Apa zrIguptako phira lohekA golA uThAnekI AjJA deN| maiM dUsarekI vidyAko stambhana karanevAlI vidyA jAnatA huuN| yadi usane kisI mantra tantra yA vidyAke prabhAvase yaha camatkAra dikhalAyA hogA, to avazya hI isa
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ *pAzcAritra bAra use niSphalatA prApta hogii|" : vidyAdharakI yaha bAta suna rAjAne punaH zrIguptako bulAkara lohekA golA uThAnekI AjJA dii| zrIgupta turata isake liye taiyAra ho gayA, kintu isa bAra jthoMhI usane vaha golA uThAyA, tyoMhI usake donoM hAtha jala gye| yaha dekhakara loga zrIguptako dhikkArane lage aura sajAkI jaya pukArane lge| anantara rAjAne zrIguptase pUchA ki:-"tUne pahale pahAvamaskAra kaise kara dikhAyA thA ?" zrIguptane aba jhUTha bolane meM koI lAbha na dekhakara rAjAko saJcA hAla batalA diyaa| isake bAda rAjAne usase corIkA sArA dhana. chIna liyA, aura use mitrakA putra samajha kara prANa daNDakI sajA na dekara apane rAjyase nirvAsita kara diyaa| zrIgupta isa prakAra nirvAsita ho idhara udhara bhaTakane lgaa| eka bAra vaha bhaTakatA huA rathanUpura nagarameM jA phuNcaa| yahAM usane usa maMtravAdI siddha vidyAdharako dekhaa| use dekhate hI usake hRdaya meM prati hiMsAkI bhayaMkara jvAlA prajvalita ho utthii| / usane use apanI isa avasthAkA mUla kAraNa aura apanA zatru -samajha kara use mAra DAlanA sthira kiyA aura eka dina avasara milate hI isa vicArako kArya rUpameM pariNata kara DAlA, kintu / durbhAgyavaza, jyoMhIM vaha use mArakara bhAgane lgaa| jyoMhI. magara nivAsiyoMne use pakar3a kara kotavAlake sipurda kara diyaa| kotabAlane se rAjAke sammukha upasthita kiyA aura rAjAne usI
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AThavA sargaH samaya use prANadaNDakI sajA de dii| anantara rAjAke AdezA... nusAra vadhika gaNa use nagarake bAhara le gaye aura usake galemeM: phAMsI DAla, use eka vRkSako zAkhAmeM laTakA kara lauTa aaye| ___ kaMTha pa zase poDita zrIgupta kabhI AkAzako ora tAkatA aura kabhI pRthvIko or| vaha apane jIvanako antima ghar3iyAM gina rahA thaa| isI samaya AyuSya balase usake galekA pAza TUTa gayA aura vaha pRthvIpara A giraa| zotala pavanake jhakore laganepara jaba usakI mUrchA dUra huI aura vaha kucha sAvadhAna huA, taba vahAMse uThakara zIghra ho eka ora bhAga gyaa| bhAgate bhAgate vaha eka jaGgalameM jA phuNcaa| vahAM use kisokI madhura dhvani sunAyI do| ataH usane idhara udhara dekhA to eka sthAnameM eka muni svAdhyAya karate hue dikhAyI diye / bhayake kAraNa vaha eka vRkSakI Ar3ameM chiA rahA aura vahIMse kAna lagA kara munikI svAdhyAya-dhvani sunane lgaa| sunate sunate usake hRdayameM zubha bhAvanA jAgRta huii| vaha apane manameM kahane lagA-"ekA yaha mahAnubhAtra haiM, jo saMyamako sAdhanA kara rahe haiM aura eka maiM hUM jo rAta dina durAcAra, duSTatA, pApa aura vyasanoMmeM ho lIna rahatA huuN| na jAne mero kauna gati hogI?" yaha soca kara vaha munike pAsa gayA aura unheM vandana kara, unake pAsa baiTha gyaa| usa samaya muni pATha kara rahe the, pAThase nivRtta ho, unhoMne bhoguptase kahA-"he bhadra! tUne to abhI pApa vRkSakA puSpahI bhoga kiyA hai, kaTu phala to tujhe aba bhogane pdd'eNge| tU yaha vRthA pApA
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 * pArzvanAtha caritra # kyoM kara rahA hai ? narakake pIr3ana, tAr3ana, tApana aura vidAraNa prabhRti kaSTa tU kaise sahana karegA ? ina pApoMkA phala tujhe bahuta dinoM taka bhoga karanA hI par3egA / zrIguptane pUchA - " bhagavan ! kyA koI aisA upAya nahIM hai, jisase maiM ina kaSTo se chuTakArA pA sakUM ?" munine kahA- kyoM nahIM ? kintu isake liye tujhe kucha ceSTA karanI hogI / " zrIguptane kahA - " Apa jo kaheM, vaha maiM karaneko taiyAra huuN|" munine kahAacchA, maiM batalAtA hUM dhyAna se suna / yadi vAstavameM tU ina kaSToMse mukti lAbha karanA cAhatA hai, to hiMsA, corI aura vyasanoMko sarvathA tyAga de aura zrI zatrujaya torthakI sevA kr| vahAM zraddhApUrvaka dAna, tapa aura dhyAna karanese bar3Aho lAbha hotA hai aura sAre pApa vinAza ho jAte haiN| vahAM raha kara prati varSa sAta chaTTa aura do aTTama kara, pAraNake dina sacittakA tyAga kara ekAzana karanA cAhiye / isa prakAra bAraha varSa paryanta tapa karanese koTi janmake bhI pApa vilaya ho jAte haiM / " muni kI yaha bAta suna zrIguptane kahA - " bhagavan ! maiM avazyahI Apake AdezAnusAra AcaraNa karUgA / " isake bAda vaha muniko vandana kara vahAMse zatruMjaya parvata ke liye cala pdd'aa| vahAM pahuMcane para usane bAraha varSa paryanta tapa kara apane AtmAko nirmala kiyA / anantara vaha girillapurameM apane sAmAke yahAM gayA / kisI taraha yaha bAta usake pitAko mAlUma ho gayI ataeva ve use bulAne Aye ! putrako dekhate hI unheM romAJca ho AyA /
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AThavAM sarga* 543 wwwwww.. unhoMne zrIguptako gale lagA kara kahA-"he vatsa! Aja tujhe varSoM ke bAda dekhakara merA hRdaya baliyoM uchala rahA hai| tujhe dekha kara Aja merA sArA duHkha dUra ho gyaa| aba tU mere sAtha ghara cl| maiM aba tujhe apanI isa vRddhAvasthAmeM AMkhoMse oTa na hone duuNgaa|" pitAkI yaha bAteM suna kara zrIguptake netroMse azrudhArA baha clo| usane kahA-"pitAjo ! maiMne Apako bar3A kaSTa diyaa| apane pichale karmoM ke liye aba mujhe bar3A hI pazcatApa ho rahA hai| unhoM karmoM ke kAraNa maiM daradara bhaTakatA phirA aura na jAne kitane kaSTa utthaaye| khaira, aba maiM vaise kama kadApi na kruuNgaa| guruke AdezAnusAra maiMne zatrujaya tIrtha para bAraha varSa tapasyA kara pUrva pApoMkA prAyazcita bhA kara liyA hai aura aba maiM yathA niyama jaina dharmakA pAlana kara rahA huuN|" putrakI yaha bAta suna maha dharako bar3AhI Ananda huaa| usI samaya vaha zrIguptako apane sAtha ghara livA le gyaa| vahAM pahu~ca kara usane sarva prathama rAjAko sArA hAla kaha sunaayaa| isase rAjAne apano pUrva AjJA vApasa le lI aura zrIguptako nagarameM rahanekI AjJA de do| aba zragupta sAnanda vahAM raha kara sAmAyika, Avazyaka (nati kramaNa ) aura pauSadha Adi dharma kArya karane lgaa| isI taraha kaI varSa vyatIta ho gye| isa bIcameM zrIguptakI yatheSTa khyAti bho ho gyii| eka dina zra.gupta subahake vakta sAmAyika kara namaskArakA
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAzvanAtha caritra smaraNa kara rahA thA; itanemeM pUrvajanmake mitra kisI devane Akara: usase kahA-"he zrIgupta ! aba tU vizeSa dharma kara,kyoMki bhAjake sAtaveM dina tero mRtyu hogii| yaha kaha vaha deva calA gyaa| zrI. guptane usako vAtase sAvadhAna ho, uso dina jinezvarako pUjAkara cAritra grahaNa kiyA aura rAtadina anazana pUrvaka namaskAra maMtrake smaraNameM lona rahane lgaa| ThIka sAtaveM dina usakI mRtyu ho gayo aura vaha svarga sukhakA adhikArI huaa| kramazaH aba use mokSakI prApti hogii| he caNDasena ! mahA pApI prANI bhI isa prakAra pApakA tyAga kara aura dhyAna, dAna tathA tapa dvArA sadgati prApta karatA hai| yaha saMsAra asAra haiN| isameM rahanevAle sabhI jova svArtha parAyaNa ho hote haiN| vicAra karanepara mAlUma hotA hai ki isa saMsArameM koI kisIkA nahIM hai / vAstavameM saMsAra sukha madhubinduke samAna hai| caNDasenane pUchA-"he svAmin ! madhuvindu samAnase kyA tAtparya hai ? bhagavAnane kahA, suna : eka manuSya jaGgalameM rAstA bhUla jAneke kAraNa idhara udhara bhaTaka rahA thaa| itane meM use eka jaMgalI hAthone dekha liyaa| dekhate hI vaha use mArane daudd'aa| apanI ora Ate dekhakara vaha manuSya prANa lekara bhgaa| kintu yaha jidhara jAtA, udhara hI hAthI usake poche lagatA / isase vaha manuSya bahutahI ghbdd'aayaa| antameM koI upAya na dekha, vaha eka vaTa vRkSapara car3ha gayA aura usakI eka jaTA pakar3a kara laTaka rhaa| isa jaTAke nIce eka purAnA kuAM thaa| usa
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AThavAM sarga kue meM do ajagara aura cAra bhayaMkara sarpa muMha phailAye baiThe hue the| jaTAke Upara madhumakkhiyoMkA eka chattA thaa| vahAMse makkhiyAM ur3a ur3akara usa manuSyako kATatI thiiN| kintu itanehIse usakI vipattiyoMkA anta na AtA thaa| eka ora vaha jisa jaTAmeM laTakA thA use sapheda aura kAle raMgake do cUhe kATa rahe the aura dUsarI ora vaha hAtho usa vRkSako jar3a mUlase ukhAr3a phekanekI ceSTA kara rahA thaa| isa prakAra vaha manuSya saba tarahase apaneko vipattimeM phaMsA huA pAtA thaa| aba vaha dhIre-dhIre jaTAke sahAre kucha nIce saraka kara uso kueM meM laTaka pdd'aa| madhumakkhiyoMke chattese zahada Tapakakara usake muMhameM girane lagA, isaliye vaha manuSya usIke AvAdanameM sukha mAnakara usI ora tAkA pharatA aura madhubinduke TapakanekI rAha dekhA karatA thaa| madhuke rasAsvAdanameM vaha isa prakAra tanmaya ho gayA ki use kisI vipattikA dhyAna taka na rhaa| usI samaya eka vidyAdhara vimAnameM baiThakara udharase kahIM jA rahA thA, usane usakI yaha avasthA dekha dayA ho kahA ____"bhAI ! tU Akara mere vimAnameM baiTha jA, tAki tujhe ina saba vipattiyoMse chuTakArA mila jaay|" yaha suna usa manuSyane kahA"jarA Thahariye, madhukA eka bUMda mere muMhameM aura A par3eM, taba maiM vluu|" yaha suna vidyAdharane kahA, "maiM aba Thahara nahIM sktaa| mujhe yaha dekhakara bar3A hI duHkha ho rahA hai ki tU svAdake pIche isa prakAra andhA ho gayA hai ki tujhe AsapAsake khataroMkA lezamAtra bhI dhyAna nahIM hai / ise chor3a de, bhanyathA tU bar3AhI duHkhI hogaa|
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 * pArzvanAtha-caritra * vidyAdharake itanA kahanepara bhI usa manuSyako ceta na huA, phalataH vaha use usI avasthAmeM laTakatA chor3a, vahAMse calA gyaa| yaha dRSTAnta vAstavameM bar3A hI rahasyapUrNa hai| araNyase isa saMsArakA tAtparya hai| hAthI mRtyu hai, jo nirantara prANiyoMke pIche par3I rahatI hai / janma, jarA aura mRtyu hI vaha kUpa hai / usake jalako ATha karma samajhanA cAhiye / do ajagaroMkA tAtparya naraka aura tiryacakI gatise hai / cAra kaSAyoMko cAra bhayaMkara sarpa kahA gayA hai| vaTavRkSakI jaTA-Ayu hai| zveta zyAma cUhe kRSNa aura zukla pakSa haiN| makkhiyoMkA kATanA vividha roga, viyoga aura zokAdikA sUcaka hai| madhubindukA svAda viSaya sukha smjhiye| vidyAdharako paropakArI guru aura vimAnako dharmo pradeza samajhanA caahiye| aise avasarapara jo prANI dharma karatA hai vahI isa saMsAra ke duHkhase khuTakArA pA sakatA hai|" bhagavAnakA yaha upadeza sunakara caNDasenake hRdayameM jJAna utpanna huaa| isake bAda bandhudattane punaH bhagavAnase pUchA,-"svAmin ! aba hamArI kyA gati hogI?" yaha suna bhagavAnane kahA-"tuma donoM vrata grahaNa kara sahasrAra devalokameM deva hoge| vahAMse cyuta hokara tU mahAvidehameM cakravartI hogA aura caeDasena tero patnI bnegaa| vahAM sAMsArika sukha bhoganeke bAda tuma loga dokSA lekara antameM mukti prApta kroge|" isa prakAra bhagavAnake muMhase sArI bAteM sunakara bandhudattane strI aura caNDasenake sAtha cAritra grahaNa kiyA aura tInoM jana niraticAra pUrvaka usakA pAlana karane lge|
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ * mAThavA sarga * 547 bAhya parivArakA tyAga kara unhoMne zAstrAdhyayanako apanA pitA, jina bhaktiko jananI, vivekako bandhu, sumatiko bhaginI, vinayako putra, saMtoSako mitra, zamako bhavana aura anyAnya guNoMko apanA sambandhI bnaayaa| isa prakAra antaraMga parivArakA Azraya grahaNa kara pavitra cAritrakA pAlana karate hue, antameM ve sahasrAra nAmaka devalokameM devatA hue| isa prakAra bhagavAnane una tInoM kA uddhAra kiyaa| lUrA nAmaka gAMvameM azoka nAmaka eka mAlo rahatA thaa| vaha sadA puSpoMkA kraya vikraya kiyA karatA thaa| eka bAra usane gurumukhase sunA ki jinezvarake nava aMgoMko nava puSpoMse pUjA karanepara mokSasukhakI prApti hotI hai| tabase vaha nitya isI prakAra pUjA karane lgaa| isa pUjAke prabhAvase vaha usa janmameM maharddhika huA aura dUsare janmameM bhI nava koTikA khAmI huaa| isa prakAra sAta janmake bAda AThaveM janmameM vaha nava lAkha gAvoMkA aura naveM janmameM nava karor3a gAvoMkA rAjA huaa| anantara pArzvaprabhuse apane pUrva janmoMkA vRttAnta suna kara usane dIkSA le lo aura antameM mokSakA adhikAro huaa| isI taraha bhagavAnane aneka jovoMkA uddhAra kiyaa| prabhukA parivAra-solaha hajAra sAdhu, 28 hajAra sAdhvI, eka lAkha cauMsaTha hajAra dhAvaka, tIna lAkha sattAI hajAra zrAvikAya, 357 caudapUrvo, 1400 avadhijJAnI, 750 kevalI aura
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ * pArzvanAtha-caritra * 1000 vaikriya labdhidhArI-kevalajJAna prApta honeke bAda bhagavAnakA itanA parivAra huA thaa| dIrghakAla taka vihAra karaneke bAda jaba bhagavAnako apanA nirvANa kAla samIpa dikhAyI diyA, taba ve sameta zikharapara cale gye| isa parvatako ajitanAtha prabhRti tIrthaMkaroMkA siddhisthAna samajha kara bhagavAnane yahIM nivAsa kara anazana Arambha kiyaa| isa samaya aneka devatA bhagavAnakI sevA karate the aura aneka kinnariyAM unakA guNagAna kara rahI thiiN| indroMkA Asana bhI calAyamAna ho utthaa| usI samaya ve bhagavAnake pAsa Aye aura unheM vandana kara udAsIna ho unake pAsa baiTha gaye / zrAvaNa zuklA aSTamIko vizAkhA nakSatrameM bhagavAnane pahale mana vacanake yogakA nirodha kiyaa| yaha dekha anyAya taitIsa muniyoMne bhI unakA anukaraNa kiyaa| kramazaH bhagavAnane zukla dhyAna karate hue paMca hrasvAkSara pramANa kAlakA Azraya kara samasta karmoMko kSINa karate hue saMsArake samasta duHkha aura maloMse rahita ho acala, aruja, akSaya, ananta aura avyAvAdha mokSapada prApta kiyaa| isa samaya tetIsa muniyoMko bhI unhIMke sAtha akSapadakI prApti huii| isa prakAra bhagavAnane tIsa varSa gRhasthAvasthA aura sattara varSa vratIkI avasthAmeM vyatIta kara sau varSakI Ayu pUrNa kii| - isake bAda zakendrane bhagavAnake zarIrako kSora samudra ke jalase snAna karAyA Ara gozIrSa candanase lipta kara divya bhUSaNoMse vibhUSita kiyaa| anyAnya indroMne use devadRSya ghasase Dhaka diyA
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AThavAM sarga * 543 aura ve saba vahIM baiTha gye| isI taraha anyAnya devatAoMne muniyoMko bhI snAnAdika kraayaa| isake bAda sugandhita jala aura puSpoMko vRSTi karate hue gIta, nRtya, vAdya aura stutipUrvaka deva deviyoMne unakA pUjana kiyA / pUjana ho jAnepara do zibikAyeM - pAlakhiye banAyI gayIM / unameM bhagavAna tathA samasta munioMke zarIrako sthApita kara, indrane bhagavAnakI aura anyAnya devatAoMne munioMkI zivikA apane kandhoM para utthaayii| kucha devatAoMne candana aura agarakASTakI citA pahalese hI taiyAra kara rakkhI thI / usIpara bhagavAna aura muniyoMke zarIra rakha diye gaye / isake bAda agnikumAra devatAoMne agni rakha dI aura vAyukumAra devatAoMne vAyu calA kara bhagavAna aura muniyoMke zarIrakA agnisaMsakAra kiyA / jinezvarakI asthiyoM ko chor3a, jaba zeSa sabhI dhAtu jala gaya taba meghakumAra devatAoMne kSIrasamudrake jalase citAko bujhA diyaa| isake bAda bhagavAnakI bhaktise prerita hokara zaka aura IzAnendrane Uparako do dA lo| camara aura balIMdrane nIcekI do dADheM le lI / anyAnya indroMne dAMta liye, devatAoMne asthiyA lI aura manuSyoMne bhasmAdika padArtha grahaNa kiye| isake bAda usa sthAna para ratnamaya eka stUpa banA kara samasta devatA aura indra nandIzvaradvIpa gaye / vahAM zAzvata jina pratimAke sammukha aTThAI mahotsavakara saba loga apane-apane asthAnako cale gye| isake bAda indroMne apane apane vimAnameM jAkarayatnake sAtha una dADhoMko rakha diyaa| aba ve prati
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 * pArzvanAtha-caritra dina inakI pUjA karane lge| isake prabhAvase sarvatra unheM vijaya maura maMgalakI prApti hotI thii| isa prakAra pArzvanAtha bhagavAnane agaNita jIvoMkA uddhAra kara apanI ihaloka lIlA samApta kii| Aja unakA nazvara zarIra isa lokameM na hone para bhI unake svarNopadeza-unake ve upadeza jinake zravaNa aura mananase hajAroM prANiyoMne pApa mukta ho mokSa lAbha kiyA hai-hamAre sammukha upasthita haiN| Ao, hamaloga bhI ekAgracittase unakA manana kareM, unheM kArya rUpameM pariNata kareM bhaura kramazaH mokSa-sukhake adhikArI bneN| astu / qatstatutetattatutetstate * samApta * mushshshshshshshshshsstt * samApta * zeSa kamarUddIna, kamara presa-5, cItapura spara klkttaa|
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttamottama pustakeM par3hiye! yapi Apa hindI jaina sAhityakI uttamottama sacitra aura sastI pustakeM par3hakara Ananda anubhava karanA cAhate haiM, yadi Apa apane bolakabAlikAoMko suzikSita evaM saccaritra banAnA ca. to eka rupayA bhagrima bhejakara hamArI AdinAtha hindI jaina sAhitya-mAlAke sthAyI grAhaka jarUra bniye| vizeSa vivaraNa jAnaneke liye 'mAlA' ko niyamAvalI aura pustakoMkA sUcIpatra muphtameM nimnalikhita patepara Aja hI mNgaaiye| patA-paNDita kAzInAtha jaina / mu0 baMborA, poSTa-bhINDara (nImaca-mevAr3a)
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdinAtha hindI - jaina- sAhityamAlAkI niyamAvalI (1) ukta nAmakI sAhityamAlAkA sthAna isa samaya baMborA - mevAr3a tathA 201 harisana roDa kalakattAmeM rahegA / (2) isa sAhityamAlAke adhyakSa paNDita kAzInAthajI jaina raheMge, tathA isake lAbha-hAnike jimmevAra bhI vahI hoMge / (3) sAhityamAlAkI pustakoM ko mudrita karaneke liye " AdinAtha presa" rahegA jo ki 5000) pAMca hajAra rupaye ke lAgata mUlyakA hogA, vaha isakI sthAvara sampatti samajhI jAyagI tathA Aja taka adhyakSa mahodaya kI orase bIsa pustakeM prakAzita ho cukI haiM, una pustakoMkA sambandha bhI isI sAhityamAlAse rahegA aura vaha isakI sampatti mAnI jAyagI / (4) sAhityamAlAkI orase prativarSa 800 athavA 1000 pRSThake sAhityakI pustakeM prakAzita huA kreNgii| jinakA mUlya 6 rupaiye se rupaiye taka rakhA jAyagA / A (5) pustakoMkA AkAra Dabala krAuna solaha pejIke samAna jo ki hamArA AdinAtha caritra tathA choTI-choTI pustakeM chapa cukI haiM, unake anusAra rahegA /
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) sAhityamAlAkI orase jitanI pustakeM prakAzita huA kareMgI, unameM gaMdI, azlIla tathA sAMpradAyika khaNDanamaNDanake viSayakI athavA gaccha sambandhI carcAoMkI koI pustaka prakAzita na kI jaaygii| (7) isa sAhityamAlAmeM jo puNyazAlI, sAhityapremI sajana eka muzta 5000 pAMca hajAra rupaiye dekara sahAyatA kareMge ve sAhityamAlAke mAnanIya "saMrakSaka" mAne jaayge| etadartha unake sammAnake nimitta sAhityamAlA apanI orase prakAzita hara eka pustakameM saMrakSaka mahodayakA citra yAnI phoTo detI rhegii| tathA unakI sevAmeM pratyeka pustakakI tIna-tIna pratiye bheMTa diyA kregii| (8) jo dharmAtmA sajjana eka muzta do hajAra rupaiye pradAna kara sahAyatA pahuMcAyeMge ve sAhityamAlAke "sahAyaka" samajhe jaaNyge| isake upalakSya meM sAhityamAlA apanI orase prakAzita sabhI pustakoMke mukhapRSTha para sahAyaka sajjanakA zubhanAma aMkita phiyA kregii| tathA hara eka granthakI do-do pratiyeM unakI sevAmeM upahAra diyA kregii| (6) jo sAhitya-premI sajjana isa sAhityamAlAmeM eka bAra 100 ) rupaiye pradAna karanekI kRpA kareMge, ve "AjIvana-sabhAsada" samajhe jAyeMge aura unake zubhanAma sAhityamAlAkI hara eka pustakameM prakAzina huA kreNge| evaM prativarSa 800 yA 1000 pRSTake sAhityakI pustakeM prakAzita huA karagI jinakA mUlya 6)
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapaiyese 7 // ) rupaiye takakA hogA, vaha unako upahAra pradAna kI jAyagI (10) jo sajjana hamAre kAryAlayameM Akara yA poSTa maniArDara dvArA 1) rupaiyA pezagI jamA karavA deMge, ve isa sAhityamAlAke "sthAyI grAhaka" bana skeNge| prativarSa 6) rupaiyese 7 // sAr3hesAta rupayeke mUlyakI pustakeM prakAzita huA kareMgI, jinakI eka-eka prati kramazaH unakI sevAmeM pauNe mUlyase vi0 pI0 pArsala dvArA bhejI jaaygii| agara eka pratise adhika maMgavAyeMge to usake dAma pUre liye jaayeNge| (11) saMrakSaka, sahAyaka, AjIvana sabhAsada, aura sthAyI prAhaka jo bAhara gAMvake hoMge, unakI pustakoMke bhejanekA DAka barca lagegA, vaha unhIM sajjanoMke jimme rhegaa|
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnase pddh'iye| puNya aura kIrti upArjana kara apanA nAma amara kiijiye| hamAre kAryAlaya se prati varSa jaina sAhityakI uttamottama choTI-moTI sAta-ATha pustakeM prakAzita huA kreNgii| jinameM sarala, zuddha hindI bhASA rhegii| evaM uttamottama bhAvapUrNa manohara vitra bhI nivezita kiye jaayeNge| jinake dekha jAnese pustakoMkA sArA viSaya bAyaskopakI taraha AMkhoMke sAmane ghUmane lgegaa| ataeva kisI sAhityAnurAgI dharma-premI jaina bandhuko apane mAtA, pitA, bhAI, bahina prabhRtike smaNArtha jJAna-pracArake kAryameM kucha bhI rakama lagAkara puNya prApta karanA ho to hamArI prakAzita honevAlI pustakoMmeM, jisako ve pasanda kareMge, usameM unakA nAma tathA phoTo-citra dekara jaina samAjameM sAdharmika bandhu oMko upahAra-bheMTa deneko vyavasthA kara unakI manokAmanA pUrNakara dI jaaygii| AzA hai, hara eka jaina bandhu hamAre nivedanakI mora lakSa dekara isa vyavasthAse lAbha grahaNa karate hue hameM anugrahIta kreNge| patA-paNDita kAzInAtha jain| adhyakSa-AdinAtha hindI-jaina sAhityamAlA / mu0 baMborA, poSTa bhoNDa (nImaca-mevAr3a )
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ shriipaal-critr| jaina sAhityameM hamAre zrIpAla-caritrake anusAra anya kisI bhASAmeM aisA manoraJjaka caritra abataka kahIM nahIM chpaa| isameM zrIpAla rAjAkA sampUrNa caritra bar3I ho sarala, sarasa, sundara aura sumadhura bhASAmeM upanyAsake DhaMgapara likhA gayA hai, jo hara eka strI, puruSa aura bAlaka bAlikAoMke par3hane sunane aura samajhane yogya hai| aisI sundara zailIse likhA gayA hai, ki eka bAra par3hanA Arambha karanepara binA khatama kiye chor3anekI icchA hI nahIM hoto| manamohaka bhAvapUrNa solaha citra lagA kara pustakako zobhA saugunI bar3hA dI gayo hai, jinheM dekhanepara zrIpAla kumArakA sArA caritra bAyaskopakI taraha AMkhoMke sAmane nAcane lagatA hai| agara Aja bhAratameM chApAkhAnA na hotA to kevala isake eka citrakA hI mUlya eka azarphI hotA / itanA honepara bhI isa anupama sarvAGga-sundara sacitra grantha-ratnakA mUlya sunaharI rezamI jildakA kevala 2 // ) rakhA hai| hama yaha dAveke sAtha kahate haiM ki Ajataka Apane anya kisI bhASAmeM aisA sundara zrIpAlacaritra nahIM dekhA hogaa| caritrake antameM navapada olIkI vidhi de dI gayI hai / isaliye navapadakI olI karanevAloMke liye yaha atyanta upayogI ho gayA hai| AjahI mNgvaaiye| dera na kiijiye| milanekA patA-paMDita kAzInAtha jain| mu0 baMborA, poSTa bhoNDara (nomaca-mevAr3a)
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhiye !! avazya dekhiye !! zAntinAtha - caritra. mUlya rezamI jilda 3) yaha grantha-ratna hindI jaina - sAhityakA parama ramaNIya sarvottama zRMgAra hai / isameM zAntinAtha svAmIke solaha bhavoMkA sampUrNa caritra bar3I hI sundara, hRdayagrAhI aura manoraJjaka bhASAmeM upanyAsake DhaMgapara likhA gayA hai| jo strI-puruSa, bUr3he- bacce sabhIke par3hane, sunane aura manana karane yogya hai| sAre saMsArake sAhityako khoja DAliye, para aisA sarasa aura anupama grantharatna Apako kisI bhI bhASAmeM nahIM milegA / isameM parama manohara, nayanAbhirAma aura vittAkarSaka raMga-viraMge darjanoM citra diye gaye haiM / jinheM mAtra dekhane para hI "zAntinAtha bhagavAnakA " sArA caritra bAyaskopakI bhAMti A~khoMke samakSa dikha AtA hai / yadi bhAja bhAratameM chApAkhAnA na hotA to kevala isake eka citrakA hI mUlya eka azarphI hotA / itanA honepara bhI isa parama sundara sarvAGga- pUrNa bahumUlya grantha-ratnakA mUlya kevala 3) mAtra rakhA gayA hai / hajAra karmoMmeM kiphAyata kara isa grantha-ratnako Aja hI maMgavAiye / milanekA patA - paNDita kAzInAtha jaina / mu0 baMborA, poSTa bhINDara ( nImaca - mevAr3a)
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Petr tre tretettetretieteet tsetseteetset tiedotsetoetretieteetsetre tretretietietectietietietietietietetietietiesietietetietet par3hiye! ___avazya par3hiye !! jaina-sAhityakA anamola sacitra grantha-ratna sa aadinaath-critr| hindI jaina-sAhityameM AdinAtha-caritrake samAna apUrva grantha-ratna aba taka kahIM nahIM chpaa| isameM AdinAtha bhagavAnake teraha bhavoMkA sampUrNa caritra bar3I hI sarala, sarasa sundara aura sumadhura bhASAmeM upanyAsake DhaGga para likhA gayA hai| jo pratyeka nara-nArI aura bAlaka-bAlikAoMke par3hane, sunane, aura samajhane yogya hai / yaha grantha aiptI sundara zaili para likhA gayA hai, ki eka bAra par3hanA Arambha karaneke bAda phira binA pUrA par3he chor3anekI icchA hI nahIM hotii| uttamottama bhAvapUrNa sataraha citra lagAkara isa grantha-ratnakI zobhA saugunI bar3hA dI gayo hai| jinheM dekhane para zro AdinAtha bhagavAnakA samaya bAyaskopakI taraha A~khoMke sAmane ghUmane lagatA hai| itanA hone para bhI isa anupama, * sarvAGga-sundara bahu-mUlya grantha-ratnakI kImata sunaharI rezamI jildakI kevala 3) rakhA gayA hai| hama apane samasta jaina bandhuoMse anurodha karate haiM, ki ve hajAra kAgoMmeM kiphAyata kara isa alabhya grantha-ratnako maMgavAkara jarUra pddh'| patA-paNDita kAzInAtha jaina / mu0 baMborA, poSTa bhInDara (nImaca-mevAr3a) antetatutettotatutatestatutatistatutetapistituttitutetstitutetatutetatutekutatutetate
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdinAtha hindI-jaina sAhitya-mAlAmeM prakAzita honevAle granthoMkI sUci / mahAvIra caritra pRSTa lagabhaga 1500 neminAtha caritra mallInAtha caritra 550 kAnar3a kAThiyArA , 300 ajitanAtha caritra , 550 abhayakumAra caritra , 1000 jainakathA saMgraha sAtabhAga 2000 supArzvanAtha caritra , candarAjAkA caritra , vAsupUjya caritra , saMbhavanAtha caritra 1200 1200
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamArI sarala sacitra pustakeM pddh'iye| . kapola-phalpita upanyAsa aura kharAba kisse kahAniyAM na par3ha . kara hamAre nIce likhe hue mahApuruSoMke uttamottama sundara aura hRdaya-grAhI caritra par3hiye / ina caritroMko par3ha kara ApakI AtmA praphullita ho utthegii| Apako nasoMmeM Atma-gauravake mAre garma khUna daur3ane lgegaa| hajAra kAmoMmeM kiphAyata kara AjahI ina sarvAGgasundara pustakoMko maMgavA kara apane hRdayakAgAra bnaaiye| pahale kI apekSA pustakoMkA mUlya ghaTA diyA gayA hai| AdinAtha-caritra jilda 3) paryuSaNa parva mahAtmya zAntinAtha-caritra , 3) kalAvatI zrIpAla-caritra , 2 // ) surasundarI adhyAtma-anubhava yogaprakAza 2) aJjAnAsundarI dravyAnubhava ratnAkara 11) satI sItA zukarAja kumAra // ) caMpaka seTha ratisAra kumAra 1) kayavannA seTha nala-damayantI // ) jaya vijaya haribala macchI 1) ratnasAra kumAra candanabAlA 1) araNika muni . ) zudarzana seTha 1) vijayaseTha-vijayA seThAnI / ) rAjA priyaMkara // ) lalitAMga kumAra milanekA patA-paNDita kAzInAtha jain| mu0 baMborA, poSTa bhINDara (nImaca-mevAr3a)
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
_