________________
છે આપણે સહુ સુખી થઈએ- “સર્વે ભવન્તુ સુખિનઃ'ની માનવતાનું સૂત્ર ખોવાઈ ગયું છે. “મેં ભી ભૂખા ન રહું, સાધુ ન ભૂખા જાય'ની ભાવના મરી ગઈ છે. “દોનોં હાથ હલીચિયે યહ સજ્જન કા કામ પર કુઠારાઘાત થઈ ગયો છે. આથી આ વ્રતોનું અણુરૂપમાં પણ પાલન કરીને ખોવાયેલી માનવતાને પુનઃ પ્રાપ્ત કરવી છે. ભૌતિક સાધન માનવતાના વિનાશનાં સાધન બની રહ્યાં છે. એટલે ઉપર જેને આપણે માનવનો ધર્મ કહ્યો છે એનો પુનઃ વિકાસ કરવો પડશે; માનવતાના ઉન્નયનનું સાધન બનાવવું
પડશે.
ભારતીય સંસ્કૃતિમાં ધર્મ-અર્થ-કામ અને મોક્ષ ચાર પુરુષાર્થોની વાત કહેવામાં આવી છે. ત્યાં પ્રારંભ ધર્મથી છે અને લક્ષ્ય મોક્ષ છે. આચાર્યોએ ઊંડા ચિંતન-મનન પછી આ સૂત્ર આપ્યું હતું. એમનો ઉદ્દેશ એ હતો કે આપણે “અર્થ' અર્થાતુ ધનની પ્રાપ્તિ ધર્મથી કરીએ. આપણે ધનોપાર્જન જીવન-ગુજરાનને માટે એવી રીતે કરીએ કે જેનાથી ઓછામાં ઓછી હિંસાજુઠાણાં, ચોરી કરવી પડે. શોષણને સ્થાન ન હોય, અન્યનાં ધન-વસ્તુ હડપવાનો હીનભાવ ન હોય, આ જ રીતે “કામ” અર્થાત આપણાં જીવનવ્યવહારની ક્રિયાઓ સંયમપૂર્ણ હોય, આપણે વિલાસી ન બનીએ. પતિ-પત્નીનો સંબંધ પ્રેમબંધનનો હોય, તેઓ ધર્મની ધુરાનું સંયમથી વહન કરે. ઉત્તમ ગુણધારી સંતાનની પ્રાપ્તિ કરે, અંતે ધર્મની આરાધનામાં સંસારથી મુક્ત થઈને નિષ્કામભાવે મુક્તિ અર્થાત્ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે. અહીં ધર્મનો અર્થ નીતિ, સંયમ અને સાધના થયો. આજે જ્યારે ધર્મ અને રાજનીતિના સમન્વયની વાત થાય છે તો લોકો નાકનાં ટીચકાં ઊંચા ચઢાવે છે. ઘર્મવિહીન રાજનીતિ હંમેશાં સ્વાર્થ, ભ્રષ્ટાચાર, સત્તાલોલુપતા તેમજ શોષણને જન્મ આપે છે.
અહીં ધર્મ વાસ્તવિક જીવનલક્ષી જ્ઞાનનું પ્રતીક છે. ધર્મ સંસ્કાર અને માનવતાને પલ્લવિત કરવાનું પ્રતીક છે. ધર્મ અને વિજ્ઞાનને લોકો પરસ્પર વિરોધી માને છે. વાસ્તવમાં તેઓ (૧૦૫
(જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર-૨
જ્ઞાનધારા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
