Book Title: Gyandhara
Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Saurashtra Kesari Pranguru Jain Philosophical and Literary Research Centre
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004539/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnadhArA, guNavaMta baravALiyA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI uvasaggaharaM sAdhanA saMgha prerita prakAzana jJAnadhArA (jaina sAhitya jJAnasatra-2mAM prastuta thayelA nibaMdho ane zodhapatro) : saMpAdana : guNavaMta baravALiyA prakAzaka saurASTrakesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI risarca seMTara zrI paMDita ratnacaMdrajI jaina kanyA zALA TrasTa, kAmAlena, ghATakopara (vesTa), muMbaI-400 086. phonaH 25125658, 2512 3484 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gyan Dhara-2 Edited by : Gunvant Barvalia December 2005 O - saMyojaka mAnad prakAzaka ane prAptisthAna : guNavaMta baravALiyA - saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI rIsarca senTara zrI paMDita ratnacaMdrajI jaina kanyA zALA TrasTa kAmAlena, ghATakopara (vesTa), muMbaI-400 086. phonaH 25125658 D mUlya H rUA. 120/ mudraNa vyavasthA : nItina je. badANI - arihaMta prinTIMga presa paMtanagara, sAMIbAbA nagara, 310 trikAla bilDIMganI pAchaLa, ghATakopara (IsTa), muMbaI - 400 077. phonaH 25114341, 25119152 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - II rAmanA ja Io sva. ramaNalAla cI. zAhanI pAvana smRtine.... arpaNa * * jemaNe aneka graMthonuM lekhana saMpAdana karI jaina sAhitya samArohanA Ayojana dvArA zrutajJAna saMvardhana ane zAsana sevAnuM uttama kArya karyuM che evA "prabuddha jIvana'nA taMtrI, suzrAvaka ane vidvAna sAhityakArane vinamra bhAve...... li. saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa liTararI risarca senTara, ghATakopara-muMbaI uvasaggaharaM sAdhanA TrasTa, muMbaI - - - - - - - - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - jJAnasatra-2) tArIkha : 8-9-10 jAnyuArI 2005 sthaLa : pArasa hola, nirmalA konvenTa roDa, rAjakoTa nizrA : zAsana arUNodaya pa. pU. zrI namramunijI ma.sA. tathA rAjakoTamAM birAjatA saMta-satIjIo saMyojaka : guNavaMta baravALiyA Ayojaka : saurASTrakesarI prANaguru jena philosophikala lITararI risarca seMTara, ghATakopara, muMbaI preraka : uvasaggaharaM sAdhanA saMgha, muMbaI-vaDodarA saMcAlana : zrI pravINabhAI pArekha, DaoN. rasikabhAI mahetA sahayoga : zrI yogezabhAI bAvIzI, zrI milanabhAI ajamerA, zrI jagadIzabhAI dozI, zrI pradIpabhAI zAha - muMbaI rAjakoTavyavasthApako : zrI caMdrakAMtabhAI zeTha, zrI saMjayabhAI zeTha, zrI narendrabhAI dozI, zrI virenabhAI zeTha, zrI kanubhAI bAvIzI, zrI samIra kAmadAra, zrI tuSArabhAI mahetA, zrI navanItabhAI dozI, zrI dinezabhAI mahetA, zrI mukezabhAI bATaviyA, zrI kirITabhAI zeTha tathA uvasaggahare bhakti grupa - rAjakoTa - uvasaggaharaM sAdhanA saMgha TrasTanI preraNAthI pU. zrI namramunijInI pAvana nizrAmAM AgAmI jaina sAhitya jJAnasatra-3 tA. 3-4 Disembara 2005nA zrI paMDita ratnacaMdrajI jena kanyAzALA TrasTanA goLavALA oDiToriyama, ghATakopara, muMbaI mukAme yojAze. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnadhArA-2 goMDala saMpradAyanA tapasamrATa pU. zrI ratilAlajI ma.sA.nA suziSya zAsana arUNodaya pUjya gurudevazrI namramunijI ma.sA. ThANA-2 tathA pU. zrI mukta-lIlama parivAranA ThANA- 15 tathA rAjakoTamAM bIrAjamAna pU. satIjIonI pAvana nizrAmAM uvasaggaharaM sAdhanA saMgha prerita tathA saurASTrakesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI risarca seMTara dvArA Ayojita tA. 8-9 tathA 10 jAnyuArI 2005nA rAjakoTa mukAme yojAyela dvitIya jJAnasatramAM vidvAno dvArA rajU thayelA nibaMdho ane zodhapatrono saMgraha...... Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana ja - nAnA nAnA nAnA kAkA a ne kAma na saurASTrakesarI pU. prANaguru jena philosophikala enDa lITararI risarca seMTara tathA uvasaggahara sAdhanA saMghanA saMyukta upakrame rAjakoTa mukAme jAnyuArI 2005nA yojAyela dvitIya jaina sAhitya jJAnasatramAM vidvAnoe rajU karela abhyAsa-lekho, nibaMdho ane zodhapatro graMthasthA karIne jJAnadhArA-2 rUpe pragaTa karatAM AnaMdanI lAgaNI anubhavuM chuM. jaina sAhitya ane saMzodhanamAM rasa dharAvatAM vidvAno varSamAM eka vAra maLe, vicAronuM AdAna-pradAna thAya, zrutasaMvardhanano upakrama jaLavAI rahe evo umadA hetu jJAnasatranA Ayojana pAchaLano che. paripatra dvArA vidvAnone vividha viSayo pAThavavAmAM Ave che, jethI vidvAno te viSayamAM UMDo abhyAsa kare ane tenI viziSTa taiyArI karIne jJAnasatramAM potAnuM pepara rajU kare jethI temanA e abhyAsa lekhamAMthI anyone jANavA maLe ane preraNA paNa maLI rahe. jJAnasatra mATe nibaMdhanI teyArI rUpe svAdhyAyanuM paNa suMdara nimitta maLI rahe che. hindI ane aMgrejI bhASAmAM prastuta thayelA peparsa paNa jJAnadhArAmAM graMthastha karyA che. jJAnasatranA samagra AyojanamAM zAsana arUNodaya pU. zrI namramunijInI preraNA ane mArgadarzana satata maLatuM rahe che. jJAnadhArAnA saMpAdana kAryamAM DaoN. rasikabhAI mahetA ane mArA dharmapatnI DaoN. madhubena baravALiyAno sahayoga maLyo che. A prakAzananA preraka dAtA uvasaggahara sAdhanA saMghano AbhAra mAnuM chuM. graMthamAM jinAjJA viruddha kAMI lakhAyuM hoya to trividha micchAmi dukAM 601, smita epArTamenTa, - guNavaMta baravALiyA upAzraya lena, ghATakopara (I), tA. 15-11-2005 muMbaI - 400 077. phonaH 25 12 5658 gunvant.barvalia@gmail.com - - - - - - WWW.jainelibrary.org Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - sanAtana jAna kanaka kAma na pU. gurudeva zrI namramuni ma.sA.nA AzIrvacana jJAna ane mAhitImAM pharaka che. je svalakSI che te jJAna ane je paralakSI che te mAhitI.... anaMtakALathI mAhitInA jagatamAM jIvatA ApaNA AtmAne paramAtmAnA jJAna thakI AtmalakSI banAvI svanI oLakha ane svanI anubhutinA jJAna tarapha laI javuM te AtmAnuM parama kartavya che. saurASTrakesarI prANaguru senTaranA upakrame Atmiya zrI guNavaMtabhAI baravALiyAnI sAhityadaSTine anulakSI vicAravimarza thatAM jJAnasatranA AyojananI bhUmikA banI ane bApajI pU. lalitAbAI ma.nI sAdhanA bhUmi kalpataru adhyAtma kendra karajaNamAM prathama jJAnasatra ane rAjakoTa dharmanagarImAM pArasa holamAM dvitIya jJAnasatra yojAtA eka navI draSTi ane jJAnayajJanI anubhUti thayela. jaina samAja ekatAnI ghaNI vAto kare che jyAre jJAnasatramAM sthAnakavAsI-mUrtipUjaka-digaMbara ane terApaMthI cAreya phirakAnA vidvAno potAnI jJAnadaSTine mukta mane udAra dRSTie vyakta kare che je AvatI kAlanI jena peDhI mATe AdarzarUpa banaze. dvitIya jJAnasatramAM vizALa saMkhyAmAM sAdhvIvRMde paNa lAbha laI dhanyatAno anubhava karela. paramAtmA mahAvIranA dharmavRkSanuM mULa namaskAra maMtra ane phaLa mokSa to eka ja sarvatra che dareka saMpradAyonI DALa alaga alaga hovA chatAM ekatA bhAvAtmaka che. jJAnasatranA AyojanathI sarva bhAvone jANI AtmabhAvamAM rahIe || e ja zubhathI zuddha taraphanI Atmagati bane... - namramuni ma.sA., muluMDa (tA. 13-11-05) I - - - - - - - - - - - - - - - - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna e AtmAno mULa guNa che. jahA sUI paDiA na viNassai / tahA jIve sasutte saMsAre na viNssai / / Just as a threaded needle does not get lost even when it falls on the ground, Similarly the soul with knowledge of scriptures is not lost in the world of birth and death. jema doro parovelI soya paDI jAya to paNa khovAI jatI nathI, tema zrutajJAnI jIva saMsAramAM rakhaDato nathI. (uttarAdhyayana sUtra, 19-59) vidyAM cacidyAM ca yastad vedomayaM saha avidyayA mRtyuM tItvAM vidyayAmRtamaznute / vidyA ane vidyA baMne sAthe ane yathArthataH jANe che te aviyA dvArA mRtyune tarI jAya che ane viyA dvArA amRtane pAme che. - IzopaniSada : 11 jJAnI ke ajJAnI jana, sukha duHkha rahita na koI; nAnI vede dhairyathI nAnI vede zeI. zrImad rAjayaMdra Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saurASTra kesarI prANagara jaina philosophIkala enDa lITararI rIsarca senTara - ghATakopara tathA uvasaggaharaM bhakti grupa muMbaI prerita rAjakoTa mukAme yojAyela jaina sAhitya jJAnasatra-2 no ahevAla saurASTramAM sahu prathama, rAjakoTanA AMgaNe jenonA cAreya phIrakAonA 60 jeTalA vidvAnonuM zAsana udyota pU. namramuni mahArAja sAheba, pU. pIyUSamuni mahArAja sAheba tathA 30 mahAsatIjInI nizrAmAM tA. 8-910 jAnyuArInA roja bIjuM jene sAhitya jJAnasatra mAnad saMyojaka zrI guNavaMtabhAI baravALiyAnA puruSArthathI uttama rIte saMpanna thayuM. jJAnasatrano prAraMbha tA. 8/1 nA roja vizALa saMkhyAmAM upasthita jJAnapipAsunI hAjarImAM, atyaMta maMgalamaya vAtAvaraNamAM thayo hato. prAraMbhamAM pU. namramuni mahArAja sAhebanA uvasaggaharaM strotanA jApathI thayo. vAtAvaraNanI zAMti sAthe, lADanuMthI padhArela samaNIjInA maMgala stavana paNa saune AnaMda Apyo hato. saurASTra kesarI pU. gurUdeva prANalAlajI mahArAjanI Aje puNyatithi hovAthI pU. amitAbAI svAmIe, pU. gurUdevane bhaktibhAvapUrvaka smaraNAMjalI arpI hatI ane zrI pravINabhAI pArekhe uvasaggahare bhakti grupanI vigata pUrNa mAhitI ApI hatI. vAgata pravacana ane jJAnasatranI vizeSa mAhitI, mAnad saMyojaka zrI guNavaMtabhAI baravALiyAe ApI hatI. ane "samakitanA AnaMda parva" tarIke jJAnasatrane oLakhAvI badhAnuM hArdika svAgata karyuM hatuM. uparAMta, teoe darzAvyuM ke zAsana udyota pU. namramuni mahArAja sAhebe yuvApeDhIne dharmAbhimukha karavAno sarasa puruSArya AraMbhyo che. te badala abhivaMdanA karI hatI. A jJAnasatranuM udghATana gujarAta rAjyanA mAnanIya nANAmaMtrIzrI vajubhAI vALAnA zubhahaste thayuM hatuM. maMtrIzrIe potAnA vaktavyamAM AvuM jJAnasatra yojavA badala Ayojakone vidvAnone tathA jJAnapipAsu zrotAone gujarAta sarakAra vatI abhinaMdana ApyA hatA e bhagavAna mahAvIranA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMtone loko sudhI pahoMcADavAnuM maMgalakArya karavA badala AnaMda vyakta karyo hato tathA AtmAne oLakhavA mATe jIvana saphala banAvavA mATe saMtonA ane vidvAnonA satsaMgane khUba mahattvano gaNAvyo hato. prA. DaoN. rasikabhAI mahetAe pU. guru prANane yAda karatAM darzAvyuM ke pUjyazrIe pragaTAvelI jJAnajyota, khUba tejasvI banIne aneka prakAre prakAza phelAvI rahela che. samasta jaina samAjane jJAnanI preraNA ApavA badala pU. zrIno upakAra kayAreya na bhulavAnuM kahyuM hatuM. DaoN. madhubena baravALiyAe gurudeva prANalAlajIne bhAvAMjali arpatuM madhura gIta rajU karI saune bhAvavibhora karyA hatA. mahAvIra sevA TrasTa vatI zrI caMdrakAMtabhAI zeThe Agama saMpAdana kAryanI vigata darzAvI hatI ane Agama batrIzInA saMpAdanano samApana samAroha rAjakoTane AMgaNe cothuM jJAnasatra yojIne ujavavAno nirNaya vyakta karI, cothu jJAnasatra rAjakoTa yojavA mATe nimaMtraNa pAThavyuM hatuM. A pahelA trIjuM jJAnasatra devalAlI ane cothuM jJAnasatra, AMtararASTriya mahAvIra nagara TrasTa, ciMcaNI, jI. thANA mukAme yojavAnI nimaMtraNa maLyAnI hakIkata zrI guNavaMtabhAIe darzAvI hatI. rAjakoTathI prasiddha thatA "AgamabatrIzI'nA sahasaMpAdikA pU. DaoN. AratIbAI mahAsatIjIe AgamanuM mahattva darzAvatuM atyaMta mananIya ane preraka pravacana ApI sahune khUba prabhAvita karyA hatA. samaNIjI saMgha prajJAjIe "maryAdA mahotsava' para sarasa vigato ApI hatI ane zrI razmibhAI jhaverIe AgamanuM jIvanamAM mahattvanuM sthAna hovuM joIe tema darzAvyuM hatuM. jaina sAhityanA jJAnasatra-1nA lekhonuM "jJAnadhArA-1' zIrSaka heThaLa guNavaMtabhAI baravALiyAe karela saMpAdanane prakAzita karavA tenuM vimocana akhila bhAratIya jena konpharansanA pramukha mAnanIya zrI maganabhAI dozInA varadahaste karavAmAM AvyuM hatuM. uparAMta kendra dvArA taiyAra karAyela madhyakAlIna jenasAhityanI CD'nI arpaNavidhi thaI hatI. A CD taiyAra karavAmAM ela. DI. InsTITyuTanA DAyarekTara DaoN. jitendra zAhano sahayoga maLyo che Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te badala teono hArdika AbhAra. A CD projekTanI badhI vigato zrI guNavaMtabhAI baravALiyAe ApI hatI ane aneka CD taiyAra karavAnI vigata jANI badhAe apAra AnaMda vyakta karyo hato. guru prANa lITararI ane risarca senTara-ghATakoparathI A projekTa taiyAra karAyela. e hakIkatathI sau prabhAvita thayA hatA. munizrI saMtabAlajI janmazatAbdI smRti nimitte A sI.DI. projekTara hAtha dharAyo hato. namaskAra mahAmaMtranI bhAvayAtrA vikhyAta vidvAna zrI zazIkAMtabhAI mahetAe karAvI, A mahAmaMtranI mahattA darzAvI hatI. jJAnasatranA AraMbhanI A beThakane aMte mAMgalika pharamAvyA. pUrve pU. namramuni mahArAjasAhebe nAnakaDA pravacanamAM darzAvyuM ke saMkucita saMpradAyavAdane choDI jJAna svAdhyAyano avasara jJAnasatra che ane yuvApeDhIne dharmAbhimukha banAvavA AvA jJAnasatro khUba upakAraka thaze ja. pUjyazrInA mAMgalika sAthe atyaMta AnaMdadAyaka maMgalamaya vAtAvaraNamAM prathama beThaka samApta thaI hatI. A prasaMge saurASTra, kaccha ane gujarAtanA saMgha pramukho, hoddedAro tathA zrAvaka zreSThIonI hAjarI khUba protsAhajanaka banI rahI ane badhAM vidvAnone apAra harSa thayo hato. baporanI beThakanuM adhyakSazrI razmibhAI jhaverIe "caturvidha saMghano maryAdA mahotsava' viSaya para saMcAlana karyuM hatuM ane emAM ramaNI jyotiprajJA Adie lekha vAMcyA hatA. yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jainadharmanA pracAra prasAra mATenA kAryakramo A viSayanA adhyakSa tarIke prA.DaoN. kalAbena zAha, prA. navInabhAI kubaDiyA, prA.DaoN. gulAbabhAI deDhiyA, zrImatI bhAratIbena mahetA, zrI satIzabhAI zAhe lekhonuM vAcana karyuM hatuM. pUjyazrInA mAMgalika sAthe baporanI beThakanuM sarasa rIte samApana thayuM hatuM. tA. 9-1-05nA bIjA divasano prAraMbha pU. namramunijInA navakAramaMtranA pavitra dhvaninA, pavitra vAtAvaraNamAM thayo hato. Ajano Akho divasa nibaMdhavAcanano hato. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAranI prathama beThaka DaoN. jitendra zAhanA adhyakSa sthAne yojAI hatI. 'jaina darzananAM vaijJAnika tathyo' e viSaya para kula nava vidvAnoe lekhanuM vAcana karyuM hatuM. kuM. taralAbena dozI, kuM. bInAbena gAMdhI, zrI pravINabhAI zAha, DaoN. navInabhAI dozI, bIjI beThakanuM adhyakSa sthAna DaoN. bipIna dozIe saMbhALyuM hatuM ane teoe be viSaya paranA lekhonI beThakanuM saMcAlana karyuM hatuM (1) jainadharmamAM mAnavasevA, jIvadayA ane rASTraciMtana, (2) jaina ekatA saMgaThana ane saMvAditA anukrame prathama viSaya para zrI yogezabhAI bAvIzI, zrI goviMdabhAI loDAyA Adi vidvAnoe potAnA nibaMdho raju karyA hatA. bhojananA virAma pachInI baporanI beThaka jJAnacarcAthI sabhara rahI A beThakamAM (1) DaoN. zekharacaMdra jainanA adhyakSasthAne 'karmasiddhAMta' para hindI bhASAmAM pepara vAcanA prastuti thaI (2) ahiMsA mImAMsA viSaya para DaoN. premasumana jainanA adhyakSasthAne hiMdI bhASAmAM pepara vAcanA prastuti thaI (3) DaoN.. baLavaMta jAnInA adhyakSapade aMgrejI bhASAmAM nibaMdhavAMcana thayuM hatuM. DaoN. kokilAbena zAha, zrI hemAMga ajamerA vageree vAcanA karI. A divase vidvAno, sAhityapremIo ane zrotAoe khUba ja rasathI-umaMgathI jJAnacarcAnI rasalhANa mANI hatI ane saMpUrNa umaMgathI saMpUrNa sahakAra Apyo hato. - tA. 10-1-2005no trIjA divasano prAraMbha pU. namramunizrInA navakAramaMtranA divya dhvaninA divya spaMdano sAthe khUba kalyANamaya vAtAvaraNamAM thayo hato. pU. zrInA maMgalamaMtra pachI pU. subodhikAbAI mahAsatIjIe A pUrNAhuti beThakanA AraMbhe, A jJAnasatranA viSayonuM kayA kayA jaina AgamagraMthamAM Alekhana thayuM che tenI tulanAtmaka, mAhitIsabhara, rasaprada vigato ApI sahu koIne prabhAvita karyA hatA. gaIkAlanI beThakamAM, samayanA abhAve jemanA nibaMdhonuM vAcana thaI zakyuM na hatuM tevA vidvAnonA kula 8 lekhonuM, prA. DaoN. rasikabhAI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahetAnA adhyakSasthAne vAcana thayuM hatuM. pro. malukacaMda zAha, ku. varSA zAha, DaoN. zobhanA zAha, DaoN. niraMjanA vorA, zrImatI chAyAbena zAha, DaoN. kavina zAha, zrImatI prItibena zAha. AjanA A samApana samArohanA adhyakSasthAne AMtararASTrIya khyAti prApta jaina vidvAna padmazrI DaoN. kumArapALa desAI hatA. teoe emanA vaktavyamAM darzAvyuM ke jyAM vivAda ane jhaghaDA hoya tyAM dharma kadApi hoto nathI. bALakane AraMbhathI ja jainadharmanuM zikSaNa maLavuM joIe. rUDhicusta mAnyatAo ane valaNane kAraNe ja yuvAno dharmAbhimukha thatA nathI. yuvAnomAM dharmazraddhA jAgta karavA mATeno sahiyAro puruSArtha karavAnI jarUra che. jaina samAje bhrAmaka mAnyatAomAMthI bahAra AvavuM paDaze. teoe potAnA vaktavyamAM darzAvyuM ke ApaNA saune mATe upayogI 'paribhASika jaina zabdakoza' ApaNI pAse nathI. AvA zabdakozanI anivArya jarUra che. pU. gurudeva namramunijIe AvA zabdakoza mATe keTalo kharca thAya tenI vigata pUchatAM teoe Asare 15 lAkha rUpiyA joIe tema darzAvyuM. A kharcane pahoMcI vaLavA mATe jo zrI kumArapALa desAI badhI vyavasthAnI javAbadArI svIkAre to zrI uvasaggaharaM sAdhanA saMgha taraphathI rUA.11 lAkhanA anudAnanI jAherAta karI ane mahAvIra sevA TrasTe rUA. pAMca lAkhanAM anudAnanI jAherAta karatAM, phakta pAMca ja miniTanA TUMkA samayamAM 16 lAkha jevI mAtabara rakamanI jAherAtathI hAjara rahelA badhAne apAra AnaMda thayo ane A jAherAtane saharSa vadhAvI lIdhI. jaina tattvaciMtaka zrI vasaMtabhAI khokhANIe vartamAna samayamAM vidvAnonAM kartavya para bhAra mUkI vyaktine aMtarabhimukha banAvavA tevA maulika lekho sarjavAnuM kahyuM hatuM. A jJAnasatramAM padhArela badhA vidvAnonuM royala pArka sthAnakavAsI jaina saMghanA pramukha zrI caMdrakAMtabhAI zeThe momenTo ApI abhivAdana karyuM hatuM. jJAnasatranA saMyojaka zrI guNavaMta baravALiyAe AbhAra darzanamAM darzAvyuM ke jJAnasatrano AtmA pU. namramuni che. teonA upakAra mATe zabdo Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. rAjakoTanA kAryakaroe apAra sevA karI che ane yajamAnane badale mahemAna banIne rahyAno tathA pArasa sosAyaTInA pArasaholano niHzulka upayoga karavA devA mATe tenA badhA TrasTIono badhA vidvAnono, sahakAryakarono hArdika AbhAra vyakta karyo hato. traNeya divasanA kAryakramanuM saphaLa rIte saMcAlana karavA mATe pravINabhAI pArekhano AbhAra vyakta karyo hato. traNeya divasa saMpUrNa zAMtithI rasamayatAthI nibaMdha vAMcana mATe padhArelA badhA zrotAono judA judA nagarothI padhArela saMghapramukho, zreSThIono AbhAra vyakta karI, sahunA sahakAranI apekSA vyakta karI hatI. 'Jainism & Modern Science' viSayanuM vaDodarAnA enjInIyara zrI harSadabhAI ema. zAhae be divasa mATe pradarzana yojyuM te badala ane tA. 10/1nA roja zrImatI razmibena bhedAe potAnA phArma hAusa para badhA vidvAnone bhojana mATe nimaMtryA badala AbhAra vyakta karyA hatA. samApana samAraMbhane aMte pUjya namramuni mahArAjasAhebe jJAnasatranI vizeSatA darzAvatA kahyuM ke rAjakoTa jevA sAMpradAyika kSetramAM bIna sAMpradAyika jJAnasatra yojavAnuM mukhya prayojana jaina dharmanI yathArtha samajaNa pUrI pADavAnuM che. 'mArA ane amArA mATe' arthAt saMta-satIjIo mATenuM A jJAnasatra hatuM bhagavAna mahAvIranI vANI para nibaMdha lakhanArA vidvAnoe bhayaroga TALavAnuM kAma karyuM che. A jJAnasatra yAdagAra banI raheze paraMtu ahIMthI je aTakavAnuM nathI varSe ekavAra maLavAne badale sAhityapremIo vidvAno eka jUtha racI, dara traNa mAse maLe evI vyavasthA karavAnuM sAtatya TakAvavAnuM sUcana karyuM hatuM. rAjakoTanA suzrAvaka AgamapremI zrI jasANI harakisanabhAIe zrutajJAna mATe rAjakoTamAM A jJAnasatra eka aitihAsika ghaTanA banI che. sarasa pratibhAva vyakta karI A apUrva jJAnasatra mANyAno harSa vyakta karyo hato. vidvAnone rAjakoTanI prakhyAta DrAyaphrUTa cIkI, momenTo, puraskAra ane bheTa graMtho dvArA sanmAnita karavAmAM AvyA hatAM. pUjyazrInA mAMgalika sAthe jJAnasatra pUrNa thayuM hatuM. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnadhArA krama viSaya lekhaka pRSTha kra. 10 24 29 34 38 1) svecchAe svIkArelo maryAdAno mahotsava rahimabhAI jhaverI 2) caturvidha saMghanI maryAdA mahotsava Atma nirIkSaNano anero avasara ke. Ara. zAha 3) jaina ekatA, saMgaThana ane saMvAditA manoja 2. jaina 4) jena ekatA saMgaThana ane saMvAditatA yogezabhAI bAvIzI 5) jaina, ekatA, saMgaThana ane saMvAditA dhanalakSmIbena badANI 6) yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA pracAra-prasAra mATenA upAyo ane kAryakramo DaoN. rekhAbena vorA 7) yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA pracAra-prasAra mATenA upAyo ane kAryakramo satISa zAha 8) jaina dharmamAM UhApoha karavAnI jarUra che DaoN. gulAba deDhiyA 9) yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA pracAra-prasAra mATenA upAyo ane kAryakramo chAyAbena zAha 10) yuvAno ane dharmaprasAra DaoN. prIti zAha 11) jaina darzanamAM mAnavasevA DaoN. bipina dozI 12) yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA pracAra ane prasAra mATenA upAyo prA. DaoN. rasika mahetA 13) yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA pracAra prasAra mATenA upAyo ane kAryakramo prA. navIna kubaDiyA 14) yuvAnone dharmAbhimukha karavAnAM ane jenadharmanA pracAra - prasAra mATenAM upAyo ne kAryakramo bhAratI dipaka mahetA pa4 58 63 66 WWW.jainelibrary.org Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama viSaya 15) yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA pracAra prasAra mATenA upAyo ane kAryakramo 16) yuvAnone dharmAbhimukha karavA ane jaina dharmanA prasAra-pracAra mATenA upAyo ane kAryakramo 17) jainadharmamAM mAnavasevA jIvadayA - rASTraciMtana 18) jaina dharmamAM mAnavasevA jIvadayA tathA rASTraciMtana 19)jaina dharmamAM mAnavasevA, jIvadayA ane rASTraciMtana 20) dharma : mAnavatAnA vikAsanuM sAdhana 21) jaina dharmamAM mAnavasevA, jIvadayA ane rASTraciMtana 22) ahiMsA mImAMsA 23) jaina darzananA vaijJAnika tathyo 24) jaina darzananAM vaijJAnika tathyo lekhaka DaoN. kalA zAha kavina zAha harSada mahetA DaoN. utpalA modI DaoN. zekharacandra jaina DaoN. ramaNIkabhAI pArekha 82 DaoN. bhAnumatI zAha malukacaMda ratilAla zAha bInA gAMdhI (zarIra, vijJAna, manovijJAna vagere...) DaoN. reNukA poravAla 25) paryAvaraNa vijJAna - jainadharmanuM dRSTibiMdu DaoN. abhaya dozI 26) jainadarzananAM vaijJAnika tathyo kuM. taralA e. dozI 27) jaina darzananAM vaijJAnika tathyo 28) jaina darzananAM paryAvaraNa viSayaka sudhA jhaverI vaijJAnika tathyo 29) jainadarzananA vaijJAnika tathyo 30) jaina darzananAM manovaijJAnika tathyo 31) jaina darzanamAM rASTraciMtana 32) jaina dharmanA siddhAMto ane mAnasika zAMti DaoN. rAjeza pArekha DaoN. javAhara zAha pravINabhAI zAha bhAratI bhagubhAI zAha guNavaMta baravALiyA pRSTha kra. 74 79 ve 96 100 108 111 116 125 134 139 150 158 165 180 188 195 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama viSaya lekhaka pRSTha kra. zazIkAnta mahetA 198 DaoN. kumArapALa desAI 201 pro. prema sumana jaina 214 dulIcanda jaina 221 0 DaoN. niraMjanA vorA DaoN. zobhanA zAha 233 240 samaNI jyotiprajJA 247 33) mAnavajAta pRthvI upara TakI rahe te mATe bhagavAna mahAvIre batAvela pRthvI uparanAM kalyANa rAjyanI sthApanA mATe sAta AdhArastaMbho 34) yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA che 35) ahiMsA : prANI-saMrakSaNa kA mantra 36) ahiMsA : prANI-saMrakSaNa kA mantra 37) ahiMsA mImAMsA (jaina aura bauddharzana ke saMdarbhameM) 38) "jaina darzana meM ahiMsA mImAMsA" 39) karma siddhAMta kA dArzanika evaM vaijJAnika vizleSaNa 40) hamArA- sAmAnya janajIvana evaM karma kA siddhAMta 41) karma siddhAMtakA dArzanika evaM vaijJAnika vivecana 42) "Commentary on non Violence" 43) The Glorious Jain Tradition of Karnataka (5th & 12th Century) 44) The Spectrum of Jainism in India 45) The Jaina Doctrine of Sevenfold view-points of Ahinma (Non-Violence) 46) Jain Tattva in Context of Scientific Outlook 47) Comentry on non-violence DaoN. manISa vI. paMDyA 253 razmi bhedA 262 Bharat G. Daftary 271 lla Shah 277 Dr. Kokila Shah 285 Ku. Varsha Shah 292 G. J. Lodaya Hemang Ajmera 295 310 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paMDita ratnacaMdrajI jaina kanyAzALA TrasTa pI. ena. dozI vImensa koleja opha ArTsa saMcAlita saurASTrakesarI prANaguru jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara saurASTrakesarI pU. prANalAlajI mahArAja sAhebanI zrutaprabhAvanA viziSTa hatI zAstragraMthonuM parizilana, tADapatrIcagraMthono saMgraha ane jALavaNI, zAstrabhaMDAro ane pAThaza)LAnI sthApanAmAM emanuM aneruM yogadAna hatuM. A saMrdabhanA pariprekSyamAM adhyAtma yoginI pU. lalitAbAI ma. sA. nA vidhvAna ziSyA pU. Do. tarUlatAjInI preraNAthI ''saurASTra kesarI pU. prANaguru janma zatAbdI samiti'' muMbaInA sahayogathI gurudevanI smRti ciraMjIva rAkhavA pUjayazrInI janmazatAbdI prasaMge saMsthAe ''saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI rIsarca senTara'' nI sthApanA karI che. seMTaranA uddeza A pramANe che. * jaina tattvajJAna ane sAhityanuM adhyayana, saMzodhana, saMpAdana ane prakAzana karavuM. * saMskRti, dharma ane adhyAtmanA sAhityanuM prakAzana karavuM. * jainadharmanA tattvonI vaijJAnika rIte rajuAta karavI * prAcIna hastalikhita ane tADapatrIya graMthonuM saMzodhana ane pustakAlayanI pravRtti karavI. * jaina dharmane kendramAM rAkhI mAnavadharmanI pravRttino vikAsa karavo. * jaina sAhityanA adhyayana ane saMzodhanano AbhyAsa karatA vidyArthIone ziSyavRtti (skolarazIpa) ApavI. * vidvAno ane saMtonA pravacanonuM Ayojana karavuM. * dharma ane saMskAranA vikAsa ane saMvardhana thAya tevI zibira ane anya kAryakramonuM Ayojana karavuM. saMskAralakSI, sattvazIla ane ziSTa sAhityanuM prakAzana karavuM. * abhyAsa nibaMdha vAMcana (Paper Reading) lIpI vAMcana ane prAcIna jaina graMtho (Old Jain Manuscript) nuM vAMcana. * jaina dharmapara saMzodhana M.A., Ph.D, M.Phil karanArA jIjJAsu, zrAvaka, saMta-satIjIone sahayoga, suvidhA ane mArgadarzana pUrA pADavA ane saMzodhita sAhityanuM prakAzana. * jaina prAcIna graMtho, citro, zilpa, sthApatyanA phoTAo vigerenI sI.DI. taiyAra karAvavI. * de-videzamAM jainadharma para parisaMvAda, pravacana-Ayojana, InTaneTa para 'vebasAiTa' dvArA jaina tattvajJAna ane sAhitya viSayaka mAhitIno pracAra karavo. ApanA sahayoganI apekSA sAthe. menejIMga TraSTI : navanItabhAI zeTha mAnad saMyojaka : guNavaMta baravALiyA saurASTrakesarI prANaguru jaina phIlosophikala enDa lITararI rIsarca seMTara S. P. R.J, kanyAzALA TraSTa, kAmA lena, ghATakopara (vesTa), muMbaI-400 086. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HT AT *.BEL| svecchAe svIkArelo maryAdAno mahotsava , razmibhAI jhaverI (prekSAdhyAnI, jainadarzananA abhyAsu vidvAna, janmabhUmi, jaina jagata', "jIvadayA', bhArata jenA mahAmaMDaLanA jainajagatanA gujarAtI vibhAganA saMpAdaka che, terApaMta yuvaka sabhA sahita jainonI aneka saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. 68 varSanI uMmare khUba ja khaMtathI jainadharmanA viSaya para pIeca.DI. karI rahyA che.). 1. anokho utsava duniyAmAM aneka jAtanA utsavo ujavavAmAM Ave che. paNa emAM eka anero utsava che - "maryAdA mahotsava!' A AtmasamarpaNanuM anokhuM parva che je pratyeka varSa mahAsuda sAtamanA divase ujavAya che. A divase zrI jaina zvetAMbara terApaMtha saMghanA AcArya (hAla AcAryazrI mahAprajJajI)ne netRtva heThaLa sAdhu - sAdhvI, samaNa - samaNIo, zrAvaka - zrAvikAo ekatra thaI saMghanI maryAdAonuM (Rules and Regulations) punaruccAraNa karI saMghano pAyo adhika majabUta kare che. terApaMtha saMghanA Adya sthApaka prathama AcAryazrI bhikSusvAmInI pahelethI ja IcchA hatI ke saMghamAM saMyamanI vizuddhi rahe, ziSyAdika paranuM mahatva na rahe, badhAM ja anuzAsana ane nyAya mArga para cAlatA rahe. A mATe emaNe je niyamo banAvyA ene "maryAdA'nuM rUpa ApyuM ane AnA uparathI terApaMtha saMghanuM saMvidhAna (Constitution) astitvamAM AvyuM. A mATe AcArya bhikSusvAmIe keTalAka lekho lakhyA jene "likhita' (Document) kahevAmAM zAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ave che. prathama likhita vi.saM. 1832 (1776 A.D.) mAM ane aMtima likhita mahAsuda sAtama vi.saM. 1859 (1803 A.D.) mAM lakhavAmAM Avela. A pavitra divasanuM mahattva AMkI caturtha AcAryazrI jayAcArye A divasathI maryAdA mahotsava'nI vi.saM. 1920 (1864 A.D.) mAM zubha zarUAta karI tyArathI Aja sudhI aviratapaNe pratyeka varSe mahAsuda sAtamanA 'maryAdA mahotsava' manAvavAmAM Ave che. Aje jaina samAjanA aneka saMpradAyomAM eka mAtra terApaMtha jainasaMgha ja evo saMgha che jemAM eka ja AcAryanI dharmAjJA nirdezana heThaLa lagabhaga 700/750 sAdhu sAdhvIo tathA 100 uparAMta samaNa samaNIo ane lAkho zrAvako saMghabaddha sAdhanA kare che. terApaMtha saMghanA A be dhuraMdhara dharmAcAryoe karelI vyavasthA ane maryAdAone lIdhe ja Aje terApaMtha eka susaMgaThita ane suanuzAsita dharmasaMgha che je bIjA koIpaNa dharmasaMgha mATe anukaraNIya che. sAdhanAne uccatama sthAna sAdhujIvananI saphaLatAnuM mApadaMDa che enI sAdhanA. saMghamAM rahIne sAdhu anupama vyavasthA pAme che. sAmUhika jIvana sAthe potAnI vyaktigata sAdhanA nizciMta paNe kare che. praspara sahayoga ane svAnubhava (vyaktigata sAdhanA)no adbhuta sumeLa che. A saMghamAM AcArya bhikSue bahu bhAra daIne kahyuM che ke 'gaNamAM' rahIne paNa sAdhue ekalA rahetA zIkhavuM joie. ekatva bhAvanAnuM A adbhuta dRSTAMta che. padalIpsAno lopa AcArya bhikSue joyuM ke jaina saMpradAyo aneka gacchomAM vibhakta thatA jAya che. padalolupatA vadhavAthI sAdhuoNAM paNa pada meLavavAnI hoDa lAgI che. AcArya bhikSue maulika ciMtana karI niyama banAvyo ke koi sAdhu pada. mATe umedavAra na bane. niSkAma ane niSkarma baMne mATe A jarurI che. karma ane niSkarSanuM saMtulana ja dharmano marma che. emAM khoTI spardhA, saMgharSa ke jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA VM 2 . Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAdane sthAna nathI. te chatAM vyavahAranI dharA para to paraMparA, saMgha ane sAdhanA A traNeyano triveNIsaMgama karyo. paNa pradhAnatA niSkarmane ApI. pratiSThA mATe pada mATenA saMgharSano mULamAMthI nAza karyo. Aje terApaMtha saMghamAM eka AcArya sivAya bIjA koI padanI sthApanA thatI nathI. saMvibhAganuM adbhuta udAharaNa AcArya bhikSue prathama maryAdAo lakhI tyArabAda barAbara 100 varSa pachI caturtha AcArya jayAcArye 'saMvibhAga' Equal Division H adbhuta niyamo banAvyA ane nIcenI pratyeka vastunuM sarakhe bhAge vibhAjana karavA maryAdAo banAvIH 1. pustaka - pAnAM 2. zrama sevA 3. sthAna 4. AhAra 5. dharmopakaraNa - 6. vastra Adi. bhagavAna mahAvIre kahyuM che ke 'asaMvibhAgI na huM tarasa mokLo' arthAt asaMvibhAgI vyaktine mokSanI prApti nathI thatI. A badhA niyamothI Aja sudhI terApaMtha saMghamAM eka anokho samAjavAda amalamAM Avyo che. jenI prazaMsA zrI jayaprakAza nArAyaNe paNa karI hatI. 1 jo AcArya bhikSu ane jayAcAryanI vyavasthA tathA mArksavAdano eka sAthe abhyAsa karavAmAM Ave to lAgaze ke mArksa je rAjanItimAM karyuM te jainaAcAryoe dharmanA kSetramAM karyuM. emanI saMvibhAgI dRSTikoNanuM prANatattva hatuM ke badhAne nAnAmAM nAnI vyaktine nyAya maLe. terApaMthanI saMghIya paraMparA che ke eka bAju vidvAna sAdhu che ane eka tarapha navadIkSita sAdhu che. bhikSAmAM eka roTalo maLyo to enA be sarakhA bhAga thaze. ema nahIM ke vidvAna agara prakhara pratibhAzALIne vadhu ane bIjAne ochuM. evI ja rIte badhI ja vastumAM. A saMskAra terApaMtha saMghamAM darekanA hRdayamAM pratiSThita che. jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2 3 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sevAnI AgavI vyavasthA rogI, vRddha, glAna tathA navadIkSita sAdhu sAdhvIonI aglAnapaNe sevA karavAno eka anokho abhigama ahIM daSTigocara thAya che. terApaMtha saMghamAM sevA-cAkarIne sarvocca sthAna che. sevAnI pharajamAMthI koIne mukti nathI. badhAM ja sarakhA che. paNa A pharaja koI bojo nathI. ahIM to jyAM rogI, vRddha Adi saMtonA sthiravAsa che evA sthAnomAM cAturmAsa Adi meLavavA badhAM ja sAdhusAdhvIomAM hoDa jAme che. AvI AgavI vyavasthAne kAraNe koI paNa sAdhune bhaviSyanI ke vRddhAvasthAnI ciMtA nathI. A ciMtA saMghapati para choDI badhA ja sukhe sukhe nizcita thaIne saMyamanI sAdhanA kare che. anuzAsananuM sarvocca udAharaNa mahAsuda sAtamanA A pavitra divase sakaLa saMgha vacce AcArya bhagavaMta terApaMtha saMghanA praNetA AcArya bhikSu racita maryAdA patranuM vAMcana kare che. A maryAdA-patra ja A maryAdA mahotsavanuM hArda che. A vakhatanuM dazya to jovA jevuM hoya che. lagabhaga 500 zvetavastradhArI sAdhu sAdhvIo ane samaNa-samaNIo dIkSAnA kramamAM paMktibaMdha badhdhAMjali AcArya bhagavaMtanI sanmukha UbhA rahI pote lIdhelI pratijJAonu sAmUhika punaruccAraNa kare che. e A pramANe che. "huM savinaya hAtha joDIne prArthanA karuM che ke zrI bhikSu, bhAramala, Adi pUrva ja AcArya tathA vartamAna AcAryazrI mahAprajJajI dvArA racita sarva maryAdAo mane mAnya che. AjIvana ene lopavAno tyAga che. gurudeva! ApazrI saMghanA prANa cho, zramaNa paraMparAnA adhinetA cho. tamArA para mane pUrNa zraddhA che. tamArI AjJAmAM cAlavAvALA sAdhu sAdhvIone huM bhagavAna mahAvIranA sAdhu - sAdhvIonI samAna zuddha mAnuM chuM. mane potAne paNa zuddha sAdhu mAnuM chuM. tamArI AjJA lopavAvALA (ullaMghana karavAvALA)ne saMyama mArgathI pratikULa mAnuM chuM. jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - huM ApanI AjJAnuM ullaMghana nahIM karuM, pratyeka kArya ApanA AdezaanusAra karIza, vihAra cAturmAsa ApanA AdezAnusAra karIza- ziSya nahIM karuM. (terApaMtha saMghamAM koI sAdhu- sAdhvI potAnA alaga ziSya (celA) karI zakatA nathI.) dalabandI nahIM karuM. ApanA kAryamAM hastakSepa nahIM karuM. ApanA tathA sAdhu - sAdhvIono aMzamAtra paNa avarNavAda (niMdA khoTo bhrAmaka pracAra) nahi boluM. koI paNa sAdhu - - pracAra karyA vagara svayaM ene athavA AcAryane jaNAvIza. siddhAMta, maryAdA ke paraMparAnA koIpaNa vivAdAspada viSayamAM ApanA dvArA karelA nirNayano zraddhApUrvaka svIkAra karIza. gaNanA (saMgha)nAM pustako pothIo Adi para potAno adhikAra nahIM jamAvuM. pada mATe (post) mATe umedavAra nahIM banuM. ApanA uttarAdhikArInI AjJA saharSa zirodhArya karIza. -- sAdhvIomAM doSa jaNAze to eno anyatra pAMca padonI sAkSIthI huM A sarvanA ullaMghana karavAnA pratyAkhAna (sogana) karuM chuM. meM A lekhapatrano AtmazraddhA ane vivekapUrvaka svIkAra karyo che. saMkoca, Aveza athavA prabhAvavaza nahIM. A samUha uccAraNa pachI AcArya bhagavaMta maryAdA-patranuM vAMcana kare che je samaya samaya para pUrvAcAryoe banAveluM che prAcIna maryAdAonA AdhAra para sva. gaNAdhipati tulasIe saMgrahita kareluM che. maryAdA - patra (AcArya tulasIracita) adhyAtma . sAdhanAnuM mULa jJAnadhArA pa - jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva sAdhu-sAdhvIo pAMca mahAvrata, pAMca samiti ane traNa guptinI akhaMDa ArAdhanA kare. IryAsamiti, bhASAsamiti ane eSaNA samitimAM vizeSa sAvadhAna rahe. cAlatAM samaye vAta na kare. sAvadya bhASA na bole. AhArapANI pUrI jANakArI karIne le. zuddha AhAra paNa dAtAnA mananI bhAvanA joI, AnAkAnI - Agraha karAvIne le. vastra - pAtra vagere letA ne rAkhatA samaye tathA pUjavAmAM ane paraThavAmAM saMpUrNa sAvadhAnI rAkhe. pratilekhana (palevaNa) ane pratikramaNa karatI vakhate vAta na kare. 8. 2 jinabhASita dharma bhikSu svAmIe sUtra-siddhAMta joine samyapha zraddhA ane AcAranI prarUpaNA karI. tyAga dharma - bhoga, adharma, vrata - dharma - avata adharma, (bhagavAnanI) AjJA dharma - anAzA adharma, asaMyatinA jIvavAnI IcchA karavI te rAga, maravAnI IcchA karavI te dveSa ane saMsAra samudrathI taravAnI IcchA karavI te vItarAga prabhuno dharma che. 8. 3 maryAdAthI sAdhanA saphaLa thAya - bhikSusvAmIe nyAya, saMvibhAga ane samabhAvanI vRddhi thAya te mATe tathA pArasparika prema rahe, kalaha na thAya, ane saMghanI suvyavasthA rahe te mATe aneka prakAranI maryAdAo karI, mULamAM emaNe nIcenI pAMca maryAdAo - niyamo lakhyA hatA. (1) sarva sAdhu - sAdhvIo eka AcAryanI AjJAmAM rahe. (2) vihAra, cAturmAsa AcAryanI AjJAthI kare. (3) pota potAnA ziSya (ziSyAo) na banAve. (4) AcArya paNa yogya vyaktine dIkSati kare. dIkSita karyA pachI paNa koi ayogya nIkaLe to ene gaNathI alaga kare. (5) AcArya potAnA gurubhAI athavA ziSyanI potAnA uttarAdhikArI tarIke cUMTaNI kare ene badhAMja sAdhu-sAdhvIo saharSa svIkAre. (jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 4 siddhAMtanI ekarUpatA gaNanI ekatA mATe e Avazyaka che ke enA sAdhu - sAdhvIomAM siddhAMta agara prarUpaNA (arthaghaTana-mAnyatA)mAM koI matabheda na hoya. ene mATe bhikSusvAmIe kahyuM hatuM ke, "zraddhA, AcAra, kalpa athavA sUtrano koI viSaya potAnI samajamAM na Ave athavA koI navo prazna Ubho thAya to AcArya ane bahuzruta (vidvAna) sAthe enI carcA karavI joie. paraMtu bIjA koI sAthe enI carcA karI ene zaMkAzIla na banAvavA joie. AcArya ane bahuzruta sAdhu je uttara Ape te potAnA manamAM jace (bese) to mAnI le ne na jace to ene "kevalI-gamya' karI de (kevalajJAnI bhagavAnane bharose choDI de), paNa gaNAmAM bheda na pADe. paraspara dalabandI (alagapakSa) na kare. 8. 5 paraspara sauhArda "gaNamAM jeTalA sAdhu-sAdhvI che e badhAmAM paraspara sauhArTa rahevA joIe, koi paraspara kalaha na kare tathA upazAMta kalahanI udIraNA na kare." bhikSusvAmIe kahyuM ke : "gaNanA koIpaNa sAdhu-sAdhvI pratye anAsthA upaje, zaMkA upaje evI vAta karavAnA tyAga che. koImAM doSa dekhAya to tatkAla ene batAvI de paNa eno pracAra na kare, doSone cUMTI cUMTIne bhegA na kare. je doSa jANavAmAM Avyo hoya tene avasara joi tarata ja batAvI de. bahu samaya pachI doSa batAve te prAyazcittanA bhAgI (javAbadArI che tathA koI sAdhu - sAdhvI mATe jAti-kuLa vagerenA kAraNe tucchakAra ke tiraskAra ke apamAnajanaka vAta na kare. aMdara aMdara khaTarAga (kalAha) jAge evA zabdo na bole tathA ekabIjAmAM saMdeha utpanna na kare. gaNa tathA gaNanI guNarUpa vAto kare. jo koI gaNa athavA gaNinI utaratI (halakI) vAto kare to ene Toke ane eNe je vAta karI hoya te AcAryane kahe. jo koI utaratI (halakI) vAta kare ne bIjo e sAMbhaLe to baMne avinIta che. je AjJAne sarvoparI mAne che teja vinIta che. jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 6 gRhastho sAthe nAto na keLave saphaLa sAdhu e ja kahevAya je sAdhanAmAM lIna rahe che. nirlepa rahevA mATe e Avazyaka che ke sAdhu sAdhvIo gRhasthono saMga-paricaya na kare. koInI sAthe paNa gADha saMbaMdha na keLave. 8. 7 bhaviSyadRSTA AcArya bhikSuvAmIe gaNanI suvyavasthA mATe maryAdA karI. emaNe dIrdhadaSTithI joyuM ke bhaviSyamAM vartamAna maryAdAomAM parivartana athavA saMzodhana Avazyaka thaI jAya to ema karavAnI AcAryane sattA ApIne navI maryAdA karavA mATe paNa vidhAna karyuM. pahelAnI maryAdAomAM parivartana yA saMzodhana athavA navI maryAdAonuM nirmANa thAya to sarva sAdhu sAdhvIe eno saharSa svIkAra kare. 9 maryAdA mahotsavanA kAryakramo maryAdA mahotsava terApaMtha saMghanuM nUtana varSa che. A divase vibhinna sthAnoe cAturmAsa karela saMtajano guru Adeza mujaba jyAM AcArya bhagavaMta birAjatA hoya tyAM ekatra thAya che. vigate AkhA varSanI pravRttionuM kAryavivaraNa - reporting gurudeva pAse thAya che. jeo enuM dakSatApUrNa nirIkSaNa karI emAM AcAra, vyavahAra, anuzAsana ane vyavasthAmAM koI truTi ke doSa jaNAya to enA yogya upacAra prAyazcitta karAve che. vizeSa saMprAttio (achievements) mATe yogya upahAra ApavAmAM Ave che. eka ja gurunI dRSTinI ArAdhanA karavAvALA A sAdhako prAyazcitta ane upahAra baMnene saharSa vadhAvI le che. pachI AgAmI varSa mATeno kAryakrama jAhera thAya che. terApaMtha saMghanI avirata cAlI AvelI niyamAvali mujaba mAtra AcArya bhagavaMta ja cAturmAsa pravAsa-vihAra, dizA Adi nirdeza kare che ne pratyeka saMtajana eno hRdayapUrvaka svIkAra kare che. Ama A divase atItanI samIkSA, vartamAnanuM snehamilana ane bhaviSyanI pravRttiono maMgala triveNI saMgama yojAya che. A meLo lagabhaga ekAda mahino cAle che, zAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jemAM saMta samudAyanI sAmuhika pariSado - parisaMvAdo - goSThio yojAya che. potapotAnA anubhavo ane saMsmaraNonuM AdAna-pradAna thAya che. sAmUhika ciMtana - manana, svAdhyAya ane vicAra - vimarza thAya che. jJAnagoSThio thAya che. sAmayika (current) samasyAonuM samAdhAna zodhavAmAM Ave che. terApaMtha saMghanI viziSTatA e che ke saMghano pratyeka sabhya ciMtana-vicAra mATe saMpUrNa svataMtra che ane nirbhayapaNe potAnA vicAro - mata (suggestions) rajU karI zake che. saMghanA samasta sabhyonI abhivyaktio (suggestions) upara samucita carcA-vicAraNA pachI AcArya bhagavaMta pAsethI saMbala (bhAtuM) laI AgAmI varSa mATe vihAra kare che. Ama, AtmAnI satata jAgRti mATe ane saMyamane poSavA mATe banAvela maryAdAo svecchAthI saharSa svIkArI maryAdA mahotsava ujavavAmAM Ave che. A varSe rAjasthAnanA nAgora jillAmAM Avela lADanuM nAmanA gAmamAM tA. 15mI phebruArIe terApaMtha saMghanA vartamAna zAsaka dasamA AcArya zrI mahAprajJajInA netRtva nIce A anokho maryAdA mahotsava manAvavAmAM Avaze. pachI cAlu thAya che zveta vastradhArI akiMcana saMtonI ughADe mAthe ne ughADe page padayAtrA je dezanA vibhinna bhAgo uparAMta nepALa-bhUtAna sudhI vistare che. samaNa - samaNIone deza ane videzanA pradezomAM paNa javAno kAryakrama nakkI thAya che. | kAnadhArA) jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2) (9) _ For Private & Personal use only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - caturvidha saMghano maryAdA mahotsava Atma nirIkSaNano anero avasara (DIplomA Ina jainolojI muMbaI yuni. mAMthI karela che. jaina sAhitya saMmelana jJAnasatromAM bhAga le che.) sAMprata kALamAM caturvidha saMghanI upalabdhio ane truTionuM avalokana. prativarSa mATe AvA saMmelananI jarUriyAta, svarUpa ane mahattva. caturvidha saMgha mATe cAra mahattvanAM pustakono AdhAra laI zakAya. (1) dazavaikAlika sUtram (2) 25NasAra zrIkuMdakuMdAcArya (3) ratnakAMDaka zrAvakAcAra zrI sAmaMtabhadra (4) purUSArtha siddhi upAya zrI amRtacaMdra. caturvidha saMghane ApaNe be vibhAgamAM vaheMcI zakIe. (1) paMca mahAvratadhArI sAdhu-sAdhvI (2) aNuvratadhArI zrAva-zrAvikA. (1) paMca mahAvratadhArI sAdhu-sAdhvInI upalabdhio. (ka) jJAnanA kSetramAM (1) vyAkhyAna dhArmika caryA - aMgata mArgadarzana. (2) dhArmika zikSaNa - prauDha strI - puruSa bALako (3) dhArmika zikSaNa zibira. - jJAnadhArA - - (kha) lekhana paddhati (1) dhArmika rahasyone saraLa bhASAmAM rajU karatAM tattvajJAna sabhara pustako. 10 ke.Ara.zAha jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) bALavArtAonA svarUpe dhArmika mUlyo samajAvavAnI koziSa. (3) judA judA denika ane sAmayikamAM dhArmika pratiSThA vadhAratA lekho. (ga) vihAra mahimA (1) dharmalAbha mATe bhAratabharamAM pagapALA pravAsa. (2) dharmane nAmazeSa thato aTakAvavo. (3) bhagavAna mahAvIranI AjJA pramANe dezATana ane pAlana (gha) sAdhu AcAranuM mahattva (1) paMca mahAvratane dhAraNa karIne jIvana jIvavuM. (2) temanuM cAritra samAja mATe utkRSTa udAharaNa. (2) aNuvratadhArI zrAvaka-zrAvikAonI upalabdhio (ka) jaina samAja samUha bhAvanAnuM utkRSTa udAharaNa (1) sAmUhika jApa (2) sAmUhika prArthanA (3) sAmUhika darzana yAtrA (4) sAmUhika sAmAyika, pratikramaNanI kriyAo (5) sAmUhika pauSadhavratanI ArAdhanA (6) sAmUhika tapanI ArAdhanA. (7) samUha svAmI vAtsalya saMgha jamaNa. (kha) jaina tattvajJAnanA pracAramAM phALo (1) dhArmika pustakonuM vitaraNa (ka) ochI kiMmate (kha) vinA mUlya. (ga) sAdhu-sAdhvInA vaiyAvacanI bAbatamAM sadA tatparatA. (gha) upAzraya, AyaMbila zALAnuM sthAvarajaMgamAM milkata va. upArjana saMrakSaNa ane nibhAva. (Da) jaina samAjane eka taMtuthI bAMdhavA mATe saMghanI racanA, lokazAhI jJAnadhArA ( 11 ) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhabe saMcAlana ane dIrdhadaSTithI pravRttio karavI. (ca) divALInA tahevAro nimitte rAhatadare tathA bheTarUpe mIThAI vitaraNa. (1) paMca mahAvratadhArI sAdhu sAdhvInI khAmIo (ka) jJAna pracAranA kSetre : (1) vyAkhyAnamAM AgamanA dAkhalA cIlAcAlu svarUpe na ApatAM navIna svarUpa jarUrI. (2) bhASAkiya jJAnanI maryAdA (vadhAre bhASAo zikhavA mATe prayatna jarUrI. (3) eka bhASAnuM sAruM jJAna bIjI bhASAmAM bhASAMtara na karI zakavAthI vikAsanI maryAdA. (kha) sAdhu sAdhvI samAjanI khAmIo (1) nAnI vayanI dikSAthI saMpUrNa samajaNanA abhAvathI jaina samAja mATe prazno upasthita thAya. (2) ziSyagaNa pAse managamatuM kArya karAvavAnI icchAthI samAjamAM badanAmInA prasaMgo upasthita thAya. (3) sarva sAdhu-sAdhvIno mokSamArganI ArAdhanA mATenI bhAvanAno vikAsa karavo. (ga) sAdhu sAdhvI samAje na karavA yogya kAryo (1) vyaktigata ke potAnA gaccha ke saMghane saMpradAyane pratiSThAnA vadhArA mATe saMgha pAse AzA rAkhavI. (2) moTI tapazcaryA pachI prasiddhino moha rAkhavo. (3) potAnA cAturmAsa nimitte vividha kAryakramo karAvavA mATe saMghane salAha ApI pharaja pADavI. zAnadhArA 12 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) saMghanAM kAryo ane anya bAbatomAM DakhalagIrI karavI. (5) jJAnano upayoga arthaupArjana mATe na karavo. (2) aNuvratadhArI zrAvaka zrAvikAonI khAmIo. (ka) vyakti tarIkenI truTio (1) dekhAdekhInI asarathI dharma karatAM adharma vadhAre. (2) bIjA dharmonI sarakhAmaNImAM ApaNo dharma uNo na rahI jAya te mATe kAryakramonuM Ayojana ane nakala. (3) sAcuM jJAna meLavavAnI tIvratA nahivata. (4) dharmasthAnakamAM sAdhu-sAdhvI pAse potAnI, potAnA kuTuMbanI koI paNa bAbatanI carcA karI mArgadarzana meLavavuM. nikaTatA keLavavI. (5) jaina dharmanI zikSA pramANe AcArano abhAva. (kha) saMgha tarIkenI truTio (1) ghaNuM badhuM anAmata bhaMDoLa hovAthI binajarurI bolIo baMdha karavI. (2) sAdhu-sAdhvInI pAlakhI nimitto bolI baMdha karavI. (3) sAdhu-sAdhvInA rokANa ane vihAra daramyAna temanA jIvana ane zIlanI surakSAno pUrepUro bhAra uThAvavo. (4) nAnA saMghone madada karIne temane paNa dharmano lAbha Apavo. (5) mAtra AyaMbila zALA, mAnavarAhata ke davAkhAnA phaMDa va. kAryonI sAthe samAjanA utsAhI ane utkarSa mATe satata puruSArtha karatA sAdharmika bhAIo mATe dareka prakAre madada karavI. dA.ta. (a) rojagAra vinimaya yojanA. (ba) beMka agara nANAMkIya saMsthAo pAse RRNa levA mATe jarUrI mArgadarzana (te kSetranA nivRtta sevAbhAvI nAgariko pAsethI) (ka) kAyadAnI salAha maphata agara rAhata dare. 13 jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Da) nAnA udyogonA vinimaya, vecANa ane nikAsanA kSetramAM bane teTalI madada. saMmelananuM mahattva dazavaikAlika sUtramAM bhagavAna mahAvIranA samayanI paraMparA je zrutajJAna dvArA cAlI AvatI hatI tene laMbANanA svarUpamAM mUkavAmAM AvI. Ama karavAthI bhAvi peDhI cokkasa niyamonuM pAlana karI zake. have abhyAsa karatAM jaNAya che ke bhagavAna mahAvIranA samayanI sAmAjika, rAjakIya, bhaugolika ane Arthika paristhiti AjanI paristhiti karatAM judI hatI. hAlamAM temAM ghaNA pheraphAro thayA che. te samaye anya dharmo - muslima, khristI, pArasI va. nuM astitva hatuM ke nahIM teno koi ullekha nathI. hAlamAM A bIjA dharmo bhAratamAM khUba ja sArI rIte phelAyela che. taphAvato nIce pramANe che. (1) pahelAnA vakhatamAM vihAra karatI vakhate nadI-nALA Ave to cokkasa niyama ane prAyazcitta sAthe pAra karavAnI vAta hatI. AjanA yugamAM nadIo upara pUlo baMdhAI gayA che. (2) bhagavAna mahAvIra temaja ziSyagaNa gocarI mATe cokkasa niyamo sAthe gocarI game tyAMthI svIkAratA hatA. hAlamAM ApaNo jaina samAja te kArya kare che. (3) bhagavAna mahAvIranA samayamAM bauddha dharma ane vaidika dharmanI zALAo hatI. atyAre ApaNe tyAM aNunI dharmasabhA paNa che. A uparathI ApaNe ema kahI zakIe ke vyakti-sthAna na jotAM eka sarva sAmAnya kAryakramanI rUparekhA nakkI karavI joie. A mATe AvA saMmelanonI jarUrIAta che. jemAM kAryakramanI rUparekhA nakkI karIne dara varSe cokkasa pheraphArone svIkArIne teno saMpUrNa amala jaina samAjamAM thAya te jovuM atyaMta jarUrI che. jJAnadhArA 14 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dA.ta. (1) ApaNe moTAM zaheromAM sAdhu sAdhvIne laghuzaMkA ane vaDI zaMkA mATe saMDAsanA upayogano sudhAro dAkhala karyo te khUba ja aucityapUrNa che. (2) ApaNe mAIka vAparavAnI chUTa ApI jeno upayoga sAdhu sAdhvI potAnA saMpradAyanA AcAryanI AjJA pramANe kare che. saMmelananuM svarUpa bhAratavarSamAM jaina dharmane cAra prakAre pALavAvALA jaino che. temAM vividha bhASAono paNa samAveza thAya che. mukhyatve zvetAMbara sthAnakavAsI, zvetAMbara, mUrtipUjaka, digaMbara ane terApaMtha mukhya che. bhaTTAraka prathAvALA mULabridrI - karNATaka ane tenI AjubAjunA pradezomAM che. A badhA samudAyonA potapotAnA akhila bhAratIya staranAM mahAmaMDaLo che. dA.ta. akhila bhAratIya zvetAMbara sthAnakavAsI jaina konpharansa, ghaNAbadhA matabhedo hovAthI jainadharmanA be phirakAone bhegA karavA e paNa bhagIratha kArya che. ApaNe akhila bhAratIya zvetAMbara sthAnakavAsI jaina konpharansathI zarUAta karIe. ApaNuM dhyeya mAtra atyAranA samayamAM jainadharmanI rUDhIgata sthiti ane rItarIvAjono vicAra karIe to paNa ghaNuM kArya thaze. ApaNe bIjA mATe dAkhalArUpa banI zakIzuM. teone paNa ApaNAmAMthI preraNA maLaze. huM A mATenuM kAlpanika svarUpa ApanI samakSa rajU karUM chuM. akhila bhAratIya zvetAMbara sthAnakavAsI jaina konpharansane prathama dezanA pAMca vibhAgamAM vaheMcI nAkhavI. (1) pUrva (2) pazcima (3) madhya (4) uttara (5) dakSiNa. ahIM bhAratabharamAM gujarAtI bolatA jaino ane gujarAta bahAra jaine vaselA jaina dharma pALatA jainone samAviSTa karI zakAya. thoDuM vistRta svarUpa ApavA mATe bhASAono umero karI zakAya. jJAnadhArA 15 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama karavAthI dareka gAma-zahera jillA mathaka sAthe saMparkamAM haze. dareka jillo rAjyakakSAe saMparkamAM raheze. dareka rAjya potAnA vibhAgamAM saMparkamAM raheze ane dareka vibhAga vaDAmathaka sAthe saMparkamAM raheze. A dezanI kakSAe sthapAyelA maMDaLa dvArA bIjA phIrakAo sAthe saMparkamAM rahIne dhArmika bAbatomAM eka vAkyatA Ave te mATe sahakAra Ape. A dezanI kakSAnA maMDaLa dvArA rAjya sarakAro, kendra sarakAro sAthe vicAra vinimaya karIne dharmanA Adarzono amala thAya. dA.ta. (1) katalakhAnAnI saMkhyAmAM koIpaNa vadhAro nahIM. paMcavarSIya yojanAno abhyAsa. (2) matsya udyoganI maryAdA (3) rezamanA udyogamAM paNa zakya maryAdA. A maMDaLa AMtara rASTrIya dhArmika saMmelanomAM potAnI hAjarI ane bhAga le. A mahAmaMDaLa bIjA phirakAo sAthe saMparkamAM rahIne jenoe laghumatImAM potAne gaNAvavA ke kema ? jevA rAjakAraNanA praznomAM yogadAna Ape. A sAmAnya rUparekhA ApI che. A kArya muzkela jarUra che paNa asaMbhava nathI ke azakya nathI. A mATe bIjA samAna vicArasaraNI dharAvatA variSTa ane anubhavI vyaktio sAthe besIne vigatavAra carcA karI zakAya che. ApaNA samAjamAM AvA dIrdhadaSTivALA mahAnubhAvonI khoTa nathI. sevAbhAva e jenonA guNa che tethI kArya cokkasa saraLa ane saphaLa thAya ja. astu. kAnadhArA) jJAnadhArA (6) (jainasAhitya jJAnasatra-2) janasAhitya jJAnasatra-2) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ekatA, saMgaThana ane saMvAditA (zrI manoja jaina, ema.e. mahAvIra adhyayana kendra jJAnatIrtha kobA gAMdhInagaramAM jaina jJAna bhaMDAranI prAcIna tathA tADapatrIya hastapatronI jALavaNI ane saMpAdana saMzodhananI pravRtti sAthe saMkaLAyelA che. kailAsasurisAgara jJAnamaMdiranA traimAsika patranuM saMpAdana kare che.) jJAnadhArA vartamAna jaina dharmasaMghanI saMsthApanA paramAtmA zrI mahAvIra dvArA thayela che. A saMghanI vyavasthA praNAlI vizvamAM ajoDa che. jema jainatattvajJAna saMsAramAM sarvazreSTha che tema tenA caturvidha saMghanI racanA paNa tulanAe aneka rIte viziSTa che. A saMghanI zaktiono sucAru samanvaya thAya to tenA ghaNAM sundara pariNAmo upajAvI zakAya che. kaliyugamAM saMgaThanamAM zakti rahelI che evuM je kahevAyuM che te vAstavika che. jaina saMghanA cAreya phirakAo pAse je zakti sAmarthya rahelA che te jo eka thaine bahAra Ave to jaina tarIke tenA ati uttama pariNAma lAvI zakAya che. vartamAna jaina saMghanI sthitine jotA ApaNI oLakhANa jhAMkhI thayelI jaNAya che. tenuM kAraNa paNa najara sAme ja che ke ApaNe saMgaThita thaine vizva samakSa nathI rahyA. manoja ra. koIpaNa samudAyane Aje vizvanA pravAha sAme TakavA mATe vartamAna sthitine lakSamAM laIne tadanurupa potAne susaMkalita ane susajja thavuM paDe che. jaina tarIke ApaNe A dizAmAM avazya prayatna karavA joie. te mATe jaina ekatA ane saMgaThana dvArA saMvAditA UbhI karIne ApaNe samagra saMsAramAM potAnI AgavI chApa UbhI karI levI samayocita gaNAze. Aje jainasAhitya jJAnasatra-2 17 jaina Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmInArAyaNa jevA apekSAe Adhunika saMpradAyo paNa saMgaThita thaIne saMsArabharanA lokone prerita karI rahyA che. tema jaina saMghe paNa pahela karI levI joie. ApaNo itihAsa jotAM jaNAze ke sAmAnyapaNe ApaNe Ama karatA rahyAM chIe. vizvanA anya dharmomAM jaina dharmanuM jema uttama sthAna che tema te vaijJAnika tathyothI paNa susajja che ja. jarurata che ene saMgaThita karIne ekarUpa karavAnuM. A kArya agharuM gaNI zakAya paNa prabuddha ane vicAravaMta evA A samAja mATe azakya to nathI ja. eka rIte vicAra karatA jaNAya che ke jainadharmasaMghanA cAreya phirakAo pota- potAnuM lebala bhUlIne eka thaI jAya te IcchanIya che paNa najIkanA kALamAM e zakya banI jAya tema nathI. chatAM paNa premabhAva ane AtmIyatA vadhArIne to A dizA tarapha cokkasa prayatna karI ja zakAya che. matabhedo ane saMpradAyabhedo potAnA sthAne hoya te haju barAbara che paNa bAhya jagatamAM to ekamata hoIe te ja hitakara bane che A kArya kharekhara AjanA yugamAM karavA jevuM che. tenA mATe sarva prathama bAdhaka tattvone thobhAvI devA atyanta jarUrI che. ApaNI pharaja paNa eTalI ja banI jAya che ke ApaNe aMdaro aMdara eka bIjAne kharAba dekhADavAnI ke halakA citaravAnI ke pachI toDI pADavAnI koziza na karIe. zakya hoya tyAM sahayogI banIe. koIpaNa saMgha ke samudAyane prabhAvI rIte AgaLa AvavA mATe sAmUhika ane sarvasammata UMcuM dhyeya, vyApaka dRSTi tathA ekasamAnatAnI oLakhANa UbhI karavI joie. dareka saMpradAyane potapotAnA dhyeyo to hoya paNa eka UMcA dhyeyane laIne eka ja pleTaphorma para AvavuM azakya nathI. te paNa tulanAtmaka rUpe vartamAna vAstavikatAone sparza karatuM hoya ane lokahRdayane apila karatuM hoya tevuM vyApaka ane sahu mATe lAbhadAyaka tathA aparihArya dhyeya pasaMda karI zakAya. saMgaThana AjanA pariprekSyamAM AgaLa AvavA atyanta jarUrI manAya che. jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 18 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te be rIte zakya banI zake che. eka to ApaNI sAme rahelA vidharmI paDakAro ke rAjakIya bhayasthAno ke pachI sAmAjika samasyAo che tene dUra karavAnA prayAsa rUpe dhyeya banAvAya. bIjI dRSTie ApaNI sAme rahelI zreSTha takone vadhAvI laIne dhArmika ke sAmAjika rIte AgaLa AvI zakIe te che. ApaNI zaktiono upayoga karIne ApaNe Arthika, sAmAjika, sAMskRtika, naitika ane dhArmika Ama pAMca prakAre AgaLa vadhavA susaMgaThita thaI ApaNI kSamatAono upayoga karIne unnata samAjanirmANa karI zakIe chIe. eka sarve anusAra mAtra muMbaImAM ja jaino potAnA chokarAone konveTa skUlo vageremAM bhaNAvavA mATe varSe dahADe aMdAje rUpiyA 2,000 karoDa (be hajAra karoDa)no kharca kare che. emAM bahu moTo bhAga krizciyana skUlonA phALe jAya che pUrA dezanA zaherono AMkaDo to AkAzane AMbI jAya tevo haze. ApaNA ja rUpiye ApaNAM bALakone ApaNA dharmathI yukti-prayuktio pUrvaka dharmabhraSTa karatA hoya che. teonI ejyukezana bAbate mizana ekatA sarvavidita che. vaLI ApaNI navIpeDhIne pAzcAtya saMskAro gaLathUthInI jema pIvaDAvI de che te naphAmAM. pachI to ApaNI navIpeDhI nAma mAtrathI ja jaina rahI jAya che. je ApaNI saMskRti ane dharma mATe kuThArAghAta sarje che. ApaNA pUrvajo ane dharma pratye suga athavA aNagamo pedA karI ane pAzcAtyo mATe bahumAnabhAva dharAvato thAya che. pariNAme dhArmika, sAmAjika adhaHpatana dvArA potAnI amUlya zaktiono durvyaya karI nAkhe che. potAnA ja kuTuMba, parivAra mATe te asamaMjasya pedA kare che. paraMparAe ApaNA ja mahAna dhArmika ke sAmAjika mALakhAne pArAvAra nukazAna zarU thAya che. krizciyAniTInA kusaMskAronA kAraNe ApaNI yuvA peDhI Aje naitika rIte nabaLI paDI che teno punaruddhAra saMgaThita samAja dvArA ja zakya che. tene rokavA ApaNe zikSaNa jevA pAyAnAM kAryone AvA dhyeya sAthe joDI devA joie. jJAnadhArA - 19 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnA mATe sarva prathama jaina skUlo UbhI karIne jemAM uccazikSaNanI sAthe jainadharmanA pAyAnA siddhAntone saMkalita karI navI peDhIne susaMskArI banAvI zakAya to jaina samAjanA paise jenone ja barabAda karatI konTeTa skUlonA zikSaNathI ApaNI bhAvi peDhIne bacAvI zakAya. A kArya mATe paNa samajIne bhegA thaI zakAya ema che. AvuM umadA kArya jaina yuvaka mahAsaMgha dvArA amadAvAda ane muMbaI jevA zaheromAM chellA be varasathI cAlu thayuM che te ghaNuM ja AvakAradAyaka che. saMgaThita ane saMvAdita dhyeya sAthe tAla milAvavAthI vizva samakSa eka AbhA sAthenuM vajana paDe che teno tAjetarano dAkhalo che. A varSe ja yuropamAM thayela vizvadharma saMmelana. tenI prArthanA sabhAmAM kai prArthanA bolavI te aMge vicAraNA thaI hatI. badhA dharmonA loko sAmela thayelA parantu teo paraspara matabhedavALA hoI temanuM maMtavya nakArIne ekamate potAnI rajuAta karanAra jenonI prArthanAne sarvamAnya karI, te ja prArthanA pUrA saMmelanamAM bolavA mATe nakkI thayuM hatuM. zuM A eka ja dAkhalo ApaNane AtmamaMthana karavA pUrato nathI? saMgaThita samAja vyavasthA thakI ApaNe bhUtakALamAM kevA majabUta hatA te to ApaNo bhavya bhUtakALa vAgoLIe to Dagale ne pagale ApaNane tenI mULabhUta pAyAnI vAto saheje jANavA maLI zake che. eja jena saMghanI saMvAdita ekatAnA kAraNe samrATa akabara jaina dharmathI kalpanAtIta rIte prabhAvita thayo hato. jaina saMghane paNa tenA kAraNe ghaNo ja umadA lAbha thayo hato. eTaluM ja nahi paNa samagra hinduone paNa e jainAcArya muMDakAverAthI bojamukta karAvI zakyA hatA. jenonA saMgaThita eka avAjathI je pariNAmo AvI zake tenI kalpanA karIe to paNa ApaNane utsAhita karI de evI saMbhAvanAo rahelI che. eka vicAraNIya prazna che ke atyAra sudhImAM InkamaTekSanI ke koipaNa reDa paDe che teno rekorDa sAMbhaLIe to khabara paDyA vinA nahIM rahe ke sauthI (jJAnadhArA. (20) janasAhitya jJAnasatra-2) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhAre jenone bhogavavuM paDe che. ApaNA pAsethI dara varSe hajAro karoDa rUpiyA ugharAvI levAya che ne chatAMya saMgaThita avAjanA abhAvamAM ApaNe mUMgA moMe te svIkArI laIne, herAna parezAna thaIne Arthika rIte ghasAIne, sAmAjika rIte badanAma thaie chIe. AnI sAme siMdhI ke muslima vagere komano dAkhalo vicArIe to teonA saMgaThananA kAraNe temane koI jAtanI UnI AMca AvatI nathI ne teo vyApArika kSetre niraMtara unnati sAdhI rahyA che. eTaluM ja nahi paNa vaMzaparaMparAgata rIte vyApArika gaNAtI jena komathI paNa Aje teo dhaMdhAnI bAbate agresara thayA che. ahIM koInA khoTA kAryane sAruM kahevAno Azaya nathI paNa ATaluM to cokkasa kahI zakAya ke nAnuM khoTuM karanAra ane e rIte vadhumAM vadhu prAmANika rahenArane vadhumAM vadhu daMDavAmAM AvI rahyo che to te mAtra saMgaThananA abhAve ja. saMgaThita nathI thayelA jaina samAjanI eka vAstavika samasyA e paNa che ke ApaNA ja samAjanI saMskArI kuTuMbanI dIkarIone phosalAvIne muslima nabIrAo upADI jAya che eTaluM ja nahi paNa lagna karI lIdhA pachI temanI je hAlAkI kare che te to najare joie to ja samajAya evuM che. punAnI mAchalI bajAramAM kadAca koI jaina gharanI chokarI mAchalA vecatI jovA maLI zake che. AvI ghaTanAo pUrA samAja mATe paDakAra ja gaNI zakAya evI che. AvA to aneka prakAranAM bhayasthAno ApaNI samakSa paDyA ja che jo teno ekatAnA hUMphavALA saMgaThanathI vahelAsara upAya nahi karIe to AvuM badhu to ghaNuM bhogavavAnuM AvI zake. saMgaThana ane ekatA-mUlaka saMvAditAthI prApta thatA lAbho paNa aneka che. teno bahujana hitAya bahujana sukhAya upayoga karIne jainazAsananI yazogAthA laherAvI zakAya tema che. Aje vizva stara para evo eka nUtana, sukhI ane prabuddhavarga ubharI rahyo che je potAnI eka zreSTha oLakhANa jhaMkhI rahyo che. jainadharmanuM dhArmika baMdhAraNa ane jainonI sAmAjika vyavasthAo tathA jIvanazailI ghaNI ja susajja che, mAtra bAhya rIte dekhAtuM (21) jainasAhitya jJAnasatra-2). jJAnadhArA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra jo susaMgaThita thAya ane je khAmIo dekhAya che te dUra karAya to e prabuddhavarga jainatvathI cokkasa prakAre prabhAvita thaI zake che. sAthe sAthe ApaNe dhArmika, sAmAjika, naitika ane sAMskRtika rIte pUrvakALe meLavelA mahAna lAbho punaH meLavI zakIe tema chIe. sujJajanone khabara haze ja ke chellA be varasathI jaina samAjane saMgaThita karavA mATe AcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI prerita vividha stare pravRttio - thaI rahI che. jemake DaoNkTarsa pheDarezana, jene eDavokeTa pheDarezana, jena vyApAra udyoga sevA saMsthAna, jaina sI.e. pheDarezana, yuvAsaMgaThana ityAdi dareka stare saMgaThano dvArA jaina saMghanI veravikhera zaktione jena evA eka nejA heThaLa ekatrita karavAnuM AjanA jamAnAmAM sauthI vadhu jarUrI ane agatyanuM gaNAtu kArya karAI rahyuM che. AnI phaLazruti rUpe jaina saMghane jabarajasta phAyado thavAnuM cAlu thayuM che. temAMno eka ja dAkhalo che mahArASTramAM A vakhatanI vidhAnasabhAnI cUMTaNIo. muMbaInA vAlakezvaramAM jenonI bahusaMkhya vastI che je ghaNI zaktisaMpanna che. A vakhatanI cUMTaNImAM tyAMnA je umedavAranI sAme mukhyamaMtrInA banevI harIpha hatA. enI sAme jItavAnI umedavArane potAne paNa koI AzA na hatI. paNa jyAre ApaNA yuvaka mahAsaMghanA yuvAno emanA samarthanamAM umaTI paDyA tyAre voTa ApavAmAM udAsIna evA jenone ghare ghare jaI preraNA karI mAtra sAMjanA 3 thI 5nA gALAmAM voTa apAvI azakya evI jItane zakya karI dekhADI ane jaina samAja mATe eka bhAvi dizA sUcaka dAkhalo besADI Apyo, jenI ghaNAkharA vicArakoe noMdha paNa lIdhI che. punaH noMdha levI joie ke ApaNo jaina dharma e vizvanA bIjA tamAma dharmo karatAM zreSTha che ane tene vaijJAnika dRSTikoNano je samanvaya maLela che tene jaina samAje pracAra-prasAranA AjanA jamAnAnA atyanta prabhAvI mAdhyamono upayoga karIne ApaNI bhAvi peDhIne AbAda ugAravA sAthe jaina saMgaThita zaktionA sucAru samanvaya sAthenA vyAvahArika abhigamothI jJAnadhArA (22) jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvanA tamAma vicAraka vargane prabhAvita karavA prayatnazIla thavuM joie. ane to ja ApaNane je ajeya jainazAsana maLyuM che teno savI jIva karuM zAsana rasI evI bhAvanA sAthe parasparopagraho jIvAnAm siddhAntane caritArtha karI zakIzuM. saMgaThana ane ekatAmAM je hitakArI zaktiono samanvaya rahelo che tene gAMdhIjInI svataMtratAnA caLavaLanI jema eka eka jaina vIronA kAna sudhI pahoMcADIe ane temanI susupta cetanA jo jagADI jANIe to ja AjanA A jJAnasatranI eka siddhi thaI gaNAze, tevuM mAruM cokkasa mAnavuM che. aMte ApaNe jo saMgaThita ane saMvAdita abhigamane apanAvIzuM to ja surakSita ane AbAda thaIzuM te covIsa kereTanA suvarNa jevuM nakkara satya che. A viSaya caturvidha saMghano prANaprazna gaNI zakAya tevuM vartamAnanA saMdarbhamAM kahI zakAya che, tene najaraaMdAja na karIe evI zubhakAmanA karuM chuM. ApaNe vizvastare saMgaThita ane saMvAditAvALI ekatA UbhI karI vizvabharamAM dhArmika, sAmAjika ane sAMskRtika dRSTie uttama staravALuM pleTaphorma ApIne ubharatAM jatAM nUtana vargane, ke jeo vagara AlaMbane jena gharmane zreSTha samajIne potAnI meLe ja apanAvatA thayA che emanA mAnasane apIla karanArI taka ApIe ane tenAthI khUba ja sAro evo pratisAda meLavIne, jena tarIke lokahRdayane AkarSe tevI chApa UbhI karIe. eja AjanA pariprekSyamAM bahumUlya prabhAvanA gaNI zakAya. .:33 : T kAnadhAra jJAnadhArA 23 (jainasAhitya jJAnasatra-2) nisAhitya jJAnasatra-2 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ekatA saMgaThana ane saMvAditA yogezabhAI bAvIzI (jaina DIplomA Ina jainolojI muMbaI yuni. mAMthI karela che. jaina dharmanA abhyAsu yogezabhAI jainolojI elImanI esosIezana sAthe saMkaLAyelA che. AgrAroDa sthA. saMghANI jaina saMghanA pramukha che.) jJAnadhArA A viSaya ghaNo ja vizALa tema ja AjanA kALa pramANe khUba ja agatyano che. jeno eTale ke jainadarzananA siddhAMtomAM mAnanAro samudAya. je pahelAM paNa eka hato, Aje paNa eka che ane bhaviSyamAM paNa eka ja rahevAno che. mArA mata pramANe A samudAya eTale ke jainadharmI loko nIcenA upadeza sAthe temaja kevaLajJAnI siddha bhagavaMtonA upadezanA sahAre eka banyA che. jemAM uddeza ke lakSya che siddhatva prApta karavAno ane teno patha ke mArga che karma siddhAMta, tema ja karma nirjarAno. uparanA dareka lakSaNo jena dharmanA mukhya mahattvanA cAreya phirakA ane tenA peTA saMpradAya pUrepUro mAne che ane samarthana Ape che, ane jyAre lakSya ke uddeza tathA teno mArga badhAno eka che tyAre ekatA to che ja tema mAnavAmAM jarAya atizayokti nathI. ahIM eka dAkhalo ApuM chuM ke muMbaImAM rahetA eka suzrAvakane tyAM be dIkarA moTA thayA ane tenA vyAvahArika prasaMgo UbhA thatA jagyAnA abhAvane kAraNe bIjI jagyA laI moTA-dIkaro vahu alaga thayA. bAjuvALA paDozI kahe ke moTI vahune sAsu sAthe na bhaLavAne kAraNe alaga thayA che. tevI ja rIte bIjA darzanavALA sAcI vastu na jANatA hovAthI jainonI ekatAne vize savAla uThAve che paraMtu te teonI samajaNa mAtra che. bAkI jaino eka hatA - 24 - jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja so Ta anuyAyIo bhu mahAvIra se che ane raheze temAM lezamAtra zaMkAne sthAna nathI. jenuM bIjuM udAharaNa ghATakopara - muMbaImAM uvasaggaharaM pArzvanAthanA derAsara upara Apatti AvI tyAre bilakula ahiMsaka rIte cAreya phirakAnA AcArya bhagavaMto ane agraNIo eka thaI ane temAMthI sahI salAmata bahAra AvavAno dAkhalo A ja varSano che. je jainonI ekatAno samarthaka che. paraMtu A prazna dhArIe teTalo sahelo ane saraLa nathI paraMtu agharo paNa nathI. gaNi - gaNadharoe uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM che ke ___kammuNA bambhaNo hoI, kammuNA hoI khatio vasA muLa do, sudro dava mukhaT || mArA prabhu mahAvIra jyAre karmane sarvoparI mAne che to tenA anuyAyIo to karmane sarvopari mAnavAnA che ja paraMtu kALakrame kALa, bhAva, dravya ane kSetra pramANe vyavahAranayane AgaLa karIne mukhya phirakA eTale ke zvetAMbara ane digambara ane temAM zvetAMbaranA pAchA be saMpradAya - sthAnakavAsI ane derAvAsI. temAM sthAnakavAsImAM be peTA saMpradAya eTale ke sthAnakavAsI ane terApaMthI. A badhAnA peTAsaMpradAya, gaccha ane vADAo che paraMtu A badhAnI racanA vyAvahArika rIte samAjamAM susaMskRta saMcAlana ane siddhAMtone AdhAre che paraMtu tenuM lakSya ane patha to eka ja che. prabhu mahAvIre kahyuM che ke aneka bhede siddhA, jema parvatanI Toca eka ja hoya paraMtu tyAM pahoMcavAnA rastA aneka hoya tema ja amArAM badhAnuM lakSya eka ja che paraMtu te lakSya sudhI pahoMcavAnA karma nirjarAnA prakAra alaga alaga che. teno artha rakhene ema na karavo ke amArAmAM ekatA nathI. amAro dharma AtmalakSI che. AtmAne zuddha caitanya svarUpe mANavo che, te ja satya che, sarvajJa che, niraMjana nirAkAra che. kadAca tene koI nizcayanayathI mAne, koI vyavahAranayathI anubhUti kare paraMtu lakSya AtmAne oLakhavAnuM ja che. have A jaina saMgha eTale ke sAdhu - sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA badhA ja chamasta che ane A kALamAM nizcayanayathI prabhu mahAvIranA siddhAMtonuM kadAca ajJAtapaNe ullaMghana thatuM haze, je kadAca zakya haze ane svIkArya haze jJAnadhArA (25 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMtu potAnA matAgrahane haThAgrahamAM badalAvIne mithyAtvane puSTi ApIne jo tenuM poSaNa karI rahyA hoya to te khUba zocanIya che! ane niMdanIya che! tyAra bAda tenA upara AkSepo ane prati AkSepo khUba ja gaMbhIra pariNAma sarjI zake che. A viSama paristhitimAM samadraSTioe mahAmusIbate prApta karelA samyakratnanI jatanA karavI ati muzkela thaI gaI che ane jeno artha dUra UbhelA ema samaje che ke jenomAM ekatA nathI. ATalA badhA gaccha, vADA, saMpradAya ane phirakAmAM jainadharmIo vaheMcAI jarUra gayA ane kALakrame teomAM matabheda paNa UbhA thayA paraMtu manabheda bilakula nathI. hajI paNa badhA ja covIsa tIrthaMkaramAM ja mAne che ane tenA covIsamA tIrthaMkara mahAvIra svAmI che tema svIkAre che. kriyAyogathI kadAca tame alaga cho ane huM ja sAco chuM tevuM bhaktiyogathI mAnavAvALAne mAre kahevuM che ke bhAvayogathI to tamAre siddhazilA upara ja pahoMcavuM che ne ke haju paNa bhavATavimAM bhaTakavAnI IcchA che? eka saMpradAyanA upAzrayamAM bIjA saMpradAyanAM sAdhu-sAdhvIne praveza nahIM, tenuM cAturmAsa nahIM thAya tevuM mAnavAvALAne kahevuM che ke upa eTale AtmA ane Azraya eTale ke vAsa jeNe badhuM ja tyAgIne AtmAmAM vAsa karyo che tevA sAdhu saMto mATenuM AvuM valaNa tame zA mATe karo cho ? tame karmanI nirjarA karI rahyA cho ke vadhu bAMdhI rahyA cho ? A AtmanirIkSaNano avasara che. have vAta karIe saMgaThananI. saMgaThana eTale ke eka ja prakAranI vicAradhArAmAM mAnanArA samudAyanuM gaThana eTale ke samUha baMdhana. phekTarImAM varkaronuM saMgaThana hoya, rAjakIya kSetre alaga alaga bIjepI / sAmyavAdI ke koMgresInuM saMgaThana hoya paraMtu A to bhagavAna mahAvIranAM siddhAMtomAM mAnavAvALA phakta saMkSI paMcendriya eTale ke saMpUrNa jIvatattva tarapha karUNA darzAvanArAnuM saMgaThana che. Ano vaizvika stare amala karavAno vAro AvI gayo che. jo mAnavatAnuM saMgaThana thAya to ja prabhu mahAvIre racelI saptabhaMgI, gaNadharano syAdavAda, ane badhA ja tIrthakarono anekAntavAdano amala thayelo gaNAya. jJAnadhArA 26 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMtu A badhI ja vAto phakta graMthomAM jaDAI gaI che. ApaNe badhA ja mana-vacana-kAyA dvArA vANI-vartana dvArA AcaraNamAM zuddha ahiMsA vaNI laIe to jagatanA badhA ja mAnavI ApaNe saMgaThanano dAkhalo laI zake ane ApaNI sAthe joDAI zake. mArA mata pramANe saMgaThana eTale ke dIkSA paryAyamAM moTA evA sAdhu saMtonA milana ane vicAra vinimaya, jJAnI ane samyaphadaSTivALA manuSyonA vicAra vinimaya sAthenuM eka evuM baLa ke je aMdara aMdara thatA AkSepone aTakAve. mithyAtvane puSTi ApatA dareka jaNane cetave ane badhA ja vacce saMvAditA jALavI te suMdara majAnuM saMgaThana banAve ke jenA dvArA jenadharmIonuM ja nahIM paraMtu samasta bharata kSetramAM hiMsA - kaTutAnuM vAtAvaraNa palaTAvI zakAya ane bhAIcArAnuM vAtAvaraNa nirmANa pAme tenI Aje khAsa jarUra che. A eka vikaTa prazna che. vicAra mAgI le tevo koyaDo che ane temAMthI bahAra AvavA vizALa dRSTinI jarUra che. sAcA jeno mATe jJAna satramAMthI eTaluM ja zIkhavAnuM ke kriyAmAM bheda che paraMtu vyavahArano bheda pakaDIne besI na raho, nizcayanayathI AtmAnI zodhamAM maMDI paDo, jinavANIthI viparIta zraddhA prarUpaNAthI bacatA raho ane AMkhamAM karUNadaSTi keruM aMjana AMjIne narkathI devaloka sudhI eTale ke dareka gatinA ekendriyathI paMcendriya sudhInA jIvo pratye A ja dRSTi keLavIne eka evuM saMgaThana banAvo ke je akhAtanA dezonuM yuddha aTakAvI zake, je mAnavatAnI maheka phelAve ane jaina dharmanAM siddhAMtone dareka jIvatattva sudhI pahoMcADI zake. jema meghadhanuSya varasAda varasyA pachI racAya che temAM sAta raMga hoya che paraMtu sAco raMga to tenI pAchaLa mULamAM rahelo sUryanA prakAzano sapheda raMga ja che tema darzana aneka che paraMtu sAcuM darzana phakta jaina darzana ja che tevuM tamArA vyavahAra ane saMgaThana vaDe loko sudhI pahoMcADo. mahAvIra svAmIe kyAreya koI jIva pratye jAta-pAta ke liMgabheda rAkhyo na hato. nAnAmAM nAnA sAdhu ke cauda pUrvanAM jJAnanA ghaNI evA gautama prabhu pratye paNa samAna vyavahAra rAkhelo. saMvAditA eTale ke vAtacIta, vyavahAra ane saMvAdo dvArA upasthita jJAnadhArA 27. jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayelA praznano ukela. AvI paDelI ApattinuM nivAraNa ane koInA paNa hRdayamAM ke manamAM kaTutA, rAga, dveSa na janme tevA vicAra, vANI ane saMvAdanuM AdAna pradAna te saMvAditA. gaNadharonA samayamAM mathurA banArasa ane vallabhIpurathI cAlu thayelI vAMcaNI ane bAdamAM adhivezanamAM pariNameluM sAdhuonuM milana dvArA ghaNA ja prANa prazno saMvAditAthI ukelI zakAya tema che. 'Conference nI caDatI paDatI' no itihAsa nAmanA pustakamAM mAnanIya zrI tribhuvana hemANInA kahevA pramANe chelluM adhivezana 11-12-13 eprila 1941mAM muMbaImAM thayela paraMtu have AvA adhivezananI paNa tAtI jarUriyAta UbhI thayela che. vADIlAla motIlAla zAha tattvajJAnanA sImAstaMbhomAM saMvAditA mATe lakhe che ke jema eka sTImarano kaptAna be khaMDane sAMdhI zake che, jema eka vyApArI mAla utpanna karanAra ane vAparanAra vacce kaDI bane che, jema eka amaladAra rAjA ane prajA vacce prema racI Ape tema sAdhu saMta eka prANIthI bIjA prANIne surakSA, abhayadAna, jIva ane ziva vacce prema racAvI ApanAra madhyasthI saMvAditA dvArA bane che. koI paNa prazna vicAra vinimayathI ukelI zakAya pachI kadAca te bhAratapAkistAnano hoya ke be saMpradAya vaccenA AcAryono hoya. paraMtu siddhAMta niSTa vANI ane anekAntavAdane najara samakSa rAkhIne dareka praznano ukela zakya che. guNane pUjanAro dharma eka che karmane samajanAro dharma eka che ane navakArane gaNanAro jaina eka ja che. anekatAmAM ekatA vividhatAmAM ekatA A ja che jainonI vizeSatA. jJAnadhArA - 28 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina, ekatA, saMgaThana ane saMvAditA - dhanalakSmIbena badANI (dhanalakSmIbena baghaNI ema.e. nAgapura - ghaNAM megejhIna ane vartamAna patromAM jainadharma ane zAkAhAra viSayaka lekho lakhe che.) vizvanA pramukha dharmomAM jainadharma eka alpasaMkhyaka dharma che. paraMtu potAnI ahiMsaka vRttine kAraNe je-samAja sukhI saMpanna dekhAya che. tathA tenI dayA tathA ahiMsAne lIdhe ja pUruM vizva jainadharmane sanmAnIya dRSTithI nirakhe che. eTale ja koI paNa navuM katalakhAnuM athavA jIva - hiMsAnA kArya thAya to jaina-samAja khaLabhaLI UThaze, AMdolana thaze, tIvra virodha thaze tevo bhaya sarakAra tathA rASTrane hovo joie. AvuM jaina-samAjamAM ekatAnA tIvra tAra hoya to ja bhAratamAM lohInI jagyAe dUdhanI gaMgA vahetI thAya. jainonI vasatI ke upAzraya maMdira pAse koI paNa jIvahatyAnA darzana na thAya. TI.vI.mAM vaMdA ke macchara mAravAnI davAnA pracArano kaDaka niSedha hoya. bhagavAna mahAvIre to "vasudhaiva kuTumbakamanI bhAvanA vyakta karI che. syAdvAdanI sAthe pUrA vizvanI sAthe maitrIno saMdeza pAThavyo che. ApaNA saMtone yuvA varga aMkala kahIne skUTaramAM besavAnuM kahe che. Aje IsAI dharma prathama naMbara para che. laghumatInA nAme jyAre Ida tathA mahAvIra jayaMti eka ja divase AvI tyAre temanA mATe spezyala gauhatyA tathA bakarA hatyAnI vyavasthA karavAmAM AvI tyAre paNa jena-samAjanI bhAvanAnI darakAra sarakAre na karI. laghumatI kahI. mAranAra moTo ke (jJAnadhArA) 29) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bacAvanAra ? jo jaina samAja eka hoya to. jaina ekatA mATe zuM karI zakAya? (1) jo dareka saMpradAyanA zrAvako eka thaI jAya, to pachI saMtasatIomAM turata ja ekatA AvI jaze. guru badhAnA alaga hoI zake paraMtu pitA mahAvIra to badhAnA eka ja rahevAnA. mATe jaina mahAsaMghanI sthApanA thavI joIe. (2) zikharajI aMtarIkSa parano eka saMpradAyano haka dUra karI pUrA jaina-samAjano adhikAra hovo joie nahIMtara benA jhagaDAmAM trIjo kAgaDArUpe bihAra sarakAra mAlika thaI jaze. pachI jaino pastAtA raheze. (3) mukhyavAta : saMtonA mana TApAnAM kAraNo sAdhu samAcArI che. jJAnagaccha potAne zAstrokta samAcArI pALanAra batAve che. tyArabAda samatA saMgha koI khAvApIvA moja zokha mATe dIkSA letuM nathI. AtmakalyANa mATe ja saMsAra tyAga kare che. ApaNAmAM paMca - mahAvratadhArI sAdhu kahevAya che. jemAM pAda-vihAra, brahmacaryapAlana tathA aparigraha mukhya che. derAvAsImAM rasoDuM sAthe ja hoya che. jJAnapUjanamAM parigrahanI bhAvanA AvI jAya che. (1) jeo zAstra pramANe niyama pALe che, temanI paNa samAjane jarUra che ane pUrA vizvamAM jaina-dharmanA pracAra mATe cakradhArI saMtonI paNa jarUra che. jevI rIte caMdanAjI athavA anya. AmAM paMca mahAvratadhArIne prathama vargamAM rAkhI zakAya. jeo TIphIna le che, caMpala-paMkhA vApare che. lAITa vApare che. tene alaga mahattva daI zakAya. teo paNa vihAra kare che. paMcamahAvratanuM pAlana kare che, mATe pUjanIya tathA patha-pradarzaka to che ja. mATe A paNa prathama vargamAM ja samAya che. - - jJAnadhArA (2) bIjA vargamAM traNa mahAvratadhArI athavA pracArakane laI zakAya. jemanI paNa pracAra mATe jarUra che. teo sapheda vastra dhAraNa kare. paraMtu vAhana vijaLI pracAra mATe vAparI zake che. jevI rIte terA paMthamAM zramaNI hoya che. - 30 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdanAjI che. pachI koI koInI niMdA karI rAga-dveSa nahIM vadhAre. sAdhu sAdhvImAM ekatA vadhaze. (3) dharma, sevA thakI ja AgaLa vadhyo che. jevI rIte madhara-TeresA jaina samAjamAM madhara-TeresAnI kamI che ? hajAro thaI zake. ApaNI saMpatti derAsara, prabhAvanA upAzraya pAchaLa jeTalI kharcAya che teTalI loka - sevA mATe nahIM. mATe jaina skUla jaina vidyAlaya, jaina-hosTela, jaina niHzulka davAkhAnA kholavAnI atyaMta jarUra che. jemAM prArthanA navakAra-maMtrathI AraMbha thAya. jaina-dharmano eka pIriyaDa rahe. zAkAhArIne ja praveza devAya. AnAthI jaina-dharma khIlaze. Avo prayAsa muMbaImAM derAvAsI saMte dareka saMpradAyone ekatra karIne prastAva rAkhela che. (4) jainazALA, yuvA-zibira, mahilA-zibira tathA svAdhyAyI taiyAra karavA anivArya che. (5) jaina-dharmanI mukhya oLakha ahiMsA tathA zAkAhAra che. gauhatyA kAnUnI baMdha hovA chatAM ullaMghana karI hatyA thAya che. katalakhAnAM avirata cAlu che. katalakhAnA baMdha karAvavA matsya udyoga, gauhatyA baMda karAvavA jainoe eka thaI AgaLa AvavuM paDaze. A badhuM tyAre ja bane jyAre jaina samAjanA dareka saMpradAya saMgaThita bane. saMgaThana mATe badhAnI saMyukta miTiMga karI dara mahine pramukha agraNIo maLI vicAra-vimarza karo. ekabIjAmAM dIkarI paraNAve. rAjanaitika paristhitimAM voTIMga pAvara mArI sarakAra ApaNI khuzAmada kare sAthe jaina samAja potAnI DImAnDa rAkhe je gauhatyA baMdha karAvaze, katalakhAnA baMdha karAvaze tene ja jeno voTa Apaze. phatavo bahAra pADe. rAjanIti, saMsadamAM jainonI saMkhyA nagaNya che. mATe rAjanItimAM AvavuM tathA jainonuM pratinidhitva karavuM Avazyaka che. bhale sthAnakavAsI, derAvAsI, digaMbara koI paNa Ave. paraMtu jainonI saMkhyA vadhavI joie to jJAnadhArA 31 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja ahiMsA vadhaze. ' saMvAditA mATe ekabIjAnA vyAkhyAna tathA progrAmamAM javuM jarUrI che. sthAnakavAsI derAsaramAM jAya che. phaLo paNa Ape che, paraMtu derAvAsI eTalo pratibhAva nathI mApatA. mATe bannee eka bIjAnA upAzraya, derAsara, vyAkhyAnamAM javuM joie. sAdhu sAdhvIoe badhAMne tyAM gaucarIe javuM joie. progrAma, vAtacItano dora rahevo joie. badhAe saMgaThanano prayAsa karavo. mukhya vAta H jenoe eka thaIne mAMsAhArI hoTalano sadaMtara tyAga karavo joze. jyAM banne miksa che, tyAM ekabIjAnI milAvaTa thAya ja che, te para guNavaMtabhAIno lekha AvI gayela che. anumodananuM paNa pApa lAge ja che. mATe AvI hoTalo ke phAIvasTAramAM jaina pArTI ke utsava rAkhI ja kema zake? zuM tamArA rasoDAmAM mAMsAhAra banAvavA dezo? Aje saMbhaLAya che ke jena'yuvAvarga mAMsAhAra tarapha amuka saMkhyAmAM vaLI gayo che. hoTalavALA kahe che ke vaiSNava, brAhmaNa tathA jaina chokarAo ja amArI hoTalamAM vadhAre Ave che. tyAre ApaNI bolatI baMdha thaI jAya che. A jaina samAjanA kalaMkane dUra karavA yuvAvargane dharma tarapha zibira dvArA, sAdhu saMta dvArA tathA kAryakAriNInA sadasyo dvArA pAchA lAvavA bahu ja jarUrI che. nahIMtara jainonI saMkhyA vadhavAnA badale ghaTatI jaze. ghera ghera prArthanA thavI joie. ekatA-saMto tathA zrAvako bannemAM thavI joie. AnA mATe zrAvakone dharmanuM zAstronuM jJAna hovuM jarUrI che. paMcama ArAmAM tIrthaMkaranI gerahAjarImAM ApaNI pAse mahAvIranA zAstro ja amUlya saMpatti che. paraMtu Aje keTalA zrAvakone zAstranuM jJAna che? dazavaikAlika saMto mATe che, to upAsaka zrAvako mATe paNa che. paraMtu Aje zrAvakone 32 muM Avazyaka sUtra sAmAyika-pratikramaNa paNa nathI AvaDatA. keTalA evA paNa yuvaka-yuvatI haze jene navakAra paNa nahIM AvaDatA hoya. pachI "ammApiyAno rola - jJAnadhArA 32 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAre koI saMta satI mArgathI vicalita thaze to kevI rIte bhajavazo? 90 TakA ApaNe, zrAvako ja saMta-satInI sAdhanAmAM virAdhaka thaIe chIe. gocarI, pANI, kapaDAM ke anya parigraha temane sUjhatA tathA kalapatA ja vahorAvavA joie. ApaNe ja vahorAvIe, pachI ApaNe ja niMdA karI karma bAMdhIe? jo zrAvaka-varga zAstranuM jJAna rAkhatA haze, to temanI sAdhanAmAM sahAyaka thai temane tAraze ane koI sAdhu sAdhvI saMyamamAM calita thAya athavA maryAdAnuM ullaMghana kare tyAre peparabAjI na karatA padAdhikArI pAMca ja vyakti athavA presiDenTa sekreTarI prAIveTamAM jaI temane samajAvo. bane tyAM sudhI tenA guru ke gurUNIne paNa khabara na paDe. tenI muhapattI utAravAnI utAvaLa na karavI. AnA saMgaThana saMvAditAnA mATe zrAvaka-zrAvikA varga paNa sAdhu varganI maryAdA tathA zrAvaka maryAdAnuM dhyAna rAkhavuM joie. rAtanA sAdhu pAse baheno tathA satIo pAse zrAvakoe besavuM na joie. bahenoe maryAdAzIla poSAkamAM sthAnakamAM javuM joie. nakAmA gappA na mAratA dhArmika carcA karavI, sAmAyika pratikramaNa tathA thokaDA zIkhavA. baporanA samaye athavA ravivAre javuM joie. ravivAre zibira rAkhavI joie. jena samAjano saMyukta jamaNavAra sAthe sAMskRtika progrAma rAkhavo joie. jemAM ApaNA jaina bALako potAnI pratibhA darzAvI zake. tathA yuvAvarga kalabamAM jatA aTake. jaina-saMskRtimAM jena-gharamAM pAchA Ave. A vadhuM jaina ekatA saMgaThana saMvAditA mATe AjanA yuganI AvazyakatA che jyAre rASTro duzamana-dezo najIka AvI rahyA che, tyAre jeno eka jena - mahAsaMghanI chatrachAyAmAM ekatra thaI, jaina dharmane vizva-dharma banAvI che. kAraNa ke jaina-dharmamAM ja vizvadharma banavAnI 100 TakA zakyatA che. zAnadhArA 33 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA 4. pracAra-pasAra mATenA upAyo ane kAryakramo (bI.e. samAjazAstra, ema.e. samAjazAstra tathA ema.e. arthazAstra sAthe karela che. jainastotra sAhitya ane bhaktAmara stotra viSaya upara muMbaI yuni. e pIeca.DI.nI DIgrI enAyata karela che. 13 varSathI ekayuprezaranI prekTIsa, megneTa therApI, necaropathI, masAja therApI, hArTa therepI vagereno abhyAsa. deza videzamAM anekane zibiro yojI lAbha Apyo che. videzamAM aneka sthaLe lekcara mATe nimaMtraNa maLe che.) jJAnadhArA yuvAnone dharma tarapha vALavA e koI eka vyaktinuM kArya nathI. te kArya sAmUhika rIte thAya to ghaNo vizALa varga dharma tarapha prerAze. dareke dareka saMgha AvuM kArya upADI le ke jethI yuvAnone dhArmika zikSaNa, saMskAra, jJAnanI prApti thAya to vizALa phalaka para kArya thaI zake. dhArmika zikSaNa saMgha jevI saMsthAo dvArA je jJAna ane saMskAra maLe che te dvArA bhautikavAda rUpI mRgajaLanI pAchaLa je doDa che tenA upara breka lAgaze. ane te AjanA yugamAM ati Avazyaka che. bhautikavAda tarapha jatAM aTakAvanArI dhArmika saMskAra rUpI brekanI tAtI jarUra che. zraddhA, satya, saMyama ne samarpaNanI bhAvanA jAgRta thAya. dhArmika zikSaNa ane saMskAronI prApti thAya tyAre UMcanIcanA bhedabhAvo dUra thAya ane tyAre prema, lAgaNI ane maitrInuM pavitra -- 34 DaoN. rekhAbena vorA jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jharaNuM vahetuM thAya. Aje jyAre ApaNo yuvAvarga zAkAhAra choDI mAMsAhAra tarapha vaLI rahyo che. tyAre pazcimanA loko mAMsAhAra choDI zAkAhArI banI rahyAM che. jainadharma saMyama ane tyAgano dharma che. AjanA yuvAnane saMyama ane tyAga tarapha vALavA mATe sau prathama pote koNa che? tenI oLakha ApavI joIe. pote eTale A zarIra nahIM paNa zarIranI aMdara rahelo AtmA. AtmAnI oLakhathI zarUAta karavI joIe. AtmA zuM che? AtmA kevo che? AtmAnuM svarUpa kevuM che? AtmAmAM rahelA agAdhajJAna pratyenI jAgaruktA temanI samakSa darzAvavI joIe. AtmAmAM rahelAM baLa dvArA zuM ane kevAM mahAna kAryo thaI zake che tenI samajaNa udAharaNo dvArA ApavI ati Avazyaka che. jo AtmAmAM rahelI anaMtazakti pratye ApaNe sajAga banIe to ApaNe kaMIka pAmI zakIe. AtmAnA anaMta guNonuM varNana thayeluM ApaNA graMthomAM jovA maLe che. te guNo pratye teonuM dhyAna AkarSita karavuM joIe. AtmA para lAgelAM karmonA AvaraNane kevI rIte malarahita karIne AtmA tenuM nija-nirmaLa svarUpa prApta karI zake tenI prakriyA samajAvavI joIe. AtmA para chavAyelAM karmo rUpI aMdhakArane jJAnarUpI dIpaka vaDe kevI rIte dedIpyamAna, prakAzamAna banAvI zakAya te samajAvavuM joIe. AtmA para game teTalAM karmanAM paDaLo chavAyelAM hoya paNa AtmA potAnA nirmaLa svarUpane svabhAvane choDato nathI. jevI rIte anya padArtho potAnA svabhAvane choDatAM nathI tevI rIte. dA.ta. pANI. pANIno svabhAva ThaMDaka ApavAno che. dAvAnaLa pragaTyo hoya ane tenA para garama pANIno chaMTakAva karavAmAM Ave to te dAvAnaLane vadhu prajavalita nahIM kare paraMtu tene te zAMta ja karaze. kAraNa pANIno, guNa ja ThaMDaka ApavAno che. tevI rIte AtmAno guNa paNa prakAzita thavAno che. jJAna meLavavAno che. karmonI nirjarA karI "jJAna sarjara vAritrA molamaH " A ratnatrayInI prApti karI traNeya lokanAM trikALajJAnanI prApti karI zakAya. arthAt jJAnadhArA 35. jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevaLajJAnanI prApti sudhInA mArgamAM AtmAnI sAcI oLakha dvArA jJAnanI prApti karI saMyama-tyAgano mArga apanAvIne mokSagAmI banI zakAya che. tevuM zikSaNa ApaNA AcArya mahArAja sAheboe yuvA zibiro dvArA, zikSaNa saMghanI saMsthAo dvArA, patrikAo dvArA, vidvAnonA pravacano dvArA apAvavA joIe. AthI mAtra yuvA varga ja dharmAbhimukha nahIM thAya paNa jena dharmano pracAra ane prasAra paNa thaze. Aje yuvAnonI sAthe sAthe sau prathama to AgaLanI peDhInA vAlIone paNa dharmAbhimukha karavA khUba jarUrI che. jo teomAM dharmanA saMskAra haze to teo potAnAM bALakomAM tevAM saMskAranuM siMcana karI zakaze. AvA saMskAronuM AropaNa thavuM ja joIe ane te mATe mAtra have pAThazALAothI kAma nahIM cAle paNa hindu vidyApIThonI jema jainadharmanI zALAo ane vidyApIThonI sthApanA thavI joIe. A mATe ghaNuM moDuM thaI gayuM che paNa jAgyA tyArathI savAra. ApaNe tyAMthI ghaNA vidvAno paradezomAM dharmanAM pravacano ApavA jAya che tyAM temane kevAM kevAM anubhavo thAya che, paradezanA vasatA bhAratIo ane tyAMnA sthAnika loko keTalA pramANamAM, kevI rIte jaina dharmamAM rasa-ruci dharAve che tenuM adhyayana karI ane ApaNA yuvAno je pazcima tarapha vaLI rahyAM che temane teno vRttAMta Apavo joIe. temanA anubhavo kahevA joIe. te dvArA paradezanA loko zA kAraNe ApaNA dharma tarapha vaLI rahyAM che te yuvAnone samajAze. vidvAno para sauthI moTI javAbadArI che ke AvI yuvApeDhIne nAstika banatI aTakAve. ane jina zAsanamAM je janma maLyo che tenI mahattA lokone samajAve. carcAsatro, vArtAlApo, patravyavahAra dvArA satata yuvAnonA saMsargamAM rahI te temanuM mAnasa parivartana kare. ekatA e paNa jainadharmanA pracAra ane prasAranuM mahattvanuM pAsuM che. jo dareka phirakA eka jUtha thaIne rahIe to jenono vizALa samudAya Ubho thaze jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane ekatAnuM baLa anokhuM hoya che jenA dvArA koIpaNa vyakti, kAyadA ke anya dharma sAme Takkara laI zakAya che. jo navA karmono saMvara na thAya arthAt navA karma na baMdhAya to AtmA jaldI mokSa pAme che. kAraNa AtmAnuM nija svarUpa zuddha, nirmaLa, malarahita, pAradarzaka che. tethI vyakti kyAreka to tenuM nija svarUpa prApta karI ja zake che. kAraNa ke koIpaNa padArtha potAnA nija svarUpane choDato nathI. A vAta ApaNane jaina dharmamAM ja jANavA maLe che. Ajano yuvAvarga Aje nahIM to kAle jarUrathI dharma tarapha vaLaze ja. tene jarUra che sAcA rAhabaranI. sAco rasto batAvanAro maLI jAya to rasto bhUlelo jarUrathI maMjila sudhI pahoMcI zakaze. pUrvathI pazcima tarapha sUryodayathI sUryAsta tarapha bhale jaI rahyA che paraMtu eka AzA jarUra che ke jeno sUryAsta che teno sUryodaya paNa nizcita ja che jJAnadhArA 37 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA pracAra-prasAra mATenA upAyo ane kAryakramo - satISa zAha (satIza zAha rAjakoTa sthita rITAyarDa IlekTrIkala ejIniyara che jaina dharmanA abhyAsu che.) AjanA sAMpratakALamAM yuvAnone dharmAbhimukha thavA mATeno vicAra atyaMta mahattvano che. jiMdagInI judI judI avasthAo paikI yuvAvasthA dharma pAmavA mATenI yogya ane uttama avasthA che, kAraNake kizora avasthAmAM samajaNano abhAva hoya che ane vRddhAvasthAmAM zaktino abhAva hoya che. yuvAvasthA daramyAna aneka paraMparAgata mAnyatAo yuvAnonA magaja para ArUDha thaI gayela hoya che ke dharmAbhimukha thavA mATe keTaleka aMze avarodharUpa bane che. yuvAnone dharmAbhimukha karavA mATeno vicAra ane prayAsa parokSapaNe evo saMketa Ape che ke yuvAno dharmathI vimukha che, ema paNa kahI zakAya ke dharmanA mArge nathI. A paristhiti mATenAM kAraNo viSe uMDANathI niSpakSapaNe vicArIe to, mA-bApa, vaDIlo, AgevAno, zreSThIo vagerenI jIvanazailImAM dharmanuM pratibiMba dazyamAna nahIM thavAnI bAbata mukhya kAraNabhUta rahe che. AjanA yugamAM yuvAnomAM ghaNA pramANamAM samajazakti rahelI jovA maLe che. Aje Inphormezana TekanolojInA vikAsa kSetre - komyuTara, TIvI, mobAIla vagerenA upayoga tarapha yuvAno ApoApa AkarSAyA che. A jJAnadhArA 38 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe koI samajaNa ke keLavaNI ApavAnI jarUrata nathI. kAraNake IlekTronika upakaraNonA upayoga vaDe pragati karelA yuvAnonI kArakIrdi tathA bhaviSyanI ujvaLa tako teo spaSTapaNe joI zake che, anubhavI zake che. svabhAvikapaNe yuvAno e pratye abhimukha thAya che. dharmanI bAbatamAM yuvAno pAse virodhAbhAsI citra che. vaDIlo, mAtA-pitA, AgevAno zreSThIo vagerenI jIvanazailImAM dharmakriyA jovA maLe che paraMtu dhArmikatA nahIM, tyAga jovA maLe che paraMtu vairAgya nahIM, dharma-saMjJA sUcaka kaMdamULa tyAga jovA maLe che paraMtu AhAra pratyenA svAda lolupatAnI maMdatA nahIM, aNuvrata jovA maLe che paraMtu savRtti nahIM. sadAcAra-savRtti ane naitika mUlyo vihIna dharma phakta kriyAkAMDanuM ja svarUpa dhAraNa kare che. vijJAna ane dharmanA samanvaya mATe hAlano samaya ghaNAM ja prakAre yogya che. jIva ajIvanI anaMta zakti (padArtha - dravyanI zakti), ahiMsA, kaSAyamaMdatA, vagerenI AvazyakatA, vaijJAnika zArIrika mAnasika dRSTikoNanA AdhArathI yuvAnonI samajamAM saraLatAthI Ave che. bhautika zAstranA zikSaNa dvArA padArthamAM anaMtazakti hovAnuM phalita thayuM che. ekendriya jIva jevA vanaspatikAya jIvo (vRkSo) nA nAza (hiMsA)thI paryAvaraNanuM keTaluM nukazAna thaI rahela che ane thanAra che teno aMdAja AvI gayo che. kaSAyanA prathama pada krodha (Tenzana) thI zarIramAM keTalAya rAsAyaNika pheraphAro thavAthI zArIrika ane mAnasika nukasAnanI paNa pratitI AjanA yuvAnane barAbara che ja. Action and Reaction are equal & Opposite nA pratipAdita thayela vaijJAnika siddhAMtanA AdhAre 'jevuM karma tevuM phaLa'' - karmanA siddhAMta pratye yuvAnomAM vizvAsa saMpAdana thato rahyo che. bhagavAna mahAvIranA jIvane devAnaMda mAtAnI kukSimAMthI upADIne trizalA mAtAnI kukSImAM devoe mUkI dIdhAnI ghaTanA, AjanA vijJAne zodhela '"TesTa Tyuba bebI'' jevI zodhanA AdhAre, tathyasabhara jaNAvA lAgI che. - jJAnadhArA 39 - - jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama, daSTigocara thatI pariNAmalakSI - hetulakSI bAbato tarapha sahajapaNe yuvAno AkarSAya che. dharmanI bAbatamAM paNa A samIkaraNa ja lAgu paDe che. ane te mATe je prayAso karavAnA raheze te sau prathama dharmanI mULabhUta bAbato - sadAcAra ane naitika mUlyono vaDIlo ane AgevAnonI jIvanazailImAM AcaraNarUpa abhigama ane sAthosAtha saMtAnone A viSe samajaNa ane Agraha. A abhigama haze to je te samaye kadAca apekSita lAbha - phaLa ke pariNAma prApta na thAya tevuM jaNAze paraMtu dIrghakAlIna asaro ane sthiti to mAnavajIvana mATe zAMti - AnaMda ane saMtoSanA kAraNarUpa banI raheze ja. eka vakhata A mArge prayANa karyA pachI jIvananA pratyeka vyavahAro, prasaMgo - saMyogomAM dharmanuM nirUpaNa - dharmano AMtarakSepa thato raheze. paropakAra, dayA, kSamA, viveka, buddhi vagere guNo khIlI UThaze. IcchA mana svarUpamAM hoya, tyAre jijJAsA rahe che. A jijJAsAmAM tAkAta rahelI che, basa A che dharmAbhimukhatAno prAraMbha, A che dharma dIkSA. gharma pratye vicArazakti ane jijJAsA vRtti yuvAnomAM udbhave che tene anulakSIne vividha kAryakramo vicAraNAmAM laI zakAya. dharmAbhimukha thavA mATenA keTalAMka pariNAmalakSI upAyo ane kAryakramo : 1. sadAcAra ane nItimaya jIvana jIvavA mATe jeo purUSArtha karI AgaLa vadhela che teonI kauTuMbika kSetre prazaMsA - anumodana, sAmAjika kSetre abhivAdana ane protsAhana ApatA jAhera kAryakramo. 2. jaina tattvadarzananI prAthamika samajaNa ane tenA vyAvahArika ane vaijJAnika abhigamanI samajaNa ApatA kalAsa. 3. paraMparAgata dhArmika kriyAkAMDanI pAramArthika ane hetulakSI samajaNa ApatA kAryakramo. 4. satyuruSonI jIvanakalA AdhArIta pustakonuM sAmUhika ziSTa vAMcana ane jJAnadhArA (40) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAna bhAI-bahenonI carcAnA kAryakramo. 5. pratyeka mahinAmAM eka athavA be vakhata sarvasAmAnya sAmUhika bhAva pratikramaNa. (vAMcanapaddhati dvArA) uparokta kAryakramonuM Ayojana tattvaciMtana vivecako abhyAsu, vagerenA mArgadarzana ane niyaMtraNa heThaLa karavAmAM Ave ane jema jema abhyAsa thato raheze tema tema jijJAsA ane vicAra zakti khIlatI jaze, ane yuvAnone dharmAbhimukha thavAnA nimittarUpa banI raheze. AgaLa jatAM jJAna, vairAgya ane dhyAna baLa udabhavaze. je mATenI ArAdhanA vyaktigata dhoraNe sAdhu - saMtonI nizrAmAM karavAnI raheze. jJAnadhArA 41 Wan 3 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmamAM UhApoha karavAnI jarUra che 6 (svAmI AnaMdanA sAhitya para pIeca.DI. karela che. 'prabuddhajIvana' 'janmabhUmipravAsI' va.mAM avAranavAra lekho lakhe che.) UhApoha' zabdano artha khabara che? meM ghaNA vakhata sudhI eno anartha ja karyo hato. kAraNa ke meM vartamAnapatramAM vAMcyuM hatuM ke, 'saMsadamAM ghaNo UhApoha thayo. spIkare sAMsadone zAMta rahevA ghaNI vinaMtI karI. sAMsado na ja mAnyA tyAre spIkare saMsadanI kAryavAhI sthagita karI.' A vAMcIne mArA manamAM UhApohano ghoMghATa, dhamAla, tophAna evo artha dRDha thaI gayo. Aje pravacana, vyAkhyAna, saMbhASaNa thAya che. praznottarI nathI thatI. goSThi karavAnI jarUra che. svAmIe aneka mArmika prazno pUchyA hatA. je Agama graMthamAM e praznottarI vAMcavA maLe che. - eTale have huM kahI zakuM jaina dharmamAM ghoMghATa, rADArADa nahi paNa, UhApoha eTale carcA, vAdavivAda, praznottara, vizeSa artha joIe to Uhano artha che tarka, kalpanA, parIkSaNa ane apohano artha che zaMkA dUra karavI. tarkano ukela lAvavo. dharma saMbaMdhI praznottara karavAnI, zaMkA dUra karavAnI, jJAnamAM avagAhananI jarUra che. satya pAmavAnI tAlAvelI te UhApoha che. DaoN. gulAba deDhiyA jJAnadhArA zAstragraMthomAM agAdha jJAna che. paraMtu samasyA to mANasane vartamAna samayanI hoya che Aje mAre zuM karavuM? zuM karIza to pApamAM paDIza? mArAthI A salAha ApI zakAya ke na ApI zakAya? te jJAnIjana sAthenI 42 jainasAhitya jJAnasatra-2 carcAo ochI thAya che. mahAvIra prabhune gautama 'bhagavatI sUtra' nAmanA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praznottarIthI samajI zakAya. prazna pUchavA pAchaLa jijJAsA, vinaya ane jJAna pAmavAnI tAlAvelI hovI joIe. Ajano yuga mArkeTiMgano che. ApaNe vyavahAramAM, vepAramAM mArkeTiMga ghaNI sArI jANIe chIe. paNa jaina dharmanA jJAnanI mArkeTiMgamAM kAcA dekhAIe chIe. mArkeTIMgano pAyAno siddhAMta che "bole tenA bora vecAya." ApaNe ApaNI navI peDhIne bora nathI vecI zakatA. dharmanI umadA vAtothI paricita nathI karAvI zakatA. te karavA mATe prathama to "jaina dharmanI bALapothI' taddana saraLa, sAdI, suMdara pustikA joIe ane te badhA jeno sudhI pahoMcavI joIe. khristIonA ghare ghare bAIbala haze. muslimo pAse kurAna haze. jenadharmano kayo graMtha hoya che? kayo graMtha roja zrAvako vAMce che? vAMce che to samajAya che? A samajAya evuM lakhAya te sAcuM mArkeTIMga. grAhakanI jarUriyAta samajavI joIe. zrAvakane samajAya evuM joIe. e AcarI zake evI vAto icche che. yuvAnonI mananI pATI para pAyAnA siddhAMtono ekaDo lakhAvo joIe. jenadharmanuM sastuM, saraLa, sAMpradAyikatA vagaranuM pustaka beginer mATe sarvatra upalabdha hovuM joIe. te aMgrejImAM to joIe ja. anya bhASAomAM paNa joIe. lAkho nakala ochI paDe evuM joIe. ApaNe jaina vidvAno pAsethI UMDA jJAnanI vAto bhale sAMbhaLIe. paNa rojabarojanA praznonA ukela teo potAnA jJAnamAMthI jarUra ApI zake. evuM lAge che, kadAca dRSTibhrama paNa hoya ke, ApaNe jene dharmane kriyA mArgI, saMpradAyapradhAna ane IzvaravAdI banAvI rahyA chIe. vidhividhAno ane anuSThAnomAM itizrI mAnIe manAvIe chIe. medanIno nazo caDyo che. jaththApremI banI gayA chIe. vicArazIla, bhaNelA yuvAvargane na samajAya evuM AcaraNa karIe chIe. zAstrasiddhAMta viruddhanuM vartana karIe chIe. paryAvaraNavida, menejamenTa kansalTanTa, manovijJAnI, kAyadAvida, sarjana DaoNkTara vagere potapotAnA kSetranA nivaDelA jainono ApaNe jene dharma vize mata kema nathI letA? eka moTA udyogapati, eka moTA amaladAra, jJAnadhArA 43 | jJAnasatra-2 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ menejaranI jIvanalakSI vAta yuvAnone jarUra AkarSaze. teo potAnA jJAnanA viSaya sAthe jena siddhAMtone kevo AMtarasaMbaMdha che te vadhu vistRta rIte samajAvI Apaze. koNa bole che, kevI rIte bole che. kayA anubhavane AdhAre bole che, kaI bhASAmAM rajUAta kare che eno ghaNo ja prabhAva paDe che. sAco UhApoha karavA emane dharmasabhAmAM AmaMtravAnI jarUra che. jainadharmanA siddhAMto eTalA jIvanalakSI ane sarvakALa mATe prastuta che ke e kadI jarIpurANA thatA ja nathI. paryAvaraNa, manovijJAna, gaNitazAstra, arthazAstra, jIvavijJAna, menejamenTa jevA anya zAstro sAthe jenadharmanA siddhAMtonI sarakhAmaNI karI yuvA varga sAme mUkIe to emane dharma parAI vastu na lAge paNa AjanA jIvAtA jIvana sAthe saMbaddha lAge. Ama jainadharmI pAse jenadharma vize ghaNI gerasamajo che, pUrvagraho che. bIjA paMtho tarapha AkarSAtA jenone ApaNe kaMIka yogya nathI ApI zakatA e paNa ghaNAM kAraNomAMnuM eka kAraNa che. yuvAno vidhi niSedhomAM tarata nahi mAne. enI buddhine sparze te prathama ApavAnI jarUra che. saraLatA prathama, gahanatA pachI e krama jarUrI che. - bALako ane yuvAnonI mUMjhavaNo, mAgaNIo, AvazyakatAo samajIne ApIzuM to yuvAvargane sAcA gharmathI vimukha thato thoDe aMze rokI zakIzuM. AjanI peDhInA prazno judA che. emanuM vAtAvaraNa, mitro, zikSaNa, TI.vI., philmo, kamyuTara vagerenI asara badhuM ja vicAra mAgI le evuM che. emanI bhaNataranI bhASA moTe bhAge aMgrejI thatI jAya che eTale have aMgrejI bhASAmAM dhArmika sAhitya utAravuM jarUrI che. ApaNe AtmanirIkSaNa karavAnI jarUra che ke yuvAnone dharmAbhimukha karavAmAM ApaNe kyAM pAchA paDyA chIe? sau prathama dharma pratyenI ApaNI potAnI laganI kevI che? ApaNA gharanuM vAtAvaraNa kevuM che? ghara ane mAtA e ja prathama ane parama sAdhana che A samasyAnA ukelano. ApaNe ApaNA jAhera kAryomAM yuvAnone kyAM ane keTalI hade jotarIe chIe? dhArmika kAryonA bhAga rUpe sevA kAryamAM yuvAnone sAmela karIe ane pachI haLave haLave dharmamArga cIMdhI zakAya. jJAnadhArA 44 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAnone bhayaprerita nahi premasabhara dharmamAM rasa che. varSa 2005mAM bhagavata gItA' vizenI eka vizvabharanI vaknatva spardhAmAM dezavidezamAMthI cauda lAkha jeTalA yuvAnoe bhAga lIdho hato. kAraNa ke emanI pAse bAla saMskAra kendra ane yuvAsaMskAra kendranuM saMgaThana che. neTavarka che. kIDI upara Akho lADavo na nAkhI zakAya, tema yuvAnonA prazno samajavAnI jarUra che. yuvAnone rasa letA karavAnI vadhu jarUra che. emane ja praznottarI dvArA pUchavuM joIe ke emanA manamAM zuM che, teo zuM icche che, kaI vAte pUrvagraha che, kaI bAbata emanI najare kALagrasta che ? yuvAnone dharmAbhimukha karavA emanI ja bhASA, emanAM sAdhano, emanA sAthasahakArathI kAma saraLa thaze. kharekhara to menejamenTa niSaNAtonI, manovaijJAnikonI salAha laI A projekTa para kAma karavA jevuM che. vyApAramAM grAhaka e rAjA che. enI jarUriyAta samajavAmAM Ave che tema yuvAnone dharmAbhimukha karavA navA upAyo, navI thiyarI ajamAvavI joIe. ApaNe vAstavAbhimukha thaIzuM to kAma thaze. ekaDo lakhavA pATI korI karIe ane saraLamAM saraLa upAyathI zubhAraMbha karIe. zAnadAra 45) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA pracAra-prasAra mATenA upAyo-kAryakramo - chAyAbena zAha chAyAbena paryuSaNa (amadAvAdanA jainadharmanA abhyAsu avAranavAra jainasAhitya samAroha ane vyAkhyAnamALAmAM pravacano Ape che. jainadharmanA viSaya para pIeca.DI.no abhyAsa karI rahyA che. yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA zreSTha cAra upAyo che sauthI pahelo upAya e che ke je vyakti ke varga (pachI te sAdhusaMsthA ke hoya ke zrAvako hoya.) yuvAnone dharmAbhimukha karavA prayatna karavAno che temanuM potAnuM jIvana eka Adarza sayuM hovuM joIe. temanA vicAro ane AcAramAM susaMgatatA joIze. eka dharmaniSTha vyakti tarIke chAje tevuM temanuM jIvana pavitra, pralobhanothI rahita, ane zAMtacitta hovuM joIe. je joIne ja vyakti temanA tarapha AkarSAya tenA guNonI sugaMdha ja evI hoya ke potAnA vicAro bIjAne samajAvavA mATe tene zabdono upayoga ja na karavo paDe. itihAsa AnI sAkSI pUre che. aDadhI potaDI eka lAkaDI ane sukalakaDA zarIravALA gAMdhIne eka hAkala paNa nathI pADavI paDIne hajAro yuvAno emanuM jIvana joIne ja emanA vicAronI pagadaMDIe cAlI nIkaLyA hatA. A puravAra kare che ke yuvAnone dharmAbhimukha karavA haze to sau prathama Adarza jIvana jIvanAra vyakti ke vargane zodhavo paDaze. yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA bIjA upAya viSe vicArIe to...... jaina zAsana pAse dvAdazAMgIno vizALa agAdha samudra che. A jinAgamo akSaradehathI to virATa che paNa tenAthI anekagaNuM tenuM sUkSma, vizad ane jJAnadhArA 46 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAna svarUpa che. jinAgamAM jIvananA kSetramAM navo-svara-sAja ane zilpa umere che. temAM graMthakAroe jIvanano sajIva-yathArtha ane ujAgara dRSTikoNa pragaTa karyo che. jIvanotthAnanI prabaLa preraNA pragaTa karI che. AtmAnI zAzvata sattAno udaghoSa karyo che ane tenI sarvocca vizuddhino patha pradarzita karyo che. DaoN. harmana jekobI, DaoN. subrIMga jevA prAzcAtya vicArakoe A satyano svIkAra karyo che ke jinAgamomAM darzana-jIvana, AcAra-vicAra ane bhAvanA ne kartavyano je suMdara samanvaya thayo che te bIjA sAhityamAM durlabha che. eka ja udAharaNa laI to 36000 zloka pramANa bhagavatIsUtramAM, vizvavidyAnI koI evI zAkhA nathI ke jenI pratyakSa ke parokSa rIte temAM carcA thaI na hoya. yuvAnone dharmAbhimukha karavA haze to temane A jJAnano khajAno kholIne batAvavo paDaze ane samajAvavuM paDaze ke hAlanuM vijJAna pudgala dravya saMzodhana viSe ghaNuM AgaLa vadhyuM che ema manAya che paraMtu jenA darzano virATa jJAna khajAnA e to pudgala dravyanA pAMca varNo, be gaMdha, pAMca rasa, ATha sparza, paramANu ane skandha parimANo be prakAranuM stharya, 6 prakAranA zabdo, pAMca prakArano bheda, aMdhakAra, chAyA, Atapa, udyota vagere skaMdhagata pariNAmo batAvyA che. "A zodha pAse vijJAnanI zodhato pAzerAmAM pahelI pUNI" jevI che. sarvajJa praNita ane gaNadharabhagavaMta racita A dvAdazAMgImAM jIvananI dareka vicitra ghaTanAonuM mukhya kAraNa evA karma siddhAMtanI atyaMta spaSTa ane sUkSma samajaNa ApI che. Ajano yuvAna A jJAnasamRddhinA darzana karatAnI sAthe ja maMtra mugdha thaI jaze. ne vecchAe tene zaraNe thaI jaze. yuvAnone dharmAbhimukha karavAno trIjo upAya e che ke dharmanuM mULa svarUpa ja temanI samakSa pragaTa karavuM. temane satya ne sIdho mArga ja batAvavo. A rIte e Daga mAMDaze pachI zuddha dharma ja teno hAtha pakaDI AgaLa laI jaze. eTale ke vaDiloe Ajano yuvAna potAnAthI vadhu zaktizALI che e svIkArI levuM paDaze. eka nAnakaDA komyuTara para AMgaLIo calAvI Ajano yuvAna keTalAya moTA sodAo karI le che. duniyAnA vividha kSetramAM rajJAnadhArA 47 | (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pharI le che. yuvAna vayamAM ja karoDo kamAI le che. eka kIka mAratA ja skUTara upADI daIne havAmAM uDe che. vaDIlazAhI choDI yuvAnonI AvI zaktione svIkArI laIe to be kAma thaze, eka to yuvAnone niMdavAnI kuTevamAMthI mukta thaIzuM ne tethI A zaktinA vizALa dhodhane yogya mArge cIMdhavA tarapha ja vaDIlonuM dhyAna kendrita thaze. yuvAnonI zaktio veDaphAI na jAya te mATe jo temanI zaktione satya mArga cIMdhIzuM to yuvAnavarga satyamArgane zaraNe thaI jaze. eTaluM ja nahIM e mArge akalpanIya pragati karaze ane prabhu mahAvIra paramAtmAnA zAsanane atyaMta prabhAvazALI banAvaze. pahelo upAya che adyatana TeknolojIno bharapUra upayoga. jainadharmanA pracAra ne prasAra mATe Aje je TeknolojI vikasI che te atyaMta upayogI che. jainadarzananA AgamagraMtho, hastapatro, zAstro vagerenAM saMrakSaNa ane pracAra-prasAra mATe kaoNmpyuTarano upayoga atyaMta Avazyaka che. A kAma amadAvAdamAM InDolojI ane gItArtha gaMgA jevI saMsthAo karI rahI che. vaLI jaina dharmanA siddhAMto vizvanA khUNe khUNe pahoMcADavA mATe Aje tvarita vAhanono upayoga paNa avazya karavo joIe. Ama to syAdavAdI jaina dharma e vizvadharma ja che. A dharmane sarvajana lokamAnya banAvavA mATe kemerA, lAITanIMga, skrIna vagere vaijJAnika upalabdhiono bharapUra upayoga karavo joIe. pracArano chello upAya e che ke jainadharmano pracAra karavA mATe je ayogya mArgo sAMprata samayamAM cAlI rahyA che tene aTakAvavA joIe. jema ke jinAgamono adhUro abhyAsa karI game te siddhAMto prakAzita karavA, zAstraniSTha vidhi vidhAno, kriyAmArgono anAdara karI potAne anukULa hoya tevA dharmanA navA cIlA pADavA, sAdhunA AcAra-vicAra choDI paradezagamana karavuM. A badhAthI pracAra nathI thato durAcAra poSAya che. prasAra nathI thato anAdara thAya che. jJAnadhArA 48 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAno ane dharmaprasAra (prItibahene 'samUhamAdhyamonA vikAsa' viSaya para saMzodhanAtmaka mahAnibaMdha lakhyo che. 'navacetana'nA taMtrI che. ghaNA graMthonA lekhaka tathA saMpAdaka che.) AjathI paMdareka varSa pUrve bhAratanA prasiddha dhArAzAstrI ane baMdhAraNavida zrI nAnI pAlakhIvAlAe kahyuM hatuM ke 21mI sadI e jaina dharmanI sadI banaze. e samaye AtaMkavAdanA prazne vizva-parimANa dhAraNa karyuM nahotuM ane aphaghAnistAna ke IrAkanA saMhAranI koI kalpanA nahotI. mAnavajAta hiMsAno vikalpa zodhavA mATe valopAta karI mUkaze evI koI dhAraNA nahotI. Aje hiMsAe vyApaka svarUpa dhAraNa karyuM che. mAnavInA manamAM, patnI ane saMtAno sAthenA saMbaMdhamAM, samAja sAthenA vyavahAromAM ane rASTra-rASTra vacce ke dharma-dharma vaccenA AdAna-pradAnamAM hiMsA eTalI badhI vakarI UThI che ke jo A ja gatie mAnavI hiMsA tarapha doDato raheze to AinasTAIne kahyuM hatuM tema cothuM vizvayuddha thoDIka UgarI gayelI mAnavajAta ekabIjAne paththaro mArIne laDatuM haze. A paristhitimAM jaina dharmanI ahiMsAno pracAra ke prasAra e jainadharmane vyApaka stare phelAvavA mATe Avazyaka che evuM nathI balke mAnavajAtane A pRthvInA graha para sukhacenathI rojI-roTI khAIne jiMdagI vitAvavI hoya to tene jarUrI che. Ano artha eTalo ke jaina samAjane anulakSIne ja jaina dharmano pracAra-prasAra karavAnI jarUra nathI, balke jagatanI saMhAraka samasyAonA ukela mATe jaina dharmano pracAra-prasAra Avazyaka che. AthI jaina dharmanA siddhAMtono vizva dRSTie jJAnadhArA 49 jainasAhitya jJAnasatra-2 - DaoN. prIti zAha Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra karavAnI jarUra che. Think Globally, Act Locally ema kahevAyuM che te A saMdarbhamAM yogya gaNAya. jagata AkhuM hiMsA, parigraha, ThaMdra ane kalahathI pIDita che tyAre ene mATe ahiMsA, aparigraha, anekAntanI bhAvanA jevA siddhAMto jarUrI che. aphasosa eTalo ke ApaNe e siddhAMto jagatane ApyA nahi. koI mahAtmA gAMdhI jevI vibhUti AvIne ahiMsA ane kSamAnI vAta kare tyAre ApaNe jAgI jaIe ane ahiMsaka paddhatino vicAra karavA mAMDIe. ApaNo savAla e che ke yuvAnone kaI rIte dharmAbhimukha karavA? yuvAnone tame thoDuM paNa sAcA dilathI Apazo to te tamane bamaNuM pAchuM Apaze. paNa ApaNe A yuvAnone ApyuM che zuM? roja amuka dhArmika kriyA karavI evA baMdhanamAM ene bAMdhI dIdho. mAnavajIvana to duHkhano sAgara che ema kahIne ene bhayabhIta banAvI dIdho. pariNAme yuvAna Dara, bhaya ke aNasamajathI gharmapAlana karavA lAgyo. kyAreka to evA paNa yuvAno maLe che ke e upAzrayamAM e mATe jatA nathI ke emane bAdhA ApI deze evo bhaya hoya che. e derAsaramAM e mATe jatA nathI ke emane derAsaramAM thatI kriyAono artha samajAvavAmAM Avyo nathI. dharma e bAMdhanAruM nahi paNa UMce AkAzamAM uDDayana karAvanAruM tattva che. ahiMsAthI nirdoSa jIvana jIvato, aparigrahanI mastImAM raheto ane anekAnta daSTie joto yuvAna to UrdhvagaganamAM uDDayana karavA mAge che. ApaNe enI pAMkho sIvI dIdhI che ane enA paga bAMdhI dIdhA che. dharmazailI dvArA mukta AkAzamAM uDDayana karavAnuM e bhUlI gayo che. AthI paheluM kAma to yuvAnone dharmanA siddhAMto samajAvavAnuM ane enAmAM rahelI vaizvikatA pragaTa karavAnuM che. paraMtu kone khabara haze ke AcArya haribhadrasUrinuM "padarzanasamuccaya'e bhAratIya tattvajJAnano virala graMtha che? keTalAne khyAla haze ke zrI kuMdakuMdAcAryanuM "samayAsAra' ke AcArya umAsvAtijInuM "tattvArthasUtra'e ApaNI vicAradhArAno pAyo banavA joIe? AjanI bauddhikatAne jJAnathI sparzI zakAya ane eTale ja jena tatvajJAnanI samaja ApavI jarUrI bane che. kAnadhArA) (50 jainasAhitya jJAnasatra-2) zAnadhArA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puriyA zrAvakanI kathA hoya ke caMpA satInI vAta hoya, guru gautamasvAmInuM jIvana hoya ke AcArya hemacaMdranuM sAhityasarjana hoya - A badhAMmAM jene jIvanazailI che. ApaNe jIvananI bArI kholIne dharmano vicAra karavo joIe. tyAre ja khyAla Ave ke doSonA prAyazcitta mATe pratikramaNa, veranA zamana mATe kSamApanA, AtmAnI lInatA mATe sAmAyika ane saMkalpabaLanI daDhatA mATe paccakakhANa keTalAM mahattvanAM che? huM to kahIza ke jaina saMskAro ApavAnuM sauthI sabaLa ane prabaLa sAdhana jaina kathAo che. e kathAone rasapradarUpe AlekhavAmAM Ave to sahu koInA hRdayane sparzI jAya. A kathAomAMthI jaina jIvanazailIno ghATa pragaTe che ane yuvAnone e paNa kahevuM paDaze ke bhAmAzA, vastupALa ane vimaLazAha e anukrame parAkramI vIra, kuzaLa talavArabAja ane mallayuddhamAM niSNAta hatA. Aje jANe ApaNe vIratAthI paravArI gayA hoIe ema ahiMsAne badale kAyaratAno aMcaLo oDhIne jIvI rahyA chIe. jaina dharmanA badhA ja siddhAMto vijJAna para AdhArita che. upavAsanuM zarIrazuddhi mATe Ayurveda ane elopethIe mahattva svIkAryuM che. nyUyaoNrka TAimsa' enA lekhamAM ema lakhyuM hatuM ke eka so varSa jIvavuM hoya to ochuM khAo. ApaNe tyAM uNodaranI vAta che. jaina dharmanI paryAvaraNa vizenI jAgRti jagatamAM advitIya che. ApaNI jayaNA e havenA jagatanI jIvAdorI banaze. to ApaNe yuvAnone jaina dharmanI kriyAonI pAchaLa rahelA vaijJAnika siddhAMto darzAvavA joIe. zAkAhAranI mahattA samajAvIne mAMsAhAramAMthI ugAravA joIe. jagata AkhuM Aje zAkAhArane pramANe che tyAre jene dharmanI nasomAM to enuM lohI hajAro varSothI vahe che. yuvAnone eka bAbatanI bhAre khIja hoya che ane te daMbha ke ADaMbaranI. dharmamAM jyAre kharcALa mahotsava jue, moMghI kaMkotarI jue tyAre enA hRdayamAM vicAra jAge che ke ATalA badhA dhanavyayanI jarUra nathI ? dharmamAM kyAreka ghanane vyAsapITha para birAjela jue tyAre yuvAna akaLAya che. evI ja rIte dharmanI nAnI nAnI bAbatomAM cAlatA moTA jhaghaDAo jainasAhitya jJAnasatra-2) SInadhArA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enAmAM dharma tarapha upekSAbhAva jagAve che. koI tithino jhaghaDo hoya ke koI vicAra ke vAdano jhaghaDo hoya tyAre e jhaghaDAne cagAvavAmAM pAchuM vALIne jovAmAM AvatuM nathI. Ane pariNAme yuvAmAnasa para eka prakAranI nakArAtmaka asara UbhI thAya che. koI maMtra savAre gaNavo ke sAMje gaNavo ke pachI saMvatsarI cothe karavI ke pAMcame karavI evo prazna kyAreka dharmano prANaprazna banI jato lAge che ane emAM praznano svastha ukela zodhavAnI dizAmAM javAne badale ahamanI TakarAmaNa ane vAkayuddha jovA maLe che. AthI matabhedonI khAI khodavAne badale paraspara vacce saMvAdano setu racavo joIe. ekAMta Agraha choDIne anekAMta daSTie jovuM joIe. jaina dharma pAse jevo bhavya itihAsa che evuM UMDuM tattvajJAna che. A baMne bAbato yogya pariprekSyamAM mUkavAmAM Ave to AjanA yuvAnane AkarSyA vinA rahe nahi. bhagavAna RSabhadevanI vAta karatAM e darzAvavuM joIe ke jagatamAM pahelI vAra koI Azrama ke potAnI patnI sAthe rahIne saMnyasta pALavAne badale niraMtara paribhramaNa, akhaMDa dhyAnasAdhanA, utkRSTa tapomayatA ane pratipaLa vAdhyAyathI jagatane virala tyAga batAvyo. are! jaina dharmamAM tIrthakaranI je vibhAvanA che e vibhAvanA jagatamAM kyAMya jaDatI nathI. A badhI tattvalakSI vizeSatAo darzAvavAmAM Ave to yuvAnane A dharmanI gahanatAno sparza thAya ane kramazaH enuM jIvana e bhAvanAothI ujamALa bane. Ama yuvAnone dharmAbhimukha banAvavA mATe jaina itihAsa, jaina tattvajJAna ane jene vicArazailI ApI zakAya. hajI ethIye AgaLa vadhIne vicArIe to mahAvIra svAmIe AcAradharmanI vAta karI. mAtra vicAramAM dharma rahe te pUratuM nathI. gharmano mApadaMDa to AcAra che. A jaina AcAronI pAchaLa raheluM vijJAna ane adhyAtma zodhavuM joIe. AcArya mahAprajJajIe jena kriyAo kaI rIte zarIranI kaI kaI graMthine jAgrata ane pravAhI kare che tenuM vijJAna ApyuM che. Ama kriyA pAchaLanI bhAvanA ane vijJAna - e baMne jo AjanA yuvaka samakSa prastuta karavAmAM Ave to Ajano yuvaka ene AcAramAM jarUra utAraze. Aje zrImad bhagavadgItAno (jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ menejamenTamAM kaI rIte upayoga thAya tenI carcA karavAmAM Ave che. jene dharmamAM darzAvelA mArgAnusArInA dharmo dvArA A ja vAta thaI zake. eTale e tattvajJAnanI vyavahArajIvanamAM upayogitA batAvavI joIe. jaina dharmanA prasAra-pracAra mATenA kAryakramo ane upAyono vicAra karIe to sauthI pahelAM to vRkSanAM pAMdaDAMne badale mULane pANI pAvAnI jarUra che. pahelI najara karIe ApaNI pAThazALAo para. e pAThazALAmAM sUtrono mukhapATha karAvavAmAM Ave che. paraMtu gaI peDhIne mATe e mukhapATha sAhajika hato. AjanI whythI vicAratI UgatI peDhIne mATe sUtrapATha eTalA savAbhAvika rahyA nathI. prAraMbhanAM pustakone bhArekhama paribhASAthI bharI devAnI jarUra nathI. bALaka e vAMcIne aLago thaI jaze. A saMdarbhamAM amerikAnI "jenA' saMsthAe bahAra pADelAM pAThyapustako cokkasa ApaNuM dhyAna kheMce tevA suMdara che. AjathI thoDAM varSo pahelAM jaina samAjamAM sAhityanI bolabAlA hatI. sarjaka potAnA AgavA mijAjathI jaina kathAvastu para navalakathA, navalikA, prasaMgakathA ke caritranI racanA karatA hatA. samAjamAM A sAhityasarjana hoMze hoMze vaMcAtuM ane enAthI aneka loko preraNA pAmatA. Aje A Akho strota sukAI gayo che. e saMdarbhamAM jaina sAmayikono vicAra karavA jevo che. ApaNA vartamAna jIvananI samasyAo sAthe eno keTalo anubaMdha che te vicAravuM joIe. A yuga e dazya-zrAvya mAdhyamano yuga che ane tethI jaina dharmanA prasAra-pracAra mATe dazya-zrAvya mAdhyamono upayoga karavo joIe. enA dvArA lokonA citta sudhI pahoMcI zakAya. Aje Telivijhana para AvatAM dhArmika pravacanomAM bahu ochI vyaktionA jaina dharmaviSayaka pravacano Ave che. Ane mATe sAmUhika puruSArtha thavo joIe. = = = jJAnadhArA 53. (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa : che , ;] W LA, , jaina darzanamAM mAnavasevA - DaoN. bipina dozI (muMbaI yuni. nA jainolojI korsanA mukhya saMyojaka, dezavidezamAM jainadharma para aneka seminAramAM bhAga lIdho che, virAyatana dvArA cAlatA jainadharmanA abhyAsakramanA kArya sAthe saMkaLAyelA che.) jenadharmamAM mAnavadharmanI-mAnavasevAnI vigata spaSTapaNe darzAvI che kharI? vizvakalyANamAM apAra rasa dharAvanAra ane te aMgenI vividha pravRttio karanAra jaina munirAjo ane zrAvako - arthAt caturvidha saMgha rojiMdI dharmapravRttinI sAthe mAnavasevAnI pravRttine sabhAnapaNe kare che? anukaMpA ane sva-para kalyANanI vigato sAthenAM aneka udAharaNo maLI Ave che tethI spaSTa thAya che ke pratyeka jenanA haiye mAnavasevA vaselI che. dareka jena yathAzakti lokasevA-mAnavasevAnI pravRtti sAthe joDAvA icche che. sarvajanahitAya-sarvajanasukhAya evI pravRtti karI zake evI dareka jenanI icchA hoya che. koI paNa duHkhI mAnavInuM duHkha dUra karavA mATe sahAya karavI joIe. 8SabhadevanA pUrvajanmamAM eka sAdhunA zarIramAM kIDA paDyA hatA- thaI gayA hatA tene dUra karavAno tenI sAravAra karavAno uttama prayatna karavAmAM Avyo hato. saMpUrNa ahiMsaka rIte e sAdhune sAtA upajAvavAmAM AvI hatI. tIrthakaronI dezanAmAM mAnavasevA-janasevAne mahattvanuM sthAna ApavAmAM AvyuM che. vaiyAvacca jevA UMca tapamAM paNa anyanI sevAne prAdhAnya ApyuM che. tapasvInI gurunI-vaDIlanI ane anyanI sevA karavAthI lAbha thAya che jJAnadhArA 54 (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane janma saphaLa bane che evo spaSTa ullekha maLe che. taravA mATenuM saMsAranA paribhramaNathI mukta thavA mATenuM eka sarasa avalaMbana vaiyAvacca chesevA che. cAra mukhya bhAvanAmAM 'maitrI bhAvanA'no sIdho saMbaMdha mAnava sevA sAthe che. 'zubha thAo A sakaLa vizvanuM evI bhAvanA nitya rahe' evuM icchanAra sevAne ja prAdhAnya Ape e hakIkata che. koI paNane sAtA pamADavA mATe sevA e saraLa mAdhyama che ane sevA aneka rIte thaI zake che. potAne ane anyane upakAraka thaI paDe evI sevA bhAvanAne dareka vyaktie potAnA jIvanamAM avazya sthAna ApavuM joIe. mAtra mAnavInI ja nahIM, jagatanA jIvamAtranI sevA pravRttithI AkhA vizvanI jIvasRSTi sAthe maitrIno maMgala tAra baMdhAze ane aneka sAttvika bhAvathI sabhara banI A mAnavajIvana dhanya karyono anero AnaMda meLavI zakAze. karmasiddhAMta ane mAnavasevA : eka khUba ja rasaprada muddo che. dareka vyakti enA karma anusAra sukhadu:kha bhogave che ane karmanA udaye aneka prakAranI takalIpho bhogave che. AvI vyaktinI sevA karavAthI zo lAbha? jainadarzana A bAbatamAM khUba spaSTa che. eNe bhale karma anusAra pIDA bhogavavI paDe paNa enI pIDAmAM sAtA pahoMcADavAthI, enA duHkhamAM sahabhAgI thavAthI enI vaiyAvacca karavAthI-sevA karavAthI khUba puNya maLe che ane puNyasaMcaya karavAthI, sevA karanAranAM karmo khape che. karmane pAtaLA pADavA mATeno, karmanI tIvratAthI bacavAno ane pachIno janma sukhakArI banAvavAno sahelo upAya mAnavasevA che. jaina dharmamAM sevA karatAM dAnane vizeSa mahattva maLyuM che. dAnanA aneka prakAra maLI Ave che ane ApaNe e jANIe chIe ke AkhA vizvamAM jyAM jyAM jaino vase che tyAM e dAnapravRtti avazya karaze ja. videzamAM vasavATa karIne sthira thayelA jeno potAnA vatanamAM ane dezamAM karoDo rUpiyAnuM dAna dara varSe kare ja che ane dezamAM rahelA jaino paNa dAnapravRtti 15 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsAhathI kare che. parva tithie ane paryuSaNa parvamAM to dAnano dhodhamAra pravAha vahe che. dAna, mAtra jainonI sevA mATe nahIM paNa koIpaNa lAbhArthIne upayogI thAya e AzayathI karavAmAM Ave che. kudaratI Aphato, mAnavasarjita takalIpho ane garIbI-bekArI jevI samasyAonA ukelamAM athavA to emAM rAhata pahoMcADavA karavAmAM Ave che. jenonI jeTalI janasaMkhyA che tenI apekSAe dAna kadAca sarvaprathama sthAna meLavI jAya che arthAt deza ke videzanI koIpaNa mAnavajAtie karelA dAnanI tulanAmAM jainonuM dAna prathama krame Ave che. aparigrahanA siddhAMtamAM parokSarUpe 'mAnavasevA' AvI jAya che. jeno parigraha ghaTADe che ane teno lAbha anya jarUriyAtavALAne maLe che. parigraha mATenI Asakti ghaTADavAthI mAnavasevA avazya thaI zake ane puNyano paNa saMcaya thAya e hakIkata che. mArgAnusArInA bolamAM paNa mAnavasevA para bhAra mukavAmAM Avela che. yathAzakti dAna karavAnI pratyeka jainanI tIvra icchA hoya che. sAta kSetromAM to dAna karavAnuM ja che paraMtu Adhunika samayamAM anya kSetromAM paNa vicArapUrvaka dAna karavAmAM Ave e khAsa jarUrI che. chatI zaktie ApaNA sAdharmikonAM duHkhane dUra na karI zakIe e zI rIte calAvI zakAya? dAnanA pravAhane ApaNe A dizAmAM vALavAnI zuM jarUra nathI? jaina dharmanA pracAra ane prasAra mATe 'mAnavasevA'no phelAvo karavo Avazyaka che? vizvanA khUNe khUNe je rIte mAnavasevAnuM kArya mizanarIo karI rahyA che evI koI pravRtti jainoe karavA jevI kharI? AkhA vizva sAthe maitrIbhAva ane jagatanA jIva mAtra mATenI maMgalakAmanA karanAra jainoe A dizAmAM vicAravAno samaya Avyo nathI? 'khAmemi savva jIve' mAtra bolIne ja ApaNe thobhI javAnuM che ke pachI kaMIka nakkara-saMgIna karavAnuM che. vItarAganI AjJA ane jaina dharmanA mukhya Adarzo ke dhyeyathI vicalita thayA vagara lokakalyANanI pravRtti thavI joIe evI mArI vinaMtI 56 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. dharmano pracAra-jainadharmano pracAra ahiMsaka mArge ja thavo joIe emAM bemata nathI. dAna pravRttithI sahu koIne lAbha thAya e jarUrI che paraMtu e mATe koIpaNa prakAranI dharmavimukha pravRttine protsAhana ApI na zakAya. AcArapradhAna jainadharmanI jarA paNa upekSA karavAnI nathI paraMtu dravyathI kSetrathI-kALathI ane bhAvathI pUrI vicAraNA karI mAnavasevAnAM vividha kAryo hAtha dharavAnI anivArya jarUra che. ane to ja vItarAga paramAtmA mahAvIranA saMdezane ApaNe yathArtha rIte samajyA chIe tema kahI zakAya. karUNA sAgara bhagavAna mahAvIranI karUNA ApaNA saunA samajaNamAM viveka lAve ane ApaNe sAcA 'jaina' banIe evI zubha bhAvanA. jJAnadhArA 57 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA pracAra ane prasAra mATenA upAyo (ema.e.pIeca.DI. sAhityaratna, gujarAta sarakAranI judI judI kaoNlejomAM 32 varSa adhyApaka tarIka sevAo ApI, gujarAta kaoNleja, amadAvAdathI gujarAtI vibhAganA adhyakSapadethI nivRtta. sAhitya, dharma ane yuvApravRttimAM vizeSa ruci. sarjaka jhaveracaMda medhANI para pIeca.DI. karyuM che. jaina Agama sAhityamAM paNa ruci. koIpaNa dharma ke saMpradAyanA saMta-satIjIne bhASA-tattvajJAna zIkhavavAmAM ruci. jaina saMta-satIjIne ema.e., pIeca.DI. nA abhyAsa mATe mArgadarzana. vizvadharmano tulanAtmaka abhyAsa-aneka saMpAdano) prA. DaoN. rasika mahetA AjanA vizvano A prazna khUba carcA mAMgI le che. jagatamAM badhe ja yuvAzakti mATe aneka prakAranAM maMtavyo maLe che. paraMtu A muddAne ahIM to mAtra jaina samAja pUrato ja sImita rAkhIne carcA karavAnI che tethI vizvaphalaka vizenI vadhu vigatono ullekha atra aprastuta che. ApaNe evuM svIkArIne ja cAlavAnuM che ke yuvAno dharmAbhimukha thayA nathI? mAre to Apa sahunuM e hakIkata tarapha dhyAna doravAnuM che ke badhA ja phirakAnA badhA ja saMta-satIonI jJAnazibiro ane dharmacarcAmAM ghaNI ja moTI saMkhyAmAM yuvaka-yuvatIo upasthita rahe che ane saMpUrNa zistabaddha rIte zibirane mANe che. hakIkata to e che ke AjanA yuvAnone mAtra paraMparA mujabanI dharmakriyAmAM vizeSa rasa nathI ane e rasane jAgRta karavA mATe paNa vaijJAnika, AdhArabhUta zraddheya vigate joie chIe. AjanI yuvApeDhIne mAtra jJAnadhArA 58 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAgaNInI bhUmikAe nahIM, buddhi ane tarkanI bhUmikAe saMtoSI zake evI dharma pravRti joie chIe. pratyeka samasyA ke praznane tulanAtmaka rIte samajIne evo svIkAra karavAnI tatparatA che ja. paryuSaNa parva daramiyAna keTalI moTI saMkhyAmAM, judA judA prakAranI tapasAdhanA karatAM yuvAnonI saMkhyA dara varSe vadhatI jAya che. A darzAve che tapa vizenI emanI samajaNamAM enAM vaijJAnika mUlyo ene samajAya che. jainadharmano prANa tapa mAtra dhArmika dRSTie ja nahIM paNa zarIravijJAna ane manovijJAnanI dRSTie paNa svIkAravA jevo che tethI ja umaMgabhera eno svIkAra thAya che. yuvAnone dharmAbhimUkha karavAnA kAmano AraMbha to gharathI ane mAtApitA tathA kuTuMbanA anya sabhyonA, sahakArathI ja thAya che. 'kUvAmAM hoya to havADAmAM Ave' ane 'kUvAmAM hoya tevuM havADAmAM Ave.' A vAta saMpUrNa sAcI che. jIvanakalahamAM rokAyelA vaDIlo mAtApitA vagere pArivArika sabhyo ja dharmakriyAmAM dharmapravRttimAM sakriya nahIM hoya to bALaka ke yuvAna pAsethI zI AzA rAkhavI ? dareka kuTuMbamAM AkhA divasa daramiyAna thoDoka samaya to dharmapravRttine jJAnacarcAne-jApane Apavo ja joie. ghaNA loko evuM kahe che ke 'amArI IcchA che paNa samaya nathI' hakIkate A dalIla svIkArI zakAya tema nathI. vyakti dhAre to sahelAIthI samaya meLavI zake. jo ApaNane sahune nirAMte chApuM vAMcavAno ke TIvI para eka be ke vadhAre 'sIriyala' jovAno samaya maLato hoya to dainika dharmapravRttimAM samaya kema na maLe ? dharmanA pracAra ane prasAra mATe A prakAranI vyavasthA khUba upayogI thaI raheze emAM kazI ja zaMkA nathI. Aje to keTalI badhI upakAraka sAmagrI sAmayiko, pravacano, pustako, keseTo, samUha mAdhyamo dvArA maLI rahe che. A badhAMno vivekapUrvaka upayoga thAya to dharmanI sAcI samaja keLavAya ane A viSayanI carcAne khAsa kAMI avakAza na rahe. zikSaNanA mAdhyamathI dharmAbhimukha karI zakAya dharmapracAra thaI zake. ApaNI pAThazALAonI Aje zI hAlata che? bALakone nAnI vayathI ja pAThazALAnuM dharmazikSaNa maLe e mATenA badhA ja prayAso karavA joie. jJAnadhArA 59 - - jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deza-videzamAM A dizAmAM bhinnabhinna prayogo thaI rahyA che te kharekhara AvakArya che. dararoja nahIM to saptAhamAM eka be divasa niyamita rIte bALako pAThazALAmAM Ave. kuTuMbanA vaDIlo - mAtApitA A bALakonA vahevArika zALAkIya zikSaNamAM jeTalo rasa le che teTalo ja rasa A zikSaNamAM levAnuM AraMbhe to sarasa pariNAma maLe. pAThazALAmAM jJAnadAna ApanAra zikSaka-zikSikAo jJAnadAtAone uttama prakAranI tAlIma ApavAmAM Ave, yogya vetana ApavAmAM Ave, enuM yathA samaye gaurava karavAmAM Ave e jarurI che. uparAMta, pAThazALAnAM dhArmika pustakanA prakAzanamAM paNa Adhunika daSTibiMdune kendramAM rAkhI, prathama najare ja AMkhane gamI jAya tevAM pustakonuM zakya hoya tyAM citro mUkIne prakAzana karavAmAM Ave to khUba AvakArya banI jAya. pAThazALAnA upakrame vividha prakAranA kAryakramo yojAya to paNa bALakone gamaze. tIrthadarzana, saMtasatIjInA darzana, prakRtidarzana vagerene kendramAM rAkhI pravAsanuM Ayojana karI zakAya. AjanI moTI samasyA pAThazALAnAM bALakone yuvAnone paNa bhASAnA mAdhyamanI che arthAt saMskRta ke prAkRta na samajAya te svAbhAvika che paNa mAtRbhASA paNa na samajAya eTale ke mAtRbhASAmAM prakAzita thatAM pustako paNa ene mATe upayogI na thAya. komyuTara ane InTaraneTanA A yugamAM ane AMtararASTrIya saMparka mATe paNa aMgrejI bhASA anivArya banatI jAya che. tethI ApaNI pAThazALAnAM temaja anya jJAnanAM pustakonuM prakAzana aMgrejImAM thAya e AjanA yuganI mAMga che ane teno svIkAra karI levAmAM to kaMI ja gumAvavAnuM nathI. AjanI yuvApeDhIne rasaprada thaI paDe tevI aMgrejI bhASAzailImAM dhArmika pustakonuM prakAzana thAya te anivArya che. saMta-satIjInAM pravacano, cAturmAsa ane paryuSaNa parvanAM pravacano thAya che ja. vItarAganI AzAmAM vicaratA saMta-satIjIne mATe svAdhyAya ane pravacana emanuM dainika kartavya che. ApaNA yuvAnone AkarSI zake tevA saMtasatIojI badhA ja phirakAmAM che ane ApaNe saue anubhavyuM paNa che ke vItarAga vANInAM rahasyone joradAra saraLa AkarSaka zailImAM rajU karanAra jJAnadhArA 60. (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravacanakAra saMtonI jJAnavANInAM spaMdano jhIlavA yuvAnonA ToLAM ubharAya che. AvAM pravacano jAheramAM paNa yojAya ane vartamAna jAgatika paristhitinA saMdarbhamAM bhagavAna mahAvIrano saMdeza emanI pAsethI maLe to yuvAno jarUra gharmanAM marmone samajI levA AgaLa Avaze. paraMtu kyAreka evuM paNa jANavA maLe che ke jainadharmanAM vIravANInA vAstavika svarUpanuM jJAna paNa maLatuM nathI. bhaktibhAva ke ahobhAva sArI bAbata che paNa eno atireka nukasAna kare che. jaina dharmanI pAse keTalI viziSTa kathA sRSTi che, kevA uttama zAstrakAro thayA che kevI samRddha dArzanika saMpatti che tenuM yathArtha rIte, samatolapaNe vaijJAnika rIte samajAvavAnuM kAma thAya to yuvAnone ane dharmanA pracArane paNa lAbha thaze. A prakAranI pravRtti mATe paMca mahAvratadhArI muni bhagavaMto uparAMta, vidvAno, suzrAvakonI paNa jJAnazaktino upayoga thavo joie. dhArmika vAcana-ciMtana manana ane AjanA vikasatA jatAM jJAna-vijJAnanAM sAdhanono upayoga karIne taiyAra thayelA vidvAno, jJAnIo, jaina dharmanA vikAsanI hitaciMtA jenA hRdaye vasI che tevA suzrAvakonA jJAnano lAbha maLI rahe te mATe pravacana zreNI, jJAnasatra, zibiro, praznottarI maMca, vividha spardhAo Adi yojavAthI yuvAnonI vadhu najIka AvI zakAze. teonA manamAM paDelI thoDIka gUMcane ukelI zakAze ane jaina dharmanuM sAcuM vAstavika svarUpa teo jANI zakaze. Adhunika vaijJAnika upakaraNono upayoga yuvAnone jAgRta karavA ke dharmano pracAra - prasAra karavA komyuTara, InTaraneTa, vebasAITa, oDiyoviDiyo keseTa DIjITala sAdhano, dhArmika saMvAdo ane dhArmika nATakonuM Adhunika vaijJAnika ane chatAMya dharmanAM marmane kazI ja AMca na pahoMcADe ke kalAne nAme dharmanI upekSA karyA sivAya, kevaLa jJAna sAdhanA ane jJAnanI ArAdhanAnA mukhya dhyeyane kendramAM rAkhIne Ayojana karAvamAM Ave to khUba AvakArya thaze. jenonI zALA - kolejono jarUra vicAra karavA jevo che. A zALA - kolejone vahIvaTI daSTie to je te rAjayanA zikSaNa vibhAga sAthe saMlagna snadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahevAnuM hoya che. Aje to kendramAM eka - be niSThAvAna kAyakartAo maLe che. bAkI AkhI TIma sArI hoya arthAt dhArmika bhAvanA dharAvatI sevApravRtti karavAnI dhagazavALI hoya tevo samUha maLavo muzkela che tethI kolejo ke yunivarsiTImAM jainadharmanA zikSaNanI vyavasthA vikse evuM Ayojana thAya to paNa ghaNo lAbha thAya. yunivarsiTInI DIgrI meLavavAnuM mukhya lakSya to AjIvikA mevavAnuM sAmAjika pratiSThA vadhAravAnuM mukhya che. tethI mAtra jainadharmanA zikSaNanI vyavasthA karavAthI e mATenI zALA-kolejo sthApavAthI ApaNo hetu pAra nahIM paDe. dhArmika DIgrI ane vahevArika vAstavikatA A baMne be cheDA che. ApaNe game teTalA UMca Adarzo dharAvatA hoIe paNa Akhare to vartamAna jIvananI kaThora vAstavikatAno svIkAra karavo ja joie. jainadharma AcAra pradhAna che te hakIkata che paraMtu eno artha evo nathI ke enA pracAranI - prasAranI jarUra nathI. videzamAM ApaNA jaino dhArmika zikSaNanuM pracAra-prasAranuM kAma karI rahyA che. temAMnA je uttama aMzo hoya tene ApaNI ahIMnI paristhiti mujaba AvakArIe ane eno sArvatrika svIkAra thAya tevuM vAtAvaraNa sarjIe e jarUrI che. zAsana prabhAvanAnA, dharma prabhAvanAnAM vividha kAryomAM ApaNe sau pUro rasa laIe ane te mATenI sAcI dizA ApaNane prApta thAya to kazuM ja azakya nathI. AdarzanA gaganamAM viharavAne badale ApaNe vAstavika hakIkatano svIkAra karI, thoDuMka paNa samajapUrvakanuM kAma karazuM to avazya khUba lAbha thaze evI mArI zraddhA che. jJAnadhArA 62 Pit jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA pracAra prasAra mATenA upAyo ane kAryakramo (jayahiMda kaoNleja muMbaInA gujarAtI vibhAganA adhyakSa, muMbaI yuni. nA borDa oNpha sTaDIsa na gujarAtInA sabhya, DaoN. Ara. e. mArzelakara lAipha TAima acivameMTa eNvorDanA vijetA. navInabhAI dAdaranI paryuSaNa vyAkhyAnamALAnA adhyakSa che.) prA. navIna kubaDiyA yuvAna vargane racanAtmaka kAryomAM vadhAre rasa paDe che. vartamAnamAM ApaNe tyAM jJAna ane kriyA para vadhAre bhAra mUkAya che. anukaMpAnI vAta thoDI pAchaLa dhakelAI gaI che. have yuvAnonA hitamAM tathA jaina dharmanA pracAra prasAra mATe paNa 'cAlo jinAlaya jaie' e sUtra pUratuM nathI paraMtu tenI jagyAe 'cAlo jinAlayathI janAlaya jaie' e sUtra mUkavuM paDaze. jyAM 'jinamaMdira' baMdhAya tyAM tenI sAthe 'janamaMdira' 'mAnavamaMdira'nA pratIka samAna hospiTala, davAkhAnuM, roga nidAna kendra, zALA ke koleja paNa baMdhAya ane mAnavasevAnuM kArya thAya to yuvAno A racanAtmaka kAryathI AkarSAIne dharmAbhimukha thaze ja thaze. jaina dharma vizvano ati prAcIna dharma che. vizva dharma banavAnI te saMpUrNa kSamatA dharAve che chatAM 2000 varSa prAcIna khristIdharma, 1600 varSa prAcIna IslAma dharma ke 2600 varSa prAcIna bauddha dharmanI sarakhAmaNIe vyApamAM te ghaNo pAchaLa rahI gayo che kAraNa ? khristIdharmae 'mAnavasevA' ne prAdhAnya ApyuM che. 'Service to man is service to God e tenuM mukhya sUtra che. temaNe tabIbI kSetre ane zikSaNakSetre racanAtmaka kArya vizALa jJAnadhArA 63 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAye karyuM che. temanA dharmaguruo jAte sakriyapaNe temAM joDAyA che. jaina dharmanA pracAra prasAra mATe paNa A mArga upakAraka che. mAnava sevAne prAdhAnya First Preference ApavAthI jaina dharmano pracAra to thaze ja paraMtu aneka jainetaromAM teno prasAra paNa vadhaze ja. yuvAvargane zraddhAnI vAto jeTalI apIla kare che tenA karatAM buddhinI vAto vadhAre apIla kare che. mAtra dharmazAstrone Quote karI 'vAvA varSana pramALam' kahevAnuM have nahi cAle. bhArata sarakAra taraphathI hAla jainone Religious Minority 'dhArmika laghumati'no darajjo maLyo che. je zikSaNamAM jainadharmano abhyAsa karAvavAmAM saraLatA karI Ape che. jaina agraNIo, sAdhusaMto ane khAsa karIne pUjya AcArya bhagavaMto 'dhArmika laghumati'nA darajjAno abhyAsa karI tenAthI maLatA badhA zaikSaNika lAbhono amala kare to jaina dharmano pracAra prasAra khUba vadhaze. jaina menejamenTanI, tapovana svarUpanI, AvAsI zALAo vidyArthIone saMpUrNapaNe jaina saMskAra ane jainadharmano UMDo paricaya karAvI zake tema che. hAla ApaNe tyAM mAtra traNa ja tapovana che. ApaNI pAse 300 tapovana zarU karavAnI kSamatA che. to jyAre 'dhArmika laghumati'no darajjo maLyo che tyAre convent schools nI jema jaina skUlo paNa zarU karI zakAya. tethI paNa jaina dharmanA pracAra ane prasArane bhAre vega maLaze. A yuga ilekTronika mIDiyAno che. tenA dvArA koI paNa vAta lAkho loko sudhI asarakAraka rIte pahoMce che. pracAra prasAra mATenuM te uttama sAdhana che. atyaMta zaktizALI sAdhana che. Aje dhArmika cenalo paNa lokapriya banI rahI che. tyAre 'jaina cainala' rASTrIya takhtA para zarU karAvavAthI jainadharmano pracAra-prasAra to thaze ja. sAthe sAthe jainetaromAM pravartatI jaina dharma viSenI gera samajaNo paNa dUra thaI zakaze. A kArya agharUM ane bhAre kharcALa hovAthI aThavADiyAmAM ekAda be kalAkathI zarUAta thaI zake. jaina dharmane haiye rAkhIne jaina dharmIo sakriya rAjakAraNamAM jhaMpalAve jJAnadhArA 64 - jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTaluM ja nahi ICS ophisaro ane Policy Decission vALA ucca sarakArI hoddAo para jaino moTI saMkhyAmAM hoya to jaina zAsananI moTI sevA thaze. jabalapuramAM ICS ophisaro taiyAra karavA mATenI jaina saMsthA khUba prazaMsanIya kAma karI rahI che. . atyAre pUjya gurubhagavaMto yuvAno mATe zibironuM Ayojana karI rahyA che. tenA suMdara pariNAmo AvI rahyA che. paraMtu moTI uMmaranAomAM parivartana na ja Ave tevI samajaNathI moTerAo mATe A dizAmAM udAsInatA sevAI rahI che. je yogya nathI. moTAo mATe paNa zibiro yojAya tathA cAlI rahelI vyAkhyAnamALAo zuddhapaNe dharmAbhimukha tathA vadhu AkarSaka banAvAya to te paNa jaina dharmanA pracAra ane prasAra mATe upakAraka nIvaDaze. vartamAna yuganI ApaNI eka moTI maryAdA saMpradAyavAda che. ApaNe vADAomAM vaheMcAI gayA chIe ane temAM keda thaI gayA chIe. tethI ApaNe khUba nabaLA paDI gayA chIe. te mATe ApaNA sarva phirakAonA AcAryonuM ke sAdhusaMtonuM varSamAM ekAda paNa saMmelana thAya to ekatAnI dizAmAM moTuM kArya thayuM gaNAze je aMte jaina dharmanA pracAra-prasAramAM siMhaphALo ApI zakaze. jaina jAgRti senTara'nA benara heThaLa AnaMda pramodanA hetuthI maLatA jaino anAyAse paNa phirakAonA bheda bhUlI rahyA che je stutya che. alabatta A sarva prayatnomAM saMta satIono, AcArya bhagavaMtono temaja zreSThIono hRdayapUrvaka sAtha sahakAra, preraNA ane yogadAna maLe te khUba jarUrI che. tema thaze to yuvAno jarUra dharmAbhimukha thaze ja ane jaina dharmano pracAra ane prasAra paNa aneka gaNo vadhaze ja. jJAnadhArA 65 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAnone dharmAbhimukha karavAnAM ane jainadharmanA prasAra mATenAM upAyo ne kAryakramo ke kAryakramo pracAra (zodhapatra evuM vicAramaMthana zrImatI bhAratI dipaka mahetA, rAjakoTa) jainadharmanA abhyAsu bhAratI bahenane saMgIta ane sAhityamAM rasa che. akhaMDa AnaMda phUlachAba navanIta va. megejhInomAM lekho pragaTa thAya che. sorASTra yunivarsiTImAM ema.e. tathA ema.phIla.nA vidhArthIone bhaNAve che. (1) zraddhAno udgama yuvAnonA kalyANamitra banIne sau prathama to temane deha ane AtmAnI vibhinnatA, dehanI nazvaratA, AtmAnI zAzvatatA, dasa dRSTAMte dohyalAM evA A mAnuSabhavanI prAptinI mahAduSkaratA, pUrvajanmone pUnarjanmonI paraMparAnA kAraNarUpa viSayakaSAyone kAraNe thatAM karmabaMdhanonI kaThoratA, te bhavabhramaNone nivAravAnAM paMcAcAra zuddhinAM amogha upAyo rUpa arihaMta, siddha, sAdhu ane kevalIbhASita dharmarUpa cAra zaraNAMnI AvazyakatA ane mokSaprAptinI anivAryatA : ATalAM pAyArUpa mULa satyo samajAya ane svIkAraya teTalI zraddhA ApaNe yuvAnomAM utpanna karavI ja rahI. e zraddhA utpanna karAvavA yuvAnone mukhyatve traNa vastu samajAvavI paDaze. (1) arihaMtonI anaMta, lokottara, niSkAraNa karUNA ane temanI 'savi jIva karuM zAsana rasI'nI utkRSTa bhAvanA. (2) e arihaMtonI adhyAtmayoganAM gUDha rahasyothI bharela lokAloka prakAzaka vANIne AgamomAM graMthastha karanAra evA gaNadharonI aciMtya jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 66 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ medhAsajjatA. (3) ane e AgamasUtro sAmAnya janasamUho sudhI samucitapaNe pahoMce te mATe zAstrone pAMca aMgamAM vibhAjana karanAra (sUtra, niryukti, bhASya, cUrNi, TIkA) niraMtara zAstravyAsaMgI, samartha pUrvAcAryonI zAsanaprIti evaM parahitaciMtA. (2) jainadharmanA be majabUta pAyAno paricaya parApUrvathI akhaMDa ne anavarata rIte vArasAmAM cAlyA AvatAM ane A sAMpratakALe paNa jainadharmane aDIkhama rAkhanAra be majabUta pAyA che. (a) sAhitya (ba) tIrtho. sAhitya : jena sAhityanI samRddhi vizvabharamAM ajoDa che. jainadarzananuM samagra prAcIna ne madhyakAlIna sAhitya mukhyatve prAkRta, saMskRta tathA apabhraMza bhASAmAM racAyeluM maLe che. jainasAhityamAM zabdacAturya, arthagAMbhIrya, vyAkaraNazuddhi, kAvya, chaMda, alaMkArothI vibhUSita evA darzana, tarka, jyotiSa, khagoLa, bhUgoLa, Ayurveda Adi agaNya viSayonAM gadya ane padyamAM thayelA nirUpaNa viSe AjanAM lokone pUrNapaNe jANa ja nathI. uparAMta sAhityanAM aneka prakAro jevA ke phAgu, bAramAsI, pavADo, prabaMdha, rAsA, pUjA sAhitya, gItAkAvyo, hariyALI, cariya, chatrIsI, batrIsI, vIsI, DhabbA, sabako, AkhyAno, gajhalo, padagIto, chaMda, sajhAyo kaDavAM, stavano, stutio vageremAM uttama sarjakoe padArpaNa karI sarjana karyuM che. AjanAM yuvAno bhale bahudhA AtmalakSI, asthira, utAvaLe phaLanI AzA rAkhanArAM, ehika samRddhi meLavavA adhIrAM, pramAdI kriyA tarapha aNagamo rAkhanArAM, zistanAM anAgrahI, manoraMjanapriya, udadaMDa, uzruMkhala, avivekI ke sAcA jJAna ane AcaraNathI vimukha dekhAtAM hoya - A ja yuvAnomAM te avaguNo sAthe ja aneka guNo paNa che ja. jJAnadhAra (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teomAM nikhAlasatA che, bhoLapaNa che, sAcI lAgatI vAta kahI devAnI hiMmata che, gamo-aNagamo pragaTa karI devAnI prAmANikatA che, teone zuM - kyAre - keTaluM - zA mATe meLavavuM che teno spaSTa citAra manamAM taiyAra che, zarIranI fitness nI paravA che, dhAryuM karavAnI nema che, boleluM pALavAnI apharatA che, 21mI sadInI TekanolojI sAthe vizvamAM tAla meLavavAnI sUjha che, aMgrejI bhASAnuM prabhutva che, paripakvatA vahelI AvI jAya tevI AMtarapreraNA che, bhUla samajAya pachI sudharavA taiyAra che, mananI mokaLAza che, navI vastu zIkhavAnI jijJAsA paNa che. to AvA yuvAnomAM rahela guNono utkarSa ane avaguNono hAsa karavAnuM pUNyakArya ApaNAM parivAronuM samAja ane rASTranuM ja che. jaina caturvidha saMghoe jenazAsanamAM rahelI guNasamRddhi, sAhityasamRddhi ane parArtharasikatA A yuvAno sAme khUllI karavI ja rahI. sAcI vastu taraphanuM AkarSaNa vikaTa hotuM ja nathI. jarUrata che phakta ucita samaye, ucita puruSArtha dvArA mArga darzAvavAnI. prAcIna ane madhyakAlIna jenasarjakoe bahu ja jUja zabdono upayoga karI bRhad artha upajAvavAnI je kaLA hAMsala karI che, te UDIne AMkhe vaLage tevI che. tIrtho sAhitya pazcAtuM bIjA staMbharUpa tIrthonI vicAraNA karIe to seMkaDo ke sahastro varSa purANAM sthAvara tIrthasthAno, je Aje jene prAcIna saMskRtinI dharohara samA UbhA che, je pavitratAnAM jIvatAM dastAveja che... tene etihAsika paraMparAnAM sUpo gaNIne jALavavA joIe. tyAMnAM pAvana paramANuomAMthI darekanI AtmacetanA jAgRta karavAno amUlya lAbha dareka avAranavAra le te mATe sAmUhika divya yAtrA - pravAso, charI pAlita saMgho nIkaLavA joie. AtmAne karmothI tAranAra evA tIrthasthAnono uddhAra, pracAra, prasAra thavo ja rahyo. jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvaMta zilpavidyArUpa jaina tIrthayAtrAnI viDIyo kompekTa DIska, je thoDI hAlamAM upalabdha che tathA bIjI suMdara rIte badhAM ja tIrtho AvarAI jAya te rIte taiyAra karAvI, dareka upAzrayomAM sAthe besIne samUhayAtrA karavAnuM paNa vicArI zakAya. tIrthATane jatAM jIvahiMsA karavI ja paDe che, paraMtu karmakSayanuM nimitta hovAthI jema kSamya che, te ja niyama AmAM paNa cita lAgu pADI zakAya. (3) 'jJAnamahocyo' taiyAra karavA mATe dasa mahAvidhAlayonI sthApanA bhAratanI judI judI jagyAoe, eka sAthe ekso yuvAnono samAveza thAya te rIte, paMDitavaryo taiyAra thaI zake te hetuthI dasa mahAvidyAlayonI sthApanA karavI. jemAM pAMca varSano susaMyojita abhyAsakrama niyata karI, anusnAtaka kakSAe ne vyavasthita dhoraNe nivAsI yuvAnone taiyAra karavAmAM Ave. AjanA vidyutavaryo abhyAsakrama banAvavA aMgenI sevA ApI zake uparAMta abhyAsakrama mujabanAM pAThyapustako banAvavAmAM madada kare. zarUmAM viMcatA AvazyakatA lAge to svayaM zramaNo tyAM bhaNAvavA, abhyAsa karAvavA, tatva samajAvavA, ruci sthira karAvavA jaI zake. jaina siddhAMto, saMskRti ane AcAra vicAranI rakSA kAje ATaluM karavAthI AjathI pAMcamAM varSanA aMtathI dara varSe 1000 paMDito bhAratabharamAMthI taiyAra thaIne bahAra nIkaLe ane bhAratanAM ne videzanAM dareka saMgho te paMDitone temanAM parivAra saha potAnAmAM samAvI le, ane sadevanAM temanAM jIvananirvAhanI pUrNa javAbadArI laI le. bAramA dhoraNa pachI jema IAS, DaoNkTarsa ke enjiniyarsa thavA mATe AjanAM yuvAnomAM hoDa lAge che tema A yojanA mujaba jo vicArAya to, bhAvi nizcita thaI javAnI bAheMdharI maLavAthI, AjanA yuvAno sAcI ne jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 69 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArI dizA tarapha "jJAnamahoya' banavA mATe kema doDa nahIM lagAve? jaina zreSThio taraphathI Avato dAnano pravAha jo thoDA samaya mATe A "jJAnamahAnidhi' tarapha vALI daIzuM to zAsanarakSAnI eka utkRSTavibhAvanA siddha thaze. (4) jJAnasatro avAranavAra, vAre-tahevAra ke koI moTAM divasone nimitte (dA.ta. tIrthakaronAM paMcakalyANaka divaso, paryuSaNanAM ke AyaMbilanI oLInA divaso, pratiSThA ke sAdharmika vAtsalyonA divasoe Adi..) zrI saMghamAM jaina tatvono paricaya karAvatI kAryazibiro, saMmelano, saMzodhananI kAryazALAo, dharmapracAraka sabhAo, konpharanso, paricaryAo, bauddhika carcAo, koI viziSTa sUtranI arthasaMkalanAo, vicAronAM AdAnapradAna mATe khUllo maMca, praznottarIo, pustaka prakAzano, mAsika mukhapatro Adine AvarI letAM jJAnasatro jo yojAya, to dharma pracAra ne prasAra thakI, samAjano moTo varga jaina AgamonAM dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga ane dharmakathAnuyoga ema cAre anuyoganAM puNyadvAre kramazaH zanaiH zaneH praveza pAme. (5) ciMtanasaMgharSanAM A kaThInakALe zramaNonI kaSTasAdhya jIvanapaddhati thakI prApta thatI cittazuddhi ane cittaprasannatAno Alekha prakAzita karavo AjanAM yuvAnomAM zraddheyatA vadhAravA satyapramANonI AvazyakatA to rahevAnI ja. temane dharmAbhimukha karavA kadAca AcArasaMhitAmAM thoDI chUTa mUkavI paDe paNa zAsanarakSA kAje te kSamya ja gaNAze. udAharaNa tarIke, - zrI navakAramaMtra, uvasaggaharaM stotra, bhaktAmara stotra, kalyANa maMdira stotra ke zakrastava jevA mahAcamatkArika stotro ke maMtro ke yaMtronI sAdhanAthI thatI anubhUtio yogya AtmAone kahevI. jJAnadhArA. T (70) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihArakALamAM thatI kasoTIomAMthI pAra utaratI veLAe thato karmakSayano AnaMda, te ghaTanAo potAnI saMvedanA sahita pustakAkAre prasiddha karavI. brAhmamuhUrta thatAM svAdhyAya, maMtrajApa, sAdhanAo, IndriyavijayothI thato harSollAsa ane dareka kaSTasAdhya kSaNe anubhavAto paramAtmAnI kRpAno varasAda vagere (svayaMzistane bAkAta rAkhIne) phakta dharmanI jayagAthA varNavavA pUratA ane yuvAnone saMyamamArge abhimukha karavA te svAnubhavo nirAsaktapaNe vaheMcI zakAya. pote je mArga le che te mArge ja aMtima, aphara ane vItarAgIpaNuM prApta karavAno ekamAtra mukti mArga che tenI anubhava jhAMkhI zramaNo jo zrAvakone karAvaze ane kaheze ke A mArga e kalyANa kalpatarUnuM avaSya bIja che, saMsArarUpI himagirinAM zikharone ogALavA mATe pracaMDa sUryatulya che ane samyakatva ratnane utpanna thavA mATe rohaNAcalanI dharaNI che to nirviktapaNe vizuddha evA vimaLa jainadharma upara yuvAno sahita sahune bahumAnavRddhi thaze ja te vAta niHzaMka che. (6) garbhasaMskAra ane mAtRbhavano garbhAdhAna pUrve paNa eka yojanA vicArI zakAya ? jaina AgamomAMthI udbhUta karela jyotiSazAstrono vidhivat sAMgopAMga abhyAsa je prANajanoe karela hoya temanI pAse jaI, saMghanA praNetAoe dipAvalI pUrve ja havenAM navA varSamAM AvatAM evA muhUrtonI mAMgaNI karavI jyAre mahattama graho uccanAM, vigrahI ke mitratrI hoya. pachI besatAM varSathI te muhUrtonI kramavAra sUci saMghanI peDhImAM sacavAya. te sUci meLavIne rasa dharAvanAra daMpatI uttama prajotpati mATe taddanusAra puruSArtha Adare. Ama cyavana ane janmakALanAM muhUrto jo zreSTha rAkhI zakAya to te saMtati acUka dharmapravartaka thAya. jJAnadhArA 71 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbhAdhAna pazcAtuM ratnakukSi bhAvi mAtAone mATe ThekaThekANe "mAtRbhavano' UbhA karI, jo AgavI rIte garbhakALanAM chellAM cha mahinA tathA janma pachI dhAvaNa saMskAra arthenAM cha mahinA evI gyAe sAmUhika vasavATa karAvAya jyAM parisara daherAsara, upAzraya, pAThazALA, zAstronAM pustakAlaya, mahApuruSonAM bhIMtacitro Adi rahelAM hoya. te mAtRbhavanomAM sthita sAdhvIjI mahArAjo, bhAvimAtAonI uttama dinacaryA goThavI zake tathA ubhaya AtmAne hitopadeza ApI garbhathI ja zizunAM AtmAne AdhyAtmika cetanA sAthe joDI daI zake. AtmAnAM anaMta darzana, anaMta jJAna, anaMta sukha tathA anaMta vIrya (anaMta catuSTaya) yukta guNonI pratIti karAvI zake. (7) bhAratamAM sthita dareka yunivarsiTImAM "jaina sAhitya ane saMskRti' no abhyAsa jaina dharmanA pracAra-prasAra mATe mahAvidyAlayomAM ema.e., ema.phila. ke pIeca.DI. kakSAmAM abhyAsa karatAM zraddhAvAna yuvAno A abhyAsakrama karavA hAlamAM paNa AgaLa AvI rahyAM che jemAM bahudhA ItaradharmIo ja che. A abhyAsakrama dvArA jyAre teo zAlIbhadrajIno tyAga, pUpiyA zrAvakanI sAdharmika bhakti, zrIpALa mayaNAnuM siddhacakra dhyAna, zrI gautama svAmIno vinaya, zrI sthUlibhadrajInuM zIla, zrI kumArapALa rAjAnI gurubhakti, sulAsA zrAvikAnI zraddhA, zrI viraprabhunI kSamA ke zrI jIraNa zeThanI bhAvanA vize jANavA pAme che tyAre jainadharmanI ApoApa sarAhanA tathA pracAra prasAra thAya che. upasaMhAra || jJAna patta viratiH | je jJAnathI kArca na thAya te jJAna vAMjhiyuM, zUnyavata, niSphaLa che. jo upara jaNAvela sAta pagalAM anukrame jaina saMgho sAthe maLIne cAlI zakaze to e divasa dUra nahIM hoya jyAre ghare gharethI, zerIe zerIethI ke dareka jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaheranAM dareka upAzrayomAMthI saMbhaLAI rahyAM haze evA UMDA nAbhinAda jemAM kyAMka smarAI rahyAM haze ? che AcArya puMgava zrI haribhadrasUri kRta "lalita vistarA" ke "Avazyaka sUtra'nI TIkAnAM sUtro. che kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI kRta 'triSaSThizalAkA puruSa" mahAkAvyanAM ke "yogazAstranAM zloko... che pa.pU. zrIdevendrasUrikata "vaMdAruvRtti'nAM vacano.. ja AgamoddhAraka zrImaAnaMdasAgarasUrIzvarajI saMpAdita "paDuM Avazyaka sUtrANi' nAM svaro... che padakAra zrI AnaMdaghanajInAM vairAgya pado... che bhASyakAra maharSi zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNanAM "vizeSAvazyakabhASya' uparanAM bahumAnanAM zabdo. che zrI siddhasena divAkara sUrijInAM "zastava'nAM udgAro.. che zrI umAsvAtijInAM "prazamarati' ke "tattvArtha sUtra' nAM saMskRta uccAro. che upAdhyAya zrI yazovijayajInAM "laghusyAdvAda rahasya" ke "yogadRSTi samuccaya'mAM nAM AhlAdka varo. 4 AcArya pAdaliptasUrIzvarajInAM "nirvANakalikA' graMthanI gAthAo... zrIsamayasuMdaranI "aSTalakSmI' kRtinAM saMskRta uccAro.. che zrI lAvaNyasamayanAM "vimala prabaMdha'mAMthI keTalAka udgAro. che zrIdhanezvarasUrIjIe racela "zrI zatruMjaya mahAsyanI ramaNIya vAto. che zrI udayaratnasUrijInAM racelAM rAsa, sajajhAya ke saloko.. che. zrI rAjarAMdrajI likhita "Atmasiddhi zAstra' nA bhAvArtha zabdo... che ke AvA bIjA aneka zAstronI surAvalio. jJAnadhArA 73. (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE '' , pada jIe - - - * * A yuvAnone dharmAbhimukha karavAnA ane jaina dharmanA ko pracAra prasAra mATenA upAyo ane kAryakramo . - DaoN. kalA zAha (Do. kalAbahena muMbaI yunivarsiTInA jainadharma ane phIlosophI vibhAga mATe niyukta gAIDa che temanA dharma tattvajJAna ane adhyAtma viSayaka ghaNAM pustako pragaTa thayAM che. jaina dharma viSayaka lekho lakhe che.) vartamAna yugano yuvAna dharmAbhimukha nathI ene dharmanI khevanA, ciMtA ke jhaMkhanA nathI. A vAta 80 TakA sAcI che dasa-vIsa TakA yuvAno gharmAbhimukha che jene dharma pratye, guru bhagavaMto pratye ane vaDIlo pratye AdarabhAva ane bhaktibhAva che. chatAM duHkhanI vAta e che ke chellAM keTalAMka varSothI globala saMskRtinI asara nIce yuvAna yuvatIo pAyamAla thaI rahyA che. A paristhiti sarjAvAnAM kAraNone tapAsIe, paristhitinuM pRthakkaraNa karIe to nIcenAM kAraNo AMkha sAme tarI Ave che. (1) globala (amerikana) saMskRtino mAnavajIvana para bahu moTo prabhAva - parigrahanuM paryAvaraNa, bhautika sukho pAchaLanI AMdhaLI doTa, TI.vI. sinemA, mobAIla, komyuTara vagere. (2) gharanI aMdaranuM vAtAvaraNa mAtA - pitA ane vaDIlonuM vartana (3) vartamAna zikSaNa paddhati (4) dharmaguruo uparanA muddAone vistArathI tapAsIe to jaNAya che ke vartamAna mAnavajIvana para chellA paMdara-vIsa varSamAM globala saMskRti ane khAsa karIne jJAnadhArA 4 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcimI saMskRtine kAraNe bhAratanA meTropoliTana zaheronuM jIvana jhaDapathI parivartana pAmI rahyuM che. saMpUrNa jIvanapraNAlI badalAI rahI che. badhAMne bhautika sukho ane parigrahanuM paryAvaraNa vaLagI gayuM che. badhAMne badhu joie che, moTAbhAganA yuvAno mATe mobAila, bAIka komyuTara e Arthika upArjana karavAnAM sAdhano karatAM "sTeTasa velyu' vadhAranArA hoya che. yuvAnonA mAnasane vikRta karavAmAM bAhya vAtAvaraNa jeTaluM javAbadAra che teTaluM ja gharanuM vAtAvaraNa paNa javAbadAra che. mAtA-pitA potAnA yuvAna putra - putrIonA vyAvahArika zikSaNa mATe jeTalo utsAha ane prayatna kare che. teTalo dhArmika ane naitika zikSaNa mATe karatA nathI. pariNAme vyAvahArika zikSaNano vyApa vadhato jAya che ane dhArmika-naitika zikSaNano vyApa ghaTato jAya che. potAnAM bALakone aMgrejI mAdhyamanI zALAomAM bhaNAvavAne kAraNe e bALako yuvAna thAya che tyAre temanAmAM eka alaga vyaktino vikAsa thayelo najare paDe che. teonI vartaNUMka, paheraveza, hAvabhAva vageremAM bhAratIyatA ochI ane pazcimI havAno sparza vadhu jovA maLe che. bIjuM je kuTuMbomAM mAtApitA pote bhautika sukho pAchaLa doDatA hoya che temanA putra putrIomAM paNa e prakAre Tevo - kuTevo Utare che. dA.ta. pArTIo, DIsko vagere temanI khANIpINImAM bhAratIyatAne badale pazcimI vAtAvaraNa dekhAya che. kauTuMbika jIvanamAM naitika mUlyonuM mahattva ghaTatuM gayuM che. yuvAno dharmAbhimukha nathI tenuM kAraNa keTaleka aMze ApaNA gurubhagavaMtonI bodhapaddhati che. teo yuvAnone potAnA tarapha potAnI amRtavANI sAMbhaLavA AkarSI zakyA nathI. dharmanI vAtone, siddhAMtone kaThina ane paraMparAgata rIte samajAvavA, vadhu paDatA kriyAkAMDo, dhArmika graMthonI bhASA na samajAvI. maMdiro, derAsaro athavA dharmasthAnomAM thato vadhu paDato bAhyADaMbara A badhAM kAraNothI yuvAno dharmathI, dharmaguruothI dUra bhAge che. A rIte jotAM yuvAnone dharmavimukha karavAmAM pazcimI saMskRti, bhautikavAdano atireka, kaluSita koTuMbika vAtAvaraNa, vartamAna, zikSaNa paddhatimAM ane sarvatra naitika mUlyonuM adhaHpatana, dharmaguruonI bodha ApavAnI binavaijJAnika paraMparAgata paddhati. A badhAM tattvoe bhAga bhajavyo nadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. dharma eTale je dhAraNa kare. je yuvAna sau prathama naitika mUlyone samaje, ahiMsA, satya, aparigraha, brahmacarya, acaurya jevA pAMca aNuvratanI sAcI samaja keLavI sadAcArI jIvana jIvavAno prayatna kare. guru, vaDIlo, mAtApitAne Adara Ape. maitrI, dayA, karuNA dareka jIvo pratye rAkhe ane sAthe derAsara, upAzrayamAM jaI kriyAo Acare. sAcA mUlyonI samaja ApavA mATe gharanuM ane bahAranuM banne vAtAvaraNa zuddha karavuM paDaze. mAtApitAe, vaDIloe jIvanapaddhatimAM pheraphAra karavo paDaze. to ja teo potAnA yuvAnone sAcA arthamAM naitika mUlyo samajAvI zakaze. eTale ke sau prathama pote jAte nItimatAnA mUlyonuM AcaraNa karavuM joie. khoTA daMbho, vyavahAro ane dekhAdekhIne choDI daIne saccAI ane vAstavikatAno amala karavo paDaze. jIvanamAM bhautika upabhogonuM pramANa pote nakkI karavuM paDaze. to ja temanA kuTuMba, yuvAna varganA para asara paDaze. dharmane mAtra vyavahAra na banAvatAM enA tattvane samajavuM. dA.ta. dhArmika varaghoDA ane tapazcaryAmAM sAdAIne mahatva ApavuM. yuvAvargane dharmanI kriyAo ane anuSThAnonI sAcI samaja vaijJAnika ane buddhi gamya rIte ApavI. te mATe samUha mAdhyamono upayoga karavo. (vadhu vigata pracAra prasAramAM che) yuvAvarganI samakSa dhArmika kathAone, nATyakRtione mahApuruSonA jIvanane vagerene bauddhika abhigama dvArA gIta-saMgIta dvArA rasa paDe te rIte rajU karavI. dharmAcaraNanI koipaNa vAtane pharajiyAta na banAvavI. dharmAbhimukha banAvavA dhArmika zibironA AyojanamAM dhArmika vAcananI vRttine keLavavA mATe preraka baLo UbhA karavA tethI yuvAvarga potAnA vyavahArika zikSaNamAMthI samaya kADhIne dhArmika ane naitika vAMcana karavA prerAya. jyAM sudhI uttama vAcananI vRtti keLavAze nahi tyAM sudhI yuvAno sAcA arthamAM dharmane samajaze nahi. jaina ekeDemI tathA virAyatananI jema jJAna ApavuM. jJAnavRkSanI velaDI samI pAThazALAo, dhArmika harIphAIo, jJAnIonA bahumAna, gurubhakti, tapovano vagere vadhu pramANamAM sAkAra thavA jJAnadhArA 76 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joie. yuvAnone A prakAranI pravRttimAM bhAga levA badala Arthika sahAya ApavI. jethI madhyama varganA yuvAnone A prakAranI pravRttio karavAnI preraNA maLe. dharmanI vAta karavAnI hoya tyAre tenA kendramAM dharmaguru hoya e svAbhAvika che. have samaya pAkI gayo che ke dharmaguruoe paraMparAgata zailIne tyajIne yuvAnonI buddhine temanI jijJAsAvRttine saMtoSe tevA prakAre dharmanuM jJAna ApavuM. temanI sAthe vyAkhyAna paddhatithI nahi paNa sahaja rIte vAto karatA hoya te rIte, gurutvamAM paNa mitrabhAva rAkhI temanI najIka javA AkarSavA ane dharmAbhimukha banAvavAno prayatna karavo. dharmanA tatvonI vAta 'sugara koTeDa' pIlsa ApatA hoya te rIte karavI. vartamAnakALamAM jaina dharmano prabhAva ocho thato jAya che. bhAratamAM ane bhArata bahAra sarvatra ocho thayo che. jainonI saMkhyA ghaTIne eka karoDanI thaI gaI che. vartamAnamAM jaina dharmano sarvAMgI pracAra karavAno samaya pAkI gayo che. pracAra karIzuM to prasAra thaze. dezakALanI badalAtI paristhiti vacce ane anya dharmonA AkramaNa sAme jaina dharmane TakAvI rAkhavAnI pharaja ApaNI eTale ke caturvidha saMghanI che. jaina dharmanA pracAranI vAta karatAM pahelAM eTaluM kahevAnuM ke sau prathama to jaina dharmane upAzraya ane rasoDAmAMthI mukta karavo. bIjuM jaina dharma zuSka che, kaThina che ane mAtra Atma kalyANa mATe ja che evo bhrama che tene dUra karavo joie. vartamAnayuga e pracAra mAdhyamano yuga che. AMkha mIMcIne ughADIe eTalI paLomAM vizvabharamAM pahoMcI zakAya che. TI.vI. reDiyo, kompyuTara vagere dvArA. vartamAnapatro dvArA jaina dharmano pracAra karavA mATe aMgrejI, hindI ane gujarAtI bhASAmAM pragaTa thatA patromAM nIcenI vigatone saraLa vANImAM pracAra karavo. (1) jainadharmanI kathAone arvAcIna saMdarbhe rajU karI pAMca aNuvratonI samaja parokSa rIte ApavI. jJAnadhArA 66 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) gammata sAthe jJAna ApavA mATe jaina zabdonI krosa varDa ApavI. (3) yuvAvarga, bALako ane strIo mATe vividha prakAranI spardhAo bhaktisaMgIta, vaktRtva, nibaMdho vagerenuM Ayojana karavuM ane te badhAMne vartamAnapatra ane TIvI. para prasArita karI jana samAjamAM AkarSaNa UbhuM karavuM. megejhinomAM mAtra sAmAjika dhArmika ahevAlo ja na ApatAM tene navA AkarSaka draSTikoNathI taiyAra karavA. jaina dharma mAtra tyAgano dharma nathI, zuSka dharma nathI enI sAkSI jaina kavioe racelA rAsAo, phAguo bhakti kAvyo pUre che. A sAhityane, saMgIta, nRtya dvArA dezya zrAvya mAdhyama dvArA pracAra karavo joie. jainadharmanA zilpo, citro vagere jaina saMskRtinI aDhaLaka pUMjI che. tene vizva samakSa samUha mAdhyama dvArA rajU karavI joie. A kAryamAM sauthI vadhu sahAya zikSita gRhiNIo ane sAdhvI varganI laI zakAya. sArA zikSako ane nirdezako dvArA tene dazya zrAvya mAdhyama para mUkI zakAya. zreSThIoe jainatvanA pracAra mATe tathA tenA kharcane pahoMcI vaLavA mATe potAnA khajAnA khAlI karI devA joie. jaina vidhithI lagno karAvavA ane teno pracAra TI.vI. dvArA karavo. jainadharmanA tattvo mAtra upAzrayamAM ja nahi paNa ghara gharamAM jaIne samajAvavA joie. jainatvano sAco pracAra gAmaDAomAM karavo joie. vartamAnamAM gAmaDAmAM rojI roTInI tako UbhI karavI joie. jethI tyAMnA jaina loko hoya teo tyAM ja rahe ane tyAMnA derAsarone sAcave, tyAMnA lokomAM jaina dharmano pracAra kare. sAdhu bhagavaMtoe gAmaDAomAM vihAra karI tyAMnA lokone prabodhavA joIe. jJAnadhArA 78 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAnone dharmAbhimukha karavA ane jaina dharmanA . prasAra pracAra mATenA upAyo ane kAryakramo (paMDita kavi vIravijayajI para mahAnibaMdha lakhyo che. yazobhUmi smAraka caMdraka vijetA aDhI varSa amerikAno zaikSiNaka ane sAMskRtika pravAsa karela che. nemi vivAhalo, kavirAja dIpa vijaya ane jaina sAhityanI gajhalo va. nuM saMpAdana karela che haLavA nibaMdhonuM lekhana kArya karela che.) - yuvAna e rASTra ane dharmanI aNamola saMpatti che. yuvAnone racanAtmaka mArge kAryarata karavA mATe vividha kSetro che temAM dharma paNa sahAyatAnuM kSetra che. taravariyA yuvAno jIvana mATe samarpaNazIla bane to dharmamAM paNa A bhAvanA thAya to AtmAno avazya uddhAra thAya. yuvAna satya, nIti, pramANikatA, nyAya ane siddhAMtane varelo che paNa samAja, dharma ane rASTranI netAgIrImAM AcAra ane vicAranI ekasUtratA nahi hovAthI tenA manamAM kSobha thAya che ane jIvananI gADI ADA pATe caDhI jAya che tyAre dharma dvArA emanA jIvanane sanmArge vALI zakAya che. yuvAno dharma vimukha nathI paNa dharmAbhimukha thavA mATenI paraMparAgata rIti sAme virodha kare che. DaoN. kavina zAha dharmAbhimukha mATenA upAyo 1. paraMparAgata dharmanA aMdha anukaraNane badale zAstrIya AdhArathI yuvAnone jJAna ApavuM joie. jJAnadhArA 79 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. zikSaNa ane saMskAra zibiranI yojanA vartamAna zikSaNa praNAlikAmAM bALako ane yuvAno dhArmika zikSaNa vyavasthita meLavI zakatA nathI. tyAre ravivAra vekezananA samayamAM nAnI-moTI zibiranuM Ayojana karIne jaina dharmanA jJAna ane kriyA vize vigate samajaNa ApavI joie. mAtra sUtro nahi paNa sUtrArtha bhAvArthanuM jJAna ApavuM joie. 3. pAThazALAonuM punarUtthAna - dhArmika zikSaNa ane saMskAra siMcanamAM pAThazALAnuM pradAna pAyAnA paththara samAna che. pAThazALAomAM bALako mATe arvAcIna paddhati pramANe zikSaNanI vyavasthA thavI joie. jJAna ane kriyAnI sAthe arthajJAna, kathAnuyoga, tIrthayAtrA, parIkSA, InAmavitaraNa jevI yojanAo karavI joie. aMgrejI ane gujarAtImAM pragaTa citrakathA tattvajJAnano abhyAsakramamAM amala karavo joie. A jJAna bhaviSyamAM upayogI nIvaDe ane yuvAnImAM vadhu jJAna meLavI dharmAbhimukha thaI zake che. 4. aMgrejI bhASAmAM dharmanuM sAhitya vartamAna zikSaNamAM aMgrejI zikSaNamAdhyamano vyApa vadhu che tyAre aMgrejImAM jaina dharmanA pAyAnA siddhAMtonuM jJAna maLe te mATe pustako taiyAra karavAM joie. amerikAmAM jaina senTara taraphathI pragaTa thayela juniyara-sIniyara abhyAsakramane anulakSIne bhAratamAM pustako taiyAra karavAM joie. bhAratamAM aMgrejImAM jaina dharmanAM pustako pragaTa thayAM che tenI sUcI ane prApti sthAna meLavIne pAThazALAmAM mokalavAM. yuvAnone A sAhitya dharma mATe upayogI banI dharmAbhimukha karaze. 5. jaina sAhityamAM saMzodhana -prakAzana pravRtti, jaina sAhitya ati samRddha che temAM atyAranA vijJAna ane bhUgoLanI ghaNI mAhitI che. khagoLa zAstranI mAhitI upalabdha thAya che A jJAnane pragaTa karavA saMzodhana karavA yuvAnone protsAhana ApavuM joie ane prakAzana karavuM joie. jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 80 - Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jethI vijJAna ane dharmanI tulanA dvArA dharma pratyenI upekSA dUra thAya. vaijJAnika rIte samaja ApatuM sAhitya pragaTa thAya to yuvAnoAM jIvana sAcI dizAmAM gati karI zakaze. kAyotsarga e dhyAnanI sarvottama vidhi che. Avazyaka kriyA e paNa yogano ja eka prakAra che. A badhuM Adhunika rIte samajAvavuM joie. paraMparAgata vyAkhyAnane badale cAturmAsamAM AvA jJAnano vistAra vadhu thAya te icchanIya che. TUMkamAM AjanA yuvAnone vaijJAnika, manovaijJAnika ane vyavahAra ema trividha rIte jJAna ApavAmAM Ave to dharmAbhimukha thAya. saMdarbha sUci 1) vijJAna ane dharma 2) bhAva pratikramaNanuM tALuM kholo 3) pUchatA nara paMDitA 4) gautama pRcchA 5) kalyANa pravacana dhArA jinAjJA sAmayiko praznottara vibhAga 6) karma taNI gati bhArI 7) jainadharmanAM vaijJAnika rahasyo jJAnadhArA 7754 muni amarendra vijaya muni divyakIrti ane puNya sA. -kIrti vijayajI ma DaoN. kavina zAha saMpA. niraMjana vijayajI 81 - pa.pU.paM. arUNavijayajI paM. zrI naMdIghoSavijayajI jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharmamAM mAnavasevA jIvadhyA - rASTraciMtana DaoN. ramaNIkabhAI jI. pArekha (emaesa.sI., pIeca.DI., epha.AIsI. thaI seMTrala solTa enDa mIna kemikalsa rIsarca InsTITyUTamAM saMzodhana kAryamAM joDAyA ane pIeca.DInA gAIDa che.) prabhu mahAvIra svAmIno saMdeza eTale jIvanadaSTi ane jIvanakaLA. saritra eTale jIvanakaLA je temaNe jIvI batAvI che, AcarI batAvI che. sAmAnA avaguNo na jotAM potAnA avaguNo juo. mana vANI ane dehanI ekatA sAdho. traNeyanuM saMvAdI saMgIta pedA karo. je vicAro te ja bolo ane te ja pramANe vartana karo. vacanane ja nahi, vicAra ane vartanane viSa jevA viSama banAvI devAnuM kAma krodha kare che ane vAtsalyamaya banAvavA hoya to vicAra, vANI ane vartana e traNeya bhUmikA para kSamA dharmanI ArAdhanA avazya apekSita che. kSamA e vizvazAMtino ramaNIya rAha che. kSamA mAMgavI agharI che ane kSamA ApavI to agharAmAM agharI che paraMtu jIvanamAM kSamA rAkhavI sahelI che. bhagavAna mahAvIre AcAramAM ahiMsA, vicAramAM anekAnta, vANImAM syAdvAda ane samAjamAM aparigraha udezyA che. nitya sAmAyika ane pratikramaNa jevI sAdhanA ApaNo vAraso che. jena AgamonuM parizIlana, ciMtana, jIvanamAM khUba mArgadarzaka che. jainadarzanamAM cAra AdhAra jJAna darzana cAritrya ane tapa che. jemAM tapanuM mahattva anerUM che. tapazcaryAmAM mAtra AhAratyAga nathI paraMtu ene laIne anna ane dhananI bacata thAya che. parigraha choDavAnI sAthe enA dvArA bIjA sAdharmikanI ochAmAM ochI prAthamika jarUriyAto pUrNa karavAno khyAla jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 82 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAkhavo joIe. dAnano mahimA khUba che. nirapekSa dAna e eka evI bhAvanA che je karanAra ane meLavanAra baMnene lAbhadAyI che. dAna zIla tapa bhAvamAM dAna mokhare che. dAnano artha che devuM, choDavuM, visarjana thavuM. ApaNuM dAna daridranArAyaNanI bhUkha saMtoSavA madadagAra bane, ApaNo tyAga anya vyaktinA jIvanamAM navo prakAza ApanAra bane, ApaNA dharmanuM AcaraNa koInuM duHkha ochuM karavAmAM kAraNarUpa bane, koInI AMkhanA AMsu luchanAruM bane te ja dharma sArthaka kahevAya. dAna karUNA, anukaMpA, dayA, ahiMsaka pravRtti mAnavasevAmAM janakalyANa arthe vaparAya tenuM jIvana umadA, uttama dhanya che. : eka vakhata guru gautamasvAmIe bhagavAna mahAvIrane pUchyuM ke he bhagavaMta, eka vyaktine devadarzana karavA javuM che. sAthe pIDitanI sevA mATe tAtkAlika pahoMcavuM che to prathama kyAM javuM joie ? bhagavAne uttara Apyo ke gautama, pIDitanI - dardIonI daridranArAyaNanI sevAmAM prathama pahoMcAya to temAM devadarzanano samAveza thai jAya che. sauthI vadhAre agatyatA mAnavasevA janasevA abola pazuonI che. dharmamAM tapa japa sAthe jIvadayA, dInaduHkhIonI sevA, koInuM saMkaTa nivAraNa e dharmanI ucca kakSA che. phaLa phUla vinAnAM vRkSo paNa anyane chAMyaDo ApI zake che tyAre mAnavadehamAM dAnadharma na hoya to tenAmAM bIjA bAhya dharmAcAro hovA chatAM ya zuSka ane zUnya samajavA. garIba rogI, anAtha mANaso ApaNI pAse Ave tyAre ApaNe sadbhAvathI, lAgaNIthI sAMbhaLI yogya mArgadarzana ApavuM. jarUra paDe to yathAzakti udAratApUrvaka svaicchika sahAya ApavI. tenI yogyatA vize dayALu aMtaHkaraNa pUrvaka vicAra karavo paraMtu bhUlathI tene dhutkArI na kADhavo. - ApaNe gurusevA, mAbApanI sevA, mAnavasevA karIne paramAtmAnA jIvanane anusarIe. sevA eTale tyAga samarpaNanI hRdayanA uMDANanI Urmila jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 83 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanA che, sevA eka mahAna tapa che, jemAM amogha zakti che. je jIvananuM zubhatva che, maMgalamaya sadguNa che. sevAmAM svArtha nathI, paramArtha bhAvanA banI rahe che. tenA AcaraNathI mAnavaprema, AtmIyatA, ekadilI ane mAnavavyavahArono saMbaMdha gADha bane che. sevA kArya to tIrtha che jethI devatva udbhave che. nisvArtha bhAve sevA karanAra laukika prema meLavIne sRSTine vajana banAvI paramAtmAne prasanna karI zake che. sahakAra, sahAya-madada, mArgadarzana, salAha, preraNAstrota, paropakAra e sevAnuM svarUpa che. to mAnavasevAnA bhagIratha kAryamAM kaMIka saMkalpa karI AcaraNamAM mUkIe. (1) koIkane beTho karavAnI zubha saMkalpabaddhatA karIe, koIkanI kAkhaghoDI banavAno zubha saMkalpa karIe. (2) koIkanI lAcArIne vahAre caDhavAno saMkalpa, koIka azru vahAvatA duHkhanI bebasa AMkhonI vedanA luchavAno saMkalpa. . (3) koIka aMdhajana, apaMga, nirAdhAranI TekaNa lAkaDI banavAno saMkalpa. (4) vayovRddha, azakta ane lAcAra mAbApanI sevA karavAno saMkalpa. (5) samAnadharmI te sAdharmika, tenI premapUrvaka, koIpaNa paugalika svArthavRtti rAkhyA vagara bhakti karavI tenuM nAma vAtsalya. putra pratye mAbApane je prema hoya te vAtsalya. sAdharmika bhAione Arthika sahAya ApI nirbaLa banAvavAnA nathI paraMtu pagabhara ubhA rahI zake tevI dhaMdhA rojagArInI uttama tako ApavAno saMkalpa. madhyamavarganA tejasvI vidyArthIone Arthika pratikuLatA hoya to zikSaNa kAryamAM sahAya ane ucca abhyAsa arthe lona, skolarazIpa vagere ApavAnuM dhyeya rAkhavuM. sAdharmikatA to dharmano AdhAra che. A saMkalpane daDha manobaLathI ravIkArI duHkhamAMthI DUbatA vadharmIne ugArI levo ane dharmamAM sthira karavo e ja sAcI sevA che. e ja badhA dharmano sAra che. sakArAtmaka dRSTikoNathI saMkalpa karIe. (6) jainazALA, jJAnadAtA zikSaka zikSikA, temaja bALakone dharmanA jJAnadhArA 84 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskAra ApavA mATe protsAhita karavAmAM dAna ApI dharmanA vikAsa arthe vaparAya tevo saMkalpa karIe. jIvadayA : AcAryazrI umAsvAtie kahyuM che. 'parasparopagraho jIvAnAma' eTale jIvonuM jIvana ekabIjAnA sahakArathI cAlI rahyuM che. bhagavAna mahAvIranI ahiMsA e manuSya pUratI ja maryAdita nathI paraMtu prANImAtrane AvarI le che. jIvananI ektA (unity of life)mAM mAne che. sarva jIvane e samAna gaNe che. ane enA pratye samAna Adara rAkhe che. je prANI pratye ghAtakI thAya, te mAnava pratye paNa ghAtakI thaI zake che. krUratA e mAtra bAhya AcaraNa nathI. paraMtu AMtarika duvRtti che. jenA hRdayamAM ghAtakIpaNuM haze te prANI hoya ke manuSya sahu pratye ghAtakI vartana karaze. mahAvIra prabhunI sUkSma hiMsA to juo ke, 'puSpa pAMdaDI jyAM dubhAya tyAM nahi jinavaranI AjJAya.' jainadharma vizvano advitIya, atyuttama, anupama dharma che. 'ahiMsA paramo dharma ane jIo aura jInedo' prabhunI vANIno A siddhAMta ati Avazyaka banI gayo che. pRthvI, jala, vAyu, vanaspati ane agni e badhAmAM cetana che. e vAtanI pratIti thatAM, A pAMceya tattvonI hiMsAthI dUra rahevAno prabhue bodha Apyo. Ama bhagavAnanI ahiMsA, sUkSma jIvo sudhI vistare che. ahiMsAnI saMgAthe karuNA ane maitrIbhAvano saumya saMdezo jainadharma Apela che. mAnavanI sAthe samasta jIvasRSTi jemAM jAnavaro, pazupakSI ane sUkSma jIvo AvI jatA hoya che. evA sarva jIvo para karUNA batAvI hatyA na karavI e jainadharmanI AjJA che jo AjJAnuM akSarazaH pAlana thAya to paryAvaraNanA AjanA jaladapraznano nIveDo AvI zake tema che. jainadharme to jhADapAnamAM jIva che eTaluM sUkSma jJAna vizvane caraNe dharyuM che je thoDAka varSo pahelAM mahAna vaijJAnika DaoN. jagadIzacaMdra bojhe pUravAra karI Apela che. bhagavAna mahAvIrano abhigama vaijJAnika che. jJAnadhArA 85 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvadayA ane ahiMsA vagara samasta vizvamAM koi jIvanuM astitva surakSita nathI. temanuM ciMtana Aje keTaluM aucityapUrNa lAge che. ahiMsA e dayAnuM paryAyavAcI nAma che. jIvadayAno artha prANImAtra pratye sahAnubhUti, karUNA, anukaMpA, prema, prIti, rakSA karavI, anugraha ke kRpA karavI tevo thAya che. 'dANANa seM abhayaprayANaM' abhayadAna e ja zreSTha dAna che. abhayadAnamAM maitrIbhAva abhipreta che. temaja sarvane jIvavAno adhikAra che. abola pazuo mATe pAMjarApoLa samRddha karavI, jyAM nathI tyAM gausadano banAvavA jethI katalakhAne jatA pazu aTake. pratyeka vyakti potAnI AsapAsa tamAma dizAomAM paryAvaraNanuM kavaca paherIne zvAsa laI rahI che. tenA paripArzvamAM jIva ane ajIva baMnenuM paryAvaraNa che. mATI, pANI, agni, vAyu ane choDa-vRkSonuM rakSaNa karavuM eTale potAnA astitvanuM rakSaNa karavuM. temanA pradUSaNano artha che, jIvanane jokhamamAM nAkhavuM. kArakhAnAno kacaro ane pradUSita pANI, mATI ane jaLa baMnene dUSita karI rahyA che. pradUSaNanAM kAraNone mANasa jANe che chatAM te praduSaNamAM vRddhi karI rahyA che. A uparAMta cImanIono dhUmADo vAyumaMDaLane dUSita karI rahyo che. Ama, pradUSaNanA phelAvA pAchaLa mAnavInuM ajJAna raheluM che. AdhyAtmika svAsthyanI uNapa e paNa eka kAraNa che. sthAvara-jaMgama, dRzya-adRzya tamAma jIvonuM astitva svIkAranAra vyakti paryAvaraNa sAthe nyAya karI zake che. vRkSo ane mANasane kyAre alaga pADI zakAtA nathI. vRkSo dvArA oksIjana prANavAyunI pUrti thatI rahe che. tenAthI ApaNuM zArIrika Arogya jaLavAI rahe che te AdhyAtmika ArogyanA. vikAsamAM sahAyaka nIvaDe che. bhagavAna mahAvIra potAnA sAdhanAkALamAM aneka vRkSo nIce rahyA hatA. temane zAlivRkSa nIce kevaLajJAna prApta thayuM hatuM. ahiMsAnA siddhAMtanI upekSA karIne paryAvaraNa pradUSaNanI samasyAne ukelI zakAya tema nathI. paryAvaraNanA pradUSaNane dUra karavA saMyama, jJAnadhArA 86 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA ane abhayanI bhAvanA samajIne AcAravAnI jarUra che. AvazyakatA che. IcchA, bhoga ane suvidhAvAdI dRSTikoNe hiMsAne protsAhana Apela che ane sAthe paryAvaraNanA saMtulanane naSTa karyuM che. rezamI vastro, sauMdaryaprasAdhano, khAvAnI cIja mATe mAnavI prANI pratye niSThura, hiMsaka banI julama gujAre che. prANIo bacAvo ane zAkAhArane vega Apavo joie. mUMgI vedanAne vAcA ApavA kamara kasavI paDaze. jainadharmamAM rASTraciMtana : (vyakti ane samAjanA pariprekSyamAM) mAnavasevA ane jIvadayAnA bhagIratha kArya mATe udAratAthI dAna apAya to Arthika bhaMDoLa sakSama thAya ane temAMthI vividha pravRttione vega maLe. maLelA dAnanI rakamanA sadupayogathI sAdharmika bhAIone anAja, vastra, meDIkala sahAya, temanA tejasvI bALakone abhyAsamAM madada, rahevA mATe ghara, vepAra mATe lona vagere khUba ja saraLatAthI maLe. gAmegAma jaina samAja dvArA dhArmika, jaina zikSaNa maLe. deza paradeza jainadharmanA saMzodhana pravRttine vega maLe. vidvAno, ciMtako ane anyadharmIne jainadharmanI savizeSa mAhitI maLe. anukaMpAnI dRSTie koIpaNa dharmanA lokone udAratAthI sahAya karI zakIe. ApaNo dhyeya (Milestone) evo hovo joIe ke bhUtakALamAM thayelA jagaDuzA zeTha jevA dAnavIra banIne samAjanI dareka vyaktine madada karI zakIe jethI sAdharmika baMdhuonI samAjanI ane paraMparAe samasta rASTranI unnati thAya. vizvabharanA manovaijJAnikoe kahyuM che, mAtA ja potAnA saMtAnomAM sthira ane daDha Adarza saMskAronuM bIjAropaNa karavA zaktimAna che. bALapaNathI jainatvanA daDha saMskAronuM sIMcana karavAnuM atyaMta Avazyaka che bALakonA saMskArothI gharanuM vAtAvaraNa suvAsita banaze. gharamAM savAra sAMja navakAra maMtranA jApa ane prArthanAthI gUMjatuM raheze. khAnapAna ane vyavahAra jaina dharmane anurUpa raheze ane jainatvanA susaMskAro sArAya jIvana daramiyAna jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaLavAI raheze. prabhunA upadezanA pAvanapuSpo AtmasAt karI jIvana sajAvIe to ja parivAra, samAja ane rASTranI chabI badalAI jAya ane ApaNe garvabhera kahIe ame vIranA saMtAna chIe ane bhavAntare paNa AnaMda hI AnaMda thaI jAya. jIvadayAnA pracAra mATe nibaMdha spardhA, vakatRtvaspardhA, nAnA moTA parisaMvAda, posTara pradarzana yojavA joie. jIvadayA, mAnavasevAnA kAryane vegavAna banAvavA hajI vadhAre sAhitya prakAzita karavuM joie jethI samAjano bahoLo varga savizeSa jANakArI meLavI A umadA kAryanA pracAra kAryamAM joDAze. pratyeka jIva sAthe maitrIbhAva, potAnI jarUriyAtane nimnastare laI javI, A vasuMdharAnI akhUTa amUlya saMpattinA nirarthaka vyaya para saMpUrNa aMkuza, mAnavInI dareka nirbaLatA pratye sahanazIlatA A badhI mahAvIra bhagavAnanI mAnavajAtane Apela adbhuta bheTa che. temaNe svayaM A uccattama utkRSTa umadA AdarzonuM pAlana aTala zraddhA ane niSThAthI karI batAvyuM che. ApaNe Avo ja saMkalpa karI vyakti samAja tathA rASTranA vikAsamAM phALo ApI kRtajJatA dhanyatA anubhavIe. (jJAnadhArA) 88 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janadharmamAM mAnavasevA jIvadayA tathA rASTracitanA nI nestanA . - harSada mahetA (ema.e.) (muMbaImAM TekSakansalaTanTa che jaina jJAnasatro, semInAra ane jaina sAhitya saMmelanamAM abhyAsapUrNa lekho lakhe che.) jana dharma ahiMsA pradhAna dharma che. ApaNA sarve anuSThAnomAM kendramAM jIvadayA ane ahiMsAdharmanuM sUkSma pAlana batAvyuM che. paMca mahAvrata dhArI sarvavirati sAdhu bhagavaMto mATe to sUkSmamAM sUkSma rIte ahiMsAnuM pAlana karavAno prabhuno Adeza che. jyAre zrAvaka zrAvikAoe gRhastha dharmanuM pAlana karavAnuM hovAthI tathA saMpUrNa ahiMsaka jIvana jIvavAnI azaktinA kAraNe bhale sarvAgI nahIM, to bane teTalI ahiMsAnuM pAlana karavAno Adeza che. sarve jIvo jIvavA ja Icche che. koIne maravuM gamatuM nathI. game teTalo duHkhI jIva paNa jIvavA icche che. dazavaikAlika sUtra 6ThThA adhyayananI 10mI gAthA kahe che. sabe jIvA vi ichati, jIviU na marijiuM / tamhA pANivahaM ghoraM, niggaMthA vajjayaMti NaM / / jJAnI bhagavaMtoe ApaNane evuM jIvana jIvavAno Adeza Apela che ke sarva rojiMdI kriyA evI rIte karo ke ochAmAM ochI jIva virAdhanA thAya. tema chatAM jANatAM ajANatAM thayela jIva virAdhanA badala tenuM prAyazcitta laI pharI te doSa na lAge te badala sAvacetI rAkhavAnuM pharamAna che. nAM re nAM vije, gayA varSa sa ! jayaM bhuMjato bhAsaMto, pAva kama na baMdhaI / / zAnadhArA (89) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarve jIvo samAna che. sarve AtmAnA pradezo sarakhA che ane sarva pradezonA paNa guNo samAna che. hA, koIkane jJAnAvarNiyAdi karmonuM AvaraNa gADha che to koIne ochuM AvaraNa che. paraMtu hAthI ke bekTarIyA banneno AtmA to sarakho ja che. AtmAno saMkoca-vistAra guNane kAraNe pratyeka jIvanA zarIra pramANe rahe che. manuSya bhava atyaMta durlabha ane sarvazreSTha che tema uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM che. paraMtu AtmA to sarva jIvono samAna ja kahyo che. anya dharme to manuSyadharma, samAjasevA, dInaduHkhInI sevA, sAdhu bhagavaMto pratye bhaktibhAvane avazya dharma kahyo che. jene darzana e to mAne ja che paraMtu tenAthI eka DagaluM AgaLa vadhI sarve jIvo pratye maitrIbhAva, dayA, anukaMpA ane vizva vAtsalyano bhAva kahe che. eka ja madhyabiMdu kendrita karI tenI AsapAsa nAnuM ane moTuM ema be vartuLo doryA hoya to anyadarzanonI dayA ane ahiMsA nAnA vartuLamAM Ave che. jyAre jaina darzananI ahiMsAnAM nAnA vartuLamAM to AvI ja jAya che paNa tenAthI vistarI sarve cetanayukta sarve jIvonI dayA pALavAnuM kahe che. te sAthe jaina darzana anekAMtavAdI daSTi mAne che. anya darzano ekAMtavAdI che. te dRSTie mAnyatAnI rUhe sarve jIvo samAna che paraMtu vyavahAranayathI pratyeka jIvonI AvazyakatAo bhinna bhinna che. jema jema jIvone vadhu iMdriyo maLatI jAya, tema tema tenI AkAMkSA, mahecchA ane AvazyakatA vadhatI jAya. ekendriya jIva icche che ke tenuM zarIra surakSita rahe. je mATe roma-AhAranI prApti thatI rahe. be iMdriya jIvo mATe roma-AhAra purato nathI. tene rasendriya paNa hovAthI kavala-AhAra paNa joIe. indriya jIvo A be uparAMta dhrANendriya paNa hovAthI sugaMdhI padArtho paNa iccha. caurakriya jIvane cakSuiMdriya paNa hovAthI te uparAMta manodazyo paNa jovAnI mahecchA che. paMcendriyane zrotendriya paNa hovAthI suvAkya, zAMtavananA zabdo tathA saMgIta paNa madhura maLe tevI icchA hoya che jayAre 90) jaina sAhitya jJAnasatra jJAnadhArA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzI paMcendriyane phakta zArIrika ane vAcika zakti barobara nathI joItI paNa mAnasika puSTatA paNa joIe chIe. jainadharma paNa janasevA te ja prabhusevA che. ApaNuM e paramakartavya che ke ApaNA vartuLamAM AvatA koIpaNa mAnavI ke tenA chokarAva bhUkhyA na sUve. jarUrI AvazyakatA tene maLe te jovAnI ApaNI naitika pharaja che. jaina darzana "janme jaina nahIM, paNa karme jena'' mAne che. jainonA AcAra-vicAra dharAvatAne jaina manAya. pachI bhale te anya dharmIo paNa hoya. tIrthaMkaro sarve kSatriya jJAtimAM ja thayA che. gaNadharo bAhmaNa jJAtimAMthI AvyA che. metArya jevA sthavira atyaMta nIca gotramAMthI AvyA hatA. ghaNA AcAryo bhagavaMta paTela jJAtimAMthI AvyA che ane jaina saMghanI dhurA temaNe saMbhALI hatI. jaina darzana chUtaachUta vAdamAM mAnatuM nathI. ApaNA derAsaro sarva jJAti mATe khullA che. pArasI dharmanI agiyArImAM phakta pArasIo ja jaI zake che. makkA madInAmAM muslima sivAyanA koIne praveza ja nathI. jyAre jainadharmanA devasthAno sarva mATe khullA che. hiMdudharmanAM maMdiromAM paNa AjhAdI pahelAM harijanone praveza apAto nahIM. paraMtu te ja kALamAM jaina derAsaro sarva jJAti mATe khulA hatA. $6 "Survival the fitest' je sauthI baLiyo che tene jIvavAno adhikAra che tevA DArvinanA mata sAthe jainadarzana saMmata nathI je samAjaracanA sarvene samAvI le te sabhyasamAja che tevuM jainadarzananuM avalokana che. pazcimanI saMskRtie bhautika sukhane ja mahattva ApyuM che. jyAre jena darzane AdhyAtmikatA para ja bhAra vadhu Apyo che. jaina darzana bhautika sukha puNyanA baLe ApoApa ja maLe che tema mAne che. to ghaNA sAdhu bhagavaMtoe samAjamAM samAnatA lAvavA ghaNA ja pachAtapradezomAM vadhu vihAro karyA che. bihAra, orissA, nepAla, baMgAla jevA pradezomAM vicarI tyAMnA pANInA,zaikSaNika davAdArUnA prazno, jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 91 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamInadAronA devAnA trAsamAMthI ghaNA kheDUtone choDavyA che. strIo temaja anusUcita jAti ane janajAti para thatA atyAcAro Adi ghaNA prazno hala karavAno sabhyaprayAsa karyo che. mAMsa, macchI, abhakSyanuM sevana tathA dArU madirAnA pAna karatAM ghaNA lokone ghaNA sAdhu bhagavaMto paccakhANa ApI AjIvana choDAvyA che. A vicAraNAmAM be mata che rUDhicusta samAja jaina sAdhuoe phakta AtmakalyANanI ja pravRttio karavI, karAvavI ane karanArane protsAhita karavAnI hovI joIe. sAmAjika sudhArA karavAnuM zrAvako para ja choDavuM joIe. pAMca samiti ane traNa guptinuM zuddha pAlana sAdhu bhagavaMtone samAja sevAnI paravAnagI ApatuM nathI. jyAre anya varga jaina sAdhuonuM samAjanuM ja eka aMga mAnI potAnA kartavya samAja pratye paNa che tema mAne che. jaina tIrthaMkaro Adi jJAnI bhagavaMtoe sAdhutva svIkAravA bAda samAjathI potAnI jAtane vegaLI ja karI nAkhavI joIe evuM kyAMya kahyuM nathI hA, samAjamAM thatI rAgadveSathI vRttithI pote cheTA rahevuM paNa sAmAjika praznothI mukha pheravI levuM tevuM kyAMya kaheluM nathI te kArya adA karatA teoe e jAgRti avazya rAkhavI joIe ke sAmAjika kAvAdAvA, nANAno vahIvaTa, anya rAgadveSa dharAvatI pravRti tarapha kheMcAya na jAya. jaina saMta dIkSA aMgIkAra karyA bAda kuTuMbanA maTI vizALa samAjano eka aMza banI jAya che. jyAre saMsAramAM hatA tyAre kauTuMbika vartuLamAM ja hatA. jyAre kuTuMba choDI saMyama aMgIkAra kare che tyAre te A vartuLamAMthI bahAra nIkaLI samagra samAja, samagra deza tathA samagra mAnavajAtinA tAraNahAra banI jAya che. tyAga ane saMyamanI A ja mahattA che. svanA bAhya ane atyaMtara parigraho tajI vizvanA dipaka samAna thaI jAya che. karma baMdha rAgadveSathI ja thAya che. koIpaNa prakAranI svArthavRtti na hoya tevA saMto rAgadveSa rahita je sAmAjika pravRtio kare che. temAM karmabaMdha to jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2 92 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temane thato nathI. paraMtu puNyabaMdha dharmapravRtti avazya thAya che. AcArAMga sUtramAM paNa AvA kAryo na karavA tevuM kyAMya lakhANa AvatuM nathI. gItAmAM paNa tevuM karma akarma ja lekhAya che tema kahyuM che. bhagavAna AdinAthe to ghaNI sAmAjika pravRtio karI hatI. jemAM prajAjanone khetI karavAnuM, rAMdhavAnuM, ghara banAvavAnuM, agni pragaTAvavuM, zastro banAvavAnuM, hunarodyoga karavAnuM, grAma ane nagara vasAvavAnuM, lagna saMsthA sthApI kema tene jALavavI, ApaNA sAmAjika saMbaMdho kevA hovA joIe? pharajo zuM che? marelAonA nikAla saMbaMdhI vidhi paNa zIkhavI hatI, zaikSaNika kSetre brAhmIlipi paNa zikhavADI. A tamAma pravRttio sAmAjika sudhAraNA mATenI ja hatI. jo dIkSA lIdhA bAda samAjathI vegaLA ja thaI jAva to rAgadveSathI mukta thaI gayA kahevAtA nathI. samAjanI vacce rahI dhArmika ane sAmAjika pravRti karatAM rAgadveSa na thAya to jANI zakAya ke te rAgadveSathI mukta thaI gayA che athavA thaI rahyA che. saMgharSane ja tyAgI do, to saMgharSa mukta thaI gayA cho te jANI zakAya. mATe saMsAra vacce ja rahI, sAmAjika pravRttio paNa karatAM rahI. Atmasanmukha banatA jAyane rAgadveSathI mukta thatA jAya che tema kahI zakAya. jo sthitaprajJa peThe varto, pachI saMsArI ke saMnyAsI hoya, mArga sAco che tema kahevAya. sthitaprajJa eTale mana ane buddhithI sthira. sthAnAMga sUtramAM AtmArthIsaMtone paNa dazadharmanI sAthe grAmyadharma, kuLadharma, nagaradharma, rASTradharma, gaNadharma, saMgha dharma, sUtradharma, vrata dharma, cAritra dharma ane vizvadharma paNa kahyo che. A daze dharmo ekabIjAthI caDiyAtA krame che. ane te dvArA samagra mAnavajAtane eka ane avibhAjya banAvI samagra jIva sRSTinI sevAmAM tIrthakara bhagavaMtoe saMghanI sthApanA karI che. prabhue kahyuM "pahelAM manuSya dharma pachI ja Itaradharmane sthAna maLI jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakaze. Aje jagatamAM karoDonI vastI vacce mAnavatAnI khoTa che. mAnavatAno pAyo barobara na hoya to AtmadarzananI lAyakAta AvatI nathI.'' mAnavatA dharmane jJAnI bhagavatIe traNa tabakkAono kahyo che. (1) pahelA bhAgamAM sukha zuM che? kevI rIte maLe ? teno upayoga kema karavo ? saMskAronI jIvana para asara, bhUtakALanA maLela pAzavI saMskArone kema kheravavA? vagere. (2) kuTuMba, gAma, samAja, rASTra, ane vizva pratyenAM kartavyo tenAM dRSTAMto, kathA, uttama puruSonI ane mAnavatAnA mArge dorI jAya che. (3) divyatA tarapha ArohaNa, sAdhanA karI maulika dharmathI Atmavizuddhi bhAva keLavavuM. "janasevA e prabhu sevA, e samajaNa visarAya nahIM, UMcanIcano bheda, prabhunA mAragaDAmAM thAya nahIM dayA zAMti samatA, kSamA, satya tyAga vairAgya hoya mumukSu ghaTa vize, eka sadAya sujAgya' rASTra ciMtana : dezanA samagranI sahu prathama pharaja tenA rASTranuM hita ciMtananI che. tenI koIpaNa pravRtti rASTravirodhI na hovI joIe. A nezanala (level)nI pharaja che. sAmAnya saMyogomAM dezanA nItiniyamanuM pAlana karavuM ane (war) ke evA asAmAnya saMyogo tana, mana, dhana sarvasva arpaNa karatA na acakAvavuM. jo rASTra che to samAja che. samAja che to saMgha che, saMgha che to deva, guru bhagavaMtonI bhakti karI zakIye ane dharmamaya jIvana gALI zakIe. mATe prathama bhakti dezabhakti che. jainadarzana paNa rASTranA hitamAM jIvana jIvavAnI preraNA Ape che. ApaNe paryAvaraNane nukasAna thAya tevI koI pravRti karavI joIe nahIM. 15 karmAdAna batAvatA jJAnI bhagavaMto evA koI vyavasAya ke dhaMdhA jevA corI capATI, smagalIMga, carasa gAMjA aphINa 94 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi dhaMdhA na karavA, vanyaprANInI hatyAonA kAraNe hAthIdAMta, vAghanI cAmaDI, sApanI cAmaDI vagerenA vepAromAM jANaye ajANye involve na thavuM tevI AzA che. jemAM RDx zastrono vepAra, dArUgoLA vagere dhaMdhAmAM ApaNuM involvel jarAya na thAya te jovuM joIe. koI asAmAjika pravRtio thatI hoya to temAM ApaNuM anumodana na thAya te jovuM joIe. jenadarzana je vrata niyama batAve che te rASTranI surakSA mATe paNa eTalA ja agatyanA che. aparigrahano siddhAMta samAjavAdI vicAraNAvALo che. ApaNe ApaNI jarUriyAta simita rAkhIe to bIjAne paNa maLI zake. jo ApaNuM ja peTa na bharAtuM hoya to anyanA hitAno vicAra paNa kema Ave ? jaina siddhAMto phakta vaijJAnika ane dhArmika dRSTie ja nathI banAvyA. temAM samAjanuM paNa ciMtana karAyuM che. jo jena AcAra sarvejano pALe to koI bhUkhyo na sUve ke be lugaDAmAMthI na jAya. dezamAM samAjavAda te ja rASTranuM hita che. jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmamAM mAnavasevA, jIvA ane rASTraciMtana DaoN. utpalA modI (DaoN. utpalAbena modI : ema.e.; pIeca.DI. bhavansa hajArImala somANI kaoNlejamAM 25 varSathI sevA Ape che philosophI vibhAgamAM adhyakSa, uparAMta jainolojInA sarTiphikeTa tathA DIplomA korsanA paNa prAdhyApaka che. rASTrIya sevA yojanAnA progrAma oNphisara tarIke 16 varSathI vividha sAmAjika sevA pravRtti kare che. vizvadharmanA abhyAsI, jaina dharma para aneka pravacano ApyAM che. navakAramaMtra, bhaktAmara stotra ane ratnAkara paccIzI para nibaMdha lakhela che. lADanuM yuni. nA pIeca.DI.nA mArgadarzaka (gAIDa) che.) jJAnadhArA jainadharmamAM ahiMsAnuM sthAna sarvocca che. eTale ja kahyuM che je "ahiMsA paramo dharma'' te sarvasukhAya sarva hitAya saMdeza Ape che. svayaM jIvo ane bIjAne paNa jIvavA do athavA svayaM jIvo ane bIjAne jIvavAmAM madada karo. ahiMsAnA vyApaka svarUpamAM maitrI, vizvaprema, udAra vicAra ane sahiSNutA sarvaguNono samanvaya jovA maLe che. temAM mAnavasevA, jIvadayA ane rASTranuM hita chupAyeluM che. mAnava janma prApta thavA chatAM jo mAnavatA pragaTa na thAya to te prApta thavAno sAco lAbha maLI zakato nathI. aneka vakhata manuSya yonimAM ApaNe janma laI lIdho hovA chatAM ApaNA janmamaraNanA jainasAhitya jJAnasatra-2 -- 96 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakkarano aMta Avyo nathI e hakIkata che. eTale anekavAra manuSya janma levA chatAM ApaNA jIvananI sAdhanA sAcA mArge nathI thavA pAmI. jainadharma manuSya deha karatAM manuSyatva upara ja vadhu bhAra mUke che. bhagavAna mahAvIre paNa potAnI aMtima dezanAmAM kahyuM ja che ke mAnusaM vanu punnarUM' arthAt he bhavya jIvo! manuSyatva pAmavuM e ja durlabha che. uttarAdhyayana sUtra (a-7-16)mAM kahyuM che ke manuSyatva e mULa mUDI che. ane devagati e lAbha che, e mULano nAza thavAthI jIvo nAraka ane tiryaMca tarIke utpanna thAya che. dharmanuM mULa dayA che. ema jANI sarva jIvo upara dayA karavI joIe. duHkhI joIne anukaMpA lAve, yathAzakti sahAya karI du:khamAMthI bacAve, motanA paMjAmAMthI choDAvA prayAsa karavo joIe. zrAvaka manathI sarva jIvo para maitrIbhAva ane dayAbhAva rAkhe che. guNAdhika pratye pramoda (harSa) bhAva rAkhe che. du:khI jIvo para karuNAbhAva rAkhe che ane duSTa tarapha madhyastha bhAva rAkhe che. anAtha, apaMga, duHkhI jIvone yathAzakti sahAya kare che. ane kaThoravRttino tyAga karI sadA namrabhAva dhAraNa kare che. "maitrIbhAvanuM pavitra jharaNuM, muja haiyAmAM vahyA kare. zubha thAo A sakaLa vizvanuM, evI bhAvanA nitya rahe.'' maitrI zakti che. je maitrIthI jIve che e ja kharekhara jIve che. maitrI AtmAno svabhAva che. tyAM ja prabhu che. jyAre ApaNuM mana ghRNAthI tiraskArathI vairathI bharAya che. tyAre ApaNe azakta banI jaIe chIe. ApaNA potAnA AtmA paramAtmAthI saMbaMdha tUTI jAya che. pariNAme duHkha ane saMtApa pedA thAya che. tIrthaMkara mahAvIranA mitratAnA saMdezane bulaMdapaNe darzAvatI A bhAvanA jagatanA dareka jIvane AvarI le che. jo bIjA koI sAthe zatrutA hoya to nakkI prathama 'sva' sAthe duzmanI hovAnI kAraNake rAga, jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA - 62 - Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dveSa, krodha, lobha - A AtmAnA zatru sivAya bIjA koI sAthe zatrutA zakya nathI. mATe ja bhagavAne vizvametrInA nema heThaLa lokanA sarva jIvo sAthe mitratAno saMbaMdha batAvI ADakatarI rIte potAno - AtmAno sAco sAtha nibhAvavAno mArga batAvyo che. maitrI bhAvanA e ApaNI sAthe ApaNuM potAnuM joDANa che. dharma che. rAga, dveSa ane moha e vikAra che potAnA trikALI svabhAvanA bhAnathI ke bhAna thatAM, vikAra mAro dharma nathI, svabhAva nathI. tema samajAya che. vikAra TaLatAM ja huM jJAtA, daSTA, akhaMDa AtmA chuM tevuM jJAna thAya che; ane te ja sAcI karuNA che. AtmAnI kharI dayA che. atyAra sudhI ajJAna, moha ane mithyAtvabhAve vikAramAM dabAI jato hato. have AtmAnuM bhAna thatAM vikAra rahita AtmAnI pratIti karI. AtmAne vaibhAvika bhAvathI rahita, tenA svarUpe pratItimAM lIdho te ja bhAvadayA che. dayA dharma che. svadayA che ane te ja bhAvamaraNa TALavA mATenI parama auSadhi che. "huM mAnavI mAnava thAuM to ghaNuM-' Aje ApaNe mAnavIne yAMtrika jIvana jIvatAM joIe chIe ane mAnavasevAne prAdhAnya ApIe chIe paNa tenAthI upara jIvadayA che je ahiMsAnA pAlanamAM AvI jAya che. potAnI zakti mujaba vadhumAM vadhu ahiMsAnuM pravartana - pAlana karavuM ane karAvavuM. saMpUrNa ahiMsAmaya jIvana e jainadharmano ucca Adarza che ane e Adarzane vyavahAru banAvavA mATe jeTaluM UMDuM ciMtana, jeTalI vyApaka vicAraNA ane jeTalA sUthama prayogo jene paraMparAmAM thayA che evA bIje kyAMya nathI thayA. A ahiMsAnA mULamAM che AtmIya daSTi. jevo ApaNo jIva che evo sahuno jIva che. ApaNane jIvavuM game che tema sahune jIvavuM game che. maravuM koIne gamatuM nathI. sukha ane zAMti sahune joIe che. duHkha ane azAMti koI nathI icchatuM. je (jJAnadhArA) 98) "| jainasAhitya jJAnasatra-2 98 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNane nathI gamatuM evuM vartana ApaNe bIjA koI pratye paNa na karIe. mana, vacana, ke kAyAthI koIne paNa duHkhI na karIe. sahunA sukhanAM nimitta banIe. ApaNA kSaNika sukha-sagavaDa ane tuccha vArtha khAtara koInA jIvanano bhoga levAnI adhama vRttimAM na rAcIe. koInA prANa AMcakI levAnI kuratA ke anyAya ApaNe kadIe na AcarIe. paraMtu jarUra paDye ApaNI sukha-sagavaDano bhoga ApIne paNa dInadukhInAM duHkha dUra karIe. bIjAne jIvana jIvavAmAM tana, mana ane dhanathI sahAyaka banIe. abola pazu-pakSIonI hatyA aTakAvIe. sUkamamAM sUkSma jIvone paNa ApaNA taraphathI abhayadAna ApIe. jagatanA jIva mAtra pratye maitrIbhAvanuM pavitra jharaNuM aMtaramAMthI vahetuM karI daIe. di jJAnadhArA jaiinasAhitya jJAnasatra-2 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja te dharma mAnavatAnA vikAsanuM sAdhana, - Do. zekharacandra jaina (amadAvAdathI prasiddha thatAM "tIrthakaravANI' sAmAyikanA vidvAna taMtrI, dezavidezamAM avAranavAra jainadharma para pravacano Ape che. jainadharmanI aneka saMsthA sAthe saMkaLAyelA che, AzApurA jaina meDikala TrasTanA TrasTI che.) Aje ApaNe dharmanI vAstavikatAne bhUlIne mAtra dharmanA nAmane cIle ja cAlI rahyA chIe. dharma jANe ke ApaNA jIvana ke dainika vyavahArathI koI alaga ja vastu che, AvuM mAnavA lAgyA chIe. ApaNe dharmano upayoga bahu ja chIcharI rIte karavo zarU karyo che. kyAMka islAma khatarAmAM che, to kyAMka hindutvanI rakSAne mATe hathiyAra vaheMcavAmAM AvI rahyAM che. Araba-ijharAyela yuddha ke paMjAba-kAzmIramAM hinduonI hatyA vagere kAmo zuM dhArmika kAmo kahevAze? ApaNe kharA arthomAM dharmanI vyAkhyA ja nathI samajyA. gharmane nAme ucharatI sAMpradAyika vRNAtmaka vAtone ja dharma mAnI lIdho. ghauMnI sAthenA nIdAmaNane ja ghauMnI mahattA ApI didhI. vAstavamAM ApaNe dharmathI gAunA gAu cheTA chIe. saMkSepamAM dharmanI paribhASAne samajIe to dharma e tattva che je vastunA satya ke vAstavika svarUne jANavA-samajavAnI kSamatA pradAna kare che. dharmanI paribhASA karatAM AcAryoe vastunA svarUpane dharma kahyo. dharma evuM zuddha sonuM che jene koI paNa agnimAM tapAvavAmAM Ave toya zuddha sonuM ja rahe. jJAnadhArA 100) jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmano paryAya ja satya che, Izvara che. jyAre ApaNe satya ane IzvaranI vAta karIe chIe, tyAre ApaNuM prayojana IzvaranA e rUpathI che je karuNA, dayA, kSamA, samatA ane vAtsalyayukta che, jeno prANI mAtra pratye sneha che, jemAM kyAMya banAvaTa, chaLa, irSyA nathI. eTale ja mahApuruSoe satyane dharma ane dharmane satya kahyo che. A ja zabda jenadarzanamAM bhedavijJAnanI dRSTino vAcaka che. bIjA zabdomAM kahIe to dharma sAdhya che, maMjhila che, carama lakSya che ane dhArmika kriyAo rastA che, sAdhana che, mArganuM saMbala che. saMpradAya saMkucita manovRttithI janmelo aMza che. mitro! Akho itihAsa sAkSI che ke dharma manuSyane joDyo che ane saMpradAya ene toDyo che. upara meM dharmanA paryAyarUpe IzvaranI tejomaya zaktinI kalpanA karI che. jene karuNA, dayA, kSamA vagere guNono pratIka kahevAmAM Avyo che. tyAre eka ravAbhAvika prazna che ke A guNono prayoga konA dvArA kone mATe karavAmAM Ave? zuM Izvara sIdho AvIne Ano upayoga ke prayoga karaze? A savAlano javAba ja mArA mULa viSayanuM pratipAdana che. IzvaranI sahuthI uttama racanA buddhi ane vANInuM varadAna pAmelo manuSya che. A manuSya dvArA manuSya, prANI, vanaspati badhA pratye karuNA, dayA, mamatA, vAtsalyano prasAra ja IzvaranA guNono prasAra che, A ja dharmano prasAra che ane A ja mAnavatAnA guNonuM pratIka che. AthI Ama kahevuM yogya gaNAze ke gharma eTale AkhI mANasajAta ja nahIM, pazu-paMkhI temaja vanaspati vagere pratye udAratA. sahiSNutA ane samatAnA bhAvono vikAsa. jyAM prema ane vizvAsa che tyAM mAnavatA che, ane jyAM mAnavatA che, tyAM ja dharma che. jyAM mAnavatA nathI tyAM dharma nathI TakI zakato. mANasa, janma manuSya ke mAnava bhale rahyo, paNa jyAM sudhI enAmAM mAnavatAnA guNono vikAsa nathI thato tyAM sudhI e pUrNa mAnava na kahevAI 101 (jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zake. A mAnavatAnA vikAsamAM dharma ja vadhAremAM vadhAre yoga ApanAruM tattva che. dharma A rIte kartavyaniSThA, vizvAsa, zAMtinuM ja bIjuM nAma che. sahuthI pahelAM meM gharmane vastunuM satya svarUpa kahyo. ane A rIte paNa kahI zakAya, ke prANImAtrano ravabhAva ja eno dharma che. je rIte lImaDAne dUdhathI game eTalo sIMcIe, toya kaDavApaNuM ja eno ravabhAva raheze. AMbAnA jhADane kaDavuM pANI reDavA chatAM e potAno svabhAva nahIM badale. agnino ravabhAva garama che, to pANIno zItaLa. A ja rIte manuSyano mULa svabhAva to uttama guNavALo manAya che. paNa durbhAgye manuSya potAnA e svabhAvane ja choDI dIdho che, jyAre saMsAranA koI prANI ke vanaspatie potAno svabhAva nathI choDyo. A mULa svabhAva ke dharmano tyAga ja enA vartamAna patananuM mULa kAraNa che. tattvArthasUtramAM pU. umAsvAmIe manuSyanA AtmAnA dharmono ullekha karatAM kahyuM che- kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya, brahmacarya A dasa AtmAnA dharma eTale ke svabhAva che. juo AcAryae kyAMya pUjA-bhajanane ke kriyAne dharma na kahIne mAnavatAnA AtmAnA mULa svabhAva, enA vyavahArane pUrNa mAnavatAmAM parivartita karanArA guNone ja dharma kahyo che, manuSyamAM kSamA, nirabhimAnatA, niSkapaTatA, satyabhASaNa, mananI pavitratA, vRttio (indriyo)no saMyama, indriyonI sthiratA pachI AMtarika ane bAhya bAra prakAranAM tapa, sapUrNa aparigraha temaja uttarottara uMce jatAM jatAM saMpUrNa bhoga-sAmagrIno tyAga temaja Akhare brahmacarya vyAvahArika temaja AtmAmAM ramaNa karavAne ja dharma mAnyo - jo manuSya gusso karavo choDI de to enI aneka durbhAvanAo khatama thaI jAya. krodha manuSyane AMdhaLo banAvI de che. viveka harAI jAya che. vANIno saMyama tUTI jAya che ane e evA hiMsAtmaka kAma karI bese che ke enuM kupariNAma janma janmAMtaro sudhI bhogave che. A ja rIte abhimAna ke 102) (jainasAhitya jJAnasatra-2) jJAnadhArA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aham manuSya pAse aneka kukRtya karAve che. nAnI-nAnI bAbatomAM jhaghaDA A ahamune lIdhe ja pedA thAya che. sAcuM pUcho to badhA saMbaMdhone toDavAnuM kAraNa A aham banI jAya che. Igo'nI pUrtine mATe e kayo kupatha nathI apanAvato? manuSyanA manane kAca jevuM svaccha ane niSkapaTa mAnavAmAM AvyuM che. e dagAbAjI ke chaLa nahIM kare evo enI mAnavatAno guNa mAnavAmAM Avyo che. paNa Aje ApaNe mukhavaTAnI jiMdagI jIvavAvALA keTalA kapaTI chIe? ApaNe darekanI sAme vyavahAra to evo karIe chIe ke jANe ene mATe jIva kADhI ApazuM. paNa aMdarathI enAM ja mULiyAM khodI nAkhIe chIe. A ja che ApaNI vartamAna sabhyatA, eTale to koI kavie kahyuM cheAdamImeM isa kadara viSa bhara gayA che, viSadhara kA viSa hI sArA jhara gayA hai, kala sunoge, AdamI ke kATanesa- rAte meM sAMpa koI mara gayA che. kapaTano saMbaMdha ahama ane asatya banne sAthe hoya che. asatyavAdItA Aje sahuthI vadhAre pAMgarI rahI che. ApaNe Dagale ne pagale sama khAIne khoTAnuM sAcuM karI rahyA chIe. paNa vizvAsa rAkho, asatyano bhAMDo phUTe ja che. asatya bolanAro pahelAM potAne Thage che, pachI bIjAne. eka juThANAne chupAvavAne mATe e aneka juThANAM bole che jyAM sudhI mANasamAM hiMsA, ahama, kapaTa ne jUThuM bolavAnI vRtti raheze, tyAM sudhI te pavitra nahIM banI zake. emAM mAnavatAno vikAsa na thaI zake. pavitratAno saMbaMdha mAtra snAna ane dhoyelAM vastronA dharma pUrato sImita nathI paraMtu, Apa snAna karIne pUjana mATe jaI rahyA cho, rastAmAM eka pIDAthI kaNasatI, gaMdhAtuM lohI jharatI vyaktinA traNa sApha karo cho to Ape sAcA, pavitra mAnavatAnA dharmano nirvAha karyo che, ahIM pavitratA enI sevAnI che dukhInI sevA kharekhara prabhusevA che. jaina darzanamAM A 6 AtmAnA dharmo yA AcaraNone manuSyane bAMdhavA arthAt svAdhIna yA AtmapradezamAM vALavAnI dizA denArA kahyA che, manuSya zAnadhArA (103) jaiinasAhitya jJAnasatra-2) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAre A saMyamane samajI le che tyAre enI vivekadRSTi yA divyadRSTi khUle che. e parigrahathI mukta thavAne mATe tatpara bane che ane 'tapa' bhaNI vaLe che. ahIM tapanuM tAtparya paraMparAgata zarIra sUkavavuM ke ene kaSTa devuM evuM nathI paNa prANImAtranI sevA karatAM karatAM svayaMne kaSTa ApIne paNa vizvakalyANane mATe tatpara thavAnuM kahyuM che. ema paNa kahyuM che. 'icchAnirodhastapa:' arthAt icchAone rokavI e ja tapa che. manuSyanI icchAo kramazaH lAlasAo ane eSaNAo banne che. AnI pUrtine mATe manuSya AjIvana karaNIya-akaraNIya kAma karato rahe che. svArthapUrtine mATe e parahita karavAmAM paNa nathI acakAto. A 'tapa'nI bhAvanAnA prAdurbhAvanI sAthe tyAga arthAt aparigrahanuM utkRSTa svarUpa pragaTa thavA lAge che. bhagavAna mahAvIrano samatAvAda A ja tathyanuM prayogAtmaka svarUpa che. manuSyanI mAnavatA eTalI jvalaMta yA tejolezyAmayI banI jAya che ke enAmAM yatkiMcita paNa svArtha raheto nathI Avo puruSa dhana-dhAnya tyAgIne AkiMcana hovA chatAM paNa saMsAra pratye agAdha karuNA-kSamAno sAgara banI jAya che. mAnavatAno caramotkarSa che enuM carAcaramAM ekarUpa, brahmasvarUpa banI javuM. AdhyAtmika bhASAmAM brahmamAM ramaNa karavuM. vyavahArika dRSTie brahmacaryavratamAM ArUDha thavuM. manuSyanI vANInI uzRMkhalatA ane bhogonI tIvra icchA enA patananA sahuthI moTAM kAraNo che. gAMdhIjIe vAca-kAchanA saMyama para A mATe ja sahuthI vadhu bhAra mukyo. cAritryabhraSTa haMmezAM tiraskAra ja pAme che. zarIranA rogadaMDa ane rAjadaMDa bhogave che. A mATe ja jainadarzanamAM jJAna ane darzanane tyAre ja pUrNa mAnyuM che jyAre e cAritrathI vibhUSita hoya. cAritrane ja sarvazreSTha dharma kahyo che. AnuM kAraNa paNa A che ke jJAnadarzananuM prayogAtmaka rUpa cAritra ja che. jo cAritra dRDha hoya to badhAM jJAna zIkhI zakAya che. asIma lAlasAo ja kukRtyonI jananI che. manuSya manuSyanA lohIno tarasyo zA mATe banI rahyo che ? kema ke ene badhAM sukha pote ja bhogavavAM 104 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ApaNe sahu sukhI thaIe- "sarve bhavantu sukhinaH'nI mAnavatAnuM sUtra khovAI gayuM che. "meM bhI bhUkhA na rahuM, sAdhu na bhUkhA jAya'nI bhAvanA marI gaI che. "donoM hAtha halIciye yaha sajjana kA kAma para kuThArAghAta thaI gayo che. AthI A vratonuM aNurUpamAM paNa pAlana karIne khovAyelI mAnavatAne punaH prApta karavI che. bhautika sAdhana mAnavatAnA vinAzanAM sAdhana banI rahyAM che. eTale upara jene ApaNe mAnavano dharma kahyo che eno punaH vikAsa karavo paDaze; mAnavatAnA unnayananuM sAdhana banAvavuM paDaze. bhAratIya saMskRtimAM dharma-artha-kAma ane mokSa cAra puruSArthonI vAta kahevAmAM AvI che. tyAM prAraMbha dharmathI che ane lakSya mokSa che. AcAryoe UMDA ciMtana-manana pachI A sUtra ApyuM hatuM. emano uddeza e hato ke ApaNe "artha' arthAtu dhananI prApti dharmathI karIe. ApaNe dhanopArjana jIvana-gujarAnane mATe evI rIte karIe ke jenAthI ochAmAM ochI hiMsAjuThANAM, corI karavI paDe. zoSaNane sthAna na hoya, anyanAM dhana-vastu haDapavAno hInabhAva na hoya, A ja rIte "kAma" arthAta ApaNAM jIvanavyavahAranI kriyAo saMyamapUrNa hoya, ApaNe vilAsI na banIe. pati-patnIno saMbaMdha premabaMdhanano hoya, teo dharmanI dhurAnuM saMyamathI vahana kare. uttama guNadhArI saMtAnanI prApti kare, aMte dharmanI ArAdhanAmAM saMsArathI mukta thaIne niSkAmabhAve mukti arthAt mokSa prApta kare. ahIM dharmano artha nIti, saMyama ane sAdhanA thayo. Aje jyAre dharma ane rAjanItinA samanvayanI vAta thAya che to loko nAkanAM TIcakAM UMcA caDhAve che. gharmavihIna rAjanIti haMmezAM svArtha, bhraSTAcAra, sattAlolupatA temaja zoSaNane janma Ape che. ahIM dharma vAstavika jIvanalakSI jJAnanuM pratIka che. dharma saMskAra ane mAnavatAne pallavita karavAnuM pratIka che. dharma ane vijJAnane loko paraspara virodhI mAne che. vAstavamAM teo (105 (jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI dharmane samajatA ke nathI vijJAnane. vijJAna sahuthI vadhu dharmanuM RRNI che; dharma para Azrita che; kema ke vastunA mULa guNadharma (svabhAvane) samajIne ja e AgaLa vadhe che; tyAre ja prayogasiddhi paNa prApta kare che. ApaNe mAtra zodhakhoLone ja vijJAna mAnI lIdhuM, paNa enA AdhArarUpa tattvone samajyA nahIM, jo ApaNe vijJAnanI upalabdhionI sAthe enA mAnavakalyANanI upayogitAne samajIe to A bhramaNA dUra thaI jaze. vinAzanAM kAraNa bananArAM vijJAnanAM upakaraNa vikAsanAM sAdhana banI jaze. vijJAnanI upalabdhione jo svArthI, saMkucita hAthamAM daI devAmAM Ave to hirozimAno vinAza ja thAya. jo eno upayoga janakalyANa dharmane samajIne karavAmAM Ave to e mAnava-saMskRtinA vikAsanuM uttama sAdhana banaze. vijJAnarUpI mastiSkane dharmarUpI hRdayathI joDIe to sonAmAM sugaMdha bhaLaze. dharma zabda A rIte aneka rUpono dyotaka che. e kyAMka kartavyano bodhaka che, kyAMka dayA-kSamAno, to kyAMka paropakArano paNa badhA arthomAM eno mULa svara to mAnavatAno vikAsa karavAno che. AjanA manuSyanI e viDaMbanA che. ke mAnavatAnA prAkRtika mULa svara ke je mAnavatAno vikAsa karavAno che te guNothI ghaNo dUra jaI rahyo che. prakRti sAthenA enA saMbaMdha vicchedAI rahyA che. AthI Aje dharmanI vAstavika vyAkhyA enA jIvanamAM punarsthApita karavI paDaze. je dharma mAnavatAno vikAsa karato nathI, enuM kalyANa karato nathI, e dharma hoI zake ja nahIM. dharma sivAya e bIjuM game te hoI zake. AjanA dharmano pokAra e che ke ApaNe ochAmAM ochuM, mAnava to banIe, ke je ApaNo mULa svabhAva che. dharma deha sukhanA tyAganI vAta kare che. jyAre teno artha deha pratye mAtra bhautika sukho pratye tyAganI bhAvanAnI vAta che. paNa te samAjanA sukha, samRddhinI sAthe rASTra ane vizva kalyANanI bhAvanA para vadhu jhoka Ape che. dharma ahIM samAjadharma, rASTradharma ke vizvadharma tarIke vikasita thaI mAnavadharma jJAnadhArA 106 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke prANidharma banI jAya che. A bhAvanAmAM paraspara prIti, sahakAra ane sahunA unnayananI bhAvanA pramukha hoya che. ahiMsA jyAre paraspara premanA pratIka rUpe upase che to syAdvAda parasparanA bhAvone samajavAnA guNane vikasita kare che. A syAdvAda ja mANasano sAco mitra banAve che ane jyAre paraspara samajuti ke vaicArika sabhAnatA jAge che tyAre hiMsA, jUTha ke paradravyaharaNanI bhAvanA naSTa thAya che. 'parasparopagraho jIvAnAm'nI bhAvanA pragaTe che. hakikatamAM A bhAvanAno vikAsa ja vizvazAMti lAvI zake che ane yuddha tathA tiraskAra rokI zake che. jayAre dharma ahiMsAnI vAta kare che tyAre te mAtra koIne mAravAnI vAta karato nathI paNa sahunI rakSAnI vAta kare che. jainadharma to ekendriyathI paMcendriya sudhInA prANIonA kalyANanI vAta kare che. sahune sarakhA gaNI temanA rakSAnI vAta kare che. jIvadayA te ja dharmanuM mULa mAne che. 'sarve bhavantu sukhinaH' A bhAvanAno hArda che. AvI ja rIte AtmakalyANa karatA-karatA rASTradharmane mahattvapUrNa gaNe che. kAraNake rASTradharma paNa dharma che. tenA vikAsa ane rakSaNanI javAbadArI dharmanI ja che. A rIte dharma sahunA kalyANanI vAta karI kalyANakArI rASTranI tarapheNa kare che. AvA dharmano vikAsa te ja sAcI dharmaniSThA che. jJAnadhArA 107 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmamAM mAnavasevA, jIvadyA ane rASTraciMtana ('arvAcIna gujarAtI kavitAmAM mRtyunuM nirUpaNa' viSayamAM pIeca.DI. karela che. 35 varSa adhyApana kArya karI nivRtta thayA che.) jaina dharmanA tIrthaMkaroe satata vihAra karI mAnavajIvananI pIDA najIkathI joI che. ne mAnavanAM darda pichAnyA che. manuSya hRdayanI sauthI najIka che. tIrthaMkaronAM caritro preraNAdAyI ne mahimApUrNa che. teoe mAnava, pazu, paMkhI, vanaspati sau pratye karuNA vahAvI che ne teoe ApelI dezanAmAM paNa satata sevAdharmane prabodhyo che. ne A tyAre ja zakya bane, jyAre ApaNe saune Atmavat mAnIe. sevA jIvanazailI banI javI joIe. jIvadayA saMdarbhe bhagavAna mahAvIra kahe che. jJAnadhArA - DaoN. bhAnumatI zAha - jIvavaho, uSpavaho, jIvadayA appaNodayA tA savvajIva hiMsA, paricattA attakAmehi jIvano vadha potAno vadha che. jIvadayA potAnI ja dayA che. tethI Atma - hiteSI puruSoe dareka prakAranI jIvahiMsAno tyAga karyo che. jIvadayA e jAherAta karavAnI ke ahaMkAra poSavAnI vastu nathI. enuM jharaNuM to aMdarathI satata dravavuM joIe. "jenI pAse AMsu che kRtajJatAnAM, kalpAMtanA ke karuNAnAM, e AtmAne mATe karmanirjarA sugama che. samAdhi sulabha che. susaMskAronuM AdhAna sahaja che.'' 108 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinezvara bhagavaMtoe sthULa temaja sUkSma jIvadayAno adbhuta saMdeza ApaNane Apyo che. UThatAM besatAM, sUtAM, cAlatAM, rasoI karatAM, jamatAM, are pANI pItAM- paNa e dhyAna rAkhavAnuM che ke koI paNa jIva ApaNe kAraNe naSTa thato nathI ne! ne tethI ja rAtribhojanane paNa jinazAsanamAM niSedha gaNavAmAM AvyuM che. jIva naSTa na thAya. eTaluM pUratuM nathI. kyAMya jIvo pratye krUratA AcarAtI hoya to e jIvane emAMthI bacAvavAnA paNa che dubhAtI puSpapAMdaDIne paNa jainadharmamAM pApa gaNavAmAM AvyuM che. AvI sUkSma bhAvanA ahiMsA ane jIvadayAnI jinezvara bhagavAne prabodhI che. phUlane DALathI alaga pADIe eya-krUratA che. DALa tyAre dhrUjI UThe che. vanaspatine A krUratAnI asara mATe amerikAmAM paNa prayogo thayA che. eka choDane macaDI naMkhAto jotA bIjo choDa paNa bhayathI dhrUjI UThe che. samAsutramAM kahyuM che. "jIvane mAravuM e jAtane mAravA barAbara che. jIva para dayA karavI e potAnA para dayA karavuM jevuM.'' jIvadayAno vyavahArU artha che pratyeka jIva pratye prema. ApaNA hRdayamAM lAgaNI ane prema haze to ja aMtaramAMthI jIvadayAnuM jharaNuM vaheze. mAne bALaka para prema hoya evo sau jIvo pratye prema rAkhavAno che. jIvadayA yaMtravat ke pratiSThA khAtara pALavAnI nathI. premanI bhAvanAmAMthI e ApoApa ravI joIe. ApaNI rageragamAM zvAsezvAse vaNAI javI joIe. jIvadayA visaMvAda taraphathI saune saMvAda tarapha laI jAya che. mAtra bhArata dezamAM ja nahi, samagra vizvamAM zAMti ane saMvAditA sthApavI haze to jainadharma prabodhelI jIvadayA apanAvyA vinA chUTako nathI. vizvanI aNuparIkSaNonI hoDa vacce paNa jainadharma samagra vizvane jIvadayA ane ahiMsAno saMdeza ApI sarvatra zAMti ane mAMgalyanA sUra vahAve che. jaina dharmanA tIrthaMkaro, sAdhu bhagavaMto, sAdhvIjI mahArAjo e jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 109 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvadayAnA tathA mAnava sevA ane ahiMsAnA maMtra vaDe vizvanA lAkho lokonI cetanA jagAvI che. ne e dvArA bhArata rASTranuM ja nahi samagra vizvanuM kalyANa sAdhavA agaNita prayAsa karyA che. vizvanA badhA ja praznono ukela jinazAsane cIMdhelI ahiMsA, jIvadayA, aparigrahamAM samAyA che. paNa e mATe ApaNe sau zrAvaka zrAvikAoe e siddhAMtone jIvaMta rAkhavA pramAda tyajI ghera ghera javuM paDaze. jyAM kyAMya mAnava jIva, pazu ke paMkhI dubhAtA haze tyAM jaIne e badhAne yAtanA mukta karavA paDaze. zraddhA ane mAMgalyanAM gIta gAvAM paDaze. ApaNA hRdayamAMthI kAruNyanI maMgala premadhArA vahAvavI paDaze. prajA prajA hAthamAM hAtha gUMthI vasudhaiva kuTuMbakano saMdeza vaheto kare e mATe ApaNe prayatnazIla banavuM paDaze. saune samajAze ke aDhI hajAra varSa pahelAM prabodhelI ahiMsA ane jIvadayA Aje sauthI vadhu prastuta che. ne tyAre thaze aNuparIkSaNane badale ahiMsA parIkSaNa, prema parIkSaNa, zAMti parIkSaNa, zastro ApoApa myAna thaI jaze. sarvatra zAMtinA rAsa racAze. jinazAsanano jayajayakAra kevaLa bhAratamAM ja nahi vizvabharamAM thaze. jagata hAzanI anubhUti karaze. sau du:khI dIna loko mATe jinazAsana, jainadharma 'vizrAma sthaLa' ane 'vizvAsa sthaLa' banI raheze. saMdarbha pustako (1) zrImad rAjacaMdra 'jeNe AtmA jANyo teNe sarva jANyuM' nigraMtha pravacana (agAsa) - (2) tIrthaMkara caritra - muni sumeramala (lADanU) anuvAda - rohita zAha (3) astitvano utsava - guNavaMta zAha (4) bhagavAna mahAvIra - guNavaMta zAha (5) puNyanI paraba sAdharmikanI saMgata - AcArya vijaya ratnasuMdarasUri (6) zuM A amadAvAda che ? AcArya vijayaratna suMdarasUri (7) jhera jyAre nItarI jAya che. AcArya vijaya ratnasuMdara sUri (8) bhaktAmara aMtastalano sparza H AcArya mahApraza anuvAda zAha kAnadhArA 110 - rohita jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to hisAbaF - malukacaMda ratilAla zAha, amadAvAda, (amadAvAdanI bI.DI. ArTsa kaoNlejanA pUrva prAdhyApaka, dezavidezamAM jainadharmanAM pracAra mATe aneka pravacano ApyAM che. cha pustako pragaTa thayAM che - to brahmacarya saraLa che lokapriya pustaka che, jaina dharmanA vividha viSayo para temanA lekho avAranavAra pragaTa thAya che. vizva vAtsalyanA taMtrI maMDaLamAM che.) ahiMsA dharmanA pratipAdanamAM badhAM ekamata - tenAM kAraNo : ahiMsAnuM pratipAdana sarvadharmomAM jovA maLe che. anya bAbatomAM vibhinna daSTibiMdu dharAvatA dharmasaMpradAyo ke mahApuruSo ahiMsAnI bAbatamAM to ekamatI ja gharAve che. ane Ama bane te svAbhAvika che kAraNa ke koIpaNa daSTibiMduthI ahiMsA ja paramadharma evA maMtavya para pahoMcI javAya che. kaI rIte te joIe. AtmA ke jIvasaMbaMdhamAM badhA dharmonI vicArazreNI mukhyatve be prakAramAM samAveza pAme che. (1) keTalAka dharmasaMpradAya ema mAne che ke eka ja paramatattva-brahma A jagatamAM vilasI rahyo che. huM tuM te ema bhinna bhinna jIvo ke daita te mAtra ajJAnathI mAyAthI jaNAya che. jema sUrya eka ja che paraMtu pANInA hajAro khAbociyAmAM te hajAro sUryarUpe pratibiMbita thAya che tema A vividha jIvo judA judA jaNAya che paraMtu bheda mithyA che; vAstavamAM eka ja tattva che tethI anyanI hiMsA te potAnI ja hiMsA thaI. e rIte temAMthI ahiMsAno dharma prApta thAya che. jJAnadhArA 111) jenAsAhitya jJAnasatra-2) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - hiMsA kone kahevAya? jenonAM tattvArtha sUtra 7/8mAM hiMsAnI vyAkhyA ApatA sUtrakAra kahe che. prayogAt praNavyaparopavi hiMsA |pramattayogathI thato je prANavadha te hiMsA kahevAya. sAmAnya rIte prANavadha te hiMsA evI che vyApaka samaja che tenAthI UMDI ane jaTila hiMsAnI vyAkhyA zAstra raju kare che tathA tene spaSTa samajI laIe. hiMsAnA pApano AdhAra mananI bhAvanA para H jIva jIvasya jIvana" eTale ke eka jIva bIjA jIvane mArI nAkhIne ja jIvI zake che. matalaba ke hiMsAnuM doSapaNuM e hiMsAnI bhAvanA para ja vizeSapaNe avalaMbe che; kriyA para nahi. manaH para manuSyanAM vaMzamokSaNo: e sUtra mujaba mana - hiMsAno bhAva ke abhAva e ja manuSyanA pApabaMdha ke mokSanuM kAraNa bane che. saMpUrNa ahiMsAno azakya AdarzanuM vidhAna zA mATe? dehadhArIthI jIvanamAM saMpUrNa ahiMsAno Adarza azakya ja che to pachI tevA AdarzanuM vidhAna zA mATe ? prANAjano kahe che ke Adarza to haMmezAM khUba ucca lagabhaga azakya jevo hovo joIe. jema presanA chApelA akSara jevA ApaNAM akSaro na banI zake chatAMya zikSaNamAM pravezatA bALakane chApelA akSarano namUno-kitAba sAme rAkhe che ane tyAre ja lagabhaga chApelA suMdara akSara banI zake che tema azakaya jevo ucca Adarza hoya to ja tene vadhumAM vadhu sAdhya karI zakAya che. e ja rIte ahiMsAnAM ucca zikharo prApta karavA, saMpUrNa ahiMsAno Adarza najara samakSa rAkhavo joIe. muni ane gRhasthanA ahiMsAdharmamAM prabhAvaka sthAnadharma : munidharma zreSTha ane mokSamArgavALo che tethI muninI ahiMsA ane bIjA dharmo gRhastha paNa jeTalA aMze AcarI zake teTaluM vadhu zreya evI vicAradhArA pracalita thatI rahI che temAM sthAnadharma sUkAI jato hovAthI teTale (jJAnadhArA ) 112) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMze te duSita vicAradhArA che;) udAharaNathI samajIe. muni mATe krodha eka avaguNa che to rAjA mATe te sadguNa che kAraNa ke krodha vinAnA rAjAnA rAjyamAM dAMDatattvo vadhI jAya. temane dabAvIne prajAne abhaya bakSavA rAjAmAM krodha-daMDazakti hovA ja joIe te teno sthAnadharma-svadharma che. e rIte muni ane gRhastha banne mokSanA eka rAha para bhale hoya paraMtu bannenA sthAnadharma judA judA hovAthI, ghaNI bAbatomAM temanA svadharma alaga paDI jAya che. dA.ta. gRhastha mATe mAtApitA pratyakSa paramAtmAravarUpa che. bhAI-bahenano nirmaLaprema-rakSAbaMdhananI bhAvanA. to muninI daSTie kahevAya ke mAtApitA, bhAI-bahena sahu vArthanA sagA che. koI koInuM nathI. munidharmamAM kahevAya ke puSpapAMkhaDI jyAM dubhAya tyAM jinavaranI nahi AjJA to gRhasthane mATe kahevAya ke khetI eka yA che. AnaMda Adi mahAna zrAvako moTA kRSikAra paNa hatA. Ane vigatathI samajIe to muni saraMbha parityAgI hovAthI, sthULa hiMsAthI paNa vadhumAM vadhu dUra rahevAnA AdezarUpe kahI dIdhuM ke puSpa-pAMkhaDI paNa na dubhAya tevuM jIvana e ja teno ahiMsAdharma paraMtu gRhastha mATe to vadhumAM vadhu AraMbhavALI-hiMsAvALI-khetI paNa teno ahiMsAdharma che. bhagavAna mahAvIranA AnaMda vagere 11 mahAna zrAvakone vizALa khetI hatI. ane temAM ja gRhasthano sthAnadharma hoI, khetI temano ahiMsA dharma hato. saMkSepamAM jenazAstra AraMbha samAraMbha-hiMsAsthaLakriyAmAM nahi paNa mananI mUrchAmAM rahyo che tema mAne che A vAta gRhastha barAbara samajI le to gRhastha khetIno svadharma choDyA vinA paNa sarva AraMbha-samAraMbhanA tyAga jevuM muni dharmanA phaLane meLavI zake che. jema dUdha zreSTha khorAka hovA chatAM amuka rogavALAne te jhera samAna hAnikartA hoI zake tema munidharma zreSTha hovA chatAM jenAM vatI zrAvakajIvananA ThekANA nathI tevA gRhastha mATe to munidharmanI ahiMsA ke AraMbhasamAraMbhanA tyAganuM vrata ke tevo upadeza, temanA mATe UlaTo jhera samAna nukasAnakAraka nIvaDI zake. temane mATe to hamaNAM gRhastha dharma ja svadharma ke jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThadharma samajI zakAya. Ama sarvatra vivekathI ja ahiMsAdharma ke dharmatattvano nirNaya tAravavAnI jainadharmane zIkha Ape che. hiMsAnI utpattimAM kAraNa H Ama to zAstra hiMsAnI utpattinuM mULabhUta kAraNa sUtrarUpe saMkSepamAM jaNAvatA kahe che ke : aprAdurbhAvaH khalu rAgAdInAm bhavatya hiMsati / teSAmevotpati hiMseti jinAgamasya saMkSepa : / / eTale ke rAgAdinI utpatti na thavI te ja ahiMsA ane tenI (rAgAdinI) utpatti te ja hiMsA. eTale ke hiMsAnuM kAraNa vyaktimAM rAgAdi rahyA che tethI tenAthI hiMsA thaI jAya che. (vItarAgamAM hiMsA janmatI nathI. vItarAga ahiMsaka hoya che. A sUtrarUpa vidhAnane vigatathI samajIe to hiMsAnI utpattinA, hiMsAmAM pravRtta thaI javAmAM nIcenAM kAraNa hoya che : (1) veravRtti (2) dhana, milakata AdinA svArthI hetuthI (3) ajJAnatAthI jema ke derAsaramAM paNa rezamI vastro paherIne pUjA kare kemake tene khabara ja nathI ke kIDAone mArIne AvAM vastro bane che. (4) hiMsAnA phaLathI pIDA bhogavavI paDaze. e karma siddhAMtane mAnato nahi hovAthI ciMtA vinA hiMsAcAra kare che. (5) bedarakArIthI, UThatA besatA upayogapUrvaka nahi jIvavAthI, kriyAmAM hiMsA thaI jAya. (6) rasalolupatA ke zokha-jemake jIbhanA svAdane vaza banI mAMsAhAra kare. vAgha, siMha jevA prANIonA zikAra karavAno zokha hiMsAmAM prere. ahiMsAnA AdhAramAM dRDha banavAnA upAya : (1) hiMsAmAM rahelA doSonuM darzana karavAthI ahiMsAmAM sthira thavAnuM baLa maLe che. (2) maitrI Adi cAra bhAvanAonuM temaja bAra anuprekSAnuM ciMtana, ahiMsAnA AdhAramAM vega lAve che. gRhasthajIvanamAM amuka anivArya hiMsA jema dehanibhAva mATe amuka hiMsA anivArya che tema gRhastha jIvanamAM paNa ahiMsAnI maryAdA rahe che. tene mATe amuka hiMsA anivArya hoya che. 114 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhastha A cAra prakAranI hiMsAmAM pravRtta thavuM ja paDe che. (1) saMkalpImAravAnI icchAthI thatI hiMsA. temAM aparAdhInI hiMsA tene mATe kSamya che. (2) AraMbhI H rasoI-va-kAryamAM ajANapaNe thaI jatI hiMsA. (3) udyogI: "Arthika pravRtti-dhaMdhAmAM thatI hiMsA. (4) virodhIH AtatAyIne mAravo. gAMdhIjI kahe che : "khetI e yajJa che ane je potAnI AjIvikA mATe khetI kare che tene mATe te mokSanuM dvAra che paraMtu karoDapati thavA arthe je khetI kare che tene mATe te narkanuM dvAra che." TE - - - SAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzananAM vaijJAnika tathyo (bInA gAMdhI : bI.e. kaoNmpyuTara vijJAna, yogika kalcara ane yogika zikSaNamAM DIplomA korsa karyo che tathA necaropathIno paNa DIplomA abhyAsa, 14 varSathI yoga zIkhave che, nirmalA niketana kaoNlejamAM 'kAunselara' che. vividha sAmAyikomAM lekha prasiddha thayA che. pramodAbena 'citrabhAnu' pAse jainadarzanano abhyAsa kare che.) jJAnadhArA jaina darzana prAcInakALathI ja tenI AhAra-vihAranI tathA AcAra vicAranI paddhati mATe sArAye vizvamAM prakhyAta che. tenA eka eka siddhAMta ane AhAra-vihAra / AcAra-vicAranA pratyeka niyama saMpUrNapaNe vaijJAnika che. kAraNake A niyamo / siddhAMto koI sAmAnya manuSya dvArA pracalita karAyA nathI paraMtu anAdi kALathI A niyamo / siddhAMto pUrvanAM tIrthaMkaro / maharSioe AdhyAtmika paddhatie jANyAM che ane ApaNI samakSa mUkyAM che (Ama to, vijJAna ane adhyAtma, baMne eka sikkAnI ja be bAju che. vijJAnamAM buddhi e mahattvanuM sAdhana che jyAre AdhyAtmika pragatimAM bauddhika sarvoparitA ja agatyanI nathI paNa anubhUti (Self-realisation) nuM mahattva che. vijJAna aMtima athavA saMpUrNa satyanI vadhu najIkamAM najIka jaI zake che paNa pAmI nathI zakatuM, te mATe to adhyAtmanA jJAnarUpI upakaraNano ja upayoga anivArya che) jainadarzananA siddhAMto kALanI bhaThThImAM hajAro varSothI zekAIne paripakava jainasAhitya jJAnasatra-2 bInA gAMdhI 116 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banelAM ane vividha kasoTImAMthI pAra UtarelAM siddhAMto che. bhagavAna mahAvIre jainadarzananI puna:sthApanA karI A vaijJAnika zrI mahAvIra svAmIe, teone kevaLajJAnanI prApti thayA pachI, potAnA ziSya parivAra, sAdhu samudAya, zrAvaka-zrAvikA samudAya ane ethIya AgaLa vadhIne samagra mAnavajAta tathA saMpUrNa sajIva-sRSTinA parama kalyANane mATe jainadarzananI punaHsthApanA karI A siddhAMto nirUpelA che. mATe ja e niyamonuM custapaNe-samajapUrvaka pAlana karavAthI AtmakalyANa thayA vinA rahetuM nathI. e niyamonAM pAlana dvArA ghaNAM jIvo AtmakalyANa sAdhI mokSe gayA che tenAM dRSTAMto prAcIna graMthomAM vidyamAna che. A jainadarzananAM keTalAMka vaijJAnika tathyo upara vicAra karIe, jema ke zarIravijJAna, manovijJAna, paryAvaraNa, arthazAstra, jApanA prakAro ane tenuM vaijJAnika mUlya, gurunuM vaijJAnika draSTie mahattva. 1. zarIra vijJAna : bhagavAna mahAvIra jeo mahAtapasvI, mahAdhyAnI ane mahAjJAnI hatA, temaNe paNa AtmAne oLakhavA para ja bhAra mUkelo che. ane tene anulakSIne ja sarva pravRttio karavAno upadeza Apelo che. A AtmAnI oLakha mATe sAdhanA karavAnI che ane sAdhanA karavA mATe svastha rahevuM khUba jarUrI che. A svAsthya mATe zarIra racanAnuM zarIranAM badhAM taMtronuM jJAna hovuM jarUrI che. ApaNAM zarIramAM 9 taMtro kAryarata che, (1) mAMsa pezI taMtra (Muscular System) (2) asthi taMtra ( Skeletal System) (3) pAcana taMtra (Digestive System) (4) utsarjana taMtra (Excretory System) (5) zvasana taMtra (Respiratory System) (6) rUdhirAbhisaraNa taMtra (Circulatory System or Cardio-vasular System) 117 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) snAyu taMtra (8) aMtaHstrAvI graMthi taMtra (9) prajanana taMtra A dareka taMtranuM saMcAlana vyavasthita rIte cAle te mATe AhAra, Asana-prANAyAma tema ja bAhya tapa saMbaMdhI je niyamo batAvyA che te vaijJAnika rahasyothI bharapUra che tema ja svAthyanI dRSTie paNa lAbhadAyaka (1) AhAra saMbaMdhI niyamo : (1) AhAra para jeTaluM dhyAna apAya teTaluM ja dhyAna anazana para ApavAnuM che. upavAsathI pAcanataMtrane vizrAma maLe che. (2) mitAhAra ane mitAhAra baMnenI jarUra che. (3) sUko khorAka ane snigdha khorAka baMnemAM saMtulana rAkhavuM. kAraNa sUko khorAka niyamita levAthI krodha, ciDiyApaNuM vadhe che tema ja asthitaMtra-utsarjana taMtra para asara thAya che. jyAre niyamita snigdha khorAka levAthI amlatA pedA thAya che, meda vadhe che. pramAda Ave che mATe saMtulana jarUrI che. (4) rAtribhojanano tyAga kahyo che. kAraNa rAtanA samaye zArIrika parizrama ocho hovAthI cayApacayanI kriyA maMda paDI jAya che. ethI ajIrNa, vAyu vagerenAM roga thavAnI saMbhAvanA rahe che. (5) sUryodaya pachI 48 miniTe, sUryAsta pahelAM 48 miniTe bhojana karavuM. kAraNa sUryaprakAzanI gerahAjarImAM vAtAvaraNamAM zudra jIva-jaMtu, mAkhI-maccharano upadrava vadhu hoya che. (6) UkALeluM pANI pIvAnuM che. pANImAM rahela jIva-jaMtu dvArA phelAtAM koI paNa prakAranA roga thavAnI zakyatA rahetI nathI. jJAnadhArA (118 jainasAhitya jJAnasatra-2) For Private & Personal use only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) ekAsaNuM - biyAsaNanuM tapa divasamAM eka ke be vakhata niyamita rIte jamavAthI zarIranAM yaMtrone rAtri daramyAna saMpUrNa ArAma maLe che. hRdaya ane phephasAM para vadhu bojo nathI paDato. A dvArA khAna pAnanI aniyamitatA ke ayogya AhArano tyAga thAya che. (8) AyaMbilanuM tapa. cha vigayano tyAgathI, rasaparityAgathI rasendriya (dUdha, dahIM, ghI, goLa, tela, sAkara) para kAbU Ave tema ja bAkInI cAra indriyono paNa saMyama thAya che. zarIramAM kapha ane pittanuM zamana thAya che. kAraNa cha vigaya dvArA kapha utpanna thAya che tema ja lIlAM zAkabhAjI pitta kare che. (9) AyaMbilanI oLI, nava divasanI oLI cetra temaja Aso mAsamAM Ave che je be Rtuono saMdhikALa che je daramyAna ArogyamAM pheraphAra thAya che. (10) upavAsa karavAthI dehazuddhi thAya che. kAraNa tenI zarUAta AgalA divasanI sAMjathI thAya che, samApti bIjA divasanI savAre thAya che eTale ke pUrA 36 kalAkano upavAsa hoya che. mAtra savAre 10 thI sAMje 6 sudhI ukALeluM pANI pIvAthI AMtarika ghana kacarAno nikAla thAya che. zarIramAM vadhela kapha, pitta, vAyunuM utsarjana thAya che. kRmi va.ne khorAka na maLavAthI svayaM bahAra nIkaLI jAya che mATe mahinAmAM 1-2 upavAsa karavA jarUrI che. Ama, AhAra dvArA vicAra para asara paDe che. vicArazuddhi thAya che. (2) vihAra saMbaMdhI niyamo : (Relaxation) (1) UMgha svAthya mATe Avazyaka ja nahi paNa anivArya che. paNa anidrA ane atinidrAthI bacavAnuM che. saMyamita nidrA levAnI che atinidrAthI tamoguNanI vRddhi thAya che temaja AyuSya ghaTe che. kAraNa UMghamAM zvAsanI saMkhyA vadhI jAya che ethI jIvanazakti ochI thAya che ane '119. jainasAhitya jJAnasatra-2) jJAnadhArA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anidrA, ati-jAgaraNa roganuM kAraNa bane che. be praharanI UMghanuM vidhAna che. rAtrinA prathama ane caturtha praharamAM jAgatAM rahevuM joIe ane dvitIya tathA tRtIya praharamAM nidrAdhIna thavuM joIe. cha kalAkanI nidrA pUratI che. (2) Asana (kAyakleza) : zarIranA caitanya-kendrone jAgRta karavA Asano khUba mahattvanAM che. AnAthI pAcanazakti sateja thAya che. snAyuo lacIlA bane che. merUdaMDa lacIluM bane che. aMtaHstrAvI graMthiono strAva saMtulita rahe che. raktasaMcAra saMtulita rahe che. sthAnAMga, bRhatakalyabhASya, uttarAdhyayana, mUlArAdhanA, yogazAstra AdimAM AsananuM vistRta varNana che. AmAM samyaka viveka ane vizleSaNa karI vayaM nakkI karavuM ke kayuM Asana jarUrI che. mULa uddeza che nirjarA athavA AtmAnuM zodhana. Asanasiddhi pachI prANAyAma karavo joIe. zvAsa ane pravAsanI svAbhAvika gatino rodha karIne viziSTa rIte calAvIe ane Ama prANano viziSTa saMcaya karIe te prANAyAma kahevAya che. prANAyAma dvArA pAMca vAyuno jaya karavAno che. nAma mULa sthAna varNa kriyA anya sthAna (i) prANavAyu nAsikAno lIlo recaka-pUraka-kUbhaka AnuM sthAna hRdaya, nAbhi ane agra bhAga paganA aMgUThA sudhI prasarelo che. (i) apAnavAyu kaMThanI pAchaLa kALo recaka-pUraka pITha, gudA, paganI pAnI nADI (i) samAna vAyuhRdaya (iv) udAna vAyu tALavuM, bhUkuTino madhya bhAga dhoLo recaka-pUraka-bhaka nAbhi ane sarva sAMdhAo hRdaya, kaMTha lAla pUraka-kUMbhaka-recaka zAnadhArA 120) (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (v) vyAna vAyu sarva bhAgomAM Indra dhanuSya (sarvaraMga) vAyu jayanA phAyadA : prANAvAyu : jaTharAgni prabaLa thAya, dIrghazvAsa cAle, dama na caDe, zarIra halakuM thAya. samAna ane apAnavAyu : gaDa, gUMbaDa ane ghA rUjhAI jAya, bhAMgeluM hADakuM saMdhAI jAya, udaranI agni pradipta thAya, maLa-mUtrAdi thoDAM thAya, rogono nAza thAya. maraNa avasare dazame dvArathI prANa tyAga thAya, pANI tathA kAdavathI zarIrane bAdhA na thAya. vyAna vAyu : TADha ane tApanI asara thatI nathI. zarIranuM teja vadhe ane nirogatAnI prApti thAya. (4) vANIno saMyama karavo : vANInA asaMyamathI paNa roga pedA thAya che. jIvanazakti adhika kharca thAya che. mauna rAkhavAthI UrjA vadhe che. (5) indriyono samyak upayoga na atiyoga na ayoga. AnAthI indriyo svastha rahe che. Ama, vihAra dvArA AcAra (behaviour patteru or) AcaraNa para asara thAya che. ane AcArazuddhi thAya che. 2. manovijJAna : jainadarzanamAM mana ane zarIranA saMbaMdhanI vAta kahI che jene vartamAnayugamAM 'sAyakosomeTika (manokAyika) roga' tarIke oLakhe che. Adhi - mAnasika roga, manovikAra jJAnadhArA kUMbhaka pUraka-recaka-kuMbhaka - 121 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAdhi - zArIrika roga upAdhi - bhAvanAtmaka roga zarIranI vyAdhinuM mULa kAraNa che mana. A mananI zuddhi mATe cittazuddhi Avazyaka che. citta eTale akhaMDa caitanya. cittamAM bhAva utpanna thAya che. A bhAvanI kriyAne saMcAlita kare che mana. Ama citta, bhAva ane manano paraspara saMbaMdha che. zuddha citta, zuddha bhAva utpanna karaze. azuddha citta krodha, mAna, mAyA, lobha, kalaha vagere azuddha bhAva utpanna karaze. mane to mAtra eka upakaraNa che. cittazuddhi bhAvazuddhi manazuddhi mATe, amuka niyama joIe. (1) prAyazcita - bhUtakALanAM pApone AtmasAkSIe ke guru samakSa prakSAttApa karavo. pAponI zuddhi mATe tapa karavuM. (2) deva, guru, vaDIlonuM bahumAna karavuM te vinaya. (3) vaiyAvacca : saMyamI, tapasvI, mahAvratIonI sevA karavAthI paNa zuddhatA Ave che. (4) svAdhyAya, pATha-paThana, ciMtana, manana karI bhAvonI zuddhi karavI. (5) dhyAna - Arta-raudradhyAna choDI dharmadhyAna karavuM. (6) kAyotsarga : kAyAne pApavyApArothI rokI, bhAvathI 18 pApasthAnakono tyAga karavo te. (7) jIvanazailImAM parivartana : AhAra-vihAra saMbaMdhI niyamonuM pAlana karI AcAra-vicAranI zuddhithI cittazuddhi thaze. (8) bhAvano saMbaMdha che AbhAmaMDaLa (lezyA) sAthe. jevA bhAva tevuM AbhAmaMDaLa, jevuM AbhAmaMDaLa tevA bhAva. mATe bhAvalezyAadhyavasAyanI pavitratA para dhyAna ApavuM. AdhyAtmika rIte vikasita guruonAM sAMnidhya mAtrathI ziSyano Atmika vikAsa thAya kAraNa A AbhAmaMDaLa. eka jIvanAM vicArono jJAnadhArA ) 1 2 2. jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAva tenI pAse AvelAM anya jIva para paNa paDe che. Ane vaijJAnika bhASAmAM vIja-cuMbakIya zakti kahe che. mATe cittazuddhi mATe gurunI AvazyakatA che. (10)jApa dvArA paNa manazuddhi -- bhAvazuddhi - cittazuddhi thAya che. vAcika jApa - uccArapUrvaka karAya te. w UpAMzu jApa hoTha phaphaDAvIne karAya te mAnasa jApa manathI thAya te. AmAM mAnasa jApa zreSTha che. - 3. paryAvaraNa : Aje paryAvaraNa dUSita thaI rahyuM che. jamIna, jaLa ane vAyu badhuM ja pradUSita thaI rahyuM che. jaina darzane varSo pahelAM AnAM upAyo jaNAvI dIdhAM che. saMyamI ane vratI samAjanuM nirUpaNa karyuM che. (1) Aje jamInamAMthI peTrola, dhAtuo, kolasA mATe adhika khodakAma, utkhanana thaI rahyuM che. mahAvIre kahyuM, phoDIkamme-bhUminuM utkhanana na thAya, na karavuM. - (2) pIvAlAyaka pANI ochuM thaI rahyuM che. udyogonA jherIlA rAsAyaNika padArtho sIdhA jaLAzayamAM jAya che. samudrI mArgathI jaI rahelAM jahAjomAMthI karoDo Tana tela phelAI rahyuM che. pariNAme samudrI jaMtuono saMhAra thAya che. mahAvIre sImita upayoganI vAta karI jaLanuM parimANa, vAhananuM parimANa, dizAnuM parimANa karavAthI A samasyA para niyaMtraNa AvI zake. jJAnadhArA (3) havAnuM pradUSaNa zvAsocchvAsa dvArA ApaNAM zarIramAM jherI vAyu jAya che. vAhano dvArA nIkaLato dhUmADo pheMphasAmAM pahoMcI nukazAna pahoMcADe che. Aje AMkha, nAka, gaLAmAM baLatarA tathA rogo vadhI rahyAM che. mahAvIre kahyuM vAkamme-jaMgalonI vADhakApa na thAya. Ama, 12 vratarUpI saMyamadharmanuM AcaraNa temaja 14 niyama dvArA 123 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa saMyamadharma AcaravAthI eka niyaMtrita upabhogavALo samAja Ubho thaze je ahiMsA ane zAMtine janma Apaze. anyathA aniyaMtrita upabhogavALo samAja hiMsA, azAMti phelAvaze. (4) AvazyakatAno saMyama athavA sImAkaraNa karo. Ama, zarIravijJAna, manovijJAna, paryAvaraNa uparAMta jaina darzanamAM bIjAM paNa tathyo che jema ke dhananI sImA karavI te zAMti ane sukha lAvaze. ahiMsA, sAdhanazuddhi, naitikatAnuM AcaraNa karavuM. svArthanI sImA rAkhavI. eTale ke potAno Arthika vikAsa kare paNa bIjAnAM hitane nukazAna na pahoMcADe. Ama, jainadarzana khUba ja vaijJAnika che. jJAnadhArA 124 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzananAM vaijJAnika tathyo (zarIra, vijJAna, manovijJAna vagere...) - DaoN. reNukA poravAla (bI.esa.sI., ela.ela.bI., pIeca.DI. yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarajI mahArAja eka adhyayana viSaya para pIeca.DI. karela che. DIplomA Ina jainolojI karI rahyA che. jainajagata sAmAyikanA hindI vibhAganA saMpAdikA che.) viSaya paricaya H jainadarzanavijJAna ane dharma baMneno subhaga samanvaya che. e saMpUrNapaNe vaijJAnika che. enI paraMparAmAM vijJAnanA siddhAMtonA spaSTarUpe darzana thAya che jemake pANI phIlTara karI ukALIne ja pIvuM. rAtrI bhojana vAsI bhojanano niSedha, kaMdamULa ane mAMsAhArano sarvathA tyAga, pANI, vanaspati jevA kudaratI srotono maryAdita upayoga, aSTamI caturdazInA divase vrata upavAsa pratikramaNa vagere aneka niyamomAM vaijJAnika rahasyotathyo-samAyelAM che. A niyamo ane siddhAMta mAnavInA ArogyanI jALavaNI mATe ane vAtAvaraNamAM paryAvaraNanI samatulA mATe paripUrNa che. jainadarzanamAM dhyAna, sAdhanA, yoga, yaMtra-maMtra vidyAne khUba prAdhAnya ApavAmAM AvyuM che, je brahmAMDanA aneka gUDhArtha yoga, dhyAna ane adhyAtma sAdhanAne vadhu mahattva Ape che. kAraNake emAM naisargika upacArazakti Natural hilling power samAyelI che. AjanA, mAnava samakSa Adhi, vyAdhi ane upAdhithI grasta aneka 125 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA - Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samasyAo che. enA jIvananI aNamola ghaDIo tanAvayukta jIvanazailIne kAraNe zubhakAryamAM vaparAtI nathI. e saMpUrNa jiMdagI TenzanamAM ja gujAre che. AvI anekavidha samasyAonuM samAdhAna jainadharmamAM vistRta rIte darzAveluM che. dharmane sAcA arthamAM samajI jIvanamAM utAranAra mAnavI zArIrika pIDA, tanAva, nirAzA, ApaghAtika valaNa vageremAMthI mukti meLavI sukhazAMtimaya jIvana gujAre che. prastuta nibaMdhamAM jainadarzananA siddhAMto sAthe vijJAna kaI rIte saMkaLAyeluM che te darzAvyuM che. emAM prathama dhyAna ane zarIra svAsthya, paryAvaraNa ane jaina zAstromAM samAyelI AjanI adyatana zodhono paricaya karAvyo che. dhyAna ane zarIra svAsthya : ApaNA pUrvAcAryo ane vartamAna AcAryoe manuSyanA zArIrika ane mAnasika vikAsa arthe vividha dhArmika praNAlIo pratipAdita karI che. A niyamonA pAlana dvArA manuSya rogamukti ane sukhazAMti meLave che. A pramANe vizvamAM ahiMsA, zAMti ane AnaMda prasthApita karavA jainadharma kaTibaddha che. jyAre manuSyamAM mAnasika tanAva jevI paristhiti sarjAya tyAre jo enA kAraNono abhyAsa karavAmAM Ave to aneka paribaLo jovA maLe che jemAM mukhyatve manamAM dabAyelI-dharabAyelI IrSyA, pratispardhA, ghRNA, bhayanI lAgaNI ke sattA-saMpatti mATeno saMgharSa, niSphaLatA vagere ja hoya che. manuSyanA aMtarmanamAM AvI sthiti utpanna thAya tyAre tarata ja aMtaHzrAvI graMthio svataH kAryAnvita thaI jAya che. emAMthI jharatA aniyamita zrAvane kAraNe vyakti zArIrika pheraphAra anubhave che je nIce mujaba che. (1) pAcanakriyA maMda paDI javI ke bilakula sthagita thaI javI. (2) moMnA aMdaranA bhAgamAM rahelI bhInAza sukAI javuM jene kAraNe khUba tarasa lAge che. (3) jaldIthI hAMpha caDhe che ane zvAsozvAsa vadhI jAya che. 126 jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) yakRta raktamAM vadhu paDatI zarkarA choDavA lAge che. (5) blaDaprezara vadhe che. A sarva badalAva tanAvanI sthitinuM samAdhAna thatAM ApameLe ja dUra thaI jAya che paraMtu harasamaye rahetuM Tenzana dhIredhIra - apaco, DAyAbiTIsa, dama, blaDaprezara vagere bimArInA rUpamAM ghara karI jAya che. Ano upAya zo? vijJAnanI dRSTie A rogonI sAravAra vividha davAo dvArA zakya che paraMtu zAstranI dRSTie jo zarIra vijJAna samajIe to eno upAya pUrvAcAryoe khUba sAhajikatAthI varNavelo jovA maLe che. vartamAna AcAryoe paNa vyAkhyAna, zibira ane graMthalekhana dvArA aneka vyaktione bimArImAMthI mukti apAvI ApaNe joyuM ke tanAvane laIne manuSya zarIranI aMtaH zrAvI graMthiomAMthI vaheto zrAva aniyamita thaI jAya che. e aMtazrAvI graMthio zarIra ane mana baMnene svastha rAkhavAnuM kArya kare che. A graMthiomAM piTyuTarI glenDasa, thAIroIDa glenDasa, enala glAsa vagere mukhya che. A graMthio zarIramAM sthita vividha kendro (cakra) sAthe saMbaMdha dharAve che. udAharaNArtha nAbhisthAnamAM rahelA tejasa kendra para cittane ekAgra karavAthI eDrinala graMthimAMthI zrAva-hormonsa niyamita vaheto thAya che jene kAraNe penakriyA saMpUrNa kArya karatuM thaI jAya che. piTyuTarI glesa darzana cakra (kendra) sAthe saMbaMdhita che. thAIroIDa glenDasa gaLAmAM AvelA vizuddhi kendra sAthe saMbaMdha dharAve che. zarIramAM caitanya kendro nizcita sthAna para hoya che. jyAM aMta zrAvI graMthiomAMthI zrAva-hormonsa kare che. A kendro para manane ekAgra karavAthI te jAgRta thaI sakriya thaI jAya che. manane ekAgra karavAnI uttama rIte kAyotsarga che. kAyotsarga e tanAvamAMthI ugaravAno sacoTa upAya che. kAyotsargamAM zarIrane sthira nizcala zAMta sthitimAM rAkhavAmAM Ave che. zvAsozvAsanI jJAnadhArA) - . 127 'jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyA AMtaradaSTi dvArA nirakhavAmAM Ave che. A AMtaradarzananI kriyA dvArA zarIramAM prANazakti urjA vadhe che A graMthionA strAvane niyamita karavAmAM Ave to manuSya bhaya, krodha, AkramaNa vagere Avego para kAbU meLave che. lezyA ane dhyAna : lezyA raMgo sAthe joDAyelI che e suvidita che. vibhinna raMgo vyaktinA blaDaprezara, nADI, zvAsozvAsanI gati vagere para alaga-alaga prabhAva pADe che. Aje cikitsA praNAlImAM vividha raMgono upayoga thAya che. lezyAdhyAnamAM sAdhake manane caitanya kendra para ekAgra karI tyAM nizcita raMganuM dhyAna karavAnuM hoya che. lezyA dhyAnamAM pAMca prakAranA raMgonuM kalpanA dvArA manaHcakSu para spaSTa rUpathI jovAnuM hoya che. e pAMca raMgo pannA jevo lIlo raMga, nIlaraMga, ugatA sUrya jevo lAla raMga, pILo sUryamukhI jevo raMga ane pUrNimAnA caMdra jevo zveta raMga jyoti kendro para camakIlA raMga dvArA dhyAna karavAthI bhAvadhArA nirmaLa thAya che je mATe AnaMda kendra para lIlA raMganuM dhyAna karavAmAM Ave che. darzana kendra para ugatA sUrya jevA lAla raMganuM dhyAna dharavAthI mana AnaMdita thaI jAya che. raMgamAMthI nIkaLatA taraMgo darzanacakra ane zAMticakrane prabhAvita kare che ane manuSyanI bhAvanAtmaka pratikriyAnuM niyamana kare che. bhAvalezyA : pratyeka caitanyamAMthI nIkaLatI prANaUrjA zarIranI AsapAsa rahe che je bhAvalezyA-AbhAmaMDaLa-orAnA nAme oLakhAya che. bhAvalezyA mAnavInA badalAtA vicAronI sAthe badalAtI rahe che. vaijJAnika daMpatI mi.ena misIsa krIliyAnsane hAIlI phoTo senseTIva kemerA vaDe AbhAmaMDaLanA phoTAo levAmAM saphaLatA maLI. jIvaMta prANI ke vanaspatinuM AbhAmaMDaLa tejasvI ane gatizIla hoya che. jyAre nirjIva padArthanI orA phIkkI ane sthira hoya che. manuSyanA manamAM jevA hiMsaka ke Akramaka vicAro Ave che tyAre enA cittamAM prathama bhAvamAM pheraphAra anubhavAya che. je bhAvalezyA tarIke jJAnadhArA - 128 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oLakhAya che ane tyArabAda e hiMsA Acare che je vyarlezyA kahevAya che. manuSya pote tapa, yoga ane dhyAnanI prakriyA dvArA AMtarika parivartana karI zake che. upavAsa, AyaMbila vagere. jo bAhyatapa dvArA zarIramAM rAsAyaNika parivartana lAvI zakAya che. jo tenI sAthe prAyazcita, vinaya, vaiyAvacca jevA atyaMtara tapa paNa AcaravAmAM Ave to janmojanmanI vera ane ahamanI graMthi khulI jAya che. sAdhaka caitanyakendranA dhyAna dvArA azubha lezyAne zubhamAM parivartana karavA zaktimAna bane che. zubhalezyA sAmI vyaktimAM zubha vicAronuM AropaNa karI zake che. dharma ane paryAvaraNa : AgamakALamAM manuSya prakRtinI ati nikaTa raheto. e nisarganA sauMdaryanuM pAna karatAM enI virATatA anubhavI paMkhIono kalarava ane vahetAM jharaNAMono madhura dhvani zravaNa karatAM karatAM prabhuttuti karato. kadi naisargika vAtAvaraNane pradUSita karavAno prazna ja na raheto. manuSya jIvanamAM sauthI vadhu mahattva dharmane ja Apato jethI svArthamAM aMdha thaI ADedhaDa vRkSanuM chedana ke pANIno veDaphATa ke prakRti sAthe cheDachADano vicAra paNa udbhavato nahi. nadI ke kUvAnA pANIne pavitra gaNavAmAM AvatuM e pIvAnA upayogamAM levAtuM jethI tene koI dUSita karatuM nahi. Aje paristhiti e che ke keTalAMye rAsAyaNika kArakhAnAono ati jokhamI kacaro nadImAM ThalavAya che. jeno bhoga kAMThe rahetA pazuo ane jalacara jIvo bane che. A dUSita rasAyaNo manuSyanA svAsthya mATe paNa atyaMta hAnikAraka hoya che. AvA rasAyaNo kudaratanA Iko sisTamane paNa khoravI nAMkhe che jenA pariNAma svarUpa koI koI jagyAe kamosamI esIDika varasAda paNa thAya che jaina dharmamAM ghaNA siddhAMto paryAvaraNanI jAgarUkatAnAM darzana karAve che. emAM 'IriyAvahI sUtra' jIva virAdhanAnuM sUtra che eTale ke emAM ajANatAM ke jANatAM koI jIvane pIDA upajAvI hoya to enI mAphI mAMgavAmAM Ave che. tattvArthasUtramAM kahyuM che ke 'parasparopagrIvAnAm|' A sUtra darzAve che jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 129 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke jIvone jIvana jIvavA mATe ekabIjAnA AlaMbananI jarUra paDe che. A sUtra paryAvaraNanI rakSA mATe ati upayogI che. jainadharmanuM bIjuM eka sUtra che dharmo rakSati rakSataH| arthAt tame dharmanI rakSA karazo to dharma tamArI rakSA karaze. te uparAMta gahiMsA paramo dharmaH| ahiMsA sauthI uttama dharma che. jainadharmamAM zramaNanI vyAkhyAmAM ja sarva jIva pratyeno samatA bhAva jhaLake che. 'ogAdvAra' pramANe gad mama picaM rudgham gALiya meva satva nivALuM, na dArU, na daLAveDsa, sammaLA teLa so samaLo! arthAt jema mane duHkha gamatuM nathI tema bIjA jIvone paNa du:kha gamatuM nathI. mATe huM hiMsA tyAguM chuM ane bIjAne paNa hiMsAno tyAga karavA mATe preraNA ApIza mATe huM zramaNa chuM. A pramANe jainadharmamAM jIvana jIvavA mATenI vicakSaNa paddhati che je apanAvavAthI pradUSaNa aTakAvI zakAya che ane prakRti sAthe tAdAtmya anubhavAya che. A mATenA dhArmika niyamo nIce mujaba che. (1) vizvanA dareka jIvo sAthe maitrI (2) prAkRtika strotano khapa pUrato upayoga, jarApaNa bagADa nahi. (3) duniyAnA dareka jIvonA zubha ane kalyANa mATenI prArthanA. (4) ahiMsaka jIvana paddhati jemAM maitrIbhAvanA, pramoda bhAvanA, karUNA bhAvanA ane mAdhyastha bhAvanAno samAveza hoya. (5) saMpUrNa zAkAhArI bhojana je sAttvika hoya. jo bhojana zAkAhArI na hoya to emAM secyureTeDa pheTa ane kolesTrolanuM pramANa vadhu hoya che jethI hArTaeTeka ane bIjI gaMbhIra bimArIonI zakyatA khUba vadhI jAya. te uparAMta emAM rahelAM rasAyaNo, enTIbAyoTika ane hormonsa agaNita rogo pedA kare che. te uparAMta e AhAra tAmasika hovAthI ene vAparanArA jhanUnI prakRtinA bane che. pradUSaNa ane taMdurastInuM samAdhAna zAstromAM prakRti sAthenA prema dvArA nirakhavA maLe che. tIrthaMkara prabhu lokone upadeza ApavA mATe samavasaraNamAM jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 130 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSanI chAyAmAM birAjamAna thAya che. prabhunI vANI hajAro pazu pakSIo paNa sAMbhaLe che. prabhunA lAMchano vRSabha, siMha, kAcabo, sarpa ApaNane prANIo sAthenA premano saMdeza Ape che. jaina dharma sAthe vijJAna evI rIte vaNAyeluM che ke te rojiMdI jIvanazailIno ja eka bhAga che. jemake cAturmAsa daramyAna khAsa pANI ukALIne ja pIvAmAM Ave che jethI pANIjanya roga thavAno bhaya na rahe. cAturmAsa daramyAna sUryanA kiraNo pRthvI para nahivat ja paDe che jene kAraNe mahAmArI phelAvAno Dara rahe che jenAthI bacavA mATe pANI ukALIne ja pIvAmAM Ave che vaLI ukALelA pANImAM pharIthI havAmAMthI bekTeriyA dAkhala thavAnA saMjoga hoya che mATe cAturmAsa daramyAna pANI e pIvAnA upayogamAM levAmAM AvatuM nathI. bIjo niyama- aSTamI ane caturdazIne divase lIlAM zAkabhAjIno upayoga varjya hoya che kAraNa ke e divasomAM zarIramAM raheluM pravAhI caMdramAnI asara heThaLa hoya che. lIlA zAkabhAjImAM pANI vadhu pramANamAM hovAthI eno upayoga karavAmAM Avato nathI. dariyAnA pANImAM paNa e samaye vadhu bharatI Ave che. ApaNe joyuM ke AgamazAstromAM vijJAnanI ghaNI zodhonA ullekha Ave che. jema ke Avazyaka cUrNi, nIzitha cUrNi vasudeva hiMDImAM kakkAsa nAmanA zilpI e rImoTa kaMTrolathI vimAna uDADavAnI vAta Ave che e rImoTa vaDe plenanA daravAjA khole che ane baMdha kare che te ja pramANe gaNita, khagoLa, bhUgoLa, jIvavijJAna vagerene pratipAdita karato graMtha tiloya pannati paNa che. kalpasUtramAM AvatuM prabhu vIranA garbhanuM sthAnAMtara AjanA meDikala vijJAnamAM hajI saphaLatApUrvaka thayuM nathI. kalpasUtramAM varNavelI kAlakAcAryanI kathA anusAra teo zaka lazkarane gardabhIla rAjAnA gardabhane kevI rIte kyAre ane kyAM bANonI varSA karavI tevI tAlIma Ape che. karma ane vijJAnano saMbaMdha joIe to zuddha AtmA eTale jIva ane jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 131 . Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajIva arthAt kArmika meTara. A kArmika maTIrIyala AtmAnA guNone AcchAdita karavAnuM kArya kare che. zuddha AtmAmAM anaMtajJAna, anaMta darzana, anaMta virya ane avyAbAdha sukha che paraMtu e kArmika meTara vaDe duSita thAya che. Ama to manuSyanuM dhyeya to AtmAnI pUrNa zuddhatA pAmavAnuM ane karma para vijaya meLavavAnuM hoya che. paraMtu e karmanA aNuo-pudgala-AtmAne vaLage che. AtmAmAM zoSAya che. jo AtmA sAvacetI rAkhe to karmanA baMdhanamAMthI mukta thaI jAya che. AtmAne vaLagelAM karma phaLa ApyA pachI ApameLe kharI jAya che. havAmAM rahetA karmanA aNuonuM gurutvAkarSaNa ochuM hoya che. jyAre karma AtmAne coMTe che tyAre baMdha kahevAya che. ghaNI vAra AtmAne ghaNAM karma vaLage che jethI e bhAre thAya che ane nIcalI yonimAM janma le che. AtmA-karmane evI rIte kheMce che je rIte cuMbaka lokhaMDanI rajane AkarSe che. te ja pramANe AtmAmAM karmano baMdha thAya che. Agama zAstromAM kvonTama siddhAMta paNa jovA maLe che. tanusAra sUrya zaktino srota che. gautamasvAmI aSTApada parvata para sUryanAM kiraNono sahAro laIne caDhyA hatA. ApaNe joyuM ke prAcIna samayamAM mAnavI pAse atula buddhibaLa hatuM paNa sAthe zAMta samatAdhArI mana hatuM. jIvanamAM tanAvane sthAna na hatuM jene pariNAme te prakRti sAthe tanmayatAthI raheto ane zAMtithI jIvana gujArato hato. AjanA mAnava samakSa jJAna che, bhautika sukha sAdhano che paraMtu e azAMta, vikSubdha ane tanAvapUrNa sthitimAM rahe che. jainadharma manuSyane vijJAnanI sAthe adhyAtma jJAna paNa Ape che. dhyAna ane yoga dvArA samatAmaya jIvana jIvavAnI tAlIma darzAve che. jainadharmamAM prAkRtika srotonI rakSA, paryAvaraNanI samatulA, naisargika upacAra ane manuSyane satAvatI bhautika ane mAnasika samasyAonuM nidAna vistRta rIte samajAveluM che. e sarva upAyone AcaraNamAM mukavAthI jIvanamAM tanAva, nirAzA dUra thAya che ane paryAvaraNanI samatulA paNa jaLavAya che. jJAnadhArA 132 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama saM. nAma caitanya kendra 1 zakti kendra 2 svAsthya kendra 3 taijasa kendra 4. 4 7 8 9 10 99 12 13 Ananda kendra vizuddhi kendra jJAnadhArA brahma kendra prANa kendra cAkSuSa kendra apramAda kendra darzana kendra jyoti kendra zAMti kendra jJAna kendra granthi va indriya saMbaMdha gonADsa (kAmagranthi) gonADsa (kAmagranthi) eDrInala penkriyAja ( AisalaiNDsa oNpha laiMgara hainsa ) saMdarbha sUci 1. The Scientitic foundation of Jainism 2. prekSAdhyAna siddhAMta aura prayoga 3. gadyasaMgraha kAgaLakhAu saMskRti jhADane paNa myujhiyama pIsa banAvI deze. Certiticate Course Jainology Lecture Notes 133 thAyamasa thAyarAiDa, perAthAyarAiDa rasanendriya ghrANendriya cakSurindriya zrotrendriya piTyUTarI (pIyUSa ) pIniyala hAipothelemasa bRhanmastiSka ( korTeksa) K. V. Mardia AcArya mahAprajJa - DaoN. vijaya kulazreSTha atula zAha viniyoga parivAra - jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa vijJAna - jainadharmanuM dRSTibiMdu (DaoN. abhaya dozI mIThIbAI kaoNlejamAM gujarAtI viSayanA prophesara prophesara che. ane muMbaI yunivarsiTInA pIeca.DI.nA gAIDa thayA che. kavi che. prAcIna graMthonA saMzodhana kAryamAM rasa dharAve che.) Aje sarva paryAvaraNavijJAnIonI gaMbhIra ciMtA che ke, je Adhunika vijJAna ane TeknolojI manuSya jAtinA vikAsa mATe sarjAyA hatA, e ja vijJAna-TeknolojInI sAIDa-IphekTa yugo-yugothI manuSyanuM rakSaNa karanArI prakRti ane paryAvaraNane naSTa karI che. paryAvaraNa EecologymAM AvatAM anekavidha parivartana-vadhatuM Global Temperature, himAlaya ke enTArTikAnuM barapha ogaLavuM, TheraThera AvatA pUra-vAvAjhoDA ke hamaNAM ja AvelA sunAmI jevA bhayAnaka vAvAjhoDAe vikhyAta paryAvaraNazAstroone ja nahi, sarva sabhAna nAgarikone aMtarathI hacamacAvyA che ane vaikalpika (Alternative) jIvanazailInI zodha mATe preryA che. A zodhamAM aneka paryAvaraNa vijJAnIonI najara prAcIna bhAratIya jIvanazailI ane jIvanadarzana tarapha sahaja rIte vaLI che. temAM paNa varNavAyelI prakRti sAthenI saMvAditA ane Adara temanA hRdayane sparze che. AmAM paNa jainadarzananI ahiMsApradhAna, sUkSma vicAraNA paNa khAssA AkarSaNanuM kendra banI che. jJAnadhArA - A paryAvaraNa vijJAnIonA vicAra paryAvaraNa manuSyajAti mATe upakAraka che, mATe tenuM rakSaNa karavuM joIe evI svArthI manovRttimAMthI jainasAhitya jJAnasatra-2 DaoN. abhaya dozI 134 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarjAya che. anyone jIvavA do, nahIM to marI jazo.''mAM temanI vicArabhUmikAno pAyo che. jainadarzanano ahiMsAvicArano pAyo prakRtinI A sarva tattvomAM vilasato ApaNA jevA ja caitanyapUrNa AtmA pratyenA Adara ane samAnubhUtimAM rahyo che. jainadharmano paryAvaraNavicAra manuSyonI kSudra gaNatarIthI maMDAyo nathI, e to samagra jIvasRSTinA kalyANanA pAyA para maMDAyo che. pari + AvaraNa (AjubAjunuM AvaraNa)te paryAvaraNa. jainadharmanI ahiMsApUrNa vyavahAra dRSTi Aju-bAjunA samagra jIvalokanA paryAvaraNanuM rakSaNa karavA cAhe che. jainadharmano samagra vizva pratyeno maitrIbhAva ane karUNApUrNa dRSTi te ja jainadharmano paryAvaraNavicAra che, je vAstavamAM Deep Ecology sUkSmatama paryAvaraNa vijJAna che. ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha A pAMca yamo che, je jAti, deza, kALa samayanI sApekSatA vinA, sArvabhauma paMcamahAvrato che. duniyAnA dareka darzanamAM A pAMca mahAvrato thoDe-ghaNe aMze jovA maLI zake, paraMtu paramAtmA mahAvIre A pAMca mahAvratonuM je sarvAMgI nirUpaNa karyuM che te viziSTa che ane tethI paNa vadhu A paMca mahAvratonA pAlana saMbaMdhI sAdhu ane zrAvakonA jIvananI aneka uttaraguNo, aNuvrata, guNavrata, zikSAvrata AdinI vyavasthA khare ja adbhuta che. sAdhu bhagavaMtonA nirmaLa cAritrapAlana mATe pAMca samiti ane traNa guptirUpa aSTa pravacanamAtAne darzAvavAmAM AvI che. temAM 'pAriSThApanikA samiti' AjanA saMdarbhe vizeSa noMdhapAtra che. manuSye nakAmI vastu pheMkavAmAM, paraThavavAmAM je viveka nathI rAkhyo ene lIdhe Waste Management e samagra vizva mATe pIDAdAyaka banyuM che. emAM paNa plAsTika jevA nona DigreDebala elimenTe to (paryAvaraNamAM punaH na bhaLI jatA padArtho) 'hAya tobA' karI dIdhA che. ApaNA relve sTezano para khAlI paDela plAsTika boTalonA parvata racAya che, ApaNA zaheromAM varasAdanA divasomAM plAsTikanI thelIo pANImAM avarodha karI kRtrima pUra sarje che ane gAya jJAnadhArA 135 jainasAhitya jJAnasatra 2 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagere prANIonA peTamAM jaI aneka rogone janma Ape che. lAMbA samaya sudhI paryAvaraNamAM ekarUpa na thaI potAnA viSamaya dravya vaDe cha-kAya jIvonI hiMsA karanArA plAsTikanA upayoga pratye ApaNe jAgRta banIe ane boTala, kapa, thelIo AdinA upayoga aMge punaH vicAraNA karIe. zrAvakonA aNuvratamAM prathama ja ahiMsAvata darzAvyuM che. A ahiMsAvratanA pAlanamAM sahAya karavA mATe ja bIjA agiyAra vratonuM Ayojana karAyuM che. AmAM sAtamA-bhogopabhoga-parimANa vrata AjanA saMdarbhe vizeSa noMdhapAtra che. zrAvaka pote potAnA bhoga-upabhogamAM to maryAdA rAkhe ja, ahiMsA vratane dhyAnamAM rAkhI zakya eTalI alpahiMsA kare. A uparAMta A vratanA eka bhAga rUpe AjIvikA saMbaMdhI vividha karmono vicAra karavAmAM Avyo che temAM paMdara karmAdAno atihiMsAmaya hovAthI tyAjya gaNyA che. AjanA vizvamAM bhautikavAdanI doTe ane vikAsanI mUrkhAIbharI ghelachAe A karmAdAnonA vizALarUpa dharAvanArA phekTarI, kArakhAnAMo ane udyogone nAme Ayojano thayA che. A Ayojanone ochAmAM ochA karavAmAM Ave, enAthI jagata dUra rahe to paNa paryAvaraNa surakSAnA aneka prazno TaLI jAya. A paMdara karmAdAnamAM pahelA pAMcane karma-AjIvikA saMbaMdhI kAryarUpe gaNAvAyA che. iMgalakarma-aMgArakarma agnisaMbaMdhI kAryonI kArakhAnA AdimAM thatI atizayatAe globala TemparecaranA vadhArAmAM phALo Apyo che. emAM paNa rephrijhareTara ane erakanizananA utpAdanamAM vaparAtAM vividha vAyuoe AkAzanA ojhona leyaramAM gAbaDA pADI dIdho che. vanakarmajaMgalono saphAyo karI paryAvaraNamAM bhayAnaka asamatulA utpanna karI che. grInahAusa IphekTa (globala vormiMga)ne lIdhe aneka rogo utpanna thayA che, to samudra kAMThAnA aneka nagaro pANImAM DUbI jAya evI saMbhAvanA UbhI thaI che. zakaTakarma-bhATakarma eTale gADIo (skuTara, moTarakAra Adi) banAvavA ane bhADe ApavA. Aje oTo mobAIla InDasTrInI lI. jJAnadhAra jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hariphAIne lIdhe rojeroja navA maoNDelo mArkeTamAM Ave che ane jAherakhabaro dvArA jAgRta thayelI ApaNI bhogalAlasAne lIdhe nagaro vadhu ane vadhu pradUSaNamaya banatA jAya che. sphoTakakarmanI UMcAIe to dharatImAtAnA peTALamAM aNubombe phoDAvyA che. A aNubomba phoDavA vadhu paDatI khANo khodavI e paNa dharatIkaMpanuM eka kAraNa hoI zake e saMbhAvanA para paryAvaraNavijJAnIo vicArI rahyA che. jema A karmo tyAjya che, tema keTalAka vepAro paNa viSamaya hovAthI tyAjya che. dAMta, lAkha, keza, jhera AdinA hiMsAmaya hovAthI tyAjya che. paraMtu tAjA samAcAra to kahe che ke, AMdhrapradezanA kheDUto jaMtunAzaka davA tarIke koka ane pepsI vApare che. A koka ane pepsI pInArA manuSyonA ArogyanuM zuM thatuM haze? AvA viSamaya kemIkalathI banelA pINAno vepAra karavo e paNa viSavepAra ja che. eka ThaMDA pINAMnI jAherakhabaramAM Ave che, 'ce vita mALe mora' emane 'mora' zabdathI je abhipreta hoya te paraMtu mArA hRdayamAM to thAya che ke, AvA jheranA vepAra karanArI nAgaNa samI kaMpanIone vizvamAMthI dUra karavA koI mora samAna zaktizALI rAjanetA ke saMtapuruSa padhAro. pAMca sAmAnya eTale sAmAnya prajAne moTA pAyA para asara karanArAM karmo. yaMtra pilanakarma AdhunikayugamAM atyaMta vyApaka banyuM che. A yaMtroe vividha prakAranA dhvani-vAyu pradUSaNa ane kemikala tema ja dhAtu kacarAothI samagra jIvasRSTine herAna-parezAna karI che. to nirbhrAchana karma eTale pazu pakSIonI utpAdana kSamatA naSTa karavI. paraMtu Adhunika-vijJAne enAthI AgaLa vadhI 'jineTika sAyansa'nA nAme je saMkarIkaraNa karyuM che e coMkAvanArUM che. bhAratanI vividha uttama jAtinI gAyone badale vadhu dUdhanI ghelachAmAM pravezelI jarsI gAyomAMnI keTalIka jAtomAM DukkaranuM saMkarIkaraNa karAyuM che. to enAthI AgaLa vadhI vanaspati-AdimAM paNa prANIo, mAchalInA jInsa umeravAnI yojanA cAlI rahI che. annAhAra ane mAMsAhAra jJAnadhArA 137 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaccenA bhedanI vyavasthA ja DUbI rahI che. ApaNA sAdhu saMtoe jAgRta thaI anya dharmanA saMto sAthe ekatra thaI prakRti sAthenI A krUra ramata sAme avAja UThAvavo ja rahyo. "Disko papaiyA'nA nAme oLakhAtA papaiyAmAM gAjara umeravAthI zarU thayelI yAtrA kyAM pahoMcI che ? dAvAnala-pragaTAvI jaMgalo sApha karavAne lIdhe to vizvanA moTAM-moTAM jaMgalo naSTa thaI rahyA che ane varasAdanuM cakra asaMtulita thaI rahyuM che. to sarahaDA zoSavirya (kUvA, taLAva, nadIo sUkAvavA)ne lIdhe bhayAnaka dukALo sarjAyA che ane pANI mATe ja vizvayuddha khelAya enA eMdhANa che. boriMga dvArA vadhu paDatuM pANInuM zoSaNa e paNa eka prakAre "sahita zoSaNa varma' ja che. pANInA zakya eTalA upayogano upadeza hRdayamAM dhAraNa karavAthI ja A samasyAmAMthI pAchA vaLI zakIe. chellA "asatipoSaNakarmamAM sAmAjika paryAvaraNanI ciMtA karavAmAM AvI che. asaMkhya cenalo ane vividha philmoe ApaNA Moral Values para khUba UMDA AghAta pahoMcADyA che. ApaNA saunA gharamAMnuM TI.vI. paNa asatipoSaNanuM sAdhana banyuM che. Ama, ApaNe sau bahAranA ane AMtarika paryAvaraNane asaMtulita karanArA vividha karmAdAno samajI zakya eTalAM karmo choDI prabhu AjJAnuM pAlana karanAra thaIe. jIvasRSTine sukha devuM ane duHkha na devuM e jainadharmanuM mukhya lakSya che. e anusAra ja sAdhuo ane zrAvakonI jIvanavyavasthA goThavAI che. A jIvanavyavasthAmAM paryAvaraNano vicAra svAbhAvika rIte ja samAyo che. jJAnadhArA (138 nisAhitya jJAnasatra-2) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananAM vaijJAnika tathyo (yu.ke. ane yu.esa.mAM jainadarzana para pravacano Ape che. jainaprakAza' ane 'bAlajyota'nA saMpAdaka maMDaLamAM che temanA nibaMdha 'syAdavAda' ne evorDa maLela che.) jena na darzananAM vaijJAnika tathyo' A viSaya para vicAra karatAM ApaNI sAme jainadarzana eTale jaina saMpradAya ane vijJAna eTale bhautikavijJAna evI prAthamika bhrAMti utpanna thAya paraMtu ahIM e artha abhipreta nathI. jaina darzana eTale vizvamAM vyApta anaMta anaMta guNadharmayukta tamAma padArthonAM rahasyone udghATita karanAra jinezvara bhagavaMte prarUpita darzana. e koI vAda, saMpradAya, paraMparA ke vADAnI maryAdAmAM sImita nathI. ane vijJAna eTale mAtra bhautika jagatanA bAhya svarUpanI AMzika ane maryAdita chaNAvaTa karatuM saMkucita vijJAna nahIM paraMtu prakRtinA tamAma aMzo sAthe saMkaLAyela vizeSa zAna che. jJAnadhArA vartamAna covIsI AdinAtha bhagavAna RSabhadevathI AraMbhI aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIrasvAmI sudhInA tIrthaMkarone jainadarzananA praNetAprarUpaka ane paramAtmA mAnavAmAM Ave che. carama zAsanapati bhagavAna mahAvIrasvAmInI anaMtakaruNAnA paripAkarUpa jJAnadhArA anaMtalabdhinidhAna guru gautama Adi gaNadharonA mAdhyamathI vartamAna vizvane prApta thaI che. 125 varSanI kaThora sAdhanA ane ghora tapazcaraNapUrvaka karmayuddhamAM vijetA banI kevalajJAna prApta karanAra mahAvIra svAmInuM kArya to siddha thaI gayuM hatuM. kaivalya prApti bAda, nirvANa nizcita hatuM. chatAM paNa vizvavatsala jainasAhitya jJAnasatra-2 - ku. taralA e. dozI 139 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitarAga paramAtmAe prAptajJAnanI lhANI karI! eka vatsala mAtA potAnA gRhamAM praveza karatI hoya, UMbare AvI pahoMcI hoya, aMdara dRSTi paDe ane jue to potAnuM 6-8 mAsanuM bALaka cokkasa dizA tarapha dhasamasatuM bhAMkhoDiyA bhera jaI rahyuM che. bALaka sAme ramakaDAMnA DhagalA vacce eka kALotaro viSadhara kuMphADA mArato DolI rahyo che. bALaka navA AkarSaka ramakaDAMne pakaDavA Atura che. mAtA stabdha che. kSaNamAM ja mAtAnA mukhamAMthI citkAra UThe che. beTA! thobhI jA, AgaLa nA jaIza, nA jaIza! svAbhAvika ja che ke mA, mauna na rahI zake. eka bALaka tarapha eka mAtAnuM vAtsalya mauna toDAve to vizva vatsala paramAtmAnI anaMtakaruNA mahAvIrane mauna kema rahevA de!! saLagatA saMsArane sAtAnuM pANI chAMTatI paramAtmAnI vANI sarI......jagatanA jIvonAM tamAma duHkhonuM kAraNa ane nivAraNa batAvatA mahAvIra svAmI bolyA mA haNo mA haNo..... prakRtinAM rahasyonuM A prathama udghATana! A koI AyAsapUrvakanuM uccAraNa na hatuM. prakRtimAMthI pratibiMbita bhAva hato. hiMsA eja anarthanuM mULa ane zarIramAM - piMDamAM rahela cakromAM AMdolana uDyA - spaMdita-bhAva kaMThamAM varayaMtra sAthe gharSaNa pAmI, daMta, tAlu, jihavA, oSTha sAthe TakarAI uccAraNo pAmyo ane zabda banyo zabda banAvAto nathI, banI jAya che. e prAkRtika prakriyA che. kevalajJAnanI nitAtta zuddha abhivyakti je mAdhyamathI jagatane sAMpaDI ene ApaNe vItarAganI vANI kahIe chIe. "mAhaNo-mAhaNo' mATe kahevAya che. ke e to ardhamAgadhI bhASA che. ApaNI sagavaDa ane vyavasthA mATe ApaNe bhASAne nAma Apela che. kharekhara bhASAno prAdurbhAva enuM vijJAna e prakRtinuM vijJAna che. jenadarzananA AgamonI bhASA-mahAvIravANI-dhvani ke nAda badhA mATeno eka zabda te "prAkRta'. uccArita dhvaninuM sthiracitra eTale "lipi." AdinAtha 2SabhadevanA kALamAM bAhmIjI dvArA nAmAbhidhAna pAmela te lipi nadhArA (14) (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'brAhmI' jene gaNadharo namaskAra karatA kahe che namo mItre sivile...... ronAlDanAmetha nAmanA vaijJAnike paNa uccArita zabdane 'IlekTrovAyabrezana phIlDamAMthI pasAra karI sAmenA kemIkala skrIna para zabdonA sthira citra dvArA yaMtra-maMtranuM saMvidhAna zodhyuM hatuM. eTaluM ja nahIM, saMskRta bhASAmAM racita bhairavASTaka dvArA skrIna para bhairavanuM citra meLavyuM hatuM. zrI sUkta dvArA zrI yaMtra racAyuM hatuM. jene prakRtinA tamAma aMzo pAmI zake e vItarAgavANIne zabda-nAdadhvanithI jhIle mAnavo, ane bhASAnA AkArone oLakhe devo, to spaMdano sparze tiryaMcone. Ama bAra prakAranI pariSadamAM sau koI potapotAnI bhASA samajI jAya evuM varNana samavasaraNamAM beThelAM sau mATe zAstromAM Apela che te taddana vaijJAnika tathya che. bhagavAna mahAvIranI dezanAnA laya-dhvani mATe kahevAya che. e sAMbhaLatA caMDakoziyo ke daDhaprahArI, arjunamALI jevA paNa pIgaLI jatA ane pazcAttApathI pAvana thaI jatAM. A layano, rAgano prabhAva zuM haze! itihAsa batAve che. mugala bAdazAha akabaranA samayamAM tAnasena ane baiju vaccenA saMgIta mukAbalAmAM tAnasene eka rAga dvArA kALamIMDha paththarane pIgaLAvI pANI karyAnA sAkSI aneka hatAM. saMgItazAstramAM e rAga 'mAlakauMsa'nA nAme jANIto che. anaMta karuNAmUrti mahAvIranA samavasaraNamAM vahetI vANI mAlakauMsamAM ja AMdolita hatI. kALamIMDha haiyA ane kALamIMDha karmone pIgaLAvavAno mahAvIrano anaMta upakAra kema bhUlAya ? jainadarzana kahe che. vItarAga paramAtmA jyAM vicare tyAM 12-12 yojanamAM zItaLatA-sahiSNutA ane samatAnuM vAtAvaraNa racAI jAya. vartamAna vijJAne 'AbhAmaMDaLa' para ghaNuM saMzodhana karyuM che. kirtiyana phoTogrAphIe jIvanamAMthI UThatI nakArAtmakatA ane hakArAtmakatAmAMthI pragaTatA prabhAvonuM vizleSaNa karyuM che. pUrNa vItarAgatA pUrNa prabhAvaka banI AkhA AkAzane badalI nAMkhe, pavitra AtmA jyAM jAya tyAM AkAzanuM jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 141 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IlekTromegneTIkaphIlDa pavitratA dhAraNa karI zake. paMcamahAbhUtathI bhareluM vizva temAM vadhatI jatI nakArAtmakatA, vaimanasya, vikRti ane visaMvAditAthI bacavA vizvamAM prANa pratiSThita maMdirone enarjI sTezana ke janareTara rUpe prayojyA che. abhimaMtrita prANa pratiSThita pratimAjImAM paMcamahAbhUta kahevAya che ke pUrNa rIte pojheTIva hoya che. jenI pUjA dvArA sAdhaka paramAtmAnA nimitte kharekhara to svayaM pojheTIvITI ja prApta karI khudanA ja paMcamahAbhUtane nikhAravA Ave che. pUjanamAM vaparAtuM caMdana, sugaMdha e pRthvItattva, abhiSeka jaLa e jaLatattva, pratimAjInI AbhAmaMDaLamAM ghUmato AratIno dIvo e agnitattva, garbhagRhamAMthI vAyumaMDaLane vistArita karatA cAmaro e vAyu tattva ane dhIragaMbhIra nAda karato ghaMTArava e AkAzatattvane AMdolita karI. pojheTIva paMcamahAbhUta dvArA svanA paMcamahAbhUtane hakArAtmakatAno sparza ApI, jIvananI viSamatA dUra karavA mathe che. Aja mAnava prakRtithI bahu dUra thaI gayo che. eTalo negeTIva thaI gayo che ke prakRtinA saMdezAne jhIlI zakato nathI. saMjJI paMcendriya mAnava sauthI vadhu prakRtinAM rahasyo pAmavA sakSama che paNa buddhivAdanA nakArAtmaka paMjAmAM sapaDAI meLavelI yogyatA gumAvI rahyo che. kyAreka to tuccha prANIo karatAM paNa te hIna vIrya dekhAya che. rasoDAmAM DhoLAyelI sAkara pAse pahoMcatI kIDI kone rasto pUche che? sthaLAMtara karI AvatA pakSIo pAse deza-videzanA rastAnA nakazA kadI hotA nathI. thoDA vakhata pahelAM AvelA vinAzakArI sunAmInA mojAMnA utpatti-sthAnanA dharatInA dhabakArano saMdeza thAIlenDanA hAthIone kayA IlekTronika upakaraNa dvArA saMbhaLAyo haze? prakRtinA saMdezA jhIlavA prakRtie jIvananI sAthe zarIramAM cetanA ke prakRtinA tAra joDyA che. phoTo risepTanIza - graMthio mAnavamAM nirbaLa thatI jAya che. himAlayanI koI guphAmAM ke parvatonI Toce ekAMtamAM sAdhanA karatA saMtoe kadI lAyabrerIo phaMphoLI nathI ke prayogazALAmAM prayogo karyA nathI. - jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 142 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnanAM AvaraNo karanAra jJAnAvaraNIya karmano nAza karI, aMtacetanAmAM ja prakRtinAM rahasyo ughADyA che. mahAvIre jagatane ApelA jJAnano Aja vizvanA prakhyAta vaijJAniko paNa Adara kare che. AInsTAIna jevA eTale ja kahe che. jo mAro punarjanma hoya to huM bhAratamAM saMta banI AtmatattvanuM saMzodhana karIza. yogamArganA agama-nigama rahasyothI AkhuM jainadarzana chavAyeluM che. bhareluM che. namaskAra mudrAnAM rahasyo, pratikramaNa, khamAsamaNA vagerenI madrAonuM vijJAna tenA zArIrika, mAnasika ane AdhyAtmika tAtparyo A badhuM zAstromAM nihita che. bhagavAna mahAvIranA gaNadharo nAma sAthe arthonI guMthaNI IndrabhUtijaLatattva, agnibhUti agnitattva, vAyubhUti vAyutattva, pRthvI mAtA-pitA vasubhUti bhagavAna gautamane mUDhatAnuM bhAna karAvI IndranA nahIM indriyanA vijetA banAve. agnibhUtine buddhine karma sAthe joDI - jaya karAve. vAyubhUtine prANo e AtmA nahIM paNa yazonAM dhumADA dvArA nahIM paNa Atma svarUpa dvArA jaya karAve, ane AvA gaNadharo anaMta labdhinidhAna banI svapara kalyANaka bane e che prakRtinuM varadAna. jagatamAM judA judA svarUpe jyotiSazAstra svIkArya che. jIvana sAthe jyotiSacakrano saMbaMdha judA-judA dArzaniko zAstrarUpe darzAve che. ane tenuM varcasva svIkArI graha-nakSatrane rIjhavavAnA prayogo kare che. jaina-darzana tenA astittvane jarUra svIkAre che. paraMtu tenA svarUpamAM bheda darzAve che. AtmAnI sarvoparitA ane svAtaMtryapUrvakatAno teno abhigama vaijJAnika che. janmakuMDaLInA 12 sthAnane jainadarzana tenI 12 bhAvanAnA svarUpa sAthe saMbaMdhita karI. grahone rIjhavIne nahIM paNa AtmapratIti ane AtmavIrya pragaTAvI e sthAnonuM parivartana karI zake che ema pratipAdana kare che. vaLI svabhAva, karma, kALa, niyati ane puruSArtha pAMca samavAyamAM puruSArthane prAdhAnya Ape che. ane prAthamikatA Ape che. eTaluM ja nahIM, jIvanamAM 143 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agatyanA niyAmaka gaNAtA nava grahone - jIvananI ghaDiyALa para pharatA kAMTA samAna gaNAve che. gADImAM InDIkeTara hoya che. peTrolanI TAMkImAM keTaluM peTrola che e batAvato kAMTo, - peTrola khAlI paNa nathI karato ke peTrola bharato paNa nathI. kAMTo empty khAlI batAve to kAMTo UMco karI devAthI gADI na cAle temAM peTrola bharAvavA javuM paDe. bhagavAna mahAvIra A navagrahonI vAta ATha karma dvArA batAve che je saMpUrNa rIte buddhigamya ane vaijJAnika che. 8 karma ane navA mukhya graha vacce aMkono taphAvata dekhAya che te paNa hakIkata nathI. karma ATha che ane graha paNa ATha che mastaka ane dhaDa maLI AkhuM zarIra bane evA rAhu ane ketune-eka gaNI tene aMtarAya karmanuM pratIka batAve che. karmanA krama pramANe barAbara jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, gotra ane aMtarAya karmanI mImAMsA ane sUrya, caMdra, maMgaLa, budha, guru, zukra ane zaninuM zAstrIya svarUpa sarakhAvIe to jaina darzananuM tenuM vijJAna spaSTa ane sarala lAgaze. A uparAMta jenA AdhAre zukana-apazukana nakkI karIe chIe te coghaDiyAM je AkAzamAM rahelA graha-nakSatranA sthAna sAthe kAyamI rIte goThavAyelA manAya che te pratyeka jIvane samAna phaLa ApatA dekhAtA nathI. tenuM rahasya jainadarzana samajAvatA kahe che ke nabhomaMDaLa-bhUmaMDaLa ane nAbhimaMDaLa A traNathI pratyeka jIva joDAyelo che. nabhomaMDaLa ke bhUmaMDaLanI asaro nakArI na zakAya paNa nAbhimaMDaLa jenuM saMcAlana kare che. e tAkAta AtmazAsita hovAthI tene baLavAna karI zakAya che. bhagavAna mahAvIre darzAvelA navatattva je saMkSepamAM 7 tatva che kAraNake Azrava tattvamAM puNya ane pApatatvano samAveza thaI jAya che. A sAta tatva ane 7 coghaDiyAM vacce kaMIka saMbaMdha che. kALanI daSTie cAlatuM coghaDiyuM ane bhAvAtmaka jagatamAM cAlatI prakriyA judI judI hoI zake che. rekhara to jIva potAnuM coghaDiyuM pote ja ghaDI zake che. jIvatatva sAthe rAgadveSamAM jhUlato bhAva-e zanivAra 144 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udvega coghaDiyuM che. ajIvatattva para AdhAra rAkhato bhAva cala coraDiyuM che. to AzravanA khullA daravAjA roga coghaDiyuM calAve che. baMdhatattava (karmabaMdha) 18 pApa sthAnaka dvArA kALa cothiyuM nirmANa kare che. jyAM sudhI baMdha che tyAM sudhI jIvano saMsAra kALa khUTato ja nathI. saMvara tattvamAM jIva praveze tyAre zubha coghaDiyuM AraMbha thAya. nirjarAmAM AgaLa vadhe lAbha codhaDiyAMne prApta kare ane mokSa prApta jIvanuM ja amRta coghaDiyuM kahevAya ke jayAM kadI mRtyu AvatuM nathI evuM jyAM amRta prApta thAya che. eTale jaina darzana kahe che. prakRtinI sAkSIe AtmAnI prakRtimAM prAkRta banI prakRti vijJAna pragaTAvavuM eja AtmAnuM dhyeya che. jaina darzananA praNetA paramAtmAe gaNadharone ApelI tripadI- utpAtavyaya ane dhruva. A traNa tattva ja kharekhara vijJAna che. hiMdudarzana utpAtane brahmA kahe che. dhruvane viSNu kahe che, vyayane maheza kahe che. to pAzcAtya jagata tene God kahe che te bIjamaMtra che. janareTara, oragenAIjhara ane DisTroyarano. jainadarzana jene huM kahe che tene kadAca IslAma bhale "rahIma' uccAre. tAtvika rIte bhinna kazuM nathI. mAtra uccAra pahoLo banyo che. Ama vicAratA jaIe to pUrNa vijJAnI mahAvIre jainadarzanamAM vizvamAM kahevAtI tamAma vijJAnanI zAkhAno samAveza karI dIdho che. vartamAna vizva jene bacAvavA phAMphAM mAre che. e paryAvaraNa vijJAnane jaina-darzane to tenI AcAra saMhitAmAM mukhyatA ane prAthamikatA baMne ApyA che. jemAM sAdhunuM AtyaMtika tyAgayukta sarvavirativALuM jIvana paryAvaraNa mATe utkRSTa udAharaNa che. jaina sAdhunA jIvanamAM paryAvaraNanI utamottama rakSAnuM vidhAna ane AtmAnI utkRSTa zuddhatAnuM vijJAna samAyela che. paryAvaraNanA eka paNa pAsAMne duSita karyA vinA jIvana vyatIta karanAra jaina sAdhunI joDa jagatamAM maLI zake tema nathI. eTaluM ja nahIM. jainadarzanano gRhasthAzramI zrAvaka paNa paryAvaraNano rakSaka che. jIvananirvAhanI javAbadArI nibhAvavA chatAM ochAmAM ocho paryAvaraNanI hAni karato zrAvaka pAMca aNuvrata sAthe paMdara karyAdAnathI jJAnadhArA (145) 'jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bacI AdhyAtmika rIte AtmAne karmathI bacAve che to laukika rIte paryAvaraNano rakSaka bane che IMgAla kamme, vAkamme..... sarahadatalAga parisosaziyA... sudhInA karmAdAnonuM vijJAna vizvane samajAvavAmAM Ave to ja paryAvaraNanI rakSA thaI zake. zrAvakanI AcArasaMhitA jo vizvamAM svIkArya bane to chaThTho Aro AvI ja na zake, ane 'accheruM' (Azcarya) sarjAya. bhagavAna mahAvIrathI moTo koI mAnasazAstrI ke ArogyazAstrI jagate joyo nathI. anAdinI jIvanI cAra saMjJA-azubha lezyA, kaSAyo ane ajJAnanuM yathArtha svarUpa batAvI, sAdhu-zrAvaka samAcarInA atikrama-vyatikramaaticAra-anAcAranI sAvadhAnI batAvanAra mahAvIra mahAvaijJAnika che. bAra prakAranA tapamAM AtyaMtara ane bAhya tapanA prakAra alpajJonI samaja mATe pADyA che bAkI to je prakriyA AtmAthI karmane chUTI pADavAnI prakriyA che te ja tapa che ane tenI sUkSmatA ane sthULatAnA AdhAre bheda samajAvyA che vaLI tapanuM sAcuM rahasya zArIrika-mAnasika, ane AdhyAtmika ArogyanI uttamottama bhUmikA pUrI pADI vizva ArogyanuM ekama bane che. vAta, pitta, kapha tridoSane anurUpa prakRti pramANe tapa karavAnuM vaijJAnika rahasya vividha prakAranA taponA vidhAnamAM samAvyuM che, to zArIrika nirbaLatAvALA jIvone mATe ApyaMtara tapanI AkhI yojanA samajAvI dIdhI che. cha dravyanI A eka limiTeDa kaMpanI eTale ja AkhuM vizva - Akho loka. jemAM sauno sahiyAro vahIvaTa che. jIva, ajIva, (pudgala) dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza ane kALa. A chae cha dravya tenI khudanI prakRtithI ja kAryo kare che ane ethI ja loka vyavahAra svayaM saMcAlita che. paraMtu mAnava teno mAlika banavAno vicAra kare che ane svayaM avaijJAnika banI arAjakatAne notare che. jainadarzana darzita A cha dravya uparAMta 7muM dravya zodhavuM asaMbhavita che. jIvadravyanI ke AtmadravyanI spaSTatA ja jainadarzananI viziSTatA nathI. bAkInA pAMca dravya mATe paNa vijJAne jainadarzanamAMthI mArgadarzana meLavyuM che. A rIte ApaNe saMkSepamAM jenI mAtra jJAnadhArA 146 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaNAvaTa karI che e AgamonI bhASA, teno nAda, dhvani ane tIrthaMkaronA AbhAmaMDaLano prabhAva, prANa pratiSThita mUrtinuM rahasya, cha cakro vagerenI urjAnuM baLa temaja janma kuMDaLanAM 12 sthAno e kharekhara jainadarzananI bAra bhAvanAnuM ja pratIka che, temaja navagraho to mAtra ATha karmanuM ja rUpaka che. ane coghaDiyAM e navatattva (sAtatattva)nI saMpUrNa prakriyA che. A uparAMta utpAta, dhruva ane vyayamaya AkhI prakRtine ja jagate paramAtmAnA svarUpamAM vibhAjita karI adhipatya ApyuM che, to jainadarzananA sAdhu ane zrAvaka vizva parano eka uttama Adarza che jenA jIvana vyavahAra dvArA paryAvaraNanI rakSA thaI zake che. A badhI vAtano sAra e ja che ke jainadarzananuM eka paNa tathya evuM nathI ke jeno uttara vaijJAnikatApUrvaka na ApI zakAya! aneka paribaLothI vIMTaLAyeluM sparzAyeluM jIvatattva chatAM jaDatattvothI bhinnatva enuM ''jIvapaNuM'' e AtmadravyanI saMpUrNa muktinuM kAraNa che je vAta pUrNa vaijJAnika che. ane tethI ja, AtmA che. nitya che, kartA che, bhoktA che, karmamuktinA upAya che ane mokSa che. A cha pada eka pUrNa vaijJAnika abhigama sUcave che. A badhI vAtano upasaMhAra saMkSepamAM karIe to jainadarzanamAM dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga ke kathAnuyoga dvArA vyakta thatuM saMpUrNa darzana vaizvika cetanAnA vijJAnanAM ja rahasyonuM udghATana kare che. ApaNe atre carcelA keTalAka muddAo uparAMta aneka vaijJAnika tathyo vartamAnamAM pracalita vaijJAnika mAnyatAo sAthe susaMgata che. yathArtha rIte kahIe to jainadarzananA vaijJAnika tathyone vartamAna vijJAna amuka aMze ja pAmI zakyuM che. ke siddha karI zakyuM che. jenI vAta muni zrI naMdIghoSa vijayajIe AvA vaijJAnika tathyonI chaNAvaTa karatAM "jainadarzana vaijJAnika daSTie'' pustakamAM karI che. jemAM "AInsTAInanA viziSTa sApekSatA siddhAMtanI maryAdAo jainadarzananA pariprekSyamAM 'temaja'' prakAza sajIva che ke nahIM? jaina kALacakra ane kosmika kelenDara'' jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 147 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jaMbudvIpa (laghu) saMgrahaNI ane Adhunika vijJAna," "dizA zAstra', "tapathI thatAM lAbhonuM vaijJAnika rahasya.'' ane AvA bIjA aneka muddAonI vizada chaNAvaTa karI che. A sivAya jema jema vijJAna vikAsa sAdhaze tema tema bhagavAna mahAvIra darzita jainadarzana jagatanI samakSa vadhu ne vadhu vaijJAnikatA sAthe udghATita thatuM ja thaze. paraMtu vijJAna khuda kahe che. "ame apUrNa chIe ane haju vadhu rahasyonI zakyatA che je ame haju zodhI zakyA nathI.'' kAraNake jainadarzana kahe che tema anaMta guNa dharmAtmaka padArthone chadmastha (kevalajJAna nathI thayuM tevA) joI jANI zakatA nathI. jyAre kevalajJAnI (pUrNajJAnI) tIrthaMkaroe ja anaMta guNadharmAtmaka lokane potAnA jJAnamAM joI - jANI abhivyakti karI che. ApaNe pAMcamA ArAnA 'vakra ane jaDa' (vaMkajaDA)nuM lakSaNa dharAvatA jIvo chIe. eTale ApaNe to e vicAravAnuM che ke jyAre mati ati maMda hoya, viSaya ati gahana hoya ane samaya ati alpa hoya tyAre buddhimAne zuM karavuM joIe? pAMcamAM ArAnA jIvonuM mati-zrutajJAna paNa ochuM nirmaLa ane vadhu nirbaLa che. lokanAM rahasyo ane AtmAnuM svarUpa ati gahana che. to vartamAnanA AyuSyo ati alpa che, e vAta sarva svIkArya che. to have ati durlabha manuSyabhavamAM jainadarzana pAmI tenI zraddhA pratIti karI kevalIgamya tattvano svIkAra vaijJAnika bhUmikAe karI jIvanamAM samyakdarzana pAmIe to ja tvameva sabaM baM nIze veDva'' no bhAva bhavAMtaramAM bhagavAna banavAnuM 'bIja' banI zake ane bodhibIja banI kevalajJAnanI virATatA pragaTAvI aMtima dhyeya prApta karAvI zake. kevalInI vANI e graMthi rahita nigraMtha pravacana che ane AvuM nigUMthuM pAvayaNam...... sam - saMpUrNa satya che laghuttaram - jenAthI uttara eTale zreSTha bIjuM nathI evuM sarvottama vaivattiyam - saMpUrNa zAnI - kevalajJAnI dvArA prarUpita che. 148 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punama - pratipUrNa che. neyAyama - nyAyayukta che. saMsuddham - pUrNa zuddha - niSkalaMka che. sarjatam - zalyone kApanAra che. siddhinam - siddha thavAno mArga che. muttimAm - muktino mArga che. nijhALam - nirdhAtu (saMsAramAMthI) nIkaLavAno mArga che. nivAmAm - nirvANano mArga che. gati-vidhi - mithyAtvarahita-saMdhirahita che. sava duHA pILa mAna - sarvaduHkhone prakSaNa-nAza karavAno cArga che. evuM jenadarzana kahe che mAyA to vinAyA athavA je ekane jANe che te sarvane jANe che arthAtuM ne vALa so savaM gArDa | e nyAye Atmadravya samajAvatuM AdhyAtmika vijJAna jenadarzana lokanA tamAma vijJAnane jANe che ane darzAve che ema kahevuM jarApaNa atizayoktibharyuM nahIM gaNAya. jJAnadhArA 149) (jainasAhitya jJAnasatra-2) janasAhitya jJAnasatra-2) kAnadhArA 147 For Private & Personal u Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra jaina darzananAM vaijJAnika tathyo (sudhAbahena jainadharmanA abhyAsu AkAzavANInA mAnya lekhaka che temanI racanAo vividha sAmayikomAM avAranavAra pragaTa thAya che.) jJAnadhArA anAdikALathI manuSya satyane pAmavA mathato rahyo che. mana, buddhi indriyo ane upakaraNonA sahayogathI manuSya sRSTi ane brahmAMDanAM rahasyone ukelavA mathe che. ne emAMthI janme che vijJAna. paraMtu sRSTinA keTalAMka rahasyo indriyAtIta hoI, mAtra Atmagamya hoI AtmasAdhaka evA kevaLajJAnIone ja samajAya che. ane e samajaNamAMthI janme che darzana. Ama prayogazALAnI bahAra eka vijJAna pragaTe che. jenuM satya saMpUrNa che. sanAtana che, dezakALathI para che. jainadarzana AvuM ja eka saMpUrNa vijJAna che. jemAM brahmAMDanAM sarva rahasyonuM udghATana thayeluM ja che. jyAre vijJAnanI khoja eka avirata prakriyA che. - aNunuM paramANumAM vibhAjana thayuM ne paramANunuM pAchuM IlekTrona (Electro) proTona (Protion) ne nyuTrona (Nectron) mAM chellAmAM chellI vaijJAnika zodha kahe che ke proton ne nectrvon paNa aMtima kahyo nathI. A banne paNa kvArka (quark) nAM banelAM che. A quark kaNo joke ekalAM svataMtra nathI maLI AvatAM. e cha-cha kaNono saMpUTa hoya che. have A quark kaNo paNa aMtima kaNo che ke kema e viSe vijJAna kaMI cokkasapaNe kahI zake ema nathI. jaina-darzanano paramANu to padArthano aMtima avibhAjya ghaTaka che. vijJAnanA paramANu aMge pahelI vAta to jainasAhitya jJAnasatra-2 sudhA jhaverI 50 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kadAca Demo keTsa (I.pU. 460-370) ja karI hatI. paraMtu jaina-darzane to A vAta hajAro nahi. agaNita varSo pUrve paNa karI che. ane jaina darzanano paramANu to eTalo sUkSma che ke koI sAdhanonI madadathI paNa joI zakAya ema nathI. e indriyAtIta che. mAtra kevaLajJAnIo ja ene potAnA carmacakSuthI joI zake che. vaLI te avibhAjya, acchedya, abhedya, adAhya ane agrAhya che. eTale ke koI paNa tIkSNamAM tIkSNa zastrathI tene bhedI zakAto nathI. agnithI bALI zakAto nathI. pANIthI palaLato nathI. tene laMbAI, pahoLAI, UMDAI, UMcAI Adi koI parimANa nathI. te pote ja Adi, madhya ane aMtasvarUpa che. tene eka varNa, eka rasa, eka gaMdha ane be sparza hoya che. uparAMta te avinAzI, nitya che. (gItAmAM AtmA viSe AvuM ja kahevAyuM che ne - nainaM chidaMtI zastrANi nainaM dahati pAvakaM?) jenadarzananI karmaraja AvA ja sUkSma paramANuo che ke je sRSTinA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI vyApta che. A karmaraja ApaNAM karmonA mAdhyamathI ApaNA AtmA tarapha satata AkarSAyA kare che, ApaNA AtmAne satata vaLagatI rahe che, ne ApaNane enI jANa paNa nathI thatI. AvI ja kaMIka vAta vijJAnanA nyuTrIno athavA enTI-nyuTrInonI che nyuTronano jyAre kSaya thAya che. tyAre je nyuTrIno utpanna thAya che. te eTalAM sUkSma mULabhUta kaNa che ke tenuM koI vajana ke vidyutabhAra nathI te mAtra eka bhramaNa ja che. A brahmAMDa AvAM asaMkhya nyuTrInothI bhareluM che. kahe che ke ApaNA zarIranA eka co.semI vistAramAMthI dara seMkaDe sATha (60) abaja nyuTrIno pasAra thAya che. ane ApaNane teno aNasAra paNa nathI Avato! A nyuTrIno ne jaina karmaraja ane jaina-paramANuM - A badhAmAM keTaluM badhuM sAmya dekhAya che! vijJAnanuM nyuTrIno jo satya hoya to jaina paramANu paNa satya ja che. emAMthI jIva nIkaLI jAya che. tyAre tenuM zarIra jaDarUpe paDI rahe che mATe ja jaina-darzane A badhAnI khUba 'jannA' (jayaNA-jatana) karavAnuM kahyuM che. 'pRthvI'nI vAta laIe to jaina zrAvakane AjIvikA arthe paNa 'phoDI kampre' - pRthvInuM paDa 151 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phoDavAnI, temAMthI pANI, khanijo va. ulecavAno niSedha che. (pratikramaNanA sAtamA vratamAM Ane paNa aticAra gaNAvyo che.) iMgAlakame - agninA vyApArano, luhArAdinA kAmono paNa niSedha che. kAraNa agnimAM paNa jIva che. paraMtu vijJAne A badhuM pahelAM kadIya vicAryuM nahotuM. bhautika vikAsa lAlasAmAM eNe pRthvInuM peTALa phoDI jaLa-bhaMDAro, khanija-bhaMDArone ulecI nAMkhyA che vadhu ne vadhu ane vAraMvAra phasala meLavavAnA hetuthI eNe rAsAyaNika khAtaro, jaMtunAzaka davAo ane kheDa mATe TrekTara jevA sAdhanono bephAma upayoga khetImAM karyo che paraMtu prathama daSTie lAbhadAyI lAgato A sodo pachI bahu moMgho sAbita thayo. jamIna khaMjara thavA lAgI. have vijJAna kahe che ke A kRtrima khAtaro, davAo khetIne nukasAnakAraka jIvAto ja nahi, khetIne upayogI kRmiono paNa nAza kare che eTaluM ja nahi e mATInA jIvaMta koSone paNa naSTa kare che je navasAdhya nathI rahetA. Ama kahIne vizAne pahelIvAra mATInuM jIvaMta hovAnuM svIkAryuM ane eTale ja have kudaratI sendriya khAtara ane sajIva khetInI vAta thavA lAgI che. sajIva khetInI to AkhI eka caLavaLa ja UbhI thaI che. IjharAyela tathA have kacchamAM paNa enA vyApaka ane saphaLa prayogo thAya che. mATInI jIvaMtatA viSe 'Mountain that grows' nAmano lekha phoraneTa nAmanA megejhInamAM Avyo hovAnuM hakaze vAMcyuM hatuM. temAM pRthvIparvato paNa vadhe che. evI vAta hatI. A bAhya vRddhi nahi. AMtarika vRddhinI vAta hatI. ane jIvatattva hoya te zarIra ja vRddhi pAme che e to vijJAna paNa jANe che. jIvana kyAM nathI? mAtra ApaNI saMvedanA ane anubhavavA jeTalI sUthama nathI. bAkI to sRSTinA kaNakaNamAM jIvana joI zakanAra koI mahAvIra ja kahI zake ke "tumasi nAma saccevaM ja haMtavya ti manasi' eTale ke puruSa tuM jene mAravA cAhe che e tuM ja che! have padArtha ke pudgalanA A jaDa ane cetananA vargIkaraNa bAda padArthanI ja vAta AgaLa vadhAratAM jaina-darzane tenI gati ane sthiti viSe jJAnadhArA. jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa bahu UMDI samaja ApI che. padArtha ke pudgala jemAM rahe che te AkAza je padArthane gatimAM sahAya kare che e dharmatattva ane sthitimAM sahAya kare che e adharma-tattva, jaina darzana pramANe jagata cha dravyonuM baneluM che. dharma, adharma, AkAza, pula ane kALa e pAMca jaDa dravya che, jyAre jIva e cetana dravya che. kALadravya sivAyanA pAMceya dravyo astikAya-svarUpa che eTale ke bAkInA pAMceya dravyo pradezonA samUha svarUpa che. paraMtu kALa ja eka akhaMDa dravya che. ApaNe ahIM gharma, adharma ane AkAzadravyanI vAta vicArIzuM. AkAza eTale e avakAza ke jemAM padArtha rahe che. vijJAnanI dRSTie to A AkAza avakAza ke space eka nibiDa zUnyatA che. paraMtu jema darzananI daSTie AkAza eka dravya che. eka jaDa dravya che pachI e bhale bhautika hoya. ane je dravya hoya enuM eka astitva hoya, eka pota hoya. ane hamaNAM hamaNAM vijJAna paNa A rIte vicAratuM thayuM che. have e kahe che ke A avakAzamAM jyAre koI padArtha mUkavAmAM Ave che. tyAre te dabAya che bilakula e rIte ja ke jema koI narama gAdalA para ke rUnA DhagalA para koI vastu mUkatAM jema te dabAya che! Ama have vijJAne paNa AkAzanuM dravyapaNuM svIkAryuM che. dharma H A AkAzanI jema ja dharma ane adharma tattvo paNa astikAya che. ane vizvanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI vyApta che. A gati dravya (dharma) ane sthiti dravya (adharma)nA sahayogathI ja A suSTinI vyavasthA saMbhavapara banI che. have A gatinA sahAyaka dravya evA dharmanuM sAmya Adhunika "ithara' Ether mAM maLe che. sUrya ane tArakonAM kiraNo je mAdhyamAMthI pasAra thaI pRthvI para Ave che e ja Ithara vijJAnanuM A Ithara paNa Ama to adazya vAtAvaraNa jevuM ja kaMIka che. je sUryanA hAnikAraka kiraNone pRthvI sudhI pahoMcatA roke che. paraMtu pradUSaNane kAraNe temAM paDelAM gAbaDAMmAMthI A kiraNo cheka pRthvI sudhI pahoMcI jaI ahIMnuM tApamAna 153) jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAnikAraka hade vadhArI nAMkhe che. 'Discovery' cenala para AnA viSe eka vizeSa kAryakramanuM prasAraNa thayuM hatuM, jemAM viziSTa kemerAnI madadathI ItharamAM paDelAM A gAbaDAnI tasvIro batAvavAmAM AvI hatI. A bAbata ja 'Ithara' ke dharmAstikAya eka dravya hovAnuM puravAra kare che. adharma : adharmAstikAya nAmaka sthiti-sahAyaka dravyanuM vaijJAnika nAma che kSetra. atyAra sudhI vijJAna nyUTananA gurutvAkarSaNane ja vastunI sthitinuM-sthiratAnuM kAraNa mAnato. paraMtu AinasTAInanA sApekSavAda Law of Relatnty e sAbita karI AvyuM ke gurutvAkarSaNa nahi paraMtu padArthanI sApekSa gurutA ja padArthane pRthvI tarapha kheMce che ne pRthvI sAthe jhakaDI rAkhe che. pRthvInA vAtAvaraNanI bahAra e kyAMya pheMkAI jatA nathI. vijJAna mATe 'Ithara' paNa haju eka aNaukela koyaDo che e jyAre Itharane pUrepUruM samajI leze tyAre dharma-adharmane paNa ApoApa samajI jaze, svIkArI leze. agAu kahyuM tema jaina-darzana mujaba A jagata mAtra cha dravyonuM baneluM che. ane A cha dravyo jemAM che, tene 'lo' kahe che. eTale ke jemAM padArtha, cetana, AkAza gati, sthiti ane kALa e chae dravyo che e loka jainadharma virodhI yugalonA saha-astitvamAM mAne che. mATe ja kahe che ke loka che, to aloka paNa che ja. jyAM A cha dravyo che e loka to jyAM A cha dravyomAMnuM eka paNa nathI. e aloka lokanI sarakhAmaNIe aloka ati vizALa che. have vijJAna paNa kaNa-pratikaNa Universe (vizva) Antiuniverse (prativizva)nI vAta karavA lAgyuM che. kALa dravyanI paNa jarA vAta karI laIe. jaina-darzana pramANe kALanA mukhya be vibhAga che. utsarpiNI ane ava-sarpiNI. je kALamAM prANImAtranA Ayu, UMcAI, dehamAna vadhatAM jAya e utsarpiNIkALa. avasarpiNImAM ethI UlaTuM bane che. A baMnenA cha-cha ArAmAM vibhAjana thAya che ne dareka Aro hajAro varSono hoya che. hAla ApaNe avasarpiNI kALanAM pAMcamA ArAmAM chIe ke jemAM Ayu, dehamAna va. uttarottara ghaTatAM jAya, sukha ghaTatuM jAya ne jJAnadhArA 154 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkha vadhatuM jAya. DAyanora jevA mahAkAya prANIonA hADapIMjaro ane azmioe e sAbita karI ApyuM che ke agAu A pRthvI para kevA mahAkAya jIvo vicaratA hatA! thoDA hajAra varSa pahelAM manuSyanA AyuSya ane dehamAna anekagaNA hatA ja. je uttarottara ghaTatAM jaI chaThThA ArAmAM to taddana nyuna banI jaze. Ane ja maLatI gaNatarIthI vijJAna paNa have kahe che ke pRthvInAM peTALamAM dareka pAMca lAkha jeTalAM varSe ajJAta kAraNothI cuMbakIya kSetramAM Akasmika hilacAla thAya che ane dara dasa hajAra varSe uttara ane dakSiNanA cuMbakIya dhruva potAnuM sthAna badale che jenA kAraNe pRthvInA bAhya dazyamAna rUpa ane jIva-sRSTimAM ghaNuM moTuM parivartana Ave che. jaina-darzane anya darzanothI be taddana alaga vAta karI hatI. pANI viSenI tenI mAnyatA anya darzanothI taddana alaga hatI. anya darzano pramANe mATI, pANI, vAyu, agni va. pAMce mahAbhUta svataMtra dravyo che. paraMtu jainadarzananAM eka aMga 'sUyagaDAMga' sUtra mujaba pANI e koI svataMtra dravya nathI paNa vAyumAMthI bananAruM ja eka dravya che. A vAta to cheka H;O nI phormyulA zodhAI tyAM sudhI koIe mAnI nahotI. henrI kvoDinsa (Hendry Quandince) nAmanA vaijJAnike pANImAMthI hAIDrojana ane oksIjana (prANavAyu) ne chUTA pADIne batAvyA tyAre jaina darzananI pANI viSenI vyAkhyA vaijJAnika-prAyogika dhoraNe satya sAbita thaI. A ja pramANe prakAza, aMdhakAra, chAyA, raMga, dhvani, zabda A badhA viSe paNa jainadharmanuM darzana jANavuM rasaprada thaI paDaze. zabdaH jainadarzana pramANe zabda paudgalika che, jeno nAza nathI. te paudgalika hovAthI varNa, gaMdha rasa sparza sahita che temaja indriyagamya hovAthI bhautika che. anya darzane zabdane paudgalika nathI mAnyo. paraMtu vijJAnanI dRSTie paNa zabda paudgalika ja sAbita thayo che. mATe ja sthaLAMtare paNa uccArAtA zabdo ke dhvanine Teliphona, reDiyo Adi dvArA pakaDI zakAya che. zabda avinAzI paNa che. ekavAra uccArAI gayelA zabdo 155 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAtAvaraNamAM saMgharAI rahe che. have e dRSTie ja vijJAna paNa pRthvI para thaI gayelA mahAna ciMtako mahAmanISionI vAta karatAM kahe che ke kyAreka koIka evuM yaMtra zodhAze ke jenI madadathI bhaviSyamAM ApaNe jIsasa, rAma, buddha ke mahAvIranI vANIne enA asala svarUpe karI sAMbhaLI zakIzuM- khuda emanA ja avAjamAM ! prakAzachAyA : prakAza viSenI jaina-mImAMsA paNa taddana maulika rahI che. prakAza paNa eka padArtha che ne paramANuono banelo che. te ja rIte aMdhakAra ane chAyAne paNa prakAzathI alaga potAnuM svataMtra astitva che. aMdhakAra e prakAzano abhAva nathI. have prakAzamAMthI satata paramANuo kharatA rahe che. Torca dabAvatAM ja prakAzano je zeraDo dekhAya che e vAstavamAM prakAzanAM paramANuonI tenA strotathI alaga thaI AgaLa vadhavAnI prakriyA che. ane jyAM sudhI e paramANuo taddana vera-vikhera na thaI jAya tyAM sudhI A yAtrA avirata cAlu rahe che. prakAzano srota rahe ke na rahe, prakAzanA paramANuo gati karatAM rahe che. Torcano eka zeraDo jo AkAzamAM, pheMkavAmAM Ave ne pachI Torca baMdha karI daIe to paNa jyAM sudhI koI bAdhA na Ave tyAM sudhI prakAzanA paramANuonI anaMtayAtrA cAlu rahe che. vijJAna paNa A zakyatAo - saMbhAvanAo viSe vicAratuM thayuM che ke AkAzamAM atyAre je tArako-nakSatro dekhAya che. te atyAre tyAM na paNa hoya ke taddana nAza paNa pAmyAM hoya! pRthvIthI lAkho prakAza-varSa dUra eka tArAnA prakAzane pRthvI para pahoMcatAM varSo lAge che ane e prakAza pRthvI sudhI, ApaNI AMkha sudhI pahoMce tyAM sudhIe tAro tyAMthI khasI gayo hoya ke nAza paNa pAmyo hoya e saMbhava che. chAyA / aMdhakAra prakAzanI jema chAyA ane aMdhakAra paNa paudgalika che. ne enA paramANuo paNa vAtAvaraNamAM kharatA rahe che. dareka padArtha, e jIva hoya ke jaDa, ene potAnuM eka AbhAmaMDaLa (prakAza) ane eka chAyA jJAnadhArA 156 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMDaLa (aMdhakAra) hoya che. jyAre koI vyakti ke padArtha eka sthaLe sthira hoya, tyAre tenA zarIramAMthI A baMnenA paramANuo satata kharatA rahe che ane enI pratikRti jevI ja teja-chAyAsI AkRti vAtAvaraNamAM pedA kare che. mATe ja e vyakti ke vastu tyAMthI khasI gayA pachI lagabhaga aDadho kalAka sudhI enI teja-chAyA tyAM vAtAvaraNamAM sacavAI rahe che ne kirtiyona phoTogrAphInI madadathI enA phoTogrAphsa paNa laI zakAya che. raMga ane dhvani : jaina darzana mujaba raMga ane dhvani prakAzanAM ja rUpAMtara che. prakAzanI amuka taraMga-laMbAI (Wave-length) ne raMga che. to enI bIjI koI taraMga-laMbAI e dhvani che. mATe ja dhvanine joI zakAya e raMgane sAMbhaLI zakAya evuM paNa bane! ane jaina-darzana to kahe ja ke ApaNI badhI indriyo ekabIjAnuM kAma karI zake. jo temane te mATe keLavavAmAM Ave to, kAraNa dareka indriyano viSaya (varNa zabda, svAda gaMdha dhvani ane sparza) kadAca ekabIjAnA paryAya ja hovA joIe. Adhunika tabIbI vijJAna kahe che ke dhvani grahaNa karavAmAM kAnathIya vizeSa bhUmikA che dADhanI. paraMtu jaina-darzana enA badhA ja Agamo sahita eka vizva-jJAnakoSa che. encyclopedia che, jemAM zarIra-vijJAna, manovijJAna, Arogya ane cikitsA vijJAna, padArthazAstra, rasAyaNazAstra, gaNitazAstra, bhUgoLa ane khagoLazAstra, jyotiSazAstra, saMgIta ane nRtyazAstra kaho ke vijJAna, kalA ane sAhityanA tamAma jJAna zAkhAonuM saMpUrNa vivaraNa che. mAtra eka jIvana nahi, aneka jIvananI ati vikaTa ane duSkara sAdhanA dvArA kevaLajJAna pAmI, mAtra AtmakalyANa nahi, vizvanAM kalyANa arthe A sarva jJAnanuM rahasya jana-sAmAnya ane jIva-sAmAnya mATe vArasArUpe mUkI janAra e sarvajJone vaMdana! jJAnadhArA 157 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke : - jaina darzananAM paryAvaraNa viSayaka che , vaijJAnika tathyo che - Do. javAhara zAha (emaesa.sI., ema.e., ema.phila., jainolojI viSaya sAthe ema.e. ane ema kli karyuM che. pudgala para pIeca.DI. karI rahyA che. gujarAta vidhApITha, amadAvAdamAM jainadharmanA vyAkhyAtA : lekho, saMpAdana vageremAM sakriya che.) bhagavAna mahAvIre eka parama satya pragaTa karatAM kahyuM, "je koI pRthvI, vAyu, agni, jala ane vanaspati sRSTinI upekSA kare che te svayaMnA astitvanI avagaNanA kare che. kAraNa ke tenuM astitva A tattvonI sAthe vaNAeluM che." jena sRSTivijJAne sRSTinA padArthonA paraspara sahayoga ane parasparAvalaMbananA mULabhUta prAkRtika tathyano yugothI svIkAra karyo che. to sAme cheDe Adhunika paryAvaraNa vijJAnano A pAyo che. A samaye ApaNane bhagavAna umAsvAtinuM e sUtra yAda AvI jAya'prspropgrho jIvAnAm' arthAt jIvamAtra pArasparika sahAya ane AdhAra vaDe saMkaLAela che. A pratijJA ane dRSTikoNa AjanA yugamAM paNa eTalAM ja saMgata che jANe te vartamAna samayanuM ja sUtra na hoya! ahIM prakRtinA sarvapAsAonuM sahaastitvano siddha thAya che ja. sAthosAtha bhautika ane sAtvika rIte paNa te ekabIjA sAthe saMkaLAyelA che ane parasparAvalaMbananA aMzothI pUrNa A jagatamAM, jIvana ane e sumeLa, (jJAnadhArA ) 158) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahakAritA, sahavAsa ane sahayogapUrNa bheTa che. jagatamAM rahelo vanavistAra dinapratidina ghaTato jAya che. DIphoresTezananI gati vega pakaDI rahI che. viSuvavRttIya varasAdI jaMgalo ke reIna phoresTa, khetI, pazupAlana ane vastIvadhArAne kAraNe pAMkhA thatA jAya che tenI ghAtaka asaro have vartAvA mAMDI che. jaMgalono nAza have nizcita thaI gayo che. bhAratamAM paNa eka jamAnAmAM gheghUra jaMgalo hatA. saMskRtinuM pAraNuM ahIM baMdhAyuM temAM teno siMhaphALo hato. jaina saMskRti tyAre krayavikrayapradhAna na hatI. e araNya ke tapovananI saMskRti hatI. prAcIna samayamAM te vanonI vipulatAmAM vikasI hatI. tIrthakaronI sAdhanAnA sAkSI AvAM vano hatA. te samayanA zramaNo ane RSio vanamAM rahIne tapa karatA. divaso sudhI nirAhAra rahIne tapanAM pAraNAM prasaMge manuSyonI vasatimAM AvatA. eka vAta yAda Ave che ke 19mA jaina tIrthakara temanI saMsArI avasthAmAM videhanA rAjA kuMbhanA putrI kumArI malli hatA tyAre temaNe vanonI surakSA mATe javAbadArI saMbhALI hatI. temanI paryAvaraNa viSenI jAgRti ahIM jovA maLe che. - paryAvaraNa-praNAli ke Iko-sisTama sAmAnya rIte be vibhAgamAM vaheMcavAmAM Ave che. 1. prAkRtika ane 2. kRSi viSayaka. A bIjA prakAranI Iko sisTama mAnava sabhyatAnA udbhava ane vikAsanI joDAjoDa cAlI Ave che. yugalikonA asta kALe sRSTinA prathama rAjA RSabhe kRSividyAno prAraMbha karyo hato. temanI khetInI paddhati dharatInA dohananI hatI. pAkonA saMvardhana ane vividhatA emAM samAelAM hatAM. dharatInA rasakasa jaLavAI rahe tevI sAvadhAnI A vidyAmAM hatI. kudaratI khAtaro, te samayanI khetIno prANa hatA, ane te pUrA pADanArA hatA pazu, pakSI ane anya jIvonA kalevara, viSTA, maLamUtra, vanaspatinAM sUkAM pAna vagerenuM saMmizraNa. aLasiyA jevA nAnA jIvo paNa AvA orgenika khAtaronA aMga jJAnadhArA (159) 'jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samA hatA. Aje vijJAnanA vikAsanA samaye kemikala pharTilAIjharsa ane jaMtunAzakonA ati upayogathI lAkho hekTarsa jamIno nakkAmI banI rahI che. sRSTinAM jIvonuM parasparanI sahAyanuM cakra jANe khoTavAI gayuM che. pahelAM UkaraDAno upayoga dharatInA rasakasa vadhAravA mATe thato. have UkaraDAnA prakAramAM paNa pheraphAra thayo che. temAMno lIlo paDavAza dUra thayo che. ane kAca, elyuminiyama phoIlsa, plAsTIkanI thelIo, kemikalsanA DabalAM, vAyaronA TukaDAM, sImenTa jevA bAyoDigreDebala na hoya tevA padArtho Adhunika kacarAmAM hoya che ane te dharatInuM hIra cUsI rahyA che. Ama mAnavIe dharatIne sAcA arthamAM UkaraDo banAvI dIdhI che. tenI prakRtinA zoSaNanI bephAma lAlasAe sarovaro, jaLAzayo, nadIo ane mahAsAgarone paNa abhaDAvI mAryA che. rIphAInarInA kemikalsa, kosTika soDA, soDA esa tathA raMga-rasAyaNonAM kArakhAnAMoe kudaratI pANInA strotone praduSita karI dIdhAM che. A pradUSaNathI seMkaDo Tana jaLacara jIvono saMhAra thaI rahyo che. ane samagra jaLarAzi jIvaMtaSTi vinAno - marelo thaI rahyo che. jIvavijJAnI cArlsa DArvine AjathI doDhaso varSa pahelAM aLasiyAnI jIvanacaryAno abhyAsa karatAM noMdhyuM che. ke aLasiyAo jamInane pocIporais chidrovALI banAve che ane tethI jamInamAM oksijana ane pANI pravezI zake che. save pAsa mUtA sarve navA sarve sattA na hatA! eTale ke sarve prANo, sarve bhUto, sarve jIvo ane sarve sattvone haNavA na joIe. Ama jIvavijJAna e jIvone abhaya ApanAruM vijJAna banavuM joIe. vijJAna jIvonA saMhArane anumodana ApI zake nahi. paryAvaraNa to prakRtinA sarve aMgonI jALavaNInuM vijJAna che. ahIM jenA darzananuM eka vaijJAnika tathya jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNI najara sAme Ave che. jaina darzane trasa ane sthAvara jIvonI vAta karI che. trasa jIvomAM paNa indriyone anulakSIne ekendriya, beindriya, traNaindriya, corendriya ane paMcendriya-saMkSi ane asaMkSi evA vibhAgo paNa pADyA che. anya dharmo paNa trasajIvomAM prANa hovAnuM kahe che. keTalAMka vanaspatimAM jIva hovAnI vAta karI aTakI jAya che paNa jainadarzana tyAM aTakatuM nathI. tenI sajIvonI vyAkhyAmAM to pRthvIkAya, apakAya, tejaskAya ane vAyukAyanA jIvono paNa samAveza thAya che. sajIvonuM jagata jaina darzananA mate ghaNuM vistIrNa che, teno vyApa hAlanA vijJAnanA karatA moTo che. yugo pUrve kahevAyuM che. A jIvalokanA vyApane dhyAnamAM rAkhIne jaina Agamoe zramaNono AcAra evo ghaDyo ke niraticAra cAritryapAlana eka Adarza banI gayo. hajAro varSothI A zramaNAcAranuM pAlana koI skhalana vinA aneka sAdhu sAdhvIjIo karI rahyA che ane jagatane paryAvaraNanA saMrakSaNano vaNakahyo saMdeza ApI rahyA che. audyogikaraNa ane sabhyatAnA kahevAtA vikAsamAM teonuM jIvana AlamanI AThamI ajAyabI jevuM che. sacittano sparza suddhAM temane varjita che. samasta jIvasRSTine abhaya-pradAna karatuM temanuM jIvana temanA anuyAyIo evA zrAvaka-zrAvikAone aMzata: ajavALI de che ane niraparAdhI jIvonI hatyAno tyAga e zrAvaka jIvanano Adarza banyo che. bIjI tarapha prakRtinI saMpadAno ADedhaDa upayoga karavAnI paNa manAI jainadharmavAsita janone karavAmAM AvI che. temanA vyApAro ane karmAdAnomAM.. iMgAla karma aMgAraka karma vananA lAkaDAnA kolasA pADavAnA vana karma - vanono nAza karI imAratI lAkaDAo vecavAnI sphoTaka karma bhUmimAM khanana karI khANakAmanA khanijo, kruDatela meLavavAnI. dagidAvaNayA - vanomAM Aga lagADavAnI jJAnadhArA - 161 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradaha talAya zoSaNayA - sarovara, draha (jaLAzaya), taLAvanuM pANI kheMcI tene sUkavI devAnI. pravRttiono tyAga karavAno jene AcArano saMdeza paryAvaraNane ane jIvasRSTinA akhaMDitapaNAne jALavI rAkhavAno uddeza dharAve che. vAyunA pradUSaNanI vAta karIe to sTIma eMjina sattaramI sadImAM zodhAyuM. bIjI tarapha vanono vinAza eTalI jhaDapathI thayo. oksijananuM pramANa havAmAM hovuM joIe te satata ghaTatuM gayuM. Ane samAMtara eka ghaTanAnuM bayAna jaina sAhityamAM jovA maLe che. Adi purANamAM kRtrima ArAnA cheDAnA bhAge kalpavRkSonA nAzanA pariNAmo kevAM hatAM tenuM varNana Ave che. vartamAna audyogikaraNa ane zaherIkaraNamAM sauthI moTo bhoga vano, phaLadrupa khetInI jamIno, pazuone gocara vistArono levAmAM Ave che. bhArata jevA deza mATe 40% vistAra vanathI AcchAdita hovo joIe. kamanasIbe, pepara upara te 27% che ane kharekhara to 10% paNa ocho che. vano che paNa eTalAM gADha rahyAM nathI. dara varSe temAMthI 5 lAkha hekTarsa jamInano vanavistAra ghaTI rahyo che. ane tene kAraNe vividha duSpariNAmo jevAM ke bhUmialananI ghaTanA araNanA vistAramAM vadhAro, varasAdamAM ghaTADo ane kamosanI havAmAna vagere vadhatA jAya che. tApamAna satata vadhI rahyuM che, glesiara ke himanadIo ogaLI rahI che. baraphAcchAdita zikharonI saMkhyA ghaTI rahI che. jamInanuM upaluM paDa ghasAI rahyuM che. phaLadrupatA ghaTI che. AvI ja paristhiti che vatte aMze duniyAnA badhA ja dezomAM pravartI rahI che. phakta mAnavajagata mATe nahi, samasta jIvasRSTi sAme pradUSaNano paDakAra AvI rahyo che. nagaro moDI sAMje kALA dhummasa (Smog)thI chavAI rahyA che. kyAMka kyAMka esiDa reIna - tejAbI varSA paNa thAya che. so, ane No, vadhatAM ane bannenuM hAIDrolisisa thatA AvI ghaTanA bane che. chellA (jJAnadhArA) 162) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacAsa varSomAM thayelA aNu dhaDAkAone kAraNe reDiyo ekTiviTI vAtAvaraNamAM prasaratAM, varasAda mAraphata pANImAM bhaLatA, vanaspatinA mULamAM sIMcAtA, phUDa ceIna dvArA mAnavI ane prANIonA vividha bhAgomAM bhegI thatI rahI che ane jIvaleNa rogonuM kAraNa bane che. jamInomAM thato pheraphAra paNa tenA vaDe thato hovAnuM mAnavAmAM Ave che. dhvaninuM praduSaNa paNa odyogikakaraNa ane havAI musApharInI dena che. UMcI tIvratAvALo avAja phakta akaLAvI mukato ja nathI paNa tenA satata zravaNathI mAnavInI vartaNuMka ane bhAvAtmakatAmAM pheraphAra noMdhAyela che. prakAzanuM pradUSaNa paNa aMdhakArane tenA pUrNa svarUpamAM pAmavAmAM aMtarAyarUpa che. amAsanA sAcA darzana have thatA nathI! A banne prakAranA praduSaNo jIvasRSTinI sthiratA (biospherical stability) para nakArAtmaka asaro UbhI kare che. eka samartha jainAcAryae A ja vAtane jarA judI rIte raju karatA jaNAvyuM hatuM ke ahiMsA prANImAtranI hinaiSiNI mAtA che. ahiMsA zabda niSedhAtmaka che paNa tenA mULamAM aneka vidheyAtmaka dhyeyo, aneka kriyAo nihita che, jeno sAMprata paryAvaraNIya bAbato sAthe gADha saMbaMdha che. ahiMsAnI dRSTi AdAnapradAna ane "jIvo - jIvavA do'nI manovRttine protsAhita kare che. te prakRtimAM rahelI prANIsRSTi, vanaspati tathA anya jaivika saMpadA upara adhikAra jamAvavAnA AdhAra para nahi paNa vizvanuM saMtulana jALavavuM joIe evA eka mAtra Adarzane varelI che. paryAvaraNavijJAnamAM eka zabda che - Biotic Community. teno artha e pramANe ApavAmAM Ave che ke - eka ja prAMta ke eriyA (manuSyakatA nahi, prakRtinI sAmya-vaiSamya para AdhArita)mAM sAthe rahetA vRkSo, anya vanaspati, prANIo ane manuSyo, sukSma jIvo ke mAikrobsa eka AkhuM sacetana taMtra UbhuM kare che. A taMtramAM paspara kriyA ke inTarekazana jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ orgenijhama race che. te koI ataMtra (keaTTika-astavyasta) saMgrahasthAna rUpe tyAM rahetA nathI. teo ekabIjA sAthe pratyakSa ke parokSa rUpe saMkaLAyelA rahe che. sthAnika havAmAna, AMtarika bhUmigata jala srota, te eriyAnI bhUmi ane teno itihAsa paNa A bAyoTika komyuniTI sAthe saMvAda race che. badhuM saMbaMdhathI joDAyeluM che. tyAMnI havAmAnanI khAsiyata e nakkI kare che ke jamIna kevA prakAranA khaDakanA vighaTana (disinlegration) thI banelI che ane kevA prakAranA jIvonI vasAhato ke kolonI kyAre ane kyAM vasaze ! A komyuniTI satata AsapAsanI acetana paristhiti sAthe paNa prakriyA kare che. Ama A AkhI pRthvI para aneka saMkulo ke Comphxec racAyelAM che. A saMkulo dvArA Genetic libraryo UbhI thaI che. A eka evI lAibrerI che. jemAM lAkho prajAtio alaga alaga janInovALAM jIvasamUho ane tethI vaividhyapUrNatA - Biodiverityno kalpa racavAmAM Ave che. hajAro dhAnyonI vividha jAto, jaMgalI vRkSonI lAkho prajAtio ane prANIonI nasla ke aulAda astitva dharAvatI hatI paraMtu A vaividhyano nAza karI mAnavI phakta potAne anukULa Ave tevI paristhitinuM nirmANa karavA mArga che. jainadarzana A Bio diversity jIvavaividhyanI rakSA mATe ane mAnavInI A TUMkI dRSTine sudhAravA mATe prayatna kare che. zrI bhagavatIjI sUtramAM kahyuM che tema puDhavikAiyA savve samavedaNAM samakiriyA pRthvInI jema badhAM ja kAryone sarakhI saMvedanA hoya che. jJAnadhArA - Gei 164 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e ja jainadarzananAM vaijJAnika tathya nA korA || E - DRY 'ka - pravINabhAI zAha, (amadAvAda sthita jainadharmanA vidvAna abhyAsu, aneka paryuSaNa vyAkhyAnamALAmAM dezavidezamAM vidvattApUrNa pravacana Ape che ane jaina dharmanA vividha viSayo upara lekho lakhe che.) kharekhara to chellA saikAmAM vijJAne je haraNaphALa bharIne aneka kSetromAM AviSkAro karyA che, bhautikazAstra, rasAyaNazAstra, jIvazAstra, zarIrazAstra, gaNitazAstra, tabIbI kSetre tathA bhUgoLa-bagoLa kSetramAM vikAsa sAdhyo che. avakAzI grahonA saMzodhano karyA che tenAthI to AdhyAtmika RSimunioe pragaTa karelAM rahasyonI tArkika ane vaijJAnika sAbitIo siddha thayelI che. zruta sAgara jevA jena darzananA tattvajJAnanA viSayomAM punarjanma, jAti smaraNazAna, avadhijJAna, kevaLajJAna, karmavAda, AtmAnI svataMtratA, AtmA ane zarIrano bheda, padArtha vijJAnamAM aNu - paramANu - vargaNAonI carcA, kArpaNa vargaNAnuM svarUpa, vizvanuM cauda rAjaloka saMbaMdhInuM svarUpa, devalokanuM varUpa, utsarpiNI avasarpiNI kALamAM thayelA jIvonA AyuSya, kALanuM varUpa, gaNitanI saMkhyAo ane zUnya saMkhyAnuM ravarUpa, jaina bhUgoLanA nakazAnuM varNana vagere aneka bAbatomAM vaijJAnika saMzodhanoe je abhUtapUrva siddhio prApta karI che. te jANI AnaMda ane Azcarya thAya che ane sarvazanAM vacanomAM ApaNI zraddhA majabUta banAve che. Apa samajI zako cho ke A badhA viSayanuM vaijJAnika vizleSaNa ApaNA nibaMdhanI maryAdAmAM rajU karavuM azakya che paNa jaina Agama graMthomAM saMzodhana karatA khAtrIpUrvaka kahI zakAya zAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke AvA atindriya padArthonI carcA vaijJAnika saMzodhanothI sacoTa pUravAra karI zakAya che. ahIM meM mukhya viSayomAM vaijJAnika saMzodhanoe karelA tAravelA satyothI jainadarzananA padArthone siddha karavAmAM maLatI puSTino ullekha karyo che. koI paNa bAhya sAdhana sAmagrI vinA, mAtra Atmazuddhi dvArA prApta karela jJAnanI AMtara zaktinA baLe ja, kevaLa vizvakalyANa arthe jJAnIoe jagatane jaNAvelAM AvAM aneka satyo sadIo pachI, prayogothI siddha hakIkatonA AdhAre Adhunika vijJAnane Akhare svIkAravAM paDyAM che. jJAnIo kaMI paNa bAhya sAmagrI vinA paNa sRSTinA aMtarastalamAM bharela gUDha rahasyo joI zakyA hatA. enA vadhu ne vadhu purAvAo vijJAna pote ja dinapratidina ApI rahyuM che. Aje thaI rahelAM vaijJAnika saMzodhanomAM UMDA utaryA vinA, ApaNA nityanA jIva vyavahAramAM paNa AnI sAbitI jAgRta mANasane maLI zake che. jainadarzana arthAt jaina vijJAnane Adhunika vijJAna sAthe khUba ja meLa maLe che. alabatta, jainavijJAna kharekhara guNAtmaka che ane te tIrthaMkara paramAtmA dvArA kathita che, jyAre Adhunika vijJAna mahadaMze parimANAtmaka che, AInsTAIna 'vijJAna ane dharma' nAmanA temanA lekhamAM kahe che : dharma vinA vijJAna paMgu che vijJAna vinA dharma aMdha che. A ja kAraNe bhUtakALanA DaoN. openahAImara jevA prakhara vijJAnIo tathA vartamAnakALanA DaoN. abdulakalAma AjhAda, DaoN. haragoviMda khorAnA, DaoN. helIsa oDAbAsI jevA vijJAnIo IzvaramAM zraddhA dharAve che. vanaspatimAM jIva che aDhI hajAra varSa pahelAM, bhAratanA ArSadRSTA bhagavAna mahAvIre, sAmAnya vAta kahetA hoya tema, bhAkheluM ke vanaspatimAM paNa jIva che ne tene sparzatA duHkha thAya che A hakIkatane vijJAnajagatamAM tyAre sthAna maLyuM, jyAre kreskogrApha sara jagadIzacaMdra bojhe zodhyo. AnuM vizeSa vivecana graMthomAM jovA maLe che. jJAnadhArA - 166 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punarjanma : vaijJAnika saMzodhano ane prayogo dvArA phalIta thatA AtmAdehano bheda ane karmavAdanI sAbitI eDragara kesInA aDhI hajAra lAIpha rIDIMjhe ApelA sacoTa purAvAo tema ja punarjanma viSayaka yunivarsiTI kakSAe thaI rahelA saMzodhanoe, amerikAmAM temaja jagatabharamAM punarjanmanA siddhAMtane prasthApita karI dIdho. "eja-rIgrezana" dvArA e sAbita thAya ke vyaktinA jJAnano AdhAra deha nathI, dehathI svataMtra astitva dharAvanAra koI juduM tattva dehamAM che, ane dehanA nAza sAthe e tattvano nAza thato nathI. AtmAne potAnI abhivyakti mATe eka zarIra kAryakSama na jaNAya to te e kAryane anurUpa anya zarIra zodhI le che. AtmAne potAnI hayAtI mATe zarIranI jarUra nathI, paNa te mAtra abhivyakti mATe zarIrano sAtha zodhe che. A viSayanAM aneka dRSTAMto pustakomAM jovA maLe che jenI vejJAnika rIte sacoTa khAtrI maLelI che. atIndriya jJAnazakti mATe jenA paribhASAmAM avadhijJAna, virbhAgajJAna ane mana:paryajJAna zabdo pracalita che. vibhaMga ke avadhijJAna vaDe koi paNa vastunuM, sthaLa ke kALanA pratibaMdha vinA, jJAna thaI zake che. mana:paryavajJAnathI bIjAnA manamAM vicAro jANI zakAya che. bhagavAna mahAvIranA ziSyomAMthI teraso munione avadhijJAna ane pAMcasone mana:paryavajJAna prApta thayAno ullekha che, jyAre vartamAnamAM jena sAdhakavargamAM AvI atIndriya jJAnazaktino ughADa koIne bhAgye ja thato jovAmAM Ave che. taTastha ane satyazodhaka manovRtti rAkhIne potAnI sAdhanAnuM anveSaNa karI jaina sAdhakoe Ama thavAnuM kAraNa zodhI kADhavuM joie. jenadarzanakAroe pAMca jJAnanA prakAra matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevalajJAnanuM vizuda varNana aneka Agama graMthomAM kareluM che temAM "avadhijJAna' nAM lakSaNo vismayajanaka ke kalpokalpita lAge evA che paNa AjanA Internet / Email nAM jamAnAmAM avadhijJAnanI zAstromAM varNavelI vAtomAM have tatha dekhAya che. je padArthone varNa - gaMdha - rasa - jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2 , Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sparza AkAra vagere hoya, je pAMceya IndriyonA viSayathI anubhavAya te padArthane jaina darzanakAro rUpI padArtha kahe che ane maryAdAmAM rahIne kSetrathI kALathI amuka chatAM asaMkhya rUpI padArthone pratyakSa joI jANI zake te avadhijJAnanI labdhi che. Aje Email thI mAIlo dUrathI AvatA samAcAro saMdezAo ghare beThA eja paristhitimAM ApaNe joI zakIe chIe, samajI zakIe chIe. seTelAITanI madadathI Tv. viDiyo upara mAIlo dUra banatA banAvo eja kSaNe ApaNI hAjarImAM banatA hoya ema Aje joI zakAya che. mobAIla phonathI mAIlo dUra rahelI vyakti sAthe vAtacIta karI zakIe chIe. vijJAnanI A camatkArika vAto thoDAM varSo pUrve gAMDA mANasanI vAto lAgatI, cakrama jevI vAto lAgatI paNa Aje roja - barojanA jIvanamAM e sahaja pravRtti banI gaI che. ema avadhijJAnathI AtmA traNe lokanA rUpI padArtho joI zake che evI zAstravAtomAM have zraddhA bese che. A jJAna koI paNa IyinI madada vinA thAya che tethI, A zaktine Adhunika parAmanovijJAna nAma ApyuM che : "eksTrA sensari parsezana I.esa.pI. aMgrejImAM sAmAnyarIte Ane mATe kleravoyansa', "Telipathi' ane InTayuIzana' zabdo pracalita che. AnA saMbaMdhomAM thaI rahelAM saMzodhanoe batAvI ApyuM che ke mAnavI, Aja sudhI vijJAna mAnatuM AvyuM che tema, mAtra bhautika tatvano banelo nathI. A saMzodhanonA pramukha saMcAlaka zrI je.bI. rahAIna lakhe che ke, mAnavI atIndriya jJAnazakti dharAve che, e have eka nirvivAda hakIkata banI cUkI che. A viSayamAM chellA pacIsa varSothI niraMtara saMzodhana thaI rahyuM che..... jenA pariNAme keTalIka zodho thaI zakI che, je krAntikAraka che. I.esa.pI." - atIndriya jJAnazaktinI jema punarjanmanA viSayamAM paNa parAmanovijJAna (perAsAIkolojI) dvArA vyApaka saMzodhano thaI rahyAM che, jenAM pariNAmoe punarjanmamAM na mAnanArA pazcimane khaLabhaLAvI mUkyuM che. jyAM dhArmika mAnyatAe paNa punarjanmane svIkRti nathI ApI evA e jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcimanA dezomAM paNa, A saMzodhanonAM nizcayAtmaka pariNAmonA kAraNe, have punarjanmano siddhAMta jhaDapa-bhera mAnya banI rahyo che. hiMdamAM paNa, jayapura yunivarsiTInA perAsAyakolojI vibhAga dvArA, DaoN. benarajIdvArA AvuM sazodhana hAtha dharavAmAM AvyuM hatuM. e vibhAge pUrvajIvananI smRti jene thaI hoya evA pAMcasothI vadhu keso ekatra karyA hatA. DaoN. benarjInI jema, amerikAmAM varjIniyA yunivarsiTInA perAsAyakolojI vibhAganA DaoN. IAna sTIvansana paNa punarjanma aMge saMzodhana karI rahyA che. jemAM punarjanmano saMketa maLato hoya evA bAraso kesa emanI pAse noMdhAyela paDyA che. temAMnA basothI vadhu kesanI cakAsaNI teo sAthIo dvArA ke jAte karI cUkyA che. jemAMthI cUMTelA kesonA vistRta ahevAlo sthaLa para jaI karAyelI purAvAonI talasparzI cakAsaNI ane sAkSIonI jhINavaTa bharI tapAsanI savistara vigato sAthenA daLadAragraMtho yunivarsiTI presa opha varjIniyA taraphathI prakAzita thayelA che. viziSTa labdhionI zAstrIya vAto - bALakomAM jovA maLatA AvA Atmika guNavikAsanA, bauddhika pratibhAnA ke kAvya, saMgIta, nRtya Adi lalita kaLAomAM pAraMgatatAnAM dRSTAMto eka vAta bulaMda svare kahI jAya che ke jIvanamAM vyaktie je guNo prApta karyA hoya ke zaktio vikasAvI hoya teno lAbha kAyA badalAyA pachI, anya janmamAM, paNa tene maLe che. henrI phorDane ema kahetA TAMkavAmAM Ave che ke, 'punarjanmanI zodhe mArI avasthatA dUra karI, meM nirAMta anubhavI, mane lAgyuM ke jIvana bhale rahasyabharyuM rahyuM, paNa temAM vyavasthA ane pragati rahelAM ja che. tyArathI jIvanamAM rahasyanA ukelanI zodhamAM anyatra phAMphAM mAravAnuM meM choDI dIdhuM che.' jI.pI. bIDara nAmano eka amerikana chokaro cAra varSanI vaye gaNitano khAM banI cUkyo hato, ane kompyuTara'nI jhaDape moTI moTI rakamanA dAkhalA gaNI batAvato! AyarlenDano viliyama hemilTana, zALA jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA - 169 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zAba, mahAzALAno uMbaro caDhyA vinA ja, bAra varSanI vaye ja saMgIta, citrakAma vageremAM asAdhAraNa buddhipratibhA batAvanArA AvAM bALakonA dAkhalAo ApaNe avAranavAra sAMbhaLIe chIe. mAtra soLa varSanI uMmaramAM ja jJAna, yoga ane bhaktino triveNIsaMgama sAdhatA "amRtAnubhava' ane gItAnI prathama haroLanI TIkAomAM sthAna pAmatI "jJAnezvarInI racanA karanAra saMta jJAnadeva, nava varSanI vaye ja rAmAyaNa ane mahAbhAratanI saMkSepamAM padyamAM racanA karanAra, jIvanamAM koI sAdhanA karyA vinA, vidyArthI avasthAmAM AtmasAkSAtkAra pAmanAra zrI ramaNa maharSi jevA AdhyAtmika jagatanA sitArAonAM nAmo paNa A saMdarbhamAM ullekhanIya che. dIrgha kALanA puruSArtha vinA je saphaLatA ane siddhio prApta thavI saMbhavita nathI te bacapaNamAM ja, ke A jIvanamAM tevA koI prayatna vinA, A mahAnubhAvo zI rIte sAMpaDe? zAstramAM viziSTa labdhivALA jJAnI puruSo pAdalaptasUri, vajasvAmI, gautamasvAmI, hIrasUrijI vagerenI viziSTa zaktiomAM zaMkAne sthAna rahetuM nathI. ApaNI vartamAna zArIrika, mAnasika ane AdhyAtmika zaktio ane maryAdAonuM temaja ApaNane prApta thayela kauTuMbika ane sAmAjika paristhitinuM bIja ApaNAM pUrva jIvanomAM ApaNe poSelI vRttio ane pravRttiomAM raheluM che.' devalokanuM varNana Adhunika parAmanovijJAnanA akhatarAonA ahevAlo zAstra karelAM devalokanAM varNano H tyAM rAtri divasa nathI, nitya atyaMta tejasvI prakAza che, dareka devane amuka maryAdAmAM atIndriyajJAna hoya che, jethI te bhUta-bhAvimAM najara nAMkhI zake che, devone AhAra ke UMghanI jarUra nathI hotI, AhAranI IcchA thatAM ja AhAra lIdhA vinA ja tRpti thaI jAya che, AyuSya pUrNa thAya e agAu emane enI khabara paDe che, devone ApaNI jema nava mAsa garbhAvAsa ane te pachI bALa avasthAmAMthI vikAsa pAmatAM pAmatAM jJAnadhArA 170) jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthAe pahoMcavAnuM hotuM nathI, paraMtu tyAM utpanna thatAMnI sAthe ja pukhta yuvAna zarIra prApta thAya che vagere sAthe A hakIkato AbehUba maLatI Ave che ! karmavAdanI sAbitI ApaNA pratyeka vicAra vartananA ApaNane bhogavavA paDatA pratyAghAtonI vizada samaja Apato karmano siddhAMta jaina, bauddha, hiMdu Adi AdhyAtmika vicAradhArAomAM apanAvAyelo che. parAmanovijJAnanAM saMzodhano daramyAna karmanA e siddhAMtane paNa samarthana maLyuM che. 'bIjo janma kyAM levo enI pasaMdagI karI zakAya che kharI?' e praznano 'eja-rIgrezana'nA akhatarAo daramyAna uttara maLyo che ke 'evI pasaMdagI karI zakAtI nathI, paraMtu pRthvI uparanuM pahelAMnuM jIvana ke anya graho upara vacce vItAveluM jIvana vyaktie je rIte gALyuM hoya ene anusAre ja navA jIvanamAM te kayuM zarIra dhAraNa kare ane samAjamAM keTalo mobho dharAve te nakkI thatuM hoya che.' 'hipnoTIka TrAnsa'nI madadathI eka hajArathI ye vadhu vyaktionAM pUrvajIvanono abhyAsa karyA pachI DaoN. elekjhAMDara kenane noMdhyuM che ke, gata janmamAM Acarela koI duSTa kRtyanA badalAmAM te vyakti, kriyApratikriyAnA A niyamanA kAraNe, A jIvanamAM kevI rIte duHkhI thAya che te darzAvIne, A abhyAsa, prakRtitaMtramAM atyaMta vyApaka arthamAM pravartatA adala nyAyanI vAta kahI jAya che. keTalAya mANaso nathI samajI zakatA ke, temanA mAthe uparAuparI aneka Apattio kema trATakyA kare che? emanA gata janmomAM najara nAkhatAM jaNAya che ke emaNe pUrve krUra karmo karyA che. jyAre koI Aje game tema varte che to ya enA pAsAM pobAra ja najare paDe che, gata janmomAM eNe karela koI satkAryanuM puNyakarmanuM e InAma na hoI zake ? eja rIgrezananA saphaLa prayojaka ane punarjanmanA siddhAMtanA prakhara puraskartA DaoN. helana vAmbAka temanA pustaka (Life before Life) mAM kahe che : 'mArAM saMzodhananAM pariNAmo parathI kahuM to, gata janmonA saMbaMdho 'lohInA jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 171 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbaMdho' karatAM ghaNAM vadhAre gADha che.' ane AvA abhiprAyo mAtra pazcimanA zodhako-saMzodhakonA ja che evuM nathI, "lokhaMDI paDadA pAchaLa chUpAyelA rahetA raziyAmAM paNa punarjanma viSayaka zodhakhoLa thatI AvI che. raziyana vaijJAniko jemane bahumAnathI jue che te mosko sthita saMzodhaka mahilA vAravArA IvAnove tAravyuM che ke mAtra sukha duHkhanA kAraNa zodhavAmAM ja nahi, vyaktinI Tevo, svabhAva ane abhAnapaNe karAtI ceSTAo pAchaLanA kAraNo samajavAmAM paNa eja - rIgrezana sahAyaka bane che. kvaoNnTama siddhAMtanA sthApaka mahAna vijJAnI meksa plenka kahe che : caitanyane huM mULabhUta tarIke gaNuM chuM. dravyane cetanyamAMthI nigamana thayeluM tattva mAnuM chuM. ApaNe caitanyanI pele pAra jaI zakatA nathI." bhAratanA prasiddha vaijJAnika DaoN. rAjA rAmannA paNa AvuM ja mAne che : "vijJAna tenI adbhuta zaktio vaDe pragati karatuM rahe to paNa tAttvika prazno rahevAnA ja che ane ApaNe (vaijJAnika daSTie) suspaSTa uttare kadApi nahi pahoMcI zakIe. AthI ApaNe tattvajJAna athavA dharma vagara kadApi jIvI zakIe nahi. jo ke samaya jatAM te judAM nAma dhAraNa kare evuM bane." padArtha vijJAna vijJAnano ane jaina dArzanika graMthono eka sanAtana niyama che ke AkhA brahmAMDamAM dravya (pula)no jaththo ja che ane te haMmezAM acaLa ja rahe che. vaLI bIjuM kAraNa e che ke jena dharmagraMtha zrI bhagavatI sUtra athavA zrI vyAkhyAprajJaptisUtra athavA zrIvivAhapati nAmanA pAMcamA aMgamAM AjathI lagabhaga 2600 varSa pUrve jenonA covIsamA tIrthaMkara zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra svAmIne prathama ziSya gaNadhara zrI IndrabhUti gautame prazna karyo che. he bhagavan! paramANu pugala e samayanA lokanA pUrva caramAMtathI | cheDAthI pazcima caramatamAM, pazcima caramAMtathI pUrva caramatamAM, dakSiNa caramAMtathI uttara caramatamAM, uttara caramAMtathI dakSiNa caramatamAM, uparanA caramAMtathI nIcenA caramatamAM, nIcenA caramAMtathI uparanA caramatamAM jAya? jJAnadhArA 172 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyuttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! hA, paramANu pudgala eka samayamAM lokanA pUrva caramAMtathI pazcima caramatamAM yAvatuM nIcenA caramAMtathI uparanA caramatamAM jAya che. prAcIna jainadArzanika sAhitya tathA taMtravijJAna dhvanine kaNavarUpe ja svIkAre che, eTaluM ja nahi paNa tenA raMgo paNa teo darzAve che, te sAthe pazcimanA arvAcIna sAhityamAM pazcimanA be - traNa vyaktioe dhvaninA varNa | raMga joyA che tevo ullekha prApta thAya che. to zrI azokakumAra datta jevA, jeone A prakAranI kudaratI bakSisa hoya che, teone atyAre paNa dhvaninA raMgono anubhava thAya che. zrI datta pote, "bhArata hevI IlekaTrIkalsa limiTeDamAM enjiniyara che tethI teoe potAnA thatA anubhavonuM vizaSTa vaijJAnika paddhati pramANe pRthakkaraNa karavAno prayatna karyo che ane pratyeka akSarano varNa nizcita karavA mATe bhAre parizrama lIdho che. gaNita vijJAna vargamULa saMbaMdhI eka khyAla pAyathAgorasanA kahevAtA prameyamAMthI utpanna thayo. ahIM "kahevAtA' zabdano prayoga karavAnuM kAraNa eTaluM ja che ke pAyathAgorasanA janma pahelA sadIo pUrve bhAratamAM pAyathAgorasanA A prameya saMbaMdhI prAyogika jJAna hatuM ja. jainonA pistAlIza AgamazAstro paikInA gaNitAnuyoga saMbaMdhita sUryaprajJapti, caMdraprajJapti, jaMbudvIpaprApti vagere je tenA mULa | asala varUpamAM I.sa. pUrve 557 thI 227 sudhImAM bhagavAna mahAvIra dvArA bolAyela mAnavAmAM Ave che, temAM vargamULane karaNa prakriyAnA nAmathI oLakhavAmAM AvyuM che ane teno pracura mAtrAmAM upayoga karavAmAM Avyo che. eTaluM ja nahi 7 nA pULa mUlya tarIke Jio nA vyApaka prayoga paNa karela che. zrI vIrasena nAmanA jainAcArya ja nA sthAne 355/113no paNa upayoga karyo che. je Adhunika gaNitamAM bhAratIya gaNitajJa zrInivAsa rAmAnujane cheka ogaNIsamI sadImAM zodhyuM. jJAnadhArA (173) (jaina sAhitya jJAnasatra-2 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNA ciraparicita aMko ane zUnya tathA dazAMza paddhati (Decimal system) nI zodha, upayoga ane tenI nakkara svarUpamAM sthApanA vagere I.sa. pUrve 400 thI laIne I.sa. 400 sudhImAM thaI che, ema AjanA saMzodhako mAne che. te jamAnAmAM bhUmitine kSetra gaNita (Field Arithmetic) kahevAmAM AvatuM hatuM ane aMkagaNitane dhUli gaNita ke karma athavA pATI gaNita kahevAmAM AvatuM hatuM. AzcaryakAraka paraMtu satya hakIkata e che ke bhAratIya gaNitamAM cheka zarUAtathI 10 ne gaNatarInA pAyA (base) tarIke levAmAM Avyo che. lakhavAnI paddhati zarU thaI e pahelAM ja 10nA pAyAvALI ghaNI moTI saMkhyAono bhAratIya prajA upayoga karatI hatI ane te A pramANe hatI. eka (1) daza (10), sahastra (1000), ayuta (10,000) vagere parArdha (1,000,000,000,000,000,000) eTale eka upara 18 mIMDA sudhInI saMkhyAo che. lalita vistara' nAmanA eka prAcIna graMthamAM 10nA pAyA base vALI saMkhyA jovA maLe che. te graMtha prAyaH Isa. pUrve 100 varSe racAyela che. jaMbudviIpano paridhi kADhavA mATe jaMbudvIpanA vyAsa (viSkalpa)no varga karI tene 10 vaDe guNI vargamULa kADhavuM. ane te ja jaMbudvIpano parithi gaNAya che. tene sUtrAtmaka rIte nIce pramANe lakhI zakAya. parithi /10 (viSkalpa) ...... (1) Adhunika gaNitazAstramAM vartuLano pariSi kADhavA mATe nIcenuM sUtra vaparAya che. paridhi 2 trijyA ............ (2) sUtra -1 ane sUtra - 2 sarakhAvatAM 1 = 10 Ave che. eTale 1 = 3.1622776 lagabhaga Ave che. uparanI rIta pramANe kADhela jaMbudvIpanA parithine viSphalma (vyAsa) nA cothA bhAga eTale ke trijyAnA aDadhA bhAga vaDe guNatAM gaNitapada eTale ke jJAnadhArA 174) jainasAhitya jJAnasatra-2) Jaint Education International Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetraphaLa Ave che ane te sUtrAtmaka rIte nIce pramANe lakhI zakAya. vartuLanuM kSetraphaLa = parithi x viSkalpa! 4 eTale ke viplabha viSkarbhara x viSkabha/4 10 vikharbha x viSkalpa. 4 atyAre bhUmitimAM paNa vartuLanuM kSetraphaLa kADhavA nIcenuM sUtra vaparAya che. vartuLanuM kSetraphaLa = (tri) XT pahelAM batAvyuM tema ahIM paNa da nI kiMmata 10 Ave che. zvetAMbara paraMparAmAM lagabhaga badhe ja = 10 levAmAM Ave che. jyAre digabaMra paraMparAmAM 1 nI kiMmata vividha prakAranI jovA maLe che. triloksAra graMthamAM = levAmAM AvyuM che. ahIM n = 31604938271 Ave che. A uparAMta trilokasAra graMthamAM nI kiMmata 3 ane 10 paNa darzAvelI che. je ghaNI skUla che. bhakSyAbhaDhya vicAra jaDavastu ane cetana vastunI vacamAM paNa eka sthiti hoya che. A vacalI sthitimAM nirjIva zarIra athavA vRkSa-choDa uparathI chUTAM paDelAM phUla, pAMdaDAnI hoya che. teo sauprathama bhUrA, pachI pILA ane chelle lAla kaNo bahAra pheMke che, tyArabAda te saDavA lAge che. zvetAMbara mUrtipUjaka saMpradAyanA sAdhu-sAdhvIomAM AhAra bAbatamAM eka niyama evo che ke koI paNa pAkAM phaLa vagere samAryA pachI ke teno rasa kAyA pachI be ghaDI arthAt 48 miniTa pachI ja teo grahaNa kare che. teonA A niyamanuM rahasya zrI dattanA anubhavothI khulluM thAya che. sAmAnya rIte ApaNe ema mAnIe chIe ke pAkAM phaLone samAryA pachI turata ja te nirjIva thaI jatA nathI, paraMtu jyAM sudhI bhUrA kaNo saMpUrNa rIte nIkaLI na jAya tyAM sudhI te prAyaH sajIva hoya che ane pILA kaNonA utsarjana daramyAna jJAnadhArA (175) (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te nirjIva to hoya che ja paraMtu kITANuthI vyApta hota nathI. jyAre lAla kaNonuM utsarjana thAya che tyAre temAM kITANuo (bekTIriyA) vagereno temAM praveza zarU thaI cUkyo hoya che eTale ja e be paristhiti vaccenI paristhitimAM ja sAdhu - sAdhvIne te levA yogya hoya che. vaLI ThaMDAM sthAnomAM paNa bhUrA kaNo adhika pramANamAM hoya che. phrija tenuM jvalaMta udAharaNa che ane eTale ja phrija ke evAM sthAnomAM phaLa vagere lAMbA samaya sudhI tAjAM rahe che. sajIva rahI zake che ane garamImAM koI paNa phaLa vagere jaldI saDI jAya che ane bagaDI jAya che kAraNa ke garamImAM teo khUba jhaDapathI zaktikaNone bahAra pheMke che. barapha nIce daTAyelA, mAnava mRtadeho ke mRta prANIo hajAro varSo sudhI evAM ja tAjAM rahelA dAkhalA noMdhAyelA che. te paNa A vAtane puSTa kare che. manuSyonA AbhAmaMDaLanI bAbatamAM niSNAtono evo abhiprAya che ke koIpaNa roga zarIramAM praveze, tenA traNa mahinA pUrvethI AbhAmaMDaLamAM roganI asara AvavA lAge che. eTale kirtiyana phoTogrAphI dvArA levAyela AbhAmaMDaLanA phoTogrAphsanA parIkSaNa dvArA rogane jANI tenA upacAra karI rogane zarIramAM pravezato aTakAvI zakAya che ane nIrogI banI zakAya che. alabatta, tyAre paNa roga sUkSma svarUpe to zarIramAM pravezI gayo che. mAtra sthUla svarUpe teno ArvibhAva thayo hoto nathI. A zakti utsarjana dareka sajIva padArthamAMthI thAya che. e kharuM, paraMtu tenA prakAra ane jaththAno AdhAra te te sajIva padArthanI zArIrika, mAnasika ane AdhyAtmika utkrAMti upara che. sAthe sAthe te te sajIva padArthanA AtmAne lAgelA zubha ke akSuba karmo tathA AtmAnI zaktine AvaraNa karanArAM karmo keTalA pramANamAM dUra thayA che? tenA upara paNa teno AdhAra che. A badhA ja ghaTako kevaLajJAnI tIrthaMkara paramAtmAmAM sauthI vadhu pramANamAM hoya che, tethI teonI jaivika vIjacuMbakIya zakti uttamottama prakAranI tathA uccatama jaththAmAM hoya che. jJAnadhArA 176 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkara bhagavaMtonI viziSTatA jemAM AtmAne zubhakarmanA vadhumAM vadhu udaya hoya tema tenI jaivika vIjacuMbakIya zakti vadhumAM vadhu hoya che. tIrthaMkara paramAtmAe pUrvabhavamAM zubhakAryo ane zubhabhAva dvArA sauthI zreSTha ane sauthI viziSTa puNyAI dharAvatuM tIrthaMkara nAma karma bAMdhela hoya che. teno udaya tathA tenI sAthe saMbaMdha dharAvatAM anya zubhakarmo ati ugrapaNe udayamAM Ave che. tethI teonI jaivika vIjacuMbakIya zakti sauthI vadhu hoya che. A A zaktithI vAtAvaraNa khUba ja zaktizALI banI jAya che, zaktine manuSyo ke anya prANIo jhIlavA mATe samartha hotAM nathI, jhIle to teone lAbha karatAM nukasAna thavAno vadhu saMbhava rahe che, athavA to prabhunI uccatama zaktino lokone vadhu samaya lAbha maLe, te mATe tIrthaMkara paramAtmAnI ucca jaivika vIjacuMbakIya UrjAne pRthvImAM utArI devA mATe devo suvarNakamaLanI racanA kare che ane prabhu tenA upara paga sthApana karI vihAra kare che. ApaNe sAmAnya rIte joIe chIe ke gaganacuMbI ImArato upara eka tAMbAno tAra UMce mukavAmAM Ave che, jeno bIjo cheDo jamInamAM utArelo hoya che. tenuM kAraNa e che ke comAsAmAM vAtAvaraNamAM rahela vIjaLInA bhAre dabANane te tAra grahaNa karI jamInamAM utArI de che. tethI AjubAjumAM bIje kyAMya vIjaLI paDatI nathI. basa, A ja siddhAMta upara devo prabhu mATe suvarNakamaLanI racanA karatA hoya. tethI suvarNa kamaLa dvArA prabhunI e zakti pRthvImAM UtarI jAya che. jenA prabhAve prabhu jyAM jyAM vihAra kare che, tyAM tyAM cha mahinA sudhI koIpaNa prakAranA roga, duSkALa, ativRSTi, anAvRSTi, macchara, mAkhI, pataMgiyAM, tIDa vagere kSudra jIva jaMtuonA upadrava ke evI koIpaNa prakAranI kudaratI Apattio AvatI nathI. eTaluM ja nahi, paraMtu, e kSetramAM rahela manuSyo ane prANIonI azubha vRttio paNa prAyaH dUra thaI jAya che. jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 177 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kALa - samayanuM svarUpa atyAranA vijJAnIomAM eka vijJAnI mi. kArla segane eka kosmika kelenDara banAvyuM che te ane I.sa. 1979mAM chapAyela DArvinanA vizvaprasiddha pustaka ('Origin of species') mAM Apela cArTamAM kosmika banAvonuM samayAMkana batAvyuM che, te pramANe banAvonA nAmane bAda karatAM, temAM jaNAvela samayagALAno guNottara, jainagraMthomAM jaNAvela kALacakranA avasarpiNIkALanA samayagALAne ghaNo maLato Ave che. prathama jinezvara yugAdideva zrI RSabhadeva prabhunA AyuSya tathA zarIranI UMcAI vagere mATe atyAranA buddhimAna gaNAtA vijJAnIone atizayokti lAge paraMtu jaina kALacakra ane kosmika kelenDarano bArIkAIthI abhyAsa karatAM, te jarA paNa azakya ke asaMbhavita jaNAtuM nathI. atyAre pRthvI upara maLI AvatA mahAkAya prANIonA avazeSomAM DinosoranA avazeSo mukhya che. e avazeSonA AdhAre DinosoranI laMbAI lagabhaga 150 phUTa Ave che ane te DArvinanA cArTa mujaba mesojhoIka (Masozoic) samayamAM thaI gayA. A samaya AjathI lagabhaga 7 karoDa varSa pUrveno mAnavAmAM Ave che. atyAre vijJAnIo evo bhaya sevI rahyA che ke jo vikasita dezo ane vikAzazIla dezo avakAzamAM vAraMvAra upagraho mUkavA mATe ane avakAzamAM prayogo karavA mATe speza zaTalano vadhu paDato upayoga karaze to, sUryamAMthI AvatA, manuSya ane sajIvasRSTine hAnikartA evAM pArajAMbalI (ultraviolet) kiraNone rokanAra vAtAvaraNanuM uparanuM ojhona vAyunuM stara khalAsa thaI jaze ane sUryanAM pArajAMbalI kiraNothI sajIvasRSTino nAza thaI jaze. sUryamAMthI Agano varasAda thaze ane pRthvIno pralaya thaze. AvuM ja varNana jaina graMthomAM chaThThA ArA mATenuM che. tyAM jaNAvyuM che ke agnino varasAda thaze, mIThuM vagere kSArono varasAda thaze. te varasAda khUba jherI haze. tenAthI pRthvI hAhAkAra karaze. A rIte pRthvIno pralaya thaze. manuSyo vagere divase vaitADhya parvatanI guphAmAM raheze. phakta rAte ja bahAra (jJAnadhArA) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIkaLaze. badhAM ja mAMsAhArI haze. TUMkamAM, vijJAnIoe je bhaya sevyo che te yathArtha che ane tenI AgAhI bhagavAna mahAvIre 2600 varSa pahelAM karelI che. upasaMhAra : A rIte jovA jaie to vijJAna ane adhyAtma, baMne eka sikkAnI ja be bAju che. chatAM eka vAta spaSTa rIte khyAlamAM rAkhavAnI ke vijJAnanI duniyAmAM kazuM ja aMtima satya nathI. jyAre adhyAtmanI duniyAmAM aMtima satya ja mukhya vastu che. vijJAna kyAreya saMpUrNa ane aMtima satya pAmI zakatuM nathI. hA, e aMtima athavA to saMpUrNa satyanI vadhu najIkamAM najIka jaI zake che. paraMtu aMtima satya pAmavA mATe vijJAnanAM atyAdhunika upakaraNo paNa binaupayogI ane binakAryakSama puravAra thAya che kema ke tyAM AtmAnA jJAnarUpI upakaraNano ja upayoga anivArya bane che. ane A jJAnarUpI sAdhana adhyAtmamArga vinA upalabdha ja nathI. tethI vizvanA TocanA bhautikazAstrIo paNa vizvanA sakaLa padArthonA guNadharma ane brahmAMDanI saMracanA tathA anya paribaLono gaNita tathA vijJAnanI madadathI tAga pAmavA prayatno kare che ane prayatnone aMte paNa A vizvanA saMcAlaka baLanI zaktinuM rahasya hAtha na AvatAM, teo Izvara ke karma joi koI adaya sattAno ravIkAra kare che. nAnadhArA) jJAnadhArA (179) 177 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzananAM manovaijJAnika tathyo (jaina darzananA abhyAsu, jaina sozyala grupa pheDarezanamuMbaI 'maMgalayAtrA' sAthe saMkaLAyelA che.) jJAnadhArA GOTAS jagatane jItavuM saheluM che. paNa manane jItavuM duSkara che mANasa saMsAra choDIne sAdhutva svIkArI le to paNa mana teno pIcho choDatuM nathI. mANasanuM mana ja tenA jIvananuM kendrabiMdu che ne e biMdumAMthI ja mANasanA jIvanavikAsanI parikramA zarU thAya che. jagatabharanA manovaijJAnikoe paNa mananA prabhAva vize ghaNI gaMbhIra ne gahana vAto karI che je ApaNe badhA jANIe chIe ke samagra kriyAo mana dvArA ja thAya che ne tenA vize keTalIka jANItI kahevato che. mana vagara mALave na javAya, jevI mati tevI gati, jeNe mana sAdhyuM teNe saghaLuM sAdhyuM. zrImatI bhAratI bhagubhAI zAha jevuM mana tevo vicAra. jevuM anna tevuM mana paraMtu jainadarzanamAM AnuM manovaijJAnika dRSTie kevuM ne kevI rIte mahattva che? jainadarzana zuM kahe che? teno ApaNe ahIM vicAra karIe. anaMtakALanI yAtrAo pUrNa karyA bAda, vartamAna bhave bahu puNyakerA puMjathI zubhadeha mAnavano maLyo che mAnavajanmanI A uttama kakSA ja jIvana sRSTimAMnuM eka sarjana che. je tamAma rIte sakSama che. adbhuta manuSya deha devone paNa durlabha che. tyAre samagra jIva sRSTimAM mAtra manuSya ja eka evo jIva che je potAnI jAtane oLakhI zake che ne potAnI viveka cetanAne AdhAre manane jAgRta rAkhI zake che je vicAro ke vRtti ApaNAM manamAM UbhI thAya che tevI ja pravRtti ne e mujabanuM kArya ApaNe zarIra dvArA karIe chIe. zarIra ane AtmA e be vibhinna che chatAM paNa baMne ekabIjAnAM saMpUrNa puraka thaIne kAryo kare che jainasAhitya jJAnasatra-2 180 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtra jaDa zarIra koI upayoganuM nathI paNa tenI aMdara raheto cetanavaMto AtmA ja hRdayanA dhabakArAno anubhava karAve che ne tethI ja manuSyane sukha duHkhanI lAgaNIo, saMvedanAno anubhava thAya che. jaina darzanamAM ema kahevAmAM AvyuM che ke, mANasanuM mana eka divasamAM sarerAza sAITha hajAra vicAro kare che tana vihAra kare che ne mana vicAra kare che, mana vicare che ane pariNAme vicAro janama le che satata vicAro karavA e manano svabhAva che. ApaNAM samagra jIvananuM sukAna ApaNA mananA hAthamAM che. AtmA-paramAtmAne to koNe joyA che? mAtra mana dvArA ApaNe tene jANIe chIe. mana to caMcaLa che. te ApaNA cittataMtra para eka mahAsattAnI jema rAja kare che manane aMkuzamAM rAkhavAnuM koI rImoTa kaMTrola hajI sudhI zodhAyuM nathI ke jenI vIca dabAvo ne mana kAbUmAM rahe. paraMtu jenadarzanamAM tenI uttama cAvI batAvI che. jo tene barAbara samajIne, jANIne upayoga karatAM zIkhI jaizuM to ApaNo A loka ke paraloka baMne sudharI jaze. mananI zaktine sarjanAtmaka mArge laI javA mATe prabhu mahAvIre banAvelA ahiMsA, aparigraha, anekAMtavAda, satya, tathA tapa, japa, dhyAna va.va. jaina darzanamAM vizeSa prakAre AcaraNamAM mUkavA para bhAra Apyo che. mAnavI mAtra zreSTha che paraMtu tenA bhAvanAtmaka mananA AdhAre ja tenI vANI, tenA saMskAra ja tenI aMtima oLakha Ape che. eka nagaranI bahAra jhUMpaDImAM eka saMta rahetA hatA. temanI sAthe temano ziSya paNa raheto hato jhUMpaDInI bAjumAM ja smazAna gRha hatuM. ne saMtanI jhUMpaDI pAsethI roja smazAna yAtrA nIkaLatI. eka vakhata temanI najIkathI smazAnayAtrA jaI rahI hatI. tyAre kutUhalavaza ziSyae potAnA gurUne pUchyuM, he gurudeva A jenI smazAnayAtrA jaI rahe che te jIva atyAre kyAM gayo haze? gurudeve kahyuM ke, svargamAM. to Ama bIjI koIvAra gurudeva javAba ApatAM ke narakamAM tyAre ziSya pharIthI gurudevane pUchyuM ke, Apa zI rIte A kahI zako cho. saMte javAba Apyo ke, he ziSya huM koi trikALajJAnI nathI ke nathI koi jyotiSazAstrane jANato paNa maranAranI smazAna yAtrAmAM janArA loko maranArA vyaktinA vize tenA sadguNone yAda (jJAnadhArA 181) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyArasa kahyuM che, saupsa, pAkhI karIne raDatAM hoya tyAre lAge che ke te kevA UMca vicAro dharAvato hato ne te manuSyajanma sArthaka karI gayo haze tema lAge che ke koI vyakti manano malina hoya che tyAre tenI smazAna yAtrAmAM AvanAra vyaktio tenI kharAba vRttio vize bolIne tenI TIkAniMdA karatAM hoya che tenA parathI mane lAgatuM ke A mANasa barAbara jIvana jIvyo ja nathI ane tethI jaina dharmamAM paNa vizeSa prakAre mANasanA aMtima samaye paNa tene mananA AdhAre sadgati ke durgati pAme che. jaina darzanamAM ja mAtra dasa tithionuM vizeSa mahattva batAvyuM che, suda-vadanI be bIja, pAMcama, AThama, dasama, agiyArasa, ne caudaza temAM paNa pAMcama, AThama, caudasa, pAkhInA divase loko upavAsa kare che. A tithio ApaNA mAnasika starane khUba prabhAvita kare che. bhAvAtmaka saMvegothI eTale ke mAnasika saMvegothI potAnI jAtane bacAvI bhAva jagatane saMtulita banAve che. tapa dvArA AhAra para saMyama rAkhavAnuM mahattva samajAvyuM. kaMdamULano saMpUrNa niSedha ane tAmasI khorAka paNa nahi ja levo ke vAsI bhojana, dvidaLa thAya tevo AhAra to na ja cAle ne RtunA cakra pramANe ApaNo AhAra paNa vaijJAnika rIte ke jenA darzane hajAro varSo pehalAM batAvyuM che te vizvanA koIpaNa dharmamAM sUkSma rIte batAvyuM nathI. paraMtu vaijJAniko prayogo karyA bAda jene darzanamAM batAvelA siddhAMtone samarthana Ape che jevo AhAra tevo vicAra - jevuM anna tevuM mana. bagaDelo khorAka zarIrane bagADyA vinA na rahe ghaNIvAra enAthI thatuM zArIrika nukasAna evuM amaryAda che ke DaoNkTaro, ke davAo paNa tyAre kAmiyAba na nIvaDe.. A samajane kAraNe mAnavI bagaDelo AhAra tyajI de che, bhale kadAca tene bhUkhyA rahevuM paDe, paNa aphasosa e vAtano che ke zarIra mATe sAvadhAnI dAkhavato mAnavI potAnA dilo-dimAga para kAma, krodha, moha, mAyA, ne vera-jhera, IrSA, rAga-dveSanA bhAvothI manane bagADI nAkhe che. tyAre tenuM jIvana A bhavamAM ja nahIM paNa bhavAMtaramAM anekagaNuM nukasAna karavAnAra bane che. AjanA yaMtrayuganA mAnavInI bhautika doTa tene AMtarika dAridra tarapha (jJAnadhArA) 182) (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghasaDI jAya che manovaijJAnio kahe che ke mAtra buddhithI badhI samasyAono ukela Avato nathI. Adhunika jIvanazailI mAnavInA mana para mAnasika tANa UbhI kare che tenA citataMtrane utteje che ne mANasa sukha-samRddhinI lAlasAmAM svakendrI, svArthI ne daMbha nathI potAne ane anyane chetare che tethI jJAnataMtunA rogono jaldI bhoga bane che. hatAzAno zikAra bane che. he, Atman! vizvanI tamAma sAmagrI, tamAma saMpatti, tane prApta thai jAya to paNa tArA manane aparyApta ja lAgavAnI. kAraNake duniyA nAnI che. mananI IcchAo AkAza jevI anaMta che. manamAM jagatanAM AkarSaNo jeTalA vadhu teTalI IcchAo vegavaMtI banavAnI. IcchA pramANe koIpaNa kArya nahIM thAya tyAre mANasa manathI duHkhI duHkhI thaI pharyA karaze. Ajano buddhizALI mAnava caMdra upara javAmAM saphaLa banyo paNa potAnA ja mana nAmanA graha upara javAmAM niSphaLa banyo che jema makAnane ke ApaNAM gharane AkAra ApavAnuM kAma ArkiTekTa kare che te ja rIte ApaNA mAnavabhavane paramAtmA sudhI laI javAnuM kAma ApaNuM mana kare che. prabhu mahAvIre batAvelA AcAra dharmanuM pAlana karIne manuSya janma zreSTha bane che. jaina darzanamAM kahyuM che ke, mana evam manuSyANAM kAraNa baMdha mokSayoH! mANasanA karmabaMdha ane mokSanuM kAraNa mana che. ne karmabaMdhanA pAMca kAraNo mithyA darzana, kaSAya, avirati, pramAda ane yoga. kaSa + Aya = kaSAya, kaSa eTale saMsAra, Aya eTale vRddhi, saMsAranI vRddhi te kaSAya. jemAM krodha, mAna, mAyA, lobha vi.no samAveza thAya che ne A kaSAyo ApaNa manane tathA te dvArA zarIrane UdhaInI jema korI khAya che. satata basa ekadhArA A bhAvo ApaNA cittataMtrane sAcuM sukha-zAMti prApta karavA detA nathI. prabhu mahAvIra jevA vaijJAnika A duniyAmAM bIjA koi thayA nathI. temane kahelo zabde-zabda satya Thare che. ane teoe potAnA kevaLajJAna dvArA A saMpUrNajJAna jagatane ApyuM che. prabhu mahAvIra eka uttama prakAranA ucca kakSAnA sAyakolojIsTa hatA. AjanA bhaNelA sAikATrIka DaoN. paNa jaina dharmamAM batAvyA mujaba manorogIne jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA - 183 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19: sAravAra ApavA mATe AdhyAtmika mArga apanAvavAnI bhalAmaNa kare che. ne tethI ja Aje vartamAnayugamAM yoga ane dhyAnanI zibiro yojAvA mAMDI che. jainadarzana puruSArthavAdI che. purUSArtha para vadhu bhAra mukyo che. te tethI ja sarva jIvonuM zubha ciMtana, zubha bhAvanAthI kalyANa thAya te hetuthI kAyotsarga (kAussagga) ane dhyAnano AtyaMtara tapamAM samAveza karavAmAM Ave che. Avazyaka kriyAomAM paNa eka kAussagga che. kAussagganI badhI mudrAo yoganI mudrA che. dhyAna yukta kAussaggamAM caitasika parivartano thAya che. jemAM eka che e avasthAmAM magajanA AlphA kiraNono vistAra vadhI jAya che. jethI sUkSma saMvedano grahaNa karavAnI mananI zaktino vyApa vadhe che ane rogapratikAraka zakti vadhe che. dareke dareka vaijJAniko ciMtAne badale ciMtanane uzkerATane badale bhakti, prArthanA karavA kahe che te saMpUrNapaNe vaijJAnika ane tarkabaddha che. jaina darzana nirapavAda rIte buddhigamya che ane vaijJAnika tathyo para AdhArita che. hajAro varSo pUrve jainadarzane je pratipAdana karyuM che. te vartamAnamAM tema ja banI rahyuM che tethI ApaNe tIrthaMkaronI anaMtajJAnavANIne lAkha lAkha vaMdana karIe. A rIte ApaNe vicArIe chIe ke AdhyAtmika taMdurastI, zArirIka ane mAnasika taMdurastI jeTalI ja Avazyaka che. jainadarzana mujaba samatAsamabhAva dhAraNa karanAra viparIta paristhitimAMthI bahAra AvIne paNa acala rahI zake che paNa AjanA bhayabhItabharyA vAtAvaraNamAM rahenAra mANasano AnaMda bIjAnI mUThThImAM baMdha che. aMtaranI prasannatA vagara caherA para sAcuM smita kyAreya AvatuM nathI ne smita vagaranA caherAvALA mANaso svastha hotA nathI. anekanA manane sAcavavAmAM ja mAnavI potAnA manane nahIM sAcavavAnI bhUla karI beTho che. chatAM saravALe zuM maLyuM? hRdaya para hAtha mUkIne pUchI lo ApaNA AtmAne. jaina darzanamAM batAvyuM che ke prabhu mahAvIre A samagra jagatanA lokone eka saMdezo Apyo che ke, 'na IcchAsi' je tuM tArA mATe na Icche, to bIjA mATe paNa Icchato nahIM. manovaijJAnikoe A bhAvanAne badhI naitika vibhAvanAno AdhAra kahyo che. badhA dharmo enA para racAyelA che paNa jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 184 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirbaLa manano mAnavI kaSAyonA vamaLomAM phasAyelo ja rahe che. samudra zAMta che temAM koI lahara nathI paNa havAno eka joko Ave che laharo uThe che ne temAM taraMgo uThe che. mahAvIra kahe che ke zuddha AtmA to zAMta sAgara jevo che. azuddha AtmA azAMta sAgara jevo che jemAM laharonI lahara uDyA kare che. mahAvIre tene vezyA nAma ApyuM che. jaina darzananI abhinava manovaijJAnika bheTa eTale ja A legyA ane tenA dvArA mAnavInI bhAvanAo, vRtti, ne vicAronuM manovaijJAnika vizleSaNa tathA ApaNI aMdara rahelA bhAvonuM pRththakaraNa, atyaMta saraLa ane sUkSama rIte samajAvavAmAM AvyuM che. Avega, Urmi, krodha vagere kaSAyothI kleza pAmeluM mana e mana, vacana ane kAyAthI je pravRtti thAya che tene bhAvalezyA kahevAya mati tevI gati. Adhunika manovijJAne paNa siddha karyuM che ke mAnasika bhAvo - taraMgomAM pheraphAra thatAM mAnavInA svabhAvamAM parivartana Ave che ne tethI ja manuSya janmane sArthaka karavA mATe ja tenA hitecchaka banIne jaina darzanamAM mahAvIre batAvelI lezyAne lagatI vicAraNA tenA graMtho dvArA pahelethI ja samajAvavAmAM AvI che. tethI dharmanuM prathama caraNa padma lezyA e sAdhanAno mArga che ane zuklalezyA nirvANano - kaivalyano mArga che. zukla lezyAvALA mANasono ahaMkAra khalAsa thaI jAya che. tenAmAM mAruM tArU ne svArthanI koI ja bhAvavRtti rahetI nathI, te nirmohI bane che. jIvanamAM koIpaNa jAtano saMgharSa pachI tene karavAno hoto nathI. A bAbate ApaNe puNiyA zrAvakane cokkasa yAda karI zakIe. saMtoSa, samatA, sadAcAra ne aparigrahanAthI bharelA svaccha manano te ucca koTino zrAvaka hato. kamaLa sUryanAM kiraNothI khIle che tema mANasano AtmA jJAnanA prakAzathI jhaLahaLI UThe che. mahAvIranA anekAMtavAda ane karmavAdanA siddhAMtathI ja ApaNane lokataMtranA bIja maLyA che ane temano aparigrahano siddhAMta ja mAnavIne sukhI banAvI zake che temAM ja krodha, moha, mAyA, lobha vigere kaSAyone paNa manamAMthI jAkAro ApavAnuM kahyuM che paraMtu jJAnadhArA (185) (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna kALamAM AnAthI UMdhU pariNAma jovA maLe che. mana melA, tana ujaLA jevI Aje paristhiti che. mANasa bAhya rIte sAro dekhAto hoya, paNa manamAM bhAvo malina hoya che. mANasanA manamAM zuM che te koi jANI zakyuM nathI ne mANasa kyAre kevA vicAro karato haze te paNa jANI zakatuM nathI. eTale ja mahAvIra prabhue vicAromAM ja jAgI javAnuM kahyuM che. mahAvIre vadhumAM samajAvyuM che ke, jema bhramara pupamAMthI mAtra rasa cUsI le che, paNa puSpono nAza karato nathI. tema saMsAranA vahevAramAM paNa mANase bIjAne ochAmAM ochI pIDA ApaNA thakI pahoMce tenuM dhyAna rAkhavAno tathA bIjAnI dRSTithI ApaNe jotAM zIkhavuM joIe tevo saMdezo Apyo che. mANasa samRddhi vadhArato jAya che ne tenuM jIvanasatya ochuM thatuM jAya che. kema ke sukha haMmezAM tenuM paramalakya ja banI rahyuM che. te dharmathI ane tenA AcAra - saMhitAthI bAju para rahI jAya che. tenA mana para kaSAya vRttiono kabajo vadhAre hoya che. jaina darzanamAM saMyamapUrvaka jIvana ja AtmAne svastha jIvana ne sadAcAra Ape che ane sadAcArI mANasa ja manane vazamAM rAkhavAno puruSArtha karI AtmAne paramAtmA sudhI lai javAno prayatna kare che. vizvabharamAM manovaijJAniko Aje mahAvIranI ahiMsA ne aparigrahanI samaja ApatI vANIne svIkAratAM thayA che. jaina darzanamAM nIrogI banavA mATe tana zuddha rAkhavA kahyuM che, ne nirAgI banavA mATe mana zuddha rAkhavA kahyuM che mananI samAdhi vinA dharmamati TakI zakatI nathI. zarIramAM nAnuM sarakhuM paNa asukha utpanna thAya eTale manamAM asamAdhibhAva utpanna thAya che. pratikUla saMjogomAM viparIta banI gayelA manane sIdhA raste lAvavuM saheluM nathI. paNa te samaye manane majabUta banAvavuM Avazyaka che ne tethI ja samAdhibhAva TakAvavA mATe zarIranA guNadharmonI paNa vicAraNA karavI paDe che. paNa mAnavI pUratI samaja vagara ajJAnatAne kAraNe moTA bhAgano samaya zarIra pAchaLa ja kharcI nAkhe che. zarIrathI to sAdhanA karavAnI che. ne manathI nadhArA 186) jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanA tathA upAsanA karavAnI che. manane sthira karavAnuM che. eka apekSAe mananI asthiratA e sArI vAta nathI! jo A mana, sattA, saMpatti ke kIrtimAM kyAMya sthira banI gayuM hota to? to sAthe ja parama mATenI ApaNI zodha aTakI paData. sthira mana ApaNane satata sUcave che ane je joIe che te nathI maLyuM, haju AgaLa vadho. haju bIjuM kaMIka zodho jyAM sudhI mane parama tatvanuM siMhAsana maLavAnuM nathI tyAM sudhI huM jaMpIne besIza nahi ane tethI ja jJAna, darzana, cAritra, tapa, ahiMsA, prema, dhyA, karUNA dvArA zubha lekzAmAM jai mana mAnavIne Atmadarzana karAve che ane muktinA mArge prayANa karI zake che. ratnAkara paccIsInI badhI ja gAthAo ApaNA manuSya svabhAva, ne manamAM rahelA bhAvonuM darzana karAvIne Atmabodha Ape che ne Atmadarzana karavAnI samaja Ape che tethI ja prabhunI darpaNa pUjA karatAM karatAM prabhunuM darpaNamAM mukhaDuM jotA manamAM evA bhAva pragaTa karIe chIe, ke, he prabhu! te mane bilakula nakhazIkha tArI ja kRti banAvo. to huM manathI, tanathI, ne vacanathI paNa tArA jevo bane tevA mane AzirvAda Apa. A rIte Atmadarzana karavAthI paNa kaSAyonA vAdaLo dUra haThatAM ApaNe cokkasa ja prabhune prApta karIe. aMtamAM mana upara prabhutva meLavavAmAM sAcA sAdhaka banI rahIe ne ApaNA vANI, vartana, ne vyavahAranI zuddhi dvArA jIvananA paramalakSa, paramajJAna thakI paramAnaMdane pAmI tenAM caraNomAM biMdu banI jaIe tevI paramAtmA aMtaryAmIne prArthanA. jJAnadhArA (187) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM rASTraciMtana (akhila bhAratIya zve. sthA. jaina konpharansanA maMtrI, saurASTrakesarI prANaguru jaina risarca seMTara muMbaInA mAnad saMyojaka, jainaprakAza', kAThiyAvADI jaina', 'vizvavAtsalyanA' taMtrI maMDaLanA sabhya, jainadharma para 35 jeTalA pustakonuM sarjana saMpAdana karyuM che, sI.e. sudhI abhyAsa karIne TeksaTAIla InDasTrImAM pravRtta che.) " darzana sAhityanuM prayojana svane oLakhavA mATenuM che. darzana sAhityanuM kendrasthAna AtmA che. Ama AtmaciMtana darzana sAhityanuM hRdaya che. chatAMya bhAratIya paraMparAnAM tamAma darzanoe rASTra dharmanA ciMtananI avagaNanA karI nathI. Micek - guNavaMta baravALiyA rAjyakartAo, saMto ane RSionI AjJAmAM rahetA. e ja ArSadaSTA paramarzioe dharma, artha, kAma ane mokSanI saMskRti nirdeza karyo. jJAnadhArA AtmalakSI jaina darzanamAM keTalIka jagyAe rASTraciMtanano ullekha jovA maLe che. AvazyakasUtramAM zrAvakone rASTra virodhI pravRti na karavAnI, tathA rAjyanA karanI corI nahi karavAnI salAha ApavAmAM AvI che ane koIka saMyogomAM corI thaI gaI hoya to tenuM prAyazcitta karI pharI corI na karavAnA pratyAkhyAna levAnuM jaNAvAyuM che. Ama acaurya vratamAM rASTradharmanuM ciMtana abhipreta che. vItarAgI paramAtmA sudeva che. nirgatha sadguru che ane ahiMsAnI 188 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prarUpaNA karanAra ja sudharma che, ema jaina dharma mAne che. mATe sudeva ne sadgurune ja mastaka namAvI vaMdanA karAya anya koine nahi. anyanI anumodanA karavI te paNa mithyAtvanI prarUpaNA karyA barAbara che.paraMtu rAjA je devane mAnatA hoya ane rASTra para AvelI Aphata, kudaratI, mAnavasarjita ke anya rAjyo dvArA AvelI Aphata, muzkelI ke kaTokaTI dUra karavA te devonI pUjA arcanA kare. A pUjA arcanA ahiMsaka vidhithI karavAmAM AvatI hoya to AvI jAhera prArthanAmAM rASTrahita mATe zrAvakone apavAdarUpa upasthita rahevAnI chUTa ApavAmAM AvI che Ama vaMdanA sUtramAM rASTraciMtana abhipreta che. jarUriyAtathI vadhAre saMpatti ke vastuono parigraha na karavAnuM aparigraha vratamAM jaNAvAyuM che. A vratanuM pAlana saMgrahakhorI naphAkhorI ane kRtrima achatanI paristhitine TALaze je rASTrahitamAM che. vadhArAnI saMpattinuM dAna dvArA visarjana karavAnuM aparigrahavratamAM jaNAvAyuM che. vadhu bheguM karI levAthI amaryAda bhoga-upabhoga nivAravA mATe aparigraha sAthe bhoga-upabhoga parimANanI vAta kahI che te upabhoktAvAdathI mAnavajAtane upayogI saMskRti tarapha laI jaze. Ama aparigrahavrata rASTranA samAjavAdanA Adarzane caritArtha karavAmAM sahAyaka bane che. azAMti dUra karI zAMti sthApavA mATe ahiMsA e rAmabANa IlAja che. bIjAnA mata ane vicArane gaNatrImAM levAnI vAta anekAMtamAM che tenA dvArA AMtarika ane AMtararASTrIya saMvAditA sumeLa sthapAze. sthAnAMga sUtranA 10mAM adhyayanI 127mI gAthAmAM 10 prakAranA dharmamAM rASTra dharmano ullekha che. dasa vihe dhamma paNNate taM jahAM gAma dhamma Nagaradhamma raTTadhamma pAsaMDa dhamma, kuladhamma saMgha dhamme carita dhamme asthikAya dhamme / grAmadharma, nagaradharma, rASTradharma, anyadharma, kuladharma, gaNadharma, saMghadharma, jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 189 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutadharma, cAritra dharma, ane astikAya dharma ema daza prakAranA dharma batAvela che. munizrI saMtabAlajI kahe che ke, A lokadharmo mAnavajIvananI dasa saMjJAnuM saMskaraNa kare che. satata karmabaMdhanane kAraNe jIvAtmAmAM vividha manovRttio janme che tene jaina paribhASAmAM 'saMjJA' kahe che. saMjJA eTale vRtti, saMjJA eTale mUrchA, saMjJA eTale Asakti, Adhunika manovijJAna jene sahaja svAbhAvika manovRttionA nAme oLakhe che tene jaina darzane saMjJAnuM nAma ApyuM che. dasa lokadharma dvArA A saMzAnuM saMskaraNa thAya to rASTranA lokonuM nItimattAnuM dhoraNa UMcu jaze. mAnavI sAthe janma-janmAnaMtarathI maithunasaMzA joDAyelI che. kuladharma dvArA A saMjJAne niyaMtraNamAM rAkhI zakAya che. kuladharma dvArA nara-nArInA vividha prakAranA nirdoSa saMbaMdho dvArA saMskArAya che. kuladharmanI lagnasaMsthA, saMjJAnA saMskaraNanuM kArya kare che. AhAra saMjJA-grAmadharmamAM jagatAta banavAnI pArivArika bhAvanAthI annavastrAdInA savibhAgathI saMskArAya che, maLyuM che to badhuM ekaluM ArogI javuM (AhAra karI levo) tevuM nahi, bIjAne paNa bhAga Apavo peTabharA na thavuM. annadAna grAmadharmanI bhAvanAne viksIta karaze. grAmadharma AhAra saMzAnuM saMskaraNa karaze. bhaya saMjJAne nagaradharmanA kAnUna-kartavyapAlana niyamothI suvyavasthita karI saMskarAya che. parigrahasaMjJA, jarUra karatA vadhArAno saMgraha na karavo. dAna dvArA parigraha visarjana karI aparigraha vrata pAlanathI saMskArAya che. ahIM nyAyasaMpanna vaibhava ane sAdhanazuddhinI pavitra bhAvanA abhipreta che. rASTranA loko avaicArika dazAmAM koInAthI doravAI gADariyA pravAha jema cAle tene oghasaMjJA kahe che. A oghasaMjJAne saMskAravAnuM kAma saMto ane lokazikSakonuM che. nAta-jAta bhASA prAMta ke pradezanA bhedathI mukta sadbhAva ane saujanyano saMgama ane samavAya karatAM rASTra dharmathI saMskAritA jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 190 - Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karAya che. AnAthI anya dharma pratye pUrvagraha ane dharma jhanUna ghaTaze. lokasaMjJA eTale paraMparAne jaDatAthI pakaDavI, rUDhi kurIvAjane poSavA. loko kare che mATe karavuM' A lokasaMjJAne loka udyota karanAranA te krAMta saMtonA mArgadarzane cAlanArI saMghanI sAmudAyika jIvana sAdhanAthI saMskArAya che. krodha vera, jhera, IrSAnI saMjJA sUtradharmanA pAlana ane zruta bhaktithI eTale samyakajJAnanI sAdhanA karavAthI saMskArAya che. mAna, mada ane abhimAnanI saMjJA, vrata saMkalpanI arpaNatA zIkhavatA, vrata-dharma ane vinayathI saMskArAya che. daMbha, darpa, kapaTa ane mAyAnI saMjJA sat cAritrya ane zairyadharmanA pAlanathI saMskArAya che. tRSNA ane lobhanI saMjJA "jIvana Atmadharma' che. te zIkhavatA tyAga bhAvanA ane saMtoSa dvArA saMskArAya che. Ama kula grAma, nagara, gaNa, rASTra, saMgha, sUtra, vrata, cAritra, Atmadharma tenA nAyako saMsthA ane saMgaThana dvArA saMjJA saMskAranI saMskRti nirmita thAya che. jo rASTranA nAgarikonI A dasa saMjJAthI saMskAritA thAya to rASTranA nAgariko cAritryavAna ojasvI ane tejasvI bane. - jinAgamamAM varNavelA A daza dharma dvArA mAnavImAM rahelI dareka saMzAnuM saMskaraNa karavAmAM Ave, to kuTuMba ane rASTranuM hita to thAya ja, paraMtu mAnavInuM AtmotthAna paNa jarUra thAya. gujarAtanA eka agraNI samAja sudhAraka zrImahIpatarAma rUparAma ema mAnatA hatA ke jaina dharmathI bhAratavarSanI adhogati thaI che. eka vAra zrImad rAjacaMdrajI sAthe emano meLApa thayo. zrImadjIe pUchayuM bhAI jena dharma - ahiMsA satya, saMpa, dayA sarva prANIkhita paramArtha paropakAra, nyAya, nIti, Arogyaprada, AhArapAna, nivasanatA, udyama Adino bodha kare che? mahIpatarAma kahe "hA' jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadjI kahe - kaho dezanI adhogati zAthI thAya? ahiMsA, satya, saMpa, dayA, paropakAra, paramArtha, sarva prANIhita nyAya, nIti, Arogya Ape ane rakSe evA zuddha sAdA AhArapAna, nivyasanatA udyama AdithI ke tethI viparita evA hiMsA, asatya, kusaMpa, kuratA, svArtha paTutA, chaLakapaTa, anyAya, anIti, Arogya bagADe ane zarIra ane manane azakta kare evA virUddha AhAra-vihAra vyasana, mojazokha, ALasa pramAda AdithI? mahIpatarAma - bIjAthI arthAt viparIta evA hiMsA, asatya, kusaMpa, pramAda AdithI. zrImajI - tyAre dezanI unnati e bIjAthI UlaTA evA, ahiMsA, satya, saMpa, nircasanatA, udyama AdithI thAya? mahIpatarAma - "hA" zrImadjI - tyAre jaina dharma dezanI adhogati thAya evo bodha kare che ke unnati thAya evo? mahIpatarAme kahe - bhAI huM kabUla karuM chuM ke jenadharma dezanI jethI unnati thAya tevI sAdhanAno bodha kare che. Avo sUkSma vivekapUrvaka meM kadI vicAra karyo na hato. nAnapaNamAM videzIothI cAlatI zALAmAM zIkhatA saMskAra thayelA, tethI vicAryA vagara pUrvagraha lakhI mAryuM. nirvyasanI thaI sadAcArI ane vatI jIvana jIvavAnI mahAtmA gAMdhIjI, saMtavinobAjI ane aneka rASTra saMtoe zIkha ApI che te mUlyonuM jatana ane saMvardhana zramaNa paraMparA yugothI karatI AvI che. gulAma dazAmAMthI mukta karI caMdanabALAne dIkSA ApI bhagavAna mahAvIre dAsI prathAne tilAMjali ApavA, zudra jAtimAM janmelA harikezIne dIkSita karI jAti nahIM paNa karma ane jJAnane pratiSThA ApavA aMgulI nirdeza karyo. rASTramAM nArI gauravane ujAgara karavAnuM zreya jaina dharmane phALe jAya che. jyAre jyAre grAma. nagara ane rASTramAM Apatti AvI tyAre te Apatti miTAvavA hemacaMdrAcArya, hiravijayasuri jevA aneka prabuddha karUNAnA karanArA jainAcAryoe labdhi prayoga karI rASTranI prajAnI Apatti dUra jJAnadhArA 12) (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAno samyaka puruSArtha karyo. bhadrabAhusvAmIjI racita uvasaggaharaM stotranA jaya dhvaninA prabhAve rAjyamAM marakI jevo roga dUra thayo hato. cAritryapAlana ane sAdhanAnA paripAka rUpe prApta thayelI A labdhino prayoga saMto svArtha, svasukha-sagavaDa, prasiddhi ke camatkAra mATe kadI karatAM nathI. saMgha ke rASTra para AvelI Apatti nivAravA chellA zastra rUpe ja kare che. A dvArA saMtonA labdhiprayoganuM dizA darzana thAya che. rAjya ane kendrIya karaverA bharavAmAM jeno agresara che. jenonA aparigraha ane tyAga bhAvanAno siddhAMta bhAratIya saMskRtinI dAnabhAvanAne puSTa kare che jethI dezanI keTalIya sAmAjika zaikSaNika dhArmika tabIba (meDIkala) saMsthAomAM jenonuM moTuM yogadAna che. hospiTala, skUlo, TAuna hola, dharmazALA, va.nI sthApanA karavAmAM jainoe potAnA dAnano pravAha satata vahAvyo che. prAMta bhASA ane dharmanA bhedabhAva vinA samagra dezamAM dareka kSetramAM jenonI moTI sakhAvato che. sahaastitvano siddhAMta jaina dharmano pAyo che. jIvo ane jIvavA do ahiMsA karuNA ane dayAdharmano avibhAjya aMga rUpe ravIkAra thayo che. jene dharmamAM gAyo ane gauvaMzanI jALavaNIne prathamathI ja mahatva apAyuM che. bhagavAna mahAvIranA zrAvako AnaMda, kAmadeva, cUlanI pitA, cUlaNIzataka, kuMDakolika, surAdeva, mahAzataka vagere pAse moTI saMkhyAmAM gokulo hatA. gorakSA mATe aneka jainadharmI rAjAo, nagarazeTha ane aneka jainAcAryonuM yogadAna ItihAsamAM suvarNa akSare aMkita che. zAkAhAranI tarapheNa karato jenadharma rASTranA pazudhananA rakSaNa ane saMvardhanamAM satata sahAyaka bane che. moTA bhAganI jIvadayA saMsthAo, pAMjarApoLa ke gauzALA jenonA Arthika anudAnathI nabhe che. upabhoga paribhoganA parimANa vratamAM saMyama ane ekendriyathI paMcendriya jIvo pratyenI karUNAno bhAva abhipreta che. pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspatinA bephAma upayoga sAme vivekapUrvaka saMyamita upayoga karavA jaNAvyuM che. zAkAhAra ane ahiMsA rASTranA paryAvaraNanA saMtulana jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSaka paribaLo che. jyAre jyAre dezapara rASTrIya Apatti ke Aphata Ave, sArvabhaumatva ane saMrakSaNano prazna, dharatIkaMpa, pUra, duSkALa (ativRSTi - anAvRSTi) ke vAvAjhoDuM jevI kudaratI Aphato vakhate deza ane videzamAM vasatA jeno ane jenonI saMsthAonuM utkRSTa yogadAna hoya che. jainadharmano kSamA ane ahiMsAno siddhAMta kAyaratA nahi, paNa vIratAnI puSTi kare che. zatrunA AkramaNa samaye dezane, nagarane, parivArane kuTuMbane ke potAnI jAtane bacAvavA mATe anyAyanA pratikAra karavA mATe AjhAdInI surakSA ke rASTranI zAMti mATe je yuddha karavAmAM Ave che te virodhI hiMsA che te pratyAkramaNa hiMsA arthAt AkramaNano vaLato javAba. surakSA bacAva rUpe je hiMsA AcaravAmAM Ave che te virodhI hiMsA che. hiMsA saMkalpI, vAIyukta na hovI joie. vaLI e kSaNe kaSAyanA bhAvo na hovA joie. virodhI hiMsAnuM lakSa rakSA bacAvanA bhAgarUpa netika ke rASTrIya pharajanA bhAgarUpa, aMtima sAdhanarUpa, dveSa ke mananA verabhAva rahita ja hoya che. rASTraciMtanamAM rASTranA sArvabhaumatvanI rakSA, saMskRtinI rakSA, jaLa, jamIna, jaMgalonI rakSA, gaurakSA, pazurakSA sAMskRtika paraMparAnI vivekapUrNa rakSA, tIrthasthAno, maMdiro, mUrtio, zilpajJAna bhaMDAro, prAcIna tADapatrIya ke hastapatronI rakSA, Atmadharma ane sadAcArI jIvanano mArga batAvanAra sAdhu saMta-satIo, sadgurunI rakSA, rASTra ciMtanamAM abhipreta che. bhAratanI tamAma dArzanika paraMparAmAM rASTra ciMtananuM nirUpaNa thayeluM che, je vivekapUrNa AcaraNa ja sAcI rASTrabhakti che. s kAnadhArA) jJAnadhArA 194 194) ha nasAhitya jJAnasatra-2) | Entra -2 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - " . " . ! jaina dharmanA siddhAMto ane mAnasika zAMti - DaoN. rAjeza Ara. pArekha (DaoN. rAjezabhAI amadAvAdamAM abhiSeka narsiMga homa calAve che jainadharmanA sAhityamAM khUba rasa le che. meDIkala kempa ane ArogyalakSI vArtAlApa dvArA sAmAjika sevA kare che.). ApaNuM jIvana janmathI zarU karIne mRtyu sudhI aneka parivartanomAMthI pasAra thAya che. jIvanamAM ghaNI ghaTanAo ApaNane game tevI bane che je AnaMda Ape che paNa ghaNI ghaTanAo na game tevI bane che je duHkha pamADe che jyAre aNagamatI ghaTanAo bane tyAre te vyaktine ciMtAtura banAve che, tanAvagrasta banAvI de che. jIvananAM kaparA saMjogomAM jainadharmanA mULabhUta siddhAMto pramANe samatA dhAraNa karavAmAM Ave to te vyaktinuM mana zAMta rahe che ane AvI paDela muzkelI samasyAno ukela samAdhAna zodhI zakAya che. bhagavAna mahAvIra svAmInA saMdeza pramANe koIpaNa jIvanI hiMsA na karo, asatya na bolo, corI na karo, dareka prakAranI vRttione kAbUmAM rAkho, jarUratathI vadhAre saMgraha na karo. vagere jIvanamAM utAravAmAM Ave to mAnasika zAMti khUba ja saraLatAthI prApta thaI zake. - rojiMdA jIvanamAM karAtI sAmAyika ke pratikamaNa e aMtaHdhyAnanI " kriyAo che. jo A kriyA daramiyAna aMtaHkaraNapUrvaka dhyAna dharavAmAM Ave to vyakti potAnI vRttio upara kAbU meLavI zake che eTaluM ja nahIM paraMtu zArIrika temaja mAnasika svasthatA prApta karI zake che. sAmAjika-pratijJA sUtramAM mANasA, vasA, kAyasA eTale mana, vacana ane kAyAthI karelAM pApakarmamAMthI pAchA pharavAnI vAta che. karelAM karmo jJAnadhArA (195) jainasAhitya jJAnasatra-2) * Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jANatAM ke ajANatAM thayA hoya paNa jo sAcA hRdayapUrvakathI prAyazcitta karavAmAM Ave to mana parathI ghaNo boja dUra thAya che. AjanA jhaDapI yugamAM nAnA bALakathI zarU karIne uMmaralAyaka vyakti sudhI darekane mAnasika azAMti hoya che. bALakone skUlamAM lezanano boja, parIkSAmAM mArkasa ochA AvavA, nApAsa thavuM, skulamAM vadhu paDatI zistabaddhatA vagere kAraNe mAnasika tanAva UbhA karatA hoya che. mAbApane gharamAM UMce sAde bolatAM ke jhaghaDatA joIne ghaNIvAra bALaka hebatAI jAya che. pitAno ahaMvAdI - sattAvAdI avAja, mAravAnI dhamakI ke mAra, sajA karavAnI rIta bALakane tanAvagrasta kare che. nokarI karatAM strI-puruSane samayasara pahoMcavA mATe skuTara-rIkSA basa pakaDavI, ophisamAM bosa-adhikArIno gusso, nokarImAM tIvra harIphAI, nokarInI anizcitatA vagere bAbato mAnasika azAMti UbhI kare che. gharamAM rahIne strIgRhiNIne gharanI anekavidha javAbadArI jevI ke bALakone taiyAra karavA, samayasara skUle mokalavA, niyamita abhyAsa karAvavo, patinI bega vagere taiyAra rAkhavI ane AvakanA paripekSyamAM gRha saMcAlana karavuM. A badhuM eka yA bIjI rIte mAnasika taNAva - Tenzana UbhuM kare che. A prakAranI mAnasika azAMtithI keTalA zArIrika roga utpanna thAya che jene manozArIrika roga eTale ke sAyakosomeTIka DIsIjha kahe che. jemAM aneka bimArI, hAIpara esIDITI alsara, satata mAthAno dukhAvo, lohInuM UMcu dabANa, hRdaya roga, DAyAbITIsa, zvasanataMtrane lagatA roga, dama, pagano dukhAvo vagere Ave che. vyaktinI roga sAmenI pratikAraka zakti paNa ghaTe che. pratikramaNamAM saMlekhanA sUtra pramANe savaM pANAIvAya paccakakhAmi - eTale sarva prakAranI hiMsAne tyajuM chuM. hiMsA eTale koIne mAravuM eTaluM sImita nathI manathI, verabhAva koInA pratye rAkhavo e paNa hiMsA ja che. verabhAvanAthI manamAM gusso utpanna thAya che. duzmanane nukazAna pahoMcADavA (jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakti kaTibaddha bane che. A manano verabhAva bIjAne nukazAna pahoMcADe ke nahIM paraMtu vyaktine to jarUra nukazAna pahoMcADe che. krodhathI gussAthI zarIramAM eDrInAlIna ane noraeDrInAlIna nAmanA aMtaHstrAvonuM pramANa mAtrA vadhe che. A aMtaHstrAvo raktavAhinIne saMkoce che jethI blaDaprezara vadhe che. hRdayane vadhu lohInI jarUra paDe che paNa saMkocAyelI dhamanIo hRdayane pUrato lohInAM jaththo pahoMcADatI nathI, jethI hRdayaroganI zakyatAo vadhI jAya che. magajane temaja kIDanI vagere avayavone nukazAna kare che. satya : jyAre vyakti jUThuM bole che tyAre eka jUThane satya banAvavA aneka jUThano sahAro levo paDe che chatAM jUTha kyAreya satya thaI zakatuM nathI. satya bolanArane kyAreya boleluM yAda rAkhavuM paDatuM nathI. aparigraha : je vyakti potAnI jarUriyAto ochAmAM ochI rAkhe che te saMtoSapUrvaka jIvana jIve che. ApaNI pAse aneka vastuno jaththo paDyo hoya chatAM AbhUSaNo, kapaDAM vastunI kharIdI karatA hoIe chIe je parigraha che. parigrahathI lobha, IrSA asamAnatAno bhAva utpanna thAya che. citane azAMta kare che. brahmacarya : brahmacaryathI cittavRtti sthira thAya che saMyamita jIvana mananI azAMtinI avasthA ubhI thavA detI nathI. asteya : manathI ke karmathI corI na karavI. corI karanAra vyakti haMmezAM DarathI pIDAyA kare che ane azAMta rahe che. jaina dharmanA upavAsa, AyaMbila, covihAra vagere tapathI vyaktinI tyAga bhAvanA vikse che ane mana uparano kAbU vadhe che. jethI mana sthiratA dhAraNa kare che. mAnasika zAMti mATe hakArAtmaka abhigama khUba ja jarUrI che. AjanA yugamAM sukha ane mAnasika zAMti anubhavavA bhagavAna mahAvIra svAmInA upadezane jIvanamAM vaNI laIe, tevA ja AcAra vicArane uccAra karIe, to ja jIvana sArthaka thayuM kahevAya. jJAnadhArA 197 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ riTa banI i che , , Es in , , TRUE , - ' , mAnavajAta pRthvI upara TakI rahe te mATe bhagavAna mahAvIre batAvela pRthvI uparanAM kalyANa che. rAjyanI sthApanA mATe sAta AdhArastaMbho ' ja ho, ke ' sa.. + " . - pa : '', za. S". - zazIkAnta mahetA (navakAra mahAmaMtranA upAsaka ane ArAdhaka che. deza-videzamAM navakAra bhAvayAtrA ane pravacano yojAya che.) 1) jIvajAti eka ja che (ege AyA) 2) dharma eka ja che - sarva jIvajAti pratye premathI ja jIvavuM. 3) AzA eka ja che H satyanA AcaraNanI 4) kAyado eka ja che H karmanA siddhAMtano 5) sarvajIvarAzinuM ghara eka ja che : pRthvI 6) bhASA syAdvAda anekAMtalakSI hoI zake. 7) pRthvI upara sAmrAjya, mAtra eka vizuddha caitanyanuM ja che. satyane koI yuga sAthe ke samAja sAthe jIvavA mATe bAMdhachoDanI jarUrata nathI. jeTalI saMskRtioe A satya sAthe bAMdhachoDa karI che te kAlagrasta thaI che. mahAvIranuM tattvajJAna svayaMpratiSThita che. kALajayI che. 21mI sadImAM A tattvajJAna AdhArita 7 mahattvanA kAryadizA sUcavatAM AdhAra sthaMbho, ahIM mAtra ullekha karI jaNAvyA che, je dareka upara vizad carcA AvakArya che. 1) prakRti, paryAvaraNa ane prANIjagatanI surakSA : prakRti e jIvarAzi che. A jIvarAzi mUMgI che tethI tenI hiMsA jJAnadhArA 198) jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAno adhikAra mAnavajAtine maLato nathI. mUMgI jIvarAzinI besumAra hiMsAne kAraNe dharatIkaMpo, sunAmI jevA samudrI pralaya ane anya kudaratI Apattio pRthvI upara satata AvatI rahI che tene rokavI jarUrI che. We have to become voice for the voiceless! 2) mAnavajAte bhogonI sImA bAMdhavI : pRthvI ApI zake tenAthI vadhu tenI saMpattino bephAma durupayoga karavo (upabhogavAdI jIvana banAvIne) e guno che. pRthvInA Non Renewable Resource jo atyAranI jhaDape vaparAtA raheze to mAnavajAtane jIvana jIvavA mATe pArAvAra takalIpho UbhI thaze. svecchAe jIvanamAM sAdAI apanAvavI e ja moTuM tapa che. 3) uDAu jIvanadhoraNa upara lagAma : samRddha dezoe ane sarvatra vasatAM samRddha nAgarikoe pRthvI upara mAnavajAtamAM jovA maLatI garIbAIne dUra karavA, potAnAM uDAu jIvanadhoraNone rokavA paDaze. yuropa-amerikAnI prajA pRthvInI 25 TakA vastI rUpe che, je pRthvInI 75 TakA saMpattine vApare che. bAkInI 75 TakA prajA mATe phakta pRthvInI 25 TakA saMpatti ja bace che. A prajAnAM jIvanadhoraNo UMce laI javA e vartamAna vaizvIkaraNanA Arthika vyavahAramAM azakya che. jo sukhI-samRddha rASTro ane tenI prajA, sadA vadhatAM jatAM jIvanadhoraNo upara kAbU nahi rAkhe to brahmAMDamAM taratA A pRthvI jahAjane pralayamAM DUbI jatAM koI rokI nahIM zake. 4) parasparopagraha jIvAnAm | sakaLa jIvarAzi bhAvAtmaka rIte eka ja che. vizvamaitrI vagara e jIvo sAthe ahiMsAtmaka maitrIpUrNa abhigama apanAvyA sivAya cAlaze ja nahIM. You cannot compromise with Reverence for life & Universal welfare for all. 5) jIvananA tamAma AyAmomAM adhyAtmanuM anusaMdhAna : ApaNA purUSArthanuM gurUtvAkarSaNa artha-kAma banyA che. te paNa dharma 199 (jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSa puruSArthathI nirapekSa. bhAratanI sanAtana saMskRti nirdiSTa dharma-mokSa purUSArthane pradhAnatA ApavI atyaMta jarUrI che. to ja upabhogavAdane nAthI zakAze. prakRti upabhogya nahIM, upAsitavya che. A vijJAna jeTaluM vaheluM samajIne jIvAya temAM ja mAnavajAtinuM kalyANa che. 6) vijJAna-adhyAtma baMne jagatane eka dharI upara lAvavA jarUrI che H vijJAna-koI thoDA cUMTelA dezo ke prajAnI sukhAkArI mATe nahIM paraMtu vizvanI tamAma prajA sudhI tenA lAbha pahoMce tema kare, to ja tenI sArthakatA che. vijJAna vizvanI tamAma prajAnI sevA mATe che nahIM ke thoDA dezo ke tenI prajA mATe. vijJAnamAM sAcA arthamAM sAmyavAda lAvavAnI jarUrata che. mAnavajIvananuM lakSya pRthvI upara ja divya jIvana prasthApita karavAnuM che. 21mI sadI adhyAtmanI sadI banI rahe te jovAnI ApaNA sahunI pharaja che. 7) pRthvI samagra mAnavajAtanuM ghara (AgAra) che H sAcuM vaizvIkaraNa to mAnavajAta pRthvI upara game tyAM jaI zake, vase ane zAMtithI jIve te che. vartamAna bhaugolika rASTronI sImA, mAnavakRta che prabhudatta nathI. A sImAmAM rahetI prajA, anya prajAne potAnA dezamAM AvavA ja na Ape to tevuM mAtra bajAranuM vaizvIkaraNa zA kAmanuM jyAre mAnavajAtanuM sImArahita Borderless AvanajAvana thAya tyAre ja pRthvInI saMpatti sahune sukhI karI zakaze. There should be no restrictions on human habitation in the Globe. jJAnadhArA 200 F Eo jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke yuvAnone dharmAbhimukha karavA che. temAM - padmazrI DaoN. kumArapALa desAI (jANItA sAhityakAra jainadarzananA AMtararASTrIya khyAtiprApta ciMtaka, gujarAta, samagra bhArata ane videzanA aneka gauravavaMtA pAritoSika evorDa jemane prApta thayAM che.zikSaNa sAhitya ane saMskRtine anulakSIne karela kArya mATe bhArata sarakAra taraphathI DaoN. kumArapALa desAIne padmazrIno khitAba enAyata karavAmAM Avyo che ane teozrI jinazAsananuM gaurava vadhAranAra mUlyaniSTha sAhityakAra che.) mAthA upara sunAmInI ghaTanAno othAra che. atyAre magajamAM, cittamAM e ja viSAdanI vedanA che. jIvana to kadAca AvI keTalIya vedanAothI bhareluM hoya che. evI eka vedanAnuM Aje mane smaraNa thAya che. e samaye huM hyusTanamAM eka jaina zrAvakane tyAM hato. zrAvakanI putrI smitA eka chokarAne laIne AvI ane tenI mammIne kahyuM, "mammI! huM A rasula sAthe lagna karavAnI chuM." enI mammIne mAthe te kSaNe jANe AkhuM AkAza eka sAthe tUTI paDyuM. enA pitAne to jANe AkhI ImArata kaDaDabhUsa thaI bhasmIbhUta thaI gaI ! mA uchaLI, gusse thaI, akaLAI, muMjhAI ane raDavA lAgI. AMkhamAMthI AMsu saravA lAgyA, paNa pelI chokarIe kahyuM, "nA! huM A rasula sAthe ja lagna karIza!!! mA e kahyuM, kaMIka to vicAra kara! ApaNe koNa chIe? dIkarIe kahyuM, ApaNe paNa mANasa chIe ane A paNa mANasa che jJAnadhArA 201 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmAM pharaka zuM che? A praznanuM mULa e hatuM ke, mAtA-pitAe kayAreya saMtAnone jaina dharma zuM che? jene dharmanuM mULa zuM che? jaina dharmanI garimA zuM che? jaina dharmano itihAsa zuM che? jene dharmanuM tattvajJAna zuM che? are! navakAra zuM che? e paNa samajAvyuM nathI. A eka kuTuMbanI vAta nathI. AvA 25 kuTuMbamAM meM A ja paristhiti joI ane eka divasa meM AkhuMya paryuSaNa pravacana A viSaya upara ApyuM. eka vAta yAda AvI gaI. eka samaye traNa chokarIo laMDananI kolejamAM vAta karatI hatI. eke pUchyuM, tuM konI sAthe lagna karIza. to kahe jeNe sauthI moTI bheTa ApI che tenI sAthe lagna karIza. kahevAno matalaba tame pahelAM Gift Apo, pachI tene bhoLavI lo ane pachI tene AkheAkhI badalI nAkho. A ApaNI vAstavika paristhiti che. huM ema mAnuM chuM, je mANasa vAstavane joto nathI. e dharmanI koI vAta karI zake ja nahIM. ane eTale ja Aje yuvAno dharmathI vimukha thayA che. A pradIpa jevA chokarAo ApaNI pAse bahu ochA che. eka divasa eka yuvAnano patra Avyo. patranI zarUAtamAM teNe lakhyuM hatuM ke, paramAtmAnI asIma kRpAne kAraNe huM B.A.mAM First class First Avyo ane AkhI yunivarsiTImAM mAruM nAma thayuM ane mitro sAthe sarasa majhAnI Party thaI. bIjA peregrAphamAM teNe lakhyuM hatuM, pachI meM nokarInI zodha karI. ghaNI jagyAe pharyo, paNa nokarI maLatI nathI. muzkelI pArAvAra che. vAraMvAra Thokaro khAvI paDe che ane chatAM paNa nokarI maLatI nathI. juone! keTalo badho bhraSTAcAra vyApI gayo che. kevI paristhiti AvI gaI che, kAMI samajAtuM nathI. have zuM karavuM? trIjo peregrApha! kyAM che bhagavAna? kayAM che paramAtmA? mAre ene zaLadhArA 202 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zodhavo che, jo mArI AvI dazA hoya to? tame juo! pahelAM peregrAphamAM je zraddhA hatI te chellAM peregrAphamAM UDI gaI! A ApaNA yuvAnonI zraddhA che. mATe ja ApaNuM sauthI paheluM kAma yuvAnomAM zraddhA ropavAnuM che. Aje mAno ke, huM A jJAnasatramAM AvavA mATe gADAmAM besIne AvuM to kadAca AvatA varSanA jJAnasatra sudhImAM pahoMcI zakuM. ApaNe sAdhano enAM e ja rAkhyAM, pustako enAM e ja rAkhyAM, paNa yuvAna..! to sAva badalAI ja gayo! A eka moTI khAI che ane je joIne mane ema thAya che ke, samAja tene kema bharato nathI? A guNavaMtabhAI jevA sAhityakArone huM eTaluM ja kahIza ke Apa evuM sAhitya Apo je amArA bALako hoMze hoMze laIne vAMce! ApaNI pAThazALAnuM pustaka juo to paNa prAcIna hastaprata jevuM lAge! varaso pahelAM chapAyuM hoya upara Title moTA akSare lakhAyuM hoya, ene paNa spaSTa samajAtuM na hoya ke A hamaNAnuM pustaka che ke varaso pahelAnuM lakhAyeluM pustaka che? tame bALakanI sAme be pustaka mUko. eka A pAThazALAnuM pustaka hoya ane eka tenI comics nI Book hoya... bALaka kayuM pustaka pahelAM hAthamAM leze? zIkha dharme A kAmanI zarUAta karI. temaNe temanI pAThazALAnAM badhAM ja pustakomAM adyatanatA mUkI dIdhI. meM hamaNAM muMbaImAM eka prayoga karelo. pAThazALAnuM eka jUnuM pustaka ApyuM, pelo vidyArthI kahe, sAheba! A to badhuM mane bahu vicitra lAge che. meM kahyuM, bhAI! tane vicitra kema lAge che? mane kahe, meM gurujIe mAthe AvuM kAMI paheryuM hoya tevuM joyuM ja jJAnadhArA (203) jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. (emaNe mAthA para pAghaDI paherelI). pAThazALAnA pustakamAM pAghaDI paherelA gurujI mane tame batAvo, maLaze kyAM? paNa ApaNe bahu hoMziyAra mANaso! pAMdaDAMne pANI pAIe chIe, mULane pANI nathI pAtA. mAre tamane mULane pANI pAvAnI vAta karavI che. jyAM sudhI ApaNe A pAThyapustakonuM samULaguM parivartana nahIM karIe tyAM sudhI AmAM kazoya pharaka nahIM paDe! ApaNe jyAre bhaNatA hatAM tyAre pitAjI kahe, ATaluM tAre zIkhavuM paDaze. eTale ApaNe zIkhI letA pitAnI AjJA sarvamAnya hatI. zirodhArya hatI. emAM kazuM bolAya nahIM. ane have kaI paristhiti che te huM ane tame jANIe chIe (khAnagImAM). eka pitAe tenA putrane kahyuM, beTA! tuM ekavIsa varasano thayo. tArA jevaDA jyAre javAharalAla naherU hatA tyAre CambridgemAM First class first AvyAM hatAM. dIkarAe javAba Apyo. ApanI uMmaranA jyAre javAharalAla naheru hatAM tyAre bhAratanAM vaDApradhAna hatA! mATe ja yuvAnone dharmAbhimukha banAvatA, pahelAM ApaNe dharmAbhimukha banavAnuM che. ApaNe bhUlyA chIe ja tyAM! ApaNe vaDIlone bhUlI gayAM. ApaNe yuvAnone pAThazALAe mokalavAnI vAta karI, vaDIlone keTalAM mokalyA ? vicAra karo ! Los AngelesmAM 200 yuvAno pAThazALAmAM Ave, sAthe 150 vaDIlo paNa beThAM hoya ane tattvArtha bhaNatA hoya! A eka sarasa majAnI ghaTanA che. jyAre ApaNe moTA bhAganA vaDIlone dharmAbhimukha banAvavAnuM kAma karatAM nathI ane eTale ja koIke kahyuM che, 'purANI aura nayI rozanI meM jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA .. 204 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pharka ItanA hai, use kiztI nahIM milatI, Ise sAhila nahIM milatA! A navI rozanIne sAhila, koI mArgadarzaka, koI rAhabara, koI khevaiyo, koI nAvika maLato nathI. jo sAhila maLe to naukAne pAra laI jAya ane mANasanA jIvanamAM jo dharma maLe to tene bhavapAra laI jAya! A paristhitine pariNAme ja sauthI paheluM yuvAnonuM mAnasa samajavAnI jarUra che. Highsli as Exploring Jainism 114-1 1-1 C.D. banAvI che. e c.D.mAM JainismnI khAsa vAta na hoya. eka chokaro hoya, daphtara laIne jato hoya, gAto hoya, pachI eka pakSIne pakaDavA jAya... ane tyAre tenI mA kahe, beTA! A pakSIne nahIM pakaDavAnuM.! bALaka pUche, kema nahIM pakaDavAnuM? mA kahe, kemake ApaNe jene chIe. ane pachI temAMthI AkhI vArtA cAle, ane e vArtAmAM bALaka eTalo badho guMthAI jAya ke ApaNane kalpanA ja na Ave! emAMthI navakAra Ave. emAMthI tIrthakaronuM jIvana Ave... paNa, ApaNe e badhI vastuo bhUlI gayAM. eka jamAnAmAM jayabhikhkhuM, ratilAla desAI, pU. suzIlamuni, pU. amaramuni Adie je vArtAo ApI ApaNAmAM saMskAro reDyA hatA te saMskAro reDanArI vArtAo Aje nathI. muMbaInA eka akhabAre mane nimaMtraNa ApyuM ane kahyuM ke kumArapALabhAI! tame jainadharma upara lakho. ane evuM lakho ke jene kAraNe jaina loko uzkerAya! meM kahyuM, emanuM uzkeravAnuM kAraNa zuM? eka to ame ahiMsaka prajA.... ane amane ja tame ukeravAnI vAta karo cho? vaLI kahe, tame evuM lakho ke koInI khoTI TIkA karo ane koI khoTI TIppaNa mUko. meM kahyuM, bhAI! tamane eTalo badho rasa zuM kAma paDyo? pachI zuM thaze khabara che! to kahe, pachI teno e loko javAba Apaze tyAre kahIzuM zAnadhArA 205) (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke jAherAta Apo to chApIe! A che amAre AdvertismentnI muMbaInAM chApAMonI moTI kamANI...! ApaNane jANIne Azcarya thAya! paNa ApaNe paNa eTalA badhAM pemphaleTa vIro ja chIe....!! eka mahArAja sAhebe eka vakhata eka pravacanamAM kahyuM ke A kumArapALa veTIkana jaI Avyo. bahu khataranAka kahevAya. tyAM to lohInI nadI vahe che! huM to gayo gurudeva pAse! gurudeva! mApha karajo. huM veTIkana jaI Avyo to kharo, paNa koI lohI dekhAyuM nathI. tyAM to pANInI nadI paNa nathI! gayo to zuM kAma? zA mATe na jAuM? mArI tAkAta che, mArI zakti che, huM jena chuM, mArA dharmanuM mane gaurava che. mArA dharmanI tAkAta che mArI pAse! tyAM zuM karIne Avyo! ghaNuM karIne Avyo! ochAmAM ochI eka vAta kahuM tamane! Aje dara mahAvIra jayaMtinA divase nAmadAra popa jhona pola mane zubhecchAno saMdezo mokale che ane lakhe che ke A jaina dharma e jagatano evo dharma che je jagatane navI rozanI ApI zakaze. mAre AnAthI vadhAre zuM joIe? je loko dharmAtaramAM mAnatA hatA te lokone huM mArA dharmanI vAta pahoMcADI Avyo enAthI moTuM zuM joIe? paNa pahelAM to kumArapALanuM AvI ja banyuM hatuM. eTale, jo jene samAjamAM kAMI virodha na thAya to mAnavuM ke ApaNe khoTA raste chIe! (hasAhasa). mArI eka sAMbhaLelI vAta che. kadAca tame sAMbhaLelI hoya to mApha karazo. yunomAM ekavAra deDakAMonuM pradarzana rAkhavAmAM AvyuM. amerikAnA loko temanA deDakAMone barAbara baMdha karIne lAvyA. IMglenDavALA paNa jJAnadhArA 206 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ barAbara baMdha karIne lAvyA. paNa bhAratavALA khullAM lAvyAM eTale AkhI sabhA UbhI thaI gaI! are! kaMIka to vicAro... A deDakAMo bahAra paDaze ane amArI sarasa majAnI Carpet bagaDI jaze.! bhAratanA lokoe kahyuM, tame jarA paNa ciMtA na karo. amAre tyAM jyAre koI mANasa UMce jato hoya che, tyAre nIcevALo paga kheMcato ja hoya che. eka paNa deDako paDaze nahIM.! tame kalpanA karo! ApaNA jene sAmAyiko vAMcuM chuM tyAre bahu ja duHkha thAya! koI bhekhadhArI maLe, koI mANasa satyano avAja bulaMda kare... bAkI tamane je maLaze te moTe bhAge rUDhicusta, gatAnugatika ane ekAMta AgrahavAdI ja maLaze! ane A ja kAraNathI ApaNe dharmathI bahu dUra thaI gayAM, pachI ApaNe yuvAnane kevI rIte kahI zakIe ke tuM dharmAbhimukha thA. jyAre ApaNe ja dharmAbhimukha nathI! kAparA nAmanA ciMtake bahu sarasa lakhyuM che, "jyAM jhagaDo hoya tyAM dharma na hoya!' to tyAM zuM hoya? kAparA kahe che, jyAM jhagaDo hoya tyAM dharma na hoya, paNa tyAM dharmanuM zaba hoya! jagatanAM moTA vidvAna evA kAparA kahe che, te mATe ja ApaNe ApaNI jAtane vAraMvAra pUchavuM joIe ke, ApaNe dharmasabhAmAM ke dharmayAtrAmAM beThAM chIe ke zabayAtrAmAM? A bhale kAparAno savAla che, paNa ApaNe paNa vicAravuM joIe ke dharma kharekhara guNAno guNAkAra, bhramano bhAgAkAra, bAdabAkI burAInI ane satu karmano saravALo kare che kharo? ekavAra pAlitANAmAM ropave banAvavo ke nahIM tenI kamiTImAM huM hato, huM gayo... mane gujarAtanAM eka moTA pradhAna evA murabbI maLyAM. mane kahe, kumArapALa! thAkI gayo! kema zuM thayuM? are! A pAlitANA para ropave na banavo joIe! barAbara che, na banavo joIe! jJAnadhArA 207 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tame ema mAno cho ne? hA! huM mAnuM chuM! paNa! emAM thAkI kema gayA? zuM kahuM? keTalAka jaina lokoe tAra upara tAra ane TapAla upara TapAla... lakhyA ja karyA! pAMca hajAra tAra ane pAMca hajAra TapAla mArA upara AvyAM che. meM kahyuM, e to ame TapAlakhAtAnA zreyArthe kAma karIe chIe ! kalpanA karo, ApaNe dharmane kAM laI gayA chIe ? bahu vedanAnI vAta che! kaI paristhitimAM mUkyo che ApaNe A dharmane ? eka vakhata saMgItakAromAM vivAda jAgyo ke, sitAra vagADatI vakhate aMgUTho tAra upara kaI rIte rahevo joIe? emAM be bhAga paDI gayA eka khAnadAnI saMgItakAra ane eka binakhAnadAnI saMgItakAra ! eTale yuvAmAAsane samajavAnI sauthI moTI jarUra che! ane enuM kAraNa che Age of Information & Technology! eka jamAno hato jyAre ApaNe kahetAM hatAM ke TV na juo! Aje eka vAstavikatA che ke, koI mANasa kahe che ke huM TV nathI joto to mAnavamAM na Ave ! jema DaoN. prItibene kahyuM tema, aThavADiyAmAM eka divasa No TV Day hovo joIe! e barAbara che ! bAkI TV na joIe to A sunAmInI khabara kevI rIte paDe? A ja vAstavikatA che ane A vAta che CommunicationnI! jaina samAjane yuvAno sudhI pahoMcADavA... vidyArthI mATe vidyArthInI ja bhASA joIze ! thoDA samaya pahelAM amadAvAdanA nagarazeThanA vaMDAmAM eka sthAnakavAsI mahAtmAnI zibira hatI. tyAM mAre javAnuM thayuM. mahAtmAe kahyuM, A kumArapALa AvyAM che, jene je prazna pUchavo hoya te pUchajo ! jJAnadhArA 208 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM to AvI ja banyuM. ApaNe vidvAna nahIM eTale maryAdAvALA rahyAM eTale muMjhavaNa to thAya ja! e pUrNa dhArmika zibira hatI ane temAM mArI pAse prazno AvyA. gharamAM vahu sAthe banatuM nathI to zuM karuM? chokarA mAnatA nathI to zuM karuM? bIjA gharanA loko gAMThatA nathI to zuM karuM? ApaNe AdhyAtmikatAnI vAta to karIe chIe, paNa vAstavikatAne cheha dIdho che. lokonA jIvana joIe to khyAla Ave ke, "hara liyA he kisIne sItA ko, jiMdagI che ke rAmakA vanavAsa hai!' A rAmanA vanavAsa jevuM jIvana ApaNe jIvIe chIe. bIjI vAta, sAhityanI.. sAhitya to thokabaMdha pragaTa thAya che, paNa tenI bhASAno to koka divasa vicAra karavA jevo che. e bhASAnI mAvajata AjanA yuvAnane sparze evI hovI joIe! A bahu jarUrI che. trIjI vAta, jaina samAje bhrAmaka mAnyatAomAMthI bahAra AvavAnI jarUra che! ane emAM sauthI moTI vAta eTale paisAnI puNya sAthenI goThavaNa....! jo AmAMthI bahAra nahIM AvIe to... A to sAruM che ke Aje ahIM badhA vidvAno beThAM che. nahIM to Generally evA ja loko hoya je atyaMta sukhI hoya... ane premasumana jevAM pAchaLa beThAM hoya...! kahevAnI vAta ke zA mATe ApaNe dhanano ATalo mahimA karIe chIe? ApaNAM bALakone thAya zA mATe vidvAna thavuM? jo dhanavAna thaIe to ahIMyA Adara maLe che ane vidvAna thaIe to chellI pATalI upara besavAnuM thAya..!! eTale mAre e ja kahevuM che ke, ApaNe sAhityanI garimA karavI joIe. hamaNAM eka "bahodadhi" nAmanuM megejhIna joyuM ke AkhuM jyotiSInI vAtothI ja bhareluM hatuM. mane jyotiSIne joI bahu AnaMda Ave che. jJAnadhArA (209) (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lesTaramAM eka jyotiSa maLyA. mAruM nAma sAMbhaLI emano cahero paDI gayo. vedanAgrasta thaI gayo. mane thayuM mAruM ATaluM sarasa nAma che. mArA phaibA paNa gaurava le che ane Ane zuM thayuM? meM kahyuM, zuM thayuM? kahe, bahu khoTuM thayuM! barAbara pAke pAye panotI beThelI che. zuM tamane jIvanamAM kAMI duHkha che? have tame duniyAmAM eka mANasa evo batAvo jene jIvanamAM koI duHkha na hoya! kaMIka to hoya ne? ahIMthI pAchA javA mATe vAhananuM zuM karIzuM tenuM paNa du:kha hoya! duHkha to hoya ja ne ! meM kahyuM, Ama to jIvanamAM khAsa kAMI duHkha nathI. to kahe, nAma to barAbara rAzI pramANe che ne? hA! barAbara rAzI pramANe che. mane kahe, pAke pAye panotI beThI che. meM kahyuM, hA! sAcI vAta che bAjumAM ja beThI che. A tame ja moTI panotI rUpa cho! 'hasa meM bhI khuza rakhanA bAdazAhI! zAna se jAyeMge hama...' aura agara puraziza na hogI, vApasa AyeMge hama. ame to svargamAM paNa bAdazAhI ThAThathI jaIzuM! A jainanI vAta che, paramAtmAe kahyuM che, tuM ja tAro bhAgyavidhAtA che. A jainanI zakti che ! dharmanuM gaurava, ItihAsanI garimA, saMskRtino mahimA ane sauthI moTo Ajano paDakAra aMgrejI zikSaNa...! kadAca ApaNI peDhInI pachInI peDhInAM bALakonI tapAsa karo to khabara paDe keTalI muzkelI che... mArI pautrIne huM kahuM ke 48 naMbaranI basamAM gayo hato eTale tarata ja kaheze, dAdA! voTa Isa aDatAlIsa ? A ja vAstavikatA che mArA ane tamArA gharanI! zuM karavuM joIe? jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 210 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddha lokoe A kAma karyuM. emaNe potAnA dharmagraMtho TrAnsaleTa karatAM pahelAM paribhASAno koSa ApI dIdho. tamAre je paribhASA joIe te temAMthI maLe. samyakdarzana eTale zuM? to tarata ja paribhASAnA koSamAM maLI jAya ane eka nizcita paribhASA thaI jAya. ApaNI pAse Avo koI paribhASAno vistRta koSa nathI. je kAMI che te thoDAka sArA prayogo che, paNa authentic tame svIkArI zako evo koI koSa ApaNe taiyAra karyo nathI. eTale zuM thAya? jaina sAdhunI jagyAe tame Jain Priest ja lakho. have kyAM Priest ane kayAM sAdhu? kyAM Nun ane kayAM sAdhvI? rUDhicustatA bhale karI paNa, ApaNe have yuvAno mATe yuvAnonI bhASAmAM vAta karavI che. rUDhicusta thavuM sAruM che. paNa emAthI dharmanA kAMTA pAchA phare che teno vicAra karajo. A rUDhicustatAne kAraNe Aje jeno kayAM che. teno vicAra karajo. huM ane tame maLIe jaya jayakAra karIe. paNa kayAreka sametazikharanI bAjumAM rahelI sarAga jAti juo! AdivAsI thaI gayA ApaNA e zrAvako! kayAreka dakSiNa bhAratamAM jAo. jyAM jenonuM sAmrAjya hatuM. jenonuM mahArAjya hatuM tyAM Aje mAtra avazeSo che, mUrtio che paNa mANaso nathI. kema AvuM thayuM? vAstavikatAnI dharA para Avo. ApaNe vAtavane choDI dIdhuM mATe ja, je kharekhara tAtkAlika kAma karavAnI jarUra che, te A yuvA peDhIne pAchA lAvavAnI che. sAna phrAnsisakomAM eka sAthe 600 yuvAnoe nakkI karyuM ke AjathI nathI ame sthAnakavAsI ke nathI ame derAvAsI ke nathI digaMbara ame chIe jJAnadhArA (211) (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtra jaina...! 93mAM pArlAmenTa opha varlDa rIbIjIyanamAM eka sTola rAkhavAmAM Avyo, e sTolanuM nAma nahIM sthAnakavAsI ke nahIM derAvAsI. e sTolanuM nAma hatuM mAtra Jain's! paNa ApaNe haju vikharAyelA chIe. haju ApaNe vikhavAdamAM chIe tyAre A yauvanane.. 'kAyAmAM kAma haju jAgyo na jAgyo... tyAM rUdiyAmAM rAma gayo jAgI'. Aje TV sAhitya ane akhabAronuM moTuM AkramaNa che ane yauvana eTale jIvananI vasaMta! ane e vasaMtano koI ArAdhya deva hoya to te kAmadeva! ane pariNAme eka bIjuM satya cUkAI gayuM ane e satya che. yuvAna mAnasamAM rahelo rAma! haju jIvanamAM kAma jAge tyAM to rUdiyAmAM rAma jAge! ane e rAmavRtti jAge kAraNa ke, bhAratanuM Atmatatva paNa je adhiSThita thayuM che te che adhyAtma! e dhruva hoya, prahlAda hoya, zaMkarAcArya hoya, AcArya hemacaMdra hoya ke yazovijayajI mahArAja sAheba hoya! A badhAmAM bahu nAnI uMmarathI ja adhyAtmano ughADa thayo che. jainadharma e kAMI cImaLAyeluM phUla nahIM, paNa sadAbahAra, sadA prasanna evuM navapraphullita puSpa hovuM joIe ! ane e samaye vyApaka darzananI jarUra che? vyApaka darzana eTale zuM? huM laMDananA svAminArAyaNa maMdiramAM gayo. meM prazna karyo. tame AvaDuM moTuM maMdira banAvyuM emAM vacamAM ATaluM moTuM Play Ground zA mATe banAvyuM ? ramatanuM medAna zuM kAma banAvyuM ? mane kahe, kumArapALa! jarA vicAro! Aje je yuvAno ahiMyA Play karavA Avaze te kAle pachI Pray karavA Avaze. ahiMyA ramavA Avaze ane dhIre dhIre maMdiramAM darzana karavA Avaze. jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 212 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMyA krikeTa ramavA Ave. loko hArelAnI haMmezA huriyo bolAvatA hoya paNa ame kahIe bhAratanI saMskRti che, hArelAno huriyo na bolAvAya. ame sAmethI temane puSpa laI maLavA jaIe ane A ja kAraNe ahiMyA videzI juvAna darzanArthIonI saMkhyA vadhAre che. A darzana che. ApaNe ApaNA yuvAnone lAvavA haze to dharmane nathI laI javAno paNa, premane laI javAno che. yuvAna premane vaza thaze. emane thoDuM mAMgazo to thoDuM Apaze, paNa vadhu Apazo to saghaLuM ja ApI deze ane jarApaNa vilaMba nahIM kare. e yuvAnomAM tejasvitA, tatparatA ane tapasvitA traNe vadhavI joIe. mATe pU. gurudeva namramuni ma.sA.ne mAruM nivedana che ke eka evuM nakkara Ayojana thAya ke jene pariNAme AvanArI peDhIne kAM to sArAM pustako maLe, kAM sArA graMtho maLe, kAM to bALakone gamatI vArtAo maLe... A badhuM maLaze to ja ApaNI AvatI kAla ane ApaNA saMskAra ujaLA che, nahIM to pelI chokarIno prazna yAda karo. AnAmAM ane mArAmAM pharaka zuM che? kazo pharaka nathI. e paNa mANasa che ane huM paNa mANasa chuM. jo saMskAra nathI to zUnya chIe. - zAnadAra) zanivAra (213) 21che unasAhitya jJAnasatra-che jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA : prANI-saMrakSaNa kA mantra.... pro. premasumana jaina ( oma. o. pIoca. DI. udepura. saMskRta pAlI, prAkRta, jainadharma tathA bhAratIya saMskRtikA vizeSa adhyayana jainavidyA para aneko pustakoM kA prakAzana 150 zodhapatra prakAzita videza meM vyAkhyAna aneko puraskAra prApta kiyA hai / ) jainadharma meM samatA, sarvabhUtadayA, saMyama jaise aneka zabda ahiMsA AcaraNa ke lie prayukta haiM / vAstava meM jahA~ bhI rAga-dveSamayI pravRtti dikhalAyI par3egI vahA~ hiMsA kisI na kisI rUpa meM upasthita ho jAegI / sandeha, avizvAsa, virodha, krUratA aura ghRNA kA parihAra prema, udAratA, aura sahAnubhUti ke binA saMbhava nahIM hai| prakRti aura mAnava donoM kI krUratAoM kA nirAkaraNa saMyama dvArA hI saMbhava hai| isI kAraNa jainAcAryoM ne tIrtha kA vivecana karate hue kaSAyarahita nirmala saMyama kI pravRtti ko hI dharma kahA hai| yaha saMyamarUpa ahiMsAdharma vaiyaktika aura sAmAjika donoM hI kSetroM meM samatA aura zAnti sthApita kara sakatA hai| isa dharma kA AcaraNa karane para svArtha, vidveSa, sandeha aura avizvAsa ko kahIM bhI sthAna nahIM hai / vyakti aura samAja ke sambandhoM kA pariSkAra bhI saMyama yA ahiMsaka pravRttiyoM dvArA hI saMbhava hai / kundakundasvAmI ne batAyA haijaM NimmalaM sudhammaM sammattaM saMjamaM tavaM gANaM / taM titthaM jiNamagge haveI jadi saMtibhAveNa / / Agama granthoM meM kahA gayA hai ki rAga-dveSa kA abhAvarUpa samatAcaraNa hI vyakti aura samUha ke mUlyoM ko susthira rakha sakatA hai| AtmotthAna ke lie jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA : 214 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha jitanA Avazyaka hai, utanA hI jIvana aura jagat kI vibhinna samasyAoM ke samAdhAna ke lie bhI / vargabheda, jAtibheda Adi vibhinna viSamatAoM meM samatva aura zAnti kA samAdhAna samatA yA samatAcAra hI hai / mAnavIya mUlyoM meM jIvana ko niyantrita aura nItiyukta banAye rakhane kI kSamatA ekamAtra samatA yukta ahiMsA AcaraNa meM hI hai / yuddha, vidveSa aura zatrutA se mAnava samAja kI rakSA karane ke lie hetu vidhAyaka zabda kA prayoga kareM to vaha samAcAra kuTumba, samAja, zikSA, vyApAra, zAsana, saMgaThana prabhRti meM maryAdA aura niyamoM kI pratiSThA karatA hai, mAnavIya mUlyoM kI sthApanA karatA hai aura prANI jagat meM sukha-kalyANa kA prAdurbhAva karatA hai| mUlAcAra grantha meM samatAcAra kI mahattA batalAte hue likhA haisamadA samAcAro sammAMcAro samo vA savvesiM hiMsamANaM sAmAcAro AcAro / AcAro / / du apane deza kI gauravapUrNa paramparAoM ke anukUla vizvazAnti ke lie samatAcAra ahiMsA kI sAdhanA atyAvazyaka hai| Aja kI parivartita hotI huI paristhitiyoM aura jIvana mUlyoM ke anusAra samAja aura samUha ke saMgharSa kI samApti kA eka mAtra upAya ahiMsAcaraNa hI hai / jaina saMskRti ahiMsA ke viSaya meM paga-paga para sandeza detI huI agrasara hotI hai| jaina saMskRta ke variSTha vidyAyakoM ke antaHkaraNa meM samUce vizva ko hI nahIM, prANImAtra kA spandana apanI AtmA meM sunAI par3atA hai| isa spandana meM sukha bhI hotA hai, apAra duHkha bhI aura tabhI usa apAra duHkha ke prati antarAla kI gaharAIyoM se karuNA phUTa par3atI hai / vyakti vyaSTi se nikalakara samiSTi ke rUpa meM duHkha nivAraNa kI bAta socane lagatA hai / yahIM ahiMsA ke janma kI pRSThabhUmi hai| ahiMsA kI mUlabhAvanA prANImAtra ko jIne kA adhikAra pradAna karatI hai / apane Apa meM jInA koI jIvana hai ? vaha to eka mazInI jIvana hai| jo apanA hokara nahIM rahatA, vAstava meM vahI sabakA hokara jItA hai| jaina saMskRti ke niyAmakoM kA hRdaya isI bhAvanA se anuprANita thA / isalie unhoMne samaveta 215 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svara meM kahA saba jIva saMsAra meM jInA cAhate haiM / maranA koI nahIM cAhatA / kyoMki eka gandagI ke kIr3e aura svarga ke adhipati - indra donoM ke hRdaya meM jIvana kI AkAMkSA aura mRtyu kA bhaya samAna hai| ataH sabako apanA jIvana pyArA hai / isIlie sote - uThate, calate-phirate tathA choTe-bar3e pratyeka kArya ko karate hue yaha bhAvanA hara vyakti kI honI cAhie ki jaba merI AtmA sukha cAhatI hai to dUsaroM ko bhI sukha bhogane kA adhikAra hai| jaba mujhe dukha pyArA nahIM hai to saMsAra ke anya jIvoM ko kahAM se pyArA hogA ? ataH svAnubhUti ke AdhAra para hiMsAtmaka pravRttiyoM se hamezAM bacakara rahanA cAhiye / jiyo aura jIne do, ahiMsA kA yaha svarNima sUtra usI sarvabhUtadayA kI bhAvanA se prasUta hai, jahA~ jIva ke sAre bheda samApta ho jAte haiN| anya saMskRtiyoM ke karUNA kI bhAvanA avazya hai, prasaMgavaza hiMsA - virodhAtmaka upadeza bhI diye gaye haiM, kintu unameM jainadharma kI isa udAratA kI mizAla pAnA kaThina hai / isalie zAyada jIvadayA kI kriyA ko sabase zreSTha evaM cintAmaNi ratna ke samAna phala dene vAlI mAnI gayI hai| tathA ahiMsA ke mAhAtmya se manuSya ciraMjIvI, saubhAgyazAlI, aizvaryavAna, sundara aura yazasvI hotA hai, yaha svIkRta kiyA gayA hai| ahiMsA - svarUpa : jaina AcAryoM ne ahiMsA kyA hai, isa prazna ko bar3I sUkSma aura sarala vidhi se samajhAyA hai / sarvaprathama unhoMne hiMsA kA svarUpa nirdhArita kiyA / taduparAnta usase virata hone kI kriyA ko ahiMsA kA nAma diyaa| bAta ThIka bhI hai, jaba taka hama vastu ke svarUpa ko na samajha leM, usase sambhAvita hAnilAbha se avagata na ho jAyeM taba taka use chor3ane kA prazna hI kahA~ uThatA hai / hiMsA kA sarvAMgapUrNa lakSaNa amRtacandrAcArya ke isa kathana meM nihita haikaSAya ke vazIbhUta hokara dravyarUpa yA bhAvarUpa prANoM kA ghAta karanA hiMsA hai / yaha lakSaNa samantabhadrAcArya dvArA praNIta ahiMsANuvrata ke lakSaNa jaisA hI paripUrNa hai| sarvArthasiddhi evaM tattvArtha- rAjavArtika meM isI kA samarthana kiyA gayA hai| ahiMsA aura hiMsA kA jaisA varNana puruSArtha siddhayupAya meM hai vaisA pUrva yA uttara keM grantha meM nahIM milatA hai| hiMsA ke lakSaNa meM manakI duSpravRtti para adhika jora jJAnadhArA 216 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diyA gayA hai| kyoMki antara kI kaluSatA hI hiMsA ko janma detI hai| isI bAta ko AcArya umAsvAmI ne isa kathana se spaSTa kiyA hai pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiNsaa| pramAdavaza prANoM ke ghAta karane ko hiMsA kahate haiN| pramatta zabda mana kI kaluSatA, ajJAnatA, asAvadhAnI ke artha meM hI prayukta huA hai| gRhastha jIvana meM manuSya nAnA kriyAoM kA pratipAdana karatA hai| kintu sabhI kriyAeM sAvadhAnI aura saMyamapUrvaka nahIM hotiiN| aneka kAryoM ko karate hue mana meM kaSAyabhAva, kaTutA utpanna ho jAtI hai| isase AtmA kI nirmalatA dhuMdhalI par3a jAtI hai| bhAvanAoM meM vikAra utpanna ho jAte haiN| inhIM duSariNAmoM se yukta hokara koI kArya karanA hiMsA hai| kyoMki duSpariNAmI vyakti ke dvArA bhale dUsare prANiyoM kA ghAta na ho lekina usakI AtmA kA ghAta svayameva ho jAtA hai| isI artha meM vaha hiMsaka hai| kyoMki kisI dUsare se kisI dUsare kA prANa-ghAta sambhava hI nahIM hai| ____ paM. AzAdharajI ne hiMsA kI vyAkhyA aura sarala zabdoM meM kI hai| unakA kathana hai- saMkalpapUrvaka vyakti ko hiMsAtmaka kArya nahIM karanA caahie| una saba kAryoM va sAdhanoM ko, jinase zarIra dvArA hiMsA, hiMsA kI preraNA vA anumodana sambhava ho, yatnapUrvaka vyakti ko chor3a denA caahie| yadi vaha gRhastha jIvana meM una kAryoM ko nahIM chor3a sakatA to use pratyeka kArya ko karate samaya satarka aura sAvadhAna karanA caahie| devatA, atithi, mantra, auSadhi Adi ke nimitta tathA andhavizvAsa aura dharma ke para saMkalpapUrvaka prANiyoM kA ghAta nahIM karanA caahie| kyoMki ayatnAcAra pUrvaka kI gaI kriyA meM jIva mare yA na mare hiMsA ho hI jAtI hai| jaba ki yalAcAra se kArya kara rahe vyakti ko prANivadha ho jAne para bhI hiMsaka nahIM kahA jaataa| vastuta: hiMsA karane aura hiMsA ho jAne meM bahuta antara hai| niSkarSa yaha, saMkalpa-pUrvaka kiyA gayA prANiyoM kA ghAta hiMsA hai, aura unakI rakSA evaM bacAva karanA ahiNsaa| jaina-sAhitya meM ahiMsA ke pratipAdana meM bahuta kucha kahA gayA hai| isameM ... pradhAnataH prANImAtra ke kalyANa kI bhAvanA nihita hai| anya dharma va saMskRtiyAM (jJAnadhArA 217 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA kA ghoSa karatI huI bhI hiMsAtmaka kAryoM meM aneka bahAnoM se pravRtta dekhI jA sakatI hai| kintu jaina saMskRti jo kahatI hai, vahI vyavahAra meM utArane kI koziza karatI hai / yahI kAraNa hai, jainAcAryoM ne samaya kI gatividhi ko dekhate hue aneka vaidika anuSThAnoM va hiMsAtmaka kAryoM kA virodha kiyA hai| yaha virodha jaina dharma meM sarvabhUtadayA kI bhAvanA kA hI pratiphala hai| jainadharma meM ahiMsA ko vrata mAnA gayA hai| vastutaH hiMsAtmaka kAryoM se virata hone meM kaThinatA kA anubhava hone se hI ahiMsA ko vrata kaha diyA gayA hai, anyathA 'karuNA, ahiMsA to dainika kAryoM evaM sukhI jIvana kA eka Avazyaka aMga hai| yaha mAnava kI svAbhAvika paraNati hai / use vrata mAnakara calanA usase dUra honA hai| ahiMsA to bhAvoM kI zakti hai| AtmA kI nirmalatA evaM ajJAna kA vinAza hai| koI bhI vyakti apane dainika jIvana meM acAnaka parivartana lAkara ahiMsA ko utpanna nahIM kara sakatA / ahiMsA kA utpanna honA to AtmA meM parivartana hone ke sAtha hotA hai| AtmA ke parivartana kA artha hai, use pahicAna lenA / yaha pahicAna hI nija ko jAnanA hai, sAre vizva ko jAnanA hai| jaba vyakti isa avasthA para pahu~ca jAtA hai to samasta vizva ke jIvoM ke duHkha kA spandana usakI AtmA meM hone lagatA hai / yaha karuNAmaya spandana hote hI hiMsA svayaM tirohita ho jAtI hai / use haTAne ke lie koI alaga se yojanA nahIM karanI par3atI / ahiMsA utpanna ho jAtI hai / hiMsA kI nivRtti aura ahiMsA ke prasAra ke lie jaina dharma meM gRhasthoM ke aneka vrata niyamoM ko pAlana karane kA upadeza diyA gayA hai| pratyeka kArya ko sAvadhAnI pUrvaka karane evaM pratyeka vastu ko dekha - zodhakara upayoga meM lAne kA vidhAna gRhastha ke lie mAtra dhArmika hI nahIM vyAvahArika bhI hai| jIvoM ke ghAta ke bhaya se jaina gRhastha aneka vyartha kI kriyAoM se mukti pA jAtA hai| pratyeka vastu ko dekhabhAlakara kAma meM lAne kI Adata DAlane se manuSya hiMsA se hI nahIM bacatA, kintu vaha bahuta-sI musIbatoM se baca jAtA hai| isI bAta ko dhyAna meM rakhate hue AcAryoM ne anarthadaNDavratoM kA vidhAna kiyA hai| rAtribhojana 218 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAga kA vidhAna bhI isI prasaMga meM hai| isa avalokana se spaSTa hai ki jaina dharma kI ahiMsA mAtra dhArmika na hokara vyavahArika bhI hai| ahiMsA kI upalabdhiyA~ : jaina sAhitya va dharma meM ahiMsA ke vividha rUpoM ke sAtha eka bAta bhI dekhane ko milatI hai ki ahiMsA kA mUla srota khAna-pAna kI zuddhi kI ora adhika prabhAvita huA hai| hiMsA se bacane ke lie khAna-pAna me saMyama rakhane ko adhika prerita kiyA gayA hai utanA rAga, dveSa, kAma, krodha, (jo bhAvahiMsA ke rUpAntara haiM) ke viSaya meM nhiiN| isake mUla meM zAyada yahI bhAvanA rahI ho ki yadi vyakti kA AcAra-vyavahAra svaccha aura saMyata hogA to usakI AtmA evaM bhAvanA pavitra rhegii| kintu aisA huA bahuta kama mAtrA meM hai| Aja ahiMsA ke pUjAriyoM jainoM ke khAna-pAna meM jitanI zuddhi dikhAI detI hai, mana meM utanI pavitratA aura vyavahAra meM vaisI ahiMsA ke darzana nahIM hote| ata: yadi vyakti kA antara pavitra ho, sarala ho to usake vyavahAra va khAna-pAna meM pavitratA svayaM apane-Apa A jaayegii| jisakA antara prakAzita ho, usake bAhara aMdherA TikegA kaise? ___ahiMsA ke aticAroM meM jo pazuoM ke chedana aura tAr3ana kI bAta kahI gaI hai vaha nayA tathya upasthita karatI hai| vaha yaha ki, jainAcAryoM kA hRdaya mUka pazuoM kI vedanA se adhika anuprANita thaa| yadi aisA na hotA to ve ahiMsA ke aticAroM meM khAna-pAna kI truTiyoM ko ginA dete| jabaki unhoMne prANImAtra ke kalyANa kI bAta kahI haiM yahI bhAvanA Age cala kara vaidika yajJoM kI hiMsA kA DaTakara virodha karatI hai| prANImAtra ko abhaya pradAna karatI hai| jaina saMskRti ke variSTha vidyAyakoM ke udghoSa kiyA- yadi sacamuca, tuma nirbhaya rahanA cAhate ho, to dUsaroM ko tuma bhI abhaya dene vAle bano, nirbhaya bnaao| isa anitya nazvara saMsAra meM cAra dina kI jindagI pAkara kyoM hiMsA meM DUbe ho? yaha usI kA pratiphala hai ki vaidika yuga ke kriyAkANDoM aura Aja ke hindU dharma anuSThAnoM meM jamIna AsamAna kA antara A gayA hai| bhAratIya jJAnadhArA 21che. (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAja ke vikAsa meM ahiMsA kA yaha kama yogadAna nahIM hai| ahiMsA samAjavAda aura sAmyavAda kI nIMva hai| loga Aja deza meM samAjavAda-sthApana kI bAta karate haiN| ahiMsA ke usa mahAn udghoSaka ne Aja se hajAroM varSa pahile samasta vizva meM samAjavAda sthApita kara diyA thaa| vizva ke samasta prANiyoM ko samAna mAnanA, na kevala manuSyoM ko, isase bhI bar3A koI sAmyavAda hogA? ahiMsA mahApradIpa kI kiraNoM vikarita ho udghoSa karatI haiM, usa mahAmAnava kI vANI gUMjatI hai- jo tuma apane lie cAhate hoM, dUsaroM ke lie, samUce vizva ke lie bhI caaho| aura jo tuma apane lie nahIM cAhate, use dUsaroM ke lie bhI mata cAho, mata kro| kyoMki eka cetanA kI hI dhArA sabake andara pravAhita hotI hai| ataH sabake sAtha samatA kA vyavahAra karo, yahI AcaraNa sarvazreSTha hai| isase tumhArA jIvana vikAra vAsanAoM se mukta hotA calA jAyegA aura niSpApa ho jaayegaa| jainadharma kI yahI udAra dRSTi ahiMsA ko itanA vyApaka banA detI hai ki use samUce vizva ke sAtha sambandha sthApita karane meM dera nahIM lgegii| kyoMki usane saMsAra se parAyepana ko haTAkara apana jor3a rakhA hai| saMsAra meM parAyepana kA hI artha hai- du:kha tathA hiMsA honaa| aura apanatva kA artha hai- sukha evaM ahiMsA honaa| kyoMki jaba samUcA vizva hI vyakti kA ho jAtA hai to kauna use satyaM, zivaM aura sundara nahIM banAnA cAhegA? ataH pratyeka prayatnazIla mAnava ko duHkha ke parihAra aura sukha ke svIkAra ke lie jaina saMskRti kI mUla dena ahiMsA ko apane jIvana meM utAranA hogaa| isa saMgharSamaya jIvana se saMtapta mAnava ko ahiMsA kI dhanI aura zItala chAyA meM hI zAnti mila sakegI, anyatra nhiiN| jJAnadhArA nArA 920 2 20 jainasAhitya jJAnasatra-2 Malfare SITA-D Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA : prANI-saMrakSaNa kA mantra... dulIcanda jaina (sAhityAlaMkAra hai / vivekAnaMda vidyAkalAzrama kA TrasTI hai, 6 graMtha kA saMpAdana - saMkalana kIyA hai dakSiNa bhArata jaina svAdhyAya saMgha paryuSaNa vyAkhyAnamAlA meM pravacana dete hai / ) ahiMsA dharma kA AdhAra hai| isI ke dvArA samAja kA sucArU rUpa se saJcAlana saMbhava hai| yahI vaha guNa hai jo pratyeka jIva ko sammAna pradAna karatA hai| dayA evaM karuNA kI abhivyakti isI jIvana mUlya meM hotI hai| isakA vyavahAra vizva meM zAnti evaM sauhArda lAtA hai / bhagavAn mahAvIra ne kahA ki dharma utkRSTa maMgala hai | ahiMsA, saMyama aura tapa usake lakSaNa haiN| jisakA mana sadA dharma meM ramatA rahatA hai, use devatA bhI namaskAra karate haiN| unake hI zabdoM meM, "kisI bhI prANI kI hiMsA nahIM karanI cAhiye, yahI jJAniyoM ke jJAna kA sAra hai / ahiMsA, samatA, samasta jIvoM ke prati Atmavat bhAva yahI zAzvata dharma hai|" unhoMne jIvoM ke prati samAdara ke bhAva para jora dete hue kahA, "sabhI prANiyoM ko apanI-apanI Ayu (jIvana) priya hai| sukha anukUla hai, duHkha pratikUla hai / vadha sabako apriya hai, jIvana sabako priya hai| ataH kisI bhI jIva ko trAsa nahIM pahuMcAnA cAhiye, kisI ke prati vaira aura virodha kA bhAva nahIM rakhanA cAhiye / " Aja kA manuSya ahiMsA ke uparyukta mUlyoM ko bhUla gayA hai / pariNAmasvarUpa Aja vizva meM hiMsA, azAnti tanAva, jIvana-mUlyoM kA avamUlyana, sauhArda kA abhAva evaM AtaMka bar3hatA hI jA rahA hai| Aie hama una upAyoM para vicAra kareM jo mAnavatA ko vAstavika sukha pradAna karane meM jJAnadhArA 221 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samartha ho sakate haiM / manuSya : kyA mAtra eka Arthika yantra hai ? Adhunika sabhyatA, jo pUrNata: bhautikavAda para AdhArita hai, ne manuSya ke vyaktitva ko saMkucita karake use mAtra eka Arthika yantra banA diyA hai| Adhunika yuga meM manuSya ne bahuta sArI vicAradhArAoM kA sahArA liyA tAki vaha pUrNa samRddha evaM sukhI bana ske| lekina kyA use sukha evaM AnaMda prApta huA ? nahIM, Aja manuSya ko samRddhi to prApta huI hai, lekina vaha mAnasika zAnti prApta nahIM kara sakA / samRddhi bhI kucha cune hue varga ke logoM ko milii| kucha varSoM pahale sAmyavAda kA bahuta bar3A prabhAva thA aura lagatA thA ki yaha sAre vizva ko lAla raMga meM raMga degaa| isake pracArakoM ne kahA ki hama garIba evaM zoSita varga ko sampannatA evaM gaurava pradAna kareMge, sAmAnya vyakti ke jIvana ko UMcA uThAyeMge, saba meM samAnatA lAyeMge lekina mAtra 100 varSoM se bhI kama samaya meM yaha asaphala siddha huaa| vahA~ ke dezoM kI sAmAnya janatA ne hI isa vicAradhArA kA virodha kiyA kyoMki jIvana kI Avazyaka vastuoM ke abhAva se unakA jIvana trasta ho gayA thaa| dUsarI bar3I vicAradhArA pU~jIvAda kI hai, jisakA nAyaka amerikA hai| isakA uddezya hai, prakRti ke saMsAdhanoM kA adhikatama upabhoga | yaha bhogavAda para AdhArita hai| Aja vaijJAnika upakaraNoMne sAmAnya vyakti ke jIvana ko bahuta sArI sukha-suvidhAe~ upalabdha karA dI hai, lekina prazna uThatA hai ki kyA manuSya kA jIvana pahale se adhika sukhI evaM sauhArdapUrNa hai ? uttara nakArAtmaka hI hai| bhautikatA pradhAna pAzcAtya yuga kI cakAcauMdha kA bhItarI pakSa kitanA abhizApa - grasta hai, yaha eka gaMbhIra viSaya hai| TUTate parivAra hAla hI meM briTena se prakAzita supratiSThita patra "di ikonaoNmisTa" ne eka . riporTa prakAzita kI hai, jisane pAzcAtya jagat ke vicArakoM ko bhI cauMkA diyA hai / zIrSaka hai " ikkIsavIM zatAbdI meM amarIkI parivAra kA bhaviSya" / yaha riporTa zikAgo vizva vidyAlaya meM rASTrIya mata anusandhAna jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 222 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kendra ne 24 navambara 99 ko prastuta kI thI / riporTa meM prakAzita kucha tathya isa prakAra hai : amerikA meM parivAroM ke saMcAlana evaM baccoM ke lAlana-pAlana meM vivAha - saMsthA kA mahattva ghaTa gayA hai| san 1960 evaM san 1996 ke bIca 36 varSoM meM talAka kA pratizata dugunA ho gayA hai| san 1960 meM avivAhita mAtAoMkI saMkhyA 5 pratizata thI, jo san 1996 meM bar3ha kara 32 pratizata ho gayI hai / san 1972 meM 72 pratizata bacce apane mAtA-pitAoM (vivAhita ) ke sAtha rahate the, san 1996 meM mAtra 52 pratizata bacce apane mAtA-pitA donoM ke sAtha rahate haiN| * amerikA meM vivAhita strI-puruSoM ko bhI bacce nahIM cAhiye / san 1972 meM 45 pratizata mAtA-pitAoM ke bacce nahIM the / san 1996 meM 62 pratizata parivAroM meM bacce nahIM hai / * aba amarIkI yuvaka-yuvatiyA~ bar3I umra meM vivAha karane lage haiM tathA kaI to zAdI ke pahale kucha kAla taka zAdIzudA jIvana kA prayoga karate haiM / amerikA meM 25 pratizata striyA~ apane patiyoM se adhika AmadAnI prApta kara letI haiN| lagabhaga 6 pratizata puruSa gharelU kAmakAja karate haiM tathA unakI patnIyA~ kamAI karatI haiN| vidyAlayoM meM hiMsA : amerikA ke vidyAlaya parisaroM meM hiMsA kI ghaTanAe~ dina pratidina bar3hatI jA rahI hai| apraila 1999 meM liTalaTana, kolorADo meM taba yaha carama sImA para pahu~cI, jaba kolamvine hAIskUla ke do vidyArthiyoM ne apanI kakSA ke 13 sahapAThiyoM ko goliyoM se ur3A kara svayaM apane jIvana ko bhI samApta kara diyaa| nezanala aisosiezana oNpha eTornI janarala ne batAyA ki pichale sAta varSoM meM kama se kama 14 vidyAlayoM meM golI calAkara apane sahapAThiyoM ko mAra DAlane kI ghaTanAe~ ghaTita ho cukI haiM / 14 mArca 2000 ko hajAroM jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA - 223 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amIrIkI nAgarikoM ne vAziMgaTana meM eka jUlusa nikAlA tathA prastAva pArita kiyA ki amarIkI kAMgresa bandUka niyantraNa kAnUna ko sakhta banAye tAki hiMsaka ghaTanAoM kI saMkhyA kama ho, vartamAna samAcAroM ke anusAra amerikA meM prati varSa 30,000 vyakti goliyoM ke zikAra hote haiN| zrI I-epha. zUmekara ne kahA ki amerikA, jisake pAsa vizva kI mAtra 6 pratizata AbAdI hai, vizva ke 30 pratizata saMsAdhanoM kA upayoga kara letA hai| pariNAmasvarUpa vizva kI eka bahuta bar3I AbAdI garIbI, abhAva evaM zoSaNa se abhizapta hai| ataH yaha siddha hotA hai ki Arthika vikAsa mAtra manuSya ke jIvana ke stara ko U~cA uThAne meM samartha nahIM hai| prakRti ke prati bhrAmaka dhAraNA : zatAbdiyoM se pAzcAtya jagat meM yaha eka dhAraNA banI ki manuSya sarvazreSTha prANI hai aura yaha sampUrNa sRSTi usIke upabhoga ke lie banI hai| phrAMsisa bekona ne 400 varSa pUrva likhA ki yaha sArI sRSTi manuSya ke lie hI banI hai, anya prANiyoM ke lie nhiiN| isa dhAraNA kA pariNAma yaha huA ki prakRti evaM usake saMsAdhanoM kA bhayaMkara zoSaNa kiyA gyaa| vijJAna ne bhI isI dhAraNA ko bar3hAvA diyA aura kahA ki pazu-pakSI, per3a-paudhoM meM prANa nahIM hai| yaha bhI batAyA gayA ki prakRti kA bhaMDAra asIma hai aura vaha mAtra manuSya ko sukhI karane ke lie hai| vaijJAnika upakaraNoMkI sahAyatA se prakRti kA adhika se adhika zoSaNa kara manuSya ke jIvana ko sukhI banAyA jA sakatA hai| isa dhAraNA ke kAraNa prakRti kA jo nirmama zoSaNa ho rahA hai aura usake jo bhayAvaha pariNAma sAmane A rahe haiM, usakI ora kama logoM kA dhyAna gayA hai| e!lDa ToyanabI ne san 1972 meM laMdana objarvara meM likhA, "hama loga parezAna haiM kyoMki hamane adhikatama bhautika sAdhanoM ko prApta karane ke lie apanI AtmA kI bhAvanAoM ko upekSita kara diyA hai, lekina hamArA yaha prayAsa AdhyAtmika dRSTi se galata hI nahIM apitu avyavahArika bhI hai|" hAla hI meM prakRti evaM usake sAdhanoM ke durupayoga ke bhISaNa pariNAma sAmane Aye haiN| meksiko meM vAyukA bhayaMkara pradUSaNa, yUkrena ke cernobila paramANu kendra kI - jJAnadhArA 2 24 (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhayAvaha durghaTanA aura usake pariNAma, brAjIla meM varSA denevAle jaMgaloM kI vinaSTi, svIDana meM rasAyanika varSA dvArA jhIla kA vinAza, gaMgA jaisI mahAn nadiyoM ke jala meM pradUSaNa evaM bhopAla meM rasAyanika gaisa kI bhISaNa durghaTanA ityAdi kucha ghaTanAe~ isa khatare ko prakaTa karatI haiM / jahA~ bhI hamArA dRSTi jAtI haiM, hamArI pRthvI upagraha saMkaTa se grasta najara AtI hai| jIva-jantuoM kA vinAza : jaisA maiMneM kala bhI kahA thA, Aja pazuoM kA nirmamatA se vadha kiyA jAtA hai| khAdya padArtha, phara, camar3A evaM anya padArtha prApta karane ke lie yAntrika katlakhAnoM meM bar3I parimANa meM pazu mAre jAte haiN| manuSya ne pazuoM kI 4355 prajAtiyoM meM se 25 pratizata ko, pakSiyoM kI 8615 prajAtiyoM meM se 11 pratizata ko evaM jala-jantuoM kI kula 34 pratizata prajAtiyoM ko pUrNata: samApta kara diyA hai| manuSya kI krUratA carama sImA para pahuMca cukI hai| grInapIsa patrikA ke anusAra aphrIkA meM 1981 meM hAthiyoM kI saMkhyA 15 lAkha thI jo 1990 meM, mAtra dasa varSoM meM, zikAra ke kAraNa ghaTa kara 6 lAkha raha gaI / aktUbara 1993 meM Convention of International trade in Endangered Species ko hAthIdAMta ke vyApAra para pratibaMdha ghoSita karanA par3A tAki hAthiyoM kI saMkhyA aura adhika nahIM ghaTe / gAya ke mA~sa ko 'bIpha' kahate haiM / iMglaiMDa kA bIpha sabase bar3hiyA mAnA jAtA hai| yUropa meM isakI bar3I pratiSThA hai, isI ke Upara iMglaiMDa kI arthavyavasthA nirbhara karatI hai| prakRti viruddha AhAra ke kAraNa gAya pAgala hone lagI tathA unakA mA~sa khAne vAle vyakti bhI pAgala hone lage / jaba yaha khabara yUropa phailI to unhoMne briTena se gau mA~sa maMgAnA baMda kara diyaa| briTena ke logoM ne usa bImArI se grasta lAkhoM gAyoM ko mAra diyaa| hAla hI meM yUropa ke kucha dezoM meM pazuoM meM 'pA~va evaM mu~ha kI bImArI' (Foot & Mouth Disease) phaila gaI hai / isake bhI bhayAvaha pariNAma najara A rahe haiM / varSA lAne vAle jaMgala : lakar3I evaM anya padArtha prApta karane ke lie bar3I mAtrA meM jaMgalo ko 225 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kATA jA rahA hai| gharelu pazuoM ko carAne ke lie tathA soyAbIna Adi kI upaja ke lie bhI jaMgaloM ko naSTa kiyA jAtA hai / mA~sAhAra ke lie pazuoM kI kRtrima paidAvAra kI jA rahI hai / isa prakAra sthAna-sthAna para jaMgala kaTane se paryAvaraNa naSTa ho rahA hai, varSA kama ho rahI hai tathA registAna bar3ha rahe haiM / audyogika durghaTanAeM : rasAyana udyogoM meM bhISaNa durghaTanAeM ghaTita ho rahI haiN| jaisA ki sarva vidita hai, 1985 meM bhopAla sthita yUniyana kArabAiDa ke kArakhAne meM eka vAlva meM cheda ho jAne ke kAraNa 30 Tana lethala mithAila gaisa havA meM phaila gaI / isa jaharIlI gaisa ke duSprabhAva se 2000 vyaktiyoM kI turaMta mauta ho gaI tathA 17000 vyakti haMmezAM ke lie sthAyI rUpa se apaMga ho ge| vizva meM bar3I mAtrA meM paramANu bamoM kA nirmANa ho rahA hai tathA usa banI huI sAmagrI ko niyantraNa meM rakhanA bahuta kaThina hai| vikasita rASTroM ke pAsa 15000 Tana paramANu astra-zastroM kA saMgraha ho cukA hai| ina paramANu kArakhAnoM me aneka bhISaNa durghaTanAeM bhI ghaTita huI haiN| yUkrena sthita cernobila paramANu saMyaMtra meM jo durghaTanA ghaTita huI, usase 20000 vyaktiyoM kI mRtyu huI aura 5 lAkha se adhika loga bImAriyoM ke zikAra hue| mA~sa udyoga evaM paryAvaraNa mA~sa kA bar3I mAtrA meM utpAdana prayAvaraNa ke vinAza kA kAraNa hai| vizva meM utpanna hone vAlA 40 pratizata anAja una pAlatU jAnavaroM ke cAre ke lie vyaya hotA hai, jinheM bAda meM mA~sa paidA karane ke lie katla kara diyA jAtA hai| yadi vizva meM mA~sa kA utpAdana kara kara diyA jAya to paryAvaraNa ke sudhAra kara anukUla asara par3egA / taba kama mAtrA meM vRkSoM ko kATanA par3egA evaM bhUmi kA kaTAva bhI ghaTa jAyegA / upabhoktAvAda : upabhoktAvAda kA vistAra isa pAzcAtya vicAra dhArA para AdhArita hai ki vastuoM kA adhikatama utpAdana vizva kI sabhI Arthika samasyAoM kA samAdhAna hai aura isI se jana sAmAnya kA Arthika evaM sAmAjika vikAsa 226 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbhava ho sakatA hai| apane jIvana ko samRddha banAne ke lie hameM vastuoM kA adhikatama saMgraha evaM upabhoga karanA caahie| amerikA ke loga Aja san 1950 kI tulanA meM vastuoM ko dugunA saMgraha evaM upabhoga kara rahe haiN| prazna uThatA hai ki san 1950 kI tulanA meM kyA ve dugunA sukhI haiM? yaha upabhoktAvAda kA siddhAMta anaitika siddhAMto para AdhArita hai jahA~ svArtha kI bhAvanA hI pramukha hai tathA sAmAjika kalyANa kA mahattva gauNa hai| kahate haiM ki janasaMkhyA kI asImita vRddhi paryAvaraNa ke vinAza kA mukhya kAraNa haiM aura isameM koI saMdeha bhI nahIM hai| lekina samRddha samudAya kI vastuoM ke bAre meM bar3hatI huI mAMga aura tRSNA bhI paryAvaraNa vinAza kA eka bahuta bar3A kAraNa hai, isakI ora kama dhyAna diyA gayA hai| The world wide Fund for Nature 7 37451 Living Planet Report meM kahA hai ki Aja vastuoM kI jitanI mAMga bar3ha rahI hai, usase lagatA hai ki pRthvI upagraha meM jitane saMsAdhana haiM, unase 30 pratizata adhika saMsAdhanoM kI AvazyakatA hogii| isameM Age kahA gayA ki yadi avikasita dezoM ke vyakti bhI vikasita dezoM ke logoM ke samAna apanI AvazyakatAoM kI abhivRddhi karate raheMge to unakI mAMga kI pUrti ke lie aura do pRthvI upagrahoM kI AvazyakatA pdd'egii| rio Di jenairo meM san 1992 meM Ayojita pRthvI zikhara sammelana meM yaha bhAva vyakta kiyA gayA ki "vizva meM paryAvaraNa ke niraMtara hone vAle hAsa kA mukhya kAraNa vikasita rASTroM kI bar3hatI huI mA~ge tathA unakA atyadhika upayoga hai, yadi ise niyantrita nahIM kiyA gayA to paryAvaraNa kA saMkaTa bar3hatA hI jaayegaa|" isa paristhiti meM jaina dharma ke mUlyoM kI kyA bhUmikA hai, isa para bhI vicAra kiyA jAnA Avazyaka hai| bhagavAn mahAvIra ne uttarAdhyayana sUtra meM kahA, "jahA~ para bhautika padArthoM ke atyadhika-saMgraha evaM unake upayoga kI bhAvanA rahatI hai, vahA~ para parigraha evaM tRSNA kI vRddhi ho jAtI hai|" tRSNA se manuSya ke mana meM aura adhika vastuoM kA saMgraha karane kI bhAvanA jagatI hai| isa prakAra kI ati saMgraha kI bhAvanA azAnti meM pariNata ho jAtI hai| kevala apane svArtha ko hI bar3hAte cale jAnA mAnavIya ucca bhAvanAoM yathA karUNA (jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi ko bhI vinaSTa kara detA hai / Aja jo upabhoktA sAmagrI kI mAMga niraMtara bar3hatI jA rahI, usase koI sAdhAraNa vyakti bhI achUtA nahIM raha sakatA hai| jaba usa vyakti kI mAMgoM kI pUrti nahIM hotI to usake mana meM cintA evaM kSobha paidA ho jAtA hai / isake kAraNa sAmAnya AmadanI kA vyakti kabhI kabhI apanA mAnasika saMtulana kho detA hai| corI evaM DAke ityAdi bhI bar3ha jAte haiM / upabhoktAvAda sAdhAraNa vyakti ko sampanna vyaktiyoM kA anukaraNa karane ko bAdhya karatA hai, jisase unakA manovaijJAnika evaM naitika adha: patana ho jAtA hai| bar3hatA huA upabhoktAvAda vyakti ke jIvana meM azAnti, tanAva, IrSyA, dveSa ityAdi paidA kara detA hai| pradUSaNa kA prakopa : Aja aneka dezoM meM pradUSaNa kA prakopa itanA bar3ha gayA hai ki vahA~ vizuddha jala evaM vAyu kA milanA bhI durlabha ho gayA hai| rasAyanika khAda ke atyadhika prayoga se hiMsA to hotI hai, jamIna kI urvarA zakti kA bhI kSaraNa ho rahA hai| kaI dezoM meM nadiyoM kA pAnI itanA dUSita ho gayA hai ki vaha pIne ke lAyaka nahIM rahA / kArakhAnoM se nikalane vAle dhUeM evaM gaMdagI kA bhI paryAvaraNa para ghAtaka prabhAva par3a rahA hai| pRthvI zikhara sammelana meM isa bAta para bhI ciMtA vyakta kI gaI ki prakRti ke saMsAdhanoM kA bhaMDAra dhIre-dhIre kama hotA jA rahA hai| Aja duniyA ke 7-8 samRddha deza 80 pratizata saMsAdhanoM kA upayoga kara rahe haiN| inakI janasaMkhyA mAtra 20 pratizata hai| pariNAmasvarUpa vizva kI eka bar3I AbAdI garIbI, kupoSaNa, bhUkha, bImArI ityAdi se grasita hai| vikasita evaM avikasita evaM dezoM meM asamAnatA bar3hatI hI jA rahI hai| ahiMsA kA mahattva : bhagavAn mahAvIra ne jo sabase bar3A saMdeza diyA vaha ahiMsA kA saMdeza hai| ahiMsA kA artha hai jIva mAtra ke prati prema, sammAna evaM ekAtmatA kA bhAva / yahI bhAva Aja ke vizva meM vAstavika sukha, zAnti evaM sauhArda utpanna kara sakatA hai| vartamAna vizva kI samasyAoM ke nirAkaraNa meM isa siddhAMta kI kyA bhUmikA hai isa para vicAra kiyA jAnA cAhie / ahiMsA kA siddhAMta kevala jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 228 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI rakSA naSTa karanA, bhUnA kAraNa hai| ApakI rakSA manuSyoM yA pazuoM taka hI sImita nahIM hai, kintu isakA kSetra bahuta vyApaka hai| jaina dharma mAnatA hai vanaspati meM bhI jIva hai| yahA~ taka ki pRthvI, agni, jala evaM vAyu meM bhI adRzya jIva haiM, jinheM ekendriya jIva kahate haiN| ataH unakI bhI rakSA kI jAnI caahie| ata : jaina dharma ke anusAra vRkSoM ko kATanA yA vanaspati ko naSTa karanA, bhUmi ko anAvazyaka khodanA, jala kA anAvazyaka bar3I mAtrA meM upayoga hiMsA kA kAraNa hai| Aja paryAvaraNa vaijJAnika evaM vanyajantu vizeSajJa bhI kahate haiM ki jaMgalI jAnavaroM kI rakSA karanI cAhie kyoMki ve prakRti kA saMtulana banAne meM sahAyaka haiN| pratyeka jIva kA, cAhe vaha choTI sI cIMTI ho yA vRhadkAya hAthI, prakRti kI surakSA meM mahattva hai| Aja vanaspati ke rakSaNa, nadiyoM ko pradUSaNa se bacAne evaM pRthvI kI saMpadA kI rakSA ke lie AMdolana cala rahe haiN| isa prakAra tIrthaMkaroM ne hajAroM varSa pahale prANI-rakSA para jo jora diyA thA, usI kA samarthana Aja ke vaijJAnika kara rahe haiN| prakRti ke sAtha saha-astitva : vizva ke sabhI prANiyoM ko prakRti ke sAtha sauhArdapUrNa sambadha banAnA caahiye| tattvArtha-sUtra meM AcArya umAsvAti ne kahA, "parasparopagraho jIvAnAm' arthAt saMsAra ke sabhI prANI eka dUsare ko sahayoga pradAna karate haiN| ve eka. dUsare se alaga nahIM raha skte| unako eka dUsare ke sukha-duHkha ko samajha kara usameM sahabhAgI bananA caahiye| durbhAgya se Aja kA manuSya apane Apa ko sarvazreSTha jIva mAnatA hai aura vaha prakRti kI sabhI zaktiyoM para niyantraNa karanA cAhatA hai| yaha eka bhrAmaka dhAraNA hai| manuSya ko jIvita rahane meM vanaspati, nadiyAM, pahADa, jIva-jantu ityAdi usakI madada karate haiM ataH agara manuSya jIvana meM zAnti evaM Ananda cAhatA hai to use una sabhI kI rakSA karanI cAhiye tathA unako zoSaNa se bacAnA caahiye| ___ jaina dharma siddhAMta ke anusAra hiMsA jIva ke baMdhana kA mukhya kAraNa hai, isase AtmA kI zaktiyAM kSINa hotI haiM tathA manuSya rAga evaM dveSa se grasita hokara patana ko prApta hotA hai| pariNAmasvarUpa janma evaM maraNa kA cakra bar3hatA zanivAra (229 jaiinasAhitya jJAnasatra-2) Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI jAtA hai| kyA hama kisI aise samAja kI kalpanA para sakate haiM jahAM sabhI hiMsA se grasta haiM ? vahA~ kisI prakAra kI zAnti saMbhava hI nahIM hai| vaha to jaMgala kA rAjya hai| kucha vyakti kahate hai ki jIvo jIvasya bhojanam arthAt eka jIva dUsare jIva kA bhojana hai lekina yaha siddhAMta bhI sahI nahIM hai / vAstava meM sabhI jIva eka dUsare ke sahayoga se hI jIvita rahate haiM, vikAsa pAte haiN| jaba jIva eka dUsare ko paraspara sahayoga, prema evaM karuNA pradAna karate haiM taba yaha pRthvI sabake lie sukhakArI ho jAtI hai / ataeva ahiMsA kA siddhAMta Aja bhI sabhI samasyAoM kA eka vyAvahArika evaM prabhAvazAlI samAdhAna hai / jaina dharma ke anusAra hiMsA kA kAraNa kaSAya evaM pramAda hai| bhagavAn mahAvIra ne kahA, "krodha, mAna, mAyA aura lobha-ye cAra durguNa pApa kI vRddhi karane vAle haiN| jo apanI AtmA kI bhalAI cAhate haiM, unheM ina doSoM kA parityAga kara denA cAhie / " isI prakAra pramAda bhI hiMsA kA bahuta bar3A kAraNa hai| pramAda pA~ca prakAra ke haiM - madya ( zarAba pInA), viSaya ( kAma bhoga), kaSAya aura vikathA ( arthahIna, rAgadveSavarddhaka vArtA ) jaina dharma meM isalie bhAva hiMsA arthAt mAnasika hiMsA se bhI virata karane kA kahA gyaa| mAnasika hiMsA sabase bhayaMkara hai| vyAvahArika jIva meM ahiMsA : eka gRhastha ke lie ahiMsA kA pUrNatA se pAlana karanA saMbhava nahIM hai / ata: jaina AcAryoM ne hiMsAtmaka gatividhiyoM ke do bhAga kiye - 1) kucha jinheM pUrNatA se tyAganA cAhie aura 2) kucha jinheM AMzika rUpa se tyAganA cAhiye / punaH hiMsA kA cAra bhAgoM meM vargIkaraNa kiyA gayA : 1) saMkalpI hiMsA : jAna bUjhakara prANiyoM kI hiMsA karanA jaise sAMDoM kI lar3AI 2) ArambhI hiMsA : gRhasthI ko calAne ke lie jisa hiMsA se bacanA saMbhava nahIM hai jaise ghara kI saphAI yA bhojana banAne meM kisI jIva kI anajAna meM hiMsA 3) udyogI : AjIvikA ke lie arthAt udyoga yA vyApAra calAne meM yA jJAnadhArA 230 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSi meM hone vAlI hiMsA 4) virodhI : apane jIvana, sampatti yA deza kI rakSA hetu hone vAlI hiMsA sAdhu loga uparyukta cAroM prakAra kI hiMsA kA tyAga karate haiM para eka gRhastha ko prathama prakAra kI hiMsA kA pUrNa tyAga karanA cAhie lekina anya tIna prakAra kI hiMsA kA tyAga usake lie sambhava nahIM hai lekina unameM bhI viveka yA jAgarUkatA pUrvaka jIvana yApana karanA Avazyaka hai| ___ ahiMsA kA jo sakArAtmaka rUpa hai usakI ora sabakA dhyAna gayA hai| para usakA jo nakArAtmaka rUpa hai usa para kama dhyAna diyA gyaa| sakArAtmaka rUpa kSamA, karuNA, dayA, dAna aura nisvArtha sevA ke rUpa meM abhivyakta hotA yadyapi vizva ke dharmoM ko mAnane vAloM kI tulanA meM jaina dharma ke mAnane vAloM kI saMkhyA bahuta kama hai, lekina apane dharma ke prati niSThA, ahiMsA evaM sadAcAra kA pAlana, vyasana mukta jIvana Adi ko mahattva dene ke kAraNa kama saMkhyA ke hote hue bhI jaina samAja ne apanI viziSTatA bhArata evaM videzoM meM sthApita kI hai| jaina sAdhu aura sAdhvI apanI sAdagI, akiJcanatA, tyAga aura tapasyA kI bhAvanA, paidala vihAra karanA tathA pUrNa aparigraha kA pAlana karane ke kAraNa suvikhyAta hai tathA sAre vizva meM sammAnita haiN| siddhAMtoM kI kaThoratA tathA AcaraNa kI durUhatA ke kAraNa unakI saMkhyA avazya hI kama hai kintu jaina dharma kA pracAra prasAra karane meM unakA mahattvapUrNa yogadAna rahA hai| lekina vartamAna meM jaina samAja kucha samasyAoM se grasita ho gayA hai| prAmANikatA meM kucha kamI AI hai| pahale jo rAtribhojana ke tyAga kA kAphI pAlana hotA thA vaha aba nAgarika sabhyatA va jIvana kI jaTilatAoM ke vikAsa ke kAraNa kAphI kama ho gayA hai| pahale jaina apane zuddha evaM sAtvika zAkAhArI bhojana ke kAraNa prasiddha the para Aja bahuta se loga khAna-pAna evaM rahana-sahana kA kar3AI ke sAtha pAlana nahIM kara rahe haiN| jaina dharma meM hiMsA ke tyAga kA pUrNa mahatva hai para Aja AjIvikA, udyama evaM vyApAra meM hiMsA, satya-asatya va caurya-acaurya kA koI viveka nahIM raha gayA hai| dainika ke jJAnadhArA (2 31 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana meM sAmAyika-pratikramaNa, upavAsa evaM vratAdi ke pAlana meM bhI kamajorI AI hai| sAdhu varga meM bhI niyamoM va AcAra ke pAlana meM kAphI zithilatA AI Aja sAdhuoM evaM zrAvakoM ke AcAra ke lie eka sarva sammata AcaraNa sahiMtA (Code of Conduct) banAne kI AvazyakatA hai| hamAre sabhI variSTha sAdhuoM, sAdhviyoM, zrAvakoM evaM zrAvikAoM ko baiThakara milakara ise taiyAra karanA caahiye| zrAvakoM ke liye jo AcAra saMhitA bane usameM mukhya rUpa se nimna niyamoM kA pAlana rakhA jAya- (1) zAkAhAra kA pAlana - (2) rahana-sahana meM sAdagI (3) vyasanamukta jIvana. (4) AjIvikA, vyApAra evaM udyama meM hiMsA kA tyAga (5) vyaktigata jIvana meM prAmANikatA evaM naitikatA kA vyvhaar| sabase bar3I bAta hai ki Aja cAroM ora murgI, aMDe, mAMsAhAra va matsyAhAra kA jo pracAra ho rahA hai tathA naye-naye katlakhAne bana rahe haiM unakA sArA jaina samAja sAmUhika rUpa se virodha kreN| zAkAhAra vaijJAnika dRSTi se svAsthya ke lie hitakArI hai tathA mAMsAhAra se jo bhayaMkara bImAriyA~ phailatI hai, unakA sAmUhika pracAra karane kI AvazyakatA hai| yaha jaina samAja ke lie sabase bar3I cunautI hai| vartamAna jaina samAja naye sandarbha meM samaya kI AvazyakatA ko pahacAnakara ekatA va saMgaThana ko sudRr3ha karake ahiMsA, karuNA, prema va vyasanamukta jIvana kI ora Age bar3hakara saMpUrNa vizva meM anekAMta, sahaastitva, puruSArtha, karmavAda, samatA tathA vyakti svAtaMtrya kI bhAvanA kA pracAra karane meM sabala siddha hogA, yahI hama AzA karate haiN| lAlaghara jJAnadhArA (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA mImAMsA (jaina aura bauddharzana ke saMdarbhameM) DaoN. niraMjanA vorA ( oma. o. pIeca. DI. bauddharzana vibhAga, gujarAta vidyApITha ahamadAbAda meM par3hAte hai| jaina aura bauddha dharma para prabhutva haiN| donoM dharma kA tulanAtmaka abhyAsa unakI vizeSa ruci hai| dezavideza meM pravacana dete hai aura lekha bhI prakAzita hote haiM / ) ahiMsA kI avadhAraNA bIjarUpa meM sabhI dharmo meM pAyI jAtI hai / yajJayAga evaM pazubali ke samarthaka vaidika aura yahUdI dharmagraMtho meM bhI ahiMsA ke svara mukharita hue haiN| lekina jaina aura bauddha dharma meM ahiMsA ke bAre meM vizeSa sUkSma rUpa se vicAraNA huI hai| jaina dharma meM paMca mahAvratoM meM aura bauddha dharma meM paMcazIla ke rUpa meM ahiMsA ko sarva prathama sthAna diyA gayA hai| prathamaM lakSaNa : dharmastitikSAlakSaNastathA / yasya kaSTe dhRtirnAsti, nAhiMsA tatra sambhavet / / dharma kA pahalA lakSaNa hai ahiMsA aura dUsarA lakSaNa hai titikSA / jo kaSTamaiM dhairya nahIM rakha pAtA, usake liye ahiMsA kI sAdhanA sambhava nahIM / isase bhI Age bar3hakara ahiMsA ko hI paramo dharma- 'ahiMsA paramo dharma'- kahA gayA hai jaise saba nadiyA~ sAgara meM mila kara ekarUpa ho jAtI haiM, isa taraha saba dharma ahiMsAmeM hI paryavasita hote haiM / jJAnadhArA 233 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA kA svarUpa : ahiMsA kA zabdArtha hai hiMsA kA niSedha | yaha usakA niSedharUpa hai| usake vidheyAtmaka rUpameM prANImAtra ke prati maitrIbhAva, rAga-dveSa- moha Adi kaSAyoM ke abhAva ko hama batA sakate haiM / vastuta: ahiMsA kA mUladhAra jIvana ke prati sammAna, samatvabhAvanA evaM advaitabhAvanA hai / samatvabhAva se sahAnubhUti tathA advaitabhAva se AtmIyatA utpanna hotI hai aura inhIM se ahiMsA kA vikAsa hotA hai| ahiMsA jIvana ke prati bhaya se nahIM jIvana ke prati sammAna ke bhAva se vikasita hotI hai / 1 jaina aura bauddha dharmameM ahiMsA kA vyApaka rIta se paricaya diyA gayA isase ahiMsA kA svarUpa bhalI-bhAMti samajha sakate haiM / jaina dharma paraMparA hiMsA kA do pakSoM se vicAra karatI hai / eka hiMsA kA bAhya pakSa hai, jise jaina pAribhASika zabdAvalI meM dravyahiMsA kahA gayA hai| dravyahiMsA sthUla evaM bAhya ghaTanA hai| yaha eka kriyA hai, jise prANAtipAta, prANavadha, prANahanana, mAranA - tADanA Adi nAmoM se jAnA jAtA hai| bhAva-hiMsA hiMsA kA vicAra hai, yaha mAnasika avasthA hai, jo pramAdajanya hai| rAgAdi kaSAya kA abhAva ahiMsA hai aura unakA utpanna honA hI hiMsA hai / tattvArthasUtra ke anusAra rAga, dveSa Adi kaSAyoM aura pramAdavaza kiyA jAnevAlA prANa-vadha hiMsA hai| jaina-darzanameM isI AdhAra para sUkSma rUpa se hiMsA ke cAra rUpa mAne gaye haiM : 1) saMkalpajA (saMkalpI) hiMsA arthAt saMkalpa yA vicArapUrvaka hiMsA krnaa| yaha AkramaNAtmaka hiMsA hai / 2) virodhajA hiMsA svayaM aura dUsare loMgo ke jIvana evaM sattvoM ( adhikAroM) ke rakSaNa ke lie vivazatAvaza hiMsA karanA / yaha surakSAtmaka hiMsA hai| jJAnadhArA 3) udyogajA hiMsA ke nimitta honevAlI hiMsA / yaha upArjanAtmaka hiMsA hai| - AjIvikA - upArjana arthAt udyoga evaM vyavasAya 234 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4) ArambhajA hiMsA - jIvananirvAha ke nimitta honevAlI hiMsA - jaise bhojanakA pkaanaa| yaha nirvAhAtmaka hiMsA hai| jahA~ taka udyogajA aura AraMbhajA hiMsA kI bAta hai tahA~ taka eka gRhastha usase nahIM baca sktaa| kyoMkI jaba taka zarIra kA moha hai, taba taka AjIvikA kA arjana aura zArIrika AvazyakatA kI pUrti donoM hI Avazyaka haiN| yadyapi isa stara para manuSya apane ko trasa prANI kI hiMsA se bacA sakatA hai| jaina dharma meM udyoga-vyavahAra evaM bharaNa-poSaNa ke lie bhI trasa jIvoM kI hiMsA karanekA niSedha haiN| prathama stara para hama Apatti, tRSNA Adi ke vazIbhUta ho kara kI jAnevAlI anAvazyaka AkramaNAtmaka hiMsA se baceM, phira dUsare stara para jIvanayApana evaM AjIvikopArjana ke nimitta honevAlI trasa hiMsA se virata hoN| tIsare stara para virodha ke ahiMsaka tarIke ko apanAkara pratyAkramaNAtmaka hiMsA se virata haiN| isa taraha jIvana ke liye Avazyaka jaisI hiMsA se bhI kramazaH upara UThate hue cauthe stara para zarIra aura parigraha kI Asakti kA parityAga kara sarvatobhAvana pUrI ahiMsA kI dizA meM Age bddh'e| jaina darzana meM ahiMsA aura sarva jIvoM prati AtmabhAva kA vizeSa rUpa se upadeza diyA gyaa| vanaspati meM sajIva hone ke nAte anya jIva-jantuoM ke sAtha usake prati bhI ahiMsaka AcAra vicAra kA pratipAdana kiyA gyaa| eka choTe se puSpako zAkhAse cUMTane ke lie niSedha thA - phira jaMgaloM kATane kI to bAta hI kahA~ ? jalameM bahuta choTe choTe jIva hote haiM - ataH jalakA upayoga bhI sAvadhAnI se aura anivArya hone para hI karane kA Adeza diyA gyaa| rAtri ke samaya dIpa jalA kara kArya karane kA bhI vahA~ niSedha hai| dIpaka kI AsapAsa aneka choTe choTe jIva-jaMtu ur3ane lagate haiM aura unakA nAza hotA hai, ata:jIvahiMsA kI dRSTi se dIpakake prakAzameM kArya karanA niMdanIya mAnA gyaa| jainadarzana kI AcArasaMhitA ke niSedhoM ke kAraNa svAbhAvika DhaMga se hI vanaspati, jala, agni Adi tattvoM kA upayoga maryAdita ho gyaa| jisa se choTe zALavArA (235 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ choTe jIva-jaMtu aura prANiyoM kI aura vanaspati kI rakSA hotI hai tathA paryAvaraNa kI bhI surakSA hotI hai| paMdraha karmAdAna ke saMdarbhameM lakaDI Adi kATa kara koyale Adi banAne se vanaspatikA bhI nAza hotA hai aura jalane se vAyu bhI pradUSita hotA hai| pazuoM ko kirAye para denA yA becanA bhI adharma mAnA gayA hai| yahA~ ahiMsA ke anukaMpA aura sahiSNutA kA bhAva bhI nihita hai| pazuoM ke dAMta, bAla, dharma, haDDI, nakha, roM, sIMga aura kisI avayava kA kATanA aura isase vIjavastuoMkA nirmANa karake vyApAra karanA niSiddha hai| buddha aura mahAvIra ke samaya meM brAhmaNa zabda jJAtivAcaka bana gayA thA, usakI yathArtha vyAkhyA mahAvIra aura buddhane bahuta samAna rUpa se dI hai| mAnava janma se nahi, karma se zreSTha hotA hai| janma se nahIM karma se brAhmaNa banatA hai| samabhAva se zramaNa hotA hai aura ahiMsAdi vrata aura paMcazIloM ke pAlana se hI brAhmaNa banatA hai| jaise mahAvIra svAmIne kahA hai - tasapANe viyANettA, saMgaheNa ya thAvare / ___ jo na hiMsai tiviheNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM / / trasa evaM sthAvara prANiyoM kI hiMsA se nivRtta hone kA jisa prakAra jainavAMgamaya meM pratipAdana haiM, vaise hI bauddha vAGgamayameM bhI hai| vahA~ na kevala bhAvasAmya hai, varana zabda sAmya bhI hai| isase ahiMsA kI vyApakatA aura mAhAtmya phalita hotA hai| ahiMsaka samAjakI sthApanA : __hamAre vyaktigata jIvanameM kleSAdi bhAvarUpa vRttiyA~ aura vicAradhArAyeM haiM jinake kAraNa samAjameM hiMsA utpanna hotI hai| jaba taka manuSya ke mana meM ahaMkAra, rAga-dveSAdi raheMge taba taka ahiMsA kA pAlana aura zAMtipUrNa jIvanakI saMbhAvanA nahIM hai| hamAre vyAvahArika jIvana kI tIna prakArakI viSamatAeM hai - (1) Asakti, (2) Agraha aura (3) adhikAra bhaavnaa| jJAnadhArA 236 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahI vaiyaktika jIvana kI viSamatAyeM sAmAjika jIvanameM varga - vidveSa, zoSakavRtti aura dhArmika evaM rAjanaitika matAndhatA ko janma detI hai / aura pariNAmasvarUpa hiMsA, yuddha aura varga saMgharSa hote rahate hai| ina viSamatAoM ke kAraNa udbhUta saMgharSo ko hama cAra vibhAgase vibhAjita kara sakate haiM / (1) vyaktikA AMtarika saMgharSa : jo Adarza aura vAsanA ke madhya hai, yaha icchAoM kA saMgharSa hai| ise caitasika viSamatA kahA jAtA hai / (2) vyakti aura vAtAvaraNa kA saMgharSa : vyakti apanI zArIrika AvazyakatAoM aura anya icchAoM kI pUrti bAhya jagata meM karatA hai| ananta icchA aura pUrti ke sImita sAdhana isa saMgharSa ko janma dete hai / yaha Arthika saMgharSa athavA manobhautika saMgharSa hai| (3) vyakti aura samAja kA saMgharSa : vyakti apane ahaMkAra kI tRSTi samAja meM hI karatA hai| usa ahaMkAra ko poSaNa dene ke liye aneka mithyA vizvAsoM kA samAjameM sRjana karatA hai| yahI vaicArika saMgharSa kA janma hotA hai| U~ca-nIcakA bhAva, dhArmika matAndhatA aura vibhinna vAda usake pariNAma haiN| (4) samAja aura samAja kA saMgharSa : jaba vyakti sAmAnya hitoM aura sAmAnya vizvAsoM ke AdhAra para samUha yA jUtha banAtA hai to sAmAjika saMgharSoM kA udaya hotA hai / isakA AdhAra Arthika aura vaicArika donoM hI ho sakatA hai| ye viSamatAyeM dUra karane ke liye hameM rAga-dveSAdi kaSAyAko bhI kSINa karanA hogaa| isa kaSAyoM ke hI kAraNa vyakti aura samaSTi kA jIvana azAMtimaya banatA hai / jaise isake sAtha manuSya ke manameM rahe hue mamatva, IrSyA, krodha Adi kaSAyo, tRSNA-moha Adi bhI saba aniSToMke mUla meM hai / viSaya bhogakI vAsanA sAre saMgharSa kI jananI haiN| sAmAjika jIvana meM vyakti kA ahaMkAra bhI nijI lekina mahattvakA sthAna rakhatA hai| zAsana kI icchA yA Adhipatya kI bhAvanA isake kendriya jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 237 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattva haiN| isake kAraNa sAmAjika jIvanameM viSamatA utpanna hotI hai| zAsaka aura zAsita athavA jAtibheda evaM raMgabheda Adi kI zreSThatA nimnatA ke meM mUla yahI kAraNa hai| vartamAna samaya meM ati vikasita aura samRddha rASTroM meM jo apane prabhAvaka kSetra banAne kI pravRtti hai sAmrAjyavRddhi kI vRtti hai, usake mUla meM bhI apane rASTrIya ahaMkI puSTikA prayatna hai| svataMtratA ke upahAra kA prazna isI sthitimeM hotA hai| jaba vyakti ke manameM Adhipatya kI vRtti yA zAsana kI bhAvanA udbuddha hotI hai to vaha dUsare ke adhikAroM kA hanana karatA hai, use apane prabhAvameM rakhanekA prayAsa karatA hai| jaina aura bauddha donoM darzanone ahaMkAra, mAna, mamatva ke prahANa kA upadeza diyA hai, jisameM sAmAjika parataMtratAkA lopa bhI nihita hai / aura ahiMsA kA siddhAnta bhI sabhI prANiyoM ke samAna adhikAroM ko svIkAra karatA hai / adhikAroM kA hanana bhI eka prakArakI hiMsA hai / ata: ahiMsA kA siddhAnta svataMtratA ke siddhAnta ke sAtha jur3A huA hai| jaina evaM bauddha darzana eka ora ahiMsA - siddhAMta ke AdhAra para vyaktigata svataMtratA kA pUrNa samarthana karate haiM, vahIM dUsarI ora samatA ke AdhAra para vargabheda, jAtibheda evaM U~ca-nIcakI bhAvanA ko samApta karate haiM / zAMtimaya samAja kI sthApanA ke liye vyakti kA nItidharma se prerita ahiMsApUrNa AcAra hI mahattva kA paribala hai / ahiMsaka samAjakI racanA ke liye ahiMsA kevala eka Adarza yA bhAva na raha kara, AcArameM pariNata honI cAhiye / vaha kaise ? jJAnadhArA - Atmana: pratikUlAni pareSAM na samAcaret / isa paMkti meM ahiMsaka samAjakI nIMva hai| aura 'paropakAra : puNyAya pApAya prpiiddnm|' kahakara usa bhAvanAko nItizAstra dvArA dRDhatara banAyA hai / pratizodhakI jo bhAvanA hai, vaira se vairakA badalA lene kI jo vRtti hai, isase kitanA AtaMka phailatA hai, isakA hama khuda Aja anubhava kara rahe haiN| hama TI.vI.meM dekhate haiM ki kitane mAsuma baccoM apane mAtApitAke sAtha apanA pyArA vatana aura bacapana bhI chor3akara kahIM anajAna sthaloM para jA rahe haiN| kitanA AtaMka hai unake mana meM, ve bar3e hokara kyA baneMge ? AtaMkavAdI jainasAhitya jJAnasatra-2 238 - Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavA sAmrAjyavAdI dezoM dvArA kiye gaye humale ke kAraNa AtaMkavAdI hI to bneNge| aura yuddha se prApta honevAlA vijaya, jaise yudhiSThira kurukSetra ke yuddhameM vijaya pAne ke bAda zrIkRSNa se kahate haiM - jayo'yam ajayakAro kezava pratibhAti me| he kezava ! yaha vijaya mujhe parAjayase bhI jyAdA duHkhadAyaka lagatA hai| kaliMgake yuddhakI vibhiSikA ke kAraNa azoka ke hRdayane vijaya ke AnaMda ke atirikta dAruNa vedanA kA hI anubhava kIyA thA / hirozImA aura nAgAsAkI kI ghaTanA hamAre sAmane hai| aise vijaya hiMsAkI paraMparAko janma dete haiM / aura amarikA ke varlDaTreDa senTara se jo khUna bahAyA gayA kahA~ taka bahatA rahegA... mAlUma nahIM / hiMsA ke bajAya ahiMsA se bhI nyAya prApta ho sakatA hai| hameM bAra bAra kahA gayA hai ki prema-samabhAva - sahiSNutA - saba se jyAdA zaktizAlI sAdhana hai jisase satva vijayI siddha hotA hai / buddhane sAMta sadbhAva se aMgulimAlako va kiyA thA, jise rAjA prasenajita bar3e se bar3e sainya kI sahAya se bhI vaza nahIM kara sakA thaa| Aja ke samaya meM gAMdhIjIke satyAgraha tathA vinobAjI aura ravizaMkara mahArAja ke dRSTAMta hamAre sAmane haiM, jinhoMne ahiMsA kI zakti se nyAya pAyA thA / aura 'dUrito' para bhI vijaya pAyA thaa| alabatta yaha anivArya hai ki ahiMsA ke zastra se laDanevAle vyaktiko apane Apa saMpUrNarUpase ahiMsA aura premabhAva se otaprota honA caahie| ahiMsA adhyAtmakI sarvocca bhUmikA hai usIke AdhAra se vyakti aura samaSTike jIvanameM zAMti aura saMvAditA susthApita ho sakatI hai / ahiMsA kI avadhAraNA bIjarUpameM sarva dharmomeM pAyI jAtI hai / ahiMsAkA mUlAdhAra jIvana ke prati samAna, samatvabhAvanA evaM advaitabhAvanA hai| samatvabhAvase sahAnubhUti tathA advaitabhAve AtmIyatA utpanna hotI hai aura inhIM se zAMtimaya sahaastitva saMbhava banegA / Gei jJAnadhArA 239 - jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jaina darzana meM ahiMsA mImAMsA" DaoN. zobhanA rasikalAla zAha ( jainavidyA ( anupAraMgata ) hastapatra lipikA DiplomA prApta - saMzodhana saMpAdaka pustakeM aura lekhoM prakAzita hue hai| adhyayana-adhyApana meM vizeSa ruci hai / ) ahiMsA jainadharma kA prANatattva hai| vizva ke sabhI dharmone ahiMsA para gaharA cintana kiyA hai kintu jaina sAhitya meM jo sUkSma vivecana milatA hai vaha anyatra nahIM hai| ahiMsA kA artha : naJa pUrvaka hiMsi (hiMs) hiMsAyAm dhAtu se aG aura strIliMga meM TAp karane para ahiMsA zabda niSpanna hotA hai| kAyika, vAcika evaM mAnasika hiMsA kA sarvathA abhAva ahiMsA hai / dravya evaM bhAvarUpa hiMsA kA pUrNatayA nirasana ahiMsA hai| moniyara viliyamsa ke anusAra ahiMsA kA artha hai Not injuring anything harmlessness, security, safeness etc. ApTe kI dRSTi meM aniSTakAritA kA abhAva kisI prANI ko na mAranA, mana, vacana aura karma se kisI ko pIDA na denA Adi ahiMsA hai| pramAda evaM kaSAyoM ke vazIbhUta hokara dasa prANoM meM se kisI bhI prANa kA viyoga na karanA ahiMsA hai| saMkSepa meM hiMsA kA abhAva ahiMsA hai / ' jainadarzana kA to mUlAdhAra hI ahiMsA hai| jaina dArzaniko ne ahiMsA kI sarvAMGgapUrNa vyAkhyA kI hai| ise zreSTha dharma mAnA gayA hai- "dhammo maMgalamukkiThaM ahiMsA saMjamo tavo | jainadharma kI pratyeka kriyA ahiMsAmUlaka hai / "jayaM care, 240 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaM ciTTha jayamAse jayaM sye| jayaM bhuMjato bhAsaMto, pAvakammaM na bNdhi| calanA, phiranA, uThanA, baiThanA, zayana karanA sabhI meM ahiMsA kA dhvani guMja rahA hai| ahiMsA zAzvata dharma hai, jisakA upadeza tIrthaMkara karate haiN| AcArAMga sUtra meM kahA gayA hai- bhUta, bhaviSya aura vartamAna ke sabhI arhat yaha upadeza karate haiM ki kisI bhI prANa, bhUta, jIva aura satva ko kisI prasAra kA paritApa, udvega yA du:kha nahIM denA cAhie, na kisI kA hanana karanA cAhie, yahI zuddha, nitya aura zAzvata dharma hai| sUtrakRtAMga ke anusAra jaise jIvoM kA AdhAra sthAna pRthvI hai, vaise hI bhUta yAnI jJAniyoM ke jIvana kA AdhAra sthAna ahiMsA hai|' ahiMsA ke samAna dUsarA dharma nahIM hai / 5 jaina-darzana meM ahiMsA vaha AdhAra vAkya hai jisameM AcAra ke sabhI niyama nirgamita hote hai| bhagavatI ArAdhanA meM kahA gayA hai - ahiMsA saba AzramoM kA hRdaya hai, saba zAstroM kA garbha hai| ahiMsA kA AdhAra : ahiMsA kA mUlAdhAra jIvana ke prati sammAna, samatvabhAvanA, evaM advaitabhAvanA hai| ahiMsA jIvana ke prati bhaya se nahIM, sammAna se vikasita hotI hai| dazavaikAlikasUtra meM kahA gayA hai ki sabhI prANI jIvita.. rahanA cAhate haiM, koI maranA nahIM cAhatA ataH nirgrantha prANavadha kA niSedha karate haiN| vastutaH prANiyoM ke jIvita rahane kA naitika adhikAra hI ahiMsA ke kartavya ko janma detA hai| uttarAdhyayanasUtra meM samatva ke AdhAra para ahiMsA ke siddhAnta kI sthApanA karate hue kahA gayA hai ki bhaya aura vaira se mukta sAdhaka jIvana ke prati prema rakhane vAle sabhI prANiyoM ko sarvatra apanI AtmA ke samAna jAna kara unakI kabhI bhI hiMsA na kre| AcArAMgasUtra meM to AtmIyatA kI bhAvanA ke AdhAra para hI ahiMsA siddhAnta kI pratiSThApanA kI gayI hai| isa prakAra jainadharma meM ahiMsA kA AdhAra Atmavat dRSTi hI hai| jainAgamoM meM ahiMsA ko bhagavatI kahA hai| ahiMsA dayA kA akSaya-pAtra hai| jaina-darzana meM ahiMsA ke do pakSa hai, pahalA nahIM maranA aura dUsarA maitrIkaruNA, dayA aura sevaa| manuSya ko ahiMsA kI sAdhanA ke lie prANI mAtra ke aldhArA 241) (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha maitrI sambandha rakhanA ; prANI ko kaSTa se mukta karanA aisI bAtoM para samyak prakAra se cintana karanA hai| jainAgama praznavyAkaraNa meM ahiMsA ke sATha nAma batAye hai, vahA~ para dayA, rakSA, abhaya Adi nAmoM bhI batAyA gayA hai|9| jainadarzana kI ahiMsA vidheyAtmaka hai| usameM vizvabandhutva aura paropakAra kI bhAvanA dikhAI rahI hai| jainadharma kI ahiMsA kA kSetra bar3A vistRta hai| usakA Adarza jIo aura jIne do nahIM kiMtu dUsaroM ke jIne meM sahayogI bano, dUsaroM ke jIvana kI rakSA ke lie apane prANoM ko bhI nyaucchAvara kara do|| bhagavAna mahAvIrane kahA hai ki- chaha jIvanikAya ko apanI AtmA ke samAna samajho, 'Ayatule payAsu' he mAnava! jisako tu mArane kI bhAvanA rakhatA hai vaha tere jaisA hI sukha-du:kha kA anubhava karanevAlA prANI hai| vaha bhI tere samAna hI eka cetana hai, tu jise duHkha dene kI icchA karatA hai prANa lene kI AkAMkSA karatA hai vaha tere jaisA hI eka jIva h| eka prANI hai / 11 hiMsA ke sAdhana : ahiMsA jainadharma kI AdhArazIlA hai / jaino kI ahiMsA kA kSetra baDA vyApaka hai| unake anusAra ahiMsA bAhya aura Antarika dono rUpa se sambhava hai| bAhya rUpa se kisI jIva ko mana, vacana aura kAya se kisI bhI prakAra kI hAni yA pIDA nahIM pahuMcAnA ahiMsA hai| Antarika rUpa se rAga-dveSa se nivRtta hokara samyak bhAva meM sthita honA ahiMsA hai| bAhya ahiMsA vyAvahArika ahiMsA hai, Antarika ahiMsA nizcayAtmaka ahiMsA hai| ___umAsvAti ne tatvArthasUtra 7.4 meM ahiMsAvrata ke pAlana ke lie pA~ca bhAvanAoM kA ullekha kiyA hai, vacanagupti, manogupti, IryAsamiti, AdAnanikSepaNa samiti aura Alokita paan-bhojn| ina bhAvanAoM kA artha hai- hiMsA se bacane ke lie satarka rahanA aura pramAda na karanA hI vacanagupti hai, mana meM hiMsA kI bhAvanA ko utpanna na hone denA manogupti hai, calane-phirane, baiThaneuThane meM jIvahiMsA na ho isakA dhyAna rakhanA IryAsamiti hai| kisI vastu ko uThAkara rakhane meM sAvacetI rakhanA AdAna-nikSepaNa samiti hai, aura bhojana-pAna jJAnadhArA (242. (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi nirIkSaNa karake karanA AlokitapAna bhojana hai| yaha ahiMsAtmaka sthiti dravya evaM bhAva ahiMsA : jaina vicAraNA hiMsA kA do pakSoM se vicAra karatI hai| eka hiMsA kA bAhya pakSa hai jise jaina pAribhASika zabdAvalI meM dravya-hiMsA kahA gayA hai| dravyahiMsA sthUla evaM bAhya ghaTanA hai| jise prANAtipAta, prANavadha, prANahanana Adi nAmoM se jAnA jAtA hai| bhAvahiMsA hiMsA kA vicAra hai, yaha mAnasika avasthA hai, jo pramAdajanya hai| AcArya amRtacandra ke zabda meM rAgAdi kaSAyoM kA abhAva ahiMsA hai aura unakA utpanna honA hiMsA hai| tatvArthasUtra ke anusAra rAga, dveSa Adi pramAdoM se yukta hokara kiyA jAnevAlA prANa-vadha hiMsA hai| hiMsA ke vibhinna rUpa : jaina dharma meM sAdhu kI ahiMsA ko mahAvrata kahA hai| mahAvrata kI paribhASA batAte hue uttarAdhyayanasUtra meM batAyA gayA hai ki- mana, vacana, kAya tathA kRtakArita aura anumodana se kisI bhI paristhiti meM trasa-sthAvara jIvoM ko duHkhita na karanA ahiMsA mahAvrata hai|12 ahiMsAvratI sAdhu ke lie batAyA gayA hai ki apanA ahita karanevAle ke prati bhI kSamA bhAva rkheN| use abhayadAna de| sadA vizvamaitrI aura vizvakalyANa kI bhAvanA rakheM tathA kisI ke prati jarA bhI krodha na kreN| uttarAdhyayanasUtra meM batAyA hai ki puvviM ca ihiM ca aNAgayaM ca maNapadoso na me atthi koii| 12/32; mahappayAsA rusiNo havaMti na hu muNI kovaparA hvNt| aho na saMjale bhikkhU maNaM pi na pose| 2/26; mettiM bhUesu kappae 6.2 hiyanissesAe svvjiivaannN| 8/3 isI prakAra ahiMsA kA pAlana karanA duSkara hai| __ gRhastha kI hiMsA ko cAra bhAgo meM vibhakta kiyA gayA hai| 1. sAMkalpikI - saMkalpa yA vicArapUrvaka honevAlI hiNsaa| yaha AkramaNAtmaka hiMsA hai| 243 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. ArambhI - jIvana-nirvAha ke nimitta, bhojanAdi banAne meM honevAlI hiNsaa| 3. udyogI - AjIvikA upArjana arthAt udyoga evaM vyavasAya ke nimitta kRSi Adi se utpanna honevAlI hiNsaa| virodhI - svayaM aura dUsare logoM ke jIvana evaM svatvoM ke rakSaNa ke lie vivazatAvaza hiMsA krnaa| AtmarakSA ke nimitta se honevAlI hiNsaa| yaha surakSAtmaka hiMsA hai| ina cAra prakAra kI hiMsAoM meM gRhastha saMkalpapUrvaka kI jAnevAlI hiMsA kA dravya aura bhAva donoM prakAra se tyAga karatA hai, anya tIna kA tyAga bhAva se karatA hai| kyoMki dravya se hiMsA hone para bhI usakA bhAva hiMsA kI ora nahIM rahatA hai, kintu Atma-rakSaNa kI ora rahatA hai| isalie gRhasthAzrama meM rahakara ahiMsA kA pAlana samyak prakAra se kiyA jA sakatA hai| hiMsA aura ahiMsA sAdhaka kI manodazA para AdhArita hai| hiMsA aura ahiMsA ke viveka kA AdhAra pramukha rUpa se Antarika hai| hiMsA meM saMkalpa kI pramukhatA hai| saMkalpa kI upasthiti athavA sAdhaka kI mAnasika sthiti hI hiMsA-ahiMsA ke vicAra meM pramukha tatva hai| AcArya bhadrabAhu ne kahA hai ki sAvadhAnI pUrvaka calane vAle sAdhu ke paira ke nIce bhI kabhI-kabhI kITa pataMga Adi kSudra prANI A jAte haiM aura daba kara mara bhI jAte haiM, lekina ukta hiMsA ke nimitta se use sUkSma karmabaMdha bhI nahIM batAyA gayA hai, kyoMki yaha antara meM sarvatobhAvena usa hiMsA vyApAra se nirlipta hone ke kAraNa niSpApa hai| AcArya kunda-kunda pravacanasAra meM kahate hai ki bAhara meM prANI mare yA jie asaMyatAcArI ko hiMsA kA doSa nizcita rUpa se lagatA hai| parantu jo ahiMsA kI sAdhanA ke lie prayatnazIla hai, samitivAna yA saMyatatAcArI hai, usako bAhara se honI vAlI hiMsA ke kAraNa karmabandhana nahIM hotA / 13 hiMsA-ahiMsA ke vicAra meM jisa bhAvAtmaka Antarika pakSa para jainAcArya itanA adhika bala dete rahe haiM, usakA mahattva nirvivAda rUpa se sabhI ko svIkArya hai| jJAnadhArA 244 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _vastutaH hiMsA-ahiMsA kI vivakSA meM jaina-dRSTi kA sAra yaha hai ki hiMsA cAhe vaha bAhya ho yA Antarika, vaha AcAra kA niyama nahIM ho sktii| ahiMsA sAmAjika sandarbha meM : samAjaracanA ke svarUpa ke bAre meM soce to ahiMsaka cetanA arthAt saMvedanazIlatA ke abhAva meM samAja kI kalpanA hI nahIM ki jA sakatI hai, samAja AtmIyatA, prema aura sahayoga ke AdhAra para khaDA hotA hai, arthAt ahiMsA ke AdhAra para khar3A hotA hai| ataH samAja aura ahiMsA sahagAmI hai| jaba taka mAnava samAja kA sadasya pAzavika pravRttiyoM meM AsthA rakhatA hai, taba taka sAmudAyika jIvana meM AcAryoM dvArA udghoSita 'mAnava jAti eka hai' kI kalpanA sAkAra nahIM ho sktii| mAnava samAja meM mAMsAhAra evaM tajjanya hiMsA ko samApta karane ke lie kRSi ke kSetra meM evaM ahiMsaka AhAra kI pracura upalabdhi ke sambandha meM vyApaka anusaMdhAna evaM takanIkI vikAsa kI AvazyakatA hai| ___Adarza ahiMsaka samAja kI racanA hetu hameM samAja se aparAdhika pravRttiyoM ko samApta karanA hogA aura aparAdhika pravRttiyoM ke niyamana ke lie hameM mAnava jAti meM saMvedanazIlatA, saMyama evaM viveka ke tatvoM ko vikasita karanA hogaa| yadi hamArI saMvedanazIlatA jAgRta banI rahI to nizcaya hI hama jIvana meM hiMsA kI mAtrA ko alpatama karate hue pUrNa ahiMsA ke Adarza ko upalabdha kara sakeMge, sAtha hI hamArI ahiMsA vidhAyaka banakara mAnava samAja meM sevA kI gaMgA bahA skeNgii| sabhI dharma bhagavatI ahiMsA meM saMmilita hote haiN| jJAnArNava 8/32 meM ahiMsA ke viSaya meM kahA hai ki ahiMseva jgnmaataa'hiNsevaanndvddhtiH| ahiMseva gati : sAdhvI zrIrahiMsaiva zAzvatI / / arthAt ahiMsA hI jagata kI mAtA hai, vaha samasta jIvoM kA paripAlana karatI hai| ahiMsA hI Ananda kA mArga hai| ahiMsA hI uttama gati hai aura jJAnadhAza 245 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvatI, kabhI kSaya na honevAlI lakSmI hai| pAda-TIpa 1) prAkRta evaM jainAgama sAhitya - DaoN. harizaMkara pANDeya 2) dazavaikAlika 1-1 3) AcArAMga 1/4/1/127 4) jeya buddhA atikaMkaMtA, jeya buddhA annaagyaa| saMti tesiM paiTTANaM bhUyANaM jagaI jhaa| sUtrakRtAMga 1-11/16 5) bhaktaparijJA, 99 6) bhagavatI ArAdhanA, 790 7) dazavaikAlika 6/11 8) uttarAdhyayanasUtra 6/7 9) praznavyAkaraNa 1/21 10) sUtrakRtAMga 1/10/3 11) AcArAMga 1/5/3 12) jaganissiehiM bhUehiM tasanAmehiM thaavrehiNc| no tesimAraMbhe daMDa maNasA vayasA kAyasA cev| uttarAdhyayana 8/10 / 13) pravacanasAra 3/17 jJAnadhArA 940 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma siddhAMta kA dArzanika evaM vaijJAnika vizleSaNa samaNI jyotiprajJA ( terApaMtha saMpradAyakI samaNI jyotiprajJAjI jaina vizvabhAratI lADanuM meM ema.e. abhyAsakrama ke chAtro ko adhyayana karAtI hai | ) jIvana ke kaNa kaNa aura kSaNa kSaNa meM karma ramA huA hai| cArvAka ke atirikta prAya: sabhI bhAratIya darzanone karma zabda ko zabdAMta se svIkAra kiyA hai| vedAMta darzana meM mAyA va avidhA, mImAMsA meM apUrva, bauddha darzana meM vAsanA, sIkha - darzana meM Azaya, nyAyavaizeSika meM saMskAra Adi zabda karma ke lie prayukta hue haiN| karmavAda jaina darzana kA kendra hai| jaina darzana meM karma kA astitva svarUpa prakAra baMdhana na nirjaraNa Adi kA sAMgopAMga vivecana milatA hai| yaha kathana atizayoktipUrNa nahIM hogA ki bhagavAna mahAvIra ne karmasiddhAMta kI jo vyAkhyA kI, vaha anyatra upalabdha nahIM hai / jaina siddhAMta dIpikA ke anusAra - AtmapravRtyA kRSTAstatprayogyapudgalAH karma / jJAnadhArA arthAt AtmapravRtti ke dvArA AkRSTa karmaprayogya pudgala karma kahalAte haiN| hara paramANu karma nahIM banatA, jisa paramANu meM karma banane kI yogyatA hotI hai vahI paramANu karma banatA hai / brahmANDa anaMtAnaMta paramANuoM se vyApta hai kintu jIva nikaTatama paramANuoM ko hI grahaNa karatA hai| karma mUrta rUpI paudgalika hai| cahusparzI karmapudgala sUkSma hai ati: sAmAnya vyakti ke carmacakSuoM se adRzya haiM / karma kI zakti prakAza darzana aura vidyuta taraMgo se sUkSma aura jainasAhitya jJAnasatra-2 - 247 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ilekTrAna va proTona se anaMtaguNA sUkSma hai| karmoM ke samUha ko kArmaNa zarIra bhI kahate haiN| kArmaNa zarIra anya zarIroM kA kAraNa hai ata: use kArmaNa zarIra Causal Body bhI kahate haiM / kArmaNa zarIra karmoM kA prarohaka, utpAdaka va sukha dukha kA bIja hai| karma eka sArvabhaumika niyama hai| prANI mAtra usase prabhAvita hai| karma ke prakAra yadi do vargoM meM bAMTe to hama ghAtI va aghAtI ye do varga kara sakate haiN| ghAtI karma AtmA ke mUla guNoM kI ghAta karate haiM / inameM bhI mohanIya karma ko rAjA kahA gayA hai| aghAti karma bhune hue bIjavat haiM jinameM saMsAra rUpI bIja ko paidA karane kA sAmarthya nahIM hotA / jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya Adi ATha bheda sarvamAnya haiN| ATha karmoM kI uttaraprakRtiyAM aneka haiN| karmabaMdha : kyoM, kaba kaise ? AtmA kA maulika svarUpa haiM - anaMta jJAna, darzana AnaMda va zakti / ye kabhI nahIM bdlte| kitane hI karma paramANu laga jAe, inameM parivartana nahIM hotA / paraMtu karmoM ke kAraNa hI saMsArastha AtmAeM azuddha haiM / vizva meM koI bhI kArya kAraNa ke abhAva meM nahIM hotA / rAga aura dveSa karmabaMdha ke mukhya hetu haiM / AtmA va karma kA saMbaMdha anAdi va sAMta hai| svarNa va miTTI, ghI va dUdha, tila va tela ke saMbaMdha jaisA hI AtmA va karmoM kA saMbaMdha hai| jaise murgI va aNDe, bIja va vRkSa meM kauna pahale, kauna pIche kaha nahIM sakate, ThIka vaise hI jIva va karma kI paraMparA anAdi hai yaha svata: siddha hai| jIna va karma kA tAdAtmya saMbaMdha nahIM apitu AveSTana, pariveSTana kA saMbaMdha hai jaise chaDI para rassI / karmabaMdha ke prakAra prakRti, sthiti, anubhAga va pradeza ye karmabaMdha ke cAra prakAra haiN| AveSTana pariveSTana kA saMbaMdha hI pradeza baMdha hai / jIva ke sarvaprathama yahI baMdha hotA hai, phira prakRti, sthiti va anubhAga ina tInoM kA yugapat baMdha hotA hai| pradeza baMdha - jJAnadhArA 248 - jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM savveNaM sakke kA siddhAMta mahattvapUrNa hai arthAt AtmA haiM sabhI asaMkhya pradezoM se karmoM kA grahaNa hotA hai, kucheka Atma pradezo se nhiiN| prakRti baMdha arthAt karmoM kA svbhaav| ATha karmoM kA apanA alaga alaga svabhAva hai| jaise jJAnAvaraNIya jJAna ko rokatA hai, vedanIya sukha dukha detA hai, nAma karma zubha azubha zarIra kA nirmANa karatA hai, aMtarAya karma kArya meM bAdhA utpanna karatA hai| For example grahaNa kiyA bhojana proTIna, snigdhatA, svetakSAra Adi padArtho kI zarIra meM pUrti kara detA haiN| siradarda ke nivAraNa hetu lI gaI TrenkavainAIjara TebaleTa kA asara sira meM hI hotA haiM, yaha zarIra kI svAbhAvika vyavasthA hai| hamAre karma paramANuoM kI bhI yahI avasthA hai| jo paramANu gRhIta hote haiM, ve apane apane sajAtIya paramANuoM ke dvArA khIMca lie jAte haiN| sthiti baMdha arthAt vivakSita karma kA jIva ke sAtha baMdhe rahane kA kaalmaan| karmoM kI sthiti jadhanya do samaya se lekara utkRSTa mohanIya karma kI sthiti sIttera koTIkoTI sAgara parimANa hai| anubhAga baMdha arthAt phaladAna kI kssmtaa| karma jIva ko tIvra yA maMda kitanI mAtrA meM phala detA hai| vizva ke padArthoM meM eka hI prakAra kI kSamatA nahIM hotii| homyopaithI davAeM - kucha hAI poTensIvAlI hotI hai kucha lo| gAya bhaiMsa ke dUdha va sarasoM ke tela meM cikanAI kI mAtrA barAbara nahIM hotii| vaise hI karmoM ke phala dene kI zakti meM tAratamya hotA hai| yaha tAratamya karma baMdhate samaya kaSAya kI tIvratA va alpatA para nirbhara karatA hai| karma ke caturvidha baMdha ko modaka ke dRSTAMta se bar3I sugamatA se samajhA jA sakatA hai| karma kI dasa avasthAeM prazna hotA hai ki jIva ne jaisA karma bAMdhA hai, vaisA hI bhoganA paDegA yA usa meM parivartana saMbhava hai| isake samAdhAna meM karma kI dasa avasthAoM kA nirupaNa mananIya hai| dasa avasthAeM - baMdha, sattA,udaya, udIraNA udvartana, apavartana, saMkramaNa, upazama, nidhati, nikaacnaa| bAda meM udaya Ane vAle karmo ko jAnabUjakara tapasyAdi ke dvArA khIMca kara pahale udaya meM le jAnA udIraNA jJAnadhArA 249 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahalAtI hai| karmoM kI sthiti va anubhAga meM vRddhi honI udvartana tathA hAsa honA apavartana kahalAtA hai| bhagavAna mahAvIra ne kahA - karma ko badalA jA sakatA hai, tor3A jA sakatA hai, karma ko pahelA yA pIche bhI kiyA jA sakatA hai| dasa avasthAo meM saMkramaNa kA siddhAMta atyadhika mananIya hai| isa viSayameM ThANAM sUtra kI caturbhaMgI ullekhanIya hai| (1) zubha karma kA phala zubha (2) azubha kA phala azubha (3) zubha kA phala azubha (4) azubha kA phala zubha prastuta catugI meM tIsarA va cauthI thAga saMkramaNa kA pratiphala hai| saMkramaNa kA siddhAMta karmavAda kI bahuta bar3I vaijJAnika dena hai| vijJAna ke anusAra jIna vyaktitva nirmANa kA ghaTaka tatva hai| saMkramaNa kA siddhAMta jIva ko badalane kA siddhAMta hai| vijJAna ke anusAra hamArA zarIra kI saMracanA hai| zarIra kI sabase choTI IkAI hai| cells meM jIvana rasa hai| jIvana rasame Nuclers aura nyuklIyasa meM chromosoms gaNasUtra haiN| kromosoma meM jInsa haiN| saMskAra sUtra jIva meM haiN| eka eka jIna para lAkhoM lAkhoM Adeza aMkita rahate haiN| vaise hI eka eka Atma pradeza para anaMta anaMta karma avasthita haiN| karma kI jIva ke sAtha tulanA bhI AMzika hai| saMpUrNataH nahIM, kyoMki karma jIva se kaI guNI adhika sUkSma haiN| Aja ke vaijJAnika jIva ko badalane kI dizA meM prayatnazIla ha, unakA maMdavya hai ki jIva ko badalakara pUre vizva ko badalA jA sakatA hai| AcAra vyavahAra meM parivartana lAyA jA sakatA hai tathA vizva ko jaTilatama samasyAoM kA samAdhAna kiyA jA sakatA hai| jaina darzanAnusAra saMkramaNa ke kucha apavAda bhI haiM - 1) saMkramaNa kevala uttaraprakRtiyoM meM hI hotA hai, mUla meM nahIM, 2) saMkramaNa kevala sajAtIya prakRtiyoM meM hI hotA hai, vijAtIya meM nahIM, 3) AyuSya karma kI prakRtiyoM kA saMkramaNa nahIM hotA. 4) darzana moha va caritra moha kA paraspara saMkramaNa nahIM hotaa| karmabaMdha kI dasavI avasthA hai - nikaacnaa| yAnI kucha karmadalikoM ko jJAnadhArA 250) (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva ko bhoganA hI par3atA hai, unameM koI bhI parivartana saMbhava nahIM hotaa| karma kA kartRtva va bhoktRtva jaina darzana ke anusAra jIva svayaM hI karma karatA hai, svayaM hI phala pAtA hai| bhagavAna mahAvIra ne kahA - appA kattA vikatA ya, duhANa ya suhANa y| arthAt AtmA sukha dukha kI kartA va bhoktA svayaM hai| phala bhoga karavAne hetu kisI zaktizAlI niyaMtA yA Izvara kI AvazyakatA nahIM haiN| karma vipAka Ane meM paristhiti, dravya, kSetra, kAla, bhAva aura bhava Adi nimitte avazya banate haiN| jaise - nATakIya va devoM ko nIMda nahI AtI, isakA hetu bhava hai| yadyapi vahAM darzanAvaraNIya karma hai phira bhI nidrA na Ane kA kAraNa bhava hai| aphrIkA ke adhikAMza loga kAle va yUropa ke adhikAMza loga sapheda hote hai , isakA hetukSetra hai| nIMda rAtri meM AtI, dina meM nahIM - isakA kAraNa kAla hai| vaijJAnikoM dvArA AviSkRta reDiyo, TI.vI. kampyUTara Adi jaDa padArthoM meM paramANuoM kI vilakSaNa zakti dekhI jAtI hai| ThIka vaise hI jar3a karmoM kI vilakSaNa zakti kA camatkAra vizva meM pratyakSa haiN| antaH strAvI graMthiyAM aura karma ___karma eka rAsAyanika prakriyA haiN| jaise hamArI graMthiyoM kI rAsAyanika prakriyA hotI hai, vaise karma kI bhI rAsAyanika prakriyA hotI hai| zarIra zAstra ke anusAra anta HstrAvI graMthiyoM ke strAva hI zArIrika va mAnasika avasthAoM ke niyAmaka mAne jAte haiN| pIniyala glaiNDa kI samucita kriyA ke abhAva meM pratibhA kA vikAsa nahIM hotaa| thAyarAIDa kA strAva yadi asaMtulita to AdamI atyadhika laMbA yA bonI raha jAtA hai| eDrInala graMthi kA asaMtulita strAva vyakti ko uddaNDa, krodhI va dabbU banA detA hai| gonADa graMthi yauna uttejanA va yauna cinha kI niyAmaka hai| graMthi vijJAna ke pariprekSya meM hama karmoM ke zarIra meM prakaTa hone ke sthAna kI saMbhAvita kalpanA kara sakate haiN| kintu graMthiyAM yA inake strAva bhI mUla kAraNa nahIM hai| inake pIche sUkSma kAraNa hai| vaha kAraNa hai - krm| jJAnadhArA 251 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIniyala va pIcyuTarI graMthi jJAnAvaraNIya evaM darzanAvaraNIya karma ke udaya va kSayopazama kA saMbhAvita kSetra ho sakatI hai| thAyarAiDa kA saMbaMdha nAma karma se sthApita ho sakatA hai| gonADa va eDrInala graMthi moha karma kI prakRtiyoM ke udaya se kAphI sAmya rakhatI hai / yadyapi graMthiyoM va unake strAvoM kA, karma ke kAryoM ke sAtha sAmya joDA gayA hai phira bhI yaha svIkAra karanA hI hogA ki graMthiyoM ke strAva karma kI apekSA sthUla hai| karma catusparzI pudgala hai, jabaki graMthiyoM ke strAva aSTasparzI haiM / sUkSmatama karma pudgala Aja taka nirmita upakaraNoM se bhI adRzya haiN| sUkSmatama karma paramANu sarvasa, kevalI dvArA hI dRzya haiN| niSkarSa karmavAda kA siddhAMta prakAzastaMbha hai| karmavAda nirAzA paidA karane vAlA siddhAMta nahIM, apitu puruSArtha ko ujAgara karane vAlA hai| karmavAda kI sAmAjika, vyAvahArika, AdhyAtmika dRSTi se upayogitA nirvivAda hai| AdamI bhAgya ke bharose baiThe rahatA hai, puruSArtha para bharosA nahIM karatA / apane puruSArtha para bharosA hI phaladAyI banatA hai / yadyapi karma adabhuta zaktizAlI sattA hai para jaba AtmA ko apanI anaMta zakti kA bhAna ho jAtA hai taba vaha bhedavijJAna, prekSAdhyAna kA mahAna astra hAtha meM uThAkara tapa saMyama meM prabala puruSArtha karatA hai aura karma kI zakti ko nirasta kara paramAtmA, paramezvara bana jAtA hai| saccidAnaMdamaya svarUpa ko prApta kara letA hai| jJAnadhArA 252 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamArA- sAmAnya janajAva E evaM karma kA siddhAMta _ - DaoN. manISa vI. paMDyA (manISabhAIne lAyabrerI sAyansa meM pIeca.DI. kIyA hai| phIlosophI evaM jaina dharma ke abhyAsu hai|) karma kie jA, phala kI ciMtA mata kara e iMsAna, jaise karma karegA vaise phala degA bhagavAna / saca hI kahA hai, karma kie jAo, phala kI ciMtA mata karo, phala arthAt pariNAma denA to izvara ke hAtha meM hI hai| karma hI hamArA dharma hai evaM hameM karma kie jAnA hai| karma kyAM hai? saba se pahale to yaha jAne ki karma kyA hai ? karma saMskRta zabda hai| sarala bhASA meM karma kI vyAkhyA kareM to karma arthAt kriyaa| hama jo bhI kAma arthAt kriyA karate haiM vaha karma hai| savere uThanA, nahAnA, calanA, khaDe rahanA, apanI naukarI yA vyavasAya karanA, socanA (evaM na socanA bhI), sonA, jAganA, dekhanA, sUMghanA, bolanA, sA~sa lenA, jInA-maranA evaM paMcendriyoM se honevAle sabhI kAma karma haiN| manuSya eka pala ke lie bhI karma kie binA nahIM raha kktaa| yaha usakI prakRtigata evaM svabhAvagata vivazatA hai| karma kareMge to phala arthAt pariNAma kI prApti to hogI hii| bhale hI phala hamAre pakSa meM ho athavA hamArI icchA ke viruddh| karma aura phala kA kAryakAraNa saMbaMdha vaizvika rupa se aTala hai| hameM Aja nahIM to kala, paraMtu phala kI prApti ke lie taiyAra rahanA hogaa| vastuta: manuSya sukha kI prApti ke lie hI karma karatA hai athavA karma karane kI (jJAnadhArA) (253) (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceSTA karatA hai, yahI nahIM, karma karane kI lAlasA bhI mana meM banI rahatI hai| karma tyAga kadApi saMbhava nahIM hai| karma svayaM hI acchA yA burA nahI hotaa| karma kI preraka ahaMvRtti se hI satkarma athavA duSkarma banate hai| satkarma evaM duSkarma ke pariNAma se hI sukha evaM du:kha kA janma hotA hai| sAMprata samaya meM kahA jAe to sukha-duHkha hamAre pUrvajanmoM kA pariNAma hai| vartamAna janma ke acche yA bure kAryo kA phala hameM AgAmI janma meM bhugatanA hogA / anubhavoM ke AdhAra para yaha siddha huA hai ki ahaMvRtti ke dvArA arthAt ahaMkAra janita kAmanA siddha karane kI icchA se prerita karma ke dvArA hI sukha-dukha kA janma hotA hai| jo karma karane se kAmanA siddhi kI icchA nahIM hotI vaha karma sukha athavA du:kha utpanna nahIM krtaa| karma tyAga kadApisaMbhava nahIM hai, to phira karmaphala se koI bhalA mukta kaise raha sakatA hai? karma kadApi sukha athavA duHkha pradAna hIM krtaa| karmamukti hI vAstavika mokSa hai| karma kA siddhAMta prakRti kA niyama hai jaise socoge, vaise hI Apa bnoge| yadi Apa sahI rUpa meM soceMge aura apane Apa meM zraddhA tathA AtmavizvAsa kA bala sAtha lekara caleMge aura koI bhI kArya kareMge to Apa nizcita rUpa saphala hoMge hii| paraMtu yadi Apa Apa ke mana meM yaha mAnege ki Apa Darapoka hai evaM Apa koI bhI kArya nahIM kara pAyeMge, to Apa sahI artha meM kisI bhI kArya meM saphalatA arjita nahIM kara skte| Apa socate hai ki Apa eka mahAna lekhaka athavA mahAna vaijJAnika bananA cAhate hai, to bhaviSya meM mahAna lekhaka athavA mahAna vaijJAnika baneMge hI, kyoMkI Apa ke vicAra zuddha haiM, Apa meM AtmavizvAsa hai evaM Apa ke vicAroM meM bala hai| prakRti kA dUsarA niyama hai - jaisA booge, vaisI phasala kaattoge| yahI donoM niyamoM kA samanvaya hokara karma kA siddhAMta banatA hai| hama babUla ke per3a bote haiM to nizcita rUpa se bhaviSya meM aneka babUla ke per3a hI ugeNge| jaba ki Apa Ama ke per3a ugAte haiM to bhaviSya meM ApakohI nahIM, Apa kI AnevAlI pIDhiyo ko bhI ve Ama ke per3a se Ama ke phala kI prApti hogii| hamezA satkarma karate rheN| sabase acchA vyavahAra kareM tathA sabhI se sneha bhAvanA tathA jAnadhArA 254) (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prema saMbaMdha banAye rkheN| dUsaroM ko sukhI karane kI bhAvanA Apa ke mana meM hogI to Apa ko sukha milegaa| dAna karma karate rheN| yadi Apa jhUTha boleMge, aprAmANika karma kareMge, dUsaroM ko dukha kI prApti hogii| mana, vacana evaM vartana se kie gae sabhI kArya, acche rUpa meM Apa kareMge to Apako usakI prApti bhI acche rUpa meM hogii| Apa ke mana meM kisI ke lie yadi dveSa tathA irSyA kI bhAvanA janma letI hai Apa aisA bhI soce ki sAmanevAle ke mana meM Apa ke lie dveSa tathA IrSyA kI bhAvanA hogI to kyA hogA? acche kArya karate rahe, kisI ke lie bhI hamAre mana meM bure vicAra, dveSa tathA IrSyA kI bhAvanA na panapane deN| Izvara ke prati AsthA banAe rkheN| dUsaroM ke prati acche vicAra rakhane se hamAre mana meM bhI prakAzita bhAvanA kA udaya hotA hai| kucha loga socate haiM ki hamArI vartamAna sthiti hamArA gata janma tathA vartamAna janma ke karmoM kA hI pariNAma hai| gata janmoM kA phala bhI hameM isa janma meM bhugatanA hotA hai| isa prakriyA meM hamArA koI prayAsa nahIM to phira koI karma karanA hI kyA? hamAre gata janma para hamArA kAbU nahIM haiM, to bhAvI janma para hamArA adhikAra evaM kAbU kaise hai? vAstava meM vartamAna jIvana meM satkArya evaM acche vicAra karane se hamAre bhAvI janma meM bhI acchA phala prApta kara paayege| hama meM se kucha loga aisA mAnate haiM ki prArabdha ko hama badala nahIM skte| hamAre nasIba meM jo kucha bhI likhA hai vahI hogaa| to phira mahenata kyoM karanA? ese loga mahenata nahI krte| prArabdhavAdI bane rahate haiN| Alasya, evaM pramAdI bane rahate haiN| unheM koI bhI kArya karane kI icchA nahIM hotii| hama jAnate haiM ki hama jo bhI kArya kareMge to usakA pariNAma jarura milegaa| to phira AtmavizvAsa ke sAtha evaM svayaM meM zraddhA rakhakara vartamAna jIvana meM koI bhI acche kArya mahenata evaM lagana ke sAtha kyoM na kare? yadi hama prArabdhavAdI vicAradhArA kA svIkAra karake kArya kareMge to kArya ke siddhAMta ko samajha nahIM pAte haiM aura hama hamArI sAMsArika evaM AdhyAtmika jIvana kI pragati meM bAdhA kA AnA svAbhAvika hI hai| karma ke prakAra jJAnadhArA (255) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya ke tIna prakAra hai| (1) saMcita karma (2) prArabdha karma evaM (3) kriyamANa karma (1) saMcita karma : aise karma haiM jina karmo kA phala hameM bhoganA bAkI haiN| ina karmo ko saMcita karma kahA jAtA hai| isa karma meM zubha evaM azubha donoM hI karmo kA samAveza ho jAtA hai| karma kA siddhAMta zAzvata hai isalie saMcita karmoM kA saMcaya hotA rahatA hai| saMcita karma hameM isa janma meM tathA AnevAle kaI janmoM taka bhoganA hogaa| udAharaNa svarUpa Apa isa janma meM saMgIta athavA kalA kI upAsanA karate haiM, mahenata karate haiM to ho sakatA hai usakA phala Apako isa janma meM na mile, usakA phala AgAmI janma athavA AnevAle kaI janmoM meM mile| Apako isa janma meM saMgIta evaM kalA kI upAsanA se khyAti evaM dhana na mile paraMtu AgAmI janma meM usa phala kI prApti ho sakatI hai| (2) prArabdha karma : saMcita karma paka kara phala dene ko taiyAra ho jAte haiM taba unhe prArabdha karma kahA jAtA hai| isa janma meM hama sukha athavA duHkha kA anubhava karate haiM vahI prArabdha karma hai| prArabdha karmako bhogA jAne vAlA karma mAnA gayA hai, ise saMcita arthAt ikaTTA nahIM kiyA jA sktaa| prArabdha karma kA phala mIThA evaM rasIlA hotA hai athavA kaDavA bhI ho sakatA hai| kucha prArabdha karma sukha denevAle hote haiM to kucha duHkhdaayk| ina karmo kA pariNAma svayaM Izvara ne hI hamAre lie pasaMda kiyA hai| tadanusAra AnaMda-zok, sukha-duHkha, lAbha-hAni, mAna-apamAna jaisI bhAvanAoM kA anubhava hameM karanA hotA hai| hamArI icchA ho athavA icchA na bhI ho prArabdha karmo kA phala hameM bhugatanA hI hotA hai| hame aisA mAnate hai ki pUrva janmoM ke karma ke kAraNa hama hamArA bhaviSya badala nahIM skte| vAstava meM aisA nahIM hai| hamArI icchA ke anusAra evaM hamArI buddhi se tathA zubha vicAroM se kyA acchA hai tathA kyA burA hai isakA nirNaya kara sakate haiN| kaunasI vastu sukhadAyI hogI tathA kaunasI vastu hameM pIDA kA anubhava karAegI, kaunasA mArga hameM paramAtmA ke pAsa le jAegA tathA kaunasA mArga hameM Izvara se vimukha kara degA - aisI soca hama bhalI bhAti kara sakate hai| (3) kriyamANa karma : isa karma ko AgAmI karma bhI kahA jAtA hai| jJAnadhArA 256) jaiinasAhitya jJAnasatra-2) Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna janma meM hama jo bhI karma karate haiM ve sabhI kriyAmANa karma hai| hamAre vartamAna janma meM hameM kisa prakAra kA jIvana vyatIta karanA cAhie yaha socane ki lie hama svataMtra haiN| hameM hamArA caritra evaM prArabdha badalane kI pUrI svataMtratA milatI hai| dina-pratidina, rojAnA, hara mahine, pUre varSa janma se lekara mRtyu taka jo bhI kArya hama karate haiM unheM kriyamANa karma kahA jAtA hai| hama jo bhI kriyamANa karma karate haiM unakA phala hameM bhugatanA hI hotA hai| udAharaNa svarUpa, hameM pyAsa lagI to pAnI piyA, pyAsa bujA gyii| karma phala milA aura zAMti milii| kisI se vAda-vivAda huA, mArapITa huI, gAlI-galauca huI to usa vyakti ne bhI hamAre sAtha vaisA hI vyavahAra kiyA, isa karma kA phala hameM turaMta hI mila gyaa| isa prakAra kriyamANa karma kA phala milatA hai evaM turaMta hI milatA hai| karmazAstra kI ATha prakRtiyA~ jaina karmazAstra ke anusAra karma kI ATha prakRtiyA~ mAnI gayI haiN| ye vibhinna prakRtiyA~ hara eka vyakti ko bhinna-bhinna prakAra se anukUla athavA pratikUla phala detI haiN| ye ATha mUla prakRtiyA~ nimnAnusAra haiN| (1) jJAnAvaraNIya (2) darzanAvaraNIya (3) vedanIya (4) mohanIya (5) Ayu (6) nAma (7) gotra tathA (8) aMtarAya (1) jJAnAvaraNIya karma - jJAna arthAt jAnakArI prApta krnaa| varaNIya arthAt isameM rUkAvaTa laanaa| AtmA ko saccA jJAna prApta karane meM bAdhA DAlanA yahI karma jJAnAnavaraNIya karma haiN| hama saccA jJAna prApta nahIM kara sakate to bhalA hamArI unnati kaise hogI aura hama hamAre bAre meM kyAM jAna paayeNge| (2) darzanAvaraNIya karma - darzana kA artha yahA~ para zraddhA tathA vizvAsa jJAnadhArA 257 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI bhAvanA hai| hamArI paMcendriyoM se yadi hama sahI athavA sakArAtmaka kArya nahIM kareMge to hamArI pragati meM bAdhAe utpanna hogii| (3) vedanIya karma - hamAre sAMsArika sukha-duHkha evaM bhautika sukhoM tathA pIr3A kA anubhava karAte haiN| (4) mohanIya karma - hamAre mana meM tathA jIvana meM moha tathA ajJAna utpanna karAnevAle kAryoM ko mohanIya karma kahA jAtA hai| pariNAma svarUpa acchA kyA hai tathA burA kyA hai yaha bhUla jAte haiN| (5) Ayu karma - AtmA ke vibhinna AkAra, nAma dhAraNa karAnevAle karmoM kA Ayu karma mAnA gayA hai| yahI karma hamAre jIvana kI avadhi kI gaNanA taya karate haiN| (6) nAma karma - aise karma hamArI tvacA, rUpa, raMga Adi nizcita karate (7) gotra karma - ye karma hamAre kula, jAti kA prabhAva tathA janma nizcita karate haiN| hara eka prANI meM U~ca tathA nIca kI bhAvanA gotra karma nirdhArita karate hai| (8) aMtarAya karma - koI acchA kArya karane kI icchA hamAre mana meM hotI hai athavA bUrA kArya karane kI icchA mana meM jAgatI hai tathA isa prakriyA meM rUkAvaTa DAlanevAle karma ko aMtarAya karma kahate hai| udAharaNasvarUpa yadi hama kisI saMsthA ko dAna karanA cAhate hai taba dAna karane kA vicAra bhI mana meM A sakatA hai taba aise aMtarAya karma banate haiN| jaina dharmane karma kI in ATha prakRtiyoM ko 144 vibhAgo meM bA~TA gayA hai| ye sabhI 144 vibhAgoM ke karma hamAre jIvana meM anubhava karAte haiN| sAMsArika sukha-duHkha tathA vividha-prakRtiyA~ ina karmoM para AdhArita rahate haiN| yahIM karma hame hamArA janma, punarjanma, sukha, duHkha, pIr3A, utsAha Adi cakra meM jakar3e rahate hamArA sAmAnya jIvana aura karma kA siddhAMta hama jIvana yApana karate hai tathA hamArI sAMsArika jimmedAriyoM kA nirvAha karate haiN| hama svayaM hamAre prati, hamAre parivAra ke lie, hamAre sage saMbaMdhiyoM ke jJAnadhArA jJAnasatra-2 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha, samAja ke lie, hamAre rASTra ke lie tathA vaizvika rUpa se dekhA jAe to samagra mAnavajAti ke prati jAnI-anajAnI jimmedAriyoM kA nirvAha karate haiN| jo phala hameM zAtA, sukha evaM AnaMda dete hai, unheM hama acchA kahate hai jo phala hameM pIr3a, duHkha tathA zoka kA bhAva hamAre mana meM lAte hai unhe hama burA kahate haiN| hama acche tathA bure phaloM ke mizraNa kA bhI anubhava karate haiN| jo karma athavA phala hame AnaMda kI anubhUti karA sakate haiM vahI karma tathA phala dUsaroM ko pIr3A tathA duHkha kA anubhava karA sakate haiN| ___hama kisI ke lie zubha ciMtana kareMge to usakA zubha hI hogaa| usa vyakti ke lie hamAre mana meM sukha, zAMti tathA AnaMda kI anubhUti kA AvirbhAva hotA hai| yadi cAhate hai ki dUsare hameM prema deM, to hameM bhI dUsaroM ko prema karanA cAhie, Apa sukhI honA cAhate hoM, to Apa ko dUsaroM ko sukha deN| yadi Apa dUsaroM se sahAyatA prApta karanA cAhate haiM to hameM sadaiva dUsaroM kI sahAyatA ke lie tatpara rahanA caahie| hamAre sAdhu-saMta-muni kahA karate haiM - Apa jitanA svayaM ko cAhate hai, utanA hI apane paDausI kI bhI caaheN| dUsaroM kI bhAvanA ko duHkha na pahu~cAe evaM unakI bhAvanAoM kI kadra kareM, unakI bhAvanA ko Thesa na phuNcaae| dUsaroM kA bhalA cAhanA bhI Izvara kI pUjA hai evaM vahI saccA mAnavadharma hai| __hamAre karma, hamArI sabhI kriyAeM, AcAra, vicAra, karanI, bhale hI ve kitane choTe ho, sAmAnya hoM, ve samagra vizva para pratyakSa athavA apratyakSa rUpa se prabhAva rakhate haiN| hama namra bane evaM dUsaroM kA bhalA soce| samagra vizva kI mAnavajAti ke lie pavitra evaM divya tathA kalyANakArI bhAvanA evaM vicAra rkheN| aise suvicAra hI samUce vizva ke lie kalyANakArI tathA AzIrvAda rUpa bana sakatI haiM aura aise hI hama vizvazAMti ke lie hamArA yogadAna kara sakate haiN| vaijJAnika dRSTi se karmavijJAna eka hI mA ke do putroM meM bheda kyoM rahatA hai ? eka hI DaoNkTara eka hI oNparezana thiyeTara meM do yA adhika dardIo kA oNparezana karatA hai phira bhI donoM hI oNparezana ke pariNAma bhinna-bhinna kyoM rahate hai ? rela ke eka hI Dibbe jJAnadhArA (259 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM saphara karane vAle kaI yAtrI durghaTanA ke zikAra ho sakate haiM to kucha yAtrI ghAyala ho jAte haiM to kucha mara jAte haiN| aisA kyoM hai ? hamAre vaijJAnika bhI isa rahasya ko jAnane ke lie utsuka rahate haiN| jaina vijJAna Adhunika vijJAna se kAphI mela khAtA hai| jaina vijJAna sahI mAne meM guNAtmaka hai, aura tIrthaMkara dvArA kathita hai| jaba ki Adhunika vijJAna pariNAtmaka hai| donoM hI vijJAnoM kA AdhAra tarka hI hai| da phAInDIMga oNpha da tharDa AI ke lekhaka berA sTenlI olDara ke anusAra kucha hI anusaMdhAnoM ne yaha saMbhAvanA vyakta kara dI hai ki vijJAna ke AviSkAra evaM pUrvakAla ke jJAnI puruSa ke vacana tathA jJAna ekadUsare meM samA jaaeNge| ina donoM meM pharka kevala zAbdika hI hai aura usakA prastutIkaraNa hai| hRdaya kI gati rUka jAne se mRta vyakti evaM jar3a samAdhi meM lIna vyakti deha meM donoM meM hI hRdaya kI gati to baMda haiM, phira bhI eka vyakti mRta hai tathA dUsarA vyakti jIvita hai| Akhira aisA kyoM? jar3a samAdhi meM lIna vyakti kA hRdaya sthagita haiM evaM usakA jIvana cala rahA haiM, isameM prANa kA saMcaraNa cala rahA hai| jIvana kI nizAnI ke rUpa mAnejAne vAle sA~sa lenA aura chor3anA, rakta kA paribhramaNa, hRdaya kI gati Adi zarIra kI mUlabhUta kriyAeM baMda haiM, paraMtu zarIra kA vighaTana nahIM hotA aura nizcita samaya para samAdhi meM jAne se pahale nizcita kie gae samaya para apane kathita niSpANa zarIra ko punaH gatizIla karAtA hai| kucha dinoM taka samAdhi avasthA meM rahane ke pazcAt bhI yogI ke zarIra meM kIr3e kyo nahIM utpanna hote? jIvana kA aMta kyoM nahIM najara AtA? ___ rAsAyanika kriyAoM se jIvana nirmANa huA hai aisA dAvA jIvavijJAna nahIM kara pAyA hai| jaba ki vijJAna kI anya vidyAoM meM to hamAre deha se alaga astitva hai aisA koI tattva hamAre deha meM hai aisI vicAradhArA kA pratipAdana ho cukA hai| jaba to pazcima ke deza bhI karma ke siddhAMta ko mAnane lage hai| yadyapi pazcima ke yahI deza vijJAna meM hI jyAdA vizvAsa karate haiN| eka suprasiddha aMgreja ne to kahA hai - karma eka vaijJAnika niyama hai| bhautika zAstra meM to kriyA aura pratikriyA ke niyama ko hamArI pravRtti, vicAra, bhAvanAeM Adi kA svIkAra hamane kiyA hai aura ve hI AdhyAtmika jIvana ke vicAra haiN| jJAnadhArA 260 (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAna vaijJAnika Aijeka nyUTana ke gurutvAkarSaNa ke tIsare niyama ke anusAra - kriyA evaM pratikriyA samAna evaM viparIta dizAo meM hotI haiN| hipnoTIka TrAnsa kI madada se eka hajAra se bhI adhika logoM ke punarjanma kA adhyayana karane ke bAda DaoN. elekajainDara kena ne likhA hai - gata janma meM kie duSkarma ke badale meM vaha vyakti kriyA pratikriyA ke niyama se saMbaMddha, isa janma meM duHkhI hotA hai| yaha adhyayana prakRti taMtra meM vyApaka artha meM vyApta nyAya kA saMdarbha hameM samajhA jAtA hai| bhArata ke suvikhyAta aNavijJAnI DaoN rAjA ramaNNA kA bhI mAnanA thA ki vijJAna cAhe kitanI hI pragati kare, kitane hI AviSkAra kare, kucha tAttvika prazna to hamAre sammukha raheMge hii| hama vaijJAnika dRSTi se suspaSTa svarUpa meM isakA uttara kabhI prApta nahIM kara skeNge| tattvajJAna evaM dharma donoM ko sAtha rakhakara hI hamArA jIvana vyatIta kara sakate haiN| karma kA siddhAMta ___ hamArA vartamAna jIvana tathA pratibhA hamAre pUrva janmoM kA kula jor3a hai| hama jaise karma kareMge usakA pratighoSa hI hameM milegaa| jaba hama koI burA karma karate haiM to kyA hama socate hai ki isa bure karma kA pratighoSa arthAt phala kyAM hogA? yadi bhUla se bhI hama koI burA karma kara baiThate hai to kyA hama socate haiM ki hameM isakA phala bhugatanA paDegA? bure karmoM kA phala pIr3AdAyaka tathA duHkhadAyaka avazya rUpa se hogA aura use hame hI bhugatanA hogaa| hameM cAhie ki hama acche karma kare, hamAre mana ko tathA dUsaroM ke mana ko bhI zAMti tathA sukha denevAle karma karate rahe, phala kI ciMtA na kreN| jJAnadhArA 2 61 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamasiddhAtakAdAzanika eva kjJAnika vivacana. - razmi bhedA __ (bIosa.sI.; ama.o. DIplomA jainolojI; oDavAnsa DiplomA jainolojI, vartamAnameM pIeca.DI. zodhakArya 'jainayoga' para kara rahe hai|) bhArata ke vicAraka dArzanika, manovaijJAnika, tattva-ciMtaka Adi prAyaH sabhI karmako eka yA dUsare rUpameM mAnate haiN| 'karma' zabda bhAratake sabhI Astika dharma-graMtha, darzana yA dharmagraMthoMmeM pravRtta huA hai| bhAratake sabhI Astika darzana aura dharmoMne 'karma' yA isake samAna eka aisI sattAko svIkAra kiyA hai jo AtmAkI vibhinna zaktiyoMko guNoMko yA zuddhatAko prabhAvita AvRtta yA kuMThIta kara detI hai| ___ hameM saMsArameM baDI viSamatA dikhAI detI hai, saMsArameM rahanevAlesamasta prANiyoM meM nAnAvidha-aMtara dekhate hai, jaise koI amIra hai, koI garIba koI suMdara hai koI kurupa, koI balISTha hai, koI kamajora, koI buddhimAna hai, koI muurkh| isI taraha ye jagatameM hame eka jIva aura dUsare jIva ke bIca tAratamya-nyUnAdhikatA dekhate hai| yaha viSamatA kA kAraNa hai prANiyoM ke apane apane krm| yataH saba prANiyoM ke karma judI judI tarahake hote haiM, ata- unakA phala bhI judA judA hotA hai| yahI kAraNa hai ki saMsArameM carAcara prANiyoMmeM itanI viSamatA dekhI jAtI hai| isIse kavi tulasIdAsane rAmAyaNameM likhA hai| karamapradhAna vizva karI rAkhA jo jasa karahi so tasa phala cAravA prANI jaisA karma karatA hai vaisA hI phala bhoganA paDatA hai| moTe torase yahI jJAnadhAza jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma siddhAMta kA Azaya hai| isa siddhAMtako jaina, sAMkhya, yoga, naiyAyika, vaizeSika, mImAMsaka vagere AtmavAdI darzana to mAnate haiM hI, lekina anAtmavAdI bauddha darzana bhI mAnatA hai| isI taraha IzvaravAdI aura anIzvaravAdI bhI isameM prAya : ekamata haiN| phira bhI karmake svarUpa aura usake phalAdAna ke saMbaMdhoM maulika matabheda haiN| karmakA sAdhAraNa artha kriyA hotA hai jaise khAnA, pInA, calanA, ha~sanA, bolanA, vicAranA vgere| paralokavAdI dArzaniko ke matase hamArA pratyeka acchA yA burA kArya apanA saMskAra choDa jAtA hai| usa saMskArako nyAya yA vaizeSika darzana dharma yA adharma kahate haiN| yoga darzanameM use karmAzaya kahA hai bauddha darzanameM use vAsanA aura vijJapti kahA hai| janma-jarA-maraNa rUpa saMsArake cakrameM par3e hue prANI ajJAna, avidyA yA mithyAtvase saMlagna haiM jisase ve saMsArake vAstavika svarUpa ko samajhane meM asamartha haiN| vo jo bhI kArya karate haiM, ajJAnake kAraNa usameM rAga-dveSa kA abhiniveza lagA hotA hai| isalie usakA pratyeka kArya AtmA ke baMdhana kA kAraNa hotA hai| isI prakAra karma nAma kriyA yA pravRtti kA hai aura usa pravRttike mUlameM rAga aura dveSa rahate haiN| yadyapi pravRtti, kriyA yA karma kSaNika hotA hai tathApi usakA saMskAra phalaphAla taka sthAyI rahatA hai| usa prakRtigata saMskAra se hI karmoM ke phala milate haiN| jainadarzana ke matAnusAra karma kA svarUpa anya darzanoM se thoDe aMzameM bhinna haiN| karmagraMthameM karmakI paribhASA kI hai, 'jIva kI kriyA kA jo hetu hai vaha karma hai| jaina darzana meM karma kevala eka saMskAra mAtra hI nahIM hai| karma siddhAnta meM karmakA tAtparya ve pudgala-paramANu (kAmaNa-vargaNA) haiM jo rAgI-dveSI kriyAoM ke pariNAma svarUpa AtmAkI ora AkarSita hokara AtmAke sAtha baMdhate haiM aura kAlakramameM apane phala pradAna karate haiM aura AtmAmeM viziSTa bhAva pradAna karate haiN| jIva cetanAmaya arupI padArtha hai usake sAtha lage hue sUkSma malAvaraNako jise hama karma kahate haiM ye pudgala jaDa hai| jaina darzanake anusAra ye karma pudgala jinakA AtmAke sAtha baMdha hotA hai ye svataH nahIM hotA, ataH isakA koI jJAnadhArA (263 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimitta kAraNa avazya honA cAhie / AtmA para lagI huI rAga-dveSakI cikanAhaTa aura zArIrika, mAnasika, vAcika vyApAra ( yAne yogarUpI) caMcalatA ke kAraNa karma-pa - paramANu AtmAke sAtha cipaka jAte haiN| ye karma-dala anAdi kAla se AtmAke sAtha cipake hue haiM, unameM se, kaI alaga hote haiM to kaI naye cipaka jAte haiN| isa prakAra yaha kriyA anAdikAlase cAlU hai / abhI ye baMdhana kA hetu kaSAya, rAga, dveSa, moha Adi bhAva bhI AtmAmeM svayaM utpanna nahIM hote kiMtu karma - vargaNAke vipAka ke phala-svarUpa cetanAke saMparka meM Ane para ye tajjanita bhAva banate haiN| jisa AtmaguNa ko AvRtta, vikRta yA prabhAvita karate haiM usake anusAra una pudgaloMko nAma diyA jAtA hai| AtmA ke aise to anaMta guNa haiM kiMtu pramukha guNa ATha haiM ye ATha prakArake karma pudgaloM ko bhI do bhAgoM meM bA~TA gayA hai - ghAtI karma aura aghAtI karma / jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura aMtarAya the cAra dhAtI karma kahalAte haiM kyoMki ye cAroM AtmAke mukhya guNoM kA ghAta karate haiM / zeSa cAra aghAtI karma kahalAte haiM kyoMki ye AtmA ke mukhya guNoM kA ghAta nahIM krte| dhAtI karmoMmeM bhI do vibhAga hai dezaghAtI aura sarvaghAtI / jo AtmaguNa ke eka dezakA ghAta karatA hai vaha dezaghAtI hai aura jo pUrI tarahase ghAta karatA hai vaha sarvaghAtI hai| ghAtIkarma to pApakarma hI kahe jAte haiM kintu aghAtI karmake bhedoMmeM kucha puNyakarma hai kucha pApakarma / jJAnadhArA - isI taraha karma ke dravyakarma aura bhAvakarma ye bhI do bheda haiN| AtmAke rAga, dveSa, mithyAtva, avirati pramAda evaM kaSAya aura pariNAma bhAvakarma kahalAte haiM aura unake phalasvarUpa jo kArmaNa vargaNAke pudgala Ate haiM aura rAga-dveSa ke nimitta se AtmA ke sAtha baMdhate haiM ye dravyakarma kahalAte haiM / dUsare zabdoM meM pudgala piMDa dravyakarma aura usakI cetanAko prabhAvita karanevalI zakti bhAvakarma hai / jIvakA pariNamana bhAvakarma hai aura usake phalasvarUpa AtmAke sAtha honevAlA karma- pudgaloMkA baMdha dravyakarma hai| ye donoM eka-dUsare ke pUraka haiN| dravyakarma evaM bhAvakarma kA pAraMpArika saMbaMdha ko spaSTa karate hue likhate haiM 'bhAvakarmake honese ye karma pudgala prANIkI kriyA dvArA usake ora sukhalAlajI jainasAhitya jJAnasatra-2 - 264 .. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkarSita hote haiM, ye kriyAe~ hI baMdhanakI mUla kAraNa haiN| udA. jisa prakAra kuMbhakAra cAka Adi nimitta kAraNoM ke binA miTTI svataH ghaTakA nirmANa nahIM kara sakatI, usI prakAra AtmA kisI bAhya nimitta ke binA baMdhanameM nahIM A sktii| AtmA ke baMdhana meM jo bAhya nimitta haiM unheM karma vargaNAke pudgala kahate haiN| jaise bIja aura vRkSameM pAraspArika kArya-kAraNa bhAva hai, vaise hI AtmA ke baMdhanakI dRSTise AtmAkI azuddha vRttiyA~ ( kaSAya aura moha) aura karma-vargaNAke pudgaloM meM pAraspArika saMbaMdha hai| baMdhana kI dRSTi se jaDa karma paramANu aura AtmAmeM nimitta aura upAdAna kA saMbaMdha hai| karma pudgala baMdhana ke nimitta kAraNa hai aura AtmA upAdAna kAraNa / isa prakAra jaina darzanameM ekAMta rupase na to AtmA ko baMdhana kA kAraNa mAnA hai aura na hI pudgala ko kiMtu donoM ke pAraspArika saMyoga se AtmA baMdhana meM AtA hai| jIva ke sAtha karmabaMdha hone ke lie pudgala ke baMdha yogya guNoMke sAthasAtha jIvameM bhI baMdha hone yogya guNoM kI AvazyakatA anivArya hai / ataH karma vargaNA meM snigdhatva- rukSatva guNa hone para bhI jIvameM snigdhatva (rAga - AkarSaNa dhana Aveza), rukSatva (dveSa- vikarSaNa RNa Aveza) guNa nahIM hone para jIvake sAtha karmabaMdha nahIM ho sktaa| vaijJAnika dRSTi se samajhe to cuMbaka apane cuMbakIya kSetrameM sthita loha khaMDako AkarSita karatA hai paraMtu usa kSetrameM sthira patthara, lakaDI Adi ko AkarSita nahIM karatA hai / kyoMki cuMbakame AkarSaNa karanekI zakti hai tathA loha meM AkarSita honekI / ye dono zaktiyoMmeM se eka bhI zakti ke abhAva meM paraspara AkarSaNa evaM AkarSita nahIM ho skte| isI prakAra pudgala vargaNA meM AkarSita hone kI zakti hone para bhI saMsArI jIvameM AkarSita karanekI zakti hai isIlie karmabaMdha hotA hai| isase siddha hotA hai ki anAdi kAlase jIva karmabaMdhana se sahita hone ke kAraNa mUrtika evaM rAgadveSa se sahita hai (jaise suvarNa aura cAMdIkA ekasAtha gabhAne donoM ekarUpa ho jAte haiM usI taraha jIva aura karmoMkA baMdha hone se paraspara ekarupa baMdha ho jAtA hai / tathA yaha karmabaMdha ke kAraNa saMsArI AtmA mUrtimAna hai / zubha aura azubha pravRtti dvArA AkRSTa, aura saMbaMdhita hokara jo pudgala jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 265 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAke svarUpoko AvRtta karate haiM, vikRta karate haiM aura zubhAzubha phalake kAraNa banate hai ye AtmagRhIta pudgala hI karma kahalAte haiN| yadyapi ye pudgala ekarUpa haiM to bhI ye dravyakarma nimita hai aura dravyakarma ke honemeM bhAvakarma nimitta hai, ina donoM kA ApasameM bIjAMkura kI taraha kArya bhAva saMbaMdha hai| (saMkSepameM krodha, mAna, mAyA, lobha ye kaSAya athavA rAga, dveSa evaM moha bhAvakarma hai kyoMki karmoM kA baMdhana dRDha hotA hai aura inake nimitta se karma pudgaloM kA AtmA ke sAnnidhyameM Akara nIra-kSIra ekIbhUta ho jAnA dravyakarma hai / ) isI prakAsa kaSAya aura yoga se ( arthAt jIva kI kAyika, vAcika aura mAnasika kriyA) AtmAke sAtha karma paramANuoM kA baMdha hotA haiN| jIvake asaMkhya praveza hai| mithyAtva, avrata, pramAda, kaSAya aura yoga ke nimittase jIvake asaMkhya pradezoMmeM kaMpana paidA hotA hai| isa kaMpana ke phalasvarUpa jisa kSetrameM Atmapradeza haiM usa kSetrameM vidyamAna anaMtAnaMta karma-yoga padgala jIvake eka - eka pradezake sAtha cipaka jAte haiM, baMdha jAte haiN| jIva pradezoM ke sAtha ina karma pudgaloMkA isa prakAra baMdha jAnA hI baMdha kahalAtA hai| jaina siddhAMta meM karmoMkI mukhya dasa avasthAe~ batAI hai| baMdha, udavartana, apavartana, sattA, udaya, udIraNA, saMkramaNa, upazama, nidhati aura nikAcanA / baMdha- AtmA aura karma ke saMbaMdha kI pahalI avasyA hai| ye cAra prakArakI hai ( 9 ) prakRti ( 2 ) sthiti (3) anubhAga (4) pradeza arthAt jaba karmaparamANuM kA AtmA ke sAtha saMbaMdha hotA hai to unameM AtmAke yoga aura kaSAyarUpa bhAvoM se cAra bAte hotI haiM / prathama turaMta hI unane jJAnAdika ko ghAtane vagaire svabhAva paDatA hai jise prakRtibaMdha kahate haiM / dUsare unakI sthiti bhI baMdha jAtI hai ki ye amuka samaya taka AtmA ke sAtha baMdha raheMge jise sthiti baMdha kahA jAtA hai| tIsare unameM tIvra yA maMda phala dene kI zakti kA nirmANa hotA hai yaha anubhAga baMdha hai| cauthe ve niyata parimANameM AtmAse saMbaMdha ho jAte haiM jise pradeza baMdha kahate haiN| (baMdhanevAle karma-paramANuoM kI saMkhyAoM pradeza kahate haiM) AtmAkI ora AkRSTa honevAle karmoMmeM alaga alaga prakArakA svabhAva paDanA aura una paramANuoM kI saMkhyA kA kama yA adhika honA ye do yoga para nirbhara hai tathA unhoM karmaparamANuoM kA AtmAke jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 266 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha amuka samaya taka rahanA aura unameM tIvra yA maMda phala denekI zaktikA nirmANa honA ye do kAma kaSAya se hote haiN| saMkSepameM prakRti baMdha aura pradezabaMdha yoga se aura sthitibaMdha aura anubhAgabaMdha kaSAya se hote haiN| jaina darzana meM karma kA parivartana mAnya hai| azubha evaM zubha donoM prakAra kI bhAvadhArA ke sAtha karma kI avasthA meM parivartana hotA rahatA haiM usI hisAba se karma kI dasa avasthAe~ batAI gaI hai jinheM karaNa kahate haiN| karmakI dUsarI avasthA udavartanA hai| sthiti aura anubhAga baDhane ko udvartanA kahate haiN| tIsarI avasthA apavartanA hai| sthiti aura anubhAga ghaTane ko apavartanA kahate haiN| baMdhake bAda ye donoM kriyAe~ hotI haiN| kisI azubha karmakA baMdha karaneke bAda yadi jIva acche karma karatA hai to usake pahale bA~dhe hue bure karmakI sthiti aura phaladAnazakti ghaTa sakatI hai| isI taraha azubha karmakI jadhanya sthiti bA~dhakara yadi koI aura bhI bUre kAma kareM tathA usake pariNAma pahale se bhI adhika kluSita ho jAe to bA~dhe hue bure karmakI sthiti aura anubhAga (phaladAnazakti) bure bhAvoMkA asara pAkara baDha sakatI haiN| ____baMdhane ke bAda karma turaMtahI apanA phala nahIM detaa| kucha samaya bAda usakA phala milatA hai usakA astitva hai para karma sakriya nahIM hai| karma baMdhane ke bAda kucha samayataka sattAneM rahatA haiM isa kAlako, abAdhAkAla kahate haiN| isI prakAra baMdhane ke bAda phala na dekara maujuda rahane mAtrako sattA kahate hai jo cauthI avasthA hai| ____ agalI avasthA hai udaya - AtmA ke sAtha ekIbhUta karma jaba zubha yA azubha rUpa se sakriya ho jAtA hai, phala denemeM pravRtta ho jAtA hai usa sthiti ko udaya kahate haiN| udaya do prakAra kA hai - phalodaya aura prdeshody| jo karma apanA phala dekara naSTa ho jAtA hai use phalodaya yA kahate haiN| kiMtu jaba udayameM Akara bhI binA phala diye naSTa ho jAtA hai (kevala) Atmapradezo meM bhogA jAtA hai| use pradezodaya kahate haiN| isI taraha karmakA kabhI kabhI niyata samayase pahale vipAka ho jAtA hai use udAraNA kahate hai (arthAt nizcita udayakAla se pahale vizeSa puruSArthakA jJAnadhArA. (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayoga para karmoMko udayameM lAnA udIraNA hai / udIraNA ke lie apavartanA dvArA karmako sthiti ko kama kara diyA jAtA hai / ) eka karma prakRti kA dUsarI sajAtIya karma - prakRti meM parivartita honA saMkramaNa hai| yaha saMkramaNa karma ke mUla bhedoM meM nahIM hotA arthAt karmoMke ATha bhedoM meM se eka karma dUsare karmarUpa nahIM ho sakatA / kintu eka karma ke avAntara bhedoMmaMse eka bheda apane sajAtIya anya bhedarUpa ho sakatA hai| jaise vedanIya karma ke do bheda - sAtA vedanIya aura asAtAvedanIyakA parasparameM saMkramaNa ho sakatA hai| kiMtu AyuSya-karma kI prakRtiyA~ tathA darzanamoha aura cAritamohakA Apasame saMkramaNa nahIM hotA / upazamana ATha karmoM meM sarvAdhika sakSama mohanIya karmako dabAnA yA use akiMcitkara banA denA upazama hai / jisa samaya mohanIya karmakA pradezodaya aura vipAkodaya nahIM rahatA, usa avasthA ko upazama kahate haiM / karmoM ke udaya ko kucha samaya ke lie roka denA hI upazama hai / nidhati - udvartanA evaM apavartanA ke sivAya zeSa karaNoMke ayogya avasthA ko nidhatti - udvartanA evaM apavartanA ke sivAya zeSa karaNoMke ayogya avasthAko nidhatti kahate haiN| isameM karmoMkA udvartana evaM apavartana nahIM hotaa| zeSa sabhI karaNoM kA saMbaMdha aura gADha rUpameM bana jAtA hai / AtmA aura karma ke saMbaMdha ko itanA pragADha banA denA ki jahA sthiti Adi meM nyUnatA adhikatA ho hI na sake, ye nikAcanA hai / samasta karaNoM ko ayogya kara dene ko nikAcanA kahate hai| jinake vipAka ko bhoge binA chuTakArA nahIM mila sakatA, ve nikAcita karma kahalAte haiN| ye karmabaMdha kI da avasthAe~ haiN| Asrava evaM baMdhatattva saMsAra tatva hai| isa Asrava evaM baMdha tattvake kAraNahI jIva saMsArameM paribhramaNa karatA hai / isIlie donoM tattva heya haiN| pratyeka samayameM jIva yoga aura upayogase jaise karmako AkarSita karake bA~dhatA hai vaise hI svAbhAvika sthiti baMdhake kSaya se karma kI nirjarAke bhI hotI hai / yaha nirjarA navIna karmabaMdhake lie kAraNabhUta hotI hai, kyoMki jisa samaya karma udayameM Akara nirjara hotA hai taba yoga aura upayoga se prerita hokara punaH karma Asrava jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 168 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM baMdha hotA hai isa prakAra kI nirjarA ko savipAka nirjarA - akAma nirjarA kahate haiM (jaise bIja yogya bhUmimeM giraneke bAda vRkSarUpameM pariNamana karatA hai usI prakAra yaha nirjarA naye karmoMko janma dene ke lie kAraNa bana jAtI hai) isI taraha satyapratAti, sadjJAna, sadAcaraNake mAdhyamase jo karma AtmAse pRthak hotA hai usako avipAka nirjarA, sakAma nirjarA kahate haiN| yaha nirjarA paraMparA se mokSa tatva ke lie kAraNabhUta hai| AdhyAtmika jAgaraNa ke bAda kucha vizeSa pApakarma kA AnA ruka jAtA hai, - ye saMvara hai| saMvarapUrvaka nirjarA hI yathArtha se upodaya hai, isIlie saMvara evaM nirjarA mokSatatvake lie kAraNabhUta hai| jaba saMpUrNa AdhyAtmika jAgaraNa kI pUrNatA hotI hai, taba saMpUrNa karma AtmAse pRthaka ho jAte haiM, gala jAte haiM, khira jAte haiM taba usako mokSatatva kahate haiN| jIvakI svAbhAvika gati urdhvagamana karanekI hai| pudgala Matter ko svAbhAvika gati nIce kI ora hai| kAraNa jIva amUrtika yAne (sparza, gaMdha, rasa, varNa, vajana se rahita evaM sthAnAntarita rupa gati kriyA; zakti se yukta hone ke kAraNa jIvako gati urdhvagamana karane kI hai| udA. hAiDrojana gesase bhare hue balunako choDane se hamezAM upara ho jaaegaa| kAraNa hAiDrojana sAdhAraNa havAse 14.5 guNA halkI hotI hai| yadi hAiDrojana havAse 14.5 guNA halkI honese usakA baluna upara hI uDatA hai taba zuddha jIvato pUrNataH vajana (bhAra) zUnya hai isIlie zuddha jIvakA upara gamana karanA svAbhAvika hai| pudgala meM sparza, rasa, gaMdha, varNa, bhAra Adi ke sAtha sthAnAntarita gati zakti yukta honese pudgala hamezA nIce gati karatA hai| abhI jIvakI svAbhAvika gati urdhvagamana karanekI hai| para saMsArI jIvakI vibhinna gIta jaiseki adhaHgati, tiryakagati, urdhvagati honI hai usakA kAraNa karmajanita hai| saMpUrNa karmase rahita jIvakI kevala ekahI svAbhAvika urdhvagati hotI hai| prasiddha vaijJAnika nyUTanakA gati siddhAMta viSayakameM pahalA siddhAMta haiN| isI siddhAnta ke anusAra koI bhI dravya yadi koI eka dizA kI ora gati karatA hai to vaha dravya usa dizAmeM anaMtakAla taka avirAma aparivartita gatise gati karatA rahegA, jaba taka koI virodhAM zakti yA dravya usa gatikA jJAnadhArA (268 jainasAhitya jJAnasatra-2) . Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virodha nahIM kregaa| paraMtu gurutvAkarSaNa zakti, bAhya bhautika yA jaivika Adi virodhI zakti ke kAraNa usa gati meM parivartana A jAtA hai| isI prakAra jIvakI svAbhAvika urdhva gati hote hue bhI virodhAtmaka karmazakti se prerita hokara karma saMyukta saMsArI jIva catugatirUpa saMsAra meM paribhramaNa karatA rahatA hai, paraMtu jaba karma baMdhanoM se mukta ho jAtA hai prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAgabaMdha, pradeza baMdhase saMpUrNa rUpa se mukta hone ke bAda parizuddha svataMtra zuddhAtmA tiryaka Adi gatiyoMko choDakara urdhvagamana karake siddhazIlA meM birAjatA hai| isI taraha AtmA aura karma kA saMbaMdha anAdi se hai| karma saMyukta AtmA hI karma kA kartA hai| pUrva karma se baMdhA huA jIva hI naye karmoM kA baMdha karatA hai, karmakA bhoktA bhI AtmA svayaM hai| karma-phaladAna AtmAko svataH milatA hai - kisI Izvara yA bAhya mAdhyama se nhiiN| jaina darzanake anusAra samagra karmoMkA kSaya mokSa hai| AtmAkA zuddha svarUpa jo karmoM dvArA AvRtta thA, karmakSaya honese pragaTa ho jAtA hai| yaha AtmA kI anaMtajJAnamaya, anaMta darzanamaya, anaMta sukhamaya avasthA hai| AtmAhI apane puruSArthase anAdikAlIna baddha avasthA se mukta ho sakatI hai| jaina darzana ke anusAra muktAvasthA kA AnaMda zAzvata, nitya, niratizaya aura vilakSaNa hai, jo zabdAtIta hai| AdhyAtmika sAdhanA kA sArA mArga nae karmoM ke baMdhane ko rokane tathA baddha karmoM ke prabhAva se mukta hokara unheM AtmA se dUra karane ko vikriyA ke rUpa meM hai, vahI mokSaprApti kA upAya hai| 77 jJAnadhArA 270 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RES "Commentary on non-violence" LA 2 Bharat G. Daftary "Commentary on non-violence" Non- Violence in Gujarati would mean (24 424243) one of the most important principal of Jainism is (282) which means Non-Violence is the Supreme religion and duty of every living being. To define what is Non-violence, we will have to study what is violence. Violence in the common parlance would mean injury, fury, force, hurt, harm, inflict upon a person or to kill these are dictionery meanings. As per the doctrine and philosophy, verbly or mentally nor hurt the fellings of not only human beings but of any living being. To condemm or censure some one would also mean being violent. The opposite of the aforesaid would mean 'NonViolence. Let me illustrate this, if one even thinks of inflicting pain, agony, assault, barbery or to mentally torture of even decide or conspire to kill any being would tantamant to being violent. Even law has accepted 'mens Rea' i.e. guilty mind or to conspire or convance to kill any one would vulnerably mean contemptuous or would mean first degree murder. I will not leave you, let my good time come, I will take revenge, when utter these words agrity to someone or even mentally decide, it would mean being violent, both in legal and religious parlance. The opposite of this i.e. being Nonviolent would mean being compassionate, sympathetic, jJAnadhArA (271 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ forgiveness, let go, condole, condone and to overlook etc. We become violent because of deadly enemies within us viz : lust, anger, greed, jealousy, infatuation, pride, impatientace, intolerance, avenge and falsehood. The Best eg. of Non-violence is that of Mahatmaji who practised during the freedom movement of India. He said we will protest against the British Empire without resorting to violence. If they hit us, we will not retaliate, silently bear the sufferings metted out to us. Initially people did not agree, but he believed in himself and had full faith in the teachings and preachings of Lord Mahavira Via Shrimad Rajchandraji. In the begining he (Gandhiji) faced difficulties and obstacles vehemently, but he was confident that Britishers would bow do non-violence policy. In the end he succeeded in getting Independence from the clutches of the barbaric British empire. This is the most glaring example of the practical implementation of the Non-violence. Lord Mahavira Propogated the theory on non-violence. He said if we comnot give life to anybody, how can we take someone's life. from this simple maximum accepted to one and all was evolved 'Live and let Live' (allel). During the penance week of 'Paryushan' we seek forgiveness from all living beings by saying (mIcchAmI dukkaDama) Janism is so deep rooted that mere ill feelings or hurting anyone physically, mentally or verbaly would amount to violence and therefore one must refrain from it and practise non-violence. Non-violence is an important tenet of Jainism without which attainment of salvation (Moksha) is not possible. jJAnadhArA 272 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ There are six axioms (Self evident truth) of Non-violence viz : 1. Non-violence implies as complete self-purification as is humanly possible. 2. Non-violence is without exception superior to violence j.e. the power at the disposal of a non-violent person is always greater than he would have if he was violence. 3. There is no such thing as defent in non-violence. 4. The ultimate end of non-violence is surest victory. 5. Non-violence is the supereme law. 6. Man for man the strength of non-violence is in exact proportion to the ability, not the will, of the non-violence person to inflict violence. In other religions non-violence is Ltd to humans or humans and animals, whereas Jainism goes into depth i.e. those living beings which we cannot see. eg. in water there are too may living beings, but they are not visible. We jains are forbidden (Banned) from eating Tuberous roots, because they grow below the earth eg. Potatoes, Onions and carrots etc. The livings beings are of 2 types. (1) 443 414 sa (2) ALULRBL 414 Some souls have done special good deeds they get individual body, whereass some souls who have sinned get only 1 body wherein dwells number of souls. The best eg. of this is potatoes. On the tip ot a needle a small minute piece of potato is held, In that piece there are countless living beings. On that piece there are various series and classification and on each series there are round balls and in each ball there are innumerable living beings. They have only one sense of touch, on an average man's breathing time they take 17.5 incarnation and in less then 48 minutes i.e. one 'Antmuharat' they have 65536 zAnadhArA (273 jaiinasAhitya jJAnasatra-2) meings. They ha and in each lion and on a piece Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ incarnations. Therefore we have to saerifice (renounace) eating tuberous roots so that we can save so may living being as this is the least we should do as we donot have time for deeprooted religion. So non-violence in Jainism takes care of minute beings. Our beloved leader Loknayak Shri Jayprakash Narayan convinced the dacoits that non-violence is the only peaceful way to live and they laid down their weapons. This indicates that non-violence is the only recourse. Non-violence is not a cover for cowardice, but it is the supreme virtue of the brave. Excereise of non-violence requires for greater bravery than that of a swordsmanship. The exhibition of such courage and valour is only possible for those who have faith in God of Truth and non-violence i.e. LOVE. Gandhiji said that my prescription for Peace is Non-violence because with non-violence and Peace, truth is attached. The way of peace is the way of truth. Truthfulness is even more important then peacefulness. Telling a lie is the mother of violence. A truthful man cannot for long remain violent. We may never be strong enough to be entirely non-violent in thought, word or deed, But we must keep Non-violence as our goal and make steady progress towards it. Peace will never come until Great powers courogeously decide to disarm themselves. It seems to me the recent events must force that belief on the greatpower. Further Gandhiji said, 'I have an implied faith-afaith that today burns brighter then ever, after a half century's experiecne of unbroken and inflinehing (E& firm) practise of non-violence, which is the central teaching even of the Bible, ad I have understood the Bible. Lord Jesus said that if a man slaps you on your one cheek, offer him the other cheek. The jJAnadhArA 297 jainasAhitya jJAnasatra-2) national Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ person shapping you would become softer and thus stop slapping when Romans were being cruel to Jesus and ultimately he was crusified on the cross, he said, "God forgive them for they do not know what they are doing." Even when Mahatmaji was assinated he had uttered, "forgive him, do not purnish him" (i.e. Godes) Even at such stages the sages non-violence is privalent. King Dhritrashtra Lost all his 100 sons in the Battle of Mahabharata because he had killed 100 birds siting on a one tree, in his past incarnation, thus he lost all his sons. If you commit violence, you will he paid back in the same coins. Thus being nonviolent is more beneficial because it brings peace, solace, serenity, calmners and tranquility, plus above all no sins are committed. Non-violence succeeds only when we have a living faith in God. Mahavira, Budha, Jesus and Mohamed they were all warriors of peace and non-violence in their own style. We have to enrich heritage left by these world teachers. God has his own wonderful way of executing HIS plans and choosing HIS instruments. Violence can be made calm by exuding (to give off) thoughts of love and compassion. Budha calmed the mad elephant 'Nalagir' and the Robber 'Angulimala' throughs of living kindness. Saints with their wonderful power may convert others by sheer force of thoughts. One may admit that in theory non-violence is an infallible weapon and that no power on earth can be a match for the man who has achieved non-violence to the fullest extent. But is this possible? Yes, it is a very difficult task but where there is a will, there is a way firstly one may inspire few persons to study 'Ahimsa'. These teachers would teach 275 jainasAhitya jJAnasatra-2 $11011121 - Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a small batch thus train majority of people slowly. History has shown us that man has been steadily progressing towards 'Ahimsa'. Our remote aneestors were cannibals. Then camne a time when they were fed up with cannibalism and they began to live on hunting. Next came the statge when man was ashamed of leading the life of a wandering hunter. He therefore took to agriculture and depended primarily on mother earth for his food. Thus from being a nomad, he settled down to civilised stable life, founded villages and towns to cities and from member of a family he became a member of community and a nation. All these are signs of progressive 'Ahimsa' and dimnishing 'Himsa'. 'Prophets' and 'avtars' have also taught the lesson of 'Ahimsa' more or less. Not one of them has professed to teach 'Himsa', 'Himsa' does not need to be taught, Man as a animal is violent, but as spirit he is non-violent. The moment he wakes to the spirit within he cannot remain violent. That is why 'Prophets' and 'Avtars' have taught the lessons of truth, harmony, brotherhood, justice etc all attributes of Non-violence (Ahimsa). Thus I amy conclude by saying that non-violence is more fruitful and would reap rich results and consequantly attain salvation i.e. Moksha. So start your Journey of Nonviolence from today. jJAnadhArA 276 - jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Glorious Jain Tradition of Karnataka (5th & 12th Century) Ila Shah Diploma in Jainolagy (lla Shah is a co-ordinator of Jain acedemy Mumbai & she is connected with world jain confederation.) Introduction When we talk about the antiquity of Jainism the area that comes in our imagination is North & Eastern India where it flourished since all most all Tithankara's auspicious presence made that region sacred when they were in human body. This is the reason Jain tradition bollmed in full in this area. The southern part of India has the glorious history of the tradition but we do not have any account of any Tirthankara visited this region. This amy be the reason that it has escaped from our notice that influence of Jainism was so strong that not only layman but the royal families of South followed the religion. With my late father I had several time visited the beautiful temples of Halebid & Belur and also Shavan Belgoda which still dominates the same importance. I also had chance to see those priceless 35 rare gems statues in Mudbidri, today totally prohibited or one can see only with high influence. Once upon a time all the jJAnadhArA 277 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dwellers of Mudbidri were Jains. This is the purpose of writing my paper to highlight the Glorious Jain Tradition in Karnataka that dominated the political & cultural life between 5th & 12th Century. South Indian history of Jainism is the subject for research and that is why my paper cannot claim value that can be given to the barest out line of the subject. And no opinion on this subject can therefore be stated with an air or finality. The Antiquity The six teachers after the Kevlies were Sruta Kevlies naming Vishnu, Nandimittra, Aparajita, Govardhana, Sthulbhadra and Bhadrabahu. The last sruta Kevli is very important, as he was responsible for the spread of Jainnism in South. From the time of the Mauryan rulles Jainism was important factor as it had support from the royals of Karnataka. The Brihatkosh, a work by Harisen says that Bhadrabahu, the last Sruta Kevli had king Chandragupt as his disciple. In Bhadrabahu charitra by Ratnandndi in 1450 similar accout is given. Devratna repeats it again in Rajavali Katha. The modern history identifies this Chandragupt, with the Chandragupta Maurya, the Patron of Chankya-auther of Kautilya Shashtra of Arthshashtra, Chandragupta's guru. Bhadrabahu the last Sruta Kevli, was born in a Brahmman family. From the inspection of the child's horoscope, the learned father named the child 'Bhadrabahu's as he was to play important role in upholding Jainism. The child in the due course was brought in jain faith in the house of Aksharashravka, where he acquired the knowledge of the Veda, four Anuyog of grammar and the fourteen sciences. jJAnadhArA QOC jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ With the consent of the parents took diksha and become Acharya. It was this scholarly Acharya during the days of the Chandragupt Maurya foretold in Ujjain, a period of twelve years of dire calamity and famine. The whole sangh living in the the Northern region of India, in the leadership of Acharya Bhadrabahu, took their way to South. The story also tells that Chadragupt Maurya had sixteen dreams, which he communicated to the Acharya Bhadrabahu. In the last dream he saw a serpent with twelve head, which Acharya interpreted to mean that there will be twelve years severe famine and so it broke out in the country. The Jain Migration The Mauryan king Chandragupt passing on the throne on his son's shoulder took diksha and joined Bhadrabahu who, with twelve thousand disciples migrated from North to South. On their march towards South, Sruta Kevli had a strange feeling that he will die and at once ordered a halt. The place where they stayed was a mountain range and the population was very wealthy, as they possessed money, grains, cows, buffaloes and goats. He sent his disciples further to Chola, Pandya and other countries for the spread of Jainism. Chandragupt stayed with Sruta Kevli till he breathed his last. Such is the legendry account of the advent of the Jain sage and thus the Jain tradition in South. The inscription of the Sravan Belgoda gives us a complete picture of the whole story. About Chandragupt Chandragupt, the founder of the Mauryan kingdom was follower of Jain tradition. He ascended the throne at an early age and retired with Bhadrabahu at Chandragiri hill as an jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA 279 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ascetic at Sravan Belgoda. He was Brahmin before his conversion by Bhadrabahu, an additional motive for his revolt against the Nandas with Chankya is supported by Kharvela Inscription, as to the patronage of Jainism. He attended Bhadrabahu during his last. After doing penance for twelve years on Chandragiri hills he died there. The death of Bhadrabahu took place about 170 years after Mahavir. From Sravan Belgoda inscriptions we come to know the successors of Chandragupt. The first one is Yatindrakund, than Umaswami, the compiler of Tattvarth Sutra, Gridhhapichha, Balakpiccha and the famous Samantbhadra. Inscription no. 44 of Sravan Belgoda records some interesting accounts of Samantbhadra. He was a great missionary who tried far & wide Jain doctrines and he met with no opposition from other sect wherever he went, he is also author of an important Jain work, Apt Mimansa, the most authoritative exposition of the Sadvada doctrain. Pujaypad, the author of Jinendra Vyakaran is another famous name is the rich Jain literary Karnataka. The ascetics of Karnataka: The Puranas give the whole account of the ascetics of Karnataka. The monks and the nuns lived together under one authority for spiritual liberation. Though the practice was to stay in a deserted house or under a tree or in a cave. The monks observed complete nudity. consumed food once in a day in a standing position avoiding ratribhojan completely. They meditated in the secluded place and observed the rain retreat though they led a wandering life throughout the year. They further made places their abode specially built for them. The rich Jain devotees donated freely to erect these monasteries and 280 jainasAhitya jJAnasatra-2 $11012/12! Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maintained them. Generally the villages and lands were made over to the Jain monks and they formed, the chief source of income of the jain monasteries. The monks did not directly cultivate the land but kept the control of the administration. This administration was free from royal interference and enjoyed the full freedom. Thers monasteries catered all the needs of all the classes of the Jains, religious as well as political. The ascetics played the important role of the instructor to the Kings and the Princes. The political influence : To a certain extent it is true that the jain ascetics did not mingle with the general affairs. But history says that the kings consulted through their messengers the Jain monks living in the woods ans sought their advice. There is no doubt that Ganga kingdom, which ruled from 2nd century to 1000 A.D. was established under Jain auspice, followed by Chalukyas, Rastakutas, Kalachuries and Hoysalas. The Jain religion seems to have enjoyed considerable patronage at the hands of early Chalukyas. The parshwnath temple of Vijaynager by Krishdevraya is the evidence that the royal families not only patronised but also practiced the Jain faith. Idol worship and the festivals : Idol worship was not a practice of the early jains. The Digmbara texts also do not furnish with the authentic information on this subject. Samanantbhadra of first Christian era was the first one to lay down worship as a daily duty for the layman. He included -it in Sikshavrat not only that the literary and the epigraphic sources indicate that constructions of the new temple and rebuilding of the old and dilapidated ones, as meritorious acts. Temple worshiping was glorified and visit to sacred places was associated with the lives of Jains. The abhishek jJAnadhArA 281 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ or the bathing rituals, which is held in high esteem among the Karnatak Jains, is also referred in the Jain texts. In order to make the worship effective in public life, the Kdamb king declared 8 days festival to be celebrated every year from the full moon of the month of Kartik. The Mahamastakabhishek of Sravanblgoda, which is performed after every twelve years, is a very big celebration even today. The first Abhishek was performed in 1398 and the last was in 1993. The colossal statue of Gomtes were Bhhubali in sravan Belgoda in Karnataka is one of the wonders of the world. It should be noted that practice of idol worship and temple constructing. was spread and strengthen in Karnataka through royal efforts. The reason behind advocating image worshiping was to compete with the Brahmans and also to get rid of the dry asceticism. The objects fo the worship were Jains, their associated deities sacred things and symbols. The Jains of Karnataka : The Jains were instructed to earn their livelihood by proper means and to practice the six essential jaina duties i.e. the worship of the Jina, study of the spiritual lore, control of passions, charity etc. The purpose behind the Jaina domestic rituals were manifold like material profit, cultural and spiritual gains etc. The Jains were asked to feed the Jains monks according to the ninefold method of hospitality etc. Like the Hindus, the Jains believed that by performing certain rites, they might avert the evil influence which overtake pregnant women & children. The fire worsiop just as Brahmans was very popular. By following the rules of good conduct, they make themselves able to withstand the Jaina austerities and finally develop jJAnadhArA 282 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dislike for worldly life. Literary texts of Digambaras : The Didamber literature is mainly the result of the 'Shatradana' or the gift of the sacred knowledge of the jaina teachings. The didactic literature of this period is noted for a powerful desire for righteousness. The Adipurana of Pampa, the Shantinathpurana of Ponna and Ajitpurana of Ranna deserve special mention because this shows the active participation of women of that age in the field of literature and thus in the religion. Jinsena the disciple of Kirtisen who in turn was a disciple of Amritsena had written Adipurana which contains the story of trishshthi shalaka Purush. Pumchariya by Vimalsuri, Pdampuran - the jain Ramayan and Harivanspuran the Jain Mahabharta deals with the 22nd Tirthanker Neminath and Krishna the 9th Vasudeo of jain tradition. Pujyapad's Sarvarthsidhhi is the most authentic commentary on the Tattvarthsutra of Umaswami in Sanskrit. Nemichandra's Dravya Sangrh is the compedium of the six substances, which constitute the cosmos. Besides Sanskrit and Prakrit several puranas were composed in Kannada by Pampa, Ponna and Ranna who were considered to be the three jwelve of Kannad literature. Conclusion : The whole circumstances thus clearly indicates that in the second century after Mahavira's death about 310 B.C. a very severe famine lasting twelve years took place in the country of Maghad the modern Bihar, where the jain tradition and beyond which the Jain order did not seem to have spread. At that time the Maurya King Chandragupt ruled the country. Bhadrabahu was the head of the still undivided Jain community. Under the pressure of the dire famine with some disciples migrated to Karnataka in jJAnadhArA C3 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ south India. Stulbhadra, His contemporary remained behind at Patliputra, to head the community. Towards the end of the famine and in the absence of Bhadrabahu a council assembled at Patliputra, modern Patna and collected 11 Angas, 14 Purvas which collectively called the 12 angas. The trouble that arose after twelve years of famine, laid the foundation of divison in Jain sect. The rule regardin the dress code for the ascetics that they should go necked altogether. Some adopted white dress. Those who had migrated refused to hold fellowship with those who remained behind at home. This difference gave birth to first two sects, the Digamber & Swetamber. Each of this main divison is subdivided into different minor sect, which is not of relevance here. jJAnadhArA 68 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Spectrum of Jainism in India Dr. Kokila H. Shah (Kokilaben working in Jainology Dept. Somaiya College & Ph.D. Guide in Mumbai University.) Jainism is one of the most ancient living religions of India. Right from its antiquity to the present day it has continured to flourish along with other religions in different parts of India. In the first place, it may be mentioned that it is not easy to trace the history of the spread of Jainism in India. However some conclusion can be drawn on the basis of the texts available, architectural and epigamic evidences. In the words of Dr. Jacobi. The origin and development of the Jaina sect is a subject on which some scholars still think it safe to speak with a skeptical causation... Though Jainas are small in number they are scattered in different parts of India practically all over India Little is known about influence of Jainism in its early phase. It has been rightly observed "It is 'very difficult to have a correct idea about the progress of Jaina religion during the centuries preceding the Christian era. The available sources give us some help regarding the condition of Jain religion in some parts of India. Probably, except Mathura and Orissa region very few pre-Christian inscriptions connected with Jaina religion have been discovered" It seems likely that before Mahavira, Nirgranth jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA * 285 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ religion was established in U.P. and Bihar. During Mahavira's period Jainism became one of the major religions of Eastern India. Mathura became one of the biggest centres of Jaina religion in Northern India. It seems likely that extensive spread of Jainism began after the Nirvana of lord Mahavira the last and twenty fourth Tirthankars of Jainas. Also the extent of its influence can be observed after his enlightenment. During the life time of Mahavira the spread of Jainism was limited and it did not seem generally to have crossed the boundaries of Magdha. On the basis of data available it can be said that from an early period Jainism shifted from north to different parts undoubtedly, the region where Mahvira preached, that is Bihar always remained in prominence as a sacred spot. Mahavira's teaching was confined to the Ganges valley though in later centuries, Jainism moved to western India, parts of Northern India and to the south.3 In the past Jainas have contributed substantially to the cultural life of India. The history of Jaina religion is bright, after Mahavira, it received patronage from kings like Srenika, Bimbisar, Chandragupta Khaaranvela etc. and gradually it began to spread in the south and Gujarat. The Jaina faith received not only great patronage from ruling class but some kings became jainas. It seems that Jain religion was extremely influential in Magadha during the time of and the Nandas. According to the inscriptions of Kharavela of Kalinga Nandas were Jainas. During Mahavira's period Jainism became one of the Major religions of easterm India/ Probably, before Mahavira, the Nirgrantha religion founded by parsva was eastablished in U.P. and Bihar. The contributions of Jainism can be studied from different aspects (1) Royal patronage received by the Jain jJAnadhArA 286 jainasAhitya jJAnasatra-2 - Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ faith (2) Literature (3) Antiquities i.e. sculptures Art and Architecture in different parts of India. (4) Inscriptions An attemmpt is made in this paper to highlight spectron of Jainism in India on the basis of available material. Jainism in North In the history of Jainism north Bihar palyed a significant part, for Lord Mahavir was born there and it is learnt that he spent six rainy season's in Mithila Videhas and the Lichavi came under he influence of him according to the Jain text. If we examine rise and growth of Jainism we find that it become state religion in certain kingdoms Beginning with Nandas and Mauryas up to the time of Kharvela, Jainism got royal patronage. Chandragupta Maurya and Ashoka are greatly remembered in Jaina history for their support to Jainism the Jaina tradition mentions samprati and describes him a great patron of Jainism who is supposed to have ruled in the region of main. He developed a lively missionary activity and erected numerous temples Jainism had spread and was encouraged by a number of rulers in North though there were setbacks from time to time. The oldest authentic records of prevalence of Jaina faith is the monument found in Mathura. From 2nd B.C. Mathuras was an Important Jaina Centre as is evident from inscription In Northern India though there were not Jain empires or majority of the population embraced Jaina faith but held important position and exerted a considerable influence. After Mahavira, gradually the sphere of influence of Jainism began to spread in the south and west of India Jainism in Gufarat and Rajasthan: Gujarat and Rajasthan have been strongholds of Jainism since an early time. In western India, that is, Gujarat jJAnadhArA 287 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ and Saurastra we find largets concentration of the Jainsa at present - "Here on the mount Girnar Lord Neminath, the 22nd Tirthankara of the Jainas attained salvation Here in the council of Jaina ascetics held at valabhi in the year 1993 after Lord Mahvira, that is in 466 A.D. the Jaina canon was, for the first time, reduced to writing west India is the centre of activities of Sevatambara Jainas" Jainism flourished in Gujarat under the Rastrkrutas many of whom were devout Jains under the calukya rules of Gujarat, especially Siddharth and Kumarpala, Jaina religion saw glorious days - In this connection, Jaina contribution to art and literature is significant Hemcandra was a versatile author whose literary contributions include many branches of learning in the regime of Kumarpala. His yogasastra and History of Trisastisalkapurusa are famous among other books. in Rajasthan Jainas have been influential where we find beautiful temples - They are also found in large number at Ranakpur, Udaipur, Jaisalmer, Jodhpur, Jaipur and so many places. The splendid temples with rich beauty on the peak of mount Abu. Satrunjay adn Girnar, at Chitor in Rajsthan is famous for its sculpture. Under the Muslim rule, the Jaina monks won-respect from Muslim rules and received farmans for the propagation of Ahimsa. Akabar bestowed on the Jain monk Hiravijayaji the title world teacher and issued farmans in response to his request forbidding the slaughter of animals during the Jaina festival. Jaina contribution to art and literature are appreciated even to this day. Jainism in South India : South India was very much indebted to the Jaina teachers for its social uplift and Jaina monke came to be regarded as a unique symbol of (jJAnadhArA. 288) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ knowledge who instilled humanitarian values into the society. The southern part of India was a great centre of Jainism. Calukyas, Rastrakutas Gasngas and many other dynasties rendered royal patronage to Jainism. Inscriptional evidence testifies to the existence of Jainism in south India in the second and first Century B.C. Southern India was a prominent Jaina centre Bhadrabahu with his disciples migrated to the south and propagated Jainism there It suggests opening of the new era in the history of Jainism. The most conspicuous artistic monument in south Indian Jainism is the massive image of Gomateshawar Bhahubali at Shravanbelagola. It is the unparallel statue in the world Bhadrabahu the last of the Srutakevalins had the king Chandragupta as his disciple. On the basis of the inscription at Sravanbelgola. Scholars opine that Chandragupta at the end of his reign accepted Jainism and died as a Jaina ascetic. Mudbidri is known for its temple art. The hills Udaygiri and Sonagiri enjoy a very important place in the history even to this day. There are Jaina temples of Tirathankaras on these hills. It is no exaggeration to say that history of Karnataka is intimately connected with the rise and growth of Jainism in it. "The earliest political influence of Jainism is evidenced by the establishment. Of a Jaina Kingdom in the South"5. The inscriptions of Jinakanci refers to some prominent Jainacaryas of city like Kundkanda, Samantabhadra, Pujyapada etc, Andhra Pradesh has been a strong Centre of Jainism Kundakunda - the spiritual leader of the time hails from it. His books Samaysutra, Niyamsara etc. are classics. Tattvarthsutra by Umasvati is a Jain Bible. Ratnakarandaka sravakacara is an authortative work on Jaina social ethics by Samantabhadra, regarding the Jaina jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA - - 289 - Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ contribution to kannada literature it is belived that the earlist cultivators of the Kannada language were Jainas. Jaina authors luijke Pampa, Ranana have produced excellent works in Kannada and their influence of the life of people was immense. The period of the predomenance of the jainas was an Augustan era of Tamil literature" Tirukurala by Tiruvalvar is the "Jain epics having universal appeal. The institution of Bhattaraka played a vital role in medieval period. Digambara Jainism assumed major role for almost a millennium in south India. This is demonstrated by South Indian literature and archeological and inscriptional evidences. Jainism was a living religion in Souther India for many classes of people. In the decean, numerous temples, inscriptions and literary texts prove existence of Jainism. Jainism in Maharastra : Jainism flourished in Maharastra - from ancient times as is proved by inscription of first century A.D. which commences with 'Names Arihantam' Nagpur, Akola, Latur, etc. are main Jain ancient sits with archeological remains. Belgaon Kolhapur, etc. have been main centres of Jainism where huge and magnificient Jaina temples, idols and inscriptions are found. In Maharastra there are excellent ancient cave-temple at Ellora, Arijaneri and at many other places. Furthermore Jainism also got royal patronage in Maharastra before the advent pf Muslim rule. As a result, it is found that jainism enjoyed prestigious poison in Maharastra which is continued to the present day. It is significant to note that probably the largest Jain population in India today is found in Maharastra. Today many Jain institutions ideological and research - in different parts of India are doing valuable job of spreading (jJAnadhArA 290) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ knowledge. Manuscripts preserved there are treasures in our national heritage. A survey of the spred of Jainism shows that Jainas pursued their religion and practices up to the present day. Jainism was a powerful influence that moulded the religious and socio-cultural life of India. In recent time numerical strength of Jain community has no doubt gone down, yet after its decline it is being reestablished. In the last decades many developments have taken place. Further it is worth nothing that endeavors of reviving Mahavira's religion will be fruitful if the jain community as a whole unites. The popularity and prestigious position enjoyed by Jainism throughout India proves that jainism has contributed substantially to the culturel heritage of India though it suffered a temporary setback occasionally. It is hoped that the present paper would open various new avenues of study and research in thus vast subject. In the new millennium Jainism will prosper undoubtedly as the religion of Conqueror'. In the end 'May the rule of Jinas be victoriou 'Jainam Jayati Sasanam'. Bibliography 1. Jacobi sacred books of the East Vol. XXII Int. p ix. 2. Thaper Romila-Ahistroy of India-p.64 Vol. I London - A Pengoin Books Reprint 1966. 3. Sangave V.A. Aspects of Jaina Religion P. 18 Bharatiya Jnapith 1999. 4. Caldwell - Comparative grammar of the Dravidian family of language-Landu - 1913. p. 184 5. T.G.Kalghtgi - Jainism in Karnataka an article - contribution of Jainism to Indian Culture m B. 1975. 6. P.B. Desai editor - Jainism in South India and some Jain epigraphs pub. Jain S.S. Sangha. 2001 7. Uttaradhyayana Sutra. jJAnadhArA 291 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SIS The Jaina Doctrine of Sevenfold view-points of Ahinsa (Non-violence) KU. Varsha Shah Ahiinsa has been one of the central concepts in the philosophy of religion. No religion in the world advocates the philosophy of violence and hatred. Reality is marifold so is ahiinsa. Lord Mahavira developed a philosophy of synthesis and toleration which later came to be: designated as the anekantavada. One component of the doctrine of anekantavada is naya-vada or the doctrine of standpoint. In a some what similar way, taking the help of this doctrine, the diverse forms and modes of ahimsa will be unfolded more fully as we progress from gross (2401) level to subtle (224) level, taking into account the Universality (general) abhedagrAhI dRSTi and particular (bhadagrAhI dRSTikoNa) view-point. This naya accepts Sadhu-acara and sravaka-acara as modes of ahiinsa. It is an irony, that religion which teaches love and peace should become a cause of war and violence. It is a moral duty of religious heads and parents to impart religious knowledge based on scriptures. They should teach children the doctrine of non-violence, truth, non-stealing and nonpossession. (2) Sarigraha - Naya : It established one-ness among diverse attributes of ahiinsa because existance of various jJAnadhArA 292 Ca (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ forms of Jivas in cosmos is highlighted. It this naya inculcates in us 'Jayana' (2) an attitude of reverance towards all jivas. (sigi sUtra) 1 st staning ege AyA, ege daMDe etc are based on this naya. It teaches us 'paraiparograha jivanam' vasudeva kutumbakama.' Vyavahara naya : bhedagrAhI dRSTi This naya seggregates different forms of ahiinsa depending upon its urage ahimsa at individual level to ahiinsa at masslevel. Unemployment, poverty, disease, finance, family problems are some of the issues which create struggle and conflicts in life of an individual. Though they are individual's problem they have their effect on society. While analysing the causes of himsa, we find that unbalanced economy, unstable government, unhealthy social environment, overpopulation and religious tension are primary which distords the harmony of the society and Nation. Rjosutra naya considers specific point or period of time, generally present modes of ahiinsa. Rjosutra naya considers neither past nor futor modes only present modes of ahiinsa. In Bikshu nyaya-karnika it is defined as vartamAnaparyAgrAhI RjusUtra : According to sidhsena diwakar the nature of this naya is more refined in the context of paryayarthika naya, but like Buddhism, it does not completely reject dravyastika-naya, otherwise this stand-point would become Rjusutra-nayabasa. Sabhda Naya This naya rejects indulgence of such activities due to which others are compelled to commit to hiinsa L. Ron Hubbarcl, a science fiction writer in 1952 published his theory 'Scientology: A History of Man'. 2 years later a genius at propaganda established (found) a cult called chorch of scientology in washington became a multinational racket masquerading in the name of religion. jainasAhitya jJAnasatra-2 $1198121 M 293 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ He charged Rs. 1400 (175) for one hour conselling and chareg one lac rupees for his advance courses on elightment and salvation. In this way he harvested millions of dollars by his international. Samablurudha - naya - From spiritual stand point, this naya considers ahiinsa only when there is absence of (2151 247 &H) e.g. the learst of Tirankaras is ahiinamay creation because there is total harmony. The Lion and the deer stay together forgetting their enimity. According to Bisology Bis theory, (Break down of integrated system) the killings of animals ejects pain-waves (ulsi-a201) giving rise to various natural calamities like Earthqueake and EPidemic diseases. Evambhutanaya : Of all the seven fold standpoint, this naya is the purest and subttlest. According to this naya, every action is equivalent to its meaning. This the actions of ahiinsa leads him to Miksa. Reference 1. N.K. Gandhi - Srutjnana prasnotari and tattva Sarigrha 2. Dr. Sadhvi Srutyasa- Naya-Vicar (Ladanon syllabus) 3. Arvind Sharma - Jaina Perspective on the philosophy of Religion 4. Rakesh Raman Jha- Sociology of Peace and Non violence 5. I.L. Horowitg - War and Peace in contemporary social and philosophical theory London Souvenier 1973 6. Chimanlal Galia - Glimpses of Jainism and teachings of Lord Nahavir 7. UNESCO Year-Book on Peace and conflict studies, 1980. 8. Reader's Digest - sept - 1981 jJAnadhArA 68 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JINA TATVA in Context of Scientific Outlook G. J. Lodaya (Scholor in Jainism & Good Oretor.) First and foremost query that the seeker of Jaina Darshan i.e. Founding of Jainist philosophical base is called Arhat Dharma in earlier times what is it and the world view narrated in the Jain religion especially in light of ancient Jina Tattva? How Jainism considers the institution of God is also not an impertinent point of query. Practically all living Religions of the world are no doubt centered around the insight which is somewhat beyond sensory perception some of them leading to notion of God. It is specially so in case Western faiths. Judaic religions which subscribe to Super power as the 1st principle cause.. As the riddle of life is evidently beyond mortal understanding. They have mostly addressed its question of the existence as a creation and. for such act the turning for a super human effort and such Super Agency is but a convenient choice. Of course Cosmic Order and the Life evoked great interest, curiosity and wondrous inquisity of a thinking man and best brains of the mankind have no doubt been engaged over millenniums to solve the puzzle. Normal experience do show that any thing new is result of creation i.e. some sort of activity to such effect. But any thing so made is, in its turn made from something else already (jJAnadhArA) 295 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ existing Riddle multiplies. Nothing can be created from noneity. So it requires a master key or a superhuman effort to create or bring into the existence. There is nothing as can emerge from Noneity or nothingness. Complexity is further compounded. So creation also including life force as observed is what and how, is the parable beyond comprehension. Thus generates the idea of Super power which is contemplated to work out an explanation if not escapade for anything not humanly possible, conceivable or understandable. This no doubt is the base on which the thought of the powerful, omnipotent, superlative factor, Grand Supreme Creator is brought to serve as possible solution. However unlike such faiths of West Asia termed as Judaic group of religions consisting of Judaism, Christianity and Islam, philosophic views of the East were more resourceful Historically all Dharma emerged from the Asian main land in general and the belt of bay of Arabia in West Asian and Himalayan terrain till bay of Bengal eastwards. This concept of God as First Principle has quite a different phase altogether when we turn to the East, especially Indian subcontinent. The religions of the Eastern landscape were based on philosophies unlike personified faiths of West The thought of the very existence was the starting point as is to be devalued on the base of Is and is not or SAT & ASAT as are called in Eastern Darshanic paraphernalia. As can be deducted and so derived as a well pruned corollary, the Noneity or Nothingness had no existence at all and as such was thus called ASAT(No-Truth or rather Non-reality). On the other hand Sat as the solid reality the existence of which can in no way be refuted, denied or escaped The concepts are $1198121 296 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subject to very strict scrutiny particularly in the light of the Eastern [1*] wisdom as contained in the array of spectrum of Sad Darshan* compendium that has pivotal position and covers the sum and substance of almost all [2] Indian philosophies when taken together. On perusal of the basics of these [2] six systems of Indian Tattvajnana, in-depth studies of core reality is no doubt represented here from different viewpoints. It would be amply evident as we turn to these gems of wisdom that Indian thought foundation has not endorsed viewing Central agency, namely God as the creator in all of these Sad-Darshan (= six systems) in a different context altogether. In fact philosophic zenith reached in Bharat Varsha (-II-> + we open up windows and doors of our viewing then only can we learn to see world infinite as it is - W.Black.) In Bharat Khanda had different viewing in this respectas represented by Sad Darshan [3*] a rextuplicate a cause and effect save and except God. These Sad Darshan (six philosophies of India)* referred in "Sad Darshan Samucchaya" are 1) Samkhya, Yoga 2) Nyaya Veisesika 3) Poorva Uttara Mimamsa 4) Buddhism 5) Jainism & 6) Charvaka. They have not endorsed the concept of the God as a separate entity altogether. Of these six SamkhyaYoga, Buddhism, Jaina, Charvaka have refuted the God as a creator, arbiter, supreme administrator etc, Even in Mimamsa. also both the Poorva & Uttara Mimamsa have no unconditional endorsement. Poorva (Earlier one) totally rejecting and later Uttar Mimamsa being unconcerned about it. Even in the way Nyaya Veisesikas, which has Shaivite linkage these doctrines do not accept as sole arbitrator but accorded acceptance that too not at all tacit and jJAnadhArA jainasAhitya jJAnasatra-2 - 297 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unconditionally. Accordingly it was not as an apex Creator agency God being rejected as such and but only brought in as a nominal administrator maintaining order of the Universe. Hitherto he can merely regulate as per the dictates of Karma Siddhanta, which is only supreme determining destiny of living beings. So the only Darshan conceding to idea of God was offshoot of Uttar Mimamsa though reference therein is not without ambiguity. So God worship was not a matter of mere faith but rather within the philosophic axioms. In Mimamsaka later too Godly Divinity Advaita as developed was subject to many alterations etc. In any case Jainism offered in-captive inclusion of such basic views represented by these six systems vis-a-vis detailed analysis of matter, materials, metaphysics etc. Sad Darshan (Six Systems of Indian philosophies) which represent the sum total of the Indian panorama of Tattvajnana (=basic knowledge) has variety of Dristy (=viewing) perception in this matter right from stark physical materialism to ultra-arch spiritualism... Now the ace exponents of Jainism have denoted that all the six systems are covered by Jain Ontology. The great Seers of past and present authority on vast intricacies of Jaina Tattva Vidya have further exemplified that those all in fact form the part and parcel of totality view presented by Jina Pravacana the core base of Jain philosophy. Thus Jainism serves as an integrated spectrum covering six in-puts of various aspects as essential and integrated components of Jainist Strata. In any case the Anekanta Shailley no doubt describes these different aspects in a much synchronized way so as to absorb all substantial and to enable to reach the reality at its end and beyond all doubts. This surely has been most circumspectively achieved. In fact this jJAnadhArA 298) jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amalgamating symmetry is the very base foundation to cover aspects of the sextuplicate phases so as to understand, experience and assess life in all its complexities. It can be safely derived with no exaggeration that Jaina philosophy represents the essence subtle Indian thoughts on view of reality in an elaborate and yet quite rational way. In fact historically this exposure of knowledge was widely flourishing in the East more particularly in Indo-Aryan belt of this subcontinent when rest of the world had been grappling in stark darkness. In the East panorama of knowledge varied from grossly Material (physical) to Nonmaterial (Spiritual) level and varied from absolute neo-materialistic Charvaka to total spiritual Advaitins. Every religion has put forth the picture of world view in accordance with their ideology. As seen above in the East religio-philosophic denotations are more of derivations of their own viewpoints especially so, as spearheaded by Jina Siddhanta. It would no doubt make an interesting theme when comparatively viewed with current thought trends as are now prevalent, in light of science motivated exertions. [3*] These Sad Darshan (six philosophies of India)* referred in "Sad Darshan Samucchaya" by Ach HARIBHADRA SURI are 1) Samkhya-Yoga 2)Nyaya-Veisesika 3)Poorva-Uttara Mimamsa 4)Buddhism 5) Jainism & 6) Charvaka. In Preface to "Indian Philosophies" by Dr. J.E. Turner notes Acharyashri's impartiality in this compact volume. Total philosophic views represent fullest aspect of context to which would though including the knowledge of current scientific Studies had been motivated and we have not moved a fraction of a thousandth of inch. On physical plane Indian thoughts starts with Pancha $1198121 299 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mahabhoota five elements namely earth, water, fire, air and sky/space). Charvakins had restricted themselves to strictly what is cognized by sense organs and deducted or proved only and as such to 4 or 5 Elements (with sky left out in 4). Samkhya explains the scheme of cosmos in terms of Prakriti (material things) and Purusa's (souls). Early Western thinkers had also similar view of elements. Water was taken as starting point by Greek philosopher. The advancement was much earlier comparatively in India as Nyayikas explored Anu Dvyanuka & Anu Tryanuka i.e. compounds of two atoms and three atoms also. Jain Sastras (sacred volumes) millenniums ahead had gone further and had aptly explained surmounting facets of Indian ontology with Sad Dravya six substances as the starting base. One of this is Pudgala (matter), above five Mahabhootas being part and parcel of it. Now this Pudgala is divisible and even anu (atom) is only visible when it is formed as Skandha (compound) stack of more than one Anu. As such, it becomes visible to naked eye when compounded otherwise it being beyond normal sensory perception. Now Anu is further divisible and it is in Parmanu (sub-atom) form. Modern science considered Atom as the last unit until early in the 20th century. Thus it was so till around 1910/ 20 that atom was split with findings of its break up too^. As is evident this knowledge descended on Jain families millenniums back and was known to a Jain child in 20th century or rather much earlier. It was only when Einstein succeeded in breaking this barrier and atom bomb emerged. World became aware of it. Quite interestingly Jainism had this very knowledge as the the world view as Pudgala and that too in meticulous details. Paramanu is the micro units of Pudagala (=matter) and part and parcel of jainasAhitya jJAnasatra-2 $1198121 300 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ formation is in compounds. A particle according to this ancient treasure of intrinsic in formation can run through triloka creating tremors. Now amongst Indian Darshanas it was only Jainism which had knowledge of Anu (Atom) Parmanu (micro sub-atom) etc.* - . As a matter of fact Pudgala, being one of these sextuplicate forms of Dravyas (=substances) which are at the helm of reality. Modern concept of matter is very near to Pudgala. In fact the knowledge of matter as updated lately is all but an advancement towards "Pudgala".which covers all this characteristics ummistakingly.Needless to add that all the information about matter such as Atom,. Subatoms as the base is incomplete in as much as it fails to explain fully as being unable to reveal nature of reality as far as physiology itself is concern.* Word Pudgala contains perfect definition of its nature namely "An object whack is constantly subject to constant Poorana (filling) Galana (dissipa-tion) in effect denoting the continuous play of nature as a sort of flux. under constant change. Similarly Paramanu is Param (=final) + Amu (sub-atom/atomic particle). Incidentally it cannot be seen by normal eye's vision and in not perceptible when in its micro form. As there were no microscopes or sophistic instruments, one is naturally struck by the perfect description of Pudgala(matter) which is now confirmed in science/ This clearly indicates Vidya (Sound Knowledgeability) or Divya Dristi (\=Super/ESP viewing) with Ateendriya Darshana (non-physical vision) In fact power house potentiality is contained in a parmanu. ascribed in ancient Jina Sutras. Comparatively Info available through modern science is quite imperfect and incomplete as well. Such shortcomings is no doubt well acknowledged by 301 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nobellate scientist too.** *" It was only the Early Jaina thinkers (amongst Eastern philosophies)that give details of Anu Paramanu"Dr Kapra **To study the wondrous working of physical laws we have now to turn to East Tao of Physics -Dr. Fritzoff Kapra * Jain World view with reference to knowledge of current scientific studies * Ruling reality can be approached according to Jain precepts in three steps. 1) S-A-T First and foremost is SAT that is the undeniable truth of Existence. So SAT to the final reality, which can neither be escaped nor avoided. In fact it is the existence itself that includes being, becoming, blooming etc. Sat is factual and so it is selfevidnet, revealing. Asat is nothingness, noneity and hence is non-existence and absolutely non-provable. Meta-physically Sat is Abheda (Indivisible) so to say unified, undivided, unhampered, Absolute. 2) DVAITA : Now this Sat is both manifest and unmanifaniest It is the duality of existence which is seeable and non-seeable through senses or otherwise i.e. by sense organs including its instrumental extension thereto or totally without by them and yet Sat both are as much a part of real factuality. Again there' are Jada(Non-life) and Chetana (Life forms). World view also presents of life with Sasvata and Asasvata(vanishing) scenario. More pressing is the forces of Sasvata (eternality) and Asasvata (Dissipation). Advaita is beyond Dvaita. Dvaita differentiates and hence is susceptible to Bheda, The Route from Bheda(division) to Abheda (Indivisibility) is Bheda Jnana(wisdom/discretion) (3) TRIPADI : Trio of these effectual ties * is called Tripadi (tri- pad virtual reality) as approached in three steps. It covers the entire spectacle Triloka system of cosmos with zAnadhArA 302 (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ things and living beings all over. It is a key to understanding naturally enwrapping in totality. Both the earlier two Pada steps to reality namely Abheda (Absolute) SAT and Bheda Dvaita (Dual Dividsibility).This Tripadi not only enwraps Trikala (present past and future). In fact it has irrefutable validity from eternity of deep drawing past to endless span of futurality. Again we have this authoritative confirmation from no less an authority than the Tirthankara not only the Ace Seer of both the world, manifest and hidden, both within and without but the Master who has subtle style of unequivocal presentation in Avirudha Vani (All pervading dictum. For one who grasps intently nothing then remains. The physical reality is no doubt accepted by science but draws blank beyond. Its vision is restricted to the Nama Roopa (externally visible) nature of the universe within the limited arena of sensual orbit or extension of such human faculty by sophisticated gadgetry. When faced with evidence of the realm of unmanifest world beyond sensory perception through ESP and other sixth sense paraphernalia no course was left but has to confirm such undeniable existence of unknown reality. In any case the existence being beyond any doubt whatsoever the next question that emerges is 'How Come'? The riddle of continuous bio-generation is there to be experienced how does it all start? The logic of Creator is hardly useful as it presents a self-defeating logicality based on consistency. Science had to search for hypothesis at least for such parable and theories of Bing Bang, Evolution, Ameba producing environments all such exertions resulted in fruitless exerts in futile frustration as they proved inconclusive, untenable or leading nowhere. Creation jJAnadhArA 303 jaiinasAhitya jJAnasatra-2) Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ remained a stumbling block and all possible suggestions incomprehensible as ever It has now to rest with the situation what is, it IS and will remain so in coming times too. This position is very near to the accepted axiom as laid down in Jainist Tatta Vidhana (ontology) that the scheme of things are Anadi (Beginningless) and Anant (Endless) Next probe would stare us how it work in so systematic harmoniuous and perfect manner. In fact here the. Jainology offered route to right solution to such riddle where parable is explained sans any confusion. Thus is the dialectics of Tripadi. Even on salient briefing of Jainism, it is the scientific rationally strikes at once. No wonder Research Scholar Madhu Acharya declared The appraised awe for the scientific excellence with rational approach gifted by JINA ontology is showered from many resourceful research scholars. The distinguished personalities including M. Gandhi had complimented*Jain Dharma as the most logical amongst all the religions of the universe. Even ardent torch bearer Purvacharyas Ach SamantaBhadra, Sidhsena, Vadideva Suri, Haribhadras Suri etc.. have specifically stressed this logic oriented faculty of Jina Darshana. TRIPADI proffers in subtle logical terms, complete revertible elucidation of core basic aspects the mystical ways of Nature. All myths can be instantly dispersed on steadfast understanding and interpretation of troika of triple laws. These are (1) SAT is what is uncreated inexpressible, all pervading irreversibly eternal. The underlying Law being what ever is uncreated it is beyond destruction. (2) Dvaita the duality of SAT is Truth that has twin aspects both objective and subjective. Jada (Non-life Substance) can be subject an analysis. Chetana (Soul the $1198121 304 jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Life force) being fundamentally different is beyond such scope. Bheda Jnana can only enable us to assess dual nature of Sat prevalent. (3) TRIPADI explains whatever that is emerged, generated, originated is invariably subject to destruction. All the beginning invariably has to have an end. Again both emanation and dissipation are on the sound base of stability. These three phased factuality is beyond doubt an inescapable law of nature. It is in thus in a single phrase totality governing the universe is revealed.. Tri-pad base invariably apply jointly and severally too. Sat based thus is Reality-GESTALT ( = perfection par excellence. this German word aptly conveys the harmony that is meticulously well organized). This extremely simplified systematic Sutras explains in 3-steps entangled phenomena covering everything under the sky. In fact all AGAMA's @. Principal Sutras (Canonical Jain texts) are focused on this Tripadi.To abbreviate, Tripadi depicts main focal point that truth is both eternal and ephemeral and has double operative structure of Sasvata (everlasting) and Asasvata (transitory). Latter depicts all transition signifying Change, Tripadi includes all three functionary fundamentals ruling the entire universe.# The latest position in science can be summed up as 'nothing (new) can either be created nor (anything) destroyed (totally extinguished). In'fact it is thus factuality reiterating Tripadi principles only. This is known in latest scientific terms as Law of conservation of mass and energy. Padartha (matter) so also Urja (energy) is linked with life force. Tripadi brings to us the integrated network and reasons for all action, reaction interaction related therewith. Briely it opens a window of apex flow of BODHI (supreme wisdom) before us. The sound interpretation opens the key to parable of virtual 305 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ reality and it will fortify to meet any situation any riddle any problem to be addressed at any time. In brief it has A way to key to disentangle any problem under the canopy of 14LOKA RAJA. The TRIPADI deals with Sanatana (permanent) or Sasvata (eternal) shape of existence iter-alia the forces of Sasvata | Asasvata operating simultaneously unceasingly in the world known and unknown. Asasvata represent the forces of change. This knowledge if thoroughly digested may enable to put one on the pathway to Mukti (Salvation) keenly sought by all serious seekers. Secrets of life as disclosed through triple dialectics can be extended as; 4) CHATUSKA PARIMANA (5) PANCHASTIKAYA : (6) SAD DRAVYA (7) Saptabhanghi (8) Astanga Yog-Prasthana (9) Nava Tattva (10) Daslaksana Dharma (11) Ekadas Pratima (12)Laghavachar/Dvadas Vratas(twelve minor vows) (13) Prati-samleena-chara-12+1 Posah (temporary Monkhood/ Recluse) &14) Arohana -Ascent on 14 Gunthana's-Fourteen stages of spiritual advancement. .* 'Sarva Dharma Sambhava'- by MK Gandhi @In AGAMAS about 45 now available (partially all main texts are based on Tripadi which. states " Uppenei Va" (to emanate) "Vigge Va (to dissipate) Dhuvvei Va (To stabilize) consistently. This list is not exhaustive but do contain fourteen steps indicating stages the spiritual enhancement till finale at fourteenth is reached. Interesting details which are as much reality as life itself are to be skipped as modern science having no clear picture can hardly enlighten.* In any case Spirituality is a fact of life. This is appropriately included by our versatile President A. Kalam* as an essential factor equally needed for the progress of India by 2020. With the note that Step 4 Chatuska Parimana (Four dimensional zALavArA 30$ jaiinasAhitya jJAnasatra-2) Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parameters) above deals with both material and spiritual aspect as a progressive stage from mundane life to spirituality or from relative to absolute truth. may now turn to 5) Panchastikaya -five substances. 6) Sad Dravya's include Panchastikaya (five elements) as contained in preceding step and Kala (time). These six sustains the world. or the Loka (total cosmos). Six Dravya's are; a) Dharma-stikaya (Rule of motion) the factor which helps in the motion. It rather acts as a catalyst. In Science Laws of motion are well known. Such helpful presence is recognized.. b) Adharmsasti-kaya (Law of rest/inertia Newtonian findings of Gravitational force are ready testimony based on this substantiality. c) Akashastikaya (Space) both Loka (Worldly Space) and Aloka (Non-Loka)-the empty space. Immediate application of Tripadi starts with Chatuska (the fourth step) which takes into consideration Kala(Time) Ksetra(space) ; importance of both this is well brought to light after explorations by Einstein d) Jivasti-kaya (sentient beings) Life entity with soul is the sheet anchor of all the activity seen around.. It is the undeniable faculties of spirit, This surpasses or is above all physical rules, understanding or scope which is still a blind spot of scientific probe, it is to bring. some doubts baffling and is now left to the study by psyche and parapsychology. Advances in this field and some recent experiments are found indicates such phenomena are to be looked with fresh insight.) Ajivasti-kaya non-sensient things or Pudgala matter and f) Kala (Time). These six Dravyas are the ruling factuality whose ever prevailing presence is at the route foundation of world affairs. The characteristics of Dravya (basic neutrality) are Guna (Quality) and Paryaya (transformation). Guna is the exclusive qualities of its own which distinguish it from five 309 jainasAhitya jJAnasatra-2 jJAnadhArA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ others. Paryaya is formation which changes from time to time and transforming but never materially affecting Guna (quality). Now on perusing exacting description of Sad Dravyas which is irrefutable one is left at no doubt about the total scientific base of Jainology and any detailed dissertation would enable to its sound affirmation. As one eminent scientist has put it advancement in science merely confirms the Jina Tattva**, The wonder is more profound if we realize that all the above material i.e. physical part is occupying a minimal of the volumes which are principally concerned about purposefulness affecting the spiritual mode of all beings more particularly human specie. Before conclusion the reference to knowledge $$ and its acquisition is more fundamental question remains to be addressed. Here the basic difference is that prevalent scientific studies accept, observation, deduction experiments etc. However all these are well recognized and adopted in Jainology as it takes both subjective and objective or empiricism and realism within its realm. On the contrary science is faced with unavoidable dilemma as its physics is pointing like a needle to magnetic field to wards philosophy and spirituality presenting more and more evidences on ESP Telepathy, Precognition, not excluding Re-birth. etc. Fortunately many Universi-ties world over are now inclined to accord give research status to metaphysics. *Dr. JC Bose has discovered such a phenomena which facilitated the innovation of radio etc.as well as proved that vegetation has life, . ** which is the Guna of Dava of Jina Dravyanuyoga*** (Substance wise studies). * Raja Ramanna the noted Indian scientist approached (jJAnadhArA. 800 (jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jainacharya for explanation of Anekanta and when explained Asti-Nasti as both positive and negative factors existing in the substance simultaneously was amazed to see this scientific truth well expressed.. ** In modern science this phenomena partly deciphered virtual reality is known "Law of conservation of mass and energy. *** Dravyanhuyoga is one of the four divisions of IT $$. Even the paramount prominence of intuition and not the conscious mind is recognized by no less a logician Bertrand Russel. jJAnadhArA BOC s11922-2 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GOMMENTRY ON NON-VIOLENCE - Hemang Ajmera (M. Tech. in Aero Space Engg. from IT Mumbai. Currently in U.S.A.) Introduction : Non-violence is a universal principle acknowledged and accepted by all religions and philosophies Non-Violence enjoys a significant place in Jain religion. This is reflected by the fact that Ahimsa is the first vrat. The detailed description of Ahimsa found in Jain literature and aagams can run into several pages, infact several books. It is just not possible to cover every aspect here, therefore only few topics are touched. Existence of non-violence : The question is, does non-violence exist? Can anyone actually do non-violence? But how can one question the existence of non-violencewhen it is the principal vrat? Literally speaking, non-violence is derived from the word violence. "Non-violence" is just a "negation" attached to the word "violence". Same thing applies to its equivalent word in gujarati, i.e. ahimsa. Word "Aimsa" is also derivative of its counter word "Hinsa". One might think, whats the point I am trying to make by playing with words. Actually, non-violence does not exist. It is only the violence that exists. Have anyone ever heard someone doing non-violence. No one can ever do non-violence because, there is nothing to be done jJAnadhArA 890 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to do non-violence. It is only violence that can be done. Thus, it can be said that, non-violence is refraining oneself from violence. Importance for non-violence : Although non-violence does not exist, it is given prime importance in Jain religion. It is because with every act we do, we perform hinsa, and attract more and more karma. To minimize this inflow of karma, we will have to reduce hinsa as much as possible. Thus, by practicing non-violence we can avoid inflow of karma and reduce the cycle for birth and death. Forms of Hinsa : In order to practise non-violence, we will have to avoid hinsa (violence). To avoid hinsa one should know where and how he is doing hinsa and what are the different its forms. Although all religions talks about hinsa. It is only Jain religion which shows the complete indepth classification of hinsa. Hinsa in Jain religion is not only limited to gross violence, but also covers cubtle violence. Jainism considers harm to any living being may it be human, animal, plant or a micro organism as violene. To add to it, there is a unique concept of self violence in Jainism. Everytime we harm someone, or intent to harm someone. We are attracting karma. In our attempt to harm someone, others might or might not get injured depending on his karma, but it is for sure that we will attract karma which will definitely harm us. Thus with every misdeed, we attract karma and get involved into self violence. There are three modes through which we can do hinsa. They are through physical body action, through our words IdhArA 311 (jainasAhitya jJAnasatra-2 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ and through our thoughts. Bhav and Hinsa : Thoughts and bhav are closest of the soul. So the violence done through thoughts matters the most. We can take two examples, one of Shri Ram and other of Kasai Kaal Shourik. Ravan kidnapped Sita, and it was the moral responsibility of Ram to protect Sita and rescue her from Ravan. On the other hand violence of mass killing had to be performe through war. Ram did not have any interest and pleasure in fighting with Ravan, neighter he had any revengeful tendency nor spite against Ravan Ram lifted his bow for the sake of truth and morality. On the other hand Kasai Kaal Shourik what hanged upside down in the well be the King Shrenik, so that he cannot kill the cattle. But the created images of the cattle in the water and cut them with his hand. Although he did not kill a single animal, but the result was as bad as if the actual animals were killed. Thus bhav being very close to the soul, has maximum affect on the soul. Thus if situation arises, and we may have to get involved in some kind of paap, we should aways keep our bhav pure. Misconception about non-violence : There is common notion that non-violence is the weapon of cowards. But, it is only brave who can dare to follow the path of non-violence. This can be very well illustrated by the incident of Dandi march lead by Mahatma Gandhi. Gandhiji was aware that he will be attacked by the Britishers if he went ahead for the Dandi march to get the salt. But he did not hesitate even once and went ahead with his mission. Because he was the preacher of non-violence a huge mass 312 jainasAhitya jJAnasatra-2) Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ accompanied him with courage. Thus it is only brave who can follow the path of non-violence. Fear and insecurity are the prime causes for violence. Conclusion : Lastly it can be said that Ahimsa has got a revolutionary power which can lead to world peace. None other than Jainism gives immense importance to Ahimsa and rightly said "Ahimsa Parmodharma" implies the same. So we should be proud that we are the children of Lord Mahavir, who has blessed us with the jewel of true religion of Ahimsa. We have got the golden chance to reform our lives and head towards ultimate bliss. In the above article, if anything is against "Jinagya", the "Micchami Dukkadam". Trugh is of Kevalis and rest is mine. navAra 313 jaiinasAhitya jJAnasatra-2) Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bhils kAMdA 6 zrI saurASTra kesarI prANagara jaina philosophikala enDa liTararI risarca seMTara, ghATakopara, muMbaI-86. seiTaranI kAyamI yojanAnA dAtAo mAnavamitra TrasTa, sAyana muni saMtabAlajI prerita vizvavAtsalya prAyogika saMgha, muMbaI-cIMcaNI uvasaggaharaM sAdhanA TrasTa-muMbaI-baroDA kSI akhila bhAratIya sthAnakavAsI jaina konpharansa, muMbaI dhrAMgadhrA nivAsI hAla ghATakopara zrI manasukhalAla amRtalAla saMghavI pAradhAma The Land of Spritual Beauty zAsana arUNodaya pU. zrI namramunijI ma.sA.nI preraNAthI muMbaI-amadAvAda hAIve zIrasADa-mahAvIradhAma sAme AkAra laI rahela che. pArasadhAma 0 uvasaggaharaM dhyAna sAdhanAlaya sAdhu sAdhvIjI mATe be vaiyAvacca upAzraya. pU. tapasamrATa ratilAlajI mahArAja cakSu cikitsAlaya. bhagavAna mahAvIra hospiTala AtmIya atithi gRha saurASTrakesarI prANaguru adhyAtma saMzodhana kendra bhojanazALA, gauzALA saMparka : uvasaggahara sAdhanA saMgha (9322254543) Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya gurudeva zrI namramuni ma.sA. prerita zrI uvasaggahara bhakti grupo (0) (rAjakoTa, goMDala, vaDodarA, muluMDa, ghATakIpara, zrAkrujha, vasaI AdI) zrI navanItabhAI dozI, zrI madhubena baravALiyA, zrI arUNAbena kAmadAra, zrI parAgabhAI zAha-muMbaI, zrI zailezabhAI desAI vaDodarA, zrI barjIsa desAI-muMbaI - muMbaI hoya, rAjakoTa hoya ke vaDodarA hoya umaragAhare bhakti grupa sean dharmane vereluM che. mAtra japa ane tapa eTaluM ja lakSya nI paNa jyAM paNa mAnavratA pokAre che tyAM-tyAM khAtRpano eka-eka vyakti doDI jAya. 2. preraNAstotra bhale hoya mAnavaitAnAM masIhA pU. gurudeva paNa emaNe aApelI mAnavatAnI mAlano prakAra, aMdhAre ajavALA kare che. A grupa pota potAnA parisaramAM jarUriMyAtavALA mAnavone anAja-davA ane zALAnI phI vagere to pUrA pADe ja che. A uparAMta paNa aneka kSetromAM sevAkAryapaNA cAlu che. 0 miyArAma-jharaNAnAM bALakone kerInI sIjhanamAM kerI to bhUkaMpamAM dharAzAyI yelAgharane bAMdhavA mATe bhujamAM madada mokalAvI. 0 punA ane mATaidamAM koleja ane skUlanI phI temaja pustako yugere ApIne keTalAka tejathvI vidyArthInA jIvanamAM saMpatinA abhAve thanArA aMdhArAmAM teja pu . 0 vaDodarA-sAMgalI-rAjakoTa-surendranagara vagere gAmomAM keTalAMka kuTuMbone rojiMdA vaparAzamAM AvatA anAja vagerenI sahAyatA niyamita ApavAmAM Ave che 0 auSadhiya kSetranI madadanuM to eka moTuM lIsTa bane tema che. pU. gurudeva pAse potAnI bimArInI vigato laIne koIM paNa gRti Ave to vinA vilaMbe tenI davA-Ije karAna-meDikala cekIMga vagere mATe amArU grupa taiyAra ja hoya. amadAvAda, surata, naDiyAda, kAlAvaDa, dhArI, verAthaLa, rAjakoTa, jUnAgaDha Qgere aneka gAmomAM A madadopahoMcI che. 0 A ja pramANe muMgA prANIonI anukaMpAthI prerAI A grupe sArI evI sAcatA jIvadayAnI samasta mahAjana saMsthAne ane aneka pAMjarApoLone karela che. 0 BLI jaina saMsthAone bhinna-bhinna prakAre dAnanI rAzi saharSa mokalI che. sAdhu-sAdhvI bhagavaitanI vaiyAvacca mATe to A bhaktamaMDaLa sadaiva khaDe page hAjara ja hoya che. cikhodrAnI AI hospiTala, goMDalanuM vaNIka bhojanAlaya hoya ke rAjakoTanA tapasamrATa tIrthadhAma navanirmANanuM kArya - bhaktiNUpe dareka sthaLe potAnAthI banatI sahAya avazya karI che. te 0 A sarva sakA hajAro rUA.nA nahIM paraMtu lAkho rUA.nan :851 pahoMcyAM che. amArI bhAvanA ane lAkho rUA.nA AMkaDAne karoDo sudhI pahoMcADavAnI che jemAM bApa sarveno sAtha sahakaura jarUrI che. | Avo ! ApaNo paNa, A sarNa kAryonA preraNAdAtA pU. gurudevanI mAnavatAnI mAlamAM divelanAM eka bindune pUrI, mAlane prajvalita rAkhavAnA zubha kAryamAM joDAIe. For Privat ww.jainelibrary.org