Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya guNa paryAyanorAsa - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma.sA. TravyAnuyogaparAmarza - paMnyAsa yazovijaya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'vinA dravyAnuyoga vicAra, caraNa-karaNano nahIM ko sAra!! (rAsa H 1/2) | dravya anuyogavicAra vinA kevala caraNasittarI-karaNasittarIno koI sAra nahIM. (svopanna bo) cha dravyonuM ane temAM ya zuddhaAtmadravyanuM manana, 'zAstradRSTithI darzana = dravyAnuyogavicAra... saMyamajIvananI pratikramaNathI mAMDI pratilekhana sudhInI 'tamAma kriyAone sArthaka karatuM saMpUrNa paribaLa eTale ja dravyAnuyogavicAra!...
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhAtmadravya dharmAstikAyA adharmAridDAyA AkAzAstikAyA | pRSNalArisaMDAthI kALa
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pUjaya sakala saMgha hitaciMtaka AcAryadeveza zrImada vijaya bhuvanabhAnu sUrIzvarajI mahArAjA samaparAma tvadIyaM tubhyaM samarpayAmi SENALSFER wala-day Trezvara pAyavA sasa yuvasatpathadeSTAram jJAnabhUtyA prbhaasvrm| bhuvanabhAnusUrIzam, bhIme bhAvAdbhaje bhave||2|| datya paryAvanI zasa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ { . : *: : te paripUrNa paribaLa paramane pAmavAnuM pora, "c " dravya guNa paryAyano rAsa
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikalpo ane vibhAvothI banAve uDDAsa zuddha Atmadravyano rAve pratibhAsa je rAve nivAsa anaMdaghanasvarUpamAM evo che A dravya-guNa-paryAyano rAsa vadhArye vyartha vAto ne vithAono vyAsa mATe ja veThyo kano anahada trAma have pragaTI che vamavadanI vAvana vyAsa tethI ja vAMcavo che dravya-guNa-paryAyano rasa.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIAdinAthAya namaH || / / Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa / / paMnyAsa yazovijaya racita dravyAnuyogaparAmarza-dravyAnuyogaparAmarzakarNikA-karNikAsuvAsathI vibhUSita mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayajI ma.sA. dvArA viracita svopajJaTabArtha yukta dravya-guNa-paryAyano rAsa GISTER * divyAziSa 0 parama pUjya nyAyavizArada sva.AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA * zubhAziSa * parama pUjya siddhAntadivAkara gacchAdhipati AcAryadeveza zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA * dravyAnuyogaparAmarzAdikAra + gurjaravivecanakAra + saMpAdaka * parama pUjya pUnA jillA uddhAraka paMnyAsa pravara zrIvizvakalyANavijayajI mahArAjanA ziSyANa paMnyAsa yazovijaya [vijayazIlacaMdrasUri graMtha saMgraha prakAzaka zreyaskara zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha IrlAbrIja, 106, esa.vI.roDa, vilepArlA (vesTa), muMbaI-40OO56. phona : (022) 26719357
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ * granthanuM nAma : dravya-guNa-paryAyano rAsa * mULAkAra + svopajJa TabAkAra : mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayajI ma.sA. * dravyAnuyogaparAmarza : navanirmita saMskRta padyo * dravyAnuyogaparAmarzakarNikA : svopajJa TabArtha anusArI vistRta saMskRtavyAkhyA * dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa | karNikAsuvAsa : gurjara vivecana * saMzodhaka : pa.pU.AcAryadeveza zrImad vijaya puNyaratnasUrIzvarajI ma.sA. Adi * AvRtti : prathama * kula bhAga : sAta * mUlya : saMpUrNa seTanA 2.5000/ eka prakAzana varSa : vi.saM. 2069 0 vI.saM. 2539 * I.sa. 2013 * * (c) sarva hakka zramaNa pradhAna jaina saMghane AdhIna che * ja prApti sthAna : (1) prakAzaka (2) zrI divyadarzana TrasTa 39 kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA-387810. ji.amadAvAda.phona : 02714-225482 (3) zrI satISabhAI bI. zAha 5, maulika phaleTsa, operA phaleTsanI sAme, sukhIpurA, pAlaDI, amadAvAda-380006. mo. : 9825412402 (4) DaoN. hemantabhAI parIkha 21, tejapAla sosAyaTI, phatehanagara basa sTenDa pAse, pAlaDI, amadAvAda-380007. mo. : 9427803265 (5) zrI mahendrabhAI jhaverI 502, saMskRti koplekSa, atithi cokanI pAse, kAlAvADa roDa, rAjakoTa-360005. mo.9825168834 mudraka : zrI pArzva komyuTarsa, amadAvAda. phona : (079) 25460295, mo.9909424860 ka
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAM zuM nihALazo ? * Introduction ... *** ... 7-9. ...... 10 * * * ,,, TU of Preface ...... prakAzakIya nivedana - zruta anumodanA ............ ja bhAvAMjali * aMtaranA AzIrvacana : pU.gacchAdhipati zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. ........ aNamola AziSa : pU.AcAryadeveza zrImad vijaya pradyumnasUrIzvarajI ma.sA. .... hRdayogAra : pU.AcAryadeveza zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI ma.sA. ... * prastAvanA : pU.AcAryadeveza zrImad vijaya rAjayazasUrIzvarajI ma.sA. ... ...16-20 ja dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi. ......21-95 ka saMpUrNa dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM vivecita padArthonI vistRta sUci....... 96-162 ja prathama bhAganI viSayamArgadarzikA ... 163-171 ja DhALa-1 ................ *.. ?-86 * , , , , 15 ja DhALa-2 ... 87-242
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION Name Author Original Text : DRAVYA-GUNA PARYAYANO RASA Language OLD GUJARATI MAHOPADHYAYA SRI YASOVIJAYJI MAHOPADHYAYA SRI YASOVIJAYJI Brief Summary : DRAVYA-GUNA PARYAYARASANO TAVO OLD GUJARATI New Text SANSKRIT : DRAVYANUYOGAPARAMARSA SANSKRIT New Extended : DRAVYANUYOGACommentary PARAMARSA KARNIKA - PANYASA SRI YASOVIJAYJI GUJARATI Gujarati Exposition : DRAVYANUYOGAPARAMARSAKARNIKA-SUVASA Price : 5000/- (Whole set) Published By : ANDHERI GUJARATI JAIN SANGH 56, Irla Bridge, S.V. Road, Andheri (West), Mumbai-400056, India. Available At (1) Publishers (2) DIVYA DARSANA TRUST 39, Kalikund Society, Dholka-387810, Dist. Ahmedabad, Gujarat State, India. This edited book has been printed in seven volumes with fresh edition of the original text and a fresh exposition.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE Jainism has bestowed three invaluable gifts upon mankind: (A) The concept of Non-violence, (B) The theory of Karma, (C) The concept of 'Anekantvad'. Today, the world is outraged by anarchy, threatened by nuclear weapons, oppressed by mutual enemity and is running after materialistic pleasures. In order to establish peace, mutual understanding & humanity towards each other the principals mentioned above are the ultimate alternatives. Among these "Anekantvad" is the most significant. The significance of "Anekantvad" lies in the flexible and impartial evaluation of any object, any thought or any person from various angles. 'Dravya-Guna-Paryayano-Rasa' is the unique work which lucidly exposes the various aspects & evaluations of "Anekantvad". A Glimpse of 'Dravya-Guna-Paryayano Rasa' About 350 years ago, the text was originally composed by the reverend Mahopadhyaya Sri Yasovijayji in old Gujarati language. The text deals with Dravyanuyoga (logical study of ultimate substances) and includes matter accepted by both sects of Jainism (the Swetambara & the Digambara) with a logical explanation on the subject, creative presentation, credible foundation & occasionally brief criticism too. The work is mainly an exposition of the path to salvation through the assistance of 'Agam' = Jain scriptures, 'Tarka' = hypothetical thinking, 'Naya' judgement from specific standpoint, 'Nikshepa' = linguistic analysis of a word & 'Pramana' = = means of knowledge. The characteristics & diversities of Dravya [= substance], Guna [= characteristics] & Paryaya [= state of substance], accepted by both sects of Jainism are extensively expressed and it offers the thought and the process that honours different 'Nayas' (= viewpoints), as well as reviews & investigates the opinion of Digambara monk named Devasena. The original text is divided in 17 chapters, consisting a total of 284 verses. Reverend Mahopadhyayji himself has composed a brief commentary upon it called 'Tabo' [= stabaka] in old Gujarati language, which explains the meaning & gist of each verse. Reverend Mahopadhyayji has dexterously highlighted the extremely complex subjects related to 'Dravyanuyoga' in a comprehensible manner. A Glimpse of 'Dravyanuyoga Paramarsa' A modern text named Dravyanuyoga Paramarsa has been created in Sanskrit
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 PREFACE language by Panyasa Yasovijayji on the basis of 'Dravya-Guna-Paryayano Rasa'. Following the 'Rasa' and the Stabak (Tabo) - an extensive Sanskrit commentary called 'Dravyanuyoga-Paramarsa-Karnika' has been composed. The value of the book is highly enhanced on account of vivid exposition of each subject by quoting references related to 'Dravya, Guna & Paryaya', not only from Jain books of Swetambara & Digambara sects, but also from the various sects of numerous philosophical schools like Nyaya, Vaisesika, Samkhya, Buddhist, Vedanta, Mimamsa etc. in the sanskrit commentary. Furthermore, cogent criticism of highly inconsistent treatment of many subjects by the Digambara sect and other philosophical schools has been offered. The work is enriched by 3700 references from 785 texts. The book has become lively and absorbing on account of setting forth at the end of the commentary of each verse, a spiritual message worthy of emulation in life. This spiritual guidance functions as a bridge for transcending one from Jnana yoga (= state of knowledge) to Bhavana yoga (= state of sensational realisation of knowledge leading to emulation of the same). Under the section labeled "Dravyanuyoga-Paramarsa-Karnika-Suvasa" a word to word transalation and clarification of the complete sanskrit commentary has been written in Gujarati. It is helpful for those who are unfamiliar with Sanskrit, but have deep desire in Dravyanuyoga. Even one prominent in Sanskrit gets further clarification of the subject. Reverend Mahopadhyaya Yasovijayji - The Author of 'Dravya-Guna-Paryayano Rasa' 350 years ago in the state of Gujarat, in a small village called Kanoda, a boy named 'Jaswant' was born. At the age of eight, he accepted Jaina Diksa (= initiation of monkhood) by the Jain Monk Sri Nayavijayji. He was named Muni Yasovijaya. To attain higher knowledge, such as the study of six philosophical systems, Naya, Pramana etc, Muni Yasovijaya went to Kasi (Varanasi) with his guru. He was so highly intelligent that while studying he defeated a debator (vadi) from the south. Hence, he was given the title 'Nya ya Visarada' by the schools of Kasi and through Muni Yasovijaya's presence Jainism acquired eminence all around. He composed hundreds of highly scholared texts on several subjects such as Drayanuyoga, logic, spiritualism, right conduct, devotion etc. On the basis of his erudition, virtues and worthiness, he was bestowed upon the title of
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE Mahopadhyaya'. 'Dravya-Guna-Paryayano Rasa' is indeed one of his most precious work from his best composed ones on the subject of 'Dravyanuyoga'. It was composed around 1655 A.D. We owe our gratitude to the highly intellectual 'Reverend Mahopadhyayji indeed ! Reverend 'Panyasa Sri Yasovijayji - The Author of 'Dravyanuyoga-Paramarsa'. Inspired by the preachings of Acarya Sri Bhuvanabhanusurisvarji, a young boy named 'Naresa', at the age of eighteen, resident of Veravala city (Gujarat) accepted the Jain Diksa in 1983 A.D. He became the disciple of Reverend Panyasa Visvakalyanavijayji, who himself was the disicple of Acarya Sri Bhuvanabhanusurisvarji. He was given the name 'Yasovijaya'. After Diksa, he deeply studied the Jain Agamas, six philosophical systems headed by Nyaya, buddhist scriptures called the 'Tripitakas', Veda, Upnisad, Gita etc. While practicing self-control and spiritual discipline, he tries to bring the lives of many people on the right path by his religious discourses. He also carries out various activities that would propogate the religious order (Sasana). At the same time, by composing many new Sanskrit commentaries on the works of Reverend Mahopadhyayji, through his subtle logical power, meditative thinking and perception of scriptures, he has helped to popularise many intricate ideas expressed in the writings of Mahopadhyayji. Until now, about 50 books written by him, are available in Sanskrit, Gujarati, Hindi & English. Considering his worthiness, treasure of qualities, erudition etc. he was first given the rank of 'Gani', and in 2010 A.D. he was bestowed on the rank of 'Panyasa'. We are extremely happy while publishing this voluminous text composed by his Reverend self, and we are extremely thankful to him. - Sri Andheri Gujarati Jain Sangh, Irla, Mumbai.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 | IrlAmaMDana zrIAdinAthAya namaH | prakAzakIya nivedana mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAja viracita 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' tathA te upara vidvadvarya paMnyAsa zrIyazovijayajI mahArAja dvArA viracita vistRta nUtana racanA vagerene 7 bhAgamAM prakAzita karI zrIsaMghanA caraNomAM samarpita karatA anahada AnaMda anubhavIe chIe. A navalA graMthanA prakAzanano lAbha amArA zrIsaMghane prApta thayAno amone anero AnaMda che. bhagavAnanA vacano sAMbhaLavA, tenA upara gahana vicAra karavo, niraMtara vAgoLavA, satata ghUMTavA jethI AtmA tarUpa banI jAya te zubha pravRtti che. arthAt jIva azubhathI dUra thaI zubhamAM joDAya che ane jIvane puNya baMdhAya che. A puNyabaMdha evA prakArano paDe che ke jenA phaLa svarUpe jIvane mokSa ( zAzvata sukha) prApta thAya che. vaLI, zAzvata sukha prApta thatAM jeTalA bhavo lAge te daramyAna jIvane anukuLa sAmagrI ane saMyogo prApta thatA rahe che - A pramANe parama zraddheya gurubhagavaMto pAsethI jANyuM che. prastuta graMtha jinavacana sApekSa che. tema ja A graMthanuM udgama sthAna paNa jinavacana ja che. tethI A saMpUrNa graMthanuM zravaNa, manana, nididhyAsana vagere zubha pravRtti rUpa ja che. A kAraNe amArA zrIsaMghane prakAzanano lAbha prApta thayAno viziSTa AnaMda hoya e svAbhAvika che. - saMskRta bhASAmAM racAyelA aneka graMthonA gujarAtI bhASAmAM anuvAda thayela che. paraMtu A graMthanI vizeSatA e che ke tenI racanA gujarAtI bhASAmAM thayela che ane tenA upara ekathI vadhu saMskRta bhASAmAM anuvAda thayela che. prAcIna 300 varSa jUnI bhASAnA bhale Apa jANakAra ho, tema chatAM gurugama tema ja zAstranA ucca kakSAnA abhyAsa vinA, prastuta graMthano samyapha bodha thavo saraLa nathI. kema ke A graMthano viSaya dravyAnuyoga che. - jaina-jainetara darzananA aneka graMthonuM vizada vAMcana, gahana ciMtana ane abhuta upasthiti jeozrIne prApta che evA viziSTa kSayopazamathI yukta vidvadvarya parama pUjya paMnyAsa zrIyazovijayajI mahArAje eka mAtra paramArthanA hetuthI, sarve jijJAsu yogya jIvone bodha sugama banI rahe te mATe 7 varSathI adhika samayano parizrama laI A pramANe graMthanuM AMtarika svarUpa goThavela che :- (1) dravya-guNa-paryAyano rAsa - mULa graMtha. (2) te upara svopajJa (upA.kRta) vyAkhyA - Tabo. (3) tenA upara dravya-guNa-paryAya rAsane anusarato zlokabaddha yoga parAmarza. (4) tathA svopajJa TabAne anusaratI dravyAnuyoga-parAmarzakaNikA nAmanI saMskRta vyAkhyA. (5) karNikA suvAsa nAmaka gujarAtI vivecana (AdhyAtmika upanaya vagere sahita). - pa.pU.paMnyAsajI mahArAje athAga prayatnathI 36 hastaprato dvArA mULa graMtha tathA svopajJa TabAnuM saMzodhana karela che. je atyaMta stutine pAtra che. amAro zrIsaMgha teozrIno sadAya RNI raheze. paramazraddheya siddhAntamahodadhi AcAryadeva zrIpremasUrIzvarajI mahArAja, paramArAthyapAda sakalasaMghahitaciMtaka AcAryadeva zrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanI divyakRpA amArA zrIsaMgha upara sadaiva varasatI rahe che. parama pUjya siddhAMtadivAkara AcAryadeva zrIjayaghoSasUrIzvarajI mahArAja amArA zrIsaMdhanuM sadeva yogakSema karI rahyA che. parama pUjya takanipuNamati AcAryadeva zrIjayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjanuM maMgala mArgadarzana amArA zrIsaMghane satata maLatuM rahe che. parama pUjya paMnyAsa pravara zrI vizvakalyANavijayajI mahArAjanuM paNa A avasare ame atyaMta AdarabhAve smaraNa karIe chIe. ' A graMthanA mudraNa-prakAzana vagere kAryomAM sAkSAt ke parokSa sahakAra ApanArA nAmI-anAmI sauno amAro zrIsaMgha AbhAra mAne che. sarve vAcakone A graMtha kalyANakArI banI rahe tevA prakAranI maMgala kAmanA. tathA vadhune vadhu AvA aNamola lAbha amArA zrIsaMghane maLatA rahe tevI zAsanadevane prArthanA. 4 zreyaskara zrIaMdherI gujarAtI jaina saMgha, IrlA-muMbaI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ hRdhya-guNa-payayano zaza bhAga - 1 thI 7. * saMpUrNa lAbhArthI * zreya zrI a ii yajarAtI jenA saMgha IrlA, muMbaI dhantha zutabhakti ! dhanya thataprema ) dhanya thatalaganI ! bhUri - bhUri anumodana... noMdha :- A sAteya pustako jJAnadravyamAMthI chapAyela hovAthI mUlya cUkavyA vinA gRhastha mAlikI karavI nahI.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 bhAvAMjali "lASAvargadravya vAparA, te pahArA, vADyA (vAD - mahAvAjyaparArdha) parirAma chacha. te graMthakAra sAjImAtra cha. te (Dibha) alibhAna ghara cha ? huM graMthartA cha ? sarva dravya svapariNAma rtAra (svaparizAbhanA rtAra) cha, paraparizAbhano dhartA nathI. je lAvanuM (se bhAvanA janya bhAvanuM) urtRpazuM Tala, sAkSIpacaM Aghara (jAvardha). " [ mahopAdhyAya zrIyazovizyala racita jJAnasAra svopajJa jo - 2/3, pR.20] jo mahAmahopAdhyAyazu bha.sA. ! zeM upahAra bhAnuM Apano ? ApanA A sUrya devA tepasvI zabdokhe sahA bhATe graMthaprartRtvanA abhibhAnapI thAbhAthiDIyAne bhArA hilo-hiMbhAgathI hUra rAjyA che. paae| AtbhAnA zrerghaM aMdhAragheryA jo svaprazaMsAnA dhuvaDo tapAIM gayA che. hA ! jadhAM sattAbhAM to che 4. prArthaM Apane, thAyuM anugrahane tesrono sattAbhAMthI paeA uthcheha tha Y rahe. hanu ApanA anaMta upaThArothI Apano sAno RzI huM khA prasaMge ' bhAvAMpati ApyAno AtmasaMtoSa anubhavaM puM.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUzyApAra siddhAntahivAThara gacchAdhipati zrIbha6 viSaya, pathaghoSasUrIzvara mahArANAnA. aMtaranA AzIrvacana farm 7444 12461 142 4 0100Crorm Repr 21 20gt ARRigcayalam 2.218418shan 2017 2005A 49014tantAra+5nmen mi-agiray. 204165 1 2424 4hat ANOSIA1161404 11 JraR20 204217440rna Thin minarane.520 samma Barna Ram4 HO Rangaschiat E nam 144 Daam-1204 Imtinian2023 MM 10454 (4mmmmmi Rsa00m21 mins #mg4 Sonial20AAT5/421230 mar 2014-144420Kmeaninavi Mnzni4-Martansarriat Sam4122042121 para payanen. 20241 241122nd Mulni Mai GOf End 29MIN HIt RagnMunar iuni LA14061141801201404 CAMms ) 2ngal
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyapAda AcAryadeveza zrImad vijaya pradhumnasUrIzvarajI mahArAjAnA aNamola AziSa " sarvatrazAnti sukhasamRddhi dharmano vyadvAra ho ! // namo namaH zrI gurunebhisUraye // A. vijayapradyumnasUri na vidvatpravA unidhI aMkTaramA yazovinayana hell - biniy 2881miThThImajI upAya. vartamAna saMghakA pU0 sAdhu-sAdhya mahArAle pAtAnA salyAnamA iyaguNaparyAyanA rAsa madhyana sAhIrIta krItako vistRta vivaraNa namArA hAtha sajAya-naimArTa kAma nayI thtaraNa ghradhAdhe bha tavAmaTaeMge kI hivasa bhayo pAvata khnzilan 415 zAjAmA pAThaije pA vivaraNavApArAsa lagAvaNAmAyAvato hAya pAkavAnI prA totAme yu suhassaraNa sugama vivaraNa taiyAra kaTo naMdana zubhecchA bhAve mAtarvAha pAThakIyoM chIje zrasaMghamA syAha vAha saphalagata naya-nikSayA noTasammaka bAdha baghatekyu nitAnta nahIM ke tyA maryahinme niminako tathI mima tarIkArI manAnAmnA ho
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ S parama pUjya saMgha-zAsanakozalyAdhAra vidyAgurudeva AcAryadeveza zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnA A aguma & copara & davya-guNa - paryAyazodha ka rAmabANa auSadha @ "sthAvAda jo pUrana jANa nayagata janma vAcA davya-guNaH paryAya je bujhe sau hI jokta 8 mAyA " zrI cidAnaMdajI racita pada mAM sAcA jenI oLakhANa ai te ka2vI che - jemAM jaina zAstrAnusAra davA-guNa - paryAyano sacoTa baudha Avazyaka che. _ seMskRta ane prAkRta bhASA na AvaDatI hoya evA jaino paNa dabu-muet - paryAya samajI zake e mATe zukrAtI bhASAnAM saraLa zailImAM davya - guNa paryAyano rAsa racyo che. devyAnuyogane viSaya ja kobIna 2 sArIzasa samayo hoya te te mATe tIvra rUri hevI e, gareja hovI joIe, mahenata pao thavI joIe. jeTalI sa2 1 thI kaMthA-vArtA - TUcakra samAI jAya eTa lI saraLatAthI A viSa ya samajAya evo nathI ja. ruci ane garaja dhara va tA jijJAsuone paNa muMjhavaNa to thAya ja - kAraNa ke vAMcatA veMta samajAI jAya evuM nathI. koI jANa kara pAse besIne vinaya pUrvaka bhaNe to samajAya badhAne evA jANakaranI . yoga maLe ane nA ya mane. taivA jijJAsuonI muMjhavaNa dUra thAya evo joradAra prayatna paM. zrI ya vijyajIgne A grasthamAM duryo che. temaNe tenA gahana viSayane samajyA mA 2 vya-o_el - paryAyanA 21mpanuM suMda gujarAtI vivecana teyA < ' che. prakhaMDa kaDhanArtha temano saLa thAya, aneka Drimukha A grantha vAcI- samajIne AtmadayanuM kalyANa kare evI zubha upakSanA !
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 OM pArzvanAthAya hI || | OM padmAvatye @ || cha prastAvanA ) - pUjya AcAryadeva ...... zrImad vijaya rAjayazasUrIzvarajI ma.sA. gujarAtI vADmayanA prakhara abhyAsI hatA - ke.kA.zAstrI. ekavAra (saMsArIpaNAmAM) amArI zALAmAM AvyA hatA. bahumAM bahu to huM sAtamA dhoraNamAM bhaNato hoIza. te vakhate zAstrIjIe kahyuM hatuM ke "gujarAtI rAso, khAsa karIne jaina rAso para evI niMdA thatI ke "e badhA rAsaDA to phAsaDA che. emAM koI tattva nathI." paNa upAdhyAya yazovijayajIe 'dravya-guNa-paryAyano rAsa racyo te pachI e pravAda baMdha thayo. dravya-guNa-paryAyanA rAsanA tattvane samajatA bhalabhalAnuM pANI utarI jAya tevuM che." Ama, eka ajaina vidvAnanA mukhe jyArathI dravya-guNa-paryAyanA rAsa para prazaMsAnA puSpo varasatA jANyA tyArathI A graMthane jovAnI utkaMThA kaho ke lAlaca jAgelI. - tyAra bAda amArA saMsArI nivAsasthAnamAM eTale te vakhatanA khojAnA mALAmAM (hAla bhArajA bhuvana-gulAlavADI) 3 je mALe zrIhIrAlAla gaMbhIramala vakhArIyA rahetA hatA. dhArmika adhyayana ane adhyApana e emanA jIvanano rasa hato. teo te vakhate amArA upakArI dIkSArthIbena gulAbabena (hAla - sAdhvI vAriSeNAzrIjI - gulAlavADI)ne dravya-guNa-paryAyano rAsa bhaNAvatA hatA. vaLI pAchI smRti e aMgenI jAgRta thaI. mArI samaja pramANe e graMthanA pAnA pheravato rahyo. paNa tattva bahu samajamAM na AvyuM. eka vAra 5000 thI paNa vadhu pustakono saMgraha meM bArbI nagaramAM joyo. amArI sthiratA vadhu na hatI. chatAMya 5000 pustakone phaMphoLI gayo. jemAM eka pustaka maLyuM 'dravyAnuyoga tarkaNA". zrIbhojakavi dvArA viracita A graMtha e upAdhyAyajI dvArA gujarAtImAM racAyela graMtha 'dravya-guNa-paryAyano rAsa" parathI banAvela saMskRta bhAvAnuvAda jevo che. atyaMta harSathI mArA netro ubharAyA. upAdhyAyajInA graMthane jANe sAcI bhAvAMjali maLI che. tenAthI khUba khuzI thaI. te graMthane paNa upara challI dRSTithI najara nIce kADhyo. paNa baMne graMthanI sarakhAmaNI pUrvaka adhyayanano samaya na rahyo. Ama, AvA graMthasAgarane samyapha avagAhavAno vasavaso manamAM rahyA ja karyo. pAcho eka zubha avasara Avyo. amArA mitrasama zrIyazovijayajI gaNIe mane A graMthanI prastAvanA lakhavAnuM kahyuM. meM A vAtane svIkAre paNa be varSa pUrA thavA AvyA haze.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prastAvanA 0 17 khUba ja zarama Ave che ke A gALA daramyAna paNa huM A kArya na karI zakyo. kAraNa ke mArI IcchA A graMthane khUba ja avagAhIne prastAvanA lakhavAnI hatI. paNa pelA mAghakavie zizupAla vadha jevA kAvyamAM amArA jevAnuM bhAgya bhAkhyuM che. mAgha kahe che - "Dhi hatyAya vittIyanta draridrAnAM manoratha' daridra lokonA manoratha manamAM pedA thaIne turata ja manamAM vilIna thAya che. Ama chatAM A kArya manamAM hatuM. ghATakoparanA eka zrAvakane tyAM pagalA hatA. temanA ghare A pustaka hatuM. mAre kalAkabe kalAka rokAvAnuM hatuM. pustaka hAthamAM lIdhuM. ane mana emAM coMTI gayuM. pahelo ja zloka manamAM prazna karI gayo. A graMthano pahelo zloka che. "zrIguru jItavijaya mana dharI, zrInayavijaya suguru AdarI; Atama-arthinaI upagAra, karuM dravyaanuyoga vicAra." || 1/1 moTe bhAge prathama ja zlokamAM graMthakAro graMthanuM nAma sUcavatA hoya che. aMtima prazastimAM paNa graMthanuM nAma doharAvatA hoya che. A zlokamAM A graMthanuM nAma dravyaanuyoga vicAra" ema ja phalita thAya che. hA, lekhakoe prazastimAM Ane "dravya-guNa-paryAyano rAsa' kahyo che. paNa te nAma pAchaLathI rUDha thayuM hoya tevuM lAge che. pAMcamAM aMgasUtranuM nAma spaSTa rIte ja "vivAhapannatti eTale vyAkhyAprajJapti che. paNa te graMtha bhagavatIsUtranA nAme ja prasiddha thayo che. AnuM kAraNa samajAvatA pU. abhayadevasUri ma.sA. jaNAve che ke graMtha vyAkhyAprajJapti hovA chatAM tenI pUjA khUba ja thatI hovAthI te bhagavatI paNa kahevAya che. jo ke graMthanuM nAma game te hoya paNa mahattva to aMdaranI vigatonuM ja che. 'dravyAnuyoga vicAra' ke jemAM dravya-guNa-paryAyano vicAra jema samAI zake che, tema nayo ane pramANono vicAra paNa samAI zake che. kAraNa te viSayano samavatAra dravyAnuyogamAM jAya che. dravyaguNa-paryAyanA viSayamAM nayono vicAra khUba ja muzkelIthI samAvI zakAya. prastuta zAstramAM nayonA nirUpaNane AtmAnA paryAyarUpe gaNavA paDe. prastuta graMthanuM saMpAdana khUba ja cIvaTabharI rIte thayuM che. nahIM to gujarAtI bhASAnA graMthonA pAThAMtara meLavavAno koI prayAsa kare nahIM. mane lAge che ke prastuta graMtha mATe A pahelo ja prayAsa che. pAThAMtaro meLavavAnI upekSA ghaNIvAra khUba ja moMghI paDI jAya che. pU. munirAja puNyavijayajI ma. ane pU. zrutAcArya munirAja jaMbUvijayajI ma. nI A aMgenI kALajI paNa kharekhara Azcarya pamADe tevI che. prastuta vizALa saMpAdanamAM gaNivaryazrIe be graMthono samAveza karyo che. eka che -
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 * prastAvanA : 'dravyAnuyoga parAmarza'. A graMtha teoe pote ja saMskRta bhASAmAM padyamAM racyo che. tathA bhUtakALamAM saMskRtamAM kavi bhoja dvArA racAyelI 'dravyAnuyoga tarkaNA' karatAM paNa eka moTI zraddhAMjali A graMthane samarpita karI potAnA yazovijaya nAmane sArthaka karyuM che. bIjo graMtha che - 'dravyAnuyoga-parAmarzakarNikA' A graMtha padyamAM racAyela dravyAnuyoga parAmarzanI saMskRta vyAkhyA che. emanI AvI siddhi joIne evuM kahevAnuM mana thaI jAya che ke jo "dravyAnuyoga parAmarza prAkRtamAM racyo hota ane "dravyAnuyoga-parAmarzakarNikA' saMskRtamAM vyAkhyA karI hota to niryuktiyuganI eka smRti thAta. vidvAna gaNivara jarUra AgaLanA koIka graMtha mATe Avo prayoga karaze ja. AnAthI paNa AgaLa vadhIne teoe dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsarUpe suMdara gujarAtI bhASAMtara rajU karyuM che. paNa te mAtra TabAnuM ja bhASAMtara na rahetA mahAkAya 'dravyAnuyogaparAmarza-karNikA vyAkhyAnA padArthonI paraba banI gayela che. kharekhara temanI kasAyelI kalame 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' graMtha vadhu puSTa thayo che. teoe zloka-zloke je AdhyAtmika upanaya Apyo che, eTalo bhAga to A graMthane samajavAmAM muzkelI hoya tevA paNa sAdhu-sAdhvIjIe vAMcI javA jevo che. jo ke pAThako e vAMcaze ja. chatAM tevA ja eka upanayane ahIM punarukti doSane gauNa karIne paNa pAcho lakhI rahyo chuM. je teoe pahelI DhALanA aMte (juo pRSTha-8283) lakhyo che. AdhyAtmika upanaya :- "thoDo zAstrabodha maLe ne chakI javuM, ajJAnIno tiraskAra karavo te uddhatAI che. tathA maLelA thoDA zAstrabodhamAM ja saMtoSa mAnIne niSkriya banI javuM te ALasa che. uddhatAI ane ALasa baMnene khaMkherI alpajJa pratye sahAnubhUti rAkhI, sadguru pratye samarpita banI, dravyAnuyoga-Agama AdinA abhyAsamAM lIna banavuM joIe. eka vakhata sAMbhaLela, vAMcela, vicArela ke dhArela zAstranA arthane "ATalo ja A zAstravacanano artha che - ema daDha karI na devo. jema jema jJAnagarbhita vairAgyadazA, asaMga AtmadazA vadhatI jaze tema tema apUrva-ajJAta artha-padArtha-paramArtha-rahasyArtha svayaM spharatA jaze. zAstranA eka eka vacana mATe adamya jhUraNA-tIvra talasATa -prabaLa maMthana-ahobhAva - UMDo AdarabhAva hoya to zAstranA gUDhArtha ApameLe phurAyamAna thAya ane pariNamana pAme. A rIte paripakva jJAnadazAnuM nirmANa jhaDapathI thaI zake." emanA A upAyathI cokkasa kahI zakAya che ke temanA jIvanamAM pAMDitya che chatAM te pAMDityane temaNe pAvityanuM ja sAdhana banAvyuM che. tethI ja teo paripakva dazAnI vAta kare che. emanI A dazA A graMthanA dareka abhyAsuone prApta thAya te ja prArthanA. dravya-guNa-paryAyano rAsa (dravyAnuyoga vicAra) A graMtha vAMcIne jaina zAsananI viziSTa naya zailIno paricaya thAya che. jo ke guNa zabda paNa jaina tattvajJAnamAM vyApaka che ane prAcIna che. paNa mahattvapUrNa zabdo dravya ane paryAya be ja che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prastAvanA : sahabhAvI paryAya ja guNa che ane dravyanuM je kramabhAvI parivartana che, te ja paryAya che. Ama paryAyano ja eka vibhAga guNa che. ane jyAre padArtha uparathI - prameya uparathI ApaNe pramANa upara jaIe chIe tyAre dravyArthika ane paryAyArthika be ja nayone svIkArIe chIe. digaMbara vidvAna devasene guNArthika nayanI vicAraNA ubhI karI zake te rIte svataMtra guNa' padArthanI kalpanA karI che paNa te tarkathI Take tevI nathI. mATe pU. upAdhyAya yazovijayajI mahArAje yuktipUrvaka tenuM nirasana karyuM che. naiyAyika ane vaizeSika jevA darzanamAM dravyanA pariNAma rUpe paryAya jevo koI zabda nathI. mATe teoe guNa ane kriyA be zabdo upara khUba ja bhAra mUkyo che. teonI pAse sahabhAvI paryAyo ane kramabhAvI paryAyone jovAnI dRSTi haze ja nahIM. tethI jJAnanA pAMca bhedanI jevI vyavasthA jaina darzanamAM rahI tevI taiyAyika darzanamAM rahI nathI. teo mAtra AtmAmAM jJAna pedA thAya che ane samavAyathI rahe che - tevA nirNaya para AvyA. paNa mati-zruta-avadhi-mana:paryava jevA jJAnaparyAyone-jJAnaprakArone jhINavaTathI tapAsI na zakyA. Ama ahIM jainadarzanamAM paryAya zabda pradhAna rahyo. guNa zabda pracalita thayo hovA chatAM teTalI pratiSThAne pAmyo nathI. mATe jaina darzanakAronI sAme zaMkA paNa AvI ke "guNa" e to paradarzananI saMjJA che. jo ke jaina darzanakAroe evI vAtano svIkAra nathI karyo ke guNa paradarzananI ja saMjJA che. paNa e nizcita che ke paryAyone guNa kahevAno vyavahAra paradarzanamAM ja che. eTale A viSaya gaMbhIra ciMtana-mananano bane che. tattvArthamAM umAsvAti mahArAje "guNa-paryAyavad dravyam' evuM lakSaNa batAvyuM che. jo ahIM "paryAyavad dravyam' eTaluM ja lakSaNa batAvavAmAM Ave to koI doSa AvavAnI saMbhAvanA nathI. kAraNa ke tamAma dravyo paryAyavALA ja che ane tamAma paryAyo koIne koI dravyanA ja che. Ama ativyApti, avyApti ane asaMbhava traNeya doSathI rahita evuM lakSaNa jyAre paryAyavad dravyam' banI zake che tyAre "guNa-paryAyavad dravyam' evuM dravyanuM lakSaNa batAvavAnuM eTaluM ja prayojana che ke samasta darzanamAM prasiddha guNa e jaina darzanamAMno paryAya ja che. paryAyavizeSa ja guNa che. ATaluM jJAna thAya te mATe ja A "guNa"zabdane lakSaNa aMtargata mAnavo paDe. vaLI taiyAyika darzanamAM paNa guNa to dravyamAM ja pedA thAya che paNa e darzanamAM guNathI guNa pedA thAya che. jema ke smRti saMskArathI pedA thAya che. A saMskAra teone tyAM bhAvanArUpa guNa che. jaina darzana paNa saMskArathI janya smRtine mAne che. paNa te saMskAra svataMtra guNa nathI paNa dravyathI kathaMcit abhinna dravyasvarUpa ja che. Ama jaina darzanamAM to guNo dravyathI ja pedA thAya che ane dravyathI abhinnapaNe dravyamAM ja rahe che. eTale
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 * prastAvanA : 'cAyA niTI TUTE' je kahevAyuM che, te paNa bhedanayanI pradhAnatAthI kahevAyuM che tathA guNo nirguNa che' - evo sUtrano bhAvArtha tAravAmAM Avyo che. tattvArtha TIkAkAra siddhasenagaNI jaNAvI rahyA che........ ____ "evaM ca zuddhadravyAstikAdezAdananyatvameva nairguNyam, paryAyavivakSAyAM tu syAd guNapradhAnatvAt pryaaynysyeti| kadAcidAzaketa paraH - satAM guNAnAM nirguNatvaM cintyate'tyantazuddhadravyAstikapakSe guNA eva na santi kuto'nanyatvamiti ? / ucyate - na santItyetadayuktam, santi guNAH, kintu dravyAdavyatiricyamAnasvarUpAH, tad yadi dravyaM zuklAkAreNa pariNataM bhavati, tadA kRSNAkArapariNAmo nAstIti sphuTaM nirguNatvamiti | 40 nI arthAta guNo zuddha dravyAstikanayanI vivakSAe dravyathI judA nathI e ja enuM nirguNapaNuM che. paryAyanayanI vivakSAe guNo nirguNa che. tethI sUtra bese che. kAraNa ke paryAyArthikanaya guNapradhAna che. guNane bhinna mAnIne cAlanAro che. Ama chatAMya uttarAdhyayana sUtranI gAthA (28/6) - 'guNANamAsao davvaM, egadavvassiA gunnaa| lakkhaNaM pajjavANaM tu, ubhao assiA bhve||' A gAthAno artha bahu gUDha jaNAya che. "vivyasigA bhave ju' emAM "' no artha zuM karavo? dravya ja eka mAtra jeno Azraya te pakavyAzrayI evo artha karavo paDe. guNono dravya sivAya bIjo koI AdhAra nathI. jyAre paryAyono AdhAra dravya paNa che ane guNo paNa che. Ama ja artha karavo paDe. Ama chatAMya A gUDha lAge che. tethI gAthAno artha vicAravA jevo che.* aMtamAM dravya, guNa ane paryAya jevA sUkSma padArthonA varNanamAM asAdhAraNa gatine karAvanAra ane matine vistAranAro A graMtha che. AvA graMtho para ATaluM garavuM ane varavuM ciMtana karanAra gaNI yazovijayano parizrama biradAvavA jevo che. Akhare upasaMhAra karatAM dravya-guNa-paryAyanI bhASAmAM kahIe to ApaNA anAdi-anaMta AtmadravyamAM sAdi-anaMta evo siddhatva paryAya utpanna thAya ane anAdi-sAMta evo bhavyatva paryAya vidAya le ane ApaNe janma-maraNanA cakrathI mukta thaI kevalajJAnAdi AtmaguNanAzivapadanA bhogI banIe. *. "TITmAso..." A gAthA aMge vizeSa vigata mATe juo - 13/17, pRSTha- 2083 thI 2007.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 * dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA-salAkAranI haNola - anAdi kALathI dehAdhyAsa, IndriyAvyAsa, cittavRttipravAhanI bahirmukhatA, nabaLA nimittonI paravazatA, audayika bhAvonuM aMtaraMga kheMcANa vagerenA lIdhe jIva bahirAtmadazAmAM ja satata aTavAyelo che. dravyAnuyoganI paribhASAmAM kahIe to paradravya-paraguNa-paraparyAyamAM jIva niraMtara otaprota banIne bhaLI cUkelo che. caraNa-karaNAnuyoganI paribhASAmAM jIvanI A bAladazA che, maMdadazA che. dharmakathAnuyoganI paribhASAmAM AtmAnI A mUDhadazA che, 'mUcchitadazA che. gaNitAnuyoganI paribhASAmAM prANInI A avasthA AdhyAtmika jagatamAM zUnyanA sthAne che. yogadaSTinI paribhASAmAM A avasthA e ja bhavAbhinaMdIpaNuM che. kAyama dehadazAnI ja niraMtara ALapaMpALa, IndriyanA viSayomAM kheMcANa, mAnasika vikalponI hAramALAmAM taNAye rAkhavAnI laganI svarUpa 'bhavAbhinaMdIpaNuM ja A jIve puSTa karyuM che. A rIte potAnA AnaMdamaya-paramazAMta-paramasthira-zuddhacaitanyamaya svarUpanI ghora upekSA karIne A jIve zuddha Atmatattva pratye dveSabhAva ja tagaDo karyo che. acaramAvartakALavArtA jIvano A eksa-re che. caramAvarta kALamAM praveza thayA bAda, zubha-azubha baLavAna nimittanA mAdhyame karmanI gherI coTa lAgatAM niyati sAnukULa hovAthI jIvane potAnI nimnatara-nirAdhAra-niHsahAya-azaraNa-azuciya avasthAnI pratIti thAya che. karmanA gaNitane jIva UMDANathI vicArIne samAdhAnakArI valaNane apanAve che. tenA kAraNe pUrvakAlIna satata bahAra tarapha rasapUrvaka vahI jato cittavRttipravAha maMda paDe che. gamo -aNagamo, AghAta-pratyAghAta vagerenA vamaLamAM svarasathI taNAvAnuM ochuM thAya che. zuddha caitanyanI anubhUtithI raMgAyelA aMtaramAMthI nIkaLatI saMvega-vairAgyamaya guruvANI jIvanA aMtaHkaraNane bhIMjave che, jIvanA ahaMne ogALe che. A rIte jIvano potAno bhAvamaLa kAMIka aMze ogaLe che. potAnA malina vyaktitvane ogALavA mATe jIva sadgurunI zaraNAgatine hRdayathI svIkAre che. karmanI gherI coTanI gADha asaravALuM aMtaHkaraNa saMsAra pratye virakta bane che, udAsIna bane che. saMsAra tarapha, viSaya-kaSAya tarapha satata vadhI rahelo jIvano UrjApravAha pAMkho paDe che, zithila bane che, maMda thAya che, veravikhera bane che. para bAbatanuM mUlya nahivat lAge che. paradravya-paraguNa -paraparyAya have nirmUlya ane nirmAlya lAge che. bhavabhramaNanA kAraNonI jIva UMDI vicAraNA kare che. ekAMte duHkharUpa, duHkhahetu, duHkhAnubaMdhI evA bAhya-atyaMtara saMsAranI asAratA tenA haiyAmAM vasI jAya che. tenA lIdhe paisA, patnI, putra, parivAra, prasiddhi vagere svarUpa bAhya saMsAramAM Asakti ane Agraha ghaTe che. tathA rAgAdi vibhAvapariNAmo ane mAnasika saMkalpa-vikalpa-vitarka-vicAronI hAramALA svarUpa AMtarika saMsAramAM rati-rasikatA-tanmayatA-ekAkAratA tUTe che. Ama jIvanuM anAdikAlIna bhavAbhinaMdIpaNuM ravAnA thAya che. 'kutarka-kadAgraha-pUrvagraha-haThAgraha paNa vidAya le che. sahajamaLa atyaMta zithila bane che. pApakarmabaMdhanI yogyatA paNa ghaTe che. vardhamAnaguNayukta apunabaMdhakadazAmAM jIva 1. sojA (kAvAra - 3/ra/1/14) - vitiyA maMvasa vAyA(zAvara - 9//9/941) 2. maMtA moTe pADA (3mavAra - 1/2/2/74) 3. uttarAdhyayana-1/294. jJAtAdharmakathA - adhyayana 17/sU.134 5. yogadaSTisamuccaya75/76 6. yogabiMdu-194 7. dharmaratnaprakaraNa-63 8. yogadaSTisamuccaya-86 9. yogabiMdu-170 10. yogabiMdu-178
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA-suvAsakAranI hRdayormi praveze che. jIva 'bhadrapariNAmI ane kalyANamUrti bane che. cittamAM saraLatA, namratA, kSamA, udAratA 2 vagere guNo pragaTe che. potAnA ja nirmaLa caitanyasvarUpanI ghora hiMsA karavAnI ghAtaka cittavRtti virAma pAme che. zukla bIjanA caMdranI jema zuddha jIvadravya khIle che, jIvanI samajaNa-Atmatattvaruci vagere mukhya guNo pragaTe che tathA vairAgya, aMtarmukhatA vagere nirmaLa paryAyo vikase che. Atmatattva pratye dveSa tathA ghora upekSAno pariNAma (malina paryAya) ravAnA thAya che. Atmatattva pratye adveSa nAmano guNa pragaTe che. 'A jIvananI saphaLatA zemAM? mAruM mULa svarUpa kevuM che ?' - AvI jijJAsA tenA aMtaHkaraNamAM udbhave che. 'zAMtino mahAsAgara aMdaramAM ja che. zAMti aMdarathI ja maLaze. mArga aMdaramAM ja che' Avo dRDha nirNaya-yathArtha praNidhAna jIvamAM pragaTe che. A rIte jIva mokSamArgAbhimukha bane che. tyAra bAda rasapUrvaka upAdeyapaNe paradravya-guNa-paryAyanA saMparkamAM AvavAnI jIvanI yogyatA jhaDapathI ghaTe che. svAtmadravya-guNa-paryAyane malina karavAnI jIvanI zakti kSINa thAya che. svavirodhIbaLasvarUpa sahajamaLanuM jhaDapathI recana thAya che. nija zuddhAtmatattva pratye parama prema pragaTe che. upayoga-ruci-zraddhAne te satata prayatnapUrvaka Atmasanmukha rAkhe che. A rIte mokSamArgAnusArIpaNAne prakRSTa banAvIne sAdhaka bhagavAna svataH saMsAramArgathI patita ane mokSamArgamAM praviSTa evI AtmadazAmAM praveze che. have aupAdhika svadravya, vaibhAvika nijaguNo ane malina svaparyAya pratyenuM AkarSaNa paNa ogaLatuM jAya che. cittavRttino pravAha nirupAdhika svAtmadravya-guNa-paryAya tarapha sahajapaNe vaLe che. A rIte svarUpaprAptinI pyAsamAMthI, parama zAMta nicetanadravyane pragaTa karavAnI tIvra taDapanamAMthI AMtarika mokSamArga khUlato jAya che. jIva potAnA svarUpamAM khIlato jAya che, Tharato jAya che. AtmArthI sAdhaka potAnA ja nirmaLa caitanyasvabhAvamAM vizrAnti kare che. (1) daihika sAMsArika bhAvo, (2) zabdAdi viSayonA vyavahAro ane (3) mAnasika saMkalpa-vikalpasvarUpa saMsAra svataH asArabhUta bhAse che. te trividha saMsAramAM otaprota banIne kartRtva-bhotRtvabhAvanI rasamaya pariNatisvarUpa saMsArasArabhUtatA bhavAbhinaMditA khatama thAya che. AdhyAtmika aruNodaya parAkASThAne pAme che. A rIte jIva 'granthibheda karavA mATe kaTibaddha bane che. = khAvAnI tIvra lAlasA, kAtila bhogatRSNA, kaSAyanA Aveza vageremAM hoMze-hoMze lAMbA samaya sudhI taNAvAnI cittavRtti svarUpa saMsArapUjA-saMsAranamaskAra have baMdha thAya che. tathA parama niSkaSAyasvarUpa Atmadravya pratyeno UMDo ahobhAva, zAMta sudhArasamaya cetanadravya pratye ananya AdarabhAva, paramasamAdhipUrNa nijAtmatattvanuM adamya AkarSaNa, parama nirvikArI pAvana nijasiddhasvarUpane pragaTAvavAnI prabaLa jhaMkhanA, alipta-asaMga-akhaMDa-anAvRta zuddhacaitanyane ja anubhavavAno tIvra talasATa, trikALa zuddha-paripUrNa svAtmadravya tarapha jhUkavAnuM valaNa vagere pragaTa thavA svarUpa 'namo' bhAvanI sparzanA karavA mATe jIva baDabhAgI bane che. tyAre naiRRyika "carama yathApravRttakaraNamAM jIvano praveza thAya che. dehendriyAdibhinna vizuddha caitanyatattva tarapha potAno cittavRttipravAha niraMtara parama prItithI DhaLe, dRDha rucithI jhUke, prabaLa lAgaNIthI samarpita thAya te svarUpe 'namo arihaMtANaM' padamAM jIva sthira thAya che. A sthiratAnA pratApe 1. dvAtriMzadvAtriMzikA - 20/32 2. dvAtriMzadvAtriMzikA - 21/263. yogabiMdu - 179 vRtti 4. yogadRSTisamuccayazlo.25-vRtti 5. yogadRSTisamuccaya - 38 + dvAtriMzadvAtriMzikA - 21/23
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 * dravyAnuyogaparAmarza-kaNikAvAsakAranI hRdayormi pUrNa vItarAga caiitanya svarUpamAM apUrva lInatA-tanmayatA-ekarasatA AvavA svarUpa apUrvakaraNa jyAre pragaTe che, tyAre jIva apUrva varSollAsathI nirbhayapaNe graMthibheda kare ane darzanasaptakano cheda kare che. kadI na anubhavela sAttvika, tAtvika, AdhyAtmika evA AnaMdane anubhavIne potAnI pAvana bhAvadhArAne jIva khaMDita thavA deto nathI. nirmaLa bhAvadhArAmAM jIva AgekUca kare che. A rIte anivRttikaraNamAM jIva praveza kare che. nirAgrahI ane nikhAlasa aMtaHkaraNamAM pragaTatA vardhamAna vairAgyabhAva tathA upanAtIta upazamabhAva dvArA sahakamaLane jIva mULamAMthI ukheDe che. tana, mana, vacana, karaNa (Indriya) vagerethI bhinna avinAzI, asaMga AtmatattvanI aparokSa anubhUti thAya che. potAnA cidAkAzamAM samyagdarzanano sUraja uge che. samyagdarzananI prApti thAya tyAre zuddhAtmadravya-guNa-paryAyamAM bheda pADyA vinA AkhA nija zuddhasvabhAvane ekIsAthe nirvikalpapaNe samakitI anubhave che. nijavastunA zuddhasvarUpane grahaNa karIne teno yathArtha anubhava kare che. potAnA ja siddhasvarUpanuM AMzika vedana-saMvedana kare che. apUrva cidAnaMdarasanuM saMvedana thatAM samakitIno upayoga aMdaramAM rAgAdithI bhinna thAya che ane potAnA pragaTa zuddhacaitanyarasamAM magna thaIne pote potAnI anubhUti karI le che. nija zuddha dravya-guNa-paryAyano samasta khajAno svakIya AtmapradezomAM ja haryobharyo anubhavAya che. avikArI nija caitanyarasathI taraboLa banelA svAtmadravya -guNa-paryAyomAM abhedaanubhUti svarUpa potAnuM sarvasva pragaTa thatAM ja AtmAnI apUrvatA, divyatA, dhanyatA anubhavAya che. jIvananI kRtArthatA pratIta thAya che. AtmadravyanA caitanyathI jhaLahaLatA nirmala guNo sAnubaMdhapaNe pragaTa thAya che ane pragaTa paryAyo nirmaLa thatA jAya che. zuddhadaSTi-dravyadRSTi sAdhakane divyadRSTi Ape che. niraMtara guNadarzana-guNasaMvedana-guNasmaraNathI sAdhaka abhinava guNanuM paNa sparzana kare che. jJAnasvabhAvamAM sAdhaka Thare che. jJAnAmRtanA Acamana sAthe potAnA anaMta guNono rasAsvAda tene aMdaramAM ja Ave che. aMdaramAM siddhasamAna nijasvarUpa bhAse che. sarva jIvo paNa siddhasamAna jaNAya che. sarva jIvomAM siddhaparyAyanI unnekSA, potAnA siddhaparyAyanI upekSA thavA detI nathI. A che nirmaLa samyagdarzanano, sthirA dRSTino (pAMcamI yogadaSTino) citAra. - tyAra bAda aprazasta pravRtti bhArabojarUpe anubhavAya che. saMsAra veMDhAravo asahya bane che. prazasta pravRtti paNa kAMIka aMze bojarUpa lAge che. parama zAMta nivRttimaya evA AtmadravyanA paramAnaMdano rasAsvAda mANavAthI aMtaHkaraNa bAhya pravRttino InkAra kare che. bahirmukhI cittavRttipravAha upara vairAgyano prahAra paDe che. cittavRttinI bahAramAM utsukatA marI paravAre che. kevaLa karmodayanA dhakkAthI sAMsArika pravRttimAM nirmaLa samakitI jyAre joDAya che tyAre aMdaramAM pravRttirahita thavAnA praNidhAnanI tIvratA hovAthI te temAM na chUTake, nIrasapaNe joDAya che. svAtmadravya tarapha cittavRttipravAhane vahevaDAvavA svarUpa AtmaramaNatA mATe nirmaLasamyagdarzanI taDape che. nijasvarUpamAM TharavA mATe te talase che. karaNAtIta -kalpanAtIta-karmAtIta cetanadravyamAM lIna thavA mATe te jhUre che. zaktine chUpAvyA vinA, binajarUrI pApapravRttine te choDe che. jarUrI pApapravRttine paNa ghaTADe che. A rIte palyopamapRthakta jeTalI karmasthiti ghaTatAM sAdhaka dezaviratine meLave che. dehAdimAM ahaMbhAva tUTavAthI, IndriyAvyAsa chUTavAthI tathA vibhAva 1. yogabiMdu-205 2. paMcavastuka-919 + vizeSAvazyakabhASya-1222
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 * dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA-suvAsakAranI hadayormi, -vikalpAdimAM mamatvabhAva ghaTavAthI, karmamukta Atmadravyane pUrNatayA pragaTAvavAnI prabaLa pyAsa pragaTe che. Atmadravyane rAgAdi bhAvakarmathI, ATha dravyakarmathI, dehAdi nokarmathI sadA mATe mukta banAvavAnI taDapanI tIvra bane che. zubhAzubha bhAvothI svapariNatine judA pADavAno aMtaraMga puruSArtha niraMtara pravartavAthI zuddha pariNati pragaTe che, baLavAna bane che. dIrgha kALa sudhI tevI AtmadazA TakavAthI saMkhyAtA sAgaropama jeTalI karmasthiti kSINa thAya che. tyAre sAdhaka sarvaviratinA pariNAmanI prApti kare che, dravya-bhAvathI dikSita thAya che. have aprazasta nimittonA gherAvAmAMthI sAdhaka AtmA vipramukta bane che. zrAvakajIvananI jema dIkSA jIvanamAM paNa svAnubhavasaMpanna mahAgItArtha sadgurunI nizrAmAM svabhUmikAyogya sUtrano ane tenA artha-paramArthano abhyAsa karavAmAM sAdhaka lIna bane che. potAnuM AdhyAtmika prayojana jenAthI sare tevA zAstrIya padArtha-bhAvArtha-gUDhArtha-aidaMparyAthe meLavIne, tIvra utsAhathI mohano uccheda karavA mATe sAdhaka kaTibaddha bane che. zAstrAdhAre svarasavAhI svasammukhI svarUpagrAhaka zAMtacittavRttipravAhasvarUpa svAdhyAyadazA aMtaHkaraNamAM janme che. tethI potAnA bAhya vyaktitvane ogALavAnI prakriyA vegavaMtI bane che. tenA prabhAvathI anAdirUDha vibhAvadazA, vikalpadazA, karmAdhInadazA jhaDapathI vidAya le che. anivAryapaNe Avazyaka dehanirvAha vagere pravRttimAM jinAjJAnusAra joDAvA chatAM temAM sAdhaka bhaLato nathI. kartA-bhoktAbhAvathI mukta banIne, samiti-guptimAM pravartamAna kAyAdiceSTAnI sAkSIbhAve sAdhaka noMdha le che. are ! AMkhanA palakArA vagerenI ke manamAM uThatA vikalponI-vicAronI paNa temAM bhaLyA vinA sAdhaka noMdha le che. badhuM jAgratapaNe pravarte che. Thoughtless Awareness nA zikhare sAdhaka sthira bane che. atIndriya nirvikalpa bodha aMdaramAM ujAgara thAya che. potAnA jJAnasvabhAvI AtmadravyamAM upayoga TharI jAya che. A rIte paradravya-guNa-paryAyanuM kartutva-bhostRtva vidAya le che tathA zuddha svAtmadravya-guNa-paryAyagocara kartutva-bhoknatvapariNAma pratiSThita thAya che. have rAgAdibhAva vaDe potAno upayoga dabAto nathI. rAgAdi bhAvo karatAM nijaupayoga baLavAna bane che. samasta paradravya-guNa-paryAya pratye atyaMta udAsInatA pravarte che. svAtmadravya-guNa-paryAyamAM ja tRpti anubhavAya che. pratikramaNAdi Avazyaka anuSThAnamAM pravartatI yogadhArA ane upayogadhArA svasammukhapaNe pravarte che. karmodayadhArAmAM bhaLyA vinA, upayogane zuddha banAvavAnA mArge sAdhaka vaLe che. vANI-vartana-vicAra-vikalpane zAMta sAkSIbhAve udAsInapaNe jovAthI karmodayadhArAnA vaLatA pANI thAya che. "revata, hevata nAvati dai' - A samIkaraNa sAkAra thAya che. vikalpAdi paryAyothI Atmadravya chUTuM paDI jAya che. zuddhasvarUpanA mAhAsyathI AtmA atyaMta bhAvita thAya che. cittavRttipravAha paNa daDhatAthI nijasvarUpaviSayaka anubhUtithI vaNAI jAya che. nija caitanyapaTa upara kevaLa niSkaSAyatA, nirupama nirvikAritA, ajoDa samatA, sahaja samAdhi, advitIya vItarAgatA, parama tRpti, pragADha zAMti, atyaMta svasthatA, svAdhIna paramAnaMda anubhavAya che. nijasvarUpa pratye aMtaramAM parama prIti pragaTe che. sarvatra sarvadA svarUpaanusaMdhAna Take che. tenA baLathI vikalpAdi sAva pAMgaLA banI jAya che. 1. vizeSAvaSyakabhASya-1222 + paMcavastu-919 2. viyadinta sutta, sukhaDu tayaEUR tada tisthamA (tharmaratnaprajararU) 3. sUyagaDAMgasUtra - 2/2/29 bhAga-2/pRSTha - 316 tathA dravyAnuyogaparAmarzakaNikA - 13/7.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi che 25 AkAzamAM vAdaLA Ave ne jAya. dhoLA vAdaLa paNa Ave ne kALA vAdaLa paNa Ave. vAdaLA varase paNa kharA, ne nA paNa varase. paNa vAdaLanA bharose cAlI na zakAya. chalAMga lagAvIne vAdaLa upara besI na javAya. bAkI hADakAM bhAMgI jatAM vAra na lAge. e ja rIte vicAra ane vikalpo paNa vAdaLa jevA che. cittAkAzamAM te Ave ne jAya. te prazasta paNa hoya ne aprazasta paNa hoya. te saphaLa paNa bane ane kyAreka niSphaLa paNa bane. paraMtu prazasta vicAra-vikalpasvarUpa vAdaLanA bharose mokSamArge cAlI na zakAya. temAM lAMbo samaya rokANa na karAya. atItanA dardamaya saMsmaraNomAM ane anAgatanI mahattvAkAMkSApUrNa kalpanAmAM rasapUrvaka khovAI javuM te vikalpanA vAdaLa upara Asana jamAvavA samAna che. enAthI AtmAnA sAdhanArUpI hADakAMno ghaNI vAra cUrecUro thaI gayela che. vivekI mANasa vAdaLAne jovAmAM khoTI thavAnA badale (vAdaLAnI AsapAsa ke vAdaLAnI vacce dekhAvA chatAM paNa) vAdaLonI pele pAra AkAzamAM rahelA evA ugatA sUrya, candra, graha, nakSatra, tArAne jovA dvArA potAnI AMkhane vadhu tejasvI banAve che. te rIte dehAtmabhedajJAnarUpI vivekadRSTine dharAvanAra AtmArthI sAdhaka vicAra-vikalpAtmaka vAdaLamAM aTavAyA vinA, vikalpavAdaLanI AsapAsa jaNAvA chatAM paNa vikalpavAdaLanI pele pAra cidAkAzamAM rahelA evA matijJAnarUpI TamaTamatA tAralA, zrutajJAnasvarUpa namaNAM nakSatro, avadhijJAnAtmaka tejasvI graho, mana:paryavajJAnarUpa saumya candra tathA kevalajJAnasvarUpI ugatA sUryanA darzana karavA dvArA potAnI vivekadRSTine vadhu tejasvI ane nirmaLa banAve che. Azaya e che ke matijJAnAdimAM vaNAyelI zuddhacetanA upara sAdhakanI ruci upAdeyapaNe dRDha bane che. matijJAnAdinI sAthe saMkaLAyelA vikalpo yogI mATe upAdeya nahi paNa mAtra zeya hoya che. tethI ja kvacit prayojanabhUta evA prazastavicAravAdaLanI vacce zuddhacaitanyanA tejakiraNonA sahAre sarjAtA kuzalAnubaMdhI puNyasvarUpa saptaraMgI meghadhanuSya paNa sAdhaka mATe mAtra darzanIya banI rahe che. prazastavicAravAdaLanI AsapAsa saMdhyAnA ke uSAnA sonerI-rUperI-gulAbI prakAza svarUpe pragaTelI zAsanaprabhAvaka zakti, labdhi, Rddhi, siddhi vagerenA paNa apramattacAritradhara evA yogI mAtra jJAtA-daSTA-mUkasAkSI banI rahe che. anubhavanA stare pratIyamAna mokSamArganI anvayamukhe vAta karI. have vyatirekamukhe vicArIe. pUrve aneka vakhata saMyamajIvanane svIkAryA bAda paNa svadravya-guNa-paryAyanI samajaNa meLavavApUrvaka potAnI cittavRttine aMtarmukha karavAnuM kArya A jIve karyuM nahi. vibhinna prazasta pravRttinA bhAraboja nIce dabAIne, kacaDAIne A mahattvanuM aMgata kartavyapAlana jIva cUkI gayo. cittavRttipravAhane svAtmadravyanI sanmukha karavAnuM praNidhAna na karyuM. lokakalyANa, saMghasevA, zAsanaprabhAvanA, janajAgRti, dharmakathA, tIrtharakSA, samudAyanuM saMcAlana-saMvardhana, zrutasaMrakSaNa, mahotsava vagere rUpALA nAme paNa eka yA bIjI pravRttine vaLagavA dvArA ahaMbhAvane puSTa karIne prAyaH bahirmukhatAne ja A jIve puSTa karI che. bAhya sAdhuveza meLavIne potAne kRtakRtya mAnavAnI bhUla bAladazAmAM karI. tyAMthI AgaLa vadhatAM moTA bhAge bAhya dharmapravRttine ja tAttvika dharma mAnI lIdho. kyAreka puNyopArjanamAM dharmadaSTine tIvra karI. kyAreka puNyodayamAM saMyamajIvananI sArthakatA mAnI. sAdhujIvanamAM vidvattA meLavIne mAtra dravyasyAdvAdane 1. SoDazaka - 1/2.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26. * dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA-suvAsakAranI hadayormi : pakaDI rAkhyo. "kathaMcita" nA Dhola-nagArA jora-zorathI pITIne syAdvAdane zAstra ke zAstrArtha (vAda) pUrato ja sImita rAkhyo. svabhUmikAne ucita bane te rIte jIvanamAM bAhya-abhyattara mokSamArgane vaNIne bhAvasyAdvAdanI zuddha pariNatine na pragaTAvI. saMsAratyAga pachI paNa rAgAdi vibhAvapariNAmo pratye vairAgyabhAva na jagADyo. adhikaraNonI duniyA choDyA bAda paNa sahavartI ke pratispardhI pratye tejodveSa na choDyo. cittavRttigata tejodveSa pariNAma pratye bhedavijJAnathI virakta banI parama upazamabhAva na pragaTAvyo. AtmAnI zAMta-prazAMta-upazAMtadazA svarUpa nirmala paryAyamAM upAdeyadaSTi-ruci jAgI nahi. cittavRttinA bahirgamanane rokavA svarUpa saMyama rucyuM nahi. IndriyonI viSayAbhimukhatAne toDavA dvArA pratyAhArane (viSayavairAgyane) prANapyAro banAvyo nahi. svAtmadravyanI bahAra cittAdinI vRttio doDI jAya teno khaTako anubhavyo nahi.dIkSA jIvanamAM paNa paradravya-guNa-paryAyamAM manovRtti-IndriyavRttine rasapUrvaka joDavA dvArA asaMyamane ja puSTa karyuM. parama zAMtarasamaya svAtmadravyanI pratIti karI na hovAthI te asaMyamanI pIDA paNa na anubhavI. prazasta evI paNa ahaMbhAvapoSaka pravRttinA bhAraboja nIce saMvedanazIlatA na pragaTI athavA pragaTI to nAza pAmI. tethI potAnA vyaktitvane ogALavAno paNa prayAsa na karyo. tethI ja sadgurunI binazaratI zaraNAgati aMtarathI na svIkArI. tenA lIdhe sAttvika bAhya sAdhanAthI puSTa thayelA ahaMbhAvathI prerAIne A jIva tArakasthAnanI avahelanA, AzAtanA vageremAM paNa aneka vAra joDAyo. pariNAmasvarUpe bhavabhramaNa ghaTavAnA badale vadhyuM. rAgAdizUnya AtmasvarUpane pragaTa karavAnA anusaMdhAna vagara, malinAzayathI karela tapa-japa-zAstrAbhyAsa vagere sAdhanAthI utpanna thayelA pApAnubaMdhI puNyathI bhavabhramaNa vadhe ja ne ! bhavAbhinaMdI dazAmAM karela sAdhanAnuM A ja pariNAma ghaNI vAra AvyuM. kyAreka zAstranA ke sadganA saMge antarlakSI samajaNa maLI. paraMtu tenA mAdhyame potAnI pariNatine antarmukhI banAvavAnuM kAma na karyuM. paNa bIjAne upadeza ApavAmAM ke pustakanA mAdhyame tene prakAzita karavAmAM antalakSI samajaNano upayoga karyo. A rIte paNa bahirmukhatAne ja tagaDI karI, ahaMkAranA bhAra nIce A jIva daTAyo. potAnA bAhya vyaktitvane bhUMsavAnuM sauthI vadhu mahattvapUrNa kAma to sAva ja bhUlAI gayuM. nija svarUpAnusaMdhAna vinA mAtra vacananA ke kAyAnA stare karela sAdhanA ane bAhya tyAga dvArA thatI karmanirjarA maMDUkabhasmasamAna na banI paraMtu maMDUkacUrNatulya banIne saMsAravardhaka banI. tathA satata parivartanazIla padravya-guNa-paryAyarucimAM bhUlabhUlAmaNInI satAmaNI karAvanArI banI. matalaba ke mAtra upadeza, zAstra prakAzana, pustakalekhana, bAhya AcAra ke sAdhuveza mokSanuM mukhya kAraNa nathI. paraMtu AMtarika kaSAyajaya-viSayavairAgya vagere ja mokSanA mukhya kAraNa che. upazamabhAva, vairAgya vagerenA baLathI graMthibheda karI samyagdarzanane sAdhaka meLave to ja saMsArAbhimukhI jJAnapravAha Atmasanmukha bane, samyam bane. A rIte samyagdarzana sApekSa evA samyajJAnane AgaLa karIne svabhUmikAyogya AcArane sAdhu pALe to tenI bhAvazuddhi-Azayazuddhi sArthaka bane, sAnubaMdha sakAmanirjarAnuM 1. yogazatakavRtti gAthA-86, upadezapada-gAthA 191-192, yogabiMdu-422, upadezarahasya-7, jJAnasAra-upasaMhArazloka-9 2. vAhyamanama, sAntarameva chAyAdri pradhAne kAra|| (sUyAM sUtraznacchi.2/ka.6/H.4/zattAvAryavRtti/pR.rU20) u. pravrajitasya samyagjJAnapUrvikAM kriyAM kurvato bhAvazuddhiH phalavatI bhavati / (sUyagaDAMgasUtravRtti 2/6/30vR.pR.397)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi kAraNa bane, mokSaprApaka bane. samyagdarzana-jJAnazUnya evI bhAvazuddhi paNa mokSaphalaka na bane,to phakta bAhyAcArazuddhi to kaI rIte mokSajanaka bane ? na ja bane. dIkSA laIne, upalaka rIte zAstranA padArthane pakaDI, potAnA popaTIyA bodhamAM ja je rAcyo-mAcyo rahe, te ugra bAhyAcAra pALavA chatAM rAgAdi vibhAvapariNAmano pakSa na choDavAthI samyagdarzanathI bAhya dUravartI jANavo. AtmajhUraNA vagaranuM gokhaNapaTTIvALuM jJAna tAraka na bane. 'huM' nI gahana talAza ane samyak tapAsa vinAnI korI vidvattA ke upadezapaTutA kadAca bIjAne maMtramugdha kare. paNa samyagdarzananI parIkSAmAM to te svayaM nApAsa ja thAya. samyajJAna ane samyak cAritra paNa samakitanA AdhAre ja rahe che. mATe jJAna-cAritranI prApti pUrve samyaktvane meLavavAno prayAsa karavAno che. to ja AtmAno AdhyAtmika pravAsa ane prayAsa saphaLa ane sArthaka bane. AvuM SaSTizatakavRttimAM prAraMbhamAM ja jaNAvela che. tethI ja apunabaMdhakAdine saMyogavizeSamAM dIkSA ApyA bAda gurue ziSyanA AtmAmAM sau prathama darzana mohanIyano uccheda thAya tathA samyagdarzana pragaTa thAya te mATe prayatna karavAno che. AvuM 'paMcavastumAM zrIharibhadrasUrijIe tathA bRhatkalpabhASyavRttimAM (gAthA-332) zrImalayagirisUrijIe jaNAvela che. are ! sAdhujIvana to zuM ? zrAvakajIvanamAM jinapUjA vagere AcAra pALatAM pUrve ja mithyAtvane choDavAnI vAta zrAddhavidhivyAkhyAmAM jaNAvela che. matalaba ke jinapUjAdi bAhya ArAdhanAo karatAM paNa mithyAtvano tyAga vadhu mahattvapUrNa che. 'sukha-zAMti bahAramAM che, deha-patnI-putra-parivAra-paisA-prasiddhimAM che' - AvI mithyAmati TaLe to ja mithyAtva ogaLe ane aMdaramAM sahaja zAMtarasamaya anaMta AnaMdanuM vedana thAya. 4 . 27 tethI mithyAmatine TALavA, mithyAtvane ogALavA mATe (1) viSayavAsanAno Avega, (2) kaSAyano Aveza, (3) Akroza (IrSyA-dveSa-tiraskAra vagere bhAvothI prerAIne sAcI-khoTI haiyAvarALa kADhavI), (4) Agraha, (5) AzAtanA - A pAMca malina paryAyone potAnA aMtaHkaraNamAMthI kADhavA sAdhake svayameva satata prayatnazIla rahevuM jarUrI che. jyAM sudhI A pAMceya malina paryAyonI aMtaHkaraNamAM kabajiyAta thayelI hoya, tyAM sudhI tapa-japa-zAstrAbhyAsAdi sAdhanA dvArA thatI puNyanI puSTi prAyaH "pApAnubaMdhI hoya che. tevI sAdhanAthI sAttvikatA vadhatAM je dehabaLa, vANIbaLa, manobaLa, preraNAbaLa, AtmavizvAsabaLa, lekhanabaLa, puNyabaLa, prabhAvakatAbaLa, ziSyaparivArabaLa vagere prApta thAya che, te prAyaH ahaMbhAvapoSaka, *jinazAsananAzaka, rasa-Rdvi-zAtAgAravanA sarjaka tathA mAyA-niyANa-mithyAtvazalyanA vardhaka banavAthI bhavATavImAM sAdhakane rakhaDAve che. jyAM sudhI ahaMbhAvane ogALyo na hoya, malina cittavRttine ghasI na hoya, cittavRttipravAhane bahAramAM udAsIna banAvyo na hoya, aMtaHkaraNavRttivaheNane svAtmadravyasanmukha 1. pallavagAhI sabohasaMtuTThA / subahuM pi ujjamaMtA te daMsaNabAhirA neyA / / (samyaktvasaptatikA-68) 2. jJAna -cAritrayoH AdhArabhUte zrIsamyaktve prAg yatitavyam, tatpUrvakatvAt sakaladharmArAdhanaphalasya ( SaSTizatakavRttiprAraMbhe ) / 3. zaraNaM prapannAH pravrajyAdipratipattyA, moyitavyAH prayatnena sayavattvArona| (pazcavastu .1rUpa?- svopajJavRtti-pR.78) artha :- dIkSAdine svIkAravA dvArA zaraNe AvelA ziSyone samyakatva utpanna karAvavA dvArA janma-maraNAdi saMsAraduHkhamAMthI gurue choDAvavA joIe. 4. pUrva tAvavuM mithyAtvaM tyAjyam / tato nityaM yathAzakti triH dviH sakRd vA jinapUjA, jinadarzanam, sampUrNadevavandanaM caityavandanA ca kAryA / (zrAddhavidhivRtti-prajAza-1 hto. /vR.pR.101) 5. yogabiMdu - 145 + dvAtriMzikAprakaraNa-22/27 6. saMmatitarka - 3/66 + upadezamAlA - 323
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi karela na hoya tyAM sudhI sAdhanA paNa `pApAnuMbadhI banIne prAyaH sAdhakane bhavasAgaramAM DUbADe che. jyAre pUrNavItarAgI anaMtazAMtarasasvarUpa sahajasamAdhisadana nistaraMga jJAnasvabhAvI akhaMDAnaMdamUrti nijAtmadravyanuM apUrva mAhAtmya aMtaHkaraNamAM vasI jAya che, paramaniSkaSAya ane paramanirvikArI evA nija cetanadravyane pUrNatayA pragaTa karavAnI jhaMkhanA aMdaramAM prabaLa bane che, aparokSa svAnubhUti mATeno tAttvika talasATa pragaTe che, tyAre aMtaHkaraNamAMthI uparokta pAMceya malina paryAyo svayameva kharI paDe che. tyAra bAda aMtaHkaraNa pavitra, `zAMta, svastha, jIvamaitrIsabhara, nirAgrahI ane tAraka tattva pratye ahobhAvathI chalakAtuM bane che. tenAthI potAnA dravya-guNa-paryAyanuM jhaDapathI zuddhasvarUpe sAnubaMdha pariNamana thatuM jAya che. kramazaH mitrA, tArA, balA, dIprA - A prathama cAra yogadRSTinI parAkASThAne jIva saMprApta kare che. have samyagdarzana pragaTavA tatpara bane che. AtmArthI sadgurunA satsaMge naya-nikSepa-pramANathI AtmatattvanI tAttvika samajaNa-ruci-zraddhA karavAthI dravyasamakita e zabdaagocara svAnubhavagamya naizcayika bhAvasamyaktvarUpe pariName che (paMcavastu-1063). graMthibhedathI pragaTela sarva guNonI AMzika anubhUti svarUpa zAMtarasamaya samyagdarzanathI vyavahAracAritra paNa bhAvacAritrarUpe-samyakcAritrarUpe pariNamavA mAMDe che. samyagdarzananI OMzuddhinA lIdhe sAdhu zuddha cAritrane meLave che. 4 graMthibheda karIne samyagdarzana-jJAnanA sahajaAnaMdamaya paramatejane mANanArA saMyamIne ja dharmadezanA devAno autsargika adhikAra che. samakitanI gerahAjarImAM sAdhu dharmopadeza Ape to te dharmakathA nahi paNa akathA ja che.mATe dharmakathI sAdhue granthibheda karIne samyagdarzanane meLavavAno prayAsa karavo e atyaMta Avazyaka ane anivArya evuM aMgata kartavya che. paraMtu munijIvanamAM to mahattA maunanI che. kAyAnuM mauna (= kAyagupti, dehasthiratA, dehasaMlInatA, "IndriyasaMlInatA, kAyotsargAdi), vacananuM mauna (= vacanagupti, vANIkarkazatAdino tyAga vagere) tathA mananuM mauna (= dhyAna, nirvikalpa dazA, svarUpAnusaMdhAna, samatA, manasaMlInatA, kaSAyasaMlInatA, AtmalInatA vagere) jema-jema baLavattara bane tema-tema munijIvana chaThThA-sAtamA guNasthAnakanI sparzanA karAvanAra bane. saMyamajIvanamAM prAthamika Avazyaka zAstrAbhyAsa bAda manane zAMta-nIrava-nirvikalpa-nirvicAra -nistaraMga karavAno pratidina kama se kama ekAda kalAka to abhyAsa thavo ja joIe. pravRtti, pravRtti ne pravRttinA bhAraboja nIce daTAI javAnA badale A rIte nivRttino paNa roja prayAsa thavo joIe. bAkI pravRtti-nivRttimaya cAritrajIvanano sAco saMpUrNa svAda mANI na zakAya. binajarUrI vihAra, patrAcAra, bolacAla, gRhasthaparicaya, vijAtIyasaMyamIparicaya, mahotsavonI hAramALA, paracUraNa sAhitya prakAzana vagere pravRttimAM AtmArthI saMyamI svarasathI joDAya nahi. kema ke pravRttino bojo vadhatAM saMvedanazIlatA prAyaH haNAya che. prazasta evI paNa pravRttino vaLagADa e aMdara zuddha cetanadravyamAM dRSTine joDavAnI rucine sthira karavAnA ullAsa-umaMgane haNe che. tethI svarUpazuddhinA lakSe Avazyaka cAritrAcArane 1. yogabiMdu - 370 2. yogabiMdu - 187, 193 3. yaMtaLasoDhIo sudhdha caraLa nahapha sAdU / (dharmaratnaprara1 - 138) 4. micchanna veyanto nuM annALI daM rijhheD| hiMmattvo vA ziSThI vAsA annA TeNiyA samacchu / / (dazavaikAlika-adhyayana 3niryuktigAthA-209) 5. viyakimaMtILayA sAyakimaMtILayA khoLasiMnI LayA / (bhagavatIsUtra - 25/7|802)
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi pALI, saMvedanazIla hRdayathI bhagavadbhakti-gurusevA karIne manane zuddha-zAMta-svastha-nIrava ka2vA dhyAnAbhyAsa karavo joIe. sva-52 dravya-guNa-paryAyanA UMDA abhyAsa dvArA buddhine sUkSma tathA sakriya karyA bAda buddhine niSkriya ane nIrava karavAnI che. manane sAttvika ane sUkSma karyA pachI manane zAMta-svastha-zuddha karavAnuM che. mananI gharavakharI khAlI karavAnI che. to ja nijAtmadravya-guNa-paryAyanuM zuddha svarUpe sAnubaMdha pariNamana thAya. dhyAna pUrNa thayA bAda satata sarvatra AtmAnusaMdhAna paNa to ja TakI zake. anyathA truTaka-truTaka bAhya dharmapuruSArtha thAya, AMtarika ane akhaMDa evo mokSapuruSArtha na thAya. buddhi niSkriya bane ane aMtaHkaraNa zuddha bane pachI jJAnAvaraNAdi karmano kSayopazama thavAthI DhagalAbaMdha anuprekSAno varasAda prabhuprasAdasvarUpe aMdaramAM varasato hoya tevuM paNa ghaNI vAra anubhavAya. paraMtu e anuprekSAnA pradarzanamAM/prakAzanamAM paNa aTavAI na javuM. e sAttvika pravRtti paNa ahaMbhAvane puSTa karavA dvArA moharAjAnI bhUlabhUlAmaNImAM sAdhakane phasAve tevI saMbhAvanA nakArI zakAtI nathI. e mArga lapasaNo ane jokhamabharelo che. e anuprekSAnA vicArane paNa saMgharavAnA nathI. paraMtu aMtaHkaraNane tenI asaravALuM karavAnuM che. mULa vAta e che ke vicAra, vicAra ne vicAramAM aTavAvAnuM nathI. navA-navA vikalpanA ghoMghATamAM phasAvAnuM nathI. vikalpadazAne pUrNatayA bALI nAMkhavAnI che. AMtarika lAgaNItaMtrane paramanirvikalpa-52manirvicAra-52manirvikAra Atmatattva pratye kendrita karavAnuM che. tapa-japa-zAstrAbhyAsAdi sAdhanAthI utpanna thayela sAttvika zaktipravAhane aMtaHkaraNanI saMvedanazIlatA tarapha, aMtarmukhatA tarapha pUrNatayA vALavAno prAmANika prayatna karavo. e zaktipravAhane zuddha svAtmadravya tarapha kendrita karavAnuM praNidhAna tIvra karavuM. to chaTThA-sAtamA guNasthAnakanI sparzanA A ja bhavamAM thaI zake. tathA aMtarAtmadazAnA vikAsathI paramAtmadazA jhaDapathI pragaTa thAya. tethI 'tapa-japa-zAstrAbhyAsa vagerethI je baLa UbhuM thayuM, te aMtarmukhatAne baLavAna banAvavA mATe vaparAya che ke nahi ?' tenI vAraMvAra tapAsa AtmArthI saMyamIe/sAdhake avazya karavI. paraMtu e zaktipravAhane zAsanaprabhAvanAdi vibhinna pravRttimAM vikendrita karIne, temAM ja saMpUrNapaNe kharcIne, tenA mAdhyame paNa ahaMbhAva puSTa thAya tevuM to kadApi na ja karavuM. bAkI moharAjAnA mojA saMsArasAgaranA kinAre AvelA sAdhakane paNa tANI jAya. audiyakadhArAmAM bhaLavuM e bhUla che. ahaMbhAvamAM taNAvuM e guno che. bAhya puNyodayanI jhAkajhamALamAM aMjAvuM e aparAdha che. bhalabhalAne mUMjhavI nAMkhe tevI moharAjAnI A mAyAjALa che, eka prakAranI satAmaNI che, johukamI che. paraMtu Safety First. tethI chaThThA-sAtamA guNasthAnakanI sparzanAne karavAnuM potAnuM aMgata kArya pratyeka AtmArthI saMyamIe sau prathama karI levuM. e avasthA paripakva bane pachI zAsanaprabhAvanA, saMghasevA Adi jarUrI pravRtti potAnI bhUmikAne ucita hoya te rIte, potAnI zakti-puNya-saMyogAdi mujaba, avazya karavI. kema ke pradhAnapaNe aucityapariNati `sAmAyikacAritramAM vaNAyelI ja hoya. paraMtu dhArmika dAMbhikatAno AMcaLo to oDhavo nahi ja. tathA jarUrI zAsanaprabhAvanAdi vakhate paNa potAnA nirmaLa caitanyasvarUpanuM anusaMdhAna dRDha rahe te vAta atyaMta agatyanI che. kema ke svopakAra cUkIne to paropakAra karavAnI jinAjJA paNa nathI. 1. paMcAzaka 11/5. 29
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi : A aMge mahAnizIthasUtramAM vajAcAryanA udAharaNamAM jaNAvela che ke "attahiaM kAyavvaM jai sakkA parahiyaM pi krejjaa| sadiya-paradiyA, sattadigaM greva yAtrA" (ma.ni.vagrAIpathA-122) gAthA - "sau prathama Atmahita karavuM. jo zakya hoya to parahita paNa karavuM. paraMtu Atmahita ane parahita - A bemAM (eka ja karavuM jo zakya hoya to) Atmahita ja karavuM." A saiddhAttika vAta atyaMta ucita ja jaNAya che. potAnuM Atmahita bagADIne parahita karavuM te audayika bhAva che. audayika bhAvamAM vartato jIva jaghanya kakSAno ja paropakAra karI zake. svahita sAcavIne yathAyogya paropakAra karavo te kSayopazama bhAva che. kSayopazama bhAvamAM vartato jIva madhyama kakSAno paropakAra kare che. paraMtu sarvazreSTha paropakAra to kSAyika bhAvamAM vartatA jIva ja karI zake. mATe kSAyika bhAvanI prApti arthe kSAyopathamika guNavaibhava jarUra meLavavo. paraMtu kSAyopathamika guNo upara madAra na bAMdhavo. tenA pradarzanamAM khoTavAIne-khoravAIne pharIthI audayika bhAvamAM aTavAI na javuM. paraMtu prApta thayelA kSAyopathamika guNo pratye paNa udAsInatA keLavIne kSAyika guNavibhUtine meLavavA mATe nija zuddha caitanyasvarUpamAM gaLADUba rahevuM e ja zreSTha vairAgya che. tevI avasthAmAM AtmArthIne samAjamAM, saMghamAM ke samudAyamAM potAnuM mUlyAMkana karAvavAnI ke bIjAnuM mUlyAMkana karavAnI leza paNa AvazyakatA jaNAtI nathI. kema ke mApavAnA badale pAmavAnI, guNone ane pragaTa paryAyone zuddhasvarUpe sAnubaMdhapaNe pariNAvavAnI dazAmAM ja teo mahAlatA hoya che. paropakAranA nAme puNya pradarzana, zaktipradarzana, guNapradarzana, labdhipradarzana, camatkAra pradarzana, prasiddhi vagere malina paryAyonA vamaLamAM sAco saMyamI kadApi aTavAto nathI. pATa, padavI, prasiddhi, parivAravRddhi, pramANapatro, paMDitAI, prabhAvakatA, pratiSThA, prazaMsA, puNyodaya vagere pralobhanothI te jalakamalavat alipta ane asaMga hoya che. saMyamajIvanamAM prazasta vANI ke prazasta pravRtti upara vadhu bhAra nathI ApavAno. paraMtu aMtaranA nirmaLa bhAvo upara vadhu jhoka ApavAno che. dA.ta. "mokSa meLavavA jevo che' - evuM hoThathI mAtra bolavAnuM nathI. paraMtu "mAre mAruM rAgAdimuktasvarUpa A ja bhavamAM jhaDapathI sAdhavuM che' - AvI bhavya bhAvanA bhIMjAtA hRdaye karavA upara vadhu lakSa rAkhavAnuM che. te ja rIte AtmajJAnagarbhita vairAgya, upazamabhAva, aMtarmukhatA, saMvedanazIlatA, saraLatA, namratA vagere pAvana bhAvo upara vadhu jora devAnuM che. mokSamArgamAM prastuta nirmaLa bhAvo ja mukhya che, pradhAna che. pavitra bhAva-bhAvanAno daDha abhyAsa karavAthI ja graMthonA garbhArtha ane gUDhArtha svayameva sahaja rIte skurAyamAna thAya che, jJAna pAramArthika bane che. A svAnubhavasiddha hakIkata che. paraMtu A rIte AgaLa vadhatAM uparanI dazAmAM to prazasta pravRttimAM, prazasta bhAvomAM, vicAramAM ke vikalpamAM bhaLyA vinA, temAM AtmabhAvane (= "huMpaNAnA bhAvane) bheLavyA vinA, tenA mUka sAkSI banI, daSTinuM-rucinuM jora svAtmadravya upara ApIne bahAramAM ane aMdaramAM ucita pravRtti, bhAva vagere thatA rahe tevI AtmadazA keLavavAnI che, meLavavAnI che. 1. yogadRSTisamuccaya - 185 2. adhyAtmasAra - 7/1-22-24 3. bhAvacaiva muhyatvatA (tharmalakjhada - jJo-22 pR.83) 4. yogazataka - gAthA - para tathA dravyAnuyogaparAmarzakarNikA - 1/5 5. bhAvanAnuAtI jJAnI tattvo jJAnatvAn ! (dharmabiMdu - 6/30)
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayomi che tathA tenAthI uparanI bhUmikAmAM to zubhAzubha bhAvothI paNa svapariNatine judI pADavAno aMtaraMga AtmapuruSArtha karavAno che. tenA prAbalyathI zuddha pariNati pragaTe. tathA zuddha pariNatinI prabaLatA parAkASThAe pahoMce tyAre zuddhopayogasvarUpa naiRRyika cAritra pragaTe. pachI zeya padArtha sAme cAlIne jJAnamAM jaNAvA mATe Ave to paNa jJAna tenA pratye pUrNatayA udAsIna rahe che. tevI unnata dazAmAM jJAnano viSaya mukhyatayA bAhya zeyapadArtha na bane paraMtu svayaM jJAna tathA jJAtA ja jJAnano viSaya bane. jJAna-jJAtAthI bhinna evA zeyane prakAzavuM e AtmadravyatRpta jJAnano mukhya svabhAva nathI. dravyAnuyoganA abhyAsathI samajAya che ke jJAna potAne ane potAnAthI abhinna evA jJAtAne ja mukhyatayA prakAze che. tethI jJAnamAM svaprakAzakatvasvabhAva nirupacarita che tathA paraprakAzatvasvabhAva upacarita che. jJAnathI abhinna evo jJAtA zubhAzubhaparyAyanI herA-pherImAM kadApi aTavAto nathI. A rIte dravyAnuyogavimarzathI, zuddhAtmadravyaramaNatAthI zukladhyAnaphalasvarUpa siddhasamApattine meLavI, guNazreNi-kSapakazreNi dvArA ghAtikarmano uccheda karIne nijAtmamagna sAdhaka kevalyalakSmIne saMprApta kare che. yathAyogyapaNe dezanA dvArA bhavyAtmAomAM vItarAgasvarUpane pragaTa karavAnI jhaMkhanA jagADe che, samyagdarzana vagere pragaTAve che. A rIte sarvotkRSTa paropakAra kare che. bhavanA aMte, yoganirodha karI, sarva adhAtikarmano kSaya karI siddhazilAmAM pratiSThita thaI paramAnaMdamaya-saccidAnaMdamaya nijacaitanyasvarUpamAM te siddhAtmA sadA sthira bane che. sAdi-anaMta kALa sudhI nija vizuddhaAtmadravya-pUrNaguNa-pavitra paryAyamaya AnaMdamahAsAgaramAM DUbI jAya che. A che nigodathI nirvANa sudhInI yAtrAno sAco citAra. AnuM digdarzana karAvanAra jinazAsana che, jinAgama che. paraMtu zukla aMtaHkaraNa vinA AvuM lokottara jinazAsana, jinAgama AtmAne sparze tevI koI ja zakyatA nathI. kharekhara ahIM jaNAvyA mujabanI moharAjAnI bhUlabhUlAmaNImAM aTavAyA vinA, 'dehAdimAM svatvano = potApaNAno Aropa ane patnI-putra-parivArAdimAM mamatvano Aropa karavAnI AMTI-ghUMTImAM phasAyA vagara, saDasaDATa muktAtmasvarUpanI aparokSa anubhUti karavAnA mArge AgaLa vadhavAmAM prANa pUre tevuM uttama puSTa AlaMbana hoya to te che 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' graMtha. A dravyAnuyoga abhyAsanuM mahattva che zrIsiddhasenadivAkarasUrijIe sammatitarkanI chellI gAthAmAM kahyuM che ke - "bhaI micchAdasaNasamUhamaiyassa amysaarss| nivayasa mAvo vipAmuhimmasanA" (sa.ta.rU/62) matalaba ke mithyAdarzanonA saMtulita samUhamaya tathA amRtaAsvAdamaya ane saMvigna jIvo mATe sugama evA bhagavAna svarUpa jinavacananuM kalyANa thAo. avadhUtayogI AnaMdaghanajI mahArAje paNa zrI naminAtha bhagavAnanA stavanamAM kahyuM che ke "SaDu darisana jina aMga bhaNIe.. nami jinavaranA caraNa upAsaka, SaDu darisaNa ArAdhe re. jinavaramAM saghaLAM darzana che." "tameva saa rsiva = nidi panna" (1/3/30) - A bhagavatIsUtravacana mujaba "zrIarihaMte 1. dravya-guNa-paryAyano rAsa - 12/10 2. dravya-guNa-paryAyano rAsa - 1/6, 16/5+6 tathA SoDazaka - 2/14+ 15 3. yogadaSTi samuccaya - 185 4. dravya-guNa-paryAyano rAsa - 7/6 5. dravya-guNa-paryAyano rAsa - 7/17
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi che bhAkhyuM e ja sAcuM' - AvuM mAne e jIvamAM samyakta hoya - A vAta sAcI che. paNa nizcaya samyakta to padarzananA abhyAsathI ja maLI zake Avo sammativRttino (3/67) abhiprAya che. kAraNa ke padarzana paNa upara kahyA mujaba jinezvaranA ja aMga che, jinavacananA ja aMza che. hA, jemane e abhyAsa karavAnI kSamatA ja nathI emane "mASatuSa' muninI jema gItArthagurupAratanyathI samyakatva saMbhave che. paraMtu kSayopazamasaMpanna mahAtmAoe gurvAlApUrvaka avazya SaDradarzanano abhyAsa karavo joIe. e abhyAsa dvArA jinavacana vize bahumAna kUdake ne bhUsake vadhe che. parazAstronA adhyayana pachI thanArI jinavacananI zraddhA ane "bhagavAne kahyuM te ja sAcuM ATalI mAtra ogha zraddhA - A baMne zraddhA vacce ghaNo ghaNo taphAvata paDe che - evo vicakSaNa adhyetAne jAte ja anubhava thaze. paramArAthyapAda sva.dAdA gurudeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA sAvadhAnI ApatA kahetA hatA ke "paradarzananA zAstronI padArthavyavasthA ThIka lAge (jinavacana karatAM vyavasthita lAge) to samyakatvamAM kAMkSA nAmanuM dUSaNa lAge che. mATe A abhyAsa paNa gurunI saMmatipUrvaka yogya AtmAe karavo joIe. svazAstronuM jJAna hovuM tathA e jJAnanI paripakva pariNati hovI paNa jarUrI che. padarzanano abhyAsa karavAmAM A bAbatanI upekSA na thAya te paNa khUba jarUrI che. paraMtu kSayopazama-zakti-yogyatA hovA chatAM, gurujanonI saMmati maLavA chatAM, adhyayanavyavasthA upalabdha hovA chatAM pramAdathI paDradarzanano abhyAsa na thAya to jarUrathI ghaNuM gumAvavAnuM thAya che. A vAta to nizcita che. zrImadjIe paNa dravyAnuyoganA abhyAsa ane pariNamana mATe jaNAvelI nimnokta vAta gaMbhIrapaNe adhyetAvarge dhyAnamAM levA yogya che. (i) "pratyakSa satsamAgamamAM bhakti-vairAgyAdi daDha sAdhana sahita, mumukSue sadguru AjJAe dravyAnuyoga vicAravA yogya che." (patrAMka-698) (i) 'darzanamohano anubhAga ghaTavAthI athavA nAza pAmavAthI, viSaya pratye udAsInatAthI ane mahApuruSanA caraNakamaLanI upAsanAnA baLathI dravyAnuyoga pariName che' (patrAMka-866). AvA dravyAnuyoganA abhyAsa mATe "dravya-guNa-paryAyano rAsa' eka benamUna graMtha che. che dravya-guNa-paryAyano rAsa : paricaya che 350 varSa pUrve A bhAratavarSanI dhanya dharA upara pragaTela svAnubhavasaMpanna mahAna jJAnajyotirdhara eTale mahopAdhyAya zrIyazovijayajI gaNivarya. (1) syAdvAda, (2) nayavAda, (3) karmavAda, (4) ahiMsAvAda, (5) bhaktiyoga, (6) adhyAtmayoga, (7) yatidinacaryAyoga tathA (8) Agama-tarkadohanayoga vize aneka nAnA-moTA vividha graMtharatnonuM temaNe saMskRta-prAkRta-apabhraMza-mA gurjara bhASAmAM sarjana karela che. navya nyAyanI jaTila paribhASAmAM jinokta siddhAntane spaSTa karavAnI God-gift teozrIne saMprApta thayela hatI. teozrInI pAradarzI pavitra prajJAnA darzana teozrInI kRtiomAM Thera-Thera thAya che. teozrInI graMthasarjanamALAnuM eka puSpa eTale 'dravya-guNa-paryAyano rAsa'. dravyAnuyogasaMbaMdhI zvetAMbaradigaMbara- saMpradAya mAnya padArthone tarkabaddha rIte saMkalanarUpe, samavatArasvarUpe, saMvAdIsvarUpe ane kvacit saMkSipta samAlocanAsvarUpe AmAM samAvela che. Agama-tarka-naya-nikSepa-pramANa dvArA A graMthamAM jJAnapradhAna mokSamArganuM mukhyatayA nirUpaNa karavA chatAM paNa vacanAnuSThAna, samApatti, dhyAna (16/5) vagerenuM
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi * 33 pratipAdana karIne kriyAmArganuM, upAsanAmArganuM paNa avvala koTinuM mUlyAMkana mahopAdhyAyajIe karela che. jUnI gujarAtI (mAru gurjara ane apabhraMza) bhASAmAM racAyela A graMthapuSpa 17 DhALarUpI pAMkhaDIomAM vaheMcAyela che. tathA svopajJa stabakathI (TabAthI) A graMthapuSpa vadhu maghamaghatuM banela che. tethI ja dravyAnuyoganA jijJAsu mumukSubhramaranA adamya AkarSaNanuM te kendrabiMdu banI cUkela che. nAma tevA ja graMthanA guNa che. zvetAMbara ane digaMbara saMpradAya mujaba, bheda ane lakSaNa darzAvavApUrvaka dravya -guNa-paryAyanI nayasApekSa vicAraNA ane kvacit digaMbara devasenanA matanI samIkSA paNa temAM upalabdha che. kramazaH sattara DhALanA mukhya viSayo nIce mujaba che. DhALa 1 DhALa 2 DhALa 3 DhALa - 4 DhALa - 5 DhALa 6 DhALa - 7 DhALa 8 DhALa - DhALa 10 DhALa - 11 DhALa 12 DhALa 13 DhALa 14 DhALa 15 DhALa - 16 DhALa 17 AdhyAtmikanaya nirUpaNa + devasenamata samIkSA utpAdAdi vicAra dravyabheda nirUpaNa guNa + sAmAnyasvabhAva nirUpaNa vizeSasvabhAva nirUpaNa svabhAvamAM nayayojanA vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa jJAna mAhAtmya dravyAnuyogaparijJAna prAdhAnya guruparaMparA prazasti dravya-guNa-paryAyano rAsa : racanAkALa * AvA aDhAramI sadImAM jUnI gujarAtI bhASAmAM racAyela eka mAtra dArzanika graMtha hoya to te che 'dravya -guNa-paryAyano rAsa.' ''zrutasaritA'mAM prakAzita thayela 'dravya-guNa-paryAyano rAsa : eka noMdha' zIrSakavALA lekhamAM dalasukha mAlavaNIyAe jaNAvela che ke 'A graMthanI jUnAmAM jUnI hastaprata saM. 1729 (I.1673) mAM lakhAyelI maLe che.' (juo - zrutasaritA pR.218) paraMtu kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA' saMsthAmAMthI parama pUjya zrutapremI A.zrIpadmasAgarasUrIzvarajI mahArAjAnI udAratAthI -sahAyathI amane A graMthanI vi.saM.1724mAM lakhAyelI hastaprata paNa maLela che. eTale tenI pUrve A graMthanI racanA thaI haze tema kahI zakAya. A graMthanI 17mI DhALanA aMte 'kavi jasavijaya 1. zeTha zrIkasturabhAI lAlabhAI smAraka-nidhithI prakAzita. - dravyAnuyoga mAhAtmya dravya-guNa-paryAya bhedasiddhi dravya-guNa-paryAya abhedasiddhi dravya-guNa-paryAya bhedAbhedasiddhi + saptabhaMgIsthApana naya-pramANasApekSa bhedAbhedasiddhi + dravyArthikanayanirUpaNa digaMbarasaMmata nayanuM nirUpaNa upanaya parAmarza 2 -
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA suvAsakAranI hRdayormi che bhaNaI' (gAthA-284) Avo ullekha maLe che. tenA AdhAre kahI zakAya ke mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje upAdhyAyapadanI prApti pUrve potAnI kavi avasthAmAM A graMtha racyo haze. syAdvAdakalpalatA, aSTasahasrItAtparyavivaraNa, nyAyakhaMDakhAdya vagere Akara graMthonI pUrve A prastuta graMthanI racanA thaI haze. tathA "rahasya' padAlaMkRta 108 graMthanI racanA karavAnI pratijJA karyA pachInA kALamAM A graMtha racAyela haze. kema ke rAsanA svapajJa TabAmAM bhASArahasya (11/6), upadezarahasya (15/1/5) graMthanI gAthA teozrIe uddhata karI che. TUMkamAM, graMthasarjananA prAraMbhika ke madhyama tabakkAmAM mahopAdhyAyajI mahArAje A graMtha racyo haze. A ja bAbatano nirNaya anya rIte karavo hoya to kahI zakAya ke ItihAsavettAonA mate vi.saM. 1680 mAM gujarAtamAM "kanoDA gAmamAM saubhAgyadevI mAtAnI kukSie janma laIne, sAdhakadazAnA nirmaLa guNa-paryAyone nijAtmadravyamAM pragaTAvavA, vi.saM. 1688 mAM upAdhyAya zrInavijayajI mahArAjanA varada haste laghubaMdhu paghasiMhanI sAthe pAramezvarI pravajyA laIne mumukSu jasavaMtakumAra e munirAja zrIyazovijayajI banyA tathA padmasiMhakumAra e munirAja zrIpadyavijayajI thayA. vi.saM. 1699 mAM sabhAsamakSa zrIyazovijayajI mahArAje ATha avadhAnano prayoga karyo. tyAre temanI pratibhAthI prasanna thaIne "dhanajI sUrA' nAmanA zreSThIe temane kAzI bhaNavA mokalavAnI guru zrInayavijayajI ma.ne vinaMtI karI. tyAra bAda zrInavijayajI ma.sA.nI sAthe zrIyazovijayajI mahArAje kAzI tarapha vihAra karyo. kAzImAM bhaTTArakajI pAse 3 varSa nyAyAdividyAno abhyAsa karyo. vidyAabhyAsakALa daramyAna dakSiNanA vAdIne potAnI pratibhAthI parAsta karavAnA lIdhe kAzInA paMDitoe temane ''nyAyavizArada' padavI enAyata karI hatI. tyAra bAda AgrAmAM 4 varSa vizeSa abhyAsa karIne teo gujarAtamAM padhAryA. Ama vi.saM. 1708 sudhI temano vidyAbhyAsakALa gaNI zakAya. tyAra pachI temaNe graMthonuM sarjana karyu hoya tema mAnIe to vi.saM. 1724 pUrve racAyela A graMtha temanA graMthasarjananA prAraMbhika athavA madhyama samayagALAno mAnI zakAya. kAraNa ke DabhoImAM vi.saM. 174ramAM temano dehavilaya thayo hato. A to thaI aTakaLanI vAta. paraMtu "yazobhAratI jainaprakAzana samiti (pAlItANA) dvArA prakAzita tathA zrIyazodevasUrijI dvArA saMpAdita "yazomaMgala prazasti saMgraha' pustakamAM to spaSTapaNe prastuta rAsano racanA samaya vi.saM. 1711 jaNAvela che. prastuta graMtha saMpAdana-prakAzananA chellA tabakkAmAM pU.munirAja zrIdhuraMdharavijayajI ma.sA. dvArA amane paM.nayavijayajI mahArAje taiyAra karela "dravya-guNa-paryAya rAsa'no prathamAdarza Photo copy svarUpe prApta thayo. temAM paNa rAsanI racanA kALa vi.saM.1711 jaNAvela che. hamaNAM AgaLa ja te prathamadarzanI puSpikA darzAvavAmAM Avaze. temAM prApta ullekha mujaba pU.mahopAdhyAyajI ma.sA.ne saM.1711mAM ke te pUrve ja paMDita + gaNipadavI prApta thaI cUkI hatI. mATe, A graMtha mahopAdhyAyajI ma.sA.no kavi + paMDita + gaNiavasthAno gaNI zakAya. Ama mahopAdhyAyajInA graMtharacanAnA prAraMbhika kALamAM A graMtha racAyo che - A bAbata nirvivAdapaNe siddha thAya che. prAthamika tabakkAmAM racAyela hovA chatAM paNa A graMthamAM teozrInI paripakvatA, prakAMDa pratibhA, 1. ()mAM jaNAvela saMkhyA e 'dravya-guNa-paryAya rAsa' graMtha saMbaMdhI DhALa gAthAno ke zAkhA/zlokano kramAMka jaNAve che. 2. pUrva cAvizArau-vivuM pharyo pratti vadhe (pratimAzataka-prazasti)
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi 35 prabuddhatA, pAradarzaka paradarzanapAragAmitA prajvalita puravAra thAya che. siddhapuramAM A graMthanI racanA thaI che. ApaNA Atmadravya-guNa-paryAyone vizuddha karavAnuM amogha sAmarthya A graMthamAM nihita che. 8 'dravya-guNa-paryAya rAsa' vize prAcIna udgAra U (1) 'gujarAtI sAhitya koza' (khaMDa-1 madhyakALa) mAM 'dravya-guNa-paryAya rAsa' aMge jaNAvela che ke "kavinA zAstrajJAnanA AlekhananI dRSTie mUlyavAna gaNAyelo 17 DhALa ane *284 kaDIno dravya-guNa-paryAyano rAsa/'dravya-guNa anuyoga vicAra' (I.1655/saM.1711, asADa) mAM dravya-guNa ane paryAyanA lakSaNo ne svarUponuM varNana aneka samucita dRSTAMtothI thayeluM che." (pR.333, prakAzaka gujarAtI sAhitya pariSad, amadAvAda, mukhya saMpAdako - jayaMta koThArI vagere). (2) 'yazojIvana pravacanamALA' mAM 'eka H yazasvI guruparaMparA' zIrSakavALA (pR.10) lekhamAM jaNAvela che ke "khUbInI vAta to e che ke upAdhyAyajI mahArAja je kRtionI racanA karatA tenI zuddha svaccha nakalo karavAnuM kAma temanA guru pU. nayavijayajI mahArAja karatA. dA.ta. vi.saM. 1711 mAM racAyelA 'dravya-guNa-paryAyano rAsa'nI nakala pAlanapuranA bhaMDAranI, pU. nayavijayajI mahArAjanA hAthanI lakhelI Aje paNa sacavAyelI che. "saM.1711 varSe paMDitajasavijayagaNinA viracitaH saMghavI hAMsAkRte AsADhamAse zrIsiddhapuranagare likhitazca zrIbhaTTAraka zrIdevasUrirAjye paM. nayavijayena zrIsiddhapuranagare prathamAdarzaH / sakalavibudhajanacetazcamatkArakArako'yaM rAsaH / sakalasAdhujanairabhyasanIyaH / zreyo'stu saMghAya / (patra 11-16 pAtaLapura saMdha bhaMDAra vA.46 naM.10, naina gu.vilo mA.4 pR.200)" (3) 'zruta saritA'mAM prakAzita thayela 'dravya-guNa-paryAyano rAsa : eka noMdha' - AvA zIrSakavALA lekhamAM dalasukha mAlavaNIyAe jaNAvela che ke "dravya-guNa-paryAyano rAsa - e graMtha ghaNA bhAge gujarAtImAM te saikAmAM lakhAyela eka mAtra dArzanika graMtha hovAno saMbhava che. Ama gujarAtI bhASAmAM lakhAyela dArzanika sAhityamAM AnuM mahattvanuM sthAna che." (pR.218) 66 (4) AjathI 84 varSa pUrve 'jaina yuga' megejhInamAM 'dravya-guNa-paryAya rAsa' A heDiMgavALA lekhamAM jaNAvela che ke "dravya-guNa-paryAyano rAsa e pravacanasAra, dravyasaMgraha ane tattvArthasUtranA paMcama adhyAya karatAM paNa vadhAre mahattvano che. keTalIka dRSTie ane keTalIka bAbatomAM te saMmatitarkanA mULanuM sthAna le che. tethI enuM saMskaraNa eTaluM ja mahattvanuM che. enuM saMpAdana yogya rIte thAya to sarvatra tAttvika pAThyakramamAM e prathama sthAna le. (ApaNI cAlu) bhASAmAM hovAthI ghaNA lokone ghaNo lAbha saheje thAya ane ApoApa vividha bhASAomAM pariName. e graMtha seMkaDo graMthonA dohanarUpa che. temAM ullekho paNa eTalA ja che ane kyAMka ullekho na hoya chatAM paNa ghaNA jaina-jainetara graMthonAM sthaLo mUkyAM che. te baMne saMpradAya (= zvetAMbara-digaMbarasaMpradAya saMbaMdhI graMthonuM) uparAMta jainetara viziSTa graMthonuM *. (1) zrInayavijayajI mahArAje lakhela prathamAdarzamAM 97mI gAthA lakhavAnI rahI gayela che, je anya hastapratomAM upalabdha che (2) mahesANA prakAzita rAsamAM gAthAno saLaMga kramAMka 122 bevaDAyela che. (3) tathA paM. zAMtilAla dvArA prakAzita mudrita pustakamAM rAsanI gAthAno saLaMga kramAMka 229 bevaDAyela che. tethI rAsa 284 kaDI pramANa hovAno bhrama vyApakapaNe sarvatra phelAyela che. hakIkate rAsanI kaDI 285 che, 284 nahIM. AgaLa paNa sarvatra Ama samajavuM.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi * emAM mAkhaNa che. (ApaNI cAlu) bhASAmAM ATalI badhI viziSTa vastu hoya tethI te mAre mana saMmatitarkathI paNa vadhAre mahattvano graMtha che. tethI enuM saMpAdana dhairyapUrvaka udAratAthI karavuM ghaTe. tema thatAM tattvArthanI muzkelI dUra thaze ane pAThya tattvagraMthanuM navuM ja prasthAna zarU thaze." (jaina yuga - saM. 1984, bhAdaravo mahino. pR.5/6) che anupama grantharAjanI adbhuta ajAyabI che prastuta graMtharAjanI aneka ajAyabIomAM sauthI vadhu Azcaryajanaka ajAyabI to prastuta graMtharAjanA nAma sAthe saMkaLAyelI che. A graMtharAjanuM 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' A nAma sAMprata zramaNasaMghamAM suprasiddha che. bAhulyena te ja rUpe A graMtharAjano ullekha karavAmAM Ave che. ahIM ullekhanIya che ke pUrvakAlIna mudrita pustakomAM upalabdha A kRtinI aMdara kyAMya paNa mahopAdhyAyajIe 'dravya-guNaparyAyano rAsa' A nAmano ullekha karyo hoya tevuM jovA maLatuM nathI. sAmAnyathI graMthanA zarUAtanA zlokomAM ja graMthanuM nAma jaNAvavAmAM AvatuM hoya che. prastuta graMtharAjanA prathamazlokano uttarArdha che - 'AtamaarthinaI upagAra, karuM dravya anuyogavicAra.' A paMkti dvArA 'dravyAnuyogavicAra' AvuM graMtharAjanuM nAma phalita thaI zake che ke je sAnvartha che. svopajJa TabAnA maMgalazlokano uttarArdha A mujaba che - 'dravyAnuyogarAsabhya mAvuM mavihitAvaham' AnA dvArA 'dravyAnuyogarAsa' AvuM nAma phalita thaI zake che. zrIkailAsasAgarasUrijJAnamaMdira, kobAmAM AgrAnI je hastaprata (A.1) che, temAM dravyAnuyogasAraNyamAyaM viditAvadam / / ' A pramANe maMgalazlokano uttarArdha upalabdha thAya che, tenA dvArA 'dravyAnuyogasAra' - AvuM graMtharAjanuM nAma phalita thAya che. A banne nAmo sAnvartha tathA graMthanA nAma tarIko zobhI uThe tevA che. mudrita tamAma pustakomAM A bannemAMthI eka paNa nAmano ullekha maLato nathI. zrIsiddhi-bhuvana-jaMbUvijayajI jJAnabhaMDAramAMthI upalabdha thayela hastaprata(=si.)mAM tathA zrIkailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobAmAMthI upalabdha thayela AgrA saMbaMdhI hastaprata(=A.1)mAM svopanna TabAnI zarUAtanI ja paMktimAM 'dravya-guNa-paryAyanA rAsano TabArtha lakhai che zrIguruprasAdAt' - A pramANe ullekha che. A paMkti prAcIna mudrita pustakomAM kyAMya nathI. A paMkti dvArA 'dravya-guNa -paryAyano rAsa'- AvuM nAma phalita thaI zake che. A ja AgrAsaMbaMdhI hastapratamAM graMthanA aMte prazastimAM paNa 'kRti zrIdravya-muLa-paryAyano rAsa sampUrNa' - A pramANe ullekha hovAthI 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' A nAma phalita thAya che. granthakAranA gurudeva zrInayavijayajI mahArAje lakhela prathamAdarzamAM aMte prazastimAM 'kRtidravyamuLa-paryAyarAsa' - Avo sAmAsika ullekha che. je 'dravya-guNa-paryAya rAsa' - AvA nAma tarapha aMgulinirdeza kare che. prAyazaH granthanA nAmanI aMdara vibhaktino nirdeza graMthakAro TALatA hoya che. prAyaH graMthanuM nAma akhaMDa ja rAkhavAmAM AvatuM jovA maLe che. pU. nayavijayajI mahArAje lakhela hastaprata e prathamAdarza che, sauthI prAcIna prata che - te vAtanI noMdha levI ghaTe. A hastaprata pAlanapuranA jJAnabhaMDAranI che. zrIkelAsasAgara sUri jJAnamaMdira, kobAnI kramAMka 7189 vALI hastapratanA aMte prazastimAM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi che zrImadopAdhyAyazrIyazovinayanaginI ta: sUtra-davArtharUparA, saMpUrNatAmAna - A pramANe ullekha che. ahIM "sUtra-TabArtharUpa rAsa - A pramANe ullekha che. bhAbhAnA pADAno jJAnabhaMDAra-pATaNa - ahIMthI upalabdha thayela hastapratamAM aMte prazastimAM "ti zrIdavya-TO-paryAyarasasUtravArtha samparka - A pramANe ullekha che. je "dravya-guNa-paryAyarAsasUtra' - AvA prakAranA nAmano ullekhita kare che. sAmAnyathI hastapratalekhako graMthanA nAmamAM akSaranA pheraphArane paNa sadaMtara varjya gaNatA hoya che. jyAre ahIM lekhakoe zabdonI vadha-ghaTa karI judA judA nAmo darzAvyA che. te zuM prastuta graMthanA nAmanI anizcitatA ghotita kare che ? zuM 'dravya-guNa-paryAya rAsa' ke 'dravya-guNa-paryAyano rAsa" AvuM nAma te samaye atiprasiddha nahIM thayuM hoya? kadAca mUlakRtimAM graMthanA nAmano spaSTollekha na hovAthI paNa lekhako AvI chUTa levA prerAyA hoya ! - AvI ghaNI saMbhAvanAo aMtaramAM ubharAya che. anekAMtavyavasthA prakaraNamAM pR.54 upara 'kApabhraMzavapravaLe' - A pramANenA ullekha dvArA prastuta graMtharAjanuM sUcana karela che. A ullekhakartA prastuta graMtharAjanA kartA mahopAdhyAyajI mahArAja ja che. (1) dravya-guNa-paryAyano rAsa (2) dravya-guNa-paryAya rAsa (3) dravyAnuyogavicAra (4) dravyAnuyogarAsa (5) dravyAnuyogasAra (6) sUtraTabArtharUparAsa (7) dravya-guNa-paryAyarAsasUtra (8) ApabhraMzikaprabaMdha prastuta graMtharAjanA ATalA nAmo uparokta vicAra-vimarzathI phalita thAya che - tema kahI zakAya. athavA to ATalA zabdo dvArA prastuta graMtharAjane navAjavAmAM Avela che - tema kahI zakAya. jenA nAmamAM paNa anekAMta che ane kAmamAM paNa anekAMtasthApana che tevA A kAnta graMtharAjanI A ajAyabI sahune mATe Azcaryaprada banI raheze. sUcita nAmonI "ATha" saMkhyA aSTakarmanA nikaMdana mATe protsAhita karI rahe - te IcchanIya che. 0 dravya-guNa-paryAyarAsanA svopajJa stabaka(TalA) aMge kAMIka che. dravya-guNa-paryAyano rAsa pUrNa karIne mahopAdhyAyajIe temAM nihita padArthone ane paramArthone praspharita karavA mATe stabaka(Tabo) racela che. jUnI gujarAtI bhASAmAM tathA kvacit saMskRta bhASAmAM stabaka gUMthAyela che. stabakanI racanAzailI jotAM tenI aneka lAkSaNikatAo nIce mujaba jaNAI Ave che. (1) saMkSepamAM rAsanuM spaSTIkaraNa karavuM e mukhya lakSya rahyuM che. (2) tethI ja aneka sthaLe temAM avataraNikA Apela nathI. (1/4 + 5 + 9 vagere). (3) aneka sthaLe rAsanI vivecanA karatA hoya tyAre gAthAnA mULa zabdano pratIka tarIke TabAmAM ullekha karatAM nathI. jhaDapathI AgaLa vadhe che. aneka sthaLe navya nyAyanI paribhASAno teozrIe upayoga karIne dravyAnuyoganA padArthone pariSkRta rIte tathA pAradarzaka rIte rajU karela che. navamI DhALanI 12-13mI gAthAmAM jUnI gujarAtI bhASAmAM paNa navyanyAyanI paribhASAno prakarSa jovA maLe che. (4)
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38. (8). (9) - dravyAnuyogaparAmarza-karSika-suvAsakAranI hadayormi (6) avasare asatkAryavAdI, asakhyAtivAdI, naiyAyika, sAMkhya, vedAMta, mAdhyamika bauddha, yogAcAra bauddha, vardhamAna upAdhyAya, pazupAla vagerenA siddhAMtanI samIkSA paNa karela che. (juo pariziSTa-4) (7) digaMbara devasenanA matanuM vistArathI nirUpaNa ane saMkSepathI nirAkaraNa paNa upalabdha che. vedAntadarzanano samanvaya (8/22), digaMbaramatanuM paNa aneka sthaLe (6 8-10, 7/15, 11/1+2+10-11 vagere) samarthana jovA maLe che. - AcArAMga, sUtrakRtAMga, sthAnAMga, bhagavatIsUtra, dazavaikAlikasUtra, naMdIsUtra, mahAnizItha, prajJApanAvRtti, jIvAbhigama, anuyogadvAra, uttarAdhyayana, gacchAcAra pannA, Avazyakaniryukti, oghaniryukti, bRhatkalpabhASya, paMcakalpabhASya, vyavahArasUtrabhASya, nizIthabhASya, vizeSAvazyakabhASya vagere Agama sAhityanA avataraNothI stabakane samRddha ane vizvasanIya banAvela che. (10) AgamottarakAlIna prazamarati, tattvArthasUtra, zrAvakaprajJapti, siddhasenIya dvAaizikA, saMmatitarka, dvAdazAniyacakra, upadezamAlA, viMzati-vizikA, upadezapada, dharmasaMgrahaNi, lalitavistarA, yogadaSTi samuccaya, SoDazaka, syAdvAdaratnAkara, yogazAstravRtti, anyayogavyavaccheda kAtrizikA, abhidhAnaciMtAmaNi, karmavipAka, pramANanayatattAloka vagere zvetAMbara AmnAyanA graMthonA uddharaNo paNa stabakamAM TAMkelA che. (11) digaMbara saMpradAyanA pravacanasAra, niyamasAra, samayasAra, paMcAstikAyasaMgraha, bhAvaprAkRta, AptamImAMsA, dravyasaMgraha vagere graMthonA saMdarbho paNa stabakamAM upalabdha che. (12) anyadarzananA mAMDukyopaniSad bhagavadgItA, pramANavArtika, udayanAcAryakRta kiraNAvalI, cANakyazataka, paMcadazI, bhartuharisubhASita saMgraha, subhASitaratnabhAMDAgAra, sUktimuktAvalI vagerenA avataraNono paNa upayoga karavAmAM Avela che. AnA dvArA mahopAdhyAyajInI bahuzrutatA spaSTapaNe jaNAI Ave che. (juo pariziSTa - 2). (13) samagra graMthano jhoka kriyA karatAM dravyAnuyogajJAnanI mahattA prasthApita karavAno che. tema chatAM samyajJAna-kriyA ubhayathI yukta hoya te ja sarvazreSTha che. A bAbata paNa ahIM (15/2/1) jaNAvela che. (14) mahopAdhyAyajI mahArAja svaracita kArnAizikAprakaraNa, anekAMtavyavasthA, bhASArahasyaprakaraNa, jJAnasAra, upadezarahasya vagere graMthonA uddharaNone paNa TabAmAM TAMkIne padArthane spaSTa kare che. (juo pariziSTa - 2) (15) dravya, svabhAvaguNa, vibhAvaguNa, arthaparyAya, vyaMjanaparyAya, mUla-uttara naya, upanaya, AdhyAtmika naya, nikSepa, pramANa, nayasaptabhaMgI, pramANasaptabhaMgI, utpAda-vyaya-dhrauvya, ekAMtavAdanI samAlocanA vagere dravyAnuyoganA gahana viSayone "gAgaramAM sAgara' nyAyathI mahopAdhyAyajIe ahIM gUMthI lIdhela che. tethI ja tenA talasparzI abhyAsa vinA dravyAnuyoganA ghaNA padArtho vAcakavarganA manamAM adhUrA, saMdigdha, ajJAta ke viparyasta rahI jAya tevI prabaLatama saMbhAvanAne koI paNa vidvAna nakArI zake tema nathI. A rIte dravyAnuyoga vibhAgamAM A graMtha potAnuM AgavuM sthAna dharAve che.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi * hastapratomAM TabAnI trividha zailI dravya-guNa-paryAya rAsanI 36 hastaprato amane maLI. tenuM saMkSipta digdarzana nIce mujaba samajavuM. (1) svopajJa TabAnuM svarUpa kyAMka mAtra TippaNI svarUpe upalabdha thAya che. dA.ta. kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira-kobAmAM 24901 kramAMkavALI hastapratamAM je Tabo maLe che, te saMkSipta TippaNI svarUpe che. 39 (2) ghaNI hastapratomAM je svopanna Tabo upalabdha thAya che, te thoDA vistAra sAthe che. madhyamaparimANavALA te TabAne anusarIne adyaparyanta 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' svopajJaTabAsahita aneka prakAzanomAM mudrita thayela che. temAM ghaNA sthaLe (14/12, 15/1/4+5+7) TabAmAM rAsanI gAthAnuM vivecana nathI paNa mAtra prAcIna sAkSIpATha ja chapAyela che. (3) paraMtu amane rAsanA svopajJa TabAnuM atyaMta vistRta svarUpa aneka hastapratomAM upalabdha thayela che. jema ke (A) kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira - kobAmAM 54138 kramAMkavALI hastaprata, (B) siddhi-bhuvana-jaMbUvijayajI jJAnabhaMDAra, mAMDala 836 kramAMkavALI hastaprata, tathA (C) zeTha ANaMdajI kalyANajI jaina pustaka bhaMDAra, lIMbaDImAM 2596 kramAMkavALI hastaprata A traNa hastapratomAM to mudrita pustakomAM upalabdha pracalita TabAnA parimANa (1980 jeTalI paMktio) karatAM lagabhaga 15% jeTaluM parimANa vadhu maLe che. te TabAmAM gujarAtI paMktio lagabhaga 145 jeTalI vadhu maLe che. tathA saMskRtabhASAnI lagabhaga 142 jeTalI paMktio vadhu maLe che. 'vistRta TabAmAM je saMskRtabhASAnI navI paMktio che, te anya-anya lekhakoe TabAmAM potAnI rIte pAchaLathI prakSipta karela hoya' - tevI saMbhAvanA to taddana asthAne che. AnuM kAraNa e che ke (I) te paMktio navyanyAyanI bhASAthI guMphita che. (II) pazupAla, dISitikAra vagere naiyAyikonA maMtavyanuM nirAkaraNa temAM maLe che. (juo-4/3) (III) anekAMtavyavasthA vagere graMthono atideza paNa te paMktiomAM maLe che. (juo-4/3) (IV) mahopAdhyAyajI mahArAjanA saMskRta graMthomAM je vAkyaracanAzailI jovA maLe che, tenuM vailakSaNya te saMskRta paMktiomAM upalabdha thatuM nathI. (juo - 2/13, 3/3+4+9, 4/1+3 vagere) tethI te saMskRta paMktio mahopAdhyAyajI dvArA ja AlekhAyelI hoya tema siddha thAya che. - (V) temaja te traNa hastapratomAM je adhika gujarAtI paMktio maLe che, te paNa TabAnA UMDANamAM pahoMcavA mATe Avazyaka ja che, pUraka che. tathA pracalita mudrita TabA karatAM te adhika gujarAtI paMktionI zailI bilakula vilakSaNa nathI. (juo - 2/7+10+11, 3/1+2+4+6+8+11 vagere) A eka prabaLa saMbhAvanA A pramANe hastapratomAM traNa prakAre rAsanuM laghu-madhyama-bRhat parimANa jotAM, te aMge UMDANathI vicAra karatAM evuM mAnavA mATe aMtaHkaraNa prerAya che ke kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUrijIe racela vItarAgastotranA AThamA prakAza upara mahopAdhyAyajI mahArAje jema laghu-madhyama-bRhatparimANayukta traNa prakAre syAdvAdarahasyanI racanA karI che. tema 'dravya-guNa-paryAya rAsa' graMtha upara paNa mahopAdhyAyajIe laghuparimANa stabaka, madhyamaparimANa stabaka ane bRhatparimANa stabakanI kALakrame racanA karI haze.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karzikA-suvAsakAranI hRdayormi sauprathama teozrIe phakta mULa dravya-guNa-paryAya rAsanI racanA karI haze. matalaba ke rAsanI sAthe TabAnI racanA ke rAsaracanA pachI tarata ja TabAnI racanA nahi karI hoya. AvuM svIkAravA mATe mAruM mana eTale lalacAya che ke pU.upAdhyAyajI ma.sA.nA guru ma.sA. paM.nayavijayajI mahArAje lakhelI rAsanI je hastaprata mane upalabdha thaI, temAM mAtra rAsanI gAthAo ja che, Tabo nathI. te hastapratanI puSpikAnI paMktio pUrve jaNAvela ja che. temAM mahattvapUrNa paMkti che 'likhitazca bhaTTAra zrIvinayadevasUrirAjye paM.naryAvanayana zrIsiddhapuranAre prathamAvarza'' AnA dvArA ApaNe kalpI zakIe ke jo mULagAthAnI sAthe ja TabAnI racanA thaI gaI hoya to prathamAdarza paNa TabAsahitano ja hoya ne ! paraMtu prathamAdarza TabA vinA phakta mULagAthAyukta maLe che. mATe kalpI zakAya ke sau prathama phakta rAsanI mULagAthAo ja mahopAdhyAyajI ma.sA.e racI hoya. 40 tyAra bAda adhyetAone paDatI kaThinAIne lakSamAM rAkhI, alpajJa jIvo upara upakAra karavA mATe karuNAplAvita hRdayathI mahopAdhyAyajIe TabAnI racanA pAchaLathI karI hoya. (1) TabAnI racanAmAM paNa hamaNAM jaNAvyA mujaba sau prathama teozrIe saMkSipta TippaNIsvarUpe laghuparimANavALA TabAnI racanA karI haze.(juo-kobA hastaprata-kramAMka 24901) tathA (2) tyAra bAda jijJAsuo taraphathI mAMgaNI AvatA ke svecchAthI bIjI vAra madhyamaparimANavALA TabAnI racanA karI haze. (tenA svarUpane jANavA mATe juo - aneka saMsthAo dvArA A pUrve prakAzita 'dravya-guNa-paryAya rAsano Tabo'). temaja (3) vistAraruci samyagdarzananI kAmanAvALA tattvapipAsuvarga mATe mahopAdhyAyajIe bRhatparimANavALA TabAnI pAchaLathI racanA karI haze. tenA svarUpane jANavA mATe juo - (1) prastuta prakAzananA sAteya bhAga athavA (2) adhyAtma anuyogathI vibhUSita, TabAsahita nUtana saMpAdita 'dravya-guNa-paryAyano rAsa'nA be bhAga (prakAzaka :- zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha - Ila, muMbaI). * saMbhAvanAnuM samarthana - dravya-guNa-paryAyarAsanA svopanna stabakamAM (8/22) 'sandharmanDanaM.... ItyAdi zloka maLe che, te rAsanA mudrita tamAma prakAzanomAM tathA mahattama hastapratomAM upalabdha thAya che. A zloka jJAnasAranA 20mA aSTakanI dvitIya kArikA tarIke vartamAnamAM prasiddha che. ahIM noMdhapAtra bAbata e che ke 'jJAnasAra e mahopAdhyAyajI ma.sA.nI prauDha avasthAnI kRti che' - Avo pravAda zramaNavargamAM tathA ItihAsaviddnA vartuLamAM prasiddha che. tathA pUrve jaNAvI gayelA aneka pramANothI mULa graMthanuM rAsanuM nirmANa mahopAdhyAyajIe 31 varSanI vaye I.sa.1711mAM karela che - e hakIkata nizcita che. jo turaMtamAM ja saMpUrNa ane vistRta TabAnI racanA thaI gaI hoya to A zloka TabAmAM Avyo zI rIte ? te vicAraNIya bane che. AnAthI paNa te vAta phalita thaI zake che ke madhyama ane vistRta stabakanI racanA mahopAdhyAyajI mahArAje pAchaLathI karI haze. matalaba ke traNa tabakke A TabAnI racanA thaI haze. pariNAme, ApaNe TabAnA parimANanA janya, madhyama ane bRhat - evA traNa bheda svIkArI zakIe chIe. - -
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA-suvAsakAranI hRdayormi ja eka anokhI camatkRti ja A ja hakIkatane samarthana ApatI dhyAnAkarSaka bIjI bAbata e che ke - svIpajJa TabAnI mahattama hastapratomAM upalabdha svapajJa TabAmAM "adhikuM anekAMtavyavasthAthI jANavuM - (4/13) A pramANe ullekha maLe che. tathA je hastapratomAMthI rAsanuM vizALakAya svarUpa upalabdha thayuM, temAM "vyutpavitam ane vyavasthApAm samamaH' - (43) A pramANe ullekha upalabdha che. tathA anekAMtavyavasthAmAM paNa pR.54 upara 'spiTapaTam pAstam pApabhraMzawvaSe mamaH - A pramANe ullekha maLe che. A ApabhraMzika prabandha dravya-guNa-paryAyano rAsa ja hoya - tevuM pratIta thAya che. kAraNa ke mahopAdhyAyajInI apabhraMza bhASAmAM A eka ja kRti dArzanika jagatamAM upalabdha che - tevuM jANamAM che. tathA anekAMtavyavasthAmAM bhaLAvela navanayavibhAganuM khaMDana paNa prastuta rAsanA TabAmAM vistArathI upalabdha thAya ja che. AvA prakAranA banne ullekho evuM mAnavA majabUra kare che ke - sauprathama mULa rAsa racAyo haze tathA tenA thoDA samaya bAda tenI upara saMkSipta akSaragamanikArUpa svopajJa stabaka racAyela haze. tyAra bAda vacagALAnA samayamAM anekAntavyavasthA jevA prakaraNonI racanA thaI hoya ane tyAra bAda punaH rAsanA kaMIka vistRta TabAnI racanA thaI hoya. rAsastabaka (padmazaH pravanya) ane anekAMtavyavasthA - A banne graMthono nAmollekha paraspara graMthomAM maLe che, te paNa eka camatkRti ja gaNI zakAya. pUrvokta traNeya hastapratomAM te bRhaparimANayukta Tabo upalabdha che. prastuta prakAzanamAM A bRhasparimANa svopajJaTabAno mukhyatayA samAveza karela che. tathA anya hastapratomAM maLatA upayogI pAThAntarano samAveza karI, azuddha ke sAmAnya pAThAntarono pAdanoMdha[Foot note]mAM nirdeza karIne prastuta prakAzananuM saMpAdana karela che. mahesANAthI mudrita pustakAkAra 'dravya-guNa-paryAyarAsa stabaka sahita" zuddhaprAyaH hovAthI tene mukhya AdarzarUpe rAkhI, temAM bRhasparimANa TabAno samAveza karyo che. vijJa vAcakavarge A graMtharAjanA abhyAsa-anuzIlana dvArA moha sAthenI sagAI toDIne saccidAnaMdamayI muktirAmaNInI sAthe atUTa sagapaNa karavAnuM che. - ItihAsavettAo mATe saMzodhanano viSaya - (1) mahopAdhyAya zrIyazovijayajI gaNivare dravya-guNa-paryAyarAsa-stabakamAM gauNa prativAdI tarIke niyAyika, vaizeSika, sAMkhya, vedAntI, jJAnAdvaitavAdI yogAcAra bauddha, zUnyavAdI mAdhyamika bauddha, mImAMsaka vagerene oghathI goThavyA che. temaja kvacit vizeSa nAmollekhapUrvaka pazupAla, dIdhitikAra, vardhamAna upAdhyAya vagere navyarnayAyikone paNa gauNarUpe prativAdI tarIke jaNAvela che (juo-43, 108). tathA mukhya prativAdI tarIke digaMbara devasenane goThavela che. devasenajIe nayacakra ane AlApapaddhati graMtha racela che. aneka ThekANe nayacakrano nAmollekha karavApUrvaka devasenamatane mahopAdhyAyajIe rAsamAM rajU karyo che. tathA tenI samIkSA paNa karI che. paraMtu kyAreka evuM paNa banela che ke TabAmAM "nayacakra' graMthano nAmollekha karyo hoya paNa vartamAnamAM upalabdha devasenakRta nayacakramAM te padArthanuM nirUpaNa jovA na maLatuM hoya, paraMtu devasenakRta AlApapaddhatimAM te padArthanuM pratipAdana upalabdha thatuM hoya (juo8/7). ame A sthaLe "rAsa' mujaba nayacakrano ullekha "dravyAnuyogaparAmarza' mAM karela che. tathA saMskRtavyAkhyAmAM upalakSaNathI "AlApapaddhati' no nirdeza karela che.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA suvAsakAranI hadayormi (2) anya noMdhapAtra eka bAbata e che ke TabAmAM "nayacakra graMthakartA devasena Avo ullekha mahopAdhyAyajIe aneka vakhata karela che. (juo - 87, 8/24, 14/17 vagere) paraMtu nayacakranI eka paNa gAthA TabAmAM uddhata karela nathI tathA TabAmAM "zupavichArI: paryAyA' (juo-2/10, 14/17) AvuM devasenavacana udbhUta karela che, te vacana prAkRta bhASAmAM racAyela devasenakRta nayacakramAM nahi, paNa saMskRta bhASAmAM racAyela devasenakRta AlApapaddhati graMthamAM ja maLe che. tathA "praviMzatimavAda." vALI je kArikA TabAmAM be vAra (juo - 12/13, 13/12) uddhata karela che, te paNa nayacakramAM nahi paNa AlApapaddhatimAM ja upalabdha thAya che. paraMtu TabAmAM kyAMya paNa mahopAdhyAyajIe AlApapaddhatino nAmollekha suddhAM karela nathI. itihAsavido mATe A saMzodhanano viSaya che ke mahopAdhyAyajI ma. nA kALamAM AlApapaddhati graMthanuM ja zuM bIjuM nAma nayacakra prasiddha thayela haze ? ke anya koI kAraNasara mahopAdhyAyajIe AlApapaddhatinA badale nayacakrano ullekha TabAmAM karyo haze ? (3) kyAreka evuM paNa jovA maLe che ke nayacakrano nAmollekha karavA pUrvaka je padArtha TabAmAM batAvela hoya, te padArtha na to devasenakRta nayacakramAM jovA maLato hoya ke na to devasenakRta AlApapaddhatimAM saMpUrNapaNe jovA maLato hoya. A aMgeno khulAso te-te sthaLe TippaNa-karNikAvyAkhyAmAM karela che. (juo-14/15 avataraNikA vagere.) (4) 'mithe maMte! vAto tti pambuvvarU? joyA nIvA jeva, bagIvA veva' - Avo pATha jIvAbhigamasUtramAM jaNAvela che - A mujaba mahopAdhyAyajI mahArAje TabAmAM ullekha karyo che. (juo - 10/11) paraMtu vartamAna kALe upalabdha mudrita saTIka jIvAbhigamasUtramAM uparokta pATha kyAMya jovA maLato nathI. jo ke tattvArthasiddhasenIya vRtti, dharmasaMgrahaNivRtti, dravyAlaMkAra, vizeSAvazyakabhASyavRtti, kALalokaprakAza, syAdvAdakalpalatA vagere graMthomAM paNa uparokta saMdarbha udbhUta che. paNa temAM kyAMya jIvAbhigamanA pATha tarIkeno ullekha jovA maLato nathI. paraMtu TabAmAM mahopAdhyAyajIe jIvAbhigamanA pATha tarIke tene darzAvela che. saMbhava che ke mahopAdhyAyajInI pAse jIvAbhigamasUtranI je hastaprata hoya, temAM te pATha upalabdha hoya. (5) tathA 9/24 nA svopallaTabAmAM mahopAdhyAyajIe ' sayeLa vinArI.." ItyAdi zloka sammatitarkaprakaraNavRttinA zloka rUpe jaNAvela che. paraMtu vartamAnamAM upalabdha sammatitarka prakaraNanI mudrita vRttimAM te zloka prApta thato nathI. kadAca teozrI pAse upalabdha sammatitarkavRttinI hastapratamAM te pATha hoI paNa zake ! ItihAsavettAo mATe uparokta bAbata saMzodhanano viSaya banI rahe che ke uparokta saMdarbho kALanA palaTAtA pravAhanI sAthe kyAre te-te mULa graMthomAMthI lupta thaI gayA? tathA uparokta saMdarbho vartamAnakALe upalabdha kayA mULa graMthomAM maLe che ? paraMtu A saMzodhanamAM vyagra ane vyasta banIne saMzodhaka ItihAsavidoe nijAtmadravya-guNa-paryAyane nirmaLa karIne potAne sasvarUpe, paramArtha svarUpe, akhaMDa svarUpe jANavAnuM-mANavAnuM lakSya cUkI na javAya tenI paNa sAthe kALajI rAkhavI. , garavA gujarAtI graMtha upara saMskRta bhASAmAM kRti ! . zramaNa bhagavAna mahAvIrathI mAMDIne vikramanI aDhAramI sadI sudhImAM dravya-guNa-paryAya vize bhAratIya
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikAnsavAsakAranI hadormi che darzanomAM je-je vicAro vyakta thayA tenuM nirIkSaNa ane parIkSaNa A graMthamAM chavAyela che. dravya-guNa -paryAya aMge digaMbara saMpradAyanI mAnyatAnuM nivedana ane nirAkaraNa paNa ahIM daSTigocara thAya che. temAMya zvetAMbaraziromaNi mahopAdhyAyajI mahArAja jevA diggaja vidvAnanI kasAyelI kalamathI (1) svataMtra (zvetAMbara AmnAya), (2) samAnataMtra (digaMbara saMpradAya) tathA (3) anyataMtra (naiyAyika-bauddhAdi darzana) saMbaMdhI graMthanA saMdarbho ane abhinava yuktio pIrasAya tema ja sarvajJasaMmata tattvonuM abAdhitapaNe prasthApana thAya e eka alaukika ghaTanA che. tethI ja svopajJa stabaka sahita prastuta rAsa bhale gujarAtI bhASAmAM hoya chatAM tenuM mahattva jainadarzanamAM ajoDa che. A mahattAne dhyAnamAM rAkhIne 'dravya-guNa -paryAya rAsa no AdhAra laIne bhojasAgara kavie saMskRta bhASAmAM "dravyAnuyogatarkaNA' nAmano saTIka graMtha racela che. gujarAtI bhASAmAM lakhAyela graMthanA AdhAre, tene prAyaH akSarazaH anusarIne saMskRta bhASAmAM navo graMtha racAya, te ghaTanA jaina zAsananA itihAsamAM sauprathamavAra banI haze. A ghaTanA paNa 'dravya -guNa-paryAyano rAsa' graMtha keTalo mahattvapUrNa che ? te vicAravAnI dizAmAM aMgulinirdeza kare che. zrIparamazrutaprabhAvaka maMDaLa (muMbaI) taraphathI "rAyacandra jaina zAstramAlA' 6-8 aMtargata 'dravyAnuyogatarkaNA-saTIka' graMtha vIranirvANa saMvata-2432 mAM prakAzita thayela che. paMDita ThAkuraprasAda zarmAjIe karela hindIbhASAnuvAda paNa temAM mudrita che. dravya-guNa-paryAya rAsamAM kula 17 DhALa che. jyAre dravyAnuyogatarkaNAmAM 15 mI DhALanA 8 duhA sudhInuM nirUpaNa karIne graMthane pUrNa karavAmAM Avela che. chelle 13 zlokapramANa svaguruparaMparA-prazasti temaNe Apela che. prazastimAM ullekha maLe che ke zrIbhAvasAgarasUrinA ziSya vinItasAgarajInA ziSya bhojasAgarajIe dravyAnuyogatakaNA graMtha racela che. ja dravya-guNa-paryAya rAsanA pUrvaprakAzano (1) "zrI jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA' dvArA I.sa.1938 mAM, stabaka sahita dravya-guNa-paryAyano rAsa pragaTa thayo. kula 276 + 127 = 403 pRSTha - Ama be vibhAgamAM te pustaka vaheMcAyela che. temAM prathama vibhAgamAM vistRta viSayAnukrama, uparAMta aMtamAM tenA chUTA bola', traNa nibaMdha, rAsanI saMskRta paMktiono anuvAda maLe che. te ja pustakanA bIjA vibhAgamAM jaMbUsvAmIno rAsa, mahopAdhyAyajI ma.nA be patro vagere chApela che. zrIpuNyavijayajI mahArAje taiyAra karela presa kopIne mukhya rAkhIne e prakAzanamAM rAsanuM saMzodhana thayela che. te ja saMsthA dvArA te ja sAlamAM prakAzita thayela amuka pustakamAM phakta 276 pRSThavALo prathama vibhAga ja upalabdha thAya che. (2) "zrI jaina sAhityavardhaka sabhA-amadAvAda taraphathI vi.saM. 2020 mAM, dravya-guNa-paryAyano rAsa' prakAzita thayo. temAM svapajJa TabAnI sAthe pU.paM. zrIdhuraMdharavijaya gaNI dvArA karAyela gujarAtI vivecana upalabdha che. kula 228 pRSTha te pustakamAM che. tenuM punaH prakAzana vi.saM. 2042 mAM mahopAdhyAyajI ma.nI trizatAbdInA mahotsava prasaMge thayela. (3) vi.saM. 2045 mAM paM. zAMtilAlajIe karela gujarAtI vivecanathI yukta svopajJa TabA sahita 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' prakAzita thayo. amadAvAda(vAsaNA)thI prakAzita thayela A pustakamAM 250 pRSTha che.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi (4) uparanA traNeya prakAzanomAM saMpUrNa graMtha (kula gAthA-285) upalabdha thAya che. jyAre vi.saM. 1964 mAM, 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' (svopajJa TabA vagarano) prakAzita thayo, temAM phakta 14 DhALa 'mohanalAla vi.amarazI zeTha'nA gujarAtI vivecanavALI tathA 15 mI DhALanA ATha duhA ane kaLaza (vivecanazUnya) ema kula 253 gAthA chapAyela che. 'zrI jaina vijaya presa' dvArA chapAyelI A laghupustikAmAM kula 324 pRSTha che. temAM svopajJa Tabo mudrita na hovA chatAM, gujarAtI vivecana tenA ja AdhAre mahad aMze lakhAyela che. (5) 'divya darzana TrasTa, dhoLakA' dvArA vi.saM. 2061 mAM, svopanna TabAthI alaMkRta 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' bhAga-1 (DhALa 1 thI 8) prakAzita thayela che. mArA vidyAgurudeva pa.pU.A. zrIabhayazekharasUrIzvarajI ma.sA.nuM vistRta gujarAtI vivaraNa temAM upalabdha che. temAM kula 300 pRSTha che. (6) 'zrI jainadharma prasAraNa TrasTa, surata' dvArA vi.saM. 2061 mAM, TabAsahita 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' prakAzita thayela che. paM. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetAe karela gujarAtI vivecana paNa temAM sAmela che. pustakAkAre be bhAgamAM A graMtha mudrita thayela che. temAM kula 757 pRSTha vidyamAna che. (7) zrAvaka bhImasiMha mANeka, muMbaI taraphathI I.sa.1876mAM prakAzita 'prakaraNaratnAkara' (bhAga-1)mAM rAsa tathA svopajJa Tabo upalabdha che. (8) jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda taraphathI vi.saM.1996mAM prakAzita thayela 'prAcIna stavanAdi saMgraha'mAM rAsanI mULa gAthAo mudrita thayelI che. (9) 'zrIpadmavijayajI gaNivara jaina graMthamALA TrasTa' taraphathI vi.saM. 2053 mAM, 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' phakta prathama DhALa svopajJa TabA sAthe chapAyela che. kIrtibhAI mANekalAla zAhe prathama DhALanuM gujarAtI vivecana karela che. e laghu pustikAmAM kula 63 pRSTha che. A rIte A graMthanA kula nava prakAzano jANavAmAM Avela che. emAMthI amuka prakAzanono pAThazuddhi mATe tathA kvacit arthanirNaya mATe upayoga karela che. * prastuta prakAzananI pArzvabhUmikA I.sa. 30-11-2003 nA roja amadAvAda-rAjanagaramAM, zreyasa phAunDezana khAte pU. padmasAgarasUrijI ma., pU. hemacaMdrasUrijI ma. (zAsanasamrATa samudAya), pU. rAjayazasUrijI ma., pU. IndrasenasUrijI ma., pU. yazobhadrasUrijI ma. (paMjAba kesarI samudAya), pU. pradyumnasUrijI ma., pU. pravartaka dharmaguptavijaya ma., pU.paM.puNyaratnavijayajI ma.(hAla AcArya) vagere mahApuruSonI navalI nizrAmAM, caturvidha saMghanI hAjarImAM, jaina-arjuna paMDito-saMnyAsIo vagerenI upasthitimAM 'dvAtriMzad dvAtriMzikA' prakaraNanA ATheya bhAganA vadhAmaNA thayA. saMghanAyaka zrIzreNikabhAI, kumArapALabhAI vi. zAha, azokabhAI zAha, cInubhAI detrojavALA vagere mahAnubhAvoe 'nayalatA' nUtana saMskRta vyAkhyA ane gujarAtI vivaraNathI vibhUSita dvAtriMzikA prakaraNanA ATheya bhAgone cAmaro vIMjhyA, akSatathI vadhAvyA. te avasare uparokta pUjanIya AcArya bhagavaMtoe 'dravya-guNa-paryAya rAsa' upa2 saMskRta-gujarAtI vyAkhyA karavAno mane jAheramAM Adeza karyo. e amogha Adezane meM ziromAnya karyo ane te dhanya ghaDIe prastuta prakAzananA bIjanI vAvaNI thaI.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi che 45 rAsanI hastaprato vagerenI tapAsa karAvI. judA-judA sthaLethI rAsanI kula 36 hastapratanI jherokSa kopI aneka mahAtmAo, zrAvako ane saMsthAo vagerenA sahakArathI prApta thaI. tenA AdhAre aneka sthaLe zuddha pATho, jarUrI navA pATho maLatAM utsAhamAM khUba uchALo Avyo. kAryasiddhinA sUcaka nimitto maLyAM. pUjyapAda gacchAdhipati zrIjayaghoSasUrIzvarajI mahArAjAe ane mArA gurudeva paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI mahArAje AziSa pAThavyA. mahopAdhyAyajI mahArAjane manomana namana karIne, emano anugraha-amadaSTi yAcavApUrvaka praNidhAna karyuM ke (1) "dravya-guNa-paryAya rAsa" mujaba 'dravyAnuyogaparAmarza' nAme saMskRtamAM zlokabaddha graMtha, (2) svopajJa stabaka (TabA) mujaba 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA' nAme samRddha saMskRta vyAkhyA tathA (3) te bannenuM vistRta gujarAtI vivecana 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikAvAsa' nAme taiyAra thAya. amadAvAdamAM adhyApanAdi javAbadArInI sAthe paMdara divasamAM rAsanI saMskRta chAyAsvarUpa 'dravyAnuyogaparAmarza graMtha anuSTram chaMda, AryA chaMda ane savaiyA chaMdamAM racAyo. tathA jAmanagaramAM mArI vardhamAnatapanI 100 mI oLInI pUrNAhuti prasaMge vi.saM. 2065, zaradapUrNimAnA divase nUtana saMskRta vyAkhyA ane gujarAtI vivecana kArya pUrNa thayuM. 100 mI oLImAM ane prastuta graMthanA aMtima tabakkAmAM vizeSa prakAre pUjyapAda dAdAgurudeva zrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnI divyakRpAno avarNanIya anubhava thayo. gujarAta-mahArASTramAM cha varSanI vihArayAtrAnA aMte saMskRta-gujarAtI vyAkhyAyugalanuM kArya pUrNa thayuM. pachI traNa varSanA samayagALAmAM kampojhIMga-pruphakarekzana-graMthasaMzodhana-prinTIMga vagere kArya pUrNa thayuM. tathA dravya-guNa-paryAyarAsane saMskRta vyAkhyAthI zaNagArIne tathA gujarAtI vivaraNathI maDhIne, sAta bhAgamAM prakAzita karavAnuM sonerI soNaluM sAkAra thayuM. mAno ke zruta-bhagavAnane AMgI caDhAvavAnuM saubhAgya deva-gurukRpAthI udayamAM AvyuM. A dravyAnuyogaparAmarzakarNikA racanA pUrve maMthana che adhyetAvarga be vibhAgamAM vaheMcAyelo jovA maLe che. (I) saMkSeparuci ane (II) vistAraruci. saMkSeparucivALA prAjJa abhyAsI mATe to 'dravya-guNa-paryAyano rAsa che ja. paraMtu dravya-guNa-paryAyanA sAMgopAMga parizIlananI vistArarucivALA, sva-paradarzanasamanvayakAmI ane madhyama kSayopazamavALA - A traNa prakAranA vAcakavarga mATe zuM ? tethI nakkI karyuM ke - (1) vistArarucivALA pAThakavargane lakSamAM rAkhIne vistArathI saMskRta vyAkhyA racavI. (2) TabAnI pratyeka paMkti vize yathAzakya UMDANathI UhApoha karavApUrvaka AgaLa vadhavuM. (3) zvetAMbara, digaMbara ane jainetara graMthonA paraspara avirodhI vacanono samanvaya-samavatAra-saMvAda sAdhatA rahevuM. jethI sva-paradarzanano samanvaya karavA jhaMkhatA vAcakone yathArtha bodha thAya. (4) pratipAdanamAM bane tyAM sudhI prAcIna nyAyanI zailI apanAvavI. navyanyAyanI jaTila paribhASAno vyApaka upayoga TALavo. paraMtu navya nyAyanI paribhASAmAM ja TabAnA padArthanI vadhu spaSTatA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 * dravyAnuyogaparAmarza-darNikA suvAsakAranI hadayormi che thAya tyAM navya nyAyanI paribhASA jarUra chUTathI vAparavI. (juo-2/15, 8/16, 9/12+13, 108, 12/7 vagere) navya nyAyarasika prANa vidyArthInA bauddhika vyAyAma mATe kvacit (juo13/10) navya nyAyanI paribhASAno prakarSa pAMgaravA devo. Ama prAcInanyAya ane nabanyAya - baMne zailIthI abhyAsuvargane paricita rAkhavA. (5) nyAyanI kliSTa paMktino gujarAtI anuvAda atyaMta saraLa paddhatie karavo. jethI madhyamakSayopazama vALA adhyetAvarga-mumukSuvarga niHsaMdigdhapaNe rAsanA padArthane/paramArthane pAmavAnI dizAmAM nirbhayatAthI AgekUca karI zake. (6) sva-paradarzananA saMdarbhonuM tathA rAsa-TabAnA padArthonuM pUrvApara anusaMdhAna karAvavuM. jethI bhaNanArA zramaNa-zramaNI vagerenI dhAraNAzakti sateja bane, temaja padArtho pAradarzaka bane. (7) ApaNe tyAM nyAyano abhyAsa karanArAone paNa zabdakozono paricaya bahu ocho hoya - tevuM jovA maLe che. khAsa karIne 2, , , vA vagere avyayonA vividha arthanI bAbatamAM bahulatayA viddhavargamAM paNa hAlamAM kacAza jaNAya che. tethI vividha zabdakozono A aMge vyApaka upayoga karavo. mATe judA-judA 40 jeTalA zabdakozonA saMdarbhane parAmarzakarNikAmAM samAvelA che. (8) navA saMpAdako, abhinava saMzodhako, Adhunika ItihAsavido, nUtana saMkalanakAro, navya saMgrahakAro, adyatana pI.eca.DI. karanArAo tathA aneka graMthonuM tulanAtmaka adhyayana karanArA jijJAsuone eka ja graMthamAM pUratI mAhitI maLI rahe te mATe eka ja viSayane lagatA zvetAMbara-digaMbara -jainetara graMthonA jeTalA paNa prastuta graMthamAM upayogI saMdarbho maLe te tamAmane saMskRta vyAkhyAmAM AvarI levA. jo ke prAthamika abhyAsa karanArAone to temAM punarukti lAge ke kaMTALo Ave tevI paNa zakyatA che. paraMtu uparokta viddhavarganI, saMzodhakavarganI tathA Ph.D. Adi karanAra vAcaka varganI bhUkha saMtoSavA mATe te jarUrI jaNAya che. te te viSayonA UMDANamAM utaravA IcchatA vistArarucivALA vAcakagaNa mATe paNa te Avazyaka che. tema samajIne te mujaba karela che. paraMtu prAthamika abhyAsIone kaMTALo na Ave te lakSathI avasare sAkSI graMthonA mAtra nAma lakhI ()mAM adhyayana-udezo-sarga-stabaka-parva-staMbha-zlokanA kramAMka vagereno nirdeza karavo - ema nakkI karyuM. (juo - pR. 477, 1032, 1540 vagere) jethI jijJAsuo te sthaLe joI zake tathA prAthamika abhyAsIne kaMTALo na Ave. AvI paddhati paNa kvacita apanAvela che. (9) mithyA ekAntavAdanI tathA digaMbaronI brAnta mAnyatAnI avasarocita jarUrI samIkSA karavI. ja rAsanI hastapratonI paristhiti ja aneka hastapratonA AdhAre rAsa ane TabAnuM zuddha saMpAdana karavAnA saMkalpa mujaba hastapratonA pAThAMtara vagerenI noMdha karavAnI mahattvapUrNa javAbadArI mArA vinIta ziSya munirAja zrInirmalayazavijayajIe tathA nipuNa hastapratAbhyAsI suzrAvikA uSAbena ajitabhAI zAhe upADI lIdhI. eka to 36 hastapratonA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hadayomi - 47 pAThAntaronI noMdhanuM kArya khUba ja dhIraja mAgI le tevuM. temAM ya jUnI gujarAtI bhASAnA pAThAntaro noMdhavA, e to atikaparuM kArya. che, cha, jIII, chIM, chI... vagere zrutibheda to temAM Dagale ne pagale Ave. temAMthI jarUrI pAThAntarane alaga tAravI levo, te buddhinI dAda mAgI le tevuM kaThaNa kArya hatuM. chatAM nAmanAnI kAmanA vinA te baMne jaNe niSThApUrvaka A javAbadArIne nabhAvI che. te mATe muni zrI nirmalayazavijayajIne tathA suzrAvikA uSAbenane dhanyavAda ApIe teTalA ochA che. rAsarUTabAnI kula 36 hastapratomAM aneka prakAranI vizeSatAo nIce mujaba jovA maLela che. (1) 10 hastapratomAM phakta rAsanI 285 gAthAo ja saMpUrNatayA upalabdha che (2) 5 hastapratomAM rAsa tathA Tabo saMpUrNa che. (3) 18 hastapratomAM rAsa saMpUrNa tathA Tabo apUrNa (lagabhaga 251 gAthA sudhIno) che. (4) 2 hastapratomAM rAsa ane Tabo baMne apUrNa che. (5) 1 hastapratamAM phakta rAsa che. tathA te paNa apUrNa che. (6) mudrita pustakomAM na hoya tevA aneka navA pATho, zuddha pATho, truTita pATho tathA aneka nUtana paMktio hastapratomAMthI maLela che. dA.ta. phakta 4/1 ane 43 mAM ja TabamAM navya nyAyanI paribhASAvALI 80 navI saMskRta paMktio kobA, lIMbaDI tathA mAMDala bhaMDAranI hastapratamAMthI maLela che. TabAmAM gujarAtI bhASAnI kula 145 jeTalI navI paMktio judI-judI hastapratomAMthI maLela che. te-te sthaLe TippaNamAM tenI noMdha karela che. (juo pRSTha-4,5,14,21, 29,31, 44,47,56,66,67 vagere) mudrita pustakomAM aneka sthaLe gAthAnI avataraNikA nathI. jyAre judI-judI hastapratomAM te te sthaLe gAthAnI avataraNikAo paNa upalabdha thAya che. (juo - 2/2, 3/6, 4/3, 5/19) (8) svopajJa stabakanI nabanyAyanI paribhASAvALI je je paMktio mudrita pustakomAM azuddha hatI, te te sthaLe hastapratomAMthI zuddha pATho maLela che. (juo - 4/13, 8,21, 9/12+13 vagere) (9) amuka [ko.18 + B(2)] hastapratomAM Tabo atyaMta saMkSepamAM TippaNIrUpe jovA maLe che. (10) mo.(2)mAM 5/5 thI 8 gAthA tathA teno Tabo nathI. te pAnuM hastapratamAMthI gAyaba thayela che. (11) rAsanA tamAma pustakomAM tathA hastapratomAM 6/ja mULagAthAmAM azuddha pATha che. phakta mo.(1)mAM zuddha pATha maLe che. prastuta prakAzanamAM rAsa ane dabo chApavA mATe je je hastapratono ane mudrita pustakono upayoga karela che tathA rAsasaMbaMdhI je pUrvakAlIna anya prakAzano che, tenA saMketa vagerenI noMdha nIce mujaba che.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 lekhana sthaLa pRSTha staMbhana tIrtha - rAsanI hastapratono paricaya 2 kramAMka saMketa mAhitI vigata kula hastapratonA lekhanano samaya 1. | ko.(1) |phakta mULa gAthA (saMpUrNa-285 gAthA) | klAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, 18 vi.saM. 1818, kramAMka-1784) citra suda-3, ravivAra 2. | ko.(2) phakta mULa gAthA (saMpUrNa-285gAthA) kliAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, 14 | - kramAMx11239 3. | ko.(3) mULa gAthA (saMpUrNa) + Tabo kliAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, | 41 | - (20gAthA sudhI) kramAMka-54138 4. | ko.(4) mULa gAthA (saMpUrNa) + Tabo kliAsasAgarasUrijJAnamaMdira, kobA, | ra7 | vi.saM. 1862, A.(1) (270gAthA sudhI) kramAMka-13797 kArataka vada-5, somavAra 5. | ke.(5) gAthA (saMpUrNa) +Tabo kliAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, | 75 visaM.1790, (251 gAthA sudhI) kramAMka-10627 mahA suda-8, gusvAra 6. | ke. (6) |gAthA + Tabo (15 mI DhALathI apUrNa) | lAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, 33 kramAMka-15ON 7. | ko. (7) | gAthA + Tabo (15 mIDhALa pachI apUrNa) | klAsasAgarasUrijJAnamaMdira, kobA, vi.saM. 1841 kramAMka-1007 mA.sa 14, gusvAra 8. | ko. (8) |gAthA +Tabo (15mI DhALa pachI apUrNa) | kliAsasAgarasUrijJAnamaMdira, kobA, kramAMka-7189_ 9. | ko. (9) |phakta mULa gAthA (saMpUrNa) klAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, zAka saM. 1838 kramAMka- 2008 10. ko. (1) |gAthA (saMpUrNa) +Tabo (27ra gAthA sudhI) | klAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, vi.saM. 1841, kramAMka-44ra7 zAka saM.1707, phAgaNa suda-1, budhavAra dhrAMgadhrA (AgA. | jJAnamaMdira saMbaMdhI) surata baMdara * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hadayomi | navalakhA pArzvanAtha nizrA, jhAlAvADadeza, lImaDI nagara
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka saMketa 11. ko. (11) gAthA (saMpUrNa) + Tabo (251 gAthA sudhI) kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka 227 12. ko.(12) gAthA (saMpUrNa) + Tabo saMpUrNa 13. ko. (13) gAthA (saMpUrNa) + Tabo (230 gAthA sudhI) | kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, A.(2) kramAMka-13895 mAhitI 14.| ko. (14)||gAthA (saMpUrNa) + Tabo lA.(2) (250 gAthA pachI truTaka-jhuTaka) 15. ko.(15)+ gAthA (saMpUrNa) + (si.) 16. ko.(16) lA.(1) 17. ko. (17) phakta mULa gAthA (saMpUrNa) (251 gAthA pachI truTaka-jhuTaka) phakta mULa gAthA (saMpUrNa) 18.| ko. (18) phakta mULa gAthA (107 gAthA sudhI) kvacita TippaNI che. phakta mULa gAthA (saMpUrNa) * rAsanI hastapratono paricaya vigata 19. ko.(19) A.(3) 20. ko. (20) phakta mULa gAthA (256 gAthA sudhI) kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka 9824 ela.DI.InsTITyuTa, kramAMka-5054 siddhi bhuvana-bUvijyajI jJAnabhaMDAra, mAMDala, kra.836 ela.DI.InsTITyuTa, kramAMka-6114 kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka-18323 kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka-24901 kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka-13096 kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka-56237 kula pRSTha 43 1 31 1 21 23 16 9 25 16 hastapratonA lekhanano samaya vi.saM. 1815, zrAvaNa suda-3, zukravAra vi.saM. 1809, caitra vada-11, ravivAra vi.saM. 1806, Aso suda-7, ravivAra vi.saM. 1753, phAgaNa suda-13, maMgaLavAra, vi.saM. 1724, poSa suda-13, budhavAra lekhana sthaLa vijayadharmalakSmI jJAna maMdira AgA saMbaMdhI rAdhanapura gujarAtI kaTalA, pAlI (rAja.) bhaMDAra saMbaMdhI vijayadharmalakSmI jJAnamaMdira AgA saMbaMdhI dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi 49
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAsanI hastapratono paricaya mAMkI saMketa mAhitI vigata hastapratonA lekhana sthaLa pRSTha lekhanano samaya 21. ko. (ra1) mULa gAthA (saMpUrNa) + klAsasAgara sUri jJAna maMdira, kobA, | A vi.saM. 1789, surata Tabo (251 gAthA pachI truTaka) kramAMka-19451 jeTha suda-9, zukravAra 22. pA. / bhA. gAthA (saMpUrNa) +Tabo bhAbhAnA pADAno jJAnabhaMDAra, pATaNa | 82 | vi.saM. 1736 rAnagara | (250gAthA pachI TabamAM truTaka truTaka) | dAbaDA-41, kra.1577 (amadAvAda) 23.| saM.(1) phikta mULa gAthA (saMpUrNa). saMvegI upAzraya, hAjA paTelanI poLa, | 21 | vi.saM. 1913, rAnagara, | P (1). amadAvAda, 4.430(1966) Aso suda-3 amadyavAda saM(2) mULa gAthA (saMpUrNa) +Tabo saMvegI upAzraya, hAjA paTelanI poLa, | 9 | - P (2) (251 gAthA pachI truTaka-bUTaka) amadAvAda, 4.5143 25. saM.(3) mULa gAthA (saMpUrNa) + Tabo | saMvegI upAzraya, hAjA paTelanI poLa, | 69 vi.saM.1786 ,zAka saM.1651 suratapura | P (3) (250 gAthA pachI truTaka-truTaka) amadAvAda, kra.1967 kArataka vada-8 26.| saM. (4) ||mULa gAthA (saMpUrNa) + Tabo saMvegI upAzraya, hAjA paTelanI poLa, | 3 | - P (4) (251 gAthA pachI truTaka truTaka) amadAvAda, kra.1664 27. lI.(1) mULa gAthA (saMpUrNa) +Tabo zeTha ANaMdajI kalyANajI jaina | pa8 | vi.saM.1811, (270gAthA sudhI) pustaka bhaMDAra, lIMbaDI, kra.1865 kArataka vada-5, somavAra 28. lI.(2) mULa gAthA (saMpUrNa) +Tabo zeTha ANaMdajI kalyANajI jaina pachI vi.saM. 1767, (251 gAthA pachI truTaka truTaka) pustaka bhaMDAra, lIMbaDI, kra.2465 zAkasaM.1933, mAgasara vada-14, zukravAra 29. lI.(3) mULa gAthA (saMpUrNa) +Tabo zeTha ANaMdajI lyANajI jaina (251 gAthA pachI truTaka truTaka) pustaka bhaMDAra, lIMbaDI, kra.2673 0.1 lI. (4) mULa gAthA (saMpUrNa) + Tabo zeTha ANaMdajI kalyANajI na (270gAthA sudhI) pustaka bhaMDAra, lIMbaDI, 4.2596, dravyAnuyogaparAmarza-harthika-suvAsakAranI hRdayormi che
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka| saMketa 31. | B (1) mULa gAthA (saMpUrNa) + Tabo (saMpUrNa) 32. | B (2) phakta mULa gAthA (saMpUrNa) + kyAMka TippaNa che. 33. | ma.M (A) phakta mULa gAthA (saMpUrNa) 34. | mo.(1) 35. | mo.(2) 36. pAla. 37. | pA. (1)/ pAli. mAhitI mULa gAthA (125 gAthA sudhI) + Tabo (101 gAthA pachI truTaka-Taka) mULa gAthA (saMpUrNa) + Tabo (251 gAthA sudhI) phakta mULa gAthA (saMpUrNa) mULa gAthA + Tabo (250 gAthA sudhI) rAsanI hastapratono paricaya vigata muMbaI jJAnabhaMDAra, 4.366 muMbaI jJAnabhaMDAra, kra. 252 mahesANA jJAnabhaMDAra amRtavijayajI jaina lAyabrerI, morabI (gujarAta), kra.386 amRtavijyajI jaina lAyabrerI, morabI (gujarAta), 4.330 pAlanapura jJAna bhaMDAra, paM.zrInayavijayajI mahArAje taiyAra karela prathamAdarza mahesANAnA mudrita pustakamAM AdhArabhUta pAlitANAnI hastaprata kula pRSTha 82 19 19 42 10 hastapratonA lekhanano samaya vi.saM. 1788, bhAdaravA vada-6,zukravAra vi.saM. 1728, poSa vada-2, zukravAra, vi.saM. 1930, jeTha suda-9, budhavAra vi.saM. 1711, rAsaracanAkALa ullekha vi.saM. 1809, caitra vada-3, guruvAra lekhana sthaLa auraMgAbAda rAjanagara siddhapuranagara auraMgAbAda noMdha :- (1) ko.(5-6-7-8) A cAreya hastaprato eka ja kulanI hoya tema jaNAya che. temAM 285nA badale phakta 252 gAthA upara ja Tabo che. (2) zrI jaina zreyaskaramaMDaLa mahesANAthI prakAzita pustakAkAra rAsanI presakopI je hastapratanA AdhAre banI temAM paNa 15mI DhALathI (252 gAthA pachI) Tabo na hato - Avo ullekha temAM (=ma.mAM) che. (3) 18 jeTalI hastapratomAM 15-16-17 mI DhALano Tabo nathI athavA ati truTaka che. dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi 51
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka saMketa 1. ra. 3. 4. 5. 6. 7. n l ma. 1. zo. - mAhitI TabA sahita saMpUrNa svopajJa TabA rahita svopanna TabA sahita svopanna TabA rahita (253 gAthA) mULa gAthA * rAsanA 9 mudrita pustakono paricaya vigata DhALa 1 thI 8 (svopanna TabA sahita) TabA sahita saMpUrNa bhAga - 1 + 2 rAsa + Tabo phakta prathama DhALa svopajJa TabA sahita pustakAkAra zrIdhuraMdhara vi.gaNi saMpAdita gujarAtI vivecana yukta (pustakAkAra) paM.zAMtilAla kezavalAla saMpAdita gujarAtI vivecana yukta (pustakAkAra) mohanalAla vi. amarazI zeTha ta gujarAtI vivecanayukta (pustakAkAra) pU.A. zrIabhayazekharasUri ma. ta gujarAtI vivecana yukta (pustakAkAra) paM. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA kRta gujarAtI vivecana yukta (pustakAkAra) 'prakaraNa ratnAkara (bhAga-1)' nAmanA pustaka aMtargata 'prAcIna stavanAdi saMgraha' nAmanA pustaka aMtargata kIrtibhAI mANekalAla zAha kRta gujarAtI vivecana yukta (pustakAkAra) kula pRSTha 26 228 250 324 300 757 3 pustakanA prakAzanano samaya I.sa. 1938 saM.2020, vijyAdazamI zrI jaina sAhityavardhaka sabhA, amadAvAda (10-5-1989) dikzAMti phleTa,DI-1,| vi.saM.2045, vI.saM.2515 | vAsaNA, amadAvAda vi.saM. 1964 zrI jaina vijaya presa vi.saM.2061 vi.saM. 2061 I.sa.1876 I.sa.1996 prakAzaka vi.saM. 2053 zrI zreyaskara maMDaLa, mahesANA divyadarzana TrasTa, dhoLakA zrI jainadharma prasAraNa TrasTa, surata bhImasiMha mANeka, muMbaI jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda zrIpadmavijyajI gaNivara jaina graMthamALA TrasTa 52 dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi * saMzodhanamAM upayukta hastapratonA amuka namUnA // zrI gautamAya namaH // dAna | zrI guru jIna vijymnivrii| zrInayaviya sugu kanyAdarI khAtama aradhIne jayakArA karU~ anuyoga vidyAzA zAvinA ivyacatu yoga vicArAvaraNakaraNano nahIM ko mArAsaMmani vinA dhinaMdra nino budhajanamata moda zAhArAdikananu yogAmo dokadinu anuyoga evydeshydaa| TikagaMdhi sAmilahI cA lonadhiyo giMjonA gerNg| zradhAkarmAdika nahIM laMgApaMcakalpalAI imAma dagurugrAma se misa line||dhaa bAdA kiTAAbeM bAhira yogA aMtara kiyA anuyoga bAhyadIna pijJAna vidyAla loka divasa niva pradezamAlavyAdika cinAIsArA zukamAnaya lila diyAzate mazida jaadge| sadaguru viNamananalApha ro|| 6 // ehano jeI pAmponA gAuMghaI ehanoje dane rAgA eveM dinacI to nahI sAdhAnA mima mati 26 shrgaadh||5|| nikAraNigurucaraNa adhInA samaya 23 piyogaiMjInA sAje ki riyAdhyavadArAne | prata naM.1 saMketa = Do. (1) mAM-17840 Ista bhUNa gAthA (saMpUrNa - 284 gAthA ) kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, bhejA, kula pRSTha - 18 sejana varSa - vi.saM. 1818 caitra suha-3, ravivAra | prata naM.2 saMketa = Do. (2) 53 || zrI vInarA gAyanamaH // coI zrI gurujIna vikramanidharI zrInaya viguru AAdarI nama ravInaUpakAra karUM yogavicAra 1 vinA'vya zranuyoga vicAra caraNakaraNot hI kosAra samatithiMnA te to bu6janamanamAvasuM khuzahArA dika nanu yoga moTo kahiyo vyaanuyoga eupadesa yadAdikagraMdhi sAhila hI cA jo zrutayaM dhi3 ejo rAijo lAgaraMga AdhA karmAdikanahI laga paMcakalyAmi sadagurumA siskaM misa epha bhApa - 27.5"x12.5" kriyA bAhirayoga aMtara kriyA'vya anuyoga vA vhAna pani vizAla na loka himanikrapadezamAla 5vyA dika ciMtAIsAra zudhyagilahIbAra nemArTieha janprAdarU sadaguru viema calA phiro 6eha noje ei pAmpo sAMga jaeihano jeha nirAma eha trivi jonahI sAdha lAmo saMmatiMragA47 te kAraNa gurucaraNadhIna samayaya iliyo gilIna sAkaMje kiriyAvyavahAra te hA moTI prAdhAra samanitacAramu sva graMtha moTAjezvacananigrama nehanIlezamAtra ela ho paramAra guruvayora ho e DhAlaga asArA gurucaraNe mo rAmanaliyo desI // guNa paryAya na guMje sAjana ekarupani kAli ita bhUja gAthA (saMpUrNa- 284 gAthA) kula pRSTha - 14 jaisAsasAgarasUri jJAnamaMdira, bhejA, kramAMka-11239 bhApa - 25' x 11" staMbhanatIrtha
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 - dravyAnuyogaparAmarza-karikA-suvAsakAranI hadayormi che Indon|sAmAdidhAvAvamapanayagirA tyAnuyogamaya nAvanavidinAvadA zrImAnacitra mAtrayavijayaepuismAdarakAvinamAdhimAzInAupakAranavyAnayogavi cArakarabuDatyAnayoganA vicAravinAvaraesanarI nokamAranAmamaniyamanAna mAnavinamAdiva madhAcaraNakaraNappA mamamayaparamabhayamukavAvArAcaraNakaraNasamma Howyamupani asahArAdikonanayogakAmAcAra yAyokatAMDayA dikviArane nizzyadhIvAvAramayana nimATimoToAvArata lapadezApadAdikamavAnANI juna HetonzrIgurujInavinayamanadharI zrInayavijayamuguruyAdazamAnamaasmAnajayagArakara) yasayogavivAra dinAnuyogadivAracaraNakarANanonadAkamAramaMgatilApi netojanamanamAMva amAdAgAdikanAyo moTokadivyaanuyogaekapaDAyada dikadhimAdhinadAvAjInadhi eyotinojAgiraMga sAkSAkarmAdikaMdAnaMga paMcakalpanAmA piMpaDatyAnuyogamAvihAMvAloeyoga yAnuyoganidanamaNamAdAvavAna ekaha| trAdikamAravatAMsakAmikAdikaNizAnadoI eDavaMcakarapanAkadina imal yanayAmahApaNakAlocimanomapaskiyApTomA mAnimAvi pikamityAdi yAyayobAkhakriyA pujalayaneyAnuyogana:trimA AtmanizTaneH bAlAdAma hNajJAnarAjanalokadina upademamAnA gayA nANAdivaranaraMtAgovipabayANephanAvaM nopayAkAMkarato muchiyAmopurimo 35 'yaguNaparyAyanAvivArA vinarkama bhUja ||(sNpuurnn) + 240 kula pRSTha - 41 bhA5 - 28x13 prata naM.3 (270 gAthA sudhI) kramAMka-54138 saMta = o.(3) sAsasAgarasUri zanimAhara, olA, ga Kammelanwarmanent bAlaaaaan . gAnaya vinayae HomemadhuzapAyanamAmozyAmapikavAyukAna IPMARgAmAniniemate ConIgusatyAnamapratharAsamadhyaguNaparyAyanoligyatAyujAtavijayamaniyAnayavAna bhAdavA | mandarmellsandamvivAra janmanAravirAra vinAdi yamagurUmAdarI mAtamaniyakArAikaramAnuyogavicAvizvAnAmanuyogavicAravaraNakA mAravayomamatiyojitanAnAdhitopAna mahAdikasAnakAratIyogAnA gharakAralA sakAmavAparalanavAvAra parasamA vidhyAlA kama vAvAni ImnAnadiko sArasamatidhilAgatetoSajanamatamAvasyAdarAdikAlAnuyogAmoTokA anAcAramayAnI ektapadeza padAkiyA jAyamAdhi prayogAyogAnuyogatAmAemaal pArane vikarAjanwarfae pineragA diyo'yamayogAetapadesapadAdikabAsApitadicAnomulAgayoge jonAgaraMgAmAsakI HOdikA mAnAyakaHIshagAloga bAbhuyA vipinA nahAe / mAyAgoatayAdiyA takriyA dikatigAvakamalAmaemaeposadApAsumerapAbAhyakriyAbAdisyogAta JamniwasomanAka ra NavivaranAlA bApA sugrafianvicAowall fensamayogAmAhAdIpiNajhonacImAtAlalokahAsunAvayademabhAvApADavyATikavitA'sAna bhUNa 2||(sNpuu) + 24o dukha pRSTha - 27 bhA5 - 25.5 x 12 prata. naM.4 (mAya saMbaMdhI) (270 ||thaa sudhI) vi.saM.1862, 213 paha-5, somavAra saMta = st.(4)/(1) sAsasAgarasUri zAnamaMdira, mAM-13787 dhrAMgadhrAnagare
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 SAMACROBAR SROENERATION * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hadayorthi che IfNAzreNinatanavA minatavArthadevina pavedhalokavAcAvAlagAyaHkazriyate nidApathamagurunanamaskArakarInapayojanasahita prtidheydevaamndiiphi|| lidaimaMgalAcaraNadeSAmconimaskArakakhota yaatmaathiidaadhikaariimtihe| gAIgAyanamaH||zrIgurujItaviUyamanaparIzrInayaviUyasuguru navAbAdhathasapanapakArapayoUnamadhyAnayogatedAadhikAra zrIjItadina yapaMktinazrInayavijayAmitAbejaMgusnaicitramaisaMsArIyAtamA jhAnasadijIva tadetatyAnayogavivArakakSebuanuyogakadAistrArthayArayAnatedanAztedavA svarakayocaraNakaraNAnuyogAcArakvanadhAcArAMgapamukharagaNitAnuyogasaMkhyA vavaSayajJaptipamukharadharmakathAnuyogazrArakhyAyikAvacanazAnAmukha yAnu' zrAdarIzrAtamazrarathIna upagAra karupayanuyogavicArAza prata naM.5 saMta = 1. (5) PuthA (saMpU[)+To (251 ||thaa sudhI) mula 14 - 75 bhA5 - 1848.5 dAsasArasUri zAnabhAhara, olA, varSa- vi.saM.1780, is-10627 mahA suda-8, gurUvAra, surata baMdara yAsAcanapaInAma zrIgurujItavijayamanazrInayavinayamapuruAdAtamA arathAnAnapakAsakAraMDayaanuyogavicArAvinAzyaprayogavivAzAcaraNAkaraNa nntonaahikaasaaraasmtirNthiisaayupaatlovudhaanmnmaavs||2||shukssaahaaraadiktn yogaamottokhiinymaanuyogaaeupdesydaadik|saassithiicaalotthi yogejojAgaraMgAmAdhAkaramAdikamahAsaMgApaMcavArasAyamanAsadagurupa sarakAeMdhAbAsakiyAbAhirayogAaMtarakiyAzyaprayogAbAdArI nayaNitAmavilAsalokalomuninapadisamAlayAzyAdikavitAsArAAjapA napaNilahIyaIpArAtamATeMeTAprAdarI sadagururviNamatatusophAeznomeNa| pAmA nAgArDadhaMgahanodanezaMgAeviyatrImonarIsAdhanAsApisamamiyarathama gA||kAraNAsavaraNaadhInAsamayasamayayogeMlIlAsAdhuneMkizyAga vahArAtedajabalamoTotrAdhArA samatitavAracamukhazyAmoTAjepravacanAni ARENEMursesLA.Amaren prata naM.9 saMta = o.(e) 37 bhUNa ||thaa (saMpUrNa) kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, bhais-20078 kula pRSTha - 18 mApa - 27 x 12 zAka saM.1838 (navalakhA pArzvanAtha mizrA) zrAvikA mUlibAI paThanArthe likhitA
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravyAnuyogaparAmarza-marsi-supAnI yoni . mucitapadArzaniyanasineraDogaNitatajavAminatavAdezinaM somavAra janamadinadevAvanAbATa anudinAni lizAkaviyatAviSayamanakAra taevAnarudAsapucaraNamA janaza karakarInazakhayojanamadinasiyadevApara devanAbA lavadanaMgalAcaranadeyAnarakArakasbotAzAkhA emAzrIsarasvatyai namaH zrIgurusyonAzrIgurujitavijayAnamA lArthidAdhikArImAtinAMsadoSamasaMzayayakArazyokanaIESbogazazi kAramAzrInimavijayanitanakhInayavijayaktieveyaruvimAnasamArAvijJAnakA mAvanera'bAnubogazciArakarasanuyogakarmiyakhAvArayAnatimAMsadazAkamAcaraNa karaNAnuyogAcArAvayAcAraMgazAlinAlayogasaMkhyAzAstracaMDazakSikA yAtayaviDAyarUguruvAdAtamadhArItanapagArAkarUMzya yogamAyAyikAbapanAtAvyAmuyogavAvicArasanAmakalAMgakArAdisA pratimanAmAvadadhyAyAdhikAtipalijayagulAbavicArasamisana hogAjalAekopravimA nu yogazviAramiAkeralavarAsatarIkaraNAsamarAtobArako yogavidyAzAvinA'vyaanuTogavicArAvaraNAkaraNanonadAkosAna prata naM.10 saMta = 1.(10) PuthA (saMpU) + 24 mukha pRSTha - 73 bhA5 - 26.5 x 12.5 (272 ||thaa sudhA) kramAMka-4427 jhAlAvADa deza, liMbaDInagara sasArasUri nAhara, lA, vi.saM.1841, 2||.sN.1707, su-1 nm:michaashriimrusyonmHthaaynnpryaayaa| naaraasliytaavaavktriiyaavijyjiikRte||caupaaii zrIgurujInavijayamanidharI shriinyvinysugurumaadii| AtamamarathinaMupakArikasaM'vyaanuyogakviAravinA prayatmAnuyogakviAra caraNakaraNa nAnAhiMkosAra saimaniyoM mahAmAyA jAdhuIsayU netAbudhajanamanamAva2 dhanAdArAdikana AR sirasamakSA mAyagayAkvAranidhI cAcAramayajamArTa mohImAcAra euparikApadAyicIinema imAnaunA nayA yoga maTokadAyAvyAnayoga enapadezapadAdhikagraMtha sAbilamAcAra pAsamatI yogamArgatiTAvA yonavAnayAganeTane karatAnAdhAkarmAkAralA gemalamAdAvadhAna eka pakAyanAbamA una / gumamA nAcAtAzrunapaMthaeyogeMjonAmeMgandhAkarmAdikanAdinA 1 shcrnnkr| prata naM.11 saMta = 1.(11) PuthA (saMpU9) + 20o mukha pR4 - 43 mApa - 25 x 12.5 (251 ||thaa sudhI) kramAMka - 227 sAsasAgarasUri zAnamAra, omA, vi.saM.1815, shraav| suda-3, zuvAra
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravyAnuyogaparAmarza-5-suvAsAranI hayAmi . 57 allikAna Jilaalluinuwa n nadali masingRD . FalanodarmAmainipussiadgRH:bAhiaprapanna Fnaldatandipune. c o m/ apAIRA samAjamaans | madevAnI ganamAravaTAmA JaisalimDiyAmAyAmanamajAyAvayanamAopasuIyakAsavikasamanadharI yAmA vijayaguruvArI mAlamatrarathAniyakAra asuvyavasAgavicAra dinAsanuyogavivAra kosAra samamizilAnsa setopAnamA mora SagIkSiyaranaeefNaminI Milapia vijana MOEBEOvavavata Romama l ayaNKammargiealpana mAvA yadikhAyapAdipyamAnadeyakApAkApakSiAmAna nagarasabhAmA fnua TirpRLD MOnamAyamrAhAmhAdhikasanuyAga mATAkAMDa onl - JanAmAmAlanamamAgevaka MOREANIAkInAkSasa vAriyAnavIgadane sAthiladIvAlomatapazi yonikolAga kSamIkSikAnadIpa yacakatyA PuthA (saMpUrNa) + 240 kula pRSTha - 31 mApa - 27.5 x 12.5 prata naM.13 (00 saMdhI) (230 ||thaa sudhI) kramAMka-13895 Aso suda-7, ravivAra saMta = 1. (13)/2u.(2) dAsasArasUri zAnamaMdira, ovA, vi.saM.1806, nAkA . ..Aru - AAI mAnava.mpayakalam ana ManakaaranatmanamdisGsARITRALRSwatan nAUnamAnaaeksasraenjAjarakamAnakArakamAnAmAtmAdhAna yAmAaaEADI nAma- nATA 'zrIphakItavijayamani kalakArIaaaaai00BARImanogalekAyamAnA ReaanwetwaasansarsAmAnokAnAnamanAmAmAramA minamAnAbanAsanA karArAma zazrAdayaviUramAdarAyAtamaaradhAnaupakArAkavyaprayogavi bayAnamAramARIERMARRARATH bArAmAmA atakAkAsAbAbacanAkAta LLSmalAmAEiREMED STRashRamaiase .eehariyArataimananayogavicArA va yASHAANEmanAma vAzAzavinAzrayAnuyogavicArAcaraNakaraNanInAkomArAmamitigradhinAni TAMANRASingINIRTAmadAra- ravivAdAsArikanaasaanA lAvaramakavAra NANEEas PAra -Samanta.samanant nishaanebaanmnmovaahaashniyogaamottekshmiyo| RLRKamamAnavAlAaamananasnanoekadAmoDakA samAviancAlasAjanamadmaranearRIPATH.MysphaktanamogA SEN1 kaasa.antaM2396nakama25osonanAnAaananAkAra nAramARAMSISTARAMHAL saMgaNavAyadAkSikA mArinehIcAlInavaMciyamijaulAgAyA kACiaMabibImalAnarabAyajanakanAenai. tiammam garimAmaganalAmAbamAnaleALoramania HalavAlisarmahasawal mashala n kamAlikAvA'ALERTAMISHRS. RIORE manamadinAnagAvakanyagAyanAlAmamukAmamamamaeaum Fasaanatarmanumangare PAnA kAni .. ! ____un (saMpU) + 240 mukhapRSTha - 71 bhA5 - 17.5 x 8.5 prata. naM.14 (rAdhanapuravANI) (250 ||thaa pachI truTa-23) bhais-5054 varSa - vi.saM.1753 saMta = 1.(14)/L.(2) melA...nsTITayuTa phAgaNa suda-13, maMgaLavAra - - .- na masa.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 * dravyAnuyogaparAmarza-ME-suvAsAnI yoni masAjImoranamojAvonuzAriNadevalaparyAyacaMgajanojavivakSitaguruparyAyanAkAlatAmavihina guNaparyAya riyAjAgAjasiyotAnAtimakAvizvAmAImAlinemabahArIvAlIbAlI vimanidharI|| samasAmajiviMgulapayaryA mastakAta samAvarSiasitaprameyArikalegulazijepAmavara svAdikavayikA emagulapabitaruNAdikaninna ekAgadAnAvidhAnila nadiyAIekAlAnividhAsAdAnAvapAlagAyArAmadAsa|| himAnamAhiyusiyAmpakAranIjamarmamatApramAlampanihAhilA navaprakAramAuna nimArakamAnAnamAlAkamAnavikI lagA sakasapatamIlanAurAekAnapabholInA mAgamArAmAmAtraekAEiRNETInimanikamAtImAradApAyAlA maramAneguNAtanyaktiIvAbhimAnAparavAsiyamalagIjAnavatAvAmAnAmApaliyAmA mApaneviprakAra || mAyalAhAparamAnurupayArAhANaparyAyatanamAnanA ekakasavijakAnirasananijAtiko mnoddhiyaa| EiRvANIRANE dhamakAnAmarzamadanAkramalApamA sArajinapinaliliyanamA ekApadArayAvArijinala mimAtIlatAdikapImAnAmAlA lagIrayaSAmaNAmamAyAmAkAnimamUvalamIra 49 rcnaasaamaanmnaaktimaapr| gukhakAra vikamAtAhikabAkArinimamAyalaphira janA vinavigatimArUpaprakAzakatijamadAbi nikAsAmAnmakA rija nimAmpatpaNirAve samAjamApayAmAlakAsthAnikaTariyAnasamAvanAtikAjara khAyA IFanItimavAraNa mAwieafpinakadArAdikalAvitejanAni sAmAvisamudAcininavabharamAkatimAlInahAravedolanA avatare manucitajimevIkArA hanitimAha jinavANonimanaparI mAvasyAkAlajAbIjeparyAyAnevAupAdAnamArAsanikAlAnugajebAki kaIsAsAmAnyavinimavilAdimirI yImayapatimAmAnya jJAna avazrvApazyArilAmAdhAraNayamA sAmAnmamitivinnamahimAdiekAkAzmayAdibAlikAmA krikadina nimamaghaTamAdigha24tagekAraputIniviSayamananirmakamAmAnya rupaIekA niyamanakamasAmAnya kA viyAkomojAnAgamanamAnasarbazulapAdhinAmAmadhyavAnikI nije kAryakanikaTakakarjumAureSivedanAprapezA iyamanivAnikaTa 55 nimajAlanAmarakaravAnAnAnAdimAnApiyavadArayogyatAvinAkadInajaIkanakA thimavarevana kAryAlayabahArajjAvataevajayamamA bAjIkAbipinigarAivivAda AdikAbA madivasa netA nAkisAbadhiko lokacitramAdizA utsavahAra apane manAyaudAharaNadevADIgrAmaiyA udaannaadevaakrbaailvr| | yaapazavAsiyamavayazavamIsamAdipropInadharmavAniyatA paraka yAmAmabahAi anilivnaabaakirvaanii|| mucita vikAsa thA (saMpU) musa 14 - 21 bhA5 - 20 x 10 prata naM.15 (251 2||thaa 25-25) kramAMka-836 saMta = 1.(15)+si. siddhi-bhuvana-bhUvi450 shaandNdd|2, bhAMDa beDakamAunamaudyamazAgatAramAdhyamaditasAmaNamAzihAramogarayAyorezAha mavAjamadhyamastamamAraganovijAvadhAsahijasamadimAmahimAMvidAto/tamayalakene mahiRIIamakAzriIkalpAlavijayakavAcakAraravinamyaphamono udayonamyaniya vAsuraniranisadAmoRISSEmakapAlAzabijayapaMhitAmasIsamAjAgAkamA karaNAdikabajayaMghAnirmitasamatikAjIRIEmanIvavijayatasamAsAdimA baMtamahaMtozrInamavijayadhisatrAtAAtAsamahAguNavaMtaRinAjasvaparamayA sAsavaupAyakariko kAmpradarzanamurucipuravinAmumanisagulamARITE pravAsavAmapasAiMsa ninditAmalibhiMji/gulAmakimamAniMgI gadiERIErAhamayakAtinAtinavAkatAbAjAraprakAzakavisabijamAranA lAdizadinabaapAmArAsanakAlamA mamalapamamikerAjavANi sarapArakapaMparasAgaratarAtArAbarataratarasApAsujasamadhukararamAranAmaMta zAzrInayavijayAcaraNasevaka savijayavadhAyakaza yAtiprAdharAya samAepakrinavijayanagalanAviravitAsaMghavAhAsAzatenAbATamAnikapura OvizivanArakalIvijamadevazapiyAMpepaMcayakjimenAsiramamadezyamAra | kramikamajanavetazramalAkArakomaMsamAsasamAjAnarasAyanAmasamekhusaMdhAna prata naM.36 saMta = pAsa IOM bhUNa ||thaa (saMpUrNa) sauthI prAcIna prata zrInavijayajI ma.kata prathamadarza kula pRSTha - 20 bhA5 - 26.5 x 11 vi.saM.1711, pAlanapura jJAnabhaMDAravALI prata. pUjya munirAja zrIdhuraMdharavijayajI ma. pAsethI prApta thayelI prata
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hadathormi che wnkAjamAna zrI nalIviramaintrInanirAkaraNa) dazAMtamaprasthAna upmaapksNbanuyogvicaaraa||1||vinaa'vyytyo vicaar||crnnkrnn nonAdIkoisArAsammatithaIsAdhusaMtobudhajanama HvArApakArakiannoToro vAyo ghavAyA kathAsAvijadIcAlolapaMtha yogejosAIgacAmAkammAdikanadA paMcakalpanAmalaephaMAsadArupAseMdhA meM suSamAdhAbAdAkriyAbAdira yogAaMtaraMkiTAvaDayogAbAdAdAnapiNajJAnavijJazAlAlalokadikhAnA upadezAmAla14insvyAdikavitAIsArApAnapaliladipAzatemA eDajA yaadrogaasdguruvinnmt-saaphiro||vaaednojennepaampotaavghednojed niMgagAevevinAjonadAsAdhAtAyosammativarayagAvaNAtakAraNasvA rAnAsamayasamayailiyogaiMsAnAsAkakiriyAyadAtedajanyam moToprAmAzAsamatitadArapasaravayaMyAmoTojecinaniyA tedanozamAna phakta mULa gAthA (saMpUrNa) kula pRSTha - 16 mApa - 25 x 11 prata naM.17 kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, navalacaMdajI suracaMdajI, gujarAtI kaTalA, pAlI saMketa = ko.(17) kramAMka-18323 (mAravADa). pAzcAtamAchImunIta vinayanathArIzrInavinaya -jA karI khAtamarcIneM pAnano vicAra avinAbato vizvA-rUpAnonadiobAra saMmatithI navuM tito vadhaLanamanamAMvavuM akAhakAzita komoToSeitrano 3pa9pa2zithi na mananAnobanapathike noaunenA brAdhAmane dinA paravAnAoM manoraMpAne meM vAghavA vAhino RtaraziyA tuno bAdha nI aAvA - phakta mULa gAthA (107 gAthA sudhI) kula pRSTha - 9 prata naM.18 kavacit TippaNI che. saMketa = ko.(18) kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, mApa - 21 x 10.5 kramAMka-24901
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravyAnuyogaparAmarza-81-suparanI hayAmi . yAbIyaramAtmAyanamaHhAlacoya niyamItaviDAyanitAzamA viDayama yazadazAzanamayaradhIna pakAzakasaMvadhogavidhArinm vinAiyazanayogavicArAvaraNakazAnonahIkomAzAsamAniyaMdhinAdhina imAnatobudhaDAnamanamAMvAMzahAnArAdiyAmayogAmoTokahiyAcyA avayogAbapadezayadAdimAyoziAsAzivahAdAlonapeyivANyogiDonA garaMgAyAdhAkarmAdivAnahAlaMgApaMcakavyasAyamaNikAmadeyasapAsamA miNibaMdhavAyajhiyAbAbAhirayogAyatarajhiyAyamasadogAmAtyahAnagaNi hAmavizAlAmalokahitamAninapadezamAnAvAzyAdikadhitAIsAzA sAnapaNisahizyAgatamATazahAzAzAsadAkSiNAmatAlAphAgApahanA ta bhUNa ||thaa (saMpU[) kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, is-13786 mukha pR4-25 bhA5 - 25 x 11 vijaya lakSmI jJAnamaMdira, AgrA prata naM.19 saMta = o.(18)/mA.(3) epeshraacaatraamaaynmH||shriiguruddaatviuuyaanidhshaamaanyddiyaa sugurupAdAprAtamadharaghAnacapakAzasaMzyaanuyogavicAra vinAyaanuyogavicAra caraNakaraNa nonahI kosArAsamatiye| lAdhivamyutitobudhajanamanamovaskuzAvAdArAdikato moTokahiyozyaanuyogAepadezapadA dikayemiAsApilahI cAlolapaMchiyogakolAgaraMgAprAdhAkarmAdikatAta gaNapaMcakalyanAdhyamataNivA sadagurupAmajhamyumeNiyo bAdyakiyAbabAdirayoga, aMtarakriyAcyaanuyogAbAya yapizAtavizAlAtalokadiyomunijapadezamAnAcyA kula pRSTha - 16 mApa - x 12 prata naM.20 saMta = o.(20) phakta mULa gAthA (256 gAthA sudhI) kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka-pa6237
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 - - * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA suvAsakAranI hadayormi : InfonamAaiM zreNinanenacA jinaMtavAyadonomAlizArtha kAyA yanidApathamagurunanamaskArakarItyayojanasaritAviryadevAmA pahilepadaimaMgalAvaraNadeyAyo namaskArakonAtrAmA pradAadhikArIpane gAyanamagAzrIgurujItaviDayamanadharAzrIjayavijayamugusathA|| nrvbodhysmaauykaarpyojnvplyaauyogtepdaadhikaaryshriitaa| vijayaFiaitInayavinayamitarabejayusanaicitramaisaMsArI bhAtamArthor3A narUvijIvana detapadyAnuyogavicArakasaMDhuManuyogakadImatrArthavyAkhyAna nidanAztedazAstrakadyAcaraNakaraNAdayogAcAravacananAvArAMgapamukharagaNitAnA yogasaMkhyAzAstraMcapajJAnipamukhamadhamakathAnuyogabhArayAyikAvacana mmmmmmmmmm |dazrAtamanarapAna upagAra karuMpavyazranayogavicArAvinA|| bhUNa thA (saMpUrNa) + mukha pRSTha - 81 bhA5 - 26.5 x 12.5 prata naM.21 Tabo (251 gAthA pachI truTaka-truTaka) kramAMka-19451 surata saMta = t.(21) ssaa||2suuri zAnahara, lA, vi.saM. 1788, 44 suha-8, zuvAra mAma 5 elimaaamanarinaasan pazAmakArakaranIya lAvAmAnavinayavinAzayakti TwitzrAsamAvijayamaniyAtrayavijayamsyArI prayAmAmAyakazimA momAna yAnamAlAnamabaraja jayIyasyAnAnanAnAsvAdhyApakasamAdA maNyakAmadanaI-nAmapyArAjArAmazva IIL ya adhyAgamayakApraanavthamAyAgaMcArabAvikAra prAtamadhAmakArakAlavyajyogAcArAvinAzvyatra banAe samikaraNamitrarAmamanizAna mila kara tejanamata mAnanA pyAga mAdhArakAnadI bAyarAmAnita samAnita bamavaraekaca zamazaH yogazviAsacaraNakaraNa mAnahAkImArAmamadhilAvizvAtatomA jiyoenimalaparyAcAra prabaMdhaka pratiyAmadhyamAra uthA (saMpU[) + 24t huda pRSTha - 8 bhA5 - 20.5 x 8.5 prata naM.22 (250 gAthA pachI TabAmAM truTaka-truTaka) dAbaDA-41 vi.saM.1738 saMketa = pA./bhA. bhAbhAnA pADAno jJAnabhaMDAra, pATaNa kramAMka-1577 rAjanagara (amadAvAda)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA-suvAsakAranI hadayorthi : * rAsa + TakAnI saMpAdanapaddhati # rAsanI 36 hastaprato ane mudrita pustakone najara sAme rAkhIne rAsa + stabaka baMnenuM saMpAdana karatI vakhate amuka baMdhAraNo nakkI karyA. jema ke - (1) AgamaprabhAkara pU. puNyavijayajI ma.nI presakopInA AdhAre zrI jaina zreyaskara maMDaLa(mahesANA) taraphathI I.sa. 1938 mAM je stabaka sahita 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' prakAzita thayela, tene ja mukhya Adarza tarIke rAkhavo. te prakAzana cAra hastapratonA AdhAre taiyAra thayela che. tethI A prakAzanamAM 36 + 4 = 40 hastapratonA AdhAre zuddhi vagere kAryo sArI rIte thAya. mudrita TabAnA badale hastapratano dabo jo rAsanI mULagAthAne anusarato hoya to tevA sthaLe hastapratano ja pATha grahaNa karavo. mudrita TabAnA pATha mujaba hastapratagata rAsano pATha vadhu anukULa lAge tyAM rAsanI mULa gAthArUpe hastapratano pATha levo. mahesANA pustaka karatAM hastapratamAM rahelA rAsa-TabAmAM adhika upayogI pATha maLe, zuddha pATha maLe, navI saMskRta-gujarAtI paMkti maLe to teno rAsa-TabAmAM samAveza karavo tathA kyAMthI te pATha lIdho ? tenI noMdha TippaNamAM nIce karavI. (juo- 1/1,12,1/3, 1/4 vagere) mahesANA pustakamAM zuddha pATha maLato hoya to tene yathAvata rAkhI pAdanoMdha(Foot note)mAM hastapratanA pAThAntarano ke azuddha pAThono nirdeza karavo. (6) kvacit mudrita pustakomAM ane hastapratomAM saMdarbhano pATha azuddha maLe tyAM anya graMthonA AdhAre yathAzakya pAThazuddhi karavI tathA tenI noMdha TippaNamAM darzAvavI. (juo-pR.963 vagere) mudrita pustaka ane hastaprata baMnemAM azuddha pATha maLato hoya to apekSita zuddha pAThanI kalpanA karIne ()mAM praznArthacihna pachI zuddha pATha lakhavo. (juo - 3/5, 14/6 vagere) athavA TabAnA azuddha pATha pachI (?) mUkavuM. (juo - 2/11 vagere) (8) TabAmAM truTaka pATha hoya tyAM ()mAM atyaMta jarUrI pATha mUkavo. (juo - 15/1/7 vagere) (9) svopaNa TabAmAM uddhata pAThanA mULa sthAno zodhI, tenI adhyayana-zloka vagerenI kramAMkasahita noMdha ()mAM mUkavI. (juo pRSTha-963, 1074, 1149, 1207 vagere) (10) mudrita pustakomAM tathA aneka hastapratonI aMdara TabAmAM uddhata pATha tenA mULa sthaLamAM judo maLato hoya to TabAnA hastapratanA pAThane yathAvat rAkhI mULa graMthanA pAThane praznArthasahita ()mAM jaNAvavo. (juo pRSTha - 38,1816 vagere) (11) rAsanI gAthAmAM je zabdo hoya tenI vyAkhyA karatI vakhate TabAmAM tenuM pratIka darzAvela na hoya to rAsanA te zabdo ()mAM lakhavA. jethI vAcakavargane rAsa ane TabA vacce arthasaMgati karavI hoya to saraLatA rahe. ahIM amAre TabAmAM 500 thI vadhu sthAne Avo nirdeza karavo paDela che. (juo pRSTha - 5,14,31,44 vagere) tema chatAM 10/6 rAsanI gAthAnA "kahiI zabdane tathA 11/10 rAsanI gAthAnA "kima' zabdane TabAmAM ()mAM paNa goThavI zakAya tema na hovAthI ()mAM goThavela nathI. te-te sthaLa jovA dvArA vAcakavarga A bAbata samajI zakaze. (7)
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi 63 (12) rAsamAM ke TabAmAM AvatAM agharA dezI zabdonA artha pAdanoMdhamAM anya graMthanA AdhAre darzAvavA. A aMge ahIM pAdanoMdhamAM ame nIcenA graMthono nirdeza karela che. bhagavad gomaMDala, ArAmazobhA rAsamALA, prAcIna gurjara kAvya, gurjara rAsAvalI, SaDAvazyaka bAlAvabodha, akhAnI kAvyakRtio, AnaMdaghana bAvIsI stabaka, kusumAMjali, nemiraMga ratnAkara chaMda, vikrama caritra rAsa, narasiMha mahetAnI kAvyakRtio, siMhAsana batrIsI, kAdaMbarI-pUrvabhAga, naMda batrIsI, naladavadaMtI rAsa, nalAkhyAna, pradyumnakumAra caupaI, madanamohanA, sattaramA zatakanA prAcIna gurjarakAvyo, prAcIna phAgu saMgraha vigere. (juo 1/3, 1/7, 2/5, 2/10, 2/13 vagere) sAtamA bhAganA aMte pariziSTa-pa mAM AvA kula ekAvana graMthonI yAdI Apela che. (13) mudrita pustakomAM rahelA DhagalAbaMdha anAvazyaka alpavirAma, pUrNavirAma, visarga vagere cihnone dUra karavA. jarUrI alpavirAma, pUrNavirAma vagere nizAnIo umeravI. (14) arthabheda na karatA hoya tevA hastapratanA pAThAntaronI noMdha bane tyAM sudhI TippaNamAM na karavI. jema ke (1) kahiI, kahiIM, kahiyaI, kahiyaIM, kahaI, kahaIM, kahayaI, kahayaIM, kahiaI, kahiaIM, kahai, kahI, kaheI, kaheIM, kahe, kaheMai, kahii... (2) paNi, piNa, paNa... (3) chiM, chIM, chiI, chi, chayai, chayaIM, chaI, chaI... AvA samAnArthaka DhagalAbaMdha pAThAnnarono pAdanoMdhamAM prAyaH ame ahIM nirdeza karyo nathI. (15) kyAreka hastapratamAM ghaNo lAMbo pATha gerahAjara hoya, tyAM truTaka pAThanA prAraMbha ane aMtamAM je phudaraDI vagere be nizAnI karI hoya te alaga-alaga pRSThamAM Ave. tevA saMyogamAM te baMne pRSThamAM TippaNamAM be phudaraDI vagere nizAnIno ullekha karIne cihnadvayamadhyavartI pATha amuka hastapratamAM nathI tevo ullekha karavo. jema ke pRSTha 7+8, 34+38, 56+64, 70+71 vagere. AvA sthAno paNa A graMthamAM aneka che. tu saMskRta vyAkhyAnI saMpAdanapaddhati dravyAnuyogaparAmarzanI stabakAnusArI 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA' nAmanI saMskRta vyAkhyAnuM saMpAdana karatI vakhate amuka niyamo nakkI karyA. jema ke - (1) mULa zlokonA pratIkarUpe je zabdo saMskRta vyAkhyAmAM Ave te moTA bolDa TAIpamAM levA. (2) dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM uSkRta saMdarbho nAnA normala TAIpamAM levA. (3) dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM darzAvela graMthanA ane graMthakAranA nAma nAnA bolDa TAIpamAM levA. (4) na haiM... zanIyam, na ca... vAttvam, atha... zvet ? maivam, nanu...vet ? ucyate, tena... nirastam, anena... pratyAghyAtam, nena... apastitam... vagere pUrvapakSaghotaka zabdone temaja yadyapi... tathApi, taeNna.... ghotitam, banena.... vyAvyAtam, tAvatA... sahitam, vastu..... tattu vagere sApekSa zabdone ITAliksa bolDa TAIpamAM levA. (5) uddhRta saMdarbhonA graMthanA adhyayana-udezA-zloka vagerenA kramAMkanI noMdha ( )mAM ApavI. jyAM uddhRta saMdarbhonA mULa sthaLa khyAlamAM na Ave tyAM je graMthamAM te uddhRta karela hoya te graMthanuM yathAzakya nAma tathA zloka kramAMka ( )mAM lakhavo. (juo - 1750,1756,2356 vagere). (6)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) * dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA-suvAsakAranI hRdayomi (7) je vyAkhyAgraMthano pATha sAkSIrUpe dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM uddhata karela hoya te vyAkhyAgraMthamAM te vyAkhyAkAre je sAkSIpATha uddhata karela hoya, tenA paNa mULasthAna yathAzakya zodhI teno ullekha ()mAM karavo (juo - 1/2, 1/4 vagere). parAmarzakarNikAmAM je sAkSIpATha lIdho hoya te azuddha jaNAto hoya to tevA sthaLe ()mAM praznArthacihna karyA pachI apekSita zuddha pATha kAuMsamAM ja Apavo. (juo - 1/4, 8/15, 97, 11/6 vagere) athavA tevA sthaLe sAco apekSita pATha pUrve jaNAvI ()mAM mudrita pustakAdino azuddha pATha ApI tyAra pachI praznArthacita karIne kAuMsa pUro karavo (juo - 6/10 vagere). athavA ()mAM phakta praznArthacihna mUkavuM (juo - 9/29 vagere). athavA saMdarbhano azuddha pATha praznArthacihna sAthe ()mAM mUkavo. (juo - 97 devendravyAkhyA vagere). athavA saMdarbhanA azuddha pAThanA badale anya graMthanA AdhAre zuddha pATha ja mUkavo tathA TippaNamAM tenI spaSTatA karavI. (juo - pRSTha 203 vagere) parAmarzakarNikAmAM TAMkela sAkSIpATha apUrNa jaNAto hoya to tevA sthaLe arthAnusaMdhAna mujaba apekSita pAThane ()mAM darzAvavo. (juo - 2/1 pR.97 mAM vizeSAvazyakabhASyavRtti pATha) (10) TabAmAM je zlokAdi uddharaNa TAMkelA hoya tene parAmarzakarNikAmAM yathAzakya saTIka darzAvavA. | (juo - 1/2+6, 28, 2/11+ 12, 3/15, 4/1, 4pa vagere). athavA anya graMthonA AdhAre pUrNa pATha tyAM mUkIne TippaNamAM teno khulAso karavo. (juo - 9/19 vagere.) (11) TabAmAM sAkSIrUpe TAMkelA je zloko apUrNa hoya, aDadhA hoya te zlokonuM mULa sthAna zodhI saMpUrNa zloka parAmarzakarNikAmAM darzAvavo. (juo - 1/pa+9, 2/8+9, 8,23, 10/2+14, 13/1 vagere.) (12) parAmarzakarNikAmAM aneka sthaLe AvatA eka ja padArthanuM tathA saMdarbhanuM AgaLa-pAchaLa anusaMdhAna jijJAsune rahe te mATe ()mAM te-te sthAnono ullekha karavo. (juo - 2/1, 9/28, 10/1 vagere.) ra samagra graMthanI yojanAbaddha saMpAdanapaddhati & samagra graMthanuM Ayojanabaddha saMpAdana karavA mATe nIce mujabanA dhArA-dhoraNo nakkI karyA. jema ke : (1) pratyeka pRSThamAM uparanA prathama bhAgamAM rAsa - Tabo, bIjA vibhAgamAM dravyAnuyogaparAmarza ane dravyAnuyogaparAmarzakarNikA saMskRta vyAkhyA, trIjA vibhAgamAM dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa (gujarAtI vivecana) tathA nIce cothA vibhAgamAM pAdanoMdharUpe pAThAMtaro, rAsanA dezI zabdono arthasaMdarbha ane uparanA prAkRta saMdarbhonI chAyA levI. (2) dareka pRSThanA zIrSakarUpe saMskRta vyAkhyAnA viSayono nirdeza karavo jethI vAcakagaNa te-te viSayanA padArthone sahelAIthI samajI zake tathA bAjumAM ja zAkhA/zlokano kramAMka darzAvavo. (3) samagra rAsanI gAthAono saLaMga kramAMka te te gAthA pachI tarata ()mAM Apavo. (4) tamAma pRSThamAM rAsa ane dabo teTalA ja pramANamAM Apavo ke jeTalA pramANamAM yathAyogya saMskRta mULa zloka (= dravyAnuyogaparAmarza), tenI saMskRta vyAkhyA (= parAmarza karNikA), tathA zlokArtha
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ e dravyAnuyogaparAmarzarSikAsuvAsakAranI hadayorthika + vyAkhyAnuM gujarAtI vivecana (= karNikAsuvAsa) ane TippaNAdino te ja pRSThamAM samAveza thaI zake. A pramANe graMthanuM Seting karavAthI vAcakavargane pAnA AgaLa-pAchaLa uthalAvavA nahi paDe. (5) gujarAtI vivecanamAM prAyaH pratyeka peregrAphanA prAraMbhamAM ()mAM saMskRta vyAkhyAnuM pratIka ApavuM jethI vAcakane uparanA vyAkhyAgraMtha joDe anuvAda saMlagna karavAmAM anukULatA rahe. (6) rAsanI pratyeka navI gAthAno dravyAnuyogaparAmarzanA nUtana zlokano prAraMbha navA pRSThathI karavo. (7) gujarAtI vivecanamAM avasare viSayane anurUpa avanavA zIrSaka (Heading) mUkI vAcakone AgaLanA graMthavAMcana mATe taiyAra karavA. AvI rIte graMthanA seTIMga mATe mahenata karI che. rAsaanusArI dravyAnuyogaparAmarza eTale divya ane bhavya kalpavRkSa ! rAsanI sattara DhALa mujaba e kalpavRkSanuM saMvardhana eTale sattara zAkhA. - TabAne anusarIne kalpavRkSanuM khIlavuM e kusumakhacita raMgaberaMgI karNikA. nUtana gujarAtI vivecana e karNikAnI cotarapha maghamaghatI masta suvAsa. A parAmarzakarNikA suvAsa ahIM avataraNikA, zlokArtha, zaMkA-samAdhAna, prazna-pratyuttara, pUrvapakSa -uttarapakSa, jijJAsA-zamana, tarka-tathya, tALu-cAvI, dalIla-nirAkaraNa, spaSTatA, AdhyAtmika upanaya... ItyAdi kramathI phelAyela che. A aMge vizeSa vigata mATe juo prastuta prastAvanAmAM ja dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa" nI rUparekhA pR.86. prathama bhAgamAM graMthaprAraMbha pUrve rAsa-Tabo-dravyAnuyogaparAmarza-parAmarzakarNikAvyAkhyAmAM AvelA padArthonI vistRta sUci (Tree) Apela che. (juo pRSTha - 96 thI 162) AvA prakAranA prAraMbhika pariziSTathI cokkasa prakAranA viSayonI abhiruci dharAvanAra adhyetAone potAnA manapasaMda viSayone mANavA te-te pRSTho upara jhaDapathI sarakavAnI suMdara taka saraLatAthI maLaze. temaja avasare siMhAvalokana/vihaMgAvalokana mATe paNa anukULatA raheze. pratyeka zAkhAnA prAraMbha pUrve 1 pAnAmAM te - te zAkhAnI saMkSipta viSayamArgadarzikA (saMskRtamAM) tathA 1 pRSThamAM te zAkhAno TUMkasAra Apela che. tathA dareka zAkhAnA aMte be pRSThamAM te-te zAkhAmAM AvelA padArthonI anuprekSA (praznapatro ApavAmAM Avela che. (tenA javAba sAtamA bhAgamAM 17 mA pariziSTamAM che.) graMthanA aMte chellA (= sAtamA) bhAgamAM hastapratomAM vidyamAna aMtima puSpikA-lekhaka-preraka -hastapratalekhanasthaLa vagereno nirdeza karela che. tathA 18 pariziSTo Apela che. A kramathI samagra graMthanuM saMpAdana karavAmAM Avela che. saMskRta vyAkhyAnI racanApaddhati che (1) dravyAnuyogaparAmarzanI vyAkhyA karatI vakhate prAraMbhamAM pratyeka zlokanI avataraNikA ApIne daMDAnvaya jaNAvela che. tyAra bAda tenI vyAkhyA "rAsa' nA saMzodhita-saMvardhita TabAne anusarIne karela che. TabAnA zabdArthane-bhAvArthane saMskRta vyAkhyAmAM saMpUrNatayA samAvavAno yathAzakya prayAsa thayo che. tathA zakyatA mujaba "TabA'nI pratyeka paMktinA samarthana mATe zvetAMbara-digaMbara-jainetara zAstronA saMdarbhone chUTathI darzAvela che. TabAmAM je je prAcIna avataraNo mahopAdhyAyajI mahArAje lIdhela che, tenI saMpUrNa
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 0 dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA-suvAsakAranI hadayomi, ke AMzika prAcIna-arvAcIna vyAkhyA paNa te te sthaLe parAmarzakarNikAmAM prAyaH batAvela che. (juo - 1/2, 1/4, 2/8, 2/11-12, 4/1, 4/5, 4/13, 89, 99, 9/19, 10/13, 10/14, 13/17, 14/12 vagere). (2) TabAnA je prAcIna sAkSIpAThonA mULa sthaLa prApta na thayA tenI navI saMskRtavRtti banAvIne darzAvela che (juo - 8/15 vagere). (3) A sivAya parAmarzakarNikAmAM paNa uddhata sAkSIzlokonI jarUra paDe tyAM vyAkhyA darzAvela che (juo - 3/4, 96 vagere). (4) tathA kyAMka uddhata zlokonA agharA aMzonI ja vyAkhyA karela che. (juo-2/8, 2/11, 2/12, 94 vagere). (5) ahIM avasare saMmatitarkavRttinI be hastapratanA TippaNano upayoga (10/19), prajJApanA sUtranI jesalameravartI hastapratanA pAThano upayoga (10/19), jayapura-Amera bhaMDAravartI AlApapaddhati hastapratanA pAThano upayoga (14/7), The New book of knowledge - Vo. 18, (U.S.)no upayoga (10/13) tathA "jaina yunivarsiTI nAmanI vebasAITanA meTarano upayoga (1/3 + 8/23) karIne "rAsa' + TabAnA padArthane spaSTa karavAno prayatna thayo che. (6) amuka sthaLe (14/10 vagere) alaga-alaga dRSTikoNathI mULa zlokanI be avataraNikA Apela che. (7) avasarocita pUrvapakSa-uttarapakSa vagere dvArA UMDANamAM utarIne ahIM padArthane vizada karavAno kSayopazamAnusAra prayAsa deva-gurukRpayA thayela che. A rIte Broad Casting ane Deep Casting dvArA zratopAsanAno nirmaLa AnaMda avAra-navAra anubhavela che. * adhyAtmanuM AgavuM anusaMdhAna ja ahIM khAsa dhyAnamAM rAkhavA jevI bAbata e che ke zAstrAbhyAsamAM vidvattAnA anusaMdhAna karatAM adhyAtmanuM anusaMdhAna vadhu mahattvapUrNa che. carcAnA maracA khAMDavAnI caLa upaDe to te vidvattA AziSa nahi paNa abhizAparUpa banI jatAM vAra lAgatI nathI. dravyAnuyoganI tarkavidyA vAda-vivAda UbhA karavA mATe nathI paraMtu jIvanamAM AdhyAtmika saMvAda lAvavA mATe che. tAraka tIrthaMkara paramAtmAe darzAvela sUkSmadhAravALuM nayacakra karmacakrane kApavA mATe che, siddhacakramAM pratiSThita thavA mATe che. paraMtu viSayacakramAM ke kaSAyacakramAM phasAvA mATe nathI ke bhavacakramAM bhaTakavA mATe nathI. tethI ja dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM pratyeka zlokanI vyAkhyAnA aMte te zlokasaMbaMdhI "AdhyAtmika upanaya' svAntaH suvarya + sarvananahitAya darzAvela che. pratyeka zlokanA AdhyAtmika upanaya vibhAgamAM chelle ApaNA mukhya dhyeya-maMtavya- zrAvya evA siddhasvarUpanI avanavI-anokhI 500 thI vadhu vizeSatAo (juo - pRSTha 20, 28, 43, pa5, 69, 74, 77, 83 vagere) judA-judA prAcIna-arvAcIna zvetAMbarIya-digaMbarIya 300 jeTalA graMthasaMdarbhonA AdhAre jaNAvela che. jethI zAstrAbhyAsanuM mukhya prayojanabhUta lakSya cUkyA vinA, upAdeyapaNe siddhadazA upara AMtarika dRSTi-ruci-upayoga-lAgaNItaMtra satata kendrita rahe. A AdhyAtmika upanaya vibhAga eTale mAno ke graMthamaMdiranA zikhara upara prabhue adhyAtmano suvarNakazaLa caDhAvI Apyo.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayorthi 67 A rIte "rAsa' + TabAnI laMbAI-pahoLAI-UMDAI-UMcAInI dIrghakAlIna yAtrA paramArAthyapAda dAdA gurudeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnI nircAja divya kRpAthI, pUjyapAda siddhAMta divAkara gacchAdhipati zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjAnA svarNima sAmrAjyamAM, mArA bhavodadhitAraka gurudeva paramapUjya paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI mahArAjAnI apAra amadaSTinA lIdhe, nirvighnapaNe sAnaMda saMpanna thaI. dravyAnuyoga parAmarzakarNikAmAM zuM nihALazo ? , * zvetAMbara, digaMbara, jainetara darzananA judA-judA 785 jeTalA graMthonA 3700 jeTalA saMdarbho dvArA aneka padArthane vize vividha maMtavyone dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM gUMthI lIdhela che. A rIte parAmarzakarNikAmAM vistArarucivALA vAcakavargane dravya-guNa-paryAya rAsa + TabAnA vividha padArthonuM vizada spaSTIkaraNa nihALavA maLaze tathA te te zAstrasaMdarbho mANavA maLaze. dA.ta. * nRsiMha, caNoThI, dADama vagere 630 jeTalA daSTAMto dvArA rAsa-TabAnA padArthanuM spaSTIkaraNa. (juo- 4/3, 4/6, 49 vagere). kALa padArtha vize zvetAMbara-digaMbara-anyadarzananA 370 thI vadhu saMdarbho. (juo 10/10 thI 19) * kula 121 doSonI chaNAvaTa ahIM maLe che. jema ke anyonyAzraya, virodha vagere 69 dArzanika doSo, ratnatrayasaMbaMdhI 44 doSo tathA kheda, udvega vagere 8 AdhyAtmika doSo. (juo 4/1+3, 11|8, 12/7, 16/7 vagere) * pramANatattva aMge 100 saMdarbho (27 zvetAMbaragraMthonA, 15 digaMbaragraMthonA tathA 58 ajainagraMthonA. juo - 12/14). jJAnaprAdhAnya aMge sva-paradarzananA kula 82 saMdarbho darzAvela che. (juo - 1/1+3+5+6 tathA 15/1/1-3 thI 8 tathA 15/2/1+3+6+10+13). * svaparyAya, paraparyAya, kAraNazuddha paryAya, kAryazuddha paryAya, rAjaparyAya vagere 72 jeTalA paryAyonI samajaNa ahIM upalabdha thAya che. (juo - 49, 6/3, 14/4 vagere) * guNapadArtha vize 69graMthasaMdarbho [55 svadarzananA (2/2, 2/16, 11/1), 14 paradarzananA (2/2)]. * dravya-guNa-paryAya vagere 67 padArthonA lakSaNo sva-paradarzananA zAstra saMdarbho sAthe ahIM jaNAvela che. (juo - 2/2, 2/11, 2/16, pa, 6/1, 6/7, 6/11 vagere.) jIvAdi 43 padArthanI prajJApanA (juo - 2/10, 4/3, 7/18, 89, 8/18, 10/12, 10/13 vagere). dravyapadArtha aMge 40 saMdarbho [21 zvetAMbara graMthonA, 8 digaMbara graMthonA, 11 paradarzananA (2/1+13+16, 9/28, 10/1)]. upacArapadArtha vize sva-paradarzananA kula 40 saMdarbho (7/5). * 38 prakAranA sUtro (16/7 pR.2562-63). zabdanI zakti-lakSaNA-vyaMjanA aMge sva-paradarzananA 37 saMdarbho (5/1, 13/4).
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 ( kalyAnayogapamimikAna nAsakoranI hadathorthika * paryAyapadArtha aMge 36 saMdarbho [21 zvetAMbara graMthonA (2/2, 2/16), 14 digaMbara graMthonA (22), 1 yApanIya saMpradAyano (22)]. * 34 prakAranA jJAna aMge sva-paradarzananA vividha saMdarbho. (juo - 2/10, 4/3, 7/3, 8ra, 9/14+15, 11/1, 13/10, 16/7 vagere). jIva, ajIva, jJAna, kALa, dizA, sUtra vagere judA-judA 31 padArthonA aneka prakAranA bheda -prabhedo sva-paradarzananA zAstra saMdarbho dvArA darzAvela che. (juo - 43, 5/13, 6/12, 7/3, 8/16, 9/19 vagere). dravyazuddhi, bhAvazuddhi, pAtrazuddhi, sattvazuddhi vagere 25 prakAranI zuddhio nihALavA maLaze. (juo - 14, 1/5, 10/2, 16/5, 16/7 vagere.) satkAryavAda, asatkAryavAda, sadasatkAryavAda, nityavAda, anityavAda, nityAnityavAda vagere 23 prakAranA vAdonI samajUtI ahIM prApta thaze. (37, 3/9, 3/12, 3/1pa vagere.) anugamazakti, oghazakti, samucitazakti, AvirbhAvazakti, dharmazakti vagere 21 prakAranI zaktiono subhaga samanvaya sva-parasamayanA saMvAdo dvArA sAdhavAmAM Avela che. (juo - 2/6, 28, 3/8, 9/10, 11/1, 16/7 vagere). svabhAvadazA, vibhAvadazA, bhavabAladazA, dharmayauvanadazA, baMdhadazA vagere 18 prakAranI dazAonuM digdarzana atre thayela che. (juo - 28, 16/7 vagere) jIvapariNAma, ajIva pariNAma, pataMjalisammata pariNAma, dravyArthikasamata pariNAma, paryAyArthikasammata pariNAma vagere 12 prakAranA pariNAmanuM pradarzana sva-paradarzanazAstronA sAkSIpATho dvArA darzAvela che. (juo - 2/12, 3/8, 49, 9/24, 13/pa vagere) * kSiptacitta, mUDhacitta, calacitta, zuklacitta vagere 11 prakAranA cittanI camatkArasRSTi ahIM | sarjAyelI che. (juo - 16/7) * 'napadArtha aMge 11 kozAdinA avataraNo (12/2). * eka ja viSaya vividha svarUpe, aneka bheda-prabheda prakAre vistArapUrvaka dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM Thera-Thera jovA maLaze. jema ke - * 150 jeTalA naya(mukhya-avAntarabheda sahita)nuM nirUpaNa (juo - zAkhA-5, 6, 7, 8). * 45 prakAranA saMbaMdhanuM prakAzana. (juo - 3/2, 7/15, 7/17, 7/18 vagere). * Aropa(upacAra)nA 40 jeTalA prakAra (6/7 thI 10, 7/6 thI 14). vyaMjanaparyAya-arthaparyAya vize 25 thI vadhu zAstrapATho (14/2). * guNazabdanA 25 artha (2/2). 23 nayalakSaNo (5/6). * anupalabdhinA 21 prakAra (8/ra3). * asti-nAsti anekAMta, akrama anekAMta vagere svarUpe 21 prakAranA anekAMtanuM digdarzana (2/5, 43, 11/6 vagere).
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja dravyAnayogaparAmarza.kavikAsavAsakAranI hadothI * 16 prakAre upacArasaMbaMdhanuM daSTAntasahita pratipAdana (7/18). - AkAza aMge zvetAMbara-digaMbara saMpradAyanA 14 saMdarbho (10-89). * pariNAma vize zvetAMbara-digaMbara-paradarzananA 14 maMtavyo (9/24+ 25, 13/5). * 14 prakAranI saptabhaMgInuM digdarzana (4/13 + 14). * upacAra nimittanA 11 prakAra (6,8). * bhASAnA 11 prakAra (16/1 vagere). * zraddhAnA 10 svarUpa (91). * 9 prakAre vaiyAvaccanI samajaNa (15/1/6). * nizcaya-vyavahAranayanA vibhinna 8 svarUponuM pratipAdana (8/21 thI 23). * kAlAdi 8 tattvonuM nirUpaNa (4/14, 5/14). * sunaya-durnayanA 8 lakSaNo (5/6). * sApekSa ekatvanA 5 prakAra (3/5 + 6). * ghaTanA cAra prakAronuM be rIte nirUpaNa (4/9). GP dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM aneka vistRta mImAMsAo jANavA maLaze. jema ke - * guNa svataMtra padArtha che ke paryAya svarUpa ? (2/11 thI 13, 14/11+12, 14/17). * dhrANendriya dravyagrAhaka che ke nahi ? (2/15). * syAdvAdamAM 17 doSano AkSepa (41) ane tenuM nirAkaraNa (43). * sarvatra saptabhaMgI ja pravarte ke nahi ? (4/13). zakti-lakSaNAnI yugapat pravRtti thAya ke nahi ? (5/1). * RjusUtra dravyAstikanaya che ke paryAyAstika ? (8/12 + 13). nigamanaya saMgraha-vyavahArathI svataMtra che ke nahi ? (8/15). * mULa naya nava che ke sAta ? (88 thI 18). upanaya svataMtra che ke nahi ? (8/19). nizcayanayamAM upacAra che ke nahi ? (8/20). * prameyatva anvaya-vyatirekI che ke nahi ? (99). * kALa svataMtra dravya che ke paryAya ? (10/10 thI 13, 10/18-19). * eka dravyanuM mULabhUta lakSaNa eka ke aneka ? (11/4). - TabAnA padArtha aMge mULa AgamagraMthonuM samarthana maLe te mATe tenuM mULa uddabhavasthAna AgamamAM kyAM che ? teno nirdeza paNa parAmarzakarNikAmAM Thera-Thera nihALavA maLaze. jema ke - * 'mAvo jo gha yajJAti..." siddhAMtanuM mULa uddabhavasthAna - AcArAMgasUtra (ra9). * saptabhaMgInuM mULa uddagamasthAna - bhagavatIsUtra (49). * nagara vageremAM jIvAjIvarUpatAnuM bhagavatIsUtra, sthAnAMgasUtra vageremAM pratipAdana (7/18).
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 jI * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hadayomi sAta nayonuM ThANAMgasUtra, anuyogadvArasUtra vagere AgamomAM nirUpaNa (89, 8/17). prasthaka-vasati-pradeza udAharaNanI anuyogadvAramAM chaNAvaTa (8/18). paramANunI utpattimAM bhagavatIsUtrano saMdarbha (9/21). aikatvika utpAda vize Avazyakaniryukti, vizeSAvazyakabhASyAdino saMvAda (22). dizA aMge bhagavatIsUtramAM mULa udbhava (10/13). * arUpI kAyA vize bhagavatIsUtramAM mULa uddagama (13/12). * paramANuutpatti aMge bhagavatIsUtramAM mULa udgama (14/16), * brahmANInuM mULa udbhavasthAna - samavAyAMga sUtra + Avazyakaniyukti vagere (16/3). @ dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM zvetAMbara-digaMbara-jainetaradarzananA AdhAre aneka padArthonuM pratipAdana karela che. jema ke - * guNanA lakSaNa, prakAra, saMkhyA vagere (2/2, 2/16 vagere). * dravya ane guNAdimAM bheda (2/2+9+16), abheda (3/+3+4+6+7+15), bhedabheda (43 thI 7, 11/10, 13/4). * bhAvAttarasvarUpa abhAva (11/2). * ekAMtapakSamAM arthakriyAviraha (11/8). * sAmAnya-vizeSasamavyApti (11/9). * jJAna-kriyAsamuccaya (152/1). * samApatti (16/5). ekatra sattva-asattvano samAveza (49, 13/1). * bhedapratItinI hAjarImAM abheda upacAra (7/6). * ekatra utpAda-vyaya-dhrauvya (9/3+4, 99). * zUnyavAda nirAkaraNa (9/7). * paramANu svarUpa (9/21). * kArya-kAraNamAM bhedabheda (11/10, 13/4). * dravyalakSaNa aMge 26 saMdarbho dvArA dravyanA 32 lakSaNo (10/1). * dharma-dharmImAM bhedabheda (11/10). bauddhika kSaNasamUhAtmaka muhUrnAdi (10/3). * jaghanyatama kALanA jJAnano upAya (10/14, 10/17). ekatra calana-acalana (12/6). astitva (11/1). kSaNabhaMgabhaMga (11/8). sopAdhika bheda (11/9).
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 dravyAnuyogapamarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi - TabAmAM AvatA matabhedavALA padArthanA nirUpaNa aMge prAcIna-arvAcIna-Agamika-tArkika zvetAMbara -digaMbara graMtha mujaba tathA jainetara darzanonA graMtha mujaba te-te padArthanuM dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM spaSTIkaraNa karela che. jema ke - * saptabhaMgImAM avaktavya bhAMgo trIjo ke cotho ? te vize zvetAMbara-digaMbaranA 9 graMtha mujaba avaktavya trIjo bhAMgo, zvetAMbara-digaMbaranA 15 graMtho anusAra cotho bhAMgo, brahmasUtrazAMkarabhASya tathA brahmasUtrabhAskarabhASyanA nirUpaNa mujaba paNa cotho bhAMgo che A bAbata darzAvI che. (juo - 4/10). * * * - RjusUtranaya dravyArthika ke paryAyArthika ? te aMge 66 jeTalA zvetAMbarIya graMthasaMdarbho tathA 9 digaMbarIya graMthasaMvAdo darzAvela che. (juo - 8/12 + 13). naigamanaya svataMtra che ke nahi ? te viSayamAM zvetAMbarIya tathA digaMbarIya graMthonA 20 jeTalA avataraNo batAvela che. (juo - 8/15). jIvAdi tattva sAta, ATha, nava ke daza ? te bAbatamAM zvetAMbara-digaMbara 14 graMthonA avataraNo ke atideza dvArA sAta tattvanuM nirUpaNa karela che. temaja ubhayasaMpradAyanA 37 jeTalA graMthonA avataraNo ke atideza dvArA nava tattvanuM pratipAdana karela che. jayadhavalA mujaba ATha tattva tathA arhadgItA mujaba daza tattva paNa darzAvela che (8/16). TabAnA padArthano anya graMtha sAthe virodhAbhAsa jevuM jyAM jaNAya, tyAM virodhAbhAsa dUra karI tAtparyArtha/samAdhAna jaNAvavAno prayAsa parAmarzakarNikAmAM aneka sthaLe karela che. jema ke - * sammatitarka ane bhagavatIsUtra vacce bhAsatA virodhano parihAra (1/2). zabdane guNa kahevAmAM AvatA virodhano ukela (2/2). * guNanA paryAya na mAnavAmAM prApta aneka AgamavRttinA virodhanuM nirAkaraNa (2/2). Tabo ane tattvArthavRtti vacce jaNAtA virodhanuM nivAraNa (2/11). ratnaprabhAne paryAyArthikathI nitya mAnavAmAM jIvAbhigama sAthe virodhanuM samAdhAna (6/1). zuddhaparyAyArthika nAmakaraNamAM nayacakra vagere graMtha sAthe AvatA virodhanuM zamana (6/1 + 2). devasenajI ane mahopAdhyAyajI vacce virodhano virAma (6/5, 14/16). TabAne pramANanayatattvAlokanI sAthe AvatA virodhanuM dUrIkaraNa (6/11). anuyogadvAra sUtra ane saMmatitarkAdi graMtho vacce AvatA virodhanI zAMti (8/13). TabA ane syAdvAdakalpalatA-nayopadezavRtti-nayarahasya vacce upasthita virodhano nikAla (8/13). * TabA tema ja anuyogadvAra-prajJApanAsUtra vacce AvatA virodhanI hakAlapaTTI (10/19). * TabA ane zrAvakaprajJapti vacce jaNAtA virodhanI vidAya (15/1/6). - TabAmAM pUrvApara virodha jevuM kyAMka jaNAya tenuM paNa nirAkaraNa dravyAnuyogaparAmarzakarNikA karela che. jema * RjusUtrasaMmata sthUla dhrauvya (juo - 9/27).
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 : - V AN : : * TabAnA padArtha sAthe saMkaLAyelA anya aneka graMthonA AzayanuM spaSTIkaraNa paNa dravyAnuyoga -parAmarzakarNikAmAM jovA maLaze. jema ke - * bhagavatIsUtravacananuM spaSTIkaNa (1/2, 49, 6/12, 79, 8/2, 10/18+19, 11/4). * uttarAdhyayana tAtparyaprakAzana (11/4). AvazyakaniyuktinA tAtparyanuM ghotana (82). Avazyakaniyukti malayagirIyavRttinuM vizadIkaraNa (8/13). prajJApanAsUtranuM spaSTIkaraNa (6/12, 10/18+19). syAdvAdakalpalatAnuM spaSTIkaraNa (4/14). vizeSAvazyakabhASyavRttinuM spaSTIkaraNa (82). ratnAkarAvatArikAnA AzayanuM prakAzana (4/14). saMmatitarkanuM spaSTIkaraNa (1/2, 13/10). bhAmatImAM vAcaspatimizranA vacananuM arthaghaTana (49). * tattvArthasUtravRttinuM spaSTIkaraNa (2/11, 10/18, 114). * aneka zabdakozonA AdhAre sthAnAMga mAtRkApadanuM (tripadInuM) spaSTIkaraNa (94). * kAlANapratipAdaka yogazAstrAdinA vacananuM tAtparyadyotana (10/15+17 thI 19). * tattvasaMgraha spaSTIkaraNa (12/6). Gdeg saMkSepathI ane vistArathI 32 samIkSAo paNa dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM upalabdha thAya che. jema 0 0 * gadAdharamata samIkSA (2/15). maMDana mizramata mImAMsA (11/10). * zaMkarAcAryamata samIkSA (123, 13/1). vedAMtamata samIkSA (129, 13/7). * brahmadevamata samIkSA (11/9, 14/10). kuMdakuMdasvAmImata samIkSA (14/10). * amRtacandramata samIkSA (14/10). padmaprabhamata samIkSA (14/10 + 14). mAIlladhavalamata samIkSA (13/17, 14/10+ 17). * zubhacandramata samIkSA (13/12, 14/16 + 17). akalaMkasvAmImata samAlocanA (2/12). kArtikeyAnuprekSAvRttikAramata samIkSA (69, 14/17). * "pati' prayogamAM taiyAyikamata samIkSA (6/10). nemicaMdramata samIkSA (7/7). bauddhamata samIkSA (9/7, 11|8).
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 ja dravyAnuyogaparAmarza-karNikSa-suvAsakAranI hadayomi ) * nAgezabhaTTamata samIkSA (99). * navyarnayAyikamata samIkSA (9/12). * kAlANa samIkSA (10/17). * vaiyAkaraNamahAbhASyapradIpavyAkhyA samIkSA (11/7) vagere 33 samIkSA. @ devasenamatanI samAlocanA vividha rIte dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM aneka sthaLe jovA maLaze. * digaMbara graMtho dvArA devasenamatasamIkSA aneka sthaLe karI che. jema ke dhavalA (RSakhaMDAgamavRtti), jayadhavalA (=kaSAyaprAbhRtavRtti), samayasAra, pravacanasAra, pravacanasAravRtti, niyamasAra, niyamasAravRtti, cAritraprAbhRta, yuktianuzAsana, paMcAstikAyasaMgrahavRtti, puruSArthasiddhiupAya, tattvArthasarvArthasiddhi, tattvArthavrutasAgarIvRtti, tattvArtharAjavArtika, tattvArthazlokavArtika, tattvArthasAra, siddhivinizcaya, laghIyastraya, laghIyasrayatAtparyavRtti, aSTasahasrI, kArtikeya anuprekSA, kArtikeyaanuprekSAvRtti, bRhadravyasaMgrahavRtti, paramAtmaprakAzavRtti, dravyasvabhAvaprakAza vagere digaMbara graMtho dvArA digaMbara devasenanA matanI samIkSA karela che. (juo - 2/11 + 12, 8/10, 8/15 + 16 + 17, 8/20+21, 8/23, 114, 13/12 + 17, 149 + 10 + 14 + 16 + 17 vagere). devasenavacana dvArA paNa devasenamatasamIkSA anekatra karela che. (juo - 8/17, 13/12, 14/16 + 18) zvetAMbarAcAryonA graMtho dvArA paNa devasenamatasamAlocanA aneka sthaLe karela che. jema ke uttarAdhyayanasUtra, bhagavatIsUtra, bhagavatIsUtravRtti, saMmatitarka, saMmatitarkavRtti, AvazyakaniryukticUrNi, tattvArthasUtra, tattvArthasvopajJabhASya, tattvArthahAribhadrIvRtti, tattvArthayazovijayavRtti, tattvArthasiddhasenIyavRtti, prajJApanAsUtra, prajJApanA sUtravyAkhyA, vizeSAvazyakabhASya, vizeSAvazyakabhASyakoTyAcAryavRtti, vizeSAvazyakabhASyamaladhAravRtti, AcArAMgasUtravRtti, sUtrakRtAMgavRtti, sthAnAMgasUtra, sthAnAMgavRtti, samavAyAMgasUtravRtti, naMdIsUtracUrNi, anuyogadvArasUtra, dazavaikAlikavRtti, pravacanasAroddhAra, paMcakalpabhASyacUrNi, zAstravArtA samuccaya, siddhasenIya dvAtrizikAprakaraNa, syAdvAdaratnAkara, dharmasaMgrahaNi, pramANanayatattAloka, adhyAtmabiMdu, pramANamImAMsA, samyaktaparIkSA, jainasyAdvAdamuktAvalI, syAdvAdamaMjarI, agItA, saptabhaMgI nayapradIpa, SoDazakavRtti, syAdvAda lpalatA, anekAntavyavasthAprakaraNa, adhyAtmaparIkSA, nyAyakhaMDakhAdya, upadezarahasyavRtti, bhASArahasya, mokSaratnA (bhASArahasyavRtti), dharmasaMgrahavRtti, AgamasAra, nayacakrasAra, jJAnamaMjarI, nayakarNikA, paMcasUtravArtika, adhyAtmavaizAradI vagere zvetAMbarIya graMtho dvArA devasenamatanI samIkSA karela che. (juo - 2/11+12, 89+10+14+16 thI 24, 11/4, 13/17, 14/17 vagere) GP aneka sthaLe parAmarzakarNikAmAM vividha padArthono samavatAra paNa karyo che. jema ke - 12 nayono 7 nayomAM samavatAra (48).
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ R : * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA suvAsakAranI hadayormi . * 9 nayono 7 nayomAM samavatAra (89). * 7 nayono 5 nayomAM samavatAra (89). * yAska munie darzAvela 6 bhAvavikArono utpAdAditrikamAM samavatAra (92). - atyaMta vistRta pATha/paMktio jyAre mudrita pustakAdimAM na maLe ane rAsa-TabAnI hastapratomAM maLe tyAre kaI hastapratanA AdhAre A vAta jaNAvI che? teno ullekha paNa parAmarzakarNikAmAM avAra-navAra karela che (juo - ra/12, 41 thI 3 vagere). * TabAmAM uddhata zloka aMge anyadarzanakAronI kyAreka be vyAkhyA jaNAvI che. (juo-9,7). * TabAmAM uddhata karelI gAthA kyAreka be graMthomAM mULagAthA tarIke darzAvelI hoya to parAmarzakarNikAmAM baMne graMthanI vyAkhyA jaNAvelI che (juo - 5/6 vagere). TabAnI judI-judI hastapratomAM alaga-alaga pATha maLatA hoya ke mahattvano adhika pATha maLato hoya tyAM apekSita pAThavALI hastaprata kyA jJAnabhaMDAranI che ke kayA gAmanI che ? teno paNa nirdeza parAmarzakarNikAmAM ghaNA sthaLe karela che. (juo - 43, 6/4 vagere). * TabAmAM saMmatitarkanI je gAthAo uddhata karelI che, tenA upara alaga-alaga hastapratomAM mahopAdhyAyajIkRta judI-judI vyAkhyAo jUnI gujarAtImAM tathA saMskRta bhASAmAM upalabdha che. tathA tarkapaMcAnana zrIabhayadevasUrijInI saMskRta vyAkhyA to prasiddha che ja. taduparAMta, navAMgI TIkAkAra zrIabhayadevasUrijIe paNa saMmatitarka graMthanI amuka gAthAnI vyAkhyA karI che. tethI prastuta aneka vyAkhyAo parAmarzakarNikAmAM darzAvela che. Ama parAmarzakarNikAmAM saMmatitarkanI gAthAnI kyAMka (4/13, 9/12) be vyAkhyA tathA kyAMka (2/11) traNa saMskRtavyAkhyA vAcakavarga mANI zakaze. * tathA kyAMka saMmatitarkanI gAthAnI je vyAkhyA TabAmAM mahopAdhyAyajIe ApI hoya tenuM saMskRtamAM rUpAMtaraNa karI parAmarzakarNikAmAM darzAvela che. (juo - 2/11 vagere). tema ja TabAmAM uddhata saMmatitarka gAthAnuM vivecana mahopAdhyAyajIe karyuM hoya tevA sthaLe kvacit (juo - 2/12) parAmarzakarNikAmAM tarkapaMcAnana zrIabhayadevasUrikRta saMmatitarkagAthAvRttine ja jaNAvela che. kyAMka TabAmAM uddhata saMmatitarka gAthAnI zrIabhayadevasUrikRta vyAkhyA azuddha ke truTaka jaNAtI hoya tathA mahopAdhyAyajI mahArAje ja anya vyAkhyAgraMthomAM te gAthAnI spaSTa vyAkhyA karI hoya to tevA sthaLe mahopAdhyAyajI mahArAjanI vyAkhyAnuM anusaraNa karIne zuddha pATha parAmarzakarNikAmAM saMmatitarkagAthAnI vyAkhyAmAM nirdiSTa karela che. tathA teno ullekha tyAM TippaNamAM karela che. (juo 9/19 pR.1309) * TabAmAM uddhata karelI saMmatitarka vagere graMthanI gAthAno pATha vartamAnamAM mudrita saMmatitarkagAthA vagerenA pATha karatAM judo hoya tevuM kyAMka jovA maLe che. tevA sthaLe rAsa-TabAnI hastapratamAM saMmatitarkagAthA vagere saMbaMdhI upalabdha thayelo pATha TabAmAM yathAvat rAkhela che. athavA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi : ()mAM mudrita prakAzanano pATha mUkela che. paraMtu parAmarzakarNikAmAM to mudrita saMmatitarkagAthA vagere ja saTIka jaNAvela che. juo - 43 (saMmatitarkanI 3/27 gAthA), 11/10 (pravacanasAra gAthA)] GP dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM kyAMka paMcAMgI Agama saMdarbha dvArA tArkika matanuM samarthana karela che (8/13 pR.959). to kyAMka digaMbara graMthasaMvAda vaDe tArkika matane puSTa karela che (8/13 pR.961+976+ 977). to kyAMka digaMbara mata mujaba Agamika matanI paNa saMgati karela che (8/13 pR.979). Agamika vyAkhyAmAM paNa kyAreka saiddhAttvika matanA badale tArkika matanuM anusaraNa thayela hoya te paNa parAmarzakarNikAmAM nihALavA maLaze (8/13 pR.978). * kyAreka rAsa + TabAnA padArthane spaSTa karavA mATe anya darzananA graMthono AdhAra anivAryapaNe levo paDela che. jema ke - * (9/12) mAM sAmAnyalakSaNA dIdhiti, dIpitiprakAza, sAmAnya lakSaNA gAdAdharI, vyutpattivAda, vyutpattivAda-AdarzaTIkA vagere graMthono AdhAra lIdho che. * avasare AlbarTa AInsTAIna, goTaphIDa, kAnTa, hegala, rasela, bulara, jekobI vagere Adhunika vaijJAnikonAtattvaciMtakonA vicArane tathA Adhunika jaivika vijJAnanA abhiprAyane paNa parAmarzakarNikAmAM darzAvela che. (juo - 2/8, 108, 10/13 vagere) gujarAtI vizvakoza vagereno paNa TabAnA padArthanI spaSTatA mATe upayoga karyo che. (juo - 104). GP rAsa + TabAnA padArthane spaSTa karavA sAkSIrUpe TAMkelA zloka/gAthAnI vyAkhyA paNa avasare darzAvela che. jema ke - * vizeSAvazyakabhASyagAthA (43, 6/14, 7/7, 8/15). * AvazyakaniryuktigAthA (89). * abhidharmakoza - sphaTArtha vRtti (96) vagere. @ eka ja viSaya aMge digaMbara - zvetAMbarAdi judA-judA graMthakAronA matabhedane saMkSepathI ane vistArathI dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM darzAvela che. jema ke - * naigamanA prakAra vize 15 jeTalA matonuM digdarzana (6,7). * lakSaNAnA svarUpa tathA bheda aMge jaina-naiyAyika-vaiyAkaraNa-AlaMkArika-mImAMsaka vagere matono nirdeza (5/1, 6/8, 13/4). * upacAranA nimitta vize 5 abhiprAyonuM nivedana (5/1, 6/8). * vividha darzanomAM dhyAnanA cAra mArga (16/5). * ": vAdI' - sthaLe 5 vibhinna abhiprAyonuM pratipAdana (12/11). = digaMbara graMthonI spaSTatA aneka sthaLe karela che (juo - 2/2, 4/3, 7/2, 7/12, 8/2, 8/5, 10/16, 11/2, 11/6, 11/10, 128, 13/2, 13/4, 143, 14/10 vagere).
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnayogaparAmarza kajiyA-savAsakAranI hRdayami zvetAMbara-digaMbara saMpradAyanA matabhedo aneka sthAne darzAvela che (juo - 9/23, 11/11 vagere). digaMbara-zvetAMbara graMthonA tulyArthaka saMdarbhono atideza paNa karyo che (juo- 6/11,7/18,8/10). ~ saiddhAMtika mata ane tArkika mata vaccenA taphAvatone paNa aneka sthaLe jaNAvela che (juo - 8/13, 9/23, 10/13, 10/17). 76 parAmarzakarNikAmAM uddhRta sAkSIpAThamAM aMtargata uddharaNonA paNa mULa sthaLa zodhIne teno nirdeza ( )mAM karela che. jema ke - * syAdvAdamaMjarInA udbhuta saMdarbha (3/15, 9/1). * saMmatitarkavRttimAM uddhRta saMdarbha (1/2+6+7, 2/12, 4/3). syAdvAdakalpalatAnA uddharaNonA mULa sthAna (2/12, 10/13 vagere). dharmasaMgrahavRttinA uddharaNa (10/13). * prajJApanAvRttigata uddharaNa (10/3). * uttarAdhyayanavRttigata uddhRta pATha (2/9). sUyagaDAMgavRttigata uddharaNa (14, 11/8, jaNAvela che. * rAsa + TabAnA padArtha spaSTa karavA mATe parAmarzakarNikAmAM saMvAdarUpe darzAvela jaTila saMdarbhonI paNa vistRta chaNAvaTa avasare karela che. jema ke - nayopadezavRttinI spaSTatA (8/13). * syAdvAdakalpalatAnuM vizadIkaraNa (9/12). TabAmAM atideza karelA padArtho parAmarzakarNikAmAM vistArathI samajavA maLaze. jemake - * sakalAdeza, vikalAdeza, pramANasamabhaMgI, nayasAbhaMgI vagere (4/14). * dravyArthikanA daza bhedono zuddhAzuddha saMgrahAdimAM samAveza (8/14). paryAyArthikanA cha prakArono zuddhAzuddha RjusUtrAdimAM samavatAra (8/14). devasenamatamAM 9 nA badale 11 nayanA ApAdanasthaLe 44 nayanuM ApAdana (8/10). prasthakAdi daSTAMta (4/13, 8/15+18). * puMDarIka adhyayana artha (8/22). ~ eka ja zloka/gAthAne mahopAdhyAyajIe TabAmAM aneka vakhata sAkSIrUpe alaga-alaga prayojanathI TAMkela hoya to tevA sthaLe vAcakavargane pUrvApara anusaMdhAna rahe te mATe parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM yathAzakya ()mAM pUrvottara zAkhA-zlokanA naMbara jaNAvela che. jema ke nayacakrasAramAM uddhRta pATha (9/28). * anekAMtavyavasthAmAM uSkRta pATha (2/9). * gacchAcArapayajJAmAM uSkRta saMdarbha (15/2/9). 13/1) vageremAM uddhRta pAThanA mULasthAna ( )mAM 'carA-rApnahALyA..' gAthA (TabAmAM 1/2 mAM tathA 4/14 mAM TAMkela che). * 'bAvAvande va yatrAsti...' * 'risammi risasaddo...' 'anu-anudiMvyuM..' - - kArikA (TabAmAM 29 mAM ane 3/14 mAM uddhRta che). gAthA (TabAmAM 4/5 tathA 14/6 mAM uddhRta che). gAthA (TabAmAM 9/21 mAM temaja 14/16 mAM uddhRta che).
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ je dravyAnuyogaparAmarza-karNikArAvAsakAranI hadayorti 17 G? A ja graMthamAM AvatA padArthone AgaLa-pAchaLanI zAkhAnA padArthanI sAthe sAMkaLI laIne samagra graMthane akhaMDapaNe vaNI levAno prayatna dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM karela che. dA.ta. * samavAyanirAsa (3/2, 3/6, 9/1+21, 11/8+10, 12/6 vagere sthaLano AgaLa-pAchaLa nirdeza thayela che). dravyalakSaNa (2/1, 928, 10/1). guNavikAra paryAyapratiSedha (2/13, 14/17). guNalakSaNa (2/2, 2/16, 11/1). * oghazakti (28, 11,8). UrdhvatA sAmAnya (24, 14/2). * paryAya lakSaNa (2/2, 14/15). lakSaNA nimitta (5/1, 6/8, 8/18). * manaskAra (9/6, 11/8). vastu dravya-paryAyAtmaka (3/6,14/17). * upacAra nirUpaNa (2/2, 7/6). pariNAma (9/24, 13/5). * IcchAyogalakSaNa (1/8, 15/2/11). dhyAna (1/6, 16/5, 16/6). * arthakriyAkAritvAbhAva (11/8+10). guNa-svabhAvaaikya (22, 13/17). * jJAnazUnya kriyA (1/5, 15/1/3). saMsArI jIvanI mUrtatA (12/3+11). * guNanA paryAyanuM spaSTIkaraNa (22, 13/17). dravyanityatA (24, 14/13). * kevalajJAna ailakSaNya (43, 9/14+15). jJAnamAM jIvopacAra(5/12,6/10,10). * zuddhaarthaparyAyagrAhakatA (8/13,12/2). sApekSabhAvo pAramArthika (4/2,11/6). * prasthakAdi daSTAMta (4/13, 8/15). * vacanamArgavyApaka nayavAda (49, 89). * pramANa lakSaNa (8/19, 12/14). vyaMjanaparyAya - arthaparyAya (4/5,14/1 thI 5). * utpAdAdino saikAlya sparza (6/10, 9/20). * nAstisvabhAva apekSA (49, 11/6). * saptabhaMgImAM nayAzraya (4/14, 13/17). * digaMbaramAnya bheda-abheda svarUpa(43, 11/10). * kAlAMtara Aropa vimarza (6, 8, 6/10). dravya ane guNAdi vacce bhedabheda (43 thI 7). * jIvalakSaNa (5/19, 10/20). * lokAkAzapradezatulya kAlANa (10/10+14). * meniyatA (6/1, 6/13, 9/26). grahaNa svarUpa (2/2, 10-20, 11/4). * kAlANunirUDha lakSaNA (10/15+17+19). nayanA upayoganuM anusaMdhAna (64). * kriyamANa-kRtavicAra (6/13, 9/11). pAriNAmika bhAva (11/4+12). * astitvAdi (6,11,11/1). pradIpa nityAnityatA (9/1, 95). * vastulakSaNa (36, 14/17) * svataMtra avayavIdravya nirAsa (3/3 +4, 103). * prathama-aprathama kevalajJAnAdi bheda (2/10, 4/3, 9/15+17, 11/9, 13/10, 147). * rAsanA padArthonI spaSTatA mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjanA ja anya graMthonA saMdarbha dvArA aneka sthaLe karela che. (juo - 1/1, 3/3-13, 4/13, 5/1, 6/7-10, 815, 94-9-12, 108, 11/6, 12/1, 13/7, 14/13, 15/1/pa vagere.)
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ raka 5 karo 0 3000 78 * dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA suvAsakAranI hRdayormi P aneka sthaLoe nakazA-koSTako darzAvIne padArthanuM pratipAdana karyuM che. (juo - 1/1, 2/11, 3/13, 48 + 13 + 14, 5/1 + 8 + 19, 6/10 + 11 + 12 + 15 + 16, 7/1 + 19, 8/16, 98+ 23+ 24 + 28, 10/19, 12/14, 13/4, 147 vagere..). pariziSTa-15mAM A nakazAo darzAvela che. (c) eka ja graMthakAre judA-judA graMthomAM eka ja viSayamAM vilakSaNa vAto karI hoya teno ullekha parAmarzakarNikAmAM karela che. dA.ta.* RjusUtranaya aMge zrIharibhadrasUrimata (8/13), zrI hemacandrasUrimata (8/13), mahopAdhyAya zrIyazovijayajImata (8/13). * kALatattva vize zrI hemacandrasUrimata (8/13, 10/19), zrIzIlAMkAcAryamata (10/12,10/18), zrImalayagirisUrimata (10/12+19). (c) eka ja graMthakAre eka ja viSayamAM eka ja graMthamAM alaga-alaga abhiprAyathI AgaLa-pAchaLa aneka vibhinna maMtavyo jaNAvela hoya, tenuM digdarzana karela che. dA.ta. vizeSAvazyakabhASyavRttimAM * vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya aMge zrIhemacandrasUrimata (142). * RjusUtra aMge zrIhemacandrasUrimata (8/13) vagere. * prAcIna prAkRta bhASAnI gAthAone uttarakAlIna graMthakAroe saMskRta bhASAmAM jANe ke chAyA svarUpe batAvI na hoya ! evA aneka sthaLone vAcakavarga parAmarzakarNikAmAM nihALI zakaze. (juo - 13/10, 147, 14/17, 16/ra vagere). * zvetAMbarIya graMthonuM AvuM saMskRta rUpAMtaraNa digaMbara graMthomAM paNa jovA maLe che. (juo - 15/2/3 vagere). * eka ja graMthakAre svaracita aneka graMthamAM anya graMthanA eka ja zloka mULagraMtharUpe darzAvela hoya tevA zvetAMbara-digaMbara graMthonA aneka sthaLono ullekha karyo che. jema ke - * IcchAyoga aMge yogadaSTisamuccaya ane lalita vistarA graMthanI kArikA (juo-1|8,15/2/11). * jIvalakSaNa vize samayasAra, niyamasAra, pravacanasAra, paMcAstikAyasaMgraha, bhAvaprAbhUtanI gAthA (juo - 10/ra0). eka ja graMthakAre svaracita judA-judA graMthomAM anya graMthanA eka ja zlokane thoDAka pheraphAra sAthe uddhata saMdarbha tarIke jaNAvela hoya, tene parAmarzakarNikAmAM darzAvela che. dA.ta. * anekAMtajayapatAkA tathA anekAntavAdapraveza graMthamAM zrIharibhadrasUrijIe uddhata karela zloka (11/8) vagere. @ judA-judA graMthakAroe eka ja zloka AMzika zAbdika pheraphAra sAthe aneka graMthamAM uddhata saMdarbha tarIke jaNAvela hoya teno parAmarzakarNikAmAM nirdeza karela che. dA.ta.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi cha 'vAla-strI-manta-mUrvALAM....' 'nAndrayo medrapAt...' 'yasminneva di santAne...' 'zaoyaH sarvamAvAnAM...' 'gAvAvante haiM yatrAnti...' 'rAmo gharthAntarAmAM...' zloka (sAta graMthamAM kvacit AMzika pheraphAra - 9|24). zloka (sAta graMthamAM pheraphAra sAthe uddhRta - 11/8). kArikA (pAMca graMthamAM uddhRta - 2/7) kArikA (pAMca graMthamAM pheraphAra yukta uddhRta - 2/9). zloka (cAra graMthamAM pheraphAra sAthe uddhRta 11/8). 'gasiddhaH siddhasenasya...' 'nAtireva dvi mAvAnAM.' zloka (cAra graMthamAM pheraphAra sAthe uddhRta 11/8). 'nAvaDyA. vayApahA...' zloka (traNa graMthamAM AMzika taphAvata sAthe uddhRta - 8/9). - eka ja zAstrakAre eka ja sUtra ke zloka akSarazaH samAnasvarUpe aneka graMthomAM darzAvela hoya ke uddhRta karela hoya teno ullekha paNa parAmarzakarNikAmAM jovA maLaze. jema ke * bhagavatIsUtra ThANAMgasUtra (2/12). bhagavatIsUtravRtti - ThANAMgasUtravRtti (10/13). eka ja avataraNa aneka jaina zAstrakAroe judA-judA graMthomAM akSarazaH samAna rIte uddhRta karela hoya tevA graMthono nirdeza paNa parAmarzakarNikAmAM jovA maLaze. jema ke - -- 'miyaM bhaMte ! jAtotti pavuD ?' A saMdarbha ATha graMthomAM uSkRta che (juo-10/11). 'dravya paryAvidyutaM...' A zloka sAta graMthamAM uddhRta che (juo-11/9). 'sarvamasti svarUpe.. ' A zloka pAMca graMthamAM uddhRta che (13/1). 'vhArameva tavattva..' A zloka traNa graMthamAM uddhRta che (13/12). = * - = 79 zloka (agiyAra graMthamAM AMzika pheraphAra sAthe uddhRta - 16/1). zloka (nava graMthamAM pheraphAra sAthe uddhRta 11/8). - - - - sva-paradarzananA aneka graMthomAM uddhRta karela eka sarakhA zlokAdi dvArA rAsa + TabAnA padArthane spaSTa karela che. jema ke - - 'muLAnAM paramaM paM.' zloka jaina-ajaina sAta graMthomAM maLe che (8/2). 'suSamA htAvanAbAra...' zloka pAMca graMthamAM uddhRta maLe che (9/7). 'yapina matti ni...' - zloka traNa ajaina graMthomAM maLe che (8/8). sva-paradarzananA AdhAre eka ja padArthanA samAnArthaka aneka zabdo jaNAvelA che. jema ke - AkAzanA paryAyavAcI 27 zabdo (108). paryAyanA ekArthaka 19 zabdo (2/2, 14/1) samApattinA paryAyavAcI 18 zabdo (16/5). guNanA ekArthaka 17 zabdo (2/2 + 11, 13/17). * dravyanA samAnArthaka 9 zabdo (2/1 + 10/20). aNunA paryAyavAcaka 7 zabdo (7/13). tiryak sAmAnyanA paryAyavAcI 4 zabdo (2/5) UrdhvatAsAmAnyanA samAnArthaka 4 zabdo (2/5)
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaka ja rA 80 dravyAnuyogaparAmarzakaNikAnsavAsakAranI hadathormi G- prastuta graMthanA vivecanamAM upayogI evA samAna zloka/gAthA/vivaraNa zvetAMbara-digaMbara-jainetaradarzananA aneka graMthomAM mULagraMthasvarUpe jovA maLe to te - te graMthonA nAmollekhapUrvaka parAmarzakarNikAmAM tene darzAvela che. dA.ta. "naM trALI.." A eka ja gAthA digaMbara-zvetAMbaranA 14 graMthomAM eka paNa zAbdika pheraphAra vinA jovA maLe che (juo-15/2/13). sva-paradarzananA aneka zAstromAM (uddhata zlokarUpe nahi paNa) mULa zloka tarIke AvatA, AMzika paNa pheraphAra vinAnA zlokovALA parAmarzakarNikAnirdiSTa graMthonI TUMkI yAdI nIce mujaba che. * prajJApanAsUtra, aupapAtikasUtra, tIrthogAlI prakIrNaka, devendrastava, samarAIeN kahA, Avazyakaniyukti, viMzatirvizikAprakaraNa (juo - 74, 12/3). * bRhakalpabhASya, candrakavedhyakapayannA, maraNavibhakti pannA, maraNasamAdhiprakIrNaka, paMcAzaka, ArAdhanApatAkA (dvividha), paMcavastuka, saMvegaraMgazALA, dazavaikAlikaniryukti, bhagavatI ArAdhanA (15/1/8). Avazyakaniyukti, aupapAtikasUtra, tIrthodgAlI pannA, samarAIaikahA, Atmaprabodha, vicArasAra (5/13). * aupapAtika sUtra, tIrthodgAlI payajJA, devendrastava pannA, Avazyaka niryukti, prajJApanAsUtra, Atmaprabodha (5/14, 15/2/2). * anuyogadvArasUtra ane Avazyakaniyukti (6/14). taMdulavaicArika ane jyotikaraMDaka (10/14). * bRhakalpasUtra tathA sthAnAMgasUtra (16/2). * zrAvakaprajJapti tathA saMvegaraMgazALA (16/2). yogazAstra tathA padarzanasamuccaya (15/2/3), nizIthabhASya, vicArasAra (16)2). pramANanayatattAloka, syAdvAdabhASA (6/11, 6/14). bhagavatIsUtra, prajJApanAsUtra (144+17). hitopadezamALA, SaSTizataka, saMgrahazataka, gAthAsahasrI, pravacanaparIkSA (8|8). * upamitibhavaprapaMcA kathA, zAstravArtAsamuccaya (15/2/3). * ratnAkarAvatArikA, paMcAzat prakaraNa, jaina syAdvAdamuktAvalI, jainavizeSatarka (93). * AptamImAMsA, zAstravArtAsamuccaya, jaina syAdvAdamuktAvalI, syAdvAdakalikA (9/3, 9/7). bhagavatIsUtra, jyotiSakaraMDaka, bRhasaMgrahaNi (9/21). * sthAnAMga sUtra, naMdisUtra (147). uttarAdhyayanasUtra, pravacanasAroddhAra, prajJApanAsUtra (9/28). * bhagavatIsUtra, naMdisUtra, bRhatkalpabhASya, paMcakalpabhASya, Avazyakaniyukti (16/2). * saMmatitarka, gommasAra, (9/24).
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja dravyAnuyogaparAmarza-karSiAsuvAsakaranI hRdayorti che * jainavizeSatarka, AlApapaddhati (12/13). 0 AlApapaddhati, kArtikeyAnuprekSAvRtti (13/1 thI 8 tathA 14+ 15). pravacanasAra, paMcAstikAya saMgraha, samayasAra, niyamasAra, bhAvaprAbhRta (1020). laghunayacakra, dravyasvabhAvaprakAza(6/13,6/14,7/1,7/5+6,7/13thI 17,85+13,13/17. * subhASita ratnabhAMDAgAra, sUktamuktAvalI, bhartuharisubhASita saMgraha (88). * cANakyanItizataka, nItimaMjarI, subhASita ratnabhAMDAgAra (19). * sUktamuktAvalI, kavitAmRtakUpa (16/7). * taMtravArtika, bhAvaprakAzana (13/4). kAvyaprakAza, bhAvaprakAzana (13/4). * sAMkhyakArikA, jalpakalpalatA (8/23). * brahmasiddhAntasamuccaya, dvAtrizikA (15/2/11). * jIvasamAsa, siddhAMta sAroddhAra(10/14). G te ja rIte eka ja vyAkhyAkAre ke judA-judA TIkAkAre alaga-alaga vyAkhyA-TIkA-vivaraNAdimAM samAna nirUpaNa karela hoya tevuM paNa jovA maLe che. te-te TIkAgraMthonA aneka vAkyo/peregrApha akSarazaH samAnarUpe anekatra upalabdha thAya che. jema ke - * Avazyakaniyukti hAribhadrI vRttimAM, vizeSAvazyakabhASya maladhAravRttimAM, bhagavatIsUtravRttimAM, sthAnAMgavRttimAM dravya-guNAdinA bhedabhedanI vistRta carcA (juo parAmarzakarNikA-44). * anuyogadvAravRttimAM ane vizeSAvazyakabhASyavRttimAM guNavyutpatti (2/16). * AlApapaddhatimAM tathA kArtikeyAnuprekSAvRttimAM guNa-paryAyasvarUpa (11/1). * kArtikeyAnuprekSAvRttimAM tathA AlApapaddhatimAM zabdanayavyutpatti (6/14). AvazyakaniyuktihAribhadrI vRttimAM ane AvazyakaniyuktimalayagirIya vRttimAM navanirUpaNa (8/12). * anuyogadvArasUtranI hAribhadrIvRttimAM ane maladhAravRttimAM navanirUpaNa (8/13). digaMbarIya dhavalA-mahAdhavalAmAM nanirUpaNa (816). aneka graMthomAM AvatA AvA akSarazaH samAna pAThonA avataraNa parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM te te graMthonA nAmollekha sahita karela che. tenAthI vijJa vAcakavargane khyAla Avaze ke pUrve A rIte AdAna-pradAnano vyavahAra pracalita hato. kayA graMthamAMthI kyAre te zloko saMdarbhe koNe grahaNa karyA ? tenuM mULa sthAna karyuM ? te aMge ItihAsavettAo paNa AnA mAdhyamathI prayAsa karaze - tevI bhAvanA rAkhuM chuM. * jainetara vidvAnonA graMtho upara jaina vidvAnoe racela vyAkhyA-vivaraNa vagere paNa parAmarzakarNikAmAM mANavA maLaze. jema ke - * bauddhAcArya dinAge racela "nyAyapravezakazAstra upara zrIharibhadrasUrie banAvelI ziSyahitA vyAkhyA tathA pArzvadevagaNIe banAvelI "nyAyapravezakavRttipaMjikA'. (pR.688 vagere) * "pAtaMjala yogasUtra bhASya upara mahopAdhyAya yazovijayajIe racela yogasUtravivaraNa. (pR.2542)
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82, ( vyAkhyogaparAmarza-kaDikAsuvAsakAranI hadayIrmi : * vaizeSika zivAditya mizrae racela "saptapadArtha' upara jinavardhanasUrie racela saptapadArthavRtti. (pR.1069) = digaMbara - zvetAMbara saMpradAyamAM judA-judA graMthakAroe alaga-alaga graMthomAM AMzika zAbdika pheraphAra sAthe arthataH eka sarakhI bAbata jaNAvI hoya tevA aneka zAstrasaMdarbhone batAvela che. dA.ta. * zukladhyAnaviSayaka nirUpaNa (1/6). * usUtraprarUpaNA (88). * arpita-anarpita naya (8/10). * RjusUtramAM paryAyArthikatA (8/13). * nirmala pariNAma (822). * unmArga (15/2/3). syAdvAdathI siddhi vize (43). * samakti yogasAphalyasaMpAdaka (102). anekAnta (11/6). * jIvalakSaNa (10/20, 11/4). cAra paryAya (14/4). * caitanya (12/1). * dehagata caitanya (13/6). * dharmAstikAya (10-4). * jIvamUrtatA (138). * adharmAstikAya (105). * zuddha-azuddha svabhAva (13/15). - AkAza (108). * naya vize (zAkhA - 5, 6, 7, 8). * artha-vyaMjanaparyAya (142). * be mULanaya (81). * naya-pramANAdithI arthanirNaya (5/1), najIkanA samayamAM thayelA tathA vidyamAna pU. AcAryonA graMthonA saMdarbhono sAkSIpATharUpe samAveza karela che. dA.ta. zrIvijayAnaMdasUrijI (AtmArAmajI ma.sA.), zrIbuddhisAgarasUrijI, zrIsAgarAnaMdasUrijI, zrIlAvaNyasUrijI, zrIlabdhisUrijI, zrInyAyavijayajI, zrIdharmasUrijI, zrIkulacandrasUrijI vagerenA nAmollekhapUrvaka temanA graMthonA saMdarbho ahIM lIdhelA che (juo - pariziSTa - 8). * kyAMka prAsaMgika bAbata vize svataMtra vAdasthaLonI navI vistRta carcA karavAnuM ucita na jaNAtAM te viSayamAM te te graMthonA nAmano ()mAM zlokAMka sAthe nirdezamAtra karela che. jema ke - "dizA svataMtra dravya nathI paraMtu gaganAtmaka che' - A viSayamAM sAdvAdaratnAkara, tattvArthasiddhasenIya vRtti, dravyAlaMkAra, syAdvAdarahasya, tattvArthazlokavArtika vagereno nirdeza karyo che (10/13). G= (1) TI.vI., Teliphona, pheksa, I-mela, mAIka vagere Adhunika sAdhanonA saMskRta zabdo tathA (2) kensara, esIDITI, TAIphoIDa, meleriyA, mAIgrena, thrombosisa vagere rogonA saMskRta zabdo temaja (3) krikeTa, bAskeTabola, TebalaTenIsa vagere ramata-gamatanA saMskRta zabdo ane (4) spIDabrekara, breka, rivarsa giyara vagere gujarAtI bhASAmAM pracalita aMgrejI zabdo saMbaMdhI saMskRta zabdo paNa parAmarzakarNikAmAM maLI zakaze (juo - 2/1, 3/8, 5/3, 10/15 vageremAM AdhyAtmika upanaya). * dArzanika jagatamAM prasiddha aitihAsika ghaTanAone zleSAlaMkAra vagerethI parAmarzakarNikAmAM amuka sthaLe yAda karAvI che. jema ke -
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI zake dha :: mada% rakama karavAmAM 83 * dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA-suvAsAranI hadayoni : * mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAja dvArA gopAla sarasvatI vagere paMDito upara lakhAyelo patra (91). * paMpA sarovara pAse rAma-lakSmaNa-masyano saMvAda (15/2/5). * prabhAkaramizrano prasaMga (16/5). P adhyAtmarasika zrAvakoe tathA kavioe racelA graMthanA saMdarbho paNa aneka sthaLe jovA maLaze. * jema ke AsaDa kavi racita vivekamaMjarI (2/13), zrAddhavarya aMbaprasAdakRta navatattvasaMvedana (11/3, 11/8, 14/1 vagere), suzrAvaka nemicaMdrajI racita SaSTizataka (88). P aneka sthaLe Agamika atIndriya padArthonuM AgamasaMdarbha, prAcIna tArkika saMvAdo tathA abhinava yuktio dvArA samarthana thavAthI AgamavAda ane hetuvAda vacce samanvaya-saMyojana-saMvardhana paNa parAmarzakarNikAmAM mANavA maLaze. jema ke - * dharmAstikAya (104). * adharmAstikAya (10/5thI7). * AkAza (108). * kALa (10/10thI19). G- TabAnA AdhAre varNavelA, vizada karelA viSayonA UMDANamAM javA mATe parAmarzakarNikAmAM avAra-navAra svaracita jayalatA (syAdvAdarahasya vyAkhyA), nayalatA (dvAtrizikAprakaraNa vyAkhyA), mokSaratnA (bhASArahasyavRtti), adhyAtmavaizAradI (adhyAtmopaniSadghatti), kalyANakaMdalI (SoDazakavRtti) vagerenuM avalokana karavAnI bhalAmaNa karela che. (juo- 1/3, 38, 43, 4/11, 5/13, 7/6, 8/18, 8/23, 9/1, 9/3 thI 5, 9/24+ 25, 10/2, 10/6, 10/13, 10/20, 11/1, 11/6 thI 10, 12/11, 15/1/2, 15/1/5, 15/2/1, 15/2/3, 16/5, 16/6). GP dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM zAstraAdhAre padArthanirUpaNa karyA bAda "Dhamatra marmavaM pratimati', "tti tAvat vayam kavacchiAma', "atremajUrta pratimati", "vayaM tu ghUmara', 'smachim mAmati'.... ityAdi zabdo dvArA amArI maulika anuprekSA paNa aneka sthaLe darzAvela che. (juo - 1/7, 5/1, 5/16, 7/3, 8/13, 9/16, 10/19 vagere). mAtra vistAra nathI ja * prastuta prakAzananA 7 daLadAra bhAgone joIne koIne ema thAya ke "ahIM kevaLa vistAra ja karavAmAM Avyo che. dravyAnuyogaparAmarzamAM sAkSIpAThono khaDakalo Ubho karyo che." paraMtu hakIkatamAM tevuM nathI. jyAM vistRta avataraNo ApavA jarUrI na hoya ke vAcakavargane rasabhaMga thAya tema lAge tevA aneka sthaLe vividha graMthonA nAmamAtrano atideza paNa karela che. tevA graMthonI yAdI nIce mujaba che - * sammatitarkavRtti (3/6, 4/3, 4/14, 8/16, 9/7, 11/6+8, 12/14). * syAdvAdaratnAkara (4/3, 9/7, 10/13, 11/6 + 10, 12/10 + 14).
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNiA -suvAsakAranI hadayormi che * pravacana sAroddhAra (89+1+23). * jaina syAdvAdamuktAvalI (8/13+16+17). * syAdvAda bhASA (813). * syAdvAdakalpalatA (43,4/14,97,11/6). * naya rahasya (4/13 + 14, 8/13). * sthAnAMgasUtravRtti (1/6,44). padravyavicAra (5/19, 6/6). nayacakrasAra (7/10). dravyAlaMkAra (10/13, 11/10). * vItarAgastotravRtti (4/1, 43, 11/10). pramANamImAMsAvRtti (43). * padarzanasamuccayabRhavRtti (43, 8/16). syAdvAdamaMjarI (4/3). * tattvArthasiddhasenIyavRtti (4/14, 10/13). syAdvAda rahasya (10/13). * adhyAtmasAra (29, 8/16, 11/10). AgamasAra (6/6). * AvazyakaniyukticUrNi (89). pramAlakSaNa (8/16). * darzanazuddhiprakaraNa (8/16). anekAMta vyavasthA (43+13). * bhagavatIsUtravRtti (44). RSabhapaMcAzikAvRtti (8/13). * adgItA (8/10). pramANanayatattAloka (8/10). * haimaprakAza vyAkaraNa (94). nayopadezavRtti (9/12). * dvAdazAranayacakra (11/6). anekAMtajayapatAkA (11/6). * tattvArthazlokavArtika (10/13). * siddhivinizcayavRtti (97). * dravyasvabhAvaprakAza (11/10). * vicArasAra (8/16). * samayasAra (8/16). jayadhavalA (8/2). * niyamasAravRtti (67), * tattvArtharAjavArtika (10/13). * upadezapada (15/1/8). * brahmasUtrazArIrakabhASya (33). * brahmasUtrazAMkarabhASya (11/8). * bhAvaprakAzana (5/1). * yogazataka (15/1/8) * kArtikeyAnuprekSAvRtti (5/19, 6/6+11 thI 15, 8/10 thI 13,14/8). AnAthI te te viSayanI rucivALA vidvAno te te graMthonuM zAMta citte alaga rIte avagAhana karI zake. temaja ahIM vyartha vistAranuM bhAraNa paNa haLavuM bane. parAmarzakaNikAmAM saMdarbhapAThonA kramAMka vize khulAso che cha varSanA samayagALA daramyAna saMskRta vyAkhyA ane gujarAtI vivecana taiyAra thayela che. A samaya daramyAna sAdhujIvananI maryAdA mujaba gujarAta, mahArASTramAM vividha sthAnomAM vicaraNa thayuM. je te samaye, je te sthAnamAM, alaga-alaga saMsthA dvArA prakAzita je pustaka-pratAdi sAmagrI upalabdha thaI, tenA AdhAre saMskRta vyAkhyAmAM sAkSIpATho lIdhA che. tethI ghaNI vAra evuM paNa banela che ke judI-judI saMsthA taraphathI mudrita thayela eka ja graMthanA eka ja zlokano kramAMka alaga-alaga prakAzanomAM judA-judo hoya. amArI pAse jyAre je prakAzana hatuM, te mujabano zlokano kramAMka ()mAM darzAvela che. dA.ta. (A) "vosaMbA, jogasaMna.." pATha pU. puNyavijayajI ma. dvArA saMpAdita, zrImahAvIra
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi cha 85 jaina vidyAlaya taraphathI prakAzita (phakta mULa) prajJApanAsUtramAM 28mA padamAM sUtra naMbara 1893 Apela che. jyAre paMDita bhagavAnadAsa harSacaMdra dvArA anuvAdita, jaina sosAyaTI, amadAvAdathI prakAzita (I.sa. 1991) prajJApanAsUtramAM dareka padamAM (adhyAyamAM) sUtra naMbara 1, 2, 3 thI zarU karIne darzAvela che. tethI te prakAzanamAM uparokta sUtrano kramAMka 12 Apela che. tathA prajJApanAsUtranI zrImalayagirisUriSkRtavRttiyukta pU. sAgarAnaMdasUri dvArA saMpAdita pratamAM uparokata sUtrano naMbara 310 che. tethI kaI rIte sUtranaMbaranA pheraphArano meLa pADavo ? uparokta sthaLe ame zrImahAvIra jaina vidyAlayanA prakAzanano sUtrakramAMka parAmarzakarNikA (144) mAM lakhela che. (B) te ja rIte vizeSAvazyakabhASyanI 'vatthe vaSnavanayasta...' gAthAno maladhAravRttimAM kramAMka 3588 che tathA koTyAcAryavRttimAM kramAMka 4331 che. parAmarzakarNikA (6/2)mAM maladhAravRttino kramAMka lIdho che. (C) vizeSAvazyakabhASyanI 'voLamo nIvo...' gAthAno kramAMka maladhAravRttimAM 2431 che tathA kocAcAryavRttimAM 2931 che. ame ahIM (5/13) maladhAravRttino kramAMka lIdho che. AvA sUtrakramAMkabhedanA sthAno DhagalAbaMdha che. te badhA sUtranaMbaranA taphAvatonI yAdI to ghaNI lAMbI thAya tema che. tethI te te saMdarbha-zloka-gAthA vagerenA mULa sthAna sudhI pahoMcatI vakhate vAcakavarge uparokta bAbatane dhyAnamAM levI. koI paNa prakAzanamAM zataka/adhyAyaadhyayana/udezo pariccheda/stabaka/ ullAsa/taraMga... vagerenA naMbaramAM prAyaH koI taphAvata paDato nathI. tethI e bAbatane lakSamAM rAkhavAthI alaga-alaga prakAzanomAM paNa sAkSIpAThane vyAkhyA sahita jovAmAM jijJAsu vAcakavargane anukULatA raheze. mArI varSo jUnI DAyarImAM noMdhelA zAstrapAThomAM kyAreka phakta graMthanA nAma lakhelA hoya paraMtu zlokakramAMka lakhyo na hoya tevuM paNa banela che. te saMdarbhone parAmarzakarNikAmAM TAMkatI vakhate te mULa graMtha jJAnabhaMDArAdimAMthI upalabdha thayo hoya to tenA zloka-kramAMkane zodhIne ( )mAM noMdhela che. anyathA parAmarzakarNikAmAM ( )mAM zloka naMbara lakhela nathI. A bAbatanI vAcakavarge noMdha levI. * uddharaNonA zrutibheda-pAThAMtara vize spaSTatA dravyAnuyogaparAmarzakarNikA vyAkhyAmAM je sAkSIpATho upalabdha je prakAzananA AdhAre lIdhelA hoya, tene yathAvat rAkhelA che. dA.ta. (A) pU. sAgarAnaMdasUrijI dvArA saMpAdita ThANAMgasUtra vageremAM goriyasarIre, basAvaLA, vio, viriyAo vagere pATha maLe che. jyAre pU. puNyavijayajI ma. ane pU.jaMbUvijayajI ma. dvArA saMpAdita ThANAMgasUtra vageremAM uparokta sthaLe kramazaH 'orAjitakarIre, bAsAtaLA, vito, vhiritAo' vagere pATha mudrita che. amArI pAse vihArAdimAM je je sthaLe je prakAzana hatuM, tenA AdhAre te - te sAkSIpATho lIdhelA che. A pAThAnnarono taphAvata te-te prakAzananA AdhAre che. tema vijJa vAcakavarge samajavuM. (B) digaMbarasAhityanA dhavalA, jayadhavalA, trilokaprajJapti, pravacanasAra, samayasAra vagere graMthomAM he nA badale chelRdU (zvetavaH), viThTha nA badale gheTTevi (titi),
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 ( dravyAnuyogaparAma-rikAnsavAsakAranI hadoSika thAii nA badale hAi (teSA), surya nA badale sudde (kRtam), hRvaMti nA badale duvaMti (matti), vAyavyo nA badale kAvyo (rtavya:). vagere pATho maLe che. te saMdarbho te-te mudrita digaMbara sAhitya mujaba ja parAmarzakarNikAmAM lIdhelA che. tathA vAcakavarganI anukULatA mATe TippaNamAM te-te digaMbarIya saMdarbhonI saMskRta chAyA paNa te -te pRSThomAM Apela che. (juo - 1/6, 10/20, 11/11 vagere) * "dravyAnuyogaparAmarzakarNikAsuvAsa nI rUparekhA * dravya-guNa-paryAyarAsano viSaya 'dravyAnuyogaparAmarzamAM prAyaH saMpUrNatayA Avarela che. tathA TabAno viSaya parAmarzakarNikAmAM prAyaH saMpUrNatayA samAvela che. tethI rAsITabAnuM gujarAtI vivecana karavAnA badale dravyAnuyogaparAmarza + parAmarzakarNikAnuM gujarAtI vivecana "dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsamAM karela che. avataraNikA, zlokArtha, vyAkhyArtha, AdhyAtmika upanaya - A kramathI gujarAtI vivaraNa karyuM che. tathA vacce-vacce zaMkA-samAdhAna, prazna-pratyuttara, dalIla-nirAkaraNa vagere rajU karela che. (A) saMskRta vyAkhyAmAM AvelI bAbata aMge kAMIka adhika nirUpaNa gujarAtImAM karavuM hoya to vyAkhyArtha' vibhAgamAM ghaNI vAra ()mAM te vigata jaNAvela che (juo - 4/13... vagere). | (B) tathA kliSTa viSaya hoya tyAM "spaSTatA" mathALuM bAMdhIne viSayane vizada karela che. kyAreka vyAkhyArthamAM je bAbatano vistAra na karela hoya paNa tene samajAvavI jarUrI hoya tevI bAbatanI chaNAvaTa paNa "spaSTatA' vibhAgamAM karela che. (juo-39 + 10 vagere). temaja vAdI-prativAdInA matabhedanI noMdha paNa spaSTatA" vibhAgamAM ghaNI vAra batAvela che. (juo - 10/19 vagere). prastuta viSaya vize kAMIka adhika nirUpaNa ke aitihAsika bAbatanuM spaSTIkaraNa vAcakavarganI anukULatA mATe "spaSTatA vibhAgamAM karela che. (juo - 16/pa vagere). tathA navyanyAyanI paribhASAmAM saMskRta vyAkhyAmAM je padArtha saMkSepamAM darzAvela hoya, tenuM vistRtIkaraNa gujarAtI vyAkhyAmAM "spaSTatA' vibhAgamAM ke vyAkhyArthamAM aneka sthaLe upalabdha che. (juo- 9/12, 12/7, 13/10 vagere.). tethI saMskRtavyAkhyAnA vAcakone eTalI vinaMtI karIza ke gujarAtI vyAkhyAnA "spaSTatA' vibhAganuM avazya avalokana kare, jethI viSaya vadhu vizada bane. (C) "parAmarzakarNikA' mAM je je koika-nakazA batAvela che, te spaSTa hovAthI gujarAtI vivecanamAM tenuM punarAvartana karela nathI (juo-9/23+24+28 vagere). temaja kyAMka saMskRta vyAkhyAmAM koThA -nakazA Apela na hoya tyAM vAcakavarganI anukULatA mATe gujarAtI vivaraNamAM koThA-nakazA darzAvela che (juo - 3/13, 4/13 vagere). (D) saMskRta vyAkhyAmAM uddhata karelA aneka zloko prAyaH samAna AvatA hoya, zAbdika pheraphAra hovA chatAM arthamAM khAsa pharaka na paDato hoya to tevA sthaLe vAcakavargane rasabhaMga na thAya te mATe tevA aneka zlokonuM vivecana alaga-alaga karavAnA badale te badhA zlokono bhAvArtha samAI jAya te rIte gujarAtI vivaraNa karela che (juo - 89, 11|8, 15/2/3 vagere). (E) kyAMka parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM Apela padArthanI spaSTatA mATe gujarAtI vizvakoza vagereno paNa upayoga karyo che (juo - 10/4).
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA-suvAsakAranI hadathovi 87 | (F) gujarAtI bhASAnA vividha joDaNIkoza-zabdakozamAM gujarAtI zabdonI joDaNI vividha svarUpe maLe che. dA.ta. vize-viSe, nukazAna-nukasAna, vyAjabI-vAjabI, kuzUla-kusUla, kAla-kALa, mUrta-mUrta.. vagere. tethI dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa' - gujarAtI vivaraNamAM kyAreka AvA zabdonI banne prakAranI joDaNI jovA maLaze. gujarAtI vAcakavarge A bAbatanI noMdha levI. A pariziSTo aMgenI samaja grantha vyAkhyA svayaM samRddha hoya to paNa pariziSTo dvArA tenI viziSTatAo/vividhatAo darzAvavA mATe graMthanA AraMbhe ke aMte pariziSTone darzAvavAnI Adhunika paddhati adhyetAvarga mATe khUba lAbhadAyI puravAra thayela che. judA-judA prakAranA pariziSTo dvArA graMthanA AMtarika svarUpano judA ja svarUpe ughADa thavAthI cokkasa prakAranA viSayonI ruci dharAvanArA abhyAsuone potAnA managamatA viSayone mANavA te te viSayo sudhI jhaDapathI pahoMcavAnI suMdara taka sulabha bane che. tema ja rucinA viSayonuM avagAhana thatAM saMpUrNa graMthanA sAMgopAMga adhyayananI paNa jijJAsA-abhiruci-umaMga pragaTe che. temaja avasare vihaMgAvalokana/siMhAvalokana mATe paNa upayogI viSayo sudhI pahoMcavAmAM jaTilatA anubhavAtI nathI. navA saMzodhako, abhinava saMpAdako, nUtana saMkalanakAro, Adhunika ItihAsavido, navya saMgrahakAro, adyatana pI.eca.DI. karanArAo tathA vividha graMthonuM tulanAtmaka adhyayana-adhyApana karanArA vijJa vAcako mATe to graMthanI mahattvapUrNa vigata darzAvanArA pariziSTo atyaMta upayogI-AdaraNIya-Avazyaka ane anivArya banI jAya che. AvI aneka bAbatone lakSamAM rAkhIne prastuta graMtharAjanA kula 20 pariziSTo banAvela che. eka pariziSTa prathama bhAganA prAraMbhamAM (juo - pRSTha 96 thI 162). bIjuM pariziSTa cothA bhAganA aMte Apela che. temAM kAlatattva vizeno prAcIna mananIya lekha mUkela che. tathA bAkInA 18 pariziSTo sAtamA bhAganA cheDe mUkela che. (juo - pRSTha 2631 thI 2834) jema graMthanA prAraMbha -madhya-aMta bhAgamAM traNa prakAre maMgala Ave che, tema prastuta graMtharAjanA Adi-madhya-aMta bhAgamAM kula 20 pariziSTo jANe ke maMgalasvarUpe prabhuprasAdathI goThavAyA che. ka prathama bhAganA pariziSTa aMge kAMIka jhaka dravya-guNa-paryAyarAsa - TabAmAM AvatA padArthonI to vistRta chaNAvaTa dravyAnuyogaparAmarzakarNikA' - saMskRta vyAkhyAmAM karela che ja. taduparAMta prAsaMgika rUpe zvetAMbara-digaMbara-jainetaradarzananA anekavidha padArthonuM paNa pratipAdana temAM karela che. tenI eka vistRta noMdha (kula pRSTha-67) prathama bhAgamAM graMthaprAraMbhanI pUrve tathA mArI hRdayormi (prastuta vistRta prastAvanA) pUrNa thayA bAda darzAvela che. AnA mAdhyamathI jijJAsu vAcakavarga te-te padArthonA parizIlana mATe te-te sthaLanuM avalokana saraLatAthI karI zakaze. mukhya viSayo, gauNa viSayo, avAMtara viSayo, svatantra viSayo vagerene A pariziSTamAM akArAdi varNAnukramathI sUcavela che. 630 jeTalA dRSTAMto, nayanA mukhya-avAttara 150 jeTalA prakAro, 121 doSa, pramANanA 100 lakSaNo, saMbaMdhanA 45 prakAra, AropanA (upacAranA) 40 jeTalA prakAra, "guNa' zabdanA 25 artha, 21 prakAranI anupalabdhi, 9 prakAre vaiyAvacca... vagere padArtho A pariziSTanA mAdhyamathI vAcakavargane saraLatAthI maLI zakaze.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 - dravyAnuyogaparAmarza-kajhikAsuvAsakAranI hadayormi zvetAMbara, digaMbara, ajainadarzanamAMthI "kone saMmata padArthanuM nirUpaNa kyAM che?' tenI jANakArI paNa vAcakavargane A pariziSTa dvArA maLe tevo prayatna aneka sthaLe karavAmAM Avela che. khAsa dhyAnamAM rAkhavA jevI bAbata e che ke naya, Aropa, guNa, dRSTAMta vagere mAtra A zabdo kayA-kayA pRSTha upara Avela che ? tenI noMdha A pariziSTamAM Apela nathI. kAraNa ke tevI noMdha ati-ati vistRta banI javAthI vidyArthIone upayogI banavAnA badale mUMjhavI nAMkhe tevI zakyatA vadhu che. tethI vidyArthIvargane upayogI bane te rIte te-te padArtho pRSThakramAMka sahita A pariziSTamAM jaNAvela che. hArnAizikAprakaraNa (ATha bhAgamAM prakAzita)mAM prathama bhAganA prAraMbhamAM je pariziSTa ame rajU kareluM tevA prakAranuM ja A pariziSTa che. phakta taphAvata eTalo che ke te pariziSTa komyuTaranI madadathI taiyAra karela, jyAre prastuta pariziSTa jAte taiyAra karela che. A padArthanoMdhane AtmArthI adhyetAvarga avazya AvakAraze - tevI AzA che. 4 sAtamA bhAganA aMte Apela 18 pariziSTonI mAhitI ja pariziSTa-1 - mahopAdhyAyajI mahArAje racela dravya-guNa-paryAyarAsanI 285 gAthAno akArAdi kramathI nirdeza karyo che (juo - pRSTha 2631 thI 2635). * pariziSTa-2 :- 'dravya-guNa-paryAya rAsa'nA TabAmAM mahopAdhyAyajIe je graMthonA uddharaNo lIdhelA che, te graMthonA nAmanI yAdI Apela che (juo - pRSTha 2636 ane 2637). pariziSTa-3 :- dravya-guNa-paryAya rAsa'nA TabAmAM mahopAdhyAyajI mahArAje je sAkSIpATho uddhata karyA che, tene akArAdi kramathI mUkela che (juo - pRSTha 2638 thI 2640). pariziSTa-4:- 'dravya-guNa-paryAya rAsa'nA TabAmAM je je graMthakAronA ke vAdIonA ke vyaktivizeSanA nAma lIdhA che, tenI akArAdi kramathI sUci darzAvela che (juo - pRSTha 2641). pariziSTa-5:- 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' ane 'Tabo' - bannemAM AvatA agharA dezI zabdonA arthaghaTana mATe je-je graMtho upayogamAM lIdhelA che, te graMthonA nAmanI yAdI Apela che. (juo - pRSTha 264ra2644) pariziSTa-6 :- dravyAnuyogaparAmarzanA 289 zlokono akArAdi kramathI ullekha karyo che (juo - pRSTha 2645 thI ra649). pariziSTa-7 - 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA'mAM je je graMthonA uddharaNo lIdhelA che, te te graMthonA nAmone varNAnukrame rajU karela che (juo - pRSTha 2650 thI ra676). pariziSTa-8:- 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA mAM je graMthakAronA nAmo jaNAvelA che, tenI varNakramAnusAra sUci che (juo - pRSTha 2677 thI 2686). pariziSTa-9 - 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA'mAM je laukika-lokottara 185 nyAyono upayoga karyo che, tene akArAdi kramathI darzAvela che (juo - pRSTha 2687 thI 2691). * pariziSTa-10 - 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA'mAM je vAdI-prativAdIonA nAmo tathA vyaktivizeSanA nAmo jaNAvelA che, tenI varNakramAnusAra yAdI che (juo - pRi ra692 ane 2693 ).
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hadayormi che * pariziSTa-11 - 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA'mAM je je nagara-tIrthaAdinA nAmono ullekha karyo che, tenI varNAnukrame sUci ApelI che. (juo - pRSTha 2694). pariziSTa-12 :- 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA'mAM zvetAMbara-digaMbara-ajaina darzananA je je sAkSIpATho uddhata karela che, teno varNAnukramathI nirdeza karyo che. (juo - pRSTha 2695 thI 2754) te sAkSIpAThamAM ()mAM ApelA saMketonuM spaSTIkaraNa tenI bAjumAM ApelA pRikramAMka upara jovAthI thaI jaze. pariziSTa-13 - 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM AvatA viSayono ullekha dareka pRSThanI upara, borDaranI bahAra karela che. samagra graMthanA dareka pRSThanA te saMskRta heDiMgono akArAdi kramathI ullekha A pariziSTamAM karyo che. Akho graMtha jovAnI anukULatA na hoya paNa amuka ja viSayone jovA hoya to tevA jijJAsuvargane te-te viSayo zodhavAmAM saraLatA rahe te AzayathI A pariziSTa banAvela che (juo - pRSTha 2755 thI 2788). pariziSTa-14:- 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA vyAkhyAmAM AvelA padArthone spaSTa karatA 630 jeTalA daSTAMtonI akArAdi kramathI zUci A pariziSTamAM Apela che (juo - pRSTha 2789 thI 2802). pariziSTa-15:- 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA'mAM tathA "karNikA suvAsamAM AvelA koikonuMnakazAonuM saMkalana A pariziSTamAM karavAmAM Avela che (juo - pRSTha 2803 thI 2815). pariziSTa-16 :- 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa' nAmanA gujarAtI vivaraNamAM je-je prAcIna -arvAcIna gujarAtI-hindI avataraNo padyabaddharUpe darzAvela che, tenI akArAdikramathI yAdI A pariziSTamAM Apela che (juo - pRSTha 2016). pariziSTa-17 :- prastuta graMthamAM 17 zAkhA che. dareka zAkhAnA cheDe je anuprekSA (praznapatra) jaNAvela che. tenA uttarapatro A pariziSTamAM che (juo - pRSTha 2817 thI 2833). vidyArthI jAte parIkSA Ape ke adhyApako-vaDIlo vidyArthIne parIkSApatra bharavAnI preraNA karIne parIkSA goThave to prastuta graMtharAjanA padArtho vidyArthIne AtmasAt thAya. tathA A praznapatro taiyAra karavAnI mahenata lekhe lAge. astu. pariziSTa-18 :- prastuta graMtharAjanA sAteya bhAgamAM keTalI DhALa/zAkhA keTalA pRSThamAM phelAyela che? tenI yAdI A pariziSTamAM darzAvela che (juo - pRSTha 2834). tathA A aDhAramuM pariziSTa dareka bhAganA aMte paNa vAcakavarganI sugamatA-saraLatA mATe mUkavAmAM Avela che. # vAcako mATe aMgata sUcana ja prastuta mahAkAya graMthane sArI rIte mANavA mATe (1) madhyasthavRtti, (2) parIkSakavRtti ane (3) samanvayavRtti Avazyaka che. A virATa graMtharAjanA padArthone ane paramArthone sAMgopAMga AtmasAt karavA mATe (1) dhAradAra buddhi, (2) dhAraNA zakti, (3) dhIraja, (4) dhagaza ane (5) dhavala citta - A pAMca mahattvanA paribaLo Avazyaka che. je vAcako pAse prazasta pavitra prakRSTa prauDha prajJAno prAmANika prakarSa pAMgarelo haze tathA nirALI nyArI nikhAlasatA bharelI vicArasaraNI haze, teo A garavA graMtharatnanA mAdhyamathI jarUra mokSamArga chalAMga lagAvI atyaMta jhaDapathI AgaLa vadhI zakaze. dravyAnuyogano abhyAsa zuSka banI na jAya te mATe dareka zlokanI vyAkhyAnA aMte mUkavAmAM Avela
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 ja dravyAnuyogaparAmarza-kaNikA suvAsakAranI hRdayormi che AtmadrAvaka AdhyAtmika upanayanuM to avazya parizIlana karavuM. temAM A gahana ane gaMbhIra graMthasAgaranuM maMthana karIne maLeluM adhyAtmaamRta mUkavAmAM Avela che. AtmAnA bhAvaroganuM te amogha auSadha banaze temAM zaMkA nathI. je AtmArthI vAcakavarga pAse A graMthanA sAteya bhAgone vAMcavA jeTalI dIrghakAlIna dhIraja ke sAnukULa saMyogo na hoya teo graMthanihita amRtanA AgamanathI vaMcita na rahe te mATe rAsa, Tabo, dravyAnuyogaparAmarza, zlokArtha, TippaNa ane AdhyAtmika upanaya sAthe dravya-guNa-paryAyano rAsa, adhyAtma anuyoga" (bhAga - 1+2) nAmathI alaga pustaka paNa A sAthe ja prakAzita karela che. tenA mAdhyamathI paNa 'dravya-guNa-paryAya rAsa' nA AdhyAtmika navanItane vAcakavarga mANI zakaze. tenAthI vAcakone adbhuta AtmAnaMdanI alaukika anubhUti avazya thaze - evo mane daDha vizvAsa che. kadAca teTalI paNa samayanI anukULatA adhyetAvarga pAse na hoya to teo 16 mI zAkhAnA chellA zlokano (= 16/7 no) AdhyAtmika upanaya (juo - bhAga-7 pRSTha 2397 thI 2584) vAMcaze to paNa gupta, gUDha ane gahana evA graMthibhedanA atyaMtara mArge, bhedajJAnanI upAsanAnA pAvana paMthe haraNaphALa bharavAnI AMtarika koThAsUjhane avazya meLavI zakaze. sAMpratakALe AtmArthI ArAdhako mATe evI AMtarika samajaNa atiAvazyaka che. dhAro ke teTalo paNa samaya abhyAsuvarga pAse na hoya to kama se kama A graMtharAjanA AdhyAtmika upanayamAM judA-judA sthAne ApelI adhyAtmasabhara bAra (12) AkhI A B C D (A to Z) nuM avagAhana to avazyameva karavA AtmIya bhAve vinaMti che. (juo - pR.1641, 2219, 2404, 2436, 2444, 2474, 2480, 2502, 2503, 2507, 2515, 2534). A bAra (12) A B C D nuM ekAgra citte ahobhAvapUrvaka akhaMDapaNe gholana karavAthI aMtaHkaraNamAM anubhavanA stare mokSamArgano jarUra apUrva ughADa thaze. jo AvuM thaze to tAraka jinazAsananA rUDA ArAdhakonI aNamola sevAno uttama lAbha meLavyAno mane AMtarika saMtoSa thaze. gamatAno gulAla karavAno A eka namra prayAsa saphaLa thavAthI dhanyatA anubhavAze. mIThAM-madhurAM upakAra saMsmaraNo che * parama pUjya yogIvareNya suvizuddhabAlabrahmacArI karmasAhityanipuNamati siddhAnta mahodadhi sva. AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnI daivI kRpA lekhana-saMzodhana-saMpAdanakALa daramyAna satata varasatI anubhavAI. paramArAthyapAda nyAyavizArada sakalasaMghahitaciMtaka vardhamAnataponidhi sva. dAdAgurudeva AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnI divya-bhavya amIvRSTi vinA prastuta prakAzana kaI rIte saMbhave ? * pUjyapAda gItArthacUDAmaNi siddhAntadivAkara AgamanI mobAIla lAIbrerI mArA paramahitaiSI suvizAlagacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjAnA zubhAziSa ane maMgala kAmanAono sAtha-sahakAra satata sAMpaDI rahyo che. teozrIne zI rIte visarAya ?
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarzakaNikA-suvAsakAranI hadathomi 91 parama upAsanIya parama upakArI prAcInazrutasaMrakSaka paramAtmabhaktinimagna vairAgyadezanAdakSa dIkSAgurudeva AcAryadeva zrImad vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAe rajoharaNapradAna karavA dvArA mAro bhavanistAra na karyo hota to ? A kalpanA karatAM paNa dhrujArI caDI jAya che. teozrIne A pAvana prasaMge kaI rIte bhUlI zakAya ? parama pUjanIya saMgha-zAsanakauzalyAdhAra sarvatomukhI pratibhAsaMpanna taskRdhipati niHspRhaziromaNi vidyAgurudeva AcAryadeva zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnA anupama hRdayodgAra, maMgala mArgadarzana ane sonerI sUcano prastuta kAryamAM avAra-navAra prApta thatA rahyA che. prathama zAkhAne sAvaMta tapAsI ApavAno mahAna upakAra paNa teozrIe karela che. paramahitaiSI sUrimaMtrapaMcapIThasamArAdhaka nikhAlasa svabhAvI AcAryadeva zrImad vijaya jayazekharasUrIzvajI mahArAjA, parama sanmAnIya sUkSmaprajJa sAdhvagaNanAyaka AcAryadeva zrImad vijaya abhayazekhara sUrIzvarajI mahArAjA, parama stutya prabhAvaka pravacanakAra AcAryadeva zrImad vijaya ajitazekhara sUrIzvarajI mahArAjA, parama sanmAnya vardhamAnatapasamArAdhaka AcAryadeva zrImad vijaya kalyANabodhi sUrIzvarajI mahArAjA - A sarve vidyAgurudevo paNa A avasare anAyAse smRtipaTa upara chavAI jAya che. - parama vaMdanIya pArzvaprajJAlayatIrthapreraka padmamaNitIrthoddhAraka pUnAjillAuddhAraka prasannamUrti bhavodadhitAraka gurudeva paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI mahArAjAe mAro hAtha na jhAlyo hota to Aje huM bhavATavImAM kyAM bhaTakato hota ? te vicAratAM paNa kaMpArI chUTe che. teozrInI paNa kRpA vinA A sarjana zakya na banyuM hota. parama pUjya zrutasaMrakSaka rASTrasaMta udAramanA sumadhurabhASI AcAryadeva zrIpadmasAgarasUrIzvarajI mahArAjAne to A maMgala avasare kema bhUlAya? zrIkailAsasAgarasUrIzvarajI jJAnabhaMDAra-kobAmAMthI satata 34 mahinA sudhI, ekI sAthe 400/500 kiMmatI pustako apAvavAmAM tathA bahAragAma paNa mArA sudhI graMthone samayasara pahoMcADavAnI vyavasthA goThavavAmAM teozrIe dAkhavelI udAratA vinA "parAmarzakarNikA' - saMskRta vyAkhyAnI racanA khUba vAmaNI banI jAta. (1) siddhi-bhuvana-jaMbUvijayajI jJAnabhaMDAra - mAMDalamAM rahelI 'dravya-guNa-paryAya rAsa'nI hastapratanI kopI mane udArabhAve ApanArA parama pUjya bhASAvizArada AgamadivAkara vidvatsabhAzRMgAra saMghasthavira sva.munirAjazrI jebUvijayajI mahArAjA, (2) pATaNa - bhAbhAnA bhaMDAramAM rahelI 'dravya -guNa-paryAya rAsanI hastapratinI jherokSa kopI mane AtmIyabhAve ApanAra tathA prastuta prakAzanamAM avAra-navAra protsAhana ApanArA tathA aNamola AziSa pAThavanArA parama pUjya pravacanaprabhAvaka, jainaitihAsavidda saumyabhASI AcAryadeva zrImad vijaya pradyumnasUrIzvarajI mahArAjA, (3) paM. zrInavijayajI mahArAje "dravya-guNa-paryAya rAsa'no je prathamadarza taiyAra karyo hato, te hastapratanI Photo copy mane ApavAnI udAratA karanArA sudIrthasaMyamI zrutarasiyA kavirAja munirAja
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi zrIdhuraMdharavijayajI mahArAja, (4) zrIkailAsasAgarasUri jainajJAnamaMdira - kobAmAM rahelI 'dravya -guNa-paryAya rAsa'nI 18 hastapratonI nakalone ullAsathI apAvanArA AtmIya pUjya paMnyAsapravara zrIajayasAgarajI mahArAja, (5) L.D. InsTITyuTamAM rahelI 'dravya-guNa-paryAya rAsa'nI hastapratanI kopI meLavavAmAM sahAya karanArA paMDitavarya zrIjitendrabhAI zAha, (6) saMvegI upAzraya jJAnabhaMDAra (amadAvAda)mAM rahelI A graMthanI 4 hastapratonI kopI meLavI ApavAmAM madada karanArA tyAMnA TrasTIgaNa, (7) lIMbaDI-jJAnabhaMDAramAM rahela prastuta graMthanI 4 hastapratonI kopI ApavAnI udAratA dekhADanArA tyAMnA TrasTIgaNa, (8) morabI - jJAnabhaMDAramAM rahela rAsanI 2 hastapratanI nakala ApavAmAM sahayoga dekhADanAra tyAMnA TrasTIgaNa, (9) muMbaI - jJAnabhaMDAramAM rahela rAsanI 2 hastapratanI kopI meLavavAmAM sahAya karanArA suzrAvaka zirISabhAI saMghavI vagerenI mAgaNIzUnya lAgaNInI saravANI prastuta graMtharAjane zuddha-samRddha karavAmAM ajoDa sahAyaka banela che. prastuta prakAzananA prathama bhAgane vAMcI, tapAsI, prathama bhAganI prastAvanA lakhI ApavAnI udAratA ane AtmIyatA darzAvanAra paramAdaraNIya tattvaciMtaka madhura vaktA zAsanaprabhAvaka AcAryadeva zrImad vijaya rAjayazasUrIzvarajI mahArAjA paNa A pAvana prasaMge avazya smaraNIya che. parama zraddheya sAhityamanISI prAcInasAhityasaMzodhaka-saMpAdaka mRdu-mita-miSTabhASI AcAryadeva zrImad vijaya municandrasUrIzvarajI mahArAjAe prastuta prakAzanano trIjo bhAga vAMcI, kiMmatI sUcano ApI, trIjA bhAganI prastAvanA lakhI ApavAnI parizramasAdhya udAratA karI che. te cira kALa sudhI smRtipaTa upara aMkita raheze. - parama pUjya sUkSmaprajJAsaMpanna suvizuddhasaMyamI parArtharasika ugratapasvI AcAryadeva zrImad vijaya puNyaratnasUrIzvarajI mahArAje prastuta prakAzananA tamAma bhAgonuM saMpUrNapaNe saMzodhana karIne prastuta prakAzananI upAdeyatAmAM jabbara vadhAro karyo che. tathA pUrvakAlIna upakArazRMkhalAne paNa kharekhara khUba laMbAvI che. parama pUjya sahRdayI pratibhAsaMpanna saumyasvabhAvI pravacanaprabhAvaka AcAryadeva zrImad vijaya bhAgyezasUrIzvarajI mahArAje anekavidha vyastatA vacce paNa prastuta prakAzananA cothA bhAgane vAMcI, mahattvapUrNa mArgadarzana ApI, cothA bhAganI vistRta prastAvanA lakhI ApavAnI AtmIyatA-saujanya dekhADela che. te kema visarAze ? parama pUjya ItihAsarasika saumyasvabhAvI sAhityaratna vidvavibhUSaNa baMdhubelaDI AcAryadeva zrImad vijaya mukticandrasUrIzvarajI ma.sA. tathA AcAryadeva zrImad vijaya municaMdrasUrIzvarajI mahArAje chellA sAtamA bhAganI saMskRta bhASAmAM prastAvanA lakhI ApavAnI mahatI kRpA karela che. te zeM vIsarAze ? parama pUjya nipuNamati pravacanaprabhAvaka sAgarasamudAyaratna nIDara vaktA paMnyAsapravara zrIakSayacaMdrasAgarajI mahArAjane paNa A avasare kema bhUlI zakAya ? teozrIe bIjo bhAga vAMcI, tapAsI, bIjA bhAganI prastAvanA lakhI ApavA dvArA mahattvapUrNa upakAra karyo che.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 * dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayomi che parama pUjya jozIlA pravacanakAra zrutarasika sauhArdamUrti prasannasvabhAvI paMnyAsapravara zrImahAbodhivijayajI gaNivaryazrI to A punita prasaMge anAyAse smRtipaTa upara upasthita thAya che. teozrIe chaTTA-sAtamA bhAgane vAMcI, tapAsI, banne bhAganI prastAvanA lakhI ApavAnI AtmIyabhAve udAratA dAkhavI che. parama pUjya vicakSaNaprajJAsaMpanna paropakAraparAyaNa paMnyAsapravara zrIajayasAgarajI mahArAje prastuta prakAzananA tamAma pariziSTone taiyAra karavA aMge agatyanA sUcano ane mahattvapUrNa mArgadarzana Apela che. teozrIne A rUDA avasare yAda karyA vinA rahI zakAtuM nathI. sevAbhAvI saraLa prakRti prAjJa munirAja zrIyogiratnavijayajI mahArAje kiMmatI samaya kADhIne prastuta prakAzananA tamAma bhAgonuM saMpUrNatayA vAMcana-saMzodhana-mupharIDiMga karI, yogya sUcano ApIne AtmIyatAno saMbaMdha ghaniSTha banAvyo che. adhyAtmarasika vidvAna munirAja zrIsthitaprajJavijayajI mahArAje sAtamI zAkhAnuM saMzodhana karIne avanavA sUcano Apela che. te paNa kadI nahi bhUlAya. pUjyapAda arihaMtasiddhasUrIzvarajI mahArAjanA samudAyanA sUkSmaprajJA sAdhvI zrInaMdIyazAzrIjIe, pUjyapAda bApajI mahArAjanA samudAyanA vicakSaNa sAdhvI zrIrAjayazAzrIjIe tathA pUjyapAda sAgarAnaMdasUrIzvarajI mahArAjanA samudAyanA viduSI sAdhvI zrIzIlavarSAzrIjIe prastuta prakAzananA tamAma bhAgone saMpUrNapaNe vAMcI-sudhArIne je dhIrajapUrvaka ane cIvaTapUrvaka hArdika zrutasevA karI che, te atyaMta anumodanIya che. mArA vinIta ziSya muni zrInirmalayazavijayajI tathA suzrAvikA uSAbena ajitabhAI zAha (amadAvAda) dvArA dravya-guNa-paryAyano rAsa + TabAnI 36 jeTalI hastapratonA AdhAre pAThAMtaro noMdhavAmAM udAratApUrvakano dhIrajasAdhya avismaraNIya sahayoga maLela che. temaja muni zrInirmalayazavijayajI mahArAje to dareka zAkhAno TUMkasAra lakhI ApavAmAM paNa niSThApUrvaka sahAya karI che. prastuta graMtharAjanA kunehapUrvaka ane kALajIpUrvaka mupharIDiMga AdimAM sahAya karanArA mArA ziSyo muni zrI anaMtayazavijayajI, muni zrInirmalayazavijayajI, muni zrIjIvabaMdhuvijayajI, muni zrIdivyayazavijayajI, muni zrIkRtayazavijayajI, muni zrIbhaktiyazavijayajI, muni zrI jJAnayazavijayajI, muni zrIzramaNayazavijayajI, muni zrInaprayazavijayajI, muni zrIhemayazavijayajI tathA muni zrIbhAnuyazavijayajI ma.sA. paNa avazya abhinaMdanapAtra che. dravyadaSTi - AtmadravyadRSTi vikasAvavAmAM saharSa sahayoga denArA svAnubhUtisaMpanna zrIjitubhAI jhaverI (jAmanagara) A avasare kRtajJabhAve yAda AvyA vinA rahetA nathI. 3 thI 9 zAkhAnA gujarAtI anuvAdanI suMdara presakopI taiyAra karI ApanArA tathA vicAra-vimarza dvArA rAsa + TabAnA padArthonI spaSTatAmAM sahAya karanArA zrutavyasanI zrAddhavarya zrIharSadabhAI maNilAla saMghavI (aMdherI gujarAtI jaina saMgha-IlanA pramukha) paNa A avasare avazya dhanyavAdAI che.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAma-karinA-suvAsakAranI hadormi zrI pArzva komyuTarsavALA ajayabhAI zAha tathA vimalabhAI paTela dvArA prastuta graMtharAjanA kampojhIMga, seTIMga Adi kAryomAM utsAha-umaMga-dhIrajapUrvakano sahayoga na maLyo hota to prastuta prakAzana atyaMta duSkara banI jAta. 4/5 vakhata mupha ApavAmAM, pAchaLathI umerela puSkaLa meTaranuM kaMTALyA vinA suMdara rIte seTIMga karavAmAM vimalabhAIe darzAvelI skUrti ane kuzaLatA kharekhara dAda mAgI le tema che. * zrIkailAsasAgarasUri jaina jJAnamaMdira - kobAnA komyuTara vibhAganA IncArja ketanabhAI zAhano pariziSTo taiyAra karavAmAM khUba ja khaMtapUrvakano suMdara sahayoga maLela che, te paNa bhUlAze nahi. zrIkailAsasAgarasUri jaina jJAnamaMdira - kobAnA lAIbrerI vibhAganA IncArja manojabhAI zAha, rAmaprakAzabhAI, aruNabhAI, saMjayabhAI vageree mahinAo sudhI samayasara pustaka/prata hastaprata vagere pahoMcADavA mATe je sahayoga darzAvela che, te sadA smaraNIya banI raheze. malTI grAphiksa(muMbaI)vALA mukezabhAI jaine TAITala pejanI DijhAIna tathA suMdara citro vagere taiyAra karI prastuta graMtharAjane AkarSaka karavAmAM khUba ja utsAhapUrvaka svayaMbhU sahayoga Apela che, te paNa yAdagAra raheze. zivakRpA ophaseTa(amadAvAda)vALA bhAvinabhAIe cIvaTapUrvaka khUba ja suMdara prinTIMga-bAInDIMga vagere karI ApavAmAM je sahayoga Apela che, te cirasmaraNIya banI raheze. zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha-IrlA, muMbaI dvArA prastuta prakAzanano saMpUrNa Arthika lAbha sAme cAlIne levAyela che. A adakerI zrutabhakti aMge temanA TrasTIgaNanI udAratAnI anumodanA karIe teTalI ochI che. A uparAMta prastuta prakAzanamAM saujanya-sahayoga denArA nAmI-anAmI anya sarve mahAnubhAvonuM paNa RNa svIkAratAM haiyuM gadgada thAya che. aMtima pUrvadhara zrIdevarniMgaNI kSamAzramaNanI pAvana janmabhUmi verAvaLa (saurASTra)mAM rahevA chatAM paNa anekAneka bhUlone karanArA evA mArA AtmAnA uddhAra mATe, niSkAraNa vAtsalyabuddhithI mArI AtmabhUmimAM dharmabIja-satsaMskAranI vAvaNI karanArA paramopakArI prAtaHsmaraNIya bA sAdhvIjI zrIratnayazAzrIjI ma.sA. (pUjya bApajI ma.sA.nA samudAyanA) tathA avismaraNIya saMsArI pitA zrIramaNIkalAlabhAI lIlAdhara zAha (verAvaLa nivAsI) A dhanya avasare kRtajJabhAve yAda AvyA vinA rahetA nathI. anAdi kALathI jene aMtarathI nathI samajyo evI mArA alaukika caitanyasvabhAvanI je A apUrva vAta graMthanihita che, tenA pArAyaNa dvArA have mAre mArA paramAtmatattvanI ahobhAvathI upAsanA karavI ja che' - A rIte AMtarika varSollAsa pragaTAvIne prastuta amogha graMtharAjanuM paThana-pAThana-punarAvartanaciMtana-manana-nididhyAsana Adi karavA dvArA aMtaHkaraNamAM nija nirmala paramAtmatattvano parama pAvana
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayorti 95 prakAza pAtharI vistArarucivALA sahu AtmArthI jIvo bAhya-atyaMtara mokSamArge jhaDapabhera AgekUca karI paramapadamAM vahelI take sadA vizrAnta thAo e ja arihaMtane aMtarathI abhyarthanA. aneka vidvAna saMyamIo pAse samagra graMtharAjanuM saMzodhana karAvyA bAda temaja cArathI pAMca vAra prupharIDiMga thayA bAda paNa prastuta prakAzanamAM jANe-ajANe chadmasthatAvaza koI truTi rahI gaI hoya tevI saMbhAvanA nakArI zakAya tema nathI. tethI guNAnurAgI vijJa vAcakavarga te truTio mane jaNAvavAno upakAra kare tevI namrAtinamra vinaMti karuM chuM. jethI punaHprakAzanamAM te kSationuM parimArjana karavA avazya prayatna karI zakAya. prastuta nirupama graMtharAjanA sAnnidhyamAM, prastuta zrutatIrthanI yAtrAmAM bhIMjAtA hradayathI je AMtarika AnaMda anubhavAyo che, te avarNanIya che. (1) vyaktitvane ogALavAmAM, (2) nija astitvanI anubhUti karavAmAM tathA (3) saMbheda praNidhAna ane abheda praNidhAna dvArA AtmapradezomAM arihaMtasaMnidhine mANavAmAM divya-bhavya sahAya karanArA A ajoDa graMtharAjane aMtarathI anaMtazaH vaMdana-vaMdana-vaMdana..... "koI palaLatA bhItare to koI palaLatA bahAra, paNa sAcuM palaLavuM to e che ke palaLavuM ArapAra." cAlo, ApaNe sahu A gahana jJAnasAgaramAM/kSIrasamudramAM sAkara banI ArapAra bhIMjAIe -palaLIe-ogaLIe. prAnta, taraNa-tAraNahAra zrIjinAjJAviruddha kAMI lakhAyuM hoya, chapAyuM hoya to trividha-trividha micchA mi dukkaDam. mAgasara vada - 10, vi.saM.2069, 4 AcAryadeva zrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI mahArAjano ziSyANu paMnyAsa yazovijaya. zrI pArzvanAtha janmakalyANaka dina. zrI pArzva vallabha IndradhAma tIrtha, kaccha. || svAmevamardanuM ! zaraNaM prapadye || || zrIgurutattva zaraNaM mama || || ninazAsana ! zaraNaM mama || || paramaguru zaraNaM mama || / / ninazA zaraNaM mama ||
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prAraMbhika pariziSTa che sakSepa-vistarAbhyAma, ye dravya-guNa-paryAyarAsagatAH / karNikAgatAzcArthAH, tatsUcirdIte'tra mudA / / (AcchindaH) (dravya-gu-5yAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM agfdu pArthonI yAhI) 200 naya dekhie naya (vistAra) akRtaAgama- dekhie doSa (dUSaNa) 400 naya dekhie naya (vistAra) | akrama anekAnta dekhie anekAnta 500 naya dekhie naya (vistAra) akriyA mithyAtva dekhie mithyAtva 600 naya dekhie naya (vistAra) agItArtha dekhie varNya sAdhu 700 naya dekhie naya (vistAra) |aguNi naya dekhie naya aMga-aMgibhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha (ApAdana prakAra) aMtaraMga puruSArtha dekhie 65, 849, 1479, 1626granthibheda puruSArtha | agurulaghutva aMtaraMga lakSaNa dekhie lakSaNa 1628, 2238 (+ dekhie aMtarAtmA dekhie AtmA guNaprakAra - (2) sAmAnyaguNa aMtyaavayavI + avaziSTa sA.gu.) 271-272,276 | agurulaghuzakti dekhie zakti (arthagata) aMtya kAraNa dekhie kAraNa dekhie vizeSa acarama vizeSa aMtya vizeSa dekhie vizeSa acaramAvarta kAla dekhie kAla aMdhakAra dravya 1360 (AdhyAtmika) aMza acetanatA dekhie guNa prakAra (I) dravyaaMza 1409 (1) vizeSa guNa (I) bhAvaaMza 1409 +(2) sAmAnya guNa aMza-aMzibhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha | acetana svabhAva dekhie svabhAva (1) aMza naigama (dvividha) dekhie naya (navavidha) vizeSa svabhAva naigama (devacaMdrajI) dekhie vRtti akathA dekhie kathA (vaiyAkaraNasammata) (1) lakSaNA akaraNaniyama 2271-2272,2542 | ajahad lakSaNA dekhie lakSaNA akartR naya dekhie naya (sAmAnyataH) (ApAdana prakAra) | ajIvapariNAma dekhie pariNAma akalaMkasvAmImata samIkSA dekhie samIkSA | | ajIvapariNAmabheda dekhie bheda (prakAra) akalpaka 2466] ajIvaparyAya dekhie paryAya akuzalAnubaMdha dekhie anubaMdha (bhagavatIsUtra) 1. 1, 2, 3.... aM, a, A, i, I, u, U, R, R, e, ai, o, au, a: tathA kaM, ka, kA, ki, kI, ku, kU, kR, kR, ke, ke, ko, kau, kaH, k, kka, kkA, kkha, kvA..., ma. mI. partho vida che. ajahatva lakSaNA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2286 / adveSa aNu * 'dravya-gu-5yAyano 2rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vidA parthonI yAhI . 97 ajJAna (vedAntisammata) 2013-2014 | atyaMtAbhAva dekhie abhAva ajJAna dekhie doSa (dUSaNa) / (3) saMsarga abhAva ajJAnatva dekhie guNa (aSTaka) ajJAna mithyAtva dekhie mithyAtva adharmAstikAya dekhie dravya (SaTka) aNu (ekArthika) 867 | adharmAstikAyasAdhaka pramANa dekhie pramANa (sAdhaka) (1) kAlANu (digaMbarapakSa) 1547-1553, adhaHkaraNa dekhie nigaraNa 1561, 1564-1566, 1569, 1574, | adhaHpravRttikaraNa dekhie karaNa 1579, 1587, 1589, 1592, (3)yathApravRttakaraNa 2066, 2067 | adhyavasAya (adhyavasAna) 2376 (2) kAlANu (zvetAMbarapakSa) 1558, 1559, | adhyAtmaanuyoga dekhie anuyoga 1579, 1594-1599, 1606 | adhyAtmayoga dekhie yoga (yogabindu) (3) pudgalANu (pudgalaparamANu) 1326-1329, anNtdrvyvRttitv| dekhie doSa (dUSaNa) 1361-1363, 1366, 1368, | anadhikRtapravartana / dekhie 2066, 2211, 2212 anadhigama artha dekhie artha (Agamika) aNugati anadhyavasAya dekhie __doSa (dUSaNa) (1) prakRSTa aNugati 1604-1605 ananugama (ananugatatva) dekhie / doSa (dUSaNa) (2) maMda aNugati 1573-1575 dekhie atadbhAva dekhie bheTa (ni anuSThAna ananuSThAna bheda (digaMbara) ananta naya atAttvika vyavahAra dekhie dekhie naya (vistAra) vyavahAra anarpita naya (avaziSTa) dekhie naya (ApAdana prakAra) atAdavasthyApatti dekhie doSa (dUSaNa) anavasthA dekhie 2366-67 doSa (dUSaNa) atipariNAmI anastikAya 1405-1407,1563 atiprasaMga dekhie doSa (dUSaNa) ativyApti dekhie doSa (dUSaNa) anAgata-atIta Aropa dekhie Aropa atIta-anAgata Aropa dekhie Aropa (+ upacAra) (+ upacAra) | anAgatabhAva prajJApaka naya dekhie naya atItatva lakSaNa dekhie lakSaNa __(ApAdana prakAra) atItabhAva prajJApaka naya dekhie naya anAgata-vartamAna Aropa dekhie Aropa (ApAdana prakAra) (+ upacAra) atIta-vartamAnatva Aropa dekhie Aropa | anAdinityagrAhaka zuddhaparyAyArthika dekhie naya (+ upacAra) (navavidha) (2) paryAyArthikanaya dekhie
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 * 'dravya - gueA-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM varzavelA pahArthonI yAhI * anAbhogakaraNa dekhie anAlambana yoga anAzrava yoga anAvazyaka pravartana anikAcita karma anityaazuddha paryAyArthika dekhie dekhie dekhie dekhie karma karaNa (3) yathApravRttakaraNa yoga ( avaziSTa) yoga ( avaziSTa) doSa (dUSaNa ) dekhie naya (navavidha) (2) paryAyArthika anugamazakti dekhie anutpannatva lakSaNa dekhie anupacarita vyavahAra dekhie anityatA (1) ekAnta anityatA ( niranvaya nAza) 1743, 1746,1759,1781,1783, 1784 (2) saMsarga anityatA 1742 (3) pradhvaMsa anityatA 1742 (4) pariNAma anityatA 1742 (5) pariNAmI anityatA ( sAnvaya nAza) 1743 anitya paryAya dekhie paryAya ( prakIrNaka) anityavAda dekhie anityazuddha paryAyArthika dekhie anitya svabhAva dekhie aniyataparyAya AraMbhavAda dekhie anivRttikaraNa dekhie anivRttikaraNa lakSaNa dekhie anugama vizeSa saMgrahanaya dekhie vAda naya (navavidha) (2) paryAyArthikanaya svabhAva (2) sAmAnya svabhAva AraMbhavAda karaNa lakSaNa naya ( navavidha ) saMgrahanaya (devacandrajI) (devacaMdrajIsammata) anupacarita sadbhUta vyavahAranaya dekhie naya (AdhyAtmika) (2) vyavahAranaya (I) sadbhUta vyavahAranaya doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) doSa (dUSaNa) anutsAha anupapatti anupalabdhi (21 prakAra ) anuprekSAvRSTi anubaMdha anuyoga dekhie dekhie (1) akuzalAnubaMdha (2) kuzalAnubaMdha anubaMdhazuddha anuSThAna anubaMdha zuddhi anubhavauccheda anubhavana cetanA (B) vizeSasaMgrahanaya anuzAsti zakti ( arthagata) anuSThAna lakSaNa vyavahAra dekhie dekhie dekhie dekhie (1) adhyAtma anuyoga (2) gaNitAnuyoga (3) caraNa-karaNAnuyoga (4) dravyAnuyoga (dazavidha ) 1082-83 2546 2437, 2481 2420, 2513, 2537 anuSThAna zuddhi doSa (dUSaNa) cetanA (caitanya) (1) ananuSThAna (2) anubaMdhazuddha anuSThAna (3) amRta anuSThAna (4) azuddha anuSThAna (zvetAMbara sammata ) 7 12 8 (5) dravyAnuyoga (sAmAnyataH ) 8-11,22-24 (6) dharmakathAnuyoga (7) mAtRkAnuyoga anuyogabheda (digaMbaramata ) dekhie 8, 14-17 2250 bheda (prakAra) (2) anuyoga bheda anuyogabheda ( zvetAMbaramata ) dekhie bheda (prakAra) 8 1381 (2) anuyoga bheda dekhie vaiyAvRttya 2485-86 2544 2432 2486
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-4-5yAyano 2|s' tathA 'dravyAnuyo52maza' vyAyAmai gfan parthonI yAhI . 99 (5) asaMga anuSThAna 2376, 2379, | (11) pramANa-apramANa anekAMta 408-411 2459, 2461-62, 2468-69, (12) prameyatva-aprameyatvAdi anekAnta 2566 1214-16, 1661 (6) ucita anuSThAna 2562 (13) bhavya-abhavya anekAMta 1821-1832 (7) gara anuSThAna 2479 (14) bhedAbheda anekAMta 393-404, (8) taddhetu anuSThAna 2406 426, 429-456, (9) prIti anuSThAna 2401, 2411-12 475-490, 1805-1820 (10) bhakti anuSThAna 2420 (15) zuddha-azuddhaparyAyasamAveza (11) vacana anuSThAna 2376-77, anekAMta 2201 2383, 2391, 2440 (16) samyagaekAMta anekAMta 426 (12) viSa anuSThAna 2479 (17) sarva-asarvAtmaka anekAMta 408 (13) zuddha anuSThAna 2433 (18) sarvajJa-asarvajJa anekAMta 411-417 (14) samAdhiniSTha anuSThAna 2468 (19) sarvanayamaya anekAMta 1267 anekatvazakti dekhie zakti (arthagata) (20) sAvacchinna-niravacchinna anekAMta 425 anekapradeza svabhAva dekhie svabhAva (21) svarUpa-pararUpa anekAMta 411 (1) vizeSa svabhAva | anekAntavAdimata samIkSA (pUrvapakSa) dekhie samIkSA aneka svabhAva dekhie svabhAva anaikAMtika dekhie doSa (dUSaNa) (2) sAmAnya svabhAva anekAnta (+ dekhie syAdvAda + bhajanA) antarmukhaupayoga dekhie upayoga (caitanya) (1) akrama anekAnta (= saha anekAnta) anyathAsiddha 1449 140, 233, 406 anyamud dekhie doSa (AdhyAtmika) (2) anekAnte anekAMta 419-425 | anyavidha kAlalabdhi dekhie labdhi (3) asti-nAsti anekAMta 467-68, (granthibheda kAraNIbhUta) 471, 1715-1730 | anyonya anugama 2035-2044 (4) eka-anekasvabhAva anekAMta 407, | anyonyAbhAva dekhie abhAva 1120, 1167, 1789-1804 | anyonyAzraya dekhie doSa (dUSaNa) (5) karmabaMdha-abaMdha anekAMta . . ---34-37 anvaya (arthagata) (6) kalpyA'kalpya anekAMta 35-40 (1) kAlAnvaya 1976-1977 (7) kRtatva-akRtatva anekAMta 1251 (2) dezAnvaya 1246, 1976-1977 (8) krama anekAnta 140, 233, 406 anvaya dravyArthikanaya dekhie naya (devacaMdrajI(9) gati-agati anekAMta 409, 410 sammata) (1) dravyArthikanaya (10) nityA'nitya anekAMta 709, 1111- | anvaya dravyArthikanaya dekhie naya (navavidha) 1120, 1127, 1731-1787 | (1) dravyArthikanaya
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 * 'dravya-gueA-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM vaerzavelA pahArthonI yAhI * anvayabodha 2271-2278 225-230,520, 1242- apratipAtI guNa aprasiddhazakti 1244,1920 (1) ekadeza anvayabodha anvaya vyabhicAra dekhie doSa (dUSaNa) anvayitva lakSaNa apakArI kSamA apakRSTa gurutva apabhraMza bhASA aparama svabhAva apara vairAgya aparasaMgrahanaya apariNAmI aparokSa svAnubhava upAya apavarga apavAda naya apAya dekhie dekhie dekhie dekhie dekhie dekhie dekhie apAyazaktimAlinya apunarbaMdhaka anarbaMdha anarbaMdha apUrvakaraNa dekhie apasiddhAMta apAntarAlasAmAnyagrAhaka naigama pUrvakaraNa lakSaNa apRthagbhAva saMbaMdha apekSA kAraNa aprajJApya dekhie dekhie 206, 226, 1246, 1248 abaMdha AtmA (54) vyabhicAra lakSaNa kSamA gurutva bhASA svabhAva (2) sAmAnya svabhAva vairAgya naya ( navavidha ) (ApAdana prakAra ) doSa (dUSaNa) dekhie naya ( navavidha) naigama (zIlAGkAcAryasammata) dekhie upayoga (caitanya) mokSa naya (4) saMgrahanaya 2367 2399 2433 2404,2407, 2489 dekhie guNa (AdhyAtmika) dekhie dazA dekhie karaNa dekhie lakSaNa dekhie saMbaMdha dekhie kAraNa 2491 abhavya svabhAva abhAva (I) dhvaMsa (II) atyaMtAbhAva (1) anyonyAbhAva (2) bhAvAMtarasvarUpa abhAva (3) saMsargaabhAva dekhie vRtti (vaiyAkaraNasammata) (2) zakti abhidhA vRtti abhidhA zakti abhiniveza abhibhava abhivyakti dekhie dekhie (III) prAgabhAva abhidhAmUlaka zAbdIvyaMjanA 1249,1253,1255 dekhie vRtti ( AlaMkArikasammata) (3) vyaMjanAzakti abheda upacAra | abhedaupAsanA ( navadhA ) abhedavAda abhedavRtti prAdhAnya abheda saMbaMdha abheda svabhAva | abhoktR naya abhyaMtara tapa dekhie (II) zAbdI vyaMjanA vRtti ( mImAMsAsammata) vRtti (AlaMkArikasammata) dekhie doSa ( ratnatrayasaMbaMdhI) 2048 - 2051 dekhie AtmA svabhAva (2) sAmAnya svabhAva 1682 1681 1682 1241,1243 - 1250 1677 dekhie vyakti dekhie 534-535,538-540 dekhie dekhie dekhie dekhie 2556-58 vAda 534, 537-539 saMbaMdha svabhAva (2) sAmAnya svabhAva naya (ApAdana prakAra ) tapa
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-1-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vavitA pArthonA yAhI . 101 abhyuccayavAda dekhie vAda arthapada lakSaNa dekhie lakSaNa abhyupagamavAda dekhie vAda arthaparyAya dekhie paryAya amanaska yoga dekhie yoga (avaziSTa) (digaMbarasammata) amUrtatA dekhie guNa prakAra | arthaparyAya dekhie paryAya (zvetAmbara) (1) vizeSa guNa | arthaparyAya dekhie paryAya ___ + (2) sAmAnya guNa (sammatitarkaanusAra) amUrttatva (jAti-pariNati) 849,1639 | arthaparyAya dekhie paryAya amUrttatvazakti dekhie zakti (arthagata) (AlApapaddhati paribhASA) amUrta svabhAva dekhie svabhAva arthaparyAya dekhie paryAya prakAra (1) vizeSa svabhAva arthaparyAya naigama dekhie naya (navavidha) amRta anuSThAna dekhie anuSThAna naigama (vidyAnaMdasvAmI-anyavidha) amRtacandrAcAryamata samIkSA dekhie samIkSA | arthaparyAya bheda dekhie bheda (prakAra) amRtarasAMjana 2332,2447 (23) paryAyabheda ayugapadbhAvI paryAya dekhie paryAya (zvetAmbara) | arthaparyAya saptabhaGgI dekhie saptabhaGgI arUpiajIvadravya prajJApanA dekhie prajJApanA | arthalakSaNa dekhie lakSaNa arUpiajIvabheda dekhie bheda (prakAra) arthavyaMjanaparyAya naigama dekhie naya (navavidha) artha (Agamika) naigama (vidyAnaMdasvAmI-anyavidha) (1) anadhigama artha 373-374 | arthasamAjasiddha 1440 (2) duradhigama artha 373-374 arthasiddhi 506 (3) sukhAdhigama artha 373-374 arthAntaragamana nAza dekhie nAza artha (dArzanika) (sammatikArasammata) (1) prAyogika nAza (1) zakyArtha (vAcyArtha) 569,571,576, | arthAntaragamana nAza dekhie nAza 581,597 (2) lakSyArtha (gauNa) 570-572, (sammatikArasammata) (2) vaisrasika nAza 576,581,594 | arthArUDha samabhirUDha dekhie naya (navavidha) (3) vyaMgyArtha bharUDha naya 581 (4) pratIyamAna artha dekhie naya arthakriyA 1762,1770-1773, (ApAdana prakAra) 1781,1783,1785,1810, arhatsamApatti dekhie samApatti (vividha) 1814,1965 alIkatA dekhie doSa (dUSaNa) arthakriyAanupapatti dekhie doSa (dUSaNa) | alokAkAza dekhie dravya (SaTka) arthanaya dekhie naya (prakIrNaka) (1) AkAzAstikAya arthanaya dekhie naya avaktavya 476-484,518-519, (ApAdana prkaar)| 576-577, 585 597/ arpita naya
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 * 'dravya-1-payAyano 2 // ' tathA 'drvyaanuyo52||msh' vyAyAmA evidA pAnI yAhI . avaktavya svabhAva dekhie svabhAva avyApti dekhie doSa (dUSaNa) (2) sAmAnya svabhAva azarIrajIva prajJApanA dekhie prajJApanA avagAhanA lakSaNa dekhie lakSaNa azuddha anuSThAna dekhie anuSThAna avagAhahetutA dekhie guNa prakAra azuddha guNa arthaparyAya dekhie paryAya prakAra (1) vizeSa guNa| (1) arthaparyAya avagraha dekhie upayoga (caitanya) | azuddha guNa vyaMjanaparyAya dekhie paryAya prakAra avadhi (maryAdA) 1478-81, 1575 (2) vyaMjanaparyAya avadhijJAna dekhie jJAna (+upayoga+bodha) | azuddha dravya arthaparyAya dekhie paryAya prakAra avadhijJAnaviSaya (jaghanya) 850 ) arthaparyAya avaziSTa sAmAnyaguNa dekhie guNa prakAra azuddhadravya naigama dekhie naya (navavidha) (2) sAmAnya guNa naigama (vidyAnaMdasvAmI - anyavidha) avasanna dekhie vartya sAdhu azuddha dravyavyaMjanaparyAya dekhie paryAya prakAra avasthita gurutva dekhie gurutva (1) vyaMjanaparyAya avAMtara sAmAnya dekhie sAmAnya azuddha dravyavyaMjanaparyAya naigama dekhie naya (navavidha) avAcanIya (zrotA) 2365-66/ naigama (vidyAnaMdasvAmI - anyavidha) (1) trividha avAcanIya 2365 / azuddha dravyArthaparyAya naigama dekhie naya (navavidha) (2) caturvidha avAcanIya 2366 naigama (vidyAnaMdasvAmI - anyavidha) avidyAAzrava dekhie Azrava azuddha dravyArthikanaya dekhie naya (devacaMdrajIavinaya dekhie doSa sammata) (1) dravyArthikanaya (ratnatrayasaMbaMdhI) |azuddha naya dekhie naya (ApAdana prakAra) avinaya mithyAtva dekhie mithyAtva azuddha naya dekhie naya (prakIrNaka) avibhAgapaliccheda paryAya dekhie paryAya (prakIrNaka) | azuddha nizcayanaya dekhie naya (AdhyAtmika) avirodha (bhedAbheda saMbaMdhI) 377-383, (1) nizcayanaya ___385-399,429-438,448-456 / azuddha paryAya dekhie paryAya (prakIrNaka) avizuddha dravyArthikanayadekhie naya (prakIrNaka) | azuddha bhAva dekhie bhAva (5) dravyArthika naya | azuddha vyavahAranaya dekhie naya (navavidha) avizuddha dravyAstikanaya dekhie naya ____ vyavahAranaya (devacandrajI) (anuyogadvAravRttikArasammata) (1) dravyAstikanaya | azuddha vyavahAra dekhie vyavahAra (devacaMdrajIsammata) avedyasaMvedyapada dekhie pada | azuddha sadbhUta vyavahAra dekhie upanaya avyakta samAdhi 2413 (1) sadbhUta vyavahAra avyakta sAmAyika 2413 | azuddha sAmAyika dekhie sAmAyika avyavacchittinayamata dekhie nayamata azuddha svabhAva dekhie svabhAva avyavasthA dekhie doSa (dUSaNa) (1) vizeSa svabhAva
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-e-pAyano 2||s' tathA 'drvyaanuyo||52||msh' vyAyAmai gvidA parthonA yAhI * 103 azubhaupayoga dekhie upayoga (caitanya) |astitA dekhie guNa prakAra azubha vyavahAra dekhie vyavahAra (devacaMdrajIsammata) (2) sAmAnya guNa aSTatattva prajJApanA dekhie prajJApanA | astitvapariNAma dekhie pariNAma aSTavidha vyavahAra dekhie vyavahAra astitvAdinaya (21) dekhie naya (ApAdana prakAra) asaMkhya naya dekhie naya (vistAra) |asti-nAsti anekAMta dekhie anekAMta asaMga anuSThAna dekhie anuSThAna | asti-nAsti saptabhaGgI dekhie saptabhaGgI asaMga sAkSibhAva 2573,2575 | asti svabhAva dekhie svabhAva asaMbhava dekhie doSa (dUSaNa) (2) sAmAnya svabhAva asaMmoha jJAna dekhie jJAna | ahaMkAra dekhie doSa (+ upayoga + bodha) | (ratnatrayasaMbaMdhI) asaMzleSita asadbhUta azuddha vyavahAranaya |AMzika upayoga dekhie upayoga (caitanya) dekhie naya (navavidha) vyavahAranaya AkAza lakSaNa dekhie lakSaNa (devacandrajI) (2) azuddha vyavahAranaya | | AkAzasAdhaka pramANa dekhie pramANa (sAdhaka) ___(II) asadbhUta azuddha vyavahAranaya AkAzAstikAya dekhie dravya (SaTka) asaMzleSita asadbhUta vyavahAranaya dekhie data vyavahAramaya dekhie naya naya / AkAzAstikAya prajJApanA dekhie prajJApanA (AdhyAtmika) (2) vyavahAranaya | | AkSepaka jJAna dekhie jJAna (II) asadbhUta vyavahAranaya (+ upayoga + bodha) asaMsArasamApannajIva prajJApanA dekhie prajJApanA AtmasaMlInatA dekhie saMlInatA asatkAryavAda dekhie vAda AtmagardA 2477 asatkhyAtivAda dekhie vAda AtmajJAna (sAkSAtkAra) dekhie jJAna asadbhUta azuddha vyavahAranaya dekhie naya / (+ upayoga + bodha) 2538 (navavidha) vyavahAranaya (devacandrajI) | | Atmajyotirdarzana AtmanirIkSaNa 2559 ___ (2) azuddha vyavahAranaya | AtmapariNatimat jJAna dekhie jJAna asadbhUta vyavahAra dekhie upanaya (+ upayoga + bodha) asadbhUta vyavahAra (prakArAntara) dekhie upanaya (2) B | Atma prajJApanA (dazavidha) dekhie prajJApanA asadbhUta vyavahAranaya dekhie naya (AdhyAtmika) Atmabheda dekhie bheda (prakAra) (2) vyavahAranaya | AtmasamadarzitA 2423 asamaJjasaApatti dekhie doSa (dUSaNa) / AtmasvarUpabhAvanA 2568 asamAnajAtIya dravyaparyAya dekhie paryAya AtmasvarUpa vicAra(16 prakAra) 2548-50 (pravacanasAravRtti paribhASA) (2) dravyaparyAya | AtmA asiddhatA dekhie doSa (dUSaNa) / (1) aMtarAtmA 2406 astikAya 1401-1405 (2) abaMdhaAtmA 2578
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1374 640 104 * 'dravya-gu-pAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vi parthonI yAhI . (3) upayogAtmA 640 | AraMbhavAda (4) kaSAyAtmA 640 (1) aniyataparyAya AraMbhavAda (5) cAritrAtmA (2) niyataparyAya AraMbhavAda 1374 (6) jJAnAtmA 640 Aropa (+ dekhie upacAra) 2493 (7) darzanAtmA 640 (1) atIta-anAgata Aropa 750-751 (8) dravyAtmA 640 (2) atIta-vartamAnatva Aropa 720,750,752 (9) paramAtmA 2547 (3) anAgata-atIta Aropa 750-752 (10) bahirAtmA 2406,2546 (4) anAgata-vartamAna Aropa 750-752 (11) yogAtmA 640 (5) kAraNa-kArya Aropa 749 (12) vIryAtmA 640 (6) guNa-guNa Aropa 749 AtmArthijIvabheda dekhie bheda (prakAra) (7) guNa-dravya Aropa 749 AtmAzraya dekhie doSa (dUSaNa) (8) guNa-vijAtIyaguNa Aropa 873-874 AdiSTa dravya dekhie dravya (sAmAnya) (9) dravya-kAlAntarIyaparyAya Aropa 726,738 Adeza (10) paryAya-vijAtIyaguNa Aropa 875 (1) vikalAdeza (digaMbara) 543-544 (11) vartamAna-atItatva Aropa (2) vikalAdeza (zvetAMbara) 534-535, 721,750,752 538-544,551-556 (12) vartamAna-atItaparyAya Aropa 722 (3) sakalAdeza (digaMbara) 543 (13) vartamAnakAla-anAgatatva Aropa 738(4) sakalAdeza (zvetAMbara) 534,536-538, __739,750,752 541-544,551,553,555-556 (14) vartamAnakAla-anAgataparyAya Aropa 738 AdhAkarma dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) (15) svajAtIyaguNa-svajAtIyadravya Aropa 869 AdhAra-AdheyabhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha (16) svajAtIyaguNa-svajAtIyaparyAya Aropa 870 Adhipatya dekhie upacAranimitta (17) svajAtIyaparyAya-svajAtIyaguNa Aropa 871 (lakSaNAnimitta + Aropanimitta) (18) svajAtIyaparyAya-svajAtIyaparyAya Adhunika sAdhana 99,595 Aropa 868-869 AdhyAtmikagItArtha bheda dekhie bheda (prakAra) | (19) svajAtIyavibhAvaparyAya(10) gItArtha bheda | svajAtIyadravya Aropa AdhyAtmika saMketa dekhie saMketa |Aropanimitta dekhie upacAranimitta Anarthakya dekhie doSa (dUSaNa) |Aropa naigama (caturvidha) dekhie naya (navavidha) Apatti (samApatti sthAnIya) naigama (devacaMdrajI) ApavAdikamArga dekhie mokSamArga Aropa sAmagrI 740 AmazaiSadhi labdhi dekhie labdhi (yogaphala) ArtadhyAna dekhie dhyAna (caturvidha) 870 2385
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-gu-payAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52rAmaza' vyAyAma vidA pArthonI yAhI . 105 Artha bodha dekhie bodha (+ jJAna) | utkRSTa gItArtha dekhie gItArtha ArthI vyaMjanA dekhie vRtti utkRSTayoga labdhi dekhie labdhi __ (AlaMkArikasammata) (3) vyaMjanAzakti | uttama mauna (tAttvika) dekhie mauna Alambanazuddhi dekhie zuddhi uttaranaya saptabhaGgI dekhie saptabhaGgI Alasya dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) uttarasAmAnya prakAra dekhie prakAra AvaraNa zakti dekhie zakti (arthagata) | uttara sAmAnya saMgrahanaya dekhie naya (navavidha) AvirbhAva dekhie vyakti saMgrahanaya (devacandrajI) (A) sAmAnyasaMgrahanaya AvirbhAva zakti dekhie zakti (arthagata) | utthAna dekhie doSa (AdhyAtmika) Azaya utpatti (Agamika mata) (1) praNidhAna 2440,2528 (1) prAyogika utpatti 1311-1312 (2) pravRtti 2440 / (2) mizra utpatti 1311-1312 (3) vighnajaya 2508-09 (3) vaisrasika utpatti 1311-1312 (4) viniyoga 2468 | utpatti (prakIrNaka) 313,747 (5) siddhi 2460 (1) pratItya paryAya samutpAda 1148 AzAtanA 933 | utpatti saMbaMdha dekhie saMbaMdha AzrayatA saMbaMdha dekhie saMbaMdha ut+paddhAtvartha dekhie dhAtvartha | utpAda (utpatti-samutpatti-tArkikamata) (1) avidyAAzrava 2433-34 (1) prAyogika utpAda 1308-1310 (2) kAmAzrava 2455 () samudayakRta prAyogika utpAda 1309 (3) karmAzrava 2437 (2) vainasika utpAda 1314 Azrava dazA dekhie dazA (1) aikatvika vainasika utpAda 1316-1318, AsaMga dekhie doSa (AdhyAtmika) 1322-1326,1332-1335,1337-1341 Asana dekhie yoga (aSTAMga) (II) samudayakRta vaisasika utpAda 1315-1317 AhArAdisaMjJA dekhie saMjJA utpAdana dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) icchAyama dekhie yama utpAda-vyayasApekSasattAgrAhakA'zuddha dravyArthikanaya icchAyoga dekhie yoga (trividha) dekhie naya (navavidha) itizabdArtha 1156-1157 (1) dravyArthikanaya indriya vaMcana utsarga naya 2444-46 dekhie naya (ApAdana prakAra) indriya vijaya dekhie vijaya utsUtrabhASaNa dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) indriya saMlInatA dekhie saMlInatA udAttatva 2422 IhA dekhie upayoga (caitanya) | udgama dekhie doSa (ratnatrayasabaMdhI) ucita anuSThAna dekhie anuSThAna | uddezyatAavacchedakabheda 683 Azrava
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 * 'dravya-gu-paryAyanI rAsa' tathA 'drvyaanuyog52|msh' vyAyAma vidA parthonI yAhI . uddezya-vidheyabhAva 864,970 (6) tAddharmya (sArUpya) 580,727-728 uddezyazuddhi dekhie zuddhi (7) dhAraNa 729 udvega dekhie doSa (AdhyAtmika) (8) mAna 729 unmattatA dekhie doSa (dUSaNa) / (9) yoga 729 unmanIbhAva 2466,2539/ (10) vRtta 729 unmArgagAmI 2299-2327| (11) sahacaraNa 728 upakArI kSamA dekhie kSamA (12) sAdhana 730 upagraha dekhie vaiyAvRttya | upacAra naigama dekhie naya (navavidha) naigama (devacaMdrajI) upagraha kAraNa dekhie kAraNa | upacAra padArtha (40 prakAra) 835-840 upacarita asadbhUta vyavahAra dekhie upanaya | upacAra vRtti dekhie vRtti (naiyAyikasammata) upacarita vyavahAra dekhie vyavahAra (devacaMdrajIsammata) | upacAra sambandha (16) 896,897 upacarita saMbaMdha dekhie saMbaMdha | upajIvaka 1446 upacarita sadbhUta vyavahAranaya dekhie naya | upajIvya 1446 (AdhyAtmika) (2) vyavahAranaya | upadheyasAMkarya dekhie doSa (dUSaNa) (I) sadbhUta vyavahAranaya | | upanaya 817-899 upacarita svabhAva dekhie svabhAva (2) vizeSa svabhAva (1) sadbhUta vyavahAra 817-833 upacAra (+ dekhie Aropa) 122,834 (I) zuddha sadbhUta vyavahAra 820,823, (1) guNa-guNa upacAra 848-850 826-827 (2) guNa-dravya upacAra 858-860 (II) azuddha sadbhUta vyavahAra 821,824 (3) guNa-paryAya upacAra 863 (2) (A) asadbhUta vyavahAra 834-864 (4) dravya-dravya upacAra 842-847 (1) dravya-dravya upacAra 842-847 (5) dravya-guNa upacAra 855 (II) guNa-guNa upacAra 848-850 (6) dravya-paryAya upacAra 856-857 (III) paryAya-paryAya upacAra 852-854 (7) paryAya-guNa upacAra 864 (IV) dravya-guNa upacAra (8) paryAya-dravya upacAra 861,1584-1586 856-857 (9) paryAya-paryAya upacAra (V) dravya-paryAya upacAra 852-854 upacAra nimitta (lakSaNAnimitta + Aropanimitta) (VI) guNa-dravya upacAra 858-860 (1) Adhipatya (VII) paryAya-dravya upacAra 861 730 (2) tatsAmIpya 580, 727-729 (VIII) guNa-paryAya upacAra 863 (3) tatsAhacarya 581, 727-728 (Ix) paryAya-guNa upacAra 864 (4) tAtsthya 580, 727-729 (B) asadbhUta vyavahAra (prakArAntara) 865-880 (5) tAdarthya 728-729 (I) svajAtIya asadbhUta vyavahAra 867-871 (II) vijAtIya asadbhUta vyavahAra 873-875 855
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya--5yAyanI 2' tathA 'drvyaanuyo||52||msh' vyAyAma vidA parthonI yAhI . 107 (II) svajAtIya-vijAtIya upAdhi 706-707,1692,1693, asadbhUta vyavahAra 876-879 | 1793-1796,1923-1924, (3) upacarita asadbhUta vyavahAra 881 2070-71 (1) svajAtIya upa.a.vya. 883-887/upAlaMbha dekhie vaiyAvRttya (II) vijAtIya upa.a.vya. 889-892 upAsanA cihna 2419 (III) svajAtIya-vijAtIya | upAsya-upAsakabhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha upa.a.vya. 893-895 / upekSA dekhie audAsInya upayoga (caitanya) 1636-1638 | umAsvAtisammata pariNAma dekhie pariNAma (1) antarmukha upayoga UrdhvatA sAmAnya dekhie sAmAnya (2) azubha upayoga 2576 | UrdhvatAsAmAnya dravya dekhie dravya (sAmAnya) (3) AMzika upayoga 1653-1654 Urdhva pracaya dekhie pracaya (4) jJAna upayoga (apAya-dhAraNA) 914, Urdhvapracaya-paryAyavAcInAma dekhie pracaya 1638,1653,1654 | RjusUtradravyArthikavAda dekhie vAda (5) darzana upayoga (avagraha-IhA) 1653-1654 | RjusUtranaya dekhie naya (ApAdana prakAra) (6) nirvikalpa upayoga 2466, 2468 RjusUtranaya (dvividha) dekhie naya (navavidha) (7) pUrNa upayoga 1653-1654 | RjusUtranaya lakSaNa dekhie lakSaNa (8) vizeSa upayoga 1653 RjusUtraparyAyArthikavAda dekhie vAda (9) zuklajJAna upayoga RjusUtramata dekhie 2465 nayamata (10) zuddha upayoga RtaMbharA prajJA dekhie jJAna 2576 (11) zubha upayoga 2576 (+ upayoga + bodha) (12) sAmAnya upayoga 1653 | eka-anekasvabhAva anekAMta dekhie anekAMta upayoga dhArA | eka-dravyArthikanaya dekhie naya (devacaMdrajIdekhie dhArA upayoga lakSaNa dekhie lakSaNa sammata) (1) dravyArthikanaya ekatva upayoga zuddhi 280 dekhie zuddhi (1) kriyAsApekSa ekatva 289 upayogazUnyatA dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) (2) jAtisApekSa ekatva 289 upayogAtmA dekhie AtmA (3) dravyapariNAmakRta ekatva 282 upavAsa lakSaNa dekhie lakSaNa (4) dharmisApekSa ekatva 289 upazamabhAva dekhie - bhAva (5) samUhakRta ekatva upazama labdhi dekhie labdhi ekatvaApatti dekhie doSa (dUSaNa) upazAMtakaSAyAdi prajJApanA dekhie prajJApanA | ekatvavitarka avicAra zukladhyAna dekhie dhyAna upazAMtadazA dekhie dazA (caturvidha) (4) zukladhyAna upAdAna kAraNa dekhie kAraNa | ekatvazakti dekhie zakti (arthagata) 282
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 * 'dravya-gu9-5yAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vidA parthonI yAhI . ekatvahAni dekhie doSa (dUSaNa) / (2) dharmakathA (dharmadezanA) 2533-2579 ekadeza anvayabodha dekhie anvayabodha kadAgraha dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) ekapradeza svabhAva dekhie svabhAva | kapaTa (mAyA) dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) (1) vizeSa svabhAva kaphauSadhi labdhi dekhie labdhi (yogaphala) eka svabhAva dekhie svabhAva karaNa (2) sAmAnya svabhAva | (1) anivRttikaraNa 66,2273,2426 ekAgra citta dekhie citta (2) apUrvakaraNa 66,2425 ekAnta anityatA dekhie anityatA (3) yathApravRttakaraNa ekAnta nityatA dekhie nityatA (I) carama yathApravRttakaraNa 2289,2421, ekAntavAdimata samIkSA (sAmAnyataH) dekhie 2424 samIkSA | (II) naizcayika carama yathApravRttakaraNa 2425 evaMbhUtanaya dekhie naya (ApAdana prakAra) (III) anAbhogakaraNa evaMbhUtanaya dekhie naya (navavidha) (IV) adhaHpravRttikaraNa evaMbhUtanaya lakSaNa dekhie lakSaNa karaNa lakSaNa dekhie lakSaNa evakAra artha 1154|karaNalabdhi dekhie labdhi (granthibheda kAraNIbhUta) aikatvika nAza dekhie nAza (sammatikArasammata) |karaNasvarUpa (2) vaisrasika nAza | nAza kartRtvazakti dekhie ... zakti (arthagata) aikatvika vainasika utpAda dekhie utpAda | _ | kartRtva-bhoktRtvapariNati dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) (2) vainasika aidamparya zuddhi | kartR naya dekhie naya (ApAdana prakAra) dekhie zuddhi karma ogha dRSTi dekhie dRSTi ogha zakti dekhie zakti (arthagata) (1) anikAcita karma (sopakrama karma) 2462 ogha saMjJA dekhie saMjJA (2) nikAcita karma 2483-84 autsargika mArga dekhie mokSamArga (3) dravya karma 2485 audayika dhArA dekhie dhArA (4) bhAvakarma 2485 audayika bhAva dekhie / bhAva | karmaadhikAranivRtti 2405 audAsInya (upekSA) 2447,2455,2462-63. | karmajanita upacarita svabhAva dekhie svabhAva 2497,2538-39 (1) vizeSa svabhAva (X) upacarita svabhAva aupacArika bheda dekhie bheda (prakAra) karmabaMdha-abaMdha anekAMta dekhie anekAMta kathaMcitpariNAmitva lakSaNa dekhie lakSaNa karmAdhIna dazA dekhie dazA kathA karmAzrava dekhie Azrava (1) akathA (kathA AbhAsa) 2533 | karmodayadhArA dekhie dhArA 2530
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya - gueA-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM vaerzavelA pahArthonI yAhI * 109 karmopAdhinirapekSa nityazuddhaparyAyArthika dekhie naya ( navavidha) (2) paryAyArthikanaya karmopAdhinirapekSa zuddhadravyArthikanaya dekhie naya ( navavidha) (1) dravyArthikanaya karmopAdhisApekSa anitya azuddhaparyAyArthika (6) pariNAmI kAraNa ( upAdAna kAraNa ) 1412, 1752-1755 1415 kAraNatA (7) preraka kAraNa kAraNa-kArya Aropa dekhie Aropa ( + upacAra ) 316 paryAya ( niyamasAra) dekhie paryAya ( niyamasAra) dekhie naya (navavidha) (2) paryAyArthikanaya saMbaMdha kAraNazuddha paryAya dekhie kArya kAraNabhAva saMbaMdha kAryazuddha paryAya dekhie kAla karmopAdhisApekSA'zuddha dravyArthika dekhie naya ( navavidha ) (1) dravyArthikanaya dekhie dravya ( SaTka) kalA (72) kalpyAkalpya anekAMta kaSAya kaSAya paripAka kaSAyamuk kaSAyazAsana prabhAvanA dekhie kaSAya saMlInatA kaSAya saptabhaGgI kaSAyAtmA kAntAdRSTi kAmavAsanA dekhie anekAMta dekhie doSa ( ratnatrayasaMbaMdhI) kAmAzrava kAyika gupta kAyika mauna kAraka - kArakibhAva saMbaMdha kAraNa (1) aMtya kAraNa (2) apekSA kAraNa 2370 kAla (AdhyAtmika) (3) upagraha kAraNa (4) nimitta kAraNa (5) nirvartaka kAraNa prabhAvanA saMlInatA saptabhaGgI ( SaTka) (3) kAla dekhie (I) kAla zvetAMbarapakSa dekhie dekhie AtmA dekhie yogadRSTi dekhie vAsanA dekhie Azrava dekhie gupti kAla (catuSka) dekhie dravya ( SaTka) (3) kAla (I) kAla zvetAMbarapakSa kAla (trividha) dekhie dravya ( SaTka) (3) kAla (I) kAla zvetAMbarapakSa kAla ( darzanAMtara niSiddha) dekhie dravya ( SaTka) (3) kAla mauna kAla (digaMbarapakSa) dekhie dravya (SaTka) (3) kAla dekhie saMbaMdha kAla ( paryAyasvarUpa kAlapakSa) dekhie (SaTka) (3) kAla (I) kAla zvetAMbarapakSa 1423 kAla (manuSya kSetravyApI) dekhie dravya ( SaTka) 1412-1415,1420, (3) kAla (I) kAla zvetAMbarapakSa 1421,1426,1434 - 1435, kAla (lokavyApaka) dekhie dravya ( SaTka) 1439,1440, 1501-1502,1511 dekhie dravya (3) kAla (I) kAla zvetAMbarapakSa 1414 kAla (lokAlokavyApaka) dekhie dravya ( SaTka) (3) kAla (I) kAla zvetAMbarapakSa dekhie dravya ( SaTka) (3) kAla 2446 2480 (1) acaramAvarta kAla (2) caramAvarta kAla (3) dharmayauvana kAla (4) bhavabAla kAla | kAla ( ekAdaza ) dekhie dravya 153,155 154,156, 2399 153 - 154, 2404 152 - 153, 2404 1412-1415,1752 1412-1413 | kAla (zvetAMbarapakSa )
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 741 110 . 'dravya-gu-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAma vidA honA yAhI . kAla (svataMtra kAladravya pakSa) dekhie dravya (SaTka) | kevala lakSaNa dekhie lakSaNa (sAmAnyataH) (3) kAla (I) kAla zvetAMbarapakSa | kevala vyatirekI 1212-1213 kAlatrayasparza 741-743,747-749 / kevalAnvayitva lakSaNa dekhie lakSaNa kAladravyavAda dekhie vAda kevalI kAlanikSepa dekhie nikSepa (1) zrutakevalI 2280-82 kAlaparyAyavAda dekhie vAda (2) sarvajJakevalI 2280-82 kAla prajJApanA dekhie prajJApanA | kaiyaTamata samIkSA dekhie samIkSA kAlabheda dekhie bheda (prakAra) kailAzacandramata samIkSA dekhie samIkSA kAlaliMga 1500-1501/ koTi naya dekhie naya (vistAra) kAlazuddhi dekhie zuddhi krama anekAnta dekhie anekAnta kAlasUkSmatA 741-746 | kramabhAviparyAya dekhie paryAya (zvetAmbara) kAlasthUlatA 741-742,749 / kramika vRttipravRtti dekhie vRttipravRtti kAlANu (digaMbara pakSa) dekhie aNu kramikopayogadvayavAda dekhie vAda kAlANu (zvetAMbara pakSa) dekhie aNu kriyamANatA kAlAdiaSTaka 536-541 | kriyA naya dekhie naya (ApAdana prakAra) kAlAnvaya dekhie anvaya (arthagata) | kriyA mArga 2377 kilbiSika bhAvanA 2305 | kriyA yoga dekhie yoga (avaziSTa) kuMdakuMdasvAmimata samIkSA dekhie samIkSA | kriyAvaMcaka dekhie yoga (yogadRSTisamuccaya) kulayogI dekhie yogI |kriyAvAdI kuzalAnubaMdha dekhie anubaMdha | kriyAzuddhi dekhie zuddhi kuzalAnubaMdha viccheda 2513 | kriyAsApekSa ekatva dekhie ekatva kuzIla dekhie varNya sAdhu kSaNikadravyavAda dekhie vAda kuzIlatA dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) |kSapakazreNi dekhie zreNi kRtaka (kRtrima) 687-688|kSamA kRtatva-akRtatva anekAMta dekhie anekAMta / (1) apakArI kSamA kRtanAza dekhie doSa (dUSaNa) (2) upakArI kSamA 2487 dekhie dharma (3) dharma kSamA (svabhAva kSamA) 2472-73, kRSNa lezyA dekhie lezyA 2487 kevala anvayI 1212-1215 (4) vacana kSamA 2440,2487 kevalajJAna dekhie jJAna (5) vipAka kSamA 2487 (+ upayoga + bodha) |kSayopazama labdhi dekhie labdhi kevalajJAna prajJApanA dekhie prajJApanA ___ (granthibheda kAraNIbhUta) kevalajJAnabheda dekhie bheda (prakAra) kSAyika bhAva dekhie bhAva 2487 kRSNa dharma
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-gu-pAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52rAmaza' vyAyAma vilA pahArthonI yAhI . 111 kSAyopazamika bhAva dekhie bhAva gItArthamizra vihAra dekhie vihAra kSipta citta dekhie citta gItArtha vihAra dekhie vihAra kSepa dekhie doSa (AdhyAtmika) guNa (aSTaka) khaMDazaHzakti dekhie vRtti (naiyAyikasammata) | (1) adveSa 154,2405,2421,2489,2527 (2) zakti (2) jijJAsA 154,2406,2421,2489,2527 khala 2394-96 (3) tattvamImAMsA 2442 kheda dekhie doSa (AdhyAtmika) (4) pratipatti 2460 gaNitAnuyoga dekhie anuyoga (5) pravRtti 2471 gati-agati anekAMta dekhie anekAMta (6) zuzrUSA 2421,2489,2527 gatihetutA dekhie guNa prakAra (1) vizeSa guNa | (7) zravaNa 2421,2527 gadAdharamata samIkSA dekhie samIkSA (8) sUkSma bodha 2433 gandha dekhie guNa prakAra (1) vizeSa guNa | guNa (AdhyAtmika) gara anuSThAna dekhie anuSThAna (1) apunabaMdhakaguNa 2404 2316 (2) dezaviratiguNa 2439 gardA (nindA) dekhie doSa (3) bhavAbhinaMdIguNa (lakSaNa) 2404 (ratnatrayasaMbaMdhI) (4) samyagdRSTiguNa (lakSaNa) 2428-30 gADha mithyAtva dekhie mithyAtva (5) sarvaviratiguNa 2454-55 gItalakSaNa dekhie lakSaNa guNa (vividha) gItArtha 2276, 2593, 2594 (1) tamoguNa 2399-2400 (1) gItArtha (AdhyAtmika paribhASA) / (2) rajoguNa 2399-2400 (1) jaghanyagItArtha 2489-90,2533 (3) sattvaguNa 2406 (II) madhyamagItArtha 2489-90 / guNa (zaktirUpa) 172-173,181 (II) utkRSTagItArtha 2489-90,2563 | guNa (SoDazakavRtti paribhASA) (2) gItArtha (caraNa-karaNAnuyoga) 73 (1) vizeSa guNa (I) jaghanyagItArtha 73 (2) sAmAnya guNa 2225 (II) madhyamagItArtha |guNa (dvividha) (III) utkRSTagItArtha 73,2280-2282 (1) nirupAdhika guNa (3) gItArtha (dravyAnuyoga) 74 (2) sopAdhika guNa 910-911 (1) jaghanyagItArtha 74 guNa-guNa Aropa dekhie Aropa (+upacAra) (II) madhyamagItArtha guNa-guNa upacAra dekhie upanaya (III) utkRSTagItArtha 74,2280-2282 (2) asadbhUta vyavahAra gItArthabheda dekhie bheda (prakAra) guNa-guNaupacAra dekhie upacAra (+Aropa) 2225 7X
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ (Ix) mUrttatva 110 (XI) varNa 112 * 'dravya-gu-5yAyano 21sa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAmA evitA pArthonI yAhI . guNa-guNibhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha 1418-23,1451,1686-1688 guNa-dravya Aropa dekhie Aropa (+upacAra) (V) gandha 1686-1688 guNa-dravya upacAra dekhie upanaya (VI) caitanya 1686-1691 (2) asadbhUta vyavahAra (VII) jJAna 1685, 1688 guNa-dravya upacAra dekhie upacAra (+ Aropa) (VIII) darzana 1685, 1688 guNanikSepa dekhie nikSepa 1687-1691 guNapadArtha (jaina) 103-107 (x) rasa 1686-1688 guNapadArtha (caraka) 1686-1688 guNapadArtha (naiyAyika) 108-109 (XII) vartanAhetutA 1686-1688 guNapadArtha (mImAMsaka) 110-111 (XIII) vIrya 1685, 1688 guNapadArtha (rasavaizeSika) 111 (XIV) sukha 1685, 1688 guNapadArtha (vedAnta) 111 (xv) sthitihetutA 1686-1688 guNapadArtha (vaiyAkaraNa) 112 (XVI) sparza 1686-1688 guNapadArtha (sAMkhya) 109 (2) sAmAnya guNa guNaparyAya dekhie paryAya (nayacakrAdi pribhaassaa)| (1) agurulaghutA 1664-1668 guNaparyAya dekhie paryAya (pravacanasAravRtti (II) acetanatA 1671-1672 paribhASA) (III) amUrtatA 1672-1681 guNa paryAya dekhie paryAya (digaMbara) (IV) avaziSTa sAmAnyaguNa 1696, 1835, guNa paryAya dekhie paryAya (devacandramata) 2095 guNa-paryAyaabheda 175-184,187-188, (V) astitA 1651-52 193-196,200-206, (VI) cetanatA 1670-1671 209-210,212-217,850 (VII) dravyatA 1655-1660 guNa-paryAya upacAra dekhie upanaya (VIII) pradezatA 1669-1670 (2) asadbhUta vyavahAra | (IX) prameyatA 1660-1664 guNa-paryAya upacAra dekhie upacAra (+Aropa)| (x) mUrtatA 1672-1681 guNa-vijAtIyaguNa Aropa dekhie Aropa (XI) vastutA 1652-53 (+upacAra) | guNa bheda dekhie bheda (prakAra) guNaprakAra |guNa lakSaNa (carakasammata) dekhie lakSaNa (1) vizeSa guNa (22) guNa lakSaNa (1) acaitanya 1686-1691 | guNa lakSaNa (digambarasammata) dekhie lakSaNa (II) amUrttatva 1687-1691 (22) guNa lakSaNa (III) avagAhahetutA 1686-1688 | guNa lakSaNa (nAgArjunasammata) dekhie lakSaNa (IV) gatihetutA 1412,1414, (22) guNa lakSaNa
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-zu-paryAyanI |s' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vidA parthonI yAhI . 113 guNa lakSaNa (naiyAyikasammata) dekhie lakSaNa |gauNa artha dekhie artha (dArzanika) ___ (22) guNa lakSaNa | gauNatva (arthagata) 571-572 guNa lakSaNa (pataMjalisammata) dekhie lakSaNa gauNa pratyaya dekhie pratyaya (dvividha) (22) guNa lakSaNa | gauNa-mukhyabhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha guNa lakSaNa (mImAMsakasammata) dekhie lakSaNa gauNa saMketa dekhie saMketa ___(22) guNa lakSaNa | gauNI lakSaNA dekhie lakSaNA (sAmAnyataH) guNa lakSaNa (viziSTAdvaitavAdisammata) dekhie lakSaNa | gauNI lakSaNA dekhie vRtti (vaiyAkaraNa(22) guNa lakSaNa sammata) (1) lakSaNA guNa lakSaNa (vedAMtisammata) dekhie lakSaNa gauNI vRtti dekhie vRtti (mImAMsAsammata) (22) guNa lakSaNa | gaurava dekhie doSa (dUSaNa) guNa lakSaNa (zvetAMbarasammata) dekhie lakSaNa granthibheda 2425,2435,2506, (22) guNa lakSaNa 2509, 2530,2579 guNa lakSaNa (sAMkhyasammata) dekhie lakSaNa | granthibheda durlabhatA 2505-06 (22) guNa lakSaNa | |granthibheda puruSArtha (aMtaraMga puruSArtha) 2494-2501 guNa vikAra (devasena) dekhie vikAra | granthibheda prakriyA 2420-2428 guNa vairAgya dekhie vairAgya granthibhedaprArthanA 2494 guNa vyaMjanaparyAya dekhie paryAya (devacandramata) | granthibheda vighna 2504-06 guNazreNi dekhie zreNi granthibhedavighnavijaya 2508-09 guNasthAnaka granthibheda virAmasthAna 2503-04 guNasvarUpa 2423 | granthibheda vizrAmasthAna atikramaNa 2507-08 guNinaya dekhie naya (ApAdana prakAra) grAhya-grAhakabhAvatyAga 2539 gupti (1) kAyikagupti ghrANendriya viSaya 222-231 2534 (2) manogupti (vividha) ghrAghAtvartha dekhie dhAtvartha 2535-37 (3) vacanagupti caturvidha avAcanIya dekhie avAcanIya (zrotA) 2534 guruadatta 2361 caraNa-karaNasAra 528-529 gurutva caraNa-karaNAnuyoga dekhie anuyoga (1) apakRSTa gurutva 273-276 | caraNa-karaNAnuyogagItArtha bheda dekhie bheda (prakAra) (2) avasthita gurutva 276-277 (10) gItArthabheda gurudharma | carama yathApravRttakaraNa dekhie karaNa gurupUjA dekhie pUrvasevA (3) yathApravRttakaraNa gurjara bhASA dekhie bhASA |caramAvarta kAla dekhie kAla (AdhyAtmika) gotrayogI dekhie yogI |cala citta dekhie citta 631 1141
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2576 114 * 'dravya-gu-paryAyano 2|s' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vidA pArthonI yAhI . cAritra paryAya dekhie paryAya (prakIrNaka) | jaghanya gItArtha dekhie gItArtha cAritrabheda dekhie bheda (prakAra) jaghanya paropakAra dekhie paropakAra cAritrabhraSTatA dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) janamanoraMjana dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) cAritra lakSaNa dekhie lakSaNa | jahatsvArthA zuddhA lakSaNA dekhie vRtti cAritrazabdArtha ___(vaiyAkaraNasammata) (1) lakSaNA cAritrAtmA dekhie AtmA | jahadlakSaNA dekhie lakSaNA (sAmAnyataH) ciMtAmaya jJAna dekhie jJAna (+ upayoga + bodha) | jAtiuttara sAmAnya saMgraha dekhie naya (navavidha) citrajJAna (citrasaMvid) dekhie jJAna saMgrahanaya (devacandrajI) (A) sAmAnyasaMgrahanaya (+ upayoga + bodha) (2) uttarasAmAnyasaMgrahanaya citta | jAtisApekSa ekatva dekhie ekatva (1) ekAgra citta 2411, 2421 | jAtyaMtara 396-398,1639, (2) kSipta citta 2400 1785-1786 (3) cala citta 2406 | jijJAsA dekhie guNa (aSTaka) (4) niruddha citta 2471 jinazAsana prabhAvanA dekhie prabhAvanA (5) mUDha citta 2400 jIvadayA dekhie dayA (6) yAtAyAta citta 2407 | jIvapariNAma dekhie pariNAma (7) vikSipta citta 2406 | jIvapariNAmabheda dekhie bheda (prakAra) (8) zukla citta (aMtaHkaraNa) 2580 | jIvaparyAya dekhie paryAya (bhagavatIsUtra) (9) zliSTa citta 2411 jIva prajJApanA dekhie prajJApanA (10) sAnaMda citta 2406, 2411 | jIvabheda dekhie bheda (prakAra) (11) sulIna citta 2469 / jIvAjIva prajJApanA dekhie prajJApanA citsukhAcAryamata samIkSA dekhie samIkSA |jIvAstikAya dekhie dravya (SaTaka) cUlikA paizAcI bhASA dekhie bhASA | jugupsA dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) cetanatA dekhie guNa prakAra (2) sAmAnya guNa | jJaparijJA dekhie parijJA cetana svabhAva dekhie svabhAva (1) vizeSa svabhAva jJAna (+ dekhie upayoga+bodha) cetanA (caitanya) (zvetAmbarasammata) (1) avadhijJAna 825,1609,1945, (1) anubhavana cetanA 1637 2138,2214,2216,2224-27 (2) saMvijJAna cetanA 1637 (I) lokAvadhi jJAna 1609 caitanya dekhie upayoga (+ guNa prakAra) (2) asaMmoha jJAna 2457 (1) vizeSa guNa (3) AkSepaka jJAna 2443 caitanyasAdhaka pramANa dekhie pramANa (sAdhaka) (4) AtmapariNatimat jJAna 2458,2544 chidramati dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) (5) AtmAjJAna (sAkSAtkAra)
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-gu-pAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAmA vidA pArthonI yAha.. 115 2473,2487,2519,2578 | (23) mArgAnusArI buddhi 2411,2489,2495 (6) RtaMbharA prajJA 2579 (24) mokSArthazAstratAtparya bodha 2512 (7) kevalajJAna 173,412,825,914, (25) varA prajJA 2433 1275-78,1945,2044, | (26) viSayapratibhAsa jJAna 2412,2431 2138,2157,2214,2216, (27) zukla jJAna 2465 2224-27,2579 (28) zrutajJAna 825,912,1945,2138, (i) bhavastha kevalajJAna 173,412, 2214,2216,2224-27 1275-1278,2044,2157 (29) zrutamaya jJAna (pAribhASika) 2415 (ii) siddha kevalajJAna 173,412, (30) samAdhi prajJA 2268 1275-1278,2044,2157 (31) sAkAra jJAna 332,1281-1287, (8) citrajJAna (citrasaMvid) 1185, 1441,1798 1189-92 (32) sUkSma bodha 2433 (9) ciMtAmaya jJAna (33) sthUla bodha 2430 2415,2489,2512,2544 | (34) sparzajJAna 2531-32 (10) jJAna (yogadRSTigata) 2412,2551 jJAna (yogadRSTigata) dekhie jJAna (11) tattvajJAna 2565-66 (+ upayoga + bodha) (12) tattvabodha jJAna 2415 | jJAna dekhie guNa prakAra (1) vizeSa guNa (13) tattvasaMvedana jJAna 2422,2458,2544 jnyaanaprtipaatii| 2271-2278 (14) tAraka jJAna 2268 jJAnaupamA 2257-62,2283-85 (15) pratyabhijJAna 1310,1765 jJAna upayoga (apAya-dhAraNA) dekhie upayoga (16) prAtibha jJAna 2579 (caitanya) (17) bandhajJAna 2578 jJAnagarbha vairAgya dekhie vairAgya (18) buddhi 2412 jJAnadhArA dekhie dhArA (19) bhAvanAmaya jJAna 2385-86,2544, | jJAna naya dekhie naya (ApAdana prakAra) 2562,2569 | jJAnaparipAka 2460 (20) bhedajJAna (vijJAna) 2409,2477, jJAna paryAya dekhie paryAya (prakIrNaka) 2518-2524,2528 | jJAnaprakAra (11) 2268 (21) matijJAna 114,825,873-875, | jJAna prajJApanA dekhie prajJApanA 913,1653,1945,2138, | jJAnaprAdhAnya 2343-2348 2214,2216,2224-27 jJAnabheda dekhie bheda (prakAra) (22) manaHparyavajJAna 825,1945,2138, jJAnaphala 2258-2278,2284,2343-2346 2214,2216,2224-27 | jJAna yoga dekhie yoga (avaziSTa)
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2419 tAddharmya 116 * 'dravya-gue-5yAyano |s' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAmA evitA pahArthonI yAhI . jJAnalakSaNA pratyAsatti dekhie pratyAsatti taptalohapadanyAsa ___2434 jJAnazakti dekhie zakti (arthagata) | tamoguNa dekhie guNa (trividha) jJAnAkAra 332,1283-1285,1909 tarka 596 jJAnAtmA dekhie AtmA tAttvika mauna dekhie mauna jJAnAdvaitavAda dekhie vAda | tAttvika vyavahAra dekhie vyavahAra (avaziSTa) jJAyakazakti dekhie zakti (arthagata) | tAtsthya dekhie upacAranimitta jJeyAkAra 332,1283,1909,1913 (lakSaNAnimitta + Aropanimitta) tattvajJAna dekhie jJAna tAdarthya dekhie upacAranimitta (+ upayoga + bodha) (lakSaNAnimitta + Aropanimitta) tattvadarzanabIja 2463 | tAdAtmyaniyata saMbaMdha dekhie saMbaMdha tattvadRSTi dekhie dRSTi tAdAtmya saMbaMdha dekhie saMbaMdha tattvaprakarSa dekhie upacAranimitta tattvabodha jJAna dekhie jJAna (lakSaNAnimitta + Aropanimitta) (+ upayoga + bodha) | tAraka jJAna dekhie jJAna tattvabhAsana 2569 (+ upayoga + bodha) tattvabheda dekhie bheda (prakAra) tArAdRSTi dekhie yogadRSTi tattvamImAMsA dekhie guNa (aSTaka) tArkika mata dekhie mata (jaina) tattvasaMvedana jJAna dekhie jJAna . tirobhAva zakti dekhie zakti (arthagata) (+ upayoga + bodha) tiryaka pracaya dekhie pracaya tatsAmIpya dekhie upacAranimitta / tiryakpracaya-paryAyavAcInAma dekhie pracaya (lakSaNAnimitta + Aropanimitta) | '' | tiryak sAmAnya dekhie sAmAnya tatsAhacarya dekhie upacAranimitta / (lakSaNAnimitta + Aropanimitta) | tiryak sAmAnya dravya dekhie dravya (sAmAnya) tIrthazravaNa 2453 tathAbhavyatA (tathAbhavyatva) 1828-1832,2400 tIvrarAgAdi taddhetu anuSThAna dekhie anuSThAna dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) tripadI (trailakSaNya) 2539 tanmayatA 1107-1382 dekhie pUrvasevA vilakSaNa tapa dekhie lakSaNa trividha avAcanIya dekhie avAcanIya (zrotA) (1) abhyaMtara tapa 2485 | dayA (jIvadayA) 2423 (2) bAhya tapa 2485 | darzana dekhie guNa prakAra (1) vizeSa guNa (3) zuddha tapa 2466,2483 | darzana upayoga (avagraha-IhA) dekhie upayoga (4) sarvaguNaprasAdhaka tapa 725 (caitanya) tapa lakSaNa dekhie lakSaNa darzana paryAya dekhie paryAya (prakIrNaka) tapa
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA dekhie * 'dravya-gu-pAyano 2||s' tathA 'dravyAnuyoga52ma' vyAyAmA vidA parthonI yAhI . 117 darzanabAhya 2492 | durnaya dekhie naya (prakIrNaka) darzanAtmA dekhie durnaya lakSaNa lakSaNa dazatattva prajJApanA dekhie prajJApanA durlabha bodhi dekhie bodhi dazavidha samyaktva dekhie samyaktva (samyagdarzana) dRzizakti dekhie zakti (arthagata) dazA | dRSTahAni-adRSTakalpanA dekhie doSa (dUSaNa) (1) apunarbaMdhakadazA 2404 | dRSTAMta (630) dekhie pariziSTa-14 (2) AzravadazA 2571 dRSTi (3) upazAMtadazA 2477 (1) oghadRSTi 2401 (4) karmAdhInadazA 2458 (2) tattvadRSTi 2492 (5) dharmayauvanadazA (kAla) 153-154,2404 (3) bAhyadRSTi 2492 (6) nirvikalpadazA 2407 (4) mithyAdRSTi 2535 (7) baMdhadazA 2497,2571 (5) yogadRSTi (sAmAnyataH) 2401,2407, 2482 (8) bahirmukhadazA 2474,2484,2488 (6) zuddha dravyadRSTi 2431 (9) bAladazA 2475 2426-2430 (10) bhavabAladazA (kAla) 152,153,2404 | (7) samyagdRSTi |dRSTivAdaupadezikI saMjJA dekhie saMjJA (11) bhavAbhinaMdI dazA 2481 dRSTisammoha dekhie doSa (12) vikalpadazA 2458,2497,2547,2571 (ratnatrayasaMbaMdhI) (13) videhadazA 2472 | devapUjA dekhie pUrvasevA vibhAvadazA 2458,2497,2571 devasenamata samIkSA dekhie samIkSA (15) sahajadazA 2566 deza dekhie dravya (caturvidha) (16) sAdhakadazA 2496-98 | dezanAzravaNa labdhi dekhie labdhi (17) svabhAvadazA 2458 (granthibheda kAraNIbhUta) (18) svAdhyAyadazA 2458 dezaparikSepI naigama dekhie naya (navavidha) digambaradezIyamata samIkSA dekhie samIkSA naigama (tattvArthavRttikAra) digambaramata samIkSA dekhie samIkSA dezavirati guNa dekhie guNa (AdhyAtmika) dizA 1523-1526,1540-1542 | dezavRtti dekhie vRtti (arthagata) dizA prajJApanA dekhie prajJApanA dezazuddhi dekhie zuddhi dizAbheda dekhie bheda (prakAra) | dezasaMgrAhI naigama dekhie naya (navavidha) dIprA dRSTi dekhie yogadRSTi naigama (haribhadrIya) duHkhagarbha vairAgya dekhie vairAgya dezAnvaya dekhie anvaya (arthagata) dugdha-dadhi dekhie dRSTAMta dezI bhASA dekhie bhASA duradhigama artha dekhie artha (Agamika) | dehavAsanA dekhie vAsanA
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 * 'dravya-!-pAyano 2|s' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vidA parthonA yAhI . daiva naya dekhie naya (ApAdana prakAra) 2097,2171,2213,2230 doSa (AdhyAtmika) (17) arthakriyA anupapatti 350-353, (1) anyamud 2443 1764,1770-71,1781,1814 (2) AsaMga 2470 (18) alIkatA 1190 (3) utthAna 2416,2421 (19) avyavasthA 2201 (4) udvega 2406,2421 (20) avyApti 1663 (5) kSepa 2411,2421 (21) asaMbhava 1770,1965 (6) kheda 2406,2421 (22) asamaJjasaApatti 1381 (7) bhrAMti 2432 (23) asiddhatA 1761-1762 (8) roga 2455 (24) AtmAzraya 1655 doSa (dUSaNa) (25) Anarthakya 1783 (1) akRtaAgama 438,1381,1764-1767 (26) unmattatA 2171 (2) ajJAna 2249 / (27) upadheyasAMkarya 1692,1790 (3) atAdavasthyApatti 1772 (28) ekatvaApatti 368 (4) atiprasaMga 531,1540,1671, (29) ekatvahAni 1191 1757,1787,1828,1884 (30) kRtanAza 438,1381,1764-1767 (5) ativyApti 111-12,210,532, | (31) gaurava (mahAgaurava) 1141,1201, 1435-36 1428-1429,1431,1440, (6) anaMtadravyavRttitva 1780 1446,1461,1655,1662,1665 (7) anadhikRtapravartana 1057 (32) dRSTahAni-adRSTakalpanA 366,403 (8) anadhyavasAya 1953,2249 (33) niyatapravRtti anupapatti 368 (9) ananugama (ananugatatva) 1461,1663 (34) niSprayojanatva 1028,2032 (10) anavasthA 253,254,365,368, (35) padArthaekatva 804 400,419,421-425,1171, (36) punarukti (paunaruktya) 1633 1775,1776,1780 (37) puruSArthauccheda 652 (11) anAvazyakapravartana 1057 (38) pratItivirodha 1782 (12) anupapatti 1763,1868 (39) pratyAsatti 2028 (13) anubhavauccheda 1784 (40) prayoga anupapatti 226,229 (14) anaikAMtika 1161-62 (41) phalamukhagaurava abhAva 1446 (15) anyonyAzraya 214,215, (42) bAdha 371,399,426,685, 237,399 1027,1762 (16) apasiddhAMta doSa 139,228, (43) vadato vyAghAta 1480 1308,1044,1205,1594,2055, (44) vAkyabheda 227
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-zu-paryAyanI |s' tathA 'dravyAnuyoga52rAmaza' vyAyAma vidA pahArthonI yAha. 119 (45) vinigamakaabhAva 1655| | (67) svarUpaasiddhi 426,1027(46) viparyaya 804,1953,2249 28,1762,1893 (47) vibhAganyUnatA 1040,1042-| | (68) svarUpahAni 469 43,1092,2092 (69) svavacanavirodha 2057 (48) virodha (viruddhatva) 361-363, doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) 367,378,399,424,429,517, (1) anutsAha 1930 1127,1761-1762,2224 | (2) abhiniveza 2171 (49) virodhaucchedaprasaMga 1890 (3) avAcanIyatva (cutarvidha) 2366 (50) vaiyadhikaraNya 363,400 (4) avAcanIyatva (trividha) 2365 (51) vaiyarthya 1025-26,1761, (5) avinaya 2365-66 1815 (6) ahaMkAra 2474-75 (52) vyatikara 36,340,019,532,201 (7) AdhAkarma 29-37 (53) vyabhicAra 1761, (8) Alasya 1930 (I) anvaya vyabhicAra 1293,1427, (9) utpAdana (II) vyatireka vyabhicAra 1466,2012 (54) vyarthavizeSaNaghaTitatva 1431 (10) utsUtrabhASaNa 933-34,1038,2335 (55) vyavahAravilopa 369,437, (11) udgama 1784 (12) upayogazUnyatA 2163 (56) vyAghAta 1191 (13) kadAgraha 2404 (57) vyApyatvaasiddhi 1025 (14) kapaTa (mAyA) 2300-2304, (58) zUnyatAprasaMga 1828 2307-2312,2319 (59) saMkoca 1096 (15) kartRtva-bhoktRtvapariNati 2034 (60) saMbaMdhagaurava 1662 (16) kaSAya 1930 (61) saMzaya (zaMkA) 108,365, (17) kaSAyazAsanaprabhAvanA 2480 402,626,804,1953,2249 (18) kuzIlatA 2323-2326 (62) saGkara (sAMkarya + saMkIrNatA) (19) cAritrabhraSTatA 2340 364,400,804,1054, (20) chidramati 2361-63 1720,1813,1828,2201 (21) janamanoraMjana 2301 (63) satpratipakSa 1027-28 (64) siddhasAdhanatva (22) jugupsA 374 1893 (65) siddhasAdhyatA (23) tIvrarAgAdi 1930 367,405, 1893-1894 (24) dRSTisaMmoha 692 (66) syAdvAdahAni 1862 // 26,28,2305,2509
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 . 'dravya-gu-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza vyAyAmAM vavitA pahArthonI yAhI. (26) pramAda 2509 1472-1477,1481,1495 (27) pravRttigraha 2474 (II) alokAkAza 1445-1446, (28) bahirmukhatA 2034,2259,2313, 1477-1481 2325] (2) adharmAstikAya 1426-1442 (29) mada-madanAdi __2479-2480,2509/ (3) kAla (30) mithyAtva 626,2033,2061 (1) kAla (zvetAmbarapakSa) (31) muktidveSa 2480 (A) kAla (paryAyasvarUpa kAlapakSa) (32) yogahIlanA 2478 1483-1497, 1516-1517, (33) laya 1930 1526-1532,1542-1545, (34) lokabAdha 2030 1577-1634 (B) kAla (svataMtrakAladravyapakSa) (35) vikalpavyasana 1930,2483 1499-1512,1516, (36) vikSepa 1930 1518-1523 (37) vicikitsA 373-375 (C) kAla (catuSka) 1504-1505 (38) visrotasikA 1953 (D) kAla (ekAdaza) 1582, (39) zabdavyasana 2483 1619-1625 (40) zAstrabAdha 2030 (E) kAla (manuSyakSetravyApI) (41) sAdhudveSa 2335 1599-1606 (42) sAdhuniMdA 2336 (F) kAla (lokavyApaka) 1608-1611 (43) svacchandatA (G) kAla (lokAlokavyApaka) (44) svotkarSa 2315-2316 1619-1621 dravya (caturvidha) ___(H) kAla (trividha) 1521,1615 (1) deza 1571,1613,1618 (II) kAla (digambarapakSa) 547-1556 (2) paramANu 1326-1329,1361- (III) kAla (darzanAMtara niSiddha) 1533-1539 1363,1366,1368, (4) jIvAstikAya 1636-1640 2066,2211,2212 (5) dharmAstikAya 1411-1425 (3) pradeza 1571,1577,1613,1618 | (6) pudgalAstikAya 1635-1636 (4) skandha 680,1570-1574,1577, | dravya (sAmAnya) 89-90,129,167 1610-1613,1618,2063,2066 (1) AdiSTa dravya 93 dravya (SaTka) 1400-1644 (2) UrdhvatAsAmAnya dravya 129-133 (1) AkAzAstikAya 1458-1481] (3) tiryaksAmAnya dravya 135-140 (1) lokAkAza 1445-1448, | dravyaaMza dekhie aMza 26
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ (+upacAra * 'dravya-zu-payinI 2|s' tathA 'drvyaanuyog52|msh' vyAyAma vilA pArthonI yAhI . 121 dravyakarma dekhie karma dravya-paryAyArthika naigama dekhie naya (navavidha) dravya-kAlAntarIyaparyAya Aropa dekhie Aropa naigama (jayadhavalAkArasammata) cAra)| dravya pramANa 1351,2162 dravya-guNa upacAra dekhie upanaya dravyaprarUpaNA naigama dekhie naya (navavidha) (2) asadbhUta vyavahAra ___ naigama (hemacandrasUrisammata) dravya-guNa upacAra dekhie upacAra (+ Aropa) | dravyabheda dekhie bheda (prakAra) dravya-dravya upacAra dekhie upanaya | dravya yoga dekhie yoga (avaziSTa) (2) asadbhUta vyavahAra | dravya lakSaNa (digambarasammata) dekhie lakSaNa dravya-dravya upacAra dekhie upacAra (+ Aropa) (27) dravya lakSaNa dravya-dravya naigama dekhie naya (navavidha) dravya lakSaNa (naiyAyikasammata) dekhie lakSaNa naigama (vidyAnaMdasvAmI) (27) dravya lakSaNa dravyatA dekhie guNa prakAra (2) sAmAnya guNa dravya lakSaNa (pAtaMjalasammata) dekhie lakSaNa dravyatva lakSaNa dekhie lakSaNa (27) dravya lakSaNa dravya naya dekhie naya (ApAdana prakAra) | dravya lakSaNa (mImAMsakasammata) dekhie lakSaNa dravyanAma prajJApanA dekhie prajJApanA (27) dravya lakSaNa dravya naigama (dvividha) dekhie naya (navavidha) dravya lakSaNa (lokasammata) dekhie lakSaNa naigama (vAdidevasUri - anyavidha) (27) dravya lakSaNa dravyapariNAmakRta ekatva dekhie ekatva | dravya lakSaNa (vedAMtisammata) dekhie lakSaNa dravyaparyAya dekhie paryAya (nayacakrAdi paribhASA) (27) dravya lakSaNa dravyaparyAya dekhie paryAya (pravacanasAravRtti dravya lakSaNa (vaiyAkaraNasammata) dekhie lakSaNa paribhASA) (27) dravya lakSaNa dravya paryAya dekhie paryAya (digaMbara) | dravya lakSaNa (zvetAmbarasammata) dekhie lakSaNa dravya paryAya dekhie paryAya (devcndrmt)| (27) dravya lakSaNa dravya-paryAya upacAra dekhie upanaya dravyalezyA dekhie lezyA dravya vikAra dekhie vikAra ___(2) asadbhUta vyavahAra dravya-paryAya upacAra dekhie upacAra (+ Aropa) dravya vyaMjanaparyAya dekhie paryAya (devacandramata) dekhie dravya-paryAya naigama (caturvidha) dravyazuddhi dekhie naya dravyasyAdvAda dekhie syAdvAda (navavidha) naigama (vAdidevasUri - anyavidha) dekhie AtmA dravya-paryAya naigama dekhie naya (navavidha) dravyAnuyoga (dazavidha) dekhie anuyoga naigama (vidyAnaMdasvAmI)| | dravyAnuyoga (sAmAnyataH) dekhie anuyoga dravya-paryAyaprarUpaNA naigama dekhie naya (navavidha) dravyAnuyogagItArtha bheda dekhie bheda (prakAra) naigama (hemacandrasUrisammata) | (10) gItArthabheda zuddhi dravyAtmA
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 * 'dravya-gu-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vidA parthonI yAhI . dravyAnuyoga prajJApanA dekhie prajJApanA | dharmayauvana kAla dekhie kAla(AdhyAtmika) dravyAnuyoga mAhAtmya 29-41,44-54, | dharmayauvana dazA (kAla) dekhie dazA 2247-2350 | dharmaruci samyaktva dekhie samyaktva (samyagdarzana) dravyAnuyoga vyAkhyA | dharmazakti dekhie zakti (arthagata) dravyArthikanaya dekhie naya (ApAdana prakAra) | dharmasaMnyAsa sAmarthyayogadekhie yoga (trividha) dravyArthikanaya (dazavidha) dekhie naya (navavidha) (3) sAmarthya yoga dravyArthikanaya dekhie naya (devacaMdrajIsammata) | dharmAstikAya dekhie dravya (SaTka) dravyArthikanaya dekhie naya (prakIrNaka) | dharmAstikAyasAdhakapramANa dekhie pramANa dravyArthikanaya lakSaNa dekhie lakSaNa (sAdhaka) dravyArthika naigama dekhie naya (navavidha) naigama dharmi-dharminaigama dekhie naya (navavidha) (jayadhavalAkArasammata) naigama (vAdidevasUri) dravyAstika naya dekhie naya (mUlanaya) | dharmisApekSa ekatva dekhie ekatva dravyAstika naya dekhie naya | dhAtvartha (1) ut + paddhAtvartha 1241-1243 __(anuyogadvAravRttikArasammata 224,225,229 dravyAstikamata (2) ghrAdhAtvartha dekhie nayamata 1243-1248 dvAdazanaya (mallavAdI) dekhie (3) nazdhAtvartha naya (prakIrNaka) dhAraNa dekhie upacAranimitta dhanazuddhi dekhie zuddhi (lakSaNAnimitta + Aropanimitta) dhAraNA dekhie yoga (aSTAMga) (1) kRSNadharma 2407 dhAraNA jJAna dekhie upayoga (caitanya) (2) zukladharma 2402-03 dhArA dharmakathA dekhie kathA (1) audayikadhArA 2564 dharmakathAnuyoga dekhie anuyoga (2) karmodayadhArA 2462 dharma kSamA dekhie kSamA (3) upayogadhArA (jJAnadhArA) 2433,2462 dharmadezanA dekhie kathA (4) yogadhArA 2433,2462 dharmadezanAadhikArI 2533 | dhyAna (caturvidha) / 2383-2386,2452, dharma-dharmanaigama dekhie naya (navavidha) naigama 2465,2545-46 (vAdidevasUri) (1) Arta dhyAna 2458 dharma-dharminaigama dekhie naya (navavidha) naigama / (2) dharma dhyAna 2458 (vaadidevsuuri)| (3) raudra dhyAna 2458 dharma-dharmibhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha (4) zukla dhyAna 56-63,2390,2473 dharmadhyAna dekhie dhyAna (caturvidha) (1) pRthaktvavitarka savicAra dharma puruSArtha dekhie puruSArtha zukladhyAna 57,60,63 dharma
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAna (caturtha) (1) paramazukla dhyAna ( 2 ) zukla dhyAna dhyAna ( prakIrNaka) 'dravya - gueA-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM varzavelA pachArthonI yAhI * 123 (II) ekatvavitarka avicAra zukladhyAna (III) sUkSmakriyA anivRtti zukladhyAna 57,60 (IV) samavacchinnakriyA apratipAtI zukladhyAna dhyAna dekhie dhyAnajanyasukha dekhie dhyAna - dhyeyabhAva saMbaMdha dekhie dhyAnaphala dhyAnamArga catuSTaya dhyAnamArgabheda dhyAnayoga dhyAnasiddhi dhyAnAbhyAsarasa dhyeyaguNamayatA dhruvAvA dhrauvya (1) sthUla dhrauvya (2) sUkSma dhrauvya dekhie dhvaMsa naJpadavAcyatA naTa vairAgya namaskAra dekhie dekhie (1) vItarAga namaskAra (2) saMsAra namaskAra 2465, 2504, 2535, 2538-39, 2545 yoga (aSTAMga) sukha saMbaMdha 57,60 naya (AdhyAtmika) 57, 60 naya (anuyogadvAravRttikArasaMmata) (1) dravyAstikanaya (I) vizuddha dravyAstikanaya 57 57 2465 2383-84 2570 2538 2539 2379 1370-1377 1370 1371 abhAva (1) saMsarga abhAva 1677-1682, 1858 - 1860 dekhie vairAgya bheda (prakAra) yoga (yogabindu) 2418-19 2418 (II) avizuddha dravyAstikanaya 777 777 (1) nizcayanaya (I) zuddha nizcayanaya (II) azuddha nizcayanaya (2) vyavahAranaya (I) sadbhUta vyavahAranaya (A) upacarita sadbhUta vyavahAranaya 907-916 908-910, 912 - 914,1981 910-912 917-930 (B) anupacarita sadbhUta vyavahAranaya (II) asadbhUta vyavahAranaya 777 vyavahAranaya (B) saMzleSita asadbhUta vyavahAranaya naya (ApAdana prakAra ) (1) akartRnaya (2) aguNinaya (3) atItabhAva prajJApaka naya (4) anarpitanaya (5) anAgatabhAva prajJApaka naya (6) apavAdanaya (7) abhoktRnaya (8) arthanaya (9) arpitanaya (10) azuddhanaya 917, 1979, 2011, 2213 919-920 2005-2009, 2011-2015, 2026, 2028 - 2030, 2033, 2052 2058, 2077, 2093,2194 (A) asaMzleSita asadbhUta 921-923 925-929, 925-927 928- 929 951 951 949-950 942-946, 949 950 951 951 946 942-946,949 947-948
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 951 948 951 951 124 * 'dravya-gu-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma pavita parthonI yAhI . (11) astitvAdinaya (21) dravyArthikanaya 628-631 (12) utsarganaya (IV) karmopAdhisApekSA'zuddha dravyArthikanaya (13) RjusUtranaya 948 639-642,2070-71 (14) evaMbhUtanaya (V) paradravyAdigrAhaka dravyArthikanaya (15) kartRnaya 951 664-665, 1964 (16) kriyAnaya 951 (VI) paramabhAvagrAhaka dravyArthikanaya 666(17) guNinaya 669,1999-2002,2007-2008, (18) jJAnanaya 2010, 2015,2025-2026,2044, (19) daivanaya 951 2062-63 (20) dravyanaya 948-949 (VII) bhedakalpanAnirapekSa dravyArthikanaya 636(21) dravyArthikanaya 946-949 638,1975,1979,2063 (22) nAmanaya 948-949 (VIII) bhedakalpanAsApekSA'zuddha dravyArthikanaya (23) naigamanaya 948 649-651,2065-67 (24) paryAyArthikanaya 946-949 (Ix) sattAgrAhakazuddha dravyArthikanaya 633(25) puruSakAranaya 951 635, 1970 (26) bhAvanaya 948-949 (x) svadravyAdigrAhaka dravyArthikanaya (27) bhoktRnaya 951 661-663, 1964 (28) vartamAnabhAva prajJApaka naya (2) paryAyArthikanaya (SaDvidha) (29) vyaMjananaya 946 (1) anAdinityagrAhaka (30) vyavahAranaya 948 zuddhaparyAyArthikanaya 677-689 (31) zabdanaya 948 (II) anitya zuddha paryAyArthikanaya 698(32) zuddhanaya 947-948 700,1971 (33) saMgrahanaya 948 (III) anityaazuddha (34) samabhirUDhanaya 948 paryAyArthikanaya 700-703 (35) sthApanAnaya 948-949 (IV) karmopAdhinirapekSa nitya zuddha naya (navavidha) 624-808 paryAyArthikanaya 706-710 (1) dravyArthikanaya (dazavidha) (V) karmopAdhisApekSa anitya azuddha (1) anvaya dravyArthikanaya 653-659, paryAyArthikanaya 711-713 1975 (VI) sAdinitya zuddha paryAyArthikanaya 695-698 (II) utpAda-vyayasApekSasattAgrAhakA'zuddha / (3) naigamanaya (trividha) 714-754 dravyArthikanaya 643-647 | (1) bhUtanaigama 714-725 (III) karmopAdhinirapekSazuddha (II) bhAvinaigama 731-734
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyApyAmAM varzavelA pahArthonI yAhI * 125 (III) vartamAnanaigama (sAMpratanaigama) 734-749 751-752 752 * naigama ( vAdidevasUri ) (A) dharma-dharmanaigama (B) dharmi - dharminaigama (C) dharma-dharminaigama * naigama ( vidyAnaMdasvAmI) (ka) dravya - dravya naigama (kha) paryAya - paryAya naigama (ga) dravya - paryAya naigama * naigama ( jayadhavalAkArasammata) (x) dravyArthika naigama (Y) paryAyArthika naigama (Z) dravya - paryAyArthika naigama * naigama (vizeSAvazyakabhASyakArasammata) * naigama ( zIlAGkAcAryasammata ) (1) sAmAnya grAhaka naigama 718 (2) vizeSa grAhaka naigama 718 (3) sAmAnya - vizeSagrAhaka naigama 718 * naigama ( hemacandrasUrisammata ) 717 717 717 (1) dravyaprarUpaNA (2) paryAyaprarUpaNA (3) dravya - paryAyaprarUpaNA 717 717 717 (1) mahA sAmAnya grAhaka 718 (2) apAntarAla sAmAnya grAhaka 718 (3) vizeSa grAhaka 718 * naigama ( devacaMdrajI ) (a) Aropa naigama ( caturvidha) (b) aMza naigama (dvividha) (c) saMkalpa naigama (dvividha) 717 717 717 718 718 718 718, 749-752 718, 750-752 718, (d) upacAra naigama * naigama (haribhadrIya ) (a) sarvasaMgrAhI naigama (ba) dezasaMgrAhI naigama * naigama ( tattvArthavRttikAra) (A) dezaparikSepI naigama (B) sarvaparikSepI naigama * naigama (vAdidevasUri - anyavidha) (S1) paryAya naigama (trividha) 718 718 753 753 (S2) dravya naigama (dvividha) (S3) dravya-paryAya naigama (caturvidha) 753 * naigama ( vidyAnaMdasvAmI - anyavidha) (I) parasaMgrahanaya (II) aparasaMgrahanaya * saMgrahanaya (devacandrajI) 719 719 (T1) zuddhadravya naigama 753 (T2) azuddhadravya naigama 753 (T3) arthaparyAya naigama 753 (T4) vyaMjanaparyAya naigama 753 753 753 753 (T5) arthavyaMjanaparyAya naigama (T6) zuddha dravyArthaparyAya naigama (T7) azuddha dravyArthaparyAya naigama (TB) zuddha dravyavyaMjanaparyAya naigama (T9) azuddha dravyavyaMjanaparyAya naigama 753 (4) saMgrahanaya (dvividha) 753 755-777 756-761 756-757 (ka) jAtiuttara sAmAnya saMgrahanaya (kha) samudAyauttara sAmAnya 755-757 (A) sAmAnya saMgrahanaya (1) mUla sAmAnya saMgrahanaya 762 - 763 (2) uttara sAmAnya saMgrahanaya 762 - 763 762-763
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 126 * 'dravya-gu-5yAyano 2 / ' tathA 'drvyaanuyo||52||msh' vyAyAma. vi. pArthonI yAhI . saMgrahanaya 762-763| (7) zabdanaya 790-796 (B) vizeSa saMgrahanaya 762-763 | (8) samabhirUDhanaya (dvividha) 797-802 (1) saMgRhIta vizeSa saMgrahanaya 763 (1) arthArUDha samabhirUDhanaya 798-799 (2) piMDita vizeSa saMgrahanaya 763 (I) zabdArUDha samabhirUDhanaya 798-799 (3) anugama vizeSa saMgrahanaya 763 | (9) evaMbhUtanaya 803-807 (4) vyatireka vizeSa saMgrahanaya 763 | naya (devacaMdrajIsammata) (5) vyavahAranaya (dvividha) 768-777 (1) dravyArthikanaya (1) sAmAnyasaMgrahabhedaka (I) azuddha dravyArthikanaya 670 vyavahAranaya 768,771-773 (II) anvaya dravyArthikanaya 670 (II) vizeSasaMgrahabhedaka (III) eka dravyArthikanaya 670 vyavahAranaya 771-773 (IV) nitya dravyArthikanaya 670 * vyavahAranaya (devacaMdrajI) (v) parama dravyArthikanaya (1) zuddha vyavahAranaya (VI) paramabhAvagrAhaka dravyArthikanaya 670 775 (VII) vaktavya dravyArthikanaya 670 (i) vastugata zuddha vyavahAranaya 775 (VIII) zuddha dravyArthikanaya 670 (ii) sAdhana zuddha vyavahAranaya 775 (IX) sad dravyArthikanaya 670 (2) azuddha vyavahAranaya 775 (X) sattA dravyArthikanaya 670 (i) sadbhUta azuddha vyavahAranaya 775 naya (prakIrNaka) (ii) asadbhUta azuddha vyavahAranaya 775 (1) arthanaya 508,513-514,785 (a) saMzleSita asadbhUta (2) azuddhanaya 631 azuddha vyavahAranaya 775 (3) durnaya 557,600-604,608-609 (b) asaMzleSita asadbhUta (4) dvAdazanaya (mallavAdI) 456,464 azuddha vyavahAranaya 775 (5) dravyArthikanaya 575,579,583-586, vyavahAranaya (devacandrajI-anyavidha) 589-591,614-616,778, (i) vibhajana vyavahAranaya 776 946-949,960-963,978,983 (ii) pravRtti vyavahAranaya 776 (I) avizuddha dravyArthikanaya 777 (a) vastupravRtti vyavahAranaya 776 (II) vizuddha dravyArthikanaya 777 (b) sAdhanapravRtti vyavahAranaya (6) paryAyArthikanaya 576,586,593-595, (trividha) 776 598,603,956-968,972-978, (c) laukikapravRtti vyavahAranaya 776 982-983 (6) RjusUtranaya (dvividha) 779-788, (7) zuddhanaya 958-983| (1) sUkSma RjusUtranaya 782,785 (II) sthUla RjusUtranaya (8) zabdanaya (vyaJjananaya) 508,514-515, 782-787
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 * 'dravya-gu-paryAyanI |s' tathA 'dravyAnuyoga52rAmaza' vyAyAma vavitA pahArthonI yAhI . 127 __517-521 897,1145-1146,1230, (9) sunaya 557-558,567,601,608-609 1251-1252,1257,2050-51 naya (mUla naya) (5) naigamamata 133,333,2403 (1) dravyAstika naya 190-193,457 (6) paryAyArthikamata 962-964, 1122, (2) paryAyAstika naya 190-193,457 1350-1353,1401,1431,1797 naya (vistAra) (7) bhAvArthanayamata 199 (1) 200 naya 936-937,949 (8) vyavacchittinayamata 200 (2) 400 naya 936-937 (9) vyavahAranayamata 167,1232,1251, (3) 500 naya 936-937 2073-74 (4) 600 naya 936-937 (10) zuddhanayamata 2573 (5) 700 naya 936-937 (11) zuddhanizcayamata 161-164,167-169 (6) anantanaya 938-939 (12) zuddhadravyArthikamata 163-165,2026, 2072-74 (7) asaMkhyanaya 133,163-165 (13) saMgrahamata (8) koTinaya 464-465 nayamukhyatA prayojana 2447-49 (9) naya catuSka 937-938 nayalakSaNa dekhie lakSaNa (10) naya navaka 623-624 nayavAkya dekhie vAkya (11) naya paJcaka 935-936,938 nayavAda 465,567 (12) naya saptaka 935,940 nayazuddhi dekhie zuddhi nayagocara saptabhaGgI dekhie saptabhaGgI |naya saMketa dekhie saMketa naya catuSka dekhie naya (vistAra) naya saptaka dekhie naya (vistAra) naya navaka dekhie naya (vistAra) naya saptabhaGgI dekhie saptabhaGgI naya paJcaka dekhie naya (vistAra) nayasaptabhaGgI lakSaNa dekhie saptabhaGgI lakSaNa naya parikara dekhie parikara naya samavatAra (antarbhAva) 945,955-956,960, nayapramANa prajJApanA dekhie prajJApanA 985-995,1012-1014 nayaprayukta saptabhaGgI dekhie saptabhaGgI |navatattva prajJApanA dekhie prajJApanA nayamata navyanaiyAyikamata samIkSA dekhie samIkSA (1) avyavacchittinayamata 200 nazdhAtvartha dekhie dhAtvartha (2) RjusUtramata 963-966,968,972 nAgArjunamata samIkSA dekhie samIkSA 974,1146,1232 | nAgezamata samIkSA dekhie samIkSA (3) dravyAstikamata 165-166,961,1350 dekhie zuddhi nAma naya dekhie naya (ApAdana prakAra) (4) nizcayanayamata 158-159,167-168, 1353,1400 nADIzaddhi
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 * 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAmyAmAM vaerzavelA pachArthonI yAhI * nAza (vAdidevasUrisammata) (1) paryAyArthikasammata nAza (2) vyavahArasammata nAza nAza (sammatikArasammata) (1) prAyogika nAza (I) arthAntaragamana nAza nAza (2) vaisrasika nAza (II) samudayavibhAgakRta (rUpAntaragamana ) nityatA (I) arthAntaragamana ( samudayajanita) nikAcita karma nikSepa nAza 1345- 1349,1361-1368 1344,1363-64 nitya paryAya nityavAda 1346-1347, 1362,1364 | nitya svabhAva 1345, 1362-1364 1345 (II) aikatvika ( rUpAntara pariNAma ) nAza 1345,1359,1362-1368 (III) samudayavibhAgakRta nAza 1345,1348, 1362-1368 nAzatva lakSaNa dekhie lakSaNa nAstitvapariNAma dekhie pariNAma nAsti svabhAva dekhie svabhAva (2) sAmAnya svabhAva karma 1354 | nityatvalakSaNa 1352 | nitya dravyArthikanaya dekhie (1) kAla nikSepa (2) guNa nikSepa (3) vastra nikSepa nigaraNa (nigIrNatva - adhaHkaraNa) nijasvabhAvasthiti (1) ekAnta nityatA (2) pariNAmi nityatA nityAnitya anekAMta nityAnityavAda nindA (garhA) 891-893 1988-1992 2576 1582 nirupAdhika guNa 1651 nirupAdhika bheda | nirUDha lakSaNA nirUpitatva saMbaMdha nirgrantha prajJApanA nirbIja samAdhi 1112-1113,1118- nirvartaka kAraNa 1119,1362,1773, nirvikalpaupayoga 1781,1783,1784 nirvikalpa dazA 437,1114-1115, | nirvikalpa sukha 1779, 1783-84 lakSaNa naya (devacaMdrajI sammata) (1) dravyArthikanaya paryAya (prakIrNaka) vAda svabhAva (2) sAmAnya svabhAva anekAMta dekhie dekhie dekhie dekhie dekhie dekhie dekhie dekhie nimitta kAraNa dekhie niyataparyAya AraMbhavAda dekhie niyatapravRtti anupapatti dekhie niyama dekhie niranubaMdha yoga dekhie niranubandhI puNya dekhie puNya niranvaya nAza dekhie anityatA nirapekSa paryAya dekhie paryAya (digaMbarasammata) dekhie yogI nirAcArapada yogI nirAlambanayoga niruddha citta dekhie dekhie vAda doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) kAraNa AraMbhavAda dekhie dekhie citta dekhie guNa (dvividha) dekhie bheda (prakAra) dekhie dekhie dekhie dekhie dekhie doSa (dUSaNa ) yoga (aSTAMga) yoga (avaziSTa ) 2379 lakSaNA (sAmAnyataH ) saMbaMdha prajJApanA samAdhi (pAtaMjala) kAraNa upayoga (caitanya) dazA sukha
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-gue!-5yAyano rAsa' tathA 'drvyaanuyo||52||msh' vyAyAma vidA parthonI yAhI. . 129 nizcayanaya dekhie naya (AdhyAtmika) | pada nizcayanayamata dekhie nayamata | (1) avedyasaMvedya pada 2403,2407,2510 nizcayanaya lakSaNa (aSTavidha) dekhie lakSaNa / (2) vedyasaMvedya pada (satpravRttipada) 2379, nizcayasammata paryAya (28) dekhie paryAya 2435-36,2461 (nandIsUtracUrNi) | padArthaekatva dekhie doSa (dUSaNa) nizchidramati dekhie mati padmaprabhamata samIkSA dekhie samIkSA niSedhapariNati (2100) 2551-56 paraMjyoti 2436,2463 niSpannayoga yogI dekhie yogI paraMbrahma 2483 niSprayojanatva dekhie doSa (dUSaNa) | paradravyAdigrAhaka dravyArthika dekhie naya (navavidha) nRloka dekhie samayakSetra (1) dravyArthikanaya nemicaMdramata samIkSA dekhie samIkSA paranirUpita viSayitA saMbaMdha dekhie saMbaMdha paraparyAya naigama (jayadhavalAkArasammata) dekhie naya navavidha) dekhie paryAya (prakIrNaka) naigama (tattvArthavRttikAra) dekhie naya (navavidha) / paraprakAzatva dekhie prakAzatva parapratibhAsa naigama (devacaMdrajI) dekhie naya (navavidha) dekhie pratibhAsa naigama (vAdidevasUri) dekhie naya (navavidha) parabrahma dekhie brahma 2379 naigama (vAdidevasUri - anyavidha) dekhie naya (navavidha) parabrahmajyotiHsphuraNa naigama (vidyAnaMdasvAmI) dekhie naya (navavidha) | parama dravyArthikanaya dekhie naya naigama (vidyAnaMdasvAmI-anyavidha) dekhie naya (navavidha) (devacaMdrajIsammata) (1) dravyArthikanaya paramabhAva dekhie bhAva naigama (vizeSAvazyakabhASyakArasammata) dekhie naya | paramabhAvagrAhaka dravyArthika dekhie naya (navavidha) (navavidha) (1) dravyArthikanaya naigama (zIlAGkAcAryasammata) dekhie naya (navavidha) paramabhAvagrAhaka dravyArthikanaya dekhie naya naigama (haribhadrIya) dekhie naya (navavidha) (devacaMdrajIsammata) (1) dravyArthikanaya naigama (hemacandrasUrisammata) dekhie naya (navavidha) parama zukladhyAna dekhie dhyAna (caturtha) naigama naya dekhie naya (ApAdana prakAra) parama svabhAva dekhie svabhAva naigamanaya (trividha) dekhie naya (navavidha) (1) sAmAnya svabhAva naigamanaya lakSaNa dekhie lakSaNa .... | paramANu dekhie dravya (caturvidha) naigamamata dekhie nayamata paramANupudgala prajJApanA dekhie prajJApanA naiyAyikamata samIkSA dekhie samIkSA | paramANuvizrAnta gurutA 276 naizcayika carama yathApravRttakaraNa dekhie karaNa | paramANuvizrAnta rUpa 277 (3) yathApravRttakaraNa | paramAtmA dekhie AtmA naizcayika mUrttatva dekhie mUrttatva (dvividha) para vairAgya dekhie vairAgya paMDita zrotA dekhie zrotA | parasaMgrahanaya dekhie naya (navavidha) (4) saMgrahanaya
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 * 'dravya-1-5yAyanI 26sa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vilA pArthonI yAhI . parA dRSTi dekhie yogadRSTi | paripakva sukha dekhie sukha parA bhakti 2471 parIkSA (catuSTaya) 810,2408 parikara | paropakAra (1) nayaparikara 614 (1) jaghanya paropakAra 2564 (2) pramANaparikara 615-616 (2) madhyama paropakAra 2564 parijJA (3) sarvotkRSTa paropakAra 2564 (1) jJaparijJA 2361 paryApti 505,522,531-532 (2) pratyAkhyAna parijJA 2361 | paryAya (sAmAnyataH) 112-120 pariNati 1330 | paryAya (AlApapaddhati paribhASA) pariNAma (1) arthaparyAya (1) ajIva pariNAma 196, 2191] ____(I) vibhAva arthaparyAya 2161 (2) astitva pariNAma 309-310,472-473 (II) svabhAva arthaparyAya 2161 (3) umAsvAtisammata pariNAma 1355|| (2) vyaMjanaparyAya 2161 (4) jIva pariNAma 196, 2191] / (1) vibhAva vyaMjanaparyAya 2161 (5) digambarasammata pariNAma 1356/ (II) svabhAva vyaMjanaparyAya 2161 (6) dravyArthikasammata pariNAma 1350-1351, paryAya (guNavikAra) 172-173,2218 1999 paryAya (digaMbara) (7) nAstitva pariNAma 309-310,472-473 (1) guNaparyAya 172-173,217 (8) pataMjalisammata pariNAma 1356,1357 (2) dravyaparyAya 172 (9) paryAyArthikasammata pariNAma 1352-1353 paryAya (digambarasammata) (10) vArSyAyaNisammata pariNAma (SaTka) (1) artha paryAya 65,1351 1128-29/ (2) nirapekSa paryAya 1726 (11) sAMkhyasammata pariNAma 1357, (3) vyaMjana paryAya 65,1351 (12) snigdha-rUkSa pariNAma 2067-68 (4) sApekSa paryAya 1726 pariNAma anityatA dekhie anityatA | paryAya (nandIsUtracUrNi) pariNAma-pariNAmibhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha | (1) nizcayasammata paryAya (28) 2237 pariNAma lakSaNa (dravyArthikanayasammata) dekhie lakSaNa | (2) vyavahArasammata paryAya (30) 2237 pariNAma lakSaNa (paryAyArthikasammata) dekhie lakSaNa | paryAya (nayacakrAdi paribhASA) pariNAmazuddhi dekhie zuddhi (1) dravyaparyAya pariNAmI anityatA dekhie anityatA (I) vijAtIya dravyaparyAya 2204-2208 pariNAmI kAraNa dekhie kAraNa ___(II) sajAtIya dravyaparyAya 2204-2207 pariNAmI nityatA dekhie nityatA (2) guNaparyAya parittIkaraNa 2423| guNaparyAya 2204-2209
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-gu-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52ma' vyAyAma vila parthonI yAhI . 131 (II) svabhAva guNaparyAya 2204-2209 / (12) rAja paryAya paryAya (anya paribhASA) (13) zuddha paryAya 706-709,2129-30, (1) vibhAva guNa vyaMjanaparyAya 915, 2136,2144,2164 2166-67, 2226 (14) zruta paryAya (2) vibhAva dravya vyaMjanaparyAya 2139-2140, (15) siddha paryAya 696-698,2434 2166-2167 (16) sUkSma paryAya 2155,2157,2171 (3) svabhAva guNa vyaMjanaparyAya 924,2139- (17) sva paryAya 473 2140,2166-67,2226 | (18) svabhAva paryAya 2137,2156,2217 (4) svabhAva dravya vyaMjanaparyAya 2139-2140, |paryAya (pravacanasAravRtti paribhASA) 2166-67,2208,2212 (1) guNaparyAya paryAya (niyamasAra + paramAtmaprakAzavRtti) (I) vibhAva guNaparyAya 2210 (1) vibhAva paryAya 2223-2224 (1) svabhAva guNaparyAya 2210 (2) svabhAva paryAya 2223-2224 (2) dravyaparyAya (1) kAraNazuddha paryAya 2137 (1) asamAnajAtIya dravyaparyAya 2208-2209 (II) kAryazuddha paryAya 2137 (II) samAnajAtIya dravyaparyAya 2208-2209 paryAya (prakIrNaka) | paryAya (bhagavatIsUtra) (1) anitya paryAya 698-702,711-712 (1) ajIva paryAya 2222 (2) avibhAgapaliccheda paryAya 113 | (2) jIva paryAya 2222,2229 114,2216 |paryAya (zubhacandra paribhASA) (3) azuddha paryAya 711-712,2129, (1) bAdara paryAya 2214 2134,2138,2144,2147, | (2) sUkSma paryAya 2214 2151,2164,2194-95,2200,2213 | paryAya (zrIdevacandramata) (4) cAritra paryAya 114,2158-2160, (1) guNa paryAya 2216 2216,2229 (2) guNa vyaMjanaparyAya 2216-2217 (5) jJAna paryAya 2216,2229 (3) dravya paryAya 2216 (6) darzana paryAya 114,2216,2229 (4) dravya vyaMjanaparyAya 2216 (7) nitya paryAya 679-689,695-697, (5) vibhAva paryAya 2216-2217 706-709 (6) svabhAva paryAya 2216-2217 (8) para paryAya 473 | paryAya (zvetAmbara) (9) bAdara paryAya 2214 __ (1) arthaparyAya 1351 (10) matijJAna paryAya 113-114 | (2) kramabhAviparyAya (ayugapadbhAvI) 182-184 (11) mUrta paryAya 2217/ (3) vyaMjana(vacana)paryAya 1351
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 * 'dravya-gu-5yAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAmA vidA parthonI yAhI . (4) sahabhAviparyAya (yugapadbhAviparyAya) 182-184 | (IV) azuddha guNa arthaparyAya 2154-2162, paryAya (samAnArthaka) 119,143,217, 1640, 2167 2082,2111,2226 (2) vyaMjanaparyAya 2116-2128,2171-72 paryAya (sammatitarka anusAra) (1) zuddha dravya vyaMjanaparyAya 2130(1) arthaparyAya 436-437,509,517, 2133,2164,2177-2179 1351,1654 (II) azuddha dravya vyaMjanaparyAya 2134(2) vyaMjanaparyAya 436-437,510,517, 2135,2164,2176-2181, 519,1351,1654 2200-2202 paryAya-guNa upacAra dekhie upanaya (III) zuddha guNa vyaMjanaparyAya 2136(2) asadbhUta vyavahAra 2137,2165 paryAya-guNa upacAra dekhie upacAra (+ Aropa)| (IV) azuddha guNa vyaMjanaparyAya 2138paryAya-dravya upacAra dekhie upanaya 2140,2165 (2) asadbhUta vyavahAra | paryAyaprajJApanA dekhie prajJApanA paryAya-dravya upacAra dekhie upacAra (+ Aropa) paryAyaprarUpaNA naigama dekhie naya (navavidha) paryAyanAma prajJApanA dekhie prajJApanA __ naigama (hemacandrasUrisammata) paryAya naigama (trividha) dekhie naya (navavidha) paryAyabheda dekhie bheda (prakAra) naigama (vAdidevasUri - anyavidha) | paryAya lakSaNa (digambarasammata) dekhie lakSaNa paryAya-paryAya upacAra dekhie upanaya (37) paryAya lakSaNa (2) asadbhUta vyavahAra | paryAya lakSaNa (yApanIyasammata) dekhie lakSaNa paryAya-paryAya upacAra dekhie upacAra (+ Aropa)| (37) paryAya lakSaNa paryAya-paryAyanaigama dekhie naya (navavidha) paryAya lakSaNa (zvetAmbarasammata) dekhie lakSaNa naigama (vidyAnaMdasvAmI) ___ (37) paryAya lakSaNa paryAya-paryAyibhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha | paryAya-vijAtIyaguNa Aropa dekhie Aropa paryAya prakAra (+ upacAra) (1) arthaparyAya 2117-2128,2171-72, paryAyazabda prayojana 2114 ___2213 | paryAyaSaTka bheda dekhie bheda (prakAra) (1) zuddha dravya arthaparyAya 2144-2153, (23) paryAyabheda 2167,2169-2172 | paryAyArthika naya dekhie naya (ApAdana prakAra) (II) azuddha dravya arthaparyAya 2144- | paryAyArthika naya dekhie naya (navavidha) 2153,2167 | paryAyArthika naya (SaDvidha) dekhie naya (II) zuddha guNa arthaparyAya 2154-2162, (prakIrNaka) 2167 | paryAyArthikanaya lakSaNa dekhie lakSaNa
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-gu-payAyano rAsa' tathA 'drvyaanuyog52|msh' vyAyAma vilA pArthonI yAhI . 133 paryAyArthika naigama dekhie naya (navavidha) pUrvasevA 2412 naigama (jydhvlaakaarsmmt)| (1) guru pUjA 2412 paryAyArthika mata dekhie nayamata (2) tapa 2412 paryAyArthikasammata nAza dekhie nAza (3) deva pUjA 2412 (vAdidevasUrisammata) (4) muktyadveSa 2412 paryAyAstika naya dekhie naya (mUlanaya) (5) sadAcAra 2412,2442 paryudAsa pratiSedha dekhie pratiSedha (naJ) pUrNa skandha paryAya dekhie skandha paryAya pazupAlamata samIkSA dekhie samIkSA pRthaktva (bahutva) 963,967-969 pAtrazuddhi dekhie zuddhi pRthaktva dekhie bheda (digaMbara) pApazramaNa 2304-2305 pRthaktvaabhAva 969 pApAnubaMdhI puNya dekhie puNya pArzvastha | pRthaktvavitarka savicAra zukladhyAna dekhie dhyAna dekhie vartya sAdhu piMDita vizeSa saMgrahanaya dekhie naya (navavidha) (caturvidha) (4) zukladhyAna __saMgrahanaya (devacandrajI) (B) vizeSasaMgrahanaya | - paizAcI bhASA dekhie bhASA prakAra puNya 762-763 (1) niranubandhI puNya (1) uttarasAmAnya prakAra 2485 (2) pApAnubaMdhI puNya 2514-16 (2) mUlasAmAnya prakAra 762-763 (3) puNyAnubaMdhI puNya 2431 (3) sAmAnya prakAra 764-766 puNyAnubaMdhI puNya dekhie puNya prakAzatva pudgala paramANu dekhie aNu (1) paraprakAzatva 2576 pudgalaparAvarta (pudgalAvarta) 148-150 | (2) svaprakAzatva 2576 pudgalapratighAta prajJApanA dekhie prajJApanA / prakRSTa aNugati dekhie aNugati pudgalabheda dekhie bheda (prakAra) pracaya pudgalANu dekhie aNu (1) Urdhvapracaya 138-140 pudgalAstikAya dekhie dravya (SaTka) (2) Urdhvapracaya-paryAyavAcI nAma 140 punarukti (paunaruktya) dekhie doSa (dUSaNa) . (3) tiryakpracaya 138-140,1562-1567 puruSakAra naya dekhie naya (ApAdana prakAra) | (4) tiryakpracaya-paryAyavAcI nAma 140 puruSArtha (5) pradezapracaya 138 (1) dharma puruSArtha 2545 prajJA (paMcavidha) 2450 (2) mokSa puruSArtha 2545 | prajJApanA puruSArtha uccheda dekhie doSa (dUSaNa) / | (1) ajIvapariNAma prajJApanA 196, 2191 pUrNa upayoga dekhie upayoga (caitanya) | (2) adharmAstikAya prajJApanA 1434-1435
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 * 'dravya-gu-payAyano 2||s' tathA 'drvyaanuyo|52msh' vyAyAmai gvitA parthonI yAhI . (3) arUpIajIvadravya prajJApanA 1505-1506, (28) paryAyanAma prajJApanA 2085 __1586,1611-1612,1632 (29) pudgalaparAvarta prajJApanA 149 (4) avAcanIya prajJApanA 2365-66 (30) pudgalapratighAta prajJApanA 1448 (5) azarIrajIva prajJApanA 2131 (31) pudgalAstikAya prajJApanA 1311-1312, (6) aSTatattva prajJApanA 1368,1635-1636, (7) asaMsAra samApannajIva prajJApanA 413, 1733,1738,2059 1297-98 (32) mithyAtva prajJApanA 2061,2366 940,1036 (8) AkAzAstikAya prajJApanA (33) mUlanaya prajJApanA 1445 (9) Atma prajJApanA (aSTavidha) 640,2135 (34) ratnaprabhApRthvI prajJApanA 681-687 (35) rAjagRhanagara prajJApanA (10) upazAMtakaSAyAdi prajJApanA 1796,2159 894, 895 (36) loka prajJApanA 1476, 1495, (11) kAla prajJApanA 1492-1495, 1531, 2229 1504-05,1521, (37) zukladhyAna prajJApanA 60 1578,1615,1623 (38) saMsArasamApannajIva prajJApanA 1019-1020 (12) kevalajJAna prajJApanA 173,412, (39) saptatattva prajJApanA 1029-1030 1278,2157 (40) samayakSetra prajJApanA 1502 (13) jIva prajJApanA 771,1637, (41) sarvadravya prajJApanA 1503,1579,1584 2229/ (42) sUkSmasaMparAyasaMyamAdi prajJApanA 2158-2159 (14) jIvapariNAma prajJApanA 196,2191 (43) skandha prajJApanA 853 (15) jIvaparyAya prajJApanA 2229 prajJAparikarma 2538 (16) jIvAjIva prajJApanA 2450 (17) jJAna prajJApanA dekhie Azaya (18) dazatattva prajJApanA 1448 (19) dizA prajJApanA 1524 pratipatti dekhie guNa (aSTaka) (20) dravyanAma prajJApanA 1504 | pratipAdya-pratipAdakabhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha (21) dravyAnuyoga prajJApanA (dazavidha) 2250 pratibhAsa (22) dharmAstikAya prajJApanA 1411,1424, (1) parapratibhAsa 1911-1915 1877 (2) svapratibhAsa 1911-1915 (23) nayapramANa prajJApanA 1044 pratiyogitA saMbaMdha dekhie saMbaMdha (24) navatattva prajJApanA 1031-1032 pratiSedha (naJ) (25) nirgrantha prajJApanA 1796, 2159 (1) paryudAsa pratiSedha 1473, (26) paramANupudgala prajJApanA 1368 1678-1682 (27) paryAya prajJApanA 2222/ (2) prasajya pratiSedha 1678-1682 1022 prajJApratiSThA 825 praNidhAna 1033 pratighAta
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-gu-payAyano 2||s' tathA 'drvyaanuyo|52msh' vyAyAma vidA parthonI yAhI * 135 pratiSThA 2468, (3) caitanyasAdhaka 1671 pratItivirodha dekhie doSa (dUSaNa) / (4) dharmAstikAyasAdhaka 1444-1451,1468 pratItya paryAya samutpAda dekhie utpatti (prakIrNaka) pramANa-apramANa anekAMta dekhie anekAMta pratIyamAna artha dekhie artha (dArzanika) pramANanayajanya bodha dekhie bodha (+ jJAna) pratyabhijJAna dekhie jJAna | pramANa parikara dekhie parikara (+ upayoga + bodha) | pramANalakSaNa dekhie lakSaNa pratyanIka (9) 2305-2306 pramANalakSaNa (zvetAmbarasammata) dekhie lakSaNa pratyaya (trividha) 2416 (39) pramANa lakSaNa pratyaya (dvividha) | pramANalakSaNa (digambarasammata) dekhie lakSaNa (1) gauNa pratyaya 1985 (39) pramANa lakSaNa (2) samanantara pratyaya 1176 | pramANalakSaNa (pauSkarasammata) dekhie lakSaNa pratyAkhyAna parijJA dekhie parijJA (39) pramANa lakSaNa pratyAsatti | pramANalakSaNa (dvaitavedAMtasammata) dekhie lakSaNa (1) jJAnalakSaNA pratyAsatti 1464 (39) pramANa lakSaNa (2) sAmAnyalakSaNA pratyAsatti 655-656 | pramANalakSaNa (navyanaiyAyikasammata) dekhie lakSaNa pratyAsatti dekhie doSa (dUSaNa) (39) pramANa lakSaNa pratyAhAra dekhie yoga (aSTAMga) | pramANalakSaNa (vaizeSikasammata) dekhie lakSaNa pradeza dekhie dravya (caturvidha) (39) pramANa lakSaNa pradezatA dekhie guNa prakAra pramANalakSaNa (prAcInanaiyAyikasammata) dekhie (2) sAmAnya guNa lakSaNa (39) pramANa lakSaNa pradezapracaya dekhie pracaya | pramANalakSaNa (mImAMsakasammata) dekhie lakSaNa pradhAnadravya samyaktva dekhie samyaktva(samyagdarzana) (39) pramANa lakSaNa pradhvaMsa anityatA dekhie anityatA | pramANalakSaNa (bauddhasammata) dekhie lakSaNa prabhA dRSTi dekhie yogadRSTi (39) pramANa lakSaNa prabhAvanA | pramANalakSaNa (pAtaJjalasammata) dekhie lakSaNa (1) jinazAsana prabhAvanA -- 2480 (39) pramANa lakSaNa (2) kaSAyazAsana prabhAvanA 2480 | pramANalakSaNa (sAGkhyasammata) dekhie lakSaNa pramANa 505,533,541,610,1941-1951 (39) pramANa lakSaNa pramANa (sAdhaka) | pramANalakSaNa (smRtisammata) dekhie lakSaNa (1) adharmAstikAyasAdhaka 1450,1453 (39) pramANa lakSaNa 1457,1468 | pramANalakSaNa (vaidyakazAstrasammata) dekhie lakSaNa (2) AkAzasAdhaka 1459-1468 (39) pramANa lakSaNa
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 * 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM varzavelA pahArthonI yAhI * pramANalakSaNa (zaivasammata) dekhie lakSaNa prazastalabdhi dekhie labdhi (granthibheda kAraNIbhUta) ( 39 ) pramANa lakSaNa prazAMtatva pramANalakSaNa (vedAMtisammata) dekhie lakSaNa prazAMtavAhitA ( 39 ) pramANa lakSaNa prasajya pratiSedha prasiddha zakti dekhie 2422 2379 pramANalakSaNa (viziSTAdvaitavAdisammata) dekhie lakSaNa ( 39 ) pramANa lakSaNa pramANalakSaNa (zuddhAdvaitavAdisammata) dekhie lakSaNa (39) pramANa lakSaNa pramANalakSaNa ( avaziSTa) dekhie prAkRta bhASA lakSaNa (39) pramANa lakSaNa prAgabhAva dekhie dekhie pramANavAkya dekhie pramANa saptabhaGgI pramANasaptabhaGgIlakSaNa dekhie prasthaka lakSaNa prasthaka saptabhaGgI pravrajyA pravrajyA adhikArI vAkya saptabhaGgI saptabhaGgI lakSaNa pramAda dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) prameyatA dekhie guNa prakAra ( 2 ) sAmAnya guNa prameyatva-aprameyatvAdi anekAMta dekhie anekAMta prameyabheda dekhie bheda (prakAra) prayogaanupapati dekhie doSa (dUSaNa) prayoga labdhi dekhie labdhi (granthibheda kAraNIbhUta) prAyogika nAza prayojananirapekSa lakSaNA dekhie lakSaNA (sAmAnyataH prAyogya labdhi prayojanavatI lakSaNA dekhie lakSaNA ( sAmAnyataH ) prIti anuSThAna prayojanasApekSa lakSaNA dekhie lakSaNA (sAmAnyataH ) preraka kAraNa prayojya - prayojakabhAva saMbaMdha pravacana ( ekArtha) pravRttacakra yogI ) dekhie saMbaMdha pravRtti pravRtti pravRttigraha pravRttiyama pravRtti vyavahAranaya 200 prANAyAma prAtibha jJAna dekhie pratiSedha (naJ) vRtti (vaiyAkaraNasammata ) dekhie yogI dekhie Azaya dekhie guNa (aSTaka) dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) balA dRSTi dekhie yama bahiraMga lakSaNa dekhie naya ( navavidha ) bahirAtmA vyavahAranaya (devacandrajI-anyavidha) bahirmukhatA (2) zakti lakSaNa dekhie dekhie saptabhaGgI dekhie bhASA jJAna ( + upayoga + bodha) labdhi (granthibheda kAraNIbhUta) prAyogika utpatti dekhie utpatti (Agamika mata ) prAyogika utpAda utpAda (utpatti -samutpatti-tArkikamata) dekhie nAza ( sammatikArasammata ) dekhie dekhie dekhie prAthamika kAlalabdhi dekhie 52,2484 | bahirmukhadazA 2449-50 | bAdara paryAya dekhie abhAva (1) saMsarga abhAva yoga (aSTAMga) dekhie dekhie labdhi anuSThAna dekhie kAraNa phalamukha gaurava abhAva dekhie doSa (dUSaNa ) phalAvaMcaka dekhie yoga ( yogadRSTisamuccaya) phalopadhAyaka yogyatA dekhie yogyatA baMdhajJAna dekhie baMdhadazA jJAna ( + upayoga + bodha) dekhie dazA dekhie yogadRSTi dekhie lakSaNa dekhie AtmA dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) dekhie dazA paryAya ( zubhacandra paribhASA )
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhie * 'dravya-gu-paryAyano rAsa' tathA 'drvyaanuyog52|msh' vyAyAma vilA pArthonI yAhI . 137 bAdha dekhie doSa (dUSaNa) | bhakti anuSThAna dekhie anuSThAna bAladazA dekhie dazA bhajanA (+ dekhie anekAnta) 420-423,426 bAla zrotA dekhie zrotA (1) sadasadrUpa anekAnta 467-468,471 bAhyaAcAra zuddhi bhavaceSTA 2435 bAhya tapa dekhie tapa bhavanATaka (saMsAranATaka) 2570 bAhya dRSTi dekhie dRSTi bhavabAla kAla dekhie kAla (AdhyAtmika) bIjabuddhi 1108 | bhavabAla dazA (kAla) dekhie dazA bIjaruci samyaktva dekhie samyaktva (samyagdarzana) | bhavastha kevalajJAna dekhie jJAna (7) kevalajJAna buddhi dekhie jJAna (+ upayoga + bodha) | bhavAbhinaMditA (saMsArasArabhUtatA) 2404,2415, buddhiguNa 2481 bodha (+ dekhie jJAna + upayoga) | bhavAbhinaMdI guNa (lakSaNa) dekhie guNa (AdhyAtmika) (1) Artha bodha 579-580,583-585 bhavAbhinaMdI dazA dekhie dazA (2) pramANanayajanya bodha 586 | bhavAzrava 2407 (3) zAbda bodha 579,583-585 | bhavya-abhavya anekAMta dekhie anekAMta (4) sthUla bodha 2430 | bhavya svabhAva dekhie svabhAva (2) sAmAnya svabhAva (5) sUkSma bodha 2433 | bhAratIya rASTrabhASA dekhie bhASA bodhi bhAva (1) durlabha bodhi 45,2484 (1) azuddha bhAva 2404 (2) sulabha bodhi (2) audayika bhAva 850,857,862, bodhibIjavapana 2579 2485-86,2564 bauddha mata (3) upazama bhAva 2477, 2488 (1) mAdhyamika mata 1188-1192,1196 (4) kSAyika bhAva 2564 (2) yogAcAra mata 325-328,1181- (5) kSAyopazamika bhAva 2487,2564 1187,1196,1286 (6) parama bhAva 666-668 (3) vaibhASika mata 273 (7) vyaMjaka-vyaMgya bhAva 1724-1728 (4) sautrAntika mata 1196,1441 (8) vyaMjaka-avyaMgya bhAva 1724-1728 bauddhamata samIkSA dekhie samIkSA (9) zuddha bhAva 2434 brahma (10) samabhAva 2562 (1) parabrahma 2372,2377| bhAvaaMza dekhie aMza (2) zabdabrahma 2372 bhAvakarma dekhie karma brahmadevamata samIkSA samIkSA | bhAva naya dekhie naya (ApAdana prakAra) brahmANI 2369-2372 bhAvanA 2382 brAhmI dekhie lipi 45
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 * 'dravya-gueA-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM vaerzavesA paddArthonI yAhI * bhAvanAmayajJAna dekhie jJAna bhASAzuddhi dekhie zuddhi bhAsarvajJamata samIkSA dekhie samIkSA bhUtanaigama dekhie bhUmizuddhi bheda (digaMbara) bhAvanAyoga bhAva yoga bhAvalabdhi dekhie bhAvalezyA ( + upayoga + bodha) yoga (yogabindu) dekhie dekhie yoga ( avaziSTa ) labdhi (granthibheda kAraNIbhUta) dekhie lezyA bhAva vikAra (devacaMdrajI ) dekhie vikAra bhAva vikAra ( vArSyAyaNi) dekhie vikAra bhAvazuddha dekhie zuddhi bhAvazrAvaka liMga (kriyAgata) dekhie liMga (1) bhAva zrAvaka liMga bhAva zrAvaka liMga ( bhAvagata ) dekhie liMga bhAva samyaktva bhAvasAdhu liMga bhAvasyAdvAda bhAvasyAdvAda zuddhapariNati bhAvAMtarasvarUpa abhAva dekhie abhAva nayamata bhAvArthanaya dekhie bhAvinaigama dekhie naya ( navavidha ) (3) naigamanaya bhASA dekhie samyaktva (samyagdarzana) dekhie dekhie (1) apabhraMza (2) gurjarabhASA (3) cUlikA paizAcI (4) dezI (5) paizAcI (10) zaurasenI (11) saMskRta (1) bhAvazrAvaka liMga (6) prAkRta (7) bhAratIyarASTrabhASA (8) mAgadhI (9) mizra liMga syAdvAda 2476 2358 2020 2358 2358 2358 2355-2358 2020 2358 2358 2358 2357-59 (1) atadbhAva (2) pRthaktva bheda (prakAra) (1) ajIvapariNAmabheda (2) anuyogabheda (i) digaMbaramata (ii) zvetAMbara (3) arUpaajIvabheda naya (navavidha) (3) naigamanaya dekhie zuddhi (11) guNabheda 398,1816-1818 398,1816-1818 (12) cAritrabheda 196, 2191 (i) vizeSaguNa bheda (ii) sAmAnyaguNa bheda (4) avAcanIyabheda (5) Atmabheda (6) AtmArthijIvabheda (7) aupacArika bheda (8) kAlabheda (9) kevalajJAna bheda (10) gItArthabheda (i) AdhyAtmika gItArtha bheda 2489 2490,2533 73, 2280-82 (ii) dravyAnuyogagItArtha bheda 74, 2280 - 82 9 8 1505-06, 1586,1611-12,1632 (ii) caraNa-karaNAnuyogagItArtha bheda 2365-67 640, 2135 6, 7 247 1504-05, 1521, 1582,1615,1625 173,412, 1275 1278, 2044, 2157 1685-1707 1649-1684 1796
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-gu-pAyano 2|s' tathA 'drvyaanuyo||52||msh' vyAyAma vidA pArthonA yAhI . 139 (13) jIvapariNAma bheda 196, 2191 | bhedajJAna abhyAsa 2519-24 (14) jIvabheda 413,771-773,1019-22 | bhedavAda dekhie vAda (15) jJAnabheda 825 bhedavijJAnapariNati prabhAva 2469,2536 (16) tattvabheda 1029-33 bhedavRtti 539 (17) dizAbheda 1524 | bheda saMbaMdha dekhie saMbaMdha (18) dravyabheda 1400-1646 | bheda svabhAva dekhie svabhAva (2) sAmAnya svabhAva (19) dravyAnuyogabheda 2250 | bhedasAdhana 830-832,1116 (20) dhyAnamArgabheda 2383, 2384 | bhedAbheda anekAMta dekhie anekAMta (21) nayabheda dekhie naya (navavidha) bhedAbheda dharma 345,437,444,1980-1982 (22) nirupAdhika bheda 1795 | bhedAbhedavAda dekhie vAda (23) paryAyabheda | bhedAbheda saMbaMdha dekhie saMbaMdha (i) arthaparyAya bheda 2144-2174 | bhedAbheda saptabhaGgI dekhie saptabhaGgI (ii) paryAyaSaTka bheda 2216 | bhoktR naya dekhie naya (ApAdana prakAra) (iii) vyaMjanaparyAya bheda 2113-2143 | bhoktRtvazakti dekhie zakti (arthagata) (24) pudgalabheda 1311, 1312 bhoga ceSTA 2435 (25) prameyabheda 418 bhoga zakti dekhie zakti (arthagata) (26) mithyAtvabheda 2061, 2366 |bhoga saMskAra dekhie saMskAra (27) vyavahArabheda 777 | bhrAMti dekhie doSa (AdhyAtmika) (28) siddhabheda 412,413,1297-1298 maMDanamizramata samIkSA dekhie samIkSA (29) sUtrabheda 2562-63 | maMda aNugati dekhie aNugati (30) sopAdhika bheda 1715 makaradhvaja 2570,2572 (31) svabhAvabheda | mata (jaina) (i) vizeSasvabhAva bheda 1847-1939, (1) tArkika mata 521-522,958-963, 2003-2082 967-968,970-971,1290 (ii) sAmAnyasvabhAva bheda 1709-1839, (2) saiddhAntika mata 523,963-968, 1963-2002 1288,2274 bheda upacAra -539,541 mati bhedakalpanAnirapekSa dravyArthika dekhie naya / (1) nizchidramati 2362,2364 (navavidha) (1) dravyArthikanaya (2) mithyAmati 2359,2371 bhedakalpanAsApekSA'zuddha dravyArthika dekhie naya / | (3) sacchidramati 2362 (navavidha) (1) dravyArthikanaya | (4) samyagmati / 2359,2371 bhedajJAna (bhedavijJAna) dekhie jJAna | matijJAna dekhie jJAna (+upayoga+bodha) (+ upayoga + bodha) | matijJAna paryAya dekhie paryAya (prakIrNaka)
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 * 'dravya-zu-paryAyanI |s' tathA 'drvyaanuyog52|msh' vyAyAma vilA pahArthonI yAhI . mada-madanAdi dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) | mArgaNAsthAna 631 madhyama gItArtha dekhie gItArtha | mArgapatita (mArgapraviSTa) 2414,2418,2489 madhyama paropakAra dekhie paropakAra mArgAnusArI jIva 2408,2413,2489 madhyama zrotA dekhie zrotA | mArgAnusArI buddhi dekhie jJAna (+upayoga + bodha) madhyasthatA dekhie mAdhyasthya mArgAbhimukha 2403-08,2489 manaHparyavajJAna dekhie jJAna mitrAdidRSTiprakarSa 2530 (+upayoga + bodha) | mitrAdRSTi dekhie yogadRSTi mana saMlInatA dekhie saMlInatA | mithyAtva 626 manaskAra 873, 1171-1174, 1751-52 (1) akriyA mithyAtva 2366 manuSyakSetra dekhie sapanA (2) ajJAna mithyAtva 2366 manogupti (vividha) dekhie gupti (3) avinaya mithyAtva 2366 mano vijaya dekhie vijaya (4) gADha mithyAtva 2289 malauSadhi labdhi dekhie labdhi (yogaphala)| (5) vyakta mithyAtva 2288 mahApathaprayANa 2379 (6) sAMzayikAdi (paMcavidha) mithyAtva 2284 mahAmoha 2570,2572 mithyAtva dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) mahAyogI dekhie yogI | mithyAtvatyAga 2514 mahAsamAdhibIja | mithyAtvatyAga upAya 2514 mahA sAmAnya dekhie sAmAnya | mithyAtvabheda dekhie bheda (prakAra) mahAsAmAnyagrAhaka naigama dekhie naya (navavidha) | mithyAdarzana 470 naigama (zIlAGkAcAryasammata) mithyAdRSTi dekhie dRSTi mahAsAmAyika dekhie mati mAilladhavalamata samIkSA dekhie samIkSA | mizra utpatti dekhie utpatti (Agamika mata) mAgadhI bhASA dekhie bhASA | mizra bhASA - dekhie bhASA mAtRkAnuyoga dekhie anuyoga dekhie pUrvasevA mAdhyamika mata dekhie bauddhamata 124-126 mAdhyamikabauddhamata samIkSA dekhie samIkSA | muktidveSa dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) mAdhyasthya (madhyasthatA) 1132-1137,1142, muktirAga 2420 2385,2409,2425 | mukhyatva (arthagata) 571 mAna dekhie upacAranimitta (lakSaNAnimitta + | mukhya vRtti dekhie vRtti (naiyAyikasammata) Aropanimitta) | mukhya saMketa dekhie saMketa mAnasika mauna dekhie mauna | mUDha citta dekhie citta mAyA (kapaTa) dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) | mUDhatA 2573 2461 2472 mithyAmati | muktya dveSa | muktAvalI
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dravya - gueA-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyApyAmAM vaerzavelA pachArthonI yAhI * 141 mUtrauSadhi labdhi mUrttatA dekhie guNa prakAra ( 2 ) sAmAnya guNa mUrttatva ( dvividha) 873-874, 1639, 2094 2057 2060 2055-2060 (1) naizcayika mUrttatva (2) vyAvahArika mUrttatva mUrttatva dekhie guNa prakAra ( 1 ) vizeSa guNa dekhie paryAya (prakIrNaka) mUrtta paryAya mUrta svabhAva mUlanaya prajJApanA dekhie svabhAva (1) vizeSa svabhAva dekhie mUlanaya saptabhaGgI mUlasAmAnya prakAra prakAra mUla sAmAnya saMgrahanaya dekhie naya ( navavidha) saMgrahanaya (devacandrajI) (A) sAmAnyasaMgrahanaya mokSa (apavarga) 736 mokSa puruSArtha dekhie puruSArtha mokSamArga (1) autsargika 2292-2293,2340-2342 (2) ApavAdika 2295, 2336 2408-09 mokSazAstra vacana mohagarbha vairAgya mohamAhAtmya mauna dekhie labdhi ( yogaphala ) yama mokSArthazAstratAtparya bodha dekhie jJAna dekhie dekhie yatanAvaraNa karma yathAchaMda yathApravRtta karaNa yama dekhie ( 1 ) uttama mauna ( tAttvika) (2) kAyika mauna (3) vAcika mauna (4) mAnasika mauna prajJApanA saptabhaGgI dekhie dekhie dekhie ( + upayoga + bodha) vairAgya 2480 2535, 2537 2534 2534-35 2535 2462 varNya sAdhu karaNa yoga (aSTAMga) (1) icchAyama (2) pravRttiyama (3) sthirayama (4) siddhiyama yAtAyAta citta yAdRcchikI lakSaNa yugapadupayogadvayavAda yugapadbhAvI paryAya yugapad vRttidvaya yugapadvRttipravRtti yoga (avaziSTa) yoga (aSTAMga) dekhie dekhie dekhie dekhie ( 1 ) anAlambana yoga (2) anAzrava yoga (3) amanaska yoga (4) kriyAyoga (5) jJAnayoga (6) dravyayoga (7) niranubaMdha yoga (8) bhAvayoga (9) sAnubaMdha yoga (10) sAlaMbana yoga (11) sAzrava yoga (1) Asana (2) dhAraNA (3) dhyAna (4) niyama (5) prANAyAma (6) pratyAhAra (7) yama (8) samAdhi 2424 2424 2460 2471 citta lakSaNa (sAmAnyataH ) vAda paryAya (zvetAmbara) dekhie vRttipravRtti 573 - 574, 578 2379,2458, 2579 2473, 2579 2466 2376, 2486 2466,2483-84, 2540 2475 2483 2435, 2475 2463 2458 2473 2413 2443, 2462 2462 2407 2462 2434, 2462,2477 2407 2470
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142. yoga (trividha) (1) icchA yoga ( 2 ) zAstra yoga (3) sAmarthya yoga 'dravya-gueA-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM vaerzavelA pachArthonI yAhI * dekhie yoga (yogadRSTisamuccaya) (1) kriyAvaMcaka (I) dharmasaMnyAsa sAmarthya yoga (II) yogasaMnyAsa sAmarthya yoga (2) phalAvaMcaka (3) yogAvaMcaka yoga (2) dhyAna yoga (3) bhAvanA yoga (4) vRttisaMkSaya yoga (5) samatA yoga yogadazA yogadRSTa yogadhArA 76,2335-2336, 2442 yoganirodha 2466 | yogapUrvasevA 2473,2538,2579 yogaphala 2579 yogabIja 2579 yogasaMskAra yoga (yogabindu) (1) adhyAtma yoga 2401,2403, 2419-20, yogAvaMcaka 2509 - 2510 yogI 2421-22 2403, 2569 2538, 2542, 2579 2424, 2532 dekhie upacAranimitta ( lakSaNAnimitta + Aropanimitta) (1) mitrA dRSTi (2) tArA dRSTi (3) balAdRSTa (4) dIprA dRSTi (5) sthirA dRSTa (6) kAntA dRSTa (7) prabhA dRSTi (8) parA dRSTi yogadRSTi (sAmAnyataH ) dekhie yogadharmAdhikArI 2419-2421 2421 | yogahIlanA 1957,2418, yogAcAra mata 2512,2526,2617 yogAcAramata samIkSA dekhie dekhie yogAtmA dRSTi dekhie saMskAra yogasaMnyAsa sAmarthyayoga dekhie yoga (trividha) (3) sAmarthya yoga 2439,2464,2473 yogyatA dekhie (1) kula yogI (2) gotra yogI dekhie pUrvasevA (3) nirAcArapada yogI ( 4 ) niSpannayoga yogI (5) pravRttacakra yogI (6) mahAyogI dhArA doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) bauddhamata samIkSA dekhie AtmA dekhie yoga (yogadRSTisamuccaya) (1) phalopadhAyaka yogyatA 2407-08 (2) sakriyatarasamucita yogyatA 2407 (3) svarUpa yogyatA 2408 (4) sahakAri yogyatA 2414- 2425 | rajoguNa 2429-2437 | rasa 2438- 2450 rAgakesarI 2450-2468 | rAgavilaya 2469-2473 | rAja paryAya rUDha lakSaNa 2416 rUpAntaragamana nAza dekhie 2580 2455-57 2401 dekhie dekhie dekhie 2487 2487 2473 2470 2469 2472 2425 2413,2425 2403 2403 dekhie guNa (trividha ) guNa prakAra ( 1 ) vizeSa guNa 2570, 2572 2451 paryAya (prakIrNaka) lakSaNa ( sAmAnyataH ) nAza
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 1241 * 'dravya-1-paryAyano rAsa' tathA 'drvyaanuyog52|msh' vyAyAma vidA pahArthonI yAhI . 143 (sammatikArasammata)| (II) digambarasammata 107-108, rUpAntarapariNAma nAza dekhie nAza 1650,1658 (sammatikArasammata) (III) nAgArjunasammata 111 roga (zArIrika) 99-100 (IV) naiyAyikasammata 109 roga dekhie doSa (AdhyAtmika) (V) pataMjalisammata 112 raudradhyAna dekhie dhyAna (caturvidha) (VI) mImAMsakasammata 110-111 lakSaka dekhie zabda (VII) viziSTAdvaitavAdisammata lakSaNa (VIII) vedAntisammata 111 (1) aMtaraMga lakSaNa 1706 (Ix) vaizeSikasammata 108 (2) atItatva lakSaNa (X) zvetAmbarasammata 100-103, (3) anivRttikaraNa lakSaNa 2425 1658-1659 (4) anutpannatva lakSaNa 1271 (XI) sAMkhyasammata 109 (5) anuyoga lakSaNa 7-11 (23) cAritra lakSaNa 2477,2576 (6) anvayitva lakSaNa 1216-18 (24) tapa lakSaNa 2576-77 (7) apUrvakaraNa lakSaNa 2425 (25) trilakSaNa 1122-1128 (8) arthapadalakSaNa 1109 (26) durnaya lakSaNa 609-610 (9) arthalakSaNa 1107 (27) dravya lakSaNa 89-98,213,235, (10) avagAhanA lakSaNa 1459 1378,1388-1391 (11) AkAza lakSaNa 1469-1471 (1) digambarasammata 1388-1390 (12) icchAyoga lakSaNa 76, 2332 (II) naiyAyikasammata 1391 (13) upayoga lakSaNa 1700,2575 (III) pAtaJjalasammata 1390 (14) upavAsa lakSaNa 2577 (IV) mImAMsakasammata 1390 (15) RjusUtranaya lakSaNa 779-81, 787 (V) lokasammata 1391 (16) evambhUtanaya lakSaNa 803 (VI) vedAMtisammata 1390 (17) karaNa lakSaNa 2530 (VII) vaiyAkaraNasammata 1391 (18) kathaMcitpariNAmitva lakSaNa 475 (VIII) vaizeSikasammata 1391 (19) kevalAnvayitva lakSaNa palAnvAyatva lakSaNa . -- 1215 (Ix) zvetAmbarasammata 89-97,235, (20) gIta lakSaNa 2592 1378,1388-1390 (21) gItArtha lakSaNa - 73,2593-2594 (28) dravyatva lakSaNa 1654-55 (1) svagItArthatva lakSaNa 2490 (29) dravyArthikanaya lakSaNa 628 (22) guNa lakSaNa 101-103,107,118- (30) dhyAna lakSaNa 2383 120,182-184,235 (31) naya lakSaNa 531,605-610 (1) carakasammata 110 (32) nAzatva lakSaNa 1247
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 . 'dravya-e-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52rAmarza' vyAyAma pavilA pArthonI yAhI . (33) nityatva lakSaNa 1733-36 (XII) vaidyakazAstrasammata 1951 (34) nizcayanaya lakSaNa (aSTavidha) 1074- (XIII) vaizeSikasammata 1946 1079,1088-1091 (XIV) zuddhAdvaitavAdisammata 1951 (35) naigamanaya lakSaNa 714-16 (xv) zaivasammata 1951 (36) pariNAma lakSaNa (XVI) zvetAmbarasammata 1942-44 (1) dravyArthikanayasammata 1350,1351, (XVII) sAGkhyasammata 1950 1999 (XVIII) smRtisammata 1951 (II) paryAyArthikanayasammata 1352,1353 (40) prasthaka lakSaNa 105-52 (I) zvetAmbarasammata 1355-56 (41) bahiraMga lakSaNa 1706 (IV) digambarasammata 1356 (42) manaskAralakSaNa 1174 (V) pataMjalisammata 1356 (43) mUDhatA lakSaNa 2573 (VI) sAMkhyasammata 1357 (44) yathApravRttikaraNa lakSaNa 2424 (37) paryAya lakSaNa (45) lakSaNA lakSaNa 1983-1984,1993 (I) digambarasammata paryAyalakSaNa 115-117, (46) labdhi lakSaNa 119-120,1658 (1) utkRSTayogalabdhi lakSaNa 2529 (II) yApanIyasammata paryAyalakSaNa 117 (II) upazamalabdhi lakSaNa 2529 (III) zvetAmbarasammata paryAyalakSaNa 112-115, (III) karaNalabdhi lakSaNa 2529,2530 118-119,175-178,236, (IV) kSayopazamalabdhi lakSaNa 2525 1658-1659,2184-2190 (V) dezanAzravaNalabdhi lakSaNa 2526 (38) paryAyArthikanaya lakSaNa 678 (VI) prayogalabdhi lakSaNa 2527 (39) pramANa lakSaNa 533,1664 (VII) prazastalabdhi lakSaNa 2524 (1) avaziSTa 1952,2052 (VIII) bhAvalabdhi lakSaNa 2512 (II) digambarasammata 1944-46 (Ix) vizuddhilabdhi lakSaNa 2525 (III) dvaitavedAMtasammata 1952 (47) vacanAnuSThAna lakSaNa 2383 (IV) navyanaiyAyikasammata 1947 (48) vartamAnatva lakSaNa 1241 (V) pAtaJjalasammata 1950-51 (49) vasati lakSaNa 1006 (VI) pauSkarasammata 1951 (50) vibhAva lakSaNa 1701-1706 (VII) prAcInanaiyAyikasammata 1946-48 (51) virati lakSaNa 2459 (VIII) bauddhasammata 1949-50 (52) vairAgya lakSaNa 1701-1706 (IX) mImAMsakasammata 1948-49 (1) duHkhagarbha vairAgya lakSaNa 2482 (x) viziSTAdvaitavAdisammata 1951 (II) mohagarbha vairAgya lakSaNa 2482 (XI) vedAMtisammata (advaita) 1951 (III) para vairAgya lakSaNa 2564
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-1-payAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vavitA pahArthonI yAhI . 145 (53) vyaMjanA lakSaNa 581-582] (12) rUDha lakSaNA 1996 (54) vyatikara lakSaNa 364 (13) prayojanavatI lakSaNA 1994-96 (55) vyatirekitva lakSaNa 1216-18 (14) zuddha lakSaNA 1988,1991 (56) vyavahAranaya lakSaNa 768-69 lakSaNA (naiyAyika) dekhie vRtti (naiyAyikasammata) (57) vyavahAranaya lakSaNa (aSTavidha) | lakSaNA (vaiyAkaraNa) dekhie vRtti (vaiyAkaraNasammata) 1081-1092 | lakSaNAnimitta dekhie upacAranimitta (58) zabdanaya lakSaNa 790,793,795 | lakSaNA prakAra (AlaGkArikasammata) 580 (59) saMkara lakSaNa 364 | lakSaNA prakAra (vaiyAkaraNasammata) 580 (60) saGgrahanaya lakSaNa 755-56 lakSaNA prayojana 722-724 (61) saptabhaMgI lakSaNa 530 lakSaNAmUlaka zAbdIvyaMjanA dekhie vRtti (62) samabhirUDhanaya lakSaNa 797,799 (AlaMkArika sammata) (3) vyaMjanAzakti (63) samApatti lakSaNa 2377-2386 (i) zAbdI vyaMjanA (64) samyaktva lakSaNa 1396,1953 | lakSaNA lakSaNa dekhie lakSaNa (65) sunaya lakSaNa 608-609 / lakSaNA vRtti dekhie vRtti (mImAMsAsammata) (66) syAdvAdalakSaNa (bhajanA) 1113,1126 lakSaNAzakti dekhie vRtti (AlaMkArikasammata) (67) svabhAva lakSaNa 1701-1706, lakSaNA hetu 572,1985 1711 lakSyArtha dekhie artha (dArzanika) lakSaNA (sAmAnyataH) 569 labdhi (granthibheda kAraNIbhUta) (1) ajahad lakSaNA 1986 (1) anyavidhakAla labdhi 2511 (2) gauNI lakSaNA 1918-1921, (2) karaNa labdhi (upazamalabdhi + 1990-1994 utkRSTayogalabdhi) 2529-30 (3) jahad lakSaNA 613,723 (3) kSayopazama labdhi 2525 (4) nirUDha lakSaNA 1486-1487,1575, (4) dezanAzravaNa labdhi 2526-27 1596-1599,1995-1997 (5) prayoga labdhi (prAyogya labdhi) 2527 (5) viruddha lakSaNA 613 (6) prazasta labdhi (vizuddhi labdhi) 2526 (6) sAdhyavasAnA lakSaNA 911,1988-1997 (7) prAthamikakAla labdhi 2511 (7) sAropA lakSaNA 911,1918, (8) bhAva labdhi 2512 1988-1997 / labdhi (yogaphala) (8) prayojanasApekSa lakSaNA 1994 (1) aambhossdhi labdhi 2457 2457 (9) prayojananirapekSa lakSaNA (2) kaphauSadhi labdhi 1994 (10) yAdRcchikI lakSaNA (3) malauSadhi labdhi 2457 1996 2457 (11) kevala lakSaNA 1995-96 (4) mUtrauSadhi labdhi
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNya sAdhu 146 . 'dravya-gu-paryAyano rAsa' tathA 'drvyaanuyog52||msh' vyAyAma vidA parthonI yAhI . (5) vipuDauSadhi labdhi 2457 sammata) (1) dravyArthikanaya (6) sarvauSadhi labdhi 2457| vaktavya svabhAva dekhie svabhAva (7) saMbhinnazroto labdhi 2457 ___ (2) sAmAnya svabhAva laya dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) | vacana anuSThAna dekhie anuSThAna liMga | vacana kSamA dekhie kSamA (1) bhAvazrAvaka liMga vacanagupti dekhie gupti (I) bhAvazrAvaka liMga kriyAgata 2440 | vacana paryAya dekhie paryAya (zvetAmbara) (II) bhAvazrAvaka liMga bhAvagata 2440-41 / vacanAnuSThAna lakSaNa dekhie lakSaNa (2) bhAvasAdhu liMga 2454-55 vadato vyAghAta dekhie doSa (dUSaNa) (3) samyagdRSTi liMga 2428-30 | varA prajJA dekhie jJAna (+upayoga+bodha) lipi (brAhmI Adi) 2369-2373 lekhavidhAna 2370 (1) avasanna 2323-2324 lezyA (2) agItArtha 2323-2326 (1) kRSNa lezyA 849 (3) kuzIla 2323-2326 (2) dravya lezyA 848-850 (4) pArzvastha 2323-2325 (3) bhAva lezyA 848-850 (5) yathAchaMda 933,2323-2324 lezyAzuddhi dekhie zuddhi (6) saMsakta 2323-2324 lokapaMkti 2434 " | varNa dekhie guNa prakAra (1) vizeSa guNa loka prajJApanA dekhie prajJApanA varttanA 1483-1485,1515 lokabAdha dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) | vartanAhetutA dekhie guNa prakAra (1) vizeSa guNa lokavAsanA dekhie vAsanA | vartamAna-atItatva Aropa dekhie Aropa (+upacAra) lokasaMjJA dekhie saMjJA | vartamAna-atItaparyAya Aropa dekhie Aropa lokAkAza dekhie dravya (SaTka) (+upacAra) (1) AkAzAstikAya | vartamAnakAla-anAgatatva Aropa dekhie Aropa lokAvadhi jJAna dekhie jJAna (+upacAra) (1) avadhijJAna | vartamAnakAla-anAgataparyAya Aropa dekhie lokottaratattvaprApti 2484 Aropa (+upacAra) laukikapravRtti vyavahAranaya dekhie naya (navavidha) | vartamAnatva lakSaNa dekhie lakSaNa vyavahAranaya (devacandrajI-anyavidha) | vartamAnanaigama (sAMpratanaigama) dekhie naya (navavidha) (ii) pravRtti vyavahAranaya (3) naigamanaya laukika saMketa dekhie saMketa vartamAnabhAva naya dekhie naya (ApAdana prakAra) vaktavya dravyArthikanaya dekhie naya (devacaMdrajI- vardhamAnaupAdhyAyamata samIkSA dekhie samIkSA
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dravya-gueA-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyyAmAM vaerzavelA pachArthonI yAhI * 147 (8) RjusUtraparyAyArthikavAda 958-63, 967-68, 970-73 (9) kAladravyavAda 1499-1512, 1518-22 (10) kAlaparyAyavAda 1483-97, 1515-17,1526-44, 1577-1632 1287-88 967 325-328, 1181 1187, 1196 vasati lakSaNa vasati saptabhaGgI vastu vastranikSepa vAkya 291,547,1207, 1265, 1653,1721,1781, 1784, 1787,1792,1966,2230-32 vastugata zuddhavyavahAranaya dekhie naya ( navavidha ) vyavahAranaya (devacandrajI) (1) zuddha vyavahAranaya vastutA dekhie guNa prakAra ( 2 ) sAmAnya guNa vastupravRtti vyavahAranaya dekhie naya ( navavidha ) vyavahAranaya (devacandrajI - anyavidha) (ii) pravRtti vyavahAranaya nikSepa dekhie (1) pramANavAkya (2) nayavAkya vAkyabheda vAcaka vAcika mauna vAcyArtha vAda dekhie dekhie (1) anityavAda (2) abhedavAda (3) abhyuccayavAda (4) abhyupagamavAda (5) asatkAryavAda lakSaNa saptabhaGgI 505,521,533,541, 551,566, 645 533, 547,567, 575 576, 645 dekhie dekhie dekhie dekhie zabda mauna artha (dArzanika) (6) asatkhyAtivAda (7) RjusUtradravyArthikavAda doSa (dUSaNa) 351-353 (11) kramikopayogadvayavAda (12) kSaNikadravyavAda (13) jJAnAdvaitavAda (14) nityavAda (15) nityAnityavAda (16) bhedavAda (17) bhedAbhedavAda (18) yugapadupayogadvayavAda (19) viziSTAdvaitavAda (20) zUnyavAda (21) satkAryavAda (22) sadasatkAryavAda 320-337, 344-345 (23) samuccayavAda 207 vAsanA (1) kAmavAsanA (2) dehavAsanA (3) lokavAsanA (4) vikalpavAsanA (5) zAstravAsanA 350-351 353-354 382 382-383 1288- 90 111 381 vAsanA saMkrama 207 vAsya - vAsakabhAva saMbaMdha 212 vikalAdeza (digaMbara) 299-300,312- |vikalAdeza (zvetAMbara) 319,342-45 | vikalpa dazA 337 vikalpa vAsanA 955-57, vikalpa vizrAnti 963-67,969 | vikalpavyasana 1193-95,1761 295-300,342-345 dekhie dekhie dekhie dekhie dekhie 2447 2435 2439 2470 2464 1757 saMbaMdha Adeza Adeza dazA vAsanA 2467 dekhie doSa ( ratnatrayasaMbaMdhI)
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 * 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM varzavelA pachArthonI yAhI * vikAra (1) guNa vikAra ( devasena) (2) dravya vikAra (3) bhAva vikAra ( vArSyAyaNi) (4) bhAva vikAra ( devacaMdrajI) (5) saMskRti vikAra vikSipta citta vikSepa vikSepa zakti vighnajaya vicikitsA vijaya (1) indriyavijaya (2) manovijaya dekhie dekhie dekhie vinigamaka abhAva viniyoga viparyaya vipAka kSamA vipruDauSadhi labdhi vibhajana vyavahAranaya vibhAganyUnatA 2220,2223 | vibhAjyatA avacchedaka vijJAna videhadazA vidyAjanma vidhi - niSedha (AMtarika ) vinAza 116,2222-2223 dekhie dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) 1023-1029 1128 | vibhAva arthaparyAya dekhie paryAya (AlApapaddhati 1129 paribhASA) (2) arthaparyAya 2356 | vibhAva guNaparyAya dekhie paryAya ( nayacakrAdi upanaya vijAtIya asadbhUta vyavahAra dekhie (2) (B) asadbhUta vyavahAra ( prakArAntara) vijAtIya upacarita asadbhUta vyavahAra dekhie upanaya (3) upacarita asadbhUta vyavahAra vijAtIya dravyaparyAya dekhie paryAya (nayacakrAdi paribhASA) (1) dravyaparyAya dekhie bhedajJAna dekhie dazA citta paribhASA) (2) guNa paryAya doSa ( ratnatrayasaMbaMdhI) vibhAva guNaparyAya dekhie paryAya ( pravacanasAravRtti zakti (arthagata) paribhASA) (2) guNaparyAya Azaya vibhAva guNavyaMjanaparyAya dekhie paryAya vibhAva dazA 2540 vibhAvadravya vyaMjanaparyAya 2539 52, 2465 2547-48 dekhie dekhie dekhie Azaya dekhie doSa (dUSaNa) nAza doSa (dUSaNa ) dekhie doSa (dUSaNa) labdhi (yogaphala ) dekhie kSamA dekhie dekhie naya ( navavidha ) vyavahAranaya (devacandrajI - anyavidha) vibhAva paryAya vibhAva paryAya 197-199,1018, viruddha lakSaNA virodha dekhie ( anya paribhASA ) dazA dekhie paryAya ( anya paribhASA ) dekhie paryAya (devacandramata ) dekhie paryAya (niyamasAra + paramAtmaprakAzavRtti) dekhie lakSaNa vibhAva lakSaNa vibhAva vyaMjanaparyAya dekhie paryAya (AlApapaddhati paribhASA ) (1) vyaMjanaparyAya vibhAva svabhAva dekhie svabhAva (1) vizeSa svabhAva virati lakSaNa dekhie virAmapratyaya abhyAsa lakSaNa 2540 dekhie lakSaNA ( sAmAnyataH ) doSa (dUSaNa) doSa (dUSaNa ) dekhie virodhaucchedaprasaMga dekhie vAda viziSTAdvaitavAda dekhie | vizuddha dravyArthikanaya dekhie naya (prakIrNaka) (3) dravyArthika naya vizuddha dravyAstikanaya dekhie naya (anuyogadvAra vRttikArasaMmata) (1) dravyAstikanaya dekhie labdhi vizuddhi labdhi
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa 'dravya-guNa- paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM varzavelA pachArthonI yAhI * 149 127,714,716,718, 758 (2) gItArthamizra vihAra 2040 - 2041, vItarAga namaskAra 2049 - 2050 vIrya dekhie ( 1 ) acarama vizeSa vIryAtmA (2) aMtya vizeSa 2033 - 2044, 2048, 2050 vIryazaki vizeSa upayoga dekhie upayoga (caitanya) vizeSaguNa dekhie guNa ( SoDazakavRtti paribhASA ) vizeSaguNa bheda dekhie bheda (prakAra) vRtta vizeSagrAhaka naigama dekhie naya ( navavidha ) naigama (vizeSAvazyakabhASyakArasammata) dekhie naya ( navavidha) naigama (zIlAGkAcAryasammata ) dekhie naya ( navavidha) vizeSagrAhaka naigama saMgrahanaya (devacandrajI) vizeSa saMgrahanaya vizeSasaMgrahabhedaka vyavahAranaya dekhie naya ( navavidha) (5) vyavahAranaya vizeSa svabhAva vizeSasvabhAva bheda dekhie dekhie (11) guNabheda vRtti (arthagata) viSayapratibhAsa jJAna dekhie svabhAva bheda (prakAra) dekhie anuSThAna viSa anuSThAna viSaya vairAgya viSayatA saMbaMdha (viSaya-viSayibhAva saMbaMdha) dekhie vairAgya (1) gItArtha vihAra (31) svabhAvabheda dekhie saMbaMdha jJAna ( + upayoga + bodha) viSayAbhilASa maMtrI viSayitA (trividha) vibhAgaparikSaya 2570, 2572 1071, 1285 2379 vistAraruci samyaktva dekhie samyaktva ( samyagdarzana) visrotasikA dekhie doSa ( ratnatrayasaMbaMdhI) vihAra dekhie namaskAra guNa prakAra (1) vizeSa guNa dekhie zakti (arthagata) dekhie AtmA dekhie upacAranimitta (lakSaNAnimitta + Aropanimitta) 72, 2297 (1) dezavRtti (2) sakalavRtti vRtti (AlaGkArikasammata) (1) abhidhA zakti (2) lakSaNA zakti (3) vyaJjanA zakti (I) ArthI vyaJjanA (II) zAbdI vyaJjanA (A) abhidhAmUlaka zAbdI vyaJjanA (B) lakSaNAmUlaka zAbdI vyaJjanA vRtti (naiyAyikasammata ) (1) lakSaNA ( upacAra vRtti) 72, 2297 (2) zakti (mukhya vRtti) (I) khaMDazaH zakti vRtti ( mImAMsAsammata) (1) lakSaNA vRtti (2) abhidhA vRtti (3) gauNI vRtti 1887-1894 1887-1894 581-582 581-582 582-583 581-582 581-582 581-582, 723 569-570, 573 - 579,593-594, 597-598,1983 568-570, 573, 578- 579, 597, 1983 228, 520, 1243-1244 584 584 584
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1985 150 * 'dravya-gu-paryAyano rAsa' tathA 'drvyaanuyog52||msh' vyAyAmA vidA parthonI yAhI . vRtti (vaiyAkaraNasammata) (III) tadubhaya 2278 (1) lakSaNA vairAgya (1) gauNI lakSaNA 1985 (1) guNa vairAgya (paravairAgya) 2564-65 (II) zuddhA lakSaNA (2) jJAnagarbha vairAgya - 2486 (A) ajahatsvArthA zuddhA lakSaNA 1986 | (3) duHkhagarbha vairAgya 2482 (B) jahatsvArthA zuddhA lakSaNA 1986 (4) naTa vairAgya 2533 (2) zakti (zabdagata) (5) mohagarbha vairAgya 2482 (I) aprasiddha zakti (6) viSaya vairAgya (aparavairAgya) 2410, (II) prasiddha zakti 2564-65 vRttianiyAmaka saMbaMdha dekhie saMbaMdha vairAgya lakSaNa dekhie lakSaNa vRttipravRtti | vainasika utpatti dekhie utpatti (Agamika mata) (1) kramika vRttipravRtti | vainasika utpAda dekhie utpAda 575-578 (2) yugapadvRttipravRtti 569-574 | vainasika nAza dekhie nAza (sammatikArasammata) vyaMgyArtha dekhie vRttisaMkSaya yoga dekhie yoga (yogabindu) artha (dArzanika) vyaMjaka 1722-1729 vedAMtamata samIkSA dekhie samIkSA vyaMjaka-avyaMgyabhAva dekhie bhAva vedyasaMvedya pada dekhie pada vaijJAnika saMbaMdha dekhie vyaMjaka-vyaMgyabhAva dekhie bhAva saMbaMdha vyaJjananaya dekhie naya (prakIrNaka) vaibhASika mata dekhie bauddha mata vaiyadhikaraNya | vyaMjananaya dekhie naya (ApAdana prakAra) dekhie doSa (dUSaNa) | vyaMjana paryAya dekhie paryAya (digaMbarasammata) vaiyarthya dekhie doSa (dUSaNa) | vyaMjana paryAya dekhie paryAya (zvetAmbara) vaiyAvRttya | vyaMjana paryAya dekhie paryAya (sammatitarkaanusAra) (1) anuzAsti 2277 | vyaMjana paryAya dekhie paryAya (AlApapaddhati paribhASA) (I) sva 11 vyaMjana paryAya dekhie paryAya prakAra (II) para 2277 vyaMjanaparyAya naigama dekhie naya (navavidha) (III) tadubhaya naigama (vidyAnaMdasvAmI-anyavidha) (2) upAlaMbha | vyaMjanaparyAya bheda dekhie bheda (prakAra) (I) sva 2278 (23) paryAyabheda (II) para | vyaMjanaparyAya saptabhaGgI dekhie saptabhaGgI (III) tadubhaya 2278 | vyaMjanA lakSaNa dekhie lakSaNa (3) upagraha 2277 | vyaMjanAzakti dekhie vRtti (AlaMkArikasammata) (I) sva 2277 | vyakta mithyAtva dekhie mithyAtva (II) para 1278 | vyakti (abhivyakti-AvirbhAva) 126,166,170, 2277 2277 2278 7/
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 777 * 'dravya-1-pAyano 2sa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vidA parthonI yAhI . 151 302-307 vyavahAravilopa dekhie doSa (dUSaNa) vyatikara dekhie doSa (dUSaNa) vyavahArazuddhi dekhie zuddhi vyatikara lakSaNa dekhie lakSaNa .. vyavahArasammata nAza dekhie nAza vyatireka vizeSa saMgrahanaya dekhie naya (navavidha) - (vAdidevasUrisammata) saMgrahanaya (devacandrajI) (B) vizeSasaMgrahanaya | vyavahArasammata paryAya (30) dekhie paryAya vyatireka vyabhicAra dekhie doSa (dUSaNa) (nandIsUtracUrNi) __ (54) vyabhicAra vyavahita saMketa dekhie saMketa vyatirekitva lakSaNa dekhie lakSaNa | vyAghAta dekhie doSa (dUSaNa) vyabhicAra dekhie doSa (dUSaNa) vyApyatvaasiddhi dekhie doSa (dUSaNa) vyaya dekhie nAza | vyApya-vyApaka saMbaMdha dekhie saMbaMdha vyarthavizeSaNaghaTitatva dekhie doSa (dUSaNa) vyAvahArika mUrtatva dekhie mUrttatva (dvividha) vyavacchittinayamata dekhie nayamata zaMkarAcAryamata samIkSA dekhie samIkSA vyavahAra (devacaMdrajIsammata) zaMkA (saMzaya) dekhie doSa (dUSaNa) (1) zuddha vyavahAra zakunazuddhi dekhie zuddhi (2) azuddha vyavahAra zakti (arthagata) 125-127,145,157-160, (3) zubha vyavahAra 172-173,298,1164-1167, (4) azubha vyavahAra 777 1177, 1821,1823,2026 (5) upacarita vyavahAra (1) agurulaghuzakti 1667 (6) anupacarita vyavahAra 777 (2) anugamazakti 1223 vyavahAra (avaziSTa) (3) anekatvazakti 1797 (1) atAttvika vyavahAra 1072,1089-1090 (4) amUrttatvazakti 1677 (2) tAttvika vyavahAra 1072,2095-96 (5) AvaraNazakti 2570 vyavahAra naya dekhie naya (ApAdana prakAra) (6) AvirbhAvazakti 302-311 vyavahAranaya (devacandrajI) dekhie naya (navavidha) (7) ekatvazakti 1797 vyavahAranaya (devacandrajI-anyavidha) dekhie naya (8) oghazakti 142-150, 1760 (navavidha)| (9) kartRtvazakti 2462, 2570-71 vyavahAranaya dekhie naya (AdhyAtmika) (10) jJAnazakti 1685 vyavahAranaya (dvividha) dekhie naya (navavidha) (11) jJAyakazakti 1770 vyavahAranayamata dekhie nayamata (12) tirobhAvazakti 302-311 vyavahAranaya lakSaNa dekhie lakSaNa (13) dRzizakti 1685 vyavahAranaya lakSaNa (aSTavidha) dekhie lakSaNa | (14) dharmazakti 2442 vyavahArabheda dekhie bheda (prakAra) / (15) bhoktRtvazakti 2462,2570,2572 777 777
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 . 'dravya-gu-paryAyano rAsa' tathA 'drvyaanuyog52|msh' vyAyAma vilA honA yAhI . (16) bhogazakti 2442 zuklajJAna upayoga dekhie upayoga (caitanya) (17) vikSepazakti 2570 | zukla dharma dekhie dharma (18) vIryazakti 1686 | zukla dhyAna dekhie dhyAna (caturvidha) (19) samucitazakti 142-150 zukla dhyAna | dekhie dhyAna (caturtha) (20) sAvayavatvazakti 2066 | zukla pAkSika ___54,2399 (21) sukhazakti 1685 | zuklAbhijAtya 2472 zakti (zabdagata) dekhie vRtti (vaiyAkaraNasammata) zuddha anuSThAna dekhie anuSThAna zakti dekhie vRtti (naiyAyikasammata) zuddha anuSThAna sAdhana 2422 zaktibheda 157,298-299 zuddha-azuddhaparyAyasamAveza anekAMta dekhie anekAMta zakyArtha dekhie artha (dArzanika) | zuddha AtmasvarUpa 2398-99 zabda zuddha upayoga dekhie upayoga (caitanya) (1) lakSaka 598,1987 | zuddha guNa arthaparyAya dekhie paryAya prakAra (2) vAcaka 597 (1) arthaparyAya zabdanaya dekhie naya (navavidha) | zuddha guNa vyaMjanaparyAya dekhie paryAya prakAra zabdanaya dekhie naya (ApAdana prakAra) (2) vyaMjanaparyAya zabdanaya dekhie naya (prakIrNaka) zuddha tapa dekhie tapa zabdanaya lakSaNa lakSaNa |zuddha dravya arthaparyAya dekhie paryAya prakAra zabda brahma dekhie brahma .. (1) arthaparyAya zabdArUDha samabhirUDha dekhie naya (navavidha) zuddha dravyadRSTi dekhie dRSTi (8) samabhirUDha naya zuddha dravya naigama dekhie naya (navavidha) naigama zarIra saMlInatA dekhie saMlInatA (vidyAnaMdasvAmI - anyavidha) zAMtidevamata samIkSA dekhie samIkSA |zuddha dravya vyaMjanaparyAya naigama dekhie naya (navavidha) zAbda bodha dekhie bodha (+ jJAna) naigama (vidyAnaMdasvAmI - anyavidha) zAbdI vyaMjanA dekhie vRtti (AlaMkArikasammata) | zuddha dravya vyaMjanaparyAya dekhie paryAya prakAra (3) vyaMjanAzakti (2) vyaMjanaparyAya zAstrabAdha dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) zuddha dravyArthaparyAya naigama dekhie naya (navavidha) zAstra yoga dekhie yoga (trividha) naigama (vidyAnaMdasvAmI-anyavidha) zAstravAsanA dekhie vAsanA | zuddha dravyArthikanaya dekhie naya (devacaMdrajIsammata) zAstra saMjJA dekhie saMjJA (1) dravyArthikanaya zivavartma 2379 zuddha dravyArthikamata dekhie nayamata zukla aMtaHkaraNa dekhie citta | zuddha naya dekhie naya (ApAdana prakAra) zukla jJAna dekhie jJAna |zuddha naya dekhie naya (prakIrNaka) (upayoga+bodha) | zuddhanayamata dekhie nayamata dekhie
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-e-pAyano 2||s' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAma vidA pArthonA yAhI . 153 zuddha nayasthiti 2528 (14) pAtrazuddhi 2441 zuddha nizcayanaya dekhie naya (AdhyAtmika) / (15) bhAvazuddhi 30,48,1398, (1) nizcayanaya | 2441,2491 zuddhanizcayamata dekhie nayamata (16) bhASAzuddhi 2441 zuddha pariNati 2576 (17) bhUmizuddhi 2441 zuddha paryAya dekhie paryAya (prakIrNaka) (18) lezyAzuddhi 2376,2441 zuddha bhAva dekhie bhAva (19) vyavahArazuddhi 2441 zuddha lakSaNA dekhie lakSaNA (sAmAnyataH) (20) zakunazuddhi 2441 zuddha vyavahAra dekhie vyavahAra (devacaMdrajIsammata) (21) sattvazuddhi 2441 zuddha vyavahAranaya dekhie naya (navavidha) / (22) sAdhanazuddhi 2441 vyavahAranaya (devacandrajI) (23) sAdhyazuddhi 2441 zuddha sadbhUta vyavahAra dekhie upanaya (24) svarUpazuddhi 2441 2441 (25) hetuzuddhi (1) sadbhUta vyavahAra zuddha sAmAyika dekhie sAmAyika |zubhaupayoga dekhie upayoga (caitanya) zuddha svabhAva dekhie svabhAva zubhacandramata samIkSA dekhie samIkSA (1) vizeSa svabhAva | zubha vyavahAra dekhie vyavahAra (devacaMdrajIsammata) zuzrUSA zuddhA lakSaNA dekhie vRtti (vaiyAkaraNasammata) dekhie guNa (aSTaka) zUnyatAprasaMga dekhie (1) lakSaNA doSa (dUSaNa) zUnyavAda dekhie vAda zaurasenI bhASA dekhie bhASA (1) anubaMdhazuddhi 2441 zraddhA 1108-1110 (2) Alambanazuddhi zraddhA-zraddheyabhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha (3) uddezyazuddhi 2441 zravaNa dekhie guNa (aSTaka) (4) upayogazuddhi 2441 zrAvaka 2339-2342 (5) aidamparyazuddhi dekhie kevalI (6) kAlazuddhi 2441 zrutajJAna dekhie jJAna (7) kriyAzuddhi (bAhyaAcArazuddhi) 2441,2491 (+upayoga+bodha) (8) dezazuddhi 2441 zruta paryAya dekhie paryAya (prakIrNaka) (9) dravyazuddhi 2441 zrutamayajJAna (pAribhASika) dekhie jJAna (10) dhanazuddhi 2441 (+upayoga+bodha) (11) nayazuddhi (12) nADIzuddhi 2441 (1) kSapakazreNi 2473,2579 (13) pariNAmazuddhi 2441,2526| (2) guNazreNi 2579 zuddhi 2441 2441 zrutakevalI 2441 | zreNi
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 154 * 'dravya-gu-paryAyano 22sa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAmA evilA pArthonI yAhI . zrotA |saMbaMdha (1) bAla zrotA 2254-2256,2475 (1) aMga-aMgibhAva saMbaMdha 897 (2) madhyama zrotA 2254-2256,2475 (2) aMza-aMzibhAva saMbaMdha 897 (3) paMDita zrotA 2254-2256 (3) apRthagbhAva saMbaMdha- 1667, 1704 zliSTa citta dekhie citta (4) abheda saMbaMdha 886, 1774, 1815, saMkara (sAGkarya) dekhie doSa (dUSaNa) 1920-1921 saMkara lakSaNa dekhie lakSaNa (5) AdhAra-AdheyabhAva saMbaMdha 896, 1810 saMkalpa naigama (dvividha) dekhie naya (navavidha) (6) AzrayatA saMbaMdha naigama (devacaMdrajI) (7) utpatti saMbaMdha 1248 saMketa (8) upacarita saMbaMdha 878, 885 (1) AdhyAtmikasaMketa 599| (9) upAsya-upAsakabhAva saMbaMdha 897 (2) gauNasaMketa 598 (10) kAraka-kArakibhAva saMbaMdha 1807,1811 (3) nayasaMketa (11) kArya-kAraNabhAva saMbaMdha 896 611-617 (4) mukhyasaMketa 598 (12) guNa-guNibhAva saMbaMdha 186, 1811 897 (13) gauNa-mukhyabhAva saMbaMdha (5) laukikasaMketa 612,614,616 (14) tAdAtmya saMbaMdha (6) vyavahitasaMketa 1619, 1704 597-598,611 (15) tAdAtmyaniyata saMbaMdha (7) sAkSAtsaMketa 597-598,611 (16) dharma-dharmibhAva saMbaMdha 1811-12 saMkoca dekhie doSa (dUSaNa) (17) dhyAna-dhyeyabhAva saMbaMdha 897 saMgRhIta vizeSa saMgrahanaya dekhie naya (navavidha) (18) nirUpitatva saMbaMdha 225 saMgrahanaya (devacandrajI) (B) vizeSasaMgrahanaya (19) paranirUpitaviSayitA saMbaMdha 1910-1911 saMgraha naya dekhie naya (ApAdana prakAra) (20) pariNAma-pariNAmibhAva saMbaMdha 896 saMgrahanaya (devacandrajI) dekhie naya (navavidha) (21) paryAya-paryAyibhAva saMbaMdha 1806-1807, saMgrahanaya (dvividha) dekhie naya (navavidha) 1811 saGgrahanaya lakSaNa dekhie lakSaNa (22) pratipAdya-pratipAdakabhAva saMbaMdha 896 saMgrahamata dekhie nayamata (23) pratiyogitA saMbaMdha 1241 saMjJA (24) prayojya-prayojakabhAva saMbaMdha 896 (1) AhArAdi saMjJA 2442 (25) bheda saMbaMdha 885-886, 889, 1775 (2) oghasaMjJA 2485 (26) bhedAbheda saMbaMdha 885,896,1667 (3) dRSTivAdaupadezikI saMjJA 2433 (27) vAsya-vAsakabhAva saMbaMdha 1758 (4) lokasaMjJA 2289,2439,2485 (28) viSayatA saMbaMdha = (viSaya (5) zAstrasaMjJA 2433 -viSayibhAva saMbaMdha) 876-879 saMpatti 2385] (29) vRttianiyAmaka saMbaMdha 877, 1619 1527
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-zu-payAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyoga52maza' vyAyAmA visA pAnI yAhI . 155 (30) vaijJAnika saMbaMdha 2381 saMzleSita asadbhUta azuddha vyavahAranaya dekhie (31) vyApya-vyApaka saMbaMdha 1803 naya (navavidha) vyavahAranaya (32) zraddhA-zraddheyabhAva saMbaMdha 897 (devacandrajI) (2) azuddha vyavahAranaya (33) saMyoga saMbaMdha 1985 (ii) asadbhUta azuddha vyavahAranaya (34) saMyoga-saMyogibhAva saMbaMdha 896 saMsakta dekhie vartya sAdhu (35) saMzleSa-saMzleSibhAva saMbaMdha 896 saMsarga anityatA dekhie anityatA (36) samavAya saMbaMdha 250-254,287, saMsargaabhAva dekhie abhAva 1119,1775-1780,1815,1886 saMsAra (trividha) 2401-02,2414 (37) sAdRzya saMbaMdha 1920-1921), | saMsAra namaskAra dekhie namaskAra (38) sAdRzyaadhikaraNatva saMbaMdha 1985 saMsAranATaka dekhie bhavanATaka (39) sAdRzyaadhikaraNatvabhinna saMbaMdha 1985 saMsArasamApannajIva prajJApanA dekhie prajJApanA (40) sva-svAmibhAva saMbaMdha 888,896,1803 saMskAra (41) svajanakatva saMbaMdha 1910 (42) svanirUpitaviSayatA saMbaMdha 1911 ___ (1) bhogasaMskAra 2435 (43) svapratipAdakatva saMbaMdha 1910 -1911 | (2) yogasaMskAra 2527 (44) svabhAva-svabhAvibhAva saMbaMdha 1807 | saMskRta bhASA dekhie bhASA (45) svazarIrajanyatva saMbaMdha 887 | saMskRti vikAra dekhie / vikAra saMbaMdhagaurava dekhie doSa (dUSaNa) | sakala vRtti dekhie vRtti (arthagata) saMyoga saMbaMdha dekhie saMbaMdha sakalAdeza (digaMbara) dekhie Adeza saMyoga-saMyogibhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha sakalAdeza (zvetAMbara) dekhie Adeza saMlInatA sakriyatara samucita yogyatA dekhie yogyatA (1) Atma saMlInatA 2535 | sacitta skandha paryAya dekhie skandha paryAya (2) indriya saMlInatA 2534 | sacchidramati dekhie mati (3) kaSAya saMlInatA 2535 sajAtIya dravyaparyAya dekhie paryAya (nayacakrAdi (4) mana saMlInatA 2535 paribhASA) (1) dravyaparyAya (5) zarIra saMlInatA 2534 | sajana (sujana) 2396 saMvigna pAkSika 2335-2339 | satkAryavAda dekhie vAda saMvijJAna cetanA dekhie cetanA (caitanya) |sattA dravyArthikanaya dekhie naya (devacaMdrajI(zvetAMbarasammata) ___ sammata) (1) dravyArthikanaya saMzaya dekhie doSa (dUSaNa) sattA sAmAnya dekhie sAmAnya saMzleSa-saMzleSibhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha saMzleSita asadbhUta vyavahAranaya dekhie naya | sattAgrAhaka zuddha dravyArthikanaya dekhie naya (navavidha) (1) dravyArthikanaya (AdhyAtmika) (2) vyavahAranaya ((II) asadbhUta vyavahAranaya | sattva-asattva saptabhaGgI dekhie saptabhaGgI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 . 'dravya-gu-payAyano rAsa' tathA 'drvyaanuyo|52msh' vyAyAma vidA parthonI yAhI . sattvaguNa dekhie guNa (trividha) | (11) vasati saptabhaMgI 495 sattvaguNavRddhi 2515/ (12) vyaJjanaparyAya saptabhaMgI 505-522 sattvazuddhi dekhie zuddhi (13) sattva-asattva saptabhaMgI satpratipakSa dekhie doSa (dUSaNa) (asti-nAsti saptabhaMgI) 461-467, satpravRttipada dekhie pada 556-557 sadanuSThAna 2432 (14) sunaya-durnaya saptabhaMgI 546-547 sadanuSThAnalakSaNa 2411-12 saptabhaGgIlakSaNa 530-531 sadasatkAryavAda dekhie vAda / (1) naya saptabhaMgIlakSaNa 531-532 sadasadrUpa anekAnta dekhie bhajanA (+anekaant)| (2) pramANa saptabhaGgIlakSaNa 531-532 sadAcAra dekhie pUrvasevA | saphalAraMbhitA 2305 sadAnaMdamata samIkSA dekhie samIkSA |sabIja samAdhi dekhie samAdhi (pAtaMjala) sadguru 2400 | samakAlInatva 1144-1146 sad dravyArthikanaya dekhie naya (devacaMdrajI- samatApatti 2379 sammata) (1) dravyArthikanaya | samatAyoga dekhie yoga (yogabindu) sadbhUta azuddha vyavahAranaya dekhie naya (navavidha) | samanantara pratyaya dekhie pratyaya vyavahAranaya (devacandrajI) (2) azuddha vyavahAranaya | samabhAva dekhie bhAva sadbhUta vyavahAra dekhie upanaya samabhAvApatti 2379 sadbhUta vyavahAranaya dekhie naya (AdhyAtmika) | samabhirUDha naya dekhie naya (ApAdana prakAra) (2) vyavahAranaya | samabhirUDha naya (dvividha) dekhie naya (navavidha) saptatattva prajJApanA dekhie prajJApanA samayakSetra (manuSyakSetra-nRloka) 1502-1503, saptabhaMgI 459-557,647,1210 1529, 1600-1606 (1) arthaparyAya saptabhaMgI 509-510 | samayasvarUpa 1554-1555 (2) uttaranaya saptabhaMgI 553-554 samarasabhAva 2379 (3) kaSAya saptabhaMgI 550 | samarasApatti 2379 (4) naya saptabhaMgI 532,542-546,553 samarasIbhAva 2379 (5) nayagocara saptabhaMgI 545 | samavacchinnakriyA apratipAtI zukladhyAna dekhie (6) nayaprayukta saptabhaMgI 544| dhyAna (caturvidha) (4) zukla dhyAna (7) pramANa saptabhaMgI 548-550,553-554 | samavAyanirAsa 250-254,287,1119, (8) prasthaka saptabhaMgI 490-504,522 1323,1775-1780,1815,1886 (9) bhedAbheda saptabhaMgI 475-489 | samavAya saMbaMdha dekhie saMbaMdha (10) mUlanaya saptabhaMgI 502- | samAdhi (pAtaMjala) 2258 504,551,554-556 (1) nirbIja samAdhi 2579 470
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dravya - gueA-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyAyAmAM vaerzavelA pahArthonI yAhI * 157 (2) sabIja samAdhi 2379 samAdhi dekhie samAdhiniSTha anuSThAna dekhie samAdhi prajJA dekhie samAnajAtIya dravyaparyAya dekhie paryAya (pravacanasAravRtti paribhASA ) (2) dravyaparyAya samAnataMtra siddhAMta 1650 samApatti (sAmAnyataH ) 2376-2384,2473, 2579 samApatti (dvividha) (1) arhatsamApatti (2) siddhasamApatti samApattiparyAyazabda yoga (aSTAMga) anuSThAna jJAna ( + upayoga + bodha) samApatti lakSaNa samIkSA dekhie lakSaNa (1) akalaMkasvAmImata samIkSA 210 (2) anekAntavAdimata samIkSA (pUrvapakSa ) 361 371 2180 (12) devasenamata samIkSA 65, 2276 64 2379 (3) amRtAcandrAcAryamata samIkSA (4) ekAntavAdimata samIkSA (sAmAnyataH ) (5) kuMdakuMdasvAmImata samIkSA (6) kaiyaTamata samIkSA (7) kailAzacandramata samIkSA (8) gadAdharamata samIkSA (9) citsukhAcAryamata samIkSA (10) digambaradezIyamata samIkSA (11) digambaramata samIkSA 393-427,1114 1120,1149-1154 2179,2181 1742 1667 -225-231 2013 2969 - 2172 138-140, 620,1569-1574, 2193-2195 175-210, 942-951,953 - 957, 985 - 998, 1000-1016, 1018-1043, 10531062, 1096-1097, 1672, 16941706, 2054 2058, 2088-2100, 2213,2220-2232 269-278, 746 - 749, 1252-1260, 1269-1273 (13) navyanaiyAyikamata samIkSA 1195 (14) nAgArjunamata samIkSA (15) nAgezamata samIkSA 1206 850 253-254, (16) nemicaMdramata samIkSA (17) naiyAyikamata samIkSA 262-263,282 - 284, 287 - 290, 293-300, 302-310, 320-326, 336-337, 433-439, 442-446, 1111,1198 -1219, 1775-1778, 1815, 1881-1895 (18) padmaprabhamata samIkSA 2179,2200 419-425 (19) pazupAlamata samIkSA (20) bauddhamata samIkSA 1169-1178, 1747-1767, 2083 1796, 2178 1128 1809 (21) brahmadevamata samIkSA (22) bhAsarvajJamata samIkSA (23) maMDanamizramata samIkSA (24) mAilladhavalamata samIkSA (25) mAdhyamikabauddhamata samIkSA (26) yogAcAramata samIkSA (27) vardhamAnaupAdhyAmata samIkSA (28) vedAMtamata samIkSA (29) zaMkarAcAryamata samIkSA (30) zAMtidevamata samIkSA 2094,2096, 2179,2222 1193-1195 1185-1194 1463-64 1903,1904 1868, 1965 1764
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 * 'dravya-gueA-paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyApyAmAM vaerzavelA pahArthonI yAhI * (31) zubhacandramata samIkSA anekAMta samyaktva 2057,2211,2214, 2223 samyagdarzana (32) sadAnaMdamata samIkSA (33) sAMkhyamata samIkSA samucitazakti dekhie dekhie samuccayavAda samudayakRta prAyogika utpAda 735-36, samyagekAMta anekAMta dekhie dekhie 2014 samyagdarzana yogyatA 312-318 | samyagdarzanalakSaNa zakti (arthagata) samyagdarzanasthairya upAya samyagdarzanAdi nimitta samyagdRSTi samyagdRSTi guNa (lakSaNa) dekhie guNa ( AdhyAtmika) dekhie dRSTi 1160 vAda dekhie utpAda (utpatti- samutpatti - tArkikamata) (1) prAyogika utpAda samyagdRSTi jJAna dekhie utpAda samyagdRSTi liMga (2) vaisrasika samyag mati samudayakRta vaisrasika utpAda samudayajanita nAza dekhie nAza ( sammatikArasammata) sarva asarvAtmaka anekAMta dekhie anekAMta samudayavibhAgakRta nAza dekhie nAza sarvaguNaprasAdhaka tapa dekhie tapa (sammatikArasammata) (1) prAyogika nAza sarvajJa-asarvajJa anekAMta anekAMta dekhie dekhie kevalI samudayavibhAgakRta nAza dekhie nAza sarvajJakevalI sarvadravya prajJApanA dekhie prajJApanA dekha anekAMta sarvanayamaya anekAMta sarvaparikSepI naigama dekhie (sammatikArasammata) (2) vaisrasika nAza ) samudAyauttara sAmAnya saMgraha dekhie naya ( navavidha saMgrahanaya (devacandrajI) (A) sAmAnyasaMgrahanaya (2) uttarasAmAnyasaMgrahanaya ekatva samUhakRta ekatva dekhie samprajJAtasamAdhi sambhinnazroto labdhi dekhie labdhi (yogaphala ) samyaktva ( samyagdarzana ) 439,1393 - 1396, 1953 (1) dazavidha samyaktva (2) dharmaruci samyaktva ( 3 ) pradhAnadravya samyaktva (4) bIjaruci samyaktva (5) bhAva samyaktva (6) vistAraruci samyaktva samyaktva lakSaNa dekhie samyak zruta sarvavirati guNa 2379 | sarvasaMgrAhI naigama sarva saMvara 1380 sarvotkRSTa paropakAra 1482 sarvoSadhi labdhi 1394,2530 sahaanekAnta dekhie 1108 lakSaNa 1394,1396,2492, sahakAri yogyatA sahacaraNa dekhie 439 dekhie liMga dekhie mati sahaja dazA 2417 2428-29 2429 2417 anekAnta (1) akrama anekAnta dekhie yogyatA upacAranimitta ( lakSaNAnimitta 2530 1379-1380, + Aropanimitta) 1644,1952 sahaja upacarita svabhAva dekhie svabhAva (1) vizeSa svabhAva (X) upacarita svabhAva dekhie dazA naya ( navavidha) naigama (tattvArthavRttikAra) dekhie guNa (AdhyAtmika) dekhie naya ( navavidha) naigama (haribhadrIya) 2580 dekhie dekhie paropakAra labdhi (yogaphala )
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'dravya-1-payAyano 2|s' tathA 'drvyaanuyo|52|msh' vyAyAmA vidA parthonI yAhI . 159 sahaja mala 2304,2570,2572 | sApekSa paryAya dekhie paryAya (digaMbarasammata) sahaja samAdhi 2464 | sAmagrI 1746,1751 sahabhAvI paryAya dekhie paryAya (zvetAmbara) | sAmarthyayoga dekhie yoga (vividha) sAMkarya dekhie doSa (dUSaNa) sAmAnya sAMkhyamata samIkSA dekhie samIkSA (1) avAMtara sAmAnya 716,758,765-766 sAMpratanaigama dekhie naya (navavidha) (3) naigamanaya | (2) UrdhvatA sAmAnya 129-133,655-656, sAMzayikAdi (paMcavidha) mithyAtva dekhie mithyAtva | 1567 sAkAra jJAna dekhie jJAna (3) tiryak sAmAnya 135-136,1567,2186 (+upayoga+bodha) (4) mahA sAmAnya 716,764-766 sAkSAtsaMketa dekhie saMketa (5) sattA sAmAnya 764-765 sAdinityazuddha paryAyArthika dekhie naya (navavidha) (6) sAmAnya-vizeSa sAmAnya 764-765 (2) paryAyArthikanaya | sAmAnya upayoga dekhie upayoga (caitanya) sAdRzyaadhikaraNatva saMbaMdha dekhie saMbaMdha | sAmAnyaguNa dekhie guNa (SoDazakavRtti paribhASA) sAdRzya saMbaMdha dekhie saMbaMdha | |sAmAnyaguNa dekhie guNa prakAra sAdhaka dazA dekhie dazA | | sAmAnyaguNa bheda dekhie bheda (prakAra) sAdhana dekhie upacAranimitta (lakSaNAnimitta (11) guNabheda _ + Aropanimitta) |sAmAnyagrAhaka naigama dekhie naya (navavidha) naigama sAdhanapravRtti vyavahAranaya (trividha) dekhie naya (vizeSAvazyakabhASyakArasammata) (navavidha) vyavahAranaya (devacandrajI-anyavidha) dekhie prakAra (ii) pravRtti vyavahAranaya sAmAnyalakSaNA pratyAsatti dekhie pratyAsatti sAdhanazuddha vyavahAranaya dekhie naya (navavidha) sAmAnya-vizeSa sAmAnya dekhie sAmAnya vyavahAranaya (devacandrajI) (1) zuddha vyavahAranaya | vyavahAranaya | sAmAnya-vizeSagrAhaka naigama dekhie naya (navavidha) sAdhanazuddhi dekhie zuddhi naigama (vizeSAvazyakabhASyakArasammata) sAdhudveSa dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) || yasabadhA) | sAmAnya saMgrahanaya dekhie naya (navavidha) sAdhuniMdA dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) saMgrahanaya (devacandrajI) sAdhusacceSTA 2454-2466|sAmAnyasaMgraha bhedaka vyavahAranaya dekhie naya sAdhyavasAnA lakSaNA dekhie lakSaNA (navavidha) (5) vyavahAranaya _ (sAmAnyataH) sAmAnya svabhAva dekhie svabhAva sAdhyazuddhi dekhie zuddhi | sAmAnyasvabhAva bheda dekhie bheda (prakAra) sAnaMda citta dekhie citta (31) svabhAvabheda sAnubaMdha yoga dekhie yoga (avaziSTa) sAmAyika sAnvaya nAza dekhie anityatA | (1) azuddha sAmAyika 2567 sAmAnyaprakAra
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 * 'dravya - gueA paryAyano rAsa' tathA 'dravyAnuyogaparAmarza' vyApyAmAM vaerzavelA pahArthonI yAhI * (2) zuddha sAmAyika sAmAyikacAritra sAmAyikasvarUpa sArUpya dekhie upacAranimitta (lakSaNAnimitta + Aropanimitta) sAropA lakSaNA sAlaMbana yoga dekhie sAvacchinna- niravacchinna anekAMta sAvayavatvazakti dekhie sAzrava yoga dekhie anekAMta zakti (arthagata) dekhie yoga (avaziSTa) siddha kevalajJAna dekhie jJAna (7) kevalajJAna 1694 1694 1694 1694 paryAya ( prakIrNaka) bheda (prakAra) samApatti (dvividha) siddhaguNa (31) siddhaguNa (anaMta) siddhaguNa ( 4 ) siddhaguNa (8) siddha paryAya siddhabheda siddha samApatti siddha sAdhyatA siddhasAdhanatva siddhasukha siddhi siddhi yama 2567 sunayalakSaNa 2472 | sulabha bodhi 2562 sulIna citta dekhie lakSaNA (sAmAnyataH ) yoga (avaziSTa ) sukha (dhyAnajanya sukha) sukha (nirvikalpa sukha) sukha (paripakva sukha) sukha dekhie sukhazakti sukhAdhigama artha dekhie dekhie dekhie dekhie doSa (dUSaNa) dekhie doSa (dUSaNa) 77,83 (ityAdi 285 se adhika sthAna ) Azaya yama dekhie dekhie 2465 2471 2466 guNa zakti (arthagata) artha (Agamika) sajjana guNa prakAra ( 1 ) vizeSa dekhie dekhie sujana dekhie sunaya dekhie sunaya - durnaya saptabhaGgI dekhie (prakIrNaka) saptabhaGgI sUkSma RjusUtranaya sUkSma dhrauvya sUkSma paryAya (6) RjusUtranaya sUkSmakriyA anivRtti zukladhyAna dekhie dhyAna (caturvidha) (4) zukladhyAna dhrauvya paryAya (prakIrNaka + sopAdhika guNa sopAdhika bheda 20,28,43,55,69,74, sautrAntika mata sUkSma bodha sUkSma bodha sUtraprotana sUtrabheda sekanDa zubhacandra paribhASA) bodha ( + upayoga + jJAna ) dekhie sUkSmasaMparAyasaMyamAdi prajJApanA dekhie saiddhAntika mata sopakrama karma dekhie skandha skandha paryAya dekhie dekhie dekhie dekhie dekhie sthUla dhrauvya dekhie lakSaNa bodhi citta naya ( navavidha) guNa (aSTaka) dekhie prajJApanA dekhie dekhie 2277-2279 bheda (prakAra) dekhie dekhie karma dekhie dekhie dekhie dekhie mata (jaina) 852-854 853 (1) pUrNa skandha paryAya (2) sacitta skandha paryAya 853 - 854 sthApanA naya dekhie naya ( ApAdana prakAra ) sthitihetutA dekhie sthira yama guNa prakAra (1) vizeSa guNa dekhie yama sthirA dRSTi yogadRSTi sthUla RjusUtranaya naya ( navavidha ) 1556 guNa (dvividha) bheda (prakAra) bauddha mata dravya (caturvidha) (6) RjusUtranaya dekhie dhauvya
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda * 'dravya-gu-pAyano 2|s' tathA 'drvyaanuyo|52mii' vyAyAma vidA parthonA yAhI . 161 sthUla bodha dekhie bodha svajAtIyavibhAvaparyAya-svajAtIyadravya Aropa (+ upayoga + jJAna) | dekhie Aropa (+ upacAra) snigdha-rUkSa pariNAma dekhie pariNAma svadravyAdigrAhaka dravyArthika dekhie naya sparza dekhie guNa prakAra (1) vizeSa guNa (navavidha) (1) dravyArthikanaya sparzajJAna dekhie jJAna |svanirUpita viSayitA saMbaMdha dekhie saMbaMdha (+ upayoga + jJAna)| svaparyAya dekhie paryAya (prakIrNaka) svaprakAzatva dekhie prakAzatva (1) dravyasyAdvAda 2476 |svapratipAdakatva saMbaMdha dekhie saMbaMdha (2) bhAvasyAdvAda 2476 svapratibhAsa dekhie pratibhAsa syAdvAda lakSaNa (bhajanA) dekhie lakSaNa |svabhAva (ApAdana) 2091-2093 syAdvAdahAni dekhie doSa (dUSaNa) svabhAva svagItArthatva lakSaNa dekhie lakSaNa (1) vizeSa svabhAva 1847-1957 (21) gItArtha lakSaNa (1) acetana svabhAva 1850,1856svacchandatA dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) 1860,2007,2011-2015 svajanakatva saMbaMdha dekhie saMbaMdha (II) anekapradeza svabhAva 1877,1881svajAtIya asadbhUta vyavahAra dekhie upanaya 1894, 2065-2067 (2) (B) asadbhUta vyavahAra (prakArAntara) (III) amUrta svabhAva 1866,1873svajAtIya upacarita asadbhUta vyavahAra dekhie upanaya 1874,2023-2030,2058 (3) upacarita asadbhUta vyavahAra (IV) azuddha svabhAva 1902-1905, svajAtIyaguNa-svajAtIyadravya Aropa dekhie 2070-73 ___Aropa (+ upacAra) / (V) upacarita svabhAva 1908-1926, svajAtIyaguNa-svajAtIyaparyAya Aropa dekhie 2077-78,2082 Aropa (+ upacAra) (A) karmajanita upacarita svajAtIyaparyAya-svajAtIyaguNa Aropa dekhie 1917 Aropa (+ upacAra) (B) sahaja upacarita svajAtIyaparyAya-svajAtIyaparyAya Aropa dekhie svabhAva 1922-1926 Aropa (+ upacAra) svajAtIya-vijAtIya asadbhUta vyavahAra (VI) ekapradeza svabhAva 1874,1878 1879,2062-2063 dekhie upanaya (2) (B) asadbhUta (VII) cetana svabhAva 1847-1852, vyavahAra (prakArAntara) svajAtIya-vijAtIya upacarita asadbhUta vyavahAra 2002,2005-2006 dekhie upanaya (3) upacarita (VIII) mUrta svabhAva 1865-1869, asadbhUta vyavahAra 2021-2024,2058 svabhAva
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 * 'dravya-gu-paryAyano rAsa' tathA 'drvyaanuyog52|msh' vyAyAmA vidA pArthonI yAhI . (Ix) vibhAva svabhAva 1896-1897, | svabhAva guNaparyAya dekhie paryAya (nayacakrAdi 2070 paribhASA) (2) guNaparyAya (x) zuddha svabhAva 1901-1902, | svabhAva guNaparyAya dekhie paryAya (pravacanasAravRtti 2070-73 ....- paribhASA) (1) guNaparyAya (2) sAmAnya svabhAva 1701-1838| svabhAva guNa vyaMjanaparyAya dekhie paryAya (1) asti svabhAva 1712-1729, (anya paribhASA) 1963-1966 | svabhAvadazA dekhie dazA (II) anitya svabhAva 1737-1743, |svabhAva dravya vyaMjanaparyAya dekhie paryAya 1767-1778,1971 (anya paribhASA) (II) aneka svabhAva 1791-1803, | svabhAva paryAya dekhie paryAya (devacandramata) 1975-1976 |svabhAva paryAya dekhie paryAya (niyamasAra + (IV) aparama svabhAva 2091 paramAtmaprakAzavRtti) (V) abhavya svabhAva 1823-1828,1999 svabhAva paryAya dekhie paryAya (prakIrNaka) (VI) abheda svabhAva 1806-1807, svabhAvabheda dekhie bheda (prakAra) 1810-1818,1979-1997 |svabhAva lakSaNa dekhie lakSaNa (VII) avaktavya svabhAva 1839 | svabhAva vyaMjanaparyAya dekhie paryAya (AlApapaddhati (VIII) eka svabhAva 1789-1790,17981799,1975,1982-1983 ____ paribhASA) (2) vyaMjanaparyAya dekhie (IX) nAsti svabhAva svabhAva-svabhAvibhAva saMbaMdha saMbaMdha 1713-1725, 1964-1966 | svarUpa asiddhi dekhie doSa (dUSaNa) (X) nitya svabhAva svarUpa-pararUpa anekAMta dekhie anekAMta 1731-1737, dekhie yogyatA 1745-1767,1970 svarUpa yogyatA (XI) parama svabhAva 1834-1839,2001 svarUpazuddhi dekhie zuddhi (XII) bheda svabhAva 1805-1810,1979- | svarUpahAni dekhie doSa (dUSaNa) 1981 | svavacanavirodha dekhie doSa (dUSaNa) (XIII) bhavya svabhAva 1821-1823, svazarIrajanyatva saMbaMdha dekhie saMbaMdha 1825, 1999 | sva-svAmibhAva saMbaMdha dekhie saMbaMdha (XIV) vaktavya svabhAva 1839,2091 svAdhyAyadazA dekhie dazA svabhAva arthaparyAya dekhie paryAya (AlApapaddhati | svAnubhavatAratamya 2464 ___ paribhASA) (1) arthaparyAya | svotkarSa dekhie doSa (ratnatrayasaMbaMdhI) svabhAva kSamA dekhie kSamA dekhie zuddhi | hetuzuddhi
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayamArgadarzika viSaya pRSTha viSaya zAha - 1 DravyAnuyo mAtacana .......1-81 | jainadarzananI tAttvika oLakha mATe sarvadarzanaabhyAsa jarUrI ... TUMkasAra (zAkhA - 1) ................ naizcayika cAritrane pragaTAvIe ......... granthamAno varNanam ..................... jJAna-miyaH vartavya ........... ................20 dravyAnuyogaparAmarzakarNikA vyAkhyAnA kriyA karatAM jJAnamAM vizeSa udyama Avazyaka.. maMgalazlokano artha ....... dravyAnuyogamAhAtmyam adhikAri-prayojanopadarzanama . sarva anuyogomAM dravyAnuyoga uttama ............. pratijJApradarzanam . dravyAnuyoga paMcAcAramaya ............. 26 anuyogasvarUpapratipAdanam dravyAnuyogaH paJcAcArarUpaH .. anuyoganI vyAkhyA ...... anuyomenirUpaNam .................... dravyAnuyora maddhi: .................... ...... dravyAnuyoga sonAnI khANa ....... anuyoganA cAra prakAra ... brahmadevamatapravAzanam ......... "aMgi pradhAna nyAyanuM nirUpaNa ..... tAdipaprazanam ......... anuyoga vize digaMbaramata ...... dravyAnuyoganuM lakSaNa .......... jJAnayogane mukhya banAvIe ...... zvetAmbaramatAnusAreNa dravyAnuyogalakSaNam bhautaghAtaka udAharaNa sattamadrAvArthamatottela: ......... jJAnopasarjanIkaraNam azreyase ................ AdhyAtmika upanaya vinA zAstrAbhyAsa bhAraboja .... dravyAnuyoga phalataH paMcAcAramaya ....... adhyAtmazUnyaM zAstra zastram khALe DUcA, daravAjA mokaLA - ajJAnI pravRtti ........ AtmArthI' padano rahasyArtha aparizuddhAnuSThAnanivedanam ... jJAnI musthAtvim ................. ............. sAdhunA azuddha anuSThAnanI oLakhANa .............. sammatitasaMvAda: .................. ................14 vAvanApabrAnanA: kuratoSatA ................. dravyAnuyoga vinA cAritra asAra .............. zrAvakanA azuddha anuSThAnanI nizAnI . niryurimANamRtisaMvAH ...........................? sAco sAdhu niMdA na kare caraNa-karaNanI oLakha ............... sAdhutA''bhAsaprakAzanam ............. saraLa-rAsAra pratidina ............ vivekadRSTine apanAvIe sva-parasamayabhedanA ajANa caraNa-karaNasArathI vaMcita . 26 | jJAnayokAra: tArava: .... .......................................... bodhaM vinA rucyasambhavaH ........................17 kriyAzuddhi karatAM bhAvazuddhi baLavAna ....... ....... 26 sva-paradarzanabodha vinA samakita na hoya........ 17 cAvadArivA-naiviguNa-topavivAra ........... bhagavatIsUtra ane saMmatisUtranuM samAdhAna asaMga sevAne samajIe ........ mAvatIsUtra-sammativirodhAridAra .................28 vivekadRSTinI mukhyatA .. sarvavarNanasamanvayAtmavaM nainanama ...... ..26 | pazvamAthasaMvAla: ..... ...... 14 . . . . .
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 viSaya AcArabhaMga chatAM cAritra abhaMga : paMcakalpabhASyanA pariprekSamAM AcArya-gacchasaMstaraNacaturbhaGgIpradarzanam. gocarIgrahaNa saMbaMdhI caturthaMgI : paMcakalpabhASya anekAntasya prAmANikavyavasthArUpatA kalpya-akalpyamAM anekAntavAda sUtrakRtAGgasUtravicAraH AdhAkarma duSTa-aduSTa : sUyagaDAMgasUtranI mImAMsA prazamarati - carakasaMhitAsaMvAdaH AhArA'bhAve'narthaH . prazamarati granthanuM tAtparya zIlAMkAcAryajInuM tAtparya karmabandhA'nekAntadyotanam nizcaya-vyavahArahiMsA vicAra kalyAkalpyayoH umAsvAtivAcakAbhiprAyaH umAsvAtijI mahArAjanuM maMtavya . jJAnanimittakA'pavAdapradarzanam . dusthya-asthyavyavasthA cha aramAne sApekSa. darzanaprabhAvakagraMthaabhyAsa mATe apavAda : nizIthasUtranI draSTie . * viSayabhArgadarziA * pRSTha viSaya kaSAyajayAdinA zIghraM mokSasambhavaH 31 | yaritra zuddhi : dravyAnuyoganA AdhAre . 32 kriyAvAn api jJAnahIno na zreyAn 32 |DiyA ajJAnI haratAM DiyArahita jJAnI sArA . 33 dravyAnuyogajJAnasvarUpasya vicAraH 33 | zuddhaprarUpaka AcAravikalo'pi pUjyaH . . 34 saMvignapAkSinI lar3ita urtavya : dharmahAsagaNI 34 jJAnayogasya balAdhikatvam . . 35 zuddhapra35 bhAvathI pUbhya .. .36 heyopAdeyAnavabodhe mithyAtvam rU6 | saMvignapAkSikanuM svarUpa 51 36 | gItArtha hurgatidyAya patra bane ! 51 . 37 pravrajyA jJAnayogapratipattisvarUpA .52 37 to samyagdarzana na maLe 52 .38 ..... 52 jJAna-kriyAmAM gauNa-mukhyabhAvano utsarga-apavAda 38 jJAnanayavicAraH .53 39 53 . 54 . 39 viveDI jJAnayogI, vairAgI dviyAyogI bhatavizeSa 53 nayavAda atigaMbhIra nayavAdasya gAmbhIryam 39 AtmA aMthI sAvo .40 jJAnapadArthaprakAzanam .41 54 .55 'jJAna' pahArthanuM spaSTIkara 41 zAstrA paramArthane bhejavIkhe 41 dravyAnuyogasya zukladhyAnaprApakatA . 42 dravyAnuyogI : zuladhyAnapAragAmI 42 | zukladhyAnAdhikArinirUpaNam . .43 dhyAnasya utkRSTataporUpatA cAritropasarjanabhAvena jJAnasya balavattvam Aya - vyayasantulanaM kAryam sAdhaka eTale vANiyo vidhi ane jayaNA sAdhanAnA prANa kvacid amArgasyA'pi mArgarUpatA avasare DAyavarjhana paNa AvakArya . dravyAnuyogopekSaNaM mUrkhatvam . dravyAnuyoganI upekSA mUrkhAmI . dravyAnuyogotkarSavidyotanam .. kriyA bahiraMga, dravyAnuyoga aMtaraMga cAritrazuddhiH darzanazuddhyadhInA .. dravyAnuyogathI samyagdarzanazuddhi ane susatbhajodhipa .. 45 Adya zukladhyAnabhedano vizeSa paricaya vAvarAzithI bhinnAbhinna nirbharA .. 43 .44 44 sammatitarkavRttisaMvAdaH . .45 dvitIya zusadhyAnanuM sva3pa-DArya-ija bhagavatIsUtrasaMvAdaH pRSTha .46 46 .47 47 48 .49 49 .50 50 .51 55 55 .56 56 .57 .58 58 58 .59 59 60
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * * * mm ww ww w .......... 78 janam .......... ............. * viSayamArgadarzikA - viSaya pRSTha viSaya bhagavatIsUtranA saMdarbhamAM zukladhyAna ................ 60 | dravyAnuyogarahasyanI jANakArI jarUrI .. dravya-guNAdibhedA'bhedaprajJAtaH zukladhyAnadvaividhyasambhavaH .61 | dravyAnuyogalAbhataH kRtakRtyatA zukladhyAnamAM na vicAra ........... ? IcchAyoga amAruM AlaMbana . zukladhyAna : samavAyAMgasUtravRttinA saMdarbhamAM ....... ? phuchAyonAkSa prazAzanam ......... zuSkAne zrImadrAvAmiprAya: ..... IcchAyoganuM anusaMdhAna.. zukladhyAna : dhyAnazatakanA pariprekSamAM .... guNAnurI vinA mokSamafmasaLa" ............. zuksAne menevita: ............................. vartamAnakALamAM rAkhavA yogya sAvadhAnI ............. zuM zukladhyAna pUrvadharane ja hoya ? ...... ......... zrIsaMghanuM vAtAvaraNa taMdurasta banAvIe.............. 77 zuvanaLAnabpa siddhasamapattiH ...... ............. gurusevA na tyAkhyA ......... ......................... sthira dIpakanI upamAnuM rahasya ............. jJAnayoganI upAsanA mokSadAyaka ...... siddhasamApatti : zukladhyAnaphaLa ............... zAstraparamArtha: guruvanadhana: ........... ........... darzanamohocchedopAyopadarzanam .. jJAne santoSo mado vA na kAryaH nizcayathI AtmA e ja paramAtmA 65 | SasthAnapatitanI samaja ....... sAmAnya-vizeSaguNArtha-vyaJjanaparyAyAtidezaH .... adhUro ghaDo chalakAya pravacanasAra graMthanuM tAtparya .............. alpabuddheH parAbhavaH na kAryaH ...................... sarvanayajJapurusamAprAdhAnyotanam .................... pAtratA mujaba nayapradarzana ...... jJAnAdvaitavAdI atipariNAmI ...... ............. trAnusUtradhArijhazanam ............ .........82 atipariNAmI, apariNAmI, RjusUtrAdinaya paripakvane ApavA.......... pariNAmI jIvanI oLakha.............. 67 AtmadazA unnata banAvavA tatpara banIe ........... AdhyAtmiArthe vitta viniyoga .......................... 68 zAstrIya gUDhArthane ughADavAnI cAvI .............. dhyAna, dhyAnadhArA, dhyAnAnsarikAne oLakhIe ....... THparamArthagTIlaropAyaTSsana .................83 sALa paramparAyA: dhyAnanamyatA .......... ................ zAkhA - 1 - anuprekSA . ..... 84 dhyAnasaMskArano prabhAva .............. | zANA - 2 kriyAtrisantoSa ja che......... draSya-pa-5ryAyavasiddhi: ............87-242 sAdhunA be prakAraH saMmatitarkavRtti .................. sammatitavRttisaMvAda ......... TUMkasAra (zAkhA - 2) . svachaMdI yativezadhArInI dharmakriyA niSphaLa ........... T-paryAyamAnanuM dravya ........................................ dvividyAvihAranujJA .......................................... 72 dravyalakSaNa vicAraNA ........... gItArthanizrAnuM phaLa jANIe vane dravyanakSanirUpA ......... ....... varAnuyoti: nAca-madhyamonItArthapravaIRT ..... 73 AgamadarpaNamAM dravyadarzana .. caraNakaraNAnuyoganA gItArthanI vyAkhyA ............. 7rU | pataghnatimatotana................. ............ dravyAnuyotiH navaca-madhyamoNatArthaprArA: ...... pataMjalimate dravya nitya ....... .......... ?? dravyAnuyoganA gItArthanI oLakha.. .................. 74 | mImAMsakamate dravya nitya ..................... che = ja = nA o o 88 o * * 0 0 *
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ............... ............ 93 166 * viSayamAhAza. viSaya viSaya pRSTha taMtu dravya-payayamayAtma ........................ 91 | guNasya dravyabhedakatA .................. 108 pudgalasya dravya-paryAyAtmakatA .............................92 | gulakSa : vaizeSi-nyAyAzinAnusAra ........108 Atmano dravya-paryAyAtmakatA | naiyAyikAdidarzane guNapadArthaH . ....... 109 mAtmatattvamA drvy-paayviy||29|| ... gus135 : saaNdhyshnn| 65gi .............. .....109 zabalavastuvyavahAravicAraNam mImAMsAdidarzane guNalakSaNam ...................... mAtmA 55 utpanna thAya ........... gulakSa : ya2:saMhitAnA saMhalamai ..............110 dravyatva sApekSa nirapekSa ? ......... 94 guelakSa: bhImAMsAzananA dRSTiomai............ 110 dravyAnarthAntarapadapratipAdanam ......... meghanAdasUriprabhRtimatadyotanam ........................ 111 dravyalakSa aMga naiyAyimatamImAMsA ... gulakSaya : vehAntamatAnusAra ....................111 dravyavAya paryAyazono pariyaya ..... ..... guNalakSaNe pataJjalimataprakAzanam ................ 112 sapta dravyalakSaNAni | gulakSa : 54limaharSanA mabhiprAyamai.........112 dravyanI sAta vyAkhyA 96 | paryAyanI mojaNa....... ...........112 dravyalakSaNapradarzanam . .............. 97 paryAyasvarUpaprakAzanam .......... .......113 dravyalakSaNavibhajanam ......... | paryAya : zveta52 mAmaTI112nI dRSTiye..........113 bhalina parimana ne 21vo ...................... 98 | vilakSaNaparyAyapradarzanam ..... ..............................114 AdhunikabhogopabhogasAdhanagRddhiH tyAjyA ............99 | paryAya upA1i2535 : zrIzAMtisUri .............. 114 puNyodayamAM Asakta na bano ............. ... 99 | paryAyaprarUpaNAyAM digambaramataprakAzanam .......... 115 pApohayamA trasta na bano ....... | pyaayn| paryAyavAya Aval ......................115 rogodvegaH tyAjyaH .................. ...........100 | paryAya : birasAhityamA......... ..........115 SaDdravyasAmAnyaguNanirUpaNam ............. | digambaramatasammataparyAyaprakAzanam..................... shue| bhane payAyanA sakSana vaya29..............101 zAkaTAyanAdimatAnusAreNa paryAyalakSaNavimarzaH ....... 117 guNAnAM nirguNatA ................... 5yAya206nA samAnArtha zahonI 79uqTa ....... guNalakSaNa tattvArthasUtrakAra - paryAyasvarUpa devasenAcAryanI daSTimAM.. ___tatvArthavRtti 2nI dRSTi .............102 5yAya2135 : yanayAna mate .......... guNapadArthanirUpaNe rAjavArtikakAramatadyotanam ...... 103 guNa-paryAyavailakSaNyavimarzaH .......... 118 gue: bhAmaTI51312nI dRSTimA ..................103 | gu-pAyabheda : mArAmahari ................ 'gu' 206 // vivi5 artha : 24Ati 12 ........ 103 guNa-paryAyavibhedavijJApanam ...................... ........ 119 AgamadarpaNe guNapadArthaH .............................. 104 | gu!-5yAyame : himatAnusAra ...............119 'gue' 206na vivi5 artha : bhAgamAnI bhArasImA ...104 | paryAyavAcakaparyAyazabdaprakAzanam ..................... 120 arthalAbha-rasa-prAzastya-kAntiprabhRteH guNazabdavAcyatA 105 | gueanvaya, 5yAya vyati34 : taktavizeSa.......120 kArya-kalA-kaNThasUtrAdeH guNazabdavAcyatA ............ 106 vividha zAsasaMdarbhathI bodhanI paJcaviMzatiguNapadArthaprakAzanam ............. 107 vyaa5t| mane vizahatA ..............120 gulakSa : hivara sampradAyama...................107 | pradezA'vibhAgAd dravya-guNAdyabhedaH ................... 101 9 9 .... 102 9 9
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ * viSayamArgadarzi. 167 viSaya viSaya pRSTha 123 ............... 526zanamabhyAsAhithI buddhivagereno prAvi .....121 | prativyakti tulyapariNateH tiryaksAmAnyarUpatA .......136 bhinna-bhinnas135 5 . ................ 121 dezabhedena kAlabhedena ca anugatapratItiprakAzanam ... 137 trividha-navavidhapadArthaprakAzanam .................... tirthasAmAnya bhane sarvatAsAmAnya pathye tAvata ...137 (upayArathI navavidha pahA ..... UrdhvatApracaya-tiryapracayavicAraH .................... 138 svAtmatoSakRte dravyAdijJAnaM prApyam ........ | guprayaya - tirthaprayaya : hi||12 .............138 tane posavAnI sAdhanA rIme ....... Sugi tirya35yaya amAnya - Eiq2mata ....... muktAvalIdRSTAntavimarzaH 124 paramANuSu tiryakpracayAbhAvApAdanam . pAnAvApAdanam ................. ...... 139 dravya-e-paryAya vayye mehanI siddhi... 124 hibaramata samIkSA .................. ..........139 ekapradezapadaprayojanopadarzanam ........................... 125 digaMbarone sAta dravyanI Apatti .............. paribhASAntaraprakAzanam ................................... 126 jayasenAcAryamatanirasanam ................................140 bhASA dRSTAMta me zama yA ................. .126 / ti sAmAnya = tirtha prayaya ..........140 zasti-vyatino vidyAra........... 126 | tiryaksAmAnyopayogapradyotanama ........ 141 vizeSasya guNa-paryAyAtmakatA ...................... 127 | bhedabhAva nivArIe .....141 dravya sAmAnya-vizeSa abhayAtma ....... .....127 | tirthasAmAnyano mAdhyAtmi64yoga.............141 sAmAnya-vizeSa 75yoganu prayo4na........... ...........127 | zaktidvitayavimarzaH .. ......142 dravyadRSTiH prAptavyA ......... moghazakti sane sabhuyitazasti ................. gudraSTino mAzraya saprayo4na ................ .........128 | nayalatA'tidezaH ....................... .......... 143 dvividhasAmAnyasvarUpavimarzaH ........ 129 | yi sAdhanAmArganI sm049| ............... ........143 tasAmAnyano viyA2 .. ghRtazaktivicAraH .....144 pataJjalimatAnusAreNa dravyanirUpaNam ............ moghazatinA bhane samuyitazatinA 4295 ......144 bhATI sarvasAmAnya ....... ..130 | oghazakteH avyavahAryatA .......... .......... 145 bauddhamatapravezApattivicAraH .......... ..131 himAMdhatAhizasti avyavahArya.... bauddhamatapraveza ApattinuM nivaa29|| .............. chAnimitta apattithI zatinI siddhi..........145 parAparocaMtAsAmAnyasvarUpaprakAzanam .......... anantara-paramparakAraNayoH samucitaughazaktI ........... 146 UrdhvatAsAmAnyanA be prakAra s10.125|| moghazastina abhivyaM44 cha ........ vividhasAmAnyagrAhakanaigamanayamataprakAzanam mokSasamucitazaktiprAdurbhAvapreraNA ................ apekSAbhedathI ekatra para-apara UrdhvatA sAmAnyarUpatA rUrU zastio naiyAyiparibhASA ................ naigamanaya bhu45 dravyame ... 133 | bhokSanI samuyitazatine pragAvI ............. zuddhasaGgrahanayamate dravyavimarzaH ............ 134 dharmazaktidvitayavimarzaH .............................. sarvasAmAnyano 75yo|... ............134 | dharmanI moghazakti bhane sathitazakti .............148 ghaTatvazaktiH tiryaksAmAnyam . | mugalaparAvartanI samaja .........148 tirtha sAmAnyanoviyAra ...... ........135 | saptavidhapudgalaparAvartaprajJApanA ..................
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ w .153 ...............166 168 * viSayamA viSaya 14 viSaya pus52|vrtnii sama49 .... ... 149 | sadasatsvabhAvakAryatucchatAvicAraH ........... ... 163 satkAryavAdavicAraH ....... 150 | sa-asat svabhAvamAM virodha. .......163 asat pi. sat na bane ................. vinigamanAvira................ ..........163 AinsTAina-bhartRhariprabhRtimataprakAzanam ............ 151 AdyantakAlA'vidyamAnArthA'sattvakhyApanam ......... saMsAriSu siddhatvaM sat ...... 152 | zerIna sahAna 4291.......... ..........164 saMsArI bha siddhatvacha........ .152 | gu9-5[yo aupayAra : nizcayanaya .............. 164 caramAvartakAlaprabhAvapratipAdanam ... 153 | guNa-paryAyapratikSepaH ....................................... 165 dharmayauvanakALane oLakhIe. ......... | svataMtra paryAya mithyA : nizcayanaya . .165 dharmayauvanakAlArambhadyotanam ... .................. | zuddhanizcaya bhane zuddhadravyArthino samAna abhiprAya...165 yarabhAvatamA nivayana paribhe ...... | hAthirs Doya te asat : zrIzAMtisUri ..........165 doottaratattvAminI viyaa29|| ....... ..........154 paryAyatucchatAprasthApanam ..................................166 aya2mAvatamA moghazanti mayit42 ............154 maitihAsi saMzopita tathya ....................... oghazakteH na phalopadhAyakatvam .......155 dRzya ta mithyA : vidhA2yasvAmI kALano mahimA parakhIe . ................. 155 kArya-kAraNatAzUnyaM paramArthasat .................... kAlaprabhAvapratipAdanam ........... ........156 niravadhi dravya 52mArthasat ........ .....167 DevatonU // // 59 / sabhame ...... .156 vyavahAranayagAmI naiyAyika - upAdhibhede upahitabhedaH ....................... nizcayanayamI vehAMtI ................ chAtma zantimesA5 : vyavahA2naya ............ 157 vedAnti-naiyAyikamatabhedopadarzanam .................... vyavahAra-nizcayanayasammatazaktivimarzaH................ 158 Aryadravya mithyA - bauddhabhata .. .........1 samAna ||29||thii AryavaiSabhyano asaMbhaq ............. .158 kAryamithyAtvasamarthanam . ...................... bhane12810 me zAnti : nizcayanaya ............ 158 pahAviyArathI pahAvilaya .................... zakti-tadAzrayayoH aikyam ........ ............................... 159 mAyAmAM bhUNa umavasthAna ................. nizcayanayathA dravya metisvabhAvayukta............159 sAttvikAdizaktikAryapratipAdanam .................... 170 kAraNAntarApekSAvicAraH ........... 160 vyavahAra-nizcayanuM pAramArthi prayo4na.............170 samartha kAraNa anyanirapekSa. svabhUmikocitAcaraNaparAyaNatayA bhAvyam ............ 171 aneka kAryotpatti ApattinuM nirAkaraNa ............ zuddha nizcayanayanuM tAtparya samajIe ................171 ||29||ntrt 752nI bhImAMsA..... ........160 / zaktisvarUpaguNavicAraH ...................... ............172 kAraNAntaravaiphalyApattinivAraNam .................. gura-5yAya vyaktisva35 : zvetAMbara ............ dravyame mApattinu ni20425|| .................... gu9zatispa35 hevasenAyArtha .................. Arya mAtra mithyA : zuddha nizcayanaya ................161 | prakRti-vikRtirUpau guNa-paryAyau ........... .............173 mitAkSarAvRttisaMvAdopadarzanam ... 162 | bhavabhramaNacihnapradarzanam ........174 52mArthasatya saMge viyaa29|| ......................162 | devasenamata samIkSA .. .....174 9 0 0 rrrr 9 9 orror
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ * viSayamArgadarzikA - 169 viSaya pRSTha viSaya pRSTha 175 ........ nirupAdhika svabhAvanusAra pariNamana hitakArI...... 274 devasenamatamImAMsA ............... ............. 188 -paryAyatulyatAsthApanam .................................. 75 digaMbara saMpradAyamAM paNa guNa-paryAyamAM abheda ...... 188 paryAyabhinna guNa avidyamAna.. traNa prakAranI sAdhanA ......... .......... 288 saMmati gAthAnI vyAkhyA .. .............. 175 dravyAnuyomImAMsAnAtanam .................... vArthivanayaprirzana ........... ............. 676 AgamasammataM nayadvitvam ... ..... 160 guNa-paryAyamAM abheda : saMmatitarkavRttitAtparya ....... 276 guNArthika nayanI Apatti . ****************.660 sammati gAthAnI anya vyAkhyA ....... 176 azeSanayasAdamUtanayadayopavarNanam .............. navimAnopAdhidArI navimAnam ......... 277 | guNArthika naya amAnya saMmatikAra ............ guNa-paryAyanA svarUpanI adhika spaSTatA .... 177 nAnAm vyApa-Apanam .......... .......... 262 avAntaravizeSadvArA mUlanayavibhajanam aprAmANikam178 tattvArthazlokavArtikasaMvAdaH ........ 263 sammati gAthAnI trIjI vyAkhyA ........ - 178 varNAdi paramArthathI paryAyasvarUpa ........12 T-paryAyatho: pArijAmela .......... ............. ?76 guNArthika naya asaMmata : vidyAnaMdasvAmI . vivakSAvaza guNa - paryAyamAM bheda H zvetAMbara......... 271 valI ||palAvAtA .......... ......... 214 3paritameDamIdADasAdha: ...................... 280 ziSTa rUDhi paNa kvacit arthanirNAyaka............... guNa-paryAyamAM bheda aupacArika, abheda pAramArthika ..280 paryAyathI atirikta guNa amAnya ............... guNazabdasya pArIkSyam . tevasenaca siddhAnta: .................................. zrIsiddhasenagaNivaranA tAtparyanuM nivedana ..........282 paryAya e ja guNa tattvArthaslovArtika ....... paryAyasvarUpa ja guNa - siddhasenadivAkarajI ........ mAmAd gukha-paryAya meDhasAdhanam ................... tattvArthavRttikRnmatapradarzanam ... ............. 282 dasa prakAranA pariNAma : prajJApanAsUtra .............16 guNa-paryAyamAM abheda : siddhasena gaNivara ..........282 mAvatyAM punarthizanA saTSfmakAna ........217 aupacArikabhedApannaH guNaH guNazabda saMkhyAvizeSavAcaka ....................... 27 vyAvahArika bheda, naiRRyika abheda ............ pArthavimAnanavIzacarzanam ............................ 218 avasthAbhedathI guNa-paryAyamAM bheda........... .......28 3 | vibhAganiyAmaka guNadharmano vicAra ........... paryAyavevipalanama ................... putvaca pArthavimAnyatAnavacchatA ............... guNa paryAyabhinna nathI : koTyAcArya ................. vidha padArthavibhAganuM samarthana ................. koSThakarUpeNa paryAyavaividhyapradarzanam ....... 686 bhAvArthanaya ApAdana ................. ........ 266 zAstradIpikAsaMvAdopadarzanam . ........................... vyavacchittinayAdino abhiprAya ........ ............ kevaLa zabdaprayoga bheda-asAdhaka : zvetAMbara........ 286 vyavacchittinayaviSayopadarzanam mAgamamAviparyAyaprasthApanam ......................... 287 yaugika bheda, rUDha abheda ............... jAti vagere paNa paryAyavizeSasvarUpa zvetAMbara ...... 287 vyavacchittinayathI guNa-paryAyamAM abheda .......... sahabhAvI pariNAma paNa paryAyaH zrImalliSeNasUri..287 guNavatvavAmitasthApanam.......... ...................... 206 vizeSAvazyakabhASya aMge zaMkA-samAdhAna ............287 saMmatitarkamAM guNArthikanayamImAMsA ............. ja ...... 686 0 ja ja jaja ja jaja 0 0
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ * viSayabhArgadarziI * pRSTha viSaya 201 dravya anAvazyaka thavAnI Apatti 202 kAryatAvacchedakabhedAt kAraNabhedasiddhimImAMsA. . 202 aryatAvacchemedhthI atirikta guNasiddhino prayAsa 203 . 214 203 atirikta guNasiddhimAM anyonyAzraya doSa . 214 215 . 203 kAryabhedAtkAraNabhedavimarzaH . 204 | prakArAntarathI anyonyAzraya ApAdana 215 216 . 216 . 204 svAtantryeNa guNasya paryAyaH nAsti . 204 'khAchI sAlAza gherI sAsAza' vyavahArano vicAra .. 205 svAtantryopacAreNa nAmatritayasiddhiH guzanA paryAya apAramArthi 217 * 205 . 217 . 217 . 205 guNaparyAya saMge mahattvano khulAso 206 | paryAyanA samAnArthaka zabdo . 217 kheDa dezamA aha anvaya jodha vayit svIarya 206 adhaHpatanamA 4vAjahArI khApasI . 217 218 ''zaguo 3pANo' vAjyaviyAra guNazabdaH svAbhAvikadharmavAcakaH 207 . 218 219 207 . 219 206 |parakIyadoSAropaNanirAkaraNaM zreyaH nirAzAvAdamAMthI bahAra nIkaLIe . 207 ekAnekasvabhAvAdibhiH bhedasiddhiH . dravyathI guNa-paryAyamAM bhedanI vicAraNA 208 | dravya-guNAdimAM ekAneka svabhAvathI bheda paraspara avRttidharma bhedasAdhaka 209 | vilakSaNasvabhAvacatuSkapraNidhAnam . 209 nirmANa gueA-paryAya prayatnasAdhya 219 208 . 219 220 220 221 209 niyatA''dhArA''dheyabhAvena mithobhedasiddhiH . 210 | dravya - guzAhiyA ndriyamAM leha .221 . 210 | naiyAyi matAnusAra dravya bhane guNAddimAM lehasiddhi ... 221 210 dravyasya dvIndriyagrAhyatAvimarzaH 222 223 211 dravyasya rAsanAdipratyakSasthApanam 212 naiyAyimatanuM nirAza. .223 170 viSaya guNa atirikta che : pUrvapakSI sammatau siddhAntapakSadarzanam .. guNa-paryAya abhinna che : siddhAntavAdI tattvArthasUtreNa saha virodhodbhAvanam . 'gueA' zabda paryAyalinano avAya. dravyalakSaNa sUtranI mImAMsA guNa- paryAyayoH zabdabhedaH, arthA'bhedaH 'vat' pratyayArtha mImAMsA nAmAdibheda arthabhedaasAdhaka : kuMdakuMdasvAmI dazapadasya saGkhyA-saGkhyeyavAcakatvavimarzaH. guNazabdArtha : saMkhyA tathA saMkhyAviziSTa padArthaH padArthena anveti niyama viyAra ..... padArthaikadeze'pi abhedAnvayaH guNanirUpaNamAM amyuccayavAda go-jasivarDa nyAya viyAra . go-balivardanyAyena upapAdanam paryAyabhinna guNa asiddha vAcakamukhyavacanA'virodhaH . guNa-paryAyamAM bhedakalpanAnuM prayojana bhedapakSamAM guNalakSaNanI ativyApti rAjavArtikasamIkSA. akalaMkamata nirAkaraNa rAgAdi vilaya : vividhanayaprayojana sarvanayAbhyAsaprayojanapradarzanam . paryAyaH guNAnupAdeyaH paryAyakAraNa guNa nathI : zvetAMbara. prAcIna-arvAcIna saMvAdano samanvaya syAdvAdakalpalatA-ratnAkarasaMvAdaH . dravyanuM bIjuM lakSaNa 212 |rasAdhAranI anumiti : naiyAyi . 212 rasaneMdriya bhe| dravyagrAha . 213 ghrANAdIndriyasyA'pi dravyagrAhakatA 213 vyavasAya - anuvyavasAyanI vicAraNA pRSTha . 213 214 .223 223 224 224
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ * viSayamAhA. 171 viSaya viSaya pRSTha s s s 125 s 225 s >> 235 mr m ................... 236 28 hainamate 'puSpaM jighrAmi' vAyArtha viyA2. brahmasUtrAM2bhASyanu ni2|725|| .... 'jighrati'sthale zAbdabodhamImAMsA . dravyathA gu-paryAyano me ............ 'jighrati' sthamA mahAparamata ........ guNa-paryAyayoH kAlpanikaH bhedaH .......... ............. 233 mahApamatamImAMsA ....... samAneDAnta-masanehAntano poSa................233 vyutpattivAdamImAMsA .. cittavRttine AtmAbhimukha karIe. 'karpUraM jighrati, na puSpam' - sthaNe saMjJAdibhiH dravya-guNAdibhedaH ....................... ___ 52mata bAdhita ................... 226 dravya-gubhi. saM, saMdhyAhiyA mesiddhi ........ hApasiddhAntathA saharamatarnu ni2||4295 ......... 226 AcArAGgavRttisaMvAdaH ........... 'karpUraM jighrati, na puSpamiti zAbdabodhavimarzaH .... 227 dravyAdinA lakSaNa vibhinna ........ ............. naiyAyimatamA vAdhyameApatti .................. 227 paryAyavyutpattiH pratiyogyabhAvAnvayau tulyayoga-kSemau ................. 228 paryAyalakSaNa parAmarza .......236 za: zatinI bhImAMsA ........... 5yAyanavibhinna kSono viyAra ............. 236 NE52ne apasiddhAnta hopanI Apatti .............228 dravyAdimAM pratItibheda. gadAdharamatamImAMsA ....................... .... 229 dravyAditritayabhedasiddhiH. ................. 'AmodaM jighrati' sthaNe 652mata bAdhita........ 229 | anyonyAzraya -samAdhAna... 237 'ghrA' pAtuno yArtha prA94 pratyakSa ............... 229 dravyAhima sthitimeha............................237 ghrAdhAtuzakyatAvacchedakopadarzanam . pAramArthikaupacArikabhedavicAraH ........... bhAmA prayogathI prAyondriyamA dravyAsiddhi ....230 dravya guuthA nirapekSa, guue dravyasApekSa ........ 238 suzanAyAryavyAjya ha52ne pratibhrUNa .............. 230 sA2 tAnirapekSa, taraMga saa||2saapekss ........ .238 naiyAyikamatamAM Azrayaanavacchinna - anuyogadA2mAM dravyAha pathye bhaviqau ........... 238 rUpapratyakSanI Apatti. ..........230 trividhanAmatAtparyaprakAzanam ............................ dravyagrahe saGkhyAgrahA'niyamaH ......... 231 dravyAdvaitarnu ni2|29|| ........... 239 saMdhyA kSayopazamavizeSa : haina ............ 231 dravyAdibhedasamarthanopasaMhAraH ghrANendriyasyA'pi dravyagrAhakatA ............ 232 | 25 - 2 - anuprekSA ..241 236 238 240 padravyagrAhakatA ............ P C MAT
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 karNikopayuktaM yat kozagranthakadambakam | kozavidAM vimodAya pradarzyate mudA hi tat / / dravyAnuyogaparAmarzakaNikAmAM upayukta kozagraMthonI yAdI) (1) *anekArthanAmamAlA (22) ekAkSarazabdamAlA (2) anekArthanighaNTu (23) ekAkSarasaMjJakANDa (3) anekArthasaGgrahakoza (24) ekAkSarInAmamAlA (4) abhidhAnacintAmaNinAmamAlA (25) ekAkSarImAtRkAkoza (5) abhidhAnacintAmaNizeSanAmamAlA (26) kalpadrukoza (6) abhidhAnaratnamAlA (27) trikANDazeSakoSa (7) abhidhAnAdyekAkSarInAmamAlA (28) nAnArtharatnamAlA (8) amarakoza (29) paramAnandIyanAmamAlA (9) ekAkSarakANDa (30) baGgIyavizvakoza (10) ekAkSarakoza (puruSottamadevakRta) (31) maGkhakoza (11) ekAkSarakoza (mahAkSapaNakRta) (32) muktAvalIkoza (12) ekAkSarakoza (manoharakRta) (33) medinIkoza (13) ekAkSaranAmamAlA (zAharAjakRta) (34) laghutamanAmakoza (14) ekAkSaranAmamAlA (medinIkarakRta) (35) vizvaprakAzakoza (15) ekAkSaranAmamAlA (vizvaprakAzakozakRta) (36) vizvalocanakoza (16) ekAkSaranAmamAlA (vararucikRta) (37) vaijayantIkoza (17) ekAkSaranAmamAlA (sudhAkalazIya) (38) zabdaratnAkara (18) ekAkSaranAmamAlA (saubharikRta) (39) zAzvatakoza (19) ekAkSaranAmamAlikA (amaracandrakRta) (40) halAyudhakoza (20) ekAkSaranAmamAlikA (vizvazambhukRta) (41) haimAnekArthakoza (21) ekAkSarabIjanAmamAlA * prastuta graMthonA pRSTha kramAMkanI mAhitI mATe bhAga - 7 pariziSTa - 7 mAM juo - pRSTha 2650 thI 2676
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSya-guNa-paryAyanonasa hAI TALakI sai. ni HOMEWni dravyAnuyoga mAhAbhya dravyAnuyogakAzAta vyAyAmAhAcam
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1&12 Phllah-Tale-heals 30-1 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-1 dravyAnuyogamAhAtmyam
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhA - 1 : dravyAnuyogamAhAtmyam granthamaGgalopadarzanam (919) pratijJApradarzanam (919) anuyogasvarUpa-bheda-lakSaNanirUpaNam (919) dravyAnuyogamAhAtmyam (1/2+3) jJAnasya mukhyatvam (1/3) doSagrastA''hAragrahaNaviSaye vividhasUtramImAMsA (1/4 ) jJAnasya balavattvam (1/4) dravyAnuyogotkarSavidyotanam (1/5) pramANavAdataH sAdhusvarUpopadarzanam (1/5) zukladhyAnasvarUpamImAMsA (1/6) dravya-guNAdiprajJAtaH zukladhyAnasambhavaH (1/6) gItArthasya paricayaH (1/7 ) icchAyogasya svarUpam (vATa) guro: mahattA (1/8 jJAnaviSayakaH madaH santoSazca tyAjyaH (1/9)
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ - TUMkasAra : zAkhA - 1 : mahopAdhyAya zrIyazovijayajI ma.sA. dravya-guNa-paryAyano rAsa zarU karatAM potAnA gurujanone maMgalanimitte yAda kare che. jJAna AtmAno pradhAna guNa hovAthI e jJAnAtmaka AtmasvarUpane jhaMkhatA jJAnarucivALA AtmArthI jIvone lakSamAM rAkhIne A graMtha racAyela che. (1/1) jaina darzana eTale ekAMtavAdI bauddha, sAMkhya, naiyAyika. vagere sarva darzanonI mAnyatAono vivekadRSTithI sApekSa samanvaya. zakti hovA chatAM AvA jainadarzananA talasparzI jJAnane meLavavAno puruSArtha choDIne phakta cAritranI kriyAne ja mukhya banAvavAnI nathI. paraMtu bhagavadbhaktipUrvaka jJAna-kriyA ubhayAtmaka mokSamArgamAM AgekUca karavAnI che. (1/2) upadezapada graMthamAM paNa zuddha gocarI vagerene gauNa yoga tarIke batAvela che ane naiRRyika paMcAcAramaya dravyAnuyogane pradhAnayoga tarIke batAvela che. temAM bhautaghAtakanuM dRSTAMta samajAvIne gurukulavAsane, gurunI AjJAne jIvanamAM mukhya banAvavAnI vAta karela che. (1/3) paMcakalpabhASyamAM paNa AvazyakatA mujaba, dravyAnuyoganA abhyAsa mATe vivekadraSTithI doSita gocarInI rajA Apela che. kAraNa ke dravyazuddhi karatAM bhAvazuddhi vadhAre mahattvanI che. (1/4) dravyAnuyogasaMbaMdhI jJAnanA AdhAre samyagdarzanane zuddha karI, tAtvika cAritrane pALI sAdhu mahAna bane che. dravyAnuyoganA abhyAsathI sulabhabodhipaNuM maLe che. mATe AtmArthI sAdhake dravyAnuyoganA jJAna mATe prayatna karavo. A vAta uttarAdhyayanasUtramAM tathA upadezamAlAmAM batAvela che. saMvigna bahuzrutanI gerahAjarImAM zithilAcArI evA saMvignapAkSika bahuzruta pAsethI paNa zAstranuM talasparzI jJAna meLavavuM. (1/5) dravyAnuyoganA vicAra dvArA jIva zukladhyAnano pAra pAme che. yoganI sthiratA dvArA sAMsArika bhAvothI udAsIna banelo jIva kSapakazreNI mAMDIne kevaLajJAnane meLave che. Ama dravyAnuyoganA parizIlanathI kevaLajJAna mATe anivArya evA dhyAnAbhyAsa ane jJAnagarbhita vairAgya susAdhya bane che. (1/6) sammatitarka graMthamAM paNa jaNAvela che ke tAttvika sAdhupaNuM dravyAnuyoganA abhyAsathI maLe che. je dravyAnuyoga bhaNe nahi athavA zakti hovA chatAM jene dravyAnuyoganI ruci nathI te sAdhu ja nathI kahevAto. Ama jyAM dravyAnuyoga nathI tyAM naikSayika cAritra ja nathI. mATe yathAzakti cAritrocAranuM pAlana karI dravyAnuyoganA paramArthone meLavavA sAdhake kaTibaddha banavuM joIe. (17) dravyAnuyoganA abhyAsamAM tatpara evA sAdhake tathAvidha gItArtha gurunI sevA karatAM karatAM sArA nimitto dvArA baLa meLavI potAnI jAtane sudhAratA rahevI. saMghane vize guNAnuvAda, guNAnurAga keLavavo. niMdA vagerethI dUra rahevuM ane graMthimukta banavA dvArA mokSamArga vikAsa karavo. (1/8) mokSamArge AgaLa vadhatA vadhatA zAstranA abhyAsa dvArA bodhane sUkSma karavo. tathA tenAthI chakI na javuM ke jJAnAbhyAsamAM saMtoSI paNa na banavuM. AgamanA paramArtha jANavA-mANavA mATe sarune samarpita banavuM. (19)
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / mahAmahima zrIzaGkhazvarapArzvanAthAya namaH / / / / zrIvAna-prema-muvanamAnu-nayayoSasUri-paMnyAvizvavantyAvinayasadgurubhyo namaH / / tArkikaziromaNi mahopAdhyAya zrIyazovijayajIkRta dravya-guNa-paryAyano rAsa svopajJa stabakArtha sahita DhALa - 1 (rAga : dezAkha - copAI ) 21 TabAno maMgala zloka = CI - tenuM dhAmati zrRtvA vacce muLamathA zirA * dravyAnuyogarAsasya bhAvaM bhavihitAvaham // 1 // dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa guruvara praNamI premathI, namI zaMkhezvara pAsa; dravyAnuyogakarNikA taNI, phelAya che suvAsa // 1 // zAradamAta kRpA karI, muja mana pUro Aza; sevakajanahita citta dharI, muja mukha karajo vAsa // 2 // TaMbAnA maMgala zlokano artha :- IndrasaMbaMdhI AtmasaMbaMdhI jJAnatejanuM hRdayamAM smaraNa karIne dravyAnuyogarAsanA bhAvane saraLa bhASAthI kahIza. e bhAva bhavya jIvo mATe hitakArI che. (1) bhUmikA :-zrIvikramArkanI 17-18mI zatAbdInA alaMkAra jinazAsanazaNagAra mahopAdhyAya zrIyazovijayajI gaNivaryazrIe saMskRtabhASAnA anabhijJa jijJAsuo mATe jUnI gujarAtI (mAru gurjara ane kvacit apabhraMza) bhASAmAM racela 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' svopajJa stabakArtha (TabArtha) sahita vartamAnamAM maLe che. 17 DhALamAM racAyela prastuta rAsanA pUrNa-apUrNa kula nava mudrita pustako vartamAna kALe maLe che. taduparAMta kobA, pATaNa, AgrA, mAMDala, morabI, lIMbaDI, ela.DI. InDolojI vagerenA jJAnabhaMDAramAMthI kula 36 hastapratonI pratinakalo (Photo Copies) mane maLI. hastapratonI pratinakalomAM vadhu zuddha-sArA ane aneka navA pATho maLyA. pustakomAM mudrita TabA karatAM ghaNuM moTuM kada dravya-guNa-paryAyarAsanA TabAnuM hastapratonA AdhAre jaNAyuM. tenuM saMzodhana+saMpAdana karI tenA AdhAre saMskRta bhASAmAM "dravyAnuyogaparAmarza' nAmano zlokabaddha mULagraMtha + 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA' nAmanI tenI saMskRta vyAkhyA racavAnuM saubhAgya 1. tamAma mudrita pustakomAM A zloka nathI. lI.(4)+saM.(1)+ko.(3)+si.+A.mAM A zloka maLe che. hastapratonA saMketa mATe 'dravyAnuyogaparAmarza-karNikA-suvAsakAranI hRdayormi'mAM 'rAsanI hastapratono paricaya' vibhAgane (pRSTha 48 thI 51) juo. .ko.(5+6+ 10+12+13+14+21)+bhA.+B.(1)+lI.(1+2+3)+saM.(2+3)mAM zAM.ne choDIne pUrva mudrita tamAma pustakomAM TabAno maMgalazloka A mujaba che. pendrazreLinataM natvA ninuM tattvArthavezinam / pravande toLavApADatra tezArtha: zvinuSyate|| zAM.mAM TabAno maMgalazloka ja nathI. *. si.mAM 'mrutvA' nA sthAne 'dhyAtvA' pATha che. *. A.(1)mAM 'dravyAnuyogasArasva' pATha che. tathA
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___0 granthamaGgalopadarzanam / 1/2 dravya-guNa-paryAyanA rAsano TabArtha lakhiI che zrIguruprasAdA. tihAM prathama gurunaI namaskAra raNa karInaI *prayojana sahita abhidheya dekhADaI chaI. zrIguru jItavijaya mana dharI, zrInayavijaya suguru AdarI; Atama arthinaI *upagAra, karuM dravyAnuyoga vicAra 1/1 (1) * vyAnuyopirAmarza: * zAvI - 2 zrIjItavijayaM natvA, zrInayavijayaM tthaa| AtmArthihitahetorhi dravyAnuyoga IkSyate / / 1/1 / / * dravyAnuyogaparAmarzakA * zrIzaddhezvarapArthaM praNamya bhAvataH svaguruvargaJcaiva, ___ yazovijayavAcakakRtaM dravya-guNa-paryAyarAsamupajIvya / asmadupajJo dravyAnuyogaparAmarzaH stabakamanusRtya; yazovijayakavikRtamapabhraMzabhASAgrathitaM vivriyate hi / / 1 / / [savaiyA] deva-guruprasAdathI mane saMprApta thayuM. tyAra bAda saMskRta bhASAnA anabhijJa vAcako mATe "dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa' nAmanuM gujarAtI vivecana karAya che. dravyAnuyogaparAmarza + parAmarzakarNikA saMskRta vyAkhyAmAM dravya -guNa-paryAya rAsano tathA tenA stabakano artha prAyaH pUrNatayA samAviSTa karavAmAM Avela che. tethI rAsanuM ane stabakanuM paNa gujarAtI vivecana dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsamAM samAI jAya che. mATe rAsanuM che tathA tenA stabakanuM alaga gujarAtI vivaraNa ahIM karavAmAM Avela nathI. A pustakamAM upara chApela 1 jUnI gujarAtI bhASAmAM nibaddha rAsa ane teno stabaka tathA dravyAnuyogaparAmarza + parAmarzakarNikAne jovAthI uparokta hakIkata spaSTa thaI jaze. zlokArtha:- zrIjItavijayajI mahArAjane tathA zrInavijayajI mahArAjane namaskAra karIne AtmArthI jIvanA hitane mATe ja dravyAnuyogano ahIM vicAra-vimarza-parAmarza karavAmAM Ave che. (1/1) dravyAnuyogaparAmarzakaNikA vyAkhyAnA maMgalazlokano artha 9 zrIzaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAnane tathA nija guruvargane bhAvathI namaskAra karIne, mahopAdhyAya yazovijayajI gaNivara dvArA racita dravya-guNa-paryAya rAsano AdhAra laIne ame banAvela ....cihradayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si. + A. (1)mAM che. * pahilaI bi parda maMgalAcaraNa dekhAyuMnamaskAra karyA te (1) AtmArthI ihAM adhikArI (2), tehanaI avabodha thAsyadha-upakArarUpa prayojana (3), dravyano anuyoga te bahAM adhikAra (4). granthakAranI TippaNI.(ma.mo.(2)+ko.(12)mAM che.) 0 pustakomAM "mani pATha. ko.(2+4)mo.(2)no pATha lIdhela che. A pustakomAM "arathInaI pATha. A. (1)no pATha ahIM lIdho che. * pustakomAM "upakAra' pATha. ko.(2+10)no pATha lIdhela che. A.(1) mAM "upakArI... vicAri' pATha. na ko.(3)mAM "anujoga' pATha che. samagra rAsanI gAthAono saLaMga kramAMka A rIte ( )mAM ApavAmAM Avyo che. e
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAri-prayojanopadarzanam / zrIjItavijaya paMDita, anaI zrInayavijaya paMDita e behu gurunaI (AdarI=) Adare karI" (mana se dharIecittamAMhi saMbhArInaI, *etazrutattva dekhADayo,* AtamArthI = jJAnaruci jIvanA upakAranAM prakRte daNDAnvayastvevam - zrIjItavijayaM tathA zrInayavijayaM natvA AtmArthihitahetoH hi / dravyAnuyora pheMkyo 1/1 dravya-guNa-paryAyarAsAnusAriNo dravyAnuyogaparAmarzasya asmadupajJasya vyAkhyA likhyate zrIguruprasAdAt / zrIjItavijayaM paNDitaM svagurujyeSThagurubhrAtRtayA gurutulyaM tathA zrInayavijayaM paNDitaM ma svagurudevaM cetasi samAdareNa saMsmRtya natvA c| anena gurutattvam upAdarzi mngglnycaakaari| rza adhikAri-prayojanayoH pradarzanArthamAha - AtmArthihitahetoH = jJAnasya antaraGgatvena kriyApekSayA-ka 'dravyAnuyogaparAmarza' nAmanA graMthanuM vivaraNa, mahopAdhyAya yazovijayakavie apabhraMza bhASAmAM banAvela dravya-guNa-paryAya rAsanA TabAne (stabakane) anusarIne, amArA dvArA (=muni yazovijaya gaNI dvArA) karAya che. (mahopAdhyAyajI mahArAje upAdhyAya padanI prApti pUrve kavi avasthAmAM "dravyaguNaparyAyarAsa" graMtha racelo che. juo - rAsa 17/11. tethI "yazovinayavista" Avo ullekha dravyAnuyogaparAmarzakarNikAnA maMgala zlokamAM karela che.) mahopAdhyAya yazovijayagaNiracita dravya-guNa-paryAyano rAsa svopanna --------vivaraNa--------- dravya-guNa-paryAyarAsa stabaka muniyazovijayagaNikRta muniyazovijayagaNikatA dravyAnuyogaparAmarza )--vivaraNa-2 dravyAnuyogaparAmarza-karNikA (saMskRta zlokabaddha) - (saMskRta vyAkhyA), muniyazovijayagaNita dravyAnuyogaparAmarzakaNikA-suvAsa athavA karNikA suvAsa [ (gujarAtI vivaraNa), vAsANa:- zrIgurubhagavaMtonI kRpAthI dravya-guNa-paryAya rAsanA AdhAre amArA dvArA racAyela 'dravyAnuyogaparAmarza' granthanI 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA' nAmanI saMskRta vyAkhyAno gujarAtI bhASAmAM artha lakhAya che. potAnA mahopAdhyAya yazovijayagaNivaranA) gurudevanA moTA gurubhAI hovAthI gurutulya evA paMDita zrIjItavijayajI mahArAjane tathA mArA (mahopAdhyAyajInA) gurudeva paMDita zrInavijayajI mahArAjane cittamAM atyaMta AdarapUrvaka yAda karIne tathA namaskAra karIne ahIM dravyAnuyogano parAmarza thAya che. zlokanA pUrvArdha dvArA gurutattvane dekhADyuM tathA maMgalAcaraNa karyuM. A granthane bhaNavAnA adhikArIno ...citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ A.(1)mAM che. *... * cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta ko.(11) mAM che.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratijJApradarzanam = 6 hetaiM dravyAnuyoga vicAra karuM chuM. 'bhyarhitatvAt, pradhAnAtmaguNatvAt, darzana-cAritrAdiguNakAraNatvAcca tathA dravyAnuyogasya mukhyatayA viziSTajJAnarucijIvopakArakatvAd jJAnarucijIvopakArakRte eva dravyAnuyogaH dravya-guNa rA -paryAyagocaraH sUtrAtmakaH arthAtmakazca vicAraH vividhanayA'bhiprAyeNa IkSyate = vimRzyate mahopAdhyAyam nyAyavizArada-yazovijayagaNibhiH dravyAnuyogarAsA'parA'bhidhAne dravya-guNa- paryAyarAsA''khye apabhraMzarza bhASAnibaddhe prabandhe svopajJastabakAnvite, tadanusAreNa ca racitasya dravyAnuyogaparAmarzasya vRttau dravyAnuyogaparAmarzakarNikA'bhidhAnAyAM dravya-guNa- paryAyarAsastabakArthamanusRtya mayA zrIbhuvanabhAnusUrIzaziSyapaMnyAsazrIvizvakalyANavijayagaNiziSyeNa gaNinA yazovijayena svatantra - samAnatantrA'nyatantragranthasandarbhArNi 'bhinavayuktyAdyupabRMhaNata iti pratijJA jnyeyaa| [ za = idamatra cetasi karttavyam - AtmArthino jIvA dvidhA (1) mucyatayA jJAnaruvizAntinaH (2) ane prayojanano nirdeza karavA zlokanA uttarArdhamAM jaNAvela che ke 'AtmArthI jIvanA ja hita mATe dravyAnuyogano vicAravimarza thAya che.' AtmArthI eTale jJAnarucivALo jIva. 'kriyArucivALo ke dhyAnarucivALo ke darzanarucivALo... eTale AtmArthI' evuM kahevAnA badale 'jJAnarucivALo jIva eTale AtmArthI' - AvuM kahevAnuM tAtparya e che ke kriyAnI apekSAe jJAna aMtaraMga hovAthI vadhu mahattvapUrNa che. tema ja AtmAno mukhya guNa jJAna che. samyag darzana, cAritra AdinuM paNa te kAraNa che. mATe 'AtmArthI = jJAnarucivALo jIva' AvuM kahevuM vyAjabI ja che. vaLI, dravyAnuyogano abhyAsa mukhyatve viziSTajJAnarucivALA jIvone ja upakAraka che; nahi ke cAritrAdinA viziSTa arthI jIvone. e AzayathI paNa ahIM 'AtmArthI' zabdano artha 'jJAnaruci' karela che. 'dravyAnuyoga' zabdano artha che dravya-guNa | -paryAyanA pratipAdaka zAsravacanonI ane tenA arthanI vicAraNA. (dA.ta. sUyagaDAMgasUtra eTale sUtrAtmaka dravyAdivicAraNA. sUyagaDAMgasUtravRtti eTale arthAtmaka dravyAdivicAraNA.) AvA dravyAnuyoganI vividha nayonA abhiprAyathI vicAraNA mahopAdhyAya zrIyazovijaya gaNivare 'dravya-guNa-paryAya rAsa + TabA'mAM karela che. TabAnA maMgala zloka mujaba 'dravya-guNa-paryAya rAsa' graMthanuM bIjuM nAma 'dravyAnuyogarAsa' che. mahopAdhyAyazrI dvArA racita 'dravya-guNa-paryAya rAsa'ne ane tenA 'TabA'nA arthane anusarIne temaja svataMtragraMtha = zvetAMbarajainadarzanagraMtha, samAnataMtragraMtha = digaMbarajainagraMtha, anyataMtragraMtha = nyAyAdidarzanazAstra - A traNeya prakAranA zAstronA saMdarbho tathA abhinava yukti vagere dvArA rAsanuM ane TabAnuM samarthana karIne zrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI gaNivaranA ziSya 'muni yazovijaya gaNI' evA nAmane dhAraNa karanArA mArA vaDe 'dravyAnuyogaparAmarza'nI 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA' nAmanI saMskRta vyAkhyAmAM dravyAnuyoga vicArAya che. tathA A bannenuM gujarAtI bhASAmAM 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa' athavA 'karNikAsuvAsa' nAmanuM vivaraNa paNa mArA vaDe racAya che. A pratijJA jANavI. (vama.) ahIM A vAta khyAlamAM rAkhavI ke AtmArthI jIvo be prakAranA hoya che - (1) pradhAnapaNe jJAnarucivALA ane (2) pradhAnapaNe kriyArucivALA. temAMthI A graMtha dvArA pradhAnapaNe jJAnarucivALA
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/2 * anuyogasvarUpapratipAdanam / *anuyoga kahieN sUtrArtha vyAkhyAna. pradhAnatayA kriyArucizAlinazca / tatra jJAnarucizAliSu eva anena prakaraNena pradhAnatayA upakAraH shkyH| ataH prakRte AtmArthizabdasya 'jJAnaruciH' ityarthaH kRtaH iti jJAyate / yathA jJAnarucizUnyakriyArucizAlI jIvaH AtmArthI iti vaktuM na zakyate tathA kriyArucizUnyajJAnaikarucizAlI jIvo'pi AtmArthI iti vaktuM na yujyte| tatazcAtra AtmArthipadena jJAnaruciH yadocyate tadA 'kriyAruciH nAtmArthI' iti na boddhavyam / sAmpratam anuyogapadaM vyAkhyAmaH / sUtrasya svAbhidheyena samaM anurUpaH utprekSito'pi anukUlo vA yogalakSaNo vyApAraH anuyoga ucyate / taduktaM vizeSAvazyakabhASye zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaiH "aNuvayaNamaNuogo suyassa niyaeNa jamabhiheeNaM / vAvAro vA jogo jo'NurUpo'NukUlo vA ||"(vi.aa.bhaa.841) iti| taduktaM zrIzIlAkAcAryeNApi AcArAGgasUtravRttau "sUtrAd anu = pazcAd arthakathanamiti bhAvanA" (A.1/1/1/pR.3) iti| taduktaM sthAnAGgasUtravRttau zrIabhayadevasUribhirapi "anuyojanaM = sUtrasya arthena sambandhanam, anurUpaH anukUlo vA yogaH = sUtrasyAbhidheyArthaM prati vyApAraH = anuyogaH, vyAkhyAnamiti bhAva:" (thA.20/118/g.ra4) tiA vidhya zAstrInurijhaLI paryAnonAgari anuyonA udhyo. jIvo upara ja upakAra zakya hovAthI ahIM "AtmArthI zabdano artha jJAnaruci karyo che - evo Azaya jaNAya che. jema jJAnaruci vinA ekalI kriyArucivALA jIvane AtmArthI kahI zakAto nathI, tema kriyAruci vinA ekalI jJAnarucivALA jIvane paNa AtmArthI kahI zakAto nathI. eTale graMthakAra "AtmArthI zabdano artha "jJAnaruci' kare tyAre "kriyArucivALo jIva AtmArthI nathI' - evuM na samajavuM. anuyoganI vyAkhyA 9 (sAmpra.) have sauprathama to anuyoganI ame vyAkhyA karIe chIe. sUtrane potAnA abhidheya-arthanI sAthe joDavuM tene anuyoga kahevAya. eTale ke sUtrane anurUpa pratipAdana ke svayaM unmekSita paNa sUtrane anukULa bane tevuM saMgata pratipAdana karavA svarUpa yoga te anuyoga kahevAya che. tethI ja vizeSAvazyakabhASyamAM zrIjinabhadramaNikSamAzramaNe jaNAvela che ke "zrutane = zAstrane cokkasa evA arthanI sAthe joDavAnuM kAma karavuM = vyApAra te anuyoga kahevAya. athavA zAstrane anukULa ke anurUpa evo arthano yoga = saMbaMdha karavo te anuyoga kahevAya." AcArAMgasUtranI vyAkhyA(Commentary)mAM zrIzIlAMkAcAryajIe paNa jaNAvela che ke "anu = sUtranI pAchaLa, yoga = arthanuM joDANa karavuM te anuyoga. matalaba e che ke mULasUtranA abhyAsa pachI sUtranA arthanuM nirUpaNa karavuM te anuyoga kahevAya." sthAnAMgasUtravyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrijIe paNa jaNAvela che ke "sUtrano arthanI sAthe saMbaMdha joDavo te anuyoga. athavA sUtrane anurUpa ke anukULa bane te rIte sUtrano arthanI sAthe saMbaMdha joDavo te anuyoga.' tathA kyAMka zAstrAnusArI paryAlocanA = parAmarza paNa anuyoga kahevAya che. .. cihnadvayamadhyavartI pATha ko.(9) + si.mAM nathI. 1. anuvacanamanuyogaH zrutasya niyatena ydbhidheyen| vyApAro vA yogo yo'nurUpo'nukUlo vaa||
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuyogabhedanirUpaNam / tehanA 4 bheda zAstraIM kahiyA- caraNakaraNAnuyoga AcAravacana, AcArAjha pramukha (1), gaNitAnuyoga=saMkhyAzAstra, candraprajJapti pramukha (2), dharmakathAnuyoga = AkhyAyikAvacana, jJAtA pramukha (3), dravyAnuyoga=SadbhavyavicAra, sUtramadhye - sUtrakRtAGga, prakaraNamadhye sammati, tattvArtha pramukha mahAzAsa ra (4). te mATaIM e prabaMdha kIjai chaI. tihAM paNi dravya-guNa-paryAyavicAra chaI, teNaI e zAsa dravyAnuyoga jANavo.* // 1/15 8 Ke Ke Ke Ke Er zAstreSu niruktalakSaNo'nuyogastAvaccaturdhA uktaH / vyAkhyeyabhedAt zAstramapi caturdhA bhidyate / tathAhi - (1) caraNa-karaNAnuyogaH AcArapratipAdakagranthaH AcArAGgAdiH / (2) gaNitAnuyogaH saGkhyApradhAnazAstraM candraprajJaptimukhyam / (3) dharmakathAnuyogaH AkhyAyikApradarzakagranthaH jnyaataadhrmkthaanggprbhRtiH| (4) dravyAnuyogaH dravya-guNAdinirUpaNapravaNagranthaH AgamasUtramadhye mukhyatayA pUrvaM dRSTivAdaH sAmpratantu sUtrakRtAGgapramukhaH, prakaraNamadhye ca sammatitarka - tattvArthasUtrAdimahAzAstram / ku dravyAdivicAraNArtham ayaM prabandhaH kriyate / atrA'pi dravya-guNa- paryAyagocaravimarzo vivartate iti Ni dravyAnuyogatayA'yamavaseyaH / = * anuyoganA cAra prakAra (zAstrapu.) zAstromAM mULa sUtranA arthanI vyAkhyA = vivecanA svarUpa anuyoga cAra prakAre vibhAjita thayela che. kAraNa ke vyAkhyA karavA yogya zAstranA artha cAra prakAre hovAthI zAstranA paNa cAra bheda thAya che. te A rIte - (1) AcAranA pratipAdaka AcArAMga vagere zAstro eTale caraNa-karaNAnuyoga. (2) saMkhyA AMkaDA (gaNita) mukhyatayA jemAM darzAvAyela hoya tevA candraprajJapti vagere graMtho eTale gaNitAnuyoga. (3) AkhyAna-kathA-kathAnikA-vArtA-jIvanacaritrane darzAvanArA jJAtAdharmakathAMga vagere zAstro eTale dharmakathAnuyoga. (4) dravya, guNa vagerenuM nirUpaNa karavAmAM tatpara evA zAstro eTale dravyAnuyoga. AgamasUtronI aMdara, pUrva kALamAM dRSTivAda nAmanuM bAramuM aMgazAstra dravyAnuyogamAM gaNAtuM hatuM. vartamAna ] kALamAM to sUyagaDAMga (sUtrakRtAMga) vagere mULa Agamo mukhyatayA dravyAnuyoga tarIke gaNAya che. tathA AgamottarakAlIna prakaraNa graMthonI apekSAe vicArIe to sammatitarka, siddhasenIya tattvArthasUtravRtti vagere mahAzAstronI dravyAnuyogamAM gaNanA karavAmAM Ave che. dravyAdinI vicAraNA mATe A prabaMdha racavAmAM Ave che. dravya-guNa-paryAyarAsaanusArI prastuta 'dravyAnuyogaparAmarza' nAmanA prabaMdha graMthamAM ane tenI 'parAmarzakarNikA' vyAkhyAmAM paNa dravya, guNa ane paryAya vize vicAra-vimarza vizeSa rIte vidyamAna che. mATe A grantha dravyAnuyoga tarIke samajavo. = spaSTatA :- sAdhu-zrAvaka-samakitI-mArgAnusArI vagere jIvonA AcAranuM, kSetra-kALAdi saMbaMdhI gaNitanuM, mahApuruSonA jIvanacaritranuM ane dravyAdinuM nirUpaNa mukhyatayA AgamomAM Ave che. A cAra viSayone anulakSIne kramazaH AgamonuM vibhAjana cAra vibhAgamAM karavAmAM Avela che. (1) * mo.(2)mAM 'mahAnizItha' pATha. *. 'prakaraNa' pAli. tihAM dravye guNa. pA0 * pustakomAM 'zAstra' nathI. A.(1)mAM che....* cihnadvayamadhyavartI pATha ko.(9) + si.mAM nathI.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/1 * brahmadevamataprakAzanam / ____ digambarasampradAye tu 'prathamAnuyogaH, karaNAnuyogaH, caraNAnuyogaH dravyAnuyogazcetyevaM catvAri pa anuyoganAmAni bRhadravyasaGgrahavRttau (gA.42/pR.144) brahmadevena darzitAni / tatra prathamAnuyogo dharmakathAnuyoge jA karaNAnuyogazca gaNitAnuyoge'ntarbhAvanIya iti dhyeyam / dravyAnuyogalakSaNam oghaniyuktibhASyavRttau droNAcAryeNa "dravyAnuyogaH sdstpryaalocnaaruupH| sa ca / dRSTivAdaH cazabdAd anArSaH sammatyAdirUpazca" (o.ni.bhA.5vR.) ityuktam / caraNakaraNAnuyoga, (2) gaNitAnuyoga, (3) dharmakathAnuyoga ane (4) dravyAnuyoga. viSayavibhAgapUrvaka arthanA avadhAraNamAM adhyetAvargane sugamatA rahe te AzayathI pUrvadhara AryarakSitasUrijIe arthanI dRSTie uparokta cAra vibhAgamAM AgamonuM vibhAjana karela che. te pUrve cAreya anuyogo pratyeka AgamomAM ekIsAthe vaNAyelA hatA. anuyoga eTale AgamasUtronA arthanI vicAraNA-vivecanA-vyAkhyA. prastuta 'dravyAnuyogaparAmarzagraMtha ane tenI "parAmarzakarNikA' vyAkhyAmAM paDu dravya, guNa ane paryAyanI mImAMsA karavAmAM Avela che. mATe prastuta prakaraNa graMthanI gaNanA dravyAnuyoga vibhAgamAM thAya te vyAjabI che. anayoga vize digaMbaramata che (vi.) digaMbara sapradAyamAM to cAra anuyoganA nAma A pramANe che. (1) prathamAnuyoga, (2) che karaNAnuyoga, (3) caraNAnuyoga, (4) dravyAnuyoga. A mujaba bRhadravyasaMgrahanI vyAkhyAmAM brahmadeve ] jaNAvela che. tyAM prathamAnuyoga vagerenI je vyAkhyA karelI che te mujaba vicAraNA karavAmAM Ave to prathamAnuyogano samAveza dharmakathAnuyogamAM tathA karaNAnuyogano samAveza gaNitAnuyogamAM thaI zake che. e mATe nAmamAtramAM taphAvata che, arthamAM nahi. Ama zvetAMbara sampradAya ane digaMbara sampradAyamAM zAstranI vyAkhyA - arthamImAMsA nIce mujaba cAra vibhAgamAM vaheMcAyela che. zvetAMbara sampradAya | digambara sampradAya (1. caraNa-karaNAnuyoga <-(1. caraNAnuyoga ) (2. gaNitAnuyoga) < -2. karaNAnuyoga) (3. dharmakathAnuyoga) 3. prathamAnuyoga)| (4. dravyAnuyoga ) << (4. dravyAnuyoga ) # dravyAnuyoganuM lakSaNa 8 (cAlu) zvetAMbaraziromaNi caudapUrvadhara zrIbhadrabAhusvAmIe racela oghaniryuktinA bhASyanI vyAkhyAmAM zrIdroNAcAryajIe dravyAnuyoganuM lakSaNa batAvatAM jaNAvela che ke "dravyAnuyoga padArthanA sa-asat svarUpanI vicAraNArUpa che. ArSa graMthomAM daSTivAda nAmanuM bAramuM aMgazAstra dravyAnuyoga che. tathA "va zabdathI zvetAMbara jaina saMghamAM 'prathamAnuyoga' tarIke 'vasudevahiMDI' grantha oLakhAya che. juo-Avazyakaniryukti gA.154nuM TippaNa.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zvetAmbaramatAnusAreNa dravyAnuyogalakSaNam 0 1 /1 vizeSAvazyakabhASye zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaiH '"davvANaM aNuogo jIvAjIvANa pajjavA nneyaa| tattha - vi maggaNAo'NegA saTThANa-paraTThANe / / " (vi.A. bhA.1397) ityAdirUpeNa dravyAnuyogalakSaNaM vyAkhyAtam / rA sthAnAGgasUtravRttau zrIabhayadevasUribhiH "yajjIvAdevyatvaM vicAryate sa dravyAnuyogo, yathA dravati = gacchati tAMstAn paryAyAn drUyate vA taistaiH paryAyairiti dravyaM = guNa-paryAyavAn arthaH, tatra santi jIve jJAnAdayaH sahabhAvitvalakSaNA gunnaaH| na hi tadviyukto jIvaH kadAcanA'pi sambhavati, jiivtvhaaneH| tathA za paryAyA api mAnuSatva-bAlyAdayaH kAlakRtA'vasthAlakSaNAstatra sntyeveti| ato bhavatyasau guNa-paryAyavattvAd ka dravyamityAdiH dravyAnuyogaH" (sthA. 10/918 pR. 524) ityuktm| AcArAGgasUtravRttau zIlAGkAcAryeNa e "pvyastha = sAtma-paramAvAve. kanuyoT: = dravyAnuyoga:" (kA.dU.9/9/9 pR.4) rUtyum | dhavalAyAm "sattAniyogamhi jamatthittaM uttaM tassa pamANaM parUvedi davvANuyogo" (dha.1/1-1-7/158/ kA 4) ityuktam / bRhaddavyasaGgrahavRttau brahmadevena "prAbhRta-tattvArtha-siddhAntAdau yatra zuddhA'zuddhajIvAdiSaDdravyAdInAM ArSa (Agama) grantha sivAyanA graMthomAM sammatitarka vagere granthasvarUpa dravyAnuyoga jANavo." (vi.) vizeSAvazyakabhASyamAM zrIjinabhadragaNikSamAzramaNe batAvela che ke "jIva-ajIva vagere dravyonA paryAyo zAstromAM batAvela hoya te pramANe vicAravA te dravyAnuyoga kahevAya. temAM paNa jIva-ajIva dravyonI svasthAna-parasthAnanI apekSAe aneka mArgaNAsthAnonI vicAraNA dravyAnuyogamAM mAnya che." (jIva-ajIva vagere dravyomAM dravyanI apekSAe vicAraNA karavI te svasthAnI vicAraNA ane kSetra-kALa -bhAvanI apekSAe vicAraNA karavI te parasthAna vicAraNA kahevAya.). (sthA.) sthAnAMgasUtra vyAkhyAmAM navAMgITIkAkAra AcArya zrIabhayadevasUrijI mahArAje jaNAvela che 2. ke "jIvAdi padArthomAM dravyatvanI je vicAraNA thAya te dravyAnuyoga kahevAya. jema ke drave te dravya. arthAt che te te paryAyone = avasthAne pAme te dravya athavA te te paryAyo vaDe prApta karAya te dravya. A pramANenI tI vyAkhyA mujaba guNathI ane paryAyathI yukta hoya te padArtha dravya kahevAya - AvuM phalita thAya che. te dravyonI aMtargata jIva dravyamAM jJAnAdi guNo rahelA che. dravyasahabhAvI hoya te guNa kahevAya. AthI AvA jJAnAdi sa guNothI rahita jIva kayAreya paNa saMbhavato nathI. jJAnAdizUnya padArtha kadApi jIva banI ja na zake. jJAnAdizUnyamAM jIvatva ja na hoya. tathA manuSyatva, bAla, yuvAna Adi paryAyo paNa jIvamAM hoya ja che. kAlakRta avasthAvizeSa eTale paryAya. koi paNa dravya kyAreya paNa paryAyazUnya hotuM nathI. Ama guNa ane paryAyathI yukta hovAnA lIdhe jIva e dravya che - ema siddha thAya che. A mujaba yuktipUrvaka je vicAra-vimarza thAya tene dravyAnuyoga kahevAya." AcArAMgasUtravyAkhyAmAM zrIzIlAMkAcAryajIe jaNAvela che ke "AtmA, paramANu vagere dravyanI vicAraNA karavI te dravyAnuyoga kahevAya." (ghavA.) digaMbaronA dhavalA graMthamAM jaNAvela che ke "satpadaprarUpaNAmAM je padArthonuM astitva kahevAyela che tenA pramANanuM varNana dravyAnuyoga kare che.' arthAt padArthaastitvasAdhaka evA pramANanI mImAMsA eTale dravyAnuyoga. digaMbara zrInemicandrAcArya dvArA racita bRhad dravyasaMgrahanI vyAkhyAmAM brahmadeve 1. dravyANAmanuyogo jIvAjIvAnAM paryavA jnyeyaaH| tatrApi ca mArgaNA anekAH svsthaan-prsthaanyoH|| 2. sattAniyoge yadastitvam uktaM tasya pramANaM prarUpayati dravyAnuyogaH /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/2 0 samantabhadrAcAryamatollekhaH / mukhyavRttyA vyAkhyAnaM kriyate sa dravyAnuyogo bhaNyate" (bR.dra.sa.42/pR.182) ityuktam / phalamukhena tannirUpaNaM ratnakaraNDakazrAvakAcAre samantabhadrAcAryeNa "jIvAjIvasutattve puNyApuNye ca pa vanya-motI vA dravyAnuyorAvIpa: zruvighaISStomAtanutA" (2.ka.grA.46) rUti tam tatazca naya-pramANAbhyAM zuddhA'zuddhajIvAditattvAnAm astitva-nAstitva-dravyatvalakSaNa-zuddhA'zuddhaguNa-paryAyaprakAzikA vyAkhyA hi dravyAnuyoga iti phalitam / paraM pudgalAdidravya-varNAdiguNa-saMsthAnAdiparyAyacintanavyagratayA nirmalanijAtmatattvavismaraNe tu za paradravyAdipAravazyamapi kvacit prasajyeta / idamevA'bhipretya kundakundasvAminA niyamasAre '"davva-guNa hai -pajjayANaM cittaM jo kuNai so vi aNNavaso" (ni.sA.145) ityuktam / tatazca kevalajJAnAdizuddhaguNa .. -siddhatvAdisvabhAvaparyAyAdhArabhUtanirmalanijAtmatattvarucisamanuviddhAntaHkaraNatayA AdhyAtmikopanayagarbhaH // dravyAnuyogaH praamRshyH| adhyAtmazUnyahRdayAnAM hi zAstrameva zastraM bhavati / yathoktaM zrIharibhadrasUribhiH kA yogabindau "putra-dArA''disaMsAraH puMsAM sammUDhacetasAm / viduSAM zAstrasaMsAraH sadyogarahitA''tmanAm / / " (yo.bi.509) iti| taduktaM yogasAraprAbhRte amitagatinA'pi "saMsAraH putra-dArAdiH puMsAM sammUDhacetasAm / jaNAvela che ke "samayasAra Adi prAbhRta graMtho, tattvArthasUtra tathA siddhAnta Adi zAstromAM mukhyatayA zuddha-azuddha jIva Adi cha dravya vagerenuM nirUpaNa karavAmAM Ave che te dravyAnuyoga kahevAya che." (patta.) dravyAnuyoganuM phaLamukhe nirUpaNa karatAM (dravyAnuyoganuM phala batAvatA) ratnakaraMDakazrAvakAcAra graMthamAM zrIsamantabhadrAcArye jaNAvela che ke dravyAnuyogasvarUpa dIpaka jIva-ajavasvarUpa pAramArthika tattvane, puNya-pApa tattvane tathA baMdha-mokSa tattvane AzrayIne zratavidyAnA prakAzane lAve che." (tataDyu.) zvetAMbara tathA digaMbara saMpradAyanA vividha granthomAM darzAvela dravyAnuyogalakSaNanI vicAraNA | karatAM phalita thAya che ke naya tathA pramANa dvArA zuddha-azuddha jIvAdi padArthonuM astitva, nAstitva, dravyatvalakSaNa, zuddha-azuddha guNa-paryAya vagerenuM vyAkhyAna = vivaraNa = vivecana karavuM te dravyAnuyoga. Cche. eka AdhyAtmika upanaya vinA zAstrAbhyAsa bhAraboja eka | (TR.) paraMtu pudgalAdi dravya, varNAdi guNo ane saMsthAnAdi paryAyo - A aMgenI vicAraNAmAM vyagra sa banavAthI jo nirmala nija AtmatattvanuM vismaraNa thAya to paradravyAdinI paravazatA paNa kyAreka AvI paDe. A ja abhiprAyathI kuMdakuMdasvAmIe niyamasAra graMthamAM jaNAvela che ke "dravya-guNa-paryAyomAM je manane rAkhe che, te paNa paravaza thAya che.' tethI kevalajJAnAdi zuddha guNo tathA siddhatvAdi svabhAvaparyAya - A banneno AdhAra thanAra nirmala nija AtmatattvanI rucithI vyApta aMtaHkaraNavALA banIne AdhyAtmika upanayathI garbhita rIte dravyAnuyoganI vibhAvanA karavI joIe. kharekhara adhyAtmazUnyahRdayavALA jIvone zAstra ja zastra banI jAya che. tethI ja to zrIharibhadrasUrijIe yogabiMdumAM jaNAvela che ke "atyaMta mUDhacittavALA puruSone putra, patnI vagere svarUpa saMsAra che. tAttvika yogathI rahita vidvAnone zAstra svarUpa saMsAra che." digaMbara amitagatie paNa yogasAraprAbhRtamAM te ja dRSTAMta ApIne adhyAtmazUnya evA vidvAno mATe 1. dravya--paryAyAnAM citta ca: roti soNacavaza: |
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 0 adhyAtmazUnyaM zAstraM zastram , saMsAro viduSAM zAstramadhyAtmarahitAtmanAm / / " (yo.sA.prA.7/44) iti| yazovijayavAcakaiH api adhyAtmasAre "dhaninAM putra-dArAdi yathA sNsaarvRddhye| tathA pANDityadRptAnAM zAstramadhyAtmavarjitam / / " (a.sA.1/23) pa iti gaditam / adhyAtmopaniSadi ca "putra-dArAdisaMsAro dhaninAM muuddhcetsaam| paNDitAnAM tu saMsAraH zAstramadhyAtmavarjitam / / " (a.u.1/72) ityuktam / tatazca jJAnasya na parigrahaH kAryaH kintu pariNamanaM 5 kartavyam / ata eva adhItya dravyAnuyogaM na vijAnAti yaH tadIyam AdhyAtmikopanayaM sa hi ma dravyAnuyogAdhyayanasya bhAramAtrameva bibharti / AdhyAtmikopanayo hi zAstrasya AntaraM zarIraM svamucyate / jJAnAcArAdiSu vyApto'pi vIryAcAra iva dravyAnuyogAdiSu vyApto'pi adhyAtmAnuyogaH tatprANatayA " AdhyAtmikopanayarUpeNa pRthagupadarzyate'trA'smAbhiH pratizlokam / yadyapi svam AtmIyaM vivRNute * zAstraM svata eva vyutpannAnAM tathApi akovidAnAm upakArAya taM darzayiSyAmaH ityavadheyam / Ni prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - AtmArthikRte kRto'yaM grantha iti adhikAritayA pudgala -parivAra-prasiddhi-saMsArAdyarthinAM kevalakriyArucInAJca vyavacchedaH kRtaH / yuktaJcaitat - jJAnasya pradhAnAtmaguNatvAt, darzana-cAritrAdikAraNatvAt, antaraGgatvAt, AtmalakSaNatvAt, mukhyAtmasvabhAvatvAcca / zAstrane saMsAra kahyo che. adhyAtmasAra ane adhyAtmopaniSatumAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje paNa te ja udAharaNa dekhADIne paMDitAIthI chekelA jIvone adhyAtmazUnya zAstra saMsAravardhaka che - tema jaNAvela che. tethI phalita thAya che ke jJAnano parigraha nahi paraMtu pariNamana karavAnuM che. A ja kAraNasara kahI zakAya ke dravyAnuyogane bhaNIne je tenA AdhyAtmika upanayane jANato nathI, te kharekhara mAtra dravyAnuyogane bhaNavAnA bhArane ja UMcake che. kharekhara AdhyAtmika upanaya ja zAstranuM potAnuM AMtarika zarIra kahevAya che. jJAnAcAra-darzanAcArAdimAM viryAcAra vaNAyela hovA chatAM te jJAnAcArAdino prANa che. tethI vIryAcArane ka zAstromAM jJAnAcArAdi karatAM alaga dekhADela che. tema dravyAnuyogAdimAM adhyAtmAnuyoga vaNAyela hovA hA chatAM te dravyAnuyogAdino prANa che. tethI A graMthamAM ame tene "AdhyAtmika upanaya' tarIke dareka zlokamAM alaga pADIne darzAvIe chIe. jo ke vyutpanna lokone to zAstra jAte ja potAnA AMtarika zarIranuM vivaraNa sa = spaSTIkaraNa kare che. to paNa je vAcako tevA vicakSaNa nathI, teonA upakAra mATe dareka zlokamAM cheDe AdhyAtmika upanayane ame jaNAvazuM. A vAtane khyAlamAM rAkhavI. "AtmAthI padano rahasyArtha 9 AdhyAtmika upanaya - prastuta graMtha AtmArthI ArAdhako mATe racavAmAM Avela che. A eka atyaMta agatyanI vigata che. tethI je jIvo pudgalArthI che, parivArArthI che, prasiddhiarthI che, saMsArArthI che temanI AnA dvArA bAdabAkI karavAmAM Ave che. prastuta graMthanuM samyaka mUlyAMkana jarUrI che. AthI A graMtharatnane jANavAnI paNa IcchA dharAvanArA ArAdhaka jIvoe UMcI ruci ane nirmaLa bhAvanAne AdarzarUpa rAkhIne pachI ja prastuta graMthanA adhikArI banavuM. je jIvo ArAdhaka hovA chatAM kevaLa bAhyakriyArucivALA che, jJAnarucivALA nathI tevA jIvo mATe paNa A graMtha racavAmAM nathI Avela. A vAta vyAjabI paNa che. kAraNa ke jJAna e AtmAno mukhya guNa che. darzana, cAritra vagere guNonuM kAraNa paNa jJAna che. jJAna
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 jJAnasya mukhyaguNatvam / tatazca yathAzakti tapastyAga-yama-niyamAdipAlanadvArA mahadaMzataH AzravaparAGmukhAnAM tAttvikajJAnarucivatAM nirdambhAnAM nirmalAtmatattva-jJAnarucizAlinAJca prakRtaprabandhapaThana-pAThanAdyadhikAriteti phalitam / kAla-vinaya-bahumAnAdijJAnAcArapAlanarucisattve eva jJAnaruceH tAttvikatvam avaseyam / tato "bandhaviyogo mokSa." (pra.2.223) rUti prazamarato 3: mokSaH suttama yAt | tAttvikajJAnarucirahitAnAmanadhikAritvoktistu na dvesspryuktaa| AtmAditattvajijJAsUnAmeva prakRtaprabandhapariNamanayogyatayA adhikAritvAd AtmArthipadasya jJAnaruciparatA saGgacchata eva / tatazca svasmin AtmArthitAM sampAdya prakRtaprabandhaprabhAveNa nAnAnayapramANaparAmarzataH prajJAsAphalyaM kRtvA apavargamArge'bhisarpaNIyamityAzayaH / taddizi tathArUpeNa sahAyakatvAd 'dravyAnuyogaparAmarza' iti yathArtham abhidhAnam / parAmarzapuSpodgamahetutvAt 'parAmarzakarNike'tyapi sArthakaM nAmeti bhAvanIyam / / 1/1 / / aMtaraMga che. jJAna AtmAnuM lakSaNa che. tathA jJAna AtmAno mukhya svabhAva che. mATe yathAzakti tapa -tyAga-vrata-niyamAdinA pAlana dvArA mahad aMze AzravothI vimukha thayela hovAthI jemanAmAM sAcI jJAnaruci pragaTa thaI che tevA temaja nirdabhapaNe nirmaLa AtmajJAnanI-tattvajJAnanI rucivALA che tevA jIvo ja A graMthane bhaNavAnA adhikArI che. tathA "chAne, vi, vahumAne..." ItyAdi jJAnAcAranuM yathAzakti pAlana karavAnI paramArthathI taiyArI hoya to ja jJAnarucivALA jIvonI sAcI jJAnaruci kahI zakAya. tenAthI prazamaratimAM varNavela karmabaMdhaviyogarUpa mokSa sulabha thAya. (tAttvi) AvI prAmANika jJAnaruci vagaranA jIvo A graMthane bhaNavAnA adhikArI nathI - evuM arthataH phalita thAya che. paraMtu eno artha evo nathI ke tevA jIvo pratye graMthakArane dveSa hovAthI teone A graMthanA anadhikArI kahyA che. vastusthiti e che ke je ArAdhako AtmA-saMvara-nirjarA-mokSa vagere tattvonI tAtvika samajaNa meLavavA jhaMkhI rahyA che tevA ja ArAdhakomAM A graMthanuM pAramArthika pariNamana thavAnI saMbhAvanA che. tethI tevA jIvone A graMthanA adhikArI kahyA che. mATe "AtmArthI' padano "jJAnarucivALA' A artha saMgata ja che. samyaguM jJAna AtmAno guNa che. padArthanA svarUpano nirNaya karAvanAra nirmaLa jJAna che. AtmA, puNya, pApa vagere padArthonuM astitva che ke nahi ? tevA padArthonuM zuddha svarUpa kevuM che ? azuddha svarUpa kevuM che? AtmAnA zuddha guNo kyA kyA? azuddha guNo kyA kyA? jIvAdi nava tattvonA paryAyo kyA? A bAbatamAM zuddha-azuddha dRSTikoNathI (= nayathI) tathA sarvAgI dRSTikoNathI (= pramANathI) vicAra-vimarza karavo te dravyAnuyoga kahevAya che. tethI potAnAmAM AtmArthIpaNuM pragaTAvIne prastuta prabaMdhanA prabhAve AvA uttama dravyAnuyogano parAmarza (anusaMdhAna) karavAmAM potAnI prajJAno viniyoga karavAmAM ja prajJAnI saphaLatA ane sArthakatA samAyelI che. A rIte potAnI prajJAne saphaLa karIne mokSamArge sAdhake AgaLa vadhavuM joIe. Avo graMthakArazrIno Azaya che. prajJAsAphalyanI dizAmAM AgaLa vadhAravA mATe dravyAnuyoganuM anusaMdhAna karAvavA dvArA A graMtha sahAyaka che. tethI prastuta graMthanuM nAma 'dravyAnuyogaparAmarza' rAkhavAmAM Avela che. phUlanI karNikA dvArA ja phUla khIlI zake che. mATe parAmarza puSpane khIlavanArI "kirNikA' nAmanI vyAkhyA paNa arthasabhara nAmathI yukta che. tema ja tenI maghamaghatI suvAsa svarUpa prastuta gujarAtI vivaraNanuM "karNikA suvAsa' evuM nAma paNa sArthaka che - tema samajavuM. (1/1)
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 4 satitasaMvAdaH 4 ehano mahimA kahaI cha0 - vinA dravyaanuyogavicAra, caraNa-karaNano nahIM koI sAra; sammati graMthaI bhAkhiuM IsyuM, te to budha-jana-manamAM vasyuM 1/rA (2) dravya-anuyogavicAra vinA kevala caraNasittarI-karaNasittarIno koI sAra nahIM - (IsyueehavuM sammati graMthanaI viSai (bhAkhiG=) bhAkhyuM=kahiu, teto budha jananA'= paMDitanA ja manamAMhi = cittamAM (vasyuM ) vasiluM, paNi bAhyadRSTinA cittamAM na vasai. yatha - vara-rapadA, samaya-parasamayamuvAvArI/ dravyAnuyo mahAbhyaypaddhati - 'te tiA Rte dravyAnuyogohaM caraNasaptatenanu / sammatau phalgutA proktA praajnyjnmnogtaa||1/2|| prakRte daNDAnvayastvevam - nanu dravyAnuyogoham Rte caraNasaptateH phalgutA sammatau proktA, (sA) prajJananamanotA (vartata) T1/rA ___ nanu iti nizcaye dravyAnuyogohaM = dravyAnuyogagocaraparAmarzam Rte = vinA caraNasaptateH upalakSaNAt karaNasaptatezca phalgutA = asAratA sammatau = sammatitarkaprakaraNe proktA varttate / sA ca prAjJajanamanogatA = AtmAditattvadRSTipradhAnabudhajanacitte eva asandigdhapramANatayA sthitA, na tu bAhyadRSTicitte, vastu-vicAra-vyaktigocaraiH haThAgraha-kadAgraha-pUrvagrahai: kaluSitatvAt / yathoktaM sammatitake siddhasenadivAkarasUribhiH '"caraNa-karaNappahANA ssmy-prsmymukkvaavaaraa| caraNa avataraNikA - graMthaprAraMbhe dravyAnuyoganA mAhAbhyane graMthakArazrI darzAve che - dravyAnuyoga vinA cAritra asAra ja zlokArthaH- "kharekhara, dravyAnuyoganI vicAraNA vinA caraNasittarInI je asAratA sammatitarkamAM batAvela che te paMDita lokonA manamAM rahelI che." (1/2) vyAkhyArtha:- mULa zlokamAM rahela "nanu' zabda nizcaya arthamAM che. mATe artha ema thaze ke dravyAnuyogaviSayaka parAmarza vinA caraNasittarInI ane karaNasittarInI asAratA sammatitakaprakaraNamAM zrIsiddhasenadivAkarasUrijIe kahelI che, te AtmAditattva upara daSTine mukhyatayA sthApanArA paMDita jIvonA manamAM ja niHzaMka pramANarUpe cokkasa pratiSThita thayelI che. bAhyadRSTivALA = bAhya carmacakSugrAhya kevala kriyAmAM upAdeyadaSTivALA jIvonA manamAM te vAta na bese. kema ke teonuM mana prAyaH vastuviSayaka haThAgrahathI, vicAragocara kadAgrahathI ane vyaktisaMbaMdhI pUrvagrahathI kaluSita thayeluM hoya che. (dho.) sammatitarka prakaraNamAM zrIsiddhasenadivAkarasUrijI mahArAje jaNAvela che ke "caraNasittarIne pustakomAM "ko' pATha. ko.(2)no pATha lIdhela che. * pustakomAM "graMthe' pATha. ko.(5+6)mAM "graMthi' pATha. ko.(2+9)no pATha ahIM lIdho che. A pustakomAM "sAra koI krama. si.+A.(1)no krama lIdho che. )... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.+A.(1)mAM che. 1. caraNa-karaNapradhAnAH svsmy-prsmymuktvyaapaaraaH| caraNa-karaNayoH sAraM nizcayazuddhaM na jAnanti / /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/2 0 oghaniyuktibhASyaprabhRtisaMvAdaH / vara-rasa sAra, chiyahuddha R nAta || (sa.ta.rU/67) tathA sanmato ll1rA -rasa sAraM chiyayuddha yAtivA" (4.ta.rU/67) tiA tadvRttilezastvevam "caraNaM = zramaNadharmaH - "vaya-samaNadhamma-saMjama-veyAvaccaM ca bNbhguttiio| NANAitiyaM tava-kohaNiggahAI caraNameyaM / / " (oghaniyuktibhASya - gA0 2) iti vacanAt / vratAni hiMsAviramaNAdIni paJca, zramaNadharmaH kSAntyAdirdazadhA, saMyamaH paJcAsravaviramaNAdiH saptadazabhedaH, vaiyAvRttyaM dazadhA AcAryArAdhanAdi, brahmaguptayo nava vasatyAdayaH, jJAnAditritayaM jJAna-darzana-cAritrANi, tapo dvAdazadhA anazanAdi, krodhAdikaSAyaSoDazakasya nigrahazca iti aSTadhA caraNam / ___karaNaM = piNDavizuddhyAdiH - "piMDavisohI samiI bhaavnn-pddimaai-iNdiyniroho| paDilehaNa-guttIo abhiggahA ceva karaNaM tu / / " (oghaniyuktibhASya - gA0 3) iti vacanAt / tatra piNDavizuddhiH trikoTiparizuddhirAhArasya, "saMsaTThamasaMsaTThA uddhaDa taha appaleviyA ceva / uggahiyA paggahiyA ujjhiyahammA ya ane karaNasittarIne pradhAna karanArA temaja svadarzananA ane paradarzananA AgamanA parizIlanathI dUra rahenArA jIvo nizcayazuddha caraNa-karaNanA sArane jANI zakatA nathI." A gAthAnI vyAkhyAmAM tarkapaMcAnana zrIabhayadevasUrijI mahArAje ATha prakAranA caraNanI ane karaNanI, tenA bheda-prabhedanI sAthe, vivecanA karelI che. te TUMkamAM A pramANe che. # caraNa-karaNanI oLakha rajI (taskUtti) "sAmAnyathI sAdhuonA AcAradharmane caraNa kahevAya. oghaniryuktibhASyamAM tenA ATha bheda A pramANe che - (1) vrata, (2) zramaNadharma, (3) saMyama, (4) vaiyAvacca, (5) brahmacaryanI nava vADa, (6) jJAnAditritaya, (7) tapa ane (8) krodha vagereno nigraha. sarvajIvahiMsAnivRtti, sarvamRSAvAdanivRtti, sarvavidhacauryanivRtti, sarvavidhamaithunanivRtti, sakala parigrahanivRtti - A che pAMca mahAvrata. zramaNadharmanA daza prakAra A pramANe che - satya, kSamA, mRdutA, zauca (AMtarika pavitratA), asaMgatA, saralatA, brahmacarya, vimukti, saMyama ane tapasyA. saMyamanA sattara bheda che, jemAM pAMca AgnavothI virati vagere Ave che. dasavidha AcAryAdinI sevAne vaiyAvacca kahevAya che. brahmacaryanI surakSA mATe strI vagerethI zUnya vasatimAM rahevuM vagere nava gupti = maryAdAo kahelI che. jJAna-darzana -cAritra te jJAnAditritaya che. anazana, UNodarI, dhyAna-kAussagna vagere tapanA 12 prakAra che. anantAnubandhI vagere caturvidha krodha-mAna-mAyA-lobha kaSAyacatuSkano vijaya. A ATha prakAre caraNa che. badhuM maLIne caraNasittarI kahevAya che. (ra) karaNamAM piMDavizuddhi vagere ATha bheda Ave che. oghaniyuktibhASyamAM mukhya karaNano nirdeza A pramANe karela che - paheluM karaNa che piMDavizuddhi eTale ke akRta-akArita-ananumodita A traNa koTithI zuddha AhArapiMDanuM grahaNa karavuM. athavA saMsRSTa, asaMsRSTa, uddhata, alpalepa, avagRhIta, pragRhIta * ko.(9)+A.(1)mAM "zo nati' pATha. 1. vrata-amaLadharma-saMyama-vaiyAvRttAM ja tamAtA: jJAnAritrivaM taY:#onipradAri caraNam etad / / 2. piNDavizuddhiH samitiH bhaavnaa-prtimaadiindriynirodhaaH| pratilekhana-guptayaH abhigrahAzcaiva karaNaM tu|| 3. saMsRSTAsaMsRSTe uddhRtA tathA alpalepikA caiv| avagRhItA pragRhItA ujjhitadharmA ca saptamikA / /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 caraNa-karaNasArapratipAdanam / pa sattamiyA / / " (pravacanasAroddhAra - 739) iti saptadhA vA, samitiH IryAsamityAdiH paJcadhA, bhAvanA anityatvAdikA dvAdaza, pratimA mAsAdikA dvAdaza bhikSUNAm, darzanAdikA ekAdaza upAsakAnAm, indriya'nirodhaH cakSurAdikaraNapaJcakasaMyamaH, pratilekhanaM mukhavastrikAdyupakaraNapratyupekSaNamanekavidham, guptiH mano-vAk -kAyasaMvaraNalakSaNA tridhA, abhigrahA vstiprmaarjnaadyo'nekvidhaaH| etayozcaraNa-karaNayoH pradhAnAstadanuSThAnatatparAH, svasamaya-parasamayamuktavyApArAH = 'ayaM svasamayaH ka anekAntAtmakavastuprarUpaNAd ayaM ca parasamayaH kevalanayAbhiprAyapratipAdanAd' ityetasmin parijJAne'nAdRtA 4. anekAntAtmakavastutattvaM yathAvad anavabuddhyamAnAH taditaravyavacchedena iti yAvat / caraNa-karaNayoH sAraM = phalaM nizcayazuddhaM nizcayazca tat zuddhaM ca jJAna-darzanopayogAtmakaM niSkalaGka na jAnanti = na anubhavanti kA jJAna-darzana-cAritrAtmakakAraNaprabhavatvAt tasya, kAraNAbhAve ca kAryasya asambhavAt, anyathA tasya nirhetu ane ujjitadharma - A 7 piMDeSaNAnA bheda te ja piMDavizuddhi che. piMDeSaNA eTale gocarI Adi piMDagrahaNanA vividha prakAra. pAMca samiti - IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAnanikSepaNA samiti, pAriSThApanikAsamiti. samyapha ane saprayojana pravRttine samiti kahevAya che. anityatvaazaraNatva vagerenI tIvra anubhUtisvarUpa bAra bhAvanA che je saMsAranA rAgane zithila banAve che. eka mahinA vagere kALa sudhI je viziSTa kaThora abhigrahanuM pAlana karAya che tene pratimA kahevAya che. bhikSuo mATe 12 pratimAnuM ane zrAvakavarga mATe samyagdarzanAdi 11 pratimAnuM vidhAna che. indriyanirodha eTale cakSu vagere pAMca indriyono nirodha = saMyama = niyatraNa. jIva-janI hiMsA huM na thAya te mATe muhapatti vagere dharmopakaraNonuM pratyupekSaNa = nirIkSaNa karavuM tene pratilekhana kahevAya. mana, vacana ane kAyAnI azubha pravRtti upara aMkuza ane zubha pravRttimAM pravartana - A traNa gupti CTii che. abhigraha eTale viziSTa prakAranI tyAgAdi pratijJA. tenA vasatipramArjana vagere aneka bheda che. A badhAnA peTA bheda 70 thAya che." [caraNasittarInA ane karaNasittarInA vistAranA jijJAsue oghaniryuktibhASya, paMcavastuka, paMcAzaka, pravacanasAroddhAra vagere granthonuM parizIlana karavuM. ] sva-parasamayabhedanA ajANa caraNa-karaNasArathI vaMcita huM (gyo.) have sammatitarkavyAkhyAkAra saMmatitarkanI gAthAnI vyAkhyA karatA kahe che ke "je munio A caraNa-karaNanA ja anuSThAnamAM nimagna rahe che parantu "vastunA svarUpane anekAntAtmaka batAvato hovAthI A vasamaya che. mAtra (anyanirapekSa) eka ja nayanA abhiprAya para bhAra deto hovAthI A parasamaya che'- AvA vivekajJAnanA upArjana mATe parizrama karavAne badale teno anAdara kare che, teo caraNa-karaNanA sArabhUta rahasyane nathI jANatA - Avo AgaLa anvaya karavo. 'vastutattva anekAntAtmaka hoya' - A tathyane ekAntanA vyavacchedapUrvaka nahIM samajanArA te munio nizcayAtmaka niSkalaMka jJAna-darzanopayogarUpa caraNa-karaNaphaLano anubhava nathI karI zakatA. nizcayAtmaka niSkalaMka jJAnadarzanopayoga eTale ke vizuddha upayoga. te jJAna-darzana-cAritrAtmaka kAraNakalApanuM sAmudAyika kArya che. kAraNonI gerahAjarImAM kArya na saMbhave. jo kAraNa vagara kArya utpanna thatuM hoya to te nirdetuka thavAnI
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ zara bodhaM vinA rucyasambhavaH 17 rA katvApatteH caraNa-karaNayozca cAritrAtmakatvAd dravya-paryAyAtmakajIvAditattvAvagama-svabhAvarucyabhAve'bhAvAt / pa athavA caraNa-karaNayoH sAraM nizcayena zuddhaM samyagdarzanaM te na jAnanti / na hi yathAvasthitavastutattvAvabodhamantareNa tadruciH na ca svasamaya-parasamayatAtparyArthAnavagame tadavabodhaH boTikAderiva smbhvii| atha jIvAdidravyArtha paryAyArthA'parijJAne'pi yad arhadbhiruktaM tadeva ekaM satyamityetAvataiva na samyagdarzanasadbhAvaH, "maNNai tameva saccaM NissaMkaM jaM jiNehiM pannattaM" ( bhagavatIsUtra- 1/3/30, AcArAGga-rza /9/162) rUtyAghAmaprAmAkhyAt, 1 ka rNi na; svasamaya para samayaparamArthAnabhijJairnirAvaraNajJAna-darzanAtmaka jinasvarUpA'jJAnavadbhistadabhihitabhAvAnAM sAmAnyarUpatayA'pi anyavyavacchedena satyasvarUpatvena jJAtumazakyatvAd " ( sa.ta. 3 / 67 vRtti) iti / tAtparyArthasvaMtrataM pratimati yadyuta - "tameva sattva siM" (ma.mU.1/3/30, AvA..//162) za Apatti Avaze. caraNa-karaNAnuSThAna cAritrarUpa che. tethI dravya-paryAyAtmaka jIvAdi tattvano bodha tathA svabhAvagocara ruci A bannenA virahamAM vizuddhaupayogAtmaka naiRRyika cAritrano saMbhava nathI. (athavA.) gAthAnA uttarArdhanuM anya rIte vivecana A pramANe che : caraNa-karaNano sAra che nizcayathI zuddha evuM samyagdarzana. svasamaya-pa2samayanA vivekajJAnanA abhAvamAM teno anubhava nathI thato. jyAM sudhI yathAvasthita vastutattvano avabodha na thAya tyAM sudhI yathArtharuci nathI hotI. svasamaya-pa2samayanA tAtparyArthano avabodha na thavAthI boTika = digambara vagerene tattvAvabodhanI saMbhAvanA nathI rahetI. 'caraNa-karaNanA phaLano anubhava karI zakatA nathI' - evuM kahevAnI pAchaLa Azaya e rahelo che ke 'nizcayazuddha niSkalaMka jJAna-darzanaupayoga hovo te caraNa-karaNanuM phaLa che' - tema teo jANatA nathI ke tene anubhavI zakatA nathI ke prApta karI zakatA nathI. sa 4) sva-paradarzanabodha vinA samakita na hoya 70 al (Jatha.) ahIM prazna thAya ke - jIvAditattvonuM dravyArthikanayanI apekSAe tathA paryAyArthikanayanI apekSAe jJAna na thavA chatAM 'je arihaMte kahyuM che te ja sAcuM che' - AvI sAmAnya zraddhAthI paNa samyagdarzananI sa hAjarI manAya che. A tathyamAM bhagavatIsUtra Adi AgamapramANa sAkSI che. teno bhAvArtha Avo che ke'jinezvaradeve je kahela che te ja niHzaMka satya che - AvuM (samyagdaSTi) mAne che.' (7.) uparokta praznano javAba A pramANe che ke sAmAnyathI zraddhA paNa kutattvanA nirAkaraNapUrvaka sAmAnyasvarUpe tattvanA sAcA bodha vinA thai zakatI nathI. jene svadarzananA ane paradarzananA paramArthano nizcaya nathI tathA nirAvaraNa jJAna-darzanaubhayasvarUpa tIrthaMkara jinezvara bhagavaMtanA svarUpano paNa bodha nathI tevA jIvane sAmAnyathI mithyAtattvanA athavA atattvanA nirAkaraNapUrvaka kevalibhASita tattvonuM satya jJAna thatuM nathI, to pachI samyagdarzana paNa kai rIte thai zake ? arthAt na ja thai zake.'' A rIte uparokta saMmatitarkagAthAnI vyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrijIe jaNAvela che. * bhagavatIsUtra ane saMmatisUtranuM samAdhAna (tAtva.) 'tameva sarvAM' A pramANe bhagavatIsUtranuM vacana ane 'gharaLa-rASpahA' ItyAdisvarUpa 1. manyate tameva satyaM niHzakkuM yat ninaiH prajJaptam| 2. taveva satyaM niHzas
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhagavatIsUtra-sammatitarkavirodhaparihAra pa ityevaM bhagavatIsUtrAdivacanAnusAreNa ye bIjarucisamyaktvaM bibhrati tairapi sva-parasamayaparizIlanena _ vistararucitayA bhAvyam, anyathA kadAcit paradarzanikRtA''kSepAdinA vicikitsAditaH bIjaruci samyaktvamapagacchet / tatazca na kevalaM "tameva saccaM NissaMkaM" (bha.sU.1/3/30) ityAgamavacananirbharatayA ma bhAvyam, apitu "caraNa-karaNappahANA..." (sa.ta.3/67) iti sammatitarkavacanAnusandhAnena yathAzakti sva f-paradarzanazAstraparizIlanaparAyaNatayA bhAvyam / na hi kSayopazamA'dhyApakasaMyoga-zArIrikazakti-pustakAdisAmagrIsAkalye'pi atyantaM sva 1 parasamayAbhyAsopekSaNe samyaktvaM sambhavati, ekasyA'pi yogasya aruceH samyaktvabAdhakatvAt / Ni kSayopazamAdivaikalye tAdRzabodhavirahitasya tu "tameva saccaM NissaMkaM" (bha.sU.1/3/30) ityAgamoktyA saMmatitarkagraMthanuM vacana upalaka dRSTie paraspara virodhI jaNAya che. parasparavirodhI tarIke jaNAtA uparokta Agamavacanano ane prakaraNavacanano tAtparyArtha amane A pramANe jaNAya che ke "arihaMtoe je kahela che te ja sAcuM che A pramANe samakitI mAne che - A vAta bIjarUci samyakatvanI apekSAe bhagavatIsUtra vagere AgamamAM batAvela che. paraMtu prastuta Agamavacana mujaba je ArAdhaka jIvo bIjaruci samyakatvane dhAraNa kare che teoe paNa svadarzananA ane paradarzananA zAstronuM parizIlana karavAmAM parAyaNa rahevuM joIe. jo jainAgamono ane ajaina graMthono UMDANathI abhyAsa karavAmAM na Ave to kyAreka anya dharmIo jainadharmamAM khoTo doSa dekhADe, jainAgamamAM doSAropaNa kare, jaina dharmane khoTo siddha karavAno prayAsa za kare tevA saMyogamAM saMkSeparuci - bIjaruci samakitane dhAraNa karanAra mugdha ArAdhaka jIvane jainadharmamAM, jaina AgamamAM zaMkA-kuzaMkA-viparyAsa vagere thaI zake che. tevuM bane to tenA lIdhe tenuM bIjaruci samakita vI paNa ravAnA thAya che. tethI "bhagavAne kahela che te ja satya che' - AvuM mAnavAthI amArAmAM samakita raheze - Takaze. kAraNa ke bhagavatIsUtramAM tevuM jaNAvela che - A pramANe phakta Agamavacana upara mugdha ii bharoso rAkhIne bIjaruci samakitane dharAvanAra jIvoe darzanazAstrAbhyAsathI nirapekSa rahIne besI rahevuM na joIe. paraMtu "caraNasittarIne ane karaNasittarIne mukhya karavA chatAM paNa svadarzananA ane paradarzananA zAstronA parizIlanathI dUra rahenArA jIvo nizcayazuddha caraNa-karaNanA sArane (= vistAraruci samyagdarzanane) jANI zakatA nathI' - A pramANe sammatitarkaprakaraNamAM je jaNAvela che tenuM anusaMdhAna karIne potAnI zaktine chUpAvyA vinA jainAgamanA ane ajaina graMthonA parizIlanamAM parAyaNa rahevuM joIe. | ( di.) kharekhara, jJAnAvaraNakarmano viziSTakSayopazama, bhaNAvanArano saMyoga, bhaNavA mATe jarUrI zArIrika baLa, pustakAdi sAmagrI vagere saghaLuM upalabdha hovA chatAM paNa svadarzananA ane paradarzananA zAstronA abhyAsanI atyaMta upekSA - anAdara kare tenAmAM samakita saMbhavatuM nathI. kAraNa ke eka paNa yoganI aruci e samakitanI bAdhaka che. kSayopazama vagere na hovAnA lIdhe tathAvidha zAstrabodha jenI pAse na hoya te vyaktimAM to "tAraka tIrthakara bhagavaMtoe je bhAkhela che te ja niHzaMka satya che..." AvA AgamavacananA AdhAre samakita saMbhavI zake che. A rIte uparokta bhagavatIsUtravacanano 1. tadeva satye ni:za 2. vara-varaVTVdhAnA /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ /ra * sarvadarzanasamanvayAtmakaM jainadarzanam 19 1 " 2. samyaktvaM sambhavati / evaM prakRtabhagavatIsUtra - sammatitarkavacanayojanA kAryA manISibhiH / " tameva saccaM ... (bha.sU.1/3/30) iti bhagavatIsUtroktiH vyAvahArikabIjarucisamyaktvopadarzanaparA; varga-raNabahALA..' pa (sa.ta.3/67) iti sammatisUtroktistu tAdRzabIjarucisamyagdarzaninAM naizcayikavistararucisamyaktvapratiSedhaparAyaNA iti nAnayorvirodha ityanusandheyam / rA prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - bauddhAdidarzanAbhyAsakRte naiyAyikAdidarzanAbhyAsasya naiyAyikAdidarzanAbhyAsakRte ca bauddhAdidarzanAbhyAsasya AvazyakatA nAsti, bauddhAdidarzanasya naiyAyikAdidarzanA'ghaTitatvAt, naiyAyikAdidarzanasya ca bauddhAdisiddhAntA'ghaTitatvAt / paraM jainadarzanasiddhAntAbhyAsakRte tu bauddhAdisarvvadarzanasiddhAntAbhyAsasya AvazyakatA varttate, tasya sarvadarzanasamanvayarUpatvena sarvadarzanaghaTitatvAt / " rNi jainadarzanaprAthamikAbhyAsakRte sarvadarzanaparizIlanasyA'nAvazyakatve'pi sarvatantra - nayaparizIlanaM vinA kA syAdvAdadarzanagocarapAramArthikanizcayasya prAyaH azakyatvam / tam Rte tu tIrthaGkare tadvacane vA ane saMmatitarkavacanano saMbaMdha paMDita jIvoe joDavo joIe. prastuta bhagavatIsUtranuM vacana vyavahAranayasaMmata bIjaruci sakita tarapha aMgulinirdeza kare che. jyAre saMmatitarkano saMdarbha 'vyavahAranayasaMmata bIjaruci samakitane dhAraNa karanAramAM nizcayanayamAnya vistAraruci samakita nathI hotuM' AvuM pratipAdana kare che. Ama paramArthathI te banne zAstravacano vacce koI virodha Avato nathI- tema jANavuM. AgamagranthanA ane prakaraNagranthanA vacanonuM A rIte anusaMdhAna karIne sAco tAtparyArtha meLavavA paMDitoe prayatna karavo joIe. A pramANe ahIM sUcanA paNa prApta thAya che. pta jainadarzananI tAttvika oLakha mATe sarvadarzanaabhyAsa jarUrI AdhyAtmika upanaya :- bauddhadarzananA siddhAntane vyavasthita jANavA mATe naiyAyika, sAMkhya vagerenA dharmazAstrono abhyAsa karavAnI AvazyakatA rahetI nathI. anya darzanonuM khaMDana karyA vinA phakta naiyAyika darzananA siddhAntane sArI rIte samajavA mATe sAMkhya ke bauddha vagerenA graMthonuM adhyayana karavAnI atyanta jarUriyAta rahetI nathI. kAraNa ke bauddhAdi darzano naiyAyikAdidarzanothI ghaTita nathI tathA naiyAyikAdi darzano bauddhAdidarzanothI ghaTita nathI. paraMtu jaina dharmanA dravyAnuyogamaya siddhAntono tAttvika bodha meLavavA mATe bauddha, sAMkhya, naiyAyika vagere tamAma dharmonA zAstronuM parizIlana anivArya che. kAraNa ke jainadarzana sarvadarzanonA samyak milanasvarUpa hovAthI sarvadarzanothI ghaTita che. 8 naizcayika cAritrane pragaTAvIe - (jaina.) jo ke jaina darzanano prAthamika abhyAsa karavA mATe sarva darzanono abhyAsa jarUrI nathI. to paNa anya darzano ane sarva nayono jyAM sudhI yathArtha bodha na thAya tyAM sudhI jaina darzananA saghaLA siddhAntono/syAdvAdano pUrNa pAramArthika nizcaya thavo azakyaprAyaH che. tathA dravyAnuyogamaya anekAntavAda 1. veva satya..... 2. vara-2ApradhAna:/
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 * jJAna-kriyobhayaruciH kartavyA : 2/2 tAttvikasthirazraddhAnasya asambhavaH / na hyajJAte atyalpAMzato vA jJAte vastuni tAttvikaM sthiraJca pa zraddhAnaM smbhvti| tad Rte ca pAramArthikaM samyagdarzanaM naiva jaayte| tena vinA naizcayika ___ cAritramapi durlabhameva / tatazca cAritramUlottaraguNopArjane yAvAn bAhya udyama AvazyakaH tataH zataguNaH sahasraguNo ma vA Antara udyamaH pAramArthikaprazamAdiguNopetanaizcayikasamyagdarzanalAbhAya Avazyaka iti cetasikRtya svasamayaM svabhyasya, paradarzanavaitathyaM vijJAya, tadIyaikAntavAdarAddhAntataH pRthagbhUya, Adarato ___bhAvasyAdvAdazuddhasiddhAntagatAM traikAlikA'bAdhyatAM manasi sthirIkRtya, tIrthaGkaragocaraprIti-bhakti , -samarpaNAdiSu vilIya, granthibhedaM vidhAya, abhyantarApavargamArge aviratam abhisarpaNAya yatitavyam / Ni itthameva jiivnsaaphlyopptteH| itthaJca zuSkajJAnI kriyAjaDo vA na AtmArthI kintu samyagjJAna --kriyobhayarucireveti phlitm| tasyaiva "saMsAraviSayAtItaM muktAnAmavyayaM sukham / avyAbAdhamiti proktaM paramaM paramarSibhiH / / " (ta.sU.kA.23) iti tattvArthasUtrakArikAyAm umAsvAtivAcakapradarzitaM mokSasukhaM sulabhaM cAtA1/2 T.. svarUpa jainadarzananA maulika siddhAntono sarvAMgINa paricaya na thAya tyAM sudhI tAraka tIrthaMkara paramAtmA upara ke tenA vacana upara tAttvika ane sthira zraddhA paNa pragaTI na zake. tathA tenA vinA pAramArthika samyagdarzana paNa AvI nA zake. tenA vinA to naiRyika cAritra paNa durlabha ja che. | ($ kriyA karatAM jJAnamAM vizeSa udhama Avazyaka (9 (tata) mATe cAritranA mULa guNa(caraNasittarI)mAM ane uttara guNa(karaNasittarI)mAM bAhya udyama karavAnI jeTalI jarUra che tenA karatAM sArabhUta pAramArthika pramAdi guNasaMpanna naiRRyika samyagdarzanane che meLavavA mATe seMkaDo gaNo AMtarika udyama karavAnI AvazyakatA che. AvA lakSyapUrvaka svadarzananA zAstrono a UMDANapUrvaka abhyAsa karI, paradarzananI pokaLatAne pichANI, tenI ekAMtavAdamaya mAnyatAothI aLagA " banI, Adara ane ahobhAvapUrvaka dravyAnuyogamaya bhAvasyAdvAdasvarUpa zuddha siddhAntanI trikAlaabAdhyatAne e manamAM sthira karI, tAraka tIrthakara bhagavaMtanA premabhaktisamarpaNa vageremAM khovAI jaI, granthibheda karI, AMtarika mokSamArge aviratapaNe AgekUca karavA kaTibaddha banavuM emAM ja jIvananI sArthakatA che. eno artha evo phalita thAya che ke budha jana te che ke je zuSkajJAnI nathI ke kriyAjaDa nathI. paraMtu samya jJAna-kriyAbhirucivALo che. tevA AtmArthI budhajanane ja tattvArthakArikAmAM darzAvela mokSasukha sulabha bane. tyAM umAsvAtivAcake jaNAvela che ke "mukta jIvonuM sukha (1) saMsAranA viSayo karatAM caDhiyAtuM che, (2) zAzvata che, (3) pIDArahita che. tethI paramarSio mokSasukhane parama = sarvazreSTha kahe che." (1/2)
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/3 0 dravyAnuyogamAhAtmyam / e kahiuM, teha ja daDhaI chaS :zuddhahArAdika tanu yoga, moTo kavio dravyaanuyoga; e upadezapadAdika graMthi, *sAkhi lahI cAlo zubha paMthi 1/3 (3) zuddhAhAra-42 doSarahita AhAra ItyAdika yoga chai, te tanu kahetAM nAnhA kahiyai, kRza AcAra chaI.' yadeva anyAnuyogebhyo dravyAnuyogamAhAtmyaM kathitaM tadeva dRDhayati - 'zuddha'ti / zuddhoJchAdistanuryoga itarastUdito mhaan| upadezapadAdhuktiM labdhvA cara zubhe pthi||1/3|| prakRte daNDAnvayastva m - zuddhoJchAdistanuryogaH, itarastu mahAn uditH| upadezapadAdhuktiM tathvI zume pathi varasA9/rUTI yaH zuddhoJchAdiH = piNDaniyuktyAdhuditadvicatvAriMzadoSavinirmuktapiNDagrahaNAdilakSaNaH sAdhusamAcAraH ka caraNa-karaNAtmakatvena mokSayojakatayA yogaH samAmnAtaH zAstrakRdbhiH sa tanuH = svalpatArakazaktikatayA rNi kRzaH uditaH = kathitaH / itarastu = svasamaya-parasamayaparijJAnAdilakSaNo dravya-guNa-paryAyavicAralakSaNo aivataraSiA :- "anya anuyogane choDIne zA mATe tame dravyAnuyogano vimarza karI rahyA cho ?' AvI zaMkAnA nirAkaraNa mATe caraNa-karaNAnuyoga Adi anya anuyogo karatAM dravyAnuyoganuM mAhAtma pUrve kahI gayA hatA te ja mAhAbhyane graMthakArazrI punaH daDha kare che : sarva anuyogomAM dravyAnuyoga uttama lokArtha - nirdoSa gocarI vagere cAritrAcAra nAno yoga che. dravyAnuyoga to tenA karatAM mahAna sa kahevAyela che. Ama upadezapada vagere granthanA sAkSIvacanane meLavIne zubha paMtha upara cAlo.(1/3) ja dravyAnuyoga paMcAcAramaya ja vyAkhyAthI - piMDaniryukti vagere graMthomAM batAvela 4ra doSathI rahita gocarI grahaNa karavI vagere svarUpa sAdhvAcAra yogasvarUpa che. kAraNa ke te caraNa-karaNasvarUpa hovAthI mokSanI sAthe AtmAno yoga che. karAvI Ape che. AtmAne paramAtmAnI sAthe/paramAtmasvarUpanI sAthe joDI Ape te yoga kahevAya. paraMtu bhikSATanAdi yogane zAstrakAra bhagavaMto nAno mAne che. kema ke tenI tAraka zakti atyaMta alpa che. jyAre svadarzana-paradarzananA sarvAgINa bodhasvarUpa athavA dravya-guNa-paryAyanI talasparzI mImAMsAsvarUpa dravyAnuyoga to sva-para ubhayane tAravAnI zaktithI yukta hovAnA lIdhe mithyAtvamohanIya nAmanA darzanamohanIya ane jJAnAvaraNa vagere karmano atyaMta uccheda karavAthI mahAna kahevAyela che. ("vizeSa, * ko.(7+11+12)mAM "daDhAvaI pATha. % ko.(2+10)mAM "graMtha... paMtha' pATha. ko.(4)mAM "graMthe' pATha. * sAkhi = sAkSI, pramANa, kathana, purAvo (juo - ArAmazobhA rAsamALA, prAcIna gurjara kAvya, gurjara rAsAvalI, SaDAvazyakabAlAvabodha) - si.mAM "kuzayoga' pATha. ko.(9)mAM "kuza AcAranaI pATha....( citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.mAM che.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravyAnuyogaH paJcAcArarUpaH /2 rA eha* dravyaanuyoga dravyAdivicAra te nizcayathI paMcAcAramaya che. te mATaIM te moTo yoga AvA dravyAnuyoga, tuH vizeSe, "tu vizeSaDavadhAro" (a.sa.pariziSTa-1rU) kRti aneArthasadhdhotte, comaH mahAn = sva-parobhayatArakazaktikatayA prabhUtadarzanamohanIya-jJAnAvaraNAdikarmmavigamapratyala uditaH, nizcayataH tasya paJcAcAramayatvAt / tathAhi (1) dravyAnuyogarizIlanastha sva-parasamayapavArthasArthaprAzaSSraadhnaaruuptvaad jJAnAcArarUpatA, (2) jinoktAtmAditattvarucigocarayoga-kSema-zuddhi-vRddhyAdikArakatvAd rza darzanAcArarUpatA, (3) AtmaramaNatAdyupalambhakatvAt cAritrAcArarUpatA, (4) darzanamohanIyAdikarmmanAzakatvAt svAdhyAyarUpatvAcca tapaAcArarUpatA, (5) jinoktatattvohApohagocarazaktyanigUhanato vIryAcArarUpatA ca vijJeyA / zuddhoJchagrahaNAdicAritrAcArastu vyAvahArika eva, kAyayogapradhAnatvAt / Ni ata eva tato'pi dravyAnuyogena sakAmanirjjarA prabalA sAnubandhA adhikA ca sampadyate / ata eva oghaniryuktibhASye " cattAri u aNuogA caraNe dhammagaNiyANuoge ya / daviNujoge ya avadhAraNa arthamAM vaparAya' A mujaba anekArthasaMgrahanA vacana mujaba ahIM mULa zlokamAM rahela 'tu' zabda vizeSa = taphAvata arthamAM jANavo.) kAraNa ke nizcayanayanI dRSTie dravyAnuyoga paMcAcAramaya che. te A rIte - (1) dravyAnuyogaparizIlana svadarzananA ane paradarzananA padArthonA samUhanA jJAnanI ArAdhanAsvarUpa hovAthI jJAnAcAramaya che. (2) jinokta AtmAdi tattvanI rucinI prApti, sthiratA, vRddhi vagerene karanAra hovAthI dravyAnuyogaparizIlana darzanAcAramaya che. (3) AtmatattvamAM 2maNatA vagerene meLavavAnuM sAdhana hovAthI dravyAnuyogaparizIlana cAritrAcAramaya che. (4) darzanamohanIya Adi karmanA vinAzanuM kAraNa hovAthI temaja svAdhyAyarupa hovAnA lIdhe dravyAnuyogaparizIlana tapAcAramaya che. (5) jinokta tattvanI vicAraNA karavAnI potAnI zakti na chupAvavAnA lIdhe dravyAnuyogaparizIlana vIryAcAramaya che. jJAnAcArAdi cAreya AcAro vize potAnI zakti na chupAvavI te vIryAcAra kahevAya // che. Ama prastuta dravyAnuyogaparizIlana naiRRyika paMcAcAramaya che. jyAre nirdoSa gocarI vagere cAritrAcAra vyAvahArika che. kAraNa ke temAM kAyayoga ja mukhya che. mATe ja cAritrAcAra karatAM dravyAnuyoga dvArA sakAma (svaicchika) karmanirjarA prabaLa, sAnubaMdha ane adhika thAya che. Ama vyAvahArika cAritrAcAra caraNa-karaNAnuyoga karatAM tAttvika dravyAnuyoganI mahattA nirvivAdapaNe siddha thAya che. spaSTatA :- 'zuddhAhArAdika e laghuyoga' A vAta barAbara baMdha besatI che. paraMtu saMpUrNa tAttvika caraNasittarI-karaNasittarI laghuyoga na saMbhave. kAraNa ke caraNasittarImAM kSamAdi dazavidha yatidharma, jJAnAdi trika, kaSAyanigraha vagereno paNa samAveza thAya che. te aMtaraMgapariNatisvarUpa che, bAhya kriyAsvarUpa nathI. ahIM je kahevAyela che te vAta paNa sApekSapaNe svIkAravI. kAraNa ke 'yoga asaMkhya jinavara kahyA, navapada tihAM dhura re' - AvuM paNa zAstravacana upalabdha thAya che. syAdvAdamAM dareka vAta yogya apekSAe samajavI. (ta va.) AvA ja koIka gaMbhIra abhiprAyathI oghaniryuktibhASyamAM jaNAvela che ke 'caraNa * pustakomAM 'eha' nathI. lA.(2)mAM che. * pustakomAM 'dravyAnuyoga je svasamaya-parasamayaparijJAna te' pATha. .....cihnadrayamadhyavartI pATha si.+ko.(9+13)mAM che. 1. catvAri tu anuyogAH caraNaM dharma- gaNitAnuyogau ca / dravyAnuyogazca tathA yathAkramaM te maharddhikAH / / 11 22 = - =
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 dravyAnuyogo maharddhikaH / kahio. jeha mATaiM zuddhAhArAdika sAdhana svAdhyAyanuM ja chaI. tada 3dama te maTTIyA pA" (ni.ma.la) rUti vItam "marhivA: = pradhAnA:" (koni.mI. ) iti tavRttau dronnaacaaryH| kAtmatattvaca yathArthatayA paricchevatvAn dravyAnuyoca suvarNAratve sanAta" (http:// www.Jainuniversity.org/PDFs/lib/lib_4_12.pdf) rUti naivizvavidAyanAma vivyiothe cA ne ataH tasya mahardikatvam anAvilam / na ca maharddhikAH sarve eva mahattvam AbibhratIti na niyama iti zaGkanIyam, dravyAnuyogamahattvasya prakArAntareNA'pi yuktatvAt, yataH zuddhAhArAdikaM dravyAnuyogAdigocarasvAdhyAyasyaiva sAdhanaM bhavati / 'yad yasmai tataH tat pradhAnam' iti nyAyena aGgi eva pradhAnam, rNi -karaNAnuyoga, dharmakathAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dravyAnuyoga - Ama cAra anuyoga che. tathA A cAreya anuyoga kramazaH mahaddhika = vadhu kiMmatI = mukhya che." oghaniryuktibhASyanI vRttimAM droNAcAryajIe mahaddhika' zabdano artha "pradhAna = mukhya" AvuM batAvela che. AnAthI siddha thAya che ke zAsanane AgaLa dhapAvavA mATe caraNa-karaNAnuyoga karatAM dharmakathAnuyoga vadhu upayogI che. tenA karatAM gaNitAnuyoga mukhya che. tathA dravyAnuyoga cAreyamAM mukhya che, sarvazreSTha che. ka dravyAnuyoga sonAnI khANa 5 (la7.) "Atmatattvano yathArtharUpe nirNaya karAvavAnA lIdhe dravyAnuyoga sonAnI khANa tarIke mAnya che' - A mujaba "jaina yunivarsiTI' nAmanI vebasAITamAM jaNAvela che. tethI 'dravyAnuyoga mahartika che' - A bAbata nirvivAda che. zaMkA :- (na gha.) pANI karatAM sonuM moTI samRddhirUpa che. paNa jIvana calAvavA mATe sonA karatAM || pANI ja vadhAre mahattvanuM che. tethI mahattvazALI ane mahaddhika A be zabda ekArthika nathI. tethI prastutamAM dravyAnuyoga bhale mahaddhika hoya paNa caraNa-karaNAnuyoga mahattvazALI che. zAsanaprabhAvanA-rakSA vagere jo kArya karavAnI dRSTie dravyAnuyoga mahaddhika che. jyAre durAcAra-doSa-Azrava vageremAMthI AtmAne bacAvI sadAcAra-sadguNa-saMvaranA mArge AgaLa vadhAravA mATe to caraNa-karaNAnuyoga ja mahattvapUrNa che. tethI dravyAnuyoga mahardika bhale hoya. paraMtu te mahAna kaI rIte siddha thaze ? kAraNa ke je mahaddhika hoya te badhA ja mahAna hoya - tevuM nathI hotuM. tethI dravyAnuyogamAM caraNa-karaNAnuyoga karatAM mahattva to asiddha ja raheze. A aMgI pradhAna nyAyanuM nirUpaNa uM, nirAkaraNa :- (dravyA.) nA. bIjI rIte vicAra karavAmAM Ave to paNa "caraNa-karaNAnuyoga karatAM dravyAnuyoga vadhu mahAna che' - A vAta vyAjabI che. kAraNa ke nirdoSa gocarI-pANI vagere paNa dravyAnuyogAdisaMbaMdhI svAdhyAyanuM ja sAdhana che. saMskRta bhASAmAM eka nyAya = niyama Ave che ke "je jenA 4. mo.(2)mAM "zuddhAcArAdika' pATha.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 0 kadAgrahisvarUpaprakAzanam / rasa e sAkhi upadezapadAdika graMthaI lahInaI "zubha paMthi = uttama mArge cAlo. pa aGgaM tu gauNameva bhavati / tataH caraNa-karaNAnuyogato dravyAnuyogasya maharddhikatvaM mahattvaJca . anAvilam / etad gaurava-lAghavamajAnantaH ye kecid gurukulavAsa-dravyAnuyogAbhyAsAdikaM pradhAnayogam avajJAya kevalA'jJAtoJchagrahaNAdibAhyayoganiratAH te tucchAH asadgrahavanto vijJeyAH / ma taduktaM zrIharibhadrasUribhiH upadezapade '"eyamiha ayANaMtA asaggahA tucchbjjhjogmmi| NirayA pahANajogaM cayaMti gurukammadoseNa / / suTuMchAisu jatto gurukulacAgAiNeha vinnnneo| sabarasarakkhapicchatthaghAyapAyA'chivaNa tulle / / " (upa.pa. 676/677) iti / etAdRzIm upadezapadAdhuktiM labdhvA = upalabhya zubhe = uttame ka pathi = mArge cr| mATe hoya tenA karatAM te pradhAna (mukhya) kahevAya. jema ke dhana meLavavA mATe nokarI karavAmAM Ave che. tethI nokarI karatAM paNa dhanaprApti mukhya kahevAya. svAdhyAya mATe zuddha gocarI-pANIne sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto grahaNa kare che. mATe svAdhyAya mukhya kahevAya. nirdoSa gocarI-pANI gauNa kahevAya. svAdhyAya sAdhya che, aMgI che, udezya che, kArya (= prayojana) che. nirdoSa gocarI sAdhana che, aMga che, kAraNa che. tethI caraNa -karaNAnuyoga karatAM dravyAnuyoga nirAbAdhapaNe mahaddhika ane mahattvapUrNa siddha thAya che. A pramANe lAghava -gauravane (lAbha-nukasAnane) nahi samajatA je keTalAka agItArtho gurukulavAsa, dravyAnuyogano abhyAsa vagere mukhya yoganI avagaNanA karIne mAtra ajJAtapiMDa (= nirdoSa AhAra-pANI) meLavavA vagere bAhya e yogamAM ja gaLADUba thayelA che teone tucchaprakRtivALA ane kadAgrahagrasta samajavA. A jJAnayogane mukhya banAvIe . * * (tabu) tethI ja zrIharibhadrasUrijI mahArAje upadezapada graMtharatnamAM jaNAvela che ke "AdhyAtmika A lAbha-nukasAnasvarUpa lAghava-gauravane nahi jANatA keTalAka kadAgrahI sAdhuo asAra evA bAhya yogamAM gaLADUba banI gurukulavAsa, dravyAnuyoga Adino abhyAsa vagere yogasAdhanAne choDe che. kema ke teo bhAre karmarUpI doSathI gherAyelA hoya che. gurukulavAsa vagerene choDIne nirdoSa gocarI vageremAM yatnazIla rahevuM te to bhabhUtivALA sAdhu pAsethI moranA pIMchA levA mATe bhabhUtivALA saMnyAsInuM mastaka talavArathI uDADI devAnI pravRtti karavA chatAM te saMnyAsIne potAno paga na aDI jAya tenI kALajI rAkhanAra bhIlanA prayatna samAna che" - A pramANe upadezapada vagere graMthanA vacanane jANIne sArA mArgamAM cAlo. ja bhautighAtaka udAharaNa che. | spaSTatA :- upadezapadamAM bhabhUtivALA sAdhu pAsethI morapIMchA levAnuM udAharaNa A pramANe che ke koIka bhIle sAMbhaLyuM ke "tapasvI mahAtmAone ApaNo paga aDakI jAya te moTA nukasAna mATe thAya che." eka vakhata tene morapIMchAnI jarUra paDI. bIjA sthAne sArI rIte tapAsa karavA chatAM tene * ko. (13)mAM "jANI zubhapaMtha je dravyAnuyoga mArga tiNe cAlo' pATha. si.+ko.(913)+A.(1)mAM "zubha paMtha je dravyAdivicAra dravyAnuyoga mArga tihAM cAlo' pATha. je pustakomAM "mArgi' pATha.ko. (7)no pATha lIdho che. 1. etadiha ajAnanto'sadgrahAH tucchbaahyyoge| niratAH pradhAnayogaM tyajanti gurukarmadoSeNa / / 2. zuddhoJchAdiSu yatnaH gurukulatyAgAdineha vijnyeyH| zabarasarajaskapicchArthaghAtapAdA'cchupanatulyaH / /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 2/3 . jJAnopasarjanIkaraNam azreyase / bAhya vyavahArane pradhAna karInai, jJAnanI gauNatA karavI te azubha mArga. jJAnapradhAnatA rAkhavI te uttama mArga. kata va - jJAnAdika guNa hetu gurukulavAsa chAMDI zuddhAhArAdiyatanAvaMtanaI mahAdoSazuM cAritrahAni sa. kahII chaI.* kecittu zuddhoJchAdikApekSayA dravyAnuyogo mahAn, phalataH paJcAcAramayatvAditi smaamnnti| pa bAhyavyavahAraM pradhAnaM kRtvA jJAnopasarjanIkaraNaM tu azubhaH pnthaaH| jJAnaprAdhAnyarakSaNamevottamo mokssmaargH| ata eva tIvrasacchraddhAsamanvitasamyagjJAnAdiguNahetubhUtaM gurukulavAsaM tyaktvA zuddhAhArAdiyata-sa moranA pIMchA na maLyA tyAre teNe sAMbhaLyuM ke "bhabhUtivALA sAdhu pAse morapIMchA che." tethI teNe temanI pAse mAMgyA. paraMtu te sAdhue morapIMchA na ApyA. tyAre teNe zastraprayogapUrvaka te bhabhUtivALA sAdhuno nigraha karIne baLAtkAre morapIMchA lIdhA. paraMtu potAno paga temane aDI na jAya te mATe teNe sAvadhAnI rAkhI. eka bAju talavAra Adi zastrone vAparI sAdhuno parAbhava karavo ane bIjI bAju potAno paga temane aDakI na jAya tenI kALajI rAkhavI. A khUba ja vicitra ane viSama sthiti che. "tapasvI sAdhune potAno paga aDI na jAya tenI sAvadhAnI rAkhavAthI ghaNo lAbha thayo, nukasAnIthI bacI gayo" - evuM te bhIla mAne che. hakIkatamAM to sAdhuno zastraprayogathI nigraha | parAbhava karavAthI moTuM nukasAna ja thayela che. sAdhu upara zastraprayoga svarUpa moTA doSathI haNAyela hovAthI sAdhune paga na aDADavA svarUpa guNa paNa guNasvarUpe raheto nathI. paraMtu doSarUpa ja bane che. * dravyAnuyoga phalataH paMcAcAramaya 4 (vi.) keTalAka vartamAnakAlIna vidvAno mahopAdhyAyajI mahArAje rAsamAM dravyAdivicAra te nizcayathI vI. paMcAcAramaya che' AvuM je jaNAvela che tenuM arthaghaTana evuM kare che ke 'dravyAdivicAra te phalataH paMcAcAramaya che." matalaba ke nirdoSa gocarIcaryA vagere karatAM dravyAnuyoganuM parizIlana mahAna hovAnuM kAraNa e ja che ke te phaLanI apekSAe paMcAcAramaya che. dravyAnuyoganA abhyAsathI jinavacana upara zraddhA daDha bane ane samyagdarzana prApta thAya. enA dvArA mokSamArge AgaLa vadhatAM, cAritramohanIyano kSayopazama thatAM jIva paMcAcArane pALe che. Ama dravyAnuyoga phalataH paMcAcAramaya che." (vAgha.) bAhya vyavahArane mukhya karIne jJAnayogane gauNa banAvavo te azubha mArga che. jJAnayoganI mukhyatAne sAcavavI te ja zreSTha mArga che. na khALe DUcA, daravAjA mokaLA - ajJAnI pravRtti (gata va.) jJAnayogane mukhya banAvavo e ja sAdhu mATe kalyANakArI kartavya hovAnA lIdhe sAcI tIvra zraddhAthI saMpanna evA samyagRjJAna Adi guNanA sAdhanabhUta bananArA gurukulavAsane choDIne nirdoSa gocarI-pANIne grahaNa karavAnI yatanA karavAvALA sAdhune gurukulavAsatyAga svarUpa mahAdoSanA lIdhe saMyamanI *... citadvayamadhyavartI pATha si.ko.(9)mAM nathI. A ko.(7+10)mAM "ajJAnamArga' pATha.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ * aparizuddhAnuSThAnanivedanam / sa. gurudoSA''rambhitayA 'laghvakaraNayatnato nipunndhiibhiH| sa satraHArezya tathA jJAyarsa patriyona | (cho..u.) porA 1/3 - nAvato mahAdoSeNa cAritrahAniruktA updeshpde'nupdmev| taduktaM SoDazake'pi "gurudoSArambhitayA laghvakaraNayatnato nipunndhiibhiH| sannindAdezca tathA jJAyate etanniyogena / |"(sso.1/9) iti / sa tasya yogadIpikAvRttiH "gurUn doSAn pravacanopaghAtAdInArabdhaM zIlaM yasya sa tathA tadbhAvaH tayA yo na laghuSu = sUkSmeSu doSeSvakaraNayatnaH = parihArA''daraH tasmAd nipuNadhIbhiH = kushlbuddhibhiH| tathA satAM ( = satpuruSANAM sAdhu-zrAddhAdInAM nindAdeH = gardA pradveSAdeH ca jJAyate etad = aparizuddhAnuSThAnaM niyogena = avazyantayA, gurudoSArambhAderaparizuddhikAryatvAd" (So.1/9 yo.dI. pRSTha-16) ityevaM varttate / etadvistarastu ka asmatkRtakalyANakandalIto'vaseyaH / gi prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - sArvatrikA''ya-vyayamImAMsAyA vizuddhabhAvacAritrakAryatvAd bhAvacAritrI naiva jAtucit svalpalAbhakRte bahuvyayaM kartuM zaknoti / ata eva bodhidurlabhatA''pAdakayathecchapAriSThApanikAdinA aparizuddhAnuSThAnatvaM bhAvacAritrAbhAvazca jJAyete, pravacanApabhrAjanAyA hAni thAya che. saMyama nAza paNa pAme che. AvuM upadezapada graMthamAM hamaNAM ja jaNAvI gayA. SoDazaka graMthamAM paNa zrIharibhadrasUrijI mahArAje jaNAvela che ke "moTA doSane zarU karavAnA lIdhe nAnA doSane na sevavAno je prayatna karavo tenA dvArA tathA sajjana-sAdhu-saMta puruSonI niMdA vagerethI kuzAgrabuddhivALA puruSo avazya jANI le che ke "A mANasanI nAnA doSane choDavAnI pravRtti avazya azuddha anuSThAnasvarUpa che." (taca.) uparokta SoDazakazlokanI yogadIpikAvyAkhyAmAM mahopAdhyAya yazovijayajI gaNivarazrIe jaNAvela che ke "zAsanahIlanA vagere moTA doSone AcaravAnA svabhAvane lIdhe nAnA sUkSma doSone A choDavAnI tatparatAnA lIdhe temaja sAdhu zrAvaka vagere sajjanonI niMdA, gaha, prakRSTa dveSa Adi dvArA "A aparizuddha anuSThAna che' - evuM kuzaLabuddhivALA (= prakRSTa vivekabuddhivALA) niyamo jANI zake che. kAraNa ke zAsana apabhrAjanA vagere moTA doSomAM pravRtti e aparizuddhinuM kArya che." A bAbatanI vistRta jANakArI meLavavA ane banAvela "kalyANakaMdalI nAmanI SoDazakavyAkhyA jovI. - sAdhunA azuddha anuSThAnanI oLakhANa che AdhyAtmika upanaya :- sarvatra lAbha-nukasAnanI vicArakatA e AMtaravizuddhinuM - bhAvacAritranuM kArya che. mATe jenI pAse bhAvasaMyamanI pariNati hoya te vyakti kyAreya paNa ghaNA nukasAnanA bhoge thoDo lAbha meLavavA haragija taiyAra na thAya. jema ke nirdoSa jamInamAM kApanuM pANI paraThavavAnA AcAranuM = pAriSThApanikA samitinuM pAlana jAheramAM lokonI satata avara-javaravALI jagyAmAM ke jinadharmadviSInA AMgaNA vageremAM evI rIte kare che jethI e AcArane jonArA loko bodhidurlabha bane, jinazAsananI ke sAdhunI niMdA kare to tenA dvArA jANI zakAya ke e saMyamAcAra niyamA aparizuddha anuSThAnasvarUpa ja ma.mAM " zca..' azuddha pATha.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pravacanApabhrAjanAdeH gurudoSatA azuddhAtmapariNatikAryatvAt / etena svacchandasya nirdoSoJchAdigrahaNam, tapasvino rUpyakAdyupArjanam, pa gurusevakena guroH laghutA''zAtanAdikaraNaM aparizuddhAnuSThAnamiti vyAkhyAtam, mlinaashyjnytvaat| rA itthaM sAmpradAyikavyAmohAdinA sAdhu - zrAvakAdinindAdikAriNaH ugracAritrAcArapAlanamapi azuddhAnuSThAnatvenA'vaseyam / ata eva bhavabhIruNA sAmpradAyikavyAmoha - pravacanApabhrAjanA-sAdhunindAdikaM m che tathA tevI pravRtti karanAra sAdhu pAse bhAvasaMyama gerahAjara che. zAsanahIlanA thAya tevI pravRtti karavI te azuddha AtmapariNatinuM ja kArya che. AMtarika aparizuddha pariNAma dvArA janma hovAthI bAhya rIte zuddha saMyamAcAra tarIke jaNAvA chatAM te anuSThAna malina ja jANavuM. te ja rIte gurunI AjJA mAne nahi ane bIjI bAju nirdoSa gocarI-pANInI khUba gaveSaNA kare. moTI tapazcaryAo karI lokone vaza karI paisA kaDhAve. eka bAju gurunI khUba sevA kare ane bIjI bAju gurunI laghutA thAya evA kAma kare. eka tarapha guruno khUba avinaya-AzAtanA kare ane pachI gurunA paga dAbavA bese. kharekhara khALe DUcA ane daravAjA mokaLA' - evI A dazA milana AzayathI utpanna thavAthI kevaLa azuddha anuSThAnanI ghoSaNA kare che. jema kulaTA strI potAno vyabhicAra-durAcAra DhAMkavA patinI bahArathI khUba sevA kare tevuM ahIM samajavuM. zrAvakanA azuddha anuSThAnanI nizAnI al sa A ja rIte zrAvakavargamAM paNa eka bAju hoTalamAM dArU DhIMcIne, mAMsa-IMDA khAIne Ave ane gharamAM tithinA divase zrAvikAe bhUlathI lIluM zAka rAMdhyuM hoya to teno udhaDo laI le. eka bAju gharavALI sAthe moTethI jhaghaDo kare ane pachI sAmAyika laIne dhArmika tarIke potAnI chApa upajAve. bajAramAM bhArobhAra anIti kare, mAlamAM bheLaseLa karI bIjAnA jIvana sAthe ramata rame, ugharANI cUkave nahi, vahuone trAsa Ape, putravadhu sAthe cheDatI kare, anekanA zrApa-nisAsA le ane ekAda kIDI marI jAya tenI moTI bUmAbUma karI mUke. eka bAju eborzana-garbhapAta karAve ane bIjI bAju jAheramAM 'egidiyA, beIMdiyA...' moTethI bole athavA varSItapa karIne dharmI tarIke potAnI havA UbhI rAkhe. khAnagImAM vezyAgamana, parastrIgamana kare ane paryuSaNamAM aDhAI karIne dharmI tarIkenI vAha -vAha laI le. A zrAvaka jIvananI apekSAe azuddha anuSThAna kahevAya. tAtparya e che ke eka bAju dharma kare paNa bIjI bAju niHzaMkapaNe bharapUra pApa kare to teno dharma paNa azuddha bane. tethI sAdhake tevI pApakriyAne choDavI. /T 27 sAco sAdhu niMdA na kare ka (i.) A rIte jenI pAse AMtara cAritrapariNAma hoya tene viziSTa AtmaguNono AsvAda thayelo hovAnA kAraNe te kadApi sAdhu-zrAvaka AdinI niMdA, garhA, dveSa vagere karI na zake. amRtanA ghUMTaDA pInArane jhe2nA oDakAra kyAre paNa na Ave. tethI vinA saMkoce jAheramAM sAdhu-zrAvaka vagerenI niMdA karanAranA bahArathI ugra dekhAtA cAritrAcAra aparizuddha anuSThAna ja jANavA. zAsanahIlanA, sAdhuniMdA vagere kAryanuM kAraNa to AMtarika malina pariNati ja che. malinatara AzayathI janya hovAnA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 0 sAdhutA''bhAsaprakAzanama 2/2 pa parityAjyam / ga ata eva pravacanavirAdhanA-sAdhunindAdiparAyaNasya vidhi-yatanAdiyuktapaJcAcAra-zuddhadharma____ dezanAdyAbhAsamAtreNa naiva zuddhasAdhutvaM bodhyaM paNDitabhUmikA'rthinA / vinayaratnA'GgAramardakAcAryAdhudA- haraNamatra vibhAvanIyam, idAnIntanakAlopayogitvAt / itthaM paNDitabhUmikAparAkASThAprAptau eva "anantaza drshn-jnyaan-viiryaanndsudhaa'shitH| sa sukhAyiSyate'nantaM kAlaM tatrA'kutobhayaH / / " (pra.ci.7/455) iti ku prabodhacintAmaNau jayazekharasUridarzitaM siddhasvarUpaM sulabhaM syAt / / 1/3 / / lIdhe, bahArathI zuddha jaNAtI evI paNa saMyamacaryA avazya aparizuddha-malina che. Azaya e che ke potAnA saMyamAcArane parizuddha banAvavA kyAreya paNa sAmpradAyika vyAmoha, kAnabhaMbheraNI vagerenA lIdhe e zAsanaapabhrAjanA, sAdhuniMdA vagere jherI pradUSaNono Azaro bhUle cUke paNa na levAI jAya te mATe pratyeka bhavabhIru saMyamIe kALajI rAkhavI. anyathA adhyAtma jagatamAM devALIyA banavuM paDe. che vivekadraSTine apanAvIe che. | (sAta) temaja prastuta gAthAthI bIjI vAta e paNa sUcita thAya che ke jo ApaNe paMDitakakSA meLavavI hoya to jeo zAsanahIlanA, sAdhuniMdA vagere tejAbI pravRttimAM gaLADUba banelA che, teonA bAhya saMyamAcAro, vidhi, yatanA vagerethI yukta dekhAvA mAtrathI ke temanI dezanAmAM zAstrIyatA vagere bhAsavA mAtrathI teone zuddha saMyamI mAnI levAnI gaMbhIra bhUla kadApi na karavI. vinayaratna, aMgAramardaka AcArya vagere daSTAMtone vivekadRSTie vicAravAthI prastuta hakIkata samajI zakAya tevI che. vartamAnakALamAM prastuta AdhyAtmika tAtparyArthanI vyApaka ane vizada jANakArI ghaNI Avazyaka jaNAya che. A rIte paMDitakakSAnI parAkASThA prApta thAya to ja prabodhaciMtAmaNimAM varNavela siddhasvarUpa sulabha bane. tyAM zrIjayazekharasUrijIe jaNAvela che ke "anaMta darzana-jJAna-zakti-AnaMdasvarUpa amRtano AsvAda karanArA nirbhaya evA te siddhAtmA tyAM siddhazilAmAM anaMta kALa sudhI sukhane mANaze." (13) lakhI rAkho DAyarImAM.... * mokSe pahoMcavA sAdhanA e Long cut, Hard cut, High cut che. mokSe pahoMcavA upAsanA e Short Cut, Easy Cut, Best Cut . * sAdhanA nirmANalakSI che. sAdhanA prajJApradhAna che. upAsanA nirvANalakSI che. upAsanA AjJApradhAna che.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/4 * jJAnayogaraGgaH tArakaH / e yoga jo lAgai raMga, AdhAkarmAdika nahIM bhaMga; paMcakalpabhANaI ima bhaNiuM, sadguru pAsaI IsDa miM suNiuM 1/4 (4) { e yogaI = dravyAnuyogavicArarUpa jJAnayogai*, jo raMga asaMga-sevArUpa lAgato gurukulavAsaI samudAyamathe jJAnAbhyAsa karatAM "aNasIdAvavAne eka kSetrAdikamAM rahetAM kadAcita AdhAkarmAdika doSa lAgaI, tohi cAritrabhaMga na hoi, bhAvazuddhi balavaMta chaI teNaI. zuddhAhArAdigaveSaNasyopasarjanatvena dravyAnuyogaprAdhAnyamAgamasaMvAdena pradarzayati - 'dravyeti / dravyAnuyogaraGgazcedAdhAdau crnnaa'kssyH| paJcakalpAdibhASyoktaH gurubhyazca zruto myaa||1/4|| prakRte daNDAnvayastvevam - dravyAnuyogaraGgazced AdhAdau caraNA'kSayaH paJcakalpAdibhASyoktaH samurugga: 2 mayA mRta:/9/4 __ dravyAnuyogaraGgaH = dravyAnuyogaparAmarzalakSaNe jJAnayoge gurvAjJApUrvakapaThana-pAThanAdinA asaGgasevAlakSaNo raGgo lagati cet, tadA gurukulavAsasevanataH samudAyamadhye viziSTajJAnAbhyAsakaraNakAle . evaM saMstaraNArtham ekakSetrAdinivAse kvacit kathaJcid AdhAdau = padaikadeze padopacAranyAyAd Na AdhAkarmAdidoSe prApte'pi tasya sAdhoH caraNA'kSayaH = cAritrAnuccheda eva, AdhAkarmAdidoSagrastAhArA- kA avataraSiA :- nirdoSa gocarI-pANI grahaNa karavA svarUpa sAdhvAcArane jayaNApUrvaka gauNa karIne dravyAnuyogane mukhya banAvavo joIe. AvuM AgamanA saMvAda dvArA graMthakArazrI jaNAve che : daza kriyAzuddhi karatAM bhAvazuddhi baLavAna haS zlokArthI:- jo dravyAnuyogamAM raMga lAge to AdhAkarma vagere doSa lAgavA chatAM cAritrano nAza thato ! nathI - Ama paMcakalpabhASya AdimAM jaNAvela che ane sadguruo pAsethI meM sAMbhaLela che. (1/4), vyAkhyAthI - dravyAnuyogaviSayaka vicAravimarza karavA svarUpa jJAnayogane vize jo gurvAjJApUrvaka paThana " -pAThana vagere dvArA asaMgasevAsvarUpa raMga lAge to dravyAnuyogavicAraNA karavA mATe gurukulavAsanuM sevana sa karavAthI samudAyanI sAthe rahetA sAdhune dravyAnuyogapradhAna zAstrono abhyAsa karavAnA samayagALAmAM tathA saMyamajIvananA ane saMyamasAdhaka dehanA nirvAha mATe eka ja kSetramAM vasavATa karavAmAM kyAMka kyAreka koIka rIte (= ghara ochA hovAnA lIdhe roja te-te gharamAM gocarI levI vagere kAraNasara) AdhAkarma je pustakomAM 'yogi' pATha. ko.(1)mAM "jogaI pATha. ko.(5)+lA.(1-2)+ko.(7)mAM 'yogaI" pATha. ko.(13)mAM yoge' pATha. # ko.(3)mAM "je pATha. je si.+ko.( 29)mAM "..bharyuM... pAsethI me suNya" pATha. * pustakomAM "pAsa" pATha. ko.(45)no pATha lIdho che. A pustakomAM "meM pATha.ko. (6+8+9)mAM "mi pATha. . si.mAM "tehanaI raMgaI te aNasIdAvavAnaIM eka kSetrAdikamAM rahetAM AdhAkarmAdikaIM paNi bhaMga na hoI ehavuM paMcakalpabhASyaI kahiuM chaU' pATha. 8 mo.(2)mAM "abhaMga' pATha.... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+12)si.+P(3)+ A.(1)lI.(1+2+3)mAM che. ko.(13)mAM "eka kSetre rahe to AdhAkarmAdike piNa bhaMga na hoI ehavuM paMcakalpabhANe kahiuM che' pATha. . mo.(2)mAM "cAritraraMga' azuddha pATha.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 0 * vyAvahArika-naizcayikaguNa-doSavicAraNA : 1/4 grahaNAdikriyAlakSaNadravyazuddhyapekSayA jJAnayogA'saGgopAsanAlakSaNabhAvazuddheH balavattvAt / vagere doSa lAge to paNa dravyAnuyogAbhyAsI sAdhunA cAritrano uccheda nathI ja thato. kAraNa ke AdhAkarma vagere doSathI yukta gocarI-pANI na levAnI kriyAsvarUpa dravyazuddhinI apekSAe dravyAnuyogaparAmarzasvarUpa jJAnayoganI asaMgabhAve upAsanA karavA svarUpa bhAvazuddhi baLavAna che. matalaba ke dravyazuddhine gumAvavA chatAM bhAvazuddhine prApta karavAthI cAritra nAza pAmatuM nathI. mULa zlokamAM "AdhA" lakhela che. teno artha AdhAkarma samajavo. padanA eka bhAgamAM/aMzamAM padasamUhano = AkhA padano upacAra karavAthI Avo artha samajI zakAya tema che. jema bhIma = bhImasena tema AdhA = AdhAkarma. asaMga sevAne samajIe - spaSTatA :- asaMga sevA eTale mahattvAkAMkSA, prasiddhi, pATa, padavI, parivAravRddhi vagere koI paNa jAtanA saMga = pralobhana vinA thatI upAsanA. nirdoSa gocarI-pANI vagere levAnI pravRtti kriyAyogasvarUpa che, jyAre dravyAnuyoganI vicAraNA jJAnayogarUpa che. kevaLa nirmaLa Atmatattvane pragaTa karavAnA lakSa, jinokta mokSamArgane anubhavanA stare meLavavAnA ekamAtra udezathI, tAraka tIrthakara bhagavaMtanA Azaya mujaba dravyAnuyoganI asaMga upAsanA karavAmAM lAgI javuM e aMtaraMga jJAnapuruSArtha che. te mATe anubhavajJAnI gItArtha sadganA sahavAsamAM rahevuM jarUrI bane. gItArtha saddaguru phakta utsargamArge nathI vicaratA hotA, paraMtu sva-paranA sAnubaMdha kalyANanA AzayathI yathocita utsarga A -apavAdanuM sevana karanArA hoya che. teo potAnA vaDIlo-ziSyo-Azrito vagerenI sAthe rahetA hoya che. tethI dravyAnuyoganA jJAtA banavA saguru-gurukulavAsa-sAdhusamudAyanI sAthe rahevuM anivArya bane che. samudAyamAM bALa, vRddha, glAna, tapasvI vagere sAdhuo paNa hoya. sAdhu ghaNA hoya ane abhyAsa -dukALa-mAMdagI vagere kAraNasara eka kSetramAM rahevuM paNa paDe. vaLI, pUrvanA kALamAM graMtho tADapatra vagere upara lakhAyelA maLatA hovAthI tene vihAramAM UMcakIne pheravavAnuM bahu ja muzkela hatuM. tathA anyatra sthaLe dravyAnuyoganA abhyAsamAM upayogI graMtho upalabdha na hoya tevuM paNa bane. AvA kAraNasara paNa dravyAnuyogano abhyAsa karAvavA mATe gurubhagavaMtane ane sAdhusamudAyane paNa eka ja kSetramAM rahevuM jarUrI banI jAya. tethI tevA saMyogomAM sAdhu bhagavaMtone kyAreka koIka rIte gocarI-pANImAM AdhAkarma vagere doSa lAgI jAya tevI saMbhAvanA nakArI zakAtI nathI. "AdhAkarma vagere doSa lAgavAthI cAritra dUSita thAya che - tema bhagavatIsUtra vageremAM batAvela che. paraMtu jo gItArtha sadgurunI pAvana nizrAmAM samudAyamAM rahenAra AtmArthI sAdhune dravyAnuyogano abhyAsa karatAM karatAM kvacita gocarI-pANI vageremAM AdhAkarma vagere doSa lAge to paNa tenA cAritrano nAza thato nathI. pAMca lAkha rUpiyA gumAvIne daza karoDa rUpiyA meLavanAra mANasa garIba nathI banI jato. S vivekadRSTinI mukhyatA hajI Azaya e che ke nirdoSa gocarI-pANI ochA pramANamAM maLatA hovAnA kAraNe saMyama-jIvananirvAha ane saMyamasAdhanabhUta zarIrano nirvAha jyAre nirdoSa gocarI-pANI dvArA thaI zake tema na hoya tevA saMyogamAM gurukulavAsI dravyAnuyogAbhyAsI sAdhu AdhAkarma vagere doSavALA AhAra-pANI grahaNa kare, vApare to paNa tenA cAritrano nAza thato nathI. kAraNa ke prastuta sAdhune je AdhAkarma doSa lAge che
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ /4 ima paMcakalpabhASyai bhaNiuM, tathA (IsyuM miM) sadguru pAsa+ (suNiuM=) sAMbhaliuM *che graMthathI*. * paJcakalpabhASyasaMvAdaH 31 1. 'gAyaLayA mahALo Ano' (vazvamAvya-1616) ityAdigraMthe atra caraNA'bhaGgo nA'smAbhiH kalpitaH kintu paJcakalpAdibhASyoktaH gurubhyazca zruto mayA 'AiNNayA mahANo kAlo visamo sapakkhao dosA / AitigabhaMgageNa pa 2 asmAbhiH / yathoktaM paJcakalpabhASye vi AdanuM maLiyuM pammi||" (va..mA.1616) kRti| Ke taccUrNistvevam "keNa puNa kAraNeNaM gacche puNa uggamAiasuddhaM pi gheppai ? ucyate jahA AkINNA m dosA sapakkhAi, mahAyaNo ya sAhUNa egattha acchaMti, jai ego vA do vA AIti tesiM sulabhA bhikkhaai|rsh te vyAvahArika che, bAhya che, nirbaLa che. jyAre asaMgabhAve-aliptabhAve-jJAnagarbhavairAgyapariNAme dravyAnuyogaparAmarzanI upAsanA svarUpa je guNa prApta thAya che te naiRRyika che, AMtarika che, vizuddha che, baLavAna che. tethI vidvattAno nazo ke mahattvAkAMkSA - mAnAkAMkSA vagereno kepha ke matAgrahanA vaLagADathI dUra rahI, yathAzakya cAritrAcArazuddhi jALavI, dravyAnuyoganA parizIlanane jinAjJA mujaba vivekadRSTithI jIvanamAM mukhya banAvavAno udyama kadApi AtmArthI jIve choDavo na joIe - evuM ahIM phalita thAya che. * AcArabhaMga chatAM cAritra abhaMga : paMcakalpabhASyanA pariprekSamAM (tra.) A rIte cAritrabhaMga na thavAnI vAta ame je batAvelI che te amArI khAlI bauddhika kalpanAnI nIpaja nathI paraMtu paMcakalpabhASya vageremAM uparokta bAbata jaNAvelI che. tathA zrIsadguruo su pAsethI ame sAMbhaLela che. paMcakalpabhASyamAM jaNAvela che ke 'gocarI lenArA ghaNA sAdhuo hoya, sAdhusamudAya ekatra thayela hoya, kALa viSama hoya, svapakSathI doSo lAgatA hoya to prathama traNa bhAMgAothI paNa gocarI-pANI vagerenuM grahaNa karavuM joIe - ema prakalpa granthamAM nizIthasUtramAM jaNAvela che.' (tatpU.) A gAthAnI vadhAre spaSTatA paMcakalpabhASyasUrNimAM A pramANe che ke "vaLI, kayA kAraNasara 21 samudAyamAM udgama Adi doSathI azuddha banela paNa AhArAdi grahaNa karavAmAM Ave che ? A samasyAnuM samAdhAna e che ke (1) bhikSAcarothI gharo bharAyelA hoya, sAdhuonI pracuratA... vagere doSo hoya tathA tevA saMyogamAM gRhastha taraphathI udgama doSanI saMbhAvanA hoya ane svapakSathI sAdhu taraphathI utpAdana doSanI saMbhAvanA hoya. (2) gaNadharAdi sAdhuono moTo samUha eka sthAne rahela hoya. tevA saMyogamAM gRhasthanA gharomAM nirdoSa gocarI-pANInI muzkelI thAya. eka ke be sAdhu gocarI mATe Ave to nirdoSa gocarI vagere sulabha thAya. paNa ghaNA sAdhu Ave to nahi. (3) dukALa vagere viSama kALa hoya. (4) asaMvigna zithilAcArI sAdhu vagere svarUpa svapakSane lIdhe paNa gRhasthane aNagamo = - = = ( cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+12)+si.+A.(1)mAM che. *.* cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(13)mAM che. 1. AIrNatA mahAnana vAlaH| 2. AIrNatA mahAnanaH vAto viSama svapakSato yoSA / AditrikabhaGgakenApi grahaNaM bhaNitaM prakalpe / / 3. kena punaH kAraNena gacche punaH udgamAdyazuddhamapi gRhyate ? ucyate- yathA AkIrNA doSA svapakSAdi mahAjanazca sAdhavaH ekatra vasanti, yadi eko vA dvau vA AyAnti teSAM sulabhA bhikSAdayaH / kAlazca durbhikSAdiH viSamaH / svapakSadoSAzca asaMvignAdayaH / ' mathurAyAM koMTailla' ca dRSTAntaH yathA udgamAnte / avikovidA ca zrAvakA na jAnanti tadA apamAnadoSeNa sAdhavo na labhante AhArAdi tadA AditrikabhaMgo nAma udgamAdyazuddhaM gRhyte|
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ o AcArya-gacchasaMstaraNacaturbhaGgIpradarzanam / 2/4 e kAlo ya dubbhikkhAi vismo| sapakkhadosA ya asNviggaai| 'mahurAe koMTaillA' ya diTuMto jahA uggameMte / avikoviyA ya sAvagA na yANaMti tAhe omANadoseNa sAhU Na labhaMti AhArAi tAhe AitiyabhaMgo nAma | SITyuddha " (T.va.bhA.. 9676) kRti ma prakRte "mahurAkoMDaillA - ete savve carittatenA" (ni.bhA.3656cU.) iti nizIthacUrNivacanamanusandheyam / paJcakalpabhASye "AitigabhaMgageNa vi gahaNaM bhaNiyaM pakappammi" (pa.ka.bhA.1616) iti yaduktaM tasya thato hoya. jema ke mathurAmAM koMTaillAnuM udAharaNa udgama doSanA cheDe batAvela che. (5) zrAvako paNa vicakSaNa na hovAnA lIdhe teo jANatA na hoya ke "AvA avasare apamAna vagere doSanA lIdhe sAdhuone gocarI-pANI maLatA nathI - to tevA saMyogamAM gocarI saMbaMdhI caturbhagImAMthI prathama traNa bhAMgAo = prakAro mujaba sAdhuo gocarI-pANI-auSadha-vastrAdi grahaNa kare. arthAt ugama-utpAdana vagere doSathI dUSita thayela bhojana-pANI vagerene paNa tevA avasare sAdhu grahaNa kare." spaSTatA :- AkIrNa = gherAyela. gRhasthonA gharo sAdhu-saMta-bAvA-jogI-saMnyAsI-yAcako vagerethI vyApta hoya. tethI udgama doSa lAgavAnI saMbhAvanA prabaLa rahe. tathA te gharomAM zithilAcArI sAdhuo gocarI levA AvatA hoya. teo tyAM sUcanA ApIne banAvela doSita bhojana-pANI avAra-navAra letA hoya tyAM zithilAcArIonuM varcasva hoya ane AcAracusta sAdhuo tyAM AvIne "A doSita AhAra, sa pANI sAdhuone na kalpe' - AvI prarUpaNA kare to zithilAcArIo AcAracusta sAdhunI sAthe saMgharSa je kare tevI pUrI saMbhAvanA hoya. zithilAcArIothI gharo bhAvita thayelA hovAthI nirdoSa gocarI-pANI Cii maLavAnI zakyatA na hoya tathA nirdoSa bhojana-pANIthI sAdhuono jIvananirvAha thato na hoya. gAmamAM navA DhagalAbaMdha sAdhuo AvelA hovAthI gRhastho jeTalA sAdhuo ghare padhAre te badhAne nirdoSa AhAra sa -pANI ApavAmAM utsAhI na hoya, dukALa hoya, AjubAjunAM gAmamAM plega vagere rogacALo phATI nIkaLavAnA lIdhe vihAra karIne bIje javAnuM zakya na hoya athavA bIjA gharo sAdhuonA dveSI hoya. zraddhAsaMpanna gharo thoDAka ja hoya tathA gocarI levA AvanAra sAdhuo ghaNA hoya. AvA saMyogomAM sAdhu bhagavaMto jayaNApUrvaka doSita bhojana-pANI paNa grahaNa karI zake - evuM ahIM tAtparya che. "madurANa.." mathurA nagarImAM koIka samaye bhAMDa jevA bahurUpI paNa sAdhuono veza laIne bhikSAcaryA mATe nIkaLatA. tyAre sAcA sAdhuo upara paNa loko zaMkAnI najare jovA mAMDelA. tethI sAcA sAdhuone zuddha gocarI durlabha thavA mAMDI. tethI tevA saMyogamAM kSetra-kALavaza doSita gocarI paNa grahaNa karavI paDe. tevuM paMcakalpabhASyacUrNikAranuM tAtparya jaNAya che. (.) prastutamAM nizIthasUtracUrNinI eka vAta anusaMdhAna karavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke "mathurA nagarImAM koMTAIlla-sAdhuvezadhArI bahurUpI bhAMDa vagere cAritranA cora (nAzaka) jANavA." A gocarIgrahaNa saMbaMdhI caturbhagIH paMcakalyabhASya (paDyutpa) paMcakalpabhASyanI uparokta gAthAnA uttarArdhanuM paMcakalpabhASyanI cUrNinA AdhAre tathA upadezapadavRttinA anusAra A mujaba spaSTIkaraNa samajavuM. "yatidharmanI mULabhUta udgama-utpAdana 1. mayuro daphatnI: - te sarve vAritrastanA 2. mAhitrivamana upa prada bhakti pratye
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/4 0 anekAntasya prAmANikavyavasthArUpatA 0 atta vi kadhyAnadhyano anekAMta zAstroM kahie chaI - taccUrNyanusAreNa upadezapadavRttyanusAreNa (u.pa.677 vR.) ca 'AditrikabhaGgakenA'pi = yatidharmAdibhUtaM yadudgamotpAdanaiSaNAzuddhitrikaM tasya vinAzenA'pi prakalpe = nizIthasUtre apavAdapade vA bhikSAdInAM pa grahaNaM bhaNitam' ityarthaH bodhyaH / tra vaturmI se. tathAdi - (1) bhAvArtha na saMstarati cchiSya na saMstarati, (2) AcAryaH saMstarati gacchastu na saMstarati, (3) AcAryaH na saMstarati gacchastu saMstarati, (4) AcAryo gacchazca saMstarataH ityevaM caturbhaGgI labhyate / prakRte caturthe bhaGge ubhayoH za AvazyakaparihAnyabhAvAnnA'zuddhapiNDagrahaNAnujJA samasti / param AdyabhaGgatrike AvazyakayogahAnera-- zuddhapiNDagrahaNamapavAdato'nujJAtam / ayamoM nizIthabhASye "gacche appANammi ya asaMthare saMthare ya catubhaMgo" (ni.bhA.431) ityAdinA darzitaH / adhikAribhiH zrotRbhiH tadvistaraH nizIthacUrNitaH avseyH| yuktaJcaitat / na hyAdhAkarmAdibhojane ekAntataH karmabandhaH tIrthakRdbhiH deshitH| ata eva kA kalpyA'kalpyagocaraH pussttdrvy-kssetraadikaarnnsaapekssprivrtnshiilpraamaannikvyvsthaalkssnnbhjnaa'praa-eSaNAsaMbaMdhI je zuddhitrika che, teno nAza karIne paNa prakalpamAM = nizIthasUtramAM athavA to apavAdapade gocarI vagerenuM grahaNa kahevAyela che. (.) ahIM caturbhagI samajavI. te A pramANe - (1) AcAryano potAno tathA gacchano nirvAha na thAya. (2) AcAryano potAno nirvAha thato hoya paNa gocarI ochI maLavAthI samudAyano nirvAha na thato hoya. (3) AcAryane prAyogya gocarI na maLavAthI AcAryano potAno nirvAha na thato hoya paNa pracura pramANamAM gocarI-pANI maLavAthI gacchano nirvAha thato hoya. (4) AcArya ane gaccha sa banneno nirvAha thato hoya. prastuta caturbhagInA cothA bhAMgAmAM AcArya ane samudAya banneno nirvAha thavAthI svAdhyAya-pratikramaNa Adi Avazyaka yogonI hAni na thavAthI AdhAkarmI Adi gocarI-pANI ! levAnI tIrthakaroe rajA nathI ApI. paraMtu prathama traNa bhAMgAmAM svAdhyAya Adi Avazyaka yogo sadAvAnA lIdhe AdhAkarmI Adi AhAra-pANI vagere paNa grahaNa karavAnI apavAdamArge rajA ApelI che. prastuta che bAbatane jaNAvatA nizIthabhASyamAM kahela che ke "gaccha ane AcArya bhagavaMta pote - banneno dehanirvAha na thato hoya ane thato hoya tevA prasaMgamAM caturbhAgI bane che." nizIthasUtra vAMcavAnA adhikArI zrotAoe A bAbatanI vistRta chaNAvaTa nizIthacUrNithI jANI levI. ( kAvya-akavyamAM anekAntavAda I. ( yukve) vaLI, uparokta vAta vyAjabI che. AnuM kAraNa e che ke "AdhAkarma vagere doSathI yukta evA AhAra-pANI vAparavAmAM ekAMte (= tamAma saMyogomAM avazya) karmabaMdha thAya ja' - evuM tIrthakara bhagavaMto e jaNAvela nathI. mATe ja kazya-akathya (vAparI zakAya ane na vAparI zakAya tevA AhAra-pANI vagere)nI bAbatamAM anekAMta = bhajanA zAstramAM batAvela che. prastutamAM bhajanA 1. che mAtmani asaMstare saMstare ra vaturmA :
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 sUtrakRtAGgasUtravicAraH / *1ahAkammANi bhujaMti aNNamaNNe sakammuNA / uvalitte viyANijjA aNuvalitte tti vA punno|| eehiM dohiM ThANehiM vavahAro Na vijjii| eehiM dohiM ThANehiM aNAyAraM tu jaanne|| (sU.kR.zrutaskandha 2.5.8,9) suutrkRtaangge| pa 'bhidhAno'nekAntaH zAstre darzitaH / ___taduktaM sUtrakRtAGgasUtre anAcArazrutAdhyayane '"ahAkammANi bhuMjaMti aNNamaNNe skmmunnaa| uvalitte viyANijjA aNuvalitte tti vA puNo / / eehiM dohiM ThANehiM vavahAro Na vijjii| eehiM dohiM ThANehiM ne uTyAraM tu nApaU " (bhU.kR.phU. kRtajjandha ra/1/8-2) tiA. zrIzIlAGkAcAryakRtA tadvRttistvevam "sAdhuM pradhAnakAraNam AdhAya = Azritya karmANi = AdhAkarmANi, eTale puSTa dravya-kSetrAdi kAraNane sApekSa evI parivartanazIla prAmANika vyavasthA samajavI. spaSTatA :- ekAMta = avazya. "game tevA dravya-kSetra-kALa-bhAvamAM doSita gocarI vAparavAmAM Ave to vAparanArane karmabaMdha avazya thAya ja - tevuM tIrthakara bhagavaMtone mAnya nathI. mAMdagI vagere avasthAmAM, dukALa vagere paristhitimAM nirdoSa bhojana-pANI na ja maLatA hoya, alpa doSavALA bhojana -pANI paNa na ja maLatA hoya to AdhAkarma nAmanA moTA doSavALA AhAra-pANI paNa kathya bane = kalpI zake = vAparI zakAya. niSkAraNa AdhArmidoSavALA anna-pANI akathya bane = na kalpI A zake = vAparI na zakAya. arthAt dukALa-gaMbhIramAMdagI vagere AgADha kAraNa = puSTa AlaMbana = - vAstavika majabUta nimitta hoya to jayaNApUrvaka doSita gocarI vAparavAnI zAstrakAroe apavAda mArge | rajA Apela che. paraMtu niSkAraNa ke mAmUlI kAraNasara doSita bhojana-pANIne vAparavAnI saMmati zAstrakAroe Apela nathI. AthI koI paNa anna vagere sarvathA = ekAnta kaccha ke akathya nathI. che paraMtu uparokta rIte te bAbatamAM bhajanA jANavI. AdhAkarma duSTa-aduSTa : sUyagaDAMgasUtranI mImAMsA (tabu) tethI ja sUyagaDAMgasUtranA bIjA zrutaskandhanA anAcArazruta adhyayanamAM jaNAvela che ke "jeo anyonya = paraspara vAparavA-vaparAvavA dvArA AdhAkarmano upayoga kare che teo svakIya karmathI lepAyelA jANavA - AvuM ekAMte na kahevuM. athavA tevI vyakti svakIya karmathI lepAyela nathI - evuM paNa ekAnta na kahevuM. "ekAMte lepAvuM athavA na ja levAvuM - A be sthAna dvArA vyavahAra zAstramAM darzAvela nathI. tathA "ekAMte lepAya che ke ekAMte lapAtA nathI" - A be sthAna dvArA anAcAra jANavo" - A pramANe sUyagaDAMgasUtranI be gAthAno artha samajavo. (zrIzInA.) zrIzIlAMkAcAryajIe tenI vyAkhyAmAM darzAvela che ke - "vastra, rasoI, makAna vagere . ka cihnayamadhyavartI pATha si.+ko.(9)mAM nathI. je pustakAdimAM 'mahArADA pATha che. 1. AdhAkarmANi bhuJjante anyo'nyaM svkrmnnaa| upaliptAn vijAnIyAd 'anupaliptAna' iti vA punH|| 2. AbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyte| AbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAm anAcAraM tu vijaaniiyaat||
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/4 0 prazamarati-carakasaMhitAsaMvAdaH 0 kiJcicchuddhaM kalpyamakalpyaM syAt syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastraM pAtraM vA bheSajAdyaM vaa|| (prazamarati - 145) tAni ca vastra-bhojana-vasatyAdInyucyante / 'etAni AdhAkarmANi ye bhuJjante = etairupabhogaM ye kurvanti anyo'nyaM = parasparaM tAn svakIyena karmaNA upaliptAn vijAnIyAd' ityevaM no vadet / tathA 'anupaliptAn' iti vA no vadet / etaduktaM bhavati - AdhAkarmA'pi zrutopadezena zuddhamiti kRtvA bhuJjAnaH karmaNA nopalipyate tadAdhAkarmopabhogenAvazyantayA karmabandho bhavatItyevaM no vadet / tathA zrutopadezamantareNAhAragRddhyA''dhAkarma na bhuJAnasya tannimittakakarmabandhasadbhAvAt ataH (?tAn) 'anupaliptAn' api no vadet / yathAvasthita-za maunIndrAgamajJasya tvevaM yujyate vaktum 'AdhAkarmopabhogena syAt karmabandhaH syaanne'ti| yataH uktaM "kiJcicchuddhaM kalpyamakalpyaM vA syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastraM pAtraM vA bheSajAdyaM vA / / " (prazamarati-145) ku banAvavAmAM mukhyarUpe sAdhune udezIne = kendrasthAne goThavIne banAvelA vastra, rasoI, makAna vagere AdhAkarmI kahevAya. "AdhAkarmI vastrAdino je sAdhuo vAparavA dvArA ane vaparAvavA dvArA paraspara bhogavaTo kare che teo potAnA karmathI avazya lepAyela jANavA' - Ama na bolavuM. tathA "AdhAkarmIne vAparanArA + vaparAvanArA sAdhuo karmathI lepAyela na jANavA' - Ama paNa na bolavuM. (tta) kahevAno Azaya e che ke "AdhAkarmI vastra-bhojana Adi paNa zAstranI sUcanA mujaba saMyogavizeSamAM zuddha che' - ema apavAda graMthonA parizIlanathI jANIne kaTokaTInA saMyogamAM dehanirvAhamAtra buddhithI asaMgabhAve AdhAkarmI vastra-bhojanAdi vAparanArA + vaparAvanArA sAdhu bhagavaMta karmabaMdha thavA dvArA lekhAtA nathI. tethI "AdhAkarmI evA vastra-AhArAdinA bhogavaTAthI avazya karmabaMdha thAya' - A pramANe na bolavuM. tathA apavAdapratipAdaka graMthonI saMmati vinA mAtra khAvAnI lAlasAthI AdhAkarmI bhojanAdino bhogavaTo karanArA sAdhune tenA nimitte avazya karmabaMdha thAya che. mATe AdhAkarmI AhArAdine vAparanArA karmathI levAtA nathI' - A pramANe paNa na bolavuM. tAraka tIrthaMkara bhagavaMtanA Azaya mujaba jemaNe jainAgamono sUtra-artha-paramArtha jANela che evA gItArtha mahAtmAne A pramANe bolavuM yogya che ke "AdhAkarmI AhArAdinA upayogathI karmabaMdha amuka saMyogamAM thAya ane amuka saMyogamAM na thAya." (arthAt (1) vizeSa prakAranA kaTokaTInA saMyogamAM (2) jayaNApUrvaka (3) anAsaktabhAve (4) yathocita pramANamAM (5) saMyamayAtrAnA nirvAhanA udezathI doSita gocarI-pANI vagereno upayoga karanAra ane karAvanAra sAdhu karmabaMdhathI levAtA nathI. anyathA karmabaMdhathI lepAya" A pramANe vivekadaSTigarbhita rIte bolavuM syAdvAdI mATe ucita che. "jayaNA' zabdano artha che bahutara asat pravRttino tyAga ane alpatara anivArya doSanuM sevana.) uparokta kathana vyAjabI hovAnuM kAraNa e che ke prazamarati granthamAM umAsvAtijI mahArAje jaNAvela che ke "zuddha evI koIka kaNya (= vAparavA yogya) cIja paNa (viziSTa saMyogamAM) akathya banI jAya tathA akathya (= vAparavA mATe ayogya) cIja paNa saMyamano nirvAha karAvanAra hoya to (saMyogavizeSamAM) kalya banI jAya, pachI bhale te gocarI-pANI hoya, zayyA (saMthAro athavA makAna ke pATa-pATalA vagere) hoya, vastra hoya ke gocarI vAparavAnA pAtrA hoya ke auSadha vagere
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ o AhArA'bhAve'narthaH / 2/4 - tathAnyairapyabhihitam "utpadyate hi sAvasthA deza-kAlA''mayAn prati / yasyAmakAryaM kAryaM syAt karma kAryaM ca * varnayetA " (daravarSAditA 2/3/ra6) tyAre" (bhU.kR.2//8 vRtti) | ra "kimityevaM syAdvAdaH pratipAdyata ityAha - AbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAmAzritAbhyAmanayorvA sthAnayorAdhAna karmopabhogena karmabandhabhAvA'bhAvabhUtayorvyavahAro na vidyte| tathAhi - yadyavazyenAdhAkarmopabhogenaikAntena karma hoya." tathA carakasaMhitA graMthamAM anya darzananA caraka RSie paNa kahe che ke dezane, kALane ane rogane AzrayIne tevA prakAranI avasthAnuM (= paristhitinuM) nirmANa thAya che ke jemAM na karavA lAyaka kAma karavuM jarUrI banI jAya tathA karavA yogya kAma choDavuM paDe." ja prazamarati granthanuM tAtparya e spaSTatA :- prazamarati graMthanA uparokta zlokanuM tAtparya e che ke nirdoSa mevA-mIThAI-phaLa-pharasANa -vigaI vagere abhakSya na hovA chatAM paNa tIvra rAgAdi pariNAmane utpanna karavA dvArA saMyamano ghAta karanArA bane to akathya banI jAya. kAraNa ke gocarIne 42 doSo karatAM paNa mAMDalInA pAMca doSo (IgAla, dhUma vagere) vizeSa prakAre saMyamaghAtaka che. tethI potAnA mATe saMyamaghAtaka bananArA nirdoSa paNa mevA-mIThAIne sAdhu vAparI na zake. "jinAjJA to nirdoSa gocarI vAparavAnI che. mIThAI abhakSya tuM nathI ane nirdoSa che. to zA mATe huM na vAparuM ?' - AvI dalIlane tyAM avakAza raheto nathI. rezamI vastro nirdoSa maLatA hoya to paNa vartamAnakAlIna sAdhune te kalpI na zake. strInA citrothI suzobhita A karela baMgalA nirdoSa hoya to paNa sAdhu temAM utarI na zake. tathA kyAreka mAMdagI, eksIDanTa vagere - kaTokaTInA saMyogamAM doSita gocarI hoya to paNa vivekapUrvaka sAdhune te kalpI zake. bALa-vRddha-glAna -ugratapasvI vagerene doSita gocarI paNa avasare yatanApUrvaka khapI zake che. utsarga-apavAdamArganuM AlaMbana kyAre, kyAM, kevI rIte ane keTaluM levuM? te aMge sUkSma vivekadaSTi atyaMta Avazyaka che. kathyanA ane akathyanA viSayamAM anekAntadaSTi ApIne vAcakaziromaNi umAsvAtijI maharSi vizeSa prakAranI paristhitine anulakSIne kaSNa-akathyanA viSayamAM anAgrahI banavAno upadeza Ape che. - zIlAMkAcAryajInuM tAtparya ja ("vimitve) sUyagaDAMgasUtranA anAcArazruta adhyayananI be gAthAmAMthI prathama gAthAnI vyAkhyA karyA bAda "rTi kArdi gAthAnI vyAkhyA karatA zrIzIlAMkAcArya maharSi prazna uThAve che ke "zA mATe A rIte kathya-akathyanI bAbatamAM, AdhAkarmIne bhogavaTAthI karmabaMdha thavo ke na thavo te bAbatamAM syAdvAdane = anekAntavAdane = bhajanAne darzAvavAmAM Ave che ? Ano javAba e che ke "prastutamAM AdhAkarmI vastra-bhojanAdinA vaparAzathI avazya karmabaMdha thAya ja athavA na ja thAya' - AvA be prakAranA ekAnta sthAna svarUpa javAbathI sarvajJamAnya vyavahAra saMbhavita nathI. athavA sAtamI vibhaktine AgaLa karIne kahI zakAya ke AvA javAbano svIkAra karavAmAM Ave to sarvajJasaMmata vyavahAra thato nathI. te A rIte - jo "AdhAkarmI vastra-bhojanAdino upayoga karavAthI sAdhune ekAnta = avazya karmabaMdha thAya tevuM mAnya karavAmAM Ave to A rIte AdhAkarmI anna-pANIno ekAnta tyAga karavAmAM kayAreka bhojana-pANI na maLavAthI cokkasa aneka musIbato AvI paDe. te A rIte - sAdhune bhUkhanI
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 karmabandhA'nekAntadyotanam / bandho'bhyupagamyeta evaJcAhArAbhAvenApi kvacitsutarAmanarthodayaH syAt / tathAhi - kSutpIDito na samyagIryApathaM zodhayet / tatazca vrajan prANyupamardamapi kuryAt / mUrchAdisadbhAvatayA ca dehapAte satyavazyambhAvI trasAdivyAghAtaH / akAlamaraNe cAviratiraGgIkRtA bhvti| ArtadhyAnApattau ca tiryaggatiriti / Agamazca 1"savvattha saMjamaM, saMjamAo appANameva rakkhejjA" (oghaniyukti-46) ityAdinA'pi tadupabhoge karmabandhAbhAva iti / tathAhi - AdhAkarmaNyapi niSpAdyamAne SaDjIvanikAyavadhastadvadhe ca pratItaH karmabandha ityato'nayoH sthAnayorekAntenAzrayamANayorvyavaharaNaM = vyavahAro zaM na yujyte| tathA''bhyAmeva sthAnAbhyAM samAzritAbhyAM sarvamanAcAraM vijAnIyAditi sthitam" (sU.kR.2/5/9 .. vRtti) | pIDA asahya bane. bhUkhathI atyaMta pIDAyelo sAdhu sArI rIte vaiyAvacca, svAdhyAya, iryAsamitinuM pAlana vagere na karI zake. tethI lathaDIyA khAtA-khAtA cAlavAthI bhUkhyo sAdhu paga nIce kIDI-maMkoDA-nigoda vagere jIvonI hiMsA paNa karI bese. tathA mUcha vagere AvavAthI zarIra paDI jAya to cokkasa trasa vagere jIvone pIDA thAya. temaja paDavAthI mAthuM phUTI jAya, breina-hemareja thaI jAya, sAdhu svayaM maraNane zaraNa thAya. evuM bane to akAlamaraNathI sarvaviratidharmathI zruta thaI sAdhue anya gatimAM tarata avirati svIkAravI paDe. kadAca paDavAthI mRtyu na Ave to paNa hADakA bhAMgI jAya, pAtrA-dAMDo tUTI jAya, kAdava vagerethI kapaDA kharaDAI jAya... ityAdi kAraNasara sAdhune ArtadhyAna thAya. (karNa) tathA AvA ArtadhyAnamAM ja kadAca maraNa thAya to sAdhunI bhavAMtaramAM tiryaMca gati thAya. AvA nukasAno pArAvAra che. mATe to oghaniryuktimAM paNa jaNAvela che ke "sarvatra saMyamane sAcavavuM. tathA kayAreka saMyamarakSA ke AtmarakSA-A bemAMthI eka ja sacavAya tema hoya to mukhyatayA AtmarakSA , ja karavI. saMyamarakSA gauNa karavI'. AnAthI paNa sUcita thAya che ke AdhAkarmI bhojana-pANI vagerenA upayoga vinA jIvana jokhamamAM mUkAtuM hoya, prANa saMkaTamAM AvI paDe tema hoya to AdhAkarmI anna, jala vagereno upayoga karavAmAM karmabaMdha thato nathI. mATe "sarvathA = sarvasaMyogamAM = sakAraNa ke niSkAraNa AdhAkarmI vAparanArA sAdhu avazya karmabaMdhathI lepAya ja' - AvuM bolI na zakAya. temaja "AdhAkarmI anna-pANI vagere ekabIjAne vaparAvanArA ane svayaM vAparanArA sAdhu karmabaMdhathI na ja lepAya - Avo vyavahAra paNa sarvajJane saMmata nathI. kAraNa ke AdhAkarmI bhojanAdi taiyAra thAya temAM SajIvanikAyano vadha = hiMsA thAya che. tathA jIvahiMsAthI karmabaMdha thAya - A vAta to prasiddha ja che. Ama "AdhAkarmInA upayogathI ekAnta karmabaMdha thAya ja athavA na ja thAya' - A pramANe "jakArapUrvaka uparokta banneya javAbano Azraya karIne thato vyavahAra yogya nathI. mATe dravya-kSetra-kAlAdithI nirapekSapaNe uparokta banneya javAba AcAra nathI paraMtu anAcAra che - ema jANavuM. AvuM siddha thAya che." ( nizvaya-vyavahArahiMsA vicAra spaSTatA :- ahIM hArda e che ke nizcayanayathI rAga-dveSanI AtmAmAM utpatti thavI e ja hiMsA che. rAga-dveSa Adi pramAdathI prerAIne bIjAnA prANano viyoga karavo te zuddha (= nizcayanayathI anugRhIta 1, sarvatra saMyama, saMyama mAtmAnameva rakSeto
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 0 kalpyAkalpyayoH umAsvAtivAcakAbhiprAyaH / 2/4 za. dezaM kAlaM puruSamavasthAmupayoga(? mupaghAta)*zuddhapariNAmAn / Na prasarca mati ceM nettAt utpattei vacam (pra.ra746) prazamarato |1/4 itthaJca kalpyA'kalpyAdigocaro'nekAnta evA''game drshitH| taduktaM prazamarato api __ "dezaM kAlaM puruSamavasthAmupaghAtazuddhapariNAmAn / prasamIkSya bhavati kalpyaM naikAntAt kalpate kalpyam / / " / (pra.ra.146) iti| taduktaM bhAvaprakAze bhAvamizreNa api "utpadyate ca sA'vasthA deza-kAla-balaM prati / ma yasyAM kAryamakAryaM syAt karma kAryaM vivarjitam / / " (bhA.pra.pUrvakhaNDa-6/31) iti / evA) vyavahAranayane mAnya hiMsA che. ApaNA anAbhoga, sahasAkAra vagerethI thatA paraprAviyogane azuddha vyavahAranaya hiMsA tarIke gaNAvaze. "hiMsAthI karmabaMdha thAya' - A vidhAna oghathI = sAmAnyathI che. vAstavikatA e che ke nizcayanayamAnya hiMsAthI avazya karmabaMdha thAya. vyavahAranayamAnya hiMsAthI karmabaMdha thavAmAM bhajanA che. matalaba ke nizcayahiMsAgarbhita vyavahAranayasaMmata hiMsA thatI hoya tyAM avazya karmabaMdha thAya. paraMtu jyAM nizcayanayamAnya hiMsA na thatI hoya ane phakta saMyogavaza vyavahAramAnya hiMsA anivAryapaNe karavI/karAvavI anumodavI paDatI hoya to tyAM tathAvidha karmabaMdha thato nathI. duSkALa che -rogacALo-dIrghavihAra-vizALa sAdhusamudAya-alpa gharo-vRddhAvasthA-mAsakSamaNAdi tapanuM pAraNuM... vagere 2 saMyogomAM nirdoSa gocarI-pANI pUratA pramANamAM sAdhune na maLatA hoya tathA bhUkhyA rahevAthI vinaya, vI svAdhyAya Adi ArAdhanAomAM atyaMta zithilatA AvI jatI hoya, zArIrika poSaNanA abhAve vRddha -glAna Adi sAdhuone ArtadhyAnAdi thatuM hoya, zArIrika bAMdho nabaLo hoya to tyAre ochAmAM ochA rA doSavALI gocarI-pANIno vaparAza karavAnI zAstramaryAdA sAcavIne nA-chUTake sAdhu AdhAkarmI bhojanAdino upayoga kare tyAM nizcayanayamAnya hiMsA nathI, phakta vyavahAranayasaMmata hiMsA che. AthI tyAre te sAdhune cIkaNA pApakarma baMdhAtA nathI. niSkAraNa, rAgapUrvaka, jayaNA vinA, niSpharapariNAmathI AdhAkarmI bhojanAdi karanArane to avazya cIkaNA pApakarma baMdhAya. sakAraNa AdhAkarmadoSagrasta gocarI vAparavA chatAM jo svanimitte thayelI hiMsAdinI anumodanA sAdhu kare to karmabaMdha thAya paNa kharo. Ama doSita bhojanAdithI karmabaMdha thavo ke na thavo e bAbatamAM syAdvAda vaNAyelo che. 6 umAsvAtijI mahArAjanuM maMtavya che (sthagra.) A rIte phalita thAya che ke kathya-akathya vagere bAbatamAM puchadravyAdisApekSa parivartanazIla prAmANika anekAMtavAda ja AgamamAM darzAvela che. tethI ja prazamarati graMthamAM zrIumAsvAti vAcake paNa jaNAvela che ke "deza, kAla, puruSa, avasthA, upaghAta ane zuddha pariNAmanI samyagu vicAraNA karIne bhojanAdi vastu kapya bane che. koI paNa cIja ekAMte kapya banatI nathI." bhAvaprakAzamAM vaidyarAja bhAvamizrajIe paNa jaNAvela che ke "deza-kALa-baLane AzrayIne tevI avasthA utpanna thAya che ke jemAM na karavA yogya kAma karavuM paDe tathA karavA yogya kAma tyajAyela hoya." ja phakta lA.(2)mAM "zapATha. pustakomAM "zuddhi' pATha. 8. * citadvayamadhyavartI pATha si.+ko. (9)mAM nathI.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/4 * jJAnanimittakA'pavAdapradarzanam / ___ ata eva sammatitarkAdigrahaNakAle'saMstaraNe yatanayA'zuddhapiNDagrahaNamapyapavAdato'nujJAtaM nishiithmAthe "haMsaUTCHvAnuM saTTa, revatI naM 1 kuttasthA..." (ni.mA.486) tyAdrinA kacca-akaththavyavasthA H cha kAraNane sApekSa che. spaSTatA - prazamaratinA uparokta zlokamAM ghaNI gaMbhIra bAbata jaNAvela che. kathya ane akathyanI bAbatane cha apekSAe vicAravAnI sUcanA umAsvAtijI vAcaka Ape che. (1) dezaH amuka svarUpe akathya vastu paNa je dezamAM bhikSA durlabha hoya tevA dezamAM kapya banI jAya che. tathA te ja vastu punaH bhikSA sulabha hoya tevA dezamAM akathya banI jAya che. (2) kALa : sukALamAM je vastu akathya gaNAtI hoya te ja vastu duSkALamAM kadhya banI zake che. matalaba ke sukALamAM je cIjane sAdhu vAparatA na hoya te cIjane duSkALamAM gurvAttApUrvaka vAparI zake. (3) puruSa : sAmAnya sAdhu mATe akathya gaNAtI cIja rAjarSi jevAo mATe kaltha banI zake. uttama dravyathI jenA zarIra TevAyelA hoya tevA rAjA vagere dIkSA grahaNa kare tyAre temanI zArIrika kSamatA-akSamatAno vicAra karIne temanA mATe kathya-akathyano nirNaya pUrvanA kALamAM gItArtha karatA hatA. (4) avasthA : yuvAna sAdhu mATe akathya gaNAtA ghI-dUdha-dahIM-mIThAI vagere AThathI soLa varSanA sAdhu mATe amuka pramANamAM kahya gaNavAmAM Ave che. vaidyanA upadezathI paNa akalpa gaNAtI amuka che. cIja kyAreka kaSNa banI zake che. e ja rIte vastra-pAtra vagere bAbatamAM paNa bAla-vRddha vagere sAdhu mATe alaga prakAranI vyavasthA zAstrakAra maharSioe batAvela che. (5) upaghAta : mAMkaDa, maMkoDA, kuMthuA vagere jIvonI utpattithI saMsakta (jIvavyApta) banela makAna tathA jU vagerenI utpattithI saMsakta banela vastra vagere akathya bane che. paraMtu bIjuM makAna, vastra vagere na ja maLe to te makAna-vastra vagereno jayaNApUrvaka sAdhu upayoga kare. (6) zuddha pariNAmaH deza-kALa-puruSa vagereno vicAra karIne AvazyakatA mujaba, gurvAttApUrvaka akathya vastune kaSya svarUpe apavAdamArge grahaNa karatI vakhate hRdayano bhAva vizuddha hovo joIe. kapaTathI koI kAraNa UbhuM karIne ke dekhAdekhIthI ke rasagArava-RddhigArava-zAtAgAravathI anukULa akathya vastunuM grahaNa na thavuM joIe. deza-kALa-puruSa-avasthA vagere zAstrokta prAmANika kAraNone lIdhe akathya - doSita gocarI-pANI vagerene apavAdamArge grahaNa karatI vakhate ane vAparatI vakhate ajJAnI loko ane agItArtha sAdhuo adharmane na pAme, temanA manamAM visaMvAda pedA na thAya tenI kALajI rAkhavI. TUMkamAM, kathya-akathyano vidhi-niSedha nirapekSa nathI, ekAMtagrasta nathI paraMtu sApekSa che, anekAntamaya che. 2 darzanaprabhAvakagraMthaabhyAsa mATe apavAda nizIthasUtranI dRSTie 2 (gata va.) kalya-akathya vagere bAbatamAM koI ekAnta na hovAnA kAraNe ja saMmatitarka vagere grantho bhaNatI vakhate jayaNApUrvaka doSita bhojana-pANI vagerene grahaNa karavAnI apavAdamArge nizIthabhASyamAM rajA Apela che. nizIthabhASyamAM jaNAvela che ke "darzanAcAramAM darzanaprabhAvaka zAstrono abhyAsa karatA 1, namAvavAnAM svasthAsthita: sevate jJAne mUtrArthanAm...//
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 0 * cAritropasarjanabhAvena jJAnasya balavattvam / cAritrApasajanabhAvana 1/4 ___taccUrNistvevam "daMsaNapabhAvagANi satthANi 'siddhiviNicchi(?ccha)ya-sammatimAdi gehaMto asaMtharamANo jaM akappiyaM paDisevati jayaNAe tattha so suddho = apAyacchittI bhvtiityrthH| NANe tti NANaNimittaM suttaM [ atthaM vA geNhamANo, tattha vi akappiyaM asaMthare paDisevato suddho" (ni.bhA.486 cU.) iti / sAdhu svasthAna mujaba doSanuM sevana kare tathA jJAnAcAramAM sUtra-arthono abhyAsa karatA-karatA svasthAna mujaba jo doSanuM sevana sAdhu kare to sAdhune prAyazcitta nathI AvatuM." (.) tenI spaSTatA nizIthacUrNimAM A mujaba jaNAvela che ke "darzanAcAranI bAbatamAM siddhivinizcaya, sammatitarka vagere darzanaprabhAvaka zAstrono abhyAsa karatI vakhate nirdoSa gocarI-pANIthI saMyamajIvananirvAha - dehanirvAha na thato hoya to svasthAna mujaba je akathya bhojanAdi hoya tene jayaNAthI grahaNa kare to te sAdhu zuddha che. arthAt akathya bhojanAdinA upayoganimitte tene prAyazcitta AvatuM nathI. te ja rIte jJAnAcAranI bAbatamAM abhinava jJAnanI prApti nimitte navA sUtrane ke arthane grahaNa karato sAdhu jo nirdoSa gocarI-pANIthI nirvAha thato na hoya ane jayaNApUrvaka akathya annAdino upayoga kare to te zuddha che. arthAt te nimitte te sAdhune koI prAyazcitta AvatuM nathI." spaSTatA - svasthAna mujaba eTale AvazyakatA hovA chatAM nirdoSa gocarI vagere na maLe to je te doSa sauthI nAno hoya tenuM sevana sauprathama kare. alpadoSavALA bhojanAdi pUratA na maLatA hoya, tenAthI saMyamanirvAha na thato hoya to tenA karatAM thoDA moTA doSanuM sevana kare. paraMtu tevI doSita gocarIthI 2 paNa dehanirvAha na thato hoya to tenA karatAM thoDA moTA doSavALI bhojanasAmagrI grahaNa kare. A kramathI AgaLa vadhatAM-vadhatAM alpa doSovALA annAdithI saMyamayAtrAno nirvAha na thaI zakato hoya to chevaTe AdhAkarma nAmanA moTA vyAvahArika doSathI yukta bhojana-pANI vApare. A rIte doSanuM sevana kramasara karavAmAM Ave to svasthAna anusAre doSasevana kahevAya. A jayaNAvALo samyapha apavAda kahevAya. te rIte doSanuM sevana karIne samyagdarzanane nirmaLa karanArA siddhivinizcaya, sampatitarka vagere darzanaprabhAvaka zAstro bhaNe, jJAnAcAranI ArAdhanA svarUpe navA AgamAdi graMthono sUtrathI ane arthathI abhyAsa kare to tevI vyaktine doSita gocarI vAparavAnA nimitte koI prAyazcitta AvatuM nathI. siddhivinizcaya nAmano eka graMtha digaMbarAcArya akalaMkadeva dvArA racAyela vartamAnamAM maLe che. tathA tenA upara svopajJa vyAkhyA paNa maLe che. mULa graMthamAM phakta 28 zloka che. tenA upara anantavIrya nAmanA digaMbarAcArya dvArA vistRta saMskRta vyAkhyA racAyela che. temAM 12 adhikAra Ave che. be bhAgamAM pustakAkAre saTIka uparokta graMtha mudrita thayela che. paraMtu nizIthacUrNimAM siddhivinizcaya nAmanA graMthano je ullekha maLe che te ane A grantha judA che. zrIsiddhasenadivAkarasUriracita traNa kAMDamAM vaheMcAyela sammatitarka graMtha upara tarkapaMcAnana zrIabhayadevasUrijI mahArAjanI vistRta vyAkhyA sAnuvAda pustakAkAre pAMca bhAgamAM chapAyela che. 1. darzanaprabhAvakANi zAstrANi siddhivinizcaya-sammatyAdIni gRhNan asaMstaramANaH yad akalpitaM pratiSevate yatanayA tatra sa zuddhaH = aprAyazcittI bhvtiityrthH| jJAne iti jJAnanimittaM sUtramarthaM vA gRhNana, tatrApi akalpitamasaMstare pratisevamAnaH zuddha: je atyAre upalabdha thato digaMbarIya siddhivinizcaya graMtha te A nathI. digaMbarIya siddhivinizcaya grantha pAchaLathI racAyelo che.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ /* 41 * Aya-vyayasantulanaM kAryam / yuktaJcaitat / na hyasthAne utsargA''caraNaM zreyase bhvti| idamevAbhipretya AcArAGgavRttau pa zrIzIlAGkAcAryairapi "utsargo'pyaguNAya, apavAdo'pi guNAya kAlajJasya sAdhoH" (AcA.1/8/4/sU.215 pR.279 vR.) ityuktam / ato vaNigiva Aya-vyayau santulya vidhi-yatanAbhyAM yathArham utsargApavAdau / sevitvA nizcaya-vyavahAranayamayA'nekAntavAdagarbhitajinazAsanasevA-rakSA-prabhAvanAdisaubhAgyaM samprApyam / ma saMyogavizeSe bAhulyataH zAstropadarzitena cAritrAcAropasarjanabhAvena jJAnayogasya kriyAyogAd balAdhikatvaM sidhyatIti tAtparyam / nAM sAdhaka eTale vANiyo ja (yuSya.) nizIthacUrNimAM batAvela vAta vyAjabI che. kema ke ayogya sthAne utsargamArganA AcAranuM pAlana kalyANa mATe thatuM nathI. AgADha apavAdanuM nimitta hoya te ahIM "ayogya sthAna" tarIke samajavuM. jema ke sAdhunuM eksIDaMTa thayela hoya, page traNa-cAra phekacara thayela hoya tevA saMyogamAM tene page calAvIne 15 kilomITara dUra davAkhAne laI janAro utsargamArgI sahavartI sAdhu virAdhaka bane che, akalyANanuM bhAjana bane che. AvA ja koIka abhiprAyathI AcArAMgavRttimAM zrIzIlAMkAcAryajIe paNa batAvela che ke "utsarga mArga paNa kyAreka nirarthaka-niprayojana ke sadoSa bane che. tathA apavAdamArga paNa avasarane jANanArA sAdhune guNa mATe = lAbha mATe thAya che." mATe sAdhake vANiyAnI jema lAbha-nukasAnanI sArI rIte tulanA karIne je rIte vizeSa AdhyAtmika lAbha thAya te rIte vidhi-yatanApUrvaka utsarga-apavAdanuM sevana karIne nizcaya-vyavahAranayamaya anekAntavAdagarbhita jinazAsananI ArAdhanA -sevA-rakSA-prabhAvanAdi karavAnuM sthAyI saubhAgya saMprApta karavuM joIe. A rIte nizIthacUrNi vageremAM saMyogavizeSamAM moTA bhAge cAritrAcArane gauNa karIne paNa jJAnaprApti upara adhika bhAra Apela che. huM jJAnayogane gauNa karIne cAritrAcAranI mukhyatA zAstrakAroe jaNAvela nathI. tethI kriyAyoga karatAM jJAnayoga baLavAna che - AvuM jaNAvavAnuM ahIM tAtparya che. vidhi ane jayaNA sAdhanAnA prANa 6 spaSTatA - vANiyo jema lAbha-nukasAnane joIne vadhumAM vadhu lAbha thAya tema dhaMdho kare, tema sAdhake 2 paNa AdhyAtmika lAbha-nukasAnane khyAlamAM rAkhIne vadhumAM vadhu sAnubaMdha guNo maLe te rIte utsarga -apavAdamaya AcAramArganI ArAdhanA kare. "nirdoSa gocarI na maLe to bhUkhyA ja rahevuM - AvI vadhu paDatI nirdoSa saMyamacaryAne custapaNe pakaDavA jatAM nirbaLa bAlamuni vagere abhyAsa gauNa karI de, zAstrAdhyayana karavAnI zakti, skUrti, rasa gumAvI bese ane gRhastho joDe gappA mAravA vagere kuTevomAM aTavAI jAya to tevo utsargamArga paNa nukasAnakAraka nIvaDe. AvA avasare vivekathI ane jayaNAthI apavAdamArganuM avalaMbana karI, zarIrane tathAvidha Teko ApI, zAstrAbhyAsamAM skUrtithI AgekUca thAya tema karavuM. e atyaMta lAbhakArI nIvaDe. bhaNavA mATe bALa muni sAthe avasare kaDakAI, avasare vAtsalya banne guNa vaDIlo - guruvaryo keLave te vyAjabI che. TUMkamAM, vivekapUrvaka prAmANikapaNe AjJApAlananA lakSane rAkhI, TUMko lAbha levA jatAM dIrghakAlIna tAttvika lAbha gumAvavo na paDe te rIte saMyoga-zakti mujaba AcAramArgane ArAdhI jJAnayogane AtmasAta karI nirmaLa jvalaMta jJAnadazA pragaTAvavI - e ja AtmArthI jIvanuM parama kartavya che. A vAta bhUlAvI na joIe.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara 42 0 kvacid amArgasyA'pi mArgarUpatA hai prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - jinAjJAnusAreNa nirdoSapiNDagaveSaNAdicAritrAcArapAlanapUrvakaM yathAzakti AtmAdidravya-guNa-paryAyagocarayathArthaparijJAnakRte dravyAnuyogaparizIlanakaraNam utsargamArgaH / pa kevalapiNDaiSaNAdipravRttau dravyAnuyogAbhyAsA'sambhave tu svalpapiNDAdidoSasevanena gurugamato dravyAnuyogaparizIlanakaraNam apvaadmaargH| autsargikapravRttyasambhave ApavAdikapravartanamapi mokSamArgatayaiva samAmnAtam / mUlarAjamArge gatyayoge kvacid gatyantaraviraheNa avarmapravRttirapi varmapravRttireva gaNyate, / na tvpraadhH| mUlarAjamArge gatyayoge rathA'cAlane tu paNyAdiluNTanaM zvApadAdhupadravazca dhruvaH za ityakAmenA'pi rathacAlakena tadA avarmanyeva rathagati-pravRttiH kriyate eva / mUlarAjamArge gatisambhave punaH tatraiva rathagatipravRttiH jaayte| prakRte mUlarAjamArgaH = nirdoSabhikSAcaryAdisahitadravyAnuyogaparizIlanam, kAdAcitkavarmatayA nizcitaH aniyatamArgaH = yatanA'nvitasvalpadoSopetapiNDAdyupabhogapUrvaM dravyAnuyogaparizIlanam, rathaH = dehaH, rathacAlakaH = sAdhuH, rathA'cAlanaM = sadoSapiNDAdyaparibhogaH, paNyAdi = pUrvAdhItazrutam, luNTanaM = vismaraNam, zvApadAdhupadravaH = atizramA'zakti -jvara-mUDhatA-maraNA'virati-tiryagAdigatyAdiH, aparAdhA'gaNanaM = tathAvidhaprAyazcittA'prAptiH ityAdikaM yathAyogaM yojym| ja avasare DAyavarjhana paNa AvakArya AdhyAtmika upanaya :- jinAjJA mujaba nirdoSa gocarIcaryA vagere cAritrAcAra pALIne, bhaNavAnI zakti viziSTa prakAranI hoya to AtmAdi dravya, tenA guNa-paryAya vagerenI sAcI samajaNa meLavavA dravyAnuyogano abhyAsa karavo joIe. A utsargamArga che. paNa nirdoSa gocarIcaryA vagere sAdhvAcAra kaTTaratAthI pALavA jatAM ochI gocarI maLavAthI ane temAM vadhu paDato samaya phALavavAthI thAka-nabaLAI vagerenA lIdhe dravyAnuyogano abhyAsa thaI zakato na hoya to ochAmAM ochA doSa lAge tenI kALajI Daa rAkhI gurugamathI dravyAnuyogano abhyAsa karavAmAM lIna banavuM. A apavAdamArga che. nezanala hAIve upara vAhana calAvavAmAM nukasAnI UbhI thAya tevA saMyogamAM DAyavarjhana mArge vAhanane calAvavAmAM ghA Ave che. A rIte DAyavarjhana raste vAhana calAvavuM te guno nathI gaNAto. DAyavarjhana mArga pUro thAya eTale pharIthI nezanala hAIve upara vAhana calAvavAmAM Ave che. vAhanacAlakane DAyavarjhanamArge vAhana rI calAvavAmAM rasa paNa nathI hoto. lAcArIthI nAchUTake calAvavuM paDe che. nezanala hAIve upara gADI calAvI zakAya tema na hoya ane DAyavarjhananA mArge paNa gADI calAvavA DrAIvara taiyAra na thAya ane gADIne tyAM ja UbhI rAkhI mUke to rAtre gADImAMno mAla luMTArA vagere dvArA cokkasa lUMTAI jAya ke hiMsaka prANI vagereno upadrava thAya - tevuM calAvI na zakAya. prastutamAM nezanala-hAive = nirdoSa gocarIpANI vagere cAritrAcAranA custa pAlana sAthe dravyAnuyogano talasparzI abhyAsa. DAyavarjhana mArga = jayaNApUrvaka doSita gocarI vAparI dravyAnuyogasvAdhyAyamAM lInatA. gADI = zarIra. DrAIvara = sAdhu. gADI UbhI rAkhavI = doSita gocarI vAparavAno tyAga. mAla = pUrve bhaNela jJAnAdi. lUMTAI javuM = bhUlAI javuM. hiMsaka prANI vagereno upadrava = thAka-azakti-mAMdagI-mUcha-maraNa-avirati
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 * dravyAnuyogopekSaNaM mUrkhatvam / tatazca svasmin AtmArthitAM sampAdya, dehendriyAdyadhyAsaparityAgakRte dravyAnuyogaM svabhyasya, pa paradravya-guNa-paryAyeSu kartRtva-bhoktRtva-mamatvAdibuddhiM parityajya, apekSitA'saGgabhAvena saMyamasAdhanIbhUtadehendriyAdikaM pAlayitvA paramAtmani svAtmani vA lInatA prAptavyA / saiva cAritraphalam / tadarthameva dehaadipaalnmissyte| na hi pravrajyAM samupAdAya nirdoSapiNDAdyupabhogArthaM prANadhAraNamiSyate, na vA ma kevalaprANadhAraNArthaM zuddhoJchAdibhoga iSyate kintu niruktacAritraphalopalabdhikRta eva dehAdinirvAha rza iSyate AtmArthibhiH / sa cet zuddhoJchAdinA zakyaH tarhi tenaiva, anyathA yatanApUrvaM svalpAzuddhapiNDAdinA smpaadyH| paraM dravyAnuyogaparizIlanaM tu AtmArthinA kartavyameva / niSkAraNamazuddhapiNDAdibhogavad ApavAdikAzuddhapiNDAdibhogatyAgena dravyAnuyogopekSaNamapi mUrkhatvameva / dravyAnuyogajJAnato "mokSo'nantasukhaH" | (dI.ka.42) iti dIpotsavakalpe zrIhemacandrAcAryokto mokSa AsannaH syAt / / 1/4 / / -tiryaMcAdi gati vagere. guno na gaNAvo = tathAvidha prAyazcitta na AvavuM. A rIte AgamAnusAra arthanI saMkalana karI vijJa vAcakavarge pharIthI uparokta dRSTAMta vAMcI javuM. jethI padArtha spaSTa thaI jAya. (9 dravyAnuyoganI upekSA e mUrkhAmI hR9. (tA.) tethI AtmArthI banIne, dehAdi jaDa dravyothI potAnI jAtane pratipaLa judI tAravI levAnA pavitra AzayathI dravyAnuyogano UMDo abhyAsa karavAmAM lInatA lAvavI. paradravya-parasvabhAva-paradravyakriyA -paradravyaguNa-paraparyAya vageremAM kyAMya kartutvabhAvabhoknatvabhAva lAvyA vinA ke temAM mamatvabuddhithI lepAyA vagara, saMyamasAdhanabhUta zarIra-Indriya vagerenI apekSita asaMgabhAvathI sArasaMbhALa karavI. tathA asaMga sAkSIbhAve vividha ghaTanAonA varaghoDAmAMthI pasAra thaI paramAtmadravyamAM ke paramAtmAthI abhinna svaAtmadravyamAM sadA ramaNatA rAkhavI e ja cAritranuM phaLa che. A phaLa maLe to ApaNe maMjile che pahoMcyA kahevAIe ane gADI (zarIra) calAvavAnI mahenata sArthaka thaI kahevAya. gADIne pheravavA va! mATe gADI calAvavAnI nathI paNa maMjile salAmata rIte pahoMcavA mATe gADI calAvavAnI che. tema dIkSA laIne nirdoSa gocarI vAparavA mATe saMyamajIvana jIvavAnuM nathI. tathA svAdhyAyAdi karyA vinA 2 phakta jIvavA mATe, koIe lAvelI nirdoSa gocarI vAparIne samudAyamAM kevaLa lIlAlahera karavAnI nathI. paNa hiMsAdinivRtti ane dravyAnuyogAdipravRtti ubhayasvarUpa cAritrane pALavA mATe tathA uparokta cAritraphaLa meLavavA mATe zarIrarUpI gADIne calAvavAnI che. nezanala hAIve upara gADI calAvI zakAya to uttama. paraMtu tema na bane to DAyavarjhana mArge paNa gADIne calAvIne salAmatapaNe maMjilane jhaDapathI meLavI levI e Tharela DahApaNabhareluM dhanyavAdapAtra kartavya che. nezanala hAIve upara gADI cAlI zake tema hoya chatAM binajarUrI navo DAyavarjhana ( = zithilAcAra) potAnI jAte Ubho karavAmAM zakti barabAda karI mArgabhraSTa ane maMjilabhraSTa thavuM te to mUrkhAmI che ja. paraMtu nezanala hAIve baMdha hoya tathA DAyavarjhana mArge gADI calAvavAnI taiyArI na hoya ane maMjile pahoMcyA vinA ja marI javuM, lUMTAI javuM te paNa narI mUrkhAmI ja kahevAya. A kALamAM A bAbata upara vartamAnakAlIna saMyamIoe khAsa dhyAna ApavuM. dravyAnuyoganA jJAnathI dIpotsavakalpamAM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasUrijIe darzAvela anaMtasukhavALo mokSa najIka Ave che. (1/4).
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogotkarSavidyotanam bAhyakriyA chaI *bAhira yoga, aMtara kriyA dravya-anuyoga; bAhyahIna paNi jJAnavizAla, bhalo kahyo muni upadezamAla ||1/pA (5) bAhyakriyA AvazyakAdirUpa (bAhira=) bAhya yoga chaI, vuAnapravRttaH / dravyaanuyoga svasamayaparijJAna. te aMtara kriyA chaI, jJAtmani pravRttaH / = punarapi prakArAntareNa dravyAnuyogotkarSamupadarzayati pa 44 'vAghe'ti| bAhyakriyA bahiryogazcA'ntaraGgo hyayaM zrutaH / bAhyahInaH zrutodAro dharmadAsodito mahAn / / 1/5 / / prakRte daNDAnvayastvevam - bAhyakriyA bahiryogaH / ayaM hi antaraGgaH zrutaH / (yaH) bAhyahInaH zrutovAra, (sa:) dharmavAsohito mahAn||1/|| bAhyakriyA = bahirindriyagrAhyA vyavahArazuddhisampAdikA vA zuddhapiNDagrahaNA''vazyakAdilakSaNA vihitakriyA bahiryogaH, na tvantaraGgayogaH, dehopakaraNAdipudgaleSu pravRtteH / ayaJca = parasamayarNi garbhitasvasamayaparijJAnalakSaNazca dravyAnuyogo hi eva antaraGgaH antaraGgayogaH zrutaH zAstre, kA Atmani pravRtteH / ata eva oghaniryuktibhASye api " davie daMsaNasuddhI, daMsaNasuddhassa caraNaM tu" = - 1/5 = avataraNikA :- kevaLa kriyAkAMDamAM aTavAIne dravyAnuyoganA abhyAsanI upekSA AtmArthI sAdhaka kadApi na karI bese te mATe pharIthI bIjI rIte graMthakArazrI bAhya AcAra karatAM dravyAnuyoganA utkarSane batAve che :kriyA bahiraMga, dravyAnuyoga aMtaraMga - zlokArtha :- bAhya kriyA bAhya yoga che. tathA prastuta dravyAnuyoga ja aMtaraMga yoga che. evuM zAstramAM sAMbhaLela che. dharmadAsagaNIe upadezamAlA graMthamAM kahela che ke 'bAhya yogathI hIna hovA chatAM jenuM zrutajJAna vizALa hoya te sAdhu mahAna che.' (1/5) al vyAkhyArtha ::- bAhya indriyo dvArA jANavA yogya kriyA e bAhyakriyA. athavA vyavahArazuddhinI saMpAdaka kriyA = bAhyakriyA. dA.ta. nirdoSa bhojanAdinuM grahaNa, pratikramaNa-paDilehaNa Adi zAstrokta Avazyaka kriyA. e bAhyayoga che, antaraMga yoga nathI. kAraNa ke tevI kriyA to zarIra, upakaraNa Adi bAhya pudgaladravyomAM ja pravarte che. jyAre paradarzanathI garbhita evA svadarzananA zAstronI vyApaka ane mArmika jANakArI svarUpa dravyAnuyoga ja aMtaraMga yoga che - evuM zAstromAM sAMbhaLela che. dravyAnuyoga aMtaraMga yoga che. kema ke jJAnAtmaka dravyAnuyoga AtmAmAM varte che, pravarte che. mATe ja oghaniryuktibhASyamAM paNa jaNAvela che ke 'dravyAnuyoga pariName to samyagdarzananI zuddhi thAya. tathA vizuddha samyagdarzanavALA jIva 6 mo.(2)mAM 'nai' azuddha pATha. * A.(1)mAM 'bAri' pATha. pustakomAM 'kahio' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. pustakomAM 'bAhyayoga' pATha. A.(1)+lI.(1)+ko.(10)+lA.(2)no pATha lIdho che. pustakomAM 'aMtaraMga' pATha.ko.(7+10)no pATha ahIM lIdho che. P... cihnahlayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko. (3+4+9+13)+ A.(1)mAM che. 1. je varzanazuddhi, varzanazudrasya varanuM tu|
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 1/1 0 cAritrazuddhiH darzanazuddhyadhInA 0 (o.ni.bhA.7) ityuktyA dravyAnuyogasya samyagdarzanazodhakatvaM cAritranirvAhakatvaJca drshitm| atra hi "dravyAnuyoge sati samyagdarzanazuddhiH bhavati, yuktibhiH yathAvasthitArthaparicchedAt / tadatra caraNamapi yuktyanugatameva / grahItavyam, na punaH AgamAdeva kevalAt, yato samyagdarzanazuddhasyaiva cAritraM bhavatI" ti (o.ni.bhA.7 vR.) rA vyaktIkRtaM tadvattau droNAcAryeNa / uttarAdhyayanasUtre 1"vaisAhAraNadasaNapajjave visohittA sulahabohiyattaM ca nivvattei, dullahabohiyattaM / nijjarei" (utta.29/57) ityuktyA dravyAnuyogaparizIlanasya sulabhabodhikatvasampAdakatvamAveditam / za dravyAnuyogAbhyAsataH zaGkAdimAlinyApanayanena vAksAdhAraNasamyagdarzanaparyavAn vizodhya AtmArthI ka sulabhabodhikatvaM nivartayati, tata eva durlabhabodhikatvaM nirjarayatIti (utta.29/57 pR.592) vyaktaM .. zrIzAntisUrinirmitAyAm uttarAdhyayanabRhadvRttau / tatazca dravyAnuyogasya antaraGgatvaM sidhyati / Agamika-yauktikapadArthayoH AgamA'bhrAntayuktibhyAM nirNayenopalabdhatAttvikasamyagdarzanasya eva kA pAse ja cAritra hoya che." A kathana dvArA 'dravyAnuyoga samyagdarzananI zuddhi karanAra ane cAritrano nirvAha karanAra che' - tema jaNAvela che. AnI vyAkhyAmAM zrIdroNAcAryajIe jaNAvela che ke 'dravyAnuyoga pariNamela hoya to samyagdarzananI zuddhi thAya che. kAraNa ke tevI vyaktine yuktio dvArA yathAvasthita rIte jinokta tattvano nirNaya thayelo hoya che. tethI prastutamAM caraNa (caraNAnuyoga) paNa yuktiyukta ja grAhya che, nahi ke phakta AgamathI ja. kAraNa ke jenuM samyagdarzana zuddha hoya tene ja cAritra hoya che." > dravyAnuyogathI samyagdarzanazuddhi ane sulabhabodhipaNuM . (utta.) vaLI, uttarAdhyayanasUtramAM paNa A aMge eka mahattvapUrNa bAbatane jaNAvela che ke "vacanasAdhAraNa (= prajJApanIya) samyagdarzanaparyAyone vizuddha karIne sAdhaka sulabhabodhipaNuM utpanna kare che ane durlabhabodhipaNAnI nirjarA kare che.' A kathanathI 'dravyAnuyogaparizIlana sulabhabodhitAnuM saMpAdaka che.' - tema sUcita thAya che. kAraNa ke vAdivetAla zrI zAMtisUrijIe ziSyahitA nAmanI uttarAdhyayanabRhadravRttimAM che uparokta sUtranuM spaSTIkaraNa karatAM jaNAvela che ke "dravyAnuyoganA abhyAsathI zaMkA vagere kacarAo dUra thavAthI vacanasAdhAraNa (prajJApanIya) samyagdarzanaparyAyone vizuddha karIne AtmArthI sAdhaka hatI sulabhabodhipaNAne utpanna kare che ane tenAthI ja durlabhabodhipaNAnI nirjarA kare che." A rIte dravyAnuyogaparizIlana dvArA (1) samyagdarzananI zuddhi, (2) cAritrano nirvAha, (3) sulabhabodhitAnI prApti, (4) durlabhabodhitAnI nirjarA svarUpa mahAna AdhyAtmika prayojano siddha thavAthI dravyAnuyoga mahattvapUrNa aMtaraMga yoga che - A vAta siddha thAya che. (.) je vyaktine Agamaikagamya padArthano AgamanA mAdhyamathI tathA yuktigamya padArthano abhrAnta yuktinA mAdhyamathI nirNaya thayela hoya tenuM ja samyagdarzana tAttvika kahevAya. tathA tevA tAttvika nirmaLa samakitavALA jIva pAse ja tAttvika-pAramArthika cAritra hoya. tethI cAritrazuddhinuM cAlakabaLa samyagdarzanazuddhi che. tathA samyagdarzanavizuddhinuM cAlakabaLa dravyAnuyoganuM pariNamana che, dravyAnuyogajanya AMtarika nirmaLa 1. vAksAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhya sulabhabodhikatvaM ca nivartayati durlabhabodhikatvaM nirjryti|
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 * kaSAyajayAdinA zIghraM mokSasambhavaH zab rA e pAramArthikacAritravattvamiti kRtvA cAritrazuddhiH samyagdarzanazuddhyadhInA, sA ca sva-parasamayoktatattvagocaraparicchedaj chedajanyA''ntaranirmalapariNAmAdhInA / "zuzrUSA zravaNaM caiva grahaNaM dhAraNaM tathA / UhA'poho'rthavijJAnaM tattvajJAnaJca dhIguNA: " ( a. ci. 3/310-311, kA.nI. sA.4/21) ityevam abhidhAnam cintAmaNi-kAmandakIyanItisArayoH ye aSTau dhIguNAH darzitAH tatra tattvajJAnapadena tajjanyA bhAvanAjJAnarUpA nirmalA''tmapariNatireva kaSAyajayAdiprayuktA vivakSitA / tatazca dehaniSThabAhyakriyAkalApavizeSalakSaNacAritrAcArApekSayA anvaya-vyatirekamukhitarkArthavijJAnalakSaNasya AtmaniSThavivakSitA'malapariNatijanakasyA'ntaraGgapAramArthikadravyAnuyogasya balAdhikatvaM spaSTameva / ata eva sUtrakRtAGgasUtrarNi vyAkhyAyAM zrIzIlAGkAcAryeNa "bAhyam anaGgam, Antarameva kaSAyajayAdikaM pradhAnaM kAraNam" (sU.kR.zu.ska. 2 36.6/pU.4/ rR.pR.310) hyun/ pariNati che. mATe bAhya cAritrAcAra karatAM dravyAnuyoga = sva-paradarzanadarzitatattvasaMbaMdhI tathAvidha nizcaya mahAna che, baLavAna che. cAritrazuddhi bAhya cAritrAcAranA AdhAre nathI paNa dravyAnuyoganA tAttvika pariNamananA AdhAre che. abhidhAnaciMtAmaNi ane kAmandakIyanItisAra graMthamAM buddhinA ATha guNa A mujaba batAvela che. "(1) zravaNaabhilASA, (2) zravaNa, (3) grahaNa, (4) dhAraNA, (5) Uha = anvayamukhI tarka, (6) apoha vyatirekamukhI tarka, (7) arthavijJAna ane (8) tattvajJAna - A ATha buddhiguNa che." ahIM 'tattvajJAna' nAmano buddhino je AThamo guNa batAvela che, te arthavijJAnajanya tathA kaSAyajayAdiprayukta evI bhAvanAjJAnasvarUpa nirmala AtmapariNati ja vivakSita che - tema samajavuM. anvaya-vyatirekI tarka ane arthavijJAna svarUpa je aMtaraMga pAramArthika dravyAnuyoga che, tenAthI nirmala AtmapariNati janme che. tethI dainiSTha bAhya cAritrAcAra karatAM AtmaniSTha vivakSita nirmalapariNatino janaka aMtaraMga pAramArthika dravyAnuyoga baLavAna che' - A vAta vyAjabI che, spaSTa ja che. tethI ja zrIzIlAMkAcAryajIe sUyagaDAMgasUtravyAkhyAmAM ArdrakaadhyayananuM vivaraNa karatI vakhate jaNAvela che ke 'bAhya AcAra mokSanuM kAraNa nathI. paraMtu AMtarika kaSAyavijaya vagere ja mokSanuM mukhya kAraNa che.' * # = * cAritra zuddhi : dravyAnuyoganA AdhAre spaSTatA :- bahiraMga yoga karatAM aMtaraMga yoga baLavAna hoya te svAbhAvika che. bhikSATana, pratikramaNAdi bAhya sAdhvAcAra deha-upakaraNAdi pudgalo vize pravartatA hovAthI bAhya yoga che. tenA karatAM Atmagata-AtmapravRtta sva-parazAstrArthanirNayAtmaka dravyAnuyoga baLavAna che. oghaniryuktinuM tAtparya e che ke samyag yukti dvArA jinokta tattvano nizcaya thAya to ja jinokta tattvanI ruci tAttvika bane. dravyAnuyoganuM pariNamana thAya to ja tevo tattvanizcaya saMbhavita hovAthI jinoktatattvarucisvarUpa samyagdarzana atyanta nirmaLa bane che. tarkazakti hovA chatAM yukti vinA oghathI-zraddhAthI sAmAnyarUpe jinokta nava tattvano nirNaya thayela hoya to tattvaruci paNa tAttvika nathI hotI. tevI vyaktinuM samyagdarzana paNa vyAvahArika hoya che, naiRRyika nahi. tenuM cAritra paNa atAttvika samajavuM. kema ke yuktigamya padArthano nirNaya tene phakta AgamathI ja thayela che. Agamika padArthano AgamathI ane yuktigamya padArthano yuktithI nirNaya thAya to ja te nirNaya tAttvika kahevAya. tethI vyAvahArika samyagdarzanavALAno bodha
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ zab kriyAvAn api jJAnahIno na zreyAn bAhyakriyAI hIna paNi je jJAnavizAla munIzvara, te (muni) upadezamAlA madhye bhalo kahyo chaI. yataH 1 nANAhio varataraM hINo vi hu pavayaNaM pabhAvato / yadukkaraM kariMto suThu vi appAgamo puriso / / ( u . mAlA. 423) = - tathA jJAnazUnyasAdhvAcAropetasAdhvapekSayA bAhyahInaH = = = = kalo'pi zrutodAraH rA utsargApavAda-nizcayavyavahAra-svaparasamayaprabhRtiparijJAnavizAlaH, ata eva "kriyAvirahitaM hanta ! jJAnamAtramanarthakam " (jJA.sA. 9/2) ityevaM jJAnasAraprabhRtivacanasmaraNena pApabhIrutayA svakriyAvaikalyagocarakhedavAn bhAvanAjJAnI munIzvaraH mahAn = jyeSTho dharmadAsoditaH = dharmadAsagaNinA upadezamAlAyAm uktaH / taduktaM tatra 1"nANAhio varataraM hINo vi hu pavayaNaM pabhAvaMto / Na ya dukkaraM kariMto suDDu vi appAgamo puriso / / " ( u. mAlA. 423) iti / taduktaM tadvRttau rAmavijayagaNinA " jJAnena jJAnAdhikaH varataraM no'pi cAritrakriyAhIno'pi hu Tr jinazAsanaM prabhAvayan / etAdRzaH kriyAhIno'pi jJAnI zreSThaH ityarthaH / na ya iti na zreSTho duSkaraM mAsakSapaNAdi kurvan samyakprakAreNa appAgamotti alpazrutaH puruSaH / kriyAvAnapi jJAnahIno na zreSTha ityarthaH " kA atAttvika hovAthI cAritra paNa atAttvika-vyAvahArika banI zake che. nizcitaM pravacanaM = adhikaH pUrNaH zreSTha:, kriyAjaDa ajJAnI karatAM kriyArahita jJAnI sArA (tA.) vaLI, nirdoSa gocarI, pratikramaNa, paDilehaNa Adi bAhya Avazyaka yogonI AcaraNAmAM skhalanA - truTi hovA chatAM utsarga-apavAda, nizcaya-vyavahAra, svasamaya-pa2samaya vagereno vyApaka nizcaya dharAvatA hovAnA lIdhe ja te mahAtmA 'kriyAzUnya tamAma jJAna nirarthaka che' A pramANe jJAnasAra vagere graMthanA vacanane yAda karavA dvArA, pApabhIru hovAthI, potAnI Avazyaka-ucita dharmakriyAmAM rahelI truTine vize kheda dharAve che. temanI pAse mAtra zAstrabodha nahi paNa zAstrAnusArI virakta AtmapariNati hovAthI tevA mahAtmAne potAnI AcArasaMbaMdhI skhalanA avazya khUMcatI hoya che. AthI ja AvA bhAvanAjJAnI mahAtmA kharekhara jJAnazUnya evA ugrasAdhvAcAravALA sAdhunI apekSAe mahAna che - evuM zrIdharmadAsagaNivare upadezamAlA graMthamAM jaNAvela che. upadezamAlA graMthamAM jaNAvela che ke 'sAdhvAcAramAM gu khAmIvALA hovA chatAM paNa zrutajJAnathI samRddha hovAnA lIdhe pravacanaprabhAvanA karanArA mahAtmA zreSTha che. paraMtu duSkara evA tapane sArI rIte karatA hovA chatAM alpajJAnI puruSa sArA nathI.' zrIrAmavijayagaNivare tenI vyAkhyAmAM jaNAvela che ke 'kharekhara zAstrabodhathI paripUrNa evA sAdhu cokkasa zreSTha che, bhale ne te cAritranA AcAramAM thoDI DhIlAzavALA hoya. AcArahIna hovA chatAM zrutajJAnanA baLathI te sAdhu jinazAsananI prabhAvanA karI zake che. mATe jinazAsananI prabhAvanA karatA jJAnI mahAtmA bAhya AcAramAM khAmIvALA hovA chatAM zreSTha che. paraMtu mAsakSamaNa Adi ugra tapazcaryAne sArI rIte karavA chatAM = = = 47 - utta piNDavizuddhyAdyAvazyakabAhyakriyAvi OM mo.(2)mAM 'nahi' pATha. 7 ko.(13)+si.mAM 'jJAnavRddha utkRSTo kahiuM' pATha. ... / cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9+13)+ A.(1)mAM che. * pustakomAM 'kahio' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. 1. jJAnAdhikaH varataraM hIno'pi hi pravacanaM prabhAvayan / na ca duSkaraM kurvan suSThu api alpAgamaH puruSaH / /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 * dravyAnuyogajJAnasvarUpasya vicAra: 0 (u.mAlA.423 vRtti) iti / ayamevAbhiprAyaH zrIsiddharSigaNinAM heyopAdeyAyAM vRttau | prakRte kriyAhInatA pa uttaraguNApekSayA vijJeyA, na tu brhmcryaadimuulgunnaapekssyaa| kAlabhedena nAnAvidhA kriyAhInatA jItavyavahArAnusAreNa kssntvytaamkssntvytaanycaa''pdyte| kadAcit kenacid niSiddhamapi hInAcaraNaM " kAlAntare sarvasammataM bhavatItyavasAtavyam / idaJcAtrAvadheyam - jJAnaM na kevalaM bodhAtmakaM grAhyam, abhavyAdAvapi navapUrvAdigocarasya za bodhAtmakasya jJAnasya sattvAt, tasya cAkiJcitkaratvAt / kintu nirmalA''tmapariNatijanakameva tad ___ grAhyam / tacca mohanIyakSayopazamAnuviddhajJAnAvaraNakSayopazamalabhyam / tattu asati bAdhake " cAritrAcArapravartakameveti na vismartavyam, itthameva tAttvikabhAvazuddhisambhavAt / taduktaM zrIzIlAGkAcAryeNa Na sUtrakRtAGgasUtravRttau "pravrajitasya samyagjJAnapUrvikAM kriyAM kurvato bhAvazuddhiH phalavatI bhavati" (sU.kR.zru.ska.2/ che .da/ku.20/y.rU27) tiA jinazAsanabAhyamatitve tu jJAnahInasya sutarAm abhigrahaparAyaNatAdikamapi na zreyaskaram / ata alpajJAnavALo puruSa zreSTha nathI. arthAt kriyAvAna hovA chatAM jJAnahIna sAdhu sArA nathI." zrIsiddharSigaNivare upadezamAlAnI heyopAdeyA vyAkhyA racelI che. uparokta gAthAnuM vivaraNa karatA teozrIe paNa potAno Avo ja abhiprAya jaNAvela che. ahIM pUjanIya jJAnI puruSamAM je AcArahInatAnI vAta karI che te uttaraguNanI apekSAe samajavI, brahmacarya vagere mUlaguNanI apekSAe nahi. kALabhede judA-judA prakAranI AcArahInatA mAnya banatI hoya che, calAvI zakAtI hoya che. jItavyavahAranA AdhAre te te kALe saMtavya - akSatavya AcArazaithilya nakkI thatuM hoya che. eka kALe je AcArahInatA niMdanIya banatI hoya te ja AcArahInatA kALAntare sarvamAnya paNa banatI hoya che. jema ke DoLIno upayoga. (gyA. eka vAta khyAlamAM rAkhavI ke prastutamAM jJAna mAtra jANakArI svarUpa (Knowledge dI| or information) abhipreta nathI. kema ke abhavya vagerene paNa nava pUrva vagerenuM tevuM jJAna hoya che. te jJAnanI mokSamArgamAM koI kiMmata nathI. kema ke tenAthI te mokSamArge eka DagaluM paNa AgaLa ra vadhI zakato nathI. tethI ahIM nirmaLa AMtarika pariNatinuM janaka evuM ja jJAna (Understanding Power + wisdom) levuM joIe. tevuM jJAna to mohanIyakarmanA kSayopazamathI yukta jJAnAvaraNakSayopazamathI maLe che. jo prabaLa cAritramohanIya karmanA udaya vagere svarUpa bAdhaka tattva hAjara na hoya to AMtarikavizuddhapariNatijanaka te jJAna jIvane cAritrAcArapAlanamAM pravartAve ja che. A vAtane ahIM bhUlavI na joIe. kema ke A rIte ja tAttvika bhAvazuddhi pragaTe che tethI ja zrIzIlAMkAcAryajIe sUyagaDAMgasUtravyAkhyAmAM jaNAvela che ke "dIkSA laIne samyajJAnasahita kriyAne karanAra pAse je bhAvazuddhi hoya te ja sArthaka che, saphaLa che." (.) jo jJAnahIna vyakti jinazAsanabAhyamativALo hoya, jinazAsanathI nirapekSa buddhivALo hoya to abhigraha-niyama Adine pALavAnI tenI tatparatA vagere paNa kalyANakArI nathI ja banatI-ATaluM to cokkasapaNe samajavuM. AvA ja abhiprAyathI tIrthodgAlI pannA nAmanA AgamamAM paNa jaNAvela
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/4 0 zuddhaprakhpaka AcAravikalo'pi pUjya: / evoktaM tIrthodgAliprakIrNake'pi "jiNasAsaNabhattigato varataramiha sIlavippahUNo vi| na ya niyamaparo vi / no nisAsavidiramato " (tI..2204) tira ayamatrAzayaH - rAjasadasi vAdAvasare, rAjA'mAtyaprabhRtInAM syAdvAdamayajinoktamokSamArgaprati-sa pAdanakAle, tattvajJajijJAsuparyanuyogavyAkaraNaprasaGge, ziSyAdInAm adhyApanAdau viniyoge, anubhUtA'- ma nekAntamayA'dhyAtmamArgaparicayakRte ca AgamamarmajJadravyAnuyogajJAtA eva upayujyate, na tu jJAnazUnya hai ugratapasvI kriyAjaDo vaa| jinazAsanaprabhAvanAvyAjena svakIyarddhigAravA'haGkAra-mada-yaza-kIrtyAdinimagnAnAm anekAntamayajinazAsanabahirmukhamatInAm ugratapastyAgAdiniratatve'pi na mahattvamabhipreta-ka mAptazAstrakRtAm / durAcArA'kalaGkitaM jJAnaM vIryAntarAyodayena kriyAzUnyamapi varam, na tu jJAna-Ni zUnyA kriyeti vakSyate paJcadazazAkhAyAM (15/1/3-5) vistareNa / ___ ata eva jJAnAdhikasya zuddhaprarUpakasya AcArahInasya bhaktiH apavAdapadena kartavyatayopadiSTA / che ke "cAritrAcAramAM khAmIvALA hovA chatAM jinazAsananI bhakti-prabhAvanA karanArA sAdhaka sArA che. paraMtu jinokta AcAranuM niyamapUrvaka pAlana karavAmAM parAyaNa evo paNa je sAdhu jinazAsananA tattvano nizcaya na hovAthI jinazAsanabAhyamativALo hoya to te sAro nathI. AvA kriyAkAMDIne kriyAjaDa samajavA. (layama) (1) anyadarzanI sAme rAjasabhA vageremAM vAda karavAno hoya, (2) rAjA-pradhAna-maMtrI vagerene syAdvAdamaya prabhumArga samajAvavAno hoya, (3) koI tattvajJa jijJAsunA praznano javAba ApavAno hoya, (4) ziSya-praziSyone gaMbhIra graMthonA adhyApana AdimAM joDavAnA hoya, (5) anubhavanA stare anekAntamaya adhyAtmamArgano paricaya meLavavo hoya to tevA avasare AgamamarmajJa dravyAnuyogajJAtA che mahAtmA ja upayogI banI zake, jJAnazUnya tapasvI ke kriyAjaDa sAdhaka nahi. ugra tapasAdhanAne karavA chatAM jJAnopAsanA pratye tadRna upekSA dhAraNa karIne anekAntamaya jinazAsanathI bahirmukhamativALA sAdhakane kriyAjaDa tarIke oLakhavA. vidhipUrvaka, AzayazuddhipUrvaka dharmakriyAne karanArA jJAnAbhyAsasApekSa sAdhakone kriyAjaDa na kahevAya. paraMtu jinazAsananI prabhAvanAnA bahAne potAnA RddhigArava, ahaMkAra, mada, yaza, kIrti vagerenI lAlasAne ja paripuSTa karavAnuM valaNa dharAvavAmAM khUMcI gayelA uparokta bahirmukha buddhivALA sAdhakanuM vizeSa mahattva zAstrakAroe AMkelu nathI. durAcArathI kalaMkita na hoya tevuM jJAna kadAca vIryAntarAya karmanA udayanA lIdhe kriyAzUnya hoya to paNa sAruM, nahi ke jJAnazUnya kriyA. A vAta 15mI zAkhAmAM vistArathI jaNAvavAmAM Avaze. A saMvinApAkSikanI bhakti kartavya : dharmadAsagaNI che (ta va.) kriyA karatAM jJAna baLavAna hovAthI ja "jJAnamAM adhika evA AcArahIna zuddhadharmopadezakanI bhakti apavAdapade karavI joIe' - evuM zAstromAM batAvela che. tethI ja upadezamAlA graMthamAM dharmadAsagaNivare kahela che ke "AcAramAM hIna chatAM paNa jJAnamAM caDhiyAtA evA saMvignapAkSikanI bhakti 1. jinazAsanabhaktigataH varataramiha shiilviprhiinno'pi| na ca niyamaparo'pi jano jinshaasnbaahymtikH||
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jJAnayogasya balAdhikatvam zab tathA 'ThThILasa vi suddhaparavAsanALadiyassa jAyavyuM / (3.mAnA.348) te mATaiM - kriyAhInatA dekhInaiM paNi jJAnavaMtanI avajJA na karavI, te jJAnayogaTheM karI prabhAvaka jANavo. 1/5/ cerely 50 taduktam upadezamAlAyAM "1 hINassa vi suddhaparUvagassa nANAhiyassa kAyavvaM / jaNacittaggahaNatthaM karaM nivaseseDavi / / " (3.mAnA.rU48) kRti prate "DhInasthApi cAritramAzritya nyUnasyApi zuddhaprarUpakasya yathAvasthitamAgamaM vyAcakSANasya jJAnAdhikasya kartavyamucitam " ( u.mA. 348 vR.) iti heyopAdeyAvRttau shriisiddhrssignnivraaH| ayamevArtha upadezamAlAdoghaTTITIkAyAM ratnaprabhasUribhirukta ityavadheyam / rAmavijayagaNikRtA tadvRttiH "hINassa iti cAritreNa nyUnasyApi zithilAcArasyApItyarthaH / etAdRzasyA'pi zuddhaprarUpakasya = zuddhabhASakasya jJAnena = siddhAntajJAnena adhikasya = sampUrNasya vaiyAvRttyaM kAyavvaM iti kAryam / kriyAhInasyA jJAnino vaiyAvRttyamucitamityarthaH " ( u.mAlA. 348 vRtti) ityevaM vartate / tasmAt karmavazena kriyAhInatAM dRSTvA'pi jJAnino'vajJA na kAryA, jJAnayogena tasya pravacanaprabhAvakatvAt / 3, rNi ata eva samyaktvaprakaraNe "2 jai vi sakammadosA maNayaM sIyaMti caraNa - karaNesu / suddhapparUvagA teNa bhAvao pUaNijjatti / / " (sa.pra.100) ityuktam / taduktaM paJcakalpabhASye'pi 3" hINo vi susamiddho avasare karavI joIe. vaLI dhanya che A sAdhune ke svayaM guNavAna hovA chatAM AcArahIna sAdhunuM paNa dhyAna rAkhe che' - A rIte lokonA cittane AkarSavA mATe kevaLa vezadhArInuM paNa dhyAna susAdhu avasare rAkhe." upadezamAlAnI heyopAdeyA nAmanI vyAkhyAmAM zrIsiddharSigaNivarazrIe uparokta gAthAnA pUrvArdhanI spaSTatA karatAM jaNAvela che ke "cAritranI apekSAe khAmIvALA hovA chatAM paNa yathAvasthita rIte Agamika padArthonuM pratipAdana karavAmAM tatpara evA jJAnasamRddha sAdhunuM ucita karavuM joIe." A ja vAta upadezamAlA graMthanI doghaTTI vyAkhyAmAM zrI ratnaprabhasUrijIe jaNAvela che. e dhyAnamAM rAkhavuM. rAmavijayajI gaNivare prastuta gAthAnI vyAkhyAmAM jaNAvela che ke "cAritrathI nabaLA = zithilAcArI hovA chatAM paNa zuddha mokSamArganI dezanA ApanAra ane AgamasiddhAntanA jJAnathI samRddha evA sAdhunI vaiyAvacca karavI joIe. matalaba e che ke AcAramAM khAmIvALA hovA chatAM sAdhu jJAnI hoya to tenI vaiyAvacca = sevA karavI yogya gaNAya." mATe karmavaza sAdhvAcAramAM khAmI jovA chatAM paNa jJAnI puruSanI avajJA kadApi na karavI. kAraNa ke jJAnayoganA nimitte te jinapravacanaprabhAvaka che. = = " = * zuddhaprarUpaka bhAvathI pUjya (ata.) tethI ja samyaktvaprakaraNamAM jaNAvela che ke 'jo ke potAnA karmanA doSathI saMvignapAkSika jIvo cAritranA mUlaguNamAM ane uttaraguNamAM kAMIka sIdAya che. chatAM teo zuddha mokSamArganA prarUpaka che. mATe bhAvathI-bahumAnathI teonI pUjA karavI joIe.' vizuddha mokSamArgano ja pakSapAta hovAthI zuddha dharmadezaka evA saMvignapAkSikanI paNa bhakti ahIM kartavyasvarUpe batAvela che. AmAM cAlakabaLa che saMvignapAkSikanI * mo.(2)mAM 'na' pATha nathI. 1. dInasthApi zuddhaprarUpasya jJAnAdhistha rtavyam khanavittapradaLArtha vaMnti sivazeSepi 2. yadyapi svakarmadoSAd manAk sIdanti caraNa - karaNayoH / zuddhaprarUpakAH tena bhAvataH pUjanIyAH iti / / 3. hIno'pi zrutasamRddho madhyastho bhavati tu pramANam /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/5 0 heyopAdeyAnavabodhe mithyAtvam / majjhattho hoti tu pamANaM" (pa.ka.bhA.2639) iti / etAvatA jJAnayogasya kriyAyogAd balAdhikatvaM pa (vyA yathAvasthitaheyopAdeyAditattvajJAnazUnyAnAM gItArthA'nizritatve bAhyAcArasampannAnAmapi saGgaH / prihrtvytyopdissttH| taduktaM gacchAcAraprakIrNake "je aNahIaparamatthe goyamA ! saMjae bhve| tamhA te sa vi vivajjijjA duggaipaMthadAyage / / " (ga.pra.43) iti| paramArthatastu samyagdarzanamapi teSAM na vidyate, zama-saMvegAdibhAvagarbhitAtmapariNatizUnyatvAt / taduktaM samyaktvasaptatikAyAM 2"pallavagAhI sabohasaMtuTThA / suva ivaktamaMtA te haMsavAhirA neyA TI" (sa.sapta.68) rUttiA zuddha mokSamArgaprarUpaNA. mATe tenI bhakti mAtra dravyathI nahi paNa dravya-bhAva ubhayathI karavAnI vAta samyaktaprakaraNamAM karela che. paMcakalpabhASyamAM paNa kahe che ke "AcArahIna hovA chatAM zrutajJAnasamRddha madhyastha sAdhu pramANa che." ATalA saMdarbhathI sUcita thAya che ke kriyAyoga karatAM jJAnayoga baLavAna che. saMvignApAkSikanuM svarUpa It spaSTatA - jinAjJA mujaba cAritrajIvananA AcArane pALatA hoya te sAdhu "saMvigna" kahevAya. vIryAntarAya karmanA udayathI jeo cAritrAcAra pALavAmAM thoDA-ghaNA DhIlA hovA chatAM zuddha saMyamamArganA pakSapAtI hoya, cAritrAcAra Adi bAbatamAM potAnI DhIlAza jemane khaTakatI hoya, AcArayukta saMyamI pratye jeo sadbhAvavALA hoya, susAdhunI prazaMsA-sahAya-sevA karanAra hoya te "saMvignapAkSika' (=saMvigna sAdhu pratye pakSapAtavALA) kahevAya. jo saMvignapAkSikane zAstrabodha hoya to teo avazya jinokta siddhAntanI zuddha prarUpaNA ja kare. che agItArtha durgatidAyaka paNa bane ! che (thA.) jinezvara bhagavaMte je AzayathI, je svarUpe heya-upAdeya-zeya tattva batAvela che, te AzayathI te te svarUpe tattvano nizcaya je sAdhuone na hoya tevA sAdhuo jo gItArthanizrita na hoya to bAhya ugra zuddha cAritrAcArathI saMpanna hoya to paNa teono saMga choDavA lAyaka che tevuM zAstrakAroe darzAvela che. tethI ja gacchAcArapannA nAmanA AgamamAM paNa paramamaharSie jaNAvela che ke "he gautama ! jeone jinavacananA paramArthano tAttvika paricaya nathI tevA jIvo kadAca vyavahArathI sAdhu hoya to paNa teono saMga choDavo. kAraNa ke tevA ajJa sAdhuo durgatinA mArgane dekhADanArA che." paramArthathI to tevA sAdhuomAM samyagdarzana paNa hotuM nathI. kAraNa ke zama = prazama, saMvega, nirveda vagere tAttvika bhAvothI garbhita evI AtmapariNati tevA ajJAnI sAdhu pAse hotI nathI. zama-saMvegAdi bhAvo na hoya to samati to kyAMthI hoya? kAraNa ke zama vagere bhAvo samatinA lakSaNa che. tethI ja samyakatvasatatikA nAmanA graMthamAM jaNAvela che ke "je jIvo zAstronA uparachallA padArthane pakaDanArA hoya ane potAne je jANakArI maLelI hoya temAM ja jeo saMtuSTa hoya tevA jIvo bAhya daSTie sAdhanAmArgano ghaNo badho kaThora parizrama karatA hoya to paNa teo samyagdarzanathI bAhya che - tema samajavuM." 1. je anItaramAtha: nautama ! saMyatA: mayura tasmA tAna ga ivivarnace TutipathAthanA 2. patnavagrAphika svbodhsntussttaaH| subahu api udyacchantaH te darzanabAhyA jnyeyaaH||
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 0 pravrajyA jJAnayogapratipattisvarUpA 0 pu prakRte jJAna-kriyayoH gauNa-mukhyabhAvastvevaM bodhyaH / "pravrajyAyAH jJAnayogapratipattirUpatvAd" (yo.dR. - sa.10 vR.) iti yogadRSTisamuccayavRttivacanAt, brahmasiddhAntasamuccaye (353) zrIharibhadrasUribhiH dIkSAyA - vidyAjanmarUpatvopadarzanAt, sAdhoH pratidinaM praharacatuSkapramANasya svAdhyAyasya vihitatvAcca nirgranthAnAM na jJAnayogaprAdhAnyam / tatpUrvaM tu kriyaayogpraadhaanym| sAtmIkRtapaJcAcArasya sAdhoH dravyAnuyoga che ..... to samyagdarzana na maLe che spaSTatA :- agItArthanI nizrAmAM rahevAmAM Ave to te agItArtha kadAca ugratapasvI-custasaMyamI hoya to paNa potAnI nizrAmAM rahelA sAdhu-sAdhvIone jinAjJA mujaba ArAdhanA karAvI zakatA nathI. potAnI daSTie sAruM lAgavA chatAM bhagavAnanI dRSTie je tadana khoTuM hoya tevuM paNa AcaraNa potAnA Azritane agItArtha saMyamI karAvI bese. AvuM karavAmAM kadAca agItArthanizrita durgatimAM paNa pahoMcI jAya tevuM banI zake. sUryAsta pachI vihAramAM ekasIDanTa thayo hoya, zarIra lohIluhANa thaI gayuM hoya, tevA saMyogamAM hospiTalamAM javAthI to virAdhanA thAya' ema vicArI sAdhune hospiTalamAM pahoMcADavAnA badale sAdhune asamAdhimaraNamAM phasAvI durgatimAM paNa agItArtha vaDIla pahoMcADI de to navAI nahi ! AvI aneka prabaLa saMbhAvanAone lakSamAM rAkhIne gacchAcAra payajJAmAM agItArthano saMga choDavAnI A bhalAmaNa karavAmAM Avela che. te ja rIte potAnA bodhamAM saMtuSTa hoya tevA alpazrutavALA jIvone ta, samyaktasaptatikA graMthamAM samakitazUnya batAvelA che. tenAthI eka suMdara majAnI vAta sUcita thAya che ke zAstrane eka vAra bhaNyA pachI nyAya-vyAkaraNanA AdhAre potAne je artha samajAya teTalo ja te sa sUtrano artha na samajavo paNa te sivAyanA anya gUDhArtha-paramArthane gItArtha mahAtmA pAsethI meLavavA haMmezA tatpara rahevuM joIe. jJAnI puruSano samAgama thAya tyAre pote bhaNelA zAstranA vizeSa arthane jANavA mATe utsuka rahevuM joIe. anubhavamArge AgaLa vadhatAM jemane aneka divya paramArtho upalabdha thayA hoya tevA AtmajJAnI maharSinA caraNonI upAsanA karatA-karatA zAstranA aidapUrvArtha sudhI pahoMcavAnI jhaMkhanA je sAdhakomAM na hoya teo potAnA samyagdarzananA daravAjA baMdha kare che - ema tyAM tAtparya jaNAya che. jJAna-kriyAmAM gauNa-mukhyabhAvano utsarga apavAda (pravRttei.) prastutamAM jJAna-kriyAno gauNa-mukhyabhAva A pramANe samajavo. (1) yogadRSTisamuccaya vyAkhyAmAM zrIharibhadrasUrie jaNAvela che ke "pravrajyA = dIkSA e jJAnayogano svIkAra karavA svarUpa che." (2) teozrIe ja brahmasiddhAntasamuccaya graMthamAM dIkSAne vidyAjanmasvarUpa darzAvela che. tathA (3) zAstramAM sAdhu bhagavaMto mATe roja cAra prahara (Azare bAra kalAka) svAdhyAya karavAnuM vidhAna karela che. A traNa hetuthI siddha thAya che ke nirjhantha evA sAdhu bhagavaMto mATe jJAnayoga e mukhya che. nirgandhadazAnI prApti na thAya tyAM sudhI kriyAyoga e sAdhakajIvanamAM pradhAna che. je sAdhu bhagavaMte jJAnAcAra Adi pAMceya cArone AtmasAt karela hoya tenA mATe utsargathI dravyAnuyoganuM prAdhAnya ucita che. arthAt tevA sAdhu dravyAnuyogane potAnA jIvanamAM mukhya banAve te autsargika mokSamArga che. tathA varyAntarAya karmanA udayathI
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ G * jJAnanayavicAraH / prAdhAnyamutsargato'rhati / vIryAntarAyakarmodayena kriyAzaithilyavataH saMvignapAkSikasya dhyAna-kAyotsargA-e dirucizAlitathAvidhazrAddhasya ca prAyaza utkRSTa-zuddhakriyAyogasAdhakatvA'yogAd dravyAnuyogaprAdhAnyamapavAdata ucitam / pramAdA'nAdarAdinA kriyAyogA'rucivato dravyAnuyogaprAdhAnyantUnmArga eva / 'dehAtmabhedavijJAnaniratAnAM paripakvavivekadRSTisampannAnAM jJAnayogaprAdhAnyam, vairAgyarucizAlinAntu kriyAyogaprAdhAnyami'tyapi pravAdaH / idaJcAtrA'vadheyam - prakRte dravyAnuyogajJAnayogamAhAtmyaM jJAnanayavaktavyatayA drshitm| ayaM / hi nyvaadH| pramANavAdarUpeNa tu taM savvanayavisuddhaM jaM caraNa-guNaTThio sAhU" (A.ni.1637 + + da.vai.ni.1/150) iti Avazyakaniyukti-dazavaikAlikaniyuktivacanAt cAritra-jJAnobhayanimagnasAdhoH Ni AcAramAM zithila banela saMvignapAkSika ane dhyAna-kAusagga vagerenI viziSTa ruci dharAvanAra tathAvidha zrAvaka mATe apavAdathI dravyAnuyoga mukhya che. prAyazaH utkRSTa zuddha kriyAyogane sAdhI zake tevI zakyatA na hovAthI te banne potAnA jIvanamAM dravyAnuyogane mukhya kare te apavAda jANavo, ApavAdika mokSamArga jANavo. paraMtu je jIvo ALasa, anAdara, upekSA vagerenA lIdhe kriyAyoganI aruci dharAvatA hoya ane potAnA jIvanamAM dravyAnuyogane pradhAna kare te unmArga ja samajavo. A bAbata dhyAnamAM rAkhavI. ka vivekI jJAnayogI, vairAgI kriyAyogI - matavizeSa : (udA.) amuka vidvAno jJAna-kriyAsaMbaMdhI gauNa-mukhyabhAva bAbatamAM potAnuM maMtavya evuM dharAve che ke - "zarIra ane AtmA judA che' - AvI bheda-vijJAnanI sAdhanAmAM magna thayelA je sAdhako paripakva vivekadaSTine sArI rIte AtmasAt karI cUkela hoya temanA mATe jJAnayoga e pradhAna che , ane kriyAyoga e gauNa che. tathA je sAdhako vairAgyanI ruci dharAvatA hoya temanA jIvanamAM kriyAyoganI mukhyatA ane jJAnayoganI gauNatA hoya. TUMkamAM, vivekI sAdhako mATe jJAnayoga mukhya bane ane kriyAyoga gauNa bane. tathA vairAgI-tapasvI-tyAgI sAdhako mATe kriyAyoga mukhya bane ane jJAnayoga gauNa bane. ahIM "jJAnayogI vairAgyahIna hoya' tema na samajavuM. paraMtu tenA jIvanamAM paripakva vivekadaSTino unmeSa jhaLahaLato hoya - tevuM jaNAvavAnuM tAtparya samajavuM. jJAnayogI paNa tyAga-vairAgya vagerene zakti-saMyoga mujaba ucita rIte AvakAre. tathA "kriyAyogI vivekazUnya hoya' - tema paNa arthaghaTana na karavuM. paraMtu 'kriyAyogInA jIvanamAM tapa-tyAga-vairAgya AMkhe uDIne vaLage tevA hoya che' - tevuM jaNAvavAnuM tAtparya samajavuM. kriyAyogI paNa ucita vivekadRSTine kSamatA mujaba dhAraNa karatA hoya che. { nayavAda atigaMbhIra . (gyA.) bIjI mahattvanI eka vAta e paNa jaNAvavI jarUrI che ke ahIM je dravyAnuyogano, jJAnayogano mahimA batAvela che te jJAnanayanA vaktavya tarIke samajavo. A nayavAda che. pramANavAdarUpe to vara-kutrio sAdU' A pramANe Avazyakaniryukti, dazavaikAlikaniyukti granthanA vacana mujaba "jJAna -kriyA ubhayanimagna sAdhu ja sAdhu che' - Ama samajavuM. kema ke "varaNa-'i - A mujaba 1. tat sarvanayavizuddha thatuM vara-musthita: sAdhu /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 0 nayavAdasya gAmbhIryam / sAdhutvamavantavyam, "-puSio " rUtya) vAritrakriyA-jJAnesthitaH" (sA.ni.9622 vI..788) ityarthasya mANikyazekharasUriNA Avazyakaniyukti-dIpikAyAM darzitatvAt / spaSTatayA'navagame nayavAdasya unmArganAyakatvamapi sambhavati / ArSaparamparA tvevaM yaduta jJAnAdhikatve'pi zIlabhraSTasya notsargataH rA mahattvam / na hi taraNakriyAjJaH api taraNakriyAM vinA sAgarapAramavApnoti / ata eva jJAnasya phalaM - viratiH smaamnaataa| dazAzrutaskandhacUrNI "kiriyAvAdI niyamA bhavvao, niyamA sukkapakkhio" - (da.zru.ska.cU.6/45 pR.37) ityevaM kriyAvAdI eva zuklapAkSikatvena upadarzitaH, na tu akriyAvAdI 2 jJAnavAdI vaa| kintu kriyAvAdahetutA tu yathAvasthitadravya-paryAyarUpA'rthaparicchede darzitA bhagavatIsUtravRttI ka (30/1/824 vR.pR.944) ityevaM nAnAvidhazAstrasandarbhAnusandhAnena tattvanirNayaH kAryaH / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - AtmArthinA AtmAdidravyaparijJAnamupekSya kriyAjaDatayA na bhAvyam; paraM yathAzakti utsargApavAda-jJAnakriyA-nizcayavyavahAra-svaparasamaya-dravyAnuyogacaraNakaraNAnukA yogAdikam adhItya svabhUmikocitA''caraNalInatayA bhAvyam / tathA abhyAsottarakAlaM 'yAvAn padArtho mayA jJAtaH tAvAn eva zAstrArthaH' iti svacetasi nAvadhAraNIyam, kintu 'svAtmadazAnusAreNa idAnIm etAvAn padArtho mayA jJAyate' ityabhyupagamya uccatamazAstrIyaparamArthopalabdhikRte nijaatmAvazyakaniryuktimAM je jaNAvela che, tyAM "gu' zabdano artha jJAna che - AvuM mANijyazekharasUrijIe AvazyakaniyuktidIpikA vyAkhyAmAM darzAvela che. nayavAda evo che ke tene te rIte spaSTapaNe na samajIe to unmArge caDI jatAM vAra na lAge. pUrvanA mahApuruSonI paraMparA evI che ke game teTaluM jJAna hoya to paNa AcArabhraSTa ke zIlabhraSTanI utsargathI koI kiMmata nathI. taravAnuM jJAna ghaNuM hoya paNa dariyAmAM paDyA pachI hAtha, paga halAve nahi to e DUbI jAya. mATe ja jJAnI hatta viratiH' evuM zAstrakAroe 1 jaNAvela che. vaLI, kriyAvAdIne niyamA bhavya ane niyamA zukla pAkSika tarIke dazAzrutaskaMdhacUrNi graMthamAM , jaNAvela che. akriyAvAdIno ke jJAnavAdIno zukUlapAkSika tarIke paMcAMgI AgamasAhityamAM ullekha hovAnuM jAyuM nathI. paraMtu "kriyAvAdanuM kAraNa to yathAvasthitapaNe dravya-paryAyAtmaka padArthano nirNaya che' - A 1 pramANe bhagavatIsUtravRttimAM trIzamA zatakamAM jaNAvela che. Ama aneka nayanA ane pramANanA vacanone dhyAnamAM rAkhIne tattvanirNaya vAcakavarge karavo. 0 AtmadazA UMcI lAvo che AdhyAtmika upanaya :- "AtmArthI sAdhake AtmAdi dravyanuM talasparzI jJAna meLavavAnI upekSA karIne jaDatAthI bAhya AcAramAM aTavAI javuM na joIe. paNa potAnI zakti mujaba utsarga-apavAda, jJAna-kriyA, nizcaya-vyavahAra, svadarzana-paradarzana, dravyAnuyoga-caraNa-karaNAnuyoga vagereno vyApaka bodha meLavI svabhUmikAyogya sAdhanAmAM lAgI javuM joIe. tathA potAne je samajAyela che teTalo ja zAstrano artha nathI paNa "mArI vartamAna AtmadazA mujaba mane ATaluM samajAya che' - evuM svIkArIne uccatama 1. kriyAvAdI niyamAd bhavyaH niyamAt zuklapAkSikaH /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 jJAnapadArthaprakAzanam / dazonnatikRte ca vinaya-viveka-vairAgya-vaiyAvRttya-vinamratA-vimalavijJAnAdikam AtmasAt karaNIyam / prakRte jJAnapadena na kevalaM zAstrabodho grAhyaH, api tu dravyAnuyogAdiparizIlanaprayuktajJAnAvaraNa -mohanIyakarmakSayopazamalabdhAtmalAbhA guNapariNatireva grAhyA bhaavnaagrbhitaa| idamabhipretya dharmabindI rA zrIharibhadrasUribhiH "bhAvanAnugatasya jJAnasya tattvato jJAnatvAd" (dha.bi.6/30) ityuktm| tatazca etAdRzaguNapariNatilakSaNabhAvanAjJAnasampannasaMvignagItArthasannidhau vinaya-bahumAnAdipUrvaM / zAstrIyapadArthAdiparamArthaparyavasAnaM vijJAnam upArjanIyam / tathAvidhasaMvignagItArthAnupalabdhau saMvigna- za pAkSikagItArthasakAzAdapi tathaiva AgamikaidamparyArthaparyantavijJAnaM samprApyam / ayaJca mokSamArgo ka jineshvropdissttH| etAvatA jJAnahInA''cArasampannApekSayA karmavazena AcArahIno'pyAtmajJAnasampannaH zreyAn iti phalitam / tAdRzazuddhAtmajJAnabalena "aisayamAdasamutthaM visayAtIdaM aNovamamaNaMtaM / avvucchinnaM ca suhaM suddhavaogappasiddhANaM / / " (pra.sA.13) iti pravacanasAraprasiddhaM siddhasukhaM pratyAsannataraM syAt / / 1/5 / / kA zAstrIya paramArthanI prApti mATe tathA potAnI AtmadazAne UMcI lAvavA vinaya-viveka-vairAgya-vaiyAvacca -vinamratA-vimalajJAna Adi AtmasAt karavA lAgI javuM. A "jJAna"padArthanuM spaSTIkaraNa ke (pra.) prastutamAM "jJAna" zabdathI phakta zAstrabodhane ke zAstrIyapadArthanI samajaNane pakaDI levAnI utAvaLa na karavI. arthAt jJAna eTale phakta zAstrabodha ja nahi. paraMtu dravyAnuyoga vagerenA parizIlanathI sAkSAt ke paraMparAe jJAnAvaraNa ane mohanIya karmano je viziSTa kSayopazama thAya che, te kSayopazamathI prApta thayela bhAvanAgarbhita guNapariNatine ja ahIM "jJAna' zabdano artha tarIke samajavI. A ja ! abhiprAyathI zrIharibhadrasUrijIe dharmabiMdumAM jaNAvela che ke "bhAvanAthI vaNAyeluM jJAna e ja paramArthathI jJAna che.' ja zAstranA paramArthane meLavIe ( (tA. tethI AtmArthI jIve AvA prakAranI nirmaLa guNapariNatine dharAvanArA saMvigna gItArtha mahAtmAo pAsethI vinayapUrvaka zAstranA padArthathI mAMDIne paramArthane meLavavA kaTibaddha thavuM joIe. tathA karmavaza AcAramAM DhIlA hovA chatAM jeo zAstrabodhathI samRddha hoya tevA saMvignapAkSikanI sevA karIne temanI pAsethI paNa aidaMparyArtha sudhIno Agamabodha meLavavA tatpara rahevuM joIe" - A mujaba tIrthakara bhagavaMtoe mokSamArga batAvela che. enAthI phalita thAya che ke jJAnahIna AcAravALA sAdhaka karatA saMvegI AcArahIna jJAnI-AtmajJAnI sArA. tathAvidha zuddhAtmajJAnanA baLathI siddhasukha atyaMta najIka Ave. pravacanasAra graMthamAM siddha sukhane A rIte jaNAvela che ke "zuddhopayogathI niSpanna thayelA siddha bhagavaMtonuM sukha sAMsArika sukhathI caDhiyAtuM, Atmadravyajanya, atIndriya, anupama, anaMta ane avicchinna hoya che." (1/5) 1. atizayamAtmasamutthaM viSayAtItam anupamamanantam / avyucchinnaM ca sukhaM zuddhopayogaprasiddhAnAm / /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 0 dravyAnuyogasya zukladhyAnaprApakatA 0 koIka kahacai - "je kriyAhIna jJAnavaMtanaI bhalo kahie, te dIpakasamyaktvanI apekSAI, paNi kriyAnI hInatAI jJAnathI potAno upakAra na hovaI." te zaMkA TAlavAnaiM "dravyAdika jJAna ja zukladhyAna dvArai mokSakAraNa. mATaI upAdeya chaI" - Ima kahaI chaS : dravyAdikaciMtAI sAra, zukladhyAna paNi lahiyAM pAra; te mATaI eha ja Adaro, sadguru viNa mata bhUlA phiro 1/6ll (6) dravyAdikanI ciMtAI = "dravya-guNa-paryAyanI vicAraNArthe pRthaphatvavitarka savicArAdi" (sAra) zukladhyAnano paNi pAra (lahiyaIka) pAmiI, je mATaI Atmadravya-guNa-paryAyanI bhedaciMtAI zukladhyAnano nanu kriyAhInatve'pi jJAnavataH jyeSThatvamuktaM tattu dIpakasamyaktvApekSayA'vaseyam, kintu kriyAhInajJAnAnna svopakAraH kazciditi cet ? maivam, dravya-guNa-paryAyagocarajJAnasyaiva zukladhyAnadvArA - mokSAratvenopAyatvavityAgathenASSE - 'dravyarItiA. kSatriA dravyAdicintayA pAraH zuklasyA'pi hi lbhyte| tasmAt sevadhvamevemaM mA bhramata guruM vinaa||1/6|| prakRte daNDAnvayastvevam - dravyAdicintayA zuklasyApi pAraH labhyate hi / tasmAd imameva levapnam puruM vinA nA pramatA/dA dravyAdicintayA = dravya-guNa-paryAyagocaravicAraNayA zuklasyApi = zukladhyAnasyA'pi pRthaktvakA vitarkasavicArAdilakSaNasya pAraH = paryavasAnaM labhyate hi = eva saukaryeNa, Atmadravya-guNa avataraNikA :- "bhAgyazALI ! "kriyAmAM zithila hovA chatAM paNa jJAnI mahAtmA sArA' - A pramANe je kahela che te dIpaka samyaktanI apekSAe samajavuM. paraMtu AcArahIna jJAnathI svakalyANa to nathI ja thatuM. dIvo bIjAne prakAza Ape paNa dIvAnI nIce to aMdhAruM ja hoya che ne !" - AvI meM dalIla koI kare to te vyAjabI nathI. AnuM kAraNa e che ke 'dravya-guNa-paryAyaviSayaka jJAna ja zukladhyAna lAvavA dvArA mokSanuM kAraNa hovAthI upAdeya che - AvA AzayathI graMthakArazrI jaNAve che ke : 2 dravyAnuyogI : zukaladhyAnapAragAmI zlokArtha :- dravyAdinI vicAraNAthI suMdara evA zukladhyAnano paNa pAra pamAya che. tethI e 1 dravyAnuyogane ja AdarI. saddaguru vinA bhUlA bhaTako nahi. (1/6) vyAkhyArthaH- dravya, guNa ane paryAyanI vicAraNAthI zuddhatama zukladhyAnano paNa saraLatAthI pAra pamAya ja che. pRthakatvavitarka savicAra Adi zukladhyAnanA bhedo che. dravya, guNa ane paryAyanA bhedanI vicAraNA karavI e zukladhyAnano prathama bheda che. tenuM nAma pRthakatvavitarka savicAra che. tathA dravya-guNa-paryAyanA G! ko.(12)mAM "je pATha. 4 kA.zA.mAM 'lahiI" pATha. ko.(3)no pATha lIdho che. 3 mo.(2)mAM "mata' pATha nathI. .cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.ko.(13)+A.(1)mAM che. ja.. citadvayamadhyavartI pATha si.ko.(9)mAM nathI.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zukladhyAnAdhikArinirUpaNam / prathama pAda hoI anai tehanI abhedaciMtAi dvitIya pAda hoI. -paryAyANAM bhedamImAMsAyAH zukladhyAnasya prathamabhedarUpatvAt, teSAmabhedacintAyAzca zukladhyAnadvitIyabhedarUpatvAt / tathAhi - "kaSAyadoSamalApagamAt zucitvam / tadanuSaGgAt zuklaM dhyAnam / tacca dvividham - zukla rA -paramazuklabhedAt / tatra pRthaktvavitarkavIcAram ekatvavitarkA'vIcAraJceti zuklaM dvidhaa| paramazuklamapi / sUkSmakriyA'pratipAti vyuparatakriyA'nirvati ceti dvidhaa| ___ bAhyAdhyAtmikabhedAccaitadapi dvividham / gAtra-dRSTiparispandAbhAvaH jRmbhodgArakSavathuvirahaH anabhivyakta-za prANA'pAnapracAratvamityAdiguNayogi bAhyam / AdhyAtmikaM tu pareSAmanumeyamAtmanazca svasaMvedyam / pRthagbhAvaH = pRthaktvaM = nAnAtvam, vitarkaH = zrutajJAnaM dvAdazAGgam, vIcAraH = artha-vyaJjana / -yogasaGkrAntiH / vyaJjanam = abhidhAnam, tadviSayo'rthaH, mano-vAk-kAyalakSaNo yogaH, saGkrAntiH = parasparataH pUrNa parivartanam / pRthaktvena vitarkasyArtha-vyaJjana-yogeSu saGkrAntiH = vIcAraH yasmin asti tat pRthaktvavitarkavIcAram / abhedanI vicAraNA karavI te zukladhyAnano bIjo bheda che. tenuM nAma ekatvavitarka avicAra che. (tathA.) tenI vicAraNA sammatitarkagraMthanI vyAkhyAmAM tarkapaMcAnana zrIabhayadevasUrivare A mujaba karela che ke - je dhyAna zucitva(= svacchatA)thI alaMkRta hoya tene zukladhyAna kahevAya che. ahIM zucitva = kaSAyasvarUpa doSonI malinatAnA DAghane dhovA. zukladhyAnanA be bheda che. (1) zukla ane (2) paramazukla. (1) zuklanA be bheda che. (1) pRthakvavitarkavicAra ane (2) ekatvavitarka avicAra. paramazuklanA paNa be bheda che. (1) sUkSmakriyAapratipAtI ane (2) vyuparatakriyAanirvartI. (vAllA) zukladhyAnanA uparokta be bhedanA paNa be bheda paDe che - bAhya ane AdhyAtmika. bAhya :zarIra ane dRSTi atyanta sthira banI jAya, thoDuM paNa bhUlakaMpana temAM na hoya. na bagAsu Ave, {} na oDakAra Ave ke na khAMsI Ave. zvAsocchavAsanI kriyA paNa maMda maMda cAlatI hoya... vagere. A lakSaNo bAhya zukladhyAnanA che. jyAre AdhyAtmika dhyAna to potAne anubhavagamya hoya che ane rasa bIjA mATe anumAnano viSaya bane che. (pRtha.) zukladhyAnanA pahelA be bhedamAM prathama che - pRthakvavitarka vicAra. tenuM vivecana A pramANe che :- pRthakva eTale pRthabhAva = vaividhya. vitarka eTale dvAdazAMgInuM jJAna eTale ke zrutajJAna. vicArano matalaba che artha, vyaMjana ane yogonuM saMkramaNa. vyaMjana eTale nAma athavA zabda, artha eTale te zabdano vAcyArtha ane yoga eTale mana-vacana-kAyA. saMkrAnti eTale eka zabda uparathI bIjA zabda upara, eka arthathI bIjA artha para athavA eka yogathI bIjA yogamAM dhyAnanuM saMkramaNa eTale ke parivartana. vividha rUpe vitarka eTale ke zrutajJAnamaya pariNAmanuM artha-vyaMjana-yogomAM saMkramaNa = vicAra je dhyAnamAM hoya che te ja pRthakvavitarkavicAra nAmanuM zukladhyAna che. * "prathamabheda' pATha zAM.dha.+mamAM che. lI.(1+2+3)+ko. (12)+ P(3+4)+mo(1)+pA.no pATha lIdhela che.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jonli 58 * dhyAnasya utkRSTataporUpatA / 2/6 pa tathAhi - asAvuttamasaMhanano bhAvayatiH vijRmbhitapuruSakAravIryasAmarthyaH saMhatAzeSacittavyAkSepaH karmaprakRtIH sthityanubhAgAdibhisiyana mahAsaMvarasAmarthyato mohanIyamacintyasAmarthyamazeSamupazamayan kSapayan vA dravyaparamANu bhAvaparamANuM caikamavalambya dravya-paryAyArthAd vyaJjanam, vyaJjanAdvA'rtham, yogAd yogAntaram, vyaJjanAd ma vyaJjanAntaraM ca saMkrAman pRthaktvavitarkavIcAraM zuklataralezyamupazamaka-kSapakaguNasthAnabhUmikamantarmuhUrtAddhaM kSAyopazamikabhUmikaM prAyaH pUrvadharaniSevyamAzritArthavyaJjanayogasaGkramaNaM zreNibhedAt svargApavargaphalapradamAdyaM shukldhyaanmvlmbte| etacca nirjarAtmakam, AtmasthitakarmakSayakAraNatvAt tasyAH (?tasya), "tapasA nirjarA ca" (tattvArthasUtra 2/3) ti vavanAtA dhyAnaca vAntarotkRSTataporUtvA ................. che Adha zukladhyAnabhedano vizeSa paricaya che (tathAda) te A pramANe che. bhAvasAdhu zukladhyAnanuM AlaMbana le che. AvA bhAvasAdhu uttama eTale ke prathama vajaRSabhanArAca saMghayaNabaLavALA hoya che. kaThora puruSArtha karavA mATe adamya utsAhanuM sAmarthya dharAvanAra hoya che. samagra cittavikSepone saMharI le che. karmaprakRtionI sthitine ane azubha rasane kSaNa kare che. mahAsaMvaranA sAmarthyathI acittvazaktizAlI evA saMpUrNa mohanIya karmano upazama kSaya karavAnuM prAraMbha kare che. koI ekAda dravyaparamANune = paramANudravyane ane bhAvaparamANune = ekaguNa zyAmavarNAdirUpa atyaMta sUkSma paryAyane (juo bhagavatIsUtra 204/670 pR.787) potAnA dhyAnano viSaya banAvIne dravya-paryAya ubhayasvarUpa arthathI vyaMjana (zabda) tarapha athavA vyaMjanathI (zabdathI) artha tarapha ane eka yogathI anya yoga tarapha tathA eka vyaMjanathI bIjA vyaMjana tarapha saMkramaNa kare va che. AvA bhAvasAdhu pRthakvavitarkasavIcAra nAmanA zukladhyAna upara ArohaNa kare che. zukladhyAnanA A bhedamAM vezyA atyaMta zukla hoya che. upazamazreNinA athavA kSapakazreNinA je AThamA vagere guNaThANA # che te bhUmikA upara A zukladhyAna eka antarmuhUrta pramANa jAgRta rahe che. ahIM audayika bhAvanI nahIM paNa kSAyopathamika bhAvanI mukhyatA hoya che. prAyaH karI pUrvadhara maharSione A dhyAna hoya. koI eka paramANu vagere arthamAMthI vyaMjanamAM ane yogamAM A dhyAna saMkrAnta thaye rAkhe che. AvuM dhyAna upazamazreNimAM svargaphalaka bane, kSapakazreNimAM mokSaphalaka bane. (vya.) A prathama zudhyAna nirjarAmaya hoya che. kema ke AnAthI Atmagata ghaNI badhI karmarAzi kSaya pAme che. A aMge zrItattvArthasUtramAM kahela che ke "tapathI saMvara ane nirjarA thAya che.' tathA A zukladhyAna utkRSTa abhyantaratapa svarUpa che. mATe A dhyAna nirjarAtmaka kahevAyela che. ja jIvAjIvarAzithI bhinnabhinna nirjarA vizeSArtha :- A nirjarA tattva paNa jIva-ajIvarAziyugalathI kathaMcit abhinna che. kema ke nirjarA te karmaviyogasvarUpa che ane viyuktAtmAthI temaja karmathI karmaviyoga kathaMcita abhinna hoya che. jema ke be AMgaLIono viyoga te AMgaLIothI kathaMcit abhinna hoya che. ekAntavAdamAM to saMsArI jIva ekAnta aviyukta ja hoya che. AthI muktAvasthAmAM paNa karmano aviyoga pUrvavat tevo ja banI raheze. jo muktAvasthAmAM viyogano svIkAra karazo to, ekAntavAda mujaba, pUrvakAlamAM paNa
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ /6 sammatitarkavRttisaMvAdaH ekatvena vitarko yasmin tadekatvavitarkaM vigatArtha- vyaJjana - yogasaGkramatvAd avIcAraM dvitIyaM zukladhyAnam / tathAhi ekaparamANAvekameva paryAyamAlambyatvenAdAyAnyataraikayogabalAdhAnamAzritavyatiriktAzeSArthavyaJjanayogasaGkramaviSayacintAvikSeparahitaM bahutarakarmanirjarArUpaM niHzeSamohanIyakSayAnantaraM yugapadbhAvighAtikarmatrayadhvaMsa- rA nasamarthamakaSAyacchadmasthavItarAgaguNasthAnabhUmikaM kSapako dvitIyaM zukladhyAnamAsAdayati prAyaH pUrvavideva / tadanantaraM dhyAnAntare varttamAnaH kSAyikajJAna - darzana - cAritra-vIryAtizayasampatsamanvito bhagavAn kevalI jAyate" (sa.ta. 3/63/pRSTha-735) ityAdi vyaktaM sammatitarkavRttau / viyuktaavasthAvALo svabhAva ja mAnavAnI Apatti AvI paDaze ane AtmAne nityamukta mAnavo paDaze. jo AvuM mAnI lezo to viyoganI vAta ja samApta thaI jaze. kemake viyoga to bandhAtmaka saMyoganA vinAzasvarUpa che. bandha ja nahIM hoya to viyoga zeno thaze ? prastutamAM viyoga vinAza to vastudharmasvarUpa sapratiyogika padArtha che. pratiyogI bandha che. tenA vagara vinAza na thaI zake. 'be AMgaLIono saMyoga che' - AvuM joyA ke jANyA pachI ja kyAreka 'have A banne AMgaLIo viyukta che' - evo vyavahAra karAya che. pahelA saMyuktaavasthA ja na hoya to AMgaLIone 'viyukta' kevI rIte kahevAze ? niSkarSa e nikaLyo ke ekAntavAdamAM nirjarA tattvanI saMgati nathI besatI. * dvitIya zukladhyAnanuM svarUpa-kArya-phaLa Cl (putvena.) je dhyAnamAM vaividhyane choDIne ekarUpe vitarka (= zrutajJAna) karAya tene ekatvavitarka kahevAya. A dhyAnamAM artha, vyaMjana (=zabda) ane yogonuM saMkramaNa nathI hotuM, avasthita hoya che. mATe A bIjA prakAranuM AdhyAtmika zukladhyAna nirvicAra che. tenuM spaSTIkaraNa A pramANe che :- A dhyAnamAM eka ja paramANunA eka ja paryAyane viSaya banAvI dhyAnanI dhArA vahe che. koI eka yogabaLanuM ahIM AdhAna hoya che. je yogabaLano Azraya lIdhela che tenAthI anya yogayugala, artha athavA vyaMjanomAM ahIM saMkramaNa nathI hotuM, temaja tenA vize anya ciMtAvizeSa paNa nathI. A dhyAnamAM pracura karmanirjarA thAya che. samagra mohanIya karma kSINa thaI gayA pachI A dhyAnamAM eka prabaLa sAmarthya rahe che ke te ekI sAthe jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya traNeya ghAtikarmono viccheda karI nAkhe che. A dhyAna bAramA guNaThANe potAnI bhUmikAno nirvAha kare che. niSkaSAya chadmastha vItarAga kSINamoha A bAramuM guNaThANuM che. upazamaka upazamazreNimAM ArUDha mahAtmA AnA dhyAtA nathI banatA. parantu mohanIyano kSaya karanArA kSapaka mahAtmA ja A dhyAnanA dhyAtA hoya che, je prAyaH pUrvonA jJAtA hoya che. A bIjA zukladhyAnanA dhyAtA jyAre A dhyAnane pUrNa karIne AgaLa dhyAnAntaradazAmAM (= dhyAnAMtarikAmAM) ArohaNa kare che tyAre te bhagavAna kevaLajJAnI bane che. temanI pAse kSAyika jJAna, kSAyika samyagdarzana, kSAyika cAritra temaja kSAyika vIrya (= parAkramazakti) no vaibhava jhagamagArA mAre che." sammatitarkavyAkhyAmAM Ama spaSTapaNe kahela che. = - = - spaSTatA :- zukladhyAnanA (prathama be prakAranA) mAdhyamathI kevaLajJAna maLe che. tathA dvividha paramazukladhyAnanA mAdhyamathI mokSa maLe che. prastutamAM "ArtadhyAnAdi cAra dhyAnamAMthI aMtima dhyAnanA be bheda che - (1) zukladhyAna ane (2) paramazukladhyAna. tathA zukladhyAnanA be bheda che ane
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60. 0 bhagavatIsUtrasaMvAdaH 0 pa bhagavatyAM tu "sukke jhANe caubvihe cauppaDoyAre pannatte / taM jahA - (1) puhuttaviyakke saviyArI, (2) gujtaviyana viyArI, (3) suhuvikaripu niyaTTI, (4) samachinnaviriy MDivAthI" (pa.pU.za.ra1/ - u.7/sU.803) ityuktam / zrIabhayadevasUrikRtatadvRttilezastvevam - "(1) pRthaktvena = ekadravyAzritAma nAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena vitarkaH = vikalpaH pUrvagatazrutAlambano nAnAnayAnusaraNalakSaNo yatra tat - pRthaktvavitarkam / tathA vicAraH = arthAd vyaJjane vyaJjanAdarthe manaHprabhRtiyogAnAM cA'nyasmAdanyasmin za vicrnnm| saha vicAreNa yat tat savicAri, srvdhnaaditvaadinsmaasaantH| (2) ekatvena = abhedena ke utpAdAdiparyAyANAm anyatamaikaparyAyAlambanatayetyarthaH, vitarkaH = pUrvagatazrutAzrayo vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tad ekatvavitarkam / tathA na vidyate vicAraH artha-vyaJjanayoritarasmAditaratra tathA manaHprabhRtInAmanyasmAdanyatra " yasya tad avicAri" (bha.sU.25/7/803 vRtti) iti| sthAnAGgasUtrasatkacaturthasthAnagataprathamoddezakavRttI api abhayadevasUrINAmevamprAya evAbhiprAyaH / paramazukladhyAnanA be bheda che" - AvI paribhASA sammatiTIkAkAranI che. Agamika paribhASA mujaba zukladhyAnanA cAra prakAra che. arthanI dRSTie AmAM khAsa taphAvata nathI. te nIcenA bhagavatIsUtra, samavAyAMgasUtra ane dhyAnazataka - A traNa granthanA saMdarbho jovAthI samajAI jaze. haS bhagavatIsUtranA saMdarbhamAM zukaladhyAna ha8 (mA) bhagavatIsUtramAM to jaNAvela che ke "zukla dhyAna cAra pratyavatAravAnuM che. tenA cAra bheda che. te A pramANe - (1) pRthakvevitarka savicAra, (2) ekatvavitarka avicAra, (3) sUkSmakriyA anivRtti, (4) samucchitrakriyAapratipAtI." A sUtranI vyAkhyA karatA navAMgITIkAkAra zrIabhayadevasUrijI che mahArAjA kahe che ke "(1) eka dravyamAM rahelA utpAda-vyaya vagere paryAyono paraspara judA svarUpe G = pRthatvarUpe vikalpa je dhyAnamAM vaNAyela hoya te pRthatvavitarka kahevAya. pUrvasaMbaMdhI zrutanuM AlaMbana laIne anekavidha nayone anusaravuM, tene vikalpa kahevAya. tathA arthamAMthI sUtranA zabdamAM ane zabdamAMthI rA arthamAM mana-vacana-kAyAmAMthI koI paNa eka yoganuM vicaraNa-pravartana "vicAra" kahevAya che. AvA vicAravALuM je dhyAna hoya te savicArI dhyAna kahevAya. sarvadhana vagere zabdagaNamAM savicAra zabdano samAveza thato hovAthI in pratyaya samAsanA aMte lAgela che. A bAbata vyAkaraNane anulakSIne samajavI. tathA (2) utpAda-vyaya vageremAMthI koI paNa eka paryAyanuM AlaMbana levAmAM Ave te ekatvarUpe = abhedasvarUpe AlaMbana lIdhuM kahevAya. A rIte abhedathI pUrvagata zrutamAM rahela zabdanuM ke arthanuM anusaraNa je dhyAnamAM karavAmAM Ave te ekatvavitarka kahevAya. tathA sUtramAM ane tenA arthamAM paraspara mana -vacana-kAyAnuM parivartanazIla pravartana jemAM na thatuM hoya tene avicArI kahevAya." sthAnAMgasUtranA cothA sthAnanA prathama udezAnI vyAkhyAmAM paNa zrIabhayadevasUrijI mahArAjano zukladhyAnanA svarUpa vize prAyaH Avo ja abhiprAya che. tvaritam vivAri, 1. gurUM dhyAna turvidha vasubratyavatAra prajJatam tat tha - (2) pRthakvevita savAri, (2) (3) sUkamayinivRtti, (4) samuchinnayititiA.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/ 6 0 dravya-guNAdibhedA'bhedaprajJAtaH zukladhyAnadvaividhyasambhavaH 0 61 prakRte AdyazukladhyAnayugalameva darzitam, tatraiva dravyAnuyogasya upayujyamAnatvAt, nAnAnayArpaNayaiva pa anayoH pravRtteH / tathAhi - zukladhyAnasya prathamabhede paryAyArthikanayaprAdhAnyam, dravye utpAdAdiparyAyabhedA'rpaNAta; dvitIyabhede ca dravyArthikanayaprAdhAnyam, dravya-paryAyA'bhedArpaNAta, saghanasthairyasattvAccetyavadheyam / / navAGgITIkAkRdbhiH zrIabhayadevasUribhireva samavAyAGgasUtravRttau tu "zuklaM = pUrvagatazrutAvalambanena ma manasaH atyantasthiratA yoganirodhazca" (sa.sU.4/4) ityevaM sakSepataH proktam / >> zukladhyAnamAM na vicAra 2 | (ba) zukladhyAnanA prathama be bhedanI prAptimAM dravyAnuyogano abhyAsa upayogI hovAthI ahIM bhagavatIsUtramAM darzAvela cAra prakAranA zukladhyAnamAMthI phakta be prakAranA zukladhyAnanI vyAkhyA batAvavAmAM Avela che. tAtparya e che ke pUrvadhara mahAtmAo prathama be prakAranA zukladhyAnanA mAdhyamathI kSapakazreNi mAMDe che. pUrvadhara maharSio pUrvagata zrutanA AdhAre anekavidha nayonI praNAlikAne anusarIne zukaladhyAnanA prathama be bhedamAM joDAya che. te A rIte - eka ja dravyanA utpAda-vyaya-dhrauvyasvarUpa paryAyonA bhedane kendrasthAne goThavI Agamika zabdamAMthI tenA arthamAM mana-vacana-kAyAmAMthI koI ekane joDe tathA arthamAMthI arthaprakAzaka Agamika sUtramAM mana-vacana-kAyAmAMthI koI paNa eka yogane joDe tene "pRthakatvavitarkasavicAra' nAmano zukladhyAnano prathama bheda kahevAya. ahIM paryAyArthikanayanuM prAdhAnya raheluM che. kema ke dravyamAM utpAda, vyaya Adi paryAyonA bhedane kendrita karIne A dhyAna AgaLa vadhI rahela che. jyAre zukla dhyAnano bIjo prakAra dravyArthikanayane anusaranAro che. kema ke dravyamAM utpAda-vyaya Adi paryAyonA ! abhedane AgaLa karIne te pravarte che. utpAda, vyaya, dhrauvyano AdhAra dravya che. tathA dravyArthikanayanI daSTie dravya ane tenA tamAma paryAya vacce abheda che. tethI dravyanA utpAda, vyaya vageremAMthI koI e paNa eka paryAyanuM AlaMbana laIne pUrvadhara maharSi pUrvagata zrutamAM rahela koI paNa eka sUtrane ke tenA koI paNa eka arthane pakaDIne temAM ja mana-vacana-kAyAmAMthI koI paNa eka yogane satata joDI rAkhe te ekatvavitarka-avicArI nAmanuM zukladhyAna bane. zukladhyAnanA A bIjA bhedamAM pUrvadhara maharSi sUtramAMthI arthamAM ke arthamAMthI sUtramAM mana vagerenA mAdhyamathI AvAgamana karatA nathI. paNa sthiratAthI koI paNa eka zAstrokta padamAM ke padArthamAM mana vagerene joDIne utpAda Adi koI paNa eka paryAyamAM UMDA utarI jAya che. tathA paryAyathI abhinnarUpe dravya upara daSTine sthira karI rahela hoya che. zukladhyAnanA prathama prakAranI apekSAe bIjA prakAramAM sthiratA saghana hoya che. zukladhyAna H samavAyAMgasutravRttinA saMdarbhamAM ja (navA.) navAMgITIkAkAra zrImad abhayadevasUrIzvarajI mahArAjAe ja samavAyAMgasUtranI vyAkhyAmAM saMkSepathI jaNAvela che ke "pUrvadhara maharSio pUrvagata zratanuM AlaMbana laIne manane atyaMta sthira kare tathA yoganirodha kare te zukladhyAna che." spaSTatA - navAMgITIkAkAra maharSie zukladhyAnanA cAra bhedamAMthI prathama be bhedane samavAyAMgajInI vRttimAM pUrvazruta AdhArita mananI atyaMta sthiratA svarUpe oLakhAvela che. tema ja zukladhyAnanA aMtima be prakArone yoganirodha' zabdathI darzAvela che. judI-judI zabdAvalInA mAdhyamathI eka ja vastune saMkSepamAM ke vistAramAM batAvavAnI kaLA bahuzruta puruSone AtmasAt thayelI hoya che. temAM mativibhrama ke
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zukladhyAne zrIharibhadrAcAryAbhiprAyaH /6 etena " NANe NiccabhAso, kuNai maNodhAraNaM visuddhiM ca / nANaguNamuNiyasAro to jhAi suniccalamaIo / / " (dhyA.za.31) iti dhyAnazatakavacanamapi vyAkhyAtam, jJAnena jIvAjIvAzritaguNa- paryAyaparamArthAvagamAd dhyAnasambhavasya tadvRttau zrIharibhadrasUribhiH vyAkhyAtatvAt / adhunA zukladhyAnAdhikAre dhyAnazatake tadvRttau ca zrIharibhadrasUribhiH yaduktaM tadupadarzyate / tathAhi"savicAramattha- vaMjaNa- jogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puhuttavitakkaM saviyAramarAgabhAvassa / / " ( dhyA.za. 78 ) vyAkhyA "saviyAraM saha vicAreNa vartate iti savicAram, vicAraH gartha-vyagnana-yogasama ti dravyaM vyaJjanaM = zabda:, yogaH = mana:prakRti, tavantarataH tAvabhena savivAram, arthAvuM vyagnanaM (sAmati, vyagnanAvADathaeN) sAmatIti vimApA, tam = etat prathamaM zuklam AdyaM zuklaM bhavati, kiM nAmetyata Aha 'pRthaktvavitarkasavicAraM' pRthaktvena 'artha-vyagnana-yogAntarata:' - artha: kA pUrva ane rNi 62 2, Aha ca = - = E = = virodhAbhAsane koI avakAza nathI. A vAtanuM vijJa vAcakavarge dhyAna rAkhavuM. zukladhyAna : dhyAnazatakanA pariprekSamAM (tena.) "jJAnano nitya abhyAsa mananI dhAraNAne = sthiratAne kare che tathA mananI vizuddhine kare che. tathA jJAna guNanA prabhAvathI jeNe samagra vizvamAM sArabhUta evo vizuddhAtmAne jANI lIdhela che tevA sunizcalaprajJAvALA mahAtmA (manane viSaya-kaSAyanA ukaraDAmAM bhaTakAvavAnA badale) AtmA-paramAtmA vagerenuM dhyAna kare che" - A pramANe dhyAnazataka graMthamAM je jaNAvela che tenI vyAkhyA = chaNAvaTa paNa upara jaNAvela bAbatathI thaI jAya che. kAraNa ke jIvane ane ajIvane AzrayIne rahelA guNa-paryAyonI sAcI jANakArI maLavAthI dhyAna saMbhave che. Ama dhyAnazatakavRttimAM zrIharibhadrasUrijIe vivecana karela che. (dhunA.) have dhyAnazatakamAM tathA zrIharibhadrasUriracita dhyAnazatakavRttimAM zukladhyAnanA nirUpaNa | prasaMge je kahela che, te ja ahIM batAvavAmAM Ave che. te A rIte - 'sUtrArthathI, sUtrathI ane yogAntarathI je vicAra = saMkramaNazIla dhyAna che te prathama zukladhyAna che. rAgarahita sAdhune A pRthavitarkasavicAra zukladhyAna hoya che.' dhyAnazatakanI 78mI gAthAno A artha che. zrIharibhadrasUrijIe tenI vyAkhyA A pramANe karI che. ke 'vicAranI sAthe je vartatuM hoya te savicAra kahevAya. 'vicAra' zabdano artha che arthano, zabdano ane yogano saMkrama. arthAt eka sUtramAMthI (zabdamAMthI) bIjA sUtramAM javuM. eka arthamAMthI bIjA arthamAM javuM. eka yogamAMthI bIjA yogamAM javuM. athavA arthamAMthI sUtramAM javuM. sUtramAMthI arthamAM javuM. manoyogamAMthI vacanayogamAM javuM. vacanayogamAMthI kAyayogamAM javuM. A artha -zabda-yogano saMkrama kahevAya. tathA A trividha saMkramane vicAra kahevAya. AvA saMkramavALuM je dhyAna hoya te savicAra kahevAya. artha eTale dravya kahevAya. vyaMjana = zabda. yoga mana, vacana ane kAyA. ATalA bhedathI vicAra zukladhyAna bane che. jema ke arthathI zabdamAM javuM, zabdathI arthamAM javuM... ityAdi vibhAga samajavo. A prathama prakAranuM zukladhyAna che. tenuM nAma pRthavitarka-savicAra 1. jJAne nityAbhyAsaH, karoti manodhAraNaM vizuddhiM ca / jJAnaguNajJAtasAraH tataH dhyAyati sunizcalamatikaH / / 2. savicAramartha -vyaJjana-yogAntarataH takaM prathamazuklam / bhavati pRthaktvavitarkaM savicAramarAgabhAvasya / /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zukladhyAne bhedAbhedavitarkaH / bhedena, vistIrNabhAvenAnye, vitarkaH = zrutaM yasmin tattathA, kasyedaM bhavatItyata Aha - arAgabhAvasya = " rAriAmaratiti thArtha:" (dhyA.za.78 pR.) "nuM pujana sugappAM nivAyasarapakvamiva vitta DappAya-TiH HTTqyAne ipannAII(dhyA.za.71) | "avicAramattha-vaMjaNa-jogaMtarao tayaM bitIyasukkaM / puvvagayasuyAlaMbaNamegattavitakkamaviyAraM / / " (dhyA.za.80) ma vyAkhyA - "yatpunaH suniSprakampaM = vikSeparahitaM nivAtazaraNapradIpa iva = nirgatavAtagRhaikadezasthadIpa iva / vim = santa:kara, ca? = utpAddha-sthiti-mAvInAmevabhin paye" (dhya.za.72 pR. ) tataH mita Aha - "avicAram = asaGkramam, kutaH ? artha-vyaJjana-yogAntarataH iti pUrvavat, ta(ka)mevaMvidhaM dvitIyaM ka che. pRthaphatvathI = bhedathI athavA anyamate pRthakatvathI = vistArathI, vitarka = zruta = AgamazAstra jemAM hoya tene pRthakRtvavitarkasavicAra kahevAya. "AvuM zukladhyAna kone hoya ?' A praznano javAba e che ke rAganA pariNAma vinAnA sAdhune A zukladhyAnano prathama prakAra hoya che." 4 zuM zukladhyAna pUrvadharane ja hoya ? ja spaSTatA :- prastuta zukladhyAna pUrvaaMtargata zratanA anusAre thatuM hoya che. pUrvomAM dravya-guNa -paryAyanuM svarUpa tathA tenA bheda-abhedanI mImAMsA ghaNI vistRta ane sUkSmakoTinI hoya che. tethI tenA AdhAre pUrvadhara maharSi ja te rIte zukladhyAna karI zake che. jemane pUrvano abhyAsa na hoya tevA jIvone dharmadhyAnanI prakRSTatAnA baLathI tathA nirmaLa adhyavasAyanA baLathI upalA guNasthAnake caDhI javAnA prabhAve tatkAla jJAnAvaraNakarmano tIvra kSayopazama pragaTe che ane 'pUrvagata zrutanA padArthono bodha temane thAya che. mATe teo zabdathI pUrvanA jJAtA na hovA chatAM arthathI pUrvajJAtA banIne tenA AdhAre zukladhyAna para caDhI kevaLajJAna prApta kare che. A rIte pUrvadhara hoya ke na hoya chatAM zukladhyAnathI ja kSapakazreNIno ghA uparokta rIte AraMbha thAya - A pramANe amuka pUrvAcAryono mata che. anyamate pUrvadhara na hoya tevA jIvo dharmadhyAnathI ja kSapakazreNi mAMDIne kevaLajJAna meLave che. ("pu.) zukladhyAnano bIjo bheda dhyAnazatakanI 79 + 80 mI gAthAmAM A pramANe batAvela che ke "vaLI, utpAda, sthiti ane bhaMga = vyaya vagere paryAyomAMthI koI paNa eka paryAyamAM je citta atyaMta niSpakaMpa rahe, pavanazUnyasthAnagata dIvAnI jema, te citta artha-sUtra-yogathI saMkrama = parivartana na pAmatuM avicAra bane che. A zukladhyAnano bIjo prakAra che. tenuM nAma ekatvavitarka-avicAra che. pUrvagata zratanuM temAM AlaMbana hoya che. A banne gAthAnI vyAkhyAmAM vadhu spaSTatA karatA zrIharibhadrasUrijI mahArAje jaNAvela che ke "utpAda, drauvya, vyaya vageremAMthI koI paNa eka paryAyamAM citta vikSepazUnya atyaMta sunizcala banavuM joIe. jANe pavana vinAnA baMdhabArI-bAraNAvALA makAnanA eka khUNAmAM rahela atyaMta sthira dIvo joI lo. AvuM citta hoya to zuM thAya ? A praznano javAba e che ke AvuM citta saMkramazUnya hovAthI avicAra kahevAya che. eka sUtramAMthI bIjA sUtramAM ke arthamAM javuM athavA eka arthamAMthI bIjA arthamAM ke sUtramAM javuM. athavA manoyogamAMthI vacanayoga AdimAM javuM te saMkrama kahevAya. AvuM 1. yatpunaH suniSprakampaM nivAtazaraNapradIpa iva cittam / utpAda-sthiti-bhaGgAdInAmekasmin pryaaye|| 2. avicAramartha-vyaJjana-yogAntarataH takaM dvitIyazuklam / puurvgtshrutaalmbnmektvvitrkmvicaarm||
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/6 64 0 zukladhyAnaphalarUpA siddhasamApattiH / rasa tathA zuddha dravya-guNa-paryAyanI bhAvanAi "siddhasamApatti hoI. te to zukala dhyAnanuM phala chaI.* , zuklaM bhavati, kimabhidhAnamityata Aha - 'ekatvavitarkamavicAram' ekatvena = abhedena vitarkaH = ' vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tattathA, idamapi ca pUrvagatazrutAnusAreNaiva bhavati, avicArAdi pUrvavaditi" che ! (dhyA.za.80 3.) | ___ zuddhadravya-guNa-paryAyabhAvanayA tu zukladhyAnaphalarUpA siddhasamApattiH siddhasvarUpatulyatAprAptilakSaNA na thAya to citta asaMkrama = avicAra kahevAya. AvA prakAranuM atyaMta niSpakampa citta zukladhyAnano bIjo prakAra bane che. tenuM nAma "ekatvavitarka-avicAra che. bhedabhAva vinA, pheraphAra vinA, eka svarUpe, avicalasvarUpe, abhinnarUpe, ekAkAre zabda athavA artha (= vitarka) je dhyAnamAM vaNAyela hoya te ekatvavitarka kahevAya. saMkramazUnya hovAthI te avicAra kahevAya che. A bIjA prakAranA zukladhyAnamAM ekasvarUpe je zabda ke artha cittamAM bhAse che te paNa pUrvagata zruta anusAre ja bhAse che." sthira dIpakanI upamAnuM rahasya ) spaSTatA :- ApaNA cittamAM adhyavasAya pratikSaNa badalAtA hoya che. sAmAnyathI bAhya viSaya badalAya eTale tenA nimitte cittanA adhyavasAya badalAya che. bAhya viSaya na badalAya to paNa cittamAM adhyavasAya to badalAya ja che. paNa cittavRttino viSaya badalAya nahi to adhyavasAyadhArA ekasarakhI za ekAkAre pravAhamAna rahe che. dhyAnamAM adhyavasAya = aMtaHkaraNano pariNAma badalAvA chatAM te samAnAkAra hovAthI te citta sthira kahevAya che. mATe zukaladhyAnanA bIjA bhedamAM sthira meruparvatanA badale pavanazUnyaCI sthAnasthita dIvAnuM udAharaNa Apela che. dIvAnI jyota pratikSaNa badalAya che. paNa pavanazUnya jagyAmAM rahela dIvAnI jyota hAlaka Dolaka thatI nathI. samAnAkAre utpanna thatI navI-navI dIpajyotano AkAra rI badalAto na hovAthI te dIpajyota sthira kahevAya che. sthira dIpajyotanI jema sthira-samAnAkAra cittavRtti zukladhyAnanA bIjA prakAra svarUpe gaNAya che. cittanI vRtti ane citta vacce abheda upacAra karI dhyAnazatakamAM sthira cittane zukladhyAnanA bIjA prakArasvarUpe jaNAvela che. pUrvadhara maharSi ja pUrvagatazrutanA eka ja zabdane ke eka ja arthane lakSagata karI dravyanA utpAda vagere paryAyomAMthI eka ja paryAyamAM manane athavA vacanane ke kAyAne joDI rAkhe te zukaladhyAnano bIjo prakAra samajavo. dravya na badale, paryAya na badale, pakaDela zabda ke artha na badale, svIkRta mana-vacana-kAyAno yoga na badale te rIte pUrvagata zrutajJAnanA baLathI cittavRttine ekAkAra pravAhita rAkhIne pUrvadhara mahAtmAo zukladhyAnanA bIjA prakArane ArAdhe che. zukladhyAnanA prathama prakAramAM eka dravyamAMthI bIjA dravyamAM, eka paryAyamAMthI bIjA paryAyamAM, eka zabdamAMthI bIjA zabdamAM ke arthamAM, eka arthamAMthI bIjA arthamAM ke zabdamAM, mana-vacana-kAyAnA yoganI aMdara paNa eka yogamAMthI bIjA yogamAM parivartana vivekapUrvaka cAlu hoya che. siddhasamApatti H zukaladhyAnaphaLa (zuddha.) vaLI, zuddha dravya-guNa-paryAyanI bhAvanAthI zukladhyAnanA phaLasvarUpa siddhasamApatti thAya che. siddha bhagavaMta samAna svarUpanI prApti eTale siddhasamApatti kahevAya. te kevalajJAnane tAtkAlika TU dha mAM "to te' pATha che. ja... citadvayamadhyavartI pATha si.ko.(9)mAM nathI.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 0 ] 2/6 0 darzanamohocchedopAyopadarzanam / pravacanasAre 'pyuktam - 'jo jANadi arihaMte davvatta-guNatta-pajjayattehiM / so nAdi kALe modI haju nahi tasa nAM | (pra.sa..80) 21 kaivalyopadhAyikA bhvti| taduktaM pravacanasAre kundakundasvAminA'pi "jo jANadi arahaMtaM davyatta-guNatta / -pajjayattehiM / so jANadi appANaM moho khalu jAdi tassa layaM / / " (pra.sA. 1/80) iti / jayasenAcAryakRtA tadvRttistvevam "jo jANadi arahaMtaM = yaH kartA jAnAti, kam ? arahantaM, kaiH kRtvA ? davvatta-guNatta -pajjayattehiM = dravyatva-guNatva-paryAyatvaiH, so jANadi appANaM = sa puruSo'rhatparijJAnAtpazcAdAtmAnaM jAnAti, ma moho khalu jAdi tassa layaM = tata AtmaparijJAnAttasya moho = darzanamoho layaM = vinAzaM = kSayaM yaatiiti| tadyathA - kevalajJAnAdayo vizeSaguNAH, astitvAdayaH sAmAnyaguNAH, paramaudArikazarIrA''kAreNa yadAtmapradezAnAmavasthAnaM sa vyaJjanaparyAyaH, agurulaghuguNaSaDvRddhihAnirUpeNa pratikSaNaM pravartamAnA arthaparyAyAH, evaMlakSaNa-ka guNaparyAyAdhArabhUtamamUrttamasaGkhyAtapradezaM zuddhacaitanyA'nvayarUpaM dravyaM ceti| itthambhUtaM dravya-guNa-paryAyasvarUpaM pUrvamarhadabhidhAne paramAtmani jJAtvA pazcAnnizcayanayena tadevA''gamasArapadabhUtayA'dhyAtmabhASayA nijazuddhAtmabhAvanAbhimukharUpeNa savikalpasvasaMvedanajJAnena tthaivaa''gmbhaassyaa'dhHpragaTAvanAra che. tethI ja pravacanasAra graMthamAM kuMdakuMdasvAmI nAmanA digaMbarAcArya paNa jaNAve che ke "je dravyatva-guNatva-paryAyatvathI arihaMtane jANe che te potAnA AtmAne jANe che. tathA teno moha nAza pAme che." jayasena nAmanA digaMbarAcArya uparokata gAthAnI vyAkhyA karatAM jaNAve che ke "je sAdhaka AtmA arihaMta paramAtmAne dravyatva, guNatva ane paryAyatvathI jANe che te sAdhaka puruSa arihaMtane barAbara jANyA bAda potAnA AtmAne sArI rIte jANe che. AtmasvarUpanI vyavasthita jANakArI maLavAthI te sAdhaka puruSano moha = darzanamohanIya karma kSaya pAme che. arihaMta paramAtmAnI jANakArI A rIte meLavavAnI ke - "kevalajJAna vagere arihaMta paramAtmAnA vizeSa guNo che. astitva vagere sAmAnya che guNo che. paramaudArikazarIranA AkAre AtmapradezonuM je avasthAna che te vyaMjanaparyAya che. agurulaghu guNanI cha prakAranI hAni-vRddhi svarUpe pratikSaNa parivartanazIla svabhAve vartatA paryAya te arthaparyAya samajavA. AvA prakAranA sAmAnya-vizeSa guNo tathA vyaMjana-artha paryAyonA AdhArabhUta je paramAtmadravya che che te amUrta che, asaMkhyapradezAtmaka che, zuddhacaitanyanA anvayasvarUpa che. 3; nizcayathI AtmA e ja paramAtmA pha (tya.) A pramANe arihaMta paramAtmAnuM dravya-guNa-paryAyAtmaka svarUpa sauprathama jANIne tyAra bAda nizcayanayanA abhiprAyathI te ja svarUpane sAdhaka potAnA AtmAmAM joDe che. te arihaMta paramAtmAnA svarUpanuM potAnA AtmAmAM anusaMdhAna karavAnI paNa aneka cokkasa paddhati che. jema ke (1) AgamanA sArabhUta padothI garbhita svarUpavALI adhyAtmabhASA = AdhyAtmika paribhASA anusAra arihaMtanA svarUpane potAnA AtmAmAM joDI zakAya. (2) potAnA zuddha AtmAnI bhAvanAne abhimukha evA savikalpAtmaka svasaMvedanajJAnathI paramAtmasvarUpane svAtmAmAM joDI zakAya. (3) te ja rIte AgamanI mo.(2)mAM 'mA' . 1. jo nAnAti manta dravyatva-Latva-yatve: sa: nAnAti mAtmAnaM moda: vinu yAti tasya tathaTI.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sAmAnya-vizeSaguNArtha-vyaJjanaparyAyAtidezaH / rasa te mATaI eha ja dravyAnuyoga Adara = 'sevA'. e pravRttikaraNApUrvakaraNAnivRttikaraNasaMjJadarzanamohakSapaNasamarthapariNAmavizeSabalena pazcAdAtmani yojayati / tadanantaramavikalpasvarUpe prApte yathA paryAyasthAnIyamuktAphalAni guNasthAnIyaM dhavalatvaM cAbhedanayena hAra eva / yA tathA pUrvoktadravya-guNa-paryAyA abhedanayenAtmaiveti bhAvayato darzanamohA'ndhakAraH pralIyate iti bhAvArthaH" (pra.sA. ma tA.vR. 1/80) / adhaHpravRttikaraNaM zvetAmbarAmnAye yathApravRttakaraNam anAbhogakaraNaM cocyate iti - vRdamAgatA(T.27) vIdhyam sa ekAdazazAkhAyAM sAmAnya-vizeSaguNAH caturdazazAkhAyAJca vyaJjanA'rthaparyAyA darzayiSyanta ityavadheyam / tasmAt kAraNAd imaM = dravyAnuyogam eva sevdhvm|| paribhASA mujaba vicArIe to darzana mohanIya karmano kSaya karavAmAM samartha evA AtmapariNAmavizeSasvarUpa adha:pravRttikaraNa, apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa nAmanA traNa karaNanA baLathI paramAtmasvarUpane sAdhaka svAtmAmAM joDe che. "huM arihaMtasvarUpa ja chuM - A rIte, dravyArthikanayanI maryAdAmAM rahIne, arihaMta vItarAga paramAtmAnA svarUpanuM svAtmAmAM anusaMdhAna karyA bAda nirvikalpa- svarUpa prApta thatAM darzanamohanIya = mithyAtvamohanIya karmasvarUpa aMdhakAra dUra thAya che. AnuM kAraNa e che ke "jema paryAyasvarUpa motIo ane guNa svarUpa ujjavaLatA abhedanayathI = dravyArthanayathI hAra ja che tema uparokta dravya-guNa-paryAyo paNa dravyArthanayathI = abhedanayathI AtmA ja che' - A pramANenI bhAvanAne 5 te sAdhaka bhAve che. A pramANe gAthAno bhAvArtha che." ahIM digaMbaramate je adha:pravRttikaraNa kahela che, te zvetAMbara AmnAyamAM "yathApravRttakaraNa" ane "anAbhogakaraNa' kahevAya che. A vAta bRhatkalpabhASyathI Cii jANavI. (aa.) 11mI zAkhAmAM sAmAnya-vizeSaguNonuM svarUpa samajAvavAmAM Avaze. tathA 14mI zAkhAmAM je vyaMjanaparyAyanuM ane arthaparyAyanuM svarUpa darzAvavAmAM Avaze. A vAta vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. ja pravacanasAra graMthanuM tAtparya - spaSTatA - pravacanasAra graMthanuM tAtparya e che ke "sAmAnya-vizeSa guNa ane artha-vyaMjana paryAya - A bannenA AdhArabhUta zuddha AtmadravyAtmaka arihaMta paramAtmA jevuM ja mAruM svarUpa che' - A pramANe daDha bhAvanA = dhyAna karavAthI samakitI evo sAdhaka AtmA bhagavatulyatAne = bhagavasvarUpatulyasvarUpane saMprApta kare che. A ja siddhasamApatti kahevAya che. tethI zuddha dravya-guNa-paryAyanI mImAMsAbhAvanA svarUpa dravyAnuyogaparizIlana kAlAntare zukUladhyAna dvArA siddhasvarUpatulyatAne sAdhaka AtmAmAM pragaTAve che. "adha:pravRttikaraNa' zabda digaMbara sampradAyamAM prasiddha che. tenA sthAne zvetAMbara saMpradAya mujaba "yathApravRttikaraNa' zabdano prayoga karavAmAM Ave che. uparanA be karaNonI pUrve nIcalI avasthAmAM pravRtta hovAthI adha:pravRttikaraNa nAmanI saMbhAvanA che. (tasmA ) siddhasamApattisAdhaka evA zukladhyAnane prApta karAvanAra hovAnA kAraNe dravyAnuyoganuM tame sahu parizIlana karo. ...( citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9+13)+A.(1)mAM che.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 2/6 * sarvanayajJagurusamarpaNaprAdhAnyadyotanam . paNi atipariNAmI thaI jJAnAdvaitavAdanA matamAM pisI zrI sadguru (viNas) vinA svamatikalpanAI) bhUlA (mata=) ma (phiroka) phirasyo.* *sarvanayajJa guru kahi tima vicArazyo. 1/6 na caivaM kriyopasarjanabhAvena jJAnaprAdhAnyArpaNe jJAnAdvaitavAdimatamevA'GgIkriyatAmiti vAcyam, pa jJAnAdvaitavAdimatasvIkAre guru-ziSyabhAva-guruvinaya-tapaH-svAdhyAyAdhautsargikA''cArA'zraddhAnena / atipariNAmitvasiddhyApatteH / tasmAd atipariNAmIbhUya jJAnAdvaitavAdimataM pravizya guruM = sarvanayamarmajJaM sadguruM vinA svamatikalpanayA mA bhave bhramata / yathA sarvanayamarmajJaH azaThaH sadguruH pratipAdayati na AjJApayati ca tathA vimRzata kuruta cetyupdeshH| zaMkA - ( zai.) jo A rIte caraNa-karaNAnuyogamAM darzAvela dharmakriyAne gauNa karIne jJAnane prAdhAnya ApavAmAM Ave che to tenA karatAM bahetara che ke jJAnAtavAdIno mata ja svIkArI lo. jJAnAdvaitavAdI yogAcAra nAmanA bauddha jJAnane ja pAramArthika mAne che, mukhya mAne che. tethI dravyAnuyogane mahattva ApavA karatAM jJAnAdvaitavAdIno mata ja tame zA mATe svIkAratA nathI ? che jJAnAdvaitavAdI atipariNAmI tA. samAdhAna :- (jJAnA.) jJAnAdvaitavAdI bauddha vidvAno jJAna sivAya bIjI cIjane svIkAratA ja nathI. jJAna ja satya, jagata mithyA' - A temano Agavo siddhAnta che. mATe jJAnadvaitavAdIno mata svIkAravAmAM Ave to guru-ziSya tarIkeno saMbaMdha, guruvinaya, tapa, svAdhyAya Adi sargika AcAramArga pratye zraddhA ja na jAge. kAraNa ke jJAna sivAya badhuM ja mithyA hovAthI koNa guru ane koNa ziSya? tAttvika e guru ja koI na hoya to vinaya kono karavAno ? AthI jJAnadvaitavAdimatanA svIkAramAM mokSamArganA autsargika AcAro pALavAnI jIvanI zraddhA khatama thavAthI avinaya, uddhatAI vagere bhAvomAM aTavAIne L & jIva atipariNAmI sAbita thavAnI samasyA ubhI thaze. AvuM thAya to jIva mokSamArgathI ja bhraSTa thaI jAya. mATe mAtra jJAnane AdarI, dharmakriyAne arthahIna samajIne choDI daI atipariNAmI banI, jJAnAdvaitavAdImatamAM praveza karIne, sarvanayamarmajJa evA sadgurune choDI, svamatikalpanAthI tame saMsAramAM bhaTakatA nahi. paraMtu sarva nayanA marmane jANanArA azaTha sadaguru bhagavaMta je pramANe tattvanuM pratipAdana kare ke AjJA kare te ja pramANe vicArajo ane AjJApAlana karajo - evo ahIM upadeza apAya che. 6 atipariNAmI, apariNAmI, pariNAmI jIvanI oLakha miSTatA:- atipariNAmI = utsarganA sthAnamAM paNa apavAdane Acare. autsargika AcAramArganI zraddhA ja na kare paNa yathecchapaNe unmA pravarte tevA jIvone atipariNAmI kahevAya. apariNAmI jIva mAtra utsarganI ja zraddhA kare che. tethI kahI zakAya ke apariNAmI jIva Avazyaka apavAdanA sthAnamAM paNa utsargane ja pakaDI rAkhe che. "apavAdanA sthAnamAM apavAda paNa mArga che' - tevI zraddhA na karanArA jIvo apariNAmI kahevAya. pariNAmI = apavAdanA sthAnamAM jaNApUrvaka apavAda ane utsarganA sthAnamAM utsarga vivekapUrvaka batAve ane Acare. jJAnAdvaitavAdInA mata mujaba jJAna sivAya kriyA-AcAra ..( citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9+13)+A.(1)mAM che. * phirasyo = bhaTakazo - AdhAragraMthagurjararAsAvalI prakA. orienTala InsTiTyuTa, baroDA.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ o AdhyAtmikArthe cittaM viniyojyam / pa prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - upadarzitasammatitarka-bhagavatIsUtra-sthAnAGgasUtra-samavAyAGgasUtra ga -dhyAnazatakAdivyAkhyAvilokanata idaM jJAyate yaduta svAtmadravyAdhikaraNakamuktiparyAyotpAda-saMsAraparyAyavyaya -zuddhAtmadravyatvaprakArakadhrauvyabodhakArakA''gamikapadAdau ekAgratayA mano-vAk-kAyAH prayojanIyAH / ma itthaM zukladhyAnaprathamapAdaparipAkataH sAMsArikaparyAyaudAsInyena zukladhyAnadvitIyapAdasthairyataH kSapakazaM zreNyArohaNadvArA ghAtikarmANi samunmUlya kevalajJAnaM zIghratayA AvirbhAvanIyam / ekasmin AgamikapadAdau __ manaHprabhRtisthairyavirahe AgamikapadAd anyatra AdhyAtmikapadArthe cittaM sthApanIyaM tataH punaH tatra / evamapi cittasthairyavighaTane tAdRzAgamikapadoccAraNe ekAgratayA vacoyogaH zrutabalena yojyaH / kevalaNi vacoyogasthairyavighaTane tu karAgrAdinA saGkhyAnaniyamanapUrvaM tAdRzapadoccAraNa-smaraNAdikam ekAgrakAya yA-vAg-manoyogaiH kartavyam / kAyaparizrame punaH AdhyAtmikapadArthAdismaraNe cittaM viniyojyam / Adi koI paNa cIja duniyAmAM vAstavika che ja nahi. guru, ziSya, saMsAra, mokSa, sadgati, durgati, puNya, pApa vagere koI cIja A vizvamAM tAttvika che ja nahi. tethI temanA mate mokSasAdhanA karavAnI vAstavamAM jarUra paDe ja nahi. AvuM mAnavAthI sAdhanAmArganA autsargika AcAromAM tenA jIvane rucizraddhA-lAgaNI janme ja nahIM. sAdhanAnA utsargamArgamAM atipariNAmI jIvane zraddhA ja nathI hotI. tethI tevo atipariNAmI jIva jJAnAdvaitavAdInA matane anusaranAro thaI guru-guruvinaya-gurusamarpaNa vagere choDI bese che. bhavATavImAM ghaNuM bhramaNa karavA chatAM tenA jIvano uddhAra thato nathI. mATe sarvanayanA marmane jANanArA sadgurune samarpita thavAnI vAta upara graMthakArazrIe bhAra Apela che. # dhyAna, dhyAnadhArA, dhyAnAntarikAne oLakhIe # AdhyAtmika upanaya :- sammatitarka, bhagavatIsUtra, ThANAMgajI, samavAyAMgajI, dhyAnazataka Adi graMthonI vyAkhyAnuM tAtparya prastutamAM e rIte samajI zakAya tema che ke svaAtmadravyamAM muktiparyAyanI na utpatti, saMsAraparyAyano vinAza ane zuddha AtmadravyatvasvarUpe prauvya - A traNeyane darzAvanArA Agamika padamAM ke padArthamAM mana-vacana-kAyAne ekAgrapaNe joDI rAkhavAno prAmANikapaNe puruSArtha karavo. A rIte zukladhyAnanA prathama bhedane paripakva banAvIne sAMsArika bhAvothI udAsIna banIne, zuphaladhyAnanA bIjA prakAramAM sthira banI, kSapakazreNi mAMDI ghAtakarmano kSaya karI kevalajJAna vahelI take prApta karI levuM. jo uparokta rIte eka ja Agamika padamAM ke padArthamAM mana-vacana-kAyA sthira na rahI zake to tevA Agamika padamAMthI AdhyAtmika padArthamAM javuM, padArthamAMthI padamAM javuM. temAM paNa mana lAMbo samaya sthira na rahe to AdhyAtmika padArthamAMthI manane khaseDI te AdhyAtmika padArthanA darzaka Agamika padane raTavAmAM vacana yogane ekAgrapaNe zrutajJAnanA baLathI joDI rAkhavo. ekalA vacanayoganI sthiratA lAMbo samaya na Take to AMgaLInA veDhA upara aMguThAne pheravatA rahI saMkhyAnI gaNatarI karavA pUrvaka te - te padone jIbhathI raTavAmAM ke manathI yAda karavAmAM ekAgra banavuM. hAtha thAke to ekalA manathI pharI eka vAra te te AdhyAtmika padArthamAM lIna banavA prayatna karavo.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/6 * sadguNaparamparAyAH dhyAnalabhyatA 0 itthaM sAmpratamapi AtmArthinA AgamabodhAnusAreNa yathAzakti dhyAnAbhyAse yatitavyam / tatsudRDha-pa saMskAravazena bhavAntare'pi cittaikAgrya-prasannatA-zAstrabodha-nirbhayatA-nizcalatA-divyaprajJA-vicakSaNatA -jJAnagarbhavairAgya-nizcintatAdiguNagrAmaH praadurbhvti| zukladhyAnaJca sulabhaM bhvti| etAdRzAzayataH .. sampratyapi dravyAnuyogaparizIlane vivAda-vitaNDAdikardamaparihAreNa AtmArthI drutaM yogyakSetra-kAlAdidvArA " "svasvarUpAvasthAnaM hi mokSaH" (syA.ma.8/48) iti syAdvAdamaJjarIdarzitaM mokSaM prApya paramAnandabhAga bhavatItyavadheyam II9/dA ja dhyAnasaMrakArano prabhAva ja (tyaM) A rIte vartamAnamAM paNa sAdhaka puruSoe Agamabodha mujaba yathAzakti A rIte dhyAnAbhyAsamAM lIna banavuM joIe. dhyAnAbhyAsanA saMskAra baLavAna banAvela hoya to bhavAMtaramAM sa paNa mananI ekAgratA, cittaprasannatA, zAstrabodha, divya prajJA, AtmArthIpaNAne TakAvavAnI koThAsUjha, jJAnagarbhita vairAgya, nizcitatA, nirbhayatA, nizcalatA vagere saguNonI prApti thAya che. tathA zukladhyAna sulabha bane che. sAmprata kALe paNa AvA lakSapUrvaka dravyAnuyoganuM vyApaka rIte parizIlana thAya to vAda-vivAda-vikhavAda-vitaMDAvAdanA kAdavamAM aTavAyA vinA sAdhaka AtmA bahu TUMka samayamAM yogya che. kSetra-kALa vagere meLavavA dvArA, syAdvAdamaMjarImAM varNavela, AtmasvarUpasthitisvarUpa mokSane meLavIne paramAnaMdane mANI zake. (1/6) lakhI rAkho DAyarImAM.... * sAdhanAnI hada sImita che. upAsanA asIma ane anahada che. sAdhanA eTale sadAcAranI AbAdI. dA.ta. kArtika zeTha. upAsanA eTale saguNanI AbAdI. - dA.ta. anupamA devI. * sAdhanA dhodhatulya che. sAdhanAmAM nirbhayatA jarUrI che. upAsanA dhArA samAna che. upAsanAmAM namratA Avazyaka che.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 0 * kriyAmAtrasantoSo na kAryaH / jJAna vinA cAritramArge je saMtuSTa thAI chai, tehanaI zikSA kahaI chaU - ehano jeNaI pAmio tAga, oghaI ehano jehanaI rAga; eha bahu vina trIjo nahIM sAdha, bhAkhio sammati aratha agAdha 1/LA (7) "ehano = dravyAnuyogano jeNaI puruSe tAga* pAmio. sammati pramukha tarkazAstra bhaNInaI je gItArtha thayA teha. athavA oghaI = sAmAnya prakArai ehano = dravyAnuyogano jehanaI rAga chai, te gItArthanizrita. e bahu vinA trIjo puruSa aneka kaSTa kriyA kare to hi paNi tehane sAdhu (nahIMs) pa jJAnaM vinA cAritrakriyAmAtrasantuSTAn zikSayati - 'pAre'ti / "pArA di vastI yo vA toyarAvAnA tAmyAM vinA munirvAda' putyu sammato vudhA !A/cho ma prakRte daNDAnvayastvevam - budhAH ! 'yaH tasya pAradRzvA, yo vA tadogharAgavAn, tAbhyAM vinA rza anyaH na hi muniH' iti sammatau uktam / / 1/7 / / yaH sAdhuH sammatitarkapramukhatarkazAstramadhItya samyak paribhAvya ca tasya = dravyAnuyogasya " pAradRzvA = rahasyavedI gItArthaH saJjAtaH yo vA tadoparAgavAn = dravyAnuyogasya sAmAnyaprakAreNa Ni abhilASI agItArtho gItArthanizrito bhavet tAbhyAM = gItArtha-tanizritAgItArthAbhyAM vinA anyaH kA tRtIyaH nAnAkaSTakriyAkArI api na hi = naiva muniH = sAdhuH ityuktaM zrIsiddhasenadivAkarasUribhiH avataraSiA :- ghaNA jIvo dravyAnuyoganuM jJAna meLavavAnA badale ke Agamika jJAna saMprApta karavAnA badale kevaLa cAritranA bAhya AcAro pALavAmAM ja gaLADUba hoya che. phakta nirdoSa gocarI, lAMbA vihAra, malinavastradhAraNa Adi AcArone pALavAmAM ja teone cAritrajIvanano rasAsvAda anubhavAto >> hoya che. bahiraMga kaThora AcArone pALavAmAM ja cAritra jIvananI sArthakatAne teo anubhave che. kevaLa 1 bAhya cAritrAcAra pALavAmAM ja saMtuSTa thanArA tevA sAdhakone graMthakArazrI hitazikSA Ape che ke : che sAdhunA be prakAraH saMmatitarkavRtti zlokAthI - he paMDito ! je dravyAnuyogano pAragAmI hoya che athavA jene oghathI dravyAnuyogano anurAga hoya che te be prakAranA sAdhaka sivAya trIjo sAdhu nathI - ema saMmatitarkamAM kaheluM che.(17) vyAkhyArthI :- je sAdhu satitarka vagere tarkazAstrone bhaNIne tathA sArI rIte tenuM bhAvana-ciMtana karIne dravyAnuyogano pAragAmI = dravyAnuyoganA rahasyArthano jANakAra = dravyAnuyogano gItArtha thAya che. athavA oghathI = sAmAnyathI dravyAnuyogano abhilASI je agItArtha sAdhu gItArthanI nizrAmAM je pustakomAM "mAtri pATha.ko.(10+11)no pATha lIdho che. 4 pustakomAM be pATha. ko.(11+13)no pATha lIdho che. je ko.(3+6)mAM "sAdhu pATha. * si.+ko.(9)mAM "jeha puruSi pAra pAmio" pATha. 8 pustakomAM nathI, ko. (13) + A(1)mAM che. ma. tAga = pAra, cheDo. AdhAragraMtha- akhAnI kAvyakRtio khaMDa-2 + akhAnA chappA. * pustakomAM 'tathA" pATha. A.(1)no pATha lIdho che.)...citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(913)+A.(1)no pATha lIdho che. pustakomAM ...trIjo sAdhu nahIM" pATha che.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/7 0 sammatitarkavRttisaMvAdaH / na kahIIo ehavo agAdha artha (sammati =) sammativRtti madhya bhAkhio chaI. te mATaI jJAna vinA ? nizcitarUpeNa sammatau = agAdhArthapratipAdake sammatitarke prakaraNe iti bhoH ! budhAH! dravyAnuyogaviSayakaM / jJAnaM vinA cAritraM naiva bhavet / yathoktaM "caraNa-karaNappahANA..." (sa.ta.3/67) iti sammatitarkagAthAyA vRttau tarkapaJcAnanazrIabhayadeva- rA sUribhiH "ye yathoditacaraNa-karaNaprarUpaNA''sevanadvAreNa pradhAnAd AcAryAt svasamaya-parasamayamuktavyApArA na ma bhavanti iti naJo'tra sambandhAt te caraNa-karaNasya sAraM nizcayazuddhaM jAnanti eva, gurvAjJayA prvRtteH| , caraNaguNasthitasya sAdhoH sarvanayavizuddhatayA abhyupagamAt, "taM savvaNayavisuddhaM jaM caraNaguNaTThio sAhU" za (Avazyakaniyukti-1637) ityAdyAgamaprAmANyAt / agItArthasya tu svatantracaraNa-karaNapravRtteH vratAdyanuSThAnasya ka vaiphalyamabhyupagamyata eva "gIyattho ya vihAro bIo gIyatthamIsao bhaNio" (oghaniyukti-122) ityA- . ghA makAmAkhyA" (sa.ta.rU/67 vRtti:) tiA rahe che te A be = gItArtha ane gItArthanizrita vinA trIjo koI sAdhu nathI, bhale ne te kaSTadAyaka vividha saMyamacaryanuM pAlana karato hoya - A pramANe zrIsiddhasenadivAkarasUrijI mahArAje agAdhaarthaprakAzaka sammatitarka prakaraNamAM jaNAvela che. mATe he paMDito ! dravyAnuyogasaMbaMdhI jJAna vinA cAritra na ja hoI zake. ja svacchaMdI cativezadhArInI dharmakriyA niSphaLa ja (athotta.) sammatitarkanA trIjA kAMDanI (pAMcamo bhAga) 67mI vara-veraHdI..." gAthAnI bIjI rIte vyAkhyA karatAM tarkapaMcAnana zrIabhayadevasUrivare jaNAvela che ke "je sAdhuo zAstrokta cAritranA mUlaguNanI ane uttaraguNanI prarUpaNA ane AcaraNA dvArA mukhya (= dravyAnuyogavedI) AcAryanI nizrAmAM rahevAthI svasamaya ane parasamayathI rahita pravRttivALA nathI thatA te sAdhuo cAritranA mUla-uttara guNanA sa nizcayazuddha sArane jANe ja che. kema ke teo gurvAjJA anusAra pravRtti kare che. saMmatitarkanI uparokta che gAthAmAM rahela "' (=na) zabdano anvaya gAthAnA pUrvArdhamAM vara-karaNaparA, samaya-parasamaya- 01 muvIvArI, vararasa chiyasuddha sAraM yAti' A rIte karavAthI uparokta artha prApta thAya che. gurvAjJA anusAre cAritra tathA jJAna guNa - bannemAM saMtulanapUrvaka acala rahevAvALA sAdhu sarvanayavizuddha se. = sarvanayathI sAdhu tarIke mAnya che. mATe ja AvazyakaniryuktimAM zrIbhadrabAhusvAmIjIe jaNAvela che ke "cAritramAM tathA guNa(jJAna)mAM rahevAvALA sAdhu sarvanayavizuddha che." A AgamapramANa dvArA paNa uparokta gAthArthanuM samarthana thAya che. svacchaMda rIte caraNa-karaNamAM pravRtti karavAvALA agItArtha sAdhunA vratAdi anuSThAno niSphaLarUpe mAnya che ja. kema ke ghaniryuktikAra zrIbhadrabAhusvAmIjI vagere zAstrakAroe jaNAvela che ke "svayaM gItArtha thaIne ziSya parivAra sAthe vihAra kare athavA svayaM agItArtha hoya to gItArthanI nizrAmAM rahIne vihAra kare. A be paddhatie vihAra karavAnI zAstrakAroe rajA ApI che." - A arthane batAvanAra "jItyo..." ityAdi AgamapramANathI agItArtha svacchaMdavihArI sAdhunA tapa ... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9+13)+A.(1)no pATha lIdho che. pustakomAM "...trIjo sAdhu nahIM" pATha che. A pustakomAM "vRtti pada nathI. ko.(9+13)si.mAM che. 1. T-4THthanA....2. 'tata sarvanayavizuddha yat caraNaguNasthitaH saadhuH'| 3. gItArthazca vihAro dvitIyo gItArthamizrako bhnnitH|
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 OM dvividhavihArAnujJA 0 cAritra ja na hoI. 3 4 - "1Iyalyo 5 vidAro vINo nIcatyanIsaNo maLo to tarUvAro nAguOIo *nikhareTiM" (moniyukTi-122) pa gIyattho...' iti gAthA tu sampUrNA '"gIyattho ya vihAro bIo gIyatthamIsao bhnnio| etto tarUyavahAro nAputrAmo nivardi " (go.ni.122, vya.lU.mA.2/29, ..mA.688, paDyA.98/rUra, 14/ / 20, pa.va.1180, pra.sAro.770) ityevam oghaniryuktI, vyavahArasUtrabhASye, bRhatkalpabhASye, paJcAzake, ma paJcavastuke pravacanasAroddhAre ca sAmpratamupalabhyata ityavadheyam / prathamo gItArthAnAM vihAraH = svaziSyAdibhiH / saha viharaNamuktam / dvitIyo vihAraH gItArthamizrakaH / itaH tRtIyo vihAro nAnujJAtaH jinavarairiti tadarthaH / -japa-vrata vagerene niSphaLa ja mAnavA joIe." gItArthanizrAnuM phaLa jANIe A spaSTatA - svasamaya = jainadarzana tathA parasamaya = jainetaradarzana - A bannenA siddhAntone jANanArA gItArtha AcArya bhagavaMtanI nizrAmAM rahevAnuM phaLa e che ke cAritranA mULa-uttara guNane yathAvasthita rIte jANavA tathA zakti chupAvyA vinA AcaravA. dravyAnuyoganA jJAtA sAkSAt sva-paradarzanasiddhAntanI yathocita maryAdAmAM rahenAra che. temanI nizrAmAM rahelA "gurunI IcchA-AjJA mujaba jIvazuM to ApaNane paNa teo bhaviSyamAM dravyAnuyoga bhaNAvaze" - AvA bhAvavALA agItArtha sAdhuo paNa AcAryanA anuzAsana dvArA sva-parasamayanI yathocita maryAdAmAM rahenArA che. mATe gItArtha AcArya ane AcAryanizrAvartI A agItArtha sAdhuo sva-parasamayavyApArazUnya nathI. mATe te banne ja caraNa-karaNanA naiRyika paramArthane vA sArI rIte jANe che, svacchaMdavihArI nahi. A mujaba saMmativRttimAM bIjA prakAranuM arthaghaTana karIne abhayadevasUrijIe dravyAnuyoganA pAragAmI ane tenA Azrita oghathI dravyAnuyoganA rAgavALA sa agItArtha - A be ja sAdhu che' - evuM sUcita karela che. "ghara-rapappA ...' A saMmatitarkanI gAthAnuM arthaghaTana abhayadevasUrijIe pahelAM je zailIthI karela che, te A zAkhAmAM bIjA zlokanA vyAkhyArthamAM batAvela che. jijJAsuo tyAM dRSTipAta karI zake che. (juo pRSTha 15-16) (jItyo.) tarkapaMcAnana zrIabhayadevasUrijI mahArAje sammatitarkanI 'raI-jharapadI' gAthAnI vyAkhyAmAM sAkSIpATharUpe je "yatyo...' A gAthA aDadhI Apela che te gAthA saMpUrNapaNe oghaniryukti, vyavahArasUtrabhASya, bRhatkalpabhASya, paMcAzaka, paMcavastuka, pravacanasAroddhAra graMthamAM vartamAnakALa upalabdha thAya che - A vAta vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. AkhI gAthAno sAmAnya artha e che ke "sauprathama gItArtha mahAtmAone potAnA ziSyo vagerenI sAthe vihAra karavAnI rajA ApavAmAM Avela che. tathA bIjo vihAra gItArthanizrita kahevAyela che. A be prakAranA vihAra sivAya trIjA koI prakAre vihAra karavAnI jinezvara bhagavaMtoe saMmati Apela nathI.' * ko.(7)mAM "nivarileTiM' pATha. 1. nItArtha: vihAra: ritIyaH nItArthajhi: matiHA rUta: tRtIyavihAra: nAnujJAta: ninA
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/ 7 0 caraNAnuyogataH jaghanya-madhyamotkRSTagItArthaprakArA: 73 eTalo vizeSa - je kriyAvyavahArasAdhu* caraNakaraNAnuyogadaSTi nizItha-kalya-vyavahAra-daSTivAdAdhyaya- naI jaghanya-madhyamotkRSTa gItArtha jANavA. dravyAnuyogadRSTi te sammatyAdi tarkazAstrapAragAmI ja gItArtha : jANavo. tehanI nizrAI ja agItArthanaI cAritra kahevuM. /1/zA ___ gItArthavyAkhyA tu gAthAsahasyAM "gIyaM bhannai suttaM, attho tasseva hoi vakkhANaM / ubhaeNa ya saMjutto pa so gIyattho muNeyavyo / / " (gA.sa.247) ityevaM drshitaa| bRhatkalpabhASyavRttau "AcAraprakalpadharAH = 7 nizIthAdhyayanadhAriNo jaghanyA gItArthAH / caturdazapUrviNaH punrutkRssttaaH| tanmadhyavartinaH kalpa-vyavahAra-dazAzrutaskandhadharAdayo madhyamAH" (bR.ka.bhA.693 vR.) ityevaM caraNa-karaNAnuyogApekSayA kriyAvyavahArisAdhumAzritya m jaghanyotkRSTa-madhyamagItArthavyAkhyA darzitA / dravyAnuyogApekSayA sammatyAditarkazAstrapAragAmI eva gItArthaH rza jnyeyH| tannizrayaivA'gItArthasya cAritraM jinoktamiti mntvym| che caraNakaraNAnuyoganA gItArthanI vyAkhyA che (tArtha.) "gIta = sUtra kahevAya. artha = sUtranI ja vyAkhyA. gItArtha = gIta + artha = sUtrathI ane sUtranI vyAkhyAthI je saMyukta hoya che. AvA mahAtmA gItArtha jANavA' - A pramANe gAthAsahastrImAM gItArthanI vyAkhyA jaNAvela che. bRhatkalpabhASyavRttimAM "AcAraprakalpane = nizItha adhyayanane dhAraNa = kaMThastha karanArA jaghanya gItArtha kahevAya. tathA caudapUrvadhara utkRSTa gItArtha kahevAya. A jaghanya ane utkRSTa gItArthanI vacce rahelA bRhatkalpa, vyavahArasUtra ane dazAzrutaskaMdha vagerene dhAraNa karanArA madhyama gItArtha kahevAya" - A pramANe jaghanya-madhyama-utkRSTa traNa prakAranA gItArthanI je vyAkhyA jaNAvela che te sAdhvAcAranA vyavahAramAM rahelA sAdhune udezIne caraNa-karaNAnuyoganI apekSAe jANavI. dravyAnuyoganI che apekSAe to saMmatitarka vagere tarkazAstranA pAragAmI mahAtmAne ja gItArtha jANavA. tenI nizrAthI ja vA agItArtha mahAtmAne cAritra zrIjinezvara bhagavaMte batAvela che - ema samajavuM. AtA - caudapUrva ke bRhatkalpAdi ke nizIthasUtra sudhInA Agamano abhyAsa karanArA jema caraNa sa -karaNAnuyoganA kramazaH utkRSTa-madhyama-jaghanya gItArtha hoya che, tema teone dravyAnuyogano paNa abhyAsa hoya ja. kema ke niyukti grantho, sUyagaDAMgajI, ThANAMgajI, vizeSAvazyakabhASya, bhagavatIsUtra vageremAM dravyAnuyoganuM paNa nirUpaNa pUratA pramANamAM hoya che. tema chatAM nizItha vagere AgamagraMthomAM mukhyatA caraNa-karaNAnuyoganI hovAthI tenA jJAtA mahAtmA caraNa-karaNAnuyoganA gItArtha kahevAya che, dravyAnuyoganA nahi. jyAre sammatitarka, dvAdazAniyacakra Adi graMthomAM mukhyatayA dravyAnuyoganuM nirUpaNa hoya che. mATe te tarkazAstranA pAragAmI dravyAnuyoganA gItArtha kahevAya tema jaNAvela che. AgamanA abhiprAyathI caraNa -karaNAnuyoganA gItArtha ane tenI nizrAmAM rahelA agItArtha-A banne sAdhu kahevAya. jyAre tArkikamata mujaba dravyAnuyoganA pAragAmI gItArtha mahAtmAne ane tenA AjJAvartI dravyAnuyogaanugAmI agItArtha mahAtmAne sAdhu kahevAya. ...* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(12)mAM che. 1. nIti mathate sUtram, artha: tajjaiva mavati cAhyAnam 3mana : saMyup:, sa: nItArtha: jJAtavya://
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 dravyAnuyotiH gayaca-madhyamoSTatArthaRI: huM 2/7 ___ idamatrA'smAkaM pratibhAti - "samprati sammatitarka-dvAdazAranayacakra-syAdvAdaratnAkara-nyAyakhaNDakhAdya y -syAdvAdakalpalatA'STasahasrItAtparyavivaraNAdipAragAmI utkRSTaH, madhyamAnAmanekabhedabhinnatve'pi sAmAnyataH _ tattvArthAdhigamasiddhasenIyavyAkhyA'nekAntajayapatAkA-ratnAkarAvatArikA-nayopadezAdipAradRzvA madhyamaH, / anekAntavyavasthA-nyAyAvatAra-dravyAlaGkAra-pramANamImAMsA-nayarahasya-syAdvAdarahasya-nyAyAlokAditarkazAstrama pAragatazca jaghanyo gItArtho dravyAnuyogApekSayA bhavediti bhAvanIyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - AtmArthinA sAdhunA kevalabAhyacAritrAcArapAlane santuSTiH na vidheyA api tu tena saha yathAzakti dravyAnuyogAbhyAse lInatA'pi vidheyaa| AdarapUrvaM mokSAzayataH . nizcaya-vyavahArAbhyAm anekAntamayajIvAdinavatattvagocaraparyAlocanAlakSaNa-dravyAnuyogAbhyAsakaraNe tadIyaNi rahasyArthavibodhe tIrthaGkarabahumAnavizeSeNa granthibhedasAmarthyamupajAyate, naizcayikasamyagdarzanamupalabhyate, cAritraJcApi samyag bhavati / tatazca dravyAnuyogapAradRzvAnam AdRtya, tannizrAyAM yathAzakti cAritrAcArapAlanapUrvaM dravyAnuyogaparamArthopalabdhau yatitavyam / tatazca "tattvatastvAtmarUpaiva zuddhAvasthA" (bra.si.sa.418) iti brahmasiddhAntasamuccaye haribhadrasUridarzitA muktiH pratyAsannA syAt / / 1/7 / / dravyAnuyoganA gItArthanI oLakha - (matrA.) prastutamAM amane evuM lAge che ke vartamAna kALamAM sammatitarka, dvAdazAniyacakra, syAdvAdaratnAkara, nyAyakhaMDakhAdya, syAdvAdakalpalatA, aSTasahagnItAtparyavivaraNa vagere tarkazAstronA pAragAmI dravyAnuyoganA utkRSTa gItArtha kahevAya. dravyAnuyoganA madhyama gItArthonA aneka bheda paDI zake che. tema chatAM sAmAnyathI teno paricaya karAvavo hoya to tattvArthAdhigama siddhasenIyavRtti, anekAntajayapatAkA, nayopadeza vagere tarkazAstronA pAragAmI madhyama gItArtha kahevAya. anekAntavyavasthA, nyAyAvatAra, dravyAlaMkAra, pramANamImAMsA, nayarahasya, syAdvAdarahasya, nyAyAloka vagere tarkazAstranA pAragAmI jaghanya | gItArtha kahevAya. A utkRSTa, madhyama, jaghanya gItArtha dravyAnuyoganI apekSAe jANavA. ( dravyAnuyogarahasthanI jANakArI jarUrI che AdhyAtmika upanaya :- AtmArthI sAdhue phakta bAhya ugra AcArone pALavAmAM saMtuSTa rahevAnA 2 badale cAritrAcArapAlananI sAthe-sAthe yathAzakti dravyAnuyogano saMgIna abhyAsa karavAmAM paNa lIna banavuM joIe. mokSanA lakSathI AdarapUrvaka anekAntamaya navatattvanI nizcaya-vyavahAranayathI vyAkhyA karavA svarUpa dravyAnuyogano abhyAsa karavAmAM Ave to tenA rahasyone samajatA-samajatA tAraka tIrthaMkara pratye pragaTatA ahobhAvathI granthibheda karavAnuM sAmarthya maLe che, naiRRyika samakita maLe che ane cAritra paNa tAttvika bane che. mATe dravyAnuyoganA pAragAmI mahAtmA pratye Adara rAkhI, gItArthanI nizrAmAM rahI, yathAzakti cAritrAcAranuM pAlana karI dravyAnuyoganA paramArthone meLavavA kaTibaddha banavuM. tenAthI brahmasiddhAntasamuccayamAM darzAvela mukti najIka Ave. tyAM zrIharibhadrasUrijIe kahela che ke "AtmAnI zuddha avasthA mukti che. paramArthathI to e AtmasvarUpa ja che." (17)
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/8 * dravyAnuyogalAbhataH kRtakRtyatA ga. e dravyAnuyoganI lezathI prAai potAnA AtmAnaI kRtakRtyatA kahaI chaI - *te *kAraNi gurucaraNa-adhIna, samaya samaya iNi yogaI lIna; *sAdhuM je kiriyA vyavahAra, teha ja amDa moTo AdhAra I1/85 (8) te kAraNi dravyAnuyoganI balavattAna hetad, gurucaraNanaI adhIna thakA, eNaIM karI sa matikalpanA pariharI, samaya samaya = aekSaNa prateM iNi yogaI = dravyAnuyogaU *vicA2e lIna = Asakta thakA, je kriyAvyavahAre *IcchAyogarUpa jJAnAcArAghArAdhanarUpa* sAcuM chuM. caraNa-karaNAnuyogA'pekSayA balAdhikatvAt, naizcayikasamyaktvaprApakatvAt, cAritranairmalyakAraNatvAt, p zukladhyAnapAragamakatvAt, siddhasamApattisAdhakatvAcca dravyAnuyogasya lezalAbhataH svAtmanaH kRtkRtytaamaah'tavi'ti| rA ma = 75 tad gurucaraNAdhIno lInazcA'tra pratikSaNam / icchAyogena sAdhnomi sa evA''lambanaM mama / / 1 / 8 / / prakRte daNDAnvayastvevam - tad ( = tasmAt ) gurucaraNAdhInaH atra ca pratikSaNaM lInaH icchAyogena sAdhnomi, saH hi mama Alambanam / / 1 / 8 / ka rNi tat = tasmAd = dravyAnuyogasya sarvayogeSu baliSThatvAd gurucaraNAdhInaH = gItArthagurukulavAsavartI, anena svakIyayathecchamatikalpanayA gurukulavAsaM vimucya viharataH svecchAcAriNo vyavacchedaH kRtaH, kA avataraNikA :- caraNa-karaNAnuyoga karatAM paNa dravyAnuyoga baLavAna che. dravyAnuyoga naiRRyika samakitanuM prApaka che. dravyAnuyoga cAritrane samyag banAvanAra che. dravyAnuyoga zukladhyAnano pAra pamADanAra che. dravyAnuyoga siddhasamApattinuM sAdhaka che. mATe dravyAnuyoganI lezathI paNa prApti thAya to potAno AtmA kRtakRtya thAya. A hakIkatane jaNAvatA graMthakArazrI kahe che ke : * IcchAyoga amAruM AlaMbana zlokArtha :tethI guru bhagavaMtanA caraNakamalane AdhIna rahI, pratikSaNa dravyAnuyogamAM lIna banIne IcchAyogathI huM jJAnAcArAdine ArAkhuM chuM. te ja kharekhara mAruM AlaMbana che. (1/8) reon = vyAkhyArtha :- dravyAnuyoga sarva anuyogomAM baLavAna hovAthI gItArtha gurubhagavaMtanA kuLamAM . samudAyamAM rahIne tathA pratisamaya dravyAnuyogaparAmarzamAM AdarabhAve lIna banIne IcchAyogathI huM jJAnAcArAdinI ArAdhanA karuM chuM. te IcchAyoga ja mArA jevA pramAdagrasta jIvo mATe puSTa AlaMbanarUpa su che. mULa zlokamAM 'gurucaraNaadhIna' A pramANe je kahela che tenAthI evuM phalita thAya che ke potAnI lA.(2)mAM 'prIti' pATha. . A.(1)mAM 'je' pATha. ko.(13)mAM 'tiNi' pATha. ma.mo.(2)no pATha lIdho che. A.(1)+ko.(2+4)mAM 'kAraNa' pATha. rlR mo.(2)mAM 'sAdha' pATha. ko.(3)mAM 'sAdhai jo' pATha. T lI.(1)+lA.(2)mAM 'je' pATha. * ko.(11)mAM 'vallabhatAnai' pATha. pustakomAM 'kSaNa prateM' pATha nathI. A.(1)mAM che. pustakomAM 'vicAreM' nathI. A.(1)mAM che. *...* cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+A.(1)mAM che.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 icchAyogalakSaNaprakAzanam / 1/8 tehi ja ahanaI moTo AdhAra chaI. je mATaI ima IcchAyoga saMpajai. tannakSaNam - - "moH kRtArthI jJAnino pramAdrinA vizvano gharmayogo ya rUchAyo kavAhitaH" (tta.vi.7poSTi.rU) taittitavistarAvo 1/8. -- atra = dravyAnuyogavicAre pratikSaNaM = pratisamayaM lInaH = raktaH icchAyogena sAnomi = jJAnA' dyAcAram ArAdhayAmi / sa eva icchAyogaH mama = mAdRzasya AlambanaM = puSTA'valambanam, evameva rA AtmazuddhisambhavAt / idameva abhipretya adhyAtmasAre "adhyAtmabhAvanojjvalacetovRttyocitaM hi naH kRtyam / ma pUrNakriyA'bhilASazceti dvayamAtmazuddhikaram / / " (a.sA.20/32) ityuktam / icchAyogalakSaNaM tu lalitavistarAyAM yogadRSTisamuccaye ca "kartumicchoH zrutArthasya jJAnino'pi prmaadinH| vikalo dharmayogo ya icchAyogaH A DAhata: I" (na.vi. rihaMtA pa-7, pR.46, tho...rU) rUtyevaM vartatA pakvatazAvAyAM (11) ka 2/11) vistarata etadvRttiH darzayiSyate / yathecchamatikalpanAthI gurukulavAsane choDI svataMtra rIte vihAra karatA svacchaMdI sAdhuvezadhArI vyaktinI ahIM bAdabAkI karavI abhipreta che. arthAt tevA svacchaMdavihArI sAdhu pAse IcchAyoga nathI. IcchAyoga mAruM AlaMbana hovAnuM kAraNa e che ke te rIte ja mArA jevAne Atmazuddhi prApta thaI zake che. A ja AzayathI adhyAtmasAra graMthamAM mahopAdhyAyajIe jaNAvela che ke "adhyAtmabhAvanAthI ujvaLa banelI cittavRttithI je ucita hoya te ja amAruM kartavya che. tathA pUrNa kriyAno abhilASa amAruM kartavya che. A banne tattva 2 Atmazuddhine karanArA che." IcchAyoganuM lakSaNa lalitavistarA ane yogadaSTisamuccaya granthamAM A mujaba che jaNAvela che ke "zAstramAM sAMbhaLela padArthone AcaravAnI jene IcchA hoya, AcaravAnuM jJAna paNa hoya, vA chatAM pramAda hovAnA kAraNe dharmasAdhanA kAMIka ne kAMIka khAmIvALI thatI hoya to zAstrakAro dvArA tevI alpadoSavALI dharmasAdhanA IcchAyoga kahevAyela che." 15mI zAkhAmAM duhA pachInA vibhAgamAM 11mAM 2 zlokamAM IcchAyoganI vistArathI vyAkhyA darzAvavAmAM Avaze. a IcchAyoganuM anusaMdhAna 4 spaSTatA - "gurukulavAsI dravyAnuyogalIna sAdhvAcAraparAyaNa evA muni e ja viSamakALamAM bhavasAgaramAM DUbatA evA mArA jevA mATe puSTa AlaMbana che, majabUta AdhAra che' - AvuM kahevA dvArA tevA suvihita muni pratye graMthakArano anurAga sUcita thAya che. suvihita muninI prazaMsA dvArA temanAmAM rahelA guNa-AcAranI anumodanA graMthakArazrI karI rahyA che. suvihita munimAM vidyamAna paMcAcAranuM sauMdarya tathA saddaguNanI suvAsa mane prApta thAva, tenI prAptimAM ja sAdhujIvananI saphaLatA che' - AvI graMthakArazrInI bhAvanA ahIM abhivyakta thAya che. suvihita muninA sadAcAra ane saguNanI prazaMsA karavA dvArA te jJAnAdi saguNanI prAptinA potAnA aMtarAya dUra thAya, tenI prApti mATe prabaLa dharmapuruSArtha potAnAmAM pragaTe tevI graMthakArazrInI kAmanA spaSTapaNe darzAve che ke A rIte graMthakArazrI IcchAyogane saMprApta karI rahela che.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/8 77 0 guNAnurAgAdinA mokSamArgAbhisarpaNam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - Atmadravyasya bhAvukatayA tattadA''lambana-nimittaprabhAvagrastatvAt pramAdaprayuktavaikalyAnvitapaJcAcAravatA AtmArthinA prazastA''lambana-nimittAdiSu svAtmA viniyojyH| tatazca kAlAntare pramAdA'ntarAyakarmAdivigamena niraticAracAritraparipAlanasaubhAgyamAvirbhavet / idamevAbhipretya rA AdareNa gurucaraNAdhInakriyAparatayA jJAniguNAnurAga-guNAnuvAdAdiSu granthakRtA svAtmA viniyojitH| ma tatazcA''tmArthinA caturvidhasaGghasabhyanindeA''zAtanAdikaM svasampradAyAdidRSTirAga-tucchatAdikaM / ca dUrataH parihRtya sarvasamudAya-gacchagatasuvihitasaMyamiguNAnuvAda-guNAnurAgAdidvArA loke saGgha-zAsanagauravaM sampAdya, yathAzakti sAdhvAcArapAlanapUrvaM dravyAnuyogAbhyAsalInatAM samprApya granthibhedAdinA muktimArge ka drutam abhisrpnniiym| tatazca "loya'ggamatthayamaNI, siddho buddho nirNjnno| savvaNNU savvadarisI yama annNtsuh-viirio||" (saM.ra.zA.5218) iti saMvegaraGgazAlAyAM jinacandrasUripradarzitaM siddhasvarUpaM pratyAsannaM cAtTI1/8AAM ja vartamAnakALamAM rAkhavA yogya sAvadhAnI ja AdhyAtmika upanaya - "Atmadravya bhAvuka che. jevA jevA Adarzo manamAM rAkhelA hoya tathA jevA jevA nimittanI vacce jIva goThavAyelo hoya tevA tevA AdarzanI ane nimittanI AtmA upara prabaLa asara sAmAnyathI vartatI hoya che. tethI potAnA jIvanamAM pramAda Adi doSanA lIdhe paMcAcArapAlanamAM koIka prakAranI UNapa vartatI hoya to tevA saMyogamAM AtmArthI jIve UMcA Adarzo manamAM lAvI sArA nimittonI sAthe potAnI jAtane joDI rAkhavA satata prayatnazIla rahevuM joIe. vartamAnakALamAM to vizeSa prakAre sAvadhAnIpUrvaka AvuM valaNa keLavavAthI kALakrame pramAda, aMtarAyakarma vagere dUra thatAM che niraticAra cAritrajIvana prApta karavAnuM saubhAgya pragaTe" - A bAbata graMthakArazrIne sArI rIte khyAlamAM hovAthI gurucaraNakamalane AdhIna banIne kriyAmArgamAM tatparatA keLavIne suvihita jJAnI mahAtmA pratye Adara bhAva rAkhI, temanI prazaMsA karyA vinA ke guNAnurAga-guNAnuvAdanA mAdhyamathI temanuM AlaMbana ga lIdhA vinA teozrI nathI rahI zakatA. hA zrIsaMghanuM vAtAvaraNa taMdurasta banAvIe chIe (tataDyA.) mATe sahu AtmArthI sAdhake caturvidha zrIsaMghanA pratyeka sabhyanI niMdA-ISya vagerethI dUra rahI, svasaMpradAyanA dRSTirAgAdithI alipta banI, saMkucitatAno tyAga karI, sarvasamudAyanA suvidita sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonA guNAnuvAda-guNAnurAga dvArA zrIsaMgha zAsana-samudAyanuM vAtAvaraNa taMdurasta banAvI, zakti chupAvyA vinA sAdhvAcAranuM pAlana karI dravyAnuyoganA ciMtana-mananamAM gaLADUba banI, graMthimukta banI muktimArge AgekUca karavI joIe. tenA baLathI saMvegaraMgazALAmAM varNavela siddhasvarUpa najIka Ave. tyAM siddhasvarUpane dekhADatA zrIjinacaMdrasUrie jaNAvela che ke "siddha bhagavaMta (1) lokAgra bhAgasvarUpa mastakamAM rahela maNinA sthAne che, (2) buddha che, (3) niraMjana che, (4) sarvajJa, (5) sarvadarzI, (6) anaMtasukhayukta tathA (7) anaMtazaktizALI che." (1/8) 1. lokAgramastakamaNiH siddho buddho nirjjnH| sarvajJaH sarvadarzI ca anntsukh-viiryH||
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 0 gurusevA na tyAjyA 0 e ima - icchAyogaI rahI ahe, "Atama-paraupakAranaI arthaI dravyAnuyogavicAra karuM chuM, paNi ga etalaI ja saMtuSTi na karavI. "vizeSArthII gurusevA na mUkavI" - ima hitazikSA kai chaI - ____ evamicchAyogaM pratipadya vayaM sva-paropakArakRte dravyAnuyogaparAmarza kurmH| kintu tanmAtreNa zrotRbhiH santuSTiH na vidheyA, vizeSArthibhizca gurusevA naiva tyaktavyA, itthameva siddhisambhavAt / 5. idamevA'bhipretya bhagavatIsUtre "tahArUvaM bhaMte ! samaNaM vA mAhaNaM vA pajjuvAsamANassa kiMphalA pajjuvAsaNA ? ma goyamA ! svnnphlaa| se NaM bhaMte ! savaNe kiMphale ? NANaphale / se NaM bhaMte ! nANe kiMphale ? viNNANaphale / se NaM bhaMte! vinnANe kiMphale ? paccakkhANaphale / se NaM bhaMte ! paccakkhANe kiMphale ? saMjamaphale / se NaM bhaMte ! " saMjame kiMphale ? aNaNhayaphale / evaM aNaNhaye tavaphale, tave vodANaphale, vodANe akiriyAphale, se NaM bhaMte ! * akiriyA kiMphalA ? siddhipajjavasANaphalA paNNattA goyamA ! gAhA - savaNe NANe ya viNNANe paccakkhANe Ni ya saMjame / aNaNhae tave ceva vodANe akiriyA siddhI / / " (bha.sU.za. 2, u.5, sUtra-112) ityuktamityAzayena jJAnayoganI upAsanA mokSadAyaka che avataraNikA :- (ma.) A rIte IcchAyogane svIkArIne, IcchAyoganI bhUmikAmAM rahIne ame sva-para ubhayanA upakAra mATe dravyAnuyogaparAmarzane karIe chIe. paraMtu teTalA mAtrathI vAcakavarge saMtoSa rAkhavo na joIe. tathA dravyAnuyoganA vizeSa padArthone ane paramArthone meLavavA jhaMkhatA ArAdhaka jIvoe gurunI sevA choDavI na joIe. kAraNa ke A rIte gurubhaktipUrvaka dravyAnuyoganA parizIlanathI ja mukti maLI zake che. AvA ja AzayathI bhagavatIsUtramAM jaNAvela che ke (1) he bhagavaMta ! tathAvidha zramaNanI che ke mAhaNanI partupAsanA karanAra vyaktine te zramaNAdinI upAsanAnuM zuM phaLa maLe?" "he gautama ! , zramaNAdinI paryApAsanAnuM phaLa tattvazravaNa che." (2) "he bhagavaMta! te zravaNanuM phaLa zuM che?" "he gautama! - tattva zravaNanuM phaLa jJAna che." (3) "he bhagavaMta ! jJAnanuM phaLa zuM che?" "he gautama ! jJAnanuM phaLa 2 vijJAna = viziSTa tattvasamajaNa che." (4) "he bhagavaMta ! vijJAnanuM phaLa zuM che ?" "he gautama ! vijJAnanuM phaLa paccakhkhANa (= pratijJApUrvaka pApatyAga) che." (5) "he bhagavaMta! paccakhANanuM phaLa zuM che?" "he gautama! paccakhkhANanuM phaLa saMyama che." (6) he bhagavaMta ! saMyamanuM phaLa zuM che?" "he gautama! saMyamanuM phaLa anAzrava che." (7) "he bhagavaMta ! anAzravanuM phaLa zuM che ?" "he gautama! anAzravanuM phaLa tapa che." (8) tathA tapanuM phaLa vyavadAna = karmanirjarA che. (9) vyavadAnanuM phaLa akriyA = yoganirodha che. (10) he bhagavaMta ! akriyAnuM phaLa zuM che ? "he gautama! akriyAnuM phaLa paryanta siddhi batAvela che. A dazavidha kArya-kAraNabhAvano nirdeza A rIte che - zravaNa, jJAna, vijJAna, paccakhANa, saMyama, pustakomAM "Atama nathI. ko.(10)mAM che. 4 pustakomAM "arthi pATha.lA.(2)no pATha lIdho che. 1. tathA bhadanta ! zramaNaM vA brAhmaNaM vA paryupAsInasya kiMphalA paryupAsanA ? gautama ! zravaNaphalA, atha NaM bhadanta ! zravaNaM naphalam, atha nAma bhadanta ! jJAnaM kiMphalam ? vijJAnaphalama, atha nAma bhadanta ! vijJAnaM kiMphalama? pratyAkhyAnaphalama, atha nAma bhadanta ! pratyAkhyAnaM kiMphalam ? saMyamaphalam, atha nAma bhadanta ! saMyamaH kiMphalaH ? anAzravaphalaH, evaM anAzravaH tapophalaH, tapaH vyavadAnaphalam, vyavadAnaM akriyAphalam / atha nAma bhadanta ! akriyA kiMphalA ? siddhiparyavasAnaphalA prajJaptA gautama / gAthA- zravaNaM jAnaM na vinAnaM pratyAkhyAnaM na sNgmH| anAthana: nAH naina gavatAnA amiyA miliH / /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 zAstraparamArthaH guruvacanAdhInaH / sammati-tattvAratha pramukha graMtha, moTA je pravacana nigraMtha; tehano lezamAtra e laho, paramAratha guruvayaNe raho. 1lA (9) sammati, tattvArtha, nayacakravAla, syAdvAdaranAkara, anekAnta jayapatAkA pramukha je 'graMtha' moTA A nigraMthapravacananA tarkagrantha chaI, tehano lavalezamAtra e loTa = pAmo", je e prabaMdhamAMhi bAMdhyo che, chaI, paNi paramArtha guruvacanaI rahyo. sarva prakAre to syAdvAdajJAnano pAra zrutakevalInaI hoI. zrutakevalI granthakRd hitazikSAM prayacchati - 'tattvArthe'ti / tattvArtha-sammatigranthau varau nirgrnthshaasne| jAnIta tallavaM cemaM paramArthaM tu sdguroH||1/9|| prakRte daNDAnvayastvevam - nirgranthazAsane varau tattvArtha-sammatigranthau (stH)| imaM ca tallavaM / jAnIta / paramArthaM tu sadguroH (sakAzAt jaaniit)||1/9 / / nimranthazAsane = jinezvarapravacane varau = zreSThau tattvArtha-sammatigranthau = tattvArthAdhigamasiddhasenIyavRtti za -sammatitarkavyAkhyAgranthau stH| upalakSaNAd nayacakravAla-syAdvAdaratnAkarA'nekAntajayapatAkAdigrahaNam / ka te ca jinoktarAddhAntamImAMsAmAMsalatvAd nirgranthapravacanasvarUpA evaa'vseyaaH| bhoH ! AtmArthino bhavyAH ! imaM ca prakRtaprabandhaM tallavaM = tattvArtha-sammatyAdilezaM jaaniit| paramArthaM = paramAgamaidamparyaM / tu sadguroH = gItArtha-saMvignA'zaThaguroH sakAzAd yUyaM jAnIta, tasya tanniSThatvAt / sarvaiH eva kA prakAraiH tu syAdvAdAvabodhapAradRzvAnaH zrutakevalino bhavanti, nA'nye / tatrApi sarvotkRSTazrutakevalino anAzrava, tapa, vyavadAna, akriyA ane mokSa." A rIte sAdhusevA kALakrame mokSane ApanAra hovAthI prastuta graMthane bhaNIne gurusevA choDI na devI - A AzayathI graMthakArazrI hitazikSA Ape che ke : kalomartha:- nirgastha pravacanamAM tattvArthasUtra, sammatitarka mahAna graMtho che. tathA "A graMtha teno eka aMza che' - ema tame jANajo. tathA paramArtha to sadguru pAsethI jANajo. (19) vyAkhyArtha:- nirgunthapravacanamAM = jinazAsanamAM tattvArthAdhigamasUtranI siddhasenIya vyAkhyA, sammatitarkaprakaraNavRtti tathA upalakSaNathI nayacakravAla(dvAdazAniyacakra), syAdvAdaratnAkara, anekAntajayapatAkA ! vagere graMtho atyaMta mahAna tarkazAstro che. jinezvara bhagavaMte batAvelA siddhAntonI tAttvika vicAraNAothI paripuSTa hovAthI A graMtho nirjhanyapravacana svarUpa ja jANavA. he AtmArthI bhavyAtmAo ! prastuta prabandhagranthane tattvArtha-sammati vagere graMtharatnonA aMza svarUpe tame jANajo. kema ke tattvArthasUtra, sammatitarka vagere tarkagraMthono aMza A prabaMdhagraMthamAM = dravyAnuyogaparAmarzamAM gUMthI levAmAM Avela che. paraMtu paramAgamanuM ja pustakomAM "thamukha pATha. ko.(7+11)no pATha lIdho che. * lI.(1+2+3)+zAM.mAM "lo' pATha. ...4 citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9+13)A.(1)mAM che. * pustakomAM "...pravacanarUpa chaIM" pATha.si.+ko.(9+13)+A.(1)no pATha lIdho che. phU mo.(2)mAM "kahyo pATha. A pustakomAM "pAmo' nathI. ko.(9)+si.mAM che. * pustakomAM "paramArathaI pATha. ahIM ko.(7)no pATha lIdho che.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 * jJAne santoSo mado vA na kAryaH / vinA na hoI. hamaNAM piNa ti zrutajJAnamAMhi SasthAnapatitapaNo pratyakSasiddha che. te mATaI thoDo syo jJAna pAmI saMtoSa na karavo. 'huM ja jANa thayo' - ehavo garva na karavo. "*dhana dhanaM prApta 7M e grAhyAH, saGkhyAtA'saGkhyAtA'nantaguNa-bhAgavRddhi-hAnibhyAM mithaH SaTsthAnapatitatvAt teSAm / sAmpratam __ api zrutajJAne SaTsthAnapatitatvaM pratyakSasiddhameva / tasmAt kathaJcit kiJcid jJAtvA na paritoSo vidheyaH, api tu adhikajJAnopArjane yatitavyam ashraanttyaa| ma "avaMzapatito rAjA mUrkhaputrazca pnndditH| adhanena dhanaM prAptaM tRNavanmanyate jagad / / " (cA.nI.81 + aidatparya to gItArtha saMvigna nirdanma sadguru bhagavaMta pAsethI tame jANajo, kema ke Agamano paramArtha dravyAnuyogapAragAmI gurudeva pAse rahela che. tamAma prakAre to syAdvAdajJAnanA pAragAmI zrutakevalI evA caudapUrvadhara maharSio ja hoya che, bIjA koI nahi. temAM paNa sarvotkRSTa zrutakevalI bhagavaMtane ja sarva prakAre syAdvAdaparijJAnavALA samajavA. kAraNa ke zrutakevalImAM paNa saMkhyAtaguNa, asaMkhyAtaguNa, anaMtaguNa, saMkhyAtabhAga, asaMkhyAtabhAga ane anaMtabhAga vRddhinahAnithI SasthAnapatitapaNuM hoya che. vartamAnakALe paNa zrutajJAnamAM paraspara pasthAna patitatva pratyakSasiddha ja che. tethI koIka rIte thoDuM ghaNuM tattva jANIne saMtoSa na dharavo paNa adhikAdhika jJAnanuM upArjana karavAmAM thAkyA vinA prayatnazIla rahevuM. >> SaTrasthAnapatitanI samaja). spaSTatA :- prastutamAM SasthAnapatita eTale eka vyaktinA jJAna karatAM bIjI vyaktinuM jJAna (1) che anaMtabhAga adhika hoya, (2) asaMkhyAtabhAga adhika hoya, (3) saMkhyAtabhAga adhika hoya, (4) vA saMkhyAtaguNa adhika hoya, (5) asaMkhyaguNa adhika hoya, (6) anaMtaguNa adhika hoya, tathA koI vyaktinuM jJAna (1) anaMtabhAga hIna hoya, (2) asaMkhyabhAga hIna hoya, (3) saMkhyAtabhAga hIna hoya, (4) saMkhyAtaguNa hIna hoya, (5) asaMkhyaguNa hIna hoya, (6) anaMtaguNa hIna hoya. A rIte vRddhinahAni dvArA eka vyaktinA jJAna karatAM bIjI vyaktinuM jJAna SasthAnapatita hoya che. caudapUrvadhara maharSio zrutakevalI kahevAya che. teo zrutanA baLathI kevalIsadaza dezanA ApanArA hoya che. zabdathI = sUtrathI caudapUrvadharonuM jJAna samAna hoya che. paNa ciMtana-anuprekSAnA prabhAve arthanI apekSAe zrutakevalI evA caudapUrvadharomAM paNa paraspara SasthAnapatitapaNuM hoya che. tethI sarva prakAre syAdvAdanuM parijJAna sarvotkRSTa zrutajJAnavALA caudapUrvadharane hoya tema ahIM darzAvela che. zrutakevalIo jJAnano mahAsAgara hovA chatAM paNa prApta thayela zAstrajJAnamAM saMtoSa rAkhavAnA badale thAkyA vinA ciMtana-manana karIne adhikAdhika jJAnaparyAyane meLavavA prayatnazIla hoya che. to vartamAnakALamAM atyaMta alpazAstrabodhavALA jIvoe keTalo parizrama nUtana jJAnanI saMprApti mATe karavo joIe ? te mATe koI preraNA karavAnI have jarUra rahetI nathI. adhUro ghaDo chalakAya ja (avaMza) cANakyanItizataka, subhASitaratnabhAMDAgAra ane nItimaMjarI nAmanA graMthamAM jaNAvela che ..8 cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI, si.ko.(9+13)A.(1)mAM che. * pustakomAM thoDuM jANInaI garva ma karasyo pATha. A. (1)no pATha lIdho che. * ko. (12)mAM ' ttInaH ne rInA, mUrvaputro di NataH rUti sno pUrvArtha - Avo pATha che / 1. vaMze = kubute tita. = nAta cartha: rAnA, mUrvasya putra data:, dhanagna = haridragdha dhanaM prApya jagat tRNavad manyate (cA.nI.za.81-zrIjIvAnandavidyAsAgarabhaTTAcAryaviracitA caannkyniitishtkvyaakhyaa)|
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/1 0 alpabuddheH parAbhavaH na kAryaH / manyate nA' (vAcinItizatava-81) e daSTAntai. thoDI buddhinA dhaNI hoI tehanaI buddhino parAbhava na karavo. kintu gyAnagarvarahitapaNi guruvacane ja rahevuM. e adhikArIne hitaupadeza chaI." * va UparityA Ara naya atigaMbhIra ghaNAI na pariNamaI Ima jANInaI siddhAMtoM pahilAM se dekhADiyA nathI. anaI gaMbhIra guruadhInanaI ja vadekhADavA kahiyA chaI* 1lA su.ra.bhA.3 / sAmAnyanIti-412 pR.162 + nI.ma.411) iti cANakyanItizataka-subhASitaratnabhANDAgAra pa -nItimaJjarIdarzitanyAyAd mA kiJcid jJAtvA 'ahamevaivamavagacchAmi, nAnya' iti garvamudvahata / tathA svalpajJasya buddheH parAbhavo na kAryaH kintu jJAnamadaparityAgena guruvacanAdhInatayA bhavitavyam / iyam adhikAriNo hitshikssaa| __ata eva RjusUtrAdayaH uparitanAH catvAro nayA atigambhIratvAnna pariNamanti atipariNatAdInAmiti jJAtvA siddhAnte prathamaM nopadarzitAH, sAmprataM naigamAdibhiH tribhireva kAlikAnuyogasya / vihitatvAt / idamevAbhipretya Avazyakaniyuktau "ahigAro tihi u osannaM" (A.ni.760) ityuktam / / vyavahArAntaiH tribhiH nayaiH eva prAyaH sakalasaMvyavahAropapatteH madhyamabuddhiparikarmaNopapattezca / ata ke "halakA kuLamAM utpanna thayela vyakti rAjA bane, mUrkhano dIkaro paMDita thAya, tathA janmathI nidhana mANasa dhana prApta kare to AkhA jagatane ghAsa jevuM mAne che." matalaba ke hIna-ayogya vyaktine bahu moTI cIja maLI jAya to te uddhata banIne bIjAnI avagaNanA kare che. A prakAranA AzayavALA uparokta traNeya udAharaNane khyAlamAM rAkhIne, thoDuM ghaNuM jANIne, "huM ja A rIte jANakAra chuM. bIjA koIne mArI jema jANatA nathI AvaDatuM. satya to mane ja maLI gayuM che' - A pramANe abhimAnanA zikhare caDhI na javuM joIe. tathA maMdabuddhivALA alpajJAnavALA jIvanI buddhino parAbhava na karavo joIe. paraMtu jJAnano mada pUrNatayA choDIne gurvAzAne AdhIna rahIne jIvana jIvavuM joIe. A pramANe che adhikRta vyaktine graMthakArazrI hitazikSA Ape che. sUpha pAtratA mujaba nayapradarzana 2 | (kata va.) mATe ja RjusUtra vagere upalA cAra naya atyaMta gaMbhIra hovAthI atipariNata vagere rasa jIvone pariNamatA nathI - AvuM jANIne siddhAntamAM RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta - A cAra naya prAraMbhamAM batAvelA nathI. tethI vartamAnakALamAM kAlikazrutano anuyoga = vivecana naigama vagere prathama traNa naya dvArA ja karavAnuM zAstravidhAna che. A ja abhiprAyathI zrIbhadrabAhusvAmIjIe AvazyakaniyuktimAM jaNAvela che ke "prAyaH naigamAdi traNa nayathI ja kAlikAnuyogano adhikAra che." vyavahAra sudhInA traNa naya dvArA ja moTA bhAge badhA vyavahAro sArI rIte saMgata thaI zake che tathA te traNa nathI ... cihradayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko. (913)+A.(1)mAM che. ka...4 cihradaya madhyavartI pATha ko.(9)+A.(1)si.mAM nathI. % ko.(7+10+11)mAM "dekhADyA" pATha. 1 pustakomAM "adhInatAI pATha. ko.(10+ 11) lA.(2)no pATha lIdho che. 8 zAM.mAM 'levA-devA" pATha.ma.mAM "devA' pATha. ko.(10)no pATha lIdho che. 1. adhikAra: trima: tu katsatram |
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 RjusUtrAdyadhikAriprakAzanam 1/9 pa eva vizeSAvazyakabhASye "pAyaM saMvavahAro vavahAraMtehiM tihiM ya jaM loe / teNa parikammaNatthaM kAliyasutte tdhigaaro||" (vi.A.bhA.2276) ityuktam / gambhIragItArthagurudevAdhInaM pratyeva ca RjusUtrAdInAM deyatvokteH / idamevAbhipretyoktam Avazyakaniryuktau "2 Asajja u soyAraM Nae NayavisArao bUyA" (A.ni.761) ityvdheym| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam zAstrabodhalavamAsAdya unmattatA - jaDatiraskArAdikaraNam ucchRGkhalatvasvarUpam, labdhasvalpazAstrabodhe caiva santuSTyA zAstrAbhyAsAnuprekSAdityajanam aalsysvruupm| te dve parihRtya alpajJakaruNayA sadgurusamarpaNena ca dravyAnuyogAdyabhyAse lInatA sampAdyA / ja madhyamabuddhivALA ziSyanI matinuM parikarma = saMskaraNa paNa saMbhave che. A ja kAraNasara vizeSAvazyakabhASyamAM jaNAvela che ke 'naigama, saMgraha, vyavahAra sudhInA naya dvArA prAyaH lokamAM samyak vyavahAra thaI zake che. tethI ziSyabuddhine parikarmita karavA mATe kAlikazrutamAM naigamAdi traNa nayano adhikAra che.' gaMbhIra gItArtha gurudevazrIne je AdhIna hoya, vaphAdAra hoya tevA zrotAne ja RjusUtrAdi cAra naya dekhADavAnA / ApavAnA che. A ja abhiprAyathI Avazyakaniryukti zAstramAM jaNAvela che ke 'vimalabuddhivALA lokone AzrayIne nayavizArada guru upalA nayone paNa jaNAve.' A vAta vAcakavarge dhyAnamAM levI. tu RRjusUtrAdinaya paripakvane ApavA spaSTatA :- RjusUtra vagere nayo sUkSma che, tattvagrAhI che, nizcayanayAtmaka che. tethI je ArAdhaka jIva vyavahAranayane pariNamAve nahi, utsargamArganA AcAranI zraddhA na kare, jayaNA-vidhipUrvaka AcArane vaphAdArIthI pALe nahi, gurusamarpita bane nahi tyAM sudhI RjusUtra vagere cAra naya tene ApavAmAM ] tenuM ahita thaI jAya, te uddhata bane, vyavahAramArga pratye azraddhALu bane. mATe gItArtha gurubhagavaMta paNa tevI avasthAmAM aTavAyelA ArAdhaka pratye karuNAbuddhi rAkhI tene pAchalA cAra naya ApavAnA badale prathama traNa naya Ape. pachI paripakvatA Ave, vyavahAranayadarzita AcAramArga pratye jhaLahaLatI zraddhA Ave, gurusamarpaNabhAva Ave tyAre RjusUtrAdi cAra nayonA abhiprAyane paNa gItArtha gurudeva samajAve. nAnA bALakane charI apAya nahi. paNa te moTo thaIne sarjana-DokTarano abhyAsa karato hoya tyAre tene avazya charI ApavI joIe. A rIte ApavAmAM ke na ApavAmAM koI pakSapAta nathI paNa vivekasabhara DahApaNa kAma karI rahela che. A bAbatanI vAcakavarge gaMbhIra rIte noMdha levI. V/ AtmadazA unnata banAvavA tatpara banIe / AdhyAtmika upanaya :- thoDo zAsrabodha maLe ne chakI javuM, ajJAnIno tiraskAra karavo te uddhatAI che. tathA maLelA thoDA zAstrabodhamAM ja saMtoSa mAnIne niSkriya banI javuM te ALasa che. A uddhatAI ane ALasa bannene khaMkherI, alpajJa pratye sahAnubhUti rAkhI, sadguru pratye samarpita banI, dravyAnuyogadarzaka saMmatitadi graMtho ane Agama AdinA abhyAsamAM lIna banavuM joIe. 1. prAyaH saMvyavahAro vyavahArAntaiH tribhizca yalloke / tena parikarmaNArthaM kAlikazrute tadadhikAraH / / 2. AsAdya tu zrotAraM nayAn nayavizArado brUyAt /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/1 * AgamaparamArthaprakaTIkaraNopAyA''vedanam / sakRt zrutvA, paThitvA, vimRzya vA 'etAvAn eva prakRtazAstravacanArtha' iti nAvadhAraNIyam, yataH jJAnagarbhavairAgyadazA'saGgadazAdhutkarSe apUrvapadArtha-paramArthAdiH upalabhyate / pratyekaM zAstravacaneSu tIvrA''dara-jijJAsA'nuprekSAditaH tadgUDhArthAH svayameva parisphuranti pariNamanti ca / itthameva paripakva- rA jJAnadazA drutaM sampadyate / tatazca "surAsurANAM sarveSAM yat sukhaM piNDitaM bhavet / ekatrA'pi hi siddhasya ma tadanantatamAMzagam / / " (paramA.pa.21) iti paramAtmapaJcaviMzatikAdarzitaM siddhasukham asmatparamaprayojanaM / siddha yAtTT. iti zrIvardhamAnataponidhi-nyAyavizArada-svargasthagacchAdhipatizrImadavijayabhavanabhAnasUrIzvaraziSyaratna- ka padmamaNitIrthoddhAraka-pArthaprajJAlayatIrthapreraka-paMnyAsapravarazrIvizvakalyANavijayagaNivaraziSya- rNi ___ muniyazovijayagaNiracitasya dravya-guNa-paryAyarAsAnusAriNo dravyAnuyogaparAmarzasya parAmarzakarNikA'bhidhAnAyAM svaracitavRttau prathamazAkhAyAM dravyAnuyogamAhAtmyAkhyaH prathamaH adhikaarH||1|| - che zAstrIya gUDhArthane ughADavAnI cAvI che (sa.) eka vakhata sAMbhaLela, vAMcela, vicArela ke dhArela zAstranA arthane "ATalo ja A zAstravacanano artha che" - ema daDha karI na devo. jema jema jJAnagarbhita vairAgyadazA, asaMga AtmadazA vadhatI jaze tema tema apUrva ajJAta artha-padArtha-paramArtha-rahasyArtha svayaM spharatA jaze. zAstranA eka eka vacana mATe che adamya jhUraNA-tIvra talasATa-prabaLa maMthana-ahobhAva-UMDo Adara bhAva hoya to zAstranA gUDhArtha ApameLe vo skurAyamAna thAya ane pariNamana pAme. A rIte paripakva jJAnadazAnuM nirmANa jhaDapathI thaI zake. tenAthI ApaNuM paramaprayojanabhUta siddhasukha saMpanna thAya. siddhasukhane varNavatA mahopAdhyAya zrIyazovijayajI sa mahArAjAe paramAtmapaMcaviMzatikAmAM jaNAvela che ke eka bAju sarva sura-asuronuM sukha bheguM thAya te paNa eka siddhanA sukhano anaMtamo bhAga che." (19) pUjyapAda vardhamAnataponidhi nyAyavizArada sva.gacchAdhipati zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pUjyavarya padhamaNitIrthoddhAraka pArzvaprannAlayatIrthapreraka paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI gaNivaranA ziSyANa muni yazovijaya gaNI dvArA svaracita dravyAnuyogaparAmarza' (dravya-guNa-paryAyarAsa anusArI) graMthanI parAmarzakarNikA' nAmanI svaracita vRttinI prathama zAkhAnA karNikA suvAsa" nAmanA gujarAtI vivaraNamAM dravyAnuyogamAhAbhya' nAmano prathama adhikAra pUrNa thayo. 0 prathama zAkhA samApta . CS .
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 8 S S << naM che zAkhA -1 anapekSA che pra.1 nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. paMcakalpabhASyanA AdhAre gocarI grahaNa saMbaMdhI caturbhAgI jaNAvo. 2. "cAritranI zuddhi dravyAnuyoganA AdhAre thAya' - samajAvo. 3. pRthaklavitarkasavicAra ane ekatvavitarkaavicAranuM svarUpa ane paraspara taphAvata jaNAvo. 4. gItArtha kone kahevAya ? kalya-akathya bhojana vize prazamarati graMthamAM dekhADela 6 kAraNa kayA che ? nizcayanayanI dRSTie dravyAnuyoga paMcAcAramaya che' - samajAvo. zramaNanI upAsanA siddhi Ape che - e vize dasa prakAranA kArya-kAraNabhAva jaNAvo. nizcayahiMsAne ane vyavahArahiMsAne daSTAMta dvArA samajAvo. jinamate jJAnAdvaitavAdI atipariNAmI kaI rIte gaNAya che ? nIcenA praznonA saMkSepathI javAba Apo. agItArthane sAdhu kahevAya ke nahIM ? samajAvo. 2. zukladhyAnanA cAra prakAra jaNAvo ane sammatiTIkAkArano tene vize matAMtara jaNAvo. "anuyoga'nI vyAkhyA jaNAvo. "SaTrasthAnapatita' mAM vRddhi-hAninA bhAMgA jaNAvo. sUyagaDAMga sUtranuM AdhAkarmI gocarI vize maMtavya jaNAvo. sAta-ATha tarkazAstronA nAma jaNAvo. "je jenA mATe hoya te pradhAna kahevAya"- A nyAyane spaSTa karo. 8. IcchAyoga eTale zuM ? siddhasamApatti eTale zuM ? carakasaMhitA graMthanuM kArya-anArya viSayaka maMtavya samajAvo. pra.3 vAkya sAcuM ke khoTuM ? khoTuM hoya to sudhArIne lakho. saMyamarakSA karatAM AtmarakSA mukhya che- AvuM oghaniryuktimAM jaNAvela che. 2. jJAnamAM kacAza cAle paNa AcAramAM DhIlAza na cAle. AdhAkarmI gocarI ekAMte cAritrano uccheda kare che. dravyAnuyoga e bAhya yoga che. caraNasattari, karaNasattarino vistAra pravacanasAra graMthamAM maLe che. nAnA bALane charI apAya nahi te rIte dharmanA prAthamika tabakkAmAM rahelA jIvane RjusUtranayanuM jJAna apAya nahi. 4 $ $ 9 $ $ = w
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 j k j v $ gIta 7. 14 pUrvadhara paNa adhikAdhika jJAnaparyAyane meLavavA prayatnazIla hoya che. 8. jJAnanuM phaLa paMDitAI che. 9. cAra anuyogamAM dharmakathAnuyoga sarvazreSTha che. 10. sammatitarkanI gaNanA dravyAnuyogamAM thAya che. pra.4 yogya joDANa karo. 1. dharmAstikAya (1) zIlAMkAcArya 2. pRthakvevitarkasavicAra (2) gaNitAnuyoga 3. sUkSmakriyAanivRtti (3) anAcArazruta prazamarati (4) yoganirodha sUyagaDAMga (5) dravyAnuyoga AcArAMgavRtti (6) umAsvAtijI (7) mananI atyaMta sthiratA AcAradharma (8) karmanirjarA vyavadAna (9) sUtra caMdraprajJapti (10) caraNa pra.5 khAlI jagyA pUro. -------- darzanaprabhAvaka zAstra nathI. (siddhivinizcaya, sammatitarka, sUyagaDAMga) 2. vyaMjanaparyAyanuM ane arthaparyAyanuM svarUpa ----- mI DhALamAM batAvela che. (12, 14, 16) digaMbarIya siddhivinizcayanA racayitA ----- che. (pUjyapAda, anantavIrya, akalaMkadeva) tapanuM phaLa ---- che. (rUpa, saMpatti, nirjarA) sAmAnya-vizeSa guNonuM svarUpa ---- mI DhALamAM samajAvela che. (11, 13, 15) IcchAyoganuM lakSaNa ---- mAM jaNAvela che. (yogaviMzikA, yogazataka, yogadaSTisamuccaya) ----- ne zrutakevaLI kahevAya. (14 pUrvadhara, 10 pUrvadhara, 1 pUrvadhara). AcAra karatAM dravyAnuyoga mukhya che' evuM ----- mAM Ave che. (upadezapada, upadezamAlA, upadezaprAsAda) AgamonuM caraNakaraNAnuyoga vagere svarUpe vibhAjana karanArA ----- hatA. (haribhadrasUrijI, AryarakSitasUrijI, abhayadevasUrijI) 9. 1. 4 che noMdha :- prastuta anuprekSAnA uttaro mATe juo - bhAga 7, pariziSTa-17.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakhI rAkho DAyarImAM.....u) * sAdhanA pravRttilakSI che. dA.ta. kulavAlaka munino tapa. upAsanA pariNAmalakSI che. dA.ta. pradezI rAjAnI aMtima avasthA. * sAdhanA dukhavisarjana kare che. sAdhanA eTale mIMDu. upAsanA doSavisarjana paNa kare che. upAsanA eTale mIMDA pahelAno ekaDo. mATe upAsanA pachI goThavAtI. sAdhanA baLavAna bane. * prabhu sAthe dIvAla rAkhIne sAdhanA karavI zakya che. dA.ta. gozAlaka, guru sAthe dIvAla ke paDado rAkhIne upAsanA karavI azakya che. dA.ta. vinayarana. * sattvanI kacAza sAdhanAne khUMce che. dA.ta. durbalikApuSyamitra, zraddhAnI kacAza upAsanAne DaMkhe che. dA.ta. pAhinI devI.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ -Na-praghaMTAno zAsaka 2101- G dravya-guNa-paryAya bhedasiddhi vadhAro karAmarza: zAvA-2 dravya muma-paryAyabhedasiddhiH
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ ri dravya-YLE-pani G dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-2 dravya-guNa-paryAyabhedasiddhiH
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhA - 2 : dravya-guNa-paryAyabhedasiddhiH dravyalakSaNamImAMsA (2/1) guNa-paryAyanirUpaNam (2/2) nAnAdarzanadarzitaguNalakSaNavicAraNA (2/2) muktAvalIdRSTAntena guNazcAtaLyasiddhiH (2/3) UrdhvatAsAmAnyasvarUpavimarzaH (2/4) tiryasAmAnyapratipAdanam (2/5) sadRSTAMtaH dvividhazaktisvarUpavimarzaH (2/6-7) kAlaprabhAvapratipAdanam (218) nayabhedena zaktibhedaH (2/9) zuddhanizcayena kAryamAnaM mithyA (2/9) guNaH na zaktisvarUpaH (2/10) guNa-paryAyatulyatAsthApanam (2/11) (i) guNArthikanayA'pradarzanam (ii) guNa-paryAyayoH aupacArikabhedaH ___guNArthikanayasya nirAsA (2/12) pariNAma-paryAyAdiSu abhedasiddhiH (2/12) guNasya paryAyabhinatvA'bhAvaH (2/12) guNaH na paryAyakAraNam (2/13) dravyAd guNa-paryAyabhedavicAraNA (2/14) sakhyAjJAnaM kSayopazamajanyam (2/15) saMjJAdibhiH dravyAdiSu bhedavicAraNA (2/16)
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ - TUMkasAra ? zAkhA - 2 : graMthakArazrI ahIM dravya ane guNa-paryAya vacce bhedanI siddhi kare che. dravya e guNa-paryAyano AdhAra che. jema pILA raMgano (= guNano) ane hAra/vIMTIno (= paryAyano) AdhAra suvarNa (= pudgaladravya che) tema kevaLajJAnAdi guNano ane siddha paryAyano AdhAra AtmA che. dravyanA mULabhUta svarUpamAM traNe kALamAM pheraphAra thato nathI. (2/1) guNo dravyamAM kAyama hoya che. paraMtu paryAyo badalAtA rahe che. dravya, guNa ane paryAya traNenA lakSaNa alaga alaga che. mATe te traNe bhinna kahevAya. tathA te traNe eka sAthe ja rahe che. mATe temAM abheda paNa kahevAya. vaLI, te traNamAM utpatti, nAza ane dhairya (= dhruvatA) paNa rahe che. (ra/2) AtmA potAnA jJAnAdi guNathI ane manuSyAdi paryAyathI bhinna che. Ama dravyamAM guNa ane paryAyano bheda jANIne kaTu prasaMgonI asarathI jAtane vegaLI rAkhavI. (23) dravya (1) UrdhvatA sAmAnya ane (2) tiryasAmAnya - ema be prakAre che. kapAla, ghaDA, ThIkarA... vagere alaga alaga rUpe alaga alaga samaye eka ja mATI jaNAya che. tethI mATI UrdhvatAsAmAnya zaktisvarUpa che. mATI paraUrdhvatAsAmAnyasvarUpa (= adhikadezavRttisvarUpa) ane ghaDo apara UrdhvatAsAmAnyasvarUpa (= nyUnadezavRttisvarUpa) che. Ama jIvamAM ane jaDamAM tulanAthI paDatA vividha bhedone samajI zakAya che. tevA parivartanazIla saMyogomAM zuddha AtmAne najaramAM rAkhI rAgAdithI bacavAnuM che. (ra4) eka ja samaye hAjara evA tamAma ghaDAmAM samAnatAne jaNAvanAra ghaTatva tiryasAmAnya kahevAya. te ja rIte sarva AtmAmAM cidAnaMdasvarUpanI samAnatA jANI ApaNe paraniMdA vagere doSone choDI cidAnaMdamaya nirdoSa nija svarUpane pragaTAvavAnuM lakSa keLavavuM. (2/5). dravyamAM be zakti che - oghazakti ane samucitazakti. acaramAvartakALamAM bhavyAtmAmAM mokSe javAnI oghazakti ane carama pudgalaparAvartakALamAM samucitazakti hoya che. tethI jIve pApabhIrutA vagere keLavI te-te zaktionI phaLazrutisvarUpa mokSane meLavavo. (2/6-7-8) zaktionA aneka prakAro vyavahArathI che. nizcayathI vividha kAryo eka ja zaktithI thAya che. tethI zuddhanizcayanA AdhAre karmajanya vividha avasthA, ghaTanAone gauNa karI AtmasAdhanAmAM lIna thavuM. (29) tathA guNone zaktisvarUpe svataMtra na mAnavA. paraMtu teno paryAyamAM samAveza karI levo. kAraNa ke guNanuM svarUpa paryAyathI bhinna nathI. mATe ja AgamamAM dravyArthika ane paryAyArthika - ema be ja naya batAvela che. "guNArthikanaya jaNAvela nathI. (ra/10-11-12) paryAyo dravyamAMthI pragaTe che, guNamAMthI nahi. tethI ApaNAmAM naraka, tiryaMca vagere je paryAyo ke rAga -dveSAdi paryAyAtmaka guNa pragaTe che tenuM kAraNa ApaNe pote chIe - e khyAlamAM rAkhavuM. (2/13) Atmadravya eka ja che. paNa temAM kevalajJAnAdi guNo ane manuSyatva Adi paryAyo aneka hoya che. te paryAyonuM jJAna IndriyathI thAya che. guNa-paryAya vacce bheda aupacArika che. (ra/14-15) dravya, guNa ane paryAyamAM saMjJA, saMkhyA vagerenI apekSAe anekavidha bhedane jANIne nitya ane zuddha evA Atmadravyane jIvananuM kendra banAvavuM. (2/16)
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/1 * guNa- paryAyabhAjanaM dravyam DhALa - 2 (dhana dhana saMprati sAco rAjA - e dezI) guNa-paryAyataNuM je bhAjana, ekarUpa tribhuM kAlaI re; teha dravya nijaka jAti kahiyaI, jasa nahi bheda vicAlaI re 2/15 (10)T jinavANI raMgaI mani* dharaI. (AMkaNI.) *guNa naIM paryAyanuM bhAjana kahaUtAM sthAnaka, je trihuM kAlaI = atIta-anAgata-vartamAnakAlaIM dravyAnuyogaparAmarzaH zAkhA - 2 adhunA pratijJAnusAreNA''dau dravyAdilakSaNamAvedayati - 'guNe 'ti / guNa- paryAyabhAg yattu hyekarUpaM sadaiva vai| = * * * tad dravyaM nijajAtyoktaM bhedo'sti yasya nA'ntarA / / 2/1 / / madhurI jinavANI hi mudA manasi dhIyatAm / / dhruvapadam / / dravyAnuyogaparAmarzakarNikA * prakRte daNDAnvayastvevam yattu guNaparyAyabhAg, sadaiva (ca) nijajAtyA ekarUpaM hi, tad dravyamuktam, yasyA'ntarA bhedo nA'sti / / 2 /1 // rNi kA ( IdRzI) madhurI jinavANI hi mudA manasi dhIyatAm / / dhruvapadam / / yattu guNa-paryAyabhAg guNa-paryAyabhAjanaM sadaiva = 89 atItA'nAgata-vartamAnakAleSu nijajAtyA * dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa 0 dravyAnuyogavimarza karavA mATe dravya-guNa-paryAyanI sAcI oLakha hovI jarUrI che. mATe graMthakArazrI pratijJA mujaba prAraMbhamAM dravya vagerenA lakSaNane darzAvI rahyA che HdravyalakSaNa vicAraNA :- je guNa-paryAyanuM bhAjana = Azraya hoya tathA potAnI jAtithI sadaiva ekasvarUpa ja hoya te dravya kahevAyela che ke jeno vacalI avasthAmAM bheda nathI. (2/1) AvI madhurI jinavANIne pramodathI manamAM dhAraNa karo. (dhruvapada) je guNa-paryAyano AdhAra hoya tathA atIta-anAgata-vartamAnakALamAM potAnI jAtithI 6 mo.(2)mAM 'jinanA te' azuddha pATha. * ma.+zAM.mAM 'kahiIM' pATha. ko.(3)no pATha lIdho che. - rAsanI gAthAno saLaMga kramAMka ( )mAM Apela che. ko.(3+5)mAM 'mana' pATha. | si.+ko.(9)+A.(1)no TabArtha je guNa-paryAyanuM bhAjana hoI ane vikSita guNa-paryAyanA kAlatAI je rUpaI vivakSita guNa-paryAyaIM dhariyA chaIM te rUpaI anugata hoI ne nija nija jAti potAnI jAti dravya karIIM. jehaneM vicArle madhyakAle bheda na paDaI-abhedatvAt.' -- cihnadvayamadhyavartI pATha si.+ko.(9)mAM nathI. = pa rA rza
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 0 svadarzane dravyalakSaNanirUpaNam . ekasvarUpa hoI. paNi paryAyanI pari phiraI nahIM, teha dravya kahiyaI. nija jAti kahatAM potAnI jAti; - jima jJAnAdika guNa-paryAyanuM bhAjana jIvadravya, rUpa-sAdika guNa-paryAyanuM bhAjana pudgala dravya, re raktavAdi ghaTAdi guNa paryAyanuM bhAjana mRdravya. _ = svajAtyA ekarUpam = avicalitaikasvarUpaM hi = eva syAt, na tu paryAyavad vicalitasvarUpam, pa tad vai dravyam uktam / guNa-paryAyaparivartane tadrUpeNa Atmadravyapracyave'pi Atmatvena apracyavAt / ga AtmatvajAtimavimucyaiva AtmA nAnAguNa-paryAyAn bhjte| narA'marAdiparyAyarUpeNa jIvanAze'pi AtmatvalakSaNayA nijajAtyA tannAzo naiva bhavati / evaM mRtpiNDa-ghaTAdiparyAyarUpeNa mRdravyanAze'pi 1 mRttva-pudgalatvAdilakSaNayA svajAtyA tu tannAzo naiva bhavati / ataH svajAtyA acalitaikarUpameva ze drvymuktm| yathA - jJAnAdiguNa-narAdiparyAyabhAjanaM jIvadravyam, rUparasAdiguNa-paTAdiparyAyAzrayaH pudgaladravyam, " raktatvAdiguNa-ghaTAdiparyAyabhAjanaM ca mRdravyaM nAnAvasthAsu na viparivartante / vivakSitarUpeNa anugatatvAd Na jIvAdInAM dravyatvaM bhAvanIyam / vilakSaNaguNa-paryAyabhAjanatayA jIva-pudgalAdidravyANAM na sAGkaryam / kA yathoktaM praznavyAkaraNasUtravRttau zrIabhayadevasUribhiH api "dravyaiH = trikAlAnugatilakSaNaiH pudgalAdibhiH vastubhiH" (pra.vyA.pU.ra/ra/rUdda ) tiA taduruM sammativRtto zrImathakevabhUmi: "kRti = satItAnA paryAyAnuM calita thayA vinA ekasvarUpe ja rahe te dravya kahevAyela che. "potAnI jAtithI calita na thavuM' eTale deva-mAnavAdi paryAya badalAvA chatAM potAnI jIvata jAtine choDIne ajIva na thavuM. guNa-paryAya badalAvAthI te svarUpe Atmadravya badalAya. paNa jIvatarUpe te nAza na pAme. jIvatva jAtino tyAga karyA vinA ja judA-judA guNa-paryAyane te dhAraNa kare che. paryAyanI jema dravyanuM parivartanazIla svarUpa nathI. manuSya-deva vagere paryAyasvarUpe jIvadravyano nAza thavA chatAM AtmatvasvarUpa potAnI jAtirUpe jIvadravyano nAza thato nathI. mRtpiDa-ghaTa vagere paryAyasvarUpe mATIdravyano nAza thavA chatAM mRtva, pudgalatva che vagere svajAtisvarUpe teno nAza thato nathI. Ama svajAtirUpe dravya acalita kahevAyela che. AgamadarpaNamAM dravyadarzana : (thA.) jema ke jJAna, darzana Adi guNono AdhAra hoya tathA nara-nAraka-devAdi paryAyano Azraya sa hoya tevuM jIvadravya, rUpa-rasa Adi guNono AdhAra hoya tathA paTa vagere paryAyano AdhAra hoya tevuM pugaladravya ane lAlAza-pILAza vagere guNono AdhAra bane tathA ghaTa vagere paryAyano Azraya hoya tevuM mATI dravya judI-judI avasthAmAM mULasvarUpe badalAtuM nathI. cokkasa prakAranA svarUpe jIva-pudgala vagere padArtho anugata hovAthI tene dravya kahevAya che - ema ahIM samajavuM. dareka dravyomAM judA-judA prakAranA guNa ane paryAya rahe che. tethI dravyomAM paraspara sAMkarya AvatuM nathI. praznavyAkaraNasUtravRttimAM navAMgITIkAkAra zrIabhayadevasUrijIe dravyanI vyAkhyA karatAM jaNAvela che ke 'trikAlaanugamasvarUpa dravya che. te muddagalAdi vastu che." sammatitarkanI vyAkhyAmAM tarkapaMcAnana zrIabhayadevasUrijIe paNa jaNAvela * pustakomAM 'rUpAdika' pATha. ko.(10)no pATha lIdho che.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/ pataJjalimatadyotanam 91 taMtu paTanI apekSAIM dravya. taMtu avayavanI apekSAIM paryAya; je mATaIM paTanaIM vicAlaI = ! adhikaraNatvena avicalitarUpaM sad gacchatIti dravyam / tacca bhUta-bhAviparyAyakAraNatvAt cetanamacetanaM vA" (sa.tA.1/6/pRSTha.287) kRtiA pu rA taduktaM pataJjalinA api vaiyAkaraNamahAbhASye " AkRtiranyA ca anyA ca bhavati, dravyaM punastadeva / JAmRtyuparyena dravyamevAziSyate" (ve.ma.mA.9/9/9) kRti 'AkRti'pavavA--muLa-paryAyAvirSAva-tiro- su bhAva-vizodhana-parivarttanAdidazAyAmapi avicalitasvarUpatayA dravyaM tadeva bhavati / guNAdivyavacchederza yat sthiratattvamavaziSyate tad dravyapadavAcyamiti tadAkUtamanekAntavAdAnupAtyeva / pArthasArathimizreNa api zAstradIpikAyAM "na dravyasya kadAcid AgamaH apAyo vA / ghaTa-paTa-gavA'zva -jIvanta-rattAghavasthAnAmeva AmaDapAyo" (zA.vI.1/1/ba/pR.43)tyuttam | kiJca, tantoH paTApekSayA dravyatvam, yataH antarA = paTAvasthAyAM yasya = tantoH bhedaH che ke 'drave te dravya kahevAya. arthAt avicalitasvarUpa hote chate je adhikaraNasvarUpa hovAthI atIta -anAgata paryAyone pAme te dravya kahevAya. bhUtakAlIna ke bhaviSyakAlIna paryAyanuM kAraNa hovAthI te dravya jANavuM. te dravya cetana ke jaDa hoya.' * pataMjalimate dravya nitya = = = (talu .) paMtajali maharSie paNa vaiyAkaraNamahAbhASyamAM jaNAvela che ke 'AkRti alaga-alaga bane che. paraMtu dravya to te ja svarUpe hoya che. AkRtinuM upamardana tirodhAna bAdabAkI karavAmAM Ave to dravya ja bAkI rahe che.' cokkasa prakAranA guNano ane pratiniyata paryAyano AdhAra je bane su te cokkasa prakAranuM dravya kahevAya. 'AkRti' zabdathI vAcya evA guNanA ane paryAyanA AvirbhAva -tirobhAva-vizodhana-parivartana-utpAda-vyaya thavA chatAM traNeya kALamAM potAnI jAtithI avicalita svarUpane dhAraNa karIne rahe te dravya kahevAya. A bAbata pataMjali maharSine paNa mAnya che. mATe ja temaNe paNa 'AkRti = guNa-paryAya-avasthA-dazA badalAya che paraMtu dravya to avicalarUpe ja rahe che' sa - Ama jaNAvela che. guNa-paryAyanI bAdabAkI karatAM je sthira tattva bace che te dravya samajavuM. A pramANe pataMjali maharSinA vacananuM arthaghaTana karI zakAya che ke je anekAntavAdane anukULa ja che. mImAMsakamate dravya nitya = (pArtha.) mImAMsakamUrdhanya kumArilabhaTTanA anuyAyI pArthasArathimizrajIe paNa zAstradIpikA graMthamAM jaNAvela che ke "dravyanuM Agamana ke vidAya (=utpAda ke vyaya) kayAreya na hoya. ghaTa, paTa, gAya, ghoDo, sapheda, lAla vagere to dravyanI judI-judI avasthAo che. dravyanI vividha avasthAonuM ja Agamana ane vidAya thayA kare che." pArthasArathimizrajInI A vAta jainadarzanane khUba anukULa-upayogI che. taMtu dravya-paryAyaubhayAtmaka (vingyu.) taMtu e paTanI apekSAe dravya (=kAraNa) che. kAraNa ke vacce = paTaavasthAmAM tantumAM paTabheda paTabhinnatA nathI. paTa avasthAmAM to taMtu paTathI abhinna ja che. tathA potAnA avayavanI apekSAe 3,15 kA
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 rA idamatrAna 0 pudgalasya dravya-paryAyAtmakatA 0 2/2 za paTAvasthAmadhyache (jasa=) taMtuno bheda (nahis) nathI. taMtuavayavaavasthAmadhyaI anyatvarUpa bheda chaI. te mATaI pudgalaskaMdhamAMhi dravya-paryAyapaNuM apekSAI jANavuM. paTAnyatvaM nAsti, abhinnatvAt tad vai dravyam uktam iti pUrveNa anvyH| svAvayavApekSayA ca . paryAyatvaM tantoH aamnaatm| tantoH svAvayavAvasthAyAM tantu-tadavayavAnAM bhedasya sattvAt / na hi tantutayA vIraNAdiH pratIyate kenA'pi / idamatrAkUtam - yasya bhedo yeSu bhavati, kAlAntare ca tasyaiva teSu abhedo yadi sampadyate, ma tadA tasya paryAyatvaM teSAJca dravyatvaM samAmnAtam / yathA paTasya bhedaH tantuSu tantudazAyAM vartate, / kAlAntare ca paTadazAyAM paTasyaiva tantuSu abhedaH sampadyate tantUnAJca paTe / tatazca paTasya tantva2. pekSayA paryAyatvam, paTApekSayA ca tantUnAM dravyatvam / tathaiva tantoH bhedaH tantvavayaveSu vIraNAdidazAyAM ka vartate, tantoreva ca kAlAntare tantudazAyAM vIraNAdiSu abhedaH sampadyate / tathA ca tantoH svAvayavA* pekSayA paryAyatvam, vIraNAdInAJca tantvapekSayA dravyatvam / yatazcetthaM pratIyate tatazca bhedA'bhedApekSe 'dravyatva-paryAyatve pudgalaskandheSu bodhye|| kA na ca paTe'pi tantudazAyAM tantUnAM bhedasya kAlAntare ca paTadazAyAM tantUnAmabhedasya sattvAt tantvapekSayA paTasyA'pi dravyatvaM prasajyeteti zaGkanIyam, taMtu paryAya (=kArya) svarUpe mAnya che. kema ke taMtu jyAre potAnA avayavanI avasthAmAM vIraNAdi svarUpe rahela hoya che (arthAt taMtu utpanna na thayo hoya) tyAre taMtu svaavayavAtmaka nathI. tyAre taMtu ane tenA avayavo abhinna nathI. taMtu utpanna na thayela hoya tyAre varaNAdine joIne koIne paNa "A taMtu che - tevI pratIti thatI nathI. Ama "varaNAdi taMtusvarUpa nathI paNa taMtuthI bhinna che' - tema siddha thAya che. (rU.) prastutamAM Azaya e che ke jeno bheda jeomAM rahe ane kAlAntare teno ja teomAM jo 31 abheda rahe to te payArya kahevAya ane teo dravya kahevAya - AvuM zAstrakArone mAnya che. jema ke che (1) paTano bheda takhtaomAM taMtudazAmAM (= paTajanmapUrvakALe) rahe che. tathA kAlAntare paTadazAmAM paTano vo ja takhtaomAM abheda saMpanna thAya che ane takhtaono paTamAM abheda prApta thAya che. tethI tanunI apekSAe paTa paryAya che. tathA paTanI apekSAe takhtao dravya bane che. te ja rIte (2) varaNAdi avasthAmAM sa tattvano bheda taMtuavayavomAM rahe che. tathA kAlAntare taMtudazAmAM taMtuno ja vIraNAdimAM abheda saMpanna thAya che. tethI potAnA avayavanI (= varaNAdinI) apekSAe taMtu paryAya che. tathA takhunI apekSAe varaNAdi (= taMtuavayavo) dravya che. je kAraNe A mujaba pratIti thAya che, te kAraNe pudgalaskaMdhomAM bhedabhedane sApekSa dravyatva ane pArvatva jANavA. (na .) jyAre paTa utpanna thayo na hoya, chUTA-chavAyA taMtuo hAjara hoya, tyAre to paTamAM paNa taMtuono bheda rahe che. tathA kAlAntare paTa niSpanna thAya, tyAre paTamAM taMtuono abheda rahe che. Ama paTamAM paNa taMtuno kAlasApekSa bhedabheda rahevAthI taMtuonI apekSAe paTa paNa dravya banavAnI samasyA sarjAze.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ * Atmano dravya-paryAyAtmakatA 0 Atmatattva vicArai paNi devAdika AdiSTadravya, saMsAridravyanI apekSAI paryAya thAI. ? tantudazAyAM paTasyaiva asattvena tadA tatra tantubhedasyA'sambhavAt / kiJca, kAraNasya dravyapadavAcyatvam kAryasya ca paryAyapadArthatvam / kAraNasya svakAraNakAryatvAt / kAraNatva-kAryatvA''krAntasya tantoH dravyatvaM paryAyatvaJcA'nAvilam / paryAyotpattau dravya-paryAyayoH / bhedo na pratIyate, tadanutpattau ca tayovibhedo vijJAyate / yadvA paTAvasthAyAM paTavyatirekeNa tantvanupalabdheH tantoH paTAtmakatayA paryAyAtmakatA tathA tantudazAyAM paTavyatirekeNa tantUpalabdheH tantoH paTAnyatayA / dravyAtmakatA bodhyaa| itthaJca pudgalaskandheSu dravya-paryAyobhayAtmakatvameva apekSAbhedena vijJeyam / Atmatattvavimarze'pi devAdikam AdiSTadravyam = aupacArikadravyam = Aropitadravyatvam ka ApekSikadravyatvaM vA, janmAdisvaparyAyahetutvAt / tadeva ca saMsAridravyApekSayA paryAyarUpaM bhavati, rNi samAdhAna - (tatu.) bhAgyazALI ! taMtudazAmAM to paTa pote ja gerahAjara che. tethI paTamAM taMtuono bheda ja rahI nahi zake. tethI paTa takhtaonI apekSAe dravya banavAnI Apatti nahi Ave. (kriSya.) vaLI, kAraNa hoya te dravya kahevAya. kArya hoya te paryAya kahevAya. je kAraNa hoya te potAnA kAraNanuM kArya paNa bane. jema ke paTanuM kAraNa taMtu. taMtunuM kAraNa taMtuavayava. tethI taMtu paTanuM kAraNa bane ane svaavayavanuM kArya bane. mATe taMtumAM kAraNatva (kadravyatva) ane kAryatva ( paryAyatva) banne guNadharmo nirAbAdhapaNe Ave. paryAya utpanna thAya tyAre dravya-paryAyamAM bheda jaNAto nathI hoto. paryAya utpanna thayo na hoya tyAre dravya-paryAyamAM bheda jaNAto hoya che. athavA paTaavasthAmAM ke paTathI svataMtrarUpe taMtu dekhAtA na hovAthI taMtu paTasvarUpa che. arthAt paTadazAmAM paTAtmaka taMtuo ! paryAyasvarUpa bane che. tathA paTa utpanna na thayo hoya tyAre taMtudazAmAM paTathI svataMtrarUpe taMtuo upalabdha thAya che. mATe taMtudazAmAM taMtuo paTa karatAM judA che. arthAt taMtukAle taMtuo paTanI apekSAe dravyAtmaka sa che. Ama pugalaskandhomAM judI-judI vivekSAthI dravya-paryAyabhiyAtmakatA rahelI hoya che. arthAt dareka pudgalaskaMdha dravyasvarUpa ane paryAyasvarUpa che - ema jANavuM. * AtmatatvamAM dravya-paryAyavicAraNA che (tni) Atmatattvano vicAra karavAmAM Ave to temAM paNa dravya-paryAyarUpatA saMgata thaI zake che. devAtmA marIne manuSya thavAno hoya to devAtmA AdiSTadravya kahevAya. kAraNa ke bhAvI manuSyaparyAyanuM te kAraNa che. tethI te AdiSTa = upacarita = aupacArika evuM dravya kahevAya. devAtmAmAM manuSyaparyAyanI kAraNatA hovAthI temAM dravyatvano Aropa = upacAra = ullekha thAya che. athavA janmAdi svaparyAyasApekSa dravyatva devAtmAmAM hovAthI devAtmAmAM apekSikadravyatva kahevAya. devAtmA e saMsArI dravyanuM kArya che, saMsArI jIvano paryAya che. saMsArI jIvadravyanI eka vizeSa prakAranI avasthA = paryAya e ja devAtmA che. tema ja Aropitadravyatva (bahuvrIhi samAsa) ke ApekSikadravyatva (bahuvrIhi samAsa) paNa saMsArI jIvadravyano paryAya ja che. mATe saMsArI dravyanI apekSAe Aropitadravyatva ke apekSikadravyatva svarUpa che. cihnayamadhyavartI pATha ko.(7+10+11)+lA.(2)mAM nathI...- cihnayamadhyavartI pATha si.+ko.(9)mAM nathI.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra/? 0 zabalavastuvyavahAravicAraNam 0 Na koI kahisya je "ima dravyatva svAbhAvika na thayuM, ApekSika thayuM." to kahiche je "zabala vastuno apekSAI ja vyavahAra hoi. ihAM doSa nathI." pa saMsArijIvadravyAzritatvAt tatkAryatvAdvA / devAdeH saMsArijIvaparyAyarUpatvAdeva devAdibhAvena saMsArI jIva utpadyate mriyate c| taduktaM vizeSAvarazyamALe "3MM nIvo vadudA sevArUmAveja" (vi.ma.mA.2876) tA na na caivaM dravyatvamApekSikaM syAd na tu svAbhAvikam iti vAcyam, jinasamaye'khilavastuno'nantadharmAtmakatvA'bhyupagamAt, apekssaabhedsmaavissttprsprviruddhaanntdhrmaaAdidravya = devAtmA ja paryAya che. kAraNa ke devaavasthA e saMsArIjIvadravyane AzrayIne rahela che. dravyane AzrayIne je parivartanazIla tattva rahela hoya te paryAya kahevAya. mATe devAdi paryAyasvarUpa paNa kahevAya. athavA saMsArI jIvadravyanuM kArya devAtmA che. mATe devAdi paryAyasvarUpa bane. kema ke kArya hoya te paryAya kahevAya, kAraNa hoya te dravya kahevAya. spaSTatA :- pudgaladravyamAM dravya-paryAyabhiyAtmakatA batAvyA bAda graMthakArazrIe upara "AtmA paNa dravya-paryAyasvarUpa che' - evuM jaNAvela che. Ama to AtmA dravya che. deva-naraka-tiryaMca-manuSya... A badhA tenA paryAya che. paraMtu devAdiparyAyathI zUnya AtmA vyavahAramAM upalabdha thato nathI. mATe Atmatattvane dravya-paryAyabhiyAtmaka kaI rIte siddha karavuM? te eka samasyA che. paNa graMthakArazrI jaNAve che ke devAdi avasthA AtmaparyAya hovA chatAM bhAvI manuSyAdiparyAyanuM te kAraNa hovAthI temAM dravyatvano upacAra che = Aropa thaI zake che. kema ke kAraNa hoya tene dravya kahevAya tathA kArya hoya tene paryAya kahevAya. vA "mATI ghaDo thaI - AvA vyavahAranI jema "dava manuSya thayo' - Avo vyavahAra prasiddha ja che. mATe ja kAraNabhUta devAtmA = dravya ane kAryasvarUpa manuSyAtmA = paryAya. AtmA paNa utpanna thAya che (vA) tathA devAtmA saMsArI jIvano paryAya che. mATe ja saMsArI jIva devAdisvarUpe utpanna thAya che ane maraNa pAme che. A aMge vizeSAvazyakabhASyamAM jaNAvela che ke "jIva devAdi svarUpe aneka prakAre utpanna thAya che. AthI devAtmA paryAyasvarUpa paNa kahevAya. Ama devAtmA dravya-paryAyaubhayasvarUpa siddha thaI zake che. ja dravyatva sApekSa ke nirapekSa ? ja zaMkA :- (ra ) A rIte vicAra karIne hakIkatane svIkArIe to dravyatva ApekSika = apekSAvizeSasahakRta thaze, svAbhAvika nahi thAya. kema ke manuSya paryAyanuM kAraNa hovAnI apekSAe devAtmAne dravya tarIke hamaNAM ja darzAvavAmAM Avela che. samAdhAna :- (ni.) jaina darzanamAM pratyeka vastu anaMtadharmAtmaka che. parasparavirodhI evA paNa aneka guNadharmo alaga-alaga apekSAe eka ja vastumAM rahI zake che. dA.ta. pitRtva ane putratva paraspara virodhI 0 lI.(3)mAM 'dravyatva sthAnakasyA..." pATha. * zabala = mizrasvabhAvayukta. juo - samyakatvaSasthAna caupaI prakA.aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI. mo.(2)mAM "sakala' pATha. 1. 39te ya nI vahudhA hevAminA
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra/? OM dravyAnarthAntarapadapratipAdanam / je samavAdhikAraNatva pramukha dravyalakSaNa mAnazuM chai, tehanaI parNi apekSA avazya anusaravI. "kuNanuM ! samavAyikAraNa ?" Ima - AkAMkSA hoI to "kuNanuM dravya ?" e AkAMkSA kima na hoI ? tmakasya zabalavastuno'pekSAvizeSavazAdeva tattaddharmavyavahArasambhavAt / na hi mizrasvabhAve vastuni nirapekSatayA niyatavyavahAraH sambhavati; na vA sarvApekSayA yathecchaM sarve dharmA ekatra vastuni sambhavanti / tatazca devAdeH janmAdisvaparyAyahetutvApekSayA drvytvmucitmeveti| ____ yastu samavAyikAraNatvAdikameva dravyalakSaNaM manyate tasyApi tattadapekSAnusaraNadhrauvyam, 'kasya ma samAvivAranavam ?" rUtyavAkSAt "vaca dravyakivan ?', 'vI mUni pattadravyA ?', 9 'kasya idaM kASThadravyam ?' ityAkAGkSAyA apratikSepyatvAt / evaJca 'devAtmA janmAdisvaparyAyasya / dravyam,' 'ghaTasya amUni kapAladravyANi', 'prasthakasya idaM kASThadravyam' ityAdivyavahArasya anplpniiytvaat| tathA ca jainadarzane nyAyadarzane vA dravyasvarUpaM sApekSameveti phalitam / sattAdayastu dravyasya paryAyazabdA vijnyeyaaH| taduktaM paJcAdhyAyIprakaraNe "sattA sattvaM sad vA sAmAnyaM kA guNadharma che. chatAM rAmamAM dazarathanI apekSAe putratva ane lava-kuzanI apekSAe pitRtva rahI zake che. Ama eka ja vastumAM paraspara virodhI aneka guNadharmo judI-judI apekSAe rahevAthI vastu zabala = kAbaracItarI = mizrasvabhAvavALI banI jAya che. mATe zabala vastumAM cokkasa prakAranI apekSAe ja cokkasa prakAranA guNadharmono vyavahAra saMbhavI zake. nirapekSa rIte zabala vastumAM vizeSa guNadharmano vyavahAra thaI na zake. athavA sarva padArthanI apekSAe eka ja vastumAM yathecchapaNe pratyeka guNadharma saMbhavI na zake. (lakSmaNanI apekSAe rAmamAM bhrAtRtva rahe che. tema dazaratha, rAvaNa vagerenI apekSAe rAmamAM bhrAtRtva na rahe.) mATe devAtmAmAM janmAdi potAnA paryAyanI kAraNatAnI apekSAe dravyatvano vyavahAra karavo vyAjabI ja che. pta dravyalakSaNa aMge naiyAyikamatamImAMsA ka | (catu) taiyAyika vidvAno samavAyikAraNatva vagerene dravyanuM lakSaNa mAne che. paraMtu temane paNa te ca te apekSAne jarUra anusaravI paDe tema ja che. kAraNa ke "A taMtu konuM samavAyikAraNa che ?' - evI AkAMkSA UbhI thAya ja che. taMtumAM nirapekSa samAyikAraNatAnuM bhAna thatuM nathI. paraMtu paTasApekSa a samavAyikAraNatA ja temAM bhAse che. tethI jema taiyAyikamatAnusAra, "A konuM samAyikAraNa che ?' evI AkAMkSA = jijJAsA UbhI thAya che tema jainadarzanAnusAra, "A konuM dravya che ?" "A kapAladravyo konA che ?', "A kASThadravya konuM che ?' - AvA prakAranI AkAMkSA UbhI thaI zake che. AvI jijJAsAno apalApa karI zakAto nathI. mATe 'devAtmA janmAdi svaparyAyanuM dravya (=kAraNa) che. devAtmAmAM manuSyaparyAyasApekSa dravyatva che." "A kapAladravyo ghaTanA che', "A kAi prasthAnuM dravya = upAdAnakAraNa che' - A prakAranA vyavahArano apalApa karI zakAto nathI. mATe jainadarzanamAM ke naiyAyikadarzanamAM dravyalakSaNa sApekSa ja che, nirapekSa nathI - AvuM phalita thAya che. ka dravyavAcaka paryAyazabdono paricaya karka (sattA) sattA vagere zabdo dravyanA paryAyazabdo jANavA. tethI ja rAjamalajI paMDite paMcAdhyAyI
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sapta dravyalakSaNAni / rI "-paryAyavat kavya (ka.va.37) tavAgye . TdravyamanvayI vastu artho vidhivizeSAvArthavAvavA nI zallI: II" (pagyA.pUrvamAWI-943) ti aa umAsvAtivAcakamukhyAstu tattvArthAdhigamasUtre "guNa-paryAyavad dravyam" (ta.sU.5/37) iti dravyalakSaNaM nissttngkitvntH| m vizeSAvazyakabhASye vividhanayAbhiprAyeNa davae duyae doravayaMvoM vigAro guNANa sNdaavo| davvaM bhavvaM bhAvassa bhUabhAvaM ca jaM joggaM / / " (vi.A.bhA.28) ityevaM dravyalakSaNAni darzitAni / " tadvyAkhyA tu "(1) 'du dru gatau' iti dhAtuH, tatazca dravati tAMstAn svaparyAyAn prApnoti muJcati ka veti tad 'dravyam' ityuttarArdhAdAnIya sarvatra smbdhyte| tathA (2) drUyate svaparyAyaireva prApyate mucyate ceti of dravyam / yAn kila paryAyAn dravyaM prApnoti taistadapi prApyate, yAMzca muJcati taistadapi mucyata iti bhAvaH / ___ tathA (3) dravati tAMstAn paryAyAn gacchatIti druH = sttaa| tasyA evA'vayavo vikAro veti dravyam / kA avAntarasattArUpANi hi dravyANi mahAsattAyA avayavo vikAro vA bhavantyeveti bhAvaH / tathA (4) guNA rUpa prakaraNamAM jaNAvela che ke "sattA, sattva, satu, sAmAnya, dravya, anvaya, vastu, artha, vidhi - A badhA zabdo samAna rIte paryAyavAcI = eka ja arthane vAcaka che." samAna arthanA vAcaka zabdane paryAyavAcI" athavA "paryAyazabda' kahevAya che. (umA.) zvetAMbaraziromaNi umAsvAtivAcakamukhya to tattvArthasUtramAM "guNa-paryAyavALuM hoya te dravya kahevAya' - A pramANe dravyalakSaNane nizcita kare che. dravyanI sAta vyAkhyA ja (vizeSA) zrIjinabhadragaNikSamAzramaNe vizeSAvazyakamahAbhASyamAM alaga-alaga nayanA abhiprAyathI za dravyanuM lakSaNa batAvela che te khUba ja mananIya che. teozrIe tyAM jaNAvela che ke "(1) drave te A dravya. (2) prApta thAya te dravya. (3) sattAno vikAra te dravya. (4) guNono samudAya te dravya. (5) vA bhAvI paryAyane je yogya ( kAraNo hoya te dravya. (6) paryAya jemAMthI pasAra thaI cUkyo hoya te dravya. (7) bhUta-bhAvI paryAyane mATe jyAM sudhI yogya hoya tyAM sudhI te dravya kahevAya che." I (tA.) vyAkhyAkAra maladhArI zrI hemacandrasUrijI mahArAje zrIjinabhadragaNI kSamAzramaNajInA Azayane praphurita karatAM jaNAvela che ke "(1) 3 tathA Tu dhAtuno artha gati = prApti che. tethI potAnA te te navA paryAyone prApta kare tathA jUnA paryAyone choDe te dravya kahevAya. gAthAnA uttarArdhamAM je dravya zabda che teno ahIM anvaya karavAthI = saMbaMdha joDavAthI uparokta artha prApta thAya che. A rIte dravya zabdano dareka vyAkhyAmAM saMbaMdha joDavo. te ja rIte (2) potAnA paryAyo vaDe ja je meLavAya che tathA mUkAya che te dravya kahevAya. je paryAyone dravya prApta kare che te paryAyo vaDe te dravya paNa meLavAya che. tathA je paryAyone dravya choDe che te paryAyo vaDe te dravya paNa mUkAya che - evo Azaya samajavo. (tathA) tathA (3) du' zabdano artha che sattA. te te paryAyone pAme te dra kahevAya. sattA paryAyone pAme che. mATe sattA = ku. sattAno avayava athavA vikAra = dravya. Azaya e che ke avAntarasattAsvarUpa 1. dravati drUyate droH avayavo vikAro guNAnAM sndraavH| dravyaM bhavyaM bhAvasya bhUtabhAvaM ca yad yogyam / /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 . dravyalakSaNapradarzanam / -rasAdayasteSAM sandravaNaM = sandrAvaH = samudAyo ghaTAdirUpo dravyam / tathA (5) 'bhavvaM bhAvassa' tti pa bhaviSyatIti bhAvastasya bhAvasya bhAvinaH paryAyasya yad bhavyaM = yogyaM tadapi dravyam, rAjyaparyAyA'rhakumAravat / ... tathA (6) bhUtabhAvaM ceti bhUtaH = pazcAtkRto bhAvaH = paryAyo yasya tad bhUtabhAvaM tadapi dravyam, anubhuutghRtaa''dhaartvpryaayriktghRtghttvt| (7) cazabdAd bhUta-bhaviSyatparyAyaM ca dravyamiti jJAtavyam, bhUta -bhvissyghRtaadhaartvpryaayriktghRtghttvditi| etadapi (bhaviSyadbhAvam,) bhUtabhAvaM tathA bhUta-bhaviSyadbhAvaM ca kathambhUtaM sad dravyam ? ityAha - yad yogyam, bhUtasya (bhAvinaH) bhAvasya bhUta-bhaviSyatozca bhAvayoridAnImasattve'pi yad yogyamaha~ tadeva dravyamucyate, ka nAnyat, anyathA sarveSAmapi paryAyANAM anubhUtatvAdanubhaviSyamANatvAcca sarvasyA'pi pudgalAdeH dravyatvaprasaGgAd" rNi dravyo mahAsattAnA avayava ke vikAra (=rUpAntaraNa) bane che ja. tathA (4) rUpa-rasa vagere guNono saMdrAva = samudAya eTale dravya. guNasamUha ghaTAdisvarUpa che. te ja dravya che. tathA (5) bhAva = bhAvI paryAya mATe je yogya hoya te paNa dravya kahevAya. jema ke rAjAnA paryAyane yogya rAjakumAra te paNa rAjA kahevAya. bhAvIbhUpatiparyAyayogyatvasvarUpa dravyatvane lakSamAM rAkhIne te rAjakumArane dravyarAjA paNa kahevAya. matalaba ke bhaviSyakAlIna paryAyane AzrayIne paNa te te vastumAM dravyatva saMbhave che. (tathA) tathA (6) jeno je bhUtakAlIna (=pasAra thaI cUkelo) paryAya hoya temAM paNa sApekSa dravyatva samajavuM arthAt tene paNa tathAvidha dravya samajavuM. jema ke je ghaDo pUrvakALamAM ghIthI bharelo hoya temAM "vRtaAdhAratA' nAmano paryAya hato. bhUtakALamAM dhRtaAdhAratA nAmanA paryAyane anubhavavA chatAM vartamAnakALe ghI vagaranA ghaDAne udezIne "A ghIno ghaDo che' - Ama bolAya che tyAM vRtAdhAratAsvarUpa che paryAyane sApekSa evuM dravyatva upacarita samajavuM. (7) mULa gAthAmAM je "ca" zabda che. tenAthI bhUtakAlIna vA ke bhaviSyakAlIna paryAyavALI vastune paNa dravya samajavuM. matalaba ke jemAM pUrvakALamAM amuka paryAyo hatA ane bhaviSyakALamAM paryAya utpanna thavAnA che tene dravya kahevAya. jema ke je ghaDAmAM pUrvakALamAM che ghI bhareluM hoya ane bhaviSyamAM ghI bharavAnuM hoya paNa vartamAnakALe ghI bhareluM na hoya te ghaDAne uddezIne "A ghIno ghaDo (= ghIvALo ghaDo) che' - ema bolavAmAM Ave tyAM vRtAdhAratAvattva svarUpa dravyatva upacarita samajavuM. (ta) "pUrvakALamAM, (bhaviSyakALamAM) tathA bhUta-bhAvIkALamAM jemAM paryAyanI AdhAratA hoya te kevA prakAranuM hoya to vartamAnamAM paryAya na hovA chatAM dravya kahevAya ?' A praznano javAba e che ke bhUtakAlIna ke bhaviSyakAlIna ke bhUta-bhAvI paryAya vartamAnakALamAM na hovA chatAM tenA mATe je yogya hoya te ja dravya kahevAya, bIjuM nahi. jenA mATe je vastu vartamAnakALe yogya na hoya tene jo tathAvidha dravya kahI zakAya to tamAma pudgala vageree badhAya paryAyono pUrve anubhava karelo che tathA bhaviSyamAM paNa te tamAma paryAyone anubhavavAnA che. tethI sarva pudgala vagereno te te dravya tarIke vyavahAra thavAnI Apatti Ave. (arthAt "A ghIno ghaDo che' - evuM bolAya che tema "A ghIno patthara che' - tevo vyavahAra pattharamAM paNa prAmANika mAnavo paDaze. kAraNa ke pattharanA pugaloe anaMtakALa pUrve mATI vagere avasthAmAM ghaDo banIne vRtAdhAratAparyAyano anubhava karyo ja che. paraMtu
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 0 dravyalakSaNavibhajanam / za e jinavANI = zrIvItarAganI vANI* raMgaI = vizvAsai *manamAMhi dhariI. ra/1 (vi.A.mA.28 ) rUtyevaM zrImami . chatA | pa tatra prathama-dvitIye dravyalakSaNe vyutpattyarthapuraskAreNa, tRtIya-caturthe dravyAnuyogAbhiprAyeNa, antyAni - tu dravyanikSepAditAtparyeNetyavadheyam / IdRzI madhurI = drAkSAdyadhikamAdhuryopetA jinavANI hi = eva mudA = 'eSaiNa satyaiva' iti ma zraddhyA manasi cirakAlaM dhIyatAm / "hi hetAvavadhAraNe" (a.sa.pariziSTa 23) iti anekArthasaGgrahe rza zrIhemacandrasUrivacanA'nusAreNA'trAvadhAraNe hi: jJeyaH / / dhruvapadavyAkhyAnam / / _ prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - guNa-paryAyANAm avicala AdhAro dravyamiti kRtvA jJAnAdiguNa , -manuSyAdiparyAyANAM dhruva AdhAra AtmadravyaM bhavati kevalajJAnAdiguNa-siddhatvAdiparyAyANAM ca sthira Na AzrayaH zuddhAtmadravyam / idaM tattvaM cetasikRtya kevalajJAnAdiguNa-siddhatvAdiparyAyAnubhavAbhilASotkarSokA palambhe sati ajJAnAdirUpeNa pariNamamAna AtmaguNakadambakaH saMsAritvAdirUpeNa ca pariNamamAna AtmaparyAyapravAhaH skhalati / tataH zuddhAtmadravyAt pUrNa-parizuddhaguNa-paryAyadhArA praadurbhvti| tatkRte Avo vyavahAra to koIne paNa mAnya nathI. mATe vartamAnakALe jemAM jenI yogyatA vidyamAna hoya temAM tathAvidha dravyavyavahAra thAya - evuM mAnavuM.)" - A pramANe vizeSAvazyaka bhASyanI vRttimAM jaNAvela che. (tatra.) ahIM batAvelA sAta dravyalakSaNomAMthI prathama be lakSaNa vyutpattipradhAna che. trIjuM ane cothuM dravyalakSaNa dravyAnuyoganA abhiprAyathI che. tathA aMtima traNa dravyalakSaNa dravyanipAmAM upayogI bane tevA prakAranA che. A vAtane dhyAnamAM rAkhavI. (TTa) A pramANe he bhavyAtmAo ! drAkSa vagere karatAM paNa adhika madhurI AvA prakAranI jinavANIne che ja tame "A jinavANI ja satya che, A satya ja che' - AvI zraddhAthI manamAM lAMbA samaya sudhI tA dhAraNa karo. "hetu ane avadhAraNa arthamAM "di' zabda vaparAya" - A pramANe anekArthasaMgrahamAM zrI hemacandrasUrijIe jaNAvela che. te mujaba ahIM dhruvapadamAM rahela "di' zabdane avadhAraNa = jakAra sa arthamAM jaNAvela che. (dhruvapadavyAkhyA) ) malina pariNamanane aTakAvo ) AdhyAtmika upanaya :- guNaparyAyano avicala AdhAra dravya che. jJAnAdiguNano ane manuSyAdi paryAyano dhruva AdhAra Atmadravya che. kevalajJAnAdi guNano ane siddhatvAdi paryAyano sthira Azraya to zuddha Atmadravya che. A hakIkatane lakSagata karIne potAnA kevalajJAnAdi guNane ane siddhatvAdi paryAyane anubhavavA satata talasATa sAdhakamAM jAge to ajJAnAdirUpe pariNamatA vividha guNano pravAha ane saMsArIpaNe pariNamatA paryAyanI dhArA alita thAya, zuddha AtmadravyamAMthI pragaTato pUrNa guNavaibhava ane parizuddha paryAya parivAra sAdi-anaMta kALa sudhI anubhavAya. AvuM saubhAgya vahelI take pragaTAvavA mATe traNa kALamAM caitanyajAtithI avicalitasvarUpavALA zuddha Atmadravya upara niraMtara rucipUrvaka potAnI ... * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+A.(1)mAM che. * lA.(2)mAM "manamAMhaI dhariyaI pATha.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/2 * AdhunikabhogopabhogasAdhanagRddhiH tyAjyA 0 traikAlikadhruvacaitanyA'nvitazuddhAtmadravye nirantaram abhirucyA nijadRSTiH sthaapniiyaa| quelcuriety ART) (Radio) - HSVLEIDERRUARY (Tape-recorder) - Sandefche- (Mike) - griday (Camera) - omiaa (Film) - gasto (Television) - graf (Telephone) - Inereaffy (Mobile Phone) - 11047 (Calculator) - nAnA hetuIStanAyatra (Computer) - pratinipipSAyanTa (Fax) - vizudragupatra (E -mail) - HAGYHTEFANIA (Beauty Parlour) - YodarcheHadija (Five Star Hotel) - zItavAtAnu%7nayatra (Air-conditioner) - vechUvAyatra (Walk-man) - sUkSmatarApupraSTiA ! (Microwave Oven) - ageaish (Car) - ipahiahra(Aero-planetyrag HMTHITTATES 7 pRddhiH naiva vAryA 41414ady folychle (Acidity) - BFF THET (Fracture) - FLUHE (Diabetes) - Morgano (Leprosy) - cochet (Tumour/Cancer) - Thufer (Blood Cancer) - Tugelt (Anae'mia) - 420f (A'poplexy) - AMG (Ascites) - 311-314esogter for (Appendiel'tis) - 372447 (Ca'culus) - HTC (Delirium) - HR (Cho'lera) - HETHIR (Plague) - Duolife up (Dipther'ia) - 31fdar (Dy'sentery) - HAGINI (Dyspe'psia) - Erarta (Dysur'ia) - 31 lucre (Ty'phoid) - 4141 (E'czema) - TGX (Fistula) - 3Tuullacharese (Hy'drocele Orchi'tis) - Aal-IG (Hyster'ia) aMtaraMga dRSTine sthApita karavI. ka puNyodayamAM Asakta na bano , (3) puNyanA udayathI maLanArA reDio, TeparekorDara, mAIka, kemero, philma, TelIvijhana, TelIphona, mobAIla phona, kelakyuleTara, komyuTara, pheksa, I-meIla, byuTIpArlara, phAIva sTAra hoTala, erakanDIzanara, vaoNkamena, mAIkroveva-ovana, mAruti-marsIDIjha vagere moTara, eroplena vagere bhoga-upabhoganA sAdhanomAM Asakti na karavI. ja pApodayamAM vyasta na bano . (To.) tathA pApodayajanya esIDITI, phrekTara, DAyAbiTIsa, raktapitta, TyUmara/kensara, blaDa kensara, anImIyA = pAMDuroga (raktakSINatA), epaplekSI = mUcha-vAI-behozI, jalodara (=asiTIjha), 21 AMtrapucchano sojo ke dAha (epenDasAITisa), mUtrAzayamAM patharIno roga ( kekyula), sannipAtatridoSaprakopa (=Dili'riamu), mArI-marakI (kaoNlerA), mahAmAri (plega), kaMTharohiNI (DiphathI riA), maraDo-kAcoAma (DisanTrI), maMdAgni (DispepsiA), mUtraavarodha (DisUriA), AMtaraDAno tAva (TAIphoI), kharajavuM (ekjhimA), bhagaMdara (phiculA), saMdhivA (gAu, aMDagolakavRddhi = vadharAvaLa (hAIDrosilU athavA okaoNI Tisa), mahAvicitra evo bhayAnaka vAtonmAda (=hisTIriyA),
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 0 rogodvegaH tyAjya: 0 2/1 te - Paraty (Inso'mnia) - opfeara (Lumba-go) - witcluer (Malar'ia) - Stefferal.cat (Mi'graine) - Thryn (Thrombo'sis) - Tamara (Para'lysis) - dlatera (Po'lio) 1 - IGTY9T (Pro'lapse) - Jlgaferara (Gout) - Aferala (Rheu'matism) - Alares (Obe'sity) - Parurant (Diarrhoea) - 3CIHR (Chronic Diarrhoea), TT (Sciatica) - rAyaphsa (T.B.) - rastrAva (Haemorrhage) - mavarodha (Constipation) - HpasmAra (Epilepsy) - 4chall (Aphasia) - 379Tkett (Piles) - arf (Deafness) - Site 6 (Dropsy) - pittajvara(Jaundice)amRtipu noTrenanIyam, kSAyopazama guNasanDromo na kAryaH pi itthaM zuddhAtmadravyadRSTiH AtmasAd bhavati, asaGgasAkSibhAvadazA prAdurbhavati, kSAyikaguNavaibhava ucchalati AtmA ca "parameSThI parabrahma paramAtmA snaatnH| sadAzivaH paraMjyotiH dhruvaH siddho nirnyjnH||" (si.la.nA. 9/1) ti siddhasatranAmajogavata siddhasvarUpe Titi vRytenAra/1I. anidrA (InsorniA), kamarano vA (lukhkhAgo), meleriA, AdhAzIzI (=mAIgrena), lohInuM gaMThAI javuM ( thrombosisa), lakavo (= perelisisa), bALalakavo (polio), AmaNa = gudAbhraMza (=prolepsa), ghUMTaNanA saMdhivA (=gAu), saMdhivA (=rUmeTijham), atisthULatA (=obIsITi), DAyarIA, atisAra, sAITikA, TI.bI., hemareja, kabajIyAta (konsIpezana), vAI (epilepsI), mUMgApaNuM (ephejiyA), masA (pAIlsa), baherApaNuM Diphanesa), sojo (DropsI), kamaLo vagere AvI paDe tyAre uga na karavo ane kSayopazamabhAvanA guNo upara madAra na bAMdhavo. A rIte zuddhaAtmadravyadRSTi AtmasAt thatAM, asaMga sAkSIbhAva sadhAtAM kSAyika guNavaibhava pragaTa karIne AtmA parameSThI, parabrahma, paramAtmA, sanAtana, sadAziva, paraMjyoti, dhruva, niraMjana evA siddha paramAtmA che' - A pramANe mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje siddhasahasranAmakozamAM varNavelA siddhasvarUpane jhaDapathI vare che. (2/1) lakhI rAkho DAyarImAM& * sAdhanA eTale antaryAtrA dA.ta. avadhijJAnI zataka zrAvaka. upAsanA eTale paramAtmayAtrA. dA.ta. zreNika rAjA. * kadAgrahInI sAdhanA mAraka banI zake, bhacaMkara banI zake. dA.ta. siMhaguphAvAsI muni tamAma upAsanA tAraka che, bhadraMkara che. dA.ta. zreNika rAjA
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/2 0 SaDdravyasAmAnyaguNanirUpaNam / 6 06. 'e dravyalakSaNa kahyo. havi guNa-paryAyalakSaNa kahe chaI - dharama kahII je guNa sahabhAvI, kramabhAvI paryAyo re; bhinna-abhinna, trividha, tiya lakSaNa eka padAratha pAyo re ra/rA (11) jina) rI sahabhAvI kahatAM yAvadravyabhAvI je dharma astitva-prameyavAdika te guNa kahiyaI. jima jIvano rasa upayoga guNa, pudgalano grahaNa guNa, dharmAstikAyano gatietutva, adharmAstikAyano sthitihetu, AkAzano avagAhanAhetutva, kAlano vartanAhetutva. dravyalakSaNaM darzitam / sAmpratam avasarasaGgatyA guNa-paryAyau vyAkhyAnayati - 'sheti| sahabhAvI guNo dharmaH, kramabhAvI ca pryyH| bhinnAbhinnastridhaiko hi pdaarthstriklkssnnH||2/2|| prakRte daNDAnvayastvevam - sahabhAvI dharmaH guNaH (kathyate), kramabhAvI ca pryyH| eko hima pavArtha mitrAgamitra, tridhA, tricchannakSaka () Ara/rA sahabhAvI = yAvaddavyabhAvI yo dharmaH = vastudharmaH sa guNaH kathyate / sa ca sAmAnya-vizeSarUpeNa dvedhA bhidyate / tatra astitva-prameyatvAdikaH saamaanygunnH| vizeSaguNastu pratidravyamevaM vijJeyaH yathA ka upayogo jIvaguNaH, grahaNaM pudgalaguNaH, gatihetutvaM dharmAstikAyaguNaH, sthitihetutvam adharmAstikAyaguNaH, rNi avagAhanAhetutvam AkAzaguNaH, vartanAhetutvaJca kAlaguNaH iti vyavasthApayiSyate'gre (10/4+5+ ... 8+10+20, 99/4) I avatAraNikI :- dravyAnuyogamAM dravya-guNa-paryAyano parAmarza karavAmAM Ave che. tenI bhUmikArUpe dravyanuM lakSaNa batAvyuM. have guNanuM ane paryAyanuM lakSaNa batAvavAno avasara Avela che. mATe graMthakArazrI avasarasaMgatithI upasthita guNanI tathA paryAyanI vyAkhyA kare che : 6 guNa ane paryAcanA lakSaNanI vicAraNA ka lokoma - sahabhAvI dharma guNa kahevAya ane kramabhAvI dharma paryAya kahevAya. padArtha bhinna-abhinna che ane trividha che. tathA padArtha utpAda-vyaya-dhrauvya trikalakSaNa che. (rAra) thopavAthI - vastugata je guNadharma yAvadravyabhAvI (=kAyamI) hoya te guNa kahevAya. guNa be prakAranA che. sAmAnyaguNa tathA vizeSaguNa. temAM sAmAnyaguNa astitva-prameyatva Adi che. vizeSaguNa pratyeka dravyamAM A rIte samajavA. jema ke (1) upayoga avaguNa che. (2) grahaNa pudgalaguNa che. (3) gatietutA dharmAstikAya dravyano guNa che. (4) sthitietutA adharmAstikAyano guNa che. (5) avagAhanAhetutA AkAzano guNa che. (6) vartanAtutA kAlano guNa che. A bAbatanI vyavasthA AgaLa (10/4+5+8+10+20, 11/4) jaNAvAze. ...citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.ko.(9)+A.(1)mAM che. te zAM.+dhamAM "kahI jaI guNa" pATha. ko.(2)no pATha lIdhela che. ko.(7)mAM "kahIje pATha. # ko.(3)mAM "traya' pATha. 1 lI(1)mAM "vartamAna pATha.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNAnAM nirguNatA ra/ra vastutaH kAlasya paryAyarUpatayA na tatra guNA'bhyupagamaH, paryAyasya guNarahitatvAt, kAle pa paryAyarUpatAyAH dazamyAM zAkhAyAM (10/10-11-18-19 ) vistareNa vyavasthApayiSyamANatvAt / atra rA tu digambaramata-zvetAmbaraikadezIyamatAnusAreNa kAle vartanAhetutvalakSaNo guNa ukta ityavadheyam / jIvAdIni dravyANi dazamyAM zAkhAyAm, sAmAnyaguNA vizeSaguNAzca ekAdazazAkhAyAM nirUpayiSyanta itypyvdheym| 102 tattvArthasUtre umAsvAtivAcaka zreSThaistu " dravyAzrayA nirguNA guNAH" (ta.sU. 5/40) ityuktam / taireva tattvArthabhASye "dravyam eSAm AzrayaH iti dravyAzrayAH / naiSAM guNAH santIti nirguNAH" (ta.sU.bhA. 5/40) ityevaM bhaassitm| "pariNAmi-pariNAmalakSaNA''zrayA''zrayibhAvavRttayaH AzritadravyAH paraguNAbhAvavanta iti Ni sUtrasamudAyArthaH" (ta.sU.hA.vR.5/40) ityevaM tattvArthabhASyavRttI zrIharibhadrasUribhiH vyaakhyaatm| taireva ta kA pUrvaM "guNAH zaE: vizeSarUpA:" (ta.pU.hA.pR.8/37) tyevaM tatvarUpamAvevitam| "muLA: vizeSAH" (ta.sU.5/37) iti tattvArthavRttau siddhasenagaNivarAH AhuH / zaktti = = (vastu.) vAstavamAM to kAla paryAyasvarUpa hovAthI temAM guNano svIkAra karavAmAM nathI Avela. kema ke paryAya guNazUnya hoya che. kALatattva paryAyasvarUpa che - A vAta dazamI zAkhAnA 10,11,18,19mAM zlokamAM vistArathI jaNAvavAmAM Avaze. prastutamAM kALanI aMdara vartanAhetutva nAmano je guNa dekhADela che te digaMbaramatAnusAra tathA zvetAMbaraekadezIya mata mujaba dekhADela che te vAta khyAlamAM rAkhavI. (nIvA.) jIva vagere dravyanI oLakhANa dazamI zAkhAmAM Avaze. astitva vagere sarvadravyasAdhAraNa guNanuM nirUpaNa tathA upayoga vagere vizeSaguNonI vicAraNA agiyAramI zAkhAmAM Avaze. guNalakSaNa : tattvArthasUtrakAra - tattvArthavRttikAranI dRSTie rim (tattvA.) tattvArthAdhigamasUtramAM vAcakazreSTha umAsvAtijI mahArAje jaNAvela che ke 'dravyamAM rahenAra, [ guNazUnya evA guNo hoya che.' zrIumAsvAtijI mahArAje ja tattvArthabhASyamAM spaSTatA karatAM jaNAvela che ke 'dravya jeono Azraya hoya tathA svayaM je guNazUnya hoya te guNa kahevAya.' uparokta sUtrano su sAmUhika artha darzAvatA zrIharibhadrasUrijIe tattvArthabhASyavyAkhyAmAM kahela che ke "dravya ane guNa vacce Azraya-AzrayibhAvasaMbaMdha rahelo che. dravya Azraya che ane guNa AzrayI = AzrayavRtti che. Azraya hovA chatAM dravya pariNAmI che, apariNAmI nahi. kAraNa ke guNa e dravyapariNAma che. tethI bhUtala ane ghaTa vacce je Azraya-AzrayibhAva saMbaMdha che tevA prakArano saMbaMdha dravya ane guNa vacce nathI. paraMtu pariNAmi-pariNAmabhAvasvarUpa Azraya-AzrayibhAvasaMbaMdha dravya guNa vacce che. guNa pariNAma che. dravya pariNAmI che. Ama pariNAmi-pariNAmasvarUpa Azraya-AzrayibhAva saMbaMdhathI dravyamAM Azraya karanArA tathA anya guNathI rahita evA guNo hoya che" - A pramANe zrIharibhadrasUrijIe 'dravyAzrayA nirgunA muLA:' (ta.mU.1/40) A sUtrano niSkarSa batAvela che. zrIharibhadrasUrijIe tattvArthabhASyavyAkhyAmAM pUrve guNanuM svarUpa jaNAvatA kahela che ke 'guNo zaktinuM vizeSa svarUpa che.' tattvArthasUtravRttimAM zrIsiddhasenagaNivara paNa jaNAve che ke 'guNa zaktivizeSasvarUpa che.' -
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra/ra ___ guNapadArthanirUpaNe rAjavArtikakAramatadyotanam 2 103 AcArAGgavRttau zIlAGkAcAryeNa "guNyate = bhidyate = viziSyate anena dravyam iti gunnH| sa ceha zadva-pa-ra-bdhi-spazakiva:" (gA.9/ra//tU.6ra.pR.58) rUtyun satra zalkI guNatvastui che vaizeSikAditantrAnurodhena draSTavyA, svadarzane tu zabdasya dravyatvamevetyavadheyam / yattu samavAyAGgasUtravRttau abhayadevasUribhiH "guNaH = svabhAvaH, yathA upayogasvabhAvo jIvaH" (sama.sU.217 vR.) ityuktam, tattu guNasya yAvaddvyabhAvitayA nirupacaritasvabhAvatvabodhanAyoktamiti vakSyamANarItyA (93/97) vijJayam | idaJcAtrAvadheyam yaduta prakaraNAdivazena guNapadArtho nAnArUpaH vivartate / taduktaM tattvArtharAjavArttike ka akalaGkAcAryeNa "guNazabdaH anekasmin arthe dRssttpryogH| (1) kvacid rUpAdiSu vartate 'rUpAdayo guNA' ... tti (2) vid mAne vartata "dvigu thavADa, tripu cavA' rUttiA (3) ravindra pAre vartate "muLajJa: paNa sAdhuH' upakArajJaH iti yAvat / (4) kvacid dravye vartate 'guNavAn ayaM deza' ityucyate yasmin gAvaH kA zasyAni ca nisspdynte| (5) kvacit sameSu avayaveSu 'dviguNA rajjuH, triguNA rajjuH' iti / (6) kvacid 6 guNa : AgamaTIkAkAranI dRSTimAM . | (sAvA.) AcArAMgasUtranI vyAkhyAmAM zrIzIlAMkAcAryajIe guNanI oLakhANa ApatAM jaNAvela che ke "dravya jenA vaDe guNAya = bhedAya = vizeSarUpe oLakhAya arthAt eka dravya bIjA dravyathI jenA vaDe juduM paDe tene guNa kahevAya. guNanA lIdhe ja eka dravya karatAM bIjA dravyamAM vizeSatA-vibhinnatAvilakSaNatA Ave che. prastutamAM zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza vagerene guNa samajavA." ahIM zabdane guNa tarIke oLakhAvela che te vaizeSikadarzananI ane naiyAyikadarzananI paribhASA mujaba samajavuM. bAkI jaina darzana mujaba zabda to dravya che, guNa nahi. A vAta adhyetAvarge dhyAnamAM rAkhavI. | (g) samavAyAMgasUtravRttimAM zrIabhayadevasUrijIe je jaNAvela che ke "guNa eTale svabhAva. sa. jema ke upayogaguNavALo = upayogasvabhAvavALo jIva che" - te to "guNo yAvadravyabhAvI hovAthI guNane nirupacaritasvabhAva tarIke oLakhAvavA jaNAvela che - ema AgaLa (13/17) darzAvavAmAM vI. Avaze te paddhati mujaba samajavuM. \/ "guNa' zabdanA vividha artha : rAjavArtikakAra / (phaDyA) ahIM eka vAta dhyAnamAM rAkhavI ke prakaraNa, adhikAra vagerenA AdhAre guNazabdano artha aneka svarUpane dhAraNa kare che. tethI ja tattvArtharAjavArtikamAM digaMbara akalaMkAcArya jaNAve che ke "guNazabdanA aneka artha che. (1) kayAreka rUpa vageremAM guNazabda pravarte che. jema ke "rUpAdiguNa." ahIM guNazabda rUpa-rasa-gaMdha-sparzano vAcaka che. (2) kayAMka guNazabda "bhAga" ( guNAkAra) arthamAM pravarte che. jema ke dviguNa yava, triguNa yava' ItyAdi. (3) kayAMka guNazabda "upakAra' arthamAM pravarte che. jema ke "guNajJa sAdhu." ahIM "upakAravettA sAdhu' Avo artha samajAya che. (4) kayAreka dravya arthamAM guNazabda pravarte che. jema ke "A guNavAna deza che.' A vAkyamAM guNazabdano artha dhana-dhAnya vagere dravya che. je dezamAM dhAnya tathA gAya-bheMsa vagere pazudhana sArA pramANamAM utpanna thAya te dezane udezIne "A deza guNavAna che' - Avo vAkyaprayoga thAya che. (5) kayAMka samAna avayava arthamAM
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 * AgamadarpaNe guNapadArthaH / - upasarnane "punamUtA vayam smin gAme 35rnanamUtA rUti artha:" (tA.rA.va.ra/rU4/ra/468/07) tiA. upalakSaNAt (7) kvacid rasanAyAmapi guNazabda: prvrtte| yathA AcArAGgasUtre "gAhAvaissa . kRSNane vA vA" (bAvA.2/7///403) rUtratrA ma (8) kvacid AcArArthe, yathA sUtrakRtAGgasUtre "eyAiM guNAI Ahu te kAsavassa anudhammacAriNo" 1 (bhU.kR.1/ra/3/162) rUtra | (1) varSAvid nakSArthe, yathA sUtrakRtIsUtra "viladdhanA-kRtta-vattArUnovave" (lU.$ zrata.2/ 1 3.2/.617) rUtra | [0] (10) cit pUNArthe, yathA sUtratAsUtra "TLe mAlAya nilevAzta" (lU..2/6/742) (99) cit uttarArthe, yathA sthAnA "nivyatA nigT" (sthA.3/9/917) rUTyatrA guNazabda pravarte che. jema ke 'dviguNa doraDuM, triguNa doraDuM." arthAta "eka doraDA karatAM bIjA doraDAnA ekasarakhA avayavo bamaNA che? - ItyAdi artha samajavo. (6) kyAMka gauNa arthamAM guNazabda vaparAya che. jema ke "A gAmamAM ane guNabhUta ( gauNa) chIe." Ama cha arthamAM guNazabda prasiddha che." che "guNa' zabdanA vividha artha H AgamanI ArasImAM ja (3patta.) tattvArtharAjavArtikamAM akalaMkAcArya dvArA batAvela guNazabdanA artho upalakSaNarUpe samajavA. te eka dizAsUcana mAtra che. paraMtu guNazabdanA teTalA ja artha che - evuM na samajavuM. te sivAya bIjA arthomAM paNa guNazabdano prayoga AgamomAM upalabdha thAya che. jema ke (7) kyAMka guNazabda dvArA rasanA = kaTimekhalA (kaMdoro) paNa jaNAvAya che. jema ke AcArAMgasUtramAM "TdIvasa kRSNane vA vA ne vA' A pramANe je vAkyaprayoga upalabdha thAya che temAM guNazabda kaMdorAne sUcave che. (8) kyAMka guNazabda AcArane jaNAve che. jema ke sUyagaDAMgasUtramAM "huM TTchuM...' ItyAdi sa prayoga dvArA "mahAvIrasvAmInA anuyAyI maharSioe vratanA suMdara AcArone jaNAvela che' - Ama darzAvela che. ahIM guNazabda AcAravAcaka che - tema jANavA maLe che. (9) kayAMka lakSaNa arthane guNazabda jaNAve che. jema ke sUyagaDAMgajImAM ja ''viSikunApha- -vanA guNovaNa' zabda 'viziSTa jAti-kula-bala vagere guNothI = lakSaNothI yukta' A arthane sUcave che. (10) kayAMka guNazabda bhUSaNavAcaka che. jema ke sUyagaDAMgasUtramAM ja "june mAsa nivAsa - A pramANe vAkyaprayogamAM guNazabda bhUSaNane sUcave che. ahIM vAkyano artha evo thAya che ke "bhASAnA hita-mita-pathya vagere guNonuM = bhUSaNonuM sevana karanAra dharmadezakane bolavAmAM doSa nathI." (11) kayAMka uttaraguNane paNa guNazabda darzAve che. jema ke sthAnAMgasUtramAM 'nivyatA nizupaI' kahevA dvArA "vratazUnya ane uttaraguNazUnya' evA zithilAcArIno ullekha karavAmAM Avela che. 1. gAthApateH kuNDalaM vA guNo vA / 2. etAn guNAn AhuH te kAzyapasya anudhrmcaarinnH| 3. viziSTajAti-kula -valAdrigupatA / 4. mukhya mAvAyA: nivevasya...! 5. nirvata: niE.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/ 2 0 arthalAbha-rasa-prAzastya-kAntiprabhRteH guNazabdavAcyatA 0 205 (12) vavid arthaprAyArthe, kathA samavAyAphrAsUtra "gukhadatyA(.221) taMtra guNa eva arthaprAptyAdilakSaNo hasta iva hastaH pradhAnAvayavo yeSAM te tathA" (sama.221 vR.) ityevaM zrIabhayadevasUribhiH pa tatra vyAkhyAtam / (13) kvacid rasavizeSArthe, yathA bhagavatIsUtre "guNuppAyaNaheuM annadavveNa saddhiM saMjoettA AhAramAhArei" (ma.yU.7/1/rU rU6) rUtra | (14) kvacit prAzastyArthe, yathA bhagavatIsUtre kalpasUtre ca "lakkhaNa-vaMjaNaguNovaveyaM" (bha.sU. # 11/11/518, ka.sU.3/51) ityatra svastikAdilakSaNa-maSIprabhRtivyaJjanayoH guNena = prAzastyena upetam ... rUtvarthaH | (11) vAntarthe, rathA jJAtAdharmajathAsUtra "vayaLAnA soma" (T.dha.9/9/ra0) rUcatrA || (16) kvacid viSayArthe, yathA jJAtAdharmakathAsUtre "paMcasu kAmaguNesu sajjati" (jJA.dha.1/15/157) kA rUtyatra (12) kyAMka guNa zabdano artha arthaprApti che. jema ke samavAyAMgasUtramAM 'puNahatyA' zabdaprayogamAM guNazabda arthaprAptivAcaka che. ahIM vyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrijIe artha evo karyo che ke arthaprApti vagere svarUpa guNa jemano hAtha che. hAtha jema mukhya avayava che tema arthaprApti mukhya hoya che. gurudevanA vacanathI arthaprApti thavAthI ziSyanuM zaMkAnivAraNa prayojana avazya siddha thAya che. (13) kyAMka vizeSa prakAranA rasane guNazabda jaNAve che. jema ke bhagavatIsUtramAM "paJUAyAuM." ItyAdi prayoga maLe che. temAM guNa zabda rasavizeSavAcaka che. bhagavatIsUtranI uparokta paMktino artha e che ke "vizeSa prakAranA rasane utpanna karavA mATe (roTalI vagere) annane anya (dALa-zAka vagere) che dravyanI sAthe mizra karIne sAdhu vApare to tene saMyojanA doSa kahevAya'. (14) kyAMka guNa zabda "prazastatA' arthane darzAve che. dA.ta. bhagavatIsUtramAM tathA kalpasUtramAM bI. ttarava-vaMnavave' - A pramANe je ullekha maLe che temAM guNazabda prazasyane darzAve che. arthAt hAtha-pagamAM svastika vagere lakSaNonI tathA masA-tala vagere vyaMjanonI prazastatAthI yukta evA putraratnane Ama mAtA janma Apaze' - evo teno artha che. (15) kayAMka guNazabda "kAnti' arthane jaNAve che. jema ke jJAtAdharmakathAMgasUtramAM "vana IIMAyasomanve - A prayogamAM "moDhAnI kAntithI utpanna thayela saumyarUpavAna' evo artha jaNAvAyela che. ahIM guNazabda kAnti-teja arthane darzAve che. (16) kyAMka guNazabda viSayavAcaka bane che. jema ke jJAtAdharmakathA nAmanA aMgasUtramAM "paMratu vAyunesu sannati' - AvA prayoga vaDe kAmavAsanAnA pAMca viSayamAM pApI jIva Asakta thAya che." Avo artha jaNAvAyela che. ahIM guNazabda viSayavAcaka che. 1. guNadastA- I 2. guNotAnahetun gacaMdrana sAddha saMyoga mAdAram mAdArayati 3. takSA-vyagnanA khetam | 4. vana guNanitIrUpam | 5. zvasu magunegu sannatinA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 0 kArya-kalA-kaNThasUtrAdeH guNazabdavAcyatA 0 2/2 ___(17) kvacit kAryArthe, yathA praznavyAkaraNasUtre "chavvihakAlaguNakamajuttassa" (pra. vyA. 1/4/19) ' ityatra / sthAnAGgasUtre'pi "adhammatthikAe..... guNato ThANaguNe" (sthA.5/3/441) ityatra guNazabdaH ra kAryArthakatayA vyaakhyaatH| (18) kvacit kalArthe, yathA praznavyAkaraNasUtre jambUdvIpaprajJaptau kalpasUtre ca "causaThiM ca mahinA!" (pra.vyA.9//2rU, na.ki.ra/43, 4.phU.3.7/q.223) rUlyatrI ra (19) kvacid guNazabda: kaNThasUtre, yathA vipAkazrute "kaMThe guNarattamalladAmaM" (vi.zru. che 3/ra/q3) rUtra | (20) vat su-vaimAviSu, yathA zapatisUtra "naravarUpurUTI(gI.phU.74) rUtyatrI (21) kvacid vizeSArthe, yathA aupapAtikasUtre kalpasUtre ca "abbhNgnn-primddnnuvvlnnkrnnhTrforkhyArdi" (gI:lU.30, .. kSaT-rU/pU.60) rUtyatra (17) kyAMka guNazabdano artha kArya thAya che. jema ke praznavyAkaraNasUtra nAmanA aMgazAstramAM 'chavvadattAna..." zabda dvArA "kALanA cha prakAranA kAryonA kramathI yukta" Avo artha jaNAvAyela che. ahIM guNazabda kAryavAcI che. sthAnAMgasUtramAM paNa "adharmAstikAya guNanI dRSTie sthitiguNavALuM dravya che' AvuM jaNAvela che. ahIM vyAkhyAkAre "sthitiguNa eTale sthitisvarUpa kArya Ama jaNAvela che. arthAt "jIvAdinI sthiti e adharmAstikAyanuM kArya che' Ama kahIne "guNa" zabdano artha kArya darzAvela che. sa (18) kyAMka guNazabdano artha kaLA thAya che. jema ke praznavyAkaraNasUtramAM, jaMbUDhIpaprajJaptimAM ane - kalpasUtramAM ''vaDaruM madinApune AvuM kahevA dvArA strInI 64 kaLA darzAvela che. ahIM guNa || zabda kaLAvAcI che. ' (19) kyAMka guNazabdano artha kaMThasUtra (=gaLAmAM AvelI rekhA) thAya che. jema ke vipAkazruta ra nAmanA aMgazAstramAM ''Te purattamannA' AvuM kahIne "kaMThamAM kaMsUtranI jema lAla phulanI mALAthI yukta..." A mujaba artha jaNAvela che. ahIM guNazabda kaMThasUtravAcaka che. (20) kayAMka sukha-vaibhava vagere arthamAM paNa "guNa' zabda prayojAya che. jema ke aupapAtikasUtramAM naravarUJUIT' - zabdaprayoga dvArA "rAjA karatAM sukha-vaibhavaAdinA atirekayukta = Adhikyayukta Avo artha sUcavAya che. (21) kyAMka guNazabda vizeSatAne batAve che. jema ke aupapAtikasUtramAM temaja kalpasUtramAM "garamaTE-rimajubaitAvarapunimArdi' - AvA zabdaprayoga dvArA "abhaMgana-parimardana-udvartana karavAnI vizeSatAmAM taiyAra' Avo artha jaNAvAyela che. ahIM guNazabda vizeSatAne darzAve che. 1. vidhAtALamaghusyA 2. madhamastiyA..... kuLata: sthAna EL 3. tuSyi mahilA 4 vaDe gura mAtrAma / 5. narapati punatire vAt | 6. agana-rimena-dvartanavAra nimnataii:|
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra/ra 0 paJcaviMzatiguNapadArthaprakAzanam 0 107 __(22) kvacid bhAvArthe guNapadam, yathA rAjapraznIyavRttau "guNapradhAno'yaM nirdezaH parimaNDalaM = parimAigI" (rA.ka.99 vR.) tyatrI (23) kvacid jJAnArthe guNazabdaH, yathA anuyogadvArasUtre, vyavahArasUtraniyuktI, AvazyakaniyuktI, .. zanivanirguNo ra "vara-kuddhio sAdU" (anu..rU41, vya..10/040, sA.ni.9637, ra.ve.ni.010). " (24) "puto TApune" (thA.1/3/441) rUti thAnA sUtre upakArArtheDa iTrzabdo dRzyatA ne (25) kvacicca svAbhAvikadharmavAcakArthe guNazabdaH, yathA bhagavatIsUtrAdau "guNao uvaogaguNe" # (bha.sU.2/10/118) ityAdikamAgamAnusAreNA'trA'nuyojyam / tebhya iha rUpAdivAcako guNazabdo grAhyaH / / atha guNalakSaNAni darzyante / nyAyadIpikAyAM "yAvadravyabhAvinaH sakalaparyAyAnuvartino guNA vastutva , -pa-rasa-zve-sparzAva:" (cA. DhIrU/78/026) rUlyavaM pupatnakSavi tim tattvArthasarvArthasiddha "kanvayano che] guNAH" (ta.sU.sa.si. 5/38/309/5) ityevaM guNalakSaNaM devanandyAcAryeNa pUjyapAdAcAryAparAbhidhAnena darzitam / kA anvayino yAvadravyabhAvitvAd guNAtmakateti tadAzayaH / (22) kyAMka guNazabda bhAvavAcaka che. jema ke rAjapraznIyavRttimAM zrImalayagirisUrijIe 'parimaMDalazabdano nirdeza guNapradhAna = bhAvapradhAna hovAthI parimaMDala = pArimAMDalya artha samajavo" Ama jaNAvela che. ahIM guNazabda bhAvavAcaka che. (23) kyAMka guNazabda jJAnavAcaka che. jema ke anuyogakArasUtra, vyavahArasUtraniryukti, Avazyakaniryukti ane dazavaikAlikaniyukti graMthamAM 'vara-TTiko sAEahIM guNazabda jJAnadarzaka che. "cAritrAcAramAM ane jJAnamAM sthira hoya tene sAdhu kahevAya' - Avo artha tyAM mAnya che. (24) ""TUto TApune' - A sthAnAMgasUtramAM upakAra arthamAM paNa "guNa' zabda dekhAya che. meM (25) tathA kyAMka guNazabda svAbhAvika dharmano vAcaka che. jema ke bhagavatIsUtra vageremAM "guNanI apekSAe jIva upayogaguNavALo che' - AvuM jaNAvela che. tyAM "guNa' zabdano artha svAbhAvikadharma . thAya che. ItyAdi bAbata Agama mujaba ahIM joDavI. A arthomAMthI prastuta dravya-guNa-paryAyanI vicAraNAmAM "guNa" zabda rUpa, jJAna Adi arthano vAcaka levo abhipreta che. A vAta dhyAnamAM rAkhavI. che guNalakSaNa : digaMbara sampradAyamAM che (sa.) have guNanA lakSaNo darzAvAya che. jema ke nyAyadIpikAmAM jaNAvela che ke "je yAvadravyabhAvI hoya tathA saghaLA paryAyonI sAthe ja rahe te guNa kahevAya che. vastutva, rUpa, rasa, gaMdha ane sparzAdi guNa che." tattvArthasUtra upara sarvArthasiddhi vyAkhyA digaMbara devanaMdI AcArye racela che. temanuM bIjuM nAma pUjyapAdasvAmI hatuM. temaNe tattvArthasarvArthasiddhimAM jaNAvela che ke "anvayI hoya te guNa kahevAya." judIjudI zabdAvali dvArA teo guNanI vyAkhyA karI rahyA che. anvaya = hAjarI. anvayI eTale je kAyama hAjara hoya, yAvad dravyabhAvI hoya che. jJAnAdi guNa AtmadravyamAM kAyama hoya che. sparza-rUpAdi guNa pudgaladravyamAM kAyama hoya che. mATe te guNa kahevAya. AvuM tattvArthasarvArthasiddhikAranuM tAtparya jaNAya che. 1. paraba-musthitaH sApu! 2. guNata: : 3. gugata 35yoguNa |
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ * guNasya dravyabhedakatA 2/2 '' pravacanasAra-tattvapradIpikAvRttI " tatrAnvayo dravyam, anvayavizeSaNaM guNaH" (pra.sA.ta.pra.80 vR.) ityevaM guNalakSaNam amRtacandrAcAryeNa proktam / tatraiva cAgre " dravyamAzritya parAnAzrayatvena vartamAnaiH liGgyate gamyate dravyam etaiH iti liGgAni guNAH " ( pra .sA.ta. pra. 130) ityevaM guNalakSaNamuktam / guNa- paryAyAdhAratvaM na hi anvayatvam, anvayAparAbhidhAnadravyavizeSaNatvAt jJAnAdInAM dravyAnyA'vRttInAM guNatvamiti tadAzayaH / rza kvacid ""guNa idi davvavihANaM" (sarvArthasiddhI uddhRta - 5 / 38 ) ityevaM tallakSaNamAveditam / dravyatvena samAnAnAmapi cetanAcetanadravyANAM jIvatva - pudgalatvAdirUpeNa dravyavibhAjakatvaM jJAnAdi-rUpAdipratiniyataguNApekSayeti guNasya dravyabhedakatvamiti tadabhiprAyaH / idamevAbhipretya amRtacandrAcAryeNa tattvArthasAre 1 [ "muLo vyavidhAnuM cA" (sa.tA.1) phatyuttam| kA "dravyAzrayyaguNavAn saMyoga-vibhAgeSvakAraNam anapekSa iti guNalakSaNam" (vai.sU.1/1/16) iti tu http 108 = (va.) amRtacaMdra nAmanA digaMbarAcArya pravacanasAranI tattvapradIpikA vyAkhyAmAM jaNAve che ke 'anvaya guNa-paryAyaAdhAra eTale dravya. tathA anvayavizeSaNa dravyavizeSaNa eTale guNa.' te ja vyAkhyAmAM temaNe guNanI vyAkhyA karatAM jaNAvela che ke "eka dravyano Azraya laIne pravartamAna tathA bIjA dravyano Azraya lIdhA vinA ke bIjAne Azaro ApyA vinA pravartamAna hovAthI jemanA dvArA dravya liMgita = prApta thAya athavA oLakhAvAya evA liMga eTale guNa." tattvapradIpikAkAranuM maMtavya evuM che ke 'guNa-paryAyano AdhAra hoya te anvaya = dravya kahevAya. tathA dravyanuM vizeSaNa bananAra jJAnAdi guNa kahevAya. guNa dravyamAM ja rahe che, tathA potAnA Azrayane dravyasvarUpe oLakhAve che.' Cu (vi.) tathA tattvArthasarvArthasiddhi vyAkhyAmAM je eka prAcIna uddharaNa TAMkavAmAM Avela che temAM jaNAvela che ke 'dravyamAM bheda (= prakAra athavA vibhAga) karanArA dharmane guNa samajavA.' tenuM tAtparya e che ke 'dravyatvarUpe badhA dravya samAna hovA chatAM amuka dravyane AtmA kahevAya, amuka dravyane pudgala kahevAya, amuka dravyane dharmAstikAya kahevAya. AvA dravyavibhAganuM ke dravyaprakAranuM koI nimitta hoya to te guNa che. jJAnAdi guNa potAnA AdhArane Atmadravya tarIke oLakhAve che. rUpa-2sAdi guNa potAnA Azrayane pudgaladravya tarIke jaNAve che. Ama guNa dravyabhedaka dravyavibhAjaka dravyavibhAgakArI che.' A ja abhiprAyathI amRtacaMdra nAmanA digaMbarAcArye tattvArthasAra nAmanA graMthamAM jaNAvela che ke 'dravyanA bhedaka = vibhAjaka hoya te guNa bane.' A rIte alaga-alaga paddhatie guNanuM lakSaNavaividhya -svarUpavaividhya-kAryavaividhya ApaNane vividha graMthonA AdhAre jANavA maLe che. = = = = = * guNalakSaNa : vaizeSika-nyAyAdidarzanaanusAra ("dravyA.) vaizeSikasUtrakAra kaNAda RSi guNanuM lakSaNa jaNAvatA kahe che ke "je dravyamAM rahenAra hoya, svayaM guNazUnya hoya, dravyanA saMyoganuM ane vibhAganuM je nirapekSa kAraNa na hoya te guNa kahevAya - AvuM guNanuM lakSaNa che." vaizeSikadarzanamAM karma = kriyA e saMyoga-vibhAganuM nirapekSa kAraNa kahevAyela che. paraMtu guNa e saMyoga-vibhAga pratye karmasApekSa kAraNa che. mATe karmavyAvRtta guNalakSaNa darzAvavA 1. muLaH kRti dravidhAnam|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 naiyAyikAdidarzane guNapadArthaH / vaizeSikasUtre knnaadH| karmavyAvRttyartham 'anapekSa' iti / "dravyAzritA jJeyA nirguNA niSkriyA guNAH" (kA.86) iti kArikAvalyAM vishvnaathpnycaannbhttttH| .. prakRte "sAmAnyavattve sati karmAnyatve ca satI" ti (nyA.si.mu.86) nivezanIyatvAnna karma-sAmAnyAdAvativyAptiriti vyaktaM nyAyasiddhAntamuktAvalyAm / gautamIyatarkabhASAyAM "sAmAnyavAn asamavAyikAraNam aspandAtmA gunnH| sa ca dravyAzrita eva" se (gau.ta.bhA.pR.25) ityuktam / karmaNyativyAptinivAraNArtham 'aspandAtmA' iti, sthiraghaTAdAvativyAptinirAsAya 'asamavAyikAraNam' iti / jJAnAdinAmasamavAyikAraNatvavirahe'pi asamavAyikAraNavRttisattA-ka karmatvabhinnajAtimattvasya guNalakSaNatvAnna doSa iti dhyeyam / ___ sAGkhyadarzane tu sattvarajastamAMsi guNAH samatvAvasthA''pannasattvAdiguNAtmakaprakRtighaTakIbhUtAH / kA nirapekSa' zabdano prayoga vaizeSikasUtramAM karavAmAM Avela che. ("vyA.) kArikAvalI graMthamAM vizvanAthapaMcAnanabhaTTa jaNAve che ke "je phakta dravyamAM rahe tathA svayaM nirguNa ane niSkriya hoya te guNa jANavA." vizvanAthamatAnusAra dravyAzritatva, nirguNatva tathA niSkriyatna e guNanuM svarUpa che. khyAla rAkhavo ke ahIM "sAmAnyavatte ti' vizeSaNa lagADavAthI sattA vagere jAti AdimAM ativyApti nahi Ave. tathA karmabhinnatvano niveza karavAthI kriyAmAM AvatI ativyAptinuM nivAraNa thaI jaze. nyAyasiddhAntamuktAvalImAM A rIte spaSTapaNe vizvanAthe jaNAvela che. | (a.) gautamIyatarkabhASAmAM jaNAvela che ke "je sAmAnyavAna = jAtiyukta hoya, dravyanuM asamavAyikAraNa hoya, aspaMdAtmaka (= akriyAtmaka) hoya te guNa kahevAya. te guNa dravyAzrita ja hoya." gautamIyatarkabhASA mujaba sAmAnyavattva, asamavAyikAraNatva, aspandasvarUpatva tathA dravyasamavetatva e guNalakSaNa che. yadyapi che kriyA paNa sAmAnyayukta, asamavAyikAraNa tathA dravyAzrita che. paraMtu aspandasvarUpa nathI. mATe kriyAmAM vA guNalakSaNa na javAthI guNanA lakSaNamAM ativyAmi (= lakSyabhinnavRttitA) nAmano doSa nahi Ave. sthira ghaTAdi dravyamAM sAmAnyavattva, dravyAzritatva, aspandasvarUpatva rahevA chatAM paNa ativyApti nahi se Ave. kema ke asamAyikAraNatva dravyamAM nathI rahetuM. yadyapi tamAma guNa asamAyikAraNa nathI. jJAnAdi guNo koInuM asamAyikAraNa banatA nathI. chatAM asamavAyikAraNavRtti sattA-karma_bhinna jAti to phakta guNamAM ja saMbhavI zake che. tathA tAdaza jAti tamAma guNamAM rahe che. tathA te ja guNanuM lakSaNa che. mATe AvyApti AvavAnI koI saMbhAvanA nathI rahetI. A vAta vAcakavarge dhyAnamAM rAkhavI. * guNaravarUpa : sAMkhyadarzananA darpaNamAM ja | (sAdhya) kapila maharSie pravartAvela sAMkhyadarzanamAM sattva, rajasa, tamasa A traNa guNa che. te prakRtinA ghaTaka che. sattva-raja-tamoguNanI sAmya avasthA e prakRti che. prakRti triguNaghaTita che. samatvAvasthAApanna prakRtinA ghaTaka sattvAdi guNa che. Ama vizvasarjaka evI prakRtinA ghaTaka sattvAdi guNa che.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 0 mImAMsAdidarzane guNalakSaNam 0 carakasaMhitAyAM "samavAyI tu nizceSTaH kAraNaM guNaH" (ca.saM.1/51) ityuktam / guNatvAdijAtipratiyogikasamavAyasattvAd guNasya samavAyitvam / 'nizceSTa' ityanena dravye'tivyAptiH nivAritA / asparA ndAtmakatvamapyatra nivezyamiti na krmnnytivyaaptiH| sAmAnya-vizeSAderakAraNatvAnnAtivyAptirityama bhipraayH| cakrapANidattena tadvRttau paJcacatvAriMzad guNAH zabdAdayaH prdrshitaaH| tato vaizeSikAdito ( bhinnameva taddarzanamityapyavadheyam / mImAMsAdarzane nArAyaNena mAnameyodaye "karmaNo vyatiriktatve satyavAntarajAtimAn / upAdAnatvanirmukto 1 guNo guvivAM mata: T" (mA...240) rUcevuM tattakSAgurum | dhvani- pra tya-za-rUpa-rasAyaH mI zabdabhinnAH caturviMzatiH guNAH mImAMsAdarzane mtaaH| "dravyANi pRthivyaptejo-vAyvAkAza-kAla-digAtma -mano'ndhakAra-zabdarUpANi ekAdaza" (bhA.ci.ta.pA.pR.17) iti bhAdRcintAmaNitarkapAdavacanAd mImAMsAdarzane bhATTaprasthAne zabdasya dhvnivynggydrvyaatmktaa| " guNalakSaNa : carakasaMhitAnA saMdarbhamAM | (vara.) yadyapi sattva-raja-tamasa A triguNano siddhAnta ja AyurvedamAM mukhya che. vAta-pitta-kaphanI sattvAdi guNAnusAra utpatti thatI rahe che. chatAM paNa caraka maharSie vaizeSikamatAnusAra carakasaMhitA graMthamAM guNanuM lakSaNa jaNAvatA kahela che ke "samavAyI tathA nizcaSTa kAraNane guNa kahevAya che temano abhiprAya e che ke guNa dravyamAM samaveta hoya che. tathA guNamAM sAmAnyano = jAtino samavAya rahe che. mATe guNa samavAyI che. nizreSTa = kriyAzUnya kahevAthI dravyamAM guNanA lakSaNanI ativyApti nahi Ave. tathA aspaMdAtmakatAno paNa guNanA lakSaNamAM niveza karavo. AthI kriyAmAM guNanA lakSaNanI ativyApti nahi Ave. Ama nizreSTa-aspaMdAtmaka hovAthI guNa dravyabhinna tathA kriyAbhinna che. guNa kAraNa hovAthI sAmAnyAdimAM ativyApti nahi Ave. kema ke sAmAnya-vizeSa Adi kAraNa nathI. cakrapANidatta nAmanA Cii vidvAne carakasaMhitAvRttimAM zabdAdi 45 guNo darzAvelA che. tenAthI spaSTa thaI jAya che ke nyAya-vaizeSika , darzana karatAM carakaprasthAna alaga ja che. A vAta paNa vAcakavarge dhyAnamAM rAkhavI. guNalakSaNa : mImAMsAdarzananA dRSTikoNamAM ja (gImAM) mImAMsAdarzanamAM jaiminisUtra, mImAMsAzAbarabhASya, mImAMsAzlokavArtika, mAnameyodaya, tannavArtika, tannarahasya, prakaraNapaMcikA, nyAyasiddhi vagere graMtho prasiddha che. temAMthI mAnameyodaya nAmanA graMthamAM nArAyaNAcArya guNalakSaNa jaNAvatA kahe che ke "kriyAthI bhinna hoya, avAntarajAtiyukta hoya tathA upAdAnekAraNa-rahita hoya te guNa tarIke guNavattAone mAnya che." dhvani, prAkaTya, zakti, rUpa, rasa vagere 24 guNo mImAMsAdarzanamAM mAnya che. bhAciMtAmaNigraMthanA tarkapAdamAM jaNAvela che ke "(1) pRthvI, (2) jala, (3) agni, (4) vAyu, (5) AkAza, (6) kALa, (7) dizA, (8) AtmA, (9) mana, (10) andhakAra ane (11) zabdasvarUpa agiyAra dravyo che." A vacana mujaba mImAMsA bhaTTaprasthAnamAM zabdanI gaNanA guNamAM nathI karavAmAM AvI. kAraNa ke bhATTaprasthAna mujaba zabda dhvanivyaMgya dravyasvarUpa che.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 meghanAdasUriprabhRtimatadyotanam / bhAdRcintAmaNau gAgAbhaTTena vizvezvarasudhyaparanAmnA saGkhyA-pRthaktva-prAkaTya-dhvani-zaktivyatiriktAH adRSTAparAbhidhAnA'pUrvAnvitAH viMzatiH guNAH drshitaaH| taduktaM tatra tarkapAde "guNA rUpa-rasa-gandha / -sparza-parimANa-saMyoga-vibhAga-paratvA'paratva-gurutva-dravyatva-sneha-saMskArA'dRSTa-buddhi-sukha-duHkhecchA-dveSa-yatnA iti viMzatiH" (bhA.ci.ta.pA.pR.17) iti / prabhAkaramizramate dvAviMzatiH guNAH, vaizeSikasammatacaturviMzatiguNebhyaH rA saGkhyAyAH pRthak padArthatvAt, dharmAdharmayozcA'pUrve samAvezAditi / "sAmAnyavAn acalanAtmakaH samavAyikAraNatAhIno guNaH" (ve.ko.pR.449) iti vedAntakaumudyAM guNalakSaNam / upadarzayan rAmadvayAcAryaH vaizeSikamatamanusarati / viziSTAdvaitavAdinA meghanAdasUriNA tu nayadyumaNau "karmAnyatve sati dravyAzritA guNA iti guNalakSaNam" ka (na.yu. pR.259) ityuktm| tanmate sAmAnyasya saadRshygunnaa'bhinntvaannaativyaaptiH| tanmate sattva -rajastamAMsi eva mukhyaguNA iti naiyAyikAdimatAd asya vizeSa ityavadheyam / nAgArjunastu rasavaizeSikasUtre "vizvalakSaNA guNAH" (ra.vai.sU.1/168) ityAha / nAnAlakSaNA guNA kA iti tdaashyH| (ma) vizvezvarasudhI jenuM bIjuM nAma che, te gAgAbhaTTa nAmanA mImAMsaka saMkhyA, pRthaphatva, prAkaTya, dhvani tathA zaktine guNa tarIke mAnatA nathI. tathA adaSTane (=apUrvane) svatanTa guNasvarUpe mAnI gAgAbhaTTa 20 guNo mAnya kare che. "(1) rU5, (2) rasa, (3) gaMdha, (4) sparza, (5) parimANa, (6) saMyoga, (7) vibhAga, (8) paratva, (9) aparatva, (10) gurutva, (11) dravyatva, (12) sneha, (13) saMskAra, (14) adaSTa, (15) buddhi, (16) sukha, (17) duHkha, (18) IcchA, (19) veSa, (20) prayatna - A vIza guNo che" - A vAta gAgAbhaTTe bhAciMtAmaNi nAmanA graMthamAM tarkavAdamAM karela che. prabhAkara meM prasthAnamAM 22 guNo che. kAraNa ke vaizeSikamAnya 24 guNomAMthI te saMkhyAne pRthapha padArtha mAne che. tathA apUrva guNamAM adharma ane dharma banneno samAveza kare che. Ama prabhAkaramizra 22 guNo mAne che. vA guNalakSaNa : vedAntamatAnusAra , ("sAmA.) vedAntakaumudI graMthamAM vedAntAcArya rAmadraya guNanuM lakSaNa jaNAvatA kahe che ke "sAmAnyavAnuM sa acalanAtmaka tathA samavAdhikAraNatAzUnya padArtha guNa che." rUpa vagere guNo koInA samavAyikAraNa banatA nathI. mATe asaMbhava doSa lAgu nathI paDato. rAmadrAcArya vaizeSikamatanuM ja anusaraNa kare che. (vizi) viziSTAdvaitavAdI meghanAdasUri nayaghumaNi graMthamAM guNanuM lakSaNa jaNAvatA kahe che ke "karmabhinna hovAnI sAthe vyAzritatva guNalakSaNa che" jo ke sAmAnya vageremAM ativyApti AvI zake che. kAraNa ke sAmAnyAdi karmabhinna ane dravyAzrita che. paraMtu meghanAdasUrimatAnusAra, sAmAnya sAdagdhaguNathI bhinna nathI. mATe ativyApine avakAza nathI. temanA mate sattva, rajas ane tamas traNa ja mukhya guNa che. Ama vaizeSikamata ane naiyAyikamata karatAM judI ja dizAmAM viziSTAdvaitavAdI meghanAdasUri prasthAna kare che. (nAI.) nAgArjune rasavaizeSikasUtramAM ema jaNAvela che ke "jenA lakSaNo bhinna bhinna hoya te guNa che." dravyAdinA lakSaNa eka che. jyAre guNanA lakSaNa aneka che. tethI temaNe AvuM jaNAvela che.
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 0 guNalakSaNe pataJjalimataprakAzanam / kramabhAvI kahitAM ayAvadravyabhAvI, te paryAya kahiche. jima jIvanaiM nara-nArakAdika, pudgalanaI sa rUpa-rasAdikaparAvRtti. vaiyAkaraNamahAbhASye pataJjalistu "sattve nivizate'paiti pRthag jAtiSu dRzyate / AdheyazcA'kriyAjazca ' so'sattvaprakRtirguNaH / / " (vai.ma.bhA.4/1/44) ityaacsstte| sattvapadenAtra dravyaM bodhyam / dravye jAtipraveza rA-nirgamA'sambhavAnna jAteH gunnruuptaa| kriyAyA niyamena akriyAjatvAbhAvAnnAtivyAptiH / dravye dravyAdheyatAma sambhave'pi sattvaprakRtirUpatvAnna tatrAtivyAptirityAdikaM nAnAsva-parazAstrasandohaparAmarzaparikarmitaprajJAvatA - paryAno nIyam avasaraprAptaM paryAyamAha - kramabhAvI ca = ayAvaddavyabhAvI vastudharmaH paryayaH = paryAya ka ucyate, yathA nara-nArakAdi: jIvaparyAyaH, rUpa-rasAdiparAvRttiH pudglpryaayH| # guNalakSaNa : pataMjalimaharSinA abhiprAyamAM * (ve.) vaiyAkaraNa mahAbhASyamAM pataMjali maharSi guNanuM lakSaNa jaNAvatA kahe che ke "te padArtha guNa che ke je svayaM dravyasvabhAva na hoya (sarvapraznatiH) tathA dravyamAM (satve) praveza ane nirgama kare, potAnAthI vibhinna evI jAtiomAM jovA maLe temaja niyamA kriyAjanya na hoya chatAM Adheya bane." prastuta guNalakSaNa jAtimAM nathI rahetuM. (1) guNa jAtibhinna che. kAraNa ke kyAreya paNa dravyamAMthI jAtino nirgama thato nathI. jAti dravyamAMthI nIkaLIne kyAMya bahAra jatI nathI. nibhADAmAM kALA ghaDAne mUko to lAla thAya che. arthAt zyAmaguNa ghaTadravyane choDIne ravAnA thAya che. A rIte dravyatva, ghaTatva vagere jAtio ghaTadravyane choDatI nathI. tethI guNa jAtibhinna che. (2) kriyA kriyAthI ajanya ja hoya - tevuM ja hotuM nathI. tathA koI paNa kriyA nitya nathI hotI. mATe kriyA karatAM guNa bhinna che. kAraNa ke guNa , niyamA kriyAjanya nathI hotA. tathA amuka guNa nitya hoya che. jema ke AkAzAdinA mahatparimANa ' Adi guNo ajanya = nitya hoya che. (3) dravyasvarUpa AdhAramAM dravyanI AdheyatA paNa saMbhavI zake che. jema ke taMtumAM paTanI AdheyatA. paraMtu dravya sattaprakRti che. jyAre guNa asattaprakRti che. Ama adravyasvabhAva hovAthI guNa dravyabhinna che. A rIte jAti, kriyA tathA dravya - A traNathI guNa bhinna siddha thAya che. te dravyAzrita che. A bAbatamAM UMDANathI vicAraNA karavI. haju anyavidha guNalakSaNa paNa vaiyAkaraNa mahAbhASyamAM upalabdha thAya che. paNa vistAranA bhayathI te ahIM jaNAvavAmAM nathI AvatA. A rIte (1) zvetAMbara jaina, (2) digaMbara jaina, (3) vaizeSika, (4) naiyAyika, (5) sAMkhya, (6) caraka, (7) mImAMsaka, (8) vedAntI, (9) viziSTAdvaitavAdI ane (10) vaiyAkaraNa darzananA aneka zAstronA parizIlanathI parikarmita prajJAvALA vidvAnoe guNalakSaNanI vibhAvanA karavI. ja paryAyanI oLakha che. (va.) have avasarasaMgati prApta paryAyanuM nirUpaNa graMthakArazrI kare che. vastuno kramabhAvI = ayAvadravyabhAvI guNadharma paryAya kahevAya che. jema ke nara-nAraka vagere jIvaparyAya, rUpa-rasAdinuM * si.ko.(9)+A.(1)mAM "kramabhAvI je zyAmatva-raktatva Adika te paryAya kahiI pATha. 0 lI.(1)mAM "yAva..." pATha. lI.(2)no pATha lIdho che.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 ka 2/2 0 paryAyasvarUpaprakAzanam / "caH pAdapUraNe pakSAntare hetau vinizcaye" (tri.ze.14) iti trikANDazeSakoze puruSottamadevavacanAnusAreNA'tra caH pakSAntare jnyeyH| caturdazyAM zAkhAyAM paryAyA darzayiSyanta ityvdheym| sthAnAGgasUtravRttau "paryAyaH, vizeSo dharma ityanarthAntaram / sa cA'nAdiSTo varNAdiH AdiSTaH kRSNAdiH" rA (sthA.sU.4/2/317) ityevam abhayadevasUribhiH darzitam / taduktaM bhagavatIvRttau api "vannapajjavatti varNavizeSAH ma pAchAttatvAkayaH(ma..2/9/99ra vR) tiA sUtrakRtAGgavRttau zrIzIlAGkAcAryeNa "paryAyaH = avasthAvizeSaH" (sU.kR.2/1/641) ityuktam / yathA / manuSyAvasthA aatmpryaayH| samavAyAGgavRttI abhayadevasUribhiH "paryavAH = kAlakRtA avasthA yathA nAraka- ka tvAdayo bAlatvAdayo vA" (sama.sU.217) ityuktm| Atmano dravyatvavivakSaNe nArakatva-devatvAdayaH pryaayaaH| manuSyasya dravyatvArpaNAyAM bAlatva-yuvatvAdayaH paryAyA iti smvaayaanggvRttikRdaashyH| yattu bhagavatIsUtravRttI abhayadevasUribhiH "paryavAH = prajJAkRtA avibhAgAH palicchedAH" (bha.sU.va. kA parAvartana pudgalaparyAya. ("3) trikAMDazeSakozamAM puruSottamadeve pAdapUrti, pakSAntara, hetu ane vinizcaya arthamAM '' avyaya jaNAvela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM jaNAvela 'va' pakSAntara = anya pakSa arthamAM jANavo. 14mI zAkhAmAM paryAyanuM nirUpaNa thaze. A paryAyaH zvetAMbara AgamaTIkAkAranI dRSTie A (thA.) sthAnAMgasUtravRttimAM zrIabhayadevasUrijIe paryAyanI oLakhANa ApatAM jaNAvela che ke "paryAya kaho ke vizeSa guNadharma kaho. zabdamAM pharaka che. arthamAM koI pharaka nathI. koI vizeSa prakAranI vivakSA karavAmAM na Ave to varNa-gaMdha-rasa vagere sAmAnya (anAdiSTa) paryAya kahevAya. avAntara vizeSa | bAbatonI vivakSA karavAmAM Ave to kRSNa-nIla-rakta-pIta-zveta vagere vizeSa (mAviSTa) paryAya kahevAya." bhagavatIsUtravRttimAM paNa zrIabhayadevasUrijI mahArAje jaNAvela che ke "varNaparyAya eTale eka gaNo | kALo varNa, dviguNa (Double) zyAmavarNa, triguNa (Triple) kALAza... ema karatA anaMtaguNa kRSNavarNa Adi vizeSa prakAranA varNa samajavA." | (sUtra.) sUtrakRtAMgavRttimAM zrIzIlAMkAcAryajIe jaNAvela che ke "paryAya eTale vizeSa prakAranI avasthA' jema ke manuSya avasthA eTale AtmaparyAya. samavAyAMgasUtravyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrijIe jaNAvela che ke "paryAya eTale kAlakRta vizeSa prakAranI avasthA. jema ke nAraka-tiryaMca-manuSya vagere AtmAnA paryAya che. athavA bAla-kumAra-yuvAna-vRddha vagere avasthA manuSyanA paryAya che." AtmAne dravya tarIke svIkArIe to nAraka-deva-manuSya vagere avasthA paryAya kahevAya. tathA manuSyane dravya tarIke mAnIe to bAla-kumAra-yuvAna vagere dazA paryAya tarIke samajavI. A pramANe samavAyAMgavRttikAranuM tAtparya che. () bhagavatIsUtravRttimAM zrIabhayadevasUrijI mahArAje matijJAnanA paryAyanuM nirUpaNa karavAnA avasare je jaNAvela che ke (1) "paryAya eTale prajJAkRta avibhAga = nirvibhAga evA aMzo.' tathA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 * vilakSaNaparyAyapradarzanam 2/2 pa 2/10/144) ityevaM matijJAnaparyAyAdhikAre darzitam, yacca taireva tatraivAgre cAritraparyAyAdhikAre "te ca buddhikRtA avibhAgapalicchedA viSayakRtA vA" (bha.sU.25 / 6 / 765) ityuktam, yacca jambUdvIpaprajJaptisUtravRttau zAnticandravAcakairapi "paryavAH = buddhikRtAH nirvibhAgA bhAgA " ( ja. dvI. 2 / 38 pR. 128 ) ityuktam, yacca zu darzanAdiparyAyanirUpaNAvasare piNDaniryuktivRttI zrImalayagirisUribhiH "darzana - jJAna - cAritrANAM pratyekaM ye ye paryAyAH avibhAgaparicchedarUpA: " (pi.ni.65 vR. pR. 26 ) ityuktam, tattu kramabhAvidharmabhinnaniraMzAMzalakSaNaparyAyApekSayA'vagantavyam / tatazca na dravyasyeva guNasya kramabhAvidharmalakSaNaparyAyasiddhyApattiH, rza na vA guNasya drvytvaapttiH| 'viSayakRtA' ityanena teSAM vAstavikatvamupadarzitamityavadheyam / paryavAH uttarAdhyayanasUtravRttau zrIzAntisUribhiH "paryavAn pariNativizeSAn" (utta. 29/10) ityuktam / tatraivA'gre UnodarAdhikAre taireva "paryAyaizca upAdhibhUtaiH" (utta. 30/14) ityuktm| AgantukatvAtparyAyANAmupAdhirUpatA'vaseyA / anuyogadvArasUtravRttau paryAyanirUpaNAvasare hemacandrasUribhiH "paryAyANAM kA nArakatvAdInAm ekaguNakRSNatvAdInAM ca" (anu.dvA.sU. 148) ityudAhRtam / yathAkramaM jIva-pudgalaparyAyodAharaNavidhayA idamavaseyam / 5 rNi = = - bhagavatIsUtravRttimAM ja cAritraparyAyanA nirUpaNanA avasare vyAkhyAkAra zrIabhayadevasUrijI mahArAje je jaNAvela che ke (2) 'buddhikRta nirvibhAga aMzo athavA viSayakRta nirvibhAga aMzo eTale paryAya.' temaja jaMbUDhIpaprajJaptisUtravyAkhyAmAM zrIzAnticandra upAdhyAyajIe paNa paryAyanuM svarUpa darzAvatA je jaNAvela che ke (3) 'buddhi dvArA karAyelA niraMza evA aMzo eTale paryAya' tathA (4) piMDaniryuktivyAkhyAmAM zrImalayagirisUrijIe darzanAdinA paryAyo dekhADavAnA avasare je jaNAvela che ke 'darzana, jJAna, cAritra A pratyekanA je je paryAyo che te nirvibhAgaaMzasvarUpa che' - te kramabhAvI guNadharmathI bhinna niraMza nirvibhAjya aMzasvarUpa paryAyanI apekSAe kahela che tema jANavuM. tethI dravyanI jema guNamAM // kramabhAvI guNadharma svarUpa paryAyanI siddhi thavAnI Apatti nahi Ave. tathA guNane dravya mAnavAnI Apatti niha Ave. matalaba ke jJAnAdi guNanA buddhithI ke vivakSAthI sUkSmamAM sUkSma je nirvibhAjya A aMzo karavAmAM Ave te tenA paryAya kahevAya che. A sUkSma aMzo vAstavika che, kAlpanika nahi. mATe 'viSayakRta' evo bIjo vikalpa abhayadevasUrijIe darzAvela che. paraMtu koI paNa mate kramabhAvI guNadharmarUpe te paryAya mAnya nathI A vAta vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. paryAya upAdhisvarUpa : zrIzAMtisUrijI (uttarA.) uttarAdhyayanasUtravRttimAM zrIzAMtisUrijIe jaNAvela che ke 'paryAya eTale vizeSa prakAranI avasthA.' tathA uttarAdhyayanavRttimAM temaNe ja uNodarI tapanA prastAvamAM jaNAvela che ke 'paryAya vastunI upAdhi svarUpa che.' paryAyo AgaMtuka = kAdAcitka hovAthI tene upAdhisvarUpa batAvela che - tema samajavuM. anuyogadvArasUtravyAkhyAmAM maladhArI zrIhemacaMdrasUrijIe udAharaNarUpe jaNAvela che ke 'nArakatva vagere jIvanA paryAya che. tathA ekaguNa kRSNavarNa - dviguNa kRSNavarNa vagere pudgalanA paryAya che.' - =
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/2 0 paryAyaprarUpaNAyAM digambaramataprakAzanam / 115 ___ vizeSAvazyakabhASye '"bhAvo a tassa pajjAo" (vi.A.bhA. 54) ityevaM paryAyalakSaNamuktam / atra vRttau "upayogalakSaNaH pariNatilakSaNo vA bhAvo dravyasya paryAyaH" (vi.A.bhA. 54 vR.) iti vyAkhyAtam / agre ca vizeSAvazyakabhASyavRttau taireva "paryAyAH paryavAH paryayA dharmA ityanarthAntaram" (vi.A.bhA.83 pa vR.) ityevaM paryAyanAmAntarANi darzitAni / syAdvAdamaJjaryAM zrImalliSeNasUribhirapi "paryayaH paryavaH paryAya ityanarthAntaram" (anya.vya.23 vR.) ityevamuktam / ___ diGnAgapraNItasya nyAyapravezakazAstrasya vRttau ziSyahitAbhidhAnAyAM zrIharibhadrasUribhiH "dharmaH paryAya ma iti anarthAntaram" (nyA.pra.sU.12/vR.pR.39) ityevam oghata uktam / dazavaikAlikahAribhadrIvRttau api "paryAyo vizeSo dharma iti anarthAntaram" (da.vai.1/1/niryu.8/vR.pR.32) ityuktam / dhavalAyAm "eSa eva sadAdiH avibhAgapraticchedanaparyantaH saGgrahaprastAraH kSaNikatvena vivakSitaH vAcaka-ka bhedena ca bhedamApanno vizeSavistAraH = paryAyaH" (dha.9/4/1-45/170/2) ityevaM paryAyalakSaNamuktam / rNi ___tattvArtharAjavArtike "tasya mitho bhavanaM prati virodhyavirodhinAM dharmANAm upAttA'nupAttahetukAnAM ... zabdAntarAtmalAbhanimittatvAd arpitavyavahAraviSayo'vasthAvizeSaH = paryAyaH" (ta.sU.rA.vA.1/29/4/ pR.89) / / ityevam uktam / utpatti-sthiti-jJaptiSu mitho viruddhAH = nAraka-manuSyAdi-nIla-pItAdi-mitratva (vize.) vizeSAvazyabhASyama 49||ved cha : 'dravyano bhAva paryAya upAya.' tenI vRttimA shriiubhyNdrsUrijIe jaNAvela che ke "upayogasvarUpa athavA pariNatisvarUpa bhAva e dravyano paryAya kahevAya.' chuM paryAcinA paryAyavAcaka zabdo che (agre ca.) bhAga 752 temozrIbhe 4 vizeSAvazyamAdhyavRttimA pryaayn| samAnArtha zo batAdi 4||ves cha ? 'paryAya, paryava, paryaya, dharma ( dharma) mA zonA arthamA 327 nathI.' syAdvAhabharIbhAM zrImasiSAsUrame 59 // 49||ves cha ? 'paryaya, paryava, pAya - // zo samAnArthI cha.' a (hi) dinAga nAmanA bauddhAcArye racela nyAyapravezakazAstra upara zrIharibhadrasUrijIe ziSyahitA ke nAmanI vyAkhyA banAvI che. temAM oghathI jaNAvela che ke "dharma kaho ke paryAya kaho, arthamAM koI pharaka vA nathI.' dazavaikAlikahAribhadrIvRttimAM paNa kahe che ke "paryAya, vizeSa dharma - A zabdonA arthamAM taphAvata nathI." A paryAya : digaMbarasAhityamAM / (dhavalA.) pakSamA cha 'satthA bhane bhavimApratiche sudhA // 4 saMya(nayasaMmata)vistAra kSaNisvarUpe vivakSita bane, zabdabhedathI bhedane pAmelo te vizeSavistAra paryAya kahevAya." __(tattvA.) tatvArtha204AtibhA yArtha 49||ve che 'svAmAvi naimitti, 5252. mastitva pratye ke utpatti pratye virodhane dharAvanArA athavA aviruddha guNadharmo amuka zabdanA vyavahAranA (=prayoganA) lAbhanuM nimitta hovAthI vivakSita vyavahArano viSaya bananArI dravyanI vizeSa avasthA paryAya kahevAya che." akalaMkAcAryanuM tAtparya e che ke vastunA keTalAka guNadharmo virodhI hoya che. jema 1. bhAvazca tasya pryaayH|
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 7 digambaramatasammataparyAyaprakAzanam / pa -zatrutvAdayo bhAvAH, mitho'viruddhAH = jIvatva-bhavyatvAdayo bhAvAH, upAttahetukAH = dravya mA -kSetrAdinimittajanyA bhAvAH, anupAttahetukAH = svAbhAvikA'stitvazAlino vastusahabhAvino bhAvAH / etAdRzabhAvanimittakaH tattacchabdaprayoga iti paryAyArthikanayAnusAritathAvidhaprAtisvikavyavahAraviSayIbhUtA1 'vasthAvizeSasya paryAyazabdavAcyatvaM yathA kapAla-zivaka-ghaTAdyavasthAH mRdravyaparyAyAH iti tadabhiprAyaH / ze anyatra '"davvavikAro hi pajjavo bhaNido" (ta.sU.sarvArthasiddhau uddhRta-5/38) ityuktam / yogIndradevena ka paramAtmaprakAze "kamabhuva pajjau vuttu" (pa.pra.57) ityuktam / ke nAraka-manuSya, ekendriyatva-hIndriyatna Adi guNadharmo. keTalAka guNadharmo paraspara aviruddha hoya che. jema ke jIvata, bhavyatva, astitva Adi. vastunA sAmAnya guNadharmo paraspara virodhI nathI hotA. jyAre vastunA vizeSa guNadharmo ghaNI vAra parasparavirodha dharAvatA hoya che. ahIM je virodhanI vAta karela che te paraspara utpattimAM, astitvamAM ( sthitimAM) tathA jJaptimAM virodha samajavo. nAraka manuSya vagere avasthA eka jIvamAM ekI sAthe utpanna thatI nathI. tethI te utpattimAM paraspara viruddha bhAvo kahevAya. tathA nIla, pIta vagere rUpo eka vastumAM eka ja bhAgamAM ekIsAthe rahI zaktA nathI. tethI te sthitimAM = avasthAnamAM paraspara viruddha kahevAya che. apekSAbheda vinA eka ja vyaktimAM mitratva, zatrutva vagere bhAvo ekIsAthe jaNAtA nathI. mATe te jJaptimAM = jANakArImAM paraspara viruddha ja kahevAya. tathA vastunA je guNadharmo dravya-kSetra-kAlAdi nimittathI utpanna thatA hoya che tene upArahetuka zabdathI oLakhAvAya che. tevA guNadharmone naimittika paNa kahI zakAya. tathA vastugata je guNadharmo traNeya A kALamAM potAnI svAbhAvika (=acala) sattAne (=astitvane) dhAraNa kare tevA guNadharmo anupAttahetuka e kahevAya. jIvanA audayika bhAva naimittika kahevAya. jIvanA anAdi pAriNAmika bhAva vatva, bhavyatva vagere anupArahetuka = svAbhAvika kahevAya. vastunA AvA naimittika, svAbhAvika, virodhI ke avirodhI guNadharmonA lIdhe te vastune udezIne navA navA zabdaprayogo thAya che. mATe tevA guNadharmo zabdAntaraprayoganuM nimitta bane che. tethI vastunI vizeSa prakAranI avasthA e paryAyArthikanayAnusArI prastuta cokkasa prakAranA vyavahArano (=zabdaprayogano) viSaya bane che. te vizeSa avasthA eTale ja paryAya. jema ke mATInA ghaDo-kapAla-koDiyuM-ThIkaruM vagere naimittika ane virodhI guNadharmonA lIdhe "A mATI ghaDo che, te kapAla che, te koDiyuM che..." ItyAdi paryAyArthikanayAnusArI vyavahAra pravarte che. te vyavahArano viSaya bane che mATInI vizeSa avasthAo. mATInI te te vividha avasthAone lakSamAM rAkhIne tevA prakAranA zabdaprayogo paryAyArthikanyAnusAre thAya che. mRddhavyanI A vividha avasthA e ja tenA paryAya samajavA. | (catra) tattvArthasUtrasarvArthasiddhi vyAkhyAmAM devanadI nAmanA digaMbara AcAryo paryAyanI vyAkhyA batAvavA eka prAcIna padya uddhata karela che. temAM paryAyalakSaNa jaNAvatA kahela che ke "dravyanA vikAra paryAya kahevAyela che. paramAtmaprakAza nAmanA graMthamAM yogIndradeva nAmanA digaMbara AcArya paryAyanI oLakhANa ApatA jaNAvela che ke 'dravyanI kramabhAvI avasthA paryAya kahevAya che." 1. drathaviro di vo maLata: 2. mamuvA paryAyA ITI
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/ 2 0 zAkaTAyanAdimatAnusAreNa paryAyalakSaNavimarzaH 2 117 pravacanasArasya tattvapradIpikAvRttau "anvayavyatirekAH paryAyAH" (pra.sA.ta.pra.1/80) ityevam amRtacandrAcAryeNa / uktam / anvayasya = dravyasya vyatirekAH = AvirbhAva-tirobhAvazAlivyAvRttyaMzAH paryAyA iti tdrthH| tattvArthasarvArthasiddhau "paryAyaH vizeSaH apavAdaH vyAvRttirityarthaH" (ta.sU.sa.si.1/33/141) ityuktm| tattvArthasAre amRtacandrAcAryeNa "vyatireko vizeSazca bhedaH paryAyavAcakAH" (ta.sA.10) ityuktam / ma AlApapaddhatau devasenena "svabhAva-vibhAvarUpatayA yAti = paryeti = pariNamati iti paryAyaH iti rza paryAyasya vyutpattiH" (A.pa.6) ityevamuktam / vastupariNamanaM = pryaayH| svamaulikasvabhAvAnusAri / vastupariNamanaM svbhaavpryaayH| paradravyaprabhAvAnusAri vastupariNamanaM vibhAvaparyAya iti tdaashyH| dharmasaGgrahaNivRttau zrImalayagirisUribhiH zAkaTAyanasammataM paryAyalakSaNaM "yadAha zAkaTAyanaH - krameNa padArthAnAM kriyA'bhisambandhaH = paryAyaH" (dha.sa.pR.144 vR.) ityevamuktam / idamatra zAkaTAyanAcAryAkUtam kA na paryAyazavadanA samAnArthaka zabdonI chaNAvaTa (pravacanasAra) kuMdakuMdasvAmI nAmanA digaMbaraAcAryaracita pravacanasAra nAmanA granthanI tattvapradIpikA nAmanI vyAkhyAmAM amRtacandra nAmanA digaMbarAcArya jaNAve che ke "anvayanA = dravyanA vyatireka aMzo paryAya kahevAya che. AvA-gamana karanArA AvirbhAva-tirobhAvavALA aMzo "vyatireka aMza zabdathI athavA vyatireka' ke "vyAvRtti vagere zabda dvArA oLakhAvAya che. mATe ja tattvArthasUtranI sarvArthasiddhi nAmanI vRttimAM pUjyapAda svAmIe jaNAvela che ke "paryAya zabdano artha (1) vizeSa, (2) apavAda, (3) vyAvRtti che.' ahIM "vyAvRtti zabdathI pratikSaNa vyaya pAmatI dravyanI avasthA sUcavAya che. matalaba ke paryAya kSaNika che. amRtacaMdra nAmanA digaMbarAcArya tattvArthasAra graMthamAM paryAyavAcaka zabdone jaNAvatA kahe che ke "vyatireka, vizeSa ane bheda - A paryAyane darzAvanArA zabdo che." ja pacasvarUpa : devasenAcAryanI dRSTimAM (nAnA) AlApapaddhati nAmanA graMthamAM digaMbara devasenAcArya paryAyanuM lakSaNa batAvatAM kahe che ke "svabhAva-vibhAvasvarUpe je pariName te paryAya kahevAya. A pramANe paryAyazabdanI vyutpatti (vyAkaraNa che AdhArita vyAkhyA) che." devasenAcAryano Azaya e che ke paryAya eTale vastunuM pariNamana. vastu svabhAvarUpe paNa pariName, vibhAvasvarUpe paNa pariName. paradravyanI asara lIdhA vinA mULabhUta svabhAvane AdhAre vastu pariName te svabhAvaparyAya. paradravyanI asara laIne, pAradravyathI prabhAvita thaIne vastu pariName to vibhAvaparyAya pragaTe. ka pacacasvarUpa H zAkaTAcanAcAryanA mate - (dharmasa.) zrIharibhadrasUrIzvarajIe racelA dharmasaMgrahaNi nAmanA graMthamAM paDradarzananI vistRta mImAMsA karavAmAM AvI che. tenI vyAkhyA zrImalayagirisUrijIe racelI che. dharmasaMgrahaNivRttimAM teozrIe paryAyasaMbaMdhI zAkaTAyana nAmanA yApanIyasaMpradAyanA jainAcAryanuM maMtavya darzAvela che. yApanIyamatAgraNI zrIzAkaTAyanAcAryano mata evo che ke "padArthono krame karIne kriyAnI sAthe saMbaMdha thavo te paryAya che."
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 * guNa- paryAyavailakSaNyavimarzaH 2/2 rA sarve padArthAH pratisamayam ejana-calanAdikriyAM kurvanti / krameNa etAdRzakriyAyojanaM paryAya ucyate / kriyAyAH kSaNikatvAt tatsambandhasyA'pi kSaNabhaGguratvam / ata eva tAdRzasambandhalakSaNasya paryAyasyApi kSaNabhidelimatvaM sidhyati paryAyArthikanayataH / dravyArthikanayatastu paryAyasya nityadravyA'bhinnatvAd nityatvamuktamityavadheyam / 7 guNa-paryAyayoH bhedaM darzayadbhiH zrIharibhadrasUribhiH AvazyakaniryuktivRttau malayagirisUribhiH ca prajJApanAvRttau "sartino muLA:, mavartinA paryAyA" (bra.ni.178 rR. prajJA.1/2/mU.247) rUtyuttam| tattvArthavRttau siddhasenagaNivarai: "yugapadavasthAyino guNAH rUpAdayaH, ayugapadavasthAyinaH paryAyAH" (ta.sU.vR.5/37) ityuktam / praznavyAkaraNasUtravRttI zrIabhayadevasUribhiH " dravyaiH = trikAlAnugatilakSaNaiH pudgalAdibhiH vastubhiH, kA paryAyaizca = nava-purANAdibhiH kramavarttibhiH dharmaiH guNaiH = varNAdibhiH sahabhAvibhiH dharmaiH eva" (pra.vyA.2/2/36 zAkaTAyanAcAryanuM tAtparya evuM jaNAya che ke dareka padArtha pratisamaya halana-calana-parivartana-punarAvartana -utpAda-vyaya-astitva Adi aneka kriyAo karatA hoya che. AvI kriyAnI sAthe padArthanuM kramika joDANa thavuM te ja padArthagata paryAya kahevAya che. kriyA kSaNika hovAthI teno saMbaMdha paNa kSaNika hoya te svAbhAvika che. tethI padArthagata kriyAsaMbaMdhasvarUpa paryAya paNa kSaNabhaMgura siddha thAya che. paryAyane alaga-alaga zAstrakAro bhale vividha svarUpe varNave. paraMtu paryAyanI kSaNabhaMguratA vize zAstrakAromAM koI matabheda nathI. A paryAyArthikanayano abhiprAya che. tema chatAM dravyArthikanayanA abhiprAyathI dravyathI abhinna hovAnA lIdhe paryAya paNa nitya che A vAta bhUlAvI na joIe. * guNa-paryAyabheda : AgamadRSTie su (gu.) bhadrabAhusvAmIracita Avazyakaniryukti graMtha upara zrIharibhadrasUrijIe vyAkhyA racela che. tathA pUrvadhara zyAmAcAryajIe prajJApanA (pannavaNA) nAmanA upAMgasUtranI racanA karela che. tenI vyAkhyA ( samarthaTIkAkArazrI malayagirisUrijIe banAvela che. AvazyakaniryuktivyAkhyAmAM tathA pannavaNAsUtravRttimAM guNa-paryAyano bheda batAvatA teozrIe jaNAvela che ke 'dravyasahavartI hoya te guNa kahevAya. kramavartI (AgaMtuka-parivartanazIla) hoya te paryAya kahevAya.' A ja vAtane thoDA judA zabdo dvArA darzAvatA tattvArthasUtravyAkhyAmAM zrIsiddhasenagaNivare kahela che ke 'yugapat (= ekIsAthe) rahenArA hoya te guNa kahevAya. jema ke rUpa-rasa-gaMdha vagere. je ayugapat (= kramika) rahenArA hoya te paryAya kahevAya.' (jema ke manuSyadravyanI bAla-yuvA-vRddha avasthA. mANasa kAyama bAla ke yuvAna nathI hoto. mATe bAlatva vagere dazA manuSyadravyanA paryAya kahevAya. TUMkamAM kahIe to dravyamAM badhA guNo ekIsAthe rahI zake che. paNa badhA paryAyo ekI sAthe rahI zakatA nathI.) pa mu zrI bahuta 1 # - - (1.) praznavyAkaraNasUtravyAkhyAmAM navAMgITIkAkArazrI abhayadevasUrijI mahArAje dravya-guNa ane paryAya vacceno bheda jaNAvatAM kahela che ke 'trikAla anugama (hAjarI) svarUpa pudgalAdi vastuone dravya kahevAya. dravyamAM kALakramavartI je navA-jUnA vagere guNadharmo utpanna thAya te paryAya kahevAya. tathA dravyasahavartI varNa-gaMdha vagere guNadharmo guNa kahevAya.' uttarAdhyayanasUtramAM dravya-guNa-paryAyanI vyAkhyA
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/2 0 guNa-paryAyavibhedavijJApanam / 119 vR.) ityuktam / uttarAdhyayanasUtre '"guNANaM Asao davvaM egadavvassiyA gunnaa| pajjavANaM tu ubhao assiyA mane T(u.28/6) rUtyum | ___ itthaJca 'dhruvatattvalakSaNe dravye ye sadA sthitAH te guNAH, dravye ye viparivartante te'sthirabhAvAH 5 pryaayaaH| dravya-guNayoH sthiratvA'vizeSe'pi dravyasya AdhAratvaM guNasya cA''dheyatvamiti vishessH| rA dravyaM svAvalambi, guNa-paryAyAzca drvyaalmbnaaH| guNe paryAye vA dravyaM nAvatiSThate, paryAye ca .. guNo na vartate' iti phlitm| adhikaM tu agre (13/17) vkssyte| __tattvArthasarvArthasiddhau pUjyapAdasvAminA paramAtmaprakAzavRttau ca brahmadevena "anvayino guNAH, vyatirekiNaH za paryAyAH" (ta.sU.5/38/sa.si.pR.309, pa.pra.vR.57 pR.61) ityuktam / tattvArthasUtrazrutasAgarIvRttirapi "anvayino ke guIT:, tiravi : chAvAvA : paryayA:" (tA.mU.6/38, mu.sA. pR.207) ti tavanuvAdraparA vistu t. tattvArtharAjavArttike "sAmAnyam utsargaH anvayaH guNa ityanarthAntaram / vizeSo bhedaH paryAya iti paryAyazabdaH" / (ta.sU.5/38/rA.vA.4) ityAcaSTe / idamatrAzAmbarAkUtam - kAlatrayAnugatatvAt sAmAnyamityucyate guNaH, kA tattatparyAyANAM tattatkAlAvacchedena sattvAt paryAyasya vizeSapadavAcyatA vijnyeyaa| sArvadikatvAd guNaH jaNAvatAM kahe che ke "guNono Azraya hoya te dravya kahevAya. eka ja (=uta) dravyane AzrayIne je rahelA hoya tene guNa kahevAya. dravya ane guNa baMnene AzrayIne rahelA hoya tene paryAya kahevAya." (tya.) A rIte phalita thAya che ke "je dhruva tattva che te dravya kahevAya. A dhruva tattvamAM je kAyama rahe te guNa. dravyamAM kayAreka hoya ane kayAreka na hoya tevA asthira bhAva te paryAya. dravya ane guNa banne sthira che. chatAM bannemAM vizeSatA e che ke dravya AdhAra che. jyAre guNa Adheya che. dravya svAvalaMbI che. guNa ane paryAya dravyAvalaMbI che. guNamAM ke paryAyamAM dravya nathI rahetuM. paryAyamAM guNa nathI rahetA." nuM A dravya-guNa-paryAyanI vizeSatA che. A aMge adhika nirUpaNa teramI zAkhAmAM jaNAvAze. & guNa-paryAyabheda : digaMbaramatAnusAra << | (tatvArtha.) tattvArthAdhigamasUtra upara digaMbara saMpradAyamAM paNa vividha vyAkhyAo maLe che. temAM sarvArthasiddhi nAmanI vyAkhyA suprasiddha che. pUjyapAdasvAmIjIe temAM guNa ane paryAya vacceno bheda jaNAvatAM kahela che ke "anvayI hoya te guNa kahevAya. vyatirekI hoya te paryAya kahevAya. paramAtmaprakAzavRttimAM brahmadeve paNa Ama ja jaNAvela che. tattvArthasUtranI zrutasAgarI vyAkhyAmAM paNa uparokta vAtanA ja anuvAdarUpe jaNAvela che ke "guNa anvayI hoya che. paryAyo vyatirekI ane kAdAcika hoya che." akalaMka nAmanA digaMbarAcArya to tattvArthasUtranI rAjavArtikavyAkhyAmAM guNanA ane paryAyanA samAnArthaka zabdone jaNAvatAM kahe che ke "sAmAnya, utsarga, anvaya ane guNa - A cAreya zabdonA arthamAM koI pharaka nathI. tema ja vizeSa, bheda ane paryAya - A paNa paryAyavAcI zabdo che." ahIM digaMbaronuM tAtparya evuM che ke guNa traNa kALamAM anugata hovAthI sAmAnya kahevAya che. jyAre te te paryAyo amuka kALamAM 1. guNAnAm Azrayo dravyam ekadravyAzritA gunnaaH| paryavANAM tu ubhayoH AzritAH bhveyuH||
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 4 paryAyavAcakaparyAyazabdaprakAzanam / ra/ra e utsargaH kathyate, apavAdavat kAdAcitkatvAcca paryAyaH apavAdaH ityapi kvacit procyte|| ga dravyeNa saha guNAH sadA santi, dravye ca te santIti guNaH anvaya ityucyate / paryAyAstu dravye kadAcit santi kadAcicca neti paryAyaH vyatireka iti varNyate / dravye svakIyaguNavyatireko na " bhavati kintu bhAvisvakIyaparyAyavyatirekastu sAmprataM bhavatyeveti paryAyaH vyatirekItyapyucyate / evam za anvayazabdavAcye dravye sadA'vasthitatvAd guNA anvayina ucynte| sattvA'parAbhidhAnam astitvamapi - anvayazabdena ucyate / aMza-bhAgAdayaH paryAyazabdasyaiva pryaayaaH| taduktaM rAjamallena paJcAdhyAyI prakaraNe "api cAMzaH paryAyo bhAgo hAro vidhA prkaarshc| bhedazchedo bhaGgAH zabdAzcaikArthavAcakA ete / / " | (paDyA.9/60 pUrvamAM-pR.20) rUDhiA ____ekatra sthAne likhitAH nAnAvidhAH sva-paratantrazAstrasandarbhAH sthAnAntare granthAntare caatiivopja hAjara hoya che. mATe paryAyane vizeSa kahevAya che. pragaTa thayelA guNo kAyama rahenArA hovAthI utsarga kahevAya che. paryAya apavAdanI jema kAdAcika hovAthI apavAda paNa kayAMka kahevAya che. guNa anvaya, paryAya vyatireka H taphAvatavizeSa ja (.) guNo haMmezA dravyanI sAthe ja rahe che, dravyamAM ja rahe che. mATe guNo anvaya tarIke digaMbara saMpradAyamAM oLakhAya che. tathA paryAya dravyamAM kayAreka hAjara hoya, kyAreka gerahAjara hoya. mATe paryAya vyatireka kahevAya che. dravyamAM potAnA guNano abhAva hoto nathI. paraMtu potAnA bhAvI no paryAyano abhAva (=vyatireka) to dravyamAM vartamAnakALe hoya ja che. mATe paryAya vyatirekI tarIke paNa digaMbarasaMpradAyamAM oLakhAvAya che. tathA anvaya eTale dravya. haMmezA dravyavALA = draviziSTa hoya te anvayI kahevAya. mATe guNa anvayI paNa kahevAya che. anvaya zabdano bIjo artha che sattA = hAjarI. je haMmezA dravyamAM hAjara ja hoya te anvayI kahevAya. dravyamAM guNa sadA vidyamAna hovAthI guNa anvayI = anvayavALA (= hAjarIvALA = hAjara) kahevAya che. aMza, bhAga vagere paNa paryAyazabdanA ja paryAyasvarUpa che. tethI ja rAjamale paMcAdhyAyI prakaraNamAM jaNAvela che ke "(1) aMza, (2) paryAya, (3) bhAga, (4) hAra, (5) vidhA, (6) prakAra, (7) bheda, (8) cheda ane (9) bhaMga - A zabdo eka ja arthane jaNAvanAra che." zaMkA :- dravya, guNa, paryAya aMge ATalA badhA zAstrapAThono ahIM khaDakalo karavAnI zI jarUra che? eka-be zAstrapATha darzAvo to cAle. vaLI, anya darzananA saMdarbhone paNa thokabaMdha rIte jaNAvavAnI AvazyakatA zI che ? A rIte to A graMtha kyAre pUro thaze ? sva-paradarzanazAstrasaMdarbhono Dhagalo graMthavAMcanamAM aruci UbhI karI de tema lAge che. # vividha zAstrasaMdarbhathI bodhanI vyApakatA ane vizadatA * samAdhAna :- (.) bhAgyazALI ! sUMThanA gAMgaDe gAMdhI na thavAya. anekAnta zAstranA gUDha tattvone samajavA sarve darzanono talasparzI abhyAsa jarUrI che. eka ja sthaLe svadarzana-paradarzanasaMbaMdhI zAstronA anekavidha saMdarbhone lakhavAnuM prayojana e che ke jeo UMDANathI tattvane samajavA jhaMkhI rahelA hovA
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/2 0 pradezA'vibhAgAd dravya-guNAdyabhedaH 0 121 Ima dravyAdika 3 bhinna chaI lakSaNathI, abhinna chaI pradezanA avibhAgathI. eka-eka trividha chaI. e yujyante tIvradhAraNAzaktivikalAnAM tattvajijJAsUnAm ityAlocya savistaramidaM vyAkhyAyate'smAbhiH pa iti nA'trA'ruciH vidheyA, bahUpayogitvAt, jhaTiti zAstrAntaraprabodhakatvAcca / prakRte "ekasminnapi yasyeha zAstre labdhAspadA mtiH| sa zAstramanyadapyAzuyuktijJatvAt prabudhyate / / " (ca.saM.siddhisthAna-a.12/ ddA.172) ta gharaverAsaMditaHi yogya | tantrAntarA'valokanAdito buddhi-medhA''virbhAvo'pi sampadyate / taduktaM cakrapANidattena dravyaguNasaGgrahe of "santatA'dhyayanaM vAdaH paratantrA'valokanam / tadvidyA''cAryasevA ca buddhi-medhAkaro gaNaH / / " (dr.gu.s.mishrvrg:46-pR.708) tiA vamagreDa vadhyA . dravya-guNa-paryAyAtmakaH padArthaH bhinnA'bhinnaH, bhinnaH lakSaNabhedAt, abhinnazca pradezA'vibhAgAt / rNi tathA ekaH hi = eva padArthaH dravya-guNa-paryAyarUpaiH tridhA bhvti| taduktaM tattvArthasvopajJabhASye "sarvaM chatAM prabaLadhAraNAzakti na dharAvatA hoya tevA AtmArthI jIvone A graMthasaMdarbho A ja graMthamAM AgaLa anya sthaLomAM temaja bIjA zAstromAM paNa khUba upayogamAM Ave tema che. Ama vicArIne vistArapUrvaka ame prastuta graMthanI vyAkhyA karI rahyA chIe. tethI vijJavAcakavarga ahIM aruci na karavI. kema ke AvI vivaraNazailI khUba upayogI che tathA anya zAstronA sUkSma bodhane jhaDapathI utpanna karanArI che. ahIM carakasaMhitAnA eka zlokanuM anusaMdhAna karavuM. tyAM jaNAvela che ke "prastutamAM eka paNa zAstramAM jenI baddhi pagapesAro kare to yuktionI jANakArI maLavAthI te vyakti anya zAstrane paNa prakRSTa rIte jANavA mATe zaktimAna thAya che." A zloka ahIM vyavasthita rIte lAgu paDe tema che. ' paradarzanaabhyAsAdithI buddhi vagereno prAdurbhAva % (tannA.) anyadarzanazAstronA avalokana vagere dvArA buddhi, medhA paNa pragaTa thAya che. A aMge paNa cakrapANidatta nAmanA vaidyamahopAdhyAye dravyaguNasaMgraha nAmanA graMthamAM jaNAvela che ke "(1) satata zAstrAbhyAsa, (2) vAda, (3) anya darzanonuM avalokana, (4) te-te vidyAnA jANakAra AcAryanI sevA - A cAra vastuno samUha kharekhara buddhi ane medhA pragaTAve che." A rIte AgaLa paNa sva -paradarzananA aneka zAstrasaMdarbha jaNAvela hoya tyAM uparokta prayojana samajI levuM. dha bhinna-abhinnasvarUpa padArtha che | (dravya.) jainadarzanamAM dravya-guNa-paryAyasvarUpa pratyeka padArtha bhinna-abhinnabhiyasvarUpa che. dravya, guNa ane paryAyanA lakSaNa judA judA hovAthI padArtha bhinnasvarUpa che. tathA jyAM dravya jaNAya che tyAM ja guNa ane paryAya jaNAya che. ghaTadravya bhUtalamAM hoya tathA tenA raktavarNa vagere guNo taLAvamAM hoya ane tenI navI-jUnI avasthAsvarUpa paryAyo pAtALamAM hoya tevuM banatuM nathI. eka ja sthaLe, samAna pradezomAM ja dravya-guNa-paryAya upalabdha thAya che. dravya-guNa-paryAyanA pradezomAM koI vibhAga nathI. mATe 0 lA.(2)mAM "lakSaNa thakI' pATha. si.+ko.(9+11)mAM "lakSaNAdike pATha. je si.+ko.(9)+A.(1) "ekalolI bhAvi abhinna pATha. pustakomAM "eka eka' nathI. ko.(9)+si.mAM che.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ * trividha-navavidhapadArthaprakAzanam rAra navavidha chaIM upacAraiM; eka ekamAM 3 bheda Avai, tehathI. tathA trilakSaNa = utpAda-vyaya-dhrauvya svarUpa chaIM. ehavo eka padArtha jaina zAsanamAMhiM yukti pramANaU pAmyo. e *dvAra rUpa *e be* pada' jANavAM. // 2/2/ 122 tritvam, dravya-guLa-paryAyAvarodhA" (tA.mU.1/rUpa mA.) kRti "hi hetAvavadhArane" (vai.jo.8/7/6) kRti vaijayantIkoze yAdavaprakAzavacanAdatrA'vadhAraNe hi yojitaH / rA dravyAdiSu pratyekam anyadravyAdyupacArAd navavidho bhavati padArthaH / tathAhi - ( 1 ) ma dravye'nyadravyopacAraH, (2) guNe'nyaguNopacAraH, (3) paryAye'nyaparyAyopacAraH, (4) dravye guNopacAraH, st (1) dravya paryAyopacAraH, (6) muLe dravyopacAra:, (7) paryAye dravyopacAraH, (8) muLe paryAyopacAraH, (9) paryAye guNopacAraH iti asadbhUtavyavahAropanayanirUpaNAvasare saptamyAM zAkhAyAM SaSThAdizlokeSu ka drshyissyte| tathA dravyAdipadArtha: trikalakSaNaH utpAda-vyaya-dhrauvyasvarUpo bhavati / trailakSaNyaM Ni navamyAM zAkhAyAM vivariSyate / itthaJcA'nupacAreNa trividhatvam upacArAcca navavidhatvam ekasmin utpAda-vyaya-dhrauvyAtmake padArthe yukti-pramANataH sampadyate jinazAsane / dvArarUpau imau dvau zlokau jJeyau / dvArArtha eva agre sarvatra darzayiSyate ityavadheyam / dravya-guNa-paryAyasvarUpa padArtha abhinna paNa che. tathA eka ja padArtha dravya-guNa-paryAyarUpe traNa prakArano thAya che. tattvArthasUtranA svopanna bhASyamAM jaNAvela che ke 'sarva vastu traNa prakAre che. kema ke dravya -guNa-paryAyathI sarva vastu vyApta che.' vaijayantIkozamAM yAdavaprakAzajIe hetu ane avadhAraNa arthamAM 'di' zabda darzAvela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM 'phri' zabda avadhAraNa (= jakA2) arthamAM yojela che. A upacArathI navavidha padArtha = su Cu (vyA.) tathA dravyAdi pratyekamAM anya dravyAdino upacAra karavAthI dravyAdirUpe trividha evo padArtha paNa upacArathI navavivadha bane che. te A rIte samajI zakAya che. (1) dravyamAM anya dravyano upacAra, (2) guNamAM anya guNano upacAra, (3) paryAyamAM anya paryAyano upacAra, (4) dravyamAM guNano upacAra, (5) dravyamAM paryAyano upacAra, (6) guNamAM dravyano upacAra, (7) paryAyamAM dravyano upacAra, (8) guNamAM paryAyano upacAra ane (9) paryAyamAM guNano upacAra. sAtamI zAkhAmAM asadbhutavyavahAra upanayanuM nirUpaNa karavAnA avasare cha thI agiyAra zlokamAM A nava bhedo dekhADavAmAM Avaze. tathA dravya-guNa -paryAya pratyeka padArtha utpAda-vyaya-dhrauvyasvarUpa che. utpAda-vyaya-dhrauvyasvarUpa trailakSaNyanuM vistRta vivaraNa navamI zAkhAmAM thaze. A rIte 'utpAda-vyaya-dhrauvyasvarUpa eka ja padArtha upacAra vinA traNa prakArano tathA upacArathI padArtha nava prakArano bane che' - tevuM yukti ane pramANa dvArA jinazAsanamAM siddha thAya che. (dvAra.) A be zloka dvAragAthArUpa samajavA. A dvArono artha ja AgaLa sarvatra dekhADavAmAM - cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+A.(1)mAM che. * si.+ko.(9)mAM e dvArano ja artha sarva Agale graMthe cAlaseM' pATha. * cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(7) + lI.(1+2) + lA.(2)mAM che. I ai pada pAli.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/2 0 svAtmatoSakRte dravyAdijJAnaM prApyam / 223 iha sthale dravyAnuyogatarkaNAyAM kiJcit skhalitaM tad budhaiH zodhanIyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - svetaradravyebhyaH svAtmadravyaM jJAnadRSTyA pRthakkRtya zuddhaguNa- 1 prakaTIkaraNasya satparyAyanirmalIkaraNasya ca praNidhAnaM sudRDhatayA kAryam / svAtmadravyadhrauvyajJAnAd rA janma-jarA-maraNabhayAni vilIyante, 'nijAtmadravyam anantasadguNanidhiH' iti jJAnAt cetaHprasAdo ma labhyate / guNAvaraNadUrIkaraNena guNA labhyante iti kRtvA nijaparyAyadhavalIkaraNe nirantaraM yatanIyam / / tadartham upAdeyabhAvena nijazuddha-dhruvAtmadravyadidRkSA smpaadniiyaa| tataH AtmaparyAyA nirmalIbhavanti, za AvaraNAni vilIyante, guNAH prAdurbhavanti AtmAnandazcA'nubhUyate / itthaM krameNa kAryena ka sarvaguNAvirbhAvalakSaNaM "dharmakSamI dharmamRduH dharmarnuH dhrmsNymH| dharmasatyo dharmatapA dharmabrahmA zucistataH / / " (si.sa.nA.2/5) iti siddhasahasranAmakozadarzitaM siddhasvarUpaM drutaM labhyate / etatsarvaM manasikRtya svAtmaramaNatopalabdhikRte eva dravya-guNa-paryAyaparijJAnaM prAptavyam / / 2/2 / / Avaze. A vAtane vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. (da.) A sthaLe dravyAnuyogatarkaNAmAM kAMIka alanA thayela che. paMDitoe tenuM saMzodhana karavuM. zrI jAtane kholavAnI sAdhanA karIe chIe AdhyAtmika upanayA - potAnA sivAyanA bIjA dravyomAMthI ApaNuM Atmadravya jJAnadRSTithI alaga tAravI sahabhAvI zuddha guNone pragaTa karavAnuM tathA vidyamAna kramabhAvI paryAyone nirmaLa karavAnuM praNidhAna sudaDha karavuM Avazyaka che. Atmadravya trikALadhruva che. A hakIkatanI jANakArI ApaNane janma-jarA -maraNanA bhayathI mukta kare che. janma-jarA-maraNa zarIranA che, AtmAnA nahi. Atmadravya to zAzvata che, sthira che, zAnta che. "AtmA guNono bhaMDAra che' - A hakIkata jANavAthI aMdaramAM anerI ThaMDaka ru. thAya. guNo to AtmAmAM anaMtA che. paraMtu te guNo vartamAnamAM karmathI AvarAyelA che. ApaNe AvaraNane dUra karIe to guNo pragaTa thAya. guNone lAvavAno prayatna karavAno nathI, guNone khIlavavAnA che. 13. te mATe ApaNI jAtane kholavAnI che. jAtane kholavAnI eTale AtmaparyAyone ujjavaLa karavAnI sAdhanA karavAnI. ApaNI dRSTine upAdeyapaNe zuddha dhruva Atmadravya upara rucipUrvaka sthApita karIe eTale rasI AtmaparyAyo ujaLA banavA mAMDe, AvaraNo haTavA mAMDe, guNo pragaTavA lAge. AtmAnA AnaMdano anubhava paNa thavA mAMDe. A kramathI pUrNAnaMda-paramAnaMda ane paripUrNapaNe saghaLA guNo pragaTe tenuM nAma mokSa. muktAtmAnuM guNamaya svarUpa jaNAvatAM siddhasahasranAmakozamAM kahela che ke "siddha bhagavaMta dharmakSamAvALA (utkRSTa kSamAmaya), dharmamRdutAmaya, dharmaRjutAguNAtmaka,dharmasaMyamasvarUpa,dharmasatyayukta, dharmatapasvI, dharmabrahmacaryamaya tathA parama pavitra hoya che.' upakAra-apakAra-vipAka-vacana-dharma (= svabhAva) bhedathI pAMca prakAre kSamAdine SoDazaka, vizikA prakaraNa vageremAM jaNAvela che. temAMthI dharmakSamA vagere svabhAvAtmaka utkRSTaguNa che. te siddhamAM hoya che. AvuM siddhasvarUpa uparokta krame maLe che. A hakIkatane dhyeyagata karI, svamAM UMDA utarI javA mATe ja dravya-guNa-paryAyanI jANakArI meLavavAnI che. (22)
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 0 muktAvalIdRSTAntavimarza: tihAM prathama e DhAlamAMhi dravya-guNa-paryAyano bheda 2 prakAraI yukti dekhADaI thaI - jima motI-ujvalatAdikathI, motImAlA alagI re; guNa-paryAyavyaktithI jANo, dravyazakti tima valagI re /3 (12) jina. "jima motInI mAlA, motI thakI tathA motInA ujvaLatAdika dharmathI aLagI chaI; motInI mAlA sUtre gUMthyA mATaI eka kahevAI chaI paNi te judI ja jANavI. "tima dravyazakti guNa-paryAyavyakitathI alagI pa tatrA''dAviha dravya-guNa-paryAyabhedaM yuktiyugmenAvedayati - 'muktAta' iti / muktAtastadguNebhyazca yathA muktAvalI pRthak / dravyazastithA thA, puna-paryAyavyatipAra/rUA. prakRte daNDAnvayastvevam - yathA muktAtastadguNebhyazca muktAvalI pRthag (bhavati), tathA guNa 2 -paryAyavyatiH dravyazaksi: (pRtha) zaiyA tAra/rUA. a "yathA' 'tathA' sAyArthe, "va vA yathA thevuM lAge" (ga..3/4/8) rUti samarozavanAt | * tatazca yathA = ekasUtragrathitatvAd ekatvena vyapadizyamAnA'pi muktAvalI muktAtaH = svAnusyUta* mauktikebhyaH tadguNebhyazca = ujjvalatAdibhyazca mauktikaguNebhyaH pRthag = bhinnA bhavati tathA kA dravyazaktiH khalu guNa-paryAyavyaktitaH pRthag = bhinnA svasamAnAdhikaraNaikapradezasambandhena ca anusyUtA avataraNikA - dravya-guNa-paryAya vacce bhedabheda che.A vAta AgaLanA zlokamAM jaNAvela che. temAM sauprathama dravya-guNa-paryAya vacce rahelA bhedane be yuktithI graMthakArazrI jaNAve che - ja dravya-guNa-paryAya vacce bhedanI siddhi che. | zlokArtha :- jema motIthI ane motInA guNothI muktAvalI (=motInI mALA) judI hoya che che tema guNavyaktithI tathA paryAyavyaktithI dravyazakti judI samajavI. (2/3) vyAkhyAthe - "va, vA, yathA, tathA, va, urva - A zabdo daSTAMtAdimAM samAnatAne sUcavavAmAM L' vaparAya' - A mujaba amarakozanA vacana anusAra mULa zlokamAM rahelA "vathA-tathA zabdo dRSTAMta A -dASTablika vacce samAnatAne darzAvanArA jANavA. tethI prastutamAM arthaghaTana evuM thaze ke jema motIo aneka hovA chatAM eka dorAmAM gUMthelA hovAnA lIdhe motInI mALA eka kahevAya che. chatAM paNa potAnAmAM vaNAyelA motIothI tathA motInA ujvaLatA vagere guNothI motInI mALA judI che tema guNavyaktithI ane paryAyavyaktithI dravyazakti kharekhara judI che tathA svasamAnAdhikaraNa ekapradezasaMbaMdhathI dravyazakti guNa-paryAyavyaktithI vaNAyelI paNa che - ema samajavuM. "pradeza" zabdathI ahIM upAdAnakAraNa svarUpa avaracchedakanuM grahaNa karavuM abhipreta che. tethI svasAmAnAdhikaraNyasamAnaavaccheda-saMbaMdhathI dravya ane * pustakomAM "ra prakAraI nathI. ko.(9)-si.mAM che. je A.(1)mAM "yukti' nA badale "prakAra" pATha. ko.(12)mAM yukta' pATha. je si.mAM "jima eka motInI mAlAmAMhi motI te alagAM tima..." pATha... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.+A.(1)mAM che.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ * ekapradezapadaprayojanopadarzanam / 125 chai, tathA svasamAnAdhikaraNa ekapradezasaMbaMdhaI valagI chaI - Ima jANo. | motI paryAyanai ThAma, ujvalatAdika guNanaI ThArmi, mAlA dravyanaI kAmi, Ima daSTAMta joDavo. jnyeyaa| pradezapadena atra upAdAnakAraNAtmakA'vacchedakagrahaNamabhipretam / tathA ca svasAmAnAdhikaraNya-- samAnAvacchedakatvasambandhena = samAnAvacchedakAvacchinnasvasAmAnAdhikaraNyasambandhena anusyUtatvaM jJeyam / svapadena guNa-paryAyavyaktigrahaNam, tatsAmAnAdhikaraNyaJca dravyazaktau bodhyam / avacchedakabhedena / ekasminnadhikaraNe vartamAnayoH varttamAnAnAM vA anuviddhatvavAraNAya 'ekapradeza nivezo bodhyH| iha ma nAnAvidhAni mauktikAni paryAyasthAnIyAni, ujjvalatAdayo guNopamAH mAlA ca dravyapadArthAbhiSikteti / dRssttaantyojnaa| na ca mauktikAnAM paryAyasthAnIyatve ujjvalatAdInAM ca guNopamatve dravye guNa iva paryAye api ka guNaH sidhyediti vAcyam, guNa-paryAyamAM anusUtatA jANavI. tAtparya e che ke samAnAvacchedakAvacchinna svasAmAnAdhikaraNyasaMbaMdhathI dravya tathA guNa-paryAyamAM anuviddhapaNuM jANavuM. ahIM sva = guNa-paryAyavyakti. tenA ane dravyazaktinA sAmAnAdhikaraNyanA avacchedaka samAna che, eka che. te che mATIdravya. tethI samAnaavacchedakIbhUta mATIdravyathI avacchinna evI guNa-paryAyavyaktinuM sAmAnAdhikaraNya dravyazaktimAM rahe che. tethI samAnAvadakAvacchinna svasAmAnAdhikaraNyasaMbaMdhathI guNa-paryAyavyakti dravyazaktimAM raheze. AthI dravyazakti guNaparyAyane vaLagI che, guNa-paryAyavyaktithI mizrita che - tema kahevAya. judA judA avacchedakathI eka ja adhikaraNamAM vidyamAna che be ke bahu padArthomAM paraspara anuviddhapaNuM mAnya nathI. tethI tenA nivAraNa mATe "ekapradeza' zabdano saMbaMdhakukSimAM praveza karelo che. tathA ahIM aneka prakAranA motIo paryAya tarIke samajavA. ujvalatA || vagerene guNatulya jANavA. tathA muktAvalI dravyapadArtharUpe joDavI. A rIte daSTAntanI saMgati karavI. spaSTatA - vyakti eTale kAryarUpe pragaTa vastu tathA zakti eTale kAraNa tarIke rahela vastu. dravya guNa-paryAyanuM kAraNa che. mATe 'dravyazakti" Ama jaNAvela che. tathA dravyamAM guNa ane paryAya pragaTe che, vyakta thAya che. mATe guNavyakti ane paryAyavyakti Avo ullekha karavAmAM Avela che. je dravya -guNa-paryAyanA AdhAra ane avacchedaka vibhakta nathI, judA nathI te dravya-guNa-paryAya ekabIjAthI anuviddha kahevAya. A avibhaktapradezatva hovA chatAM lakSaNathI ane kAryabhedathI dravyano guNa-paryAyathI bheda che. zaMkA :- (na gha.) motIone paryAyanA sthAne goThavavAmAM Ave tathA ujvalatA vagerene guNa tarIke mAnavAmAM Ave to dravyamAM jema guNa hoya che tema paryAyamAM paNa guNanI siddhi thavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke motImAM (paryAyamAM) ujvalatAdi (guNa) hoya che. D B(2)mAM "svasamAnAdhikaraNa' pATha che. bIjI koI pratamAM nathI. ko.(9)mAM "aneka motI sarakhA paryAya, ujvalatA sarakhA je guNa te vyaktithI dravyazakti mAlA sarakhI sarvataH valagI ane alagI che te dravyazakti' pATha. A.(1)mAM "aneka motI sarakhA paryAya, ujjavalatA sarakhA je guNa vyaktithI dravya te zaktithI zakti mAlA sarakhI sarva alagI che ane alAdhI che. te dravyazakti kahII. dravyazakti valagI pATha.
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 0 paribhASAntaraprakAzanam 0 2/2 y 'mukhaM candra iva' ityAdivat prakRte muktAvalIniSThamuktA-tadguNabhedAMze eva dRSTAntasya abhimatatvAt, ' na tu sarvatheti na dossH| ra vyaktyA guNa-paryAyau vyapadezyau zaktyA ca dravyamityapi paribhASAntaram / zaktistu vyaktivyApikA ma vyaktitazca bhinnA / idamatrAkUtam - vyaktipadena kAryasvarUpAvasthAlakSaNA abhivyaktirucyate zaktipadena - ca suSuptAvasthA kAraNasvarUpAvasthAlakSaNA sthitirucyate / upAdAnakAraNaM kAlAntare kAryamabhivyanakti / - ataH upAdAnaM zaktirucyate upAdeyaM ca vyktiriti| vyaktipadaM sakriyatAM sUcayati zaktipadaM ca ka niSkriyatAM sthitilakSaNAm / vyaktipadam utpAda-vyayau Aha zaktipadaJca dhrauvyam / dhrauvyAdeva dravyamapi Ni zaktipadena ucyate / dravyavyaktatvAd guNa-paryAyau vyaktipadena procyate / paramArthato dravyaM svAzritam, guNa-paryAyAstu drvyaashritaaH| dravyaM vinA guNAderavRtteH dravyasya tAdAtmyasambandhena vyApakatA guNa 1 -paryAyayozca apRthagbhAvasambandhena svasamAnAdhikaraNaikapradezatvasambandhena vA vyApyatetyavadheyam / & mALA dRSTAMta bhedaaMzamAM grAhya samAdhAna :- ('mud) ahIM motInI mALAnuM daSTAMta grahaNa karela che te sarva aMze dAntikamAM lAgu pADavAnuM nathI paNa amuka aMze ja lAgu pADavAnuM che. mALAnA daSTAMtathI ahIM phakta eTaluM ja jaNAvavuM che ke jema motInI mALA motIthI ane motInA ujvalatAdi guNothI bhinna che tema dravya paryAyathI ane guNathI bhinna che. jema ke "mukha caMdra jevuM che' - A upamA caMdragata saumyatA -AphlAdakatA-vartulatA vagere aMzamAM ja abhimata hoya che, nahi ke caMdragata kalaMkitatA-dUravartitva Adi aMzamAM. te rIte prastutamAM samajavuM. tethI paryAyamAM guNanI siddhi thavAnI Apattine avakAza nathI. zakti-vyaktino vicAra che (vyavasthA.) "vyaktirUpe guNa tathA paryAya kahevAya tathA zaktirUpe dravya kahevAya' - AvI paNa vA eka paribhASA che. zakti vyaktine vyApta che. arthAt vyaktine vyApIne zakti rahela che. matalaba ke avinAbhAvasaMbaMdhathI zakti vyaktinI sAthe saMkaLAyelI che. zakti vyApaka che. vyakti vyApya che. sa tema chatAM zakti vyaktithI bhinna che. prastutamAM kahevAno Azaya e che ke - vyakti eTale abhivyakti. kAryasvarUpa asthiraavasthA eTale vyakti. tathA zakti eTale suSupta avasthA. kAraNasvarUpa sthiraavasthA eTale zakti. tethI "zakti' zabdathI sthiti kahevAya che. upAdAnakAraNa kAlAntaramAM kAryane vyakta kare che. tethI upAdAna kAraNa = zakti. upAdeya kArya = vyakti. "vyakti" zabda sakriyatAne darzAve che. zakti' zabda niSkriyatAne sthiratAne darzAve che. vyakti' zabda utpAda-vyayane jaNAve che. "zakti' zabda dhrauvyane jaNAve che. dravya dhruva hovAthI zaktizabdathI vAcya che. dravyathI vyakta thatA hovAthI guNa-paryAya vyaktipadathI vAcya che. dravya paramArthathI svAzrita che. guNa ane paryAya dvavyAzrita che. dravya vinA guNaparyAya rahetA nathI. mATe dravya vyApaka che tathA guNAdi vyApya che. dravyamAM ja guNa-paryAya hoya che. apRthagubhAva saMbaMdhathI athavA svasamAnAdhikaraNa ekapradeza-saMbaMdhathI = svasAmAnAdhikaraNyasamAnAvacchedakasaMbaMdhathI (AgaLa batAvI gayA te saMbaMdhathI) guNa-paryAya jyAM hoya tyAM tAdAbhyasaMbaMdhathI
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 2/2 . vizeSasya guNa-paryAyAtmakatA 0 ghaTAdika dravya pratyakSapramANaI sAmAnya-vizeSarUpa anubhaviMI chaI, te sAmAnya upayogai kRttikAdi sAmAnya ja bhAsai chaI. vizeSa upayogai ghaTAdivizeSa ja bhAsai chai. tihAM sAmAnya te dravyarUpa RANavuM. ' vizeSa te guNa-paryAyarUpa jANavo. 1ra/all ghaTAdidravyeSu sAmAnya-vizeSarUpatA hi pratyakSapramANato'nubhUyate / tathAhi - vyAvahArikasAmAnyo- pa payogapuraskAre tatra pratyakSato mRttikAdi sAmAnyameva prtibhaaste| vizeSopayogArpaNAyAJca pratyakSato .. ghaTAdivizeSa eva prtibhaaste| tatra sAmAnyasya dravyarUpatA vizeSasya ca guNa-paryAyarUpatA vijnyeyaa| / taduktaM pramANanayatattvAlokAlaGkAre vAdidevasUribhiH "vizeSo'pi dvirUpo guNaH paryAyazca" (pra.na.ta. 5/6) / ma "TT: sadamAvI gharmo yathA - Atmani vijJAna vyakTri-zasyA:(.na.ta.1/7) / "paryAyatu namAvI vathA che - tanneva suva-duHvAHi (pra.na.ta.1/8) rUDhiA iha sthale dravyAnuyogatarkaNAyAM kiJcit skhalitaM tad vibudhaiH primaarjniiym| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam- dravyadRSTipariNamanakRte sAmAnyopayogArpaNayA Atmadravyadarzana-Ni dravya hoya ja che. AthI dravyamAM guNAdinI vyApakatA tathA guNa-paryAyamAM dravyavyApyatA dhyAnamAM rAkhavI. * kapha dravya sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka 2. (dhari.) ghaTa-paTa vagere dravyo sAmAnya-vizeSa ubhayasvarUpa che. A vAta to pratyakSapramANathI ja anubhavAya che. te A rIte - vyAvahArika sAmAnya upayogane AgaLa karavAmAM Ave to ghaTAdi dravyamAM pratyakSapramANathI mATI vagere sAmAnyasvarUpa ja jaNAya che. tathA vizeSa upayogane mukhya karavAmAM Ave to pratyakSa pramANathI ghaTa-paTAdi vizeSa vastu ja jaNAya che. temAM sAmAnya padArtha dravyAtmaka jANavo tathA vizeSa padArtha guNa-paryAyasvarUpa jANavo. tethI ja pramANanayatattAlokAlaMkAra graMthamAM zrIvAdidevasUrijI mahArAje jaNAvela ke che ke 'vizeSa vastu paNa be svarUpe che. guNasvarUpe ane paryAyasvarUpe. guNa eTale dravyanI sAthe rahenAro guNadharma. jema ke AtmAmAM vijJAnavyakti (= pragaTa jJAna), vijJAnazakti (= uttarakAlIna jJAnapariNAmanI yogyatA) vagere. paryAya to vastugata kramabhAvI dharma che. jema ke AtmAmAM ja sukha-duHkha Adi." sparatA :- AtmalakSaNasvarUpa upayoga sAmAnya ane vizeSa ema be svarUpe che. tethI sAmAnya upayogane AgaLa karIne koI paNa padArthane jovAmAM Ave che tyAre padArtha sAmAnyAtmaka jaNAya che. vizeSa upayogane AgaLa karIne padArthane jANavAmAM Ave tyAre padArtha vizeSarUpe jaNAya che. sAmAnya upayogane mukhya karavAmAM Ave tyAre "A mATI che', "te AtmA che' - Ama bodha thAya che. vizeSa upayogane pradhAna banAvIe to "A lAla ghaDo che', "te bhAre cUlo che', 'te jJAnI mANasa che', "pelo baLada che' - Ama vizeSarUpe mATIno ane Atmadravyano bodha thAya che. (4) A sthaLe dravyAnuyogatarkaNAmAM kAMIka alanA thaI che. tenuM parimArjana paMDitoe karavuM. sAmAnya-vizeSa upayoganuM prayojana che. AdhyAtmika upanaya :- motInI mALAnA dRSTAMtane samajI dravyadRSTine keLavavA, dravyArthikanayane na ko.(7)mAM "jANivau" pATha.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 0 dravyadRSTiH prAptavyA 0 2/3 lInatayA AtmArthinA bhaavym| tatra ca paryAyadRSTiH baadhikaa| vizeSopayogaH paryAyadarzanadvArA 5 rAgAdikaM jnyti| ata AtmArthinA vizeSopayogopasarjanena sAmAnyopayogArpaNAparatayA bhAvyam / rA vizeSopayogasya anivAryatve tu rAgAdyapAyaparihArakRte tatprAdhAnyaM naiva kAryam, zatru-mitrAdiparyAyAbhanupekSya jJAna-darzanAdiguNAnAM tadgocaratA aapaadniiyaa| / yathA rAgadazAto vItarAgadazA''rohaNA'sambhave vairAgyadazA AzrIyate tathA paryAyadRSTitaH 'dravyadRSTisamArohaNA'yoge guNadRSTiH AtmArthinA AzrIyate / itthaJca saGklezAdijanakaparyAyadRSTiM ke parihRtya guNadRSTisamAlambanena dravyadRSTiprAptau AtmArthinA sarvatra sarvadA avazyaM yatitavyam / tata Ni eva svarUpadarzanopalabdhyA AtmArthI kRtArtho bhavati / atrArthe "svarUpadarzanaM zlAghyaM pararUpekSaNaM vRthaa| .. etAvadeva vijJAnaM paraJjyotiHprakAzakam / / " (pa.pa.20) iti paramajyoti:-paJcaviMzatikAyAM yazovijayavAcakendravacanaM cetasi nidheyam / tabalena ca "punarjanmAdirahitAM siddhigatiM" (da.vai.10/21 vR.) dshvaikaaliksuutrhaaribhdriivRttivatAm tmiArthI rad ttamattAra/rU . pariNAvavA sAmAnya upayogane kendrasthAne goThavI Atmadravyane jovAmAM lIna banI javuM te pratyeka sAdhakanuM aMgata kartavya che. dravyadRSTine keLavavAmAM paryAyadaSTi bAdhaka bane che. vizeSa upayoga paryAyanA darzana karAvavA dvArA rAga-dveSAdinA vikalpo UbhA kare che. mATe adhyAtmaniSTha sAdhake Dagale ne pagale vizeSa upayogano AdhAra levAnA badale sAmAnya upayogano Azraya levA mATe kaTibaddha banavuM. vizeSa upayoga anivAryapaNe AvI ja jato hoya to tenA nukasAnathI bacavAnA be upAya che. (1) vizeSa { upayoga upara bahu madAra na bAMdhavo. vizeSa upayoga upara mustAka na banavuM. (2) vizeSa upayogano viSaya manuSya-bAla-zatru-mitrAdi paryAyane banAvavAnA badale jJAna-darzana-cAritra Adi guNone teno Cii viSaya banAvavAnI bhAvanA rAkhavI. te mujaba prayatna karavo. 0 guNadRSTino Azraya saprayojana , (yathA.) jema rAgadazAmAMthI sIdhe sIdhA vItarAgadazAmAM pahoMcI zakAtuM na hoya tyAre vairAgyadazAno Azraya levAmAM Ave che tema paryAyadaSTimAMthI sIdhe sIdhA dravyadRSTimAM pahoMcI zakAtuM na hoya tyAre guNadaSTino Azraya levo ucita che. A lakSa rAkhI AghAta-pratyAghAtane UbhI karanArI paryAyadRSTine tilAMjali ApI guNadaSTinA mAdhyame dravyadRSTine AtmasAt karavA AtmArthI sAdhake satata sarvatra prayatnazIla rahevuM atyaMta jarUrI che. tenAthI ja svarUpadarzananI upalabdhi thavAthI AtmArthI sAdhaka kRtArtha thAya che. A bAbatamAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje paramajyoti paMcaviMzatikAmAM je vAta jaNAvela che, te ataHkaraNamAM daDha karavA jevI che. tyAM jaNAvela che ke "AtmasvarUpadarzana ja prazaMsanIya che. pararUpadarzana phogaTa che. ATaluM ja vijJAna paramajyotinuM prakAzaka che." tenA baLathI siddhigatine AtmArthI jhaDapathI meLave che. dazavaikAlikasUtravRttimAM zrIharibhadrasUrijIe punarjanmAdithI zUnya svarUpe siddhigati varNavelI che. (23)
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/4 0 dvividhasAmAnyasvarUpavimarzaH / 129 sAmAnya te dravya kahiyauM. te UrdhvatA sAmAnya, tiryasAmAnya bhedaI ra prakAraI che. te dekhAI chaI - UrdhvatA sAmAnya zakti te, pUrva-apara guNa karatI re; piMDa-kusUlAdika AkAraI, jima mATI aNaphiratI re /4o (13) jina. 'UrdhvatA sAmAnyarUpa dravya zakti teha kahIye, je pUrva kahatAMpahilA, apara kahetAM AgilA, te guNa kahetAM vizeSa, tehanaI karatI teha sarvamAMhaI ekarUpa rahaI. pUrvapazcAt kAlabhAvI je paryAya tehanA upAdAnakAraNarUpa trikAlAnugata je dravyazakti te UrdhvatA sAmAnya kahie. jima piDa-kusUlAdika sAmAnyopayogaviSayIbhUtaM sAmAnyaM drvyruupmuktm| tacca UrdhvatAsAmAnya-tiryaksAmAnyarUpato diti rati - "cce tiA UrdhvasAmAnyazaktiH sA pUrvA'paraguNAdikam / piNDAdikaM prakurvANA vividhaM mRdiva sthiraa||2/4|| prakRte daNDAnvayastvevam - sA UrdhvasAmAnyazaktiH (yA) vividhaM pUrvA'paraguNAdikaM prakurvANA / (5) sthirA, (thA) vivigha vivii (prA ) mRt ra/4 UrdhvasAmAnyazaktiH = UrdhvatAsAmAnyarUpA dravyazaktiH sA ucyate yA pUrvA'paraguNAdikaM = ka pUrvottarakAlInavizeSadharmaM prakurvANA api sarvatra sthirA = ekasvarUpA tiSThati / pUrva-pazcAtkAlabhAvinAM rNi paryAyANAm upAdAnakAraNAtmikA trikAlAnugatA yA dravyazaktiH sA UrdhvatAsAmAnyatayA vyavahriyate .. jinapravacane / dRSTAntamAha - mRdiva = yathA mRttikA piNDAdikaM = mRtpiNDa-kuzUlAdikaM vividham jina - trIjA zlokamAM sAmAnya upayoganA viSayabhUta sAmAnyane dravyasvarUpa jaNAvela. tenA be prakAra che. (1) UrdhvatAsAmAnya ane (2) tiryasAmAnya. A bAbata graMthakArazrI jaNAve che : UrdhvatAsAmAnyano vicAra che vokANa :- UrdhvatAsAmAnyasvarUpa zakti te kahevAya che ke je pUrvApara vividha guNAdine utpanna karavA chatAM sthira hoya che. jema ke vividha mRtapiMDAdi AkArane utpanna karatI sthira mATI. (rAja) vAra :- UrdhvatAsAmAnyasvarUpa dravyazakti tene kahevAya che ke je pUrvottarakAlIna vizeSa prakAranA guNadharmane utpanna karavA chatAM paNa sarvatra ekasarakhA svarUpe sthira rahe. AgaLa-pAchaLanA samayamAM te utpanna thanArA paryAyonA upAdAnakAraNa svarUpa trikALaanugata je dravyazakti hoya teno UrdhvatA sAmAnya tarIke jinazAsanamAM vyavahAra thAya che. AnuM udAharaNa ApatA graMthakArazrI jaNAve che ke mRtpiDa, kasUla * pustakomAM "UrdhvatAsAmAnya tiryaka. bhedaI pATha nathI. ko.(9)mAM che. je pustakomAM "UradhatA" pATha. A.(1)no pATha lIdho che. je zAM.+ma.mAM. "pUrava' pATha. ahIM A.(1)+ko.(3)no pATha lIdho che. * pustakomAM "AkAri pATha. ko.(4+5)mAM "AkAre pATha ko.(7)no pATha lIdho che. .. cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(9)mAM nathI. je pustakomAM kahII pATha. ahIM ko.(7)no pATha lIdho che. * pustakomAM "kahiI pATha. ahIM ko.(7)no pATha lIdho che. ...* citadvayamadhyavartI pATha pustako nathI. ko.(9)si.+A.(1) mAM che.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 0 pataJjalimatAnusAreNa dravyanirUpaNam / 2/4 pUrvApara paryAyanI mRdravyarUpa UrdhvatAsAmAnya zakti kahIe. 3ogya - 'pUrvAparasadhAra dravyam = urdhvatAzI sAmAnyamiti (pra.na.ta./5) sUtra* piMDa kahetAM mATIno piMDa, kusUla kahetA koThI. te (Adika=) pramukha se aneka mRttikAnA AkAra phirai chai, paNi tehamAddhi mATI (aNaphiratI=) phiratI nathI. te piMDa-kurlAdika AkAranuM UrdhvatAsAmAnya kahiyaI. pa = anekarUpaM prakurvANA api sthirA = ekasvarUpaiva = anugataiva bhvti| piNDa-kuzUlAdInAM - mRdAkArANAM bhede'pi tatra mRttikA na bhidyte| taduktaM pANinIyavyAkaraNamahAbhASye pataJjalinA'pi " "evaM hi dRzyate loke mRt kayAcidAkRtyA yuktA piNDo bhavati, piNDA''kRtimupamRdya ghaTikAH kriyante ma ghaTikAkRtimupamRdya kuNDikAH kriyante / .... AkRtiranyA cAnyA ca bhavati, dravyaM punstdev| AkRtyupamardaina dravyamevA'vaziSyate" (pA.vyA.bhA., paspazA, vA.2) iti / ato jainyA paribhASayA pUrvAparakAlabhAvipiNDa -sthAsa-koza-kuzUlAdyAkArANAmUrdhvatAsAmAnyaM zaktisvarUpam anugataM mRdravyamucyate / taduktaM ka pramANanayatattvAlokAlaGkAre vAdidevasUribhiH "pUrvA'parapariNAmasAdhAraNaM dravyam = UrdhvatAsAmAnyam, kaTaka ff - MghanukamivALyunava" (.nata.1/5) tiA Adi anekavidha AkArone/paryAyone utpanna karavA chatAM paNa mATI to ekasarakhA svarUpavALI ja hoya che, pUrvApara paryAyomAM mATI anugata ja hoya che. mATe mATI dravya kahevAya che, UrdhvatA sAmAnya kahevAya che. mATIno piMDo, kuzUla, kapAla vagere AkAro badalAya chatAM paNa te AkAromAM rahelI mATI badalAtI nathI. tethI pANinIyavyAkaraNabhASyamAM maharSi pataMjalie paNa jaNAvela che ke "A pramANe ja duniyAmAM jovA maLe che ke mATI amuka prakAranA AkAravALI hoya to piMDa svarUpa bane che. mATInA piMDAkAranuM upamardana (visarjana) karIne nAno ke moTo ghaDo karavAmAM Ave che. ghaTa-ghaTikA svarUpa AkRtinuM upamardana ja karIne kuMDI karavAmAM Ave che... A rIte AkRti judI-judI bane che. paraMtu dravya to te ja rahe che. vA te te AkAronuM upamardana (visarjana) karavAthI dravya ja bAkI rahe che. mATe jaina paribhASA mujaba " vicAra karavAmAM Ave to pUrvAparakAlabhAvI piMDa AkAra, sthAsa AkAra, koza AkRti, kuzUla AkAra, 2 kapAla AkAra vageremAM zaktisvarUpe anugata UrdhvatAsAmAnya mRdravya kahevAya che. tethI ja pramANanayatattvAlIkAlaMkAra nAmanA graMthamAM vAdidevasUrijI mahArAje jaNAvela che ke "pUrvottarakALamAM sAdhAraNa = anugata je dravya hoya te UrdhvatA sAmAnya kahevAya che. jema ke kaTaka, kaMkaNa vagere AkAromAM anugata (=vyApta) suvarNa. ja mATI UrdhvatAsAmAnya ja pitA :- mATImAMthI ghaDo bane te pUrve mATI aneka avasthAmAMthI pasAra thAya che. kuMbhAranA cAkaDA upara sau prathama mATIno piMDa mUkavAmAM Ave che, pachI chIcharo rakAbI jevo AkAra thAya che jene sthAsa kahevAmAM Ave che. pachI ubho koThI jevo AkAra thAya che jene saMskRta bhASAmAM koza kahevAmAM Ave che. pachI thoDo moTo koThI jevo AkAra thAya tene kuzUla kahevAmAM Ave che. A kramathI AkAro . cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.A.(1) mAM che.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/4 * bauddhamatapravezApattivicAraH / - jo piMDa-kusUlAdika paryAyamAMhaI anugata eka mRddhavya na kahiyaMI to ghaTAdiparyAyamAMhi anugata rI ghaTAdi dravyapaNi na kahavAI. tivAraI sarvarUpa vizeSarUpa thAtAM kSaNikavAdI bauddhanuM mata AvaI. sa. yadi piNDa-sthAsa-koza-kuzUlAdiSu nAnAparyAyeSu pUrvottarakAlabhAvitvAt sAdhAraNam = anugatam / ekaM mRdravyaM nA'bhyupagamyate tadA ghaTAdiparyAyeSvapi zyAma-raktAdi-nava-purANAdilakSaNeSu samanugatamekaM ghaTAdi dravyatayA naiva vyavaharttavyaM syAt, pUrvakSaNaviziSTasya ghaTAdeH uttarakAlamasattvAt / evaJca rA sati kSaNikavAdibauddhamatapravezaH prasajyeta, piNDa-sthAsa-koza-kuzUlAdInAmiva ghaTAdiparyAyANAmapi ma bhinnatvena sarveSAM paryAyANAM vizeSarUpatAyAH svalakSaNasthAnIyAyA apratyAkhyeyatvAt / tatazca / pUrvottarakAlabhAviparyAyeSu anugataikadravyaviraheNa AdAnapradAnAdivyavahArasmaraNa-pratyabhijJAna-saMskArAdyanupapattiH bauddhamate prasajyate / ata eva bauddhamataikAntaH paramArthataH nAbhyupagantumarhati / itthaJca AdAna badalAtA jAya che ane aMte ghaDo taiyAra thAya che. A badalAtA AkAramAM mATI to tenI te ja hoya che. te mATIne jaina darzanamAM UrdhvatA sAmAnya kahevAmAM Ave che. zrI. bauddhamatapraveza ApattinuM nivAraNa thI (ri.) jo piMDa, sthAsa, koza, kusUla vagere paryAyo (=AkAro) pUrvottarakAlabhAvI hovAthI temAM eka anugata mATI dravya svIkAravAmAM na Ave to ghaTAdinA zyAma-raktAdi paryAyomAM ane navInatva -purAtana-Adi kramabhAvI paryAyomAM paNa eka anugata ghaTAdino dravyarUpe vyavahAra saMbhavI ja nahIM zake. kAraNa ke pUrvekSaNaviziSTa ghaTAdi uttarakAlamAM gerahAjara che. tathA AvuM mAnavAmAM Ave to kSaNikavAdI bauddha lokonA manamAM praveza thavAnI samasyA sarjAze. AnuM kAraNa e che ke mATInA piMDa, kusUla vagere paryAyo jema judA judA che tema ghaTAdi paryAyo pratikSaNa judA judA che. prathamakSaNaviziSTaghaTa paryAya e bIjI kSaNe hAjara hoto nathI. tethI tamAma paryAyo vizeSatAne dhAraNa kare che. koI paNa be paryAyo sarakhA hotA nathI. bauddha lokonI mAnyatA evI che ke dareka padArtho svalakSaNAtmaka che. arthAt sarve | padArtho paraspara atyaMta vilakSaNa che. mATe bauddhamata mujaba mATInA piMDa, kusUla vagere paryAyanI jema ghaTAdi tamAma paryAyo paNa paraspara sarvathA vilakSaNa (=svalakSaNa) siddha thaze. A vAtano amalApa raso karI zakAya tema nathI. tethI bauddhamatamAM praveza thavAnI Apatti na Ave te mATe mRpiMDa, sthAsa, koza, kusUla vagere vividha paryAyo pUrvottara kAlamAM utpanna thavA chatAM paNa te tamAma paryAyamAM anugata eka mRdravya mAnavuM anivArya che. kahevAno Azaya e che ke bauddhamate sarva padArtha kSaNabhaMgura che. kema ke sarva padArtha prathama kSaNe utpanna thaI bIjI kSaNe sarvathA nAza pAme che. tathA tamAma padArtho paraspara sarvathA vilakSaNa che - AvuM bauddhamatanuM maMtavya che. kAraNa ke pUrvottarakAlabhAvI paryAyomAM eka anugata koI paNa dravyane bauddha vidvAno mAnatA nathI. koI eka anugata dravya na hovAthI levaDa -devaDa vagere vyavahAra, smaraNa, pratyabhijJAna, saMskAra, pUrvottara kAlanuM anusaMdhAna vagere vastuo bauddhamatamAM prAmANikapaNe saMgata thaI zakatI nathI. mATe ja ekAntavAdI bauddhamata paramArthathI svIkArya 4 mo.(1) "Iti vicAraI pAThAntara. * pustakomAM "rUpa nathI. ko.(7) pATha lIdho che. 1 lI.(1) "rUpathI to pATha.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 0 parAparordhvatAsAmAnyasvarUpaprakAzanam 0 2/4 athavA sarva dravyamAMhi eka ja dravya AvaI. te mATaI ghaTAdika dravya anai tehanAM sAmAnya mRdAdi t" dravya, anubhavanaI anusArai parApara UrdhvatA sAmAnya avazya mAnavAM. ghaTAdi dravya thoDA paryAyanaI sa vyApaI chaI anaI mRdAdi dravya ghaNA paryAyanaI. -pradAnAdivyavahArAdisaGgatikRte'nugataikadravyamUrdhvatAsAmAnyarUpamabhyupagantavyamiti phalitam / athavA sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla-mRttikAdiSu pRthak pRthagUrdhvatAsAmAnyarUpatAm apalapya ra sthAsa-kozAdidravyeSu 'idaM mRdravyam, idaM mRdravyam' iti pratItisApekSordhvatAsAmAnyAtmakamRdravyavat ma sarvadravyeSu 'idaM dravyam, idaM dravyam' iti pratItisApekSam ekameva dravyam UrdhvatAsAmAnyavidhayA - svIkriyeta tadA dravyaikyaM prasajyeta / tasmAd mRdAdidravyeSu ghaTAdidravyeSu cAnubhavAnusAreNa parA'parovaMtA" sAmAnyarUpatA'vazyam anggiikrtvyaa| ghaTAdidravyANAmaparocaMtAsAmAnyarUpatA, alpaparyAyavyApitvAd ka mRdAdidravyANAM ca parordhvatAsAmAnyarUpatA, bahuparyAyavyApitvAt / yadvA mRdAdidravyANAmaparotAsAmAnyapi rUpatA, bahuparyAyavyApitvAd audArikAdidravyANAM ca parordhvatAsAmAnyarUpatA, bahutaraparyAyavyApi tvAt / yadvA audArikAdidravyANAmaparotAsAmAnyarUpatA, bahutaraparyAyavyApitvAt pudgaladravyasya ca parordhvatAsAmAnyarUpatA, bahutamaparyAyavyApitvAditi / banI zakato nathI. Ama uparokta vyavahAra AdinI saMgati mATe AgaLa pAchaLa utpanna thanArA vividha paryAyomAM eka anugata UrdhvatAsAmAnyasvarUpa dravya mAnavuM jarUrI che. tema phalita thAya che. 4 UrdhvatAsAmAnyanA be prakAra << (athavA) athavA sthAsa, koza, kuzUla, ghaTa, kapAla, mATI vageremAM je alaga-alaga UrdhvatAsAmAnyarUpatA rahelI che, teno apalApa karIne, jema sthAsa, koza vagere dravyomAM "A mATIdravya che. sa A mATIdravya che' - AvI pratItine sApekSa UrdhvatAsAmAnyasvarUpa mATIdravya svIkAravAmAM Ave che, tema sarva dravyomAM "A dravya che, A dravya che.' - AvI pratItine sApekSa evuM mAtra eka ja dravya dii jo UrdhvatA sAmAnyasvarUpe svIkAravAmAM Ave to dravyaaikyanI samasyA sarjAze. paraMtu AvuM koIne mAnya nathI. mATe abhrAnta anubhava mujaba ghaTAdi dravyo aparaUrdhvatA sAmAnya svarUpa tathA mATI vagere ja dravyo paraUrdhvatAsAmAnya svarUpa che - tema banne prakAranA UrdhvatAsAmAnyane avazya svIkAravA paDaze. ghaTAdi dravyane aparaUrdhvatA sAmAnya rUpa kahevAnuM kAraNa e che ke ghaTAdi dravya alpaparyAyavyApI che tathA mATI vagere dravyane paraUrdhvatA sAmAnya kahevAnuM kAraNa e che ke mATI vagere dravya bahuparyAyavyApI che. athavA mATI vagere dravya aparaurdhvatAsAmAnyarUpa che. kAraNa ke mATI vagere dravya bahuparyAyavyApI che. jyAre audArika dravya paraUrdhvatA sAmAnya svarUpa che. kema ke audArika Adi dravya bahataraparyAyavyApI che. athavA audArika Adi dravya aparaUrdhvatAsAmAnya rUpa che. kema ke audArika Adi dravya bahutaraparyAyavyApI che. jyAre pudgala dravya paraUrdhvatAsAmAnya rUpa che. kema ke pudgala dravya bahutamaparyAyavyApI che. .. ciThThadvayamadhyavartI pATha dhAmAM nathI.
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/4 0 vividhasAmAnyagrAhakanaigamanayamataprakAzanam // 133 ima nara-nArakAdikadravya jIvadravyano paNi vizeSa jANavo. e sarva naigamanayanuM mata. zuddhasaMgrahanayanaI mataI to sadasvaitavAdaI eka ja dravya AvaI te jANavuM.' rAjA evaM bAla-yuvAdinaradravyANAmaparordhvatAsAmAnyarUpatA alpaparyAyavyApitvAt, nara-nArakAdidravyANAM ca parordhvasAmAnyarUpatA bahuparyAyavyApitvAt / yadvA nara-nArakAdidravyANAmaparordhvasAmAnyarUpatA, bahuparyAyavyApitvAt, jIvadravyasya ca parordhvasAmAnyarUpatA, bahutaraparyAyavyApitvAt / narAdidravyANAM rA bAla-yuvAdyavasthApekSayA parotAsAmAnyarUpatA jIvApekSayA caa'prordhvsaamaanyruuptetyaashyH| itthaM na pudgala-jIvadravyeSu bahu-nyUnaparyAyavyApitvApekSayA parA'parordhvasAmAnyarUpatA sthuul-suukssmaadibhedgraahknaigmnymte'vgntvyaa| ___ sarvapadArthA'bhedagrAhakazuddhasaGgrahanayamate tu sarvaM dravyam ekameva, dravyatvA'vizeSAt / dravyameva ka ja apekSAbhedathI ekatra para-apara UrdhvatAsAmAnyarUpatA para spaSTatA - kALo ghaDo, lAla ghaDo vagere paryAyomAM ghaTa dravya phelAyeluM che. mRpiMDa, sthAsa, koza, kusUla vagere paryAyomAM ghaTa dravya phelAyela nathI. paraMtu mRdravya te avasthAomAM phelAyela che. Ama mRdravya karatAM ghaTadravya alpa paryAyamAM phlAyeluM che. jyAre ghaTAdi dravyanI apekSAe mRdravya aneka paryAyomAM phelAyeluM che. tethI ghaTadravya aparaUrdhvatA sAmAnya svarUpa (nyUnadezavRtti svarUpa) che. tathA mRdravya paraUrdhvatAsAmAnya svarUpa (adhikadezavRttisvarUpa) che. paraMtu mATI ane audArika vargaNAne vicAravAmAM Ave to mATI aparasAmAnyasvarUpa ane audArika vargaNA parasAmAnyasvarUpa thaze. naigamanaca mujaba dravyabheda che. (a.) jaDa dravyamAM para-apara UrdhvatA sAmAnyanI vAta karI gayA. have cetana dravyamAM para-apara che UtAsAmAnyane jANIe. bAla, yuvAna, vRddha vagere manuSyo (nara dravya) aparaUrdhvatAsAmAnya svarUpa dhA che. kAraNa ke nara-nAraka dravyanI apekSAe bAla, yuvAna Adi manuSya dravya alpaparyAyavyApI che. tenI apekSAe manuSya-naraka vagere dravya bahuparyAyavyApI hovAthI paraUrdhvatAsAmAnya svarUpa che. athavA manuSya sa -naraka vagere dravya ane jIva dravya vacce vicAra karavAmAM Ave to nara-nAraka vagere dravya bahuparyAyavyApI hovAthI aparaUrdhvatA sAmAnya svarUpa che. jyAre jIva dravya bahutaraparyAyavyApI hovAthI paraUrdhvatA sAmAnya svarUpa che. Azaya e che ke bAla, yuvAna Adi avasthAnI apekSAe manuSya vagere dravya paraUrdhvatAsAmAnyasvarUpa che tathA jIvanI apekSAe manuSya, naraka vagere aparaUrdhvatAsAmAnyasvarUpa che. A rIte sthUla, sUkSmAdi bhedane grahaNa karanAra naigamanayanA mata anusAre pudgala ane cetana dravyamAM bahuparyAyavyApi- guNadharmanI apekSAe paraUrdhvatAsAmAnyarUpatA tathA alpaparyAyavyAdhitva guNadharmanI apekSAe aparaUrdhvatAsAmAnyarUpatA jANavI. (sarva) zuddhasaMgrahanaya to sarva padArthamAM abhedanuM bhAna kare che. tethI tenA mate to sarva dravya eka ja che. tenA matAnusAra anumAnaprayoga nIce mujaba thaI zake che. sarva dravyam cham, dravyatvavizeSAMta, '.. citadvayamadhyavartI pATha ko. (9)mAM nathI. jAgatI
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 * zuddhasaGgrahanayamate dravyavimarza: 2/4 pa paramArthasat, traikAlikatvAt / dravyasya guNa-karmAdibhyaH satpadArthebhyaH abhinnatve'pi vandhyAputra -zazazRGgAdibhyaH asatpadArthebhyo nA'bhinnatvaM zuddhasaGgrahanayamate samAmnAtam, anyathA dravyasya " tucchruuptaaptteH| tathA ca sattaiva parordhvatAsAmAnyam, tanmate anyeSAm svAtantryeNa asattvAt / m guNAdInAM dravyAbhinnatayaiva sattvam, naa'nythaa| itthaM tasya sadvaitavAdapravaNatvaM jJeyam / rza prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - dravyAkAraparAvRttau api mUlasvarUpataH dravyaM na jAtu parAvartate -- iti cetasikRtya anukUlatApratikUlatA-sukhaduHkha-yazo'yazaH-saubhAgyadurbhAgya-mAnA'pamAnAdyavasthAyAmapi " UrdhvatAsAmAnyazaktyA aparivartanazIlazuddhAtmadravye nijadRSTiM sthApayitvA ratyarati-rAgadveSAdiparihAreNa Na zuddhasamatvayogam AtmArthI aarohti| tatazca "aSTaprakArakakarmabandhaviyogo mokSaH" (da.vai.1/ni.59/ kA vR.pR.156) dazavaikAlikaniyuktihAribhadrIvRttidarzitaH sulabhaH syAt / / 2/4 / / vaTa-31mavat ! te ja rIte - dravya ja pAramArthika tattva che. kema ke dravya taikAlika che. zuddhasaMgrahanayanA mate guNa, karma vagere sat padArthothI dravya abhinna hovA chatAM paNa vaMdhyAputra, zazazRMga vagere asat padArthothI dravya abhinna nathI. bAkI to asatpadArthathI abhinna banavAthI dravya tuccha thavAnI Apatti Ave. A rIte phakta sattA ja paraUrdhvatAsAmAnya che. kAraNa ke zuddha saMgrahanayanA mate guNa vagere padArtho paNa dravyaabhinna svarUpe ja sat = vAstavika = vidyamAna che. dravyathI bhinna svarUpe guNAdinuM zuM astitva nathI. A rIte zuddhasaMgrahanayane sadadvaitavAdamAM pravINa samajavo. spaSTatA:- naigamana pUla, sUkSma vagere aneka abhiprAyo dharAve che. mATe tenA mate UrdhvatAsAmAnya CL (svarUpa dravya)nA para ane apara arthAt vyApya ane vyApaka evA be bheda pADavAmAM Ave che. jyAre zuddha saMgrahanaya to tamAma padArthomAM abhedane mAne che. tethI para-apara UrdhvatAsAmAnya ke tiryasAmAnya svarUpe dravyanuM vibhAjana karavAnA badale temAM rahela dravyatva svarUpa anugata guNadharmane mukhya karIne tamAma dravyomAM abhedane te siddha kare che. mATe tenA mata mujaba dravya eka svarUpa ja che. zuddhasaMgrahanaya satpadArthomAM abhedane siddha kare che. tethI te saddaadvaitavAdamAM kuzaLa kahevAya che. ha9 UrdhvatAsAmAnyano upayoga haS AdhyAtmika upanaya :- dravyanA AkAra-avasthA-dazA badalAya to paNa dravya potAnA mULabhUtasvarUpe badalAtuM nathI. UrdhvatA sAmAnya A hakIkatane darzAve che. A vAta satata sAdhakanI najara sAme hoya to anukULatA-pratikULatA, sukha-duHkha, yaza-apayaza, saubhAgya-durbhAgya, mAna-apamAna, caDatI-paDatI Adi aneka avasthAmAM paNa parivartanazIla zuddha Atmadravya upara dRSTine kendrita karavAthI rati-aratinA ke rAga-dveSanA tophAnamAM taNAvAnA badale ke AghAta-pratyAghAtanA vamaLamAM phasAvAnA badale zuddha samavayogamAM sAdhaka ArUDha thAya che. tenAthI dazavaikAlikaniyuktihAribhadrI vRttimAM darzAvela ATheya prakAranA karmabaMdhano viyoga thavA svarUpa mokSa sulabha bane. (24)
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 2/2 0 ghaTatvazakti: tiryaksAmAnyam / bhinna vigatimAM rUpa eka je, dravyazakti jagi dAkhaI re; te tiryasAmAnya kahI jaI, jima ghaTa ghaTa paNa rAkhaI re 1ra/pA (14) jina. bhinna vigatimAM = bhinnapradezI vizeSamAMhaI, jeha dravyanI zakti (jagi = jagatamAM) ekarUpa = rI "ekAkAra eja jehanaI" (dAkhaI=) dekhADaI chai, tehanaI tiryasAmAnya kahiyaI. jima ghaTa ghaTa paNa 2 = ghaTava rAkhaI chaI. "sarva ghaTamAMhi ghaTapaNuM rAkhato = anugata ghaTAkAra pratIti viSaya thAto ghaTava te tiryasAmAnya. etAvatA sAmAnyasya prathamo bheda uktaH / sAmprataM sAmAnyasya dvitIyaM bhedamAha - 'drvyeti| dravyazaktiranekatra darzayatyekameva saa| tiryaksAmAnyamityuktaM ghaTatvaM hi ghaTeSviva / / 2/5 / / prakRte daNDAnvayastvevam - (yA) dravyazaktiH anekatra ekameva darzayati, sA tiryaksAmAnyamityuktam, ga ghaTeSu hi ghaTatvam iva / / 2/5 / / ___ yA dravyazaktiH anekatra = vibhinnapradeziSu bhinnavyaktivizeSeSu ekameva = nirdezasya bhAvapradhAnatvAd ... ekAkAratAmeva darzayati sA tiryaksAmAnyam iti uktaM zAstrakRdbhiH / dRSTAntamAha - ghaTatvaM hi ghaTeSu iva iti / sarvaghaTeSu ghaTAkAratAM rakSayad anugataM ghaTatvaM pratItiviSayIbhavat tiryaksAmAnyam Na avataraNita - cothA zlokamAM je vivecana karavAmAM AvyuM tenA dvArA sAmAnyano prathama bheda batAvyo. arthAt UrdhvatAsAmAnyasvarUpa dravyanuM nirUpaNa AgaLanA zlokamAM thaI gayuM. have pAMcamA zlokamAM sAmAnyanA bIjA bhedanuM arthAt tiryasAmAnyanuM graMthakArazrI nirUpaNa kare che : che tiryakra sAmAnyano vicAra che lokAthI:- je dravyazakti aneka vyaktimAM ekarUpatAne ja dekhADe che te tiryasAmAnya tarIke kahevAya che. jema ke aneka ghaDAomAM "ghaTatva' tiryasAmAnya kahevAya. (2/5) vyAkhyA :- je dravyazakti judA judA pradezavALI = vyaktigata rIte dravyathI alaga alaga upAdAna- hA kAraNavALI vibhinna vyaktiomAM (=kAryomAM) ekAkAratAne ja dekhADe te dravyazakti tiryasAmAnya cheA pramANe jaina zAstrakAra bhagavaMto kahe che. yadyapi tamAma mumaya ghaDA mATIsvarUpa eka ja upAdAnakAraNathI za nirmita che. tethI aneka ghaDAonA upAdAna alaga-alaga na kahevAya. paNa eka ghaDo je mATImAMthI banela che te mATInA pradezo = evayavo bIjA ghaDAnA upAdAnathI pRthar che. tethI tamAma ghaDAnuM upAdAnakAraNa vyaktigata rIte alaga-alaga kahevAya. ahIM alagapaNuM bhedasvarUpa nathI paraMtu pravibhaktapradeza-svarUpa che, pRthakvarUpa che. prastutamAM mULa gAthAmAM " va" A pramANe je nirdeza karela che te bhAvapradhAna che. mATe eka = ekatA = ekAkAratA A pramANe vyAkhyAmAM arthaghaTana karavAmAM Ave che. graMthakArazrI tiryasAmAnyanuM daSTAMta ApatA kahe che ke aneka vibhinna ghaTa vyaktiomAM A.(1)mAM "ekAkIrUpa pATha che..* cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che. A cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(3+4+9+11)+si.+A.(1) mAM che. upayogI hovAthI lIdhela che.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ prativyakti tulyapariNateH tiryaksAmAnyarUpatA 2/5 je je rUpe ekatva niyama te te rUpa sAmAnya kahIe *vivAre ni mAvo* ra hivaI koI Ima kahisyAM je "ghaTAdika bhinna vyaktimAM jima ghaTatAdika eka sAmAnya chai, sa tima piMDa-kusUlAdika bhinna vyaktimAM mRdAdika eka sAmAnya chaI to tiryasAmAnya-UrdhvatAsAmAnyano syo vizeSa che ?" pa ucyte| yena yena rUpeNa ekatvaniyamanaM tat tad rUpaM sAmAnyaM kathyate ityaashyH| yathA nIla-pIta -raktAdiSu vibhinnapradeziSu ghaTavizeSeSu ghaTatvam ekarUpatAmeva darzayati tathA zabala-zAbaleya-bAhuleyAdiSu ____ bhinnapradeziSu gopiNDavizeSeSu gotvalakSaNaM tiryaksAmAnyaM hi samAnAkAratAmevopadarzayatIti bhAvaH / taduktaM pramANanayatattvAlokAlaGkAre vAdidevasUribhiH "prativyakti tulyA pariNatiH = tiryaksAmAnyam zabala -zAyatte viSeipu norva prathA" (pra.na.ta.1/4) rUti. ka nanu yathA nIla-pIta-raktAdighaTAdiSu vyaktivizeSeSu ghaTatvAdikamekameva sAmAnyaM tathA piNDa -kuzUlAdiSu vyaktivizeSeSu mRdAdikamapyekameva sAmAnyamiti ko vizeSaH tiryksaamaanyordhvtaasaamaanyghaTatvasvarUpa zakti ja ekAkAratAnI = ghaTAdAratAnI pratIti karAvatI hovAthI ghaTatvasvarUpa zakti e tiryasAmAnya kahevAya. tamAma ghaDAo judI judI mATImAMthI banelA hovAthI judA judA che. tema chatAM te vibhinna ghaDAomAM ghaTAdAratAne jaNAvanAruM koI tattva hoya to te ghaTatva che. tamAma ghaDAomAM anugatarUpe ghaTAkAra jaNAya che. mATe tamAma ghaDAomAM anugata ghaTatva te ja tiryasAmAnya kahevAya che. tAtparya e che ke je svarUpe padArthomAM ekatvanuM = ekAkAranuM niyamana thaI zake te te svarUpa te vyavahArathI sAmAnya kahevAya che. ghaTavarUpe tamAma ghaDAomAM ekAkAratAnI pratItinuM niyamana thatuM hovAthI ghaTava svarUpa dravyazakti sAmAnya (ahIM tiryasAmAnya) kahevAya che. jema vibhinna avayavomAM rahenArA C nIla-pIta-rakta vagere judA judA ghaDAomAM ghaTatvazakti ekarUpatAne ja dekhADe che, tema zabala (= kAbaracItarI), kALI, dhoLI vagere gAyo judA judA avayavomAM rahetI hovAthI judI judI che. tema chatAM te vilakSaNa gopiMDamAM "gotvasvarUpa tiryasAmAnya kharekhara samAnAkAratAne ja dekhADe che arthAta vibhinna varNovALI tamAma gAyone gAyasvarUpe jaNAvavAnuM kArya gotvasvarUpa tirlaphasAmAnya kare che. tethI ja pramANanayatattAlokAlaMkAramAM vAdidevasUri mahArAje jaNAvela che ke "dareka judI judI vyaktimAM samAna evI pariNati tiryasAmAnya kahevAya che. jema ke kAbaracItarI, kALI, dhoLI vagere gAmomAM gotvasvarUpa samAna pariNatine tiryasAmAnya kahe che." zakA :- (na.) jema bhUrA-pILA-lAla vagere judA judA ghaDAomAM ghaTatasvarUpa eka ja anugatadharma sAmAnya kahevAya che. tema mRtapiMDa-sthAsa-koza-kuzUla vagere vibhinna vastuomAM mATI paNa anugata evuM eka ja sAmAnya tattva che. to pachI tirlaphasAmAnyamAM ane UrdhvatA sAmAnyamAM zuM taphAvata che? anugata ghaTatvane tiryasAmAnya kahevAya to anugata mRdravyane paNa tiryasAmAnya ja kahevuM joIe. athavA * si.mAM "sAmAnya kahI vyavahari I pATha. * ..* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(3+4+9+11)+ si.A.(1) mAM che....' cihnayamadhyavartI pATha ko.(3)mAM nathI. * hivaI = have. AdhAragraMtha- AnaMdaghanabAvIsI stabaka (jJAnavimalasUrikata), kusumAMjali (jinarAjasUrikRta), nemiraMgaratnAkarachaMda, harivilAsa rAsalIlA.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/5 * dezabhedena kAlabhedena ca anugatapratItiprakAzanam 137 tehanaIM kahiI je "dezabhedaU jihAM ekAkAraIM pratIti UpajaI, tihAM tiryasAmAnya' kahiyaI; / jihAM kAla-bhedaIM anugatAkAra pratIti UpajaI, tihAM UrdhvatAsAmAnya kahiyaIM." yoriti cet ? pa atrocyate - dezabhedena yatraikAkArA pratItirupajAyate tatra sthitaM sAmAnyaM tiryaksAmAnyam ucyate yathA nIla-pItAdighaTeSu ghaTatvam / yatra ca kAlabhedenA'nugatAkArA pratItirupajAyate rA tatrordhvatAsAmAnyamucyate yathA piNDa - kuzUlAdiSu mRdravyam iti tayorbhedo'nAvila eva / ittham m UrdhvatAsAmAnye kAlabhedo'sti, dezabhedo nAsti / tiryaksAmAnye ca dezabhedo'sti kAlabhedo rza naasti| tatazca kAlA'bhedenAnugatapratItijanakaM tiryaksAmAnyam, deshaa'bhedenaanugtprtiitijnknycordhvtaasaamaanym| etAvatA 'kAlabhede'pi dezA'bhedena anugatapratyayajanakam UrdhvatAsAmAnyamucyate, dezabhede'pi kAlA'bhedena anugatapratyayakAraNaJca tiryaksAmAnyamucyate' iti phalitam / mRdravyane jema UrdhvatAsAmAnya kahevAya che tema ghaTatvane paNa UrdhvatAsAmAnyasvarUpa mAnavuM joIe. * tiryAmAnya ane UrdhvatAsAmAnya vacce taphAvata Fa Bu Ni su emAdhAna :- (go.) sAmAnyasvarUpe UrdhvatAsAmAnya ane tiryasAmAnya ekasarakhA jaNAvA chatAM paNa bannemAM eka mahattvano taphAvata rahelo che. je padArthamAM kSetra (cAhe upAdAnakAraNa svarUpa ke cAhe AdhArabhUta AkAzapradezAdi) badalAvA chatAM samAna AkAravALI pratIti utpanna thAya te padArthamAM rahela sAmAnyane tiryasAmAnya kahevAya che. jema ke nIla-pIta vagere ghaDAomAM ghaTatva. tathA je padArthamAM kAlabhedathI anugata AkAravALI pratIti utpanna thAya che te padArthamAM rahela sAmAnyane UrdhvatAsAmAnya kahevAya che. jema ke mRpiMDa-sthAsa-koza-kuzUla vagere padArthamAM rahela mRdravya. AthI UrdhvatAsAmAnyamAM ane tiryaksAmAnyamAM taphAvata ekadama spaSTa ja che. matalaba ke eka ja mATI judA-judA kALe judI judI avasthAomAMthI pasAra thavA chatAM anugata svarUpe jaNAya che. mATe tene UrdhvatAsAmAnya kahevAya che. tathA judA judA kSetramAM rahelA lAla-pILA-kALA vagere judA judA ghaDAomAM ghaTatvarUpe ekAkAratAnuM bhAna thAya che. mATe ghaTatva tiryasAmAnya kahevAya che. tethI UrdhvatAsAmAnyamAM kALa badalAya che paNa mATI (kSetra-upAdAnakAraNa) badalAtI nathI. jyAre tiryaksAmAnyamAM mATI badalAya che paNa kALa badalAto nathI. tethI eka ja kALamAM anugata pratItine utpanna karanAra tiryaksAmAnya che. tathA eka ja dravyamAM (mATImAM) anugata pratItine utpanna karanAra UrdhvatAsAmAnya che. matalaba ke kALa badalAya paNa upAdAnakAraNa na badalAya (=apRthak hoya) ane anugata pratIti utpanna karAve te UrdhvatAsAmAnya kahevAya che. tathA kALa na badalAya paNa upAdAnakAraNa badalAya (=pRthak hoya) ane anugata pratIti utpanna karAve te tiryaksAmAnya kahevAya che A pramANe prastutamAM phalita thAya che. 7 lI.(3)mAM 'sAmAnyano syo vizeSa' azuddha pATha.
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 0 UrdhvatApracaya-tiryakpracayavicAra: 0 2/5 zuM koIka digaMbarAnusArI ima kahaI chaI, je "pa dravyanaiM kAlaparyAyarUpa *UrdhvatApracaya chaI. kAla Saa vinA pAMca dravyanaIM avayavasaghAtarUpa tiryakapracaya chaI." kazcid digambarAnusArI Aha - dharmAstikAyAdiSu SaDdravyeSu kAlaparyAyarUpa UrdhvatApracayo ' vartate, kAlaM vinA paJcAstikAyeSu avayavasaGghAtarUpaH tiryakpracayo bhavati / taduktaM kundakundAcAryakRtapravacanasArasya tattvapradIpikAvRttau amRtacandrAcAryeNa "pradezapracayo hi tiryakma pracayaH smyvishissttvRttiprcystuurdhvprcyH| tatrA''kAzasyA'vasthitA'nantapradezatvAddharmAdharmayoravasthitA'saGkhye- yapradezatvAjjIvasyA'navasthitA'saGkhyeyapradezatvAt pudgalasya dravyeNA'nekapradezatvazaktiyuktaikapradezatvAtparyAyeNa za dvibahupradezatvAccAsti tirykprcyH| na punaH kAlasya, zaktyA vyaktyA caikapradezatvAt / Urdhvapracayastu * UrdhvatApracaya - tirthaspracaya : digambara 9 (zva,) digambara matane anusaranAra koIka vidvAna evuM kahe che ke "dharmAstikAya Adi 6 dravyamAM kALaparyAyasvarUpa UrdhvatApracaya che. tathA kALa sivAyanA pAMca astikAmAM avayavasaghAtasvarUpa tiryapracaya hoya che." spaSTatA - UrdhvatApracaya digambaramatamAM kALaparyAyasvarUpa che. traNeya kALamAM cha dravyanI sparzanA hovAthI cha dravyamAM UrdhvatApracaya nAmano paryAya hoya che. tathA tiryapracaya nAmano paryAya avayavasamUha svarUpa che. arthAt je avayavI dravyanA aneka avayavo ekabIjA sAthe joDAyelA hoya te dravyamAM tiryapracaya nAmano paryAya hoya. niravayava dravyamAM koI paNa avayava na hovAne lIdhe avayavasamUha svarUpa tiryapricaya na saMbhave. digambaramate lokAkAzanA pratyeka AkAzapradezamAM chUTA chUTA kAlANa rahela che. A kAlANuo nuM svataMtra che. arthAt te badhA koI eka dravyanA avayavasvarUpa nathI. mATe kALa dravyamAM avayavasaghAta svarUpa tiryaphapracaya digambara mata mujaba saMbhavI zakato nathI. digambaramata mujaba kALa dravyanuM svarUpa na kevuM che ? - A bAbatanI vizeSa jANakArI 10mI zAkhAnA 14mA zlokamAM Avaze. haS kAlANamAM tirthaspracaya amAnya - digaMbaramata 68 | (taku.) kuMdakuMdasvAmIe racela pravacanasAra nAmanA graMthanI tattvapradIpikA nAmanI vyAkhyAmAM amRtacandra nAmanA digambara AcArya A bAbatamAM ema kahe che ke "pradezono = avayavono samUha tiryapracaya kahevAya che. tathA samayaviziSTa vRttiono samUha Urdhvapracaya kahevAya che. cha dravyamAM AkAzadravya avasthita (sthira) anaMtapradezavALuM che. tathA dharmAstikAya ane adharmAstikAya avasthita asaMkhyapradezavALA che. jIva dravya anavasthita (asthira) asaMkhyapradeza che. tathA pudgala (bhaviSyamAM kavaNukAdi anekapradezI svarUpe pariNamavAnA hovAthI) dravyataH (= dravyanI apekSAe) anekapradezatvazaktithI yukta hovA chatAM vartamAnakALe te paramANu vagere muddagala) ekapradezavALA che. tathA paryAyataH (= kacaNukAdi pragaTa paryAyanI apekSAe) te pudgala be ke aneka pradezavALA che. mATe pudgalamAM paramANu-caNakAdinI apekSAe zakti -vyaktithI tiryapracaya (anekapradeza) che. paraMtu kALamAM tiryakrapracaya nathI. kAraNa ke kALadravya zaktinI ane vyaktinI apekSAe ekapradezavALuM che. Urdhvapracaya to sarva dravyamAM anivArya ja che. kAraNa ke * pustakomAM "UrdhvatAsAmAnyapracaya' pATha che. ko.(+1+11)no pATha ahIM lIdho che.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/5 0 paramANuSu tiryakpracayAbhAvApAdanam / 139 tehanaI mataI "tiryapracayano AdhAra ghaTAdika tiryasAmAnya thAya che. paramANurUpa apracayaparyAyanuM rI, AdhAra bhinna thAI(sthAyI) dravya joIyaI." te mATaI 5 dravyanaIM khaMdha-deza-pradezabhAvai ekAneka vyavahAraga trikoTisparzitvena sAMzatvAd dravyavRtteH sarvadravyANAmanivArita ev| ayaM tu vizeSaH samayaviziSTavRttipracayaH pa zeSadravyANAmUrdhvapracayaH, samayapracayaH eva kaalsyordhvprcyH| zeSadravyANAM vRttehi samayAdarthAntarabhUtatvAdasti / samaviziSTatvam | chAtravRtu svataH samayamUtatvIttannati" (pra.sA.ta.5.989) UMti aa tanmate tiryakpracayAdhArasya ghaTAdeH tiryaksAmAnyavattvaM syAt kintu yathA apracayaparyAyAdhAratayA atiriktaM kAlANudravyaM digambaraiH kalpyate tathA pudgalaparamANusvarUpabhUtasya apracayaparyAyasya AdhAratayA / SaDdravyAtiriktaM sthAyi dravyaM digambaraiH kalpanIyaM syAt, dravyapaJcakasya tiryakpracayAzrayatvAt, pudgalaparamANozca AzAmbaramate apracayaparyAyAzrayakAlANubhinnatvAt / na caivaM saptamadravyakalpanA yujyate, apasiddhAntA''pAtAt / tasmAt paJcAstikAyeSu skandha rNi bhUta-vartamAna-bhaviSya Ama kALanI traNa koTinI dravyavRtti (dravyavartanA) sparzanA kare che. mATe dravyavRtti aMzayukta che. paraMtu taphAvata eTalo che ke samayaviziSTavRttiono pracaya kALa dravyane choDIne bAkInA badhA dravyamAM Urdhvapracaya svarUpa che. tathA samayono pracaya e ja kALadravyano Urdhvapracaya che. kema ke kALa sivAyanA pAMca dravyanI vRtti samayathI bhinna che. mATe dravyapaMcakavRtti samayaviziSTa che. jyAre kALavRtti to svataH samayasvarUpa che. mATe kALavRtti samayaviziSTa nathI." A digaMbaramata samIkSA | (tanmatte.) upara jaNAvela digaMbaramata vyAjabI jaNAto nathI. kAraNa ke temanA mata mujaba vicArIe to tiryapracayano AdhAra ghaTAdi dravya tiryasAmAnyano Azraya banI zakaze. paraMtu apracayaparyAyanA AdhAra tarIke jema digaMbaro pAMca dravyathI atirikta kAlANu dravyanI kalpanA kare che, tema paramANusvarUpabhUta apracaya paryAyanA AdhAra tarIke cha dravyathI bhinna = svataMtra, sthAyI dravyane digaMbara vidvAnoe paNa svIkAravuM paDaze. kAraNa ke dharmAstikAya vagere pAMca dravyo to tiryapracayaparyAyano AdhAra che. tathA digaMbaramate apracayaparyAyanA AzrayabhUta kAlANudravya karatAM pudgalaparamANu dravya to bhinna che. tethI kAlANubhinna apracayaparyAyAzrayabhUta pudgalane paMcAstikAyathI paNa bhinna mAnavAnI AvazyakatA UbhI thaze. tethI apracayaparyAyAdhAra pugalane sAtamuM dravya mAnavAnI samasyA Avaze. -digaMbarone sAta dravyanI Apatti che. (2 2.) paraMtu A rIte sAtamA dravyanI kalpanA karavI vyAjabI nathI. kAraNa ke tevuM svataMtra sAtamuM dravya mAnavAmAM digaMbarone apasiddhAMta doSa lAgu paDaze. digaMbara saMpradAyamAM dharmAstikAya Adi cha ja dravya mAnavAmAM AvelA che, nahi ke sAta dravya. mATe dharmAstikAya Adi pAMca astikAmAM skanvarUpe ja ekatva ane deza-pradezasvarUpe ane tvano vyavahAra saMgata karavo joIe. paraMtu tiryapracaya 0 pustakomAM ahIM 'tathA pATha che. ko.(14)mAM nathI. je pustakomAM thAI nathI. ko.(11)mAM che. 8 dha.mAM "anekAneka' azuddha pATha.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 20 jayasenAcAryamatanirasanam / raNa upapAdavo paNi tiryapracaya nAmAMtara na kahevuM. *tirthaksAmAnya kahIyaI, jima ghaTaI ghaTapaNa te sa jANavuM. ra/pA. pa -deza-pradezabhAvenaiva ekA'nekatvavyavahAra upapAdanIyaH parantu 'tiryakpracaya' iti nAmAntaraM na vAcyam _ 'tiryaksAmAnyami'tyeva kathanIyam, ghaTe ghaTatvavaditi jJeyam / yadyapi pravacanasArasya tAtparyavRttau jayasenAcAryeNa "tiryakpracayaH iti tiryaksAmAnyamiti vistArasAmAnyama miti akramAnekAnta iti ca bhaNyate / .... Urdhvapracaya iti UrdhvasAmAnyamityAyatasAmAnyamiti kramAnekAnta - iti ca bhaNyate" (pra.sA.tA.vR.2/50) ityuktyA tiryakpracaya-tiryaksAmAnyapadayoH ekArthatA darzitA tathApi paramArthato na tayoH paryAyavAcitA sambhavati, paramANupudgaleSu zvetAmbarasammataparamANutvalakSaNaka tiryaksAmAnyAnviteSu pradezapracayalakSaNasya tiryakpracayasya asambhavAt, digambaraiH anabhyupagamAcca / evuM alaga nAma kahevuM vyAjabI nathI. mATe "tiryaksAmAnya' zabda prayoga karavA yogya che. jema ke ghaTamAM ghaTatva e tiryasAmAnya che. Ama vidvAnoe samajavuM. spaSTatA - zvetAMbara jaina AgamamAM dharmAstikAya Adi pAMca astikAmAM skandhapariNAma, dezapariNAma ane pradeza pariNAma mAnavAmAM Avela che. dA.ta. akhaMDa dharmAstikAya dravya = skandha, teno eka khaMDa = deza ane teno niravayava aMza = pradeza. pudagalAstikAyamAM niravayava aMza skandhathI ke dezathI chUTo paDe to tene paramANu kahevAmAM Ave che. A vAta navatattvanA abhyAsI mATe suparicita che. zvetAMbara jaina saMpradAya siddhAMta mujaba, dharmAstikAya dravya skalparUpe eka che tathA deza-pradezarUpe aneka suM che. AvuM zvetAMbara jainAcAryonuM maMtavya tiryakapracayanA svIkAra tarapha nahi paNa tiryaksAmAnyanA svIkAra tarapha ApaNuM dhyAna dore che. bAkInI vigata spaSTa che. * tiryapha sAmAnya = tiryapha pracaya sa (vi.) jo ke jayasena nAmanA digaMbara AcArya bhagavaMte pravacanasAranI tAtparyavRtti nAmanI vyAkhyAmAM jaNAvela che ke "tiryadmacayane tiryasAmAnya, vistArasAmAnya ane akrama-anekAMta paNa kahevAya che. tathA Urdhvapracayane UrdhvasAmAnya, Ayata sAmAnya ane kramaanekAMta paNa kahI zakAya che" matalaba ke tiryapracaya ane tiryasAmAnya enArtha che. tethI tiryapracaya mAnavuM nahi ane tiryasAmAnya mAnavuM te asthAne jaNAya che. tema chatAM prastutamAM graMthakArazrInuM tAtparya e che ke tiryapracaya ane tirlaphasAmAnya A banne zabdone paryAyavAcI tarIke paramArthathI svIkArI zakAya ema nathI. kAraNa ke paramANamAM paramANutvasvarUpa tiryasAmAnya zvetAMbarane mAnya che. paraMtu digaMbarone svataMtra pudgala paramANumAM ke kAlANumAM tiryasAmAnya mAnya nathI. mATe digaMbaramAnya avayavasaMghAtasvarUpa tiryakrapracaya ane zvetAMbaramAnya ekAkArapratItijanaka tiryasAmAnya A banne judA siddha thAya che. mATe "tirlaphasAmAnya * ko.(11)mAM "tiryapha ehanA arthano bhelo saMbaMdha che pATha. *...* cihradayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che. ... cihnayamadhyavartI pATha phakta ko.(12)mAM che. .. cihnayamadhyavartI pATha ko.(3)mAM nathI.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra/pa 0 tiryaksAmAnyopayogapradyotanam / 141 tasmAt tiryaksAmAnyapadaprayoga eva arhatIti dhyeyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - jainadarzane sarve AtmAnaH svatantrANi dravyANi / skandhapariNAmA- pa panneSu lokAkAzapramitA'saGkhyAtAtmapradezeSu pratiskandham AtmAnaH svatantratayA vyavahriyante / sarveSAm ... AtmanAM pradezA api pRthageva santi / mokSamArgasAdhakeSu api jAyamAnA bhedabuddhiH paratva-parakIyatvapariNatyAdhAnataH jIvAn mamatA-viSamatAkardame nimajjayati / ___ etaddoSaparihArAya tiryaksAmAnyasvarUpA dravyazaktiH snyjiivniitulyaa| anukUla-pratikUlavyavahAra-ja kAriSu api jIveSu Atmatvantu ekameva / 'sarve AtmAnaH Atmatvena rUpeNa tulyA eva' iti / ekAkArapratItyAdhAnadvArA tiryaksAmAnyalakSaNA dravyazaktiH jIvaM rAgAdidvandvAd uddharati, maitrIbhAvanodyAnazaityam anubhAvayati, sarveSu Atmasu paramAtmatulyatApratItiM sampAdayati, asaGgadazAzikharaJca Ni smaarohyti| tataH "AtmavAn vedavAn viSNuH brahmavAn brhmsmbhvH| sUkSmaH parAtparo jetA jayI kA sarvamalojjhitaH / / " (si.sa.nA.1/14) iti siddhasahasranAmakozapradarzitaM siddhasvarUpamAvirbhavati / / 2/5 / / zabdaprayoga ja vyAjabI che, nahi ke "tiryapracaya' zabdano prayoga - AvuM phalita thAya che. ka bhedabhAva nivArIe cha AdhyAtmika upanaya :- dareka AtmAo jainadarzana mujaba svataMtra dravya che. lokAkAzapramANa asaMkhya Atmapradezo skaMdhapariNAmane pAmelA hote chate dareka skaMdhamAM jIva tarIkeno vyavahAra thAya che. tema chatAM te tamAma Atmapradezo ane jIvo ekabIjAthI judA che, svataMtra che. eka jIvanA Atmapradeza ane bIjA jIvanA Atmapradeza paNa judA che. mokSamArga vikAsa sAdhavAmAM tatpara thayelA evA paNa jIvomAM thatI bhedabuddhi "A bhinna che, pArakuM che." AvA bhedabhAvano pariNAma UbhA karavA dvArA mamatAnA gra ane viSamatAnA vamaLamAM jIvone garakAva karI de che. ja tirlaphasAmAnyano AdhyAtmika upayoga ja | (rU.) anAdi kALanA A viSama rogamAMthI bacavA mATe tiryasAmAnyasvarUpa dravyazakti saMjIvanI auSadhi samAna che. koI jIva anukULa vyavahAra kare, koI pratikULa vyavahAra kare, koI mAna Ape, sa koI apamAna kare tema chatAM te tamAma jIvomAM Atmatva to eka ja che. arthAt "tamAma jIvo AtmatattvarUpe samAna ja che' - AvI ekAkAra pratItine karAvavA dvArA tiryasAmAnyasvarUpa dravyazakti jIvane rAgavaiSanA tophAnamAMthI AbAda rIte ugArI le che ane maitrI bhAvanAnA upavananI zItaLatAno anubhava karAvI dareka jIvomAM paramAtmatulyatAnI pratIti karAvI asaMgadazAnA AdhyAtmika zikhara sudhI pahoMcavAmAM mahattvano bhAga bhajave che. tyAra bAda "AtmavAnuM, vedavAk (= AgamavAnuM), viSNu (= jJAna dvArA sarvavyApaka), brahmayukta, brahmajanmA, sUkSma, sarvazreSTha, vijetA, jayI (= karmavijayI), sarvakarmamalazUnya A pramANe siddhasahasranAmakozamAM varNavela siddhasvarUpa pragaTe che. (2/5) vI
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 142 * zaktidvitayavimarza: 0 - hivaI UrdhvatAsAmAnyazaktinA 2 bheda dekhADeI chai - zaktimAtra te dravya sarvanI, guNa-paryAyanI lIjaI re; kArayarUpa nikaTa dekhInaI, samucita zakti kahI jaI re 2/6 (15) jina. dravya sarvanI Apa ApaNA guNa-paryAyanI zaktimAtra lIjai, te oghazakti kahiyAM. anaI je (kArayarUpa) kAryanuM rUpa nikaTa kahetAM ThuMThuM thAtuM dekhIyaI, te kAryanI apekSAi tehane samucita zakti . adhunordhvatAsAmAnyasya prakAradvitayamupadarzayati - 'guNe'ti / guNa-paryAyayoroghazaktirdravye'khile dhruvm| kAryA''sattau hi zaktistu samucitA'bhidhIyate / / 2/6 / / ma prakRte daNDAnvayastvevam - akhile dravye guNa-paryAyayoroghazaktiH dhruvam (asti)| samucitA zaktistu kAryA''sattau hi abhidhiiyte||2/6||| akhile = sarvasmin dravye guNa-paryAyayoH = sva-svaguNa-paryAyayoH atItAnAgatavartamAnakAlaka vyApinoH dhruvam = avazyaM zaktimAtraM bhavati / sA hi oghazaktiH ucyate / oghazakti-sAmAnyazakti Ni -svarUpayogyatA-sAmAnyayogyatAdipadAni paryAyanAmAni jJeyAni / kA kAryA''sattau = prAtisvikaguNAdilakSaNakAryanaikaTye tu niyatakAryasya AsannotpattidarzanAt tattatkAryApekSayA hi = eva tattadravye samucitA zaktiH abhidhiiyte| samucitA nAma tattatsvarUpeNa avataraNikA - have graMthakArazrI UrdhvatAsAmAnyanA be prakArane jaNAve che : ka oghazakti ane samucitazakti . zlokAthI - tamAma dravyamAM guNanI ane paryAyanI (1) oghazakti rahelI che. (2) samucitasa zakti to kAryanuM svarUpa najIkamAM Ave tyAre kahevAya che. (2/6) vyAkhyArtha - sarva dravyamAM atIta, anAgata ane vartamAnakALamAM vyApIne rahenArA potAnA aneka lA guNa-paryAyone pragaTa karavAnI zakti avazya hoya che. potAnA cokkasa prakAranA guNa-paryAyane pragaTa karAvanAra dravyaniSTha A zakti oghazakti kahevAya che. oghazakti kaho ke sAmAnyazakti kaho ke svarUpayogyatA kaho sa ke sAmAnyayogyatA kaho - arthamAM koI pharaka paDato nathI. kema ke A badhA zabdo paryAyavAcI che. (AryA.) cokkasa prakAranA guNa-paryAyasvarUpa kAryane pragaTa thavAno avasara najIka Ave tyAre niyata kAryanI niSpatti najIkanA samayamAM dekhAvAnA lIdhe, te te guNa-paryAyasvarUpa kAryanI apekSAe ja te te dravyamAM samucitazakti kahevAya che. samucitazakti eTale tamAma lokone te te svarUpe vyavahAra karavA * ko.(4)mAM sarvathI' pATha. je si.+ko.(9)+P(2)A(1)mAM TabArtha A mujaba che "dravya eka te atItAnAgata vartamAna sarva guNa-paryAyanI sAmAnyazakti kahIe ane je kAryarUpa nikaTa kahatAM DhuMkaDuM thAtuM dekhAI tehanI apekSAI samucita zakti kahII.' 4 pustakomAM 'vahiluM upajatuM" pATha che. si.ko.(9)+P(2)+A.(1)no pATha lIdho che. pustakomAM 'tehanI' pATha. ko.(10)no pATha lIdho che. ko.(11+12)mAM "tehanaI pATha.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/6 7 ' nA1/6TI 0 nayalatA'tidezaH / kahiyAM. samucita kahetAM vyavahArayogya. /ra/dI sArvajanInavyavahArayogyA vyApArayogyA ca / samucitazakti-sahakArizakti-vyavahAryazakti-samucitayogyatA -sahakAriyogyatA-vizeSayogyatA-viziSTayogyatA-phalAbhimukhayogyatAdIni padAni anarthAntarANi jnyeyaani| pa yathA caitat tathA darzitamasmAbhiH nayalatAbhidhAnAyAM dvAtriMzikAprakaraNavRttau (dvA.dvA.10/17 pR.705-707)| rA ___ prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - pratyekaM bhavyAtmasu mokSajanikA yogyatA'parA'bhidhAnA zaktiH vartate / cirakAlataH mokSagAmiSu mokSajanikA oghazaktiH kSipraM mokSagAmiSu ca mokSajanikA samucitazaktiH vartate / mokSajanikAyA oghazakteH samucitazaktirUpeNa pariNamanameva mokssodymH| bhagavadbhakti za -gurusamarpaNa-zAstrasaMniSThatA-sAdhusevAdinA vyavahAranayasammatApavargasAdhanena bhAvaikAkitA''ryamauna-dhyAna ke -kAyotsarga-bhedavijJAnapariNati-samucitAsaGgasAkSibhAvasaMvedanAdilakSaNena ca naizcayikopAsanAmArgeNa ... svagatApavargajanakaughazakteH samucitazaktirUpeNa pariNAmanameva naH pradhAnaM kartavyam / tatazca "sarvathA // nirupadravo mokSa:" (zA ..8/joya-2 ) zAnta sudhAravRttizitaH sunama: cAtAra/dA. yogya ane te te svarUpe kAryanI niSpattimAM joDavA yogya evI zakti. (1) samucitazakti, (2) sahakArizakti, (3) vyavahArayogya zakti, (4) samucitayogyatA, (5) sahakAriyogyatA, (6) vizeSayogyatA, (7) viziSTayogyatA, (8) phalAbhimukhayogyatA vagere zabdo ekAWka jANavA. A badhA pado je rIte paryAyavAcaka che, te bAbatane mahopAdhyAya yazovijayagaNiviracita dvAtrizikA (batrIsa -batrIsI) graMthanI nayelatA vyAkhyAmAM ame vistArathI batAvela che. jijJAsuvarga tyAM daSTipAta karI zake che. spaSTatA :- jaMgalamAM rahela daMDa-mATI vageremAM ghaDo banAvavAnI svarUpa yogyatA = oghazakti rahelI che. tathA kuMbhAranA hAthamAM rahela daMDa ane cAkaDA upara caDhelI mATImAM ghaDo banAvavAnI sa. samucitazakti rahelI che. TUMkamAM lAMbA samaya pachI kAryane utpanna karanArA kAraNamAM kAryajanaka oghazakti rahe che tathA TUMka samayamAM kAryane utpanna karanArA kAraNamAM kAryajanaka samucitazakti rahe che. ghI, e tAtvika sAdhanAmArganI samajaNa che. upanaya :- dareka bhavya AtmAomAM mokSe javAnI yogyatA rahelI hoya che. koIka ne mokSe vahelA jAya che. koIka mokSe moDA jAya che. dIrgha samaya pachI mokSe janArA bhavyAtmAmAM mokSajanaka oghazakti rahelI hoya che. tathA TUMka samayamAM mokSe janAra bhavyAtmAmAM mokSajanaka samucitazakti rahelI che. mokSajanaka oghazaktine samucitazaktimAM rUpAMtarita karavI tenuM nAma sAdhanA che. prabhubhakti, gurusamarpaNa, zAstraniSThA, sAdhusevA vagere vyavahAranayasaMmata sAdhanAnA mAdhyama dvArA ekAMtavAsa = tAttvika ekAkIpaNuM, Arya mauna, dhyAna, kAyotsarga, bhedavijJAnapariNati ane samucita asaMga sAkSIbhAvanI saMvedanA svarUpa nizcayanayamAnya upAsanA mArgamAM TharIne ApaNAmAM rahela mokSajanaka oghazaktine tathAvidha samucitazaktirUpe vahelI take pariNAvI devI te ApaNuM aMgata ane Avazyaka kartavya che. tenAthI gaMbhIravijayajIe zAMtasudhArasavRttimAM varNavela sarvathA upadravazUnya mokSa sulabha bane. (ra) 0 lA.(12)mAM "vyApArayogya' pATha.
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca sa 144 ka En * ghRtazaktivicAraH pa ghRtazaktiryathA zasye jJAyate'pi na kathyate / rA dugdhAdau kathitA sA tu lokacitte virAjate / / 2/7 // an prakRte daNDAnvayastvevam - yathA zasye ghRtazaktiH jJAyate api tu na kathyate, dugdhAdau kathitA rza tu sA lokacitte virAjate / / 2/7 / / yathA = yena prakAreNa zasye ihAM valI dRSTAnta kahai chai : mRtanI zakti yathA tRNabhAvaI jANI paNi na *kahAi re; *dugdhAdika bhAvaI te jananaI bhAkhI citti suhAI re / / 2/7aa (16) jina. (yathA=) jima dhRtanI > dhRta karavAnI zakti tRNabhAvaI = tRNaparyAyaI pudgalamAMhi chaIM. nahIM to tRNaAhArathI dhenu dUdha dii chaiM, te dUdhamAMhiM dhRtazakti kihAMthI AvII ? Ima anumAna pramANaU - - iha dRSTAntaM kathayati - 'ghRte 'ti / ghRtazaktiH tRNAdiparyAyA''krAnte pudgale ghRtapariNAmasvarUpayogyatvena ghRtaniSpAdanasAmarthyaM vidyate, anyathA tRNAdyAhArabhojidhenupradattadugdhe ghRtazaktiH kutaH syAt ? atra ca prayoga evam - tRNaM ghRtazaktimat, tRNaprayuktadugdhAdau ghRtshktynythaanupptteH| avataraNikA :- odhazaktine ane samucitazaktine vize graMthakArazrI udAharaNane jaNAve che :oghazaktinA ane samucitazaktinA udAharaNa zlokArtha :- ghAsamAM ghI banavAnI zakti jaNAya che paNa kahevAtI nathI. paraMtu 'dUdha vageremAM ghI banavAnI zakti che' - tevuM kahevAmAM Ave to tevI dhRtazakti lokonA manamAM jace che. (2/7) :- ghAsa vagerene gAya-bheMsa vagere khAya to temAMthI kAlAntare dUdha, dahIM, chAsa, mAkhaNa vyAkhyA OM ane ghI niSpanna thAya che. mATe ghAsa vagere paryAyathI yukta evA pudgala dravyomAM ghIsvarUpe pariNamavAnI svarUpayogyatA rahelI che. mATe ghAsa-pAMdaDA vageremAM dhRtazakti dhRtajananasAmarthya raheluM che - evuM siddha thAya che. ghAsa vageremAM ghIne utpanna karavAnuM je sAmarthya che te jainadarzananI paribhASA mujaba / dhRtajanaka odhazakti kahevAya. jo ghAsamAM ghIne utpanna karavAnI odhazakti mAnavAmAM na Ave to ghAsa vagerene khAnAra gAya-bheMsa vagere prANIoe Apela dUdhamAM ghIne utpanna karavAnuM sAmarthya kyAMthI Ave ? dUdha-chAsa vageremAM ghIne utpanna karavAnuM sAmarthya to sahu sujJajanone mAnya che. mATe ghAsa vageremAM ghIne utpanna karavAnI zakti mAnavI ja joIe. prastutamAM anumAnaprayoga A rIte karI zakAya. 'ghAsa ghIjanaka zaktiyukta che. jo tema na mAnIe to ghAsa khAvA dvArA taiyAra thayela dUdha vageremAM ghIne utpanna karavAnI zakti asaMgata banI jAya.' 2/7 = = pustakomAM 'piNa' pATha che. pA. + P(2+3+4)mAM 'paNi' pATha che. banneno artha 'paNa' thAya che. ko.(3)mAM 'paNa' pATha che. ko.(10)mAM 'kahavAI' pATha. | zAM.dha.mAM 'dugadhA...' pATha. ahIM ko(2)no pATha lIdhela che. 0 pustakomAM 'citta' pATha. ko.(6+7+8+11)no pATha lIdho che. ... cihnadghayavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+ A.(1) mAM che.
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra/7 * oghazakte: avyavahAryatA 0 145 tRNamAMhi jANI, paNi' vRtazakti vyavahArayogya bhAvaI" (kahAI=) kahavAI nahIM. teha mATaI te oghazakti kahiyai. anai tatkAryo samucitazakti kahiI. zaoNreva tAryazaretvavyavadaratu sata rA eva "zaktayaH sarvabhAvAnAM kAryA'rthApattigocarAH' (sammativRtti 1/1 pR.54, upadezapadavRtti-343) iti prvaadH|* sa. ___ yadvA tRNaM ghRtajananazaktimad, ghRtazaktimaddagdhAdiprayojakatvAt / yannaivaM tannaivam, ambaravat / pa itthaJcAnumAnapramANena tRNe ghRtazaktiH jJAyate, api tu na kathyate = naiva vyvhriyte| na hi tRNAdau vyavahArayogyabhAvarUpeNa ghRtazaktirucyamAnA ziSTasamudAye zobhate / ataH tRNAdau ghRtasyaughazaktiH eva mantavyA, na tu smucitshktiH|| tathA tatkArye dugdhAdau samucitazaktiH kathyate, samucitazaktereva tatkAryazaktatvavyavahArahetutvAt / OM mata "zapyaH sarvamAvAnAM kAryADapattinovara(sa.ta.9/9/9.44, 3.5.rU43 pR.pR.414) rUcevuM : sammativRtto uddezavRtta , "zayaH sarvamAvAnA phAryA sthapattisAdhanA" (pra.ta.rU46, ta.sa. 188) : iti ca pramAlakSaNa-tattvasaGgrahayoH pravAdaH prsiddhH| A tRNAdimAM vRtAdizakti avyavahArya che | (dA.) athavA to ema paNa kahI zakAya ke kRtajananazaktiviziSTa evA dUdha vagerenuM prayojaka hovAthI ghAsamAM dhRtajanaka zakti rahelI che. jemAM dhRtajanakazaktiviziSTa dUdha vagerenI prayojakatA na hoya temAM dhRtajanana sAmarthya paNa na hoya, jema ke AkAza. A rIte anumAna pramANathI ghAsamAM ghInI oghazakti jANI zakAya che paNa "ghAsamAMthI ghI utpanna thAya che' - Avo vyavahAra karI zakAto nathI. kharekhara "ghAsa vageremAM dhRtajanaka zakti che" - AvuM kahevAmAM Ave to ziSTa puruSonA samAjamAM A vAta zobhatI nathI. kAraNa ke ghAsanI avasthAmAM vRtazakti vyavahAra karavA yogya pariNAmarUpe ra. rahetI nathI. tethI "ghAsa vageremAM ghI banavAnI oghazakti mAnavI, nahi ke ghI banavAnI samucitazakti - evuM siddha thAya che. & kAryanimittaka athapattithI zaktinI siddhi & (tathA) tathA ghAsa khAvAthI taiyAra thayela dUdhamAM ghI banavAnI samucitazaktino vyavahAra thAya che. kAraNa ke samucitazakti ja te te kAraNomAM te te kAryane utpanna karavAnA sAmarthyanA vyavahArano hetu che. arthAta "dUdhamAM ghIne utpanna karavAnI zakti che' - A prakAre je lokavyavahAra thAya che temAM dUdhagata dhRtajanaka samucitazakti ja nimitta bane che. mATe ja dArzanika jagatamAM evo pravAda che ke "dareka bhAvomAM (padArthomAM) rahelI zaktio kAryanimittaka arthapattithI siddha thAya che' - A pravAda sammatitarkavyAkhyAmAM, municaMdrasUrikRta upadezapadavRttimAM (gA.343) tathA thoDAka zAbdika pheraphAra sAthe jinezvarasUriracita pramAlakSaNamAM ane zAMtarakSitaracita tattvasaMgrahamAM prasiddha che. pustakomAM "piNa' pATha che. pA.mAM "paNi' pATha che. banneno artha "paNa" thAya che. ko.(3)mAM "paNa" pATha che....' cihnadrayavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+A.(1) mAM che. na ko.(9)mAM "piNa vyavahAra yogyatA vinA kahI na jAI pATha. 8. * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.mAM che.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra7. . anantara-paramparakAraNayoH samucitaughazaktI 2 ga tRNanaI dugdhAdika bhAvaI = dugdha-dadhi pramukha pariNAmaI dhRtazakti kahIyaI. te bhAkhI thakI jananaI = lokanaI citti suhAI = gameM vyavahAratusampa . te mATaI te samucitazakti kahiyai. anaMtara cii kAraNamAMhaI samucitazakti, paraMpara kAraNamAMhaI oghazakti e viveka. pa yathoktaM mImAMsAzlokavArttike kumArilabhaTTena api "zaktayo'pi ca bhAvAnAM kaaryaa'rthaapttiklpitaaH| gaga prasiddhAH pAramArthikyaH pratikAryaM vyavasthitAH / / " (mI.zlo.vA. zUnyavAda-254) iti / oghazaktimadapi - tRNAdikaM na sarvadA svakAryam Arabhate kintu zaktyabhivyaJjakaM sahakAriNam apeksste| tatazca " sahakArivazAt kAlAntare tRNAdereva dugdhAdipariNAme sati dugdhAdau = dugdha-dadhipramukhe pariNAma ghRtazaktiH za kathyate / sA tu evaM kathitA satI lokacitte virAjate, uktvyvhaarhetusmptteH| tasmAd dugdhAdau ka ghRtazaktiH samucitazaktiH procyate / anantarakAraNe samucitazaktiH paramparakAraNe caughazaktiriti vivekaH / pasA:- hamaNA je pravAdanI vAta karI gayA tenuM tAtparya e che ke "kAraNa dvArA niSpanna thatAM kAryane joIne te kAraNamAM vivakSita kAryane utpanna karavAnuM sAmarthya che' - tevuM arthapatti pramANathI siddha thatuM hoya che. jema ke dUdhamAM ghIne utpanna karavAnuM sAmarthya na hoya to dUdha dvArA ghI utpanna na thaI zake. anyathAanupapattinA mAdhyamathI mImAMsako je arthapattipramANa vaDe atIndriya padArthanI siddhi kare che te ja arthapattipramANa dvArA prastutamAM dUdhaniSTha dhRtajanaka samucitazaktinI siddhi thAya che. jema 'tivADamonI vIno phevadrattaH satro mu, tivADamoninaH vInatvAnyathAnupattei' - A prakAre arthapatti pramANathI divase nahIM jamanAra puSTa zarIravALA devadattamAM rAtribhojanakAritva siddha thAya che tema 'dudhAdri ga dhRtazaktimat, vRtAvinanmAnyathAnupapatta:' - A arthapattithI dUdhamAM ghIjanaka samucitazakti siddha thAya che. ja sahakArIkAraNa oghazaktinA abhivyaMjaka che TI (co.) mImAMsAzlokavArtika graMthamAM mImAMsakamUrdhanya kumArilabhaTTe paNa jaNAvela che ke "bhAvomAM = kAraNomAM cokkasa prakAranA kAryane utpanna karavAnI pAramArthika zaktio rahelI hoya che. kAryanimittaka zuM arthapatti pramANathI te te prasiddha zaktionI kalpanA karavAmAM Ave che." tRNa vageremAM dhRtajanaka oghazakti hovA chatAM paNa te sarvadA ghIne utpanna karatuM nathI. paraMtu potAnAmAM rahelI oghazaktinA abhivyaMjaka evA sahakArI kAraNanI te apekSA rAkhe che. tethI ghAsa-pAMdaDA vagere pudgala dravya ja kAlAntaramAM sahakArIkAraNanA sAnnidhyane pAmIne jyAre dUdha vagere pariNAmane pAme tyAre dUdha-dahIM vagere pariNAmamAM dhRtajanakazakti vyavahAramAM kahI zakAya che. A rIte "dUdha vageremAM dhRtajanana sAmarthya raheluM che' - evuM kahevAmAM Ave to te samucitazakti lokonA manamAM jace che. kAraNa ke uparokta vyavahAra karavAmAM niyAmaka samucitazakti tyAM vidyamAna che. tethI dUdha vageremAM je dhRtajanaka zakti che te samucitazakti kahevAya che. TUMkamAM zaktino ane samucitazaktino bheda samajAvavo hoya to kahI zakAya ke najIkanA kALamAM samucitazakti hoya che ane dUranA kALamAM oghazakti hoya che. 0 si.A.(1)mAM paryAya' pATha.. * cihnadrayavartI pATha pustakomAM nathI. si.ko.(9)+A.(1) mAM che. pustakomAM StvyavahAratusampa" pATha nathI. phakta si.mAM che.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/7 0 mokSasamucitazaktiprAdurbhAvapreraNA 0 147 eha ranuM ja anyakAraNatA* 1. prayojakatA 2. eha bi bIjAM nAma taiyAyika kahaI chai, te jANavuM. 2/7ii. samucitazaktiH antyakAraNatA, oghazaktistu prayojakatA iti nAmAntareNa kathyate naiyaayiken|| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - mokSajanakaughazaktisattve'pi 'ahaM muktigAmI' ityuccAraNe'pi ca svasya utkaTakAmodreka-krodhAveza-rasalolupatA-tIvramahattvAkAGkSA-bhogatRSNA-saptavyasanagrastatA-yathA- rA cchandatAdidoSagrastatve tu tAdRzoccAraNasya hAsyAspadatvameva sampadyate, tadAnIM svakIyamokSajanaka- ma samucitazakteH ajJAyamAnatvAt, lokavyavahArasya ca jJAyamAna-samucitazaktyadhInatvAt / ataH svasmin / mokSajanakaughazaktiM vijJAya tatsamucitazaktiprAdurbhAvAya yathAzakti yatanIyam / tatkRte tu japa-tapas- / tyAga-svAdhyAya-bhagavadbhakti-sAdhusevAdisamAcAraparatayA saralatA-saumyatA-sahiSNutA-sadgurusamarpaNa-vairAgyaudArya ke -gAmbhIrya-dAkSiNya-pApabhIrutvAdisadguNaparatayA ca bhAvyam / itthamevApavargajanakaughazaktessamucitazakti-Ni rUpeNa pariNamanAt "kRtsnakarmakSayAt paramasukhasaMvedanAtmako mokSaH" (syA.ma.kA.8/vR.pR.50) syAdvAdamaJjarIdarzitaH upalabhyeta saukaryeNa / / 2/7 / / ) zakti aMge naicArika paribhASA ) (1) judI paribhASAmAM taiyAyika loko aMtyakAraNatA ane prayojakatA zabdathI uparanI be zaktine ja jaNAve che. tethI bIjA zabdomAM ema paNa kahI zakAya ke samucitazakti = atyakAraNatA tathA oghazakti = prayojatA = paraMparakAraNatA. mokSanI samucitazaktine pragaTAvavI . maka upanaya :- "ApaNe bhavya hovAthI mokSamAM javAnA chIe' - te vAta zAstrakAranI dRSTie sAcI che. kAraNa ke bhavyatva nAmanI mokSajanaka oghazakti ApaNA AtmAmAM zAstrakAroe mAnya karela che. paraMtu "huM mokSe javAno chuM - evuM bolavA chatAM utkaTa kAmavAsanA, krodhAdinA Avego, khAvAnI . lAlasA, prabaLa mahattvAkAMkSA, bhogatRSNA, phezana-vyasanaparastatA, uddhatAI, svacchaMdatA Adi doSonA ane durAcAranA vamaLamAM ApaNe khUMcelA hoIe to "huM mokSe javAno chuM - AvI ApaNI vAta lokomAM paNa hAMsIpAtra ja bane. kema ke ApaNAmAM mokSanI samucitazakti tevA samaye lokone jaNAtI nathI. tathA lokavyavahAra to jJAyamAna samucitazaktinA AdhAre ja thAya che. mATe ApaNAmAM mokSanI oghazaktine jANyA pachI mokSanI samucitazaktine pragaTAvavA prAmANika prayatna karavo atyaMta jarUrI che. te mATe japa, tapa, tyAga, svAdhyAya, sAdhusevA, bhagavadbhakti Adi sadAcArone keLavavAno utsAha rAkhavo joIe. tathA saraLatA, saumyatA, sahanazIlatA, sadgurusamarpaNa, vairAgya, audArya, gAMbhIrya, dAkSiNya, pApabhIrutA Adi sadgaNone AtmasAt karavA mATe kaTibaddha banavuM joIe. AvuM thAya to ja mokSanI oghazakti mokSanI samucitazaktimAM rUpAMtarita thavAthI saraLatAthI TUMka samayamAM ApaNane mokSanI prApti thaI zake. syAdvAdamaMjarImAM sarvakarmakSayajanya paramasukhasaMvedanasvarUpa mokSa jaNAvela che. (27) * pustakomAM "anya kAraNatA" pAThA. 1. ISTa sAdhanatA, prayojanatA. pAli. * ma.mAM "naiyAyika' zabda nathI. dha.mAM che.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dharmazaktidvitayavimarzaH pudgaladravyaIyeM udAharaNa dekhADI AtmadravyamAMhaIM e 2 zakti phelAvai chad - dharamazakti prANInaI pUrava pudgalanai AvartauM re; oghauM samucita jima valI kahiyaI chehalaI te AvarttauM re // 2/85 (17) jina. zaktidvitayaM pudgaladravye pradarzya sAmpratam Atmadravye saGgamayati - 'prAcIne 'ti / prAcInapudgalAvarte dharmasya zaktiroghataH / samucitA tu sA proktA caramAvartakAlataH / / 2/8 // prakRte daNDAnvayastvevam - prAcInapudgalAvarte dharmasya oghataH zaktiH / sA samucitA tu caramAvartakAlataH proktA / / 2 / 8 / / Ni pudgalAnAM vizeSaprakAreNa grahaNaM pudgalaparAvarta ucyate / pudgalaparAvartaH, pudgalAvartaH, pudgala - kaM parivartaH ityanarthAntaram / tatsvarUpaJca "pudgalAnAM rUpidravyANAmAhArakavarjitAnAm audArikAdiprakAreNa grahaNataH ekajIvApekSayA parivarttanaM sAmastyena sparzaH pudgalaparivartaH, sa ca yAvatA kAlena bhavati sa kAlo'pi pudgalaparivarttaH, sa cAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpaH" (sthA.sU. 3/4/197 vR. pR.267) iti sthAnAGgasUtravRttau vyaktam / sa ca saptadhA bhavati / taduktaM bhagavatIsUtre dvAdazazatake kA za pa *?tory 148 = 2/8 avakSaNikA :- pudgaladravyamAM odhazaktine ane samucitazaktine AgaLanA zlokamAM batAvI. have AtmadravyamAM oghazaktinuM ane samucitazaktinuM saMyojana karatA graMthakArazrI jaNAve che ke :dharmanI oghazakti ane samucitazakti zlokArtha :- pUrvanA pudgalaparAvarta kALamAM jIvanI aMdara dharmanI odhazakti hoya che. tathA dharmanI samucita zakti to caramAvartakALathI mAMDIne kahevAya che. (2/8) # pudgalaparAvartanI samaja # al sa ae :- pudgalonuM vizeSa prakAre grahaNa te pudgalaparAvarta kahevAya. pudgalaparAvarta kaho ke pudgalAvarta kaho ke pudgalaparivarta kaho arthamAM koI pharaka nathI. tenuM svarUpa sthAnAMgasUtranI vyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrijI mahArAje A pramANe batAvela che ke 'AhArakavargaNA sivAyanA tamAma rUpI pudgaladravyonuM audArikAdi vargaNAsvarUpe grahaNa karIne eka jIvanI apekSAe tenuM parivartana karavuM - saMpUrNatayA sparza karavo te pudgalaparAvarta kahevAya. eka jIva audArikAdi sAta vargaNAnA pudgalone zarIrAdirUpe jeTalA samayamAM pariNamAve te kALa paNa pudgalaparAvarta kahevAya. te anaMta utsarpiNI -avasarpiNIsvarUpa hoya che.' A pudgalaparAvarta sAta prakAre hoya che. = (talu.) bhagavatIsUtranA bAramA zatakamAM praznottararUpe A vAta nIce mujaba jaNAvela che. . cihnadrayavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+A.(1) mAM che. * ma.dha.+zAM. mAM 'chehaliM' pATha. ko.(4)mAM 'aihalai' pATha.ko.(3)no pATha lIdhela che.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/8 0 saptavidhapudgalaparAvartaprajJApanA 0 149 jima prANInaI = bhavya jIvanaI, pUrava kahaItAM pahilA pudgalaparAvarta anaMtaI vatA. za 1"kativihe NaM bhaMte ! poggalapariyaTTe pannatte ? goyamA ! sattavihe pannate, taM jahA - orAliyapoggalapariyaTTe, pa velviyapa tipariya, parva taiyA-nma-ma-vaDuM-pApo nAriyaruM(ma.phU.72/4/16) tiA tathA "se keNa'TeNaM bhaMte ! evaM vuccai - orAliyapuggalapariyaTTe ?, goyamA ! jeNaM jIveNaM orAliyasarIrattAe gahiyAiM / jAva NisaTThAI bhavaMti, se teNa'TeNaM goyamA ! evaM vuccai - orAliyapuggalapariyaTTe" (bha.sU. 12/4/47) ma iti / evaM zeSA api vaacyaa| sarveSAmeva jIvAnAmetAdRzAH pudgalaparAvartA atItakAle anantA vyatItAH / tatra bhavyAnAmAtmanAM dharmasya zaktiH = yogadharmazaktiH prAcInapudgalAvarte = acaramapudgalaparAvarte oghataH = sAmAnyata ka evAsti, na tu samucitarUpeNa / prazna :- "he bhagavaMta ! pudgalaparAvarta keTalA prakArano batAvela che ?' uttarI :- "he gautama ! pudgalaparAvarta sAta prakAre batAvela che. te A pramANe (1) audArika pudgalaparAvarta, (2) vaikriya pudgalaparAvarta, (3) taijasa pudgalaparAvarta, (4) kArmaNa pudgalaparAvarta, (5) mana pudgalaparAvarta, (6) bhASA pudgalaparAvarta, (7) AnapAna (zvAsocchavAsa) pudgalaparAvarta." tathA tyAM ja AgaLa audArika pudgalaparAvartanuM svarUpa praznottararUpe nIce mujaba jaNAvela che. prazna :- "he bhagavaMta ! "audArika pudgalAvarta' A pramANe zA mATe kahevAya che ?" uttara :- "he gautama ! je kAraNe jIve sarva pugalone audArikazarIrarUpe grahaNa karIne choDelA A hoya che te kAraNe he gautama ! "audArika pudgalaparAvarta" ema kahevAya che." A pramANe bAkInA che vaikriya, vagere pugalaparAvarto paNa batAvavA. | (sarve.) badhA ja jIvonA AvA pudgalaparAvarto bhUtakALamAM anaMta pasAra thayelA che. temAMthI je bhavya jIvo che teomAM yogadharmazakti hoya che. pUrvanA anaMtA pudgalaparAvarto acaramapudgalaparAvarta sa kahevAya che. A acaramapugalaparAvartamAM bhavyAtmAmAM je yogadharmanI zakti rahelI che te oghathI ja = sAmAnyathI ja hoya che, nahIM ke samucitarUpe. arthAta acaramAvartakALamAM bhavyAtmAmAM dharmanI oghazakti hoya che paraMtu samucitazakti hotI nathI. 68 pudgalaparAvartanI samajaNa haze kSaratA :- jainadarzana mujaba pudgala dravya aneka prakAranA vargomAM vibhAjita thAya che. tenA mATe 'vargaNA' nAmano pAribhASika zabda prayojAya che. cokkasa prakAranA jaththAmAM rahela pudgala dravya ko.(9)+A.(1)mAM 'pUrvapudgala = je carama pudgalaparAvartathI pAchalA sarva pudgala parAvarta temAMhi prANInaI dharmazakti bhavyatArUpa oghaI kahIM = sAmAnya I kahIye." pATha. je pustakomAM 'pUrva pATha. ko.(10+11)slA.(2)no pATha lIdho che. 1. tividha: je madratta ! putra rivarta: prajJatiH ? gautama ! saMvidha: prajJatiH tat yathA - audArikapudgalaparivarttaH, vaikriyapudgalaparivarttaH evaM tejH-krm-mn:-vcH-aanpaanpudglprivrtH| 2. atha kenArthena evam ucyate - audArikapudgalaparivartaH ? gautama ! yena jIvena audArikazarIratvena gRhItAni... yAvad niHsRSTAni bhvnti| atha tenArthena gautama ! evam ucyate-audArikapudgalaparivartaH /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 * satkAryavAdavicAra: ra/8 rI tehamAMhaI paNi oghaI = sAmAnya che, (dharamazaktika) dharmazakti kahIyaI", nahIM to chehalaI ga pudgalaparAvartai te zakti kena AvaI. "nADato vidyate bhAva:" (ma.gItA sa. 2.76) phucA ivavanAt | acaramapudgalaparAvartakAle bhavyAtmanAM yogadharmagocarA oghazaktiH asti eva, anyathA caramapudgalaparAvarte samucitazaktiH naiva prAdurbhavet, "nA'sato vidyate bhAvo nA'bhAvo vidyate sataH / 1 ubhayorapi dRSTo'ntastvanayoH tattvadarzibhiH / / " (bha.gI.2/16) iti bhagavadgItAvacanAt / taduktaM stkaaryvaadcokkasa prakAranI vilakSaNatAne dhAraNa kare che. tenA prabhAve cokkasa prakAranA kAryo karavAnI kSamatA te pudgala dravyamAM Ave che. AvA prakAranA pratiniyata pudgala dravyanA jaththAne vargaNA kahevAya che. AvI vargaNAo paNa aneka che.tema chatAM sAmAnyathI ATha vargaNAo prasiddha che. (1) audArika vargaNA, (2) vaikriya vargaNA, (3) AhAraka vargaNA, (4) taijasa vargaNA, (5) bhASA vargaNA, (6) zvAsocchavAsa vargaNA, (7) manovargaNA ane (8) kAmaNavargaNA. A ATha vargaNA paikI AhAraka sivAyanI sAta vargaNAmAMthI koI paNa eka vargaNA tarIke rahelA vizvavartI tamAma pulone eka jIva zarIra-IMdriya Adi rUpe pariNamAve temAM jeTalo jaMgI samaya lAge teTalA samayano saMpUrNa jaththo eTale eka sUkSma dravyapudgalaparAvartakALa. tathA game te vargaNArUpe sarvapudgalone bhogave teTalo samaya eTale skUla drivyapudgalaparAvarta. asaMkhyavarSa = 1 palyopamAM vA 10 koTAkoTi palyopama = 1 sAgaropama. 10 koTAkoTi sAgaropama = 1 avasarpiNIkALa 10 koTAkoTi sAgaropama = 1 utsarpiNI kALa 1 avasarpiNI kALa + 1 utsarpiNIkALa = 1 eka kALacakra. eka kALacakra = 20 koTAkoTi sAgaropama. anaMtA kALacakra = 1 pudgalaparAvarta. AvA anaMtA pudgalaparAvartakALa pratyeka jIve bhUtakALamAM pasAra karelA che. pUrvanA tamAma pudgalaparAvartakALamAM bhavyAtmAnI aMdara yogadharmanI oghazakti hoya che. 4 asatu kadApi sata na bane 4 (va.) acarama pudgalaparAvartakALamAM bhavyAtmAnI aMdara yogadharmanI oghazakti hoya ja che. jo acarama pudgalaparAvarta kALamAM bhavyAtmAmAM mokSayojaka dharma saMbaMdhI oghazakti mAnavAmAM na Ave to carama pudagalaparAvarta kALamAM yogadharmanI samucitazakti bhavyAtmAmAM na ja pragaTI zake. kAraNa ke bhagavadgItAmAM jaNAvela che ke "je sarvathA asatuM hoya tenI kyAreya paNa utpatti ke abhivyakti thaI zakatI nathI. tathA je sata = vidyamAna hoya te padArthano kyAreya paNa sarvathA uccheda paNa thaI ...citadvayavartI pATha pustakomAM nathI. lI.(1+2+3) + lA.(2) + B(ra) + ko.(9+12+13) + P(2+4) + pA.mAMthI lIdhela che. 3 mo.(2)mAM "na' nA badale 'kihAMthI pATha.
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/8 * AinsTAina-bhartRhariprabhRtimataprakAzanam / 151 nirUpaNAvasare kumArilabhaTTena api mImAMsAzlokavArtike "na hi zaktyAtmanA kiJcidasajjanma prapadyate" (mI.zlo.vA. upamAnapariccheda-33) iti| tadvivaraNe nyAyaratnAkare pArthasArathimizreNa api "yad yatra pa sUkSmarUpeNa na vidyate na tad utpattumarhati, zazaviSANavat / ataH sarvakAryANi sUkSmAtmanA kAraNeSu santyeva" (sno.vA.35mAM.rUrU cAritnA.. pR.443) nyum | taduktaM kundakundasvAminA paJcAstikAyasaGgrahe '"bhAvassa Natthi NAso, Natthi abhAvassa ceva uppAdo" na (p.s.15)| yathoktaM samantabhadrasvAminA api bRhatsvayambhUstotre "naivA'sato janma sato na nAzaH" (pR.sva.tA.24). thoruM karIne pazupaTalle "nADato vighate mAvo nAgumAvo vidyate satta:(.6.5.83) rUttiA taduktaM vAkyapadIye bhartRhariNA api "nA'bhAvo jAyate bhAvo naiti bhAvo'nupAkhyatAm" (vA.pa.3/3/61) paNa iti| AdhunikabhautikavijJAnazAstriNAm AinsTAinaprabhRtInAm api zaktInAM rUpAntaraNaM sammatam, kA na tu sarvathA nAzAdikam / zakato nathI. tattvadarzIoe A banneno nirNaya joelo che." mImAMsakamUrdhanya kumArilabhaTTa paNa satkAryavAdanuM nirUpaNa karavAnA avasare mImAMsAzlokavArtikamAM jaNAvela che ke "zaktirUpe avidyamAna koI paNa vastu janmane dhAraNa nathI ja karI zakatI." mImAMsA zlokavArtikanI nyAyaratnAkara vyAkhyAmAM (commentary) pArthasArathimizrajIe paNa uparokta bAbatanI spaSTatA karatA jaNAvela che ke "je vastu jyAM sUkSmarUpe paNa vidyamAna na hoya te vastu tyAM utpanna thavA yogya hotI nathI. jema ke sasalAnuM ziMgaDuM. sasalAnuM ziMgaDuM sUkSmarUpe paNa kyAMya vidyamAna nathI. mATe tenI utpatti azakya che. mATe mAnavuM joIe ke sarva kAryo sUkSmasvarUpe potAnA kAraNamAM vidyamAna ja hoya che." (tadurja) kuMdakuMdasvAmIe paMcAstikAyasaMgrahamAM jaNAvela che ke "bhAvano nAza nathI temaja abhAvano che utpAda nathI.' bRhatasvayaMbhUstotramAM samaMtabhadrasvAmIjIe paNa jaNAvela che ke "sarvathA asat vastuno va janma thato nathI tathA vidyamAna vastuno sarvathA nAza thato nathI." (co.) pazupaTala nAmanA pauSkara AgamamAM paNa jaNAvela che ke "sarvathA avidyamAna vastunuM sa jagatmAM astitva hotuM nathI. tathA vidyamAna vastuno sarvathA uccheda thato nathI." vAkyapadayamAM bhartuharie paNa jaNAvela che ke "abhAva kayAreya bhAvarUpe banato nathI tathA bhAva nirupAkhyatAne (-tucchatAne = asapaNAne) pAmato nathI.' AlbarTa AInsTAIna vagere Adhunika bhautikavijJAnazAstrIone paNa zaktionuM rUpAMtaraNa, parivartana mAnya che. zaktiono sarvathA nAza ke ekAMte asatano utpAda teone mAnya nathI. spaSTatA :- vaMdhyAputra, AkAzapuSpa vagere padArtho sarvathA avidyamAna che. mATe tenI utpatti thaI zakatI nathI. jenI utpatti thAya che tevA padArtho koIkane koIka svarUpe potAnA upAdAnakAraNamAM rahelA hoya che. talamAM avyaktarUpe tela vidyamAna hovAthI ja ghANImAM pIlavAne lIdhe te pragaTa thaI zake 1. bhAvasya nAsti nAzo nAsti abhAvasya caiva utpAdaH /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara 28 0 saMsAriSu siddhatvaM sat / pa prakRte "nA'sataH sarvathA bhAvo na nAzaH sarvathA sataH" (u.si.6) iti utpAdAdisiddhiprakaraNe ga candrasenasUrivacanam, "na ca nAzo'sti bhAvasya, na cA'bhAvasya sambhavaH" (ja.ka.la.1/24) iti jalpakalpalatAyAM .ratnanandivacanamapi na vismartavyam / nanu kRtsnakarmakSayAt siddhatvamasadeva jAyata iti cet ? za na, tasyA'pi Atmani kathaJcit sattvAt / tirobhUtasya tasya tata eva AvirbhAvA'bhyupagamAt / ka taduktaM vizeSAvazyakabhASyamaladhAravRttau "AtmanaH svAbhAvikaM sat siddhatvam anAdikarmA''vRtaM tadAvaraNaf, vigamena Avirbhavatyeva, na punarasadupajAyate iti pratipattavyam, asataH kharaviSANasyeva janmA'yogAd" che. talamAM tela na hovA chatAM ghANImAM pIlavAthI tela utpanna thatuM hoya to retIne pIlavAthI paNa tela nIkaLavuM joIe. paraMtu tevuM banatuM nathI. mATe mAnavuM joIe ke pUrve paNa talamAM sUkSmarUpe ke avyaktarUpe tela vidyamAna che, paNa retImAM vidyamAna nathI. tathA vidyamAna vastuno sarvathA nAza thato nathI paraMtu tenuM koIkane koIka svarUpe rUpAMtara thAya che. jema ke baraphanuM pANImAM, pANInuM varALamAM ane varALanuM pANImAM rUpAMtara Avo krama cAlyA karato hoya che. Nothing can never become something and something can never become nothing. You can only change it. uSNAgatizAstra (tharmoDAyanemiksa) no prathama niyama e che ke The law of conservation of mass-energy states that mass -energy can never be created nor destroyed. Only energy is converted into a different form. Electrical mass energy is changed to light and heat mass-energy in the bulb. Chemical mass-energy in batteries is changed to electrical mass-energy in a flashlight C - AvA zabdomAM AlbarTa AInsTAIna jaNAve che ke vaizvika urjAno kula jaththo acaLa hoya che. urjAnuM sarjana ke vinAza thato nathI. urjAnuM eka svarUpamAMthI bIjA svarUpamAM rUpAMtara thAya che. (1) utpAdAdisiddhi prakaraNamAM zrIcandrasenasUrie "sarvathA asatuM hoya tenuM astitva na saMbhave tathA sat hoya teno sarvathA nAza na thAya' A pramANe jaNAvela che. jalpakalpalatAmAM zrIratnanandijIe paNa A ja vAta jaNAvela che. te paNa ahIM bhUlavI nahIM. zaMkA :- (nA) sarva karmanA kSayathI AtmAmAM je siddhatva utpanna thAya che. te to pUrve avidyamAna ja hoya che ne ! tethI "asanI utpatti na thAya' - evo niyama kyAM rahyo ? ! saMsArI jIvamAM paNa siddhatva che 0 samAdhAna :- (ra.) nA. tamArI zaMkA vyAjabI nathI. kema ke siddhatva paNa pUrvakALe AtmAmAM kathaMcitu. vidyamAna ja hoya che. phakta tirobhUta evuM te siddhatva sarvakarmakSayathI AtmAmAM pragaTa thAya che. tethI ja vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAmAM maladhArI hemacaMdrasUrijIe jaNAvela che ke "siddhatva AtmAno svAbhAvika guNadharma che. te saMsArI avasthAmAM AtmAmAM vidyamAna hovA chatAM anAdikAlIna karmathI AvarAyela che. tethI jyAre karmasvarUpa AvaraNano kSaya thAya che tyAre te AtmAmAM pragaTa thAya ja che. paraMtu "saMsArIdazAmAM avidyamAna evuM siddhatva mokSamAM utpanna thAya che' - tevuM nathI. A vAta mAnya karavI paDe tema ja che. kema ke sarvathA asatu vastuno to gadheDAnA zIMgaDAnI jema kyAreya janma thaI zakato
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/8 caramAvartakAlaprabhAvapratipAdanam 153 anai (jima valI) chehalaI (te) pudgalaparAvarta dharma karavAnI samucita zakti "eva kahiyaI. tattva acarama pudgalaparAvarta bhavabAlyakAla kahio chaI, anaIM chehalo pudgalaparAvarta dharmayauvanakAla kahio chaI. acaramapariaTTesu kAlo bhavabAlakAlamo bhaNio / su gharamAM 3 dharmanuvaLavAno tacittameotti || (vi. pra. 4/16) vIsImadhye *kahyuM chaI.* // 2/8 // (vi.nA.mA.2021 rR.) rUtyavadheyam| pa rA caramAvartakAlataH = antyapudgalaparAvartakAlamAzritya sA = yogadharmagocarA zaktiH tu samucitA proktA / "tu pAdapUraNe bhede samuccaye'vadhAraNe / pakSAntare niyoge ca prazaMsAyAM vinigrahe / / " (me.ko. avyaya 19/pR.180) iti medinIkozavacanAnusAreNA'tra tuH pakSAntaropadarzanArthamuktaH / ata eva acaramapudgalaparAvarto bhavabAlakAlaH kathitaH caramapudgalaparAvarttazca dharmayauvanakAlaH kathitaH / taduktaM viMzikAprakaraNe zu haribhadrasUribhiH "acarimapariaTTesuM kAlo bhavabAlakAlamo bhaNio / caramo u dhammajuvvaNakAlo thcittbheotti||" (viM.pra.4/19) iti / ayamAzayaH - mala-mUtrAdinA svazarIraM yathA bAlaH kharaNTayati tathA '' bhogatRSNAkardamena svAtmAnam acaramAvartakAlavartI jIvo malinayatIti acaramAvartakAlaH jIvasya i bAladazA bhnnyte| caramAvartakAlaprAptau saMjJidazAyAM sadguru-kalyANamitrAdiyogena 'etadbhavasAphalyaM kA nathI." Ama siddhatva paNa saMsArIjIvamAM vidyamAna ja che - A vAta vAcakavarge khAsa khyAlamAM rAkhavI. dharmacauvanakALane oLakhIe / (caramAvarta.) chellA pudgalaparAvartakALane AzrayIne yogadharmasaMbaMdhI zakti to samucitazakti kahevAya che. "pAdapUrti, bheda, samuccaya, avadhAraNa, pakSAntara, niyoga, prazaMsA ane vizeSa prakAre nigrahaATalA arthamAM 'tu' vaparAya" - A mujaba medinIkozamAM jaNAvela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM darzAvela 'tu' zabda oghazakti sivAyano bIjo pakSa jaNAvavAnA arthamAM prayojela che. mATe ja al acaramapudgalaparAvarta kALa saMsArano bAlakALa kahevAya che tathA caramapudgalaparAvarta kALa dharmano yauvanakALa kahevAya che. mATe ja vizikAprakaraNamAM zrIharibhadrasUrijI mahArAje jaNAvela che ke "aca2mAvarta sa avasthAmAM je kALa hoya te saMsArano bAlakALa kahevAya che. tathA caramapudgalaparAvarta dharmayauvanakALa kahevAya che. A caramAvartakALanA tathAvidha aneka bheda-prabheda hoya che." Azaya e che ke maLa-mUtra vagerethI potAnA zarIrane kharaDavAnuM kAma jema bALaka kare che. te ja rIte bhogatRSNAnA kAdavathI AtmAne malina karavAnuM kArya acaramAvartamAM rahela jIva kare che. mATe acaramAvarta avasthA e saMsArI jIvanI bALadazA che. jIva jyAre ca2mAvartakALamAM praveza kare che, saMzI paMcendriya avasthAne meLave che, sadgurunA 0 pustakomAM 'dharmathI' azuddha pATha. lI.(1+2+3) + P(3)mAM dharmanI samu...' zuddha pAThAttara. A.(1)no pATha lIdho che. * pustakomAM 'eva' nathI. ko.(7)mAM che. ... cihnandvayamadhyavartI pATha phakata ko.(11)mAM che. 1. acaramaparAvarteSu kAlaH bhavabAlakAlaH bhaNitaH / caramaH tu dharmayauvanakAlaH tathAcitrabhedaH iti / /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 * dharmayauvanakAlArambhadyotanam / 2/8 pa kasmin ?' iti jijJAsA prAdurbhavati bhogatRSNA-kaSAyAvezAdikaM ca sa jugupsati / etAvatA dharmamaga yauvanakAlArambho dyotyte| yathA yathA tArakasthAnA'dveSa-tattvajijJAsA-svAtmakalyANaruci-guNasAdhanotsAhAdikaM prAdurbhavati 7 tathA tathA dharmayauvanaM kAtsnyUna vikasati caramAvarte / caramAvartasahakAreNa jIvaH vibhinnakAlAvacchedena za granthibhedataH paJcamAdiguNasthAnakamArohatIti caramAvartakAlo vicitrabhedaH smpdyte| dharmayauvanakAlatvAdeva ka caramAvarttakAle AgamavacanaM pariNamati lokottaratattvasamprAptezcAdhikAro'pi labhyate / taduktaM SoDazake * zrIharibhadrasUribhireva "tasmAccarame niyamAdAgamavacanamiha pudglaavrte| pariNamati tattvataH khalu sa cAdhikArI bhavasthA : II" (po./8) rUktiA idaJcAtrAvadheyam - samucitazaktiM vinA niraticAracAritrakriyAprAcurye'pi oghazaktimAtrAnna ke kalyANamitranA paDakhA seve che tyAre "A jIvananI sArthakatA zemAM?' - A prakAre eka jijJAsA ubhI thAya che ane bhogatRSNA, kaSAyanA Aveza vagere mATe tenA aMtaramAM UMDe UMDe aNagamo upaje che. A avasthA sUcave che ke dharmanI yuvAnI jIvamAM pragaTa thaI rahI che. ja caramAvartamAM jinavacana pariName , (thA.) jema jema tArakasthAnano adveSa, tattvanI jijJAsA, AtmakalyANanI ruci, guNonI sAdhanA karavAno utsAha vagere guNono prAdurbhAva thAya che tema tema jIvamAM dharmayauvana soLe kaLAe khIlI sa uThe che. ane caramAvartakALanA sahayogathI jIvo bhinna bhinna kALamAM graMthibheda karI, jinavacanane A pariNAvI dezavirati, sarvavirati vagere guNasthAnakonA pagathiyAM caDhe che. tethI caramAvartakALa vividha vA prakAravALo phalita thAya che. caramAvartakALa e dharmanI yuvAnIno samaya hovAnA lIdhe ja caramAvartakALamAM Agamavacana pariName che. tathA lokottara tattvanI saMprAptino adhikAra paNa caramAvartamAM ja maLe che. A aMge SoDazaka graMthamAM zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "niyamA carama pudgalaparAvartamAM jinavacana jIvamAM paramArthathI pariName che. tathA caramAvartavartI jinavacanapariNativALo jIva ja kharekhara lokottara tattvasaMprAptino adhikArI bane che." ka lokottaratandraprAptinI vicAraNA che sAtA - lokottara tattvanI saMprAptinI ahIM je vAta karI che te A mujaba che. "AhArasaMjJA Adi daza prakAranI saMjJAonuM niyaMtraNa, AgamavacananuM pariNamana, samyagubodha, parahitaparAyaNatA, gaMbhIratA, udAratA, dAna-zIla Adi dharmamAM vidhinuM pAlana, gurusamarpaNabhAva, sarvatra aucityasevana, nyAyasaMpannavaibhava, mahAdAna, Adayukta vidhipUrvaka bhagavadbhakti, vivekapUrNa gurusevA tathA anya Avazyaka yogomAM muzkelI na Ave te rIte dharmanI sAdhanA karavI. A lokottara tattvasaMprApti che." ) acaramAvatamAM oghazakti akiMcikara ) (gyA) ahIM A vAta dhyAnamAM rAkhavA yogya che ke samucitazakti vinA, niraticAra cAritrakriyAnuM prAcurya hovA chatAM paNa mAtra oghazaktithI paramamukti svarUpa kArya utpanna thaI zakatuM nathI. mATe ja
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 2/8 * oghazakteH na phalopadhAyakatvam / paramamuktilakSaNaM kAryamutpattumarhati / ata evA'caramAvartakAle na yogdhrmsmbhvH| na hi tRNAdeva ghRtotpattiH smbhvti| taduktaM yogabindau haribhadrasUribhiH "tRNAdInAJca bhAvAnAM yogyAnAmapi no ythaa| pa tadA ghRtAdibhAvaH syAt tadvad yogo'pi nA'nyadA / / " (yo.bi.95) iti / 'yogyAnAmapi = oghazaktimatAmapi', ga ziSTaM spaSTam / 'sahaiva dazabhiH putraiH bhAraM vahati gardabhI' iti nyAyena niraticAradharmakriyAprAcurye'pi ogha-samucitazaktidvayazUnyatvena abhavyasya zAzvatikaM karmabhAravAhitvaM bhaavniiym| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - yogadharmIghazakteH tatsamucitazaktirUpeNa pariNAmane sAphalyaprAptau za 'vayaM caramAvartavartina' iti nizcayam / zatruJjayatIrthadarzana-bhavyAbhavyatvazaGkAdinA svasya bhavyatva-ka sunizcayamAtreNa naiva kRtakRtyatA sampadyate / etAvatA idaM phalitaM yaduta zuSkaH tattvanirNayaH na kAryasAdhakaH kintu tattvanizcayottaraM saMvedanazIlacetasA saddharmavyavahAramArge nirantaraM gamanAya sotsAha- .. tayA bhAvyam / itthaM satataM samAdarapUrvaM jinAjJApAlanayoge caramAvartakAlasAcivyam Avazyakam / acaramAvartakALamAM yogadharma niSpanna thavAnI saMbhAvanA nathI. acaramAvarta kALamAM bhavyAtmAmAM yogadharmanI oghazakti hovA chatAM samucitazaktino abhAva hoya che. tethI game teTalI ugra sAdhanA karavAmAM Ave to paNa acaramAvartakALamAM bhavyAtmA yogadharmane pragaTAvI zakato nathI ke mokSe jaI zakato nathI. ghInI oghazakti ghAsamAM hovA chatAM paNa ghAsa mAtrathI ghInI utpatti thatI nathI. tethI to yogabindu graMthamAM zrIharibhadrasUri mahArAje jaNAvela che ke "ghI banavAnI oghazaktivALA ghAsa vagere padArthomAMthI ghAsa avasthAmAM ghI vagere jema utpanna thaI zakatuM nathI tema yogadharmanI oghazaktine dharAvanArA bhavyAtmAmAM se. acaramAvartakALanI aMdara yogadharma paNa utpanna thaI zakato nathI." abhavya jIva pAse to dharmanI oghazakti ke samucitazakti - bemAMthI kazuM hotuM nathI. tethI te puSkaLa niraticAra dharmakriyA kare to paNa te kAyama thI karmanA bhArabojane veMDhAre ja rAkhe che. "daza dIkarA hovA chatAM tenI sAthe ja gagheDI bhArane sadA vahana kare che' - A nyAyathI uparokta bAbatanI vibhAvanA karavI. 5 kALano mahimA parakhIe mIna nathI - yogadharmanI oghazaktinuM samucitazaktimAM rUpAMtara karavA mATe jo ApaNe saphaLa thaIe to ApaNe caramAvartakALamAM AvelA chIe tema nakkI samajavuM. zatruMjayatIrthanA darzana karavAthI ke "huM bhavya chuM ke nahi ?' - AvI zaMkA thavAthI potAnAmAM bhavyatvano asaMdigdha nirNaya thaI javA mAtrathI kAMI AtmAnuM kArya pUrNa thaI jatuM nathI. AnAthI phalita thAya che ke koro tattvanizcaya kAryasAdhaka nathI paraMtu tattvanizcaya thayA bAda saMvedanazIla hRdayathI sadUdharmavyavahAramArge satata cAlavA mATe ullasita thavuM e atyaMta anivArya kartavya che. AvA sAtatyapUrNa, Adarayukta AjJApAlana yogamAM caramAvartakALano sahayoga atyaMta mahattvano bhAga bhajave che. AvuM uparokta zloka dvArA phalita thAya che.
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 * kAlaprabhAvapratipAdanam / 2/8 chAnamAghotiH 1) "kathA tiH tathA matiH', (2) "yathA bhavaH tathA bhAva:', (3) yathA niyatiH tathA satiH ', (4) "sanAtavAnaH sAmratAne svacchAyAM zreSati', (15) 'AnaparipAve kAryakaravuddhiH sapUte', (6) "chAne kRtam kRtaM cAta', (7) vAnasya ma lakSaNAni janmataH, vadhUnAM lakSaNAni dvArataH' ityAdikAH lokoktayo'pi prakRte smrtvyaaH| caramAvarttakAlasAcivyena jinAjJAparipAlanataH "savvaNNu savvadarisI niruvamasuhasaMgao u so tattha / " jammAidosarahio ciTThai bhayavaM sayAkAlaM / / " (pa.va.1700) iti paJcavastukavarNitaM siddhasvarUpaM ka javAdAvirbhavati / / 2/8 / / A kahevatonuM zANapaNa samajIe A (ni.) kALa tattvanA AvA prabhAvane sUcavanArI kahevato paNa jANavA maLe che. jema ke :(1) "jevI gati tevI mati.' (2) "jevo bhava tevo bhAva." (3) "jevI niyati tevI saMgati." maraNapathArIe rIbAtA evA kAlasaukarika kasAInuM udAharaNa ahIM vicAravuM. (4) "bhaviSyakALa potAno paDachAyo vartamAnakALe mokalI Ape che." (5) "kALa pAkI gayo hoya tyAre kAma karavAnuM sUjhe." (6) "akALe kareluM kArya na karyA samAna che." (7) "putranA lakSaNa pAraNAmAM ane vahunA lakSaNa bAraNAmAM." AvI lokoktio paNa kALanA prabhAvanuM alaga alaga rUpe varNana kare che. tene ahIM yAda karavI. caramAvartakALanA sahayogathI jinAjJAnA pUrNa pAlanathI paMcavastakamAM varNavela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTa thAya che. tyAM zrIharibhadrasUrijIe kahela che ke "siddhagatimAM sadA kALa siddha bhagavAna sarvajJa, sarvadarzI, nirupamasukhayukta, janmAdibaMdhanamukta svarUpe rahe che." (2.8) lakhI rAkho DAyarImAM..... * jaDano tyAga sAdhanAdarpaNamAM pratibiMbita thAya che. dA.ta. zivabhUti-boTika. tamAma jIvono svIkAra upAsanAmAM pratibiMbita thAya che. dA.ta. arihaMtanI karuNA. 1. sarvajJaH sarvadarzI nirupamasukhasaGgataH tu sa ttr| janmAdidoSarahitaH tiSThati bhagavAn sadAkAlam / /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/9 * upAdhibhede upahitabhedaH " kAryabhedaI zaktibheda'-ima vyavahAri vyavahariI re; * za nizcaya- "nAnA kAraya-kAraNa ekarUpa" te rii re // 2/9 (18) jina. (Ima=) ema kAryabhedaI tatra (kAraNe) kAryanirUpita samucitazaktino bheda (vyavahAri=) vyavahAranaye vyavahArII. zaktibhedanirUpaka upAdhibheda chaIM te mATaI. jima eka ja AkAzaU ghaTAghupAdhibhedeM 'ghaTAkAza', sa 'paTAkAza', 'maThAkAza' ItyAdi bheda jANII. vyavahAra-nizcayanayAbhyAM zaktiM vivecayati - 'kArye 'ti / 157 pa kAryabhede hi zaktistu bhidyate vyavahArataH / nAnAkAryaikazaktistu dravyabhAvo hi nizcaye / / 2/9 / / rA prakRte daNDAnvayastvevam - vyavahAratastu kAryabhede zaktiH bhidyate hi / nizcaye tu nAnAkAryeka- m zaktiH hi dravyabhAvaH / / 2/9 / / rza ka kAryabhede kAraNe kAryanirUpitasamucitazakteH bhedo vyavahAranayena vyavahriyate, zaktibhedanirUpakasya upAdhibhedasya sattvAt, upAdhibhede upahitabhedasya nyAyyatvAt / yathA ekasminneva AkAze ghaTAdyupAdhibhedAd 'ghaTAkAzaH', 'paTAkAzaH', 'maThAkAza' ityAdayo bhedA vijJAyante vyavahriyante ca / taduktaM zivAdityenA'pi Ni saptapadArthyAM "AkAzAditrayaM tu vastuta ekameva upAdhibhedAd nAnAbhUtam" (sa.pa.17/pR.22) iti| kA 'AkAzAditrayam = AkAza-kAla-diglakSaNaM dravyatritayam', 'ekameva ekaikameva' iti / adhikaM avataraNikA :- hamaNAM ApaNe oghazaktinI ane samucitazaktinI vAta karI gayA. te zakti aMge spaSTa samajaNa meLavavA mATe vyavahAranayanuM ane nizcayanayanuM maMtavya jANavuM jarUrI banI jAya che. mATe graMthakArazrI vyavahAranaya ane nizcayanaya dvArA te zaktinuM vivecana kare che :kAryabheda zaktibhedasAdhaka : vyavahAranaya su Cu = zlokArtha :- vyavahAranayathI kArya badalAtA zakti avazya badalAya che. nizcayanayanA mate to aneka kAryone karavAnI eka zakti e ja dravyano svabhAva che. (2/9) :- vyavahAranaya A rIte vyavahAra pratipAdana kare che ke kArya badalAya to kAraNamAM rahelI kAryanirUpita = kAryasApekSa samucitazakti badalAI jAya che. kAraNa ke zaktibhedanirUpaka upAdhibheda kAryabheda te sthaLe vidyamAna che. upAdhi badalAya eTale upAdhisApekSa vastu paNa badalAI jAya A vAta yuktisaMgata ja che. jema ke eka ja AkAzamAM ghaTa-paTa Adi upAdhio (=nimitto) badalAya to eka ja AkAzamAM ghaTAkAza, paTAkAza, maThAkAza vagere bhedo vizeSajJone jaNAya che ane AkAzamAM tevA bhedono vyavahAra paNa thAya che. vaizeSikadarzanAnuyAyI zivAdityamitre paNa saptapadArthI graMthamAM jaNAvela che ke "AkAza, kALa ane dizA - A traNeya dravya vAstavamAM eka-eka ja che. tema chatAM upAdhibhedathI anekavidha bane che." A bAbatamAM vizeSa chaNAvaTa 11mI zAkhAnA navamA zlokamAM karavAmAM Avaze. pustakomAM 'kAraya...' pATha.ko.(4)mAM 'kAraja' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. A.(1)mAM 'rUpe' pATha. - cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.+A.(1)mAM che. = = - za
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 * vyavahAra - nizcayanayasammatazaktivimarzaH 2/9 Ima ekeka kAryanI odha-samucitarUpa aneka zakti eka *dravyanI upAmiyaIM, te vyavahAranayaU karInaIM* vyavahariI. te naya kArya-kAraNabheda mAnaU chaiM. (te) nizcayanayathI nAnA kAraya-kAraNa ekarUpa=) 'nAnAjAtIya nAnAdezIya nAnAkAryakaraNapu tu ekAdazazAkhAyAM vakSyate (11/9) / rA = evaM pratidravyaM pratiniyatapratyekakAryasambandhinyaH ogha - samucitarUpA nAnAzaktayo labhyante / itthaM vyavahArataH = vyavahAranayaM puraskRtya tu kAryabhede zaktiH bhidyate nAnAtvamApadyate tanmate hi m kAryabhede kAraNabhedAt / "tu syAd bhede'vadhAraNe" (a.ko 3/4/242) iti amarakozavacanAdatra tuH bhede bodhyaH / vyavahAranayamAzrityaiva sthAnAGgasUtravRttau zrI abhayadevasUribhiH " na hi samAnahetoH kAryavaiSamyaM mukhyate, sarvatra banAzvAtaprasan" (sthA.mU.2/1/133/6.pR.18) hyumitvavadheyam| nizcayanayetuH pakSAntareH nAnAkAryekazaktiH rza nizcaye rA sa = = -- nAnAkAryakaraNaikazaktiko hi = cha samAnakAraNathI kAryavaiSamyano asaMbhava che (i.) Ama dareka dravyamAM cokkasa prakAranA tamAmakAryasaMbaMdhI vibhinna prakAranI odhazakti ane samucitazakti prApta thAya che. A vAta vyavahAranayane AgaLa karIne samajavI. Ama kArya badalAya eTale kAraNagata zakti badalAI jAya che. kAraNa ke vyavahAranayanA mate kArya badalAya eTale kAraNa avazya badalAya che. "bheda ane avadhAraNa arthamAM 'tu' vaparAya" - AvuM amarakozamAM jaNAvela che te mujaba ahIM bheda bhinnatA arthamAM 'tu' samajavo. vyavahAranayanI apekSAe ja ThANAMgasUtranI vyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrijI jaNAve che ke 'samAna kAraNathI utpanna thatA kAryamAM viSamatA-vividhatA na saMbhave. jo eka sarakhA kAraNathI atyaMta vilakSaNa kArya utpanna thAya to kyAMya paNa koIne vizvAsa nahi bese.' matalaba ke 'bhojanathI caitranI bhUkha bhale maTI gaI, paNa mArI bhUkha bhojanathI vadhI jaze to ?' AvI zaMkAthI bhUkhyo mANasa bhojana nahi karI zake. AvuM sarva pravRttimAM samajI levuM. spaSTatA :- kAryabheda kAraNabhedanuM sAdhaka che. ghaTa, paTa vagere kAryo judA judA che. tethI tenA qui s kAraNomAM paNa bheda mAnavo jarUrI che. A vAta samajI zakAya che. paraMtu eka ja kAraNa anekavidha kAryone utpanna kare to paNa vyavahAranaya kAraNamAM rahelI kAryajanakazaktimAM bheda mAne che. dA.ta. :kuMbhAranA hAthamAM rahela je daMDa dvArA ghaDo utpanna thAya. te ja daMDa jo tophAnI chokarAnA hAthamAM Ave to ghaDAno nAza thAya che.tethI ghaTaniSpatti ane ghaTanAza svarUpa banne kArya karavAnI eka ja daMDamAM be zakti mAnavI paDe. ghaTotpAdaka zaktithI ghaTanAzarUpI kArya utpanna thaI nA zake. tethI ghaTaniSpatti ane ghaTadhvaMsa rUpI kArya badalAtA kAryanirUpita daMDagata samucitazakti paNa badalAya - tevuM siddha thAya che. anekakAryakArI eka zakti : nizcayanaca (nizcaye.) mULa zlokano 'tu' zabda vyavahAranaya karatAM judo pakSa dekhADavA mATe che. nizcayanayanA cihnaddhayamadhyavartI pATha 1.mAM nathI. 7 pustakomAM 'pAsiIM' pATha che. ko.(7) + lA.(2)no pATha lIdho che. cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.+A.(1)mAM che. chu pustakomAM '...kAryakAraNa....' pATha. lI.(2+3) + P(2+3)no pATha lIdho che.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 2/2 0 zakti-tadAzrayayoH aikyam / ekazaktisvabhAva ja dravya hRdayamAMhi dhariyaI. nahIM to svabhAvabhedaI dravyabheda thAI. 'ata eva naitannaye sthirapakSe kSaNabhaGgapakSe vA kAryabhede kAraNasvabhAvabhedaH, kramikA'kramika- rA. nAnAkAryakaraNaikasvabhAvakroDIkRtatvAt / te te deza-kAlAdikanI apekSAI ekanaI anekakAryakaraNasvabhAva mAnatAM koI doSa nathI. eva dravyabhAvaH = drvysvbhaavH| adhyAtmasArAnusAreNa (18/57) zaktizca dravyA'bhinnaiva / prakRta- pa nizcayanayAbhiprAyeNa vAkyapadIye bhartRhariNA bodhapaJcadazikAyAM ca abhinavaguptena "zaktizca zaktimadrUpAd rA vyatire na vAchatiA tAvAcananornityaM vani vAhiyarivA" (vA.5.2/2/6ra, vo.va.4.rU) rUtyu na ___ nizcayanayAnusAreNa nAnAjAtIya-nAnAdezIya-nAnAkAryakaraNaikazaktisvabhAvaM dravyaM cetasi nidheyam, " anyathA = kAryabhede kAraNabhedAbhyupagame nAnAkAryakaraNasvabhAvabhedena dravyabhedApAtAt, ekamapi kAraNIbhUtaM za dravyaM tattatkAryakaraNasvabhAvabhedena bhidyateti yAvat tAtparyam / tathA caikaM dravyamekameva kAryaM ka janayedityApadyeta / na caitadiSTam / tasmAt tattaddeza-kAlAdyapekSayA ekasminnapi dravye'nekakAryakaraNaika-kI mate to aneka prakAranA kAryane karavAnI eka zakti ja dravyano svabhAva che. tathA adhyAtmasAramAM jaNAvyA mujaba zakti dravyathI abhinna che. nizcayanayanA abhiprAyathI ja vAkyapadayamAM bhartRharie tathA bodhapaMcadazikAmAM abhinavagupta jaNAvela che ke "zaktimAnathI zakti pArthakyane IcchatI nathI. jema agni ane dAhikA zakti - A banne vacce haMmezA tAdAmya che, tema zakti ane zaktimAna padArthanA svarUpa vacce kAyama tAdAbhya hoya che." haze nizvayanacathI dravya ekazaktiravabhAvayukta che (nizva.) nizcayanayanA mata mujaba alaga alaga jAtivALA vibhinna sthaLamAM vividha kAryone karavAnI eka zakti e ja dravyano svabhAva che - evuM manamAM sthApita karavuM. anyathA kAryabhede kAraNabheda che mAnavAmAM Ave to eka ja dravya vividha kAryane utpanna karatuM hoya tevA sthaLe anekavidha kArya karavAno che svabhAva vibhinna prakArano hovAthI tenA svabhAvanA AdhArabhUta dravya paNa aneka mAnavA paDaze. matalaba e che ke "kArya badalAya eTale kArya karavAno svabhAva paNa badalAya. tathA kAryakaraNasvabhAva badalAya ga te svabhAvanA AdhArabhUta kAraNa paNa badalAya' - AvuM vyavahAranayanuM maMtavya mAnavAmAM Ave to je sthaLe eka ja upAdAnakAraNabhUta dravya dvArA aneka prakAranA kAryo utpanna thatAM hoya te sthaLe te kAryane karavAno svabhAva vyavahAranayanA siddhAMta mujaba badalAI jaze. tethI tathAvidha svabhAvabhedathI kAraNabhUta dravya eka hovA chatAM tene aneka mAnavAnI samasyA sarjAze. tethI "eka dravya eka ja kAryane utpanna karI zake, nahi ke aneka kAryane' - AvI Apatti Avaze. paraMtu "eka kAraNa eka ja kAryane utpanna kare" - AvuM koIne paNa mAnya nathI. eka ja mATImAMthI mRpiMDa, ghaDo, ThIkarAM, ramakaDAM vagere aneka kAryo utpanna thAya che. mATe "eka ja kAryane eka kAraNa utpanna kare' - te vAta vyAjabI nathI. tethI '... cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.A.(1)mAM che. *..citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.()si.mAM che.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 0 kAraNAntarApekSAvicAraH / 2 kAraNAMtaranI apekSA paNi svabhAvamAMhi ja aMtarbhata chai. teNaI tehanuM paNi viphalapaNuM na hoI. - svabhAvAbhyupagame doSalavo'pi nAstIti mantavyam / ata eva naitannaye sthirapakSe kSaNabhaGgapakSe vA ' kAryabhede kAraNasvabhAvabhedaH, krmikaa'krmiknaanaakaarykrnnaiksvbhaavkroddiikRttvaat|| rA na cAnekakAryakaraNaikasvabhAvAbhyupagame dravyasya kAraNAntarApekSA na syAt, samarthasyA'nyAnapekSaNAma diti vAcyam, kAraNAntarApekSAyA api dravyasvabhAve evA'ntarbhUtatvAt / ayameva dravyasvabhAvo yaduta kAraNAntarasannidhAne eva tena kAryaM jananIyamiti na kAraNAntaravaiphalyam / alaga alaga sthaLa ane vibhinna kALa vagerenI apekSAe eka ja dravya aneka prakAranA kAryane karavAno ekasvabhAva dhAraNa kare che - tevuM mAnavAmAM AMzika paNa doSa Avato nathI. Ama mAnavuM jarUrI che. mATe ja prastuta nizcayanayanA mata mujaba ekAMta nityapakSamAM ke sarvathA kSaNikadarzanamAM kAryabhede kAraNano svabhAva badalAya tevuM mAnya nathI. kema ke nizcayanaye kramika ke akramika aneka kArya karavAnA ekasvabhAvane dhAraNa karanAra kAraNane svIkArela che. samartha kAraNa anyanirapekSa zaMka:- (rA.) kArya badalAvA chatAM jo kAraNa badalAtuM na hoya ane aneka prakAranA kAryane karavAno eka ja svabhAva upAdAnakAraNamAM mAnavAmAM Ave to aneka prakAranA kAryane utpanna karavA sa mATe upAdAnakAraNabhUta dravyane nimittakAraNa vagerenI apekSA na hoI zake. matalaba ke aneka kAryane karavAno eka ja dravyano svabhAva hoya to aneka kAryane utpanna karavA mATe upAdAnakAraNa anya sahakAriTI kAraNonI zA mATe apekSA rAkhe ? kAraNa ke samartha hoya te potAnA kAryane utpanna karavA mATe bIjAnI apekSA na rAkhe. kuMbhAra ghaDo banAvavA mATe vaNakara, suthAra vagerenI apekSA rAkhato nathI. e aneka kAryotpatti ApattinuM nirAkaraNa che samAdhAna - (ra.) potAnA pratiniyata anekavidha kAryane utpanna karavAno upAdAnakAraNamAM eka ja svabhAva hovA chatAM eka ja kAraNathI aneka kArya utpanna thavAnI samasyAne avakAza nathI. kema ke anya sahakArI kAraNonI apekSA paNa upAdAnakAraNabhUta dravyanA svabhAvamAM ja aMtarbhata che. mATe nimittakAraNonI gerahAjarImAM ekalA upAdAnakAraNathI kArya utpanna thaI na zake. upAdAnakAraNabhUta dravyano svabhAva ja evo che ke jarUrI sahakArI kAraNonI hAjarImAM ja upAdAnakAraNe potAnA kAryane utpanna karavuM. mATe sahakArI kAraNone akiMcikara banavAnI samasyAne avakAza raheto nathI. ja kAraNAntarakuta upakAranI mImAMsA che | zako :- jo upAdAnakAraNane anya sahakArI kAraNonI apekSA rahetI hoya to "sahakArI kAraNo dvArA upAdAnakAraNa upara koIka prakArano upakAra thAya che' - tevuM mAnavuM jarUrI banI jAya che. bAkI to upAdAnakAraNa zA mATe potAnA kAryane utpanna karavAmAM tathAvidha sahakArI kAraNonI apekSA rAkhe? ja ko.(12)mAM "kAraNAMtarathI pATha. ko.(10)mAM 'vikala...' pATha.
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 kAraNAntaravaiphalyApattinivAraNam / 161 tathA zuddha nizcayanayanaI mataI kArya mithyA chaI, "sAlAvarte gha Asatti, vartamAnekavi tattathA" raNa na vA kAraNAntarakRtopakArabhedA'bhedavikalpena mUlakAraNIbhUtadravyabhedaprasaGgo labdhAvakAzaH, pa sahakArisannidhau kAryakaraNasvabhAvasya aparyanuyojyatvAt / tathA zuddhanizcayanayamate tu kAryamAnaM mithyA; "AdAvante ca yannAsti madhye'pi hi na tttthaa| rA have prazna e che ke kAryane utpanna karavA mATe sahakArI kAraNo dvArA upAdAnakAraNo vize thato upakAra upAdAnakAraNathI bhinna che ke abhinna che ? jo e upakAra upAdAnakAraNathI sarvathA bhinna hoya to tevA upakArathI paNa koI prayojana saratuM nathI. jema himAlayathI viMdhyAcala bhinna hovAthI viMdhyAcala dvArA himAlaya parvatanuM koI prayojana hAMsala karI zakAtuM nathI tema nimittakAraNa dvArA thato upakAra upAdAnakAraNathI bhinna hovAthI tevA upakAra dvArA upAdAnakAraNanuM koI prayojana siddha thaI zakatuM nathI. mATe nimittakAraNo dvArA thato upakAra upAdAnakAraNathI abhinna mAnavo jarUrI banI jAya che. potAnA kAryane utpanna karavA mATe sahakArI kAraNo dvArA thato upakAra upAdAnakAraNathI abhinna hovAne lIdhe upakAra karanAra nimittakAraNa dvArA navuM ja upAdAnakAraNa utpanna thavAnI samasyA Avaze. kema ke upakAra = upAdAnakAraNa. mATe upakArajanaka = upAdAnakAraNajanaka. AvuM banavAthI to anekavidha kAryane utpanna karanAra mULa upAdAnakAraNabhUta dravya ja badalAI javAnI samasyA sarjAze. Ama nimittakAraNo dvArA thatA upakArane upAdAnakAraNathI bhinna ke abhinna mAnavAnA banne pakSamAM uparokta rIte aniSTapatti sarjAze. tathA sahakArI kAraNo upAdAnakAraNa upara upakAra karatA na hoya to anekavidha kAryone karavAno eka svabhAva dharAvanAra upAdAnakAraNa nimittakAraNo vinA ja aneka kAryone utpanna , karI leze. AvI samasyA sarjAze. mATe sahakArI kAraNa jo upAdAnakAraNa upara upakAra na kare to paNa takalIpha ane upakAra kare to paNa takalIpha nizcayanayanA matamAM Avaze. dravyabheda ApattinuM nirAkaraNa che thAdhAna :- (vA.) aneka kArya karavAno eka ja svabhAva upAdAnakAraNamAM mAnavAmAM Ave to paNa uparokta samasyAne koI avakAza nathI - evuM nizcayanayanuM kahevuM che. kAraNa ke aneka kAryane karavAno eka svabhAva upAdAnakAraNamAM hovA chatAM A svabhAva evo che ke vivakSita kAryanA anya sahakArIkAraNo Ave tyAre ja vivakSita kAryane utpanna kare che. jema ke mRpiMDa, sthAsa, koza, kuzUla, ghaDo, ThIkarAM, ramakaDAM vagere anekavidha kAryone karavAno svabhAva mATImAM evA prakArano che ke daMDa, cakra, kuMbhAra Adi anya sahakArI kAraNonI hAjarImAM ja uparokta kAryone mATI utpanna kare. daMDa, cakra AdinI gerahAjarImAM ghaDA vagerene banAvavAno svabhAva mATImAM nathI. AvuM nizcayanayanuM maMtavya che. mATe "sahakArIkAraNa dvArA upAdAnakAraNamAM upakAra thAya che ke nahi? tathA te upakAra upAdAnakAraNathI bhinna che ke abhinna ?' ItyAdi prazno ahIM asthAne che. sahakArIkaraNanA sAnnidhyamAM potAnA kAryane utpanna karavAno svabhAva upAdAnakAraNamAM mAnavAmAM koI doSa nathI. kAraNa ke svabhAva aparyanuyojya (=prazna karavA mATe ayogya) hoya che. 6 kArya mAtra mithyA : zuddha nizcayanaya (tathA.) vaLI, zuddha nizcayanayanA mate to tamAma kArya mithyA che. A hakIkatanuM samarthana karavA
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 * mitAkSarAvRttisaMvAdopadarzanam / ze. (54.73/68) rUti vayanA pavitathaiH sadRzAH santo'vitathA iva lkssitaaH||" (mA.upa.kA.1/6) iti mANDUkyopaniSatkArikAvacanAt / ga gauDapAdAcAryakRtA mitAkSarAbhidhAnA tadvRttistvevam - "yad AdAvante ca nAsti vastu mRgatRSNikAdi - tanmadhye'pi nAstIti nizcitaM loke / tathA ime jAgradRzyA bhedA AdyantayorabhAvAd vitathaireva mRgatRSNikAdibhiH sadRzatvAd vitathA ev| tathA'pyavitathA iva lakSitA mUDhaH anaatmvidbhiH| 'ghaTa: sanni'tipratItistu 'sad ze gandharvanagarami'tivadApAtakIti bhAvaH" (mA.upa.kA.1/6 pR.16) iti / kAlavRttyatyantAbhAvA'pratiyogitvameva ka paramArthasatyatvamiti prakRte tAtparya zuddhadravyArthikanayAvalambisampradAyakuzalAnAm / mATe mADUkayaupaniSatkArikA nAmanA graMthamAM jaNAvela che ke "je vastu prAraMbhamAM na hoya ane pAchaLa paNa na hoya te vastu madhyakALamAM paNa na hoya arthAt asatuM hoya. jagatanA bhAvo tuccha padArtha jevA hovA chatAM atuccha jevA jaNAya che." () mADUkyaupaniSatkArikA upara gauDapAda nAmanA AcArya dvArA mitAkSarA nAmanI vyAkhyA racAyelI che. uparokta zlokanI spaSTatA karatA temaNe tyAM jaNAvela che ke "je vastu prAraMbhamAM na hoya tathA pAchaLa paNa na hoya te vastu madhyakALamAM paNa nathI hotI. A vAta duniyAmAM nizcitarUpe mAnya che. dA.ta. unALAnA divasomAM raNapradezamAM dUrathI mRgajaLane joIne tRSAtura haraNa te dizAmAM A doTa mUke che. paraMtu tene pANI maLatuM nathI. te pANI tyAM tyAre asat che. haraNa doDe te pUrve tyAM che pANI asat hatuM. haraNanI doTa pUrI thayA pachI paNa tyAM pANI asat che. tathA haraNa jyAre doDI vA rahyuM che te vacagALAnA samaye paNa tyAM pANI asat ja che. tema jAgrata avasthAmAM jaNAtA dunyavI bhedabhAvo paNa AgaLa ke pAchaLa (arthAt nidrAavasthA ke maraNadazAmAM) gerahAjara hovAthI, tuccha se mRgajaLa jevA ja hovAthI tuccha ja che. tema chatAM AtmAne nahi jANanArA mUDha jIvo dunyavI bhAvone sAcA hoya tema jANe che. "ghaDo sat che' - evI pratIti to "gaMdharvanagara sata che' - evI pratItinI jema pratibhAsika che. evo ahIM bhAva che." mADUkyopaniSatkArikA ane mitAkSarA vRttinA racayitA zuddha dravyArthikanayanuM AlaMbana laIne uparokta vAta jaNAvI rahyA che. zuddha dravyArthikanayanuM avalaMbana lenAra saMpradAyamAM kuzaLa evA uparokta graMthakAronuM prastutamAM tAtparya e che ke paramArtha satya ene ja kahevAya ke je kALavRtti atyaMtAbhAvano apratiyogI ja hoya. pha paramArthasatya aMge vicAraNA pha paSTatA - je vastu kyAreka ja hoya te paramArthathI asat kahevAya. je sarvadA hoya te ja vastu paramArthathI sat kahevAya. jeno koI paNa kALe abhAva na hoya te vastu kALaniSTha atyaMtAbhAvanI pratiyogI banatI nathI. tathA je vastu koIka kALe gerahAjara paNa hoya te vastu kALaniSTha atyaMtabhAvanI pratiyogI bane che. AthI kALavRtti atyaMtAbhAvathI nirUpita pratiyogitAno abhAva = paramArtha satyatva. A pramANe zuddha dravyArthikanayanuM tAtparya, navyanyAyanI paribhASAmAM, spaSTa thAya che.
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadasatsvabhAvakAryatucchatAvicAraH 163 pa = idamevAbhipretya mahopAdhyAyayazovijayaiH api zuddhasaGgrahanayAtmakazuddhadravyArthikamatAnusAreNa nayopadeze "AdAvante ca yannAsti madhye'pi hi na tattathA / vitathaiH sadRzAH santo'vitathA iva lakSitAH / / " (nayo. 14) ityuktm| tadvRttiH nayAmRtataraGgiNI tu prakRte " AdAvante ca yad vastu nAsti, tad madhye'pi rA madhyamakAle'pi na tathA = nAstItyarthaH / na hi prAgabhAva-dhvaMsAnavacchinnakAlasambandhaH sattetyabhyupagantuM zakyam, ma utpatti-vinAzyatAsamayayoH utpatti-vinAza-vyApAravyagrayoranvayivyavahArAt / na ca tadviveke madhyabhAgaH kazcidavaziSyate ikSudaNDasyeva sakalamUlA'grabhAgacchede / kiJca, pUrvaM pazcAccAsatsvabhAvasya kathaM madhyamakSaNe satsvabhAvatvam, svabhAvavirodhAt / 'madhyakSaNe sanneva paryAyaH pUrvA'para-kAlayorasadvyavahArakArIti na svabhAvavirodhaH' iti cet ? tarhi pUrvA'parakAlayorasatsvabhAva evAyaM madhyakSaNasambandhena sadvyavahArakArItyeva kiM na svIkriyate / (meva.) A ja bAbatane lakSamAM rAkhIne nayopadeza nAmanA graMthamAM mahopAdhyAya yazovijayajI mahArAje paNa zuddhasaMgrahanayasvarUpa zuddhadravyArthikanayanA mata mujaba jaNAvela che ke "prAraMbhamAM ane prAnte je vastu nathI hotI te vastu vacalA samaye paNa nathI hotI. jagatanA bhAvo tuccha vastu jevA hovA chatAM paNa atuccha jevA jaNAya che." nayopadeza graMtha upara upAdhyAyajI mahArAje nayAmRtataraMgiNI nAmanI vyAkhyA racela che. uparokta zlokanA tAtparyanI spaSTatA karatA temaNe tyAM jaNAvela che ke "zarUAtamAM ane aMte je vastu nathI hotI te vastu vacalA samaye paNa nathI hotI. AnuM kAraNa e che ke 'prAgabhAvathI ane praUsAbhAvathI anavacchinna evA vartamAna kALano saMbaMdha 'sattA' * AvuM svIkAravuM zakya nathI. kema ke utpattisamaye ane vinAzyatAsamaye kramazaH utpattivyApAramAM ane vinAzavyApAramAM vyagra hoya tevA padArthamAM ja anvayI (sat) tarIkeno vyavahAra thAya che ane utpatti su -vinAzano viveka karavAmAM Ave to vacalo koI bhAga bAkI raheto nathI. (kema ke pratisamaya utpAda -vyaya cAlu ja hoya che) jema zeraDInA sAMThAno saghaLo mULano bhAga ane saghaLo agra bhAga chedI nAkhavAmAM Ave to zeraDInA sAMThAmAM vacce kazuM bAkI rahetuM nathI. - al je sat-asat svabhAvamAM virodha (vijhyu.) vaLI, AgaLa ane pAchaLa jeno svabhAva asat hoya te padArtha madhyama kSaNamAM kaI rIte sat hoya ? kAraNa ke sattvabhAvamAM ane asatvabhAvamAM paraspara virodha che. je vastuno svabhAva sat hoya teno svabhAva asat na hoI zake. jeno svabhAva asat hoya teno svabhAva sat na hoI zake. mATe AgaLa ane pAchaLa asatsvabhAvavALI vastuno svabhAva vacce paNa asat ja hoya tevuM siddha thAya che. :- ('madhya.) vacalI kSaNomAM sattvabhAvane dhAraNa karanAro ja paryAya pUrva kALamAM ane pazcAt kALamAM (asattvabhAvane dhAraNa karyA vinA ja) potAnA vize asat tarIkeno vyavahAra karAve tevuM mAnavAmAM virodhane avakAza nathI. ahIM pUrva-pazcAt-madhyama kSaNamAM svabhAvabheda svIkAravAmAM Avato nathI. A vinigamanA viraha 2/9 = (pratyuttara :- (taEi.) tamArI mAnyatAmAM vinigamanAviraha doSa lAgu paDe che. kema ke 'madhyama kSaNamAM sat svabhAvane dhAraNa karanAro paryAya AgaLa-pAchaLanI kSaNamAM asat vyavahArane karAve che' - A ka AL
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AdyantakAlA'vidyamAnArthA'sattvakhyApanam / e tasmAnna nirapekSapAramArthikasattAvantaH paryAyAH, kintu vitathaiH zazaviSANAdibhiH kAlpanikatvena sadRzAH santaH anAdilaukikavyavahAravAsanAtaH avitathA iva lakSitA lokairiti zeSaH" (nayo.14, vRtti) ityevaM vartate / _ "zuddhadravyAstikanayamate guNAH paryAyAzca khalvaupacArikatvAd, "AdAvante ca yannAsti vartamAne'pi pramANe mAnavAnA badale pUrva-pazciAt kALamAM asat svabhAvane ja dhAraNa karanAro paryAya madhyama kSaNamAM sadvyavahArane karAve che' - AvuM zA mATe svIkAratA nathI ? tamArI vAtano svIkAra karavAmAM ane amArI vAtano asvIkAra karavAmAM koI nirNAyaka tarka jaNAto nathI. mATe paryAyo nirapekSa evI pAramArthika sattAne dhAraNa karatA nathI. sasalAnA ziMgaDA jevA te kAlpanika che. mithyA hovA chatAM anAdi laukika vyavahAranA saMskArane lIdhe loko jANe ke paryAya vAstavika hoya tevI rIte jue che ane varte che." uI zeraDInA sAMThAnuM udAharaNa che pitA :- nayopadeza graMthanI nayAmRtataraMgiNI vyAkhyAmAM mahopAdhyAyajI mahArAje zuddha dravyArthika nayanuM maMtavya kendrasthAnamAM rAkhI tenuM samarthana karanArI yuktione uparamAM jaNAvI che. zuddha dravyArthikanayane anusaratA vidvAno pAramArthika sattAne kALathI nirapekSa mAne che. arthAt "amuka samayamAM vastunI sattA hoya ane amuka samayamAM sattA na hoya' - evuM temane mAnya nathI. matalaba ke "prAgabhAvathI avacchinna kALa = bhaviSya kALa ane pradhvasathI avacchinna kALa = atIta kALa. tathA prAgabhAvathI ane pradhvasathI anavacchinna kALa = vartamAnakALa. teno saMbaMdha eTale sattA. AvI sattA paryAyamAM paNa rahelI che. che tethI madhyakAlamAtravartI paryAyane paNa sat kahI zakAya." A pramANe paryAyArthikanayanuM maMtavya che. paraMtu vA zuddha dravyArthikanayanuM avalaMbana lenArA vidvAno uparokta kathanane paryAyanI sattA (sANA) aMge svIkAratA ja nathI. AnuM kAraNa e che ke utpattisamaye paryAya potAnI utpatti karavAmAM vyagra hoya che. tathA vinAzasamaye A paryAya potAno vinAza karavAmAM vyagra hoya che. AvI avasthAmAM ja dareka paryAyano anvaya (hAjarI) jovA maLe che ane te pramANe vyavahAra thAya che. utpatti-vinAzane choDIne vacalo koI samaya paryAyano hoto nathI. jema zeraDInA sAMThAmAM AgaLano bhAga ane pAchaLano = gAMThavALo mULano bhAga saMpUrNapaNe kADhI nAMkhavAno hoya to zeraDInA sAMThAno mULathI ja nAza thaI jAya che. zeraDImAM mULabhAgane kADho to agrabhAga Ave. tathA agrabhAgane paNa kADhIe to mULabhAga (gAMThavALo bhAga) Ave. A rIte zeraDIno ja uccheda thaI jAya. tema AgaLanA ane pAchaLanA samayamAM je asat hoya tenA badhA ja samayo kAM to AgaLanA samayamAM (=utpattiviziSTa samayamAM) samAI jaze athavA pAchaLanA samayamAM (=vinAzaviziSTa samayamAM) samAI jaze. kAraNa ke sarvatra pratisamaya utpAda-vinAza cAlu ja hoya che. utpatti-vinAzazunya evI koI madhyama kSaNa che ja nahIM. ethI kArya mAtra mithyA che. mULabhUta upAdAnakAraNa zAzvata hovAthI paramArtha sat che. AvuM zuddha nizcayanayanuM maMtavya che. "brahma satyaM navuM mithyA' - A vedAMtI siddhAMtanuM tAtparya A ja dizAmAM che. # guNa-paryAyo aupacArika : nizcayanaya 8 ("zuddhadravyA.) "zuddha dravyAstikanayanA mate guNa ane paryAyo kharekhara asat ja che. kAraNa ke guNa -paryAyo aupacArika che. "je prAraMbhamAM na hoya ane je aMtamAM na hoya te vartamAnakALamAM paramArthathI
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ * guNa-paryAyapratikSepaH / tat tathA" (paJcadazI-13/68) ityAdinyAyAd dravyavyatirekeNa teSAmanupalambhAcca asanta eva" (ane.vya.naigamanaya- pa pR.61) iti vyaktamuktam anekAntavyavasthAprakaraNe yazovijayavAcakavareNyaiH / prakRte zuddhasaGgrahanayAtmakazuddhadravyArthikanaya-zuddhanizcayanayayoH abhipraayaikym| tathA ca na / dravya-guNa-paryAyarAsastabakA'nekAntavyavasthAprakaraNayoH virodha iti vijJeyam / ___ dravyAstikanayamatapradarzanarUpeNa zrIzAntisUribhiH uttarAdhyayanasUtrabRhadvRttau "yad AdyantayoH asad madhye'pi // tat tathaiva, yathA marIcikAdau jlaadi| na santi ca kuzUla-kapAlAdyavasthayoH ghttaadipryaayaaH| tato dravyameva / Adi-madhyA'nteSu sat / paryAyAH punaH asatyaiH AkAzakezAdibhiH sadRzA api bhrAntaiH satyatayA lakSyante / ka na hoya' - A pramANenA nyAya (=samIkaraNa) mujaba vicAra karavAmAM Ave to guNa, paryAya pUrva tathA pazcAt kALamAM avidyamAna hovAthI upacAra mAtra svarUpa che. arthAt paramArthathI guNa ane paryAya asat che. vaLI, guNa-paryAya paramArthathI asat hovAnuM bIjuM kAraNa e che ke dravya vinA svataMtrapaNe guNa-paryAyo jovA maLatA nathI. arthAt dravyathI svataMtrapaNe guNa-paryAyanuM astitva ke vyaktitva zakya na hovAthI dravya ja paramArtha sat che, guNa-paryAya nahi" - A pramANe anekAMtavyavasthAprakaraNa graMthamAM mahopAdhyAya zrIyazovijaya mahArAje spaSTa rIte jaNAvela che. ja svataMtra paryAya mithyA : nizcayanaya spaSTatA :- nizcayamate jovA maLe che te dravya ja che; guNa ke paryAya nahi. dravyanA AdhAre guNa tathA paryAya rahe che; nahIM ke guNanA tathA paryAyanA AdhAre dravya. dariyAnA AdhAre mojAo rahe che; su nahi ke mojAMonA AdhAre dariyo. dariyA vinA mojAnuM astitva jokhamAya che; mojA vinA dariyAnuM astitva jokhamAtuM nathI. tema dravya vinA guNa-paryAyanuM astitva jokhamAya che; guNa-paryAya vinA dravyanuM dhI astitva jokhamAtuM nathI. mATe dravya ja sat che. guNa-paryAya dravyathI svataMtrapaNe asat che. ! zuddhanizcaya ane zuddhadravyArthikano samAna abhiprAya ! (prazno.) "gAvI anne ja A kArikA vize zuddhasaMgrahanayAtmaka zuddhadravyArthikanayano ane zuddhanizcayanayano abhiprAya samAna ja che - tema jANavuM. tethI dravya-guNa-paryAyarAsa TabAmAM zuddhanizcayanayano ullekha tathA anekAnta vyavasthA prakaraNamAM zuddhadravyAstikanayano ullekha joIne vyAmoha na pAmavo. che kAdAcika hoya te asat H zrI zAMtisUrijI che (dravyasta.) uttarAdhyayanasUtra bRhadravRttimAM vAdIvetAla zrI zAMtisUri mahArAje dravyAstikanayano mata dekhADavA rUpe jaNAvela che ke "je vastu pUrva-pazciAt kALamAM asatu hoya te vastu vacalA samayagALAmAM paNa asat ja hoya. jema ke jhAMjhavAnA jaLa. temAM je jaLadarzana thAya che te pratibhAsika che, vAstavika nathI. kAraNa ke tyAM AgaLa-pAchaLanA samayamAM pANI hotuM nathI. te ja rIte kuzUla vagere pUrva avasthAmAM tathA kapAla vagere pAchalI avasthAmAM ghaTAdi paryAyo asatuM hoya che. tethI ghaTAdi avasthAmAM (vacalA samaye) paNa ghaTAdi paryAyo asat ja che. mATI dravya ja trikAla anugata hovAthI sat che. A daSTAMta anusAre vicAra karavAthI siddha thAya che ke Adi, madhyama ane aMta samaye vidyamAna hovAthI dravya ja paramArthathI sat che. paryAyo to gaganakeza-gaganakusuma-zazazRMga vagere mithyA padArtho jevA che. mithyA hovA
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 0 paryAyatucchatAprasthApanam / yathoktam - "AdAvante ca yannAsti, madhye'pi hi na tat tthaa| vitathaiH sadRzAH santo'vitathA iva jJAtA: II" (mA.31.vA.9/6) rUtti" (utta.28/6 pR..pR.167) nyunatyavadheya rUmadhyatrIMDavadheyaM yahuta "kAvAvajo ra" (ma.jI.ra/12, .T.I.vai.6) rUti RrikA bhavanAthA: kAzIbhANDAgArasthAyAM hastapratau dvitIyAdhyAye gauDapAdakArikAyAJca vaitathyaprakaraNe vartate / ___etannayamanusRtya paJcadazyAM vidyAraNyasvAminA'pi "na vyakteH- pUrvamastyeva na pazcAccA'pi nAzataH / 2 bAvAvajo gha cannati vartamAne itat tathA TI" (:8.73/68) rUtyum | 'vya: = madhya:', ka kAryamiti gamyate / idamatra vedAntyAkUtam - "bahu syAM prajAyeya" (tai.upa./vallI-2/anuvAka-6) iti taittirIyopaniSadvacanAd brahmatattvaprAdurbhUtaM dRzyaM jagad 'ahaM brahmAsmi' iti aparokSAnubhUtyA brahmarUpeNa sampadyate / yathoktaM brahmabindUpaniSadi "tadeva niSkalaM brahma nirvikalpaM niraJjanam / tad brahmA'hamiti jJAtvA kA brahma sampadyate dhruvam / / " (bra.bi.8) iti / abhivyakteH pUrvaM vilayottarakAlaM ca dRzyaM jagad nAsti / ataH madhyakAle brahmatattvasvAtantryeNa pratibhAsamAnaM dRzyaM jagad mithyeti|| chatAM paNa satyarUpe paryAyanuM bhAna bhrAnta puruSone thAya che. paraMtu bhrAnta puruSane je satyarUpe jaNAya te satya hotuM nathI. tethI to mANUkayopaniSatkArikAmAM jaNAvela che ke "AdimAM ne aMtamAM je na hoya te vacalA samaye paNa na hoya. mithyApadArtha jevA hovA chatAM paNa dunyavI bhAvo jANe sAcA hoya tevuM mUDha lokone jaNAya che. mATe dravya ja paramArtha sat che; nahi ke guNa tathA paryAya." 4 aitihAsika saMzodhita tathya | (ma) ahIM e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke mAMDUkyopaniSatkArikAnI "kAvAvanta gha..." kArikA bhagavadgItAmAM paNa maLe che. bhagavadgItAnA pracalita pustakomAM A kArikA nathI maLatI. paNa kAzInA jJAnabhaMDAranI hastapratonI pothIomAMthI pArzvamAtrAnA bhojapatra upara 745 zlokavALI bhagavadgItAmAM che bIjA adhyAyanA 19mA zloka tarIke uparokta kArikA te maLe che. (juo - bhuvanezvarI prakAzana, goMDalaprakAzita @aa zrImad bhagavadgItA - pR.54+98) tathA gauDapAdakArikAmAM vaitathyaprakaraNamAM paNa A kArikA maLe che. 44 dazya jagata mithyA : vidhArasthasvAmI 4 sa (.) dravyAstikanayane anusarIne paMcadazI nAmanA graMthamAM vidyAraNyasvAmI nAmanA vedAMtI AcArya jaNAve che ke "kAryabhUta jagat abhivyaktinI pUrve nathI hotuM ane nAza thayA pachI paNa nathI hotuM. mATe dezya jagatasvarUpa kArya mithyA che. kAraNa ke AdimAM ane aMtamAM je na hoya te vastu vartamAna kALamAM paNa na hoya." kahevAno Azaya e che ke vedAMtImate brahma tattvamAMthI dazya jagatano AvirbhAva thAya che. AvuM jaNAvavA mATe taittirIya upaniSaddamAM kahela che ke "vahu cAM pranAthe' - brahma tattvamAMthI AvirbhAva pAmeluM kAryasvarUpa dazya jagata "daM brahmAMDa'i - A pramANe aparokSa anubhUti thatAM brahmamAM vilIna thAya che. A aMge brahmabindu upaniSaddhAM jaNAvela che ke "te brahmatattva rasa-prANAdi kalAothI rahita, nirvikalpa (mAyArahita) ane niraMjana (malanya) che. "AvuM brahmatattva e ja huM chuM - AvuM jANIne sAdhaka nizcitapaNe brahmasvarUpa thaI jAya che." dazya jagatasvarUpa kArya pUrve ke pazcAt
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArya-kAraNatAzUnyaM paramArthasat kArya-kAraNakalpanArahita zuddha avicalitarUpa dravya ja chai, teha jANavuM.* // 2/9 za pratibhAsamAtrasattAkatvAt kArya pa itthaJca sAvadhikatayA piNDa - kuzUlAdikAryANAM mithyAtvAt = -kAraNabhAvakalpanA'tItaM zuddhaM niravadhi dhruvaM dravyameva paramArthasat zuddhanizcayanayadRSTyetyavadheyam / ayamatra paramArthaH - vyavahAranayamate vastu sakhaNDaM nizcayanayamate cA'khaNDam / ato vyavahAranayaH kAryabhede kAraNabhedaM kAraNasvabhAvabhedaM kAraNaniSThazaktibhedaM vA'bhimanyate / nizcayastu nAnAkArya- ma karaNaikAkhaNDasvabhAvazAli vastu manyate / nizcayanayaM vedAntI vyavahAranayamataM ca naiyAyiko'nusarati / rza zaktyanabhyupagame'pi svarUpayogyatA - kAraNatAvacchedakadharmaprayogaM naiyAyikaH karotyeva / ekaiva mRd dravyatvena sAmAnyaguNasya, pRthivItvena gandhasya, mRttva - kapAlatvAdinA ca ghaTasya kAraNamiti manyate naiyAyikaH vyavahAranayAnusAreNa / 2/9 167 ' je (gaya.) ahIM tAtparyArtha e che ke vyavahAranayanA mate vastu sakhaMDa che. jyAre nizcayanayanA mate vastu akhaMDa che. tethI vyavahAranaya kAryabhede kAraNabhedane, kAraNasvabhAvabhedane athavA kAraNagatazaktibhedane mAne che. jyAre nizcayanaya aneka kAryo karavAno vastuno eka akhaMDa svabhAva svIkAre che. vyavahAranayanA maMtavyane naiyAyika anusare che. tathA nizcayanayanA maMtavyane vedAMtI anusare che. yadyapi taiyAyika vidvAno zaktino svIkAra nathI karatA. paraMtu zaktinA sthAne 'svarUpayogyatA' ke 'kAraNatAavacchedaka dharma' zabdano prayoga kare ja che. eka ja mATI dravyatvarUpe sAmAnyaguNajanaka, pRthvItvarUpe gaMdhajanaka, mRttvarUpe ke kapAlatvarUpe ghaTAdijanaka bane che - AvuM naiyAyika svIkAre che. Ama kAryabhede kAraNatAavacchedakadharmabhedano svIkAra karIne * cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si.mAM che. S Ter nathI hotuM. mATe vacalA samayagALAmAM paNa brahma tattvathI svataMtrarUpe jaNAtuM dazya jagata paramArthathI mithyA che - AvuM vedAMtIonuM mAnavuM che. jI niravadhi dravya paramArthasat (ttha2.) A rIte mRtapiMDa, kuzUla, ghaTa vagere kAryo paramArthathI mithyA siddha thaze. kAraNa ke nRspiDa vagere kAryo kAlika avadhivALA che. 'amuka samayamAM potAnuM hovuM, ane amuka samayamAM potAnuM na hovuM' - A pramANe je padArtho kALanI sAthe saMtAkUkaDI ramatAM hoya te padArtho kAlika avidhavALA kahevAya. AvA padArthonuM astitva prAtibhAsika hoya che. unALAnA divasomAM raNapradezamAM dUrathI dekhAtuM mRgajaLa prAtibhAsika hoya che, vAstavika nahIM. arthAt phakta potAno pratibhAsa (AbhAsa) karAvavA pUratuM ja jenuM astitva che, nahIM ke koI nakkara kAma karAvavAmAM upayogI evuM astitva. Ama mRpiMDa, kuzUla, ghaTa vagere kAryo kAlika avadhivALA hovAthI mithyA che, prAtibhAsika che. jyAre dravya e ja paramArtha sat che. AnuM kAraNa e che ke kArya-kAraNabhAvanI koI paNa kalpanAne zudgha dravya sparzatuM nathI. tethI zudgha dravya kAlika avadhi vinAnuM dhruva hoya che. Ama zuddhanizcayanI dRSTithI kArya-kAraNabhAva rahita, zuddha, niravadhi, dhruva dravya ja paramArtha sat che. A vAta dhyAnamAM rAkhavI. za vyavahAranayagAmI taiyAyika - nizcayanayagAmI vedAMtI
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 . vedAnti-naiyAyikamatabhedopadarzanam / pa vedAntI tvAha - ekasmAdeva akhaNDa-paripUrNa-zuddha-brahmatattvAd anirvacanIyaikasvabhAvAt sacarAcaraM dRzyaM jagad utpadyate / itthamanekakAryakaraNaikasvabhAvavAdinizcaya-nayAbhiprAyaM vedAntI anuyAti / "brahma / satyaM jaganmithyA" (nirA.29) iti nirAlambopaniSaduktyA jagat prapaJcarUpaM manvAno vedAntI kAryamAtrama mithyaatvvaadishuddhnishcyraaddhaantmnusrti| evaM nizcaya-vyavahAraviveko vedAnti-naiyAyikadarzanabhedena - vijJAtivya | se bauddhadarzanasammataniraMzavastuvAdizuddhanizcayanayAbhiprAyastvatraivam - "pratibhAsamAnaM vastu avayavadvAreNa ka vA pratibhAseta avayavidvAreNa vA ? (1) tatra na tAvad avayavadvAreNa pratibhAsanam utpadyate, niraMzaparamANUnAM P pratibhAsanA'sambhavAt / sarvA''rAtIyabhAgasya ca paramANvAtmakatvAt teSAM ca chadmasthavijJAnena draSTumazakyatvAt / tathA coktam - "yAvad dRzyaM parastAvadbhAgaH, sa ca na dRshyte| niraMzasya ca bhAgasya nAsti chdmsthpharzana II" () rUtyAdi. (2) nApi avayavidvAreNa, vikalpyamAnasya avayavina evAbhAvAt / tathAhi - asau svAvayaveSu (A) naiyAyiko uparokta vyavahAranayanA maMtavyane anusare che. (vevA.) jyAre vedAMtI ema kahe che ke "eka akhaMDa paripUrNa zuddha brahma tattvamAMthI sacarAcara vilakSaNa dazya jagata utpanna thAya che. brahma tattva eka ja anirvacanIya svabhAvathI aneka kAryane utpanna karI zake che." AvuM kahevA dvArA pUrvokta anekakAryakaraNa ekasvabhAvavAdI evA nizcayanayanA abhiprAyane te anusare che. tathA nirAlaMba upaniSaddA AdhAre brahma satya jagata mithyA' - AvuM kahIne jagatane prapaMcarUpe mAnanArA vedAMtIo kAryamAtrane mithyA mAnanArA zuddha nizcayanayanA siddhAMtane anusare che. Ama nizcayanayanA ane vyavahAranayanA taphAvatane vedAntI ane naiyAyika darzananA bhedathI spaSTapaNe jANavo. kAryadravya mithyA - bauddhamata (va.) "ghaTAdi bAhya dezya vastuo mithyA che" - A bAbatamAM bauddhadarzanasaMmata niraMzavastuvAdI zuddha vA nizcayanayano abhiprAya A pramANe che ke "je vastu jaNAya che te avayava dvArA jaNAya ke avayavI dvArA jaNAya ? AvA be vikalpa upasthita thAya che. (1) "potAnA avayava dvArA ghaTAdi vastunuM jJAna utpanna e thAya che' - Avo prathama vikalpa yogya nathI. kAraNa ke vastunA aMtima avayavasvarUpa paramANuo niraMza = niravayava hovAthI tenuM pratyakSa ApaNane thaI na zake. paramANunuM pratyakSa na thavAthI tenA dvArA ghaTAdi vastunuM jJAna thavuM asaMbhava che. "paramANuonuM pratyakSa na thavA chatAM avayavI dravyanA AgaLanA bhAganuM to pratyakSa thaI zake che ne !' - AvI dalIla vyAjabI nathI. kAraNa ke ghaTAdi vastuno sauthI AgaLano sUkSma bhAga to paramANusvarUpa che tathA chabastha jIvane paramANuonuM pratyakSa thavuM azakya che. tethI ja to anyatra paNa jaNAvela che ke je koI vastu jovA yogya che teno je pAchaLano bhAga che te to dekhAto nathI. tathA teno je sauthI AgaLano bhAga = sUkSma sapATI che te niraMza paramANusvarUpa hovAthI chadmastha = asarvajJa jIvane tenuM pratyakSa thaI zakatuM nathI.' (rApa) tathA (2) "vastunuM avayavI dvArA jJAna thAya' - Avo bIjo vikalpa paNa svIkArI zakAya tema nathI. kAraNa ke "avayavI = kAryadravya kyAM rahe che ?" te vicAra karIe to "avayavI ja nathI" -
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra/1 T * kAryamithyAtvasamarthanam 0 pratye sAmatyena vA vartota?, (B) zazimAvena vA? (A) sAmarcana, vivivadutvaprasanT (B) 5 nA'pyaMzena, pUrvavikalpA'natikrameNa anavasthAprasaGgAt / tasmAd vicAryamANaM na kathaJcid vastu AtmabhAvaM labhate / tataH sarvameva etad mAyA-svapnendrajAla-marumarIcikAvijJAnasadRzam / tathA coktam - "yathA yathA'rthAH / cintyante, vivicyante tathA tthaa| yadyetat svayamarthebhyo rocante tatra ke vayam ?" ( ) ityAdi" (sU.kR. ma zra..2/.1/.72/9.rU77) rUti vyarUM sUtratAsUtravRtto yuSya vArasUtre "nasa sthi pure pachA, manne tarU go siyA ?" (ka.rU.4/4/146) ityuktaM tat prakRtasakalaprabandhamUlarUpeNa bahuzrutaiH avaseyam / tema siddha thAya che. te A rIte - "avayavI dravya jo rahe to potAnA avayavomAM ja rahI zake, anyatra nahi - ATalI bAbata to nirvivAda che. have prazna e upasthita thAya che ke (A) avayavI potAnA jeTalA paNa avayavo che te tamAmamAM saMpUrNapaNe rahe che ke (B) AMzikapaNe rahe che ? (A) jo svakIya tamAma avayavomAM avayavI dravya saMpUrNapaNe vyApIne rahe to jeTalA avayavo che teTalA avayavIdravyo utpanna thavAnI Apatti Avaze. dA.ta.100 taMtuo dvArA paTanuM nirmANa thAya ane te paTasvarUpa avayavI pratyeka taMtumAM saMpUrNapaNe vyApIne rahe to taMtu 100 hovAthI 100 paTa utpanna thavAnI Apatti Ave. tathA (B) potAnA sarva avayavomAM avayavI dravya AMzikapaNe rahe te paNa zakya nathI. kema ke ahIM paNa pharIthI prazna upasthita thaze ke "avayavIno eka deza = aMza paNa potAnA avayavomAM AMzikapaNe raheze ke saMpUrNatayA?" ahIM paNa jo ekadezathI = AMzikapaNe rahe to pharIthI te ja praznanI paraMparA evI lAMbI cAlaze ke jeno aMta ja na Ave. A rIte anavasthA doSa prApta thaze. A rIte vicAraNA karavAmAM Ave to avayavI nAmanI che vastu koI paNa prakAre potAnA astitvane dhAraNa karI zakatI nathI. A padArthavicArathI padArthavilaya . | (tA.) tethI je dekhAya che te badhuM ja mAyAjALa samAna, svamatulya, IndrajALa jevuM, mRgajaLajJAna deza che ja che. tethI ja to anya graMthamAM paNa jaNAvela che ke "jema jema bAhya padArthonA astitvanI vicAraNA karavAmAM Ave che tema tema te padArtho vIkharAtA jAya che, yuktithI asaMgata banatA jAya che. jo padArthone ja A pramANe svayaM vIkharAI javuM pasaMda hoya to tene aTakAvanArA ApaNe koNa?' matalaba ke amane kAryadravya - avayavIdravya pratye koI Sa nathI ke ame teno amalApa karIe, tenA astitvano InkAra karIe. paNa ghaTAdi padArthone ja potAnuM astitva dhAraNa karavuM uparokta rIte pasaMda nathI. tethI bAhya vastu = avayavI dravya asata che, mithyA che - tema siddha thAya che." A pramANe zrIzIlAMkAcAryajIe sUtrakRtAMgasUtravyAkhyAmAM bauddhadarzanasaMmata niraMzavastuvAdI zuddhanizcayanayano abhiprAya jaNAve che. 4 AcArAMgamAM mULa udbhavasthAna x (vya.) AcArAMgasUtramAM jenuM AgaLa ke pAchaLa astitva na hoya, tenuM vacce paNa kyAMthI hoya? 8 pramANavArtike "yathA yathA'rthAzcintyante vizIryante tathA tathA" (pra.vA.2/209 uttraardhH)| "yathA yathA vicAryante, vizIryane tathA tathA catata vayamarce rorate tatra vayam ?" ti vijJAna ddhatam (A.ma.27/126) 1, thI nAsti pura: puNyAt, mage tI ta: thAt ?
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 . sAttvikAdizaktikAryapratipAdanam / 2/9 iha sthale dravyAnuyogatarkaNAyAM kiJcit skhalitaM tad vipazcidbhiH parimArjanIyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - narakAdigatigAmini raudradhyAnAdigraste ekasminneva Atmani ' vyavahAranayato vividhAH tAmasAdizaktayaH santi / tAmasazakteH kAryaM narakagati-raudradhyAnAdikam, / rAjasazakteH kAryaM tiryaggati-kumAnuSya-kudevA''rtadhyAnAdikam, sAttvikazakteH kAryaM vaimAnikAdidevama gati-manuSyagati-dharmadhyAnAdikam, AdhyAtmikazaktezca kAryaM zukladhyAna-kSapakazreNi-siddhigatyAdikam / tAmasa-rAjasazaktikuNThanena sAttvikazaktisphuraNataH AdhyAtmikazaktijAgaraNameva tAttvikamokSamArgaH iti * vyavahAranayamaprAya ka nizcayanayatastu caturgatibhramaNa-siddhigatigamanAdi-vividhakAryakaraNaikA'khaNDasvabhAvavAn AtmA vartate / Ni kramikAnekakAryakaraNaikA'khaNDasvabhAvatvAd vastuparyAyAH kramabaddhAH snti| ataH prAdurbhavatparyAya___ pratirodha-parivartanAdikaraNAdhikAraH paramArthataH Atmani nAsti / yadA yatra yathA ye paryAyAH prAdurbhavanti 'tadasaGgasAkSibhAvasAdhanameva nizcayataH tAttvikaH jnyaanpurusskaarH| kramabaddhaprAdurbhavatparyAyagocararatyaratikaraNaprayAsaH vyartha eva, anarthaka eva / kramabaddhaparyAyazRGkhalApratirodhAdisambhave vastusvabhAvA- Ama je jaNAvela che, te prastuta samasta prabaMdhanA mULa svarUpa bahuzruta vidvAnoe jANavuM. (4) A sthaLe dravyAnuyogatarkaNAmAM thoDIka alanA thaI che. paMDitoe tenuM parimArjana karavuM. * vyavahAra-nizvayanuM pAramArthika prayojana 8 AdhyAtmika upanaya - eka ja AtmA naraka, tiryaMca vagere vividha gatiomAM bhaTake che ane Arta-raudra dhyAna AdimAM aTavAya che. A vAtane lakSamAM rAkhI vyavahAranaya kahe che ke :- eka ja AtmAmAM sAttvika, rAjasika, tAmasika ane AdhyAtmika zakti rahelI che. (1) AtmaniSTha tAmasika zuM zaktinuM kArya eTale naraka gati, raudra dhyAna Adi. (2) jIvagata rAjasika zaktinuM kArya eTale tiryaMcagati, halakI devagati, ArtadhyAna vagere. (3) Atmagata sAttvika zaktinuM kArya eTale UMcI devagati, 04. manuSyagati, dharmadhyAna vagere. tathA (4) AtmavartI AdhyAtmika zaktinuM kArya eTale zukla dhyAna, kSapakazreNi, siddhagati vagere. ApaNAmAM rahelI tAmasika ane rAjasika zaktine niSkriya banAvI sAttvika zaktine sakriya karI AdhyAtmika zaktinuM jAgaraNa karavuM e ja tAttvika sAdhanA che. (nizva.) jyAre nizcayanaya kahe che ke - caturgatibhramaNa ane mokSagamana Adi vividha kArya karavAno bhavya AtmAno eka akhaMDa svabhAva che. kramazaH tathAvidha aneka kArya karavAno vastuno svabhAva eka ane akhaMDa hovAthI vastunA paryAya kramabaddha che. tethI utpanna thanArA paryAyone rokavAno ke paryAyanI pherabadalI karavAno jIvane paramArthathI koI adhikAra nathI. jyAre jyAM je rIte je paryAya pragaTe tenA asaMgabhAve sAkSI banI javuM e ja nizcayanayanA mate tAttvika jJAnapuruSArtha che. kramabaddha utpanna thanArA paryAyomAMthI amuka paryAya pratye gamo ane amuka paryAyo prati aNagamo karavAno prayAsa vyartha che, anarthakArI che. paryAyonI kramabaddha zRMkhalAmAM pheraphAra thaI zakato hoya to vastunA svabhAvanI akhaMDitatA khaMDita thavAnI aniSTa samasyA sarjAya. AvuM jANatA hovAthI tIrthaMkara paramAtmAo chellA bhavamAM paNa
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/2 0 svabhUmikocitAcaraNaparAyaNatayA bhAvyam / 171 'khaNDitatA khaNDitatAmApadyeta / etena tIrthakRtAM rAjyA''rohaNa-vivAhAdipravRttirapi vyAkhyAtA, nikAcitakarmodaya-bhavitavyatAdivazataH apekSitA'saGgabhAvenaiva tatra pravRttau api karmajanyapariNAma-pravRttyAdeH pa mithyAtva-tucchatvA'sAratA-nirarthakatAdikaM vijJAya AdareNa zuddhAtmatattve nijadRSTiM sthirIkRtya AtmaramaNatA ga -magnatA-sthiratAdisAdhanAt / itthaM paramamAdhyasthyabhAvagarbhitatattvadRSTyA AtmaramaNatAdikaM prasAdhya kevalajJAnaM prAptavyam, na tu bhogatRSNAkardame nimajjanIyam / idamevAtra shuddhnishcynytaatprym| zuddhanizcayanayabhUmikAyAM za sthitvA karmodayajanyapadArtha-paristhiti-pariNati-pravRttiprabhRteH satataM tucchatvAsAratvAzaraNatvA'nityatvA-ka 'zucitvA'nyatva-prAtibhAsikatva-nirarthakatvAdiparicintanAt tadAkarSaNamunmUlyate, mohavibhrameNa nA'yaM , jIvaH vaJcyate / etatsarvaM cetasikRtya, vyavahAra-nizcaya-zuddhanizcayanayatAtparyaM hRdi nidhAya svabhUmikocitabAhyA'bhyantarasadanuSThAnaparAyaNatayA bhAvyam / tatazca '"accaMtegaMtasuhaM avvAbAhaM niruvamaM paramaM / kA ayalamarUvamaNaMtaM sivasAsayamakkhayasarUvaM / / " (ja.ca.16/369/pR.219) iti jambUcarite zrIguNapAloktaM siddhasvarUpamaJjasA''virbhavatItyavadheyam / / 2/9 / / nikAcita karmodaya, bhavitavyatA AdithI janya rAjyArohaNa, lagna Adi pravRttimAM apekSita asaMgabhAve ja joDAya che. kevala karmodayAdijanya tathAvidha pravRttimAMthI ane paristhitimAMthI pasAra thavA chatAM paNa zuddha Atmatattva upara daSTine rucipUrvaka sthApita karI karmajanya pariNAma, pravRtti vagerene mithyA samajI zuddha nizcayanayanI pAramArthika bhUmikAmAM rahI AtmaramaNatAmAM lIna thavAnuM lakSya teo cUkatA nathI. thI zuddha nizcayanayanuM tAtparya samajIe to (EUR.) A rIte parama mAdhyazmabhAvagarbhita tattvadaSTithI prayukta AtmaramaNatA-magnatA-sthiratA -lInatA-vilInatA keLavI kevalajJAna saMprApta karavuM. paraMtu bhogatRSNAnA kAdavamAM DUbavuM nahi. prastutamAM che. zuddha nizcayanayanuM tAtparya A ja che. karmodayajanya padArtha, paristhiti, pariNati, pravRtti vagerenI tucchatA, ! asAratA, nirAdhAratA, anityatA, azucitA, AtmabhinnatA, kAlpanikatA, nirarthakatA Adine zuddha nizcayanayanI bhUmikAmAM rahIne vicAravAthI bAhya jhAkajhamALanuM AkarSaNa marI paravAre che. mATe AvA se jIvane moharAjAnI bhUlabhUlAmaNImAM phasAvAnI koI zakyatA rahetI nathI. A bAbatane gaMbhIrapaNe samajI, nirdabhapaNe-prAmANikapaNe vyavahAranayanA, nizcayanayanA ane zuddhanizcayanayanA tAtparyane svIkArI potAnI bhUmikA mujaba bAhya-AMtarika tAttvika AtmasAdhanAmAM lIna rahevuM. A ahIM tAtparya che. tenA lIdhe jaMbUcaritamAM zrIguNapAla munie varNavela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTe che. tyAM siddhasvarUpa A mujaba jaNAvela che ke "mokSamAM (1) atyanta sukha che, (2) ekAMte sukha che. mokSa (3) pIDArahita, (4) anupama, (5) prakRSTa, (6) acala, (7) rUpazUnya, (8) antazUnya, (9) kalyANasvarUpa, (10) zAzvata ane (11) akSayasvarUpa che. A bAbatane khyAlamAM rAkhavI. (29) 1. atyantaikAntasukham avyAbAdhaM nirupamaM paramam / acalamarUpamanantaM ziva-zAzvatamakSayasvarUpam / /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama 172 0 zaktisvarUpaguNavicAraH 0 2/20 Ima zaktirUpai dravya vakhANiuM. havaI vyaktirUpa guNa-paryAya vakhANa cha0 - guNa-paryAya vigati bahu bhedaI, nija nija jAti varataI re; zaktirUpa guNa koika bhAkhaI, te nahI mAragi nirataI re /ra/10. (19) jina. sa guNa-paryAya (vigati ) vyakti bahu bhedaI = aneka prakAraI, nija nija jAti = sahabhAvi kramabhAvi kalpanAkRtu Apa ApaNA~ svabhAvai vartai chaiM. koika = digaMbarAnusArI zaktirUpa guNa bhAkhaI chaI, "TLaviAra prayA(jhAnA.pu.) itthaM zaktirUpaM dravyaM vyAkhyAtam / sAmprataM vyaktirUpau guNa-paryAyau vyAkhyAnayati - vividhA' iti / vividhA guNa-paryAyA vartante sv-svbhaavtH| zaktirUpaM guNaM kazcid bhASate na sa stpthe||2/10|| ma prakRte daNDAnvayastvevam - vividhA guNa-paryAyAH svasvabhAvataH vartante / kazcid guNaM zaktisvarUpaM na bhAvatI (vinnu) sa ra satva ra/10 -paryAyA: = -paryAyavyamyo vividhA = prArA: sva-svamAvataH = ninA 1 -nijasahabhAvi-kramabhAvitvajAti kalpanAsahakRtAm Azritya vrtnte| Ni kazcid digambarAnusArI zaktirUpaM guNaM bhASate / "guNavikArAH paryAyAH" (A.pa.pR.3) iti avataraNiA - A rIte 4 thI 9 zloka sudhImAM zaktisvarUpa dravyanI vyavahAranayathI ane nizcayanayathI vyAkhyA karI. have graMthakArazrI vyakti svarUpa guNa-paryAyanI vyAkhyA kare che : ja guNa-paca vyakti svarUpa H zvetAMbara ja lokAI - vividha prakAranA guNa-paryAya potAnA svabhAva mujaba varte che. koIka digaMbara guNane zakti svarUpa kahe che. paraMtu te sAcA mArge nathI. (ra/10) zuM vyAkhyArthI :- dravyanA guNa ane paryAya zaktisvarUpa nathI, vyakti svarUpa che, abhivyakti svarUpa A che, kAryAtmaka che. vyakti svarUpa guNa ane paryAya aneka prakAranA hoya che. AvA guNa-paryAyo potapotAnA CH! svabhAvane anusarIne varte che. guNavyakti dravyasahabhAvI hoya che tathA paryAyavyakti kramabhAvI hoya A che - tevuM mAnavAmAM Ave che. tethI guNavyakti kalpanAsakRta potAnI sahabhAvitva jAtine avalaMbIne vartaNUka kare che. tathA paryAyavyakti kalpanAsakRta potAnI kramabhAvitva jAtine avalaMbIne varte che. A pramANe zvetAMbara jaina saMpradAyanA zAstrakAro mAne che. 5 guNa zaktisvarUpa devasenAcArya . (Syi) digaMbara saMpradAyane anusarIne koIka vidvAna guNane zaktisvarUpa kahe che. kAraNa ke * pAMThA dravya zaktirUpa. bhA# ko.(9)+si.A. (1)mAM "dravya te zaktirUpa thayuM. guNa paryAya te vyaktirUpa chaI." pATha. ko.(4)mAM "jAteM pATha. ko. (9)mAM "digaMbara guNane paNi zaktirUpa kahe che." pATha. A.(1)mAM "digaMbara devasenajI nayacakraka pATha. '..' cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si. mAM che.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/20 0 prakRti-vikRtirUpau guNa-paryAyau / 173 sevana vavanA 'vikAra te vyakti. prakRti te zakti' - e jagataprasiddha che. je mATaI te ima! kahaI chaI je "jima dravyaparyAyanuM kAraNa dravya, tima guNaparyAyanuM kAraNa guNa. dravyaparyAya = dravyano anyathA za bhAva, jima nara-nArakAdika. athavA caNaka-caNakAdika. guNaparyAya = guNano anyathAbhAva, jima mati, zrutAdi vizeSa. athavA bhavastha siddhAdikevalajJAna vizeSa. ima dravya (1), guNa* (2), e jAti zAzvat | anaI paryAyathI azAzvata, ima AvyuM." AlApapaddhatau devasenavacanAt / 'vikArastu vyaktiH, prakRtizca zaktiH' iti prasiddhameva / sa hyevaM / vakti yaduta 'yathA dravyaparyAyakAraNaM dravyaM tathA guNaparyAyakAraNaM guNo bhavati / dravyaparyAyo hi dravyasyA'nyathAbhAvaH, yathA AtmadravyaparyAyo nR-nArakAdiH athavA pudgaladravyaparyAyo vyaNuka / -trynnukaadiH| evaM guNaparyAyo hi guNasyA'nyathAbhAvaH, yathA jJAnaguNaparyAyo mati-zrutAdivizeSaH / ma yathoktam Avazyakaniyuktau "AbhiNibohiyanANaM suyanANaM ceva ohinANaM c| taha maNapajjvanANaM kevalanANaM I ca paMcamayaM / / " (A.ni.1) iti / athavA siddhakevalajJAna-bhavasthakevalajJAnAdivizeSaH / yathoktaM sthAnAGgasUtre 2"kevalanANe duvihe pannatte / taM jahA - bhavatthakevalanANe ceva siddhatthakevalanANe ceva" (sthA.2/1/71/ pR.80) ka iti| [yathA caitat tathA navamazAkhAyAM vistarato vakSyate (9/14)] / itthaM dravye guNe ca jAtyA rNi AlApapaddhatimAM devasenajIe jaNAvela che ke "paryAyo guNanA vikAra che." vikAra hoya te vyakti kahevAya ane prakRti hoya te zakti kahevAya. A vAta to prasiddha ja che. vikAra = kArya, prakRti = kAraNa. tethI paryAyane guNanA vikAra kahevAthI "guNa e paryAyanI prakRti che' - evuM siddha thAya che. tathA prakRti (kAraNa) = zakti. mATe paryAyaprakRtisvarUpa guNa e zaktirUpa che - tevuM devasenajInuM maMtavya phalita thAya che. devasenajI kahe che ke "dravyanA paryAyanuM kAraNa jema dravya hoya che tema guNanA paryAyanuM kAraNa che guNa hoya che. dravyano paryAya eTale dravyanI anyathA pariNati (=avasthA). jema ke manuSya, naraka vagere pariNAma AtmadravyanA paryAya kahevAya. athavA yamuka, caNaka vagere avasthA pudgala dravyanA paNa paryAya kahevAya. te ja rIte guNanI anyathA pariNati guNano paryAya kahevAya. jema ke mati, zruta Adi vizeSa pariNati e ja jJAnaguNano paryAya che. AvazyakaniyuktimAM jaNAvela che ke "(1) Abhinibodhika jJAna (=atijJAna), (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) mana:paryavajJAna tathA (5) pAMcamuM kevalajJAna che." athavA siddha kevaLajJAna, bhavastha kevaLajJAna Adi avasthA jJAnaguNanA paryAyarUpe kahI zakAya. jema ke sthAnAMgasUtramAM jaNAvela che ke kevalajJAna be prakAre batAvAyela che. te A rIte - (1) bhavastha kevalajJAna tathA (2) siddhastha kevalajJAna." [A aMge 9/14mAM vistArathI kahevAze.] Ama dravya ane '." cihnamedhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si. mAM che. . citadvayamadhyavartI pATha ko.(9)+si.mAM nathI. A dha.mAM "ima' nathI. { B(2)mAM "nahi azuddha pATha che. pustakomAM "bhavastha' pada nathI. ko.(10+12)+ lI.(1+2) +P(2+3+4)+pA.mAM che. * ko.(11)mAM "guNaparyAya' pATha. 1. Abhinibodhika jJAnaM zrutajJAnaM caiva avadhijJAnaM c| tathA manaHparyavajJAnaM kevalajJAnaM ca paJcamakam / / 2. kevalajJAnaM dvividhaM prjnyptm| tad yathA - bhavasthakevalajJAnaM caiva siddhasthakevalajJAnaM caiv||
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 0 bhavabhramaNacihnapradarzanam / 2/20 sa evuM kahaI chai, te nirataI = rUDai mArgaI nahIM, jeha mATaI e kalpanA zAstra tathA yukti tha na milaI. *ekavI zrIjinanI vANI bhavika prANI te tuNDa ArAdhuM.* ra/10nA - nityatvaM paryAyatazcA'nityatvamAgatam / ' na sa = digambaro devasenaH satpathe = zobhane mArge vartate, yataH zaktirUpo guNo na rA jinapravacane pratipAditaH, na vA yuktyA snggcchte| bhoH ! bhavyajanAH ! etAdRzI jinavANI ma AdareNa aaraadhyaa| hI prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - guNa-paryAyA nijasvabhAvAnusAreNa pravartante paraM mUDho jIvaH tathApravartamAnAn tAn pratirudhya vibhAvadazAbhimukhaM prvrtyti| svavimalasvabhAvAnusAreNa pravartamAnAnAM ka guNa-paryAyANAM prAtikUlyena jIvapravartanaM bhavabhramaNacihnam, AnukUlyena jIvapravartanaM mokSamArgayAtrAcihnam / mI ato nijanirupAdhikasvabhAvAnusAreNa pravRttizIlAnAM guNa-paryAyANAm AnukUlyena pravartanalakSaNaH antaraGgamokSamArgodyamaH sAdhakena sarvatra sarvadA krtvyH| tatazca zatruJjayamAhAtmye zrIhaMsaratnagaNidarzitaM 1 "AryAntijhamanuttara mokSasuva" (za..i.1/9.916) HsannatAM cAra/10. guNa jAtithI (prakRtithI) nitya tathA paryAyathI anitya siddha thAya che." 2 devasenamata samIkSA ( 1) digaMbara devasena satyamArgamAM vartato nathI. kAraNa ke zaktisvarUpa guNa jinAgamamAM batAvela nathI. tathA yuktisaMgata paNa nathI. he bhavyajano ! AvI zrIjinavANIne tame AdarathI ArAdho. spaSTatA :- ahIM Avazyakaniryukti, sthAnAMgasUtra vagerenA saMvAda jaNAvela che, te khoTA nathI. paraMtu tenA AdhAre devasena guNane zakti tarIke ane guNavikArane paryAya tarIke darzAve che, te vAta yogya nathI. A pramANe samajavuM. devasenamata kaI rIte vyAjabI nathI? te bAbata AgaLanA zlokomAM spaSTa thatI jaze. [, nirupAdhika svabhAvanusAra pariNamana hitakArI che. AdhyAtmika upanaya :- "guNa ane paryAya potAnA svabhAva mujaba pravarte che - A vAta AdhyAtmika " dRSTie khUba upayogI che. jIva AtmabhAnane bhUlI mohadazAmAM mUDha thaI potAnA guNane ke paryAyane e tenA svabhAva mujaba pravartatA aTakAvI vibhAvadazAne abhimukha pravartAve che. A ja jIvanI gaMbhIra bhUla che. potapotAnA nirmaLa svabhAva mujaba pravartatA guNa-paryAyane aTakAvavA e bhavabhramaNanI nizAnI che. tathA potapotAnA nirmaLa svabhAva mujaba guNa-paryAyane pravartAvavA jAgRti rAkhavI, sahAya karavI te mokSamArganI yAtrAnI nizAnI che. mATe sAdhake potapotAnA nirupAdhika svabhAva mujaba pariNamatA guNa-paryAyanA kAryamAM avarodhaka banavAnA badale uddIpaka banavA satata prayatnazIla rahevuM tenuM nAma aMtaraMga mokSapuruSArtha che. tenAthI zrIhaMsaratna gaNIe zatruMjayamAhAbhyamAM varNavela AtyaMtika ane sarvottama evuM mokSasukha atyaMta najIka Ave che. (2/10) * nirataI = cokhA, spaSTa (juo - kusumAMjali - jinarAjasUrikRta). D pustakomAM "zAsiM' pATha. ko. (7)no pATha lIdho che. * ..* citadvayamadhyavartI pATha phakata lA.(2)mAM che.
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuM ke , na Rba 2/11 0 guNa-paryAyatulyatAsthApanam / 175 paryAyathI guNa bhinna na bhAkhio, sammati graMthiM vyaktaI re; jehano bheda vivakSAvazathI, te kima kahiI zaktiI re 2/11] (20) jina. paryAyathI guNa bhinna kahatAM judo bhAkhio nathI, sammati graMrthi vyakti = prakaTa akSaraiM. tathAdi'prigmnnN pajjAo, aNegakaraNaM guNa tti tulltttthaa| taha vi Na guNa tti bhaNNai, pajjavaNayadesaNA jmhaa|| (sa.ta.3.12) etadeva spaSTayati - 'paryAya'ti / paryAyAnyo guNo na syAd bhASitaM sammatau sphuttm| yasya bhedo vivakSAtaH sa zaktirucyate katham ? / / 2/11 // __prakRte daNDAnvayastvevam - 'paryAyAnyo guNo na syAt' (iti) sammatau sphuTaM bhASitam / yasya ". meH vivakSAtaH saH zaHi mucyate ?gAra/11T paryAyAnyaH = klRptaparyAyavyatirikto guNaH = guNapadapratipAdyo na = naiva syAt = sambhaved iti sphuTaM = vyaktaM bhASitaM siddhasenadivAkarasUripAdaiH sammatau = sammatitarke / taduktaM tatra "parigamaNaM pajjAo aNegakaraNaM guNa tti tullatthA / taha vi Na 'guNa' tti bhaNNai pajjavaNayadesaNA jamhA / / " (sa.ta.3/ 12) iti / abhayadevasUrikRtA tavRttistvevam "pari = samantAt sahabhAvibhiH kramabhAvibhizca bhedaiH vastunaH kA avataralikA :- 'guNa zaktisvarUpa che' - A pramANe devasenajIno mata kaI rIte asaMgata che? A vAtanI spaSTatA graMthakAra 11mAM zlokamAM kare che : paryAyabhinna guNa avidhamAna zlokAtha:- 'paryAyathI bhinna koI guNa nathI" - A pramANe sampatitarka graMthamAM spaSTapaNe jaNAvela che. jeno bheda vivakSAthI hoya tene zakti svarUpa kaI rIte kahI zakAya ? (2/11) saMmati gAthAnI vyAkhyA eka vyAkhyArthI:- pramANasiddha hovAthI paryAyano svIkAra avazya karavo paDe tema che. paraMtu pramANasiddha paryAyathI bhinna "guNa' zabdathI vAcya (guNa padArtha) saMbhavI zakato ja nathI. A pramANe saMmatitarka prakaraNamAM vA. zrI siddhasenadivAkarasUrijI bhagavaMte spaSTapaNe jaNAvela che. tyAM temaNe jaNAvela che ke "paryAya parigamanasvarUpa tathA guNa anekakaraNa svarUpa che. mATe paryAya ane guNa zabdanA artha samAna che. chatAM paNa guNArthikanaya 1 bhagavAne jaNAvela nathI. kAraNa ke dezanA paryAyanayanI hatI." saMmatitarkanI A mULa gAthAnA arthane vistArathI samajAvatA saMmativRttikAra tarkapaMcAnana zrIabhayadevasUri mahArAje jaNAvela che ke "paryAya = parigamana. "parigama' zabdamAM rahela pari' zabdano artha che sahabhAvI ane kramabhAvI evA aneka prakArothI pariNata vastu tathA gamana = nizcaya. tethI kramAkramabhAvI aneka prakArathI pariNata vastuno * ma.+zAM.mAM "vigati pATha. ko.(3)no pATha lIdho che. # ma.mAM 'zakti' pATha. ko.(3)no pATha lIdho che. 1. parigamanaM paryAyaH, anekakaraNaM guNaH iti tulyaaeN| tathApi na 'guNaH' iti bhaNyate paryAyanayadezanA yasmAt / /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/11 176 0 guNArthikanayA'pradarzanam / za pari = samantAt sahabhAvibhiH kramabhAvibhizca bhedaiH vastunaH gamanaM = pryaayH| anekarUpatayA pa pariNatasya gamanaM = paricchedo yaH sa paryAyaH, viSaya-viSayiNorabhedAt / anekarUpatayA vastunaH karaNaM = ___ karoterjJAnArthatvAd jJAnam, viSaya-viSayiNorabhedAdeva guNaH iti tulyArthI guNa-paryAyazabdau, tathApi na 'guNArthikaH' / ityabhihitaH tIrthakRtA, paryAyanayadvAreNaiva dezanA yasmAt kRtA bhagavatA" (sa.ta.3/12 vRttiH) iti / ma yadi guNa-paryAyau mitho bhinnau syAtAm, syAdeva tarhi guNArthika-paryAyArthikanayadvayapratipAdanaM bhagavadAgame / kintu bhagavatA paryAyArthikanayenaiva dezanA vyAkRtA, na guNArthikanayena / anena sidhyatIdaM __ yaduta guNa-paryAyayorabheda eva vstutH| yathA dravyAd bhinnaH paryAyaH tathA na guNAditi sammati vyAkhyAkRdabhiprAyo'tra vijJAtavyaH / Na mANDalAdibhANDAgArasatke dravya-guNa-paryAyarAsastabakahastAdarza asyAH sammatitarkagAthAyA mahopAdhyAyakA yazovijayagaNikRtA vyAkhyA tu evamprAyA "pari = samantAt sahabhAvibhiH kramabhAvibhizca bhedaiH vastunaH je samyapha bodha te (jJAnAtmaka) paryAya che. yadyapi "te bodhano viSaya paryAya che' - tema kahevuM joIe. tathApi viSaya-viSayInA abheda upacArathI "bodha e paryAya che' - evuM kahevAmAM koI vAMdho nathI. tathA guNa' zabdano artha che eka vastune anekarUpe kare. "kare eTale ke jANe. arthAt anekarUpe vastunuM jJAna = guNa. "jJAna" zabdano matalaba ahIM jJAnano viSaya samajavo. kAraNa ke viSaya-viSayI vacce abheda upacAra karavAmAM Ave che. A rIte ApaNe joI zakIe chIe ke aneka prakAre pariNata vastu (paryAya) ane anekarUpathI jJAta thanArI vastu (guNa) - A be arthamAM koI bheda na hovAthI "guNa-paryAya zabdayugala sa samAnArthaka ja che. chatAM paNa tIrthakara bhagavaMtoe guNanuM arthAta guNArthikanayanuM pratipAdana karelu nathI. tIrthakara bhagavaMtoe to paryAyanaya dvArA ja dezanA kahelI che. mATe guNArthikanayane avakAza nathI." & guNa-paryAyamAM abhedaH saMmatitarkavRttitAtparya & (.) jo guNa ane paryAya paraspara judA hoya to "guNArthika naya ane paryAyArthika naya" A sa rIte AgamamAM nayonuM pratipAdana tIrthakara bhagavaMtoe karavuM joIe. paraMtu bhagavAne to paryAyArthika nayathI dezanA ApelI che. guNArthika nayathI dezanA ApI nathI. mATe siddha thAya che ke guNa ane paryAya vastutaH eka ja che. matalaba ke dravya karatAM paryAya je rIte judo che te rIte paryAya karatAM guNa judo nathI. AvuM saMmati vyAkhyAkAranuM maMtavya che. A pramANe ahIM jANavuM. 0 sammati gAthAnI anya vyAkhyA che (mA.) mAMDalAdinA jJAnabhaMDAramAM rahela dravya-guNa-paryAyarAsanA stabakanI hastapratamAM uparokta saMmatitarkanI gAthAnI vyAkhyA mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje A pramANe jaNAvela che ke "pari = cAre bAju arthAt tamAma prakAre. gamana = jJAna athavA prApti. sahabhAvI, kramabhAvI evA saghaLA bhedothI vastunA svarUpanI jANakArI ke prApti = paryAya. anekarUpe vastunuM karaNa = guNa. A pramANe '... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)si.mAM uparokta pATha 12mI gAthAnA TabArthamAM pariNAma (sa.ta.rU/1ra) gAthAsahita che. paraMtu ma.zA.nA pATha mujaba uparokta pATha 11mI gAthAnA TabAthamAM lIdho che.
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/11 0 nayavibhAjakopAdhidvArA nayavibhAgapradarzanam / 177 vastunaH karaNaM = guNaH ityanayoH tulyArthatve'pi yathA dhRtiH (?) haripade pazutvaM prayogopAdhiH yathA vA dhenupade gotvaM tathA guNapade sahabhAvidharmatvaM iti guNapadAt tena rUpeNa upsthiteH| sAmAnyagrahAya / guNArthiko nayo nocyate / uktavizeSagrahAya ca na guNArthikaprayogAdaraH, mUlanayavibhAjakopAdhereva prastutatvAt sa tadavAntarabhedAnAM ca naigamatvAdhupAdhinaivAbhidhAnasya sAmpradAyikatvAditi paramArthaH / gamanaM = paryAyaH / anekarUpatayA vastunaH guNanaM = karaNaM = guNaH ityanayoH tulyA'rthatve'pi yathA (dhRtiH?) pa haripade pazutvaM prayogopAdhiH yathA vA dhenupade gotvaM tathA guNapade sahabhAvidharmatvam iti guNapadAt tena .. rUpeNa upsthiteH| vastupariNAmasya sAmAnyasvarUpeNa grahAya guNArthiko nayo nocyate / uktavizeSasvarUpeNa / grahAya ca na guNArthikaprayogAdaraH, mUlanayavibhAjakopAdhereva prastutatvAt tadavAntarabhedAnAM ca naigamatvAdhupAdhinaivA- ma DamidhAnI sAmrAjitvAiita paramArtha " (dra mu.pU.rA.ta.2/99) ti idamatra mahopAdhyAyAkUtam - dravyapariNAmAnAM paryAyatve'pi sahabhAvitve arpite guNapadapratipAdyateti / gotvasya gopadapravRttinimittatvamiva dravyasahabhAvidharmatvasya guNapadapravRttinimittatvam / ataH 'guNa' ka paryAya' ane 'guNa' zabdano vyutpattiartha vicAravAmAM Ave to "guNa' ane 'paryAya' zabdayugala samAnArthaka che. to paNa AgamomAM guNArthika naya kahevAyelo nathI. jema "hari padamAM pazutva zabdaprayoganI upAdhi ( padapravRttinimitta) che athavA to "dhenu' zabdamAM gotva jema padapravRttinimitta kahevAya che tema "guNa" zabdamAM padapravRttinimitta sahabhAvidharmatva bane che. kAraNa ke "guNa' zabdathI sahabhAvidharmatva rUpe guNa padArthanI upasthiti thAya che. paraMtu sahabhAvidharmasvarUpa vizeSasvarUpe teno bodha karAvavAnA badale vastudharmatvarUpa sAmAnyasvarUpe teno bodha karAvavo ISTa hovAthI AgamamAM guNArthika naya batAvavAmAM Avela nathI. sahabhAvidharmasvarUpa guNanA vizeSa svarUpano bodha karAvavA mATe guNArthika nayano prayoga, sa upayoga karavAnI AvazyakatA zAstrakArone jaNAyela nathI. kema ke mULa nayanI vibhAjaka upAdhi (dravyArthitva-paryAyArthikatvasvarUpa mUlana vibhAjyatAavacchedaka guNadharmo ja ahIM prastuta che. tathA zrotAne ghI vastugata pariNAmonA vizeSa-avAntara vizeSa svarUpanI jijJAsA thAya to naigamatva, saMgrahatva vagere avAntaranayavibhAjaka upAdhi (guNadharma) dvArA ja navibhAganuM nirUpaNa karavuM - evI zvetAMbara sa jainAcAryonI paraMparA che. A pramANe uparokta sammatitarkaprakaraNanI gAthAnI vyAkhyAno paramArtha jANavo." guNa-paryAyanA svarUpanI adhika spaSTatA ja (rU.) prastuta nirUpaNa karavAnI pAchaLa mahopAdhyAyajI mahArAjano Azaya e che ke dravyanA pariNAmo (= guNadharmo) e paryAya kahevAya che. paraMtu tenA pariNAmo jo dravyasahabhAvI tarIke vivakSita hoya to tene guNa kahevAya che. jema "dhenu' zabdathI gotvarUpe gAyanuM bhAna thAya che, tema "guNa' padathI dravyasahabhAvidharmasvarUpe guNa padArthanuM bhAna thAya che. tethI gotva jema dhanupadapravRttinimitta che tema dravyasahabhAvidharmatva guNapadapravRttinimitta che. tethI "guNa' zabdano prayoga karavAmAM Ave to sAmAnya'... cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.mAM uparokta pATha 12mI gAthAnA TabArthamAM riAmAM (sa.ta.3/12) gAthAsahita che. paraMtu ma.zA.nA pATha mujaba uparokta pATha 11mI gAthAnA TabArthamAM lIdho che.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 avAntaravizeSadvArA mUlanayavibhajanam aprAmANikam 2 2/11 2 "jima kramabhAvIpaNuM paryAyanuM lakSaNa chaI tima aneka karavuM te paNi paryAyanuM lakSaNa chaI. dravya - ityuktau viziSya vastupariNAmo jJAyate / mUlanayamImAMsAyAM tu vastu-tatpariNAmayoH sAmAnyarUpeNa ' bodhaH syAt tathA zabdaH prayoktavyaH na tu vizeSarUpeNeti mUlanayavibhAgapradarzanAvasare dravyArthika rA -guNArthikanayapratipAdane tu vastupariNAmasya sAmAnyarUpeNa bodhaH na syAt kintu vizeSarUpeNa / ato ma vastupariNAmasya sAmAnyarUpeNa = vyApakarUpeNa pratipAdanakRte guNArthikanayaM vihAya paryAyArthikanayena . bhagavatA vastupariNAmadezanA vyaakRtaa| na ca vizeSarUpeNa tadbodhanAya guNArthikanayadezanAvazyakatA, mUlanayavibhAgapradarzanAvasare vizeSaka rUpeNa avAntaravizeSarUpeNa vA vastupariNAmapratipAdanasyA'sAmpratatvAt / tathAjijJAsAyAM tu naigamAdiNi saptanayavibhAgAlambanasyaivocitatvAt, tata eva tathAjijJAsoparamAt / itthaM guNArthikanayadezanAyA anAvazyakateti phalitam / lImbaDIbhANDAgArasatke hastAdarzAntare tu "yathA parigamanaM = kramabhAvitvaM paryAyalakSaNaM tathA anekakaraNamapi dharmasvarUpe (vyApakadharmarUpe) bodha thavAnA badale vizeSa svarUpe (vyAkhyarUpe = saMkucitarUpe) vastugata pariNAmano bodha thAya. paraMtu mULa nayanI vicAraNA jyAre thatI hoya tyAre vastuno ane vastunA pariNAmano sAmAnyasvarUpe bodha karAvanAra zabdano prayoga thavo joIe, nahi ke vastupariNAmagata avAntaravizeSarUpe vastupariNAmano bodha karAvanAra zabdano prayoga. jo mULanayavibhAga pradarzananA avasare dravyArthikanaya ane guNArthikanaya - ema be mULa naya batAvavAmAM Ave to vastupariNAmano >> guNArthikanaya dvArA sAmAnyasvarUpe bodha thavAnA badale vizeSa svarUpe bodha thavAnI samasyA Ave. tethI che vastugata pariNAmano zrotAne sAmAnyasvarUpe = vyApakasvarUpe bodha karAvavA mATe guNArthikanayanA badale vA paryAyArthikanayathI bhagavAne vastunA pariNAmanuM nirUpaNa kareluM che. ( 4) "vastupariNAmano vizeSa svarUpe bodha karAvavA mATe to guNArthikanayano prayoga thavo joIe sa ne ?" - AvI zaMkA ahIM asthAne che. kema ke mULanayanA vibhAgamAM vizeSa svarUpe ke avAttaravizeSasvarUpe vastupariNAmanI jANakArI ApavAnuM zAstrakArone ISTa hotuM nathI. vastupariNAmanI vizeSa svarUpe ke avAntaravizeSasvarUpe jijJAsA jyAre udbhave tyAre dravyArthika ke paryAyArthika - ema dvividha nayavibhAganA badale naigama, saMgraha Adi savidha na vibhAganuM ja AlaMbana levuM jarUrI che. kAraNa ke tenA dvArA tathAvidha jijJAsAnuM zamana thaI zake che. mATe vastuno ke vastupariNAmano sAmAnyarUpe bodha karAvavA mATe dravyArthikanayanuM ane paryAyArthikanayanuM pratipAdana ucita che. tathA te banneno vizeSarUpe bodha karAvavA mATe naigama, saMgraha Adi sAta nayonuM nirUpaNa vyAjabI che. paraMtu guNArthikanayanuM pratipAdana karavAnI koI paNa AvazyakatA prastutamAM jaNAtI nathI - tevuM phalita thAya che. 88 samati gAthAnI trIjI vyAkhyA che. (nIvu.) mahopAdhyAyajIracita dravya-guNa-paryAya rAsanA TabAnI lIMbaDI bhaMDAramAM anya hastaprata lI(1)mAM "kramapaNuM bhAvIpaNuM" pATha.
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 2/11 * guNa-paryAyayoH aupacArikabhedaH / to* eka ja chaI, jJAna-darzanAdika bheda karaI chaI, te paryAya ja chai, paNi guNa na kahiyAM. jeha mATaI dravya-paryAyanI dezanA bhagavaMtanI chai, paNi dravya-guNanI dezanA nathI." e gAthArtha. e. "jo Ima guNa paryAyathI bhinna nathI to dravya-guNa-paryAya e 3 nAma kima kaho cho ?" Ima koI sa kahauM, tehanaI Ima kahiyache je "vivakSA kahiyaI bhedanayanI kalpanA, tehathI. paryAyalakSaNaM bhavati / Atmadravyasyaikatve'pi jJAna-darzanAdibhedaM kurvANaH paryAya eva kathyate na tu guNaH, yasmAd dravya-paryAyadezanA tIrthakRtA kRtA na tu dravya-guNadezanA" iti tadIyA tadvyAkhyA apabhraMzagirA vartata ityavadheyam / nanu paryAyavyatiriktaguNA'bhAve 'dravya-guNa-paryAyA' iti trINi nAmAni kathamucyante iti cet ? ma atrocyate - kevalaM vivakSAvazataH guNaH paryAyAd atiriktatayA jJAyate / yasya = guNasya rza paryAyAd bhedaH kevalaM vivakSAtaH = sahabhAvitva-kramabhAvitvagrAhakabhedanayakalpanAtaH bhAsate sa guNaH / zaktiH = zaktisvarUpaH kathamucyate ? yathA ghaTa-kumbhayoH bhedaH samabhirUDhAdibhedanayena pratibhAsate. paraM sa na vyAvahArikaH tathA guNa-paryAyayoH bhedo bhedanayasApekSaH prAtibhAsikaH, na tu vyvhrtvyH| rNi maLe che. temAM jIrAna vALI sammatitarkagAthAnI vyAkhyA saMkSepamAM apabhraMza bhASAmAM judA svarUpe upalabdha thAya che. te A mujaba che. "jema parigamana = kramabhAvitva paryAyalakSaNa banyuM che, tema anekakaraNa = anekarUpakaraNa paNa paryAyalakSaNa bane che. Atmadravya to eka ja che. tema chatAM paNa jJAna, darzana Adi vizeSane (bhedane) karanAruM tattva to paryAya ja kahevAya, guNa nahi. kema ke tIrthakara bhagavaMtoe dravyadezanA ane paryAya dezanA Apela che paraMtu dravyadezanA ane guNadezanA Apela nathI." ja vivakSAvaza guNa - paryAyamAM bheda : zvetAMbara zaikSa :- () jo paryAyathI bhinna guNa nAmano padArtha na hoya to dravya, paryAya - ema be sa ja padArthanuM nirUpaNa thavuM joIe, nahi ke dravya-guNa-paryAya - ema traNa padArthanuM. paryAya karatAM svataMtrapaNe guNanuM astitva mAnya na hoya to dravya-guNa-paryAya Ama traNa nAma kaI rIte kahI zakAya ? vA. mizana - (tro.) paryAya karatAM guNa phakta vivakSAthI judo bhAse che. vipakSA prastutamAM bhedanayanI kalpanA svarUpa samajavI. matalaba ke vastunA pariNAmamAM rahela sahabhAvitva ane kramabhAvitva dharmavizeSane zuM mukhyarUpe jonAra bhedanayanI mAnyatA mujaba paryAya karatAM guNa judo bhAse che. bhedanaya vastupariNAmatva svarUpa sAmAnya guNadharmane gauNa karI- sahabhAvitva, kramabhAvitva svarUpa vizeSadharmane mukhya banAvato hovAthI tenI mAnyatA mujaba paryAya karatAM guNa judo che. tethI paryAya karatAM guNanI ekAMte svataMtratA = bhinnatA kevaLa nayasApekSa che paraMtu vyAvahArika nathI, vyavahartavya nathI. jema ghaTa ane kuMbha vacceno bheda samabhirUDha-evaMbhUta naya batAve che. paNa te bheda vyAvahArika nathI, vyavahartavya nathI. tema guNa ane paryAya vacceno bheda e samabhirUDha vagere nayone mAnya hovA chatAM paNa te bheda vyAvahArika nathI, vyavahartavya nathI. mATe phakta bhedanayaabhiprAyane sApekSa evI svataMtratA dharAvanAra guNane * ko.(10)mAM "te' pATha.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 0 upacaritabhedo'bhISTakAryA'sAdhakaH / 2/12 jima "sainasya dhArA" ihAM tela naI dhArA bhinna kahI dekhADyAM, paNi bhinna nathI. tima sahabhAvI ra -kramabhAvI kahInaI guNa-paryAya (vivakSAvazathI =) vivakSAI ja bhinna kahI dekhADyA, paNi paramArthaI sa bhinna nathI. Ima jehano bheda upacarita chaiM te guNa zakti kima kahi ? jima upacarita gAI dujhaI nahIM, tima upacarita guNa zakti na dharaI." pa yathA vA 'tailasya dhArA' ityatra SaSThyAH prayogAt taila-dhArayoH aupacAriko bheda ucyate, paraM vastutaH tayoH bhedo naasti| na hi tailAtiriktA dhArA kaaciduplbhyte| tathA 'sahabhAvI guNaH kramabhAvI ca paryAyaH' ityuktyA guNa-paryAyayoH vivakSAta aupacArikaH bheda uktaH, paraM paramArthataH ma tayoH bhedo nAsti / na hi paryAyA'tirikto guNaH kazcit kvacidapyupalabhyate / of itthaJca guNe aupacArika eva paryAyabhedaH, na tu pAramArthikaH / tatazca kathaM guNaH dravyavat zaktirUpatayocyate ? na hi sahasrazo'pi gotvenopacaritaH SaNDhaH payasA pAtrI prapUrayati / tasmAt 1 paryAyAd aupacArikabhedavati guNe svAtantryeNa guNatvena rUpeNa zaktirUpatA naiva sambhavatIti phalitam / zaktisvarUpa kaI rIte mAnI zakAya ? athavA ema paNa kahI zakAya ke jema "telanI dhArA AvA zabdaprayogamAM chaThThI vibhaktino upayoga thayela hovAthI tela ane dhArA vacce bheda jaNAvAya che. kAraNa ke SaSThI vibhaktino artha bheda che. (jema ke devadattanuM dhana', ahIM chaThThI vibhakti dvArA devadatta ane dhana vacceno bheda darzAvAya che.) paraMtu tela ane telanI dhArA vacce vAstavika koI bheda nathI. kema ke telazUnya koI teladhArA prApta nathI. (devadattanI gerahAjarImAM dhana maLe che ane dhana vinAno paNa devadatta kayAreka jovA maLe che. mATe devadatta ane dhana banne svataMtra kahevAya che. tevuM tela ane teladhArA A vacce nathI.) mATe tela ane teladhArA vacce rahelo bheda aupacArika ja kahevAya che. tema 'dravyano sahabhAvI pariNAma guNa kahevAya ane kramabhAvI pariNAma paryAya kahevAya' - AvA vAkyaprayoga dvArA U guNa ane paryAya vacceno bheda vivakSAvaza aupacArika ja kahevAya che. paNa paramArthathI te banne vacce koI tAttvika bheda nathI. kAraNa ke paryAyathI svataMtrapaNe koI paNa guNa kayAMya jaNAto nathI. 4 guNa-pacamAM bheda aupacArika, abheda pAramArthika ja (uttha.) A rIte phalita thAya che ke guNamAM paryAyano aupacArika ja bheda che, vAstavika nahi. paryAya karatAM guNamAM svataMtratA (bhinnatA) na hovAthI guNane dravyanI jema zaktirUpe (prakRtirUpe) kaI rIte kahI zakAya ? aupacArika vastu kAryane karI zakatI nathI. AkhalAmAM gAya tarIkeno upacAra hajAro vakhata karavAmAM Ave to paNa Akhalo tapelIne dUdhathI chalakAvI deto nathI. mATe paryAyathI aupacArika rIte bhinnatAne dharAvanAra guNamAM svataMtratayA guNatvarUpe zaktirUpatA saMbhavatI nathI. aupacArika gAya dUdhane na Ape tema aupacArika paryAyabhedayukta guNa" padArtha zaktirUpatAne dhAraNa na kare. ja zAM.mAM teva' azuddha pATha. ko.(7)no pATha lIdho che. . citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. * si.ko.(9)A.(1)mAM "jeha guNano bheda paryAyathI sahabhAvI kramabhAvIne vivaphAI ja kahyo te guNa zakti kima kahII ?
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 2/2 * guNazabdasya pArIkSyam / 'atra gAthA - 'sva-rasa-gaMdha-phAsA asamANaggahaNalakkhaNA jmhaa| tamhA davvANugayA guNatti te kei ra icchNti|| 'dUre tA aNNattaM guNasadde ceva tAva paaricchN| kiM pajjavAhie hojja pajjave ceva gunnsnnnnaa|| sa __ yattu pUrvokta(2/2)rItyA tattvArthasUtravRttau siddhasenagaNivaraiH "guNAH = zaktivizeSAH" (ta.sU.5/37 pa si.pR.428) ityuktyA guNAnAM zaktirUpatvamAveditaM tattu guNAnAM yAvaddvyabhAvitvabodhanAyaivAvagantavyam, na tu paryAyabhinnatvabodhanAya, anyathA taiH "tadbhAvaH pariNAmaH" (ta.sU.5/41) iti tattvArthasUtrasya vRttau / "guNa-paryAyayoH ekatvAd" (ta.sU.5/41 vR.pR.437) ityuktamanupapannaM syAt / yadvA kevalajJAnAdInAm meM AtmasahabhAvitve'pi yAvantaM kAlaM nAvirbhAvaH tAvantaM kAlaM te zaktirUpatayA'vatiSThante iti rza dyotanAya taduktamiti vibhAvanIyam / taduktaM sammatitarke '"rUva-rasa-gaMdha-phAsA asamANaggahaNalakkhaNA jmhaa| tamhA davvANugayA guNatti te / kei icchaMti / / , dUre tA aNNattaM, guNasadde ceva tAva paaricchN| kiM pajjavAhie hojja pajjave ceva guNasaNNA / / " Ni ( zrIsiddhasenagaNivaranA tAtparyanuM nivedana lai (7) pUrve (22) jaNAvyA mujaba zrIsiddhasenagaNivare tattvArthasUtravRttimAM "guNo zaktivizeSasvarUpa che' - evuM je kahela che te "guNo yAvadravyabhAvI che' - Ama jaNAvavA mATe kahela che, nahi ke "guNo paryAyathI bhinna che, svataMtra che' - AvuM jaNAvavA mATe. "guNo paryAyathI svataMtra che' - AvuM jaNAvavA mATe temaNe guNone zaktisvarUpa darzAvela che - A pramANe jo mAnavAmAM Ave to temaNe tyAM dravyano bhAva e pariNAma che' - A bAbatane jaNAvanAra tattvArthasUtranI vyAkhyAmAM "guNa ane paryAya eka che' A pramANe je dekhADela che, te saMgata nahi thAya. athavA ema paNa kahI zakAya ke "kevalajJAna-kevaladarzana sa vagere AtmAnA sahabhAvI hovA chatAM paNa jyAM sudhI te pragaTa na thAya tyAM sudhI te AtmAmAM zaktirUpe rahe che' - AvuM jaNAvavA mATe siddhasenagaNivare tattvArthavRttimAM guNone zaktivizeSasvarUpa kahelA che Qaa - tema samajavuM. A viSayamAM vAcakavarge haju AgaLa vicAravimarza karavo joIe. evuM jaNAvavA vibhAvanIyam' A zabdano dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM ullekha karavAmAM Avela che. - 9 paryAyavarUpa ja guNa - siddhasena divAkarajI 9s | () mATe ja sammatitarka prakaraNamAM zrI siddhasenadivAkarasUri mahArAje jaNAvela che ke "je kAraNe rUpa, rasa, gaMdha ane sparzanuM grahaNa ( jJAna) tathA lakSaNa vilakSaNa che, te kAraNe keTalAka loko guNane dravyAzrita - dravyabhinna mAne che. prastutamAM guNa-guNImAM bhinnatva (= anyatva = bheda) to dUra raho, sauprathama guNa zabdanI ja parIkSA (samIkSA) karavI joIe ke - zuM paryAyathI atiriktamAM "guNa" saMjJAno prayoga thAya che ke paryAyamAM ja "guNa' saMjJAno prayoga thAya che ?" - uparokta sammatitarkanI banne gAthAnuM vivaraNa mahopAdhyAya yazovijayajI mahArAjanA zabdomAM '... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si. + ko.(9) + A.(1)mAM che. 1. rUpa-rasa-nya-sparzI sasamAnapratikSA yasmAt / tasmAd dravyAnugatAH guNAH iti tAn kecid icchnti|| 2. dUre tAvad anyatvaM guNazabde eva tAvat pArIkSyam / kiM paryavAdhike bhavet paryave eva gunnsNjnyaa||
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 0 tattvArthavRttikRnmatapradarzanam / 2/11 (sa.ta.3/8-2) ehano artha :- je Agamokta rUpa, rasa, gaMdha, sparza aNasarakhuM grahaNa jJAnalakSaNa chaI A jehanuM ehavA che. te mATe dravyAzrita guNa dravyathI bhinna che. ema keTalAIka vaizeSikAdika anyatIrthI tathA svatIrthI paNi siddhAntAnabhijJa mAne che tihAM dUra raho. guNani dravyathI anyapaNuM guNazabda ja pahilA e pArIsya kahitAM parIkSA karIzuM. paryAyathI adhikane viSe guNasaMjJA hoI? apitu na hoya ja. to cUM? paryAyane vize ja guNasaMjJA hoI. ra/11 pa (sa.ta.3/8-9) iti| mANDalA''grA-kobAsatkabhANDAgArasthahastAdarzAnusAreNa dravya-guNa-paryAyarAsastabake apabhraMzabhASAyAM tadarthavRttilezastvevam "AgamoktA rUpa-rasa-gandha-sparzAH dravyAd asamAnagrahaNalakSaNA yasmAt, / tasmAd 'dravyAzritA guNA dravyabhinnA' iti kecana vaizeSikAdyAH, svayUthyA vA siddhAntAnabhijJA abhyupagacchanti / ma tatra dUre astu guNa-guNinorekAntenA'nyatvam, guNazabde eva tAvat pArIkSyamasti kiM paryAyAdadhike guNazabdaH? / uta paryAya eva prayukta iti ? abhiprAyazca na paryAyAdanyo guNaH" (dra.gu.pa.rAsa-2/11) / va taduktaM tattvArthasUtravRttau siddhasenagaNivaraiH api "vyavahAranayasamAzrayaNena tu guNAH paryAyA iti vA ka bhedena vyavahAraH pravacane, yugapadavasthAyino guNA rUpAdayaH, ayugapadavasthAyinaH pryaayaaH| vastutaH paryAyA - TUT rUTyAbhya" (ta.phU.1/rU7, vRtti-pR.428) ti mAMDalanA jJAnabhaMDAranI, AgrAnA jJAnabhaMDAranI tathA kobAnA jJAnabhaMDAranI 'dravya-guNa-paryAya rAsanA TabA'nI hastapratanA AdhAre A pramANe che - "AgamamAM batAvela rUpa, rasa, gaMdha ane sparzanuM jJAna dravyanA jJAna karatAM judI rIte thAya che. tathA tenuM lakSaNa paNa juduM che. dravyanuM jJAna cakSu ane sparzana - ema be Indriyo dvArA thAya che, jyAre rUpAdi guNanuM jJAna cakSu Adi eka-eka Indriya dvArA ja thAya che. A kAraNathI vaizeSika Adi jainetara dArzaniko athavA ApaNA jUthanA keTalAka digaMbaro ke jemane ke vAstavika siddhAMtanI jANakArI nathI teo kahe che ke 'dravyamAM rahenArA guNo dravyathI bhinna che." teonuM tA tAtparya e che ke guNa dravyAzrita jarUra che paraMtu te dravyamaya, dravyasvarUpa (= dravyathI abhinna) nathI. prastutamAM guNa-guNIno ekAMte bheda (siddha thavAnI vAta) to dUra raho paraMtu "guNa'zabdane viSe ja sauprathama sa parIkSA karavA yogya che ke zuM paryAya karatAM bhinna vastumAM "guNa' zabdano prayoga thAya che? ke paryAyamAM ja "guNa" zabdano prayoga thAya che?" Azaya e che ke paryAyathI bhinna koI guNa nathI." # guNa-paryAyamAM abheda : siddhasena gaNivara - (.) tattvArthasUtranI vyAkhyAmAM zrIsiddhasenagaNivare paNa jaNAvela che ke "vyavahAranayano Azraya karavAmAM Ave to "guNa" athavA "paryAya' Ama bhinnarUpe jinazAsanamAM vyavahAra pravarte che. dravyanI sAthe yugapad rahenArA rUpAdi guNo kahevAya che. tathA ayugapad avasthAyI vastupariNAma paryAya kahevAya che. A pramANe guNamAM ane paryAyamAM paraspara bhedano vyavahAra thAya che. vAstavamAM to paryAya kaho ke guNa kaho, koI ja pharaka nathI. te bannenuM svarUpa eka ja che." '... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si. + ko.(9) + A.(1)mAM che.
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/12 0 aupacArikabhedApannaH guNaH / etAvatA guNa-paryAyayoH vyAvahAriko bheda aupacArikaH, naizcayiko'bhedaH punaH vAstavika pa iti phalitam / idameva abhipretya zrIharibhadrasUribhiH tattvArthasUtravRttau "ka itthamanayoH vizeSaH ? ucyate, tattvato na kazcit, dravyasyaiva hyete pariNativizeSAH, na tvebhyaH kecidanye guNaparyAyA iti| kevalaM 'sahabhAvino guNAH . kramabhAvinaH paryAyA' iti avasthA" (ta.sU.5/38, vRtti) ityuktam / 'anayoH = gunn-pryaayyoH|' za idamatra zrIharibhadrasUritAtparyaM jJAyate yaduta kuNDali-daNDiprabhRtidazAyAM 'ayaM kuNDalI, ayaM ka daNDI' ityAdivyavahArabhede'pi sarpastu sa eva / kuNDalyAdizabdAstu bhujaGgamasya avasthAbhedameva rNi darzayanti, na tu ahibhedam / ataH kuNDali-daNDiprabhRtiSu bheda aupacArika eva / evameva sahabhAvi ! vyAvahArika bheda, naiRRyika abheda che, (tA.) guNa ane paryAya vacce vyavahAranayathI bheda che. paraMtu vastulakSI nizcayanayathI te banne vacce abheda che. A pramANe tattvArthavRttimAM zrIsiddhasenagaNivare je jaNAvyuM, tenAthI phalita thAya che ke guNa ane paryAya vacce vyavahAranayathI saMmata evo bheda aupacArika che, jyAre nizcayasaMmata te banneno abheda vAstavika che. avasthAbhedathI guNa-pacamAM bheda ja (phlemeva.) A ja abhiprAyathI tattvArthasUtranI vRttimAM zrIharibhadrasUri mahArAje jaNAvela che ke "A rIte guNa ane paryAya vacce kyo taphAvata che? A praznano javAba e che ke paramArthathI guNa ane paryAya vacce koI bheda nathI. dravyanI ja vizeSa prakAranI pariNati guNa ane paryAya che, nahi ke zuM dravyapariNativizeSa karatAM judA guNa ane paryAya. phakta "sahabhAvI = guNa, kramabhAvI = paryAya A vastunA pariNAmanI vizeSa avasthA che. evuM kahevA mAtrathI vastupariNativizeSa karatAM tadana svataMtra evA guNa ke paryAya siddha thatA nathI." (rU.) prastutamAM zrIharibhadrasUrIzvarajI mahArAjAnuM tAtparya evuM jaNAya che ke "eka ja sApa goLa kuMDaluM vALIne rahelo hoya tyAre tene kuMDalI" kahevAmAM Ave che. te ja sApa daMDanI jema sIdho rahelo hoya tyAre tene "daMDI' kahevAmAM Ave che. te ja sApa jyAre potAnI pheNane phUlAvIne rahelo hoya tyAre tene "utkaNa' kahevAmAM Ave che. tathA potAnI pheNane saMkelIne te ja sApa beselo hoya tyAre tene "viphaNa" kahevAmAM Ave che. ahIM kuMDalI, daMDI, utkaNa, viphaNa avasthAo badalAya che paraMtu sApa to teno te ja che. kuMDalI, daMDI vagere zabdo to phakata sApanI judI judI avasthAne darzAve che, nahi ke judA judA sApane. mATe kuMDalI, daMDI, utkaNa, viphaNa vacce aupacArika bheda kahevAya, tyAM vAstavika bheda nathI. barAbara A ja rIte sahabhAvI ane kramabhAvI evI avasthAmAM rahelA
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 0 paryAyavaividhyopadarzanam / 2/12 pa -kramabhAvivastupariNAmopadarzanAya guNa-paryAyazabdau prayujyate kintu vastupariNAmavizeSAtiriktau guNa rA -paryAyau na stH| kramikavastudazAyAm anubhUyamAnaH vastupariNAmo hi paryAyatayA vyapadizyate, - akramadazAyAM tu guNatveneti aupacArika eva guNa-paryAyayoH bhedaH, na tu vAstava iti / yacca koTyAcAryeNa "sarvameva vastu saparyAyam, paryAyazca dvedhA kecid yugapadbhAvinaH kecitkramabhAvinaH / ra ubhayeSAmapi kecidarthaparyAyAH kecid vyaJjanaparyAyAH, teSAmapi sarveSAM kecit svaparyAyAH kecitparaparyAyAH, ka teSAmapi kecitsvAbhAvikAH kecidApekSikAH, teSAmekaikaH atItAnAgatavartamAnakAlavizeSitaH" (vi.A.bhA.2676) Ni iti vizeSAvazyakabhASyavRttau uktam, tato'pi guNa-paryAyayorabheda eva sidhyati, yugapadbhAvivastupariNAmAnAM kA paryAyapadena pratipAdanAdityavadheyam / vastupariNAmone sUcavavA "guNa' ane 'paryAya' evA alaga alaga zabdano prayoga thAya che. paraMtu te che to vastunA vizeSa prakAranA pariNAmo ja. vastunA vizeSa prakAranA pariNAmo karatAM judA koI padArtha guNa ke paryAya nathI. vastunI kramika avasthAmAM anubhavAtA pariNAmano paryAya tarIke vyavahAra thAya che. tathA vastunI akramika avasthAmAM anubhavAtA pariNAmano guNa tarIke vyavahAra thAya che. AthI guNa ane paryAya vacce bheda aupacArika che, vAstavika nathI." guNa paryAyabhinna nathI koDhyAcArya : (catra.) zrIjinabhadragaNakSamAzramaNe vizeSAvazyakabhASya racela che. tenA upara koTaTyAcAryajIe vyAkhyA | lakhelI che. temAM teozrIe je vAta karela che tenuM prastutamAM anusaMdhAna karavA jevuM che. tyAM temaNe jaNAvela che ke "badhI ja vastuo paryAyathI yukta hoya che. tathA paryAyanA be prakAra che. (1) keTalAka paryAyo L' vastumAM ekI sAthe utpanna thatA hoya che tathA (2) keTalAka paryAyo kALakrame utpanna thatA hoya che. A a banne prakAranA paryAyomAM paNa keTalAka arthaparyAya hoya che. tathA keTalAka vyaMjanaparyAya hoya che. te badhA ja paryAyomAM paNa keTalAka vastunA svaparyAya hoya che temaja keTalAka vastunA paraparyAya hoya che. te svaparaparyAyomAM paNa amuka svAbhAvika = anyanirapekSa paryAya ane amuka sApekSa paryAya hoya che. te badhA paryAyomAM paNa pratyekanA atIta, anAgata ane vartamAnakALanA bhedathI bheda paDe che. kAraNa ke te dareka paryAya atItAdi kALathI viziSTa bane che. ahIM paNa ullekhanIya bAbata e che ke yugapabhAvI vastupariNAmono paNa koTyAcAryajIe "guNa' zabdathI ullekha karavAnA badale paryAya' zabdathI ja ullekha karela che. tenAthI phalita thAya che ke vastusahabhAvI pariNAma svarUpa guNa paNa temane paryAya tarIke ja mAnya che. AthI paryAyathI bhinna guNa nAmano koI padArtha nathI. tevuM temanA mata mujaba paNa siddha thAya che. A paryAyone koika svarUpe parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM jaNAvela che te spaSTa ja che.
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/ * koSThakarUpeNa paryAyavaividhyapradarzanam / koTyAcAryamate paryAyanirUpaNam paryAyaH kramabhAvI yugapadbhAvI arthaparyAyaH vyaJjanaparyAyaH N svaparyAyaH paraparyAya: svaparyAyaH paraparyAyaH . svAbhAvikaH sApekSaH svAbhAvika: sApekSaH svAbhAvikaH sApekSaH svAbhAvikaH sApekSaH atItaH atItaH anAgataH anAgataH vartamAnaH vartamAnaH atItaH atItaH atItaH atIta: anAgataH anAgataH anAgataH anAgataH / vartamAnaH vartamAnaH vartamAnaH vartamAnaH atItaH atItaH anAgataH anAgataH vartamAnaH vartamAnaH arthaparyAya: vyaJjanaparyAya: svaparyAyaH paraparyAyaH svaparyAyaH paraparyAyaH svAbhAvikaH sApekSaH svAbhAvikaH sApekSaH svAbhAvikaH sApekSaH svAbhAvikaH sApekSaH atItaH atItaH anAgata:- anAgataH vartamAnaH vartamAnaH atItaH atItaH atItaH atItaH anAgataH anAgataH anAgataH anAgataH / vartamAnaH vartamAnaH vartamAnaH vartamAnaH atItaH atItaH anAgataH anAgataH vartamAnaH vartamAnaH
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/11 286 * zAstradIpikAsaMvAdopadarzanam / pa atha 'nIlo ghaTaH', 'nUtano ghaTa' iti vilakSaNaprayogadarzanAd dravya-guNa-paryAyatritayakalpana__ marhati iti cet ? na, evaM sati atiriktajAti-kriyAdikalpanApatteH, tatpuraskAreNA'pi pryogoplbdheH| taduktaM ma pArthasArathimizreNa zAstradIpikAyAm "jAti-dravya-guNa-kriyA-nAmabhiH paJcadhA savikalpakena vikalpyate - (1) "rayam', (2) "vs yam', (3) "zavastoDayam, (4) "cchati vayam', (5) DilyoDamati" (zA. " dI.pR.65) iti / tatazca zabdaprayogAnusAreNa paryAyAtiriktaguNAbhyupagame'tiriktajAti-kriyAdikalpanAka pattyA drvy-pryaaylkssnndvividhtttvklpnaivocitiimrhtiiti| digaMbara :- (ka.) "nIla ghaDo', "navo ghaDo - A pramANe vilakSaNa prayogo jagatamAM jovA maLe che. je ghaDAno varNa nIla hoya che te ghaDAne kAyama mATe nIla ghaDA tarIke oLakhavAmAM Ave che. paraMtu "navo ghaDo' - A prakArano zabdaprayoga prAraMbhanA samaye ja thAya che. amuka samaya vItI gayA pachI tene jUnA ghaDA tarIke oLakhavAmAM Ave che. tethI nIla Adi varNa kAyamI hovAthI tene guNa svarUpe mAnavAmAM Ave che. tathA nUtanapaNuM, purAtanapaNuM vagere pariNAmo kAdAcitka ane kramabhAvI hovAthI tene paryAya svarUpe mAnavAmAM Ave che. Ama sArvalaukika anubhavanA AdhAre ane vyavahAranA AdhAre dravya, guNa ane paryAya - A pramANe traNa padArthanI kalpanA karavI vyAjabI che. -- kevaLa zabdaprayoga bheda-asAdhaka H zvetAMbara - zvetAMbara :- (na, parva.) uparokta dalIla vyAjabI na hovAnuM kAraNa e che ke kevaLa vilakSaNa vyavahAranA AdhAre paryAya karatAM bhinna evA guNanI jo kalpanA karavAmAM Ave to 'dravya-guNa-paryAyanI jema jAti, kriyA vagere paNa svataMtra che' - tevI kalpanA karavAnI muzkelI sarjAze. kema ke guNanI jema ane paryAyanI jema jAti ane kriyA vagerene paNa mukhya banAvIne zabdaprayogo duniyAmAM thatA hoya che. matalaba ke "lAla ghaDo', "navo ghaDo' vagere vyavahAranI jema "tAmra ghaTa", "sauvarNa ghaTa', " (pavanathI) 'halato ghaDo' vagere vyavahAra prasiddha che. mATe guNanI jema ane paryAyanI jema jAti (tAgratva, sauvarNatva), kriyA (halanacalana) Adine paNa svataMtra padArtha rUpe mAnavA paDaze. pArthasArathi mizra nAmanA mImAMsaka vidvAne zAstradIpikA nAmanA graMthamAM jaNAvela che ke "(1) jAti, (2) dravya, (3) guNa, (4) kriyA ane (5) nAma dvArA pAMca prakAre vastunI vizeSa rIte kalpanA savikalpaka jJAna dvArA karavAmAM Ave che. A pAMceyanA kramazaH udAharaNa A mujaba che. (1) "A gAya che', (2) "A daMDI che', (3) "A zveta che', (4) "A jAya che', (5) "A Ditha che' - Ama samajavuM." tethI jo zabdaprayoganA AdhAre ja paryAyabhinnarUpe guNano svIkAra karavo jarUrI hoya to paryAyabhinna svarUpe jAti, kriyA Adino paNa svIkAra upara mujaba Avazyaka banI jaze. kema ke mImAMsaka, naiyAyika Adi loko jAti, kriyA Adine mukhya karIne zabdaprayoga karatA hoya che. paraMtu dravya, guNa, paryAyanI jema jAti, kriyA Adi tattvonI svataMtrarUpe kalpanA digaMbarane paNa mAnya nathI ja. mATe paMcavidha ke trividha tattvanA badale dravya-paryAyarUpe dvividha tattvanI kalpanA karavI e ja vadhAre ucita jaNAya che.
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/11 0 kramA'kramabhAviparyAyaprasthApanam / 187 na ca jAtyAdInAM paryAyavizeSarUpatvAt tatraivA'ntarbhAva iti vAcyam, ___ tulyayuktyA guNasyA'pi paryAyavizeSatvAt tatraivAntarbhAvasya nyAyyatvAt / idamevA'bhipretya ... vizeSAvazyakabhASyavRttau maladhArihemacandrasUribhiH "sarvameva vastu tAvat saparyAyam / te ca paryAyA dvividhA rUpa-rasAdayo yugapadbhAvinaH, nava-purANAdayastu kramabhAvinaH" (vi.A.bhA.2180 mala.vR.) ityevaM kaNThato yugapadbhAvidharmANAM paryAyatayaiva nirdezaH kRta ityavadheyam / syAdvAdamaJjA~ zrImalliSeNasUribhirapi "dharmAH = sahabhAvinaH kramabhAvinazca paryAyAH" (a.vyava.dvA.22 / vR.) ityevaM sahabhAvidharmANAmapi paryAyatvenaiva nirdezo'kArItyavaseyam / etena "attho davvaM guNo vA'vi" (vi.A.bhA.3594) iti vizeSAvazyakabhASyavacanamapi vyAkhyAtam, zira :- (gha.) jAti vagere to eka vizeSa prakAranA paryAyasvarUpa ja che. paryAya karatAM bhinna nathI. mATe jAti vagereno paryAyamAM ja samAveza vadhAre yogya che. tethI dravya, guNa, paryAya, jAti, kriyA Adi anekavidha svataMtra tattvanI kalpanA karavAnI samasyAne amArA matamAM avakAza nathI. che jAti vagere paNa paryApavizeSaravarUpa H zvetAMbara vetAMbara :- (17) jo jAti vagere vizeSa prakAranA paryAya svarUpa hovAthI paryAyamAM ja aMtarbhata thaI jatA hoya to te ja yuktithI guNano paNa paryAyamAM aMtarbhAva karavo nyAyasaMgata banaze. kema ke guNa paNa paryAyavizeSa ja che. tethI "paryAya' zabda dvArA jema jAti AdinuM grahaNa thaI zake che, tema guNanuM paNa grahaNa thaI jAya che. to pachI zA mATe 'dravya-guNa-paryAya" Ama svataMtra trividha tattvanI kalpanA karavI ? tethI dravya-paryAya' Ama dvividha tattvanI kalpanA ja yuktisaMgata che. AvA ja AzayathI huM vizeSAvazyakabhASya vyAkhyAmAM mAladhArI zrI hemacaMdrasUri mahArAje jaNAvela che ke "badhI ja vastu paryAyayukta hoya che. tathA vastugata paryAyo be prakAranA che. rUpa, rasa vagere yugapalmAvI paryAyo tathA navA, paNa jUnA vagere kramabhAvI paryAyo." ahIM ApaNe joI zakIe chIe ke maladhArI zrIhemacaMdrasUrijI mahArAje yugapabhAvI vastu pariNAmano spaSTapaNe paryAya tarIke ja nirdeza karelo che. jo paryAya karatAM guNa nI svataMtra hota to paryAyanA be bheda (yugapalmAvI, kramabhAvI) batAvavAnA badale vastudharmanA (dravyapariNatinA) be bheda (guNa ane paryAya) batAvelA hota. A vAta dhyAnamAM rAkhavI. sahabhAvI pariNAma paNa paryAya H zrImaliSeNasUri che | (cA.) kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUrIzvarajI mahArAje anyayogavyavacchedaDhAtrizikA nAmano stutigraMtha racela che. tenA upara zrImalliSeNasUrijI mahArAje syAdvAdamaMjarI nAmanI vyAkhyA racela che. temAM temaNe jaNAvela che ke "vastumAM rahelA guNadharmo eTale sahabhAvI ane kramabhAvI paryAyo." AvuM kahevA dvArA temaNe vastugata sahabhAvI guNadharmone paNa paryAya tarIke ja jaNAvela che. vizeSAvazyakabhASya aMge zaMkA-samAdhAna che. iaa - (tena) tame 'paryAyathI bhinna guNa nAmanI koI cIja nathI' - tevuM pratipAdana karo cho. 1. artho dracuM kuLo vASiA
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 . devasenamatamImAMsA 0 2/11 MvI paryAyaparatvati tadut mAvatIsUtravRttI pa (9) parvavA, (2) TUI , () gharmA, " (4) vizeSA tti paryAyA?(ma.phU.ra1/1/747 pR.881) ti ra na kevalamasmAkaM zvetapaTAnAm, apitu dikpaTAnAmapi guNa-paryAyA'bhedaH smmtH| yathoktaM ma tattvArtharAjavArttike akalaGkasvAminA "guNA eva paryAyAH" (ta.sU.5/37 rA.vA.2 pR.243) iti| taduktaM - vidyAnandasvAminA'pi tattvArthazlokavArtike nayavivaraNe "guNaH paryAya eva" (ta.sU.1/34 nayavi.22) iti " devasenasyA'pasiddhAnto durvAra eveti dhyeyam / ka prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - 'dravyasya avasthAvizeSaH paryAyaH guNo'pi paryAyAtmaka ti eveti jJAtvA AtmArthI nijaparyAyANAM samIcInatva-paripUrNatvakRte baddhakakSo bhavati / (1) granthibhedAdi dvArA nijaparyAyasamIcInIkaraNaM prAthamikasAdhanA, (2) kSAyopazamikasamyagdarzanAdeH kSAyikabhAvena 3 / pariNamanaM madhyamasAdhanA, (3) karmAvRtasamyagjJAnAdiguNAtmakaparyAyANAM kSapakazreNidvArA anAvRtasvarUpeNa paraMtu vizeSAvazyakabhASyamAM to "padArtha kAM to dravyAtmaka che kAM to guNAtmaka che' - AvuM kahIne guNa nAmanA svataMtra padArthanuM vidhAna karavAmAM Avela che. tethI tenI sAthe tamAre virodha Avaze. samAdhAna :- (TI.) nA. tamArI zaMkA vyAjabI nathI. kAraNa ke vizeSAvazyakabhASyamAM jagatavartI tamAma padArthanuM dravya-guNarUpe je vibhAjana karela che temAM "guNa' zabda dvArA paryAyanuM ja pratipAdana karavuM abhipreta che. vizeSAvazyakabhASyakAranA AvA tAtparyane lakSamAM rAkhIne ja vyAkhyAkAra hemacaMdrasUrijIe yugapad bhAvI rUpa, rasa vagere guNadharmono "paryAya' tarIke ullekha karelo che - A vAta hamaNAM ApaNe A upara joI gayA chIe. bhagavatIsUtravyAkhyAmAM paNa (1) paryAya, (2) guNa, (3) dharma, (4) vizeSa che - A cAreya zabdone paryAyavAcI = samAnArthaka jaNAvela che. vI ja digaMbara saMpradAyamAM paNa guNa-paryAyamAM abheda ja (va.) phakta amane zvetAMbarone nahi paraMtu digaMbarone paNa guNa ane paryAya vacceno abheda e saMmata che. tattvArtharAjavArtikamAM akalaMka nAmanA digaMbarAcArye jaNAvela che ke 'guNo e ja paryAya che." tattvArthazlokavArtika graMthamAM niyavivaraNamAM vidyAnaMdasvAmIe paNa jaNAvela che ke 'guNa e paryAya ja che.' tethI digaMbara devasenajIne apasiddhAnta doSa paNa lAgu paDaze ja - A vAta dhyAnamAM rAkhavI. * traNa prakAranI sAdhanA 4 AdhyAtmika upanaya :- 'dravyanI vizeSa prakAranI avasthA paryAya che ane guNo paNa paryAyasvarUpa ja hoya che' - A hakIkata jANIne AdhyAtmika vyakti potAnA paryAyone samyapha karavA ane paripUrNa karavA mATe kaTibaddha bane che. anAdi nigoda avasthAthI mAMDIne atyAra sudhI jJAnAdi guNasvarUpa svapariNati = svaparyAya malina mithyA hatA. (1) tene graMthibheda dvArA samyapha banAvavAno puruSArtha thAya te prAthamika kakSAnI sAdhanA che. (2) tathA kSayopazama bhAvamAM rahelA samyagU darzana Adi paryAyone kSAyika bhAvarUpe pariNAvavA e madhyama prakAranI sAdhanA che. (3) tathA karmathI AvRta samyagu jJAna
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/11 * dravyAnuyogamImAMsAsAphalyadyotanam 189 rA pariNamanam utkRSTasAdhanA / saMsAriparyAyocchedena siddhatvaparyAyaprakaTIkaraNaJca tatphalam / taccetasikRtya pa "nirastA'parasaMyogaH svasvabhAvavyavasthitaH / sarvautsukyavinirmuktaH stimitodadhisannibhaH / / ekAntakSINasaGklezo niSThitArtho nirnyjnH| nirAbAdhaH sadAnando muktAvAtmA'vatiSThate / / " (yo.sA. prA. mokSAdhikAra - 28-29) ityevaM yogasAraprAbhRte amitagatidarzitasiddhasvarUpopalabdhikRte jina - tacchAsana-pravacana - saGgha- sadguru-svabhUmikocita- m sadAcArAdigocarA''dara-samarpaNAdyAtmasAtkaraNodyame eva drvyaanuyogmiimaaNsaasaaphlymiti||2/11|| rza Adi guNAtmaka paryAyone kSapakazreNinA mAdhyamathI anAvRta avasthArUpe pariNamAvavA te utkRSTa sAdhanA che. tathA potAnA saMsArI paryAyano tyAga karI siddhatva paryAyane pragaTAvavo te utkRSTa sAdhanAnuM carama phaLa che. AvI parama nirmaLa ane paripUrNa avasthA pragaTa karavAmAM sahAyaka bane te bAbatane manamAM rAkhI, 'mokSamAM parasaMyogarahita, nijasvabhAvamAM vyavasthita, sarva utsukatAthI zUnya, nistaraMgasamudrasamAna, sarvathA saMklezamukta, kRtakRtya, niSkalaMka, pIDArahita, sadAAnaMdasvarUpa AtmA rahe che' - A mujaba yogasAraprAbhUtamAM amitagati AcArye jaNAvela siddhasvarUpanI prApti mATe jinezvara bhagavaMta, jinazAsana, sai jinAgama, jaina saMgha, sadguru, ane svabhUmikAyogya sadAcArasvarUpa tAraka tattva pratye ahobhAva, sadbhAva, samarpaNabhAva ane vaphAdArIne AtmasAt karavAno prAmANikapaNe prabaLa puruSArtha karavAmAM ja prastuta dravyAnuyogamImAMsAnI sArthakatA samAyelI che. (2/11) lakhI rAkho DAyarImAM......S sAdhanAmArga nIta-navI ArAdhanAne khIlave che. dA.ta. viSNukumAra upAsanAmArga nirmaLa ArAdhakabhAvane pragaTAve che. dA.ta. pRthvIcaMdra ane guNasAgara * sAdhanAne sAmagrInA sadupayogamAM rasa che. upAsanAne AtmAnA nirmaLa upayogamAM rasa che. * sAdhanAnuM cAlakabaLa che sadAcAranI ruci. dA.ta. vaMkacUla upAsanAnuM cAlakabaLa che guNAnurAga. dA.ta. zvAnadaMtaprazaMsaka zrIkRSNa
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasammataM nayadvitvam havaI je guNa paryAyathI bhinna mAnaI chaI tehanaIM dUSaNa dii chaI - = jo guNa hoI trIjo padAratha, to trIjo naya lahiyaI re; dravyArtha. paryAyArtha e naya doi ja *sUtraI kahiyaI re 2/12 // (21) jina. jo guNa trIjo padArtha = dravya-paryAyathI judo bhAva hoI to te grahavAneM trIjo naya lahII pAmii, anaIM sUtra+ to dravyArtha, paryAyArtha eha (doI=) *bihu ja naya (kahiyaI=) kahiyA chaI. nanu paryAyazabdaH kramabhAvidharmavAcakaH eva, guNazabdazca sahabhAvidharmavAcaka eva / tathA ca guNAH paryAyebhyo'tiricyanta evetyAzaGkAyAmAha - 'guNasye 'ti / pa rA zuM sa. 190 guNasya hyatiriktatve guNArthiko nayo bhavet / dravyArtha - paryayArthau dvau nayau tu sUtradarzitau / / 2/12 / / 2/12 rza prakRte daNDAnvayastvevam - guNasya hi atiriktatve guNArthiko nayo bhavet / dravyArtha-paryayArthI dvau tu nayau sUtradarzitau / / 2/12 / / = rNi guNasya guNapadapratipAdyasya hi atiriktatve = klRptadravyaparyAyabhinnatve tIrthakRdabhimate sati Aga tRtIyo guNArthiko nayo darzito bhavet / na caivamasti yataH dravyArtha paryayArthI = dravyArthika kA - paryAyArthikau dvau tu = eva nayau = mUlanayau sUtradarzitI = prajJApanA- bhagavatIsUtra-sammatitarkAdidarzitau / avataraNikA :- "bhAgyazALI ! 'paryAya' zabda kramabhAvI vastudharmano ja vAcaka che. tathA 'guNa' zabda sahabhAvI padArthapariNAmano ja vAcaka che. A vAta AgaLa (2/2) vicArela che. tethI guNo vastusahabhAvIpariNAmatvarUpe paryAyo karatAM svataMtra ja che." A zaMkA thatAM graMthakArazrI jaNAve che :* guNArthika nayanI Apatti sa zlokArtha :- jo guNa dravya-paryAyathI bhinna trIjo padArtha hoya to guNArthika naya paNa hovo joIe. paraMtu AgamamAM to dravyArthika ane paryAyArthika ema be ja nayo darzAvyA che. (2/12) al :- dravya ane paryAya svarUpa be svataMtra padArtha to pramANasiddha ja che. paraMtu 'guNa' pada dvArA jenuM pratipAdana karavAmAM Ave che te paNa pramANasiddha (vRkSa) evA dravya-paryAyathI bhinna che- tevuM jo tIrthaMkara bhagavaMtane saMmata hoya to AgamamAM guNArthika nAmano trIjo naya paNa darzAvela hota. paraMtu tevuM nathI. kAraNa ke prajJApanAsUtra, bhagavatIsUtra, saMmatitarka vagere graMthomAM to dravyArthika tathA paryAyArthika - Ama be ja mULa naya batAvelA che. (dravya, guNa ane paryAya - Ama traNa padArtha jo mAnya hota to dravyArthika, guNArthika ane paryAyArthika - ema traNa naya jinAgamamAM darzAvela hota.) pustakomAM 'trIjo hoI' krama.ko.(4+10+12+7)no krama lIdho che. * pustakomAM 'dravyAratha paryAyaratha' pATha. ahIM ko.(2)no pATha lIdho che. ko.(4)mAM 'sUtra' pATha. ma.+dha.mAM 'sUtri' pATha. lA.(2)+ko.(3)no pATha lIdho che. * lA.(2)mAM 'hauthaIM' pATha. *...* cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. sA.+ko.(9)+A.(1)mAM che. x ko.(7+10)mAM 'dravyArthikaH paryAyArthika' pATha. * ko.(7)mAM 'behi' pATha.
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 azeSanayasaGgrAhakamUlanayadvayopadarzanam / guNa hoI, to guNArtha naya paNi kahi joII. te mATaI guNa paryAyathI bhinna nathI.' uktaM ca sammatI - 'do uNa NayA bhagavayA, davvaTThiya-pajjavaTThiyA NiyayA / / *tto ya 'vile, kuLaphilmano vi sunnato || (sa.ta.rU.10) "tu pAdapUraNe bhede samuccaye'vadhAraNe" (me.ko.avyaya-19/pR.180) iti medinIkozata: turavadhAraNe uktH| pa taduktaM prajJApanAsUtravRttau zrImalayagirisUribhiH "nayAzca naigamAdayo'neke / teSAM ca samastAnAmapi ... sadavI pravarane kI nathI. tAthA - (1) dravyaktina: paryAyAstivanagna" (prajJA.13/082/g.284). iti| taduktaM sammatitarke'pi "titthyrvynnsNghvisesptthaarmuulvaagrnnii| davvaDhio ya pajjavaNao ya ma sesA vigappA siM / / " (sa.ta.1/3) iti / devasenenA'pi nayacakre mAilladhavalena ca bRhannayacakre "do ceva rza mUlaNayA bhaNiyA davvattha-pajjayatthagayA" (na.ca.11, bR.na.ca.183) ityuktam / yadi dravya-paryAyAbhyAmanyo / guNaH syAt dravyArthika-paryAyArthikavat tRtIyo guNArthiko'pi nayo vacanIyaH syAt / na caivmsti|| yathoktaM sammatitarke "do uNa NayA bhagavayA davvaviya-pajjavaTThiyA niyyaa| etto ya guNavisese Ni puSkriyAso vi gubnato (sata.rU/10) tiA. pAdapUrti, bheda, samuccaya, avadhAraNa arthamAM "tuM" zabda medinIkozamAM jaNAvela che. te mujaba avadhAraNa (= ja) arthamAM ahIM "tu' jaNAvela che. (taDu) prajJApanA sUtravyAkhyAmAM zrImalayagirisUrie jaNAvela che ke "naigama vagere nayo aneka che. tathA te samasta nayonA saMgrAhaka be naya jinAgamamAM batAvela che. te A pramANe- dravyAstika naya ane paryAyAstikanaya." saMmatitarkamAM paNa jaNAvela che ke "tIrthakara bhagavaMtanA vacanono viSaya dravya (=saMgraha) ane paryAya (=vizeSa) che. teno vistAra karanAra narAzi (=prastAra) che. tene sauprathama che. jaNAvanAra dravyArthika ane paryAyArthika naya che. bIjA nayo A be nayanA vikalpa (prakAra) che." devasenajIe paNa nayacakramAM tathA mAIladhavale bRhadnayacakramAM jaNAvela che ke "dravyArthika ane paryAyArthika A badhA be ja mUlanaya (tIrthakara dvArA) kahevAyela che." jo dravya ane paryAya karatAM judo guNa trIjo padArtha ga hota to guNArthika nAmano trIjo naya kahevo joIe. paraMtu te jaNAvela nathI. che guNArthika naya amAnya : saMmatikAra che | (co.) saMmatitarkamAM zrIsiddhasenadivAkarasUrijIe jaNAvela che ke "jinezvara bhagavaMte dravyArthika ane paryAyArthika Ama cokkasa prakAranA be ja naya darzAvelA che. jo dravya-paryAya karatAM guNa judo hota to guNArthikanaya paNa darzAvavo yuktisaMgata thAta." '... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. sA.+ko.(9)+A.(1)mAM che. 1. to puna no vitA, vyArthi -paryArthiva niyamita matabdha vigere mustivanayof yugamAna: * mudrita pustakomAM na pukha guNo vi duto. 2. tiirthkrvcnsnggrh-vishessprstaarmuulvyaakrnnii| dravyArthikaH ca paryavanayaH ca zeSAH vikalpAH etyoH|| 3. dvau caiva malanayau bhaNitau drvyaarth-pryaayaarthgtau|
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/12 192 * nayAnAm avyApakatvApAdanam 0 che. 'naM puna riiyA" tenuM tenuM sukuM mAryui | sa "varnavasana niyA*, vAriyA temAM pannAyA | (sata.rU.99) abhayadevasUrikRtA tadvRttistvevam "dvAveva mUlanayau bhagavatA dravyArthika-paryAyArthiko niymitau| tatra * ataH = paryAyAd adhike guNavizeSe grAhye sati tadgrAhakaguNAstikanayo'pi niyamituM yujyamAnakaH syAt, rA anyathA avyApakatvaM nayAnAM bhavet, arhato vA tadaparijJAnaM prasajyeta" (sa.ta.3/10 vR.) iti| na ca ma sarvajJena bhagavatA guNAstikanaya uktH| tasmAd guNaH paryAya eva / ka taduktaM sammatitarke "jaM ca puNa arihayA tesu tesu suttesu goymaaiinnN| pajjavasaNNA NiyayA vAgariyA tenA pannIyA T" (.7. rU/99) tiA tattittvavat "tuM punaH pavitA tasminuM tasminuM sUtre vAngaverdi, ka gaMdhapajjavehiM" (bhagavatIsUtra 14/4/513, jIvAjIvAbhigama - pratipattiH 3/1/sU.78, jambUdvIpaprajJapti - vakSa.2/ Ni sU.36) ityAdinA paryAyasaJjJA niyamitA varNAdiSu gautamAdibhyo vyaakRtaa| tataH paryAyA eva varNAdayo, na TT rUTyamaprAyaH" (sa.ta.rU/99 vRtti) tA. (ma.) A gAthAnI vyAkhyAmAM tarkasaMcAnana zrIabhayadevasUrie jaNAvela che ke "tIrthakara bhagavaMte niyama banAvela che ke mULa naya be ja che. dravyArthika ane paryAyArthika. nayanA nirUpaNamAM jo paryAyathI svataMtra koIka guNa nAmanI vizeSa vastu naya mATe grAhya hota to tenA grAhakarUpe uparokta niyaniyamavidhAnamAM guNArthika nayano praveza karIne "mULa naya traNa ja che' - A pramANe niyamavidhAna karavuM yuktisaMgata thAta. jo AvuM karavAmAM na Avata to nayanuM nirUpaNa guNanA viSayamAM avyApaka = apUrNa thavAnI samasyA sarjAta. athavA "nayanirUpaNa karavAvALA arihaMta bhagavAnane guNArthikanayanuM jJAna na hatuM' tevA prakAranI kSati AvIne ubhI raheta." paraMtu bhagavAna to sarvajJa ja hatA. tema chatAM temaNe guNArthika { nAmano trIjo naya darzAvela nathI. mATe guNa paryAyasvarUpa ja siddha thAya che. | (du) tethI saMmatitarkamAM jaNAvela che ke "je kAraNe arihaMta bhagavAne te te AgamomAM gautamasvAmI | Adi mahAmunio samakSa varNa, gaMdha AdinuM paryAya' zabdathI pratipAdana tathA niyamana kareluM che te kAraNe varNa, gaMdha Adi paNa paryAya che." prastuta saMmatitarka gAthAnI vyAkhyAmAM tarkapacAnana zrIabhayadevasUri mahArAje jaNAvela che ke "vaLI, je kAraNe arihaMta bhagavAne alaga alaga bhagavatIsUtra, jIvAjIvAbhigamasUtra, jaMbudvIpaprajJaptisUtra Adi AgamomAM "guNa' zabdano prayoga choDIne "vaUpannaveTiM' (varNaparyAyothI), 'dhapakjhaTiM' (gaMdha paryAyothI) - A pramANe 'paryAya' zabdano prayoga karela che. tathA tevuM karavA dvArA varNa, gaMdha Adi pariNAmomAM paryAya' zabdanuM niyamana karela che. arthAta varNa, gaMdha Adi pariNAmo "paryAya' zabdathI vAcya che - AvuM vidhAna sUcita karela che. tathA gautamasvAmI Adi mahAmunio samakSa zrI mahAvIra svAmI bhagavAne varNa, gaMdha, Adi pariNAmonuM paryAyarUpe pratipAdana karela che. te kAraNe varNa, gaMdha Adi pariNAmo paryAya ja che, guNa nathI. A pramANe * mudrita pustakomAM "mavA ' pATha. * ko.(7)mAM "ujjavalA' pATha. * niyamA. sa. pra. 1. yat ca punaH arhatA teSu teSu sUtreSu gautmaadiinaam| paryavasaJjJA niyatA vyAkRtA tena pryaayaaH|| 2. varNaparyAyaiH, gandhaparyAyaiH /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/12 0 tattvArthazlokavArtikasaMvAdaH 0 193 "evaM bihuM ja naya bhagavaMte nImyA. dravyArthika paryAyArthika e. paryAyathI adhika guNa vizeSa grAhya chateM tathrAhaka guNAstikanaya piNa tihAM namyo joIye. bIjuM rUpAdikanaI guNa kahI sUtraI bolyA , nathI, paNi "'avpannavA, pannavA" ityAdika paryAyazabdaI bolAvyA chai; te mATaI te paryAya kahieN, e paNi guNa na kahiI. te mATaI guNa te paryAya jANavo. 3 gha - 'gaM kuLa 3ra4 taiyu sulu joyamALA pannavasaMIS vArikta tenA' ( ) itthaJca bhagavatA dvau eva nayau dravyArthika-paryAyArthikanAmAnau darzitau / yadi paryAyAd AdhikyaM pa dravya iva guNe bhagavataH sammatam abhaviSyat tarhi tadgrAhI tRtIyo guNArthiko nayo'pi adarzayiSyat, sA guNazabdapuraskAreNa varNAdIMzca nyarUpayiSyat / na caivmsti| na hi bhagavatIsUtrAdau varNa-gandhAdayaH .. vaLArdi, ." rUtyevaM putvenoparzitA vistu "vApannavediM, pamTiM" ' ityevaM paryAyatveneti teSAM paryAyatvameva, na tu atiriktaM guNatvam / etena "guNaH paryAya evA'tra sahabhAvI vibhAvitaH / iti tadgocaro nAnyaH tRtIyo'sti guNArthikaH / / " ke (ta.zno.9/rU4na.vi.22) rUtti vidAnaHsvAminaH tatvArthamnovarti ravivaragi: cAdhyattiI || zrIsiddhasenadivAkarasUrijIno abhiprAya che." che varNAdi paramArthathI pacacaravarUpa che | (stha.) A rIte spaSTa thAya che ke tIrthakara bhagavaMte dravyArthika ane paryAyArthika be ja naya darzAvela che. jema dravyamAM paryAya karatAM caDhiyAtApaNuM (kathaMcit bhinnapaNuM) tIrthakara bhagavaMtone saMmata hovAthI dravyagrAhaka dravyArthikanaya batAvela che, tema guNamAM paryAya karatAM caDhiyAtApaNuM jo tIrthakara bhagavaMtane saMmata hota to guNagrAhaka trIjo guNArthika naya paNa bhagavAne batAvyo hota. tathA "guNa' zabdane AgaLa karIne varNa, gaMdhAdi pariNAmonuM nirUpaNa AgamomAM kareluM hota. paraMtu hakIkata AvI nathI. bhagavatIsUtra vageremAM sa varNa, gaMdha vagere dravyapariNAmo "vaVITomTiM, baMdhamuhiM." A rIte guNa tarIke jaNAvelA nathI. paraMtu "vApannadi, dhAngaveTiM A rIte paryAya tarIke darzAvela che. tethI varNa, gaMdha Adi pariNAmo bhava paryAyasvarUpa ja che, nahi ke paryAyabhinna guNasvarUpa. tethI 'paryAyaniSTha paryAyatva karatAM atirikta (bhinna) guNatva nathI' - tevuM mAnavuM jarUrI che. mATe "guNa" zabda ane "paryAya' zabdano artha eka ja che. ) guNArthika naya asaMmata : vidhAnaMdasvAmI ) () digaMbara vidyAnaMdasvAmIjIe tattvArthasUtra upara zlokavArtika nAmanI vistRta vyAkhyA racelI che. temAM niyavivaraNa prakaraNamAM temaNe jaNAvela che ke "guNa paryAya ja che. prastutamAM sahabhAvI paryAya guNa' tarIke saMmata che. tethI guNasaMbaMdhI (= guNagrAhaka) trIjo guNArthika naya zAstrakAroe darzAvela '... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. sA.+ko.(9)+A.(1)mAM che. I ko.(9)mAM "varNAdi guNanaI bhagavatI paryAyasaMjJA ja kahI chaI." pATha. * ko.(4)mAM "sUtre pATha. ma.pa.mAM "sUtri pATha. lA.(2)+ko.(3)no pATha lIdho che. 1. varcavA, nyaparvavAda bolyA. pAli0 + ko.(7+10)mAM pATha. 2. cat ja punaH gaItA tenu sUnu nautamalInAmuM paryavasAya cayite tenA 3. vaLI, anya 4 afparvaH, azvaparyA
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 0 varNAdau guNapadAvAcyatA 0 2/12 jo "guNa" zabda, "paryAya zabda tulyArtha chaI to te guNa kahI kAM na bolAvyA? ema koI pUche che. e tehane kahIyeM guNazabdanI tihAM rUDhi nathI. ti mATaI guNazabda prayoga nathI. pa atha guNazabda-paryAyazabdayoH tulyArthataiva tarhi varNAdayaH kasmAd guNapadena noktAH ? 'vaNNaguNehiM ____ gaMdhaguNehiM' ityAdinA te kathaM noktA bhagavatyAm iti cet ? ucyate, varNAdiSu jainAgame guNazabdarUDhiH naasti| ataH yathA paGkajanyakITakAdiSu ma paGkajazabdaprayogaH na kriyate tathA varNAdiSu guNapadaprayogaH nA'kAri bhagavatetyavadheyam / "yadi ca guNo'pyatiriktaH syAt tadA tadgrahArthaM dravyArthika-paryAyArthikavad guNArthikanayamapi bhagavAnupAdekSyat / nathI." ame jaNAvela bAbata dvArA vidyAnaMdasvAmIjInA vacananI vyAkhyA thaI jAya che. zI :- (tha) jo guNa zabda ane paryAya zabdano artha samAna ja hoya to varNa, gaMdha vagere dravyapariNAmo guNa padathI kema jaNAvelA nathI ? kAraNa ke tamArA maMtavya mujaba to "vaUgohiM, dhArdi" ema bolavAmAM Ave ke "vaUpanahiM, dhaMrdi..." ema bolavAmAM Ave arthamAM to koI pharaka paDato nathI. to pachI zA mATe tIrthakara bhagavaMtoe vaUpamrdi, idhapamrdi... AvI zabdAvalIno prayoga karyo ? vArdi, dhArdi... AvI zabdazailIno bhagavAne bhagavatIjIsUtramAM prayoga nathI karyo. A ja bAbata siddha kare che ke paryAya karatAM guNa judo padArtha che. * ziSTa rUDhi paNa kavacita arthanirNAyaka & samAdhAna :- (u.) "guNa' zabdano ane "paryAya' zabdano artha eka hovA chatAM paNa varNa, gaMdha mu vagere pudgalapariNAmomAM "guNa' zabdano prayoga karavAnI rUDhi jaina AgamamAM svIkAravAmAM Avela nathI. mATe tIrthakara bhagavaMte varNa, gaMdha Adi pugala pariNAmone vize guNa zabdano prayoga karela nathI. C jema kAdavamAM utpanna thayela kIDAmAM paMkajatva = paMkajanyatva hovA chatAM tene kIDo ja kahevAya, paMkaja nahi. kAraNa ke paMkaja zabda kamaLamAM rUDha che, kIDAmAM nahi. tema varNAdi pudgalapariNAmamAM guNatva * hovA chatAM tene paryAya ja kahevAya, guNa nahi. kAraNa ke guNazabda AtmAnA maulika pariNAmomAM rUDha che, pudgalapariNAmamAM nahi. A vAta dhyAnamAM rAkhavI. spaSTatA :- "mAtAjI" ane "bApAnI bAyaDI' - A banne zabdanA arthamAM koI pharaka nathI. chatAM paNa Arya puruSo "padhAro mAtAjI' - Avo zabdaprayoga kare che. "Ava mArA bApanI bAyaDI' - AvuM bolatA nathI. kAraNa ke ziSTapuruSonI tevA prakAranI sabhya zailI che. te ja rIte "guNa' zabdanA ane 'paryAya' zabdanA arthamAM pharaka na hovA chatAM paNa jinazAsananI zailI evI che ke varNa, gaMdha Adi pudgalapariNAmone vize paryAya' zabda prayojavo, "guNa" zabda nahi. hA, AtmAnA maulika pariNAmono guNa' zabdathI ullekha karavAnI rUDhi jinazAsanamAM pracalita che. thI paryAyathI atirikta guNa amAnya ho ("Dhi) zrIharibhadrasUri mahArAje zAstravArtAsamuccaya nAmano prauDha dArzanika graMtha racela che. tenA '.. cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. sA.ko.(9)+A.(1)mAM che.
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/12 OM devasenasya apasiddhAntaH / 195 na caivamasti, rUpa-rasa-gandha-sparzAnAmarhatA teSu teSu sUtreSu "vaNNapajjavehiM" (bhagavatIsUtra-14/4/513, jIvAbhigama pa 1/3/78, jambUdvIpaprajJapti-2/36) ityAdinA paryAyasaJjJayaiva niyamanAt / 'guNa eva tatra paryAyazabdenokta' iti / cet ? nanvevaM guNa-paryAyazabdayorekArthatve'pi paryAyazabdenaiva bhagavato dezanA iti na guNazabdena paryAyasya rA tadatiriktasya vA guNasya vibhAgaucityam" (zA.vA.sa.7/31 vR.) iti vyaktaM syAdvAdakalpalatAyAm / ma tattvArthazlokavArtike "paryAyasyaiva saha-kramavivartanavazAd guNa-paryAyavyapadezAd" (ta.sU.zlo.5/42/3) iti vadan digambaro vidyAnando'pi prakArAntareNa guNasya pryaayaa'ntirikttvmevaa''csstte| tatazca paryAyAtiriktazaktisvarUpaguNavAdino devasenasya apasiddhAnto'pi sudurnivAra eva / upara mahopAdhyAya yazovijayajIe syAdvAdakalpalatA nAmanI vistRta vyAkhyA racelI che. nabanyAyanI paribhASAthI vaNAyela hovAthI te vyAkhyA atyaMta duruha che. zAstravArtAsamuccayanA sAtamA stabakanA ekatrIzamA zlokanI syAdvAdakalpalatA vyAkhyAmAM mahopAdhyAyajI mahArAje uparokta bAbatane jaNAvela che, teno amuka aMza A mujaba che. "jo guNa paNa atirikta padArtha hota to bhagavAne tenA jJAna mATe guNArthikanayano paNa barAbara te ja rIte upadeza karela hota, je rIte dravyanA jJAna mATe dravyArthikanayano ane paryAyanA jJAna mATe paryAyArthikanayano upadeza karela che. paraMtu bhagavAne guNArthikanayano upadeza karyo nathI. judA judA AgamasUtromAM rUpa, rasa, gaMdha, sparza svarUpa pudgalapariNAmonuM arihaMta bhagavaMte vApannavedi, fdhapakjhardi.. ema 'paryAya' zabdathI ja pratipAdana karela che. "uparokta Agama sUtromAM che paryAya' zabdathI guNanuM ja nirUpaNa karavAmAM Avela che' - AvI zaMkA prastutamAM asthAne che. enuM vA kAraNa e che ke "guNa' zabda ane paryAya' zabda samAnArthaka hovA chatAM paNa tIrthakara bhagavaMte paryAya zabdane AgaLa karIne pudgalapariNAmonuM kathana karela che, nahi ke "guNa' zabdane AgaLa karIne. mATe che. paryAya' zabdathI guNanuM ja nirUpaNa karela che - tema mAnI na zakAya. AthI "guNa" zabdathI pudgalaparyAyanuM nirUpaNa ucita nathI ane paryAyathI atirikta guNano vibhAga darzAvavo ucita nathI." A paryAya e ja guNa : svArthazlokavArtika (tasvArtha) uparokta zvetAMbaramAnya zAstrasaMdarbhonA AdhAre to siddha thAya ja che ke paryAya karatAM guNa atirikta nathI. paraMtu digaMbara graMthanA AdhAre paNa paryAyathI atirikta guNa nathI' - evuM siddha thAya che. jema ke tattvArthazlokavArtika granthamAM digaMbara vidyAnaMdasvAmIjIe jaNAvela che ke sahavivartananA AdhAre ane kramavivartananA AdhAre paryAyano ja kramazaH guNa ane paryAya tarIke vyavahAra thAya che. prastutamAM 'dravyasahabhAvI pariNamananA nimitte paryAya ja guNa tarIke vyavahartavya che' - A pramANe pratipAdana karatA vidyAnaMdasvAmI paNa judA prakAranI zabdazailIthI 'guNa paryAyathI atirikta nathI ja' - evuM darzAve che. mATe paryAya karatAM atirikta zaktisvarUpa guNane batAvanAra devasenajInuM kathana apasiddhAMta doSathI grasta banaze. A doSanuM nivAraNa devasenajI karI zake ema nathI. 1. paryaH
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 * AgamAd guNa-paryAyA'bhedasAdhanam / 2/12 pa kiJca, audayikAdibhAva-kriyA-guNa-paryAya-bhedAdInAM kramA'kramabhAvinAM pariNAmapadavAcyatvA'lA vizeSAdabheda evaiSTavyaH, tathaiva jinaagmvcnpddhtyuplbdhH| idamevAbhipretya zyAmAcAryeNa prajJApanAyAM on pariNAmapatre "navapariNAme je aMte ! kRtiviSe pannatte ? joyA ! savize pannA te nadI - (9) * tiri, (2) piriane, (3) vasIyarigane, (4) naisApariNAme, (1) nonapariNAne, (6) 37 3vo/pariNAme, (7) VIMrine, (8) haMsApariLane, () carittapariNAme, (10) verime (prajJA.93/ 982)nIvapariNAme tuM mete ! yativiSe pannatte ? joyA ! viSe pannatte ! teM nahIM - (9) vaMdhaparime, (2) atipariNAme, (rU) saMThAnapariNAme, (4) meDhapariNAme, (1) vaUpariNAme, (6) saMghapariNAme, !! (7) rasapariNAme, (8) pAsapariNAme, (1) puruttaduparAne, (10) saparime" (prajJA./084) kA ityuktamiti bhAvanIyam / che dasa prakAranA pariNAma : prajJApanAsUtra ja ( viSya.) vaLI, bIjI mahattvanI eka vAta e che ke audayika Adi bhAvo, kriyA, guNa, paryAya, bheda vagere padArtho kramabhAvI ane akramabhAvI hovA chatAM te tamAmane jinAgamamAM "pariNAma' zabdanA artha tarIke jaNAvela che. tethI "pariNAma' zabdathI vAcyapaNuM te tamAmamAM ekasarakhuM che. mATe pariNAmazabdavAcyatvarUpe te badhAmAM abheda ja mAnavo joIe. jinAgamanA vacanono prabaMdha te ja prakAre upalabdha thAya che ke te badhA "pariNAma' padathI ja pratipAdya che. AvA ja abhiprAyathI zyAmAcArya nAmanA zvetAMbara AcArya bhagavaMte prajJApanAsUtranA 13 mA "pariNAma' padamAM jaNAvela che ke prazA- "he bhagavaMta! jIvanA pariNAma keTalA prakAranA batAvelA che ? hisAra:- he gautama ! jIvapariNAma dasa prakAranA batAvelA che. te A pramANe - (1) gati a pariNAma, (2) Indriya pariNAma, (3) kaSAya pariNAma, (4) lezyA pariNAma, (5) yoga pariNAma, (6) upayoga pariNAma, (7) jJAna pariNAma, (8) darzana pariNAma, (9) cAritra pariNAma ane za (10) veda pariNAma. prazA- he bhagavaMta! ajIvapariNAma keTalA prakAranA batAvelA che ? utara :- he gautama ! ajIvapariNAma dasa prakAranA batAvelA che. te A rIte - (1) baMdhana pariNAma, (2) gati pariNAma, (3) saMsthAna pariNAma, (4) bheda pariNAma, (5) varNa pariNAma, (6) gaMdha pariNAma, (7) rasa pariNAma, (8) sparza pariNAma, (9) agurulaghu pariNAma ane (10) zabda pariNAma." AnA tAtparyane zAMtacitte bhAvita karavuM. aSTatA:- pannavaNAsUtranA uparokta prabaMdhamAM jJAnAdi guNo ane gati, kaSAya Adi paryAyo 1. navapariNAma: matta ! tividha: prajJatA? gautama ! drazavidhaH prajJata | ta tha - (1) gatiriNAma:, (2) ndriyaranAma:, (3) vAyariNAma:, (4) saizyA pariNAma:, (6) yoriNAma:, (6) 35yoriNAma:, (7) jJAnAima:, (8) sarjanapariNAma:, (6) vAritrapariNAma:, (10) veriNAma:L 2. navapariNAma: i matta ! tividha: prajJataH ? nautama ! sazavidha prajJatA tat yathA - (1) vanya pariNAma:, (2) atipariNAma:, (rU) saMsthAnapariNAma:, (4) meriNAma:, () varNapariNAma:, (6) kanyapariNAma:, (7) sapariNAma:, (8) rUpariNAma:, (2) gurupupariNAma:, (20) zariNAma:
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/12 0 bhagavatyAM guNArthikadezanA saGkhyA'bhiprAyeNa 2 197 anaIM ?*HTMAna" (bhagavatIsUtra-5/7/217) ityAdika kAmaI je guNa zabda chaI, te che gaNitazAstrasiddha paryAyavizeSarUpa saMkhyAvAcI chai, paNi te vacana guNAstikanayaviSayavAcI nathI. sa nanu '"egaguNakAlae NaM bhaMte ! poggale kAlao kevaciraM hoi ? goyamA ! jahannao egaM samayaM / / ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, evaM duguNakAlae.... jAva aNaMtaguNakAlae" (bha.sU.5/7/217) ityevaM bhagavatIsUtre guNazabdenA'pi bhagavato dezanA samastyeva iti kathaM na guNasya paryAyavyatiriktatvamiti cet ? rA satyam, astyeva guNazabdenApi bhagavato dezanA kintu gaNitazAstrasiddha-paryAyavizeSasvarUpasaGkhyA- ma vAcakaguNazabdAbhiprAyeNa sA, na tu guNArthikanayapratipAdanAbhiprAyeNa / yena ca rUpeNa vibhaajytaapariNAma zabdathI darzAvyA che. pariNAma' zabdavAcyatva guNa-paryAyamAM tulya hovAthI pariNAmarUpe guNa ane paryAya vacce abheda che. gati, kaSAya vagerene jIvanA audayika pariNAma samajavA tathA Indriya, upayoga vagerene jIvanA kSAyopathamika pariNAma samajavA. pavAla :- (nA) bhagavatIsUtramAM "guNa" zabdane mukhya karavA dvArA paNa zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmInI dezanA praznottarI svarUpe upalabdha thAya ja che. te A rIte prazna :- "he bhagavaMta ! ekaguNa kALA varNavALA pudgala kALanI apekSAe keTalA lAMbA samaya sudhI rahe che ?" uttara :- "he gautama ! jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI asaMkhya kALa. A rIte dviguNa che kALA varNavALA pudgala, triguNa kALA varNavALA pudgala... yAvat anaMtaguNa kALA varNavALA pudgalanI vA sthiti vize paNa Ama samajavuM." A pramANe joI zakIe chIe ke AgamomAM "vaUCTVnmadiM, jaMghapannaveTiM' - A rIte "paryAya' 4 zabdane mukhya karIne jema bhagavAnanI dezanA upalabdha thAya che tema "UTguNavAna, kumuchAnA' - A rIte "guNa' zabdane paNa mukhya karIne bhagavAnanI dezanA jinAgamamAM upalabdha thAya che. to pachI guNa zA mATe paryAyathI bhinna na hoya? AgamamAM guNa ane paryAya banne zabda dvArA dharmadezanA upalabdha thatI hovAthI guNa ane paryAya banne judA judA padArtho che - evuM phalita thAya che. # guNazabda saMkhyAvizeSavAcaka ja udArapakSa - (satyam.) graMthakArazrIe prayojelo "satya zabda ardhasvIkArano sUcaka che. matalaba ke "bhagavatIsUtramAM "paryAya' zabdanI jema "guNa' zabdane paNa mukhya karIne bhagavAnanI dezanA upalabdha thAya che" - A tamArI vAta sAcI che. paraMtu tevI dezanA guNa nAmanA trIjA padArthane grahaNa karanAra guNArthikanayanuM pratipAdana karavAnA abhiprAyathI nathI. paraMtu gaNitazAstramAM prasiddha paryAyavizeSasvarUpa tevI saMkhyAne 8 ko(9) + si.mAM "koIka kahayaeN je guNa zabdi paNa siddhAMte abhidhAna che'. to guNAstikanaya kima na kahiI? tehane kahII je tihAM guNazabda saMkhyAdharmavAcI che paNi nathavizeSaviSayavAcI nathI." pATha. grLAttaka. 1. muLata: NaM bhadanta ! pudgalaH kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyataH ekaM samayaM utkRSTena asaMkhyeyaM kAlam, evaM dviguNakAlaH... yAvad anntgunnkaalH|
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 0 padArthavibhAjanakauzalyadarzanam / 2/12 pa vacchedakavibhinnadharmamUlakapratipAdanapravaNanayagrAhyatA tenaiva rUpeNa vibhAgaH samIcInaH, anyathAvibhAgasya mA smprdaayviruddhtvaat| idamatrAkUtam - vibhAjyatAvacchedakIbhUtapadArthAMzagrahaNena padArthavibhAjanakauzalyaM sunayAnAM prasiddham / / tathAhi - 'jIvA dvividhAH saMsAriNo muktAzca, trividhAH strI-puruSa-napuMsakabhedena, caturvidhAH deva ze -nAraka-tiryag-manuSyabhedena' ityAdirUpeNa jIvavibhAjyatAvacchedakadharmapuraskArataH jIvavibhAgapratipAdanaM - samyaka, yenaiva siddhatva-saMsAritvAdirUpeNa jIvaH yannayaviSayaH tenaiva rUpeNa tena nayena jIvavibhajanAt / saMsAritva-muktatvalakSaNavibhAjyatAvacchedakarUpeNa jIvagrAhI nayo yadi 'saMsAri-mukta-manuSyabhedena jIvAH trividhAH' ityevaM jIvAn vibhajet, tadA tad vibhajanaM sampradAya-zAstraviruddhaM syAt, manuSyatvasya kA prakRtavibhAjyatA'navacchedakatvAt / darzAvanAra "guNa" zabdanA abhiprAyathI bhagavAne "guNa' zabdathI garbhita dezanA pharamAvelI che. matalaba ke gujAna ItyAdi saMdarbha bhagavatIsUtramAM ekagaNo (= ekaaMzayukta) kALo varNa, bamaNo zaktizALI (=Powerfull) kALo varNa, traNa gaNo.... saMkhyAtagaNo, asaMkhyAtagaNo, anaMtagaNo adhika zaktizALI kALo varNa dharAvanAra pudgalanI sthiti saMbaMdhI prazna-uttarane jaNAvanAra che. ahIM koI jJAnAdi guNanI ke agurulaghu guNanI vAta karavAmAM AvI nathI. tathA ekagaNuM, begaNuM, traNagaNuM vagere zabda saMkhyA nAmanA paryAyanI sAthe saMkaLAyela che. tethI dravya-guNa-paryAya Ama traNa prakAranA padArthano je vibhAga digaMbaro batAve che te vyAjabI nathI. kema ke je svarUpe vibhinna vibhAjyatAavacchedaka (vibhAjyatAthI anyUna ane rasa anatirikta) dharma upasthita thAya tathAvidha dharmamUlaka pratipAdana karavAmAM kuzaLa evA nayano ahIM Azraya karavo joIe. tathA tevA prakAranA niyathI grAhyatA padArthamAM je svarUpe hoya te ja svarUpe padArthano vibhAga Cii karavo vyAjabI kahevAya. tenAthI viparItarUpe padArthano vibhAga karavo te saMpradAyaviruddha che. ja vibhAganiyAmaka guNadharmano vicAra ja (rU.) prastutamAM Azaya e che ke vibhAjyatAavacchedakIbhUta padArthagata judA judA aMzone laIne padArthanuM vibhAjana karavAmAM sunayo kuzaLa hoya che - A vAta suprasiddha che. dA.ta. jIvanA be prakAra - saMsArI ane mukta. jIvanA traNa prakAra - puruSa, strI ane napuMsaka. jIvanA cAra prakAra - deva, nAraka, tiryaMca ane manuSya. A rIte jIva nAmanA padArthamAM rahela saMsArita, siddhatva, strItva, puMsava, napuMsakatva, devatva, manuSyatva vagere vibhinna aMzone (= guNadharmone = avacchedakadharmone = vibhAjyatAvacchedakadharmane) laIne jIva padArthanuM vividha prakAre vibhAjana judA judA nayo kare che. A badhA vibhAga vyAjabI hovAnuM kAraNa e che ke je saMsAritva, siddhatva Adi avacchedakaguNadharma svarUpe jIva' padArtha je nayano viSaya bane che te ja svarUpe te naya "jIva' padArthanuM vibhAjana kare che. paraMtu vibhAjyatAavaracchedakIbhUta evA saMsAritva, siddhatva svarUpane mukhya karIne jIvane potAno viSaya banAvanAra naya "jIvanA be prakAra - saMsArI ane siddha" - A pramANe jIvonA bheda batAvavAne badale "jIvanA saMsArI-siddha-manuSya A traNa bheda che" - A pramANe jo jIvanA bhedone jaNAve to che
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/12 0 guNatvasya padArthavibhAjyatAnavacchedakatA 0 ____ evaM padArthagatasAmAnyadharmapuraskAreNa padArthavibhajanAvasare dravyatvaparyAyatvarUpeNa padArthavibhajanaM pa nyAyyam, tayoH padArthavibhAjyatAvacchedakadharmatvAt / guNatvaM tu vibhAjyatAvacchedakIbhUtaparyAyatvApekSayA ... nyUnavRttitvAnna vibhAjyatAvacchedakamiti dravyatva-guNatva-paryAyatvarUpeNa padArthavibhajanaM sampradAyazAstraviruddhamevetyavadheyam / kiJca, guNazabdapuraskAreNa kvacid bhagavatyAdau bhagavato dezanAzravaNAddhi guNasya paryAyAtiriktatve za tu bhAvasyA'pyatiriktatvamabhyupeyaM syAt, bhAvArthanayasyA'pi bhagavatoktatvAt / taduktaM bhagavatIsUtre ... jayamAM ! nIvA vyakyAsAsayA, mAvaThThayA, sAsayA" (ma.phU.7/ra/ra74) tiA. na ca bhAvArthanayasya paryAyArthanayarUpatvAd na bhAvasya paryAyAtiriktatvamiti vAcyama, evaM sati guNasyApi paryAyAnatiriktatvasiddheH / evameva guNavad vyavacchittirapi paryAyato'tiricyeta, kA te vAta saMpradAyathI ane zAstrathI viruddha gaNAya. kAraNa ke manuSyatva prastutamAM vibhAjyatAavacchedaka nathI. 4 dvividha padArthavibhAganuM samarthana A (vaM.) Ama prastutamAM padArthamAM rahelA sAmAnya aMzone (guNadharmone) mukhya karIne padArthanuM vibhAjana karavAnA avasare dravya ane paryAya svarUpa dvivadha padArthavibhAga darzAvavo ucita gaNAya. kAraNa ke dravyatva ane paryAyatva padArthagata sAmAnya guNadharma che. jyAre "guNatva' to paryAyatvano eka avAntara vizeSa (vibhAjyatAavacchedakavyApya = vibhAjyatAnyUnavRtti) guNadharma che. mATe be sAmAnya guNadharma ane eka vizeSa guNadharma laIne 'dravya-guNa-paryAya svarUpe trividha padArtha vibhAga darzAvavo e saMpradAyathI ane zAstrathI viruddha ja gaNAya - A vAta dhyAnamAM rAkhavI. 4 bhAvArthanaya ApAdana ka (ziSya.) vaLI, bIjI mahattvanI vAta e che ke bhagavatIsUtra vageremAM kyAMka guNa zabdane AgaLa karIne bhagavAnanI dezanAne sAMbhaLavAthI jo guNane paryAyathI atirikta mAnavAmAM Ave to bhAvane paNa paryAyathI atirikta mAnavo paDaze. kAraNa ke paryAyArthinanI jema bhAvArthanaya paNa bhagavAne darzAvela che. tethI ja bhagavatIsUtramAM kahe che ke "he gautama ! jIvo dravyarthanayathI zAzvata che ane bhAvArthanayathI azAzvata che." zaMkA - (na gha.) bhAvArthanaya to paryAyArthinaya svarUpa ja che. mATe bhAvane paryAyathI atirikta (= svataMtra = bhinna) mAnI na zakAya. # vyavasthitinayAdino abhiprAya ja samAdhAna :- (i) to pachI guNa paNa paryAyathI atirikta siddha nahi thAya. kema ke guNArthana paNa paryAyArthanaya svarUpa ja banaze. tathA guNane je rIte digaMbaro paryAyathI atiriktarUpe siddha karavA mATe bhagavAnanI dezanAno AdhAra laIne prayatna kare che, te paddhatie jo AgaLa vadhavAmAM Ave to 1. gautama ! nIvA: drathArthatA jatA:, bhAvArthatA azAzvatA:
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 0 0 * vyavacchittinayaviSayopadarzanam / 2/12 pa tatpuraskAreNA'pi bhagavato deshnoplbdheH| taduktaM bhagavatyAM "se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai 'neraiyA - siya sAsayA siya asAsayA ?' goyamA ! avvocchittiNayaTThAe sAsayA, vocchittiNayaTThAe asAsayA" (bha.sU.7/ " rU/280) tA vRdansatpamALe (TI.9rU5) pi vyachittinayo nirviSTA vastutastu zabdavyutpattipuraskAreNa pariNAma-paryAya-bhAva-guNAdInAM mithaH kathaJcid bhinnatve'pi rza vyavahArataH teSAmabheda evaiSTavyaH, zrutadharma-tIrtha-mArga-prAvacana-pravacanazabdAbhidheyAnAmiva sAmAnyazruta+ jnyaantvaapekssyeti| etena "suyadhamma tittha maggo pAvayaNaM pavayaNaM ca egaTThA" (A.ni.130) iti Avazyakaniyuktivacanamapi vyAkhyAtam / guNanI jema vyavacchitti (= ucchitti = uccheda = nAza) paNa paryAya karatAM atirikta siddha thaI jaze. kAraNa ke vyavacchittine paNa mukhya karIne bhagavAnanI dezanA AgamomAM upalabdha thAya che. jema ke bhagavatIsUtramAM jaNAvela che ke "he bhagavaMta ! kyA nayanI apekSAe A pramANe kahevAya che ke nArakI jIvo kathaMcit zAzvata che ane kathaMcit azAzvata che?" he gautama! avyavacchittinayanA AdezathI narakanA jIvo zAzvata che tathA vyavacchittinayanA AdezathI nArakI jIvo azAzvata che." bRhatkalpabhASyamAM paNa vyavacchittinaya darzAvela che. 2 caugika bheda, rUTa abheda / (vastutatu. vAstavamAM to zabdanI vyutpattinI apekSAe pariNAma, paryAya, bhAva,guNa vagere padArthomAM paraspara kathaMcit bheda hovA chatAM paNa vyavahAranI apekSAe te badhAmAM abheda ja mAnavo joIe. jema ke zratadharma, tIrtha, mArga, pravacana ane pravacana zabdanA arthamAM zAbdika vyutpattinI apekSAe kathaMcita Aparaspara bheda hovA chatAM paNa sAmAnya zrutajJAna nAmanA guNadharmanI apekSAe te badhAmAM abheda ja che. AvuM kahevAthI "zratadharma, tIrtha, mArga, pravacana ane pravacana - A pAMca zabdo ekArthaka = samAnArthaka che" - A pramANe AvazyakaniryuktinA vacananI paNa vyAkhyA thaI gaI tema samajI levuM. (3) vyavacchiniyathI guNa-paryAyamAM abheda che spaSTatA :- samabhirUDha ane evaMbhUta nayanI daSTie koI paNa be zabdonA artha eka nathI hoI zakatA. arthAt pratyeka zabdonA artha judA judA hoya che. te dRSTikoNathI paryAyavAcI = samAnArthaka zabda vizvamAM vidyamAna nathI. tema chatAM bhadrabAhusvAmIjIe AvazyakaniryuktimAM sAmAnya zrutajJAnanA pAMca paryAyavAcI zabdo jaNAvelA che. A paryAyavAcitA = tulyArthatA sAmAnya zrutajJAnatva nAmanA anugata guNadharmanI apekSAe zrutadharmAdi pAMca zabdomAM teozrIe batAvela che. tethI samabhirUDha ane evaMbhUta nayanI apekSAe pariNAma, paryAya, bhAva, guNa vagere zabdonA artha paraspara bhinna hovA chatAM vyavacchittinayanA viSaya banavAnI apekSAe te zabdonA arthamAM abheda siddha thaI zakaze. je je vastuno utpatti-vinAza, AvirbhAva-tirobhAva thato hoya te sarve vyavacchittinayanA viSaya banaze. 1. nArthena madratta ! vam 3Ite, "narayiA: thAt zAzvatA:, cA azAzvatA: ?" nautama ! avyavachittinavAryatA zAzvatAH vyavacchittinayArthatayA ashaashvtaaH| 2. zrutadharmaH tIrthaM mArgaH, prAvacanaM pravacanaM ca ekArthAH /
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ * guNAnyatvavAdimatasthApanam atthi samae egaguNo dasaguNo anaMtaguNo / svAI pariNAmo, bhaNNai tamhA guNaviseso / / (sa.ta. 3/13 ) rA vidravyaguNAnyatvavAdI je chaI siddhAnte 'muLAnapu, kumuLAta" ItyAdi vyapadeza. te mATaIM sa rUpAdika pariNAma teha ja guNArthikanayaviSaya kahII. tihAM siddhAntavAdI kaheM chaIM. 2/12 uktaM ca sammatau 'namaMti 201 1 2u taduktaM sAkSepa - parihAraM sammatitarke " jaMpanti - atthi samaye egaguNo dasaguNo anaMtaguNo / ruvAI pa parikhAmo mArpha, tamnA muLaviseso||" (sa.ta.3/13) ti| tavRttistvavat "natpatti dravya-guLAnyatvavAvina: vidyate eva siddhAnte 'CAnuLAtaC.. dasaguNakAlae" (bhagavatIsUtra 5 / 7 / 217 ) ityAdiH rUpAdau vyapadezaH / tasmAd rUpAdirguNavizeSa evetyasti guNArthiko naya upadiSTazca bhagavateti" (sa.ta. 3/13) / rUpAdipariNAma m eva guNArthikayaviSaya iti dravyaguNAnyatvavAdyAzayaH / rza arthAt pariNAma, paryAya, bhAva, guNa vagerenA utpAda-vyaya, AvirbhAva-tirobhAva thatA hovAthI te badhA vyavacchittinayanA viSaya banaze. Ama vyavacchittinayaviSayatva nAmano guNadharma te badhAmAM anugata banaze. anugata guNadharma potAnA AzrayomAM potAnI apekSAe abhedane siddha kare che. mATe vyavacchittinayaviSayatva nAmanA guNadharmanI apekSAe guNa, paryAya vageremAM abheda siddha thaze. * saMmatitarkamAM guNArthikanayamImAMsA (talu.) saMmatitarka nAmanA graMthamAM zrI siddhasenadivAkarasUrijI mahArAje dravya-paryAya karatAM guNa atirikta che ke nahi ? A aMge pUrvapakSa-uttarapakSa dvArA suMdara majAnI chaNAvaTa karelI che. te A mujaba che. * guNa atirikta che H pUrvapakSI * pUrvapakSa :- 'jinAgamamAM ekaguNa, dazaguNa, anaMtaguNa rUpAdika pariNAma kahevAyela che. mATe rUpAdi guNavizeSa svarUpa ja che." (saMmatitarkanI gAthAno pUrvapakSa taraphathI A artha samajavo.) saMmatitarkanI ghA A gAthAnA arthanI spaSTatA karatAM vAdamahArNava nAmanI vyAkhyAmAM zrIabhayadevasUri mahArAje pUrvapakSanA Azayane spaSTa karatA jaNAvela che ke "dravya ane guNa vacce bhedane dekhADanArA vidvAno kahe che ke 'bhagavatIsUtra Adi AgamomAM rUpAdi mATe ekaguNa kALuM, dviguNa zyAma, dazaguNa kRSNa.....anaMtaguNa kALuM' A pramANe zabda nirdeza karavAmAM Avela che. AnAthI phalita thAya che ke jene tame paryAya tarIke dekhADavA mAMgo cho te rUpAdi guNavizeSa svarUpa ja che. 'paryAya' zabdane bAju para rAkhIne tyAM 'guNa' zabdano je nirdeza bhagavAne karela che te guNArthika nAmanA trIjA nayanA pratipAdana vinA asaMgata thaI jaze. Ama arthApatti pramANathI evuM paNa siddha thAya che ke bhagavAne trIjA guNArthikanayano paNa upadeza karyo che." tethI rUpAdi pariNAma e ja guNArthikanayano viSaya che - evuM siddha thAya che." A pramANe dravyathI ane paryAyathI atirikta guNane mAnanArA vAdInuM maMtavya che. . cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si. + ko.(9)mAM che. 1. gatpatti - asti samaye muLa vaMzanuLaH anntgunnH| rUpAdiH pariNAmaH bhaNyate tasmAd guNavizeSaH / / 2. ekaguNakAlaH..... dazaguNakAlaH / vaDanuM
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 * sammatau siddhAntapakSadarzanam / 'guNasadamaMtareNa vi, taM tu pajjavavisesasaMkhANaM / 2 siksarU navaraM saMvALasthaLo na ya guNo 7i || (sa.ta.rU/14). >> rUpAghabhidhAyI guNazabda vinA te vacana paryAyavizeSa saMkhyAvAcI siddha thAI. kevala saMkhyA na kahetAM gaNitazAstradharma te guNa chaI. eha ja artha dRSTAnnaI daDhaI. gAthA - pa atrA''ha siddhAntavAdI "guNasaddamaMtareNAvi taM tu pajjavavisesasaMkhANaM / sijjhai NavaraM saMkhANasattha- ghamo 'tarUkuLo'tti " (4ta.rU/04) ti tadvRttiH "rUpAdyabhidhAyiguNazabdavyatirekeNA'pi 'ekaguNakAlaH' ityAdikaM paryAyavizeSasaGkhyAvAcakaM vacaH ma sidhyati, na punarguNAstikanayapratipAdakatvena, yataH saGkhyAnaM gaNitazAstradharmaH - 'ayaM tAvadguNaH' iti 'tAvatADadhivo cUno vA bhAva:' rUtti jItazAstradharma-Avacetyartha." (sa.ta.rU/14 ) tiA 9 guNa-paryAya abhinna che: siddhAntavAdI , uttarapakSa :- (trA.) "guNa" zabda vinA paNa paryAyavizeSasvarUpa saMkhyA siddha thAya che. phakta vAta eTalI ja che ke "ATalA gaNo' A prakAre gaNitazAstramAM prasiddha guNadharma (guNAkAra) svarUpa arthane sUcavanAra "guNa' zabda bhagavatIsUtramAM prayojAyela che. (saMmatitarkanI gAthAmAM siddhAntavAdI taraphathI je uttara apAya che teno A ullekha che.) . (ta) vyAkhyAkAra zrIabhayadevasUri mahArAje saMmatitarkanI prastuta gAthAnI chaNAvaTa karatA jaNAvela a che ke "bhagavatIsUtra AdimAM prANavAna (guNavatta:) ItyAdi sUtramAM rUpa vagere mATe 'guNa' zabdano prayoga mAnavAnI jarUrata ja nathI. kAraNa ke dravyanA paryAyavizeSa svarUpa saMkhyAne "vivakSita zyAma sa Adi rUpanI zyAmatA anya zyAma dravyanI apekSAe dazagaNI ke anaMtagaNI adhika athavA nyUna che' - A pramANe darzAvavA mATe tathAvidha vacanaprayoga che. A vAta sarvajanone saMmata che. mATe bhagavatIsUtranA pUrvokta vacanane arthapattithI guNArthikanayanuM pratipAdaka mAnavuM nirarthaka che. saMmatitarkanI mULa gAthAmAM prayukta "saMvALa' zabdano artha che gaNitazAstraviSayabhUta guNadharma. tAtparya e che ke "A ATalA gaNuM che A prakAre je tAvaguNatvasvarUpa (teTalA gaNuM) gaNitazAstramAM prasiddha dharma che teno nirdeza "UALavAnA ItyAdi sUtramAM karela che. "rUpAdi guNa svarUpa che' - evuM siddha karavA mATe uparokta sUtraprabaMdha samartha nathI. mATe rUpAdi guNane grahaNa karavA guNArthikanayanI mAnyatA nirAdhAra siddha thAya che." 4 A.(1)mAM "dravya-guNAnyatvavAdI je che te siddhAnta "gujarAta, tu na ItyAdi. mATe rUpAdipariNAmavat (vaMta?) te paryAyasaMjJA ja kahI che. te mATe guNa te paryAya ja jANavo." pATha.... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. sA.+ko.(9)+A.(1)mAM che. 1. TLazaddhamattere tat tu paryAvizeSAnam ziSyati navaraM sahyAnazAstradharma 'tAvaUTE' riA 2. ane vyavasthA "ra 3 gutti ' : dravya-ba-patharA "ra Tro ni' patrikA
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/12 0 tattvArthasUtreNa saha virodhodbhAvanam / 203 jaha dasasu dasaguNammi ya, egammi dasattaNaM samaM ceva / ahiyammi vi guNasadde, taheva evaM pi daTThavvaM / / (sa.ta.3/15) dRSTAntadvAreNA'yamevA'rthaH sammatitakeM "jaha dasasu dasaguNammi ya egammi dasattaNaM samaM cev| pa ahiyammi vi guNasadde taheya evaM pi daTThavvaM / / " (sa.ta.3/15) ityevmuktH| tavRttau tu "yathA dazasu .. dravyeSu ekasmin vA dravye dazaguNite guNazabdAtireke'pi dazatvaM samameva tathaiva etadapi na bhidyate / 'paramANurekaguNakRSNAdiH' iti ekaadishbdaadhikye| guNa-paryAyazabdayorbhedaH, vastu punastayostulyamiti bhAvaH / ma na ca guNAnAM paryAyatve vAcakamukhyasUtram - "guNa-paryAyavad dravyam" (tattvArthA. 5-37) iti virudhyate, yugapadayugapadbhAviparyAyavizeSapratipAdanArthatvAt tasya / | "guNa" zabda paryAyabhinnano avAcaka (udAtta) "guNa' zabda koI atirikta padArthano pratipAdaka nathI. A tathyane dRSTAMta dvArA daDha karavA mATe saMmatitarka prakaraNamAM siddhAntavAdI taraphathI jaNAvavAmAM Avela che ke "dazA ane dazaguNita eka (=10 x 1) A bannemAM dazakatva samAna che. yadyapi guNa zabda adhika che. te rIte A vAta paNa samajI levI." saMmatitarkanI gAthAno A artha samajavo. tenI spaSTatA karatA vyAkhyAkAra maharSi zrIabhayadevasUri mahArAja jaNAve che ke "gaNitazAstranA samIkaraNa siddhAMta mujaba 10 x 1 = 10 thAya che. "dazaguNita eka = daze' - AvA vyavahAramAM pUrvArdhamAM daza uparAMta "guNa" zabdano adhika prayoga karavAthI saMkhyAmAM koI pharaka paDato nathI. kAraNa ke bannemAM (javAba rUpe prApta thatI) dazatva zuM saMkhyA samAna che. A ja rIte "gupachAta, paramANu - A prayogamAM paNa "eka zabda jenI AdimAM che tevA "guNa' zabdano prayoga karavAM chatAM paNa koI navA arthanuM pratipAdana "guNa' zabda dvArA thatuM | nathI. "eka aMza kALA varNavAlo paramANu' ane "ekaguNita eka aMza kALA varNavALo paramANu'AvuM kahevAmAM arthanI apekSAe koI nyUnatA ke adhikatA prApta thatI nathI. matalaba e che ke "guNa" ro. zabdamAM ane paryAya' zabdamAM zabdabheda ja che. bannenA abhidheyArtha to samAna ja che. dravyalakSaNa sUtranI mImAMsA , zaMkA :- (na gha.) jo guNa ane paryAya eka ja hoya to vAcakavarya zrImad umAsvAti mahArAje batAvela dravyalakSaNanI sAthe tamArI mAnyatAno virodha Avaze. kAraNa ke teozrIe tattvArthAdhigamasUtramAM dravyanuM lakSaNa jaNAvatA kahe che ke "-paryAyava dravya' arthAt je padArtha guNano ane paryAyano AdhAra hoya tene dravya kahevAya. A sUtramAM paryAyanI pahelA "guNa' zabdano prayoga sUcita kare che ke guNa ane paryAya vacce bheda che. jo guNa ane paryAya eka ja hoya to "guNavat dravyam athavA paryAyava dravya A pramANe bemAMthI koI paNa eka sUtra dravyanA lakSaNarUpe temane darzAvela hota. paraMtu tevuM karela nathI. mATe guNane ane paryAyane judA mAnavA vyAjabI che. | samAdhAna :- (yu.) uparokta zaMkA vyAjabI na hovAnuM kAraNa e che ke umAsvAtijI mahArAje 1. yathA dazaSu dazaguNe ca ekasmin dazatvaM samaM ev| adhike'pi guNazabde tathaiva etadapi dRssttvym| 2. yadyapi sammatitarkavRttau 'zaza.." tti pATa tathApi ane vAtta vyavasthAna "izaH...' patiH samIvanaH pratimati sa vAtra pRhIta |
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 0 guNa-paryAyayoH zabdabhedaH, arthA'bhedaH / 2/12 pa na caivamapi matuSprayogAd dravyavibhinnaparyAyasiddhiH, nityayoge'tra matubvidhAnAt, dravya-paryAyayostAdAtmyAt sadA'vinirbhAgavartitvAt, anyathA pramANabAdhopapatteH / " saJjJA-saGkhyA -svalakSaNArthakriyAbhedAd vA kathaJcit tayorabhede'pi bhedasiddherna matubanupapattiH" (sa.ta.3/15 m vRtti) iti siddhAntitaM zrIabhayadevasUribhiH / rSa saMjJAdibhede'pi parasparA'bhinnatvaM tu digambarANAmapi sammatam eva / taduktaM kundakundasvAminA tattvArthasUtramAM yugapalmAvI (= dravyasahabhAvI) paryAyo mATe ja "guNa' zabdano prayoga karela che. tathA ayugapabhAvI (= kramabhAvI) paryAyo mATe "paryAya' zabdano prayoga dravyalakSaNapradarzana avasare karela che. mATe 'guNa paryAyavizeSasvarUpa ja che' - AvuM siddha thAya che. paNa "va" pratyacArya mImAMsA zaka:- (ra ) tattvArthasUtrakArIya dravyalakSaNamAM guNaparyAya' samAsanA cheDe vat pratyayano prayoga karela che. tenAthI siddha thAya che ke dravya ane paryAya alaga alaga che. kAraNake je be padArthamAM bheda hoya tyAM ja "vat' (mad = mary) pratyaya lagADavAmAM Ave che. mATe dravya ane paryAya vacce sarvathA bheda mAnavo paDaze. samAdhAna :- (nitya.) uparokta zaMkA vyAjabI nathI. AnuM kAraNa e che ke viziSTarUpavat dravyam' (= viziSTasvarUpavALuM dravya) - AvA prayogamAM jema viziSTasvarUpa ane dravya vacce sarvathA 31 bheda na hovA chatAM paNa dravya ane tenAthI abhinna svarUpano nityayoga (= nityasaMbaMdha = nityaprApti) sUcita karavA mATe "vA pratyaya prayojAya che. tema dravya ane paryAya vacce sarvathA bheda na hovA vA chatAM paNa te banneno nityayoga sUcita karavA mATe "va" pratyaya prayojAyela che. dravya ane paryAya vacce nitya tAdAbhya hoya che. sadA paraspara saMmilita thaIne rahe che. dravyathI paryAyane ke paryAyathI dravyane che kayAMya alaga rAkhI zakAtA nathI. mATe dravyano ane paryAyano nityayoga kahevAmAM koI apasiddhAMta doSa lAgu paDato nathI. jo dravya ane paryAya vacce bheda mAnavAmAM Ave to "vastra pILuM thaI gayuM', pANI barapha thaI gayuM, "sADI baLIne rAkha thaI gaI - ItyAdi abhedagrAhaka prasiddha pratIti paNa bAdhita thavAnI samasyA ubhI thaze. athavA uparokta samasyAnuM bIjuM samAdhAna e che ke (1) "dravya ane "paryAya - A pramANe saMjJAbheda (nAmabheda), (2) eka dravyanA asaMkhya paryAya - A pramANe saMkhyAbheda, (3) dravyanA ane paryAyanA potapotAnA lakSaNamAM bheda, (4) dravya ane paryAya - bannenI arthakriyAmAM bheda - vagere svarUpa bheda hovAthI dravya ane paryAya vacce kathaMcit abheda hovA chatAM, kathaMcit bheda siddha thAya che. dravya ane paryAya vacce rahelA prastuta kathaMcit bhedane sUcita karavA mATe va" pratyayano prayoga karavAmAM koI asaMgati nathI." A pramANe saMmatitarkavyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrijI mahArAje siddhAntapakSanuM samarthana karela che. nAmAdibheda arthabhedaasAdhaka : kuMdakuMda svAmI che (saMjJA) nAma vagere bhinna hovA chatAM be vastumAM paraspara abheda to digaMbarone paNa mAnya ja
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/12 dazapadasya saGkhyA-saGkhyeyavAcakatvavimarzaH 205 *jima daza dravyaneM viSaI anaIM dazaguNita eka dravyaneM viSe guNa zabda vinA paNi dazatva sarakhuM sarakhuM che. tima IhAM 'egaguNakAla duguNakAla' ItyAdi sUtraI paNi jANavuM. 'daza ghaTAH' 'dazaguNo ghaTa' ityanayoH athaikye'pi Adye dazapadasya dazatvasaGkhyAvAnarthaH uttaratra dazapadaM dazatvaparam, guNapadaM saGkhyAvatparam / za sa 1, paJcAstikAyasaGgrahe " vavadesA saMThANA saMkhA visayA ya hoMti te bahugA / te tesimaNaNNatte aNNatte yAvi pa vijjNte||" (pa.sa.46) iti / tato na nAmAdibhedasya guNa-paryAyabhedasAdhakatvam / rA 'daza ghaTAH', 'dazaguNo ghaTa' ityanayoH arthaikye'pi Adye dazapadasya dazatvasaGkhyAvAn arthaH, uttaratra ca dazapadaM dazatvasaGkhyAparam, guNapadaM tu saGkhyAvatparam / dazatvasya ca tAdAtmyena saGkhyAyAm anvayaH / na ca ekadeze kathamabhedenA'nvaya iti zaGkanIyam, - { che. tethI ja kuMdakuMdasvAmIe paMcAstikAyasaMgrahamAM jaNAvela che ke 'nAma, AkAra, saMkhyA ane viSayo to judA-judA ghaNA hoya che. te vibhinna nAma vagere to padArthonA anyapaNAmAM temaja ananyapaNAmAM = abhinnapaNAmAM paNa hoI zake che.' tethI nAmAdibheda guNa-paryAyamAM bhedane siddha na karI zake. guNazabdArtha : saMkhyA tathA saMkhyAviziSTa ('vajJa.) 'guNa' zabda gaNitazAstramAM prasiddha evI saMkhyAthI viziSTano vAcaka che. A vAta bhagavatI sUtranI jema lokavyavahAramAM paNa prasiddha ja che. jema ke 'daza ghaDA' ane 'dazaguNA ghaDA' A banne vAkyomAM arthanI dRSTie koI paNa bheda rahyo nathI.tema chatAM 'daza ghaDA' A vAkyamAM 'daza' zabdano artha dazatvasaMkhyAviziSTa saMkhyeya che tathA 'dazaguNo ghaDo' A vAkyamAM 'daza' zabda dazatvasaMkhyAne jaNAve su che. tathA 'guNa' zabda saMkhyAviziSTane jaNAve che. temaja dazatvano tAdAtmyasaMbaMdhathI saMkhyAmAM anvaya karavo. pArthaH pavArthena banyoti niyama vicAra qu :- (1 7.) 'dazaguNo ghaDo' - A vAkyamAM 'daza' zabdane dazatvasaMkhyAdarzaka tathA 'guNa'| padane saMkhyAviziSTadarzaka mAnavAmAM Ave to padArthanA ekadezamAM abhedasaMbaMdhathI anvaya karavo paDaze. eTale ke 'daza' padanA vAcyArthano (= dazatva saMkhyAno) guNa padanA vAcyArthanA eka dezamAM (=saMkhyAmAM) abheda saMbaMdhathI anvaya karavo paDaze. arthAt 'dazaguNA ghaDA' A vAkyano 'dazatvasaMkhyAabhinna evI saMkhyAthI viziSTa ghaDA' Avo artha mAnavo paDaze. paraMtu Avo artha zabdavyutpattiniSNAta evA vidvAnone mAnya nathI. kAraNa ke 'pavArtha: pavArthena anvati, na tu pArthevezena' Avo zAbdabodhasthalIya niyama che. A niyamano artha e che ke 'eka padanA arthano bIjA padanA (saMpUrNa) arthamAM ja anvaya thAya che, nahi ke padArthanA eka dezamAM.' uparokta vAkyamAM 'daza' padanA arthano (= dazatvasaMkhyAno) 'guNa' padanA arthanA (= saMkhyAviziSTanA) eka dezamAM (= bhAgamAM arthAt saMkhyAmAM) abheda anvaya > .- cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. zAM.+ko.(9)+A.(1)mAM che. 1. vyavavezaH saMsthAnAni saphLA viSayAzva bhavanti te bahukAH / te teSAmananyatve anyatve cA'pi vidyante / /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ * padArthaikadeze'pi abhedAnvayaH 2/12 ekadeze'pyabhedena anvayo vyutpattivaicitryAt / 'asmAd dazaguNarUpavAn ayam' ityAdau tu 'etadvRttirUpAsvadhikadazaprakArotkarSavadrUpavAn ayam' ityarthaH / dazaprakAratvaJca buddhivizeSaviSayatvamityAdyUhyam / yataH 'citraguH' ityAdau kvacid ekadeze'pi abhedena anvayo vyutpattivaicitryAt sambhavatyeva / yadvA guNapadaM dazatvasaGkhyAvatparam, dazapadaM tAtparyagrAhakamiti / 'asmAd dazaguNarUpavAn ayam' ityAdau tu 'etadvRttirUpAvadhikadazaprakArotkarSavadrUpavAn ayam' ityrthH| dazaprakAratvaJca buddhivizeSaviSayatvasvarUpamavaseyam / tatazca prakRte'pi guNazabdaH zuna paryAyAtiriktaguNavizeSavAcakaH / ato ' asmAd dazaguNarUpavAn ayam' ityAdilokavyavahArAnna paryAyabhinnaguNasiddhirityAdyUhyam / 21 206 thAya che. mATe uparokta niyama bAdhita thaze. tethI 'guNa' padano artha saMkhyAviziSTa na thaI zake. eka dezamAM abheda anvaya bodha kavacit svIkArya samAdhAna :- (yataH.) uparokta zaMkA vyAjabI nathI. AnuM kAraNa e che ke padArthamAM jema padArthano abheda anvaya thAya che tema padArthanA eka dezamAM paNa padArthano abheda anvaya kayAMka thaI zake che. zAbdabodhasthalIya vizeSaprakAranI vyutpattino sahakAra hoya to eka padArthano anya padArthanA eka dezamAM abhedaanvaya thaI zake che. jema ke 'citrapuH' vagere zabdamAM eka deza sAthe paNa abhedaanvayabodha muktAvalI graMthano abhyAsa karanAra mATe navIna nathI. 'go' padanA lakSyArtha gosvAmInA eka dezamAM gAyamAM 'citra' padanA arthano abhedaanvayabodha 'citragu' pada dvArA thAya che. arthAt 'citraabhinna gosvAmI' zuM Avo zAbdabodha 'citragu' pada dvArA thAya che. tethI 'vastuLo ghaTa' A vAkya dvArA 'dazatvathI abhinna saMkhyAthI viziSTa ghaTa' Avo abhedaanvayabodha thavAmAM koI aniSTApatti AvatI nathI. kema ke dhI vyutpattivizeSa prastutamAM sahakArI che. athavA to 'zatruno ghaTaH' vAkyamAM rahela 'guNa' padanI dazatvasaMkhyAviziSTamAM lakSaNA karIne anvayabodha karavo tathA dazapadane tAtparyagrAhaka tarIke samajavuM. = * 'dazaguNo rUpALo' vAkyavicAra ('smA.) 'smArTaeNzazuLavavAnyam' ItyAdi vAkyaprayoga sthaLe to 'ttavRtti mAdhivazaprArorSavad-svavAn jhayam' AvA prakArano zAbdabodha thAya che. gujarAtI bhASAmAM kahevuM hoya to uparokta vAtane evI rIte rajU karI zakAya ke 'A mANasa pelA mANasa karatAM dazaguNo rUpALo che' - - AvA vAkyano artha evo che ke 'pelA mANasamAM rahela rUpanI apekSAe dazaprakAra = dazagaNA utkarSathI yukta rUpavALo A mANasa che.' prastutamAM dazaprakAra eka vizeSa prakAranI buddhino viSaya che. matalaba ke (A mANasanA) rUpamAM rahela utkarSamAM je dazaprakAratva che te cokkasa prakAranI (pelA mANasanA rUpanI apekSAe utkarSanuM avagAhana karanArI) buddhinI viSayatA svarUpa che. ethI uparokta sthaLe paNa 'guNa' zabda paryAyabhinna guNavizeSane darzAvato nathI. tethI paryAyathI atirikta guNanI siddhi upadarzita lokavyavahArathI paNa thaI zakatI nathI. AvA prakAranI anyavidha bAbatonI vicAraNA vAcakavarge svayaM karI levI. AvI graMthakArazrIe ahIM sUcanA Apela che.
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/12 0 guNazabdaH svAbhAvikadharmavAcakaH / 207 guNazabdi saMkhyA ja kahII e saMmati kahiuM te amyuccayavAda jANavo. je mATaIM "guNo uvone", juno che" (mAvatIsUtra-2/10/998) ItyAdi siddhAMtaI svAbhAvika dharmavAcI rI guNazabda dasaI chaI. kevalaM guNazabdasya uktaprayogopAdhimahimnA 'guNa-paryAyau' ityatra go-balivardanyAyapravRttau bhedAbhidhAnopapattiH / yattu siddhAnte guNazabdaH saGkhyAmeva Aheti sammatitarke (3/14) nirUpitam, tattu abhyucca-pa yavAdarUpeNa avaseyam, na tu samuccayavAdarUpeNa; jIva-pudgalalakSaNanirUpaNAvasare "guNao uvaogaguNe", "guNao gahaNaguNe" ityAdirUpeNa bhagavatyAM (bha.sU.za.2/10/118 pR.148) sthAnAGgasUtre (sthA.5/3/479) ca svAbhAvikadharmavAcakasya guNazabdasya uplbdheH| ato nA''game sarvatra guNapadasya saGkhyA- ma vAcakatvaniyamo'bhyupagantuM yujyate / kevalaM guNazabdasya prasiddhavAkyaprayogaupayikasahabhAvitva-kramabhAvitvalakSaNopAdhimahimnA 'guNa / -paryAyau' iti go-balivardanyAyapravRttau bhedaabhidhaanoppttiH| ayamAzayaH - yathA dhenu-balivardayoH go-ka - zrI guNanirUpaNamAM abhuccayavAda thI (7) siddhAntamAM "guNa' zabda saMkhyAne ja jaNAve che. A pramANe saMmatitarkanA trIjA kAMDamAM je jaNAvela che te to abhyazcayavAdarUpe jANavuM. amyuccayano matalaba che "niyama anvaya karavo - evuM nahi." arthAt yathAsaMbhava anvaya. "UITMvAnA' - A pramANe bhagavatIsUtramAM je "guNa' zabda batAvela che teno yathAsaMbhava saMkhyAvAcaka tarIke anvaya karavAnuM tAtparya saMmatikAranuM samajavuM. tyAM samuccayavAda batAvavo abhipreta nathI. arthAt "AgamamAM jyAM jyAM "guNa' zabda Ave tyAM tyAM guNa' zabdane saMkhyAvAcaka tarIke ja samajavo" - Avo niyama batAvavo saMmatikArane abhipreta nathI. che kAraNa ke jIva ane pudgala dravyanI oLakhANa karAvatA bhagavatIsUtramAM ane ThANAMgasUtramAM "guNo uvo IT', "puNo dApune' ItyAdi jaNAvela che. arthAt guNanI apekSAe jIva upayogaguNavALo che. tathA pudgala dravya grahaNaguNavALuM che. arthAt dharmAstikAya Adi pAMca astikAmAM pudgalAstikAya e dravya evuM che ke jenuM audArika Adi svarUpe grahaNa thaI zake che athavA to IMdriyo dvArA jJAna (= grahaNa) paMcAstikAyamAMthI phakta pudgalanuM ja thaI zake che. mATe pudgala dravya grahaNaguNavALuM che. ahIM ApaNe joI zakIe chIe ke "guNa' zabda saMkhyAvAcaka nathI, paNa svAbhAvika dharmano vAcaka che. mATe AgamamAM sarvatra "guNa' zabdane mAtra saMkhyAvAcaka mAnavAnA niyamano svIkAra yuktisaMgata na samajavo. # go-balivaI nyAya vicAra # (va.) A rIte aneka zAstrasaMdarbhono vicAra karavAmAM Ave to guNa paNa eka prakArano paryAya ja che. phakta vizeSatA eTalI che ke je paryAyamAM dravyasahabhAvitva raheluM che te paryAya "guNa' kahevAya che. tathA je paryAyamAM kramabhAvitva raheluM che te paryAya paryAyarUpe oLakhAya che. guNano ane paryAyano alaga-alaga vAkyaprayoga thAya che. A vAta prasiddha che. A vAkyaprayogamAM upAyabhUta = nimittabhUta 1. muLatA 35thoDA guru, gugataH pramukha://
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 * go-balivardanyAyena upapAdanam / 2/12 za ata eva "guNa-paryAyavad dravyam" (ta.sU.5/37) iti vAcakamukhyavacanasya avirodhaH / e zabdavAcyatve'pi prAtisvikarUpeNa ubhayabodhanAya 'gAvI gacchataH' iti na prayujyate kintu 'go - -balivardI gacchataH' iti prayujyate tathA sahabhAvi-kramabhAvipariNAmayoH paryAyazabdavAcyatve'pi / prAtisvikarUpeNa ubhayabodhanAya 'paryAyau' iti na prayujyate kintu 'guNa-paryAyau' iti prayujyate / na ma hi etAvatA paryAyazabdasya vastusahabhAvipariNAmalakSaNaguNA'vAcakatvamApadyate / yathA balivardazabdasAnnidhye gopadaM kevalaM dhenuvAcakaM tathA guNazabdasannidhAne paryAyapadaM kevalaM kramabhAvipariNAmapratipAdakamityavadheyam / ata eva "guNa-paryAyavad dravyam" (ta.sU.5/37) iti tattvArthasUtre vAcakamukhyomAsvAtivacanasya naiva ka virodhaH, yataH samabhirUDhanayApekSayA guNAt paryAyasya bhAvAntaratve'pi saMjJAbheda eva kevalam / bane che prastuta sahabhAvitva ane kramabhAvitva nAmanI upAdhi = pariNAmagata vizeSatA. A sahabhAvitva ane kramabhAvitva rUpa upAdhionA prabhAve "zu-paryAyI" athavA "THparyAyavat dravya ItyAdi rUpe guNano ane paryAyano pRthapha pRthapha nAmollekha saMgata thAya che. daSTAMta dvArA A bAbatane spaSTapaNe samajAvavA mATe ema kahI zakAya ke "jo' zabdano artha gAya ane baLada banne thAya che. tema chatAM gotva, balivardhatva svarUpa pratyeka guNadharmane AgaLa karIne "gAya ane baLada jAya che' - Avo bodha karAvavA "vI chatA' - AvuM bolavAmAM nathI AvatuM. paraMtu "-vattiva chata:' - A pramANeno vAkyaprayoga karavAmAM Ave che. tema "paryAya zabda sahabhAvI tathA kramabhAvI pariNAmono vAcaka hovA chatAM paNa sahabhAvI pariNAmono ane kramabhAvI pariNAmono pRthaka pRthapha bodha karAvavA "-paryAyo' Avo zabdaprayoga zuM karavAmAM koI doSa Avato nathI. tathA "paryAya karatAM guNa svataMtra che. paryAya' zabda kadApi vastusahabhAvipariNAma svarUpa guNano vAcaka nathI" - AvuM phalita thavAnI Apattine paNa koI avakAza Uaa prastutamAM raheto nathI. uparokta vicAra vimarzanA AdhAre traNa bAbata nIce mujaba phalita thAya che. . (1) "go'padArtha = gAya ane baLada. (1) "paryAyapadArtha = sahabhAvI-kramabhAvI pariNAma. jo (2) -vattiva = gAya ane baLada. (2) puna-paryAyI = sahabhAvI-kramabhAvI pariNAma. (3) "balivaI zabdanA sAnnidhyamAM 'go' (3) "guNa' zabdanA sAnnidhyamAM 'paryAya zabda kevaLa zabda mAtra "gAya"no vAcaka. "kramabhAvI pariNAma'no bodhaka. 69 paryAvabhinna guNa asiddha (gata puva.) "paryAya' zabda sahabhAvI ane kramabhAvI evA dravyapariNAmono vAcaka hovA chatAM uparokta jo -nivarva nyAyathI zabdaprayoga karavAmAM Ave to guNano ane paryAyano alaga alaga nAmollekha karavAmAM paryAya karatAM tadana bhinna evA guNanI siddhi thaI javAnI Apattine avakAza na hovAnA lIdhe ja umAsvAtijI mahArAje tattvArthasUtramAM dravyanA lakSaNa batAvatA "TM-paryAyavat dravya - A pramANe je kathana kareluM che teno prastutamAM = "guNa paryAyathI judo nathI evI amArI vAtamAM virodha jaNAto nathI. kAraNa ke samabhirUDhanayanI apekSAe guNa karatAM paryAya bhAvAntarasvarUpa hovA
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 2/12 0 vAcakamukhyavacanA'virodha: 0 ___sAmAnyasaJjJA tu paryAyapadenaiveti nAnupapattiriti yuktaM pazyAmaH / / idamevA'bhipretya tattvArthavRttau siddhasenagaNivareNa "vastutaH paryAyA guNA ityaikAtmyam" (ta.sU.5/38 vR.pR.428) pa ityuktam iti pUrvoktam (2/11) anusandheyamatra / kramabhAvi-sahabhAvivastupariNAmAnAM sAmAnyasaJjJA tu paryAyapadenaiva iti nAnupapattiriti yuktaM pazyAmaH iti mahopAdhyAyayazovijayavAcakamataM kobA / -mANDalabhANDAgArasthayoH dravya-guNa-paryAyarAsa-stabakahastAdarzayoH vyaktam / ma taduktam anekAntavyavasthAprakaraNe api "sahabhAvidharmavAcakaguNazabdasamabhivyAhRtasya paryAyazabdasya / dharmamAtravAcakasyApi 'go-balivarda'nyAyena tadatiriktadharmapratipAdakatve doSAbhAvAt / na hi kAlpaniko guNa ra -paryAyayoH mevo vAstave tamea viruddha" (ne.ca.jha.pR.76) tA. kiJca, paryAyasya guNavyatiriktatve "dravyAzrayAH nirguNAH guNAH" (ta.sU.5/40) iti tattvArthasUtroktasya Na chatAM te banne vacce phakta nAmabheda ja che, arthabheda nathI. A ja abhiprAyathI tattvArthasUtravyAkhyAmAM zrIsiddhasenagaNivare jaNAvela che ke "vAstavamAM to paryAya kaho ke guNa kaho - banne eka ja che." pUrve (2/11) A vAta jaNAvela che. tenuM ahIM anusaMdhAna karavuM. tethI te rIte to paryAyabhinna guNanI siddhi thavAnI Apattine ke virodhane avakAza nathI. kramabhAvI ane sahabhAvI vastupariNAmonI sAmAnya saMjJA to "paryAya zabda ja che. mATe koI asaMgati nathI. A vAta amane yuktisaMgata jaNAya che - A mujaba mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjanuM maMtavya kobAnA ane mAMDalanA jJAnabhaMDAramAM rahela dravya-guNa-paryAya rAsa ane tenA stabakanI (=TabAnI) hastapratomAM spaSTapaNe upalabdha thAya che. guNa-paryAyamAM bhedakalpanAnuM prayojana (ku) mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje anekAMtavyavasthAprakaraNamAM kahela che ke "prastutamAM guNa'zabda dravyasahabhAvI pariNAmano vAcaka che. tathA paryAya zabda pariNAmamAtrano vAcaka che. arthAt | pariNAma cAhe kramabhAvI hoya ke sahabhAvI hoya, te tamAma pariNAmono vAcaka "paryAya zabda che. paraMtu guNa'zabdanA prayoganI sAthe jyAre paryAya zabdano prayoga karavAmAM Ave tyAre vastusahabhAvI pariNAma che, karatAM bhinna evA = kramabhAvI pariNAmano te pratipAdaka bane che. AvuM pratipAdana "go-balivaI nyAyathI thAya che, tathA AvuM mAnavAmAM koI doSa Avato nathI. kema ke guNa ane paryAya vacce kAlpanika bheda te bannemAM rahelA vAstavika abhedano virodha karI zakato nathI. tathA guNa ane paryAya vacce bhedanI kalpanA karavAnuM prayojana to te te sthaLamAM vizeSa prakAranI zAbdabodhasthalIya samajaNa ApavAnuM ja che." che bhedapakSamAM guNalakSaNanI ativyAti che (vizva.) vaLI, paryAya karatAM guNane bhinna mAnavAmAM Ave to tattvArthasUtramAM batAvela guNanA lakSaNanI paryAyamAM ativyApti Avaze. tattvArthasUtramAM jaNAvela che ke "je dravyamAM rahela hoya ane guNazUnya hoya tene guNa kahevAmAM Ave che." A lakSaNa to paryAyamAM paNa jAya che. kAraNa ke paryAyo paNa dravyamAM rahe che ane guNarahita hoya che. mATe jo guNane paryAyathI svataMtra mAnIe to guNanA lakSaNanI paryAyamAM ativyApti Avaze. alakSyamAM lakSaNanuM javuM te ativyApti kahevAya. guNanA lakSaNanuM ..' cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. zAM.+ko.(9)+A.(1)mAM che.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 * rAjavArtikasamIkSA 2/12 ima guNa, paryAyathI paramArthadaSTi bhinna nathI. to te dravyanI paei zaktirUpa kima kahiIM ? jina. sra iti 21 gAthArtha. 2/12 // guNalakSaNasya paryAye'tivyAptiH prasajyeta, paryAyANAmapi dravyAzritatve sati nirgunntvaat| etena "dravyAzrayA iti vizeSaNAt tannivRtteH" (ta.rA.vA. 5/41/3) iti tattvArtharAjavArttike akalaGkoktiH nirAkRtA, paryAyasyApi dravyamAtrAzritatvAt, guNe paryAyA'nabhyupagamAt / yathA caitat tathA pUrvam ma (2/11) uktaM vakSyate ca ( 14 / 17) agre'pi / itthaM paramArthadRSTyA paryAyAd bhinnaH guNa eva nAsti, kathaM tarhi tasya dravyavat zaktirUpatvaM kathyate ? ityAzayaH / nanu paJcakalpabhASye "tiNNi vi NayA davvaTThita pajjavaTThita guNaTThI" (pa.ka.bhA.2235) ityevaM ka tRtIyo guNArthikanayo'pi nirdiSTa eveti cet ? maivam, tatraiva "pajjAyavisesa cciya suhumatarAgA guNA hoMti" (pa.ka.bhA.2235) ityevam anupadameva guNAnAM sUkSmataraparyAyavizeSeSu samAvezasya nirdezena guNArthikasya paramArthataH paryAyArthikA'natirekasiddheH / ziSyabuddhivaizadyArthameva tatra tasya pArthakyena upanyAso jJeyaH iti dik / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam prativastu dvau aMzau varttete (1) dhruvAMzo dravyam, (2) lakSya paryAya nathI. tema chatAM te lakSaNa alakSya evA paryAyamAM rahe che. mATe ativyApti spaSTa che. - akalaMkamata nirAkaraNa (tena.) tattvArthasUtra upara rAjavArtika vyAkhyAmAM digaMbara akalaMkasvAmIe jaNAvela che ke "guNanA lakSaNanI paryAyamAM AvatI ativyApti 'dravyAzrayAH' A pramANe guNanuM vizeSaNa lagADavAthI nivRtta thAya che." paraMtu temanI A vAtanuM amArA uparokta kathana dvArA nirAkaraNa thaI jAya che. kema ke paryAya [] paNa mAtra dravyAzrita che. guNamAM paryAya svIkAravAmAM nathI AvatA. A bAbata pUrve (2/11) jaNAvela che. tathA AgaLa (14/17) paNa jaNAvavAmAM Avaze. A rIte paramArthadRSTithI paryAyathI bhinna koI maiM guNa nAmano svataMtra padArtha che ja nahi, to pachI kaI rIte tene dravyanI jema zaktisvarUpa kahI zakAya ? mATe guNane zaktisvarUpa mAnanAra devasena AcAryano mata vyAjabI nathI - evuM phalita thAya che. zaMkA :- (nanu.) paMcakalpabhASyamAM dravyArthika, paryAyArthika nayanI jema trIjo guNArthika naya paNa jaNAvela che ne ! Suo -- samAdhAna :- (meva.) paMcakalpabhASyamAM ja AgaLa tarata jaNAvela che ke 'guNo sUkSmatara paryAya vizeSa ja che.' sUkSmatara paryAyavizeSamAM guNano samAveza tyAM karela hovAthI guNArthikanaya paramArthathI paryAyArthikanayathI svataMtra siddha thato nathI. ziSyabuddhinA vaizaghra-parikarma mATe ja tyAM guNArthikanayano paryAyArthika karatAM alaga ullekha karela che tema jANavuM. A digdarzana mujaba AgaLa vicAravuM. rAgAdi vilaya H vividhanayaprayojana AdhyAtmika upanaya :- dareka vastunA be aMza che. dhruva aMza ane ava aMza. je dhruva aMza * pAThA e hi ja prakAra valI dRDha karaI chaI, dRSTAMte karIne vistAra nathI. pAli 1. trayo'pi nayAH dravyArthikaH paryAyArthiko guNArthikaH / 2. paryAyavizeSA eva sUkSmatarAkAH guNAH bhavanti /
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___211 2/12 0 sarvanayAbhyAsaprayojanapradarzanam / adhruvAMzazca pryaayH| ato dhruvAMzagrAhI abhiprAyo dravyArthikanaya ucyate paryAyAMzagrAhI cAbhiprAyaH pa paryAyArthikanaya iti / yathAvadubhayAMzagrahaNe eva paripUrNapadArthaparijJAnaM sampadyate / ata ubhayanayAbhiprAyato vastusvarUpavijJAnAya yatitavyam / ayaJca yatnaH nirbhaya-niHsaGgAtmadazAprAkaTya-paripoSAdikRte eva kAryaH, na tu rAgAdivibhAvadazAparipuSTaye / dhruvAtmasvarUpavicAraNayA dravyArthikanayAbhiprAya- ma pariNamane vyAdhi-jarA-maraNAdibhItiH vilIyate / kSaNabhaGgurapadArthasvarUpohApohataH paryAyArthikanayAbhi-rza prAyapariNamane sampat-svAsthya-saundaryAdyAsaktiH hIyate, karmavazataH tadviyoge codvegAdikaM nopjaayte| .. itthaM bAhyAbhyantarasaGklezopazamena Adarato vizuddhAtmatattve nijadRSTisthApanataH drutaM paramamAdhyasthyadazA / smpraapyte| tatazca "janmA'bhAve jarA-mRtyorabhAvo hetvbhaavtH| tadabhAve ca niHzeSaduHkhAbhAvaH sadaiva hi / / Na paramAnandabhAvazca tadabhAve hi shaashvtH| vyAbAdhAbhAvasaMsiddhaM siddhAnAM sukhamiSyate / / " (zA.vA.sa.11/51 kA -52 + u.bha.pra. prastAvaH 8/238-239) ityevaM zAstravArtAsamuccaye upamitibhavaprapaJcAyAM ca kathAyAM nirmalakevalidezanAmadhye darzitaM siddhasukhaM pratyAsannaM syAdityavadheyam / / 2/12 / / che te dravya che ane je adbhava aMza che te paryAya che. guNa paNa eka prakArano paryAya ja che. dhruva aMzane grahaNa karanAra abhiprAya dravyArthikanaya kahevAya. tathA adbhava aMzane grahaNa karanAra abhiprAya paryAyArthika naya kahevAya. padArthanA banne aMzonuM samyapha rIte grahaNa karavAmAM Ave to ja padArthanI paripUrNa upayogI jANakArI maLI zake. mATe padArthanuM svarUpa dravyArthikanayanA ane paryAyArthikanayanA yogya abhiprAyathI jANavAno prayatna jijJAsue karavo joIe. uparokta banne nayano upayoga rAga- 3 dveSAdi vibhAva pariNAmone poSavA mATe nathI karavAno. paraMtu nirbhaya ane niHsaMga evI AtmadazAne pragaTAvavA mATe karavAno che. 'huM dhruva AtmA chuM' - A pramANe dravyArthikanayanA dRSTikoNane AtmasAt karavAthI roga, ghaDapaNa, mRtyu vagereno bhaya khatama thAya che. tathA 'dunyavI padArtho kSaNabhaMgura che' - 23 A pramANe paryAyArthikanayanA abhiprAyano hArdika svIkAra karavAthI sattA, saMpatti, svAthya, sauMdarya, sukhI parivAra, sukhanA bhautika sAdhano vagereno saMga karavAnI Asakti zithila thatI jAya che. tathA karmavaza sattA, saMpatti, sauMdarya vagere ravAnA thatAM jIvane koI kheda ke udvega thato nathI. tanimittaka vAda-vivAda ke vikhavAdamAM jIva kheMcAto nathI. A rIte bAhya ane AMtarika AghAta-pratyAghAto zamI jatAM svakIya vizuddha Atmatattva upara potAnI dRSTine rucipUrvaka sthApita karI sAdhaka jhaDapathI parama madhyasthadazAne saMprApta karI zake che. tenAthI siddhasukha khUba ja najIka Ave. zAstravArtAsamuccayamAM tathA upamitibhavaprapaMcA kathAmAM nirmalakevalInI dezanAmAM siddhasukhane darzAvatA ema kahela che ke "siddhone janma (=prathamasamayavartI te-te dehano saMyoga) hoto nathI. janma e ja ghaDapaNanuM ane maraNanuM kAraNa che. janmasvarUpa kAraNa na hovAthI siddhone jarA-maraNa hotA nathI. te na hovAthI sadaiva tamAma duHkhano abhAva ja siddhone hoya che. tathA eka paNa duHkha na hoya to temane zAzvata paramAnaMdadazA ja hoya ne ! A rIte sarva pIDAnA abhAvathI samyapha prakAre siddha thayeluM evuM siddhonuM sukha mAnya che." (2/12)
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 0 paryAya: guNAnupAdeyA "paryAyadala mATaI guNanaI zaktirUpa" kahaI chaI tehanaIM dUSaNa diyaI chaI - jo guNa, dala paryavanuM hova, to dravyaI cUM kIjaI? re; guNa-pariNAmapaTaMtara kevala, guNaparyAya kahI jaI re 2/13 (22) jina. jo guNa, paryAyanuM dala kahitAM upAdAnakAraNa hoya, to tadgata paryAya te guNaparyAya kahIye to dravyaI cUM kIjaI? "dravyano co artha ?" dravyanuM kAma guNaI ja kIdhauM. ti vAraI guNa (1), paryAya (2) ja padArtha kaho. "biuM ja hoI paNi trIjo na hoI. pa nanu 'paryAyopAdAnakAraNatvAd guNasya dravyavat zaktirUpatocyate' ityAzaGkAyAmAha - 'dravyeNeti / dravyeNA'laM guNasyaiva paryAyadalatA'sti cet ? / guNanAmavizeSAddhi guNaparyAyasambhavaH / / 2/13 / / prakRte daNDAnvayastvevam - guNasyaiva paryAyadalatA'sti cet ? dravyeNA'lam / guNanAmavizeSAddhi rza guNaparyAyasambhavaH / / 2/13 / / ka guNasyaiva paryAyadalatA = paryAyopAdAnakAraNatA tadgataparyAyANAJca guNaparyAyatA asti cet? " tarhi dravyeNa = dravyapadavAcyena alaM = sRtam, dravyakAryasya guNenaiva kRtatvAd dravyAbhyupagamasya JNa niSprayojanataiva / evaM sati 'guNaH paryAya' iti dvau eva padArthoM syAtAm, na tu dravyam / kA idaJcA'bhyupagamavAdena draSTavyam, yataH na khalu guNasya paryAyotpattAvupAdAnatvaM kvacid dRSTam, avataralikA :- "paryAyanuM upAdAnakAraNa guNa che. mATe guNane dravyanI jema ame zaktisvarUpa mAnIe chIe' - A pramANe devasenajInI zaMkAnuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI jaNAve che ke : pacacakAraNa guNa nathI : zvetAMbara ja ( zlokArtha :- jo guNa ja paryAyanuM upAdAnakAraNa hoya to dravyathI saryuM. guNanA pariNAmanI vizeSa huM kalpanAthI ja guNanA paryAya saMbhave. (arthAt paryAyanuM upAdAnakAraNa dravya ja che.) (2/13) vyAkhyAtha :- jo guNa ja paryAyanuM upAdAnakAraNa hoya tathA guNamAM rahelA paryAyane guNaparyAya pa' kahevAmAM Ave to jene dravya' zabdathI kahevAmAM Ave che te dravya padArthathI saryuM. kAraNa ke dravyanuM kArya 1 guNa dvArA ja niSpanna karavAmAM Avela che. tethI dravyano svIkAra niSThayojana banI jaze. tathA AvuM jo mAnya hoya to guNa ane paryAya be ja padArtha banaze, dravya nAmano trIjo padArtha uccheda pAmaze. ja prAcIna-arvAcIna saMvAdano samanvaya ja (DyA.) ahIM je vAta karavAmAM AvI che te abhyapagamavAdathI samajavI. sAmenI vyaktinI vAta ApaNane mAnya na hovA chatAM paNa tenI mAnyatAmAM rahelA doSane jaNAvavA mATe tenI vAtano eka * A.(1)mAM "parAjayanuM pATha. 4 paTaMtara = bheda. juo - madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza (pR.295) + narasiMha mahetAnI kAvyakRtio + vikramacaritra rAsa + siMhAsana batrIsI (zAmaLabhaTakRta). "...cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)si.+ko.(9)mAM che. ...* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(ra)mAM che.
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/13 syAdvAdakalpalatA- ratnAkarasaMvAdaH 213 ekasmAdevobhayaparyAyaniSpattisambhavAt paryAyadalatvena guNo vA''driyatAM dravyaM vA, kimubhayasama - rA "dravyasyaivAntarbahirvopAdAnatvopapatteH" (zA.vA.sa.5 / 12 / bRhadvRttiH pR. 56 ) iti vyaktamuktaM yazovijayavAcakottamaiH pa syAdvAdakalpalatAyAM syAdvAdaratnAkarAnuvAdarUpeNa (syA. ratnA. 1/16/pR.179) / rA prakRte syAdvAdaratnAkare syAdvAdakalpalatAyAM ca saMvAdarUpeNa samuddhRtA "tyaktA'tyaktAtmarUpaM yat paurvAparyena vartate| jAnatraye'pi tan dravyamuvAvAmiti smRtam||" (svA.ra.1/1/pR.176, sthA.. ./12/pR.96) ityapyuktiH smartavyA / kiJca, ekasmAdevobhayavidhaparyAyaniSpattisambhavAt paryAyadalatvena guNo vA AdriyatAM dravyaM vA, ka uparachallo svIkAra karavo tene abhyupagamavAda kahevAmAM Ave che. "jo guNane paryAyanuM upAdAnakAraNa mAnavAmAM Ave....." A kathanane hakIkatarUpe samajavAnA badale abhyapagamavAdarUpe samajavAnuM kAraNa e che ke guNa paryAyanI utpattimAM upAdAnakAraNa bane tevuM kharekhara kyAMya paNa jovA maLatuM nathI. dravyane ja aMdaramAM ke bahAramAM upAdAnakAraNa mAnavAthI prasiddha tamAma ghaTanAo saMgata thaI zake che. tethI guNane koInuM paNa upAdAnakAraNa mAnavAnI jarUrata ja nathI rahetI. A pramANe mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje zAstravArtAsamuccaya graMthanI syAdvAdakalpalatA nAmanI vyAkhyAmAM spaSTapaNe jaNAvela che. tathA A kathana paNa temanI buddhinI nIpaja nathI paraMtu vAdidevasUri mahArAje racela syAdvAdaratnAkara nAmanA dArzanika Akara graMthanI eka paMktine teozrIe tyAM anuvAdarUpe jaNAvela che. * dravyanuM bIjuM lakSaNa al (o.) prastutamAM syAdvAdaratnAkara tathA syAdvAdakalpalatA graMthamAM uddhRta karela eka prAcIna kArikA paNa anAyAse smRtipaTa upara chavAI jAya che. te kArikAno artha A mujaba che ke 'jeNe potAnuM svarUpa pUrvarUpe choDeluM che ane pazcAtkALamAM thanA2 uttararUpe nUtanarUpe potAnuM svarUpa jeNe choDela nathI ane traNe ya kALamAM je vidyamAna hoya che te dravya ja kahevAya ane te ja upAdAnakAraNa bane che - AvuM zAstrakArone saMmata che.' = STatA :- dravya pUrvasvarUpe nivRtta thAya che ane uttarasvarUpe vyakta thAya che tathA mULabhUta svarUpe sarva kALamAM sthira rahe che. AvuM dravya ja upAdAnakAraNa bane che. kAryanuM pariNAmIkAraNa upAdAnakAraNa kahevAya che. zvetAMbara jaina darzana mujaba kaho ke naiyAyika - vaizeSika darzananA siddhAMta mujaba kaho ke mImAMsakanI mAnyatA mujaba kaho ke sAMkhyadarzana-pAtaMjalayogadarzananA abhiprAya mujaba kaho ke vedAMtadarzananA tAtparya mujaba kaho javAba eka ja che 'dravya ja upAdAnakAraNa bane, guNa nahi.' guNa jo paryAyanuM upAdAnakAraNa bane to dravyane mAnavAnuM prayojana zuM hoI zake ? koI ja nahi. dravya anAvazyaka thavAnI Apatti jI (vijhya.) vaLI, bIjI eka mahattvanI vAta e che ke eka ja padArthamAMthI dravyaparyAya ane guNaparyAya banne prakAranA paryAyanI niSpatti saMbhavI zake che. tethI paryAyanA upAdAnakAraNarUpe kaM to guNane svIkAro, kaM to dravyane svIkAro. paraMtu dravya ane guNa bannene paryAyanuM upAdAnakAraNa (= samavAyikAraNa) mAnavAnI . cihnaddhayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.mAM che.
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 kAryatAvacchedakabhedAt kAraNabhedasiddhimImAMsA 2 vAyikAraNakalpanayA / na ca dravya ( paryAyatva ) - guNaparyAyatvarUpakAryatAvacchedakabhedAt tadavacchinnakAraNabhedasiddhiH, sa kAraNabhedavizeSitatadbhedAzrayaNe anyo'nyA''zrayAt, kAryagatajAtibhedasya cAnubhavA'siddhatvAt, kimubhayasmin paryAyasamavAyikAraNatvakalpanayA / pa na ca dravyaparyAyatva-guNaparyAyatvarUpakAryatAvacchedakabhedAt tadavacchinnakAryatAnirUpitakAraNatA''zrayabhedasiddhiH iti vAcyam, 2/13 kAraNabhedavizeSitakAryatAvacchedakabhedAzrayaNe anyo'nyAzrayAt, kAryagatajAtibhedasya caa'nubhvaazuM jarUra che ? arthAt dravya, guNa ubhayamAM paryAyanI upAdAnakAraNatAnI kalpanA karavAthI saryuM. * kAryatAavacchedakabhedathI atirikta guNasiddhino prayAsa :- (1 va.) dArzanika jagatamAM niyama evo che ke kAryatAavacchedakadharma badalAya eTale kAraNatAavacchedaka dharma paNa badalAya ane vibhinna kAraNatAavacchedaka dharmathI viziSTa evA kAraNa paNa badalAya. A niyamanA AdhAre prastutamAM dravya ane paryAya karatAM atirikta evA guNanI siddhi thaI zakaze. te A rIte - jagatamAM paryAya be prakAranA che. dravyaparyAya ane guNaparyAya. tethI A banne paryAya kAryasvarUpa che. tathA kAryamAM rahelo ane kAryatAthI anyUna, anatirikta evo guNadharma kAryatAavacchedakadharma kahevAya. tethI dravyaparyAyatva ane guNaparyAyatva A banne kAryatAavacchedaka dharma banaze. dravyaparyAyatva ane guNaparyAyatva A banne guNadharmo dravyaparyAya ane guNaparyAya rUpa judA judA kAryamAM rahelA che tathA svayaM paNa judA judA che. tethI kAryatAavacchedakaavacchinna evI kAryatA badalAya tathA kAryatAnirUpita evI kAraNatA paNa badalAze. tathA tevI vibhinnakAraNatAnA avacchedaka guNadharmo paNa badalAze. temaja vibhinna kAraNatAavacchedaka dharmanA Azraya bananAra kAraNomAM paNa bheda siddha thaze. prastutamAM dravyaparyAyatvaavacchinna evI kAryatAthI nirUpita vilakSaNa kAraNatAno avacchedaka dharma dravyatva che tathA guNaparyAyatvathI avacchinna evI kAryatAthI nirUpita vilakSaNa kAraNatAno avacchedaka dharma to dravyatva karatAM atirikta guNatva banaze. kema ke prastutamAM kAryatAavacchedaka, kAryatA ane kAraNatA bhinna hovAthI kA2NatAavacchedaka dharmane paNa bhinna mAnavo jarUrI che. temaja guNatvanA Azrayane dravyatvanA Azraya evA dravyathI atirikta mAnavo jarUrI che. Ama guNa nAmano padArtha atirikta siddha thaze. * atirikta guNasiddhimAM anyonyAzraya doSa CII samAdhAna :- (ra.) tamArI dalIla vyAjabI nathI. kema ke kAryagata dravyaparyAyatva ane guNaparyAyatva nAmanA be vilakSaNa dharmo haju sudhI siddha thayA nathI. tethI uparokta dalIlamAM anyonyAzraya lAgu paDe che. paryAyasvarUpa kAryamAM rahela dravyaparyAyatva ane guNaparyAyatva - be judI jAti anubhava dvArA siddha thayela na hovAthI be judA kAryatAavacchedaka dharmanI paryAyamAM siddhi thaI zakatI nathI. AthI te mATe vibhinna kAraNanirUpita sAdhAraNa kAryatAnA avacchedaka dharmane vibhinna kAraNathI vizeSita (= viziSTa) karavo jarUrI banaze. A prakAre kAryatAavacchedaka dharmabhedanI (A rIte 'tRNAraNimaNi' nyAyathI judA judA kAryatAavacchedaka dharmanI) siddhi karavAnI praNAlikA nyAyadarzanamAM prasiddha che. tethI prastutamAM dravya ane paryAya karatAM atirikta 'guNa' padArthanI siddhi karavA mATe dravyaviziSTaparyAyatva ane guNaviziSTaparyAyatva
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/13 0 kAryabhedAtkAraNabhedavimarza: 2 215 anyathA paryAyajaparyAyasvIkarturapi mukhaM na vakrIbhavediti na kinycidett| koI kahasyaI "dravyaparyAya-guNaparyAya rUpa kAraya bhinna chaI. te mATaIM dravya (1), guNa (2) rUpa rI be kAraNa bhinna kalpiI" - te jUThuM, je mATaI kAryamAMhIM kAraNa zabdano praveza chaI teNaI kAraNabhedaI sa kAryabheda siddha thAI, anaI kAryabheda siddha thayo hoI to kAraNabheda siddha thAI. eha ajoDanyAzraya nAma che 'siddhatvAt, anyathA dravyajanyaparyAya-guNajanyaparyAyavat paryAyajanyaparyAyasvIkarturapi mukhaM na vakrI- pa bhavediti na kiJcidetat / yattu 'ayaM dravyaparyAyaH, sa tu guNaparyAya' ityAkAreNa kAryabhedAd dravya-guNau kAraNatayA / bhinnau kalpyete, kAryabhede kAraNabhedadhrauvyAditi, tadasat, prakRte kArye kAraNavAcakadravya-guNapadavAcyayoH pravezena kAraNapadArthabhedasiddhau satyAMza kAryabhedasiddhiH syAt, kAryabhedasiddhau tu kAraNabhedasiddhiH syAdityanyo'nyAzrayadUSaNaM prsjyet| ka A be judA dharmane kAryatAavacchedaka mAnavAmAM anyonyAzraya lAgu paDaze. te A rIte - dravya ane paryAya karatAM bhinna guNanI siddhi thAya to ja dravyaviziSTaparyAyatva karatAM atirikta guNaviziSTaparyAyatva nAmanA kAryatAavacchedaka dharmanI siddhi thaI zake. tathA dravyaviziSTaparyAyatva karatAM bhinna rUpe guNaviziSTaparyAyatva siddha thAya to ja dravya ane paryAya karatAM atirikta "guNa" padArthanI siddhi thaI zake. Ama kAryatAavacchedakadharmabhedanI siddhi kAraNabhedasiddhi upara avalaMbe che ane kAraNabhedanI siddhi kAryatAavacchedakadharmabhedanI siddhi upara avalaMbe che. mATe jJaptimAM anyonyAzraya spaSTa che. prastutamAM dravya ane paryAya karatAM atirikta "guNa" padArthanI siddhi karavA je kAryatAavacchedakadharmabhedanuM AlaMbana levAya che, te kAryatAavacchedaka dharmavizeSa paNa potAnI siddhi mATe atirikta guNa padArthanI siddhino AdhAra rAkhe che. tathA atirikta "guNa' padArtha to hajI sudhI pramANathI siddha thayo ja nathI. mATe che kAryatAavacchedakadharmabheda paNa siddha nahi thAya. tathA jo kAryagata jAtivizeSano anubhava na thavA chatAM teno svIkAra karI zakAto hoya to digaMbaro dravyajanya paryAyanI jema guNamAM paryAyano (=guNajanya thI paryAyano) je rIte svIkAra kare che te rIte bIjA vidvAna "paryAyamAM paryAya rahelA che", "paryAyajanya paryAya che" - AvuM bole to tenuM moTuM paNa vAkuM nahi thAya. mATe tevuM bolavuM vyartha che. # prakArAntarathI anyonyAzraya ApAdana che. (g) je vidvAna ema kahe che ke "prastutamAM "A dravyano paryAya che. A guNano paryAya che? - A pramANe kAryano bheda anubhavasiddha hovAthI tenA kAraNa tarIke dravya ane guNa ema be bhinna padArthonuM anumAna karavAmAM Ave che. kema ke kArya badalAya to avazya kAraNa badalAI jAya che." (tasa). te vidvAnanI vAta barAbara nathI. kAraNa ke prastuta kAryamAM kAraNavAcaka evA dravya padanA arthano ane "guNa" padanA arthano praveza thavAthI anyonyAzraya doSa Avaze. kema ke kAraNabheda = kAraNavizeSa (= vilakSaNa kAraNa) siddha thAya to kAryamAM bheda siddha thAya. tathA kAryamAM bheda siddha thAya to kAraNabhedanI = kAraNavizeSanI (= vizeSa prakAranA kAraNanI) siddhi thAya. 8.8 citaiyamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.mAM che. je pustakomAM "ba" nathI. ko.(7)mAM che.
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 0 svAtantryeNa guNasya paryAya: nAsti / 2/13 ra dUSaNa Upajai. te mATe kevala guNaparyAya je kahiyAM, te guNa pariNAmano je paTaMtara = bhedakalpanArUpa, 2 tehathI ja kevala saMbhavaI, paNi paramArthai nahIM. tasmAd 'guNaparyAya' iti yaducyate tattu guNanAmavizeSAddhi = kramabhAvitvasvarUpaguNapariNAmakalpanAlakSaNAd vizeSAdeva kevalaM sambhavati, na tu paramArthataH gunnpryaaysmbhvH| etena guNaparyAyavirahe katham 'idaM rUpaM raktam, etad raktataram, tad raktatamam' iti vyavahArama sambhavaH ? iti pratyuktam, of. raktarUpaguNAd nIlarUpavad raktatara-raktatamaguNayoH atiriktatvAt / na tu dravye paryAya iva guNe paryAyaH kazcana atiriktaH tataH setsyati / ka na caivaM 'dravya-guNa-paryAyA' iti nAmatrayakathanA'sambhavaH syAditi zaGkanIyam , . (tasmA) mATe "guNano paryAya - Ama je kahevAya che, te to phakta guNanA kramabhAvitvasvarUpa pariNAmanI vizeSa kalpanA dvArA ja saMbhave che. paraMtu vAstavamAM guNanA paryAyano saMbhava nathI. prI :- (rtana) jo guNanA paryAya na hoya to "A lAla rUpa che, peluM gheruM lAla rUpa che, te atyaMta gheruM lAla rUpa che' - A pramANe vyavahAra kaI rIte saMbhave ? rUpamAM AchI lAlAza, gherI lAlAza, atyaMta gherI lAlAza to ja saMbhavI zake jo dravyanI jema guNanA paNa paryAya mAnavAmAM Ave. anyathA uparokta guNanI taratamatAne darzAvanAra vyavahAra kaI rIte saMgata thaI zakaze ? $ "AchI lAlAza - gherI lAlAza' vyavahArano vicAra 4 uttara :- (ra.) ame upara je vAta jaNAvI tenAthI ja tamArI samasyAnuM nirAkaraNa thaI jAya che. kAraNa ke AchuM lAla, gheruM lAla, atyaMta gheruM lAla rUpa - A prakAre kalpanA karavA dvArA ja uparokta vyavahAra saMgata thaI zake che. paraMtu paramArthathI lAla rUpanA koI svataMtra paryAya nathI. sAmAnya lAla varNa karatAM thoDA taphAvatane dhAraNa karanAra lAla rUpa dvArA "raktatara" ane vadhu taphAvatavALA - lAla rUpa dvArA "raktatama' A pramANe rUpane vize vyavahAra thaI zakaze. vAstavamAM to lAlarUpathI , jema nIlarUpa juduM che, svataMtra che. tema lAlarUpathI = raktarUpathI raktatararUpa ane raktatamarUpa paNa bhinna che. arthAt nIlarUpatranI jema raktataratA ane raktatamatA e raktarUpanA paryAya nathI. matalaba ke "A nIlarUpa che, A raktarUpa che, A raktatararUpa che, A raktatamarUpa che' A pratItinA viSayIbhUta cAra svataMtra guNa che. tethI dravyamAM jema atirikta paryAya hoya che tema guNamAM koI atirikta paryAya siddha thaze nahi. TUMkamAM, raktarUpamAM raktataratva ane raktatamatva jo rahe to guNanA paryAya siddha thAya. paraMtu tevuM nathI. mATIdravyanI sthAsa, koza, kuzUla vagere avasthA che tema raktarUpanI raktataratva, raktatamatva e avasthA nathI. mATe "guNamAM koI tAttvika paryAya hotA nathI' - tema siddha thAya che. zaMkA :- (na hai.) jo guNa nAmano padArtha vAstavamAM na hoya to dravya-guNa-paryAya Ama 3 prakAranA nAmanuM kathana karavuM kaI rIte saMbhavaze ? kema ke padArtha to dravya-paryAyarUpe vidha ja che. * pustakomAM "kevala' pATha nathI. si.+ko.(9)+A.(1)mAM "kevala guNapariNAma je kahiI che te guNapariNAmapaTaMtara che" pATha.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/13 0 svAtantryopacAreNa nAmatritayasiddhi: 0 217 anaI e 3 nAma kayAM chaI, te paNi bhedopacAraI* ja; Ima jANavuM." 'tattaguNapariNata dravyapariNAmarUpe te che. paNi "guNa judo padArtha, tehano paryAya te guNaparyAya e mata sarvathA khoTo jANavo.' i2/17ll yato 'dravya-guNa-paryAyA' iti nAmatritayakathanamapi sahabhAvini paryAye kramabhAviparyAyAt pa svAtantryopacArAdeva jnyeym|| idaJcAtrAvadheyam - tattadguNapariNatadravyapariNAmAtmaka eva guNaparyAyaH / tattatsahabhAvipariNAmapariNatadravyAvasthaiva guNaparyAya ityaashyH| pariNAma-pariNati-dharma-guNadharma ma -dazA'vasthA-paryAya-paryava-paryayAdizabdAnAm ekArthatvameva / kintu 'guNo dravya-paryAyAbhyAm atiriktaH OM tatparyAyazca guNaparyAya' iti devasenamataM tu sarvathaiva mithyA / ihatyA anyAH zAstroktayaH yuktayazcA'gre .. (14/07) vakSyanta rUtyavagheyam prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - 'sarvaparyAyopAdAnakAraNaM dravyameve ti kRtvA 'svakIyarAga Ni % guNanA paryAya apAramArthika ja samAdhAna :- (to) dravya-guNa-paryAya' A 3 prakAre nAmanuM kathana paNa sahabhAvI paryAyamAM kramabhAvI paryAyathI svAtaMtryano = bhedano upacAra karavAthI ja saMbhave che - tema jANavuM. % guNaparyAya aMge mahattvano khulAso 6 (rUzvA.) prastutamAM eka vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke "guNano paryAya' - A pramANe je kathana thAya che tyAM te te guNathI pariNata evA dravyanA pariNAma svarUpa ja guNaparyAya che. ja paryAyanA samAnArthaka zabdo (tatta) "paramArthathI guNa nAmano koI svataMtra padArtha nathI'- evuM potAnuM maMtavya spaSTapaNe jaNAvyA pachI paNa "te te guNathI pariNata dravyano pariNAma = guNaparyAya" - AvuM graMthakArazrIe jaNAvela | che. tenuM arthaghaTana A pramANe samajavuM ke te te sahabhAvI pariNAmothI pariNata thayela dravyanI avasthA te ja guNaparyAya che. pariNAma, pariNati, dharma, guNadharma, dazA, avasthA, paryAya, paryava, paryaya A rA badhA zabdo ekAWka ja che. paraMtu "guNa e dravyathI ane paryAyathI svataMtra che ane teno paryAya guNaparyAya kahevAya' - A pramANe je digaMbara devasenajIno mata che, te to sarvathA mithyA ja jANavo. A aMge anya zAstra saMdarbho ane yuktio caudamI zAkhAnA sattaramAM zlokanI vyAkhyAmAM jaNAvavAmAM Avaze. A bAbatane vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. - adhaHpatanamAM javAbadArI ApaNI che AdhyAtmika upanaya :- "tamAma paryAyanuM upAdAnakAraNa guNa nathI, paraMtu dravya ja che' - A vAta AdhyAtmika jagatamAM atyaMta upayogI che. ApaNA rAga-dveSa Adi ke naraka, tiryaMca Adi paryAyonuM * pustakomAM "cArAI pATha. lA.(2)no pATha lIdho che. *..cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ si.ko.(9)mAM che.
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 0 parakIyadoSAropaNanirAkaraNaM zreyA / 2/13 -dveSAdi-naraka-tiryaggatyAdiparyAyakAraNaM vayameveti nizcetavyam / tatra anyajIva-kAla-karma-kSetrAdikaM na upAdAnakAraNatayA vyavaharttavyam / evaM svakIyadRDhavairAgya-prazama-nirmalajJAnadazA-dhavalAdhyavasAya 5 -zubhalezyAdiprazastaparyAyA api svAtmadravyAdeva prAdurbhaviSyanti / itthaM bahirmukhAtmadravyaM malinaparyAyoza pAdAnakAraNam antarmukhAtmadravyaJca dhavalaparyAyapravAhopAdAnakAraNam / ataH siddhatvaparyAyakAmibhiH __ AtmajJAnena Atmani antarmukhatAzuddhatAdiprAptyarthe sadA yatitavyam / paraM (1) vAna viSama, (2) nimittAni vivitraNa, (3) saMdana Turvana, (4) dhArA gi: T kapa, () sadAyakA kurtamA, (6) zani-yugapradhAnavInAM vira, (7) vevA sannihitA , 4 (8) matrI sinti , (2) bhavitavyatA vivitrI, (10) mama na TUni, (11) ne / kusaMskAravazatA apratikAryA' ityAdikuvikalpA''varte na nimajjitavyam / mokSapraNidhAnaM dRDhatayA kAryam, ArAdhanAzaktiH na niguuhniiyaa| svabhUmikAyogyapaJcAcArAH paalyitvyaaH| Atmadravye nijA kA dRSTiH sthApyA / itthaM nirmalasamyagdarzanAdiratnatrayaparyAyAH praadurbhaavniiyaaH| tatazca "siddhasya anantajJAna -darzana-vIryA''nandarUpaM siddhasvarUpam" (vi.ma.bhAga-2/gA.60 vR.pR.588) iti vivekamaJjAm AsaDakavidarzitaM siddhasvarUpaM sadyaH prAdurbhavet / / 2/13 / / kAraNa ApaNe pote ja chIe. bIjI koI vyaktine, kALane, karmane, kSetrane ke anya koI adazya zaktine upAdAnakAraNa tarIke temAM javAbadAra gaNAvI na zakAya. matalaba ke ApaNA adhaHpatanamAM phakata ApaNe ja javAbadAra chIe. temaja jhaLahaLato vairAgya, prakRSTa upazamabhAva, nirmaLa jJAnadazA, ujjavaLa adhyavasAyo, zubhalezyA Adi prazasta paryAyo paNa ApaNA ja AtmadravyamAMthI pragaTa thavAnA che. bahirmukha za Atmadravya malina paryAyanuM upAdAnakAraNa che. tathA aMtarmukha zuddha Atmadravya e ujjavaLa paryAyanuM upAdAnakAraNa che. mATe siddhatvadazA svarUpa sarvotkRSTa zuddha paryAyane pragaTa karavAnI kAmanAvALA AtmArthI vI jIve potAnA Atmadravyane samajaNapUrvaka aMtarmukha banAvI zuddha karavA satata prayatnazIla rahevuM. A nirAzAvAdamAMthI bahAra nIkaLIe 8 (4) paraMtu (1) kALa viSama che. (2) nimitto vicitra che. (3) saMghayaNa nabaLuM che. (4) yAdadAsta kamajora che. (5) sahAya karanArA koI maLatA nathI. (6) kevaLajJAnIno ane yugapradhAnono viraha che. (7) devonuM sAnnidhya durlabha che. (8) maMtranuM phaLa pratyakSapaNe maLatuM nathI. (9) bhavitavyatA vicitra che. (10) mAruM nasIba vAMke che. (11) kusaMskAronuM mArA upara jabaruM varcasva che - AvA nirAzAvAdanA vamaLamAM phasAvAne badale mokSalakSitA keLavI, ArAdhanAnI zakti chupAvyA vinA svabhUmikAyogya paMcAcAra pAlananA mAdhyame Atmadravya upara dRSTine rucipUrvaka sthira karavAmAM Ave to nirmaLa ratnatrayanA paryAyo acirakALamAM pragaTa thayA vinA rahe nahi. tenAthI vivekamaMjarImAM darzAvela siddhasvarUpa tAtkAlika pragaTe. tyAM AsaDa kavie jaNAvela che ke "siddha bhagavaMtanuM svarUpa anaMtajJAna -anaMtadarzana-anaMtazakti-anaMtasukhamaya che." (2/13)
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 2/14 . ekAnekasvabhAvAdibhiH bhedasiddhi: / eka-anekarUpathI INi pari, bheda paraspara bhAvo re; AdhArAdheyAdikabhAviM, Ima ja bheda mani lyAvo re //ra/14 (23) jina. rI iNi pariM dravya eka, guNa-paryAya aneka. eha rUpaI zakti vyakti bhinna bhinna vivakSA prakAre sa paraspara kahatAM mAMhomAMhi bheda bhAvo = vicAro. dravyAd guNa-paryAyabhedaM samarthayati - 'eke ti / ekAnekasvabhAvairhi mitho bhedaM vibhaavy| AdhArAdheyabhAvena bhedamitthaM vibhAvaya / / 2/14 / / prakRte daNDAnvayastvevam - ekAnekasvabhAvaiH hi mitho bhedaM vibhAvaya / ittham AdhArA''dheyabhAvena ma evuM vimavayanAra/14TI 'dravyam ekam, guNa-paryAyAstvaneke' iti anubhavAd ekAnekasvabhAvaiH = ekatvAnekatvopetasvarUpaiH hi dravya-guNa-paryAyeSu zakti-vyaktilakSaNavibhinnavivakSAprakAreNa mithaH = parasparaM bhedaM = ka pArthakyaM vibhAvaya / "hi pAdapUraNe hetau vizeSe'pyavadhAraNe / / prazne hetvapadeze ca sambhramA'sUyayorapi / " d (me.vo.kAvya-86/87 pR.786) ti merinI vahorAvaranAvatra paraMpUrA diH zeyara ittham = anenaiva prakAreNa AdhArA''dheyabhAvena = AdhArA''dheya-hetuhetumadAdisvabhAvena / avatararikA :- guNamAM ane paryAyamAM je dravyabheda che, tenuM samarthana graMthakArazrI kare che : maka dravyathI guNa-paryAyamAM bhedanI vicAraNA kisIkaLI - dravya ane guNa-paryAyamAM eka-aneka svabhAvathI paraspara bheda rahelo che, tenI vicAraNA karavI. A ja rIte AdhAra-AdheyabhAvathI temAM paraspara bhedanI vicAraNA karavI. (2/14) ja dravya-guNAdimAM ekAneka svabhAvathI bheda che. vyAkhyAtha - dravya eka che, jyAre guNa-paryAyo aneka che. A rIte anubhava thavAthI ekasvabhAva che ane anekasvabhAva dvArA dravyamAM ane guNa-paryAyamAM paraspara bhedanI vicAraNA karavI. te ja rIte dravya zaktirUpa che, jyAre guNa-paryAya vyaktirUpa che. mATe paNa teo paraspara judA che. Ama bhinna bhinna vivakSA karavAnI paddhatithI temAM paraspara pArthakya vicAravuM. medinIkozamAM "(1) pAdapUrti, (2) hetu, (3) vizeSa, (4) avadhAraNa, (5) prazna, (6) hetuaAdeza, (7) saMbhrama ane (8) asUyA arthamAM paNa "di' zabda vaparAya che" - Ama jaNAvela che. te mujaba ahIM pAdapUrti mATe "Dhi' jANavo. paraspara avRttidharma bhedasAdhaka It (uttha5) e ja rIte dravya AdhAra che, jyAre guNa-paryAya Adheya che. Ama AdhAra-AdheyabhAvathI paNa temAM paraspara bheda che. dravya kAraNa che ane guNa-paryAya kArya che. A rIte hetu-hetumabhAvathI 8 mo.(2)mAM "bheda parabheda' azuddha pATha. * A.(1)mAM "..bhAvuiM dIrsa pATha. # ko.(3+11)mAM "mana pATha. ja ko.(da)mAM "lyAvyo pATha. je pustakomAM 'eNi' pATha. lA.(2)+ko.(10) no pATha lIdho che.... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(7)si.mAM che.
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 0 vilakSaNasvabhAvacatuSkapraNidhAnam // 2/14 zuM Ima ja AdhAra-Adheya (Adika=) pramukha bhAva kahaItA svabhAva, teNaI karI paNi bheda jANInaI sa (maniH) manamAMhi lyAvo. je mATaI parasparaavRtti dharma parasparamAMhaI bheda jaNAvaI.) ra/14 ja api bhedaM vijJAya dravya-guNa-paryAyeSu mitho bhedaM = pArthakyaM manasi vibhAvaya, yataH parasparA'vRttidharmo mitho meTuM jJApatA prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - kevalajJAnAdyanekaguNa-saMyatatvAdyanekaparyAyajananazaktizAlitayA 7 ekasmAdapi AtmadravyAd nirmalaguNa-paryAyA abhivyajyante / abhivyaktavizuddhAnekaguNAdyAdhArasya AtmanaH ze svarUpata ekatA vartate / itthamAtmanaH guNa-paryAyayozca ekA'nekasvabhAvA''dhArA''dheyasvabhAva-zaktika vyaktipariNAma-hetuhetumadbhAvalakSaNaM vilakSaNasvabhAvacatuSTayaM cetasikRtya nirmalaguNa-paryAyAbhivyaktaye 4. AtmArthinA yatitavyam, dhruvasya AtmanaH svaguNa-paryAyataH kathaJcid bhinnatvAt / tato "yatra sthitAzcidAnandA rAjante siddhigaaminH| yad gatvA na nivartante jarA-janmavivarjitam / / " (ca.ca.4/11) / iti zrIcandrarAjacaritre ajitasAgarasUridarzitaM siddhisukhaM pratyAsannaM syAt / / 2/14 / / paNa temAM bheda rahelo che. A rIte bhedane jANIne dravya ane guNa-paryAya vacce paraspara pAtheya vicAravuM. kAraNa ke ekabIjAmAM na rahelA dharma ekabIjAnI apekSAe ekabIjAmAM rahelA bhedane jaNAve che. spaSTatA :- manuSya karatAM pazu bhinna che. kAraNa ke manuSyamAM pazutva dharma nathI raheto ane pazumAM manuSyatva dharma nathI raheto. Ama ekabIjAmAM na rahenAra pazutva ane manuSyatva dharma jema manuSya ane pazu vacce bhedane siddha kare che tema ekatva-anekatva, zakti-vyakti, AdhAratva-Adheyatva, kAraNa -kAryatva vagere guNadharmayugma kramazaH kevala dravyavRtti (guNa-paryAyaavRtti) ane kevala guNa-paryAyavRtti (dravyaavRtti) hovAthI dravya ane guNa-paryAya vacce paraspara bhedanI siddhi thaze. ha nirmaLa guNa-paryAya prayatnasAdhya ja AdhyAtmika upanaya :- Atmadravya eka hovA chatAM kevalajJAna-darzana Adi aneka guNone ane CL saMyatatva, siddhatva Adi aneka paryAyone utpanna karavAnI zakti dharAve che. A zaktinA AdhAre eka ja AtmadravyamAMthI paNa uparokta aneka nirmaLa guNa-paryAyonI abhivyakti thAya che ane abhivyakta - vizuddha guNa-paryAyono AdhAra bananAra Atmadravya svarUpathI eka ja che. A rIte AtmadravyamAM ane guNa-paryAyamAM kramazaH rahela eka-anekasvabhAva, AdhAra-AdheyabhAva, zakti-vyaktipariNAma, hetu -hetumabhAva A cAra prakAranA vilakSaNa svabhAvone dhyAnamAM rAkhI nirmaLa guNa-paryAyanA pravAhane abhivyakta karavA sAdhake kaTibaddha banavuM. kAraNa ke Atmadravya karatAM tenA nirmaLa guNa-paryAyo kathaMcita bhinna hovAnA kAraNe Atmadravya hAjara hovA chatAM te hAjara thaI nathI jatA. tethI uparokta vizuddha guNa-paryAya pravAhane abhivyakta karavA prayatna karavo jarUrI che. tenAthI zrIcandrarAjacaritramAM ajitasAgarasUrijIe varNavela siddhisukha najIka Ave che. tyAM jaNAvela che ke "siddhigAmI cidAnaMdI siddhano mokSamAM zobhe che. jarA-janmazUnya mokSamAM jaIne siddho pAchA pharatA nathI." (ra/14) e chelle juna-paryAyA pAnerUHI: A pATha A.(1)mAM che. anya hastapratomAM ke mudrita pustakomAM A pATha nathI.
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 2/15 0 niyatA''dhArA''dheyabhAvena mithobhedasiddhiH / tehi ja vivarInaI dekhADaI chaI - dravya AdhAra ghaTAdika dasaI, guNa-paryAya Adheyo re; rUpAdika ekeMdriyagocara, dohiM ghaTAdika teo re 2/1pa (24) jina. dravya ghaTAdika AdhAra dIsaI cha0; je mATaI "eha ghaTaI rUpAdika" Ima-jANIyaI chaI. guNa-paryAya che rUpa-rasAdika, nIla-pItAdika Adheya = dravya Upari rahiyAM. Ima AdhArAdheyabhAvaI dravyathI guNa-paryAyanaI bheda chaI. tathA rUpAdika = rUpa-rasa-sparzapramukha guNa-paryAya eka-eka IdriyanaI gocara kahitAM viSaya etadeva vivRtya darzayati - 'ghaTAdI'ti / ghaTAdi dravyamAdhAra Adheyau gunn-pryyo| rUpAyekAkSato jJeyaM dvAbhyAM vedyaM ghaTAdikam / / 2/15 / / prakRte daNDAnvayastvevam - ghaTAdi dravyamAdhAraH, guNa-paryAyau aadheyau| rUpAdi ekAkSato ma jJayam, iTA itAmyAM vedyAra/11/ ghaTAdi dravyaM hi AdhAraH = AdhAratayA dRzyate, yato 'ghaTAdau rUpAdikamiti jJAyate, na tu " 'rUpAdau ghaTAdikami'ti / tathA guNa-paryAyau = rUparasAdikaguNa-zyAma-raktAdikaparyAyau Adheyau = 1 dravyaniSTho, na tu dravyaM tanniSThaM iti jJAyate / itthaM pratiniyatA''dhArA''dheyasvabhAvena dravyAd guNa rNi -paryAyayo: mevo vartatA tathA rUpAdi = rUpa-rasa-sparzAdi guNapadavAcyaM zyAma-raktAdikaJca paryAyapadavAcyaM khalu ekAkSataH " avataralikA - 14mA zlokamAM kahelI 4 bAbatane vivecana karavApUrvaka graMthakArazrI dekhADe che - che dravya-guNAdigrAhaka IndriyamAM bheda che hokIthI:- ghaTAdi dravya AdhAra che. tathA guNa-paryAya Adheya che. rUpAdi eka IndriyathI jANI zakAya che. tathA ghaTAdi dravya be Indriyo dvArA jANI zakAya che. (2/15) bhAyAvI - ghaTAdi dravya kharekhara AdhArarUpe dekhAya che. kAraNa ke "ghaTAdimAM rUpa Adi che" - tevuM jaNAya che. paraMtu "rUpAdimAM ghaTAdi che" - tevuM jaNAtuM nathI. mATe ghaTAdi AdhAra kahevAya. 4 tathA rUpa, rasa vagere guNa ane (ghaTavartI) zyAma, rakta varNa Adi parivartanazIla paryAya Adheya che. kAraNa ke "dravyamAM te guNa-paryAya rahelA che" - tevuM jaNAya che. paraMtu "guNa-paryAyamAM dravya raheluM che" - tevuM jaNAtuM nathI. Ama siddha thAya che ke dravya ja AdhAra bane tathA guNa-paryAya Adheya (Azrita) ja bane. Ama pratiniyata AdhAra-AdheyasvabhAvathI phalita thAya che ke dravya karatAM guNa-paryAya bhinna che. # naiyAcikamatAnusAra dravya ane guNAdimAM bhedasiddhi 8 (tathA.) guNapadathI vAcya evA rUpa, rasa, sparza Adi ane paryAyapadathI vAcya (ghaTavartI) zyAma, '.. citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(7)si.mAM che. pustakomAM "indriya' pATha. ko.(7+10+11) + lA.(2)no pATha lIdho che.
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 0 dravyasya dvIndriyagrAhyatAvimarza:0 2/15 chaI. jima rUpa cakSuriMdriyaI ja jaNAi, rasa te rasanendriye ja ItyAdika. anaI tadAdhAra ghaTAdika dravya e chaI, te dohiM = cakSurindriya anaI sparzanendriya e ra iMdriya I karInaI (oka) jANo cho. dravyagrAhaka sa be ane paryAyagrAhaka eka Indriya - ema bheda jANavo. cakSu-tvagindriya be ja dravyagrAhaka. bIjI bAdhendriya dravyADagrAhaka e naIyAyikamata anusarInai kahiyauM. pa = ekaikendriyato jJeyam, yathA rUpaM cakSurindriyeNaiva gRhyate, raso rasanendriyeNaiva, gandhastu ghrANendriyeNaiva - sparzazca sparzanendriyeNaiva, ghaTAdikaM tu tadAdhArabhUtaM dravyaM dvAbhyAm indriyAbhyAM cakSuH-sparzanalakSaNAbhyAM - vedya = prAhyam na ca mRdravyasya sthAsa-koza-kuzUlAdayaH paryAyA api dvAbhyAm indriyAbhyAM gRhyante iti bAdha iti vAcyam, ghaTavat sthAsa-koza-kuzUlAdInAmapyatra dravyatvena nirdezAnna paryAyANAM dviindriygraahytaa| ittham 1 ekAnekendriyagrAhyasvabhAvenA'pi dravyAd guNa-paryAyayoH bhedo jJeyaH / dravyagrAhake dve indriye paryAyagrAhakaJca Ni ekam eva indriyamiti tadbhedaH spaSTa eva / cakSuH-sparzanetarabahirindriyaiH dravyaM naiva gRhyate / idaJca dvIndriyagrAhyatvaM naiyAyikamatamanusRtyoktam / rakta Adi kharekhara eka eka IndriyathI jaNAya che. jema ke rUpa cakSu IndriyathI ja jaNAya che. rasa rasanendriyathI ja jaNAya che. gaMdha kevala ghrANendriyathI ja jaNAya che ane sparza sparzendriyathI jaNAya che. jyAre rUpAdino Azraya bananAra ghaTAdi dravya to cakSu ane sparzana ema be Indriyo dvArA jANI zakAya che. zaMkA :- (ra ) mATIdravyanI jema mATInA sthAsa, koza, kuzUla vagere paryAyonuM paNa AMkha ane sparzana Indriya dvArA jJAna thAya che. tethI "paryAya mAtra eka ja IndriyathI grAhya che' - A bAbata bAdhita thaze. - samAdhAna :- (ra.) tamArI vAta sAcI che. paraMtu prastutamAM ghaTAdino jema dravya tarIke ullekha I thayo che tema sthAsa, koza, kuzUla vagere paNa prastutamAM paryAya tarIke nahi paNa dravyarUpe ja vivakSita LAS che. tethI paryAya be IndriyathI nahi, paNa eka IndriyathI ja grAhya banaze. tethI amArA nirUpaNamAM koI doSa nathI. Ama guNa-paryAyamAM eka IndriyagrAhyatA che. jyAre dravyamAM aneka IndriyathI grAhyatA rahelI che. tethI "eka Indriya-aneka IndriyathI grAhyatA nAmanA svabhAvathI paNa dravya karatAM guNa-paryAya bhinna che' - evuM jANI zakAya che. (jo dravya ane guNa-paryAya eka ja hoya to dravyanI jema guNa -paryAya paNa be Indriya dvArA jaNAvA joIe athavA guNa-paryAyanI jema dravya paNa phakta eka Indriya dvArA ja jaNAvuM joIe. paraMtu AvuM nathI. kAraNa ke) dravyagrAhaka be Indriyo che ane guNa-paryAyagrAhaka eka ja Indriya che. mATe dravya ane guNa-paryAyano bheda spaSTa ja che. cakSu ane sparzana Indriya sivAyanI traNa bahirindriya dvArA dravyanuM jJAna nathI ja thatuM. be indriyathI ja ghaTAdi dravyanuM pratyakSa thAya che. jo ke A vAta ahIM naiyAyikamatane anusarIne kahelI che. 4 pustakomAM "rasanendriyanA ja pATha. ko.(10+11)no pATha lIdho che. ...* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si.mAM che.
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/15 0 dravyasya rAsanAdipratyakSasthApanam 0 223 je mATaI jima rUpa-sparzaparyAyAdhAra dravya pratyakSa che. tima rasa-gaMdhAdhAra paNi pratyakSa che. . paryAyapratyakSaI dravyAnumAnavacana ubhayatra tulya chei.* ___naitat kamanIyam, yato yathA rUpa-sparzaparyAyA''dhAravidhayA dravyasya cAkSuSaM spArzanaJca pratyakSaM / bhavati tathA rasa-gandhA''dhAravidhayA api dravyasya rAsanaM ghrANajaJca pratyakSaM kramazo bhavati eva / __atha rasanendriyAdidvArA dravyaM na gRhyate kintu 'rasa-gandhau sAzrayau guNatvAd, rUpavad' rA ityanumAnena sAkSAtkriyamANarasAdito'numIyata iti cet ? na, yataH tathA sati zakyate hItthamapi vaktuM yaduta sparzanendriyAdidvArA dravyaM na gRhyate kintu / 'sparzAdayaH sAzrayA guNatvAd rUpavad' ityanumAnena sAkSAtkriyamANasparzAdito'numIyate / vinigamanA / tu naikatrA'pi pakSe vidyate, anyathA ekenA'pIndriyeNa dravyA'pratyakSAt sautrAntikamatapravezApAtAt / ka taiyAcikamatanuM nirAkaraNa 69 (netan.) paraMtu A vAta zobhanIya nathI. kAraNa ke jema rUpa ane sparza paryAyanA AdhArabhUta evA dravyanuM pratyakSa thAya che, tema rasa ane gaMdha paryAyanA AdhArabhUta evA dravyanuM paNa pratyakSa thAya ja che. tAtparya e che ke jema rUpaparyAyanA AdhArarUpe dravyanuM cAkSuSa pratyakSa thAya che ane sparzaparyAyanA AdhArarUpe dravyanuM spArzana pratyakSa thAya che, tema rasaparyAyanA AdhArarUpe dravyanuM rAsana pratyakSa ane gaMdha paryAyanA AdhArarUpe dravyanuM prANaja pratyakSa thAya ja che. sUpha rasAdhAranI anumitiH naicAyika kUpha . naiyAyika :- (ma.) rasa ane gaMdha bannenuM kramazaH rasanendriya dvArA ane dhrANendriya dvArA pratyakSa thAya che. tathA rasa ane gaMdha guNa (=paryAya) hovAthI te nirAdhAra na rahI zake. mATe pratyakSa pramANathI ! jaNAtA rasa ane gaMdhanA Azraya tarIke dravyanI anumati karI zakAya. paraMtu dravyanuM rasanendriya dvArA va! ke dhrANendriya dvArA pratyakSa thatuM nathI. dravyanuM pratyakSa to phakta sparzana Indriya ane cakSurindriya dvArA ja thaI zake. "rasa-nya sAthI, putvati, rUpava" - A anumAnaprayoga dvArA pratyakSa pramANathI e jaNAtA rasa ane gaMdhanA Azraya tarIke dravyanI siddhi (= anumiti) thaI zake che. ka rasaneMdriya paNa dravyagrAhaka 6 jina :- () nA, tamArI A vAta vyAjabI nathI. kAraNa ke "rasanendriya dvArA rasanuM pratyakSa thayA pachI tenA AdhArabhUta dravyanI uparokta anumAnaprayoga dvArA anumiti karI zakAya. paNa rasanendriya dvArA dravyanuM pratyakSa nathI thatuM' - AvuM jema taiyAyika dvArA kahevAmAM Ave che, tema bIjA vidvAna dvArA ema paNa kahI zakAya che ke "sparzendriya dvArA sparzanuM pratyakSa thayA pachI tenA AdhArabhUta dravyanI anumAna pramANa dvArA anumiti karI zakAya. paNa sparzanendriya dvArA dravyanuM pratyakSa thatuM nathI.' bannemAMthI eka paNa pakSamAM vinigamanA (= ekatarapakSapAtinI yukti) na hovAthI ekano svIkAra ane bIjAno asvIkAra karI zakAya nahi. tathA banneno svIkAra karavAmAM Ave to dravyanuM kyAreya paNa koI paNa ... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.()si.mAM che.
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ E * ghrANAdIndriyasyA'pi dravyagrAhakatA 2/15 svamataIM gaMdhAdika paryAya dvAraU ghrANeMdriyAdikaiM paNi dravya pratyakSa chaI, nahIM to 'kusuma gaMdhuM chuM ItyAdika jJAnanaIM bhrAMtapaNuM thAI - te jANavuM. 224 tasmAt cakSurAdineva rasanendriyAdinA'pi dravyaM sAkSAtkriyata ityabhyupagantavyam / svamate tu gandhAdiparyAyadvArA ghrANendriyAdito'pi dravyapratyakSaM jAyata eva, anyathA 'puSpaM jighrAmi', 'phalaM svAdayAmi' ityAdilakSaNAnuvyavasAyajJAnasya bhramatvaM syAt / 'puSpaM jighrAmItyatra ghrAdhAtoH ghrANajasAkSAtkAraH, AkhyAtasya Azrayatvam, dvitIyAyAzca laukikaviSayitvam arthaH, saviSayakArthabodhakadhAtusamabhivyAhRtakarmapratyayasya viSayitArthakatvaniyamAt / Indriya dvArA pratyakSa thaI nahi zake. AvuM mAnavAmAM to naiyAyikano sautrAntika nAmanA bauddhanA matamAM praveza thavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke teo bAhya arthanuM pratyakSa mAnatA nathI. paraMtu A to naiyAyikane paNa ISTa nathI. mATe mAnavuM joIe ke 'dravyanuM pratyakSa jema cakSurindriya ane sparzanendriya dvArA thAya che tema rasanendriya ane ghrANendriya dvArA paNa dravyanuM pratyakSa thAya che.' (svamate.) jainadarzananA mate to gaMdha Adi paryAya dvArA ghrANendriya vagerethI paNa dravyanuM pratyakSa thAya ja che. jo ghrANendriya vagere dvArA pratyakSa na thatuM hoya to 'huM puSpane sUMghuM chuM, 'phaLane cAkhuM chuM' - A pramANe je anuvyavasAya jJAna thAya che, tene bhrama mAnavo paDaze. kAraNa ke uparokta anuvyavasAyamAM to ghrANendriya dvArA gaMdhanuM nahi paNa puSpadravyanA prANaja pratyakSanuM avagAhana thAya che. * vyavasAya anuvyavasAyanI vicAraNA spaSTatA :- Indriya dvArA viSayanuM sau prathama nirvikalpaka pratyakSa thAya che. tyAra bAda Indriya dvArA viSayanuM savikalpaka pratyakSa thAya che. savikalpaka pratyakSane vyavasAya jJAna kahevAya che. temAM phakta bAhya viSayanuM jJAna thAya che. paraMtu bAhyaviSayaavagAhI jJAnanuM jJAna thatuM nathI. bAhya viSayanuM avagAhana karanAra jJAnanA svarUpano nizcaya kyAreya paNa vyavasAya jJAna dvArA nathI thato paraMtu anuvyavasAya jJAna dvArA thAya che. A anuvyavasAya jJAnanI utpatti vyavasAya jJAna pachI thAya che. A pramANe naiyAyikanI mAnyatA che. tethI taiyAyikanI pUrvokta mAnyatAnuM nirAkaraNa karavA mATe tenA uparokta siddhAMtane lakSamAM rAkhIne graMthakArazrIe jaNAvela che ke 'rUvaM puSpam' AvuM vyavasAya jJAna thayA bAda 'puchyuM nimi' A pramANe thato anuvyavasAya siddha kare che ke pUrvotpanna puSpaviSayaka vyavasAyajJAna prANaja pratyakSAtmaka ja che. Ama "ghrANeMdriyano viSaya 'puSpa' dravya che" - tevuM siddha thAya che. A ja rIte 'taM svAvayAmi' AvA anuvyavasAyathI "phaLa dravyanuM svAdendriya (= jIbha) dvArA rAsana pratyakSa thAya che" - tevuM siddha thAya che. mATe 'cakSu ane tvay IndriyanI jema nAka ane jIbha dvArA paNa dravyanuM pratyakSa thAya che' - Ama mAnavuM jarUrI che. - jainamate 'puSpa nizrAmi' vAkyArtha vicAra ke ('puchyuM.) 'puSpa niSrAmi' arthAt 'huM phUlane cUMthuM chuM' - AvA zabdaprayogamAM 'ghrA' dhAtuno artha che ghrANendriyajanyasAkSAtkAra. 'mi' AkhyAtano artha Azrayatva. 'puchyuM' padamAM rahelI dvitIyA vibhaktino artha che laukikaviSayitA. kAraNa ke 'saviSayaka arthane jaNAvanAra dhAtunA samabhivyAhAravALA (sAMnidhyavALA) karmapratyayano = dvitIyAvibhaktino artha viSayitA ja thAya' - Avo niyama che. 'jJA' vagere dhAtunI jema
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/15 . 'jighrati'sthale zAbdabodhamImAMsA 0 225 "pratyayAnAM pratyarthAnvitasvArthavo vatvam" (yu.vA.vA.9/g.rU3) rUti vyutpattivAzitavyutpajyanusAra dvitIyArthe prakRtyarthasya nirUpitatvasambandhenA'nvayaM kRtvA prakRtyAnvitadvitIyArthasya dhAtvarthe AzrayatAsambandhena anvayaH, 'padArthaH padArthenA'nveti, na tu tadekadezene ti prasiddhaprAmANikavyutpattya- rA nurodhAt / tathA ca 'puSpaM jighrAmI'tyatra 'puSpanirUpitalaukikaviSayitA''zrayaghrANajapratyakSA''zraya- ma tAvAn ahami'tyAkArakazAbdabodhodayena ghrANendriyasya puSpAtmakadravyagrAhakatvaM sidhytiityaashyH| yattu gadAdhareNa vyutpattivAde "ghrAdhAtorhi gandhalaukikapratyakSatvaM zakyatA'vacchedakam 'ghrA gandhopAdAne' / ityanuzAsanAt / tatsamabhivyAhRtadvitIyAyAzcA''dheyatvamevArthaH, tasya ca vyutpattivaicitryeNa gandhAdirUpadhAtvarthaMka- ka deshenaa'nvyH| evaJca 'puSpaM jighratI'tyAditaH 'puSpavRttigandhalaukikapratyakSA''zrayatAvAn' ityAkAraka eva / zAbdabodhaH, na tu 'puSpanirUpitalaukikaviSayitAzAlipratyakSA''zraya' ityAkArakaH" (vyu.vA.kA.2/pR.275) ityuktam, tanna vicArasaham, saviSayakArthabodhakadhAtusamabhivyAhRtakarmapratyayasya viSayitArthakatvaniyamasaGkoce kA "prA' dhAtu saviSayaka evA jJAnavizeSane ja jaNAve che. "vibhakti vagere pratyayo haMmezA prakRtiarthathI viziSTa evA potAnA arthane jaNAve che - A vyutpattivAdadarzita niyama mujaba ahIM dvitIyA vibhaktinA arthamAM prakRtibhUta "puSpa" zabdanA arthano nirUpitatvasaMbaMdhathI anvaya karIne prakRtiarthaviziSTa dvitIyAvibhaktiarthano = pukhanirUpitalaukikaviSayitAno (=eka padArthano) "prA' dhAtvarthamAM (= bIjA padArthamAM) AzrayatA saMbaMdhathI anvaya karavo. kAraNa ke "eka padArthano bIjA padArthanI sAthe anvaya thAya paraMtu anya padArthanA eka aMza sAthe anvaya na thAya' - AvI prasiddha prAmANika vyutpatti ahIM jAgRta che. tethI "pukhta nibrAna' A sthaLamAM huM puSpanirUpitalaukikaviSayitAAzrayavrANajapratyakSaAzrayatAviziSTa chuM - Avo zAbdabodha utpanna thAya , che. ahIM pratyakSamAM rahenArI viSayitA puSpathI nirUpita hovAthI prANendriya dvArA puSpasvarUpa dravyano che sAkSAtkAra thAya che - tevuM siddha thAya che. tethI "AMkha ane sparzana Indriya sivAyanI koI paNa Indriya nA dravyagrAhaka nathI" A naiyAyikamata vyAjabI nathI. A mujaba ahIM Azaya rahela che. nitti' sthaLamAM gadAdharamata ja (7) gadAdhara nAmanA navyarnayAyike vyutpattivAda nAmanA graMthamAM dvitIyakAraka prakaraNamAM "puSpa niti' - DlamAM puSpa dravyanA badale puSpaniSThagandhanA pratyakSanI vAta jaNAvela che. te nIce mujaba samajavI - "brA dhAtuno zakyArtha gandhanuM laukika pratyakSa che. tethI teno zakyatAavacchedaka gaMdhalaukikapratyakSatva bane che. kAraNa ke "dhrA dhAtu gandhane grahaNa karavAnA arthamAM che' - AvuM pANinie anuzAsana karela che. tethI dhrAdhAtunA sAnnidhyamAM zabdane je dvitIyA vibhakti lAgela hoya te dvitIyAno artha AdheyatA ja thAya. tathA anyatra sthaLamAM dvitIyArthano anvaya dhAtvarthamAM thato hovA chatAM paNa ahIM vilakSaNa vyutpattinA AdhAre dhAtvarthanA eka deza = eka aMza gaMdhAdimAM dvitIyArthano anvaya karavo. tethI "puSpa niprati' - vagere vAkyathI zrotAne "puSpavRttigatpaviSayakalaukikapratyakSaAzrayatAviziSTa caitra' AvA AkAravALo ja zAbdabodha thaze. paraMtu te vAkyathI "puSpanirUpitalaukikaviyitAviziSTapratyakSAzraya caitra ItyAkAraka zAbdabodha nahi thAya." a gadAdharamatamImAMsA roDa (tanna.) vyutpattivAdanA bIjA kArakamAM gadAdhara nAmanA navya naiyAyike uparokta rIte je vAta karelI
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 * vyutpattivAdamImAMsA 0 2/5 - 'padArthaH padArthenA'nveti, na tu tadekadezena' iti niyamatyAge ca mAnAbhAvAt; 'karpUraM jighrati, na __puSpam' ityAdiprayogA'nupapattezca / tathAhi - tatra hi tanmatAnusAreNa 'puSpavRttitvA'bhAvaviziSTakarpUravRttigandhalaukikapratyakSA''zrayatAvAn' meM ityAkAraka eva zAbdabodhaH kkssiikrtvyH| sa ca na sambhavati, gandhe puSpavRttitvAbhAvAnvayasya za bAdhAt / na hi gandhaH pusspaa'vRttiH| ka 'karpUraM jighrati, na puSpami'tyatra uttarAMze 'puSpavRttigandhalaukikapratyakSA''zrayatvA'bhAvavAn' - ityAkArakA'nvayabodhasyA'bhyupagantumazakyatvAt, _ "yAdRzasamabhivyAhArasthale yena sambandhena yatra dharmiNi yena rUpeNa yadvattvaM nA'sattve pratIyate, tAdRzasthale kA naJA taddharmiNi tAdRzasambandhA'vacchinna-tAdRzadharmA'vacchinnapratiyogitAkatadabhAvabodhasya vyutpattisiddhatvAd" che te yuktisaMgata nathI. AnuM kAraNa e che ke "puSpa niti- sthaLamAM dvitIyA vibhaktino artha AdheyatA che" - Ama kahIne "saviSayakArthane jaNAvanAra dhAtunA sAnnidhyamAM zabdottaravartI dvitIyA vibhaktino artha viSayitA ja thAya' - AvA prasiddha niyamano gadAdhare "puSpa niti' sthaLamAM je tyAga karela che, saMkoca karela che, temAM koI pramANa nathI. temaja dvitIyArthano anvaya dhrAdhAtvarthamAM karavAnA badale tenA eka dezasvarUpa gaMdhamAM karavA dvArA "padArthano padArtha sAthe anvaya thAya, padArthanA eka deza sAthe anvaya na thAya' - A zAbdabodhasthalIya prasiddha niyamano gadAdhare tyAga karyo che temAM paNa koI pramANa nathI. tathA Ira niti, na puSya ItyAdi prayoganI asaMgati paNa gadAdharamatamAM lAgu paDaze. Rii ja "pUra niti, ra puSya - sthaLe gadAdharamata bAdhita ja (tathAdi.) te asaMgati A rIte samajavI. "Era niti, na puSpa - A sthaLamAM gadAdharamata A mujaba to "puSpavRttitvaabhAvaviziSTa-kapUravRttigandhalaukikapratyakSAzrayatAviziSTa caitra' AvA AkAravALo gaja zAbdabodha mAnya karavo paDaze. paraMtu tevo bodha saMbhavI zakato nathI. kAraNa ke gandhamAM puSpanirUpita vRttitAno abhAva bAdhita che. gaMdha to puSyavRtti ja che. Ama gadAdharamane gandhamAM puSpavRttitvaabhAvano anvaya ayogya hovAthI uparokta vAkyaprayoga asaMgata banavAnI Apatti durvAra che. zaikA :- (') "hUra niti, na puH' sthaLamAM ame uttara aMzamAM "puSpavRttitvaabhAvaviziSTagandhalaukikapratyakSaAzraya caitra' - Avo bodha mAnavAnA badale "puSpavRttigabdhagocara laukika pratyakSanI AzrayatAthI zUnya caitra' - Avo bodha mAnazuM. tethI anvaya asaMgata thavAno doSa nahi Ave. tI gadAdharasiddhAntathI gadAdharamatanuM nirAkaraNa che samAdhAna - ("T) nA, tamArI vAta vyAjabI nathI. AnuM kAraNa e che ke gadAdhare ja vyutpattivAda graMthanA prathamAkArakamAM jaNAvela che ke "nam gerahAjara hoya to jevA prakAranA prakRti-pratyayanA samabhivyAhAravALA sthaLamAM je (4) saMbaMdhathI je (3) dharmImAM je (T) dharma svarUpe jenI (5) hAjarInuM bhAna thAya tevA sthaLamAM nagna dvArA te (a) dharmamAM te (4) saMbaMdhathI ane te (1) dharmathI avacchinna evI pratiyogitAnA nirUpaka bane tevA tenA (gha) abhAvanuM bhAna thAya - tevuM zAbdabodhasthalIya niyamathI
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ x 'pUra nivruti, na pumi'ti zAddavovimarza Dra 2/15 (vyu.vA.jA.1/pR.21) kRti tenaiva tatrevotpAt| etAvatA 'karpUraM jighrati, na puSpamityatra 'karpUravRttigandhalaukikapratyakSA''zrayatAvAn puSpavRttigandhalaukikapratyakSAzrayatvA'bhAvavAn' ityAkArakabodhopagamo'pi pratyAkhyAtaH, 227 - vaakybhedaa''ptteshc| 'ghaTaM jAnAti, paTaM na' ityatra 'paTanirUpitaviSayitvA'bhAvavadghaTajJAnAzrayazcaitraH' itivat 'karpUraM jighrati, na puSpamityatra 'puSpavRttitvA'bhAvaviziSTa-karpUravRtti- rza gandhalaukikapratyakSA''zrayatAvAn caitraH' ityAkArakA'khaNDavAkyArthabodha eva tvayA kakSIkartavyaH / sa bAdhita ityuktameva / vastutaH 'karpUraM jighrati, na puSpam' ityatra 'puSpanirUpitaviSayitvAbhAvaviziSTakarpUraviSayakaghrANajapratyakSAzrayaH caitra' ityAkAraka eva zAbdabodhaH svIkartavyaH / siddha che.' saMkSepamAM sAdI bhASAmAM uparokta bAbatane A rIte jaNAvI zakAya ke 'na zabdanI gerahAjarImAM je vAkyathI jenI jyAM pratIti thAya tenA abhAvanI tyAM pratIti te ja vAkyamAM na umeravAthI thAya.' prastutamAM 'puSna nivruti' sthalamAM '7' zabdanI gerahAjarImAM gadAdhara puSpavRttitAnuM bhAna gaMdhamAM mAne che. tethI gadAdhare 'na'nI upasthitimAM puSpanirUpita vRttitAnA abhAvanuM ja gaMdhamAM bhAna mAnavuM paDaze. tethI caitramAM puSpavRttigandhalaukikapratyakSaAzrayatvanA abhAvano bodha 'pUra nivruti, na puSpam' sthaLamAM mAnI na zakAya. bAkI 'pUra nivruti' A pUrvAMzano artha laTakato rahI jaze. naiyAyika :- (tA.) 'pUra nivruti, na puSpam' A sthaLe ame pUrvArdhano artha laTakato rahI na jAya te mATe arthaghaTana nIce mujaba karazuM ke 'kapUravRttigandhalaukikapratyakSanI AzrayatAvALo caitra puSpavRttigandhalaukikapratyakSanI AzrayatAnA abhAvavALo che.' A rIte zAbdabodha mAnavAmAM anvayabAdha vagere koI doSa nahIM Ave. - * naiyAyikamatamAM vAkyabhedaApatti - (vAya.) nA, tamArI vAta vyAjabI nathI. kAraNa ke A rIte anvaya karavAmAM be vAkyArtha thaI javAthI vAkyabheda doSa paNa lAgu paDe che. jema caitra ghaTanAnAti, na paTa' A sthaLe 'panirUpitaviSayitvaabhAvaviziSTa evA ghaTajJAnano Azraya caitra' - ItyAkAraka zAbdabodha gadAdharamatAnusAra (vyutpattivAda pR.273) thAya che, tema "pUra nivruti, na puSpam' - A sthaLamAM paNa 'puSpavRttitvAbhAvaviziSTa evI kapUravRtti gandhanA laukika pratyakSano Azraya caitra' AvA AkAravALo ja zabdabodha gadAdhare mAnya karavo paDaze. to ja akhaMDa vAkyArthanA bodhathI vAkyabhedanI Apatti TaLI zake. paraMtu te bodha to naiyAyimata mujaba mAnya karI zakAya tema nathI. kAraNa ke puSpavRttitvAbhAva gaMdhamAM bAdhita che A bAbata to hamaNAM ja ApaNe upara joI gayA chIe. pa rA sa (vastu.) vAstavamAM to 'pUra nivruti, na puSpam' - A sthaLamAM 'puSyanirUpitaviSayitvAbhAvaviziSTa evA kapUraviSayaka ghrANaja pratyakSano Azraya caitra che' - Avo bodha ja mAnavo yogya che. tathA tevuM mAnavAmAM Ave to 'ghrANendriya dravyagrAhaka che' - AvuM anAyAse siddha thaI jAya. st kA CI
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 0 pratiyogyabhAvAnvayau tulyayoga-kSemau / 2/15 - etena "astu vA gandho laukikaviSayitA pratyakSaJca vizakalitameva dhAtorarthaH" (vyu.vA.kA.2/pR.279) ____ ityevaM tatra yat kalpAntaraM gadAdhareNa darzitaM tadapi nirAkRtam, / ___evamapi 'puSpaM jighrati caitra' ityatra AdarzavyAkhyAkartRsudarzanAcAryadarzitarItyA 'puSpavRttigandhama nirUpitalaukikaviSayitAzrayapratyakSavAMzcaitra' ityAkArakazAbdabodhasyA'bhyupagantavyatayA 'karpUra jighrati, 9] na puSyamityAranupattei , "tiyogamAvAya tutyayoga-kSemI" (yu.vA.vA.9/9.28) rUti vyutpattivAke darzitanyAyena gandhe puSpavRttitvA'bhAvAnvayasya kartavyatvAt, tasya ca bAdhAdityuktottaratvAt / yacca gadAdhareNa tatra "jighratyarthagandhaviSayitAnirUpakatvameva puSpAdiniSThaM jighratikarmatvam" (vyu.vA.kA.2 (pR.280) ityuktam, taccA'pasiddhAntagrastatvAd na cArutaram, tanmate gandhaviSayitAnirUpakatvasya puSpAdau asattvAt, ghrANajalaukikapratyakSaviSayatAyA dravye'nabhyupagamAt / gadAdhara :- (rtana.) athavA to "prA' dhAtunA traNa chUTAchavAyA artha mAnI zakAya che. te A pramANe - (1) gaMdha, (2) laukikaviSayitA ane (3) pratyakSa - A traNa arthamAM "prA' dhAtunI khaMDazaH zakti rahelI che. AvuM mAnavAmAM ekadezaanvayano doSa nahi Ave. khaMDazaH zaktinI mImAMsA jaina :- (a.) nA, gadAdhare vyutpattivAdamAM ganjanirUpitalaukikaviSayitAzAlI pratyakSa padArthamAM dhrA dhAtunI akhaMDa eka zakti mAnavAnA badale traNa padArthamAM uparokta rIte khaMDazaH zakti mAnavAno je anya kalpa dekhADela che, te paNa barAbara nathI. kema ke tevuM mAnyA pachI paNa "TM niti' - DlamAM to gadAdhare "puSpavRttigatpanirUpitalaukikaviSayitAAzrayapratyakSaviziSTa caitra' - Avo ja zAbdabodha mAnavAno che. A vAta vyutpattivAdanI Adarza nAmanI vyAkhyAmAM sudarzanAcAryae dekhADela che. tethI che te rIte "purva padArthano "prA' dhAtvarthanA eka deza gaMdhamAM ja anvaya karavAno hovAthI "hUra niprati, na puNyam' - A sthaLe zAbdabodha asaMgata thavAnI Apatti Avaze. kema ke "pratiyogIno anvaya ane tenA abhAvanA anvaye tulya yoga-kSemavALA che' - A pramANe vyutpattivAdamAM gadAdhare batAvela niyama mujaba "na' nI gerahAjarImAM puSpavRttitvano je gaMdhamAM (dhAtvartha eka dezamAM) anvaya thAya che te ja gaMdhamAM puSpavRttitvAbhAvano anvaya "ra" zabda karAvaze. tathA tevo anvaya to bAdhita che - A vAta to pUrva jaNAvela ja che. tethI "prA' dhAtunI traNa padArthamAM khaMDazaH zakti mAnavAnI gadAdharanI vAtano javAba pUrve AvI ja gayo che. | gadAdharane apasiddhAnta doSanI Apatti | (cavya.) vaLI, gadAdhare vyutpattivAdamAM je jaNAvela che ke "puSya niti - mAM puSpa vageremAM rahenAra nivRtti dhAtunuM karmatva e to "niti' nA arthabhUta ganI viSayitAnuM nirUpakatva ja che" - te bAbata to apasiddhAntagrasta hovAthI vyAjabI nathI. kAraNa ke gadAdharanA mata mujaba ganjanirUpita viSayitAnuM nirUpakatva gandhamAM ja hoya, puSpa vageremAM na hoya. niyAyiko dhrANendriyajanya laukika pratyakSanI viSayatA dravyamAM mAnatA ja nathI. tethI gadAdharakathita vAta apasiddhAMta doSathI grasta bane che.
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/15 * gadAdharamatamImAMsA 229 yadapi "ghrAdhAtorhi gandhalaukikapratyakSatvaM zakyatA'vacchedakam "ghrA gandhopAdAne" (kAtantra-dhAtupAThaH pa svAvalaH-266) kRtyanuzAsanA" (yu.vA.vA.2/pR.27) phattu vAdhareLa tapi na samya, 'brAmovamunivrutI'- 5] tyAdeH anupapatteH, gandhavizeSarUpA''modapadArthA''dheyatvasya gandhe bAdhAt, guNe gunnaa'sttvaat| mu tatra viSayitAyA dvitIyArthatvam abhyupagamya gandhAdyAtmakaviSayAnavacchinne ghrANajapratyakSe ghrAdhAtoH lakSaNA'GgIkArApekSayA lAghavena ghrANajapratyakSamAtre zaktyabhyupagamasyaiva nyAyyatvAt, "dhrAM gandhovAvAne" (hai. dhA. pATha dhA. 3 / pR. 1, ka.ka. 2 / 3) iti haimadhAtupAThe harSakulagaNikRte ca kavikalpadrume gandhapadasya ghraannjoplkssktvaat| itthaJca ghrANajalaukikapratyakSatvasyaiva prAdhAtuzakyatA'vacchedakatayA 'puSpaMNi U gAmoDhuM nivruti' sthaLe gadAgharamata bAdhita U (yavRtti.) vyutpattivAdamAM pUrve gadAdhare je jaNAvela che ke "ghrAdhAtuno zakyatAavacchedaka gandhalauki- kapratyakSatva che. kAraNa ke 'dhrA' dhAtu gandhagrahaNa arthamAM che - AvuM pANinidhAtupAThanuM anuzAsana che" vAta paNa vyAjabI nathI. kAraNa ke 'brAmovam nivruti' - vagere sthaLamAM gadAdharamatAnusAra zAbdabodha asaMgata thavAnI Apatti Avaze. kema ke 'puSaM nivruti' - sthalamAM gadAdhare jema 'puSpavRttigaviSayakalaukikaviSayitAzAlipratyakSAzraya caitra' - ItyAkAraka zAbdabodha mAnyo che tema 'movamunivruti' - A sthaLe 'AmodavRttigaviSayakalaukikaviSayitAzAlipratyakSaAzraya caitra' - ItyAkAraka ja zAbdaboya mAnya karavo paDaze. paraMtu tevA zAbdabodhano artha to bAdhita che. kema ke Amoda eka prakAranI gaMdha ja che. tathA gaMdhamAM gaMdha to naiyAyikane paNa mAnya nathI. kAraNa ke guNamAM guNa rahetA nathI. Ama gaMdhamAM AmodavRttitva gavizeSAtmakaAmodanirUpita AdheyatA bAdhita hovAthI 'vra' dhAtuno artha gaMdhalaukikapratyakSa mAnI na zakAya. :- 'JAmotam upanivruti' sthaLamAM 'dhrA'' dhAtunI gandhasvarUpa viSayathI anavacchinna (= zUnya) evA prANajapratyakSamAM lakSaNA mAnazuM. tathA dvitIyA vibhaktino artha AdheyatA = vRttitA mAnavAnA sa badale viSayitA mAnazuM. tethI artha evo phalita thaze ke 'AmonirUpitaviSayitAzrayapratyakSAzraya caitra.' Avo artha mAnavAmAM pUrvokta samasyAne avakAza nahi rahe. CIL = A 'prA' dhAtuno zakyArtha prANaja pratyakSa samAdhAna :- (taMtra.) tame A rIte dvitIyA vibhaktino artha viSayitA mAnIne '' dhAtvarthanI viSayavinirmukta prANaja pratyakSamAM lakSaNA 'JAmovam paniprati' sthaLamAM mAno cho tenA karatAM sarvatra 'dhrA' dhAtvartha tarIke ghrANaja pratyakSano ja svIkAra karo te vadhu ucita che. matalaba ke zrAdhAtunI zakti gaviSayaka laukikapratyakSamAM ane lakSaNA prANaja pratyakSamAM - AvuM gaurava ka2vAnA badale lAghavathI sarvatra '' dhAtunI zakti prANaja sAkSAtkAramAM ja mAno e vadhu nyAyocita che. 'dhrA ndhovAvAne' - A pramANe haimadhAtupAThamAM tathA harSakulagaNiracita kavikalpadrumamAM 'gandha' padane ghrANajanuM upalakSaka mAnI zakAya che. Azaya e che ke gaMdha ghrANendriyathI ja grAhya che. tethI gaMdhopAdAna prAdhAtvartha che' A rIte haimadhAtupATha ke pANinIyadhAtupATha ke kAtantradhAtupATha saMgata thaI zake che. A rIte prANajalaukikapratyakSatvane ja 'dhrA' dhAtunA zakyatAavacchedaka tarIke svIkAravAthI 'puSpa niAmi' ItyAdi = gaMdha sAkSAtkAra = prANaja pratyakSa
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/15 230 0 ghrAdhAtuzakyatAvacchedakopadarzanam / pa jighrAmI'tyAdyanurodhena ghrANendriyasya dravyagrAhakatvamanAvilameva / ___ 'caitreNa puSpam AghrAyate' iti karmA''khyAtasthale tu AkhyAtena sAkSAt puSpAdau dhAtvartha5 nirUpitaviSayatvameva bodhyte| tathA ca tatra 'caitravRttighrANajapratyakSanirUpitaviSayatA''zrayaH puSpam ma ityAkAraka eva bodhaH sidhyatIti ghrANendriyasya dravyagrAhakatvasiddhiH, tatra gandhapraveze gauravAt / vastutaH 'puSpamA''ghrAyate' ityatra gadAdhareNApi sudarzanA''cAryoktarItyA "pratyakSaniSThagandhanirUpita9 laukikaviSayitAnirUpitaviSayatA''zrayaH puSpam" (vyu.vA.kA.2/pR.280) ityAkArakazAbdabodhasyaiva ka abhyupagantavyatayA ghrANendriyasya puSpadravyagrAhakatvaM balAdA''patitam / kiJca, yathA 'nIlaM ghaTaM pazyati' ityatra guNa-guNinoH ubhayoH eva cakSurindriyaviSayatA kakSIkriyate naiyAyikena, na tu kevalaM nIlarUpasya tathaiva 'surabhi puSpaM jighrati caitraH' ityatrA'pi kA saurabha-puSpayoH ubhayoH eva ghrANaviSayatA svIkartavyaiva, yukterubhayatra tulyatvAt, anyathA zAbdabodhe prasiddha sthalane anusarIne dhrANendriya dravyagrAhaka tarIke siddha thAya che. AmAM koI ja zaMkA nathI. che karmaNi prayogathI dhrANendriyamAM dravyagrAhakatAsiddhi che ('2.) "vatre puSpam koTTAyate' - A pramANe je karmaNi prayoga thAya che tenA dvArA to spaSTa rIte dhrANejiyamAM dravyagrAhakatvanI siddhi thaI jaze. te A rIte - te sthaLamAM 'te" AkhyAta dvArA sAkSAta puSpamAM dhAtvarthanirUpita viSayatAno ja bodha karAvAya che. tethI tyAM zAbdabodhano AkAra evo siddha thaze ke "caitravRtti prANaja pratyakSathI nirUpita evI viSayatAno Azraya puSpa che. ahIM puSpamAM dhrANendriyajanya pratyakSanI viSayatA siddha thavAthI "dhrANendriya dravyagrAhaka che' - evuM siddha thAya che. te sthaLe prANaja pratyakSanI ra viSayakoTimAM taiyAyikamatAnusAra gaMdhano praveza karAvIne zAbda bodha karavAmAM gaurava che. # sudarzanAcAryavyAkhyA gadAdharane pratikULa (vastu) vAstavamAM to gadAdhare paNa pukham lAdyAyate" - sthaLamAM sudarzanAcAryae dekhADelI paddhati 31 mujaba "pratyakSaniSThaganjanirUpitaviSayitAnirUpitaviSayatAAzraya puSya' A pramANe ja zAbda bodha mAnavo paDaze. tathA te rIte zAbda bodha mAnavA jatAM puSpamAM dhrANajapratyakSaviSayitAnirUpita viSayatA AvavAthI dhrANendriyane jabarajastIthI dravyagrAhaka mAnavI ja paDaze. kema ke pratyakSamAM rahenArI laukika viSayitAthI nirUpita viSayatA puSpamAM temaNe mAnya karela che. ja naicAyikamatamAM AzrayaanAvacchinna rUpapratyakSanI Apatti (ziSya.) vaLI, jema naiyAyiko "nI<< TaeN puNyati' - A sthaLe nIla rUpa nAmanA guNamAM ane ghaTa dravyamAM cakSuIndriyanI viSayatA svIkAre che tema "suma pukhta niti' - sthaLamAM saurabha guNamAM ane puSpa dravyamAM dhrANendriyanI viSayatA mAnavI ja paDaze. kema ke yukti to banne pakSe samAna ja che. jo "surama pukhta niti' sthaLamAM Azrayaanavacchinna kevala saurabhaguNaviSayaka pratyakSanA bhAnane ja zAbda bodhamAM naiyAyiko mAnya kare to tulya yuktithI "nItuM paraM pati' sthaLamAM paNa naiyAyike ghaTavinirmukta kevala nIlaguNaviSayaka cAkSuSa pratyakSanuM ja avagAhana karanArA zAbda bodhane svIkAravAnI Apatti durvAra banaze. paNa tevuM to naiyAyikane paNa mAnya nathI. tethI "suma pukhta niprati' sthaLamAM
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/15 * dravyagrahe saGkhyAgrahA'niyamaH 231 *dravyagrahe saMkhyAdi graha thAIM- e paNi niyama nathI. tihAM bahu-bahuvidhAdi kSayopazama niyAmaka rI chiM te prIchavuM.* AzrayA'navacchinnaguNapratyakSabhAnA'bhyupagame 'nIlaM ghaTaM pazyati' ityatrA'pi zAbdabodhe ghaTavinirmokeNa pa nIlarUpasAkSAtkArabhAnA'GgIkArA''patteH iti dik / rA yattu gandhAdyAdhAradravyagrahe saGkhyAgraho'pi prasajyeta, yenendriyeNa yad dravyaM gRhyate tadgatA saGkhyA'pi tenaivendriyeNa gRhyate iti niyamAt, cakSuSA rUpAdyAdhAraghaTAdigrahe tadgatasaGkhyAgrahavaditi mR tattu jainendrarAddhAntAnabhijJAnadyotakam, svasamaye saGkhyAkhyAtau anvayavyatirekAbhyAM bahu-bahuvidhAdikSayopazamasyaiva niyAmakatvAt / ghrANendriyataH yasya puSpapratyakSe'pi puSpasaGkhyA na jJAyate tasya ghrANendriyajanyamatijJAnAvaraNIyabahu puSpadravyane paNa sAkSAt ghrANaja pratyakSano viSaya mAnavo jarUrI che. Ama ghrANendriya dravyagrAhaka paNa siddha thaze. ahIM je kahevAyela che te eka digdarzanamAtra che. te mujaba ghaNuM vicArI zakAya tema che. naiyAyika :- :- (cattu.) jo ghrANeMdriya dvArA gaMdhanI jema gaMdhanA AdhArabhUta puSpAdi dravyanuM paNa pratyakSa thatuM hoya to puSpAdi dravyagata saMkhyAnuM paNa pratyakSa thavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke eka niyama evo che ke je Indriya dravyagrAhaka hoya te Indriya dravyagata saMkhyAnI paNa grAhaka hoya jema ke rUpanuM ane rUpanA AdhArabhUta ghaTAdi dravyanuM pratyakSa karAvanAra cakSu Indriya dvArA ghaTAdigata ekatva, dvitva Adi saMkhyAnuM paNa pratyakSa thatuM hoya che. tethI 'puSaM nimi' - AvA anuvyavasAyanA baLathI ghrANeMdriyane puSpagrAhaka mAnavAmAM Ave to puSpAdigata saMkhyAnuM paNa bhAna thavAnI Apatti Avaze. * saMkhyAgrAhaka kSayopazamavizeSa : jaina : (ttu.) naiyAyike ApelI uparokta Apatti jaNAve che ke naiyAyikane jinezvara bhagavaMtanA siddhAMtonuM jJAna nathI. jaina siddhAMta mujaba to saMkhyAnuM jJAna utpanna thavAmAM to anvaya-vyatirekathI bahubahuvidha vagere kSayopazama ja niyAmaka che. kahevAno Azaya e che ke mANasonA ToLAne joIne koI vyaktine 'sAme aneka mANaso che' - tevuM oghathI jJAna thaI jAya ane koIne 'sAme 25 mANaso che' - evuM cokkasarUpe jJAna thAya che. tathA koIka vicakSaNa vyaktine 'sAme 5 gujarAtI, 7 kacchI, 9 mahArASTrIyana ane 4 madrAsI mANaso che' - A prakAre vadhAre spaSTapaNe bodha thAya che. uparokta traNeya vyaktinI AMkhamAM koI taphAvata nathI, tema chatAM janasaMkhyAno nirNaya judI judI rIte thAya che. mATe saMkhyAgrAhaka Indriya nathI, paNa vizeSa prakArano kSayopazama che. je vyaktine anekatvanuM bhAna thayuM eno kSayopazama sAmAnya che. jene 25 saMkhyAnuM jJAna thayuM teno bahu-kSayopazama che. tathA jene '5 gujarAtI' vagere rUpe janasaMkhyAno nirNaya thAya che teno bahuvidha-kSayopazama che. AMkha tIkSNa hovA chatAM jene bahu-bahuvidha kSayopazama nathI hoto tene uparokta sthaLe cokkasa prakAre janasaMkhyAno bodha thato nathI. Ama spaSTapaNe saMkhyAnA jJAna mATe bahu -bahuvidha Adi (matijJAnAvaraNano) kSayopazama niyAmaka che. AvuM jainadarzana mAne che. (thrAne.) tethI nAka dvArA puSpanuM pratyakSa thavA chatAM paNa puSpagata saMkhyAno nirNaya jene thato nathI, cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si.mAM che.
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 * ghrANendriyasyA'pi dravyagrAhakatA 0 2/15 rI Ima eka-aneka iMdriya grAhyapaNai dravyathI guNa-paryAyano bheda jANavo. guNa-paryAyanaI mAMhomAMhAM sa bheda, te sahabhAvI-kramabhAvI eha kalpanAthI ja bhAvavuM *ti caturveizati thArtha* /ra/1pA - -bahuvidhAdikSayopazamaviraho'vaseyaH / na hi kAraNavirahe kAryaM jAtucidutpadyate / na caitAvatA ghrANendriyaM puSpAdidravyA'grAhakamiti sidhyati, anyathA 'puSpaM jighrAmi' ityAdyanuvyavasAyasya bhrmtvaaptteH| etena "na ca loke pratItiH 'gandhavad dravyam AghrAtamiti, gandha eva AghrAta iti tu laukikAH pratiyanti" (bra.sU.2/3/16 zA.bhA.pR.615) iti brahmasUtrazAGkarabhASyoktirapi pratyastA, 'surabhi puSpaM jighrAmI'ti anuvyavasAyasya sArvalaukikatvAt / na ca tasyA'prAmANyamabhimatamiti darzitAnuvyavasAyabalena za ghrANendriyAderapi dravyagrAhakatvamabhyupagantavyameva / zrotrasyA'pi jainamate zabdadravyagrAhakatvamityavadheyam / ka ittham ekAnekendriyagrAhyatayA dravyAd guNa-paryAyayoH bhedaH spaSTa eva / naiyAyikamate dravyasya cakSuHsparzanendriyagrAhyatvaM jainamate tu paJcabhiH api indriyaiH grAhyatvamiti {" vizeSe'pi dravyasya anekendriyagrAhyatvaM tUbhayamatasiddhamevetyavadheyam / kA guNa-paryAyayoH mitho bhedastu bhedanayonnItasahabhAvi-kramabhAvitvalakSaNAt kAlpanikAdeva viruddha te vyakti pAse dhrANendriyajanyamatijJAnAvaraNa saMbaMdhI bahu-bahuvidha Adi bhayopazama nathI - Ama siddha thAya che. kAra vinA kArya utpanna thaI na zake. paraMtu prANendriya puSpAdidravyagrAhaka nathI' - AvuM siddha thaI zakatuM nathI. anyathA "pukhta nidrAma' AvA anuvyavasAyane bhramAtmaka mAnavo paDe. ja bAsUtrazAMkarabhASyanuM nirAkaraNa A (tte.) brahmasUtrazAMkarabhASyamAM evuM jaNAvela che ke "lokone "gaMdhayukta dravyane huM sUchuM chuM' - AvI pratIti thatI nathI. paraMtu "gaMdha ja suMghAI' - A mujaba lokomAM pratIti thAya che." te vAtanuM nirAkaraNa uparokta carcAnA AdhAre thaI jAya che. kema ke "huM sugaMdhI phUlane cUMthuM chuM' - AvI anuvyavasAyAtmaka pratIti to sarva lokomAM prasiddha che. tathA abAdhita anubhavanA AdhAre "anuvyavasAya jJAna kyAreya paNa bhramAtmaka nathI hotuM' - AvuM to naiyAyika vagere vidvAno paNa mAne che. mATe pUrvokta dvividha anuvyavasAyanA baLathI ghrANendriyane ane rasanendriyane paNa cakSu ane tvagu IndriyanI jema dravyagrAhaka mAnavI jarUrI che. karNa paNa zabdadravyagrAhaka che. jainamatanI A vAta dhyAnamAM rAkhavI. ja dravyathI guNa-paryAyano bheda (tya.) A rIte eka IndriyagrAhyatA ane aneka IndriyagrAhyatA svarUpa vilakSaNa guNadharmanA AdhAre dravya karatAM guNa-paryAyano bheda spaSTapaNe siddha thAya che. (nayA) naiyAyikamate caDhyuM ane tvaguM - ema be IndriyathI ghaTAdi dravya grAhya che. jyAre jainadarzana mujaba pAMceya IndriyathI dravya grAhya che. ATalo taphAvata naiyAyikadarzana ane jainadarzana vacce hovA chatAM paNa 'dravyamAM aneka IndriyagrAhyatA rahelI che' - A bAbatamAM banne darzanamAM koI matabheda nathI. (TI.) tathA guNa ane paryAya vacceno paraspara bheda to bhedanAyabodhita dravyasahabhAvitva ane kramabhAvitva svarUpa kAlpanika (= Aropita) viruddhadharmAdhyAsathI (= dharmabhedathI) siddha thaze. kahevAno Azaya e che ko.(7)lA.(ra)mAM paryAyanaI pATha. * phakata pAli.mAM 'bhAvavuM" pATha. *...* citadvayamadhyavartI pATha phakata ko.(11)mAM che. nA
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/15 0 guNa-paryAyayoH kAlpanikA bhedaH 0 233 dharmAdhyAsAt, vibhinnadharmAdhyAsAditi yAvat / ayamAzayaH - yathA samabhirUDhanayonnItendana-zakanAdi- ... lakSaNadharmabhedena indra-zakrAdInAM bhedaH tathA bhedanayonnItasahabhAvitva-kramabhAvitvalakSaNadharmabhedena guNa -paryAyayoH medra tiA. tattvArthazlokavArtike vidyAnandasvAmI tu "guNavad dravyamityuktaM shaa'nekaantsiddhye| tathA paryAyavad ma dravya HISAntavitta pA" (ta.zno.vA./32/2/pR.317) rUtvAda | prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - pratisamayaM kSAyopazamikasamyagdarzanAdiguNa-kSAyikakevalajJAnAdiguNa- / saMyatatvAdikSAyopazamikaparyAya-siddhatvAdikSAyikaparyAyAdhAratayA yogyamapi AtmadravyaM bahirAtmadazAvazataH na tAn abhivyanakti / ata AtmArthinA svacittavRttiH AtmAbhimukhinI kaaryaa| tadarthaM zuddhaguNAdilipsA tadanukUlA ca kRtiH krtvyaa| tatazca zrIkoDinnAdikevalicaritre zrIzubhavardhanagaNidarzitaM "zivapadaM nizrAmApa" (zrIko.87) tvarita samparghatAra/11I. ke jema Indana, zakana vagere dharmabhedathI Indra ane zukra vageremAM samabhirUDhanaya bhedane jaNAve che tema sahabhAvitva, kramabhAvitva svarUpa dharmabhedathI guNa ane paryAya vacce bhedanaya bhinnatAne jaNAve che - tema samajavuM. 9 sahaanekAnta-krama anekAntano bodha . (tasvA.) tattvArthazlokavArtikamAM digaMbara vidyAnaMdasvAmIe guNa ane paryAya vaccenA apekSika bhedane jaNAvavA mATe kahela che ke "umAsvAtijI mahArAje sahabhAvIanaMtadharmAtmaka dravyamAM rahela sahaanekAntane jaNAvavA mATe "guNavat dravyam - Ama kahela che. tathA kramabhAvIanaMtadharmAtmaka dravyamAM rahela kramaanekAntane jaNAvavA mATe "paryAyava dravya - AvuM kahela che." AvuM kahevA dvArA vidyAnaMdasvAmIe . guNo sahabhAvI che ane paryAyo karmabhAvI che' - Ama sUcita karela che. cittavRttine AtmAbhimukha karIe che . AdhyAtmika upanaya :- 'dravya AdhAra che ane guNa-paryAya Adheya che' - A vAtanI mUlavaNI adhyAtma jagatamAM e rIte thaI zake ke samyagadarzana Adi kSAyopathamika guNono, kevalajJAnAdi kSAyika / guNono tema ja saMyatatva Adi kSAyopathamika paryAyono, siddhatva Adi kSAyika paryAyono AdhAra banavA mATe Atmadravya pratisamaya taiyAra ja che. AtmAmAM tevA prakAranI yogyatA rahelI ja che. tema chatAM AtmA jyAM sudhI potAnI bahirmukhadazA choDe nahi tyAM sudhI te te vizuddha guNa-paryAyo pragaTa thatAM nathI. bahirAbhadazA chUTe to ja nirmala guNAdi pragaTe. tethI jarUra che phakta cittavRttine AtmadravyanI sanmukha karI zuddha guNa-paryAyone prApta karavAnI jhaMkhanAnI ane sat puruSArthanI. jema bhUtala ghaTano AdhAra banavA sadA sajja che, jarUra che phakta ghaTane bhUtala sanmukha karI tyAM sudhI pahoMcADavAno puruSArtha karavAnI. tema uparokta bAbatane samajavI. te rIte cittavRttine AtmAbhimukha karavAthI, zrIkoDitrAdikevalicaritramAM zrI zubhavardhanagaNIe varNaveluM, AtmAnA nitya aizvaryonA dhAmasvarUpa zivapada -siddhapada jhaDapathI prApta thAya. (2/15)
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/16 234 2 saMjJAdibhiH dravya-guNAdibhedaH . saMjJA-saMkhyA lakSaNathI paNi, bheda "ehono jANI re; su-jasa-kAriNI zubha mati dhAro, duramativelI kRpANI re 2/16ll (25) jina. ra tathA saMjJA kahitanuM nAma tehathI bheda. "dravya" nAma 1, "guNa" nAma 2, "paryAya" nAma 3. e 3 nAmabhede paNi bheda che. saMkhyA = gaNanA, tehathI bheda. dravya 6, guNa aneka, paryAya aneka sAmprataM dravyAdInAM pratyekaM mitho bhedasAdhane yuktyantaramAha - 'saMjJeti / saJjA-saGkhyAdibhizcApi bhedameSAM vicinty| suyazaHkAriNI prajJAM dhAraya dhyaandhyhaarinnii||2/16 / / prakRte daNDAnvayastvevam - saJjJA-saGkhyAdibhizcA'pi eSAM bhedaM vicinty| dhyAndhyahAriNI ze suyaza:kAriNI prajJAM dhAraya / / 2/16 / / mo: ! bhavya ! saMjJA-saMdhyAiimasthApi, "rdI-samuthvaya-prazna-zA-samAvanAsvapi" (.ka.rU/ . 248) iti amarakozavacanAnusAreNa 'api'zabdo'tra samuccayArthaH, Adipadena lakSaNa-buddhi-sthiti - -nirapekSatADhiprada, Sa = dravya-kuLa-paryAyAnAM pratyevaM mitho mevuM vicintayA tathaDhi - (1) ucca kA 'dravyam' iti nAma, aparasya 'guNa' iti anyasya ca 'paryAya' iti sajJAbhedena eSAM bhedaH sidhyati / avataraNikA :- atyAra sudhInA zlokomAM dravya karatAM guNa-paryAyane bhinnarUpe siddha karavAno graMthakArazrIe prayatna karela che. have dravya, guNa ane paryAya pratyekamAM parasparano bheda siddha karavA mATe navA prakAranI yuktione graMthakArazrI jaNAve che : A dravya-guNAdimAM saMjJA, saMkhyAdithI bhedasiddhi : zlokArca - saMjJA, saMkhyA vagerethI paNa dravyAdi traNano bheda vicAro tathA matiabdhatAne dUra karanArI ane suyazane karanArI prajJAne dhAraNa karo. (2/16) vyAkhyArtha :- he bhavya AtmA ! saMjJA, saMkhyA, lakSaNa, buddhi, sthiti, nirapekSatA vagere dvArA paNa dravya, guNa ane paryAya ema pratyekamAM paraspara bhedane vicAravo. yadyapi mULa zlokamAM to lakSaNa Adino spaSTapaNe ullekha karela nathI tema chatAM zlokamAM rahela Adi zabdathI te badhAnuM grahaNa karI zakAya che. "gardI, samuccaya, prazna, zaMkA, saMbhAvanA - arthamAM "pa" zabda vaparAya" - A mujaba amarakozanA AdhAre ahIM mULazlokamAM rahela "ji"zabda samuccayane (= pUrva yuktionA saMgrahane) darzAve che. (1) saMjJAbheda A rIte (1-ka) eka padArthanuM dravya e pramANe nAma che. (1-kha) bIjA padArthanuM guNa ema abhidhAna che. (1-ga) trIjA padArthanI paryAya e pramANe saMjJA che. Ama traNeya padArthanA nAmo judA judA hovAthI te traNeyamAM bheda siddha thAya che. 1 ko.(3)mAM "ehano pATha... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)si.mAM che. je si.ko.(9)+A.(1)mAM "anaMtA" pATha. 8 mo.(2)mAM "eka te eka dravyane mAne paNa guNa-paryAya na mAne te dravyAdvaitavAdI kahII - adhika pATha.
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/16 o AcArAGgavRttisaMvAdaH . 235 "ema paNa bheda jANavA."lakSaNathI bheda - dravana = anekaparyAyagamana dravyalakSaNa. 'tti = ti taoNstAna paryAyaniti dravyam 1. gukhyatve = pRtha viyate dravya drAv cete !: 2.1 guNana = rI ekathI anyanai bhinnakaraNa te guNalakSaNa. parigamana = sarvatovyApti te paryAyalakSaNa. ritti = samantAdAyanti te pryaayaa| (2) evaM dharmA'dharmA''kAzA''tma-pudgalAstikAya-kAlarUpANi dravyANi SaT paJca vA santi, pa gunn-pryaayaashcaanntaaH| guNa-paryAyayoH aupacArikabhedA'valambane tu anantebhyo guNebhyaH paryAyA anantaguNAH iti saGkhyAbhedenaiSAM pratyekaM bhedaH / (3) tathA "vati = cchati = tAn tAna paryAyAnuM praznotIti dravyamati" (anu.a.phU.ra77) ti nuM anuyogadvArasUtravRttidarzitayA vyutpattyA anekaparyAyagamanarUpaM dravaNaM dravyalakSaNam, guNanAd = ekasmAdanyasya / bhedakaraNAd guNa ucyata iti guNanaM guNalakSaNam, guNyate = pRthakkrayate dravyaM dravyAd yaiste guNA iti vyutptteH| taduktam AcArAGgavRttau zrIzIlAGkAcAryeNa "guNyate = bhidyate = viziSyate anena 12 dravyamiti guNaH" (A.vR.1/2/1/sU.62/pR.98) iti pUrvoktaM (2/2) smartavyam / anuyogadvArasUtravRttau Ni vizeSAvazyakabhASyavRttau ca zrIhemacandrasUrayastu "guNyante = saGkhyAyante iti guNAH" (anu.dvA.sU.217 vR... 9.969, vi.sa.ma.TI.9 )) rUti yodhato vyAdhyAtivantaH | (2) A ja rIte saMkhyAnA bhedathI paNa te traNeyano bheda siddha thAya che. te A rIte (2-ka) dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pudgalAstikAya ane kALa svarUpa cha dravyo che. athavA kALaparyAyapakSamAM pAMca dravyo che. (2-kha) jyAre guNa ane paryAyo anaMtA che. (2-ga) tema ja guNa ane paryAya vacce rahelA aupacArika bhedane dhyAnamAM rAkhIe to guNo anaMtA che ane paryAyo tenA karatAM paNa anaMtaguNA che. AthI saMkhyAnI dRSTie vicArIe to paNa pratyekamAM paraspara bheda rahelo che. ! dravyAdinA lakSaNa vibhinna che (3) taduparAMta traNeyanA lakSaNa judA judA hovAthI paNa traNeyamAM bheda rahelo che. (3-ka) drave te che. dravya. drave = te te paryAyone pAme. A pramANe anuyogadvArasUtranI maladhAravRttimAM jaNAvela vyutpattithI va! anekaparyAyaprAptisvarUpa dravaNa dravyanuM lakSaNa che. (3-kha) guNana kare te guNa. eka dravyathI bIjA dravyano bheda (= guNana) karavAthI dravyabhedaka evA te dharmanI guNa tarIke oLakhANa thAya che. tethI "guNana" guNanuM sa lakSaNa che. "eka dravyane bIjA dravyathI guNe = juduM kare te guNa kahevAya' - A pramANe "guNa' padanI vyutpatti che. tethI ja AcArasUtranI vyAkhyAmAM zrIzIlAMkAcArya bhagavaMte jaNAvela che ke "eka dravya bIjA dravya karatAM jenA dvArA guNAya = bhedAya = atirikta siddha thAya tene guNa kahevAya." pUrve (22) A saMdarbha darzAvela che. anuyogadvAravyAkhyAmAM tathA vizeSAvazyakabhASyavRttimAM zrI hemacandrasUrijIe to guNanI oghathI vyAkhyA evI karI che ke "je gaNAya, jenI gaNatarI karAya te guNa kahevAya." '... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si.mAM che.
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 0 paryAyavyutpattiH / paryAyalakSaNaJca paryeti = sarvato vyApnoti yadvA pariyanti = samantAdAyanti te paryAyAH iti vyutpattyA parigamanaM sarvato vyAptirUpamiti lakSaNabhedenaiSAM bhedaH / ____ anuyogadvArasUtramaladhAravRttau "(1) pari = samantAd avanti = apagacchanti, na tu dravyavat sarvadaiva avatiSThanta iti paryavAH (2) athavA pari = samantAd avanAni = gamanAni dravyasyA'vasthAntaraprAptirUpANi paryavA ekgunnkaaltvaadyH| (3) yatra tu paryAya iti pAThaH tatra pari = samantAd Ayante = apagacchanti, rAna punardravyavat sarvadaiva tiSThantIti pryaayaaH| (4) athavA pari = sAmastyena eti = abhigacchati = vyApnoti vastu tAn iti paryAyAH" (anu.dvA.sU.225 vR.) iti yaduktaM tadihA'nusandheyam / (4) evaM 'dravyam' ityukte dravyatvaprakArikA buddhirupajAyate, guNazabdAd guNatvaprakArikA paryAyapadAcca paryAyatvaprakAriketi buddhibhedenaiSAM bhedaH, tatra svato bhedavirahe pratibhAsabhedo na syAt / kA tadidamabhipretya bhagavatIsUtravRttI bhedanayArpaNayA "dravya-paryAyozcAnyatvaM tathAvidhapratibhAsabhedanibandhanatvAt, pacaMcalakSaNa parAmarza 4 - (pa.) (3-ga) cAre bAju phelAya te paryAya athavA "cAre bAjuthI Ave te paryAya' - A vyutpattithI cotarapha vyApta thavA svarUpa parigamana paryAyalakSaNa che. Ama lakSaNa judA hovAthI te traNeya judA che. paryAyanA vibhinna lakSaNono vicAra ja (anu.) anuyogadvArasUtramaladhAravRttimAM paryava ke paryAya zabdane lakSamAM laIne pratyeka zabdanI be -be vyAkhyA karI che. tenuM prastutamAM anusaMdhAna karavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke "(1) pari+ava = paryava. pari = cAre bAjuthI ava = ravAnA thAya te paryava. matalaba ke je dravyanI jema sarvadA rahe nahi paNa pUrNatayA ravAnA thAya tene paryava kahevAya. athavA (2) pari = cAre bAjuthI Avana 2 = gamana = avasthAntaranI prApti. matalaba ke dravyanI judI-judI avasthAnI prApti eTale paryava. ekaguNazyAmavarNa, dviguNa zyAmavarNa vagere judI-judI dravyadazA e ja paryava kahevAya. paryavanA badale "paryAya' Avo jyAM pATha hoya tyAM A rIte vyAkhyA samajavI ke (3) cAre bAjuthI ravAnA thAya paNa dravyanI jema sarvadA rahe nahi te paryAya. prathama vyAkhyAmAM 'vitti' kriyApada Ave. A vyAkhyAmAM "sAyanta' kriyApada Ave. paraMtu banneno artha to eka ja thAya che. athavA (4) pari + ta = paryAya | arthAt vastu saMpUrNatayA je pariNAmone meLave te pariNAmo eTale paryAya." A pramANe zrImaladhArI hemacandrasUrijI mahArAje "paryava' ane 'paryAya' - Ama banne zabdanI vyutpatti jaNAvavA dvArA paryAyanA je vividha lakSaNo darzAvela che, tenuM vAcakavarge ahIM anusaMdhAna karavuM. zrI dravyAdimAM pratItibheda che (4) A ja rIte buddhibhedathI paNa dravyAdi traNano bheda che. te A rIte (4-ka) "dravya A pramANe bolavAmAM Ave to dravya_prakAraka buddhi utpanna thAya che. (4-kha) "guNa" A pramANe bolavAmAM Ave to guNatvaprakAraka buddhi thAya che. (4-ga) tathA paryAya' e pramANe bolavAmAM Ave to paryAyatvaprakAraka buddhi utpanna thAya che. Ama te te dravya Adi padanA zravaNa pachI utpanna thatI buddhi vibhinna prakAranI hovAthI dravya Adi padArtha paraspara vibhinna che - tevuM spaSTapaNe jaNAya che. jo dravya ane guNa-paryAya
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/16 * dravyAditritayabhedasiddhiH / 237 ghaTa-paTAdivat / tathAhi - dravyam anugatA''kArAM buddhiM janayati, paryAyAH tu ananugatAkArAm" (bha.sU.17/ pa ra/167) rUtyum | na ca dravyAdibhedasiddhau pratItibhedasiddhiH, tatazca seti parasparAzraya iti zaGkanIyam, yato dravyAdibhedasiddhiM vinA'pi sArvalaukikatathAvidhAbhidhAnabhedAt pratyayabhedasiddheriti na nAnyonyAzrayaH, anyathA ghaTa-paTAdibuddhibhede'pi tathAtvApatteH / (5) evaM dravyasya ekarUpeNa utkarSataH sthitiranantakAlaM yAvat, guNasya nAnArUpeNa dravyasahabhAvitvam, zuddhaparyAyArthikanayAbhiprAyeNa paryAyasya vinazvaratvamiti sthitibhedenaiSAM bhedaH / vacce svataH bheda na hoya to teomAM bhedanI pratIti badhAne na thaI zake. A ja abhiprAyathI bhedanayanI vivekSAthI bhagavatIsUtravRttimAM zrIabhayadevasUrijIe jaNAvela che ke "dravya ane paryAya vacce bheda che. kAraNa ke te bannenuM avagAhana karanArI pratItimAM je taphAvata paDe che, tenuM te kAraNa che. jema ghaTa, paTa vageremAM bheda hovAthI tenI pratItimAM taphAvata paDe che tema A vAta samajavI. te A rIte - dravya anugataAkAravALI pratItine utpanna kare che. jyAre paryAyo to anargatAkAravALI pratItine utpanna kare che." A pratItibhedathI dravyAdimAM bheda siddha thAya che. anyonyAzraya zaMkA-samAdhAna 4 zaMkA :- (na gha.) A rIte kahevAmAM to anyonyAzraya doSa Avaze. kAraNa ke dravya-guNAdimAM bheda siddha thAya to "A dravya che. te guNa che..." ItyAdi buddhibheda siddha thAya. tathA tevo buddhibheda jo siddha thAya to ja dravyAdibheda siddha thAya. A anyonyAzrayathI to ekanI paNa siddhi nahi thAya. samAdhAna :- (to) nA. tamArI zaMkA vyAjabI nathI. kAraNa ke dravya-guNAdimAM bhedanI siddhi zuM = jANakArI jene nathI tevI vyaktine paNa "A dravya, te guNa' A pramANe sarvalokaprasiddha zabdaprayoga sAMbhaLavAthI dravya-guNAdimAM buddhibheda anubhavAya ja che. tathA te anubhUyamAna pratItibheda dvArA || dravya-guNAdimAM paNa bhedanI jANakArI (= siddhi) thaze. tethI koI doSa nathI. bAkI to ghaTa, paTa vagerenI pratItimAM je bheda rahe che, tenI siddhimAM paNa anyonyAzrayanI Apatti Avaze. A ) dravyAdimAM sthitibheda ) (5) A ja rIte sthitibheda hovAthI paNa dravyAdi traNamAM bheda siddha thAya che. te A rIte (pa-ka) samAna svarUpe dravyanI sthiti utkarSathI anaMtakALa sudhInI hoya che. (pa-kha) jyAre guNa vibhinna svarUpe dravyasahabhAvI sthitine dhAraNa kare che. AtmA AtmAsvarUpe anaMtakALa sudhI rahe che. jyAre jJAna guNa matijJAna, zrutajJAna Adi vibhinna svarUpe AtmadravyanI sAthe rahe che. dravya sahabhAvitva to guNanuM lakSaNa che. arthAta jyArathI mAMDIne jyAM sudhI dravya hAjara che tyArathI mAMDIne tyAM sudhI avazya hAjara rahe te guNa kahevAya. jIvano jJAna guNa kAyama jIvanI sAthe hoya che. paNa te kyAreka matiupayoga svarUpe, to kyAreka zrutaupayoga svarUpe hoya to kyAre kevala (jJAna-darzana) upayoga svarUpe hoya. jJAna ajJAnarUpe paNa pariName che. Ama jJAna vibhinnarUpe dravyasahabhAvI che, ekasarakhA svarUpe nahi. (paga) jyAre paryAya to vinazvara che. zuddha paryAyArthikanayathI sarva paryAya kSaNika che. Ama dravyAdi traNeyanI
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 . pAramArthikaupacArikabhedavicAra:: 31 e 3 bhedathI pUrNapaNi Ima ehono = dravya-guNa-paryAyano, mAMhomAMhi bheda jANInaI, 'sujasa =" uttama yazanI (kAriNIka) karaNahAra zubha = bhalI mati dhAro. "te kahevI chaiM ?' je duramati kahiyaI ra je dravyAdvaitapakSanI mAThI mati, teha rUpiNI jeha velI, tehanaI viSaI kRpANI = kuhADI chaI. (6) evaM dravyasya svAstitvakRte na niyataguNa-paryAyApekSA, guNa-paryAyayostu svAstitvakRte niyatadravyApekSeti nirapekSatva-sApekSatvalakSaNadharmabhedenA'pyeSAM bhedaH sidhyati / yadyapi dravyaM guNAdiyuktameva vartate, guNAdayo'pi sadravyA eva tathApi guNAdayaH svA'stitvakRte sa dravyamapekSante, na tu dravyaM svAstitvakRte guNAdikam, yathA vIcayaH svAstitvakRte sAgaramapekSante, na - tu sAgaraH svAstitvakRte vIcIna ityavadheyam / niruevivakSayeva unuyogakArasUtra "tinA tividde pannatte te nadI - (1) , (2) ka guNaNAme, (3) pajjavaNAme ya" (anu.dvA.sU.217-pR.151) ityevaM trinAmanirUpaNamakArIti dhyeyam / sthiti vibhinna prakAranI hovAthI te dravyAdi traNeyamAM bheda che - tevuM nakkI thAya che. je dravya guNAdithI nirapekSa, guNAdi dravyasApekSa che (6) tathA nirapekSatva ane sApekSatva svarUpa viruddhadharmAdhyAsathI paNa dravyAdi traNano bheda nizcita thAya che. te A rIte : (6-ka) dravyane potAnA astitva mATe niyata evA guNanI ke paryAyanI apekSA nathI. (6 i-ga) jyAre guNa ane paryAya bannene potAnA astitva mATe niyata dravyanI apekSA che. I ! sAgara taraMganirapekSa, taraMga sAgara sApekSa % sa (1) jo ke dravya kAyama guNa-paryAyayukta ja hoya che. tathA guNa-paryAya paNa kAyama dravya sAthe che ja rahe che. tema chatAM guNa-paryAyane potAnA astitva mATe dravyanI apekSA rahe che. jyAre dravyane potAnA Oaa astitvane TakAvavA guNa-paryAyanI apekSA rahetI nathI. guNa ke paryAya vinA dravyanuM astitva jokhamAtuM nathI. jyAre dravya vinA guNa-paryAyanuM astitva avazya jokhamAya che. dA.ta. :- dariyAmAM sadA mojAo { Ave che. mojAo dariyAmAM ja rahetA hoya che. Ama dariyo ane mojA ekabIjAnI sAthe saMkaLAyelA che. tema chatAM mojA vinA dariyAnuM astitva jokhamAtuM nathI. jyAre dariyA vinA mojAnuM astitva avazya jokhamAya che. mATe dariyAne potAnA astitva mATe mojAnI apekSA nathI. paraMtu mojAne potAnA astitva mATe dariyAnI apekSA avazya rahe che. sAgara jema mojAthI nirapekSa che tema dravya vAstavamAM guNa-paryAyathI nirapekSa che tathA mojA jema sAgarasApekSa che tema guNa-paryAya dravyasApekSa che. A anuyogadvAramAM dravyAdi vacce bhedavivakSA hai, (ni.) upara jaNAvela bhedanI vivalAthI ja anuyogadvArasUtramAM traNa nAmanuM nirUpaNa karavAmAM Avela che. tyAM A aMge jaNAvela che ke "traNa nAma traNa prakAre che. te A rIte - (1) dravyanAma, (2) guNanAma ane (3) ja ko.(9)mAM "e lakSaNabhedathI paNi bheda jANavo pATha. P... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si.mAM che. 1 ekAMta eka dravyarne mAMnai, paNi-guNa-paryAya na mAnai, te dravyAdvaitavAdI kahii 2.di.bhA. * A.(1)mAM "kAtara' pATha. lI.(1) + lA.(2)mAM "kadALI' pATha. 1, trinAma trivirSa prajJatamA tathA - (?) dravyanAma, (2) kuLanAma, (2) rthivanAma |
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 0 trividhanAmatAtparyaprakAzanam 0 *e DhAla) dravya-guNa-paryAyano bheda "dekhADyo.**ra/1do itthaM bhoH ! dravya-guNa-paryAyeSu mithaH pAramArthikaupacArikabhedaprasAdhikA, ata eva dhyAndhyahAriNI = dravyAdvaitaikAntavAdalakSaNamatyandhatAviSavallIkRpANIm, ata eva jagati suyazaHkAriNIm = uttama- pa jJAna-pUjA-samRddhi-yazaH-tejovRddhi-saubhAgyavRddhi-zAnti-zobhAdijananI prajJAM dhAraya / supadena jJAna-pUjA rA -samRddhayo prahyA, kustI jarmamokSe ra sandhAne vinivArA jJAne rathapaNe vaiva(M.T.HT.993) ti ekAkSarazabdamAlAyAM mAdhavavacanAt, "su pUjAyAM bhRzA'rthA'numati-kRcchra-samRddhiSu" (vi.pra.e.nA.mA.21) iti / vizvaprakAzAntargatakAkSaranAmamAlAyAM mahezvaravacanAcca / 'ya'padena yazaH bodhyam, "yazo yaH kathitaH" / (e.ko. 16) iti ekAkSarakoze manoharavacanAt / 'za'kAreNa tejovRddhi-saubhAgyavRddhi-zAnti-zobhAdayo ka jJeyAH, "zakAraM zaGkaraM vidyAt, tejaHsaubhAgyavardhanam" (A.bha.ka.e.bI.nA.45) iti AkAzabhairavakalpAntargataikAkSarabIjanAmamAlAvacanAt, "zaH parokSe samAkhyAtaH zAntau zobhA-vareNyayoH" (a.e.nA.33) iti abhidhAnAdyekAkSarInAmamAlAvacanAcca / itthamiha zAkhAyAM dravya-guNa-paryAyANAM mitho bhedaH smrthitH|| paryAyanAma.' jo guNa-paryAya vacce bhedanI vivakSA karavAmAM na Ave to traNanA badale be nAma ja tyAM batAvyA hota. paNa be nAmanA badale traNa nAma tyAM jaNAvela che. tethI bhedavivakSA tyAM mukhya karela che te dhyAnamAM rAkhavuM. ja dravyAatanuM nirAkaraNa . (tya) dravya, guNa ane paryAya vacce paraspara pAramArthika bhedane ane aupacArika bhedane prakRSTa rIte nizcita karI ApanArI prajJAne he bhavyAtmA ! dhAraNa karo. A prajJA dravyAdimAM pAramArthika ane aupacArika bhedane sAdhI ApanAra hovAnA lIdhe ja dravyaadvaitavAda svarUpa ekAntavAdarUpI matialpatA svarUpa viSavelane sa chedavA mATe kuhADI samAna che. mATe ja AvI prajJA jagatamAM uttama jJAna, pUjA, samRddhi, yaza, tejovRddhi, saubhAgyavRddhi, zAnti, zobhA vagerene janmAvanArI che. tethI AvI prajJAne he bhavyAtmA ! dhAraNa karo. {| mULazlokamAM "suyazaHAriLa' A pramANe prajJAnuM je vizeSaNa jaNAvela che temAM su, ane zaka zabdanA judA -judA zabdakozonA AdhAre vividha artho laIne uparokta rIte arthaghaTana karela che. te A rIte samajavuM. ra, ekAkSarazabdamAlAmAM mAdhava maMtrIe (1) garbhamocana, (2) saMdhAna, (3) vinivAraNa, (4) jJAna ane (5) rathamArga - arthamAM kudarzAvela che. tathA vizvaprakAza koza aMtargata ekAkSaranAmamAlAmAM mahezvarakavie (1) pUjA, (2) prAcurya, (3) anumati, (4) kuchu ane (5) samRddhi - arthamAM 'jaNAvela che. A banne kozanA AdhAre ahIM "' padanA artha tarIke jJAna, pUjA ane samRddhi grahaNa karavA. tathA ekAkSarakozamAM manohara paMDite 'va' no artha yaza jaNAvela che. te mujaba ahIM 'va' = yaza samajavuM. tathA "za" nA artha tarIke tejovRddhi, saubhAgyavRddhi, zAnti, zobhA vagere artha nIcenA zabdakozonA AdhAre grahaNa karavA. AkAzabhairavakalpaaMtargata ekAkSarabIja nAmamAlAmAM "za nA artharUpe zaMkara, tejovRddhi, saubhAgyavRddhi jANavA'- Ama jaNAvela che. abhidhAnAdiekAkSarI nAmamAlAmAM "za nA artharUpe parokSa, zAnti, zobhA, vareNya jANavA'- Ama jaNAvela *....* cihnayamadhyavartI pATha dhAmAM nathI. * lA.(2)mAM "vakhANyo' pATha. * ko.(12)mAM 'dravya guNa guNI pugaladravya e vyavasthA zAstraprasiddha che pATha adhika che.
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 0 dravyAdibhedasamarthanopasaMhAraH / pa prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - 'dravya-guNAdayo mitho bhinnAH' iti siddhAntaM manasikRtya dhruvAtmadravyabhinnapUrNaguNa-zuddhaparyAyAvirbhAvAya prabalA'ntaraGgodyamaH krtvyH| tataH suzobhanAdinA gRhamiva, / bhUSaNAdinA zarIramiva, puNyodayena saMsAra iva, pUrNaguNa-zuddhaparyAyaiH AtmA raajte| tatazca nuM zAntisudhAravRtta vati "sapanajhara vi mosaM" (zA../dha ) kutiM tamAra/uddA / iti zrIvardhamAnataponidhi-nyAyavizArada-svargasthagacchAdhipatizrImadvijayabhuvanabhAnusUrIzvaraziSyaratna padmamaNitIrthoddhAraka-pArthaprajJAlayatIrthapreraka-paMnyAsapravarazrIvizvakalyANavijayagaNivaraziSyaka muniyazovijayagaNiracitasya dravya-guNa-paryAyarAsAnusAriNo dravyAnuyogaparAmarzasya parAmarzakarNikANi 'bhidhAnAyAM svaracitavRttau dvitIyazAkhAyAM dravya-guNa-paryAyabhedasiddhinAmako dvitIyaH adhikAraH / / 2 / / che. A rIte bIjI zAkhAmAM dravya, guNa ane paryAya vacce paraspara bhedanuM samarthana karavAmAM Avela che. | spaSTatA :- (I) dravya, guNa ane paryAya jo paraspara sarvathA abhinna hoya to teomAM saMjJAbheda vagere svarUpe viruddhadharmAdhyAsa saMbhave nahi. paraMtu viruddhadharmAdhyAsa to jovA maLe che. mATe dravyAdimAM bheda mAnavo jarUrI che. (I) brahmAdvaitavAdI vedAntI, zabdAdvaitavAdI vaiyAkaraNa, jJAnAdvaitavAdI yogAcAra nAmanA bauddha A traNeya ekAntavAdI che. vedAntInA mate AtmA eka ja hovAthI eka AtmAnI mukti thatAM saMsArano uccheda thavAnI aniSTa Apatti Avaze. zabdAdvaitavAdInA matamAM zabdazUnya nirvikalpaka pAramArthika samAdhiyoga saMbhavato na hovAthI mokSapuruSArthano uccheda thaze. tathA jJAnAdvaitavAdInA matamAM 2] jJAnabhinna sarva vastu mithyA hovAthI jagatanA vyavahArono uccheda thaze. tethI A traNeya vAda matine che aMdha karanAra che. AdhyAtmika mRtyunuM kAraNa hovAthI viSavelI samAna che. mATe ja tenuM umUlana karavA I dravya dravyamAM paraspara bheda, dravyathI guNa-paryAyano bheda ane traNeyamAM paraspara bheda mAnavo jarUrI che. (I) "suyazaHArijI" zabda dvArA graMthakArazrIe potAnuM nAma yazovijaya che evuM sUcita karyu che. AdhyAtmika upanaya :- "dravyAdi traNamAM bheda che" - A bAbata adhyAtma jagatamAM e rIte - upayogI che ke Atmadravya dhruva hovAthI sadA saMnihita ja che. paraMtu zuddha guNa ane paryAyo tenAthI bhinna hovAthI tene pragaTa karavA mATe aMtaraMga prabaLa puruSArthanI AvazyakatA rahe che. jema makAna TakAu sAmagrI ane suMdara sajAvaTathI zobhe che, zarIra dAgInAthI zobhe che, saMsAra puNyathI zobhe che, tema Atmadravya pUrNa guNo ane zuddha paryAyathI zobhe che. tenA lIdhe zAMtasudhArasavRttimAM varNavelA, rAgAdi doSanA samUhathI zUnya evA mokSane sAdhaka jhaDapathI meLave che. (2/16) pUjyapAda vardhamAnataponidhi nyAyavizArada sva. gacchAdhipati zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pUjyavarya padmamaNitIrthoddhAraka pArzvaprajJAlayatIrthapreraka paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI gaNivaranA ziSyANa muni yazovijayagaNI dvArA svaracita dravyAnuyogaparAmarza' (dravya-guNa-paryAyarAsa anusArI) graMthanI parAmarzakarNikA' nAmanI svaracita vRttinI dvitIya zAkhAnA karNikAsuvAsa" nAmanA gujarAtI vivaraNamAM dravya-guNa-paryAyabhedasiddhi' nAmano dvitIya adhikAra pUrNa thayo. dvitIya zAkhA samApta .
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra.1 nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 3. 4. 1. dravyamAM guNa-paryAyano bheda batAvavA graMthakAra kaI yuktio batAve che ? 2. UrdhvatA sAmAnya, tenA avAMtara prakAra daSTAMta sAthe samajAvo. ane teno tiryak sAmAnyathI bheda jaNAvo. dravya-guNa-paryAya vacce bhedanI siddhi karo. dravyanuM vyutpattipradhAna, dravyAnuyoganA abhiprAyathI ane dravyanikSepamAM upayogI bane tevuM eka eka lakSaNa jaNAvo. 5. 6. zAkhA - 2 anuprekSA 7. 8. 9. zakti aMge vyavahAranayanuM maMtavya jaNAvo ane tenAthI bhinna evuM nizcayanayanuM maMtavya siddha karo. 'paryAya karatA guNa atirikta nathI' A vAta zAstra saMdarbha dvArA samajAvo. DhALa-2 nI gAthA 1 thI gAthA 16 nA padArthono sAra 15 lITImAM jaNAvo. aneka arthamAM vaparAtA guNa zabda vize pAMca udAharaNa dvArA pAMca vividha artha jaNAvo. pra.2 nIcenA praznonA saMkSepathI javAba Apo. 1. dravya kone kahevAya ? 2. "eka ja padArtha upacArathI navavivadha bane che"- A vAkya spaSTa karo. 3. 'vargaNA' zabdanI oLakhANa Apo. 4. 5. 6. 7. 'pariNAma' zabdanA paryAyavAcI zabdo jaNAvo. 8. vastugata paryAyonA be prakAra jaNAvo. 9. zAMticaMdra upAdhyAyajIe karela paryAyanI vyAkhyA jaNAvo. 10. paMcAdhyAyI prakaraNane AzrayIne paryAyanA paryAyavAcI zabda jaNAvo. 241 oghazakti ane samucita zaktinI vyAkhyA jaNAvo, udAharaNathI samajAvo ane AtmAmAM tenuM spaSTIkaraNa karo. - pUjya haribhadrasUri ma. nA dRSTikoNathI guNa-paryAya vacce abheda siddha karo. jIvanA pAMca pariNAma ane ajIvanA traNa pariNAma jaNAvo. dravya karatAM guNa-paryAyamAM pArthakyane siddha karo. pra.3 vAkya sAcu che ke khoTuM ? khoTuM hoya to sudhArIne lakho. 1. 'gharaLa-guTThio sAdu' mAM 'guNa' zabda vaibhavanA arthamAM vaparAyela che. sukha e AtmAno guNa che. 2. 3. 'tiryak pracaya' zabda vAparavAmAM digaMbarone 'apasiddhAMta' nAmano doSa lAgu paDe che.
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAti 4 tIrtha 242 4. guNa ane paryAya zaktisvarUpa che. 5. "pariNAma' zabda guNa ane paryAyano bheda sUcave che. 6. "T-paryAyavad dravyam dvArA paryAyathI bhinna evA guNanI siddhi thAya che. 7. tiryaMca, manuSya vagere devanA paryAya che. 8. 20 koDAkoDI sAgaropama = 1 kALacakra. 9. zaktirUpe vidyamAna koI paNa vastu janmane dhAraNa nathI ja karI zakatI. 10. vAstavamAM paryAya e guNa karatAM phakta vivalAthI judo bhAse che. pra.4 yogya joDANa karo. 1. dravya (1) sakriyatA 2. vyakti (2) zveta 3. ghAsa (3) puSpa nizrAmA (4) pUjyapAda paryAya (5) bhAciMtAmaNi (6) vedAMtakaumudI anuvyavasAya 8. gAgAbhaTTa (8) paryAya 9. devanadI AcArya (9) pravacana 10. rAmadraya (10) oghazakti pra.5 khAlI jagyA pUro. 1. AkRtinuM upamardana karavAmAM Ave to ----- ja bAkI rahe che. (AtmA, dravya, paryAya) 2. jainadarzana mujaba zabda ---- che. (dravya, guNa, paryAya) 3. ----- mAM sattva, rajasa ane tamas A traNa ne guNa tarIke jaNAvela che. (vedAntakaumudI, mImAMsA darzana, sAMkhyadarzana). vividha paryAyonA upAdAnakAraNa svarUpa trikALAnugata dravyazaktine ----- kahevAya. (UrdhvatA sAmAnya, tiryaka sAmAnya, upayoga sAmAnya) 5. nayanI prarUpaNAmAM ----- nayano praveza thato nathI. (dravyAstika, guNAstika, paryAyAstika) naiyAyika mate dravya ----- thI grAhya che. (cakSu, ghANa, jIbha). ----- nA mate "karmabhinnatva hovAnI sAthe dravyAzritatva guNanuM lakSaNa che." (nArAyaNAcArya, meghanAdasUri, pataMjali) ----- graMthanA mate "bhAva nirUpAkhyAtAne pAmato nathI." (vAkyapadIya, pazupaTala, nyAyaratnAkara) 9. ----- mAM "' zabda kaMdorAnuM sUcaka che. (AcArAMga, sUyagaDAMga, sthAnAMga) I 4 - 8 S S | noMdha :- prastuta anuprekSAnA uttaro mATe juo - bhAga 7, pariziSTa-17.
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ |2) che " (c) :ja ra ja amUlya lekhaka dvArA racita-saMpAdita-anuvAdita sAhitya sUci pustakanuM nAma bhASA/viSaya kiMmata rUA. ) nyAyAloka (saMskRta + gujarAtI) 170-00 bhASA rahasya (saMskRta + hindI), 160-00 | syAdvAda rahasya (bhAga 1 thI 3) (saMskRta + hindI), 43pa-00 vAdamAlA (saMskRta + hindI) 120-00 SoDazaka (bhAga 1-2) (saMskRta + hindI) 200-00 adhyAtmopaniSat (bhAga 1-2) (saMskRta + gujarAtI) 190-00 kAtrizat kAtrizikA (bhAga 1 thI 8) (saMskRta + gujarAtI) 2000-00 FRAGRANCE OF SENTIMENTS ENGLISH 25-00 GLIMPSES OF SENTIMENTS ENGLISH 30-00 ABUNDANT JOY OF SENTIMENTS ENGLISH 25-00 WHAT IS SUPERIOR ? INTELLECT OR FAITH ? ENGLISH 10-00 LUST GETS DEFEATED, DEVOTION WINS... ENGLISH 10-00 93. WHAT IS SUPERIOR ? SADHANA OR UPASANA ? ENGLISH 10-00 14. | dvivarNa ratnamAlikA (saMskRta + gujarAtI) amUlya 15. | vAsanA hAre, upAsanA jIte (gujarAtI) amUlya | buddhi hAre, zraddhA jIte (gujarAtI) amUlya sAdhanA caDhe ke upAsanA ? (gujarAtI) amUlya saMvedananI suvAsa (paramAtmabhakti gujarAtI) saMvedananI jhalaka (paramAtmabhakti gujarAtI) | saMvedanAnI mastI (paramAtmabhakti gujarAtI) amUlya | saMvedananI saragama (paramAtmabhakti gujarAtI) amUlya saMyamInA kAnamAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya | saMyamInA dilamAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya 24. saMyamInA romeromamAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya saMyamInA sapanAmAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya | saMyamInA vyavahAramAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya vidyutaprakAzanI sajIvatA aMge vicAraNA (gujarAtI) 10-00 vidyutaprakAza : sajIva yA nirjIva ? (dindI) 20-0 0 yazovijaya chatrIzI (abhinava prabhustuti). amUlya prabhu vIra kI aMtima dezanA (uttarAdhyayanasUtra sUkti cayana) niHzulka | saMvedana kI suvAsa (bu matta) 32. | saMvedana nI mastI 33. | saMvedana zI kSatti. (maja) u4. ] saMvedana kI saragama (prabhu bhakti evaM adhyAtmasAdhanA) 1 0 0-0 0 .| zrAvaka dinacaryA (gujarAtI) amUlya 36. |dravya-guNa-paryAyano rAsa + dravyAnuyogaparAmarza (bhAga - 1 thI 7) (saMskRta + gujarAtI) 5000-00 (37. |dravya-guNa-5ryAyano rAsa + adhyAtmaanuyoga (bhAga-1-2)| (saMskRta + gujarAtI) 1000-00 noMdha: adhyayanazIla sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone tathA jJAnabhaMDArone bheTa rUpe maLezakaze prApti sthAna :- divya darzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA, ji. amadAvAda. pIna-387810. amUlya ( )
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravya-guNa-paryAyano rAsa - bhAga 1 thI 7 nI pRSThabhUci 0 bhAga | (1) | DhALa/zAkhA pRSTha 1 + 2 ............ .... 1-242 1. dravyAnuyoga mAhAbhya ....... 1-86 2. dravya-guNa-paryAya bhedasiddhi ......................... ..... 87-242 3 + 4 + pa ................. .... 243-6 74 3. dravya-guNa-paryAya abhedasiddhi .................... ............. 243-358 4. dravya-guNa-paryAya bhedabhedasiddhi + saptabhaMgI sthApana ............... 359-162 5. naya-pramANasApekSa bhedabhedasiddhi + dravyArthikanayanirUpaNa ............. pa63-674 6 + 7 + 8 ... 675-1104 6. digaMbarasaMmata nayanuM nirUpaNa .............. ............. 675-814 7. upanaya parAmarza .... .... 815-904 8. AdhyAtmikanaya nirUpaNa + devasenamata samIkSA .................. 905-1104 9 + 10 .............. ........... 1105-1646 9. utpAdAdi vicAra ......... 1105-1384 10. dravyabheda nirUpaNa. ....... 1385-1646 11 + 12 . ......... 1647-1960 11. guNa + sAmAnyasvabhAva nirUpaNa ................. .... 1647-1844 12. vizeSasvabhAva nirUpaNa ... ..... 1845-1960 13 + 14 + 15 ...... ..... 1961- 2352 13. svabhAvamAM na yojanA 1961-2110 14. vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa ............................... 2111-2244 15. jJAna mAhIbhya ............................................... 2245-23para 16 + 17 ........................................****** ..... 2353-2834 16. dravyAnuyogaparijJAna prAdhAnya ................. 2353-2584 17. guruparaMparA prazasti .......... 2585-26 29 0 1 thI 18 pariziSTa ......... 2630-2834 (* saMpUrNa * - noMdha :- 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' - A pustakanA kula sAta bhAganA prakAzana sAthe ja "dravya-guNa-paryAyano rAsa + adhyAtma anuyoga' bhAga 1-2 paNa prakAzita thayela che. te banne bhAgamAM rAsaTabo+parAmarza-zlokArtha+AdhyAtmika upanaya+pAThAMtarAdinI TippaNI + dareka zAkhAno TUMkasAra samAviSTa che.
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinapatiprathitA'khilavAGmayI, gnndhraa''nnmnnddpnrtkii| gurumukhAmbujakhelanahaMsikA, vijayate jagati shrutdevtaa|| nama: zrutaadhiSThAyikA mA sarasvatI
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ itthaM sAmpradAyikavyAmohAdinA sAdhu-zrAvakAdinindAdikAriNaH ugracAritrAcArapAlanamapi azuddhAnuSThAnatvenA'vaseyam / (iiA-pR.27) sAMpradAyika vyAmoha vagerenA kAraNe vinA saMkoce jAheramAM sAdhu-zrAvaka vagerenI niMdA karanAranA bahArathI ugra dekhAtAM cAritrAcAra aparizuddha anuSThAna ja jANavA. (karNikA suvAsa) ZAN
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya guNa paryAya phona
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka che. zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha, ila badhAnuM paripUrNa jparibaLa paramane pAmavA vi guNa 'paryAya cano rAsa MULTY GRAPHICS 02223873822 23Bg4zA ISBN : 978-81-9255326-7,