Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shake A Gyan
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Diji - zrIjainagranthaprakAzakasabhAgranthAGko 57- 58 G AsannopakAriNe zrImahAvIrasvAmine namaH // he namaH // sakalalabdhisamasabhIgautamasvAmine nmH|| sarthatantrasvatantra-zAsanasamAha-saricakacakravati-jagadaguru-tapAgacchAdhipati-prauDhaprabhAvazAli-prabhUtatIrthodvAraka-jagatupati piditAnekAmyamandarbha-maTTArakAcAryamahArAjAdhirAjazrIvijayanebhisUrIzvarasadgurumyo nmH|| nijapratibhASarAtasaMsmAritAtItapUrvathuta kevalibhagavad nyAyavizArada-nyAyAcArya-kU lasarasvatI-pUrvadharAsanakAlapati-camatvAriMzaduttaracaturdazazatasaMkhyamavabirahAmanyamAsAdasatradhAra zrIharimadramaripakvalaghuvAdhiSAbhUti vizadavirudAvalIvibhUSita tArkikaziroratnamahAmahopAdhyAya-zrIyazovijayagaNipraNIte 28-58-58-5858-58-58-58-50). ||svivrnnN zrIjJAnArNavaprakaraNaM-zrIjJAnabinduprakaraNaJca // 70RRESS-505862. sapiyaraNaM dhojJAnArNa prakaraNamidaM duSpArakhaDatAcasvaipustakA patra prakAzatAmAnItaM, te ceme pAraNe rAjanagarasthaprImagranthaprakAzakasabhAkAryavAhakameSThi-IzvaradAsamUlacandreNa bhAvanagarastha zrIAnandanAmni mudraNAlaye taradhipati meSThigulAbacandradevacandradvArA mudrapityA prakAzite / vIra saM. 2402 pratayaH 70 san 1946 akSayatRtIyA vikrama saM. 201.. RRRRRRRR- mUlya kapyakapacakam // MSR5R5Rese
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ PHASHASTRORSPORDAR "gAthAnukramaNikAnA patra pachInuM anusaMdhAna che ." gAyA dipAda gAyAMka patra paMkti gAthAvivAda , gAyAMka patra paMkti gAyAdipAda gAyAMka patra paMkti aNusasamayamaNaMtariya 368 79 2 gatumasaMkhejAo 381 81 3 jaiNeNa parAdhAo 393 84 11 gahaNAvekkhAe tao 369 79 3 bhinnAI humayAye 382 81 4 | baMdho vi vIsasAe 394 84 12 nisirijjai nAgahiya 370 79 4 egadisamAisamaye 395 84 gahaNaM mokkho bhAsAptamayaM 371 79 16 paThamasamaye zci yajao 384 81 14 ihA apoha vImesA 396 85 gahaNaM mokkho bhAsAgahaNa 37279 16 / maithaMtarehi taiye 385 81 15 hoi apoho'vAo 397 85 gahaNanisammapayattA 373 79 27 | disidviyassa paDhamo 386 81 21 maipannAbhiNibohiya 398852 1 tivihammi sarIrabhmi 37480 hoha asaMkhejjaibhe 390 82 3 | savyaM vAbhiNibohiya 39985 24 orAliyabeubviya 376 80 6 katthai desamAhaNaM 388 83 8 uggahaNamodo ti ya 400 86 saccA hiyA satAmiha 376 8. causamayamajhagahaNe 387 83 11 avagamaNamavAo ttiya 401 86 5 arNAhagayA jA tIsu vi377 80 causamayavimAhe sati 38983 13 taM puNa caunvihaM neya 402 86 kaihi samayehiM logo 37880 12 ApUriyammi loge 3918 13 Aesotti pagAro 403 86 27 cauhi samayehiM logo 37980 20 bhAsAsamaseDhoo 35183 25 khettaM logAloga 404 86 28 koi maMdapayatto 38081 2]na samugdhAyagaiye 392 84 10 Aesoti va sutaM 405871 RECORRESIDIORGARH
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ S andra Acharya ShaliKattassigarsanGyanmantire // savivaraNa zrIjJAnArNava tathA jJAnabindu aMge prakAzakIya nivedana / PDAY HOMEPASSIBNepal jJAnapIyUSapipAsu sahRdaya saujanyaprAli vidvAnonA karakamalamA prApta thato eka jaina jJAnakoSonA bhUgarbhamA chupAi rahela aNamola ratna tulpa svopana vivaraNa sameta zrI jJAnArNava nAmano A prakaraNagraMtha pratibhAprabhAvathI pUrva zrRtaH / kevalI bhagavaMtonI smRti karAvanAra aneka lakSa zlokopramANa graMthonA praNetA, bhavavirahAkavibhUSita caudaso cummAlIza graMthaprAsAdonA sUtradhAra bhagavAn zrIharibhadrasUrijInA laghu bAMdhava tarIke khyAti pAmelA, nyAyavizArada, nyAyAcArya, kUrcAlasarasvatI virudadhAraka mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje racalo che. te nirvivAdanirNIta siddha vastu A granthane maMgalapadya "aindavIM tAM kalAM smRtyA, dhImAnyAyavizAradaH / jJAnArNavasudhAsnAnapavitrAH kurute giraH // 1 // " tathA prathama taraMganA antima prazastipadya 'prodi ye vidheSu jItavijayaprAjJAH parAmaiyaru-statsAtIrthyabhRto nayAdivijayaprAjJAH zrayanti zriyam // teSAM nyAyavizAradena zizunA jJAnAre nirmite, pUrNoM bhASyavacomRtairatitarAmAyastaraGgo'bhavat / / 2 // " tathA teozrInA potAnA ja racelA zAstrayAtAsamuccayavRtti, syAdvAdakalpalatA, nyAyAloka, jJAnabindu vigare aneka granthomAM "adhika matkRtajJAnArNavAdavasaMyaM" ityAdi vAkyo pUrNa sAkSi Ape che. vaLI prAyaH ekAda graMtha apavAdarUpa bAda karI teozrInA sarva graMthono PiROFEBRBREASONSTRESS For Prime And Personal Lise Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prakAzakIya // 1 // /www.ketatirth.org prAraMbha aiMkAra pada (sarasvatI bIjaka ) thI thAya che tema A graMthamAM dekhAtuM hovAthI A grantha teozrIno ja che te niHsaMdeha che. arNava-samudra jema ghaNA taraMgothI vibhUSita hoya ke tema A jJAnArNavamAM paNa graMthakAra bhagavaMte aneka taraMgonI racanA karI che, jo ke Aja jJAnArNava nAmano eka graMtha digambarIya sAhityamA zubhacaMdrAcAyeM racelo vidyamAna che ane te mudrita paNa che, paraMtu temAM kalikAlasarvajJa bhagavaMta zrIhema caMdrasUrijInirmita yogazAstranA prakAzonI jema mukhyatayA yogasvarUpa vigerenuM nirUpaNa hovAthI tene yogArNava- yogapradIpa-dhyAnazAstra vigere nAmothI oLakhAvavAmAM Avyo che, jyAre A zrI jJAnArNava prakaraNanuM granthAntargata abhidheyane anusaratuM ja niHzaMka yathArtha nAma rAkhavAmAM AnyuM che. prastuta granthakAre eka jJAnabindu nAmanuM prakaraNa paNa racyuM che, je A sAthai saMyukta che temAM sAmAnyataH cAra jJAnonuM nirUpaNa karI mukhyatve kevaLa jJAna kevaLadarzananA viSayamAM sammati gAthAonA anusAre abhedapakSanuM samarthana karyA bAda nayabhedathI vicAro ApatAM zAsanaprabhAvaka dhuraMdhara zrI siddhasena divAkarajI, zrImallavAdijI, zrIjinabhadragaNikSamAzramaNajI e traNeya prabhAvaka AcArya bhagavaMtonA vicArono samanvaya kyoM che. A jJAnArNavamAM pAMcaya jJAnono yathArtha tasvarUpa kevaLa amRta pravAhaja bharelo che. A jJAnArNava graMthanuM agAdha gAMbhIrya mAhAtmya yathArtha varNavanuM te vizAla aTavIno pagathI cAlI pAra levA icchatA pAMgaLA mANasanI jema amo pAmaranI buddhine agocara che. A graMthanuM agAdha artha gAMbhIrya svarUpa jANI poteja svopajJa vivaraNa racyuM che. parama khedano viSaya to eTalo ja ke A graMtha vacamAM vacamAM temaja aMtabhAganAM truTitarUpe upalabdha thayo che. sAdhe parama harSa sthAna e ke ke haju paNa bhavyajIvonA paramabhAgyodaye zAsanastaMbha samA pUrvanA mahApuruSoe racelA jagadupakAraka zAsana For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir nivedanam !! // 1 //
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ RAHARASHISHES | prabhAvaka abAdhita graMtho vizvamA vidyamAna cha jenA AlambanathI puNyAtmAo AtmakalyANanA mArge pravartI rahyA che. hAlamAM yAvadupalabdha savivaraNa A grakaraNa prakAzita kayu che. A jJAnArNavano prathama taraMga je patra 27 me pUrNa thayo cha te to zrI saMghanA prabaLa puNyodaye paripUrNa akhaMDa che, bIjA taraMganA savivaraNa 16 padyo sudhI paNa akhaMDa che. sattaramA padyanA vivaraNAMzathI 24 mA padyanA vivaraNAMza sudhI khaMDita che. sahRdaya sujJa vAMcakone arthAnusaMdhAnamA kSati na thAya ne khAtara temanA praNIta nyAyAloka graMtha vigerethI te bhAga saMyojita karI yathAmati saMgata kayoM che, je saMyojita pATha 35 mA patranA vIjA pRSThanI paMkti agyArathI 37 mA patranA prathama pRSThanI bIjI paMkti sudhI [ ] AvA kATakhuNa kaoNsathI cinhita karI A pustakamAM chapAyela ke tevIja rIte jyA jyAM saMyojita pATho joDavAmAM AvyA che tyA tyA sarvatra te ja pramANe kATakhUNa kA~samA dAkhala karyA che teja bIjA taraMganA cAlIsamA padyanA cothA caraNanA 'yadRSTaM e padathI prAraMbhI bIjo Akhoya taraMga ane trIjA taraMganA cothA padyanA vivaraNAMza sudhIno khaMDita bhAga vizeSAvazyaka mahAbhASyanI gAthAo tathA tenA vivaraNAnusAre yojita kayoM che te bhAga 47 mA patranA prathama pRSThanI AThamI paMktithI prAraMbhI 60 mA patranA prathama pRSThanI bAramI paMkti sudhI joDavAmAM Avyo che. vaLI trIjA taraMganA 20 mA padyanA vivaraNAMzathI 29 mI mAthAnA vivaraNAMza sudhI khaMDita che te paNa ekoteramA patranA prathama pRSThanI cAramI paMktithI prAraMbhI vyAzImA patranA prathama pRSThanI AThamI paMkti sudhI joDayo che. |te pachI tetrIzamA padyanA vivaraNAMzathI AgaLano sarva graMtha khaMDitaja che te sthAne dizAsUcana mAtra paMcAzImA patranA bIjA pRSThanI navamI paMktithI prAraMbhI satyAzImA patranA prathama pRSTha saMpUrNa sudhI arthasUcaka pATha joDyo che. kula 60 pRSThapramANa yojita pATha che PRESHPARDA Far Private And Personal use only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedanam / / prakAzakIya A mudrita 87 patra eTale 174 pRSTha pramANa graMtha bhAgamA mattijJAna prarUpaNA paNa adhUrI rahI che. zeSa zrutajJAnAdi prarUpa- // 2 // PNAno to adhyakta gaMdha paNa AvI zakyo nathI jethI tenA jijJAsuonI tatvabodhecchA pUrNa karavAne pUjpacaraNa tezrozrIna praNIta jJAnArNava pIyUpanA vindutulya (ApaNA mATe to te paNa arNavAMzaja che) jJAnabindu nAmanuM prakaraNa joDavAmAM Avyu che. A beu graMthamA Avato viSaya pratipRSTha Apela hovAthI judo prayAsa kA nathI.mAtra ekaja prati uparathI chapAela A granthonA saMzodhanamAM pUjya munimahArAjazrI zivAnandavijayajI vigeree yathAkSayopazama prayAsa kayoM che. zuddhipatraka ApyuM che. chatAM paNa chamastha jIvone bhUla thavI sulabhaja cha, vigare kAraNothI TAiponA varNonA sthAnathI khasI javAnA kAraNathI, isva, dIrgha, ikAra, ekAra, aikAra, okAra, aukAra repha vigerenI uparanI pAMkhaDIo khasI javAthI tema ja gha+dha,-pa+4-4-va-ma+ma-ya-tha vigere prAyaH samAna AkRtiyALA varNonA pheraphAra thaI javA vigere kAraNothI thaelI azuddhio vidvAn puruSo sudhArI vAMcaze ane te badala amone zrI saMgha kSamA Apaze, tema zrI zramaNa saMgha pAse namrabhAva kSamA prArthanApUrvaka A nivedana pUrNa karavAmAM Ave che. li. zrIsaMghacaraNakamalopAsikA zrI jaina graMthaprakAzaka sabhA-rAjanagara (amadAvAda) BREARRIORDARSHRESIDENSHORS SARDHASHRESSURE
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Released jJAnArNavavRttigatAnAM yojitapAThagatAnAM ca sAkSyodhRtAnAM bhaassygaathaanaamnukrmH| (paMktisaMkhyAMkaH dvayoH pRSThayoH sammIlya kRtaH // ) gAcAdiSAda gAyAMka patra pabita gAvAvivAda gAyAMka patra pakti gAthAdipAda gAdyAMka patra paMkti naM sAmikAla kAraNa 11 12 jamabhiNibujjhaitamabhiNi 986 22 / kajjataSA Nau kamaso 110 9 9 maipuccaM jeNa surya 86 121/ suyakAraNa jo so 99 624 | darasuaM maipuvvaM 111 9 22 kAlavivajayasAmi 871 22 jai suajavakhaNameyaM 101 7 13 davvasujhaM buddhIo 112 9 25 aMte kevalamuttama 81 bhAvasurya bhAsAsAya 102 7 15 bhAvasu maipurva 112 102 jIvo akso asthadhvA 89 2 jaha suhama bhAviMdiya 103 7 17 suavinANappabhavaM 113 10 desi ci iMdiyAI 91 2 10 evaM savapasaMgo 104 7 28 avisesiyA maicciya 114 10 ubaladdhA tatthAyA 92 2 12 | maipurva suyamuttaM 105 820 sadasadavisesaNAo 115 11 iMdiyamaNoNimittaM 93 2 pUrijjai pAvijai 106 8 22 bheyakayaM ca visesaNa 116 12 10 egateNa parokkha 95 4 4 nANANaNNANANiya 107 ra 28 iMdiyavibhAgao bA 116 12 14 sAmitAivisesA 96 6 3 iha maddhimaisuyAI 108 9 1 soiMdiyovaladI hoi 117 12 iMdiyamaNonimitaM je 10. 5 9| soUNa jAmaI ime 109. 9 / (pUrvagata gAthA) ARRASRASHROORORROROR
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sha n dra bhASya etadgrantha / sthavizeSAvazyaka SAKAL gAthAnukramaH RAMASSADORE so ovaladdhi nai surya 118 12 24 je subhabuddhiddidu 12915 21 / katto ettiyabhettA 1.18 | soiMdibhobaladdhI ceva 122 13 1 | iyaratthavi hoja suaM 128 16 / | paNNavaNijjA bhAvA 141 18 16 ke I biMtassa suyaM 119 13 iyaratthavi bhAvasuye 130 16 4 jaM coddasapubvadharA 142 18 25 kiMvA nANehigaye 120 13 10 saha ubaladdhIe vA 15116 5 akkharalaMbheNa samA 143 18 bhaNamao suNao va suaM 121 13 11 / kei buddhihiDhe 132 16 17 | je akkharANusAreNa 144 19 1 tu samuccayavayaNAo 123 13 26 | kiM saddo mairubhayaM 132 16 24 | kei a bhAsejjatA 1451912 pattAigaya suyakA 124 14 3 | saho tA davvasuaM 133 16 25 | kiha maisaanANaviu 146 19 12 bhAvasuamakkharANaM 129 14 13 bhAsApariNaikAle 134 15 1 sAmannA vA buddho 147 19 24 jai suamakkharakAbho 125 14 16 | iyarastha vi mainANe 136 17 11 / maisahiyaM bhAvasudaM 148 19 25 so vi hu suakkharANaM 126 15 ahava mai davvasua 136 17 17 je bhAsada evaM taraM 149 20 dAsu bhAvasuaM 12715 ra iyarammi vi mahanANe 137 17 19 evaM dhaNiparimANa 11. 2. 7 buddhiDhei atthe 124 15 13 kaha mahasuovaladdhA 138 18 10 iyaraM ti minnANaM 151 2013 (pUrvagatagAthA) | tIraMti Na bottaM je 139 18 11 | abhilappANabhilappA 1522. ARRORESORRORK For Private And Personal use only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra jaM bhAsaha taMpi o bhanne mannaMti maha bhAvasuAbhAvAo 153 20 17 114 22 14 111 22 16 kappejja va so bhAva 116 22 23 asukkharapariNAmA 157 22 24 iha jeNAhigao 158 22 Naya davvabhAvamettevi 118 23 maha vaggA subattaNa 119 33 aha uvayAro kIrai 160 23 bhAvasuvaM teNa maha 161 23 bhanne aNakkharakkhara 162 23 25 jai maraNakkharazciya 16323 27 suyanissiyaghayaNAo 164 24 5 7 9 4 26 4 www.kurth.org aha suyao vi vivegaM 16924 maikAle vi bhai suyaM 166 24 ai suyanissiyamakkhara 16724 bharanittharaNasamatyA 943 24 jaise suyeNa Na tao 168 21 puvi suparikammi 169 25 ubhayaM bhAvakkhara bho 170 25 171 26 16 3 172 26 5 173 26 6 174 26 27 171 26 28 176 27 24 sa parapazcAyaNao suyakAraNaM ti saddo na parapavohAI davvasubhayasAhAraNa sA vA saddatyo thiya masumanANa viseso For Private And Personal Use Only 20 22 24 28 5 7 uggahavAo ya asthANaM uggahaNaM sAmaNNatthAvaggahaNa sAmanavisesassa vi hA saMsayamettaM jamaNe gatyAlaMbaNa taM ciya satheU kei tayannavisesA 18529 3 kAsaha tayannavairega 186 30 savyo vi ya sovAo 187 30 kANuvaogaMmi dhiI 188 30 na sA'vAya mahiyA 189 31 taM icchaMtarasa tu 190 31 12 8 28 9 7 178 28 179 28 15 180 28 17 181 28 25 182 29 2 5 183 29 184 29 % 6 27 Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Matavir Jain Arathana Kendra etadgrantha sthavizeSA bhASyamAdhAnukrama vazyaka // 4 // KERASHRESS tujhaM bahuarabheyA 191 31 15 | nayaNamaNodajidiya 204 33 14 | savvagamo ti ya vuddhI 216 37 15 | tA bhinnalavakhaNA bihu192 31 17 juJjai pattavisayayA 205 33 23 savyAsavvaggahaNa 216 39 9 tatthoggaho durUvo 193 31 pAthaMti sadagaMdhA 205 33 25 damaNo vinnAyA 217 42 7 baMjibbai jeNatyo 194 32 jaMte poggalamaiyA 206 34 2 karaNattaNao taNusaM 218 42 annANaM so bahirA 195 32 6 dhUmobba saMharaNao 207 34 2 / najai uvaghAo se 219 42 takAsaMmi vinANa 196 32 9 geiMti pattamatthaM 208 34 26 / | jai dabvamaNotibalo 220 12 18 jai vannANamasaMkheja 200 32 loyaNamapattavisaya 2.935 8 nIuM Agarisiu bA 222 42 22 aM sampahA Na vIsuM 201 32 Dajhela pAviu ravi 210 35 9 mo puga sayamuvadhAyaNa 233 42 samudAye jai nANaM 202 32 gaMtu Na rUvadesaM 211 35 1. iTThANiTTAhAra 221 43 8 taMtU paDokyArI .203 32 nai pattaM geNhejau 212 36 15 simiNo Na tahArUvo 224 43 kahamavyattaM nANaM 197 33 gaMtu neeNa maNo 213 37 4 iha pAsuko pecchai 225 43 lakkhiAi ta simiNA 198 33 nANuggahovaghAyA 214 37 6 dIsanti kAsai phuDaM 226 44 jagato vina mANai 199 33 dabaM bhAvamaNo vA 215 37 11 [na simiNabinnANAo 227 44 RRRRROR For Private And Personal use only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra -6AR 20 simiNe vi surayasaMgama 228 44 so aJjhavasANakao 229 4421 surayapaDivatti raisuha 230 44 12 na simiNagamavi koi 22144 puNa vinANaM tapphalaM 232 44 dehapphuraNaM sahasoiyaM ca 233 44 simiNamiva mannamANassa 23445 poggalamoagadante 231 47 jaha dehatthaM cakkhu 235 47 visayama saMpattarasa vi 237 47 samayemu maNovvAI 238 47 dehAvaNiggayassa vi 239 47 gijjharasa bhaNANaM 240 48 22 29 6 1 5 19 20 27 3 www.khatirth.org saciMta hona 241 48 samaye samaye ginhai 242 48 hoi maNovAvAro 243 48 neyAu zciya jaM so 244 49 jaha nayaNidiyamapatta 245 49 viSayaparimANamaniyaya 246 49 atthagahaNesu mujjhai 247 10. kammodayao va saha / 248 90 sAmatyAbhAvAo toe Na maga piva 249 50 250 50 251 51 da bhANaM pUriya sAmannamaNidesaM sadeti bhai battA 252 51 251 11 For Private And Personal Use Only 13 21 23 12 21 26 6 11 19 28 5 11 20 sahabuddhimettaya thotramiyaM nAvAo 254 52 255 52 iya suvaNAdi kAle 256 12 kiM so kimaso 217 52 kiM taM pu gahi 1 13 18 ahava maivvaM ciya 263 14 atthi tayaM avvattaM 264 54 atyoti bisayagahaNaM 265 54 je jatthoggahakAle 266 54 24 298 13 19 atthoggahao pubvaM 259 13 jai sotti na gahiyaM 260 63 savvattha desayato 261 53 ahasue ciya bhaNiyaM 262 53 24 20 1 6 6. 13 20 Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sha n dra bhaassygaathaanukrmH|| etadgranthasthavizeSAvazyaka BAPSARASADAR sAmaNNatayaNNavise 267 14 24 / khippeyarAibheo280 17 16 / thANupurisAikaThu 293 62 15 aNNe sAmaNNagaha 268 55 sa kimoggahotti bhaNNai 281 97 27 | evaM ciya simiNAisu 294 63 13 tadavatthameva taM puvva 26911 5 | sAmaNNamettagahaNaM 282 18 11 | ukamo'ikamabho 295 63 11 / atthoggaho na samayaM 270 11 11 / so puNarIhAvAyA 283 18 12 IhijaDU NAgahiyaM 296 63 13 ego vA'vAo ciya 271 11 12 | tattoNataramohA 284 18 13 | etto thiya te samve 297 63 15 sAmaNNaM ca viseso 272 55 13 | samvatyehAbAyA 285 18 23 | abbhatthevAo ciya 298 63 18 keidihAloyaNapuba 273 66 2 taratamajogAbhAve 286 59 1 uppaladalasayavehe vva 299 64 taM baMjaNoggahAo 274 16 9 | sahotti ya suyabhaNiya 287 59 | soiMdiyAibheeNa 3.064 atthoggaho vivaM 271 56 15 khippeyarAibheo 288 59 8 aThThAvIsaibheyaM evaM 301 64 taM ca samAloyaNama 276 56 21 iya sAmaNNamgahaNA 289 59 20 keittu baMjaNomgaha 3.1 64 AloyaNatti nAma 277 56 26 mahurAiguNattaNao 290 6. 1 assuyaNissiyabheyaM 302 64 | gahiyaM va hou tahiyaM 278 57 3 vayaNataraM tayasthA 291 6. 6 cauvairittAbhAvA 303 64 22 atthAnaggahasamaye 27957 7 | sesesu vi ivAisu 292 62 11 kiha paDikukuDahINo 304 64 24 POROADIEOPOROSSIPUR // 5 // For Private And Personal use only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ R Shindra Acharya ShalkalasssagarmanGyanmantire PHOTORRHO jaha umgahAisAmA 2.5 65 2|ihavatyumatyavayaNA 31668 11 | vivarIyavatyugahaNe 330 71 ra aThThAvIsahabheyaM suya 306 65 ahavA Na savvadhammA 31768 12 | mai so vi tassa dhammo 331 71 19 jaM bahubahuvihakhippA 307 65 18 jar3a evaM teNa tuha 31868 19 jogagAjogavisesa 332 71 2. nANAsaddasamUha 308 66 15 ega jANaM savva 32069 1 kAle sikkhai nANaM (kRtti) 171 khippamacireNa taM ciya 309 66 je saMsayAigammA 321 69 12 kAle ya bhattapA 271 25 etto cciya paDhivavarkha 310 66 pajjAyamAsayanto 322 69 13 evaM samAyaranto 3 71 25 | nissiye viseso vA 310 66 20 niNNayakAle vijao 123 69 18 sayalasurAsurapaNamiya , 4 71 evaM bajjhanbhaMtara 31167 kaTThayaraM vannANaM 324 69 20 | sattaTubhavAhaNa ,171 iha saMsayAdaNaMta 31267 1. ahavA jahiMdanANo 325 70 15 tattha ya arajammaNamaraNa,, 6 71 naNu saMdi saMsaya 3136711 tullamiNaM micchassa vi 326 7. 19 uggaho eka sabhayaM 333 72 iha sajjhamomAhAi 314 67 23 | niNNaovaoge vi 327 7. 2. atthoggaho jahanno 334 72 tahaviNAma anbhuva 314 681. ahavA naha suyanANA 328 7. 28 sottAiNaM pattAi 335 72 vatthussa desagamaga 315 68 10 esA sammANugayA 329 1 3 puDhe suNei saI 336 12 ODAEBOB OPERABARI For Private And Personal use only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ etadgranthasthavizeSAvazyaka 21 on, BAEBARRORRORSCRE puDhe reNuM va taNuMmi 337 72 egabIsa khalu lakkhA ,274 19| giNhai ya kAieNaM 355 76 11 mAyagAthAbahumUhumabhAvugAi 338 72 iti nayaNavisayamANaM , 3 4 20 gipihaja kAieNaM 396 76 nukramaH // pharisAgAtaramatta 239 72 lakkhehiM ekavIsAe 345 4 26 bAyA na jIvanogo 357 76 jeNaM nayA maNUmA (TokA)1 03 naraNidiyassa tamhA 346 74 27 maha so taNusaMraMbho 358 76 paramANU tasareNU , 2 73 6 jaha sutte bhaNiyaM 1(To0) 75 5 kiM puNa taNusaraMbheNa 359 77 ussegulame , 3 73 suttAbhippAo'yaM 347 75 7 taNujogo ciya maNavai 360 77 bhAyaMguleNa bandhu, 4 73 8 bArasahiMto sottaM 318 75 14 tuLe taNunogatte 261 77 appattakAri nayaNaM 140 73 dabyANamaMdapariNA 349 75 19 kAyakiriyAirita 362 77 naNu bhaNiyamussayaMgula 341 73 17 saMkhejaibhAgAo 350 75 2. ahavA taNunogAhiya 363 78 jaM teNa paMcadhaNusaya 142 73 bhAsAsamaseDoo 351 76 7 taha taNuvAvArAhiya 361 78 idiyamANe vi taya 343 74 seDhI paesapaMto 352 .6 9 jaha gAmAo gAmo 365 8 taNumANa ciya teNaM 344 74 12 bhAsAsamaseThio 353 76 9 kei egatariya 266 8 15 sIyAlIsasahassA (TokA)174 16 | aNuseDhigamaNAmao 354 76 12 | Aha suye ciyanisirai 367 79 26 // RoROPERAU
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra HAR sales ~: zrI 1 hirabhadrASTakatti 331, savAda-pApuktavRtti IMgapepara 3-0 bejhapepara 28 210 3-0 =x -12 5-0 2 samAma prakaraNa 3 haribhadrasUrimanthama graha jejja haribhadrASTaka prakaraNa [mUla] pa syAdaIhasya patra saTIka nyAyAlA saTIka huM 7 sahasratApavivaraNa 8 samuddhAtatava huM jaina nyAya muktAvalI TIka samu. bhegA ' "1 10 nava tatva vistarAya 11 daMDaka vistA jaina grantha prakAzaka sabhA prakAzita granthA :12 haidhAtumAlA 13 jainatava parIkSA 14 roAtrabhAnu 2-8 2-0 7=4 71 thI 34 bhASArahasya prakaraNa saTIka, rAtrizikA vyAkhyA, tattvavivekavivaraNa sametakUSadraSTAntavizada karaNa prakaraNa, nizAbhakate svapanA dUdhanavicAra 5 jJAnANlRva prakaraNa mUla 6 thI 46 zrI yaze vijayavAcaka granthasa'graha, pAtaMjalayeAgadazanavivaraNa, nayarahasya, saptabha'gInayanapradIpAdi 11 prathA 2-0 phula vivaraNa va`parIkSA TippaNuyukta 448 anekAntavyavasthA prakaraNa jaina tarka 4-0 ---49 thI para. upAdAdisiddhivivaraNa 119 sammati prAraNa saTIka vAdamALA ja grantha amA * prathama vibhAga 1-00 yAgayAdivasa-pAkArAdi- 53 jamatuva mImAMsA 1-4, 55 pAramaya vyAkhyAnamAlA beDha,56 vRddhinemi jaina stavanAdi sa'graha 0-8, 57-58 jJAnANuMva saTI*mAga parizuddhi-tilakSacusasuyaH saMskRta chAyA sahita 0-8 61 dhUrtAkhyAna saMskRta 0-12 prAptisthAna:-rojha izvaradAsa mUlaca'da kIbhaTTanI poLa-amadAvAda. 24-25 yogadiSTa rAkhanuTI 2125-15-350 gAthAnAM vigere stavanA, draSmaguparyAyarAsa, samyakatva cAgadRSTi, samamaeNvi sajhAya, stavana vicArAI sayatrazreNiyaMtrAdi vividha savrata 0-8 27 pArama" svAdhyAya saMgraha [muka] 0-6 anya sa'maha 14 38 pAramaya svAdhyAya huM granthA patrakAre Ta 1000 -t 1-4 3-0 1-2 -12 54 trimAyukata masUdUna jJAnabinduya (2) 5-0, 59-60 www.krintirth.tra - For Private And Personal Use Only 4-0 = - 5-0 Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shatkailassicasam-Gyanmanttir sthAdvAdamahAtmya paghAsamAjali WEREGARKAAREEne // syaadvaadklpltaantrgtsyaadvaadmaahaatmytpdykusumaanyjliH|| vyAlAced garuDaM prasapiMgaralajvAlA jayeyurjabAda, gRhIyuridAzca yadyatihaThAt kaNThena kaNThIravam / sUraM cet timiroskarAH sthagayituM vyApArayeyurbalaM baghnIyurcata durnayAH prasRmarAH syAdvAdavidyAM tadA // 1 // nayAH pareSAM pRthagekadezA, klezAya nevAItazAsanasya / saptArciSaH ki prasRtAH sphulikA, bhavanti tasyaiva parAbhavAya // 2 // . eka chekadhiyA na gamyat iha nyAyeSu bAhyeSu yo, dezaprekSiSu yaca kazcana rasaH syAdvAdavidyAzrayaH / yaH pronmIlitamAlatIparimalodvAra samujjammate, sa vairaM picumandakandanikaracodAdUna mohAvahaH // 3 // abhyAsa ekaH prasaradvivekaH syAdvAdatatvasya paricchidApyaH / kaSopalAd naiva paraH paraspa nivedayatyatra suvarNazuddhim // 4 // mAdhyasthyamAsthAya parIkSyamANAH kSaNaM pare lakSaNamasya kiJcit / jAnanti tAnantimadurnayotthA kuvAsanA drAka kuTilIkaroti / / 5 / / ato gurUNAM caraNArcanena kuvAsanAvinamapAsya zazvat / syAdvAdacintAmaNilabdhilubdhaH prAkSaH pravarteta yathopadezam // 6 // cArvAkIyamatAvakaiziSu phalaM naivAsti bauddhoktayaH, karkandhUpamitAstu kaNTakazatairatyantaduHkhapradAH / unmAdaM dadhate rasaiH punaramI vedAntatAla dramAH, gIrvANadruma eva(pa) tena sudhiyA jainAgamaH sevyatAm // 7 // na kAkaizvAvaki sugatatanayairnApi zAzakairvakainadvitajJairapi ca mahimA yasya viditH| marAlAH sevante tamiha samayaM jainayatayaH, saroja svAdvAdaprakaramakarandaM kRtadhiyaH / // 8 // kacid bhedacchedaH kvacidapi hatA'bhedaracanA kvacid nAtmakhyAtiH kacidapi kRpaasphaativirhaaH| kalakAnAM zaGkA na parasamaye kutra 1 tadaho! zritA yat syAdvAdaM sukRtapariNAmaH sa vipulaH / // 9 // // 7 // Far Private And Personal use only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra /www.khatirth.org // OM aha~ namaH // H anantalabdhinidhAnAya sakalavighnavicchide zrIgautamasvAmine namo namaH // sarvatantra svatantra - zAsanasamrAT - sUricakracakravarti- jagadguru-tapAgacchAdhipati prauDhaprabhAvazAli prabhUtatIrthoddhArakamaTTAraka- AcAryamahArAjAdhirAja zrImad vijayane misUrIzvarasadgurubhyo namo namaH // prauDhapratibhAvadAtasaMsmAritAtItapUrva zrutakevalibhagavad-nyAyavizArada - nyAyAcArya-kUrcAlasarasvatIpUrvagharanikaTakAlavartizrIharibhadravaripuGgavalaghuvAndhavaprabhRtyanekavizadAvarudAvalIvibhUSita mahAmahopAdhyAya-zrIyazovijayagaNisandRbdhaM svopajJavivaraNasamalaGkRtam // zrIjJAnArNavaprakaraNam // aindavIM tAM kalAM smRtvA, ghImAzyAyavizAradaH // jJAnArNavasudhAsnAna - pavitrAH kurute giraH // 1 // spaSTam // 1 // tatra pUrva jJAnAni nirUpayituM tadvibhAgamAha 1. jJAnaM paJcavidhaM proktaM, maMtiH zrutamathAvadhiH // manaHparyavasaMjJaM ca kevalaM ceti nAmataH // 2 // atra svAmyAdinirUpaNasAmyAt tadbhAva eva zeSajJAnotpattezcAdau matizrutayorupanyAsaH / yadAha bhASyakAraH- " jaM sAmikAlakAraNa-visayaparokkhacaNehiM tulAI / tanbhAve sesANi ya, teNAIe mahasuAI / / 85 / / ti " [ yatsvAmikAlakAraNa For Private And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir maGgalAcaraNam matizrutA vadhimanAparya vakevalamedena jJAnasya pakSavidhatvaM matti zrutayorAdA vupanyAse hetukadhanaM tatra bhASya sammatizra ||
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shindra sakviraNaM 8 zrIjJAnA prkrnnm|| viSayaparokSatvaistulyAni // tadbhAve zeSANi ca, tenAdau matizrute] / atra prAcyo heturekatropanyAse'ntyastvAdAvupanyAse iti dhyeyam / bhASyasasvAmyAdisAmyaM caivam / matizrutayoH svAmI tAvadeka eva / 'jatva mainANaM tattha suanANaM / ' iti vacanAt mamatyA kAlo'pyanayo nAjIvApekSayAnAdyanantaH, ekajIvApekSayA ca nairantaryeNa sAtirekaSaTpaSTisAgaropamapramANastulya eva / kAraNa matizrutayomapIndriyamanaHkSayopazamAdirUpaM dvayostulyam / sarvadravyaviSayatva-paranimitcatvAbhyAM viSaya-parokSatvayorapi tulyteti| tataH gApa yAsakAlenoktarUpeNa, viparyayeNAjJAnApattirUpeNa, svAmitvena svasvAminorabhedAzrayaNAdekasvAmikatvena, lAbhena ca yugapatrayANA hetvAdinimapi lAbhasambhavena sAdhAdavadheH // tata chaasthasvAmikatva-pudgalamAtraviSayakatva-kSAyopazamikatvAdisAdhAnmana: rUppa krameparyavajJAnasya // tata uttamayatisvAmitvasAmyAdavasAna eva lAbhAccAnte kevljnyaansyopnyaasH|| Aha ca-"maipubvaM jeNa surya, ||nn cAvadhiteNAIe maI, visiTTho vA // maibheo ceva suyaM, to maisamaNaMtaraM bhaNiyaM // 86 // kAla-vivajaya-sAmitta-lAbhasAhammao manaHparyavavahI ttto|| mANasamico chaumattha-visaya-bhAvAdisAmanA / / 87 // aMte kevalamuttama-jaisAmittAvasANalAbhAo / / etthaM ca kevalAnAmumaisuvAI, parokkhamiyaraM ca paJcakkhaM // 88 // " [matipUrva yena zrutaM tenAdau matiH // viziSTo vA matibheda eva zrutaM, tato matisamanantaraM bhaNitam // kAlaviparyayasvAmitvalAmasAdharmyato'vadhistataH // mAnasamita chabasthaviSayabhAvAdisAmAnyAt // varzitaM, mati da ante kevalamuttamayatisvAmitvAvasAnalAbhAt // atra ca matizrute parokSamitaraca pratyakSam // ] idazca pUrvAnupUrvyA nirUpaNaprayo tayoH paro kSatvamanyeSAM jakecchayA viSayopavarNanaM, anyathecchAvizeSaNa pazcAnupUrvyAdinApi nirUpaNasambhavAdana cAnyathA nirUpaNasyAsAmpradAyi prtyksstvshc| katvenAniSTasAdhanatvAnnAnyAdRzecchayA taditi dhyeyam // 2 // atha pratyakSatvaparAdhatvAbhyAM tadvilakSaNanyavasthAmAha // 1 // pa-yAse bIja For Private And Personal use only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Man anda Acharya ShaliKalassingarsandyanimantir satyatyakSa parokSaM ca, pratyakSaM svakSamAtrajam // yavindriyopalabdhista-tana, yat spaSTataiva sA // 3 // pratyakSaparokSatadjJAnaM dveSA,pratyakSaM parokSaM ceti,tatrAznute cyApnoti jJAnAtmanA sarvArthAn , aznAti svaHsamRddhayAdIn, pAlayati mukte IP bhedena jJAnaveti 'uNAdinipAtanAd' akSo jIvastaM prati sAkSAdagatamindriyanirapekSaM vartate yat tatpratyakSam / Aha ca-"jIvo akkho atyacyA vidhya, vyuvaNamAaNamuNanio jeNa // taM pai vaTTA nANaM, ja paJcakkhaM tayaM tivihaM // 89 // ti||"[jiivo'ksso'rthvyaapn-bhojngunnaanvito tatkhanusAyena // taM prati vartate jJAna, yatpratyakSaM tatrividham ] / itthaM cedaM vyutpatcinimitvameva / naizcayikaM pravRttinimicaM tadeva ca lakSaNam, | reNa pratyakSa'utpacAvindriyamanonirapekSatvam paryavasyati / tenAvacyAdeH kSayopazamabhAvAparakarmapudgalajanyatve'pi tasya na kSatirvastutasta- lakSaNam,gaukhetoritinyAyAtsvAbhimaguNajanyatvameva tasya / tena na vakSyamANaparokSalakSaNAticyAptiriti / evaM ca 'AtmamAtrajanyatvam' iti tamasammatAyA yathAzrutameva jyaayH| na ca sAMvyavahArikapratyakSe'nyAptistasyAlakSyatvAcatropacAreNaiva pratyakSatvavyavahArAd, na hi vAhIko govya- indriyopavahArAd gaurevAyarivandriyopalabdhiHpratyakSamityakSapAdamatAnuyAyinaHpracakSate tanna, indriyANAmacetanatvenopalabdhya- labdheH tattvaM bhAvAcadvigame'pi tadupalabdhArthasmaraNamAtmana eva jJAtRtvAt / / uktaJca-"kosiMci iMdiAI, akkhAI sadubaladdhi paccakkhaM timotAI khaMDitam jamaceaNAI, jANaMti Na ghaDo bva" // 91 // [keSAzcidindriyANi, akSANi tadupalabdhiH pratyakSam / tatra tAni yadacetanAni, jAna evAmIndrikanti na ghaTa iva] 'uvaladdhA tatthAyA, tasvigame tduvlddhsrnnaao|mehgvkkhovrmevi tduvlddhaannusriyaav||92shaati'[uplbdhaa tatrA janyajJAnatmA,tadvigame tduplndhsmrnnaat|| gehagavAkSoparame'pi,tadupalabdhAnusmateva] athendriyajanyajJAnameva pratyakSamiti tadapina samIcInam, tvasya ca // tasya parajanyatvenA'tathAtvAt, na cendriyajanyajJAnatvameva pratyakSatvaM avadhyAdau tu tadaupacArikamiti vAcyam, liGgAdhajanya For Private And Personal use only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sha n dra savivaraNa zrIvAnA indriyamanI janyajJAne parokSatvenumAnaM darzitaM, prakaraNam // // 2 // tvena tasya pratyakSatvAvazyakatvAtpratyakSaparIkSAtiriktajJAnasyAlIkatvAtAapi cendriyamanonimitraM jJAnaM parokSaM saMzayaviparyayAnadhyava- sAyasammavAdvinizcayasambhavAdvA sAmAsAnumAnavatsamyaganumAnavacceti hetostasya parokSatvasiddhau na pratyakSatvam // Aha ca"iMdiamaNoNimitra, parokkhamiha sNsyaadibhaavaao| takAraNaM parokkhaM, jaheha saabhaasmnnumaann||93|| ti"[indriyamanonimirca,parokSamiha saMzayAdibhAvAt / tatkAraNaM parokSaM, yatheha saamaasmnumaanm]| evaM ca saMzayAdiprativandhakatAvacchedakatayA siddhaM pratyakSatvamavaghyAdipyeva vyavasthitamiti bhAvaH / nanu tadvacAjJAnaM prati tadviruddhanizpatvenaiva prativandhakatA'siddhaviruddhAnakAntikaizvAnumitireva pratibaddhyate natvanumityanantaraM sandeha evAdhIyata iti cet,na, tathApi sAkSAtkRte'rthe sandehasAmagrayAevAnavatArAdityAzaya ityaahuH|| vastutaindriyajanyajJAnatvaMnapratyakSatvaM,tanmatejJAnamAtrasyamanorUpandriyajanyatvAt nacendriyatvenendriyajanyatvaM vivakSitaM indriyatvasya pratyakSaghaTitatvena tena rUpeNAhetutvAtpRthivItvAdinA sAGkaryeNa tasyAjAtitvAdIzvaranAne'vyAptezca,nApijJAnAkaraNakajJAnatvaM janyapratyakSasyA'dRSTadvArA'smadAdijJAnasyezvarajJAnasya vA janyatvenAvyAptivAraNAyAdRSTAdvArakatvAvazeSeNadAnasyA''vazyakatve'pi nididhyAsanadvArA mananajanye tatvajJAne'vyApteH,vijAtIyAdRSTadvArA mananasya taddhetutvApekSayA vijAtIyanididhyAsanadvAraiva taddhetutvaucityAt, nApi janyadhIjanyamAtravRttijAtizUnyajJAnatvaM janyadhImAtrasyAdRSTadvArA janyadhIjanyatvAt ,sAkSAtajanyatvAvivakSaNecasmRtAvativyApterahaTAdvArakatvavizeSaNe janyapadayAt, anumityAdarapyadRSTadvArA haviviSayakavyAptijJAnAdijanyatvAcca,adRSTavyApArAnirUpitajanyadhIjanyatAvanmAtravRttijAtimattvavivakSaNe'pi janyadhImAtrasya kAlikena janyadhIjanyatvAt sAmAnAdhikaraNyapratyAsacyA janyatvavivakSAvazyakatve janyapadavaiyarthyAt / kitAni lakSaNAnItaramedopayogIni na tu vyavahAropayogIni,ayomayopayogisAkSAtkAritvameva jJAnatvasva pratyakSalakSagatvedoSopavarzanaM,jJAnAkaraNakajJAnatvAdInAM pratyakSabda _NAnAM khaMDanam // // 2 // & For Private And Personal use only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ EDUCAMERABOUT tallakSaNamastu, taca sAkSAtkaromItipratItisiddho jAtivizeSo nirvikalpakezvarajJAnayozca dharmigrAhakamAnAsiddhaM taditi cet, nUna | sAkSAtkAspaSTataiva tat sAkSAtkaromi spaSTamavaimItipratItyorekAkAratvAtkevala kapardhanamyupagamAd jJAnAvaraNakSayopazamavizeSajanyatAvaccheda ritvasya katvena tatkSayajanyatAvacchedakatvena ca spaSTatAdvayasiddhiH / spaSTatAtvenAnugatIkRtA ca spaSTatA tallakSaNamiti // na ca pratyabhijJAyA spaSTatAsvamativyAptiH, tasyAH kevalendriyasaMskArAjanyatvena smRtivyAvRttaparokSadhIrUpatvAditi vAcyam , tasyA aspaSTatvAdidantollekhamAtre rUpasya pratya spaSTatAyA aniyAmakatvAt, uktaJca-" bhavati ca parokSasyApi sAkSAdivAdhyavasAye pratyakSasarvanAmnA parAmarza iti| " spaSTatvena kSalakSaNatvaM tatpratItistu sannihitaviSayatvAdikamavagAhate, yacindriyajanyatvena tasyAH pratyakSatvameva lAghavAdindriyajanyatvasyaiva pratyakSa pratyabhijJAyA tvaprayojakatvAt, na ca saMskArajanyatvena smRtitvApattiH, viziSTAnubhavaM pratyavyavahitavizeSaNajJAnasya hetutvena pratyabhijJAyAH pUrva aspaSTatvAniyamatastatcAsmRtikalpanena tasyAH saMskArAjanyatvAditi, tadasata, tatra nAnAsmRtikalpanApekSayA vizeSaNajJAnajanyatAvacchedakapratyakSatvAbhAvasyaiva kalpayitumucitatvAt pratyabhijAnAmItyanugatapratItisAkSikajAtivizeSasya ca cAkSuSatva-vAcatvAdinA sAG tparokSatvaM, karyabhiyA pratyakSavyAvRttatvAca, asmAkaM tu tattAMze upanaya itarAMze ca sannikarSoM heturiti pratyabhijJAyAM na kAraNAntarakalpanAgau - tatra pratyakSakham, bhavatAM tu pratyabhijJAtvAvacchedena kAraNAntarakalpanAgauravam tacAsaMskArasyaiva tattopanAyakatvAca noktanAnAsmRtikalpanAgau tatvAmyupagamaH rakhamapi, indriyanirapekSasaMskArajanyatvasyaiva smRtitvaprayojakatvAt, prayojakakalpanAyAH kAraNavizeSakalpanAnupajIvyatvena parasya tadgauravasyAdoSatvAditi cet, na, smRtipratyabhijJayorviSayatAvalakSaNyasya kAraNavailakSaNyAdhInatvena tatra vilakSaNahetukalpanAva-| zyakatvAt, ata evA'sanikRSTe'pi viSaye sa eva vahiranumIyate sa evArthaH kathyata ityAdi pratyabhijJAnam, evaM cendriyArtha kA For Private And Personal use only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNa zrIjJAnA prkrnnm|| // 3 // UKECAP sabhikarSo'pi tatra saMskArobodhakasadRzadarzanAdihetutayopakSIyate, tadidamabhipretyoktaM " anubhUtatayA parokSamapyekaM sAkSAdi spaSTatAlavAghyavasyataH pazyatacAparaM prtybhijnyaiveymiti"| anyathA pratyakSatvaparokSatvayoH sAkaryaprasaGgAjjAteravyApyavRttitve spaSTatAyAkSaNasya bhraviSayatAvizeSarUpatve vA kiJcidaze parokSatvaM kizcidaze ca tasyAH pratyakSatvam, sAkSAdivetyasya sAkSAtkArasAmagrIsampattA- | me'tivyAvivetyarthaH, anumAnAdeH sarvathA parokSatvaM cAsanikRSTAMza eva, evaM ca pratyabhijJAtvamapi tadeveti viSayatAvizeSa eva mitho'ntarbhA- pteravanavAnantarbhAvau ca vivakSAdhInAvityapi vadanti / nanu tathApi saMzayAdInAM lakSyatve saMzayAnadhyavasAyayoraspaSTayoravyAptiH, he'vyAalakSyatve ca spaSTe bhrame'tivyAptiriti cet, na, pratiniyatavarNasaMsthAnAdyAkArAbhivyaGgathAyAH spaSTatAyAstatrAbhAvAttatra ptezca pari. spaSTatApratItebhramatvAta, na ca bhrAntabhrAntijJasAkaryam, bhrAntijJAnasya tat spaSTatazi bhramatve'pi viSayAMze'tathAtvAta | na ca sAMvyavahArikAvagrahe'vyAptistatra pratiniyatamanuSyatvAdyAkArAbhivyaGgayaspaSTatAyA nirapAyatvAt / nanvevaM sAMvyavahArikatvaM yadi vyavahAranayAbhimatatvaM tadA'tiprasaGgo'vadhyAdAvapi spaSTatvena tadvyavahArAt, athApAramArthikatvaM tadapi tathA tvasya praznakAsnyainAspaSTatvarUpasya tasya vikalapratyakSe'bhAvAt kSAyopazamikatvarUpasyApi tasya tathAtvAt parajanyatvasyApi tathAtvAd / vastu tathAtvAd / vastu- pratividhAto'vadhyAderguNajanyatve ca matizrutayorapi labdhIndriyaguNajanyatvAtpAramArthikaguNajanyatvAbhAvasyobhayatra tulyatvAt / athendriyavyavahitAtmajanyatvaM taditi cet, na, kuDayAderghaTasyevendriyasyAtmano'vyavadhAyakatvAditi cet, na, indriyajanyasya sAMvyavahArikatve nAmyA nAvadhimanaHparyAyayostu vikalapratyakSatvena paribhASaNAt, kathamitthamiti cet, na, svatantraparibhASAyA aparyanuyojyatvAdAbho nirNayaH // gakaraNe parAnapekSatvaM vA'pAramArthikatvavivakSAyAM tanvamiti dig // 3 / / parokSalakSaNamAha
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shin Matarr Jain Arahan Kendra AAKKAKKARE parokSaM ca parApekSa-manumAnAdi sarvathA // yena saMvyahAreNA-dhyakSamaindriyakaM smRtam (jguH)||4|| | parokSasva - parApekSa parokSa, tavaM cAtmAtiriktajanyatvaM utpacAvindriyAdyapekSatvaM vA'spaSTatvaM taditi tu vyAvahArikAH, taccoktaspa- ma, ekAtRtvAbhAvo viSayatAvizeSo vetyanyadetat, niyatavAdyAkAraNApratibhAnamiti tu prAcA,tatraikAntataH parokSamanumAnAdikam indriya- tena parokSajanyajJAnasya sAMvyavahArikapratyakSatvenAtathAtvAt, evaJcaikAntataH pratyakSamapyavadhyAdikameveti sthitam / Aha ca-"egateNa parokkhaM tvamanumAnAliMgia-mohAica paJcakkhaM / iMdiamaNobhavaM ,taM saMvavahArapaJcakkhaM // 95 // ti" [ekAntena parokSaM laiGgika, avadhyAdikaM ca avaghyApratyakSaM / indriyamanobhavaM ytttsNvyvhaarprtykssm]| nanvasmadAdisAkSAtkArasya kuto naikAntataH pratyakSatvaM vivakSAmAtrasya vastusvabhA-2 derekAntena vasyAkartumanyathAkartuM vA'zakyatvAditi cet, na, atra pratyakSaparokSapadayostadvyavahAraviSayaparatvAt, na ca nizcayasya na vyavahAropa pratyakSatvaM yogitvamiti vAcyam,zabdAbhilAparUpavyavahAre tasyApyupayogitvAt yattu vyavahAranizcayAbhyAmevAsya spaSTAspaSTatvaM bhedAbhedavaditi, tadasat, satoreva bhedAbhedayostAbhyAmavagAhanAttayorasatkaraNAkSamatvAt, anyathA vikalpavyavahAreNa zazazRGgamapi siddhayet, siddhathe syApondrideveti cet, na, khaNDazaH prasiddhereva tatra tatra siddhayarthatvAt, anyathA "asato Natthi Niseho" ityAdi bhASyavirodhaprasaGgAditi vaya yamanojanyamutpazyAmaH // yadi vyavahAreNa na spaSTatAsiddhirapi tu saMzayAdhanavatAraniyAmakatvena tadApyasyaikAntaparokSatvamuktarItiM vinA na nivA mAnasya savvarayituM zakyam, etena 'vastusvabhAvo nizcayAdhIno vyavahArastu vyavahArAdhIna ityuktAvapi na kSatiH // nanvandriyakajJAnasya parokSatvapratipAdanamutsUtraM, sUtre tasya pratyakSatvenaiva pratipAdanAd / yadArSam-" paJcakkhaM duvihaM paNNattam / taM jahA-indiyapacakkhaM joindiyapacakkhaM ceti," tantra, "parokkhaM duvihaM paNNatvam / taM jahA-AmiNibohianANaparokkhaM suanANaparokkhaM ceti|| prtykssty| parokSa vahAreNa 4 For Private And Personal use only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam / / // 4 // www.ketatirth.org [ pratyakSaM dvividhaM prajJataM / tadyathA-indriyapratyakSaM ca noindriyapratyakSaM ca // ] [ parokSaM dvividhaM prajJaptaM / tadyathA-AbhinibodhikajJAnaparokSaM zrutajJAnaparokSaM ceti / / ] pradezAntare tasya parokSatvenApi pratipAdanAt, na cAbhinibodhakatvasya sAmAnAdhikaraNyena parokSatvapratipAdanAca sUtravirodhaH, aindriyakasya tasya pratyakSatve'pi laiGgikasya tasya parokSatvAt / evaM hi 'iMdiapacakkha'ityatra pratyakSapade na lakSaNA'kSapratigatatvasya vyutpattinimittatve'pi spaSTatAyA eva pratyakSapadapravRttinimittatvAt, ata evAkSapadasyendriyArthakatve'pi na kSatiH, pratipUrvAdakSizabdAccavyayIbhAvApazyaiva na tAdRzaM rUpaM 'arza Aderaco'sArvatrikatvAt' ityAhuH / jJAnasya svasaMviditatvena pratyakSe'pi pratyakSavRttestadapISTamityanye, viSayatAyA vRtyaniyAmakatvAdidama yuktamityapare, tAdRzAdapi pratyakSazabdAt pratyayAntaramicchantyeke, na ca lakSaNabAdhAllakSaNAssvazyakI, lakSaNAsiddhau lakSaNabAghastatsiddhau ca setyanyonyAzrayAditi cet, na, vyavahAreNa tathAbodhasambhave'pi vyutpattinimittameva pravRttinimittaM vyavasthApayatA nizyena tathAbodhA'sambhavAduktavyavasthayaiva sUtropapatteH, tadidamabhipretyoktaM 'tathA ca sati matizrutayoH parokSatve tasyApi pAramArthikaM parokSatvameveti' sAmAnAdhikaraNyena bAdhAnavatArAcca na sAmAdhikaraNyena bodhakalpanApIti pratibhAti / yattu noindriyapratyakSAmityatra noindriyapadasya manorthakatvAttannimittakaM jJAnaM pratyakSameveti, tadanAgamikaM tatra noindriyapadasyendriyAbhAvArthakatvAdanyathA'paryA - zAvasthAyAmapi bhAvino'vadhijJAnasyAmanaskapratyakSasya cAsagrahaprasaGgAditi // 4 // nanvevaM kRtA saprasaGgaM vibhAgavyavasthA, na ceyamupapattimatI matizrutayoH svAmyAdisAdharmyapratipAdanena tadabhedazaGkAyA evodayAt na ca medagarbhasAdharmyajJAnAzca tadudaya iti vAcyam, asAdhAraNa dharmajJAnena tadudayAdityata Aha For Private And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir indriyaja jJAnasya pa rokSatvaka thanamutsUtramiti praznapratividhA nam, tatrA nyadapi zaGkAsamAdhAnAmyAM carcitam //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.khatirth.org bhanne svAmyAdisAdharmyA - yadyapi matizrute // lakSaNAdikRto bheda-stathApi sphuTametayoH // 5 // * sAdharmyaM khalvabhedo vaidharmya ca bhedaH, na cAnayorasamAvezaH, prameyatvAdinA sarveSAM sAdharmye'pi mitho bhedadarzanAt, evaM ca matizrutayoH svAmyAdisAmye'pi lakSaNabhedAdaviruddho bhedaH / uktazca - "sAmicAivisesA - bhAvAo mahasuegayA NAma / / lakkhaNabheAikayaM NANattaM tayavisesevi // 96 // " [ svAmitvAdivizeSAbhAvAdmatizrutaikatA nAma / lakSaNabhedAdikRtaM nAnAtvaM tadavizeSe'pi ] atha bhede lakSaNAdikRtatvaM tajjJAnajJApyatvaM sAdhyasAdhanayorabhede na sambhavatIti cet, na, zrutalakSaNena zrute mativaidharmyarUpasya tasya matyavRttidharmatvena sAdhyatve tadavizeSAcchrate zrutatvagrahe'pi matyaSvA tatvena tadagrahesidva sAdhanAnatra kA zAditi // 5 // atha lakSaNAdayazra lakSaNa - hetu - phala - bhAva-bhedendriyavibhAga - valakA - SkSara-muketarANi, tatra 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAtprathamaM lakSaNabhedamevAha zrutaM zrutAnusAri syAnmatiranyatparokSajam // zrutaM zabdAtmakaM gauNaM, vyutpattyarthAttu (the tu) lakSaNe // 6 // zrutAnusAri jJAnaM zrutaM, tadananusAritve satIndriyamanojanyaM ca jJAnaM matiH / evaM ca - " indiyamaNonimittaM, jaM vibhANaM suANusAreNaM / / NiyayatthuttisamatthaM, taM bhAvasuaM maI sesaM // 100 // " [ indriyamanonimittaM yadvijJAnaM zrutAnusAraNa | nijakArthoktisamarthaM tadbhAvazrutaM matiH zeSam // ] ityatra indriyamanonimittamiti vizeSaNaM zeSamityatra yojyaM zrutAnusArivasyaiva zrutalakSaNatve nijakArthektisamarthatvavattasya svarUpavizeSaNatvenA'vyAvarttakatvAt zrutAnanusAritvasyAvadhyAdAva|tiprasaktatvena tadvAraNAya matilakSaNe tu tadupayuktamiti, atha kiM tat zrutAnusAritvaM na tAvacchanda janyatvaM zabdAvagrahAdInAmapi tathAtvAt, nApi taddhIjanyatvaM tadanuvyavasAye'tivyApteH, nA'pi padajanyapadArthopasthitijanyatvaM zAbdAtirikta zrutajJAnA'vyApteH, For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kalasagarsun Gyanmandir mAdhyasaMvAdena | matizrutayoH svAmyAdi sAdharmyAda bhede'pilakSaNAdikato bheda:, matizrutabolakSaNabhedanirUpaNaM, zratAnusArive praznazva ||
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNa zrIjJAnA RSE va prkrnnm|| 2SARKAR nA'pi padadhIjanyatvAvyabhicArijAtimaJca, zAmdopamityatiriktAvyApte, zrutanizritamatijJAne'tivyAptezya / syAdetat, zruta- I tvajAtiH sAkSAtparamparayA vA padadhIjanyatvaM na vyabhicarati, abhilApaplAvitAnAM ghaTatvAdInAmapi pacarAgatvAderivopadezasahakRtendriyavedyatvAt, anyathA kadAcidapyanAkalitaghaTapadasasketAnAM ghaTatvAdigrahaprasaGgAt, atha padmarAgatvAdikamapyupadezAsahakRtendriyavedyameva 'kAntivizeSavAnmaNiH pArAga' ityupadezastu parAgapadavAcyatvopamitAvupayujyata iti cet, na, evaM satyanAkalitopadezAnAM padmarAgamahaM vedhItyanuvyavasAyaprasaGgAtpazcarAgapadAbhilApaprasaGgAca, matijJAnaM tu na tatheti / na tvaativyaaptiH| na ca tathApi padadhIjanyatvAvyabhicArizrutanizritatvajAtimati matijJAne'tivyAptistasya saketagrahazAbdabodhaprasUtasaMskArajanyatvaniyamAtsaMskArAdvArakajanyatvavivakSaNe zabdAnubhUtasmaraNAvyAptariti vAcyam , jAtipadasya jJAnatvasAkSAvyApyajAtiparatve doSAbhAvAt , zrutanizritasyApi saMskAradvArA zrutAjanyatvAca, anyathA tasya smRtitvApatteH, atha "puci saaparikammia-maissa jaM saMparya suaaii| taM suanissioM " ityAgamena vyavahArakAle zrutAnanusAritve sati zrutAbhyA- sapATavaprasatatvasya nizrArthatve matedRDhatarasaMskAradvArA zrutajanyatvaM tasya nirvAdhamiti cet, na, tatrA'bhyAsapATavapadasya kSayopazamapATavArthakatvAt, anyathA saMskArasyAnubhUtamAtropanAyakatayA zrutanizrite zrutAnanubhUtAnAM nAnAdharmANAmabhAnaprasaGgAd , evaM sUtre'pi parikarmitapadaM paTukRtaparaM, matipadaM matilabdhiparamiti na ko'pi doSaH, anyathA tatra zrutAtItatvasyAnuktisahatvAtkAlavyavadhAnasya vivicya dugrahatvAta, maivaM, padadhIprayojakavivakSArUpazrutavAnasya padanAnAjanyatvena zrutatvasya padadhIjanyatvavyamicAritvAtparAgatvAdigraha iba ghaTatvAdigrahe'pyupadezAnapekSaNAca, nApi sAmilApatvaM, taddhi sAkAratvaM vA zabdaviSayatvaM vAmilApa I zabdaka bhyatvazabda dhIjamyatva| padajanyapadA yo'pasthitijanyatvapadaghIjanya tvAvyabhicArijAtima| tvAnAM zrutA nusAritvarUpatAyAH khaNDanam / For Private And Personal use only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ / CREARRIERSON yogyatvaM vA, tritayasya tasya sAkAratvAcchabdaviSayatvAdabhilApayogyatvAdidamavaghyAdAvativyApta bhASAvargaNAdimato'bhilApyajJAnasyaivAmilApyaprayojakatvAca, atha zabdoparAgeNArthAvagAhitvaM tat, taduparAgazca saMjJAsmRtijanyatAvacchedako viSayatAvizeSaH saca nAvacyAdau tasya smRtyajanyatvAd, asti ca zrutajJAne sarvatra saH pUrva zabdArthayoH saGketagrahAdarthadarzanodabuddhasaMskAreNa pratisambandhizabdasmaraNottarameva tadabhyugamAt, ata eva ghaTamanubhavAmIti zabdoparAgeNaiva tadanuvyavasAya iti cet, na, IhAdirUpamatijJAnAtivyAH , saMjJAsmaraNAjanyazAbdabodhAdAvavyApteravagrahocaraM saMjJAsmaraNAvilamvenaivehAdidarzanAca, etena 'zabdAnuparAgeNArthAvagrAhyavRttijJAnatvasAkSAdvyApyajAtimattvaM tat'ityapi nirastamiti cet, atrocyate, padadhIviSayakadhIjanyatvAvyabhicArijAtimatvaM tat, vivakSArUpazrutasyApi padeSTasAdhanatAdhIrUpapadaviSayakadhIjanyatvAdupadezanirapekSendriyajanyajJAnasya ca matijJAnarUpatvenAlakSyatvAt yadvA vyaktazrutasyaiva lakSyatvenA'vyaktazrutAvyAptyabhAvAt, athavA zabdAnuparAgeNArthAvagrAhyavRtijJAnatvasAkSAdvyApyajAtimattvaM tad, asti hi sarvatra zrute'rthadarzanobuddhasaMskAraprasUtazabdoparAgazAlitvam, na tu matijJAnAdau, avagrahAdirUpe tatra tadabhAvAt, na ca saMskArajanyatvena smRtitvApattiH, pratyabhijJAyA iva saMskArajanyasyApi zrutavi- zeSasyAtathAtvasambhavAt, na ca saMskAreNehAdyutpattikAle smRtyutpattyApattiH smRtisAmagrathapekSayA'nubhavasAmagrathA balavattvAda, athavA zrutajJAnAvaraNakarmakSayopazamaprayojya eva sarvatra zrute zabdoparAgaH, ata evaikendriyANAM tAdRzasaMskAravirahe'pi na kSatiriti / arthAvabhAsini zrute samAnasaMvisaMvedyatayaiva padoparAga ityapare, pratyakSe vidyamAnatvamiva zrutajJAne padavAcyatvaM saMsargatayaiva bhAsate sa eva zabdoparAga ityanye, yattu zabdAnanuviddhaM jJAnameva nAsti / taduktaM-" na so'sti pratyayo loke, sAkAratvazabdaviSaya. svAbhilAyogyatvazadoparAgeNAvigAhitvaitadanyatamarUpasya sAbhilApatvasya ca tAnusAritva| rUpatAyA, khaNDana tatpatividhAnaM ca / BI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 6 // www.khatirth.org yaH zabdAnugamAdRte // anuviddhamiva jJAnaM, sarvaM zabdena gamyate // 1 // " iti vaiyAkaraNamataM tadasat, kevalArthadarzanaM vinA saMskArodbodhAbhAvena zabdAnirbhAsAdartha bhAsakasAmagrathaiva zabdAvabhAsAmyupagame cAvyutpannAnAmapi tadavabhAsaprasaGgAt, vyutpannAnAM vivicya padoparAgeNArthapratyayo'vyutpannAnAM tu sAmAnyata iti cet, arthavizeSe bhAsamAne zabdavizeSanirmAsasyaiva pratyakSasiddhatvAditi dig| nanu yadyete matizrutalakSaNe tadA, 'abhiNibujhaiti AbhiNibohiaM, suNei ti suaM'ti sUtrokte lakSaNe kathaM samagaMsAtAmiti cet, atrAsAdhAraNadharmarUpalakSaNoktestatra ca vyutpattinimittarUpatadukteH, tathApi zrUyata iti zrutamiti karmavyutpattyA zabda eva zrutaM syAt, na cAyamAtmabhAva iti cet, vaktRmukhanirgatasya tasya zrotRzrutajJAnakAraNatvena vaktRzrutopayogasya ca vyAkhyAnAdau zabdakAraNatvenopacArAdeva tasya zrutatvAbhidhAnAt paramArthatastu zruNotItei zrutamiti kartRvyutpacyA jIvAnanyazrutopayogasyaiva zrutapadapravRttinimittAkrAntatvAt // Aha ca - "jamabhiNibujjhai tamabhiNiboho jaM suNai taM sukhaM bhaNiaM || sa sui jai tao nANaM to nA''yabhAvo taM / / 98 / / [ yadabhinibudhyate tadabhinibodho yat zRNoti tat zrutaM bhaNitaM // zabdaM zRNoti yadi sako jJAnaM tato nAtmabhAvastat ] suakAraNaM jao so suaM ca takAraNaM ti to tammi // kIra suovaAro, suaM tu paramatthao jIvo / / 99 / / " [ zrutakAraNaM yataH sa zrutaM ca tatkAraNamiti tatastasmin // kriyate zrutopacAraH zrutaM tu paramArthato jIvaH]tti / atrApi vyutpattyarthamupajIvya jAtigarbhalakSaNe na doSaH // 6 // yathAzrutaM lakSaNamavyAptiprasaGgaparihArAbhyAM samarthayati // kathamekendriyANAM tad, nUnaM suptayateriva // bhASAoMtrAdyabhAve'pi, kSayopazamasambhavam // 7 // For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir zabdAnanuviddhaM jJAna meva nAstIti vaiyAkaraNa matasya khaNDa nam, prakRta matizrutakSaNavilakSa sUtro lakSaNasaGgatatvApavarNanaM ca // // 6 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sha n dra 85656 padyayekendriyANAmavyaktaM zrutaM noktalakSaNAkrAntaM tathApi suptayatizrutasyoktajAtigarbhalakSaNAkrAntatvAd vyaktazrutasyaiva lakSaNabhedAlakSyatvAdvA na dossH|| na cAvyaktazrute mAnAbhAvaH 1, khApAdyavasthottaramapi vyaktIbhavadbhAva zrutaM dRSTvA payasi sarpiSa iva / nmatizrutaprAgapyavyaktazrutasyAnumAnAt, iti smprdaayH|| nanu bhAvazrutavyaktIbhAvasya na tajjAtIyazaktyanumApakatvaM paryAyavyaktedravya- yorbhedaprasage rUpazaktareva vyApyatvAt,tAvataiva sadasatkAryavAdanirvAhAt,anyathA'smadAdInAmapi kevalajJAnavyaktijAtIyatacchakiprasaGgAt, iti zrutoktalakSaceta, na, mAvazrutena tadA svakAraNakSayopazamAnumAne tena tatkAryAvyaktazrutAnumAnamityAzayAd, vastutaH suSuptAdhavasthAyAmApa NasyAvyAzvAsaprazvAsAdisantAno'vyaktacaitanyaprayukta eveti tena tadanumAnam, ata eva suptamUJchitAdInAM jalasekAdipratikAreNA- |ptyAdiparivyaktacaitanyamevAbhivyajyata iti anubhavaH, suSuptotthitasya 'sukhamahamasvApsaM na kiJcidevediSam' ityanubhavastu nakizcitpado- hAreNa niSTaparAgeNA'vyaktajJAnamevAvagAhate / syAdetat, indriyavRttinirodhena suSuptau jJAnamanupapanna, na ca tadaivAghrANopanItakusumagandhAdi- ina,ekendrimAnApattiA, janyajJAnatvAvacchinnaM prati tvaGmanoyogasya vijAtIyAtmamanoyogasya vA hetutvena tadAnIM tadabhAve janyajJAnamAtra- 15yeSvapi zrutasyaivAnupapatteriti, maivaM, dravyendriyoparodhe'pi tadAnIM bhAvendriyajJAnasambhavAddarzanAvaraNakarmaprakRtivizeSarUpAyA: suSuptervyaktacakSurda siddhizca / / rzanAdarevopaghAtitvAt ata eva 'bhASAzrotralabdhiviraheNa suptayaterivaikendriyANAM bhAvazrutaM na bhavati' ityapi parAstaM,dravyendriyoparodheDapi bhAvendriyajJAnavad bhASAzrotralabdhidravyazrutAdivaikalye'pi teSAM bhAvazrutasambhavAd, vRddhisaGkocanAdinidhAnamUlanidhAnakAminIsparzajanitAtizayaliGgakAhArabhayaparigrahamaithunasajJAnAM teSu saakssaaduplmbhaac||aah ca bhASyakAra:-"jai sualakkhaNameyaM, to na tamegidiANa saMbhavada // dabbasuAbhAvammi vi, bhAvasuaM suttajaiNo vva ||101||"[ydi zrutalakSaNametattato na tadekendriyANAM BREAKING For Private And Personal use only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ BHI vyaktamA savivaraNaM zrIjJAnA vaprakaraNam // Raisi sambhavati // dravyazrutAbhAve'pi, bhAvazrutaM suptayateriva ] " bhAvasuaM bhAsAso-aladdhiko jujae Na iyarassa // bhAsAbhimuhassaTa ekendriyeSvajayaM, soUNa yajaM havejjAhi // 102 / / " [bhAvazrutaM bhASAzrotra-labdheryujyate netarasya // bhASAbhimukhasya yat, zrutvA ca yad vyaktamatibhavet ] "jaha suhumaM bhAviMdia-nANaM davvidiAvarohe vi / / taha dazvasuAbhAve, bhAvasujhaM patthivAINaM // 103 // " zrutasamarthanaM, [ yathA sUkSma bhAvendriyajJAnaM dravyendriyAvarodhe'pi // tathA dravyazrutAbhAve, bhAvabhutaM pRthivyAdardAnAm ] tti // paramamuni teSu ca mativacanaprAmANyAcadamitthamavagantavyam / yatvarthagrahaNazaktirUpasya labdhIndriyasyArthagrahaNe vyApArarUpeNopayogendriyeNa 50 zrutapadava-" vyavadhAnAdahetutvam, Akare vyavasthApitaM ca suSuptI jJAnAnutpattinirvAhAyArthagrahaNacyApArarUpatvamupayogasya, tatpramANa- dhyAtisaMbhAta nirUpaNaprastAvAd vyaktajJAnamAzrityAvaseyam, anyathA sAmagrIsacce upayogAbhAvo'pi tadAnIM kuta ityatra kimabhidhAnIya sAzaMkAnirAsyAd vinA kSayopazamavRttyalAbha, tadabhAve tu kSayopazamavizeSasyaivopayogahetutayA 'taddhetoH' iti nyAyenAntatastadvArArthagrahaNahetu sazca / / tvakalpanaucityAt // svata eva kevalino vihAya zeSasaMsAriNAM tAratamyena dravyendriyeSvasatsvapi labdhIndriyapaJcakAvaraNakSayopazamaniSpanA matirastyeveti paramamunivacanam // 7 // nanvevamekendriyANAmavyaktamatiyute iva vinigamanAvirahAdavyaktAvasyAdiprasaGga ityAzaGkAyAmAhana cAvadhyAdikaM tat syA-dAgamAnupadezataH // tatkAraNaguNAbhAvA-vakSajanyatayA tathA // 8 // na khalvekendriyANAmavyaktaM jJAnamavadhyAdikaM bhavitumarhati, kevalajJAnasya tAvat kSAyikatvAd , avadhimanaHparyAyayozca kSayopazamasya tatkAryAdarzanena teSvanupadezAt, uktazca-"evaM savapasaMgo, na tadAvaraNANamakkhaovasamA // maisuanANAvaraNa %E4 // 7 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.khatirth.org bakhaovasamao maisuAI // 104 // " [ evaM sarvaprasaGgaH na - tadAvaraNAnAmakSayopazamAt / / matizrutajJAnAvaraNa-kSayopazamato matizrute ] ci // api cAvadhyAdau guNasya hetutvAt, sadvirahAdeva naikendriyeSu tadutpattisambhavaH, vyaktAvadhitvAderguNajanyatAvacchedakatvakalpane cAtigauravAt na ca vyaktamatyAdikalpane'pi vyaktamatyAdAvindriyAdihetutvakalpane samAnaM gauravamiti vAcyam, matilabdhyAdAvanugatapratyAsattiviraheNa, indriyatvAdinA'hetutve viziSyataddhetutvAvazyakatvAt, atra cAnugatasya guNas hetutvena tadasAmyAt, syAdetad, avadhijJAnasya bhavapratyayakatva - guNapratyayakatvAbhyAM dvaividhyAt, vijAtIyAvadhijJAna eva guNasya hetutvAt, tadvijAtIyamavyaktaM tadekendriyANAM bhaviSyati, yuktaM caitat, matizrutayeordvayoravyaktatvakalpanApekSayaikasyaivAvadhestatvakalpanaucityAt, maivam, bhavapratyayike'pi tatra guNasya hetutvAttatra bhavanimittatAmAtreNaiva tatpratyayakatvavyavahArAd, bhavasya hetutve'pi devabhavAderviziSyaiva hetutvAt, pratyekamAdAyoktagauravasyAvizeSAcca, kizvAvadhyAderAtmamAtra janyatvaM vyavasthitam, na cai kendriyANAM jJAnotpatcAvAtmamAtrAdhikAra iti na teSAmavadhyAdikamityAdyUhanIyam // 8 // ukto lakSaNabhedAnmatizrutayorbhedaH, atha hetuphalabhAvAttadbhedamupadarzayati- zrutasya matipUrvatvaM zrutamityanayorbhidA / yaugapadyaM tu talabdhyo-riSTamevopayogayoH // 9 // 'maipuvvagaM sutam' ityAgamena hi zrutasya matihetukatvaM pratipAdyate, pUrvapadasya hetutvArthakatvAt, 'samyagjJAnapUrvikA puruSArthasiddhiH' ityAdI tathAdarzanAt pRdhAtvarthasya kAraNa evAnvayAt, tathAhi kAraNenaiva satA'nuprekSAdikAlInohAparaparyAyeNa matijJAnena zrutajJAnaM pUryate vRddhi nIyata iti yAvat evaJca dRDhasmRtirUpazrutajJAne Uhasya hetutvaM paryavasyati tathAbhUtamatyaiva For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kailassagarsun Gyanmandir ekendriyeSva vadhyAdizA nAbhAvasama naM, hetupha labhAvAnma pratizrutayorbhedopadarzanopakramazra //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ SimMatiavt JaimArashana.kindra savivaraNaM zrIjJAnA rnnvprkrnnm|| // 8 // hetuphalamAvAnmatizrutayorbhedopadarzanaM tatra pRdhAtvartha cAnyatastatprApyate, gRhyate paropadezazravaNAdirUpamatareva tadAhitasaMskAradvArA zrutahetutvAd, evaM ca zrutamAtra eva dravyazrutagrahaNasya hetutvaM labhyate, tathAbhUtayaiva ca tayAJjyasmai tad dIyate vyAkhyAyate, evaJca vyAkhyAnukUlazrutasaGkalpe tadiSTasAdhanatAmatehetutvaM vyajyate tathAbhUtayaiva ca matyA parAvarttanacintanadvArA gRhItaM zrutaM sthirIkriyate, itthaM cAvismRtyanukUladhAraNAvyApArarUpAyA materuttarakAlikaparisphUrtirUpazrutahetutvaM vyavasthApyate, yadyapi 'pRpAlanapUraNayoH' itipAThAtprAptyAdernetaddhAtvarthatvam , tathApi prAptidAnayoH pUraNavizeSatvAdna kizcidanupapannam, evaJca matizrute kAryakAraNabhAvAdeva parasparaM bhidyate // abhede savyetaragoviSANayorikha kAryakAraNabhAvAbhAvAt , Aha ca-" maipuvaM suamurta, Na maI suyapubbiA visesoyaM // puci pAlaNapUraNa-bhAvAo je maI tassa / / 105 // " [matipUrva zrutamukta, na matiH zrutapUrvikA vizeSo'yam // pUrva pAlanapUraNabhAvAt yanmatistasya ] "pUrijjaha pAvijjai, dijjai vA jaM maIi nA'mahaNA // pAlijjai a maIe, gahiyaM iharA paNassajjA // 106 // " [pUryate prApyate dIyate vA yanmatyA nA'matyA // pAlyate ca matyA gRhItaM, itarathA praNazyet // ] yadyapi prAgabhAvAvacchinakAlasambandha evaM pUrvapadArtho natu kAraNatvaM gauravAta, akAraNe'pi pUrvapadavyavahArAca, tathApyanvayavyatirekAbhyAM mateH / zrutahetutvAvadhAraNAdatra pUrvapadasya kAraNa lakSaNA, na cAtra bIjAbhAvastAtparyAnyathAnupaparevaitadvAjatvAt, tathAtAtparya vinatadabhidhAnasya niSprayojanatvAt, nanu jJAnAjJAnarUpayormatizrutayoH pRthak samakAlameva lAbhopadezAt kathaM tayorhetuhetumadbhAvaH, anyathApratipattau tu matijJAnalAbhakAle zrutajJAnAlAbhAva, zrutAjJAnAnahAniprasaGmAdanyajJAnasyAjJAnAnivartakatvAditi cet, landhirUpamatizrutayolAbhasyaiva yogapadyokteH, upayogayostu tathAsvAbhAcyAtkramopacekhe vyavasthitatvAt, Aha ca-"nANANa prapaJcanaM tatra |bhASyasaMvAdaH pUrvapadasya | kAraNatvela kSaNAyAM vIjapradarzana IN // 8 // For Private And Personal use only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Arathana Kendra HPUROCRACHAR paNANANi ya, samakAlAI jao maisuAI // to na sanaM maDavvaM, mainANe vA suannaann||107|| iha laddhimaisuAI, samakAlAI, matizratalanatUbaogo siM / / maipuvaM sumiha puNa, suovago maippabhavo // 108 // ti // [jJAne ajJAne ca samakAle yato matizrute / yoH samatato na zrutaM matipUrva matijJAne vA zrutA'jJAnam // iha labdhimatizrute samakAle, natUpayogo'nayoH / matipUrva zrutamiha punaH, zruto- kAlatvena tapayogo matiprabhavaH] // 9 // atha zrutasya matipUrvatvamiva materapi zravaNajanyAyAH zrutapUrvatvamastItyavizeSa nirAkartumAha yorityatra na bhAvabhutajanyApi, dravyazrutabhavA mtiH|| na tasyAmasti vaijAtya-mutkarSoM vA purskRtH||10|| 4 bhASyasaMvAdaH parasmAcchabdaM zrutvA prAdurbhavantI matirna bhAvazrutajanyA kiM tu dravyazrutaprabhavaiva, zravaNAnukUlakSayopazamodbodhakasya zabda- mate: bhAvasyaiva taddhetutvAd, anyAdRzazrutapUrvatvaM tu matena vArayAmaH zrutopayogAccyutasya matyupayoga evAvasthAnAd / / Aha ca-"soUNa jA zratajanyatvamaI me, sA suapubba ti teNa Na viseso // sA davvasuappabhavA, bhAvasuAo maI Natthi ||109||"[shrutvaa yA matibhavatA, sA / zA'pAkara sutapUrveti tena na vizeSaH / / sA dravyazrutaprabhavA, bhaavbhutaanmtirnaasti|]"kjjtyaa Na u kamaso, kameNa ko vA maI NivArei 1 // Nama dravyajaM tatthAvatthANaM, cuassa suttovogAo // 110 // " kAryatayA na tu kramazaH, krameNa ko vA matiM nivArayati / / yattavAvasthAna, zrutajave cyutasya zrutopayogAt // ]tti / yadyapyanayoraviziSTamapi paurvAparya bhedakameva, tathApi vastugatyanurodhenAyaM prayAsa iti RjavaH, sammatiH ekajAtIyatve'pi vyaktipaurvAparyasambhavAvAtyaiva paurvAparyasya bhedakatvAt tannirvAhakakAryakAraNabhAvavyavasthApana, tannirvAhAya ca vizeSasamarthanaM saphalamiti yauktikaaH|| kAryakAraNabhAvena bhedanirUpaNApayikaprAsaGgikasUtrasamarthanAyedamiti saampdaayikaaH| nanu matirna zrutajanyetyasaGgataM zrutanizritamatijJAnasya zrutajanyatvAt, iti cet,na, zrutaprasUtakSayopazamavizeSasyaiva taddhetu TRAN Sie For And Po se Day
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ShrMahavt Jain ArarthanaKendra savivaraNa zrIjJAnA prkrnnm|| // 9 // SAHARSHA tvAta, zrutajanyatAvacchedakajAtikalpane mAnAbhAvAd, astu vA tatra tahetutvam, tathApyatra sAmAnyato hetutvalakSaNa utkarSa eva[31 matau zrutasAmAnyato bhedApayogitayA grAhyaH, anyathA sAmAnAdhikaraNyena bhedagrahe'pi sAmAnyato bhedAgraheNa nyunatvaprasaGgAda, api ca / janyatAvapaurvAparyeNa nirUpaNopayiko'pi sAmAnyata evopajIvyopajIvakabhAva ityuktasUtraupayikatayApyuktotkarSa eva grAhya iti dig * cchedkvaijaa||10|| matipUrva zrutamityatra vyAkhyAntaraM vidadhatAM keSAzcinmate dRSaNamAha OMlyAbhAvaH makecid dravyazrutaM prAhu-matipUrva na cAparam / teSAM bhAvazrutAbhAvo, ni:jA kalpanA punH||11|| | tipUrva zrutamatipUrva zrutamityatra zrutapadaM dravyazrutaparaM 'na hyavivakSitaM ko'pi bhASate,' yazca vivakSAjJAnaM tatkila matirityetanmati- | mityatrotkajanyatvaM dravyazrutasyaiva vyavatiSThata iti keSAzcidAzayA,teSAM vivakSAjJAne prAptamapi bhAvazrutalakSaNamupekSamANAnAmanyatrApi tadapekSAyA vizeSAdaraH anyAyyatayA bhAvazrutAbhAva eva prasajeta,iti nimgnaa'nyorvishesscintaa| Aha ca-"davvasuaMmaipuvaM,bhAsai janAvicintiyaM keh|| vyAkhyAntare bhAvasaassAbhAvo, pAvai tesiM Na ya biseso // 111 // "[ dravyazrutaM matipUrva, bhASate yad nA'vicintitaM kecit / / bhAvazruta- dUSaNa tatra syAbhAvaH prApnoti teSAM na ca vishessH||] na ca matizabdayorevAtra bhedacintA satAmaucitImazcati tadbhedasyAsandigdhatvenAcinta- bhASyasanIyatvAta, na ca matipUrvatayA dravyazrutasya tato bhedo'pi, materapi zabdapUrvatvenAvizeSAd / Aha ca-"davbasuaM buddhIo, sA vi mmatiH // tao jamavisesao tamhatti [dravyazrutaM buddheHsApi tato ydvishesststsmaat||] vastuto'nayoH sAmAnyato hetuhetumadbhAvAbhAvena sAmAnyato bhedA'sAdhanAcyUnatvamapi, tasmAd bhAvazrutaM matipUrvamityeva vyAkhyAnaM samyag, anyathA zrutapadasya zabde lakSaNA nirbIjA syAta, tathAhi kimatrAnvayAnupapattyA lakSaNA''zrIyate, tAAnuSapacyA vA, nAyo bhAyazrute janyatvAnvayasyAvAdhAt, na dvitIyA, For Private And Personal use only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 4% rA www.kotuatirth.org 'suNeiti su' ityatra vyutpasyarthagRhIte zabde matijanyatvatAtparyAnupapacyA tadAzrayaNasya vaktumayuktatvAd, bhedacintAyA aprastutatvena tatra tajjanyatvatAtparyAnAkalanAt, syAdetat matyAdIyamAnasya zrutasya zabdadvAraiva matijanyatvAttatra tatpUrvatvaM pratipAdyamAnaM zruta eva paryavasyatIti, maivam, etAdRzamatipUrvatvasya sarvatrAsambhavAt etena dravyazrute matipUrvatvapratipAdanasya bhAvazrutabhedacintau - payikatayA nArthAntaratvamityuktAvapi na kSatiH, nanvevamatra dravyazrute vyutpattyarthAnusaraNamapyayuktama naupayikatvAt, iti cet, na, bhAvazrutalakSaNatvena tasyopAdeyatvAd / Aha ca - "bhAvasuaM mahapuvaM, davvasUaM lakkhaNaM tassa // 112 // [bhAvazrutaM matipUrva, dravyazrutaM lakSaNaM tasya] atra lakSya gamyate'neneti lakSaNaM liGgamityartha ityAhuH, vastuto lakSaNaM lakSaNaghaTakamityartho'pi prAguktarItyA'nusaraNIyaH, evaJca kAryabhUtena lakSaNaghaTakena vA zabdena svakAraNIbhUtasya svaghaTitalakSaNalakSyasya vA vivakSArUpasya bhAvazrutasyaiva lakSaNAt, tatra matitvapratipAdanaM pareSAM viparItamiti dhyeyam / / Aha ca- "suavizrANappabhavaM, davvasuamiyaM jao vicinteuM // puci pacchA bhAsaha, lakkhijjaha teNa bhAvasu // 113 // |" [ zrutavijJAnaprabhavaM dravyazrutamidaM yato 'vicintya // pUrvaM pazcAd bhASate, lakSyate tena bhAvazrutam / / ] || 11 || atha nandyadhyayane matizrutayoH kAryakAraNabhAvena bhedapratipAdanAnantaraM svasthAne samyaktvamidhyAtvaparigrahAsayorbhedapratipAdanAyedaM sUtramasti, tadyathA // "avisesiA maI mainANaM maiannANaM ca visesiA maI sammaddissi maI mainANaM, micchAdissi maI maiannANaM || avisesiaM muaM suanANaM suaannANaM ca visesiaM suyaM sammaddihissa suaM suanANaM, micchadissi suaM suaannANaMti" [ avizeSitA matirmatijJAnaM ca matyajJAnaM ca // vizeSitA matiH samyagdRSTermatirmatijJAnaM, mithyAdRSTermatirmatyajJAnaM // evaM avizeSitaM zrutaM zrutajJAnaM zrutAjJAnaM ca vizeSitaM zrutaM samyagdRSTeH zrutaM zrutajJAnaM, midhyAdRSTeH For Private And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir vyAkhyA ntare zrutapadasya dravya zrute lakSaNA bIjAbhAvaH vyutpattyartha anusaraNaupadimikaphale bhApyasaMvAdaH, tayoH samya ktva mithyAtve vivecitena disUtrasaM vAdAt //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam / / // 10 // www.khatirth.org taM zrutAjJAnam ] ato'trApyenamarthaM bhASyasampradAyamanurundhAno'nuvivadiSurAha matizrute nirvizeSe, jJAnAjJAne vizeSite || samyagdRzAM hi te jJAne, ajJAne kudRzAM punaH // 12 // samyagdRSTimithyAdRSTibhAvenA'vizeSitA matirevocyate na tu matijJAnaM matyajJAnaM vA, sAmAnyapadena vizeSAnabhidhAnAt vizeSA'bhAne sAmAnyasyApyabhAnApattiH, iti cet, na, tathApi sAmAnyarUpeNa vizeSabhAne'pi vizeSarUpeNa tadabhAnAd, evaM cAvizeSitA matirityasya vizeSabodhakasamabhivyAhAravinirmuktamatipadajanyabodhaviSayo matirityarthaH, na ca matijJAnamatyajJAnayorapi vastu|tastAdRzabodhaviSayatvAt, avizeSitamativyavahArApattirityAzaGkyam, matijJAnamavizeSitA matiriti vyavahAro matijJAnatvAvacchedenAtAdRzabodhaviSayatvamavagAhate tasyAsambhavAditi tattvam, evaM samyagdRSTitvavizeSitA matirmatijJAnam, midhyAdRSTitvavizeSitA ca matyajJAnaM, evaM zrute'pi jJeyam / / Aha ca - "avisesiyA mahacciya, sammaddiTTissa sA mahannANaM / / maiannANaM micchA-diTThissa suaM pi emeva // 114 ||"[avishessitaa matireva samyagdRSTeH sA matijJAnam || matyajJAnaM mithyAdRSTeH zrutamapyevameva ||] atra matijJAnamatyajJAnayormatiriti sAmAnyasaMjJA, matijJAnaM matyajJAnazceti vizeSasaMjJA draSTavyA // 12 // nanu yathaiva matizrutAbhyAM samyaguSTirghaTAdikaM jAnIte vyavaharati ca tathA mithyAdRSTirapIti kathamekasya jJAnamaparasya cAjJAnamiti vyavasthetyatrAha - avizeSAtsadasato -bhavahetutayA tathA // yAdRcchikatayA'jJAnaM, mithyAdRSTeH phalaM vinA // 13 // mithyAdRSTijJAnaM hi sadasatorvizeSaM na pratipadyate, sarvathA ghaTa evAyAmityavadhAraNe paTagatAnAmapi prameyatvAdInAmatathAtvenAdhyavasAyAt, anyathA paTagatadharmadvArA paTarUpatAyA api tatra sambhave 'sarvathA ghaTa evaM' ityavadhAraNAnupapatteH, evaM sarvaprakArairghaTeo'stye For Private And Personal Use Only Acharya Shui Kalassagarsun Gyanmandir avizeSitamatizruta yomaMtizruta tve vizeSi tayozva tayoH samyagdRSTerma tizrutajJAnave mi thyAdRSTermatyajJAnazrutAjJAnatve ca // // 10 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sha n dra H PROCESCRECRUCLAGHRELCC vetyavadhAraNe tatrA'satAmapi paTatvAdInAmadhyavasAyaH, anyathA sarvathApadatyAgaprasaGgAd , evaM viparyastatvAdeva bhavakAraNa tata, bhavahetuSu hiMsAdiSu mokSahetutvAdhyavasAyAta, mokSahetuSu vAhiMsAdiSu bhavahetutvAdhyavasAyAd, yAdRcchikopalambharUpaM ca tad, viratilakSaNaM phalaM vinA phalazUnyaM ca, ityetahetubhirajJAnamevedam ||aah ca-"sadasadavisesaNAo, bhvheujdicchiovlNbhaao|| nANaphalAbhAvAo, micchaddihissa annANaM // 115 // " [sadasadavizeSaNAd bhavahetutvAdyadRcchopalaMbhAt / jJAnaphalAbhAvAd mithyAdRSTarajJAnam / / ] ci // 13 // nanu ghaTa evAyaM ghaTo'styevetyevamevAdhyavasAyaH pareSAmapi natu sarvathetyAkArastatra ca vizeSaNakriyAsamatevakArAbhyAmanyayogavyavacchedAtyantAyogavyavacchedayoreva lAbhAtka sadasadavizeSa iti ced , ucyate / sarvathA'nuparAgeNa, ghaTadhIrjJAnameva naH / / kathaJcitparasattAyA, Apattau cenna tdgrhH|| 14 // yadi hi ghaTe kathaJcidanyayogavyavacchedaH kathaJcideva cAstitvAtyantAyogavyavacchedo'dhyavasIyate tadA jJAnameva tat, anyathA tvajJAnameva, nahi ghaTabhine paTAdau prameyatvAdinApi yogo ghaTe vyavacchidyate, na vA paTAstitvAderapi ghaTe'tyantAyogavyavaccheda iti / atha ghaTe ghaTabhinaniSThabhedapratiyogitAvacchedakadharmavacamanyayogavyavacchedaH, astitve ca ghaTaniSThAtyantAbhAvApratiyogatvamatyantAyogavyavacchedaH sarvathAstyeva, nahi tAdRzapratiyogitAnavacchedakadharmavatvaM tadabhAvaH, yena sarvathAtvavyAghAta:, kintu taadRshdhrmvtvaabhaavH| na ca tAdRzadharmavati tAdRzadharmAbhAvo virodhAdapratItezca,naca sarveH prakArairiti sarvathArthaH, kintu tadabhAvAnadhikaraNatve satIti cet,na, pratiyogimatyapi pararUpeNa tadabhAvAta, vizeSagrahe ca kathaJcitpakSaprasaGgAd, adhakaH syAdvAdarahasye vistara: // 14 // nanu tatrApi kathametadajJAnam, kathazcitpakSagrahAta kiJcavamapyavadhAraNavinirmuktaM nirvikalpakAdikaM kathaM mithyAzAM na jJAna, ARSHACHI mithyAdRSTematizrutayorajJAnatve hetavo nirUpitA:vathA'nuparAge jJAnatvamanyathA tvajJAnatva miti darzitam // For Private And Personal use only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shindra Acharya ShalkalasssagarmanGyanmantire bhava savikaraNaM naca syAtpadavinirmokAttasyAjJAnatvaM nAma, samyagdRzAmapi syAtpadavinirmokaNa kvacidajJAnadarzanAtsaMsargatayA syAtpadArthaviSaya | mithyAdRSTizrIjJAnAtAyAstvanyatrA'pyanivAraNIyatvAt,samyagdarzanasyaiva tAdRzaMsaMsargakajJAnahetutvam ,iti cet,na, tathApi samyagdRSTisambandhino'saMsarga jJAne vyavakasyAvagrahasyAjJAnatvaprasaGgAt, kiJca saMvAdipravRttijanakatAvacchedakaM tadvati tatprakArakatvalakSaNa prAmANyaM mithyAdRzAM jJAne'tivyAptaM, hAraupayika prakaraNam // avyAptaM ca samyagdRSTisambandhisaMzayAdau, iti cade, ucyate jJAnatvaM nijJAnaM tadapi saMvAdi-pravRttijanaka yataH // ajJAnaM bandhahetutvA-nmokSA'hetutayA'thavA // 15 // // 11 // zcayato'jJAvyavahAraupayikaM hi jJAnatvaM mithyAdRzAM jJAne'styeva, tathApi nizcayato bandhahetutAvacchedakamajJAnatvamapi tatrA'stIti jJAna natvam , paramapi tadajJAnamityeva nizcIyate, nanu jJAne'jJAnatvakalpane mAnAbhAvo mithyAdarzanaviziSTajJAnatvenaiva viziSTabandhahetutvasambhavAt, praznapatiiti cet, na, mithyAdarzanaviziSTajJAnatvena jJAnaviziSTImathyAdarzanatvena vA hetutetyatra vinigamakAbhAvAd, mithyAdarzanajJAnatvayoH, vidhAnaJca // sambandhabhedena vyAsajyavRttyavacchedakatA'sambhavAta, anyathA daNDaviziSTacakratvAdinA'pi hetutvaprasaGgAta, na ca jJAnatvAjJAna-IG tvayorasamAvezo pRthagdhayostayoH samAvezAjjAtisAGkayesyApi kvacidadoSatvAd,nanu mithyAdarzanAviratikapAyayogAnAmeva tattarandhahetutvopadezAtsAmAnyato bandhavizeSe mithyAdarzanatvena mithyAdarzanajanyatAvacchedakajAtivyApyajAtyavacchinnaM prati camithyAda rzanavizeSatvenaiva hetutA prAmANikI 'yatsAmAnyayoH' iti nyAyAt, jJAnaM tu tatsahabhUtatayA tatrA'nyathAsiddhameveti na tasyAjJAnatvena PI taddhatuteti cet, na, mithyAdarzanadvArA'jJAnasya hetutve dvayorhetutvasamarthanAt, athavA mithyAdRSTijJAne samyakpravRttyAdidvArA mokSahetu14|| tAvacchedakajJAnatvAbhAva evAjJAnatvaM, na coktajJAnatvavyApyatvamasyAstviti vAcyam,samyagdRSTisaMzayAdau vyabhicArAta,na caikavi FORESOLUKHRELES 11 For Private And Personal use only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Matavir Jain Arathana Kendra FACACARALLUMAMA zeSavati vizeSAntarAbhAvena sAmAnyAbhAvAbhyupagame'tiprasaGga iti vAcyam, ekasAmAnyavati sAmAnyAntarAbhAvasyaiva svIkArAd, bhedabhedAnmadvayoH sAmAnyayorekapadavAcyatAyAmeva nayavibhAgAdyatsAmAnyavatyetatsAmAnyAbhAvastarasAmAnyameva mithyAtvodayajanyatAvacchedaka, | 18 tizrutayobandhahetutAvacchedakaJcAjJAnatvameveti prAcyapakSa eva yukta iti cet,na, ajJAnatvena bandhAhetutAyAmetatpakSasyaiva yuktatvAt, iti dig|| dAbhidhAnaM. itthameva bandhahetutvAdayo hetavo jJAnatvagamakAH sambhaveyuriti sarvamavadAtam // 15 // indriyaviukto hetuphalabhAvAnmatizrutayorbhedaH, atha bhedabhedAttamabhidhAtumAha bhAgAdbhedAvakSyamANabhidAbhAjo-retayorathavA bhidA // vizeSanizcaye jAti-bhedAnumitigocaraH // 16 // bhidhAnopamatijJAnasyAvagrahAdayo'STAviMzatibhedAH, zrutajJAnasya cAGgAnaGgapraviSTAdayazcaturdaza vakSyanta iti bhedabhedAdanayo/do ghaTitaH, | kramazca // nanvavAntarabhedasya na sAmAnyabhedAnumApakatvam, anyathA pRthivyAdhanyatamabhedasya dravyabhedAnumApakatvaprasaGgAt, iticet, na, tatra sAdhyAbhAvavati hetusandehAdananumiteH, atra tu sAdhyAbhAvavati hetvabhAvanizcayenAnumityapratirodhAt vyAptigrAhakAdAgamAdeva sAdhyasiddhAvapi sisAdhayiSayA tadagrahadazAyAM vA'numAnAvatArAtpakSatAvacchedakAvacchedena / Aha ca-bheyakarya ca visesaNa-maTThAvIsaivihaMgameAI [bhedakRtaM ca vizeSaNamaSTAviMzatividhAGgabhedAdi]ci vaidhaya'masimeva sAdhyata itypyaahuH||16|| samarthito bhedabhedAd bhedaH, athendriyabhedAd bhedamabhidhAtumAhaathavendriyabhedena, bhedaH sidhyettayordvayoH // zrutaM pUrvagate yasmAt , tabhedapratipAdanam // 17 // spssttH|| Aha ca-"iMdiavibhAgaovA,maisuabheo jao bhihi||116||" [indriyavibhAgato vA matizrutamedo yato'bhi RECHARGoodies Far Private And Personal use only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam / / // 12 // shbhljlk www.ketatirth.org hitam ] || pUrvagatAbhihitaM cedam- "soiMdiovaladdhI, hoi suaM sesayaM tu mainANaM // mocUNaM davvasu, akkharalaMbho asese // 117 // [ zrotrendriyopalabdhirbhavati zrutaM zeSakaM tu matijJAnam // muktvA dravyazrutaM, akSaralaMbhava zeSeSu // ] ti // 17 // imAmeva gAthAM yathAbhASyaM saprasaGgaprabandhena [vivarIpurAha-] zrotrendriyopalabdhIti - padArtha vyAptisiddhaye // dravyabhAvazrute grAhye, ucitAdvigrahadvayAt // 18 // zrotrendriyopalabdhirityatra zrotrendriyeNa zrotrendriyasya vA upalabdhiH, iti tatpuruSeNa bhAva zrutam, zrotrendriyAdupalabdhiryasyeti bahuvrIhyAzrayaNena ca dravyazrutaM saGgRhyate, evamupayuktasya vadata ubhayazrutamapi umayavigrahAzrayaNAd grAhyam // 18 // zrotrendriyolabdhiH zrutamityasya sAvadhAraNatvAdviparItAvadhAraNamavayudhyamAnaH zaGkate zrotrendriyopalabdhizcet zrutamevAvadhAryate / tadddvArakaM matijJAna-mucchiyeta tadA na kim ? // 19 // yadi zrutameva zrotropalabdhistadA tasyA matirUpatvAsambhavAt zrotrAvagrahAdyabhAvena materaSTAviMzatibhedAH samucchidyeran, yadi ca sA matistadaitaduktyasaGgatiH, ubhayaM cetsaGkaraH / Aha ca- "soovaladdhi jaha suaM, na NAma souggahAdao buddhI // aha buddhI to aM, ahobhayaM saGkaro NAma ||118|| [ zrotropalabdhiryadi zrutaM na nAma zrotrAvagrahAdayo buddhiH|| atha buddhistato na zrutaM, athobhayaM saMkaro nAma ] // 19 // atrocyate zrotropalabdhirevAtra, zrutaM na zrutameva sA / zabdaH saivetyapavyAkhyA, tadbhedAnadhikArataH // 20 // atra hi gamya evakAro vizeSaNena saha yojyate, tanmahimnA va 'caitro dhanurdharaH' ityatrevAyogavyavaccheda eva pratIyata iti, For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kailassagarsun Gyanmandir indriyavi bhAgAnmati zrutabhedAmi dhAne sAkSyoddhRtAyAH pUrvagatagA thAyA bhA pyAnusAri vivaraNam // // 12 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrotropalabdhireva zrutamiti paryavasAne'pi tasyA matirUpAyA api smbhvaatroktdossH|| Aha ca-"soindiovaladdhI, ceva sujhaM indriyavibhAna u taI sujhaM ceva / / soindiovaladdhI vi, kAi jamhA minaannN||12||" [zrotrendriyopalabdhireva, zrutaM na tu sA zrutameva ||shrotre-12 gAnmatizrundriyopalabdhirapi,kAcidyasmAnmatijJAnam ] kecittu 'zrotrendriyopalabdhirityatra kevalabahuvrIdyAzrayaNena zrotrendriyopalabdhiH bhutamevatabhedAbhidhAzabda eva,sa ca bruvataH zrUyata iti zrutaM, aNvatastu zroturakhagrahAdinA manyata iti matirityubhayamupapannam,upapannAzcASTAviMzatirapi | Gne sAkSyoddhamatermedA' ityAhuH, tatra,dhAtvarthamAtrabhedena zabdasya dravyazrutamAtratvApratighAte dvaividhyAbhAvAt, Aha ca-"kaI bintassa suraM, sado tAyAH pUrvasuNau maiti taM Na have / / jaM savvoccia sado, davvasuaMtassa ko bheo?||119||"[kecitruvtH zrutaM zabdaH zRNvato matiriti tad gatagAthAyA na bhavet // yatsave eva zabdo, dravyazrutaM tasya ko bhedaH1] vastutastvetadavadhAraNoktirna matizrutajJAnayorbhedanirUpaNaupayikI bhASyAnusAzabdabhedanirUpaNaM tvanadhikRtamityarthAntarama, yadi ca zrotrendriyopalabdhipadArthaH zabdavijJAnameva kAryatayA copacArAcchabda rivivaraevetyucyate tadApi vaktRzrotagatatvena tasyAtizayAbhidhAnaM zrutvA yuvatazca saiva matiH, tadeva ca zrutamiti sAryam , pAramparyazrutocchedazca syAt,Aha ca-"kiM vA nANehigae, sadeNaM jai asaddavinnANaM / / gahiaMto ko bheo,bhaNao suNao ca jo tssaa||120||" [kiM vA jJAnedhikRte ? zabdena yadi ca zabdavijJAnaM / gRhItaM tataH ko bhedo, bhaNataH zRNvatazca yastasya] "bhaNao suNao va suzra, taM jamiha suANusAri viNNANaM ||donnhN pi suAIaM, jaM viNNANaM tayaM buddhI // 121 // " [bhaNataH zRNvato vA zrutaM, tadyadiha zrutAnusAri vijJAnaM / / dvayorapi zrutAtItaM, yadvijJAnaM tadbuddhiH] kiJca zabdavijJaptiH zabda evetyukte kiM kena saGgatAmiti zrotrendriyopalabdheH zeSAkSaralAbhasya ca zabdavijJAnatvapratipAdanenaiva phalataH zrutatvapratipAdanamanAkAGkSitameva zrotrendriyopala CHR KATARA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ She Man Arah Kenda savivaraNa zrIjJAnA-1 OMRG prakaraNam // // 13 // bdhau matitvavilakSaNazrutatvasiddhAveva zeSe matijijJAsApravRttaH, api ca zrotradvArikApyupalabdhirna zabda eva, ekakAraNaparizeSApAtAta indriyavibhAzabdAjanyatvasya nirabhilApatvasya vA vyAvRttireva zrutatvavyApikAvadhAraNaphalameveti cet,na, tathApi vyApakadharmapuraskAreNa taddharma- EN | gAmmatizruvattAnizcayasyAhatya vyApyadharma puraskAreNa tadvattAsaMzayAnivartakatvAt, anyathA idaM dravyameveti nizcaye iyaM pRthivI na veti 5 tabhedAbhidhAsaMzayAbhAvaprasaGgAt, evaM ca zeSandriyAkSaralAbhe matitvazaGkApi na nivarteta tatra tadvilakSaNazrutatvApratipAdanAccaniyatazabdajanya- hai ne sAkSyoddhR. tvapratipAdane cokta eva doSaH, yattu zrotrendriyopalabdhipadaM sAmilApajJAnaparam , iti sAmilApajJAnaM zrutameveti tadbhinnaM tu tAyAH pUrvamatirevetyatra tuzabdasyaivakArArthakatvopapattiH, tannaitavyAkhyAnasyendriyavibhAgAnupayogitvAta, na ca tadvibhAgalabhyAbhidhAna- gatagAthAyA mevedam, arthAntaratvAt, kiJcaivaM zeSandriyAkSaralAme matitvazaGkAnivRttaye 'akkharalambho a sesesu' ityabhidhAnaucitye'pi bhASyAnusAzeSapadasya yathAvadarthAnupapattarityapavyAkhyAnametat // 20 // tuzabdazcAtra samuccayArthaka eveti vyAcaSTe rivivara__materapi zrotradhItvAt, tuzabdo'tra samuccaye // nA'vadhAraNavandhyatva-mekatraivAvadhAraNAt // 21 // Nam // zrotrAvagrahAdirUpAyA materapi zrotropalabdhirUpatvAt, tuzabdo'tra samuccayArthakaH, tathA ca zrotrAvagrahAdikana zrotrAtiriktandriyajanyazca jJAnaM matiH, iti paryavasyati, na cAtrAvadhAraNaM sambhavati saprayojanaM vA, ekatrAvadhAraNAdeva vibhAgopalambhAdetAdRzatuzabdavyAkhyAnAdapi sa matibhedabhaGgAnApatti samarthayati ||aah ca-"tusamuccayavayaNAovakAI soiMdiovaladdhIvi / / mairevaM sati soumgAhAdao honti mibheaa|| // 12 // " [tusamuccayavacanAdvA, kAcicchrotrendriyopalabdhirapi / / matirevaM sati zrotrAvagrahAdayo bhavanti matibhedAH] // 21 // nanu zeSaM matijJAnamityukte patrAdigataM akSaravinyAsarUpaM matijJAnaM mA prasAMkSIditi "mottUNaM REPX For Private And Personal use only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shindra FREE davvasuaM" ityuktaM tatra tasya dravyazrutatve kiM mAnaM kathazca zeSendriyAkSaralAbho na matirityAzaGkAyAmAha hai indriyavibhA____ vyaJjanAkSaravad dravya-zrutaM lipyakSaraM matam / / bhAvazrutaM varNalAbhaH, zeSaM tu mtirissyte|| 22 // gAnmatizca lipyakSaraM dravyazrutaM vyaJjanAkSaravadityatra bhAvazrutakAraNatvAt, itiheturgbhyH|| yadAha-"pattAigayaM suakAraNaM ti, saddo vva tabhedAbhidhAteNa dcvsuaN|| bhAvasuyamakkharANaM, lAbho sesaM mainANaM // 124 // [patrAdigataM zrutakAraNamiti zabda iva tena dravyazrutam / / bhAvazruta-dane sAkSyomakSarANAM, lAbhaH zeSa matijJAnam ] nanu dravyazrutatvamatra sAdhyam, tacca bhAvazrutakAraNazrutatvameveti hetusAdhyayorabheda iti cet, na, tAyAH pUrvadravyazrutavyavahArIvaSayatvasyaiva sAdhyatvAd, hetau kAraNapadasya niyatAnvayavyatirekapratiyogitvaparatvAdvA, nanu bhAvazrutaprayojaka- gatagAthAyA tvamAtraM, vyamicAri vyajanAkSarasAdhAraNaM, paramparayA ca na lipyakSarasya zAbdajJAnAnukUlatvaM tAdRzAnupUvIMkalipyakSarajJAnA- la bhASyAnusAjanyatAdRzAnupUvAkavyaJjanAkSarajJAnottarameva padArthopasthityA zAbdabodhodayAd, na ca vyajanAkSareNeva lipyakSareNA'pi rivivrnnm|| samamarthasya sambandhagrahAttato'pyAhatya tadupasthitiriti vAcyam , arthAvyutpannAnAM tataH zabdasyaivopasthityAjyatrApi tadupasthitidvAraiva tasyArthopasthApakatvAt, sAdhutvAdyabhAvena tasya zAbdavodhAhe tutvAcceti cet, na, vyaJjanAkSarAdiva lipyakSarAdapi paTvAkalitasaGketAnAM jhaTityevArthopasthiteH, sAdhutvasya sarvatrAtantratvAdarthopasthitikAraNatatkAraNasAdhAraNaprayojakatvasyaiva vA vyavahArAnukUlatvAtsampradAyabhaGgasya vipakSavAdhakatarkatvAdityAyUhanIyam, labdhyakSaraM tu zrutAnusAritvAt , bhAvazrutaM na matiriti zeSaM matijJAnamiti suvyavasthitam / Aha ca-"bhAvasuamakkharANa lAbho sesaM mainANaM // [ bhAvazrutamakSarANAM lAbhaH zeSa matijJAnam ||]ti // 22 // nanu yadi zeSAkSaralAbho'pi zrutaM tarhi zrutaM zrotrendriyopalabdhirevetyavadhAraNaM bhagnamityata Aha TE Cancestococca Fer Private And Personal use only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam // // 14 // /www.ketatirth.org zrutatvaM na jahAtyeva, labdhirakSaragarbhiNI // zrotrendriyopalabdhiH sA, yato yogyatayA smRtA // 23 // zeSendriyadvArakajJAne'pi pratibhAsamAnamakSaraM zrotrendriyopalabdhiyogyamiti zrotrendriyopalabdhireva tat / Aha ca - " jai suamakkharalAbho, na NAma soovaladdhireva suaM // soo valaddhirevakkharAI suisambhavAo" ci / / 125 / / / / [ yadi zrutamakSaralAbho na nAma zrotropalabdhireva zrutam / zrotropalabdhirevAkSarANi zrutisaMbhavAditi ] ||23|| nanvevaM dravyazrutasyopalabdhiviSayasya tathAtvasamarthane'pyakSaropalabdhestathAtvamasamarthitaM na khalu sApi zrotragrahaNayogyA, na cAbhilApasya tathAtve tadAkArapariNatajJAnasyApi tathAtvam, pariNAmapariNAminoH sarvathaikatvAbhAvAt, evaM sati kevalabahuvrIhyAzrayaNaprasaGgAcca, iti cet, ucyate - zeSAkSaralAbho'pi zrutAnusAritayA saGketagrahamapekSamANaH sAkSAtparamparayA vA tadanukUlAM zrotrajanyAM padadhiyamupajIvatIti zrotradvArikopalAndhareva sA, na cendriyAntaramapi tatra dvAramityavadhAraNAnupapattiH, zrotrAdvArakatvavyAvRttereva tatphalatvAdasmAdevAvadhAraNAdindriyavibhAgaH saGgacchate, anyathA dvayorapi matizrutayoH sarvendriyApekSAyA avizeSAdityAzayenAha - avadhAraNamAzritye-ndriyabhedo'pi yujyate // upekSyameva vyAkhyAna-mato niravadhAraNam // 24 // tathAvidhaviruddhadharmAdhyAsalakSaNabhedaupayikA'vadhAraNenaiva hi matizrutayorindriyabhedo yujyate, vinA'vadhAraNaM tadalAbhAt, atha zrutaM shrotr|plbdhireveti sAvadhAraNavyAkhyAne zeSAkSaralA bhAsaGgraheNA'nanvayAt zrotropalabdhipadasya tadyogyatvArthakatayA 'akkharalaMbhosesesu' ityabhidhAnAnupapatteH, na ca tatrotsargavyAptaM matitvamapodituM tadabhidhAnaM, prathamArthAnupapatteH, na cAkSaralAbhe zrutAbhedAnvayAdeva tadapavAdo, vAkya bhedaprasaGgAt, na ca dvitIyArtha eveyaM prathamA, akSaralAbhapadasya zrutAnusAryacaralAbhaparatayA dravyazruta iva tatrApi For Private And Personal Use Only Acharya Shel Kalassagarsun Gyanmandir indriyavimAgAnmatizrutabhedAbhidhAsAkSyo - tAyAH pUrva gatagAthAyA bhASyAnusA rivivara Nam // // 14 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Arattuna Kendra CRICAR D COMCH muktvetyanvayasambhave'pyaprAmANikAvibhAktivyatyayakalpanAnAcityAta, tasmAniravadhAraNabyAkhyAnameva samyak kalatoyadhAraNalA- [indriyavimAbhAcendriyavibhAgopapattiriti ceta, na, ekAvadhAraNalAmedhyabhajanAzaGakayA tadabhidhAnAta. ata evobhayAvyabhicArasthalepi niya-||gAnmatizrutamadvayAbhidhAnaM tatra ttropviikssyte||24|| nanu yadi zeSAkSaralAbhaH sarvo'pi zrutaM tarhi avagraharUpaiva matiH syAt, ityata AI- 6 bhedAbhidhAne bhAvaH zrutAkSarANAM yaH, sa eva zrutamiSyate / IhAdayo matermeMdA, nocchioran kuto'nyathA // 25 // IM sAkSyodhRtA yadi sarvo'pyakSaralAbhaH zrutaM tAkSarAnuviddhA IhAdayo'pi zrutarUpA eva prasajeyurityavagrahaikamUrtireva matiH paryavasyet,tasmAcchutA-18 yA"soiMdinusAryakSaralAbha eva zrutamiti / Aha ca-" sovi hu suakkharANaM, jo lAbho taM suaM maI sesA / / jai vA aNakkharacitra, | ovalabdhIsA savvA Na pvttjjaa||126||" [so'pi khalu zrutAkSarANAM yo lAbhastacchrutaM matiH shessaa| yadi vA'nakSaraiva, sA sarvo na pravartata] itthaM ti"pUrvagatavyAkhyAtA 'soiMdiovalamdhIti' pUrvagatagAyA // 25 / / athAgrimaparvagatagAthAsambandhAya "davvasuaMbhAvasuaM,ubhayaM vA kiM kaha | gAthAyA viva honaaci|| ko vA bhAvasuaMso, davvAisuaM pariNamaja // 127 // " [dravyazrutaM bhAvazrutaM, ubhayaM vA kiM kathaM vA bhvediti|| ko vA varaNasamAptiH bhAvazrutAMzo dravyAdizrutaM pariNameta ] ti // bhASyoktA saGgatimanuvadati / bhASyoktAdravyabhAvazrute yugmaM, kiM kathaM vA bhavediti // kiyAn bhAvabhutasyAMzo-dravyAdItyanubhASate // 26 // |grimapUrvagata dravyazrutaM bhAvazrutamubhayazrutaM vA kiM kathaM ca tadbhavetkiyAnvA bhAvazrutasya bhAgo dravyazrutamubhayazrutaM vetyanubhASitumimAM gAthA- gAthAsaGga| mAha-pUrvagatapraNayanapravaNa:-"buddhiDhei atthe, je bhAsai taM sujhaM maIsahi // iyaratthavi hojja suzra, uvaladdhisamaM jai bhaNejjA ||128||[buddhidRsstte'rthe yAnbhASate tatzrutaM matisahitam // itaratrApi bhavet zrutaM, upalabdhisamaM yadi bhaNet // 26 // imAmeva cyAcaSTe tiva For Private And Personal use only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNava akaraNam // 31 15 / / www.ketatirth.org buddhA buddhigatAnarthAn vadato zubhayazrutam // dravyato'nupayuktasya, bhAvato jAnataH param // 27 // buddhayA dRSTAnarthAn matisahitAn yAn bhASate taddravyabhAvalakSaNambhayazrutam atra buddhizabdo matizabdazca zrutatAtparyakaH, nirUpaNaprayojakavivakSArUpajJAnasya prayogasamakAlInopayogasya ca matirUpasyAsambhavAt ubhayatvaM cAtra prayogopayogAbhyAM bodhyam, na tu vivakSayA, tayA sabai kaviziSTAparatvarUpo bhayatvAsambhavAt, anupayuktasyaiva vadato dravyazrutam, athAnupayuktasyaiva prayogo bhavati nopayuktasya, prayogakAla eva tadadhInArthopayogasyAsambhavAt, tathA ca kathamayaM vibhAga iti cet, na, sopayogaprayogAbhidhitsayA kevalaprayogAbhidhitsayA ca prayogadvaividhyasambhavAdvarNArthAdiSucchinnajvAlAdRSTAntenaiva vopayoga iti vyaktamadhyAtmamataparIkSAyAm, tadidamabhipretyAha- "je suabuddhidiDe suamaisahio pabhAsaI bhAve / / taM ubhayasuaM bhaNNai, davvasuaM jeu aNuvautto / / 129 / / " [ yAn zrutabuddhidRSTAna, zrutamatisahitaH prabhASate bhaavaan| tadubhayazrutaM bhaNyate, dravyazrutaM yAMstvanupayuktaH ] atrAbhASamANasyaiva zrutabuddhayA paryAlocayatastu bhAvazrutameveti sAmarthyagayaM, sAmarthyaM ca na tat bhAvazrutameveti sAdhye dravyobhaya zrutabhinnatve sati zrutatvam, evakAreNa sAdhyArthasyApi tAdRzasya paryavasAne hetusAdhyAbhedaprasaGgAt, kintu prayogAkAlIna zrutatvameveti bodhyam || sUtre tu zrutapadasyobhaya zrutaparatayA'nupayuktasya vadato dravyazrutamevetyapi sAmarthyagamyameva, evazca dravyabhUtaM bhAvazrutamubhayazrutaM vA kiM kathaJca bhavedityAkAMkSAH pUritAH // 27 // atha dravyazrutamubhayazrutaM vA bhAvazrutasya kiyAnaMza ityAkAMkSApUraNaupayikamuttarArdhaM vyAkhyAyate tAtparyataH kevalazrutakAle'pi, tadA''tmanyubhayazrutam / bhavedyadyupalabdhArthAn sarvAn vaktuM kSameta saH // 28 // For Private And Personal Use Only *202 Acharya Shui Kalassagarsun Gyanmandir indriyavibhA gAnmatizrutabhedAbhiSA ne 'buDidiTThe atthe' iti pUrvagata gAthAyA bhASyAnusA ripUrvArdha viva raNam // / / 15 / /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.khatirth.org " iyarattha vi hojja suaM ubaladdhisamaM jai bhaNijjA // 128 // " ityasyAyamarthaH, itaratra bhAvazrute, bhavedravyazrutamubhayazrutaM vA yadyupalabdhisamaM bhaNet prAkRtazailyA sahasya samabhAvanipAtanAtsamazabdasya tulyArthakatvAtsamakAlArthakatvAdvopalabdhyA sahopalabdhi tulyamupalabdhisamakAlaM vA bhaNed, atrAdyantayoH sahabhAvayaugapadyayoH sAmAnyena grahaNAdIpsitArthasiddhi:, tadidamAha-" iyaratthatri bhAvasue, hojja tayaM tassamaM jai bhaNijjA // Na ya taraha tattiyaM so, jamaNegaguNaM tayaM tato // 130 // [itaratrApi bhAvazrute, bhavettattatsamaM yadi bhaNet // na ca tarati tAvatsaH yadanekaguNaM tattataH ] " saha ubalabdhIe vA, uvalabdhisamaM tayA va jaM tulaM // jaM tassamakAlaM vA, Na savvahA taraha votuM je // 131 // " [ sahopalabdhyA vopalabdhisamaMtA | yattulyam // yattatsamakAlaM vA na sarvathA tarati vaktum] evaJca dravyazrutAdubhayazrutAccAnantaguNaM bhAvakSutaM prAptamiti sampradAyaH // vyaktIbhaviSyati cedamupariSTAt, bhAvazrute dravyazrutamaprasaktamiti sUtre zrutapadaM prAguktazrutapadasamAnArthakamubhayazrutaparameva, na caivaM tacchabdena tasya parAmarzo yujyeta, sUtrakRtAMgatervicitratvAt, na caikavizeSa vizeSAntaramApAdanArhamiti, itaratretyasya | kevalabhAvazrutotpattikAla ityarthaH / evazca tadA bhAvazrutasAmagrIsattve'pi dravyazrutasAmagryabhAvAdubhayazrutAbhAvo na hyubhayamatiriktamasti, pratyekAtiriktasamudAyAbhAvAdityetattAtparyam ||28|| athA'tra keSAJcinmatizrutabhedopayikaM pUrvArddhavyAkhyAkauzalamapahastayitumudbhAvayati tyA saha tayA dRSTAn bruvato hyubhayazrutam // dravyato'nupayuktasya, tadekAlocanaM matiH / / 29 / / 'buddhiddiTThe ' ityatra buddhayA matyA dRSTeSvartheSu madhye atra ' varNeSu kSatriyaH zUra' ityatreva madhyArthe saptamI, ekavacanaM bahu For Private And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir indriyavibhAmAnmatizruta bhedAbhighAne ukta pUrvagata... | gAthottarArddha sya bhASyAnusAriviva raNam //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNaM| zrIjJAnA rNavaprakaraNam // hai tamedAbhiSA ARRICUDAEIDOE0% vacanArthakaM jAtyabhiprAyakaM vA, buDhyA matyA dRSTAn yAnarthAn matisahitAn bhASata iti sammukhInaiva vyAkhyA, tacchutamupayoga indriyavibhAprayogAbhyAmubhayazrutaM bhvti| nanu matisAhityaM kathamarthAnAM vizeSaNamananvayAditi cet, atrAhuH-maIsahiyamityatra matyupayoge 14 gAnmatizruvattemAnasya vaktugrahaNAt , tasya matyupayogasAhityenArthAnAmapi tadupacaryata iti| ata evAha-"kaI buddhiddiDhe, maisahie bhAsao suaNti||"[kecid buddhiSTAn matisahitAnmASamANasya zrutam // ] idaM ca bhASyAnurodhAduktam, sUtre tu maisahiyamityatra ne uktapUrvagamatisAhityasya kriyAvizeSaNatvalAbhAnmatyupayogasahitam, matidRSTArthabhASaNaM zrutamiti sammukhortha eva yukto, nahi matisahitA tagAthAyA bhASyamANA arthAstava , api tu tAdRzaH zabda iti / ata evAha-tatsahitaM yathA bhavatyevaM yAn bhAvAn bhASate iti anupa- 6 vyAkhyAnAktasyaiva vadato dravyazrutaM, abhApamANasya padArthamAtraparyAlocanaM tu matiH,iti matizrutayorbheda iti // 29 // tadetaddaSayati ntarasya kecidAhurivaM, tanno, yuktaM bhAvazrutavyayAt / nAdhikyaM nAnyathAtvaM vA, bhASAvyApArato mateH // 30 // khaNDana tadidaM vyAkhyAnamayuktaM bhAvayatocchedaprasaGgAta, nahi prayujyamAnaH zabdo matijAnaM vA tada, ata eva nobhayaM pratyekAbhAve | bhASyAnusAsamudAyAbhAvAd , Aha ca-"tattha / / kiM sado mairubhaya, bhAvasuaM savvahA'juttaM // 132 // [tatra kiM zabdo matirubhaya, bhAvazrutaM sarvathA'yuktam ] " saddo tA danyasuaM, mairabhini-mohina vA ubhayaM // juttaM, ubhayAbhAve bhAvasuaM kattha taM kiM vA // 133 // [zabdastAbadravyazrutaM matirAbhiniyodhikaM navA ubhyN|| yuktaM, ubhayAbhAve, bhAvazrutaM kutra tatkiM vA] na ca bhASApariNatikAle materAdhikyamupakSayo vA jAyate, na vA bhASArambha evAtra vizeSastasya tatsvarUpaparAvRtyasahatvAt, anyathA dhAvanavalganAdikriyAnantyAnmaterAnantyaprasaGgAt, atha dravyazrutasAmagryA eva bhAvabhutasAmagrItvAnmatidRSTArthaprayogasamAnakAlIna upayogaH zrutameva // 16 // /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shindra Acharya ShalkalasssagarmanGyanmantire PROM tasya ca matijanyatayA matitvaM zrutatvaM cetyubhayamapyaviruddhamiti cet, na,evaM sati zrutohAdyAmilApasthale'vadhyAdimUlakAbhilApasthale | 3 / indriyavibhAca tatprasaGgAta, tadidamabhipretyAha-" bhAsApariNaikAle, maIe kimahiyamahavannaharca vA-bhAsAsaMkappavisesametao vA || gAnmatizrusuamajuttaM // 134 // " [bhASApariNatikAle mateH kimadhikamathavAjyathAtvaM vA / / bhASAsaMkalpavizeSamAtrato vA zrutamayuktam / / ] tbhedaabhissaa||30|| nanu mateH zrutahetutvAt nAvadhyAdisthale tatprasaGgaH, zrutAnusArAbhAvAca nAzrutAbhilApasthale'pItyata Aha ne uktapUrvamatyA zrutAnusArasyA-zrayaNAjanyate zrutam / / iti cecchRtasaGkalpaH, zrutamevAvadhAyetAm / / 31 // gAthottarAIzrutamanusRtya matijJAnena yadi zrutajJAnaM janyate tarhi bhASAsaGkalpo'pi zrutAnusAritayA zrutameva syAt, na tu matiriti buddhayA vyAkhyAnA ntarasya mAmatijJAneneti vyAkhyAnamanupapannam // 31 ||kessaashcidevottraarddhvyaakhyaanmdhrytiitrotpttikaale ca, zrutaM syAditi durvacam // bhinnahetukatAsiddheH, svasvAvaraNabhedataH / / 32 // SyAnusAriitaratra kevalamatijJAnotpattikAle, tadA zrutaM syAdyadhupalabdhisamaM bhaNedityAdyApAdanAnaha, tadA zrutajJAnasAmagrIvirahanizcayena khaNDanam // tadanApatteH, bhinnalakSaNAvaraNatvena dvayorvyavasthitatvAt, na ca tadA zrutalabdhisatcAttadApatiH, vizeSasAmagryabhAvena tadabhAvAtsA ca paropadezAdvacanAdyanusArarUpA, ata evAha-"iyaratthavi mainANe, hojja suaMti kiha taM suaM hoi / / kiha va suaM hoi maI, | salakkhaNAvaraNabheAo // 135 // " [itaratrApi matijJAne bhavecchRtamiti kathaM tacchRtaM bhavati / / kathaM vA zrutaM bhavati matiH, svalakSaNAvaraNabhedAt / / ] paravyAkhyA bAdhakatva(vAdhitArtha)gocarA bhrAntaiva nisargAta iti na kishcidett||32|| zrutopalabdhAnAM tu bahutvAdeva kAtsnyena vaktumazakyatvaM kauzalamAdadhAnasya mati vazrutaM na syAdeva dravyazrutatvaM tu tatra nigadyamAnaM hRdyamapItyAzayenAha REP For Private And Personal use only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvivaraNa sAmprataM zabdahetutvA-nmatidravyazrutaM bhavet // zuddhA tu sA tadA tatsyAd, yadi jJaptisamaM bhaNet // 33 // zrIjJAnA-18 matidRSTAnAnmatyupayogena bhASamANasya dravyazrutarUpazabdakAraNatayA matidravyazrutatvamAskandedeva, prayogAnukulA ca matistu gAnmatizru. rSaka- | tathAtvamanuvIta,yadi nAma matimAnupalabdhisamaM bhaNituM zaknuyAt Aha ca-"ahava maI davvasuacameu,bhAveNa sA virujjhejjaa|| prkrnnm|| jo asuakkharalAbhau, taM maisahio pabhAsejjA // 136 // " [athavA matidravyazrutatvametu, bhAvena sA virudhyeta // yo'zrutAkSaralAbhastaM ne uktpuurv||17|| mAtisahitaH prbhaasset||] "iyarammi vi mainANe, hojja tayaM tassama jai bhaNejjA ||nn ya tarai tattiyaM so, jamaNegaguNaM gatottarAdha tayaM tatvo // // 137 // " [itarasminapi matijJAne, bhavetcatsamaM yadi bhaNet // na ca tarati tAvatsa yadanekaguNaM tattataH // ] | vyAkhyAna nanu zuddhApi matiH zabdakAraNatvAtkuto na dravyazrutaM, nahi kAryamajanayato'pi kAraNasyAkAraNatvaM nAma, araNyastha-2 daNDAderghaTAhetutvaprasaGgAt, kizcaitadvyAkhyAnasyAvirodhAbhidhAnasAvadhAnatvena matidravyazrutayorbhedanirUpaNopayikatve'pi mati bhASyAnusAzratayostanirUpaNAnaupayikatvamiti cet, na, sahakAriyogyatAyA eva dravyaghaTakatvAt, uktAtidezana zrute'pi tadbhedalAbhena rihAtopaprayogabhedena matizrutayorapi bhedalAbhAca [cAnunA viprayoge'pyAtmAnamalabhamAnAH zabdAH paaveticchaay]|| [atraashudhdhmvbhaaste]| nanUpalabdhitulyaM bhANatumazakyamityatra ko heturityata Aha darzanam // asvAbhAbyAda bahutvAcca, na sarvatra girAM gatiH / / api prajJApanIyAnA-manantoM'zo nyabandhi yata // 34 // matyAdyupalabdhArthAnAmanabhilApyatvasvabhAvAdeva vaktumazakyatvaM, yadyapi katipayAstairapyamilApyA eva tathApi zrutAviSayatvena teSAmanabhilApyatvaM bodhyaM, bhASye zeSopalabdhipadaM vA zrutopalabdhyayogyatvaparam, yattu kazcidAha na santyevAnabhilApyA bhAvA Pi|| 17 // vizeSasya RASHTRAremo 18
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAAKADASIADRI abhidheyatvasya kevalAnvayitvAt, iti, tattucchaM, sarvamabhidheyaM prameyatvAdityatrAbhidhAviSayatvasya sAdhyatve siddhasAdhanAdanabhilApyAnAmapyanabhilApyapadAbhidheyatvAta, tattatpadabodhyatvaprakAritvAvacchinnecchAviSayatvasya sAdhyatve kvacidekasyeva sarvasyApi sakketagrahAsambhavena vipakSabAdhakatarkaviraheNAprayojakatvAt, na ca vipakSasyA'bhidhAnAnamidhAnAmyAM vyAghAta eva tadbAdhakastarkaH, anabhidhAne'pi vastusvarUpApracyuteH, atha na saGketamAtramabhidhA, AdhunikasaGketiteSvapi tatprasakyAta, sAdI vA'smadAdisaGketAnutthAnAca, kintvIzvareccheva sA, tasyAca nityatayA na kAraNavirahaprayukto viraha iti tadviSayatvameva sArvatrikamanumeyamiti ceta, na, zAbdabodhAnukUlasaGketamAtrasyArthopasthApakatvAtsargAderasiddharIzvarasyApyasiddhestajjJAnaviSayatvasyeva tadicchAviSayatvastha sAdhyatve'pyuddezyAsiddhestadicchAvizeSaviSayatvasya sAdhyatveayojakatvAd, arthAnAM bAhulyena zabdAnAM cAlpatvena sarvatra tadaprasarAta, na hi tattatkSaNeSvevAnanteSu vizeSapadaprayogaH sambhavI, kimaGga zeSeSu bhAveSu, na colabdheSvapi bahutvaM hetUbhavitumutsahate, tathApi phalAbhAve svarUpAyogyatvameva heturiti tatrAsvAbhAvyameva heturuktaH, upAyasyopAyAntarAdUSakatvAdvA, tadidamAha-"kaha maisuobaladdhA, tIraMti na bhAsiuM bahuttAo // savveNa jIvieNa vi, mAsai jamaNaMtabhAgaM so // 138 // " [kathaM matizrutApalabdhAstIyante na bhASituM bahutvAt / / sarveNa jIvitenApi, bhASate yadanantabhAgaM sH||] "tIraMti Na vottuM je, suobaladdhA bahuttabhAvAo // sesovaladdhabhAvA sAbhavvabahuttaomihiA // 139 // " [tIyante na vaktuM, zrutopalabdhA bahutvabhAvAt / / zeSopalabdhabhAvAH svAbhAvyabahutvato'bhihitAH nanu matizrutopalabdhArthAnAM kathamIdRzaM bahutvaM yadanantabhAga eva kRtsnenAyuSA bhASyata iti cet, ucyate, tadanantabhAganivandhasyaiva sUtroktatvAta, Aha ca-"katto ettiyamettA, bhAvasuamaINa pajjayA jesi / / | gAnmatizru tabhedAbhidhAhai ne sarvArthAnAM vaktumayogyatvaM bhASyAnusAricacitam // 16CTextCit
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam // // 18 // www.ketafirth.org bhAsa atabhAgaM, maNNai jamhA sue bhaNiyaM // 140 // " [kuta etAvanmAtrA mAvazrutamatyoH paryAyA yeSAm || bhASate'nantabhAgaM bhaNyate yasmAcchrute'bhihitam ] "paNavaNijjAbhAvA, anaMtabhAgo u "aNamilappANaM // paNNavaNijjANaM puNa, anaMtabhAgo suanibaddho" // 149 // [ prajJApanIyA bhAvA anantabhAgastvanabhilApyAnAm // prajJApanIyAnAM punaranantabhAgaH zrutanibaddhaH // ] evaM ca bhAgakAreNa guNakArAnumAnAdanantaguNatvaM teSAM siddhamiti bhAvaH ||34|| uktamevopapAdayitumAha ata eva ca pUrvajJA, nUnaM SaTsthAnagAminaH / samAkSarA apyasamAH, zrutAbhyantarayA dhiyA / / 35 / / yato'bhilApya bhAvAnAmanantabhAga eva sUtre nibaddho'ta eva pUrvajJAnAM / / " agaMtabhAgahINe vA, "asaMkhijjabhAgahINe vA, saMkhijjabhAgahINe vA, saMkhejjaguNahINe vA, asaMkhejjaguNahINe vA, aNataguNahINe vA" iti sUtroktaM hInatvaghaTitaM, "aNaMtabhAganbhahie vA, asaMkhejjabhAga bhahie vA, saMkhejjabhAganbhahie vA, saMkhejjaguNanbhahie vA, asaMkhejjaguNa bhahie vA, aNataguNanbhahie vA" iti sUtroktaM cAdhikyaghaTitaM SaTrasthAnagAmitvaM saGgacchate / sarvazrutArthanibandhe ca sarveSAM sAmyApattiH / / nanu hInAdhikabhAvaH kathaM sarveSAM caturdazapUrvavicce / ucyate tAvadakSaralAbhAvizeSe'pi tadabhyantaramativaiSamyAt, nanvevamapi zrutApekSayA na SaTUsthAnopanipAto'pi tu mRtyapekSayeti cet, na, zrutAbhyantaramaterapi zrutAnusAritayA zrutasvarUpatvAt / tadidamAha-"jaM codasapuvvadharA, uDANagayA paropparaM hoMti / / teNa u aNatabhAgo, panavaNijjANa jaM sutaM / / 142 / / " [ yaccaturdazapUrvadharAH SaTsthAnagatAH parasparaM bhavanti / tena tvanantabhAgaH, prajJApanIyAnAM yatsUtraM / / ] " akkharalaMbheNa samA UNahiA huMti maivisesehiM // te uNa (viya) maIvisese, suanA - maMtare jANa / / 143 // [ akSaralAbhena samA UnAdhikA bhavanti mativizeSaiH / / tAnapi ca mativizeSAn, zrutajJAnAbhyantare For Private And Personal Use Only 67 Acharya Shel Kalassagarsun Gyanmandir indriyatribhAgAnmatizruta bhedAbhidhAne matizrutopallabdhArthAnanta bhAga eva bhApyataityA sya bhASyA nusAryupapAdanam // / / 18 / /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.ketatirth.org jAnIhi ||] " je akkharANusAreNa, maIvisesA tayaM suaM savvaM // je uNa suaNiravekkhA, suddhaM ciya taM mainANaM // 144 // " [ ye'kSarAnusAreNa, mativizeSAstacchutaM sarvam || ye punaH zrutanirapekSAH, zuddhameva tanmatijJAnam || ] atra 'suanANaM caiva jANAhi // ' [ zrutajJAnameva jAnIhi ] iti pAThamupekSya 'suanANanbhaMtare jANa' [ zrutajJAnAbhyantare jAnIhi ] iti pAThakaraNaM caivayorvaiyarthyAcchandobhaGgabhayAdaGgAbhyantarAdipadavadabhedArthakasyAbhyantarapadasyAtisAnnidhyavyaJjakatvAcchrutapadasya caturdazapUrva zrutArthakatve'bhyantarapadasya tajjAtIyatvabodhakatvAdvetyAhuH || 35 // nanu padajanyaM jJAnameva zrutaM, tadupajIvijJAnAntaraM tu matireva, nahi tadupajIvitvena tattraM nAma, pratyakSopajIvitvenAnumAnasyApi pratyakSatvaprasaGgAt iti cet, ucyate zrutAnusAriNI buddhi-rmatireva yadISyate / tadA SaTsthAnatA bhajyet, svasthAne vA miyastayoH // 36 // yadi padajanyo bodha eva zrutaM tdnus| rivizeSabhAnaM tu manasopanIyamAnaM matireva, tarhi zrutasyApi mananalakSaNena matitvAtaducchedaprasaGge kathaM matizrutayoH padasthAnanivezavyavasthA, astu vA tat zrutaM tathApi tasya prayogAdhInatvAtprayogasya saGkhyeyavarSAyuSAM sakhyeyaviSayasyaiva sambhavAt svasthAne sadhyeyenaiva nyUnAghi kabhAvavyavasthA syAnmatijJAnasya ca sarvadA prayujyamA - nAnantaguNaviSayatvAnmatizrutayormitho'nantataiva sA syAditi zrutasya svasthAne matizrutayozva mithaH SaTsthAnopanipAtocchedaH // Aha ca - " ke abhAsetA, suamaNusarao vi je mahavisesA | maNNaMti te mai cipa, bhAvasuAbhAvao tanno // 145 // kiha mahasuanANaviU, chaTTANagayA paropparaM hojyA || bhAsijjaMtaM motuM, jai sabbaM sesayaM buddhI // 146 // " [ kecidabhASyamANAH zrutamanusaratopi ye mativizeSAH || manyante tAnmatireva bhAvazrutAbhAvatastatro || kathaM matizrutajJAnavidaH SaTsthAnagatAH parasparaM 4 For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kalasagarsun Gyanmandir indriyavibhAgAnmatizru tabhedAbhidhA ne sAkSyoddha tAyA: pUrva gatagAthAyA bhASyAnusA rivivaraNam //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Man A nda www.kathuatinth.org Acharya ShalkalasssagarmanGyanmantire savivaraNaM zrIjJAnA prakaraNam // % // 19 // EG FRESHERECTECHIKANCHAL bhveyuH| bhASyamANaM muktvA yadi sarva zeSakaM buddhiH||] evaM ca zrutAdavagatamidamiti pratyayA'vizeSAcchAbdavodhasyeva indriyavibhAtadanusAriNo'pi zrutatvaM nirbAdhaM tasya smRtitvAnumititvAdinA sahabhAvAvirodhAt, na caivamanumAnasyApIndriyApekSayA ||2| gAnmatizruaindriyakatvaM syAd , iSTatvAta, kevalaM zrutAnusAriNi zrutasyeva tatrendriyANAM nAtizayenApekSeti tattvam // 36 // tadevaM zrutasvarUpA- tabhedAbhidhAmidhAnaprakAreNa buddhihiTe ityAdigAthA vyAkhyAtA, atha bhASyakAroktayA dizA matizrutabhedonnayanAnukUlatayeyameva vyAkhyAyate di ne sAkSyor3abuddhyA sAmAnyayA dRSTAna, bhASate sambhavena yAn // zrutopayuktaste tasya, zrutamanyA matiH smRtA // 37 // tAyAH pUrva 'buddhiDhei' ityatra buddhizabdo mItazrutasAmAnya buddhyarthako, 'matisahitamityatra' matizabdazca zrutatAtparyakaH, bhASata ityatra gatagAthAyA yogyatvamAkhyAtArthastaca taddhe tuvikalpAzrayatvaM zrutapadazca bhAvazrutArthakamiti zrutopayuktaH san buddhidRSTayadarthabhASaNAnukUlavika- bhASyAnusAlpavAn yastasya teA viSayaviSayiNorabhedopacArAd bhAvabhutaM bhavantIti paryavasito'rthaH / iyaM hyanabhilApyaviSayiNI zrutamananusRtyaivAbhilApaviSayiNI ceti sAmAnyabuddhi dRSTatvaM cArthAnAM zrutadRSTAnAmapi matidRSTatvaniyamAtsambhavati / evaJca zrutopayuktasyaiva Nam // vikalpayato mAvazrutaM, tadanupayuktasyaiva tu matiriti tayormedAttathAtvam ||aah ca-"sAmannA vA buddhI, maisuanANAI tIi je didA // bhAsai sambhavamecaM, gahi na u bhAsaNAbhittaM / / 147 // maisahi bhAvasuaMtaM niyayamabhAsao vi mairanA / / maisahiyaMti jamut, suovauttassa bhaavsuaN|| 148 // " [sAmAnyA vA buddhirmatizrutajJAne tayA ye dRSTAH // bhApate sambhavamAtraM gRhItaM na tu bhASaNAmAtram // matisahitaM bhAvazrutaM tanniyatamabhASamANasyApi matiranyA / matisahitamiti yaduktaM zrutopayuktasya bhAvazrutam // ] 'sahitamityasya' kriyAvizeSaNatve tu bhASaNayogyatvasya dhAtvarthatvAdyadviSayakazrutopayogasa rivikra RECE For Private And Personal use only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sha n dra REPSARKARKARKAREERS | hitabhASaNayogyatAvAn yastasya te mAvazrutamityarthaH // 37 // avadhAraNavidhimupadarya phalitamupadarzayati 6 indriyavibhAzrutameva na te kintu, zrutaM bhASata eva yAn / / pariNAmo dhvanereva, zrutaM tadbhajanA mateH // 38 // gAnmatizrutayAna sambhavato bhASata eva tacchutamityavadhAraNaM yuktam, na tu te zrutameveti abhilApyagocarayA matyApi tadavagAhanAta, 18 bhedAbhidhAne na ca zrutopayogena bhASyamANAH zrutameveti kuto na vaktuM yuktaM, teSAmeva kadAcinmatyApi bhASaNasambhavAt, evaM ca zrutaM dhvani- sAkSyodhdhRtA. pariNAma eva zratopanItazabdagocarasyAsyAMtajalpavikalpasvaniyamAnmatijJAnaM tvamilApyAnabhilApyaviSayakamiti tatra tad- yAH pUrvagatabhajanetyanena vaidhayeNAnayorbhedaH / / Aha ca-"je bhAsai ceva tayaM, suaMtu nau bhAsao suaM ceva // kei maIe vi diTThA, je 16 gAthAyA bhAdavvasuattamavayanti // 149 // evaM dhaNipariNAma, suanANaM ubhayahA maimANaM / jaM bhinasahAvAi, tAI to bhissnnruuvaaiittpyaansaari|| 150 // " [ yAna bhASata eva tat, zrutaM tu na tu bhASamANasya zrutameva / kecinmatyApi dRSTA yadravyazrutatvamupayAnti // vivaraNam // evaM dhvanipariNAma, zrutajJAnamumayathA matijJAnam // yadbhinnasvabhAve te tato bhinnarUpe // ] // 38 // iyaratthavItyAdi vyAcaSTe itaratrApi zabdasya, pariNAmAd bhavecchUtam // matyA zrutopalabdhyA vA, yadi nAma samaM bhaNet / / 39 // itaratra matijJAne zabdapariNAmarUpazrutadharmadarzanAcchUtatvaM tadA kalpyeta yadi tatra yAvanta upalabdhiviSayA arthAstAvanto bhaNanayogyA maveyuH, na ca bhaNanayogyAbhaNanayogyobhayaviSayatvAnmatermatizrutobhayarUpatvamastviti vAcyaM, bhaNanayogyAnAmapyarthAnAM matijJAnena zrutopalabdhyeva zrutAnusAreNAbhASaNAt, tadidamAha-"iyaraM ti mainANaM, tao vi jai hoi saddapariNAmo // to tammi vi kiM na suaM, bhAsai jaM novaladdhisamaM // 151 // " [itaraditi matijJAnaM tato'pi yadi bhavati zabdapariNAmaH // tatastasminnapi kiM na zrutaM For Private And Personal use only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNatraprakaraNam // // 20 // www.khatirth.org bhASate yad nopalabdhisamaM] "abhilappANabhilappA, uvaladvA tassamaM ca no bhaNai / / to hou ubhayarUvaM, ubhayasahAvaMti kAUNa / / 152 / / " [ abhilApyAnabhilApyA, upalabdhAstatsamaM ca no bhaNati / tato bhavatUbhayarUpaM, ubhayasvabhAvamiti kRtvA / / ] "jaM bhAsaha taM pi jao, Na suAdeseNa kiM tu samaIe || Na suovalA dvaitullaMti, vA jao NovalAsamaM // 153 // " [yadbhASate tadapi yato na zrutAdezena kintu svamatyA || na zrutopalabdhitulyamiti vA yato nopalabdhisamaM // ] // 39 // matijJAne na zabdapariNAmarUpazrutasAdharmyeNa zrutAzaGkayetaratretyAdyabhidhAnaM zrutatvAbhAvavyApya zrutopayogAsAhityanirNaye tadanutthAnAt, kintu zabdapariNAmarUpasAdhAraNadharmadarzanAttadAzaGkayetyato'parathA vyAcaSTe tadA zrutopayogaH syAcchrutavijJaptihetubhiH // prayogaH syAd yadA (gha) paMtu, nAkSarAya (rasyA) nusaartH|| 40 // sambhavena phalato vA prayogakAle matijJAnasya zrutopayogastadA syAd yadi zrutadhIhetusannidhAnaM syAt, tadeva cAtra nAsti, abhilApye'nabhilApye vA mativiSaye'kSarAnusArarUpasahakArivirahAt, nahi saha kArisannidhAnAnudbuddhazrutalabdhyA zrutopayogaH syAditi tadviraheNaiva tatra tadnApattiriti bhAvaH evaJca iyaratthatrItyAdau zrutapadaM zrutopayogaparaM, upalabdhisamamiti ca zrutopalabdhisamahetukamityarthakaM kriyAvizeSaNaM, bhaNedityatra matijJAnopayukta itishessH|| 40 // nanvatra bhASyakAravyAkhyAne zrutopayuktasya bhASAsambhavaH zrutamityetAvadevAstu, viSayagrahaNaM punaranatiprayojanamiticet, na, vi Sayabhedena tadbhedopadarzanArthaM tadgrahaNAdityAzayenAha - bhedo viSayabhedena, hetubhedopajIvi vA // nUnaM matizrute bhettuM darzito vyAkhyayA'nayA // 41 // spaSTaH || 41 // atha viSayatA bhedAttadbhedapratipAdanArthamiyamaparathA vyAkhyAyate-- For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir indriyavibhAgAnmatizrutabhedAbhidhA ne sAkSyor3a tAyA: pUrva gatagAthAyA bhASyAnusArivivara Nam // // 20 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ BADDRESPECTOR zrutameva zrutaM jJeyaM, bhASAsambhavazAli vA / / itaratra tadApatti-bhinnA'nubhavavadUgirA / / 42 / / zrutopayuktaH san zrutasahitaM yathA syAttathA zrutasahitAn vA buddhidRSTAn yAnarthAn sambhavato bhASate'ntarjalpavikalpe jJeyAkAratayA pariNAmayati tathApariNAmApanAste tasya zrutameva, nahi zrutaviSayatA na zrutamiti, nanvevamabhilApyaviSayakaM matijJAnamapi zrutajJAnasamAnAkAramiti tatrApi kathaM na zrutatvaM, ucyate, matizrutyoH sphuTameva viSayatAvailakSaNyAnubhavena samAnAkAratAyA evAsiddheH, na ca viSayAbhede kathaM viSayatAbheda iti vAcyam, jJAnasvarUpAyA viSayatAyAstadabhede'pi jJAnasAmagrIbhedena bhedAt, anubhavena na tabhedo'nubhUyata iti cet, na, kAlavizeSAdyavabhAsabhedasya pratyakSasiddhatvAt, tathA cAtra buddhipadaM buddhisAmAnyArthaka, zrutapadaM ca zrutopayogArthaka, bhASata iti ca bhASaNayogyatAvAnityarthaka, adhyAhiyamANa evakArazca zrutamityanantaraM yojyaH / tatpadazca nArthamAtraparAmarzakaM te zrutamevetyasya bAdhAt, kintu bhASAsaGkalpaviSayatvaviziSTArthaparAmarzakaM, itaratreti ca matijJAnakAla ityarthaka, zrutapadaM ca bhAvazrutArthakaM, upalAndhasamamiti ca samAnAnuvyavasAyatvArthakaM sAmyaM ca sAvadhikamiti sannidhisiddhatayA matijJAnamevAvadhitvenopatiSThate, bhaNadityuttaraM ca zrutamityanuSajyata iti mavijJAnakAle zrutajJAnaM bhaved, yadi matijJAnasamAnAnu vyavasAyakaM zrutaM kazcidapi bhaNedityuttarArddhArthaH, evaM ca viSayatAvailakSaNyena kAraNabhedAnumAnAttatra kAraNAbhAvanizcayena kAryolatpattizaMkoccheda itibhAvaH, athavA zrutamiti bhAvapradhAnanirdezAzrayaNAditaratra matijJAne zrutatvaM tadA syAdityAdyartho bodhyaH // 42 // hetuviSayabhedonayanAnukUlena prakArAntareNa vyAcaSTeayavA buddhidaSTe'rthe, zrutaM matyai(satye)va bhAsate // itaratrApyayaM nyAyo, dvayoH sAmye paraM bhavet // 43 // indriyavimAgAnmatinutabhedAbhiSAne sAkSyoDatAyAH pU| vaMgatagAthAyA bhASyAnu| sArivivara Nam // BREARRRRE RERes For Private And Oy
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sha n dra savivaraNaM zrIjJAnA prkrnnm|| PROSPERSTARSHA 'buddhiddiSTe atthe' iti saptamyekavacanAntaM vizeSaNavizeSyapadadvayaM,je iti pAdapUraNArtho nipAtaH, bhAsai bhAsate, tatpadaM prasi-6 indriyavibhAddhArthakaM prakrAntArthakaM vA, zrutapadaM bhAvazrutArthakaM, 'maisahiye' ityatra matiH sahitA kAraNatvena yasya taditi vigrahaH, paurvAparyabhAve gAnmatizrutamatyA sahitamityeva vA, evaJca buddhidRSTe'rthe sati tacchrutaM matihetukameva bhAsata iti smudaayaarthH|| na cAtra buddhidRSTe'rthe satI- bhedAbhidhAne tyabhidhAnamanatiprayojanaM, asya matisAhityopapAdanArthatvAd buddhizabdasyAtra matyarthakasya grahaNAt zrutaviSayopadarzikAM matiM zruta- sAkSyoDatamavazyamapekSata ityanena samarthyate, athavA saptamI 'tatra niSpula(Nya)ko hata' ityatrevAna saptamyA nimittatvAdviziSTe nimittatvasya pUrvagatagAthAvizeSyabAdhe vizeSaNamAtraparyavasAyitvAttacchabdasApekSatvena yadityadhyAhArAd buddhidRSTArthadarzananimittaM yaditi zrutasvarUpamanUdya tatra yA bhASyAnumatisAhityaniyamavidhAnamabhidhAnIyaM, ye iti yadityarthakamityapi kazcit, anyatrApi matijJAne'pi bhavet zrutapUrvakatvaniyama sArivivaraityarthAd gamyate yadi zrutajJAnaM upalabdhisamaM matijJAnatulyaM bhaNeta, tacca na bhaNitaM tayoH parasparaM padasthAnopanipAtopadezAt, evaJcAnabhilApyaviSayakamatijJAne kathaJcidapi zrutApekSAyA abhAvAd vyabhicAreNa na tasya taddhetukatvamiti bhAvaH / / 43 // ubhayazrutamatibhedaparatayA vyAcaSTejJAtvA vA zrutadRSTArthAna, bruvato hyubhayazrutam // bhavenmatyupayuktasya, zrutaM yadi samaM bhaNet // 44 // buddhayA zrutabuddhathA, dRSTAn yAnarthAn matisahitaM zrutopayogena, bhASate tat zrutaM ubhayazrutameva,itaratra matyupayogakAle, bhavet zrutapadAnuSaGgAt ubhayazrataM, yadhupalabdhisamaM matisamAnAkArazrutaM zrutAnusAraM, bhaNetko'pi kathayet, zrutaM bhaNedanusarediti vA, evaM cobhayabhede siddhe pratyekabhedaH susAdhaH, ubhayabhedakasAmagrIbhedasyaiva pratyekabhedakatvAt, athavA mati // 21 // For Private And Personal use only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra /www.khatirth.org sahitamityasya zrutAnusAreNetyarthakatvAdagre evakArayojanAcca zrutAnusAreNaiva bhASamANasyobhayazrutamityarthaH itthaM cAgre itaratra matijJAne bhavecchratAnusAro yadi svotprekSAmAtramatitulyaM bhutaM bhaNe tadabhaNanAMcca na tadanusAraH, taM vinA ca na tvadekajIvitamubhayazrutamiti bhAvaH // 44 // prakArAntareNa vyAcaSTe zrutaM matyupalabdhArtha, matisaGgatameva tat // tAdRzaM syAt tadAnyattu zrutaM yadi samaM bhaNet // 45 // buddhayA matilakSaNayA, dRSTA vivakSitA, ye'rthAstAn bhASamANasya, matisahitameva dravyazrutaM bhavet, itaratra zrutavivakSitaprayogasthale ca matisaGgataM zrutaM tadA syAt yadi zrutaM matitulyaM kathayetprekSAvAn, taca na kathyate zrutAnusArAnanusArAbhyAM tadvizeSapratipAdanAt, atha cetaratra tattadA syAd yadi zrutaM matisamakAlaM bhaNetkazcittadeva ca bhaNitumazakyaM upayogayaugapadyaniSedhAt evaJca zrutopayogakAle matyupayogA bhAvAdeva na matisahitazrutamityarthaH, athavetaratra matisaGgataM zrutaM tadA syAd yadi mayA saha zrutaM bhaNanmatyupayogena zabdamuccaredi tyarthaH // 45 // tadevaM saprasaGgaM pUrvagatagAthAdvayavyAkhyAnena samarthita indriyabhedAnmatizrutayorbhedaH, atha valkasumbodAharaNAta mabhidhitsuH prathamaM pareSAM tadudAharaNopanyAsavidhi nirAkurute kecidAhurvaka mAM, matiM, sumbasamaM zrutaM // tadayuktaM tathA'bhede, zrutocchedAdidUSaNAt // 46 // kecid vadanti valkasadRzI matireva sumbasadRzazabdasandarbhakAle zrutatvamAskandati, tathA ca zrutapadaM karmavyutpacyA zabdArthakamiti, tadasat, matyuttaraM zabdamAtrasya bhAve'pi bhAvazrutasyAbhAvAcchanda sannidhimAtreNa mateH zrutatvopagame'tiprasaGgAtsAGkarya - prasaGgAnirvizeSabhAve vizeSAbhidhAyaka zrutAprAmANyaprasaGgAcca / Aha ca - " anne mannaMti maI, vAya ( bagga) samA subasarisayaM sutaM / For Private And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir balkasumba dRSTAntena ma |tizrutabhedo papAdanaM, tatra paravipratipattikha NDanam //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNaM | dAharaNena ma| tizrutamedanirUpaNeparavipratipattikhaNDanam // kA diTThatoyaM juttiM, jahovaNIo Na saMsahai // 15 // " [anye manyante matirvalkasamA sumbasadRzaM sUtram / / dRSTAnto'yaM yuktiM yatho- | zrIjJAnA-18| panIto na saMsahate]. "bhAvasuAbhAvAo, saMkarao NivvisesabhAvAo // puvyuttalakSaNAo, salakkhaNAvaraNabhAo // 155 // " rNava- TA[bhAvazrutAbhAvAt saMkarato nirvizeSabhAvAt / / pUrvoktalakSaNAtsvalakSaNAvaraNabhedAt ] // 46 // prakaraNam // anenaiva dRSTAntena dravyabhAvazrutayomatidravyazrutayozca bhedanirUpaNAbhiprAyamadharayati-.. // 22 // dravyabhAvazrute bhettuM, yujyeta naitayA dizA / / matidravyazrute vA yadU, jJAnabhede'tra mRgyate // 47 // bhAvazrutaM balkasamaM kAraNatvAt kAryatvAcca tajjanitaH zabdaH sumba iti netthmnyorbhedo'bhidheyH| matizrutabhedacintAvasare tabhedasyAnadhikRtatvAt, evamazrutAnusAriNI matirvalkasamA tajjanitaH zabdaH sumbasamaH zrutAnusAriNI matistu thutamityapi baco noccAryamANaM cArutAmaJcati, anenodAharaNenAdhikRtaM matizrutayorbhedamupekSya bhedAntarasAdhanenArthAntaraprasaGgAt / Aha ca"kappejjejja va so bhAva-dabbasuttesu tesu viNa jutto / maisuyabheAvasare, jamhA kiM suavisaseNa // 156 // " [kalpyeta vA sa bhAvadravyazrutayostayorapi na yuktH|| matizrutabhedAvasare, yasmAtkiM zrutavizeSaNa 1]"asuyakkharapariNAmA, vajA maI vaggakappaNA tmmi|| davvasuyaM sumbasamaM, kiM puNa tesi vise seNaM? // 157 // " [azrutAkSarapariNAmA vA yA matirbalkakalpanA tasyAm / / dravyazrutaM sumbasama, dakiM punastayorvizeSeNa ] "iha IjeNAhigao, nANaviseso Na dabbabhAvANaM // nayadavvabhAvamicevi, jujae so'smNjso||158||" | [iha yenAdhikRto jJAnavizeSo na dravyabhAvayoH // na dravyabhAvamAtrepi yujyate so'samaJjasataH] // 47 // kica bhedaghaTitakAryakAraNabhAvazAlinoranayorna valkasumbodAharaNaM paramArthataH sambhavatItyupadizya vAstavavyAkhyAprakAramAha RECASHREST RBARSAROROSCARS // 22 // For Private And Personal use only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.khatirth.org nAyaM nyAya: pRthagbhAve, tayorguNakathA vRthA // matirvalkaM tato bhAva- zrutaM sumvamiti sthitiH // 48 // sumbakadRSTAnto hi kAryakAraNayorabhedamapekSya vyavasthitaH kathaM cetanAcetanadharmayeorjJAnazabdayorvaktumavakAzaM labheta 1, 'atha AyurdhRtam' itivadbhinnayorapi tanmayatvavyavahAro nAnupanna iticet, na, tathApi sambhavati mukhyArthe upacArakalpanA'yogAttasmAdvalkasamA matiH sumbasamaM tu bhAvazrutaM tasya tatpUrvakatvasyA (mA) game vyavasthitatvAditi tadubhayanaM yuktam || Ah ca - "Na yadabvabhAvamete vi, jujjae sossamaMjasao // 158 / / " [na ca dravyabhAvamAtre 'pi yujyate so'samaJjasataH // ] "jaha vaggA subattaNa-murveti suMbaM ca taM taonaM // Na maI tahA dhaNittaNa-muveha, jaM jIvabhAvo sA || 159||" [yathA valkAH sumbatvamupayAnti sumbaM ca tatta to'nanyat / na matistathA dhvanitvamupaiti yajjIvabhAvaH sA // ] "aha uvayAro kIra, pabhavai atyaMtaraM pi jaM jatto // taM tammayaM ti bhaNNai, to maipubvaM jao bhaNiyaM // 160 // " [athopacAraH kriyate prabhavatyarthAntaramapi yadyasmAt // tattanmayamiti bhaNyate tato matipUrvaM yato bhaNitam // ] "bhAvasuaM teNa maI, vaggasamA suMbasarisayaM taM ca // jaM ciMtiUNa tayA, to suaparivADi - maNusarai // 161||"[bhAvazrutaM tena matirvalkasamA, sumbasadRzaM tacca / / yaccintayitvA tayA tataH zrutaparipATimanusarati ||] // 48 // nanvetadabhidhAnasya hetuphalabhAvena bhedAbhidhAnAtko vizeSa ityatrAha dRSTAntenAmunA'bhedA- zliSTabhedapradarzanam // vize So'sya tato hetu-phalabhAvapradarzanAt // 49 // hetuphalabhAvena hi bhedamAtraM sAdhyate, anena tu bhedAbheda ityanayoviMzeSaH, tathAhi zrutaM matyabhinnatve sati tadbhinnaM, ekadravyatve sati taddhetukatvAt, yad yadekadravyatve sati yaddhetukaM tacadabhinnatve sati tato bhinnaM yathA valkaikadravyaM sumbaM valka For Private And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir matizrutabhedanirUpaNe valkasumbadRSTAntasya vAstavAbhiprAyaprakaTIkaraNam //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shindra savivaraNaM zrIjJAnA va prakaraNam // NAGARIKUKUMACHAR hetukamiti tadabhinnatve sati tato bhinnamiti, na ca bhedamAtrasyAkAMkSitatvAdadhikAbhidhAne nigrahaH ekadravyatvenA'bhedopasthitI kathamabhede bheda ityAzaGkAyAmetadabhidhAnAd.athavA'bhede kAryakAraNabhAva eva kathaM matizrutayoH, ityAzaGkotthAnAdetadabhidhAnaM, taducchedazca valkasumbayorivA'nukRtAnvayavyatirekayostayorabhede'pi kAryakAraNabhAvAnumAnAd, na cArthAntaraM bhedagrAhakahetuphalabhAvagrahApayikatvAdevAsya // 49 // valkasumbodAharaNAnmatizratayomaidamabhidhAyAkSarAnakSaratastamabhidhitsuH paramataM dUSayatianakSarAkSarabhedA-duktAva(Trindantya)nye matizrute // tadasat, sAbhilApA ya-nmatirevaM vilIyate // 50 // matijJAnamanakSarameva, zrutajJAnaM tu zrutarUpamakSaravaducchvasitAdi cAnakSaramityubhayAtmakamityanayorbheda iti kecidAhaH, tatraivaM satyayaM sthANuvoM puruSo veti vikalparUpAyA IhAmatarUcchedaprasaGgAta, na hi zabdanirbhAsaM vinA vikalpatvaM nAma, kiJcaivamavagrahavadIhAdInAmanvayavyatirekadharmaparAmarzitvarUpo viveko na syAt, atha saprakArakajJAnatvenaiva vivecakatvaM, natu sAkSaratveneti, IhAdeH saprakArakatve'pi nAkSarAnugatatvamiti cet, tarhi zrutasyApi sAkSaratve pramANamanveSaNIyaM, kiJca jJAnaviSayayoH svarUpavizeSa eva prakAratA, itIhAdau zabda eva vizeSaH prakAratAkhyAmAbibhartIti kathamasyAnakSaratvaM, na cAtiriktaiva prakArateti yuktaM, 'dharmikalpanAto dharmakalpanA laghIyasI'iti nyAyena jJAne zabdAkArapariNAmarUpAyA eva tasyAH kalpayituM yuktatvAt, tadidamAha-"anne aNakkhara'kkhara-visesao maisuAI bhiMdati / / jaM mainANamaNakkhara-makkharamiyaraM ca suyanANaM / / 162 // " [anye'nakSarAkSaravizeSato matizrute bhindanti / yanmatijJAnamanakSaramakSaramitaracca zrutajJAnam // ] "jai mairaNakkharacciya, havejja nehAdao Nirabhilappe / / thANupurisAipajjAya-vivego kiha Nu hojAhi ? // 163 // " [yadi matiranakSaraiva bhavennehAdayo nirabhilApye // sthANupuruSAdi akSarAnakSa rato matizrutabhedanirUpaNe paravipratipattikhaNDa nam // RECRUS // 23 // For Private And Personal use only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sh k enda RECENSARALE paryAyavivekaH kathaM nu bhavet // 50 // athaivaM bhrAntasyottaraM nirAkurute zrutanizritabhAvena, matireSA yadi zrutam // tavagraharUpaiva, mAtiranyacchrataM bhavet // 51 // zrute hi matividhopadiSTA zrutanimittamavagrahAdicatuSTayamazrutanizritamautpattikyAdicatuSTayaM ceti / / tatra cAkSararUpatayA zrutavyApArAtmakaM zrutanizritamIhAdikaM zrutameva, matistvanyaivetyanakSaramayyeva seti parAzayo'yuktaH, avagraharUpAyA eva mateH paryavasAnaprasaGgAdakSararUpAyAH zrutavyApArAtmakatvena zrutatvAd, Aha ca-" suanissiavayaNAo, aha so suyao mao Na buddhIo / / jai so suavAvAro, tao kimannaM mainANaM? // 164 // " [zrutanizritavacanAdathAsau zrutato mato na buddheH // yadi sa zrutaNyApAraH tataH kimanyanmatijJAnam // ] // 51 // abhiprAyAntaraM nirAkurute zrutoditavivekazce-nmatirevaM shrutocchidaa|| yogapay dvayobhAve, ekadA copayogayoH / / 52 // yadi hi matyabhAvabhiyA zrutAnusArI IhAdivizeSo'pyakSarAtmakatvAnmatireveSyate tanakSarameva zrutaM mRgayamANasya kathaM tdaa| zApUrtistasyaivAbhAvAcchrutajanyasyApyakSarAtmakatvena matitvAd / atha sthANupuruSavivekakAle tadA matiH zrutaM cetyubhayaM svIkriyate keva lA tu matiranakSaraiva bhaviSyatIti cet, na, evaM sati upayogayogapadyaprasaGgAd,ekatarotpattisvIkAre ca 'sAvakAzAnavakAzayoranavakAzo vidhibalIyAn iti nyAyenAnyatrAnavakAzasya matijJAnasyaiva svIkartuM yuktatvAditi mAJcaH / / nanvayaM nAtropayujyate vidhiviSayatvAttasya, tathAhi nira-sahazabdayonirdhanaH sadhana ityatrevAlpabahutvavAcakatvAd 'bahuviSayAdalpaviSayo vidhibalIyAn' ityarthaH, evaM ca vRkSarityatra paramapi ed bahusbhosi'iti(siddha haima 1-4-4)sUtraM bahuviSayatvAd bAdhitvA pUrvamapyalpaviSayaM 'bhisa MAKERCHOOLGIRCONSIDER akSarAnakSa rato matizrutabhedanirUpaNe paravipratipattikhaNDa nam // For Private And Personal use only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNava HHERA prakaraNam / // 24 // akSarAnava sto matizrutamedanirUpaNe paravipratipattikhaNDa nm|| 48644%BSPEEPER aisa' iti (2) sUtramupatiSThata ityupapAditaM bhavati tathA ca parAdInAM balavattvavyAptau sAvakAzabhinnatvaM saGkocakavizeSaNaM deyamiti 4 vyutpAditaM bhavati,evaM ca niravakAzasthale sAvakAzapravRtterasAdhutvajJApakatayA'syopayogo natu tatpravRttipratibandhakatayA,ajJena bhrAntena vA kRtasya tAdRzaprayogasya sAdhutvaprasaGgAt, tadasAdhutvajJApakAntarakalpane gauravAd, vyutpannasya tathAprayogakAraNavighaTakatayA tadupayoga ityapi kazcit / / kizcA'vagrahasthale sAvakAzaM matijJAnamapi kathaM kalpanIyamiti cet, na, klaptazrutakAraNAbhAvAt klupta matikAraNasavAcca, matijJAnameva tadotpattumarhatIti tAtparyAt, api cA'kSarAnugatA zrutanizritA matiH, anyA tvazrutAnizritetyamyupagame autpattikyAderapi shrutnishrittvprsnggaadpsiddhaantH|| Aha ca-"aha sayao vi vivegaM, kuNao Na tayaM suaM suaM Nasthi / / jo jo suavAvAro, ano vi tao maI jamhA / / 165 ||"[ath zrutato'pi viveka, kurvato na tacchUtaM zrutaM nAsti / / | yo yaH zrutavyApAro'nyo'pi sako matiryasmAt ] "maikAle vi jai suaM, to jugarva mahasuovaogA te / / aha nevaM egayara, pavajjao jujjae Na suaN||166||" [matikAle'pi yadi zrutaM tato yugapanmatizrutopayogI te // atha naivamekataraM prapadyamAnasya yujyate na zrutam ] "jai suanissiamakkhara-maNusarao teNa maicaukkaM pi || suanissiamAvana, tuha taMpi jamakkharappabhavaM // 167 // " [yadi zrutanizritamakSaramanusaratastena maticatuSkamapi // zrutanizritamApannaM tava tadapi yadakSaraprabhavam ] // 52 // nanu yadyakSarAnugatatvaM na zrutanizritatvaM tarhi kimanyaditi jijJAsAyAmAha zrutA'bhyAsasamudabuddha-kSayopazamasambhavam / / zrutAnusArahInaM ya-tadeva zrutanizritam // 53 // zrRtAnusArahInaM zrutanizritamityukte autpattikyAdAvativyAptistadvAraNAya zrutAbhyAseti vizeSaNaM, yadyapi "bharanittharaNa // 24 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shindra SHREGALLECTREKeratulack samatthA, tivggsutttthghiypeyaalaa||ubhologphlbii viNayasamutthA havai buddhii||943||"(aav0 bhASya[bharanistaraNasamarthA trivargasUtrArthagRhItasArA (prmaannaa)| ubhayalokaphalavatI vinayasamutthA bhavati buddhiH] itivacanAd vainayikyAmazrutanizritAyAmapi zrutAbhyAsApekSAsti, tathApi zrutAnubuddhakSayopazamajanyAvRttizrutAnusArahanivRttijAtimajjJAnatvaM zrutobuddhakSayopazamajanyatvAvyabhicAri tAdRzajAtimajjJAnatvaM vA zrutanizritatvamityatra tAtparyam , ata evAha "kintu sakRcchratanizritatve satyapi bAhulyamaGgIkatyAzrutanizritaM taducyata ityadoSa" iti, idamevAbhipretya cAha bhaassykaarH|| "jai taM sueNa Na tao, jANai suanissimeM kaha maNiyaM // jaM suakaovayAraM, puci iNDiM tayaNavekkhaM // 16 // " [yadi tat zrutena na sa jAnAti zrutanizritaM kathaM bhaNitaM // yat zrutakRtopacAra, pUrvamidAnIM tadanapekSam ] "puci suaparikammia-maissa jaM saMpayaM suAIyaM // taM nissiamiyaraM puNa, aNissioM maicaukaM taM ||169||"[puurv zrutaparikarmitamatervatsAMprataM zrutAtatim / tanizritamitaratpunaranizritaM maticatuSkaM tt|| yadyapi vizeSaNadhItvena zrutAnusAro viziSTe'zrutanizrite'pi padadhItvena ca na zrutanizrite'pi, tathApi zrutAdavagatamidamiti pratItisAkSiko viSayatAvizeSa eva zrutAnusArova graayH||53 / / nanvevaM yadi zrutanizritA'zrutanizritA vA matiravagraharUpA nirabhilApA, iMhAdirUpA ca sAbhilApA, zrutamapi ca prAguktarItyA dvividhaM tarhi ko'nayorbheda ? iti suhRdbhAvena pRcchAma iti cet, ucyate dvividhApi matistasmAda, dvirUpaiveti kA bhidA // tad dravyAkSarabhedena, bhAvanIyA bhidaa'nyoH||54|| yadyapi bhAvAkSareNAvagrahehAdirUpamaterbhAvadravyAkSarAbhyAM ca zrutasya dvaividhyamApatato'viziSTaM, tathApi matau pustakAdigataM tAlvAdivyApArajanyaM ca dravyazrutaM nAstyeva dravyazrutasya dravyamatitvenArUDhatvAditi, dravyAkSareNAnakSaraiva matiH, zrutaM tu dravyazruta akSarAnakSarato matizrutamedanirUpaNe zu. tanibhitatvazrutAni shrittvyoniruupnnm|| SHREEKRESS For Private And Personal use only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnArNavaprakaraNam // // 25 // XXX www.krahatirth.org tvenApi rUDhaM tadapi zabdarUpamakSaramayam, ucchvasitAdirUpaM cAnakSaraM bhAvazrutamapi vikalpAtmakatvAd bhAvAkSareNa sAkSaraM, dravyAkSarAsvabhAvatvAcca tenAnakSaramityanayorbhedaH // tadidamAha -" ubhayaM bhAvakkharao, aNakkharaM hoja vaMjaNakkharao // mainANaM sutaM puNa, ubhayaM pi_ aNakkharakkharao // 170 // " [ ubhayaM bhAvAkSarato'nakSaraM bhavedvyaJjanAkSarataH / matijJAnaM zrutaM punarubhayamapyanakSarAkSarataH ] || 54 / / paryavasitArthamAha dravyazrutavyavahRterbhAvAbhAve vibhindataH // matizrute itarathA, vyavahArasya saGkarAt // 55 // matijJAnasya dravyazrutavyavahArAviSayatvAdeva zrutajJAnAd bhedaH, anyathA dravyazrutamitivad dravyamatiriti vyavahAraH syAdarthAsbhedAd, atha bhede'pi matikAraNe zabde dravyamatitvenAvyavahAre iccheva bIjamityabhede'pi vyavaharturiccheva niyAmiketi cet, na, bhedeSsAdhAraNyenApekSAyA vyavajihIrSAvIjatvAd, abhede tadasambhavAd, evaM ca matijJAnaM zrutajJAnAd bhidyate dravyazrutavyavahArAviSayatvAd, avadhijJAnavat, zrutajJAnaM vA matijJAnAd bhidyate dravyazrutavyavahAraviSayatvAd, vyatireke'vadhyAdidRSTAnta iti prayogaH / na ca dravyazrutavyavahAraviSayatvaM zabda evetyapakSadharmatvaM hetostathAtve'pi hetau pakSIyasAdhyAnyathAnupapattipratisandhAnena pakSIyasAdhyasiddheH, ata eva jalacandreNa nabhacandrAnumAnamitiprAJcaH // astu vA dravyazrutavyavahAraghaTakakAraNatAnirUpitakAryatAzAlitvAditi hetvarthaH // 55 // ukto'kSarAnakSarabhedAnmatizrutayorbhedaH, atha mUketarabhedAttamabhidhitsustadarthamupanyasyApAtato dUSayatisvaparajJaptihetutvA-ttayormUkAnyavadbhidA / ceSTAdimatihetora -pyanyArthatvAnna yujyate // 56 // dravyAkSararUpasya zrutasya parapratItijanakatvAnmatestu tadabhAvenAtmamAtrapratyAyakatvAnmUkAmUkayoriva tayorbhedamanye'bhidadhati, For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kailassagarsun Gyanmandir akSarAnakSarato mati zrutabhedanirUpaNasamA. ti: mUketa rabhedAnmati zrutabhedani rUpaNam // / / 25 / /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sha n dra LAKHAIRECENGERSEASOKARACHAR tacintyam, yataH zrutajJAnaM hi na svataH parapratyAyakaM kiM tu zrutajJAnakAraNe zabde tadupacAraM kRtvA tasya parapratyAyakatvamabhidhIyata iti parata eva tattathA, evaM ca karavaktrasaMyogAdikA api ceSTA anakSararUpatvena matihetutAM bhajantyaH parasmin bhujikriyAdipratItiM janayanti, iti materapi parataH parapratyAyakatvamaviziSTam / Aha ca-"saparapaJcAyaNao, bheo mUetarANa vAbhihio / / jaM mUaM mainANaM, saparappaJcAyagaM mutt||171||" [svaparapratyAyanato bhedo muuketryorivaabhihitH|| yad mUkaM matijJAnaM, svaparapratyAyaka zrutam ] "muakAraNaMti saddo, suamiha so ya parabohaNaM kuNai / / maiheavo vi hi paraM, bohiMti karAiceTThAo // 172 // " [zrutakAraNamiti zabdaH, zrutamiha sa ca parabodhanaM karoti / / matihetavo'pi hi paraM bodhayanti karAdi ceSTAH] "na parappabohayAI, |jaM dovi sarUvao maisuAI // takkAraNAI doha vi, bohiMti tao Na bheo siM // 173 // " [na paraprabodhake yad dve api svarUpato matizrute // tatkAraNAni dvayorapi bodhayanti tato na bhedo'nayoH // ] // 56 / / vastusthitimupadarzayatiparapratyAyane zabdo, hyasAdhAraNakAraNam // ceSTApi zAbdahetuLa (tvAt ), tadiyaM yujyate gtiH||57 // yadyapi dravyazrutaM zrutajJAnaM janayitumAntarikAnmativivartAnavagrahehAdIn janayati tathApyakSararUpatayA mukhyatvAt zrutajJAnasyaiva tadasAdhAraNaM kAraNa, karAdiceSTAstu na matijJAnasyaivAsAdhAraNaM kAraNaM, 'bhoktumicchatyayam' ityAdizrutAnusArivikalpasyApi janakatvAt, athavA''cArAdipustakAkSarasya gurujanodIritazabdasya vA zrutasya yathA mokSaM pratyasAdhAraNakAraNAnAM kSAyikajJAnadarzanacAritrANAM kAraNatvaM na tathA parapratyAyikAnAM ceSTAdInAmiti vizeSaH // vastutaH zabdasyeva ceSTAdInAmapyarthavizeSeNa saha sambandhagrahAtpadArthopasthitidvArA zAbdapratItijanakatvameva, na tu matijJAnajanakatvaM, muketarabhedAnmatizrutabhedanirUpaNe'nyAbhipretamapAkatya svAbhI Tasyopadarzanam // For Private And Personal use only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ G savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam / / ata eva zabdodIraNAsAmarthyAbhAve pratipipAdayiSavastathA tathA ceSTamAnA dRzyante, na ca ceSTAdinA vyAptipratisandhAnapurassaramanumitireba janyate, na tu zAbdabodha iti vAcyam , evaM sati zabdAdapyarthapratItiranumAnenaiveti gataM zabdapramANacarcayaiva / / atha zAbdabodhe padopasthita evArthoM bhAsate natUpasthitamAtraM, anyathA ghaTapadAtsambandhitayopasthitasyAkAzasya zAbdabodhapravezaprasaGgAttathA ca ceSTopasthito'rthaH kathaM zAbdabodhe nivizatAmiti cet, na, sakaitagrahAdhInopasthitikasyaiva tatpravezaniyamAta, atha ceSTAdinA zabdAnumAnAdeva zAbdabodhastasyaiva taddhetutvena kluptatvAd , anyathA lipyakSarAderapi taddhetutvakalpane gauravAditi, tadidamabhipretyoktaM "prayatnajanyA zarIratadavayavakriyA ceSTA sA ca nAvyazAstrAdisamayabalena puruSAbhiprAyavizeSa arthavizeSaM ca gamayantI nAgamAd bhidyate lipyakSarAdarthapratipattivaditi" iti cet, na, ceSTAyAH zarIravRttitvena zabdasya cA''kAzavRttitvena tatra vyAptigrahAsambhavAt, ceSTayA tadabhiprAyasthaH zabdaH kalpyate, ityapi vArtam / / AkAzaM ghaTamAnayetizabdavadityanumityAdyAkalitazabdasyeva tasya svatantrAnupasthitatvena zAbdabodhAhetutvAta, kiJcaitAdRzavyAptipratisandhAna vinApi ceSTAderAhatyArthapratItidarzanAttasyAH svatantratayaiva hetutvaM yuktam, atha ceSTAjanyajJAnasya zAbdatve zabdAtpratyemIti tatra pratItiH syAnna tu saMjJayA pratyemIti cet, na, tasya jJAnasya zAbdatve'pi zabdAjanyatvAt, tAdRzapratItau zabdajanyatvasya niyAmakatvAt, ata eva ceSTAyAM lakSaNAbhAve'pi vyajanayaiva bodhktvmityaalngkaarikaaH|| tadidamakhilaM cetasi nidhAya babhASe bhagavAn bhASyakAra:"davvasuamasAhAraNa-kAraNao paravibohayaM hujA / / rUDhaM ti va davvasurya, suaMti rUDhA Na dabbamaI // 174 // " [dravyazrutamasAdhAraNakAraNataH paravibodhakaM bhavet // rUDhamiti vA dravyazrutaM zrutamiti rUDhA na dravyamatiH // ] " sA vA saddattho ciya, tayA | mUketaramedAnmatizrutabhedanirUpaNe ceSTAyA: zAbda janakatvaM vyvsthaapitm| HASHARABAD // 26 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.ketafirth.org vijaM taMmi paccao hoi // kattA vi hu tadabhAve, tadabhippAo kuNai ciThThe // 175 // " [ sA vA zabdArtha eva tayApi yattasminpratyayo bhavati / / kartApi khalu tadabhAve tadabhiprAyaH karoti ceSTAm / / ] atra zabdArtha iti zabdo vaktuH samudIritavacanarUpastasyArthaH zabdArthaH zrotRgatajJAne pratibhAsamAnastadabhidheyavastusvarUpaH zrutajJAnamiti tAtparya, tathA ca kAraNe kAryopacAra AzrayaNIya iti hRdayam / / vastutaH zabdasyArthaH prayojanamiti sammukha evArthaH // nanu mUketarabhedasyA'vadhAraNagarbho'yamarthaH kuto na syAdyat zrutajJAnaM sukharameva matijJAne tu na niyama iti cet, na zrutajJAnasyApi sarvasyAmukharatvAdanantabhAgasyaiva nibandhAdi - yogyatayA mukharatvoktau cA'bhilApyAnabhilApyaviSayavibhAgAdanatirekaprasaGgAditidig / nanu tathApi khaparapratyAyakatvA'pratyAyakatvAbhyAM matizrutahetUnAmeva vizeSa ukto na tu matizrutayoH / na ca zrutamapi zabdaprayogadvArA parapratyAyakamitivAcyam, matijJAnasyApi tadddvArA tathAtvAditicet,na, svakAraNadvArA parasmai svasamarpakatvasya vizeSakatvAt / asArvatrikamidamabhedakamiti cet, na, tajjAtIyatvasya sArvatrikasya bhedakatvAt // 57 // ukto mUketarabhedAnmatizrutayorbhedastatpratipAdanena ca kRtaM sarvaprakArairbhedanirUpaNamityAha mitheo matizrutabhidA, tadevaM sarvahetubhiH // dizA pradarzitA'kampa-sampradAyapavitrayA // 58 // spaSTaH || navaraM pradarziteti ktapratyayabalena matizrutabhedasya siddhatvajJAnena pratibandhakajijJAsAnivRtyA matisvarUpanirUpaNaprayojakajijJAsA ziSyANAM kRtA bhavati / / 58 / / savivaraNe zrIjJAnArNavaprakaraNe prathamastaraGgaH sampUrNaH / / ye vibudheSu jItavijayaprAjJAH parAmaiyaru- statsAtIrthyabhRto nayAdivijayaprAjJAH zrayanti zriyam // teSAM nyAyavizAradena zizunA jJAnArNave nimmite, pUrNe bhASyavacomRtairatitarA-mAyastaraGgo'bhavat // 1 // For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir bhUketaramedAsanmati zrutamedanirUpaNasamAptisarvaprakArairmati zrutabhedanirUpaNopasaMhAraH //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNaM zrIjJAnA prakaraNam // RECAUSERSabdateHARANILODA granthAntaraM ratnajighRkSayAnye, jaDAstaDAgaM parizIlayanti / ratnAkaraM jainavacorahasya, vayaM tu bhASyaM parizIlayAmaH // 2 // namo'stu bhASyakArAya, bhagavanmatabhAnave // parAhateSu tarkeSu, bhASyajIvAtudAyine // 3 // // iti zrIjJAnArNave nyAyavizAradaviracite matizrutabhedacintAdhikAraH prathamastaraGgaH sampUrNaH / / atha dvitIyastaraGgaH // athAvasarasaGgatyA matijJAnanirUpaNaM pratijAnIte / bhedaparyAyasuvyakta-matha tattvanirUpaNAt // nirUpyate matijJAna-muddezakramasaGgatam // 1 // 59 // atha' yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAt pUrva matijJAnamuddiSTamiti tadeva pUrva nirdizyate, evaM coddeSTuricchayoddezakramaH, uddezakramAcca nirdezakrama iti labhyate uddeza iva nirdeze'pIcchaiva niyAmikA'sAmpradAyikatvena balavadaniSTAnubandhitvajJAnAcca noddezakramaviparItakrameNa nirdezeccheti tu yuktaM, atrA'thetyanena pratibandhakajijJAsApagamalakSaNA'vasarasaGgatiyoMtyate, tathA cAsaGgatAbhidhAnazaMkA nivartitA bhavati, pratijJayA ca ziSyAvadhAnaM kRtaM bhavati / tathAha ca bhASyakAropi-"maimuanANaviseso, bhaNio talla yakhaNAibhaeNaM // puci AbhiNibohiya-muddiTaM taM pruuviss||176||"[mtishrutjnyaanvishesso bhaNitastallakSaNAdibhedena / / pUrvamAbhinivodhikamuddiSTaM tatprarUpayiSye // 1 // tatra nirUpaNaM tAvattaccabhedaparyAyaH kartavyaM tatra tasya bhAvastatvamiti niruktyA tatvaM sAmAnyalakSaNaM taca pUrva kRtameveti bhedanirUpaNamavasaraprAptaM cikIpurAha prathamataraja samAptiH dvitIyatarajhArambhaH,tatra matijJAna tattvanirUpaNapratijJA // Halesites: GARH // 27 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra /www.ketatirth.org zrutanizritamanyacca tadvidhA'vagrahAdibhiH // autpattikyAdikai bhedai-rekaikaM syAccaturvidham // 2 // 60 // tanmatijJAnaM dvividhaM zrutanizritamazrutanizritaM ca tatsvarUpaM ca prAguktaM, tadapi pratyekaM caturvidhaM zrutanizritamavagrahehApAyadhAraNAlakSaNaM,azrutanizritaJcautpattikI vainayikI - kArmikI- pariNAmikIlakSaNaM ceti, yadyapyazrutanizrite'pyavagrahAdikamasti tathApi - 'asAdhAraNena vyapadeza' iti nyAyAditthaM vibhAgaH pradarzitaH || 2 || Adipadena saMkSipyopadarzitaM prabhedaM prapaJcayati bhidAzca tAzcatasro'va-grahehApAyadhAraNAH // autpattikI vainayikI, kArmikI pAriNAmikI || 3 || 61 || spaSTaH / / navaraM pAriNAmikItyasyAnte cetItizeSaH, atra ca zrutanizritAdhikArAdavagrahAdibhedAnAmevAdhikAraH / Aha ca niryuktikAra :- "uggaha - IhavAo ya, dhAraNA eva hoMti cattAri / AbhiNivohianANassa, bheavatthU samAseNaM / / 178||" [avagraha FeespAyazca dhAraNaiva bhavanti catvAri / / AbhinibodhikajJAnasya bhedavastUni samAsena ], atra cakAro'vagrahAdeH paryAyatvanirAsena svAtantrya pradarzanArthaH, tatpradarzakatvaM cAsya bhedArthatvAdavaseyaM, anuzAsyate ca ' cArtho bheda ' iti, evakAratha avagRhItamevehyate I hitameva nizcIyate, nizcitamevAvadhAryata iti kramadyotanArthaH / bhedA eva vastUni viviktavastusvarUpANi bhedavastUni, tena bhedasya padArthAntaratvanirAsaH, samAseneti vistareNAdhikAnAmapi sambhavAditibhAvaH ||3|| avagrahAdInAM lakSaNamAha apagrahosvagrahaH syAdIhA bhedagaveSaNam // idamevetyapAyo dhI-rdhAraNA tadavicyutiH // 4 // 62 // apakRSTaH sAmAnya mAtrAvabhAsI graho'vagraho niSprakArakaM jJAnamityarthaH, bhedagaveSaNaM tadvyApyAnvayavyatirekadharmasambhavagrahaNamIhA, idamitthamevetyavadhAraNamapAyo, nizcitA'rthAvicyutirdhAraNA, avicyutismRtivAsanArUpANAM tisRNAmapi dhAraNAnAM vicyutivirodhitvA For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kalasagarsun Gyanmandir matibhedaprabhedanirUpaNa tatra avagra hAdInAM lakSaNam //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Not savivaraNaM zrIjJAnA rnnvprkrnnm|| // 28 // i fRNSHREE RESPERak maavyaaptiH| Aha ca niyuktikaarH||"atthaannN umgahaNa,avaggahaM taha viAlaNaM iihii| vavasAyaM ca avArya, gharaNa puNa dhAraNa biti matimedapame| // 179 // [arthAnAmavagrahaNamavagrahaM tathA vicaarnnmiihaaN||vyvsaayN cApAyaM dharaNaM punardhAraNAM bruvate] "atthANaM uggahaNammi umgaho" danirUpaNe itipAThe vibhaktivyatyayo draSTavyaH / bhASyakAro'pyabhyadhAt-"sAmaNNatthAvaggahaNa-moggaho bheamaggaNamahehA / / tassA-1 * vagrahAdivagamo'vAo, aviccuI dhAraNA tassa / / 180 // " [sAmAnyArthAvagrahaNamavagraho bhedamArgaNamathehA / / tasyAvagamo'pAyo'vicyu lakSaNe niyutirdhAraNA tasya] eteSAM lakSaNAnAM niSkarSamagne vakSyAmaH // 4 // kkibhASyasaatra cAvagrahAdArabhya paraiH saha baDhayo vipratipattayaH santItyavagrahaviSayAntAM tAvanirokaroti vAda: abaavagrahe'pi sAmAnya-vizeSa viSayaM pare / / prAhustaSAmapAyasya, pravRttiratidurghaTA // 5 // 63 // grahahAviSasAmAnyamAtrAvagAhijJAnatvaM nAvagrahatvaM zabdAdisAmAnyavizeSagrahasyApi tathAtvAt, kintu idaM taditi vetyAkArakavimarza yavipratipha pUrvabhAvijJAnatvameva, pravartate ca zabdo'yamiti jJAnottaraM kimayaM zAMkhaH zAreM betyAdivimarza iti, so'pyavagraha iti kecidAhuH, tettiniraasH|| tanna, tAdRzavimarzAnuparamenApAyasya kadApyapravRttiprasaGgAd , IhAyA apIhAntarapUrvamAvitvenA'vagrahatvaprasaGgAta, sAmAnyavizeSabhAnasyApi sAmAnyamAtrabhAnaM vinA'sambhavAdvizeSadharmabhAneAvagrahasya hetutvAdityAdi bahutaraM vakSyate, Aha ca-"sAmanavisesassa vi, kei uggahaNamuggaI viti / / jaM maharidaM tayaM ti ca tanno bahadosabhAvAo // 18 // " [sAmAnyavizeSasyApi kecidavagrahaNamavagrahaM khuvate // yanmatiridaM taditi ca tanno bahudoSabhAvAta ||5||iihaavissyinniiN vipratipattiM nirasyati IhAM saMzayamevAhuH, pare tatprakRtAsaham // hetRpapattivyApArA, na cehA saMzayAtmikA // 6 // // 64 // 14 // 28 // RRRRRR
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sh k odra GENERADEGRECOGIte sthANurvA puruSo vetyanizcayAtmakaM saMzayamevehAM kecidupayanti, te bhrAntAH,jJAnAdhikAre'jJAnarUpAyA IhAyA upanyAsAyogAd,13 matinikaAha ca-"IhA saMsayametaM, keI na tayaM tao jamannANaM / / mainANaMsA cehA, kahamannANaM taI juttaM // 18 // ' [iMhA saMzayamAtra kecika |paNe IhAtatsa yadajJAnam / matijJAnAMzazvehA-kathamajJAnaM sA yuktam] saMzayehayo.lakSaNyaM na vIkSAmahe iti cet, so'yaM puruSadoSo na tu vastu saMzayayoledoSastayormedasyAnubhavikatvAt, tathAhi 'ekatra vidhiniSedhobhayajJAnaM saMzayaH, 'hetUpapattivyApArapravaNaM jJAnamIhA' iti lakSaNabhedA kSaNamedato danayorbhedaH,yadAha-"jamaNegatthAlavaNa-mapajjudAsaparikuMThiyaM cittaM / seya iva savvappayao,taM sNsyruuvmnnnnaann||183||" [yadane bhedasya vyakArthAlambanamapayudAsaparikuMThitaM cittm|| zeta iva sarvAtmatastatsaMzayarUpamajJAnam] "taMciya sayasthaheU-vavattivAvAratapparamamAhaM // vsthaapnm|| bhuuaabhuuavisesaa-yaannccaayaabhimuhmiihaa||184||"[tdev sadarthahetUpapativyApAratatparamamogham / / bhUtAbhUtavizeSAdAnatyAgAbhimukhamIhA] atrAnekArthAlambanamityatrAlambanapadainakAlambanatvavivakSaNAd,anekArthapadena viruddhArthatvalAbhAd, "ekavizaSyakaM viruddhadharmaprakArakaM jJAnaM saMzaya" iti lakSaNaM, aparyudAsaparikuMThitamiti ca svarUpAbhidhAnAnupalakSaNAdavidhiparikuMThitatvamapi draSTavyaM, 'saya' ityAdi ca, saM sarvAtmanA zeta iveti saMzaya iti vyutpattyarthAbhidhAnaM, atra viruddhanAnAdharmaprakArakatvaM parasparagrahapratibandhakagrahaviSayatAvacchadakanAnAdharmaprakArakatvaM vivakSitaM, tena tadabhAvavyAptiparyavasAyino virodhasya saMzaye'bhAnapina kSatiH, na vA idaM rajatametadrUpabacceti jJAnasya saMzayatvApatiH, yattu 'ekaparmikatatcadabhAvobhayaprakArakajJAnameva saMzaya' iti, tanna, ayaM sthANuH puruSo veti bhAvAbhAvAnAtmakaviruddhadharmadyaprakArakajJAnasyApi saMzayatvAt , tatra catuSkoTikasaMzayasyAsiddhatvAditi dig / / yacca jJAnaM svArthahetUpapattivyApAratatparaM tadIhA, bhUtAbhUtetyAdikaM ca svarUpakathanaM, tatra hetuvyApAraH sthANurayaM ballyupasarpaNakAkAdi UCHERWEARINARS For Private And Personal use only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ShrMahavt Jain ArarthanaKendra P savivaraNa zrIjJAnA matinirU. paNe IhAyA apAyAbheda: apaaydhaarnnaaviprtipttiniraasshc|| prkrnnm|| // 29 // nilayAdityAkAraH, upapattivyApAradha sambhavaparyAlocanaM yathA sUryAstasamaye mahati tamile sthANurayaM sambhAvyate natu puruSaH, | tasyAsambhavAditi, na cAzunazvarajJAne kathametAvatpolocanamiti vAcyaM, ihAyA bahusAmayikatvAd, ata eva bahukAlamamumarthamanubhavAmIti pratItiH saGgacchate, evaJca hetUpapatyoH paramArthata ekarUpatvAcasaMzayavirodhitavyApyadharmavattAjJAnameva tadIhetyAyAti, tatsaMzayavirodhitA ca tadabhAvAnavagAhitvena vivakSiteti na vyApyavyApyavacAparAmarzaprasUtavyApyavatcAnumiterapAyarUpAyA IhAtvApattiH, tatsaMzayanivarcakApAyAnukUlaparAmarzatvaM cahAlakSaNaM, tena na todyativyAptiH,syAdetat tadabhAvAprakArakatve sati tatprakAraka jJAnaM nizcayaH, sa eva cApAyaH, IhApi saMzayabhinnatvAcAdRzyevetIhApAyayoH ko bheda ? iticet,na,idamitthamevetyanubhavasAkSikaviSayatAvizeSavato'pAyAdatAdRzyA IhAyA bhinnatvAt / tAdRzaviSayatAbhAvaH saMzayatvena vyApta iticet,na,avagraheNa vyabhicArAta, spaSTajJAnatvaviziSTaH sa tatheticet,na, tAdRzavyAptI mAnAbhAvAd,api cAmumartha vicArayAmi, amumarthaM ca nizcinomIti pratItibhyAmIhAtvApAyatvayoH sphuTameva svatantratayA bhAnamiti dig // 6 // apAyadhAraNAgatavipratipattinirAsAya paramatamupadarzayati kecidanyavizeSasyA-5bhAvavyavasitiM jguH|| apAyamidameveti, nizcayaM dhAraNAM punaH // 7 // 65 // 'vavasAyaMmi avAoM' ityatra vizeSeNa ekakoTivyApyadharmAbhAvaprakAreNAvasAyo jJAnamiti yathAzrutArthabhrAntAH puruSatvavyApyaziraHkaNDUyanAdidharmAbhAvavAnayamityAdijJAnamapAyaM, 'varaNaM puNa dhAraNaM viti' ti yathAzrutArthabhrAntAzca taduttarotpanna sthANurevADayamityAdijJAnaM dhAraNAM kecidaahuH|| Aha ca-"kei tayanAvisesA-vaNayaNamittaM apAyamicchati / sanbhUyatthavisesA-vadhAraNaM dhAraNa viti // 185 // " [kecittadanyavizeSApanayanamAtramapAyamicchanti / / sadbhUtArthavizeSAvadhAraNaM dhAraNAM bruvate // // 7 // taddaSayati HODAEKAR CAREECE5% // 29 // L For Private And Personal use only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shindra HOWKARNALASSAGE anvayAd vytirekaad-pynvyvytirektH|| apAyasyodayAttanno, bhidAH paJca syuranyathA // 8 // 66 // | matinirUpa anvayadharmavattAjJAnAvyatirekadharmavattAjJAnAdubhayadharmavattAjJAnAccAvizeSeNehItApAyasyaiva pravRtterasadbhUtadharmaniSedhAkalanamAhA, Ne'pAyatajjanyanizcayazcApAyaH, paramityukte'nvayadharmagaveSaNajanyA dhAraNA na syAt / Aha ca-"kAsai tayannavaheraga-mettaovagamaNaM bhave dhaarnnaaviprbhRe| sambhRasamannayao,tadubhayao kAsai Na doso||186|| savvo vi ya sovAo, bhee vA hoMti paMca vtthuunni|| AhevaMciya cauhA, tipattinimaI tihA annahA hoi / / 187||"[ksycittdnyvytirekmaavto'vgmnN bhaved bhUte / / sadbhutasamanvayatastadubhayataH kasyacinna rAsaH / / dossH|| sarvo'pi ca so'pAyo bhede vA bhavanti paMca vastUni // Ahevameva caturdhA matistridhA'nyathA bhavati // nanu sthANutvavyApyavakrakoTarAdimAnayamityanvayadhamejJAnAt sthANurevAyamityapAyostu puruSatvavyApyakaracaraNAdyabhAvavAnayamitivyatirekadharma-18 jJAnAttu kathaM saH, nahi tadabhAvo'nvayena vyatirekeNa vA sthANutvavyApyo ghaTAdau vyabhicArAt, na ca puruSatvavyApakakarAdyabhAvavattAnizcayAdeva puruSatvAbhAvajJAnAdabhAvapratipattiH, vyApakAbhAvajJAne vyApyAbhAvajJAnAvazyaMbhAvaniyamAditi vAcyam / evaM satyayaM na puruSa ityapAye'pi ayaM sthANurevetyapAyA'bhAvAt, na coktAbhAvaviziSTasAdhAraNadharmavattAjJAnameva tadapAyajanakamiti vAcyam,saMzayahetoH sAdhAraNadharmavattAjJAnasya tadAnImananusaraNAditicet, na, ekakoTiniyatadharmAbhAvajJAnasyApyaparakoTinizcAyakatvAd, athavoktAbhAvajJAnAnantaraM puruSatvAbhAvajJAnAttadviziSTasAdhAraNadharmavattAjJAnAdevAyaM sthANureveti nizcayastatra tAvadAlocanarUpAyAIhAyA anubhavasiddhatvAditi dig| nanu vyatirekadharmagaveSaNamIhetyasya vyApyadharmavattAjJAnamapAyo'sAvityarthaH, taccAnvayena vyatirekeNAnvayavyatirekeNa vAstu,tajjanyayathAbhUtArthajJAnaM tudhAraNA ityuktau ko doSo yena svamatavyAvarNanameva bhrAjamAnaM bhavet, ucyate, vyApya For Private And Personal use only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam / / // 30 // 26-166. www.ketatirth.org dharmavyavasiterjAyamAno nizcayo yadi dhAraNAkhyAmAvibhRyAttadA smaraNasyAdu rupahnavatvenAvagraha IhA'pAyo dhAraNaM smaraNazceti matijJAnasya paJca bhedAH prasajeyuH, evaJcAgamavirodhaH, kizcaivaM dhAraNAjanakaM vyApyadharmavattAjJAnamapAya evetIhAsaMzaya eva syAttathAcoktadoSaprasaGgaH / atha vyatirekadharmajJAnAjjAyamAno nizcayo'pAyo'nvayadharmajJAnAjjAyamAnastu dhAraNeti cet, na, ubhayadharmajJAnAjjAyamAnasya nizcayasyobhayarUpatvaprasaGgAduktadoSaprasaGgAcca, etena vyatirekadharmAvagAhI nizcayo'pAyo'nvayadharmAvagAhI tu dhAraNetyapi nirastam // 8 // nanu dhAraNA nAmA'vicyutismRtivAsanAlakSaNaM matibhedAntaraM nAstItyapAyavizeSa eva sa iti na mama bhedapaJcaka prasaGgo vyaktibhedamanAdRtya jAtibhedAnveSaNaniSTAnAM bhavatAmeva pratyuta bhedatrayaprasaGga ityAzaGkateavicyutirapAyo hi, saMskAro jJAnameva na // anyo'pAyaH smRtistena, caturbhedA matiH katham ? // 92 // 67 // iha tAvadghaTAdike vastuni avagrahehApAya rUpatayAntarmuhUrtika evopayogo jAyate tatrApAyotpattyuttaraM upayogasAtatyalakSaNA cAsvicyutirbhavadbhiH svIkriyate sA tAvattAvatkAlInApAyasvarUpAnnAtiricyate nahi kAlabhedena vastubhedo nAma kSaNabhaGgaprasaGgAt yA copayogoparame sati saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA kAlaM vAsanA'vatiSThata ityabhyupagamyate sA kiM vastuvikalpo vA smRtijJAnAvaraNakarmakSayopazamo vA tajjJAnajananazaktirvA, nAdya etAvantaM kAlaM tadvastuvikalpAyogAt, nottarau ajJAnarUpatvena tasya mati - bhedatvA'sambhavAd, yA cAnubhUtasya kAlAntaropayogalakSaNasmRtirAvirbhavati sApyanvayadharmeNApi nizcayo'pAya eveti tvadabhyupagamAdapAyAntarameveti avagraha IhA'pAyazceti tisra eva materbhidAH sambhavantIti kathaM na vibhAgavAkyavirodhaH / Aha ca"kANutra ogammi dhiI, puNovaoge a sA jaobAo / to Natthi dhiI / / ti / / 9 / / [ kAnupayoge dhRtiH punarupayoge ca For Private And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir matinirUpaNe'pAya dhAraNAvipratipattinirAsaH // // 30 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sha n dra GEORG panan / sA yato'pAyaH // tato nAsti dhRtiH // 188 // ]ti // 9 // atrocyate matinirUpaNe avicyutijJonadhArA, vAsanA jJAnakAraNam / / smRtizcedaM tadeveti, dhIrataH kinnu dUSaNam // 10 // 68 // 15 avicyuti yacAvaduktaM upayogasAtatyalakSaNA'vicyutirapAyAnAtiricyata iti, tadayuktam , prathamApAyotpattyuttaraM kvacidutpadyamAnasya 14 smRtivAsanAsthANurevAyaM sthANurevAyamityAkArasyAntarmuhUrtamavicyutasya dhArAvAhikApAyasantAnasya prathamApAyAdabhyAdhikatvAt, na ca gRhIta- nAMdhAraNAaAhitvAdasyAprAmANyaM, anyAnyakAlaviziSTatvena spaSTaspaSTataraspaSTatamabhinnadharmakavAsanAjanakatvena vA bhinnasyaiva vastuno grahaNA- tvavyavasthAditi pAzcaH, vastuto gRhItagrAhitvaM nApramAtve tanvaM, api tu tadabhAvavati tatprakArakatvam' iti na tasyAprAmANyaM iti dig|| vAsanA ca yadyapi svato na jJAna tathApyapAyakAryatvAtsmRtikAraNatvAcopacAratastasya jJAnatvaM, 'idaM vastu tadeva, yatprAgupalabdhaM mayA ityAkArikA smRtirapi vastunizcayamAtraphalAdapAyAdatiricyate, pUrvAparadarzanAnusandhAnarUpA hi seti, tasmAdavicyutismRtivAsanAlakSaNAnAM tisRNAmapi dhAraNAnAM vyavasthitatvAna vibhaagvyaaghaatH| Aha ca-"bhaNNai idaM tadeveti jA buddhii||188aannnu 5 sA'vAyabmahiA, jao asA vaasnnaavisesaao|jaa yAvAyANantara-maviccuI sA dhiI NAma ||189||"[bhnnyte idaM tadeveti yA buddhiH / nanu sApAyAbhyAdhikA yatazca sA vAsanAvizeSAt / / yA cApAyAnantaramavicyutiH sA dhRtinAma] yadi coktarItyA'pAyavizeSa eva dhAraNAbhyupagamyate smRtirapicAdhikA'bhyupeyate tadA bhedapazcakaprasaGgo vajralepAyata eva / Aha ca-"taM icchaMtassa tuI, vatthUNi ya paMca, necchamANassa // kiM hou sA abhAvo, bhAvo nANaM va taM kaparaM // 190 // "[ tAmicchatastava vastUni ca paMca, necchataH // kiM bhavatu sA'bhAvo bhAvo jJAnaM vA tatkatarat ] nanu bhavatAmapi dhAraNAnAM virUpatvAdvibhAgAtikrama iti cet, na, * SEPTESCG * For Private And Personal use only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNaM jJAnA prakaraNam // dhAraNAtvena sarvAsAmapyekIkRtya grahaNAd, yathA dvirUpayorapyavagrahayorakhagrahatvena grahaNam , Aha ca-"tumbhaM (jha) bahuyarameA, bhaNai maI hoi dhiibahuttAo / bhannai na jAibheo, iTTho majjhaM jahA tujha // 191 // " [tava bahutarabhedA bhaNati matirbhavati dhRtibahutvAt // bhaNyate na jAtibheda iSTo mama yathA tava // ] "sA bhinnalakkhaNA vi hu, ghiisAmaneNa dhAraNA hoi / / jaha uggaho durUvo, uggahasAmanao ikko / / 192 // " [sA bhinnalakSaNApi khalu dhRtisAmAnyena dhAraNA bhavati // yathA'vagraho dvirUpo'vagrahasAmAnyata ekaH] nanvaSAyasantatirUpAvicyutiH kathaM dhAraNeti cet, apAyajanyatvAddhArayAmItyanubhavAcca, smRteriva pratyabhijJAyA api dhAraNAtvAttimRNAM dhAraNAnAM grahaNe nyUnatvamiti cet, na, smRtipadena tatvAviSayakajJAnavizeSagrahaNAditi dig // 10 // tadevaM vipratipattInirAkRtya vibhAgaM vyavasthApya prAguddiSTamavagrahaM nirUpayatitatra dvidhA'vagrahaH syaad-vynyjnaarthaavlmbnH|| tatrendriyArthasambandho-vyaJjanAvagrahaH smRtaH // 11 // 69 // tatrAvagrahahApAyAdiSu matibhedeSu, avagraho dvividho vyaJjanAvagrahorthAvagrahazca, tatra prathamopadiSTatvAd vyaJjanAvagrahaH prAgnirUpaNIya ityata Aha tati, Aha ca-"tatthoggaho dusvo, gahaNaM jaM hojja baMjaNa-sthANaM // vaMjaNao ya jamattho, teNAIe tayaM vucchN||193||"[ttraavgrho dvirUpo grahaNaM yad bhavati vynyjnaarthyoH|| vyaJjanatazca yadarthastenAdau takaM vakSye / / ] indriyArthasambandha iti tatsamayabhAvIti tAtparyArthaH, yogArthamAha-svayaM vyajyate prakaTIkriyate'rtho'neneti vyaJjanaM, kadambakusumagolakadhAnyamasUrakAhalAkSuraprAkAramAMsagolakarUpANAmantanivRttIndriyANAM zabdAdiviSayaparicchedahetuzaktivizeSalakSaNamupakaraNendriya zabdAdipariNatadravyanikurambam, tadubhayasambandhazca, tatazca vyaJjanenendriyeNa vyaJjanasyArthasya tatsambandhasya vA'vagraho vyaJjanA matinirUpaNa praso avaahamedanirUparNa tatra vyaJjanAvagrahalakSaNopadarzanam // // 31 // RECORAKARE // 31 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kath.org vagrahaiti madhyamapadalopena samAsa AzrayaNIyaH, arthabhede'pi padasArUpyeNaikazeSAzrayaNAd, ekazeSeNa vyaJjanAnAmavagraha ityapi syAt // Aha ca "jijjai jeNattho, ghaDocca dIveNa vaMjaNaM taM ca / ubagaraniMdiya saddAi pariNayaddavyasambandho // 194 // " [vyajyate nArthI ghaTa iva dIpena vyaJjanaM tcc|| upakaraNe ndriya zabdAdipariNatadravya sambandhaH // ] nanvayaM vyajjanAvagraho na jJAnamityata Ahasa tadante jJAnabhAvA- davyaktaM jJAnamiSyate (tAm )|| anyathA prAgalAbhaM tadante'pi na janurlabhet ||12|| 70 || vyaJjanAvagrahasamayo jJAnavAn, jJAnotpattighaTakAntya samayazAlitvAt yadantyasamaye jJAnamutpadyate sa kAlo jJAnavAn, yathA IhAdyasamayaH ityanumAnAd vyaJjanAvagrahasya jJAnatvasiddhiH / Aha ca - "annANaM so vahirA- iNaM va takkAlamaNuvalaMbhAo // Na, tadaMte tatto cciya, ubalabhAo tao nANaM || 195 || [ajJAnaM sa badhirAdInAM vA tatkAlamanupalambhAt // na tadante tata evopalambhArasa jJAnam] nanu yadi vyaJjanA'vagraho jJAnaM tarhi badhirAdInAmapi zabdAdijJAnApattistatkAle'pi tadupalambhApattizceti cet, na, badhirAdInAMvyaJjanavyaJjanapUrtighaTaka zaktyabhAvAdavyaktatvena tadanupalambhasambhavAcca, Aha ca - " takkAlammi vi nANaM, tatthasthi tanuM ti to tamavvattaM // bahirAINaM puNa so, ammANaM tadubhayAbhAvA // 196 // " [ tatkAle'pi jJAnaM tatrAsti tanu ityatastadavyaktam // badhirAdInAM punaH so'jJAnaM tadubhayAbhAvAt ||] etena 'yadantyasamaye jJAnamutpadyate sa kAlo jJAnavAniti na vyAptiH, avagrahaprAkkAle vyabhicArAd' iti nirastaM, jJAnasAmagrI sampannatvasya hetuvizeSaNatvAd, ata eva sarveSu zabdAdidravyasambandhasamayeSu jJAnamasti jJAnopakArizabdAdidravyasambandha samaya samudAyaka dezatvAdarthAvagraha samayavadityapi prayogaH, yadi ca kAraNasAmrAjye'pi prAksamayeSu jJAnotpattirna svAtantya samaye'pi na syAdavizeSAd, Aha ca " jai vaDamANamasaMkhajja - samaya sadAidavyasanbhAve || kiha carimasamayasadAi For Private And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir matinirUpaNa prasaGge vyaJjanAvaprahasya jJAnatvavyavasthApanam //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shindra Acharya ShalkalasssagarmanGyanmantire savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam // // 32 // AKADUCCECRUCK dabaviNNANasAmatthaM // 200 // " [yadi vAjJAnamasaMkhyeyasamayazabdAdidravyasadbhAve / kathaM caramasamayazabdAdidravyavijJAna- matinirUpaNa sAmarthyam // ] "jaMsabahANa vIsu, savvesu vi taM na reNutellaM ca / / pattayamaNicchaMto, kahamicchasi samudaye nANaM ||201||"[ytsrvthaa prasale na viSvaksarveSvapi tantra reNutailamiva / / pratyekamanicchankathAmicchasi samudaye jJAnam // ] nanu samudAyaniSpIDanamAtraM na tailajanaka vyaJjAnAvagra yena sikatAsamudAyaniSpIDanAtailAnudbhavadarzanena pratyekazaktyabhAvaH samudAyazaktyabhAve prayojakaH syAt, kintu tilasamudAya- tahasya jJAnatva niSpIDanameva tajjanakamiti viSamo dRSTAntaH, anyathA daNDacakrAdisamudAye ghaTodbhavadarzanAddaNDAdipratyekasatve'pi sUkSmaghaTotpatti vyavasthAprasaGgAditi cet,na,kAraNasamudayAdhInasAkalyazAlini kAyeM dezasya dezopakAritAyAmetaddaSTAntAbhidhAnasya nyaayytvaad||at panam / | evAha-"samudAye jai nANaM, desUNe samudaye kahaM Natthi // samudAe vA'bhyaM, kaha dese hoja taM sayalaM? ||20||"[smudaaye * yadi jJAnaM, dezone samudaye kathaM nAsti / samudAye vA'bhUtaM, kathaM deze bhavet tatsakalam // ] "taMtU paDokyArI, Na samattapaDo yasamudiA te u / savve samatapaDao taha nANaM savvasamaesu // 203 // "[ tantuH paTopakArI, na samastapaTazca samuditAste tu // sarve samastapaTakastathA jJAnaM sarvasamayeSu // ] nanu sahasratantukapaTAdau sahasratantUnAM tatsaMyogAnAzca hetutvAta, dvitantukapaTAdau ca | tantudyasaMyogAdInAM hetutvAdastu tatra khaNDapaTotpattikrameNAkhaNDapaTotpattiH, atra tu jJAnasya niravayavatvAtkathaM khaNDajJAno| tpattikramaNAkhaNDajJAnotpaciriti cet, na, asaGkhyAtasamayaniSpAce sAMze mahati jJAne'GsakhyAtAnAmaMzAnAM hetutvAd, ata eva mahajjJAnamevAbhivyajyate mahattejovana tu sUkSmamekatejo'vayavaditi vyaJjanAvagrahasya mUkSmatvaM jJAnAntarANAM ca mahattvamupapadyate, | nanvanyaktaM jJAnaM dRSTaviruddhamiti cet, na, suptamatvAdisUkSmabodhasyA'vyaktasya dRSTatvAd, jJAnaM vinA svApAvasthAyAM bacanaceSTA- // 32 // For Private And Personal use only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shindra Ne vyaJjanAvagrahasya jJAna natvavyavasthApana tadUbhedanirUpaNazca // REA MOCRASHRECRUG ghanupapatteH, anyathA kASThAdInAmapi tatprasaGgAda, Aha ca-"kahamavattaM nANaM, ca suttamacAisuhumabohu vya / / suttAdao sarpa ci ya, vimANaM nAvabujhaMti / / 197 // " [kathamavyakaM jJAnaM ca, suptamattAdisUkSmabodha iva / / suptAdayaH svayamapi ca, vijJAna nAvabuddhayante ] "lakkhijjA taM simiNA-yamANavayaNadANAiceTTAhiM // jaM nA'maipubbAo, vijate vynncetttthaao| 198 // " [lakSyate tatsvamAyamAnavacanadAnAdiceSTAbhyaH // yada nA'matipUrNa vidyante vacanaceSTAH] / / nanu supte svIya ceSTitaM kuto na / svasya jJAnagocara iti ced , jJAnAvaraNavaicitryAta, nahi jAgratApi sarvasvIyaM ceSTitaM jJAyate, muhUrvenApyasaMkhyAtAdhyavasAyollAnAd kasyacideva kadAcideva vA tadabhivyaktaH, AI ca-"jamgato vina yANai, chaumattho hiayamoaraM savvaM / / jaM tajjhavasANAI, jamasaMkhajAI divaseNa // 199 // [jAgradapi na jAnAti, chadmastho hRdayagocaraM sarvam // yattadadhyavasAnAni yadasaMkhye yAni divasena] evazca yathA'dhyavasAyasthAnAnyasaMkhyeyAni sUkSmANyapi kevalidRSTatayA zraddheyAni tathA vyaJjanAvagrahajJAnamapIti bhAvaH // 12 // atha vyaJjanAvagrahatatvaM nirUpya tabhedAnirUpayatisa caturdhA bhaveccakSu-manovarjendriyodbhavaH / / upaghAtAnugrahAbhyAM prApyakArINi tAni yat // 13 // 71 // sacavyaJjanAvagrahazcaturvidhoghrANarasanazrotratvaglakSaNondriyabhedAt, nanveteSAmevendriyANAM vyaJjanAvagraho natu nayanamanasorityatra kiM pramANamiti cet, teSAM karkazakambalAdisparzane trikaTukAdyAsvAdane azucyAdipudgalAghrANe bheryAdizabdazravaNe copaghAtadarzanAva,candanadravAdisparza kSIrazarkarAdhAsvAdane karipudgalAdyAghrANe mRdumantrazabdAdyAkarNane cAnugrahadarzanAtprApyakAravAsiddheH,nayanamanasostu jalajvalanAdyavagraheNAnugrahopaghAtAdarzanAdatathAtvAd, Ahaca-"nayaNamaNovajidia-bheAo vaMjaNoggaho cuhaa||uvdhaa RSHA For Private And Personal use only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA - prakaraNam // // 33 // www.ketatirth.org yANuggahao, jaM tAI pattakArINi // 204 // " [ nayana manovarjendriyabhedAdvayaJjanAvagrahazcaturdhA / / upaghAtAnugrahato yattAni prApyakArINi] nanvanugrahopaghAtau yadi sukhaduHkha vizeSau na tarhi tau prApyakAritvaliGge yadi tu viSayendriyasaMyogakAryavizeSau tadA tAbhyAM ghrANAdInAM svahetubhUtaM prAptimAtraM sidhyatu na tu prApyakAritvaM, tArddha vastu prApyaiva jJAnajanakatvamiti cetna, zrotrAdInAM prApyakAritvAnumAne nayanamanasovAprApyakAritvAnumAne'nugrahopaghAtacyAvarNanasya vipakSabAdhaka tarkaH pradarzanArthatvAt evaJca zrotrAdIni prApyakArANi nayanamanobhinendriyatvAd, vyatireke nayanamanAvadityanumAnamapyavadAtamitidg i // 13 // zrotra ghrANayoraprApyakAritvaM nirAkurutedUrArthagrahaNAcchrotra- ghANe aprApyakAriNI // syAtAM na te zabdagandhau yadi prApnuvataH svayam // 14 // 72 // zrotraghANe aprApyakAriNI asambaddhArthagrAhakatvAt na cAyamasiddho hetuH, dUrasthasyApi bheryAdizabdasya zravaNAd dUrasthasyaiva kusumAdeH parimalagrahaNAcca na cAtrAnyatarakarmaNo bhaya karmaNA vendriyaviSayayoH saMyogo'nubhUyata iti kecidAhuH / Aha ca"jujjai patta visaya yA, pharisaNarasaNeNa sottaghANesu / ginhati savisayamio, jaM tAI bhinndesNpi|| 205 // |" [yujyate prAptaviSayatA sparzanarasanayorna zrotraghANayoH / gRhNItaH svaviSayamito yate bhinnadezamapi ] tadidaM tadA yujyeta yadi zabdagandhayoH svakarmaNendriyaprAptirna syAt, tathA ca dUrasthAvapi tau tatrAgatyaiva jJAnaM janayata iti na kiJcidanupapannam // uktaM ca- " pArvati saddagaMdhA, tAI gaMtuM sayaM na giNhaMti" // 206 // [ prApnutaH zabdagandhau, te gatvA svayaM na gRhaNItaH ]tti // 14 // tayoH sakriyatve pramANamAhasakriyau tau saMharaNAda, vAyunA vahanAdapi // dvArAnupAtAcchailAdi - pratighAtAtsamUrtikau // 15 // 73 // saMharaNAd gR(gu)hAdiSu piNDIbhAvAd, vahanAdapi vAyunA nayanAt, tau (zabdagandhau) sakriyau samUrtikau ca dhUmavadvi For Private And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir matinirU paNe vyaJja nAva grahabheda nirUpaNe prANAdInAM caturNA prApyakAri tvaM cakSurmana soraprApya kAritvaJca nirUpitam // // 33 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ MEEG zeSeNa, dvArAnupAtAdvA jalavad vegavadviraladravyasya pavanAbhimukhameva prasarpaNAdanayoH prAyo dvArAnudhAvanamiti bodhya, parvatAdiSu 18 mati0 vya. pratiskhalanAd vA tau tathA pASANavad, Aha ca-"jaM te poggalamaiA, sakkiriyA vAuvahaNAo / / 206 // dhUmovva zrotravANasaMharaNao, dArANuvihANao viseseNaM // toyaM va NitaMbAisu, paDighAyAo ya vAuvva // 207 // " [ yattau pudgalamayau yoraprApyasakriyau vAyuvaha nAt // dhUma iva saMharaNata: dvArAnuvidhAnato vizeSeNa // toyamiva nitambAdiSu, pratighAtAcca vAyuriva // ] kAritvasya nanu pavanopanItagandhavadravyANAM ghANena saha saMyogo'stu zabdastvAkAzaguNa iti na zrotreNa tasya saMyogaH pratyAsattiH kiM tu khaNDanaM zazrotrasya karNazaSkulyavarichanAkAzarUpatvAcchabdasya ca tadguNatvAtsamavAya eva, gatistu tatra pavanagataivAropyate na tu svAbhAvikI, bde AkAsvAbhAvikagateranyagatyanuvidhAnAnupapattariti cet, na, pratighAtajanakatvena tasya dravyatvasiddheH, na ca tIvratarapavamAnasyaiva prati zaguNatvasya ghAtajanakatvaM na tu zabdasyeti vAcyam, bharyAdizabdajanakapavanasadRzapavanAntareNApi bAdhiryAdhudayaprasaGgAt, api ca zrotramapi khaNDanazca nAkAzaM bAdhiryAdyabhAvaprasaGgArikantu mUrtamevendriyamiti na tasya zabdo gunnH|| kizca zabdasyAkAzaguNatve sarvasya sarvazabdagrahaNApattiH zrotrasamavAyAvizeSAta, tatpuruSIyakarNazakulyavacchinnasamavAyasambandhAvacchinnAdhAratAyAstatpurupIyazabdagrahaM prati hetutvakalpane mahAgauravAt, dravyatve tu saMyogenaiva zrotreNa grahaNopapattau na kiJcidanupapanna, evaM ca zabdasya dravyatve samavAyasamavetasamavAyapratyAsatyakalpanayA lAghavaM draSTavyaM, zabdasya mUrtatve tatsAkSAtkAro na syAdviSayatayA mUrtapratyakSatvAvacchika prati samavAyenobhUtarUpavazvasya hetutvAditi cet, na, dravyapratyakSatvAvacchinaM prati yogyatAvizeSasyaiva hetutvAtsa cacyAvRttivizeSaH zaktivizeSo vetyanyadetat, zrotrendriyavyavasthApakatvena zabdasyAmbaraguNatvasiddhiriti tu mandaM, indriyAntarAgrAhyagrAhakatvasyaiva bhinnondrayatvavyA GRO
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam / / // 34 // www.ketatirth.org pyatvAt, tatra guNapravezasya gauravakaratvAt, etena ' zrotrendriyaM dravyAgrAhakaM rUpasparzAgrAhakavahirindriyatvAd rasanavad' ityapi nirastaM, aprayojakatvAd dravyagrahaprayojakapratyAsatyAbhidhAnena tadviraharUpavipakSavAdhakatarkAnutthAnAt / itthaM ca zabdo na paudgalikaH sparzazUnyAzrayatvAd, atinibiDa pradeza pravezanirgamayorapratighAtAt, pUrva pacAdyA (cA) 'vayavAnupalabdheH, sUkSmamUrttAntarAprerakatvAd, gaiganaguNatvAceti hetavo nirastA veditavyAH, bhASAvargaNAdestadAzrayasya sparzavatvena sparzazUnyAzrayatvasyAsiddheH bhiyAdikamupabhidya prasarpiNA mRgamadAdidravyeNa dvitIyasyA'naikAntikatvAt tRtIyacaturthayothorakAdinA dhUmAdinA ca tathAtvAt, paJcamAsiddhatAyAstu pradarzitatvAt ucchRMkhalanaiyAyikAstu " nimittapavanasyaiva guNaH zabdaH, ata eva nimittapavananAzAnAzaH, samavAyikAraNanAzasya samavetakAryanAzaM prati hetutvAt, karNasaMyukta nimitta pavanasamavAyAcca tadgrahaH, na ca vINAveNumRdaGgAdereva kuto nAyaM guNa iti vAcyaM, teSAM ananugatatvAtu, nimitta pavanasyaivAnugatatvena samavAyikAraNatvaucityAt teSAM nimittakAraNatve klRpte'pi samavAyikAraNatvA kalpanAtsambandhabhedena kAraNatAbhedAd" ityAhuH, tadasat, pavanaguNatve zabdasya tatsparzasyeva spArzanaprasaGgAt, tasya spArzanapratibandhakatvakalpane ca mahAgauravAt, zabdaguNaspArzanajanakatAvacchedakajAtyabhAvAnna doSa iti cet, na, tAdRzajAterasiddheH, guNacAkSuSajanakatAvacchedikayA sAGkaryAditi dig|| adhikaM syAdvAdarahasye'nusandheyam / / tasmAcchrotraghANe api prApyakAriNI iti vyavasthitam / / Aha ca - "geNDaMti pacamatthaM, uvaghAyANuggaho jaladdhI o / bAhijjapUraNAsArisAdao kahama saMbaddhe || 208 || " [gRhNItaH prAptamarthaM upaghAtAnugrahopalabdheH || bAdhiryapUtinAsArza AdayaH kathamasambaddhe ] || 15 // tadevaM nayanamanovarjendriyANAM prApyakAritvaM vyavasthApitam / atha nayanamanasoraprApyakAritvasya vyavasthApanIyatayA mano For Private And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir // mati vya0 zabdasyA kAzaguNatva khaNDane zabde paugAlikatvA bhAvasAdhaka hetUnAmavyA kara zabdasya pavanaguNatvakhaNDanaHzca // // 34 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ matinirUpaye vyaJjanAka grahanirUpaye cakSuSoprApyakAritvavyavasthApa nam // CIRCUCURUKSHARMA dRSTAntena tAvaccakSuSo'yApyakAritvaM vyavasthApayatiamApyakAryadhiSThAnA-sambaddhagrAhi locanam / / anugrahApaghAtAbhyAM, viSayAd bhAvyamanyayA // 16 // 74 // cakSuraprApyakAri adhiSThAnAsambadhdhArthagrAhakendriyatvAd, manovad, adhiSThAnetyAdivizeSaNena sparzanAdAvindriyapadadAnena ca pradIpaprabhAyAM vyabhicAraH parihataH, na cAprayojakatvaM sambaddhArthagrAhakatve tasya karavAlajalAvalokanAdinopaghAtAnugrahaprasaGgAt, na cAsiddha eva tasyopaghAtAnugrahAbhAvo bhUyo bhUyaH sUrakarAvalokanena jalAvalokanena ca dAhazatyalakSaNatadarzanAditi vAcyam, avalokanAnantaraM cakSurdezaM prAptena mUrtena ravikarAdinopaghAtasya sambhavAjalAvalokanAdau copaghAtAbhAvenAnugrahAbhimAnAt svatastaddezaM prAptena ca candramarIcinIlAdinA'nugraho'pi bhavatyeva, yadi ca cakSuH svata evAnugrAhakopaghAtakavastunI saMmRjyAnugrahopaghAtau labheta tarhi sUrakarAvalokanAdiva karavAlAvalokanAdapyabhighAtaH syAt, tadidamAha-"loaNamapattavisaya, maNocca jamaNuggahAisubaMti // jalasUrAloAisu, dIsanti aNuggahavighAyA // 209 / / Dajheja pAviu ravi karAiNA pharisaNaM va ko doso // manneja aNuggaI pivu-vaghAyAbhAvao somaM // 210 // gaMtu Na rUvadesa, pAsai pattaM sayaM va NiyamoyaM // patteNa u muttimayA, ubaghAyANuggahA hojjA // 211 // " [locanamaprAptaviSaya, mana iva yadanugrahAdizanyamiti // jalasUrAlokAdiSu dRzyate anugrahavighAtau // dayeta prApya ravikarAdinA sparzanamiva ko doSaH // manyetAnugrahamivopaghAtAbhAvataH saumya! / / gatvA na rUpadeza, pazyati prApta svayaM vA | niyamoyaM / / prAptena tu martimatopaghAtAnagrahI bhavetAma ||||16||nnu nayanAnnAyanA razmayo nirgatya prApya ca vastu ravirazmaya iva prakAzamAdadhati sUkSmatvena taijasatvena ca teSAM vanyAdibhirdAhAdayo na bhaviSyantIti cet, na, cakSuSastaijasatvasyaivAsiddheH, tathAhi EHAS *
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA vaprakaraNam / / / / 35 / / www.ketafirth.org adRSTakalpanApatti-staijasatve hi cakSuSaH // na ca tatsAdhakaM kiJcid-valavanmAnamIkSyate // 17 // 75 // cakSuSastaijasatvakalpane'nudbhUtarUpAnudbhUtasparzatejontaraM kalpanIyamityadRSTakalpanApattiH paramate, na ca tattaijasatvasAdhakaM kiJcidbalavatpramANamIkSAmahe, na ca cakSustaijarsa rUpAdiSu madhye rUpasyaivAbhivyaJjakatvAtpradIpavadityanumAnAttatsiddhiH, svasparzavyaJjakatvena pradIpadRSTAntasya sAdhanavaikalyAdviSayendriya saMyoganAnaikAntikatvAd, dravyatve satIti vizeSaNe'pyaJjanavizeSeNAnaikAntikatvAcca, etena "rUpasAkSAtkArAsAdhAraNakAraNaM taijasaM rasAvyaJjakatve sati sphaTikAdyantaritaprakAzakatvAtpradIpavad" ityapi nirastam / / aJjanAdibhinnatve satIti vizeSaNadAne cAprayojakatvAccakSuH pradIpayorekayA jAtyA vynyjktvaasiddheH| etena "svapnAdikamivAJjanAdikaM sahakRtya manasaiva sAkSAtkRte nidhyAdau cAkSuSatvabhrama evetyuktAvapi na kSatiH // kiM caivaM tavAkhanAdeH pRthakpramANatvApattiH, mano yadasAdhAraNaM sahakAryyAsAdya bahirgocarAM pramAM janayati tasya pramANAntaratvaniyamAt na ca paTapaTalAcchannacakSuSAmaJjanAdijanito nidhyAdisAkSAtkAro na prametyuktiryuktisahA, yathArthapravRttijanakatvena tatpramAtvasya vyavasthitatvAt na ca kAraNabAdhAdapramAtvaM, tasyaivAsiddheH, na ca svapnAdivadaJjanAdernidhyAdi sUcakatvameveti yuktaM vyAptigrahAdikaM vinA'numitirUpatatsUcanA'sambhavAt, svamAdisthale tu vyAptigrAhakasvamazAstrAdyanusaraNaniyamAditi dig / nanu cakSuryadi na prApyakAri tadA'sannihitatvA'[vizeSAtkuDyAdivyavahitasyApi grahaNaprasaGga iti cet, na, atisannihitasya golakAdevi bhittyAdivyavahitasyApi yogyatA'bhAvAdevAgrahAt / nanvagrAvacchedenaiva cakSuH saMyogasya grAhakatvAnna mUlAvacchedena tatsaMyuktagolakAdigrahaprasaGgaH / kuDyAdivyavahitAnAM svarUpayogyatA ca sthairyapakSe na parAvartate, kSaNikatvapakSe'pyapratyAsannAnAM sahakAriNAM nAtizayajanakatvaM, pratyAsattizca pareSAM nirantarotpAdaH asmAkaM tu saMyo For Private And Personal Use Only Acharya Sai Kalassagarsu Gyanmandir matinirUpaNe vyaJjanAvagra hanirUpaNe parakalpitasya cakSuSastaija satvasya sva NDanam // // 35 //
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kotuatirth.org gaH, tadubhayamapi kRSNasArasyArthena na sambhavatIti cet, na, zaktipratyAsantyaivAtizayAdhAnAllohAkarSakAyaskAntAdAvatiriktapratyAsatyadarzanAtsAmIpyavizeSasya tatra sambandhatve cAtrApi tenaivopapatteH / yuktaM caitat saMyogAdinAnApratyAsatya kalpanalAghavAt, na cavamaprApyakAritvabhaGgaH, cakSuH saMyogasya cAkSuSAjanakatvenaiva tadupapatteH / vastutaH sannihitaviSayagrahe vyavadhAnAbhAvakUTa eva viSayaniSThA yogyatA vyavahitaviSayagrahe cAJjanAdiniSThaiva zaktilakSaNA yogyatA hetuH, viSayapuruSAdibhedena tadvaicitryAt / ata evAsmadAdInAmAlokApekSayaiva viSayagrahaH pecakAdInAM tu na tathetyupapadyate / itthaM cAvyavahitacAkSuSasAkSAtkAre cakSurvyavadhAnAbhAvAdInAM vyavahitacAkSuSe ca cakSuraJjanAdInAM vilakSaNazaktimattvena hetutvAnna kiJcidanupapannam, bhittyAdezcakSuHsaMyogapratibandhakatve tu sphaTikAdInAmapi tathAtvaprasaGgAttadvyavahitAnAmapyanupalabdhiprasaGgaH / prasAdasvabhAvavatAM sphaTikAdInAM na nAyanarazmigatipratibandhakatvamiti cet, tarhi bhittyAdInAM cakSuHprAptipratibandhakatvApekSayA lAghavAccAkSuSapratibandhakatvameva kalpyatAm / svaprAcIsthapuruSasAkSAtkAre svapratIcIvRttitvasambandhena bhittyAdInAM tattvasambhavAt / yadi ca tattatkriyAtattaduttaradezAdInAmeva saMyoganiyAmakatvenAnatiprasaGgAdbhittyAdInAM na pratibandhakatvamiti vibhAvyate tadA 'taddhetoH' (taddhetoreva tadastu kiM tena ) iti nyAyena lAghavAttattannayanonmIlanasyaiva tattaccAkSuSahetutvamastu kimanantasaMyogAdikalpanayA, indriyasambandhatvena pratyakSahetutvakalpanAtphalamukhaM gauravaM na doSAyeti cet, na, indriyasambandhatvasyaikasyAbhAvena tathAhetutAyA evAsiddheH / tathApi dravyacAkSuSatvAdyavacchinnaM praticakSuH saMyogatvAdinA hetutvamanugatameva / taduktaM maNikRtA 'pratyakSavikSeSe indriyArthasannikarSavizeSo heturanugata eveti' iti cet, na, paramANvAkAzAdau vyabhicArAt / na ca mahattvasamAnAdhikaraNodbhUtarUpavattvasyApi sahakAritvAnna doSa iti vAcyam, samA For Private And Personal Use Only Acharya Sai Kalassagarsu Gyanmandir matinirUpaNe vyaJja nAvagraha prastAve cakSuSaH prApyakAritva sya khaNDanam //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ShrMatiavr Jain ArarthanaKendra savivaraNaM zrIjJAnA prkrnnm||5 AR kalitasakalanetragolakasya dAsanatimirarogAvayavina upalammaprasaGgAva, Aha ca-"jai parca geNheja u, taggayamaMjaNaraomalAIyaM // 4 // matinirU. paNe vya pecchajja napAsai, apacakAri tao cakTuM ||212||"[yaadi prAptaM gRNIyAcadgatamaJjanarajomalAdikam // prekSeta yanna pazyati, nAvagrahaaprAptakAri ttshckssuH||] atyantAsatyabhAvasyApi sahakAritve cAdhiSThAnasaMyuktAJjanazalAkAyA apyapratyakSatvaprasaGgAt, agrA prastAve vacchedena cakSuHsaMyogasya hetutve'pyudIcI prati vyApAritanetrasya kAJcanAcalopalambhaprasajhAva, dUratvena netragatiprativandhe ca cakSuSaH prAzazadharasyApyanavalokanaprasaGgAt / tadabhISubhiriva tigmakarAbhAdhubhirapi tadabhivRddhavAvizeSAt, tigmatvena tigmakararazmInAM tatprati pyakAritvaghAtakatve ca tadAlokaparikalitapadArthamAtrAbhAnaprasalgAditi ratnaprabhAcAryaprabhRtayaH(ratnAkarAvatArikAdvitIyapari0 sya khaNDasUtra 5) indriyasambandhatvena pratyakSahetutve'pi sAmIpyavizeSeNa saMyogasyAnyathAsiddhirityapi yuktmutpshyaamH|| prApyakAritve nam // ca cakSuSaH zAkhAcandramasoyugapadgrahAnupapatiH, yugapadumayasaMyogAbhAvAt / na ca zatapatrazucIvedhampatikaraNa tatra yogapadyAmimAna eva krameNaiva vegAtizayAdubhayasaMyogenobhayasAkSAtkArajananAditi vAcyam ,candrajJAnAnuvyavasAyasamaye zAkhAjJAnasya naSTatvena zAkhAcandrau sAkSAtkaromItyanuvyavasAyAnupapatteH, na ca kramikatadubhayAnubhavajanitasaMskArAmyAM janitAyAM samUhAlambanasmRtAvavAnubhavatvAropAta tathAnuvyavasAya iti sAmpratam, tAdagAropAdikalpanAyAM mahAgauravAt / na ca tiryagbhAgAvasthitayoH zAkhAcandramasoyugapatsaMyoga iti sAmpratam, sannihitavyavahitayoryugapatsaMyoge'tiprasaGgAt / nayanAnniAsaratA nAyanena tejasArthasaMsargasamakAlameva bAhyAlokasahakAreNAnyacakSurArambhAcchAkhAcandramasoryugapagraha ityapi tuccham,udbhUtarUpavatcejasaMsargeNAnudbhUtarUpavatejasa ArambhAnabhyupagamAdvAhyacakSuSA pRSThAvasthitavastugrahaprasaGgAccetyadhikaMmatkRtasyAdvAdarahasyAdavaseyam(nyAyAlokAdudhdhRtam) , For And Penal Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya Sulkalasssagarmail.Gyanmantire VACHARGEOGAVARANA matinirUparNa vyaJjanAvapra haprastAve manasaH prApyakAritvasya khaNDa nm|| ddhRtm)|kishc manoyApyakAryapi pratiniyatasyaiva grAhakama,nanu manaso'pi sarvagrAhakatvaprasaGgato nAprApyakAritvaM kintu pratiniyatagrA- hitvena] tatprApyakAri syAditi cakSuSoprApyakAritvasAdhane dRSTAntIkRtasya manasaH sAdhyasAdhanobhayavaikalyamiti cet, na, jJeyasamparkakRtAnugrahopaghAtalakSaNaliGgAbhAvena tasya tatsamparkAsi dveH,anyathA jalajvalanAdicintayA tasya kledadAhAdiprasaGgaH, amukatra gataM me mana iti prayogasya ca gatyarthAnAM dhAtUnAM jJAnArthatvenaitadarthagrahaNAya vyApRtaM me mana ityarthaH // Aha ca-'gaMtuM neeNa maNo, saMvajjhai jaggao va simiNe vA / / siddhamidaM lomivi, amugatyagao maNo mitti ||213||"[gtvaa jJeyena manaH, sambadhyate jAgrato vA svame vA / / siddhamidaM loke'pi amukatragataM mano me iti||] "nANuggahovaghAyA-bhAvAo loarNava, so iharA / / toyajalagAi ciMtaNakAle jujejdohiNpi||214||"[naanugrhopghaataabhaavaallocnmiv taditarathA // toyajvalanAdicintanakAle yujyeta dvaabhyaampi]||17|| kiJca bhAvamano dravyamano vA bahirgatvA breyena sambadhyata iti vikalpya doSamAhakizca bhAvamano gacched-bahirdravyamano'thavA // nAdyaH zarIravRttitvA-dAtmano'nirgamAd bhiH||25||83| uktavikalpadvaye hi prathamavikalpo na prathate bhAvamanasazcintAjJAnapariNAmarUpasya jIvAnanyatvAjjIvasya ca zarIramAtravRttitvena tadrUpAdInAmiva bahinirgamAsambhavAd,Ahaca-"davvaM bhAvamaNo vA, vaejja jIvo ahoi bhAvamaNo / / dehavyAvitaNao, na dehavAhiM tao jutto||215||"[drvyN bhAvamanovA brajejjIvazca bhavati bhaavmnH|| dehavyApitvAnna dehabAhistato yuktH||]25|| nanvAtmanaH zarIravyApitvamevAsiddha sarvagatatvAditi ced, ucyate-[pratAvasyeha dve patre saptagAthAzca gatA iti likhitvAparAvRttizca kRtA] kartRtvaM vyomavanna syAt-sarvagatve kilAtmanaH / prakRtereva kartRtvaM, yujyate na kathaJcana // 26 // 8 // For Private And Penal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNa zrIjJAnA haprastAve prakaraNam // // 37 // AtmanaH sarvagatatve hyAkAzavat kartRtvabhoktRtvAdikaM na syAtsarvagatatvasyAkartRtvAdivyAptatvAd, Ahaca-"sacyagao ti ya | matinirUpaNe baddhI, kacAbhAvAidosao to ||216||"srvgt iti ca buddhiHktrbhaavaadidosststn]| atra sAMkhyAH sanirante-kUTastha vyaJjanAvagranityatvazruterAtmA tAvadakAraNamakArya ca, kAraNatve'pi tasyAnityakAryapariNAmitvenAnityatvaprasaGgAd, ata eva janyadharmAnAzrayatvaM 5 kUTasthapadArthoM gIyate / taduktaM-"na prakRtina vikRtiH puruSaH"iti, AdikAraNaM ca prkRtirev||ttuktN-"muulprkRtirvikRtiriti" manasaH prAacetanatvena ceyaM pariNAminI tato mahadahakondriyatanmAtramahAbhUtAnAM sargaH, na ca puruSArthaprayojakatvAtprakRtipariNAmasya pyakAritvatadanuguNazabdAdipariNAma evAstu kimAntarAlikamahadAditattveneti vAcyam, tatsargasya viSayabandhanArthatvAt, na ca citireva khaNDane AviSayasambandhasvabhAvA, svabhAvasyAnucchedyatvenAnirmokSaprasaGgAt , na ca prakRtireva tadIyabhogopakaraNasampAdanasvabhAvA, nitya tmano vibhutvena tasyAH kadAcidagyAtmano nirupAdhikatvAbhAvena tata eva, na ca ghaTAdirevAhatya tadIyo, dRSTAdRSTavibhAgAnupapatteH, nApIndri- tvakhaNDane yapraNAlikayaiva cidviSayasambandhaH, vyAsaGgAyogAta, nApIndriyamanodvArA, svapnadazAyAM varAhavyAghAdyabhimAnino narasyApi saaNkhyprshnH|| naratvAbhimAnAnudayAt , navayaM bAhyendriyavRttyabhAvakRto jAgradavasthAyAmapi tasya tanirapekSatvadarzanAt , na ca manovirahakRtaH, tasya svapne'pi vyApArAta tasmAd yadvirahakRtaH svapne'bhimAnAnudayastadatIndriyaM tatkAraNamahaGkAratatvamavazyamabhyupeyamiti, na cAhaGkAraparyantavyApAreNaiva cidviSayasambandhasvabhAvaH,suSupayavasthAyAM tadvyApAravirAme'pi zvAsaprazvAsaprayatnasantAnAvasthAnAt, tad yadetAsvavasthAsvanuvartamAnamekaM savyApAramavatiSThate yadAzrayA cAnubhavavAsanA tabuddhitattvAkhyamantaHkaraNamindriyamano'haGkAraparamparayopArUDho'rthaH puruSasya bhogAya bhavati / taduktaM-"ete pradIpakalpAH, parasparavilakSaNA gunnvishessaaH|| puruSasyArtha svacchaM, prakAzya buddhau // 37 // ortanter
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ U SMA Kenda Acharya Star Kiss Gyan SUICIAN prayacchanti ||36||"iti, tasminacetane'pi cetanatvA'bhimAno'kartari ca cetane puruSatvAbhimAno bhedAgrahAdeva zarIra AtmatvAmimAnavat / taduktaM-"tasmAttatsaMyogA-dacetanaM cetanAvadiva liGgam / / guNakartRtve ca tathA, karceva bhavatyudAsInaH // 20 // " iti, karmavAsanApi ca buddhitattva eva, puruSastvanubhavatadvAsanAtatphalaiH karmatadvAsanAtatphalaizca nirlepa eva, AlocanamindriyANAM vyApAro vikalpastu manasaH, abhimAno'haGkArasya, 'mamedaM kartavyam' iti kRtyadhyavasAyazca buddheH, atra hi puruSoparAgo viSayoparAgo vyApArAvezazceti trayoMzAH, tatra mameti puruSoparAgo darpaNasyeva mukhoparAgo bhedAgrahAdatAviko, yadyapi mametyabhimAno na buddhadharmastathApIdamA pratinirdiSTasya viSayasya mametyatra puruSasyaiva grAhakatvenAbhimAnaH puruSoparAga eva, indriyapraNAlikopanItapariNatibheda idamiti viSayoparAgaH, mukhanizvAsopahatasya mukurasya malinimoparAga iva pAramArthikaH, etadubhayopapattau ca karttavyamiti vyApArAvezo'pi, asyAyaM buddhau viSayoparAgo jJAnaM, darpaNaprativimbitamukhasya tadgatamalimnaiva puruSoparAgasya viSayoparAgeNa saha sambandha upalabdhiriti, buddhyupalabdhijJAnAnAM nAnAntaratvaM, tadevamaSTAvapi dharmA buddhereva sAmAnAdhikaraNyenAdhyavasIyamAnatvAt, na ca buddhireva svabhAvatazcetanA pariNAmitvAd, uktaJca-adhyavasAyo buddhi-dharmo jJAna, virAga aizvaryam / / sAttvikametadrUpaM,tAmasamasmAdviparyastam // 23 // iti buddhyAdayo naiyAyikAbhimatA AtmavizeSaguNA apyatraivAntarbhavanti, adhyaktasyaiva jJAnasya smRtijanakatvAbhyupagamena kevalaM vAsanAyA aivAnabhyupagamAt,evaM AtmA na kartetyabhimatamevAsmAkamiti cet|| tadetadakhilaM pvnprerittuulvttrltrmev|| kRti-4 caitanyayoH sAmAnAdhikaraNyAnubhavena cetanasyaiva kartRtvAt, na cAyaM bhramo, bAdhakAmAvAda,na cA''tmanaH kartRtve pariNAmitvaprasaGgo bAdhakA, buddheH kRtisamavAye'pi tasya bAdhakatvAt pariNAmino ghaTAderakartRtvasya dRSTatvAd dRSTavirodhAdayamadoSa iti tu tulyaM, kartu PRORK matinirUpaNe vyaJjanAvagraha prastAve AtmavibhusvakhaNDane sAMkhyamatasyopavarNa napUrvakaM khaNDanam // For Private And Penal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya Sulkalasssagarmail.Gyanmantire savivaraNaM zrIjJAnA rNava PROC prakaraNam / / // 38 // racetanakAryatvAdacetanatvApattirvAdhiketi cet, na, 'vItarAgajanmAdarzanAd' iti nyAyena tasyAnAditvasyaiva siddhaH, buddheranityatvena tatra matinirUnAnAbhavArjitavAsanAvasthAnAyogAtprakRtezca pUrvabuddhivAsanAnuvRttyamdhupagame'pasiddhAntAd buddhiniSThavAsanAyA aniyAmakatvAca, naca paNe vyajasambandhavizeSAniyamopapattiH, sthUlarAge sUkSmavAsanAyA aprayojakatvAt, na ca prakRtau sUkSmatadamyupagame'pi pramANamasti, anyathA nAvagrahasUkSmarAgAdiyogAd bhAvASTakasampannatayA prakRtireva buddhirbhavet, sthUlatadyoga eva buddhivaniyata iti cet, tathApyaprAmANika prastAve AtmavimusUkSmatadabhyupagame ghaTAdAvapi tadApattiH, tasya prakRtikAryatvAtkAraNadharmANAM ca kArye saGkamAbhyupagamAt sthUlabuddhivilaye'pi tvakhaNDane sUkSmatatsacAbhyupagamAbAnupapaciriti cet, na, muktAvapi tatsaccaprasaGgAta, AdhikArAbhAvAbAyamiti cet, nanvayamAdhikAro'pi | dharmAdharmavAsanAyogaH, dharmAdhau ca budvidharmAviti kathaM tatsace tadvilayaH, sthUlatAdvilaya eva niradhikAritvamiti cet,tarhi sthUla sAMkhyamatasva buddhyanutpAdasamaye sUkSmabuddhisacAbhyupagame'pi tasyA niradhikAritvena kAryAjanakatayA saMsArocchedaprasaGgaH, anyathA tu mokSo khnnddnm|| cchedaprasaGgaH / kiJcaivamadhikAra eva saMsAraheturastu kiM prakRtyA,buddhistu cetanaiva na tatvAntaraM, mAnAbhAvAt, na ca darpaNe mukhasyeva buddhau puruSasyoparAgaH sambhavati,atAcikasya sambhave zazazRGgasyApi sambhavaprasaGgAt, asato vijJAnasyApyabhAvAttavaijJAnikAkArasyApi durupapAitvAd,anyathA sarvadevAsadbhAvAnApatteH,viSayoparAgo'pi na tatra sambhavI,anyathA meodijJAne medyAkAro'pi tatra syAt, tasmAd buddhyupalabdhijJAnazabdAnAM paryAyatvameva yuktaM,ahaGkAro'pi vikalparUpo mAnasa eva vyApAro'nyathA svame yathArthAhaGkAra iva viparItAhaGkAro'pi na syAd , idaM punaravaziSyate yatkasyacidahamiti saGkalpAtsvaguNAbhiSvaGgaparaguNadrAhepAraNAma: samujjRmbhate kasyacittu netyatra kiM niyAmakamiti,tatra tu mAnaM mohanIyakarmaNa udayA'nudaye eva tantra,ekasyApi kpaaymohniiy-121||38|| 612 + C ORGAR + + For Private And Penal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya StarKalassingaisait.Gyanmantire CH ARCOARDHARY karmaNaH krodhAdivyApArabhedadazenena bhedakalpanAta, evaM ca kRtyAdInAM cetanAsAmAnAdhikaraNye siddha yudayAditacakalpanA yaktihI-IOmAtAnarUpaye naiveti saGkepaH ||syaadetd , Atmano janyadharmAzrayatve kauTasthyAvarodho dharmadharmigorabhede kAryAnityatvena kAraNasyApyAnatyatvapra / vyaanAvasaGgAt, na ca tayorabheda eva yukto virudvadharmAdhyAsalakSaNasya bhedasya ghaTapaTayokhi pratyakSasiddhatvAditi vAcyaM, zyAmatvara grahaprastAve ktatvAmyAM vaidhaye'pi ghaTasyeva guNaguNibhAvena guNaguNinoranyonyAbhAvAyogAditi, maivaM, Atmano nityAnityatvasyaitra manasaHprAyuktisiddhatvAd dharmadharmigArbhedAbhedasya samapaJcaM syAdvAdarahasye vyavasthApitatvAt, kUTasthatvaM tu tatra samAnajAtIyadravyaparyA- pyakAritvayadvArA pariNAmitvaM anA(A)tmetarabhinnatvaM veti sarvamadAtam // 26 // sAMgatatve dUSaNAntaramapyAha *khaNDane A5. sarvAsarvagraho'pyevaM, nityasyAnyAnapekSaNAt / / apekSaNe'pi dehasyA-pekSAyAmatigauravAt // 27 // // 85 // | mavibhutvasva ___AtmanaH sarvagatatve tribhunabhAnAdarasaJcApidArthasArthaprAptyavazyambhAvAta manasaH prApyakAritvavAdinaH sarvopalabdhiprasaGgA, khaNDanam / prAptyavizeSepi katipayArthAnupalambhe cAvizeSAtsarvAnupalambhaprasaGgaH, yaduktaM-"sabAsadhaggahaNa-ppasaMgahosAio vAvi | ||216||"[saasrvgrhnnprsnggdopaadito vApi] atha manaso bahirasvAtantryAd bahirarthagrahasAmagrIniyamAdeva manaso bahirarthagrahaniyama iti cet, tathApi zarIrAvacchedenaiva sukhAdikamupalabhyate na ghaTAdyavacchedenetyA kiM niyAmakaM, AtmanaH svaguNajanane zarIrasyApi sahakAritvAnnAnyatra tadutpaciriti cet,na,nityasya sahakAryapekSAyogAt, tathAhi, sahakAriNA kiM tatra kazcidatizayaH kriyate na vA, kriyate cet, sa kiM arthAntarabhUto'nantarabhato vA, Aye na kizcit kRtaM syAt, antye tu tadanAntarabhUtAtizayakaraNe tasyApi karaNaprasaGgaH / akaraNapakSe tu na tasya sahakAritvam, anyathA jagato'pi sahakAritvaprasaGgAdityAhuH, nanu saha SCRIBRAREEKSEX For Private And Penal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ShrMatiavr Jain ArachanaKendra sAvaraNa[4 kAritvaM nAtizayajanakatvaM kAryajanmAjanmanoH sahakAssividhAnAsavidhAnAmyAmevopapacAvatizayasyAkalpanAta. kiM tvekakArya-1mAtanirUpaNa zrIjJAnA- kAritvaM, tacca nityatve'pyAtmanaH zarIre nirAbAdhamiti cet, na, tathApi jJAnAdAvanantazarIrAdihetutvakalpane gauravAt, AtmanaH vyaJjanAvava- zarIravyApitvakalpanasyaiva yuktatvAt // 27 // na cA'tmano vibhutvasAdhanasAvadhAnaM balavatpramANamapi jarIjRmbhata ityAha grahaprastAve vibhutvasAdhakaM kiJcit , pramANamapi nekSyate // svasambandhavizeSeNA-dRSTaM yatkAryamarjati // 28 // 86 // prakaraNam // manasaH prA. na badRSTasya kAryamA prati hetutvAttasya ca svAzrayasayuktasaMyogenaiva hetutvakalpanAdAtmano vibhutvasiddhiH, pradhvaMse vyabhi pykaaritv||39|| cArAt kAlikAdisambandhenaiva tasya tatra hetutvaucityAd, vastutastu kAryatvaM kAlikasambandhena ghaTatvapaTatvAditvavamananugatamiti khaNDane Ana kAryatAvacchedakaM, na ca kAryamAnahetutve tasya pramANamastIti sukhaduHkhayoreva dharmAdharmarUpasyAdRSTasya hetutvamAstheyam, atha | smavibhutvasya vanarUddhajvalanAdAvadRSTamave niyAmakam / tduktm| "na jvalatyanalastiryag, yavaM vAti nA'nilaH / / acintyamahimA tatra, khaNDanam // dharma eva nibandhanam // 1 // " na ca zarIrakhyApitve prANino'dRSTasya vayAdisambandhaH sambhavatIti tasya vibhutvameva yuktamiti cet, na, svAzrayasaMyuktasayogasambandhanAdRSTasya ghaTAdAvapi savAd , bahitvaviziSTasvAzrayasaMyukta sayogasambandhena tasya hetutve | tu svAzrayasaMyukta saMyogIvaziSTavahitvasambandhena tathAtve vinigamanAvirahAtsambandhavizeSeNaiva tadaitutvaucityAt, etena (yadapi) "zatrujighAMsayA kRtena zyenayogena yajvanyevAdRSTavidhAnAttasya ca zatrAvasambandhAtkathamAtmavibhutvaM vinA tatphalopapattiH (tadapi na, zaktivizeSarUpasya kAraNatvasyAsambandhe'pyavirodhAtsambandhaghaTitatve vA tasya prakRte sambandhavizeSakalpanAvazyakatvAda) iti" parAstam // 28 // vibhutvasAdhakAntaraM nirAkaroti // 39 // SHARU cha For And Penal Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya StarKalassingaisait.Gyanmantire atha nityamahattvena, vyomavadvimutAsya cet // naivaM tatparimANaM hi, yadutkarSApakarSabhAk // 29 // 87 // atha pare pratipAdayeyurAtmano mahattvaM tAvanirvivAdaM dravyacAkSuSaprati kalpanIyahetubhAvasya mahatvasya lAghavena janyadravyasAkSAkAratvAvacchinnaM pratyeva hetutvakalpanAt, AtmasAkSAtkAranirvAhAyAtmani mahattvasyAvazyakatvAta, tacca mahattvaM na janyaM, kArya hi mahattva avayavabahutvajanyaM syAttanmahattvajanyaM vA pracayajanyaM vA, na ca tritayamapi niravayavasyAtmanaH sambhavatIti / / evaM cAyaM prayogA, AtmA vibhunityamahattvAdAkAzavaditi cet, atrocyate-atra hi paramaprakRSTaparimANavattvalakSaNaM vibhutvaM sAdhyate, na ca nityamahattvasya paramaprakarSavipakSabAdhako jAgarti tarkaH, apakRSTatve tasya janyatvApattirvAdhikA, gaganamahattvAvadhikApakarSasya bahutvajanyatAvacchedakatvAditi cet, na, paramANupariNAmasAdhAraNatayA tasya kAryatAnavacchedakatvAt paramANuparimANe vyabhicAreNa truTimahattvAvadhikotkarSeNa samaM sAGkaryAttAdRzApakarSasya jAtitvAsiddhathA bahutvajanyatAnavacchedakatvAcca, vastuta AtmaparimANamapi pracayavizeSAdutkarSApakarSoM bhajajjanyameveti hetorevAsiddhiH // 29 // nanvevamAtmanaH sAvayavatvApattiriti cet, kicaatH| sAvayavatve sati tasya kAryatvaM syAditi cet, kimidaM kAryatvaM prAgasataH sacAlAmaH pUrvAkAraparityAgenocarAkAropAdAnaM vA, nAdyA, asata upAyasahasragApyutpAdayitumazakyatvAta, anyathA zazaviSANasyApyutpattiprasaGgAt, antye tu tAdRzaM kAryatvamAtmana iSTamevetyabhipretyAha evaM sAvayavatvaM ta-nnityatvaM naiva bAdhate // kathaJcitpariNAmitvaM, vinA tanna ghaTeta yat // 30 // 8 // na hi sAvayavatvenAtmanaH kathazcitpariNAmitvalakSaNe'nityatve dravyaikarUpyalakSaNanityatvavyAghAtaH yena pratisandhAnAdyabhAvaprasaGgaH,naca sAvayavatve tasya prAzrIsaddhasamAnajAtIyAvayavAramyatvaprasaktiH, avayavajanya eva kArye'vayavAnAM janakatvAt, asya 6 matinirUpaNe vyaJjanAva grahaprastAve | manasaH prA| pyakAritvakhaNDane Amavibhutvasya khaNDanam // * ARE For Private And Penal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 40 // www.katatirth.org tvatathAtvAt, na ca tAdRzakkArye'pi ghaTAdau prAkprasiddhasamAnajAtayikapAlasaMyogAramyatvaM dRSTaM, kumbhakArAdivyApArAnvitAnpRtpiNDAtprathamameva pRthunoMdarAdya kArasyotpattipratIterityapyAhuH ||30|| pramANasiddhe'rthe na kiJcidanyadvAdhakamityanyatrAtidizati -- mUrttatvAdiprasaGgo'pi, vAraNIyo'nayA dizA // mAnarAjAdare duSTA, hantApattirna pattivat ||31||89 // evaJca mUrtazarIrAnupravezenAtmano mUrtatvApattirapi parAstA, yataH kimidaM mUrtatvaM iyattAvacchinna parimANayogo rUpAdisannivezo vA, Adye iSTApattiH, na hyavizvadravyasya mUrtatvaM na manyate kazcidvipazcit, nAntyo mUrvAnupravezino rUpAdimatyavyAptivirahAnmanasyeva vyabhicArAt, na ca mUrtamahacyenApi tadvyAptirasti, aprayojakatvAd, evamAtmano mUrtadravyatve'cetanatvApatirapi parAstA, sahacAradarzanamAtreNa vyAptyagrahAd, anyathA vizrutve'pyAkAzAdivattathAtvaM syAt, evaM cabAlayutra zarariparimANabhedenAtmano bhedApattiH, parimANabhede dravyabhedAvazyambhAvAt tathAcAnyadRSTasyAnyasya smaraNAnupapattirityadharIkRtaM kathaJcidbhede'pi tasyAbhedAbhyupagamAtsarvasyeva saphaNaviphaNAvasthayoH, atyantabhede tu pratyabhijJAdyanupapattirityanyatra vistaraH / tathA zarIrakhaNDane zarIravyApino jantorapi khaNDanaprasaGga ityapyasamIkSitAbhidhAnaM, zarIrakhaNDane kathaJcit tatkhaNDanasyeSTatvAcDararisambaddhAtmapradezebhyo hi katipayAtmapradezAnAM khaNDitazarIrapradezAnupraveza AtmanaH khaNDanaM, taccAtra vidyata eva, anyathA khaNDitazarIrapradezasya kampopalabdhirna syAt, nAtmavitvavAdepi zarIraM tadavayavaM vinA vA'nyatrAtmaguNeopalabdhiH, na ca khaNDitazarIrapradezo'pi zarIrametra, atha pUrvAvayavasaMyogAvizeSe'pi saMyogAntareNA'dRSTavazAt khaNDazarIradvayotpatterna doSa iti cet, na, ekadA zarIradvayotpattervirodhAdavirodhe vaikadobhayatra manaHsaMyogavirahAt kathazcaikadaiva tayoH kampopalabdhiH, adRSTavazAt khaNDitazarIre manontarapravezAbhyupagamAnna doSa iti cet, na, tathApyAtmAvizeSaguNayoga For Private And Personal Use Only 50+ SSG Acharya Shei Kailassagarsun Gyanmandir matinirUpaNe vyaJjanAva grahaprastAve manasaH prAvyakAritvasva khaNDane Atmavibhutvasva khaNDanam // // 40 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ KAClesCItKAAREE mavinirUpapadyAnabhyupagamasiddhAntavirodhAt, avacchedakabhedena vibhuvizeSaguNAnAmapi yugapadutpattiriSTaiva, zabdasvale dRSTatvAditi ceta, na,tathApi Ne vyaJjanAmuhAnantaramapi chinnagodhAzarIre kampopalabdhiprasaGgAta, tadAnIM tato manovigamaH karapyata iti cena, na, etAdRzakaTakalpa- TH nApekSayA tatrAtmapradezAnupravezo'dRSTavazAca kAlAntare tatsabaTTanamiti kalpanAyA eva yuktatvAditi die / / evamadRSTavadAtmasaM 7 vagrahaprastAve manasaHprApya yoga vinA paramANuSvAdhakarmAnupapattAvantyasaMyogaM binA tanimittazarIrAnutpanI zarIravyApitvavAde sarveSAmanAyAsasiddho mokSaH / kAritvakhasyAdityapyunmattabhASitaprAya, vibhutvavAde'pi sakalaparamANugrahaNAbhAvasthAdRSTasvabhAvAdhInatvena zarIravyApitvavAde'pyasambaddhAnAma XNDane Atma pi paramANUnAM svabhAvata eva niyatAnAM grahaNAniyatazarIrotpatterAviruddhatvAt, tadevamasamuddhatasyAtmanaH zarIra eva vRttiH, vibhutvasva samudghAtamahimnA tu bahirapIti suvyavasthitam, // 31 // vibhutvanaye tu mahatIyamanupapacirityAha- . khaNDanam / vibhutve punarAtmA syA-deka evAntarikSavat // upapattervyavasthAyA, vividhopAdhibhedataH // 32 // 10 // Atmano vibhutvavAde dhekAtmaparizeSApacirekatraiva nAnAtmakAryopapatteH, ekatravyomna nAnAghaTasaMyogavadekauvAtmani nAnAmana:zarIrendriyasaMyogAnAmekAkAzasamavetanAnAzabdavaccakAtmasamavetanAnAsukha duHkhAdInAM yugapadutpattisambhavAt, athAvacchedakatAsambandhena zabdotpattI saMyogAdirUpasyAsamavAyikAraNasya niyAmakatvAdekatrApi vyomni dezabhedena nAnAzabdotpAttayujyatAmatra tu kathamiti cet,na, atrApyavacchedakatAsambandhanAtmAvizeSaguNatvAvacchinnaM prati prANazarIrasaMyogAderasamavAyikAraNasya niyAmakatvAt suSuptikAle jJAnAnutpattinihAya ca tvaGmanoyogasya zarIraniSThatayA hetutA vAcyA, tvayApyAtmaniSThatayA tadetatAkalpanAt,evaM ca parAmarzAdInAmapi zarIraniSThatayaivAnumityAdihetutvAna caitrazarIrAvacchedena parAmarzAnmaitrazarIrAvacchedenAnumityAdyA RRIERROR
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNaM zrIjJAnA bprkrnnm|| // 41 // patiH, vastutazcaitraparAmarzasamavAyini maitre na caitrazarIrAvacchinnAnumityApattiH, kAryatAnavacchedakarUpeNApattyabhAvAt, na ca | matinirUtavaikaikAtmasthale'nantazarIrANAM tattvatatvena tattadAtmaguNaM prati hetutA vAcyA, mama tu samavAyena tadAtmasamavetaguNatvAvacchinnaM 13 paNe vyaJcanAprati tAdAtmyasambandhena tadAtmatvanAvacchedakatayA taM prati ca tadAtmazarIratvena hetutAdvayaM yuktameva kalpanIyaM, atha tadAtmIyatvaM na vagrahaprastAve tadAtmasaMyogo'tiprasaGgAtkintu tadAtmAdRSTopagRhItatvaM taccAnanugatameveti tavApi nAnaiva hetutyamiti cet, na, svasamavetAdRSTopa- manasa:prApyagRhItatvasambandhena tadAtmavyakti baccharIratvenAnugatasyaiva hetutvAditi vAcyaM, zabdAdau taccharIrAvacchinnaM prati taccharitvena hetatayA kAritvasya klapsayaiva nirvAhAddhatutvAntarAkalpanayA mamaiva lAghavAta, athavA'vacchedakatayA kAryotpattAvapi prAgabhAva eva niyAmaka itina kizci- khaNDane danupapatram, athAdRSTaphalayoH pratiniyamadarzanAnAnAtmAno vyavasthApyante'nyazarIrajanitasyAdRSTasyAnyazarIrAvacchedena phalajanaka- Atma vibhutve'tiprasaGgAniyAmakAntarasya cAdarzanAditi cet, na, taccharIrajanitA'dRSTasya tajanyazarIrAvacchedena phalajanakatve'tiprasaGagAbhA-131 tvasya khavAta, evaM ca jananamaraNAdiniyamo'pyupapAdita iti dig // nanvidaM bhavatAmapi samaM dUparNa zarIravyApinAnAtmakalpanApekSayA IC | NDana, tatrai. vibhorekasyaivAtmana:kalpanaucityAta, siddhAntavirodhastvAvayoHsamAna eva,ekAtmavAde mokSArthitayA kasyApi pravRttirna syAtkizciccha-17 kAtmavAdArIrAvacchedena sakaladuHkhadhvaMsalakSaNasya mokSasya siddhatvAtsiddhe icchAvirahAta, taccharIrAvacchedena duHkhacase tu necchA, sarva duHkhaM pattizca // nazyatviti kAmanayaiva parivrajyAdau pravRttariti samAdhAnamapyAkyoH samAnamiti cet,na, siddhipadaprAptIcchayaiva tadupAyeSu pravRtteH / pretyabhAvAdivyavasthayA ca nAnAtmanAM bhedasyAvibhutvasya ca siyobhayanirAse tAtparyAt, nahi duHkhadhvaMsArthA puruSANAM pravRttirapi tu mukhArtheveti sarvamavadAtam / tadevaM bhAvamano bahirgatvA vastuprakAzayediti vikalpo nirastaH // 32 // // 1 // ka For And Penal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka atha dravyamano bahirgatvA prakAzayiSyatIti dvitIyavikalpa nirAkaroti sematinirUpaNe bahivyamano gacche-tkiM yaddhIhetureva na // nimittamapi no tasyA-karaNaM vA bahirgatam ||3shaa91|| 4 vyaJjanAvakAyayogasAcivyena jIvagRhItacintApravartakamanovargaNAntaHpAtidravyanikurumbalakSaNaM dravyamanaHpudgalaskandhatvAdAtmadharma grahaprastAve sya jJAnasya janakameva na bhavati kathagita, ata eva hetuhetumadbhAvAtika tadvahiniMgamAcintayA'jAgalastanAyamAnayA | atha * hAnAmApAtAmAgastanApamAnAta manasaHprApya. tavApi cakSurAdineva prerito jantu naM janayatIti pradIpavatcatkaraNaM syAditi cet, tathApi sthitenaiva tena jJAnaM jananIya sparzanAdi-18 kAritvasya vatkaraNatvAdeva ca tatra bahireti sparzanAdivaditi suvyavatiSThate, evaM ca zarIrasthitasyApi tasya pacanAlatantunyAyena bahiniHsaraNaM | khaNDanam // bhaviSyatIti zaGkA parAstA / Aha ca-" davvamaNo vinAyA, Na hoi gaMtuM vi kiM to kunnh|| aha karaNabhAvao tassa, teNa jIvo viANiJjA // 217 // " [dravyamano vijJAta, na bhavati gatvA ca kiM tataH karotu // atha karaNabhAvatastasya, tena jIvo'pi vijAnIyAt // ] "karaNataNao taNusaMThieNa, jANeja pharisaNeNaM va // ettociya heUo, na nIi cAhiM pharisaNaM ca // 218 // " [karaNatvatastanusaMsthitena, jAnIyAtsparzaneneva ||it eva hetorna nirgacchati bahiHsparzanamiva / / 218 // ] // 3 // nanvanugrahopaghAtAmA. vAnmanoprApyakArIti prAkapratijJAtaM sa eva cAsiddhacintAharSAdinA tadupaghAtAnugrahAnumAnAditibhrAntasyAzavAM nirAcikIrSurAha cintAharSAvimA jIvo-paghAtAnugrahI yadi // kiM tAbhyAM zeyasaMsargA-motI manaso ytH||34||9|| paraH khalvevamanumanyate yadaurbalyoraHkSatAdiligamanasaH zarIrApacayaprayojaka ArcaraudrAbhivRddhimahinA ca drogAdiprayojaka upaghAto romAJcodayAdyanumeyo harSAdirUpazcAnugraho bhavatIti tasya tadabhAvAbhidhAnamasaGgatamiti / yadAha-"najjai uvaghAo se,
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNaM zrIjJAnA SUCCCI matinika| paNe vyA nAvagrahapastAve manasa.prApya astvisva khaNDanam // prkrnnm|| // 42 // dobbllorkkhyaailiNgehi||jmnnuggho ya harisA-iehiM to so ubhayadhammo, // 219 // " [jJAyate upaghAtastasya daurbalyoramkSatAdiliGgemA yadanugrahazca hapodi-bhistataH sa ubhayadharmA tadasataM, yato dravyamanastAvanmanasvapAraNatAni pudgalasavAtarUpaM zAkAdipIDayA hRdayadezAzritaniviDamarugranthivajjIva pIDayet tadeva camanastvapariNatezca pudgalasakAtarUpaM harSAghabhinivRttyA meSajabajjIvamanu gRhaNIyAttAvatA zeyanimittakamanonugrahopaghAtakatAbhidhAnamidamAyadAha-"jaha dabbamaNotivalI,pIlijjA hiyayaniruddhavAuvva / tayaNuggaheNa harisA-daovva neeNa kiM ttth||220||"[ydi dravyamano'tibali,pIDayed hRbhiruDvAyuriva / / tadanugraheNa hodaya iva jJeyasya kiM tatra antaHkaraNaM hi na bahirgatvA jJeyamartha jAnAti na vA tatsvasamIpamAnIya prakAzayati na vA jheyakRtAnugrahopaghAtabhAga bhavatIti bhujamutkSipya vayaM vadAmo,na tu tajIvasyAnugrahopaghAtAvapi janayatIti vayaM vadAmaH, pudgalebhya eva tena tallAbhAttathA cedamasmAn pratyaniSTopadarzanaM vAdino'vicAryavAditAmeva vynyjyti| yadAha-"nIuM AgarisiuM vA, na neamAlaMvai ciNiyamo'yaM / / tanneyakayA je'Nu-ggahovaghAyA ya te ntthiaa|222||[nirgtyaakRssy vA na yamAlambata iti niymo'ym||tjjeykRto yAvanugrahopaghAtoM ca tona staH] "so puNa sayamubaghAyaNa-maNuggahavA kareja ko doso|| jamaNuggahovadhAyA, jIvANaM poggalahitA ||223||"[ttpunH svayamupaghAtamanugraha vA kuryAtko nAma dossH| yadanugrahopaghAtau, jIvAnAM pudgalebhyaH ] // 34 // nanu cintanIyavastusaMsargAdeva harSazokarUpAvanugrahopaghAtau bhaviSyato na tu dravyamanasa iti cet,na,evaM satyodanAdicintayA bubhukSAdyapagamaprasaGgAt / nanu tarhi dravyamanasastaddhetutve kiM pramANamityata Aha dehopacayavAcalye, manaHpudgalahetuke / AhArapudgalAdInAM, taddhetutvena nizcayAt // 35 // 93 // CEREGLORR RCItates // 42 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.khatirth.org zarIrasya puSTihAnI tAvatpudgalajanye iSTA 'niSTAhArAbhyavahAreNa tadarzanAd, atheSTAdapyAhArAdrogiNAM puSTacadarzanAdaniSTAdapi ca | bheSajAdestadarzanAd vyabhicAra iti cet, na, dhAtusAmyavaiSamyadvArA tayostaddhetutvAt, tadiha cintAharSasamaye jAyamAne zarIrapuSTihAnI pudgalasambandhamapekSamANe upasthitatvAnmanaH pudgalasambandhakalpanAyaiva prabhavato, ncaudryaagnipripaakjnit| tizayAnAmevAhArapudralAnAM taddhetutvAvadhAraNAnnAnIdRzAnAM manaHpudgalAnAM taddhetutvamiti vAcyam, svata evAtizayitAnAM manaHpudgalAnAM taddhetutvaucityAt, anyathA hRdgrantherapi daurbalyajanakatvaM na syAt, nanu cintAharSayoreva sAkSAttajanakatvamastu kiM nAnAmana: pudgalakalpanayA 1, vadati ca - "cintayA vatsa ! te jAtaM, zarIrakamidaM kRzam" iti cet, na, ekazaktimattvena pudgalatvena taddhetutvakalpanAtpramANAvarodhena tatryAgAyogAttayorapi manojanyatvena manasa evaM taddhetutvakalpanaucityAcca, AkAzavadamUrtayozcintAharSayorna tajanakatvamiti prAJcaH // cintayetyAdikazca prayoga aupacArika iti dig // tadidamabhipretyAha -" iThThA'NihAhAra-bhavahArA honti puTThihANIo // jaha taha maNaso tAo, poggalaguNaotti ko doso 1 // 221 ||" [ iSTAniSTAhArAbhyavahAre bhavataH puSTihAnI / yathA tathA manasaste pudgalaguNata iti ko doSaH // ] syAdetat, zokaharSavyApAranairantaryeNa nADIvizeSaprayatnapreritadravyAntarAdeva tadupapattau kiM manaH-kalpanayeti, maivaM, zokaharSAdikAryajanakAnAM manodravyANAmeva kalpanAttatra saMjJAmAtra eva pareSAM vivAdAt iSTAniSTamanodravyopAdAnaniyama eva kuta iti cet, adRSTavazAdeveti sarvamavadAtam // 35 // svamavijJAnena manasaH prApyakAritvaM setsyatIti nirAkartumAha manasaH prApyakAritvaM, svapnenApi na siddhyati // yadasau na tathArUpau, vyabhicArAdidarzanAt // 36 // 94 // 'mama mano merau gataM' iti svapnavijJAnadarzanAtra manasaH prApyakAritvaM siddhayati tasyApramANatvAtprabodhe tadviparItadarzanAt, 8 For Private And Personal Use Only Acharya Se Kalasagarsun Gyanmandir matinirUpaNe vyaJjanAva grahaprastAve - svapnadRSTAMtena manasaH prApyakAritvavyavasthApayituH khaNDanam //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam // // 43 // www.ketafirth.org nacAzu gamanAgamanazIlasya manasastadA tataH parAvRcyA tadviparItadarzanamupapatsyata iti vAcyaM, svapnasya prAmANyAnizcayena tathAkalpanA'yogAcena zarIrasyApi tatprAptigrahAt na ca sApi sambhavati, kusumaparimalAdyajanitazramAdyanugrahopaghAtAbhAvAdiha sthitaiH suptasyAcaiva darzanAcca, tadidamAha -"simiNo Na tahArUvo, vabhicArAo alAyacakkaM va / / vabhicAro a sadaMsaNa-muvaghAyANuggahAbhAvA // 224 // |" [ svapno na tathArUpo vyabhicArAdalAtacakramiva / / vyabhicArazca svadarzanA-dupaghAtAnugrahAbhAvAt ] "iha pAsutto pecchaDa, sadehamannattha Na ya tao tattha / / Na ya taggayobaghAyA - NuggaharUvaM vibuddhassa // 225 // [ iha prasuptaH prekSate svadehamanyatra na ca sakastatra // na ca tadgatopaghAtAnugraharUpaM vibuddhasya ] || 36 || namu prabuddhasya harSaviSAdonmAdamAdhyasthyadarzanAt svapne'pi jinasnAtra- tadapAyakAminI kucakalaza samparka saMstArasvarUpadarzanAdyarthakriyAnumAnAt na tasya vyabhicAritvaM bhaviSyatItyata Aha-- harSAdikaM jJAnaphalaM svapne naiva kriyAphalam | tatsambhave bubhukSA'pi kSIyetIdanadarzanAt // 37 // 95 // na khalu svame jinasnAtrAdikaraNAdeva prabuddhasya harSAdiprAdurbhAvaH kenApi svapne tatkriyA'darzanAtkiM tu rAgAdimahimnA tadabhimAnAdeva, dRzyate hi jAgrato'pi dUrAjjaratImapi madironmAdavighUrNamAnanayanAM gativilAsaviDambitakalahaMsagamanAM sasambhramaM nijabhujotkSepavihitapIvara kucakalazonnamanAmAdareNa taruNImiva pazyatastaruNasya harSonmAdAdiprAdurbhAvastasmAdiSTaprAptyAdekhi tadabhimAnasyApi sukhAdihetutvamAstheyaM / ata eva rAgasaha kRtasyaiva tasya tajjanakatvAttadvirahiNo muneH svame kAminIdarzanAdinApi na harSAdayo'pi tu mAdhyasthyameva, 'mohahInasya svama eva na' iti tu na vaktuM yuktam, mohavigamAdhInanirmohatvasya darzanAvaraNodayaprasUtanidrAdyavirodhitvAt, yadi tu svame'pi sukhAdikaM kriyAphalamiti kriyaiva syAnnAnyathA, tadA tadAnImodanAdidarzanAd buva For Private And Personal Use Only Acharya Shui Kalassagarsu Gyanmandir matinirUpaNe vyaJcanA vagrahaprastAve - svamadRSTAMtena manasaH prApya kAritvavyavasthA payiturmatakhaNDanam || // 43 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ POMEGRACTOR kSAvilayaprasaGge bubhukSAkSAmakukSenidrAyAmeva pravRttiH syAnna tu pAkAdAviti viparItametad, Aha ca-"dIsanti kAsai phuDaM, harisavisAyAdao vibuddhssaa|siminnaannubhuuasuh-dukkh-raagdosaailiNgaaii||226||"[dRshynte kasyacitsphuTaM harSaviSAdAdayo vibuddhsy|| svamAnubhUtasukhaduHkha-rAgadveSAdiliGgAni "na simiNavinnANAo, harisavisAyAdao virujjhti|| kiriyAphalaM tu ticI-madavahabaMdhAdaoNatthi // 227 // " [na svamavijJAnAd harSaviSAdAdayo virudhyante / / kriyAphalaM tu tRptimadavadhabandhAdayo na santi nanu kAntAdarzanajanye sukhe tadarzanamAtra heturastu, modakamakSaNAdijanyaM tu sukhaM kathaM svame modakajJAnamAtrAditiceta,na, ananyagatyA svamajaniteSTaprAptyabhimAnasyApi vilakSaNasukhahetutvasvIkArAt prabuddhasya tu svamazubhatvajJAnasya tathAtvAditi dig // nanu svapne'pi kAminIsuratAdikriyAphalaM vyaJjanavisargAdi prabodhAvasthAyAmapi sAkSAt dRzyata eva tatkathaM svapne kriyAphalaM nAstItyucyata iti cet, na, jAgrato'pi tIbamohAdhyavasAyena vyaJjanavisargadarzanAta, svapne'pi tasya taddhetukatvena kriyAphalatvAsiddheH, anyathA svapnaviSayIkRtakAminInAM garbhAdhAnAdiprasaGgAda,Ahaca-"simiNe vi surysNgm-kiriyaasNjnniabNjnnvisggo||pddibuddhss vi kassai, dIsai simiNANubhUaphalaM ||228||"[svpno'pi surtsnggm-kriyaasnyjnitvynyjnvisrgH|| pratibuddhasyApi kasyacita, dRzyate svapnAnubhUtaphalaM]"so ajjhavasAyakao, jAgaraopi jaha tivvamohassa // tivvajjhavasANAo, hoi visaggo tahA sumiNe ||229||"[so'dhyvsaankRto jAgrato'pi yathA tiivrmohsy|| tIvrAdhyavasAnAd, bhavati visargastathA svapne] "surayapaDivattiraisuha-gambhAhANAi iharahA hojjA / / sumiNasamAgayajubaIe, Na ya jao tAI to viphalA ||230||"[surtprtipttirtisukhgrbhaadhaanaadiitrthaa bhvet|| svapnasamAgatayuvateH, na ca yatastAnyato viphalA ] nanu vyabjanavisargasya kriyApUrvakatvadarzanAtkathamadhyavasAna matinirUpaNe vyaJjanAvagrahaprastAvesvamadRSTAntena manasaH prApyakAritvavyavasthApayiturmatakhaNDanam // %ASHISH
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya Sulkalasssagarmail.Gyanmantire savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 44 // SECRESS janyatvamiti cet, na, tIvravedAdhyavasAyajanakabahutaramanodravyapreritajIvaprayatnAdeva tadupapattedRSTArthasya bAdhitumazakyatvAt // 37 // nanu bhAvirAjyAdisvapnasya satyatvadarzanAnmanaso meruprAptisvapno'pi kathaM na tathetyata Ahasvapno'pi na mRSA kazci-na tu sarva itisthitiH|| tena na prApyakAritvaM, manasaH sa samarthayet // 38 // 16 // nahi bhAvirAjyAdisUcakasvapnasyArthakriyAkAritvena prAmANyamiti merugamanAdisvapnasyApi tathAtvaM syAt arthakriyAkArisvAbhAvena tasya sphuTamevAprAmANyAna hyekajAtIyasya kasyacitprAmANye sarvasya tathAtvaM nAma, ghaTAdicAkSuSasya prAmANye raGge rajata buddhapi tathAtvaprasaGgAd Aha ca-"naNu simiNao vi koi, saccaphalo phalai jo jhaadiho||nnnu simiNammi NisiddhaM, kiriyA kiriyAphalAI ca ||23||"[nnu svapno'pi kazcitsatyaphalA, phalati yo ythaadRssttH| nanu svapne niSiddhaM, kriyA kriyAphalAni ca "ja puNa vinnANaM, tapphalaM ca simiNe vibuddhamettassa / / simiNayaNimitabhAvaM, phalaM ca taM ko NivArei ||232||"[ytpunrvijnyaanN, tatphalaM ca svapne vibuddhmaatrsy||svpnnimittbhaavN, phalaM ca tatko nivArayati?] nanu svamaH sarvo'pyapramaiva nidrAdoSajanitatvAd, bhAvirAjyasvapnAdInAM tu dehasphuraNasahasoditavad bhAvyarthAnumApakatvAdeva prAmANyaM tatcacchAstrAttathAvidhavyAptigrahAt,taduktam"dehapphuraNaM sahasoiaMca, simiNo akAiAINi // sagayAI nimitcAI, subhAsubhaphalaM NiveiMti ||233||"tti. [ dehasphuraNaM sahasoditaM ca, svapnazca kAyikAdIni / svagatAni nimittAni, zubhAzubhaphalaM nivedayanti] kathaM kazcideva svapnaH pramA natu sarva ityabhidhIyata iti cet, na, 'Arope sati nimittAnusaraNaM natu nimittamastItyAropa iti nyAyana kvacideva kasyaciddoSatvakalpanAt, na ca taditi sthale idamiti bhAnAttasyApramAtvaM, smRtiprAmANyavyavasthApitatvAt, sarvatra svapne tathAbhAnAbhAvAd, matinirUpaNe vyaJjanAvagrahaprastAvesvapnadaSTAntena manasaH prApyakAritvavyavasthApayiturmatakhaNDanam // RECRUCk // 44 // For Private And Penal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ - * * ABPRECRUARCHURRACEBOOK dRSTArthasya kathaM svapne bhAnamiti ced , etanmahimnati sNkssepH|| 38 // nanu styAnaddhinidrodaye dviradaradanotpATanAdipravRttermanasaH prApyakAritvavyaJjanAvagrahI setsyata ityata Aha-- styAnadhau zravaNAdInAM, vynyjnaavgrhaadyH|| bhaveyurna tu cittasya, svapno'yamiti jAnataH // 39 // 17 // styAnadhinidrodaye hi prekSaNakaraGgabhUmyAdau gItAdikaM zaNvataH zrotrendriyAdInAmevAvagraho bhavati, na tu nayanamanaso,tatprApyakAritAyA yuktiriktatvAt, nanvevaM bAhyendriyavyApAre prabuddhasya svapno'yamiti jJAnaM kathamiti cet, gADhanidrodayapAravazyena tathAbhimAnAd, Aha ca-"simiNamiva mantramANassa, thINagiddhissa vaMjaNoggahayA / hoja va Na u sA maNaso, sA khalu soiMdiAINaM / / // 234 // " [khamamiva manyamAnasya, styAnagRddheLaJjanAvagrahatA / bhavedvA na tu sA manasaH sA khalu zrotrendriyAdInAm] nanu nidrodaya kathamIdRzI viziSTaceSTeti cet, tadudayasamaye cakrivalArddhabalasampatteH // zrUyante hyatrodAharaNAni-grAme vacana ko'pyAsI-tkauTumbikaziromaNiH // yasya jihvA plgraas-rsvysnttpraa||1|| mAMsAni khAnirdoSANAM, yatra yatra sa pazyati // aurvAnala ivAmbhodhau, cetastatrAsya dhAvati / / 2 / / eSa dharmedhasAM dAhe, vanyadAvAgniranyadA // AnIyopazama vAgbhi-meghadhArAbhiraJjasA // 3 // durnItidalanAnvIkSA, dIkSA dacA mhaatmbhiH||sthviraiH sthiratAM nIto, jagadgItayazobharaiH // 4 // tenAnyadA viharatA, grAme vacana ghaatitH|| saunikairmahiSo dRSTo, mahiSaghajamandire // 5 // abhilApastadA tasya, tadIyAmiSabhakSaNe // prAvatata hahA karma-sthitirhi duratikramA ||6||n nyavarcata tasyAsau, vyAsaGge'pi kriyAntare // kAntAsaGga vinA yAti, na nAma virahajvaraH // 7 // tenaiva cAbhilASeNa, svApamApa durAzayaH / tasya tatsahakAreNa, styAnarddhirudiyAya ca // 8 // mahiSadhvajavat matinirUpaNe vyaJjanAvagraha prastAve tyAnadhini drAprakAreNa manasaH prApyakAritvavyaJjanAvagrahasthApakramatakhaNDanam // * * * * For And Pool Onty
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya StarKalassingaisait.Gyanmantire savivaraNaM zrIjJAnA GREGERED prkrnnm|| // 45 // matinirUpaNe krUra-statazcotthAya shktimaan|| mahiSAmiSapiNDAthI,yayau mhissmnnddlm||9||ttr vyApAdya mhissN,maaNslNmaaNslmpttH||maaNs bhuktvA' vyaJjanAvagranyadAnIya, cikSepopAzrayopari // 10 // punaH suSvApa pApA sa, pratyUSe ca prabuddhavAn / / svapno'yamiti vijJAya, tajjagAda guroH | paraH // 11 // upAzrayopari prekSi, sAdhubhidha tadA palam / / pATalaM paripAkeNa, styAnagRddhilatAphalam ||12||nyvaad taca gurava-IVIL. tena liGgena taistadA // dhUmenAgnirivAjJAyi, tasya styAnadisambhavaH / / 13 / / saGghana sa drutaM liGga-mapahatya visarjitaH / / bhasmaccha pyakAritvAnno'pi naivAgniH, sthApyate kelivezmani // 14 // iti styAnadhryudaye prathamaM maaNsodaahrnnm|| atha dvitIyaM modakodA rekAyAM daharaNamucyate-bhikSArtha paryaTana prAme, ko'pi sAdhurvyalokata / / bhAjane sthApitAn divyAna, modakAn mandire kvacit // 1 // zitAnisurabhisnigdhamadhurA-nugrIvaM tAnimAlayan / / sa pApa nahi sAdhUnAM, yAJcApUrvaH pratigrahaH // 2 // vicchedaM na jagAmAsyAbhilA styAnadhyuSastu tadAzrayaH // avicchedana suptasya, styAnaddhirudiyAya ca // 3 // rajanyAM tadgRhaM gatvA, mahAdvipa ivA'tha sH|| abhAkSI daahrnnaagi|| tatkapATAni, vRkSANIva madoddhataH // 4 // gatvAntaH kavalIkRtya, svairaM modakamaNDalI // zeSaM patadgrahe kSiptvo-pAzravaM tUrNamAyayau // 5 // sthAne nidhAya suSvApa, taM patadgrahakaM punaH // svapnaM jJAtvA babhASe'tha, prabuddhassa guroH purH||6|| bhAjanapratyupekSAyAH, samaye tatpratilekhane / dadRze modakazreNI,styAnaddhiriva pinndditaa||7||gurvaadibhistto jJAtvA,tasya styAnadiduSTatAm ||linggN pArAzcikaM davA, tathaivAyaM visarjitaH // 8 // uktaM dvitiiym|| atha tRtIyaM dntodaahrnnmucyte||ekH sAdhurdivA kazcit, khaditaH kariNAriNA, pracaNDakaradaNDena, nIradeneva garjatA // 1 // palAya sa tataH kaSTA-nmRgo daavaanlaadiv|| krodhoddharamanAstUrNa-mupAzrayamupAyayau // 2 / / jvalataiva sa kopena, rAtrI svApamavIbhajat // tadA sahacarIvAsya, styAnagRddhirupAyayau // 3 // // 45 // BAMCE For Private And Penal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya SaikailassigarsanGyammandir kezavA balenAtha, manyamAnastRNaM jagat // bhaktvA purakapATAni, parpaTAnIva tatkSaNAt // 4 // gatvA ca hastinaH sthAnaM, matinirUpaNe kesarIva sa hastinam // vyApAtha dantamuzala-dvayaM jagrAha zaktimAn // 5 // krodhAgnimapanIyA'tha, dvipavaranivAraNAta // vyaJjanAvapraAgatyopAzrayadvAri, kSiptvA tat svapiti sma ca // 6 // ujjvalaM rudhirArdrata-dantino dazanadvayam // sapallavakaSAyad-zA-11 | haprastAve khAdvayamivAvabhau // 7 // prabuddhaH sa tathArUpaM, svayaM svapnamamanyata / / styAnaddhe jammitaM cAsya, sAdhabo vividuH kSaNAta // 8 // na manasaH prAhi styAnarddhipAthodhi-taraGgaprasaraM vinaa|| DiNDIrapiNDasaGkAza-dantidantagraho bhavet ||9||styaandhairudyaadgrst-gunnmenmvety c|| pyakAritvAvisasarja drutaM saGgho, liGgamAdAya dharmadhIH // 10 // uktaM tRtIyam / / atha caturtha kumbhakArodAharaNamucyate-kazcidekara rikAyAM styAkumbhakAro, gacche svacchatare guNaiH / / pravrajyAM khalu jagrAha, kutazcidapi kAraNAt ||shaaanydaa ca prasuptaM taM, styaanrddhiruptsthussii|| nayudAharapUrvAbhyAsaM tto'smaassii-nmRtpinnddkottnshrmm||2| ttstdekvyaapaar-cintaasntaaptaapitH|| zirAMsyabhAMkSItsAdhUnAM, mRpiNDAniva NAni // duSTadhImAzAtadraktaraktadhArAmi-dhaute(pApo)'pyetasya cetsi||avrddhtaaho nitarAM,sarvataH paGkasaGkaraH ||4|| sAdhavo'pasatAH kocat, pApmano'smAttato bhiyA|nahi jvalati dAvAgnI, vane sthAtuM kilocitI // 5 // udekSanta ca te prAtaH, pApmano'sya vijRmbhitam / / sarvataH pRthivIM dRSTvA, muNDamaNDalamaNDitAm // 6|| smazAnavezmArcanato, narANAM muNDamaNDalaiH // smazAnavAsa evAsya, zreyAniti vicintya tam // 7 // saGghaH saddharmanirata-zvakarSAMpAzrayAdvahiH / / dUSaNasya phalaM mukhya-mAzrayabhraMza eva hi||8| uktaM cturthm|| aya vaTazAkhAbhaJjanodAharaNaM paJcamamucyate-sAdhugrImAntarAtkazci-dbhikSA lAtvA nyvrtt|| tApenAbhihatazcaiSa, kSuttRbhyAM bAdhitastarAm // 1 // chAyAM tAM sevituM snigdhAM, zItalA vttbhuuruhH|| kAmopatApahataye, kAminImiva kAmukaH // 2 / / Agacchan 613 CHUDAE For Private And Penal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam / / // 46 // SHARMACOCALCRECRUGA5% zAkhayA niicai-ruptaapaatividdvlH| aparAddho hiyevAsI, khedaM medasvinaM ddhau|||3||avicchinnen kopena, tato gatvA prtishrym|| krameNAvazyakIH kRtvA, kriyAH suSvApa pApadhIH // 4 // rajanyAM mahatIM zakti, styAna.vibhraducakaiH / / abhAGkSId baTazAkhAM tAM, saha dharmazAkhayA / / 5 / / tAmAnIyAzrayadvAri, kSiptvA'zeta punarbhazam / / buddhaH svapnAbhimAnI ca, jagau sarve guroH puraH // 6 // dvAri tAM mahatIM zAkhAM, styAnarddhimiva rUpiNIm / / avekSya liGgamAdAya, guruNA sa visarjitaH // 7 // uktaM pshcmm|| tadeva * patAnyudAharaNAnyanyatra sajhepata pavampradarzitAni [] pakaH kauTumbiko prAme, mAMsamevAtyanekadhA // zrutvA dharma sa keSAzcita, samIpe vratamagrahIta // 1 // vicaraMzca kaciyAme, mahiSaM pishitaarthibhiH| vibhidhamAnamadrAkSIttato'bhUttatra saspRhaH // 2 // so'nyukchinnatadAkAMkSI'bhukto yAto bahibhuSam // sUtrasya paurupI cArayAM, cake suptastathA nizi // 3 // jAtastyAnadhireSo'tha, gatvA mahiSamaNDalam // hatyekaM bhuktavAna, zeSametya zAlo mAtrayasyopari gyadhAt ||4||ERssttH prage svapna, ityAlocitavAnguroH // dizI piDhokane taca, munibhiH mosamIkSitam / / 5 // so'tha tyAnadhimAna, zAtyA, liGgapArAzcikaH kRtH|| iti prathamam [2] sAdhubhikSAM bhramanko'pi, modakAndhIkSya kutracit // 6 // viramekSiSTa gRvastAnalavA'zeta tammanAH // jAtastyAnadhidatyAya, gatvA tadbhavanaM nizi // 7il bhisvA kapATamattisma, modakAnutAnatha // pAtre kRtvAzraye prAptaH, prAtaH svapnaM nyavedayat ||8||rssttaaH pAdonapauruSyA, te pAtrapatilekhane // liGgapAra cikaH so'pi, tato gurumirAdadhe // 9 // iti dvitIyam // [3] ekaH sAdhurgato bhikSA trAsitaH kariNA ttH|| palAyitaH kathamapi, tasmina, ruSTazca suptvaan| 10AjAtarUpAnadhitthAya gatvA vyApAca te gajana || AnIya dantamuzale, vinyasyopAdhayopari // 11 // puna: suptaH prage svpnN,vyaacke'ctpodhnH|| rahA dantAnsa vijJAto,liGgapArAzikaH kRtaH // 12 // ititRtIyam gacche mahati kasmizcit ,prAvAjIkumbhakArakAsuptaH styAnadhibhAyAtrau, mRttikaabhyaaststtH|| 13 ||smiipsthitsaadhuunaaN, chedaM chedaM zirAM matinirUpaNe vyaJja| naavgrh| prastAve | manasaH prApyakArivArikAyAM styAnayudAharaNAni / // 46 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda ORDCORRORS-REAK metAni darzitAni styAnayudaye pazcA'pi samayaprasiddhAnyAharaNAni // Ahaca-"poggalamoagadante, phrusgvddsaalbhnyjnnecev| thINaddhiassa ee, AharaNA honti NAyavvA // 235 / " [pudgalamodakadantAH kulAlavaTazAlabhaJjane caiva / / styAnadheretAnyudAharaNAni bhavanti jnyaatvyaani]|vdevN jAgare svapne styAnauM vA manasaH prApyakAritA niSiddhA,amukatra me gataM mana iti prayogastvanyArthakatvena samarthito,vastutastvayaM prayogo bhrAntimUlaka eva, cakSurme candraM gatamiti prayogavat, nahi sarve laukikaprayogAH satyA eva, Aha ca-"jaha dehatthaM cakkhU, jaM pai caMdaM gayaMti Naya scc||ruddhN maNaso vitahA,Na ya ruDhI sacciA svvaa||236||"[ythaadehsthN cakSuyetprati candraM gatAmeti na ca satyam / / rUDhaM manaso'pi tathA, na ca rUDhiH satyA sarvA ] || tadevaM vyavasthApite manasoDa prApyakAritve punaH parakRtAmAzaGkAM pariharati |[*prtaavtr savRttiSaTpaJcAzadgAthAyutAni daza patrANi gatAnIti likhitamitiyojitam] sarvAsarvagrahApatti-na cittemaapykaarinn|| dRSTasyAnupapattI, yadadRSTaM [parikalpyate // 40 // 98 // __ aprApyakAriNi aprApyakAritayA saiddhAntikAbhyupagate citte manasi, prativandI gRhNatA pareNodbhAvitA sarvAsarvagrahA| pattiH yadi viSayamaprApyaiva mano gRhNIyAdaprAptatvAvizeSAtsarvasya grahaNaM syAta, aprAptatvAvizeSe'pi yadi kasyacidarthasyAgrahaNaM syadhIH // ekAnte nyakSipattAni zIrSANi ca vapUMSi ca // 14 // zeSA apamRtA bhUyaH, suptaH svapnaM prage'vadat / / mRtAnvIkSyAtha sAdhUnsa liGgapArAzcikaH kRtaH / / 15 / / iticaturtham // [4] vaTasyA'dho'dhvanA kazci-dbhikSAcaryAgato muniH ||bhuutpaatro balandhegAta , kSuttuDagrISmAtApitaH // 16 // tacchAkhAyAmAsphalito, kaSTastasthAmasau nizi // styAnaryudayato gatvA, bhaktvA zAkhAM samAgataH // 17 // vinyasyopAzrayadvAre suptaH svapnaM nyavedayat / / prAtaH styAnadhimAn jJAtvA liGgapArAzcikaH kRtaH // 28 // itipaJcamam // ke'pyAhuH prAg banebho'bhUta,so'tha styAnadhimAnnaraH // sajAtaprAgbhavAbhyAsAda, baTazAkhAM tato'bhanaka // 19 // iti / / BACHEKADARSHASHTRICREASEX (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe vyaJjanAvagrahaprastAve manasaH prApyakAritvasthApanAya parakRtArekAyA: pari haarH|| For Private And Penal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ B savivaraNaM mIjJAnA prkrnnm|| hai // 47 // tadA tathaivAparasyApyagrahaNamiti,sarvAgrahaNa vA syAdityevaMrUpA,na,yada yasmAtkAraNAta,dRSTasyapratiniyatArthagrahaNasyAnupapattI satyAM (yojitaH tadupapattaye,adRSTaM tatkAraNatayA kSayopazamavizeSAkhyaM,parikalpyate,na caivaM prApyakAritvapakSe'pyevamastvitivAcyam, anekaprApti- pAThaH) kalpane'pi kSayopazamavizeSasya tatkAraNatayAvazyaM kalpanIyatveniSphalasyagauravasyatatkalpanAparipanthinaH sadbhAvAd ,aprApyakAritve matinirUpaNe tu prAptakalpanAllAghavasyAnukUlatvAditi bodhym||40||mnso viSayaprAptyabhAve'pi kadAgrahAvezAdvyaJjanAvagrahaM pratipAdayanpara Aha vyaJjanAva"visayamasaMpattassa vi, saMvijjai vaMjaNoggaho mnnso||jmsNkhejsmio, uvaogo jaM ca sbvesu||237|| grahaprastAve samaesu maNodabvAI, giNhae vaMjaNaM ca dabvAI // bhaNiyaM saMbaMdho vA teNa tayaM jujjae maNaso // 238 // " manaso' prAvyAkhyA-mervAdiviSayamaprApya gRhNato'pi manaso vyaJjanAvagraho yujyate, yasmAt'cyavamAno na jAnAti ityAdivacanA- pyakAritvesarvo'pi chayasthopayogo'saGkhyeyasamayo nirdiSTaH samaye, na tvekadvayAdisamayakA, yasmAcca teSUpayogasambandhiSvasaGkhyeyasamayeSu siddhe'pi vyasarveSvapi pratyekamanantAni manodravyANi manovargaNAbhyo gRhNAti jIvaH, dravyANi ca tatsambandho vA prAgatraiva bhavadbhirvyaJjanamuktaM, anAvagrahatena tat dravyaM tatsambandho vA vyajanAvagraho manaso yujyte| zrotrAderapyasaGkhyeyasamayagRhyamANazabdAdipariNatadravyANi tatsamba tvasthApandho vA vyaJjanAvagrahA, sa manasA'pi samAna iti tathA ki nepyata iti parAbhiprAyaH // 237-238 / / nAyAbhiniviSayAprAptAvapi manaso vyaJjanAvagrahamavasthApyedAnI tatprAptyA taM samarthayabAha vezizaGkA dehAdaNiggassa vi, sakAyahiyayAiyaM viciNtyo|| neyassa vi saMbaMdhe, baMjaNameyaM pi se juttaM // 239 // 18 pradarzanam / / vyAkhyA-dehAdanirgatasyApi tata eva mervAdyarthamagatasyApi svakAyahRdayAdikamatisannihitatvAtsambaddhaM cintayato manaso // 47 // ACK
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.khatirth.org jJeyena svakAya sthitahRdayAdinA sambandhe'pi tasya manaso vyaJjanAvagraho yukta uktaprakAreNetyarthaH // 239 // uktaprakArAbhyAM pareNa manaso vyaJjanAvagrahe samarthite tatra prathamapakSe pratividhAnamAcArya Ahagijjhassa baMjaNANaM, jaM gahaNaM vaMjaNoggaho sa mao // gahaNaM maNo na gijjhaM, ko bhAgo vaMjaNe tassa // 240 // vyAkhyA svapakSaparapakSarAgadveSagrahAviSTacittena pareNa 'visayamasaMpacassa vi' ityAdi yaduktaM tadasambaddhameva, yataH zrotrAdIndriyacatuSTayagrAhyasya zabdAdessambandhinAM vyaJjanAnAM tadrUpapariNatadravyANAM yadupAdAnalakSaNaM grahaNaM sa vyaJjanAvagraho'smAkaM sammata iti paro jAnAtyeva, evaJca cintAdravyarUpaM mano yadi grAhyaM syAtsyAttadA tadvyajanaM manaso na tvevaM, kintu arthaparicchedakaraNasvarUpaM grahaNaM mano na grAhyaM, ataH ko bhAgaH ko'vasarastasya karaNabhUtasya manodravyarAzervyaJjanAvagrahe'dhikRte, na ko'pItyarthaH // 240 // ' dehAdaNiggayassa vi ' ityAdinA manaso vyaJjanAvagrahaprasAdhanAyokto dvitIyapakSo'pi na saGgataH, svasya svadezena sambandhassarvasyApi, svadezena sahAsambandhe vastuno'sattvamApadyeta, na ca tAvanmAtreNa manaH prApyakAryupagantuM zakyam, tathA sati jJAnamAtrasya svadezAtmasambaddhasya prApyakAritA prasajyeta, tasmAtsvadezaM parityajya bAhyArthApekSayaiva prApyakAritvAprApyakAritvacintA phalavatI, bAhyArtha manasA'prApta eva gRhyata iti tasyAprApyakAritvaniyame na vyabhicAraH, manasaH svakIyahRdayAdicintAyAM prApyakAritvAbhyupagame'pi vA na vyaJjanavigrahasambhava iti darzayannAha tasacintaNe hojja, vaMjaNaM jaha tao na samayasmi / paDhame caiva tamatthaM, geNhejja na vaMjaNaM tamhA // 249 // vyA0 svakIyahRdayAdideza cintane sati bhavenmanaso vyaJjanAvagrahaH yadi prathamasamaya eva taM svakIyahRdayAdikamarthaM na For Private And Personal Use Only Acharya Se Kalasagarsun Gyanmandir ( yojita: pATha: ) matinirUpa Ne vyaJjanAvagrahaprastAve manaso'prA pyakAritve siddhepyabhi nivezato vyaJjanAvagra mahatva sthApanA ya parakRtArekAyAH pariharaNam //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam // // 48 // www.katatirth.org gRhNIyAt na caivam, yato manasaH prathamasaMmaya evArthAvagraho jAyate na tu zrotrAdIndriyasyeva prathamaM vyaJjanAvagrahaH, kSayopazamApATavena zrotrAdIndriyasya prathamaM nArthopalabdhiriti yujyate tasya vyaJjanAvagrahaH, cakSurindriyasyeva paTukSayopazamatvAnmanaso'rthAnupalabdhakAlAbhAvena prathamamarthAvagraha eva jAyata iti na vyaJjanAvagrahasyAvasaraH, atra cAnumAnaprakAra ittham, iha yasya jJeyasambandhe satyapyanupalabdhikAlo nAsti na tasya vyaJjanAvagrahaH, yathA cakSuSastathA manasaH, tasmAnna tasya vyaJjanAvagrahaH, vyatireke tu zrotrAdirdRSTAntastasya jJeyasambandhe'rthAnupalambhakAlasambhavAt, tatra vyaJjanAvagrahAbhyupagamaH, evazca paroktapakSadvayasyApyaghaTamAnatvAnmanaso vyaJjanAvagrahAsambhavamupasaMharati / ' na vaMjaNaM tamhaci, ' tasmAduktaprakAreNa manaso na vyaJjanAvagrahaH // 249 // prathamasamaya eva manaso'rthagrahaNambhavatItyatropapattimupadarzayati samae samae giues, davvAI jeNa muNai ya tamatthaM // jaM ciMdiovaoge vi, vaMjaNAvaggahe'tIte // 242 // hoi maNovAvAro, paDhamAo caiva teNa samayAo / hoi tadatthaggaddaNaM, tadaNNahA na ppavattejjA // 243 // vyAkhyA-yena kAraNena kasyacidarthasya cintAvasare pratisamayaM manodravyANi gRhNAti manodravyagrahaNazaktisampanno jIvaH cintanIyazca tathA jAnAti, etatprathamagAthApUrvArddhArthena saha dvitIyagAthAdvitIyatRtIya caraNArthI sambandhanIyau / tatazca tena kAraNena prathamasamayAdeva bhavati cintanIyArthasya grahaNamityarthaH arthAnupalabdhikAlastveko'pi samayo nAsti, kutra tasya vyaJjanAvagrahaiti bhAvaH / nanvindriyavyApArarahitasya jIvasya manomAtreNaivArthAnparyAlocayato mA bhavatu manaso vyaJjanAvagrahaH zrotrAdIndriyeNArthAn gRhNatastu jIvasya mano'pi tatra vyApipartIti tatra prathamamanupalabdhikAlasammavAd vyajanAvagrahaH kinna syAdityata Aha, For Private And Personal Use Only Acharya Shei Kailassagarsu Gyanmandir ( yojita: pATha: ) matinirUpaNe vyaJjanAva grahaprastAve paTukSayopaza matvAccakSuSa iva manasaH prathamata evAgrAhakatvena vyaanAvagrahA bhAva eveti pradarzanam // // 48 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ VORIGANGANAGAUR 'jaM ciMdiovaoge vi' ityAdi, yasmAt zrotrAdeH zabdAdyarthagrahaNalakSaNopayogakAle'pi vyaJjanAvagrahe'tIte sati manaso vyApAro bhavati,yathA kevalena manasA'rthacintanAvagrahAdArabhyaiva manovyApArastathA zrotrAdIndriyeNa sahApi tasya vyApAro*vagrahAdArabhyaiva na tu vyajanAvagrahasamaya iti na manasastatrApi vyaJjanAvagrahaH / tatra manaso vyaJjanAvagrahe vyApArAbhyupagame sa vyaJjanAvagraho manaso'pIti materaSTAviMzatibhedabhinnatA na syAt, tasmAtprathamasamayAdeva tasyArthagrahaNamabhyupagantavyam / evamanabhyupagame daNDamAha'tadaNNahA na ppavattejatti,' yadi prathamasamayAdeva manasorthagrahaNaM neSyate tadA tasya manastvena pravRttireva na syAdanutpattireca syAdityarthaH, yathA bhASA'vadhyAdInAM bhASamANAvabuddhadhamAnalakSaNAnvarthamupAdAyaiva pravRttistathA prathamasamayAdArabhya mananalakSaNAnvarthamupAdAyaiva manastvena manasaH pravRttiH, anyathA na syAdeva mano'vadhyAdivata, tasmAdarthAnupalabdhisamayAbhAvAna tasya vyaJjanAvagrahaH, zrotrAdIndriyacyApArakAle vyaJjane'tIta eva manaso vyApAra ityatrA''gamasyApi sNvaadH| taduktaM kalpabhASya-"atthANaMtaracArI, cittaM niyayaM tikAlavisayaMti / atthe u paDuppo, viNiogaM iMdiyaM lahai // 1 // " arthe-zabdAdau zrotrAdIndriyavyaJjanAvagraheNa gRhIte'nantaramarthAvagrahAdArabhya carati pravartate ityarthAnantaracAri manaH, na tu vyaJjanAvagrahakAle tasya pravRttiriti bhAvA, "trikAlaviSayaM cita,sAmpratakAlaviSayaM tvindriyam" / / 242-243 // manaso'rthAnupalabdhikAlAsambhavaM sayuktikaM bhAvayatrAha neyAu ciya jaM so, lahai sarUvaM paIvasahavva // teNAjuttaM tassA-saMkappiyavvaMjaNaggahaNaM // 244 // vyAkhyA-yasmAjJayAdeva cintanIyavastuna eva manaH svarUpaM labhate nAnyataH, tasmAdyadi prathamasamayameva tajjJeyaM nAvagacchet tarhi tato jJeyAdutpatirapyasya na syAt, manute manyate vA mana ityevaM sAnvarthakriyAvAcakazabdAbhidheyasya manasaH, pradIpayatIti (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe vyasanAvagrahaprastAve manasoprApyakAritvaM manaH zabdAnvarthanirUpaNenAgama| saMvAdenaca 5 nisstttim|| IC
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 49 // www.khatirth.org pradIpaH, zabdayati bhASata iti zabdaH, dahatIti dahanaH, tapatIti tapanaH ityevaM sAnvarthakriyAvAcakazabdAbhidheyapradIpAdeH pradI panAdilakSaNArthakriyAM kurvata evAtmalAbho nAnyathA, tadvanmananAdikriyAM kurvata evAtmalAbhaH, yathA ca pradIpasyApradIpanaM bhASAyA vAzabdanamayuktaM tathA manaso'pyamananamayuktaM, tena kAraNena asaGkalpitazabda diviSaya bhAvaparigatadravyalakSaNavya anagrahaNaM manaso'yuktam, kintu saGkalpitAnAmevArthAvagrahadvAreNAvagatAnAmeva zabdAdidravyANAM grahaNaM yuktam, ato'rthAnupalabdhikAlAsambhavAma manaso vyaJjanAvagrahasambhava iti / / 244 // uktarItyA nayanamanasoraprApyakAritve vistareNa prasAdhite'pi nayanasyAprApyakAritve dUSaNampazyanpara Ahajar3a nayaNindiyamapatta-kAri savvaM na giNhae kamhA? || gahaNAgrahaNaM kiM kaya-mapattavisayattasAmanne // 245 // vyAkhyA- yadi nayanendriyamaprAptakAri tarhi sarvamapi tribhuvanAntarvarti vastunikurambaM kasmAnna gRhNAti, aprAptatvasya sannihita ivAnyatrApyaviziSTatvAt, aprAptaviSayatvasAmAnye sati kasyacidvastuno grahaNaM kasyacidvastuno'grahaNamityevaM grahaNAgrahaNaM kiM kRtaM syAt prApyakAritve tu yena saha sambandhastasya grahaNaM yena ca tadabhAvastasyAgrahaNamityupapadyata iti // 245 // tasmAdaprApyakAritvapakSe cakSuSo viSayaparimANaniyamAbhAva Apadyata ityaah[|| 246 // visayaparimANamaniyaya-mapattavisayaMti tassa maNasovva // maNasovi visayaniyamo, na kamai jao sa savvattha vyAkhyA- tasya cakSuSo'parimitaM viSayaparimANaM prApnoti, asyAM pratijJAyAM hetumAha aprAptaviSayamiti kRtvA, manasa iveti dRSTAntaH, atrAnumAnaprayoga ittham, yadaprAptamapi viSayaM paricchinati, na tasya tatparimANaM yuktam, yathA manasaH, aprAptaJca For Private And Personal Use Only Acharya Shei Kalassagarsun Gyanmandir matinirU. paNe vyaJcanA vagrahaprastAtre cakSurmanasora prApyakAri svavyavasthApitepimano dRSTAntenaca kSuSopaviSa yamAnAbhAvA pattiritiparokta doSadarzanam || // 49 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.ketatirth.org viSayamavagacchati cakSuH, tasmAnna tasya tatparimANaM yuktamiti / atra pratijJAhetvoranupadarzanazvAvayavatrayavAdino mImAMsakAdayospyatra cakSuSaH prApyakAritvamabhyupagacchanto vAditAM vibhratItyabhiprAyeNa, yadi naiyAyiko'tra vAdI bhavettadA cakSurna niyataviSayaparimANaM syAditi pratijJA, aprAptaviSayaparicchedakatvAditi hetuzcopadarzanIyau, aprAptaviSayaparicchedakatvalakSaNahetumato'pi manaso niyataviSayaparimANatvena tadabhAvalakSaNasAdhyavaikalyAduktAnumAne manaso dRSTAntatA na sambhavatIti sUriruttarayati- manaso dRSTAntIkRtasyAprAptakAriNo viSayaniyamo'styeva, yatastadapi manaH sarveSvartheSu na krAmati na prasaratIti || 246 || etadevopadarzayatiatthagahaNesu mujjhai, saMtesu vi kevalAigammesu / taM kiM kayamaggahaNaM, apattakArittasAmanne // 247 // vyAkhyA - arthA eva materduSpravezyatvAd gahanAni arthagahanAni teSvananteSu, satsvapi vidyamAneSvapi kevalajJAnAva ghyAgamAdigamyeSu kasyacinmandamatermano muhyati kuNThIbhavati, tAnsato'pyarthAn na gRhNAtIti tAtparyam, tadetadarthAnAM manaso'grahaNaM kiM kRtam, aprAptakAritvasAmAnye tulye'pi, iti paramprati sUreH pRcchA, tasmAtsAdhyavikalo dRSTAnta iti // 247 // aprAptatvAvizeSe'pi yata eva kAraNAdviSaya parimANaniyamaM manasi paro brUyAttata eka cakSuSyapi viSayaparimANaniyamassupapAda ityAzayavAn sUrirAhakammodayao va sahA- vao va naNu loyaNe vi taM tullaM / tullo va ubAlaMbho, eso saMpattavisae vi // 248|| vyAkhyA - yatkeSAJcidarthAnAM manaso'grahaNaM tat tadAvaraNakarmodayAdvA, svabhAvAdvA, iti paro brUyAt, nanvetallocane'pi tulyam, yatastadapyatrApyakAritve tulye'pi karmodayAt, tatsvAbhAvyAdvA kAMzvidevArthAn gRhNAti na sarvAniti na paroktadUSaNam athavA "yatra bhayossamo doSaH, parihAro'pi vA smH| naikaH paryanuyojyaH syAta, tAdRzyarthavicAraNe || 1||" iti vacanAt cakSu For Private And Personal Use Only Acharya Sai Kalassagarsu Gyanmandir ( yojita: pATha: ) matinirUpaNe vyaJjanAva grahaprastAve - cakSuSoprApyakAritve paro kadUSaNAntaH patimano dRSTAnte'pi viSayaniyamasadbhAvenAsaGgatinirUpa Nam //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya StarKalassingaisait.Gyanmantire savivaraNaM zrIjJAnA rnnvprkrnnm|| // 50 // CHAUTA manasoH prApyakAritvamabhyupagacchato mate cakSuSA'tisamprAptAJjanAdeH kimiti na grahaH manasaikadaiva samprAptAnAM ghaTapaTAdInAM kimiti na graho mervAderativyavahitasyApi grAhakasya manaso na kutrApyasamprAptiriti doSoddhArAya karmodayasya svabhAvasya vA pratiniyatagrahaNe niyAmakatvaM pareNa tadubhayaprApyakAritvavAdinA vAcyaM tannayanasyAprApyakAritvavAdinA'pi vaktuM zakyameveti dopaparihArayossamatvena nAtra vAdinA yatno vidheya iti bhAvaH / / 248 // tatazca yadvayavasthitaM tadAhasAmatthAbhAvAo,maNobva visayaparaona giNhei ||kmmkkhovsmo, sANuggahao ya sAmattham // 249 // vyAkhyA-cakSuH siddhAntanirdiSTaniyataviSayaparimANAtparato na gRhNAtIti pratijJA, sAmarthyAbhAvAditi hetuH, manovaditi dRSTAntA,tadAvaraNakarmakSayopazamAtsvAnugrahataba sAmarthya yevaprApteSvartheSu cakSuSassamasti teSAmaprAptAnAmapi cakSuSA grahaNama, yeSu cAprApteghRktasAmarthya nAsti teSAM cakSuSA na grahaNamityarthApatyA labhyate, anugrahazca cakSuSo rUpAlokamanaskArAdisAmagrIto bhavati, tasmAdvyavasthitamaprApyakAritvaM nayanamanasoH, sparzanAdInAM caturNAmevendriyANAM vyaJjanAvagraha iti tasya caturvidhatvam / / 249 / / vyaJjanAvagrahasya svarUpaM nandyadhyayanAgamasUtre pratibodhakamallakodAharaNAbhyAM "vaMjaNoggahassa parUvaNaM karissAmi paDibohagadiTThateNa mallagadihateNa ya" ityArabhya "jAhe taM vaMjaNaM pUriya hoi, tAhe hu~ ti karei, no ceva NaM jANAi ke vesa sadAi" ityantagranthena pratipAditaM,tadevamasya vyaJjanAvagrahasvarUpapratipAdakasya nandisUtrasya zeSaM prAyaH sugamamiti manyamAno bhASyakAra: 'jAhe taM vaMjaNaM pUriyaM hoi" ityetadvyAcikhyAsurAhatoeNa mallagaM piva, vaMjaNamApUriyaM tijaM bhaNiyaM // taM dabvAmidiyaM vA, tassaMjogo va na viruddham // 250 // matinirUpaNe vyaJjanAvagra haprastAve manoviSayaniyamatve praabhiprethetvorne|pi samatvena paradopaparihAraH, nayanamanasobinA vyajja nAvagrahacatu* vidhatvani Takanam // // 50 // S For Private And Penal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ DIRECH vyAkhyA-'je bhaNiya' yaduktaM nandisUtrakAreNa, kiM tat, ityAha, vyaJjanamApUritamiti, kena kiMvat , ityAha-toyena jalena mallakaM zarAvaM tadvaditi, tasmin sUtrakArabhaNite vyaJjanaM dravyaM gRhyate, indriyaM vA, tayorvA dravyendriyayoH saMyogaH sambandhaH, 1 iti sarvathA'pyavirodhaH, triSvapi vyajyate prakaTIkriyateo'neneti vyaJjanamityasyA vyutpatterghaTanAt / / 250 // vyaJjanazabdavAcyeSu triSvapi dravyAdiSu pratyekamApUritatve vizeSamupadarzayatidavvaM mANaM pUriya-miMdiyamApUriyaM tahA doNhaM // avaropparasaMsaggo, jayA tayA giNhaha tamatthaM // 251 // vyAkhyA-davvaMti,dracyavyaJjane'dhikRte 'jAhe taM vaMjaNaM pUriya hoI' ityasyArthaH zabdAdidravyasya pramANa pratisamayapravezena prabhUtIkRtatvAt svapramANamAnItaM prakarSamupanIta svagrAhakajJAnotpAde samarthIkRtamiti yAvat,athendriyamitIndriyavyaJjane'dhikRte tu tadarthaH tadA / pUritaM vyAptaM bhRtaM vAsitamityarthaH, dvayoH dravyendriyayoH sambandhalakSaNavyaJjane'dhikRte punaH, tayoH parasparaM samyaksambandha iti tadarthaH, dravyendriyasambandhalakSaNavyaJjanapakSe dravyendriyayoH parasparamatIvasaMyuktatA vA aGgAGgIbhAvena pariNAma eva sambandhalakSaNavyaJjanasyApUraNam, yadoktaprakAratrayeNa trividhamapi vyaJjanamApUritaM bhavati, tadA taM nAmajAtyAdikalpanArahitaM vivakSitaM zabdAdyartha gRhNAti, etacca 'tAhe hu~ ti karei' ityasya vyAkhyAnaM, ayamevArthAvagraha ekasAmayikaH, vyaJjanAvagrahastu dravyapravezAdirUpatvAdAntauhUrtikaH iti / / 251 // arthAvagraho yAdRzamartha gRhAti tamupadarzayati sAmannamaNiddesaM, sarUvanAmAikappaNArahiyaM // jai evaM jaM teNaM, gahiye saddetti taM kiha Nu ? // 252 // vyAkhyA sAmAnyavizeSAtmakasya vastuno rUpAdeH svarUpanAmajAtiguNakriyAdravyakalpanArahitatvena zabdAnabhilApyaM sAmA- (yonita: pA ) matinirUpaNe vyaJjanAvagrahapra stAve nandisUtrotapAThapaThitavyaJjana zabdasya bhASyakAra vyAkhyAnena dravyendriyasambandharUpatri vidhavAcyatva pradarzanam // ARGEORGEMESH
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM bhIjJAnA rNavaprakaraNam // // 51 // www.ketafirth.org nyarUpamevaikasAmayikatvena vizeSa grahaNAsamartho'rthAvagraho gRhNAti, evamukte para Aha- yadyevaM vyAkhyAyate bhavadbhiH tahiM yannandyadhyayana sUtre proktaM " teNaM gahiye sadetti" upalakSaNatvAditthaM sampUrNa draSTavyam - " se jahA nAmae kei purise avvataM sa suNeJjA teNaM saddeti ungahie, na uNa jANai ke vesa sahAiti" 'taM kiha Nu tti' tadetatkathamavirodhena nIyate, upadarzitanandi sUtre tana pratipatrA'rthAvagraheNa zabdo'vagRhIta iti pratipAdyate bhavadbhistu zabdAdyullekharahitaM sAmAnyamavagRhNAtItyucyata iti virodhaH spaSTa eveti bhAvaH // 252 // atrottaramAha sadde tti bhai vattA, tammattaM vA na sahabuddhIe // jaha hoi saddabuddhI, to'vAo caiva so hojjA // 253 // vyAkhyA - zabdastenAva gRhIta iti yaduktaM tatra zabda iti vaktA prajJApakaH sUtrakAro vA bhaNati pratipAdayati athavA tanmAtra zabdamAtraM rUparasAdivizeSavyAvRttyA'navadhAritatvAcchandatayA'nizcitaM gRhNAtIti etAvatAMzena zabdastenAvagRhIta ityucyate, na punaH zabdabuddhayA, zabdo'yamityadhyavasAyena tacchabdavastu tenAvagRhItaM, zabdollekhasyAntarmuhUrtikatvAt, arthAvagrahasya svekasAmayikatvAdasambhava iti bhAvaH, yadi bhavati zabdabuddhirarthAvagrahe zabdanizvayassyAt, tadA, apAya evAsau bhavet, na tvarthAvagrahaH, nizcayasyApAyarUpatvAt evaM satyarthAvagrahayorabhAva eva syAt, na caivaM dRSTamabhyupagamyate vA // 253 // nanu prathamasamaya eva zabdo'yamiti jJAnamarthAvagrahaH, tataH mAdhuryAdayaH zaGkhazabdadharmA iha ghaTante na tu kharakarkazatvAdayaH zArGgadharmA iti vimarzabuddhirIhA tasmAcchAha evAyaM zabda ityapAya ityevamabhyupagamenAvagrahehayorabhAvaprasaGgaH ' teNaM sadeti uggahie' iti yathAzrutArthaka evopapadyate 'no ceva NaM jANai ' ityAdirapyavirodhaH, ityetatparoktamandya sUridUSayati For Private And Personal Use Only Acharya Shei Kailassagarsun Gyanmandir (yojitaHpA ThaH) matini rUpaNe arthAvagrahavipayanirUpaNaM tatraparakRta virodhAza kAri hArazca // // 51 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya Star Kiss Gyan S E CORDPRECRUCI055 jaha sadabuddhimattaya-mavaggaho tvvisesnnmvaao|| naNu saho nAsaddo, na ya rUvAI viseso'yam // 254 // yonita: vyAkhyA-yadi zabdo'yamiti nizcayajJAnamapyavagrahaH zAla evAyaM zabda ityAdivizeSajJAnamavAyo bhavatA'GgIkriyate, tarhi pAThaH) matijJAnasya prathamabhedo'vagraho na syAdeva, vizeSajJAnasyApAyarUpatayA bhavatA'pi svIkRtatvena zabdo'yamiti nizcayasya zabda- hematinirUpaNe skhalakSaNavizeSagrAhakatvenApAyatvasyaiva bhAvAt , yathA ca zabdatvasthAvAntarasAmAnyarUpatayA zAGgatvAdikaM vizeSa iti tajjJAnasyA arthAvagrahapAyatA, yataH zAGgatvenAzAjavyavaccheda iti kRtvA zAGkhatvaM vizeSa iti, tathaiva mahAsAmAnyasyAvAntarasAmAnyatayA zabdatvAdika viSayanirUmapi vizeSastenApi nAzabdo na rUpAdirayamityevamanyavizeSavyAvRttiH kriyata iti tajjJAnasyApAyataivetyAha-naNu' ityAdi, paNe puna:parananvityakSamAyAM parAmantraNe vA, zabdatvasya rUpatvAdinA virodhAcanizcayena rUpAdiriti nizcayasyAvazyambhAvAdityAha-na ca / kRtayuktyArUpAdiriti rUpAdivyAvRttinizcayabalAdeva rUpo'yamiti nizcayastato nArUpo'yamiti nizcayastato'pAyatve'sya nirNIte'vagrahA pAyAbhAvAbhAvaprasaGgaH, avagrahatvena kakSIkRtasyApAyatvasyaiva bhAvAditi bhAvaH // 254 // pattidoSopastokavizeSagrAhakatvena zabdo'yamiti nizcayasyAvagrahatvaM tato'dhikavizeSagrAhakatvena zAla evAyamitinizcayasyApAyatvamitye darzanam // vamavagrahApAyayorviSayavibhAgamavalambyAvagrahasamarthanaM yadi paraH kuryAttadA zAGkho'yamitinirNayasyApi taduttarottaramandramadhuratvAditaruNa-madhyama-vRddha-strI-puruSasamutthatvAvagAhinirNayApekSayA stokavizeSagrAhakatvenAvagrahatvameva syAdityapAyAbhAvaprasaGga ityAhathovamiyaM nA'vAo, saMkhAivisesaNamavAo tti / tambheyAvekkhAe, naNu thovameve tti nAvAo // 255 // avataraNAveditArtheyaM gAtheti // 255 / / uttarajJAnApekSayA stokavizeSagrAhiNo nirNayasyAvagrahatvAbhyupagame uttarocarajJAna For Private And Penal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam // // 52 // www.ketatirth.org syApi taduttarottarajJAnApekSayA stokavizeSagrAhakatvenAvagrahatvaprAptau vizeSANAmanantatvena yadapekSayottaravizeSo na bhavatyevetyasyAsambhavenottarottara vizeSanirNaye'pi taduttarotaravizeSAkAGkSAyAssadbhAvato'ntimavizeSAvagamo'yameveti nirNayasya kartumazakyatvena zAGkho'yamityAdijJAnAnAmapi svottaravizeSagrAhijJAnApekSayA stokavizeSagrAhakatvenAvagrahatve'pAyAbhAvaprasaGgassuspaSTa evetyAhaiya subahuNAvi kAle-Na sadhva bheyAvahAraNamasajyaM // jammi havejja avAo, savvo ciya uggaho nAma // 256 // vyAkhyA - iti zabda upadarzanArthaH, yathA zAGkho'yaM zabda iti buddhau zabdagatavizeSAvadhAraNamidAnImasAdhyaM mandratvAdhutarottarabahu vizeSasadbhAvAt tena stoka vizeSagrAhitveneyaM nApAyaH kintvavagrahastathA subahunApi kAlena sarveNApi puruSAyuSA zabdagatamandratvAdyuttarotarAvazeSAvadhAraNaM tadbhedAnAmanantatvenAsAdhyaM, yasminvizeSAvadhAraNe'nyavizeSAkAGgAnivRcyA'pAyatvambhavet, tasmAtsarve'pi vizeSAvagama uttarottarApekSayA stokatvAdbhavadabhiprAyeNArthAvagraha eva syAcchando'yamiti nizcayavannApAya iti / / 256 / / atha zabda evAyamitijJAnamarthAvagrahatayA parasammatamapi tadIhApUrvakameva tato nAsyArthAvagrahatvasambhava ityAhakiM saho kimasaho-taNIhie sadda eva kiha jutaM // aha putrvamIhiUNaM, sahotti mayaM taI puvvaM // 257 // vyAkhyA- kiM zabdo'yam, Ahosvita azabdo rUpAdiH, ityevaM pUrvamanIhite'kasmAdeva zabda eveti nizcayajJAnaM kathaM yuktam, vimarzapUrvakasya tasya tamantareNa na sambhavaH, anyavyAvRttigrahaNe satyeva vizeSarUpeNa nizcayaH, anyavyAvRttigrahaNazca na vimarza vinA vimarzazreti, atha nizrayakAlAtpUrvamIhitvA zabda evAyamiti nizcayajJAnaM bhavato'pyabhimataM tahiM nizcayajJAnAtpUrvamIhA bhavadvacanato'pi siddhA // 257 // tataH kimityapekSAyAmAha - For Private And Personal Use Only Acharya Shui Kalassagarsu Gyanmandir ( yojita: pAThaH) matinirUpaNe arthAvagrahaviSayanirU paNe zaGkAparihArAdipra darzanam // // 52 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya StarKalassingaisait.Gyanmantire kiM taM pubvaM gahiya, jamIhao saha eva vipaNANaM / / aha puvaM sAmaNNaM, jamIhamANassa sahotti // 258 // (yojitaH ____ vyAkhyA-zabda evAyamiti nizcayasyehApUrvakatve tvayA'bhyupagate tatra vaktavyaM kimIhAyAH pUrva tadvastu pramAtrA gRhIta ____pAThaH) yasminnIhite zabda evAyamiti nizcayapravRttiH jJAta eva vastuni bhavatIhA nAjJAta ityAzayaH, uttaradAne'samarthe pare svayamevo- hamatinirUpaNe prekSya tanmatamAzaGkate, atha-brUyAtparaH sAmAnyaM nAmajAtyAdikalpanArahitaM vastumAtramIhAyAH pUrva gRhItaM, yadIhamAnasya zabda arthAvagrahaiti nizcayajJAnamutpadyata ityarthaH // 258 // atra sUriH svasamIhitasiddhimupadarzayannAha viSayanirUatthoggahao pubvaM, hoyavvaM tassa gahaNakAleNaM / / puvvaM ca tassa vaMjaNa-kAlo so asthaparisuNNo // 259 // paNe parakatA vyAkhyA-IhAyAH pUrva yatsAmAnyagrahaNantadasmanmatevigraha ekasAmAyikaH tasya kAlo ya ekasamayastenaiva grahaNakAlena rekAparihAbhavatA'pi sAmAnyagrahaNakAlasya vyavahRtAvasmanmatasiddhArthAvagraha eva bhavato'pyabhimata iti na zabdo'yamiti jJAnasyArthAvagraha- rAdiprarUtvaM syAdatastadanurodhenAsmadabhimatArthAvagrahAtpUrvameva bhavadabhimatena IhAyAH pUrva gRhyamANasya sAmAnyasya grahaNakAlena bhavitavyaM, paNam // asmadabhimatArthAvagrahasya pUrva vyaJjanakAlaH vyaJjanAnAM zabdAdidravyANAmindriyamAtreNAdAnakAlA, so'rtheparizUnyaH na hi tatra || sAmAnyarUpo vizeSarUpo vA'rthaH pratibhAti, tadA manorahitendriyamAtravyApArAt, ata IhAyAH pUrva yatsAmAnyagrahaNamathAvagrahatvenAsmAbhirupeyate tattathaiva bhavatA'pyupeyamiti, tasyArthAvagrahatve siddhaM zabda evAyamiti nirNayasyAnvayavyatirekadharmaparyAlocanarUpehottarakAlabhAvino'pAyatvamiti // 259 // "na uNa jANai ke vesa saddoci" iti nandisUtrAnurodhAcchando'yamiti jJAnaM prathamato'bhyupagamanIyameva anyathA tathA sUtranirdiSTasyAyuktatvaM syAdityAzayena para Aha For And Pascal Lenty
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.katuatinharo Actiarva stul Kadassiansun Cranmandir savivaraNa zrIjJAnA-3 prakaraNam // // 53 // ACCIRECRUGARCREDIO jaha sadotti na gahiyaM, na ujANai jaMka esa sahotti // tamajuttaM sAmaNNe, gahie maggijai viseso // 26 // vyAkhyA-yadi prathamamera zabdo'yamityevaM tadvastu na gRhIta, tarhi 'na uNa jANai ke vesa sadotti iti yat nandisUtre nirdiSTaM tadayuktaM, yataH zabdasAmAnye rUpAdivyAvRtte gRhIte sati pazcAnmRgyate'nviSyate vizeSaH, 'kimayaM zabdaH zAGkhaH uta zAGga' iti, 'na uNa' ityAdinA sUtre vizeSasyaivAparijJAnamuktaM, zabdasAmAnyamAtragrahaNaM tvanujJAtameva, sAmAnyAgrahaNe vizeSamArgaNAsambhavAt, vizeSajijJAsAyAM sAmAnyajJAnasya kAraNatvAt / / 260 // atrottaramAhasavvattha desayaMto, saddo sahotti bhAsao bhnni|| iharA na samayamette, sahotti visesaNaM juttam / / 261 // vyAkhyA-sarvatra pUrvasmin atra ca sUtrAvayave, avagrahasvarUpaM prarUpayan bhASakaH prajJApaka eva zabdaH zabda iti vadati, na tvavagrahe zabdapratibhAso'sti, anyathA samayamAtre'vagrahakAle zabda iti vizeSaNaM na yuktam, zabdanizcayasyAntarmuhartikatvAta, sAMvyavahArikArthAvagrahamAzritya vA sUtramidaM vyAkhyAsyate / / 261 / / sUtrAvalambinamprati sautrameva parihAramAha ahava sue ciya bhaNiyaM, jaha koi suNeja sahamavattaM // avvattamaNidesaM, sAmaNNaM kappaNArahiyaM // 22 // vyAkhyA-athavA sUtra eva bhaNitaM prathamamavyaktasyaiva zabdollekharahitasya zabdamAtrasya grahaNam, tatpratipAdakasUtrAvayavamullikhati-'jaha koI suNeja sadamavvacaM 'ti asya nandyadhyayana itthamupanyAsaH "se jahA nAmae kei purise avarca saI suNejjatti" tatrAvyaktamityanirdezya, tadapi sAmAnya, tacca nAmajAtyAdikalpanArahitam, zAkhazAGgabhedApekSayA zabdollakhasyASyavyaktatvamiti nAzaGkanIyaM, sUtre'vagrahasyAnAkAropayogarUpatayaiva bhaNanAt, anAkAropayogo hi sAmAnyamAtraviSayaka eva, (bojitaH pAThaH) matinirUpaNe ardhAvagrahaviSayanirUpaNe parakRtArekAparihArAdiprarUpaNam // For And Pascale Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ OURCESSHRECORACETA) kizca zabdo'yamityasya prathamameva svIkAre tasyApAyarUpatvena tatpUrvaniyatayauravagrahahayorabhAvaprasaGga ityasya pUrvamupadarzitatvAcca na prathamaM tasya bhAvaH / / 262 // atha sUrirutprekSya parAbhiprAyamAzalkateahava maI, puvaMciya, so gahio vaMjaNoggahe teNaM / / jaM vaMjaNoggahammi vi, bhaNiyaM viNNANamabvattaM // 26 // vyAkhyA-athavA parasyaiSA matiH yaduta so'vyakto'nirdezyAdisvarUpaH zabdovigrahAtpUrvameva vyaJjanAvagrahe tena zrotrA gRhItaH, yasmAdvyaJjanAvagrahe'pi bhavadbhivyaktaM vijJAnamuktam, jJAnasyAvyaktatA cAvyaktaviSayagrahaNa evopapadyata iti bhAvaH / / 263 / / atrottaramAhaasthi tayaM avvattaM, na utaM giNhai sAMpa so bhaNiyaM / / na u aggahiyAmmi jujjai,sahotti bisesaNaMbuddhI 264 ___vyAkhyA--asti zrotuLajanAvagrahe, tad,avyaktaM jJAnaM, na punarasau zrotA'tisaukSmyAt tat svayamapi gRhNAti saMvedayate, etacca prAgapi bhaNitam " sutta-mattAisuhumabohobba" iti vacanAda, tathA, "suttAdao sayaM pi ya vinnANaM nAvabujhaMti" iti vacanAca, tasmAdvayaJjanamAtrasyaiva tatra grahaNaM, na zabdasya, vyaJjanAvagrahatvAnyathAnupapattereva, na ca sAmAnyarUpatayA'vyakte zabda. 'gRhIte'kasmAdeva zabdaH iti vizeSaNabuddhiyujyate,anusvArasyAlAkSaNikatvaM,asyAH prathamato bhaave'vgrhkaale'pypaayprsnggH|264 vyaJjanAvagrahe'vyaktazabdarUpArthabhAne doSamupadarzayatiatthotti visayagahaNaM,jai tammivi sona baMjaNaM nAma / atthoggaho ciya tao,aviseso sNkrovaavi||265|| vyAkhyA-arthAvagrahe artha ityanena viSayasya rUpAdibhedenAnirdhAritasyAvyaktasya zabdAdebrahaNamamipretam , yadi ca tasmi (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe aryAvagrahaviSayanirU. paNe parakatA| rekAparihA rAdiprarU paNam // HERegles
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya Sulkalasssagarmail.Gyanmantire savivaraNaM zrIjJAnA prkrnnm|| // 54 // AISEARCORROR bapi vyaJjanAvagrahe'sAvavyaktazabdaH pratibhAsata ityabhyupagamyate, tadA na vyaJjanaM nAma vyaJjanAvagraho na syAdityarthaH, evaJca vyaJjanAvagrahakathaivocchidyeta, vyaJjanamAtrasambandhasyaiva tatroktatvAt , bhavatA tu tatrAvyaktazabdarUpArthagrahaNasyAbhidhIyamAnatvAt , avyaktazabdagrahaNetvasAvarthAvagraha eva, evamapi sUtroktatvAd vyaJjanAvagrahattve dvayorapi vyaJjanArthAvagrahayoravizeSaH syAt, mecaka | maNiprabhAvAtsakaro vA syAditi / / 265 // etAvatA vyaJjanAvagrahe vyaJjanasambandhamAtram, arthAvagrahe tvabyaktazabdAdyarthasyaiva grahaNaM na tu vyaktazabdAyarthagrahaNamiti pratipAditam , idAnImarthAvagrahe yuktyantareNa vyaktazabdAdyarthasaMvedanaM nirAkaroti jeNatthoggahakAle. gahaNehAvAyasaMbhavo natthi // to natthi saddabuddhI, ahatyi nAvaggaho nAma // 266 // vyAkhyA-yenArthAvagrahakAle kramotpitsusvabhAvAnAmarthagrahaNehApAyAnAM matijJAnabhedAnAM sambhavo nAsti, tato'rthAvagrahe nAsti zabda iti vizeSabuddhiH, tasyA apAyarUpAyA arthagrahaNehApUrvakatvAt , athAstyasau tatra, tarhi nAyamarthAvagrahaH kintvapAya eva syAt, tathApyupagame tvarthAvagrahehayorabhAva eva syAt / / 266 / / arthAvagrahe zabda iti vizeSabuddhadhupagame doSAntaramAhasAmaNNatayaNNavise-sehA-vajaNa-pariggahaNao se / / atthoggahegasamao-vaogabAhullamAvaNaM // 267 // vyAkhyA-arthAvagrahaikasamaye bhavatopagamyamAnA nizcayarUpA zabda iti vizeSabuddhirakasmAdanupajAyamAnA'vyaktazabdasAmAnyagrahaNazabdasAmAnyavizeSazabdAnyarUpAdivizeSadharmAlocanalakSaNehArUpAdivizeSadharmaparivarjanazabdavizeSadharmaparigrahaNataH zroturupajAyata ityarthAvagrahaikasamaye upayogabADulyamApannam, na caitadyuktam, upayogayogapadyAbhAvapratipAdakAgamavirodhAditi nArthAvagrahakAle zabda iti vizeSabuddhiH kintu zabda iti prajJApako bhaNatIti siddham // 267 / / athAsminnevArthAvagrahe paravAdyabhiprAyaM nirAcikIrSurAha (yojitaH 4 // pAThaH) matinirUpaNe | arthAvagraha| viSayanirU paNe parastA rekA parihArAdiparU pappam // CBIRBAR // 54 // For Private And Penal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.katuatinth.org aNNe sAmaNNaggaha-NamAhu bAlassa jAyamettassa // samayammi ceva paricaya-visayassa visesavinnANaM // 26 // anye vAdina evamAhuH-jAtamAtrasya tatkSaNajAtamAtrasya bAlasya saGketAdivikalatvenAparicitaviSayasya sAmAnyamAtrasyAzeSavizeSavimukhasyAvyaktasya sAmAnyasya grahaNamAlocanam, paricitaviSayasya tu, samaya evAdyazabdazravaNasamaya eva, vizeSavijJAna jAyate, tatastamAzritya "teNaM sadde ti uggahiye" ityAdi yathAzrutameva vyAkhyAyate na kazciddoSa ityaashyH||268||atrocrmaahtdvtymev taM puvva-dosao tammi ceva vA samaye / saMkhamahurAisubahuya-visasagahaNaM pasajjejA // 269 // 'jeNatthoggahakAle 'ityAdi 'sAmaNNatayaNNavisesehA' ityAdigranthoktapUrvadoSatastadetatparoktaM, tadavasthameva dUSitAvasthameva, nAnyadUSaNAbhidhAnaprayAso'trAbhidheya ityAzayaH, vA athavA, tasminneva samaye zabdo'yamityekopayogasamaya eva zaGkhamadhurAdisubahuvizeSagrahaNa prasajyeta, 'na puNa jANai ke vesa sadde' itisUtrAvayavasya sarvapramAtanpratyavizeSeNa pravRttasya virodhena kasyacitprathamasamaye eva sarvavizeSaviSayakaM grahaNambhavatyevetyabhyupagantumazakyameva,zabdarUpadharmigrahaNamantareNa prakRSTamaterapyuttarottarabahudharmagrahaNatvA- sambhavAditi // 269 / / ekasamaye zabdo'yamitivijJAnamamyupagacchantamprati samayavirodhAdidoSAntaramupaDhaukayatiatyoggaho na samaya,ahavA samaovaogavAhullaM / / savvavisesaggahaNaM, savvA vimairavaggaho gijjho // 27 // ego vA'vAo ciya, ahayA so'gahiyaNIhie patto / ukkama-vahakkamA vA pattA dhuvamoggahAINaM // 271 / / sAmaNNaM ca viseso, so vA sAmaNNamubhayamubhayaM vA / na ya juttaM savvamiyaM, sAmaNNAlavaNaM mottuM // 272 / / vizeSavijJAnasyAsaGkhyeyasAmayikatvenArthAvagrahe vizeSavijJAnAbhyupagame " uggaho ekkaM samayaM" iti siddhAntanirdiSTaH // dvitIya: taraGgaH // (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe arthAvagrahaviSayaka para kRtArekA parihArAdimarUpaNam //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya StarKalassingaisait.Gyanmantire V savivaraNaM bhIjJAnA OE prkrnnm|| sAmayiko'sau na syAt, athavA " sAmaNNa-tayaNNavisesehA // 267 // " ityAdipUrvagranthoktaM samayopayogabAhulyaM syAt, athavA paricitaviSayasya vizeSavijJAne'bhyupagamyamAne paricitataraviSayasya tasminneva sarvavizeSagrahaNamanantaroktaM prasajyeta, athavA sarvA'pi matiravagraho grAhyaH prAptaH syAt, vizeSaviSayakatvena vA sarvA'pi matirapAya eva syAt , evaM satyapAyasyaika sAmayikatvaprAptau "IhAvAyA muhuttamantaM tu" iti virudhyate / athavA tathA'bhyupagame'navagRhIte'nIhite'pAyaH praaptH| evazvAvagRhIte DIIhite cA'pAya ityupapAdakasya siddhAntasya virodhaH, athavA pATavaveciyeNAvagrahahA'pAyadhAraNAnAM dhruvamutkramavyatikramo syAtAma, 'pazcAnupUrvIbhavanamutkramaH,' 'anAnupUrvIbhAvastu vyatikramaH,' evamupagame "uggaho IhA avAyo ya, dhAraNA eva honti cattAri" iti paramamuninirdiSTasya teSAM kramasya virodhaH syAt, tathA yatprathamasamaye gRhyate sa vizeSa itiniyamA'bhyupagame sAmAnya vizeSassyAt prathamasamaye sAmAnyasyaiva grahaNAt , athavA prathamasamaye sAmAnyameva gRhyata iti vastusthitimAzritya bhavanmate prathamasamaye gRhyamANo vizeSaH sAmAnyaM syAt, athavA sAmAnyaM vizeSazcetyubhayaM, ubhayaM vA syAt, sAmAnya sAmAnyavizeSobhayarUpaM, vizeSazca sAmAnyavizeSobhayarUpaH syAt, tathAhi, 'ava ISat sAmAnyaM gRhNAtItyavagraha' itivyutpatyA vastusthitisamAyAtaM yatsAmAnyaM tatsvarUpeNa tAvatsAmAnyaM bhavadabhyupagamena tu vizeSa ityekasyApi sAmAnyasyobhayarUpatA, tathA yo'pi bhavadabhyupagato vizeSaH so'pi tvadabhiprAyeNa vizeSaH, vastusthityA tu sAmAnyam, iti vizeSasyApyekasyobhayarUpatA, arthAvagrahasya sAmAnyamAlambanaM muktvA na ca yuktaM sarvamidam, aghaTamAnakatvAt, pUrvoktasyApi dRSaNasyAtra prasaGgAyAtatvena na paunaruktyAvahatvamiti / / 270.271-272 // prathama sAmAnyamAtragrAhi AlocanAjJAnaM tadanantaraM rUpAdivizeSavyAvRttazabdatvagrAhI arthAvagraha hai| dvitIyaH trnggH|| (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe arthAvagraha| viSayaka para kRtArekAparihArAdiprarUpaNam // - 4+4 +34 // 55 // For Private And Penal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.ketatirth.org iti keSAJcinmataM nirAkartumupanyasyati - kehadihAloyaNapu-vvamoggahaM beMti tattha sAmaNNaM // gahiyamahatthAvaggaha-kAle sahetti nicchiNNaM // 273 // kecidvAdina ihAsmin prakrame AlocanapUrvamAlocanaM pUrva yatra sa tathA taM AlocanapUrvakamityarthaH / tathAbhUtamavagrahaM bruvate prathamamAlocanAjJAnaM tato'rthAvagraha ityevaM vyAcakSate, tathA ca tairuktam- "asti hyAlocanAjJAnaM, prathamaM nirvikalpakam // bAlamUkAdivijJAna-sadRzaM zuddhavastujam // 1 // " iti tatra AlocanAjJAne sAmAnyamavyaktaM vastu gRhItaM, pratipatreti gamyate, athAnantaram, arthAvagrahakAle nicchinnaM pRthakkRtaM rUpAdibhyo vyAvRttaM zabdavizeSaNaviziSTaM tadeva, gRhItamityanuvartate, evamupagame "se jahAnAmae kei purise abbataM sarvaM suNejA" ityetadAlocanAjJAnApekSayA nIyate 'teNaM sadde tti uggahie' etacarthAvagrahApekSayeti sarvaM sustham || 273 || tadevaM vAdinamISadbharvAdhyAtamajJaM vijJAya paraM mArgAvatAraNAya vikalpayannAha sUriH taM vaMjaNoggahAo, puvvaM pacchA sa eva vA hojjA | puvvaM tadatthavaMjaNa-saMbandhAbhAvao Natthi || 274 || tadbhavadutprekSitamAlocanaM vyaJjanAvagrahAtpUrvaM pazcAtsa eva vA bhavet, sthAnAntarAbhAvAt, arthavyaJjanasambandhAbhAvAtpUrvaM tAvacanAsti, arthaH zabdAdiviSayabhAvena pariNatadravyasamUhaH, vyaJjanaM zrotrAdIndriyaM tayossambandhasya sAmAnya viSayagrAhyAlocanasya sarvatra sarvadotpattiprasaGgaparihArAya tatkAraNatayA'vazyamabhyupeyatvena tadabhAve tadasambhavAt, yadyuktAlocanotpattaye'rthavyaJjanasambandhAbhAva upeyate tadA tatsvarUpasya vyaJjanAvagrahasyaivokttAlocanAtpUrvaM sattvaM na tvAlocanasya vyaJjanAvagrahAtpUrvaM saccamiti prathamavikalpo nAtmAnamAsAdayedityAzayaH // 274 // vyaJjanAvagrahAtpazcAduktAlocanaM bhavatIti dvitIyavikalpamadhikRtyAha For Private And Personal Use Only Acharya Sai Kalassagarsu Gyanmandir // dvitIyaH taraGgaH // ( yojita: pATha: ) mati nirUpaNe arthAvagraha viSayanirU paNe punaranyakRtayuktyA ''locanA pUrvakatvaM tasyetimataM vikalpya parAstam //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya Sulkalasssagarmail.Gyanmantire savivaraNa | mIjJAnA vaprakaraNam // MORE atyoggaho viva-jaNoggahasseva caramasamayammi / / pacchA vi to na juttaM, parisesaM vaMjaNaM hojA // 275 // // dvitIyaH arthAvagraho'pi yasmAdvayaJjanAvagrahasyaiva carabhasamaye bhavatIti niNItaM prAga, tasmAtpazcAdapi vyaJjanAvagrahAdAlocanajJAnaM trkH|| na yukta, byaJjanArthAvagrahAntarAlakAlasyaivAbhAvena tadAnIM tadutpattervaktumazakyatvAttadevaM pUrvapazcAtkAlayostatsattvaniSedhe pArizeSyA (yojitaHpAnmadhyakAlavartI tRtIyavikalpopanyasto vyaJjanaM vyaJjanAvagraha eva bhavatA''locanAjJAnatvenAbhyupagato bhavet, evaM ca na kazcidoSaH, 125) matininAmamAtra eva vivAdAt // 275 // kiJca tadvyaJjanakAle'bhyupagamyamAnamAlocanaM kimarthasya vyaJjanAnAM vA, prathamapakSe vyaJjanAva rUpaNe arthAprahatvAbhAvAna vyaJjanAvagrahasya nAmAntaramapyAlocanamiti, dvitIyapakSerthaviSayakatvAbhAvAdanvarthAdAlocanasaMjJAbhAvaprasaGga ityAha vagrahavitaM ca samAloyaNama-sthadarisaNaM jahana vaMjaNaM totaM / / aha vaMjaNassa to kaha-mAloyaNamatthasuNNassa // 276 // payanirUpaNaM tatsamAlocanaM yadi sAmAnyarUpasyArthasya darzanamiSyate, tatastarhi na vyaJjanaM vyaJjanAvagrahAtmakaM bhavati vyaJjanAvagrahasya tatra punaranyavyaJjanasambandhamAtrarUpatvenArthazUnyatvAta, atha vyaJjanasya zabdAdiviSayapariNatadravyasambandhamAtrasya tatsamAlocanamiSyate, tarhi || sammatAlokathamAlocanaM kathamAlocakatvaM tasya ghaTate, tatra hetuH arthazanyasyeti, vyaJjanasambandhamAtrAnvitatvena sAmAnyArthAlocakatvAnupapa-1* canApUrvakatvaM carityarthaH // 276 / / nanvetadAlocanAjJAnaM zAstrAntare prasiddhamasti tatkiM svarUpamurarIkRtyetyatra pratividhAnaM vaktavyamityatrAha- vikalsya AloyaNatti nAmaM, haveja taM vaMjaNoggahasseva // hoja kahaM sAmaNNa-ggahaNaM tatvatthasuNNammi // 277 // parihRtam / / _____tasmAdAlocanamiti yatrAma tadanyatra nirgatikaM sat pArizeSyAt vyaJjanAvagrahasyaiva dvitIyaM nAma bhavet, evaM sati bhavato | yadabhimataM sAmAnyamAtragrahaNamAlocanantana tat , yataH prAguktayuktibhiH arthazUnye tatra kathaM sAmAnyagrahaNaM bhavet,tasmAdarthAvagraha // 56 // M AUR For Private And Penal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya StarKalassingaisait.Gyanmantire REME% eva sAmAnyArthagrAhakaH, "asti jhAlocanAjJAnam" ityAdyapi tamAzrityaiva ghaTata iti // 277 // / dvitIyaH 'tuSyatu durjana' iti nyAyena vyaJjanAvagrahe sAmAnyaM gRhItamityupagamyApyAha taraGgaH // gahiyaM va hou tahiyaM, sAmaNNaM kahamaNIhie tammi / atyAvaggahakAle, visesaNaM esa sado tti / / 278 // (yojitaH athavA bhavatu tasminvyaJjanAvagrahe sAmAnyaM gRhItam , tathApi kathamanIhite'vimarzite tasminnakasmAdevArthAvagrahakAle zabda pAThaH) eSaH iti vizeSaNaM vizeSajJAna yuktam, na hi nizcayo jhagityevehAmantareNa yujyate, tasmAnArthAvagrahe zabda ityAdivizeSabuddhi matinirUpaNe yujyate // 278 / / arthAvagrahasamaya evehApAyau bhaviSyata iti manyamAnamparampratyAha parasyArthAvaatyAvaggahasamae, vIsumasaMkhejasamaiyA do vi||tkkaa-vgmshaavaa, IhA-'vAyA kahaM juttA ? / / 279 // 12 // grahasamakA___arthAvagrahasambandhinyekasmin samaye kathamIhApAyau yuktau? iti sambandhaH, yataH tarkAvagamasvabhAvau, toM vimarzastatsva- lamohApA bhAvehA, avagamo nizcayastatsvabhAvo'pAyaH, dvAvapi caitau pRthagasaGkhatheyasamayau, tathA ca yadidamarthAvagrahasamaye vizeSajJAnaM tvaye- yayoH sattvapyate so'pAyaH sa cAvagamasvabhAvo nizcayasvarUpaH, yA ca tatsamakAlamIhA'bhyupagamyate sA tarkasvabhAvAnizcayAtmikA, tathA ca sambhAvanA viruddhanizcayA'nizcayasvabhAvayoranayoM kasminavagrahasamaye bhAvo yuktaH parasparaparihAravyavasthitatvAta, ityekaanuppttiH|| yupasyAtathA, avagrahasyaikassamayaH, anayozca pRthak pRthak asaMkhyeyAH samayAH, evaJca pRthagasaMkhyeyasamayayorIhApAyayorekasmin samaye phstyti| bhAvo'pi samayavirodhAnna sambhavati, iti dvitIyAnupapattiH // ato'tyantAsambaddhatvAdupekSaNIyametat // 279 // sAmAnyamAtragrAhitve'vagrahasya granthAntaroktakSipretarAdibhedAsambhavAdvizeSagrAhitva eva tasya ghaTanAdvizeSagrAhyavagraha iti niH % sa For And Penale Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya Sulkalasssagarmail.Gyanmantire savivaraNa bhIvAnA SEARCH jaiva prkrnnm|| // 57 // saMkhyaprerakAntargataprerakAvizeSasyAvaziSTAmAzaGkAmapahastayituM sarirupanyasyati-- khippeyarAibheo, jamoggaho to visesaviNNANaM / jujjai vigappavasao, sahotti suyammi jaM kei // 28 // kSipretarAdibhedo yasmAdavagrahaH, tataH zabda iti vizeSavijJAnaM yujyate, arthAvagrahe iti prastAvAllabhyate, teNaM sadde tti uggahie' ityAdivacanAt yatsUtre nirdiSTamiti zeSaH, vizeSavijJAnatve hetuH vikalpavazataH ihAnyatroktanAnAtvavazataH, avagrahasya dvAdazamedopadarzanArthamiha zAstrAntare tattvArthAdau caivamukti:-kSipramavagRhNAti 1, cireNAvagRhNAti 2, bahvavagRhNAti 3, abar3havagRhNAti 4, bahuvidhamavagRhNAti 5, abahuvidhamavagRhNAti 6, evamanizritaM 7, nizritaM 8, asandigdhaM 9, sandigdhaM 10, dhruvam 11, adhruvamavagRhNAti 12 iti // tataH kSipraM cireNa vA'vagRhAtIti vizeSaNAnyathAnupapayA jJAyate naikasamayamAtramAna evArthAvagrahaH, kintu cirakAliko'pi, tathA bahUnAM zrotRNAmavizeSeNa prAptiviSayasthe zaGkhameryAdibahutUryanighoMSe kSayopazamavaicitryAt ko'pyavahu sAmAnyamavagRhNAti,anyo bahvavagRhNAti bhinnAMstAMstAn zabdAngRhNAti,aparaH strIpuruSavAdyatvAdibahuvidhavizeSadharmaviziSTatvena bahuvidhamavagRhNAti, tadanyastvabahuvidhaviziSTatvAdabahuvidhamavagRhNAti, ata etasmAd bahubahuvidhAghanekavikalpa nAnAtvavazAdavagrahasya kvacitsAmAnyagrahaNaM kvacitu vizeSagrahaNamityubhayamapyaviruddhaM, tato yat sUtre 'teNaM sadde ci uggahie' itivacanAt zabdaH iti vizeSavijJAnamupadiSTam , tadapyarthAvagrahe yujyata eva, iti kecit // 280 / / atrottaramAha-- sa kimoggaho ti bhaNNai, gahaNehA'vAyalakkhaNatte vi / / aha uvayAro kIrai, to suNa jaha jujjae sovi||28|| bahuzaH samAhitamapyartha punaH punaH prerayantaM prerakaM sAkSepaM kAkvA sariH pRcchati, kiMzabdaH kSepe, sa pUrvokto vizeSAvagamaH, || dvitIya: trnggH|| (yojitaH pAThaH) arthAvagrahe kSiprAkSi pAdibhedA sambhavato vizeSagrAhitvameva yu ktamitipre| rakavizeSA|rekAyA: sa. mAdhAnam // // 57 // ! For Private And Penal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.ketafirth.org avagraho'rthAvagraho bhaNyate grahaNehApAyalakSaNatve'pi kSepArthakakiMzabdasamabhivyAhArAtkathaM grahaNehApAyalakSaNatve satyapi bahubahuvidhAdivizeSagrAhakatvena nizcayarUpatayA'pAyaH samarthAvagraha iti bhaNyate 1, grahaNehayoH pUrva bhAvitvena apAyasya svasvabhAvatvenApAyalakSaNatvaM bodhyam, svasvarUpasyApi ca lakSaNatvaM bhavatyeva / yadAha // "viSAmRte svarUpeNa, lakSyete kalazAdivat / evaM va svasvabhAvAbhyAM vyajyete khalasajjanau ||1||" iti|| bahubahuvidhAdigrahaNasyoktalakSaNatvabalAdapAyatve kathaM zAstrAntare'vagrahAdInAM bahvAdigrahaNamuktam 1, satyamuktam, kintUpacArataH bahvAdigrAhakasyApAyasya kAraNeSvavagrahAdiSu yogyatayA kAryasvarUpamastIti kRtvopacArataste'pi bahvAdigrAhakAH procyante, atha yadi uktanyAyena tvayA'pyupacAraM kRtvA vizeSagrAhako'rthAvagraha ityucyate sa vAGmAtreNa tava na yujyate, " yatra mukhyArtho na ghaTate tatra prayojane sati upacAraH pravartate, " tvayA tvavagrahasya vizeSaviSayakatvopapAdanAya yadyaduktaM tadanyathaiva samarthitamiti prayojanAbhAvAnnopacAro yuktaH, yadi mAM ziSyo bhUtvA pRcchasi tvaM 'kathamupacAraH kriyamANo ghaTata iti ?' tataH zRNu samAkarNaya, so'pi yathA yujyate tathA kathayAmi / / 281 // yathApratijJAtameva sampAdayannAha sAmaNNamettagahaNaM, necchaio samaya moggaho paDhamo // tatto'NataramIhiyavatthuvisesassa jo'vAo ||282 // so puNAvAyA - vekkhAo vaggahotti uvayario || essavisesAvekkhaM, sAmaNNaM geNhae jeNaM // 283 // tatto'NataramIhA, tatto'vAo ya tavvisesassa / / iya sAmaNNavisesA - vekkhA jAvaMtimo bheo / / 284 // ihaikasamayamAtra mAno naizvayiko nirupacaritaH sAmAnyavastumAtra grAhako'thavigrahaH prathamaH, nizcayavediparamayogyavagama For Private And Personal Use Only ABstEx Acharya Se Kalasagarsun Gyanmandir // dvitIyaH taraGgaH // ( yojita: pATha: ) matinirUpaNe arthAvagra he prerakavizeSArekAM nirasya va hAdiyA hitvopacA ropapAdanam ||
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMA Kenda Acharya Sulkalasssagarmail.Gyanmantire savivaraNaM zrIjJAnA Rel prakaraNam // // 58 // viSayatvAnazcIyako'yamucyate, tato naizcayikArthAvagrahAdanantaramIhitasya vastuvizeSasya yo'pAya. sa punarbhAvinImIhAmapAyaM cApe- 15 // dvitIyaH kSyopacarito'vagraho'rthAvagrahaH, sa chamasthavyavahAribhirvyavahriyamANatvAdvathAvahArikorthAvagrahaH, upacAre nimittAntaramAha-essetyAdi, eSyo bhAvI yo'nyo vizeSastadapekSayA yena kAraNenAyamapAyo'pi san sAmAnyaM gRhNAti, sAmAnyagrAhitvAtprathamanaizca (yojitaH yikArthAvagrahavadayamarthAvagrahaH, tatassAmAnyena zabdanizcayarUpAtprathamApAyAdanantaraM kimayaM zAGkhaH zabdaH zAGgoM vetyAdirUpehA pAThaH) matinirUpaNe bhavati, tatastadvizeSasya zAGghatvAderIhitasya zAGgha evAyamityAdirUpeNApAyazca nizcayarUpo bhavati, ayamapi ca bhAvitadvizeSahA arthAvagrahemapAyaJcApekSya sAmAnyAlambanatvAdupacarito'rthAvagrahaH, iyaM ca sAmAnyavizeSApekSA'sambhavatsvavizeSAntarAntyavizeSaM yAvadbhavati, gAthAtrayeNa athavA yato vizeSAtparataH pramAturvizeSajijJAsA nivartate tamantyavizeSa yAvat vyAvahArikArthAvagrahahApAyArtha sAmAnyavizeSApekSA bahAdiyAkartavyA evamihopacAraghaTanA yujyate // 282-283-284 / uktagAthAtrayaparyavasitamarthamupadarzayati hitvopacAsabvatthehAvAyA, nicchayao mottumAisAmaNNaM / saMvavahAratthaM puNa, savvatthA'vaggaho'vAo // 285 / / ra upapAdi. AdisAmAnyamavyaktaM sAmAnyamAtrAlambanamekasAmayikaM jJAnaM muktvA sarvatra viSayaparicchede kartavye nizcayataH paramArthata taH,gAthAihApAyau bhavataH, IhA, punarapAyA, punarIhA, punarapyapAya, ityevaMkrameNa yAvadantyo vizeSaH, na tvarthAvagrahaH, arthAvagrahastu sAmA- trayadamparyAnyamAtrAlambanamekasAmayikaM prathamajJAnameva,na tadIhA'pAyo vA saMvyavahArArtha punaH sarvatra yo yo'pAyaH sa sa uttarehApAyApekSayaiSya thezca nivizeSApekSayA copacAratovigrahaH / / 285 // yAvattAratamyenottarottaravizeSAkAMkSA pravartate tAvadavagrahaH, taratamayogAbhAve tvapAya | rUpitaH // eva bhavati na tasyAvagrahatvamiti darzayati // 58 / / REGUAGENDER a BOLCOMAU For And Penale Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.krtuatirth.org taratamajogAbhAve-vAo ciya dhAraNA tadaMtammi // savvattha vAsaNA puNa, bhaNiyA kAlaMtare saI ya|| 286 // taratamayogAbhAve jJAturagretanavizeSAkAGkSAnivRttAvapAya eva bhavati, tasyAvagrahattvAbhAvAttanimittAnAmahAdInAmabhAve tadante dhAraNA tadarthopayogApracyutirUpA bhavati, vAsanA vakSyamANarUpA kAlAntare smRticeti dhAraNAbhedadvayaM punaH sarvatra bhavati // 286 // sAMvyavahArikArthAvagrahApekSayedAnIM " teNaM sadde ti uggahie ' ityAdisUtraM vizeSavijJAnaparatayApyupapAdayituM zakyata ityAhaso ti va subhaNiyaM vigappao jai visesaviNNANaM // gheppejja taM pi jujjai, saMvavahAroggahe savvaM // 287 // vA athavA, zabda iti sUtrabhaNitaM zabdastenAvagRhIta iti sUtre pratipAditaM yadi vikalpato vivakSAvazato vizeSavijJAnaM gRhyeta, saMvyavahAropagrahe gRhyamANe sati sarvaM tadapi yujyate // 287 // vyAvahArikArthAvagrahAbhyupagame savizeSaM guNanupadarzayannAhatrippeyarAibheo, puvvoiyadosajAlaparihAro // jujjaha saMtANeNa ya, sAmaNNavisesavavahAro // 288 // kSipretarAdibhedaM yatpUrvoditadoSajAla mekasAmayikasAmAnyamAtra grAhakanaizvayi kArthAvagrahavyAkhyAtArampratyeka sAmayikatve'sya kathaM kSipraciragrahaNavizeSaNaM 1 sAmAnyamAtragrAhakatve ca kathaM bahubahuvidhAdivizeSaNoktaM vizeSagrahaNaM, tathA'syaiva vizeSagrAhakatve samayopayogabAhulyamityAdisvarUpam, tasya parihAro vyAvahArikArthAvagrahe sati yujyate, naizcayikArthAvagrahavAdibhirapi upacArAvyAbahArikArthAvagrahasyAsaMkhyeyasamayaniSpannavizeSagrAhakajJAnarUpasya svIkRtatvena tatra kSipretarAdibhedasya bahu-bahuvidhAdivizeSaNoktavizeSagrAhakatvasya sambhavAt, tasya cA'saMkhyeyasAmayikatvenaikasamayopayogabAhulyasyAvakAza eva nAsti, evaM ca kSipretarAdivizeSaNakalApo mukhyatayA sAMvyavahArikArthAvagraha eva ghaTate kAraNe kAryadharmopacAratastu naizvayikArthAvagrahe'pItyuktaM prAg, santAnena ca For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir // dvitIyA taraGgaH // (yojita: pA ThaH) matini rUpaNe arthA vagrahasyanaizvayikavyAva hArikabhedau vyutpAdyAs vagrahatatva niSTaGkanam //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNa bhIjJAnA rNava prakaraNam // / / / 59 / / www.krtutirth.org sAmAnyavizeSavyavahAro lokarUDho'pi vyAvahArikArthA'vagrahe yujyate, loke vizeSo'pyapekSayA sAmAnyaM, yatsAmAnyaM tadapyapekSayA vizeSaH ityevamantyavizeSaM yAvat, etaccaupacArikAvagrahe satyeva ghaTate, nAnyathA, 'yadanantaramIhAdi pravRttiH so'vagraha' ityevamavagrahalakSaNasya naivigraha iva vizeSagrAhijJAne'pAyarUpe aupacArikArthAvagrahatayA svIkriyamANe'pi bhAvAt // 288 // // iti savivaraNe zrIjJAnArNave matijJAnA''dyamedalakSaNadvividhAvagrahatattvaprarUpaNAtmako dvitIyastaraGgaH smpuurnnH|| atha tRtIyastaraGgaH // atha matijJAnadvitIya bhedalakSaNAmIhAM vyAcikhyAsurAha-- iya sAmaNNaggahaNA-NaMtaramIhA sadatthavImaMsA / / kimidaM saddo'saddo, ko hojja va saMkha-saMgANaM 1 // 289 // ityevaM prAguktena prakAreNAbhihitA'vyaktavastumAtragrahaNalakSaNanaizcayi kArthAvagrahazabdAdisAmAnyagrahaNalakSaNavyAvahArikArthAvagrahAtmakasAmAnyagrahaNAnantaramIhA pravartate sA sadarthamImAMsA, satastatra vidyamAnasya gRhItArthasya vizeSavimarzadvAreNa mImAMsA vicAraNA, kimidaM vastu mayA gRhItaM zabdo'zabdo vetyevaMsvarUpA, iyaM vicAraNA nizcayArthAvagrahAnantarabhAvinI, vA athavA zAGkhazArGgayeormadhye ko'yaM bhavet zabdaH zAGkhaH zAGkhoM vA, iyaM vicAraNA vyavahArArthAvagrahAnantarabhAvinI, yadyapItthaM vicAraNA saMzayAtmikA nehA, tathApyanayA'nantarabhAvI vyatirekadharmanirAkaraNaparaH anvayadharmaghaTanapravRttazcApAyAbhimukha eva bodha upalakSita IhA || tadyathA-" araNyametat savitAstamAgato, na cAdhunA sambhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA, bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA // 1 // " iti // etena sthANurvA puruSo veti saMzayAnantaraM puruSadharmavyatirekataH sthANudharmasamanvayatazca prAyaH sthANurevAyamiti bodha IhetyupadarzitambhavatIti / / 289 // atha matijJAnatRtIya bhedasyApAyasya svarUpamAha For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir ( yojita: pATha: ) dvitIya taraGgo pasaM hAraH / tRtIya taraGgopakramaH matijJAna nirUpaNe dvi tIyabheda - rUpa-IhA tava nirU paNam // // 59 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire SERIE RASHRECAUSA mahurAiguNattaNao, saMkhasseva tti jaM na saMgassa // viNNANaM so'vAo, aNugamavairegabhAvAo // 290 // vyAkhyA-bhadhurasnigdhAdiguNatvAt zaGkhasyaivAyaM zabdo na zRGgasya ityAdi yadvizeSavijJAnaM so'pAyo nizcayajJAnarUpaH, tatra hetuH, anugamavyatirekabhAvataH iti, purovayarthadharmANAmanugamabhAvAt tatrAvidyamAnArthadharmANAM vyatirekabhAvAt, anugamavyatireko astitvanAstitvanizcayo / ayaM ca vyavahArAvagrahAnantarabhAvI apAya uktH| nizcayAvagrahAnantarabhAvI tu zrotragrAhyatvAdiguNataH zabda evAyaM na rUpAdiriti / / 290 / / atha matijJAnaturIyabhedalakSaNAM dhAraNAM sabhedAmAhatayaNaMtaraM tayatthA-viccavaNaM jo ya vAsaNAjogo // kAlaMtare ya jaM puNa-raNusaraNaM dhAraNA sA u // 29 // vyAkhyA-tasmAdapAyAdanantaraM yattadarthAdavicyavanam, upayogamAzrityAbhraMzaH, yazca vAsanAyA jIvena saha yogaH sambandhaH, yacca tasyArthasya kAlAntare punarindriyairupalabdhasyAnupalabdhasya vA evameva manasA'nusmaraNaM smRtirbhavati, seyaM punakhividhA'pyarthasyAvadhAraNarUpA dhAraNA vijJeyA, vAsanA ca tadAvaraNakSayopazamarUpA jnyeyaa|| 291 // idamantraidamparya-dhAraNAyA avicyutilakSaNabhedasya dadhiopayogamAzrityAbhyupagamAdeva parAbhyupagatanirantarasamAnaviSayakajJAnasantAnalakSaNadhArAvAhikajJAnaphalasya sthirArthagrahaNasyopapattau niSprayojanameva dhArAvAhikajJAnakalpana, pUrvajJAnamutpAdya vyaparatavyApArasya kAraNasya punavyopArAntarAbhAvena kAraNAbhAvAcana nirantarajJAnasantAnalakSaNadhA(saptacatvAriMzapatrAdiha yAvadyojitaHpAThaH) rAvAhikajJAnAbhyupagamo yujyate na caikApAyotpattAvapi sAmagrIsattvAtpunastadutpatteravAraNIyatvAttatsantAnotpacirnAsaGgateti vAcyam, apAyasyApAyotpattipratibandhakatvAtprAgabhAvasya taddhetutvAdvA punastadutpattyApatterabhAvAt, anyathaikavAraM ghaTotpAde'pi sA // tRtIya trnggH|| (yojitaH pAThaH) matijJAnanirUpaNe apAyasvarUpa tRtIyabhedasya dhAraNAsva rUpacaturtha bhedasya tadbhe dasya ca nirUpaNam // RRESTER Fat PW And Penal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNa zrIjJAnA magrImahimnA kapAle punastadutpattyApattiprasaGgAditi cet, ucyate, ghaTo'yaM ghaTo'yamityanubhavadhArAdarzanena tadapalApo duSkaro'pAyasattve'pAyAntarotpattipratibandhasyAprAmANikatvAt spaSTaspaSTataraspaSTatamavAsanAjanakatvenApAyajanyApAyaparamparAyA avazyAmyupeyatvAdIhAvagrahAdibheda ivApAyanAnAtve'pyupayogabhedAnApacerekasantatikaikaviSayakajJAnasyaivopayogatvAt , tasya ca nAnAtve'pyekatvAvirodhAt tatazcApAyasamAnAkArasmRtijananI smRtijJAnAvaraNakarmakSayopazamarUpA vAsanA vijRmbhate, kAlAntare ca tadviSayiNI smRtiH pravartate iti,yadyapIyaM bhinnopayogarUpatvAbhAvAcAdhikIbhavitumutsahate, tathApi kSayopazamamahimnA'vyaktatayA sthita pUrvajJAnamebodbodhakavazAt smRtyupayogarUpatAmAskandatkathaJcidabhedopaviddhaM santAnagAmitvalakSaNaM bhedamAskandatIti draSTavyaM, nanu smRtine pramA'tItazyAmatve vartamAnAvagAhinyAH pAkarakte zyAmodhyamiti pratIterivAtItatattAMze vartamAnatvAvagAhinyAstasyA ayathArthatvAttattAviziSTasyAnAgatavartamAnasya vartamAnatvAnubhavacalAdananubhUtasya vA tatra vartamAnatvasya jJAnasAmagrImahimnaiva bhAnAt, anyathA viSayasya varttamAnatvAjhAne tatra pravRzyanupapattiprasaGgAdata eva yadA dhUmastadA vahiriti vyAptyapratisandhAne'pi jJAnasAmagrImahimneva vanyanumitI barvartamAnatvajJAnAttatra niHzavaM pravRttiriti cet, na,pAkarakte zyAmo'yamiti pratIterayathArthatvAsiddheridAnImayaM zyAma ityAkArAbhAvena tatra zyAmatAMze vartamAnasvAnavagAhanAta, atha prakAratayA tatra vidyamAnatvAbhAve'pi vizeSyAvacchedakakAlAvacchinnavizeSaNasambandhasya saMsargatvAtsaMsargatayA tAnAtsA pratItirayathArtheti ceta, tathApi pUrva zyAma ityatrAtItazyAmatAyAmiva sa ghaTa ityatrA'pyatItadharmavaiziSTyarUpAyAM tacAyAM vidyamAnatvapratisandhAnAyogena smRtiyAthArthyasya bAdhitumazakyatvAtkAdAcitkasambandhapuraskAreNAtItadharmajJAnasyApyaprAmANye ca kAdAcitkasambandhena satpratipakSitatvajJAne heturapi hetvAbhAsatAM bhajeva, api / prakaraNam // // 6 // tRtIya staraka matijJAnanirUpaNe dhAraNAsvarUpacaturthabhedAvAntara bhedtttvniruupnnm||
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire RCMOUC5505555 CR cAnubhavasmaraNayorviSayakRtavizeSAbhAve'pi pratyakSajJAnasyedampadaprayogahetutvAtsaMskArajanyajJAnasya tacchabdaprayogahetutvAttadubhayAmilApavalakSaNyAtsmRteraprAmANye'nubhavasyApyaprAmANyApattiH, smRteryAthArye'pyanubhavapramAtvapAratantryAdapramAtvamiticet,na,anumiterapi vyAptijJAnAdipramAtvapAratantryeNAyathArthatvaprasaGgAd, anumitarutpatcau payapekSA viSayaparicchede tu svAtantryameveti cet, na, smUterapyutpattAvevAnubhavasavyapekSatvAtsvaviSayaparicchede tu svAtantryAt,anubhavaviSayIkRtabhAvAvabhAsinyAH smRteviSayaparicchede'pi na svAtantryamiti cet, tarhi vyAptijJAnAdiviSayIkRtAnarthAn paricchindantyA anumiterapi prAmANya dUra eva, naiyatyenAbhAta evArtho'numityA viSayIkriyata iti cet, tarhi tattayA'bhAta evArthaH smRtyA viSayIkriyata iti tulyamiti na kiJcidetat / / vastutaH smRtitvapramAtve janyatvaprayojyatvarUpaM nAnubhavapramAtvapAratantryaM yadRcchopakalpitaM tvaprayojakaM, yadi vAnubhUtadharmAzrayatvarUpA tattA smRtau bhAsate idantAMze udbuddhasaMskArasyaiva tattAMze smArakatvAtphalabalena tathAtvakalpanAddharmavizeSamAdAya sahaprayogasya samarthanAd ,anubhavasmaraNayorviSayakRtavizeSAbhAve'pi saMskArajajJAnatvena smRtestacchabdaprayogahetutve tu pramuSTatattAkasmaraNAdapi tacchabdollekhaprasaGgAt, anubhave yaddharmavaiziSTayabhAnaM tasyAtItatvaM tattA smRtau bhAsata ityabhyupagame cAnAgataviSayakasmaraNAdau tattAMze'pyayathArthatvaprasaGgAditi vibhAvyate, tadApyanubhUtadharme vidyamAnatvasyAbAdhAna tasyA ayathArthatvam / / sampadAyAnusAriNastvanubhUyamAnatvalakSaNedantAnubhave bhAsate'nubhUtatvarUpA ca tattA smRtau bhAsate'ta eva sa ghaTa iti smRtyabhilApasya yaH prAganubhUta iti vivaraNaM saGgacchate, idantAviSayakAnubhavAdeva ca tattAviSayakaM smaraNamunmIlati taM vinA tu pramuSTatattAkaM tat, na cAnubhUtatvameva yadi tattA tadA tadavagAyanumitAvapi tacollekhaprasaGga iti vAcyam , ullekho yadi viSayatA 11 // matijJAnamedadhAraNAprarUpaNAprasaGgena parAbhimatasmatyaprAmANyAzaMkAparihAraH anumitinidarzanena yuktyA ca tatprAmANya vyavasthApana x sAmpradAyika tattvapradarzanaMca RANGEECH Fat PW And Penal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ R savivaraNa zrIjJAnA navaprakaraNam // // 61 // BRECRUA tadA tadabhyupagame'vivAdAda, yadi punarabhilApastadA saMskArajajJAnatvena taddhetutvena tadApatyabhAvAt, tathApyanubhUto ghaTo'nubhUyamAno ghaTa ityanubhavaprabhavasmaraNe tattollekhaprasaGga iti cet, na, pUrvAnupasthitAnubhUtatvAnubhyamAnatvayoreva tadantApadArthatvAt, prAganubhUtasyApi kasyacit saMsargatvasyeva prakAratvasyApi sambhavAdityAhuH, idantAnullekhyanubhavaprabhavasmaraNe'pi tattAbhAnAtsvasAmagrImahimnaiva tatra tattA bhAsata ityanye, yattu tattedante smRtyanubhavabhAsinI akhaNDe eva vastunI, evaM cedantAsaMskAreNedantaiva tattayA smayate pramuSTatacAkaM tu smaraNaM nAstyeva // hariharAdhanucintana( nA) ca kavikAvyamUlajJAnavanmanaHprabhaveti sarvA smRtirayathArtheva, na ca kvacitpramitasyaivAnyatrAropAtkathamanyatrApramitAyAstacAyAH smRtAbAropa iti vAcyam, idantAyAH pRthagbhAnena viSayakatvena pratyabhijJAyAM tattAyAH pramitatvAt smRtAvidantAyAM tatvAropasambhavAt, na ca smRtebhraMmatve tanniyAmakanAnAdoSakalpane gauravamiti vAcyam, idantAMza udbuddhasaMskArasyaiva doSatvAt, idantAnullekhyanubhavaprabhavasmaraNe'pi tattayA dharmAntarasyaivAvagAhanAnna tasyA yAthArthyamiti, tattucchaM, tattAsmRteH pUrvamidantopasthiti vinA tadAropAsambhavAdidantollekhAnantarameva tadAropa ityatra mAnAbhAvAd, bhAve vA idantAtvena tadullakhe vizeSadarzanAdAropasyaivA'sambhavAt, api cadantAviSayakasaMskArasya svarUpata eva tattAviSayakasmRtitvAvacchedenaiva hetutvAva smRtau tattayedantAbhAnAsambhavaH, tatvAvacchinnaprakAratAkasmRtitvAvacchedena taddhetutvakalpanetu tatra tattayA jagadviSayakatvaprasaGgAt,tattAvacchindantAprakArakatvasya ca svarUpatastatvA prakArakatvApekSayA gauravAt, api ca tattAyA akhaNDatve svarUpatastatprakArakatvAvacchinaM pratyeva pratyabhijJAnasAdhAraNyeneintAMze ubuddhasaMskArasya hetutvamucitam, na ca prakAratayA'nubhavatvAvacchinnaM prati viSayatayA jJAnatvenaiva hetutvAt,anyathA daNDAjJAne'pi // tRtIyastaraGgaH matijJAnanirUpaNaprasaGge yuktyA dhAraNAbhedarU pasmRti praamaannyvyvsthaapn| KAKKARA // 61 /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym AMOURCTCHECIRCULAR tatsaMskArAddaNDItibuddhiprasaGgAt, tattAjJAnaM vinA kathaM tadanubhava iti vAcyam, prakAratayA saMskArAjanyajJAnatvAvacchinnaM pratyevamatijJAnaviSayatayA jJAnatvena hetutvAt, itthaM ca tacchabdaprayogahetutApi tattAprakArakajJAnatvenaiveti smRtipratyabhijJayostacollekha iti na nirUpaNaprakizcidetata, kiMbahunA ? sa ghaTaH so'yaM ghaTa iti smRtipratyabhijJAnayostatvAMze samAnAkAratvAtpratyabhijJAyAH prAmANye smRterapi | | saGgesmRteH prAmANyaM,smRteraprAmANye ca tathA pratyabhijJAyA api tathAtvaM prasajediti duruddharA pratibandI,na cedantAsaMskArasyAtItatattaddharmavaiziSTaya- prAmANye prasmRtAveva hetutvamiti yuktaM,ekAkAratvabhaGgaprasaGgAd gauravAcca, yattu'smRteryAthArthe'pi na pramAtvaM yathArthAnubhavatvasyaiva tattvAt, mANavibhAgaanyathA smRteH pramAtve tadasAdhAraNakAraNasya saMskArasya pRthakpramANatvaprasaGge munipraNItapramANavibhAgavyAghAtaprasaGgAditi', vyAdhAtAtattu svagRha eva procyamAnaM bhrAjamAnatAM bhajena tu kathAyAM, asmAkaMtu pratyakSatvaparokSatvAbhyAM dvidhaiva pramANavibhAgAbhidhAnAt, zaMkAparihAra: smRteH parokSakukSAveva nikSiptatvAna kizcidanupapannaM / / tasmAtsatyapravRttijanakatvAdanubhavasyeva smRterapi prAmANyasya nirAbAdhattAt tdupsNhaarH| sAdhUktamavagrahehApAyadhAraNAbhedAccaturvidhaM matijJAnamiti, atra cAvagrahAdIn zabdodAharaNena sUtrakAraH pratipAdya " evaM eeNaM abhilAveNaM avvattaM rUrva rasaM gaMdha phAsa" ityAcatidezasUtramAha,IhAdInAmubhayavastvavalambanaM prati niyamakAraNaM pUrayaMstadevAnuvadatisma bhASyakAra:-"sesesu vi rUvAisu, visaesu hunti rUvalakkhAI // pAyaM paccAsanna-taNeNamIhAivatthUNi // 292 // [ zeSeSvapi rUpAdiSu, viSayeSu bhavanti rUpalakSANi // prAyaH pratyAsanatvenehAdivastUni // ] prAyaH 'pratyAsattirhi bahubhirddhaH sAdRzya' tatpratiyogyanuyoginAveva dharmiNAvAlambyehAdInAM pravRttisvabhAva iti, kimayaM sthANuruta puruSa itivakkimayaM sthANurutoSTra iti nehodayaH, uSTre sthANupratyAsatyabhAvAdata eva zrotrendriyapratyAsannavastUpadarzanaM bahuzaH pradarzitamiti zeSendriyapratyAsannavastUni Fat PW And Penal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire savivaraNa zrIjJAnA pAva prkrnnm|| // 62 // BACHCECEILLGES saJjivRkSurAha-"thANupurisAikucha-ppalAisaMbhiyakArallamasAi / sappuppalaNAlAi va, samANarUvAI visayAI / / 293 // " [ sthANupuruSAdikuSThotpalAdisambhRtakarIlamAMsAdi // sotpalanAlAdivatsamAnarUpAdiviSayANi // ] saMbhiyakarillatti saMbhRtAni saMskRtAni, karIlAni vaMzajAlaphalAni, spaSTamanyat // 4 // nanu pratyAsattiyadi svarUpasatIhAnibandhamaM tabaikatra dharmiNi dRSTe sakalataspratyAsamavastvavalambIhodayaprasaGgo'vizeSAta, na ca pratyAsattigrahasya taddhetutvAnna doSa iti vAcyam, sadgarbhAyA: sAdRzyarUpapratyAsattegrahe saMzayAbhAvAttatpUrvakehAyA apravRtterityata Aha sArUpyajJAnamIhAdI, koTismArakatAM bhajat // niyantuM prabhavatyuccai-rubhayasyAvalambanam // 5 // __ sthANupuruSayoH sAdRzyajJAne sati hi sthANudarzanotaramubuddhasaMskAreNa sthANutvapuruSatvobhayakoTismaraNena tadubhayasahacaritadharmavattAjJAnena doSamahimnA'saMsargAgrahAcca saMzayotpattAvIhAdiprAdurbhAvAtatrobhayAvagAhitvaM nAniyataM, etena ' bhramasaMzayottarapratyakSaM pratyeva vizeSadarzanasya hetutvAtsarvatra pratyakSanirNaye IhAyA hetutvamapramANikamiti' nirastaM, saMzayottarameva nirNayAbhyupagamAd , vastutaH saMzayottarapratyakSatvaM na vizeSadarzanakAryatAvacchedakaM, saMzayottaratvasya durvacatvAta, saMzayottaraM vizeSadarzanaM vinA'pi saMzayAnuttarapratyakSaprasaGgAcca, saMzayAnuttarapratyakSe saMzayAbhAvasya hetutvakalpane'tigauravAt pratyakSanizcayatvAvacchinnaM pratIhAyA hetutvasyaiva yuktatvAt, // 1 // atha " se jahA NAmae kei purise avattaM sumiNaM pAsijjA" ityAdi sUtramanusRtyendriyANAmiva manaso'pyavagrahAdayaH svapnAdau sambhavantItyAha svapnAdAvapi zabdAdi-viSayAvagrahAdayaH // manaso'pi lasantyeva, hRSIkavyApRti vinA // 6 // tRtIyastaraGgaH matijJAnanirUpaNaprasa nehAdi. nirUpaNe ddaSTAntIkRtapratyAsannavastu prarUNaM pratyAsatti|svarUpaM ca // // 62 // Fat PW And Penal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShaikailassigarsanGyanmanttire INCRECORRECICROC3% manaso'pi svamAdAvindriyavyApAra vinA'vagrahAdayaH prAdurbhavanti, tathAhi, svapne gItAdizravaNe prathamamavyaktazabdajJAnaM 12||mtijnyaanbhvti, tataH kimayaM zabdo'zabdo vetIhA pravartate, tataH zabda evAyamityapAyaH, tatazca dhAraNeti // evaM jAgrato'pi manasaiva | prasaGge svAmacahalatame tamasi ghaTAdipadArthaparyAlocanadazAyAM mAnasA avagrahAdayo draSTavyA' / Aha ca-"evaM ciya simiNAisu, maNaso dRSTAntena saddAiesu visaesu / hontidiyavAvArA-bhAve vi avaggahAdIyA // 294 // " [evameva svapnAdiSu, manasaH zabdAdiSu mAnasAvaviSayeSu / / bhavantIndriyavyApArA-bhAve'pyavagrahAdayaH // ] // 6 // athAvagrahAdInAM sUtroktakramaniyame hetumAha grahAdiprarUvyatikramotkramau natai-naiteSAM tattvanirNayaH / / nehA jJeyasvabhAvo'pi, tadete niytkrmaaH||7|| paNaM, avanaanAnupUrvIbhavanaM vyatikramaH, pazcAnupUrvIbhavanamutkramaH, anyataravaikalyaM zUnyatvametairvastunastattvanirNayo na syAt , tadete eva hAdikramavastunirNayAya sarve'pi kramaniyamenAnveSaNIyAH, na banavagRhItamIhyate, dharmiNoprasiddhau nirAlambanavicArApravRtteH, na cAnI kAraNapradahita nizcIyate, tasya vicArapUrvakatvAt , na ca vicAraM vinA'pi kAraNamahimnA tadutpAdo yukto vicArasyApi tatkAraNatvena zenaM ca // tadvirahe kAraNamahimna evAsiddheH, na cAnizcitaM dhAryate, anyathA sandehAdapi tatprasaGgAditi, vastuno'pi ca sAmAnyavizeSarUpaH svabhAvastathA jJAnayogyatayaiva vyavasthita iti tasya tathAbhAvo yuktaH // yadAha-" ukkamaoikamao, egAbhAve vi vANa vatthussa // jaM sambhAvAhigamo, to savve NiyamiyakamA ya // 295 // " [ utkramato'tikramata, ekAbhAve'pi vA na vastunaH / yatsvabhAvAdhigamaH, tataH sarve niyamitakramAzca // ] "Ihijjai NA'gahiyaM, Najjai nANIhiyaM na yANAyaM // dhArijjai jaM vatthu, teNa kamovamgahAIo // 296 // " [Idyate nA'gRhItaM, jJAyate nAnIhitaM na cAjAtam // dhAryate yadvastu tena, kramodhyagrahAdikA] KARE Fat PW And Penal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire savivaraNa bhIzAnA prakaraNam // // 13 // " eto ciya te savve, bhavanti bhinnA ya va samakAlaM // na baikkamo ya tesiM, Na annahA neyasanbhAvo // 297 // " [ita eva te sarve bhavanti bhinnAzca naiva samakAlaM // na vyatikramazca teSAM, nAnyathA jJeyasadbhAvaH] // 7 // nanvabhyaste puruSe'yaM puruSa iti prathamameva nirNayaH samunmIlati, anubhUte ca saMskArobodhAtprathamameva sa puruSa iti smRtirullasatya nubhUyate ca jhaTityevAyaM puruSo niraNAyi. jhaTityeva cainamasmArSamiti ca, tathA ca kathamanyatarAbhAve na vastubhAvajJAnam // Aha ca-"abbhatthe'vAo ciya, katthai lakkhijjai imo puriso // aNNattha dhAraNa ciya, purovaladdhe imaM taM ti ||298||"[abhyste'paay eva kvacillakSyate'sau puruSaH / / anyatra dhAraNaiva puropalabdhe idaM taditi // ] atrocyate abhyaste nirNayasmRtyo-lekSyaH saumyeNa na krmH|| padmapatrazatacchede, yathA vA'nyatra buddhiSu // 8 // uktApAyasmRtyoravagrahehAdiSvIhAdeH kAlasaumyAdalakSaNe'pyuktakramasya pramANasiddhatvAnna tatra tadapalApaH kartuM zakthaH, na hi padmapatrazatacchede satyapi kAlabhede tadalakSaNena tadabhAvo nAma, na vA dIrghazuSkazaSkulIbhakSaNe tadrUpadarzanatajjanitazabdazravaNatadgandhAghrANatadrasAsvAdanatatsparzopalabdhInAM yogapadyAbhimAne'pi kAraNakramaniyatastatkramo pramANasiddho'pi nAstIti vaktuM zakyate, ekadaikopayogasvabhAvatvAnmanasaH sarvendriyeSu tadasambandhAdAzusaJcAritvenaiva tenAzukAryajananAt, tathA ca pAramarSa-"jo maNe devAsuramaNuANaM, taMsi taMsi samayaMsiti // " nanu bhavatAM manasaH zarIravyApitvena sarvadA sarvendriyasaMyogAdhugapadanekajJAnotpanirdurvArA tadaNutvAbhyupagama evendriyeSu tatsaMyogakrameNa jJAnakramasambhavAditi cet, na, aNutvAbhyupagame'pi tasya rasanendriyasaMyogakAle svasaMyogasya duniMvAratvAd yugapadubhayajJAnotpateranivAryatvAt, adRSTavaicitryamahimnaiva tadvAraNe ca cittopayogakramAdeva jJAnakrama tRtIyaH trnggH|| matijJAnaprasaGge avahA|dikrama hetu pradarzanaM tatra cAbhyaste kamAbhAvazaMkA parihArazca // Fat PW And Penal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ KHESARI-RINCRECT iti yuktamabhyugantumiti dig // tadidamabhipretyAha-"uppaladalasayavehe bva, dubvibhAvattaNeNa paDihAI / / samayaM va sukskku-6|| matijJAna lidasaNe, visayANamuvaladdhI // 299 // " [ utpaladalazatavedha iva durvibhAvatvena pratibhAti / / samayaM vA zuSkazapakulIdavane prarUpaNaprasaviSayANAmupalabdhiH // ] abhyAsasthale'pyayaM puruSa iti nirNaye'yaM puruSa iti prayoge kuta iti kasyacidAkAGkSAyAM karacaraNA- | sAmAnyadimacAditi prayogAttadanuguNahAderanumAnAttatra tatsattvaM siddhayatItyapyAhuH // 8 // atha 'bheyavatthU samAseNaM' ti niyuktigAthA:- | to vizeSatavayavenAvagrahAdayo matijJAnasya sAmAnyabhedA ityuktamiti vizeSabhedAH kimadhikA api sambhavantIti ziSyAkAGkSAyAmAha- zramatijJAnazrotrAdibhedAt SoDhA syu-rydrthaavgrhaadyH|| caturdA vyaJjanaM tena, syurssttaaviNshtirbhidaaH||9|| bhedapradarzanaM zrotrAdIndriyapaJcakaM noindriyazca mana AzrityArthAvagrahAdayazcatvAro bhedAH paDbhiH saMguNitAzcaturvizatirbhavanti tatra ca tatra parArekA | nayanamanobajendriyabhedAccaturvidhavyaJjanAvagrahaprakSepe pUrvoktabhedacatuSTayApekSayA vistareNa vakSyamANabhedApekSayA ca sarakSepeNASTA- parihArazca / / viMzatiH zrutanizritamatijJAnasya bhedAH sampadyante / Aha ca-"soiMdiAibheeNa, chabbihAvaggahAdao'bhihiyA // te hunti cauvvIsa, caubvihaM vaMjaNoggahaNaM // 300 // aThThAvIsaibheyaM evaM suaNissioM samAseNaM ti // [zrotrendriyAdibhedena paDvidhA aba grahAdayo'bhihitAH // te bhavanti caturviMzaticaturvidha, vyaJjanAvagrahaNam // aSTAviMzatibhedametacchRtanizcitaM samAsena // ] // 9 // atha kecittu caturvidhavyaJjanAvagrahasthale autpattikyAdibhedena caturvidhamazrutanizritaM prakSipya sAmAnyato matijJAnasyASTAviMzatibhedAnupapAdayanti tanmataM pUrvamanUdha dUSayati vyaJjanAvagrahasthAne, caturdA zrutanizritam // kecit kSipanti tadasa-ttadantarbhUtisambhavAt // 10 // RECEOCTOBER
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym INI savivaraNaM zrIjJAnA prakaraNam // PUCEROSCACHECK nakhalu vyaJjanAvagrahArthAvagrahAvavagrahatvena rUpeNakIkRtyautpattikyAdibhedacatuSTayaprakSepeNa zrutanizritAzrutanizritasAdhAraNyenASTAviMzatibhedaparigaNanaM yuktaM, autpattikyAdInAM caturNAM bhedAnAmavagrahAdiSvevAntarbhAvAt, tathA hi 'dvitIyakurkuTamantareNa madIyaH kukuMTo yoddhavya ' iti rAjJAdiSTe parIkSApAtrasya bharatasyautpattikI prAdurbabhUva, tatra daryAdhmAtatvAdayaM khaprativimbaM dRSTvA yudhyatetyavagRhyate, tatprativimbaM kiM taDAgapayaHpUrAdigataM tadanuguNIbhavati darpaNAdigataM veti tadanantaramIdyate, tataH kallolAdibhiH pratikSaNamapanIyamAnatvAdaspaSTatvAcca jalAdigataM vimba na tathA, sthiratvena spaSTatvena caraNaghAtAdyanvIkSaNayogyatvena ca dapeNagatameva tattatheti nizcIyate iti / Aha ca-"keitta baMjaNoggaha-vajje chodaNameyammi // 301 // assuaNissiameyaM, aTThAvIsaivihanti bhAsanti // jamavaggaho dubheo-vaggahasAmanno gahio / / 302 // " [ kecittu vyaJjanAvagrahavarje kSiptvaitasmin // azrutanizrita kAcatuvyaJjanAvagrahavajApatAsman // avatAnAjata mevamaSTAviMzatividhamiti bhASante / / yadavagraho vibhedo'vagrahasAmAnyato gRhiitH|]" cauvairittAbhAvA, jamhA Na tamoggahAio bhinnaM / / teNoggahAisAma-nao ataM taggayaM ceva ||30||"[cturvytiriktaabhaavaad,ysmaan tadavagrahAdayaH / / bhinnaM tenAvagrahAdisAmAnyatazcatattadgatameva / / ] kiha paDikukuDahINo, jujjhe vivaNa vaggahA iihaa|| kiM susiliTThamavAo, dappaNasaMketavimba ti // 304 // " [kathaM pratikukUTahIno yudhyeta bimbenA'vagraha IhA / / kiM suzliSTamapAyo darpaNasaMkrAntapratibimbamiti / ] nannavagrahAdisya autpattikyAdInAmapi kathazcibhedo'styeva sarvathA bhedastvavagrahottaravizeSANAmapi nAstyevAvagrahatvena tayorabhedAditi cet, na, azrutanizritavibhAjakopAdhInAmavagrahAdivibhAjakopAdhyacyApyatvenottarabhedAsambhavAt, autpattikyAdibhedena matijJAnasya sAkSAdvibhAge tu nyUnatvApAtAta, avagrahAdhantarbhAvena vibhAge tvAdhikyAd vyApyavyApyopAdhinA sAkSAdvibhAgAdhyogAcca, ata eva zruta tRtIyastara gatijJAnaprarUpaNaprasake'STAviMzatisaMkhyApU. raNAya parakalpitasyautpattikyAdikSepaNasya teSAmavanahAdiSvantarbhAvena prihrnnm|| // 64 // Fat PW And Penal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.khatirth.org nizritatvAzrutanizritatvAbhyAM matijJAnatvasAkSAdvyApyopAdhibhyAM dvighA tadvibhAgaH sUtrokto na vizIryeta matijJAnatvena tayorabhede'pi prAtisvikarUpAbhyAM bhedasambhavAd, avagrahatvenAbhinnAnAmiva zrotrAdyavagrahANAm / taduktam- " jaha uggahAisAmaNNa vi, soiMdiAiNA bhayo | taha oggahAisAmaNNae vi, tamaNissiyA bhiNNaM // 305 // " [ yathA'vagrahAdisAmAnye'pi zrotrendriyAdinA bhedaH / tathA'vagrahAdisAmAnye'pi tadAzritatvAd bhinnam // ] evaM ca zrutanizritavibhAjakopAdhibhirautpatikatvAdibhistasyApi caturddhA vibhAgaH saGgacchate / tasmAnmatijJAnasya zrutanizritatvA zrutanicitatvAbhyAM sAmAnyato dvidhAvibhAgaH, zrutanizritasya cASTAviMzatirbhedairazrutanizritasya ca caturbhirbhedairvizeSavibhAga iti vivekaH, ata eva sampUrNa zrutanizritaM prarUpya 'se kiM taM assuaNissiaM ' ityAdinA granthena sUtre'zrutanizritaprarUpaNaM pratyajJAyi, anyathA tu prAgeva tadanirUpaNe nyUnatvaprasaGgaH / Aha ca- 'aTThAvIsaimeaM, suaNissiameva kevalaM tamhA || jamhA tammi samate, puNarassuaNissiaM bhaNiaM / / 306 // [ aSTAviMzatibhedaM zrutanizritameva kevalaM tasmAt // yasmAttasminsamApte, punarazrutanithitaM bhaNitam // ] nanu matijJAnasyAvagrahAdayazcatvAra eva bhedA avagrahAdibhedAstu prabhedA iti kathamucyate'STAviMzatirmaterbhedA iti, satyam, prabhedAnAmapi bhedatvena vivakSaNAdAdhikye'pi tAvatAM bhedAnAM tAvadanyataratvena matijJAnatvavyApaka (pya) tvAdvibhAgavacanasyAvyAghAtAcca sampradAyAnurodhAdikaM vinaiva hi kvacidetAdRzavibhAgasyAprAmANikatvamiti, athavA 'samAsena bhedavastUni' ityatra bhedavastutve samAsenetyanukUlaM vizeSaNaM prabhedAstu bahavo'pi bhavantItyarthaH // 10 // athaivamaSTAviMzatividhatvaM matijJAnasyopadarzya prakArAntareNa prabhedabAhulyaghaTitaM bahubhedatvamupadarzayati For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kailassagarsun Gyanmandir 1 matijJAnaprarUpaNaprasa tre'STAvizatisaMkhyA pUraNAya parakalpitasya azrutanizritabheda kSepaNasya teSAmavagrahAdAvantarbhAvapradarzanA sparihAraH //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym vivaraNa SAGES prakaraNam // // 65 // nAnA-nAnAvidha-kSiprA-'nizritA-nizcita-dhruvaiH // SaTtriMzacchatabhedAH syuH setarAvagrahAdibhiH // 11 // 4 // tRtIyaH avagrahAdayaH prAguktadizASTAviMzatibhedabhAjo bahubahuvidha(dhAdibhiH)nAnAnAnAvidhakSiprA'nizritAnizcitadhruvaiH sapratipakSaiH trnggH|| dvAdazabhirmedairguNitAH SaTtriMzadadhikAni trINi zatAni bhedA bhavanti / atra bahubahuvidhetisthAne nAnAnAvidheti bandhAnulomyAduktam / matijJAnapratadAha-"jaM bahubahuvihakhippA-'NissiaNicchiyadhuveyaravibhinnA / puNaruggahAdao to, taM chattIsatisayabhe // 307||" [yad rUpaNaprasabahubahuvighakSiprA'nizritanizcitadhuvetaravibhinnAH / / punaravagrahAdayastatastatpatriMzatrizatabhedam // ] // 11 // atha bavAdInAM svarUpamAha- vizeSato nAnArthAnAM bahutvaM hi, pRthagjAtyavabhAsitA // nAnAtvAnnaivatvena na) tajjJapti-rabahutvaM pracakSate // 12 // matijJAnapratyeka bahudhamANAM, jJAna bahuvidhaM matam / pratyeka svalpadhamANAM, vijJAna tadviparyayaH // 13 // prabhedabahukSipraM tvaritamutpanna-makSipraM tu vilambitam // anizritamaliGgotthaM, nizrita liGgasambhavam // 14 // svapradarzanizcitaM saMzayAtItaM, tena astamanizcitam / / sarvadA yattathAgrAhi, dhruvaM taccAnyadA'dhruvam // 15 // nArtha bahubahUnAM viSayANAM prAtisvikadharmaprakArakagraho bahujJAna, yathA tattvaM bahutvaM ca 'sakalasvaviSayaniSThayAvadasAdhAraNadharmaprakArakatvaM,' bahuvidhAdi| sAkalyabcAnekAzeSatvaM, na tvazeSatvamAtra, yAvacaM ca vyApakatvaM, tena ghaTo'yamityAdyavyAvahArikAvagrahe'zeSasvaviSayaniSThAzeSa- bhedanirUdharmagrAhiNyapi bahutvavyavahArAbhAve na kSatirne vA nAnAtUryajaniteSu zabdeSu katipayavizeSAvabhAse'pi bahutvavyavahAraH, katipayavizeSAvabhAse'pi tataH svalpavizeSApekSayA bahutvavyavahArAd , yAvatvamanekatvameva vA vivakSita, naizcayikArthAvagrahApekSayA''dya vyAvahArikArthAvagrahe'pi bahutvavyavahAre tu sAkalyamapyazeSatvameva, abahutvaM ca tadbhimajJAnatvaM,' tatvaM cAsAdhAraNadharmAnuparAgeNa SAR parNa // ROGROGREC Fat PW And Penal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya Shalatan Gyaan R bahuviSayagrAhitvaM 'nAnAzabdA ete' ityAdisAmAnyajJAnaM hi taditi, evam azeSasvaviSayaniSThAnekAsAdhAraNadharmavyApyabahutaradharmAvagAhijJAna' bahuvidhaM, na caivaM bahuvidhasyApi bahutvApattistallakSaNasattvAditi vAcyam, upadheyasaGkare'pyupAdhyorasaGkarAdvivakSAdvaividhyena tatra dvidhAvyavahArAcca, abahuvidhatvaM ca na bahuvidhabhinnajJAnatvaM, bahujJAne'tivyApteH, kintvaca huvidhamityatra naJaH paryadAsAzrayaNAd'azeSasvaviSayaniSThAnekAsAdhAraNadharmavyApyasvalpataradharmAvagAhitvaM taditi, bahubAnena pRthagbhinnajAtIyatayA gRhIteSu nAnAzakkhapaNavAdizabdeSu ekaka zakhabheyodizabdamAzritya snigdhatvamadhuratvataruNamadhyamapaddhapuruSavAdyatvA- dibahuvidhadharmavaziSTacaM gRhadeva hi bahuvidhajJAnamudAhiyate, tatra snigdhamadhuratvAdisvalpadharmavaiziSTayajJAnazcAbahuvidhamiti / kSipratvaM ca nAvilambitotpattikatvam, akSipratvaJca na vilambitotpattikatvaM, sAmagrIsannidhAnAsannidhAnAbhyAM sarvasyApi vilambitAvilambitotpattikatvAt,nApi vimarzAnapekSotpattikatvaM kSipratvam, apAyasya sato vimarzasavyapekSatvaniyamAt, kintu 'jhaTityupanatasAmagrIkatvaM' kSipratvaM, atAdRzatvaM tvakSipratvamiti ||'jhttiti sAmagrathupanipAtaniyAmakAdRSTajanyatAvacchedakajAtivizeSavavaM' kSipratvamityapi kazcit, 'prabalatarasaMskArAdhInajhaTityupasthitikavimarzajanyatvaM' tattvamityanye // anizritaM liGgAnapekSotpattikaM patAkAdinizrayA devakulAdidarzanavad, yama liGganizrAmapekSate yadyapyanvayavyatirekadharmAnveSaNarUpAmIhAmapekSamANaH sarva evA'pAyo liGgamapekSata eva tathApyanumitisAmagrIsampattirUpA liGganizrA yatra nAsti tadanizcitaM, anyattu nizritamiti dhyeyam / nizcitatvamasandigdhaviSayakatvaM 'prAmANyasaMzayAdirUpaviSayasaMzayasAmagrathanAskanditatvam', tadviparItatvamanizcitatvaM, dhruvatvaM ca 'sarvakAlamekajAtIyasAmagrIsamutpAdyatvam', atAdRzatvaM tvadhruvatvamiti / Aha ca aMCGleeCUPECHAR ||mtijnyaanprruupnnprsngge bahubahuvidhAdidAnA NAni tAtparyaprakAzana EGISTRA Fat PW And Penal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym sacivaraNa zrIjJAnA nnevprkrnnm|| nijara SHORE " nANAsahasamUha, bahuM pihaM muNai bhinnajAtIyaM // bahuvihamaNegabheyaM, ekekaM NiddhamahurAi // 308 // [nAnAzabdasamUha, 13 // tRtIyaH bahu pRthagjAnAti bhinnajAtIyam / / bahuvidhamanekamedame-kaikaM snigdhamadhurAdim // ] "khippamacireNa taM ciya, sarUvao jaM aNi- trnggH|| ssiamaliMgaM / / nicchiyamasaMsayaM , dhuvamaccataM na ya (u) kayAi // 309||" [kSipramacireNa tameva svarUpato yamanizritamaliGgam / matijJAnanizcitamasaMzayaM dhruvamatyantaM natu kadAcit // ]" eco ciya paDivakkhaM sAhinjA [etasmAdeva pratipakSaM kathayed ] ||310 // " prarUpaNanizritAnizritayozcAyamapi vizeSaH, yad 'atasmiMstaddharmagraho nizritaM' yathA gavyazvatvagraha iti, itaraccAnizritamiti // Aha ca prasaGge bahu"nissie viseso vA // paradhammehi vimissaM, nissiamaviNissiyaM iyaraM / / 3.10 // " [nizrite vizeSo vA, paradharmavimizra bahuvivAdinizritamavinizritamitarat ] syAdetat , bavAdayo bhedAH spaSTArthagrAhakaSvapAyAdiSu sambhavantu, aspaSTArthagrAhiNyarthAvagrahe tu kathaM bhedalakSaNatatsambhavaH? na ca naizcayikArthAvagrahe tadasambhave'pi vyAvahArikArthAvagrahe tatsambhavAnna doSa ityuktamiti vAcyam, tathApi vyaJja- saMvAdaH tatra nAvagrahe sarvathA tadasambhavenoktasaGkhyAvyAghAtAditi, maivaM, vyaJjanAvagrahAdInAmapyapAyAdikAraNatvena tadgatabahutvAdivizeSasya cArekApariyogyatayA vyaJjanAvagrahAdiSvapi satvAd, 'na hyaviziSTAt kAraNAdviziSTaM kAryamutpattumarhati' kodravavIjAderapi zAliphalAdiprasava- hArAdiprarUprasaGgAditi smprdaayH| nanu kAryagatayAvaddharmANAM kAraNagatatvAbhyupagama eva sUkSmatArUpayogyatayA tatra tatsacamabhyupagamAI paNaM ca // syAt, tacca sAGkhyaprakriyAdUSaNa eva dUSitaM 'aviziSTAt kAraNAdviziSTa kAryAnutpattistu' tAdRzAtizayavyatirekAdvA tathAvidhasahakArivyatirekAdvetyanyadeva, tathA ca kathametaduktamiti cet, na, ekasantAnagAmitvarUpayogyatAM puraskRtya bahvAdivizeSasya vyaJjanAvagrahAdiSu sambhavAbhiprAyeNa tadabhidhAnAt / nanvevavidha vaicitryaM matijJAnasya vivakSAbhedAdanavasthitamityanavasthito vibhAgA 14 Fat PW And Penal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShaikailassigarsanGyanmanttire S SHRAICTERCIBRUAR syAditi cet, satyaM, sAmAnyavizeSabhAvena vibhAgasya vivakSAdhInavyavasthitikatvAd bAhyanimittasyAlokaviSayAdikasya / spaSTAdhyaktamadhyamAlpamahattvasannikarSaprakarSAdibhedena vaicitryAdabhyantaranimittasya cAvaraNakSayopazamopayogopakaraNandriyarUpasya zuddhAzuddhamatibhedena vaicitryAnmatijJAnasya nAnAtvasambhavAd yathoktanimittadvayasya kenacidrUpeNa vizeSe tu matijJAnavatAM jIvAnAmanantatvAtteSAM kSayopazamAdibhedena matijJAnasyAnantatvAt ,Aha ca-"evaM vajjhanbhantara-Nimittabaicittao maibahutaM / / kiMcimmettaviseseNaM,bhijjamANaM puNoNataM ||31||"[evN bAhyAbhyantaranimittavaicitryato matibahutvam / / kizcinmAtravizeSeNa, bhidyamAnaM punaranantam // ] nanvavagrahAdayaH spaSTArthanirbhAsAbhAvAna jJAnaM,na ca saMzayAdhanantarbhAvAtteSAM jJAnatvamanumAnavaditi vAcyam,asiddheH,tathAhi, sandigdhe jJAnasaMzayastAvad vyakta eva jJAnaprAmANyasaMzayamahimnA janitasyApi viSayasaMzayasyaikopayogasantAnAntarbhAvitvena nizcayasvarUpaparAvartakatvAtsandigdhe ca kadAcinizcayAdviparyayo'pi bhavatyeva, doSamahimnA viparItavizeSadarzanena satyakoTijJAnapratibandhe rthAttatsambhavAt, athavehaiva spaSTaM saMzayarUpAM gAmazvatvenAvagAhamAnaM nizritajJAnaM ca vyaktaM viparyaya eveti kimitaragaveSaNayA, naizcayikorthAvagrahazca spaSTamanadhyavasAya evAnirdezyasAmAnyamAtragrAhitvAditi / Aha ca-"iha saMsayAdaNanta-bhAvAo vaggahAdao nANaM / aNumANamivAha,Na saM-sayAIsambhAvao tesuM // 312 / / naNu saMdiddha saMsaya-vivajayA saMsaottha cehA vi|| vaccAso vA nissia-mavaggaho'NajjhavasiaM tu // 313 // "[iha saMzayAdyananta vAdavagrahAdayo jJAnam // anumAnamivA''ha,na,saMzayAdisadbhAvatasteSu / / nanu saMdigdhe saMzaya-viparyayau saMzaya iha cehApi // vyatyAso vA nizritamavagraho'nadhyavasitaM tu] abaahuH| yaduktam'sandigdhe saMzayaviparyayAviti / tadayuktam-vastvaprApakasandigdhatvasya tatrAbhAvAt, anyAdRzasandigdhatvamAtreNa cAjJAnatAnApatte matijJAna prarUpaNaprasaGke tar3hedAnAM nimitta medAdvibhAgavaicitryaM, avagrahAdInAM jJAnatvavyavasthApanaM ca // ECRECURES Fat PW And Penal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam // // 67 // www.khatirth.org ranyathA vyavahArocchedaprasaGgAt, na khalu dhUmabalAkAdeH sakAzAtsamyagdahanajalAdau nizcite'pi mukhena tanizcayaM bruvatAmapi sarvaSAM zramAtRRNAM cetasi zaGkAmAtra vinivarttanena ca te sarve'pi nizcitaM vastu na prApnuvantIti / vastutaH sandigdhasthale sandehAnanuviddhasvarUpo nizcaya eva vastuprApako jJAnaprAmANyasaMzayAdviSayasaMzayastu bhinno'pyantargata eveti, na tatra niSkampapravRttijanakatAva - cchedakanizcayatvAbhAvo'pi suvacaH, IhAyAzca saMzayatvaM prAgeva nirAkRtaM nizcayAdanyajJAnamAtrasyaiva saMzayatvenAjJAnatAbhyupagame nizvayopAdAnalakSaNasyApi sarvathA'jJAnatvaprasaGge nizcayasyApyajJAnatApattiH, 'na hyaviziSTAt kAraNAtkAryotpattiH' iti paradharmamizra ca nizritaM yadyatra saMgRhyate tadA tatra taTasthatayaiva paradharma mizritatvaM vivakSaNIyaM yathA gauravAyaM kevalamazva iva pratibhAtIti na tvatyantoparAgeNeti, na, tadyajJAnaM paradharmANAmAzaMkAmAtrameva vimizraNam, anizrite tu vastvabhAvasyaivAzaMkA na tu paradharmANAmityasyApyayamevArthaH, uktodAharaNe ivArthasAdRzyasyaiva bhAnAt, avagrahazca nA'nadhyavasAya ekopayogAntarbhUtatvalakSaNayogyatayA tatrAdhyavasAyasambandhAt, atimattamUcchitAnAmeva jJAnasya yogyatayA'pyadhyavasAya maspRzato'nadhyavasAyatvAbhyupagamAd, Aha ca - "ha sajjhamoggahAI-NaM saMsayAittaNaM // 314 || " [iha sAdhyamavagrahAdInAM saMzayAditvam ] yadyapIyaM vastusthitistathApyabhyupagamyocyatena nizritAdayo'jJAnaM jJAnaM yatsaMzayAdayaH // vastvekadezagrAhitvaM, samAnaM nizcaye'pi naH // 16 // saMzayAdayo'pi jJAnameva vastvekadezagamakatvAd, iha hi ghaTAdikaM vastu mRnmayatvAdyarthaparyAyairghaTakumbhakalazAdivacanaparyAyaiH paravyAvRttiparyAyaivAnantadharmAzakaM na tu niraMzaM, tasya caikaikadezaparicchedaM saMzayAdayo'pi kurvantyeveti te'pi jJAnameva, atha samastavastugrAhyeva jJAnaM na tu tadekadezagrAhakamiti cet, tarhi nirNayo'pi jJAnaM na syAd, gaurayamityAdyAkArasya tasya For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir // tRtIyaH taraGgaH // matijJAnaprarUpaNa prasaGge tatra paroktArekA pari hAreNa vastuvyavasthApanam // // 67 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra /www.khatirth.org govA divastvekadezagrAhitvAt, dezagrahaNadvArA tadabhinnavastugrahaNaM ca saMzaye'pi tulyaM, atha nirNayena tathAbhUta evArthI gRhAta iti tajjJAnaM, saMzayAdInAM svatathAbhUtArthagrAhitvAnna jJAnatvamiti cet, na, arthagrAhitvenaiva teSAM jJAnatvAd, vizeSAbhAvasya sAmAnyAbhAvaniyatatvAtsamyagdRSTisambandhAsAditanaizvayikajJAnatvarUpasya matijJAnasAmAnyasyaivAtra nirUpayitumupakrAntatvAt // na caivamavagrahehApAyadhAraNAH saMzaya viparyayAnadhyavasAyAceti matijJAnasya saptabhedaprasaGga iti vAcyam / anadhyavasAyasyA'vagrahe, saMzayasyehAyAM, viparyAsasya cApAye vyaktamantarbhAvAt itthaM caitadavazyamaGgIkarttavyam, anyathA saMzayAdikAle samyagdRzAmajJAnitvaprasaGgaH evaJca - " sammadiTThI NaM bhaMte! kiM nANI annANI 1, goyamA ! nANI no annANI" ityAdyAgamavirodhaH, na cAnena sUtreNa samyagdarzana sAmAnAdhikaraNyenaiva jJAnitvapratipAdanAnna doSa iti vAcyam // cyutasamyaktvasya midhyAtvaM prAptasya tatsAmAnAdhikaraNyena jJAnasattvAd jJAnitvaprasaGgaH / "micchaddiDDI NaM bhaMte ! nANI annANI 1, goyamA ! no nANI niyamA annANI" ityAdyAgamavirodhasya duruddharatvAd, jJAnasya kAlataH samyaktvaniyatatvapratipAdanAtsaMzayAdInAmapi jJAnatvameva prAmANikaM, tadidamabhipretyAha - " tahavi NAma / abbhruvagantuM bhaNNai, nANaM citra saMsayAIA // 364 // vatthussa desagamagatta-bhAvao paramayappamANaM va / / kiha vatthudesaviSNANa heyavo suNasu taM voccham // 315 // iha vatthumatthavayaNAi - pajavANaMta sattisampannaM // tassagadesaviccheyakAriNo saMsayAIA || 316|| ahavA Na savvadhammA-vabhAsayA to na nANamiTThante // naNu niNNao vi, tadesa mettagAhitti amANaM // 317 // " [ tathApi nAma // abhyupagamya bhaNyate, jJAnameva saMzayAdayaH / / vastuno deza gamakatvabhAvataH paramatapramANamiva // kathaM vastudezavijJAnahetavaH, zrRNu tad vakSye // iha vastvarthavacanAdiparyAyAnantazaktisampannam // tasyaikadezavicchedakAriNaH saMzayAdayaH // For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir // matijJAna prarUpaNaprasa Gge paroktArekA parihAreNa vastu vyavasthA panam //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNa bhIjJAnA vaprakaraNam / / 14 1168 PORNKHOREGAO KEEKE athavA na sarvadharmAvabhAsakAstato na jJAnamiSTaM te / / nanu nirNayo'pi taddezamAtragrAhItyajJAnam // ] // 16 // nanu samyagdarzanakAla iva mithyAdarzanakAle'pi jJAnasAmAnyasattvAtkathamayaM vibhAga ityatrAhajJAnaM mithyAdRzAM sarva-majJAnamupavarNitam / ekagrahepi sarvasya, jJAnaM samyagdRzAM grahAt // 17 // mithyAdRzAM hi saMzayAdirUpamatathAbhUtaM vA sarvamevAjJAnamiti "sadasadavisesaNAo" ityatra saprapaJca vyavasthApitamiti, atra punastadupadarzanaM piSTameva pinaSTi,ata eva "jai evaM teNa tuha, annANI kovi nasthi sNsaare(rii)| micchadiTThINaM te, annANaM naannmiyresiN||318||"[ydyevN tena tavAjJAnI ko'pi nAsti sNsaare(rii)| mithyAdRSTInAM te'jJAnaM jJAnamitareSAm iti pratijJAya bhASya. kAro'pi 'sadasadavisesaNAo' iti gAthAmevAneDitavAn ,samyagdRzastvakaM vastu gRhNataH sarvagrahAt jJAnameva sarvo'pi bodhaH,tathAhi, iha tAvadekaikaM vastu samastatribhuvanamayaM anantA'nantAnAM svaparyAyANAmivAnyavyAvRttirUpANAM paraparyAyANAmapi tatra vRtte,tathApi pare padArthAH kathaM tatra vartiSyanta iti cet,abhAvavRttidvArA pratiyoginAmapi tavRttitvAd, abhAvasya tatra vizeSaNatvalakSaNaH sAkSAtsambandha pratiyoginAM tu svAbhAvavRttitvalakSaNaH paramparAsambandhaH, ityeva hi vizeSaH, evaJca yAthAtmyenekavastujJAne sarvavastujJAnamiti niyamaH,sarvavastujJAna eva caikavastujJAnamiti niyama iti // "je enaM jANai se sabbaM jANai, je sarva jANai se egaM jANai / / " ityAgamo vyavasthitaH,tathA caikaM vastu gRhNataH sarvavastugraho nirAbAdha eva,ayaivavidha parijJAna kevalina eva sammavati, natu sUkSmavyavahitArthAgrAhiNa chadmasthasyeticet,na,sAkSAttasya tathAparijJAnAbhAve'pi "jo ega jANai" ityAdyAgamaprAmANyAbhyugamadvArA tasyApi tathA parijJAnAt,tasmAjAgrataH svapatastiSThatazcalato vA paramagurupraNItayathoktavastusvarUpAbhyupagamasya cetasi sarvadaivAvicalanAt // tRtIyaH trnggH|| matijJAnaprasaGge samyamhazAM jJAna mithyAdRzAM cAjJAnamityupapAdanam // ||68 // OR
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire matijJAnanirUpaNaprasaGge samyagdRzAM saMza yAdayo'pi jJAnamityupapAdanam // BABISEASES samyagdRSTiH sarvadA jJAnyeva, Aha ca-"egaM jANaM sarva, jANai, savvaM ca jANamegaMti // iya sabvamayaM savvaM sammadidvissa jaMvatthu // 320 / / [eka jAnansarvaM jAnAti sarva ca jAnanekamiti / / iti sarvamayaM sarva samyagdRSTeH yadvastu] // 17 // tasmAtattvAbhyupagamaviziSTasya grahaNamAtrasyaiva jJAnatvAtsthANau vyAvRttirUpANAmapi puruSatvAdiparyAyANAM pararUpatayA grahe'pi anantaparyAyasyApi vastunaH prayojanavazAdekaparyAyagrahe'pi yAthAtmyAbhyupagamasya nirupaplavatvAtsamyagdRzo na jJAnaM pracyavata ityAha tattvopagamamAhAtmyAda, jJAnamevAsya saMzaye // prayojanavazAdeka-paryAyagrahaNe'pi ca // 18 // na khalu vyavahAramAtreNAjJAnarUpA api samyagdRzaH saMzayAdayo nizcayato na jJAnaM, tatvopagamavizeSitavastudharmagrahaNasya tatrAnapAyAtsiddhAntaniyantritena samabhirUDhanayenaivambhUtArthAbAdhena tAdRzasyaiva jJAnasyAbhyupagamAdnacaikaparyAyamAtragrahe vastunojyathAgrahAttasyAjJAnitvaprasaGgaH, yataH prayojanavazAdanantadharmAtmakepi vastuni yadyapyasAvekaM paryAyamAsAdayati yathA sauvarNaghaTe dRSTe ghaTArthI ghaTatvamadhyavasyati suvarNArthI tu suvarNatvaM jalAnayanArthI tu jalabhAjanatvamiti vyavasyati, upalakSaNaM cedaM, abhyAsapATavapratyAsatyAdibhirapi paryAyavizeSagrahAd yathA brAhmaNe dvAri dRSTe ko'pyabhyAsavazAd bhikSuko'yamiti jAnAti, anyastu pATavavazAd brAhmaNo'yamiti, aparastu yastadabhyaNe bhaNati sa pratyAsattivazAnmadupAdhyAyo'yamiti, tathApi tadAnIM tasya bhAvato'nantaparyAyAtmakatayA vastugrahaNapariNAmo na kSIyata iti, tadAha-"je saMsayAigammA, dhammA vatthussa te vi pajjAyA / / tadahigamattaNao te, nANaM ciya saMsayAIA // 321 // pajjAyamAsayanto, eka pi tao paoaNavasAo / tattiyapajjAyaM ciya, taM giNhai bhAvao vatthu // 322 // " [ye saMzayAdigamyA dharmA vastunaste'pi paryAyAH // tadadhigamatvataste jJAnameva sNshyaadyH|| REGUSA Fat PW And Penal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNaM bhIjJAnA // 69 // RECASHBACUAEKACHAR paryAyamAzrayamekamapi takaH prayojanavazAt / / tAvatparyAyameva tad gRhNAti bhAvato vastu // ] nanu bhAvatastathA grahaNaM na sArvatrika 4 // tRtIyaghaTAdhupayogakAle tadupayogAniyamAdata eva tathAvidhAgamaprAmANyA'bhyupagamo'pi na tatheti tadvizeSitaM grahaNaM jJAnamiti paryavasi- taraGgaH matitArthAnupapattiH, nacA'bhyupagamapadenAtra tayogyataiva vivakSaNIyA, sA ca samyagdarzanarUpaiveti samyagdarzanavizeSitameva jJAnaM naizcayika jJAnanirUjJAnaM, ata eva "ninnayakAle vi jao, Na tahArUvaM vidanti te vatthu // micchaTThiI tamhA, savvaM ciya tesimannANaM // 323 // " paNaprasaGge [nirNayakAle'pi yato na tathArUpaM vidanti te vastu / / mithyA dRSTayastasmAtsarvameva teSAmajJAnam ] iti gAthayA mithyAzAM nirNayakAle- samyamhAM 'pi jJAnatvaniyAmaka tatvAbhyupagamayogyatAbhAvabhaNanAdzAnAbhAvalakSaNamajJAnamuktaM,yaduktaM "kaTThayaraM vannANaM,vivajjaoce miccha- sarva jJAnarUdiTThINaM / / micchAbhiNivesAo, savvattha ghaDevya paDabuddhI // 324 // " [kaSTataraM vA'jJAna, viparyayata eva mithyAdRSTInAM / / mithyA- 4 pameva mithyAbhinivezAtsarvatra, ghaTa iva paTabuddhiH] iti gAthayA cA'bhinivezavyapadezyamithyAdarzanarUpAyAstadayogyatAyA eva kaSTataratvAttajjJAna- dRzAM cAjJAna janakasamyagdarzanavirodhi mithyAdarzanajanyaM svatantramevAjJAnamuktaM kaSTatarapadenAtidussahamahAduHkhahetutvAbhidhAnAttaccAbhyupagamAbhAvaniyAmakatvoktAvapi tasya svataH saMsArAhetutvAt , viparyayaniyAmakamithyAbhinivezoktyA phalatastaddhetubhUtamithyAdarzana | pAdanam // satcAbhidhAnAjJAnaniyAmakatve mithyAbhinivezayogyatAviziSTasvarUpajJAnasya tata evAtiprasaGgAditi vAcyama, samyagdRSTau samyagdarzanaviziSTajJAnasya prasiddhatvena tamuddizya samyagdarzanaviziSTajJAnasya praznaprativacanA'bhAvaprasaGgAdviziSyAjJAtasyaivArthasya praznArohAta , na cAparyAptAdyavasthAyAM samyaktvakAle'pi jJAnAbhAvazaGkayA praznAvatAro manovyApArarUpasya vyaktajJAnasya tadAnImabhAve'pi jJAnasAmAnyasyApratyUhatvAca nirvacanaM phalavaditi vAcyam , tathApi vizeSamantarbhAvya nirvacanasyA'natiprayojana- // 69 // mityupa AC
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kratatirth.org tvAt na ca nirvacanenaiva vizeSAntarbhAva iti zaGkanIyaM mithyAdRSTisUtrAnurodhena tatra vizeSAntarbhAvAvazyakatvAt na ca mokSahetoH samyagdarzanaviziSTajJAnasya samyagdRSTau vizeSyazaGkAprayuktazaGkayA] praznastannirvacanazca saGgacchete iti vAcyam, samyag - darzana viziSTajJAnatvena mokSA hetutvAdviziSTajJAnatvenaiva tathAtvAtsAmAnyapadena vizeSapraznAnaucityAcca, api ca samyagdRSTisUtrasthapraznavAkyadvaye jJAnapadasyaikarUpasyaiva nivezAtkathaM nirvacanasUtrayoviMzeSagarbhatvaM praznasamAnAkArasyaivottarasya yuktatvAt nahi bhUtale ghaTossti naveti prazna bhUtale nIlaghaTo'stItyuttaramuJcanti vipazcitaH, evazva svasthitazaGkAvirahe'pi ziSyajijJApayiSotthApitazaGkayA prazna ityuktirapi na yukteti cet, na, samyagdarzanaviziSTajJAnasyaiva mokSaupayikatayA naizvavika jJAnatvAtpraznanirvacanavAkyayostu sAmAnyapadagarbhayorapi vizeSAbhiprAyaprayuktatayA vizeSe paryavasAnAt, tathAhi nizcayAbhiprAyeNa samyagdRSTirjJAnI naveti prayuktasya praznavAkyasya samyagRSTirmokSaupayikajJAnavAnna vetyarthAt tataH samyagdRSTirjJAnyeveti nirvacanavAkyasya samyagdRSTirmokSaupayikajJAnavAnevetyarthAt yadabhiprAyeNa praznastadabhiprAyeNaivottara pradAnAt, evaM mithyAdRSTisUtre'pi bhAvanIyaM, na ca vizeSAbhiprAyeNApi prayuktAt sAmAnyapadAnna vizeSopasthitiriti zaGkanIyaM, bhojanAbhiprAyeNa saindhavaprazne taduttaravAkyasthasaindhavapadAlavaNAnupasthitiprasaGgAditi dig // 18 // atha prakArAntareNa saMzayAdikAle'pi samyagdRzo jJAnaM mithyAdRzazca nirNayakAle'pyajJAnaM samarthayatisamyagdRzaH saMzayo vA, jJAnaM jJAnopayogataH // mithyAdRzAM kilAjJAnaM, sarvo bodhastamantarA // 19 // samyagdRzaH saMzayaH, upalakSaNAdviparyAsAnadhyavasAyau ca jJAnameva jJAnopayogAt, 'yo yadupayuktaH sa tanmayo' yathendrajJAnopayukto daridro'pIndra eva vartate ca samyagdarzanalAbhakAla eva matyAdijJAnalAbhAtsamyagdRzaH sarvadaiva jJAnapariNAmarUpajJAnopayoga For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir | matijJAnaprarUpaNAtrasaGge samya mhazAM saMzayAdInAmapi | jJAnatvaM mi. thyAdRzAM cA jJAnatvami 'yuktya ntareNApyu | papAdanam //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ ShrMatiavr Jain ArachanaKendra savivaraNa zrIjJAnA rnnvprkrnnm|| // 70 // mAtra, tasmAttasya saMzayAdikAle'pi maulajJAnopayogayogAdapratyUhameva jJAnamiti / tadAha-"ahavA jahiMdanANo-vaogao tammayattaNa hoi / / taha saMsayAibhAve, nANaM nANovaogAo // 325 // [athavA yathendrajJAnopayogatastanmayatvaM bhavati / tathA saMzayAdibhAve jJAnaM jJAnopayogAt ] mithyAdRzastu nirNayakAle'pi samyagdarzanAvinAbhAvijJAnopayogayora(syA')bhAvAdajJAnameva, upayogagrAhiNA nayena tatkAryAntaramanapekSya tadupayogenaiva tanmayatvavyavasthApanAdindrapadArtha paramaizvaryamanapekSyaivendropayogavata indratvAbhyupagamAt / / tadAha-"tullamiNaM micchassa vi, so sammattAibhAvasunnoti / / ubaogaMmi vi to tassa, NiccamannANapariNAmo // 326 / / jaM ninnaovaoge vi, tassa vivarIyavatthupaDivattI / / to saMsayAikAle, katto nANovaogo se||327||" [tulyamidaM mithyAdRSTerapi sa samyaktvAdibhAvazUnya iti / / upayoge'pi tatastasya nityamajJAnapariNAmaH / / yanirNayopayoge'pi tasya viparativastuprAtipattiH / tataH saMzayAdikAle kuto jJAnopayogastasya // ] // 19 // tadevaM sAdhitamabhyupagamyAnizritAdInAM saMzayAdirUpatve'pi samyagdRzAM jJAnatvam , atha sAmAnyato jJAnAjJAnarUpAyA eva maternirUpaNIyatvAnna kizciddaSyatItyAhasAmAnyato nirUpyatvA-nmateH kApi na ca kSatiH / jJAnAjJAnavibhAgastu, jJeyo phalavibhAgataH // 20 // iha hi 'AbhiNivohiyanANaM, suanANaM ca' ityAdigAthAyAM zrutajJAnaM tAvad yogArthamAtrapuraskAreNa jJAnajJAnobhayasAdhAraNameva nirdiSTamiti, yathA-"akkharasannIsamma' ityAdinA'bhidhAsyamAneSu caturdazasu tadbhadeSu mithyAzrutasyaiSAM grahaprasaGgAd, evaM ca matijJAnamapi saGgrahalAghavAd jJAnAjJAnobhayasAdhAraNamevoktamiti samyagdRSTisambandhinAM saMzayAdInAmajJAnatve'pi na ksstiriti||tdaah"ahvaa jaha suyanANA-vasare sAmanadesaNaM bhaNiaM / / taha mainANAvasare, sabamainirUvaNaM kuNai / / 328 // " [athavA yathA zrutajJA tRtIyastarahaH matijJAnanirUpaNaprasa Drena samyamhazAmupayogaprakAreNa | jJAnatvaM mi dhyAdRzAM cA4jJAnatvamiti sagarthitam // IM Fox PW And Penciale Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym nAvasare sAmAnyadezanaM bhnnitm||tthaa matijJAnAvasare, sarvamatinirUpaNaM karoti] jJAnAjJAnavibhAgacintAyAM tu samyaktvAnugatA samyagdazA matimetijJAnaM, mithyAtvavizeSitA tu sA matyajJAnamiti draSTavyaM, 'avisesiyA mai' ityAdisUtreNa praaktthaavivecittvaad|| Aha ca mokSaphalasA"esA sammANugayA, savvA nANaM vivajjae iy||avissiyaa mai cciya, jamhA nniditttthmaaiie||329|| [eSA samyaktvA'nugatA, katvena jJAsarvA jJAnaM viparyaye itarat / / avizeSitA matireva yasmAnirdiSTamAdau / nanvetatsUtravyAvarNana eva matijJAnapadaM samyagdRSTitvavizaSi- dina mithyATazA tAyAmeva matI pravartata ityuktam, tatkathamAbhiniyodhikajJAnapadena jJAnAjJAnobhayarUpAyA mateH saGgraha iti cet, satyam-rUDhipura- | tadasAdhakatve151 skAreNaiva samyagadRSTitvavizeSitaM matijJAnaM jJAnamityaktayogArthamAdAyobhayasaGamahAvirodhAta.yogArthasya sAdhAraNatve'pi mokSasaMsAra-18| na cAjJAna lakSaNaphalabhedenaiva samyagmithyAdRSTisambandhinoniyoranAdyalaukikasaketalakSaNajJAnAjJAnapadarUDhipravRtternizcayena phalavata eva miti samarthivastuno'bhyupagamAt, ata evAha-"vivarIyavatthugahaNe, jaM so sAhaNA vivajjayaM kuNaI / / to tassa annANaphalaM, sammaTThissa nANa | tam // lekhphlN||330||" [viparItavastugrahaNe, yatsa sAdhanaviparyayaM karoti / / tatastasyAjJAnaphalaM samyagdRSTe naphalam // ] viparItavastu- pustakeja grahaNazIlo hi mithyAdRSTiyogIyahiMsAdikaM saMsArasAdhanamapi mokSasAdhanatvenAdhyavasyatIti viparItaphalakatvena tadajJAnamiti gAthA itoparibhASyate, samyagdRSTistu yathAvadjJAtvA yathAsthAnaM sAdhanaM viniyukta iti phalavatcAttadIyo bodho jJAna xxx VSTapaJcAzadvi(yojitaH paatthH)[mev|| nanu sarvamayaM sarvameva vastviti bhavasiddhAntato mokSasAdhanasya samyagjJAnAditrikasya samyagjJAnAdi. zIrNAvRttivanmithyAjJAnAdirapi dharma iti samyagdRSTinA mokSasaMsiddhaye |ysy sAdhanasya dharmo'GgIkRtaH mithyAdRSTinApi tasyaiva saGgatA" dharmastatsiddhaye svIkRtaH, dharmagrahaNadvAreNa ca tasya dharmiNo'pi kathaJcidgrahaNaM samastyeveti na mithyAdRSTeviparItatvamiti cet. na, | itilikhita masti // 45 Fat PW And Penal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym savivaraNa bhIjJAnA (yojitaH pAThaH) tRtIyastaraGgaH rNava matijJAna prkrnnm|| // 71 // CBSEBRUARKARAN yato'nantadharmA'dhyAsitasyApi vastuno na sarve'pi dharmA ekamarthaM sAdhayanti, kintu yo dharmo yatrArthe yogyassa eva tamevArtha sAdhayati yathA kalazamallakAdInAM mRddharmatve samAne'pi kalaza eva maGgalAdikAryeSu vyApriyate, evaM yadyapi mokSAdisAdhanasya mithyAjJAnAdiko'pi vyAvRttirUpatayA dharmaH, tathApi nAsau mokSasya sAdhakaH, kintu tadvipakSabhUtasya saMsArAdikasyaiva, mokSAdestu tatsAdhanayogyaH samyagjJAnAdiko dharma eva sAdhaka iti vastusthitI mokSe'yogyaM mithyAjJAnAdikamayogyatayA'pazyaMstatra vyApArayati mithyAdRSTiratassAdhanaviparyayaM kurvato'syAjJAnameva, tadAha bhASyakAra:-"jai so vi tassa dhammo, kiM vivarIyattaNaM titaM na bhave / / dhammo vi jao sabbo, na sAhaNaM kiMtu jo joggo||331 / / jogyAjoggavisesa, amuNato so vivajayaM kuNai / / sammaTThiI uNa kuNaI, tassa saTThANaviNiogaM / / 332 // " [yadi so'pi tasya dharmaH kiM viparItatvamiti tama bhavet / dharmo'pi yataH sarvo na sAdhanaM kintu yo yogyH|| yogyAyogyavizeSamajAnan sa(mithyAdRSTiH) viparyayaM karoti / samyagdRSTiH punaH karoti, tasya svasthAnaviniyogama] iti / yogyamayogyaJca dharma jAnan sthAne vyApArayazca samyagdRSTiH samyagArAdhako bhUtvA samIhitaphalabhAgbhavati // uktaM ca-"kAle sikkhai nANaM, jiNabhaNiaM paramabhattirAeNa / dasaNapabhAvagANi a,sikkhai satthAI kAlammi // 1 // kAle ya bhattapANaM, gavesae sayaladosaparisuddhaM // AyariyAINaTThA, pavayaNamAyAsu uvautto / / 2 // evaM samAyaraMto, kAle kAlaM visuddhapariNAmo // asavantajogakArI, salAhaNijjo ya bhuvaNammi // 3 // sayalasurAsurapaNamiya-jiNa-gaNaharabhANiyakiriyavihikusalo // ArAhiUNa samma-tta-nANa-caraNAI paramAI // 4 // sattaTThabhavaggahaNa-bhatarakAlammi kevalannANaM / uppADiUNa gacchai, vihuyamalo sAsayaM mokkhaM // 5 // tattha ya jara-jammaNa-maraNa-roga-taNhA-chuhA-bhaya-vimukko / sAi apaJjavasANaM, OMOMOM prarUpaNaprasa sabhyagdazAM jJAnasya mokSasAdhakatvaM tadanukUlA'nuSThAna kramopadarzanazca / / AkRS // 71 // Fat PW And Penal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kratatirth.org kAlamarNataM suhaM lahai // 6 // " iti / / [kAle zikSate jJAnaM, jinabhaNitaM paramabhaktirAgeNa || darzanaprabhAvakANi ca zikSate zAstrANi kAle | kAle ca bhaktapAnaM, gaveSayetsakaladoSaparizuddham / | AcAryAdInAmarthAya pravacanamAtRSUpayuktaH / evaM samAcarankAle kAle vizuddhapariNAmaH // asravadyogakArI zlAghanIyazca bhuvane / sakalasurAsurapraNatajina - gaNadharabhASitakriyAvidhikuzalaH | ArAdhya samyaktvajJAna caraNAni paramANi / / saptASTabhavagrahaNAbhyantarakAle kevalajJAnam / / utpAdya gacchati vidhutamalaH zAzvataM mokSam / / tatra ca jarAjanmamaraNarogatRSNA kSudhAbhayavimuktaH // sAdyaparyavasAnaM kAlamanantaM sukhaM labhate / / ] teSu matijJAnabhedeSu caturSu arthavagrahAdiSu ekasamayo'rthAvagrahaH samayaH sarvajaghanyaH kAlavizeSaH, IhApAyAvantamuhUrtam, vyaJjanAvagrahavyAvahArikArthAvagrahAvapi tathaiva, avicyutismRtivAsanAbhedAt trividhA dhAraNA, tatrA'vicyutiH smRtizca pratyekamantarmuhUrtaM bhavati, smRtibIjabhUtA tadarthajJAnAvaraNakSayopazamarUpA vAsanA tu saMkhyeyavarSAyuSAM sattvAnAM saMkhyeyaM kAlam, asaMkhyeyavarSAyuSAM tu palyopamAdijIvinAma saMkhyeyaM kAlambhavati, taduktaM niryuktikRtA // " uggaho evakaM samayaM, IhA vAyA muhuttametaM tu // kAlamasaMkhaM saMkhaM ca, dhAraNA hoi nAyavvA // 333 // " iti [ avagraha ekaM samayaM IhApAyau muhUrtAntastu / / kAlamasaMkhyaM saMkhyaM ca dhAraNA bhavati jJAtavyA ] naiyikArthAvagraha ekasamayaH, vAsanArUpadhAraNAmmuktvA'nye vyaJjanAvagraha - vyAvahArikArthAvagrahApAyA vicyutismRtirUpA matibhedAH pRthagekamevAntarmuhUrtaM bhavanti / yadAha bhASyakAraH // " atthoggaho jahano, samayaM sesoggahAdao vIsuM / / aMtamuttamegaM tu, vAsanAdhAraNaM motuM // 334 // | " [ arthAvagraho jaghanyaH samayaM zeSA'vagrahAdayo vizvak antarmuhUrtamekaM tu vAsanAdhAraNAM muktvA ] iti sthitivicAraH // nayanamanobhinnAnAM zrotrAdInAM caturNAmindriyANAM prApyakAritvavyavasthApanatasteSAM For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir ( yojita: pATha: ) | matijJAna prarUpaNaprasa Gge'arthAvagra mahAdInAM kA lamAnapradarzanaM //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym savivaraNaM zrIjJAnA RAS va prakaraNam // // 72 // PLEASEARCLEARCH vyaJjanAvagrahazcaturdhA nayanamanasoraprApyakAritvavyavasthApanatastayorna vyaJjanAvagrahaH, ityevaM pUrvameva nirNayaH kRtaH, idAnIM teSu tatra vizeSa upadaryate-zrotraM spRSTamAtrANyeva zabdadravyANyupalabhate, tAni prANendriyAdiviSayIbhUtadravyebhyaH sUkSmANi, bahUni, bhAvukAni ca, viSayaparicchede ghrANendriyAdigaNAtpaTutaraM ca zrotrendriyam, ghrANarasanasparzanendriyANi svasvaviSayaM baddhaspRSTaM gRhAnti, ghrANasya viSayo gandhaH, rasanAyA viSayo rasaH, sparzanasya viSayaH sprshH| spRSTamityAliGgitaM, baddhaM tu gADhataramAzliSTamAtmapradezaiH, ghANendriyAdiviSayabhUtAni gandhAdidravyANi zabdadravyApekSayA stokAni,bAdarANi,abhAvukAni ca,viSayaparicchede zrotrApekSayA'paTUni ca ghrANAdIni,ata eva baddhaspRSTameva svasvaviSayaM gRhNanti,na spRSTamAtram, cakSurindriyantu aprAptameva viSayaM gRhNAti, aprAptatvAvizeSe kathaM na sarvasya grahaNamiti nAzaGkathaM, yato'prAptamapi yogyadezasthameva pazyati, nAyogyadezasthamiti, uktArthopodvalikAM 'puDhe suNei saI' ityAdiniyuktigAthAM sambandhayannA'ha bhaassykaarH|| "sottAINaM pattAi-visayayA puvvamasthao bhaNiyA / iha kaMThA saTThANe, bhaNNai visayappamANaM ca // 335 // puDhe suNei saI, rUvaM puNa pAsai apuDhaM tu // gandhaM rasaM ca phAsaM ca, baddhapuDhe viyaagre||336|| iti, 'puDhe suNei saI' iti niyuktigAthAvyAkhyAnarUpAzcemA bhASyagAthAH, tadyathA-"puDhe reNuM va taNummi, baddhamappIkayaM pesehi|| chikAI ciya giNhai, sahadavvAI taaii||337||bhusuhumbhaavugaaii, je paTuyaraM ca sottaviNNANaM / / gaMdhAIdavvAI, vivarIyAI jao taaii||338|| pharisANaMtaramatta-ppaesamIsIkayAI gheppaMti / / paDDayaraviNNANAI, jaMca na ghaannaaikrnnaaii||339||"[shrotraadiinaaN prAptAdi-viSayatA pUrvamarthato bhnnitaa||ih kaNThAtsvasthAne,bhaNyate viSayapramANaM c||spRssttN zrRNoti zabdarUpaM punaH pazyatyaspRSTaM tu / gandhaM rasaM ca sparza ca baddhaspRSTaM vyAgRNIyAt / / spRSTaM reNuriva tanau baddhamAtmIkRtaM pradezaiAspRSTA ( yojitaH pAThaH) // tRtIyaH taraGgaH // | matijJAna prarUpaNasakne indriyANAM vissygrhnnsvruupopdrshnm|| BHIBHRECE // 72 // Fat PW And Penal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ShrMatiavr Jain ArachanaKendra CHECRECORRECRUKEBACHELOR nyeva gRhNAti,zabdadravyANi yttaani||aatmaagulen lakSamatirikta yojanAnAM tu / / bahumukSmabhAvukAni yatpaTutaraM ca zrotravijJAnam // gandhAdidravyANi viparItAni yatastAni // sparzAnantaramAtmapradezaimizrIkRtAni gRhyante // paTutaravijJAnAni yacca na ghANAdikaraNAni // ] iti // spaSTAzcamA gAthAH / nayanaM manazcAprAptasyaiva vastunaH paricchedakAri, tena nayanaM rUpamaspRpTameva pazyati, nayanasya cAtmAGgulena sAtirekaM yojanalakSamutkRSTato'pi viSayaparimANamAgamebhihitaM, tenAprAptatvAvizeSe'pi parato na pazyati, AtmAGgulocchyAGgulapramANAGgulabhedenAGgulaM trividha // tatrAyaM "jeNaM jayA maNUsA, tesi je hoi mANarUvaM tu // taM bhaNiyamihAyaMgula-maNiyayamANaM puNa imaM tu // 1 // " dvitIya tu "paramANU tasareNU, rahareNU aggayaM ca vAlassa / / likkhA jUyA ya javo, aTThaguNavivaliyA kmso||2||" ityAdigranthoktam, tRtIyaM tu-"ussehaMgulamegaM, havai pamANagulaM sahassaguNaM // taM ceva duguNiyaM khalu, vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM ||shaa AyaMguleNa vat), ussehapamANo miNasu dehN||ng-puddhvi-vimaannaaii, miNasu pmaannNgulennNti||||[ye yadA manuSyAsteSAM yadbhavati mAnarUpaM tu tadbhaNitamihAtmAzgula-maniyatamAnaM punaridaM tu||prmaannukhsrennuu, rathareNuragrakaM ca vAlasyAlikSA yUkA ca yavo'STaguNavivardhitAH krmshH| utsedhAGgulamekaM,bhavati pramANAgulaM shsrgunnm|| tadeva dviguNitaM khalu, vIrasyAtmAgulaM bhnnitm|| AtmAGgulena vastu, utsedha(dhAgula)pramANato minu dehm|| nagapRthvIvimAnAni, minu pramANAGguleneti // ] uktopapatipradarzikA ca bhASyagAthA yathA-"appattakAri nayaNaM, maNo ya, nayaNassa bisayaparimANaM / AyaMguleNa lakkhaM, airittaM joyaNANaM tu // 34 // " [aprAptakAri nayanaM manazca, nayanasya viSayaparimANam / AtmAgulena lakSamatirikta yojanAnAM tu // ] iti // nanu " ussehapamANao miNe dehaM" itivacanAdehasya tAvaducchyAGgula (yonitaH pAThaH) matijJAnaviSayamAnanirUpaNaprastAve'Ggalabhedatrikasya tadgocara sya ca prdrshnm| Fox PW And Penciale Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sara Kendra Achatya Sas s Gym savivaraNaM zrIjJAnA prkrnnm|| BALKALANCERABASABREAKER pramANatvaM siddhameva, dehagrahaNasyopalakSaNatvAttatrasthamindriyaM tadviSayazca gRhyata iti cakSuSastadviSayasya cocchyAGgulapramANameyatve| nAtmAgulena nayanaviSayaparimANakathanamayuktamiti cet,na, dehagrahaNasyopalakSaNArthatvAsvIkAreNa dehasyaivocchyAGgulapramANameyatvenendriyaviSayaparimANasyAtmAgulenaiva meyatvAt, taduktaM bhASyakRtA "naNu bhaNiyamussayaMgula-pamANao jIvadehamANAi / / dehapamANaM ciya taM, na u iMdiyavisayaparimANaM // 34 // " [nanu bhaNitamuchyA -gulapramANato jIvadehamAnAni // dehapramANameva tad, na vindriyaviSayaparimANam ] iti, yujyate cendriyaviSayaparimANamAtmAGgulenaiva, na tu ucchyAblena, yataH pazcArdhapaJcamadhanu:zatAdipramANAnAM bharatAdInAM cAyodhyAdinagaryaH skandhAvArazcAtmAGgulena dvAdazayojanAyAmatayA siddhAnte niItAH, bharatacakravAdyAtmAGgulaM ca pramANAmulaM tad ucchyAGgulAtsahasraguNaM " ussehaMgulamegaM havai pamANaMgulaM sahassaguNaM" iti vacanAt, tatazcAyodhyAdinagaryaH skandhAvArazca utsedhAGgulena punaranekAni yojanasahasrANi bhavanti, evaJcAyudhazAlAdiSu tADitabheryAdizabdazravaNaM sarveSAmindrayaviSayasyochyAGgulameyatvapakSe na prAmoti, yataH zrotraM "cArasahiM joaNehiM, soyaM abhigiNhae saI" ityAdivacanAt dvAdazabhya eva yojanebhyaH samAgataM zabdaM zRNoti na parataH, uktapakSe ca etAni dvAdazayojanAni kilocchyAGgulena mIyante, ata ucchyAGgulaniSpannebhyo'nekayojanasahasrebhyaH samAgataM bheryAdizabda kathaM zrotraM gRhNIyAt, iSyate | ca bharatAdinagarIskandhAvAreSu tacchravaNam,ata AtmAGgulenaivendriyANAM viSayaparimANaM notsedhAGgulenetisiddham , taduktaM bhASyakRtA "jaM teNa paMcadhaNusayanarAi-visayavavahAravoccheo / / pAvai sahassaguNiyaM, jeNa pamANaMgulaM tatto // 342 // " [yattena paJcadhanuHzatanarAdiviSayavyavahAravyavacchedaH // prAmoti sahasraguNitaM, yena pramANAgulaM ttH||] iti / / RABIRE | (yojitaH pAThaH)tutIyastaraGgaH dehamyotseghAGgalaprabhA NatvAdehasthatvenendriyANAM tahi Sayasya ca | tanmeyatva mevocitamityArekAyA yuktyAdibhirapAkaraNam // // 73 // Fat PW And Penal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ (yojitaH pAThaH) dehasparzanendriyayore votsedhAGga COURAGHATAR kiJca dehasyAtmabhUtAnyapIndriyANi sarvANi nocchyAGgulena mIyante yadA tadA kaiva kathA tadviSayANAmucchyAGgulameyatvasya, yataH sparzanendriyamekamucchyAGgulena mIyate zeSANi tu dravyendriyANyAtmAGgulenaiva mIyante, trigabyUtAdimAnAnAM yugaladharmiNAM jihandriyAdimAnasyocchyAGgulena grahaNe kSuraprAkAratayoktasya jihvendriyasya vizAladehAnusAritvena vizAlamukhagatatvena vizAlasyAGgulapRthaktvalakSaNo vistAro gRhyeta, evaJcAtyalpatayA sarvAmapi jihvAM na vyApnuyAt, tadavyAptau ca sarvayA jihvayA rasavedanalakSaNo vyavahAro na ghaTeta, tasmAdAtmAgulenaiva jihvAdimAnaM ghaTata iti, taduktaM bhASyakRtA "iMdiyamANevi tayaM, bhayaNijjaM jaM tigAuAINAjibhidiyAimANaM,saMvavahAre virujjhejjaa||343||"[indriymaane'pi tad bhajanIyaM yat trigavyUtAdInAm / jihvendriyAdimAnaM saMmyavahAre virudhyetaa|]iti,ckrvrtibhrtngryaadissu bheryAdizabdazravaNavyavahArasya yugaladharmiNAM rasavedanavyavahArasya cAbhAvaprasaGgenendriyaviSayaparimANasyendriyaparimANasya nocchyAGgulameyatvaM kintvAtmAGgulameyatvameveti vyavasthitau "ussehapamANao miNe deha" ityatra dehazabdena dehamAnameva pArizeSyAd gRhyate, kiJca parasyendriyatadviSayaparimANayorucchyAGgulamitatveApattireva pramANaM na tvAgamavacanaM, Agame tu "iceeNaM ussehaMgulappamANeNaM neraia-tirikkhajoNiya-maNussa-devANaM sarIrogAhaNAo miaMti" [ityetenocchyAGgulapramANena nairayikatiryagyonikamanuSyadevAnAM zarIrAvagAhanA mIyante ] ityasmin zarIrAvagAhanavocchyAGgulamayatvenoktA na tvindriyaviSayaparimANa, tatastadAtmAGgulenaiveti, tadAha bhASyakRt-" taNumANaM ciya teNaM, havija bhaNiyaM sue vitaM ceva // eeNa dehamANAI, nArayAINa mijaMti // 344 // " [tanumAnameva tena, bhaved bhaNitaM zrute'pi tadeva // etena dehamAnAni,nArakAdInAM mIyante // iti / nanu puSkaravaradvIpasya mAnuSottaraparvatadvidhAkRtasya arvAgbhAgavarti kanakananananananananana lameyatvamanyendriyatadviSayANAmAtmAGga labhayatvaM vyavasthApitam //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ ShrMatiavr Jain ArachanaKendra savivaraNa zrIjJAnA prakaraNam // / / 74 // LAPUREGARDAROGERCODA nyadhaiM mAnuSottarasannidhAbutkRSTe divase karkaTakasaMkrAntyAmudaye'stamaye ca sAtirekairekaviMzatilakSayojanAnAM vyavasthitaM sUrya manupyAH pazyanti, yaduktaM "sIyAlIsasahassA, do ya sayA joyaNANa tevaTThI / / egavIsa saTThibhAgA, kakaDamAimmi peccha narA // 1 // " [ saptacatvAriMzatsahasrANi dve zate yojanAnAM triSaSTiM / ekaviMzatiM SaSTibhAgAnkAdau prekSante narAH] iti, yathAJca tathA puSkarAdhe'pi mAnuSottarasamIpe pramANAGgulaniSpannaH sAtirekaikaviMzatiyojanalajharvyavasthitamAdityaM tatra dine tannivAsino lokAH samavalokayanti, taduktam-" egavIsaM khalu lakkhA, cautIsaM ceva taha sahassAI / / taha paMca sayA bhaNiyA, satta sAe airittA // 1 // iti nayanavisayamANaM, pukkharadIvaddhavAsimaNuArNa / pucveNa ya avareNa ya, pihaM pihaM hoi nAyacvaM / / 2 // " iti / [ ekaviMzatiH khalu lakSANi catutriMzadeva tathA sahasrANi // tathA pazca zatAni bhaNitAni sapta. triMzatAtiriktAni / / iti nayanaviSayamAnaM puSkaradvIpArdhavAsimanujAnAm / / pUrpaNa cApareNa ca pRthak pRthak bhavati jJAtavyam // ] tasmAnnayanendriyasya sAtirekayojanalakSasvarUpaM viSayaparimANaM yathA prajJApanAdisUtre'bhihitaM tathA''tmAGgulotsedhAGgulapramANAgulAnAmekenApi gRhyamANaM na yuktaM, pramANAGgulaniSpannasyApi yojanalakSasya taniSpannasAtirekaikaviMzatiyojanalakSebhya ekaviMzatitamabhAgavartitvena bRhadantaratvAt, tasmAdakatra sAtirekaM lakSam , anyatra tu sAtirekaikaviMzatilakSANi yojanAnAM nayanasya viSayapramANaM truvataH sUtrasya pUrvAparavirodhaH, udAha bhASyakRt-"lakkhehiM ekkavIsAe, sAiregehiM pukkharaddhammi / / udaye pecchanti narA, sUraM ukkosae divase // 345 // nayaNidiyassa tamhA, visayapamANaM jahA suebhihiyaM / / AussehapamANa-gulANa ekeNa vi na juttaM // 346 // " [ lakSarekarvizatyA, sAtirekaiH puSkarArdhe // udaye prekSante narAH, sUryamutkRSTe (yojitaH | pAThaH)tRtIyastaraGgaH nayanavipayapramANa sya yayAsA sUtrAmihitavaM tathA tmotsedhAGgalapamANAnyatamenApi na yuktasvamityAzakanan / // 74 // Fat PwAnd Personale Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya Shalatan Gyaan pAThaH) RECASSECRECASSA divase // nayanendriyasya tasmA-dviSayapramANaM yathA zrute bhaNitam // AtmotsedhapramANA-mulAnAmekenApi na yuktam // ]| hai (yojitaH mAitIti cet, na, sAtirekayojanalakSa nayanaviSayapramANa pratipAdayataH satrasyAbhiprAyAparijJAnAta, tathAhi-svayaM tejorUpaprakAzarahi-101 tatvAtparaprakAzanIye parvatagartAdivastunyeva sAtirekayojanalakSaM nayanaviSayapramANaM, na tu svayameva tejoyuktatvena prakAzye candrArkA-4 sUtrAbhiSAdike prakAzake vastuni, tatra svaniyama eva, "vyAkhyAnato vizeSapratipatti tu sandehAdalakSaNam" iti nyAyA vyAkhyAnAtsUtra hu~ yopavarNanenoviSayavibhAgena dharaNIyaM na tUbhayapakSoktimAtrabhramitaistadvirodha udbhAvanIyaH, taduktaM-" jaM jaha sute bhaNiya, taheva jai taM viyA ktAzaGkAlaNA nasthi / / kiM kAliyANuogo, diTThA diTippahANehiM / / 1 / / " [yadyathA sUtre bhaNitaM, tathaiva yadi tad vicAraNA nAsti / / kiM kA pratikSepaH, likAnuyogo, dRSTo dRSTipradhAnaiH] / / iti, idamevAtra pratividhAnamupAdade bhASyakAra:-"suttAbhippAo'yaM, payAsaNijje tayaM na pravibhajya u payAse / bakkhANao viseso, na hi saMdehAdalakkhaNA ||347||"[suutraabhipraayo'yN. prakAzanIye tanna tu prakAze / vyAkhyAna zrotrAdivito vizeSo, nahi sandehAdalakSaNatA // ] iti / zrotraM meghagarjitAdizabdamutkRSTato dvAdazayojanebhyaH samAyAtaM gRhNAti, ghANarasasparza SayaparimANanAnIndriyANi tu gandharasasparzalakSaNamarthamutkarSato navayojanebhyaH prAptaM gRhNanti, ataH parato'pyAyAtaM zabdAdikametAni na gRhNanti, pradarzanaJca // yathA prathamaprAvRSi meghagarjitAdiviSaya zabdaH prathamameghavRSTau satyAM mRttikAdigandhazca dUrAdapyAgato gRdhamANaH samanubhUyate tathaiva dUrAdAgatAnAM gandhadravyANAM raso'pi rasanayA sambandhe sati kenacid gRhyata eva, ata eva kaTukasya tIkSNAdervA vastunaH sambandhI ayaM gandha iti vaktAro bhavanti, dUrAdapi saritsamudrAdemadhyenAyAtasya vAtAdeH sparzo'pi zItAdiranubhUyata eva, tadAha bhASyakAra:-"bArasahitA sonaM, sesAI navahiM joyaNehito / giNhaMti pattamatthaM, etto parao na giNhaMti // 348 // " FASHREGMIRECG Fat PW And Penal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM bhIjJAnA nava prakaraNam / / 11 104 11 www.ketafirth.org [dvAdazabhyaH zrotraM, zeSANi navabhyo yojanebhyaH / gRhNanti prAptamartha - mitaH parato na gRhNanti // ] iti|| dvAdaza-navayojanebhyaH parataH samAgatAni zabdagandhAdidravyANi mandapariNAmabhAvena svasvajJAnAnukUlapariNAmAnAsAdanato na zrotraghrANAdivijJAnaM janayanti zrotrAdIndriyANyapi tathAvidhasAmarthyAbhAvAnna parataH samAgatAni zabdAdidravyANi gRhItvA svavijJAnaM janayanti, tadidaM viSayaparimANamutkRSTata indriyANAM jJeyaM, jaghanyena tu nayanabhinendriyANAM asaGkhyAtatamAdaGgulA saMkhyeyabhAgAdAgato viSayo grahaNagocaraH, taduktaM bhASyakRtA " davvANa maMdapariNA-mayAe parao na iMdiyabalaMpi // avaramasaMkhejjaMgula - bhAgAo nayaNavajjANaM / / 349 / / " [ dravyANAM mandapariNAmatayA, parato nendriyabalamapi || aparamasaMkhyeyAMgula bhAgAd nayanavarjAnAm // ] nayanasya tvatisannikRSTAJjanazalAkAderagrAhakasya jaghanyenAGgulasaGkhye ya bhAgAdviSaya parimANaniyamaH, manasastu mRrtAmUrtasamastaviSayaka sthAniyamena dUre Asane ca pravartamAnasya pudgalamAtra nibandhaniyatatvAbhAvAtkevalajJAnavannAstyeva viSayaparimANam, pudgalamAtranibandhaniyatazrotrAdIndriyaprabhavayormatizrutajJAnayorapi viSayaparimANasya sadbhAvAnna tAbhyAM vyabhicAra iti bodhyam, taduktaM bhASyakRtA " saMkhejjaibhAgAo, nayaNassa, maNassa na visayapamANaM || poggalamittanibandhA-bhAvAo kevalasseva // 350 // " [saMkhyeyabhAgato nayanasya, manaso na viSayapramANam // pudgalamAtranibandhA - 'bhAvAtkevalasyeva // ] iti, zrotrasya prAptakAritve'yamapi vizeSo jJeyaH, yaduta, bhASakasyAnyasya vA bheryAdeH samazreNivyavasthitaH zrotA bhASaka bheryAdisambandhinaM bhASakotsRSTazabdadravyANi tadvAsitA'pAntarAlasthadravyANi cetyevaM mizraM zabdadravyarAziM zRNoti na tu vAsakaM vAsyameva vA kevalam vizreNivyavasthitaH zrotA tu bhASakotsRSTazabdadravyaiH bheryAdizandadravyairvA vAsitAni samutpannazabdapariNAmAni dravyANyeva zRNoti, na tu bhASakAdyu For Print And Personal Use Only Acharya Shel Kailasagasun Gyanmandir ( yojita: pAThaH ) tRtIyasta raGgaH // zrotrAdIndriyaviSaya parimANamu tkRSTato bibhAgenopadayaM jaghanyena | tadupadarzitaM nayanasya tatra vizeSa:, ma nasaM viSaya parimANAsniyamaH zro. tre vizeSAntaraca // 11 194 11
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sara Kendra Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire RECENGALOR PAGE tsRSTAni, teSAmanuzreNigAmitvena vidiggamanAsambhavAt, kuDyAdipratighAtato'pi na teSAM vidikSu gamanamatisUkSmatvAt, leSTAdivAdaradravyANAmeva tato vidikSu gamanAt, nisargasamayAnantara samayAntareSu teSAM bhASApariNAmenAnavasthAnAdeva na svato vidikSa gamanasambhavaH "bhASyamANaiva bhASA bhASA, bhASAsamayAnantaraM bhASA'bhASeva" itivacanAt, dvitIyAdisamayeSu bhASAdravyairvAsitAni samutpannazabdapariNAmAni dravyAntarANyeva bhASA tAmupAdAyaiva "cauhi samayehiM logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo" iti vacanapravRttiraviruddhA, samazreNivyavasthitaH zrotA vaktRnisRSTaM zabdaM zRNoti, vizreNisthaH tadvAsitAni dravyANi dvitIyasamaye vidikSu gatAni zabdasvabhAvamApannAni zRNotItyevaM samayabhede'pi tadanupalakSaNamatisaukSmyAt / ghrANAdIndriyagrAhyANAM mizrasvabhAvAnAM gandhAdidravyANAM cAdaratvenAnuzreNigamananiyamo nAstIti, taduktaM niyuktikRtA "bhAsAsamaseDhIo, saI jaM suNai mIsayaM suNai / / vIseDhI puNa saI, suNei niyamA parAghAe / / 351 // " iti, bhAsAsamaseDhIo iti gAthArthopodvalakaM bhASyagAthAtrayaM yathA "seDhI paesapaMtI, vadato savvassa chadisi tAo / jAsu vimukkA dhAvai, bhAsA samayammi paDhamammi // 352 / / bhAsA- | 6 samaseDhiThio, tabbhAsAmIsiyaM suNai saI / / taddavvabhAviyAI, aNNAI suNai vidisattho // 353 // aNuseDhIgamaNAo, paDi- dhAyAbhAvao'nimittAo / / samayaMtarANavasthA-Nao ya mukkAI na suNei / / 354 // " [bhASAsamazreNItaH, zabda yaM zaNoti mizrakaM zRNoti / vizreNiH punaH zabdaM, zRNoti niyamAtparAdhAte // zreNiH pradezapaMktirvadataH sarvasya SaTsu dikSu taaH|| yAsu vimukto dhAvati bhASAsamaye prathamasmin // bhASAsamazreNisthitastadbhASAmizritaM zRNoti zabdam / / tavyabhAvitAnyanyAni, zRNoti bidikathaH // anuzreNigamanAtpratighAtAbhAvAdanimittAt / / samayAntarAnavasthAnAca muktAni na zRNoti // ] // iti // vyaktArthamadaH / / (yojitaH pAThaH) zrotraviSaya zabdato ghrANAdigrA. hyagandhAdInA | manuzreNiga| mananiyamAbhAvo vizeSa upapAditaH / Foc w And Personal Lise Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNa zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 76 // www.kratatirth.org vAgdravyANAmAdAnotsargAvevam, sarva eva vaktA kAyikena yogena zabdadravyANi gRhNAti vAcikena ca yogena nisRjati, pratisamayaM gRhNAti muJcati ceti, uktaM ca niryuktikRtA "giNhai ya kAieNaM, nisirai taha vAieNa joeNaM / / egaMtaraM ca giNDai, nisirai egaMtaraM caiva / / 355 // " iti, vivecitA ceyaM gAthAtrayeNa bhASyakRtA tadyathA - " giNDija kAieNaM, kiha nisiraha vAieNa joeNaM // ko vA'yaM vaDjogo, kiM vAyA, kAya saMraMbha 1 / / 356 || vAyA na jIvajogo, poggalapariNAmao rasAincha / na ya tAe nisirijjai, sa cciya nisirijjae jamhA || 357|| graha so taNusaMraMbho, nisirai to kAieNa vaktavvaM / taNujogavisesa cciya, maNa-baijogatti jamadoso || 358 // [ gRhNAti ca kAyikena, nisRjati tathA vAcikena yogena / ekAntaraM ca gRhNAti nisRjatyekAntarameva // gRhNIyAtkAyikena kathaM nisRjati vAcikena yogena / / ko vA'yaM vAgyogaH kiM vAgbA kAya saMrambhaH / vAg na jIvayogaH, pudgala pariNAmato rasAdiriva / na ca tathA nisRjyate, saiva nisRjyate yasmAt // atha sa tanusaMrambho, nisRjati tataH kAyikena vaktavyam / tanuyogavizeSAveva manovAgyogAviti yadadoSaH] atra sArdhagAthAdvayaM parapraznarUpaM tadanantaramuttaram, atra cetthaM vRhadvRtti:- "atra paraH prAha - nanu 'givhai ya kAieNaM' iti yaduktaM tanmanyAmahe, yato gRhNIyAt kAyikena yogena vAgdravyANi bhASakaH, nedamayuktaM kAyavyApAramantareNa tadgrahaNAyogAt, yatpunaruktaM 'nisirai taha vAieNa joeNaM' iti tadetannAvagacchAmaH, yataH kathaM nAma nisRjati vAcikena yogena, gRhyamANAyA vAco jIvavyApArarUpayogAbhAvAnnaitad ghaTata ityarthaH, iti saMkSepeNoktvA vistarAbhidhitsayA prAha - ko vA'yamityAdi, vetyathavA, kimanena saMkSepeNa, vistareNApi pRcchAmaH ko'yaM nAma vAgyAMgaH, yena nisRjatItyuktaM, kiM vAyati vAgeva nisRjyamAnA bhASApudgalasamUharUpo vAgyogaH 1, kiM vA kAyasaMrambhaH kAyavyApArasva For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir ( yojita: pAThaH ) tRtIyastaraGgaH // matijJAnani -rUpaNaprasaGge indriyaviSayamAnanirUpaNaM tatra ca zabdadravyAdAno sarvaprakri pavanam // // 76 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShaikailassigarsanGyanmanttire nisargaheturvAgyogaH 2, iti vikalpadvayam , tatra prathamavikalpapakSaM nirAkurvAha-vAyA na jIvajogo' ityAdi, yogo'tra | 12 (yojitaH zarIrajIvavyApAraH prastutaH, sa ca vAg na bhavati, pudgalapariNAmatvAttasyAH, rasagandhAdivat, yastu jIvavyApArarUpo yogaH sa5 pAThaH) pudgalapariNAmo'pi na bhavati, yathA jIvAdhiSThitakAyavyApAraH, api ca na ya tAetti' na ca tayA vAcA kizcinisRjyate, matijJAnatasyA evaM nisRjyamAnatvAt, na ca karmaiva karaNaM bhavati, ato vAgeva bAgyoga iti prathamavikalpo na ghaTate, atha dvitIyamadhi- pasale indrikRtyAha-'ahetyAdi ' athAsau vAgyogastanusaMrambhaH kAyavyApAraH, tataH kAyikena nisRjati ityevameva vaktavyaM syAt, ataH yaviSayaprarUkimuktaM 'nisirai taha vAieNa joeNaM' iti, atrottaramAha 'taNujoga' ityAdi, nanu dvitIyavikalpa evAtrAGgIkriyate, kevalama- paNaprastAve viziSTaH kAyayogo vAgyogatayA nAsmAbhiriSyate, kintu tanuyogavizeSAveva kAyavyApAravizeSAva manovAgyogAviSyete, yad vAmyogamanoyasmAt, tato'yamadoSaH, na hi kAyiko yogaH kasyAzcidapyavasthAyAM zarIriNAM jantUnAM nivartate, azarIriNAM siddhAnAmeva yogayosta tannivRtteriti, ato vAgnisargAdikAle'pi so'styeveti bhAvaH // 356, 327, 358 / / paramArthatassarvatra kAyikasya yogasya tvanirNavaH / / VI sadbhAve'pyupAdhibhedAdyogatrayavibhajanaM nAnupapatra, tathAhi, yena saMrambheNa manovAgdravyANAmupAdAnaM karoti sa kAyiko yogaH, IA yena tu saMrambheNa vAgdravyANi muJcati sa vAgyogaH, yena ca manodravyANi cintAyAM vyApArayati sa mAnasiko yoga ityevamupAdhibhedAtridhA vibhaktaH kAyiko yogaH,tadAha bhASyakRt "kiM puNa taNusaMrambheNa,jeNa muMcai sa vAio jogo||mnnnni ya sa mANasio, taNujogo ceva ya vibhtto||359||" [kiM punastanusaMramyeNa, yena muzcati sa vAciko yogH| manyate ca sa mAnasika-stanuyoga eva ca vibhaktaH // ] iti,anumAnAcca manovAgyogobhayasya tanuyogarUpatvaM,prayogazca,manovAgyogau kAyayogasvarUpau,kAyenaiva tadvyagrahaNAt REMEMBER Fat PW And Penal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym savivaraNaM mIjJAnA prkrnnm|| staraGgaH // tA'tullaM taNujogatte, kIsa bajo prANApAnavaditi,na ca dRSTAntAsiddhiH, prANApAnavyApArasya tanuyogatvAbhAve yogacatuSTayaprasaGgAt,tadidamAha bhASyakRt "taNujogo (yojitaH cciya maNa-vai-jogA kAeNa davvagahaNAo // ANApANavva na ce, tao vi jogaMtara hojA // 360 // " [tanuyoga eva manovA pAThaH) gyogI kAyikena dravyagrahaNAt / AnaprANavad na cetso'pi yogAntaraM syAt / / ] iti,tulye'pi tanuyogatve prANApAnayogasya na tRtIyapRthagrahaNaM manovAgyogayozca pRthagrahaNamityatra lokalokottararUDhatayA vyavahAraprasiddhireva niyAmakaM, loke lokottare ca kAyikabAcikamAnasikayogAnAmeva trayANAM vyavahAro na prANApAnayogasya, tadidamuktaM bhASyakRtA'tulla taNujogatte, kosa va jogataraM yogI tao na ko|| maNa-vaijogA va kayA, bhaNNai vavahArasiddhatthaM // 36 // " [tulye tanuyogatve kasmAdvA yogAntaraM sa na kRtH|| yogayostamanovAgyogau vA kRtau bhaNyate vyavahArasiddhayartham / / ] iti, kAyakriyAtiriktaM svAdhyAyavidhAna-parapratyAyanAdikaM vAcaH, dharma nuyogatve'pi dhyAnAdikaM manasazca viziSTa sphuTaM phalaM yathopalabhyate naivaM prANApAnayorityasmAt kAraNAtprANApAnayogasya na pRthagvyavahAraH, pRthaggrahaNaM na kintu manovAgyogayoreca, jIvatya'sAvitipratItijananAdilakSaNaM phalazca prANApAnayogasya na pRthagyogatvaprayojaka, tathA sati prANApAnadhAvati valagatItyAdipratItiphalajananAddhAvanavalganAdivyApArasyApi pRthamyogatvaM prasajyeteti, tadAha bhASyakAraH "kAyakiri yogasya tathAyAiri,nA''NApANaphalaM jaha vaIe / / dIsai maNaso ya phuDa,taNujogambhataro to so // 362 // " [kAyakriyAvyatiriktaM, nA''naprANa svamityaphalaM yathA vAcaH / dRzyate manasazca sphuTaM tanuyogAbhyantarastataH sH||] iti, tanuyogAntargatatve'pi vAgyogamanoyogayorupAdhi-AL bhedena pRthagabhidhAnamityekaH pakSo vyAvarNitaH, asti cAtra svatantrAva vAgyogamanoyogAviti tayoH pArthakyena vibhajanamiti drshitaa| dvitIyo'pi pkssH| sa caiva-kAyacyApAragRhItena vAgdravyasamUhena sahakAriNA vAgnisargArtha jIvasya vyApAro vAgyogaH, kAyavyA // 77 // STEM Ge Fat PW And Penal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire KAMASKAROBARAMAKAR pAragRhItena manodravyasamUhena sahakAriNA vastucintanAya jIvasya vyApAro manoyogaH, prathamena parapratyAyanaM dvitIyena jina-18 (yojitaH mRAdicintanamityevaM svatantrAveva tau, yadyapi prANApAnadravyasAcivyAttanmocane jIvavyApAraH prANApAnayoga iti so'pi pAThaH) svAtantryeNa pRthaga vyapadeSTuM zakyastathApi lokalokottararUDhavyavahArasiddhayartha tayoreva pArthakyenAbhidhAnaM na tu svatantrasyApi svatantratvAprANApAnayogasyeti bodhyam , atrArthe gAthAdvayaM bhASyasya yathA-"ahavA taNujogAhia-vaidabbasamUhajIvavAvAro |so vaijogo13 deva bAgyobhaNNai, vAyA nisirijae teNaM // 363 / / taha taNuvAvArAhia-maNadavvasamUhajIvavAvAro |so maNajogo bhaNNai,maNNai neyaM jao gamanoyogateNaM ||364||"[athvaa tnuyogaahRt-vaardrvysmuuhjiivvyaapaarH||s vAgyogo bhaNyate vAg nisRjyate tena / / tathA tanuvyApArAhata- yoH paarthmnodrvysmuuhjiivvyaapaarH| sa manoyogo maNyate, manyate jJeyaM yatastena / / ] iti, pratisamayaM gRhNAti muzcatItyevamekAntaraM gRNAti kyena vibhamunnatItyetatsvarUpaM prAguktaM tatkathamityapekSAyAmucyate, yathaikasmAd grAmAdanyo'nantarito'pi lokarUDhyA grAmAntaramucyate, puruSA- 6 janaM na tu prAdvA'nyaH puruSo'nantaro'pi puruSAntaramabhidhIyate tathehApi ekasmAtsamayAdanyaH samayo'nantaropi samayAntaramucyate NApAnayogatenAnusamayameva gRhAti muzcati ceti siddhaM bhavati, taduktaM bhASyakRtA-"jaha gAmAo gAmo, gAmaMtaramevamega egaao| 1syetivicAraH egaMtaraMti maNNai, samayAdarNataro samao // 365 // " [yathA grAmAd grAmaH, prAmAntaramevameka ekasmAt / / patisamayaM gRekAntaramiti bhaNyate, samayAdanantaraH samayaH // ] iti, ye tu manyante grahaNaM visarjanaM ca zabdadravyANAmekaikena samaye bAti mukhanAntaritamityekAntaramiti, teSAmevammananaM na yuktaM tathA sati antarA'ntarA vicchimaratnAvalIrUpo dhvaniH syAt, evaJcAvicchedena totyetadvizabdagrahaNAnupapaciprasaGgaH, pratisamayagrahaNapratipAdakatvena pratisamayanisargapratipacitAtparyakasya "aNusamayamavirahi niraMtaraM cAra // REGARAMA Rec Fat PW And Penal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym savivaraNaM zrIjJAnA-18 SCIEOS SAGRESS prakaraNam // // 78 // gimhai " iti sUtrasya virodhazca, tadAha bhASyakAra:-"keI egaMtariya, maNNantegaMtaraM ti tesiM ca // vicchinnAvaliruvA,hoi dhaNI, (yojitaH suyaviroho ya ||366||"[kecidekaantritN manyante, ekAntaramiti teSAM ca // vicchimAvalIrUpo, bhavati dhvaniH zrutavirodhazca // ] pAThaH) iti, nanu "saMtaraM nisirai no niraMtaraM nisiraha, egeNaM samaeNaM giNhai, egeNa samaeNaM nisiraha" ityAdi prajJApanoktasUtramasma // tRtIyaH spakSasamarthakamapi samastIti tatkathamucyate anusamayaM gRhNAti muzcati ceti cet, ucyate, anusamayagrahaNe'nusamayanisargo'pi yukta trnggH|| eva gRhItasyAvazyamevAnantarasamaye nisargAt, na caivaM 'saMtaraM nisiraha' ityasyAsaGgatatA, viSayavibhAgena tadupapatteH, nisargo hi grahaNa anusamaya mapekSya bhavati, yasmin prathamAdisamaye yAni bhASAdravyANi gRhItAni na tAni tasminneva grahaNasamaye nairantaryeNa nisRjati, kintu 16 gRhAti mugrahaNasamayAdanantarasamaye nisRjati,yathA prathamasamayagRhItAnAM na tasminneva samaye nisargaH,kintu dvitIyasamaya eva, evaM dvitIyasamaya zvati ceti gRhItAnAM tRtIyasamaye, tRtIyasamayagRhItAnAM caturthasamaye ityAdi, tadevaM grahaNApekSayA nisargaH sAntara eva, dvitIyAdiSu sarveSvapi 5 siddhAnte pra. samayeSu nirantaraM tadbhAvAtsamayApekSayA tu nisargo nirantara eca,nAgRhItaM kadApi nisRjyata iti niyamAd grahaNaparatantratayA nisargasye jJApanApAThati 'saMtaraM teNaM ti prajJApanAyAM grahaNAntaritatvena nisarjanaM sAntaramuktaM, nAnisRSTaM gRhyata iti niyamasya tu prathamasamaye nisargamantare virodhApa | tiparihANApi grahaNasadbhAvato'bhAvena khatantraM grahaNamiti viSayavibhAgena "saMtaraM nisiraha" ityupapadyate, 'naniraMtaraM' ityapi nirantarazabdasya | reNa tattvosamazandaparyAyatvena na grahaNasamakAlaM nisRjati kiM tu pUrva pUrva gRhItamuttarottarasamayeSu nisRjatItyevaMparatayopapadyate " egeNaM ppaadnm|| samayeNaM giNhai, egeNaM samayeNaM nisiraha" ityapi Adhenakena samayena gRhNAtyeva na nisRjati, dvitIyAdisamayAdArabhyaiva nisargasya bhAvAd, paryantavartinA tvekena samayena nisRjatyeva na tu gRNAti bhASAbhiprAyoparamAdityevaM paratayA ekena pUrvapUrvasamayena // 78 // RECECASS Fat PW And Penal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ AGRABHASABHASHA gRNAti, ekenottarottarasamayena nisRjatItyevamparatayA vopapadyata iti, tamimamartha pratipAdayati bhASyagAthAcatuSTayaM yathA"Aha, sue ciya nisirai, saMtariyaM na u niraMtara bhaNiyaM // egeNa jao giNhai, samayeNegeNa so muyai // 367 / / aNusamayamaNatariyaM, gahaNaM bhaNiyaMjao vimukkho vi / / jutto niraMtaro ciya, bhaNai, kaha saMtaro bhANao // 368 / / gahaNAvekkhAe tao, niraMtara jammi jAI gahiyAI ||n vi tammi ceva nisirai, jaha paDhame nisiraNaM nasthi // 369 / / nisirijai nAgahiyaM, gahaNaMtariyati sataraM teNa // na niraMtaraMti na samayaM, na jugavamiha hoMti pajAyA // 370 // " [Aha, zruta eva nisRjati, sAntaritaM na tu nirantaraM bhaNitam // ekena yato gRhNAti, samayenekena sa muJcati // anusamayamanantaritaM, grahaNaM bhaNitaM yato vimokSo'pi // yukto nirantara eva, bhaNati kathaM sAntaro bhaNitaH 1 // grahaNApekSayA tako, nirantaraM yasminyAni gRhItAni / nApi tasminneva nisRjati, yathA prathame nisarjanaM nAsti // nisRjyate nA'gRhItaM, grahaNAntaritamiti sAntaraM tena // na nirantaramiti na samayaM, na yugapadiha bhavanti paryAyAH // ] iti, grahaNAdejaghanyamutkRSTazca kAlamAnamevaM pratipattavyaM, tathAhi-grahaNanisargabhASA ityevaM trINyapi pratyekaM jaghanyata ekasamayAni bhavanti, grahaNanisargobhayantu prathamasamaye grahaNaM dvitIyasamaye nisarga iti kRtvA dvisamayam, nisargAdabhede'pi bhASAyA bhASyamANaiva bhASA na tu gRhyamANeti nisargasyaiva bhASAtvaM na tu grahaNanisargobhayasyetyetatpratipattaye pRthagabhidhAnaM, ubhayasya bhASAtve dvisamayatvApattiH, grahaNasya tu bhASAvyutpattinimittAbhAvAdeva na bhASAtvaM, bhASAyAH pRthagagrahaNe tu kazcittadubhayasyApi yogyatayA bhASAtvaM pratipadyeta, tatra 'bhAsijamANA bhAsA' ityAgamavirodhaH, nisargabhASayorabhede'pi mandadhiyaH nisargakAlamAnAnuktibhramonmUlanArtha nisargasyApi pRthagvacanam, sarvANyapyetAni utkRSTatA pratyekamantarmuhUrtakAlaM GERRHEARREARRRRRRES (bojitaH pAThaH) anusamaya vAti muccamAtItyetatsa4 vAdakaM bhASya | vacanaM grahaOMNAderjaghanya mutkRSTazca kAlamAna mupapAdi tam // 14
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNaM bhIjJAnA kprkrnnm|| // 79 // CREASANAORE | bhavanti, antarmuhUrtamapi mahAprayatnasya laghu bhavati alpaprayatnasya tu bRhatpramANaM bhavatIti, uktArthasaMvAdinyau bhASyasyeme gAthe "gahaNaM mokkho bhAsA, samayaM gaha-nisiraNaM ca do samayA // hoMti jahaNaMtarao, taM tassa ca bIyasamayammi / / 371 // gahaNaM mokkho bhAsA, gahaNavisaggA ya hoMti ukkosaM // aMtomuhuttamevaM, payattabheeNa bheyo siM // 379 // " [grahaNaM mokSo bhASA samaya, graha-nisarjanaM ca dvau smyau| bhavanti jaghanyAntaratastat tasya dvitiiysmye|| grahaNaM mokSo bhASA grahaNavisau ca bhvntyutkrsstH|| antarmuhUrtamAnaM prayatnabhedena bheda eSAm // ] iti, prathamasamaye grahaNameva caramasamaye nisarga eca, madhyasamaye tu dvAvapi bhavataH, ekasmin samaye kathaM tadubhayaM virodhAditi nAzaGkanIyam, yasyaiva yasmin samaye grahaNaM tasyaiva tasminneva samaye nisarga ityupagame syAdvirodhaH, na caivamupagamaH, kintu prathamasamaye yasya grahaNaM tasya dvitIyasamaye nisargo'nyasya ca tadAnIM grahaNamityevamuttarottarasamaye'bhyupagame viSayabhedena virodhAbhAvAta, ekasmin samaye upayogadvayasyaivAsambhavo na tu. kriyAdayasya "jugavaM do natthi uvaogA" itivacanAdAgame upayogadvayasyaiva yaugapadyaniSedho na tu kriyAdvayasya, "bhaMgiyasuyaM gaNato, vaTTai tivihe vijjhANammi" ityAdivacanena vAmanaHkAyakriyANAmekatra samaye pravRttirabhyupagataiva, agulyAdisaMyogavibhAgakriyayoH, saMghAtaparisATakriyayoH, utpAdacyayakriyayozcaikatra samaye'nekasthAneSvAgame'nujJA vihitaiva, tathA'dhyakSato'pi jinapratimAmarcayataH puMsaH ekasmin samaye karaNabhedena ghaNTikAcalanadhUpadAnapratimAdivIkSaNastutipaThanAdInAM bahvInAmapi kriyANAM yugapat pravRttidRzyata iti // tadAha bhASyakAraH "gahaNavisaggapayattA, paropparavirohiNo kahaM samae / samae do uvaogA, na hoja, kiriyANa ko doso // 373 // " [grahaNavisargaprayatnau, parasparavirodhinau kathaM samaye ? // samaye dvAvupayogau na bhavetAM kriyANAM ko doSaH] (yojitaH pAThaH) grahaNAderjaghanyotkRSTakAlamAnopadarzane bhASyasaMvAdaH ekasamaye kriyAyaugapadyAvirodhe bhASya- . saMvAdazca // 79 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym (yojitaH pAThaH) audArika kriyAhAra iti, kAyikena yogena bhASApariNamanayogyAni dravyANi prathamasamaye gRhNAtIti sAmAnyenopadarzitaM paramatra maudArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedena paJcavidheSu kAyeSu audArikavaikriyAhArakazarIreSu jIvapradezAH bhavanti nAnyatra, tairjIvapradezairjIvAbhinnairbhASaNAbhiprAyAdisAmagrIpariNAme sati bhASAparyAptimAn bhASako vAgdravyanikurambaM gRhItvA satyAM satyAmRSAM mRSAM asatyAmRSAM cetyanyanamA bhASAM bhASate nisRjati, tathA caudArikazarIravAn vaikriyazarIravAn AhArakazarIravAn vA jIvo gRhNAti muzcati ceti paryavasitam, taduktaM niyuktikRtA"tivihammi sarIrammi, jIva-paesA havaMti jIvassa / / jehi ugeNhai gahaNaM, to bhAsai bhAsao bhAsaM // 374 / orAliya veubbiya-AhArao gehai muyai bhAsaM // sacca saccAmosaM, mosaM ca asaccamosaM ca // 3756 [trividhe zarIre jIva-pradezA bhavanti jIvasya / / yaistu gRhNAti grahaNa,tato bhASate bhASako bhaassaam|| audAriko vaikriyaAhArakA gRhNAti muzcati bhASAm / satyAM satyAmRSAM mRSA cAsatyAmRSAM ca // ] iti, tatra sadbhadhaH sAdhubhyo munibhyo hitA ihaparalokArAdhakatvena muktiprApikA athavA sadbhayo mUlottaraguNarUpebhyo guNebhyo jIvAdipadArthebhyo vA'viparItayathAvasthitasvarUpaprarUpaNena hitA satyA bhASA 1, viparItasvarUpA tu mRSAbhASA 2, tadubhayasvabhAvA satyAmRSA 3, yA tUktatritayalakSaNAnantarbhAvinI AmantraNAjJApanAdiviSayo vyavahArapatitaH zabda eva kevalaH sA'satyAmRSA 4, etAzcatasro'pi bhASAH sabhedalakSaNodAharaNA dazavaikAlikaniyuktyAdikasUtrato'vaseyAH, tathA cAha bhASyakAraH "saccA hitA sayAmiha, saMto muNao guNA payatthA vA / / tazvivarIA mosA, mIsA jA tadubhayasahAvA / / 376 // aNahigayA jA tIsu vi, saddo cciya kevalo asaccamusA / / eyA sabheyalakkhaNa-sodAharaNA jahA sutte||377||"[styaa hitA satAmiha, santo munayo guNAH padArthA vA / tadviparItA mRSA, mizrA yA tadubhayasvabhAvA / anadhi. kAnyatamazarIravAn bhASaka: sa. tyAdicatubhedAnyatamabhASAM gRhNAAM ti muJcatIsvatra niyuktigAthAsaMvAdaH satyAdiniru kau bhASyasaMvAdazca // AREE Fat PW And Penal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ ShrMatiavr Jain ArachanaKendra savivaraNaM bhIvAnA prkrnnm|| // 8 // | kRtA yA tisRSvapi zabda eva kevalo'satyamRSA // etAH sabhedalakSaNa-sodAharaNA yathA sUtre // ] iti, audArikAdizarIravatA jIvena | muktA bhASA samastamapi lokaM vyAmoti, tena dvAdazabhyo'pi yojanebhyaH parato gatirastyeva zabdadravyANAM, yathA svaviSayadvAdazayojanAbhyantare nairantaryeNa tadvAsanAsAmarthya, tathA bahirapi keSAzcicchabdadravyANAM kRtsnalokavyAptAnAM,caturdazarajvAtmakA kSetralokazcaturbhissamayaiH kasyacitsambandhinyA bhASayA pUryate, lokasya paryantavaya'saGkhyeyabhAge ca samastalokavyApinyA bhASAyA api caramAnto'saMkhyeyabhAgo bhavati, tadidamAha zaGkAsamAdhAnAbhyAM niyuktikAraH-"kaIhiM samaehiM logo, bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya kaibhAe, kaibhAo hoi bhAsAe // 378|| cauhi samayehiM logo, bhAsAe niraMtara tu hoi phuDo / logassa ya carimaMte, carimaMto hoi bhAsAe ||379||"[ktibhiH samayaloMko bhASayA nirantaraM tu bhavati sphuTaH, // lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhaassaayaaH||cturbhiH samayairloko,bhASayA nirantaraM tu bhavati sphuttH|| lokasya ca caramAnte caramAnto bhavati bhASAyAH] iti, sarvasyApi vakturbhASA na lokaM vyAmoti kintu kasyacideva, tathA hi-vaktA dvividhastatraika: uragkSatAyupetatvena mandaprayatno vaktA sarvANyapi bhASAdravyANyabhinnAni nisRjati, anyastu nIrogatAdiguNastIvraprayatno vaktA bhASAdravyANi AdAnanisargaprayasnAbhyAM sUkSmakhaNDIkRtya muJcati,anantabhApAdravyaskandhAzrayabhUtakSetravizeSarUpAvagAhanA vargaNA asaMkhyeyA gatvA tato mandaprayatnavaktRnisRSTAnyabhinnAni bhASAdravyANi bhidyante, saMkhyeyAni ca yojanAni gatvA dhvaMsante, uktaJcaprajJApanAyAM bhASApade 'jAI abhinAI nisirai, tAI asaMkhejAo ogAhaNAo gaMtA bheyamAvaaMti, saMkhijAI joyaNAI gaMtA viddhaMsamAgacchaMti" yAnitu mahAprayatno vaktA prathamata eva bhinnAni nisRjati tAni sUkSmatvAt bahutvAccAnantaguNavRddhayA vardhamAnAni SaTsu dikSu lokAntamApnu (yojitaH pAThaH) kasyaciddhacaturbhASA caturmissamayairlokaM vyAmoti na sA sarvasya tathetyasyopapAdakaMniyuktivacanaM tathA prajJApanAbacanazca // 8 // Fox PW And Penciale Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ REGAR (yojitaH pAThaH) bhASayA lokapUrtI bhASyasaMvAdUdaH kevalisa muddhAtadizA MULAGEBCAMESSAEBACODIA vanti, zeSantu tatparAghAtavAsanAvizeSAdvAsitayA bhASayotpannabhASApariNAmadravyasaMhatirUpayA sarva lokaM nirantaramApUrayanti, uktazca " jAI bhinnAI nisirai tAI aNaMtaguNaparivaDDIe parivaDDamANAI loyataM phusanti" iti, tadAha bhASyakAra:-"koI maMdapayatto, nisirai sayalAI sambadabvAI / anno tibvapayaco, so muMcai bhiMdiuM tAI // 380 // gaMtumasaMkhejAo, avagAhaNavaggaNA abhibAI / / 'bhijjati dhaMsaMti ya, saMkhijje joyaNe gaMtu // 381 // bhinnAI suhumayAe, arNataguNavaDDiAI logataM / / pArvati pUrayaMti ya, bhAsAe niraMtara log||382||" [ko'pi mandaprayatno nisRjati sakalAni srvdrvyaanni|| anyastIvraprayatnaH, sa muJcati bhivA taani|| gatvA'saMkhyayA avagAhana-vargaNA abhinnAni / / bhidyante dhvasante ca saMkhyeyAni yojanAni gatvA / bhinnAni sUkSmatayA'nantaguNavavi'itAni lokaantm|praapnuvnti pUrayanti ca,bhASayA nirantaraM lokm]|| iti,daNDaM prathame samaye, kapATamatha cottare tathA samaye / / manthAnamatha tRtIye, lokavyApI caturtha c||1||ityaadigrnthokten kevalisamudghAtakrameNa caturbhiH samayaiH sarvo'pi loko bhASAdravyairApUryata iti kecit,tribhiH samayaiH sarvo lokaH pUryata ityanye,tatraivaM kramaH-lokamadhyasthitena mahAprayatnabhASaNa muktAni bhASAdravyANi prathamasamaya eva SaTsu dikSu lokAntamApnuvanti 'jIvasUkSmapudgalAnAmanuzreNigamanAt,' tato dvitIyasamaye ta eva SaT daNDAzcaturdizamekaikazo'nuzreNyA vAsitadravyaiH prasarantaH paT manthAno bhavanti, tRtIyasamaye tu manthAntaraiH pUritaiH pUrito bhavati sarvo'pi lokaH, svayambhUramaNaparataTavartini lokAnte'lokasyAtyantaM nikaTIbhUya bhASamANasya bhASakasya trasanADyA bahirvA catasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi bhASamANasya bhASakasya caturbhissamayairlokaH sarvo'pi puuryte| taduktaM bhASyakRtA "jaiNasamugdhAyagaIe,keI bhAsaMti cauhi samaehi / / pUrai sayalo logo, aNNe uNa tIhi samaehiM // 383 / / paDhamasamae ciya jao, mukkAI jati chadisiM tAI / / caturbhissa| maurlokapUraNamiti mata tathA tribhissamathairitimataM tatkramazvetyubhayatra bhaassysNvaadH||
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 81 // www.krahatirth.org bitiyasamayammi te cciya, cha daMDA hoMti chammaMthA // 384 // maMthaMtarehiM taIe, samaye punehiM pUrio logo || cauhiM samaehiM pUrai, logaMte bhAsamANassa // 385 // [ jainasamudghAtagatyA, kecid bhASante caturbhiH samayaiH // pUryate sakalo loko'nye punastribhiH samayaiH // prathamasamaya eva yato muktAni yAnti pasu dikSu tAni // dvitIyasamaye ta eva, paddaNDA bhavanti SaDmanthAnaH // manthAntaraistRtIye samaye pUrNaiH pUrito lokaH // caturbhiH samayaiH pUryate lokAnte bhASamANasya / / ] iti / / atha lokAntavartanasanADI bahirvyavasthitasya vA bhASakasya bhASAdravyaizcaturbhiH samayairleIkapUraNaM pratipAditaM trasanADIbahirvidigvyavasthitasya ca paJcabhiH samayairlokApUraNaM bhavati tadetatsarvaM kathaM milatIti cet, atrArthe savivaraNe bhASyagAthe eva tatsvarUpapradarzike pradarzayete, tathAhi - " disivaDiyassa paDhamo'tiga me te caiva sesayA tinni / / vidisi dviyassa samayA, paMcAtigamammi jaM doNNi || 386 | | " vyAkhyA - sanADhyA bahizcatasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi vyavasthitasya bhASakasya prathamaH samayo'tigame nADImadhyapraveze bhavati / zeSasamayatrayabhAvanA tu 'hoi asaMkhejahame bhAge' ityAdivakSyamANagAthAvRttI kathamiti cedityAdinA vakSyate / lokAnte'pi svayambhUramaNaparataTavartini catasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi vyavasthitasya bhASakasyordhvAdholokaskhalitatvAdbhASAdravyANAM prathamaH samayo'tigame lokamadhyapraveze, trayastu samayAH zeSAstathaiva, trasanADIbahirvidigvyavasthitasya tu bhASakasya bhASAdravyaiH sarvalokApUraNe pazca samayA lagantIti vizeSaH / kutaH ityAha- 'atigamammi jaM doNi tti' vidizaH sakAzAdbhASAdravyANi sanADIbahireva prathame samaye dizi samAgacchanti, dvitIye tu lokanADImadhye pravizanti ityevaM yasmAdatigame nADImadhyapraveze dvau samayau lagataH / zeSAstu trayaH samayAzcatuHsamayavyAptivad draSTavyAH ityevaM paJcasamayAH sarvalokApUraNe prApyanta iti // 386 // For Print And Personal Use Only Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir ( yojita pAThaH ) lokAntavatrisanA DI. bahirvyava sthitavaktR bhASAdravyaizvatussamayairlo kapUraNaM trasanADIhadivisthatava ktRbhASayA paJcasamayailokapUramityupadarzanam //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire kara ACCOUGREEKALASHRES atha zeSasamayatrayabhAvanArtha 'hoi asaMkhejaime bhAge' ityAdi yaduktaM tadAha-kizca niyuktikRtA 'logassa ya kaibhAe kai- yojitaH bhAo hoi bhAsAe' iti yatpratipAditaM tadvayAcikhyAsubhaMgavAn bhASyakAra Aha pAThaH) bhA. "hoi asaMkhejaime, bhAge logassa paDhamaviiesu // bhAsA asaMkhabhAgo. bhayaNA sesesu samayesu // 39 // " SAyAH trivyAkhyA-caturdazarajjUcchritasya lokasyA'saMkhyAtatame bhAge bhASAyA api samastalokavyApinyA asaMkhyAtatama eva catuHpaJcasabhAgo bhavati / kadA?, ityAha-prathamadvitIyasamayayoH / idamuktaM bhavati-trisamayavyAptI, catuHsamayavyAptI, paJcasamayavyAptau mayalokavyAca prathamasamayadvitIyasamayayostAvad niyamena sarvatra lokAsaMkhyeyabhAge bhASA'saMkhyeyabhAgalakSaNa eva vikalpaH sambhavati, ptiSu prathamanAnyaH / trisamayavyAptau hi prathamasamaye daNDaSaTkaM bhavati, dvitIyasamaye tu paD manthAnaH sampadyante / ete ca daNDAdayo dairyeNa / yadyapi lokAntasparzino bhavanti, tathApi vaktRmukhavinirgatatvAttatpramANAnusArato bAhalyena caturaGgulAdimAnA eva bhavanti, dvitIyasa. caturAdIni cAgulAni lokAsaMkhyeyabhAgavartinyeva / iti siddhastrisamayavyAptau prathamadvitIyasamayayolaukAsaMkhyeyabhAge mayayorlobhASA'saMkhyayabhAgaH / catuHsamayavyAptAvapyetaditthamavagamyata eva, prathamasamaye lokamadhyamAtra evaM pravezAta, dvitIya- kAsaMkhyeyasamaye tu vakSyamANagatyA daNDAnAmeva sadbhAvAditi / paJcasamayavyAptipakSe tu subodhameva, prathamasamaye bhASAdravyANAM bhAge bhASAsaMvidizo dizyeva gamanAt , dvitIyasamaye tu lokamadhyamAtra eva pravezAt / tasmAt vyAdisamayavyAptI sarvatra prathama khyeyabhAgasya dvitIyasamayayorlokAsaMkhyeyabhAge bhASAyA asaMkhyeyabhAga eva bhavati / 'bhayaNA sesesu samaesutti' uktazeSeSu tRtIya-5 niyamo'nyatra caturthapaJcamasamayeSu bhajanA vikalparUpA boddhavyA, kvApi lokAsaMkhyeyabhAge sa eva bhASA'saMkhyeyabhAga eva bhavati, bhajanetyupa pAditam / / RECEMECC Fat PW And Penal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNa zrIjJAnA prakaraNam // // 82 // HORECARRAHASHISHEKEGAONG kvacitpunarlokasya saMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyeyabhAgaH, kvApi samastalokavyAptiH / tathA hi-trisamayavyAptau tRtIyasamaye bhASAyAH samastalokavyAptiH, catuHsamayavyAptittIyasamaye tu lokasaMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyabhAgaH / kathaM 1, iti ced , ucyate-svayambhUramaNapazcimaparataTavartini lokAnte asanADIbahirvA pazcimadizi sthitvA bruvato bhASakasya prathamasamaye caturagulAdivAhalyo rajjudI| daNDastirazcInaM gatvA svayambhUramaNapUrvaparataTavartini lokAnte lagati, tato dvitIyasamaye tasmAddaNDAd |'dhazcaturdazarajjUcchritaH pUrvAparatastiravInarajjuvistRtaH parAghAtavAsitadravyANAM daNDo nirgacchati, lokamadhye tu dakSiNata uttaratazca parAghAtavAsitadravyANAmeva caturaGgulAdivAhalyaM rajjuvistIrNa daNDadvayaM vinirgatya svayambhUramaNadakSiNottaravartinorlokAntayorlagati / evaM ca sati caturagulAdivAhalyaM sarvato'pi rajjuvistIrNa lokamadhye vRttacchatvaraM siddhaM bhavati, tRtIyasamaye tUrkhAdhovyavasthitadaNDAccaturdizaM pramRtaH parAghAtavAsitadravyasamUho manthAnaM sAdhayati, lokamadhyavyavasthitaH sarvatorajjuvistIrNAcchatvarAdhiHprasRtaH punaH sa eva basanADI samastAmapi pUrayati, evaM ca sati sarvApi trasanADI udhiovyavasthitadaNDamathibhAvena tadadhikaM ca lokasya pUritaM bhavati / etaccatAvatkSetra, tasya saMkhyAtatamo bhAgaH / tathA ca sati catuHsAmayikyA vyAptestRtIyasamaye lokasya saMkhyAtatame bhAge bhASAyA api samastalokavyApinyAH saMkhyAtatamo bhAga iti sthitam // paJcasAmayikyAstu vyAptestRtIyasamaye lokAsaMkhyeyabhAge bhASA'saMkhyeyabhAgaH / kutaH 1, iti cet, ucyate-tasyAM tasya daNDasamayatvAt , tatra ca saMkhyeyabhAgavartitvasya prAgeva bhAvitatvAditi / caturthasamaye catuHsAmayikyAM vyAptau manthAntarapUraNAtsamastalokavyAptiH / paJcasAmayikyAM tu vyAptau caturthasamaye lokasaMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyeyabhAgA, tasyAM tasya mathisamayatvAt, tatra (yojitaH pAThaH). bhASAyAtricatuHpaJcasamabalokavyAptiSu tRtIyasamayAdau bhajanAprakAra upvrnnitH|| 7 // 82 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ BREAKINGAA ca saMkhyeyabhAgavartitvasya prAgeva bhaavittvaaditi|pnycmsmye tu paJcasAmayikyAM vyAptau manthAntarAlapUraNAtsamastalokavyAptiriti / evaM tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu bhAvitA bhajanA, tadbhAvane ca vyAkhyAta 'bhayaNA mesesu samayesu' iti / etacca mahAprayatnavaktRnisRSTadravyApekSayaivoktaM, mandaprayatnavaktRnisRSTAni tu lokAsaMkhyeyabhAga evaM vartante. daNDAdikrameNa teSAM lokapUraNA'sambhavAditi / atha yadyuktaprakAreNa tribhizcaturbhiH paJcabhizca samayairvAgdravyalokaH pUryate tarhi caturdazapUrvavidA zrutakevalinA niyuktikAreNa bhagavatA bhadrabAhusvAminA 'cauhiM samaehiM logo, bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuddo|| iti kimiti nirdhArya catumsamayagrahaNameva kRtamiti cet, satyam , tulAdaNDagrahaNanyAyena catuHsamayagrahaNAt trayANAM pazcAnAmapi samayAnAM grahaNasya niyuktikRtA vihitatvAdeva // vyavahAre yathA tulAdaNDamadhyabhAgagrahaNena tadAdyantabhAgayorapi grahaNaM vihitameva, evamatrApi vijJeyaM, satre'pyevaMvidho nyAyo dRzyate, yato bhaga]vataH sUtrasya vicitrA pravRttiH // uktazca-"katthai desaggahaNaM, katthai gheppanti NiravasesAI / ukkamakamajuttAI, kAraNavasao NiuttAI // 388 // " [kutracid dezagrahaNaM, kutrApi gRhyante niravazeSANi / / utkramakramayuktAni, kAraNavazato niyuktAni // na caitAdRzadezanibandhaH zrute na dRSTo bhagavatyAmaSTamazate mahAbandhoddezake satyapi catuHsAmayika vigrahe trisAmayikasyaiva tasya nibandhAda, Aha ca-"causamayamajjhamahaNe, tipaMcagahaNaM tulAimajjhassa / / jaha gahaNe parjata-ggahaNaM cicA ya suttagaI // 387 // [catuHsamayamadhyagrahaNe, tripaJcagrahaNaM tulAdimadhyasya / / yathA grahaNe paryantagrahaNaM citrA ca sUtagatiH // ] naghUrvAdhogatadaNDAdanyadravyANAM parAghAto nAsti / / " causamayaviggahe sati, mahallabandhami tisamayo jaha vA // motuM tipaMcasamae, taha causamao iha Nibaddho // 389 / / " [catuHsamayavigrahe sati mahAvandhe (yojitaH pAThaH) caturbhissamayairmASAdravyairlokapUraNamitiniyuktikAranirdhAritacatussamayagrahaNatoDapi tripaJcasamayavyA psyorlAbha * uppaaditH|| A
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA rNayaprakaraNam / / // 83 // www.khatirth.org trisamayo yathA vA / / muktvA tripaJcasamayAMstathA catuHsamaya iha nibaddhaH] yadi punarevaM vyAkhyAyate caturbhirapi samayairloko nirantaraM spRSTo vyApto bhavati, turapyartha evAnuktatripazcasamayasamuccaye, tadepsitArthalAbho nyAyAzrayaNAdiprayAsaM vineti draSTavyaM, turevakArArtha eva, tasya ca nirantaramityatrA vyavahitAnvayo bhASayetyasya ca kasyacitsambandhinyA bhASayeti vivakSitamityapyAhuH, lokasva ca caramAnte sarvalokavyAptiviziSTAyA bhASAyAzcaramAnto bhavati yadAhuH || "ApUriyammi loge donha, vi logassa taha ya bhAsAe // carimaMte carimaMto, carime samayammi savvattha / / 391 // " [ApUrite loke dvayorapi lokasya tathA ca bhASAyAH // caramAnte caramAntazvarame samaye sarvatra || ] atra vivakSayA''derapyantatvAccarama grahaNa miti tu pakSadvaye'pi sammukham / / 29 / / atha jainasamudghAtagatyA caturbhiH samayairbhASAdravyairlokaH paripUryata ityAdezasyAnAdezatvaM khyApayitumAhasarvavedisamudghAta - gatiratra na yujyate / ekadA SadizAM vyAptiH, parAghAtena tatra yat // 30 // jainasamudghAtagatyA hi bhASAdravyANAM lokavyAptAvaGgIkriyamANAyAM prathamasamaye UrdhvAdhogAmyeva daNDaH syAnna tu padika iti pUrvapazcimadakSiNottaradikSu vidiviva vaktRnisRSTadravyANAmagamanena parAghAtavAsitadravyANAmeva zravaNAnmizrazabdazravaNaM na syAt // zrUyate ca - "bhAsAsamaseDhIo, sadaM jaM suNai mIsarya suNai / / 351 ||" [ bhASAsama zreNItaH zabdaM yacchRNoti mizrakaM zRNoti] ityAdAvavizeSeNa sarvAsu dikSu mizrazabdazravaNameveti / atha vidikSu niyamena parAghAtavAsitazabdazravaNAbhidhAnAddikSvaniyamena tatparyavasyatItyaniyamopapAdanAya mizrazabdazravaNaM samabhidhIyata ityUrdhvAdhodizormizrazravaNamanyAsu ca dikSu parAghAtavAsitazravaNamiti vyAkhyAnato vizeSaH pratipadyata iti cet, na, yo dhUmavAn so'gnimAnityatreva bhASAsama zreNIto yaM zabdaM zRNoti taM mizra For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir jainasamudUghAtagatmA bhASAdravyai kapUraNa mityAde zasyAnAdezatvakhyA panam // // 83
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShaikailassigarsanGyanmanttire jainasamu ISINESSIBILE mRNotItyatra yattacchabdAbhyAM niyamAbhidhAnAdaniyamAnupapatteH, api cordhvAdhogamanasamaya eva bhASA caturdizamapyavizeSaNa zabdaprAyogyadravyANi parAhatya dvitIyasamaye manthAnaM sAdhayatIti tribhireva samayaistasyA lokavyAptiH sambhavati, na ca jIvapradezAnAmiva bhASAdravyANAmapi lokavyAptau prathamasamaye daNDo dvitIyasamaye kapATaM tRtIyasamaye manthAzcaturthasamaye cAntarAlapUraNamiti vAcyam // bhASAdravyANAM parAghAtasambhavenordhvAdhogamanottaraM dvitIyasamaye caturdikSvanuzreNigamanasamaye sarvataH parAghAtavAsitadravyANAM mathibhAvena kapATavyAghAtAt / / na caiteSAM lokavyAptau caturdikSvanuzreNigamanaparAghAtasvabhAvebhyo'dhikaM niyAmakamasti, kevalI tu dvitIyasamaye kevalajJAnarUpayecchayA guNadoSaparyAlocanAd bhavopagrAhikarmavazAtsvabhAvAd vA dvitIyasamaye manthAnaM na karoti kintu kapATameveti tasya catuHsAmayikI lokavyAptiH, acittamahAskandhastu visrasApariNAmenaiva lokamApUrayatIti dvitIyasamaye tasya kapATamAtrabhAvAccatuHsAmayikI vyAptirvinasApariNAmasya paryanuyogAnahatvAd , athavA'sau nijapudgalaireva lokamApUrapati, natu parAghAtenAnyadravyANAmAtmapariNAmaM janayatIti tasya catuHsAmayikyeva vyAptirnijapudgalajanye mathi nijapudgalajanyakapATasya hetutvAttaM vinA tadabhAvAd, Aha ca "na samugdhAyagaIe, mIsayasavaNaM mayaM ca daMDami / / jai to vi tIhiM pUrai, samaehiM jao praaghaao||392||jinne Na parAghAo, sa jIvajogoya teNa cusmo|| heU hojjAhi tahiM, icchA kammaM sahAvo vA // 393 / / khaMdho vi vIsasAe, Na parAghAo a teNa cusmo|| aha hoja parAghAo, havija to so vi tisamaio // 39 // " [na samudghAtagatyA, mizrakazravaNaM mataM ca daNDe / yadi tato'pi tribhiH pUryate samayairyataH praaghaatH|| jaine na parAghAtaH, sa jIva| yogazca tena ctuHsmyH|| heturbhavecatrecchA karma svabhAvo vA / / skandho'pi vizrasayAna parAghAtazca tena ctuHsmyH|| atha bhavetparAghAto dUdhAtagatyA bhaassaadrvylokpuurnnmityaade zasyA'. naadeshtvkhyaapnm|| KUGUSARAISEX Fat PW And Penal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ savivaraNa zrIjJAnA prakArAntare|Na caturmisamarbhASAdravyairloka prakaraNam // // 8 // SCHOOSINGAROOO bhavettataH so'pi trisaamyikH||] syAdetat-mathimAtra eva kapATa kAraNamiti kapATaM vinA matho'bhAvAccatuHsAmayikyeva bhASAyA lokavyAptiyujyate, maivaM, madhyanukUlavistAre kapATasyeva parAghAtasyApi zaktatvAdubhayorapyekazaktimattvena mAthihetutvAd,ata evAparAghAtasya skandhasya lokavyAptau kapATApekSeti siddhAntaH, atha jAtasyaiva daNDasyaiva vistAre parAghAtaH kSamo natUtpadyamAnasya tasya na bodAsInadravyamAtrasyAnyathA dvitIyasamaya eva lokavyAptiprasaGgAt, na ca svabhAvamAtraM samayavilambaniyAmakamatiprasaGgAditi cet, tarhi prathamasamaye bhASAdravyANAM SaDdaNDAsta evaM prasRmarA dvitIyasamaye SaNmanthAnastRtIyasamaye cAntarAlapUraNamiti prAguktA vastusthitirabhyupagamyatA, aparAghAtadravyAcyAptAveva daNDakapATamanthAnahetutvAditi dik // 30 // prasaGgAdanAdezAntaraM dUSayati daNDamekadizaM kRtvA, caturbhiH samayaiH pare / / lokapUraNamicchanti, na ca yuktyAgamakSamam // 32 // pare pratyuta bhASAdravyANAM caturbhiH smylokpuurnn imAM prakriyAmAhuH, prathamasamaye tAva dizi daNDo bhavati, dvitIyasamaye ca tatra manthAH, adhodizi punardaNDaM, tRtIyasamaye cordhvadizyantarAlapUraNamadhodizi tu manthA,caturthasamaye tu tatrApyantarAlapUraNAlokavyAptiriti, tanmataM na yuktiM kSamate, anuzreNigamanasvabhAvAnAM pudgalAnAmekayaiva dizA gamanaM nAnyatretyatra niyAmakAbhAvAt, na ca vaktRmukhatAlbAdivyApArAbhimukhyameva niyAmakaM vizreNyabhimukhe bhASake vizreNAvapi gamanaprasagAt, paTahAdizabdapudgalAnAM vaktRmukhavyApAranirapekSatayA catuHsamayAniyamaprasaGgAcca, na cAtra kazcidAgamo'pyasti yadbalAttathAvyAptisvabhAvaH kalpayituM shkyet|| Aha ca-"egadisamAisamae, daMDa kAUNa cauhiM pUrei / anne bhaNanti,taM pi ya, nAgamajucirakarma hoi // 395 // " [ekadikamAdisamaye, daNDaM kRtvA caturbhiH pUrayati // anye bhaNanti tadapi ca nAgamayuktikSama bhavati // ] // 32 // dezasya vastu| to'nAdezasya khaNDa nam // GAUR // 2
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym tadevaM saprasaGgaM vyAkhyAtaM bhedato matijJAnaM, atha tatparyAyAnabhidhitsurAha matijJAnaIhApohau ca mImAMsA, mArgaNA ca gaveSaNA // saMjJA smRtirmatiH prajJA, sarvamAbhinibodhikam // 33 // paryAyakathanaM IhA'nvayavyatirekadharmagaveSaNA, apoho nizcayo, mImAMsA vimarzo'pAyAtpUrva IhAyAtrottara sambhavasampratyayA, mArgaNama- 4 IhAdInAmAnvayadharmAnveSaNaM,gaveSaNaM vyatirekadharmAlocanaM,saMjJA'vagrahottarabhAvI mativizeSa eva,smRtiH pUrvAnubhUtArthAnusandhAnam,matiH katha- |bhinibodhizcidarthaparicchicAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiH, prajJA viziSTakSayopazamajanyA prabhUtavastuyathAtacAlocanaM, sarvamidaM katha kasbe bhASyazcibhede'pyAbhinivodhikameva mantavyam / yadAha paramamuni:-[niyuktigAthA] "IhA apoha vImaMsA, maggaNA ca gvsnnaa|| 14 saMvAdaH matisaNNA saI maI paNNA, savvamAbhiNibohiyaM ||39||"[iihaapoho vimarzo, mArgaNA ca gvessnnaa|| saMjJA smRtirmatiH prajJA, sarvamAbhi prajJAdInAM nibodhikam // ] bhASyakRdayAha-" hoi apoho'vAo, saI ghiI sabvameva maipanAIhA sesA, savvaM, idamAmiNibohiyaM vacanaparyAyajANa // 397 // [ bhavatyapohopAyaH smRti tiH sarvameva matiprajJe // IhA zeSANi sarvamidamAminibodhikam ] atra svamavagrahAmatiprajJAminibodhikabuddhilakSaNAzcatvAraH zabdA vacanaparyAyAstaimatijJAnasAmAnyAbhidhAnAd, avagrahAdizabdAcA'theparyAyAsta- dInAmarthadekadezAbhidhAnAd, athavA sarveSAmapi vastUnAmAbhilApavAcakAH zabdA vacanaparyAyAH, tadabhidheyArthasyAtmabhUtA bhedAstvarthaparyAyA; paryAyatvaM yathA kanakasya kaTakakeyUrAdayaH, tadAha-"maipanAmiNibohiya-buddhIo honti vynnpjaaaa|| jA oggahAisanA, te savve cetiprarUpaatyapajAyA // 398 ||"[mtiprjnyaaminibodhikbuddhyo bhavanti vcnpryaayaaH|| yA avagrahAdisaMjJA te sarve arthpryaayaaH||] Nam // nanvarthaparyAyAstAvad bhedA eva tanirUpaNaM cAvAprakRtaM zabdabhedAdarthabhedabhramanirAsAya matiparyAyajJAnazabdAbhidhAnasyaivAtra BRUARIUREGIBABHISHE. Fat PW And Penal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNaM zrIjJAnA - prakaraNam // // 85 // www.ketafirth.org prakRtatvAt, yathA nyAyanaye " buddhirupalabdhirjJAnamityanarthAntaram " iti sAMkhyAbhimatasya zabdabhedAdarthabhedasya nirAsAya jJAnaparyAyAbhidhAnam, ekarUpeNaikArthabodhakazabdadvayaM ca paryAyaH, anyathA pRthivIghaTazabdayorapi paryAyatvavyavahAraprasaGgAditi, tathA ca kathamIhApohAdInAM matijJAnaparyAyatvamiti cet, satyaM - avagrahaNAdiyogArtha bhede'pyavagrahAdizabdAnAM matisAmAnyapravRttikatvena paryAyatvAt yogArthabhedasyApi paryAyatvapratipanthitve ghaTakalazAdipadAnAmapi tavaM na syAt, na caivamavagrahehAdisaGkaraprasaGgaH 1, avagrahAdInAM sAmAnyA digrAhitve'pyavyaktavyaktatattadavabhAsavizeSeNa vizeSAt, nahi yathAbhUtamavagrahe sAmAnya mAtrArthasyAvagrahaNaM tathAbhUtamevehAyAM, kintu viziSTaM viziSTataraM viziSTatamaM cA'pAyadhAraNayo:, yathAbhUtA cehAyAM maticeSTA tato viziSTatarA viziSTatamA cApAyadhAraNayoH, aviziSTatarA cA'vagrahe, arthAvagamanamapyapAyAdviziSTaM dhAraNAyAM, aviziSTamaviziSTataraM cehAvagrayoH, arthadhAraNamapyavagrahehApAyebhyaH sarvaprakRSTaM dhAraNAyAmiti / tadidamAha - Xxx [iyAnevopalabdhoyaM granthaH,agretanaH samAptiM yAvatprabhUtatamo granthabhAgaH khaNDita iti tadbubhutsUnAM kizciddiksUcakaprAyaM pradarzyate ] [savvaM vAbhiNibohiya- mihoggahAivayaNeNa saMgahiyaM // kevalamatthavisesaM, para bhinnA uggahAIyA / / 399 / / [sarva vA'bhinibodhikamihAvagrahAdivacanena saGgRhItam // kevalamarthavizeSaM prati bhinnA avagrahAdayaH ] athAvagradehApAyadhAraNAnAmaviziSTaviziSTaviziSTataraviziSTatamArthapratipAdakatvena kathaM tatacchabdenAbhinibodhikaM sagRhyata iti cet, atrAha - aviziSTayaugikArthAzrayaNena sarveSAmapyekavAcakatvenAbhinibodhikatve'virodhAt ! idamuktaM bhavati, avagrahaNamavagraha itivyutpattimAzritya sarvamapyAbhinibodhikamavagrahaH, yathAhi, kamapyarthamavagrahosvagRhNAti, tathehApi kamapyarthamavagRhNAtyeva, evamapAyadhAraNe api kamapyarthamavagRhIta iti sarvamapyAbhinibodhikaM For Print And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir ( yojitaH pATha: ) pohA donAM mati jJAnaparyAtha tvasyAvagra haNAditAratamyasya ca vyavasthApanam / sarva syAbhinibodhikasyAvagrahAdiza bdena saya hopapAdana vA // 85 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShaikailassigarsanGyanmanttire BABASKAR sAmAnyenAvagraha ucyate / evamIhanamIhA maticeSTetIhAyA vyutpatti, avagamanamavAyo'rthAvagama ityavAyasya, dharaNaM dhAraNA arthasyA- (yojitaH vicyutyAdisvarUpamiti dhAraNAyAzca vyutpattimavalambyAdhagrahApAyadhAraNAnAmapi maticeSTAvizeSarUpatvAtsAmAnyata IhAtve avagra- pAThaH) hehAdhAraNAnAmapyarthA vagamAtmakatvAtsAmAnyato'pAyatve avagrahehApAyAnAM sAmAnyato'rthadharaNasvarUpatvAddhAraNAtve na kazcidvirodhaH, sarveSAmavanayathaiteSAmavagrahAdInAM saGkaraprasaGgo na bhavati tathA prAgevopapAditaM pUjyairityalamatipallavitena / tadidamAha bhaassykaarH||"ugghnn- hAdInAM pra. moggaho ti ya, avisiTThamavaggaho tayaM savvaM // IhA jaM maicaTThA, maivAvAro tayaM svvN||400||avgmnnmvaaotti ya, atyAva tyekamavanagamo tayaM havai savvaM // dharaNaM ca dhAraNatti ya, taM savvaM dhrnnmtthss||401|" [avagrahaNamavagraha iti, cAviziSTamavagrahastatsarvam / / hAditvaM tadrUIhA yad mticessttaa,mtivyaapaarsttsrvm||avgmnmvaay iti cArthAvagamastad bhavati sarvam / / dharaNaM ca dhAraNeti ca tatsarva dharaNama- IG pasyAbhinirthasya] athaivaM tattvabhedaparyAyaiAkhyAtasvarUpasyAsyAbhinivodhika jJAnasya samAsato jJeyabhedena cAturvidhyaM,yannandisUna "te samAsao bodhikasya caunvihaM pAtaM, taMjahA-davvao, khittao, kAlao, bhaavo| tattha davvao NaM AbhiNivohiyanANI AeseNaM savvadanvAI jJeyabhedena jANai na pAsaI" ityAdi [tatsamAsatazcaturvidhaM prajJaptaM tadyathA-dravyataH,kSetrataH, kAlato, bhaavtH|| tatra dravyata AbhinivodhakajJAnI cAturvidhye Adezena sarvadravyANi jAnAti na pazyati] athAstu padArthAnAM dravyakSetrakAlabhAvabhinnatvena caturvidhatvAjJayacAturvidhyaM tato jJAna nandisUtrasya caturvidhatve kimAyAtamiti cet, ucyate, jJAnantAvadviSayAdhInasattAkaM viSayamavagacchadeva jJAnaM jJAnatvamRcchati, tathA cAbhiniyo- saMvAdazca dhikamAdezena dravyAdibhedena caturvidhamapi viSayamavagRhAtIti viSayabhedena jJAnasyApi caturvidhatvaM siddham / tadAha-"taM puNa caunvihaM ne-ya bheyao teNa jaM taduvautto / AdeseNaM savvaM,dabvAi caunvihaM muNai // 402 // " [tatpunazcaturvidhaM jJeya-bhedatastena yttdupyuktH|| Fat PW And Penal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savivaraNa zrIjJAnA rNaya prakaraNam / // 86 // www.ketafirth.org Adezena sarvaM dravyAdi caturvidhaM jAnAti // ] nanu dravyAdicaturvidhamAminibodhikajJAnI jAnAtItyuktaM tatkena svarUpeNa, na ca kiMjJAnasya jJAtavyaprakArabhedo'stIti svarUpaM pRcchasIti vAcyaM jJAtavyaprakArasya dvaividhyAt, tathAhi, oghAdezo vibhAgAdezazca sAmAnyaprakAro vizeSaprakAraceti tadarthaH, ataH kena svarUpeNeti praznaH, atrottaraM, oghAdezena sAmAnyaprakAreNa, tathAhi, dravyasAmAnyena asaMkhyeyapradezAtmako lokavyApako'mUrtaH prANinAM pudgalAnAM ca gatyupaSTambhanaheturdharmAstikAya ityAdinA sAmAnyaprakAreNa kiyatpaviziSTAni SaDapi dharmAstikAyAdIni sarvadravyANi sAmAnyenAbhinivodhikajJAnI jAnAtIti taccam | vibhAgAdezena vizeSaprakAreNa punaH sarvaiH paryAyaiH kevalidRSTairavacchinnAni sarvadravyANi na jAnAti kevalajJAnAvaseyatvAtsarva paryAyANAmiti, evaM kSetramapi sarva sAmAnyataH kiyatparyAyAvacchinnaM sAmAnyAdezena jAnAti na vizeSAdezena sarvaparyAyaviziSTaM, kAlamapi sarvAddhArUpaM atItAnAgatavartamAnabhedatastrividhaM vetyAdirUpeNa, bhAvatastu sAmAnyena sarvabhAvAnAmanantabhAgaM, audayikakSAyikau pazamikakSAyopazamikapAriNAmikAnvA paJcabhAvAnsAmAnyAdezena jAnAti na parataH / etAvata evAbhinibodhikaviSayatvAt // iha kSetrakAlayoH sAmAnyena dravyAntargatatve'pi bhedena rUDhatvAtpRthagupAda kRta sUtrArthatve vA''dezasya sUtrAdezataH zrutopalabdheSvartheSu sarvadravyAdiviSayaM matijJAnaM pravartate / na ca zrutopalabdheSvartheSu grAhakatvena pravRttasya jJAnasya zrutajJAnatvameva nyAyyaM na matijJAnatvamiti sAmpratam, iha pUrvaM zrutaparikarmitamaterapi sAmpratamAbhinibodhikajJAnasya zrutopayogamRte tadupalabdheSvartheSu tadvAsanAmAtreNaiva pravRttatvAt, yadavAdi, "puvvi suyaparikammiya - maissa jaM saMpayaM suyAIyaM" ityAdi, sarvamapyetadbhASyakAro'pyAha "Aesoti pagAro, ohAdeseNa savvadavvAI || dhammatthikAiyAI, jANai na u sabbabheeNaM // 403 || khetaM logAlogaM, kAlaM savvaddhamava tivihaM ti / / paMcodaiyAIe, bhAve jaM neyamevaiyaM For Print And Personal Use Only Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir (yojita: pAThaH) dravyAdi caturvidhamA bhinibodhi kajJAnI sAmAnyapra kAreNa sarva jAnAti na vizeSaprakA reNa sarvami ti prapaJci tam / // 86 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECORRECOROSHO // 404 // Aesoti va sutna, suobalahesu tassa mainANaM / / pasarai tabbhAvaNayA, viNA vi suttAnusAreNa // 405 // " [Adeza iti satpadaparU| prakAra oghAdezena sarvadravyANi // dharmAstikAyikAdIni jAnAti na tu sarbabhedena // kSetraM lokAlokaM kAlaM sarvAddhAmathavA trividha- paNatAdyanyomiti // pazcaudayikAdInbhAvAnyajjJeyamiyad // Adeza iti vA sUtraM zrutopalabdheSu tasya matijJAnaM / / prasarati tadbhAvanayA vinApi ghaaraimtisuutraanusaarenn||] tadevaM matijJAnasya tavabhedaparyAyanirUpaNaM dravyAdiviSayaprarUpaNaM ca pradarzitam // atha satpadaprarUpaNatAdibhirnava jJAnaprarUpabhiranuyogadvAramatijJAnaM vicAyate, anuyogadvArANi ca gatyAdimArgaNAbhedeSu vidhIyante, ataH pUrva dvArANi mAgaMNAbhedAcocyante tatra Nasya zrutasatpadagrarUpaNatA, dravyapramANa, kSetra, sparzanA, kAlA, antaraM, bhAgaH, bhAvaH, alpabahutvaM cati navAnuyogadvArANi, anuyogo jJAnAdInAM vyAkhyAnaM tasya dvArANIva dvArANi vyAkhyAnapurapravezamArgAH, mArgaNAzca 'gaha iMdiya kAye' ityAdigAthoktAH, satpadAdyanuyoga caturNA pratidvArAvatArasthAnAni, eteSAM svarUpaM pratipadyamAnapratipannajIvAnAM mArgaNAvicAro'nuyogadvAravicArazca mahAbhASyatadvRttyAdi* bhyo vishessjijnyaasunaa'vdheyH|| tatra mahAbhASye paDataracatAzatatamagAthAta Arabhya tricatvAriMzadAdhikacatumzatatamI yAbadaSTA-Rs pattayemahAtriMzatA gAthAbhissatpadaprarUpaNatAdibhiranuyogadvAraimatijJAnaM cintitm|| tataH SaTpaSTadhuttarapaJcazatatamI gAthAM yAvatrayoviMzatya: bhASyanidhikazatasaMkhyagAthAbhiH zrutajJAnaM nirUpitam / tato'STottarASTazatatamI gAthA yAvadvicatvAriMzadadhikadvizatapramANAmirgA rUpitapratithAbhiravadhijJAnaM prarUpitam / / tato dvAviMzatyuttarASTazatatamI gAthAM yAvaccaturdazabhirgAthAbhirmanaHparyAyajJAnaprarUpaNA niyatagAthAkRtA // tataH patriMzaduttarASTazatatamI gAthA yAvaccaturdazabhirgAthAbhiH kevalajJAnaM nirUpitam // ] || nAMca saMsUnyAyavizArada-nyAyAcArya-mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItaM truTitAvasthopalabdhaM zrIjJAnArNavaprakaraNaM smaaptm|| canam PRERAK O R
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym bIvAna prkrnnm|| 187 // UCCCCISCRIMINALABHI // iyatA jhAnArNavanayavibhAgena matijJAnarUpaNamapyavaziSTamiti atAdInAM tattvabubhutsApUraNAya pUjyapraNItameva tadIya- 14 maGgalaM jJAnaviSayavindurUpatvAmnAmnA zrIjJAna binduprakaraNamanyatra pUrva vidhA muvritamapyetatsaMlagnatAsatyApanAyeda prakAzyate // nirUpaNe ke ||ath zrIjJAnabinduprakaraNam // valajJAnasvaaindrastomanataM natvA, vIraM tattvArthadezinam // jJAnabinduH zrutAmbhodheH, samyaguddhiyate mayA // 1 // rUpopadarza tatra jJAnaM tAvadAtmanaH svaparAvabhAsako'sAdhAraNo guNaH, sa cAbhrapaTalavinirmuktasya bhAsvata iva nirastasamastAvaraNasya naM, jIvasvajIvasya svabhAvabhUtaH kevalajJAnavyapadezaM labhate / tadAhurAcAryA:-"kevalanANamaNataM, jIvasarUvaM tayaM nirAvaraNaM // " iti / bhAvasya jJAnaca svabhAvaM yadyapi sarvaghAtikevala jJAnAvaraNaM kAsnrthenaivAvarItuMcyApriyate, tathApi tasyAnantatamo bhAgo nityA'nAvRta evAvatiSThate, syAnantatamatathAsvAbhAvyAt / / (nandIsUtra)'savvajIvANaM pi ya Na avakharassa aNaMtatamo bhAgo NiccugdhADio ciTThai, so vi a jai bhAgo ni AvariyA, teNaM jIvo ajIvattaNaM pAvijA" iti pAramarSaprAmANyAt / ayaM ca svabhAvaH kevalajJAnAvaraNAvRtasya jIvasya tyAnAvRta e| ghanapaTalacchannasya kherikha mandaprakAza ityucyate / tatra hetu: kevalajJAnAvaraNameva / kevalajJAnavyAvRttajJAnatvavyApyajAtivize-4 vetyasya vya. pAvacchinne taddhetutvasya zAstrArthatvAt / ata eva na matijJAnAvaraNakSayAdinApi matijJAnAdyutpAdanaprasaGgaH / ata eva cAsya vsthaapnm| vibhAvaguNatvamiti prsiddhiH| spaSTaprakAzapratibandhake mandaprakAzajanakatvamanutkaTe cakSurAdyAvaraNe vasvAdAveva dRSTa, na tUtkaTe kukhyAdAviti kathamatraivamiti cet, na, abhrAdyAvaraNe utkaTe ubhayasya darzanAt, ata evAtra (nandI) "suTTa vi meghasamudae, hoti pabhA caMdasarANaM // " ityeva dRSTAntitaM pAramarSe, atyAvRte'pi candrasUryAdau dinarajanIvibhAgahetvalpaprakAzavajIve'pyanyavyAvartakacai // 87 // 15 Fat PW And Penal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ adha AUKRESMUKHRESEACHERE tanyamAtrAvirbhAva Avazyaka iti paramArthaH / ekatra kathamAvRtAnAvRtatvamiti tvarpitadravyaparyAyAtmanA bhedAbhedavAdena niloM- ThanIyam / ye tu cinmAtrAzrayaviSayamajJAnamiti vivaraNAcAryamatAzrayiNo vedAntinasteSAmekAntavAdinAM mahatyanupapattireva, ajJAnAzrayatvenAnAvRtaM caitanyaM yacadeva tadviSayatayA''vRttamiti virodhAt / na cA'khaNDatvAdyajJAnaviSayA, caitanyaM tvAzraya ityavirodhaH, akhaNDatvAdezvidrUpatve bhAsamAnasyAvRtatvAyogAt, acidrUpatve ca jaDe AvaraNAyogAt / kalpitabhedenAkhaNDatvAdi viSaya iti cet, na, bhitrAvaraNe caitanyAnAvaraNAt / paramArthato nAstyevAvaraNaM caitanye, kalpitaM tu zuktau rajamiva tattatrAviruddhaM, tenaiva ca cittvAkhaNDatvAdibhedakalpanA 'caitanya sphurati nAkhaNDatvAd'ityevaMrUpA''dhIyamAnA na viruddheti cet, na, kalpitena rajatena rajatakAryavatkalpitenAvaraNenAvaraNakAryAyogAt / 'ahaM mAM na jAnAmi' ityanubhava eva karmatvAMze AvaraNaviSayakaH kalpitasyApi tasya kAryakAritvamAcaSTe, ajJAnarUpakriyAjanyasyAtizayasyAvaraNarUpasyaiva prakRte karmatvAtmakatvAt, ata evAsya sAkSipratyakSatvena svagocarapramANApekSayA na nivRttiprasaGga iti cet, na, 'mAM na jAnAmi' ityasya vizeSajJAnAbhAvaviSayatvAt, anyathA mAM jAnAmItyanena virodhAta, raSTavettha 'na kimapi jAnAmi'ityAdimadhyasthAnAM prayogaH / kiJca viziSTAviziSTayormeMdA bhedAbhyupagama vinA'khaNDatvAdiviziSTacaitanyajJAnena viziSTAvaraNanivRttAvapi zuddhacaitanyAprakAzaprasaGgaH, viziSTasya kalpitatvAdaviziSTasya cAnanubhavAt, mahAvAkyasya nirdharmakabrahmaviSayatvaM cAgre niloThayiSyAmaH / etena 'jIvAzrayaM brahmaviSayaM cAjJAnam' iti vAcaspatimizrAbhyupagamo'pi nirastaH / jIvabrahmaNorapi kalpitabhedatvAt, vyAvahArikabhede'pi jIvaniSThAvidyayA tatraiva prapazcotpattiprasaGgAt / na cAhaGkakArAdiprapaJcotpattistatreSTaiva, AkAzAdiprapaJcotpatistu viSayapakSapAtinyA avidyAyA Izvare sa jJAnasya kathacidAvRtavAnAvRtatvaM, cinmAtrAzrayaviSayama jJAnamiti |vivaraNAcAthamatasya mIvAzrayaM brahmaviSayazcA jJAnamitivAcaspatimizramatasya cakhaNDa nam /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym anekAntaH mIvAnabindu prkrnnm|| 1188 // ANG TU cena tatraiva yuktatyapi sAmpratam, ajJAtabrahmaNa evaitanmate Izvaratve'pyajJAtazukte rajatopAdAnatvavattasyAkAzAdiprapaJcopAdAnatvAbhidhAnAsambhavAta, rajatasthale hIdamaMzAvacchedena rajatAbhAvA'jJAnam, idamaMzAvacchedena rajatotpAdakAmiti tvayA klasaM vAda evajJAzuktyajJAnaM tvadAviprakarSaNa tathA, prakRte tu brahmaNyavacchedAsambhavAnna kizcidetat, avacchedAniyamena hetutve cAhaGkArAderapIzvare nasvabhAvautpattiprasaGgAditi kimatiprasaGgena, tasmAdanekAntavAdAzrayAdeva kevalajJAnAvaraNenAvRto'pyanantatamabhAgAvaziSTo'nAvRta syAvRtatvAeva jJAnasvabhAvaH sAmAnyata eko'pyanantaparyAyakIrmIritamUrtimandaprakAzanAmadheyo nAnupapannaH, sa cApAntarAlAvasthitamatijJAnA nAvRtatvopadyAvaraNakSayopazamabhedasampAditaM nAnAtvaM bhajate, ghanapaTalAcchannaravarmandaprakAza ivAntarAlasthakaTakuTyAdyAvaraNavivarapravezAt // pattiH, manda itthaM ca janmAdiparyAyavadAtmasvabhAvatve'pi matijJAnAdirUpamandaprakAzasyopAdhimedasampAditasattAkatvenopAdhivigame taddhi-|| prakAzasya gamasambhavAnna kaivalyasvabhAvAnupapattiriti mahAbhASyakAra, ata eva dvitIyApUrvakaraNa tAtvikadharmasannyAsalAme vAyA | tasya nAnApazAmikAH kSamAdidharmA apyapagacchantIti tatra tatra ( yogadRSTisamuccayAdau) haribhadrAcAryanirUpitam / nirUpitaM ca yogaya tvaM kSayopazanakamanirjaraNahetuphalasambandhaniyatasattAkasya kSAyikasyApi cAritradharmasya muktAvanavasthAnam / na ca vaktavyaM kevalajJAnAva maprakriyoparaNena balIyasAvarItumazakyasyAnantatamabhAgasya durbalena matijJAnAvaraNAdinA nAvaraNasambhava iti, karmaNaH svAvAryAvAraka kramazca // tAyAM sarvaghAtirasaspardhakodayasyaiva balatvAt tasya ca matijJAnAvaraNAdiprakRtiSvapyaviziSTatvAt / kathaM tarhi kSayopazama iticet, atreyamahanmatopaniSadvedinAM prakriyA-iha hi karmaNAM pratyekamanantAnantAni rasasparghakAni bhavanti, tatra kevalajJAnAvaraNa-kevaladarzanAvaraNA-''dyadvAdazakaSAya-mithyAtve-nidrIlakSaNAnAM viMzataH prakRtInAM sarvaghAtinInAM sarvANyapi rasaspardhakAni // een RESS Fat PW And Penal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAN SCALCULARKODA sarvaghAtInyeva bhavanti, uktazeSANAM paJcaviMzatighAtiprakRtInAM dezaghAtinInAM rasaspardhakAni yAni catu:sthAnakAni yAni ca tristhAnakAni tAni sarvaghAtInyeva, dvisthAnakAni tu kAnicit sarvaghAtIni kAnicicca dezaghAtIni, ekasthAnakAni tu sarvANyapi dezaghAtInyeva / tatra jJAnAvaraNacatuSkadarzanAvaraNatrayasaJcalanacatuSkAntarAyapazcakapuvedalakSaNAnAM saptadazapra- kRtInAmekadvitricatuHsthAnakarasA bandhamAzritya prApyante, zreNipratipacervAgAsAM dvisthAnakasya tristhAnakasya catu:sthAnakasya vA rasasya bandhAt / zreNipratipattau tvanivRttibAdarAddhAyAH saMkhyeyeSu bhAgeSu gateSvatyantavizuddhAdhyavasAyenAzubhatvAdAsAmekasthAnakarasasyaiva bandhAt, zeSAstu zubhA azubhA vA bandhamadhikRtya dvisthAnakarasAstristhAnakarasAzcatuHsthAnakarasAzca prApyante, na kadAcanApyekasthAnakarasAH / yata uktasaptadazavyatiriktAnAM hAsyAdyAnAmazubhaprakRtInAmekasthAnakarasabandhayogyA zuddhirapUrvakaraNapramattApramattAnAM bhavatyeva na, yadA tvekasthAnakarasabandhayogyA paramaprakarSaprAptA zuddhiranivRttivAdarAddhAyAH saMkhyeyebhyo bhAgebhyaH parato jAyate, tadA bandhameva na tA AyAntIti // na ca yathA zreNyArohe'nivRttivAda rAddhAyAH saMkhyeyeSu bhAgeSu gateSu parato'tivizuddhatvAnmatijJAnAvaraNAdInAmekasthAnakarasabandhaH, tathA kSapakazreNyArohe sUkSmasamparAyasya caramadvicaramAdisamayeSu vartamAnasyAtIvavizuddhatvAt kevaladvikasya sambhavaddhandhasyaikasthAnarasabandhaH kathaM na bhavatIti zaGkanIyam ? / svalpasyApi kevaladvikarasasya sarvaghAtitvAt , sarvaghAtinAM ca jaghanyapade'pi dvisthAnakarasasyaiva sambhavAn, zubhAnAmapi prakRtInAmatyantazuddhau vartamAnazcatuHsthAnakameva rasaM banAti, tato mandamandatarAvizuddhau tu tristhAnakaM dvisthAnakaM vA, sakkezAddhAyAM vartamAnastu zubhaprakRtIrekha na banAtIti kRtastadtarasasthAnakacintA / yAstvatisazakliSTe |savAtipra6 tirasaspa kAnAM sarvaghAtitvameva dezaghAtinA ca rasaspardhakePSu sarvadezadhA titvavyavasthopapAdanaM rasaspardhakeSu catu:sthAnakAdiniyamAniyamapradarza nazca
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ mobAna prakaraNam // // 89 // SHRUADHUN mithyAdRSTau narakagatiprAyogyA vaikriyataijasAdyAH zubhaprakRtayo bandhamAyAnti, tAsAmapi tathAsvAbhAvyAjjaghanyato'pi dvisthAnaka eva raso bandhamAyAti naikasthAnaka iti dhyeyam / nanUtkRSTasthitimAtra sakklezotkarSeNa bhavati, tato yerevA'dhyavasAyaiH zubhaprakRtInAmutkRSTA sthitirbhavati tairevaikagthAnako'pi rasaH kiM na syAditi cet, ucyate-iha hi prathamasthiterArabhya samayasamayavaddhyA saMkhyeyAH sthitivizeSA bhavanti, ekaikasyAM ca sthitAvasaMkhyeyA rasaspardhakasaGghAtavizeSAH, tata utkRSTasthitau vadhyamAnAyAM pratisthitivizeSamasaMkhyayA ye rasaspardhakasabAtavizeSAste tAvanto dvisthAnakarasasyaiva ghaTante naikasthAnakasyeti na shubhprkRtaanaamutkRssttsthitibndhe'pyeksthaankrsbndhH| uktaMca-"(paMcasaMgraha)ukkosaThiIajjhava-sANehiM egaThANio hoi|| subhiANa taM na jaThiI, asaMkhaguNiA u annubhaagaa||3-64 / / iti" / evaM sthite dezaghAtinAmavadhijJAnAvaraNAdInAM sarvaghAtirasaspardhakeSu vizuddhAdhyavasAyato dezaghAtitayA pariNamanena nihateSu, dezaghAtirasaspardhakeSu cAtisnigdheSvalparasIkRteSu, tadantargatakatipayarasaspardhakabhAgasyodayAvalikApraviSTasya kSaye, zeSasya ca vipAkodayaviSkambhalakSaNe upazame, jIvasyAvadhimanaHparyAyajJAnacakSu darzanAdayo guNAH kSAyopazAmakAH prAdurbhavanti / taduktam-"Nihaesu savvaghAI-rasesu phaDesu desaghAINaM ||jiivss guNA jAya-ti ohiimnncrkumaaiiaa||3-30||" nihateSu dezaghAtitayA pariNamiteSu // tadAvadhijJAnAvaraNAdInAM katipayadezaghAtirasaspardhakakSayopazamAt katipayadezaghAtirasaspardhakAnAM codayAt kSayopazamAnuviddha audayiko bhAvaH pravartate, ata evodIyamAnAzakSayopazamavRddhyA vardhamAnAvadhijJAnopapattiH / yadA cAvadhijJAnA''varaNAdInAM sarvaghAtIni rasasparghakAni vipAkodayamAgatAni bhavanti tadA tadviSaya audayiko bhAvaH kevalaH pravartate / kebalamavapijJAnAvaraNIyasarvaghAtirasaspardhakAnAM dezaghAtitayA zubhaprakRtInAM | nakasthAnara savattvamityupapAdana tatsaMvAdipaMcasaGgrahagranthapAThaH, kSayopazamavicArazca //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Actiarva srul Kalassiansun Cranmandir ShiMatiavr-Jain Arashna.kendra RECE skG pariNAmaH kadAcidviziSTaguNapratipalyA kadAcitra tAmantareNaiva syAt, bhavapratyayaguNapratyayabhedena tasya dvaividhyopadarzanAt / / manaHparyAyajJAnAvaraNIyasya tu viziSTasaMyamApramAdAdipratipaccAveva tathAsvabhAvAnAmeva bandhakAle teSAM bandhanAta, cakSurdarzanAvaraNAderapi tatcadindriyaparyAptyAdighaTitasAmayyA tathApariNAmaH / matizrutAvaraNAcakSurdazanAvaraNAntarAyaprakRtInAM tu sadaiva dezaghAtinAmeva rasaspardhakAnAmudayo na sarvaghAtinAM, tataH sadaiva tAsAmaudayikakSAyopazamiko bhAvau sammizrI prApyete, na kevala audayika iti uktaM paJcasamahamUlaTIkAyAm / etacca tAsAM sarvaghAtirasasparghakAni yena tenAdhyavasAyena dezaghAtIni kartuM zakyante itvamyupagame sati upapadyate, anyathA bandhopanItAnAM matijJAnAvaraNAdidezaghAtirasaspardhakAnAmAnivRttibAdarAddhAyAH saMkhyeyeSu bhAgeSu gateSveva sambhavAtadavoga matijJAnAdyabhAvaprasaGgA, tadabhAve ca tabalalabhyatadavasthAlAbhAnupapattirityanyo'nyAzrayApAtena matijJAnAdInAM mUlata evAbhAvaprasaGgAt / evaM matizrutAjJAnAcakSurdarzanAdInAmapi kSAyopaJcamikatvena bhaNanAtsarvaghAtirasaspardhakodaye tadalAmAddezaghAtirasaspardhakAnAM cArvAgabandhAdadhyavasAyamAtreNa sarvaghAtino dezaghAtitvapariNAmAnabhyupagame sarvajIvAnAM tallAmAnupapaciriti bhAvanIyam / nanu yadi yena tenAdhyavasAyenoktarasaspardhakAnAM sarvaghAtinAM dezaghatitayA pariNAmastadAgdizAya / tadvandha eva kiM prayojanamiti cet, tarika prayojanakSatibhiyA sAmagrI kArya nArjayaMtIti vaktumadhyavasito'si ? / evaM hi pUrNe prayojane dRDhadaNDanubaM cakraM na bhrAmyet, tasmAtprakRte hetusamAjAdeva sarvaghAtirasasparghakabandhaupayikAbhyavasAyena taddhandhe tattadadhyavasAyena sarvadA tadezaghAtitvapariNAme ca baadhkaamaavH| tadevaM jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAM vipAkodaye'pi kSayopazamo'viruddha iti sthitam / mohanIyasya tu mithyA kSayopazamaprakriyAyAM camatyAvara raNAdInAM sarvaghAtirasaspardhakAnyapi dezaghAtitayaivopabhujyante tatra ca parakRtArekA tatparihArazca // C MALAUGUAR RECAREE
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bhIjJAna binduprakaraNam / / // 90 // www.kath.org svAnantAnubandhyAdiprakRtInAM pradezodaye kSAyopazamiko bhAvo'viruddho na vipAkodaye, tAsAM sarvaghAtinItvenaM tadrasasparvakasya tathAvidhAbhyavasAyenApi dezaghAtitayA pariNamayitumazakyatvAd, rasasya dezaghAtitayA pariNAme tAdAtmyena dezaghAtinyA hetutvakalpanAt / vipAkodayaviSkambhaNaM tu tAsu sarvaghAtirasaspardhakAnAM kSAyopazamikasamyaktvAdilabdhyabhidhAyaka siddhAntabalena kSayopazamAnyathAnupapattyaiva tathAvidhAdhyavasAyena kalpanIyam / kevalajJAnakevaladarzanAvaraNayostu vipAkodayaviSkambhAyogyatve svabhAva eva zaraNamiti prAJcaH / hetvabhAvAdeva tadabhAvastaddhetutvena kalpyamAne'dhyavasAye tatkSayahetutvakalpanAyA evaucityAditi tu yuktaM, tasmAnmithyAtvAdiprakRtInAM vipAkodaye na kSayopazamasambhavaH, kiM tu pradezodaye / na ca sarvaghAti. rasaspardhaka pradezA api sarvasvaghAtyaguNaghAtanasvabhAvA iti tatpradezodaye'pi kathaM kSAyopazamikabhAvasambhava iti vAcyam, teSAM sarvaghAtirasaspardhaka pradezAnAmadhyavasAyavizeSeNa manAgmandAnubhAvIkRtaviralavedyamAnadezaghAtirasaspardhakeSvantaH pravezitAnAM yathAsthitasvabalaprakaTanAsamarthatvAt / mithyAtvAdyadvAdazakapAyarahitAnAM zeSamohanIyaprakRtInAM tu pradezodaye vipAkodaye vA kSayopazameo'viruddhaH, tAsAM dezaghAtinItvAt, tadIya sarvaghAtirasasya dezaghAtitvapariNAme hetuzcAritrAnugato'dhyavasAyavizeSa eva draSTavyaH paraM tAH prakRtayo'dhruvodayA iti tadvipAkodayAbhAve kSAyopazamike bhAve vijRmbhamANe pradezodayavatyo'pi na tA manAgapi dezaghAtinyaH / vipAkodaye tu vartamAne kSAyopazamikabhAvasambhave manAgmAlinya kAritvAdezaghAtinyastA bhavantIti saGkSepaH // vistarArthinA tu maskRtakarmaprakRtivivaraNAdivizeSagranthA avalokanIyAH / uktA kSayopazamaprakriyA / / itthaM ca sarvaghAtirasaspardhakavanmatijJAnAvaraNAdikSayopazamajanitaM matizrutAvadhimanaH paryAya bhedAccaturvidhaM kSAyopazamikaM jJAnaM paJcamaM ca kSAyikaM For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir mohanIyamakRtiSu kSayopazamavya basthopapA darna kSayopapazamaprakri yopasaMhA razca // catu viSaM jJAnaM kSAyopaza mikaM paMcamaM ca kSAyikamiti ni TaMkanaM ca // // 90 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.krtutirth.org 44 kevalajJAnamiti paJca prakArA jJAnasya // tatra matijJAnatvaM zrutAnanusAryanatizayitajJAnatvaM avagrahAdikramavadupayogajanyajJAnatvaM vA, avadhyAdikamatizayitameva, zrutaM tu zrutAnusAryeveti na tayorativyAptiH / zrutAnusAritvaM ca dhAraNAtmakapadapadArthasambandhapratisandhAnajanyajJAnatvaM, tena na savikalpaka jJAna sAmagrImAtra prayojya padaviSayatAzAlinI hA pAya dhAraNAtma ke matijJAne'vyAptiH / IhAdimatijJAnabhedasya zrutajJAnasya ca sAkSaratvAvizeSe'pyayaM ghaTa ityapAyottaramayaM ghaTanAmako na veti saMzayAdarzanAt, tatrAno'pyapAyena grahaNAt taddhAraNopayoge 'idaM padamasya vAcakaM, ayamartha etatpadasya vAcya' iti padapadArthasambandhagrahasyApi dhauvyeNa tajjanitazrutajJAnasyaiva zrutAnusAritvavyavasthiteH / ata eva dhAraNAtvena zrutahetutvAt " mahaputraM suaM" ityanena zrutatvAvacchedena matipUrvatvavidhiH, "na maI suapubviyA" ityanena ca matitva sAmAnAdhikaraNyena zrutapUrvasvaniSedho'bhihitaH saGgacchate / kathaM tarhi zrutanizritAzrutanizritabhedena matijJAnadvaividhyAbhidhAnamiti ced, ucyate - svasamAnAkArazrutajJAnAhitavAsanAprabodha samAna kAlanitve sati zrutopayogAbhAvakAlInaM zrutanizritamavagrahAdicaturbhedaM, uktavAsanAprabodho dhAraNAdAyayopayujyate zrutopayogAbhAvazca matijJAnasAmagrIsampAdanAya, uktavAsanAprabodhakAle zrutajJAnopayogabalAcchrutajJAnasyaivApatteH, matijJAnasAmagryAH zrutajJAnotpatcipratibandhakatve'pi zAbdecchAsthAnIyasya tasyottejakatvAt / matijJAnajanyasmaraNasya matijJAnatvavat zrutajJAnajanyasmaraNamArpa ca zrutajJAnamadhya evaM parigaNanIyam / uktavAsanAprabodhAsamAnakAlInaM ca matijJAna mautpattikpAdicaturbhedama zrutanizritamityabhiprAyeNa dvidhAvibhAge doSAbhAvaH / tadidamAha mahAbhASyakAra:- "putri suparikammiya - mahassa jaM saMpayaM suAIaM / taM nismiyamiyaraM puNa, aNissidhaM mahacaukaM taM // 169 // ( jJAnArNava patra 25) iti " / apUrvacaitrAdivyakti buddhau tvautpacikItvamevAzrayaNIyam / 16 For Print And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir matijJAnakakSaNopadarzanaM tatra zrutAnusAritvaM ka kSitaM zrutanizritAs zrutanizritamedena matidvaividhyopapAdanazca //
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym bhaviAnabandhu // 91 // AARAKAR aindriyakazrutajJAnasAmAnye dhAraNAtvena tadindriyajanyazrute tadindriyajanyadhAraNAtvenaiva vA hetutvAt / prAganupalabdhe'rthe zrutajJAnAhitavAsanAprabodhAbhAvena zrutanizritajJAnAsambhavAta, dhAraNAyAH zrutahetutva eva ca matizrutayorlabdhiyogapadye'pyupayogakramaH saGgacchate, prAgupalabdhArthasya copalambhe dhAraNAhitazrutajJAnAhitavAsanAprabodhAnvayAcchutanizritatvamAvazyakam , dhAraNAdirahitAnAmekendriyAdInAM tvAhArAdisaMjJAnyathAnupapatyAntarjalpAkArAvivakSitArthavAcakaM zabdasaMspRSTArthajJAnarUpaM zrutajJAnaM kSayopazamamAtrajanitaM jAtyantarameva, Aptoktasya zabdasyohAkhyapramANena padapadArthazaktigrahAnantaramAkAGkSAjJAnAdisAcivyena jAyamAnaM tu jJAnaM spaSTadhAraNAprAyameva, zAbdabodhaparikarIbhUtazca yAvAn pramANAntarotthApito'pi bodhaH so'pi sarvaH zrutameva / ata eva " padArthavAkyArthamahAvAkyAthaidamparyArthabhedena caturvidhavAkyArthajJAne aidamparthinizcayaparyantaM zrutopayogavyApArAta sarvatra zrutatvameva" ityabhiyuktairuktamupadezapadAdau / tatra "savve pANA sabve bhUA savve jIvA savve sacA Na haMtavvA" ityAdau yathAzrutamAtrapratItiH pdaarthbodhH| evaM sati hiMsAtvAvacchedenAniSTasAdhanatvapratIterAhAravihAradevArcanAdikamapi prANopaghAtahetutvena hiMsArUpatvAdakartavyaM syAditi vAkyArthabodhaH / yatanayA kriyamANA AhAravihArAdikriyA na pApasAdhanAni, cicazuddhiphalatvAt, ayatanayA kriyamANaM tu sarva hiMsAntarbhAvAt pApasAdhanameveti mahAvAkyArthabodhaH / 'Ajaiva dharme sAra' ityapavAdasthale'pi gItArthayatanAkRtayogikAraNapadainiSiddhasyApyaduSTatvaM, vihitakriyAmAtre ca svarUpahiMsAsambhave'pyanubandhahiMsAyA abhAvAnna doSalezasyApyavakAza ityaidamparyArthabodhaH / eteSu sarveSvekadIrghopayogavyApArAna zrutAnyajJAnazaGkA, aidamparyabodhalakSaNaphalavyApyatayaiva zrutasya lokottaraprAmANyavyavasthitervAkye'pi kramikatAvadbodhajanake tathAtvavyutpattipratisandhAnavati vyutpacimati puruSe na virmyvyaapaaraadissnnaavkaashH| zAbdabodha. parikarIbhUtabodhamAtrasya zrutatvaM padArthabodhAdicaturvighavAkyArthabodhasya zra. tatvamupapAditam / CMOUGBODHAN // 9 // Fat PW And Penal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShaikailassigarsanGyanmanttire CAMERICAREER so'yamiSorikha dIrghadIrghataro vyApAro, 'yatparaH zabdaH sa zabdArtha' iti nayAzrayaNAt / etena 'na hiMsyAdityAdiniSedhavidhI vizeSavidhivAdhaparyAlocanayA'numitau vyApakatAnavacchedakenApi vizeSarUpeNa vyApakasyeva zAbdabodhe tattAdvahitetarahiMsAtvena vRzyanavacchedakarUpeNApi niSedhyasya praveza' iti nirastam / uktabAdhaparyAlocanasya prakRtopayogAntarbhAvasmaduktaprakArasyaiva sAmrAjyAta, tadanantarbhAve ca tasya sAmAnyavAkyArthabodhena saha milanAbhAvena vizeSaparyavasAyakatvAsambhavAt / avyavahitadvitra- kSaNamadhye ekavizeSavAdhapratisandhAnameva sAmAnyavAkyArthasya taditaravizeSaparyavasAyakamiti kalpanAyAM na doSa iti cet, na, dvitrakSaNAnanugamAta, paTusaMskArasya paJcapakSaNavyavadhAne'pi phalotpattezva, saMskArapATavasyaivAnugatasyAnusaraNaucityAta, tacca gRhIte'rthe matizrutasAdhAraNavicAraNopayoga evopayujyate, ata eva sAmAnyaniSedhajJAne virodhasambandhena vizeSavidhismRtAvapi vicAraNayA taditaravizeSaparyavasAnam / api ca 'svargakAmo yajeta' ityatra yathA pareSAM prathamaM svargatvasAmAnAdhikaraNyenaiva yAgakAryatAgraho'nantaraM cAnugatAnatiprasaktakAryagatajAtivizeSakalpanaM, tathA prakRte'pi hiMsAtvasAmAnAdhikaraNyena pApajanakatvabodhe'nantaraM tadgatahetutAvacchedakAnugatAnatiprasaktarUpakalpane kiM bAdhakaM, sarvazabdabalena hiMsAsAmAnyopasthitAvapi tadgatahetusvarUpAnubandhakRtavizeSasya kalpanIyatvAt / saiva ca kalpanA vAkyArthabodhAtmiketi na tducchedH|| kiJca padArthabodhAddhiMsAsAmAnye'niSTasAdhanatvagrahe AhAravihArAdikriyAsvaniSTasAdhanatvavyApyahiMsAtvAropeNAniSTasAdhanatvAropalakSaNatarkAtmaka eva vAkyArthabodhaH, tasya yuktyA viparyayaparyavasAnAtmako mahAvAkyArthabodhaH, tato hetusvarUpAnubandhatrayaviSaya eva hiMsApadArtha ityaidamparyArthabodhaH, ityete bodhA anubhavasiddhatvAdeva durvArAH / zrutajJAnamUlohAdezca zrutatvaM HORSHASTRORESTMETROPER save pANA sabbe bhUApaNa haMtavvA ityAdau padArthabodhAdica turvidhavAkyArthabodhasthopapAda. nm| Fat PW And Penal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ ShrMatiavr Jain ArachanaKendra Acharya Shet.KailassincarsamGyammandir bhImAna prkrnnm|| PLE matijJAnamUlohAdemaMtijJAnatvavadevAbhyupeyam / ata eva zrutajJAnAbhyantarIbhUtamativizeSaireva SaTsthAnapatitatvaM caturdazapUrvavidA- mapyAcakSate smpdaayvRddhaaH| tathA coktaM kalpabhASye-" arakaralaMbheNa samA, UNahiyA huMti maivisesehiM / te vi ya maIvisesA, suanANabhaMtare jANa // 1 // " (vize. gA. 143 jJAnArNa0pa018) yadi ca sAmAnyazrutajJAnasya vizeSaparyavasAyakatvameva matijJAnasya zrutajJAnAbhyantarIbhUtatvamupayogavicchede'pyekopayogavyavahArazca phalaprAdhAnyAdeveti vibhAvyate, tadA padArtha codhayitvA virataM vAkyaM vAkyArthabodhAdirUpavicArasahakRtamAvRtyA vizeSa bodhayadaidamparyArthakatvavyapadezaM labhata iti mantavyam / para zabdasaMsRSTArthagrahaNavyApRtatve padapadArthasambandhagrAhakohAdivattasya kathaM na zrutatvam , "zabdasaMsRSTArthagrahaNaheturupalabdhivizeSa: (trikAla 'sA)dhAraNasamAnapariNAmaH zrutam " iti nandIvRtyAdI darzanAt // [ nandIvRttAvayaM pUrNapAThaH-tathA zravaNaM zruta vAcyavAcakabhAvapurassarIkAreNa zabdasaMspRSTArthagrahaNahaturupalabdhivizeSaH, 'evamAkAraM vastu jaladhAraNAdyarthakriyAsamartha ghaTa. zabdavAcyam ' ityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArIndriyamanonimittor3avagamavizeSa ityarthaH] "soiMdiovaladdhI, hoi suzra sesayaM tu mainANaM // mottarNa davvasudhe, askaralaMbho a sesesu // 117 // " (jJAnArNa0pa012)iti pUrvagatagAthAyAmapyayameva svaraso labhyate / tathA cAsyA arthaH-zrotrendriyeNopalabdhireva zrutamityavadhAraNa, na tu zrotrendriyeNopalAbdhiH zrutameveti / avagrahAdirUpAyAH zrotrendriyopalabdherapi matijJAnarUpatvAt / yadbhASyakAra:"soiMdiovaladdhI,cava suna utaI suaMceca / soiMdiovaladdhI,vikAI jamhA mahanANaM ||122||"(jnyaanaa0p013) zeSa tu yaccakSurAdIndriyopalabdhirUpaM tanmatijJAna, tuzabdo'nuktasamuccayArthara, sa cAvagrahAdirUpAM zrotrendriyopalabdhimapi samucinoti, yadabhA anazAnA lohAdeH zrutatvaM, tataH zrutajJAnAmka ntarIbhUtamativizeSereva pUrvavidoSaTsthAnapatitatvaM tatra saMvAdopadarzanazca // 92 // Fox PW And Personal use only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym BAPERCEDUCARE pyakAra:-"tu samuccayavayaNAo, kAI sAiMdiovaladvI vi / maI evaM sai sou-gahAdio hoti miibheyaa||123||"(jnyaanaanaa0p0 zrotrendriyo13) apavAdamAha-muktvA dravyazrutaM pustakapatrAdinyastAkSararUpaM,tadAhitAyAH zabdArthapolocanAtmikAyAH zeSendriyopalabdherapi palabdheH zruzrutatvAt / akSaralAbhazca yaH zeSeSvapIndriyeSu zabdArthaparyAlocanAtmakaH, na tu kAlaH, tasyehehAdirUpatvAt, tamapi mukveti sopaskAra | tatvaM dravyavyAkhyeyam / nanvevaM zeSendriyeSapyakSaralAbhasya zrutatvokta zrotrendriyopalabdhireva zrutamiti pratijJA vizIryata, maitrm| tasyApi zrutaM muktvAoSendriyopalabdhikalpatvAditi bhvH| zrotrendriyopalabdhipadena zrotrendriyajanyavyaJjanAkSarajJAnAhitA zAbdI buddhiA, dravyazruta zeSendriyopadena ca cakSurAdIndriyajanyasaMjJAkSarajJAnAhitA sA, akSaralAbhapadena ca tadatiriktazrutajJAnAvaraNakarmakSayopazamajanitA buddhigRhyata palabdhermatiiti sarvasAdhAraNo dhAraNAprAyajJAnavRttiH zabdasaMsRSTArthAkAravizeSa evAnugatalakSaNam / trividhAkSarazrutAbhidhAnaprastAve'pi svamupapAdisaMjJAnyajanayordravyazrutatvena, labdhipadasya copayogArthatvena vyAkhyAnAca / tatra cAnugatamuktameva lakSaNamiti / iha govRSanyAyena tama, matillAtrividhopalabdhirUpabhAvazrutagrahaNamiti svasmAkamAbhAti / avagrahAdikramavadupayogatvenApi ca matijJAna eva janakatA,na zrutajJAne ne avagrahAtatra zAbdopayogatvenaiva hetutvAt, matijJAne ca-"nAnavagRhItamIyate, nAnIhitamapeyate, nAnapetaM ca dhAryate," iti kramanibandhanamanva- 15. dInAM kAyavyatirekaniyamamAmananti mniissinnH| tatrAvagrahasyehAyAM dharmijJAnatvena, tavAntaradharmAkArahAyAM tatsAmAnyajJAnatvena vaa| IhA- ryakAraNayAzca taddharmaprakAratAnirUpitataddhaminiSThasiddhatvAkhyaviSayatAvadapAyatvAvacchinnetaddharmaprakAratAnirUpitatadvAminiSThasAdhyatvArUpaviSa- bhAvopayatAvadIhAtvena,ghaTAkArAvacchinnasiddhatvAkhyaviSayatAvadapAyatvAvacchinne tAdRzamAdhyatvAkhyaviSayatAvahiAtvana vA,dhAraNAyAMcApAyasya samAnprakArakAnubhavatvena,viziSTabhede samAnaviSayakAnubhavatvena vA kAryakAraNabhAvAtatrAvagraho dvividho vyaJjanAvagrahArthAvagra darzanam / CERICA Fat PW And Penal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIjJAnabindu prakaraNam / / // 93 // /www.ketatirth.org hamedAt / tatra vyaJjanena zabdAdipariNatadravya nikurambeNa vyaJjanasya zrotrendriyAdevagrahaH sambandho vyaJjanAvagrahaH, sa ca mallakapratibodhakadRSTAntAbhyAM sUtroktAbhyAmasaGkhye ya samayabhAvI / tasyAmapyavasthAyAmavyaktA jJAnamAtrA, prathamasamaye'zenAbhavatazcaramasamaye bhavanAnyathAnupapattyA bhASyakRtA pratipAditA / yuktaM caitat nizcayato'vikalakAraNasyaiva kAryotpattivyApyatvAd, avikalaM ca kAraNaM jJAne upayogendriyameva, tacca vyaJjanAvagrahakAle labdhasattAkaM kathaM na svakArya jJAnaM janayediti, ayamupayogasya kAraNAMzaH / nanu vyaJjanAvagrahaH prApyakAriNAmevendriyANAmukto nAprApyakAriNobhakSurmanasoriti tatra kaH kAraNAMzo vAcyaH 1, dyarthAvagrasta sarvatra sa evAstviti cet, na, tatrApyarthAvagrahAtprAg labdhIndriyasya grahaNonmukhapariNAma evopayogasya kAraNAMza ityabhyupagamAt / na ca sarvatraikasyaivAzrayaNamiti yuktam, indriyANAM prApyakAritvAprApyakAritvavyavasthAprayuktasya hrasvadIrghakAraNAMzabhedasyAgamayuktyupapannatvena pratibandiparyanuyogAnavakAzAt / arthAvagrahaH sAmAnyamAtra grahaH, yataH kiJciddRSTaM mayA na tu paribhAvitamiti vyavahAraH, sa caikasAmayikaH, tata Ihopayoga Anta mauhUrtikaH pravartate, sa ca sadbhUtA'sadbhUtavizeSopAdAnatyAgAbhimukha bahuvicAraNAtmakaH paryante tattatprakAreNa dharmiNi sAdhyatvAkhyaviSayatAphalavAn bhavati / ata eva "phalapravRttau jJAnaprAmANyasaMzayavatkaraNapravRttAvapIndriyAdigataguNadopasaMzayena viSayasaMzayAdindriyasAdguNyavicAraNamapIiyaiva janyate, kevalamabhyAsadazAyAM tajjhaTitijAyamAnatvAt kAlasaukSmyeNa nopalakSyate, anabhyAsadazAyAM tu vaiparItyena sphuTamupalakSyata" iti malayagiriprabhRtayo vadanti / evaM sati svajanyApAye sarvatrArthayAthAtmya nizcayasyehayaiva janyamAnatvAt " tadubhayamutpattau parata eva, jJaptau tu svata: paratazca" ityAkara (pa.1-20) sUtraM virudhyeta, tadubhayaM prAmANyamaprAmANyaM ca, parata eveti kAraNagataguNadoSApekSayetyarthaH, svataH For Print And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir vyaJjanArthI vagrahabhede - nAvagraha hai vidhyaM vya janasvarU padvaividhyaM vyaJjanAvagra hanirUpaNazca tato'rthAvagrahAdInAM nirUpaNam / // 93 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.khatirth.org paratayeti, saMvAdaka bAdhaka jJAnAnapekSayA jAyamAnatvaM svatastvaM taccAbhyAsadazAyAM, kevalakSayopazamasyaiva tatra vyApArAt, tadapekSayA jAyamAnatvaM ca paratastvaM taccAnabhyAsadazAyAM, ayaM ca vibhAgo viSayApekSayA svarUpe tu sarvatra svata eva prAmANyanizcaya ikSarArtha iti / " Iyaiva hi sarvatra prAmANyanizcayAbhyupagame kiM saMvAdakapratyayApekSayA 1, na khalvekaM gamakamapekSitamiti gamakAntaramapyapekSaNIyam / na cehAyA bahuvidhatvAdyatra na karaNasAdguNyAsAdguNya vicArastatraivoktasvatastvaparatastvavyavastheti vAcyam, IhAyAM kvaciduktavicAravyabhicAropagame AbhyAsikApAya pUrvehAyAmanupalakSyamANasyApi tadvicArasya niyamakalpanAnupapatteH / na coktavicAra IhAyAM pramAjanakatAvacchedako na tu tajjJaptijanakatAvacchedaka ityapi yuktam, karaNaguNAdeva pramotpattau tasyAtathAtvAt / na ca bhAvijJAnasyAsiddhatvAduktavicAravatyApIhayA tadgataprAmANyAgraha ityapi sAmpratam, vicAreNa karaNasadguNya he bhAvijJAnaprAmANyagrahasyApi sambhRtasAmagrI katvAdityAdivicAraNIyam / nanu bhavatAM saiddhAntikamate upayoge - vagrahAdivRtticatuSTayavyApyatvaM, ekatra vastuni prAdhAnyena sAmAnyavizeSobhathAvagAhitvaparyAptyAdhAratvaM vA, tArkikamate ca prameyAvyabhicAritvaM prAmANyama yogyatvAdabhyAsenApi durgrahaM samarthapravRttyanaupayikatvenAnupAdeyaM ca / paudgalikasamyaktvavatAM samyaktvadali kAnvito'pAyAMzaH pramANaM, kSAyika samyaktvavatAM ca kevalo'pAyAMza iti tattvAryavRttyAdivacanatAtparyaparyAlocanAyAM tu samyaktva samAnAdhikaraNApAyatvaM jJAnasya prAmANyaM paryavasyati, anyathA'nanugamAt, tatra ca vizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAvirahaH / jJAnaM pramANamitivacanaM vinigamakamiti cet, tadapi samarthapravRtyaiaupayikena rUpeNa vinigamayet na tu viziSTApAyatvenAnIdRzena, 'samyaktvAnugatatvena jJAnasya jJAnatvaM, anyathA tvajJAnatvaM' iti vyavasthA tu nApAyamAtraprAmANyasAkSiNI, samyagdRSTisambandhinAM For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir malayagiriprabhRtyabhiprAyeNa sa hathaiva prAmANyanizrayopagame ratnAkarasUtravirodha upadarzitaH, jainAbhimate. prAmANyA prAmANya svatasya paratastvAnaikAnte doSopadarzanam / ..
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bhIjJAnabinduprakaraNam // / / 94 // www.khatirth.org saMzayAdInAmapi jJAnatvasya mahAbhASyakRtA paribhASitatvAt / na ca samyaktvasAhityena jJAnasya rucirUpatvaM sampadyate, rucirUpaM ca jJAnaM pramANamiti samyaktvavizeSaNopAdAnaM phalavadityapi sAmpratam, etasya vyavahAropayogitve'pi pravRtyanupayogitvAt / na ca ghaTAdyapAyarUpA rucirapi samyaktvamiti vyavaharanti saiddhAntikAH, jIvAjIvAdipadArtha navakaviSayaka samUhAlambanajJAnavizeSasyaiva rucirUpatayAnAtatvAt, kevalaM 'satsaMrUpAdimArga gAsthAnaistani rgayo bhAvasamyaktvaM, ''sAmAnyatastu dravyasamyaktvam' iti vizeSa iti / na ca ghaTAdyapAye'pi rucirUpatvamiSTameva, sadasadvizeSaNAvizeSaNAdinA sarvatra jJAnAjJAnavyavasthAkathanAt, tadeva ca prAmANyama pratyUhamiti vAcyaM, anekAntavyApakatvAdipratisandhAnAhitavAsa nAva tAmeva tAdRzabodhasambhavAt tadanyeSAM tu dravyasamyaktvenaiva jJAnasadbhAvavyavasthite: / ata eva "caraNakaraNapradhAnAnAmapi svasama paparasamaya mukta vyApArANAM dravyasamyaktvena cAritravyavasthitAvapi bhAvasamyaktvAbhAvaH" pratipAditaH sammatau mhaavaadinaa| dravyasamyaktvaM ca, "tadeva satyaM niHzaMkaM yajinendraH praveditamiti'jJAnAhitavAsanArUpaM, mASatuSAyanurodhAd 'gurupArataMtrya rUpaM vA' ityanyadetat / tasmAnnaite prAmANyaprakArAH pravRtyayogikAH / tadvati tatprakArakatvarUpaM jJAnaprAmANyaM tu pravRthyau pathikamavaziSyate, tasya ca svato grAhyatvamevocitam / nyAyanaye'pi jJAne purovartivizeSyatAkatvasya rajatatvAdiprakArakatvasya cAnuvyavasAya grAhyatAyAmavitrAdAt, imaM rajatatvena jAnAmIti pratyayAt, tatra vizeSyatvaprakAratvayoreva dvitIyAdatIyArthatvAt tatra purovarti idantvena rajatatvAdinApi copanayavazAdbhAsatAm / na cedantvavaiziSTayaM purovartini na bhAsata iti vAcyam, vizeSyatAyAM purovartinaH svarUpato mAnAnupapatteH tAdRzAvizeSaNa jJAnAbhAvAt, anyathA prameyatvAdinA rajatAdijJAne'pi tathAjJAnApaceH, jAtyatiriktasya kizciddharmaprakAreNaiva mAnaniyamAcca / kiJca prAmANya For Print And Personal Use Only Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir upayoge'va grahAdivRtti catuSTayavyA pyatvAdi lakSaNaM samyaktvasamAnA dhikaraNApAyatvAdilakSaNaM ca prAmA yaM na prabhuyaupayikaM tAdRzaM cata iti tatprakA rakara svato grAhyameveti prshnH|| // 94 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ ShrMatiavr Jain ArachanaKendra pravRttyaupavikaniruktamAmANyasya jJaptauM svatastvameveti prshnnigmnm|| OMGURUCKBUSIk saMzayottaramidaM rajataM navetyeva saMzayo, na tu rajatamidaM na cA, dravyaM rajataM na vetyAdirUpa iti, yadvizeSyakayatprakArakajAnatvAvacchedena prAmANyasaMzayastaddharmaviziSTa tatprakArakasaMzaya iti niyamAdidantvena dharmibhAnamAvazyakaM,idantvarajatatvAdinA purovartina upanayasattvAcca tathAbhAnamanuvyavasAye durvAramiti kimaparamavaziSyate prAmANye jJAtum / na caikasambandhena tadvati sambandhAntareNa tatprakArakajJAnavyAvRttaM, tena samvandhena tatprakArakatvameva prAmANyaM, taca dugrahamiti vAcyaM, vyavasAye yena sambandhena rajatatvAdikaM prakArastena tadvato'nuvyavasAye bhAnAt , saMsargasya tu tatvenaiva bhAnAt / tatprakArakatvaM ca vastugatyA tatsambandhAvacchinnaprakAratAkatvamiti prakAratAkatvakukSipravezenaiva vA tadAnam / ata evedaM rajatamiti tAdAtmyAropavyAvRttaye mukhyavizeSyatA prAmANye nivezanIyeti mukhyatvasya duhatvamityukterapyanavakAzo, vastugatyA mukhpavizeSyatAyA eva nivezAta , tAdAlyArope AropyAMza samavAyena prAmANyasave'pyakSatezca / etena 'tadvadvizeSyakatve sati tatprakArakatvamAtraM na prAmANyaM,'ime rakharajate' 'neme raGgarajate' iti viparItacatuSkabhramasAdhAraNyAt , kiM tu tadvadvizeSyakatvAvacchinnatatprakArakatvaM, tacca prathamAnuSyavasAye duham' ityapi nirastam / / .. vastugatyA tAdRzaprakAratAkatvasya sugrahatvAdeva tadhe'nuvyavasAyasAmanaghA'sAmarthyasya vyavasAyapratibandhakatvaspa cA kalpanamabhinivezena svabuddhiviDambanAmAtra,tathAkalpanAyAmaprAmANikagauravAt / etena 'vidheyatavA'nuvyavasAye svAtantryeNa prAmANyamAne vyavasAyapratibandhakatvakalpanApi' parAstA / tatra tadvadvizeSyakatopasthititadabhAvavAdvizeSyakatvAbhAvopasthityAdInAmucejakatvAdikalpane mahAgauravAt / yadi ca vizeSyatvAdikamanupasthitaM na prakAraH, tadA vizeSyatAsambandhena rajatAdimace sati prakAritayA rajatatvAdimattvameva prAmANyamastu / etajjJAnameva lAghavAtpravRtyaupayika / tasmAjjJaptI prAmANyasya svatastvameva yuktam / ABRSPEAK ER Fox PwAnd Personal use only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym bavAnavindu prkrnnm|| // 95 // HiUMKASBA aprAmANyaM tu nAnuvyavasAyagrAhya, rajatatvAbhAvavacena purovartino'grahaNe tathopanItabhAnAyogAt, rajatatvAdimattayA zuktyAdidhIvizeSyakatvaM rajatatvaprakArakatvaM ca tatra gRhyate, ata eva, 'apramApi prametyeva gRhyate' iti cintAmaNigranthaH 'prametItyeva vyAkhyAtastAMtrikaiH ityaprAmANyasya paratastvameva / na ca prAmANyasya svatastve jJAnaprAmANyasaMzayAnupapattiA, jJAnagrahe prAmANyagrahAttadagrahe dharmigrahAbhAvAditi vAcyaM, doSAt tatsaMzayA mIndriyasannikarSasyaiva saMzayahetutvAt / prAk prAmANyAbhAvopasthitau dharmijJAnAtmaka eva vA'stu prAmANyasaMzaya iti svatastvaparatastvAnekAntaH prAmANyAprAmANyayojanAnAM na yukta iti ced, atra bruumH| rajatatvavadvizeSyakatvAvacchinnarajatatvaprakAratAkatvarUpasya rajatajJAnaprAmANyasya vastuto'nuvyavasAyena grahaNAta, svatastvAbhyupagame'prAmANyasyApi svatastvApAtA, rajatabhramAnuvyavasAyenApi vastuto rajatatvAbhAvavadvizeSyakatvAvacchinnarajatatvaprakAratAkatvasyaiva grahAt, tatra cAsmAbhiranekAntavAdibhiriSTApattiH kartuM zakyate, dravyArthataH pratyakSasya yogyadravyapratyakSIkaraNavelAyAM tadgatAnAM yogyAyogyAnAM dharmANAM sarveSAmabhyupagamAta, 'svaparaparyAyApekSayA'nantadharmAtmakaM tattvam' iti vAsanAvata ekajJatve sarvajJatvadhrauvyAbhyupagamAca, (AcArAGga) "je egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai ti" pAramarSasyatthameva svArasyavyAkhyAnAt / avocAma cAdhyAtmasAraprakaraNe-(pravandha 2) "AsacipATavAbhyAsa-svakAryAdimirA- zrayan / / paryAyamekamapyartha, vetti bhAvAd budho'khilam ||vai. bhedapra. 30 // " iti / na ceyaM rItirekAntavAdino bhavata iti pratIccha pratibandidaNDaprahAram / nanu rajatatvavadvizeSyakatvarajatatvaprakAratvayoreva jJAnopari bhAnaM, avacchinnatvaM tu tayoreva mithaH saMsargaH, ekatra bhAsamAnayoIyordhamayoH parasparamapi sAmAnAdhikaraNyenaivAvacchinnatvenApyanvayasambhavAdityevaM prAmANyasya svatastvaM, aprAmANyasya tu parato grAhyatvameveti prAmANyAprAmANyayoH sva tastvaparanastvAnekAnto jainAnAM nayata iti praznapati // 95 // Fat PW And Penal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.khatirth.org aprAmANyasya tu na tathAtvaM rajatatvAbhAvasya vyavasAye'sphuraNena tadvadvizeSyakatvasya grahItumazakyatvAt jJAnagrAhakasAmayyAstUpasthitavizeSyatvAdigrAhakatva eva vyApArAdityevamadoSa iti cet, na, prAmANyazarIraghaTakasyAvacchinnatvasya saMsargatayA mAnopagame kArtsnyena prAmANyasya prakAratvAsiddheH, aMzataH prakAratayA bhAnaM ca svAzrayavizeSyakatvAvacchinna prakAratAsambandhena rajatatvasya jJAnopari bhAne'pi sambhavatIti tAvadeva prAmANyaM syAd // astvevaM jJAnagrAhaka sAmayyAstathAprAmANyagraha eva sAmarthyAt, ata eva nAprAmANyasya svatastvamiti cet, na, evamabhyupagame apramApi prametItyeva gRhyate ityasya vyAghAtAcatra rajatatvasya jJAnoparyuktasambandhAsambhavAt, kambugrIvAdimAnnAsti vAcyaM nAstItyAdAvanvayitAvacchedakAvacchinnapratiyogitAyA iva prakRte uktasambandhasya tattadavagAhitAnirUpitAvagAhitArUpA vilakSaNaiva khaNDazaH sAMsargikaviSayateti na doSa iti cet, na, tatrApi lakSaNAdinaiva bodhaH, ukta pratiyogitAyAstu ghaTo nAstItyAdAveva svarUpataH saMsargatvaM, uktaM ca mizraH- " arthApattau neha devadatta ityatra pratiyogitvaM svarUpata eva bhAsata ityevaM samarthanAt " vastuto'smAkaM sarvApi viSayatA dravyArthato'khaNDA, paryAyArthatazca sakhaNDeti sampUrNa prAmANya viSayatAzAlibodho na saMvAdakapratyayaM vinA, na vA tAdRzAprAmANyaviSayatAkabodho bAdhakapratyayaM vinA, ityubhayoranabhyAsadazAyAM paratastvameva, abhyAsadazAyAM tu kSayopazama vizeSasadhI cInayA tAdRzatAdRzeddayA tathA tathobhayagrahaNe svatastvameva, ata eva prAmANyAntarasyApi na durbrahatvaM svopayogApRthagbhUte he| panItaprakArasyaivApAyena grahaNAt tAdRzI ca prAmAyaviSayatA nAvagrahamAtraprayojyatvena laukikI, nApi pRthagupayogaprayojyatvenAlaukikI, kintu vilakSaNaiveti na kiJcidanupapannamanantadharmAtmakavastvabhyupagame / ata eva 'vastusadRzo jJAne jJeyAkArapariNAma' iti vilakSaNaprAmANyAkAravAde'pi na kSatiH / evaJca For Print And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir prAmANyasya zaptau svata stvamevAprAmANya sya paratastva meveti murArimizrama tasya khaNDanaM anamyAsada zAyAmubhayoH paratastvamamyAsada zAyAzca svatastvam //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym savivaraNaM 6 bhIvAnA rNava BANKA prkrnnm|| // 96 // saptau prAmAbhramejatanimico rajatAkAra, saMvRtazuktyAkArAyAH samupAcarajatAkArAyAH zuktareva tatrAlambanakhAta, pramAyAM tu rajatanimitta NyAmAmAityAkAratathAtvasya, paratAsvatograhAbhyAM 'prAmANyAprAmANyayostadanekAnta' iti-prAcAM vAcAmapi vimarzaH kAnta eveti draSTavyam / INNyayoH svanyAyAbhiyuktA api "yathA'bhAvalaukikapratyayastaddharmasya pratiyogitAvacchedakatvamavagAhamAna ekatarmaviziSTasya pratiyogitva 13 tastvaparatamavagAhate, tathA jJAnalaukikasAkSAtkAro'pi taddharmasya vizeSyatAdhavacchedakatvamavagAhamAna eva taddharmaviziSTasya vizeSyatAdi tvAnekAntakamavagAhata iti idantvaviziSTasyaiva vizeSyatvamavagAheta, idantvasya vizeSyatAvacchedakatvAt, na tu rajatatvAdiviziSTasya, syopasaMhAraH, rajatatvAderatathAtvAda, itthaM niyamastu laukike| tenopanayavazAdalaukikatAdRzasAkSAtkAre'pi na kSatiH" iti vadanto vinopanayaM apAyasya prAthamikAnuvyavasAyasya prAmANyAgrAhakatvamevAhuH / yadeva ca teSAmupanayasya kRtyaM tadevAsmAkamIhAyAH sAdhyamiti kuna prasaGgena / nirUpaNa prakRtamanusarAmaH / etAvavagrahahAkhyau vyApAroMzI, IhAnantaramapAyA pravartate 'ayaM ghaTa eveti,' atra cAsatyAdijanita tasyottarakSayopazamavazena yAvAnIhito dharmastAvAn prakArIbhavati, tenaikatraiva 'devadatto'yaM brAhya goya' 'pAcako'yaM ityAdipratyayamedopapa vishessaavciH| itthaM ca rUpavizeSAnmaNiH padmarAga ityupadezocaramapi tadAhitavAsanAvato rUpavizeSAd 'anena parAgega bhavitavyam' itIho gamApekSayA carameva 'ayaM padmarAga' ityapAyo yujyate, uktopadezaH padmarAgapaivAcyatvopamitAvevopayujyate / ayaM padmarAga iti tu sAmAnyAvagrahe | vyAvahArihAkrameNaiveti naiyAyikAnuyAyinaH / ghaTa ityapAyottaramapi yadA kimayaM ghaTA sauvarNo mAoM vetyAdivizeSajijJAsA pravartate, kAgrahatvatadA pAzcAtyApAyasyottaravizeSAvagamApekSayA sAmAnyAlambanatvAdvathAvahArikAvagrahatvaM, tataH sauvarNa evAyamityAdirapAyA, pradarzanam // tatrApyuttarottaravizeSajijJAsAyAM pAzcAtyasya pAzcAtyasya vyAvahArikAvagrahatvaM draSTavyam / jijJAsAnivRttau tvantyavizeSajJAnamavAya ka Fat PW And Penal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.khatirth.org evocyate nA'vagrahaH, upacArakAraNAbhAvAt / ayaM phalAMzaH // kAlamAnaM tvasyAntarmuhUrtameva, saudAminI sampAtajanitapratyakSasya ciramananuvRttervyabhicAra iti cet, na, antarmuhUrtasyAsakhya bhedatvAt, antyavizeSAvagamarUpApAyottaramAvi cyutirUpA dhAraNA pravartate, sApyAntamauhUrtikI / ayaM paripAkAMzaH // vAsanAsmRtI tu sarvatra vizeSAvagame draSTavye / tadAha jinabhadragaNikSamAzramaNaH, sAmannamittagahaNaM, Necchaio samaya moggo paDhamo // tacoNaMtaramIhiya- vatdhuvisesassa jovaao|| 282 / / to puNarahiAvAyAverakAe oggahoti uvayario | esa visesAverakaM, sAmannaM giNie jeNaM // 283 // tacoNaMtaramIdA, tao avAo a tavvisesassa // iha sAmannavisesA - verakA jAvaMtimo bheo / / 284 // savvatyehAvAyA, Nicchayao motumAisAmannaM // saMvavahAratthaM puNa, savvatthAvaggahovAo || 285 // taratamajogAbhAve - vAo ciya dhAraNA tadavami // savvattha vAsaNA puNa, bhaNiyA kAlantare saI ya // 286 // / " (jJAnArNavapa. 58-59 ) ti / na cAvicyutera pAyAvasthAnAtpArthakye mAnAbhAvaH, vizeSajijJAsAnivRtyavAcchinasvarUpasya kathaJciddhimatvAd, avagRhNAmi, Ihe, avaimi, sthirIkaromItipratyayA eva ca pratiprANyanubhavasiddhA avagrahAdibhede pramANaM, smRtijanakatAvacchedakatvenaiva vA'vicyutitvaM dharmavizeSaH kalpyate, tattadupekSAnyatvasya smRtijanakatAvacchedaka koTipraveze gauravAditi dharmavizeSasiddhau dharmivizeSasiddhirityadhikaM matkRtajJAnArNavAdava seyam // tadevaM nirUpitaM matijJAnaM // tannirUpaNena ca zrutajJAnamapi nirUpitameva / dvayoranyo'nyAnugatatvA ca caiva vyavasthApitatvAcca / anye vaGgopAGgAdiparijJAnameva zrutajJAnamanyaca matijJAnamityanayorapi bhajanaiva, yaduvAca vAcakacakravartI "ekAdI nyekasminbhAjyAni tvAcaturmya iti" (tArtha a 01 - 31) / zabdasaMsRSTArthamAtragrAhitvena zrutatve tvavagrahamAtrameva matijJAnaM prasajyeta, dhAraNo varaM svasamAnAkAra zrutAvazya 17 For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir matijJAnani rUpaNe vyA vahArikA 'vagrahatva mavAyastha, avicyutera. pAyAtpArtha kyaM mati jJAnanirU paNataH zrutajJAnanirUpa NAtidezaH //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bhIjJAna bindu akaraNam // // 97 // www.khatirth.org mbhAvakalpanaM tu svavAsanAmAtravijRmbhitaM, zabdasaMsRSTAyA matereva zrutatvaparibhASaNaM tu na pRthagupayogavyApakamiti zAbdajJAnametra zrutajJAnaM na tvaparokSa mindriyjnympiityaahuH| navyAstu "zrutopayogo matyupayogAnna pRthak, matyupayogenaiva tatkAryopapattau tatpArthakya kalpanAyA vyarthatvAt / ata eva zabdajanyasAmAnyajJAnottaraM vizeSajijJAsAyAM tanmUlakamatyaSAyAMzapravRttau na pRthagavagrahakalpanAgauravaM zAbdasAmAnyajJAnasyaiva tatrAvagrahatvAt / na cAzAbde zAbdasya tatsAmayyA yA pratibandhakatvadhauvyAnneyaM kalpanA yukteti vAcyam, azAbdatvasya pratibadhyatAvacchedakatve pratiyogikoTau zabdamUlamatijJAnasyApi pravezAt, anyathA zrutAbhyantarIbhUtamatijJAnocchedaprasaGgAt / kizca zAbdajJAnarUpazrutasyAvagrahAdikramavato matijJAnAdbhinnatvApagame'numAnasmRtitarkapratyabhijJAnAdInAmapi tathAtvaM syAdityatiprasaGgaH, sAMvyavahArikapratyakSatvAbhAvasyApi teSu tulyatvAt / yadi cAvagrahAdibhedAH sAMvyavahArika pratyakSarUpasyaiva matijJAnasya sUtre proktA anumAnAdikaM tu parokSamatijJAnamarthataH siddhamitIpyate, tarhi zrutazabdavyapadezyaM zAbdajJAnamapi parokSamatijJAnamevAGgIkriyatAM kimardhajaratIyanyAyAzrayaNena / matvA jAnAmi zrutvA jAnAmItyanubhava evAnayorbhedopapAdaka iti cet, na, anumAya jAnAmi smRtvA jAnAmItyanubhavenAnumAnasmRtyAdInAmapi bhedApateH / anumititvAdikaM matitvavyApyameveti yadISyate, zAbdatvamapi kiM na tathA 1 / matvA na jAnAmIti pratItistatra bAdhiketi cet, na, vaizeSikANAM nAnuminomIti pratIteriva zAbde tasyA vizeSaviSayatvAt / naca nisargAdhigamasamyaktva rUpakArya bhedAnmatizrutajJAna rUpakAraNabheda ityapi sAmpratam tatra nisargapadena svabhAvasyaiva grahaNAt / yadvAcakaH - ( prazamarati ) "zikSAgamopadeza- zravaNAnyekArthikAnyadhigamasya / ekArthaH pariNAmo bhavati nisargaH svabhAvazca / / 223 / / iti" / yatrApi mateH zrutabhinnatvena grahaNaM tatra gobalIvardanyAya evaashrynniiyH| tadidamabhipretyAha mahA For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir zrutajJAna nirUpaye zru tasya matijJAnAdabhi tvameveti navyamatasyopadarzanam // // 97 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire XLADASHISROADS vAdI siddhasenaH (nizcayadvAtriMzikA) vaiyarthyAtiprasaGgAbhyAM,na matyabhyadhikaM shrutm||12||iti||" ityaahuH||itishrutjnyaanm|| "avadhijJAnatvaM ruupismvyaapyvissytaashaalijnyaanvRttijnyaantvvyaapyjaatimttvm||" rUpisamavyApyaviSayatAzAlijJAnaM paramAvadhijJAnaM "rUvagayaM lahai savvaM" (gA.685) itivacanAt ,tavRttinitvavyApyAjAtiravadhitvamavadhijJAnamAtra iti lakSaNasamanvayaH samavyApyatvamapahAya vyApakatvamAtradAne jagadvyApakaviSayatAkasya kevalasya rUpivyApakaviSayatAkatvaniyamAt tadvRttikevalatvamAdAya kevalajJAne'tivyAptiH, samavyApyatvadAne tvarUpiNi vyabhicArAtkevalajJAnaviSayatAyA ruupyvyaapytvaattnnivRttiH| na ca paramAvadhijJAne'pyaloke lokapramANAsaGkhyArUpyAkAzakhaNDaviSayatopadarzanAdasambhavaH / yadi tAvatsu khaNDeSu rUpidravyaM syAttadA pazyediti prasaGgApAdana eva tadupadarzanatAtparyAt / na ca tadaMze viSayabAdhena sUtrAprAmANyaM, svarUpabAdhe'pi zaktivizeSajJApanena phalAvAdhAt / etenAsadbhAvasthApanA vyAkhyAtA bahirviSayatAprasaJjikA tAratamyena zaktivRddhizca lokamadhya eva sUkSmamkSmataraskandhAvagAhanaphalavatIti na prasaGgApAdanavaiyarthyam / yadbhASyaM-"vaLato puNa bAhi, logatthaM ceva pAsaI dabbaM // suhumayaraM suhumayaraM, paramohI jAva paramANuM // 606 // " iti / aloke lokapramANAsaGkhyeyakhaNDaviSayatAvadheriti vacane viSayatApadaM tarkitarUpyadhikaraNatAprasaJjitatAvadadhikaraNakarUpiviSayatAparamiti na svarUpabAdhopIti tattvam / jAtau jJAnatvavyApyatvavizeSaNaM jJAnatvamAdAya matyAdAvativyAptivAraNArtham / na ca saMyamapratyayAvadhijJAnamanaHparyAyajJAnasAdhAraNajAtivizeSamAdAya manaHparyAyajJAne'tivyAptiH,avadhitvena sAGkaryeNa tAdRzajAtyasiddheH / na ca 'pudgalA rUpiNa' iti zAbdabodhe rUpisamavyApyaviSayatAke tivyAptiA, viSayatApadena spaSTavizeSAkAragrahaNAditi saGkepaH // ityavadhijJAnaprarUpaNam / / avavijJAna| nirUpaNa tatrAvadhijJAnalakSaNe viroSaNAnAM vyAvRtyupadarzanam // ABPSPEECORRUAGE Fat PW And Penal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym pAva zrIjJAna- "manomAtrasAkSAtkAri mnHpryaayjnyaanm|" na ca tAdRzAvadhijJAne'tivyAptiH,manaHsAkSAtkAriNo'vadheHskandhAntara- manaHparyA | syApi sAkSAtkAritvena tAdRzAvadhijJAnAsiddhena ca manastvapariNataskandhAlocitaM bAhyamapyartha manaHparyAyajJAnaM sAkSAtkarotIti bjnyaanniavaarnnm|| tasya manomAtrasAkSAtkAritvamasiddhamiti vAcyam, manodravyamAtrAlambanatayaiva tasya dharmigrAhakamAnasiddhatvAt , bAhyArthAnAM rUpaNe t||98BC tu manodravyANAmeva tathArUpapariNAmAnyathAnupapattiprasUtAnumAnata eva grhnnaabhyupgmaav| Aha ca bhASyakAra:-" jANai bajjhe- lakSaNe'tigumANeNaM ti"(gA.814)vAzArthAnumAnanimittakameva hi tatra mAnasamacakSurdarzanamaGgIkriyate,yatpuraskAreNa sUtre manogavyANi jAnAti vyAptyAdipazyati caitaditi vyavahiyate / ekarUpe'pi jJAne dravyAdyapekSakSayopazamavaicitryeNa sAmAnyarUpamanodravyAkAraparicchedApekSayA doSoddhAraH pazyatIti, viziSTataramanodravyAkAraparicchedApekSayA ca jAnAtItyevaM vA vyAcakSate / ApekSikasAmAnyajJAnasyApi vyAvahAri- manaHparyAvakAvagrahanyAyena vyAvahArikadarzanarUpatvAt / nizcayatastu sarvamapi tajjJAnameva, manaHparyAyadarzanAnupadezAditi draSTavyam / navyAstu jJAnasvAkbAhyArthAkArAnumApakamanodravyAkAragrAhakaM jJAnamavadhivizeSa eva, apramattasaMyamavizeSajanyatAvacchedakajAtekhadhitvavyApyAyA eva vijJAnatva kalpanAdharmi(kalpanAta)iti nyaayaa| itthaM hi jAnAti pazyatItyatra dRzeravadhidarzanaviSayatvenaivopapatto lakSagAkalpanagauravamapi pari- mevetinahRtaM bhavati / sUtre bhedAbhidhAnaM ca dharmabhedAbhiprAyam / yadi saGkalpavikalpapariNatadravyamAtragrAhyabhedAttagrAhakaM jJAnamatiriktamityatra vyamatasyonirvandhastadA dvIndriyAdInAmapISTAniSTapravRttinivRttidarzanAttajanakasUkSmasaGkalpajananapAraNatadravyAvaSayamapi manaHparyAyajJAnamabhyu padarzanam // | pagantavyaM syAt ,ceSTAhetoreva mnsstdgraahytvaat| na ca tena dvIndriyAdInAM samanaskatApatiH, kapardikAsacayA dhanitvasyeva,ekayA |gavA gomacasyeva(vA),sakSmeNa manasA samanaskatvasyApAdayitumazakyatvAt , tadidamabhipretyoktaM nizcayadvAtriMzikAyAM mahAvA-12 1. // 98 // SARPURWA NA Fat PW And Penal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire dinA-"prArthanApratighAtAbhyAM, ceSTante dviindriyaadyH|| manaHparyAyavijJAna, yuktaM teSu na cAnyathA // 1 // " iti / na caivaM | jJAnasya paJcavidhatvavibhAgocchedAdutsUtrApattiA, vyavahAratazcaturvidhatvenoktAyA api bhASAyA nizcayato dvaividhyAbhighAnavanaya - vivekenotsUtrAbhAvAditi dik (ityaahuH)|| itimana:paryAyajJAnaprarUpaNam // | "sarvaviSayaM kevalajJAnam ||"srvvissytvN ca sAmAnyadharmAnavacchinnanikhiladharmaprakArakatve sati nikhiladharmiviSayatvam / | prameyavaditi jJAne prameyatvena nikhiladharmaprakArake'tivyAptivAraNAyAnavacchinnAntaM, kevaladarzanetivyAptivAraNAya satyantaM, vizeSyabhAgastu paryAyavAdyabhimatapratItyasamutpAdarUpasantAnaviSayakanikhiladharmaprakArakajJAnanirAsArthaH / vastuto "nikhilajeyAkAravara kevalajJAnatva" / kevaladarzanAbhyupagame tu tatra nikhiladRzyAkAravacameva",na tu nikhilaneyAkAravacamiti nAtivyAptiAna ca pratisvaM kevalajJAne kevalajJAnAntaravRttisvaprAkAlavinaSTavastusambandhivartamAnatvAdyAkArAbhAvAisambhava:, svasamAnakAlInanikhilajeyAkAravavasya vivakSaNAt / na ca tathApi kevalajJAnagrAhye AdyakSaNavRttitvaprakArakatvAvacchinnavizeSyatAyA dvitIyakSaNe nAzo, dvitIyakSaNavRttitvaprakArakatvAvacchinnavizeSyatAyAzcotpAdaH, itthameva grAhyasAmAnyavizeSyatAdhrauvyasambhedena kevalajJAne trailakSaNyamupapAditamityekadA nikhila yAkAravacAsambhava eveti zaGkanIyam , samAnakAlInatvasya kSaNagarbhave doSAbhAvAt , astu vA nikhila yAkArasaGkramayogyatAvacameva lakSaNaM,pramANaMca tatrajJAnatvamatyantotkarSavavRtti, atyantApakarSavavRttitvAt parimAgatvavad'ityAdyanumAnameva / na cAprayojakatvaM jJAnatAratamyasya sarvAnubhavasiddhatvena tadvizrAnteratyantApakarSotkarSAmyAM vinAsambhavAt / na cendriyAzritajJAnasyaiva taratamabhAvadarzanAcatraivAntyaprakarSoM yukta ityapi zakkanIyaM, atIndriye'pi manobAne zAstrArthAvadhAraNarUpe zAstrabhAvanA kevalajJAna nirUpaNe taDakSaNAnA mupadarzanaM tatrAtivyAptyAdidopoddhArazra kevalajJAne pramANopadarzanazca // KARO Fat PW And Penal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sara Kendra Achatya Sas s Gym kevalajJAna prkrnnm|| 199 // ORDERNANCLASS prakarSajanye zAstrAtikrAntaviSaye'tIndriyaviSayasAmarthyayogapravRttisAdhane'dhyAtmazAstraprasiddhaprAtibhanAmadheye ca taratamabhAvadarzanAt / nanvevaM bhAvanAjanyameva prAtibhavatkevalaM prApta, tathA cApramANaM syAt , kAmAturasya sarvadA kAminI bhAvayato vyavahitakAmi nirUpaNe nIsAkSAtkAravadbhAvanAjanyajJAnasyApramANatvavyavasthiteH, atha na bhAvanAjanyatvaM tatrAprAmANyaprayojakaM, kiM tu bAdhitaviSayatvaM, kevalajJAnabhAvanAnapekSe'pi zuktirajatAdibhrame bAdhAdevAprAmANyasvIkArAt , prakRte ca na viSayabAdha iti nAprAmANya, na ca vyavahitakAminIvi stha bhAvanAbhramAdau doSatvena bhAvanAyAH klRptatvAtajjanyatvenAsyAprAmANyaM, bAdhitaviSayatvavadoSajanyatvasyApi bhramatvaprayojakatvAva, tathA janyatve coktaM mImAMsAbhASyakAreNa-'yasya(tra) ca duSTaM kAraNaM yatra ca mithyetyAdipratyayaH sa evA'samIcIno nAnya iti| vArtikakAre doSopadaNApyuktama-"tasmAdodhAtmakatvena,prAptA buddheHprmaanntaa|| arthaanythaatvhetuutth-dossjnyaanaadpodyte||1||iti"atr hi tulyavadevAprA zakaH prazna: mANyaprayojakadvayamuktaM, tasmAdbAdhAbhAve'pi doSajanyatvAdaprAmANyamiti vAcyaM, bhAvanAyAH kvaciddoSatve'pi sarvatra doSatvAnizcayAt , anyathA zaGkhapItatvabhramakAraNIbhUtasya pItadravyasya svaviSayakajJAne'pyaprAmANyaprayojakatvaM syAditi na kizcidetat , kvacideva kazcidoSa ityevAGgIkArAt , viSayabAdhenaiva doSajanyatvakalpanAca, duSTakAraNajanyasyApyanumAnAdeviSayAvAdhena prAmANyAbhyupagamAt, anyathA pribhaassaamaatraaptteH| mImAMsAbhASyavArtikakArAbhyAmapi bAdhitaviSayatvavyApyatvenaiva duSTakAraNajanyatvasyAprAmANyaprayojakatvamuktaM na svAtantryeNeti cet,maivam, tathApi parokSajJAnajanyabhAvanAyA aparokSajJAnajanakatvAsambhavAt / na hi vahathanumitijJAnaM sahasrakRtva AvRttamapi vahnisAkSAtkArAya klpte| na cAbhyasyamAnaM jJAnaM paramaprakarSaprApta tathA bhaviSyatItyapi zaGkanIya, lakhanAdakatApAdivadabhyasyamAnasyApi paramaprakarSAyogAt / na ca laGghanasyaikasyAvasthitasyAbhAvAdaparAparaprayatnasya pUrvapUrvAtizayi- IF // 99 // CONCERCORECAKAKAR Fat PW And Penal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ talavanotpAdana evaM vyApArAdhAvallavayitavyaM tAvannAdAveva zleSmAdinA jADyAtkAyo lakSyayituM zaknotyabhyAsAsAditazleSmakSayapaTubhAvazcottarakAlaM zaknotIti tatra vyavasthitotkarSatA, udakatApe tvatizayena kriyamANe tadAzrayasyaiva kSayAna tatrApyagnirUpatApattirUpo'ntyotkarSaH, vijJAnaM tu saMskArarUpaM zAstraparAvartanAdyanyathAnupapattyottaratrApyanuvartata iti tatrAparAparayatnAnAM sarveSAmupayogAdatyantotkarSoM yukta iti tadvatA bhAvanAjJAnenAparokSaM kevalajJAnaM janyata iti TIkAkRduktamapi vicArasahaM, tasya pramANAntaratvApatteH, mano yadasAdhAraNamiti' nyAyAt,anyathA cakSurAdivyAptijJAnAdisahakRtasya manasa eva sarvatra prAmANyasambhave pramANAntarocchedApatteH / cakSurAdInAmeva(vA)sAdhAraNyAtprAmANyamityabhyupagame bhAvanAyAmapi tathA vaktuM zakyatvAt / evaJca parokSabhAvanAyA aparokSajJAnajanakatvaM tasyAH pramANAntaratvaM cAnyatrAdRSTacaraM kalpanIyamiti mahAgauravamiti ced,anuktopAlambha eSA, prakRSTabhAvanAjanyatvasya kevalajJAne'bhyupagamavAdenaiva TIkAkRtoktatvAt / vastutastu tajjanyAtprakRSTAdAvaraNakSayAdeva kevalajJAnotpatcirityeva siddhAntAt (ntH)| yairapi yogajadharmasyAtIndriyajJAnajanakatvamabhyupagamyate,tairapi pratibandhakapApakSayasya dvAratvamavazyamAzrayaNIyam, sati pratibandhake kAraNasyAkizcitkaratvAt ,kevalaM tairyogajadharmasya manaHpratyAsattitvaM,tena sannikarSaNa nikhilajAtyaMze niravacchinnaprakAratAkajJAne SoDazapadArthaviSayakavilakSaNamAnasajJAne vA tattvajJAnanAmadheye manasaH karaNatvaM, cAkSuSAdisAmagrIkAla iva laukikamAnasasAmagrIkAle'pi tAdRzatattvajJAnAnupapattestattvajJAnAkhyamAnase taditaramAnasasAmayyAH pratibandhakatvaM, tattvajJAnarUpamAnasasAmagryAzca praNidhAnarUpavijAtIyamanaHsaMyogaghaTitatvaM kalpanIyamityanantamaprAmANikakalpanAgauravam / asmAkaM tu duritakSayamAtra tatra kAraNamiti lAghavam / ata eva 'indriyanoindriyajJAnAsAcivyena kevalamasahAyamiti' prAJco vyAcakSate / sa cAvaraNAkhyadurita kevalajJAna nirUpaNe uktaprazne TokAkaduktairapAkaraNam, ukRtapraznapati vidhAnam, bhAvanAjanyapraSTAvaraNakSayataH kevalotpatti vyavasthApanam //
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bhIjJAna bindu prakaraNam // // 100 // www.ketafirth.org kSayo'pi bhAvanAtAratamyAcA ratamyenopajAyamAnastadatyantaprakarSAdatyantaprakarSamanubhavatIti kimnuppnnm| tadAhAkalaGko'pi - "dopAvaraNayorhAni-rniHzeSAstyatizAyanAt // kvacidyathA svahetumyo, bahirantarmalakSaya iti // 1 // " na ca nimbAdyauSadhopayogAcaratamabhAvApacIyamAnasyApi zleSmaNo nAtyantikakSaya iti vyabhicAraH, tatra nimbAdyauSadhopayogotkarSaniSThAyA evApAdavitumazakayatvAt, tadupayoge'pi zleSmapuSTikAraNAnAmapi tadaivAsevanAt, anyathauSadhopayogAdhArasyaiva vinAzaprasaGgAt, cikitsAzAstraM budrikta dhAtudoSasAmyamuddizya pravartate, na tu tasya nirmUlanAzaM, anyataradoSAtyantakSayasya maraNA'vinAbhAvitvAditi draSTavyam / rAgAdyAvara NApAye sarvajJajJAnaM vaizadyabhAgbhavatItyatra ca na vivAdo rajonIhArAdyAvaraNApAye vRkSAdijJAne tathA darzanAt / na ca rAgAdInAM kathamAvaraNatvaM kuvyAdInAmeva paugalikAnAM tathAtvadarzanAditi vAcyam, kuDyAdInAmapi prAtibhAdAvanAvArakatvAt, jJAnavizeSe teSAmAvaratvacAtIndriyajJAne rAgAdInAmapi tathAtvamanvayavyatirekAbhyAmeva siddham / rAgAdyapacaye yoginAmatIndriyAnubhavasambhavAtpaunalikatvamapi dravyakarmAnugamena teSAM nAsiddham / svaviSayagrahaNakSamasya jJAnasya tadagrAhakatAyA viziSTadravyasambandhapUrvakatvaniyamAtpI tahRtpUrapuruSajJAne tathAdarzanAditi dhyeyam / bArhaspatyAstu - "rAgAdayo na lobhAdikarmodaya nibandhanAH, kiM tu kakAdiprakRtihetukA // tathAhi, kaphahetuko rAgaH, picahetuko dveSaH, vAtahetukaca mohaH / kaphAdayazca sadaiva sannihitAH, zarIrasya tadAtmakatvAt tato na sArvajJamUlavItarAgatvasambhava" ityAhuH / tadayuktam, rAgAdInAM vyabhicAreNa kaphAdihetukatvAyogAt dRzyate hi vAtaprakRterapi rAgadveSau, kaphaprakRterapi dveSamohau, pittaprakRterapi moharAgAviti / ekaikasyAH prakRteH pRthaka sarvadoSajananazaktyupagane ca sarveSAM samarAgAdimaccaprasaGgAt / na ca svasvayogyakramikarAgAdidoSajanaka kaphAdyavAntarapariNativizeSasya pratiprANi kalpanAnnAyaM doSa For Print And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir kevalajJAnanirUpaNe AvaraNAsyaduritakSayA tyantikatve samantabhadraM saMvAdaH, rAgAdInAM tatrAvaraNatvaM teSAM - phAdihetuka svastha pratikSepaH // // 100 //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShaikailassigarsanGyanmanttire CIM COPERHOREOGURUKUL iti vAcyam, tadavAntarabaijAtyAvacchinnahetugaveSaNAyAmapi karmaNyeva vizrAmAt / kiM cAbhyAsajanitaprasaratvAtpratisaMkhyAnanivartanIyatvAcca na kaphAdihetukatvaM rAgAdInAm / etena 'zukropacayahetuka eva rAgo nAnyahetuka ityAdyapi cirastam , atyantastrIsevAparasya kSINazukrasyApi rAgodrekadarzanAt , zukropacayasya sarvasvIsAdhAraNAbhilASajanakatvena kasyacit kasyAzcideva rAgodreka itysyaanupttshcep| na cAsAdhAraNye rUpameva hetuH, tadrahitAyAmapi kasyacidrAgadarzanAt / na ca tatropacAra eva hetuH, dvayenApi vimuktAyAM rAgadarzanAt / tasmAdabhyAsadarzanajanitopacayaparipAkaM karmaiva vicitrasvabhAvatayA tadA tadA tattatkAraNApekSaM tatra tatra rAgAdiheturiti pratipattavyam / etena 'pRthivyambubhyastve rAgA, tejovAyubhUyastve dveSaH, jalavAyubhyasve moha ityAdayo'pi pralApA nirastAH, tasya viSayavizeSApakSapAtitvAditi dik / karmabhUtAnAM rAgAdInAM samyagjJAnakriyAbhyAM kSayeNa vItarAgatvaM sarvajJavaM caanaavilmev| zauddhodanIyAstu-"narAtmyAdibhAvanaiva rAgAdiklezahAnihetuH, nairAtmyAvagatAvevAtmAtmIyAbhinivezAbhAvena rAgadvepocchedAt saMsAramUlanivRtcisambhavAt,AtmAvagatau ca tasya nityatvena tatra snehAttanmUlatRSNAdinA kleshaanivRtteH|| taduktam-"ya:pazyatyAtmAnaM,tatrAsyAhamiti zAzvataH snehH|| snehAtsukheSu tRSyati,tRSNA doSAMstiraskurute ||shaa guNadarzI paritRpya-tyAtmani tatsAdhanAnyupAdatte / / tenAtmAbhinivezo, yAvattAvacca saMsAraH // 2 // iti"| nanu yadyevamAtmA na vidyate, kiMtu pUrvAparakSagATatAnusandhAnA: pUrvahetupratibaddhA jJAnakSaNA eva tathA tathotpadyanta ityamyupagamastadA paramArthato na kazcidupakAryopakArakasvabhAva iti kayamucyate "bhagavAn sugataH karuNayA sakalasacopakArAya dezanAM kRtavAn" iti,kSaNikatvamapi yadyekAntena, tarhi tacavedI kSaNo'nantaraM vinaSTaH sanna kadAcanApya bhUyo bhaviSyAmIti jAnAnaH kimartha mokSAya yatata iti?,atrocyate-"bhagavAn hi prAcInAvasthAyAM sakalamapi jagadAkhitaM kevalajJAnanirUpaNe zu kropacayA4AdInAM rAgA dihetutkapratikSepa -- rAtyAdibhAvanAyA raagaadikssvhetutvmitibauddhbhtopkrmH|| Cle Fat PW And Penal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym mazAna 4 prakaraNam // // 101 // CLICADAINIK pazyastaduhidhIrSayA nairAtmyakSaNikatvAdikamavagacchannapi teSAmupakAryasattvAnAM niSklezakSaNotpAdanAya prayatate, tato jAtasakalajagatsAkSAtkAraH samutpatrakevalajJAnaH pUrvAhitakRpAvizeSasaMskArAt kRtArtho'pi dezanAyAM pravartate, adhigatatattAtparyAzca svasantatigataviziSTakSaNotpattaye mumukSavaH pravartante,"iti na kimapyanupapannamityAhuH tadakhilamajJAnavilasitam |aatmaabhaave vndhmokssaaghekaadhikrnntvaayogaat| na ca santAnApekSayA samAdhiH,tasyApi kSaNAnatireke ekatvAsiddheH, ekatve cadravyasyaiva nAmAntaratvAt, sajAtIyakSaNaprabandharUpe santAne ca na kArakavyApAra iti samIcInaM mumukSupravRttyupapAdanam / athAkliSTakSaNe'kliSTakSaNatvenopAdAnatvamiti sajAtIyakSaNaprabandhopapattiH, buddhadezitamArge tu tatprayojakatvajJAnAdeva pravRttiriti cet,na, ekAntavAde'nena rUpeNa nimittatvamanena rUpeNa caupAdAnatvamiti vibhAgasyaiva durvacatvAt / akliSTakSaNe'kliSTakSaNatvenaivopAdAnatve AdyAkliSTakSaNasyAnutpattiprasaGgAdantyakliSTakSaNasAdhAraNasya hetutAvacchedakasya kalpane ca kliSTakSaNajanyatAvacchedakena sAkAjanyajanakakSaNaprabandhakoTAvekaikakSaNapravezaparityAgayorvinigamakAbhAvAca / etena 'itaravyAvRttyA zaktivizeSeNa vA janakatvam ityapyapAstam / na caitadanantaramahamutpannametasya cAhaM janakamityavagacchati kSaNarUpaM jJAnamiti na bhavanmate kAryakAraNabhAvA, nApi tadavagamaH, tato yAcitakamaNDanametadekasantatipatitatvAdekAdhikaraNaM bandhamokSAdikamiti / etena upAdeyopAdAnakSaNAnAM parasparaM vAsyavAsakabhAvAduttarottaraviziSTaviziSTatarakSaNotpatteH muktisambhava' ityapyapAstam, yugapaddhAvinAmeva tilakusumAdInAM vAsyavAsakabhAvadarzanAt / uktazca-"vAsyacAsakayozcaiva-masAhityAnna vAsanA / / pUrvakSaNairanutpanno, vAsyate nottarakSaNaH ||1||iti"| kalpitazuddhakSaNaikasantAnArthitayaiva mokSo. pAye saugatAnAM pravRttiH, tadarthaiva ca sugatadezanetyabhyupagame ca teSAM mithyAdRSTitvaM,tatkalpitamokSasya ca mithyAtvaM sphuTameva, adhika ROGROCERes kevalajJAna nirUpaNe niruktabauddhamatasya khaNDa. naM bauddhamate AtmA'bhAve bandhamokSa kAdhikaraNyAsambhavaH kaarykaarnnbhaavaadysmbhvshc| Fat PW And Penal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire CRECORG AMALACHERECRECRUKHRS latAyAm / etena ' akhaNDAdvayAnandaikarasabrahmajJAnameva kevalajJAna, tata eva cAvidyAnivRttirUpamokSAdhigama' iti vedAntimatamapi nirastam, tAdRzaviSayAbhAvena tajjJAnasya mithyAtvAt, kIdRzaM ca brahmajJAnamajJAnanivartakamabhyupeyaM devAnAMpriyeNa, na kevalacaitanyaM,tasya sarvadA sattvenAvidyAyA nityanivRciprasaGgAt,tatazca tanmUlasaMsAropalabdhyasambhavAtsarvazAkhAnArambhaprasaGgAdanubhavavirodhAca, nApi vRttirUpaM, vRtteH satyatve tatkAraNAntAkaraNAvidyAderapi saccasyAvazyakatvena tayA tannivRtterazakyatayA sarvavedAntArthaviplavApatteH, mithyAtve ca kathamajJAnanivartakatA / na hi mithyAjJAnamajJAnanivartakaM dRSTam, svamajJAnasyApi tattvaprasaGgAt / na ca "satyasyaiva caitanyasya pramANajanyAparokSAntaHkaraNavRttyabhivyaktasyAjJAnanivartakatvAdvRttezca kAraNatAvacchedakatvena daNDatvAdivadanyathAsiddhatvena kAraNatvAnagIkArAt , avacchedakasya kalpitatve'pyavacchedyasya vAstavatvaM na vihanyate, yadrajatatvena bhAtaM tacchuktidravyamitivat, tArkikairapyAkAzasya zabdagrAhakatve karNazaSkulIsambandhasya kalpitasyaivAbacchedakatvAGgIkArAta, saMyogamAtrasya niravayave nabhasi sarvAtmanA satvenAtiprasaJjakatvAt / mImAMsakaizca kalpitaisvatvadIrghatvAdisaMsargAvacchinnAnAmeva varNAnAM yathArthazAnajanakatvopagamAddhvanidharmANAM dhvanigatatvenaiva bhAnAta , varNAnAM ca vibhUnAmAnupUrvIvizeSAjJAnAdatiprasaGgAta, varNaniSThatvena isvatvAdikalpanasya teSAmAvazyakatvAt , tadvadasmAkamapi kalpitAvacchedakopagame ko doSa" iti madhusUdanatapasvi. no'pi vacanaM vicArasaha, mithyAgdRSTAntasya samyagdRzAM grahaNAnaucityAt , naiyAyikamImAMsakoktasthale'pi anantadharmAtmakaikavastusvIkAre kalpitAvacchedakakRtaviDambanAyA aprasarAta,vistareNopapAditaM caitatsammativRttau / na coktarItyA vRtteravacchedakatvamapi yuktaM,pratiyogitayA'jJAnanivRttau sAmAnAdhikaraNyena samAnavizeSyakasamAnaprakArakavRttareva tvanmate hetutvasya yukttvaat| ata eva RRIGIBAGES kevalajJAnanirUpaNe bahmajJAnalakSa Nakevala| zAnasyAvidyAnivRttilakSaNamokSahetutvamitivedA. ntimatasya khaNDana,tatra| madhusUdanotarapAkaraNa Jca / Fat PW And Penal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym zrIjJAna bindu prakaraNam // // 10 // M BREAKERGRECRURA svayamuktaM tapasvinA siddhAntavindI-'dvividhamAvaraNaM, ekamasattApAdakamanta:karaNAvacchinnasAkSiniSThaM, anyadabhAnApAdakaM viSa-18|| kevalajJAnayAvacchinnabrahmacaitanyaniSTha, ghaTamahaM na jAnAmItyubhayAvacchedAnubhavAd, AdyaM parokSAparokSasAdhAraNapramAmAtreNa nivartate, anumite'pi nirUpaNe nAstIti pratItyanudayAt , dvitIyaM tu sAkSAtkAreNaiva nivartate, yadAzrayaM yadAkAraM jJAnaM tadAzrayaM tadAkAramajJAnaM nAzayatIti vayAdau vedAntimataniyamAd' ityAdi, tatkimidAnI kSutkSAmakukSeH sadya eva vismRtaM ? yenoktavRceravacchedakatvenAnyathAsiddhimAha, evaM hi ghaTAdAvapi khaNDane madhudaNDaviziSTAkAzatvenaiva hetutAM vadato vadanaM kaH pidadhyAt 1, anayaiva bhiyA "caitanyaniSThAyAH pramANajanyAparokSAntaHkaraNavRtterevA sUdanoktake jJAnanAzakatvAGgIkAre'pi na doSaH, pAramArthikasattAbhAve'pi vyaavhaariksttaanggiikaaraat| na ca svamAdivanmithyAtvApattiH, sva dAntaprakri rUpato mithyAtvasyAprayojakatvAta, viSayato mithyAtvasya ca bAdhAbhAvAdasiddhe, dhUmabhramajanyavayanumiterapyabAdhitaviSayatayA'- yA apAprAmANyAnamIkArAca,kalpitenApi pratibimbena vAstavabimbAnumAnaprAmANyAca,svamArthasyApyariSTAdisUcakatvAca,kvacittadupalabdha karaNam // mantrAderjAgare'pyanuvRtteravAdhAceti" tapasvinoktamiti cet,etadapyavicAraramaNIyam,tvanmate svamajAgarayorvyavahAravizeSasyApi kartumazakyatvAt, bAdhAbhAvena brahmaNa iva ghaTAderapi paramArthasaccasyApratyUhatvAca, prapaJcAsatyatve bandhamokSAderapi tathAtvena vyavahAramUla eva kuThAradAnAt / etena 'ajJAnaniSThAH paramArthavyavahArapratibhAsasaccapratatyinukUlAstisraH zaktayaH kalpyante, AdyayA prapaJce pAramArthikasattvapratItiH, ata eva naiyAyikAdInAM tathAbhyupagamaH, sA ca zravaNAyabhyAsaparipAkena nivartate, tato dvitIyayA zakyA vyAvahArikasattvaM prapaJcasya pratIyate, vedAntazravaNAdamyAsavanto hi ne prapaJcaM pAramArthikaM pazyanti,kiMtu vyAvahArikamiti,sA ca tatvasAkSAtkAreNa nivartate, tatastRtIyayA zakkyA prAtimAsikasacapratItiH kriyate,sA cAntimatatvabodhena saha niva- 102 // Fat PW And Penal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym GORAKHPURAKSHARE tate,pUrvapUrvazaktaruttarottarazaktikAryaprativandhakatvAca na yugapatkAryatrayaprasaGgaH,tathA caitadabhiprAyA zrutiH- "tasyAmibhyAnAd yo kevalajJAna janAttatvabhAvAdyazcAnte vizvamAyAnivRttiriti" asyA ayamaya:-"tasya paramAtmanaH,abhimukhAyAnAcchvaNAbhyAsapari nirUpaNe pAkAditi yAvat, vizvamAyAyA vizvArambhakAvidyAyA nivRttiH, AdyazaktinAzena viziSTanAzAt, yujyate'neneti yojanaM tatva dAvedAntimata jJAnaM tasmAdapi vizvamAyAnivRttiH, dvitIyazaktinAzena viziSTanAzAt, tattvabhAvo videhakaivalyamantima sAkSAtkAra iti yAvat, khaNDane, tatra tasmAdante prArabdhakSaye saha tRtIyazaktyA vizvamAyAnivRttiH,abhidhyAnayojanAmyAM zaktidvayanAzena viziSTanAzApekSayA bhUyASTisTaSTikA zabdo'myAsArthaka iti ityAdi nirastam.amidhyAnAdeHprAgaparamArthasadAdau paramArthasattvAdipratItyabhyupagamejyathAkhyAtyApAtAt / | damAzaya na ca tattacchaktiviziSTAjJAnena paramArthasatvAdi janayitvaiva pratyAyyata iti nAyaM doSa iti vAcyam, sAkSAtkRtatattvasya na kimapi navyavedAvastvajJAtamiti prAtimAsikasavotpAdanasthAnAbhAvAt, brahmAkAravRcyA brahmaviSayataivAjJAnasya nAzitA, tRtIyazaktiviziSTa nyupekSitvajJAnaM yAvatprArabdhamanuvartata eveti brahmAtiriktaviSaye prAtimAsikasacotpAdanAdavirodha iti cet, na, dharmasidayasidibhyAM | tatvena khavyAghAtAda, vizeSoparAgeNAjJAte tadupagame ca brahmaNyapi prAtimAsikameva sacaM syAt , tatvajJe kasyacidajJAnasya sthitI videha [nndditvaan| kaivalye'pi tadavasthitizaGkayA sarvAjhAnAnivRttI muktAvanAzvAsaprasaGgAca / atha dRSTisRSTivAde neyamanupapaciA,tanmate hi vastusad brasava, prapazcazva prAtimAsika eva, tasya cAbhidhyAnAdeH prAk pAramArthikasacAdinA pratibhAsaH pAramArthikasadAghAkArabAnAmyupagamAdeva sUpapAda iti cet, na, tasya prAcInopagatasya saugatamataprAyatvena navyarupokSitatvAt , vyavahAravAdasyaiva vairAtatvAt , vyavahAravAde ca vyAvahArikaM prapaJca prAtibhAsikatvena pratIyatAM tatrajJAninAmatpantamrAntatvaM durnivArameva / atha vyAvahArikasyApi Fat PW And Penal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bIjJAna bindu prakaraNam // // 103 // www.katuatirth.org prapaJcasya tatvajJAnena bAdhitasyApi prArabdhavazena bAdhitAnuvRttyA pratibhAsaH tRtIyasyAH zakteH kAryam tena bAdhitAnuvRtyA pratimAsAnukUlA tRtIyA zaktiH prAtibhAsika saccasampAdanapaTIyasI zaktirucyate sA cAntimatasvabodhena nivartata ityevamadoSa iti cet, na, bAdhitaM hi tvanmate nAzitaM, tasyAnuvRttiriti vadato vyAghAtAt / bAghitatvena bAdhitatvAvacchinnasattayA vA pratibhAsastaccaprArabdhakAryamiti cet, tRtIyA zaktirvyarthA, yAvadvizeSANAM bAdhitatve teSAM tathApratibhAsasya sArvajJAbhyupagamaM vinAnupapatteztha, dvitIyazaktiviziSTAjJAnanAzAt sacitakarma tatkArya ca nazyati, tatastRtIyazaktyA prArabdhakArye dagdharajjusthAnIyA bAdhitAvasthA janyate, iyameva bAdhitAnuvRtiriti cet, na, evaM sati ghaTapaTAdau tattvajJasya na bAdhitasastradhIH, na vA vyAvahArikapAramArthikasacvadhIriti tatra kiJcidanyadeva kalpanIyaM syAt, tathA ca lokazAstra virodha iti guSThaktaM haribhadrAcAryai: - ( SoDazaka 16) "agnijalabhUmayo yat, paritApakarA bhave'nubhavasiddhAH || rAgAdayazca raudrA, asatpravRtyAspadaM loke // 8 // parikalpitA yadi tato, na santi tasvena kathamamI syuriti // parikalpite ca tattve, bhavabhava vigamau kathaM yuktau / / 9 / / ityAdi / tasmAdvRttervyAvahArikasacayApi na nistAraH / prapace paramArthadRSTatheva vyavahAradRSTyApi satAntarAnavagAhanAditi smartavyam / kiM ca "saprakAraM niSprakAraM vA brahmajJAnamajJAnanivartakamiti vaktavyaM, Aye niSprakAre brahmaNi saprakArakajJAnasyAyathArthatvAmAjJAnanivartakatA, tasya yathArthatve vA nAdvaitasiddhiH, dvitIyapakSastu niSprakArakajJAnasya kutrApyajJAna nivartakatvAdarzanAdevAnudbhAvanAI / / " kiM ca niSprakArakajJAnasya kutrApyajJAnanivartakatvaM na dRSTamiti zuddhabrahmajJAnamAtrAtkathamajJAnanivRttiH 1 na ca sAmAnyadharmamAtrAprakAraka samAna viSayapramAtvamajJAnanivRttau prayojakaM, atra prameyamiti jJAne'tivyAptivAraNAya sAmAnyeti, prameyo ghaTa ityAdAvavyAptivAraNAya mAtreti, tenedaM vizeSaprakAre niSprakAre For Print And Personal Use Only Acharya Shel Kailassagarsun Gyanmandir kevalajJAnanirUpaNe vedAntimatra khaNDane tasva jJAnAnantaraM mAyAnuvRtteH khaNDane tatra lokazAstra virodhe ha ribhadrasUri saMvAdo ba hmajJAnasyA jJAnanivarta katvAsambhavazva // // 103 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShaikailassigarsanGyanmanttire kevalajJAna R nirUpaNe ve dAntimatakhaNDane tatra brahmajJAnasyAjJAnanirvatta RUARBARMER cAnugatamiti niprakArakabrahmajJAnasyApi brahmAjJAnanivartakatvaM lakSaNAnvayAt / na ca sAmAnyadharmamAtraprakArakajJAne'vyAptiH, idamanidaM vA, prameyamaprameyaM vetyAdisaMzayAdarzanena (saMzayAdyadarzanAtsAmAnyamAtraprakArakAjJAnAnaGgIkAreNa) tadanivartakasya tasyAsaGgrahAditi vAcyam, niSprakArakasaMzayAbhAvena niSprakArakAjJAnAsiddhyA niSprakArakabrahmajJAnasyApi tantrivartakatvAyogAva, ekatra dhArmAiNa prakArANAmanantatve prakAraniSThatayA nirakhacchimaprakAratAsambandhenAdhiSThAnapramAtvena tayA tadajJAnanivartakatvaucityAt / adhiSThAnatvaM ca bhramajanakAjJAnaviSayatvaM vA'jJAnaviSayatvaM vA'khaNDopAdhirvA ?, na ca viSayatayaiva tatvaM yuktam, prameyatvasya ca kevalAnvayino'naGgIkArAma prameyamiti jJAnAd ghaTAdyAkArAjJAnanivRttiprasaGga iti vAcyam, dravyamiti jhAnAcadApattaravAraNAt / na ca tasya dravyatvaviziSTaviSayatve'pi ghaTatvaviziSTAviSayatvAttadvAraNaM, dravyatvaviziSTasyaiva ghaTAvacchedena ghaTatvaviziSTatvAt, satcaviziSTabrahmavat, viziSTaviSayajJAnena viziSTaviSayAjJAnanivRttyabhyupagame'pi ca brahmaNaH saccidAnandatvAdidharmavaiziSTayaprasaGgaH / etena " anyatra ghaTAjJAnatvaghaTatvaprakArakAmAtvAdinA nAzyanAzakabhAve'pi prakRte namAjhAnanivRttitvena brahmapramAtvenaiva kAryakAraNabhAvaH, na tu brahmatvaprakAraketivizeSaNamupAdeyaM gauravAdanupayogAdvirodhAca" ityapi nirastam, viziSTabrahmaNa eva saMzayena viziSTAjJAnanivRttyarthaM vizeSoparAgeNaiva brahmajJAnasyAnveSaNIyatvAt zuktirajatAdisthale - pi viziSTAjJAnaviSayasyaivAdhiSThAnatvaM valuptamityatrApyayaM nyAyo'nusartavyaH / kiM ca brahmaNo nirdharmakatve tatra viSayatAyA apyanupapanatvAcIdvaSayajJAnatvamapi tatra durlabhaM, viSayatA hi karmateti tadaGgIkAre tasya kriyAphalazAlitvena ghaTAdivajjaDatvApatteH, tadviSayajJAnAjanakatve ca tatra vedAntAnAM prAmANyAnupapaciH / na ca tadajJAnanivartakatAmAtreNa tadviSayatvopacAraH, anyonyAzrayAt / ve brahmaNo jJAnaviSayatvAsambhavopapAdanam // Fat PW And Penal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym jIjJAna prakaraNam // 104 // PRECAUSEGORK kevalajJAna nirUpaNe ke na ca kalpitA viSayatA karmatvAprayojikA, vAstavaviSayatAyAH kutrApyanaGgIkArAvyAvahArikyAzca tulyatvAt / na ca brahmaNi jJAna- dAntimanaviSayatA'sambhave'pi jJAne brahmaviSayatA tadvimbagrAhakatvarUpAcyA vA kAcidanirvacanIyA sambhavatIti nAnupapattiH, viSayataivAkAraH khaNDane baprativiSayaM vilakSaNaH, ata eva brahmAkArAparokSapramAyA evAjJAnanivartakatvaM, ajJAnaviSayasvarUpAkArAparokSa pramAtvasya sarvatrAnuga jhajJAnasyAtatvAt / na cedamityAkAraM ghaTAkAramiti zakitu mapi zakyaM, AkArabhedasya sphuTatarasAkSipratyakSasiddhatvAditi vAcyam, jJAna- jJAnanivarta niSThAyA api brahmaviSayatAyA brahmanirUpitatvasyAvazyakatvena brahmaNi tanirUpakatvadharmasacce nidharmakatvavyAghAtAt, ubhayanirUpya katvAsa sya viSayaviSayibhAvasyaikadharmatvena nirvAhAyogAt / na ca brahmaNyapi kalpitaviSayatopagame karmatvena na jaDatvApAtaH, svasamA- mbhave jJAne nasattAkaviSayatAyA evaM karmatvApAdakatvAt, ghaTAdau hi viSayatA svasamAnasattAkA, dvayorapi vyAvahArikatvAt, brahmaNi tu brahmanirUpi paramArthasati vyAvahArikI viSayatA na tatheti sphuTameva vaiSamyAditi vAcyam, sattAyA iva viSayatAyA api brahmaNi pAramArthi- taviSayatva katvoktAvapi bAdhakAbhAvAt, paramArthanirUpitadharmasya vyAvahArike vyAvahArikatvavadyAvahArikanirUpitasya dharmasya pAramArthike bhAvavyaka pAramArthikatAyA api nyAyaprAptatvAt / sattAdhupalakSaNabhede'pyupalakSyamekameveti na doSa iti ced, viSayatAyAmapyeSa eva nyAyaH / sthApana evaM cAnantadharmAtmakadharmyabhede'pi brahmaNi kauTasthyaM dravyArthAdezAdavyAhatameva / tathA cAnyUnAnatiriktadharmAtmadravyasvabhAva- vyAdezAd lAbhalakSaNamokSaguNena bhagavantaM tuSTAva stutikAraH(siddhasenadvAtriMzikA 4)"bhavabIjamanantamujjhitaM, vimljnyaanmnntmrjitm|| brahmakauTasthye na ca hInakalo'si nAdhikA, samatAM cApyativRtya vartase // 29 // iti"| etena "caitanyaviSayataiva jaDatvApAdikA, na tu | siddhasenam vRttiviSayatApi, "yato vAco nivartante," "na cakSuSA gRhyate, nApi vAcA," "taM tvaupaniSadaM puruSaM pRcchAmi" "nAvedavinmanute taM DrisaMvAdaH. 15 // 14 // Fat PW And Penal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire bRhantaM vedenaiva yadveditavyam" ityAdhubhayavidhazrutyanusAreNettha kalpanAt "phalavyApyatvamevAsya, shaastrkRdbhirnivaaritm||"brhmnnyjnyaannaashaay, vRttivyAptirapekSitA // 1 // " iti kArikApAmapi phalapadaM caitanyamAtraparameva draSTavyaM, pramANajanyAntaHkaraNavRtyamivyaktacaitanyasya zAstre phalatvena vyavar3iyamANasya grahaNe tadvayApyatAyA anvayavyatirekAmyAM jaDatvApAdakatve brahmaNa iva sAkSimAsyAnAmapi jaDatvAnApatteH, caitanyakarmatA tu cidbhinnatvAvacchedena sarvatraiveti saiva jaDatvaprayojikA, na ca vRttiviSayatve'pi caitanyaviSayatvaM niyataM vRttezcidAkAragarbhiNyA evotpatteH, taduktam-"viyadvastusvabhAvAnu-rodhAdeva na kAraNAt / / viyatsampUrNatotpattI kumbhasyaivaM da(ha)zA dhiyAm // 1 // ghaTaduHkhAdihetutvaM, dhiyo dhrmaadihetutH|| svataH siddhArthasambodha-vyAptirvastvanurodhataH // 2 // iti," tathA ca jaDatvaM durnivAramiti vAcyam, vRtyuparaktacaitanyasya svata eva caitanyarUpatvena tadvayApyatvAbhAvAt , phale phalAntarAnutpattastadbhinAnAM tu svato bhAnarahitAnAM tadvayApteravazyAzrayaNIyatvAd ityAdi" madhusUdanAktamapyapAstam, vRttiviSayatAyA api nirdharmake brahmaNyasambhavAt, kalpitaviSayatAyAH svIkAre ca kalpitaprakAratAyA api svIkArApatteH, ubhayorapi zAnabhAsakasAkSibhAsyatvena caitanyAnuparajakatvAvizeSAt, jJAnasya svaviSayAnivartakatvena prakArAnivRttiprasaGgabhayasya ca viSayatAdyanivRttipakSa iva dharmadharmiNorjAtyantarAtmakabhedAbhedasambandhAzrayaNenaiva supariharatvAt, kRtAntakopastvekAntavAdinAmupari kadApi na nivartata iti tatra kA pratikAraH / yadi ca dRgviSayatvaM brahmaNi na vAstavaM, tadA sakRddarzanamAtreNAtmani ghaTAdAviva gapagame'pi draSTutvaM kadApi nApatItyu(tyAdhu)ktaM na yujyate / tathA ca-"sakRtpratyayamAtreNa,ghaTadbhAsate tdaa|svprkaasho'ymaatmaa kiM,ghaTavacca na bhAsate ||shaasvprkaashtyaa kiMte,tabuddhistattvavedanam / buddhidhakSaNanAzyeti, coyaM tulyaM ghaTAdiSu // 2 // ghaTAdau nizcite buddhirnazyatyeva yadA ghttH|| kevalajJAnanirUpaNe ke rAntimatalaVNDane baha Ni paJcadazIvacanato ttiviSayatva vyavasthApikAyA madhu sUdanoLe khnnddnm|| Fat PW And Penal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ prkrnnm|| (i)To netu tadAzakya, iti cetsamamAtmanizA nizcitya sakRdAtmAnaM, yadApekSA tadaiva tam / / vaktuM mantuM tathA dhyAtuM, zakrotyeva hi || kevljnyaantttvvit||4|upaask iva ghyAyeM-laukikaM vismaredyadi ||vismrtyev sA dhyAnA-dvismRtirna tu vedanAt // 5 // " ityAdi dhyAnadIpavacanaM viplaveteti kimtivistrenn| tasmAdbrahmaviSayA brahmAkArAvA vRttiravivecitasAraiva / kathaJcAsyA nivRttiriti vaktavyaM, svakAra 6 nirUpaNe veNAjJAnanAzAditi cet , ajJAnanAzakSaNa ivAvasthitasya vinazyadavasthAjJAnajanitasya vA dRzyasya ciramapyanuvRttau muktaavnaashvaasH| dAntimatauktapramAvizeSatvena nivartakatA dRzyatvena ca nivayateti dRzyatvena rUpeNAvidyayA saha svanivartyatve'pi na doSaH, nivartyatAnivartakata | khaNDane bayoravacchedakaikya eva kSaNabhaGgApaceriti cet, pramAyA apramA pratyeva nivartakatvadarzanena dRzyatvasya nivartyatA'navacchedakatvAt / naca nAkAravRttijJAnasyAjJAnanAzakatApi pramANasiddhA, anyathA svamAdyabhyAsakAraNIbhUtasyAjJAnasya jAgarAdipramANajJAnena nivRttau punaH svamAdhyA nAzakakha NDane jJAnasAnupapattiH, tatrAnekAjJAnasvIkAre svAtmanyapi tathAsambhavena muktAvanAzvAsaH, mUlAjJAnasyaiva vicitrAnekazaktisvIkArAdekazakti syAjJAnanAze'pi zaktyantareNa svamAntarAdInAM punarAvRttiH sambhavati, sarvazaktimato mUlAjJAnasyaiva nivRttau tu kAraNAntarAsambhavAda, nAzakatvadvitIyasya ca tAdRzasyAnaGgIkArAnna prapazcasya punarutpattiriti tu svavAsanAmAtra, caramajJAnaM vA mUlAjJAnanAzaka kSaNavizeSo | khaNDanam // vetyatra vinigamakAmAvAdanantottarottarazaktikAryeSvanantapUrvapUrvazaktInAM pratibandhakatvasya, caramazaktikArye caramazakteH, tamAze ca caramajJAnasya hetutvakalpane mahAgauravAt,pUrvazaktinAza iva caramazaktinAze'pi paNDamUlAjJAnAnuvRtyApattyanudvArAceti na kinycidett| etena "jAgarAdibhrameNa svamAdibhramatirodhAnamAtraM kriyate, sarpabhrameNa rajjvAM dhArAbhramatirodhAnavata, ajJAnanivRttistu brahmAtmaikyavijJAnAdeva" ityapi nirastam / evaM sati jJAnasyAjJAnanivartakatAyAM pramANAnupalabdhestabhivRttimUlamokSAnAzvAsAd mAbhUdudAha SARKARS
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire UCK raNopalammA,zrutiH zrutArthApatticaitadarthe pramANatAmavagAhete eva / tatra zrutistAvat-"tameva viditvAtimRtyumeti"mRtyuravidyeti zAne prasiddha,tathA "vabhAvAdbhyazcAnte vizvamAyAnivRttiH"smRtizca-(gItA a07)"devI jheSA guNamayI,mamamAyA duratyayA / / mAmeva ye prapadyante, mAyAmetAM taranti te||14|| (a05)jJAnena tu tadajJAnaM, yeSAM naashitmaatmnH|| teSAmAdityavajjJAnaM, prakAzayati tatparam // 16 // " ityAdi / evaM "brahmavidbrahmaiva bhavati" "tarati zokamAtmavit." "taratyavidyAM vitatA hRdi ysminiveshite|| yogI mAyAmameyAya,tasmai jJAnAtmane namaH ||1||"iti "avidyAyAH paraM pAraM tArayasi" ityAdiH zrutArthApattizca-"brahmajJAnAdna brahmabhAvaH zrayamANastasyavadhAyakAjJAnanivRttimantareNa nopapadyata iti jJAnAdajJAnanivRtciM gamayati"1" anRtena hi pratyUDhAH" "nIhAreNa prAvRtA,"anyathuSmAkamantaraM," (gItA a05) "ajJAnenAvRtaM jJAnaM,tena muhyanti jantavaH // 15 // " ityAdi zrutismRtizatebhyo'jJAnameva mokSavyavadhAyakatvenAvagatam, ekasyaiva tattvajJAnenAjJAnanivRttyamyupagamAJca, nAnyatra vyabhicAradarzanena jJAnasyAjJAnInavartakatvabAdho'pIti cet, na, etasyaikajIvamuktivAdasya zraddhAmAtrazaraNatvAt, anyathA jIvAntaraprAtabhAsasya svAmikajI vAntaraprItabhAsavadvibhramatve jIvapratibhAsamAtrasyaiva tathAtvaM syAditi cArvAkamatasAmrAjyameva vedAntinA prAptaM syAt / uktazrutayastu karmaNa evaM vyavadhAyakatvaM kSINakarmAtmana eva ca brahmabhUyaM pratipAdayitumutsahanta iti kiM zazazRGgasahodarAjJAnAdikalpanayA tadabhiprAyaviDambanena / nirvikalpakabrahmabodho'pi zuddhadravyanayAdezatAmevAvalambatAm, sarvaparyAyanayaviSayavyutkrama eva tatpravRtte, na tu sarvathA jagadabhAvapakSapItatAmiti samyagdRzAMvacanogAraH // zAbda eva sa ityatra tu nAgrahaH, yAvatparyAyoparAgAsambhavavicArasahakRtena manasaiva tadgrahasambhavAda, na kevalamAtmani, kiM tu sarvatraiva dravye paryAyoparAgAnupapattiprasUtavicAre manasA nirvikalpaka nirUpaNe vedAntima takhaNDane | jJAnasyAjJAnivarta katve pramANatayA vedAntyupadarzitayoHzrutizrutArthApayorekajovavAdakhaNDanena jaineSTakamaMgatamuktivyavadhAyakaparatayAnaya all Til Fat PW And Penal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Achatya Sas s Gym zrIjJAna-15 IP eva pratyayo'nubhUyate |uktNc sammatI-"pajjavaNayavukataM,vatya davaTThiyassa vattavyaM ||jaav daviovaogo apacchimaviyappanivva- bindu yaNo // 1-8 // iti"| paryAyanayena vyutkrAntaM gRhItvA vicAreNa muktaM, vastu dravyArthikasya vaktavyaM, yathA ghaTo dravyamityatra prakaraNam // ghaTatvaviziSTasya paricchinnasya dravyatvaviziSTenAparicchinnena sahAbhedAnvayAsambhava iti mRdeva dravyamiti dravyArthikapravRttiH, tatrApi // 106 // sakSmekSikAyAmaparAparadravyArthikapravRttiryAvadravyopayogaH, na vidyate pazcime uttare vikalpanirvacane savikalpakadhIvyavahArau yatra sa tathA zuddhasaGgrahAvasAna iti yAvat, tataH paraM vikalpavacanApravRtteH ityetasyA arthH|| "tatvamasi" ityAdAvapyAtmanastatadanyadravyaparyAyoparAgAsambhavavicArazatapravRttAveva zuddhadravyaviSayaM nirvikalpakamiti zuddhadRSTau ghaTajJAnAdbrahmajJAnasya ko bhedH| ekatra sadvaitamaparatra ca jJAnAdvaitaM viSaya ityetAvati bhede tvauttarakAlikaM savikalpakameva sAkSIti savikalpakAvikalpakatvayorapyanekAnta eva zreyAn / taduktam-" saviappaNivviappaM, iya purisaM jo bhaNeja aviappaM / saviappameva vA Ni-cchaeNa Na sa Nicchio samae // 1-35 // iti" na ca nirvikalpako dravyopayogo'vagraha eveti tatra vicArasahakRtamanojanyatvAnupapattiH, vicArasyehAtmakatvenahAjanyasya vyuparatAkAGkSasya tasya naizcayikApAyarUpasyaivAbhyupagamAt, apAye nAmajAtyAdiyojanAniyamantu zuddhadravyAdezarUpazrutanizritAtirikta eveti vibhAvanIyaM svasamayaniSNAtaiH / brahmAkArabodhasya mAnasatve "nAvedavinmanute taM bRhaMta vedenaiva tadveditavyaM" "taM tvaupaniSadaM puruSaM pRcchAmi" ityAdizrutivirodha iti cet, zAbdatve'pi "yadvAcAnamyu. ditaM," "na cakSuSA gRhyate, nApi vAcA," "yato vAco nivartante" ityAdizrutivirodhastulya eva / atha vAggamyatvaniSedhakazrutInAM mukhyavRtyAviSayatvAvagAhitvenopapatti hadajahallakSaNayaiva brahmaNi mahAvAkyagampatvapratipAdanAt, manasi tu mukhyAmulyabhedAbhAvAt kevalajJAna nirUpaNe vedAntimatakhaNDane ni vikalpakA bovasya | zuddhadratryanayAdezatAsamarthanesAkSi. tayAdarzitA yAsammatigAthAyA arthaH, nirvikalpakadravyo payogasva maanstksmrthnnyc|| 106 // Fat PW And Penal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire kevalajJAna SPEAKEECURUCACHECK nirUpaNe " yanmanasA na manute " ityAdivirodha eva // " sarve vedA yatraikaM bhavanti sa mAnasIna AtmA manasaivAnudraSTavyaH " ityAdi-18 vedAntimatazrutI mAnasInatvaM tu manasyupAdhAvupalabhyamAnatvaM, na tu manojanyasAkSAtkAratvaM, manasaiveti tu kartari tRtIyA Atmano'kartRtva khaNDane brahmapratipAdanArthA manaso darzanakartRtvamAha, na karaNatAM, aupaniSadasamAkhyAvirodhAt / "kAmA saGkalpo vicikitsA zraddhA'zraddhA dhRtiradhRtihIMrdhArmIrityetatsarva mana evaM"iti zrutI mRdghaTa itibadupAdAnakAraNatvena manAsAmAnAdhikaraNyapratipAdanAt , tasya jJAnasya na nimittakAraNatvavirodhAceti cet, na, kAmAdInAM manodharmatvapratipAdikAyAH zrutermanaHpariNatAtmalakSaNabhAvamanoviSayatAyA evaM mAnasatvaM nyAyyatvAt, "manasA hyeca pazyati, manasA zRNoti" ityAdau manaHkaraNasyApi zrutedardIrghakAlikasaMjJAnarUpadarzanagrahaNena cakSurA kintu zA dikaraNasattve'pi tatraivakArArthAnvayopapatteH, tvanmate'pi bramaNi mAnasatvavidhiniSedhayovRttiviSayatvataduparaktacaitanyAviSayatvA bdatvameveti bhyAmupapattezca / zabdasya tvaparokSajJAnajanakatve svabhAvamaGgaprasaGga evaM spaSTa kSaNam / na ca prathamaM parokSajJAnaM janayato'pi zabda vedAntika sya vicArasahakAreNa pazcAdaparokSajJAnajanakatvamiti na doSa iti vAcyam, ardhajaratIyanyAyApAtAt / na khalu zabdasya parokSajJA. znapatiki najananasvAbhAvyaM sahakArisahasreNApyanyathAkatuM zakyaM, Agantukasya svbhaavtvaanupptteH| na ca saMskArasahakAreNa cakSuSA pratyabhi pAne tasya mAnasatkajJAnAtmakapratyakSajananavadupapaciA, yadaze saMskArasApekSatvaM tadaMze smRtitvApAto yadaMze ca cakSuHsApekSatvaM tadaMze pratyakSApAta iti sthApanaM zabhiyaiva pratyabhijJAnasya pramANAntaratvamiti jainaH svIkArAt / "sve sve viSaye yugapajjJAnaM janayatozcakSuHsaMskArayorArthasamAje. bdasya paronaikajJAnajanakatvameva paryavasyati, anyathA rajatasaMskArasahakAreNAsanikRSTe'pi rajate cAkSuSajJAnApatteranyathAkhyAtyasvIkArabhaGgapra kSajJAnajanasaGga" iti vadastapasvI tUmayAtmakaikajJAnAnanuvyavasAyAdeva nirAkartavyA,anyathA rajatamrame'pyubhayAtmakatApatteH,parvato vahimA katvameveti sthaapnshc| Fat PW And Penal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ She Mal a kanda www.katuatith.oro nIbAnabindu vina .107 // nityanumitAvapi ubhayasamAjAdaMze pratyakSAnumityAtmakatApacezca / atha manasa iva zabdasya parokSAparokSajJAnajananasvabhAvAmI *kevalajJAnakArAdadoSaH, manastvena parokSajJAnajanakatA, indriyatvena cAparokSajJAnajanakatetyasti manasyavacchedakabheda iti cet, zabdasyApi nirUpaNe viSayAjanyajJAnajanakatvena vA jJAnajanakatvena vA parokSajJAnajanakatA yogyapadArthanirUpitatvampadArthAbhedaparazabdatvena cAparokSajJAna vedAntimajanakatati kathaM nAvacchedakabhedaH / dhArmikastvamasItyAdau vyabhicAravAraNAya nirUpitAntaM vizeSaNaM, itaratryAvayaM tu spaSTameva / takhaNDane puetacca 'dazamastvamasi' 'rAjA tvamasi' ityAdivAkyAddazamo'hamasmi rAjAhamasmItyAdisAkSAtkAradarzanAtkalpyate, nAI nabrahmAparodazama ityAdibhramInavRcarata itthameva sambhavAt / sAkSAtkAribhrame sAkSAtkArivirodhijJAnatvenaiva virodhitvakalpanAt / na ca kSajJAnajanatatra vAkyAtpadArthamAtropasthitau mAnasaH saMsargabodha iti vAcyam, sarvatra vAkye tathA vaktuM zakyatvena zabdapramANamAtrocchedapra katvasya zasaGgAditi cet, maivam, dazamastvamasItyAdau vAkyAtparokSajJAnAnantaraM mAnasanmAnAntarasyaiva bhramanivartakatvakalpanAt, dhArmikastva bde vyavasthAmasItyAdau vizeSyAMzasya yogyatvAdeva yogyapadArthanirUpitetyatra yogyapadArthatAvacchedakaviziSTatyasyAvazyavAcyatvena mahAvA 4 panapakSe vedAkyApi tatpadArthatAvacchedakasyAyogyatvenAparokSajJAnAsambhavAca, ayogyAMzatyAgayogyAMzopAdAnAbhimukhalakSaNAvatvameva yogya- | padArthatvamityuktau ca dhArmikastvamasItyAdAvapi zuddhAparokSaviSayatve tathAvartakavizeSaNadAnAnupapaciH,tathA ca yogyalakSyaparatvagrahe | ntyAzaGkoudAharaNasthAnadaulamyaM / ayaM ca viSayo'smAkaM paryAyavinirmokeNa zuddhadravyaviSayatAparyavasAyakasya dravyanayasyetyalaM brahmavAdena // nmUlitA // kica tvampadArthAbhedaparazabdatvenAparokSajJAnajanakatvoktau 'yUyaM rAjAna' ityato'khilasambodhyavizeSyakarAjatvaprakArakAparokSazAbdApaciA, tatra tAdRzamAnasAbhyupagame cAnyatra ko'parAdhaH / etena" ekavacanAntatvampadArthagrahaNe'pi na nistAraH,"ekasminneva // 107 // AM
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ LABE sUyamiti prayogejatezca,ekAbhiprAyakatvampadagrahaNe ca tattadabhiprAyakazamdatvena tapacchAndoghahetutvameva yuktam / ata eva 'vAphyAdapi | dravyAryAdezAvakhaNDaH,padAdapica paryAyAdezAt sakhaNDa: zAbdabodha' iti jainI zAstravyavasthA / tasmASa zabdasyAparokSajJAnajanakatvam etena"aparokSapadArthAmedaparazabdatvenAparokSajJAnajanakatvaM,ata eva zuktiriyamiti vAkyAdAhatya rajatamramanivRtiH, evaM ca caitanyasya vAstavAparokSatvAdaparokSajJAnajanakatvaM mahAvAkyasya" ityapi nirastam, vAstavAparokSasvarUpaviSayatvasva svanItyA | tatvamasyAdivAkye sambhave'pi 'dazamastvamasi'ityAdAvasambhavAt, nivRtcAjJAnaviSayatvasya ca zAbdabodhAtpUrvamabhAvAt yadA kadAcibhivRcAjJAnatvagrahaNe parvato bahimAnityAdivAkyAnAmapyaparokSasvarUpaviSayatayA'parodhajJAnajanakatvaprasasgAt " yato vA imAni bhUtAni jAyante' "satyaM jJAnamanantaM" ityAdivAkyAnAmaparokSasvarUpaviSayatayA'parokSajJAnajanakatve mahAvAkyavaiyApAtAcca / / kivaM ghaTo'stItizAbde cAkSuSatvamapyApateva,aparokSapadArthAbhedaparazabdAdivAparokSapakSasAdhyakAnumitisAmagrIto'parokSAnumitirapi ca prasajyeta / evaM ca minnaviSayatvAdyapravezenaivAnumitisAmagyA lAghavAdalavaca miti vizeSadarzanakAlInabhramasaMzayottarapratyakSamAtroccheda iti bahutaraM durghaTam / etena"pramAtramedaviSayatvenAparokSajJAnajanakatvam" ityapi nirastam , 'sarvajJatvAdiviziSTo'si ityAdivAkyAdapi tathAprasagAt , Izvaro madabhitraH, cetanatvAd, mad, ityanumAnAdapi tathAprasaGgAceti / "mahAvAkyajanyamaparokSaM zuddhanamaviSayameva kevalajJAnam" iti vedAntinAM mahAneva mithyAtvAbhiniveza iti vibhAvanIyaM suuri(sudhii)bhiH|| hadamidAnI nirUpyate-kevalajJAnaM svasamAnAdhikaraNakevaladarzanasamAnakAlInaM na vA,' 'kevalajJAnakSaNatvaM svasamAnAdhikaraNadarzanakSaNAvyavIhatocaratvavyApyaM na vA ?' evamAdyAH kramopayogavAdinAM jinabhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdAnAM, BAR kevalajJAnanirUpaNe vedAntimata| khaNDane'parokSAbhedaparatvena pramAtramadaviSayatvena ca zabdasyAparokSajJAnajanakatvamititatpaznapatividhAnaM vedaantimtkhnnddnsmaaptiH|| R DASTI
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya saikastassingaisanGyanmantire mIvAnabindu // 108 // RECIRCTCan | kevalajJAna darzanayoM dAbhedavicAre yugapadupayogavAdinAM ca mallavAviprabhRtInAM, 'yadeva kevalajJAnaM tadeva kevaladarzanam' itivAdinAM ca mahAvAdizrIsiddhase bhedephikramanadivAkarANAM sAdhAraNyo vipratipattayaH // yattu yugapadupayogavAditvaM siddhasenAcAryANAM nandivRttAvuktaM tadampupaga vAdi pUjya mavAdAbhiprAyena, na tu svatantrasiddhAntAbhiprAyeNa, kramAkramopayogadvavaparyanuyogAnantarameva svapakSasya sammatAvubhAvitatvA-1BIR jinabhadragaNi diti draSTavyam / etacca tattvaM sayuktikaM sammatigAthAbhireva pradarzayAma:-"maNapajjAvanANato, nANassa ya darisaNassa yA kSamAzramaNAvisesokeivalanANaM puNada-saNaMti nANaMti ya smaanniikaanndd2-3||"yugpdupyogdvyaabhyupgmvaado'ym-mnaapyoNyjnyaanmnt: MnAM yogapachaparyavasAnaM yasya sa tathA, jJAnasya darzanasya ca vizleSaH pRthagbhAva iti saadhym|atr ca chadmasthopayogatvaM heturdraSTavyA, IPI |bAdimakatathA ca prayogA-cakSuracakSuravadhijJAnAni cakSuracakSuravadhidarzanebhyaH pRthakAlAni, chabasthopayogAtmakajJAnatvAtU, zrutamana:- i vAdiprabhRparyAyajJAnavat / vAkyArthaviSaye zrutajJAne, manodravyavizeSAlambane manaHparyAyajJAne cAdarzanasvabhAve matyavRdhijAdarzanopayogA- tonAma, kanikAlatvaM prasiddhameveti TIkAkRtaH / darzanatrayapRthakAlatvasya kutrApyekasminnasisAdhayiSitatvAt , svadarzanapRthakAlatvasva ca bheda evaM sisAdhayiSitasyoktadRSTAntayorabhAvAtsAvaraNatvaM hetuH, vyatirekI ca prayogaH, tajanyatvaM vA hetuH, 'yadyajanyaM tamataH pRthakAlam' tayoritiiti sAmAnyacyAptau yathA daNDAt ghaTa iti ca dRSTAnta iti tu yuktaM, kevalajJAnaM punardezana darzanopayoga iti vA jAna bAno tadaityavAdi | siddhasenapayoga iti vA samAna tulyakAlaM tulyakAlInopayogadvayAtmakamityarthaH, prayogazca-kevalino bAnadarzanopayogAvekakAlInau, divAkarANAM yugapadAvi tasvabhAvatvAta, yAvevaM tAvevaM, yathA rakheH prakAzatApau / ayamabhiprAya AgamavirodhIti keSAzcinmataM, tAnavikSipanAha | vicArAsta(sammatiH)-" keI maNati jaiyA, jANai taijANa pAsaha jiNo ti // suttamavalaMbamANA, tityaparAsAyaNAmIka // 2-1 // " trasammati| tAtparyam // 108 // MSRR Fat PW And Penal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.ketafirth.org kecini bhadrAnuyAyino bhaNanti- 'yadA jAnAti tadA na pazyati jina' iti / sUtraM - "kevalI NaM maMte imaM rayaNappamaM puDhavi AyArahiM pANI heUdi saMThANehi parivArahiM jaM samayaM jANai No taM samayaM pAsaha 1, ItA goyamA ! kevalI NaM" ityAdikaM avalambamAnAH / asya ca sUtrasya kilAyamarthasteSAmabhimataH - 'kevalI sampUrNabodhaH, Namiti vAkyAlaGkAre / bhaMte iti bhagavan ! imAM ratnaprabhA manvarthAbhidhAnAM pRthvImA kAraiH samanimnannanAdibhiH, pramANai rghyAdibhiH, hetu bhiranantAnantapradezikaiH skandhaiH, saMsthAnaiH parimaNDalAdibhiH, parivArairdhanodadhivalayAdibhiH / jaM samayaM No taM samayamiti ca 'kAlAdhvanoratyantasaMyoge' (pA. 2-3-5.) iti dvitIyA saptamIbAdhikA, tena yadA jAnAti na tadA pazyatIti mAvaH / vizeSopayogaH sAmAnyopayogAntaritaH, sAmAnyopayogaca vizepopayogAntaritaH, tatsvAbhAvyAditi praznArthaH / uttaraM punaH 'haMtA goyamA 'ityAdikaM praznAnumodakaM iMtetyetannigamanaprakAra, gautameti gotreNA maMtraNaM praznAnumodanArthaM punastadeva sUtramuccAraNIyaM hetu praznasya cAtra sUtre uttaraM / "sAgAre se nANe havai, aNAgAre se daMsaNe" iti,sAkAraM vizeSAvalambi asya kevalino jJAnaM bhavati, anAkAramatikrAntAvizeSaM sAmAnyAvalambi darzanaM / na cAnekapratyayotpatirekadA nirAvaraNasyApi tatsvAbhAnyAt / na hi caturdarzanakAle zrotra jJAnotpattirupalabhyate / na cAvRtatvAcadA tadanutpattiH, svasamaye'pyanutpattiprasaGgAt / na cANunA manasA yadA yadindriyasaMyogastadA tajjJAnamiti kramaH paratrAdyabhimato'pi yuktimAn H, sarvAGgINasukhopalambhAdyupapacaye manovargaNA pudgalAnAM zarIravyApakatvasyaiva kalpanAt suSuptau jJAnAnutpattaye tvamanoyogasya jJAna - sAmAnye hetutvena rAsanakAle tvAcarAsano bhayotpattivAraNasyetyamapyasambhavAcca / tato yugapadanekapratyayAnutpacA svabhAva eva kAraNaM nAnyat, sannihite'pi ca dvayAtmake viSaye sarvavizeSAneva kevalajJAnaM gRhNAti, sarvasAmAnyAni ca kevaladarzana miti svabhAva 19 For Print And Personal Use Only Acharya Shal Kalassagarsun Gyanmandir kevalajJAnAnirUpaNe kevalajJAnadarzanopayo gaviSaye mopayoga dyabhimatama jJApanAviMzatitamapadasU trArthaH kramo payogasAdha kopapattyupadarzanaM ca //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ bojJAna kevalajJAna vindu akrnnm|| evAnayoriti / ete ca vyAkhyAtArastIrthakarAzAtanAyA abhIravaH tIrthakaramAzAtayanto na vibhyatIti yAvat / evaM hi ni:sAmAnyasya nirvizeSasya vA vastuno'bhAvena na kiJcijAnAti kevalI na kizcitpazyatItyadhikSepasyaiva paryavasAnAt / na cAnya nirUpaNe kevalajJAnataramukhyopasarjanaviSayatAmapekSyobhayagrAhitve'pyupayogakramAvirodhaH, mukhyopasarjanabhAvenobhayagrahaNasya kSayopazamavizeSaprayojyatvAt , kevalajJAne chadmasthajJAnIyayAvadviSayatopagame'vagrahAdisaGkIrNarUpaprasaGgAd, uktasUtrasya tu na bhavadukta evArthaH, kiM tvayaM, haidarzanopayoga. 'kevalImA ratnaprabhA pRthivIM yairAkArAdibhiH samakaM tulyaM jAnAti, na tairAkArAdibhistulyaM pazyatIti kimevaM grAhyaM 1, haMtA-evami viSaye yugapatyanumodanA, tato hetau pRSTe sati tatprativacanaM bhinnAlambanapradarzakaM tajjJAnaM sAkAraM bhavati yato darzanaM punaranAkAramityato | dupayogadvayabhinnAlambanavitau pratyayAviti' TIkAkRtaH / atra yadyapi jaM samayaM ityatra jaM iti ambhAvaH prAkRtalakSaNAt , yatkRtamityatra jaM bAdi-nadakayamiti prayogasya loke'pi darzanAditi vaktuM zakyate, tathApi tRtIyAntapadavAcyairAkArAdibhirkhaptatRtIyAntasamAsasthayatpadArthasya bhedavAdimasamakapadArthasya cAnyUnAnatiriktadharmaviziSTasya ratnaprabhAyAM bhinnaliGgatvAdananvaya iti yat samakamityAdikriyAvizeSaNatvena tenoktasvyAkhyeyam / ratnaprabhAkarmakAkArAdinirUpitayAvadanyUnAnatiriktaviSayatAkajJAnavAn na tAdRzatAvadanyUnAnatiriktaviSayatAkadarza- trArthaH,tadvi. navAn kevalIti phalitorthaH / yadi ca tAdRzasya viziSTadarzanasya niSedhyasyAprasiddherna taniSedhaH "asato Nasthi Niseho" (vize. | pavArekAma1574) ityAdivacanAditi sUkSmamIkSyate, tadA 'kriyApradhAnamAkhyAtam' iti vaiyAkaraNanayAzrayaNena ratnaprabhAkarmakAkArA- tividhAna dinirUpityAvadanyUnAnatirikta viSayatAkaM jJAnaM, na tAdRzaM kevalikartRkaM darzanamityeva bodhaH, sarvanayAtmake bhagavatpravacane yatho. papanAnyataranayagrahaNe doSAbhAvAditi tu vayamAlocayAmaH / hetuyogapadyAdapi balenopayogayogapadyamApatatItyAha-"kevalanANA- 109 // EKAR
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Actuarva srul Kadassaarsun Cranmandir Ma a kunta PiUR varaNa-kkhayajAyaM kevalaM jahA nANaM / taha daMsaNaM pi jujjai,Niya AvaraNakkhayarasate // 2-5 // " spaSTA,navaraM nijAvaraNakSayasyAnta iti darzanAvaraNakSayasyAnantarakSaNa ityarthaH / na caikadobhayAvaraNakSaye'pi svabhAvahetuka evopayogakrama ityuktamapi sAmprataM, evaM sati svabhAvenaiva sarvatra nirvAha kAraNAntarocchedaprasaGgAt , kAryotpatcisvabhAvasya kAraNenaiva tatkramasvabhAvasya tatkramaNaiva nirvAyatvAca / etena "sarvavyaktiviSayakatvasarvajAtiviSayakatvayoH pRthagavAvaraNakSayakAryatAvacchedakatvAdarthatastadavacchinnopayogadvayasiddhiH" ityapyapAstam / tatsiddhAvapi tatkramAsiddherAvaraNadvayakSayakAryayoH samaprAdhAnyanArthagateraprasarAcca / na ca matizrutajJAnAvaraNayorekadA kSayopazame'pi yathA tadupayogakramastathA jJAnadarzanAvaraNayoyugapatkSaye'pi kebalinAmupayogakramaH syAditi zanIyaM, tatra zrutopayoge matijJAnasya hetutvena zAbdAdau pratyakSAdisAmayAH prativandhakatvena ca tatsambhavAt / atra tu vINAvaraNatvena parasparakAryakAraNabhAvapratibadhyapratibandhakabhAvAdyabhAvena vizeSAt / etadevAha-"bhaNNai khINAvaraNe, jaha mainANaM jiNa Na saMbhavai / / taha khINAvaraNijje, visesao daMsaNaM Natthi // 2-6 // " bhaNyate nizcityocyate, kSINAvaraNe jine yathA matijJAnaM matyAdijJAnaM avagrahAdicatuSTayarUpaMvA jJAnaM na sambhavati, tathA kSINAvaraNIye vizleSato jJAnopayogakAlAnyakAle darzanaM nAsti kramopayogatvasya matyAdyAtmakatvavyApyatvAtsAmAnyAvazeSobhayAlambanakramopayogatvasya cAvagrahAdyAtmakatvavyApyatvAtkevalayoH kramopayogatve tattvApattirityApAdanaparo'yaM granthaH |prmaannN tu-"kevaladarzanaM kevalajJAnatulyakAlotpattikaM, tadekakAlInasAmagrIkatvAt , tAdRzakAryAntaravat", ityuktatarkAnugRhItamanumAnameveti draSTavyam / na kevalaM kramavAdino'numAnavirodhaH, api vAgamavirodho'pItyAha-"sucami ceva sAi-apajjavasiyaM ti kevalaM vRttaM / suttAsAyaNabhIrU-hi taM ca daTThanvayaM kevakajJAnanirUpaNe kevalajJAnadarzanayorupayogayogapadyasamarthanaM kramavAdi| nonumAnAma mAdivirodha pradarzana j||
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya shikailassimarsanGyammandir zrIjJAna IN prakaraNam // 110 // RecGAR hoi // 2-7" sAdyaparyavasite kevalajJAnadarzane sUtre prokta, kramopayoga ta dvitIpasamaye tayoH paryavasAnamiti kRtopryvsiktaa| kevalajJAna tena sUtrAzAtanAbhIrubhiH kramopayogavAdibhistadapi draSTavyaM / co'pyarthaH / na kevalaM "kevalI gaM bhaMte imaM rayaNappabhaM puDhavi' nirUpaje ityAdhuktasUtrayathAzrutArthAnupapattimAtramiti bhAvaH / na ca dravyApekSayA'paryavasitatvaM samAdheyaM, dravyaviSayapraznottarA zruteH / na ca kevalajJAna'arpitAnarpitasiddhe iti tatvArtha (52031) sUtrAnurodhena dravyArpaNayA'zrutayorapi tayoH kalpana yuktaM,anyathA paryAyANAmutpAda- darzanayoH vigamAtmakatvAd bhavato'pi kathaM tayoraparyavasAnateti paryanuyojyama?, yaddharmAvacchinne kramikatvaprasiddhiH taddharmAvacchinne 'payevasi sAdhanan tatvAnvayasya nirAkakSitvAt , anyathA Rjutvavakratve aparyavasite iti prayogasyApi prasaGgAt , mama tu rUparasAtmakaikadravyavada krama sthitika bhASibhinnopAdhikotpAdagimAtmakatve'pi kevalidravyAvyatirekatastayoraparyavasitatvaM nAnupapannam / atha paryAyatvAvacchedakadharma- nApi yugaka vinirmokeNa zuddhadravyArthAdezapravRttaH kramaikAnte'pi kevalayoraparyavasitatvamupapatsyate, ata eva paryAyadravyayorAdiSTadravyaparyAyatvaM dupayogavyaka siddhAnta gIyate / tattadavacchedakavinirmokasya vivakSAdhInatvAditi cet, kimayamuktadharmavinirmokastattatpadArthatAvacchedakaviziSTayo sthApana / rabhedAnvayAnupapattyA zuddhadravyalakSaNayA, uta uktadharmasya vizeSaNatvaparityAgenopalakSaNatvamAtravivakSayA ? / Adhe Adyapada evaM lakSaNAyAM zudravyaM zuddhAtmadravyaM vA'paryavasitamityeva bodhaH syAt , sAditvasyApi tatrAnvayapraveze tu kevalidravyaM sAdyaparyavasitamityAkAraka eva, ubhayapadalakSaNAyAM tu zuddhadravyaviSayako nirvikalpaka eva bodha iti kevalajJAnadarzane sAbaparyavasite iti bodhasya kathamapyanupapaciH / antye ca kevalatvopalakSitAtmadravyamAtragrahaNe tatra sAditvAnvayAnupapattiH, kevaliparyAyagrahaNe ca navavidhopacAramadhye 'paryAye paryAyopacAra' evAzrayaNIyaH syAditi samIcInaM dravyArthAdezasamarthanaM / niyatopalakSyatAvacchedakarUpA-12 110 // Fox And Pence Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya shikatassigaran.Gyammandir A- KACREDIRECACHESEX bhAvapi sammugdhopalakSyaviSayakatAzavodhasvIkAre ca 'paryAyo'paryavasita' ityAderapi prasaktidravyArthatayA kevaLajAnakevaladarzanayoraparyavasitatvAbhyupagame dvitIyakSaNe'pi tayoH sadbhAvaprasaktiH, anyathA dravyArthatvAyogAt / tadevaM kramAbhyupagame tayorAgamavirodha ityupasaMharannAha-"saMtami kevala da-saNammi nANassa saMbhavoNasthi / kevalanANammi ya daM-saNassa tamhA anihaNAI // 2-8 // " svarUpato dvayoH kramikatve'nyatarakAle'jyatarAbhAvaprasaGgaH, tathA coktavakSyamANadUSaNagaNopanipAtA,tasmAd dvAvapyupapogo kebalina: svarUpato'nidhanAvityarthaH / itthaM granthakRdakramopayogadvapAmpupagamena kramopayogavAdinaM paryanuyUjya svapavaM darzayitumAha"dasaNanANAvaraNa-kvae samANammi kassa pubbayaro(raM) // hoja va samaoppAo, haMdi duve Nasthi uvogA // 2-9 // " sAmAnyavizeSaparicchedAvaraNApagame kaspa prathamataramutpAdo bhavet / anya tarotpAde taditarasyApputpAdaprasaGgAt , anyatarasAmagyA anyatarapratibandhakatve cobhayorapyabhAvaprasaGgAt " sabyAo laddhIo sAgArovaogovauttasseti" vacanaprAmANyAtprathamaM kevala. jJAnasya pazcAtkevaladarzanasyotpAda iti cet, na, etadvacanasya labdhiyogapadya eva sAkSitvAdupayogakramAkramayorIdAsInyAt / yogapadyenApi nirvAhe'rthAdarzane'nantarotpapasiddhaH ekakSaNotpattikakevalajJAnayorekakSaNanyUnAdhikApuSkayoH kevalinoH kramikopayogadvayadhArAyA nirvAhayitumazakyatvAca / atha jJAnopayogasAmAnye darzanopayogatvena hetuteti nirvikalpakasamAdhirUpacchamasthakAlInadarzanAt prathamaM kevalajJAnotpatti kevaladarzane kevalajJAnatvena viziSya detatvAca dvitIyakSaNe kevaladarzanotpatiH, tatatha RmikasAmagrIdvayasampacyA kramikopayogadvayadhArAnirvAha iti, ekakSaNanyUnAdhikAyuSkayostvekakSaNe kevalajJAnotpapasvIkAra evaM gatiriti cet ,na, "dasaNapRthvaM nANaM (2-22)" ityAdinA tathAhetutvasya pramANAbhAvena nirasanIyatvAt , utpannasya kevalajJAnasya nirUpaNe kevalajJAna darzanayogapayogAka bAdimatena kamavAdimataM nirasya jJAnadarzanayoH ke valinyaikyamiti ska siddhAnta marthanamekakSaNandhimA yurTaSTAntena kamapakSani raamshc| For And Penal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire mokSAna-15 kSAyikabhAvatvena nAzAyogAcca / na ca muktisamaye kSAyikacAritranAzavadupapattiH kSAyikatve'pi tasya yogasthairyanimittakatvena | nimittanAzanAzyatvAt , kevalajJAnasya cAnaimittikatvAdutpattau jJaptau cAbaraNakSayAtiriktanimittAnapekSatvenaiva tasya svtntrprmaannprkrnnm|| tvavyavasthite, anyathA ' sApekSamasamartham' iti nyAyAttatrAprAmANyaprasaGgAt / etena 'kevaladarzanasAmagrItvena svasyaiva svanA zakatvamiti kevalajJAnakSaNikatvam' ityapyapAstam , anaimittike kSaNikatvAyogAt , anyathA tatkSaNa eva tatkSaNavRttikArye nAzaka iti sarvatraiva sUkSma sUtra nayasAmrAjyasya durnivAratvAditi kimatipallavitena ? / nanviyamanupapattiH kramopayogapakSa evetyakramau dvAvupayogau stAmityAzaGkate mallavAdI, "bhavedvA samayamekakAlamutpAdastayoriti" tatraikopayogavAdI granthakRt siddhA ntayati, haMdi jJAyatAM, dvAvupayogI naikadeti, sAmAnyavizeSaparicchedAtmakatvAtkevalajJAnasya, yadeva jJAnaM tadeva darzanamityatraiva nirbhr|, ubhayahetusamAje samUhAlambanotpAdasyaivAnyatra dRSTatvAnnAtrAparidRSTakalpanAkleza iti bhAvaH / asminneva vAde kevalina: sarvajJatAsambhava ityAha-"jai savvaM sAyAraM, jANai ekasamaeNa svvnnnnuu||juji sayA vi evaM, ahavA savyaM na jaannaai||2-10||" yadi sarva sAmAnyavizeSAtmaka jagat, sAkAra tttjaativyktivRttidhrmvishissttN| sAkAramiti kriyAvizeSaNaM vA / niravacchi- | batattajAtiprakAratAnirUpitatattadvayaktivizeSyatAsahitaM parasparaM yAvadrvyaparyAyanirUpitaviSayatAsahitaM vA yathA syAttathetyarthaH / jAnAtyephasamayena sarvajJaH pazyati cati zeSaH, tadA sadApi sarvakAlaM yujyate,evaM sarvajJatvaM sarvadarzitvaM cetyarthaH / athavetyetadvaparItye, sarva na jAnAti sarva na jAnIyAdekadezopayogavartitvAnmatijJAnavadityarthaH / tathA ca kevalajJAnameva kevaladarzanamiti sthitm| avyaktatvAdapi pRthagdarzanaM kevalini na sambhavatItyAha-"parisuddhaM sAyAraM, aviattaM dasarNa aNAyAraM / / Na ya khINA kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAnadarzanayoraikyamityasmi nyakSa eva sarvajJatAsambhavasya yu: tita: sAdhanam // KAKKALA Fat PW And Penal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShaikailassigarsanGyanmanttire ma varaNijje, juJjaha sa(su)viyattamaviat // 3-11 // " jJAnasya hi vyaktatArUpaM, darzanasya punaravyaktatA / na ca kSINAvaraNe'rhati vyaktatA'vyaktate yujyate,tataH 'sAmAnyavizeSajJeyasaMspazyubhayaikasvabhAva evAyaM kevalipratyayA', na ca grAhyadvitvAdvAhakadvitvamiti sambhAvanApi yuktA, kevalajJAnasya grAhyAnantyenAnantatApaceH, viSayabhedakRto na jJAnabheda ityabhyupagame tu darzanapArthakye kA pratyAzA, AvaraNadvayakSayAdubhayai kasvabhAvasyaiva kAryasya sambhavAt / na caikasvabhAvapratyayasya zItoSNasparzavasparasparavibhinna svabhAvadvayavirodhaH, darzanasparzanazaktidvayAtmakaikadevadattavatsvabhAvadvayAtmakaikapratyayasya kevalinyAvirodhAt / jJAnatvadarzanatvadharmAbhyAM jJAnadarzanayormedaH, na tu dharmibhedeneti paramArthaH / ata eva tadAvaraNabhede'pi syAdvAda eva, taduktaM stutI granthakRtava (nizcayadvAtriMzikA) "cakSurdazanavijJAnaM, paramANAcauSNyaraukSyavat / tadAvaraNamapyekaM, na vA kAryavizeSataH // 8 // " iti / paramANAvuSNarUkSasparzadvayasamAvezavaccAkSuSe jJAnatvadarzanatvayoH samAveza ityarthaH / itthaM ca cAkSuSajJAnadarzanAvaraNakarmApi paramArthata eka, kAryavizeSata upAdhibhedato vA naikamiti siddham / evamavadhikevalasthale'pi draSTavyam / tadAha-"cakSurvadviSayAkhyAti-vadhijJAnakevale ||shessvRttivishessaattu, te mate jJAnadarzane // 30 // iti"| cakSurvacAkSuSavadviSayAkhyAtiH spRSTajJAnAbhAvaH aspRSTajJAne iti yAvat, bhAvAbhAvarUpe vastunyabhAvatvAbhidhAnamapi doSAnAvahaM, zeSA vRttayo'spRSTajJAnAni tAbhyo vizeSaH, spRSTatAvizepeNa vakSyamANarItyA spRSTAviSayavRttitvavyaGgayena, tasmAce avadhikevale jJAnapadena darzanapadena ca vAcye ityetadarthaH / / kramAkramopayogadvayapakSe bhagavato yadApadyate tadAha-" addiSTuM aNNAyaM, ca kevalI eva bhAsai sayA vi|| egasamayammi haMdI, vayaNavigappo Na sNbhvi||2-12||" AdyapakSe jhAnakAle'dRSTaM,darzanakAle cAjJAtaM, dvitIyapakSe ca sAmAnyAMze'jJAtaM vizeSAMze cAdRSTaM,evamuktaprakAreNa kevalI sadA -ria-kh-khkhkhakha kevalajJAnanirUpaNe jJAnadarzanayoLasA'vyaktarUpatvena bhedavAzmitaM vevilini tada nupapattipra darzanena 4nirAkRtam // pasa Fat PW And Penal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECRUS kevalajJAna nirUpaNe zrIvAna-13 bhASate tata "ekasmin samaye jJAtaM dRSTaM ca bhagavAna bhASate," ityeSa vacanasya vikalpo vizeSo bhavadarzane na bhavatIti gRyatAM / kramato'ka na cAnyatarakAle'nyataropalakSaNAdupasarjanatayA viSayAntaragrahaNAcoktavacanavikalpopapattiH, evaM sati bhrAntacchavasthe'pi tathAprayo- mato vopayoprakaraNam // gaprasaGgAt / yadA kadAcit zRGgAgrAhikayA jJAnadarzanaviSayasyaiva padArthasya tayuddhAvanupravezAditi smartavyam / tathA ca sarvavatvaM gdvyaamyu1112|| na sambhavatItyAha-"aNNAyaM pAsato, adiTuM ca arahA vissaannto| kiM jANai kiM pAsai, kaha savaNNU tti vA hoi||2-13||" dAgame bhagakaajJAtaM pazyannadRSTaM ca jAnAnaH kiM jAnAti kiM vA pazyati na kiJcidityarthaH / kathaM vA tasya sarvajJatA bhavet | to jJAtahana kathamapItyarthaH / jJAnadarzanayoSiyavidhayakasaMkhyAzAlivAdapyekatvamityAha-"kevalanANamaNataM. jaheva taha daMsaNaM pi paNNa // bhASitvA sAgAraggaraNAhi ya, Niyamapari aNAgAraM // 2-14 // " yadyekatvaM jJAnadarzanayorne sthAcadA'lpaviSayatvAdazenamanantaM na syAditi saMmavadoSa"arNate kevalanANe arNate kevaladasaNe" ityAgamavirodhaH prasajyeta. darzanasya hi jAnAdbhede sAkAragrahaNAdanantarvizeSayati- sasya nirUra jJAnAdanAkAra sAmAnyamAtrAvalambi kevaladarzanaM, yato niyamenaikAntenaiva parItamalyaM bhavatIti kRto vissyaabhaavaadnnttaa| na cANama // ki ubhayostulyaviSayatvAvizeSe'pi mukhyopasarjanabhAvakRto vizeSa iti vAcyaM, vizeSaNavizeSyabhAvena tatcanapajanitavaijJAnikasambandhA SayasaMkhyA vacchinnaviSayatayA vA tatra kAmacArAt / ApekSikasya ca tasyAsmadAdibuddhAvevAdhirohAt / etacca nirUpitaM tatvaM "jaja je je bhAve" vicAraNA ityAdi(Avazyaka)niyukti(282)gAthAyA nayabhedena vyAkhyAdvaye'nekAntabyavasthAyAmasmAbhiH(patra 832) akramopayoga-18 aat dvayavAdI tu prakRtagAthAyAM sAkAre yadgrahaNaM darzana tasya niyamo'vazyambhAvo yAvanto vizeSAstAvantyakhaNDasakhaNDopAdhirUpANi jAti pi jJAnadarza R nayorakyarUpANi vA sAmAnyAnIti hetostenAparItamanantamityakAraprazleSeNa vyAcaSTe, kramavAde jJAnadarzanayoraparyavasitatvAdikaM nopapadyata iti ksamarthana / 112 // MECHARAKHTARNAGAR
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ S a kanda Acharya ShatkadassigaisanGyanmantire DESCRed yaduktaM tatrAkSepamuTTaya samAdhatte-" bhaNNai jaha caunANI, jujjai NiyamA taheva evaM pi / bhaNNai Na paMcanANI, jaheva arahA taddeyaM kevala jAnapi / / 2-15 // " bhaNyate AkSipyate yathA kramopayogapravRtto'pi matyAdicatursAnI tacchaktisamanvayAdaparyavasitacaturtAnI nirUpaNe OM jJAtadRSTabhASI jJAtA draSTA ca niyamena yujyate / tathaitadapyekatvavAdinA yadaparyavasitatvAdikramopayoge kevalini preyate, tadapi sAva- payogakrama dikakevalajJAnadarzanazaktisamanvayAdupapadyata ityarthaH / bhaNyatez2ottaraM dIyate-yathaivAInna pazcajJAnI, tathaivaitadapi kramavAdinA vAdivihiyaducyate, 'bhedato jJAnavAn darzanavAMzca,' tadapi na bhavatItyarthaH / matyAdyAvaraNakSaye'pyekadezagrAhiNo matijJAnAderiva, darzanAvaraNa- tasya doSokSaye'pi tAdRzadarzanasya kevalini bhedenAnupapatteriti bhAvaH / iyAMstu vizeSa:-yadabhedenApi kevalajJAne darzanasaMjJA siddhAntasammatA, 4.ddhArasya sAna tu matijJAnAdisaMjJeti, tatra hetU anvarthopapattyanupapattI eva draSTavye / ayaM ca prauDhivAdaH, vastutaH kramavAde yadA jAnAti tadA kSepaM paripazyatItyAdaranupapattireva, AzrayatvasyaivAkhyAtArthatvAt / labdhestadarthatve tu ghaTAdarzanavelAyAmapi gharTa pazyatItiprayogaprasaGgAt, haragaM ghaTadarzanalabdhestadAnImapi vidyamAnatvAt / cakSuSmAn sarva pazyati, na tvandha' ityAdau tvagatyA labdheryogyatAyA vA''lyAtArthatvamabhyupagamyata eva, na tu sarvatrApyayaM nyAyaH, atiprasaGgAt / na ca siddhAnte vinA nikSepavizeSamaprasiddhArthe padavaciravadhAyete, SaTSaSTisAgaropamasthitikatvAdikamapi matijJAnAderlabdhyapekSayaiveti durvacaM, ekasyA eva kSayopazamarUpalabdhestAva kAlamanavasthAnAt , dravyAdyapekSayA vicitrAparAparakSayopazamasantAnasyaiva pravRtyupagamAt / kiM tvekajIvAvacchedenAjJAnAviri ktavirodhisAmagryasamavahitaSaTSaSTisAgaropamakSaNatvacyApyasvasajAtIyotpattikatve sati tadadhikakSaNAnutpattikasvasajAtIyatvarUpa | tatpAribhASikameva vaktavyaM, evamanyadapyUhyam / krameNa yugapaddhA parasparanirapekSasvaviSayaparyavasitajJAnadazenopayogI kevalinpasA SHKURTESHIRRSPRUCHSCREECHIRSASCASAR T ROCIRCResult Fat PW And Penal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvAna- C prkrnnm|| // 13 // POLKHPURes 8. rthatvAnmatyAdijJAnacatuSTayavatra sta iti dRSTAntabhAvanApUrvamAha-"paNNavaNijjA bhAvA, smttsuanaanndsnnaaviso| ohimaNapajja-131 yatvAnmatlApakSAee kevalajJAnavANa ya, aNNoSNavilakkhaNAvisao // 2-16 // tamhA cauvibhAgo, jujjai Na u nANadasaNa jiNANaM / sayalamaNAvaraNamaNaM- nirUpaNe tamakkhayaM kevalaM jmhaa||2-17"prjnyaapniiyaa zabdAbhilApyA bhAvA dravyAdayaH samastazrutajJAnasya dvAdazAGgavAkyAtmakasya kenalajJAnadarzanAyA darzanaprayojikAyAstadupajAtAyA buddheH viSaya Alambana, materapi ta eva zabdAvasitA viSayA draSTavyAH, zabdaparika- darzanayoranAmaNAhitakSayopazamajanitasya jJAnasya yathoktabhAvaviSayasya matitvAnmatizrutayorasarvaparyAyasarvadravyaviSayatayA tulyArthatvapratipAda- GI baraNatvAdinAca,avadhimanaHparyAyayoH punaranyonyavilakSaNA bhAvA viSayaH, avadhe rUpidravyamAtra, manaHparyAyasya ca manyamAnAni * samasvarUpadravyamanAsItyasarvArthAnyetAni / / tasmAcaturNA matyAdInAM vibhAgo yujyate tattatkSayopazamapratyayabhedAta, na tu jinAnAM tvenANyaikyajJAnadarzanayoH / 'nANadaMsaNa ci' avibhaktiko nirdezaH sUtratvAt / kutaH punaretadityata Aha, yasmAt kevalaM sakalaM paripUrNa / mitisamarthitadapi kRtaH 1 yato'nAvaraNaM,na banAvRtamasakalaviSayaM bhavati / na ca pradIpena vyabhicAraH,yato'nantamanantArthagrahaNapravRttaM / tadapi tam // kutaH 1 yato'kSayaM,kSayo hi virodhisajAtIyena guNena syAttadabhAve tasyAkSayatvaMtatazcAnantatvamanavadyamiti bhaavH| tasmAdakramopayogadvayAtmaka eka eva kevalopayogaH / tatraikatvaM vyaktyA, dvayAtmakatvaM ca nRsiMhatvavadAMzikajAtyantararUpatvamityeke / mASe snigdhoSNatvavadvayApyavRttijAtidvayarUpamityapare / kevalatvamAvaraNakSayAt, jJAnatvaM jAtivizeSo, darzanatvaM ca viSayatAvizeSo, doSakSayajanyatAvacchedaka iti tu vayam / nanu bhavaduktapakSe 'kevalI gaM' ityAdisUtre 'jaM samayaM' ityAdau yatsamakamityAdyoM na sarvasvarasasiddhA,tAdRzaprayogAntare tathAvivaraNAbhAvAt,tathA (bhagavatIzataka 18 uddeza 10) nANadasaNayAe duve ahaM' ityAdyA
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ P yoramedavA REPARATORS gamavirodho'pi, yaddharmaviziSTaviSayAvacchedena bhedanayApaNaM taddharmaviziSTApekSayaiva dvitvAdeH sAkAMkSatvAt, anyathA'tiprasaGgAdi- kavalajJAnatyAzaya yuktisiddhA sutrArthoM grAhyasteSAM svasamayaparasamayAdiviSayabhedena vicitratvAdityabhiprAyavAnAha-" paravattavyayapakkhA, nirUpaNe kevaavisuddhA tesu tesu atthesu / atthagaio a tesiM, viaMjaNaM jANao kuNai // 2-18 // " pareSAM vaizeSikAdInAM yAni dalajJAnadarzanavaktavyAni teSAM pakSA avizuddhAsteSu teSvartheSu sUtre tttbhyprikrmnnaadihetonibddhaaH| arthagatyaiva sAmadhyenaiva teSAmarthAnAM vyaktiM sarvapracAdamUladvAdazAGgAvirodhena jJako jJAtA karoti / tathA ca 'jaM samayaM' ityAderyathAthutArthe kevalI zrutAvadhimanaHparyAya-3 | dinaM pratyAkevalyanyataro grAhya, paramAvadhikAdhovadhikaccha asthAtiriktaviSaye snAtakAdiviSaye vA tAdRzasUtrapravRttau tatra paratIrthikavaktavya- pAditasma tApratibaddhatvaM vAcyamevamanyatrApIti dik / kevalanANe kevaladasaNe' ityAdibhedena sUtranirdezasyakArthikaparataivetyabhiprAyeNo bhagavatIvipakramate-"jeNa maNovisayagayA-Na saNaM Natthi dabajAdANaM / / to maNapaJjavanANaM, niyamA nANaM tu NihiTuM // 2-19 // " roSasya soyato manaHparyAyajJAnaviSayagatAnAM tadviSayasamUhAnupraviSTAnAM paramanogavyAvizeSANAM bAzacintyamAnArthagamakatApayikavizeSa- papattikaH rUpasyaiva sadbhAvAd darzanaM sAmAnyarUpaM nAsti, tasmAnmanaHparyAyajJAnaM jJAnamevAgame nirdiSTaM,grAhyasAmAnyAbhAve mukhyatayA parihAraH tahaNonmukhadarzanAbhAvAt / kevalaM tu sAmAnyavizeSobhayopayogarUpatvAdubhayarUpakameveti bhaavH| sUtre ubhayarUpatvena paripaThitatvAda nirdezabhedapyubhayarUpaM kevalaM, na tu kramayogAdityAha(dviSayabhedAdvetyabhiprAyavAnAha)-"cakkhuacakkhuavadhike-valANa samayammi dasaNavi sya tAtparya appA // paripaThiA kevalanA-NadasaNA teNa viya(te) aNNA // 2-20 // " spaSTA / cakSurAdijJAnavadeva kevalaM jJAnamadhye pAThAt jJAnamapi, darzanamadhye pAThAca darzanamapIti paribhASAmAtrametaditIti granthakRtastAtparyam / matijJAnAdeH krama iva kevalasyAkramapi
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIjJAna bindu prakaraNam // 114 / / 6n6l /www.ketatirth.org sAmAnyavizeSAjahadvRtyaikopayogarUpatayA jJAnadarzanatvamityekadezimatamupanyasyati - "daMsaNamuggahametaM, ghaDoti nivvannaNA havai nANaM / jaha ittha kevalANa vi, visesaNaM ittiyaM caiva // 2- 21 // " avagrahamAtraM matirUpe bodhe darzanaM, idaM tadityavyapadezyaM, ghaTa iti nizcayena varNanA tadAkArAbhilApa itiyAvat / kAraNe kAryopacArAcca ghaTAkArA bhilApajanakaM ghaTe matijJAnamityarthaH / yathA'traivaM (kaM) tathA kevala yorapyetAvanmAtreNa vizeSaH / ekameva kevalaM sAmAnyAMze darzanaM vizeSAMze ca jJAnamityarthaH / ekadezyeva kramikabhedapakSaM dUSayati- " daMsaNapucaM nANaM, nAgaNimittaM tu daMsaNaM Natthi / teNa suviNicchayAmo, daMsaNanANA Na aNNattaM // 2-22 // " darzanapUrva jJAnamiti upasthopayogadazAyAM prasiddham / sAmAnyamupalabhya hi pazcAtsava vizeSamupalabhata iti, jJAnanimittaM tu darzanaM nAsti kutrApi tathA'prasiddheH / tena suvinizcinumaH 'daMsaNanANA' iti darzanajJAne nAnyatvaM na kramApAditabhedaM kevalina bhajataiti zeSaH / kramAbhyupagame hi kevalini niyamAjjJAnottaraM darzanaM vAcyaM sarvAsAM labdhInAM sAkAropayoga prApta (pya)tvena pUrva jJAnotpacyupagamaucityAt / tathA ca jJAnahetukameva kevalini darzanamabhyupagantavyaM, taccAtyantAdarzanavyAhatamiti bhAvaH / yattu kSayopazamanibandhanakramasya kevalinyabhAve'pi pUrva kramadarzanA rAjjAtIyatayA jJAnadarzanayoranyatvamiti TIkAkRdvayAkhyAnaM, tatsvabhAvabhedatAtparyeNa sambhavadapi darzane jJAnanimittatvaniSedhAnatiprayojanatayA kathaM zobhata iti vicAraNIyam / nanu yathA pareSAM kalpitaH kramo varNaniSTho buddhivizeSajanakatAvacchedako'smAkaM ca bhinnAbhinnaparyAyavizeSarUpaH, tathA kevalijJAnadarzananiSThastAdRzaH krama evAvaraNakSayajanyatAvacchedakaH syAditi noktAnupapattiriti cet, na, varNakramasya kramavatprayatnaprayojyasya suvacatve'pyakramikAtraraNakSayaprayojyasya kevalyupayoga kramasya duvaicatvAdananyagatyA kramikAdapyAvaraNadvapakSayAt kramavadupayogotpatyabhyupagame For Print And Personal Use Only Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir kevalajJAnadarzanayoMmeM dAbhedavicAre ekadezoyana tena matijJA nadRSTAntato jJAnadarzanayo bhedavicAraH kramikapakSa nirAsazra // 114 //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sattakcietectices | ca tannAzakAraNAbhAvAdadhikalakAraNAttAdRzopayogAntaradhArAyA aghicchedAca " savvassa vi kevaliNaM)jugavaM do Nasthi uvaogA" kevalajJAna| (Ava0ni0gAthA 979)iti vcnaanupptiH| na ca jJAnasya darzanamevArthAntarapariNAmalakSaNo dhaMsa ityupayogA'yogapadyaM sAmpratam, nirUpaNe sAdyanantaparyAyavizeSarUpadhvaMsasyaivAvasthitivirodhitvAdarthAntarapariNAmalakSaNadhvaMsasyAtayAtvAt / anyathA tattatsaMyogavibhAgAdi kevalajJAnamAtreNAnubhUyamAnaghaTAvasthityucchedApattaH / na ca "jugavaM do Natthi uvaogA" ityasyopayogayoryugapadutpattiniSedha eva tAtparya, 15 darzanopayogana tu yugapadavasthAne'pItyupayogadvayadhArANAM nAzakAraNAbhAvena sahAvasthAne'pi na doSa iti sAmprataM, akramavAdinApyevaM kramA yaugapadyavAvacchinopayogadvayayogapadyaniSedhaparatvasya vaktuM zakyatvAt , sUtrAsaGkocasvArasyAdare "yadeva jJAnaM tadeva darzanam" ityasmadukta dimatena krama syaiva yuktatvAditi dik| vAyuktadoSa-- matijJAnamevAvagrahAtmanA darzana, apAyAtmanA ca jJAnamiti yaduktaM dRSTAntAvaSTambhArthamekadezinA tadpayannAha-"jaha ugga- parihAra:hamittaM da-saNaMti maNNasi visesiyA nANaM ||minaannmev saNa-mevaM sai hoi NipphanaM // 2-23 // " yadi matirevAvagraharUpA stuto'bhedadarzanaM vizeSitA jJAnamiti manyase, tadA matijJAnameva darzanamityevaM sati prAptaM / na caitadyuktaM, "sa dvividho'STa- pakSasamarthana caturbheda" iti ( tatvArtha adhyAya 2 sUtra 9) sUtravirodhAnmatijJAnasyASTAviMzatibhedoktivirodhAcca-"evaM sesidiyadaM-sami tatra caikadezi NiyameNa hoi Na ya juttaM / / aha tattha nANamittaM, gheppar3a cakkhumi vi taheva // 2-24 // " evaM zeSandriyadarzaneSvapyavagraha matanirasa eva darzanamityabhyupagamena (game niyamena) matijJAnameva taditi syAt , tacca na yuktaM, puurvoktdossaantivRtteH| atha teSu zrotrAdiSvindriyeSu darzanamapi bhavajjJAnameva gRhyate, mAtrazabdasya darzanavyavacchedakatvAt , tadvayavacchedazca tathAgyavahArAbhAvAt , GREHABRECIRBARDASRAGAR
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIjJAna bindu prakaraNam // // 115 // www.khatirth.org zrotrajJAnaM ghrANajJAnamityAdivyapadeza eva hi tatropalabhyate, na tu zrotradarzanaM prANadarzanamityAdivyapadezaH kvacidAgame prasiddhaH, tarhi cakSuSyapi tathaiva gRhyatAM cakSurjJAnamiti natu cakSurdarzanamiti / atha tatra darzanam, itaratrApi tathaiva gRhyatAM yuktestulyatvAt / kathaM tarhi zAstre cakSurdarzanAdipravAda ityata Aha-" nANamapuTThe jo avisae a atyaMmi daMsaNaM hoI // muttaNa liMgao jaM, aNAgayAIyavisaesu / / 2-25 / / " aspRSTe'rthe cakSuSA ya udeti pratyayaH sa jJAnameva saccakSurdarzanamityucyate indriyANAmaviSaye ca paramANvAdAvarthe manasAya udeti pratyayaH sa jJAnameva sadacakSurdarzanamityucyate / anumityAdirUpe manojanyajJAne'tiprasaGgamAzaGkayA''ha, anAgatAtItaviSayeSu yaliGgato jJAnamudeti 'ayaM kAla AsannabhaviSyadRddRSTikastathAvidhameghonnatimattvAt, ' 'ayaM pradeza AsannavRSTameghaH pUravizeSavaccAd' ityAdirUpaM tanmuktvA / idamupalakSaNaM, bhAvanAjanyajJAnAtirikta parokSajJAnamAtrasya tasyAspRSTAviSayArthasyApi darzanatvenAvyavahArAt / yadyaspRSTAviSayArthajJAnaM darzanamabhimataM tarhi manaHparyAyajJAne'tiprasaGga ityAzaGkaya samAdhatte - "maNapaJjavanANaM daMsaNaM ti teNeha hoi Na ya juttaM / bhannai nANaM NoI diyaMmi Na ghaDAdao jamhA // 2- 26 // ' etena lakSaNena manaHparyAyajJAnamapi darzanaM prAptaM, parakIyamanogatAnAM ghaTAdInAmAlamvyAnAM tatrAsacvanAspRSTe'viSaye ca ghaTAdAvarthe tasya bhAnA (bA)t, na caitadyuktaM, Agame tasya darzanatvenApAThAt / bhaNyate'trottaram - noindriye manovargaNAkhye manovizeSe pravartamAnaM manaHparyAyabodharUpaM jJAnameva, na darzanaM, yasmAdaspRSTA ghaTAdayo nAsya viSaya iti zeSaH, nityaM teSAM liGgAnumeyatvAt / tathA cAgamaH (vizeSAvazyaka gAthA 814 ) - " jANai bajjhe NumANAoM ti " manovargaNAstu parAtmagatA api svAzrayAtmaspRSTajAtIyA eveti na tadaMze'pi darzanatvaprasaGgaH / parakIya manogatArthAkAravikalpa evAsya grAhyaH, tasya cobha For Print And Personal Use Only Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAna darzanopayoga prasaGge matijJAnadarzana dRSTAntena tattvanirU paNam // / / / 115 / /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sh enda Acharya ShatkailassicaisanGyanmantire SAHARANASI yarUpatve'pi chAnasthikopayogasyAparipUrNArthagrAhitvAnna manaHparyAyajJAna darzanasambhava itypyaahuH| kiM ca-"maisuanANaNimitto, chaumatthe hoi atthuvlNbho|| egayaraMmi vi tesiM, Na daMsaNaM dasaNaM katto / / 2-27 // " matizrutajJAnanimitta chadmasthA. nAmarthopalambha ukta Agama / tayArekatasminnapi na darzana sambhavati / na cAvagrahI darzana tasya jJAnAtmakatvAta, tataH kuto darzana ?, nAstItyarthaH / nanu zrutamaspRSTe'rdhe kimiti darzanaM na bhavettatrAha-"ja paccakkhaggahaNaM, Na iti suanANasamiyA atthA / / tamhA saNasaho, Na hoi sayale vi suanANe / / 2-28 // " yasmAcchratajJAnapramitA arthAH pratyakSagrahaNaM na yAnti, akSajasyaiva vyavahArataH pratyakSatvAt / tasmAtsakale'pi zrutajJAne darzanazabdo na bhavati / tathA ca 'vyaJjanAvagrahAviSayArthapratyakSatvameva darzanatvam iti paryavasannam / pratyakSapadAdeva zrutajJAnavadanumityAdeAvRttau parokSabhinnatve satIti vizeSaNaM na deyam "muttUNa liMgao jaM" ityuktasyApyatraiva tAtparya draSTavyam / itthaM cAcakSurderzanamityatra naJaH paryudAsArthakatvAdacakSu. darzanapadena mAnasadarzanameva grAhyaM, aprApyakAritvena manasa eva cakSuHsadRzatvAnna ghrANadarzanAdIti sarvamupapadyate / tathAcAvadhi darzanamapi kathaM saGgacchate, tasya vyaJjanAvagrahaviSayArthagrAhitve'pi vyavahArataH pratyakSatvAbhAvAdityAzaGkAyAH pratyakSapadasya vyavahAranizcayasAdhAraNapratyakSArthatvAt , avadhijJAnasya ca naizcayikapratyakSatvAvyAhateH parihAramabhiprayannAha-"jaM appuTThA bhAvA, ohinnANassa hoMti paccakkhA // tamhA ohinnANe,dasaNasaddo vi uvutto||2-29 / / spssttaa|| upayuktaH lbdhnimittaavkaashH|| kevalajJAne'pIdaM lakSaNamavyAhatamityAha-"jaM appuDhe bhAve, jANai pAsai ya kevalI NiyamA / tamhA taM nANaM daM-saNaM ca avisesao siddhaM // 2-30 // " yato'spRSTAna bhAvAniyamenAvazyantayA kevalI cakSuSmAniya puraHsthitaM jAnAti kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAnadarzanopayogaprasaGge matijJAnAdidRSTA ntenatattvaprarUpaNam // Fer Private And Personal use only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sh u nda Acharya ShalkattassigarsanGyanmantire zrIjJAna kevalajJAna prakaraNam // pazyati cobhayaprAdhAnyena, tasmAttatkevalajJAnaM darzanaM cAvizeSata ubhayAbhidhAnanimittasyAvizeSAtsiddhaM / manaHparyAyajJAnasya tu vyajanAvagrahAviSayArthakapratyakSatve'pi vAhyaviSaye vyabhicAreNa svagrAhyatAvacchedakAvacchedena pratyakSatvAbhAvAma darzana nirUpaNe tvamiti niSkarSaH / atra yaTTIkAkRtA "pramANaprameyayoH sAmAnyavizeSAtmakatve'pyapanItAvaraNe yugapadubhayasvabhAvo bodhaH, kevalajJAnachamasthAvasthAyAM tvanapagatAvaraNatvena darzanopayogasamaye jJAnopayogAbhAvAdaprAppakArinayanamanaHpramavArthAvagrahAdimatijJAno darzanopayogapayogaprAkAle cakSuracakSurdarzane, avadhijJAnopayogaprAkkAle cAvadhidarzanamAvirbhavati" iti vyAkhyAtaM tadardhajaratIyanyAyamanuharati, prasaGge matiprAcInapraNayamAtrAnurodhe zrotrAdijJAnAt prAgapi darzanAbhyupagamasyAvarjanIyatvAt , vyaJjanAvagrahArthAvagrahAntarAle darzanAnupalammA hai jJAnAdidRSTAttadanirdezAca, asaGkhyeyasAmayikavyaJjanAvagrahAntyakSaNe "tAhe huMti karei" ityAgamenArthAvagrahotpattareva bhaNanAt , vyaJjanA bhantena tattvapravagrahaprAkkAle darzanaparikalpanasya cAtyantAnucitatvAt // tathA sati tapendriyArthasanikarSAdapi nikRSTatvenAnupayogaprasaGgAca, rUpaNaM navyaprApyakArIndriyajajJAnasthale darzanAnupagame cAnyatrApi bhinnatatkalpane na kizcitpramANa, 'nANamapuDhe' ityAdinA jJAnAdabhedenaiva darza- tArkikamatanasvabhAvapratipAdanAta, "cakSurvadviSayAkhyAtiH (dvA-10-30)ityAdistutigranthaikavAkyatayApi tathaiva svArasyAca / chamasthajJAno- niSkarSazca // payoge darzanopayogatvena hetutve tu cakSuSyeva darzanaM nAnyatreti kathaM zraddheya ? tasmAcchIsiddhasenopajJanabdhamate na kutrApi jJAnAdarzanasya kAlabhedaH, kiMtu svagrAhyatAvacchedakAvacchedena vyaJjanAvagrahAviSayIkRtArthapratyakSatvameva darzanatvamiti phalitam / yadi ca cAkSuSAdAvapi jJAnasAmagrIsAmarthyagrAhyavartamAnakAlAyaMze mitimAtrAyaMze ca na darzanatvavyavahArastadA viSayatAvizeSa eva darzanatvaM, sa ca kvacidaMze yogyatAvizeSajanyatAvacchedakA, kvacicca bhAvanAvizeSajanyatAvacchedakA, kevale ca sarvAze AvaraNa 116 // POHORSHIPSCIRECRUARCHSEBR Fer Private And Personal use only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ KeCHEMERecketC. kSayajanyatAvacchedaka iti pratipattavyaM / na ca 'arthenaiva dhiyAM vizeSa' iti nyAyAdarthAvizeSe jJAne viSayatAvizeSAsiddhiriti zakanIyaM, arthe'pi jJAnAnurUpasvabhAvaparikalpanAt , arthAvizeSe'pi paraiH samUhAlambanAdviziSTajJAnasya vyAvRttaye prakAritAvizeSasyAbhyupagamAcca / na hi tasya tatra bhAsamAnavaiziSTayapratiyogijJAnatvameva nirUpakaviziSTajJAnatvaM vaktuM zakyaM, daNDapuruSasaMyogA iti samUhAlambane'tiprasaGgAt / na ca bhAsamAnaM yadvaiziSTyapratiyogitvaM tadvat jJAnatvameva tathA, daNDapuruSasaMyogapratiyogitvAnuyogitvAnIti zAne daNDaviziSTajJAnatvApatteH / na ca svarUpato bhAsamAnamityAyuktAvapi nistArA, pratiyogitvAderatiriktatve prakAritvAdeAnaniSThasya kalpanAyA evaM laghutvAt / anatireke tu daNDadaNDatvAdinirvikalpake'pi dnnddaadivishissttjnyaanskhaaptteH| etena 'svarUpato bhAsamAnena vaiziSTayena garbhitalakSaNamapi'apAstam, saMyuktasamavAyAdeH sambandhatve svarUpata ityasya duveMcatvAca / tasmAtparAbhyupagataprakAritAvizeSavadAkAravizeSaH syAdvAdamudrayA'rthAnuruddhastadananuruddho vA jJAne darzanazabdavyapadezaheturanAvilastarasamaya evArthajJAnayoravinigamenAkArAkAribhAvasvabhAvAvirbhAvAdityeSa punarasmAkaM manISonmeSaH // tasmAdvayAtmaka eka eva kevalAvabodha iti phalitaM svamatamupadarzayati-"sAIapaJjavasiyaM, ti doSi te sasamayaM havai evN||prtitthiyvttvyN, ca egasamayaMtaruppAo // 2-31 // " sAdyaparyavasitaM kevalamiti hetojhai api jJAnadarzane te ubhayazabdavAcyaM taditi yAvat / ayaM ca svasamayaH svasiddhAntaH / yastvekasamayAntarotpAdastayobhaNyate, tatparatIthiMkazAstraM, nAIdvacanaM, nayAbhiprAyeNa pravRttvAditi bhAvaH / evambhUtavastutatvazraddhAnarUpa' samyagdarzanamapi samyagjJAnavizeSa eva, samyagdarzanatvasyApi samyagjJAnatvavyApyajAtivizeSarUpatvAdvipayatAvizeSarUpatvAddhetyAha-"evaM jiNapaNNace, saddahamANassa bhAvao bhAve / / purisassA OMPORAREECRECRECIPIERRORE kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAnadaezinadvayAtmaka eka eva keva lopayoga iti 6 nizcita zrI siddhasena divAkaramataphali tapradarzanam //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sh enda Acharya ShalkattassigarsanGyanmantire kevalajJAna zrIjJAna bindu prakaraNam // 1 // 117 // R bhiNibohe, saNasaddo havai jutto // 2-32 // " jinaprajJaptabhAvaviSayaM samUhAlambanaM rUcirUpaM jJAnaM mukhya samyagdarzanaM tadvAsano panItArthaviSayaM ghaTAdijJAnamapi bhAktaM taditi tAtparyAthaiH / / nanu samyagjJAne samyagdarzananiyamabaddarzane'pi samyagjJAnaniyamaH kthN| na syAdityatrAha-"sammannANe Niyame-Na daMsaNaM desaNe u bhayaNijja / / sammannANaM ca ima, ti atthao hoi uvavaNNaM // 2-33 // " samyagjJAne niyamana samyagdarzana, darzane punarbhajanIyaM vikalpanIyaM, samyagjJAnaM ekAntarucau na sambhavati, anekAntarucau tu samastIti / ataH samyagjJAnaM cedaM samyagdarzanaM cetyarthaH, arthataH sAmarthya nai (rthyAde)kamevopapamaM bhavati / tathA ca samyaktvamiva darzanaM jJAnavizeSarUpameveti niyUMDham / (atha grandhakRtprazastiH ) prAcAM cAcAM vimukhaviSayo-nmeSasUkSmekSikAyAM, yeraNyAnI-bhayamadhigatA nvymaargaanbhijnyaaH|| teSAmeSA samayavaNijAM sammatigranthagAthA, vizvAsAya svanayavipaNiprAjyavANijyavIthI / 1 // bhedagrAhI(hi) vyavahRtinayaM saMzrito mallavAdI, pUjyAH prAyaH karaNaphalayoH sImni zuddharjusUtram // bhedocchadonmukhamadhigataH saGgrahaM siddhasena-stasmAdete na khalu viSamAH sUripakSAstrayo'pi (mI) // 2 // citsAmAnya puruSapadabhAkavalAkhye vizeSe, tadrUpeNa sphuTamabhihitaM sAdyanantaM yadeva / / __ sUkSmairaMzaH kramavadidamapyucyamAnaM na duSTaM, tatsUrINAmiyamamimatA mukhyagauNavyavasthA / / 3 / / tamo'pagamacijanuHkSaNabhidAnidAnodbhavAH, zrutA bahutarAH zrute nayavivAdapakSA yathA // tathA ka iva vismayo bhavatu sUripakSatraye, pradhAnapadavI dhiyAM ka nu davIyasI dRzyate // 4 // TOSEBERROREGERMA nirUpaNekevalajJAnadarzanayoraminatvaprarUpa kasammatigAthAkadambo pasaMhAraH | prazastau ca syAdvAdamate nayabhedena pakSatrayanidItAparUpaNa. manekAntamAhAtmyapadarzanazca // ECHECK 131117 // Fer Private And Personal use only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sh enda Acharya ShaikailassicarsanGyammandir svAdvAdamAhAtvaM granthasto guruparaparAprazasti c|| ASIASHARA BBREC prasagha sadasattvayona hi virodhanirNAyakaM, vizeSaNavizeSyayorapi niyAmakaM yatra na // guNAguNavibhedato matirapekSayA syAtpadA, kimatra bhajanojite svasamaye na saGgacchate // 5 // pramANanayasaGgatA svsmye'pynekaantdhii-neysmytttsthtollsdupaadhikimiiritaa|| kadAcana na bAdhate sugurusampradAyakrama, samaJjasapadaM vadantyarUdhiyo hi saddarzanam // 6 // rahasya jAnante kimapi na nayAnAM hatadhiyo, virodhaM bhASante vividhabudhapakSe bata khalAH / / amI candrAdityaprabhU(kR)tivikRtivyatyayagirA(ro), nirAtaGkAH kutrApyahaha na guNAnveSaNaparAH // 7 // syAdvAdasya jJAnabindoramandA-nmandAradroH kaH phalAsvAdagaH // drAkSAsAkSAtkArapIyUSadhArA-dArAdInAM ko vilAsazca rmyH||8|| gacche zrIvijayAdidevasuguroHsvacche guNAnAM gaNaiH, prauDhiM prauDhimadhAni jItavijayAH prAjJAH praamaiyruH|| tatsAtIrthyabhRtAM nayAdivijayaprAjJottamAnAM zizu-stattvaM kizcididaM yazovijaya ityAkhyAbhRdAkhyAtavAn 9 // iti zrIjJAnavinduprakaraNaM samAptam / / prabhUtAvadhAnadhAri-kUrcAlasarasvatI-nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahopAdhyAyazrIyazovijayaga[NipraNIte apUrNAvasthaM savivaraNaM 1 zrIjJAnArNavaprakaraNaM 2 pUrNa zrIjJAnabinduprakaraNaM ca sampUrNe || RECEIReci Fer Private And Personal use only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sh u nda Acharya ShalkattassigarsanGyanmantire RX cha zuddhipatrakam bAnArNavachAnabindu // 118 // bandhanaM . 9COME / / sUcanA-paMktyaGkaH caturdazasaMkhyAM yAkta prathamapRSThasya, taduparitanI ca saMkhyA dvitIyapRSThasya // ||shrii jJAnArNava-jJAnabindu granthadvayazuddhipatrakam // moooooor azuddham zuddham patraM pakti bhazuddham zuddham patraM paMktiH | azubham svAvaMzapeNa tvavizeSaNa 223 nirUpaNopayi nirUpaNaupayi 17 22|bandhI yodhaka svasya codhikasyasya 519vadbhirA badrAi (bhaGagurA) 21 1 mizcita nidhita vRti jhAnatva vRsihAnatva 69 vAnavRttinavRtti 25 3 gyadeva, nyadetat, bhUtasyo zrutasyepa tasyo 71 aditi Sapathaditi 327 | bhyUnama bhyupagama regyava revyapasthApita, vyatha720 payuktA eva" ityuktA 3621 Sipargata viparIta na ca vyakta nacA'vyakta haGkondriya kArendriya 37 19 jhAna jJAno __jJAnAjJAno tApAnura nAtparyAnupa kacidajJAna kvacidjJAna 1115 drApArINAma drohapariNAma 38 patitayA pAtitayA yolabdhiH bhabanAderasa bhavanodarata 39 yopabdhiH mave tathAsvAda, nadhAsvAda, meva gamya patra yogena yAgena mayasyAkRtyaM nayasya kRtya tatra, tantra, spAtayu tyattiryu nupatadhepa nupapatteca tanneta tA, patada 1320 jigarasa vimgayasta sIdvapaya viSaya 727 yuddhayA dunyA tana arbhAravaH abhIravaH anupaanupayu- 162. vizeSyAva vizeSayatASa 6. 25 barayena jyAna o0oo na GRAND Fer Private And Personal use only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shin Mataan A nak Gyan