________________
પણ બહુ ઊંડી સમજ આપી છે. પદાર્થ કે પુદ્ગલ જેમાં રહે છે તે આકાશ જે પદાર્થને ગતિમાં સહાય કરે છે એ ધર્મતત્ત્વ અને સ્થિતિમાં સહાય કરે છે એ અધર્મ-તત્ત્વ, જૈન દર્શન પ્રમાણે જગત છ દ્રવ્યોનું બનેલું છે. ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, પુલ અને કાળ એ પાંચ જડ દ્રવ્ય છે, જ્યારે જીવ એ ચેતન દ્રવ્ય છે. કાળદ્રવ્ય સિવાયના પાંચેય દ્રવ્યો અસ્તિકાય-સ્વરૂપ છે એટલે કે બાકીના પાંચેય દ્રવ્યો પ્રદેશોના સમૂહ સ્વરૂપ છે. પરંતુ કાળ જ એક અખંડ દ્રવ્ય છે. આપણે અહીં ઘર્મ, અધર્મ અને આકાશદ્રવ્યની વાત વિચારીશું.
આકાશ એટલે એ અવકાશ કે જેમાં પદાર્થ રહે છે. વિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ તો આ આકાશ અવકાશ કે space એક નિબિડ શૂન્યતા છે. પરંતુ જેમ દર્શનની દષ્ટિએ આકાશ એક દ્રવ્ય છે. એક જડ દ્રવ્ય છે પછી એ ભલે ભૌતિક હોય. અને જે દ્રવ્ય હોય એનું એક અસ્તિત્વ હોય, એક પોત હોય. અને હમણાં હમણાં વિજ્ઞાન પણ આ રીતે વિચારતું થયું છે. હવે એ કહે છે કે આ અવકાશમાં જ્યારે કોઈ પદાર્થ મૂકવામાં આવે છે. ત્યારે તે દબાય છે બિલકુલ એ રીતે જ કે જેમ કોઈ નરમ ગાદલા પર કે રૂના ઢગલા પર કોઈ વસ્તુ મૂકતાં જેમ તે દબાય છે! આમ હવે વિજ્ઞાને પણ આકાશનું દ્રવ્યપણું સ્વીકાર્યું છે.
ધર્મ ઃ આ આકાશની જેમ જ ધર્મ અને અધર્મ તત્ત્વો પણ અસ્તિકાય છે. અને વિશ્વના એક છેડાથી બીજા છેડા સુધી વ્યાપ્ત છે. આ ગતિ દ્રવ્ય (ધર્મ) અને સ્થિતિ દ્રવ્ય (અધર્મ)ના સહયોગથી જ આ સુષ્ટિની વ્યવસ્થા સંભવપર બની છે. હવે આ ગતિના સહાયક દ્રવ્ય એવા ધર્મનું સામ્ય આધુનિક “ઇથર' Ether માં મળે છે. સૂર્ય અને તારકોનાં કિરણો જે માધ્યમાંથી પસાર થઈ પૃથ્વી પર આવે છે એ જ ઈથર વિજ્ઞાનનું આ ઈથર પણ આમ તો અદશ્ય વાતાવરણ જેવું જ કંઈક છે. જે સૂર્યના હાનિકારક કિરણોને પૃથ્વી સુધી પહોંચતા રોકે છે. પરંતુ પ્રદૂષણને કારણે તેમાં પડેલાં ગાબડાંમાંથી આ કિરણો છેક પૃથ્વી સુધી પહોંચી જઈ અહીંનું તાપમાન
૧૫૩)
જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર-૨
જ્ઞાનધારા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
