________________
નથી ધર્મને સમજતા કે નથી વિજ્ઞાનને. વિજ્ઞાન સહુથી વધુ ધર્મનું ૠણી છે; ધર્મ પર આશ્રિત છે; કેમ કે વસ્તુના મૂળ ગુણધર્મ (સ્વભાવને) સમજીને જ એ આગળ વધે છે; ત્યારે જ પ્રયોગસિદ્ધિ પણ પ્રાપ્ત કરે છે. આપણે માત્ર શોધખોળોને જ વિજ્ઞાન માની લીધું, પણ એના આધારરૂપ તત્ત્વોને સમજ્યા નહીં, જો આપણે વિજ્ઞાનની ઉપલબ્ધિઓની સાથે એના માનવકલ્યાણની ઉપયોગિતાને સમજીએ તો આ ભ્રમણા દૂર થઈ જશે. વિનાશનાં કારણ બનનારાં વિજ્ઞાનનાં ઉપકરણ વિકાસનાં સાધન બની જશે. વિજ્ઞાનની ઉપલબ્ધિઓને જો સ્વાર્થી, સંકુચિત હાથમાં દઈ દેવામાં આવે તો હિરોશિમાનો વિનાશ જ થાય. જો એનો ઉપયોગ જનકલ્યાણ ધર્મને સમજીને કરવામાં આવે તો એ માનવ-સંસ્કૃતિના વિકાસનું ઉત્તમ સાધન બનશે. વિજ્ઞાનરૂપી મસ્તિષ્કને ધર્મરૂપી હૃદયથી જોડીએ તો સોનામાં સુગંધ ભળશે.
ધર્મ શબ્દ આ રીતે અનેક રૂપોનો દ્યોતક છે. એ ક્યાંક કર્તવ્યનો બોધક છે, ક્યાંક દયા-ક્ષમાનો, તો ક્યાંક પરોપકારનો પણ બધા અર્થોમાં એનો મૂળ સ્વર તો માનવતાનો વિકાસ કરવાનો છે.
આજના મનુષ્યની એ વિડંબના છે. કે માનવતાના પ્રાકૃતિક મૂળ સ્વર કે જે માનવતાનો વિકાસ કરવાનો છે તે ગુણોથી ઘણો દૂર જઈ રહ્યો છે. પ્રકૃતિ સાથેના એના સંબંધ વિચ્છેદાઈ રહ્યા છે. આથી આજે ધર્મની વાસ્તવિક વ્યાખ્યા એના જીવનમાં પુનર્સ્થાપિત કરવી પડશે. જે ધર્મ માનવતાનો વિકાસ કરતો નથી, એનું કલ્યાણ કરતો નથી, એ ધર્મ હોઈ શકે જ નહીં. ધર્મ સિવાય એ બીજું ગમે તે હોઈ શકે.
આજના ધર્મનો પોકાર એ છે કે આપણે ઓછામાં ઓછું, માનવ તો બનીએ, કે જે આપણો મૂળ સ્વભાવ છે.
ધર્મ દેહ સુખના ત્યાગની વાત કરે છે. જ્યારે તેનો અર્થ દેહ પ્રત્યે માત્ર ભૌતિક સુખો પ્રત્યે ત્યાગની ભાવનાની વાત છે. પણ તે સમાજના સુખ, સમૃદ્ધિની સાથે રાષ્ટ્ર અને વિશ્વ કલ્યાણની ભાવના પર વધુ ઝોક આપે છે. ધર્મ અહીં સમાજધર્મ, રાષ્ટ્રધર્મ કે વિશ્વધર્મ તરીકે વિકસિત થઈ માનવધર્મ
જ્ઞાનધારા
૧૦૬
જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર-૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
