________________
સર્વે જીવો સમાન છે. સર્વે આત્માના પ્રદેશો સરખા છે અને સર્વ પ્રદેશોના પણ ગુણો સમાન છે. હા, કોઈકને જ્ઞાનાવર્ણિયાદિ કર્મોનું આવરણ ગાઢ છે તો કોઈને ઓછું આવરણ છે. પરંતુ હાથી કે બેક્ટરીયા બન્નેનો આત્મા તો સરખો જ છે. આત્માનો સંકોચ-વિસ્તાર ગુણને કારણે પ્રત્યેક જીવના શરીર પ્રમાણે રહે છે.
મનુષ્ય ભવ અત્યંત દુર્લભ અને સર્વશ્રેષ્ઠ છે તેમ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં કહ્યું છે. પરંતુ આત્મા તો સર્વ જીવોનો સમાન જ કહ્યો છે. અન્ય ધર્મે તો મનુષ્યધર્મ, સમાજસેવા, દીનદુઃખીની સેવા, સાધુ ભગવંતો પ્રત્યે ભક્તિભાવને અવશ્ય ધર્મ કહ્યો છે. જેને દર્શન એ તો માને જ છે પરંતુ તેનાથી એક ડગલું આગળ વધી સર્વે જીવો પ્રત્યે મૈત્રીભાવ, દયા, અનુકંપા અને વિશ્વ વાત્સલ્યનો ભાવ કહે છે. એક જ મધ્યબિંદુ કેન્દ્રિત કરી તેની આસપાસ નાનું અને મોટું એમ બે વર્તુળો દોર્યા હોય તો અન્યદર્શનોની દયા અને અહિંસા નાના વર્તુળમાં આવે છે. જ્યારે જૈન દર્શનની અહિંસાનાં નાના વર્તુળમાં તો આવી જ જાય છે પણ તેનાથી વિસ્તરી સર્વે ચેતનયુક્ત સર્વે જીવોની દયા પાળવાનું કહે છે.
તે સાથે જૈન દર્શન અનેકાંતવાદી દષ્ટિ માને છે. અન્ય દર્શનો એકાંતવાદી છે. તે દૃષ્ટિએ માન્યતાની રૂહે સર્વે જીવો સમાન છે પરંતુ વ્યવહારનયથી પ્રત્યેક જીવોની આવશ્યકતાઓ ભિન્ન ભિન્ન છે.
જેમ જેમ જીવોને વધુ ઇંદ્રિયો મળતી જાય, તેમ તેમ તેની આકાંક્ષા, મહેચ્છા અને આવશ્યકતા વધતી જાય. એકેન્દ્રિય જીવ ઇચ્છે છે કે તેનું શરીર સુરક્ષિત રહે. જે માટે રોમ-આહારની પ્રાપ્તિ થતી રહે. બે ઇંદ્રિય જીવો માટે રોમ-આહાર પુરતો નથી. તેને રસેન્દ્રિય પણ હોવાથી કવલ-આહાર પણ જોઈએ. ઇન્દ્રિય જીવો આ બે ઉપરાંત ધ્રાણેન્દ્રિય પણ હોવાથી સુગંધી પદાર્થો પણ ઇચ્છ. ચૌરક્રિય જીવને ચક્ષુઇંદ્રિય પણ હોવાથી તે ઉપરાંત મનોદશ્યો પણ જોવાની મહેચ્છા છે. પંચેન્દ્રિયને શ્રોતેન્દ્રિય પણ હોવાથી સુવાક્ય, શાંતવનના શબ્દો તથા સંગીત પણ મધુર મળે તેવી ઇચ્છા હોય છે જયારે
૯૦)
જૈન સાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર
જ્ઞાનધારા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
