Book Title: Dharmabhyudaya Mahakavya
Author(s): Chaturvijay, Punyavijay
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010638/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pramanane A IMInidinfair . C 290aniamrikim MIRE HITIONALLERTILItama vargavAsI sAdhucarita zrImAn DAlacandajI siMghI AITUTIHITENT T 4STHDCIALUmrao HT T-T FA . SP . . bAbU zrIbahAdura siMhajI siMghIke puNyazloka pitA janma-vi. saM. 1921, mArga. vadi 6 Wan svargavAsa-vi. sa. 1984, poSa sudi 6 AMAJ I MurtiHIAnimurtRATTIMIL RLPHARumar Lanmaamirmandhan SP IRITUATTAMAIRATE imamimarpalimandit
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ THISmallesthaaHEE i TamannainaSESSI PMIDWITTARINAIDUALLY TAITANTRINASEANILITAMIN HINES Aim TRIP Hima H NEY dAnazIla-sAhityarasika-saMskRtipriya kha. zrIbAbU bahAdurasiMhajI siMghI . .. .mam.ante marati .......... .. .... 14.... - / , ajImagaMja-kalakattA janma tA. 28-6-1885] Siks 1. 7-7-1944 -MSPari T UmmandummaATE main minimum a MEANITTINARIE S ManITAMITRurimade o AS I RAMANALIDAImalamLEAGE
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ siM ghI jaina grantha mA lA *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*****[ pia 8 ]x-- mayyaya----- nAgendra gacchIya - zrImadudayaprabhasUriracita dharmAbhyudaya mahAkAvyaM SRI DALCHAND JI SINGHI AAJAK phra SINGHI JAIN SERIES *************[ NUMBER 4 ]****************** DHARMABHYUDAYA MAHAKAVYA OF SRI UDAYAPRABHA SURI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalakattA nivAsI sAdhucarita-zreSThivarya zrImad DAlacandajI siMghI puNyasmRtinimitta pratiSThApita evaM prakAzita siMghI jaina grantha mA lA [jaina Agamika, dArzanika, sAhityika, aitihAsika, vaijJAnika, kathAtmaka - ityAdi vividhaviSayagumphita prAkRta, saMskRta, apabhraMza, prAcInagUrjara - rAjasthAnI Adi nAnAbhASAnibaddha; sArvajanIna / purAtana tathA nUtana saMzodhanAtmaka sAhitya prakAzinI sarvazreSTha jaina pranthAvali. ] ' vA pratiSThAtA zrImad - DAlacandajI - siMdhIsatputra sva0 dAnazIla - sAhityarasika - saMskRtipriya zrImad bahAdura siMhajI siMghI SRISSYEKAS pradhAna sampAdaka tathA saMcAlaka AcArya jinavijaya muni ( sammAnya niyAmaka - bhAratIya vidyA bhavana - - baMbaI ) sarvaprakAra saMrakSaka zrI rAjendra siMhajI siMghI tathA zrI narendra siMhajI siMghI * prakAzanakartA siMghI jaina zAstra zikSApITha bhAratIya vidyA bhavana, muMbaI 77 prakAzaka - jayantakRSNa, ha. dave, oNnararI rajiSTrAra, bhAratIya vidyA bhavana, caupATI roDa, naMbaI. naM. 7 mudraka - prAraMbhake 1-8 phArma, rAmacaMdra yesa zeDage, nirNayasAgara presa, 26-28 kolabhATa sTrITa, baMbaI zeSa saMpUrNaprantha mudraka - zA. gulAbacaMda devacaMda, mahodaya priMTiMga presa, bhAvanagara (saurASTra )
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAgendragacchIya - zrImadudayaprabhasUriracita 'saMghapaticarita' aparanAmaka dharmAbhyudaya mahAkAvya sabhASyavivRtisamaveta 'bRhatkalpasUtra' tathA 'vasudeva hiMDI' Adi aneka grantha saMzodhaka-saMpAdaka divaMgata munimatallika zrI caturavijayajI * * * saMpAdaka vikramAbda 2005] granthAMka 4] tathA tadIyaziSyAgraNI jainAgamavAcanAvinizcAyaka vidvadvallabha munipuGgava zrI puNyavijayajI bhAratIya vidyA amRtaM na vidyA babaI bhayana 55 prakAzaka siMghI jaina zAstra zikSApITha bhAratIya vidyA bhavana baMbaI prathamAvRtti, paMcagata prati sarvAdhikAra saMrakSaka bhA. vi. bha. [ 1949 khristAbda [ mUlya rU. 8-8-0
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||siNghiijaingrnthmaalaasNsthaapkprshstiH| ...GS.000 11 . asti bagAbhidhe deze suprasiddhA mnormaa| murzidAbAda ityAkhyA purI vaibhavazAlinI // bahavo nivasantyatra jainA UkezavaMzajAH / dhanADhyA nRpasammAnyA dhrmkrmpraaynnaaH|| zrIDAlacanda ityAsIt teSveko bahubhAgyavAn / sAdhuvat saccaritro yaH siMghIkulaprabhAkara dhAlya evAgato yazca kartuM vyApAravistRtim / kalikAtAmahApuyAM dhRtadharmArtha nishcyH|| kuzAgrIyasvabuddhyaiva sadvRttyA ca sunisstthyaa| upAya' vipulAM lakSmI koTyadhipo'janiSTa sH|| tasya mannukumArIti snnaariikulmnnddnaa| abhUt pativratA panI shiilsaubhaagybhuussnnaa|| zrIvahAdarasiMhAkhyo gunnvoNstnystyoH| abhavat sakRtI dAnI dharmapriyazca dhiinidhiH|| prAptA puNyavatA tena patnI tilakasundarI / yasyAH saubhAgyacandreNa bhAsitaM tatkalAmbaramA zrImAn rAjendrasiMho'sya jyeSThapunaH suzikSitaH / yaH sarvakAryadakSatvAt dakSiNabAhuvat pituH|| narendrasiMha ityAkhyastejasvI madhyamaH sutaH / sUnuvIrendrasiMhazca kaniSThaH saumyadarzanaH // santi trayo'pi satputrA bhAtabhaktiparAyaNAH / vinItAH saralA bhavyAH piturmaargaanugaaminH|| anye'pi bahavastasyAbhavana svstraadivaandhvaaH| dhanairjanaiH samRddhaH san sa rAjeva vyraajt|| anyaccasarasvatyAM sadAsakto bhUtvA lakSmIpriyo'pyayam / tatrApyAsIt sadAcArI tazcitraM viduSAM khlu|| 13 nAhakAro na durbhAvo na bilAso na durvyayaH / dRSTaH kadApi tadgehe satAM tad vismayAspadam // 14 bhakko gurujanAnAM sa vinItaH sajanAn prati / bandhujane'nurakto'bhUt prItaH povyagaNeSvapi // deza-kAlasthitijJo'sau vidyA-vijJAnapUjakaH / itihaasaadi-saahity-sNskRti-stklaapriyH|| samunnatyai samAjasya dharmasyotkarSahetave / pracArAya ca zikSAyA dattaM tena dhanaM dhanam // gatvA sabhA-samityAdau bhUtvA'dhyakSapadAnvitaH / dattvA dAnaM yathAyogyaM protsAhitAzca krmH||18 evaM dhanena dehena jJAnena shubhnisstthyaa| akarot sa yathAzakti satkarmANi sadAzayaH // mathAmyadA prasaGgena svapituH smRtihetave / katuM kiJcid viziSTaM sa kArya manasyacintayat // pUjyaH pitA sadevAsIt samyaga-jJAnaruciH svayam / tasmAt tajjJAnavRddhyartha yatanIyaM mayA'pyaram // 21 vicArya svayaM citte punaH prApya susammatim / zraddhAspadasvamintrANAM viduSAMcApi tAdRzAm // jainajJAnaprasArArtha sthAne zAnti ni ke ta ne / siMdhIpadAGkitaM jaina jJAnapITha matISThipat // zrIjinavijayaH prAjJo muninAmnA ca vizrutaH |khiiktu prArthitastena tasyAdhiSThAyakaM padam // tasya saujanya-sauhArda-sthaiyaudAryAdisadguNaiH / vazIbhUya mudA yena svIkRtaM tatpadaM varam // kavIndreNa ravIndreNa khIyapAvanapANinA / rasa-nAMgAI-candrAbde tatpratiSThA vyadhIyata // . prArabdha muninA cApi kArya tadupayogikam / pAThanaM jJAnalipsUnAM granthAnAM prathanaM tathA / tasyaiva preraNAM prApya zrIsiMghIkulaketunA / svapitRzreyase caiSA prArabdhA granthamAlikA // udAracetasA tena dharmazIlena dAninA / vyayitaM puSkalaM draSyaM tattatkAryasusiddhaye // chAtrANAM vRttidAnena nekeSAM viduSAM tthaa| jJAnAmyAsAya niSkAmasAhAyyaM sa pradattavAn // jalavAyvAdikAnAM tu prAtikUlyAdasau muniH| kArya trivArSikaM tanna samApyAnyantra cAsthitaH // tatrApi satataM sarva sAhAyyaM tena yacchatA / granthamAlAprakAzAya mahotsAhaH prdrshitH|| nanda-nidhya-candrode jAtA punaH suyojanA / granthAvalyAH sthiratvAya vistarAya ca nUtanA // tataH suhRtparAmarzAt siMghIvaMzanabhasvatA / mA vi dyA bha va nA yeyaM granthamAlA samarpitA // AsIttasya manovAnchApUrvI granthaprakAzane / tadartha vyayitaM tena lakSAvadhi hi rUpyakam // durvilAsAd vidheInta ! daurbhAgyAcAramavandhUnAm / svalpenaivAtha kAlena svarga sa sukRtI yyau|| 36 indu-kha-zUnya netrAbde mAse ASADhasamjhake / kalikAtAkhyapuryA sa prAptavAn paramAM gatim // 37 pitRmakkaizca tatputraiH preyase piturAtmanaH / tathaiva prapituH smRtyai prakAzyate'dhunA punH|| iyaM pranyAvaliH zreSThA preSThA prajJAvatAM prathA / bhUyAd bhUtyai satAM siMghIkulakIrtiprakAzikA // 39 vidujanakRtAhAdA sacidAnandadA sadA / ciraM nandasviyaM loke zrIsa~ghI anyapaddhatiH /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ // siMghIjainagranthamAlAsampAdakaprazastiH // svasti zrImedapATAkhyo dezo bhaartvishrutH| rUpAhelIti sannAnI purikA tatra susthitA // sadAcAra-vicArAbhyAM prAcInanRpateH samaH / zrImaccaturasiMho'tra rAThoDAnvayabhUmipaH // tatra zrIvRddhisiMho'bhUd rAjaputraH prasiddhibhAk / kSAtradharmadhano yazca prmaarkulaagrnnii| muja-bhojamukhA bhUpA jAtA yasin mahAkule / kiM varNyate kulInatvaM ttkuljaatjnmnH| patnI rAjakumArIti tasyAbhUd guNasaMhitA / cAturya-rUpa-lAvaNya-suvAk-saujanyabhUSitA / kSatriyANIprabhApUrNA zauryoddIptamukhAkRtim / yAM dRSTvaiva jano mene rAjanyakulajA tviyam / punaH kisanasiMhAkhyo jaatstyortipriyH| raNamalla iti cAnyad yatrAma jananIkRtam // zrIdevIhaMsanAmA'na rAjapUjyo yatIzvaraH / jyotibhaiSajyavidyAnAM pAragAmI janapriyaH // Agato marudezAd yo bhraman janapadAn bahUn / jAtaH zrIvRddhisiMhasya prIti-zraddhAspadaM param // 9 tainAthApratimapremNA sa tatsUnuH svasannidhau / rakSitaH, zikSitaH samyak, kRto jainamatAnugaH daubhAgyAt tacchizobAlye guru-tAtau divaMgatau / vimUDhaH svagRhAta so'tha yadRcchayA vinirgataH // " tathA cabhrAnsvA nekeSu dezeSu sevisvA ca bahUn narAn / dIkSito muNDito bhUtvA jAto jainamutistataH / / 12 jJAtAnyanekazAstrANi nAnAdharmamatAni ca / madhyasthavRttinA tena tatvAtattvagaveSiNA // madhItA vividhA bhASA bhAratIyA yuropajAH / bhanekA lipayo'pyevaM prtn-nuutnkaalikaaH|| 14 yena prakAzitA naike granthA vidvtprshNsitaaH| likhitA bahavo lekhA aitihyatathyagumphitAH // sa bahubhiH suvidvadbhistanmaNDalaizca satkRtaH / jinavijayanAnnA'sau khyAto'bhavad manISiSu // yasyatA vizruti jJAtvA shriimdgaandhiimhaatmnaa| AhUtaH sAdara puNyapattanAt khymnydaa|| pure cAhammadAbAde rASTrIyazikSaNAlayaH / vidyApITha iti khyAtyA pratiSThito yadA'bhavat // AcAryatvena tantrocaniyuktaH sa mahAtmanA / rasa-muni-nidhIndvande purAta vAkhya mNndire| varSANAmaSTakaM yAvat sambhUSya va padaM ttH| gatvA jarmanarASTre sa tatsaMskRtimadhItavAn / vata mAgatya sallamo rASTrakAyeM ca sakriyam / kArAvAso'pi sammAptoM yena svarAjyaparvaNi // kramAva. tato vinirmukaH sthitaH zAnti niketane / vizvavanyakavIndrazrIravIndranAthabhUSite // siMghIpadayutaM jaina jJAnapIThaM tadAzritam / sthApitaM tatra siMghIzrIDAlacandasya sUnunA / zrIbahAdurasiMhena dAnavIreNa dhiimtaa| smRtyartha nijatAtasya jainajJAnaprasArakam // pratiSThitazca tasyAsau pade'dhiSThAtRsanjJake / adhyApayan varAn ziSyAn granthayan jainavAjAyam / tasyaiva preraNAM prApya zrIsiMghIkulaketunA / svapitRzreyaseM hyeSA prArabdhA granthamAlikA / / bhathaivaM vigataM yasya varSANAmaSTakaM punaH / granthamAlAvikAsArthipravRttiSu prysthtH|| bANe-ratne-navendvande muMbAInagarIsthitaH / muMzIti birudakhyAtaH knhaiyaalaalNdhiiskhH|| pravRtto bhAratIyAnAM vidyAnAM pIThanirmitI / karmaniSThasya tasyAbhUta prayatna saphalo'cirAt // viduSAM zrImatAM yogAt saMsthA jAtA prtisstthitaa| bhAratIya padopeta vidyA bhavana smjhyo| - mAhUtaH sahakAryArtha sa munistena suhRdA / tataH prabhRti vanApi sahayoga pradattavAn // tavane'nyadA tasya sevA'dhikA jhapekSitA / svIkRtA namrabhAvena sA'pyAcAryapadAzritA // nanda-nidhyaka-candrAbde vaikrame vihitA punH| etadgranthAvalIsthairyakRt tena navyayojanA // parAmarzAt tatastasya zrIsiMghIkulabhAsvatA / mA vidyA bhavanAyeyaM granthamAlA smrpitaa|| pradattA dazasAhastrI punastasyopadezataH / svapitRsmRtimandirakaraNAya sukIrtinA // devAdalpe gate kAle siMghIvoM divNgtH| yastasya jJAnasevAyAM sAhAyyamakarot mahat / / pitRkAryapragatyarthaM ynshiilaistdaatmjH| rAjendrasiMhamukhyaizca saMskRtaM tadvacastataH // puNyazlokapiturnAmnA anthAgArakRte punaH / bandhujyeSTho guNazreSTho sArddhalakSaM pradattavAn / pranthamAlAprasiddhyarthaM pitRvat tasya kAMkSitam / zrIsiMghIvandhubhiH sarva tagirA'nuvidhIyate / vidvajjanakRtAhAdA saccidAnandadA sadA ciraM nandatviyaM loke jina vinaya bhaartii|| NE9... 15 21.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMghI jaina granthamAlA bhI adyAvadhi mudritagranthanAmAvali 1 merutujhAcAryaracita prabandhacintAmaNi / 12 yazovijayopAdhyAyaviracita mUla saMskRta grantha. zAnavinduprakaraNa. ..2 purAtanapravandhasaMgraha bahuvidha aitihyatathya- |13 hariSeNAcAryakRta bRhatkathAkoza. paripUrNa aneka nivandha saMcaya. 14 jainapustakaprazastisaMgraha, prathama bhAga. .3 rAjazekharasUriracita prabandhakoza. | 15 haribhadrasUriviracita dhUrtAkhyAna. (prAkRta) .4 jinaprabhasUrikRta vividhatIrthakalpa. 16 durgadevakRta riSTasamuccaya. .. 17 meghavijayopAdhyAyakRta digvijayamahAkAvya., .5 meghavijayopAdhyAyakRta devAnandamahAkAvya. 6 yazovijayopAdhyAyakRta jainatarkabhASA. | 18 kavi abdula rahamAnakRta sandezarAsaka. | 19 bhartRharikRta zatakatrayAdi subhASitasaMgraha, 7 hemacandrAcAryakRta pramANamImAMsA. | 20 zAntyAcAryakRta nyAyAvatAravArtika-vRtti. .8 bhaTTAkalaGkadevakRta akalaGkagranthatrayI. 21 kavi dhAhilaracita paumasirIcariu.(apa0) 9prabandhacintAmaNi-hindI bhASAntara. 22 mahezvarasUrikRta nANapaMcamIkahA.(prAkR0) 10 prabhAcandrasUriracita prabhAvakacarita. 23 bhadrabAhusaMhitA. 11 siddhicandropAdhyAyaracita bhAnucandragaNi-24 jinezvarasUrikRta kathAkoSaprakaraNa. (prA.) carita. | 25 udayaprabhasUrikRta dharmAbhyudayamahAkAvya. .Life of Hemachandracharya: By Dr. G. Buhler. saMprati munyamANagranthanAmAvali 1 kharataragacchabRhadgurvAvali. | 10 jayapAhuDanAma nimittazAstra. (prAkRta) kumArapAlacaritrasaMgraha 11 koUhalaviracita lIlAvatIkathA (prAkRta).' 3'vividhagacchIyapaTTAvalisaMgraha. 12 guNacandraviracita maMtrIkarmacandravaMzaprabandha.' 4 jainapustakaprazastisaMgraha, bhAga 2. 13 nayacandraviracita hammIramahAkAvya. 5"vijJaptisaMgraha-vijJaptima hA lekha- vijJapti 14 mahendrasUrikRta narmadAsundarIkathA.'(prA.) triveNI Adi aneka vijJaptilekha samuccaya. | 15 jinadattAkhyAnadvaya (prAkRta). 6 uDyotanasUrikRta kuvalayamAlAkathA. 16'vayaMbhUviracita paumacariu (apabhraMza). 7 kIrtikaumudI Adi vastupAlaprazastisaMgraha. 17 siddhicandrakRta kAvyaprakAzakhaNDana. 8 dAmodarakRta uktivyakti prakaraNa. 18 jayasiMhasUrikRta dharmopadezamAlA..(prA.) 2 mahAmuniguNapAlaviracitajaMbUcaritra (prAkRta). 119 kauTalyakRta arthazAstra-saTIka. mudraNArtha nirdhArita evaM sajIkRtagranthanAmAvali "mAnucandragaNikRta vivekavilAsaTIkA. 2 purAtana rAma-bhAsAdisaMgraha. 3 prakIrNa vADmaya prakAza. '4 siddhicandrovAdhyAyaviracita pAsavadattATIkA. 5 devacandrasUrikRta mUlazuddhiprakaraNavRtti. 6 ratnaprabhAcAryakRta upadezamAlA TIkA. 7 yazovijayopAdhyAyakRta anekAntavyavasthA. 8 jinezvarAcAryakRta pramAlakSaNa. 9 mahAnizIthasUtra. 10 taruNaprabhAcAryakRta AvazyakavAlAvavodha.. 11 rAThoDavaMzAvali. 12 upakezagacchaprabandha. 13 varddhamAnAcAryakRta gaNaratnamahodadhi. 14 pratiSThIsomakRta somasaubhAgyakAvya. -15 nemicandrakRta SaSThIzataka (pRthakU 'pRthak,3 bAlAvabodhayukta). 16 zIlAMkAcArya viracita mahApuruSacaritra (prAkRta mahAgrantha). 17 caMdappahacariyaM (prAkRtaH). 18 neminAhacaritra (apabhraMzamahAmanya1:19 upadezapaTIkA (varddhamAnAcAryakRta). 20 nirvANalIlAvatI kathA (saM. kathA prantha). 21 sanatkumAracaritra (saMskRta kAvyagrantha). 22 rAjavallabha ' pAThakakRta bhojacaritra. 23 pramodamANikyakRta vAgbhaTAlaMkAravRtti24 somadevAdikRta vidagdhamukhamaNDanavRtti. 25 samayasundarAdikRta vRttaratnAkarakRti. 26 pANDityadarpaNa. 27 purAtanaprabandhasaMgraha-hindI bhASAntara, 28 bhuvanabhAnucaritra vAlAvavodha, 29 bhuvanasundarI caritra (prAkRtakathA) ityAdi, ityAdi
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-10 wwar >> dharmAbhyudayamahAkAvya-viSayAnukrama siMdhIjainagranthamAlA saMsthApaka-khargastha bAbU zrI vahAdurasiMhajI siMghI smaraNAJjali dharmAbhyuyadaya-prAstAvika divaMgata munivaryazrIcaturavijayajI smaraNa-sumanAJjali 11- 29 granthaparicaya [ le0 zrIyuta kanaiyAlAla bhA0 dave, pATaNa ] 1 tIrthayAtrAvidhivarNanoM nAma prathamaH srgH| maGgalam granthakRtaH pUrvAcAryA ... saMghamAhAtmyam .. ... vastupAlamAhAtmyam ... prastutagranthasyAbhidhAnam ... vastupAlavaMzavarNanam .... vastupAkasya kulaguravaH vastupAlasya jijJAsA ... rAjavyApArasya sAphalyam ... prabhAvanA sasaMghaM tIrthayAtrAyA vidhiH ... 2 RSabhakhAmipUrvabhavavarNano nAma dvitIyaH srgH| 7-22 abhayaMkarapacaritam ... ... ... 9-17 3 RSabhakhAmijanma-vratAdivarNanonAma tRtIyaH sNrg| kulakarANAmutpattinItayazca dhanasArthavAhajIvasya RSabhatIrthakRtazcaritam .4 bharatavAhuvalivarNano nAma caturthaH srgH| ... anArakArakaSTAntaH ... ... ... 5 zatruJjayatIrthotpatti-RSabhanirvANavarNano nAma paJcamaH 6 bharatanirvANavarNano nAma paSThaH srgH| 57-60 RSabhajinanirvANamahotsava. bharatacakravartikevalajJAna-nirvANe / zatrujayamAhAtmyotkIrtano nAma saptamaH sargaH1 ... kapardiyakSotpattiH ... zatrukSayatIrthodAravarNanam 8 jaMvUkhAmicaritavarNano nAma aSTamaH srgH| ... 65-16 jaMcUkhAmipUrvabhavacaritam vRkhAmicaritam ... madhuvindUdAharaNam ... madhuvindAkhyAnakopanaya: kubaradatta-kuberadatAkhyAnakam or orARMAmmm 00 srgH| 57 8 44:55
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ : mahezvaradattAkhyAnakam RSikArAkhyAnakam mAMsalolupasya kAkasyAkhyAnakam vAnarAkhyAnakram puNyasArAkhyAnakam rAjJI-jambukayorAkhyAnakam vidyunmAlAkhyAnakam zaGkhathamakAikhyAnakam vAnarAkhyAnakam buddhistriyA AkhyAnakam vAjirAjAkhyAnakam puNyahInAkhyAnakam kUrmAkhyAnaka mAsAhasapakSiNa AkhyAnakam somazarmAkhyAnakam nAgadhyAkhyAnakam lalitAGgAkhyAnakam 9. tapaHprabhAvopavarNano yugavAhucaritaM nAma navamaH sargaH / 10 neminAthaprAcyabhavavarNano nAma dazamaH sargaH / 11 vasudedhayAtrAvarNano nAma ekAdazaH sargaH / vasudevahiNDiH cArudattagandharvasenayocaritam kanakavatyAH pUrvabhavaH nala-damayantIcaritavarNanam 12 kRSNarAjyavarNano nAma dvAdazaH sargaH / 13 harivijayo nAma trayodazaH sargaH / pradyumnakumAracaritam pradyumnasya pUrvabhavacaritam 0.0 14 neminirvANavarNano nAma caturdazaH sargaH / 15 vastupAla saMgha yAtrAvarNano nAma paJcadazaH sargaH / prathamaM pariziSTam - itihAsa vidupayoginAM padyAnAmanukramaNikA / dvitIyaM pariziSTam - itihAsavidupayoginAM vizeSanAnAmanukramaNikA / tRtIyaM pariziSTam - dharmAbhyudayakAvyAntargatAnAM vizeSanAmnA manukramaNikA / 5. 3 ... 200 800 ... ... ... *** ... - 18 - ... 200 *** ... ... 0.8 ... ... ... ... 200 www ... ... ... ... ... *** eed ... 404 BEP www www ... ... ... ... w35 www ... --- ... ... *** ... ... ... ... ... 200 800 ... 943 ... 73 73 74 083 75 76 78 z 4 84 taeg d 88 88 89 89 91 92 119 121 - 126 127 155 157 97 - 105 106 - 117 118 - 145 * 146 - 154 155 - 171 172 - 183 -184 - 190 1 4
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhujanazuzrUSAdi vaiyyAvRttya kriyAcaraNapravaNe munivara zrI ramaNikavijaya svIkRta vArSikatapa udyApana smRtyartha akSayatRtIyA, saM. 2005] vaTapad (vaDodarA) N -jina vijaya
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva0 bAbU zrI zrI bahAdura siMhajI siMghI ane siMghI jaina grantha mA lA [ smaraNAJjali ] mArA ananya AdarzapoSaka, kAryasAhAyaka, utsAhapreraka ane sahRdaya snehAspada bAbU zrI bahAdUra siMhajI siMdhI, jemaNe mArI viziSTa preraNAthI, potAnA svargavAsI sAdhucarita pitA zrI DAlacaMdajI siMghInA puNya smaraNa nimitta, A 'sidhI jaina granthamAlA'nI kIrtikAriNI sthApanA karIne, enA nimitte daravarSe hajAro rUpiyA kharca karavAnI Adarza udAratA prakaTa karI hatI; ane jemanI AvI asAdhAraNa jJAnabhakti sAthai ananya Arthika udAravRtti joIne meM paNa, mArA jIvanano viziSTa zaktizAlI ane bahu ja mUlyavAn avazeSa uttara kALa, epranthamALAnA ja vikAsa ane prakAzane mATe sarvAtmanAe samarpita karI dIgho; tathA jemaNe A granthamALAnuM vigata 13 - 14 varSomAM AvuM suMdara, samRddha ane sarvAdaraNIya kAryaphaLa niSpanna eluM joIne bhaviSyamA AnA kAryane vadhAre pragatimAn ane vadhAre vistIrNa rUpamA jovAnI potAnA jIvananI ekamAtra parama abhilASA sevI hatI; ane tadanusAra, mArI preraNA ane yojanAne anusarIne, prastuta graMthamALAnI kAryavyavasthA 'bhAratIya vidyAbhavana' ne samarpita karI, AnA bhAvI age nizciMta thayA hatA; te puNyavAn, sAhityarasika, udAramanaska, amRtAbhilASI, abhinandanIya AtmA have A saMsAramAM vidyamAna nathI. san 1944 nA julAI mAsanI 7 mI tArIkhe 59 varSenI umare e mahAn AtmA A lokamAMthI prasthAna karI gayo temanA evA bhavya, AdaraNIya, spRhaNIya ane zlAghanIya jIvanane potAnI kiMcit snehAtmaka 'smaraNAali' samarpita karavA nimitte, temano saMkSipta jIvana-paricaya ahiM ApavAmAM Ave che. siMghIjInA jIvana sAthenA mArA khAsa khAsa smaraNonuM vistRta Alekhana meM hiMdImAM kartuM che ane te khAsa karIne siMghIjInA ja ' smAraka graMtha' tarIke pragaTa karavAmAM AvelA 'bhAratIya vidyA' nAmaka patrikAnA trIjA bhAganI anupUrtirUpe prasiddha karavAmAM AvyuM che. siMghIjI viSe vizeSa jANavAnI icchAvALA vAcakone e 'smAraka graMtha' jovAnI bhalAmaNa che. * bAbU zrI bahAdura siMhajIno janma vaMgAlanA murzidAbAda jillAmAM AvelA ajImagaMja nAmaka sthAnamAM, saMvat 1941 mAM thayo hato. teo bAbU DAlacaMdajI siMghInA ekamAtra putra hatA. temanI mAtA zrImatI mannukumArI ajImagaMjanA ja baida kuTuMbanA bAbU jayacaMdajInI putrI thatI hatI. zrI mannukumArInI eka vhena jagatseThane tyAM paraNAvelI hatI ane bIjI, vhena suprasiddha nAhAra kuTuMbAM paraNAvelI hatI. kalakattAnA sva0 suprasiddha jaina skaoNlara ane AgedhAna vyakti bAbU pUraNacaMdajI nAhAra, bAbU bahAdura siMhajI siMghInA mAsIAI bhAI yatA hatA. siMghIjIno vivAha, bAlacara - jIbhAgaMjanA suprasiddha dhanADhya jaina gRhastha lakSmIpata siMhajInI pautrI ane chatrapata siMhajInI putrI zrImatI tilakasuMdarI sAthai saMvat 1954 mAM thayo hato. e rIte zrI bahAdura siMhajI siMghIno kauTuMbika saMbaMdha baMgAlanA khAsa prasiddha jaina kuTuMbo sAthe gADha rIte saMkaLA elo hato. * bAbU zrI bahAdura siMhajInA pitA bAbU DAlacaMdajI siMghI baMgAlanA jaina mahAjanomAM eka bahu ja prasiddha bhane sacarita puruSa thaI gayA. teo potAnA ekIlA jAta puruSArthaM ane udyogathI, eka bahu ja sAdhAraNa sthitinA vyApArInI koTimAMthI mhoTA karoDAdhipatinI sthitiye pahoMcyA hatA bhane sArAya baMgAlamAM eka supratiSThita ane prAmANika vyApArI tarIke temaNe viziSTa khyAti prApta karI havI. eka vakhate teo, baMgAlano sauthI mukhya vyApAra je jUTano gaNAya che tenA, sauthI mhoTA vyApArI thaI gayA hatA. temanA puruSArthathI, temanI vyApArI peDhI je harisiMha nihAlacaMdanA nAme cAlatI hatI te baMgAlamAM jUTano vyApAra karanArI dezI tathA videzI peDhIyomAM sauthI mhoTI peDhI gaNAtI thaI hatI. bAbU DAlacaMdajI siMghIno janma saMvat 1921 mAM thayo hato, ane 1935 mAM temanuM zrI manukumArI sAthai lama thayuM. 14-15 varSenI umaramAM DAlacaMdajIe potAnA pitAnI dukAnano kArabhAra, je te vakhate bahu ja sAdhAraNa rUpamAM cAlato hato, te hAthamAM lIdho. veo ajImagaMja choDI kalakattA AvyA ane tyAM potAnI hoziyArI ane khaMta vaDe e kArabhArane dhIme dhIme khUba ja vadhAryo ane aMte tene eka sauthI mhoTI 'pharma' nA rUpamAM sthApita karyo. kalakattAmAM jyAre 'jUTa selarsa esosiezana'nI sthApanA thaI tyAre bAbU DAlacaMdajI siMdhIne tenA sauthI pahelA presIDenTa banAvavAmAM AvyA hatA. jUTanA vyApAramAM AvI rIte sauthI mhoTuM sthAna meLavIne pachI temaNe potAnuM lakSya bIjA bIjA udyogo tarapha paNa doryu. eka tarapha SM1
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAyU zrI bahAdura siMhajI siMghI - smaraNAJjali maNe madhyaprAMtomA' AvelA korIyA sTeTamAM kolasAnI khANonA udyogano pAyo nAMkhyo bhane pIjI tarapha dakSiNanA zakati ane akalatarAnAM rAjyomA AvelI cUnAnA pattharonI khANonA, temaja veLagAma, sAvaMtavADI, icalakaraMjI jevA sthAnomA AvelI 'yokasAiTa' nI khANonA vikAsanI zodha karavA pAchaLa potArnu lakSya paronyu. kolasAnA udyoga artha temaNe 'mesarsa DAlacaMda bahAdurasiMha' e nAmathI navI peDhInI sthApanA karI je Aje hiMdusthAnamA eka agragaNya peDhI gaNAya cha. e uparAMta temaNe vaMgAlanA covIsa paragaNA, raMgapura, pUrNIyA ane mAladahA vigere jillAomA, mhoTI jamInadArI paNa kharIda karI ane erIte baMgAlanA nAmAMkita jamInadAromA paNa temaNe potArnu khAsa sthAna prApta kayu. vAbU DAlacaMdajInI AMvI supratiSThA kevaLa vyApArika kSetramA ja maryAdita hotI. teo potAnI udAratA ane dhArmikatA mATe paNa eTalA ja suprasiddha hato-temanI paropakAravRtti paNa veTalI ja prazaMsanIya hatI. paraMtu, paropakArasulabha prasiddhithI teo prAyaH dUra rahetA hatA. dhaNA bhAge teo guptarIte ja arthijanone potAnI udAratAno lAbha ApatA. temaNe potAnA jIvanamAM lAkhona dAna kayaM ho paNa tenI prasiddhi ke noMgha temaNe bhAgye ja karavA icchI haze. temanA suputra cAcU zrI bahAdura siMhajIe prasaMgopAtta carcA karatAM jaNAvyu hatuM ke teo je kAMI dAna Adi karatA, tenI khabara temane potAne (putrane) paNa bhAgye ja thatI. AthI temanAM jAhera dAno aMgenI mAtra nIcenA 2-4 prasaMgonI ja mAhitI maLI zakI hatI. sana 1926 mA 'cittaraMjana' sevA sadana mATe kalakattAmA phALo karavAmAM Avyo tyAre eka cAra khuda mahAtmAjI temanA makAne gayA hatA ane te vakhate temaNe vagara mAgye ja mahAtmAjIne e kArya mATe 10000 rUpiyA ApyA hatA. . 1917 mA kalakattAmA 'gavanbheMTa hAusa'nA medAnamAM, laoNrDa kArmAikalanA Azraya nIce reDakraoNsa mATe eka meLAvaDo thayo hato temA temaNe 21000 rUpiyA ApyA hatA. temaja prathama mahAyuddha vakhate temaNe 3,000,00 rupiyAnA 'vaoNra baoNNDas' kharIda karIne e prasaMge sarakArane phALAmA madada karI hatI. potAnI chellI avasthAmA temaNe potAnA nikaTa kuTuMbIjano-ke jemanI Arthika sthiti bahu ja sAdhAraNa prakAranI hatI temane-rUpiyA 12 lAkha vheMcI ApavAnI vyavasthA karI havI jeno amala temanA suputra vAvU vahAdura siMhajIye karyo hato. ghAvU DAlacaMdajInuM gArhasthya jIvana bahu ja AdarzarUpa hatuM. temanA dharmapatnI zrImatI mannukumArI eka Adarza ane dharmaparAyaNa patnI haitA. pati-patnI bane saMdAcAra, suvicAra ane susaskAranI mUrti jevA hatA. DAlacaMdajInuM jIvana bahu ja sAhU~ ane sAdhutva bharelu hatuM. vyavahAra ane vyApAra banemA teo atyaMta prAmANika ane nItipUrvaka vartanArA hatA. khabhAve teo khUba ja zAnta ane nirabhimAnI hatA. jJAnamArga upara temanI UMDI zraddhA hatI. tattvajJAnaviSayaka puskhakornu vAcana ane zravaNa temane atyaMta priya hetuM. kina nagara kaoNlejanA eka adhyAtmalakSI baMgAlI prophesara nAme vAbU brajalAla adhikArI-jemo yogaviSayaka prakriyAnA acchA abhyAsI ane tattvaciMtaka hatA-temanA sahavAsathI vAcU DAlacaMdajIne paNa yoganI prakriyA tarapha khUva ruci thaI gaI hatI ane tethI temaNe temanI pAsethI e viSayanI keTalIka khAsa prakriyAono UMDo abhyAsa paNa ko hato. zArIrika svAsthya ane mAnasika pAvitryano jenAthI vikAsa thAya evI, keTalIka vyAvahArika jIvanane atyaMta upayogI, yaugika prakriyAono temaNe potAnA patnI tema japatra. putrI Adine paNa abhyAsa karavAnI preraNA karI jaina dharmanA vizuddha tattvonA pracAra ane sarvopayogI jaina sAhityanA prasAra mATe paNa temane khAsa ruci rahetI hatI ane paMDitapravara zrI sukhalAlajInA paricayamAM AvyA pachI, e kArya mATe kAIka vizeSa sakriya prayatna karavAnI temanI sArI utkaMThA jAgI hatI. kalakattAmA 2-4 lAkhanA khace A kArya karanArUM koI sAhityika ke zaikSaNika kendra sthApita karavAnI yojanA teo vicArI rahyA hatA, e daramyAna san 1927 (vi.saM. 1984) mAM kalakattAmA temano khargavAsa thayo. 'bAbU DAlacaMdajI siMghI, potAnA samayanA baMgAlanivAsI jaina samAjamAM eka atyaMta pratiSThita vyApArI, dIrghadagI udyogapati, mhoTA jamInadAra, udAracitta sadgRhastha bhane sAdhucarita satpuruSa hatA. teo potAnI e sarva saMpatti ane guNavattAno semana vAraso potAnA eka mAtra putra bAbU vahAdura siMhajIne sopatA gayA, jemaNe potAnA e puNyazloka pitAnI sthala saMpatti ane sUkSma satkIrti-vanene ghaNI suMdara rIte vadhArIne pitA karatAya savAI zreSThatA meLavavAnI viziSTa pratiSThA prApta karI. bAvU zrI vaMhAdura siMhajImA potAnA pitAnI vyApArika kuzaLatA, vyAvahArika nipuNatA ane sAMskArika samiSTA to sapUrNa aMze vArasAgatarupe utarelI hatIja, paraMtu te uparAMta temanAmA bauddhika vigadatA, kalAtmaka rasikatA ane vividha viSayagrAhiNI prAJjala pratimAno paNa ucca prakArano sanniveza thayo hato bhane tethI teo eka asAdhAraNa vyakitva gharAvanAra mahAnubhAvonI paMphimAM sthAna prApta karavAnI yogyatA meLavI zakyA hatA. teo potAnA pitAnA ekamAtra putra hovAthI temane pitAnA vigaLa kArabhAramA nAnapaNadhIja lakSya ApavAnI pharaja paDhI hI ane tethI teo hAIskUlano abhyAsa pUro karavA sivAya kaoNlejano vizeSa abhyAsa karavAno avasara meLavI satyA na hatA. chatAM teMmanI jJAnaruci bahuja tIna hovAthI, temaNe ponAnI meLe ja, vividha prakAranA sAhitvanA yAMcanano dhanyAsa
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 siMghI jaina granthamAlA khUba ja vadhAryoM hato ane tethI teo iMgrejI uparAMta, baMgAlI, hiMdI, gujarAtI bhASAo paNa khUba sarasa jANatA hatA ane e bhASAomAM lakhAelAM vividha pustakonA vAcanamAM satata nimama rahetA hatA. nAnapaNathI ja temane prAcIna vastuonA saMgrahano bhAre zokha lAgI gayo hato ane tethI teo jUnA sikkAo, citro, mUrtio ane tevI bIjI bIjI cIjono saMgraha karavAnA atyaMta rasika thaI gayA hatA. jhaverAtano paNa te sAthe temano zokha khUba vadhyo hato ane tethI teo e viSayamA paNa khUba ja niSNAta thaI gayA hatA. enA pariNAme temaNe potAnI pAse sikkAo, citro, hastalikhita bahumUlya pustako vigereno je amUlya saMgraha bhego ko hato te Aje hiMdusthAnanA gaNyAgAMThyA evA saMgrahomAM eka mahattvanuM sthAna prApta kare tevo che. temano prAcIna sikAono saMgraha to eTalo badho viziSTa prakArano che ke jethI AkhI duniyAmAM tenuM trIju ke cothu sthAna Ave tema che. teo e viSayamA eTalA nipuNa thaI gayA hatA ke mhoTA mhoTA myUjiyamonA kyureTaro paNa vAraMvAra temanI salAha ane abhiprAya meLavavA arthe temanI pAse AvatA jatA. * teo potAnA evA ucca sAMskRtika zokhane laIne deza-videzanI AvI sAMskArika pravRttiyo mATe kArya karatI aneka saMsthAonA sadasya vigere banyA hatA. dAkhalA tarIke-raoNyala eziyATika sosAyaTI oNpha begAla, amerikana jyaoNgrAphikala sosAyaTI nyUyaoNrka, vaMgIya sAhityapariSad kalakattA, nyumismeTika sosAyaTI oNpha inDiyA vigere aneka prasiddha saMsthAonA teo utsAhI sabhAsada hatA. sAhitya ane zikSaNa viSayaka pravRtti karanArI jaina tema ja jainetara aneka saMsthAone temaNe mukta mane dAna ApIe viSayonA prasAramA potAnI utkaTa abhirucino uttama paricaya Apyo hato. temaNe AvI rIte keTa-keTalI saMsthAone Arthika sahAyatA ApI itI tenI saMpUrNa yAdI maLI zakI nathI. temano khabhAva AvAM kAryomA potAnA pitAnA jevo ja prAyaH mauna dhAraNa karavAno hato ane e mATe potAnI prasiddhi karavAnI teo AkAMkSA nhotA rAkhatA. temanI sAthe koI koI vakhate prasaMgocita vArtAlApa thatAM AvI bAvatanI je ADakatarI mAhitI maLI zakI tenA AdhAre temanI pAsethI Arthika sahAyatA meLavanArI keTalIka saMsthAonAM nAmo vigere A pramANe jANI zakAyAM chahiMdu ekeDemI, dolatapura (baMgAla), ru. 15000) kalakattA-murzidAbAdanA jaina mandiro, 11000) tarakkI urdU baMgAlA, 5000) jainadharma pracAraka sabhA, mAnabhUma, 5000) hiMdI sAhitya pariSad bhavana (ilAhAbAda), 12500) jaina bhavana, kalakattA, 15000) vizuddhAnaMda sarakhatI mAravADI haoNspITala, kalakattA, 10000) jaina pustaka pracAraka maMDala, AgarA, 7500) eka meTarniTIhoma, kalakattA, 2500) jaina mandira, AgarA, 3500) banArasa hiMdu yunivarsiTI, 2500) jaina hAiskUla, aMbAlA, 2100) jIyAgaMja hAyaskUla, 5000 jaina gurukula, pAlItANA, 11000) jIyAgaMja laMDana mizana haoNspITala, 6000) jaina prAkRta koza mATe, 2500) e uparAMta hajAra-hajAra pAMcaso-pAMcasonI nAnI rakamo to temaNe seMkaDonI saMkhyAmAM ApI che jeno saravALo doDha be lAkha jeTalo thavA jAya. sAhitya ane zikSaNanI pragati mATe siMghIjIno jeTalo utsAha ane udyoga hato teTalo ja sAmAjika pragati mATe paNa te hato. anekavAra temaNe AvI sAmAjika sabhAo vigeremA pramukha tarIke bhAga laIne potAno e viSeno Antarika utsAha ane sahakArabhAva pradarzita karyo hato. jaina zvetAMbara kaoNnpharansanA san 1926 mA muMbaImAM bharAelA khAsa adhivezananA teo pramakha banyA hatA. udayapura rAjyamA AvelA kesarIyAjI tIrthanA vahIvaTanA viSayamA sTeTa sAthe je ghaDo ubho thayo hato temA temaNe sauthI vadhAre tana, mana ane dhanano bhoga Apyo hato. ArIte teo jaina samAjanA hitanI pravRtiyomA yathAyogya saMpUrNa sahayoga ApatA hatA paraMtu te sAthe teo sAmAjika mUDhatA ane sAMpradAyika kaTTaratAnA paNa pUrNa virodhI hatA. bIjA bIjA dhanavAno ke AgevAno gaNAtA rUDhIbhakta jainonI mAphaka, teo saMkIrNa manovRti ke andhazraddhApoSaka vikRta bhaktithI sarvathA para hatA. AcAra, vicAra ke vyavahAramA teo bahu ja udAra ane vivekazIla hatA. temanaM gRhastha tarIketuM jIvana paNa baha ja sAdu ane sAttvika hatuM. baMgAlanA je jAtanA navAbI gaNAtA vAtAvaraNamA teo janmyA hatA ane uchayoM hatA te vAtAvaraNanI temanA jIvana upara kazI ja kharAba asara thaIna hatI ane teo lagabhaga e vAtAvaraNathI taddana alipta jevA hatA. ATalA mhoTA zrImAn hovA chatAM, zrImaMtAInA khoTA vilAsa ke mithyA ADaMbarathI temo sadA dUra rahetA hatA. durvyaya ane durvyasana pratye temano bhAre tiraskAra hato. temanI sthitinA dhanavAno jyAre potAmA moja-zokha, Ananda-pramoda, vilAsa-pravAsa, samAraMbha-mahotsava ityAdimAM lAkho rUpiyA uDAvatA hoya che tyAre siMdhIjI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbU zrI bahAdura siMhajI siMghI-smaraNAJjali 613 tenAthI taina vimukha rahetA hatA. temane zokha mAtra sArA vAcanano ane kalAmayavastuo jovA-saMgrahavAno hato.jyAre juo sAre, teo potAnI gAdI upara beThA beThA sAhitya, itihAsa, sthApatya, citra, vijJAna, bhUgola ke bhUgarbhavidyAne lagatA sAmayiko ke pustako vAMcatA ja sadA dekhAtA hatA. potAnA ekA viziSTa vAcananA zokhane lIdhe teo iMgrejI, vaMgAlI, hiMdI, gujarAtI AdimAM prakaTa thatA ucca koTinA, ukta viSayone lagatA vividha prakAranAM sAmayika patro ane jarnals Adi niyamita magAvatA rahetA hatA. ArTa, ArkioNlaoNnI, epIgrAphI, nyumimaeNTika, jyogrAphI, AikonogrAphI, hisTarI ane mAiniMga Adi viSayonA pustakonI temaNe potAnI pAse eka sArI sarakhI lAIbrerIja banAvI lIdhI hatI. teo khabhAve ekAntapriya ane alpabhASI hatA. nakAmI cAto karavA tarapha ke gappAM sappA mAravA tarapha temane bahuja abhAva hato. potAnA vyAvasAyika vyavahAranI ke vizALa kArabhAranI bAbatomA paNa teo bahu ja mitabhApI hatA. paraMtu jyAre temanA priya viSayonI-jevA ke sthApatya, itihAsa, citra. zilpa AdinI-carcA jo nIkaLI hoya to temA teo eTalA nimagna thaI jatA ke kalAko nA kalAko vahI jatA, to paNa teo tethI thAkatA nahiM ke kaMTALatA nahi. temanI vuddhi atyata tIkSNa hatI. koI paNa vastune samajavAmAM ke teno marma pakaDavAmA temane kazI vAra na lAgatI. vijJAna ane tattvajJAnanI gaMbhIra vAvato paNa teo sArI peThe samajI zakatA hatA ane temarnu manana karI temane pacAvI zakatA hatA. tarka ane dalIlamA teo mhoTA mhoTA kAyadAzAstrIyone paNa AMTI detA. temaja game tevo cAlAka mANasa paNa temane potAnI cAlAkIthI cakita ke mugdha banAvI zake tema na hatuM. ___potAnA siddhAnta ke vicAramA teo khUba na majhama rahevAnI prakRtinA hatA. eka vAra vicAra nakI karyA pachI ane koI kAryano khIkAra karyA pachI temAthI calita thavA teo bilkula pasaMda karatA nahi. vyavahAramA teo bahuja prAmANika rahevAnI vRttivAlA hatA. bIjA bIjA dhanavAnonI mAphaka vyApAramAM dagA phaTakA ke sAca-jhUTha karIne dhana meLavavAnI tRSNA temane yatkiMcit paNa thatI na hatI. temanI AvI vyAvahArika prAmANikatAne lakSIne iMgleMDanI markanTAIla veMkanI DAyarekTaronI baoNDe potAnI kalakattA-zAkhAnI vaoNrDamAM, eka DAyarekTara thavA mATe temane khAsa vinaMti karI hatI ke je mAna e pahelAM koI paNa hiMdusthAnI vyApArIne maLyuM nhornu. pratibhA ane prAmANikatA sAthe temanAmA yojanAzakti paNa ghaNI ucca prakAranI hatI. temaNa potAnI ja khataMtra buddhi ane kArya kuzaLatA dvArA eka tarapha potAnI ghaNI moTI jamInadArInI ane bIjI tarapha kolIyArI vigere mAInIMganA udyoganI je suvyavasthA ane sughaTanA karI itI te moIne te te viSayanA jJAtAo cakita thatA hatA. potAnA gharanA nAnAmA nAnA kAmathI te cheka kolIyArI jevA mhoTA kArakhAnA sudhImAM-ke jyA hajAro mAgaso kAma karatA hoya-bahu ja niyamita, vyavasthita ane suyojita rIte kAma cAlyA kare tevI temanI sadA vyavasthA rahetI hatI. cheka daravAnathI laI potAnA samo. vaDIyA jevA samartha putro sudhImA eka sarakhaM ucca prakAraceM zista-pAlana ane ziSTa AcAraNa temane tyAM dekhAtuM hatuM siMdhIjImAM AvI samartha yojakazakti hovA chatA-ane temanI pAse saMpUrNa prakAranI sAdhanasaMpannatA hovA chatAM-teo dhamAlavALA jIvanathI dUra rahetA hatA ane potAnA nAmanI jAherAtane mATe ke lokomA mhoTA mANasa gaNAvAnI khAtara teo vevI kazI pravRtti karatA na hatA. rAvabahAdura, rAjAbAhAdura ke sara-nAITa vigerenA sarakArI khitAvo dhAraNa karavAnI ke kAunsIlomA jaI oNnarebala meMvara vanavAnI temane kyAreya icchA thaIna havI. evI khAlI ADambaravALI pravRttimA paisAno durvyaya karavA karatAM teo sadA sAhityopayogI ane zikSaNopayogI kAryomA potAnA dhanano sadvyaya karatA hatA. bhAratavara panI prAcIna kaLA-mane tene lagatI prAcIna vastuo tarapha temano utkaTa anurAga hato ane tethI te mATe.temaNe lAkho rUpiyA khardhyA hatA. siMdhIjI sAtheno mAro pratyakSa paricaya san 1930 mA zarU thayo hato. temanI icchA potAnA sadgata puNyazloka pitAnA smArakamAM jaina sAhityano prasAra ane prakAza thAya tevI koI viziSTa saMsthA sthApana karavAno hato. mArA jIvananA sudIrghakAlIna sahakArI, sahacArI ane sanminna paMDitapravara zrI sukhalAlajI,jebho bAbU zrI DAlacaMdajInA vizeSa zraddhAbhAjana hoI zrI bahAdura siMhajI paNa jemanI upara teTalo ja viziSTa sadbhAva dharAvatA hatA, temanA parAmarza ane prastAvathI, temaNe mane e kAryanI yojanA ane vyavasthA hAthamA levAnI vinati karI ane meM paNa potAne amISTatama pravRttinA Adarzane anurUpa uttama koTinA sAdhananI prApti thatI joI teno saharSa ane sollAsa khIkAra karyoM. san 1931 nA prAraMbha divase, vizvavaMdya kavIndra zrI ravIndranAtha TAgoranA vibhUtivihArasamA vizvavikhyAta shaantinike| tananA vizvabhAratI vidyAbhavana mAM 'siMghI jaina jJAnapITha' nI sthApanA karI ane tyAM jaina sAhityanA adhyayana-adhyApana ane sazodhana-saMpAdana AdinuM kArya cAlu karyaH AviSenI keTalIka prAthamika hakIkata, A graMthamALAnA saumI prathama prakaTa thaelA. "prabandhacintAmaNi' nAmanA graMthanI prastAvamAmAM meM mApelo cha, tethI tenI bhahiM punazakti karavAnI jarUra nathI.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMghI jaina granthamAlA . siMghIjIye mArI preraNAthI, 'siMghI jaina jJAnapITha' nI sthApanA sA~the, jaina sAhityanA uttamottama grantharanone Adhunika zAstrIya paddhatiye sundara rIte saMzodhita-saMpAdita karI-karAvI prakaTa karavA mATe ane tema karI jaina sAhityanI sArvajanika pratiSThA sthApita karavA mATe, A "siMghI jaina granthamALA' prakaTa karavAnI viziSTa yojanAno paNa khIkAra kryo| ane e mATe Avazyaka ane apekSita arthavyaya karavAno udAra utsAha pradarzita karyo: prAraMbhamAM, zAntiniketanane lakSIne eka 3 varSano kAryakrama ghaDI kADhavAmAM Avyo ane te pramANe tyAM kAmano prAraMbha karavAmAM Avyo. paraMtu e 3 varSanA anubhavanA aMte zAntiniketana mane mArA potAnA kArya ane svAsthyanI dRSTiye barAbara anukULa na lAgavAthI, anicchAe mAre e sthAna choDag pajyuM ane amadAbAdamA, gujarAta vidyApITha nA sAmipyamAM, 'ane kAnta vihAra' banAvI tyAM A kAryanI pravRtti cAlu rAkhI. A granthamALAmAM prakaTa thaelA granthonI uttama prazaMsA, prasiddhi ane pratiSTA thaelI joIne siMdhIjIno utsAha khUva vaghyo ane temaNe e aMge jeTalo kharca thAya teTalo kharca karavAnI ane jema vane tema vadhAre saMkhyAmAM grantho prakaTa thaelA jovAnI potAnI udAra manovRtti mArI AgaLa vAraMvAra prakaTa karI. hU~ paNa temanA evA apUrva utsAhathI prerAI yathAzakti A kAryane vadhAre ne vadhAre vega ApavA mATe prayatnavAn raheto. '. sana 1938 nA julAImA, mArA parama suhRd snehI zrIyuta kanhaiyAlAla mANekalAla muMzIno-jeo te vakhate muMbaInI kaoNgresa gavanmeMTanA gRhamaMtrInA ucca pada para adhiSThita hatA-akasmAt eka patra mane maLyo jemA emaNe sUcanyuM hatuM ke 'seTha muMgAlAla goenakAe be lAkha rUpiyAnI eka udAra rakama emane suprata karI che jeno upayoga bhAratIya vidyAonA koI vikAsAtmaka kArya mATe karavAno che ane te mATe vicAra-vinimaya karavA tema ja tadupayogI yojanA ghaDI kADhavA aMge mArI jarUra hovAthI mAre tarata muMbaI Avaq vigere'. tadanusAra hu~ tarata muMbaI Avyo ane ame banne ya sAthe besI e yojanAnI rUparekhA taiyAra karI; ane te anusAra, saMvat 1995 nI kArtika sudi pUrNimAnA divase zrI muMzIjInA nivAsasthAne 'bhAratIya vidyAbhavana' nI eka mhoTA samAraMbha sAthe sthApanA karavAmAM AvI. bhavananA vikAsa mATe zrImuMzIjIno athAga udyoga, akhaMDa utsAha ane udAra bhAtmabhoga joI, mane paNe emanA kAryamAM yathAyogya sahakAra ApavAnI pUrNa utkaMThA thaI ane huM tenI AMtarika vyavasthAmA pramukhapaNe bhAga levA lAgyo. bhavananI vividha pravRttiyomA sAhitya prakAzana saMbaMdhI je eka viziSTa pravRtti khokAravAmAM AvI hatI te, mArA A graMthamALAnAM kAryasAthe, eka prakAre paraspara sahAyaka kharUpanI ja pravRtti hovAthI, mane e pUrva-aMgIkRta kAryamA bAdhaka na thatAM ulaTI sAdhaka ja jaNAI ane tethI meM emAM yathAzakti potAnI viziSTa sevA ApavAno nirNaya karyo. siMghIjIne e vadhI vastusthitinI jANa karavAmAM AvatAM teo paNa bhavananA kAryamA rasa dharAvatA thayA ane enA saMsthApaka sadasya vanI enA kArya mAMTe potAnI pUrNa sahAnubhUti prakaTa karI. jema meM upara jaNAvyuM che tema, graMthamALAnA vikAsa mATe siMghIjIno utsAha atyaMta prazaMsanIya hato ane tethI hu~ paNa mArA khAsthya vigerenI kazI darakAra rAkhyA baMgara, e kAryanI pragati mATe satata prayatna karyA karato hato. paraMtu prantha.mALAnI vyavasthAno sarva bhAra, mArA ekalAnA paMDa upara ja Azrita thaIne rahelo hovAthI, mAruM zarIra jyAre e vyavasthA karatuM aTakI jAya, tyAre enI zI sthiti thAya teno vicAra paNa mane vAraMvAra thayAM karato hato. bIjI bAju siMdhIjInI . paNa uttarAvasthA hoI teo vAraMvAra akhastha thavA lAgyA haMtA ane teoM paNa jIvanaMnI asthiratAno AbhAsaM anubhavavA lAgyA hatA. eTale granthamALAnA bhAvI viSe koI sthira ane sunizcita yojanA ghaMDI kADhavAnI kalpanA hu karyA karato hato. bhavananI sthApanA thayAM pachI 3-4 varSamA ja enA kAryanI vidvAnomAM sArI peThe prasiddhi ane pratiSThA jAmavA lAgI hatI bhane vividha viSayanA adhyayana-adhyApana ane sAhityanA saMzodhana saMpAdanahu~ kArya sArI peThe AgaLa vadhavA lAgyaM havaM, 'joI sahadara zrImaMzIjInI khAsa AkAMkSA thaI ke siMghI jaina granthamALAnI kAryavyavasthAno saMbaMdha paNa.jo bhavana sAthe joDI 'devAmAM Ave to tethI paraspara nenA kAryamAM suMdara abhivRddhi thavA uparAMta granthamALAne sthAyI sthAna maLaze ane bhavanane vividha prakAranI pratiSThAnI prApti thaze; ane erIte bhavanamA jaina zAstronA adhyayanarnu ane jaina sahityanA prakAzana- eka advitIya kendra banI raheze. zrImuMzIjInIe zubhAkAMkSA, granthamALA viSenI mArI bhAvI ciMtAnI yogya nivAraka lAgI ane tethI te viSenI yojanAno vicAra karavA lAgyo.yathAvasara siMdhIjIne meM zrI muMzIjInI AkAMkSA ane mArI yojanA sUcita karI. teo bhA. vi. bha. nA sthApaka sadasya hatAja ane taduparAnta zrImuzIjInA khAsa snehAspada mitra paNa hatA; tethI temane paNa e yojanA vadhAvI levA lAyaka lAgI. paNDitapravara zrIsukhalAlajI jeo A anyamALAnA AraMbhathI ja aMtaraMga hitaciMtaka ane sakriya sahAyaka rahyA che temanI sAthe paNa e yojanA saMbaMdhe meM ucitaparAmarza karyoM ane saMvat 2001 nA vaizAkha sudimAM (me sana 1943) siMghIjI kAryaprasaMge muMbaI AvelA sAre, paraspara nirNIta vicAra-vinimaya karI, A granthamAlAnI 'prakAzanasaMbaMdhI sarva vyavasthA bhavanane khAdhI na karavAmAM AvI. siMghIjIe, e uparAnta, te avasare mArI preraNAthI, bhavanane
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbU zrI bahAdura siMhajI siMghI'- smaraNAJjali bIjA 10 hajAra rupiyAnI udAra rakama paNa ApI jenA baDe bhavanamA temanA nAmano eka khaNDa baMdhAkvAmAM Ave ane. temA prAcIna vastuo tema ja citra vigereno saMgraha rAkhavAmAM Ave. bhavananI prabaMdhaka samitie siMghIjInA A viziSTa bhane udAra dAnanA pratighoSa rUpe bhavanamA pracalita 'jaina zAstrazikSaNa vibhAga ne sthAyI rUpe "siMghI jainazAstra zikSApITha' nA nAme pracalita rAkhavAno savizeSa nirNaya ko. graMthamALAnA janaka ane paripAlaka siMghIjIe, prAraMbhathI ja enI sarva prakAranI vyavasthAno bhAra mArA upara mUkIne pote to phakta khAsa eTalI ja AkAMkSA rAkhatA hatA ke granthamALAmAM kema vadhAre pranyo prakaTa thAya ane kema temano padhAre prasAra thAya. temanA jIvananI eka mAtra eja parama abhilASA hatI ke A granthamALA dvArA jeTalA bane teTalA sAra sArA ane mahattvanA antho jaldI jaldI prakAzita thAya ane jaina sahityano khUba prasAra thAya. e aMge jeTalo kharca thAya teTalo te bahu ja utsAhathI karavA utsuka hatA. bhavanane prathamALA samarpaNa karatI vakhate.temaNe mane kahyu ke'atyAra sudhI to varSamA sarerAza 3-4 graMtho prakaTa thatA AvyA cha paraMtu jo Apa prakAzita karI zako to, daramahine babbe graMtho paNa prakAzita thatA joI huM dharAuM tema nathI. jyAM sudhI ApanI ane mArI jIdagI che tyAM sudhI, jeTaluM sAhitya prakaTa karavA-karAvavAnI ApanI icchA hoya te pramANenI Apa vyavasthA karo. mArA taraphathI paisAno saMkoca Apane jarAya nahIM jaNAya'. jaina sAhityanA uddhAra mATe AvI utkaTa AkAMkSA ane AvI udAra cittavRtti dharAvanAra dAnI ane vinamra puruSa, meM mArA jIvanA bIjo koI nathI joyo. potAnI hayAtI daramyAna temaNe mArA hastaka granthamALA khAte lagabhaga 75000 (poNo lAkha) rUpiyA kharca karyA haze; paraMtu e 15 varSanA gALA daramyAna temaNe ekavAra- paNa mane ema nathI pUchayaM ke kaI rakama, kayA grantha mATe, kyAre kharca karavamAM AvI cha ke kayA granthanA saMpAdana mATe, kone zuApavA Avyu che. jyAre jyAre huM presa ityAdinA bIlo temanI upara mokalato tyAre tyAre, teo te mAtra joIne ja oNphisamA te rakama cukavavAnA zerA sAthe mokalI detA.haM temane koI bIlanI vigata samajAvavA icchato, to paNa teote viSe utsAha hotA vatAvatA ane enAthI viruddha pranthamALAnI sAijha, TAIpa, prITIga, vAiMDIga, heDIMga AdinI bAbatamAM teo khUba jhINavarathI vicAra karatA rahetA ane te aMge vistArathI carcA paNa karatA. temanI AvI apUrva jJAnaniSThA yane jJAnabhaktiye ja mane. temanA nehapAzamAM vaddha kayoM ane tethI hU~ yatkiMcit A jAtanI jJAnopAsanA karavA samartha thayo. ukta rIte bhavanane granthamALA samarpita ko bAda, siMdhIjInI upara jaNAvelI utkaTa AkAMkSAne anulakSIne mane. prastuta kArya mATe vadhAre utsAha thayo, ane jo ke mArI zArIrika sthiti, e kAryanA avirata zramathI pratidina vadhAre ne vaMdhAre jhaDapathI kSINa thatI gaI che, chatAM meM enA kAryane vadhAre vegavAn ane vadhAre vistRta vanAvavAnI dRSTiye keTalIka viziSTa yojanA karavA mAMDI, ane saMpAdanAnA kAryamAM vadhAre sahAyatA maLe te mATe keTalAka vidvAnonA niyamita sahayoganI paNa vyavasthA karavA mAMDI. aneka nAnA-moTA grantho eka sAthe presamA chApavA ApyA ane bIjA tevA aneka navA navA pranyo chapAvA mATe taiyAra karavA mAMDyA. jeTalA grantho atyAra sudhImAM kula prakaTa thayA hatA teTalA ja bIjA. anyo eka sAthe presamA chapAvA zarU thayA ane tethI paNa bamaNI saMkhyAnA grantho presa kaoNpI AdinA rUpamA- taiyAra thavA lAgyA. epachI thoDA ja samaya daramyAna, eTale sapTeMbara 1943 mAM, bhavana mATe kalakattAnA eka nivRtta dakSiNI prophesaranI. mhoTI lAIbrerI kharIda karavA huM tyAM gayo. siMdhIjI dvArA ja e prophesara sAthe vATAghATa karavAmAM AvI itI ane mArI preraNAthI e AkhI lAIbrerI, jenI kiMmata ru.50000 (pacAsa hajAra) jeTalI mAgavAmAM AvI hatI, siMghIjIe potAnA taraphathI ja bhavanane bheTa karavAnI atimahanIya manovRni darzAvI havI. paraMtu te prophesara sAthe e lAIbrerI aMgeno yogya sodo na thayo ane tethI siMdhIjIe, kalakattAnA suprasiddha vargavAsI jaina sadgRhastha vAvU pUraNacaMdrajI nAhAranI mhoTI lAIbrerI laI levA viSe potAnI salAha ApI ane te aMge pote ja yogya rIte enI vyavasthA karavatuM mAthe lIdhaM. . kalakattAmA bhane AkhAya baMgAlamAM e varSa daramyAna anna-durbhikSano bhayaMkara karALa kALa vatI rahyo hato. siMghIjIye potAnA vatana ajImagaMja, murzidAvAda tema ja bIjAM aneka sthaLe garIbone maphata ane madhyamavittone alpa mUlyamAM, pratimAsa hajAro maNa dhAnya vitIrNa karavAnI mhoTI ane udAra vyavasthA karI hatI, jenA nimitte temaNe e varSamA lagabhaga traNa-sADA traNa lAkha rUpiyA,kharca khAte mAMDI vALyA hatA. baMgAlanA vatanIyomAM ane jamInadAromA Avo mhoTo udAra Arthika bhoga enimitta anya koIye Apyo hoya tema jANavAmA nathI Anyu. akTovara-naveMvara mAsamAM temanI tabiyata vagaDhavA mAMDI bhane te dhIre dhIre vadhAre ne vadhAre zithila thatI gaI. jAnyuArI 1944 nAM prAraMbhamAM hu~ temane maLavA pharI kalakattA gayo. tA. 6ThI jAnyuArInA saMdhyA samaye, temanI sAye besIne 3 kalAka sudhI pranthamALA, lAIbrerI, jaina itihAsanA Alekhana Adi aMgenI khUva utsAhapUrvaka vAtocIto krI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ FE siMdhI jaina granthamAlA paraMtu temane potAnA jIvananI alpatAno AbhAsa jANe thaI rahyo hoya tema, bacce bacce teo tevA udgAro paNa kADhatA rahetA hatA. 5-7 divasa rahIne huM muMbaI AvavA nokaLyo tyAre chellI mulAkAta vakhate teo bahu ja bhAvabharele hRdaye mane vidAya ApIne bolyA ke - 'koNa jANe have ApaNe pharI maLIzuM ke nahiM ? huM temanA e duHkhada vAkyane bahu ja dabAelA hRdaye sAMbhALato ane udvega pAmato, temanAthI sadAnA mATe chUTo pajyo. te pachI temanI sAthai mulAkAta thavAno prasaMga jana Avyo. 5-6 mahinA temanI tabiyata sArI - narasI rahyA karI ane Akhare san 1944 nA julAInI 7 mI tArIkhe teo potAnA vinazvara dehane choDI paralokamAM cAlyA gayA. mArI sAhityopAsanAno mahAn sahAyaka, mArI alpasvalpa sevAno mahAn paripoSaka ane mArI kartavyaniSThAno mahAn preraka, sahRdaya supuruSa, A asAra saMsAramAM mane zUnya hRdaya banAvI pote mahAzUnyamA vilIna thaI gayo. siMdhIjInuM jo ke A rIte nAzavaMta sthUla zarIra saMsAramAthI vilupta thayuM che, paraMtu temaNe sthApelI A granthamALA dvArA manuM yazaH zarIra, saiMkaDo varSo sudhI A saMsAramA vidyamAna rahI temanI kIrti ane smRtinI prazastino prabhAvaka paricaya bhAvI prajAne satata ApyA karaze. * siMghI jInA suputronAM satkAryo siMdhI jInA svargavAsI jaina sAhitya bhane jaina saMskRtinA mahAn poSaka nararatnanI je mhoTI khoTa paDI che to sahajabhAve pUrA tema nathI. paraMtu mane e joIne hRdayamAM UMcI AzA ane AzvAsaka AlhAda thAya che ke vemanA suputro - zrI rAjendra siMhajI, zrI narendra siMhajI ane zrI vIrendra siMhajI potAnA pitAnA suyogya santAno hoI pitAnI pratiSThA ane prasiddhinA kAryamAM anurUpa bhAga bhajavI rahyA che ane pitAnI bhAvanA ane pravRttine udArabhAve poSI rahyA che. siMdhIjInA svargavAsa pachI e baMdhuoe potAnA pitAnA dAna-puNya nimitta ajImagaMja vigere sthAnomA lagabhaga 50-60 hajAra rUpiyA kharca karyA hatA. te pachI thoDA ja samayamAM, siMghIjInA vRddhamAtAno paNa svargavAsa thaI gayo ane tethI potAnA e parama pUjanIyA dAdImAnA puNyArthe paNa e baMdhuoe 70-75 hajAra rUpiyAno vyaya karyo. 'siMghI jaina granthamAlA' no sadhaLo bhAra paNa e siMghI baMdhuoe, pitAjIe nirdhArela vicAra pramANe, pUrNa utsAhathI upADI lIdho che, bhane te uparAnta kalakatAnA 'inDIyana rIsarca insTITyUTa' ne baMgAlImAM jaina sAhitya prakaTa karavA mATe siMghIjInA smArakarUpe 5000 rupiyAnI prAraMbhika madada ApI che. siMghIjInA jyeSTha ciraMjIva bAbU zrI rAjendra siMhajIye, mArI icchA ane preraNAnA premane vaza thaI, potAnA puNyazloka pitAnI ajJAta icchAne pUrNa karavA mATe, 50 hajAra rUpiyAnI udAra rakama bhAratIya vidyAbhavanane dAna karI, ane tenA vaDe kalakattAnI ukta nAhAra lAIbrerI kharIda karIne bhavanane eka amUlya sAhityika nidhirUpe meTa karI che, bhavananI e bhavya. ort 'bAbU zrI bahAdura siMhajI siMghI lAIbrerI' nA nAme sadA oLakhAze ane siMghIjIMnA puNyArthe e eka mhoTI jJAnaparaba vanaze, bAbU zrI narendra siMhajIye, baMgAlanI sarAka jAtinA sAmAjika ane dhArmika utthAna nimitte potAnA pitAe je pravRtti cAlU karI hatI, tene apanAvI lIdhI che ane tenA saMcAlanano bhAra pramukhapaNe pote upADI lIdho che. sana 1944 navecara mAsamAM kalakattAnA digaMbara samAja taraphathI ujavAelA 'vIrazAsana jayantI mahotsava'nA prasaMge tenA phALAmAM emaNe 5000 rupiyA ApyA hatA tema ja kalakattAmAM jaina zvetAMbara samudAya taraphathI bAMdhavA dhArelA "jaina bhavana" mATe 31000 rUpiyA dAna karI potAnI udAratAnI zubha zaruAta karI che. bhaviSyamA siMghI jaina pramthamALA' no sarva Arthika bhAra A banne baMdhuoe utsAha pUrvaka svIkArI levAnI potAnI prazaMsanIya manobhAvanA prakaTa karIne, potAnA pitAnA e parama punIta yazomandirane uttarottara unnata svarUpa ApavAno zubha saMkalpa karyo che. tathAstu. - jina vijaya muni .. siMghI jaina zAstra zikSApITha bhAratIya vidyA bhavana, muMbaI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmAtya zrIvastupAlanA hastAkSarathI lakhAela dharmAbhyudayamahAkAvya aparanAma saMghapaticaritanI tADapatrIya pratinuM aMtima patra HERE ANDARI UK CASH .. . rimala .. .... kalAmAgimArA, zAsamorupezagarapA : se vAmorayA...' yodhakAmamaMzAvAsAvadhi svAsasA Not . HI .. P +102 ': : ARRIESwanaDENT Amiyapa namasayAvAlA -60 sAlamA HERE . . ..TARIKANER otomartenomer nama khaMbhAtanA zrIzAntinAthanA tADapatrIya bhaMDAranI prati
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya-prAstA vika prastuta 'dharmAbhyudaya apara nAma siMghapati carita'. mahAkAvya saMpAdana-prakAzana kArya 12-13 varSa pahelA, vidvadvareNya munimatallika zrI puNyavijayajI tathA emanA svargavAsI ziSyavatsala guruvarya zrI caturavijayajI mahArAje prAraMbhyu hatuM ane bhAvanagaranI zrI jaina AtmAnanda sabhA dvArA prakAzita 'jaina AtmAnanda-prantha-ratnamAlA'nA eka maNakA tarIke ene prakaTa karavAnI yojanA vicArI hatI. paraMtu 'siMghI jaina granthamAlA'nA gumphanakAryamA temanI saMpUrNa sahAnubhUti bharelI smRtinA nidarzakarUpe temaNe pAchaLathI e granthane, prastuta granthamALAne samarpita karavAno nirNaya karI, tadvArA mhArA pratyeno potAno paramasnehAtmaka vAtsalyabhAva pradarzita karavAno manobhAva prakaTa karyo. paraMtu daivanA durvilAsathI, manthanuM mudraNa kArya saMpUrNa thayAM pahelA ja, pUjyapAda zrI caturavijayajI' mahArAjano svargavAsa thaI gayo ane tethI keTalAka samaya sudhI AnuM kArya aTakI paDyu. potAnA parama gurunA virahathI vyAkuLa thaelA cittaMne kAlakrame prApta thaMelI thoDIka svasthatA pachI, munivara zrI puNyavijayajIye ejeM kArya zanaiH zanaiH AgaLa calAvyuM ane yathAvakAza pUrNa kayu, ArIte aharniza jJAnopAsaka e ananya guru-ziSyanI suprasAdIrUpe, have A granthamaNi jJAnAbhilASI janonA karakamaLamA upasthita karatAM mhane parama Ananda ane ulhAsa thAya che. 61. grantharnu nAmakaraNa A mahAkAvyanI racanA nAgendra gacchanA AcArya udayaprabhasUriye, potAnA parama bhakta, zrAvaka zreSTha, itihAsaprasiddha gUrjara mahAmAtya vastupAle karelA dharmanA 'abhyudaya' kAryane uddezIne karI che tethI enuM mukhya nAma 'dharmAbhyudayamahAkAvya evaM rAkhavAmAM AvyuM che. varatupAle, zatrujaya ane giranAra tIrthanI yAtrA mATe je bhavya saMgho kADhyA hatA ane te saMghonA saMghapatirUpe teNe- e tIrthayAtrAo daramyAna je udAra dravyavyaya kayoM hato tene lakSIne enuM bIjeM nAma 'saMghapaticarita' evaM paNa ApavAmAM Avyu che. A andhano vistRta paricaya Apato eka abhyAsapUrNa lekha, pATaNanivAsI vidvAn lekhaka zrI kanaiyAlAla bhAIzaMkara davee lakhyo che je 'bhAratIya vidyA' nAmaka saMzodhana viSayaka patrikAnA, prastuta granthamALAnA saMsthApaka sva0 bAbU zrI bahAdura siMhajI siMghInI puNyasmRti nimitte, mheM prakaTa karelA 3 jA pustakamA prakAzita thayo hato. e lekhamAM abhyAsI lekhake, prastuta grantha sAthe saMvandha dharAvatI ghaNI kharI jJAtavya bAbato upara bahu jaM saraMsa prakAza pADyo che; tethI te samagra lekha AnA 'A mukha' tarIke A pachI ApavAmAM Avyo 'che. bhAI zrI-kanaiyAlAle je abhyAsa, utsAha, zrama ane zraddhApUrvaka e lekha taiyAra karyo che ane tema karIne prastuta granthanA adhyayana-vAcana karanArAone upayogI mAhitI ApavAno je prazasya prayAsa senyo che, te mATe huM temane ahiM mhArA sAdara abhinandana ApaMvAnI taka laU kuM. gha.kA.1
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya 62. mahAmAtya vastupAlanI mahattA mahAmAtya vastupAla jaina dharmanA, ane te sAthe samagra gUrjara rASTranA itihAsamAM, eka advitIya vibhUtimAn vyakti thaI gaI. zaurya, sauMdarya, audArya, saubhAgya, saujanya ane saMskArasauSThava Adi anekAneka lokottara guNono te eka mUrtimAna avatAra hato. sAhitya, saMgIta ane sthApatya jevA jIvanollAsanidarzaka jJAna-vijJAnano te parama rasika ane prakRSTa protsAhaka hato..rAjanIti ane rASTravyavasthAnA taMtrano te mahAn sUtradhAra hato. svayaM zreSTha vidvAn ane vIra hoI, vidvAno ane vIrono mhoTo prazaMsaka, poSaka ane AzrayadAtA hato. tenA bhAgye tene tatkAlIna sattA ane samRddhinA carama zikhare pahoMcADyo hato ane teno teNe sarvotkRSTa sukRtalAbha lIdho hato. vastupAlanA jevI, asAdhAraNa prakAranA ucca guNadhAraka vyaktiyo, mahAna bhAratanA prabhUta bhUtakAlamA ya, bahu ja virala thaelI jaNAze. tene maLelI sattAno sadupayoga teNe svakIya rASTranI susthiti nirmita karavA mATe koM ane samRddhino savyaya, tatsamayanI paristhitine anurUpa, sarvalokopakAraka ane sAthe susaMskAraparipoSaka evAM dharmasthAnonI racanA karavAmAM karyo. tenA evA udAttatama avadAtothI AkarSAI, tadIya samakAlIna, dezanA zreSTha kaviyo ane vidvAnoe tenI satkIrti ane sustutinA unmukta guNagAna karanArA aneka prazastikAvyo racyA jemAMnAM ghaNAM kharo hajI sudhI paNa sacavAI rahyAM che. tevI ja rIte, teNe je aDhaLaka dravya kharcI, sthApatyakalAnAM utkRSTa pratIko jevAM zatrujaya, AbU, giranAra Adi tIrthasthAnomA je bhavya devamandiro banAvyAM temAMnA paNa ghaNAM kharAM, ApaNA dezanA sadbhAgye, hajI sudhI surakSita rahI zakyAM che ane jagatanA pravAsiyone potAnA nirmAtAnI divyagAthA saMbhaLAvI rahyAM che. sukRtyo ane satkIrtano dvArA A jAtaveM amara nAma prApta karanArA manuSyo saMsAranA itihAsamAM bahu virala thayA che. vastupAlanI kIrti-stuti kathanArA je prazastikAvyo upalabdha thAya che te badhAno DhUMka paricaya, amadAbAdanI 'zujarAta sAhitya sabhA'nA upakrama nIce, san 1933 nA julAImA, 'prAcIna gUjarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhana-sAmagrI' e nAme mheM je eka vyAkhyAna Apyu hatuM temAM ApavA prayatna kayoM hato. e paricaya prastuta pranthanuM vAcana ane avalokana karanArAone khAsa upayogI hovAthI tema ja te anya rIte paNa ahiM bahu ja prAsaMgika hovAthI A nIce teno utAro ApavAmAM Ave che. 63. vastupAla-tejapAla- kIrtikathA-sAhitya - caulukya vaMzanA chellA rAjA, bIjA bhImadevanA samayano gUjarAtano itihAsa pramANamA sauthI vadhAre vigatavAlo ane vadhAre vizvasanIya purAvAvALo maLI Ave che; ane tenuM kAraNa, te samayamAM thaelA cANakyanA avatArasamA gUjarAtanA de mahAn ane advitIya baMdhumaMtrI vastupAla-tejapAla che. e ve bhAIyonA zaurya, cAturya ane audArya Adi aneka adbhuta guNone laIne, emanA samakAlIna gUjarAtanA pratibhAvAn paMDito ane kaviyoe emanI kIrtine amara karavA mATe jeTalAM kAvyo, prabaMdho ane prazastiyo vagere racyAM che teTalAM hiMdusthAnanA bIjA koI rAjapuruSa mATe nahiM racAyAM hoya. (a) vastupAlaracita naranArAyaNAnaMda kAvya , vastupAla maMtrI jAte eka sarasa kavi ane bahu vidvAn puruSa hato. te prAcIna gUjarAtanA vaizya
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ , prAstAvika jAtIya mahAkavi mAdhanI jema zrI ane sarasvatI baneno parama kRpApAtra hato. teNe, jema maMdiro vagaire asaMkhya dharmasthAno ubhA karI ane agaNita dravya dAna-puNyamA kharcI lakSmI devIno yathArtha upabhoga kayoM hato; tema, aneka vidvAno ane kaviyone atyaMta AdarapUrNa ananya Azraya .ApI, tema ja pote paNa kavitA ane sAhityamAM khUba rasa laI, sarasvatI devIno te sAco upAsaka banyo hato. keTaleka aMze mahAkavi mAgha e vastupAlanA mAnasano Adarza puruSa hoya ema bhane lAge che. mAdhanA 'zizupAlavadha' mahAkAvyanA anukaraNarUpe vastupAle 'naranArAyaNAnaMda' nAmanuM mahAkAvya banAvyu che. e kAvyanA aMtima sargamAM maMtrIye potAno vaMzaparicaya vistArathI Apyo che ane pote kevI rIte ane kaI icchAe, gUjarAtanA e vakhatano arAjakataMtrano mahAbhAra mAthe upADavA amAtyapada khIkAryu che, tenu keTaluka sUcana karyu che. (A) somezvarakavikRta kIrti ko mudI - , gUjarAtanA caulukyavaMzano rAjapurohita nAgaravaMzIya paMDita somezvara gUjarAtanA kaviyomA zreSTha paMktino kavi thaI gayo. e vastupAlano parama mitra hato. vastupAlane mahAmAtya banAvavAmAM eno kAIka hAtha paNa hato. vastupAlanI jIvanakIrtine amara karavA mATe eNe 'kIrtikaumudI' nAmarnu nAnuM paNa ghaNuM suMdara kAvya banAvyu. e kAvyamAM, kaviye prathama gUrjara rAjadhAnI aNahilapuratuM varNana kayu. te pachI tenAM rAjakartA cAlukya vaMzanuM ane maMtrInA pUrvajonuM varNana Apyu. te pachI, kevI rIte maMtrIne e maMtrIpadanI prApti thaI tenuM, maMtrI thayA pachI khaMbhAtanA taMtrane vyavasthita , kAna, ane tema karatAM zaMkharAja sAthe karavA paDelA yuddhanuM varNana karyu. te pachI maMtrIye zatrujaya, giranAra ane somezvara vagaire tIrthasthAnonI moTA saMgha sAthe karelI yAtrAnuM suramya varNana,ApyuM che. e yAtrA karI maMtrI jyAre pAcho potAne sthAne Ave che te ThekANe kavi potAnA kAvyanI samApti kare che. ethI jaNAya che ke vi. saM. 1280,nI lagabhaga e kAvyanI racanA thaI hovI joIye. (i) Thakura arisiMharacita sukRtasaMkIrtana . somezvaranI mAphaka arisiMha nAmanA kaviye vastupAlanA sukRtatuM saMkIrtana karavAnI icchAthI 'sukRtasaMkIrtana' nAmarnu anvarthaka kAvya banAvyuM che. e kAvyamA paNa lagabhaga kIrtikaumudI jevU ja badhu varNana Ave che. emAM vizeSa eTalo cha ke, kIrtikaumudImAM jyAre aNahilaMpuranA rAjyakartA mAtra caulukya vaMzanuM ja varNana ApelaM che tyAre AmAM e varNana aNahilapuranA mULa saMsthApaka vanarAja cAvaDAthI zuru karavAmAM AvyuM che ane temAM cAvaDA vaMzanI pUrI nAmAvalI ApavAmAM AvI che. A kAvyanI racanA kIrtikaumudInA samaya karatAM sahez2a thoDI pAchaLathI thaI haze ema enA varNana uparathI jaNAya che. . (I) bAlacaMdrasariviracita vasanta vilAsa kIrtikaumudI ane sukRtasaMkIrtana uparAMta vastupAlanA guNotuM gaurava gAnAraM trIju kAvya vAlacaMdrasUrikRta 'vasaMtavilAsa' nAmarnu che. e kAvya, uparanA baMne kAvyo karatAM jarA moTuM che ane enI racanA vastupAlanA mRtyu pachI, paraMtu tarata ja, thaI che. kaviye khAsa karIne maMtrInA putra jayantasiMhanI parituSTi khAtara A kAvyanI racanA karI che. A kAvyamA paNa vayeviSaya lagabhaga uparanAM kAvyo jevo ja che. vizeSa e che ke, emAM vastupAlanA mRtyunI hakIkata paNa ApavAmAM AvI che. e kAraNathI enI racanA vi.saM. 1300 nI lagabhaga thaelI mAnI zakAya. .
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya, mahAkAvya ( u ) udayaprabhasUrikRta dharmA bhyudaya mahAkAvya vastupAlanA dharmaguru AcArya vijayasenasUrinA paTTadhara AcArya udayaprabhasUriye purANapaddhati upera eka 'dharmAbhyudaya' nAmano graMtha banAvyo che. vastupAle saMghapati thaIne, ghaNA bhAre ADaMbara sAthai, jaya giranAra Adi tIrthonI je yAtrAo karI hatI tenuM mAhAtmya batAvavA ane samajAvavA mATe e graMtha racavAmAM Avyo che. vastupAlanI jema purANa kALamAM kayA kayA puruSoMe moTA moTA saMgho kADhI e tIrthonI yAtrAo karI hatI, temanI kaMthAo emAM ApavAmAM AvelI che. graMthano moTo bhAga paurANika kathAothI bharelo che, paNa chevaTanA bhAgamAM, siddharAjanA maMtrI Azuke, kumArapAlanA maMtrI vAgbhaTe ane aMte vastupAle je yAtrA karI, te saMbaMdhI keTalIka aitihAsika noMgho paNa ema ApelI maLI Ave che. (U) jayasiMhasUrikRta hamIra madamardana nATaka " vastupAle gUjarAtanA rAjataMtrano sarvAdhikAra hAthamAM lIghA pachI, krame krame potAnA zaurya ane buddhicAturya dvArA, eka pachI eka rAjyanA aMdaranA ane bahAranA zatruonuM kaLa ane baLathI damana kara zuru ka. te joI gujarAtanA paDozI rAjAo khUba khaLabhaLI uThyA ane temaNe gujarAtamAM punaHsthApana thatA sutaMtrane uthalAvI pADavAnA irAdAthI A deza para AMkramaNo karavAM mAMDyAM. vi. saM. 1285 nA asAmAM, dakSiNanA devagirino yAdava rAjA siMhaNa, mAlavAno paramAra rAjA devapAla ane dillIno turuSka senApati amIre zIkAra- ema dakSiNa, pUrva ane uttara traNe dizAomAMthI ekI sAthai traNa baLavAn zatruoe gujarAta upara caDhAI laI AvavAno lAga zodhyo . e bhayaMkara kaTokaTInA vakhate vastupAle potAnI tIkSNa cANakyanItino prayoga karI, zatruone chinnabhinna karI nAMkhyA ane dezane AbAda rIte bacAvI lIdho. dillInA bAdazAhI sainyane AbUnI pAse sakhata hAra ApI pArchu hAMkI kAvyuM; ane e rIte e turuSka amIra, jene saMskRtamAM 'hamIra' tarIke saMbodhavAmAM Ave che, tenA madanuM mardana karI gujarAtanI sattAnuM mukha ujavaLa karyu. e AkhI ghaTanAne mULa vastu tarIke goThavI, bharucanA jaina vidvAn AcArya jayasiMhasUrie 'hamIramadrumardana' nAmanuM paMcAMkI nATaka banAvyaM. enATakanI racanA karavAmAM mukhya preraNA, vastupAlano putra jayaMtasiMha, je te vakhate khaMbhAtano subo hato tenI hatI, ane tenA ja pramukhatva nIce bhImezvaradevanA utsavaprasaMge khaMbhAtamAM te bhajavavAmAM hatuM. e rIte e eka aitihAsika nATaka che, jene bhAratIya nATakasAhityamAM atyaMta virala kRtiyomAMnI eka kRti tarIke gaNI zakAya vastupAlanA vakhatanI rAjakAraNa sUcavatI ne hakIkato A nATakamAM guMthelI che te bIjI koI kRtiyomAM nathI maLatI tethI e itihAsamATe, A ghaNo upayogI ane mahattvano prabaMdha che. keTalAka vidvAnoe, emAM ApalI hakIkatone, vadhAre atizayokti bharelI jaNAvI che paNa te barAbara nathI. mArA mate evaM aitihAsika mUlya vadhAre UMcA prakAranuM che. vastupAlaprazastiyo upara je vastupAla viSenAM kAvyo vagereno paricaya Adhyo che te uparAMta e bhAgyavAn puruSanI kIrti kathanArI vIjI keTalIka TuMkI TukI kRtiyoM maLe che, je prazasti yo kaddevAya che. evI prazastiyomAthI keTalIka A pramANe che. (e) udayaprabhasUrikRta sukRta kI rti kallolinI. upara varNaveLa dharmAbhyudaya kAnyanA kartA udayaprabhasUriye 'sukRtakI rtikallolinI' nAmanI 179
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ . prAstAvika : 5 paMdyonI eka saMskRta prazasti racI che. emAM arisiMhanA 'sukRtasaMkIrtana' nAmanA kAvyamAM jevI hakIkata che tevI ja hakIkata saMkSipta rIte varNavAmAM AvI che. aNahilapuranA cAvaDA vaMzanI hakIkata paNa emAM, ukta kAvyanI jema, ApavAmAM AvI che ane aMte vastupAle karAvelA keTalAMka dharmasthAnonI yAdI paNa ApI che. kadAcit zatruMjaya parvata uparanA AdinAthanA maMdiramAM koka ThekANe A prazasti zilApaTTapara kotarIne mukavA mATe banAvavAmAM AvI hoya. (ai) jayasiMhasU rikRta vastu pAla - tejaH pAla prazasti jemaNe ' hamIramadamardana' nAmanuM nATaka racyuM te ja jayasiMhasUriye 'vastupAla - tejaH pAlaprazasti' nAme eka 99 padyonI TuMkI racanA karI che. emAM aNahilapuranA caulukya vaMzanuM vastupAla - tejapAlanA pUrvajonuM ane temaNe karAvelAM keTalaka dharmasthAnonuM varNana che. tejapAla jyAre bharuca gayo tyAre tyAM teNe jayasiMhasUranI preraNAthI, tyAMnA suprasiddha purAtana 'zakunikA vihAra' nAme munisuvratajina caityanA zikhare upara suvarNakalaza ane dhvajAdaMDa vagere caDhAvI e maMdirane khUba alaMkRta banAvyaM hatuM, tethI tenI prazastitarIke A kRti banAvavAmAM AvI che. (o) narendraprabhasUriviracita maMtrI zvara vastu pAla prazasti vastupAlanA mAtRpakSIya dharmaguru narendraprabhasUriye 104 zlokonI eka 'vastupAlaprazasti' banAvIche. emAM caulukya vaMza ane vastupAlanA vaMzanuM TuMkuM varNana ApI, e maMtrIye je je ThekANe mukhya mukhya dharmasthAno ke devasthAno karAvyAM agara samarAvyAM tenI laMbANathI yAdI ApI che. prazastikAra pote ja-e yAdIne bahu TuMkI jaNAve che, chatAM e dAnavIre gujarAtanI puNyabhUmine bhavya sthApatyanI vibhUtithI alaMkRta karavA mATe je agaNita lakSmI kharcI che tenI keTalIka sArI kalpanA e prazastinA pAThathI thaI zake che. eja AcAryanI racelI 39 padyonI eka bIjI nAnI sarakhI prazasti, tathA emanA guru AcArya naracaMdrasUrinI karelI 26 padyovALI eka bIjI prazasti, tema rja 'sukRnakIrtikallolinI' nA kartA udayaprabhasUrinI racelI 33 padyovALI vastupAlastuti vagere keTalIka anya kRtiyo paNa mane maLI che. ( au) vijayasenasUrikRta revaMta girirA su vastupAlanA itihAsa mATenI upayogitAmAM chelI paNa bhASAvikAsanA abhyAsa mATenI yogyatAnI dRSTiye eka pahelI kakSAnI kRti tarIke vijaya senasUrinA banAvelA gujarAtI 'revaMtagirirAsu'nI noMdha paNa A sAdhanasAmagrI bhegI levI joIe. e vijayasenasUri vastupAla - tejaH pAlanA mukhya dharmAcArya. emanA upadezane anusarIne ja e bane bhAIyoe teTalAM badhAM sukRtanAM kAryo karyA hatAM. emanA kathanane, mAna ApIne ja vastupAle sauthI pahelo giranAranI yAtrA mATeno moTo saMgha kADhyo e saMghamAM strIvarganA gAvA mATe, giranAra vagairenuM suMdara varNana guMthI, e rAsanI racanA karavAmAM AvI che. emAM vizeSa aitihAsika sAmagrI jaDatI nathI chatAM evaM aitihAsika mUlya A dRSTiye viziSTa che ja ane gujarAtI bhASAnI eka AyakAlIna kRti tarIke to enI viziSTatAM sarvoparI gaNI. zakAya.. (aM) jinabhadrakRta nA nA prabaMdhA va li vastupAlanA putra jayantasiMhanA bhaNavA mATe saMvat 1290 mAM, uparyukta udayaprabhasUrinA ziSya jinabhadre aneka kathAonA saMgrahavALI eka graMtharacanA karI che je khaMDitarUpamAM mane pATaNanA bhaMDAramAMthI maLI AvI che. emAM pRthvIrAja cAhamAna, kanojanA jayantacaMdra, ane nADolanA lAkhaNa
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya rAva cauhANa vagerene lagatA keTalAka aitihAsika prabaMdho paNa ApelA che. 'prabaMdhaciMtAmaNI nA kAnI sAme AprabaMdhAvali hoya ema lAge che, eTaluja nahiM paNa keTalAka prabaMdho to temaNe emAthI z2a nakala karI lIdhelA hoya tevU paNa spaSTa bhAse che. caMda baradAinA nAme caDhelA ane hiMdI bhASAnA Adya kAvya tarIke oLakhAtA pRthvIrAja rAsonA kartRtva upara keTaloka navIna prakAza A prabaMdhAvali uparathI paDe che. e ja saMgrahamAM, ghaNuM karIne pAchaLathI koIye vastupAlanA jIvanacaritrane lagatI paNa keTalIka viziSTa hakIkata ApelI che je aitihAsika dRSTiye ghaNI mahatvanI che." ( ukta nibandha, pR. 17-22), vastupAlanI kIrtikathA kathatuM A badhu ( upara jaNAvelu) kAvyAtmaka tathA prazastyAtmaka je sAhitya che tene jo eka prakIrNa saMgrahasvarUpa granthamA saMkalita karI prasiddha karavAmAM Ave to te itihAsanA abhyAsiyone bahu upayogI thAya tema che, tethI e dRSTiye prastuta granthanA pariziSTatarIke te badhA sAhityane paNa eka judA (bIjA) bhAgarUpe 'prakaTa karavAno mhAro vicAra thayo ane te mheM suhammunivara zrI puNyavijayajIne nivedana karyo. temane paNa e vicAra bahu upayukta jaNAyo ane tethI temaNe pote ja e badhI prazasyAdi kRtiyornu paNa saMzodhana ane saMpAdana kArya saharSa svIkArI laI. pUrNa karyu che. have pachI thoDA ja samayamA e bIjo bhAga paNa vAcakonA karakamaLamAM upasthita thaze. 64. granthakArano thoDoka paricaya / * granthakAra udayaprabhasUri eka samartha vidvAn ane pratibhAsaMpanna sArA kavi hatA, e temanI karelI racanAonA avalokana uparathI spaSTa jaNAya che. prastuta granthamAM paNa temanI prAsAdika bhASAprabhutA ane ojaHpUrNa AlaMkArika racanAzailIno sarasa paricaya maLe che. emano eka bIjo mhoTo grantha te 'upadezamAlA' uparanI 'karNikA' nAmanI vistRta vRtti che. jyotiSazAstra viSayatuM temanuM pAMDitya paNa bahu ucca koTinu hatuM tenI pratIti temanA racelA ane jaina vidvAnomAM bahu priya ane pratiSThita manAtA 'AraMbhasiddhi' nAmanA grantha uparathI thAya che. ' , e AcArya, mahAmAtya vastupAlanA kulanA viziSTa dharmaguru hatA. emanA guru vijayasenasUri ane praguru haribhadrasUri, tatkAlIna aNahilapuranA jaina samAjanA eka pramukha AcArya gaNAtA. pATaNanA paMcAsara pArzvanAthanA rASTraprasiddha ane rAjyapratiSThita jaina caityanA e adhinAyako hatA. udayaprabha sUri ane temanA guru vijayasenasUri vastupAlanA kuTuMbanA atyaMta zraddhAbhAjana Apta sAdhu puruSa jevA hatA. udayaprabhasUrinA vidyAdhyayanamAM vastupAle ghaNI ghaNI rIte sahAyatA ApelI hoya ema jaNAya che. 'purAtanapravandhasaMgraha' nAmanA granthamAM saMgRhIta 'vastupAla-tejaHpAlaprabandha'mAM (pR. 64) jaNAvyuM che ke-vastupAle udayaprabhasUrinA vidyAdhyayana arthe, 700 yojananA vistAravALA A dezanA koI paNa bhAgamA rahelA samartha vidvAnone bolAvI bolAvIne ekatra karyA hatA ane temanI pAse udayaprabhasUrinuM vidyAdhyayana karAvyu hatuM. vigaire. A uparathI e paNa jaNAya che ke prAcIna samayamAM jaina sAdhu-yatijanonA vidyAdhyayana mATe zrAvaka varga keTalI kALajI leto hato ane kevA prakAranI sAdhanasAmagrInI yojanA karato hato. , ., e prabandhamA udayaprabhasUrinI vidyAdhyayana viSenI utkaTa amirucino eka prasaMga AlekhavAmA Avyo che je bahu ja rasuja bharelo ane rasotpAdaka che. . . 1 siMghI jaina granthamAlAnA dvitIya maNi tarIke prakAzita thaela, prastuta lekhaka saMpAdita.. . ,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvika - ." 65. udayaprabhasa rinuM cAcarIyAkanI kathAnuM zravaNa karavA jaq . pATaNamA (ke pachI dholakAmA ?) eka vakhata koI mahAvijhan brAhmaNa paNDita, je cAcara mAMDIne kathA karavAno vyavasAya karato hato te Avyo ane zaheranA koI vadhu upayukta sthAnamAM besIne rAtrinA pahoramAM loko AgaLa potAnI kathA karavA lAgyo. teMnI kathA kahevAnI zailI ane vacanacAturI bahu utkRSTa prakAranI hatI. tethI nagaramAM tenI kathAnI khUba khyAtI thaI rahI ane roja hajAro loko tenI kathA sAMbhaLavA bhegA thavA lAgyA. udayaprabhasUrinA sAMbhaLavAmAM paNa tenI e khyAti AvI ane tethI temane paNa tenI kathA sAMbhaLavAnI khUba utkaMThA, thaI. pote eka prasiddha jaina yatinAyaka hovAthI tema ja vastupAla jevA mahAmAtyanA bahumAnya dharmaguru hovAthI, e brAhmaNa paNDitanI kathAmAM sAmAnya zrotAjana tarIke prakaTa paNe jaIne vesavAtuM temanA mATe ucita na hatuM. tethI teo veSaparAvartana karIne pracchannapaNe tenI kathA sAMbhaLavA ane vacana cAturIno anubhava levA javA lAgyA. eka divase rAne mahAmAtya vastupAla, guruvandana nimitte, temanI poSadhazAlAmAM Avyo. paTTazAlAmA jyAM vRddhaguru vijayasenasUri veThA hatA tyAM temane vaMdanA vigere karIne, pachI je oraDAmA udayaprabhasUrinI baiThaka hatI tyAM te gayo. teNe sadAnA rIvAjapramANe sUrine tyAM veThelA na joyA. tethI te tarata pAcho pharI potAnA sthAne cAlyo gayo. evI rIte vIne ane nIje divase paNa teNe tyAM sUrine na joyA, tyAre teNe vRddhaguru vijayasenasUrine temanA viSenI pRcchA karI. vRddha sUriye zaheramA cAlatI cAcarIyAka paNDitanI te kathAnI vAta kahI. eTale pachI mahAmAtya paNa tyAM gayo ane teNe ukta rIte eka ekAnta sthAnamA veSaparAvartana karIne beThelA udayaprabhasUrine dIThA. A rIte potAnA mahAn dharmagurunu, brAhmaNanI kathA sAMbhaLavA mATe tyAM jaq mahAmAtyane ucita na lAgyuM ane tethI teNe vIje divase savAre e cAcarIyAka vidvAnane potAnA makAne bolAvI, tenI-kathA-kathananI khUba prazaMsA karI ane tenA prati potAno vizeSa AdarabhAva vyakta karIne ve hajAranI mhoTI rakama tene bheTa ApI. pachI tene potAnI poSadhazALA AgaLanA caccara (cautarA) upara cAcara mAMDIne kathA karavAnuM kaDaM, ke jedhI potAnA guru khasthAnamA veThA beThAja e kathAzravaNano lAma ane Ananda meLavI zake. te paNDite mahAmAtyanI sUcanAnusAra pachI cha mahinA sudhI tyAM kathA karI. mahAmAye teno ante khUba satkAra karyo ane puSkaLa paisA ApI tene vidAya ko. ' . . ___ A ghaTanA uparathI te vakhatanA jaina samAjanA tyAgI varga ane gRhastha varganA parasparanA saMvandhornu tema je AcAra-vicAra viSenuM eka viziSTa citra paNa ApaNane jovA maLe che. e ghaTanA ApaNane e vastunuM paNa darzana karAve che ke jema vartamAnamA dekhAya che tema bhUtakALamAM paNa, jaina samAjamA sthitirakSaka ane pragatipakSI bane prakAranA mAnasa dharAvanArA vargoM hayAtI dharAvatA hatA. sthitirakSaka sAdhunA mAnasanI dRSTiye vicAra karavAmAM Ave, to te AvA koI brAhmaNa Adi anyadharmIya kathAkAranI kathA vArtA sAMbhaLavA javAnuM svapneya paNa na icche ane tema ja jo koI yati-muni jato hoya to tene paNa mithyAtvanA doSano mahAdoSI lekhe. tevA vicAranA zrAvakanA mAnasanI dRSTiye vicAra kariye, to te AvI pravRtti karanAra yati-sAdhune bhraSTAcArI.ja mAne ane tene samAjamAthI bahiSkRta karavAtuM icche. kAraNa ke jainazAstrokta rUDha yatidharmanA AcAronI dRSTiye udayaprabhasUrinu Abu AcaraNa mAtra asaMgata ja nahiM dUSita paNa kahI zakAya. paraMtu A ghaTanAprasaMgathI ApaNane jANavA maLe che. ke udayaprabhasUri ane mahAmAtya vastupAla bane pragatizIla mAnasa dharAvanArA puruSoM
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya hatA. evA mAnasane vyakti ke samAjanA hitanI dRSTiye karAvAtuM koI parNa zubhaphaLadAyaka kArya, anAcaraNIya nathI lAgatuM ane kevaLa zAsronA sApekSa ane sthUla vidhAnone vaLagI rahI potAnI pragatinA vikAsane aTakAvI rAkhavA nathI icchatuMH / / 66. zacuMjayanA kAryasthAna mATe yatinI niyukti karavI . eja prabandhamA udayaprabhasUri sAthe saMbandha dharAvato bIjo paNa eka sarasa prasaMga ApavAmI Avyo che je caityadravyanI vicAraNA karanArAone tatkAlIna jaina samAjamA pracalita paristhitirnu citra jovA mATe bahu upayogI ane sUcaka lAgaze. . . te prasaMga A pramANe che-mahAmAtya vastupAlane anubhavathI jaNAyuM hatuM ke zatrujaya parvatanA vahIvarTI khAtAnI dekharekha rAkhavA mATe je koI gRhastha mANasane adhikArI tarIke mUkavAmAM Ave che te lobhavaza thaI devadravyano bhakSaka banI vinAzaka ja thayAM kare che. tethI teno koI upAya te zodhyA karato hato. eka vakhate pauSadhazALAmAM AvIne vRddhAcArya vijayasenasUrine tema ja laghu AcArya udayaprabhasUri ane temanI sAthe rahelA bIjA 25 yatiyone teNe namaskAra karyA. te vakhate teNe eka ekAnta sthAnamA beThelA ane namaskAra maMtrano pATha karavAmAM nimagna thaelA, zAnta khabhAvanA, vRddha yatine joIne te tarapha tenI dRSTi pharI ane manamAM kAI vicAra sphuryo. pachI teNe AcAryane kayu ke- 'gurudeva ! devadravyanA thatA vinAzanI rakSA karavI sArI ke upekSA karavI sArI ?' tyAre svAbhAvika rIte ja gurumahArAja vo rakSA karavAnI ja vAtane sArI jaNovavAnA hatA; eTale pachI mahAmAye kA ke- 'jo Ama che to tame mhane A je vRddha yati tamArI pAse che te Apo. mhAre emane zatrujaye laI javA che ane tyAMnA kAryasthAnanA rakSaka tarIke rAkhavA che. tyAM je koI atyAre che te badhA bhakSaka che. tyAre guru mahArAje ko ke-'Ama kara te, (arthAt eka yatine te kArya upara niyukta karavAnu) yukta nathI lAgatuM'. paraMtu teNe gurumahArAjane te mATe davANa karIne manAvyA. pachI gurumahArAje te yatine bolAvIne kahyu ke- bhAI, tAre A maMtrI jeme kahe tema karavAnuM che'. tyAre te yati bolyo ke- 'gurudeva ! mheM to dIkSA mhArA nistAra mATe (saMsArathI chuTakAro meLavavA mATe) lIdhI che. tethI tyAM eTale ke zatrujayanA kArakhAnAmA rahIne, devatuM dravya khAIne, mhArA AtmAne huM zA mATe malina karUM ?' tyAre maMtriye kayaM ke- e malinatAnuM kArya nathI paraMtu e to devadravyatuM rakSaNa thavAthI AtmAnuM bhUSaNa che'. pachI Agraha karIne, te yatine sAM mokalavAmAM Avyo. tyAM jaIne prAraMbhamAM to te potAnA AcAramAM, rahIne, devakhAtAnA hIsA lakhanArA vigerenA kAmanI tapAsa rAkhavA lAgyo. e joIne pelA bhakSako ene paNa potAnI jALamAM phasAvavA prayatna karavA lAgyA. eka prasaMge temaNe ene kA ke-'mahArAja ! Apa to A tIrthanA mhoTA maThapati cho. ApanI pAse to tIrthane namavA AvanArA sArA sArA ThAkuro ane seThiyAo AvIne vese che. tethI oNpa je AvAM melA ane jUnAM vasro paherIne beso cho te sArAM nathI lAgato. sArAM kapaDA paheravAmAM zuM dUSaNa lAge ? mATe Ape jarA sArAM vasro rAkhavAM joIe'- ema kahIne temaNe tene sArAM vasro paherAvyA. thoDA samaya pachI temaNe tene kahyu ke-'ApanI sAthe aneka sArA sArA mANaso carcA-vArtA karatA vese che tethI AvA asvaccha mhoMTe raheQ ThIka nathI lAgatuM'. ema kahIne temaNe tene mhoMmAM pAna cAvato karyo. vaLI thoDA samaya pachI temaNe tene kachu ke- Apa mikSA levA mATe lokonA ghare jAo cho ane tethI Apano keTalo ya samaya e mATe cAlyo jAya che. teTalo samaya Apa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMghI jaina granthamAlA ] samasa prakA tivAra tadannau linaa| prApyAdezamArviyAmA se jyA prAgajI mudyale lA sabhI takAta trasya zrI tara kharomadAtmA mAmAdAya tyAlA kala gayA rvtiitirdito||shraadhmaa kaSyAvadetra varitacI saMgha kijaMga vyAvitryakama yAdava kaja rajaH jujaiH pratiSTA sArda kavalaye yAvaccamA cAhatya viSAmide sucaritatAca nA maidayatra na sariviracitezrI mariyanAni zrIvijayasena zi nIrthayAtrA vatAnAmapecada 7: sH||shrmukrmaarge yadetadviruktimukti se vaccheda he abhigama samarasavatI sake dhApIya sAthIH prApyazrI zAradekasadene hadayAla kenA saMtita sakalAsu kalA sunilAH takArasya lAtUra ne vavyApArie ke viddhati karaNagrAma mAta kazyatema dyogasideH phalama malamala ke valeva supaalH| zrAka amasphiyana vamukA kAvya nAnA yadIyavizuspAnaMda lakSmI mitidijJAtiyAzA dharma rUpazarI zA34 vAyu 1213 naya pratyekamantra zradhAya vigalayya vinizcitI dvAvizada kara loka divA rAhatI sita // // zrAmAvATe va zIzI sahazahA gajanmA putro mAnilayAH viditavaraNo rudrapalAya ga hai| zrImadeveMdra zithaH suramasukhalakAre kAvyamevela mI lekhA khilAniSayaH masyaH zodarya ] // kA pAlavara navarasAsvAda kavitA dhA -"para4 saM0 1446 varSalikhita, kAgaLa prati [ dharmAbhyudaya mahAkAvya nAraharu savAha tripakina yatAstra
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvika kArakhAnAnA kArya upara najara rAkhI zakatA nathI ane tethI kAmamAM keTalIka hAni thayAM kare che. mAMTe je bhojana ahiM ( kArakhAnAnA raMsoDe ) thAya che, te laI levAmAM Apane zo doSa lAge ema che ?' ema karIne tene tyAMnA bhojanano svAda lagADyo. caLIM pachI kachu ke- 'Apane tIrthanA kAma mATe ahiM tahiM khUba phara par3e che, to te bhATe sukhAsana (pAlakI) mAM besIne jAo-Ao to tethI kAmanI vadhAre saraLatApUrvaka dekharekha rAkhI zakAyeM' - ema kahIne temaNe tene pAlakImAM besato paNa banAvyo. evA prasaMge, maMtrI vastupAla, kAryaprasaMgathI, zatruMjaya upara Avyo. te potAnA niyamapramANe nhAI dhoI, mukhe mukhakoza vAndhI, ughADA page, mandiramAM devapUjA karavA jato hato; te vakhate e vRddha karmasthAyarakSaka pAlakImAM vesI, sAthai 10-15 mANasonuM ToluM laI, parvatanI nIcenA pAlItANA gAmamAM jato hato, te maMtrInI dRSTiye paDyo, maMtriye potAnI pAsenA mANasane pUchayU~ ke - 'e koNa jAya che ?' tyAre tenI AgaLa cAlatA puruSe kathaM keM - e to pelA maThapati yati che jene Apa ahiM mokalyA che.' maMtriye jaIne taraMta ja pAlakI ubhI rakhAvI ane pelA yatine vaMdana karyA, pachI kAM ke - 'nIce ( pAlItANAmAM ) kArya pattAvIne pAchA vhelA padhArajo !' A ghaTanAthI te yati bahu ja lajjita thayo bhane nIce jaIne teNe to anazana AdarI lIdhuM. maMtriye tene parvata upara volAgyo tyAre teNe kaddevarAjyaM ke--'mheM to anazana lIdhuM che, tethI have AvI zakuM tema nathI. eTalA vadhA yatiyomAthI cuMTIne mhane tame ahiM mokalyo; paraMtu mhAruM to AcaraNa AvuM nIka. huM Apane ane gurumahArAjane zI rIte have mhAru mhoM vatAvuM ? tethI Apa have e mATe anya koI kArya - kartAnI tapAsa karazo' vigere. pachI chetraDhe te yati upara AvIne samAdhipUrvaka anazanavaDe mRtyu pAmI svarge gayo. maMtriye potAnA nagaramAM AvIne gurumahArAjane e vadhI hakIkata 'kahI jaNAvI. te parathI guru udayaprabhasUriye maMtrIne kachu ke- 'have pachI koI yati = sAdhune caityadravyanI saMbhALa rAkhavA mATe niyukta nahiM karavo joIe. te kevo AtmArthI hato- chatAM tyAM jaI- evo thaI gayo hato !' jaina mandiromAM ane tIrthasthAnomA bhegA thatA devadravyaMno durupayoga prAcIna samayathI kevo thato Avyo che tenA mATe A ghaTanA-prasaMga bahu ja vicAra - preraka che. A rIte jaina mandiromAMnA 'deva dravya' nA, tenA kAryakarttAo dvArA thatA vinAzanA aneka dRSTAnto jaina itihAsamAMthI maLI Ave che. tethI vartamAna samayamAM muMbaInI prAntika rAjasattAe 'dharmArtha dravya' nA upayoga ane saMrakSaNanI dRSTaye je nUtana vidhAna karavAnI yojanA vicArI che tenA lAbhAlAbhanA pakSamAM vicAra karanArA varge, AvI aitihAsika ghaTanAonuM paNa tAraNa kADhavuM joIye ane te uparadhI kartavyAkartavyanuM Alocana - pratyAlocana karavuM joIye. jyArathI jaina mandironI sRSTi ubhI thaI che ane jaina mandiromAM dravyanI vRSTi thatrA lAgI che tyArathI e. dravyanA rakSaNa. ane svAmisvanI cintA devamandironA kAryavAhako satAvatI AvI che, e vastu AvA aitihAsika prasaMgo uparathI paNa siddha thAya che, eTalaM ja ahiM prastuta vaktavyanuM tAtparya che. 7. udayaprabhasUrinI, anya prazasti-racanA vastupAlanA sukRtonI prazaMsA karanArI udayaprabhasUrinI racelI bIjI eka prazasti upalabdha thAya upara jaNAnyA pramANe 'sukRtakIrti kallolinI' nAmadhI aMkita che. mahAmAtya vastupAle zatruMjayanA AdinAthanA mukhya mandira AgaLa' sthApatyakalAMnA eka sundaratama udAharaNasvarUpa 'indramaNDapa' nAme sabhAmaNDapa bandhAvyo hato tathA tenI be. vAjue pArzvanAtha ane mahAvIra jinanAM ve suzobhita cailo karAvyAM hatAM, temAM sthApita karavAnA zilAlekharUpe e prazastinI racanA karavAmAM AvI hoya ema jAya che. vividha prakAranA chandomAM racAelaM 179 padyotuM e eka sarasa prazastikAvya che; ane te 60 kA0 2
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaye mahAkAvya sAthai vastupAlanA vaMzasAthe saMbandha dharAvatA itihAsa pramANabhUta varNana karanAra uttama prakArano aitihAsika prabandha paNa che. taduparAnta, vastupAlanI stuti karanArA keTalAMka muktaka padyonA saMgrahakharUpanI eka anya stuti paNa upalabdha thAya che. e bane kRtiyo prastuta pustakanA pariziSTarUpe prakaTa thanAra bIjA bhAgamA mudrita karavAmAM AvI che. 68. saMpAdananA upayogamA lIghelI pratiyo , prastuta granthanA saMpAdanakAryamAM, saMpAdaka munivaryoe 4 hastalikhita jUnI pratiyono upayoga kayoM che. temAMnI 3 pratiyo tADapatrIya hatI ane eka kAgaLanI hatI. tADapatrIya pratiyomA sauthI viziSTa prakAranI je prati che te khaMbhAtanA zAntinAthamandiranA jJAnabhaMDAranI che. e prati sAkSAt vastupAlanIja lakhAvelI che. vi. saM. 1290 mA vastupAla jyAre saMmatIrtha eTale khaMbhAvanA prAntapati tarIkeno adhikAra bhogavato hato tyAre lakhavAmAM AvI hatI. A pratinA antima pRSThanI pratikRtinu mudrita-citra A sAthe mUkavAmAM Avyu che jethI enA AkAra-prakArano sAkSAt paricaya vAcakone maLI zakaze. bIjI tADapatrIya pratiyomAthI eka pATaNanA bhaMDAranI hatI ane eka vaDodarAnI bhaMDAranI hatI. cothI prati je kAgaLa upara lakhelI che te paNa pATaNanA bhaMDAranI che. e prati vi. saM. 1446 mAM, lakSmIcandra nAmanA eka vidvAnnI lakhelI che jeNe pratinA antamA, potAno paricaya ApatuM A pramANenuM eka saMskRta padya Apyu che zrImatprAgvATavaMzAmbudhizazisahazo hAdigasyAGgajanmA putro mAtustilakhvAH praviditacaraNo rudrapallIyagacche / zrImahevendra ziSyaH rasa-sukha-jala-bhavatsare kAvyamenaM lakSIcandro lilekhAkhilaguNanidhayaH sUrayaH zodhayantu / A padyano bhAvArtha e cha ke-prAgvATa vaMzarUpI samudramATe candramA jevo, hAdiga pitAne tilakhU mAtAno putra, tathA rudrapallIya gacchanA devendra sUrino ziSya,- evA lakSmIcandre saMvat 1446 mAM A kAvyanu Alekhana kayu che (arthAt A pratilipi karI che), A AlekhanamA je kAI azuddhiyo thavA pAmI hoya, te vidvAnoe sudhArI levAnI vinaMti che. Aja lakSmIcandra vidvAne, abdula rahamAna nAmanA mlecchajAtIya (musalamAna) kavinA apabhraMza bhASAmAM racelA 'sandezarAsaka' nAmanA sundara sandezAtmaka kAvya upara saMskRtamA saMkSipta vRtti banAvI che tenA ante paNa temaNe potArnu paricAyaka A padya mUkelaM che. (e vRttinI racanA saM0 1465 mAM thaelI che.) lakSmIcandranA hastAkSaromAM lakhAelI e pratinA antima pRSThatuM praticitra paNa AsAthe mUkavAmAM AvyuM che. . ante, prastuta granthanA mULa saMpAdaka svargavAsI pUjyapAda zrI caturavijayajI mahArAjanA vandanIya caraNomAM mhArI bhaktibharelI 'saraNAMjali' samarpita karIne, temano mhArA pratye je snehAI vAtsalyabhAva hato ane mhane A prakAranI sAhityopAsanA karavAmAM temanA taraphathI je prazasta preraNA ane protsAhana maLyA hatAM teno ananya upakArabhAva smaraNa karato, huM temanA jJAnajyotirmaya amara AtmAne paMcAMga praNipAtapUrvaka vandana karaM chu. . . . tema ja, potAnA paramaguruvaranA apUrNa rahelA e saMpAdana kAryane pUrNa karIne tathA tenI pUrtirUpe vIjA bhAganaM svataMtra saMpAdana karI ApIne, A granthamAlA pratye potAno je viziSTa mamatvabhAva batAnyo che ane te dvArA mhane je sauhArdapUrNa sahakAra ApI upakRta kayoM che, te mATe saujanyamUrti paramasnehAspada munivara zrI puNyavijayajIno paNa huM hArdika AbhAra mAnu cha.. vasantapaJcamI, vi. saM. 2005 :: : . . . (dinAMka 3-2-1949) ' bhAratIya vidyA bhavana, baMbaI); .... ; . - -ji na vijaya
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMghI jaina granthamAlA ] sva0 munivara zrIcaturavijayajI sva0 pravartaka zrIkAntivijayajI mahArAja [ dharmAbhyudaya mahAkAvya munivara zrIpuNyavijayajI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ divaMgata pUjyapAda munivarya zrI caturavijayajI eka zraddhAbhivyaMjaka-smaraNa sumanAMjali [samarpaka-jina vijaya] prAcIna jaina vAGmayanA saMzodhana-saMpAdana kArya tarapha mhane je kAI ruci utpanna thaI ane e kAryapravRttimA paLoTAI javAnI je kAI vRtti udbhavI temA mukhya nimitta, prastuta dharmAbhyudaya jevA anekAneka granthonA saMpAdaka ane saMzodhaka svargavAsI gurukalpa munivarya zrI caturavijayajI mahArAjanI aharniza jJAnopAsanA che. temanA caraNapITha samIpe ja mhArA sAhityika jIvanasrotano prAdurbhAva thayo hato ane temanI sahAnubhUti bharI dRSTi nIce ja keTalA ya antara sudhI e srota vRddhiMgata thato AgaLa vadhato rahyo hato. jina vijaya nAmathI oLakhAMtA mhArA vyaktitvano AraMbha temanA ja antevAsarUpI Azraya nIce thAya che ane teno keTaloka vikAsa paNa temanI ja paripoSaNAtmaka sahAyatAthI thAya che. temanA antevAsamA rahevAno jo mhane suyoga na maLyoM hota to 'jinavijaya tarIkenI mhArI hayAtI ane khyAti kadAca ATalI lAMbI naye rahI hota. jAtakayoganA AdhAre jyotiSiye sUcavelA ane janma AphnAra mAtApitAe potAnI pasaMdagIpUrvaka arpita karelA mUla nAmarnu, ane te sAthe tadavastha jIvananu ya parivartana karI, akasmAt rUpe maLI gaelA eka aparicita sAdhujane ApI dIdhela 'jinavijaya' jaivaM nUtana nAma dhAraNa karanAra tathA te sAthe pUrvajIvana karatAM taddana bhinna prakAranA jIvana paMthe vaLanAra, ane A rIte eka janmamA ja jANe aneka janmanI anubhUti meLavanAra, A paMktiyonA lekhakanA kSaNika tema ja kSullaka vyaktitvanA alpa itivRttamAM, svargavAsI zAntamUrti sAdhupuMgava pUjyapAda pravartaka zrI kAntivijayajI mahArAja tathA temanA suyogya, suzIla, sudhArakacitta ane sumArgapravRtta divaMgata munivara zrIcaturavijayajInAM puNyasmaraNonu, atyanta viziSTa sthAna raheLu hovAthI, te smaraNone alpa-svalpa kharUpamA zabdabaddha karavAnI dRSTiye ane te dvArA te sadgatiprApta upakArI AtmAone potAnI bhakti bharelI zraddhAMjali arpita karIne svIya AtmAne santuSTa banAvavAnI icchAe, ahiM A 'smaraNa sumanAMjali' svarUpa eka saMkSipta prakaraNa Alekhita karavAno prayAsa karavAmAM Avyo che. saMvat 1965 nI sAlamAM, jIvananA koI 20-21 mA varSe, jaina sthAnakavAsI saMpradAyAnusArI sAdhu jIvananA, sAdhAraNa rIte bahu kaThora gaNAtA AcAronu, 7 varSa sudhI yathAyogya pAlana karatA karatAM, aMtaranI ugra thatI jatI jJAnalipsAnI tRptinA abhAvanA udvegAdidhI prerAI, te mukhapaTTIpradhAna veSano lAga karyo ane saMskRta-prAkRtAdi bhASAnuM ane jaina AgamonuM vizeSa jJAna meLavavAnI utkaTa utkaMThAthI tema ja vividha prakAranA anyAnya zAstronopaNa abhyAsa karavAnI tIna AkAMkSAthI, zvetAMbara saMvegapakSIya saMpradAyanA pItavastrapradhAna veSano svIkAra karyo. jemaNe mhane e navIna vepa ApIne tema ja 'jinavijaya'nA nUtana nAmanI mudrA lagADIne potAno ziSya banAvyo, te munivara paM0 zrIsundaravijayajI gaNI eka saralakhabhAvI ane saccaritra vayovRddha sAdhu puruSa hatA. ziSyatarIkeno mhArA uparano .
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya temano vAtsalya bharelo mamatvabhAva bahu ja sukhada ane santoSakAraka hato. chatAM mhane bharakhavA vaLagelI tIna jJAnabhUkha, temanA jevA ekAkI, ekAntamArgI ane alpaprabhAvI sAdhupAse vizeSa rahevAthI, thoDe aMze paNa zAnta thAya evaM mhane mhArA thoDAka mahinAnA anubhavI na jaNAyu. eTale huM, temanI ja anumati laI, abhyAsArthe saMpradAyanA eka anya sAdhusamudAyanA mhoTA ToLA sAthe bhaLyo, 'jIgara ane amI' nAmanA bahu lokapriya thaelA pustakanA sarjaka bhAI mokSAkara vizvavandhu e ToLAnA te vakhate eka Antarika sUtradhAra hatA. rAdhanapurathI zatrujayatIrthanI yAtrArthe nIkaLelA eka saMghamAM, e ToLA sAthe joDAI, pAlItANAnI yAtrA karavAno ane pachI tyAMthI bhAvanagara, khaMbhAta vigere sthAnomA thaI, vaDodarAmA cAturmAsa vyatIta karavAno yoga banyo. e ToLAmAM thatI sArI-narasI vividha pravRttiyonAM je varNano 'jIgara ane amI'nA lekhake aMkita kA~ che temAMnA keTalAMkane, eka taTasthajana tarIke paraMtu pratyakSa rIte, avalokavAno mhane paNa akalpita prasaMga maLyo. keTalAka arucikara anubhavo potAne paNa thayA ane tethI mhAraM aparipakka mana bahu khinna thayu. ethI kAM to e samudAyano sahavAsa choDI anya koI satsaMgI sahavAsa zodhavo ane ko to pachI koI anya ja mArgano Azraya levo evI mhArA mananI cala-vicala sthiti thaI gaI. sadbhAgye cAturmAsa utA pachI, e bahuraMgI ToLAsAthe surata javAno yoga banyo ane tyAM pUjyapAda. pravartaka zrI kAntivijayajI mahArAjanA, saMkhyAmAM svalpatva paraMtu sukhabhAva ane susAdhutva guNamA mahattva dharAvanAra munimaMDalanA samAgamano abhISTa suyoga prApta thayo. pravartakajI mahArAjanI saujanya ane saumyabhAva bharelI mukhamudrA, tema ja madhura ane mRdutAmarelI vANIye mhArA udvigna manane uttama prakAranuM AzvAsana Apyu. prAcIna hastalikhita pustakonA lekhana, saMzodhana ane saMrakSaNanA kAryamA satata nimagna rahenAra temanA suziSya munivara zrI caturavijayajInA jJAnopAsaka ane sahAnubhUtipradarzaka svabhAve mhane mhArA bhAvI jIvanamAde eka lakSya sujhADayu. mhArA zraddheya satIrthya ane saujanyamUrti suhRnmunivara zrI puNyavijayajI, jeote samaye mhArA jevAja eka navadIkSita zaikSya hatA paraMtu potAnA praguru tathA guruvaryanI snehasnigdha ane vAtsalya-viziSTa zikSAnI AsevanAno sAttvika lAbha meLavavA sadbhAgI banI rahyA hatA, temanA niyAja snehe ane nirmala caritre, mhArA mAnasika caMkramaNamA sthairyanI saMbhAvanA utpanna karI ane svIkRta jIvananA sadupayoganI rasavRtti jAgRta karI. mheM e munimaMDalanI zAntidAyaka AzrayachAyAnIce rahevAno nirNaya karyo. __ pUjyapAda pravartakajI mahArAjane potAnA zAstrIya svAdhyAya uparAMta vividha prakAranA anya vAcanano paNa bahu zokha hato. sAhitya, itihAsa, sthApatya jevA sArvajanika viSayo tarapha temanuM vadhAre AkarSaNa rahe. hiMdI gujarAtImAM prakaTa thatA e viSayonAM pustako sAmayiko vigaire temanI. pAse avAra-navAra AvyAM karatA hatAM jethI mhane paNa enA vAcanano lAbha maLavA lAgyo ane e rIte mhArI abhiruci e viSayonA jJAna tarapha vadhavA lAgI. . caturavijayajI mahArAja saMskRta prAkRtanuM jJAna ghaNuM sAraM hatuM ane jainadharmazAstrono abhyAsa bahu vistRta hato. temaNe pATaNanA jaina bhaMDArone prakAzamA lAvavA tathA temA rahelA hajAro jaina pranyono jIrNoddhAra karavA-karAvavA mAde khUba zrama uThAvyo hato. aneka lahiyAone, varSo sudhI kAme lagADI, temaNe pATaNa vigerenA bhaMDAromA upalabdha thatA alabhya-durlabhya evA seMkaDo granthonI pratilipiyo karAvI hatI; ane tema karIne temaNe, eka to potAnA guruvaryanI janmabhUmi vaDhodarAmA ane
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ munivara zrIcaturavijayajI-maraNa sumanAMjali bIjo potInI janmabhUmi chANI (vaDodarA pAse) mAM-ema ve mhoTA navA granthamaMDAro sthApita karyA hatA. teo pote paNa eka sarasa lipikAra hatA, ane lekhanakalA tathA lekhanasAmagrInA viziSTa marmajJa hatA. lahiyAonI lakhelI pratiyone pote mULabhUta Adarza prati sAthe meLavI jatA ane temAM thaelI azuddhiyonuM saMzodhana vigere karI navIna pratine zuddha karavA yatheSTa parizrama sevatA. Aje vidyamAna seMkaDo jaina sAdhuomAM, evo eka paNa sAdhu nahiM hoya ke je temanA jevo jUnI pratiyonA saMzodhana kAryamA kuzaLa hoya, athavA te mATe parizrama uThAvavA ya taiyAra hoya. hu~ je samayamAM temanA antevAsamAM AvIne rahyo te samaye (suratamAM) paNa temarnu AvaM pratisaMzodhana vigerenuM kArya satata cAlU ja hatuM; paraMtu te pachI thoDA ja mAsamAM temanu lakSya pranthoddhAranI dRSTiye eka vadhu upayogI ane vadhAre mahattvanA kArya tarapha vanyu. e kArya te zrI jaina AtmAnanda prantharatnamAlA' nAme saMskRta prAkRta granthonA mudraNakAmano viziSTa prAraMbha. . vartamAna jaina munimaMDalamAM, jaina granthone chapAcIne prakaTa karavAnI pravRttinA sauthI mukhya ane mhoTA cAlaka tathA pracAraka evA AcAryavarya zrI sAgarAnanda sUri gaNAya. temaNe potAnA jIvananA chellA 40-45 varSoM daramyAna ekalA hAthe jeTalA jaina granthone chapAvIne prakAzamAM mUkyA che teTalA grantho, eka pU0 munivara caturavijayajIne bAda karIne kahevAmAM Ave to, vAkInA vadhA sAdhuo maLIne paNa prakaTa karavA samartha thayA nathI. e zrI sAgarAnanda sUri paNa te samaya daramyAna suratamA rahelA hatA. temaNe 'devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa'nI sthApanA karAvIne tenI dvArA, potAnA saMcAlana ane saMpAdana nIce jaina granthonuM vyavasthita rIte mudraNakArya prAraMbhyu hatuM. ghaNu karIne eno sauthI pahelo grantha hemacandrAcAryaviracita 'vItarAgastotra' saTIka prakaTa thayo. muMbaInA nirNayasAgara presanA sundara TAIpa ane sughaDa chApavALA, supara raoNyala 12 pesI sAijhanA, pratAkAra svarUpamAM, jaina granthone prakaTa karavAnI prathAnA mukhya pravartaka zrI sAgarAnandasUri kahI zakAya. sarvasAdhAraNa vAcakonI dRSTiye jaina granthono e AkAra-prakAra taddana pratikUla tema ja jAhera pustakAlayomA sAcavaNInI dRSTiye pustakone khAsa nukasAnakAraka hovA chatAM, jaina sAdhuone potAnA vAcananI dRSTiye vizeSa anukUla lAgavAthI e pratAkAranI prakAzanaprathA temane bahu ja priya thaI paDI che. sAgarAnanda sUrinI granthaprakAzanapaddhati jaina sAdhuomAM eka AdarzabhUta paddhati sthira thaI gaI che ane enA anukaraNarUpe Aja sudhImAM aneka sAdhuo dvArA evA seMkaDo grantha chapAIne prakaTa thaI cukyAche. ArIte sAgarAnanda sUriye prAraMbhelI grantha prakAzananI pravRttinu, sauthI prathama sundara anukaraNa karavAno viziSTa prayatna munivara zrI caturavijayajIye prAraMbhyo hato. A prayatna te ja' bhAvanagaranI jaina AtmAnanda sabhA dvArA prakaTa thatI ukta zrI 'AtmAnanda jainagrantha ranamAlA'no Adya AraMbha. _ 'samavasaraNastava' nAmanA eka nAnakaDA prakaraNa granthanA mudraNathI e mALAnuM maMgala gumphana AraMbhAyu. suratanA ja eka sAdhAraNa chApakhAnAmAM prAthamika namUnArUpe enuM mudraNa karAvAmAM Avyu. 'presa kaoNpI'nA AlekhanathI mAMDI aphakarekzana' AdinI mudraNakAmanI badhI prakriyA je temanA mATe te samaye prAyaH navI ane aparicita jevI hatI, te temaNe tarata ja jANI lIdhI. mhane barAvara smaraNa De ke mAMDamAMDa eka phArma jeTalA svalpa granthaparimANavALA e prakaraNanA, prAraMbhanA mAtra 4 pRSTha vyAre presamAMthI kaMpoja thaIne, prathama vAranA gelI [phonA rUpamA, temanA hAthamAM AvyA, yAre teo ayata pramudita thaI gayA hatA ane te puphonA 'karekzana' karavAmAM sahAyarUpa thavA mAde mULa kaoNpI laIne
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' ' . dharmAbhyudaya mahAkAvya sAme besavA mhane AjJA karI hatI. kAraNa ke e granthamALAno prAraMbha karavA mATe temane thaelI preraNAne, mheM paNa mhArI te vakhatanI akiMcitkara jevI paraMtu ullAsa bharelI puSTi ApIne, kAryAnvita karavAnI icchA vyakta karI hatI. suratanA sthAnika presarnu e mudraNakAma bahu ja sAdhAraNa koTinu lAgavAthI pachI muMbaInA nirNayasAgara' presa sAthe saMbandha bAMdhIne, prAraMbhamAM temAM bIjA tevA nAnA. nAnA prakaraNamantho chApavA mokalyA ane te dareka eka-pachI-eka ema kramathI grantharatnamAlAnA ratnatarIke prakaTa thavA lAgyA. suratanA nivAsa daramyAna AvI rIte 7-8 nAnAM nAnAM prakaraNo chapAIne prasiddhi pAmyA. te pachI te munimaMDalano sAthI vihAra thayo ane pachIno cAturmAsa temaNe kheDAmAM vyatIta karyo. huM mhArA eka anya sAthI muninA nimittathI vaLI pAchoe cAturmAsa, pelA pUrvokta mhoTA ToLAsAthai vyatIta karavA rahyo. cAturmAsa samApta thayAM pachI huM tyAMthI vidAya thaI pAcho pravartakanI mahArAjanI caraNasevAmA upasthita thayo. kheDAthI vihAra karI ame badhA pATaNa pahoMcyA. rastAmA AvatA aneka sthAnomAM jainamandiro ane jainamUrtiyonA lekho vigere levAnuM kAma ame karatA rahetA. e rIte bArejA, sANaMda, serIsA, saMkhezvara, kaDI, kaMboI vigere sthAnomAM, aneka mUrtilekhono ame sAro saMgraha karyo. e lekhonI nakala letI vakhate pU0 muni zrI caturavijayajI lekho vAMce ane huM tenI nakala karUM evo krama goThabavAmAM Avyo hato. temaNe pAThaNanA bhaMDAronA uddhAra kArya vakhate tADapatranAM tathA kAgaLanAM seMkaDo ya jUnAM pustako joyAM, - tapAsyAM, avalokyAM ane utarAvyAM hatA; tethI prAcIna lipi viSenuM temanuM jJAna ghaNuM ja vizALa, mArmika ane cokasa hatuM. temanI sAthe e lekho vigaire lebAnA kAmathI mhAraM paNa prAcIna lipiviSayaka jJAna dhIme dhIme vadhatuM gayu..e vihArakrama daramyAna lIghelA mandira ane pASANanI' mUrtiyonA lekho to mheM 'prAcIna jaina lekhasaMgraha'nAmanA pustakanA 2 jA bhAgamA prakaTa karI dIdhA hatA paraMtu dhAtunI mUrtiyonA lIghelA lekho, ke jemanI saMkhyA seMkaDonI che, hajI sudhI mhArI noTabukomA emane ema lakhelA paDyA cha.. vi. saM. 1969 mAM ame pATaNa pahoMcyA ane tyAM sthira jevA thayA. temanA sAnnidhya ane sAhAyyathI mhane pATaNanA bhaMDArone dhyAnapUrvaka jovAno atyuttama prasaMga maLyo. mhAruM mukhya lakSya te vakhate, e pustakomAthI aitihAsika noMdho meLavavAnuM hatuM ane tethI mhArA hAthamA AvatA dareka pustakanA ante je kAI prazasti ke puSpikA najare paDatI tenI nakala huM karato raheto. temaNe mhArA tathA zrI puNyavijayajInA vizeSa adhyayanamATe eka sArA paNDitanI paNa vyavasthA karI ApI hatI, jethI tenI pAse ame banne satIrtho vyAkaraNa vigereno abhyAsa paNa karatA rahetA hatA. huM jAhera rIte temano ziSya na hovA chatAM, temano vAtsalyabhAva mhArA upara teTalo ja spaSTa dekhAI Avato hato jeTalo temanA priya ane pramukha ziSya zrI puNyavijayajI upara dekhAto hato. ajJAna ane ucchRkhalatAvaza mhArAthI temano koka vakhate avinaya paNa thaI jato hato; chatAM teo mhane kSamA karatA ane teno manamAM kazo roSa na dharAvatA. temanI mukhya pravRtti have te granthamALAnA vikAsanI ane prasiddhinI banI hatI. pATaNamA AvyA pachI temaNe keTalAka mhoTA mhoTA granthonuM saMpAdana ane mudraNa kArya hAthamAM lIdhuM hatuM. pratiyonA pATho meLavavA tathA presakaoNpIyone sudhAravA mATe hu~ tathA zrI puNyavijayajI paNa avAra navAra temanI sAthe vesatA. e upara thI mhane paNa koI nAnakaDo prakaraNagrantha, svataMtra rIte saMzodhita-saMpAdita karI potAnA nAmathI prasiddha karavAno mohamarelo manoratha thayo. temaNe mhane e mAde eka 'annAyauMcha
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ munivara zrI caturavijayajI-saraNa sumanAMjali 15 * kulaka' nAmanuM basoeka zloka parimANavAluM prakaraNa ApyuM, jenI mheM temanI ja Saddhatiye zuddha presakaoNpI vigere karIne tathA nAnakaDhI saMskRta prastAvanA lakhIne tenuM saMpAdana karyu ane temaNe te granthamALAnA 17 mA ratna tarIke mudrita karAvI prakaTa karyu. jina vijaya nAMmathI aMkita, mAMtra 10 pAnAnI eka laghukRtirUpa, te mhAruM sauthI prathama saMpAdana kArya vi. saM. 1969 mAM te chapAIne prakaTa tha. pATaNanA e caturmAsanI samApti thamAM pachI, pATaNanivAsI eka zrAvake kezariyAjI tIrthanI yAtrArthe saMgha kADhyo temAM amAruM badhAnuM gamana thaMyuM. bIjA paNa aneka muniyo e saMghamAM yAtrArthe AvyA hatA. kezariyAjInI yAtrA karI pUjyapAda pravartakajI mahArAjano parivAra to pAcho pATaNa Avyo, paraMtu huM vIjA keTalAka anya snehI muniyo sAthai mhesANAmAM cAturmAsa karavA rahyo. tyAM vicaratA vicaratA zrI sAgarAnanda sUri tathA temanA bandhu paM. zrI maNivijayajI gaNI paNa AvI pahoMcyA. e vandhuyugalanA vizeSa nikaTa paricayamAM AvavAno mhane tyAM prasaMga maLyo. sAgarAnanda sUrivare e samaye ja jaina AgamonA uddhAranI mhoTI yojanA vicArI bhane 'Agamodaya prakAzaka samiti'nI sthApanA karIne tenA dvArA Agama-vAcanA ane Agama- prakAzananI vyavasthA hAthamAM lIdhI. e yojanA pramANe prakAzita karavA dhArelA AgamomAM sauthI prathama 'AcArAMgasUtra' nuM prakAzana temaNe AraMbhyuM, jeno 1 lo phArma kaMpoja dhaIne tyAM, mhArI sanmukha ja, temanA hAthamAM Avyo." jaina Agamo sarva koIne upayogI hoI tenA vAcakonuM kSetra vizALa raddevAnuM tethI te badhAne 'anukUla Ave tevA AkAra-prakAramA e chapAvavA joIye - e bAbatanI keTalIka carcA mheM temanI sAthai te vakhate karI hatI; paraMtu sAgarajI mahArAjanI dRSTi to mukhya jaina sAdhuonA vAcana puratI ja maryAdita isI tethI temane potAnI e pratAkAra prathA sivAya anya koI bhinna prathA priya thAya tema hatuM nahiM. mhesANAthI sAgarajI mahArAja vihAra karIne bhoyaNI tIrthasthAne gayA ane tyAM ( ghaNuM karIne meLAnA prasaMge ) AgamavAcanAnA kAryanuM mAMgalika muhUrta karyu. huM paNa e muhUrtamAM hAjara hato ane AtmArAmajI mahArAjanA samudAyanA eka pratinidhi vyakti tarIke, e vAcanAnA kArya anumodana ApavA arthe mheM thoDaMka bhASaNa - paNa kayuM hatuM. sAgarajI mahArAja tyAMthI pachI pATaNa cAturmAsa karavA AvyA ane tyAM vyavasthita rIte temaNe sAdhu-sAdhvInA samudAya AgaLa AgamavAcanAno upakrama karyo. huM paNa pAcho pATaNa Avyo ane mhArA zraddheya municaraNonI chAyA nIce mhAru priya saMzodhanakArya mheM AgaLa calAvyuM. mahesANAnAM ja cAturmAsa daramyAna ( saM. 1970) mhane sauthI prathama prajJAcakSu paMDitapravara zrI sukhalAlajIno samAgama ane paricaya thayo, keTalAka bhinna-bhinna guruonA - paraMtu paraspara samAna snehabhAva dharAvanAra - ziSyonA eka maMDaLarUpe ame mhesANAmAM ekatra thaI gayA hatA ane dhanI icchA koI-na-koI vidyAdhyayana karavAnI rahetI hatI. vyAkaraNa, sAhitya ane nyAya traNe viSayonA eka acchA adhyApaka tarIke paMDitajInI te vakhate paNa sAdhuvargamAM sArI khyAti thaI cukelI hatI. eTale amArA maMDaLe cAturmAsa daramyAna emane adhyApana karavA mATe bolAvyA. mhesANAnI 'yazovijaya jaina pAThazALA'mAM paMDita zrI bhagavAnadAsa harkhacanda vigere paNa te samaye vidyAdhyayana karatA-karAvatA hatA. paMDitajI sukhalAlajInA AgamanathI tyAMnA vidyAbhyAsI vargamAM eka prakAra sAraM . utsAhI ane vyAsaMgI vAtAvaraNa utpanna thayuM. 4-6 mahinA sudhI e vAtAvaraNa carAyara
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- dharmAbhyudaya mahAkAvya cAlyu. pachI ame badhA sAdhuo, potapoMtAnAM icchita evAM judA judA kSetromA javAnI dRSTiye; chUTA paDyA. huM tyAMthI vihAra (pravAsa) karI, prathamaH amadAbAda, gayo ane pachI tyAMthI vIramaMgAma vigere sthAnomAMthaI, upara. jaNAvyA pramANe bhoyaNImA sAgarAnandajI sUrinI AgamavAcanAnA maMgaLa muhUrtamA upasthita rahI, pATaNa pahoMcyo hato. . . . . . . . .. mhesANAnA nivAsa daramyAna, muni ( have AcArya) zrI lalitavijayajInA lakhelA hindI kumA. sAlacarita' nAmanI pustakanI prastAvanA rUpe 'hemacandrAcArya ane kumArapAlanA jIvananI saMkSipta ruparekhA doravato eka nibandha mheM lakhyo. mhArI nibandhalekhana pravRttino.e sauthI pahelo prayAsa hato. pATaNa AvyA pachI mheM 'sarasvatI' nAmaka hindInI sarvazreSTha mAsika patrikA mAde, pATaNanA- jaina bhaMDArono paricAyaka eka sAro sarakho lekha lakhIne mokalyo ane temAM. pUjya pravartakajI mahArAja dvArA pATaNanA, bhaMDAro je rIte prakAzamAM AvyA tenI keTalIka hakIkata AlekhIne hindIbhASI jagatne tenI oLakha ApI. 'sarakhatI' jevIM hindIbhASAnI utkRSTa koTinI sAhityika patrikAmA mhArA lekhane prasiddhi maLavAthI prarvatakajI mahArAja tathA zrI caturavijayajI mahArAjano paNa mhArA uparano AdarabhAva savizeSa vadhyo ane temaNe mhane, mhArA adhyayana-saMzodhananA vyAsaMgamAM sahAyaka thAya tevI, sAnukULa paristhitimA rahevA ane besavA karavA. AdinI savizeSa sagavaDa karI ApI. * mhesANAnA cAturmAsa nivAsa daramyAna paMDitajI sukhalAlajIno je prathama paricaya thayo / amArI vacce sadAnA mATe snehasabandhanA svarUpamA pariNamyo ane ame ekavIjAnA vidyA-vyAsaMganI iMSTiye, paraspara vadhAre nikaTa AvyA. pATaNanA e cAturmAsa vakhate paMDitajI paNa tyA AvIne raho. pravartakajI mahArAjathI laI zrI caturavijayajI, zrI puNyavijayajI vigaire' ame baMdhA' paMDitajInA jJAnano lAma letA ane teo paNa pote meLavelA jJAnano vadhAre vikAsa karatA rahetA. caturavijayajI mahArAjanuM potArnu grantha saMpAdanakArya dina pratidina 'pragati karye jatuM hatuM ane temaNe yAra sudhImI nAnA mhoTA. 30-40 jeMTalA prakaraNa, kaMthA caritra Adi viSayanA antho mudrita karIne prakaTa karI dIdhA hatA. pATaNano e'cAturmAsa samApta thayA-pachI, vaLI eka bIjA gRhasthe; pharI tevo ja kezarIyAjIno saMgha kAnyo ane temAM paNa amAre te sAthe javAno prasaMga * Avyo. A cakhate paMDitajI paNa sAthe hatAH kezarIyAjInI yAtrA karI tyAMthI pAchA pharatA amAro vihAra vaDodarAnI dizAmA 'thayoM. mArgoM paDatA kapaDavaNaja (je muni puNyavijayajInI janmabhUmi che') vigaire sthAne thaI, pharato. pharatA ameM munivara caturavijayajInI janmabhUmi chANI mukAme AvyA. ane tyAMthI - pachI vaDodare - AvI cAturmAsa karavAnI dRSTiye tyAM sthira thayA. vaDodarAmAM, te unhALAmAM AtmArAmajI mahArAjano badho sAdhusamudAya ekatra thayo ane eka 'munisammelana' bharavAmAM AvyU. samudAyanA bhinna-bhinna nAyako vacce, je keTalAka khAsa matabhedo gaI gayA hatA teno nikAla karavAno e 'munisammelana'no uddeza hato. e.sAdhusamudAyamA eka varganA mukhya nAyaka, pravartakajI mahArAja ane, temanA pakSanA sva. zrI iMsavijayajI mahArAja tathA zrIvijayavallabhasUri Adi prasiddha muniyo hatA ane bIjA varganA nAyaka, AcAryapaddhAraka sva. zrI vijayakamalasUri ane temanA vartulanA anya muniyo hatA. pravartakajI mahArAjano pakSa, kIIka udAra. vicAra ane. sudhAraka mAnasa dharAvanAra gaNAto hato tyAre zrI kamalasUrijIno pakSa, taMdana saMkucita vicAra ane
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 munizrIcaturavijayajI smaraNa-sumanAMjali rUDhipriya mAnasanA vaLaNavALo manAto hato. khAsa karIne te vakhate prasiddhipAmela lAlana-zivajIne saMghabahAra karavA-karAvArUpa jhagaDA aMge e meLo maLyo hato. lagabhaga eka mahinAsudhI e sammelana cAlyuM haze. chevaTe keTalAka matabhedono nirAkaraNa karavAmAM Avyo ane te aMgenA sarva sammatithI keTalAka prastAvo paNa karavAmAM AvyA. e sammelanamA eka prastAva A paMktiyonA lekhaka taraphathI paNa rajU karavAmAM Avyo hato (jeno vipaya atyAre smaraNamAM nathI) je sarvAnumate svIkArAyo hato. . ___ sammelananI samApti bAda anya - anya munimaMDaLo anyAnya sthAnomA cAturmAsa karavA mATe vidAya thayAM. amAru maMDaLa vaDodarAmA ja raghu, ane sAhityika saMzodhana saMpAdananA-kAryamAM vizeSa bhAve pravRtta banyu. vaDodarAmA amane sAhitya-saMpAdananA kAryamA eka suyogya sAkSara bhAvakano viziSTa sahakAra maLyo. e sAkSara zrAvaka te vargavAsI zrI cimanalAla DAhyAbhAI dalAla em. e. jeo vaDodarA rAjya taraphathI prakaTa thatI 'gAyakavADasU orienTala sIrIjha'nA mULa saMyojaka ane Adya-pradhAna saMpAdaka hatA. temaNe amArA sahakArathI aneka jaina grantho paNa e granthamAlAmA prakaTa karavA mATe hAthamAM lIdhA. temanI preraNAthI pU0 zrI catuvijayajIe jaina mahAkavi yazaHpAlaracita 'moharAjaparAjaya' nAmanA nATakanuM saMpAdana kArya hAthamAM lIdhuM ane mheM paNa somaprabhAcAryakRta prAkRta bhASAnA mahAn grantha 'kumArapAlapratibodha' nuM saMpAdana kArya svIkAryu. bhAI zrI dalAla sArthanA amArA AvA sAhityika sahakAranA mIThA sneha-saMbandha viSenAM madhura smaraNotuM thoDaMka varNana, prastuta granthamALAmAM hamaNA ja prasiddha thaela 'paumasiricariu' nA prAstAvika vaktavyamA Apyu che tethI tenI ahiM punarukti nathI karato. pATaNanA bhaMDAronu avalokana karatI vakhate, mhAruM mukhya lakSya aitihAsika sAhityanI sAmagrI saMgrahIta karavA tarapha rahyu, e mheM upara jaNAvyuM che. eja dRSTie pachI mheM vaDodarAno jJAnabhaMDAra paNa joyo ane mhane temAM paNa vividha prakAranI itihAsopayogI sAmagrI bharI paDelI dRSTigocara thaI. e sAmagrIne vyavasthita rIte saMpAdita karIne prakaTa karavAnI mhArI bhAvanA thaI jenI puSTi pU0 zrI caturavijayajI mahArAje bahu ja utsAhathI karI. pravartakajI mahArAjano aitihAsika viSaya varafa bahu ja anurAga hato ane mhane paNa emanI ja vAtsalya bharelI sahAnubhUti ane sahAyatAne lIdhe e sAhityanI bahuvidha sAmagrIveM avalokana karavAno suyoga maLyo; tethI emanA ja zubha nAmathI aMkita evI 'pravartaka zrIkAntivijayajI jaina aitihAsika granthamAlA' e nAmanI zreNI dvArA, mheM e sAmagrI vALAM pustakone prakAzamAM mUkavAno upakrama AraMbhyo. vijJaptitriveNi, kRpArasakoza, zarbujayatIrthoddhArapravandha, jainazilAlekhasaMgraha, jainaaitihAsikagUrjarakAvyasaMcaya, draupadIkhayaMvara nATaka, jainapaTTAvalisaMgraha- ityAdi pustakonA saMpAdana- saMzodhanahu~ kAma mheM eka sAthe hAthamA lIdhuM. e badhAM pustakonA prakAzana mATe Arthika sahAyatA meLavabAnuM tema ja chApakhAnA vigerenI sAthe /goThavaNa Adi karavAtuM saghaLu, vyAvahArika kAma zrI caturavijayajI mahArAje upADI lIdhuM hatuM. vaDodarAnA e 5-7 mahinAnA vasavATa daramyAna 'vijJaptitriveNI' Adi 3-4 puratako chapAIne prakaTa juo 'paumasiricariu' prAstAvika vaktavya, pRSTha 10 uparanI TippaNI, ghakA03
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya thaI gayAM ane temano jaina tema ja jainetara vidvAnoe sAro satkAra kayoM. e joI mhAro utsAha e kArya karavA tarapha vadhAre vadhavA lAgyo. mheM evA aneka granthonAM saMzodhana-saMpAdananAM manoratho karavA mAMDyAM. e prakAranA protsAhaka vAtAvaraNa nIceno vaDodarAno amAro nivAsa jo vadhAre samayasudhI laMbAyo hota to 2-3 varSa daramyAna 15-20 prantho prasiddhimA mUkI devAnI mhArI bhAvanA kadAca saheje saphaLa thaI jAta. paraMtu te pachInA grISmakAlanA prAraMbha daramyAna, munirAja (have AcArya) zrIvallabhavijayajI mahArAjanI Agraha bharelI vijJapti ane preraNAthI pravartakajI mahArAjano muMbaI tarapha vihAra karavAno ane AvatuM comAsu tyAM rahevAno vicAra thayo. pravartakajI mahArAjanA antevAsamA rahenArA amArAmAMnA ghaNA kharAe muMbaI joyu na hatuM tethI amane paNa e jovAnI icchA thaI AvI hatI. eTale ame badhA muMbaI tarapha vihAra karavA sammata thaI taiyAra thayA. yathAkrame bharuca, surata, navasArI, valasADa vigere sthAnomAM thatA, beka mahinAnA pravAsa paMchI muMbaI pahoMcyA. pravartakajI mahArAja tathA zrIvijayavallabhasUrijI Adino banelo 17-18 sAdhuono amAro e samudAya goDIjInA jaina upAzrayamA varSAvAsa karavA sthira thayo. mhArI ruci ane svabhAva pramANe mhane goDIjInA upAzrayatuM ane tenI AsapAsanu asvaccha vAtAvaraNa jarAya na gamyu. khAsa karIne zaucAdi javA mATenI je vyavasthA e upAzrayamA hatI tethI to huM atyaMta trAsI uThyo. 2-3 divasa sudhI to huM zauca jana jaI zakyo. muMbaImAM kyAya paNa zauca mATenI svaccha, ekAnta ane khullI jagyA maLavI azakya che, ema mhane jyAre jaNAyuM tyAre muMbaI AvavAno ane jovAno mhAro je utsAha thayo hato te viSAdanA rUpamA pariNata thayo. paraMtu sAthe eka anya vRddha muni hatA je mhArA pratye bahu ja mamatva ane AdarabhAva. dharAvatA hatA, temaNe mhane vAlakezvaramA traNa battI pAse AvelA jaina mandirano upAzraya batAnyo ane nepiyana sI roDanI nIce AvelA dariyAnA khullA khaDako dekhADyA ke jyA AgaLa zaucakriyAne yogya ekAnta ane svaccha jagyA sulabha hatI. mheM mhArI muskelI ane manovRtti pravartakajI mahArAjane nivedana karI. temaNe tarata ja prasannatAthI mhane vAlakezvaramA jaIne rahevAnI anumati ApI. pelA vRddha munine paNa thoDA samaya mATe mhArI sAthe rahevA mokalyA. jeTalA samaya sudhI pravartakajI mahArAja muMbaImA rahyA (lagabhaga 6-7 mahinA) teTalo badho vakhata mheM vAlakezvaramAM ja vyatIta karyo. avAra-navAra temane vaMdana vigere karavA huM goDIjI jato-Avato ane mhArA kAryakramathI vAkepha karato raheto. samudAyamAthI anyAnya sAdhuo paNa vAraMvAra vAlakezvaranA upAzrayamA AvatA-jatA rahetA ane mhane potAnA sahavAsano lAbha ApyAM karatA. vaDodarAnA chellA nivAsa daramyAna mheM je sAhityika Alekhana ane saMpAdana kArya karavAnI kalpanA karI hatI te, tyAMthI vihAra karIne muMbaI AvavAno prasaMga upasthita thatAM, cuMthAI gaI. ane je grantho presamAM cAlU hatA tenA kAryamAM paNa zithilatA AvI gaI. paraMtu muMbaInA nivAsa daramyAna mhane bIjA ja prakAranA vAtAvaraNa ane vidvatsamAgamamA AvavAno anero lAbha maLavA lAgyo ane tenA lIghe mhArA jIvana viSenA samagra dRSTikoNamA, dharamULa parivartana karanArAM akalpita Andolano, mhAraM mAnasika dharAtaLa anubhavavA lAgyu. je jaina - vidvAnonA viziSTa samAgamamA AvavAno mhane ahiM prasaGga maLyo temAM eka tarapha paMDitavarya zrI nAthUrAmajI
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrIcaturavijayajI smaraNa- sumanAMjali 19 premI, paM0 zrI jugalakizorajI mukhtAra, sva0 sAkSara bandhu zrI mohanalAla dalIcaMda dezAI jevA jaina sAhitya ane itihAsanA marmajJa abhyAsIyo ane anveSako hatA; tyAre vIjI tarapha sva0 zrI vADIlAla motIlAla zAhA tathA sva0 zrI manasukhalAla ravajIbhAI mahetA vigere jevA viziSTa tattvacintaka ane samAjasudhAraka krAntipriya puruSo hatA. bAlakezvaranA upAzrayamAM avAra-navAra e vidvAn bandhu bahu jasneha ane AdarabhAvathI mhArI pAse AvatA ane paraspara aneka prakAranI sAhityika ane sAmAjika tattvavicAraNA karatA. emAMthI mhane vicAranI ghaNI navI dRSTio prApta thavA lAgI ane jIvananA cAlyA AvatA pravAhamAM aneka prakAranAM vamaLa utpanna thavA lAgyAM. mhane ema lagavA mAMDyaM ke huM je sthiti ane saMyogomAM jIvana vyatIta karI rahyo chu te mhArI cittavRttine barAvara bandha besatuM lAgatuM nathI. prAmANika sAdhujIvanane Avazyaka evI virakta manodazA mhArI hatI nahiM. vaLI temAM evA samUhamAM rahebAnA prasaMgo maLatA gayA, tethI je kAMI thoDI ghaNI andhazraddhAnA baLe, manane parANe virakti tarapha doravyAM karato hato, te zraddhA paNa naSTa thavA lAgI. je sAdhusamudAyanA mhoTA ToLA sAthai mhAre muMbaImAM AvavAnuM thayuM temAM, pU. pravartakajI mahArAjanA amArA nAnakaDA samudAya sivAya, anya ja maMDaLanuM vadhAre varcas ane kArabhAru hatuM. e maMDaLamAM ghaNA kharA te ja munimahAzayo hatA jemanA sahavAsamA rahevAno mhane sauthI prathama prasaMga, upara jaNAvyA sujana vaDodarAnA ( saMvat 1967) cAturmAsamAM maLyo hato. vaDodarAnA te nivAsa vakhate to mhArI mAnasika bhUmikA bahu ja avikasita ane jIvana viSenI kalpanA asphuTita dazAmAM hatI. vIjI rIte paNa huM koI paNa prakAranA kAryasAdhaka sAmarthya vagarano hato. te vakhate pahelA dhoraNanA ke bahu to pachI bIjA-trIjA dhoraNanA nizALIyA jevI jJAnazakti ke AtmazaktinA bhAna jeTalI, mhArI Antara bAhya paristhiti hatI. paraMtu muMbaInA A nivAsa samaya daramyAna, huM vIjA keTalAMka dhoraNo pasAra karIne te karatAM kAMIka vadhAre UMcI sthitie pahoMcyo hato. eTale mhane have vaDodarAnA te prathama cAturmAsanA jevA vAtAvaraNanI kazI udvejaka asara thAya tema na hatuM ulaDhuM emAMnI ghaNI kharI vyaktio to have mhArA Azraya ane sAhAyyanI apekSA rAkhanArI thaI gaI hatI. paNa muMbaInA nivAsa daramyAna mhane amuka sAdhuonA jIvananI keTalIka viziSTa ane sarvathA akalpita ghaTanAono abhinava anubhava thayo ane tethI atyAra sudhI cAlI AvatI mhArI ekaMdara vicArasaraNImAM, taddana navIna ja prakAranA vikalpo utpanna thavA lAgyA. ekaMdara sAdhujIvananuM vicAra vartuLa, mhArA mAnasika caMkramaNane bahu ja saMkIrNaM dekhAvA mAMDyaM ane ethI sAdhuonA ToLAmAM rahevAnuM ja mhane khaTakavA lAgyaM. mhArI mAnasika vRtti, je koI jAtanI nUtana dizA tarapha jatrAnuM vaLaNa dhAraNa karavA lAgI hatI, teno sumeLa mheM svIkArela AcAra ane sahavAsa sAthai barAvara thato hoya ema mhane na lAgavA mAMDyaM. pravartakajI mahArAja tathA zrI caturavijayajI mahArAja, jemanI mhArA upara sadbhAva bharelI kRpA hatI, teo paNa vAstavika rIte to saMpradAyagata jIvananA ja zraddhALu AtmA hatA. temanI sAthai rahIne sAdhu saMpradAyI vilakSaNa ke visaMgata evo koI paNa prakArano vyavahAra AcaravAnI jo huM chUTa levA icchuto tethI temanA manane paNa kleza thAya e svAbhAvika ja hatuM; ane temanI lAgaNIne pratyakSarUpe koI paNa rIte na dubhavavI evI mhArI cokkhI bhAvanA thaelI hatI.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ . dharmAbhyudaya mahAkAvya .. ___ e rIte vAlakezvaranA e cAturmAsa daramyAna, mhAru satata saMgharSAtmaka manomanthana cAlu rahya. e vadhuM to vistRta rUpe AlekhavAno ahiM prasaMga nathI. ahiM to phakta pU0 pravartakajI mahArAja ane zrI caturavijayajI mahArAja sAthenAM punIta smaraNonI dRSTie ja enI TraeNkI noMgha levAmAM AvI che.. ghaNuM karIne e cAturmAsanA chellA samayamAM, pUnAnA 'bhAMDArakara orienTala rIsarca insTITyUTa'nA saMsthApakromAMnI mukhya vyaktio-DaoN0 guNe, DaoN. velvalakara ane DaoN. saradezAinuM banela eka DepyuTezana, muMbaInA jaina samAjane, e navIna sthApita thatA bhAratIya sAhityanA saMzodhana mandirane kAIka Arthika sahAyatA apAvavAnI vinaMti karavA arthe Avyu. muMbaI sarakAranI mAlikIno, prAcIna hastalikhita graMthonA saMgrahano je mahAna jJAnabhaMDAra, pUnAnI Dekkana kaoNlejamA rAkhavAmAM Avelo hato tene, sarakAre e insTITyUTanA adhikAramA ane sthAnamA rAkhavA devAno svIkAra kayoM hato. e granthasaMgrahamAM, jaina granthono paNa ghaNo sAro saMgraha thaelo hovAthI, jainone paNa emAM sahakAra Apako yogya che ane tema thavAthI e dvArA jaina sAhityanA prakAzanane paNa viziSTa lAma maLe tema che-evI dRSTi laIne e pratinidhi maMDaLa, goDIjInA jaina upAzrayamA pravartakajI mahArAja pAse Avyu hatuM, ane vIje divase vyAkhyAna vakhate e bhAIyoe upasthita zrotAo AgaLa potAnI inTITyUTa vipenI vadhI kalpanA ane yojanA raju karI hatI. huM paNa e sabhA prasaMge hAjara hato. pravartakajI mahArAje tathA vIjA bhAioe e prasaMge keTaluka prAsaMgika vivecana karIne jaina samAje e insTITyUTane yathAzakya Arthika sahAyatA vigere ApavI joIe ema jaNAvyu hatu. jaina sAhitya ane jaina itihAsarnu navIna paddhatie saMzodhana-prakAzana AdinA kAryamA mhane vizeSa rasa che, tethI mhArA sva0 sahRdaya sAkSaramitra zrImohanalAla da0 dezAI DaoN0 guNene khAsa. maLavA mATe mhArI pAse vAlakezvara laIne AvyA. huM iMgrejI to te vakhate vizeSa samajI zakato na hato tethI DaoN. guNe mAMgI-tUTI hindImA volavA lAgyA. paraMtu mhane marAThI bhASA ThIka ThIka samajAya che ane volatAM paNa sAdhAraNa AvaDe che, e jANIne teo vadhAre prasanna 'thayA ane ame veka kalAka sudhI vesIne jaina sAhityavipenI aneka prakAranI carcA karI. mheM temanI pAsethI pUnA tema ja temanA nUtana sthApita insTITyUTa vipenI badhI bhAvanA vistArathI samajavAno prayatna koM. DaoN. guNenA pAMDitya ane utsAhathI hu~ temanA vyaktitva tarapha AkarSAyo ane mhArI jijJAsA ane kAryapravRttithI te mhArI tarapha AkarSAyA. mhane temaNe pratyakSa pUnA AvavAno Agraha koM ane pUnAmAM rahIne hu~ jainasAhityanA saMzodhana-prakAzana aMge viziSTa kArya karavAnI sAdhana-sAmagrI prApta karI zakIza evI temaNe mhane keTalIka kalpanA ApI. phargyusana kaoNlejamA ucca prakAranA adhyayana mATe eka seminAranI sthApanA karavAmAM AvelI che ane temAM eka-ve jaina skaoNlaro paNa jaina sAhitya ane tattvajJAnano khAsa abhyAsa karI rahyA che-e vigere hakIkata paNa temaNe mhane jaNAvI. DaoN. guNenA meLApathI mhAraM mana pUnAnI yAtrA karavA utsuka thayu. pUnA te vakhate bhAratanuM eka mukhya pragatizIla zahera manAtuM hatuM. rAjakIya, sAmAjika tema ja zaikSaNika pravRttiyona te mhoTuM kendrasthAna hatuM. eTale pUnA javAnI ane jovAnI mhane khAsa utkaMThA, thaI rahI. tyAM
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. munizrIcaturavijayajI saraNa-sumanAMjali javAthI mhane kAI-kAI narbu jANavAnu-vicAravAna maLaze ane manamA thalA rahetA vicAramanthanane koI cokasa prakAratuM svarUpa prApta thaI zakaze, evI AzAthI mheM pUnA javAno saMkalpa karyo. ghaNuM karIne poSa vadamA ke pachI mAgha sudamA pravartakajI mahArAje muMbaIthI vihAra karI surata tarapha javAno vicAra karyo. paraMtu ghATakopara joyu na hatuM tethI muMbaIthI ravAnA thaI dAdara, kurlAne raste ghATakopara gayA. huM paNa temanI sAthe ja hato. mheM temane tathA zrI caturavijayajI mahArAjane mhAro vicAra pUnA jovA javAno che e viSe khullA manathI vAta karI. temaNe mhAro vicAra sahAnubhUtipUrvaka sAMbhaLyo. pUnA aneka dRSTie darzanIya sthAna che, e to pravartakajI mahArAja paNa sArI rIte jANatA hatA ane yogya avasara hota to pote paNa pUnA javAnuM pasanda karata, evI temanI icchA rahetI. eTale temaNe mhArA javA mATe to kazoya virodha na karyo paraMtu potAnI pAse evo koI bIjo sAdhuH nathI ke jene mhArI sAthe teo mokalI zake; ane ema ekAkI tarIke mhAraM jaq e vyaktinI ghaTie temaja samAjanI dRSTie bahu ucita na dekhAya; tethI temanA manane, mhane muktamane rajA ApavAmAM saMkoca paNa jarUra thayo hato. pelA vIjA samudAyamAMthI eka anya vRddha sAdhu mhArI sAthe AvavA bahu utsukaM hatA, paraMtu temano svabhAva vadhAre ugra ane torI hato tethI temane sAthe rAkhavAnI mhArI icchA na thaI. eka-ve divasanI vicAraNA pachI ane carcA pachI pravartakajI mahArAje mhane prasannatA pUrvaka javAnI rajA ApI ane ghATakoparanA amuka gRhasthone mhane pUnA sudhI pahoMcADI devAnI yogya bhaLAmaNo karI. teo potAnA anya ziSyaparivArasAthai ghATakoparathI vihAra karI andherI tarapha vidAya thayA. huM thoDA divasa vadhu ghATakopara rokAyo. e rIte sAdhu tarIke ekAkI rahevAno mhane jIvanamA pahelavahelo prasaMga prApta thayo. thoDAka divasa to manamA aneka prakAranA saMkalpa-vikalpo thayAM kA. ekAkI rahe, sAraM ke nahiM enI vicAraNAmAM mana muMjhAtuM rakhu. chevaTe pUnA gayA pachI bhaviSyano vizeSa vicAra karavAno mane nirdhAra koM ane huM ghATakoparathI pUnAnA mArge ravAnA thayo. ghATakoparanA gRhasthoe rastAmA sAthI tarIke eka nokara jevA mANasane mokalI Apyo. ThANA, panavela, loNAvalA thaI, rastAmA kArlAnI guphAo joI, 8-10 divase pUnA pahoMcyo. tyAM tenA AgalA ja varSe sthApita thaela 'bhArata jaina vidyAlaya naoNmanA baoNrDiMga hAusa ke-je phargyusana kaoNleja roDa upara Avela rahAte karanA baMgalAmAM kholavAmAM Avela hatuM-temA mukAma koM. vaoNrDiMganA eka kAryavAhaka bhAI je mhane muMbaImAM ja paricita thayA hatA temaNe mhArI tyAM rahevA karavAnI thoDIka vyavasthA karI ApI. pUnAmAM rahIne, bhAMDArakara insTITyUTane sahAyatAdi karavAnI vividha pravRttiomAM, bhArata jaina vidyAlayane vikasAvavAnI vividha yojanAomA, tema ja jainasAhitya saMzodhaka samAja'nI sthApanA karIne te dvArA saMzodhanAtmaka ucca pratinuM traimAsika ane tevu anya sAhitya prakaTa karavAnI bahumukhI dizAomAM, je je prayAso thayA tenI vigatamAM utaravAno ahiM avasara nathI; phakta eTalaM ja e vipe prAsaMgika kahevArnu ucita che ke e badhI pravRttithI hu~ pU0 pravartakajI mahArAja tathA zrI caturavijayajIne yathAvasara paricita rAkhato hato ane teo paNa patradvArA e vadhu jANI-sAMbhaLIne sadA potAno prasannabhAva prakaTa karatA rahetA hatAH tema ja mhane apekSita pustako vigaire mokalatA rahIne yathAyogyaM sahAyatA ApatA rahetA hatA.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya .. tenA vIje varSe AkhA dezamA bhayaMkara inphlyu enjAnI bImArIno mahA prakopa thayo ane tenA lIdhe pUnAnA e baoNDiMga hAusamA rahetA badhA vidyArthiyo paNa potapotAnA sthAne cAlyA gayA ane baoNrDiMga hAusa bandha jevU thayu. huM mhArA AhArAdinI sulabhatAnI dRSTie pUnA zaheranI jainadharma zALAmA jaIne rahyo, paraMtu thoDAka divasa pachI huM paNa e bimArImA sapaDAyo. ekAkI ja hato. sAdhe koI paricAraka ke paricita jana jevo na hato. gAmamAM jaino ghaNA hatA paraMtu temane koIne mhArI kazI vizeSa khabara na hatI. tethI koI DaoNkTara ke vaidyanI kazI sahAyatA na maLI. barAbara 10-11 divasa sakhata tAva rahyo. uThavA-besavAnI zaktinA abhAve mheM anna levAnuM to sarvathA bandha ja karyu hatuM; paraMtu dharmazALAno eka marATho nokara, kyAMkathI mhArA mATe cahAnA eka-be pyAlA savAra sAMjha lAvIne ApI deto hato, tethI mhArA prANa TakI rahyA hatA. dhIme dhIme tAva to utaryo paraMtu auSadhAdi upacAra ane poSaNAtmaka AhAranA abhAve zarIra taddana zuSka thaI, mastiSka paNa zuSka thaI gayu; ane huM jANe mhArA mana ane zarIra taMtra uparano kAbU gumAvI beTho houM tevI sthitimA mUkAI gayo. pachIthI muMbaI-ghATakoparanA beka paricita snehI janone tenI khabara paDI. paMDitajI sukhalAlajI, je te vakhate AgarAmA hatA temane paNa khabara paDI. eTale eka-be snehI jano paricaryA mATe AvI pahoMcyA. pravartakajI mahArAjane samAcAra maLatA te paNa bahu ciMtita thayA ane temaNe paNa potAnA paricita zrAvaka janone mhArI yogya paricaryA thAya tevI khAsa sUcanAo mokalAvI. pUnAmA yogya paricaryA thAya tevu na jaNAyAthI ghATakoparavALA seTha paramAnaMda ratanajIe potAnA utsAha ane sekabhAvane vaza thaI, mhane gADImA besADI pUnAthI ghATakopara potAnA makAne laI AvyA. keTalAka sArA DaoNkTaro ane vaidyone batAvI mhAro yogya auSadhopacAra karavAmAM Avyo ane e rIte veka mahinAmA hu~ kAIka svasthacitta thayo. pachI mhArI icchAne. anusarI mhane pharI pAcho pUnA pahoMcADI devAmAM Avyo. huM tyAM pAcho mhArA pUrvaniyojita kAme vaLagyo. pUnAnA pragatiparAyaNa vAtAvaraNe mhArA mana upara aneka prakAranI asaro nipajAvavA mAMDI. je sthitimA huM hato te sthiti to mhane saMtoSajanaka nhotI ja lAgatI. samAjasevA, sAhityasevA ane dezasevAnA aneka navA navA taraMgo ane vikalpo manamA utpanna thayAM karatA hatA. pUnAmAM ,rahetA rahetA mhane vIjA ghaNA vidvAno, dezanetAo ane samAjasevakonA paricayano lAbha maLato gayo. jaina samAjanA paNa keTalAka khAsa AgevAna dhaniko tema ja vicArazIla sajjanono paricaya vadhatI rahyo. jaina samAjanI sauthI vadhAre krAMtikArI vyakti sva0 seThIjI arjunalAlajIno paNa mhane tyAM ghaniSTha samAgama thayo ane temanI sAthe dhArmika, sAmAjika ane rAjanaitika vicArono khUba ja vinimaya thato rahyo. jaina samAjanI vyApaka jaDatA ane dezakAla-parAGmukha pravRtti joI joIne mana khinna thayAM karatuM hatuM. zuM karavAthI jaina samAjanI pragati thAya ane jaina dharma vadhAre lokopakAraka bane tenI nAnA prakAranI kalpanAo AvyAM karatI hatI. mhArI Antarika cittavRtti viraktine cAhatI hatI ke anyAnya prakAranI koI Asaktione icchatI hatI-enI paNa mhane vividha tarkaNAo thayAM karatI hatI. yauvanasulabha keTalAka manovikAro paNa antaranA paDadA pAchaLa kyAreka' kyAreka DokiyuM karI jatA hatA. pariNAme mhAraM mana koIka nUtana mArge prayANa karavA, nUtana kSetramA pravezIne kArya karavA ane nUtana prakAranA jIvanano anubhava levA mATe vadhAre ne vadhAre utsukaH avA lAgyu. dhIjI taraphathI jaina sAhitya, jaina itihAsa ane jaina tattvajJAnanAM adhyayana-avalokana
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 munizrIcaturavijayajI smaraNa-sumanAMjali manana-cintana AdinI je kAI navI dRSTi prApta thaI hatI ane tenA lIghe e viSayo tarapha paNa mana khUva AkRSTa thatuM hatuM. tethI jainavAGmayanI vizeSa prasiddhinI koI pravRtti hAthamA laI tene ja jIvanarnu pradhAna kAryakSetra banAvavAnI paNa bhAvanA teTalI ja valavatI thayAM karatI hatI. - pUnAmAM jatAM sAthe ja mhane eka viziSTa pratibhAzAlI ane vicArazIla yuvaka jaina vandhunA samAgamano lAbha maLyo jemaNe taratamA ja pUnAnI phargyusana kaoNlejamA rahIne jaina tattvajJAnano mukhya viSaya laIne vI. e. no abhyAsa pUro karyo hato, ane tyAMnI ja philosaoNphikala seminAranI skaoNlazipa maLavAthI jaina tattvajJAnano vizeSa abhyAsa karavAnI dRSTie tyAM phelo thaIne rahyA hatA. e yuvaka bandhu te mhArA eka priya ziSya ane priyatara mitra jevA bhAI zrI rasikalAla choTAlAla parIkha-jeo asAre amadAbAdanI suprasiddha gujarAta vidyAsabhA' (jUnI 'gujarAta vAkyulara sosAyaTI') nA uccatara adhyayana ane saMzodhana vidyAvibhAganA mukhya adhiSThAtA (DAyarekTara) che. bhAI zrI rasikalAla gujarAtanA samartha cintakomAMnA eka viziSTa cintaka cha, emanA cintanazIla svabhAve ane pragativAdI vicAre, mhArA mana upara ane jIvana upara keTalIka viziSTa asaro karI che. pUnAnuM kAryakSetra choDIne 'gujarAta vidyApITha'nI sevAmAM joDAvA mATe mheM je nirNaya karyo temAM aneka aMze prerakarUpa thanAra mhArA e suhRd vandhujana che. pUnAmAM gayA pachI mheM mhArA e pratibhAzAlI yuvaka mitrane sAhityika kAryamA sahakArI banAvyA. bhAMDArakara rIsarca insTITyUTanA jaina granthonuM vistRta sUcipatra banAvavAmA, 'jaina sAhitya saMzodhaka'nu saMpAdana karavAmAM, tema ja vIjA tevA saMzodhanAtmaka nibandho vigere lakhavAmAM, mhane temano ghaNo upayogI sahakAra maLavA lAgyo. e vakhate ame pUnAnA e bhAMDArakara insTITyaTa jevIja koI saMsthA gujarAtamAM sthapAvI joie ane mahArASTranI mAphaka gujarAtamAM paNa aitihAsika anveSaNa-saMzodhana AdinuM kArya tharbu joIe; tema ja mahArASTrIya vidvAno ane samAjasevako nevA gujarAtamAM paNa vidvAno ane sevako taiyAra thavA joIe - ityAdi prakAranA aneka manoratho karyAM karatA. keTalAMka kauTuMbika kAraNone laIne pachI bhAI zrI rasikalAlane amadAbAda javAna thayuM ane tyAM sAkSaravarya zrI rAmanArAyaNa vi0 pAThaka vigaire mitronI sAthe joDAI eka zikSaNa kArya karanArI saMsthAnI sthApanA dvArA temA joDAyA. pUnAmAM A rIte mhAraM kArya cAlU ja hAM, te daramyAna mhane lokamAnya tilakanA paricayamA AvavAno anero lAbha maLyo. te sAthe mahilAvizvavidyAlayanA saMsthApaka maharSitulya pro. karvenA samAgamano paNa prasaMga maLyo. sarvaTas oNpha inDiyA sosAyaTInA eka vArSikotsava prasaMge mahAtmAjI pUnAmAM AvyA tyAre temane paNa pratyakSa maLavAno yoga banyo ane temanI sAthe mhArA potAnA jIvanalakSya viSe keTalIka sAmAnya carcA karavAno paNa anapekSita avasara maLyo. mahAtmAjIe - amadAvAdamA sthApelA salAgraha-Azrama viSe keTalIka vigato jANavA-sAMbhaLavAmAM AvI hatI, tethI koka koka vakhate e satyAgraha-AzramamA jaIne mahAtmAjInI preraNA nIce ja, koI sevAkAryamAM joDAI javAno taraMga paNa manamA AvI jato hato. e dRSTie mheM keTalAka mitro sAthe vicAravinimaya karavAnA uddezathI patravyavahAra paNa cAlU ko hato. e rIte manamA aneka prakAranA vicAronI satata bharatI-oTa thayAM karatI hatI, te vakhate ja, 1.920 nA oNgaSTanI 1 lI tArIkhe mahAtmAjIe bhAratane svataMtra karavAnA hetuthI briTIza sarakAra
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ * : dharmAbhyudaya mahAkAvye . sAthe asahakArAtmaka abhinava saMgrAmanI ugra udghoSaNA karI. teMnA lIdhe dezavyApI adbhuta Andolana zuru thayu. asahakAranA bahumukhI kAryakramamA sarakArI zikSaNa saMsthAono bahiSkAra karavAno paNa nirNaya karavAmAM Avyo hato ane tenA pratiyogamA rASTrIya zikSaNa saMsthAo sthApita karavAno nizcaya thayo hato. evA viziSTa prakAra vALI rASTrIya zikSaNa saMsthA tarIke sauthI prathama mahAtmAjInI ja sIdhI doravaNI nIce, amadAbAdamA 'gujarAta vidyApITha' sthApita karavAnI yojanA thaI ane temA prathama saMsthApaka-sevako tarIke joDAvAno je je utsAhI bandhuoe vicAra karyo hato temAM bhAI zrI rasikalAla paNa eka pramukha vyakti hatA. temaNe mhane patra dvArA potAno vicAra jaNAvyo ane sAthe e paNa jaNAvyu ke mhAre paNa emAM joDAIne have dezasevAnI nUtana dIkSA levI joIe- ityAdi. bhAI rasikalAla mhArA vicArothI suparicita hatA ane mhArI cittavRttinuM paNa temane keTaluka darzana thaevaM hatuM; tethI temaNe, mhArA jIvana mATe e eka uttama ane pavitratama kAryakSetra cha ema jaNAvI mhane emAM sammIlita thavAnI viziSTa preraNA karI. gujarAta vidyApITha dvArA gujarAtamA eka pratiSThita aitihAsika saMzodhana mandiranI paNa sthApanA thaI zakaze ane te rIte pUnAmAM besIne je manoratho karavAmAM AvatA hatA tenI paNa kAIka siddhi sAdhI zakAze. vigaire vigaire. ... sthApita thanAra gujarAta vidyApIThanI sevAmA hu~ kAIka yogya upayogI thaI zakIza evI vAta mahAtmAjI pAse paNa mUkavAmAM AvI. mahAtmAjIe te vAtane saharSa vadhAvI lIdhI ane mhane amadAbAda AvavA mATe AmaMtraNa mokalavAmAM Avyu. huM e mATe gaMbhIra bhAve vicAra karavA lAgyo. koI paNa prakArano nizcaya karuM te pahelA ekavAra mhAre amadAbAda jaIne badhI paristhitinuM pratyakSa avalokana karI levAnI ane potAne yogya e kAryakSetra che ke nahiM, te samagra rIte samaMjI-vicArI levAnI taka levI joIe - evI dRSTithI mheM eka vAra amadAbAda javAno nirNaya karyo. evAmAM ja mahAtmAjI kArya prasaMge muMbaI AvyA ane mhane temaNe muMbaImA maLI javA mATe khAsa. mANasa mokalI sandezo kahevaDAvyo. AzvinasudI 12 no e divasa hato. te ja rAtre aneka saMkalpana vikalponI mathAmaNa sAthe hu~ pUnAthI gADImA besIne muMbaI Avyo ane gAmadevInA revAzaMkara jagajIvanadAsa mahetAnA makAnamAM mahAtmAjI utA~ hatA tyAM temane maLyo. badhI vAtacIta-baI. temaNe mhane te ja sAMje, potAnI sAthe ja, amadAbAda AvavAnI AjJA karI. huM sAthe thayo. bIjI savAre ame ANanda utA~ ane tyAMthI pachI Azvina pUrNimAno DAkorano meLo bharAyo hato temAM gayA. Aso vada 1 nA divase agyAreka vAgyAnA sumAre amadAbAda-satyAgraha AzramamA pahoMcyA. mahAtmAjIe potAnA ja vesavAnA rUmamA mhane utAro Apyo. 4-5 divasa huM tyAM rahyo ane bhAvI 'gujarAta vidyApITha'nI badhI rUparekhAno paricaya meLavyo. bhAI zrI rasikalAla vigere sAthe carcA karIne nirNaya upara Avyo ane pachI pAcho pUnA AvI tyAMnu keTaluka kArya ATopI AgAmI kArtika sudI 5 nA divase gujarAta vidyApIThanI je vidhipUrvaka sthApanA thavAnI hatI temA upasthita thavAno nizcaya karyo. ___ mheM e rIte navIna jIvanamArga levAno je nirNaya karyoM tenI jANa tarata ja pravartakajI mahArAjane paNa karI dIdhI hatI ane bhAvabharelI kSamA yAcanA pUrvaka mheM temanA vAtsalya bharelA AzIrvAdanI..
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' munivara zrI caturavijayajI-smaraNa sumanAMjali :paNa yAcanA karI hatI. temano TUko uttara Avyo ke 'tame sarvavAte sujJa cho. je koI nirNaya koM haze te potAnA AtmAnA hitAhitane lakSyamA rAkhIne ja koM haze.' vigere. * mheM mhArA e nirNayane 'jaina'vigere patro dvArA jaina samAja AgaLa paNa jAhera kayoM ane saMkalpa pramANe kArtika sudI paMcamIe (jaina samAjamAM suprasiddha jJAnapaMcamInA divase ) thanArA 'gujarAta vidyApITha'nI sthApanAnA zubhamuhUrta prasaMge hAjara thayo. e divase mheM mhArA gurupadane sUcavatA evA dekhAvA jaina sAdhuveSano parityAga karI sAmAnya janasevakano nUtana vepa dhAraNa karyo. e vepa parityAga karavAnA viSayamA mahAtmAjInI paNa khAsa preraNApUrNa viziSTa sammati maLI hatI. prAraMbhamAM to mhane keTalIka akaLAmaNa thatI rahI paraMtu dhIre dhIre mananuM vaLaNa badalAtuM gayuM ane huM antarathI tema ja' vahArathI navA vezane anurUpa thaI gayo. __ A rIte jIvana nATakanuM have navu ja dRzya zurU thayu. mhAruM e jAtaveM vepaparivartana ane jIvanaparivartana svAbhAvika rIte ja jaina samAjanA keTalAka vibhAgamA TIkArnu pAtra banyu. keTalAka bandhuoe mheM je karyu che te ThIka ja kayuM che evo anukULa mata vatAvyo, to keTalAke huM saMyamathI bhraSTa thaI patita thayo hu vigere- evo pratikULa abhiprAya prakaTa karyo. rUDhIpriya ane sthitizIla varganI dRSTie to hu saMyamathI ane jIvanathI bhraSTa ja thaelo dekhANo; ane tethI temaNe mhArA kRtyane svacchandatAnuM poSaka gaNAvI ThIka ThIka vakhoDI kADhyaM. A vadhI ghaTanAthI pravartakajI mahArAjanA mana upara zI asara thaI haze ane temano paNa mhArA viSe kevo bhAva thayo haze tenI kazI vizeSa khabara tarata na paDI ane tethI hu~ paNa mhArA manamA keTaloka saMkocabhAva sevato, keTalAka samaya sudhI, temane patrAdi vigaire lakhI zakyo nahiM. gujarAta vidyApIThamA joDAIne mheM dhIme dhIme mhAruM kAma cAlu kayu. mahAtmAjInI khAsa icchA ane preraNAthI mhArA niyAmakapaNA nIce 'gujarAta purAtattvamandira'nI sthApanA karavAmAM AvI. bhAI ' zrI rasikalAla parIkha tenA mukhya maMtrI tarIke niyukta thayA. pUnAnA bhAMDArakara rIsarca insTITyUTa / jevI saMsthA gujarAtamA sthApana thaelI jovAnI kalpanAnA je svapno, ame ve.varSa pahelA ja, pUnAmAM / sevatA hatA, te akalpita rIte e purAtattvamandiranA rUpamA siddha thaelAM joI manamA Ananda / ane ulhAsanA taraMga uchaLavA lAgyA. samaya jatAM purAtattvamandiratuM kAryakSetra samRddha ane / supratiSThita thatuM gayu. adhyayana, adhyApana, saMzodhana, saMpAdana ane prakAzana Adi vividha prakArarnu ke kArya e mandira dvArA thavA lAgyuM ane gujarAta tema ja gujarAta bahAra tenI sArI khyAti thavA | lAgI. paM0 zrIsukhalAlajI, paM0 zrI vecaradAsajI tathA prasiddha bauddhasAhityavettA kha0 adhyApaka / zrI dharmAnandajI kosaMvI jevA labdhapratiSTha vidvAno e mandiranA sevako tarIke mhArI sAthe joDAyA. 1 mhane parokSa rIte jANavA maLyu ke A badhI pravRtti jANI- sAMbhaLIne pravartakajI mahArAjarnu / mana prasanna ja thayuM hatuM ane mhArA pratye temano teco ja sadbhAva rahelo hato. pachI kAIka prasaMga * laIne huM temane sAkSAt vaMdana karavA pATaNa gayo. mhane temaNe pUrvanA jevA ja vAtsalya bhAvathI . nhavarAvyo. zrI caturavijayajI mahArAje paNa evA ja snehathI mhane AvakAryo. mhAro saMkoca / dUra thayo ane. jANe hu~ pUrvanI jema ja temanA antevAsamA rahelo chu evo sukhAnubhava' hai karavA lAgyo. . . . . . gha. kA04
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ t 26 dharmAbhyudaya mahAkAvya saMpradAya ane samAjanI maryAdAmAMthI bahAra janAra tathA samAjanA mhoTA bhAganA zraddhAlu varganI dRSTie TIkApAtra vananAra mhArA vyaktitva vipe, jyAre mheM temano Avo udAra ane snehArdrabhAva anubhavyo yAre mhArI temanA pratyenI je zraddhA hatI te anekagaNI vadhI gaI. mhane temanAmAM sAcI sAdhutAnA abhinava darzana thayAM ane huM temano antaraMgathI pUjaka ane prazaMsaka banyo. pI to varSamAM ekAcavAra temane vaMdana karavA javAno prasaMga huM avazya leto raheto. pATaNanA bhaMDAromAthI ke temanA potAnA vaDodarAnI bhaMDArasAMthI je koI grantha vigerenI mhane jarUra paDatI te teo muktamane mokalAvatA rahetA ane mhArI yatkiMcit sAhityasevAmAM sadAya saharSa sahAyatA ApatA rahetA . sane 1928 mAM mhAro vicAra jarmanI javAno thayo, tyAre te aMgenI khavara ApavA tema ja temanA AzIrvAda meLavAvA mATe paNa huM temanI pAse khAsa gayo hato. jarmanIthI pAchA AvyA pachI 1930 nA namaka satyAgraha vALA saMgrAmamAM joDAvAnuM thayuM ane tethI jelanivAsa bhogavavAnuM bhAgya mayuM. jelamAMthI mukti maLyA pachI, kha0 bAbU zrI vahAdurasiMhajInA utsAha ane AmaMtraNane vaza thaI, bhAratanA jagatprasiddha mahAn kavivara gurudeva ravIndranAtha prasthApita vizvavikhyAta 'zAntiniketana - vizvabhAratI'mAM 'jaina jJAnapITha'nI sthApanA dvArA tyAM rahI 'siMdhI jaina granthamALA prakAzita karavAno upakrama karyo. e kArya mATe mhane pATaNanA bhaMDAromAMthI keTalIka viziSTa prakAranI sAhityika sAmagrI prApta karanAnI jarUra paDI ane tethI sane 1931 nA grISmakALanA veka mahinAno kAryakrama yojI huM pATaNa gayo. paMDitajI sukhalAlajI paNa te prasaMge sAthe AvyA hatA. e vakhate pU0 zrI caturavijayajI mahArAje bhaMDAromAthI pratiyo meLavavA karavAmAM je ananya sahAyatA ApI hatI ane tenuM je thoDaMka TraMkuM varNana, mheM sva0 bAbU zrI bahAdurasiMhajInAM lakhelAM smaraNomAM ApyuM che, te ja ahiM uddhRta karIne santopa mAnIza. "usa grISmakAlake avakAzameM maiM ahamadAvAda AyA aura paNDitajI vagairahako sAtha le kara pATaNake bhaNDAromeMse sAhityika sAmagrI ikaTTI karane tathA pranthoMkI pratilipiyA~ Adi karane karAneke nimitta do eka mahIne vahA~ ThaharA / mere paramapUjya gurusthAnIya pravartakajI zrI kAntivijayajI mahArAja tathA unake sAhityoddhArakAryanirata sucatura ziSyapravara munivara zrI caturavijayajI mahArAjakI mere prati apratima vatsalatA evaM mamatA ke kAraNa, mere apane kArya meM unase saMpUrNa sahAyatA milatI rahI aura usake kAraNa bhaNDAroMkA nirIkSaNa karanemeM mujhe yatheSTa saphalatA prApta huI / pATaNake bhaNDAroM kI suvyavasthA aura surakSA Adi karanemeM jitanA parizrama aura jitanA udyama munivarya zrI caturavijayajIne kiyA, vaisA Aja taka kisI sAdhune, kisI jJAnabhaNDArake nimitta kiyA ho aisA mujhe jJAta nahIM hai / ve baDe kartavyaniSTa aura sAhitya saMrakSaka sAdhupuruSa the / maiMne pahale pahala apane granthasampAdanakA "OM namaH siddham" kA pATha unhIMse paDhA thA / pATaNameM saMghavIke pADemeM jo tADapatrakA mukhya bhaNDAra hai| usake granthoMkI prazastiyA~ Adi lenemeM svayaM ina ziSyavatsala munivarane mujhe bahuta sahAyatA kI / saikaDo hI prazastiyA~ unhoMne apane hAthase likha kara mujhe diiN| usa umra grISmakAlake bhara madhyAhnameM ve sAgaragacchake upAzrayase cala kara saMghavIke pADemeM pahu~cate aura bhaMDArake piTAroMmeM rakhe hue saiMkaDoM hI pusta - koMke bastoMko apane hAthase uThA uThA kara idhara udhara rakhate aura amISTa pothIko khoja kara nikAlate 1 maNDArakI pothiyoMko rakhaneke lie kucha AlamAriyA~ nahIM thI so unake banavAnekI icchA zrI caturavija
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ munivara zrIcaturavijayajI - smaraNa sumanAMjali 20 yajI mahArAja kara rahe the| maiMne yaha saba hAla siMghIjIko likha bhejA aura sUcita kiyA ki yadi unakI icchA ho to isa bhaNDArake rakSaNakArya meM kucha madada dene yogya hai / isake uttarameM unhoMne 500 rU. ke noTa bheje jo maiMne zrIcaturavijayajI mahArAjako jJAnoddhAra kArya meM samarpaNa kara diye / " * siMghI jaina granthamALAnaM kAma hAthamAM lIdhA pachI mhAre avAra - navAra pATaNa javAno prasaMga upasthita thato ane tyAM huM e pUjyonA sAnnidhyamAM rahIne mhAruM kAma siddha karato. prasaMga vizeSo upara emanA pramukhapaNAnIce mhArAM vyAkhyAno vigere paNa thatAM. pU0 pravartakajI mahArAja vizeSa vRddha thayA hatA, vihArAdinI pravRtti temanA mATe azakya banI hatI, tethI teo tyAM pATaNamAM ja have sthiravAsa karIne rahyA hatA. zrI caturavijayajI mahArAjanuM vaya paNa vadhatuM jatuM hatuM ane temane paNa vRddhAvasthAnI vizeSa asara thatI jatI hatI; chatAM teo potAnuM saMzodhananuM ane saMpAdananuM kArya aviratabhAve karye jatA hatA. have zrI puNyavijayajI paNa temanA samakakSa sahakArya kartA thayA hatA. bane guru-ziSyoe 'vasudeva hiNDI' ane 'bRhatkalpasUtra bhASya - TIkA' jevA mahAn granthonA saMzodhana - saMpAdananuM kArya hAthamAM lIdhuM hatuM. atyAra sudhImAM temaNe ekalA hAthe nAnA - mhoTA 70-80 saMskRta, prAkRta grantho saMpAdita karI prakAzamAM mUkI dIghA hatA. temanA anukaraNarUpe bIjA paNa keTalAya sAdhuo pota- potAnA nAmanI judI judI granthamALAo prakaTa karavAnI sparddhA karavA prerAyA. paraMtu temanA jeTalI saphaLatA koI paNa na meLavI zakyA. temanuM saMpAdana kArya vadhu cokkasAi bhareluM ane zuddhipUrNa che. teo banatAM sudhI saMpAdha granthanI aneka pratiyo meLavAvA prayatna karatA ane te uparathI sArI presakaoNpI karI - karAvI, judI judI pratiyo sAthai pAThabhedAdine sarakhAvI, upayogI jaNAtAM pAThAntarone TippaNImAM mUkI, suvAcya ane sudRzya rIte pustako mudrita karavAnI kaLAmAM kuzaLa hatA. bIjA. vIjA sAdhuo dvArA thaelA jAtAnA pustakonA mudraNamAM bhAgye ja tevI kuzaLatA dRSTigocara thaze. temanA saMpAdita granthomAM 'sabhASya - saTIka bRhatkalpasUtra' temanA parizrama, kauzalya ane adhyayananA eka cirasmAraka tarIke lekhAze. * - pravatarkajI mahArAja tathA temanA upadezathI pATaNamAM seTha hemacanda mohanalAla nAmanA gRhasthe potAnA pitAnI puNyasmRtimAM 'hemacandrAcArya jaina jJAnamandira' nAmanuM eka sundara jJAnabhavana taiyAra karAvyaM jemAM pATaNanA bhinna bhinna sthAnomAM rahelA mukhya mukhya granthabhaMDArone ekana goThavavAmAM AvyA che. jaina granthonA vizAla saMgrahanI dRSTie e jJAnabhaMDAra sArAya bhAratavarSamAM ekamevAdvitIya jevo che. jaina saMpradAya sivAya brAhmaNa ane bauddha saMpradAyanA paNa keTalAka evA viziSTa grantho e bhaNDAromAM surakSita rhaa| che jemanI pratilipio, bhAratamAM anyatra kyAMya upalabdha thatI nathI. hastalikhita granthonI prAcInatAnI dRSTie paNa pATaNano e granthasaMgraha ananya koTino gaNI zakAya tevo che. 1 saMvat 1995 nA caitravadamAM ( tithi 3 4 56 vA. 7. 8. 9 san 1939) e jaina jJAnamandirano udghATana samAraMbha karavAmAM Avyo. te prasaMge gujarAtI sAhitya pariSadnA upakrame pariSadnA pramukha ane gujarAtanI asmitAnA ananya pratIka jevA sAkSaravara zrIyuta kanaiyAlAla
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 . dharmAbhyudaya mahAkAvya ' ... mANekalAla munzI-jeo te vakhatanI muMbaInI kA~gresa sarakAramA gRhamaMtrInA ucca sthAnapara adhiSThita hatA-nA adhyakSa paNA nIce, hemacandra sArasvata satra' ujavAnI paNa yojanA karavAmAM AvI. muMbaI, amadAvAda, vaDodarA. bhAvanagara vigere sthaLethI gujarAtanA aneka vidvAno, lekhako ane sAhityiko te prasaMge upasthita thayA hatA. 3 divasa e samAraMbha ujavAyo ane temAM aneka vidvAnonAM vyAkhyAno tema ja nivandhavAcana vigere thayAM. prAyaH dareka sabhAmA pravartakajI mahArAja tathA zrI caturavijayajI mahArAja potAnA samagra ziSya parivAra sAthe upasthita rahetA hatA. A paMktiono lekhaka paNa e prasaMga upara pUjyazrInA khAsa AmaMtraNathI, upasthita thayo hato ane prasaMgane anurUpa viziSTa dRSTivinduthI Alekhelo rAjarSi kumArapALa' e nAmano eka nibandha paNa sabhA samakSa mheM vAMcyo hato. prasaMgocita sabhA AgaLa eka anya saMbhASaNadvArA pATaNanA jaina bhaMDAronA uddhAra ane saMrakSaNa saMbandhe e banne jJAnopAsaka guru-ziSyoe varSoM sudhI je satata parizrama uThAvyo ane zrAvakone e viSayamA je preraNAtmaka upadeza Apyo tenI paNa mheM keTalIka rUparekhA pradarzita karI jethI zrotAone te kAryanI viziSTa kalpanA samajANI ane e ubhaya pUjya guru-ziSyone paNa vizeSa Antarika santoSa thayo. pATaNamA e utsava ujavAyo tenI pahelA, 5-6 mahinA pUrve na 'bhAratIya vidyAbhavana'nI sthApanA thaI hatI ane e divasomAM enI keTalIka yojanAo thoDaM thoDaM mUrtasvarUpa laI rahI hatI. bhavananA saMsthApaka ane saMyojaka zrI munzIjInA sAdara AmaMtraNane vaza thaI huM paNa enA ghaDataramA je yathAyogya sahakAra ApavA prerAyo hato tenI keTalIka kalpanA pravartakajI mahArAja tathA zrI caturavijayajI mahArAjane e samaye mheM ApI hatI je sAMbhaLI vanne' jaNa bahu prasanna thayA hatA. zrIyuta munzIjInA saMvandhamAM, anyAnya jaina sAdhu varganI jema temano paNa evo abhiprAya bandhAyo hato, ke munzIjInuM mAnasa jainasaMpradAya tarapha IrSyAbhAva ane tiraskArAtmaka vicAra dharAvanAraM hoI, emaNe potAnI kRtiomAM jaina AcAryoM ane jaina vyaktione irAdApUrvaka kSudracaritravALI Alekhita karavAno prayatna karyo che. te saMvandhamAM paNa mheM temane zrI munzIjI sAthe mhAro je jAtano aMgata saMbandha che ane. e saMvandha dvArA emanA mAnasanuM mhane je nikhAlasa darzana thayuM che te vizenI keTalIka hakIkatonuM spaSTIkaraNa karavAthI, pravartakajI mahArAjanA udAra manane keTaloka saMtoSa thayo hato ane munzIjInA viSayamA temano AdarabhAva vadhyo hato; ane tethI je vakhate munzIjI temanA darzana nimitte sAgaragacchanA upAzrayamAM gayA te vakhate temaNe bahu ja prasanna ane udAra mane temanI sAthe vArtAlApa ko hato. pATaNamA ujavAelA e hemasArakhatasatra'nA utsava pachI thoDApha ja mahinA bAda, eTale saM. 1996 nA kArtika kRSNa pakSamA, zrI caturavijayajI mahArAjano, thoDAka ja divasanI vyAdhinA yoge, svargavAsa thaI gayo ane tethI e utsava prasaMge je temanA caraNavandana karavAno lAbha mhane maLyo te mhArA bhATe antima nivaDayo. saMvat 1956 nI sAlathI pATaNanA jaina bhaMDArone suvyavasthita karavAnI pravRtti zrI caturavijayajI mahArAje je AraMbhI hatI te saM0 1996 mA thaelA temanA jIvananA antasamaya sudhIeTale ke pUrA 40 varSasudhI temaNe e jJAnoddhAranI samyak kriyApravRtti cAlU rAkhI hatI. AvI rIte ekAgra bhAvathI ane ekAnta rUpathI ardhI zatAbdI sudhI satata jJAnopAsanAmAM nimagna rahenAra ane avirata zrama sevanAra anya koI jaina sAdhunA jIvanano mhane paricaya nathI thayo.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ , munivara zrIcaturavijayajI-saraNa sumanAMjali pravartakajI mahArAjanuM vaya paNa e vakhate lagabhaga 90 varSatuM thayu hatuM. potAnI hayAtImAMja potAnA AvA sucatura, suzIla ane zrutaniSTha ziSyano svargavAsa thaI javAthI temanA samatvapUrNa ane nirdvandva AtmAne paNa Antarika AghAta thAya te khAbhAvika hatuM. zrI caturavijayajI ma. nA svargavAsa pachI huM jyAre temanA caraNavandana karavA gayo tyAre temaNe mhArI AgaLa potAnI e AtmavedanA keTaleka aMze prakaTa karI hatI. tyAre mhane savizeSapaNe jaNAyu ke te ziSyavatsala guruvarano potAnA suziSyanA sadguNo tarapha keTalo sadbhAva ane snehAnurAga hato. pravartakajI mahArAjanI zArIrika sthiti vayomAnAnusAra svAbhAvika rIte ja bahukSINa thaI gaI hatI ane temAM A ziSyaviyogarnu nimitta maLyuM tethI te zarIra have vadhAre divasa TakI zake tema nathI ema mhane spaSTa lAgyuM hatuM. evI. avasthAmAM paNa temaNe mhArI sAthe teTalA ja vAtsalyabhAvathI thoDI ghaNI vAtacIta karI ane mhArA taraphathI saMpAdita thatA grantho vigere viSe potAnI jijJAsA vRtti batAvI. saMvat 1998 nA ASADha mAsanI sudI 11 nI puNya tithie temano paNa svargavAsa thayo ane ema, e banne guru-ziSyo thoDA ja samayanA viyoga pachI pAchA svargalokamAM sahavAsI thaI gayA. 'ArIte jo ke e banne sAdhu puruSonuM sthUla zarIra mArA carmacakSune adRSTa thayuM che paraMtu mArA mAnasa cakSune to temanI pratikRtio satata tevI ja dekhAyAM kare che; eTaluMja nahi paNa aneka vAra mhane svapnamAM paNa temanAM darzana thayAM kare che je bhAgye ja' anya vyaktio viSa hu~ anubhavu chu. . huM mhArI jAtane temanA prakaTa ziSya tarIke oLakhAvatrA ke AlekhavA nathI icchato. kAraNa ke mhArI jIvanacaryA tadanurUpa rahI nathI. AcAra ane vicArathI huM vartamAnamA tahana ebuM bhinna vyaktitva dharAvu chu je e sAdhupuruSonA jIvana ane mAnasa sAthe sarvathA asaMbaddha ane ananurUpa jevU lAge. evI paristhitimA mhArI jAtane temanA eka ziSya tarIke vyakta karavI te huM eka prakAranI - manAmA rahelA gurubhAvanI AzAtanA jevI samaju chu. chatAM antarathI hu~ temane gurubhAve ja namana - karUM chu, ane eM dRSTie ja temanA viSenI A smaraNa-zraddhAMjali temanI jJAnavAna Atmajyotine samarpaNa karIne, yatkiMcit mAnasika AnRNyAnubhava prApta karavA icchu chaM. caitrazuklA 1, vi.saM. 2005 / / (dinAMka 30.mArca, 1949) bhAratIya vidyA bhavana, baMbaI . ji na ci ja ya... .
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya ane mahAmAtya vastupAla-tejapAla le0-- zrIyuta kanaiyAlAla bhA0 dave annadAnaiH payaHpAnadharmasthAnaizca bhuutlm| . . yazasA vastupAlena ruddhamAkAzamaNDalam // 1 // upadezataraGgiNI itihAsa zabdano vAcyArtha prAcIna itivRtta evo thAya che. paraMtu vyApaka dRSTiye tapAsatAM te zabdanA - bhinna bhinna paryAyo mAluma paDe che. temAM ekalAM caritro ja guMthavAmAM Ave che evI dRDha bhAvanA Aje janasamAjamA pracalita che paNa tenA karatAM itihAsa vIjI keTalIye viziSTa bAbato jevI ke dharma, nyAya, dAna, audArya, rAjadharma, saccaritra, zIla, tapa, viveka, dAkSiNya vagere lokocara dharmonuM zikSaNa. Ape che. je itihAsa janasamAjane kartavyanA pATha na zIkhave tene sAco itihAsa kahI zakAya nahi. tevA niHsattva itivRttonI gaNanA itihAsagranthomAM karavAthI ulaTuM itihAsamuM gaurava ghaTe che. gujarAtano madhyakAlIna itihAsa pahela pADelA kAca jevo che. tenA dareka pAsAnuM nirIkSaNa karatAM temAM judA judA raMgo bhAse che. sAdA zabdomAM kahIye to te eka jJAnakoSa che. itihAsanA keTalAMka viziSTa lakSaNo temA jovAmAM Ave che. rAjA ane prajAnA gauravAnvita saMsmaraNothI te sabhara che. temAthI eka narazArdUlanA caritranI yazagAthArnu varNana karavAno ahI prayatna karavAmAM Avyo che. * te caritranAyaka koNa ? jeNe samasta gujarAtane devAlayamaMDita karI hatI. potAnuM samasta jIvana je mahAnubhAve lokakalyANa mATe ja niyojyuM hatuM. e dAnezvarImAM karNa ane balinA avatArarUpa hato. . jJAtie vaizya hovA chatAM yuddhakalAmAM te samarakesarI gaNAto. rAjakhaTapaTamAM cANakya samAna mutsaddI hovA chatAM vidvattAmA teNe mahAkavinI upAdhi meLavI hatI. te hato prAgvATakulabhUSaNa dharmadhuraMdhara sacivendra . vastupAla-jeNe ekalA jaina dharmanAM ja nahi paNa zaiva, vaiSNava, zAkta ane muslIma dharmonAM paNa chUTA hAthe dharmakAryo karyA hatA. tenuM caritra eka jJAnasaMhitA jevu cha jenuM anuzIlana ane zravaNa, zrotA, vaktA ubhayatuM kalyANa sAdhe che. eTalaM ja nahi paNa mAnavajanmanA sAphalya sAdhana karavAnI preraNA karI 'sAco rAha sUcave che. tenA sArAya jIvanamA dharma, dAna, zIla, tapa, viveka, saccaritra, vinaya vagere uttama guNonI suvAsa prasarI rahI che. AvA lokottara guNone laI teo jaina ane jainetara samAjamAM vadhu sanmAnanIya banyA hatA. temaNe rAjA ane prajAnI ananya prIti meLavI potAnuM jIvana dhanya karya che eTaluMja nahi paNa temanAM prAtaHsmaraNIya nAmoe Aje janasamAjamAM amaratA prApta karI che. 61. vastupAlaviSayaka aitihAsika sAhitya A mahAnubhAvanuM caritra ane tenA sukRta kAryoM nirUpita karatA keTalAya antho Aje upalabdha thAya che. temAM ghaNAkharA saMskRtamA ane bAkInA bIjA gUrjara bhASAmAM racAyA che. A caritrapranyo paikI keTalAka temanI hayAtImAM ja racAyA che je temanA Azrita kavivaro dvArA temaNe karelA satkAryonI prazaMsA karavA lakhAyA hatA ema jaNAya che.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthaparicaya . prakhyAta kavi somezvare 'kIrtikaumudI' grantha temanA jIvana ane kavanageM stavana karavA racyo che. A sivAya 'surathotsava' ane 'ullAgharAghava'nA chellA somAM potAnI prazasti sAthe vastupALanA jIvanane lagatI TraMka hakIkata ApI che. teNe baMdhAvelA giranAra ane AbU uparanA maMdironI prazasti racanAra A ja kavi hato. temAM paNa vastupAlanA caritra ane satkarmo mATe DhUMka noMdha karI che. vIjA eka arisiMha 'nAmaka kavie vastupALanA jIvana sAthe teNe karelAM sukRta kAryornu vivecana karavA 'sukRtasaMkIrtana' nAmaka grantha racyo che jemAMthI cAvaDA ane caulukyono paNa keTaloka itihAsa maLI Ave che. jayasiha sUrie 'hammIramadamardana' nATaka ane 'vastupAla prazasti' kAvyo racyAM che. temAM vastupAlanI yuddhakuzaLatA ane hammIra sAthe thayela yuddha prasaMgane nATakanA rUpamA yojyA che. A vadhAmA navIna bhAta pADatAM temanAM guru udayaprabhasUriviracita 'dharmAbhyudaya' ane 'sukRtakIrtikallolinI' kAvyo che. emAMnA 'dharmAbhyudaya' kAvyatuM vistRta vivecana prastuta lekhamAM karavAna hovAthI teno paricaya AgaLa upara vistArathI ApavAmAM Avyo che ja. 'kIrtikallolinI' grantha eka sarvotkRSTa kAvya che. tenI prAsAdikatA, AlaMkArikatA ane padyaracanA utkRSTa prakAranA jovAmAM Ave che. 'sukRtasaMkIrtana nI mAphaka tenI zaruAta vanarAjayI karavAmAM AvI che. temAM cAvaDA ane caulukyono kramavaddha itihAsa ApyA pachI vastupAlavaMzavarNana, vastupALatvaritra ane tenAM dharmakAryonI DhUMka noMdha AlaMkArika bhASAmAM raju karI che. A vAM kAnyonI racanA vastupALanI samakAlIna che eTale temanI aitihAsikatAnA viSayamAM zaMkAne avakAza nathI. kadAca prazaMsAtmaka varNanomA alaMkArayukta hakIkato. mUkI hoya te khAbhAvika che. - bAlacaMdrasUrie 'vasaMtavilAsa' kAvya racyu che jemA vastupALanuM jIvanavRtta ane tenA satkAryornu vistRta varNana saMskArI bhASAmAM Apyu che. vastupALanA jIvana bAda tarata ja racAelA anyomAM A mukhya che. kAraNa ke te vastupALanA maraNabAda thoDAMka ja varSomAM racAyo che. A sivAya merutuMgakRta 'prabaMdhaciMtAmaNi', jinaprabharacita 'tIrthakalpa', rAjazekharakRta 'caturviMzatiprabaMdha'mAM paNa vastupAlanA jIvanane sparza karatI keTalIka hakIkata noMdhAI che. chellAmA chellu vyavasthita rIte racAyelaM jinaharpakRta 'vastupAlacaritra che jemA keTalIka ananya hakIkato sacavAI che. te moTe bhAge 'kIrtikaumudI' ane 'caturvizatiprabaMdha'nA AdhAra upara racavAmAM AvyuM che. gUrjara bhASAmAM hIrAnaMdasUri, lakSmIsAgarasUri, pArzvacaMdra ane samayasuMdara vageree 'vastupAla rAsA'o racyA che je lagabhaga saMskRta kAvya graMthone anurUpa che. vartamAna yugamA keTalAka vidvAnoe temanA caritrane aitihAsika dRSTie avalokyuM che. kha. cImanalAla DAhyAbhAI dalAle 'sukRtasaMkIrtana', 'vasaMtavilAsa', 'hammIramadamardana' ane 'naranArAyaNAnaMda'nI prastAvanAmAM tatsaMbaMdhI vidvattApUrNa saMzodhano karyA che. A sivAya kha. vallabhajI AcArye 'kIrtikaumudI'nA gujarAtI bhASAMtaranI prastAvanAmAM, zrI. jhaverI jIvaNacaMda sAkaracaMde 'jainapatra'nA aMkamAM ane zrI naraharibhAI parikhe 'madhapUDA'mAM vastupALanA jIvana saMbaMdhI lekho lakhyA che. 'nAgarI pracAriNI patrikA' bhA. 4 nA aMka pahelAmAM zrI. zivarAma zarmAe "somezvaradeva aura kIrtikaumudI' nAmaka vivecanapUrNa nibaMdha lakhyo che. A vadhAno samanvaya sAdhI zrI mohanalAla . dalIcaMda dezAIe 'jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa'mAM vastupAlacaritra ane tenA sAhityanI suMdara samAlocanA karI che. A badhA granthonI hakIkata lagabhaga eka bIjAne maLatI Ave che. keTalAkamAM tenAM sukRta kAryoM ane varNanonI vadhaghaTa jovAmAM Ave che. uparyukta graMtho paikI ghaNAkharA balke 'dharmAmyudayakAvya' sivAyanA vadhA pranyo prakAzita yayA che. have A aitihAsika ane dhArmika dRSTiviMdu raju karato
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya dharmAbhyudaya' graMtha paramapUjya munivara zrI pravartaka kAMtivijayajInA suziSya-praziSya muni zrI caturavijayajI ane muni zrI puNyavijayajI jevA vidvAn sAdhu puruSo dvArA saMpAdita thaI 'siMghI jaina granthamAlA'nA eka mUlyavAna maNi tarIke prakAzamAM mukAya che je abhinaMdanAha che. emAMthI vastupALanA jIvana uparAMta keTalIka anya hakIkato paNa jANavA jevI maLI zake che. vastupALanI aneka satkAryomA zatrujaya ane raivatakanI saMghayAtrA e mahattvarnu dharmakArya hatuM. A yAtrAnI keTalIka viziSTa hakIkato 'dharmAbhyudaya' pUrI pADe che. 62. dharmAbhyudaya yAne saMghapaticaritra mahAkAvya __ A mahAkAvya tenA abhidhAna anusAra saMghAdhipationAM kartavyane lagatAM caritro raju kare che jethI samAlanA mAnasa upara dharmAbhyudayanI chApa paDe che. tenI vIjI viziSTatA temAMthI vastupAlacaritranI saheja jhAMkhI thavA uparAMta saMghapati vastupALe saMghasahita karela zatrujayatIrthanI mahAyAtrAnuM vyavasthita varNana che. A Akhoya grantha zuddha saMskRta bhASAmAM racAyo che. tenA kula paMdara sarga ane 5200 zloka che.' tenI racanA mahAkAvyanI paddhatie karavAmAM AvI che, teno pahelo ane paMdaramo sarga itihAsalakSI che. temAM vastupALavaMzavarNana, vastupALanA kulaguruono paricaya, vastupALe karela saMghayAtrAnuM varNana ane vastupALanA guru vijayasena sUrinA nAgendragacchamAM thayela pUrvAcAryonI rasika hakIkata noMdhAI che. vAkInA sargomAM puNyapavitra mahApuruSonAM paurANika varNano che. A granthano pahelo ane paMdaramo sarga.vividha vRttomAM racAyo che. taduparAMta dareka sarganA aMtamA mUkAyelA vastupALanA prazaMsAtmaka zlokI paNa judA judA chaMdomAM che, jyAre paurANika hakIkato raju karatA vAkInA sargo moTe bhAge anuSTupamA lakhAyA che. A badhA chaMdomAM zArdUlavikrIDita, sragdharA, iMdravajrA, vasaMtatilakA ane maMdAkrAMtA mukhya che. kAvyanI bhASA prAsAdika ane sAlaMkAra che. Akho graMtha arthagAMbhIrya ane padalAlityanI jhamaka vALo che. dareka sarganA aMte vastupALanI prazaMsA karatA eka ve zloko mUkavAmAM AvyA che je vastupALanuM apratima gaurava pradarzita kare che. A paddhati 'sukRtasaMkIrtana', 'naranArAyaNAnanda' ane 'vasaMtavilAsa'kAre paNa akhatyAra karo che. A mahAkAvyanA keTalAka zloko 'naranArAyaNAnanda', 'upadezataraMgiNI' ane 'caturvizatiprabaMdha'mA uddhRta thayA che.' vastupALa jevA kavivare potAnA ja kAvyamAM 'dharmAbhyudayaM nA keTalAka zlokone sthAna ApI te graMthatuM mahattva advitIya hovArnu jAhera kayeM che. AdhI vastupAlanA hRdayamAM A grantha mATe ananya sadbhAva hato ema paNa jaNAya che. satpuruSa potAnI zlAghA khamukhe kare e ayogya lekhAya e nyAye vastupAle gurunI uktio mUkI haze ema sAdhAraNa anumAna yAya che. vIjA koI kavinI tevI uktio nahi grahaNa karatAM gurunA ja zloko kema dAkhala karyA e praznanA samarthanamA ema kahI zakAya ke A granthokta gurudevanI uktioe vastupALanA mAnasa upara vadhu prabhAva pADyo hato jeno sacoTa purAvo 'dharmAbhyudayakAnya' mAthI uddhRta karela guruprokta uktio Ape che. A anyanuM mukhyanAma saMghapaticaritra' che paNa temAM dharmano abhyudaya sAdhanArAM, dharma upara prakAza veranArA 1.1 pratyekamana granyAgraM vigaNavya vinizcitam / dvAtriMzadakSara lokadvipaJcAzacchatImitam // . * 2 juo 'naranArAyaNAnaMdamahAkAvya'nA sarga 2,8,10 nA bhaMla loko' tathA 'caturviMzatiprabaMdha' 'bhane 'upadezataraMginI'mA saMgrahAyelA 'dharmAbhyudayakAvya'nA zloko.- . . . . . .
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ andhaparicaya ktupALanA dharmika satkarmonuM vivaraNa raju karAyu hoI tenuM apara nAma 'dharmAbhyudaya mahAkAvya che eco abhiprAya granthakAra dharAve che.' 63. graMthaprayojana 'A graMthatuM samutthAna kevA kAraNane laI thayu hatuM te mATenA khataMtra ullekho kartAe raju karyA nathI. vastupALano ananya dharmaprema suprasiddha che. jagatanI vyAmoha bhAvanAnuM bhAna tene jIvananI zaruAtamA ja thayu hatuM. asAra saMsAranI pralobhanajanaka ane vaMcaka bhAvanAothI dUra rahevA tenuM hRdaya hamezAM prayatna karatuM. manuSyajanmanu sAcuM zreya jagakalyANa ane dharmAcaraNamAM ja che evo gurudvArA maLelo amUlya upadeza tenI rameragamAM vaheto hato. satvazuddha bhAvanAonA pratApe teo sadAkALa jIvanasAphalyano sarvoskRSTa mArga zravaNa, manana, satsamAgama ane anuzIlana dvArA meLavavA prayatna karatA hatA. eka vakhata vastupALe potAnA kulaguru vijayasenasUrine jijJAsApUrvaka manuSyajanmanI sArthakatAnuM sAdhana pUchyu hatuM.' guruye teno javAva DhUMkamA ja ApatAM dharmanAM gUDha tatvo dAna, zIla, tapa ane bhAvanA( prabhAvanA)mAM samAyelA hovAcaM nidarzana karatAM bhAvanAnI pradhAnatA darzAvI. paraMtu vastupALanA hRdayatuM samAdhAna thayu nahi. maMtrIzvaranA hRdayamAM chUpAyelI AtmakalyANanI utkaTa bhAvanA jotAM guru zrI vijayasenasUriye pharIthI teja hakIkatane pUratA vivecana saha vastupALane samajAvatAM kayu ke, puNyakAryo karanAra manuSya svaccha buddhi ane paropakAra dvArA potAnuM jIvana dhanya banAve che. kalyANakArI unnata bhAvanA dvArA jagatkalyANakArI prabhAvanA sAdhI zakAya che. vadhumAM RSipraNIta bhAvanAnAM prazasya aMgo nirUpita karatAM aSTAhnikA mahotsava, rathayAtrA ane tIrthayAtrAno ullekha karI sarva sukRta kAryomA sasaMgha tIrthayAtrA karavAnu bhArapUrvaka jaNAvyu. sAra bAda tIrthayAtrAvidhi, tenA niyamo, saMghapatie pALavAnAM vrato ane dharmakarmonuM sazAkha varNana karatAM saMghapati banI tIrthayAtrA karavAno Adeza Apyo. eTalaM ja nahi paNa pUrvakALamAM je dharmadraSTA mahApuruSoe yAtrAo-ane dharmakAryo karyA hatA tenA yathAsthita vivecano karyAM ane te ja pramANe dharmazAstrakrArope nirdiSTa karela tIrthayAtrA vidhisaha sasaMghayAtrA karI samAjamAM navIna Adarza pedA karavA vastupALane khAsa upadeza Apyo. AthI granthaprayojananuM mukhya kAraNa janasamAjamAM dharmAcaraNanI zuddha bhAvanA pedA karavA mATenuM ja hatuM jene A ja graMthanA keTalAka zlokopI puSTi maLe che.' A ja granthakAre vastupALanuM vaMzavarNana ane sukRta kAryAMnI bhavya noMgha raju karatuM 'sukRtakIrtikallolinI' nAmaka kAvya sarvotkRSTa bhASAmAM racyuM che, chatAM pharIthI te ja caritrane viziSTa kAraNa sivAya kartA punaH pratipAdita kare tema mAnI zakAya nahi. vaLI 'dharmAbhyudaya kAvya', tenu kathAsAhitya, ane temA samAelA dhArmika jhoka vagereno vicAra karatAM A grantha dharmapracAranA zubha uddezanA kAraNe ane vastupALanI tIrthayAtrAnuM aitihAsika varNana karavA mATe racavAmAM 1 sApaticaritametat , kRtinaH karNAvataMsatAM nayata / zrIvastupAladharmAbhyudayamaho mahitamAhAtmyam // ___ dharmAbhyudayakAvya. sarga 1, zlo. 15. 2 kadAcideSa mantrIzaH, kRtaprAbhAtikakriyaH / galA puro gurostasya, navA vijJo vyajijJapat // ................................. tadana kAraNa kicidabhirUpaM nirUpyatAm / kAraNAnAM hi nAnAkha, kAryamedAya jAyate // dharmAbhyudaya. sarga 1, lo. 26-29 3 etat suvarNaracitaM, vizvAlaMkaraNamanaNuguNaratnam / saMghAdhIzvaracaritaM, etaduditaM kuruta hadi santaH // dharmAbhyudaya. sarga 15, 47. gha. kA05
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya Avyo hato e spaSTa che. graMthanI phaLazruti paNa tevo ja abhiprAya vyakta kare che. kartA pote ja A mahAkAvyane yaza ane dharmarUpa zarIravALu tema ja vizvAnaMda lakSmIno prakAza karanAruM sUcave che, tethI graMthakArano uddeza aitihAsika hakIkatone dhArmika dRSTie pratipAdita karavAno paNa jaNAya che. tenA aitihAsika vidhAno keTalIka nakkara hakIkato pUrI pADe che. Azrita kaviyo keTalIka vakhata potAnA AzrayadAtAnI prazaMsA karatA atizayokti vApare che. paraMtu A kAvyamAM tevA prayogo mUkavAmAM AvyA hovAnuM lAgatuM nathI. tethI aitihAsika dRSTiye paNa A grantha mahattva dharAve che. 64, vastupAlavaMzavarNana - granthanI zaruAtamA kartA devagurunu maMgala stavana karI grantha nAmAbhidhAna vyakta karyA bAda, potAnA pUrNa bhakta ane jinazAsananA parama anurAgI vastupALanI oLakhANa ApatAM temanA pUrvajono DhUMka paricaya noMdhe che. Aja kartAye potAnA 'sukRtakIrtikallolinI' kAvyamA vastupALa ane tenA purogAmI vaMzadharoneM bhavya varNana karatA aDhAra zloko racyA che; jyAre A mahAkAvyamAM te pAMca ja zlokomA sameTI de che. graMthakAra A granthane mahAkAvya tarIke jAhera kare che ane mahAkAvyanA niyama muz2aba caritranAyakanuM vivecana vistArathI karavU joiye chatAM sUrizrIye tene saMkSepamA bhUkaucita mAnyuM che. tenuM kAraNa ema lAge che ke A mahAkAvya vastupAlanI kIrti amara karavAnA kAraNathI racavAno granthakArano uddeza na hato, paNa janasamAjane te dvArA upadeza ApI tenA jevAM satkarmoM karavAnI preraNA utpanna karavAnoja hato. AthI sUrizrIe, dhArmika vastunuM pradhAna vivecana karavAnA Azayane laI vastupAlanA. pUrvajona kIrtigAna vistRta rIte A granthamAM nahi niyojyu hoya ema mArnu cha. chatAM tenA AdipuruSathI vastupALa sudhInA mahAnubhAvonI yogya pichAna thoDA zabdomAM paNa saMpUrNataH ApI che. vastupAlacaritravarNana ane tenAM sukRta kAryonI AlocanA karavA lakhAyelA 'sukRtasaMkIrtana', 'sukRtakIrtikallolinI,' 'kIrtikaumudI' ane 'vasaMtavilAsa' vagere kAvyomA temanuM vaMzavarNana bhabhakadAra bhASAmA raju karAyuM che jyAre ahIMA graMthakAra eka ja zlokamAM te vadhI hakIkata jAhera karatAM kahe che ke "prAgvATa gotramA aNahilapura nAmaka nagarane viSe caMDaphno putra caMDaprasAda thayo. jenAthI soma ane tenAthI AsarAja putra thayo, je. kAlakUTane bhakSaNa karanAra zrIkaMTha( rudra )nA kaMThasthaLa viSe rahela viSaja maLanA nAzakartA navIna amRta jevA yazavALo thayo.' kavi DhUMkamA potAne kahevAnuM badhuM samajAvI de che. "te AsarAjayI lakSmInA dhAmarUpa kumAradevInA kukSisaramAM vastupAla nAmaka putra thayo. temanA apraja ( moTA bhAI ) malladeva ane anuja (nAnA bhAI) teja, pAla nAmaka prAtRo thayA". tyAra vAda teoe maMtrIzvaranI mudrA kevI rIte prApta karI teno pUrva paricaya ApatAM kavi lakhe che ke te samayamAM caulukyakulacaMdra lavaNaprasAdanA kulane ujjavala karanAra vIradhavala deva rAjyadhurAne dhAraNa karatA hatA. gujarAtanA prAcIna pATanagara aNahilapurano saMsthApaka vanarAja hato te AkhyAyikAne anusarI A graMthakAre paNa aNahilapurane AdirAja vanarAjanI kIrtiprabhA jevU jaNAvyu che. vastupALamA uttama prakAranA sAta 'vi'kAro hatA tenI noMdha letAM sUrizrI kahe che' ke "vibhutA, 1 AkalpasthAyi dharmAbhyudayanavamahAkAvyanAnA yadIyam / vizvasyA''nandalakSmImiti dizati yazo-dharmarUpaM zarIram ||-pNcdshsrgaante 2 zrImatprAgvATagone'NahilapurabhuvazcaNDapasyAGgajanmA, jajJe caNDaprasAdaH sadanamurudhiyAmaGgabhUskhasya somH| . AsArAjo'sya sUnuH kila navamamRtaM kAlakUTopabhuktazrIkadhIkaNThakaNThasthalamalavipaducchedakaM yadyazo'bhUt // 18 // 3 so'yaM kumAradevIkukSisaraHsarasija zriyaH sadanam / zrIvastapAlasacivo'jani tanayastasyai jnitnyH|| 19 // yasyAgrajo maladeva, utathya iva vAkpateH / upendra iva cendrasya, tejaHpAlo'nujaH punH||20||-srg 1.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ : anthaparicayaM / vikrama, vidyA, vidagdhatA, vitta, vitaraNa (dAna), viveka vagere 'vi'kAro=viziSTa guNo vastupALamAM hovA chatAM tenAmAM 'vikAra' (duSTabhAva) na hato'. vastupALa nAma 'va' thI zaru thAya che te Adi zabdano sumeLa sAdhI kartA te ja zabdamAM judA judA guNonuM digdarzana karAve che. AvI ja.valke Ane maLatI eka ukti vastupALanA kavi somezvare 'arbudaprazasti'mAM racI che, jemA kavi kahe cha ke 'vaMza, vinaya, vidyA, vikrama ane sukRtakAryomA vastupALa samAna koI paNa puruSa kyAya mArI dRSTiye Avato nathI". A pramANe graMtharacayitA dharmagranthane anukULa vastupALanuM vaMzavarNana DhUMkamAM paNa alaMkArasaMyojana sAthe noMdhI tenI mukhya mukhya hakIkatone Alekhe che. 65. saMghapati ane tenA dharmoM ___dharmAcaraNaMnA mukhya aMgomA tIrthayAtrA e Avazyaka aMga manAya che. dareka dharmamAM tIrthayAtrAnuM mahattva darzAvelaM che. hiMdudharmanAM ghaNAM kharAM purANomAM tIrthamAhAtmyanAM bhArobhAra varNano jovAmAM Ave che. A sivAya muslIma, pArasI, krizciyana vagere vInahindu dharmomAM paNa tIrthayAtrAnAM vivecano lakhAyA che. jaina dharmazAstrakAroe paNa tIrthayAtrAnuM apUrva mahattva potAnA dharmagranthomAM nobhyu che eTalaM ja nahi paNa dharmanAM sarvotkRSTa sAdhanomAna te eka hovArnu bhArapUrvaka sUcavyu che. dharmadraSTA vijayasenasUrie vastupALane dharmopadeza ApatAM tIrthayAtrA karavAno apratima Adeza Apyo hato ema AgaLa jaNAvI gayA chIe. kevaLa mojazokha ane vividha zaheronI zobhA nihALavAmAM ja tIrthayAtrAnuM kartavya pUrNa thAya che evo bhrAmaka vyavahAra AjanA samayamAM jovAmAM Ave che paNa sAcI rIte te mAnyatA varAbara nathI. jaina ane hindudharmomAM yAtrAvidhinA khataMtra prakaraNo lakhAyAM che, jemAM yAtrike pALavAnA niyamo, vrato, dAno ane AcAradharmonuM khAsa zikSaNa ApavAmAM AvyuM che. paNa jaina dharmazAstra to tethI paNa AgaLa vadhI tIrthayAtrA karavA jatAM potAnI sAthe hajAro manuSyone laI moTo saMgha kADhI sasaMgha yAtrA karavAnuM advitIya mAhAtmya raju kare che. AvI udAtta bhAvanAnuM darzana jaina dharmanA janakalyANakArI unnata vicArone / yazakalagI apAve che. kAraNa temA saMghapati potAnA kharce hajAro mAnavone tIrthayAtrAno amUlya lhAvo : lebarAvI akSaya puNyanI lhANa Ape che. A uparAMta AvI sasamUha saMghayAtrAnA vidhAyake pALavAnA niyamo, vrato, dAno ane AcAradharmoMne asidhArAvratanI mAphaka custapaNe pALavAno Adeza jaina zAstro : Ape che. ane te pramANe vratAcaraNa karanArane ja saMghapati biruda ApavAnuM dharmazAstro kahe che. temAM jaNA? velA saMghapatinA dharmo eka sAcA AtmasaMnyAsa grahaNa karanAra yogIne anurUpa che. emAM lokakalyANanI / udAtta bhAvanAo Thera Thera jovAmAM Ave che. . vijayasenasUriye tIrthayAtrAvidhi ane saMghapatinAM kartavyone vistRta rIte A granthamA AlekhatAM kaDaM ! che ke-saMghapatipaNuM atyaMta durlabha che. je manuSya saMghapati vanI tIrthAbhivaMdana kare che tene dhanya che. 'pUrvanA puNyayoge AtmauddhAraka saMghapatipaNuM prApta thAya che. saMghapatie sauMthI prathama gurunI AjJA laI / pUrNa utsAha sAthe saMghaprasthAna- muhUrta nakkI karavaM. potAnI sAthe saMghayAtrAmAM AvavA mATe sAdharmikone bahumAnapuraHsara AmaMtraNapatrikAo mokalavI. temane vAhana vagerenI vyavasthA karI ApavI. jalopakaraNa, . chatra, dIpadhAraNa karanArA (mazAlacIyo), dhAnya, vaidya, davAkhAnu, caMdana, agara, karpUra, kesara, vastra 1 vibhutAvikramavidyAvidagdhatAvittavitaraNavivekaH / yaH saptabhirvi-kAraiH kalito'pi vabhAra na vikAram ||srg 1,23. 2 anvayena vinayena vidyayA vikrameNa sukRtakrameNa ca / kApi ko'pi na pumAnupaiti me vastupAlasadRzo dRzoH pthi| -somezvarakRta arbudprshsti|
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 dharmA mahAkAvya vagaire mArgamAM upayogI tema ja jinArcanAdimAM upayogI sAmagrI taiyAra karI sAthai levI. zubha muhUrte potAnA iSTadevane puNyapavitra tIrthajaLa caDe snAna karAvI temanI vividha upacArovaDe pUjA racavI temanI sAme besI gurUpadeza pramANe saMghapatidIkSAne grahaNa karavI. dikpALone maMtra sAthai balipradAna kartuM ane puSpa, vakho, tathA maMtrAdikavaDe pUjita rathamAM prabhune pote padharAvA. gurune AgaLa karI sasaMgha caityavaMdana kara. kSudro padravono nAza karavA kavaca, maMtra, astraprayogo vagerene gurusannidha abhimaMtraNa karI sAthe rAkhavA ane jaya. dhvani maMgaladhvani karatA vAjate gAjate zaheramAMthI nIkaLI nagaranI najadIkamAM ja maMgalaprasthAna karakhaM. pachI vividha sthAnothI yAtrA karavA mATe AvatA sAdharmikone dhana, vAhana, vagerenI sahAya ApI satkAra karavo. sAthai AvelA vaMdI ( bhATa, cAraNa vagere), gAyaka ( gAyana -stavana karanArA ) ane mahAtmAone vastra, bhojya, dravya vagerethI satkAravA. mArgamAM AvatAM caityonuM pUjana karavuM ane khaMDita hoya tenoM jIrNodvAra karAvavo. caitya vagereno vahIvaTa karanAra sAdharmikonuM vAtsalya ane varhitraTanI tapAsa karavIM. dInone dAna ane bhayavALAone abhaya pradAna ApI baMdI ( kedI ) manuSyone baMdhana mukta karavA. paMkamagna (kAdamAM khuMcI gaelA ) zakaTo ( gADAo) ne bahAra kaDhAvavA, bhAMgI gayAM hoMya tene potAnA zilpIoM pAse taiyAra karAvavAM. kSudhitone anna, tRSitone jaLa, vyAdhiprastone auSadha, ane zramaniH saMhoneM vAhana vagereno baMdobasta karI Apako. pote brahmacarya, tapa, zama vagere dharmonuM yathokta pAlana kara. krama pramANe AtAM tIrthomAthI puSpAdhivAsita pavitra jaLanA ghaDAo bharI levA ane trailokyapati jinabhagavAnano snAtrapUjA mahotsava racavo. tetrA mahotsavomAM dUdha, dahIM, karpUra vaDe paMcAmRta snAtra avazya kara. prabhune caMdana, karpUra, kastUrI vagerenu vilepana karanuM kharNAbharaNa, puSpamALA ane vastrAdika padArthoM arpaNa karI agaru, caMdana Adi sugaMdhi dravyono dhUpa Apavo karpUranI ArAtrika karI puSpAMjali arpavI ane vividha sAdhana sAmagrI sAthe caityavaMdana - devavaMdana kara. mAlAdhAraNa ane mukhodghATana mahotsava vakhate deva dravyanI vRddhi mATe temAM svazaktyanusAra dravya kozAgAramAM arpaNa karavuM ane gadgadvANI vaDe dInatA darzAvI prabhunuM aMtaHkaraNapUrvaka zuddha bhAvabhI stavana karavuM. Ama prabhunA pUjana arcana kAryoM karatAM tIrthayAtrA karI tIrthAdhirAjanuM dhyAna karatAM karatAM zubha muhUrte nagarapraveza karavo ane prabhune ghera padharAvA. ghera AvIne dharmabaMdhuo, mitravaryo, paurajano sahita zrIsaMvanuM bhojanAdi vaDe sAdharmika vAtsalya karavuM sUrizrI vadhumAM kahe che ke saMghapUjA e mahAdAna che ane e bhAvayajJa maNAya che. paropakAra, brahmavratAcaraNa, yathAzakti tapa ane anAthone dAna e cAra mahAsthAnonI puNyAnubaMdhI puNyalakSmIne saMghapatie ArAghavI joie. je bhavya manuSya uparyukta prakAre vrataniyamasahita sasaMgha tIrthayAtrA kare che te saubhAgya ane bhAgyavAnane saMghapatitvarUpa lakSmI pote javare che tIrthayAtrAnuM AvuM adbhuta varNana puNyayazobhivRddhi mATe kone AkarSatuM nathI ! AvAja varNano 'jJAtAdharmakathA', 'vyavahArasUtra' ane bIjAM aneka jaina dharmazAstroMmAM lakhAyA~ che. temAMcI manuSya khakartavyanA pATha zIkhI zake che, eTalaM ja nahI paNa janakalyANakArI udAtta bhAvanAnA saMcoMTa purAvAo pUrA pADe che. vastupALe AvuM jaM saMghapativrata dhAraNa karyu hatuM jenI savistara AlocanA have pachI karavAmAM AvanAra che. 66. prAkkAlIna saMghapatio ane yAtriko sasaMgha yAtrA karavI, tene ucita dharmoM AcaravA, potAnI sallakSmI uparanoM midhyAmoha tyAga karI tene AbA satkAryoMmAM niyojabI e eka duSkara kArya che. temAM tapa, dAna, dayA, audArya, zraddhA ane
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - andhaparicaya' / dInatA vagaire uttama guNoMne khAsa karIne pacAvavA paDe che. ApaNAM paMcamahAbhautika zarIramA rahelA paMDripuo ( kAma, krodha, lobha, moha, mada ane matsara ) uparyukta gaNAvelA sAttvika guNonA duzmano che. AjanAM bhautika vAdamAM te SaDripuone parAsta karavA e. sAdhAraNa kArya nathI. jo ke sAttvika guNono prAdurbhAva thatAM A mahAripuo ApoApa cAlyA jAya che. paNa tevA daivI guNone hRdayamAM sthira karavA te asAdhAraNa kArya che. sadAcaraNa, satsamAgama, pUrvakarma ane prabhunI saMpUrNa sahAya hoya to je manuSya te kAryamA saphalatA meLave che. vijayasenasUrie te satyane suMdara rIte samajAvatAM vastupALane amUlya upadeza Apyo hato, jemA saMghapati ane tenA. dharmonI AcaraNA karatA prAk kALamAM AvAM satkarmoM karanArA je je daivI puruSo thayA che temanAM yathocita vRttAMto rasika bhASAmAM sUrizrIe raju karyA che. te ghI hakIkata savistara rIte ApatAM to AluM eka svataMtra pustaka thavA saMbhave tethI teono TraeNka paricaya ApIne ja ahIM saMtoSa mAnavo paDe che. 67. zatruJjayatIrthamAhAtmya zatrujaya tIrthanI aitihAsikatA TheTha purANakALa sudhI laI javAmAM Ave che. tenAM judA judI ekavIsa lAmo che. tyA aneka daivI puruSo, cakravartio, siddho, munio ane nRpatioe AvI tIrthayAtrAnuM mahatpuNya saMpAdana karyu hatuM. ahIM yugAdIze tapa kayu hatuM. RSama, nemIvara vagere arhatoe ahIM nivAsa kayoM hato. bharatezvare A puNyagiri upara tIrthAdhirohaNa karI jinAdhIzanu caitya baMdhAvyu hatuM. te ja rIte ikSvAkuvaMzIya sagara rAjAe potAnA pUrvajonA uddhAra mATe A mahAtIrthanI yAtrA karI teno jIrNoddhAra karAvyo hato. tyAra vAda te ja vaMzamAM thayela raghukulatilaka rAmacaMdre rAvaNano saMhAra karI A sarvazreSTha tIrthanI yAtrAeM AvatI jiMnaprabhunu caitya baMdhAvyu ane teno sasuddhAra ko. kurukulano vinAza karanAra pAMDavoe paMNa vimalAMcalanI yAtrAno parama lAbha prApta ko hato. A sivAya A bhavyatIrthanA suprasiddha yAtrikomA nami-vinami vagaire maharSioM, dvAviMDa, vAlakhilyAdi nRpo, jayarAmAdi rAjarSioM, nAraMdAdi munivaroM, pradyumna, sAMba pramukha kumAro, AdityayazA tathA sagarAdi rAjavIo, ane bharatanA putra zailaMka, zuka vagere mukhya hatA. A tIrthanoM aneka khata uddhAra thayo che. 'vividhatIrthakalpa' ane 'sukRtakIrtikallolinI'mAM te vadhA tIrthoddhArakonI nauMva letAM saMprati, vikramAditya, sAtavAhana, pAdalipta, Amadatta, bharata, saMgara, dAzarathi, jAvaDi, zIlAditya, ane vAgbhaTanAM nAmo jaNAvyAM che.' madhumatI(mahuvI )mA janma lenAre mahAnubhAva zreSThI jAvaDe ahI ghaNuMja dravya dharmakAryomAM vAparI jyotirUpa jinabiMbanI pratiSThA karI hetI. te vikramAditya pachI 108 varSa bAda thayo hato ema jinaprabhasUrie ullekha karI tyAM jinabiMbanI pratiSThA karyAnI nodha. lIdhI che.' valabhIpati zIlAditye A girirAja upara jinAlaya baMdhAvyu hatuM. gUrjarezvara siddharAjanA maMtrivarya Azuke A pavitra nagAdhirAja tIrthanI yAtrA karI potAnI ananya bhakti pradarzita karavA neminAthanuM maMdira baMdhAvyu eTalaM ja nahiM paNa tyAM AvanArA yAtrikonI tRSA zAMta karavA eka bhavya vApikA ( vAva )nuM sthApatya karAvyuM hatuM. 1 (1) sampratirvikramAdityaH, sAtavAhanavAgbhaTau / pAdaliptA''madattAzca tasyoddhArakRtaH smRtAH // 35 // -zatrujayatIrthakalpa. (2) asminnAbhibhuvaH prabhostamubhavacakrIsa cakra purA caityaM zrIbharataH paretu sagaramApAlamukhyA vydhuH| devo dAzarathiH pRthAsutapatiH prAgvATabhUviDiH zailAdityanRpaH sa vAgbhaTamahAmantrI ca tasyoddhRtim // 166 // -sukRtakIrtikallolinI. 2 aSTottaravarSazate'tIte zrIvikramAdiha / bahadravyavyayAda bimbaM jAvaDiH sa vyavI vizat // 1 // -vividhatIrghakalpe zatrujayatIrthakalpa,
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudayaM mahAkAvye gUrjarezvara siddharAje A tIrthanA pUjana, arcana mATe bAra gAmo ApyA hatA. siddharAja paMchI gAdI upara AvanAra solaMkIkulabhUpAla kumArapALe tathA tenA maMtrI udayane A tIrthanI yAtrA karI ahIM aneka dharmakAryoM ko hatA. udayana putra vAgbhaTe A mahAn vimalAcala upara nAbhi prabhunu nUtana maMdira vizAla zilA ane krapizIrSakothI zobhatA koTa saha baMdhAvyuM hatuM. ane te pavitra mahAtIrthanI najadIkamA kumArapura vasAvyu jenI madhyamAM nIlamaNiyukta pArthajinabiMbanI sthApanA karAyela tribhuvana vihAra baMdhAvyo tema ja te nagaranI pAse prabhunA pUjana, arcana mATe puSpa vATikA karAvI hatI. A pramANe A puNyapAvita tIrthanI yAtrAno amUlya lAbha devo, maharSio, cakravartio, nRpatio, maMtrio, ane lakSmIdharo vagere aneka mahApuruSoe prApta karyo hato ema granthakAre vistArathI noMdhyu, che.' AnI saMkSipta noMdha A ja granthakAre potAnA 'sukRtakIrtikallolinI' kAvyamA lIdhI hovArnu AgaLa jaNAvI gayA chIye. e vastupAlanA pitA AsarAje A tIrthAdhirAjanI yAtrA karI hatI ema 'vasaMtavilAsa'mAM bAlacaMdrasUrie jaNAvyu che. te samaye vastupAla paNa sAthe hatA. AvA mahAna tIrthAdhirAjanI sasaMgha yAtrA karavAnI advitIya preraNA vastupAlane vijayasenasUrie karI hatI jethI temaNe dharmazAstranA niyamAnusAra saMghapatinI dIkSA gurupAsethI grahaNa karI vimalAditIrthanI pavitra yAtrAnuM saubhAgya prApta karyu hatuM. vastupALa pachI paNa samarAzAha ane pethaDazAhe A bhavya tIrthanI yAtrA ane jIrNoddhAra karyAnA ullekho 'samararAsu', 'nAbhinaMdanajinoddhAra prabaMdha' ane 'pethaDarAsa' uparathI jaNAya che.' 68. vastupAlanI sasaMgha yAtrA gurunA Adeza mujaba vastupAle saMdhAdhipati banI zarbujayanI mahAyAtrA karI hatI. teNe kula ekaMdara tera yAtrAo harI katI ema aneka pramANothI jaNAyuM che. temAM potAnA pitA AsarAja sAthe saMvata 1249 ane 1250 mAM, tathA pote saMdhapati dIkSA dhAraNa karI se. 1277,1290,1291, 1292 ane 1293 mAM zatrujaya tathA giranAra bannenI yAtrAo karI hatI. jyAre ekalA vimalAcaLa (zatrujaya )nI parivAra sAthe sAta yAtrAo saM. 1283,84,85,86,87,88,89 mAM anukrame niyojI hatI. . ___ A badhA yAtrA mahotsavonA judA judA vivecano temanuM jIvanacaritra AlekhatA graMyomA vyavasthita rIte noMdhAyA nathI. A grantha uparAMta 'sukRtasaMkIrtana', 'kIrtikaumudI' ane 'vasaMtavilAsa kAvya'mAM tIrthayAtrAnAM varNano ApelA che.' paNa te kaI kaI yAtrAnAM varNano che teno spaSTa nirdeza karyo nathI. vasaMtavilAsamAM varNana karela yAtrAvarNana tenI chellI saM. 1293nI yAtrAnuM varNana hovArnu lAge che; jyAre dharmAbhyudaya, juo A ja granthano sarga 5, zloka 67 thI 83. vizeSa mATe juo 'purAtanaprabaMdhasaMgrahamA pAna 58 upara loka 158 thI 161. 2 samararAsa (gA. o. sI. chapAyela prAcIna gurjarakAvya saMgraha ), maMDalIkakRta peMthaDarAsa tathA nAbhinaMdana jinoddhAra prabaMdha. . . 3 (1)saM. 1249 varSe saMghapatikhapitR 3. zrIAzArAjena samaM mahaM zrIvastupAlena zrIvimalAdrau revate ca yAtrA ktaa| saM.50 varSe tenaiva sama sthAnadvaye yAtrA kRtA / saM. 77 varSe vayaM saMghapatinA bhUlA saparivArayataM 90 varSe saM.91 varSe saM..92 varSe saM. 93 varSe mahAvistareNa sthAnadvaye yAtrA kRtA / zrI zarbujaye amUnyeva paMca varSANi tena saM. 83 varSa saM.84 saM. 85,86,87,88,89 sapta yAtrAH saparivAreNa tena tene...zrI neminAthAmbikAprAsAdAdyAH...bhatA bhaviSyati / (2)trayodaza tIrthayAtrAH saMghapavibhUya kRtaaH| tIrthakalpa pA. 8. -vaoNTasana myujhIyama rAjakoTano zilAlekha. (3) atha sa maruvRddho devI bhavataH sArdhatrayodazasaMkhyA yAtrA abhihitavatI |-du. ke. zAstrI saMpAdita prabaMdhaka citAmaNi pA. 163 . jumao-sukRtasaMkIrtana, sarga 5-7-8-9; kIrtikaumudI, sarga 9; vasaMtavilAsa, sarga 10-11-11.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthaparicaya sukRtasaMkIrtana ane kIrtikaumudInAM varNano saMvat 1290 pahelAMnI koI yAtrAnA hovA joIye ema lAge che. kAraNa dharmAbhyudayano racanAkALa saMvata 1290 pahelAM Ave che jenI pAlocanA "racanAkALa" nA zirolekha nIce have pachI karavAmAM AvanAra che. te ja pramANe sukRtasaMkIrtana paNa tenA samakALamAM racAyu hovAna kha0 cImanalAla dalAle tenI prastAvanAmAM jaNAvyu che. taduparAMta, dharmAbhyudaya kAvyanA yAtrAvarNanane sukRtasaMkIrtana tathA kIrtikaumudI keTaleka aMze anusare che; jyAre vasaMtavilAsanuM varNana tethI jurbu paDe che. AthI vasaMtavilAsa ane dharmAbhyudaya kAvyanAM yAtrAvarNano judI judI tIrthayAtrAonAM haze e, anumAna thAya che. sukRtasaMkIrtana ane kIrtikaumudInAM yAtrAvarNano karatAM dharmAbhyudayanuM yAtrAvivaraNa aneka dRSTie utkRSTatA jAhera kare che teTalu ja nahi paNa badhA yAtrAmahotsava stotromA udayaprabharnu A yAtrAvarNana navIna Adarza pedA kare che. te jeTaluM rasika che teTalaM ja bhAvavAhI che. nemA atizayoktine bilakula avakAza nathI. tenA zabde zabdamAM nisargatA ane dharmabhAvanAno apratima rasa Tapakato jovAmAM Ave che. temaNe Alekhela yAtrAvarNana ane tenI rocaka zailI granthakArane eka sAcA vivecaka tarIke jahera kare che. tenI DhUMka AlocanA ahIM ApavAmAM Ave to asthAne nahi gaNAya ema mAnI tatsaMbaMdhI keTaluka vivaraNa ane raju karavA prayatna kayoM che.. vastupAlanA hRdayamA rahelI dharmanI udAtta bhAvanAnA pariNAme potAnA guruzrI vijayasenasUrinA upadezAmRtathI preraNA meLavI temaNe mahAyAtrAno advitIya prasaMga dharmazAstranA niyama mujaba yojyo hato. zubha muhUrte A yAtrAnuM saMghaprasthAna zaru thayu. ghoLakAthI nIkaLI saMgha kAsahRda (kAsIMdA) mAM paDAva nAkhyo. rastAmAM AvatAM dareka gAma ane zaheranAM devamaMdiro, tIrthoM ane upAzrayonA pUjana, arcana tathA jIrNoddhAra karI saMdhapati temane satkAratA. Thera Thera sAdharmikavAtsalyo thatA. A pramANe dharmAcaraNa karatAM tIrthadhyAnamA dattacitta vastupAla saMgha sAthe zatrujaya pahoMcyo. tIrthayAtrAnI preraNA vastupAlane gurudvArA thaI hatI te hakIkatane prAmANika mAnI, dareka yAtrAvarNana lakhanArAye apanAvI cha. udayaprabhasUri A yAtrAmA prakhyAta dharmAcAryoM ke vIjA mukhya mukhya yAtriko mATe kaI paNa nirdeza karatA nathI, jyAre sukRtasaMkIrtanakAra vijayadharmasUri sAthe maladhArIgacchIya naracaMdrasUri, vAyaDagacchIya jinadattasUri, saMDerakagacchanA zAMtisUri ane gallaka lokonA vardhamAnasUri vagere prakhyAta dharmAcAryo hatA ema noMghe che.' vasaMtavilAsaveM yAtrAvarNana AthI juduM che. paNa temAM keTalIka hakikato vistArapUrvaka saMgrahavAmAM AvI che. teNe to judA judA zaheromAMthI te yAtrAmAM Avela saMghapationo nirdeza karatAM lakhyu che ke cAra maMDalAdhipatio; lATa, gauDa maru, DAhala, avaMti ane aMga dezanA saMghapatio potAnA saMgha saha A yAtrAmAM AvyA hatA, jemarnu 1 nAgendragacchamukuTasya muneranUnamAkarNyakarNyamiti mantripatirvicAram / nalA khadhAmani jagAma jinendrayAna nirmANanirmalamano'timanorathazrIH // 44 // - sukRttasaMkIrtana, sarga 4 vizeSamA juo-naranArAyaNAnaMda, sarga 16, zlo. 32-33. 2 athAcalan vAyaTagacchavatsalAH kalAspadaM zrIjinadattasUrayaH / nirAkRtazrISu na yeSu manmathaH cakAra keliM jananIvirodhataH // 11 // bhavAbhibhUtena manobhuvA bhayAdanIkSitaiH kluptabhavAmibhRtibhiH / acAli saNDerakagacchasUribhiH prazAntasUrairatha zAntisUribhiH // 12 // zarIrabhAsava parAbhavaM saraH smaramanazyat kila yasya duurtH| savardhamAnAbhidhasUrizekharakhato'calagalakalokabhAskaraH // 13 // . -sujhatatakIrtana, sarga. 5:
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudaya mahAkAvya yogya sammAna upAyano-meTaNAM vaDe vastupAle ryu hatu. saMghe prasthAna karI nAmeya prabhunI bhakti ane kIrti pradarzita karatAM kAsahadamAM paDAva nAkhyo jyA vastupALe jinArcAo karI hattI, ra udayaprabhanA kathanane sukRtasaMkIrtanathI Teko maLe che. vadhumAM te umere che ke vastupALe ahIM nAmitanuja (RSabhadeva ) nA mahAprAsAdamA mahotsava racyo hato. jyAre vasaMtavilAsano kartA saMgha kAsahadanA badale valabhipuramA melANa karyu hovArnu kahe che' jyAMthI vijayasenasUrie zadhuMjaya parvatane vatAvyo. vastupALe ahIM svAmivAtsalya yu hatuM. AthI spaSTarIte jaNAya che ke dharmAbhyudayanA yAtrAvarNanathI vasaMtavilAsanuM yAtrAvivaraNa juTuM che. A sivAya praNa vIjA keTalAMka sUcano maLI Ave che jethI banne graMthakAroe judI judI yAtrAnI noMdha lIdhI hatI te hakIkatane vadhu puSTi Ape che. enuM tulanAtmaka vivecana have pachI karavAmAM Avyu che: tyAMthI saMghe prayANa karI vimalAdri upara ArohaNa karyu. tyAM jaI nAbhijinezanA utkaTa darzanAbhilASI vastupAle pUrNa premabhaktivaDe snAtramahotsava ko. vinocchedaka kapardI yakSanu pUjana, arcana sArI rIte karI temane prasanna karyA. saMghamA Avela yAtrikone zramAnvita thayelA joI maMtrivarya, hRdaya snehArdra banyu, tyAM temaNe bhagavAna AdinAthanA maMdira pAse iMdramaMDapa baMdhAvavAno prAraMbha karyo ema udayaprabhasUri jaNAve che jyAre vasaMtavilAsano kartA saMgha pAlItANA gayo tyAM vastupAle pArzvaprabhunu pUjana kayu, ane vyAravAda saMghe vimalAcala upara prasthAna karyu. vimalAdri upara jaI sauthI prathama kapardI yakSanI vividha upacAro vaDe pUjA karyA pachI bhagavAna AdinAthanI aSTaprakArI pUjA racIne, prazaMsanIya cInavastra (cInI rezama)nuM dhvajAropaNa kayu hatuM ema noMdhe che.' paraMtu arisiMha to dharmAbhyudayanA kathana muz2aba vastupAle zatrujaya upara jaI kapardI . yakSa- pUjana karIne bhagavAna AdinAthano mahAmahotsava ko hato ema kahe che. temAM vasaMtavilAsa pramANe pAdaliptapuranI hakIkata jovAmAM AvatI nathI. AthI paNa udayaprabha ane arisiMhanAM yAtrAvarNano eka ja saMghanA vivecano hovAnuM spaSTa jaNAya che. maMtrIzvare ahIM vividhaprakArI snAtramahotsava bhavya rIte karyo hato tenuM rasika varNana dharmAbhyudayakAre ahIM traNa zlokomA vistAravaDe racyuM che. te dAnavIre tyA aneka prakAre dAnadharmo ane pUjAmahotsavo racyA hatA. saMgha ATha divasa rahyo tyAM sudhI aSTAhnikA mahotsava bhAre dabadabA sAthe karyo. AdinAtha bhagavAnanA maMdirapAse nRtya gAna karavA mATe maMtrivare indramaMDapa baMdhAgyo hato / 1 lATagauDamarukacchaDAhalAvantivAviSayAH smnttH| tatra saMghapatayaH samAyayuskhoyadhAviva samastasindhavaH // 25 // AgatAM vividhadezatastataH saiSa saGghajanatA pramodabhAk / vastupAlasacivaH zucikriyaH saccakAra vividharupAyanaiH // 26 // __-vasantavilAsa, sarga 10 2 vitanvataH kAsahRdAkhyapattane mahotsarva nAmitanajasadmani / sahAyatA pratyazRNonmahAmateramuSya drAgvama'ni devatAmbikA // 16 // - sukRtasaMkIrtana, sarga 5 3 utprayANakamacIkaraskRtI saMghalokasukhadaprayANakaH / saMgharAT blbhipttnaavniimnnddle'tisurmnnddleshvrH||42|| tatra saGkapataye navenduvatpAvano vimalasaMzito giriH| aMgulIkisalayAprasaMzayA darzito vijayasenasUribhiH / / 43 // - vasantavikAsa, sarga 10 4 tatra mAtramahotsavavyasaninaM mArtaNDacaNDadyuti, klAntaM saGghajanaM nirIkSya nikhilaM sAdrIbhavanmAnasaH / sadyo mAdyadamandameduratarazraddhAnidhiH zuddhadhImatrIndraH khayamindramaNDapamayaM prArambhayAmAsivAn // 8 // -dharmAbhyudaya, sarga 10 5 juo-vasaMtavilAsa, sarga 10, zloka 58 thI 83 ., 6 sukRttasaMkIrtana, zloka 12 thI 42
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthaparicaya sainI naugha vasaMtavilAsamAM paNa levAI che.' ananyabhaktivaDe jinezanAM pUjana, arcana karI vastupALe saMgha saha parvata uparathI avarohaNa karI ajoharA ( ajArA ) tarapha prayANa Adarza. tyAMnA ajayapAla nRpatie saMghano suMdara satkAra karyo ane te rAjavIthI vadyamAna tyAMnA pArzvaprabhunuM pUjana karI saMgha koDInAra gaMyo ema udayaprabhasUrie jaNAnyuM che.' jyAre vasaMtavilAsano kartA saMghane zatruMjayathI ekadama prabhAsamA lAve che. jo ke udayaprabhanuM saMghayAtrAvarNana vasaMtavilAsaMnA karatAM TuMkAmAM che paNa temAM je hakIkato noMghAI prAmANikatAnI parAkASThA raju kare che, teTaluM ja nahIM paNa keTalIka nakkara hakIkato pUrI pADe che. koDInArathI saMgha, devapATaNa (prabhAsa) gayo tyAM indrAdidevothI saMstUyamAna ( stavana karAelA) amRtAM - zulAMchana bALA - kAlAri bhagavAna pinAkapANi somanAtha mahAdevanuM vastupALe sArIrIte yajana karyu. sarva dharma-upara sahiSNubhAvavALA ane vADAbaMdhInA mithyAbhedone nahIM mAnanArA te mahAnubhAve jinezanA yAtrA mArgamAM AvanAra somanAtha bhagavAnanuM vinA saMkoce yajana karI jaina ane jainetarone sAMpradAyika asahiSNu mAnasano tyAga karavA Adarza hRSTAMta raju karyu. te ja hakIkata sukRtasaMkIrtanamAM paNa ApI che. vasaMtavilAsano kartA vadhumAM ahIM vastupALe priyamelaka tIrthamAM snAna karI suvarNa ane javAhIranAM dAno brAhmaNone ApyAM hatAM tema ja caMdraprabha prabhunuM pUrNa bhaktivaMDe yajana karyu hatuM eTalI navIna bhuke che.' 'A hakIkata vIjA koI yAtrAvarNana karanAra graMthakAre lIdhI nathI. AdhI paNa vasaMtavilAsamAM AMlekhAela yAtrAvarNana dharmAbhyudaya vagaire granthamAM jaNAMvelI yAtrA karatAM vIjI yAtrAnuM hovAnuM sUcave che. tyAMthI saMgha vAmanasthalI ( vaMthaLI) thaMI raivata ( giranAra ) gayo. bIjA koI granthakAre prabhAsaMthI vAmanaMsthaLI saMgha gayAnI hakIkata mukI nathI jyAre udayaprame tene vyavasthita rIte noMghI che, AdhI udayaprabhanuM varNana keTa cokasAIvAluMche te joI zakAya che. 'saMghAdhipati vastupALe raivatakArohaNa karI potAnA pApakalmaSano nAza karavA gajendrapadaM kuMDamAM snAna kartuM ane neminAtha bhagavAnaeNnI vividhaprakArI pUjA karI aSTAhikA mahotsava racyo, A pramANe ATha divasa sudhI saMgheza vastupALe giranAra upara rahI prasanna maeNnavaDe puSkaLa dAnadharmoM karyA ane aMbA, pradyumna, sAMba vagere konI yAtrA karI tyAMnA tIrthadevatAono pUjana, arcana karI satkAra karyo. pachI pote saMgha saha nIce utaryA. prabhAsathI giranAra tarapha AvatAM raivatakanI taleTImAM tejapAle vasAvela tejapAlapuranuM kumAra sarovara, je temaNe baMdhAnyuM hatuM, tyAM vastupALe AdIzvara bhagavAnanuM pUjana karyu ema vasaMtavilAsa kAvyano kartA jaNAve che. udayaprabhasUrie mahAdhArmika vastupALanI tIrthayAtrA ane tenAM dAnapravAhanI zlAghA karatAM tenuM rasika varNana ahIM sarvotkRSTa bhASAmAM guthyuM che. temAM yAtrAnI eka pavitra nadI sAthe 'tulanA karatA, jaima nadI potAnA pravAha mArgamAM AvatAM prANImAtranuM kalyANa sAdhai ke taima A mahApuruSe potAMnA dAnapravAhane akhaMDa rIte cAlU rAkhI janasamAjanuM parama kalyANaM sAyuM hatuM, eMvo Azaya vyakta 1 prekSaNakSaNamayo vicakSaNastIrthaM bharturayamaprato vyadhAt / nartakIkucataTatruTanmaNisagmaNiprakarapucitAvanI // 84 // - vasantavilAsa mahAkAvya, sarga 10. 2 anAirAkhye nagare ca pArzvapAdAnajApAlanRpAlapUjyAn / abhyarcayanneSa pure ca koDInAre sphuratkIrtikadambamambAm // 12 // 3 vasaMtavilAsa kAvya, sarga 11, zloka 70 thI 72 4 vasaMtavilAsa kAnma, varga 11, 73 zrI 76 gha0 kA0 6 - dharmAbhyudayamahAkAvya, sarga 15.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 dhamAbhyudaya mahAkAvya karyo che.' yAtrikavargane aneka prakAre sukhasAdhano ApatA ane AnaMda pramoda ApatA vastupALa saMgha saha dhoLakA gayA. tyAM temanuM sanmAna karavA tejapALa ane paurajanonI sAthe vIradhavaladeve sAmA jaI jinaprabhune namaskAra karyA. vastupALe tyAM jinaprabhune rathamAMthI nIce padharAvI bhaktivaDe pUjana karyu ane saMghane bhojana, vastrAdikavaDe saMtoSa Apyo. vIradhavale vastupALane kuzaLa vartamAna pUchI viveka darzAvyo. udayaprabhasUrie A yAtrAnuM varNana thoDAka zabdomAM saMpUrNataH Apyu che. temanI lekhanazailI vidvAna manuSyone paNa moha pamADe che, kAraNa temAM karNakaTutA ke zabdADaMbaranI chAyA koI paNa ThekANe jovAmAM AvatI nathI. je hakIkata raju karAI che temAM pUratI cokasAI ane prAmANikatA upara khAsa lakSya ApyuM che. tethI ja bIjAM vA yAtrAvarNano karatAM udayaprabhay yAtrAvivecana vadhuM prAmANika ane sanmAnya che. A graMthana dhArmika mahattva anekagaNuM ho paraMtu aitihAsika dRSTie paNa tenuM mahattva oLu nathI ema kahe, paDe che.. 69. vastupAlanA saMghanI sAmagrIgaNanA A tIrthayAtrAomAM keTalAM manuSyo, rayo, gADAMo, rakSako, sukhAsano ane itara janasamudAya vagere hatA tenI keTalIka noMdha judAjudA anthomA jovAmAM Ave che. yAtrAvarNana AlekhanArA kIrtikaumudI, sukRtasaMkIrtana, vasaMtavilAsa ke dharmAbhyudaya pranthanA racayitAoe te saMbaMdhI kAI paNa nirdeza kayoM nathI, paNa jinaprabhanA tIrthakalpamA tathA prabaMdhaciMtAmaNi ane 'vastupAla tejapAla rAsA'mAthI tatsaMbaMdhI keTalIka mAhitI upalabdha thAya che. jo ke temAM keTaluM satya samAyeLaM haze tenuM pRthakkaraNa karavAnAM pUratAM pramANo nathI, temAM keTalIka atizayokti hovAnuM paNa bhAse. paraMtu te saMbaMdhI nakkara hakIkata jyAMsucI prApta na thAya, tyAM sudhI tene satya mAnI levAmAM bAMdho nathI, ema mAnI je te granthomAMthI tenAM sUcano ahIM raju karyA che. jinaprabhasUri tIrthakalpamAM teno nirdeza karatAM lakhe che ke "vastupALanI prathama tIrthayAtrAmAM 1500 gADAM (zavyApAlako sahita ), 700 sukhAsano, 1800 pAlakhI, 1900 hAthI, 2100 zvetAMbaro, 1100. digaMbaro, 4500 jaina gAyako ane 3300 baMdIjano hatA.' prabaMdhaciMtAmaNimAM 5500 vAhano, 2100zvetAMvaro, 1000 ghoDekhArI rakSako, 700 UMTo ane saMgharakSakAdhikAri cAra mahAsAmaMto yAtrAmA hatA aima noMdhyu che. jyAre vastupAla tejapAla rAsAMmAM tenI bAdazAhI sUcI ApatAM saMvata 1273 ane 1285 nI yAtrAonA saMghavarNano raju kayoM ke temA' nIce' pramANe janasamu. dAya, sAhitya, rakSako ane vAhanonI noMdha ApI che. . sAmagrInI saMkhyA " ' ............ saMvata.1253mAM - - saMvata 1285 mA sejavANAM (velaDIyo) sukhAsana (sIgharAma) 5500 . 700 ' .. 700 - 1 puraH puraH pUrayatA payAMsi ghanena sAnnidhyakRtA kRtiinduH| . . . . . svakIrtivannavyanadI dadarza grISme'timISme'pi pade pade'so // 21||-dhrmaabhyudy kAvya, sarga 15. ' / 2'tatra prathamayAtrAyAM calAri sahasrANi paMcazatAni zakaTAnAM sazayyApAlakAnAM saptazatI sukhAsanAnAM aSTAdazazatA vAhinInAM ekonaviMzatiH zatAni zrIkarINAM ekaviMzatiH zatAni zvetAMbarANAM ekAdazazatI digambarANAM cabArizatAni sArdhAni jainagAyakAnAM trayastriMzacchatI bandIjanAnAm / ' -vividhatIrthakalpe vastupAlatejapAlamaMtrikalpa. 3 sarvasaMvAhanAnAmapaMcamasahasrANi, ekaviMzatizatAni zvetAMbarANAM,' saMghatadakSAdhikAre sahasraM turajamANAM saptazatI rakakarabhINAM, saMgharakSAdhikAriNazcalAro mhaasaamntaaH| -prabaMdhaciMtAmaNi, pA.-163.-dhI..ke. zAsI saMpAdita,
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'granthaparicaya pAlakhI 2900 zrIkaraNa (mahetA) ghoDA baLada ghugharamALavAlA 100 2000 UMTa 200 0 0 digaMbara sAdhu gADAM 24 30 sAMganA , 0 0 0 jaina gAyaka 484 450 baMdIjana (bhATacAraNa) 3300 vAdI (anyadharmI) 3300 bhaTTa 700 AcArya 1100 1100 zvetAMbara sAdhu 2100 yatI 2232 1500 4500 vAhinI (DoLI) 1800 dAMtanAM siMhAsana - 300 =rathamAM che 1200 lAkaDAnAM daherAM saMghavI kulamANasa 700000 700000 kula kharaca 331418800 298020907 / A uparathI saMghanI bhavyatAno kAIka khyAla AvI zake che.' jo ke A sUcImAM atizayoktine avakAza che paNa tenA uparathI eTalaM to samajI zakAya che ke vastupAle hajAro manuSyone sAthe laI, para mapunIta jaina tIrthonI aneka yAtrAo, bhAre dabadabAthI karI hatI. A sivAya jinaharSanA 'vastupAla caritramA paNa tenI yAtrAnuM vigatavAra varNana Apyu che. AthI vastupAlanI dharmabhAvanA, lokakalyANano ucca Adarza ane mahAna tyAga apUrva hato ema kahyA sivAya cAle tema nathI. Aje paNa AvI saMghayAtrAo jaina dAnavIro kareM che ane jagatane advitIya tyAga tathA udAtta dharmabhAvanAnA padArthapATho zIkhave che. 610. vastupAlanAM sukRta kAryo vastupAlanI kIrti kevA adbhuta guNone laIne digaMtavyApI banI hatI tenAM viziSTa kAraNo A mahAnubhAvanA caritramAthI jJAta thAya che. te narazreSThamAM vidvattA, rAjyavyavahAranI kuzaLatA, vIratA ane advitIya dharmabhAvanA hatI paraMtu te badhA karatAM tene jagatamAM vadhu yaza apAvanAra tenAM dAnakAryoM hatA. tenA jevo udAra dhanI bhUtale pharIthI pAkyo nathI. judA judA graMthomAMthI tenAM dAnakAryonA je ullekho maLe che tepI tenI dAnabhAvanA jagatamA ajoDa hatI, ema lAgyA vagara rahetuM nayI. kavizrI somezvare tenA mATe 1juo kIrtikaumudInA samazlokI gujarAtI bhASAMtaranI prastAvanAmAM kha. vallabhanI AcArya raju karela vastupAla tejapAla rAsAyAMnI saMghanA sAhitkhanI sUci prakhAvanA, pA. 27 /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 dharmAbhyudaya mahAkAvya sAdA zabdomA lekhyuM che ke "vastupAle annadAna, jalapAna, ane dharmasthAnothI, pRthvIne ane te vaDe prApta thayela yazathI AkAzamaMDaLane bharI dIdhuM che." teNe karAveLAM dharmasthAno, mahAdAno ane dharmakAryonI juMdI judI noMgho sukRtasaMkIrtana, kIrtikaumudI, vasaMtavilAsa, prabaMdhaciMtAmaNi, prabaMdhakoSa, jinaharSakRta vastupAlacaritra ane tIrthakalpa vagere keTalAya aitihAsika prabaMdho ane rAsAomAM AvelI che. jo ke te badhAmAM keTalIka vadhaghaTa paNa jovAmAM Ave che. tenI savistara yAdI pUratA vivecanasAthe karatAM eka khataMtra nibaMdha thavA saMbhava che. udayaprabhasUrie A mahAkAvyamAM paNa tenAM keTalAMka sukRta kAryAMnI noMdha karI che, jenuM keTaluka vivecana ahIM karavAmAM AvyuM che. te dAnazUre zatruMjaya upara AdinAtha bhagavAnanA maMdira AgaLa iMdramaMDapa baMdhAvyo hato jenI noMdha AgaLa paNa ApI gayA chIe. graMthakAra pharIthI teno ullekha karatA te maMDapanI pAse staMbhana pArzvanAtha ane giranAranA neminAtha bhagavAnanAM maMdiro baMdhAvyAM hovAnuM jaNAve che. A ja hakIkatane graMthakAre potAnA sukRtakIrtikallolinI kAvyamAM paNa mukI che.' sukRtasaMkIrtanakAra paNa A. banne. graMthonA kathanane puSTI Ape che. vasaMtavilAsa ane tIrthakarapamAM dharmasthAno ane devamaMdiro baMdhAvyAnA moghama ullekho che; paNa kaye kaye sthaLe, kelAM maMdiro konAM konAM baMdhAvyAM hatAM tenI pRthak pRthak vicAraNA karI nathI. A. iMdramaMDapamA 'sukRtakIrtikallolinI' nAmaka saMskRta kAvya, vividha vRttomAM racAyelA 179 zlokovAluM zilotkIrNa karavAmAM AvyuM hatuM, ema keTalAka ullekho uparathI jaNAya che.. udayaprabhasUrie paNa A mahAkAvyamAM iMdramaMDapamAM sukavAmAM AvelI vastupALanI yazaH prazastinI prazaMsA raju karatAM suMdara zabdomA teno ullekha karyo che. A maMdiramAM vastupALe guru, pUrvaja, saMbaMdhI, ane mitranI mUrtio tema ja te. banne bhrAtRyugalanI azvArUDha pratimAo banAvI mukkI hatI. sukRta kIrtikallolinImAM phakta, teno ullekha ja che" pyAre sukRtasaMkIrtanakAra te banne - bhAIo ( vastupAla - tejapAla ) nI tathA vIradhavalanI hAthI upara baiThelI mUrtio mukI hatI, ema. noMghe che bannenA kathanamAM vadhu taphAvata nathI, phakta temAM ghoDAne badale hAthI - upara hovAnI jaNAvI che. A sivAya prabaMdhaciMtAmaNimAMthI- paNa iMdramaMDapa ane - bIjAM vividha caityo. vaMdhAvyAnI tathA potAnI, ane guruvagarenI mUrtio besADyAnI hakIkata- maLI Ave che.. vastupAle A 1.juo, A nibaMdhanI, zaruAtamAM mukelo upadezataraMgiNIno zloka... 2 vyAtanvakSamarendramaNDapamayaM zrIraivatastambhanAlaGkAraprabhune mipArzvasahitaM tIrthe'tra zatruJjaye / prAgvATayanvayavAddhiMvardhana vidhurdhAtrIzamantrIzitA khAdhyaH saGgapatiH satAM vijayate zrIvastupAlo'dhunA // 167 - sukRtakIrti kAlolinI 3 zatruJjayAdrimukuTasya puro jinasya tenendramaNDapamidaM tadakAri kiJcit / apyekavAramadhigamyajanA yadantarjanmAntare'pi na bhananti kadApi tApam // sukRtasaMkIrtana, sarga 11,15 4 zrIvastupAlasacivasya pare kavIndrAH kAmaM yazAMsi kavayantu tu naiva / ' ' yenendramaNDapakRto'sya yazaH prazastirastyeva zakrahRdi zailazilA vizAle // - dharmAbhyudaya mahAkAvya, paMcama sargAnte. ' 7 5 mUrtitrayaM harikaristhamapUri tejaHpAlasya vIradhavalasya tathAtmano'sI / " sannaddhamurakalipralayAya mUrtamabhyaM yugatrayamivAtra pavitradeze // - sukRta saMkIrtana; sarga 11, 19 * 6 'nandIzvarAvatAre, prAsAdAn indramaNDapaM ca tanmadhye gajAvi rUDhazrIlavaNaprasAdavIra dhavalamUrti, turaGgAdhirUDhAH nijamUrti tatra saptapUrvapuruSamUrtIH saptagurumUrtIzca / - prabandhacintA pR. 163 :
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyaparicaya pavitra tIrthamA giranAranI sAMbAdi hUMkonA. jevI racanA karAvI hatI. tyA jinamaMdiro upara kalazo (zikhara kaLazo)- vesAryA ane, uparyukta prAsAdo upara suvarNa daMDo (dhvaja-daMDo) mukavAmAM AvyA hatA. AdIzvara bhagavAnanA maMdira upara jJAna, darzana, ane cAritrarUpI mahAratnanidhAna sarakhA traNa suvarNakalazo maMtrIzvare mukAvyA-hatA. e uparAMta be atimUlyavAna-toraNo tyA karAvyA hatA. 1 zatrujaya pAse AveLu: arkapAlitaH (aMkavAliyA) gAma je rANAka zrI vIradhavaLanI sattAmA hatuM te temIM pAsethI A maMdironA pUjanArcanArthe apAvyu. tenI noMdha sukRtakIrtikallolinImAM paNa ApavAmAM AvI che. paraMtu bIjA granthakAroe te saMbaMdhI kAMI paNa IsAro karyo nathI. vadhumA tyAM 'azvAvatAra maMdira' baMdhAvI munisuvratanI mUrti vesAryAnuM tathA paraba baMdhAgyAnu, jaNAnyuM che. jyAre sukRtasaMkIrtanakAra tyAM taLAva khodAvyAnuM kahe che. pAlitANAmAM potAnI patnI lalitAnA nAma uparathI 'lalitA sarovara baMdhAvyu hovAno 'ullekha karyo che. tenI alaMkArapUrNa bhASAmA prazaMsA karatAM kavi kahe che, ke jANe maMtrIzanI kIrtino prakAza ' karatuM hoya tevU A sarovara nirmaLa jaLa yukta che. A sarovaranI noMdha badhA granthakAroe lIdhI che. AdIzvara 'bhagavAnanI-pAchaLa suvarNatuM pRSThapaTTa (puMThIyu) karAvI arpaNa karyu. zrInAbhisUnuH prabhunA prAsAdamAM vastupALe suvarNatoraNa karAvyuH tyAra bAda kavie,banne maMtrIvaronI keTalIka yazagAthAo alaMkArapUrNa bhASAmAM raju . karI che. vastupALe vastrApathanA mArgamA rahelA tapakhionA zAsanono uddhAra karI yAtrio pAsethI levAto kara mApha karAvyo ane temane prasanna karyAH A hakIkata paNa navIna che. bIjA koI granthamA te jovAmAM AvatI - nathI. chevaTamA granthakartA, vastupALe zatrujaya upara 'naMdIzvaratIrtha' ane 'anupamAsara baMdhAvyAno ullekha karI yogya zabdomAM. prazaMsA kare che. vadhUmAM raivatakanA tApasone gAmaveM dAna karyAnI hakIkata jaNAvI tenAM sukRt| kAryonI noMdha sameTI le che. uparokta kathAnusAra kavi keTalIka navIna hakIkato raju kare che. AthI / kavina-yAtrAvarNana tema ja dharmakAryonuM varNana vadhu cokasAI vALu hovArnu jaNAya che. aMtamAM graMthakAra // vastupALanI ane tenA. dAnakAryonI yogya zabdomA punaH prazaMsA karI, dharmAbhyudaya mahAkAvyanI phalazrutimAM - kahe .che ke-vizvAlaMkRta karanAra ane guNaratnonA bhaMDArarUpa A suvarNa racita 'saMghAdhIzvara caritra' sajjana * puruSonA hRdayamAnasamAM rahelAM duritono nAza karo. evo Adeza ApI graMthakartA virame che. 3 311 udayaprabhasUri ane temanA. pUrvAcAryoM / je sAdhu puruSanA punIta vacanAmRtothI pavitra banI, vastupALe mahAna dAnadharmo karyAhatA te mahAnubhAva ane temanA vidvAna ziSya udayaprabhasUrino, te gacchanA pUrvAcAryosAthe DhUMka paricaya ApyA sivAya A nibaMdha apUrNa ja lekhAya. tethI temanI yathAyogya pichAna ApavA ahIM prayatna karyo che. A graMthanA racayitA ' munivarya udayaprabhasUri suprasiddha nAgendra gacchanA hatA. temaNe potAnA gacchano pUrvaparicaya ApatAM kaDaM che ke "nAgendragacchamAM zAMtisudhAnA kalazasamAna ane saMsAradumonmUlana tattvAdeza ApanAra mahendrasUri thayA. temanA. paTTadhara zrI zAtisUri thayA jemaNe-digaMvaro upara vijaya meLavyo hato. temanA pachI nAgendragacchasiMhAsanAdhirUDha zamadamane dhAraNa karanAra AnaMdasUri ane amaracaMdrasUri thayA. vAdicakravarti A banne sUrioe siddharAjanI rAjasabhAmA vAdione parAsta karyA hatA.. tethI rAjAdhirAja siddharAje te bannene 'vyAghrazizuka' ane 'siMhazizuka' birudo ApyAM hatA. udayaprabhasUri ane temanA pUrvIcAryono Avo ja paricaya sukRta 1 asvAdhavAyapayonidhimandarAdimudrAjuSoH kimanayoH stumahe mhinnH| bAlye'pi nirdalitavAdigajI jagAda yau vyAghra-siMhazizukAviti siddharAjaH // 4 // -dharmAbhyudayakAnya aMtyaprazasti /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 dharmAbhyudaya mahAkAvya kIrtikalolinI ane sakRtasaMkIrtanamA ApavAmAM Avyo che.' A ja amaracaMdre siddhAMtArNava' nAmaka mahAmanya racyo hato evaM anumAna che. kAraNa tattvaciMtAmaNimA tArkika gaMgeza upAdhyAye siMhavyAghra lakSaNo mukyA che je A banne mATe haze ema DaoN. satIzacaMdra vidyAbhUSaNa mAne che. .. ..! temanI pachI dharmagAdI upara zrIharibhadrasUri ArUDha thayA je saccAritra ane bIjA prazasya guNone laI 'kalikAla gautama birudathI khyAtakIrti thayA. temanA ziSya vijayasenasUri thayA je. agaNita guNonA bhaMDAra samAna ane vyAkhyAna vAcaspati hatA. temanA saddharmapreraka vyAkhyAno mAnavahRdayane sacoTa asara karatA. temanI punIta pAvana vyAkhyAnagaMgA 'vanarAjavihAra tIrtharUpa aNahilapura pATaNanA paMcAsara maMdiramA vahana karatI hatI. A munirAja vastupALanA paramaguru hatA. vastupALane tevAM dAno, dharmakAryoM ane yAtrAo karavAnI mukhya preraNA, dharmoddhAraka A mahAn AcArya pAsethI ja maLI hatI, ema aneka granthakAroe noMdhyu che. vastupALe sthApita karelA keTalAMka jinabiMbonA sthApaka paNa A ja vijayasenasUri hatA, ema te biMbonI nIcenI prazastio uparathI jJAta thAya che. temaNe koI grantho lakhyA haze ke kema ? te saMbaMdhI vidhu mAhitI maLI zakI nathI. temanA vidvAna ziSya udayaprabhasUri thayA je A mahAkAvyanA praNetA hatA..teo ucca koTInA vidvAna hatA ema temaNe racelA aneka grantho uparathI mAlama paDe che. A mahAkAvya temaNe guru zrIvijayasenasarinA AdezathI racyu hatuM tenI sagarva noMdha granthaprazastimAM lIdhI che.' A sivAya zatrujaya yAtrAnu vivaraNa karatI aitihAsika hakIkatothI sabhara saMskRta kAvyaprazasti sukRtakIrtikallolinI racI che. jene zatrujaya upara vastupALe baMdhAvela iMdramaMDapamA zilApRSThapara (paththaramA) kotaravAmAM AvI hatI. te hakIkata AgaLa paNa ApI gayA chIe. A banne grantho uparAMta udayapramasUrie 'jyotiSa viSayaka AraMbhasiddhi graMtha, saMskRta neminAtha caritra, SaDazIti ane karmastava upara TippaNa, dharmadAsagaNIkRta upadezamAlA upara upadezamAlAkarNikA nAmaka TIkA vagaire grantho lakhyA che. A mahAkAvya temaNe maladhArI gacchIya naracaMdra muni pAse saMzodhAvyuM hatuM, tenI noMdha laI aMtamAM A dharmasaMhitA cirakALa sudhI vidvajjanonA hRdayakamaLamAM dharmanI saurabha prakaTAvo 'evo AzIrvAda ApatAM sUri zrI granthanI itizrI kare che. AvI ja prazastio A granthakAre kharacita bIjA granthomAM paNa mukI haze. paraMtu te' badhA graMtho meLavI tenI pUratI tapAsa karavAno lAbha maLI zakyo nathI. anumAnathI lAge che ke te badhAmAM. AvI ja hakIkato judA judA kharUpe alaMkArapracura bhASAmAM guMthavAmAM AvI haze. --- 1(1) sukRtakIrtikalolinI, zloka, 154 (gA. o. sI. nA hamIramadamardana nATakasAthe chapAyela) (2) zaizave'pi bhedamaMttavAdavihAravAraNanivAraNakSamau / ' yo jagAda jayasiMhabhUpatiAghrisiMhazizukAviti khayam // 20 ||-sukRtsNkiirtn, sarga 4'. __2 juo 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa pA. 250 . .. ' 3 AvunA lUNasiMha vasahikAmAMnI neminAtha prabhunI sthApanA vijayasenasUrie karI hatI, ema tenI prazasti uparathI jaNAya cha. juo 'prAcIna jaina lekha saMgraha'mAMnI tenI prazasti. tAraMgA upara vastupALe ajitakhAmicaityamAM AdinAtha bhagavAnanA jinabiMbano gokhalo baMdhAvyo hato temAM AdinAthanI pratiSThA. karAvanAra vijayasenasUri hatA ema tyAMnA. saMvata 1285 mA zilAlekha uparathI jaNAya che. juo 'prAcIna jaina lekhasaMgraha' mAM te lekha. . . . . . . 1 ityaktvA gatayostayoratha patho draSTe prabhAtakSaNe, vijJApya khaguroH puraH savinayaM namrIbhavanmaulinA / prApyA''dezamamuM prabhoviracayAmAse samAseduSA, prAgalmImudayaprameNa caritaM nissandarUpaM girAm // 12 // -dharmAbhyudayamahAkAvye atyaprazasti.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyaparicaya 12. aMthano racanAkALa A anya kyAre racAyo te mATe anyakAre kAI paNa udveSa karyoM nayI. vastupALe zaQjayanI aneka pAtrAo karI hatI temAM A kaI yAtrAnuM varNana he te paNa spaSTa nathI. paraMtu A grantha kyAre lakhAyo tenI noMgha gandhaprazantinA aMtamA lelAI che. temAM te saMvata 1290 nA caitra sudi 11 ne vAra ravinA divase saMmatIrthamA (bhAtamA) A gahAkAvya yaspAle lampAnyu aino spaSTa ullekha che.' AdhI A grantha te agAU racAyo no ega cogAsa lAge the. vastupAlanI aneka yArAo karatAM A yAtrAnuM varNana eka karatAM vadhu vidvAnora AlegaI hai. neyI badhI gAnAomA A tIrthayAtrA ananubhUta eze temA zaMkA nahI, arthAt te mahAyAtrA ho ema mArnu I. prabaMdha citAmaNinAM vastupALe mahAyAtrAno prAraMbha saMvata 1277 mA kayoM / hato ena jaNAnyuM .' AekIkatane giranAmnA pata 1293 nA milAlegnayI puSTi maLe che temAM paNa nastupAne naMyata 1277 gAvapati banI gavA kAryAnaM macanyu ,. AyI vastupALe saMvat 1277 mA sahAyAtrA karI hatI ega lAge . A tIrthayAtrAmAMdhI AvyA bAda thoDApha bakhata pachI A anyanI racanA karavAnAM AnI hogI joe peTale ne saMta 1277 yI 10 sudhImA racAI gayo hato emA zaka nathI. ane te pramAge dharmAnyudaya kAmpanI racanA saMvata 1279-80 mAM thaI ho evaM anumAna thAya che. A anumAna karayAna mAsa kAraNa tenA mATe gIdha sIdhA pramANonA abhAvane laIne che. chatAM te 1290 mA usAyo hato eyo spaSTa pugayo mato hogAcI te vastupALanA samakAlamA saMvat 1290 pahelA racAyo ito ema spaSTa rIte sAyAta gAya che. 15. 1290 varSe mI nammatIlAlamanupAlpatA mahaM0 zrIpastupAlena zrIdharmAbhyudayamahAkAvya utsamiTamalegi 2 'bhaya haiM. 1257 parSe saramAvIpaTAbharapatayubhojarAjamadAstavimadAmAlazrIvastupAlena mahAyAtrA prArene / ' -prapanmacintAmagi, pA. 162. zrI.phe.zAstri saMpAdita,
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham / / // zrImadvijayAnandaripAdapaddhebhyo namo nmH|| nAgendragacchAdhipatibhiH zrImadbhirudayaprabhAcAryavarairviracitaM dhrmaabhyudymhaakaavym| ( saGghapaticaritAparanAmakam ) // 90 // OM namaH sarvajJAya // maGgalam arhalakSmI stumaH zreSThaparameSThipadapradAm / yatpuraH kiGkarAyante, surA-'sura-narazriyaH // 1 // sambhUya sakalaiH kalpapAdapairiva kalpitaH / yugAdijinakalpagurlokottaraphalo'stu vaH // 2 // jayanti zAntinAthasya, kramapresannavArciSaH / vizvavizvavipaddhAntatAntizAntikahetavaH // 3 // nemenamata saubhAgyamajihmabrahmacAriNaH / dhyAnAd yasya yayau rAjImatI tyaktA'pi nirvRtim // 4 // mUni pArzvaprabhoH sapta, phaNAH santu satAM shriye| jitAntaHzatruSaTkasya,svasya ccchvsnnibhaaH||5|| vIraH zriye'stu vyAkhyAsu, yahantakiraNAkurAH / dadhumauliSu namrANAM, maGgalyAmakSatazriyam // 6 // tirazco'pi vipazcittvaM, nIra-kSIravivecane / haMsasya yatpadopAstyA. stumastAM zrutadevatAm // 7 // granthakRtaH pUrvAcAryAH gautamaM tamahaM vande, yaH zrIvIragiraM purA / aGgatrayamayIM prApya, sadyazcakne caturguNAm // 8 // guruH zrIharibhadro'yaM, leme'dhikavacasthitiH / mohadrohAya cAritranRpanAzIravIratAm // 9 // tamastomacchide sa zrIsiddhasenadivAkaraH / gaganaM vyAnaze yasya, kalApuSTo yazamzazI // 10 // haribhadravibhuvidhAsthAnakAni caturdaza / labdhvA zataguNAn jainagranthavRkSAnaropayat // 11 // rAjA luloTha pAdAgre, jitAne ca sarasvatI / yasya zazvanmude sa zrIhemasUrinavaH zivaH // 12 // naracandramunIndrasya, vizvavidyAmayaM mahaH / caturantadharitrIzasabhyairabhyarcitaM stumaH // 13 // jIyAd vijayasenasya, prabhoH prAtibhadarpaNaH / prativimbitamAtmAna, yatra pazyati bhAratI // 14 // 1 'navRkSAvRkSA vatA0 // 2 dvAdazazlokAnantaraM khaMtA0 pustake zloko'yamadhika upalabhyate tasya zrIvajrasenasya, gauravaM dhyeyamIdRzam / vRSaprasavinI yasya, gauravandhyeyamIkSa(kSyote //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ '. saGghapaticaritAparanAmakaM [prathamaH prathama sajhamAhAtmyam vyAptAzepaharicaturmukhatayA tanvannadInAM sthiti, sa stutyaH puruSottamaikavasatiH zrIsakaratnAkaraH / ya saMsevya ghanAghanA iva jinA dhArAladharmAmRtaivizvAzvAsanahetavaH kati na te'bhUvana bhaviSyanti vA? // 15 // vastupAlamAhAtmyam gurvAzIrvacasAM phalaM niravadhi zrIsiddhisiddhauSadhiH, kIrtisphUrtisudhAsudhAMzurudayaddIpraprabhAbhAskaraH / mUrtaH puNyasamuccayo vijayate ko'pyepa saGghAdhipaH, zaGke yasya vibhAtyakhaNDavibhutApAkhaNDamAkhaNDala: prastutagranthasyAbhidhAnam saGghapaticaritametat, kRtinaH karNAvataMsatAM nayata / zrIvastupAladharmAbhyudayamahomahitamAhAtmyam . vastupAlavaMzavarNanam zrImatprAgvATagotre'NahilapurabhuvazcaNDapasyAGgajanmA, jaze caNDaprasAdaH sadanamurudhiyAmaGgabhUstasya somaH / AsArAjo'sya sUnuH kila navamamRtaM kAlakUTopabhukta___ zrIkazrIkaNThakaNThasthalamalavipaducchedakaM yadyazo'bhUt // 18 // so'yaM kumAradevIkukSisarassarasijaM zriyaH sadanam / zrIvastupAlasacivo'jani tanayastasya janitanayaH / yasyAgrajo malladeva, utathya iva vaakpteH| upendra iva cendrasya, tejaHpAlo'nujaH punaH // 20 // . caulukyacandralavaNaprasAdakuladhavalavIradhavalasya / yo dadhe rAjyadhurAmekadhurINaM vidhAya nijamanujam // 21 // '1 viMzatitamazlokAnantaraM pAtA0 pustake'dhoniSTazitaH zloko'dhika upalabhyate . vastrApathasya panthAstapasvinAM grAmazAsanoddhArAMt / / yenApanIya navakaramanavakaraH kArayAzcakre // __ . . padyamidaM kila paJcadazasargAntarvarIvRtyate sarvAsu pratiSu // ..
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH . MY dharmAbhyudayamahAkAvyam 'aNahilapATakanagarA''dirAjavanarAjakIrtikeligirim / paJcAsarAhajinagRhamuddabhre yaH kulaM ca nijam // 22 // vibhutA-vikrama-vidyA-vidagdhatA-vitta-vitaraNa-vivekaiH / yaH saptabhirvi-kAraiH, kalito'pi vabhAra na vikAram / vastupAlasya kulaguravaH eteSAM ca kule guruH samabhavannAgendragacchazriya zzUDAratnamayatnasiddhamahimA sUrirmahendrAbhidhaH / tasmAd vismayanIyacArucaritaH zrIzAntisUristato ____'pyA''nandA-'marasUriyugmamudayaJcandrA-arkadIpradyuti // 24 // zrIjainazAsanavanInavanIravAhaH, zrImAMstato'pyaghaharo hribhdrsuuriH| vidyAmadonmadgadeSvanavadyavaidyaH, khyAtastato vijayasenamunIzvaro'yam // 25 / / vastupAlasya jijJAsA kadAcideSa mantrIzaH,kRtaprAbhAtikakriyaH / gatvA puro gurostasya, natvA vizo vyajijJapat // 26 // bhagavannayameko'pi, martyajanmamahIruhaH / catuHprakAraH kiM nAma, prANibhedena bhAsate? // 27 // avakezI yadekeSAM, kepAzcid vipabhUruhaH / kimpAkataruranyepA, pareSAM kalpapAdapaH // 28 // tatra kAraNaM kiJcidabhirUpaM nirUpyatAm / kAraNAnAM hi nAnAtvaM, kAryabhedAya jAyate // 29 // athovAca guruH sAdhu, viza! jijJAsitaM tvyaa| idaM sakarNa! nirNItaM, sarva sarvavidAgame // 30 // sukRtaM na kRtaM kiJcid, yaiH pramAdaparaiH puraa| teSAM trivargazUnyAnAM, dInAnAM janma niSphalam // 31 // tamomayaiH punarvaddhaM, pApaM pApAnuvandhi yaiH / tat teSAM saunikAdInAM, paroha ca duHkhadam // 32 // rajastamomayaizcakre, puNyaM pApAnuSaGgi yaiH / tat teSAM mlecchapAdInAM, narakAntasukhapradam // 33 // puNyAnubandhavandhUni, sukRtAni kRtAni yaiH / 'datte mAnupajanmaipAM, paratreha ca vAchitam // 34 // athA''ha mantrI pUjyAstat, kathayantu yathAgamam / puNyAnuvandhavandhUnA, sukRtAnAM niyandhanam // 35 // jagadurgurako mantrin !, zrUyatAM tad yathAgamam / yad vidhAtavyamavyagralokairlokocarairnaraH // 36|| dAna-zIla tapo-bhAvabhedabhinnaM catuSTayam / puNyAnuvandhipuNyAnAM, niyandhanamidaM viduH // 37 // tatrApi munayaH prAdurbhAvanAyAH pradhAnatAm / tayaivAnugRhItaM hi, tritayaM tat phalemahi // 38 // rAjavyApArasya sAphalyam / pAvanI nAvanInAtha !, vyApArakalupe hRdi / AsmAkIye vasatyucarbhAvanA bhagavAnasI // 39 // ityukte mantriNA'vocan ,guravo gauravocitam / mantrin ! nRpasya vyApAraH, kimartha duSyane tdayA? // 40 // yugmam / / yadayaM tucchacittAnAmajhAnAM krUrakarmaNAm / paradAra-paradroha-parapIDAparAtmanAm // 4 // tAdAtvikasukhAsvAdasAdarIkRtacetasAm / narakAlokane'ndhAnAM, yadhirANAM hitazrutI // 4 // 1 nAstIdaM padyaM pAtA0 pustake // 2 dhane khnaa|| 3 kimitvaM dU baMtA0 pAnA !
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 saGghapaticaritA paranAmakaM [ prathamaH // 44 // jAyate kSudrasatvAnAmayazaHpaGkapAtinAm / aihikAmuSmikAnartha sambandhaikanibandhanam // 43 // vizeSakam // ye punaH puNyakarmANo, mahecchAH svacchabuddhayaH / paropakAravyApArasaphalIkRtajIvitAH gurUpadezapIyUSapUrapAvitamAnasAH / vaibhave ca bhave cAsmin bhaGgurIbhAvabhAvinaH // 45 // zucau yazasi dharme ca, sthairyabuddhividhAyinaH / vinirjitAriSaDvargaH, svayamAyatidarzinaH // 46 // bhavatyadbhutasattvAnAM teSAM lokottarAtmanAm / nRpavyApAra evAyamihAmutra ca siddhaye // 47 // kalApakam // prabhAvanA yena lokottaraH ko'pi, dharmastIrthezadezitaH / svargApavargasAmrAjyazrIsvayaMvaramaNDapaH // 48 // suduSkarataraH kAmaM, mahAsattvetarairnaraiH / kimanyat ? tIrthakullakSmIkAraNAnAM ziromaNiH // 49 // prabhAvanAbhidhaH so'pi nRpavyApAratejasA / duritadhvAntavidhvaMsAd, bhAsvarAM zrayati zriyam // 50 // vizeSakam // kramante yatra nAnyAni prAyazcittAni kalmaSe / tatrApyananyasAmAnyamayamevAghamarSaNam // 51 // bhAvanA zivadA svastha, svA 'nyayostu prabhAvanA / prakArAt taditaH zreSThA, bhAvanAtaH prabhAvanA // 52 // khyAtAzca yadyapi spaSTamaSTAveva prabhAvakAH / tathA'pyupaniSatproktAH pare'pyadbhutavaibhavAH // 53 // tathAhyatizayasphUrtigaNabhUpatisammatAH / prabhAvayanti tIrthezatIrthamavyarthazaktayaH // 54 // // 55 // aGgaM prazasyamasyAca nirNItaM paramarSibhiH / zraddhAvizuddhaM vidhivajjainayAtrApravartanam etAM ca trividhAmAhurekAmaSTAhnikAbhidhAm / dvitIyAM rathayAtrAM ca, tIrthayAtrAmathAparAm // 56 // vitanvanti satAmetAstisro'pi zrAyasIM zriyam / tathApi tIrthayAtreyamameyasukRtAspadam // 57 // dAna- zIla- tapo-bhAva-prabhAvanasamudbhavaH / puNyarAzirazeSo'pi yadatra prathate pRthuH 1146 11 saGgha tIrthayAtrAyAvidhiH // 59 // tIrthayAtrAM cikIrSozca yat kartavyaM mahAtmanaH / yathAgamaM vidhistasya kramAdayamudIryate vivekI puruSastatra, jAti- karmAdyadUSitaH / nRpAvaSTambhasaMrambhI, nItisphItadhanAgamaH // 60 // vadAnyo janatAmAnyaH pUjyapUjAparAyaNaH / janma-jIvita-vittAnAM, jighRkSuH phalamadbhutam // 61 // tithau puNyAtithau gatvA, gurukramayugAntike / zraddhAzuddhAzayaH puNyaprajJo vijJapayedidam // 62 // majanma-kulaizvaryasAmagrIM prApya durlabhAm / kRtArthIkartumicchAmi bhagava~stIrthayAtrayA // 63 // dhanyastvaM tIrthakRtpUjyo, yasya saGghaH patistava / senAdhipatyavat saGghAdhipatyaM vitariSyati // 64 // saGghAdhipatyamatyantadurlabhaM bhavinAM bhave / tIrthAdhipatyavad bhadra !, jagadbhaGgarodayam // 65 // arjitodAttapuNyasya, bhAvikalyANasampadaH / kasyApi tIrthayAtrArthamiyamutsahate matiH // 66 // evaM saMvardhitotsAho, guruNA prItacetasA / yAtrAyai kRtasatkAraH, kArayed dinanirNayam // 67 // // kalApakam // } sAdharmikANAM sarvatra, bahumAnapuraHsaram / yAtrArthaM kRtahRllekhAn, lekhAn sampreSayet tataH // 68 // kRto vAhanA-''vAsa-koza- pAdAtasaGgrahaH / yuga-yoktrAdigantryaGga-zilpivargaparigrahaH // 69 // 1' 'puNyapA' khaMtA0 // 2 ' vyaktaza" khaMtA0 // :
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . dharmAbhyudayamahAkAvyam jalopakaraNa-cchatra-dIpikAdhAribhirvRtaH / sUpakRddhAnya-bhaiSajya-bhiSakprabhRtisambhRtaH // 7 // candanA-garu-karpUra-kAzmIra-casanAdibhiH / vastubhirmuditazcaitya-tIrtha-saGghArcanocitaiH // 7 // muharte pUrvanirNIte, snapayitvA jagahurum / racayitvA'dbhutAM pUjAM, niSaNNastatpurastataH // 72 sahAdhipatyadIkSAyAM, dattAyAM gurubhirmudA / dikpAlebhyastato dattvA, sphUrjanmantravalaM valim // 73 // pUjite puSpa-cAsAdyairmantramudrAzcite rthe| svayamAropayed devaM, mahenAtimahIyasA // 4 // ||ssbhiH kulakam // puraskRtaguruH kRtvA, sasaGghazcaityavandanam / kAyotsargaH kaparyambAprabhRtIna sannidhApayet // 5 // kSudropadravavidrAvimantradhyAnAmalAtmabhiH / klakSAntaHkavacAstraizca, gurubhiH kRtasannidhiH // 7 // sphUrjajayajayadhvAna-dhavaladhvanidhandhuraiH / avAryaistUryanirghoSairnAditAmbaragahvaraH // 7 // uhAmadAna-sammAnapUritArthimanorathaHgaramye parisare puryAH, kuryAt prasthAnamaGgalam // 78 // vizeSakam tataH sAdharmikAn sarvAn , nAnAsthAnAgatAnasau / satkRtya sahitastaizca, kurvannuvauM pramodinIm // ghanairdhanArthinaH kAmaM, vAhanaihinArthinaH / sahAyairasahAyA~zca, prINayan sahayAtrikAn // 8 // bandi-gAthakamukhyAMzca, nAmanAhAn mahAtmanAm / azanairvasanairathairyathAzakti kRtArthayan // 8 // caityAni pUjayan mArge, bhagnAni ca samuddharan / tatkarmakRtsu vAtsalyaM, kurvastatkAryacintanam // 8 // satkurvan dhArmikAn niHsvAn , dAnAd dInAn pramodayan / bhItAnAmabhayaM yacchan, mocayan vandhanasthitAn // 3 // pakamagnaM ca bhagnaM ca, saGkaTe zakaTAdikam / niyuktairuddharaMstattatkarmazilpakarairnaraiH // 4 // kSudhitaM vRSitaM vyAdhivAdhitaM shrmnisshm| tanvAnaH susthamannA-'mbu-bhiSagU-bhaiSajya-vAhanaiH // 85 // kSundAnazcAkhilAn kSudropadvAn dhArmike jane / vidhAnazca jainendrazAsanasya prabhAvanAm // 86 // brahmacarya-tapastejojanitAntastamaHzamaH / dadhaddeva-gurUpAstibhAvanApAvanaM manaH // 87 / / krameNa prApya tIrthAni, saadhrmiksmaadhinaa| bhRtvA tIrthAmbhasA kumbhAn , puSpa-vAsAdhivAsitAm / / sarla gAndharvavarga ca, carcayitvA yathocitam / puSpa-kuGkuma-karpUra-candanapramukhaistataH // 89 // atyadbhutAbhirdevendravimAnAdivibhUtibhiH / prakluptatIrthakRjjanmamajanotsavavaibhavaH // 90 // jagatrayapateH snAtraM, kurvIta prItamAnasaH / jagatIjinavimvAnAM, vaiyAvRtyakRtAmapi // 91 // // trayodazabhiH kulakam // dugdhAdhairamRtaiH kiJca, karpUrAdyaizca paJcabhiH / tataH paJcAmRtasnAtraM, pAtraM kalyANasampadaH / / 92 // candanasyanda-kastUrI-karpUrAdyairvilepanaiH / varNAbharaNa-puSpasnag-vasanAdibhirarcanam // 93 // dhanasArA-guruprAyasugandhadravyadhUpanam / prekSA dakSajanaprekSyAmadbhutaM ca mahAdhvajam // 94 // calacAmara-bhRGgAranIradhArAmanoharam / karpUrArAtrikaM puSpavRSTisamvandhavandhuram // 95 // devAnAM vandanaM cAtha, kRtvA kuryAd yathocitam / devasevakasatkAramanivAraM ca bhojanam // // 96 // paJcabhiH kulakam // mukhodghATavidhAne ca, mAloTTanaparvaNi / kiJcAkSayanidhikSepe, bhUmibhANDAdiniSkaye // 97 // kozaM saMvardhya devasya, dInAdInanukampya c| ApRcchetArcanApUrva, prabhuM gadgadayA girA // 98 // yugmam // 1 drAvarmaH khetA0 // 2 zakaTa sthitam khaMtA0 // 3'gandhidra khatA. pAtA0 // 4'ddhATana khaMtA0 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritam . [prathamaH sargaH / vizvasaGkalpakalpadro !, tvadekamayamAnase / punadarzanadAnena, prasIda sadayaM mayi // 9 // tataH,prabhuM namaskRtya, satkRtya sahayAtrikAn / tIrthAnudhyAnadhanyAtmA, nivRttaH svapuraM gataH // 10 // puNyasphUrte muhUrte'sau, samutsarpanmahotsavam / rathapravezamAghAya, pratimAmAnayed gRham // 101 / / saadhrmik-suhdvndhu-paurdhaureykaaNsttH| bhojanAdimirAnandha, kuryAt saGghasya pUjanam // 12 // // vizeSakam // dameva mahAdAnaM, bhAvayazo'yameva ca / idameva zriyo mUlaM, yadetat saGghapUjanam // 103 // iti siddhAntasiddho'yaM, tIrthayAtrAvidhau vidhiH| sthAnaizcaturmirArAddhaiH, smygaaraadhitobhvet||10|| / tadyathAparopakArakaraNaM, brahmavrataniSeSaNam / yathAzakti tapaH sampadInA-'nAthAnukampanam // 105 // . . sthAnAnyetAni catvAri, saGghAdhipatinA ttH| ArAdhyAnIcchatA puNyazriyaM puNyAnuvandhinIm // 106 // 'yazcetasA zucitareNa catuHprakArAmArAdhayatyabhimatAmiti tIrthayAtrAm / / prItA svayaMvaravidhiM vidadhAti tasmin , saubhAgyabhAgyavati saGghapatitvalakSmIH // 107 // . // iti zrIvijayasena sUriziSyazrIudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAni zrIsaGghapaticarite lakSmyake mahAkAvye tIrthayAtrA vidhivarNano nAma prathamaH sargaH // ch|| varSIyAn pariluptadarzanapathaH prAptaH paraM tAnayaM, 'rohanmohatayA tayA hRtaparispando'timandodyamaH / zrImantrIzvara vastupAla ! bhavato hastAvalambaM cirAd, dharmaH prApya mahIM vihartumadhunA dhatte punaH pATavam // 1 // cha / // aM0 121 // cha // cha / / 1 zloko'yaM khaMtA0 pustake nAsti / / 2. dInAnAmanukadeg pAtA0 // 3 granyAnaM 116 pAtA0 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH srgH| paropakAraH puNyarddhivArddhisaMvarddhane vidhuH / lokottarasphuratkIrtivallipallavane'mbudaH // 1 // bhavanti hi mahAtmAnaH, paropakRtikarmaThAH / apradhAnIkRtasvArthaH, sArthavAho yathA dhanaH // 2 // - tadyathAasti pratyagvideheSu, janmabhUmiriva zriyaH / kSitipratiSThitaM nAma, puraM mAmukuTopamam // 3 // suMrAlayacayottuGgazRGgaragaddhavajavajaiH / dattapatramivAbhAti, yadamartyapuraM prati AsIdAsImabhUmIzadAsIkaraNakautukI / prasannacandraH kSmAcandrastatra kSatraziromaNiH // 5 // kAlaH karAlo yasyAsInnistriMzaH saMharannarIn / etasmAd duHsaho jajJe, pratApatapanaH punaH // 6 // pure tatrAbhavalakSmInivAsabhavanaM dhanaH / sArthavAho yazobhizca, vaNigbhizca vigADhadik // 7 // calAcalApi no lakSmIryatkarAmbhojamatyajat / vAtAhatA patAkeva, devAyatanaketanam // 8 // dRSTe nRNAmapUrvArthasundare yasya mandire / babhUva zaGke zaGketi, kimidaM jagadantaram ? // 9 // kSIrAbdheriva ye tasya, dadhire dAnapAtratAm / vAridA iva te jagmurjagato'pyupajIvyatAm // 10 // ___ sa vasantapuraM gantuM, vyavahArArthamanyadA / yAtrArthinaH samAhvAtuM, vAdayAmAsa DiNDimam // 11 // yasya yat pUryate naiva, sa tad yAcatu he janAH! / ityuddhoSaNayA pUrNavyomA somAkRtidhanaH // 12 // akSatAn zirasA bijhan , maGgaladhvanipUrvakam / tasthau 'nivezitAvAsaH, purIparisarAvanau // 13 // // yugmam // atrAntare samAyAtaM, dharmaghoSamunIzvaram / satkRtya kRtyavinamraH, kiM kAryamiti so'vadat // 14 // dhoM vAcamathovAca, vAcaMyamaziromaNiH / tvayA samaM sameSyAmo, vasantapurapattanam // 15 // sArthavAhastathetyuktvA, prAha sUpakRtaH prati / annAdyamISAM sampAdyaM, yuSmAbhinityamityaho ! // 16 // atrAntare ca kenApi, sthAlaM sArthapateH puraH / rasAlaphalasambhArasambhRtaM prAbhRtIkRtam // 17 // atha sotkarSaharSAzrurdhanyaMmanyamanA dhanaH / dharmaghoSamuni prAha, sotsAhakarakorakaH // 18 // bhagavannanugRhIta, gRhIta phalasaJcayam / dhanyo'smi kRtakRtyo'smi, bhavatpAdAbjasevayA // 19 // mRtimAniva dharmo'tha, dharmaghoSamunirdhanam / bhASate sma mahAbhAga !, kalpanIyamidaM na naH // 20 // siddhamannaM jalaM prAsu, phalaM nirbIjatAM gatam / bhavenmunInAM kalpyaM yanna kRtaM na ca kAritam // 21 // vacanaM sa munIzasya, nizamya zamitaspRham / avocad vismayasmeranetralIlotpalo dhanaH // 22 // aho ! kaSTamaho / dhairyamaho ! duSkarakAritA / ete vidadhate yat tannAnye zrotumapIzate // 23 // atha pratasthe sArthena, samaM sa rathamAsthitaH / uddaNDabhANDasammAravAhibhirvAhanormibhiH // 24 // samaM zrIdharmaghoSo'pi, munibhiH parivAritaH / brajannatitarAM reje, vikkairiva mahAgajaH // 25 // 1 hatapatA khatA0 // 2 nivasitA khatA0 // 3 mAnatha gha vatA0 // .
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapativaritAparanAmaka [dvitIyaH adhIyairaukSakarmAnuSyakairathyAmirauSTrakaiH / dhanazcacAla vaipulyaM, vipulAyA vilopayan // 26 // dhane pracalite kampaM, bheje vizvambharA bharAt / viparItamamuM sarvAH, saritaH paritaH punaH // 27 // kekipatrAtapatreSu, vahatsu jaladazriyam / dadhe taDillatAlakSmI, sphurantI kuntasantatiH // 28 // dhanadRSTyA sudhAvRzyA, grISme'pi prastatApayA / na sArthaH prArthayAmAsa, dhArAgRhamahotsavam // 29 // sa. yAvadaTavIM kAJcit , kaizcit pApa prayANakaiH / mArga evAbhavat tAvat , kAlo mudirameduraH // 30 // yathA yathA dharApIThe, dhArA dhArAdharo'mucat / zarAnurasi pAnthAnAM, manmatho'pi tathA tathA // 31 // . vAridhArAbhirAzaya, zake pakeruhakSayam / antardadhe kila draSTumakSamaH padmabAndhavaH // 32 // . sAcivyaM smarasAmrAjye, kimasya mayi garjati ? / itIvAbhyunnatiM prApya, payodaH pidadhe vidhum // 33 // khedavisphArasUtkArA, durdinazyAmaladyutaH / pAnthAzcarantaH paGkAntarbhejire gUDhapAdatAm // 34 // pAnthAnAM gacchatAmagre, prANadravyottamarNakaiH / nadyo gatiniSedhAjJArekhA iva kRtA dhanaiH // 35 // cApaMmAropya pAntheSu, smarAjJAbhaGgakAriSu / vIrAH payomuco'muJcan , dhArA nArAcadurdinam // 36 // DhuMgAharvAhinIvAhaiH, pathibhiH paGkasaGghalaiH / dhArAsArairatisphAraiH, kramo'pyajani yojanam // 37 / / kaSTaM dRSTvA'tha sArthasya, tataH sArthapatirdhanaH / sausthyenAvAsitastasthau, tatrocairaTavItaTe // 38 // sthite sArthapatau tatra, janAnAM sArthavAsinAm / pAtheyAni truTanti sma, kiyadbhirapi vAsaraiH // 39 // artha sArthastapasvIva, praviSTaH kaSTasakaTe / kanda-mUla-phalaprAyairvRttiM kartuM pracakrame // 40 // sArthavAhastathA spaSTamAzliSTazcintayA tayA / IrNyayeva yathA tasmAnidrayA vidrutaM drutam // 41 // yAminyAH pazcime yAme, zuzrAvAtha zrutipriyam / asau parasparAlApaM, mandurA-yAmapAlayoH // 42 // tAvat paropakAritvamasya lokasya dayate / yAvad duHsamayacchamA, nikaSo nikaSA nahi // 43 // yathA yathA punaH kAlaH, karAlo'yaM vijRmbhte| tathA tathA'yaM naH svAmI, pratipanne'tinizcalaH // 4 // paritaH prasarantyetAH, pyodcyviicyH| pratipannArthazUrasya, prabhorasya ca kIrtayaH // 45 // saMlApametayoH zrutvA, sarva zrutavatAMvaraH / citte saJcintayAmAsa, sa cidrUpaziromaNiH // 16 // dhruvamAbhyAmapAlammaM, lambhito'smi stuticchalAt / yadIDazi mayA kaSTasaGkaTe pAtito janaH // 47 // atha saJcintayan sArthe, sArthezaH sa sukhA-'sukhe / sasmAra dharmaghoSAMkhyamunevimalamAnasaH // 48 // aprAzukIkRtaM dhanyAH, payo'pi na pibanti ye / kathaM teSAM munIndrANAM, prANayAtrA bhaviSyati / / / 19 // aho / meM mandabhAgyasya, tathA nizcetanaM manaH / yathA kathA'pi sAdhUnAM, nAkAri sahacAriNAm // 50 // atrAntare papAThoccaibahirmaGgalapAThakaH / udayAnugataM bhAnoH, prAtaHsuprAtamaGgalam - // 51 // ruddho'pi medhaiH sArtheza !, bhavAniva vimAvibhuH / amuMzcannayamutsAhamupakArArthamudyayau // 52 // atha 'prAbhAtikaM kRtya, vidhAya vidhivaddhanaH / mANibhadrAbhighaM mitraM, papraccha janavatsalaH // 53 // dharmaghoSaH prabhuH kutra, kathaM vA mitra! vartate / / yadaho! subahoH kAlAdadya me smRtimAgataH / / 54 // tenAtha kathite teSAmAzrame samupAgataH / gurU~zca tatpurastAca, sa hRSTo dRSTavAn munIn // 55 // ....1 dhAya, rekhA khatA0 // 2 thapatistatra, pravi khatA0 // 3 'kaTam khatA0 pAtA0 // / 4rthavIrasya, khaMtA0 // 5 tayoH sarve, zrutvA zrata khaMtA0 paataa0|| 6Sasya, mune khtaa0|| 7 mucanna pAtA0 // 8 , suha khaMtA0 // . . . . . :
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH dharmAbhyudayamahAkAvyam / kAyotsargasthitAn kA~zciditarAn dhyAnabandhurAn / svAdhyAyadhanyAnanyaoNstu, pratyupekSAparAn parAn // 56 // sa praNamya kramAdetAn , dharmyakarmasu karmaThAn / guroH purastAdAsInaH, kRtAJjalirado'vadat // 57 // // yugmam / / samAyAtAHstha sArthe'smin , vacanairmama nirmmaaH|| cakre mayA na cintA'pi, santApi hRdayaM tataH // 58 // mahAmohasya mAhAtmyAt , tadidaM skhalitaM mama / sarva kSantavyamavyagramatibhirmunipuGgavaH // 59 // atho gururabhASiSTa, kaSTametanmudhaiva te / sArthAdhIza ! kimasmAkaM, na hitaM vihitaM tvayA ? // 60 // saMsAra iva durlake, kAntAre'smin mahAmate / / bhavatA duSTakarmabhyo, dasyubhyo rakSitA vayam // 61 // munInAmanna-pAnAdi, sarvamete yathocitam / sArthavAha ! prayacchanti, sArthikAste nirantaram // 62 // dhano'pyUce guNamayaM, manyante guNino jagat / vasudhA hi sudhAbhAnoH, sudhAdhauteva bhAsate // 63 // tat kalpanIyamAhAramidAnI ditsurasmyaham / munIn preSayatA''vAsaM, prati sadyaH prasadya me // 64 // vartamAnena yogenetyukte bhagavatA'tha saH / prAptaH svAvAsamAsannabodhiH zodhitamAnasaH // 65 // 'guroratha samAdezAd, gRhAyAtaM munidvayam / kalpyAntarasyAbhAvena, sa svabhAvena zuddhadhIH // 66 // zraddhayA prAhayAmAsa, sarpirutsarpivAsanaH / saGkhyAtItaguNaM bodhibIjaM prApyeya nirvRtH|| 67 // yugmam // dharmalAbho'stviti spaSTamiSTamAzIrvaco munI / dattvA dhanAya namrAya, jagmaturgurusannidhau // 68 // athAhAyAparAhe'pi, dhano'pUrNamanorathaH / gurupAdAntikaM prApa, nindannAtmAnamAtmanA . // 69 // athAreme munIndreNa, dezanA klezanAzanI / tvaM nAtmanindayA duHkhaM, mahAtman ! kartumarhasi // 70 // svArthIkRtaparArthena, caritenAmunA bhavAn / lokottarazriyAM nUnaM, bhaviSyati niketanam // 71 // mahAtmanAM hyayaM panthAH, kSuNNaH puNyAtmabhirnRbhiH / yat paraprINanaM nAma, prANairapi dhanairapi // 72 // asminnarthe kathaM sArthavAha ! vizvakapAvana ! / abhayaGkarabhUbharturna zrutaM caritAdbhutam ? // 73 // abhayaGkaranRpacaritam yathA'paravideheSu, vidyate bhUvibhUSaNam / vijaye puSkalAvatyAM, nagarI puNDarIkiNI // 74 // tasyAM vizrANitakSoNikSemaH kSemaGkaro nRpaH / tasya cA'maraseneti, babhUva prANavallabhA // 75 // ardharAtre'nyadA devI, lagne sarvagrahekSite / caturdazamahAsvapmasUcitAdbhutavaibhavam // 76 // devapUjA-dayA-dAna-dInoddhArAdidohadaiH / prakAzitaguNagrAma, sutaratnamasUta sA // 77 // yugmam // pitA harSaprakarSeNa, kRtAmRtamahotsavaH / abhayaGkara ityasya, samaye cAbhidhAM vyadhAt // 78 / / baddhamAnaH kramAt parvazarvarIramaNopamAm / leme kumAraH kalayan , sakalaH sakalAH kalAH // 79 // nidrAvirAme bhUpAlatanayo'pazyadanyadA / AtmAnaM kAnanasyAntaH, pazcimAhare nizaH // 80 // na tat puraM na tad gehaM, na sa loko na sA rasA / adRSTapUrvaH sarvo'yaM, pradezaH pratibhAti me // 81 // 1 durlakthe, kA khatA0 pAtA0 // 2 sArthAdhIza ! praya khtaa0|| 3 "nidhim khaMtA0 pAtA0 / / 4 noddharaNadoM khaMtA0 // 5nizi khNtaa0|| gha0 2
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ [dvitIyaH saGghapaticaritAparanAmakaM kimindrajAla ki svapnaH ?, kiM vA'yaM vibhramo mama ?|itynlpairviklpaussaistsy dolAyita-manaH // 82 // yugmam // .. atrAntare vinItAtmA, divyarUpadharaH puraH / giraM zucismitAM kazcit , kumAraM pratyabhASata // 83 // vismayaM dhIra! mA kArSIstvaM mayA'pahRto'si yat / jJAtA'si.tu svayaM prAtarapahArasya kAraNam // 84 // iti zrutvA kumAro'pi, yAvad vadati kiJcana | bheje tAvadazyatvaM, sa divyapuruSaH kSaNAt // 85 // kimetaditi tasyAtha, vismayasmitacetasaH / tathaivAvasthitasyApa, kSaNena kSaNadA kSayam // 86 // athotthAya kumAro'sau, kautukottAnamAnasaH / vanaM vilokayAmAsa, harSasotkarSalocanaH , // 87 // vanaM; sa mene sacchAyavRkSacchannadigantaram / bhayAdiva divA mAnoH, piNDIbhUya sthitaM tamaH // 88 / sthUlasthulatulaiH zailaistanikAkAranijheraiH / skandhAvAraH smarasyeva, jahArAsya vanaM manaH // .89 // tadvanaM kharvadhUmuktakuJjapuJja vilokayan / sa mAnasaM saro'pazyadAtmamAnasanirmalam // 9 // kumAraH kanakAmbhojairbhUSitaM vIkSya tat saraH / digvadhUdarpaNaM mene, saGghAntavadanAmbujam // 91 // athAsya saraso nIre, samIreritavArije / ucitAM zucitAM kRtvA, babhrAma vipine punaH // 92 // athAgrato gato bhUpanandano vandanocitam / darzanIyaM dadarzoccairmaThaM kaJcana kAJcanam // 93 // uddAmavismayA-''nandadattahastAvalambanaH / kumAro'tha samArohUt , tasya prathamabhUmikAm // 14 // vilokayannayaM tasya, maThasya ramaNIyatAm / krameNopari bhUbhAgamApa niSpApamAnasaH // 95 // atha tatra sthitaM kaJcid, divyAkRtigharaM puraH / yogapaTTaparItAGgamakSasUtrapavitritam // 96 // pazyantamantarAtmAnaM,vinivAritamArutam / asau yogIndramadrAkSIt , sAkSAd yogamivAGginam // 97 // // yugmam // praNamyAgre niviSTe'smin , samAdhimavadhUya saH / Uce madhumucaM vAcaM, vAcaMyamacamUpatiH // 98 // svAgataM bhavataH zrIman !, rAjaputrA'bhayaGkara ! / mayA tvamatrAnIto'si, vinIta ! hitahetave // 99 // so'pyUce svAgataM tAta !, tvayi dRSTe mamAdhunA / yat puNyaM janminAM janma, darzanena mahAtmanAm // 100 // itthaM vadata evAsya, kumArasya kSaNAdayam / vidhivad vidadhe dhyAnamAnandaikamanA muniH // 101 // athAmbarapathenaiva, bhAsvarasvarNabhAjanA / AgAnmatryeNvasambhAvyA, bhavyA rasavatI puraH // 102 // jaMgAda yogI rAjendunandanaM tadanantaram / atithistvaM mamAdyArsi, kumAra ! kuru bhojanam // 103 // atha svarNamayaM sthAlaM, svayameva puro'bhavat / yatheSTabhojyasampUrNamekaikamubhayostayoH // 104 // kRtabhojanayorjajJe, karakaH purato'mbare / tena pradattAcamanAvubhAvapyutthitau tataH / // 105 // atha hukAramAtreNa, yogino'sya mhaatmnH| yathA''yAtaM tathA yAtaM, rasavatyA tayA punaH // 106 // candanA-guru-karpUrapUrasaurabhasambhRtam / tAmbUlamubhayoH pANau, kuto'pyupanataM svayam // 107 // atho yathocite sthAne, sukhavizrAntayostayoH / ayatnopanataM veNu-vINAdidhvanibandhuram // 108 // sthAna-mAna-yati-grAma-layantrayapavitritam / tadA tatrAbhavad divyaM; saGgItaM prINitazrutiH // 109 // // yugmam // itthaM vinodasandohaistasyApahRtacetasaH / yayau nidAghadIrgho'pi, nimeSa iva vAsaraH // 110 // 1 lasthalacchalaiH khNtaa0|| 2 'rasastIre, khtaa0||
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] dharmAbhyudayamahAkAvyam / tejazchaTAsaTe yAte, tadA dezAntaraM harau / bhrAntairibhanibhairdhvAntainabhaHkAnanamAnaze // 111 // tamaHkaJcukamAcchidya, karairujjvalayan mukham / nizAkRzAjhyAH prANezo, dUradezAdupAgamat // 112 // atha pRthvIpateH putraH, pavitrastena yoginA / jagadekamahAvAhurjagade muditAtmanA // 113 // santi me zatazo vidyA, niravadyA nRpAtmaja ! / tAsAmatha yathApAnaM, kvacit kAzcinniyojitAH // 114 // paramadyApi vidyA'sti, khaDgasiddhinivandhanam / mamaikA sA'nurUpasya, pAtrasyAmAvataH sthitA // 115 / / etasyAH siddhavidyAyAH, smaraNena raNe naraH / bhavedapi parolakSavipakSavijayakSamaH // 116 // yadyapi prApya yo vidyA, kayAcidapi shngkyaa| niyojayati nAnyatra, sa vidyAvadhapAtakI // 117 // tathApi tasyAH satpAtraM, prApnoti na yadA naraH / tadA zreyastamo manye, nirAmnAyaH kila kSayaH // 118 / / // yugmam // asAmitavidyasya, mama syAdadhamarNatA / asatpAtre tu vinyAso, vidyAviplavakAraNam // 119 / / Ayuzca svalpamevaitadito vyAghra itastaTI / iti kartavyatAmUDhamAnaso yAvadasmyaham // 120 // tAvad vidyeyamAgatya, khayameva puro mama / cintAM tvaM vatsa! mA kArSIrityavocata sAdaram // 121 // adya prAtarguNagrAmarAmaNIyakamandiram / samAneSyAmi satpAtrabhUtaM kamapi pUruSam // 122 // trailokyamaNDanaprAye, tasmin mAM puruSAdbhute / samyag vinyasya sannyasya, zarIraMtvaM sukhI bhava // 123 // arthatayA tvamAnItaH, preSitAnnijaceTakAt / pratipadyasva tad vidyAmityukte so'pyado'vadat // 124 // etAvataiva dhanyo'smi, dRSTavAn yat tava kramau / tad vidyayA kimadyApi, kRtyaM sadvidya ! vidyate // 125 // siddhisaudhAnasopAnaM, zrIvazIkArakAraNam / kalyANasampadAdarzo, darzanaM hi mahAtmanAm // 126 // yogIndro'pyabravId bhadra !, jgdbhdrngkrshriyH| bhavanti hi bhavAhakSAH, kalpavRkSA iva kSitau // 127 // paraM tathA'pi me vidyAM, gRhANAnugRhANa mAm / RNaM gurormayi cchindannupakAraparo bhava // 128 / / ityuktvA khaDgasiddhiM tAM, dattvA satvAnuraJjitaH / yogIndraH prApayAmAsa, kumAraM piturantike // 129 / / athAkasmAnnRpo dRSTvA, taM samAyAtamAtmajam / nagaraM kArayAmAsa, mahotsavamayaM tadA // 130 // pRthvInAthena pUrveSAmatha prasthAsnunA pathi / kumAro rAjyadAnArthamarthito'tyarthamabravIt // 131 // gRhAmi nAhaM sAmrAjyaM, tAta ! pAtakapAtakam / kartumabhyutsahe kintu, tvatsevAmeva kevalam // 132 // yAtastAtAgrataH padbhayAM, priyAH prasvedavindavaH / na tu me tvadvimuktasya, maulau muktAphalasrajaH // 133 / / anicchato'pyathaitasya, kSemaGkaranarezvaraH / arpayAmAsa sAmrAjyamabhiSekapuraHsaram // 134 // atha kSemaGkaraH mAmRd, dakSo dIkSAmupAdade / abhayaGkarabhUpAlaH, pAlayAmAsa tu kSitim // 135 / / rAjyabhAradhuraM vibhran , nyAyadharmadhurandharaH / ayamAnandayAmAsa, prajA iva nijAH prajAH // 136 // tasya kalpadrumasyeva, sarvato'pyupakurvataH / dizo'dhivAsayAmAsa, yazaHkusumasaurabham // 137 // ___ athAnyadA'sya bhUbharturdharmAsanamupeyuSaH / sadAsadanamabhyetya, pratIhAro vyajijJapat // 138 // pramo ! puSpapurasvAmI, nRsiMhaH sihavikramaH / bahiH svalpaparIvAro, devapAdAn dikSate // 139 // , 'atha bhUbharturAdezAt , prAvezayadasau nRpam / so'pyAsannAsanAsInaH, saprazrayamado'vadat // 140 // 1 zAdathA''gamat khaMtA0 pAtA0 // 2 vatA0 pAtA. yugmam iti nAsti // 3 mAgata khaMtA0 paataa0|| pAtukam paataa0||
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmaka __ [dvitIyaH duHkhadharmopataptasya, jagato nIvanaM dvayam / puSkarAvartamegho vA, sajjano vA'dbhutodayaH - // 141 // zrito'smi tvAM jaganmitraM, tajjIvitamahItalam / vipakSaNa kSayaM nItaH, zItadyutirivAruNam // 142 // tagarAnagarIzena, yato'kAraNavairiNA / vigRhya jagRhe rAjyaM, balinA cchalinA ca me // 143 // tatkhaDgavidyAdAnAditvadavaSTambhavaibhavAt / yathA zriyaM zrayAmi svAM, pRthvInAtha ! tathA kuru // 144 // iti vijJApito rAjA, pratizrutya tathaiva tt| prAhiNot pratihAreNa, sahitaM svAgatAya tam // 145 // athoce sumatirmantrI,svaccha! svacchandacAritA / vAritA nItizAstreSu, kathamAdriyate tvayA ? // 146 // asmai sAhAyyakAmAya, siddhiAtuM na vudhyate / ArAmikaH kimArAmaM, datte puSpa-phalArthinAm ? // 147 // caturaGgacamU-deza-kozaprabhRtibhiH prabho ! / svagRhAGgaNamAyAtaM, tat kRtArthaya pArthivam // 148 // bhUpo'bhyadhatta mantrIza!, samIcInamidaM vcH| kintu vandhyAH kalA yAsAM, na paropakRtiH phalam // 149 // 'jAyante jantavaH kukSimbharayo bhUrayo na kim / / parArthAH siddhayo yasya, sajAtaH sa ca jIvati // 150 // pAne hi yojitA vidyA, kSetre cAropitA latA / manorathapathAtItaM, prasUte phalamadbhutam // 151 // kAmaM kalAsamRddho'stu, sagarvaH shrvriivrH| kSINo'pi pUjyate kintu, kalAbhiH prINitAmaraH / / 152 // iti sambodhya mantrIzaM, muhUrte zubhazaMsini / khagasiddhiM dadau tasmai, nRsiMhAya mahIbhuje // 153 // kRtasAhAyakaH sainyairadainyaiH siddhavaibhavaH / so'jaipIt saGgarotsaGge, tagarAnagarIzvaram // 154 // kSINazaktitrayaH so'pi, nRsiMhahRtavaibhavaH / vyabhAvayadaho ! daivaM, naivaM me hRdaye'pyabhUt // 155 // bhraSTarAjyadvayaH so'haM, duHsthAvasthaH karomi kim / / athavA yasya sAhAyyAdanenaurjityamarjitam // 156 // abhayaGkarabhUpAlaM, tamanupravizAmyaham / yena syAd vahidagdhAnAM, bahireva mahauSadham // 157 ||yugmm|| vipazciditi nizcitya, nagarI puNDarIkiNIm / Agatya natvA bhUmIzaM, samayajJo vyajijJapat // 158 // deva! tvameva nAmnA'pi, krmnnaa'pybhyngkrH| nAmamAtreNa kITo'pi, varNyate vindragopakaH // 159 // syuryasminnathisArthasya, phalavanto manorathAH / tenaiva nararatnena, ralagabheMti bhUrabhUt // 160 / / tadevaM deva ! nAvA, vidyate tvayi kizcana / paraM tathApi vAllabhyAt , tvamupAlabhyase mayA // 161 // 'ahaM hi tagarApuryA, nRpatirghanavAhanaH / hRtarAjyo nRsiMhena, tvatprasAdonmadipNunA // 162 // kumudasya zriyaM hRtvA, nidhatte ravirambuje / indurapyudayaM prApya, kurute tadviparyayam . // 163 / / rAjyaM tanme tvayA''cchidya, nRsiMhAya prayacchatA / AtmA lokottaraH sampratyetayoH sadRzIkRtaH // 164 // // yugmam // jagaducchvAsinaH santastulyA hi svaa-'nypkssyoH| nAsAvaMzA ivottuGgA, vAma-dakSiNanetrayoH // 165 // kiJcopakartumArtAnAmalaGkarmINabuddhinA / tvAdRzAnAM ghanAnAM ca, vidadhe vidhinA janiH // 166 / / rAjendra ! tanmamApi tvaM, mamatvaM hRdaye dadhat / rAjyazrIbhraMzasantApavyApadaM hartumarhasi // 167 // atha pRthvIpatiH prAha, ljaavnmitaannH| yanme dUrasthitasyAbhUt , tat tvayA mRSyatAmiti // 168 // madabhyarthanayA rAjyaM, deza-koza-valAnvitam / mAmakInamadhiSThAya, vaM sakhe ! sukhito bhava / / 169 // uktvetyasyAbhiSekAya, yAvadAdizati sma saH / mantrIzaH sumatistAvat , sAkSepamidamabravIt // 170 // vAraM vAraM vibho ! keyamanAlocitakAritA / prANairapyayaMte rAjyaM, yat tat tyAjyaM kvacidbhavet // 171 // 1 to janaH khatA* // 2 ddho'pi, sagarvaH khatA0 // , .." / /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH ] dharmAbhyudayamahAkAvyam / // 172 // 173 // // 174 // / / 175 / / // 176 // // // dezaikadezo dezo vA, pAdAntikamupeyuSe / yuktaM yannRpaputrAya, premapAtrAya dIyate sakalaM rAjyamutsRjya, gAtramAtraparicchadaH / kathaM patnIjanasyApi, svAnanaM darzayiSyasi ? // nRpatistAvadevAsi, yAvallakSmIrabhaGgurA / bhaGgurAyAM punastasyAM, nRpattirbhavasi kSaNAt uzthate nidhanAvastho, naraH skandhena bandhubhiH / tyajyate nirdhanAvasthaH, sodarairapi dUrataH Azritasya zriyA puMsaH, syurye lokampRNA guNAH / ta eva tadvimuktasya, jagadudvega hetavaH abhyadhAdatha bhUmIndustvaM lokocitamucivAn / tattvaspRzA dRzA kintu, sacivoccairvivecaya // . zriyo vA svasya vA nAze, yenAvazyaM vinazyate / zrIsambandhe budhAH sthairya buddhiM badhnantu tatra kim ? ahamasyAH patiH seyaM, mamaivetyabhimAninaH / bhuvA bhogArthinaH ke vA, vezyayeva na vaJcitAH 1 // patrapAtrIva dhAtrIyaM, bhuktvA tyaktA mahAtmabhiH / vigRhya gRhyate lubdhaiH, kukkurairiva ThakuraiH yaH zriyaM sukRtakrItIM, supAtre naiva nikSipet / viduSo'pyasya sotkarSA, karSukAdapi mUrkhatA vardhayeddhAnyavIjaM hi, kSetre nikSipya karSukaH / nidhAya na punargehe, mUlanAzaM vinAzayet puMsastasya vaTasyeva, viTasyeva ca vaibhavam / niHzvasya gamyate yasmAdakRtArthaiH phalArthibhiH bhAgyairAvarjitairlakSmIstyaktA'pyabhyeti vezmani / gRhAdapi bahiryAti, tairanAvarjitaiH punaH rAjyabhUmIruho mUlaM, zrIvazIkAra kArmaNam / bhAgyamAvarjayantaM mAM, tanmantrin ! mA nivAraya // 185 // pratibodhyeti mantrIzaM, dhAtrIzo' meghavAhanam / bhadrapIThe pratiSThApya, prasabhAdabhyaSiJcata // 186 // tasmai rAjyazriyaM yacchan, dhanyAM kanyAmivAtmanaH / dezaM kozaM ca sainyaM ca, sarvamUrvIpatirdadau // 187 // abhayaGkaradevasya, lokamekAgramAnasaH / ArAdArAdhayAmAsa, sutanmeghavAhanaH athA'bhayaGkarakSmApastamApRcchya balAdapi / kRtAnugamanAn paurA - 'mAtyAdIn vinivartya ca // vihAya vAhanazreNimapi vizrANitAM svayam / satpAtradattasarvasvamAtmAnamanumodayan eko'pyadbhutamAhAtmyAt, parivArairivAvRtaH / pANau kRpANaM vibhrANaH pratasthe tIrthakautukI // 199 // // vizeSakam // // 182 // // 183 // // 184 // ) // // 190 // // 13 177 // 178 // 179 // 180 // 189 // 188 // 189 // yAminyAmanyadA dhImAnantaHkAntAragahvaram / zuzrAva karuNadhvAnamadhvAnamatilaGghayan // 192 // dhvanestasyAnusAreNa, karuNAJcitacetanaH / sa viveza vizAmIzaH, satvaraM girigahvaram // 193 // tasmin guruguhAgarmavyApAritavilocanaH / apazyanmaNDalaM kuNDaprajvalajvalanojjvalam tadantikaniSaNNAM ca, vanitAM navayauvanAm / zApAdiva divaH sastAM, purandarapurazriyam jAnuyugmAntaranyastavyastAlakamukhAmbujAm / bhaya-zokAtirekeNa, tanUkRtatanudyutim yoginodyatakhaGgena, vIkSitAM krUracakSuSA / tanUmiva nizAbhartuH, saiMhikeyakaTAkSitAm karavIrakhajA raktacandanena ca carcitAm / asau vilokayAmAsa, vilapantImidaM muhuH // 198 // // kalApakam // // 197 // dUrAtmano mukhAdasya, niSAdasya haThAdapi / yo'pakarSati mAM tena, kimu zUnyA jagattrayI ! // 199 // aho ! me mandabhAgyAyA, dharmaH sa bhagavAnatham / jagattrANapravINo'pi, viparIto vivartate // 200 // 1kSmIrmuktA'pyapAtA* // 2 zo dhanavAhanam saMtA* // 3 bad ghanavAhanaH khaMtA0 // // 194 // // 195 // // 196 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritA paranAmakaM [ dvitIyaH // 202 // // 203 // // 206 // // 208 // // 211 // yugmam // // 213 // // 214 // // 215 // praNipatya 'kamau karmasAkSinnabhyarthaye muhuH / jagaccakSurasi trAtA, tanme kazcid vilokatAm // 201 // athaM' vizvopakAraikadIkSitaH kSitivallabhaH / nistriMzaM dhRtanistriMzaM yogIndramidamabravIt 'mahAtmannadbhutasphUrtiriyaM mUrtistaMvorjitA / sAmrAjyalakSaNairetairna brUte yogimAtra tAm 'idaM lokadvayApathyaM, karma dharmavidAMvara 11 na zakyaM vaktumapyuccaistat kimarthaM tvayA'rthyate ? // 204 // 'santo pathapAnthAnAM, pareSAM pathadezakAH / Atmanaiva kathaGkAraM, prathayantyapathe padaM // 205 // * tadasyA nanu yogIndra !, jIvitavyapradAnataH / atitherme sametasya kartumAtithyaMmarhasi 'atha kanyAzirodezAd, vinivartitayA dRzA / pazyan narendraM yogIndraH, prAha sAhasikAgraNIH // 207 // | jagattrayapavitreNe, saccaritreNa cAmunA / zrIpuSA vapuSA ca tvaM, cakravartIva lakSyase tanmamAsminnakRtye'pi, pravRtteH zRNu kAraNam / vizvAsabhAjanaM kasya, bhavanti na bhavAdRzAH ?' // 209 // ' tuGgazRGgasamUhena, nabhaH kavalayanniva / asti vistAravittADhyo, vaitADhyaM iti parvataH // ' 210 // 'tatrAhamuttarazreNau, vidyAdharapateH sutaH / kulakramAgatAM vidyAmadbhutAmaparAjitAm `ArAdhayitumAreme, tathA taddhyAnamAnasaH / dineSvaparipUrNeSu, sAkSAdeSA yathA'bhavat // 212 // 'abhASiSTa ca tuSTA'smi, vatsa ! tvatsevayA'nayA / madAjJayA punaH sevAmuttarAM kartumarhasi 'dvAtriMzallakSaNAM nArIM, naraM vA'dbhutavikramam / hutvA'gnikuNDe tvaM vatsa !, vareNyaM vRNuyA varam athaitadanyathAkAraM, kariSyasi vaco mama / sphuTiSyati tatastUrNa, mUrdhA tava sahasradhA 'antarhitAyAM caitasyAM, tadartha pRthivImaTan / dRSTvA siMhapurAdhIzasutAmetAmihAnayam 'tanmahAtmaMstvametasyAH, prANatrANaparAyaNaH / siddhermama parArthaikanimna ! kiM yAsi vighnatAm ? // 'asyA vivekinnekasyA, jIvitaM te samIhitam / bhUtadhAtrIM paritrAturna punarnRpatermama bhuvi khyAtapratho vAcamathovAca dharAdhavaH / bhadra ! kSudradhiyAM gacchasyadhvanyadhvanyatAM kutaH ? // 219 // 'pareSAM poSyamAtmAnaM, sarve kurvanti jantavaH / jagadapyAtmanaH poSyaM, kazcittu kurute pumAn // 220 // nirmathya dharmamatyarthamarthamAvarjayanti ye / drumaM samUlamunmUlya, phalAni kalayanti te 'kiJca dRSTaM zrutaM vA'pi, strIvadhAd devatArcanam ? / tanmanye vaJcito'si tvaM, chalAd devatayA tayA // atha devyA vacastathyaM, tathApyeSA vimucyatAm / hutvA madIyaM mUrddhAnaM bhava pUrNamanorathaH 'evaM ca kurvatA svasya, kanyAyAzca nanu tvayA / parArthasiddhilubdhasya, mamApyupakRtaM bhavet // giraM zrutveti gambhIrAmabhayaGkarabhUbhujaH / yogInduravadad dantadyutidyotitadicmmukhaH 'aprAkRtaguNAdhArastavAkAro'yamadbhutaH / prAha sAhasikaprajJAmavajJAtabRhaspatim saubhAgya-bhAgyayorgehaM, dehaM tvanyArthamutsRjan / svArthAd bhraSTo'si dUreNa, svArthabhraMzo hi mUrkhatA // 227 // yadi cAtmavyayenaitAM, vanitAM trAtumicchasi / tataH sakarNa ! kharNena, kretuM rItiM samIhase // 228 // bhUpatiH prAha bho mitra !, tava snehocitaM vacaH / anyaH ko'pi punaH svArthaH, paramArthavidAM mataH // 229 // 'dAnaM dhanaM kSamA zaktirunnatirgurusannatiH / svArthaH parArthaniSpattirmene lokottarairnaraiH // 216 // 217 // // 218 // // 221 // 222 // // 223 // 224 // // 225 // // 226 // // 230 // 1 vocitA saMtA0 // 2Na, sucari pAtA / 'Na sacari khatA0 // 3 neSu pari aato khaMtA // 4 'menAmi' pAtI0 khatA // 5 trIpari tA0 // 6 jJAnAva' pAtA || 2 1
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH: ] dharmAbhyudayamahAkAvyam | 15 kiJca prANyupakArAya, prAyaH kAyaH kSamo na cet / tadanenAdhamarNene, poSitenAdhamena, kim ? // 231 // bahuvighnaH kRtaghno'yaM, mudhaiva yadi yAsyati / kAyaH parArthe puNyAya, kiM na vikrIyate tataH 1 // 232 // daivasya vazyaH kAyo'yamavazyaM tena gRhyate / yadarjitaM tataH puNyamavaiguNyaM tadAtmanaH // 233 // vayasya ! yadi me satyaM hitAya vihitAdaraH / tat pavitraH kRpANo'yaM, pANau mama samarpyatAm // 234 // vidyAdharakumAro'tha, yogiveSadharo'bravIt / devyA vacasi naivAsti, mahAtman ! mama saMzayaH prANAn jagattrayatrANapravINAn moktumutsukaH / strImAtrasya kRte rAjan!, jAne mUDho'si sarvathA ahilo mahilAtrANakadAgrahaparigrahI / nAhaM tvamiva tad bhUpa !, kRpANaM na tavArpaye // // // // // 242 // // 243 // // 244 // pRthvInAtho'pyabhASiSTa, sabhAziSTamidaM vacaH / nirvicAraM vicArajJa !, tvadvacaH pratibhAti me kSatriyo hi kSatAt trAtA, prApnotyanvarthanAmatAm / kSatriyasyAGgajatvena, mala evAnyathA bhavet tadahaM yuvayostrANakRte kAyamamuM tyajan / arjaya~zca yazodehaM zAzvataM grahilaH katham ? // 240 // anicchato'pyathaitasya, karAdAcchidya bhUpatiH / antakabhrakuTIbhImaM khaDgamavyagramagrahIt // 249 // upakAriNamAsAdya, khaGgaM snehaspRzA dRzA / vIkSAzcakre sudhAvarSaiH, sa nRpaH payanniva atha nistriMzadurdarzaH, smeradvadanapaGkajaH / bhISaNo ramaNIyazva, tadA rAjA rarAja saH atha vyApArayAmAsa, kRpANaM pANinA nRpaH / sAdaraM mudito maulikamale kamalekSaNaH daridra iva samprApya, paramAnnaM sudurlabham / mumude sa tadA skandhe, labdhvA khaDgasya saGgamam // 245 // romAGkura bherairUrddhamuddhuraiH sa tadA babhau / abhyutthAnArthamatyartha, khaDgAyeva samutthitaiH ' // 246 // athAkasmAd dviSacchedadakSiNo'pi na dakSiNaH / bAhurbabhUva bhUbhartuH, khaDgavyApAraNakSamaH bAhustambhena tenoccairantaHsantApavAn nRpaH / mantrAnnigrahamApannaH pannagendra ivAbhavat atha yAvadayaM dhIraH, kRpANaM vAmapANinA / agrahIt sAhasotsAhadhurINo dharaNIdharaH gharSaNotthAgnidurddharSe, kaNThe dambholisannibhe / bheje'siH kuNThatAM tAvanmadaneneva nirmitaH // 250 // // yugmam // // 247 // // 248 // // 249 // atha yAvacchirazchettuM svena svamayamakSamaH / tadartha prArthayAmAsa, yoginaM jagatIpatiH // 251 // jIrNamUladruvat tAvad, vAtena krUrakamaNA / zaThAtmA sa mahIpIThe, yogIndraH purato'patat // 252 // // yugmam // pRthvInAtho'pyathAkasmAt, kiJcinmUcchitacetanaH / azRNod divyanArINAM, hAhAkAraM namastale // 253 // labdhasaMjJazca varSantIM, pIyUSaM svakamaNDaloH / sphAratArotkareNeva, muktAhAreNa hAriNIm // 254 // candrojjvalamukhI svacchacandanasyandasundarAm / sevAgatAbhiH svaH khIbhizvakorIbhirivAvRtAm // 255 // netranIlotpalAnandamandiraM sundarAkRtim / dadarza purato devIM, jyotsnAmiva zarIriNIm // 256 // // vizeSakam // atha jagAda sA devI, saivAhamaparAjitA / vatsa / tvatsAha senA''zu, tuSTA'smi vRNu vAcchitam // 257 // atha praNamya tAM rAjA, ramyatAmadhikaM dadhat / jagAda devi ! me zreyastaruradya phalegrahiH || 258 / / yatastvaM mama tuSTA'si, zirazchedArthamarthinaH / tadidaM prArthaye mAtaH prasAdaH kriyatAM gayi // 259 // 1 na, mama syAdadhamarNatA saMtA0 // 2 bharai ruddhamuddhu' pAtA0 // 3 'ndirAM // 235 // 236 // // 237 // 238 // 239 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM'. [dvitIyaH bAhustambhe tathA stambha, nizumbhaya bhayApahe / zirazchettumalambhUSNuryathA'yaM jAyate kSaNAt / / 260 // evaM pratijJAnirvAhavratarakSaNato mama / upakAro mahAn devi , bhavedeva na saMzayaH // 261 // mama kArya na rAjyena, na dhanairna vadhUjanaiH / yadi tuSTA'si satyena, tadidaM kriyatAM tvayA // 262 // naivaM cet kartumutsAho, matsAhasavazAdatha / yogino'sya tataH spaSTamiSTasiddhirvidhIyatAm // 263 // atha devI punaH prAha, nAhamasya durAtmanaH / prANAnapi prayacchAmi, dUre'bhISTArthasAdhanam // 264 // ayaM hi jagatInAtha !, strIvadhArambhapAtakI / bhavAzAM vadhAdAtmasiddhiM duSTaH samIhate // 265 // etasya sattvaparyantaparIkSArtha mayA purA / akRtyamidamAdiSTamapUrNe pUrvakarmaNi // 266 // vatsa ! tat sarvamutsRjya, mantrAnuSThAnamuttamam / vaJcito'yaM mayA lobhAnniSkRtaM karma nirmame // 267 // amIrorasya pApeSu, lokadvayavirodhinaH / hInasattvasya tattvajJa !, kutaH siddhirbhavatvasau ? // 268 // . puMsaH padmAkarasyeva, kSINasattvAmbujasthiteH / zrIrvazaM kathamAyAtu, bhramarIva calAcalA ? // 269 // durAtmanastadetasya, hetave tvaM mahIpate / / ratnagarbhAmimAmAtmazUnyAM no kartumarhasi // 270 // athApi kriyatAmevaM, paropakRtikarmaTha ! / yadi syAdupakAro'sya, kazcid duzcaritAmbudheH // 271 // nivRttAyAmathaitasyAM, reje bhUpatibhAratI / saskriyAnantaraM kAntA, sAttvikasyA''yatiryathA // 272 // yadeva devi ! sAdhye'rthe, niSedhAya tvayocyate / tadeva pratyutAtyartha, pravRtti prati kAraNam // 273 // tatastvaM mAM zirazchedapratijJApUraNodyatam / nivArayantI tuSTA'pi, kaSTaM ruSTA'si tattvataH // 274 // prasAdasAdaraM mAtaH!, pratijJAtArthavAraNAt / nighnatyA me yazodehaM, kiM te samprati sAmpratam ? // 275 // yadi mamapratijJo'pi, jIvaloke'tra jIvati / vada taddevi ! ko nAma, mRta ityabhidhIyatAm ? // 276 // tatastvaM yadi tuSTA'si, tat prayAhi ythaa''gtm| zirazchedAkSamo'pyeSa, vizAmyamau yathA svayam / 277) ityuktvaiva samuttasthau, jhampArthe sa vibhAvasau / nahi sattvavatAM kizcidazakyaM pratibhAsate // 278 // dRSTvA siMhapurAdhIzamutA'pyetaM tathodyatam / antaHsaJjAtasaGghaTTA, pRthivyAmapatat tadA // 279 // balAdatha samAkRSya, rabhasAdaparAjitA / bhASate sma mudA smeravadanA medinIpatim // 28 // sAhasaM vatsa! mA kArSIrahaM tuSTA'smi srvthaa| tavoparodhAt pazyAya, jIvitaM lambhito'dhamaH // 281 // ityuktvA yoginastasya, jIvitavyamivAjavat / zabaprAye zarIre'ntazcikSepAmbhaH kamaNDaloH // 282 // kumArImapi tAmevamabhiSicyA'parAjitA / svayamujjIvayAmAsa, ghanalekhAlatAmiva // 283 // / atha jIvantamAlokya, kumArI dharaNIdhavam / vimarza-vismayasmerA, mumude kumudekSaNA . // 284 // antazcittaM praviSTo'tha, tadA tasyA rateriva / lokottaraguNaH so'yaM, patiH saGkalpajo'bhavat // 285 // tadA daH dharAdhIzamano'paharaNArthinaH / tasyA vilokitaM sAci, sAcivyaM cittajanmanaH // 286 // avocata punardevI, narendramaparAjitA / tavoparodhAt tuSTA'haM, mahAtmannasya yoginaH // 287 // . sattvaralAmbudherasya, darzanAyaiva lAlasaH / karmasAkSI tadA''rohat, prAcInAcalacUlikAm // 288 // atrAntare'bhavad bhUriniHsvAnasvanamAMsalaH / dikkukSimbhariratyuccaiH, ko'pi kolAhalo mahAn // 289 // dadarzAsyAnusAreNa, cakSurdikSuH kSipannayam / kSoNinAthaH kSaNenAtha, pRtanAM kRtinAMvaraH // 290 // kimetaditi vismeravilocanamatho nRpam / sainyAdasmAdupAgatya, kazcinnatvA vyajijJapat / // 291 // . ! "1 vatyasau vatA0 // 5 "To'yaM, ta khaMtA0 // . . .
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] dharmAbhyudayamahAkAvyam / asmadbharturidaM sainyamarikezaribhUbhujaH / svAmizUnyaM prabhAvasminnaputre tridivaM gate // 292 // ArAdhya vidhivad gotradevatAmaparAjitAm / tatastadupadezena, bhavantamupatiSThate // 293 // yugmam // rAjyazriyastadetasyA, bhava tvaM vallabho vibho ! / ramyA'pi hi zriyaM dhatte, na vinendu kumudratI // 294 // prajJAlokAbhidhAnasya, mantriNaH kramikasya me| abhyarthanAmimAM nAtha !, nAnyathA kartumarhasi // 295 // atho nikaTavartinyA, svayaM devatayA tayA / abhyaSicyata rAjendurnivezya kanakAsane // 296 // tasyottamAGge zuzubhe, sitamAtapavAraNam / pUrvakSoNibhRtaH zRGge, sitAMzoriva maNDalam // 297 // kumArImapi tAmasmai, maGgalakhAnapUrvakam / dattvA devI kSitIzAya, kSaNenAtha tirodaghe // 298 // athA'rikezarikSmApapuraM lakSmIpurAbhidham / tayA vanitayA sAkaM, praviveza vizAMpatiH // 299 / / tllkssmiipursaamraajymbhyupetyaa'bhyngkrH| pAthoda iva pAthodhipAthaH pRthvImatarpayat // 300 / / tataH siMhapurAdhIzaH, svayametya pramodavAn / tAmanaGgavatIM putrI, bhUbhujA paryaNInayat // 301 // bhUcarAH khecarAzcAnye, kanyAdibhirupAyanaiH / bhaktipahIbhavaccittAstaM bhUbhujamapUpujan // 302 // vidyAdharezvaraH so'pi, devatAdattavaibhavaH / so'pi puSpapurAdhIzaH, sa cApi dhanavAhanaH // 303 // nRpaM pare'pi sAmantAH, samantAdetya sammadAt / ratna-vAji-gajapAyaiH, prAbhRtairupatasthire // 304 / / // yugmam // anyadA vanyadAvAmipratApasyAsya bhUbhujaH / cakramAyudhazAlAyAmAvirAsIt suduHsaham // 305 // cakrasyAsya prabhAveNa, dviguNIkRtatejasA / abhayaGkarabhUpena, SaTkhaNDA sAdhitA mahI // 306 // na nAma bhUbhRtAmeva, sArvabhaumapadaM nRpaH / mahAtmanAmapi prApa, guNairlokottarairayam // 307 / / atha krameNa samprApya, vratasAmrAjyasampadam / padaM lokottaraM labdhA, cakravartyabhayaGkaraH // 308 // __ sArthavAha ! zriyo mUlamAlavAlaM yazastaroH / vrataM paropakArAkhyaM, munayastadidaM viduH // 309 // na zocyastat tvayA''pyAtmA, pApa ityamalAzaya | upakAraparA buddhiH, zuddhAM brUte tavAyatim // 310 // upayogaH paraM kazcid, yannAsmatto'bhavat tava / sArthavAha / kriyAhInaM, tanmano'tidunoti naH // 311 // tanmahAtmastavAtyartha, sarvathA'pyupakurvataH / tattvopadezamAtreNa, vayamapyupakurmahe // 312 / / saMsAre jantavaH santi, mithyAtvamayanidrayA / hitA-ahitamajAnanto, jIvanto'pi mRtA iva // 313 // mithyAtvataTinIpUraplAvitaH sarvathA janaH / rayAhustarasaMsArapArAvAre patatyayam // 314 / / tanmithyAtvamayaM dhvAntaM, sadgatiskhalanakSamam / jighAMsatA janenoccaiH, sevyaH samyaktvamAskaraH / / 315 // smeraM samyaktvasUryeNa, nigUDhaguNagauravam / uttaMsayati muktizrIrajasraM padmavajjanam // 316 // samyaktvakaumudIsvAdacakorANAM zarIriNAm / purovartini mithyAtvaviSa dRSTivirajyate // 317 / / rAgAdivijayI devaH, saccaritragururguruH / prANitrANapradhAnazca, dharmaH samyaktvamucyate // 318 // tat tavAyamalakAro, yujyate puruSottama ! / AdhAtuM hRdaye zrImatsamyaktvaM kaustubhaH zubhaH // 319 // Uce dhano'tha bhagavan !, pratipannamidaM mayA / nahi zriyaM samAyAntI, padena prerayedbudhaH // 320 // gurUnatha namaskRtya, prItaH samyaktvasampadA / tAM kSapAM kSapayAmAsa, nijAvAsaM gato dhanaH // 321 // 1 prAyaprAbhR pAtA // gha. 3
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ . (dvitIyaH saGghapaticaritAparanAmaka prage'tha mANibhadreNa, vijJaptaH suhRdA dhanaH / iyaM prAvRDatikrAntA, nishevodbhaasibhaaskraa|| 322 // . vimuktaM dhanurindreNa, 'gRhItaM vasudhAdhipaH / namastyaktaM ghanaiH zliSTaM, jigISubaladhUlibhiH // 323 // kAle'tra prasarantyuccairvyavasAyimanorathAH / prabho ! pratidizaM prauDhAH, sahasrAMzoriyAMzavaH // 324 // etadAkarNya sArthezaH, samullaGghayATavImimAm / gurUNAM gauravaM kurvan , vasantapuramAyayau // 325 // 'tatra bhUpartisatkAradviguNotsAhito dhanaH / vikrIya svIyabhANDAni, pratibhANDAnyupAdade // 326 // 'tatra sthitamathApRcchaya, dharmaghoSamunIzvaram / kSitipratiSThitaM prApa, kRtArthaH sArthapaH puram // 327 // / artha kAlena pUrNAyuruttareSu kuruSvayam / kalpadrupUrNasaGkalpo, jagmivAn yugmadharmatAm // 328 // 'tatazca prathame kalpe, bhUtvA'sau bhAsuraH suraH / apareSu videheSu, vijaye gandhilAbhidhe // 329 // vaitAbyazaile gandhAradeze gandhasamRddhake / pure zatavalakSmAbhRtsutro vidyAdharAnvaye : // 330 // 'candrakAntAGgasambhUto, jajJe nAmnA mahAbalaH / aGgAvagaNitAnaGgaH, zRGgAra iva mUrtimAn // 331 // - // vizeSakam // 'rAjyaM mahAyalAyAtha, dattvA zatabalo nRpH| dIkSA gRhItvA kRtvA ca, tapAMsi divAsadat / / 333 / / atho mahAbalaH kSmAbhRd, yauvanonmAdadurdharaH / ajJAtadharmA karmANi, nirmame sa yathAruci // 333 // 'mahAbalamahIpAlamanyadA sadasi sthitam / nirbharasphItasaGgItarasanirmanamAnasam // 334 // mantrIzo dharmatattvajJaH, svayambuddho'bhidhAnataH |vairaagyvaasnaavissttmbhaassisstt viziSTadhIH // 335 / / yugmam / / astu svAduphalazrIkaH, kadalIguravaikadA / vinaikaM puNyabIjaM tu, janturucchedamRcchati / / // 336 // 'tat tavApi zriyAM mUlaM, tyaktvA dharma kulaprabho ! / itthaM na viSayagrAmo, bhoktuM tattvajJa! yujyte|| 337 // abhyadhAd bhUpatirmannin !, kimaprastutamucyate / uvAca sacivaH svAmin !, zrUyatAmatra kAraNam // // 338 // zucibhiH sacivaiH svAmin !, kuzalodakarkazam / aprastutamapi prAyo, hitaM vAcyaM hitaissibhiH|| 339 // yadadya nandanodyAne, jJAnAtizayazAlinau / bhavadAyurmayA pRSTI, cAraNau vAcamUcatuH // 340 // 'mAsamAtraM bhavadbharturAyuH zeSamiti prabho ! / vijJa ! vijJapyase bADhamatastvamiti mA muhaH // 341 // Uce mahAbalaH sAdhu, sAdhubuddhibRhaspate / / svayambuddha ! gurustvaM me, tvaM mantrI tvaM ca bAndhavaH // 342 // yaditthaM pAtakAmbhodhipAtukaM prati samprati / mAmandhamiva nirbandhAd, bhujAlambaM prayacchasi // 343 // paraM samIpamApanne, mRtyau kRtyaM karomi kim ? / mUrdhni dattapade zatrau, vikramaH kramatAM kutaH ? // 344 // 'pravrajyA dinamapyekaM, prApyAnanyamanA janaH / mokSaM yadapi nAmoti, kAmaM vaimAniko bhavet // 345 // 'ityamAtyopadezena, mahAbalamahIpatiH / jagrAha dIkSAmAcAryasamIpamuparjagmivAn // 346 // yugmam // asAvanazanaM kRtvA, dinadvAviMzati tataH / IzAnakalpe devo'bhUd, vimAne zrIprabhAbhidhe // 347 // nAmnA'tha lalitAGgasya, tatra vaiSayikaM sukham / bhuJjAnasyAnyadA'cyoSTa, priyA tasya svayamprabhA // 348 // hA priye ! dehi me vAcaM, pralapannityathoditaH / svasAmAnikadevena,' sauhArdAd dRDhadharmaNA // 349 // yaH purA mitra! mantrIzaH, khayambuddhastavAbhavat / so'haM tava viyogena, pravajyainAM zritaH zriyam // 350 // . 1 vasau khaMtA0 pAtA0 // 2 sphItisa' vatA0 // 3 mikudeg pAtA. khaMtA0 // 4 dinAna dvA' khaMtAsaM0 // 5 dRDhavarmaNA khatA. pAtA0 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 sargaH] .. dharmAbhyudayamahAkAvyam / ahaM tvayi tataH snehAda, vijnyaayaavdhinaa'dhunaa| punaH svayamprabhAmanyAM, bhAvinI kathayAmi te // 351 // babhUva dhAtakIkhaNDaprAgvidehekamaNDane / nAgilAkhyo gRhapatirnandigrAme'tidurgataH // 352 // tasya nAgazriyAM palyA, putrISaTkAdanantaram / sutA'bhUnmartyaloke'pi, narakameva saptamI // 353 // etasyAM jAtamAtrAyAmamAtrodvignamAnasaH / nagarAnniragAd dUraM, virAgAnnAgilA kila // 354 // durbhagatvena putryAstu, nAmno'pyakaraNAdatha / nirnAmiketyabhUt tasyAH, prasiddhirjanitA janaiH // 355 // sA vardhiSNuH krameNAtha, samaM dAridyakarmaNA / agamad dArubhArArthe, nabhastilakaparvate // 356 // yugandharamuni tatra, surA-'suranamaskRtam / dRSTvA natvA'tha tadvyAkhyA, zrutvA saMvegato jagau / / 357 // duHkhinaH santi bhUyAMso, bhave'smin bhagavan ! jnaaH| mattastu mandabhAgyAyAH, ko'pi duHkhAdhiko'sti kim ? // 358 // atho yugandharaH prAha, kevalajJAnabhAskaraH / vatse ! dhatse mudhA duHkhAdvaitavaitaNDikaM manaH // 359 // duHkhAni parataH santu, tAvannarakavAsinAm / zrutamAtrANi bhindanti, hRdayaM yAni dehinAm / / 360 // paraM pratyakSamevaite, vane'pi sukhamAninaH / vinA'parAdhaM vadhyante, pazavaH pazya pApimiH // 361 // dRDhaM kazAbhistADyante, karkazAbhisturaGgamAH / badhyante cAdbhutaprANavandhurA api sindhurAH // 362 / / paradravya-paradrohaparAH pazya narA nRpaiH / krandantaH karuNaM mArnihanyante navanavaiH // 363 // svasvAmibhAvasambandhamurmurairmarmadAhimiH / vatse ! svarge'pi tApyante, maruto'viratotsavAH // 364 // vilokyate na talloke, pradezo nirupaplavaH / ArAdhyate na cedeSa, dharmaH zarmanivandhanam . // 365 // saMsAraduHkhasammardakardame patatAmayam / dharma eva bhujAlamba, datte nAnyaH zarIriNAm // 366 // ArAddhazca virAddhazca, cakravartIva dehinAm / dharmastuSTazca ruSTazca, sukhaM duHkhaM ca yacchati // 367 // sukhAya vatse ! tad vAJchA, yadi te vidyate hRdi| ArAdhyatAM tato dharmaH, klpnaaklppaadpH|| 368 // upadezamiti zrutvA, munestrailokyadarzinaH / anujJAM cAsya samprApya, duHkhaughakSayakAiyA // 369 // udvignA nijadehe'pi, gRhItAnazanA'dhunA / vartate'syAstato gatvA, svaM rUpaM darzaya svayam // 370 // // yugmam // tathAkRte'tha tenaiSA, tasminnevAnurAgiNI / mRtvA tasyA'bhavad devI, premapAtraM svayamprabhA / / 371 // bhogAn bhuktvA tayA sAkaM, sAkampo'tha divazyutaH / kSetre mahAvidehe'bhUllohArgalapuraprabhoH // 372 / / sutaH suvarNajabasya, pratApajitabhAsvataH / se lakSmIkukSimANikyaM, vajajaGgha iti zrutaH // 373 // // yugmam // nagayA~ puNDarIkiyAM, cyutvA sA'pi svayamprabhA / cakriNo vajrasenasya, zrImatIti sutA'bhavat // // 374 // anyadA pramadodyAne, krIDantI samupAgatam / muni kevalinaM vIkSya, vanditaM deva-dAnavaiH // 375 // jAtajAtismRtitviA, sA sarva pUrvaceSTitam / dhAtreyI paNDitAmAha, raho vizvAsabhAjanam // 376 // // yugmam // * purA mamA''sIdIzAnakalpe hRdayavallabhaH / lalitAGga iti khyAtastatpriyA'haM svayamprabhA / / 377 / / 1 bhAmenAM, bhAvi khaMtA0 // 2 santi, tA khatA0 // 3 .sallakSmI' khanA0 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 saGghapaticaritAparanAmakaM [ dvitIyaH sa ca macyavanAt pUrva, cyutaH kApyabhavad bhuvi / na jJAyate tatastasya, prayatnaM prAptaye kuru // 378 // paNDittA'pi zrutAzeSavRttAntAnugataM paTam / lekhayitvA'GgaNopAnte vajrasenasya cakriNaH // 379 // sevAgatAnAM sarveSAM kumArANAmadarzayat / dRdvaitad vajrajaGgho'pi, jAtajAtismRtirjagau // 380 // mama pUrvabhavaH so'yaM, paNDite ! lekhitaH kutaH ? / divyajJAnavatA kena, kathitaM vA tavAgrataH ? // 381 // ekaikazastayA pRSTaH, parvatAdivinirNayam / pUrvadRSTAnusAreNa, sa yathAbhidhamabhyadhAt // 382 // athotsukatayA vRttamanAkhyAyA'pi paNDitA / zrImatyAH purato gatvA tadvRttAntaM vyajijJapat // 383 // vajraseno'pi vijJaptaH, svayaM paNDitayA tayA / suvarNajaGghaputraM taM kumAryA paryaNInayat // 384 // so'tha zvazuramApRcchya, lohArgalapuraM gataH / svayaM jighRkSuNA dIkSAM pitrA rAjye nivezitaH // 385 // sutaM puSkalapAlAkhyaM, rAjye kRtvA sa cakrabhRt / vajraseno'pi saJjajJe, sunIbhUyAtha tIrthakRt // 386 // anyadA puSkalakSmApaM, zrutvA zatrubhirAvRtam / vajrajaGgho'pi sAhAyyaM kartu tasya purIM yayau tatra zatrUn vinirjitya, zrImatyA sahito'tha saH / vrajan nijapuraM mArge, vilokya munisattamau AtmIyAveva sodaryau, kevalajJAnazAlinau / namazcakre kRtI nAmnA senAntau muni-sAgarau // // // 387 // 388 // 389 // // yugmam // 390 // athaivaM cintayAmAsa, vajrajaGghanarezvaraH / aho ! me mandabhAgyatvamaho ! me matihInatA // yadahaM prAptavAn lakSmIM, vAntaprAyAmimAM pituH / etau cAritrasAmrAjyaM prApatuH sodarau tu me // 399 // adhunA'pi puraM gatvA dattvA rAjyaM svasUnave | cAritrAzaninA karmadrumaM bhasmIkaromyaham || 392 // iti nizcitya bhUpAlo, lohArgalapuraM gataH / prAtarditsurayaM rAjyaM, prasuptaH zrImatIyutaH // 393 // ajJAtaparamArthena, rAjyalobhAndhacetasA / viSadhUmaprayogeNa, ghAtito nizi sUnunA // 394 // yugmam // athottarakuruSveSa, samaM dayitayA tathA / nRpo yugaladharmA''yuryathAkSetramapAlayat // 395 // saudharmakalpe saGkalpopanataiH prINitau sukhaiH / snehasyUtAvivAbhUtAmekakAlamubhau surau vajrajaGghasya jIvo'tha, jambUdvIpe divadhyutaH / kSitipratiSThitapure, videhakSetramaNDane vaidyasya suvidheH sUnurjajJe satkarmakarmaThaH / jIvAnandAkhyayA khyAto, vaidyavidyAvizAradaH IzAna candra bhUbhartustatraiva nagare tadA / kAntAyAM kanakavatyAM jajJe putro mahIdharaH lakSmyAM ca jajJe kAntAyAM, sunAsIrasya mantriNaH / sutaH subuddhirvikhyAto, nAmnA ca kriyayA ca yaH // // 396 // // 397 // // 398 // // 399 // // 400 // // 401 // // 402 // // 403 // priyAyAM zIlavatyAM ca, dhanAkhyazreSThinastadA / nandano guNaratnAnAmAkaro'bhUd guNAkaraH babhUvA'bhayamatyAM ca, patnyAM sArthapateH sutaH / nAmnA sAgaradattasya, pUrNabhadra iti zrutaH so'pyatra zrImatI cavadhyutaH saudharmakalpataH / vabhUvezvaradattasya, zreSThinaH kezavaH sutaH eSAmapi ca paJcAnAM, samAnaguNazAlinAm / jIvAnandena vaidyenaM, saha sakhyamabhUt tadA // 404 // saGgatAnAmathAmISAmanyedyurvaidyavezmani / sAdhurmAdhukarIM bhikSAM, kurvan netrapathaM yayau // 405 // saM pRthvIpAlabhUbhartuH, putraM kila guNAkaram / AcatrataM tapaH kaSTAnuSThAnairvIkSya kuSThinam // 406 // mahIdharakumArastaM, vaidyaputraM tadA'vadat / dhigidaM bhiSajAM janma, dhigidaM zAstrakauzalam // 407 // 1na, samaM maitryamabhUt saMtA0 pAtA0 // -
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 sargaH 1 dharmAbhyudayamahAkAvyam / // 408 // // 409 // // 410 // // 411 // // 412 // // 413 // // 414 // // // anIhAnAM zarIre'pi, paratraikaratAtmanAm / yadIdRzAnAM sAdhUnAM, nopakArAya jAyate yallokamala-mUtrAditrANAnmAlinyamarjitam / tadidaM kSAlyatAmadya, munerArogyadAnataH jIvAnando jagAdaivamatha rAjendunandanam / yuvA'pi vRddhabuddhistvaM yuktamevoktavAniti kintu dInAralakSeNa, pratyekamapi durlabhaiH / nigRhyate yaterasya, rogo'yaM bheSajaistribhiH eteSu lakSapAkAkhyaM, tailamastyeva maTTahe / gozIrSacandanaM ratnakambalaM ca punarnahi ityukte tena te paJca, vipaNizreNimaNDanam / kaJcinmahebhyamabhyetya, zreSThinaM zreSThamUcire api dInAralakSAbhyAM, dehi gozIrSa - kambalau / yadAbhyAM kartumicchAmazcikitsAM rogiNo muneH teSAmiti vacaH zrutvA, vismayasmeramAnasaH / jagAda sAdaraM zreSThI, dhanyAH / zRNuta madvacaH kuSTharogAbhibhUtasya, yogyAvetau mahAmuneH / rAjyenApi na labhyete, dUre dInAradarzanam santi puNyanidAnAni, yAni dAnAni koTizaH / etairArogyadAnasya, zatAMzenApi nopamA tad gRhNIta vinA mUlyamanugRhNIta mAM mudA / zreSThItyuktvA'rpayAmAsa, ratnakambala - candane tataste samupAdAya, zakunaiH zubhazaMsibhiH / jIvAnandena sahitA, muneranupadaM yayuH kAyotsargAsanAsInamaghonyagrodhabhUruhaH / vAhyodyAne'tha te vIkSya, namazcakurmunIzvaram tato munimanujJApya, tailenAbhyajya vaidyabhUH / nizcetane'tha taddehe, kSiptavAn ratnakambalam tailatApena tenAtha, vyAkulAstatkalevarAt / niHsRtya zItale lInAH, kRmayo ratnakambale atha gozavamAnIya, tasyopari dayAparaH / kambalAt pAtayAmAsa, kRmIn vaidyavaraH svayam // gozIrSacandanasyandairindunisyandasundaraiH / zaminaH zamayAmAsa, sa tApavyApadaM mudA trividhAya kriyAmitthaM, kRmInatulakauzalaH / gozave pAtayAmAsa, tvagmAMsAsthigatAnayam kaizcid dinaiH zamisvAmI, cAmIkarasamacchaviH / kSamitastairvihArAya, punarnavavaparyayau vaNikpraSTho'pi bhaiSajyadAnaprabhavavaibhavAt / antakRtkevalI bhAvaM, tasminneva bhave'bhajat te'pi kambala-gozIrSazeSaM vikrIya kAJcanaiH / prAsAdaM kArayAmAsuH, svena lakSadvayena ca kiyatA'pyatha kAlena, samaM saJjAtabhAvanAH / trataM prApyA'cyute kalpe, zizriyaistridazazriyam // 429 // dvAviMzatyatarAyuSkAste sarve'pyacyutAcyutAH / prAgdvIpaprAgvideheSu, taTe lavaNavAridheH // 430 // vijaye puSkalAvatyAM puNDarI kiNyadhIzituH / vajrasenanRpasyA''san, dhAriNyAM paJca sUnavaH // 431 // // yugmam // // // 427 // // 428 // 1 'vAnidam khetA0 pAtA0 // 2 yustridivaH zriyam catA0 // pAtA0 // 4 mArjayat zatA0 // 415 // 416 // // 417 // // 418 // // 419 // // 420 // // 421 // 422 // 423 // // 424 // // 425 // // 426 // // 432 // abhUt teSu bhiSagjIvo, vajranAbhAbhidho'grajaH / caturdazamahAsvanaziSTasAmrAjyavaibhavaH bAhuH subAhuH pITho'tha, mahApIThaH kramAdamI / nIvAstato nRpASmAtya - zreSThi-sArthezajainminAm ||433 // AsIt kezavanIvo'pi, suyazA rAjaputrakaH / prAgbhavasnehataH so'pi vajranAbhamazizriyat // 434 // tIrthapravRttyai vijJaptastato lokAntikaiH suraiH / vajrasenanRpo rAjye, nivezya nijamAtmajam // 435 // sAMvatsarikadAnAni dattvA devendravanditaH / cAritrasampadA sAkaM, manaHparyAyamasadat // 436 // vajranAbhamahInAtho, mahImatha mahAbhujaH / suyazaHsArathiH zakrasama lakSmIrapAlayat // 437 // 3 janmanAm khaMtA *
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM [dvitIyaH sargaH kevalaM, vajrasenasya, tasya tIrthakRtastadA / cakraM tu samamevAbhUd vajranAbhasya bhUbhujaH / // 138 // vajanAbho vijityAtha, vijayaM puSkalAvatIm / prAptacakripadaH kAmaM, dhairyakoNi nirmame // 439 / / anyadA jAtavairAgyastAtapAdAntamAgataH / rAjyaM nyasya sute dIkSAM, sabandhurjagRhe nRpaH // 440 // / bhavopamAhikarmANi, kSayaM nItvA'tha nirvRtim / / vajrasenaprabhau prApte, dharAyAM vijahAra saH // 441 // dvAdazAGgadharasyAsya, siddhayaH sakalA api / vajranAbhamunIndrasya, pAdapIThAntike'luThan // 142 // anye'pi bandhavastasya, samaM suyazasA'bhavan / ekAdazAGgapArINA, mahinnAM ca mahAspadam // 443 // viMzatyA''rAdhitaiH sthAnarahadbhaktipuraHsaraiH / vajranAbhamunIndro'tha, tIrthakRtkarma nirmame // 444 // vaiyAvRtyena sAdhUnAM, bAhuzcakripadapradam / subAhustu balAdhAyi, karma nirmitavAn muniH // 115 // prazaMsAM ca tayozcakre, vajranAbhamunIzvaraH / tena pITha-mahApIThau, prakAmaM durmanAyitau // 146 // tadIrdhyAjanitaM karma, tAbhyAmAlocanAM vinA / strIbhAvaphaladaM cakre, mAyAmithyAtvayogataH // 447 // kramAt SaDapi te pUrvalakSAn dIkSAM cturdsh| pAlayitvA'tha sarvArthasiddhizriyamazizriyan / / 448 // 1. ityanuttaravimAnanivAsazrIvilAsavikasanmanasaste / .. . nirvRtipratibhuvaM bhavabhAjAM, bhejire nirupamA sukhalakSmIm // // 449 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudaya' ... 'nAni zrIsaGghapaticarite lakSayake mahAkAvye zrIRSabhasvAmi- - __ pUrvabhavavarNano nAma dvitIyaH sargaH samAptaH // __ yastIrthayAtrAbhavapuNyayogAnmAtrAdhiko'bhUd bhgvtprsaadH| zrIvastupAlastamamuM pRthivyAM, prAsAdamUrtyA prakaTIcakAra // 1 // // 0.456 ubhayaM 577 // , 1 dharmaka' pAtA0 // 2 bhadevasvA' vatA0 // ' '3 etatpadyAnantaraM 'pAtA0 pustake'yaM zloko'dhika upalabhyate-yA zrIH svayaM jinapateH padapadmasamA, bhAlasthale sapadi saGgamite smetaa| zrIvastupAla! taba bhAlanibhAlanena, sA sevakeSu sukha // vatA. khaMtA. pustakayoH punaraya zloka tRtIyasargaprAnte vartate // 4 graMthAnam--453 / / ubhayaM 568 // iti pAtA0 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH / kulakarANAmutpattinItayazca itazca jambUdvIpe'sti, videheSvapareSu pU: / IzAnacandrakSmAcandravAtA nAmnA'parAjitA // 1 // tatra candanadAsasya, zreSThino nandano'bhavat / khyAtaH sAgaracandrAkhyo, drAkSopamavacastatiH // 2 // kaumudyAM bAhyamudyAnamanyedyuH sapure nRpe / samprApte'zokadattena, samaM mitreNa so'pyagAt // 3 // zreSThinaH pUrNabhadrasya, nandinI bandisaGkaTAt / asAvatrAnnare dRSTvA'mocayat priyadarzanAm // 4 // tAvanyonyasamAlokapramodahRtamAnasau / chalaikadRSTeH kandarpapizAcasya vazaGgatau // 5 // svaM svaM gRhamatho yAtAvanyonyavirahAturau / na ratiM prApatuH kvApi, kAmAjJA hi suduHsahA // 6 // atha sAMgaracandrasya, zrutvA tad vikramAdbhutam / pitA candanadAso'smai, sAmadhAma giraM jagau // 7 // kRthA mAsma vRthA vatsa !, vikramakramamanyadA / yato na vaNijAM kvApi, zauryamaucityamaJcati // 8 // api cAzokadatto'yaM, chadmanaH sana jaGgamam / saGgamastena naitena, samaM kAryaH kvacit tvayA // 9 // IrSyAluH ko'pi tAtasya, mithyaivedaM nyavedayat / yanme vayasyo mAyAvI, mAyAvItamanA api||10|| sa svacchaprakRtizcitte, cintayanniti saagrH| tAtAdezaH pramANa me, nityamityavadat kRtii||11||yugmm / / candanaH pUrNabhadrazca, cittajJau sutayoH svayoH / kArayAJcakratuH prItyA, pANigrahamahotsavam / / 12 / / patyA sAgaracandreNa, tulyena priyadarzanA / lakSmInArAyaNeneva, prItA nItA kRtArthatAm // 13 // priye'nyadA bahiryAta, sati taddhAmagAminA / prArthitA'zokadattena, tyaktalajena sA'vadat // 14 // tvaM mAyAtaH samAyAtaH, kimu re! mama mandire / / tuccha ! tad gaccha bhartA me, svacchastvAM mitramicchati / / athodvigno vinirgatya, sAgarAgre'bravIdidam / palyAste duzcaritrAyAH, saGkaTe'dyApataM sakhe ! // 16 // zrutveti sAgaro'pyUce, kSaNaM vikRtmaansH| sakhe !na khedaste dakSa !, vidhAtumucitaH kvacit // 17 // snehAnuviddhayotirAvayormAnasaikSatiH / bhAvinI nAvinItAyAH, kRte tasyAH kadAcana // 18 // RjuprakRtinA tena, sa duSTa iti bhASitaH / kAmaM muditacitto'bhUt , svabhAvo'yaM durAtmanAm // 19 // svayoSAyAmadoSAyAmapi mitragirA tayA / sAgaro'bhUd gatapremA, jJApayAmAsa tAM na tu // 20 // priyadarzanayA sAkaM, mRtvA kAlena sAgaraH / jambUdvIpe'tra bharatakSetrA. dakSiNe'bhavat // 21 // tRtIyAre'vasarpiNyA, sindhu-gaGgAntarakSitau / zepe palyopamASTAMze, yugmadharmA ravicchaviH // 22 / / // yugmam // mAyayA'zokadatto'pi, niSpanno'traiva kuJjaraH / caturdantaH sitacchAyakAyastaM dRSTavAn bhraman // 23 // - AvirbhUtAbhUtaprItiH, sakareNuH kareNa tam / AliGgayA''ropayAmAsa, nijaskandhe savismayam // 24 // 1 tayoHstayoH vatA0 // 2 "ndiram ? khNtaa0|| 3 sakSitiH vatA0 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 saGghapaticaritAparanAmakaM [tRtIyaH ayaM mayA kvacid dRSTa, ityanyonyaM sacintayoH / tayoH smRtipathaM yAtaH, snehaH pUrvabhavodbhavaH // 25 // prAgbhavasmaraNAjjJAtanItiH skandhAdhiropitaH / kariNA tena sa khyAti, lebhe vimalavAhanaH // 26 // prabhAvAdavasarpiNyAH, kAle'tra mamatAjuSAm / na dadurvAJchitaM kalpataravaH stokatAM gatAH // 27 // mamAyamiti kalpadruviSaye kalahAkulAH / abhavan mArgagAH sarve, tasya hAkAradaNDataH // 28 // tasya candrayazonAgni, kalatre'bhavadanyadA / dhanuraSTazatItujhaM, prAcyasaMhananaM ziti // .29 // viluptasaGkhyapUrvAyuH, strI-puMsamithunaM kila / cakSuSmA~zcandrakAntA cetyanayo ma kalpitam // 30 // . . - -yugmam // jarA-rogI vinA mRtvA, tato vimalavAhanaH / suparNAkhyakumAreSu, suraH samabhavannavaH, // 31 // nAgalokeSvabhUcandrayazA api mRtA tataH / agAnAgakumAreSu, kuJjaro'pi cyutastataH // 32 // antyakAle'tha cakSuSmAnapi yugmamajIjanat / yazasvI ca surUpA ca, candrakAntAGgasambhavam // 33 // cakSuSmAn sa suparNeSu, mRtvotpede mahAsuraH / candrakAntA'pi nAgeSu, samAnasamayaM kila // 34 // atho yazasvinastasya, pitRvat prabhutAjuSaH / dhAollavitahAkAranItimimithunaH sthitam // 35 // tacchAsanAya mAkAradaNDaM cakre'tha sa prabhuH / yathAparAdhaM prAyuta, nItidvayamatha.kramAt // 36 // abhicandro'bhavat putraH, pratirUpA ca kanyakA / gaura-zyAmarucI patlyAM, surUpAyAM yazasvinaH // 37 // yazasvyabdhikumAro'bhUt , surUpA tvasya vallabhA / vipadya samamevAhikumAraH samajAyata // 38 // putraH prasenajinAma, cakSuHkAntA ca nandanI / abhicandrasya jajJAte, pratirUpAGgasambhavau // 39 // abhicandro vipadyA'bdhikumAreSUdapadyata / sahaiva pratirUpA tu, jajJe nAgakumArakaH // 40 // pitRvadyugminAM zAsti, prasenajiti kurvati / sati hAkAra-mAkAralaGghane dhAryataH punaH // 41 // dhikkAranIti nirmAya, nirmAyaH kramazastribhiH / daNDairamIbhizcaNDAjJo, mithunAni zazAsa saH // 42 // ||yugmm // cakSuHkAntA'tha tatkAntA, marudevaM tanUdbhavam / sutAmasUta zrIkAntAM, ceti tadyugmajAtakau // 43 // mRtvA prasenajid dvIpakumAreNvatha nirjaraH / cakSurakAntA'tha nAgeSu, samaM samudapadyata // 44 // pitRvanmarudevasya, zAsato'tha prajA nijAH / zrIkAntAyAM sapAdAgradhanuHpaJcazatocchyau // 45 // zAtakumbhadyutinAbhirmarudevA priyaGguruk / nAnnetyajAyatAM putraH, putrI ca yugajAtako // 46 // yugmam // saGkhyAtapUrvapramitaM, tayorAyurajAyata / paitRkAdAyuSaH kiJcinyUnamanyUnapuNyayoH // 47 // prApa dvIpakumAratvaM marudevo vipadya saH / zrIkAntA tasya kAntA tu, tadA nAgakumAratAm // 48 // dhanasArthavAhajIvasya RSabhatIrthakRtazcaritam atho vidadhato nAbheryugminAmanuzAsanam / tRtIyArasya zeSeSu, pUrvalakSeSu keSucit // 49 // AyurbhuktvA trayastriMzatsAgaropamasammitam / jIvaH zrIvajranAbhasya, cyutvA sarvArthasiddhitaH // 50 // kRSNASADhasya turye'DyuttarASADhAsthite vidhau / kukSau zrImarudevAyAH, sa prabhuH samavAtarat // 51 // / . . . , , . . . . // vizeSakam / / 1 pA cAsya pAtA // 2 'sambhavam khetA0 // 3 "Dhacaturthe'hayu' khatA0 pAtA0 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] / 25 dharmAbhyudayamahAkAvyam / avatAre prabhostatra, pavitre bhuvanatrayam / dhvastadhvAntaM sukhisvAntaM, zAntaduHkhamabhUt kSaNam // 52 // vRSabha-siMha-zrI-dAma-candrA-''dityAn dhvajaM ghaTam / saro-vArddhi-vimAnAni, ralaugha-jvalitAnalau // 53 // etAn lokottarasphUrtiprabhAvAdbhutasUcakAn / tadA caturdaza svapnAn , marudevI vyalokayat // 54 // // yugmam // atha prAtaH prabuddhA'sau, nAbheH svamAnacIkathat / so'pyuvAceti putraste, bhAvI kulakarottamaH // 55 // athA''sanaprakampena, vijJAyAvataraM prabhoH / samaM samantAt tatraitya, svapnArthaM vaJiNo jaguH // 56 / / marudevIM namaskRtya, tataH sarve surezvarAH / jagmurnijaM nijaM sthAnamamandAnandamedurAH // 57 // nidhAnaM ratnagarbhava, viprANA garbhamadbhutam / dineSu paripUrNeSu, zyAmacaitrASTamIdine // 58 / / uttarASADhayA yukte, vidhAvuccaiH zubhagrahaiH / devI yugaladharmANa, sutaratnamasUta sA // 59 // yugmam // sukhaistadoditaM vAtairmuditaM nArakairapi / jagatraye'pi tejo'bhUdanadad divi dundubhiH // 60 // pIThakampA-'vadhijJAnAjjJAtvA''dijinajanma tat / aSTAdholokavAsinyaH, smiiyurdikumaarikaaH|| 61 // bhogaGkarA bhogavatI, toyadhArA'pyaninditA / subhogA puSpamAlA ca, vicitrA bhogamAlinI AmirnatvA ca nutvA ca, maitavyaM netyudIrya ca / heturAgamane svAmimAtustathyamakathyata // 63 / / yugmam // uttarasyAM dizi stambhasahasra prAmukhaM ca tAH / vAtapUtadvigavyUti, vyadhuH sUtigRhaM bRhat // 64 // utsAmbhojabhRGgAlidhvAnasthAnapradAnataH / prItA gItAni gAyantyo, natvA prabhumami sthitAH // 65 // etya kampAsanA jJAtvA, merusthAH svargalokagAH / praNemurdikkumAryo'STau, jinaM tajjananImapi // 66 // meghaGkarA vatsamitrA, suvatsA meghamAlinI / sumeghA meghamAlA ca, vAriSeNA vAhikA // 67 // klRptAmbudA mudA hRtvA, reNuM surabhivAriNA / AyojanaM tataH puSpairvRSTiM paJcavidhairvyadhuH // 68 // // yugmam // abhyetya dikkumAryo'STa, paurastyarucakAdrigAH / nemurjinaM tadambAM ca, karasphuritadarpaNAH // 69 / / nandA nandottarA''nandA, vaijayantyaparAjitA / jayantI vijayA caiva, kiJcAnyA nandivarddhanA AyAtA dikkumAryoSTAvapAcyarucakAdrigAH / natvA mAtrA samaM nAtha, sabhRGgArAH sagItayaH // 71 / / lakSmIvatI citraguptA, samAhArA vasundharA / sunabaddhA zeSavatI, supradattA yazodharA // 72 // atha pratIcIrucakAdupetyASTau kumArikAH / natvA'rhantaM ca devIM ca, tasthuLajanapANayaH // 73 // bhadrA navamikA sItA, ekanAsA pRthivyatha / ilAdevI-surAdevI-padmavatya iti zrutAH // 74 // udIcIrucakAdaSTAvAgatA dikkumaarikaaH| praNamya devaM devIM ca, cAmarANi kare dadhuH // 75 / / 1 rudevA vyaM vatA0 // 2 rudevAMna vatA0 // 3 degDhanakSatre, vidhA khaMtA0 / / 4 nAt zA" khatA0 pAtA0 // 5 lAhakA khaMtA0 // 6 'STI, pau' khaMtA // 7 pravuddhA khatA0 pAtA0 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 saGghapaticaritAparanAmake * [vatIyaH vAruNI puNDarIkA ca, hAsA hIH zrIralambusA / khyAtAH sarvaprabhA mitrakezI cetyabhidhAnataH / / 76 // aSTASTa dikumAryastAH, paurstyruckaaditH| vijJapya pUrvavad devI, dikSu pUrvAdiSu sthitAH / / , 77. / / nipItasphItapIyUSapUrodgAravaraiH svaraiH / tenurjinaguNagrAmagAnamAnandamandiram ... // 58 // dazabhiH kulakam // vidizArucakAdetya, catasro dikumArikAH / natvA devaM ca devIM ca, gAyantyo dIptadIpakAH // 79 // saterA citrakanakA, citrA sautrAmaNI tathA / vijJapya pUrvavat tasthuraizAnyAdividikSu tAH // 80 // // yugmam // catasro dikkumAryo'tha, ruckdviipto'bhyyuH| surUpA-rUpikAvatyau, rUpA-rUpAMsike tathA // 81 // caturaGgulato bAlanAlaM chittvA nyadhurdare / tatra ratnAdinA pUrNe, dUrvayA pIThikA vyadhuH // 82 // siMhAsana-catuHzAlajuSastrIn kadalIgRhAn / cakruzca mUlapAsAdAt , prAcInottara-dakSiNAn // 83 // abhyaGgamubhayozcakruzcatuHzAle'tha dakSiNe / lakSapAkena tailena, divyamudvartanaM ca tAH / // 84 // saMstrapya prAk catuHzAle, litvA gozIrSacandanaiH / tAzca vyabhUSayan divyacelA-'laGkaraNairubhau // 85 // tAzcottaracatuHzAlapIThamAnItayostayoH / hutvA himAdrigozIrSa, rakSApoTTalikAM nyadhuH // 86 / / parvatAyurbhavetyuktvA, karNAbhyaNe jinasya tAH / sphAramAsphAlayAmAsurAzu pASANagolakau // 87 // atho jinaM jinAmbAM ca, nItvA sUtiniketane / mudA talpe samAropya, gAyantyastasthurantike / / 88 // nedurdivi tadA ghaNTAzcakampe vAsavAsanaiH / aho ! kimidamityevamAsadad dyusadAM bhayam // 89 / / kruddho baddhodyamaH pUrva, zakro vikramakezarI / sAvadhAno'vadhijJAnAjjJAtvA janma jagadguroH // 90 // 'kopATopa samutsRjya, muktasiMhAsanastataH / prAgmithyAduHkRtaM dattvA, natvA ca trijagadgurum // 91 // samaM samastairgIrvANairvidhitsurjinamajjanam / Adideza surAdhIzaH, senAnyaM naigameSiNam // 92 // ||vishesskm // tadvAditasughoSAkhyaghaNTayA saha sarvataH / nAdAd vimAnaghaNTAnAmadhAvanta sudhAbhujaH // 93 // paJcayojanazatyuccaM, lakSayojanavistRtam / pAlakaH pAlakaM yAnaM, cakre zakranidezataH // 94 // mahiSIbhiH sahAmAtyaiH, sAkaM nAkezvarastataH / bheje vimAnaM vyomeva, vidhustArA-grahA~nvitaH // 95 / / atha nandIzvaradvIpe, gatvA ratikare girau / vimAnaM tantra saGkSipya, prApto jinajanergRham // 96 / / . pradakSiNitatIrthezasaudhaH saudharmanAyakaH / tadvimAnamudakpAcyAM, saMsthApya prabhumabhyagAt // 97 // dRSTamAtraM jinaM mAtrA, samaM natvA surezvaraH / traidhaM pradakSiNIkRtya, kRtyavit praNanAma ca / // 98 // mudA'tha ghusadAMnAthaH, prAha sotsAhamAnasaH / marudevyAH puro janmamahimne svaM samAgatam // 99 // dattvA'vasvApinI devyAH, praticchandaM jagatpateH / sthApayitvA tadante ca, paJcamUrtirbabhUva saH / / 100 // eka puraH surasvAmI, bhuvanasvAminaM nyadhAt / gozIrSacandanAmodazaste hastAmbujadvaye // 101 // chatramatra dadhAraikazcAmare parito'pyubhau / eko vetrIya nirdambho, dambholi purato. hariH , // 102 / / rakko ratnamivAsAdya, mAdyannubhuvi H svayam / nidhAya hRdaye yatnAdagamanmerumUrddhani // 103 // ____"2 racaraiH vatA0 // 2 kRtaM kRtvA, na khatA0 pAtA0 // 3 hAvRtaH khaMtA0 pAtA0 // 4 bhuH prabhum khaMtA0 pAtA0 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 sargaH ] 'dharmAbhyudayamahAkAvyam / zilayA pANDakavane, pANDukambalayA dhRtam / adhyAsta vAsavaH snAtrapIThamutsaGgitaprabhuH // 104 // asmin mahe mahAghoSAghaNTAnirghoSabodhitAH / indrAstriSaSTirAjagmurapare saparicchadAH // 105 // acyutendro'tha sauvarNAn, raupyAn maNimayAnapi / hemarUpya - hemaratna - ratnarUpyamayAnapi // 106 // hemarUpyamaNimayAn, bhaumA~zca kalazAn suraiH / aSTottarasahasraM sa tAn pratyekamacIkarat // kumbhavat pAtrikA-ratnakaraNDa- sthAla-darpaNAn / bhRGgAra - puSpacaGgerI- supratiSThAnakArayat // kSIroda - puSkarodAbhyAmambhaH sAmbhoruhaM tadA / samRtsnaM cAnyatIrthebhyo, bharatairAvatAdiSu // Aninyire padmaidAt, kiJcit kSudrahimAdritaH / tuvarauSadha-siddhArtha - kusumAni ca te surAH nandanAt pANDakAd bhadrazAlAt saumanasAcca te / gandhadravyANyupAnIya, pAnIyAntarnicikSipuH kumbhAnambhobhirApUrya, sphUrjattUryaravorjitam / // // 111 // kSisvA puSpAJjalIn zakAH, snAtramAsUtrayan vibhoH // rUkSAGgaM gandhakASAyyA, vyAlimpannatha te vibhum / pAtrikAnyastagozIrSa zrIkhaNDadravakardamaiH // abhyarcito'Gke dadhre'tha, prabhurIzAnavajriNA / saudharmAdhipavad bhaktyA, mUrttIH paJca vitanvatA zRGgocchalajjalAn dikSu, caturazcaturo vRSAn / vidhAya vidadhe snAtraM, saudharmendro'pyatha prabhoH pUjA-vilepanA-kalpairanalpAmodameduraH / vibhuM vibhUSayAmAsa, dAsavad vAsavaH svayam tatazca pRthivIpIThaviluThanmaulimaNDalaH / namaskRtya jagannAthaM, hRSTastuSTAva vAsavaH // // // 107 // 108 // 109 // 110 // ' // 112 // 113 // 114 // 115 // 116 // 117 // // 118 // // 119 // namaste vizvanAthAya, vizvAnandapradAyine / vizvottaracaritrAya, vizvatAtAya tAyine zrIyugAdijagannAtha !, kRtAvataraNe tvayi / adyAbhUd bharatakSetraM, pavitraM tridivAdapi gate kAle mahAmohameghavyUhatamomaye / diSTyA dRSTA bhavanmUrtinetrakairavakaumudI asmin janmani manye'haM dhanyamadyatanaM dinam / yatra tvatpadapadmAbhyAM ziraH surabhitaM mama // zrIjineza ! dinezastvamapUrvaprathitodayaH / urvyA sarvajJa ! kurvIthAH, zAzvataM sudinotsavam // // // IzAnezAdatho nAthaM, gRhItvA paJcarUpabhAk / yathA''gataM sudharmendraH, sUtikAsadanaM yayau vinivRttya praticchanda, vibhuM talpe nivezya ca / vAsasI kuNDale cAtra, mumuce namuceripuH // astanyapAnaniSThasya, nijAGguSThazikhAlihaH / sudhA sudhAbhujAM bhartrA nyadhAyi svAmino'Ggule // atha dhAnna prabhoH svarNa - ratna-vastrA - ''sanAdikam / sAraM sAMsArikaM vastu, sarvaM zrIdo nyadhApayat jinasya jinamAturvA, yo'vadyaM cintayiSyati / tanmUrddhA zatadhA bhAvItyuccairgiramudIrya saH // 127 // dhAtrIkarmaprapaJcAya, tatpaJcApsaraso hariH / Adideza sadezasthAH, zazvad vizvatrayIguroH // 128 // // 126 // 120 // 121 // 122 // 123 // 124 // 125 // - // yugmam // saudharmendrastadA''nandI, nadIzvaravaraM gataH / spaSTamaSThAhnikAmatra, cakre zakrAstathA'pare // 129 // pare'pi sarve sarveSu, zAzvatArhatasadmasu / yathAvidhi mahaM kRtvA, yathAgatamaguH surAH // 130 // vRSabhazcihnamUrusthaM, svapne prAg vRSabho'pyabhUt / prabhorRSabha ityAkhyAM cakratuH pitarau tataH // 131 // cAlyasthaH pAlyamAno'tha, surastrIbhiH sa paJcabhiH / dadhau vRddhiM samitibhiH, sAkSAt saMyamavat prabhuH 1-2 - 3 raupya saMtA0 // 4deg duraiH saMtA0 // 5 TAma vatAsaM0 // // 132 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM taMyugmajanmaghanyAyAH, kanyAyA nAma cakratuH / sumaGgaleti samprItau, nitarAM pitarAvatha vatsareM svAminaH pUrNe, janakotsaGgasaGginaH / saudharmendro'nvayasthityai, sekSuyaSTiH puro'bhyagAt prabhurjJAtindrasaGkalpo, jagrAhekSulatAM ca tAm / ikSvAkusaMjJa kRtveti, vaMzaM bharturyayau hariH // vibhurabhyAgatairdevaireva ramyamaramyata / nityamatyadbhutAnekarUpanirmANakarmaThaiH prApya prabhurathAGguSThapAnAvasthAtigaM vayaH / aprIyata phalairdivyaistairuttarakurUdbhavaiH // // // // 139 // // 140 // // 141 // // 142 // // 143 // // 144 // svAmI kramAt pravarddhiSNuH, sparddhiSNuH kalpapAdapam / saubhAgyarUpabhUpAlabhavanaM yauvanaM yayau sevye candrakuTumbena, padmanyakkArabhIruNA / prabhornakhamaNivyAjAt, pAdapadme virAjataH bhujau bhAtaH prabhoH zrAddha-sAdhudharmadharoddhRtau / bhujagendrA vibonnidranakharatnAGgulIphaNau anyonyamupamIyante, karAMhi - nayanAdayaH / prabhormukurabimbeSu, nAbhi-hRdvadanAdayaH kAruNyazAlitAruNyacAruNyaGge jagadguruH / apIpyata dyutipayastRSitAn lokahammRgAn bAlakelirasottAlastAladrumatale'nyadA / dArakaH phalapAtena, kuto'pi mithunAnmRtaH athAnyamithunairbAlA, parAsupitR-vallabhA / jAtarUpasahagjAtarUpazrIrnAbhaye'rpitA sA'pi zApacyuteva zrIrnayanAnanda kaumudI / nandanIva sunandAkhyA, nAbhinA sA'bhinanditA // yazItiM pUrvalakSANi, yAvad bhogaphalodayam / prabhuH svasyAvavijJAnAjjAnan zakrakRtotsavaH / / maGgalA-sunandete, rati- prItinime tataH / nirastadarpaM- kandarpacaryaH paryaNayajjinaH // 147 // adhAdapUrNaSaTpUrvalakSI kukSau sumaGgalA / tau cAhu-pIThayorjIva, cyutau sarvArthasiddhitaH // 148 // sunandA'pi kRtAnandA, tadAnImudare dadhau / tau subAhu mahApIThau, tata eva divayutau 149 // ISTrA caturdazasvamAnatha devI sumaGgalA / svAmyuktacakrimAtRtvaprItA yugmamasUta sA // 150 // suto bharata ityasyA, brAhmIti ca sutA'bhavat / sunandA bAhubalinaM, sundarImapyajIjanat // 151 // 'punarekonapaJcAzatputrayugmAni jIvasU: / asUta bhUtalasyUtamaGgalAni sumaGgalA 145 // 146 // // // 152 // 28 [ tRtIyaH // 133 // // 134 // 135 // 136 // 137 // 138 // tadA ca svAmino dAnAdbhutAdiva vilajjitaiH / kalpadrumairadRzyatvaM, tairjagme yugmadharmiNAm // 153 // mitho'tha mithunaiH kAlayogAt kalikadarthitaiH / etya vijJApitaH svAmI, samantAdasamaJjasam // 154 // jJAnatrayatato vAcaM, tato vAcaMyamAgraNIH / Uce bho ! bhUpatiH zAsti, nyAyavartmAtivartinaH // 155 // so'rmyatAmiti tairukte, pitA dAteti so'bravIt / nAbhinA'pi samAdiSTaM, bhUyastaM bhUpamabhyaiH // 156 // vAcA tasyAbhiSekAya, vivekAyatacetasaH / te jagmuryugminastUrNaM, payase nayasevinaH // 157 // tadA cAsanaMkampena, zakro'pyavadhibodhitaH / kAlaM matvA'bhiSekasya, prabhorabhyarNamabhyagAt // 158 // klRptakalyANavedyantaH, siMhAsanajuSaH prabhoH / cakre zakrastato rAjyAbhiSeka tIrthavAribhiH // 159 // gaGgAvIcIvaraiH prItazcIvaraistaM zacIvaraH / vibhuM vyabhUSayad vizvabhUSaNaM bhUSaNairapi yugmanyapyabjinI traistoyamAnIya cikSipuH / bhUSitasya vibhoryogyaM, na mUrdhnAti padAbjayoH tAni matvA vinItAni, mithunAnIti nItimAn / dhanadena vinItAkhyaM, zakraH puramacIkarat // vistArA-''yAmasampUrNanava-dvAdazayojanAm / ayodhyetyanyanAmAnaM sa divyAM nagarIM vyadhAt // 163 // // 160 // // 161 // 162 // 1kSA garne suma khaMtA0 pAtAM0 // 2 so'vadat saMtAM0 pAtA || 3 9bhyayuH saMtA0 // . 4 pAtrai tA0 // 5 degtivit tA pAtA0 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] / dharmAbhyudayamahAkAvyam / vizatau pUrvalakSANAM, pUrNAyAM janmato vibhuH / ayodhyAyAmabhUd bhUpaH, prajApAlanapaNDitaH // 164 // rUkSakhigdhena kAlena, jAte'nau taruSu svayam / svAminA cakrire kumbhakArapramukhakAravaH // 165 // bharatAya kalA bAhuvalaye'zvAdilakSaNam / sundaya gaNitaM brAhayai, lipIrapyAdizat prabhuH // 166 // vidhAya vidhivad vizvAn, vizvanAtho niyoginaH / adainyAni ca sainyAni, rAjyaM prAjyamapAlayat // 167 // niHzakA nirvipatpaGkA, nirAtaGkA nirAgasaH / nirItayaH prajAstasmin , babhurvasumatIpatau // 168 / / sasyAnyakRSTapacyAni, dhenavaH kAmadhenavaH / visRSTavRSTayaH kAle, jaladAH phaladA drumAH // 169 / / rAjanvatyAM tadA tena, bhuvanakhAminA'vanau / jAtaH zUro'pi na prUrakarAkrAntikRtau kRtI // 170 / / AjJAmAne dharitrIzAn , kurvatyasya vazaMvadAn / sa smaro yadi sasmAra, kevalaM cApacApalam / / 171 / / itthaM trivargasaMsargasubhagambhAvukAH prajAH / triSaSTiH pUrvalakSANAM, jajJe pAlayataH prabhoH // 172 // ___ anyadA zizirAkrAntaM, jagadAnandayannayam / vasantarturjagadbhartuH, sevAM kartumivAyayau // 173 // madhurvidhAya vAsantI, puSpAbharaNabhUSitAm / cakSurdoSabhiyA'kArSIdalikajjalamaJjalAm // 17 // sahakAraM sahuGkAraM, kila kokilakUjitaiH / pathikAH pathi kAmasya, bhRtyaM mRtyumamanyata // 175 / / kandarpo darpavAnAjJAbhaGgavadhyAn viyoginaH / pazyatyantarvaNaM kurvannuccaizcampakadIpakAn // 176 // sAro madhurasairantarudbhinnamadhubhANDavat / madhupAnAM kalakalaiyAkulo bakulo'bhavat // 177 / / puSpollAsaiH,sahAseva, sagItevAliniHsvanaiH / vadhUriva madhUnmacA, vanalakSmIralakSyata ' // 178 // hallIsakalayAd vallIvellatpallavapANibhiH / anInaTannaTAcAryakalayA malayAnilaH // 179 // tadotkaNThitacetomiH, prerito bharatAdibhiH / jagAma janitAnandaM, nandanaM nAbhinandanaH / / 180 / / pikInAM paJcamoccArai GgIsaGgItaniHsvanaiH / asamaiH kusumairbharturvanazrIH svAgataM vyadhAt // 181 / / puSpavezmakRtAvAse, puSpabhUSaNabhUSite / tatra puSpAsanAsIne, puSpamAsa iva prabhau // 182 // yazobhirvAsite vizve, vizvataH svAminA'munA / kimetairiti puSpANi, cinvanti sma vilAsinaH // 183 // yugmam // astraprapaJcaM paJceSoranyannahi sahAmahe / itIva puSpAvacaya, racayanti sma subhravaH // 184 // ko'pi priyAstanastambe, stamberamamiva smaram / babandha nidadhatpuSpamAlAmAlAnasannibhAm // 185 // priyopanItaM sAvajJa, zvAsairbhUnmAsma bhasmasAt / itIva kusumaM kAntA, nAsikAntAdapAtayat // 186 / / pANiH puSpANi cinvatyAH, kasyAzcit komalAGguliH / , uccaizcucumce rolambakuTumbairambujabhramAt kapole'tADayat kAzcidudyatpallavapANinA / azokaH pAdaghAtasya, kRtapratikRtau kRtI // 188 / / latAbhyaH puSpasarvasvaM, hRtvA yAtyaGganAjane / svananto'nupadIbhUtA, bhRGgAstadupajIvinaH // 189 / / paJcavarNasumastomasarvAGgINavibhUSaNAH / virejurjaGgamAH kAmazastrazAlA iva striyaH susthitaimithunairitthaM, paritaH parivAritaH / vabhau tribhuvanasvAmI, tadA'naGga ivAGgavAn // 191 / / athaikataH kRtottAlatAlai-nAdAnugAmibhiH / mRdaGga-paNavA-''todya-veNu-vINAdiniHsvanaiH // 192 // 1 krUraH karAkAnta khaMtA // 2 mamaMsata khaMtA0 pAtA0 // 3deglamAnAnu khaMtA0 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM / tIyaH kIrNakarNasudhAvarSa, yati-mAna-layAnvitam / bhAvahastaka-dRkcArI, cArunRttamanoharam . : // ,193 // grAma-rAgojvalasphItagItaprItajagajjanam / saGgItakaM prabhustatra, prItyA'tyartha kRtArthayan / // 194 // ' anyataH pramadoddAmapramadAjanacaccarIH / parataH pauralokAnAmApAnakamahotsavam // 195 // aparatrApi lolAkSIrdolAndolanakhelinIH / ., pazyan pramuditaH svAmI, cintayAmAsivAniti // 196 // paJcabhiH kulakam / / kiM kadA'pi mayA kvApi, sukhamIhakSamIkSitam / / dadRze vimRzannevamavadhijJAnataH prabhuH // 197 // AtmanaivAnubhUtaM yat , purA vaiSayikaM sukham / anuttaravimAnAntastridiveSUttarottaram / / 198 // yugmam / / vibhurvibhAvayAmAsa, svabhAvaM bhavinAM tataH / jAnanto'pi hi mohena, jIyante hanta ! jantavaH // 199 // yadanantabhavAbhyastaM, sukhaM viSayasambhavam / apUrvamiva manyante, bubhukSava ivAzanam , // .200 // duHkhahetuSu tattvena, sukhecchA viSayeSu yA / sA'pi mohasya mAhAtmyaM, sudhAbuddhiviSeSviva // 201 // . aryamAno'pi nopaiti, nopeto'pyavatiSThate / sthito'pi na sukhaM datte, mattebho, viSayavrajaH // 202 // mala-mUtrAdipAtreSu, gAtreSu manujanmanAm / sacetasAmasAvastu, vastutaH kaiva kAmyatA.. // 203 // asthikhaNDeSu danteSu, kundasundaratAmatim / malakSetreSu netreSu, nIlotpaladalazramam // 204 // zleSmAdidoSavRkSANAM, kAnane vanitAnane / sudhAMzubuddhiM badhnanti, dhigamI mohamohitAH // 205 // ||yugmm // . kizcAtra cakri-zakAdyairapyanAkrAntavikrame / nityamatyantamudyukte, mRtyau svairiNi vairiNi // 206 // jarAyAM rUpasarvasvaharAyAmaskhalagatau / yauvanaM vanavad bhasmIkurvatyAM palitacchalAt // 207 // azeSasukhasantAnakAnanAzanisannibhe / vividhavyAdhisambandhe, bAdhAmAdhAtumuddhate . . // 208 // vibhave vinasaGghAtaghAtasampAtakAtare / utpAtavAtanidhUtapatAkAJcalacaJcale // 209 // saMsAracArakakSipto, mahAmohatamohataH / dhvastAlokaH kathaM lokaH, krIDArasavazaMvadaH // 210 / / // paJcabhiH kulakam / / tataH saMsArakArAntarnivAsaM prati samprati / virajya yujyate mukteradhvanyadhvanyataiva me // 211 / / tadA padAntikaprAptairatha lokAntikaiH suraiH / samayajJo'pi kalpajJairvyajJapyata jagatpatiH / / 212 / / rAjyavat prathamaM nAtha!, dharmatIrtha pravartaya / kRtin ! kRtyaM jagajjantuhitasmara! jitasmara ! // 213 / / iti vijJapya yAteSu, tadA teSu jagatpatiH / AnandI nandanodyAnAt , sadAsadanamAsadat // 214 // athAkArya tadA harSabharato bharataM sutam / samaM samastasAmanta-bAhubalyAdinandanaiH // 215 // Adideza vibhurvatsa !, bhava rAjyadhurandharaH / bhAvayanto vayaM toSa, grahISyAmo hi saMyamam // 216 // . vicakSaNaH kSaNaM vIkSya, vibhormukhamavocata / sAdaraM bharataH svAmisevArambharatastataH // 217 // tvadane gacchataH kSoNiparAgairaGgasaGgimiH / prathate me yathA''nandazcandanairapi no tathA // 218 // prItA nityaM bhavatpAdasevAsukhasudhArasaiH / svAmin ! sAmrAjyabhogAya, ramate na matirmama // 219 // jagade jagadekAdhinAthenAthedamaGgajaH / vatsa ! sevA pituH seyamAjJA'vajJAyate na yat // 220 // aGgajA api ye kuryugurvAjJAM te'tra nandanAH / anye tu snehabhAjo'pi, tyAjyA eva malA iva // 221 // ___ 11 nRtyama khaMtA0 // 2 nAttanidi pAtA0 // /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH / dharmAbhyudayamahAkAvyam / ekadehavinirmANAdadhamarNIkRtaiH sutaiH / yazo-dharmamayaM dehadvayaM pitrorvitIryate // 222 // zrutvA surA-'surairmAnyAmAjJAmiti jagatpateH / nyagmukho bharatastasthAvadattapunaruttaraH // 223 // hRSTAH svAmisamAdiSTAH, sacivAstadanantaram / bharataM paratantrecchamabhyaSiJcan pituH pade // 224 / / taddhAhubalimukhyAnAmapi bAhubalaspRzAm / vibhurvibhajya bhUbhAgAn , nandanAnAM tadA dadau // 225 // tatazca vArSikaM dAnaM, nidAnaM puNyasampadAm / prabhuH pravartayAmAsa, vitairvittezapUritaiH // 226 // . aSTalakSAdhikA tatra, koTimekAM ca kAzcanIm / prAtaH prArabhya madhyAhaM, yAvad devo'nvahaM dadau // 227 // bhAge'haH pazcime caitrazyAmASTamyAmatha prabhuH / candramasyuttarASADhAbhAji bheje vratodyamam // 228 // vratAya vipine gantumatha prathamapArthivaH / yApyayAnaM samArohanmoharAjaparAjayI // 229 // zivikAsavikAsAntaHzraddhAbandhoddharainaraiH / UDhA prauDhaizca gIrvANairdAsavad vAsavAdibhiH // 230 / / divyairAtodyanirghoSairnRNAM jayajayasvanaiH / siMhanAderdiviSadAM, mAgadhadhvanivarddhitaiH // 231 // zabdAdvaitamayIM kurvannuvIMmuvIM vahan mudam / vibhurjambhAri-rambhAdinRtte davekSaNaH kSaNam // 232 // pUrdazo bhRGgayannaGge, jitacampakasampadi / bharatAthaiH samaM svAmI, siddhArthavanamAgamat // 233 / / // vizeSakam / / zibikAyAstadottIrya, kiGkillidrutale drutam / svayaM jagadalaGkAro'laGkArAnatyajad vibhuH // 234 / / zakraH skandhe'tha devasya, devadUSyaM nyavezayat / nirmalaM kevalajJAnAgrayAnamiva mUrtimat // 235 // tIrthaGkaraH karAmbhoje, bhRGgatAM bibhrataH kSaNam / mUrdhnazcatasRbhiH kezAnuccakhAnAtha muSTimiH // 236 / / kezAH suvarNavarNe'Gge, santu nIlamaNiniyaH / ityuktaH paJcamI muSTimamucannamucidviSA // 237 // lajjayA majayannIlaratnAni kSIranIradhau / zakreNAtha tadakSepi, kezamuSTicatuSTayam // 238 // AgatyAtha dhunAthena, tumule mukulIkRte / kRtASTamatapAH svAmI, kRtvA siddhanamaskRtim // 239 / / sarvasAvadyayogAnAM, pratyAkhyAnamudIrayan / bhavAbdhipotazcAritraM, tadA'ritramivAsadat // 240 // nArakANAmapi prItisphItaM viracayan manaH / tanmanaHparyayajJAnamutpede trijagatpateH // 241 // catuHsahasrasaGkhyaizca, samaM bharnA samantataH / bhUpaiH kaccha-mahAkacchamukhyairdIkSAM tadA''dade // 242 // stutvA natvA ca yAteSu, suteSu tridazeSu ca / vihartumiha maunena, sa bhUcakre pracakrame // 243 // prabhuNA bhramatA bhikSA, prApi na vApi pAraNe / bhikSAnabhijJaH svarNAdi, tadA loko hyaDhaukayat // 244 // yAM nirvAsya cirasyApi, vasantIM janavezmasu |yH zriyaM vAsayAmAsa, sA bhikSA kimupaitu tam // 245 // tathA'pyanArtaH kSuttRSNAdyAjJaiH kacchAdibhiH prabhuH / Alocyaumoci tasthe ca, gaGgAprasthe phalAzibhiH // 246 // atha kaccha-mahAkacchasutau pUrva niyojitau / tadA nami-vinamyAkhyau, pitroH pAdAntamIyatuH // 247 // arthatau preSitau tAbhyAM, sevituM bharata prabhum / UcatuzcaturaM sAbhimAnamAnasavikramau // 248 // 1 kati khaMtA0 pAtA0 // 2 cIrNASTa khatA0 pAtA0 // 3 degcyAtho'vatasthe pAtA0 // 4 'rataprabhum khaMtA0 pAtA0 // . .
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 saGghapaticaritA paranAma [ tRtIyaH vibhuM vihAya nAbheyaM, nAvAM sevAvahe param / ko hi rohaNamAsAdya, prapadyetAparaM girim // 249 // iti pratijJAmAdhAya praNipatya pitRkramAn / prabhuM gatvA ca natvA ca, tau vyajijJapatAmiti // 250 // kSetramAtryapi kiM tAta !, bhAge'smAkaM na bhUrabhUt ? / vijJapto'pIti naitAbhyAM vAcaM vAcaMyamo dadau / / 251 // // 252 // // 253 // // 254 // vyadhattAmatibhaktyA tAvapyavaktari bhartari / sevAmevAnvahaM ke vA, hevAkaM moktumIzate ? bhau vibhuH sthito madhye, sa tatpANikRpANayoH / parAstayoriva zivapuradvArakapATayoH aparedyuH parazraddhAdharaNo dharaNoragaH / apazyannami-vinamI, sevakau vinamana jinam kau yuvAM ? saMzrito kiMvA, maunadhyAnadhanaM jinam ? | kartA kimaryaH kAryaM vAmityuktau bhogibhUbhujA ||255|| tAvUcatuzcaturbAhuvikramau bhoginAM vibhum / sevaiva sevakaiH kAryA, cintA kiM tAdRzI prabhoH // 256 // // yugmam // etasya maunayuktasya, dhanamuktasya sevayA / yad bhavet tena no kAryamekaH sevyo hi mAninAm || 257 // sevite tat kimanyatra, nirdhane'pyatra yat phalam ? / dIpe va tajjagaddIpe, meghacchanne'pi yanmahaH // 258 // tayoH phaNipatiH prItaH prajJaptipramukhAM dadau / pAThasaMsiddhavidyASTacatvAriMzatsahasrikAm // 259 // vidyAH kilaitA vaitADhyamekhalAdakSiNottare / prabhAvaM prathayiSyanti, bhavatorityuvAca ca prabhuprabhAvasamprAptavidyau hRdyaujasAvimau / gatau vaitADhyamAvedya, pitRbhyAM bharatAya ca // 260 // // 261 // varSa vasundharAhAro, nirAhAro'pyatha prabhuH / bhraman bahuSu dezeSu, kSudhAkSAmIkRtAkRtiH // 262 // avadhijJAnato jJAtvA tadA pAraNakAraNam / puraM gajapuraM prApa, dvipastapta ivAMhipam // 263 // // yugmam // tatra bAhubaleH pautraH, svapne somaprabhAtmabhUH / zreyAMso dhUsaraM meruM kSIrairakSAlayat tadA // 264 // prApi somaprameNApi, svamaH kila mahAbhaTaH / ripubhyo'moci rociSNuH, zreyAMsenAdbhutazriyA // 265 // adarzi bhAskaraH svapne, zreSThinA'pi subuddhinA / atibhAsvAn kila bhraSTaiH, karaiH zreyAMsayojitaiH // 266 // vicArAya prage somaprekSmApasabhAntare / svamArtha teSvajAnatsu, militeSu samantataH // 267 // 268 // 269 // puraM tribhuvanasvAmI, vyomadezamivAMzumAn / vihartu pravivezAtha, viSNyAddhiSNyAntaraM caran // agRhNati jine bhikSAM, hastyazva-vasanAdikAm / lolA: kolAhalaM cakruH, prajAH sAyaMvrajA iva // preSitastumulaM jJAtuM, pratyAgatya vyajijJapat / pratihAraH kumArAya vegAdAgamanaM prabhoH // 270 // nApadastApadAyinyaH, prabhavanti prabhoH puraH / zreyAMsa iti nirmuktacchatropAnadupAgamat // 271 // namaskRtaprabhuH so'tha, kiGkartavyavimUDhadhIH / zreyAMsaH zizriye jAtismRtyA'bdhiriva velayA // 272 // pUrvaM pUrvavideheSu, vajrasenaM jinAGgajaH / vajranAbho'bhavaccakrI, so'hametasya sArathiH // 273 // mahAvrataM mayA sAkamIdRgmudrAbhRtastadA / pArzve pituravApAyamanapAya sukhecchayA // 274 // vajrasenajinendreNa tadA''diSTamiti svayam / bhavitA vrajanAbho'yaM bharate prathamo jinaH // 275 // tadayaM sa dayArAziH, payorAzigabhIrimA / diSTyA dRSTyA mayA dRSTazvakoreNeva candramAH // 276 // nizcityedaM tadA jAnan, bhikSAkalpa manalpadhIH / dadAvikSurasaM bhartuH, zreyAMsastatkSaNAgatam // 277 // 1 prabhaH kSmA khaMtAsaM0 pAtAsaM0 // 2 'nanRpAGgajaH khaMtA0 // #
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH1, dharmAbhyudayamahAkAvyam / prabhuNA pANipAtreNa, sAkSAdikSuraso dhRtaH / ArUDhaH zikhayA vyoma, jetumindukarAniva // 28 // tadA dadat kumAro'yaM, mudA romaashcmeckH| vabhau muktizriyA sAkSAt , kaTAkSairiva vIkSitaH // 279 / / puNyairiva kumArasya, divamikSurasairgataiH / utsavAya samAhUtAH, puruhUtAdayaH surAH // 280 / / hatadundubhayo rala-puSpa-gandhodakAdim / vidhAya bhUtale devAzcailotkSepamatha vyadhuH // 281 // prabhoH zuklatRtIyAyAM, vaizAkhe'jani pAraNam / tadakSayatRtIyAkhyaM, parva sarvatra vizrutam // 282 / / kimetaditi sotkarSa, pRcchate svacchacetase / rAjJe prAjJena vijJaptaM, prAgvRttaM tena sUnunA // 283 // kalpyA-'kalpyavicAraM ca, jAtajAtismRtiH kRtii| apazokAya lokAya, zreyAMsaH zreyase'dizat // 284 // nAthapAraNakenAtha, kumArajanitena te / svapnAH spaSTArthatAM prApustraye'pi puruSatraye atha prabhau gate pApavAraNe kRtapAraNe / cakAra pAraNasthAne, ratnapIThaM nRpAGgajaH // 286 // etadAdikRtaH pIThamiti lokAya so'vadat / jano'pi jinamikSAyAH, sthAne tat tAdRzaM vyadhAt // 287 // tadAdi tyaktatattvena, tadA''dityasya maNDalam / janainAnAnatA'dyApi, nityaM kRtvA'pi pUjyate // 288 // nAtho'nyadA vihAreNa, dakSastakSazilA purIm / sAyaM vAhubale prApa, bahalIdezamaNDanam // 289 / / jJAtvA tamAgataM bAhubalizcakre purotsavam / pAdAravindaM vandipye, suprAte'haM prabhoriti // 290 // athA nAtiramyeNa, bhUSaNAnyapi bhUSayan / samaM samantAt sAmantaiH, prAtarAnandameduraH // 291 // yAvat purandaraprAyaH, pazyan zRGgAritA purIm / bhagavAn viSayatrAsI, yatrAsIt tatra yAtavAn // 292 / / // yugmas // vijahArAnyatastAvat, prabhaJjana iva prabhuH / taduHkhitaM nRpaM prAha, sacivaH zucivAgatha // 293 // hRdye karoti hRdyeva, devastava sadA padam / mA viSAdaniSAdasya, sukhadasyorvazo bhava // 294 // padAni padma-kulizA-'GkuzAkAni jagadguroH / etAni tAni bhUkhaNDamaNDanAni namaskuru // 295 // sacivasya vacaH kRtvA, tatheti pRthivIpatiH / dharmacakramiha truTyatkarmacakraH pracakrame // 296 // namoralasapatnoruralarAjivirAjitam / tad vidhAya vyadhAdeSa, spaSTAmaSTAhikAmiha // 297 // aSTayojanavistIrNe, cakre'smin yojanonnate / sahasrAre sahasrANi, yAmikAnAM nRpo'mucat / / 298 // tatazca bhagavAn bhAsvA~stamaHzamanakarmaThaH / viharan mlecchadezedhU, paGkazeSamazeSayat // 299 // atha varSasahasrAnte, ghasAnta iva candramAH / puraM purimatAlAkhyaM, prAcImukhamivAgamat // 300 // ayodhyAyA mahApuryAstasmin zAkhApure sthitaH / ___ phAlgune mAsi kRSNAyAM, prabhurekAdazItithau // 301 // tadAnImuttarASADhAvasthite sitadIdhitau / avApa kevalajJAnaM, zukladhyAnadhano jinaH // 302 // tatazvAsanakampena, samIyustatra vAsavAH / athAkAri camatkAri, tridazairdezanAsadaH // 303 // * 1 rasaM dada" khatA. // 2 'nena jA pAtasaM0 vinA // 3 puram paataa|| 4 pu, pApapaGkamazoSayat khatA0 / Su, karmapaGkamazoSayat pAtA0 // gha. 5
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ [vatIyaH 34 saGghapaticaritAparanAmakaM pravizya pUrvadvAreNa, natvA tIrthaM ca tIrthakRt / siMhAsanamalaJcakre, dakSiNaH sapradakSiNam // 304 // yathAsthAnaM niviSTeSu, samAlokeSu vAsavaH / gatvA'ntaruttaradvArA, cakAra triH pradakSiNam // 305 // atha stutvA namaskRtya, kRtakRtyaH surezvaraH / prabhorupAsanAhetorAsannAsanamAsadat / // 306 // itazca bharato bhaktibharato mAtaraM pituH / tadA'gamannamaskartuM, svakulasyeva devatAm // 307 // tAM ca putraviyogena, zravadazrupayaHplavaiH / unmIlannIlikAluptadarzanAM jananIM prbhoH| // 308 // .. . pautro jyAyAnayaM mAtar !, namati tvatpadAmbujam / vijJapyaivaM namaskRtya, bharataH purato'bhavat // 309 // yugmam // ' atha putrapravAsena, samaM proSitasammadA / ucchalacchokakallolakulyayA sA'vadad girA // 310 // vatsa ! svacchandamAnandamedurAMtvaM zritaH zriyam / madIyaH putrako gAtramAtrastu vanavAsyabhUt / / 311 // . zarIraM sukumAraM tad, yat tena tapaso'rpitam / rambhAstambho gRhasthUNAsthAne tad vinivezitaH // 312 // ka tAstasya surastrINAmAspadaM sukhasampadaH ? / kedAnIM zIta-vAtAdipuSTA kaSTaparamparA ? // 313 // naivAsanaM na vasanaM, na gRhaM na paricchadam / avagacchAmi vatsasya, jIvAmyadyApi pApinI // 314 // tAmitthamatha zocantImamuJcantI kadAgraham / abhyadhAd bharato mAtastAtasya tvaM jananyasi // 315 // vijJA'pi kimavijJeva, sutavAtsalyamohitA / vicintayasi tAte'pi, mAtar ! mAnavamAtratAm // 316 / / / sa hitvA laukikI lakSmI, lipyulokocarAM zriyam / yad vidhatte'dhunA mAtaH !, phalaM tvaM tasya pazyasi // 317 // hRyAmiti samAsAdya, vAksudhAM vasudhAmujaH / marudevA'bhavad yAvaMnirviSAdaviSodayA // 318 // jJApitau vetriNA tAvat , puruSau dvau samIyatuH / tayorAdyo'vadannAnA, yamako ghaTitAJjaliH // 319 // dilyA'dya vardhase deva !, kAnane zakaTAnane / utpede kevalajJAnaM, yugAdijagadIzituH // 320 // vyajijJapad dvitIyo'tha, khyAtaH zamakasaMjJayA / AvirAsIt prabho! cakraratnamadyAstramandire / / 321 // mahaHsahajamAhAtmyavidhvastAtmavirodhinaH / pUrva prabhorvA kurve'hamarcA cakrasya vA svayam ? // 322 // ka vA jagatrayatrAtA, tAtaH zAtitakalmaSaH / ka cainasAM nidhizcakraM, bhuvanaikabhayaGkaram ? // 323 / / pAritoSikadAnena, visRjya muditau ca tau / marudevAmuvAcaivaM, bharato harSanirbharaH // 324 // ||vishesskm // mAtaH! sutaviyogena, tvaM sadA duHkhataH purA / rUkSAkSaraM samAdikSaH, paraM pazya sutazriyam // 325 // pitAmahIM mahInAthastadetyuktvA'piropya ca / kuJjare svayamArohat , kRtakautukamaGgalaH // 326 // atha vajan gajArUDho, marudevImuvAca saH / mAtarAkarNyatAmetat , putrasya vibhutAdbhutam // 327 // rUpye-kalyANa-mANikyamayavapratrayAvRtam / dezanAsadanaM cakruH, zakrAdezena nAkinaH // 328 // ayaM vRndArakairvandivRndairiva jayadhvaniH / tvatputrasya puro mAtaH !, kriyamANo vibhAjyate // 329 // ayamambhodharadhvAnagabhIro dundubhidhvaniH / mAtastanoti sotsekAH, kekAH kAnanakekinAm // 330 // zrutveti marudevAyAstadA''nandAnuvAribhiH / netrayornIlikAtaGkapaGkaH prakSAlitaH kSaNAt // 331 // . 1 vAzanaM khaMtA0 // 2 "zcatI ka' vatA0 // 3.dvAvupeyatuH khaMtA0 pAtA. // 4 zAntita pAtA0 / / 5 dhyAtveti tuSTidAnena khNtaa0|| 6 stadityu vatA0 pAtA0 // 7 sutasya khaMtA0 // ...
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH1 dhrmaabhyudymhaakaavym| 35 svayamevAtha pazyantyAstasyAstad vaibhavaM vibhoH / vilInaM manasA sadyaH, parAnandAmRtadravaiH // 332 // tadaiva kevalajJAnaM, tasyAH prAdurabhUt tataH / prApyeva tapasA mAtuH, prabhuNA prAbhRtIkRtam // 333 / / antakRtkevalIbhUya, lokAntamatha sA'gamat / manye muktipuradvAramapavArayituM puraH // 334 // asyAmasyAvasarpiNyAM, prAcyasiddhasya tad vapuH / tridazainidadhe tUrNaM, satkRtya kSIranIradhau // 335 // tataH prabhRti lokeSu, vRttaM mRtakapUjanam / sarvo hi darzitAM pUrvavartanImanuvartate vyApto'tha harSa-zokAbhyAM, baddhaspardha dharAdhavaH / / nizAM prAnta iva dhvAnta-prakAgAbhyAmabhUt samam / / 337 // pattirvimuktacchatrAdirdUrAdUrIkRtAJjaliH / dezanAsadanasyAntaH, praviveza vizAMpatiH // 338 // trizca pradakSiNIkRtya, namaskRtya jagadgurum / yathAsthAnaM niviSTo'tha, prahRSTo bharatezvaraH // 339 / / athA''yojanagAminyA, sarvabhASAnurUpayA / girA jagadgurustatra, vidadhe dharmadezanAm // 340 // asAvasArasaMsAravanasecanasAraNiH / dUreNa yujyate tyaktuM, mohanidrA mahAtmanAm // 341 // mohabhillezapallIva, tadidaM bhavakAnanam / puNyaratnaharaiH krUraizcaurai rAgAdibhirvRtam // 342 // anAvile kule janma, durlamebhyo'tidurlabham / cintAralamiva prApya, hAryate kiMmudhA budhAH! // 343 // yatadhvamapavargAya, tannirviNNA bhavAd yadi / sa hi sarvApadAM pAramapArAnandamandiram // 344 // prApyate prANibhirnAyaM, dharmasyArAdhanAM vinA / kiM kadApi kvacid dRSTastarahInaH phalodgamaH // 345 / / tasya suzramaNo vA syAnmUlottaraguNottaraH / / zrAddho vA''rAdhakaH samyak , samyaktvA-'NuvratAdibhRt / etau mokSasya panthAnau, manthAnau bhavavAridheH / kAmaM zrAmaNya-gArhasthyadharmI zAzvatazarmadau // 347 // yAni cakripadAdIni, spRhaNIyAni dehinAm / asau kusumasampattistasya dharmamahIruhaH // 348 / / phalaM tu paramAnandarasaniHpyandasundaram / mahodayamayaM kiJcillokottaramanazvaram // 349 // zrutveti dezanAM bharturbharatasyAGgajanmabhiH / zataiH paJcabhirAnandAnnasRbhiH saptabhiH zataiH // 350 / / tathA sodarayA brAhayA, parabrahmArpitAtmabhiH / taistai+pabhasenAthaiH, sAgrahairjagRhe vratam // 351 // // yugmam // dIkSAM tadA''dade kinyc,mriicishckrinndnH|saadrN sundarI kintu, cakriNA vAritA tAt // 352 // natinaH puNDarIkAdyAH, sAThyo braajhiipurHsraaH| zrAddhAH somAtmajapraSThAH, zrAvikAH sundarImukhAH ||353 // itthaM caturvidhaH saGghaH, sthApitaH prabhuNA tdaa| pUjyate'dyApi vizve'smin , dev-daanv-maanvaiH|| 354 // zrIpuNDarIkamukhyAnAM, yatIzAnAM jagadguruH / tatazcaturazIterapyAdideza padatrayIm // 355 / / te'pyutpAda-vyaya-prauvyarUpAM prApya padatrayIm / vitenuradbhutaprajJA, dvAdazAGgAni lIlayA // 356 / / zakAnItairatho divyaistUrNaM cUrNairjagatprabhuH / anuyoga-gaNAnujJe, yacchaMstAnabhyaSiJcata // 357 / / jAte'tha pauruSIkAle, sakalairnistupAkSataiH / klaptaH samaGgalAcAraM, baliH pUrvadizA'vizat // 358 / / 1 nizANA khatA0 // 2 atha yo saMtA0 // 3degbhyo'pi durla' khatA0 pAtA0 // 4 zravaNo vatA0 // 5 kvAdina vatA0 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 saGghapaticaritAparanAmakaM // kSipteH puraH suraiH so'rdhamardhArdhaM cakriNA punaH / yathAvibhAgamanyaizyaM, jagRhe gRhamedhibhiH atha dvitIya pauruSyAM, devacchandaM gate prabhau / puNDarIkamunervyAkhyAM zrutvA jagmurjanA gRhAn // sadA gomukhayakSeNa, devyA cA'praticakrayA / amuktasannidhiH svAmI, sarvAtizayabhAjanam // 361 // pAvanImavanIM kurvan, koTidaivatasevitaH / nAnAsthAnAnyathAkrAman, vijahArAnyatastataH // 362 // // yugmam // iti jJAnodyotaprazamitasamastAntaratamAH, kramAt krAmannurvItalaimatulalokampRNaguNaH / sphuranmArgAlokaM sakalamapi lokaM viracayan, vivasvAn vizvAbje kRtasukRtalakSmI jinapatiH in ! - // 363 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAnni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIRSabhasvAmijanma-ta-jJAnavarNano nAma tRtIyaH sargaH // 2 [ tRtIyaH 359 // 360 // 31 yA zrIH svayaM jinapateH padapadmasadmA, bhAlasthale sapadi saGgamite sametA / zrIvastupAla ! tava bhAlanibhAlanena, sA sevakeSu sukhamunmukhatAmupaiti // // mainthAgram 368 | ubhayam 945 // 1 saH patan suraiH khaMtA0 pAtA0 // 2 'latilakalo' saMtA* // 3 zloko'yaM pAtA0 pratau dvitIyasargaprAnte varttate // 4 granthAgram 365 / ubhayaM 933 // iti pA0||
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH srgH| itazca bharatazcakrI, zastrAgAragataH svayam / bhaktyA cakraM namazcakre, kSatrapratyakSadaivatam // 1 // pUjAM nityaM vitanvAno, navanaivedyamedurAm / aSTAhrikotsavaM cakre, tatraiva nivasannasau // 2 // atha prasthAnike lame, kRtaprasthAnamaGgalaH / anucakraM dizi prAcyAM, kariralena so'calat // 3 // chatra-carmA-zva-senAnI-khaga-daNDa-purodhasaH / kuTumbI maNi-kAkiNyau, vardhakizca nRpAnugaH // 4 // cacAla ratnastomo'yaM, devatAkRtasannidhiH / digantabhUpatInAM tu, cakampe hRdayAvaniH // 5 // // yugmam // cele samaM tatastena, sAmantaizca samantataH / sitAMzuneva nakSatraiH, sphurattejomayAtmabhiH // 6 // taraGgariva pAthoghesturaGgairvAyucaJcalaiH / calitaM kalitotsAhaiH, pratikUle'pyabhaGguraiH atha pratasthe vegena, hAstikaM garjitorjitam / pratyarthikSitibhRttejodAvavAridamaNDalam // 8 // nijAnAkArayanto'tha, kArayanto'ritarjanam / dhvajAJcalaizcalaizceluH, samenaiva pathA rathAH // 9 // anucakraM vrajantIva, dvigavyUtiprayANakaiH / tIre nIrezituH prApa, patiprItyeva vAhinI / // 10 // tatra varSakiratnena, nirmitAnamitaniyaH / AvAsAnAvasanti sma, sainikAH smeravismayAH // 11 // cakre pauSadhazAlAM ca, vizAlAM ralazAlinIm / vardhakirvardhitAnandazcakriNaH puNyapujavat // 12 // tasyAmuttIrya sadvIryaH, kuJjarAd rAjakuJjaraH / praviveza nabhodezamivArkaH pUrvaparvatAt // 13 // darbhasandarmaniSpannasrastare srastapAtakaH / upavAsatrayaM cakre, tatra vakretarAzayaH atha prathitacAturyasturye'hani mahAmahAH / sugandhibhirjalaiH khAto, valI valividhi vyadhAt // 15 // sarvANyastrANyupAdAya, zakradAyAdavikramaH / athArUDho rathaM cakrI, garutmantamivAcyutaH // 16 // nAmeyabhU rathaM nAbhidvayase payasi sthiram / viracayya samudrAntaH, samunmudritakArmukaH // 17 // sauvarNa visphuradvarNa, nAmAGkitamatho zaram / pulamadhyamukhAdhIzasuparNabhujagAsuram // 18 // dizi mAgadhatIrthasya, patyuratyujjvalAkRtim / mApazcikSepa sAkSepaM, vidyuddaNDamivAmbudaH // 19 // // vizeSakam // sabhAyAM mAgadhezasya, pakSasUtkAradAruNaH / sa ceSurvegasampannaH, pannagAririvApatat // 20 // atha akuTibhImAsyaH, salAsyAdharapallavaH / bAlArkazoNahakkoNaH, prAha mAgadhatIrthapaH // 21 // jighRkSuH ko harerdaSTrAM, kaH kSeptA jvalane padam ? / prAntAraghaTTacakrAramadhye kaH kurute karam // 22 / / ka eSa mayi niHzeSazastravistRtakauzale. / akSipanmArgaNaM mRtyumArgamArgaNadUtavat ? // 23 // ityuttasthau samaM vIredhIraiH kopAtipATalaiH / sa nisviMzaiH sphuraddhUmai lAvatarivAnalaH // 24 // atha vyAlokayAmAsa, tanmantrI tasya patriNaH / akSarANi phale dUtajihvAyAmiva zuddhadhIH // 25 // 1 varNavi khaMtA0 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmaka [caturthaH vRSabhasyAdidevasya, sUnurbharatacakrabhRt / ityAdizati vo daNDaM, datta rAjye spRhA yadi // 26 // varNAnimAnamAtyendraH, prabalo'pyavalokya saH / mumoca madamuddAmaH, prekSya mantramivoragaH // 27 // patiM prati pratijJAtatyAgahetorado'vadat / svAmin ! vimuJca saMrambhamambhaHpatiriva prage // 28 // asAvasamazauDIryazcakrI bhUcakrabhUSaNam / bharato bharatakSetrapatizcikSepa sAyakam // 29 // etasya bhAgadheyAni, mAgadheza ! virejire / prativAsaravarddhAni, spIni prathamendunA // 30 // analpo'pi hi kalpAnte, kSIyate kSIranIradhiH / suparvaparvataH so'pi, kampate'harpatiH patet // 31 // potrI dhAtrItalaM muJcet , pavizchavimatha tyajet / aGgabhaGgamasau kintu, bhajennahi mahAbhujaH // 32 // asmai SaNmedinIkhaNDamaNDanAya mahIbhuje / daNDamuddaNDakodaNDadordaNDAya prayaccha tat // 33 // nizamya samyagityeSa, vacanaM sacivezituH / samaM bhujAbhRtAM tatyA, tatyAja paruSAM ruSam // 34 // tatkANDadaNDaM daNDaM ca, samAdAya saMmAgataH / natvA zrIbharataM vAcamityuvAca sa mAgadhaH // 35 // mamaiva puNyanaipuNyaM, mamaiva praguNA guNAH / tejasvI yasya nAthastvamambhojasyeva bhAskaraH // 36 // ataH paraM gataH pAraM, sindhorapyasmi te vazaH / jAnIhi mAM himAMzuzrIzcakoramiva sevakam // 37 // taM visRjya prasannena, ratho'tha pRthivIbhujA / javAdavAlyatAmbhodheH, saMrambhAcca manorathaH // 38 // prApto'tha mApakoTIraH, kaTakaM jitakaNTakaH / mAgadhAdhIzamuddizya, spaSTAmaSTAhikAM vyadhAt // 39 // athAnucakraM calitA, cakravarticamUstadA / taTaM jagAma saGgrAmadakSiNA dakSiNodadheH varadAmAdhinAtho'pi, tatra mAgadhanAthavat / vigRhya jagRhe daNDamakhaNDaM cakravartinA // 41 // vihitASTAhikastatra, cakramArgAnugaH kramAt / vipazcit pazcimaM prAt, tIraM nIranidherayam // 12 // pramAsAndraH prabhAsendra, jitvA tatrApi pUrvavat / cintAratna-ziroratna-suvarNAdInyadaNDayat // 43 // tatkRtASTohikaH zrImAnanucakraM calabalaH / yayau cakrI mahAsindhusindhordakSiNarodhasi // 14 // pUrvavat pauSadhAgAre, viracayyASTamaM tapaH / asAvasAdhayad vegAdeva tAM sindhudevatAm // 45 // atha sA nabhasA'bhyetya, rabhasA bharatezvaram / Uce tavAhaM rAjendo!, kiGkareva karomi kim // 46 // atho yathAvadAdhAya, prAbhRtaM sA bhRtaM zriyA / jagAma cAmarIbhUtamuktAtADakadIdhitiH // 17 // tatrApi tApitArAtirvihitASTAhikaH kramAt / prAcI prati cacAlAyaM, cakrAnucarasainikaH // 48 // taTIrbibhrANamadvaitAH, vaitATyamagamannagam / bharatArdhadvayIsImArUpaM bharatabhUpatiH // 49 // dakSiNe'tha nitambe'sya stamberamamanoramAm / camUmamUmucadamUmamUDhakramavikramaH // 50 // rAjA'STamaM tapastene, tenAtha calitAsanaH / Ayayau maGgu vaitAtyakumAro'vadhibodhitaH // 51 // prauDhAni 'DhaukayitvA'tha, DhaukanAnyeSa cakriNe / adyAdi tava dAso'hamityuditvA jagAma ca // 52 // prakalpitASTamatapaHpAraNenAtha bhUbhujA / aSTAhnikotsavAdUrddhamAdizyata camUpatiH // 53 // suSeNa ! gaccha vaitAbya-sindhudakSiNaniSkuTam / zAdhi nirbAdhamuttIrya, nimnagAM carmaratnataH // 54 // ityAdezamathAsAdya, mAdyatkarikulAkulaiH / sArdhamIMkRtaiH sainyaiH, suSeNo nimnagAmagAt ' // 55 // nadImadInasatkarmA, carmAnaddhena vartmanA / athottatAra senAnI, rasenAnItasammadaH // 56 // kizcid, meM khaMtA0 // 2 samAgadhaH vatA0 // 3 "kSiNAmbudheH khaitA. pAtA0 // 4 pa, . tIraM pAtA0 // 5 pAhnikaH khaMtA* pAtA / evamapre'pi /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . dharmAbhyudayamahAkAvyam / . siMhalAn siMhatulyaujA, barbarAn garvaparvataH / yavanAn yavanAzvazrIH, kAlaH kAlamukhAn raNe // 57 // aparAnapi rAjazrIjanako yonakAdikAn / parAjigye sukhenaiva, suSeNadhvajinIpatiH // 58 // // yugmam // jitveti sindhumuttIrya, kIryamANayazA janaiH / cakriNo DhaukayAJcakre, taddaNDAn daNDanAyakaH // 59 / / tattamizrAguhAdvArakapAToddhATanAya saH / AdiSTazcakriNA cakre, gatvA tatrASTamaM tapaH // 6 // kRtamAlAbhighaM devamathoddizya camUpatiH / tamizrAkandaradvAri, vitene'STAhikAmahaM // 61 // hayArUDhaH praNamyAtha, kapATe kandarAmukhe / jaghAna daNDaralena, kareNeva tamo'zumAn // 62 // kapATe api te sayo, daNDaghAtena raMhasA / pazcAdabhUtAM vIrasya, pakSadvayavale iva // 63 // vAjinaM vinivAtha, pratilomaM camUpatiH / rAjJe vijJapayAmAsa, kapATodghATanakriyAm // 64 // sindhuraskandhamArUDhaH, purato bharatezvaraH / maNiratnaM samAropya, tamaHzamanahetave // 65 // praviveza guhAgarma, samaM nijacamUcaraiH / tArakAnikaraiH sAkamabhrAntariva candramAH // 66 // yugmam // mAgeM caikonapaJcAzanamaNDalAni cakAra saH / lokAlokAya kAkiNyA, vAma-dakSiNapakSayoH // 67 // unmanAM ca nimanAM ca, nadyau vIkSitavAnatha / taratyazmA'pi pUrvasyAM, nAnyasyAM tUlamapyaho! // 68 // baddhayA vardhakerbuddhyA, padyayA so'navadyayA / samuttatAra te nadyau, yamabhrUbhaGgabhaGgure // 69 // athottaraguhAdvArakapATaprattanirgamaH / sacakraH sa vrajan reje, sabhAnuriva vAsaraH // 70 // sa tAM guhAmatikramya, bharatArdhamathottaram / viveza jetuM kAntAramiva siMho'tiraMhasA // 71 // tatra cApAtamAtre'pi, janatAbAsahetavaH / mAnino dhaninaH zUrAH, krUrAkAra-parAkramAH // 72 // kAlAH kAlAyaseneva, kRptAGgA bhillabhUbhujaH / adRSTapUrvAmibhavA, vasantyApAtasaMjJakAH // 73 / / // yugmam / / kirAtairatha yuddhAya, sannaddhAyatapattibhiH / cakriNaH kRpaNIcakre, camUcakraM raNAGgaNe // 74 // tataH suSeNasenAnIH, senAnIranidhervidhuH / turaGgaratnamArUDhaH, khaDgaratnakaro'calat // 75 // taM samAyAntamAlokya, bhillAH sammukhagAminaH / pataGgA iva raGgantaH, pradIpasya virejire // 76 // sauvarNa phalakaM bibhrat, kAlakrUrAsibhAsuram / suSeNo'mAjjitaM dItyA, dinezamiva sAGgajam // 77 // soDhuM pratApametasya, kSamAyAmakSamA amI / sindhostIragatA gotradevatArAdhanaM vyadhuH // 78 // teSAmArAdhanenAtha, surA meghamukhAbhidhAH / etya prAhuraho vatsAH / , kimArabdhamidaM mudhA ? // 79 // dUre vayamayaM jetuM, zakreNApi na zakyate / alaGghayazAsanazcakrI, pRthivIpAkazAsanaH // 80 // tathApi vayametasya, yuSmAkamanurodhataH / upasarga kariSyAma, ityuktvA te tiro'bhavan // 81 // atha meghamukhairdevairdhanaDambaramambare / vicakre cakrisainyorddha, digantAtaGkakAraNam // 82 // rasanto virasaM meghA, muktaM vArjalaiH samam / udvamanto vyalokyanta, vADavAmi taDicchalAt // 83 // dhArAmuzalapAtena, khaNDayanta iva kSitim / rAkSasA iva te'bhUvan , dhanA bhISaNamUrtayaH // 84 // carmaratnamatho cakrI, yAvavAdazayojanIm / pANisparzena vistAryArohat saha camUcaraiH // 85 / / chatraratnamathApyuccaistAvanmAtraM nabhogaNe / carmaratnasthalokAnAsupariSTAd vyajRmbhata / // 86 // 1 yonakA khaMtA0 // 2 sArdhama khaMtA0 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 saGghapaticaritAparanAmaka" / chatradaNDoparinyastamaNiratnaprabhAvataH / zamamantastamaH prApa, sampuTe cchana-carmaNoH .. . // 8 // prAtarutAni dhAnyAni, gRhiralena carmaNi / niSpattimApuH sandhyAyAM, tathA zAka-phalAdyapi - // 88 // annaiH zAkaiH phalAdyaizca, gRhiratnaprabhAvataH / sadyaH pratigRhaM prApsarlokaH svargIva so'bhavat // 89 / / taradaNDamivAlokya, tallokaiH sampuTaM jale / bhuvaneSu kRtA zake, brahmANDamiti kalpanA // 9 // 1, saptame'hni vyatikrAnte, cakrI cintAmiti vyadhAt / {: : pratyanIkaM mamApyuccaiH, pratyanIko nu ko'mbudaH // 91 // atha tasya prabhozcittAnuvartanaparAH surAH / sahasrAH SoDazApyudyandrakuTIbhaGgabhISaNAH // 92 // gatvA meghamukhAn devAn , netrAruNavibhAnibhAt / udgiranta iva krodhamidaM vacanamUcire // 93 // 1: .. are re ! kena vo dattA, durdaivenehazI matiH / 1! ... !, cakrI na yadi dRSTo'yaM, tat kiM nAmnA'pi na zrutaH ? . . // 94 // yAta tad dUrataH krUrAH!, naiva yAvadayaM prabhuH / dambholineva cakreNAbhihanti bhavatAM ziraH // 95 // iti yakSavacaH zrutvA, tairdutaM vidrutaM tataH / dugdhadhautamiva vyoma, vaimalyamabhajat tadA // 96 // daukane svarNa-mANikya-gaja-vAjibajAnatha / AdAya mlecchapAH sarve, bharataM zaraNaM yayuH // 97 // bharato'pi prasayaitAn , visasarja mahAzayaH / nateSu pakSapAtitvamuttamAnAM hi. lakSaNam // 98 // sindhorathottaraM vArdhigirisImAntaniSkuTam / jitvA suSeNatazcakrI, yayau kSudrahimAlayam // 99 // dakSiNe'tha nitambe'sya, nyasya sainyaM narezvaraH / vyadhAduddizya himavatkumAraM sa tapo'STamam // 100 // rathArUDho'STamAnte'tha, sthAgreNa himAcalam / tristADayitvA himavatkumArasyeSumakSipat // 11 // dvAsaptatimatho gatvA, yojanAnyambarAt patan / himAcalakumAreNa, vIkSitaH sa zaraH puraH // 102 / / * vidyAmivAtha kopAmeH, stambhanIM sa kumArakaH / , / / vIkSya nAmAkSarazreNiM, kANDadaNDe'tibhaktimAn sumanaHsumanomAlAM, tathA gozIrSamauSadhIH / hradAmbhaH kaTakAn vAhurakSAn divyAMzukAnyapi // 104 // ! . . .' gatvA bharatapAdAnte, prAbhRtIkRtavAnayam / mahAtmanAM hi puNyAni, kiM na yacchanti vAlchitam // 105 // vizeSakam // ArSamistaM visRjyAtha, calitaH kalitaH zriyA |jghaanrssbhkuuttaadi, triH zIrSeNa sthasya saH // 106 // tatpUrvakaTake cakrI, kAkiNIratnato'likhat / cakravartyavasarpiNyAM, bharatA prathamo'smyaham // 107 // vyAvRttyAtha gataH sainye, pAraNaM vairivAraNaH / vidhAyASTAhnikAM cakre, tatra kRtyavicakSaNaH // 108 // atha nidainyasainyo'yaM, cakrI cakramanuvrajan / udagnitambe vaitAtyagireH sainyaM nyavIvizat / / 109 // tasmin nami-vinamyAlyau, jetuM vidyAdharezvarau / akSipat kSitipaH kSipramabhamaprasaraM zaram / / 110 // atha tau kupitau vIkSya, cakranAyakasAyakam / prAptau sAkaM nijAnIkaiyuddhazrAddhAMsadurdharau // 111 / / samaM vidyAdharabalaiyoni vidyAdharezvarau / vilokya samaraM ghoramAreme bharatezvaraH // 112 // dordaNDayoH samAropya, kodaNDaM vidadhe tadA / jayazriyaH pravezAya,, bharato raNatoraNam // 113 // atha dvAdazavarSAnte, varSAnta iva bhAskaraH / karairiva zaraizcakrI, vipakSAnakSipad ghanAn // 114 / / 1 nyo'sau, cakrI khatA0 // ... .. .. .:
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH ] dharmAbhyudayamahAkAvyam | 41 // 115 // 116 // // 117 // // 118 // // 119 // // 120 // 121 // 122 // // praNaSTe'tha bale prau, vidyAdharanarezvarau / bharatezaM namaskRtya, bhaktito vAcamUcatuH tvaM kSamasva kSamAsvAminnetad durvRttamAvayoH / praNipAtAvadhiH krodhaH, satAM hi parikIrtitaH // sa ciratnAni ratnAni, namirnamitamastakaH / Dhaukane DhaukayAmAsa, kSamAzakrAya cakriNe strIratnenAtha kandarpajagajjayapatAkayA / sthApatyena bhuvaH patye, prAbhRtaM cinamirvyadhAt etau ca sutayornyasya, vidyAdharadhurINatAm / gRhItadIkSau tIrthezasevAmevAtha cakratuH atha tripathagAtIre, sainyaM nyasya narezvaraH / asAdhayat suSeNena, gAGgamuttaraniSkuTam taM cASTamatapaHsampallampaTIkRtamAnasA / upatasthe svayaM gaGgAdevI vividhaDhaukanaiH tadA'sau nRpamAlokya, tasminnevAnurAgiNI / IrSyayeveSubhirjaghne, viSamairviSamepuNA asau tatraiva tatpremavArivAraNatAM gataH / ninAya nAyako bhUmeH, sahasrAbdIM ghaTImiva atha khaNDaprapAtAkhyAM, guhAmabhyetya bhUpatiH / nATyamAlaM suraM tatra, sAdhayAmAsa pUrvavat // guhAM tAmapyatikramya, tamizrAvannarezvaraH / sainyaM nivezayAmAsa, saikate saurasaindhave tatrASTamena tapasA'sAdhayad vasudhAdhavaH / nidhIn yakSasahasreNa, pratyekaM kRtasannidhIn sAdhayitvA suSeNena, gaGgAdakSiNaniSkuTam / nRpo'cAlIdathAyodhyAM prati siho guhAmiva // 127 // sukhaM sainyarajaHkIrNA, turaGgairudatAri yA / kaSTaM madAmbhogambhIrA, saiva zaivalinI dvipaiH // 128 // rathAzcelurjavAd bhUmerbhramayanto dhvajAMzukam / pattayo'pyanukurvANAH, kRpANAvartanairimAn // 129 // gorasaprAbhRtabhRto, grAmavRddhAn pade pade / bhUpaH svayamabhASiSTa, tadbhASA- maugdhyakautukI iti kSmApazcamUreNupUraiH pihitabhAnubhiH / ekacchanAmiva bhuvaM, nirmAya svapurIM yayau bimbitAn ratnabaprAgre, tadA pauraizcamUcarAn / Arohata ivArUDhairdRSTvA hRSTaiH karo'rpitaH abhyudyAtastataH prAtargauravAt paura-mantribhiH / sainyairanugataH puNye, muhUrte kRtamaGgalaH // 133 // sphuratkapATapakSmADhyapratolInetravartmanA / athAvizat purastasyA, hRdi saubhAgyabhUrnRpaH // 134 // yugmam // bandivRndamukhAmbhojasphuratpaTpadazabditaiH / bhAsurAbhyudayo bhAbhirdivAkara ivAparaH // // 126 // // 130 // // 131 // // 132 // // 135 // // // 1 'nRtyAdi khatA0 // 2 'tukI pAtA / 'tukam khatA* // dha0 6 123 // 124 // 125 // 136 // // 137 // pazyantInAM puro hArayaSTiyugme'pi bimbitaH / hRdi sphuTIbhavatkAmadvitIya iva yoSitAm // vyAlolAniva kallolAnAnandakSIranIradheH / pazyan vAteritAn ketupaTAnanuniketanam bhAsuraM rabhasA''rabdhavAdya-nRttAdikaurtukaiH / kRtamAGgalikaM lokaM, mace mace kRtArthayan bAlAH putrIriva tadA, suprauDhA bhaginIriva / jananIriva vRddhAstu nirvikAraM vilokayan samAsasAda sadanaM, sadanantaguNo nRpaH / amandAnandasandohakando hariSarAkramaH // 140 // // 138 // // 139 // // SaDbhiH kulakam // 141 // abhyetyAbhyetya bhUpAlaiH, kramazaH parikalpitam / sa bheje cakravartitvAbhiSekaM dvAdazAbdikam // sa pazyan svajanAn sarvAn, sundarIM mandirodare / dadarza karzitAkArAM, kalAmiva kalAvataH 142 // kRzatvakAraNaM tasyAH, sAkSepamatha bhUbhujA / UcurniyoginaH pRSTA, nAsmAkaM deva ! dUSaNam // 143 // prabhoH SaSTisahasrAbdI, digjayAdidinAdiyam / AcAmlAni cakAroccairbratagrahaNAgrahA // // 144 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM - caturthaH cakriNA'tha batAyAsau, visRSTA'STApade girau / dakSA dIkSAM prabhoH pArzve, jagRhe gRhanispRhA // 145 // cakrirAjyAbhiSeke'tha, tasmin dvAdazavArSike / AgatA-'nAgatAn lokAn , prabhutvAdavalokayan // 14 // nijAnujAnanAyAtAn, vijJAya nyAyavittamaH / tAn prati preSayAmAsa, dUtAn bhUtalavAsavaH // 147 // // yugmam // yadi rAjyArthinastadbhoH 1, bharataM kuruta prabhum / dUtoktimiti te zrutvA, jagadurbharatAnujAH // 148 // vibhajya rAjyamasmAkametasyApi bhavatprabhoH / tAtena dattamasmattaH, sa kimAcchetumicchati // 119 // adhikena na naH kArya, rakSituM svaM svayaM kSamAH / ayoga-kSemakRt tasmAnnAthaH kathamayaM bhavet / // 150 // valIyAnatha yadyeSa, niHzeSadveSizAtanaH / tadetu vayamapyete, pitustasyaiva sUnavaH // 151 // kintu tAtamanApRcchaya, vayaM svacchandakAriNaH / agrajena samaM krodhAd , yodbhumIhAmahe nahi // 152 // ityuktvA'STApade gatvA, natvA nirvRjinaM jinam / / ___ tat te bharatasandiSTaM, sarvamUrvIbhujo'bhyadhuH siJcanniva sudhAvRzyA, vasudhAmRSabhaprabhuH / tAnuvAca jvalakrodhavaherahAya zAntaye // 154 // capalA capaleva zrI tyasau bhuvnaantre| kalyANavAlchayA vatsAstat tAM gRhIta ki mudhA ? // 155 // kizca svaHsambhavai gairyA tRptirabhavanna vaH / sA martyabhogairaGgArakArakasyeva kiM bhavet ? // 156 // aGgArakArakadRSTAntaH tathAsammohatiM kazcid, gRhItvA'GgArakArakaH / riinnvaarinnyrnnye'gaadnggaarkrnnodytH|| 157 / / bhISmagrISmArkakArkazyakRzAnukRtayA tRSA / sa tRptiM nAtavAn sarva, pAyaM pAyaM payo hateH // 158 // kacit tarutale suptaH, svame sadanamAgataH / pareta iva pAnIyaM, samagramapi so'pivat // 159 // tathA'pyacchinnatRSNo'yaM, bhrAmaM bhrAmaM jalAzayAn / vahiraurva ivApUrvaH, sarvAnuAmazoSayat // 160 // athaikaM kazmalakSAradurApasalilaM marau / kUpaM prApya bhraman mene, pratyakSaM kSIranIradhim // 161 // tatrApi sa tRSA''krAntaH, payase kuzapUlakam / saMyojya rajjubhiH kSiptvA, sarasaM tarasA'kRSat // 162 // atinimnatayA kUpaH, kubhUpa iva sevakAt / yAtaH svadattamAdatta, sarvasvaM tRNapUlakAt // 163 / / pUlakAdatha nizcotya, pAzcAtyAstoyaviSuSaH / sa cAtaka ivAmbhodAdunmukhastRSitaH papau // 164 // tat tRSNA yA'sya nacchinnA, vAridherapi vaaribhiH| ki sA niraGkuzA pUlakuzAgrapayasA truTet ? // 165 // yuSmAkamapi tadvatsAH!, yA divyairapi nAtruTat / martyalokabhavaibhoMgaiH, ki sA tRSNA truTiSyati // 16 // zrutveti dezanAM bharturlakSmIsukhaparAGmukhAH / athASTanavatirmejuste vrataM bharatAnujAH // 167 // dUtAstato nivRttyAtha, svAmine vismysmitaaH| sodarANAM yathAvRttaM, vRttAntaM te vyajijJapan // 168 // atha prAjyAni rAjyAni, teSAM bharatabhUpatiH / jagrase sakalAnyeSa, sarvAnnAnIva bhasmakI // 169 // . aparedhurnRpazreNIveNIsammArjitakramam / vyajijJapannRpaM natvA, suSeNo garvaparvataH // 170 // kRtvA'pi digjayaM svAmizcakramAyudhamandire / etad vizati nAdyApi, yathA ziSyaH zaTho maiThe // 171 // atha sarvopadhAzuddhabuddhiH sacivapuGgavaH / uvAca vAcamAcArya, iva kSmAvAsavAgrataH // 172 // . 1 svayaM svacchandakAriNA khatA0 // 2 degse nikhilAnyepa khatA0 pAtA0 // 3 maTham pAtA0 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] dhrmaabhyudymhaakaavym| svAmin ! ko nAma digyAtrAkartari tvayi bhartari / tiSThetAdyApi ? caNDAMzI, tamaskANDaMkiyaJciram // 173 // AH ! jJAtamathavA svAminnavazyaM na vazaMvadaH / sa bAhubalibhUpAlastavaivAvarajo balI // 174 // api vizvaM sa sAmarSaH, savAyuriva pAvakaH / vizvaM dagdhumalaM khaDgadhUmAndhIkRtazAtravaH // 175 // SaTkhaNDaM bharatakSetra, jitvA'pi jagatIpate ! / ajitvA taM jagadvIraM, vAstavastava kaH stavaH / / 176 // etasyAvijaye deva!, digjyvyaajtstvyaa| asmin paTakhaNDabhUkhaNDe, kRtaM dezAntarekSaNam // 177 // tadeSa deva ! bhavato, yujyate prAjyatejasaH / nopekSituM kSitisvAmin !, namitAmitazAtravaH // 178 // atha prathamato na tvaM, bAndhavaM bandhuvatsala ! / yoddhamutsahase dUtaM, tat kaJcit preSayAdhunA // 179 // vIraMmanyo na manyeta, tavAjJAM yadi cAnujaH / tadA yadAyudhIyAnAM, budhyate tad vidhIyatAm // 180 // ityamAtyodite dUtaM, dakSastakSazilAM prati / sa vegena suvegAkhyaM, nisRSTArtha visRSTavAn // 181 / / ___ athAskhalanatirvAyurivAyaM vegato'gamat / nivArito'pi zakunaiH, suvego dUtyadakSiNaH / / 182 // nimnagA-nagara-grAma-kAntAra-giri-gahvarAn / suvegaH sa laghUllavaya, vahalIdezamAsadat // 183 // zrImaddhAhubalisvAmiyazaHsuramitAnanaiH / kAntaM vanAntavizrAntaiH, krIDadgopAGganAgaNaiH // 184 // gAyantImizcaritrANi, zrIyugAdijinezituH / nandanAdetya daityAristrIbhiH sAndrIkRtadrumam // 185 // alaGkAraprabhAminnatamizrAsu dinepviva / tamizrAsvapi pAnthastrIpANindhamabhavatpatham // 186 // upetya svargiNAM svargAdadbhutazrIdidRkSayA / hRSTAnAmadbhutai gardustyajIbhUtabhUtalam // 187 // // paJcabhiH kulakam // asAvAsAdya taM dezamapUrvAdbhutavaibhavam / janmAntaramiva prAptaH, kRtyaM vismRtavAniva // 188 // atha takSazilAM bAhubalibAhubalorjitAm / nagarI sa garIyasyAH, sampadaH padamAsadat // 189 // pazyannasyAmasau puryA, vaibhavaM bhuvanAdbhutam / unmukho dadRze lokairvikrItebhya ivoddhRtaH // 190 // kSaNaM prApya nRsiMhasya, siMhadvAraM mahIbhujaH / tasthau rathAdathottIrya, smaranniva sa vAcikam // 191 // gacchannathAgatazcakripratApa iva mUrtimAn / tasthau rAjakuladvAri, vArito vetribhiH kSaNam // 192 // atha bAhubalerAjJAM, dvAHsthenAsAdya sAdaram / prAvezyata suvego'yaM, saharSaH parSadantare // 193 / / sa sabhAntaH sabhAsaddhiH, kacinnIlAzmakuTTime / jalabhItyoddharan vAsaH, sahAsamavalokitaH // 194 / / AkAzasphaTikastambhaskhalitAGgatayA kacit / anyatrApi cacArAsau, hastaiyastaiH puraH puraH // 195 / / ralastambhasamAlambipratibimbamavekSya saH / kRcchreNa jajJe vijJo'pi, tattvataH pRthivIpatim // 196 // namaskRtya nRpaM pujIbhUtahAraH sa bhUtale / viziSTo viSTare vetrinirdiSTe sa niviSTavAn // 197 / / ___ mukhAjavilasadvANI, raNannUpurahAriNIm / ujjagAra giraM karNasudhAM sa vasudhAdhavaH // 198 / / kazcit kuzalamAryasya ?, kaccit kuzalinI prajA / kuzalI kaccidAryasya, senAnyAdiparicchadaH? // 199|| sa pakhaNDaM kSamAkhaNDamAkhaNDalaparAkramaH / sAdhayanna kacit kaccidAryaH prApa parAbhavam ? // 200 // AvarjitA jitAH kaccidAryeNa jagatIbhujaH / yathA'nvahaM vahantastAmAjJAM na syurvipAdinaH / // 201 // / , samaM janAnurAgeNa, spardhayA vRddhigAminaH / Aryasya dharma-kAmA-'rthA, na bAdhante parasparam ? // 202 / / 1 salaH saMtA0 pAtA0 // 2'tyoditairdataM khaMtA0 // 3 go dautyada khaMtA0 // , 4 'nAjanaiH khaMtA0 pAtA0 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM , ___ caturthaH ityuktvA'vasthite rAzi, dUtaH sadbhUtamabravIt / kastasya kuzalapraznaH?, kuzalaM jagato'pi yaH // 203. // kastasmin sainyaleze'pi, deze cAkuzalakramaH / yasmin surakRtopAstiH, zAstikRd bAndhavastava // 204 // tiSTheta purataH kazcid, digjaitre tatra zAtravaH? / arke vikrAmati dhvAntavikramaH kramatAM kutaH // 205 // anekaiH samamekA'pi, nAnAdezanivezibhiH / tasyAjJA mAnyate mUrdhni, vidhericcheva janmimiH // 206 // bhUbhujastasya SADaNyopAya-zaktitrayAdayaH / phalanti cintitairathaiH, sAkSAt kalpadrumA iva // 207 // nirbAdhameva sevante, puruSArthAstrayo'pi tam / vibhAgA iva sandhyAyAH, divasaM bhAsvarodayam // 208 // nRpaiAlATikIbhUtaiH, sevito'pi paraiH param / na modate sa dUrasthAnapazyannanujAn nijAn // 2.09 / / satyAmapi syAnno yasyAM, bAndhavAnAM vilokanam / zriyaM sArAmimAM kArAnukArAMgaNayatyayam // 210 // vijitya jagatImasya, vinItAyAmupeyuSaH / sambandhibhiH suhRdbhizca, cakre cakripadotsavaH // 211 // tavAgrajanmanastasminnutsave pRthivImujaH / lakSmI-jIvitarakSArtha, ke svayaM na samAyayuH // 212 // anAyAtAnayaM jJAtvA, mahe dvAdazavArSike / kilA''kArayituM bhrAtRn , preSayAmAsa pUruSAn // 213 // vikalpyAnalpasaGkalpAH, kimapyete sumedhasaH / Agatya tAtapAdAnte, dAntAtmAno vrataM vyadhuH // 214 // tadayaM tadviyogArtigartasampAtakAtaraH / samAgatya samuddhartu, sAmprataM tava sAmpratam // 215 // yadyapi bhrAtRbhAvena, tvaM purA na samAgamaH / vaktyanyathA tathA'pyeSa, sarvathA durmukho janaH // 216 // tat svayaM harSasotkarSadRSTipIyUSavRSTibhiH / dvijihvaprabhavaddoSamoSaH kartuM tavocitaH // 217 // sa khayaM dAna-sammAnapUritArthimanorathaH / tvatpraNAmAnna nAmAnyajjaganmAnyaH samIhate // 218 // ' dhIrAna citte vitteSTaM, ceSTante kintu tejase / muktApasidhiyA hanti, siMhaH kiM hastimastakam ? // 219 / / bhrAtA mamAyaM bhUbhartA, mAsma bhUriti nirbhayaH / rAjJAmAjJAdhanAnAM hi, jJAteyaM kvopayujyate // 220 // samanyuratha taM vIraMmanyastvamavamanyase / bhAsi bhAsvati tat tasminnudyatkhadyotapotavat // 221 / / putrastvamapi nAbheyaprabhorbharatavat tataH / kulaprabhurasi svAmin !, hitaM jalpAmi tat tava // 222 // karAlagaralaH sarpaH, pAvakaH pavanoddhataH / prabhuH prauDhapratApazca, vizvAsyA na prayo'pyamI // 223 // jIvitavyena rAjyena, kArya tad vidyate yadi / tadA rakSauSadhaM mUrdhni, dhAryatAM bhrAtRzAsanam // 224 // nityaM vitanyate yatra, sevA devA-'surairapi / bhavato maha~mAtrasya, sevAyAM tatra kA trapA ? // 225 // ___ evaM vadati dUte'nna, sunandAnandanaH svayam / bAhuM vilokayAmAsa, romAJcakavacAzcitam // 226 // avocadadharajyotirmizradantAMzudambhataH / kopapATalitAM sAkSAdiva vAcaM gharAdhavaH // 227 // z2yAyAnayaM mama bhrAtA, yadIcchati samAgamam / yuktaM yadeSa tAtasya, tulyaH pUjyo hi sarvathA // 228 // yuktaM tadapi yat preSIt , prabhuste bharatezvara / AkAraNAni bandhUnAM, guroH kRtyamidaM yataH // 229 // teSu tAtAnuyAteSu, svayaM yattveSa te vibhuH / teSAM rAjyAni jagrAha, sneho'yaM dUna ! nUtanaH // 230 // kaniSThurvijito jyeSThaH, pravAdo mAsma bhUdayam / ityanvaguramI tAtaM, jitakAzI tadeSa kim ? // 231 // tvadbhartA bharatakSetraM, jitvA tanmAM virodhayan / niSpannaM hema nAgena, niyataM dUSayatyayam .. // .232 // 1ze ca, deze khaMtA0 pAtA0 // 2 zanivAsibhiH khaMtA // 3 nA''mo pAtA0 // : 4 krimahotsakhaMtA0 // 5 vikalpyAnekasaGkalpAn , kimapyete khatA0 / vikalpAnalpasaGkalpAna, . vikalpete sumeM pAtA0 // 6 'noddhrH| prabhuH khatA0 pAtA0 // . . . . . . . . . :
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH , dhrmaabhyudymhaakaavym| bhrAtRbhAvAdanAyAte, nirbhaye yA svabhAvataH / kintu mayyeva loko'yamavaddhavadano'bhavat ? // 233 // kiM vA yadeSa bhrAtRNAM, rAjyAni nRpatistava / janase zveva vAntAni, tathA tatrApyabhUdayam ? // 234 / / mama pramurasAveva, sevyaH zrInAbhinandanaH / surA-'suranRpaiH kluptaprathaH prathamatIrthakRt // 235 // pitA guruvA svAmI vA, janmanyekatra janminAm / eka eva bhavennAnyastat kiM tena karomyaham / // 236 // sa mama jyeSThabhAvena, praNAmaM yadi lapsyate / na prabhutvAbhimAnena, punaH svapne'pi te patiH // 237 // yacca mato'pi tejAMsi, nAthaste nAthate dhruvam / kakSasya vahnitastejovAJchAmanukaroti tat // 238 // jJAteyaM kopayujyeta, rAjJAM ? mithyeti te vcH| mayi satyapyayaM rAjyazriyaM bhute kuto'nyathA ? // 239 // te cAnye ye dadhusvityasmin khadyotapotatAm / ahaM tu hanta ! tasya syAmastabhUdharabandhuraH / / 240 // trailokyapUjito yasya, pitA zrIvRSabhaprabhuH / kiJcAyamanujaH zauryatRNIkRtajagatrayaH // 241 // __surA-'sura-naraiH so'yaM, senyo yat tadidaM kiyat / / idaM vada yadetasya, puraH ko'yaM surezvaraH ? // 242 / / yugmam / / tanna trapA'sya sevAyAM, karuNA tu mamAdbhutA / lajiNyate'sau mAM vIkSya, yat purA khuralIjitaH // 243 // purA kArAsukhaM prApa, yatrAsmadbhujapaJjare / tat ki vismRtametasya, cATukRccATugarviNaH ? // 244 // tad gaccha tvaM samAyAtu, sa svayaM bhavataH prabhuH / yathA'sya garvaduSkarmaprAyazcittaM karomyaham // 245 // . dUto'tha dhairyamAlambya, sabhayaH sa sabhAgRhAt / nissasAra sabhAsadbhiH, kUNitAkSaM vilokitH|| 246 // sajjIkRtAyudhAn vIrAn , mRtyubhRtyAnivodyatAn / pazyan suvego vegena, niragAnnupamandirAt / / 247 / / navaH ka iva dUto'yaM, bharatasya mahIbhujaH / kimanyo'pi nRpojyeSThaH,svAmino'syaiva vAndhavaH // 248 // keyatkAlaM gataH so'bhUjjayAya bharatakSiteH / atrAmuM sa kutaH praiSIdanujAkAraNecchayA ? // 249 // asya bandhau kimutkaNThA ?, na kintu prAbhavaspRhA / mantre kiM nAkhurapyasya, zatazaH santi mantriNaH ? // 250 // taiH sa kiM balinaM sihaM, khalIkurvanna vAritaH ? / pratyuta prerito'mIbhirbuddhiH karmAnusAriNI // 251 // jitaM kiM hArayatyeSa, SaTkhaNDaM maNDalaM bhuvaH / jitakAzitayA vetti, na mUDhaH prauDhimAtmanaH / / 252 // itthaM pathi kathAH zRNvan , mithaH pauramukhodgatAH / dUrAdullaGghayAmAsa, suvego nagarImimAm / / 253 / / ||ssddhiH kulakam // krameNAtha prayAto'yamaTavIM bhillasaGkalAm / zrIvAhubalibhUpAlabalairATavikairvRtAm // 254 // tatra zArGgadharAn kaoNzcit , pazusparzaparAn parAn / ekAnazmAyudhAnanyAn , kuntadanturitAmbarAn // 255 // ayaM mUrttAnivotsAhAn , zrIvAhavalibhUbhujaH / millAnAlokayAmAsa, suvegaH kampitAkRtiH / / 256 // aTavIM tAmathollaGya, kathaJcidatibhISaNAm / cakriNo dezamAsAdya, svaM mene sa punarnavam // 257 // apakAnyapi dhAnyAni, lanIta nanu raMhasA / apUtAnyapi guptAsu, kSipata kSoNikhAnipu // 258 // atibhArasahAnucaiH, zakaTAn kurutotkaTAn / labhya-deyAni saGkocyocalituM bhavatodyatAH // 259 // yasmAd bharatabhUpAlamabhiSeNayituM balI / zrUyate'bhyudyato vAhuvalirvAhuvalonmadaH // 260 // 1 kSaM nirIkSitaH khaMtA0 pAtA0 / / 2 sahipyocca khatA0 pAtA0 / /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 saGghapaticaritAparanAmakaM citaH / pratikSetraM pratigrAma, cakridezanivAsinAm / vyAkulatvaM vilokyeti, cintayAmAsivAnasau // 261 // // kalApakam // aho ! vigrahavAteyamasmatto vegavattamA / agre bhUtvA yataH kazcinnAgataH zrUyate tvasau // 262 // aho! prauDhapratApatvaM, zrIbAhubalibhUbhujaH / svasthAnasthe'pi yat tasminnasmAkaM bhayamIdRzam // 263 / / cintayanniti samprApto, vinItAyAM sa nItimAn / vijJo vijJapayAmAsa, yathAvannRpateH puraH // 264 // paTAJcalena ced bhAnuzchAdyaH syAt trunncchviH| yadi jvAlAkulo vahirbhaved grAhyazca muSTinA // 265 // tavAnujastathApyeSa, svAmin ! SaTkhaNDabhUpate ! / utkarSipauruSo nAnyairjetuM zakyaH surairapi // 266 / / / yugmam // . / zrutveti bharatAdhIzaH, sotsAho mantribhASitaiH / prayANaM kArayAmAsa, purIM takSazilAM prati // 267 // . sampannapulakA kuntaiH, svinnA karimadAmbumiH / svairaM bharcA balAkrAntA, cakampe kAzyapI tadA // 268 // : mArutasya mukhe dhUli, kSipantazcaraNoddhRtAm / vAjinaH parito'dhAvan ; satvarAH sattvarAjinaH / / 269 / / dviSadyazomahazcandra-bhAnucchAdanahetave / vahanto meghalekhAvat, khaGgAn vIrAstadA'calan // 270 // vaMzanAsAsturaGgAkSAH, patAkAtilakAstadA / praceluzcakratADakA, rathAH senAnanazriyaH // 271 // sthirAmasthirayad vegAt , taccacAla balaM tadA / udyadbhUlibharairabdhi, gambhIramagabhIrayat // 272 // bahalIdezasImAnamasamAnaparAkramaH / AcakrAma kramAJcakrI, viyaddezamivAMzumAn // 273 / / jJAtvA tat parighottAlabAhurbAhubalibalam / preraiyAmAsa kalpAntotpAtavAta ivodadhim // 274 // . tadbherInalikAyantrapreritaiH samiromibhiH / bhaTAH pradIpitakrodhavahrayazceluruccakaiH // 275 // nedustadA ripuprANaprayANapaTahopamAH / niHsvAnaprakarAH zabdairudarambharayo dizAm // 276 // saMsicya madapAthobhiH, saMvIjya zrutimArutaiH / kariNaH kampayAmAsuH, zItAmiva medinIm // 277 // khananti sma khuraiH kSoNiM, javanA vAjirAjayaH / AkraSTumiva pAnIyaM, senAyAstRptihetave // 278 // taraGgairiva sadhvAnalaiAhubalistataH / mahImAcchAdayAmAsa, kalpAntamrAntavArddhivat // 279 // upAnte cakrisenAyAH, senAmayamavAsayat / prAtastimiradhoraNyAH, zUro'nUruprabhAmiva // 280 // gAmbhIrya darzayanto'pi, tadA sainyaiH kadarthitAH / tatkAlaM kalayAmAsuH, kaluSatvaM jalAzayAH // 281 // sthUlA sthulatatistene, tadA gurugirizriyam / taTArgalitamAtaGgagaNDazailA'tidurgamA // 282 // guruDambaramaulistharatnakumbhasamAnatAm / ravirlipsuriva prApa, tadA'stagirimastakam - // 283 // astAcalapatadbhAnugolakocchalitairatha / pAthobhiriva pAthovistamobhiAnaze namaH // 284 // tadA'ka mandarakSobhAnniHsarantyA iva zriyaH / unmamajja mukhAmbhojamambhodherindukaitavAt // 285 // .. senAmaTeSu kurvatsu, zastrajAgaraNotsavam / khaDgaM jAgarayAmAsa, zazAGko'pyaGkakaitavAt // 286 // . stutivratAnAmanyonyaM, vacanAhutibhibhRzam / didIpe nRpayorbaddhabodhaH krodhadhanaJjayaH // 287 // tatastataraNotsAhaiH, sainyayorubhayorbhaTaiH / raNadevyAH purastene, nidrava prathamaM valiH // 288 // . . balayostUryanighoSairmRgaM trastamivAGkataH / didRkSuratha zItAMzuragAdastAdrikAnanam // 289 // . tataH pUrvAdrimArUDhe, deve divasabhartari / rAgeNAbhyAgamastAbhyAM, cakrAbhyAmupacakrame , // 290 // . 1 preSayA vatA0 // 2 sUroM pAtA0 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 sargaH] . dharmAbhyudayamahAkAvyam / subhaTaH sumaTaM hastI, hastinaM rathinaM rathI / Asadat sAdinaM sAdI, balayorubhayorapi // 291 // chinnAH proDDInakANDAlImaNDapena raveH karAH / patitA iva bhAnti sma, kSitau kSatajakaitavAt // 292 / / uddhRtadhUlije dhvAnte, draSTuM dviSTAniva krudhA / dhAvanti sma bhaTAH presatkuntadIpakapANayaH // 293 // bhujAbhRtAM bhujAdaNDaiH, zirobhizca kSiticyutaiH / kRtAntakiGkarAzcakrurdaNDa-kandukakautukam / / 294 // ye tarasvitayA terurbhaTAH saGgarasAgaram / Asan rudhiravAhinyasteSAmapyatidustarAH // 295 // azvAnAmazvavArANAmapyaGgamilitairmithaH / zirobhiH patitairyuddhaM, kinnarANAmivaizyata // 296 // dantidantAgrasaTTajanmA vahnikaNotkaraH / reje rajodhanadhvAntakhelakhadyotapotavat // 297 / / prasthAnAni suvAhUnAmiva prItAH surastriyaH / bhaTAnAM bhAvibhartRNAM, sajaH kaNTheSu cikSipuH // 298 // vidbhiH zuzubhe khaDgalekhAM dhUmazikhAsakhIm / ruSA'ruNairbhaTairbharturmustejo'nalairiva // 299 / / atha bAhubale sainyairbharatezasya vAhinI / kallolinIzakallolairiva pazcAd vyadhIyata // 300 // puraskRtasuSeNo'tha, raNAya bharatezvaraH / svayaM ravirivottasthe'gresarAruNasArathiH // 301 // yuddhazraddhAlamAlokya, jyAyAMsaM bhrAtaraM puraH / tulyaM vAhubalibhUpo'bhUdokaH zoka-harSayoH // 302 // gRhItaraNadIkSo'tha, prajvalanniva tejasA / raveH samaH samArohat , kuJjaraM rAjakuJjaraH // 303 // tau svayaM jagatImallau, vIkSya yuddhodyatau tadA / hanta ! cetAMsyakampanta, triviSTapasadAmapi // 304 // atho bharatamabhyetya, dattvA''zIrvAdamAdarAt / devA evamavocanta, prazAntaM svaantshaantye||305|| SaTkhaNDabharatakSetravijaye tava sarpataH / sammukhIno'bhavat kazcinna cennAmeyanandana! // 306 / / dordaNDakaNDUmedAya, tat kiM nAma mahAbhuja ! / nijena vandhunA sArgha, yuddhasajja ! na lajase ? // 307 // // yugmam // athA''ha cakrI gIrvANAH!, yuktametadbhavadvacaH / kintu samyag na jAnItha, vandhunA raNakAraNam // 308 // na doHkaNDUbharacchedabuddhiyuddhe nivandhanam / hetuH kintu rathAGgasyApravezaH zastramandire // 309 // anupravizya mAM zastragRhe cakra pravezya ca / SaTkhaNDabharatakSetrapatirbhUyAnmamAnujaH // 310 // anena vacasA bAhubaliM bodhayatAdhunA / yadi yuddhaniSedhAya, yuSmAkamayamudyamaH // 311 // athocuste punardevA, yadyasau nahi vudhyate / tathApi nAstroddhavyamAjJA'tra RSabhaprabhoH // 312 // dRSTi-vAg-daNDa-dordaNDayuddhaireva balAbalam / yuvayoJjasyate kiM tadAyudhairdAruNai raNe ? // 313 // omityuktavati kSamApe, tato jagmurdivaukasaH / nRpaM bAhubaliM mUrtamiva vIrarasaM prati // 314 // jayetyAziSamuddAgnI, dattvA prItena cetasA / sudhAmadhumucA vAcA, prAhurbAhubaliM surAH // 315 / / jyAyAnayaM nayottaMsa!, kiM na saskriyate tvayA / saMrambhaH kimayaM vIra!, bharataM prati samprati ? // 316 // jeyA rAgAdayastAvad, ye yugaadijineshituH| tadaGgajasya te tAta!, poSasteSAM kimu kSamaH / / 317 // natimAtreNa yat toSa, bhajatyeSa tavAgrajaH / kathaGkAraM tamArAdhya, nAtmasAt kuruSe kSamAm ? / / 318 // atha bAhubaliH prAha, surAn gambhIrayA girA / itthaM kathamavijJAtavastutattvairivocyate ? // 319 // yaso mAtRbhAvena, mattaH satkAramicchati / yuktaM tadeSa yat tAtasama eva mamAgrajaH // 320 // para prauDhapratApatvAjjitakAzitayA tayA / Akramya namayed yanmAM, na tadetadahaM sahe // 321 // 1 svavA khaMtA0 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM 'vinaSTaM na tadadyApi, kimapyasti mahaujasaH / 'dUrAdapasaratveSa, valito'smiM raNAdaham // 322 // aparamApasAmAnyAmAjJAM kartumayaM punaH / mayi krodhoddhataM dhAvan , dantIvAdrau bhaviSyati // 323 // tadaniSTaphalo bhAti, mantrahInasya nizcitam / vahimuSTindhayasyevaM, narendrasyAyamudyamaH // 32 // Rte na tAtapAdA~stu, svAmI mama bhavet paraH / vinA dinAdhipaM kiM syAt , kokasyAnyaH priyAkaraH // 325 // athA''huramarAH zrIman !, nissImaguNagaurava ! | kArye'tra vizadA'pyeSA, nAsmAkaMkramate mtiH||326|| ekatazcakriNazcakraM, tvatpraNAmasamIhayA / na vizatyAyudhAgAraM, vibhrANamakRtArthatAm // 327 // anyatastava pazyAmaH, sarvathA vinayaM vayam / tat kiM yuktaM bhaved vaktumasmAkaM jagatIpate ! // 328 // abhyarthayAmahe kintu, bhavantaM bhuvanaprabho! / yuddhena nahi yoddhavyaM, prANiprANApahAriNA // 329 // dRg-vAga-daNDAdiyuddhena, balAvalaparIkSaNam / kRtvA jayo vyavasthApyaH, sAkSiNo'mI bhavAmahe // 330 // tatheti pratipedAne, prArthanAM nAbhinandane / nAtidUrasthitAstasthumadhyasthAste divaukasaH // 331 // . atha svAmisamAdezAdAruhya kariNo raNAt / javAnnivArayAmAsurnupayoH puruSA bhaTAn // 332 / / rAjAjJAmatha rAjanyAH, senayorubhayorapi / zrutvA vavalire kaSTaM, ruSTA muSTA ivAhavAt // 333 / / zrutvA saGgaramaGgAGgi, sainikAste'tha cakriNaH / parasparamiti procuH, zocanto devamantritam // 334 // aho ! dhigidamAyAtaM, saGkaTaM svAmino'dhunA / samaM zrIbAhubalinA, balinA saha yo raNaH // 335 // niyuddhabuddhidAne'smin , doSaH ko vA divaukasAm / ' IdRzAnAM mudhA nAma, kautukaM ko na pazyati ? // 336 / / jAnatA bhujayorvIryamanujasya mahIbhujA / etanmene na jAnImastat kA'pi bhavitavyatA ? // 337 // svasainikAnAM zrutveti, giro bharatabhUpatiH / balaM darzayituM svasya, tAnAhUyedamabravIt // 338 / / mayA dRSTo'dya duHsvapnaH, kila shRngkhlmnnddlaiH| baddhA''kRSya taTAd bhUpAH, kUpAntamipAtayan // 339 / / azivasya vibhedAya, svapmArtho'yaM tato'dhunA / avazyaM satyatAM neyo, bhavadbhirbalazAlibhiH // 340 // anicchatAmidaM rAjJAM, prabhorvyasanasAhasam / AjJAM dattvA sa rAjenduH, kUpamekamakArayat // 341 // avaTasya taTe tasya, niviSTo bharatezvaraH / zRGkhalAnAM sahasraNa, vAmahastAvalambinA // 342 // sarvasainyAbhisAreNa, sarvairu-mujAM gaNaiH / sarvasthAnA samAlambya, samAkRSyata bhUpatiH // 343 // yugmam // sasainyAnapi rAjanyAn , zRGkhalAsu vilmbinH| romabhyo nAdhikAn mene, balavAn bharatezvaraH // .344 // hRdyaM hRdyaGgarAgaM sa, tene tenaiva pANinA / petuste tu samaM dattasaGketA iva bhUbhujaH // 345 // / dRSTena ca balenAsya, sambhAvitaparAkramAH / bhUbhujo bhejire'mbhojasmeravaktrAstadA mudam // 346 // atha zrIbAhubalinA, samaM samarasImani / prathamaM dRSTiyuddhAya, pratijJA kRtavAn nRpaH // 347 // ubhAvabhimukhau tatra, nimeSavimukhekSaNau / pratyUSapUSa-pUrNenduvibhramaM bibhratuzviram // 348 // nirIkSya nirnimeSatvaM, samaraM yAtayostayoH / tadAdyanimiSIbhAvaM, manye manyubhujo'bhavan // 349 // santapte soSmaNo bAhubalerAlokanAcciram / sapayitvA'zrumizcakrI, prAvRNot pakSmaNA dRzau // 350 // aho! jitaM jitaM vAhubalinA balinA'munA / itthaM kalakalaM cakrustadA vijayasAkSiNaH // 351 // haksaGgrAmajitenAtha, samaM bharatabhUbhujA / prAreme zabdasamaraM, dakSastakSazilAvibhuH // 352 // 1nAM pRthivIpatau / nAti khatA0 // 2 tAnahAye khaMtA0 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH]' / dharmAbhyudayamahAkAvyam / vivasvadazvavitrAsI, zazisAraGgabhaGgakRt / cakriNA siMhanAdo'tha, loDitaH kroDitAmbaraH // 353 // camatkAriNi vizvAnAM, virate bharatadhvanau / siMhanAdo mahAn bAhubalino vyAnaze dizaH // 354 // kSayAbdagarjisa~vAMde, nAde tasmin visarpati / abhUdakAlakalpAntazaGkAtaGkAturaM jagat // 355 / / truTyatparvatakhaNDena, kSubhyadambhodhinA'dhikam / vijigye tena zabdena, bhUyo bharatabhUpatiH // 356 // atha hastaprahAreNa, raNaM nizcitya durmadau / tAvapAsaratAM zaktidhanyau vanyau gajAviva // 357 / / bharatenA''hataH prANapuSTyA muSTyA'tha mUrdhani / 'kSaNaM bAhubalintaiirvatre ravirivAmbudaiH // 358. // sadvRttasyeva kolInaM, munemanyuriva kSaNAt / yayau zazadharasyeva, rAhurbAhubalestamaH // 359 // tato bAhubalermuSTivajrapAtena tADitaH / papAta zailavaccakrI, samaM sainyamanorathaiH / // 360 // bandhunA candanasyandaiH, siktazcandrakarairiva / kairavAkaravanmUrchAmathAmuJcata cakrabhRt // 361 // nizcityAtha pracaNDena, daNDena samarotsavam / adhAvatAmubhau bhISmI, dhRtadaNDau yamAviva // 362 // tataH zirasi daNDena, hato bharatabhUbhujA / sunandAsanurAjAnu, mamajja bhuvi kIlavat // 363 / / atha mamau kramau tasmAd, bhUtalAt pakilAdiva / lIlayaiva krameNAyamuddadhAra dharAdhavaH // 364 // tad bAhubalinA maulau, daNDena bharato hataH / mamajja lajjayevocairAkaNThamavanItale // 365 // vabhUva kSitimanasya, cakriNaH sphuTamAnanam / zokazyAmaM nijayazaHzazigrAsena rAhuvat // 366 // magno gartAdathAkarSi, cakrI kohAlimiTeH / uttamaNairiva prattadeyavitto'dhamarNakaH // 367 / / AsasAda viSAdastad, bharataM parito jitaM / cakrI nAhamasau cakrI, dhyAyantamiti cetasi // 368 // athAkasmAt kare'muSya, cakritvabhrAntibhittaye / Aruroha jvalaccakra, ravibimbamivAmbare // 369 // tena pArzvagatenoccaizcakrI cakreNa so'jvalat / mArtaNDamaNDaleneva, mArtaNDopalaparvataH // 370 // atha jyotiHpathe susthA~strAsayastridivaukasaH / vadhAya bandhoniHzaGkazcakrI cakraM mumoca tat // 371 // kalyANazAlino bAhubaleroriva vyadhAt / cakraM pradakSiNAcakra, cakrabAndhavabimbavat // 372 // gotre na 'prabhavatyeva, cakramityavaliSTa tat / amoghamapyaniSpannacakravartimanoratham // 373 // sasmayaM bhasmayiSyAmi, sacakra cakravartinam / ityutpATya krudhA muSTiM, sunandAbhUradhAvata // 374 // gato vaktraM hahA ! cakravartyasau samavartinaH / IhA kalakalArAvo, babhArAmbaragahvaram // 375 // atrAntare vivekArkatejaHzAmyanmanastamAH / dadhyau pravIratAmAnI, mAnI nAbheyasambhava: // 376 // jagatIM jiSNurapyeSa, yodhaiH krodhaadibhirjitH| tadanyavijitaM jetumetaM ghig! dhig ! mamodyamam // 377 // tajjayAmi yadi pretAnetAn jitajagatrayAn / satyaM tattanujanmA'smi, tasya vizvaprabhoraham // 378 // sa dhyAtveti navadvAre, pure teSAM sadAspade / ziraHparisarAMduccakhAna tat kezakAnanam // 379 // nivArya sarvavyApArAnasau nizcalanizcayaH / svatantrastatra pAnA-'nnapravezamarudhat tataH // 380 // bandhavo laghavaH sarve, kevljnyaanshaalinH| kathaM vandyA mayA sAkSAda, gatvA tAtasya sannidhau ? // 381 // tat prApya kevalajJAnamihaivAnandamandiram / bhUtvA samaH svabandhUnAM, gantA'haM tAtasaMsadi // 382 // nizcityeti ciraM citte, tatraiva kRtavAn kRtI / kAyotsargavidhi mohamahIpatijayorjitaH // 383 // 1 bhyatpAthodhinA khatA0 // 2 rAnucca pAtA0 // gha07
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM, [ caturthaH sargaH ? 1 taM tathAsthitamAlokya, bAndhavaM vasudhAdhavaH / viSaNNaH karmaNA svena, bASpAvilavilocanaH // 384 // dhigetacakravartitvaM bandhubhirviraho yataH / kiM tena kAJcanenApi yenA''zu truTati zrutiH 1 // 385 // munye dhanyamahaM kAkaM, sAkaM yaH svajanairnijaiH / apyalpAM balimAdatte, nAtmAnaM tyaktavAndhavam // 386 // yA ninairbandhubhiH sokaM, saMvibhajya na bhujyate / puMsaH zriyamimAM mene, vidhirvyAdhimiva vyadhAt // 387 // iti dhyAyan viSaNNAtmA, bandhumadhyAtmabandhuram / nipatya pAdayozcakrI, nijagAda sagadgadam // 388 // sUnustvameva tAtasya, nAhaM hatakavikramaH / vadhye mayi dayAluryaH, zamaM soma / samAsadaH // 389 // hatako'haM purA muktaH, samadyairapi bandhubhiH / ekaM tvamapi muJcan mAM, tAta ! mA kRpaNaM kRthAH // tAta ! rAjyamidaM pAtu, tAtatulyaguNo bhavAn / cakravartyapi vartiSye, tavAhaM vAhanopamaH svaceSTitAgnisantapte, muJca vAgamRtacchaTAm / mayi pralapati bhrAtara !, deyAkara! dayAM kuru // vadanniti natazcakrI, sacivairucyate sma saH / nAtha ! bAhubaliH so'yaM, na vaktA nizcitatrataH // iti tadvacanaizcakrI, jAnan bAndhavanizcayam / unmukhaH sAzrudRk pAdanyastahasto'vadat punaH na ceddAsyasi tanmAdA, vAcaM vAcaMyamAgraNIH / / kiM prasannAkSidAne'pi, kA'pi syAdavakIrNatA ? 390 // // 399 // 392 // // # S // 395 // atha tuSTisudhAvRSTyA, dRSTyA kiJcinmunIzvaraH / apazyad bharataM harSodaJciromAJcakaJcukam // 396 // atha netrAmbusampAtanidhatau zaminaH kramau / kezapAzena sammArjya, niryayau bharatezvaraH // 397 // tataH somayazAH somayazA bAhubaleH sutaH / svayaM takSazilArAjye, bharatenAbhyaSicyata // 398 // tataH samaM samagreNa, balena balinAMvaraH / yayAvayodhyAM cakraM ca vivezAyudhaz // 399 // 50 1 iti jitapuruhUtaH puNyasaMhUtasampa 2 #1 tparicayacayabhAsvadbhAgyasaubhAgyalakSmIH / anilacalitacelotsedhamedhyAmayodhyA mavizadavizadAtmA bandhubhirviprayogAt // 400 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIbharatadigvijayabAhubalivratavarNano nAma caturthaH sargaH samAptaH || trijagati yazasaste tasya vistArabhAjaH, ' kathamiva mahimAnaM brUmahe vastupAla !! | sapadi yadanubhAvasphAritasphItamUrti vidhuragiladarAtiM rAhumAhustamaGkam // 1 // // granthAgram 404 // ubhayam 1349 // 1 {1 393 // 394 // 1 sArdhaM, seMdeg khaMtA0 pAtA0 // 2 dadyAGkura ! pAtA0 // 3degm 1337 pAtA* //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH / itazca sattvAvaSTambhanistaraGgIkRtAkRtiH / tasthau bAhubaliyAnavaddhanizcalanizcayaH tataH kSamAbhRtAM nAthe, tatra trailokyajitvare / krudhA haimanavAtAstraM, himAlaya ivAmucat // 2 // jvaladdhyAnAnaladhvastajADyajvaravijRmbhite / tasmin hemantamAhAtmya, tadetanmoghatAM gatam // 3 // svanAmadheyacaurANAM, tapasAM vAsadAyinaH / bAdhAmAdhAtumetasya, mAghamAsaH samAsadat lohaM vaje khalaH sAdhau, grISmakAla ivodadhau / dadhau taponidhau tasmin , ziziraH phalgu balgitam cakriNA'pyajitaM bAhubaliM jetumivotsukaH / puSpamAsaM purazcakre, puSpeSustrijagajayI // 6 // bhramajhamaradhUmAvyaiH, kiMzukA-'zoka-campakaiH / madhuH kusumabANasya, jvalanAstranibhairvabhau // 7 // jitamohamahInAthe, tasmin mathitamanmathe / madhoH kiM nAma kurvantu, sAyakAH zIrNanAyakAH // 8 // ajite'tha smareNAsmin , munau caikrivijitvare / bhISmo grISmo dayAzcakre, cakrabandhuH parAkramam karAnatha kiratyakeM, khAdirAGgAradAruNAn / abhUdu bAvaliH kAmaM, prazamAmRtavAridaH // 10 // jagajjanAnurAgeNa, sphUrjateva samantataH / munirAsIt kilA''tAmro, na punastapanAtapAt // 11 // pazyannasya tapastItramAneyAstramivoditam / ravirullAsayAmAsa, jaladAstraM tapAtyaye // 12 // cakridaNDanipAtaM yastRNAyApi na manyate / prabhavantu kutastasmin , dhArAdaNDAH payomucAm // 13 // UDhapratijJAmAro'yaM, na voDhuM zakyate mayA / itIva pannagendreNa, preritAH phaNinAM gaNAH // 14 // rasAtalodbhatAH zyAmAH, kuTilaiMbhrAntizAlinaH / dadhuH sarvAnamullAsya, taM latAtatikaitavAt // 15 // // yugmam // zilImukhagaNairvANAsanAntarviniyojitaiH / tasya kSobhAya saMrambhamathA''rebhe dhanAtyayaH // 16 // atha sattvAdbhutenAsya, jalairapyamalAzayaiH / ahAsi zaradi prItairvikasvaramukhAmbujaiH // 17 // zukladhyAne'munA''ravdhe, bhraSTakekicchadacchalAt / zeSadhyAnamahAMsIva, mahIpIThe zucA'luThat // 18 // muneryazaH-pratApAbhyAmiva nairmalyamarjitam / kramAdambudamuktendu-bhAnumanmaNDalacchalAt // 19 // atha sampreSite brAhmI-sundayau~ nAbhisUnunA / jJAnAdhIgapravezArhatanmanaHsaudhazuddhaye // 20 // kuJjarAduttara bhAtar !, vAcyametaditi prabhuH / zikSA dadau tayoryAntyonizrIkRSTimantravat // 21 // sthAnaM tadatha te yAte, na munIzamapazyatAm / dRSTo gulmastu vallInAM, socchvAsaH puruSAkRtiH // 22 // tatra sambhAvya taM tAbhyAmuktAM zuzrAva tAM giram / pArzvasthaguptakaivalyalakSmIkarNejapA muniH // 23 // 1 laddhanAghanadhvasta khNtaa||2ckrvi khaMtA0 pAtA0 // 3 vAridhiH banA. " 4lA bhrA khNtaa||
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 saGghapaticaritAparanAmakaM / [paJcamaH bhrAtaruttara mAtaGgAdityAkaye tayorvacaH / cintAcAntamatirdhAntastasthivAn sa munizciram // 24 // zabdo'yaM niyataM brAhmI-sundayoH shrutisundrH| bhASete cAnRtaM naite, na cArUDho'smi hastinam // 25 // vikalpaM kalpayanneva, dadhyau vande laghUna na yat / mAno'yameva me hastI, tatrA''rUDho'smi dhig ! jaDaH // 26 // satyaM matveti tAtena, dayAM mayi vitanvatA / vratinyau pratibodhAya, preSite zIlasadmanI // 27 // kevalajJAnino bandhUn', laghUnapi guNAdhikAn / kariSye tadahaM mUrti, puSpastomAnivAmalAn // 28 // 'dhyAtveti pAdamudyamya, bhinne mAnamataGgaje / alAbhi munisiMhena, kevalaM mauktikaM phalam // 29 // 'mAne'tha sarvathA mukte, sphurantyA kevalazriyA / AzliSTasya tadA tasya, vilInaM manasA rasAt // 30 // divi dundubhayo nedurabhavan puSpavRSTayaH / prAptAstaM vandituM bhaktibhAsurAzca surA-'surAH // 31 // atho parivRtaH zrImAn , surasArthairmahAmuniH / jagadIzasya samavasaraNaM prApa pApabhit // 32 // prabhuM pradakSiNIkRtya, gatvA kevaliparSadi / upAvikSanmunirmuktAlatAyAmiva nAyakaH // 33 // ArurohAnyadA svAmI, spaSTamaSTApadAcalam / samaM munIndraiH pUrvAdi, nakSatrairiva candramAH // 34 // triviSTapasadastatra, vidadhurdezanAsadaH / prabhuzcaturmukhIbhUya, tasmin dharmamupAdizat // 35 / / tataH samaM samAyAtI, bharateza-surezvarau / ninyatuH karNapUratvaM, vibhorvacanapallavAn // 36 // dezanAnte tatazcakrI, bandhUnAlokya vatsalaH / teSAM bhogavibhAgAya, jinarAjaM vyajijJapat // 37 // athA''dijinAdhIzo, bharatakSmApatiM prati / bhogAnabhilaSantyete, kimabhaGgurasaGgarAH // 38 // AnAyya nyAyyavit kSoNIpatI rasavatImatha / hetave nijabandhUnAmandhUnAM prazamAmbhasaH // 39 // ., vijJo vijJapayAmAsa, sAnando nAbhinandanam / __ bhojanAyA''diza svAmin !, zamino bAndhavAniti // 40 // yugmam / / AdidezAtha tIrthezaH, kAritaM kalpate na yat / bhuJjate tat kuto jJAnabandhurAstava bandhavaH / // 41 // punarvijJapayAmAsa, nRpastarhi jagatprabho ! / svAminnakAritAnnAya, preSyantAM madgRhAnamI // 42 // tamAdidezaM tIrthezo, yathArthamatha pArthivam / rAjan ! na kalpate rAjapiNDaH zamabhRtAmiti // 43 // narendre'smin jinendreNa, niSiddhe sarvathetyatha / parAbhavabhavanmAnamlAnizyAmalitAnane // 44 // mA'sau khedasya pAtraM bhUdityavetya marutvatA / avagrahabhidAH pRSTaH, spaSTamUce jagadguruH // 15 // // yugmam / / zakrasya cakriNo rAjJaH, sthAnezasya guroriti / paJcadhA'vagraho bhAvAt , paJcAnAmapi puNyakRt // 16 // atha zakraH praNamyA''ha, prbho| kSetre'tra bhArate / mayA vAsAya sAdhUnAM, pradatto'yamavagrahaH // 47 // AkarNya bharato'pIti, prIto natvA jagadgurum / anujajJe nivAsAya, sAdhUnAM bhAratI bhuvam // 48 // athApRcchanmahIbharttA, zubhartAraM saisammadaH / deyaM kasyAnnamAnItamidamevaM nivedyatAm / // 49 // ' .. ' , guNAdhikeSu kartavyA, pUjetyukte biDaujasA / / ' ', '. . . . sAdhUna vinA guNI, ko'sti, . matto'pIti vyacintayat // 50 // jJAtaM santitarAM santaH, zrAvakA madguNAdhikAH / tebhyaH pUjA vidheyeti, nizcayaM bharato vyadhAt / / 51 // 1 Arohadanya khatA0 // 2 sabhAsadaH khaMtA0 // .
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH ] dharmAbhyudayamahAkAvyam / 53 atha praNamya tIrthezaM, yayau divi divaspatiH / bharatastu vinItAyAM, puryAM dhuryo manasvinAm // 52 // anyato vijahArAtha, prabhuraSTApadAcalAt / nirdambhaM lambhayan lakSmI, purAmbhojAni bhAnuvat 56 // I // 59 // // 60 // bhakto'pi rato dharme, zrAddhAnAhUya bhUrizaH / idaM jagAda bhoktavyaM, bhavadbhirmama mandire kriyAsu kRSimukhyAsu, kArya ceto'pi na kvacit / bhavadbhiH kevalaM bhAvyaM, dharmakarmaikakarmaThaiH idaM ca pAThyaM niHzAThyaM, bhojanAnte maidagrataH / vartate bhIrbhavAn jigye, tato mA hana mA hana // matvedamatha te zrAddhA, bhavane tasya bhuJjate / paThanti ca vacastat te, sammohagaragAruDam pramAdI medinIzo'pi, magno ratimahAnade / nityamAkarNya tad vAkyaM, vicintayati kiJcana ahaM kena jito? jJAtaM, kaSAyaistebhya eva bhIH / vartate durgharA tena, na ghAtyAH prANino mayA nityaM te smArayantIti, nItizakrAya cakriNe / virAgasAgarollAsanizAkaranibhaM vacaH pramAdapAdapAkIrNe, tasmin bharatabhUbhRti / pAvanaistagirAM pUrairdharmadhyAnAnalo'jvalat zrAddhA-'zrAddhAvivekajJaistadA'dhyakSairnivedite / cakrI cakre parIkSAM tadaNu-zikSA-guNavrataiH zrAvakANAM tadA cakre, nirvyUDhAnAM parIkSaNe / rekhAtrayaM sa kAkiNyA, ratnatritayasUcakam svAdhyAyahetave teSAM vedAnAryAn nRpAryamA / sa cakAra parArthA hi, pravRttiH syAnmahAtmanAm // azvAntare'sya tIrthasya, vyavacchede kadAgrahAt / anAryatvamamI mohAnmithyAtvaM ca prapedire itazca bhagavAnaSTApadamApadamaMhasAm / AyayAviti vijJAya, vandituM gatavAn nRpaH natvA tatra jagannAthaM, prAJjalirjagatIpatiH / kathAM zalAkApuruSatriSaSTerapi so'zRNot atha vijJapayAmAsa, svAminaM bharatezvaraH / // 61 // // 62 // // 63 // 64 // // 65 // // 66 // // 67 // asyAM sabhAyAM ko'pyasti, prabho ! bhAvI samastvayA ? atha prathamatIrthezaH, provAca bharatezvaram / yastvatputro'grahaddIkSAM marIcirmatpuraH purA sa dIkSAbhAramudvoDhumazaktaH sukhalAlasaH / chatramAvArakaM citrat, karma mUrttamivAtmanaH sakaSAyo'hamityuccaiH, kaSAyavasa'nAnvitaH / tridaNDadaNDitazcAhamiti daNDatrayaM vahan na svabhAvasugandho'hamiti zrIkhaNDamaNDitaH / pArivrAjyaM kilA''datta, nolacyA bhavitavyatA // 72 // // 71 // // 53 // // 54 // 55 // // // 57 // // 58 // // 68 // // 69 // // 70 // // vizeSakam // tato'nupadiko'smAkaM, viharanneSa bhUpate ! / navInarucibhirlokaiH, pRSTo dharmamavocata mahAvratAni paJca syuH, zramaNAnAM mahAtmanAm / mukhyo - mokSasya mArgo'yamazaktau zrAvako bhavet aNuvratAni paJca syuH, sapta zikSAtratAni ca / zrAddhena pAlanIyAni, yadIcchA'nupame sukhe pratibuddhyAtha tanmadhyAt, saMsArodvegazAlinaH / zrAddhAnAmatha sAdhUnAmayAcanta vratAni ye sa tAnAha tatAnAmazato hIDaze vrate / pArivrAjyamidaM mandamatistad gacchata prabhum // 73 // || 08 || // 75 // // 76 // 1100 11 1 bhUyasaH khetA0 pAtA0 // 2 mamA pAtA0 // 3 vardhate saMtA0 pAtA0 // khetA0 pAtA0 // 5 aNu - zikSAvrataizcakre, parIkSAM bharato'nyadA itirUpamuttarAdhe pAtA * // 6 'ratAdhipam khaMtA0 'pAtA* // 7 mumukSormokSamArgo saMtA0 // 4 va
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ [paJcamaH saGghapaticaritAparanAmaka . yathocitamatho cakrurmAmetya bhavabhIravaH / janAste yatpravRttiH syAd , yathA svArthamihArthinAm // 78 // evaM viharamANo'yamasmAbhiH saha samprati / itaH sa bhavataH putro, dharmadhyAnamanA muniH // 79 // surA-suraiziraHzreNimaNibhAharitakramaH / bhAvI mama samAnazrIzcaturvizo jinezvaraH // 80 // yugmam / / bharato'tha samutthAya, marIciM nikaSA gataH / enaM pradakSiNIkRtya, namazcakre kRtAJjaliH - // 81 // uktavA~zca na te pArivAjyametanna janma ca / kintu yat tIrthakRttvaM te, bhAvi tad vandyate mayA // 82 // bhagavantamatho natvA, gatavAn bharatezvaraH / vijahAra ca tIrthezo'nyato vAyurivAskhalan // 83 // atha lokasya duHkarmazatrUcchedAya tIrthakRt / punAnaH pRthivIM pAdaiH, zatruJjayagiri yayau // 8 // taM vilokya trilokyantarddharmasyocaiH kSamAbhRtaH / durgaprAyagiri mene, munIndro nirupdrvm| // 5 // atha prathamasarvajJaH, sa vijJAya jagadguruH / nagendramiha mAhAtmyanidhAnamiva piNDitam // 86 / / tamArohanmahAmohadrohAya paramezvaraH / zatruvitrAsanAyeva, kuJjara vIrakuJjaraH . // 87 // yugmam // munayaH puNDarIkAdyAH, sahaivA''ruruhurgirim / sopAnamiva nirvANasaudhasyAtyantamutsukAH // 88 // babhau sa taM samArUDhaH, zailaM trailokyanAyakaH / muktidvIpamiva prAptastIrkhA saMsAravAridhim // 89 // piGgaH prabhoH prabhAbhAraiH, kIrNaH kusumavRSTibhiH / tArAbhArAkulasvargazailalIlAmagAd giriH // 9 // pavitrayati mUrdhAnaM, tadA trijagatIgurau / prabhAvapraNamadvRkSamujAgarnRtyati sma saH // 91 // prabhudRSTyA sudhAvRSTyA, punaH prArUDhapakSatiH / abhitaH sa samArohallolalokanibhAdabhAt / / // 92 // vibudhAstrividhAstUrNaM, devaM sevitumAyayuH / svasthAnasthA nirAyAsaM, jyotiekAstu siSevire // 93 // . jantUnAM pApabhItAnAM, durgabhUtasya bhUbhRtaH / maulau vapratrayaM ratna-svarNa-rUpyaiH surA vyadhuH // 94 // prAkAradvAradambhena, sajjitAni kutUhalAt / digvadhUbhirmukhAnIva, smerANi jinamIkSitum // 95 // sarvataH parvateSvekaH, pavitro'hamiti bruvan / azokAnokahavyAjAdayamUrddha vyadhAd bhujam // 96 // mAhAtmyena mahIdheSu, girirgururasAviti / ratnasiMhAsanavyAjAdasyoSNISaM vyadhuH surAH // 97 / / caturmUrtibhRtastatra, sthitasyA''syendubhirvibhoH / sa jajJe parvataH pUrvaH, sarvAsAmapyasau dizAm // 98 / / - taddezanAM samArebhe, sa mArebhaikakesarI / vibhuvikalokAnAM, karNAmRtakirA girA // 99 // mahIruheSu kalpanuH, svayambhUramaNo'bdhiSu / jyotiSkeSu raviH so'yaM, zailaH zaileSu zasyate // 10 // tuGgatAM sarvataH sarvaparvateSu dadhAtyayam / yanmaulivartinAM hastaprApyaM muktilatAphalam // 101 // jalakAntamaNizreNimayavat pratibhAtyayam / vighaTante jhaTityeva, bhavAbdheryatra vIcayaH / // 102 // . nRNAmihAdhirUDhAnA, zukladhyAnavibhAnibhAt / hastAvalambanaM datte, muktizrIH kundasundarA // 103 // bhrUNa-brahmarSighAtAdipAtakAnyapi tatkSaNAt / vyapohatyasya mahimA, himAnIvAhimatviSaH // 10 // vyaktaM vimuktakAThinyamiha krUrAtmanAM manaH / prayAti khAdirAGgArakuNDe'yaspiNDavad dravam // 105 / / '. ' ataH zamasudhAkuNDa !, puNDarIka ! tvayA''syatAm / '' -'asmin dharAdhare siddhilolumaiH sAdhubhiH samam // 106 // . ityAsAdya prabhorAjJA, pAdau natvA'tra bhUdhare / asthAyi puNDarIkeNa, munihaMsaiH sahAmalaiH // 10 // 1 ranarazreNi' vatAH // 2 tamadrimiha pAtA0 // 3 mivottIrNastI khaMtA0 // 4 deg'driSu vatA0 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] - . 55 dhrmaabhyudymhaakaavym| tatazca vihRte'nyatra, jagatritayanetari / zucA'mucadayaM zailaH, zAlAdimaNimaNDanam // 108 // tatrAdigaNabhRd durge, zrIjinezanidezataH / sahitaH sAdhubhistantraistantrapAla iva sthitaH // 109 // taduvAca mudA sAdhUnagraNIgaNadhAriNAm / manaHsaMvegasaMvegagauragauravayA girA // 110 // tapa:zrIdUtikAkkRptasiddhisambandhakAGkSiNAm / ko'pi kevalasaGketaniketanamayaM giriH , // 111 // asminnAkAraNaM muktestadvaH kevalameSyati / tadAtmA tapasA zuddho, vAsyatAM dhyAnasaurabhAt // 112 // iti saMvegasazrIkapuNDarIkagirA cirAt / sarve'pyAlocanArocamAnA mAnAdimAthinaH // 113 // kSaNakSAmitaniHzeSajantavo'nantabodhayaH / karmadAnavabhedAya, sAdhavo mAdhavopamAH // 114 // gRhItAnazanAH zukladhyAnanidhItakalmaSAH / babhUva bhUbhRtastasya, te lIlAmaulimaNDanam // 115 // // vizeSakam // gaNabhRnmuktiniHzreNi, kSapakazreNimAzritaH / taiH sArddha sAdhubhirlebhe, dvAdazI guNabhUmikAm // 116 // mausAnte caitrarAkAyAmatha prathamato'bhavat / kevalaM puNDarIkasya, tato'nyeSAM tapobhRtAm // 117 // athaitAna muktivanitA, nitAntamanurAgiNI / nirmuktakarmAvaraNAnAtmasAdakRta svayam // 118 // gIrvANAstatra nirvANagamanotsavamutsukAH / Agatya cakrire teSAM, harSasotkarSacetasaH // 119 // tadeSa prathamaM tIrtha, zatruJjayadharAdharaH / babhUva puNDarIkAdisAdhusiddhinibandhanam // 120 // tatra ratnamayaM caityamuditaM mudito vyadhAt / udayAdizirazcumbiravibimbaviDambakam // 121 // jitastenaiva caityena, prabhayA surabhUdharaH / prasvedabindusandohaM, dhatte tArAvalicchalAt // 122 // puNDarIkamabhormUrtyA, yutAmana nRpo vyadhAt / yugAdijinanAthasya, pratimAM matimAnasau // 123 // viharannatha dezeSu, vividheSu jagadguruH / bhavinAM muktimArgAya, dharma yugyamivArpayan // 124 // pUrvalakSaM parikSipya, dIkSAkAlAt trikAlavit / nirvANakAlaM vijJAya, spaSTamaSTApadaM yayau // 125 // // yugmam // aSTApadAdrimArUDhaH, parItaH sphaTikAMzubhiH / zuzume sa vibhuH zubhaiH, siddherAlokajairiva // 126 // pratyapadyata sAdhUnAM, sahardazabhiryutaH / caturdazatapoyogAt , pAdapopagamaM jinaH // 127 / / tathA'vasthitamadrIndrapAlo vyAlokya taM prabhus / gatvA vijJapayAmAsa, bharataM bhUmivAsavam // 128 // zrutvA caturdazAhAraparihAraM jagadguroH / na caturdazabhirbheje, ratnairapi nRpaH sukham // 129 // tatazcaraNacAreNa, cacAla bharatezvaraH / parivArairdizo rundhannaSTAvaSTApadaM prati // 130 // anuyAtA'pi vAtena, vegAdacalacIvaraH / AjagAma giremaulimAkRSTo manaseva saH // 131 / / aprAsapUrvAvAjanma, caraNau prApya cakriNaH / mArgabhUrdubhaMgeva strI, raktA'bhUt kSaratA'sRjA // 132 // azakte'pi sahA''gantuM, chatradhAriNi cakriNaH / apaninye manastApastapanAtapavedanAm // 133 // athASTApadamArUDhastaM tathA'vasthitaM prabhum / apazyat prasabhonmIladvASpAvilavilocanaH // 134 // sapraNamyAbhavad yaavdupaastinystmaansH| apazyat tAvadAyAtAn , sarvAn gIrvANanAyakAn // 135 // bhakti-zokabharAbhogabhaGgurIkRtakandharaH / taiH samaM zaminAmIzamupAsAmAsivAnasau // 136 // 1 nidhUta khaMtA0 pAtA. // 2 atha prathamamutpede, puNDarIkasya kevalam / mAsAnte catrarAkAyAM, tato'nyeSAM tapobhRtAm // 117 // iti rUpeNAyaM zloka. pAtA0 upalabhyate /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmaka , "[paJcamaH sargaH mAghakRSNatrayodazyAM, pUrvAhe'bhIcige vidhau / samAhitamanAH kAyayoge sthitvA'tha bAdare // 137 // . arautsId bAdarau 'zabda-cittayogI jagadguruH / kAyasya bAdaraM yoga, sUkSmeNaiva rurodha saH / / 138 // kSiptasUkSmatanUyogaM, sUkSmakriyamiti kramAt / tArtIyIkaM sa tIrthezaH, zukladhyAnamasAdhayat // 139 // tatazcaturthamucchannakriyaM 'dhyAnamaziniyat / paJcahasvAkSaroccArakAlamAlambanAtigam // 14 // prakSINAzeSakarmoghaH, saMtyaktatanupazcakaH / svabhAvasiddhoddhaMgatiAlAvahajunA'dhvanA / 141 // aspRSTAMkAzagamanaH, siddhAnantacatuSTayaH / 'ekena samayenA''pa, muktilakSmIktaMsatAm // 142 gA yA yugmam // . . . . kSapakazreNimAruhya, pare'pi paramarSayaH / tadA daza sahasrANi, mukti prabhuvadabhyaguH' // 143 // prathamamayamudArAM prApya samyaktvalakSmI, tadanu manujavarga-svargasAmrAjyalakSmIm / / atha nirupamasamyagjJAna-cAritralakSmI, . . . bhuvanapatiravApa zrAyasI zarmalakSmIm // 144 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAni / / zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIzatruJjayamahAtIrthotpatti#. : ' zrIRSabhasvAminirvANavarNano nAma paJcamaH srgH|| / .. zrIvastupAlasacivasya pare kavIndrAH, kAma yazAMsi kavayantu vayaM tu naiva / / yenendramaNDapakRto'sya yazaprazasti___rastyeva zakrahRdi zailazilAvizAle // 1 // // granthAnam 149 / ubhayam 1498 // .. - - 1 150 |'ubhym 1485 'iti pAtA0 . . . . . .
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH srgH| RSabhajinanirvANamahotsavaH prabhormokSakSaNe tatra, nArakeSvapi saukhyade / ajJAtaruditazcakrI, mUcchitaH kSmAtale'patat // 1 // zokagranthivibhedAya, ruditaM zikSayan hariH / tasya kaNThamathA''lambya, pUtkAraM tAramAtanot // 2 // labdhasaMjJo'tha rAjA'pi, rudannucaiHsvaraM puraH / vihvalaH zokapUreNa, vilalApeti vAlavat // 3 // nAtha ! tyaktaH kuto doSAdanAtho'yaM tvayA janaH / / yuSmad vinA kathaM bhAvI, bhavAraNye'zaraNyakaH ? // 4 // viyogaH sahyate bhAnoH, punarudgamanAzayA / anAvRttipadasthasya, bhavatastu suduHsahaH // 5 // mUlato'si na yadRSTaste'pyasmattaH prabho! varam / adRSTe'rthe na tad duHkhaM, dRSTanaSTe tu yad bhavet // 6 // bandhavo'pyanugantArastvAmamI mama sarvathA / eka evAhamatrAsmi, tvayA pazibahiSkRtaH // 7 // bhUtvA tasya sutaH zrImanniti zokavazaMvadaH / api muktipadaprAptaM, ki bIDayasi taM prabhum ? // 8 // nRpaH pralApAn kurvANo, gIrvANapatinA svayam / itthaM prabodhitaH zokazaGku kiJcinmumoca saH // 9 // // yugmam / / athA''diSTAH surendreNa, candanainandanodgataiH / pUrvasyAM dizi yAmyAyAM, pratIcyAmapi ca kramAt // 10 // vRttAM prabhoH kRte vyasAmikSvAkukulaMjanmanAm / caturasrAM pareSAM tu, citAM cakrurdivaukasaH // 11 // // yugmam // tato muktazarIrANi, nivezya zivikAntarA / citAsamIpamAninyuste mahena mahIyasA // 12 // atho yathocitaM teSu, nihiteSu citAntare / vahiM vicakrurvAyuM ca, vahni-vAyukumArakAH // 13 // taM ca vyadhyApayan vahimahAyA'bdakumArakAH / sugandhimirupAnItaiH, kSIravAridhivAribhiH // 14 // tataH sarve'pi devendrAH, devAzca jagRhurmudA / daMSTrA-dantAdikAnyasthizakalAni yathocitam // 15 // yAcamAnAzca devebhyo, labdhakuNDatrayAmayaH / zrAvakAstatprabhRtyevamabhUvannamihotriNaH // 16 // bhasmabhUSaNatAM prApuH, pare tadbhasmavandakAH / tatazcitAtrayasthAne, ratnastUpAn vyadhuH surAH // 17 // indrAzcASTAhnikAM nandIzvare kRtvA'JjanAdiSu / nyasya mANavakastambhe, daMSTrA bharturapUpujan // 18 // bharato'pi prabhoraGgasaMskArAsannabhUtale / triganyUtocchrayaM caityaM, cakre yojanavistRtam // 19 / / ratnAzmanirmitenAtha, tena caityena bhAsuraH / AvirbhUto babhau ratnagarbhAgarbha ivAcalaH // 20 // tatra caitye cature, pratidvAraM sa maNDapAn / vicitrAn sUtrayAmAsa, prabhApallavitAmbarAn // 21 // pratyeka tatpuraH prekSAmaNDapAnAM catuSTayam / akSapATaka-caityagu-pITha-puSkariNIyutam // 22 // ta giri daNDaratnena, samIkRtya nRpo vyadhAt / aSTApadaM sa sopAnaraSTabhirmekhalAnibhaiH // 23 // 1 tale'luThat khaMtA. pAtA0 // 2 janminAm pAtAsaM0 // gha08
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM . [SaSThaH lohayantramayAneSyajjanatAzAtanAbhayAt / rakSakAnArSabhistatrAkArSIta kInAzadAsavat // 24 // tasya siMhaniSadyAkhyaprAsAdasya ca madhyataH / devacchandaM vyadhAccakrI, ratnapIThapratiSThitam // 25 // yathAmAnaM yathAvarNaM, yathAlAJchanaMmatra ca / bimbAni RSabhAdInAM, caturvizatimAtanot // 26 // kRtvA ratnamayIH sarvabhrAtRRNAM pratimA api / tatropAstiparAM bhUpaH, svamUrtimapi nirmame // 27 // bahizcaityaM citAsthAne, prabhoH stUpamapi vyadhAt / bhrAtRNAmapi ca stUpAn , navati sa navAdhikAm // 28 // pratiSThApyAtha bimbAni, tatra caitye yathAvidhi / payobhiH snapayAmAsa, mAMsalAmodameduraiH // 29 // pramRjya gandhakASAyyA, candanena vilipya ca / arcayAmAsa mANikya-suvarNa-kusumAMzukaiH // 30 // tatra cAguru-karpUra-dhUpaMdhUmyA ghanAvRte / kurvan ghaNTAravargaji, vidyutaM bhUSaNadyutA // 31 / / tUrya-cAmara-sotkarSapuSpavarSamanoharam / karpUrArAtrikaM cakrI, cakre zakreNa sannibhaH // 32 // yugmam / / tadante ca vidhAyocairvidhivacaityavandanAm / mahImahendrastuSTAva, bhAvapAvanamAnasaH // 33 // 'aho! sahotthitajJAnatrayo vishvtryiiptiH| duHkhatrayAt paritrAtA, trikAlajJo jayatyayam // 34 // jayatyeSa sva-parayornirvizeSamanA muniH / samIpadIpastrailokye'pyuccaistamatamazchide - // 35 // ayaM jayati kandarpasarpadarpapatatpatiH / surA-'suraziroratnarAjinIrAMjitakramaH // 36 jayatyasAMvasAmAnyadhAmadhAmajinAgraNIH / samagrajagadambhojavikAzanavibhauvibhuH asau dizatu vizve'pi, harSamutkarSayan guNAn / spaSTamaSTamahAMkarmamarmanirmanthaMkarmaThaH // 38 // sarpiSTaviSTapAniSTaMdurito'GkuritotsavaH / jayatyayaM mahAmAyAtriyAmAyA divAkaraH asAvapArasaMsArasamuttArataraNDakaH / jayatAdujvalajJAnamuktAdhAnakaraNDakaH // 40 // siddhisaudhonmukhaprANizreNiniHzreNisannimaH / rohanmohanumadrohalohapazurjayatyayam // 41 // AdinAthamiti stutvA, parAnapi jinezvarIn / punaH punarnamaMzcaityAn , kathaJcinniyayau nRpaH / 42 / / giriM vilokayan vAraMvAraM valitakandharaH / bhoktuM moktuM cAsamartho, nidhAnamiva taddhanaH // 43 // vastrAntamArjitonmajjadvASpaplutavilocanaH / nibhRtaiaunibhirbhUpairvRto'pyeka iva vajan // 44 // mandamandAzisaJcAramuttatAra girestataH / nRpaH zokatamaHpUrairapazyanniva vartanIm // 45 // // vizeSakam // asau sainyajanaiH svasvavAhanatvaraNAlasaiH / zokapracchAditotsAhamayodhyAmavizat purIm // 6 // nAbheyaprabhupAdAnAM, divAnizamasau smaran / tyaktAnyavyApatistatra, tasthAvasvasthAnasaH // 47 // tamamAtyajano vIkSya, sarvakRtyaparAGmukham / iti prabodhayAmAsa, pitR-prAtRzucAkulam // 48 // jagato'pi kRtAlokaM, lokottarapadAspadam / tAta hRtavipattApaM, zocituM tava nocitam // 49 // tadvacaHkusumAsArasAraMsaurabhasambhRtaH / zocyastvayA na cAtmA'pi, puNyalakSmIsvayaMvaraH // 50 // mUkhoM duHkhArdito'bhyeti, lokaH zokasya vazyatAm / sevate na punardharma, tatpratIkArakAraNam // 51 // tvamapyAkrAntalokena, zokena yadi jIyase / zauDIryagarjitaM tatte, na dhatte dhruvamUrjitam .. // 52 // zakro'pyakrIDayat pIDAvismAraNavidhitsayA / enaM pratidinaM nAnAvinodairAtasammadam // 53 // 1 nameva ca khNtaa0|| 2 duSTAvanipatistutaH vatA0 khetA0 // 3 bhAvasuH pAtA0 // 4 lokAntara' vatA0 khaMtA0 // 5 patpAtaM, zo khatA0 pAtA0 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH1 . dharmAbhyudayamahAkAvyam / jalairjitAmRtaiH svAmidezanAbandhabandhubhiH / saha mitrasamUhena, cakre keliM kadA'pi saH // 54 // AdAyA''dAya padmAni, tatra mUrdhani dhArayan / nRpaH pramodamAmoti, nAbheyAtipramAdiva // 55 // kadA'pyupavanotsaGge, dhatte mudamasau lasan / puSpANi vAsitAzAni, pazyan nAbheyakIrtivat // 56 // vahan sa kausumI mAlAM, hRdi tatra pramodate / prabhoAkhyAkSaNonmIladdazanadyutikautukAt // 57 // bhUnetA nityamityAdikelikallolakautukI / mudA nirgamayAmAsa, dinAni ghaTikArddhavat // 58 // sAMsArikasukhAmbhodhimamo bharatabhUpatiH / vibhormokSadinAt paJca, pUrvalakSANyavAhayat // 59 // bharatacakravartikevalajJAna-nirvANe anyeyuH sAtranirNiktagAtro dhAtrIbhRtAMvaraH / antarantaHpurAvAsaM, mUribhUSaNabhUSitaH // 60 // ratnAdarzagRhaM prApa, varastrIparivAritaH / bharatezo nabhodezaM, vibhAbhiriva bhAskaraH // 61 // yugmam // zuzubhe sa sthitastatra, darpaNapratibimbitaH / vijitena smareNeva, sevituM kRtasannidhiH // 62 / / tadA vilokamAnasya, nRpasya maNidarpaNam / abhavad dviguNA mUrtiH, kAntiH koTiguNA punaH / / 63 / / nyastaM mohena hijIramiva tasya mahIzituH / tadA lIlAlulatpANenijagAlAmulIyakam // 64 // vinA tenAGgulIyena, dRSTA tenAGgulI tataH / niHzrIkA niSpatAkeva, maNiketanayaSTikA // 65 // saubhAgyaM bhUSaNaireva, bibharti vapuraGginAm / nizcetumiti moktuM sa, prArebhe bhUSaNAvalIm . // 66 // vimucya mukuTaM hemamayaM mauliM vyalokayat / zriyA virahitaM caityamiva niSkalazaM nRpaH // 67 // mukta muktAvalInaddhe, kuNDaladvitaye'tha saH / zatAGgamiva nizcakraM, svAsyaM niHzrIkamaikSata // 68 // vyalokayat parityaktahArAM sa hRdayAnIm / saMzuSkanirjharodArAM, svarNAcalataTImiva // 69 // grIvAmuttAritasmeramaNipraiveyakAmasau / atArAparidhiM merumekhalAmiva caikSata // 70 // sa bhujau cyutalakSmIko, niraikSata niraGgadau / pratimAnavinirmuktau, surebhadazanAviva // 71 // hastAvapAstamANikyakaGkaNau pazyati sma saH / toraNastambhavad vAtahRtavandanamAliko // 72 // zeSA apyaGgulImuktAGgulIyAH sastatejasaH / zAkhA iva paribhraSTapallavAH sa vyalokayat // 73 // evaM vimuktAlaGkAraM, so'pazyad vapuraprabham / zuSkaM sara iva bhraSTahaMsa-rAjIva-kairavam // 74 // acintayacca hI ! deho, bhUSaNaireva bhaaste| paGkotkarSAkulo varSAkAlaH sasyodgamairiva // 75 // zarIraM malamaJjUSA, bahirdugandhibhIrubhiH / mUDhaiH karpUra-kastUrI-candanairadhivAsyate malotpannAnmalaiH pUrNAdato'GgAllInamantarA / dhautaM vodhijalaiH jJAnaratnamAdriyate budhaiH // 77 svakIyAn bAndhavAneva, manye dhanyatamAnimAn / yairidaM rAjyamutsRjya, lebhe lokottaraM padam // 78 // ahaM tu viSayAtaGkapakaniHzUkazUkaraH / gaNayAmi na nAmAhamAtmAnaM mAnuSeSvapi // 79 // cintayannityayaM dhImAnapUrvakaraNakramAt / bhAvanAM bhavanAzAya, bhAvayAmAsa bhUvibhuH // 80 // athoccaiH siddhisaughAgrasaGgajAgranmanorathaH / kSitIzaH kSapakazreNIniHzreNImAruroha saH // 81 // munistadAnImAnItakevalazrIkaragrahaH / utsavotsukacittena, surendreNAbhyagamyata // 82 // .1 "sa, vAsarAn ghaTi khaMtA0 // 2 mAnani khatA0 // 3 priyAbhiramito vRtaH khatA0 // 4 vanim khatA0 //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 sajjapaticaritAparanAmakaM . [SaSThaH sargaH khyApayitvA balIyastvaM, vyavahAranayasya saH / zakreNAmidadhe dIkSAveSagrahaNahetave kezasambhAramutpATya, muSTibhiH paJcabhirnRpaH / dattaM devatayA'zeSaM, muniveSaM tadA''dade // 84 // samameva mahIzAnAM, sahasrairdazabhistadA / sAgrahairjagRhe dIkSAdakSaiH svAmyanuvartane tadAnIM kevalajJAnamahimAnaM mahAmanAH / vyadhatta tasya nAbheyaprabhoriva RbhuprabhuH bharato'pi tatastAtavartanImanuvartayan / asiJcad deshnaasaarsudhaabhirvniivniim| atikramya tataH pUrvalakSaM dIkSAdinAdasau / ArohanmuSitAzeSakaSTamaSTApadAcalam // 88 // kRtvA mAsopavAsakSapaNamakRpaNadhyAnazuddhAntarAtmA, zailezI prApya yogavyatikaraharaNopAttasausthyAmavasthAm / tannAyaM trAtapAtAkulasakalajagajjantujAtaH prayAtaH, siddhiM saudharmanAthaprathitapRthumahaHzlAghyanirvANalakSmIH // 89 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAnni zrIsaGghapaticarite lakSmyaka mahAkAvye bharatanirvANavarNano nAma SaSThaH srgH|| ete'nyonyavirodhinastvayi guNAH zrIvastupAla ! kSamA zakti-prAtibha-vaibhavaprabhRtayaH sausthyena tasthuH katham / / . nAzcaryaM yadi vA divAnizamasau hRtpaGkajAntastava, svairasmeravirodhavAridhimadAgastyo yadAste jinaH // 1 // / / granthAnam 92 // ubhayam 1590 // 1stAvadvartanImanuvartanIm / asi khaMtA0 // 2degm 90 / ubhayaM 1590 khaMtA m 96 / ubhayaM 1581 pAtA0 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH srgH| itthaM paropakArasya, vipulAH phalasampadaH / dhanasArthezadRSTAntAt, tavAmAtya! pradarzitAH // 1 // yaduttarottarazrINAM, saJjajJe bhAjanaM dhanaH / sarvaM paropakArasya, tadetanmahimA'dbhutam // 2 // kiJca vizvopakArAya, tad yugaadijinendunaa| tIrtheSu dhuryatAM nItaH, so'pi zatruJjayo giriH|| 3 // mantrinnetasya tIrthasya, prabhAvavibhavo'dbhutaH / yaM vaktuM saGkucantyuccairvAco vAcaspaterapi // 4 // . manorathe'pi sampanne, yatra yAtrotsavaM prati / samyaktvaratnaM niryalaM, sadyo'pyAsAdyate janaiH // 5 // dRSTe'pi yatra puNyazrIH, syAdavazyaM vazaMvadAH / spRSTe tu sA'pi nirvANapadavI na davIyasI // 6 // kapardiyakSotpattiH upatyakAyAM kiJcAsya, paJcAsyadhvanitAdapi / jayatyabhIrukAmIraM, puraM pAlittapAlitam // 7 // tatrAbhavat kapardIti, nAma grAmamahattaraH / caurya-kraurya-mRSA-madya-chUtasyUtamanorathaH // 8 // pUritA'pyaghasaGghAtairanaghA nAma vizrutA / uddaNDA caNDatevA'bhUd, dehinI tasya gehinI. // 9 // anyedhurmadyapAnena, tAmrAsyo madyabhANDabhRt / apazyanmaJcakAsIno, munidvandvamupAgatam // 10 // natvA bhrUbhaGgamAtreNa, tau munI nijagAda saH / haho / nivedyatAmatra, samAgamanakAraNam // 11 // takreNa danA dugdhena, sarpiSA vA prayojanam ? / yadyasti kiJcit tad brUta, nUtanaM darzanaM hi vaH // 12 // tamUcaturmunI ho !, mahatcara ! nizamyatAm / tvadantikamupAgantumasti nau kAraNAntaram // 13 // tIrthayAtrArthamAyAtAH, santyatra guravo'dhunA / so'yaM toyadakAlo'pi, samaM daivAdavAtarat // 14 // gurUNAM yujyate sthAtuM, caturmAsImihaivaM yat / upAzrayArthamAyAtau, tatazcAvAM tavAntike // 15 // so'pyabravInnirAbAdho, gRhyatAmayamAzramaH / nijopadezalezo'pi, deyo nAtra sthitaiH punaH // 16 // tatheti pratipadyAtha, tasthuste tatra sUrayaH / spardhiSNavaH payovAha, svAdhyAyAmRtavRSTimiH // 17 // pratizrayAntaH saMlInairadInairmunipuGgavaiH / atyavAhyata bAhyA-'ntaHsaMyataiH sa tapAtyayaH / // 18 // mAnasAdiva tahAmAnmunihaMsA vihAriNaH / UcuH kapardinaM prANimardinaM te'nuyAyinam // 19 // asmAkaM sthAnadAnena, sarvathopakRtaM tvayA / tavopakAriNo'pyuccairasmAbhistu na kiJcana // 20 // tadadya yadyanujJA te, jJAteyamanurudhyate / dattvopadezaM tat kiJcinnidhunImo'dhamarNatAm // 21 // mahattaro'vadad deyaH, stoko'pi niyamo na me / kathayantu punaH kiJcidakSaraM paramAkSaram // 22 // tataste guravastasmai, smitanetrAmbujanmane / parameSThimayaM mantraM, mAnasAntaya'vIvizan // 23 // enamanvaziSazcaite, tvayA mantro'yamadbhutaH / zayane bhojane pAne, smartavyaH prathamaM sadA // 24 // mahIyAn mahimA bhadra!, katamo'sya prazasyate / khalpaH kalpadrumo yatra, cintA cintAmaNau vRthA // 25 // paJcAnanavadhUH paJcaparameSThinamaskRtiH / sthitvA manovanoddeze, hanti dantisamaM tamaH // 26 // 1 mAkSo madya khaMtA0 // 2 ca tat khaMtA0 // 3 'shryH| ni pAtA0 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ saddhapaticaritAparanAmaka [saptamaH duritAni durantAni, tasya nazyanti dUrataH / yaccitte yAmikI paJcaparameSThinamaskRtiH // 27 // atra zatruJjayAdrau ca, zrIyugAdijinezvaraH / namaskAryo'nvahaM sandhyAmavandhyAM tanvatA tvayA // 28 // ayaM hi vimalo nAma, giridhuri' dharAbhRtAm / sthAnamAsUtrayad yatra, jagatrayaguruH svayam // 29 // khyAtirvimala ityasya, vizvAntaramalavyayAt / jayAdAntarazatrUNAM, zrIzatruJjaya ityapi // 30 // bhAvena bhajatAmetaM, muktiH sA'pi svayaMvarA / lakSmIriva bhavennyAyavartanIvartinAM nRNAm // 31 // yadasmin puNDarIkeNa, dhuryeNa gaNadhAriNAm / lebhe muktirmunIndrANAM, paJcabhiH koTibhiH saha // 32 // dravir3A vAlikhilyAzca, narezA daza koTyaH / sahaiva siddhisaudhAramArohana mohanirjayAt // 33 // khyAtanAmA namiH koTidvayena vinamizca saH / vAlirdAzarathI rAma-bharatau ca zame ratau // 34 // thAvaccAnandanaH so'pi, dhvastazokaH zuko'pi ca / munInAM dvisahasreNa, paJcazatyA tu shailekH|| 35 // pANDavAH kizca paJcApi, jananyA saha dhnyyaa| pradyumnAdikumArANAM, sArddhAstisrazca koTyaH // 36 // // paJcabhiH kulakam // . nAradaH pAradasvacchasaccaritrapavitradhIH / asminnavAptavAn muktimatimuktamunegirA // 37 // tIrthAdhipatibhiH sarvai rekaM zrIneminaM vinA / atra pAvitryamAsUtri, pAvanaiH pAdapAMzubhiH // 38 // tiryaJco'pi hi dhanyAste, ye'tra saMjajJire girau / manye dhanyatamaM tvAM tu, nityopAsanavAsanam // 39 // zikSAbhaGgImimAmaGgIkArya taM sUrayo yayuH / zikSA'pi kriyayA meje, kapardinamahardinam // 10 // nirastaH so'nyadA krodhacaNDayA raNDayA tayA / bahirgrahAd viniryAtaH, zatruJjayatale yayau // 11 // zramAd vizrAmakAmo'tha, vaTaM viTapinaM zritaH / AsannabhUtale sadyo, madyabhANDaM mumoca saH // 42 // kSaNamAtreNa vizrAntaH, smRtapaJcanamaskRtiH / pAtukAmaH surAM pAtre, viSabinduM dadarza saH // 13 // kuto'yamiti tenAtha, dUrodazcitacakSuSA / dRSTo gRdhraH phaNigrAsavyagro nyagrodhapAdape // 14 // madirAkSImiva tyaktvA, madirAmapyayaM tataH / Aruroha galanmohaH, zatruJjayagireH ziraH // 15 // tanna netrasudhAvRSTI, dRSTe bhuvanabhartari / parAbhavabhavastasya, tApaH prApat tadA zamam // 16 // tataH kRndalitAnandaH, praNamya paramezvaram / sa pazyannAtmano grAmamuttaraM zikharaM yayau / // 47 / / tatra pazyan prabhozcaityaM, sman paJcanamaskRtim / muktvA pracAramAhAraparihAraM cakAra saH // 48 // tatastIrthaprabhAvena, bhAvena ca zubhena saH / yakSatAmakSatAM prApa, saprabhAvAM bhavAntare // 19 // tataH so'vadhinA buddhavA, kapardI vRttamAtmanaH / parityajyAnyakAryANi, vegAdiha samAgamat // 50 // sapayitvA'rcayitvA ca, stutvA ca bhuvanaprabhum / tato vijJaH kRtajJo'sau, jagAma gurusannidhau / / 51 // gurUn so'tha namaskRtya, divyarUpadharaH puraH / jJApayitvA svavRttAntamuvAca racitAJjaliH // 52 / / mamaitAstAta ! yakSatvasulabhAH sukhasampadaH / tavopadezakalpadrorutphullatpallavazriyaH // 53 // prabhavo'nye'pi dRSTebhyaH, kaSTebhyastrAtumAturam / dRSTAdRSTaM punaH kaSTaM, peSTumISTe paraM guruH // 54 // vastuno'nyasya dattasya, phalaM kSayi muhurmuhuH / gurUpadezasya punaH, phalaM guru puraH puraH // 55 // tadAdezaM prayacchantu, guravaH karavANi kim ? / kathaJcit tanutAmeti, mama yenAdhamarNatA / // 56 // . ri mahIbhR khaMtA0 pAtA0 // 2 zelakA vatA0 // 3 kalApakam' vaitA0 pAtA0 // 4 nyakarmANi khatA0 / / , , , , , ,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH.] * dharmAbhyudayamahAkAvyam / ucire sUrayo'pyetat , kRtajJasya tavocitam / tIrthaprabhAvaprabhavaM, vaibhavaM bhavataH punaH // 57 // tadatrAvasthitenaiva, sevyaH zazvadasau prabhuH / tadArAdhakalokasya, duritaM haratA tvayA // 58 // tatogurUNAmAdezAd, dezAntaraparAGmukhaH / yakSaH kapardI tIrthe'smin , vighnamardI sthitaH svayam / / 59 // vRttAntamenamAkA'naghA kaulInazaGkinI / zAkinIvAtiduSTA'pi, svapApenAnvatapyata // 60 // sA vivekamivottuGgamAruhya zikharaM gireH / prabhumenaM namaskRtya, kRtyajJA bhaktamatyajat // 61 // tataH sA tIrthamAhAtmyAd, dviparUpadharaH suraH / bhartuhinatAM prApadAbhiyogikakarmaNA // 62 / / yakSastataH prabhRtyeSa, kapardI karivAhanaH / pAzA-'GkuzalasadvAma-dakSiNoparipANikaH // 63 // dravyaprasevikA-bIjapUrAkAdhaHkaradvayaH / sthApitaH zikhare'traiva, bhajate janapUjanam // 64 // samasteSvapi saGkeSu, tIrthayAtrAvidhAyiSu / kurute duritocchedameduraM pramadodayam divAnizamasau tIrtharakSAdakSiNamAnasaH / vidhatte pratyanIkeSu, sampratyapi vinigraham zatruJjayatIrthoddhAravarNanam __ api cAtra jinAdhIzacaityaM bharatakAritam / bhUyobhiruddhataM bhUpairgataM kAlena jIrNatAm // 67 // tatazcekSvAkuvaMzyena, smaratA nijapUrvajAn / punaH sagarasaMkSena, tacakre cakriNA navam // 68 // tataH krameNa rAmeNa, nirjitya dazakandharam / dharoddharaNadhuryeNa, caityametat samuddhRtam // 69 // dRpyannijabhujaurjityajitakauravagauravaiH / punarnavabhavallakSmItANDavairatha pANDavaiH // 70 // tato madhumatIjAtajanmanA satvasadmanA / devatAdezamAsAdya, tapo-brahmamayAtmanA // 71 // puNyaprApyaM pratiSThApya, prabhUtadgaviNavyayAt / jyotIrasAzmano vimvaM, jAvaDena nyavezyata // 72 / / // yugmam // zilAdityakSamApAlo, valabhIvalabhit tataH / punarnavInatAruNyapuNyaM cakre jinAlayam // 73 // gUrjarAdharitrIze, tataH siddhAdhipe sati / zrImAnAzukamantrIzastIrthamenamapUpujapat // 74 // upatyakAyAmetasya, nivezya ca nivezanam / sa caityaM neminAthasya, bhaktisAramakArayat // 75 // vApImapyatra lokasya, tRSNAvicchedadAyinIm / bhagavaddezanAsAranIyaM sa niramApayat // 76 // kiJca tIrthe'tra pUjArtha, dvAdazagrAmazAsanam / adApayadayaM mantrI, siddharAjamahIbhujA / / 77 / / kumArapAlabhUpAle, pAlayatyavanItalam / mantrI vAgbhaTadevo'bhUdayodayananandanaH // 78 // nidezAdatha bhUbharturabhyamitrINatAjupaH / samaM surASTrApatinA, pituH saGgrAmagAminaH // 79 // samAyAtasya tIrthe'smin, tIrthoddhAramanoratham / vijJo vijJAtavAn so'yaM, parivAragirA cirAt // 80 // yugmam // puNyalakSmI bhavAmbhodheruddhartuM puruSottamaH / sa nAbheyaprabhornavyaM, mandiraM mandaraM vyadhAt // 81 // vizAlazAlaM zailAdho, muktAbhakapizIrSakam / tADakavad bhuvazcakre, zrIkumArapuraM puram // 82 // tribhuvanapAlavihAro, nIlamaNiciDambipArzvajinavimvaH / iha vahati madhyanihitastavakatulAmatulasaubhAgyaH // 83 // 1 dayaM pra khaMtA0 // . 2 'dharAdhIze khaMtA0 // 3 juSA khaMtAH pAtA0 // 4 purA khaMtA0 pAtA0 // 5degdhyavini vatA0 // . /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM nandanAbhinayanAya nATikAH, vATikAzca dhRtapuSpasATikAH kartumasya jinabharturarcanaM, tatpuraH parisare'karodasau itthaM yathAzrutamayaM kathitaH kathaJcit kiJcit prabhAvavibhavastava vastupAla ! / vAggocare carati saiSa punaH samasta stIrthasya pazya mahimA nahi mAdRzAnAm saMsArasAgarapatajanatAntarIpa-mArohatAM zivapadaM prathamAvatAraH / pApaprapAta dhutadharmanivAsa durga, zatruJjayo jayati puJjitapuNyalakSmIH 64 zrIvAsAmbujamAnanaM pariNataM paJcAGgulicchato, jagmurdakSiNapaJcazAkhamayatAM paJcApi devadrumAH / vAcchApUraNakAraNaM praNayinAM jihaiva cintAmaNi jatA yasya kimasya zasyamaparaM zrIvastupAlasya tat ? svasti zrIpuNDarIkakSitidharazikharAd yakSamukhyaH kapardI, [ saptamaH sargaH 1 yathAzrutipathaM kathi pAtAsaM0 // 4 m 1686 saMtA0 / m 1676 pAtA* // // 84 // // iti zrIvijayasena sUriziSya zrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIzatruJjayamAhAtmyoFatano nAma saptamaH sargaH // 2 statIrtha pAtA* // 3 // 85 // // 86 // bhUmau zrIvastupAlaM kuzalayati mudA kSemavAnasmi saumya ! | sAnnidhyaM saGghaloke'dbhutamiti bhavatA kurvatA sarvathA'haM, cakre saukhyaikapAtraM trijagati satataM jIva tat kalpakoTIH // 2 // / / granthAgram 95 / ubhayam 1685 // // 1 // 3 tsyakI pAtA0 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH srgH| jitacintAmaNiprAyaralasambhavavaibhavam / jayatyameyamAhAtmyaM, brahmacaryamayaM mahaH // 1 // tadetad duritadhvAntavandhavidhvaMsanauSadham / traidhaM samiddhamAdheyaM, zrIjambUsvAminA yathA // 2 // jambUsvAmipUrvabhavacaritam magadho'dhvagadhoraNyAH, zrAntihartA zriyaH padam / asti triviSTapAdezo, dezo bhUkhaNDamaNDanam // 3 // chAyoccheditasantApAH, sphuracchatrAdbhutazriyaH / bhUparUpA babhuyaMtra, taravaH saravadvijAH // 4 // yasmin haranti paryantaharitaH saritaH sadA / bhUmeH zyAmAMzukasyUtaprAntakAntadukUlatAm // 5 // grISme'pi vAri yacchanto, mahiSaiH sthAnapUruSaiH / yasminnadurna durbhikSamambhasAM jAtucid ghanAH // 6 // kASThAsu dazasu prAmaH, sugrAma iti vizrutaH / tadantarvidyate hRdyavidyatejasvipUruSaH // 7 // yalakSmIlekhayA zeSa-lekhapuryoM vinirjite / sthAnaM nimnaM ca zUnyaM ca, jagmaturlajjite dhruvam , // 8 // . rASTrakUTAnvayaH zrImAnAryavAnAryavAgabhUt / tatrAdrikUTatulyAnnakUTaH kauTumvikAgraNIH // 9 // tasyAjani guNairvaryA, maryAdAjaladhervadhUH / jAhavIzubhranIreva, revatI zIlazAlinI // 10 // etayorbhavadattazca, bhavadevazca vizrutau / abhUtAM nihatAzarmadharmakarmayutau sutau // 11 // ibhyaH susthitasUribhyaH, svairaM vairAgyato'nyadA / bhavadatto nijagRhe, niHspRho jagRhe vratam // 12 // anusUripadadvandvamathAsau pRthivItale / babhrAma prAmakAzmAnamazmasAravadanvaham // 13 // ekadA''tmadvitIyaH satsUrInApRcchaya kazcana / nijagrAme jagAmecchan , vandhuM vratayituM vratI // 14 // sAdhuH pANigrahArambhagrahilena kanIyasA / na vIkSito'pyasau harSaprakarSAndhena vandhunA // 15 // kaniSThamatha dhikkurvan , gurvantikamagAnmuniH / vilakSo ravilakSorutapastejAstanotu kim ? // 16 // guroH puro munau tasmin, tat tathyaM kathayatyatha / bhavadatto'vadat topin !, dhik ! tatkaThinatAmiti / // 17 // tadoce muninA'nyena, bhavadatto vadannadaH / bhrAtA'sya kaThinastvaM tanmRduM dIkSaya sodaram // 18 // sandhAsandhAnato'bhASi, bhavadattena tanmudA / idaM vudha ! vidhAtavyaM, gurau bhagadhagAmini // 19 // viharan mihirazrIko, dezAd dezAntaraM kramAt / agamanmagadhAn sUrinabhobhAgAnivAmalAn // 20 // svagrAmaM bhavadatto'tha, yayAveko gurogirA | bhayAya nAsahAyatvaM, siMhasyeva mahAmuneH // 21 // "nAgilAM vAsukIjAne gadattasya nandanIm / kanIyAn bhavadevo'ye, pANau jagrAha sAgrahaH // 22 // 1NDabhUSaNam khaitA. pAtA0 // 2 bhajanti khaMtA0 pAtA. // 3 'yasteja pAtA0 // * 4 bhAva vatA0 // 5 san, sUdeg khaMtA0 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM nanAnmatveti tattvajJaH, kiGkartavyatayA jaDaH / mandamandamamandazrIrnijaM dhAma jagAma saH abjakhaNDaM triyAmArtaM, mArtaNDa iva dUrataH / svajanaM smerayannagre, zamabhUH samabhUt tataH te tuhetumamaM puNyanaipuNyasya muniM janAH / namazcakrurnicakruzca, duritaM sphuritodyamAH muninA dharmalAbho'tha, nirmalAbho vinirmame / teSAM tamastaticchedI, dizAmiva nizAdhavaH asti me gururAsannagrAme sannatamAH zamI / bhoktavyaM tatra gatveti, sa jagAda janaM muniH tadA''zu prAzukAnnena, sa yatiH pratilAbhitaH / utsukastaiH sadAcArasahakArazukaiH svakaiH nAgilAyAH kilAssyAma - ramyAkSyA vakSasi svayam / tanvAno maNDanaM tanvyAH, sampUrNAkhilabhUSaNam 66 [ aSTamaH // 23 // . // 24 // // 25 // // 26 // // na 27 // // 28 // / / 29 / / // 30 // bandhumAgatamAkarNya, vadhUM muktvA'rdhamaNDitAm / dvipo vallIriva sakhIravadhUyAgrato gatAH sphUrtimantarvahan dharmaM, mUrtimantamivAgrajam / bhavadevo javAdeva, jagAma ca nanAma ca // vizeSakam // // 31 // // 32 // // 33 // // 35 // // 37 // sarpiSaH kalpanIyasya, pAtraM bhrAtrA'rpitaM kare / prasthAnakaM vratasyeva bhavadevaH sudhIrdadhau pracacAla sa cAlasyamukto munimatallikA | astokabandhulokena, paritaH parivAritaH dUrato valitAstasya, natvA natvA ca bAndhavAH / samIre sammukhe sindhupravAhasyeva vIcayaH // 34 // vAlyakkrIDAdivArtAbhiranArtAbhiH pravartakam / dhRtAjyabhAjanaH sAdhumanujastvanujagmivAn AninAya bhavAn vandhuM mAninAyaka ! dIkSitum ? / ityatha vratibhiH pRSTaH, prApa sAdhurguroH puraH // 36 // praNamya ramyacAritraratnaratnAkaraM gurum / munirnyavedayad bandhuM, samAyAtaM tratAya tam satyamityatha pRSTo'sau, bhacadevo'pi sUribhiH / jyAyAnRSirnRpAbhASI, mA bhUdityanvamaMsta tat // 38 // tataH svavandhusambandhavandhanAvaddhacetasaH / nAgilAguNaraktasya, tasya dIkSAM dadau guruH bhavadattaprayuktena, niyukto guruNA svayam / ekena muninA sArka, grAmamanyaM jagAma saH adyApi bhavadevo'yaM, nAyAtIti samAgatAH / bandhavo bhavadattena, sAkSAd gata itIritAH bandhUparodharuddhAtmA, bhavadevo vrate sthitaH / nityaM dhyAyati cittena, nAgadattasutAM tu tAm kAlena sucireNAtha, zucireNAGkavanmuniH / tapastapanapUrvAdvirbhavadatto divaM yayau // 39 // // 40 // // 41 // // 42 // // 43 // 44 // 45 // akurvatA vratAdIni, Atari svargayAtari / alAgi nAgilAdhyAne, bhavadevena tena tu atha suptAM munizreNIM, nizi muktvA'bjinImiva / sa bhRGga iva gantA'bhUt kAntAM kairaviNImiva atha zRthaguNagrAmaH, sugrAmagrAmasImani / gatvA'sau maNDapAhUtazaitye caitye sthitaH kvacit Ayayau vRddhayA sAkamekayA savivekrayA / tadatra kA'pi kAmadruvAtyA kAtyAyanI puraH etAM zvetAmbaro'pRcchat, revatyAryavatoH kathAm / tau pramItau tataH zrutvA so'pRcchannAgilAkathAm svayaM sA nAgilA citte, bhavadevaM vicArya tam / papraccha bhavadevo'si, nAgilAjAnirityamum // 49 // epa priyAvizeSotkastadA''ha smaradAhavAn / bhavatyA bhavadevo'haM bhadre / kathamavodhiSi // 50 // sadmanazchadmanA nItvA, purA'haM grAhito vratam / zrAtrA mAtrAdhikaprItirnA gilAvazago'pi san // 51 // 1 bandhavaH pAtA0 // 2 pRSTe'sau saMtA0 // 1182 11 // // // 46 // // 47 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 sargaH] dharmAbhyudayamahAkAvyam / nahAnari gate mvargaganagalanagana me / nAga nAgilAprItira dhunA'tidhunAti sA // 52 // manmanaHsahakAramya, mA gagI dhAnukImunA / asti vA nAsti vA sAmAdidaM vada madanataH // 53 // tadevaM bhavadeve'smin . jalpA sammarammareddhAyA nAgilAsalyAH, sUnuH prAptaH puro baTuH // 54 / / jagAdAyamidaM mAnarAgangi nigantritaH / dakSiNA gamipyAmi, gehamehi tvarAturA // 55 // dugdhanabAlagigAgi, pananyaM gAjana nvA / mukta zrAddhAnamudIrya, yathA''gatya piyAmi tat // 56 // vadantamitvavAdIna taM, bhavadevo gamiva / bhaviSyani katha na tyaginilipyurjugupsitaH ? // 57 // bhavadevaguvAcAla. nAgilA rima yagamaH / priyA navAI mA vAntA, tad bhoktuM yatase kutaH? // 58 / / mUhAgaga navAndrAgiva mAmAganaH magna / jarAjarjarinAM paya, saMmAramya ka sAranA? // 59 // patamnina niyantanAM, galigItAkAraNe / da bharApagadhIne, gudhA muganti jantavaH // 60 / / visaM gAma sImAgagayA mAga ganyamAH / na vyAdhuTA Tigeya, guru bhaja kuru vratam // 61 // ni prabodhinaH mInI, nAgilAyA girA cirAt / mAdhu mAzvini na bhuyA, sAdhu, gari gyAdayAna bAlonya nada gugegne, nadumaMgala gyamAna / genAmaniSTa modharma, pragAbhirmAsuraH suraH // 63 // kSetra mahAvideo'ya, vinaya puSphalAbhiSeviza vidhAniye puNDarIkiNyAMpuri cakriNaH / / 64 // palyA yazodharAmyAga vanadananya nandanaH / nAsA sAgaradano'gada , bhavadatto divabhyunaH / / 65 // // yugmam / / atha pinA parivAhInyAH kanyAH sahamAH / putraH gadgadrohakariNA pariNAyitaH // 66 // magamantAna garga nAbhi, mITana ggaangrvgii| garnigahiriva mpatiH, baigoMgaphalakarmabhiH // 67 // ekadA'nekadArAntaryanI gandiramani / zito'ntarika mo'drAsIt, svarNavaNaM payomucam // 68 // namAkAntanamadha, nimAzimonA / pazyan gegiva mgerasamAja. samajAyata // 69 // kSaNAda vAnIdate dhAgAra vizuranAM gate / bhAveSu gaharIgAcaM, kumAraH ma vyacArayat // 70 // pratibuddhaH myaya buddhatA, manaM jamAta mAgAha / nataH sAgaradatto'yaM, mUregmRtasAgarAt // 71 // kRpANatIvanAtramanAyatana tana tat / zAnagavadhi jJAnamavadhigvyAti vikSatA // 72 // natraiva vijaye vInagokAnAmani parAne / bhavadevo'bhavazyutvA, divaH ziva iti zrutaH // 7 // putraH padmarathamyAyo, banamAlAmamagAyaH / kumAraH mukugArAbhiH, kumArIbhirvivAhitaH / / 74 // // yugmam // sthitaH sada mahelAbhiH, mo'nyadA sadanopari / nAsA kAmasamRddhasya, sArthavAhasya vezmani // 75 // muni sAgaradatcAnyagAtamidaM vilokayan / svarNavRSTiM murai mRSTAM, dRSTyA hRSTo'bhavat tadA // 76 / / // yugmam / / atha sthAnagataM pApaitAraNaM kRtapAraNam / gatvA natvA muni rAjAjo'nte samupAvizat // 77 / / . . tato'sau dezanAM tene, munirgAnebhakegarI / sarvAstathA kathAH pUrvajanmajAtA nyavedayat // 78 // 1 syAsau, vana ganA0 pAnA0 // 2 kSa vyalokayat yatA0 // 3 sthAne gataM pAtA0 // 4 pavAraNaM saMtA0 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmaka [adhmaH so'pi bhUpAGgabhUH zrutvA, vizuddhaH pratibuddhavAn / natvA yatiM gataH praSTuM, pitarau nizcitavrataH // 79 // pitRbhyAmananujJAtastatazcAkRtabhojanaH / gatvA pauSadhazAlAyAM, tasthAvasthAnamaMhasAm // 8 // ibhyAtmajena bhUbharturAdezAd dRDhadharmaNA / zrAddhena boSito'bhuta, SaSThAdAcAmlapAraNaH // 81 // IdRktapaHprakAzI ca, prAzukAzI vratIva saH / tatra zuzrUSitasnuTyatkarmaNA dRDhadharmaNA // 82 // . atha dvAdazavarSAnte, bhAvaniyUMDhasaMyamaH / vidyunmAlIti devo'bhUd , brahmaloke'dbhutadyutiH // 83 // zrIvIraH samavAsArSIt , pure rAjagRhe'nyadA / tadIyapadapadmAlI, vidyunmAlI tadA'bhavat // 84 // zakrAdisuracakreSu, kAceSviva maNivalan / akaroDhuSkaraM kiM kiM, devAsau pUrvajanmani ?. // 85 // zreNikakSoNikAntena, pRSTaH spaSTamiti prabhuH / tad vidyunmAlinaH sarva, pUrvavRttaM nyavedayat // 86. / / // yugmam / / . bhaviSyati bhuvi svAmin !, kIdRzo'yamatabhyutaH / / iti pRSTe nRpeNA''ha, punastribhuvanaprabhuH // 87 / / . jambUsvAmicaritam rAjan ! rAjagRhe'traiva, RSabhazreSThisUrasau / jambUnAmA'vasarpiNyAM, bhAvI caramakevalI , // 88 // tad vidyunmAlinaH kAntAzcatasro vinyaa''ntaaH| . . . . . tIrthezamiti papracchuH, kA'smAkaM bhAvinI gatiH ? // 89 // zreSThinAM tanujIbhUya, yUyamapyasya yoSitaH / bhaviSyatha pure'traiva, tadidaM vibhurabhyadhAt // 90 // . : atha taddivasAdeva, sa devaH sptme'hni| dhAriNyA RSabhazreSThipanyAH kukSAvavAtarat // 91 // pUrNairatha dinaiH zreSThipriyA sutamasUta sA / AnandAmRtarociSNuH, sarasIva saroruham // 92 // purA ca nagare'traiva, vaibhAragirikAnane / sudharmasvAmina nantuM, gatA'bhUdRSabhapriyA // 93 // sA zuzrAva tadA siddhaputraM vidyAdharaM prati / kathyamAnaM gaNabhRtA, dhruvaM jambUvicAraNam // 94 // tato jambUvicArAnte, sA papraccha gaNezvaram / bhaviSyati tanUjanmA, kathaM me ? kathyatAmiti // 95 // gaNezaM vIkSya sAvadhapraznato maunamAsthitam / sA'bhASi dhAriNI zIladhAriNI siddhasUnunA // 96 // sati / vratipatirnedaM, sAvadyaM kathayiSyati / bhavatyai kathayiSyAmi, sutArthamahamapyadaH // 97 // . . mama vAcA tvamAcAmlAnyaSTottarazataM kuru / putrastadante bhAvI te, siMhasvapnena sUcitaH / // 98 // ityAkaye gRhaM gatvA, sA sarve tat tathA vyadhAt / apazyaccAnyadAsvane, siMhamutsaGgasaGgatam // 99 // prAtazca patyurAkhyAya, vitene jinapUjanam / atha prAcIva bhAkhantaM, kAle sutamasUta sA // 10 // asau jambUvicArasya, prakrame samabhUditi / pitRbhyAM vihito jambUkumAra iti nAmataH // 101 // padmAvatI samudrasya, preyasI suSuve sutAm / samudrazriyamunmudracandrasAndramukhatviSam // 102 // . samudradattapreyasyA, jajJe kamalamAlayA / nandanI kila padmazrI, padmazrIdasyulocanA // 103 // putrI sAgaradattasya, janitA vijayazriyA / padmaseneti nizchadmaseneva smarabhUbhujaH // 104 // . sutA kuberadattasya, dayitAyAM jayazriyAm / AsIt kanakaseneti, kanakaspardhidIdhitiH // 105 // . vidyunmAlisurasyaitAzcatasrazcittavallabhAH / gRheSu zreSThinAmeSAmavaterurdivacyutAH // 106 // . 1 devo'sau khaMDhA* pAtA0 // 2 mevamava khaMtA0 // '.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] dharmAbhyudayamahAkAvyam / tathA kucerasenasya, namaHseneti nandanI / saJjAtA kamalavatIkukSipalvalavAralA // 107 // zreSThizramaNadattasya, suSeNAkukSisambhavA / sutA'bhUt kanakazrIstAM, na kaH zrIvadamanyata ? // 108 // suSuve ca suSeNasya, priyA vIramatI punaH / sutAM kamalavatyAkhyA, sAkSAdiva divaH zriyam // 109 // vasupAlitagehinyA, suSuve jayasenayA / jayazrI ratirUpasya, jayazrIriti nandanI // 110 // dikpAlarAjadhAnInAmaSTau mUrtA iva zriyaH / sevante tatpuraM vAlA, jaitraM jambUrguNena tAH // 111 // dAtuM tAH pitRbhirjambUsvAmine RSabhorthitaH / sarvaM mene na kastulyaguNasagAya kautukI ? // 112 // tadAnIM ca mahAmohameghasandohamArutaH / zrIsudharmA samAyAsId, vaibhAragirikAnanam // 113 // zrute tasmin samAyAte, niryAtaM nagarAdatha / janai DairivAmbhojAdudite'mbhojavAndhave // 114 / / zrIsudharmagaNAdhIzaM, namaskartuM samAgamat / tadA jambUkumAro'pi, samAropitasammadaH // 115 // tadA munInduH pArebhe, dezanAM dazanAMzubhiH / puro jambUvapuH siJcan , prasAdairiva dehibhiH // 116 // bhaved bhavArNavaH puMsAM, sutaraH sutarAmasau / nyaJcanodaJcanogrAzcenna syuH zrIcayavIcayaH // 117 // meghAnAmiva lokAnAmAyug2alati nIravat / capaleva calA lakSmIH, pANDutevaiti vizrasA // 118 // tadAyuSA ca lakSmyA ca, vapuSA cAsthirAtmanA / cirasthirataraM ratatrayaM grAhyaM vivekinA // 119 / / tatropAzraya-bhaiSajya-pustakA-'nnAM-'zukAdibhiH / sAhAyyaM jJAninAM tanvan , jJAnamArAdhayed gRhii| // 120 // sngghvaatsly-jaineshveshm-yaatraa-'rcnaadibhiH| prabhoH prabhAvayastIrtha, samyak samyaktvamarjayet // 121 // bhaktyA cAritrapAtreSu, tathA''vazyakakarmabhiH / tapobhirapi cAritraM, gRhamedhI samedhayet // 122 // kAle pAThAdibhinimazaGkAdyaizca darzanam / mUlottaraguNaiH zuddhaizcAritraM bhajate yatiH // 123 / / iti ratnatrayAlebhe, hatamohatamobharaiH / cirAd gRhasthaiH sadyo'pi, yatimiH zAzvataM padam // 124 // ye tu mohamahagrastAH, pramAdasya vazaMvadAH / azaraNyairbhavAraNye, bhramitavyaM sadA'pi taiH // 125 // jambUrambUjjvalaM pItvA, ghanAdiva gurorvacaH / mahIruha ivAmuJcat , sadyo bhavadavavyathAm // 126 // natvA munIndramunnidravratagrahamahodyamaH / jagAmAyamamAyaH san , sadanaM madanaM dviSan // 127 // satvaraH pitarau natvA, jambU: kambUllasadyazAH / sa jagAdAyamAdAya, vrataM prIto bhavAmyaham / / 128 // ityAkarNya tataH karNataptatrapunibhaM vacaH / sutaM vrataniSedhAya, pitarAvUcatustarAm // 129 // ekastvamAvayordIpo, bhAnubhU-nabhasoriva / tvAM vinA vatsa! nitamAM, tamAMsyabhibhavanti nau // 130 // manorathazatAhUtastapobhiratiduSkaraiH / durlabhastAta ! labdho'si, tvamudumbarapuppavat // 131 // taccirodbhUtamasmAkaM, manorathamahIruham / vidagdha ! dagdhuM kiM nAma, vAgjvAlAbhiH pragalbhase ? // 132 // yayAcire cireNaitAH, dAsIkRtaratidyutaH / aSTau yAH kanyakAstubhyaM, tyajasyetAH kutaH suta!? // 133 / / vivAhamaNDapAntastvaM, vadhUbhirabhito vRtaH / vazAbhiriva yUthezo, mAnasaM nau pramodaya // 134 // tvatsaGgasubhagammanyAH, kanyAH pariNayannimAH / kutUhalaM zrutolelurAvayoH pUrayA''vayoH // 135 // * AzAnAmiva tat tAsAmantazcandra iva sphuran / punnyvnnaavyonetrkumudaanaaN mudaM kuru // 136 / / * 1 vArimatI pAtA0 // 2 guNAnatAH khatA0 // 3 pramodairi khaMtA // 4 svasaI vatA0 / svaHsaGga pAtAsaM0 // 5 tollolarA pAtA0 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 saccapaticaritAparanAmaka [aSTamaH zrutvA pitrorimAM vAcamacalavratanizcayaH / ucitajJaH kumAro'yamabhyadhAnmadhuraM vacaH // 137 // .. tAvadAcaryata brahmacaryAya niyamo mayA / kutUhalAya vA kArya, pANigrahaNamapyadaH // 138 // vivAhasya dvitIye'hni, grahISyAmi punarjatam / kSepyastadvatsavAtsalyAnnAhaM bhavadavAnale // 139 // .. AsAM mRgIdRzAM premasthemasambandhabandhane / patitvena patitvA'sau, kva mokSAya yatiSyate ? // 14 // ityAlocya mithastAbhyAM, pitRbhyAM tanmataM vacaH / akAri ca mudA pANigrahopakramaNakramaH // 141 // // yugmam // ...: atha jambUkumAreNa, jJApite svavratodyame / pitRRna kiMkAryatAmUDhAnAhustAniti kanyakAH // 142 // ihApi paraloke'pi, jambUsvAmI gatiH sa naH / mArtaNDa iva mArtaNDagrAvapAvakarociSAm // 143 // sa manmathapathe'smAbhistenA''tmAdhvani vA vayam / netavyAH satyamityastu, spardhAbandhaH parasparam // 144 // mahAsatISu dhanyAnAM, kanyAnAM vacanairiti / te'pyuddizya vivAhasya, dinamAnandinaH sthitAH // 145 // athA''nanendunirgacchadulU lusudhayA tayA / strISu saJjIvayantISu, bhavadagdha manobhavam // 146 // bandhUnAmuparodhena, virodhena tu cetasaH / lagne jambUkumAro'yamupayeme kumArikAH // 117 // sa hatAbhiH 'smarazaraiH, saha tAmistadA vadan / gataspRho gRhAvAse, vAsavezmanyavAsthita // 148 // itazca vindhyo vindhyAdrau, vyadhAjayapurezvaram / / 1. putraM prabhamatha jyeSThaH, prabhavo niragAt krudhA // 149 // caurapaJcazatIyuktaH, kurvanvA sa caurikAm / jajJe'vasvApinI-tAlodghATanIvidyayoH padam // 150. // gRhaM tadA tadAgatya, jambUsvAminiSevitam / vidye prayujya tanvAnazcaurya stambhamavApa saH // 151 // kenAhaM stambhito mRtyaiH, sahito'pIti cintayan / dRzaM pratidizaM cauragrAmaNIrakSipat tataH // 152 // . atha'supte'khile loke, kumAraM strIbhirAvRtam / apazyajjAgrataM so'bjapaNDe kairavaSaNDavat // 153 // prabhavastamuvAcAtha, jambUnAmAnamAnataH / stambhanI dehi me vidyA, gRhNan vidyAdvayaM mama / / 154 // jambUsvAmI tato vAcamAcaSTe sma zamaikabhUH / .. nAsti me stambhanI vidyA, tvadvidyAbhyAM ca kiM mama ? // 155. // kAGgAmi yadahaM gehavirahaM nirahavRtiH / vrataM prAtargahINyAmi, sudharmasvAmisannidhau athA''ha prabhavaH zrImanniti prAbhavabhAga bhavAn / bhunakti naiva kiM bhogAn ?, vratAya yatate kutaH ? , / / 157 // vareNedamathAvAdi, tathAvAdini taskare / sAvadhAnIbhavatkarNastvamAkarNaya madviram // 158 // madhubindAharaNam azaraNyo mahAraNye, sArthaH ko'pi mlimlucaiH| amuSyata yathA vyoni, tArAbhAraH payodharaiH / / 159 // sArthe traste' samaste'pi, pumAnaTavikoTare / tasminnekaH sthito mUDhaH, zAkhIvogadavoddhRtaH // 160 // patitve vinipatyAso, pAtA. ||2staasaaN, pitRbhiH tanma pAtA. // 3 spardhaya - - khaMtA0 pAtA0 // 4 dullolasudeg pAtA0 // 5 degdagdhama' pAtA. // 6nyavasthitaH khatA0 , pAtA0 . . . 7prabhAva khaMtA0 pAtA0 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 : sargaH] / ' para dharmAbhyudayamahAkAvyam / '. sindhureNoddhareNAtha, samArabdhaH sa kAnane / dhAvan mRtyubhayAjjIrNakUpe jhampAmayaM dadau // 161 // tatrAvaTataToddhRtavaTazAkhAvinirgatam / pAdaM bandhumivAbhISTamAzliSTaH so'ntarApatan // 162 / / atha kUpatale'drAkSIt , karAlamukhakoTaram / kSaNAdajagaraM kAlanagarodarasodaram // 163 // * parito'pazyadAzAsu, nirAzAsu sthitizca sH| caturo yamanirmuktAn , yAmikAniva pannagAn // 164 // kiJcA''lambanazAkhAyAmIkSAmAsa sitA-'sitau / AkhU mUlaM khanantau sa, niSkAraNakhalAviva // 165 // tasya durbhUpavat kUpadvArasthasya viSANinaH / sa dadarza kuTumbIva, klIvaH prasRmaraM karam // 166 // madhucchanotthitA hastihastAhaticale vaTe / lagAzca makSikAstasmin , Rjau lubdhA ivezvare // 167 // madhumaNDAcyutAstasya, vadane madhubindavaH / nipetuzcAtakasyeva, mandavAridavigruSaH // 168 // nAsau madhurasAsvAdasukhalAlasamAnasaH / tadanekavidhaM duHkhaM, smarati sma ratiM vahan // 169 / / atha vyomapathakoDe, ko'pi vidyAdharazcaran / taM vIkSya karuNAviSTaH, kraSTuM bandhurivA''yayau // 170 // dattahaste tatastasminnupahAsini harSitaH / sthiti nirgamo vA'sya, kiM yuktamiti kathyatAm // 171 // ___ atho hasannasAvAha, kumAramiti rAjasUH / kiM pRSTaM ? vetti mUDho'pi, niHsRtistasya zasyate // 172 / / vyaktamityuktavatyasminnupahAsini harSitaH / Uce jambUkumAro'pi, sudhAkavacitaM vacaH // 173 / / madhuvindvAkhyAnakopanayaH puruSo yaH sa saMsArI, saMsArastu mahATavI / mAnuSyaM janma kUpazca, narako'jagarastvadhaH // 174 // tathA kaSAyAzcatvArazcaturdikSu bhujaGgamAH / yamazca mUrdhni mAtaGgo, makSikA vyAdhayaH punaH // 175 // chintazca drulatAmAyurAkhU pakSau sitA-'sitau |priinnnti jantuM kaSTe'smin , viSayA madhubindavaH // 176 // -sudharmasvAminA vidyAdhareNeveti kaSTataH / kRSyamANo niSidhye'haM, kiM tvayA viSayecchayA ? // 177 // itthaM viSayasambandhaniSedhena niruttaraH / prabhavaH prAha dantAMzunAsIraviditaM vacaH // 178 / / kuTumbamiti santyajya, niHzeSaM nirvizeSadhIH / kurvan janakayoH pIDAM, bIDAmapi vimuJcasi // 179 // ukte ca prabhaveNeti, zrIjambUravadattadA / mahAtman ! zrUyatAmekaM, jJAteyasya kathAnakam // 180 // kuberadatta-kuveradattAkhyAnakam * AsIt kuveraseneti, mathurAyAM paNAGganA / yadIyavadanasyeva, snapanapratimA zazI // 181 / / sA kadA'pyatha kaSTena, tanayAM tanayaM ca tau / kIrti-pratApI bhUpAsilekhevAsUta nUtanau // 182 // to tyAjayantyA kuTTinyA, nirAkRtya vacoviSam / ekAdazAhaMsA hanta !, pAyayAmAsa tau payaH // 183 // kuberadatta ityAkhyAjuSaM putrasya mudrikAm / putryAH kuveradatteti, nAmamAjaM ca sA vyadhAt // 184 // maJjUSAyAmatho ratnarAjibhAji nyayojayat / tadapatyadvayaM mAtA, kAtarA kuTTanIbhayAt // 185 // . yamunAmbhasi maJjUSAM, sukhapeTAmivAtmanaH / cikSepa vitarantIva, sA jalAJjalimazrubhiH // 186 // atha sUryapuropAnte, yamunAvArivAhitA / peTeyamibhyayugmena, dRSTA hRSTAntarAtmanA // 187 // . AkRSyoddhAvya tAM peTAmantarvIkSya zizudvayam / dAyAdAviva sarvasvamAdadAtAM vibhajya tau // 188 / / :. 1 NDacyu' pAtA0 // 2 smin, madhuvinduvilominaH / sthiti khaMtA0 pAtA0 // 3 "ti vezyA .vApi pure purA / yadI pAtA0 // ..
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sApaticaritAparanAmaka . to tayoH zreSThinoryatnAt , saMvardhatesahodarauM / yathA balakSapakSasya, kaumudI-kaumudIpatI // 149 // aGgulImudrikAnAmnA, khyAtayoretayomithaH / vivAhaM cakraMtuH zreSThimukhyau tau yugminoriva // 190 // kSiptA kuberadatcena, premavatyAH kare'nyadA / nijanAmAkitA mudrA, vairAgyasyeva patrikA // 191 // vIkSya mudrA svamudrAvat , priyaM sA prAha vismitaa| nAmnA'Ggena ca kiM sAmyamanayorAvayoriva 1 // 192 / / tadAvA saudarau zaGke, nAnayoH zreSThinoH sutau / AbhyAmapi kacillabdhAvajJAnAt pariNAyitau // 193 // satyamatyAgrahAdadya, praSTavyau pitarau tataH / jJAtavyameva janma svamAlocyeti samutthitau // 194 // pitarAvAgrahAt pRSTvA, matvA''tmacaritaM ca tat / nizcitya sodaratvaM ca, pANigrahamazocatAm // 195 // iti niHsArasaMsAravairAda vairAgyavAsitau / sthitAvadhomukhAveva, prage kumudinInduvat // 196 // tataH kuberamApRcchaya, pitarau ca viraktayA / kuberadattayA'grAhi, jinadIkSA'tidakSayA // 197 // svayaM nAmAMGkitaM mudrAralamasthagayacca sA / bodhaM kuberadattasya, mUrtimantamivojvalam // 198 // gataH kuberadattastu, bhUrikrItakrayANakaH / mathurAyAM puri sphAravyavahAravihArataH // 199 // yasyAM kuberasenAyAmutpannaH sa kilA'bhavat / " zazI nizIva kAnto'bhUt , tasyA eva sa dhig ! vidhim // 200 / / kAlAt kuberasenAyAM, kuberasya suto'bhavat / bhavavyAmohasarvasvasAreNeva vinirmitaH // 201 // ____ athotpannAvadhijJAnA, bandhorbodhArthinI tataH / sarva kuveradattA tadapazyadasamaJjasam . // 202 // gopitasvAGgulIyA'sAvanujJApya pravartinIm / bhavAbdhau majjato bhrAturveDeva mathurAM yayau // 203 // puraH kuberasenAyA, yAcitvA vasatiM ca sA / tasthAvasthAnake'pyanyopakRtiH kRtinAM vratam // 204 // puraH sphurantamAlokya, kuverAGgAjamanyadA / vratinI vratinItijJA, sA babhASe mRSojjhitA // 205 // ___bAlI tvamasi me patyuH, sodaratvena devaraH / mAtA tathA''vayorekA, tenAsi mama sodaraH // 206 // jAto'si maima patyA tvamapatyamiti tena me / tvatpitA me sapatnIbhUH, pautrastvamasi me tataH // 207 // manmAtuH patisodaryastvaM pitRvyo'si tanmama / sahodarasya sUnustvaM, bhrAtRvyo'pyasi me tataH / / 208 / / mAtA'pi tava mAtA me, dhRtAvAvAM yayodare / sA manmAtRbhujaGgasya, mAtA tanme pitAmahI // 209 // matsapatnItanUjasya, patnI sA me vadhUriti / madbhartuH sA'bhavanmAtA, mama zvazrUrato matA // 2.10 // madAndhavasya patnI sA, bhrAtRjAyA tato mama / sA punarmatpateH patnI, sapatnIti mamAbhavat // 211 // . majjananyA bhujaGgo yat, tvatpitA tat pitA mama / matpitRRnyasya te so'bhUt , pitA tanme pitAmahaH // 212 // mama tasya ca mAtA'bhUdekA me sodaraH sa tat / madbhartRjananIbhartA, sa tena zvazuro'pi me // 213 // sa ca jagrAha matpANi, jAtaH patirato mama / sa madIyasapatnyAzca, sUnuH sUnurmamA'pyataH // 214 // .. / atho mithoviruddhaM tannizamya shminiivcH| kubero'pRcchadAgatya, kimetaditi vismayI // 215 // iti tasmai kuberAya, pRcchate vratinI tataH / tanmudrAratnamajJAnadhvAntadIpamivA''rpayat // 216 // mudrAratnena tenAtha, dinanAthanibhena saH / prabuddho'ntargataM mohaM, bhRGgaM padma ivAmucat // 217 // . lajjitaH svacaritreNa, gRhItvA vratamujvalam / dhImAn kuberadatto'sau, yauvane'pi yayau vane // 218 // .. 1nogeMhe, saMva khaMtA0 // 2 tyamityA khatA0 // 3 matsapatnyAtva sNtaa0|| 4 vyaH sa te paataa.|| .
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH " ] dharmAbhyudayamahAkAvyam / vratavratativRkSeNa, yazonirjharabhUbhRtA / karmakuJjarasihena, tenAraNyAni rejire bhAvanAM bhAvayanneSa, smRtapaJcanamaskRtiH / jagAma traidivaM dhAma, kAmasAmajakezarI - matvA kuberasenA'pi tAdRg viSayaviplavam / bhave viraktA jagrAha gRhavAsocitaM vratam itthaM kathAprathApAthodhautamohamalasya me / kuto jJAteyasambandhaH, prabhava ! prabhaviSyati ? rAjaputraH punaH prAha, kuto'putrasya te gatiH / jagAda jambUH putrasya, kathayAmi kathAM zRNu // 223 // mahezvaradattAkhyAnakam 73 // 219 // // 220 // // 229 // // 222 // - asti devAlayastambhottambhitavyomamaNDapA / niketamAlinI khyAtA, purI nAmnA tamAlinI // 224 // zrImahezvaradatto'bhUdibhyastatra purAgraNIH / prathitaH prauDhamithyAtvapAthodhijalakuJjaraH // 225 // duzcAriNIkulAcAryabhUtA bhUtA'sya vallabhA / nAgileti puri khyAtA, kAmArAmaikasAraNiH // 226 // so'nyadA mahiSaM hatvA janakazrAddhaparvaNi / aGkasthaM tasya mAMsena, lagno bhojayituM sutam // 227 // tadA ca gRhamabhyetya, valito vakritAnanaH / dRSTazreSThI munizreSThaH paThan zlokamimaM muhuH // 228 // puSNAti svapiturmAsaiH, zatrumutsaGgasaGginam / vidhatte ca pituH zrAddhamaho ! mohavijRmbhitam // 229 // mahezvarastadAkarNya, tUrNametya munIzvaram / natvA'pRcchat prabho ! proktaM, kimetadasamaJjasam // 230 // ityAgrahapare tatrovAca vAcaMyamAgraNIH / vijJAya jJAnatastasyopakAraM karuNAparaH // 231 // nAgilAyAH kilAssyAto, yastvayopapatiH purA / aghAni ghanamAvAsakroDe krIDan yadRcchayA // tatkAlameva muktAtmavIrya evAvatIrya saH / nAgilodarajAtatvAt, tavAyaM tanayo'bhavat mahiSasyA''miSairyasya, bhavatA tarpitaH pitA / jIvaH samudradattasya sa eSa bhavataH pituH yA'sau zunI punardvAri, mahiSAsthIni khAdati / manyasva matimannetAM, svAmambAM bahulAbhidhAm tvadgRhe jJAnato jJAtvA, tadetadasamaJjasam / tadbodhAya tava zlokaM, paThitvA balito'smyaham // yadidaM bhavatA'khyAtamatra kaH pratyayaH prabho !! / pRSTo mahezvareNeti sa muniH punarabravIt // 237 // antargRhaM zunI nItA, jAtajAtismRtiH satI / ratnajAtaM tadeSA tannikhAtaM darzayiSyati // 238 // ityuditvA munau yAte, yA tena kathitA zunI / tattathA darzitaM tasmai, tayA'ntargRhanItayA // 239 // sAdhorAdhoraNasyeva, sa tasmAd vacanAGkuzAt / utpathasthitimavyAjaM, tatyAja zreSThikuJjaraH // 240 // pitR-putrAdisambandhamavabudhyeti viplutam / manyate mitra ! natrAnA, tadAtmA'pi kutaH sutaH // 241 // amudrazrIH samudrazrIH, priyamitthamathAbhyadhAt / premamukta! mayA'pyuktaM, yuktamityavadhAryatAm // 242 // imAM vibhUtimudbhUtAM, muktatvA muktyai kRtAgrahaH / mA bhUstvamubhayabhraSTaH, svAmin! sa iva karSukaH // 243 // kRSikArAkhyAna kam // 232 // // 233 // // 234 // 235 // 236 // grAmaH susImanAmA'sti, sImanto dezasampadaH / nivAsadurga yaH zrINAM sarvataH kaNaparvataiH // 244 // 1 prathitaprauDha saMtA* // 60 10
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 / saGghapaticaritAparamAmakaM . . bhamA { ,' tatrA'bhUt kaSukaH ko'pi, grAmINagrAmaNImahAn / . . . . '..: kaGgu-krodravamukhyAni, dhAnyAni vapati sma saH // 245 // atha dhAnyotkare tasmin , prAcyapuNya ivodate / akuNThasvajanotkaNTho, dUragrAma jagAma saH // 246 / / jahaSuH karSake tatra, dRSTe'pi svajanAstataH / ghanAghana, ivautsukyapracalAH pracalAkinaH , // 247 / / taM namazcakrire ke'pi, ke'pi tena ca nIcakaiH / gRhaM tadA tadIyaM tat , toSaikArNavatAM gatam // 248 // atho pRthuguDaspaSTasvAdumaNDakamaNDalIm / abhuktapUrvI pUrNendumAlAmiva sa bhojitaH // 249 // . saharSaH karSako'vAdIt , tatastAn svajanAn nijAn / bhoH! sudhA'pi mudhA tatra, yatraite guDamaNDakAH // 250. // tad datta bIjameteSAM, nijagrAme vapAmi yt| yena tasmin samasto'pi, syAt sudhAbhojano janaH // 251 // . ' ikSu-godhUmayo/jametaistasya samarpitam / araghaTTeTuvATAdikarmApi jJApitaM tataH // 252 / / bIjaM mudA tadAdAya, sadanAya samutsukaH / duHstho dhnmivopaaye, tadA'nAryaH sa niryayau // 253 / / sadyaH svagrAmamAsAdya, vAryamANo'pi nandanaiH / jAtakalpamapi svalpamatiH kSetraM lulAva saH // 254 // saJcitenAtha vittena, tena maNDakalobhinA / pAtAlarUpaH kUpo'tra, nirmAtumupacakrame // 255 // khAnaM khAnaM tataH kUpaM, nodabindurapIkSitaH / tena-bhAgyacyuteneva, dravyAMzo'pi dhanArthinA // 256 // adhanyasya na dhAnyAni, na caarthshvirsnycitH| atilubdhasya tasyA''san , na ca te guddmnnddkaaH|| 257 // tvamapyupanatAnevaM, prabho! bhogAn parityajan / muktizrIsukhalobhenobhayabhraSTo bhaviSyasi // 258 // " atha jambUkumAro'pi, tAmuvAca vcsvini!| mAMsAtilolakAkolakeliM na kalayAmyaham // 259 // " mAMsalolupasya kAkasyAkhyAnakam dhAtrIdhammilatulyo'sti, prasiddho vindhybhuudhrH| sotsekAH kekino yatra, garjadbhiH kurainaiH // 260 // sajhepa iva vindhyasya, mahimeva ca jaGgamaH / ko'pi kroDe'sya cikrIDa, durdharaH sindhurezvaraH // 261 // atha durbhUpavad bhISme, grISme tApayati kSitim / vindhyAdritanayAM revAM, sevArthamupajagmivAn // 262 // sa kuJjaro jaropAttazaktiviskhalatpadaH / zrotastIrAvanIkhaNDe, gaNDazaila ivApatat // 263 // " || yugmam // dantino durbalasyAsya, kAntArAntarapAtinaH / asuratnaM hRtaM kAlakiGkaraistaskarairiva // 264 / / duSTAH saMveSTayAmAsurgatAsumatha taM dvipam / zRgAlapramukhAH svAmimuktaM puramivArayaH // 265 // AhRtyAM''hRtya mAMsAni, vistIrNa te vitenire / dviradasya gude dvAra, narakasyeva durdhiyaH // 266 // dvAreNa kariNastena, karaTAzcaraTA iva / sAramAsvAdayAmAsuH, pravizyA''zu sahasrazaH // 267 // nigoda iva tatraiva, tanvAnAnAM gatA''gatam / jantUnAmiva kAkAnAM, ko'pyabhavya iva sthitaH // 268 // antarantaryayau kAko, mAMsAnyAsvAdayannayam / khanan gajapateraGga, suraGgAkRdiva kSitim // 269 // 1 dhA'pyatra pAtA0 // 2 matisva khaMtAsaM0 pAtA. // 3 cArthAzcirasaJcitAH khaMtA0 // . 4 degmagrI khaMtA0 / / 5 AhAryA''hArya mAM pAtA0 // 6 dvArA karaTinastena, pAtA0 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] dhrmaabhyudymhaakaavym| 75 karaTe'ntargate tatra, krUre caura iva kSaNAt / ArakSaka iva grISmo, gudadvAramamImilat // 270 // bhUrivarSAsu varSAsu, parAsustadasau dvipaH / kroDe vIcIkarairnIto, mAtreva saritA sutaH // 271 // gato'ntarvAridhereva, revAvAripravAhitaH / ibhaH potanimaH kAkaM, sAkaM tamapi so'nayat // 272 / / atha tasya gudadvAri, vizadvArividArite / niHsasArAhidaSTasya, cirAjjIva iva dvikaH // 273 // Azu niHsRtya saMzritya, vapustasya dvipasya saH / dikSukAko varAko'tha, sAkSepaM cakSurakSipat // 274 // ayaM toyamayaM vizvaM, pazyan nazyazcaturdizam / punAvRtya tatraiva, tasthau karikalevare // 275 // atha vAribharApUrNe, mame kariNi manavAn / dvikaH so'pi tadAdhAraH, svAminIvAnujIvakaH // 276 // kAkavat kariNaH kAye, strInikAye'nurAgavAn / kathaM nAma nimajjAmi, so'haM mohe'mbudhAviva ? // 277 // athAbhASiSTa nizchadmazrIH padmazrIradastadAna vA naravara ! prajJA, vAnarasyeva tasya te // 278 // vAnarAkhyAnakam jAtakhyAti kSitAvasti, hastinAgapuraM puram / candrAzmakalazairyatra, svayambhupayasaH prapAH // 279 // tatrArikezarI nAma, kSoNisuzroNivallabhaH / yadyazobhirazobhiSTa, viSTapaM nityacandrikam // 280 // anekadAsa-bhUpAlairekadA sahito nRpaH / mRgavyAyAM jagAmAyamAnIlaniculAJcitaH // 281 // vIraiH saha sahasreNa, sa viveza vanAd vanam / ghanAghanaM nizAnAtha, iva tArAbharaiH samaM // 282 // varSatsu zaradhArAbhirvI reSu jaladeSviva / nikuJjapuJjageheSu, nilInaM vanacAribhiH // 283 // garvAt tathA sthirIbhUtAH, siMhAstaddattadRSTayaH / yathA mRgairmayottAlairdattaphAlairlalavire // 284 // athAyaM pRthivInAtho, mRgamAthodtazramaH / avApa tApacchedAya, jAhnavI svayazaHsakhIm // 285 // jAhvavItIrakAntAre, tadvIraiH svairacArimiH / nAnAvidhasudhAhRyavidyamAnaphalotsukaiH // 286 // adarzi kAminI kA'pi, puSpabhUSaNabhUSitA / pratyakSA vanadevIva, vanazrIriva jaGgamA // 287 // ||yugmm // athA''dAya narendrAya, tAmamI kAmamUrtaye / adarzayan vanAmbhodhilabdhAM zriyamiva striyam // 288 / / etAM suranadIsevAphalamAkalayan nRpaH / AdAya kundadAyAdadazanAmavizat purIm // 289 // sapatnI ratnagarbhAyA, ralagarmitabhUSaNAm / puNyapaNyaparikrItastAM vitene narezvaraH // 290 / / aparedhuH pumAn kazcididaM puramaraJjayat / anAta nartayannekaM, vAnaraM narajitvaram // 291 / / atha bhUpAya kenApi, tadakathyata kautukam / so'pi cA''kArayAJcakre, taM naraM dhRtavAnaraM // 292 // tAM priyAM svarvadhUbaddhaspardhAmardhAsanasthitAm | kurvannurvIpatirbhaje, sammadaikAspadaM sadaH // 293 // anInRtat tataH so'pi, narastaM vAnaraM puraH / tUryANi vAdayan dikSu, jighRkSurjanamAnasam // 294 / / na vAnaro narInarti, tADito'pyamunA punaH / nRpapriyAmukhAmbhojanyastadRSTistu roditi // 295 // vilakSe bhikSuke'thAsmin , sA rAjJI vAnaraM jagau / aye! mayA niSiddhastvaM, tadA kimakRthAstathA // 296 / / kRtakSomeNa lobhena, lambhito'sIdRzIM dazAm / hRtAkhilakalAzobho'tilobho hi na zobhanaH // 297 // 1'dvAre, vi vatA0 // 2 AghuTya tatrai pAtA0 // 3 cItAra' khaMtA0 // 4 nA ttH| nRpa khaMtA0 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmaka [aSTamaH bodhayitvA tadAtmAnaM, mAnaM vAnara ! mA kuru / yo athA vartate kAlastaM tathaivAnuvartaya , // 298 // iti prabodhito devyA, nRtyannatyadbhutaM tadA / nirvyAjaM raJjayAmAsa, vAnaraH sa narezvaram // 299 // kRtArthIkRtya pRthvIzastaM vAnaradharaM naram / kimetaditi tAM rAjJI, papraccha saparicchadaH // 30 // '' vismitenAvanIzena, pRSTA spaSTamuvAca sA / svaHsopAnataraGgAyA, gaGgAyAstIrakAnane // 301 // kilA''sId vAnaradvandvamadvaitaprItimandiram / nirdambhasmarasaMrambharasaprasarapezalam // 302 // tadanyadA nidAghartI, krIDArasavazaMvadam / samameva samArUDhaM, tIravAnIrabhUruham // 303 // tataH zAkhAmRgaH zAkhAM, mandamandolayannayam / dUrato vinipAtAkhyaM, prApa kApeyataH phalam // 304 // vAnaro'yaM naro bhUtastIrthasyAsya prabhAvataH / priyAmAlokayAmAsa, harSItsukyaspRzA dRzA // 305 // bhairavAdiva vAnIrAd, vAnarI sA'patat tataH / nArIbhUtA patIyantI, tameva nijavallabham // 306 // gatA nanu manuSyatvamatha sA'pyahaha ! kSaNAt / jAtajAtismRtiriva, smarantI kapijanma tat // 307 // tato ratiH smareNeva, prItena preyasA'tha sA / harSotkarSAdihAraNye, ciraM cikrIDa saMyutA // 308 // mudhAkRtasudhAsArarasasArataraiH phalaiH / mudA tadAnImetAbhyAM, hasitA dhusado'pi te // 309 // krIDaeNstayA sahA'nyeAstaM vAnIramavApya saH / tAmuvAca yuvA cakSuH, kSipan premonmukhaM mukhe // 310 // asau pazUnAM vAnIro, naratAM prathate yathA / tathA manye manuSyANAM, devabhAvaM pradAsyati // 311 // priye ! tadehi vAnIramenamAruhya lIlayA / punarbhUtalapAtena, devabhAvo'nubhUyate // 312 / / manuSyatve'pi kiM tucchamAvayorvidyate priya ! ? / tena vallabha ! lobho'yamatimAtro na yujyate // 313 // vAryamANo'pi vAnIrAt , sa vAnaravaro naraH / jhampAsampAtamAdhAya, punarvAnaratAM gataH // 314 // pUrito duHkhapUreNa, naratvaspRhayA'tha saH / punaH papAta vAnIrAd , gataH puruSatAM na tu // 315 // mAnuSyabhAvamokSAya, caTUnyatipaTUni saH / tasyAzcakAra cakre tu, na tayA tadamUDhayA // 316 // sA'haM tasya priyA prAptA, vasantI nirjane vane / tvatpattibhiH sarittIre, kRSTaimatpuNyatantumiH // 317 // aTavyAmaTatA'nena, patiH prAptaH sa eSa me / dakSeNa zikSito nRtyaM, mAM vIkSya vikalo'bhavat // 318 // tat prANeza ! mayA so'yaM, nirbuddhirbodhito'dhunA / tato mayi visaMsmAra, premApasmAramAtmanaH / / 319 // ityAkarNya kRtAzcaryA kapezvaryAM sa bhUpatiH / lobhAtizayametasya, dUSayAmAsa mAMsalam // 320 // tat puNyasambhavAn bhogAn , muktvA kAsn paraM padam / nAtha ! tvamubhayabhraSTo, hAsyaH sa iva mAsma bhUH // 321 // atha sma vAcamAcaSTe, jambUstAM preyasI prati / na syAM vipratisArasya, vazyo'haM puNyasAravat // 322 // puNyasArAkhyAnakam puraM bhogapuraM bhogahArinArImanoharam / asti hastimadAmodarAjirAjagRhAGgaNam // 323 // zreSThI dhanAvaho nAma, tatrAjani janapriyaH / vibhAvya vaibhavaM yasya, dhanado'pyadhanAyate // 324 // priyA guNavatI tasya, jajJe zrIH zrIpateriva / mInaketuH sa mInatvaM, yallAvaNyodadhau dadhau // 325 // devopayAcitazataiH, pUjyapUjopabRMhitaiH / kRtapramodasandarbhamatha garma babhAra sA // 326 // / 1 tathA prativartaya khatA0 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] .. dharmAbhyudayamahAkAvyam / gRhaM kalAkalApasya, niSpuNyAnAM shiromnniH| tanayastava bhAvIti, tAM ko'pi brAhmaNo'vadat // 327 / / athAsau vAsaraiH pUrNaiH, puNyasArAbhidhaM sutam / asUta nUtanaM cUtamiva kAnanamedinI // 328 // kalAcAryakadamvebhyaH, sa papau sakalAH kalAH / mukhebhyaH saritAM zrImAnapaH patirapAmiva // 329 // nandanI bandhudattasya, nAnnA vandhumatImasau / dhanAvahena saprItipravAheNa vivAhitaH // 330 / / kadAcit tridivaM yAte, tAte kRtamRtakriyaH / samuddharataraskandho, gRhabhAraM vabhAra saH // 331 // abhAgyairvaibhavaM tasya, kSINaM taccirasaJcitam / salilaM palvalasyeva, caNDarocirmarIcibhiH // 332 // athAsau vaibhavabhraMzavigalatpauragauravaH / samAruroha vohitthaM, susthitazreSThinA samam // 333 / / laDDayana laharIH poto, harIniva mahAbhaTaH / tIrkhA yuddhamivAmbhodhi, paraM pAramavAtarat // 334 // AkAritaM patAkAbhiriva sammukhamAgatam / ratnadvIpamatha prAptaH, potaH pavanavegataH // 335 // antarnalaghi cAvizya, darzitasphAragauravaiH / nAgaraistyAjitaH kAmaM, potastaralatAM tadA // 336 // uttIrya dhairyamAlamvya, potAt prANabhayAdiva / ahaMpUrvikayA lokaH, prapede dvIpamedinIm // 337 / / puNyasArastadA ratnadvIpe ratnamahItalam / nityaM khanatyanirviNaH, svadAriyamivonnatam // 338 // niSpuNyaH puNyasAro'sAvasArANi kathaJcana / ratnAnyavApa no cintAmaNiM tu ciracintitam // 339 // ahaM samaM sameSyAmi, nAsampUrNamanorathaH / itthaM sa kathayAmAsa, gantukAmo'tha susthite // 340 // samaM tamasamAyAntamapi vittapradAnataH / kRtvA samuditaM tIrNaH, potenArNaHpati vaNik // 341 // sa tathaiva tato ratnakhAni khanati nityazaH / zatazo vAryamANo'pi, tadadhiSThAtRdaivataiH // 342 // aparechuH khanannepa, dAribadhvAntadIpakam / cintAmaNi puro'pazyad, durApaM kimu nizcitaiH / / 343 // asAvatha namaskRtya, cintAmaNimayAcata / svarNalakSamapazyaJca, tat tadaiva gRhAntare // 344 // svarNa ralaM ca tat prApya, tIre nIrezituH sthitaH / narasya bhamapotasya, saMjJApadamudaJcayan // 345 // nauvittadhanadevasya, gainturbhogapuraM prati / Aruroha sa vohitthe, nItastatpreSitairnaraH // 346 / / pote tadviditaM henAmAropayadayaM cayam / teSAmakathayacintAmaNiM na tu rahasyavat // 347 // ekadA'sau triyAmAyAM, yAmayugme samutthitaH / prIto vibhuM vibhAvaryA, vibhAvarya nyabhAlayat // 348 // etAH zvetAMzubhAsaH kiM ?, kiM tAzcintAmaNitviSaH / bhAnti klAntibhidaH so'tha, cetasyetadacintayat // 349 // atha prAntimide mUDhaH, kaTIpaTarkuTIpuTAt / cakarSa harSasampUrNaH, pUrNenduspardhinaM maNim // 350 // pazyannasau nizAratnaM, cintAralaM ca tanmuhuH / yutajAtasutadvandvanibhAlistrInimo babhau // 351 / / papAta vAtakampena, pramoda iva piNDitaH / maNistasya karAdadhau, ravirastagireriva // 352 / / sthApyatAM sthApyatAM poto, muSito'smyahamabdhinA / itthaM kalakalaiH pUrNa, tene tenedamamvaram / / 353 // dhanadevastataH potaM, marudbhagatimatiSThipat / kutastvamAkulatamastamapRcchatucchadhIH // 354 // prabhAjitanabhoralaM, cintAratnaM mamApatat / taduddhAraya pAthogherasmAdasmA~zca duHkhataH // 355 // jIvitavyaM mayi svasmin , kIrtirAropyatAM tvayA / harSAt karSaya ralaM tamityuvAca zucaiva saH // 356 // 1 saha khaMtA0 // 2 saha sameM khaMtA0 // 3tvA pramudi khaMtA0 pAtA0 // 4 ki suni khaitA0 // 5 gantuM bhoga khatA0 // 6 kuTIpaTA khatA. pAtA0 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM' [ aSTamaH // 357 // yatra loka camatkAri, bhavatA'kAri zabditam / tadatyAji payo dUre, vAyupUreddhapotataH uttIrya tanmanaH khedAnedAnIM labhyate maNiH / nauvitteneti nItijJo, bodhito maunamApa saH // 358 // tadvatra bhavAmbhodhau, ratnaM mAnuSajanma yat / sudharmasvAmipote'pi, labdhe kiM hArayAmi tat // 359 // padmasenA'tha nizchadmasenA kandarpabhUbhujaH / zrIjambUsvAminaM prAha vratotsAhadhurandharam // 360 // mo bhUtvamubhayabhraSTastau rAjJI - jambukau yathA / tayoH zRNu kathAmetAmasminneva pure purA // 361 // rAzI- jambukayorAkhyAnakam 126 // 362 // 363 // // // 367 // dhanena dhanadAkAraH, svarNakAraziromaNiH / devadatta iti khyAtipAtraM dhAtrItale'bhavat tasyAbhUd devadinnAkhyaH, sUnurviSNoriva smaraH / kAmabhUmIpaterdurgaM, durgilA'sya priyA'bhavat // ekadA sA svayaM nadyAstIre nIrecchayA yayau / vakSojatulyatAprItyA, kumbhau mUrdhani bibhratI paTau taTe taTinyAH sA muktvA majjanakAGkSayA / viveza payasaH kroDa, nivaDakrIDayA rayAt sahelaM tatra khelantIM, mahilAM mahilAM madAt / vyAlokayad yuvA ko'pi kandarpajvarajarjaraH // taruNastAM prati prAha sa sAhasanidhistataH / tava pRcchanti sukhAtaM, taravastanvi ! nanvime // tayA'pi tanmanaHsabhyamabhyadhAyi tadA mudA / ebhyaH svasti tarubhyo'stu, spRhA pUrNA'stu pRcchate // maMdanastadanenAmuM, vacasA jitapatriNA / jaghAna hRdaye tUrNaM, ghUrNamAnaziro'mbujam tattadbhASitapIyUSaiH, sikte'sya vapuSi kSaNAt / zyAmo rarAja romAJcaH, zRGgArAGkurakoTivat // 370 // bAlAn phalArthinastIrasahakAratarostale / kRtvA phalabharaiH prItAnapRcchat keyamityasau nAmnA dhAmnA ca tAM matvA, zizubhyaH sa vahan mudam / kRtArthaprAyamAtmAnaM, mene manmathasannibhaH // 372 // snAtvAM sA'pi saritIre, sthitA sAkaM sakhIjanaiH / jalakkinnAGgasaMlagnasvaprabhAnihutAMzukA // 373 // zatI `kaTAkSanArAcairamuM bhrUcApacApalAt / cacAlAtha manaHsmeramadanA sadanAsA 368 // // 369 // // 371 // 374 // // // cakSuSpa'thamatha tyaktvA, gatAyAM tatra tApavAn / tadaGgasaGgasubhage, tatrAmbhasi mamajja saH upacAraistataH sphAraiH, kAmI kAmapi tApasIm / ayamArAdhayAmAsa, kulaTAkuladevatAm // tApasI tApazIrNAGgamanaGgAhatamAha tam / prItA krItA'smi dAnena, kiGkareva karomi kim ? yuvA'pyuvAca tAM mAtar !, devadinnasya vallabhAm / devadattasnuSAM nAmnA, durgilAM mama melaya // prArthitA kurvatI kelilIlAM kallolinIjale / mama bhrUbhaGgabhaGgIbhiH, saGgamaGgIcakAra sA taMdUrIkRtya sA bhaikSacchadmanA sadmagAminI / jagAda durgilAM vyagrAM, sthAlIkSAlanakarmaNA tayA kupitayA tAha, vadantI tApasI tataH / nirbhartsya pRSThe hastena hatA sthAlImaSIjuSA ityavajJAvazAjjAtapazcAttApA'tha tApasI / tadetat kathayAmAsa, tasyAvAsamupeyuSI vIkSya dakSaH sa taM hastaM, zyAmaM paJcAGgulIyutam / svaM kRSNapaJcamIrAtrau, nimantritamamanyata saM paJceSuprapaJceSu, vipazcit paJcamItithau / tapasvinIM punaH praiSId, bhaktibhirdurgilAM prati avikSA ca sau bhikSAdambhasaMrambhasaMvRtA / devadattagRhaM gatvA, punastAmAha sAhasAt 364 // 365 // 366 // // 375 // 376 // 377 // 378 // 379 // 380 // // 381 // // 382 // // 383 // // 384 // // 385 // 1 tArya ta pAtA0 // 2 mA bhUdubhayathA bhraSTo durgilAvad bhavAnapi / tathA zRNu khaMtA* // 3 kadApi sA khatA0 // 4 lIvRtam' khetA pAtA0 // 5 sA dakSA khaMtA0 // 1
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH ] dharmAbhyudayamahAkAvyam / 75 uccaiH prapaJcitATopA, sakopA sA'pi tApasIm / nirbhartsya gRhapAzcAtyadvAreNa nirasArayat // 386 // vrIDA-pIDAbharAbhugnakandharAbandhabandhurA / athAkathayadasmai sA, rudatI sudatI kathAm // 387 // // 388 // taduktapazcimadvAraniSkAsakathayA tataH / ayamAhUtamAtmAnaM, mene pazcimavartmanA niSpannamAtmanaH kAryaM, matvA sa prAha tApasIm / vAcyA na kApi pApiSThA, mAtaH ! sAitaH paraM tvayA // 389 // imAM ca zAntasantApAM, dattaprastutavastutaH / cakAra kAraNaM siddheH smarasmaraNadurmadaH // 390 // // 391 // // 392 // // 393 // - // 399 // // 400 // atha manmathadIpena, prakAzitapatho nizi / smarArto devadattasya tasya dhAma jagAma saH pAzcAtyavartmanA kAmavivazaH pravizannasau / dadarza durgilAmagre, sA'pi taM snigdhayA dRzA samApya gRrhakRtyAni, patyau nidrAvazaMvade / yayAvupapatiM hRSTA, sA gRhopavanAvanau anArataratazrAntA, sarhaM tena hatAzayA / sA svApamApa tatraiva, samaM bhatraiva nirbharam tadAnIM kAyacintArthamutthAyopavanaM gataH / devadattaH snuSAM tatra tadavasthAM vyalokayat vipazcinizcayAyAtha, sutavAsagRhaM gataH / ekAkinaM sutaM vIkSya, prAptastatra vane punaH ruSA snuSApadAmbhojAdabhijJAnakRte kRtI / mandaM mandaM svahastena, maJjIramudatItarat kramAduttAryamANe sA, nUpure jAtajAgarA / gurumAlokayAmAsa, yAntaM kalitanUpuram sasambhramamathotthAya, kRpaNA prANavallabham / nUpurottAravRttAntaM, sanirvedaM nyavedayat kriyamANe priya ! prAtardivye sAhAyakaM tvayA / kiJcinmama vidhAtavyaM, setyuktvA visasarja tam vahannatyadbhutaM bhItibhAraM so'pi yuvA javAt / pathA yathAgatenAdhovadanaH sadanaM yayau durgilA tu samAliGgaya, nidrArasavazIkRtam / patiM jAgarayAmAsa, mAMsalasnehanATikA maheyA tayA sArdhaM, vardhitoddAmahelayA / tadA vidrANanidro'yaM, cikrIDa brIDamuktayA tatrA thopavene nItvA taM ratizrAntizAntaye / nidrAmudritanetrAbjaM trIDiteva jagAda sA pAdAduttArya maJjIraM, mama pazya pitA tava / ayaM prayAti nirlajjaH, kulAcAraH ka eSa vaH 1 sahopapatinA suptA, guptA'sau vipinAntare / dhyAtveti tvatpitA manye, cakarSa mama nUpuram // tat sAkSAdeva bhASasva, pitaraM hitaraJjaka ! | kalaGka matkule prAtarayamAneSyate'nyathA nizamyeti giraM devadinnaH kAntAmavocata / zIlaikasajje ! lajje'hamidAnImeva taM bruvan // 408 // vakSye prAtastviti spaSTasandhAkartari bhartari / asau suSvApa nistApA, paTuH kapaTanATake // 409 // devadino'tha kopena, pAvakeneva savalan / priyayotthApitaH prAtaH prayAtaH pitaraM prati // 410 // mayaiva saha suptAyA, badhUTyA nUpuraM hRtam / bhrAntena bhavatA yat tadarpyatAmityavocata // 411 // // yugmam // // 404 // // 405 // 406 // // 407 // // 394 // // 395 // // 396 // // 397 // // 398 // // 401 // // 402 // // 403 // sutaM tamiti vaktAramAha svarNakRdagraNIH / tvAM vIkSya suptamatrAsyAH, pAMzulAyA hRtaM mayA // 412 // atheti zvazureNokte, durgilA sA''ha sAhasAt / bhujyate pravidhAya svaM, niSkalaGka kulaM kila // 413 // atho suvarNakAreNa, kuTumbaM melitaM nijam / svajanA durgilAyAzca, samAhUtAH samantataH // 414 // asatyaM hanti pAdAdhazcAriNaM yaH kSaNAjjanam / yakSasya tasya te caitye, jagmurdurgilayA samam // 415 // 1. ca sAntaHsantA N saMtA0 // 2 hakarmANi, patyau saMtA0 // 3 hAnena pAtA0 // 4 nizcikAyAtha vatA0 // 5 'vanaM nIM batA0 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ T saGghapaticaritAparanAma [ aSTamaH snAtvA pavitragAtrA sA, yAvacaityAya gacchati / tAvad grahilatAdambhAjjAreNA''liGgitA'grataH // 416 // dhig 1 dhig ! mA mA spRza tvaM mAM vadantItyatha durgilA / tasmAd vimocitA pArzvavartibhiH strapitA punaH 80 // 417 // 423 // 424 // 3 // 425 // // 426 // // 427 // 428 // 429 // 430 // atha caityAntare gatvA, yakSaM sampUjya ca svayam / sA bhAlakuGmalI bhUtapANipadmA vyajijJapat // 418 // muktvA karagrahItAraM, grahilaM ca naro yadi / ko'pi lagno madaGge tad deva ! kAryA'smi bhasmasAt // 419 // ityudIrya tadA yakSe, saMzayArUDhacetasi / adhazvaraNayoreSA, niHsasAra dhiyAMnidhiH // 420 // zuddhA. zuddheti vAcastat, tAlAsphAlanagarbhitAH / ullAsitA janazatai, rurudhurgaganAGgaNam // 421 // svayaMdRSTAnyapArzvasthasnuSAsaMzuddhicintayA / tadAdi devadattasya, nidrA nAyAdaharnizam // 422 // dinaiH katipayairmatvA, vinidraM taM purAdhipaH / nijasyAntaHpurasyAntazcakAra kila yAmikam // supto jAgarti vA so'yamityutthAya muhurmuhuH / rAjJImekAM sa pazyantIM jJAtvA supto'tha kaitavAt // satyasusamimaM jJAtvA, rAjJI jAlakanirgatA / adhastAddhastinA ninye, bhUtalaM talavartinA atha hastipakenAsau, kupitena cirAgatA / hastihiJjIraghAtena, nijamne jaghane dhanam jAgradyAmikavRttAntakathanena praseduSA / tena sA dhvastakopena, samaM cikrIDa nirbharam tUrNaM gavAkSamAruhya, svarNakAro'pi kautukI / savismayastayostAni, krIDitAni vyalokayat // taM hastipakamAliGgaya, pratyUSasamaye'tha sA / rAjJI karikareNaiva, prasthitA pratijAlakam // svasthAne svarNakAro'pi samAgatyA''zu suptavAn / vAsavezmani suSvApa, sA'pi kSitipavallabhA // hRdi dadhyAvatha svarNakArastaccaritasmitaH / ke vayaM ? yannarendrANAmapyasau viplavaplavaH iti nirvRtimAsAdya, sadyo nidrAM priyAmiva / bheje cirataraprAptigADhAzleSaparAmasau athAkathyata bhUpAya, suptaH parijanairayam / sughoraMghurdhurArAvajitasUkarayUthapaH nidrA tathA vinidreNa, tenAdya yadavApyata / tanmanye kAraNaM kiJcidutthApyastadasau nahi ityAdiSTaparivArastaM saptama dinotthitam / rahasyAkArya papraccha, kSmApaH svApasya kAraNam samagraM caritaM tasmin nivedyAtha gate sati / rAjA samajani krodha-trapAsantaptamAnasaH atha kRtvA kiliJcena, kuJjaraM rAjakuJjaraH / sthitvA rahasi rAjJIH svAH, samAhUyedamabravIt // 437 // duHsvo'dya mayA dRSTastat satyIkRtya hanyatAm / paryastavasanaM hastinyasminnAruhyatAmiti // 438 // ityAdiSTA narendreNa, sarvAH zuddhAntayoSitaH / utterurdvipamAruhya, pUrvAdrimiva tArakAH sA tu duSTA bibhemIti, bhASamANA mahIbhujA / hatA'bhimantriteneva, padmena patitA bhuvi athAsyA jaghanaM rAjA, zrRGkhalAki kazmalam / dadarza zaivalAlIDha jAhravIpulinopam athA''ha tAM hatAM rAjA, kopATopAruNekSaNaH / anyAsAmapi bhIrUNAM bhIrutAM pratipAdayan // 442 // yAsi dvipakarAjjAraM, bibheSi tu kaTadvipAt / modase zRGkhalAghAtaiH, padmaghAtaistu mUrcchasi // 443 // iti bruvan bhruvaM bhAle, samAropyAtikopanaH / dhRtvA kezeSu lokezaH, kRSTavAn piSTavA~zca tAm // 444 // // 431 // // 432 // // 433 // // 434 // // 435 // // 436 // // 441 // 1 yairjJAtvA tA0 // 3 suptaH sa kaideg khaMtA0 // khetA0 // 7 tvA kali // 439 // // 440 // * 2 kiM mAM pazyati rAzIti, dhyAtvA suptaH sa kai pAtA // .. 5 'stihI pAtA // 6 tar khaMtA0 // 9 tArikAH khaMtA0 // 4 samamuM jJA' khaMtA0 // pAtA // 8hyatAM tataH
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . dharmAbhyudayamahAkAvyam / atha hastipakaM hastirAja hastigatiM ca tAm / hantuM nUtanamAreNa, nRpaH kizcidacintayat // 445 / / tataH kSitipatiH sAkaM, sAkampaiH svajanairbhayAt / vaibhAraparvataM yAto, ninye tatra ca tat trayam // 446 // athA''dizannRpo hastipakaM sAkaM striyaa'nyaa| AruhyAropaya rayAd, dvipaM mUrdhni gireriti // 147 // samamRtyu-samasthAnagatiharSAdubhAvibham / adhirUDhAvathAmbhodaM, rohiNI-zazinAviva // 448 // hastI hastipakenAtha, prerito girimUrdhani / Aruroha payovAha, iva mandena vAyunA // 449 / / athA''rUDhaM girermurbhi, meNThamAjJApayannRpaH / pAtayainaM dvipaM zailAt , kailAsagirigauravAt // 450 / / ityukte kSitinAthena, niSAdikRtasaMjJayA / eko'mbare nirAlambazcaraNaH kariNA kRtaH // 451 / / pAtayeti nRpAdezAnmeNThanunnaH punaH karI / padaM dvitIyamuddhe, samArodumivAmbaram // 452 // hAhAkAramathA''dhAya, pUrlokaH zokapUritaH / IdRkSaM rakSa rakSebhamiti bhUpaM vyajijJapat // 453 / / roSadoSakhaniH kSamApastamupekSya purIjanam / uvAca pAtayetyuccaistadA hastipakaM punaH // 454 / / tRtIyaM meNThanunno'tha, pAdamutpATayana karI / girAvekapadastasthau, tapasyanniva muktaye // 455 // lokairatha bhRzaM hAhAkAralyAhAravIcibhiH / kSapitaH kSitipAlasya, kopAgniH kariNaM prati // 456 // athAvanIdhavenAyaM, niSAdI bhASitastadA / kathaJciduttaratyeSa, karI jIvan gireriti // 457 // AvAM muJcasi jIvantau, yadyuttarati tat karI / iti vijJapayAmAsa, meNThaH pRthvIpatiM prati // 458 // abhayaM te vayaM dadmaH, padmAsana dvipaM mama / uttAraya rayAdetat , tadA''dizadamuM nRpaH // 459 // ityAdezAnnarezasya, muditena niSAdinA / uttAritaH karI zailAdAtmA ca yamamandirAt // 460 // ___ atha cakSuSpathaM bharturvihAya sahitastayA / cacAla so'yamuttAlagatirdezAntaraM prati // 461 // prAnte prAmasya kasyApi, nizi devakulAntare / tau lInau nalinakroDe, tasthaturbhamarAviva // 462 / / samaye'tha nizIthasya, grAmataH ko'pi taskaraH / saloptraH prAvizacaityaM, talArakSaramudrutaH // 463 // udite vidito bhAnau, grAhyo'yamiti nizcayAt / UrdhAste pattayazcaitye, ddhurndhrvprtaam| so'pi caurazcarannantazcaityamagrasphuratkaraH / luThitasyAtha meNThasya, zarIraM pANinA'spRzat // 465 // nidrAvidrANacaitanye, tasminnatha niSAdini / cauraH saJcArayAJcakre, kara kamalakomalam // 466 // kathaJcidapyatho rAjJIkucabhUdharamUrdhani / prANarakSaNadurge'sya, taskarasya karo yayau // 467 // tatkomalakarasparzamanubhUya nRpAGganA / manobhavArtA taM vArtAmapRcchat ko bhavAniti // 468 // tenoktamasmi cauro'hamadhirohanmRtiryataH / etaccaityaM caturdikSu, matkRte veSTitaM bhaTaiH // 469 // bhayavantaM bruvantaM tamityAha kSitipAGganA / mA bhaiSIrbhavataH prANarakSA dakSa ! kariSyate // 470 // hRtvA tvayA yadAnItaM, tadasyocchIrSake tyaja / tadehi dUrato yAvastAbadAvAM smitasmarau // 471 // nizamya samyagAyAtamRtyuzAntimahauSadham / etasyA vacanaM caurazcakAra sa yathoditam // 472 // kSaNena sA'pi gaurAGgI, caurAGgIkaraNodyatA / hastyArohamamuJcat taM, cittaM ko vetti yoSitAm ? // 173 / / athodite dyutipatau, dhvAntadrumadavAnale / vivizurvivazAH kopAccaityaM caurArthino bhaTAH // 474 / / lopnavantaM tadA''rakSAH, krodhAd dadhuniSAdinam / tanvantastumulArAvamullalantastadA mudA // 475 / / gha. 11
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapraticaritAparanAmakaM . - [aSTamaH seyaM mugdhA mama vadhUzcaureNa jagRhe' punaH / nAhaM caura idaM jalpan , sa tatazcakRSe bhaTaiH // 476 // samaM malimlucenAtha, nAthabhUtena pAMzulA / cacAla caityatastasmAt , kalaGkakaniketanam // 477 // prasthitAbhyAmathaitAbhyAM, dadRze purataH sarit / ambhaHkumbhikarodazcadambucumbitaTadrumA // 478 // cauro'tha cintayAJcakre, na, yA nijavibhorabhUt / bhaviSyati kutaH sA me, kAmeSuvivazIkRtA / // 479 // asyAH sarvasvamAdAya,, mAyayA tad bajAmyaham / manorathaM madIyaM hi, nadIyaM pUrayiSyati // 18 // iti nizcitya tAmUce, caurazcapalalocanAm / dustarA, sindhureSA'sti, gatinirjitasindhure / // 481 / / ekakAlaM na bhavatI, vasanA-''bharaNAdi. ca / uttArayitumIzo'haM, tat pUrva sarvamarpaya // 482 // tatastIre vimucyaitat , sarvaM sarvAGgasundari ! / bhavatIM punarAnetumahameSyAmi satvaram . // 483 / / ..... sA'pi tadvacasA prItA, vasanA-''bharaNAdikam / tasyA'rpayitvA caurasya, zarastambAntare sthitA / . . // 484 // svabhAvanistrapAM dauzyanistrapastAM vilokayan / dAyAdavat tadAdAya, sa vivezA''pagApayaH / / 485 // svapatityAginIMna tvAM, svame'pi spRhayAmyaham / tAmityuktvA nadIM tIrthyA, taskaraH sa tirodadhe // 486 // sA'pi kiM karavANIti, vANinI mUDhamAnasA / ekaM jambukamadrAkSInmAMsakhaNDajuSaM mukhe // 487 // jighRkSuHsatimi sindhorambukacche'tha jambukaH |maaNskhnndd,puro muktvA'dhAva yAvadayaM rayAt // 488 // ... tAvadambunimagne'smin, matsye vivalitastadA / / " .. .. . . cakranda jambuko duHkhI, zakunyA pizite hRte // 489 // yugmam / / taM tathAsthitamAlokya, gataduHkheva sAhasat / prauDhAnyapi hi duHkhAni, vismayante'tikautukaiH // 490 // hasantImasatImetAM, vyaktamUce'tha jambukaH / mAM kiM mAMsa-timibhraSTaM, nagne! hasasi nitrape!? // 491 // aSTaM jArAca caurAca, kiM nAtmAnaM husasyaho!! / mUDho hyadrau jvalat pazyenna punaH pAdayoradhaH // 492 // jalpAke jambuke tasminniti vRttaM nRbhASayA / cintayAmAsa sA yAvadAviSkRtacamatkRtiH // 493 // sa divyapuruSo bhUtvA, bhUribhUSaNabhUSitaH / jagAda jambuko vAcaM, bhUyastAM tAvaduJcakaiH // 494 // // yugmam / / nijaM jAnIhi mAM pUrNahimAMzumukhi ! kAmukam / ahaM sa-haMsagamane !, zikhAratna niSAdinAm // 495 / / tvAmAdAya gate caure, caurabuddhyA'tha rakSakaiH / ahaM duHkhalatAmUlazUlAyAmadhiropitaH // 196 // jinadAsaM tadA''sannacaraM vIkSya vaNigvaram / Ato'yAcaM payaH pAtuM, payodamiva cAtakaH // 497 // namo'rhadaya iti nyasya, mantraM mayi tadA''ture / pAnIyAya jagAmA'yamantAmaM vaNigvaraH // 498 // . atha.zUlAsthitastena, mantreNa mukharastadA / jAto'haM ketakIpatramAgrajApatirephavat // 499 // ArakSAnujJayA zreSThI, payaH pAyayituM mayA / dRSTo hRSTena mAteva, vegAdAgAmukastadA // 500 // apItenApi tRpto'haM, payasA dRkpathasTazA / smarannatitarAM mantraM, prANairmukto'smi tatkSaNAt // 501 // {. .., tanmantradhyAnamAhAtmyAd, bhUtvA'haM jJAnavAn suraH / ..taba mohanyapohAya, vyadhAM pheruNDatANDavam // 502 / / jainaM bhUja tato dharmamamuM tvamapi bhAmini !| naiva svargA-'pavargazrIryatprasAdAd-durAsadA // 503 // 1 he'munA / nA khatA0 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] / / dharmAbhyudayamahAkAvyam / candracArUNi cIrANi, paridhApya prabodhya tAm / athAyamAnayat kApi, pattane tinImaThe // 504 / / ityasau bodhitA tena, raviNeva sarojinI / dadhau hRdi tadA sAdhudharma haMsamivojjvalam // 505 / / tat tvaM sA kambukaNThIva, sa jambuka ivApi ca / mAsma bhUrubhayabhraSTo, muktyartha muktvaibhvH|| 506 // atha zrIjambUrUce tAM, strIcetAMsi prabodhayan / vidyunmAlIva naivAha, mohe majjAmi kAmini ! // 507 // vidyunmAlyAkhyAnakam asti santatasaJcAritArAvizrAmabhUmikA / namaH stamveramastambho, vaitAtya iti bhUdharaH // 508 // tasyAvanistanasyeva, mUrdhni kAzmIrapatravat / puramasti maNistomamayaM gaganavallabham // 509 // tatra vidyAdharau vidyunmAli-megharathAviti / vaitAvyazrImukhasyAsya, nagarasya dRzAviva // 510 // atha sAdhayituM vidyA, mAtaGgIsaMjJayA zrutAm / mantrayAmAsaturvidyAdharau prItidhurandharau // 511 // caNDAlakanyAmudAya, tahe vihitAspadaiH / vidyA varSAvadhi brahmacaryAdeSA tu sAdhyate // 512 / / bhUkhaNDamaNDane gatvA, sAdhayAvaH kvacit pure / tadetAmiti nizcitya, tau vasantapuraM gatau // 513 // sthitvA caNDAlaveSeNa, tatra caNDAlapATake / etau caNDAlamukhyAnAM, cakratuH sevanakriyAm / / 514 / / tatastaiH sekyA prIte, ratau sambhASitau mithaH / kimaoNjau kutaH prAptau ?, kimArambhau yuvAmiti // 515 / / tAvUcaturiti mleccharAjaputrAvihAgatau / sAketapuravAstavyAvAvAM pitrA nirAkRtau // 516 / / tadAvAbhyAmihAgatya, yUyameva niSevitAH / vinA satprabhusevAbhiH, ka pUryante manorathAH ? // 517 // iti zrutvA tayorvAcaM, tadA caNDAlazekharAH / te babhUvurmudA''modamandiraM meduraprabhAH // 518 // tadA''nandamayairebhistAvetau pariNAyitau / svAjanyAya svaputrIbhyAM, latAbhyAmiva bhUraho // 519 // brahmacaryeNa rociSNuratha megharathaH kRtI | vasa~statraiva varSeNa, tAM vidyAM vazamAnayat // 520 // vidyunmAlI tu cANDAlI, taamkaamytaadhmH|saa'pi garma dadhau tasya, sthirIkaraNakArmaNam // 521 // asiddhamatha siddhastamAha megharathastadA / kimakAri tvayA mUDha !, magno'si mlecchavAridhau // 522 // ityAkarNya trapAnamro, vidyunmAlI jagAda tam / ekavAraM sadAcAra ! 1, kSamyatAM viplavo mama // 523 // idAnIM sAdhayiSyAmi, vidyA nirjitamanmathaH / vAcyaH prItiprakarSeNa, varSeNAhaM tvayA punaH // 524 / / evamastu gaditveti, sphurdvidyaapdcchdH| dhImAn pakSIva vRkSAgramAsaroha nabhastalam // 525 // samayAnte samAyAtaH, samayA taM punaH kRtI / bandhupremaguNAkRSTo, mlecchaM vidyAdharo'pi saH // 526 // ame tAvadasau vidyunmAlI bAlaM kare dharan / punargarbhitacaNDAlIzAlI tena vilokitaH // 527 // so'pi megharathaM vIkSya, trapayA'bhUdadhomukhaH / rasAtalapravezAya, draSTuM randhramivAvanau // 528 // ukto megharathenAtha, vandho ! bandho'yametayA / kutaH zaTitayA rajjvA, gajasyevAbhavat tava? // 529 // athAghomukha evedaM, vidyunmAlI jagAda tam / vandho / vidyA'munA'bdena, sAdhyA zodhyo'smyahaM punaH // 530 // 1 "di sadA sAdhu pAtA0 // 2 tatastau sevayA prItI, ratau patA0 // 3 hatau ? kutaH vtaa||4tenaavlokhNtaa||
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ samapaticaritAparanAmakaM . [aSTamaH 'nizamyeti gataH so'pi, yAvad varSatrayaM punaH / ehireyAhirI cakre, mano mohe tu so'dhamaH // 531 // duHkhadAvAmidAhAya, nAhaM mohATavItaruH / tanvi ! tadvad bhaviSyAmi, strIlatAjAlaveSTitaH // 532 // ' giraM kanakasenA'tha, sudhAmAthabhavAmiva / abhyadhAddhAriNIputraM, prati pratikRtI rateH // 533 // zAstravyApArapArINo, dhurINo buddhizAlinAm / eSyasyanuzayaM nAtha!, tvaM zaGkhadhamako yathA // 534 // zaGkhadhamakAkhyAnakam zAligrAma itigrAmaH, khyAtaHkSmAtalabhUSaNam / lolazrIkelizailAbhakaNakUTo'sti vistRtaH // 535 // kauTumbikasya kasyApi, tatraikaH kSetrarakSakaH / preSyo'jani dhvanakambunAdatrAsitabhakSakaH // 536 // ekadA'yamupAdAya, pANau zaGkha nizAmukhe / dUre jagAma prAmasya, kSetrarakSaNadakSiNaH // 537 // nizIthasamaye hRtvA, kuto'pyatighanaM dhanam / tatkSetrasya samIpena, caurAH kecit tadA'calan // 538 // tena tatrAntare kSetrAntare mAlAgravartinA / kamburambudharadhvAnavAdya'vAdyata helayA - // 539 // tadAkarNya tadA kambuzabditaM te malimlucAH / tyaktvA''zu godhanaM nezuH, praaptaarksskshngkyaa|| 540 // tat tasya godhanaprAptipuNyAkarSaNamantratAm / tatAna kambuniHsvAnagauravaM cauravaJcakam // 541 / / vibhAtAyAM vibhAvaryA, caryA kurvan sa godhanam / vIkSya niHzeSamAdAya, dAtuM grAmAya cAgamat // 542 // atha grAmasya kAma se, pUrayan bhUrigodhanaiH / dattastadA yathA duHsthaM, yayau dhanadayakSatAm // 543 // anyadA'pi nizIthinyA, nizIthe godhnaashyaa| kSetramAlAdhirUDho'sau, zaGkha dhamati dhairyavAn // 544 // . ta eva taskarAstatra, nizIthe'nyedhurAyayuH / hRtAdbhutadhanA dhairyajitakInAzakikarAH // 545 // dadhmau zaGkha kSaNe'muSmin , so'pi kSetrasya rakSakaH / AhvAtumiva durbuddhirdUrAdApadamAtmanaH // 546 // AkarNya te tadA kamboH, zabdamabdavijitvaram / kimetaditi saMrabdhAzcaurAzciramacintayan // 547 // atraiva zaGkhazabdo'bhUt , purA'pi prApitajvaraH / bhayAdakasmAdasmAkamAkasmikavikasvaraH // 548 // naraH zaGke'sti kedArarakSakaH zaGkhavAdakaH / bhramitAH smaH purA spaSTaM, kaSTaM tena durAtmanA // 549 // iti nizcitya te caurAH, zaGkhasvanamanUdyatAH / sa zaGkhadhamako yatra, tatra kSetrAntare yayuH // 550 // muSTibhistADayitvA taM, bhaktvA zaGkha ca sakrudhaH / hRtvA ca taddhanaM makha, caurAste jagmurunmudaH // 551 // prabhUte sati vitte'sminnadhikAdhikavAJchayA / sa iva tvaM vidagdho'pi, bhava mA padamApadAm // 552 // , atha jambUH sa tAmAha, satAmAhataviplavaH / syAmahaM kimu ? mUrkhatvAnmumUrSuH sa kapiryathA // 553 // vAnarAkhyAnakam asti hastikulotkhAtai, ratnai revAmbuvAhitaiH / ralAkarIkRtAmbhodhivindhyo nAma dharAdharaH // 554 // anekamunimAhAtmyAdadAhAtmakatAM gataH / tadvanAntardava ivAbhavat ko'pi kapIzvaraH // 555 // udbhUtarucisambhArAstArA iva nizAkaraH / kAmaM kAmayate sarvAH, sa ekaH kapikAminIH // 556 // 1.so'pUrayad bhU khaMtAsaM0 // 2 degthA'tuccha, yayau pAtA0 // 3 degnyAM, ni' vatA0 // / 4 degpadaH khatA0 pAtA0 // 5 azeSamuni vtaa0|| 6 vA'bhUt ko'pi kapiyUthapaH ityevaMrUpaH pAThaH vaMtA0 pAtA0 // 7 tabhUrisaJcArA khatA0 / /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH1 / dharmAbhyudayamahAkAvyam / kapiH ko'pyasalaMmanyaH, kadAcinmadanAturaH / vaJcayitvA'dhipaM reme, tatpriyAbhirmayojjhitaH // 557 / / taM yuvAnaM baliSThaM ca, vIkSya zAkhAmRgastriyaH / jaratkapiratodvignA, dadhurmudamuditvarIm // 558 // samameSa parIrambhasambhrameNa kapistriyaH / kAma-kopavazAt kampasampadA padamAdadhau // 559 // sa tAzca nakha-dantAdimRdukaNDUyanAdikam / racayAmAsuranyonyaM, raho galitacetanam // 560 // atha yUthapatirdUrAdetadAlokya duHsaham / adhAvat tAvUtkAra, laharIjitvaratvaraH yuvA kapirapi prekSya, taM samAyAntamabhyagAt / javAnjitaMtu ceto'pi, muktvA strImadhya eva saH // 562 // gRhItagRhiNIkopasATopahRdayaM tadA / sa taM vAlIva sugrIvamugrakrodhamayodhayat // 563 / / parasparaparikSiptapratISTayAvaloSThakaiH / tau ghnantau vanadevInAmAzcarya cakratuzviram // 564 // atha kacchAbhapucchau tau, kSurIkArAviva kSaNAt / UvauM pAzcAtyapAdAbhyAmahaM vivizaturmithaH // 565 // javenAtha jaran dUrAgatikhinnaH kapIzvaraH / yUnA strIdRSTipuSTena, nirbhagnastrAsamAsadat // 566 // zilAjatuni sa kSitvA, mukhaM salilakAGkayA / uddhartumakSamaH pANI, mUrkhaH prANakRte'kSipat // 567 // tAvat tAvapi tatraiva, vilagnau vajralepavat / taduddhAraghiyA mUrkhaH, pazcAt pAdau nyayuGga tat // 568 // lainau tAvapi tat tatra, satRpNasya kramau hareH / tena kIlitasarvAGga, iva mRtyumavApa saH // 569 // tadakSisapadaH pUrvamAkRSed vadanaM sa cet / avazyaM tasya tanna syAd , durmatermRtyurIdRzaH // 570 / / bhavAdRzAM vacastRSNAprerito'hamapi bhramAt / sajAmi rAgagaireye, gaurAGgi! kapivannahi // 571 // - nabhaHsenA'tha vakti sma, vyakta lobhena bhUyasA |naath! yAsyasi nirbuddhibuddhistrIvopahAsyatAm // 572 // buddhistriyA AkhyAnakam grAmaH sasyazriyAM dhAma, nandigrAma iti shrutH| asti vistIrNakedArasaGkINIbhUtabhUtalaH // 573 // tantra siddhizca buddhizca, prasiddha vRddhayoSitau / abhUtAM sphAradAriyamandire sakhyasodare // 574 // prAme'tra bholigo nAma, yakSo vikhyAtavaibhavaH / vittasyAbhUt prabhUtasya, dAtA sevAdhane jane // 575 // siddhirArAdhayAmAsa, tatastaM bhaktibhAsurA / dInAradvitayaM tuSTo, dadau tasyai sa cAnvaham // 576 // abhukta kAThapAtre yA, sA bhuGke hembhaajne| dAsya vyadhatta yA'nyeSAM, tasyA dAsyo'bhavan gRhe // 577 / / kuTIre yA'vasad bhagne, saudhe vasati sA'nizam / dadhau yA cIvaraM jIrNa, dukUlaiH sA'nukUlyate // 578 / / itthamAlokya tAM vuddhiH, siddhiM siddhoruvaibhavAm / prItyA rahasi papraccha, sAkUtaM kautukAditi // 579 / / // vizeSakam // kulakramAgataH svAmI, dArinaM tAvadAvayoH / kuto vibhavapAthodhijaladevIva vartase ? // 580 // atha sA kathayAmAsa, tuSTo yakSaH sa bholigaH / dInAradvitayaM datte, sampannetrAbhamanvaham // 581 // iti tasya nizamyAsau, vAcaM nizcitya cetasi / tamArAddhavatI yakSaM, buddhirbhaktibharotarA // 582 // 1degrapUtkAralaha pAtA0 // 2 degvanolakaiH khaMtA0 pAtA0 // 3 569-70 zlokayugalasthAne-lagnau * tAvapi tat tatra, mRtyumApa sa durmatiH / aprakSiptapadaH prANAnAcakarSa yadAnanam // ityevaMrUpa eka eva zlokaH pAtA. pustake vartate // 4 tatraiva, sata khNtaa0|| 5 dRzavaca pAtA0 // 6 ddhistvaM buddhislIva hAsya khaMtA. paataa0|| 7 abhuGa khNtaa0|| 8 thogharjala pAnA0 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 saGghapaticaritAparanAmakaM - [ aSTamaH tuSTa jagAda yakSostha, kimu tvaM yAcasIti tAm / dviguNaM siddhito deyaM, mametyeSA'vadanmudA // 583 // dadau yakSo'nvahaM tasyai, dInArA~zvaturastataH / atha sA prathate buddhirapi siddhirivAnvaham // 584 // buddheH siddhimiti jJAtvA, siddhyA''rAddhaH punardadau / tato'pi dviguNaM yakSaH, sevAkRtkalpapAdapaH / / 585 // ArAddhastat punarbuddhyA, yakSaH pratyakSatAM gataH / dviguNaM kalpayAmAsa, pratyahaM siddhiRddhitaH // 586 // ArAdhayat punaH siddhistaM yakSaM krUramAnasA / kiM te dadAmi ? tuSTo'smi, so'pi tAmityabhASata // 587 // siddhyA tadUce tacakSurekaM me kANaya prabho ! / tAmekacakSuSaM yakSastataH kRtvA tirodadhe 11:466 11 buddhyA'tha punarArAddho, yakSaH sAkSAt puro'bhavat / nigadan kiM dadAmIti, prItipUravaraM varam 1 // 589 // vidhehi dviguNaM nAtha !, mama tvaM siddhidAnataH / tadAkarNya vidhAyAndhAM, buddhiM yakSastiro'bhavat // 590 // tadvat tvamapi tannAtha !, RddhiM prApyApi durlabhAm / anuttarAM zriyaM vAJchannapAye nipatiSyasi // Uce jambUkumAro'tha, samAropitainizcayaH / utpathaprasthitiM kurve, naivAhaM vAjirAjavat // C 591 // 592 // vAjirAjAkhyAnakam 1 zrI vazaMvadasaundarya, zrIvasantapuraM puraMm / asti kSitivadhUMhAratAraM prAkAra bhAsuram // 593 // jitazatrurnRpastatraM, sutrAmapratimaH zriyA / AsId doHstambhadambholilolitAparabhUmibhRt // 594 // asau yazaH kumArasyaM, yadIyasya visarpataH / babhau nabhaHpathotsaGge, zazI sahacarazciram // 595 // 'anyadA sa nRpo'vAdId, vAharatnaparIkSakAn / 1 // sarvotkRSTo'sti me vAjI, rAjye ko'pIti kathyatAm atha te gadite rAjJA, hayavidyAvido hayam / cakRSuH sainyato vArddherindravAhamivAmarAH bhUpAya darzayAmAsurdarzanIyamamuM hayam / te pUrNalakSaNaM bhAnurathAkRSTamivASTamam kizva vijJapayAJcakruste mahIzakramakramAt / vAho'yaM yasya rAjye syAnna sa jeyaH parairiti tadasau vasudhAhAra, sudhAhArahayopamaH / rakSaNIyaH prayatnena, sampUrNASTAGgalakSaNaH ityAkarNya giraM teSAM savizeSAM mudaM vahan / kiJcid vicintayAmAsa, hayanyAsakRte nRpaH atha dadhyau nRpo yogyaM, jinadAsaM vaNigvaram / bhAti yadyazasaH zailanAthaH prAthamakalpikaH // asAvagarhyagArhasthyatratamANikyavAridhiH / dharmaikadhyAnadhanyasya, tasya nyAsAya kalpate ityAlocya tamAkArya; kAryA- kAryavivekakRt / taM nyAsamarpayAmAsa, medinIvAsavo hayam arpitaH sa narendreNa, samudreNeva candramAH / jagRhe jinadAsena, nabhaseva mahIyasA jinadAso'dbhutatamaM tamaGgIkRtya vAjinam / nizAntamApa tejasvI, nizAntamiva bhAskaraH // 606 // taccArucaturaGgAya, turaGgAya vyadhAd vaNig / indirAMmandirAyAsmai, mandurAM mandirAntare // 607 // zvetasyAsya hayasyAdhaH kSiptA komalavAlukA | prAptA dIptijitevAsau, sevArthaM candragolikA // 608 // samagrabhuvanavyApi zrIvazIkArakAraNam / zrIjinaM vAjinaM vA'yamekaM dhyAyati dhIradhIH // 609 // // 605 // // 596 // // 597 // // 598 // - // 599 // // " 600 // 601 // 602 // / / 603 / / // 604 // 1 buddhisi pAtA0 // 2 mimAMzA khatA0 pAtA0 // 3 'tasammadaH / utpatha N khatA* // 4 'thAt kR saMtA0 pAtA0 // 9
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] ' dharmAbhyudayamahAkAvyam / yathA yathA hayo vRddhi, sa prayAti tathA tathA / khurairnRpavipadvallimUlAni khanati dhruvam // 610 // saha svarAjyasampattyA, vipakSavipadA samam / sarvAGgANi turaGgo'yaM, tuGgacchaviravIvRdhat // 611 // ninAya nIrapAnAya, hayanAyakamanvaham / sa zreSThI svayamAruhya, rakSAdakSaH sarovare // 612 // valamAno'ntarA tIrthanAthaM vaahsthitsttH| triH sa pradakSiNIkRtya, natvA'bhyeti niketanam // 613 // nijAvAsa-jinAvAsa-jalAvAsapathatrayam / muktvA hayo na jAnAti, mArgamanyaM purAntare // 614 // athAripRthivInAthAzcetasyetadacintayan / kuto'sya vardhate rAjyamasmAkaM kSIyate punH| // 615 // athAkathyata sarveSAM, teSAM gUDhacaraizcaraiH / vAharatnasya mAhAtmyaM, tasya tejomayAkRteH // 616 / / bhUnAthasyAtha kasyApi, mantrI prAha sasAhasaH / taM vAhamahamAneNye, nacirAJcauryacaryayA // 617 // iti pratijJAM sa prAzaMmanyaH kRtvA nRpAjJayA / zrAvakArambhadambhena, pracacAla ghanaghanaiH // 618 / / zrIvasantapure tatra, gatvA zrAvakatattvavit / vakreccho racayAJcakre, sa caityaparipATikAm // 619 // sa zraddhAvAniva zrAddhasadmasu cchadmasusthitaH / jinArcAbhyarcanaM kurvan , jinadAsagRhaM gataH // 620 // tanvAnastIrthanAthasya, pUjAmatha yathAvidhi / svAvAse jinadAsena, sAnandenAbhinanditaH // 621 // atha bhaktipathanyastamanAH sammAnato mataH / taM sAdharmikavAtsalyAjinadAso'vadanmudA // 622 // adyAnavadyajainendradharmasambandhavAndhava / / bhojanena vidhehi tvaM, mama dhAgni pavitratAm // 623 / / vinate jinadAse'sminnatibhaktyA vadatyapi / anicchanniva tasthau sa, kArya pUrNamiti smaran / / 624 // athAsau gADhamabhyarthya, bhojito bhaktipUrvakam / svAvAse jinadAsena, nizAyAmapi vAsitaH // 625 // kenApi suhRdA zreSThI, jinadAso'pyanIyata / mahotsavajuSA saudhe, nije sthApayituM nizAm // 626 // asAvatha nizIthinyAmutthitaH kUTadhArmikaH / Azu taM vAhamAruhya, niHsasAra tvarAturaH // 627 / / so'nyataH preryamANo'pi, jagAma sarasIM hyH| pItvA'mbu valitaH prApto, yatrA''ste jinamandiram // 628 // pradakSiNAtrayaM tatra, dattvA punaragAd gRham / atyartha nudyamAno'pi, sa vAjI nAnyato yayau // 629 // tato vibhAtazeSAyAM, vibhAvA~ bhayakabhUH / muktvA vAhavaraM dhUrtazcapalaH sa palAyitaH // 630 / / athAkhilanizAvAhakhinno vAhaziromaNiH / viveza mandurAminduH, pratyaggiriguhAmiva // 631 // atha prAtaH samAyAtaH, sa mAyAtarupAvakaH / jinadAso nijaM dhAma, dhAmanAtha ivAmbaram // 632 // atha pRSTo nizAvRttaM, vRttAntaM vAjino jnaiH| taddhIto mandurAM gatvA, zreSThI hRSTo'zvavIkSaNAt // 633 / / vAjinaM tamagantAramagaM tAramayaM yathA / sollAsamarcayAmAsa, jinadAsaH pramodavAn // 634 // ratnatrayatrimAgI tad , bhavAhaprerito'tyajan / ahaM pUjyo bhaviSyAmi, mahatAM sa hayo yathA // 635 / / kanakadhIratha pAha, svAminnityAturaH sphuran / puNyahIna iva prauDhapuNyo'pi paritapyase // 636 // puNyahInAkhyAnakam . haMsAbhavaijayantIbhiojayantI nabhonadIm / jayantI svaHpurImasti, jayantIti purI smRtA // 637 / / 1Dhatarai khatA. pAtA0 // 2'to nataH khatA0 pAnA0 // 3 'sminniti gaMtA0 pAnA0 // 4 "mArgAt tadeg pAtA0 // 5 turaM sphu pAtA. // 6 rI zrutA saMtA0 pAtA0 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritA paranAmaka dhanadattotsavastatra, dhanadatto mahAvaNik / AsId vasumatIsAhacaryavaryagRhasthitiH ekadA bibharAmAsa, garbhe vasumatI sutam / doSAkaraM taM prAcIva, saviturvyayakArakam jAtamAtre punastatra, pradoSe tamasAM pade / gRhasya gaganasyeva, kSINo bhAsvadvasuvrajaH jAte'STavarSamAtre'smin mAtA mRtyumavApa sA / puNyahIna iti khyAtiM, talloke gatavAnayam tadanyasadmasu svairaM, karma nirmAya jIvati / matveti sa gRhe ninye, mAtulenAtulecchayA mAtulasya gRhaM tasmin, gate katipayairdinaiH / muSTaM caurairnizAkhAtabhittikRSTadhanoJcayaiH atha taM prathate loko, nirbhAgyaikaziromaNim / tannirvedanidhiH so'pi, yayau dezAntaraM prati // asau puri tamAlinyAM, mAlinyAGgIkRtastataH / siSeve vaNijAM nAthaM, vinayI vinayandharam // gate'smin divasaiH kaizcit zikhidagdhAlayo vaNik / sa janaiH puNyavAn mene, jIvanniHsRtamAnuSaH Dha [ aSTamaH // 638 // // 639 // // 640 // // 641 // // 642 // // 643 // 644 // 645 // // 646 // // 648 // // 649 // // 650 // // 651 // 652 // 653 // tat khinnaH puNyahIno'yaM, bohitthamadhirUDhavAn / dhanAvahena vaNijA, maNijAlajuSA samam // 647 // pravIra iva bohitthaH, pratyarthiSTatanA iva / vIcIrvidArayantrabdheH, paraM pAraM sa yAtavAn athopArNya dhanaM bhUri, calito'sau dhanAvahaH / sahaiva puNyahInena, dhanopArjanazAlinA amajjat taz2ale sindhorantaH pravahaNaM tataH / tatrApi phalakaM prApya, puNyahInastu niryayau puNyahIno'mbudhiM tIrtvA, saMsAraM zamavAniva / avApadaTavIM kAJcit, kastUrIpatravad bhuvaH atho carannaraNyAntaH, sa dadarza mudAssspadam / vismito vezma yakSasya, vanIdhammillasannibham // sa tamArAdhayAmAsa, yakSamakSobhamAnasaH / AtmAhRtairjalaiH puSpaiH, phalaizcAdbhutabhaktibhAk // atha tuSTo'vadad yakSaH, puNyahInaM prati drutam / mama hemamayaH kekI, puro nartitumeSyati // picchaM gacchannasAvekaM, kekI yanmuJcati svayam / grAhyaM tad bhavatA nityaM, cAmIkaramayaM rayAt yakSasyeti vacaH zrutvA, prItastatra sa tasthivAn / pranRtya gacchato haimaM, picchaM gRhNAti kekinaH // ekadA tena mUrkheNa, gacchan haimaH zikhI ghRtaH / ekakAlamazeSANi, picchAnyAdAtumicchatA // tatpANisparzamAtreNa, kekI kAkIbabhUva saH / picchAnya gRhItAni, kAkapicchAni cAbhavan // AtmAnamatha nirbhAgyamanvazocadasau tadA / tulyakAlaM dadad dRgbhyAM jalaM lakSmyai sukhAya ca 659 // tataH sa iva mUrkhatvaM vRthA tvamapi mA kRthAH / AzramAdikramajJo'pi kimajJa iva vartase ? // 660 // tAruNye'pi vratagrAhI, kadA'pi vikRtAzayaH / pUrvopArjitapuNyAnAmapi nAzAya jAyase // 661 // 654 // // 655 // 656 // 657 // 658 // // athAvAdi sudhAvAdi, vacastAM prati jambunA / na bhavAmi manastApaikamaThaH kamaTho yathA // 662 // kUrmAkhyAnakam bhUdharo vindhyanAmAssti, yaMtra spardhAt parasparam / viyaduvIMjuSaH kuryurgarji parjanyadantinaH // 663 // abhUt kAdambinI tasya, kAminIvATavI taTe / gambhIro'syAM babhau nAbhIrUpaH kUpazca kazcana // 664 // 1 yatra kuJjaragarjayA / prAvRSIva sadA'mbhodabhrAntyA nRtyanti kekinaH // 663 // pAtI0 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaH] . dharmAbhyudayamahAkAvyam / bhUrizevAlajAlena, tatra cchnnmukhaambhsi| kUpe'ntaH koTizo'bhUvan , jIvAH kSIbA jalodbhavAH // 665 // kadAcid vAtasaJjAtazaivalacchidravarmanA / kUrmaH kUpagataH kazcidinduM zAradamaikSata // 666 // svakIyajanmasAphalyazriyo mukhamivAmalam / vilokya kUrmastaM parvazarvarIzamamodata // 667 // Alokayatu me lokaH, sarvastadidamadbhutam / iti vAtsalyato'gacchat , kacchapaH payasastalam // 668 // kUrmaH samAnayad yAvat , kulaM taddarzanAkulam / tAvat tacchidramAcchAdi, punaH sevAlajAlakaiH / / 669 // Ama prAmaM jale cakSuzvikSeporddha sa kacchapaH / zevAlajaTile tatra, na tu pUrNendumaikSata // 670 / / tadenaM prApya sUrIndaM, kUrmavanna tyajAmyaham / kuto'sya darzanaM bhUyo, mohacchanne bhavAvaTe? // 671 / / atho kanakavatyAhai, jitavAkpatimatiM patim / prati pratikRtirmA bhUstvaM mAsAhasepakSiNaH // 672 // mAsAhasapakSiNa AkhyAnakam aTavI vidyate kA'pi, vyomavyApimahIdharA / zivirasthitivanmRtyoH, krUrasattvaughabhISaNA // 673 / / indhanArthamathAnyedyuH, samaM sArthena kencit| aTavyAM ko'pyagAt tasyAM, prAnte kasyApi bhUbhRtaH // 674 / / suptaM mRgendramadrAkSIt , sa tatrotkaTadaMSTrakam / prAsabhamavilagnendukalaM kAlamivAGginam // 675 // kRtAntasyeva siMhasya, mukhe tasya vidArite / dantAnalagnamAMsAMzalomAt ko'pyavizat khagaH / / 676 // mA sAhasamidaM kArSIdhruvanniti muhurmuhuH / mAsAhasamiti khyAti, tat pApa sa vihaGgamaH // 677 // vAryamANo'pi tenAyaM, puruSeNa punaH punaH / mAMsalobhAbhibhUtatvAt , tatyAja nahi sAhasam / / 678 / / siMhenAtha prabuddhena, pravizan sa mukhAntare / uccaizcapeTApAtena, hato hastivighAtinA // 679 / / bhAryAbhirvAryamANo'pi, sa iva tvamapi sphuTam / pazcAttApAspadaM bhAvI, tadidaM mA kRthA vRthA // 680 // .. atha jambUrvacaH prAha, zuci pAhatakalmaSam / azarmabhAjanaM somazarmeva na bhavAmyaham // 681 // sahajamitrAdimitratritayasaGgataM somazarmAkhyAnakas pattanaM pATalIputramityasti kSitimaNDanam / zauryavajrAyudhastatra, rAjA vajrAyudho'bhavat // 682 // AsIt purohitastasya, rAjyavyApArabhArabhRt / prakhyAtaH somazarmeti, zarmazrIkelimandiram / / 683 / / ekaH sakhA sukhAdhAraH, sahamitrAbhidho'nvaham / baddhaH premaguNeneva, tena saJcarate saha // 684 // parvaNyeva sakhA'bhyeti, parvamitrAbhidho'paraH / taM prati zrInidhiM prAtaH, sarojamiva SaTpadaH // 685 // praNAmamitranAmA'nyaH, sakhA tena kadAcana / Apatan pratipaJcandra, ivAgre namyate tataH // 686 / / anvahaM sahitastena, sahamitreNa sa sphuran / puryAH purohitastasyAzcakSuHzriyamazizriyat // 687 // kathaJcit kupitaM bhUpaM, samyag vijJAya so'nyadA / sadanaM sahamitrasya, yayau nizi purohitH|| 688 // tadanudghATitadvAraM, bahiH sthitvA kRtAravaH / sa bhRGga iva tanmitrasadma padmamivAmucat // 689 // 1 degha, matyA hasitavAkpatim / patiM prati kRtin ! mA bhUstvaM mAsAhasapakSivat // 672 // ' itirUpaH pATha khaMtA. paataa0|| 2 garjadvanagajadhvAnanRtyatkekikuTumvakA // iti pAtA0 pAThaH // 3sa- iti khatA0 paataa0|| gha 12
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' // 702 // saGghapaticaritAparanAmakaM . __ [.aSTamaH purodhAH parvamitrasya, tato,dhAma jagAma saH / vikasvaramukhaM zailanikuJjamiva kuJjaraH / // 690 // abhyutthAnamathA''dhatta, tasyAyaM sammadI suhRt / AyAtAyAta madahamadya pUtamiti bruvan // 691 / / purohito'tha parya), tannirdiSTe niviSTavAn / puraHsthaM taM prati prAha, prauDhaprItidhurandharaH // 692 // kruddhaH kRtAntarUpo'yaM, bhUpo mAM prati samprati / yadi nazyAmi nedAnI, tanmAM nirdalayatyayam // 693 / / tadazeSaM vihAya tvaM, sahAyatvaM mama vraja / gamiSyAmi videze'pi, prANatrANaparo'dhunA // 694 // nizamyedaM tadA parvamitreNoktaM truTanmudA / yadi te mama dehena, gehena vibhavena ca // 695 // . bhavedatra paritrANaM, dadAmi tadidaM mudA / paraM rAjaviruddhe'rthe, kiM kurve'haM kuTumbavAn / // 696 // . . .yugmam // . . tataH satyatayA mitraM, yadi tvamasi tat prabho! / kathamapyanyathAkAramito dezAntaraM kuru // 697 // anyathA madgRhe svAmin !, yadi tvAmAgataM nRpaH / prAtasyiti tad yantre, matkulaM pIlayiSyati // 698 // ' ityukte tena tad gacchan , narezvarapurohitaH / anvavarti svayaM kiJcid, dAkSiNyAdA gRhAGgaNam // 699 // tadgRhAniHsRto gacchannacintayadayaM svayam / aho ! me mandabhAgyasya, na kiJcit vANakAraNam // 700 // tAvevaitau sa evAha, jAtau kimadhunedRzau ? / AH! jJAtamathavA nAsti, prasAdo jaMgatIbhujaH // 701 // ' ' na me kutrApi ko'pyasti, kimabhrAt patito'smyaham / . ___ AsInmama yayorAsthA, tayozcaryeyamIhazI aho! me nirvivekatvaM, yannItau mitratAmimau / yo mayi kSINadAkSiNyAMvitthaM durvyasanAture // 703 // tRtIyasyApi pazyAmi, suhRdaH sauhRdaMkramam / pazcAnnahi mano yena, kSiNoti tadavIkSaNam // 704 // iti nizcitya cittena, tadagAramagAdasau / saccakrazakraH saccakre, so'pyamuM gRhamAgatam // 705 // abravIca kathaM duHsthA, tavAvastheyamIdRzI ? / mandamandamidAnI ca, kimAgamanakAraNam / // 706 // aAsya kathayAmAsa, vipro vRttAntamAtmanaH / mitradvayavimuktasya, paritrANArthitAM'ca'tAm // 707 // paraM purA mayA kizcinna tavopakRtaM tathA / ityAtmanazca nyUnatvaM, mandAgamanakAraNam / . // 708 // so'pyavocata mitrAhaM, samIhe nahi kiJcana / sadbhUtabhaktigrAhyo'smi, tatrAbhUnyUnatA na te // 709 // tadbhadra! mAsma kArSIstvaM, zaGkAtakAturaM mnH| paritrAtari mitre'smin , kutastyaM bhUbhujo bhayam // 710 // itthaM vAksudhayA dattvA, svasti sauvastikeM prati / sa guNI praguNIcakre, rathaM javanavAjinam // 711 // dostambhe bibhratA tena, mitreNAsadRzaM balam / zambalaM ca rathe tasminnAropyata purohitaH // 712 // rAjyAntaramatho nItvA, samupasthAya pArthivam / tenAsau lambhitaH kIrterAspadaM sukhasampa~dAm // 713 // trayANAmapi mitrANAM, sa svabhAva vibhAvayan / praNAmamitramaMdrAkSIt , prANebhyo'pyativallabham / / 714 // '' dRSTAntopanayazcAya, yo'tra bhUpaH prakIrtitaH / sa karmapariNAmo'sya, so'yaM jIvaH purohitaH // 715 // sahajaM mitrametasya, zarIraM paribhAvyatAm / tat karmanRpateH kope, jIvena saha na brajet // 716 / / jJAtiprabhRtayaH sarve, parvamitrasya snnibhaaH| zmazAnasthAnaparyantamanuyAntIha dehinam // 717 // . praNAmamitratulyastu, dharmo'yamavagamyatAm / janmAntare'pi yo jIvaM, gacchantamanugacchati // 718 // jIvasya yaH paratrApi, zriyaM yacchati vAgchitAm / jJAti-dehau vihAMyAhaM, tat tamArADumudyataH // 719 // 1 bhUpaH samprati mAM prati khatA0 // 2 pratijJAsyati khatA0 // 3 mpadaH khatA0 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH ] dharmAbhyudayamahAkAvyam | 91 atha manmathavIrasya, mUrtayaiva jayazriyA / jayazriyA prabhuH proce, zaucenAJcitamAnasaH // 720 // itthaM mohayato nAtha !, nAgazrIvat tavAnRtaiH / nAgaH zrIman ! kimatyugraM, mAnasaM sAdhu bAdhate ? // 721 // nAgazyAkhyAnakam nagare nagare kArekAraprAkAracAruNi / ramaNIyAbhidhe rAjA, jajJe kila kathApriyaH acIkathat kathAH paurAn, vAraMvAreNa so'nvaham | sa ca kasyacidanyedyurvArako'bhUd dvijanmanaH // 723 // duSkarmajanmanAM maurya - dAridrya vyasanA-''padAm / kramAgata ivA''vAsaH, sa dvijo'cintayat tadA // 724 // rasanA rasanAyaiva, mama ghig! vedhasA kRtA / AyasIva kuzI stabdhA, svanAmagrahaNe'pi yA // 725 // bruve yadi na jAne'hamiti tad duSTabhUpatiH / pravezayati kArAyAM, durgrAhagrahilo hi mAm // 726 // cintAhetuM duhitrAsa, kumAryA bhASito'bravIt / sAspyUce tAta ! mA kArSIzvintAsantApitaM manaH // 727 // vAre tava mayA tAta !, kathanIyA kathAnikA / ityuktvA sA zucirveSaM, vAsobhirvizadairvyadhAt // 728 // gatvA nRpAntikaM dattvA jayetyAziSamAha sA / kathAM zRNu yadi zrIman !, kathAkautuhalI bhavAn // 729 // dakSo niHkSobhatAM vIkSya, tAdRkSAM kSitivallabhaH / mene tadvacanasyaiva, kathAtaH kautukaM mahat // 730 // sA'pyAcakhyau pure'traiva, nAgazarmA'sti mANavaH / somazriyAmabhUt patnyAM, nAgazrIstasya nandanI // 731 // // 737 // kasmaicid dvijacaTTAya, dattvA tAM pitarau svayam / kAryeNaudvAhikenaiva, jagmaturnagarAntaram // 732 // ekAkinyAM gRhe tasyAM, sa caTTaH sAyamAgamat / tayA zriyo'nusAreNa, cakre bhojyAdiraucitI // 733 // satUlIkaM ca palyaGka, nijAlayamahAdhanam / zayanAyArpayitvA'smai, cintayAmAsuSIti sA // 734 // mahImahInAmahibhirjAne'sti ca na maJcakaH / zayanaM tat va meM bhUmau varyaM paryaGkavarjitam ? // 735 // zaye paryaGkaparyante'traiva tAvannizAmimAm / ko'pi no pazyati dhvAntairyadandhaGkaraNauSadhaiH // 736 // iti suSvApa sA tatra, nirvikAraiva bAlikA / tadaGgasaGge zRGgArasaGkaTe sa dvijo'patat lajjA-kSobhAdisaMruddhamanaHzUlAkulIkRtaiH / prANaiH sa tatyaje caTTo, vacanIyabhayAdiva / / 738 // acintayat tataH sA'pi, pApinyA vigasau mama / ekatra svApapApagurihApi saphalo'bhavat // 739 // vibhAvarI vibhAtyeSA, yAvat tAvadamuM dvijam / nikSipAmi kSiterantaryathA jAnAti ko'pi na // 740 // ityasau khaNDazo'kArSIt, tUrNaM tasya kalevaram / nyadhAnnidhAnavad gartai, khanitvA ca svayaM rayAt // 741 // garta tatastamApUrya, lisvA'sau gomayadravaiH / puSpairgandhaizca dhUpaizca, vAsayAmAsa tAM rasAM // 742 // pitarau cAgatau tasyA, gRhItvaudvAhikaM vidhim / atItastu kathAkAlaH, zrImannutsurato'munA // 743 // kathaM drakSyAmyahaM tAmityukte rAjJA jagAda sA / svAminnahaM sA saMsAranATikAnaTane naTI // 744 // * kumAri / tadidaM satyaM, yadatra kathitaM tvayA ? / pRSTeti sA punarvAcamuvAca nRpatiM prati / / 745 / / 1 rakariyA saMtA0 // 2 zuciM ceSaM, saMtA0 // 3 'mAsivAniti saMtA0 pAnA0 // // 722 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM ___ [aSTamA yAH kathAstvaM purA'zrauSIstathyAstA bhUpate ! yathA / tatheyamapi tathyA'stu, citrahatvavizeSataH // 746 // evaM viplAvitaHkSmApastayA nAgazriyA ythaa| tathA tvamapi kiM nAtha !, viplAvayasi kalpitaiH // 747 // kalyANasalilAdhArakambunA jambunA tataH / samagadhata sadyaskahArarAnibhaM vacaH // 748 // santu danturitAnandAH, kathAstanvi! tthaavidhaaH| asAvastu vicArastu, pramANa yastvayA kRtaH // 749 // lalitAGgAkhyAnakam tathAhi gAhitasvarganagarIvaibhavaM bhuvi / puraM kandarpakozAkhyamasti kandarpadarpabhUH // 750 / / dharAdhaureyatAM bheje, rAjA tatra zatAyudhaH / paJceSu tRNavanmene, yaM vilokya trilokyapi // 751 // suvarNabhUmibhRvaMzyajAtamAtragiristanI / tasya lIlAvatI nAma, babhUva prANavallabhA // 752 // zRGgArabhAraM nirmAya, sA kadAcana kAminI / tasthau gavAkSamAruhya, muhyajjananirIkSitA // 753 / / tanmukhendustadA candrajayazrInATikAnaTaH / babhau mauktikatADakapAripArzvakapezalaH // 754 // lAvaNyAmRtasikte'syAH, sindUratilakaM mukhe / trinetradagdhakAma[navakandalavad babhau // 755 / / tanmukhAvAsinaH kAmabhUpatezcAmarAyitam / bheje'lakairmudumarullolairvRcchatrapArzvayoH // 756 // cikrIDa nAsikAzAkhibhrUzAkhApreGkhaNAdbhute / tasyA netradvayIrazmidolAbandhe manobhuvaH // 757 // adarzi taruNaistasyA, radapaGke ruciH zuciH / manorathasphuratpuSpAyudhacApotthavANavat // 758 // vaikakSamAlyacApasya, puSpeSoriSudhizriyam / tasyAH zizrAya dhammillaH, puSpapUreNa pUritaH // 759 // ityasau nityasaubhAgyabhaGgIbhAgyaniketanam / zliSTA smarapizAcena, sarvAGgamudayanmudA // 760 / / zambhukSobhAdiva divaH, samuttIrNa manobhavam / sA'pazyallalitAGgAkhyaM, naraM turagagAminam // 761 / / ziraparisarapresanmAyUrAtapavAraNam / hariNAkSImanoralaharaNaikamalimlucam // 762 // kiJca zrIcandanasyandajanitAGgavilepanam / smaraM racitasannAhamiva lokatrayIjaye // 763 // mAninImAnabhaGgAya, zubhacIrApadezataH / parvagarvitazItAMzusphItAMzuparivAritam . // 764 // - skandhadezasamArUDhaprauDhadhammillakaitavAt / mUrtazRGgArabhArasya, nityaM vAhIkatAM gatam // 765 // // paJcabhiH kulakam // .. dattadRSTimathaitasmin , svasya dvairAjyakAriNi / paJceSuH paJcabhirbANaistA jaghAna ghanastanIm // 766 / / tAmasau kAmasaundaryajayazAlI vyalokayat / lalitAGgo'pi tatkAlaM, kautukottAnalocanaH // 767 // kAmasya tAM vazIkAramantrasiddhimivAGginIm / vIkSyonmukhaH kRtastambha, iti cintitavAnayam // 768 // mukhe vasati manye'syAH, svayaM madanabhUpatiH / anyathA kathamatraiva, sphuratyavirataM ratiH . // 769 // viSa-pIyUSayoreSA, kimupAdAnakAraNam ? / asyAH kaTAkSA yenaite, sammoha-sukhayoH kSamAH // 770 // asyAH kAmamabhUt kAmaH, svayaM vedhA mRgIdRzaH / ka purANamunistvetannirmAtuM rUpamIzvaraH // 771 // ziro vidhumvan kAme nitastata iva kSipan / vicintyetyacala gehaM, prati sa zreSThinandanaH // 772 / / tasmin dRSTipathAtIte, sA mahIpativallabhA / abhUt kAmagranastA, yoginIvaikamAnasA - // 773 // 1 heturvize khatA. // 2 vAheka khaMtA0 // 3 kutukottAlalocanaH khatA0 pAtA* // . .
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH dharmAbhyudayamahAkAvyam / prItirna gIte nAnandazcandane na dhRtirvidhau / Atmaneva vinA tena, jajJe tasyAstanoriva // 774 // jJAtvA vikAramAkAra-ceSTitAbhyAmatha svayam / yathArthanAmA tAmAha, ceTI caturikAyA // 775 // satyaM svAmini! kiM nAma, taM yuvAnaM samIhase ! / yuktaM vA yanmRNAlinyA, ravireva priyaGkaraH // 776 // atha lIlAvatI pAha, smaradAhAturAkSaram / haje! caturikaivAsi, yadidaM kauzalaM tava // 777 / / vazIkRtAbalAlokaM, puSpapezalayA hazA / kathaJcit taM smarAkAraM, prItaye mama melaya // 778 / / jJAtvA kuto'pi te sA'pi, samudrapriyanandanam / lalitAGgamupetyaivaM, vyAjahAra caktibhiH / / 779 // tvayA lIlAvatIdevyAzcaura ! jahe manaH kil| gatAzrayastu tAM hanti, hanta ! bANaimanobhavaH // 780 // tvadviyoge'bhavat tasyAH,prAvRTkAlastathA'zrubhiH / prayANonmukhatAM bheje, yathA haMso'tibAdhitaH / / 781 / / ayaM viyogo dAvAgnirna dIpakalikA punaH / zAnti yAti na tanmugdha !, kintu hantopacIyate // 782 // itthaM bhavadviyogotthasantApopazamAzayA / vIjayantI hasatyeSA, mAmaho ! kadalIdalaiH / / 783 // // yugmam // viziSTayogatAM yasyAstvadviyogaH kilAbhajat / bhavanmayamataH sarva, sA pazyatyavanItalam // 784 // svayaM tat tvamupAgatya, tApanirvApaNaM kuru / yuktaM tu nAyazastasyA, grahItuM tava sarvathA // 785 // ___ athoce lalitAGgo'pi, saGgopitanijAzayaH / ayi ! kAhaM vaNigmAtraM ?, sA ka vA rAjavallabhA ? // 786 // pracchannamapi karmaitat , kartuM kimiti zakyate / / suptasyApi harerdaSTrAM, ko vIkSitumapi kSamaH / / 787 / / sA'pyUce na tvayA saumya !, cintA'rthe'smin vidhIyatAm / asmin saMyojanopoye, vidhimUrtimavehi mAm // 788 // athAnumatimAsAdya, sadyaH sA tasya dUtikA / vijJA vijJapayAmAsa, rAjJI gatvA yathAtatham // 789 // tadyogakAmA vAmAkSI, yAvadastyanyadA mudA / pure tAvadabhUt tatra, pramodI kaumudImahaH // 790 // svayaM tadA mudA draSTuM, zaratkAlabhavAM zriyam / AkheTakArtha bhUmIbhRdalaJcakre vanAvanim // 791 // tadA ca rAjavezmAntarvijanIbhUtamUtale / sA'naGgapratimAvyAjAllalitAGgamavIvizat // 792 / / sasvaje sucirAt prApya, lIlAvatyatha taM tathA / yathA tenaikatAmApa, cetanevAtmanA samam // 793 // kathaJcica vicAraikakovidAH sauvidAstadA / nizcitaM kazcidapyatra, pravivezeti te'vadan // 794 / / samApyAkheTakaM rAjJe, samprAptAya tadA'tha te| UcurnizAnte ko'pyastItyacchalAdAnapUrvakam // 795 // svayaM sazabdaM pannadvA, dvayaM hitvA'tha bhUpatiH (1) / caurAdapyadhikaM mandamandamantaHpure'vizat // 796 // tadA caturikAdvAradattadRSTirmahIpatim / dRSTvA''yAntaM drutaM tatra, lIlAvatyai vyajijJapat // 797 / / sa jAlakapathenAtha, lIlAvatyA tayA'pi ca / kSiptaH pazcAtpradezasthAzucikUpe'patat kudhIH // 798 / / daurgandhyenAndhalastatra, prAcyabhuktaM smaran sukham / ___ dadhyau bhokSye punarmogAn, niryAto nedRzAnaham rAjJI-dAsyau ca kUpe'smin , premNA cikSipatuH sadA / phelAM taiyA'bhavat tasya, vRnirjIvanamAtrikA // 800 / 1degma mIladeg pAtA0 // 2 pAyavi' pAtA0 // 3dhye phadA bhogA batAH / 4 tadA'bha vatA0 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM. ' [aSTamaH so'tha prAvRSi kUpo gAmibhirmalavAribhiH / pravAhya bAhyaparikhAM, nIto vaprapraNAlakaiH // 801 // kSipto'tha parikhAtIre, lolakallolalIlayA / daivAdAgatayA prApto, dhAtryA devatayeva saH // 802 // .. atha saGgopya mUrdhvAnte, nijaM nIto niketanam / . . . . . . abhyaGga-snAna-bhojyAdyaiH, pAlyamAno'bhavannavaH // 803 / / atra copanayo yo'bhUllalitAGgo'tikAmukaH / atRptaH kAmabhogeSu, sa saMsArI zucismite ! // 804 // ApAtamadhuro yastu, pariNAme suduHsahaH / rAjastrIbhogatulyo'sau, viSayotthaH sukhodayaH // 805 // tatkUpakalpagarmAntarvAsinaH phelikopamaiH / mAtRbhuktAna-pAnAdyairdhigetasya bhujikriyAm // 806 // kUpAdiva tato garbhAd, vAhitasyAtha bAhyataH / sUtikAsadane tasya, parikhopamikA sthitiH / / 807 // dhAtrikopamitA cAtra, sarvopagrahakAriNI / seyaM pariNatiH pUrvakarmaNAM paribhAvyatAm // 808 // . punaH punarnavIbhUtaM, vIkSya rAjJI smarAturA / antarA''kArayeccettaM, tat kiM tasyAtra yujyate // 809 / / athocurvanitAH so'yamalpabuddhirapi prabho! smaran viSThAvaTodbhUtaduHkhAnAM tat karoti kim // 810 // ___ athovAca pramuH so'pi, kadAcinmanute'lpadhIH / / ahaM tu nAnumanye vo, vacaH saMsArakAraNam / iti jambUkumArasya, saMvegAmRtanijheraiH / vacobhirviSayAkAsAtApastAsAM zamaM yayau // 812 // atho'ntaraGgavairAgyarasArTIbhUtacetasaH / aSTAvapi samaM jambUkumAramidamabhyadhuH // 813 / / pramukhe sukhadaiH svAmin !, prinnaame'tiduHkhdaiH| iyatkAlaM hahA! kaSTaM, viSayairvaJcitA vayam // 814 // tat tvadvivAhasambandhAdandhAttamasamajjanAt / uddhRtAH smastvayA yadvA, zreyase saGgataM satAm / / 815 // Asthitastat tvayA panthAH, zrito'smAbhirapi svayam / sahaivaM netarnetAsi, tvamasmAn zivapattanam // 816 // __uvAca prabhavo'pyuccairmahAsattva! bhavadguNaiH / kRSTastvAmanuyAsyAmi, pitRRnApRcchaya nizcitam // 817 // mA pramAdImahAbhAga!, vivekocitamAcareH / ityukto jambunA yAtaH, prabhavo bhavanaM nijam // 818 // jJAtvA jambUkumArasya, sadArasyApi nizcayam / zvazurAH pitarau cAsa~stamevAnuyiyAsavaH // 819 // atha jambUkumAro'pi, vidhAya jinapUjanam / saGgha vidhivadabhyarcya, sammAnya svajanAdikAn / / 820 // snAnIyagandhapAnIyakRtamajjanamaGgalaH / candanena sitadhyAneneva sarvAGgamAsuraH // 821 // ratnAbharaNasambhAraiH, sattvasArairivAJcitaH / asamaiH kusumaiH svasya, yazobhiriva zomitaH // 822 / / lAvaNyAmbhodhiDiNDIrapiNDairiva sitAMzukaiH / divyaiH saMvItasarvAGgaH, karpUrA-gurudhUpitaiH // 823 // dAnairAnandayan dInAstUyurmukharitAmbaraH / vAhyAM narasahasreNa, zibikAmadhirUDhavAn // 824 / / jananAntarasauhArdarasena sahacAriNA / anAhatena devena, kRtaniSkramaNotsavaH pravezitAbhirAkramya, sainye cAritrabhUbhRtaH / smarasenAsamAnAbhiH, priyAbhistAbhiranvitaH // 826 // sphUrjajayajayArAvapratidhvAnitadiGmukhaH / maGgalyadhavaladhvAnAkRSTapauravadhUjanaH , // 827 / / durghaTaM ghaTayan ghaNTApathe pANindhamAyitam |,maayuurcchtrkhnndden, maNDalaM tirayan ravaH // 828 // . . .. 1degThAcayodbhapAtA0 // 2 dhAmbhasi nimajadeg pAtA0 // 3degva tena netA khaMtA0 / / 4 'tyukteja khaMtA // 5 namajjana khaMtA0 // 6 mai kAmaM, yadeg khatA0 pAtA0 // ..
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH ] AlokyamAno lokena, vismayAlolamaulinA / paurIbhirdIyamAnAzIrakSatakSepapUrvakam bandivRndamukhoddhuSTasmaravIrajayorjitaH / mahAmoha mahIpAlamabhiSeNayituM dharmAbhyudayamahAkAvyam | 1 // ekAdazabhiH kulakam // sudharmasvAmipAdAbjapAvanaM vanamIyivAn / yApyayAnAt samuttIrya, pratISTAcAramaGgalaH // 831 // pravizya madhyaM paJcAGgasaGgatakSitimaNDalaH / praNamya gaNabhRnnAthaM, jambUsvAmI vyajijJapat // 832 // // yugmam // niHsAmAnyakramasamuditoddAmamAhAtmyasampa 1raH smera pAtA0 // // 833 // saMsArasAgarottArakarNadhAra ! munIzvara / / mAM kuTumbaM ca cAritrayAnapAtreNa tAraya tataH svapANipadmena, gaNadhAridhurandharaH / svajanairanvitaM jambUkumAraM tamadIkSayat // 834 // // 836 // // 837 // // 838 // // 839 // * prabhavo'pyanyadA'bhyetya sudharmasvAmisannidhau / bhAvazatrupratikSepadakSo dIkSAmupAdade || 835 // gaNadhAridhurINena, tadAnIM prabhavo muniH / kRtaH sukRtavAn jambupAdAmbujamadhuvrataH jambUprabhRtibhiH ziSyaiH, kalitaH kalabhairiva / anyadA gaNabhRccampAM, yUthanAtha ivAgamat tasyAM ca bahirudyAne, gaNabhRt saparicchadaH / dehinAM dehavAn puNyavAsaraH samavAsarat tatastadIyapAdAravindavandAravo janAH / AyayuryayumukhyAni, vAhanAni samAzritAH lokamAlokayan yAntaM, koNikaH zreNikAtmajaH / sadyo meduritAnando, rAjA'pyudyAnamAgamat // 840 // sa puNyalabhyamabhyarcya, gaNabhRccaraNAmbujam / AsInaH zrotramasRNAmazRNoddharmadezanAm // 841 // dezanAnte prabhoH ziSyavarge jambUmuniM nRpaH / pureH smaramivAdrAkSId, bhavabhItyA dhRtavratam // 842 // apRcchacca prabho I ko'yaM, dvipeSviva suradvipaH / sudhAMzuriva dhiSNyeSu, tridazAdbhirivAdviSu // 843 // zAlidhAnyamivAnneSu, kalpadruma iva druSu / ambhodhiSviva dugdhAbdhizcampakaM kusumeSviva 11 288 || hiraNyamiva loheSu, raseSviva sudhArasaH / adbhutastava ziSyeSu, savizeSaM pradIpyate ? 11 284 11 // vizeSakam // bhUnAthaM pratyathovAca, vAcaMyamacamUpatiH / zrIjambUsvAminaH pUrvajanmavRttAntamAditaH // 846 // tapaHprabhAvaprabhavaM, rUpaM saubhAgyamasya ca / caramaM kevalitvaM ca, vicchedaM ca tataH param // 847 // // yugmam // 95 tadAkArNya mahInAtho, hRSTazcampApurIM yayau / jambUyutaH sudharmA'pi, zrImahAvIramabhyagAt // 848 // zrImahAvIrapAdAnte, dAntendriyagaNo gaNI / jantujAtopakArAya, vijahAra dharAtale // 849 // tataH zrIvIranirvANAd, vyatItya dazahAyanIm / jambUsvAminamAdhAya, gacchabhAraghurandharam // / 850 // zrIsudharmagaNAdhIze, zrite niHzreyasazriyam / jambuH prabodhayAmAsa, mahIM navadivAkaraH // 851 // yugmam // atha varSacatuHSaSTau, gatAyAM vIranirvRteH / zrIjambUsvAminA cakre, gacchezaH prabhavaH prabhuH // 852 // itthaM brahmavratamayamahaHsaMhRtadhvAntabandhaH, zrImajjambUmunidinapatirdatavizvaprabodhaH / // 829 // // 830 // lakSmIM nityAbhyudayasubhagambhAvukAmAsasAda 2 ApRcchaca saMtA0 // // 853 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaH . jIyAt kAcid vizvajaitrI dhariyAM, saubhAgyazrIradbhutA jambunAmnaH / labdhe yasmin kevalajJAnalakSmIrghanyamanyA nAnyamabhyAjagAma .. // 854 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAni . .. , zrIsaGghapaticarite lakSmyake mahAkAvye jambUsvAmicarita __ varNano nAmASTamaH sargaH // kheladbhiH kharadUSaNAstasubhagaiH kSIrAbdhibandhoddhata ruccai rAvaNanAzabhAsuratamairebhiryazobhinijaiH / / bhUmi bhUSayati trayI tanukulakSoNIdhavaspardhayA, zrIsomAnvayasambhavo'pi sapadi zrIvastupAlaH kRtI // 1 // antaH kajjalamajulathi yadidaM zItayute?tate, tanmUDhAH kavayanti lakSma na vayaM sUkSmekSikAkAGgiNaH / yad yAtrotsavamadbhutaM racayatA zrIvastupAla ! tvayA, / . zItAMzI likhitaM svanAma tadidaM pratyakSamuvIkSyate // 2 // // granthAnam 861 / ubhayagranthAgra 2546 // 12. yoddharairucai khatA0 pAtA0 // . 2 taraire' khaMtA0 pAtA. // 3 yanmU vatA0 // . 4 m 2547 khaMtA0 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sargaH / tapaH sampallatAmUlaM, duHkhakakSA''zuzukSaNiH / iSTArtharAjIrAjIvakhaNDamArtaNDamaNDalam parAparamahAsiddhisaudhAgrotsaGgamicchunA / tapaHsopAnamAstheyaM, tadyathA yugabAhunA // 1 // // 2 // tapomAhAtmye yugabAhucaritam // 3 // || 8 || I // 5 // // 6 // // 7 // 11 2 11 // 9 // pATalIputramityasti, puraM surapuropamam / ratnasaudhasadAloke, yatra mitratviSo vRthA etasmin ratnagarbhAyA, rahasya iva pattane / gauNamevAnumanyante, dhanadaM dhanino janAH tatra kSatriyakoTIrakoTIrazmismitakramaH / kramaniryadyazaH sindhuH, sindhugAmbhIryadhuryadhIH bhuvo'bhavad vibhuH kIrtivinirjitasitadyutiH / caNDAMzuduHsahaH zatrumardanaH zatrumardanaH abhUnmadanarekheti, kalatraM tasya bhUbhujaH / yadAsyadAsyavAnAsIdaGkitastuhinadyutiH dharitrIzasya mantrIzastasyAsInmatisAgaraH / rAjye yadbuddhividhvastazatrau zobhaiva pattayaH tenoDhaprauDhasaurAjyabharo vizvambharAvibhuH / vaizAradyaM sukhasvAdeSvAsasAda priyAnvitaH anyadA'ntaHpuraM yAtaH, prAtaH prANapriyAM nRpaH / dadarza darzanIyazrIzcintayA''cAntacetanAm // 10 // jagAda sAdaraM bhUpaH, svarUpavijitasmaraH / tadduHkhahetujijJAsurvitarkAkulamAnasaH sakajjalekSaNajalaiH, kapolaphalake lipiH / yeyaM vilikhitA devi !, saiva brUte zucaM tava niHzvAsadhUmavattvena, hetunA duHkhaketunA / kazciccintAnalazcitte, jAgarUko'numIyate samAdiza zucAM hetuM, tat prasIda priye ! mama / kaH svajIvitasAvajJastavAjJAkhaNDanaM vyadhAt cakre kenAparAdho vA, yamavezma yiyAsunA ? / mumUrSuNA'tha mUrkheNa, kena tene parAbhavaH ? kaccit kiJcinmayaivAtha, na hitaM vihitaM tava ? | kiMvA rAjye'pi tad yanna, tvadAyattaM mama priye ! ? vitarkazatasammUDhaM, nanu tAmyati manmanaH / adhItapUrva yannaitanmahatyapyarisaGkaTe // 11 // I // 12 // tat prakSAlya jalairdebi !, bAppAmbhaHkaluSaM mukham / zazAGkaH sAGkapaGko'yaM, cirAnyatkriyatAM tvayA // 20 // ito vilokaya tato, vizAlAkSi ! prasIda me / bhavatveSa janastUrNaM, nIlotpalaparAGmukhaH pradezaH pezalAlApairbhUyAd bhUyaH priye / tava / rAjahaMsAGganAvRndamaJjukUjitapUi ityuktvA'vasthite rAjJ,i maunamUnIkRtadviSi / uvAca vAcaM dantAMzusphuraNena zarIriNIm // 21 // na bhartarvartate kiJcidanyadduHkhasya kAraNam / lAlitAyAstvayA patyA, vihAya nirapatyatAm // 22 // // // 13 // 14 // // 15 // // 16 // // 17 // // 18 // // 19 // 1 nAnA vikramavAhuH zrIsaGketaikaniketanam // 6 // yugmam // ityevaMrUpaH pAThaH yatA0 // 2 degzi, sA mukhendusudhojvalAm / uvAca iti khaMtA0 pAThaH // gha0 13
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( navamaH saGghapaticaritAparanAmaka tasyAH zasyAmimAM vAcaM, samAkarNya narezvaraH / ArAdArAdhayAmAsa, trisandhyaM kuladevatAm // 23 // tatprasAdaM samAsAdya, sadyo vikasitAkRtiH / tasyAmutpAdayAmAsa, kSatragotrastutaM sutam // 24 // etasya sthApite nAni, yugavAhuriti kramAt / samaM manorathai rAjJo, vardhamAno manoharaiH // 25 // kiyatyapi gate kAle, paNDitebhyaH paThannayam / prajJAvajJAtavAgIzaH, prapede sakalAH kalAH // 26 // yugmam // athAnyadA samAyAtastadupAdhyAyamandire / vipazcit kazcidatithiH, so'bhASiSTa sasauSThavam // 27 // brUta lokottarasphUrtiH, kathaM bhUyAt pumAniti ? / jagadurjargatIzena, gauDenAbhihitA budhAH, // 28 // zastre zAstre ca jAgarti, yasya kIrtiranuttarA / bhASitaH puruSaH saiSa, budhairlokottaraH param // 29 // tathA yatethAstad vatsa!, zatrumardananandana ! / yathA zastre ca zAstre ca, tavAdvaitaM bhaved yazaH // 30 // . upAdhyAyagiraM dhyAyannimAmeva nRpAGgajaH / jagAma grAmaNI; puMsAM, munipAdhai bahirvane // 31 // namaskRtyA munInAha, sAhasotsAhavAnasau / lokottarakalAvAptiH, kenopAyena jAyate ? // 32 // te'pyAhuH zRNu bhUpAlaputra ! sutrAmavikrama ! / karmAnukUlyenaivaitat , sarva sampadyate zubham // 33 // paJcamyAditapoyogairdevatArAdhanena ca / tadabhivyaktimAyAti, mAyAtigazubhaM nRNAm .. // 34 // nirmame nirmamezasya, zasyamasya nizamya ca / tena citte baco'klezadezanAvezapezalam . // 35 // kalAkAmagavI nAma, zAradA tatra vidyate / yugavAhustapaH, kurvastat tadArAdhanaM vyadhAtU // 36 // ArAdhanadhano dhImAMstapastapanadussahaH / SaNmAsAn sa samAsaktastrisandhyaM sAdhitakramaH // 37 // atha pAnthavadhUkopakaTAkSacchuritadyutiH / kAlaH savidyudambhodameduraH samupAgamat . .. // 38 // ambhodapaTalaiyoni, cchAditaH sitadIdhitiH / mukhenduH pAnthanArINAM, sakajjalajalAzrubhiH // 39 // apavAritaraGgeNa, sindhunA kAryamApyata / apavAritaraGgeNa, sthitaM bhAskaratejasA . // 40 // ullAsitA, kSatA caiva, bahukokanadAvaliH / vAhinyo bhUbhRtAM bhejuH, saGkocaM cocchUyaM ca tAH // 11 // evaMvidhe'tha kAle'smin , rAjAnaM zatrumardanam / kazcid vijJapayAmAsa, samAsanno niyogavAn // 42 // turaGgattaraughapAtitAsannakAnanA / nirmaryAdaM samAyAti, gaGgA, deva! puraM prati // 43 // gaGgApravAhAdetasmAnnAgarAH sAgarAdiva / trAtarAturatAM bhejustad yatnaH kriyatAM prabho! // 14 // samAdiza vizAmIza!, yat karttavyaM vizArada ! / nizamya samyagetasmAdAdideza nRpaH sutam // 45 // svarNaputrakamAdAya, gaccha tvaM vatsa vatsala ! / pUjAnirvartanenAsyAH, zAnti sampAdaya drutam // 46 // sa tathA pratipadyAtha, gaGgArNo'bhyarNamAgataH / nirvartya vividhAM pUjA, cikSepa svarNaputrakam // 47 // :athaitasminnavasare, tasmin parisare kRtI / kasyAzcicArunetrAyAH, zuzrAva karuNadhvanim // 48 // dikSu cakSuH kSipanneSa, didRkSurvidhurAM striyam / upakAramanA yAvadasti kSitipanandanaH . // 49 // tAvadAvirabhUdambhomadhye kA'pi mRgekSaNAM / kurarIkaruNadhvAnIvayantI jalecarAn // 50 // / sA''ha. sAhasikottaMsaH, kazcidasti kSitau nrH| gaGgopahArabhUtAyAH, zaraNyaH syAnmamAtra yaH // 51 // / ralagarbhA'pi vandhyA'si, kuto devi ! vsundhre|| yanna jAtastvayA ko'pi, matprANatrANakAraNam 1 bUtha loM khatA0 / kathaM lo pAtA0 // . 2 'gadIze khaMtA0 // 3tsa!, vikramakSmApananda / / khaMtA // 4'tA'kSa pAtA0 // 5degsminnetya raajaanmaakulH| kazcid khNtaa0|| 6 bheje, tad -khNtaa0||
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . . dharmAbhyudayamahAkAvyam / zrutveti vacanaM tasyA, bhame'nyeSAM parAkrame / sa cacAla sthirasthAmasindhuraH sindhurodhasaH // 53 // tadA'vagaNayanneSa, parivAranivAraNam / dhIroddhatapadanyAsaH, kampayanniva medinIm // 54 // vAryamANaH ivAmbhobhikSuladbhiH sammukhAgataiH / sevyamAno yazovIjairiva pAthaHkaNotkaraiH // 55 // udidhIdhurimAM kanyA, vAhinIvAhavAhitAm / viveza lasadAvezaH, paropakRtaye nadIm . . // 56 // ||vishesskm / / vIkSitaH sainikaiH kanyAmudidhIdhurmahImiva / sphurannantarjalaM so'yaM, nArAyaNa ivAbabhau // 57 // plavamAno yadaitasyAH, samIpaM samupAgataH / kumArastAvadevA'pi, dUrAd dUrataraM yayau // 58 // harSotkarSeNa sainyasya, tayA ca mRgacakSuSA / samakAlamadRzyatvaM, bheje bhUmibhujAGgajaH // 59 // __ atha karttavyamUDhAste, sainikAH saashruckssussH| santi gaGgAtaTe yAvat , kumArAdarzanAkulAH // 60 // tAvat tannAzasAkSitvapAtakAdiva pAtukaH / AsasAda nidhirdhAmnAmastaparvatamastakam // 61 // // yugmam / / astokazokabhRllokacakraM cakranda cakravat / tatra mitre sphuradvRttAveze dezAntaraM gate // 12 // dikSuriva taM bhAnuH, kumAraM mAravigraham / pAthonAthapathenAtha, pAtAlamupajagmivAn // 63 // atho purAntarAgatya, sainikA nizi duHkhinaH / vArtAmArtAzayAH sarvA, kathayAmAsurIzituH // 64 // dambholineva bhUpAlastADito hRdaye'patat / tadvArtAduHkhasaGghajanmanA zokazaGkhanA // 65 // muktvA zokaM kumArasyAdhAvalloko nRpAntikam / candana-vyajanAdIni, sakalaH kalayan kare // 66 // tena zaityopacAreNa, kRtena kRtinAM varaH / atha prathitacaitanyo, jagAda jagatIpatiH // 67 // kasA bhaktiH ka sA zaktiH, ka sA kSAntiH ? ka sA matiH / ekaikazo'pi dRzyante, hA hanta ! nahi te guNAH // 68 // tvaM tAtavatsalo vatsa!, janmato'pi prabhRtyabhUH / mAMjarAjarjaraM hitvA, tat samprati gataH kutH| // 69 / / upekSya prekSaNIyAnAM, mUrdhanya ! khAM kulazriyam / kanyAkRte tyajan prANAn , sthUlalakSyo'si nizcitam // 70 // amAtyo'patyaduHkhe , vilapantaM pati bhuvaH / abhASiSTa tadA''cAravicAraruciraM vacaH // 71 // bhavAdRzAM vizAMnAtha !, pAthonAthagabhIriman ! / yuktaM bhave bhavedeva, na deva ! paridevanam // 72 // svakarmaphalabhogena, saMsArAbdhau zarIriNaH / buDUdA iva yAntyeke, samAyAntyapare punaH // 73 // yadeveSTaviyogAdi, virakteH kAraNaM satAm / mohAndhAnAM tadevAho !, krodha-zokakaraM param // 74 // na cakriNA na zakreNa, kRtavikramasaGkramam / vizvakavIramAkhyAnti, daivamevaMvidhaM budhAH // 75 / / svAmin ! sainyena dainyena, sevitaiH paridevitaiH / asau prakRtidurdAntaH, kRtAntaH kena gRhyate ! // 76 // idaM vacaH samAkarNya, matisAgaramantriNaH / kRpANaM pANinA''kRSya, dhAvitaH pRthivIpatiH // 77 // kRtaM kRtAnta ! garveNa, vraja dRSTipathaM mama / yathA tavaitadvyasanaM, chinadmi cchadmasamanaH // 78 // analpamiti jalpantamalpitAriparAkramam / sATopakopaM bhUpAlamuvAca sacivezvaraH // 79 / / 1raNAm pAtA0 // 2 gamat / kumA' khaMtA // 3 'raddhatyAve khatA0 // 4 na. pralapa khaMtA0 // 5'dA cAruvicA khatA0 / /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM kiM daivaM ? deva ! kazca tvaM 1, saMrambhaH kaM prati prabho ! ? | vicAraya rayaM tyaktvA, na zakyamidamasti yat 1 // 80 // // 82 // // 83 // ' // 84 // // 85 // // 86 // 11 2011 'tadeva daivaM yat kuryAt, karma jantuH zubhA - 'zubham / zobhaiva sRSTi saMhArakArikAraNavarNanA // 81 // tat parityajya saMrambhamuttarAstvaM kuru kriyAH / anityaM vizvamAlokya, sthaiyoMpAyaparo bhava suprAtamaGgalAcAracArurAvirabhUdatha / mAMsalo dundubhidhvAnairgabhIraH zaGkhanisvanaH atha satvaramAgatya, kazcidAzcaryatatparaH / udyadAnandasandohamedurAzrurado'vadat AndhyahetutamaH stomacchedamAsurabhAsvataH / divyA tvaM varSase deva !, yugavAhorihAgamAt pAritoSikadAnena taM satkRtyAtha pUruSam / nRpatirvismayasmero, yAvaduttiSThati svayam tAvattallokakokAnAM, zokamunmUlayannayam / svccheshocirlngkaarbhaasuraakaarvigrhH svayamIkSaNarAjIvajIvAtuH prAtarAgataH / bhAsvAnivodaya kalAdurnirIkSo nRpAGganaH // 88 // yugmam // nandanaM candanasyandasundarAkArabhAsuram / praNamantaM pariSvajya, jagAda jagatIpatiH // 89 // adRzyatvaM striyA sAkaM, yAvat tvamabhajastayA / vRttamAkhyAyi tat tAvat, tAvakaiH sevakairmama // 90 // ataH, paraM paraM ghIman!, saMvRttaM yadyadadbhutam / vatsa ! tat sarvamapyuccairmadagre vaktumarhasi ' // 91 // sa rUpamanmatho vAcamathovAca nRpAGgajaH / prakSAlitAmivAtyantavizadairdazanAMzubhiH mUrcchAmuSitacaitanyastAmevAnuvrajaMstadA / ko'haM ? kimartha ? kutrAsmItyevaM na pratipannavAn // 93 // kSaNenaiva tatastAta !, svamapazyaM sacetanaH / mauktikakSoda medasvisikate saikate sthitam na tat puraM na sA gaGgA, na sA kanyA na sA rasA / AkasmikamidaM jajJe, kiM vicArapathAtigam 1 // 95 // krimindrajAlaM ? kiM svaptaH ?, kiM vA caitanyaviplavaH ? / uta manye'hamanyeha, jAtirjAtismarasya me1|| 96 // vicintyeti kSaNaM svAminnutthAyAtha paribhraman / apazyamekaM kalpadrukAnanaM hasitAnanaH tadantaHpakSibhiH pRSTakuzalo'haM puro trajan / mumude nitarAmantarArAmaM taM vilokayan - agratazca gatazcitrakAraNaM tApavAraNam / prAsAdamekamadrAkSamuccaiH saptakSaNaM kSaNAt // 92 // * // 94 // // 97 // // 98 // pravizya tasminnArUDhaH, SaSThIM yAvadahaM bhuvam / jajJe karNAtithistAvanmama saGgItaniHsvanaH gatvA'gratastatastanna, dvAradeze vilambitaH / kayAcid vetradhAriNyA, kSaNAdAgatya bhASitaH ahaM zrIzAradAdevyA, tvadAkAraNahetave / zabda vidyApratIhArI, preSitA tat puro bhava // 102 // tat tayA'haM saha prAptaH, zAradAcaraNAntikam / apazyaM tumburusphItagItaprItismitekSaNAm // 103 // cArucArIpracAreNa, nRtenApsarasAM puraH / prekSAkautUhalenoccaiH, kSaNamAkSiptacakSuSam // 104 // haMsena vihitopAsti, sevitAM deva-dAnavaiH / vAdayantIM svayaM vINAM, hiraNyakamalAsanAm // 105 // nijakAntisudhApUrairlimpantImiva sevakAn / vibhratI pustakaM haste, rohanmohamahauSadham // 1-06 // tarka-sAhityavidyAbhyAM, vAma-dakSiNapArzvayoH / vAlavyajanapANibhyAM vIjyamAnAM muhurmuhuH // 107 // prazAntapAvanIM mUrti, dadhAnAM vacanAtigAm | zAradAM zAradAmbhodevizadasvacchavAsasam // 108 // // SaGgiH kulakam // 1 f ;; 100 7 h // // [ navamaH 1 // 99 // 100 // 101 // 1 'bhAsvarabhAsva' saMtA0 // 2 ccharoci saMtA0 pAtA0 // 3 kiJcAcAra' batA0 // 4 'dasodarasvaccha' saMtA0 // 3 !
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] dharmAbhyudayamahAkAvyam / athAhaM harSasotkarSacetA vikasitAnanaH / namo'kArSa tadA devI, madhura-snigdhamIkSitaH // 109 // vAgdevyA'haM svayaM pAdapIThe'tha vinivezitaH / kSaNaM jajJe kila prApto, mokSAdapi paraM padam / / 110 / / hArahUrAnuhAriNyA, girA devyA'tha bhaassitH| mA vatsa! vismayAyattaM, kArSIzcittaM nRpAGgaja ! // 111 // itthamArAdhanAbhAjastava stavana-pUjanaiH / gaGgAkanyakayA cakre, mayA sattvaparIkSaNam // 112 / / kizca preSya pratIhArImihAnIto'si samprati / idaM darzayituM vatsa !, svakrIDAbhavanaM tava // 113 // tat tavAhamanenocaiH, sAhasenAsmi vismitA / kuruSe puruSeNvatrya !, kathamArAdhanAmimAm ? // 114 // kizcAnArAdhitA'pyuccaiH, prAcyaiste puNyakarmamiH / paratantreva tuSTA'smi, sakarNA''karNaya kSaNam // 115 // yugavAhukumArasya pUrvabhavaH tathAhyAsIt purA puSpapure jitamarutpure / nirdhanaH ko'pi dAridyarAjadhAnIva dehinI // 116 // mahe'nyeyuH sa kaumudyAmudyAne vIkSya nAgarAn / arthisaGkalpakalpadrUniva sAkSAdacintayat // 117 // ____ mandabhAgyo'tinirlajaH, pAtraM ninditakarmaNAm / mayA samaH samaste'pi, nAstyanyaH ko'pi bhUtale // 118 // yadasminnutsave paurAn, vIkSya dAnAdyalaGkRtAn / naivAdyApi vimucye'haM, prANaiH pASANaniSThuraiH // 119 / / ihAntareSAM paurANAmaho! me sampaduttamA / nirvANAGgArakasyeva, zoNamANikyamadhyataH // 120 / / samAne'pi manuSyatve, vizeSo'yaM yadadbhutaH / tadatrAhamaho! manye, puNyA-'puNye nibandhanam // 121 / / tanmayA yat kvacit kiJcinna kRtaM sukRtaM purA / duHkhapAtraM tadatrAhamabhavaM vibhavaM vinA // 122 // aGgatyAgaM tato gatvA, kariSye kila bhairave / yathA bhavAmyahaM duHkhabhAjanaM na bhavAntare // 123 // paryAlocyeti tatrAgAdutsuko bhairavopari / abhISTadevatAyAzca, namaskAraM cakAra saH // 124 / / jhampApAtaM cikIrSuzca, dizo vyAlokayannayam / zamaM mUrtamivAzokatale munimudaikSata // 125 // dRSTvA ca taM namazcakre, bhAvapAvanamAnasaH / kSaNaM copAsanAhetoH, purastAdupaviSTavAn // 126 / / dhyAnAnte'tha munIndro'pi, jJAnatrayamayaH svayam / jJAtvopakAramUce taM, sudhAmadhukirA girA / / 127 / / kutastvamAgato vatsa!, vanametadamAnuSam ? / kathaM cetyadbhutAnando, vartase prAptaralavat ? // 128 // uvAca so'pi dAridryasamudrasya mahAmune ! / pAraM tIrthamamuM prApya, bhairavaM mudito'smyaham // 129 // tadatra kRtakRtyo'smi, yuSmadarzanato'dhunA / vizuddhamiyatA manye, bhavAntaramahaM nijam // 130 // athovAca munIndrastaM, vAcA madhu-sudhAmucA / kutastvamitimUDho'si, vatsAviditatattvavat // 131 // sulabhA jIvaloke'smin , dhRti-zrI-sukha-sampadaH / cintAralamivAtyantadurlabhaM janma mAnuSam // 132 // tat tasyAnupabhuktasya, tyAgaH kimiti yujyate / / yadasya na punaH prAptiH, sahasreNApi janmanAm / // 133 // kRtena mRtyunA jantodeha eva vinazyati / lAbhAntarAyakRt karma, na punaH pUrvanirmitam // 134 / / tattatkarmavinAzAya, prAyaH kAyastapo'gninA / saMzopya nirmalaH svAtmA, buddhimadbhirvidhIyate // 135 / / tadantarAyakRt karma, kRtamajJAnapUrvakam / jJAnArAdhanazuddhena, tapasA hi vilIyate // 136 // 1 hArI, mayA''nIto khaMtA0 // 2 mUce'muM, sudhAmadhurayA girA saMtA0 // 3 'stvamati vtaa0||
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ savapativaritAparanAmakaM mahAtman pUrvaduSkarmanirmUlanasamIhayA, / yujyate tapasA''rAddhaM, tataste jJAnapaJcamI // 13 // tAvajjADyajvarodgArairjIyante hanta ! jantavaH / yAvannAvirbhavatyuccaistapastapanavaibhavam / // 138 // yeSAM tapaHkuThAro'yaM, kaThoraH sphurati sphuTam / mUlAducchedamAyAnti, teSAM duSkarmavIrudhaH // 139 // bhAvenArAdhito yena, tapodharmo'tinirmalaH / etenArAdhitau dAna-zIladharmAvapi dhruvam // 140 // sampannAnanyasAmAnyatapaHsandohadohadaH / vitanoti phalasphAti, manorathamahIruhaH / . // 141. // tat te kSINAntarAyasya, paJcamItapasA'munA / manorathataruH sarva, vAJchitArtha phaliSyati, // 142 // ityukto muninA tena, saiSa niSpuNyapUruSaH / nivRtya mRtyorAgatya, gRhaM cakre tapo'dbhutam // 143 // sa pUjanaM jinezasya, prathayan vibhavocitam / varivasyan gurUMzcApi, ninye janma kRtArthatAm // 144 // athAyaM paripUrNAyuH, saMjajJe nRpateH sutaH / yugabAhuriti khyAtaH, sa tvaM sattvaniketanam // 145 // tat tvayA toSitA'smyuccaidharmamArAdhyatA puraa| niHzaGkitamato brUhi, vatsa! vAJchitamAtmanaH // 146 // / devyA prasAdAdityukte, zastre zAstre ca kauzalam / lokottaraM mayA'yAci, pratipannaM tayA ca tat // 14 // pratipakSapratikSepakSamamekaM paraM punaH / mahAmantraM dadau devI, kalAkozaladAyinam // 148 // yAvad gRhItamantro'haM, namAmi paramezvarIm / apazyaM tAvadAtmAnaM, nadIpulinagAminam // 149 // pramodavismayasmeravadanastadanantaram / utsuko'haM javAdeva, devapAdAntamAgamam // 150 // / nRpastadA tadAkarNya, sutasya mahimAdbhutam / yauvarAjyaM dadau sarvapurotsavapuraHsaram // 151 // kumAro'pi zriyaM prApya, sahakAra. ivAmRtAm / gamayAmAsivAn kAmamarthisArtha kRtArthatAm / / 152 // , arddharAtre'nyadA vAsagRhe paryavartinaH / yuvarAjasya zizrAya, zravaNaM ruditadhvaniH // 153 // jijJAsuH prabhavaM tasya, kumAraH karuNAmayaH / kRpANapANirnirgatya, gatavAnadhvani dhvaneH // 154 / / asAvantarvaNaM yAtastatra vitrastalocanAm / mlAnIbhavanmukhAmbhojAM, sAyamammojinImiva // 155 // lAvaNyapuNyatanvaGgI, prAtaHzazikalAmiva / rudatI sudatImekAmapazyad vismayAJcitaH // 156 // yugmam / / nareNa divyarUpeNa, puraHprollAsitAsinA / tAmarthyamAnAmAlokya, sa tasthau viTapAntare // 157 // sa narazcATukAro'pi, ropitAvajJamIkSitaH / sumukhIM vimukhImetAM, rUkSAkSaramado'vadat // 158 // mayi prapannadAsye'pi, dAsyate yadi nottaram / tadasiddezyatAmeSa, smaryatAmiSTadaivatam // 159 // Uce'tha kanyA re mUDhaI, smarAmi kamivAparam ? | yugavAhukumAro'sti, hRdi me'dvaitadaivatam // , 160 // yadyatra mandabhAgyAyA, naiva daivena drshitH| bhavAntare'pi me bhUyAt ,prANanAthastathApi sH||161|| yugmam // , hRSTaH svanAmazravaNAnAmasAmyAca zaktitaH / vismito vanitArUpAjjugupsuH krUrakarmaNA // 162 // kumAraH khaGgamAkRSya, tataH krodhAdadhAvata / strIghAtapAtakin / krUra!, ka re! yAsIti tarjayan // 163 // // yugmam // athAsau puruSaH prAha, bhadra ! drutamitaH sara / rajakasyA''yuSi kSINe, kharavan mriyase katham ? // 164 // kumAse'pyabravIt prANairebhiH satvaragatvaraiH / yazaHpuNyamayasvArthaparaM mAM dhikkaroSi kim ? // 165 // kizcAtikrUrametat te, nirmAtuM karma nocitam / lokadvayaviruddhaM hi, vidadhAti sudhIH kutaH ? // 166 // naro'pyuvAca sAcivyaM, kimaho,! madgRhe tava / hitopadeSTA yenAbhUyuyutsurapi samprati ? // 167 / / ityuktvA dhAvite tasmin, nare raNarasAture / khaDgAkhagi ciraM vRddha, yuddhamuddhatametayoH // 168 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudayamahAkAvyam / athArjayyaM ripumatrA, kumAraM mAravikramam / niHzUko dandazUkAstraM, sAkSepaH kSipramakSipat // 169 / / tato'hipAzanAzAya, mantramatrastamAnasaH / kumAraH zAradAdattaM, vairighasmaramasmarat // 170 // tayorityanamastreNa, vinivArayatormithaH / zAradAmantramAhAtmyAdaGgastambho riporabhUt // 171 / / tataH kumAramAhAtmyAna, vismito'sau gatasmayaH / malaM mamArja daurjanyajanitaM vacanAmRtaiH / / 172 // tadA'vadAnamAlokya, trailokyoparivarti tat / paropakAravyApArasajjitaM ca tadUrjitam // 173 // rUpaM cAnanyasAmAnyaM, tacca saubhAgyamadbhutam / sA kanyA vismayottAnamAnasaivamacintayat // 174 / / // yugmam // sa eva yadi rAjendunandano'yamihAgamat / upacakre mamaitarhi, tarhi vidyAdharAdhamaH // 175 // tadA'rivacanairyAvat , kumArasya praseduSaH / vimuktastambhanaH zatrurdAntaH pAdAntamAgamat // 176 // tAvadAvirbabhUvAgre, ko'pyuttIrya vimAnataH / bhAsvarodAranepathyadharo vidyAdharottamaH // 177 // kumArasya puraH so'pi, visphuratkarakorakaH / jagAda yugavAho! tvaM, susthitaH zRNu me vacaH // 178 // tathAsthite kumAre ca, puruSe ca puraHsare / kathAM prastAvayAmAsa, vidyAdharadhurandharaH // 179 // . bharatakSetrasImantavaitATyottaradiggatam / astyapAstAmarapuraM, puraM gaganavallabham // 180 // maNicUDAbhidhastatra, patirvidyAdharezvaraH / priyA ca tasya pUrNenduvadanA madanAvalI // 181 / / kuladevatayA dattA, sutA'naGgavatI tayoH / jajJedvaitacatuSpaSTikalAkauzalazAlinI // 182 // ArUDhayauvanA sA ca, pratijJAmiti nirmame / yaH ko'pi dAsyati praznacatupke'pi mamottaram // 183 // sa eva bhAvI bhartA me, khecaro bhUcaro'thavA / tataH zrutvA pratijJAM tA, vidyAdharanarAdhipAH // 184 // garvataH sarvato'bhyetya, praznottaravahirmukhAH / vRthA'bhavannapuNyAnAmiva lakSmImanorathAH // 185 // tatazcAna bhUbhA, pRSTo naimittikottamaH / yugavAhuM zazaMsAsyA, bhAvinaM bhUcaraM varam // 186 / / tataH prabhRti sA tatra, lakSmIriva muradviSi / baddhabhAvA'bhavat kAmaM, guNaiH zrutipathAgataiH // 187 // pUrveyuH pAtarevAsya, sabhAsInasya bhUbhujaH / AgAt pavanavegAkhyaH, khagaH zaGkhapurezvaraH // 188 // putrImuddoDhukAmo'yamakRtapraznanirNayaH / vilakSo hRtavAnetA, dviko muktAlatAmiva // 189 // tato'nupadinastasyAH, khecarAH sarvato yayuH / asyAstu mAtulaH so'hamihAyAto'smi daivataH // 190 // puraH pavanavego'yaM, jAmeyI ca mamApyasau / prANapradasya sarveSAM, kiM te pratikaromi tat ? // 191 // ratnacUDAbhidhe tasminnevaM vadati khecare / maNicUDanRpo'pyAgAt , tatraiva spricchdH|| 192 / / uvAca ca mahAbAho !, suteyaM mama jIvitam / sarvasvamapi caitanme, tat tvayaivA''tmasAt kRtam // 193 / / mama naimittikenAsyAH, kathitastvaM patiH purA / sAmprataM jJApitazcAsi, mama vidyAdharezvaraiH // 194 // tat tvAM pratipradAne'syAH, kA nAma prabhutA mama / / kintu pratijJAnirvAho'pyasyAstvayyeva tiSThati / // 195 // niSkAraNopakartAraH, ka nAma syubhavAdRzAH / dRSTaH ki viSTapojjIvI, yadi vA na divaakrH|| 196 // -- evaM vadati sAnandaM, vidyAdharanarezvare / jJAtvA vRttAntamAjagme, tatra vikramabAhunA // 197 // saGgamastatra cAnyonyamubhayorapi bhUmujoH / prazasyaH samabhUd gaGgA-kAlindIsrotasoriva // 198 // 1 jayeM ri" khaMtA0 2 thAtigaiH // khatA0 // 3 sthAstu so'vatiSThate pAtA0 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 saGghapaticaritA paranAmakaM [ navamaH // 199 // 'tataH pavanavego'pi nRpaM natvedamabravIt / bhRtyo'smi vikramakrItastAtAhaM yugabAhunA maNicUDAdayastatra, sarve vidyAdharezvarAH / rAjJA samarpya saudhAni, satkRtA vasanA - zanaiH ' // 200 // purIparisare ramye, tatra saMsUtrya maNDapam / sudharmAyAH sadharmANaM, kArmaNaM vizvacakSuSAm / // 201 // . paritaH kArayAmAsa, mAMsalAn bhUmivAsavaH / maJcAn vimAnasantAnamAnamudrAma limlucAn // 202 // // yugmam // #t / // 203 // I 204 // 205 // . // 206 // sakautukaprapaJceSu, maJceSvatha yathAyatham / bhUcarAH khecarAH sarve, niSedurmedurazriyaH tato vikramabAhuzca, maNicUDazca pArthivau / niviSTau maNDape tantra, candrArkAviva parvaNi // saprAgalbhyeSu sabhyeSu, sthiteSu smeravismayam / AsIneSu sasammarda, kovidAnAM gaNeSu ca // svadeza-paradezebhyo'bhyAgateSu sakautukam / apareSvapi lokeSu, niSaNNeSu yathAyatham etya lakSmI-sarasvatyoriva jaGgamasaGgamaH / AsAJcakre kumAro'sau pAdapadmAntike pituH // 207 // // vizeSakam // tato'naGgavatI tatra, mUrttevAjJA manobhuvaH / kSIrodanirgateva zrIH, kalAkelirivAGginI // 208 // yApyayAnAt samuttIrya, pratIhArIbhirAvRtA / sAnandamindulekheva, tArakAnikarAJcitA // 209 // praNamya caraNau pitroH pAdAGguSThArpitekSaNA / niSasAdAgrato lokalocanAJcalavIjitA // 210 // // vizeSakam // .. 1 2 > F " rAjAtmajAguruH prAha, kumAra ! kriyatAmayam / rAjaputrIkRtapraznacatuSTayavinirNayaH // 219 // abhyadhAnnRpaputro'tha, pitrorAnandamudgiran / uccairvAcaMyamIbhUya, janaiH sAkSepamIkSitaH // 212 // yA'gre'sti svarNapAJcAlI, nirvAcAlIkRtAnanA / kartA madvacanAdeSA, samastapraznanirNayam // 21.3 // tataH sA bAlikA pAJcAlikA sA'pyAryayaikayA / uccairucceratuH praznamuttaraM ca kramAdidam // 214 // f tadyathA--- kaH sakalaH ? sukRtaruciH, kaH sadbuddhirvidheyakaraNagaNaH / kaH subhagaH ? zubhavAdI, ko vizvajayI ? jitakrodhaH 1. tatastuSTeSu sabhyeSu, stuvatsu guNavatsu ca / kumArI sacamatkAraM kumAramapi ca dRzA taM vadhU-varasambandhabandhaM vidadhato vidheH / tadA'naucityakAritvavAcyamunmUlitaM janaiH viprANAM' mantranirghoSairjanAnAM harSaniHsvanaiH / bandikolAhalaistUyaiH zabdAdvaitaM tadA'bhavat atha mauhUrtikAdiSTe, lagne sarvagrahekSite / kSiteradhipatI pANi, grAhayAmAsatuH sutau vadhU-varaM ca hastyazva-rathA-'laGkaraNAMzukaiH / arcayAmAsatuH sneha - vibhava - prAbhavocitaiH // 221 // // 222 // pAThasiddhAzva sAdhyAzca, tattatkarmasu karmaThA: / jAmAtre pradadau vidyA, vidyAdharanarezvaraH saprapaJcamahAmaJcamudAradvAra-toraNam / utpatAkaM vizAmIzastataH prAvIvizat puram samAnya maNicUDAdIn, vidyAdharadharAdhavAn / rAjadhAnIM nijanijAM, rAjA hRSTo visRSTavAn // 223 // 'nRpaH pavanavego'pi, gopitAvinayastataH / satkRtya kRtyadakSeNa, maiSi vikramabAhunA, // 224 // ApRcchapaura dhaureyAnabhyarcya puradaivatAn / vimocya bandhanakSiptAn, dInAdInanukampya ca // 225 // 1 stutivatsu guNoccayam / kumA pAtA0 : // 1 // 215 // // 216 // // 217 // // 218 // // 219 // * // 220 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . 105 dharmAbhyudayamahAkAvyam / puNyapAtrAya putrAya, dattvA rAjyazriyaM svayam | nRpeNAnyaiH suduSprApA, saMyamazrIrupAdade // 226 / / yugavAhumahInAtho, vidyAsiddhyA'tidurdharaH / nRpAMhipAn natiM ninye, helayaiva mahAvalaH // 227 // tathA manorathArAmasaphalIkArakAraNam / dharmamArAdhayAmAsa, mano-vacana-karmamiH // 228 / / maNicUDanRpeNApi, svayaM dIkSAM jighRkSuNA / yugavAhunRpazcakre, sarvavidyAdharezvaraH // 229 // iti janmAntaropAcatapaHsambhUtavaibhavaH / ArAdhayadidaM rAjyadvayaM lokadvayaM ca saH // 230 // iti nRpayugavAhoH saccaritraM pavitraM, tava sacivazacIza ! spaSTametat pradiSTam / satatamapi niSevyaM siddhikAmaiH prakAmaM, nirupamasukhalakSmIkelidIpastapastat // 231 / / // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAnni zrIsaGghapatticarite lakSmyake mahAkAvye tapamprabhAvopavarNano yugavAhucaritaM nAma navamaH srgH|| muSNAti prasabhaM vasu dvijapategau~rIguruM laGghayan, __no dhatte paralokato bhayamaho ! haMsApalApe kRtii| ' uccairAstikacakravAlamukuTa ! zrIvastupAla ! svayaM, bheje nAstikatAmayaM tava yazaHpUraH kutastyAmiti? // 1 // AyAtAH kati naiva yAnti kati no yAsyanti no vA kati, sthAnasthAnanivAsino bhavapathe pAnthIbhavanto janAH / asmin vismayanIyabuddhijaladhividhvasya dasyUna kare, kurvan puNyanidhiM ghinoti vasudhAM zrIvastupAlaH param // 2 // // granthAnam 247 / ubhayam 2793 // 1 'mazrIH samAdade khatA0 pAtA0 // 2 mevopadi khatA0 // 3 'ritanAmA nava paataa0|| 4 pateArI khaMtA paataa.|| 5 la! sphaTAM. bheje gvaMtA0 pAtA0 // 6 laghavi pAtA. // 7 dhvasta vatA0 // 8 nidhedhino paataa0|| 9sargagranthA khaMtA0 // ma. 14
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 dazamaH sargaH }} '", 11 kArmaNaM zarmalakSmINAM mUlaM dharmamahIruhaH / AspadaM sampadAmekamidaM dInAnukampanam zrImannemijineneva, tadidaM buddhizAlinA / pAlanIyaM prayatnena, lokottaraphalArthinA dInAnukampAyAM zrInemijinacaritam 113 1 // 1 // // 2 // // 3 // 4 // ihaiva bharatakSetre, jambUdvIpavibhUSaNe / asti svargopamaM dhAmnA, nAmnA'calapuraM puram gRhAn saptakSaNAn yatra, vIkSya saptAzvasaptayaH / kSaNaM skhalanti madhyAhne, sphuTaM kRtakuTIzramAH zrIvikramadhano nAma, tatrAsIdIzitA bhuvaH / yadasau yamunAdhAni, magnA yAnti dviSo divi // 5 // reje raNAjiraM yasya, bhinnebharada - mauktikaiH / chinnavairiyazovRkSazAkhAkusumasannibhaiH zambhorumeva rambhorurambhoruhavilocanA / dhAriNIti priyA tasya babhUva sahacAriNI // 6 // // 9 // // 10 // anyadA'sau nizAzeSe, sukhasuptA vyalokayat / svamAntarmaJjarImaJjusahakArakaraM naram // 8 // jagAda so'pyasau devi !, sahakAramahIruhaH / kalpapAdapakalpazrIrAropyastvagRhAGgaNe tatazcoddhAramuddhAramayamAropito mayA / Amro navamavelAyAM, phalitA'navamaM phalam atrAntare sphurattoSaiH, peThe maGgalapAThakaiH / prabhAte bhASayA pakcarasAlarasasArayA advitIyaphalodbhAsibhAsvadudgamakAraNam / vibhAtyabhinavazvatadbhurivAyaM pragekSaNaH athotthAya mahInAthavallabhA vikasanmukhI / rAjJe vijJapayAmAsa, svamavRttAntamadbhutam nRpo'pyUce suto bhAvI, bhavatyAH kazciduttamaH / na jAnImastu yattasya, vArAnAropaNaM nava atha garbhaM babhAraiSA, nirbharAnandazAlinI / zasyadohadasandohasUcitAdbhutalakSaNam vAsareSvatha pUrNeSu, pUrNendumiva sundaram | asUtAsau sutaM pUrNamAsIvAsImatejasam dazAhAnantaraM tasya, sutasya jagatIpatiH / AnandavarddhitotsAho, dhana ityabhighAM vyadhAt varddhamAnavapurlakSmIrnUtanenduriva kramAt / sakalAH sa kalAH prApa, spaSTadRSTASTadhIguNaH asau bhAgyodyatazrIkaH, saubhAgyaruciradyutiH / advitIyakalAzAlI, dvitIyamabhajad vayaH yauvarAjyAbhiSeke'tha, nirvRtte nRpanandanaH / nAnAvidhAbhiH krIDAbhizcikrIDa sukhalAlasaH 14 // 113411 // 16 // // 17 // " // 18 // // 19 // * // 20 // // 21 // savayobhirmahAmAtyaputrairmitraiH samanvitam / dhanaM vanagataM kazcidevametya vyajijJapat AjJApito'smi devena, yad dUtaM siMhabhUbhujaH / melyAmuM kumArasya, mAnyamasya ca vAcikam // 22 // udyAnasya bahiH so'yaM, vidyate'dyApi suprabho / / samAdiza samAyAtu, yAtu vA sAmprataM kimu ! // 23 // sa rAjapuruSo rAjakumArAnumatAdatha / prAvezayadamuM dUtamantaH sabhamurutvaraH viziSTaM vetriNA''diSTe, niviSTamatha viSTare / savismayaM vaco'vAdIjjagatIpatinandanaH + // 24 // // 25 // 1 divam tA pAtA* // 2 guNAH saMtA0 // 3 mevaM vya' saMtA0 // // // // 7 // // 11 // // 12 // 13 // -
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] ' dharmAbhyudayamahAkAvyam / 107 kSemo'sti pATalIputrapateH siMhamahIbhujaH ? / kAryeNa kena prApto'si, jhaTityevaM nivedaya // 26 // sa vacasvI tataH prAha, tasyAkSemaH kuto bhavet / / zrIvikramadhano yasya, mitramatrasnumAnasaH // 27 // paramasyAM tu velAyAM, zIghraM ydhmaagtH,| kAraNaM zRNu tatra tvaM, prayojanamidaM tava // 28 // kalane vimalAnAgni, svAmin ! siMhamahIbhujaH / Aste dhanavatI putrI, saundaryasyeva devatA // 29 // tatra citrakaraM kazcid, divyacitradharaM naram / eSA reSAvizeSajJA'pazyad bhUpasya nandanI // 30 // vyalokayacca tacitre, kaJcinnupatinandanam / hRdayAnandanaM rAjyalakSaNaiH zubhazaMsibhiH // 31 // tamatha prAha sA citraM, yat tvayaitad vinirmame / tat kalAkhyApanAyaiva ?, praticchando'tha kasyacit // 32 // so'pyuvAca kumArI taccitraM yad varNyate mama / vijJAnAdbhutamapyetad, vigopakakaraM param // 33 // praticchando hi yasyAyamasau somsmaakRtiH| yadi DhaggocaraM gacchet , taccitraM syAna citrakRt // 34 // satAM cice kRtAvAsaH, sa yazaHkusumeSubhiH / vazIkaroti trailokyaM, dvitIya iva manmathaH // 35 // samAkaNyeti tadvAcaM, sA candravadanA'vadat / sa kutra ? kasya vA putrastasya kiMnAma nAma vA? // 36 // so'pi prAhA'calapure, zrIvikramadhanAtmajaH / dhano'sti mUrtistasyaiSA, mayA'lekhi svakautukAt zrutveti tatprabhRtyeSA, vizeSAt tvayi rAgiNI / krIDAM pIDAmiva jJAtvA, kanyAntaHpuramAyayau // 38 // tvadekatAnacitteyamapi vyApAritendriyA / tvayA vyAptaM jagad vetti, yoginIva parAtmanA // 39 // ekaM vihAya tvAM deva!, sA mahIpatinandanI / strIrUpamathavA klIbaM, manyate jagadapyadaH // 10 // devImukhAdidaM sarva, vRttAntaM medinIpatiH / vijJAya guNavijJAya, bhavate mAM vyasa yat // 41 // mAmatrAgAmukaM matvA, medinIpatinandanI / amuM lekhapratIhAraM, hAraM dUtamivA''rpayat // 42 // uktveti dUto lekhena, sahitaM caraNAntike / kumArasyAmucanmuktAhAraM tatmAbhRtIkRtam // 43 // choTayitvA tato lekhameSa veSajitasmaraH / javAdavAcayat toSacayapoSacamatkRtaH // 44 // bhavanmUrtinirastena, kAmena jvAlitaM mama / mAnasaM tvatkRtAvAsaM, siktaM netrAmbubindubhiH // 45 // na zAnti yAti tannAtha!, zAnti naya dayAM kuru / haDhArambhaparIrambhademmapIyUSani raiH // 46 // paritaH paritaptAGgI, madanajvalanArciSA | vardhiSNupremakallole, kSipa mAM nijamAnase // 47 // iti lekhArthasambhAraM, hAraM ca hRdaye dadhau / snigdhojjvalasphuradvarNa, kumAraH kAraNaM mudAm // 48 // vimRzyAtha kumAro'pi, pratilekhaM lilekha saH / zRGgAreNeva mUrtena, mRganAbhimayAmbhasA // 49 // ratirUpasapatnIM tvAM, dadhAnasya mamorasi / ruSA ratipatiH zake, kiratyavirataM zarAn // 50 // guNaiH zravaNamArgeNa, tavAdhyAsitameva me / mano vivizurakSANi, sarvANyapi sukhepsayA // 51 / / iti lekhena dAnena, mAnena ca kRtArthitaH / kumAreNa caraH praiSi, sambhRtaprAbhRtoccayaH // 52 / / satkathAbhirathaitasya, bhUpo bhUpasutA'pi sA / kalayAmAsatustoSaM, kumArAgamakAyA // 53 / / vinItaH so'pi nirNItalagnasyopari bhUpabhUH / prayANaiH kaizcana prApa, tat puraM saparicchadaH // 54 // sammukhAbhyAgatenAtha, siMhena saha bhUbhujA / praviveza purIM vIro, nRtyantImiva ketubhiH // 55 // pure pratigRhaM ratnastambheSu pratibimbitaH / zliSyamANo mRgAkSIbhiH, kSaNaM galitacetanam // 56 // . 1 trastamA khatA* pAtA0 // 2'dattapI khaMtA0 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108' saGghapaMticaritAparanAmako dazamI manassu puranArINAM, manobhUnagareNvivaH / ekaMkAlaM vizan vidyA, darzayan bahurUpiNIm .. // 57 // saralabhicitejobhirasphuTadvArabhUmikam / praviveza nRpAsiM, dauvArikagirA param // 58 // vizeSakam / / sAkrameNAtha bhUpAlasaudhamUrdhAnamAsadat / pUrvaparvatazRGgAmavibhAgamiva bhAnumAn / / / / // 59 // atha nArIjane bhUribhUSaNadviguNadyutau / dhavaladhvanipIyUSasaJjIvitamanobhave / . . // 60 // vedoccAracamatkArasapratApatrayItanau / brAhmaNAnAM gaNe spardhaniruddhasadanAGgaNe // 61 // : kAhalAnalayantrotthakiGkarAnanamArutaiH / dIpite janacitteSu, makaradhvajapAvake adbhutaM vAdyamAneSu, mRdaGgeSu muhurmuhuH / ambhogharadhvanibhrAntyA, nRtyAkulakalApiSuH // 63 // kumArI ca kumArazca, yojayitvA karAmbuje / tataH purodhasA vaDheH,,kAritau tau pradakSiNAm // 64 - . :: . // paJcabhiH kulakam // . . . . AsIdaMzru!na citrAya, homadhUme visarpati / tadA''sanne tayorvahnau, kampo vismybhuurbhuut| // 65 // parasparaM tayoH pANisparze pIyUSavarSiNi / amuJcadaGkurAna kSetre, zRGgAraH pulakacchalAt / // 66 // sanipUrNayoH kAmarasena bhRzametayoH / pANipIDanataH svedacchalAt kizcid bahiH sthitam // 67 // , tadA kumAravakvenduH, ko'pyapUrvaH smayaM dadhau / kumArIvadanAmbhojasamullAsanalIsakaH // 18 // namazcakre krameNAtha, guruvarga nRpAGgajaH / tayA dayitayA sAkaM, baddhAJcalavilamayA. / / // 69 // katiciMda vAsarAMstatra sthitvA nRpatinandanaH / prayAtaH svapurI reme, samaM vanitayA tayA .. / || 70 // . munirvasundharo nAma, pavitritavasundharaH / anyeArAjagAmAtra, caturjJAnadharaH pure. : . .II 71. / ' . namaskartumamuM rAjA kumAreNa samaM tataH / yayau puravanIkhaNDamakhaNDagurubhaktikaH // 72 // muMdA vasundharAdhIzo; vasundharamunIzvaram / praNamya pAdapIThAgre, kSitipIThe niviSTavAn / '73 // navasthAnarasAladvanyAsasvapnavicAraNAm / apRcchat pRthivIbhartA, preyasIpreritastataH // 74 // sarvajJa manasA pRSTvA, samAcaSTa munIzvaraH / kumAro'yaM jino bhUtvA, phalitA navame bhave / // 75 // . zrutveti prItimAna bhUpo, muni natvA puraM gataH / vAhavyUhakhurodbhUtadhUlidhUsaravAsaraH, 76 // , se kumAro'nyadA kelizAlI gatvA vanAvanau / ciraM cikrIDa sakhibhiH, kalabhairiva kuJjaraH // 77 / / .. athA'pazyadasau kazcid, bhUmau nipatitaM munim / nirAlambaviyaddhAntikhinnaM ravimivAcirAt // 78 // AzvAsya candanAmbhobhiranilaizvAnulomikaiH / cakre kumAraH sacchAyaM, muni dharmadvaMmopamam . // 79 // uttaritaH kumAreNa vipdmmonidhermuniH|| tamuttArayituM so'pi, tat pArebhe bhavAntarAt '; 1100 tatkAla caM samAropya, taccitte vAksudhArasaiH / samyaktvapAdapastena, zatazAkho vyatanyate // 81 // .. kumArasyoparodhena, sthitvA'tha stokavAsarAn / kRtAvadyaparIhAro, vihAraM vidadhe muniH / // 2 // .. bancunI dhanadevena, dhanadattena cAnvitaH / savadhUko dhanoM'nyedyuta prApa vasundharAt .. // 83 // .. tastvA tapAMsi bhUyAMsi; kSINAyuHkarmabandhanAH / saudharmakalpa sarve'pi; zrAyasIM zriyamAzrayan // 84 // / atraiva bharatakSetre, vaitAdayagirimUrdhani / uttarazreNirociSNusaMratejo'bhidhe pure . // 85 // arAtidhvAntasUrasya; sUrasya pRthivIpateH / vidyunmatyabhidhAnAyA; devyAH kukSisaroruhe / // 86 // lAlasaH khtaa0|| 2 tadA da khatA0 // 3raNam khatA0 pAtA // kumAro'pyanyadA pAtA0 // 5 vArNavAt khaMtA0 paataa."|| 6 la sa samA pAtA'n' . ...... .
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] dhrmaabhyudymhaakaavym| jIvo dhanakumArasya, puNyAviSTastriviSTapAt. / jAtazcitragatirnAma, haMsacitragatiH sutaH // 87 / / // vizeSakam // vidyAvaidagdhyadugdhAbdhikelikallolitairayam / vidyAdharANAmAnandakandaM kandalitaM vyadhAt // 88 // kicAtraiva girau vyAptavyogni vaitAnyanAmani / dakSiNazreNikoTIre, nagare zivamandire // 89 // anaGgasenasaMjJasya, medinIhRdayezituH / patnyAM zaziprabhAnAmnyA, zaziprabhamukhatvipi // 9 // cyutvA dhanavatIjIvaH, so'pi saudharmatastataH / dhAmA ratnavatIvAbhUnnAmA ratnavatI sutA // 91 / // vizeSakam // kalAkalApakuzalAM, kramAdAkrAntayauvanAm / utsaGgasaGginImenAM, vidhAya vasudhAdhavaH // 92 // pakajinyA ivAmuSyAH, kaH syAdarka iva priyaH ? / daivajJamityabhASiSTa, niviSTaM viSTare puraH // 93 // // yugmam // athAgadyata sadyaskajJAnAmRtamRtA'munA / agAdhajyotiSagranthasindhumanthAnabhUbhRtA prauDhapradhanapAthodhitaraNaikataraNDakam / raNe kRpANamAcchidya, yaste haste grahISyati // 95 // zrIsiddhAyatane yasya, mUrdhani svardhanInimA / stuti prastuvato divyA, puSpavRSTirbhaviSyati // 96 // sa eva bhavitaitasyAH, zrIpatipratimaH patiH / zuddhapakSadvayo haMsyA, rAjahaMsa ivAmalaH // 97 // ||vishesskm // ityAkarNya kRtaprIliH, sa khecaraziromaNiH / praiSIjyotiSikApaNyaM, prINayitvA vibhUtibhiH // 98 // kadAcid bharatakSetre, vyomnA citragatizcaran / A kiJcit puraMvIkSya, madbhUttIrNo bhuvaMdivaH / / 19 / / tatra madrAkRti kaJcidapRcchat khecaro naram / keyaM purI nRpaH ko'syAM , duHkhaM kimidamapyaho! // 10 // jJAtAzeSakatho vAcamathovAca sa pUruSaH / alaGkRtamahIcakramidaM cakrapuraM puram // 101 // prabhuratrAsti' sugrIvaH, pragrIvaH kSitipazriyaH / priye yazomatI-bhadre, tasya khyAte ubhe zume // 102 // sumitraH sUnurekasyA, jaganmitramajAyata / dvitIyasyAH punaH padmazchadmanaH sana jaGgamam // 103 // jIvatyasmin na me sUno vi bhUpAlavaibhavam / bhadreti sucaritrAya, sumitrAya viSaM dadau // 104 // viSe dhvAntaH ivodIrNe, caritaiH zyAmayA tayA / sumitro vyasanaM prApacitraM pajhe nanu smitam // 105 // mlAniM gate sumitre'smin , mitravat tejasAM nidhau / yuktaM cakrapurasyAsya, duHkhaM duHsahatAM gatam // 10 // iti citragatiH zrutvA, tamujjIvayituM javAt / paropakAravyasanI, viveza nRpavezmani // 107 // sa mantrAmbhaH sumitrAne, bandhudRgbhiH sahAkSipat / smitaM cakSuH sumitrasya, tadvAndhavamukhaiH samam // 108 // punarujjIvite jAte, sumitre netrapAtratAm / duHkhavAppAmbu bandhUnAM, pramodAzrupadaM yayau // 109 // artha some sumitre'smiMstApaM harati dehinAm / pane saGkucite bhadrA, bhRgIva kacidapyagAt // 110 // artha jIvitadAtAraM, tadA tAraM yazobharaiH / taM vidyAdharamAnandI, vavande nRpanandanaH // 111 // tataH pitRbhyAM pAdAntapraNataH snapitaH sutaH / netrakumbhamukhodIrNairAnandAzrujalaplavaiH // 112 // vidyAdharakumAro'pi, tAbhyAmAliGgaya nirbharam / anicchannapi saccakre, vasanA-''bharaNAdibhiH // 113 / / snehAdapreSitenAtha, sa citragatinA saha / sumitraH kurute krIDAM, viSNuneva purandaraH // 114 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 saGghapaticaritAparanAmaka - [dazamaH anyedyuH suyazA nAma, kevalI prAMpa tat,puram / jagAma taM namaskartu, sugrIvaH saha bAndhavaiH // 115 // taM praNamyopavizyAtha, dezanAnte vizAMpatiH / papraccha kvanu sA bhadrA, paritrasya yayAviti // 116 // sA nazyantI hRtA caurairvikrItA vaNijo gRhe / naSTA tato'pi dAvAgnidagdhA durgatimabhyagAt // 117 // atizocyamanantaM sA, saMsAraM vicariSyati / itthaM sa kathayAmAsa, kevalI nRpatiM prati // 118 // tadAkarNya nRpo dadhyau, yatkRte sA'kRtedRzam / so'styatra narake sA tu, gatA vatsalatA hhaa| // 119 // itthaM khinnaH sumitrAya, dattvA rAjyaM bhuvo vibhuH| kaJcid dezaM ca padmAya, nirmAyo vratamagrahIt // 120 // tataH sumitradhAtrIzamApRcchaya kathamapyamum / gatazcitragatistena, satkRto nagaraM nijam // 121 // / ito ratnavatImAtA, kmlo'nnggsenbhuuH| sumitrabhaginI kUTAt, kaliGgasyAharat priyAm // 122 // svamitrasya sumitrasya, tAmAnetuM sahodarAm / vegAcitragatiH prApa, nagaraM zivamandiram // 123 // taM svamitrasvasurdInavaktrAyAzcATukAriNam / udyAne'trAsayaccitragatiH kamalamAkulam // 124 // kopAdanaGgaseno'pi, putrAbhibhavasambhavAt / yo citragati sainyairadainyairniragAt purAt / // 125 // udyanmahAH sahAnena, cakre citragatiyudham / kramabhraSTAkhilAstreNa, vailakSyamupagacchatA // 126 // ' anaGgasenabhUpAlaH, khaDgaratnamathAsmarat / yo muddharadhairyo'sau, samaM sUnuvirodhinA // 127 / / atha citragatiAyAtamaHzyAmalitAmbaraH / rAjJaH kRpANamAcchidya, gRhItvA mitrasodarAm / // 128 // gatvA cakrapure tUrNaM, sumitrasya samarpya ca / AjagAma sa vaitADhaya, pUrvAdrimiva bhAnumAn // 129 // / // yugmam // .. " : prauDhaputraH sumitro'pi, viraktaH saMsRtau kRtI / vratamAsAdya jainendra, vicacAra ciraM kSitau // 130 // AkheTakagatenAyamatha pajhena bandhunA / pUrvavidveSataH zalyahato nipatitaH kSitau // 131 // asAvanantasaMsArI, matto bhavati bAndhavaH / zocannevaM svamAtmAnaM, vipannaH sa mahAmuniH // .132 // babhUva brahmaloke'sau, zakrasAmAnikaH suraH / agaNyapuNyanaipuNyapaNyAdvaitaniketanam . // 133 // duSTAhidaSTaH padmo'pi, saptamaM narakaM yayau / manye'sau caraNe dhRtvA, kRSTaH kAlena kautukAt // .134 // , , ekadA'gamadAnandI, nandIzvaravaraM prati / vidyAdharagaNo bizradahampUrvikayA tvarAm // 135 // . athApUjyanta niHzeSagItavAdyAdikautukaiH / vidyAdharakadambena, bhaktivibhrAjinA jinAH // 136 // . kaiH puNyaiH padamIharaM, duHkhatrAsadamAsadam / idamatrAntare dadhyau, sumitraH svargitAM gataH // 137 // iti cintayatazcitte, mitraM citragatiH kRtii| atipremNA'vadAtasya, tadA tasya smRtiM gataH // 138 // nandIzvare sa taM vIkSya, kurvANaM jinapUjanam / AgAd vegena tatraiva, mitrasnehena mohitaH // 139 // . vidyAdhareSu zRNvatsu, sa devaH kurvataH stutim / mUrdhni citragate<
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga: dhrmaabhyudymhaakaavym| 111 atha svasvapuraM prApuH, prItAH sarve'pi khecraaH| harSamutkarSayanto'ntaH, stutyA. citragatestayA // 146 // zrIsarA-'naGgasenAbhyAmAdiSTo gaNakastataH / nizcikAya vivAhAya, rAgiNodinametayoH // 147 // vivAha ratnavatyA'tha, sUracitragati sutam / rAjye nyasya samaM vidyunmatyA vratamupAdade // 148 // sa jIvaM dhanadevasya, bandhuM nAmnA manogatim / dhanadattasya capalagatiM ca mudamAnayat // 149 // mRtasya maNicUDasya, svasAmantasya nandanau / vibhajya vibhavaM rAjJA, zazi-sUrau ca toSitau // 150 // ekadravyAbhilASeNa, kadAcid yudhyatostayoH / mRtayortiyA rAjA, vairAgyaM hRdi mejivAn // 151 // sAI svakIyabandhubhyAM, vadhvA ca vasudhAdhavaH / sUredamadharAd bheje, vrataM khaDgAmatIvratam // 152 // puraM purandaro nAma, purandaraparAkramaH / apAlayannRpAlasya, tasya sUnuranUnadhIH // 153 // pAdapopagamaM kRtvA, prApa citragatiH kRtI / mAhendrakalpe devatvamamuprabhunimaprabhaH // 154 / / asti pratyagvideheSu, dezaH padmAkhyayA mahAn / yatra prAmA'nnarAzInAM, zailAnAmapi nAntaram // 155 // puraM siMhapuraM tatra, vidyate viditaM bhuvi / saudhAgrastrImukhAbjAnAM, yanendurdAsavat puraH // 156 // hariNandIti tatrAsIdavanIpAlapuGgavaH / vibhAti yatpratApasya, taptAMzuH pratihastakaH // 157 / / sa bheje vallabhAmarthipriyadaH priyadarzanAm / yasyAH zasyau rati-prItyoH, kelizailarucau kucau // 158 / / so'yaM citragaterjIvazyutvA maahendrklptH| aparAjitanAmA'bhUdupradhAmA tadaGgajaH // 159 / / sakhA vimalabodhAkhyastasyAbhavadamAtyaH / sahacArI sadA bhAnoriva razmisamuccayaH // 160 // vAhAbhyAM vAhitAvetau, vAghAlIkramaNe'nyadA / deze davIyasi gatAvaraNye puNyavikramau // 161 // tatrAvatIrya tau vIryavinirjitapurandarau / ninyatustoyatIreSu, tRSArca turagadvayam // 162 // atha zlathIkRtAbandhau, vipannau tau turaGgamau / dezAntaravihArazrInetre iva tadA tayoH // 163 // atha tatra sthitAvetau, nirAzau galitazriyau / kaluSo kalimAhAtmyAnnyAyadharmAvivAGginau // 164 // atrAntare naraH ko'pi, hanye hanye vadannidam / pradattAbhayadAnena, kumAreNa sthirIkRtaH // 165 // sthito yAvadasau tatra, tAvadArakSakAH kSaNAt / hata hateti jalpanto'bhyAyayuryayuvegataH // 166 // tataH samaM kumAreNa, vadhavAraNakAriNA / tadA''rakSakasainyaM tat , pArebhe yuddhamuddhatam // 167 // karavAlaH kumArasya, tato dalayato raNe / balasyAsya prabhAvAbdhimagastiriva pItavAn // 168 // atha te vyathitAstena, kumAreNodbhaTA bhaTAH / Azu vijJApayAmAsurvalitvA bhUbhujaM nijam // 169 // tadA''rakSapratikSepoddIprakopaH sa bhUpatiH / sanAthAM daNDanAthena, prAhiNodasamAM camUm // 170 // khagalekhA kumArasyAvalepajaladhestataH / imAM parAGmukhIcakre, vAhinImatulatvarAm // 171 // atha svayamayaM rAjA, samAruhya mataGgajam / saGgrAmAya samArebhe, saMrambha krodhadurdharaH // 172 // mantriputraM kumAro'pi, vyApArya nararakSaNe / Aruroha raNAyogramabhimAnamatagajam // 173 // nRpAGgajabhujenAbhAdasilekhA vikampitA / zikheva muktA vAtAstA, virodhivaghasandhayA // 174 // tadbhujasya yamasyeva, romAJcairmacakadyuteH / saMharantI ripUn kRSTA, jihvavAsilatA vabhau // 175 // mano mantrI bhuje mitraM, mAno dhanamasibalam / iti vIro vijagrAha, sa yuktaM saha bhUbhujA // 176 // 1 camadbhutam khaMtA0 // ..
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11.12.', salapatitraritAparanAmakaM / / .. [dazamaH . bhane sainye praNidhito,'jJAtvA taM nRpanandanam / raNaM nirmucya papraccha, kuzalAkozalezvarI // 177 // . pitRmitraM kumAro'pi, taM matvA mantriNo girA / namazcakAra tatkAlAhaGkArabhraMzabhAsuraH // 178 // . sutA kanakramAlA'smai, kumArAya mahIbhujAH / dattA pramathanAthAya, pArvatIva himAdriNA // 179 // atha dezAntarAlokakautukAyattacetasau / nizi niHsRtya mantrIza-dhAtrIzatanujau gatauH / // 10 // . atha tau kAnane kvApi, kAminyAH karuNAravam |aakrnny kAlikAdevyA, mandire jagmaturjavAt // 181 // samIpe vahnikuNDasya, rudatI kAmapi striyam / vIro vyalokayat tatra, kAntAM kenApi khajinA / 182 // atha taM prathitotsAhaH, kumAraH prAha khjinm| na vetsi kruur!re| bhUmi, mayA saMsvAmikAmiti // 18.3 // " vidyate yadi te zaktirvidhehi pradhanaM tataH / ityAkarNya drutaM so'pi, calitaH kalitaH krudhA : // 184 // samullAsitanistriMzau, raNAya sphuritau tataH / etAvutpATitoddaNDazuNDAdaNDAviva dvipau. // 185 // 'khajena dhArayA dhArAM, vArayantau muhurmithaH / yuyudhAtetarAmetI, dantAbhyAmiva dantinau // 186 // 'tamajeyatamaM matvA, kumAramasinA puraH / krIDayA pIDayAmAsa, nAgapAzaprabandhataH / // 187 // ' ' vallIbandhAniva gajaH, sa jagatkautukapradaH / nRpasUnurbalenaiva, nAgapAzAnatutruTat . ! // 188 // locane vaJcayitvA'tha, kumAreNa raNAGgaNe / kAlindIsrotaseva gurarAtiH pAtito'sinA // 189 // . mUrchA,nimIlayAmAsa, tasyendriyagaNaM tataH / samullasattamaHstomA, padmakhaNDamiva kSapA / // 190 // atha pAnIyamAnIya, taM niSicya nRpAGgajaH / calacelAJcalonmIlanmArutairudajIvayat / // 19.1. // . samprItaH so'pi mUrchAnte, bhUpasUnumabhASata / vighRSya mUlikAmetAM, lepaM ghAteSu dehi me // 19 // . zrutveti bhUpaputro'pi, cakre tasya vacaH kSaNAt / nIre rekheva tatkhagakSatidehe tadA'milat.. // 193 // athotthitaH sa vIreNa, kA'sau ? ko'sIti bhASitaH / udbuddhavadanAmbhojamarandamadhuraM vacaH // 19 // - :: Aste purazriyAM sImA, puraM zrIrathanUpuram / tasminnamRtasenAkhyaH, kSitipaH khecreshvrH|| 195 // asti kIrtimatI nAma, tasya kIrtimatI priyA ratnamAlA'bhidhA bAlA, ratirUpA tayoriyam // 1196 // hariNandidharAdhIzatanubhUraparAjitaH / asyA bhaviSyati patirjJAnineti niveditam / : // 197 // . zrISeNanandanaH 'zUrakAntanAmA'smi khecaraH / lAvaNyalaharIsindhumenAM yAcitavAnaham . // 198 // aparAjita eva syAt , priyo me hariNandibhUH / pravizAmyathavA vahi, cakre nizcayamityasau // 199 // . apahRtya tataH kopAdAnIteyaM mayA vane / bhaktibhiH zaktibhizcApi, cApalAdarthitA bhRzam // 20 // pUrayiSyAmi te vahipravezaniyamaM tataH / ityuktvA kRSTanirvize, mayi vIra! tvamAgataH / // 201 // vitanvati kathAmitthaM, tatra vidyAdhare tadA / pitarau ratnamAlAyAH, putrImIkSitumAgatau . // 20 // mantriputragirA tAbhyAM, matvA'yamaparAjitaH / ratnamAlAM ratimiva pradyumnaH pariNAyitaH // 203 // vidyAdharaH kumArAya, vraNarohaNauSadhIm / cintitArthakarI dattvA, gulikAM ca kvacid yayau // 20 // 1: atho, yathAgataM sarve, jagmustau tu mahAzayau / cirakAlaM vane prAntau, divIndu-tapanAviva / / 205 // kumAraH sahakArasya, tale'tha tRSitaH sthitaH / yayau sacivasUnustu, vArigrahaNahetave . / // 206 // ''kuto'pi toyamAdAya, yAvat so'yamupAgataH / tAvadAmratarormUle, na pazyati nRpAGgajam .. // 207 // / ...zata mitrananda "khatA0 ||...2degcnN va khatA0 // 3 'avadad vadanA "khatA // . . ". 4 nidezitam khaMtA? // 5 gharakumAro'tha, vaNa khatA0 // ... ... ....
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudayamahAkAvyam / 113 aMsAvasoDhA tanmitravirahaM nirahaGkRtiH / ciraM banAma kAntAre, yUthabhraSTa iva dvipaH // 208 // atha amanaM gato nandipuropAntasurAlaye / etya khecarayugmena, sa proce duHkhadurmanAH // 209 // AkArayati mitraM te, bhUpabhUraparAjitaH / tadA cApahRtaH so'yamAvAbhyAM vipinAntarAt // 210 // pramuH kamalabhAnunauM, hArayAmAsa khecrH| kumudinyAH kRte punyAH, kamalinyAzca taM yataH // 211 // ayamevAnayorvAlye, nyavedi jJAninA varaH / prabhuNA nirmite so'sti, prAsAde tvadvinA'rditaH // 212 / / vivAhe'pi nirutsAhaH, sa bhavantaM vinA'bhavat / tadehi dehi tasyAdya, mudamandherivoDupaH // 213 // ityokarNya hRdi prItaH, sa tAbhyAM saha jagmivAn / tatprAptimuditaH kanye, vIraH paryaNayacca te // 214 // ___ atha zrImandirapure, tau gatvA sattvaduHsahau / sthitau kAmalatAnAmnyA, vAranAryA niketane // 21 // pure'sminnekadA kazcidabhUt kolAhalo mahAn / rathaghaNTApathatyAgavyAkulAturaGgamaH // 216 / / tat paramparayA jJAtvA, nihataM ghAtakairnupam / vezyAyai mantrisUrAkhyadatha sajjIvanauSadham // 217 // tad bhUbhRnmantriNe tUrNa, vezyayA'pi niveditam / ayaM madgRhavAstavyaH, kiJcid vetti mahauSadham // 218 // mantriNA bhaktibhugnena, tat tadA''kAritAvimau / auSadhena gharAdhIzaM, kSaNAccakraturakSatam // 219 // hariNanditanUjo'yamiti matvA'tha bhUbhujA | rambhAnAmnaH svanandanyAH, pradAnenaiva saMskRtaH // 220 / tatraiva tAmapi tyaktvA, punaH pracalitAvimau / kaJcit kevalinaM vIkSya, pure kuNDapure sthitau // 221 / / natvA kevalinaM bhaktibhAvitaH suhRdA saha / aparAjitavIro'yaM, niviSTaH kSitiviSTare // 222 // papraccha svacchadhI vishubhaa-'shubhmthaa''tmnH| mitrasya ca svakIyasya, medinInAthanandanaH // 223 // dvAviMzastIrthakRd bhAvI, nemistvaM paJcame bhave / ayaM suhRcca prathamo, gaNabhRt te bhaviSyati / / 224 / / vAcaM samyag nizamyeti, prathitAM muninA'munA / sa prApa pramadaM bhAvimuktyAnandAnuvAdinam // 225 // munau kRtavihAre'tha, kevalajJAnabhAskare / tau kutUhalinau dezAn , draSTumabhramatAM punaH // 226 / / itazcAsti janAnande, laGkAzaGkAkare pure / jitazatrudharitrIzo, dhAriNI cAsya vallabhA // 227 // so'pi ratnavatIjIvazyutvA mAhendrakalpataH / devyAH kukSisarohaMsI, jajJe prItimatI sutA // 228 / / athAsau yauvanaM prAptA, pratijJAmiti nirmame / vidyayA mAM vijetA yaH, sa me bhartA bhaviSyati // 229 // svayaMvarArthamuzistato nirmAya maNDapam / paJceSurocipo bhUrInamImiladilAdhipAn // 230 // saMpAJcAlIprapaJceSu, te maJceSu niSAdinaH / kiranti rAgaM pratyaGgaM, bhUpAmaNivibhAnibhAn // 231 / / atrAntare narezasya, sacivasya ca tau sutau / pazyantau kAzyapIkhaNDamakhaNDasmayamIyatuH // 232 / / vidhAya gulikAyogAdanyaM veSamubhau tataH / mUle maJcasya kasyApi, sthitAvuttAlakautukau // 233 / / kasyAzcinmaJcapAJcAlyA, mUrdhni nyastakarAmbujaH / kumArastasthivAn pazyan , bhUbhujastRNavat tadA // 234 // atha rajapathakoDaM, pApa prItimatI tadA / purovartipratihArIprathitAgrapathAntarA // 235 // samAlokya samAyAntImathaM te pRthivIbhRtaH / ceSTAntarANi 'tatkAlaM, cakrire calacetasaH // 236 // parinAmyati lIlAbje, cakSuzciMkSepa kazcana / iha tadvaktrazobhA'sti, na vetIva vilokayan // 237 // 1 dharAdhIzo, khatA0 // pa. 15
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . HTHHTHHAL ... saGgapaticaritAparanAmaka, zamA * aGgulibhyAM zramayataH, karAt kasyApi campakam / kSitau papAta tatkAntivijitaM nu ! vilajjitam // 238 // vimalaM ketakIpatraM, nakhaiH kazcidadArayat / tadIyadazanonmIlanmayUkhazrImaliglucam , // 239 // tadIyAGgapariSvaGgatirodhAnavidhAyinam / kazcidabhramayat pANerAkraSTumiva kaGkaNam ... // 240 // jagatIpatiSu spaSTamiti teSu vilAsiSu / puraH mAha pratIhArI, mudA prItimatI prati // 241 // ete devi! mude vishvvijyojvlvikrmaaH| AjagmustvatkRte bhUpAH, smararUpA guNAbdhayaH // 242 // yaH kazcit te mudaM citte, datte'mISu vizeSataH / vRNu taM bhAgyasaubhAgyaprasAdasadanaM. nRpam // 243 // asau mauktikatADakahaMsottaMsamukhAmbujaH / rAjA bhuvanacandrAkhyaH, zaurya-dhairya-dhiyAM nidhiH // 244 // ayaM hArAkSitagrIvo, rAjA samaraketanaH / smare harabhayoddhAnte, rUpazrIramumAzritA // 245 // bhUpaH kuberanAmA'yaM, sakhyurmukhamavekSate / uttIrNo bhuvi cetobhUrdivaH zivabhayAdiva . // 246 // ayaM somaprabho rAjA, karodyatkelikandukaH / praviSTo hRdi nArINAM, syAdasAveva manmathaH // 247 // bhUpaH sUrAbhidhaH so'yaM, lIlAnIlAravindavAn / amuM bheje ratinityaM, priye'naGge tadAzayA // 248 // bhImaH zrImAnasau rAjA, kuNDale kurute karam / smaraM ratirataM matvA, yaM prItistadvadAzritA / / 249 // kSmAdhavo dhavalaH so'yaM, smerniilaashmshekhrH| yatkAntikiGkaraH kAmo, bhuvaneSu vijRmbhate // 250 // iti jJAtvA pratIhArIvacanena nRpAnimAn / krameNa praSTumArebhe, kanyA vidyAsu kauzalam // 251 // atha jitvA kumArI, tAnanupraznaM niruttarAn / varaM narebhyo nArIti, jJAtvA prItiparA'bhavat // 252 // tAmatha vyathamAnAtmA, kumAro jitakAzinIm / tayaiva maJcapAJcAlyA, maNisparzAdavIvadat // 253 // camatkArakarI pusA, prAha pAJcAlikA tataH / AkSipya kSmApateH putrI, mUrttamAnabhRtA girA // 254 // kimu garjasi vAmAkSi !, vijitya nRpazUn nRpAn ? / na kiM jAnAsi mAmatra, puraH sphuritakautukAm ? // 255 // bhavatyA yadi jIye'haM, tad gururlajjate mama / manmaulau nyastahasto'yaM, hariNandinRpAtmajaH // 256 // camatkRteti, pAJcAlIvAcA sA cArulocanA / zAradeva svayaM vAdasAdarA mudamuddadhau // 257 // kanyA papraccha kaH zUro?, jitAtmeti jagAda sA / ko dakSaH ? sA'vadat proktaM, tayA zrIbhiravaJcitaH // 258 // ko duHkhIti tayA proktaM, spRhA yasyeti sA'bravIt / tayoktaM ko dhanI ? yasya, sukRtAnItyuvAca sA // 259 // iti praznottaragirA, pAJcAlyA vijitA stii| mudA kaNThe kumArasya, bAlA mAlAmayojayat // 260 // atha pRthvIbhRtaH sarve, kumAraM prati kopinaH / samameva samIkAyAnIkinIH samanInahan // 261 // balAni balavAn rAjJAM, tAni jitvA nRpAtmajaH / bhUpaiH pratyekamekAkI, sArddha yuddhavidhiM dadhau // 262 // helayaiva mahIpAlAnanyAn nirjitya bhUpabhUH / kesarIva samArUDhaH, somaprabhanRpadvipam . // 263 // svasrIyo mAtulenAyaM, visphurannaparAjitaH / rAjJA somaprameNAtha, lakSaNairupalakSitaH // 264 // g2aladazrujalo vIramatha somaprabho nRpaH / bhAgineyaM mahAharSapUritaH parirabdhavAn // 265 // hariNanditanUjaM me, jAmeyamaparAjitam / amuM jAnItha bhUpAnAmiti somaprabho'dizat // 266 // jagmuH svAjanyamurtIzAH, sarve'pIti prmodinH| madhye bhUtvA kumArastaiH, sotsAhaizca vivAhitaH // 267 // atha sammAnitA rAjJA, sarve'pi jitazatruNA / yayurnijanijaM sthAnaM, nRpAH somaprabhAdayaH // 268 // . 1 tukam khatA0 // 2 degyA pRSTa, spR khaMtA0 // 3 "kinI sama khatAH // 4 bho'vadat khetA* // 5 sarve prItipramoM khaMtA0 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] dhrmaabhyudymhaakaavym| 115 tatastatra sthitaM zrutvA, kumAramaparAjitam / Ayayau paitRko mantrI, samAkArayituM rayAt // 269 // sarve'pi pariNItasvIpitaro'pi tamAyayuH / saridoghA ivAmbhodhi, vidyAdharadharAdhipAH // 270 // mitreNa mantriNA dhAtrIzvarairvidyAdharaizca taiH / RkSairiva tuSArAMzuH, kumAraH parivAritaH // 271 // kampinI sainyacAreNa, svinnAM gajamadAmbubhiH / bhaije nijapurImeSa, dayitAmanurAgiNIm // 272 // babhau pitaramAlokya, vRkSo'mbudamivAtha saH / prItaH prekSya ca taM rAjA, rAjAnamiva vAridhiH / / 273 // romAJcamecakazrIkaH, prasarabhujapakSatiH / pitRpAdAmbujotsaGge, vIro bhRGga ivApatat // 274 // atho kumAramutthApya, bAhubhyAM prItivihvalaH / rAjA hRdi dadhau mUrdhni, varSan harSAzruvindubhiH // 275 / / ayodhAra no mauliM, nyasya mAtRpadadvaye / nakhoSNISamaNInAM tu, razmibhirmathitaM mithaH // 276 // mAtrA kathaJcidutthApya, mudA mUrdhani cumvitaH / kumAraH zaizavasukhaM, sasmAra suradurlabham // 277 / / tau manogati-capalagatijIvau praNematuH / sodarau sUra-somAkhyau, kumArasya padadvayam // 278 // samarthamatha matvA taM, nidhAya svapade sutam / vrataM vizvastahariNaM, hariNandI mudA dadhau // 279 // tapastapanavistAradhvastakarmatamastatiH / hariNandImunipatistat prApa paramaM padam // 280 // mahiSIpadavidyotamAnaprItimatIyutaH / zazAsa sUra-somAbhyAM, sahorvImaparAjitaH // 281 / / mitraM vimalabodho'pi, tasya mantripade'bhavat / dIptatejaHpradIpaikasadanaM sadanantadhIH // 282 / / kurvannuvarvIpatistIrtha-rathayAtrAmahotsavam / dadarzA'naGgadevAkhyamibhyamudbhinnayauvanam // 283 / / etasyaiva dvitIye'hni, maraNaM paribhAvayan / dhik ! saMsRtirasAreyamiti sArAM dhiyaM dadhau // 284 / / ihAntare puropAnte, kevalajJAnavAn muniH / Ayayau yaH kumAratve, dRSTaH kuNDapure purA // 285 // padmaprItimatIputraM, kRtvA rAjye'tha pArthivaH / munestasmAd vrataM prApa, sakAntA-'mAtya-bAndhavaH / / 286 / / sa tapo nibiDaM tatvA, pUrNAyuH saparicchadaH / samabhUdAraNe kalpe, zakrasAmAnikaH suraH // 287 // ___ jambUdvIpAbhidhe dvIpe, kSetre bharatanAmani / kurudezaziromAlye, zrIhAstinapure pure // 288 / / zrIpeNanRpateH panyAM, zrImatyAM zaGkha ityabhUt / jIvo'parAjitasyAtha, pUrNendusvapmataH sutaH / / 289 / / ||yugmm / / jIvo vimalabodhasya, matiprabha iti zrutaH / AsId guNanidharmantrikirITasyAGgajo guNI // 290 // krIDAM vitanuto mitrIbhUya tau pUrvavat tataH / yauvanasya vazaM yAtau, vasantau janacetasi // 291 // cauryadAvAmidagdhAGgaH, sImAdezajano'nyadA / Agatya kSitinetAraM, vijetAraM vyajijJapat // 292 / / vizAlazRGgaH sa giriH, sA candrazizirA ndii| durge'smin durgrahaH pallIpatiH samaraketanaH // 293 // haratyeva sadezasthaH, sa dezasya zriyaM sadA / doSA doSAkaro'mbhojavanasyeva samApatan // 294 // gira janapadasyeti, duHkhadAhasagaddAm / samAkAbhavad bhUpaH, kopavahihasantikA // 295 // kaTakAya kaTusvAntaH, samArambha vibhAvayan / Adideza nRpaH patti-dvipa-bAha-rathAdhipAn // 296 // atha vijJApayAmAsa, kumAraH kSitivAsavam / antaH sphurati kope'pi, nirvikAramukhAkRtiH / / 297 // svargazo nAgataH svargAnna pAtAlAd balivalI / kathamitthaM prabho! pallIpatimAtre prakupyasi ? // 298 // mA kopIrahamevAmuM, nigrahISyAmi helayA / vyApAra hi kuThArasya, nakhacchethe karoti kaH // 299 // 1 taM matvA, khetA0 // 2 tistatra, ratha khaMtA0 // 3 'nidhirma' khatA0 //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakapaticaritAparanAmakaM / ityAkarNya narendreNa,,samAdiSTaH pramodinA / kumAraH zatrusaMhArahetave kaTakaM vyadhAt // 3.00 // kRtvA zUnyamatho durga, katicitpattipAlitam / tasthau dUreNa pallIzazchalAya saha sainikaH / // 30 // iti matvA kumAro'pi, samAropitasainikaH / preritaiH patcibhirduga, grAhayAmAsa kaizcana . // 302 // jagAmAntaH samaM sainyaiH, zaGkho'yamiti zaGkayA / balairanargalairdurga, pallIpatiraveSTayat . // 303 // atha saMruddhadurga taM, valgantaM vikramorjitaiH / pallIzaM veSTayAmAsa, kumAraH parito balaiH . // 304 // antarbahirbalastomairdurgAnte vadhyatAM gatam / matvA''tmAnamayo mAnamamucat pakkaNAdhipaH // 305 // mUrta madamaSIpiNDamivAyAtaM hRdo bahiH / vahan kaNThe kuThAraM sa, kumAramanunItavAn // 306 // valamAnaH sahAnena, vIro'tha kaTakAntike / ardhamArge'rgharAne sa, zuzrAva ruditaM striyAH. // 307 // atha zabdAnusAreNa, tAM jagAma nRpAGgajaH / ekaH khagalatodrekanAjiSNubhujabhUruhaH / // 308 // kumArastAmathovAca, kimidaM bhIru ! rudyate / / iti sA'pi tadAkAravizvastA duHkhitA'vadat // 309 // ' aGgadezeSu campAyAM, jitArinRpateH sutA / kIrtimatyAmabhUd bhUriputropari yshomtii|| 31: / / guNazravaNamAtreNa, zaGkha zrISeNanandane / anurAgo'bhavat tasyAH, sarojinyA ravAviva // 3.11 / / svAjanyAya tato rAjA, zrISeNanRpati prati / viziSTaM preSayAmAsa, vAkpIyUSapayonidhim // 312 // samaye'sminnimAM bAlAM, maNizekharakhecaraH / jahe mayA saha mahastiraskRtasahasraruk // 313 // aTavyAmiha muktA'haM, ninye kanyA tu saa'nytH| tasyAH zrImannahaM dhAtrI, tadviyogena rodimi // 314 // kiMvadantIM kutastasyA, labheyamiti cintayan / imAmAzvAsayAmAsa, kumAraH kAmyayA girA // 315 // atha tIkSaNapare, vIre zauryasakhaH svayam / pUrvAzApatiruSNAMzu, zaile dIpamivAmucat // 316 // tadaTannaTavIgarne, kanyAvIkSaNasatvaraH / zaile vizAlazRGgAlye, kandarAmandirodare , // 317 // zaGkha eva mama svAmI, vadantImiti bAlikAm / khecaraM cATukAraM ca, so'pazyanmaNizekharam // 318 // krodhAdabhimukhaM dhAvana , pazyan kanyAM ca saspRham / kumAraH khecarendreNa, tatmiyatvena nizcitaH // 319 / / samAyAtaH priyo'yaM te, zaGkhaH pazyaiSa hanyate / tAM pratIti pratijJAya, pracacAla sa khecaraH // 320 // tanniSkRpakRpANAgrasaGgrAmeNa nRpAGgajaH / khecaraM vigaladbhAsaM, dAsaM cakre vijitya tam // 321 // smitvA nyalokayad bAlA, taM kumAraM jitadviSam / prabhAte paribhUtendu, padminIva divAkaram // 322 / / atha nyonno manovegA, maNizekharapattayaH / peturnupasutopAtte, sarasIva sitacchadAH // 323 // ubhau pure ca sainye ca, preSIdu bhUpAGgajaH khagau / ekaM yazomatIdhAnyAH, samAnayanahetave // 324 // nikAmamuparodhena, kumAraH khecarezituH / praNamana siddhacaityAni, kanyayA sAkametayA // 325 // AyAtaH kanakapure, vidyAdharapure tataH / bhUmimAlAmavaitAbyavizeSakakalAbhRti // 326 // yugamam // dinAni katicit tatra, tasthau bhUjAninandanaH / khecarazreNisaujanyakSIranIrezakezavaH // 327 // atha tasmai dadau putrI, khagezo maNizekharaH / dadire khecarairanyairapi vidyA nijA nijAH // 328 // atha vidyAdharaiH sarvaiH, paritaH parivAritaH / dviSadbhayAdakampAyAM, campAyAM puri yAtavAn // 329 // yazomatyAdikAH kanyAH, sa tatra pariNItavAn / rohiNIprabhRtIH zItadyutikSiAyaNIriva !! 330 // 1 nidhiH khaMtA0 pAtA. // 2 smitA vya khatA0 ,pAtA0 // .., .
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] / dharmAbhyudayamahAkAvyam / vibhATitakapAToSThapratolImukhaniHsRtaiH / saudhAMzubhirvihasitAmiva campAM viveza saH // 331 // yazodharo guNadharaH, kumArasya sahodarau / sammukhau dvAvapi prAptau, tau jIvauM sUra-somayoH // 332 / / bAhubhyAmiva bandhubhyAM, vAma-dakSiNapakSayoH / caturvAhurivAdarzi, kumAro nAgaraistadA // 333 / / athAsau pitarau natvA, kRtArthammanyamAnasaH / vabhUva vipulaprItivallIprollAsapAdapaH // 334 / / vasundharAdhurAdhurya, rAjye kRtvA'tha taM sutam / rAjA guNadharAcAryapAdAnte jagRhe vratam // 335 / / vanImivAvanImenAM, secaM secaM nayAmbubhiH / mAlAkAra iva kSmApaH, sa yazobhirapuppayat // 336 // ____ anyadA kevljnyaannidhirvibudhsevitH| zrIpeNaH kSINaduSkarmA, prAptastasyAH puraH puraH // 337 / / parIvAraparIto'yamatha zaGkhaH kSamApatiH / munIndraM pitaraM natvA, dezanAnte vyajijJapat // 338 // svAmin ! premNA yazomatyAmatyAsaktiH kuto mama ? | Uce munirathAnekabhavasambandhitAmiha // 339 // AgAmini bhave bhAvI, neminAmA jino bhavAn / mantrI ca vAndhavau caitau, gaNezAstava bhAvinaH // 340 // iyaM rAjImatI bhUtvA, tvadekamayamAnasA / anUdaiva vrataM tvattaH, prApya nirvRtimApsyati // 341 // nizamyeti munervAcaM, zaGkhaH zaGkhojjvalAnanaH / kumAraM puNDarIkAkhyaM, rAjye vyadhita durdharam // 342 / / tataH samaM yazomatyA, bandhubhyAM sacivena ca / avApa kSmApatirdIkSAM, vIkSA muktistriyA iva // 343 // so'rhadbhaktyAdibhiH sthAnaistIrthakRtkarma nirmame / vidhAyA''rAdhanAM cAnte, pAdapopagamaM vyadhAt // 344 // parISahopasagadhiH, sa parairaparAjitaH / aparAjitasaMjJe'bhUd, vimAne bhAsuraH suraH // 345 // tasminnakhaNDitasukhAmRtapAnapInaH, so'yaM suraH sphuradanuttararUpasampat / harSaprakarSamayamadbhutabhUribhAgyalakSmImayaM ca samayaM gamayAmbabhUva // 346 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAni - / zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIneminAthaprAcya bhavavarNano nAma dazamaH sargaH // pIyUSAdapi pezalAH zazadharajyotsnAkalApApi, svacchA nUtanacUtamaJjaribharAdapyullasatsaurabhAH / vAgdevImukhasAmasUktavizadogArAdapi prAJjalAH, keSAM.na prathayanti cetasi mudaM zrIvastupAloktayaH ? // 1 // // granthAnam 352 / ubhayam 3145 // 1 atha zvasuramApRcchaya, parivAraiH samaM nijaiH| pitrorutkaNThitaH prApa, kumAro hastinApuram // 331 / / itirUpa. zloka. khatA0 // 2'vau zazi-sUrayoH vatA0 // 3 thAyaM pitadeg paataa|| 4 rAdhaurya pAtA0 // 5ndhavAvetI khaMtA0 / /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH srgH| , ... itazca mathurApuryA, yadunAmA nRpo'bhavat / bRhadrathAGgajo bhUribhUpAnte harivaMzabhUH // 1 // 'zUro jAtastataH zauri-suvIrau tasya cA''tmajau / zUraH zauriM nRpaM kRtvA, vrate pravRte kRtI // 2 // / "suvIraM svapade nyasya, zauriH sodaravatsalaH / svayaM kuzAtadezeSu, cakre zauripuraM puram // 3 // zaurerandhakavRSNyAcA, babhUvuH kila sUnavaH / suvIrasya mahAvIrA, bhojavRSNyAdayaH punaH // 4 // bhUpamandhakavRSNi tat , kRtvA zauridharAdhipaH / supratiSThAnmuneH prApya, vrataM nirvRtimAsadat // 5 // suvIrastanujaM rAjye, bhojavRSNi vidhAya ca / vidadhe sindhuSu svasmai, sauvIraM nAma pattanam // 6 // mathurAmbhojasUryasya, bhojavRSNormahIbhujaH / jAgradugraguNagrAma, ugrasenaH suto'bhavat // 7 // AsannandhakavRSNestu, subhadrAyAM sutA daza / samudravijayo jiSNurakSobhyaH kSobhitadviSan / // 8 // stimitaH zamitArAtiH, sAgara sAgaropamaH / himavAn himavatkIrtiracalo'calanizcayaH // 9 // dharaNo dharaNIbhUSA, pUraNaH zatrucUraNaH / abhicandro vitandrAtmA, vasudevazca vizvajit // 10 // / // vizeSakam // samudravijayaM nyasya, svapade'ndhakavRSNinA / supratiSThAnmunereva, pravrajya prApi nirvRtiH // 11 // rAjye nyasyograsenaM ca, mojavRSNimahAbhujaH / supratiSThasya pAdAnte, dAntAtmA vratamagrahIt // 12 // kasena tu subhadrAkhyarasavikrayisUnunA / paThato vasudevasya, maitrI sauripure'bhavat // 13 // tatazcikrIDatuH kaMsa-vasudevau sadaiva tau / mithazcaitanyavaskAyapraticchAyanibhAvubhau // 14 // samudravijayasyorvIbhRto'nyeyuH sabhAjuSaH / arddhacakrijarAsandharAjAdezaH samAyayau // 15 // asmadvaMzyo'sti vaitATyataTe siMharatho nRpaH / enaM baddhoddhatakrodhaM, yaH kazcana samAnayet // 16 // iSTo dIyeta dezo'smai, tathA jIvayazAH sutA / rAjAdiSTaM tadityetanmene mAnavapuGgavaH // 17 // samudravijayAd rAjAdezAthaikasamarthadhIH / yayAce svayamAdezaM, vasudevaH pratijJayA // 18 // narendrAdezataH kaMsasArathiH sArasainikaH / vIro jagAma vaitADhyamadvaitADhyaparAkramaH // 19 // . atho siMharatho yuddhaduHsahaH sahasA'bhyagAt / vasudevaM prati javAt , kiriH kesariNaM yathA // 20 // atha yuddhaprabandhena, bhanne sainyasamuccaye / vasudevaH samaM siMharathena yuyudhe svayam // 21 // tataH parighamudyamya, kaMsastaM sahasA dviSam / Ahatya vasudevasya, puro baddhamaDhokayat // 22 // athaitya daityavikrAntaH, krAntasiMhastho syAt / samudravijayasyAMhI, vasudevo'namanmudA // 23 // vasudevamathAvAdInnapastubhyaM pradAsyati / rAjA tuSTo jarAsandhastAM jIvayazasaM sutAm // 24 // pati-tAtakulocchittyai, sA tu jJAtamidaM mayA / kroSTukijJAnivacasA, tat tattyAge matiM kuru // 25 // dhyAtvA'tha vasudevo'pi, jagAda nRpatiM prati / yuddhe kaMsena baddho'yaM, tad yazo'syaiva dIyatAm // 26 // '... sUro pAtA. // 2 sUraH pAtA0 // 3 'krayasU' khaMtA mAtA // 4 zauri khaMtA0 pAtA0 // . 5 tatyAge tanmati saMtA0 // '
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 sargaH ] dharmAbhyudayamahAkAvyam / tadagadyata bhUpena, jarAsandhanRpaH katham / sutAmapi baliSThAya, vaNikputrAya dAsyati ? // 27 // avAdi vasudevena, manye nAsau vaNiksutaH / jAnAmi vikrameNeti, tatpitA''kArya pRcchyate // 28 // athA''hUya subhadro'yaM, kaMsottaMsitasannidhiH / rAjJA sazapathaM pRSTaH, suto'yaM te kimaurasaH 1 // 29 // ityukte bhUbhRtA'vocat, subhadro'pi yathAtatham / gato'hamekadA zaucahetave yamunAmanu // 30 // adarzi kAMsyamaJjUSA, tat tarantI rayAnmayA / AkRSyodghATitA tasyAM dRSTo'yaM mahasAMnidhiH // 31 // mudrikAyugabhAjo'sya, gRhItasya zirastale / labdheyamiti bhUpAGghripuraH patrI mumoca saH // 32 // ugrasenasute'muSmin, dhAriNyAH kukSivartini / pUritazchadmanA'mAtyaiH patyantrasvAdadohadaH // 33 // pitRvairIti saJcintya, putraH prANapriyo'pyasau / mAtrA'tinindyaH kAlindyAH, pravAhe'smin pravAhitaH // 34 // yugmam // // 35 // // 36 // patrikAM vAcayitveti, mumude medinIzvaraH / nijagotrAvataMsaM taM kaMsaM vijJAya tatkSaNAt jarAsandhamupasthAya, samudravijayastataH / kaMsasya zauryamAkhyAya, taM siMharathamArpayat dattvA sutAM nRpo'pRcchad, dezamiSTamanena tat / pitRdviSA yayAce sA, kaMsena mathurApurI // 37 // tajjarAsandhadattogravalo'yaM mathurAM gataH / ugrasenanRpaM kaMsaH, kASThapaJjarake'kSipat 11 32 11 39 // mayA tyakto'si no vetti, bArtAmapi pitA tava / evamukte'pi dhAriNyA, nograsenaM mumoca saH // kaMsAnujo'timuktAkhyaH, pitRduHkhAkulastataH / kRtI vrataM sa jagrAha muktimArgaikapalvalam samudravijayaH so'pi, svAminA satkRtastataH / yayau zauripure zUrasamuccayaziromaNiH // vasudevahiNDi: vasudevAGgasaubhAgyAkRSTastrIviplavAkulaiH / nRpaH kadA'pi vijJapto, nAgarairnayasAgaraiH samudravijayenAtha, tAdRgviplava bhIruNA / abhASi vasudevo'yamutsaGgAropapUrvakam > 40 // // 41 // // 42 // // 43 // // 45 // // 46 // // 47 // 11 82 11 11 89 11 aharnizaM vahirbhrAntyA, durbalo'si tatastvayA / stheyaM sadA madAvAse, kalAbhyAsavinodinA // 44 // gurorgiraM zirasyeSa, zeSAmiva nidhAya tAm / saudha eva sthitazcakre, kalAbhyAsamaharnizam sa kadA'pi zivAdevyA, preSitaM bhUpatiM prati / candanodvartanaM ceTIhastAjjagrAha narmaNA uktazceTikayA so'pi, vasudevaH sahAsayA / rAjJA strInarmadoSeNa, tvamanenAsi yantritaH ityasau paramArthena, nijaM matvA niyantraNam / dezAntaravilokAya, niHsasAra purAnnizi racayitvA citAmeSa, zmazAnabhuvi bhUridhIH / nikSipya mRtakaM kiJcidantarajvAlayanmudA stambhaM nyasya taTe tasya, patrikAyAM lilekha saH / gurubhirdUSitaguNo, vasudevo'nale'vizat // iti kRtvA brajan dRSTaH, kayA'pi pathi kAntayA / Aropito rathe khinna, iti brAhmaNaveSabhRt // 51 // tadbhAme tadgRhe snAta-bhukto yakSAlayasthitaH / zuzrAvAmau mRto'zoci, vasudevaH svakairiti // 52 // athA''tmajJAnanirbhIkaH, pracalannagrato balI / kayA'pi kila kAminyA, rathamAropito nijam // 53 // pure vijayakheTAkhye, sugrIvakSmApateH sute / zyAmA-vijayasenAkhye paryaNaiSIt kalAjite // 54 // tato vijayasenAyAmutpAdyA'krUramaGgajam / aTannaTavyAM tasthau sa, jalAvartAkhyapavale 50 // // 55 // 1 pAne, pu pAtA0 // 2 'pyayam saMtA0 pAtA0 // 3 'nIpatiH saMtA0 // 4 mukto'pi 'saMtA0 // 5 yantritam khatAH //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 sA tacAratAparanAmaka dvipaM mattamihAyAta, vaMzIkurvannau vshii| khagAu~cimAli-pavanaJjayAbhyAM sahasA hRtaH // 56 // udyAne kukhavirte, nItasyAsya mudA ddauN| khecaro'zaniveMgAkhyaH, zyAmAM nAma nijAtmajAm // 5 // ayaM tayA pravINAtmA, vINAvAdyena tauSitaH / dadau vara tayA'yAci, sadA'pyavirahastataH // 58 // aviyogastvayA'yAMci, kutaH sutanu ! kathyatAm / ityukte vasudevena, sA babhASe mRgekSaNA' // 59 // pure kinnaragItAsya, vaitAtyagiribhUSaNe / rAjA jvalanavego'bhUcimAlinRpAtmajaH // 6 // nAnA cA'zanivego'sti, khaMgastadanujo blii| Aste jvalanavegasya, sUnuraGgArakaH punaH // 6 // : etasyAzanivegasya, sutA'hamabhavaM' vibho! vratI jvalanavego'bhUt , kRtvA matpitaraM nRpam / / 62 // tadaGgArakavIreNa, vidyA-balavilobhinA / jitvA matpitaraM rAjyamidamadbhutamAdade // 63 // aSTopade'nyadA''lyAtaM, maMtpituzcAraNarSiNA / jalAvarte gajaM jetA, rAjyadastai bhaviSyati // 64 // tadAdi tatra muktAbhyAM, khagAbhyAM tvaM jitadvipaH / hRto'si rAjyalobhena, dattA tubhyamahaM punaH / / 65 // strIyutaM yaH khagaM hanti, sa vidyAbhirvimucyate / ityAMcAraH sadaivAsti, samaye vyomacAriNAm // 66 // tat krUro'GgArakastubhyaM, mA kArSIt priyaM ! vipriyam / aviyogastadetena, kAraNena mayA vRtaH // 6 // pratipadya giraM sadyastadIyAmiti ghRNiH / tatrAvatasthe sausthyena, samaM dayitayA tayA // 68 // suptaH sa cAnyadA rAtrI, vIro vanitayA samam / aGgArakeNApahRto, vasudevaH prabuddhavAn // 69 // ko me harteti vimRzan , dadarza nijavallabhAm / zyAmAmaGgArakeNaiva, khagokhaji vitanvatIm 70 // aGgArakeNa sA zyAmA, khaDnenA''zu dvikhaNDitA / dve zyAme yudhyamAne tad, vasudevo vyalokayat // 71 / / atha mAyAmimA matvA, vArSNeyo'GgArakaM ruSA / jaghAna muSTinA mUrbhi, kezarIva karIzvaram // 72 // udghAtapAtarugNena, vimukto'GgArakeNa saH / cyutazcampApurIpAdhe, sarovarapayo'ntarA // 73 // tat tIrvA''zu sarastIre, vAsupUjyAlayaM gataH / jinaM natvA sahakena, dvijena puri jagmivAn / / 74 // / yUno vINAjuSaH prekSya, hetuM papraccha sa dvijAt / atho kathayituM tasmai, prAreme dvijkunyjrH|| 75 // iha gandharvasenA'sti, cArudattavaNiksutA / sA.prAha sa patiH syAnme, yo mAM jayati vINayA, // 76 // - vINAcAryoM yazogrIva-sugrIvAviha tiSThataH / vINAbhyAsaM tadabhyAse, tanvantyete tadicchayA // 77 // mAse mAse parIkSA syAnna ko'pi ca jayatyamUm / vasudevo nizamyeti, vidyAvikRtarUpakRt / / 78 // vipraveSadharo gatvA, sugrIvaM pratyado'vadat / vINAyAM tava ziSyo'smi, cArudattasutAkRte // 79 // sopahAsamupAdhyAyaH, sthApayAmAsa taM tataH / ahAsayajanAn so'pi, mUrkhatvamiva darzayan // 80 // . athA''jagAma mAsAnte, cArudattasya, nandanI / vINAbhyAsakRtAM yUnAM, parIkSAM kartumAtmanA // 81, // upAdhyAyena ziSyaizcaM, cArucIradharastadA / vasudevaH prahAsAya, sthApitaH prauDhaviSTare , . // 82 // teyuvAno'tha sarve'pi, vINayA vijitAstayA / vAdAya vasudevo'tha, tairUce parihAsibhiH, // 83 / / athA''dhAya nijaM rUpaM, camatkArakaraM nRNAm / vINAH pradUSya yUnAM ca; tasyA vINAM kare'grahIt // 8 // geyo viSNukumArasya trivikramaparAkramaH ||gandharvasenayetyukte, saH cakre sarvamapyadaH . ., // 85 // / ... 14-vRSNibhU khaMtA0 // 2'mAne ca, vasu khaMtI0 // 3 mAM jJAtvA khaMtA0 // pitu jasaMtA. pAtA //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhrmaamyudymhaakaavym| haTena 'cArudasena, sa gRhe jagRhe mudA / tato vivAhaMdIkSAyI, pRSTe gotrAdike'sat // 6 // vaNikputrIyamiti mA, hAMsI: pRSTe kule sati / caritaM anyamastyasyAstamityUce tadA vaNik / / 87 // atha tAM pariNIyAMsau, zyAmAkhya-vijayAhaye / parya]SId yazogIva-sugrIvatanaye api // 88 // . cArudatta-gandharvasenayodharitam atha gandharvasenAyA, vRttaM kathayituM vaiNika / apareyuH samArebhe, vasudeva prati smitaH // 89 // purA'haM jIvatoH pitroH, subhdraa-bhaanusjnyyoH| aMgAM suhRjanaiH sAka, helayA sindhurodhasi / 90 // taMtra strI-puMsayoH pAdapratibimbAnusArataH / saJcarannehamadrAkSa, sataspaM kardalIgRham // 91 // taruNa taruNA saki, kIlitaM tatra dRSTavAn / oSadhImUlikAstisrastathA tatkhagnekozagAH // 92 // tAmirapyuparinyastapatrIjJAnaprabhAvataH / niSkIlamatraNaM muktamUrcha ca tamahaM vyadhAm . // 93 // athonmIlitanetrAbjaH, prAptaso'vadat sa mAm / kiM niSkAraNabandhoste, vidadhAmi kila priyam ? // 94 // ahaM vaitAtyakoMTIre, nagare zivamandire / mahendravikramakSmArpasuto'mitagatiH zrutaH // 95 // sutAM hiraNyaromakhyimArtulasyaM tapasyataH / yathArthanAmAnamahaM, vyavahaM sukumArikAm // 96 // abhilASI mayA tasyA, sakhA dhuumshikhaabhidhH|jnyaatH sa tu na dAkSiNyAnmukto mitraM hi dustyajam // 97 / / 'sahA''yAtena tat tena, cchalAd vizvastaghAtinA / / kIlito'smi drume'muSmin , hRtvA ca dayitAM gataH // 98 // tat tavAhaM jIvitavyadAturmAturivodhunA / anRNaH karuNAMsAra!, bhaviSyAmi bhave katham ! // 99 // aba laddarzanenaiva, kRtakRtyo'smi srvthaa| ityukte sa mayA maitryaM, pratipadya khamudyayau // 10 // 'mAtulasyAtha sArthanAnoM mitravanIM sutAm / atucchenotsavenAhaM, pitRbhyAM pariNoyitaH // 101 // kalAsaktamayo muktabhogaM matvA piteva mAm / lIlAlalitagoSThISu, pramodanidhiSu nyadhAt // 102 // ahaM kaliGgasenAstinayAmabhajaM tataH / vezyAM vasantasenAkhyA, pramodamadhupaminIm // 103 / / varSadizabhiH svarNakoTIH SoDaza tadguhe / muktavAn nirdhanIbhUtastat tayA'haM vahiSkRtaH // 104 // gato gRha mRtau matvA, pitarau duHkhitazviram / tat kAntAbhUSaNAnyeva, nIvI racitavAneham // 105 // mAtulena' saMhosIravate'haM nagare gataH / krItaH kasirAzizca, dagdhaH so'pi kRzAnunI // 106 / / mAtulenApi nirbhAgya, iti mukto'paroM dizam / gacchan pathi mRte vAhe, padAtizcalito'smyaham // 107 // tat priyaGgapure kaSTAda, gatastatra sthiriikRtH| nAmnA surendradattena, pitRRmitreNa sammadAt // 108 / / davyarlakSaM gRhItvA'haM, vaNigbhyastat kalAntarAt / abdhau gatAgatairaSTa, svarNakoTIrupArjayam // 109 // svadeze calito bhagne, pote'tha phalaMkaMgrahAt / udumbarAvatIvelAtIre'gAM saptame'hani // 110 // atha rAjapuropAntavane dinakarI midham / tridaNDinaM praNamyAhaM, puraH zrAnto niviSTavAn // 111 / / ... atucchamutsavaM kRtyA, pitR pAtA0 // 2 te gatvA pure ttH| krItaH karpAsabhArastadagdhaH khaMtA0 // 2016
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 saGghapaticaritAparanAmaka .. . [ekAdaza , uktastridaNDinA bhadra !, dravyArthIva vibhAvyase |darzayiSyAmi tat te'haM, rasakUpaM kRpArasAt // 112 // . ityuktvA'smin pracalite, pRSThe lgno'hmunmudH| vyAlavyAkulitopAntAM, gatastatra girestaTIm // 113 // krAntaM bahuzilAyantrairasuddhATya mantrataH / tatrAvizada bile so'tha, durgapAtAlanAmani / // 1.14 // anvagAmahamapyenaM, lobhapAzainiyantritaH / bhrAntastamasi kaSTena, rasakUpaM vyalokayam // 115 // tasminnalAbuhasto'haM, kSiptaH kUpe rasecchayA / yoginA sahasA rajjubaddhamazcikayA kramAt // 116 // " tacatuHpuruSaprAnte, mekhalopari susthitaH / dRSTvA rasaM namo'hadbhaya, iti yAvadahaM bruve // 117 // , tAvat kenApi tatrAhaM, vyaktamukto mhaatmnaa| sAdharmika ! mahAbhAga!, rasaM mAsma svayaM grahIH // 118 // rasArthamahamapyatra, vaNik kSiptastridaNDinA / kAn dhanamadhonAmaM, bhakSito'smi rasena ca // 119 // / tanmA viza rasaM dAsye, tubhyaM me tumbamarpaya / tadarpitaM mayA so'pi, bhRtvA mama samArpayat // 120 // . tadrajjucalanAt kRSvA, tridaNDI maJcikAM tadA / tattumba yAcate dvArAsannaM mAM na tu karSati // 121. / / / ayaM drohIti matvA tat, kSiptaH kUpe mayA rasaH / / , muktastenApyahaM kopAnmekhalAyAM tato'patam , , .. // 122 // taduktaM vaNijA sAdhu, rasAntaH patito na yat / mA ca zocIryadAyAti, godhA rasapipAsayA // 123 // kUpe'smin rasamApIya, vrajantyAH pucchamAdarAt / sarvathaivAvalambethAH, samyag dharmamivAturaH // 121 // ' namaskAraM ca me dehi, paralokAdhvazambalam / kRte mayA'tha tatprokte, paralokaM jagAma saH // 125 // tadrasagrasanaprAptagodhApucchagrahAdaham / niHsRto mUcchitaH prAptasajJo'raNye tato'bhramam // 126 // / aTavImahiSeNA''sastadA''rUDho mahAzilAm / tatrAjagarasaMruddhastato'haM drutamatrasam // 127 // tat prayAto'TavIprAntagrAme rogeNa pIDitaH / ahaM mAtulamitreNa, rudradattena pAlitaH // 128 // gRhItvA'laktakaM svarNabhUmau tena sahA'calam / iSuvegavatIM tIrkhA, girikUTaM vilakSya ca // 129 // kramAda kSetravanaM gatvA, dezaM TaGkaNamAgatau / tataH krItacchagArUDhAvuttIrNau vajramedinIm ||130||yugmm // ' rudradatto'vadat panthA, naivAtaH pAdacAriNAm / bhasne kurvazchagau hatvA, bahirantarviparyayAt // 131 // tadantarasthitAvAvAM, bhAruNDairAmiSabhramAt / utpATyAmbhonidhau svarNamahIM neSyAvahe javAt // 132 // zrutvetyathAvadaM durgapathasambandhabAndhavau / chAgAvimau tataH kArSIH, pApaM mAtula! mA'tulam // 133 // naitau tvadIyAvityuktvA, svaM sa cchAgaM krudhA'vadhIt |mdjo manmukhaM dInamukhastena vyalokayat // 134 // tanmayoktaM tava trANe, nAhamIzastathApi te / dharmo'stu madirA jainaH, paralokavizuddhaye // 135 // mayA diSTaM tato dharma, manasA pratipadya saH / matpradattaM namaskAra, mudA zRNvan hato'munA // 136 // tadbhastrAntargatAvAvAM, bhAruNDAbhyAM churIjuSau / hRtau tato'nyabhAruNDayuddhe'haM sarasi cyutaH // 137 // . zastrIdIrNAz2inastIrNasarAstatrATavImaTan / ArUDhaH zailamanama, kAyotsargasthitaM munim // 138 // dharmalAbha tato dattvA, munirevamuvAca mAm / cArudatta! kathaM prAptaH, pathi tvaM khecarocite? // 139 // mahAtman ! khecaraH so'haM, yaH purA mocitastvayA / . tvAmApRcchaya gato'nveSTuM, tadA dArApahAriNam' .. .. // 140 // ' khaMtA0 pAtA0 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH]. ' dharmAbhyudayamahAkAvyam / 123 gaMtazcASTApade hRSTo'pazyamekAkinI priyAm / tataH zrutaM mayA vairI, yad bhItaH prapalAyitaH / / 141 // dayitAM tAmupAdAya, tato yAtaH puraM nijam / nItaH pitrA tato rAjyamAroddhAre dhurINatAm // 142 // vidyAdharazramaNayohiraNya-svarNakumbhayoH / sakAze svayamagrAhi, tAtena vratamadbhutam // 143 // jajJe manoramAkukSau, sutaH siMhayazA mama / varAhanIvanAmA'nyo, mAnyo darpavatAmapi // 144 // sutA gandharvaseneti, jAtA vijayasenayA / sarvagAndharvasarvasvasaGketaikaniketanam // 145 // dattvA ca sutayo rAjyaM, yauvarAjyaM ca tanmayA / vidyAH sampAdya ca prApi, pitRgurvantike vratam dvIpo'yaM kumbhakaNThAkhyaH, kssaarvaaridhimdhygH| giriH karkoTakazcAyaM, kathamatrA''gato bhavAn // 147 // ityasmin pRcchati khyAtaM, sarvaM svacaritaM mayA / athAsya nandanau prAptau, khecarautaMca nematuH // 148 // namyatAM cArudatto'yamityuktau tena tau natau / tadaitya ca suraiH ko'pi, mAM natvA'tha muni nataH // 149 // khecarAbhyAM tadA pRSTastaM vandanaviparyayam / ayaM vaimAnikaH prAha, pramodabharapUritaH // 150 / / pUrvajanmanyahaM chAgaSTakaNe rudramAritaH / etasmAt prAptasarvajJadharmaH saudharmamAsadam // 151 // dharmAcAryastato'yaM me, tenA''dau vandito mayA / cArudattaH kRpArAziriti nollakhitaH kramaH // 152 // tau khagau pratibodhyeti, sa devaH prAha mAM prati / vada pratyupakAraM te, kIdRzaM karavANyaham ! / / 153 // mayoktaM samaye tUrNametavyamatha so'gamat / agRhye khecarAbhyAM ca, tAbhyAM nijapuraM prati // 154 // taciraM satkRtastAbhyAM, tajjananyA ca tasthivAn / svasA gandharvaseneyamanyecurdarzitA ca me // 155 // niveditaM ca yat tAtaH, pravrajannidamabravIt / cArudatto'sti me mitraM, bhUcaro jIvitapradaH // 156 // utkIlito'smi tenAhaM, yadakAraNavandhunA / tasya gandharvaseneyamarpaNIyA kathaJcana // 157 // pariNepyatyamU matyoM, vasudevaH kalAjitAm / ityuktaM jJAninA'smabhyaM, tataH kArya tathaiva tat // 158 // svaputrIM tadgrahANaitA, zrutvA'hamapi tadvacaH / enAmAdAya sadyo'pi, gRhAyotkaNThito'bhavam // 159 / / ihAntare samAyAsId, devo'saavjjiivjH| tena tAbhyAM khagAbhyAM ca, saha so'hamihA''gamam // 160 // sa devo bhUri dattvA me, hema-ratnAdikaM ttH| jagAma traidivaM dhAma, vaitADhyaM khecarau ca tau // 161 / / sarvArthoM mAtulaH zIlagRhaM mitravatI ca sA / vezyA vasantasenA ca, baddhaveNimayekSitA // 162 // 'utpattiriyametasyA, nAsau vIra ! vaNiksutA / zrutveti vasudevastAmupayeme ramAsamAm // 163 / / rakyA cAtha viraktyA ca, cchalena ca valena ca / kalAjayena cAnekadezoddezAn paribhraman bhUpAnAM khecarANAM ca, dvijAnAM vnnijaampi| kanyAH saundarya-saubhAgya-lAvaNyAdiguNAspadam // 165 / / sa kadApyuparoghena, kadApihaThataH punaH / kadApi kautukenaiva, paritaH pariNItavAn // 166 // vizeSakam // 'sukozalAmiyAM putrI, kozalasya khagezituH / kozalAyAM puri prAptaH, sa kadAcidudUDhavAn // 167 // 'suptaH zrAnto ratAnte'sau, kenApyaGguSThacAlanAt / utthApito bahirgatvA, ko'yamevamacintayat // 168 // atho patan padopAnte, kumAreNopalakSitaH / khecaro'nucaro'sau me, candrahAsa iti svayam // 169 / / 1tata khaMtA0 // 2 tadA caitya su' pAtA0 // 3 degraH kazcinmAM khaMtA0 // 4 drato mRtaH / e paataa0|| 5 tAbhyAM gandha khNtaapaataa0|| 6 hamiti ta khatA. paataa||7cndraatp iti saMtA0 / /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGkamaticaritAparanAmakaM [ekAda tataH sagauravaM gauravacasA tamuvAca saH / kumAra pramadAmodasadyovidyotimAnasaH // 170. // lena prayojanena tvaM kutaH sthAnAdihAgataH / etAvatyAMtamasvinyAM, 'tathyamitthaM nivedaya // 171 // athAvadadagnaM vidyAdharaH pramadadurdharaH / zRNu devaH! kathAmekAM, kautUhalaniketanam // 172- // peDhAlapuramityasti, puraM bhuukhnnddbhuussnnm| smarasya khuralIvAbhU; yallolAkSIkaTAkSitaiH // 1.73H // , harizcandro'suhRddantiharizcandrojjvalAzayaH / tatrAsti- bhUvibhuH kItikusumArAmamAlikaH // 174 / / lakSmIvatIti tasyAsti, rUpalakSIvatI priyA / nIre yadAsyadAsyAya, tat tapastapyate'mbujaiH // 175 // satI sutAmasUtA'sau, sarasIva sarojinIm / janalocanalolAlilibamAnamukhAmbujAm // 176 // tasyAHjanmadine svarNavarSamutkarSakad bbhauH| merorupAgataM sevAkRte nitamiva viSA. // 177 / / pitRbhyAM kautuka-prItipUritAbhyAM sunirbhrm| satyaM kanakavatyeSA, nAmato'piH tataH kRtaaH|| 178 // tat prapede krameNAsau kalAbhyAsamayaM vyH| ratiprANapriyo'pyAsId, yasmin vAsAya saspRhaH // 179 / / candramUrtiriva svacchA, raverina guroriyam / prApya kazcit kaloddeza, prapede sakalAH kalAH / / 180 // tapastanayArUpAnurUpamanirUpayan / pravaraM. sa. varaM, kazcit , samAreme svayaMvaram // 1981 // svayaMvaradine mAsamAtrAMsanne ca sA svayam / gavAkSe'kSNIva gehasya, tasthau tAreva kanyakAH // 1.82 // , atrAntare purastasyA, gatizikSAmatiH kila / hAreNAhasyamAno'pi, haMsaH ko'pi divo'patat / / 183 / / kalyANakiGkiNIkAntabhUSaNAnaNujhAkRtiH / sa tayA''ropitaH,pANI, marAlaH kamalasviSi // 184 // athAsau shshvdmbhojmrndsvaadhRdyyaaH| camatkRtikRtAHmartyabhASayA tAmabhASata / // 185 // adite kutukaM krizcicittetanti tddbhutaa| saMvadantI sudhAsyandaiH, kiMvadantI nizamyatAm // 1.86 // athAvadadiyaM tAvat , tvaM vaktanyadbhuta mahat / sA kathA'pyadbhutA haMsa! bhavizyatyAzu tdvd-||. 187 // haMso'pyAhA mude vArtA mudhaakRtsudhaarsaa| pravizantI zrutau devi!, zrUyatAM sAvadhAnayA // . 1880 // ekadA'smi gato detriI, kozalAyAM puriHbhraman / dUrAdadarzi tat tejo, mayA jitarabicchati // 18 // kimetaditi sambhAnto, yAvad draSTumadho'patam / tAvadanenaraH kAntipUritAmbaragaharaH // 190 // sutA ca khecarasyaikSi, kozalasya sukrozalA- atirUpayutA'pyeSA, dInazrIstasya sannidhau // 19.1 // yugmam // . . tanmayA'cinti satyasminnanako na manobhavaH / ataratu ratidRzyA, yadasya na samIpagA. / .1992 // dhanyeyaM medinI yasyAM, vIro'yaM mukuTAyate / asAvapUrNapuNyastu, strIralaM yatra-nAhitam // 193 // anurupapriyAhInamenamAlokayan muhuH / zocana nirmANa tasya, gaganAGgaNamabhyagAm // 194 // dhyAyatastadidAnI mo,hadi tajjanma niSphalam / sadyaH saphalatA nItaM, devi. laddarzanAMmRtaiH / / 195 / / .. jAne yadi samIpe'sya, pshyaami| bhavatImaham / mandAramAdapasyAnte kalpavallImivodgatAmaH / / 196 // 1. ityAkarNya marAlaM-sA, jagAda-madanAturA / dazanadyutidugdhena, stapayantI muhurmuhuH // 197 // amArgeNaiva karNena, mataHsadmani me'viMzat / / zA ghaNTApaithenaiva, kadA'sau saJcariSyate // 198 // vArtAyAmasamAptAyAmrityuDDIyaH sitacchadaH / sahasaivonmukhastasyA, dRzA saha khamudyayau // 199 // . - 1,tyasyavedayat pAtA0 // . 2.strImukhAnAM babhau sAkA, zazAko yatra kikAraH // itikapaH, pAThaH saMtA pAtA0 // 3 patheneva, pAtA // 4. yAmathor3I- khaMtAo. i . , . . : ..
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudayamahAkAvyam / adRzye'tha marAle'smin vilalApa kumArikA / AstAM taddarzanaM tAvat, tatkathAkathako'pyagAt // 200 // hA ! prAtardarzito'sau me, kutaH sitavihaGgamaH / darzito vA tato'kasmAt, kasmAdapahRtastvayA // 201 // viprantyAmidaM tasyAM citrazcitrapaTo'grataH / papAta ca nabhodezAduccacAra, ca, bhAratI // 202 // ahaM sa haMsastazcitrapaTaM tvatpurato'mucam / asyAnusArataH so'yamupalakSyaH svayaMvare // 203 // anurAgaM tavevAhaM, tasyApyAdhAtumAturaH / yAsyAmi na yataH kvApi, sandhiH santapta-zItayoH // 204 // ityuktvA tatra tUSNIke, sA te citragataM vapuH / dadhyau yatnanibaddhasya, jIvitasyaiva yAmikam // 205 // tat tvayA deva! yAtavyaM, tatra tasyAH svayaMvare / vijitAnaGgasaGgo'stu, bhavatoranurUpayoH // 206 // etazcetazcamatkAri, nizamya vacanaM tadA / jagAda vasudevo'pi, mitra ! haMso bhRzaM na saH // 207 // samayugnAbhiSajJAya, smarastaMH prAhiNod vidhus / athavA mama tasyAzca mUrtta puNyamiva vyadhAt // 208 // candrApIDaH ! tvayA ceyaM, jJAtA mitra ! kathaM kathA ! | haMsIbhUya svayaM vA tvaM, matkRte kRtavAnidam ? // 209 // ityukte smayamAno'yaM, kumAreNopalakSitaH / AliGgitazca bAhubhyAM tAdAtmyamiva tanvatA // 290 // samaM tenArtha nizcitya, svayaMvaragatiM kRtI / taM ca prahitya palyaGke, niviSTo nItavAn nizAm // 211 // sukozalAmathA''pRcchya, prAtarutkaNThito yayauM / peDhAlanagaropAnte, lakSmIramaNakAnane // 212 // vAksudhAsyandacandreNa, harizcandreNa satkRtaH / sainyamAvAsayat tatra, vasudevo vanAvanau // purA puro namivibhorlakSmI reme'tra rAsakaiH / lakSmIramaNamityetad, vanaM matveti so'dhikam // 214 // 'pramodapezalastatra, vane, namijinAlaye / pUjayitvA jinAdhIzAn, vavande pulakAGkitaH // 215 // // yugmam // 213 // atho jitaH purasyAsya, dhanADhyairiva sandhaye / avAtarad vimAnena, dhanado'smin vane divaH // 216 // pUjayitvA ca natvA ca saH bhaktyA'smin vane jinAn / 125 hastAgrasaMjJayA''hrAsId, vismito vRSNinandanam // 217 // asau maharddhiko devastIrthakRdbhaktibhAk punaH / mAnanIya iti dhyAyan vasudevo mudA yayau // 218 // tamAyAntamathAlokya, puro lAvaNyasAgaram / rUpe purandarasyApi dhanado nirmado'bhavat // 219 // abhAdizeti jarUpantaM purastaM dhanado'bhyadhAt / dvaityaM kanakavaityAM me'nanyakRtyaM kRtin / kuru // 220 // varaNIyastvayA zrIdo'vatIrNastvatkRte divaH / svayaM dehena gaccha dyAM mAnuSye'pi surIbhava || 221 // sA vAcyeti drutaM gaccha, kanyAntaHpuramAtmanA / yAmikairmutprabhAveNa tvamadRiyo gamiSyasi // 222 // zikSAM dhanapateritthaM, prApya dhIro vishuddhdhiiH| spRhaNIyAM suraiH kanyAM, dhanyAM dhyAyanmudA'calat // 223 // sAmAnyajanamAnena, veSamAkalayannayam / yayau kanyAgRhotsaGgaM, rakSAkRdbhiralakSitaH // 224 // tamakasmAt puro vIkSya, rAjaputrI savismayA / abhyutthAnaM vyadhAdantarmuditA parikampinI // 225 // dadhyau kimu mamAnUnaiH, puNyaireva viraJcinA / citraM paTagataM jIvanyAsenoddhRtameva tat ? athainAmAha vIro'sau, sudhAsodarayA girA / anaGgamapi kandarpa, kurvan sAGgamivAgrataH I // 226 // 1 // 227 // 1. Nyamiti vya khaMtA* // 2 drAtapa ! tva' khatA // 3 dautyaM saMtA0 // 4 vatpA me khevA * pAtA0 //
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sApaticaritAparanAmaka . [ekAdazaH tanbi ! mitraM mahezasya, mahendrasahazaH zriyA |. tvatkRte tridivAdadya, dhanado'vanimAgataH // 228 // dUto'haM tasya vAmAkSi !, tvayi tena niyojitaH / tvayA varayitavyo'yaM, nRvareSu svayaMvare // 229 // atho kanakavatyAha, bhAvena bhidurasvarA / sa suro'haM manuSyA tu, kathamenaM vRNomi tat / // 230 // apalapya kimAtmAnaM, dUtIbhUto vadasyadaH / bhavitA bhuvanottaMsa !, bhuvi bhartA tvameva me // 231 // // mitrameSa trinetrasya, zakratulmo'stu tena kim ? / '.. .. H ; !! mahezo'pi mahendro'pi, mama deva ! tvameva yat // 232 // nizamyedaM vacastasyAH, sa dadhyau vismito, hRdi / manye citrapaTasyAnusAreNAhaM mato'nayA // 233 // atha tAmavada vIraH, zrIdadUtye'hamAgataH / zRNvannapIti vArtA te, lipye pApena yAmi tat // 234 // abhidhAyedamahAya, so'yamahAmiva prabhuH / atIto dRkpathaM sA'bhUt , tato mlAnamukhAmbujA. // 235 // . tasmin gate citrapaTa, sA vIkSya na mudaM dadhau / sahasrAMze'pi tadrUpaM, yatastatra na pazyati // 236 // so'pi gatvA yathAvRttaM, kathayan vinayAnataH / vijJAtaM sarvamapyetaditi zrIdena vAritaH // 237. // devadUSyAMzukadvandvamanena paridhApitaH / dhanadena mudA zauriH, pAritoSikakarmaNA...', // 238 // mudrikAmarjunasvarNamayIM tasyAGgulau punaH / cikSepa dhanadaH so'pi, tayA'bhUddhanadopamaH : . // .239 // atho maNDapamurvIzAH, svayaMvaradine gatAH / tasthumazceSu zRGgArabhAjaH zRGgArayonivat // 210 // ' teSu tulyAkRtI zrIda-vasudevau vyarAjatAm / indropendrAviva tadA, samasteSu suparvasu // 241 // maNDape'sminnathA'vikSajjanAkIrNe nRpAGgajA / ambare candralekheva, nakSatrAvalimAlite , // 242 // . sA dadhAnA kare mAlAM, pauSpI cApalatAmiva / babhAvAyudhazAleca, jaGgamA'naGgabhUbhujaH // 243 // cakSuzcikSepa niHzeSAnatha pRthvIpatIn prati / nAlakSayat priyaM zrIdasadRzaM mudrayA kRtam // 214 // adRSTavallabhe tasmin , bhUribhUpe'pi maNDape / acampaka ivodyAne, bhRGgIvA''pa mudaM na sA // 215 // atha tasyAM vilakSAyAM, narma nirmucya guhyakaH / arjunasvarNamudrAM, tAM, vasudevAdayAcata // 246 // . muktAyAmatha mudraayaamunmudritnijaakRtiH| meghamukta iva bheje, bhAnurAnakadundubhiH // 247 // .. * tRpte kanakavatyAstaccirAya tRSite dRzau / teSu kSArodanIreSu, sudhAkUpa iva priye . . // 248. // '* hasantI harSato bhRGgaravapuSpavibhAnibhAt / mAlA'kSipyata tatkaNThe, dhanyaMmanyeva kanyayA // 249 // '. 'athA''zu dhanadAdiSTadundubhidhvanibhiyaMdhuH / harito hasitaM hRSTAH, sahagyugmasamAgamAt // ,250 // paryaNaiSIdaya mApanandanIM yadunandanaH / cirakAlArjitaprIti, zarvaH parvatajAmiva // 251 // . / zauri zrIdamathApacchaduditAmandasammadaH / kutaH kanakavatyAM vaH, prasAdavizadaM manaH // , 252:3. : zrIdastadavadad dantadyutividyotitAkRtim / giraM cirantanaprIticamU yadusutaM prati , , // 253 // kanakavatyAH pUrvabhavaH / / .. asti kozaladezasya, kirITaM kozalA purI / pratolI-toraNadalabhUsambhrAntadyupattanA // 25 // . Arugcha gRhamAlAyu, bAlAH sukhaMsamudbhutaiH / yasyAM gaganagaGgAbravataMsaM vitanvate // 255 // . 1 dadautye khatA0 // 2 kRtiH| gi' khaMtA0 // . "
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhrmaabhyudymhaakaavym| yasyAM tamasi zoNAzmavezmAlIrazmibhasmite / janA dinAdi jAnanti, vApIpadmAlinIravaiH / / 256 / / yasyAM vasatsu lokeSu, ratnasambhArahAriSu / ratnAkaraH parIveSamakArSIt parikhAmiSAt // 257 // tatrAmadarizauDIryanikaSo niSadhAbhidhaH / vibhumahImahelAyA, helAvijitazAtravaH // 258 // ucchalahuryazaHstomadhUmadhyAmalitAmbarAH / bhUrayo bhUbhRtAM vaMzA, yatpratApAnale'jvalan // 259 / / udAradAnasaurabhyamilanmArgaNaSaTpadaH / aizvaryakuJjaro yasya, bhujastambhe vyavAsthita // 260 // yatpadAbjanakhAbhIzubhAsvadbhAlA babhuSiH / zrIpradAne sa kAzmIramaNDanADambarA iva // 261 / / tasya niHsImasaundaryA, sundaireti priyA'bhavat / Asyeneva jitA yasyAH, padmazrIrapatat padoH // 262 // pAyaM pAyaM rasAlasya, rasAnapi pikI dhruvam / yadriM nApa santApaH, sa tasyAH kaayekaarnnm // 263 / / manye yasyAH sudhAsAravijayaikavilAsinA / vAgrasena sadA sikto, mAdhuryamadharo'pyadhAt // 264 // nalanAmA'nalasparddhidhAmA sUnustayorabhUt / upAdAnaM yadaGgasya, madano'naGgatAM gataH // 265 // yaH kakupkumbhinAM lIlAgatigauravamagrahIt / tena tena calantyeva, digbhyaH kSitidhRtimiSAt // 266 // samagrAyudhayogyAsu, yaM valgantaM vilokayan / jAtaH zaGke kRtAzaGkaH, zakaro'pi sarabhramAt / / 267 // svavibhUtiparAbhUtakuveraH kUvarAbhidhaH / tasyAnujo'bhavad yuddhakAntArakoDakezarI // 268 / / sabhAyAmanyadA dUtaH, kazcid vetriniveditaH / Agatya praNipatyAtha, taM rAjAnaM vyajijJapat // 269 // __ asti deva! vidarbheSu, ratnagarbhAvibhUSaNam / puNyapIyUSapUrasya, kuNDavat kuNDinaM puram // 270 // tatra bhImaratho nAma, sindhusiimrthodymH| asti dviSanmukhAmbhojasudhAMzurvasudhAdhavaH // 271 // priyA'sya puSpadantIti, dntiindrgtivibhrmaa| vidyate dyutivaizadyakiGkarIkRtakAJcanA // 272 / / vyajijJapannRpaM rAjJI, tamekAnte tadekadA | AnandahRyayA vaktracandracandrikayA girA // 273 // abhramUvibhuzubhrAtastvadvezma pravizan mayA / dRSTaH ko'pi dvipaH svame, svAmin ! bhIto davAdiva / / 274 // sadA tadadharasvAdurasamAdhuryadhuryayA / girA tadanu sAnandaM, jagAda jargatIzvaraH // 275 // svapmenAnena devi ! tvaM, strISu dhanyA'si nizcitam / yadullalAsa garbhaste, sagarbhastejasA ravaH // 276 // kiMvadantImiti tayorvadatormadatoyadhiH / dRSTaH satumulailoMkaH, zubhraH kumbhI gRhe vizan // 277 // tadA''lokayituM lolau, karirAjaM kutUhalAt / uditau muditau dvAri, svayamevAtha dampatI // 278 // atha dvAragataM vIkSya, valakSAjhaM dvipaM nRpaH / nijaM puNyamivAyAtaM, mene mUrtidharaM puraH // 279 / / tau tadA dantinA tena, svayaM skandhe'dhiropitau / jAtAvAkrAntakailAsagaurI-girizasannibhau // 280 // samJamI bambhramIti sma, tadA madanadIgiriH / tadA''krAntaH purasyAntardurdharaH sindhurezvaraH / / 281 // athAvatAyeM tau saudhe, sa vAraNapatiH svayam / viveza gajazAlAyAM, zIlitAyAmivAnvaham // 282 // atho dineSu pUrNeSu, puSpadantyAH sutA'jani / dyotayantI gRhotsaGgaM, bhAnumUrtirivAmvaram // 283 / / garbha davaparitrastadantisvamAvalokanAt / tannAnnA davadantIti, pitRbhyAM sA pratiSThitA // 284 // kalAkalApastAmApadalpAbhyAsaparAmapi / lubdhaH svayamatAhakSapAtrasthitikadarthitaH // 285 // zAzvatastilako mAlamasyA vAla ivAMzumAn / alaJcakAra niHzeSadhvAntasaMhArakArakaH // 286 // .1 vyavasthitaH khaMtA0 // 2 degndarIti paataa0|| 3 "timipam saitA0 pAtA. // 4 gadIzva khaMtA0, pAtA. // -
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ sApaticaritAparanAmaka ekA " sAtItejomayImetI, rAhubhItyA samAzrite / sUrya-somazriyau manye, mukhAjatilakacchalA // 287 // . manye tadIyavaktrendorlAJchanaM kNbriicchlaat|| paMzcAniryAtamastokalokahagdaNDakhaNDitam ||288naa / surastrIrUpanirmANairabhyasyAbhyasyA padmabhUH / svapratyayAya nirmAya, ratimetAM tato vyadhAt / / 289 // . asyA cadana-hakpANi krama nirmAtumabjavat / praviveza svayaM devaH, svayambhUrapi vArijam // 290H // tulyaM tadIyarUpasya, na pazyati varaM bhuvi / bhUpastena samArebhe, svayaMvaramahotsavam ', // 291 // . AyayurbhUrayo bhUpA, bhImAbhyarthanayA tataH sviAmin / samaMkuMmArAbhyAmabhyetavyaM tvayA'pi tat // 292 // / taduktaM sarvamuvIzastatheti pratipadya saH / satkRtya kRtyavid dUtaM, pracacAlo'calAdhavaH , 223 // athA''sasAda sUnubhyAM, sAkaM kozalanAyakaH / sainyebhaMkRtamArgadukhaNDanaH kuNDinaM puram / / 294 // bhImaH sammukhamAgatya, satkRtya niSathAdhipam / muditaH kuNDinopAntatarukhaNDe nyavAsayat // 295 // : AkArayantamatyuccadhvajAGgulidalaizcalaiH / athA''jagmurmahInAthAH, svayaMvaraNamaNDapam / 1296 // / nyavizannatha) maJceSu, paJceSudyutijitvarAH / svasyAnyasya ca pazyanto, rUpaM bhUpA, muhurmuhuH // 297 // / / / ekasmin niSadho maJce, sutAbhyAM saha tasthivAn / : pArthadvayanilInAbhyAM, pakSAbhyAmiva pakSirAT // 298 // mukhapUrNendupIyUSabinduvRndAnukAriNA / AnAbhi kaNThamuktena, muktAhAreNa hAriNI : . / // 299 // jitAbhyAM puSpadantAbhyAmivA''syatilakazriyA / mANikyatADapatrAbhyAmupakarNa niSevitA // 30 // prabhinnAnamAtaGgamadanirjharahRdyayA / plAvayantI sabhAgarbhamabhitaH prabhayA dazoH // 301 // hasadbhayA nakhatejobhirgatiM gaja-marAlayoH / caraNAbhyAM camatkArijhakAridhRtahaMsakA 302. // mUrtI kIrti smarasyeva, gIyamAnAM mdhuvrtaiH| pazyantI vidhRtAM sakhyA, svayaMvaraNamAlikAm // 303 // maNDapaM pravivezAtha, bhUribhUpatisambhRtam / davadantI marAlIva, saraH kamalasaGkulam .. // 304- // ' . . ||ssddhiH kulakam // .. mUrtI tasyA maNistammapratibimbeSvapi kssnnaat| kA nAma davadantIti rAjJA taralitA dRzaH - // 305 // davadantIM prati tato, darzayantI dharAdhipAn / vyAjahAra pratIhArI, hArIkRtaradadyutiH // 306 // bhAnurdehaprabhApAstasampaccampAdhibhUrayam / yadaGgaghaTanocchiSTairdavyairaghaTi manmathaH // 307 // / . rohitakAkhyadezAbdhicandro'yaM candrazekharaH / . ... .. . . . citrasthe'pi, smare dRSTe, dviSatrasyanti. yaddhamAt ... // 308:10 / kSmApatiH zazalakSmA'yaM, - prakAzaH kAzinAyakaH / / . . unmipanti dviSadbhAlairyasya kamanakhatviSaH .. .. nRdevo yajJadevo'yaM, caGgo'naGgopamaprabhaH / dadhyurvande'pi sAphalyaM, yaM vilokya ripustriyaH // 310 // yuddhavarddhiSNutRSNo'yaM kRSNo, hUNamahIpatiH / yatra nyadhAddharAbhAraM, zrIpatiH zrIsutaMbhramAt // 311 // suMsamArapurezo'yaM, dadhiparNaH kalArNavaH |.bhaati nityodayaH kintu, pazya yasya yshHshshii-||3.12|| niSadho'yaM dviSadbhedakuzalaH kozalezvaraH / jigye yenAtikAmena, tenomiH zAmbhavaH zikhI // 313 // nalo'yaM naiSadhiryasya, sphuranti na puraH sthitAH / kAmanyakArilAvaNyadhanyamanyAH kSamAbhujaH // 314 // 1 beSu ca kSa khatA0 // 2 degSNo'sau, ka khatA0 pAtA. // 3 suMsumAra"khatA mAtAoin " - . . - -- --- - -
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ varga:] .. dhrmaabhyudymhaakaavym| vilAya bhUbhRto bhUrIn , nale lAvaNyavAridhau / damayantyAstato dRSTistaTinIva nyalIyata / / 315 // atho vizadadRkpAtadyutijAtavilepane / mAlAmayojayad bAlA, nalasya galakandale // 316 // baddhakudho'pi bhUpAste, tadA na prAbhavan nale / davadantIsatItvena, stambhitA iva vahnayaH // 317 / / pramodamedurAmenAM, medinInAthanandinIm / nalastadanalaH svAhAmiva vyavahadunmahAH // 318 // tatazcakAra satkAra, jAmAturbhImabhUpatiH / harSeNa hAstikA-dhIya-vasanA-''bharaNAdibhiH // 319 / / anyAnapi dharAdhIzAnazanairvasanairapi / satkRtya kRtyavit praiSIdasau nijanijaM puram // 320 // artha naktaM purIlokavilokanasamutsukaH / vyadadhAnnipadhakSamApaH, prayANaM prati kozalAm // 321 // kiyantamapyayAdhvAnamanuvrajya nivaya'tA / jagade gadgadaM tena, nandanI medinIbhujA // 322 // caritreNa pavitrA'si, putri! kiM tava zikSayA / tathApi janakasnehamohena mukharo'smyaham // 323 // patimArAdhayeH zuddhaiminaH karmabhistribhiH / sa eva devatA strINAM, cittaM vittaM guruH suhRt / / 324 // kiJca vaibhavamabhyetya, sakAluSyAntarAzayA / pAtayantI javAdeva, svayaM savidhavardhitAn // 325 // svacchatAmupagacchantI, punaH prakSINavaibhavA / satyatAM putri! mA naiSIH, strInadIvadidaM vacaH // 326 / / // yugmam / / patimevAnugacchezca, vatse ! svacchena cetasA / kSiptA'pi dUrataH prAtazchAyeva nijapAdapam // 327 / / zikSayitvA sutAmitthamatha bhImo nyavartata / tadvizleSotyasantApamazrubhiH zamayanniva , // 328 // baddhAviva premaguNaiH, zaktau vighaTituM na tau / davadantI-nalAvekarathArUDhau pracalatuH // 329 / / sthapuTAdhvaskhalacakrarathapUrNistayormuhuH / mithaHsaGghaTTasaGkalpakalpapAdapatAM yayau // 330 // tadA dIptauSadhInunnairguhAbhya iva bhUbhRtAm / dhvAntaH kokaviyogAgnidhUmairiva vijRmbhitam // 331 // dhArAdharairiva dhvAntairniruddhe marudadhvani / cumbanA-''liGganairAzu, tayoH premalatA'phalat // 332 / / dhvAntaradhvani ruddhe'pi, nRpe vAsamatanvati / jano jagAma sainyebharalAdarzaprabhAmanu // 333 // tadA ca dhuryamAdhurya, madhuvratakuladhvanim / nizamya bhImanandanyA, vallabhaH samabhASyata // 334 // na tAvad bhAti saurabhyasaMrambhaH kAnane kvacit / tat kutaH kutukollAsakAriNI bhRGgajhAtkRtiH ? ' // 335 // priye! kiM jJAyate dhvAnte , tadA kAnte vadatyadaH / mamArja pANipajhena, bhAlaM bhImanRpAGgajA / / 336 // dAso'tha tilakastasyAH, pratApa iva bhAsvataH / akasmAd bhasmayAmAsa, tamaHsamudayaM vane // 337 // vanemagaNDasakrAntamadAvilamatho nalaH / kAyotsargajuSaM kaJcinmuni vIkSya mudaM dadhau // 338 // karighaTTe'pi nAcAlIt, karmabhistadvahipkRtaiH / / vyAkhyAto'yamalivyAjAda, guNA grAhyA riporapi // 339 // padAnada nalastUrNamuttIrNaH priyayA saha / namaskRtya ca taM sAdhu, punaH syandanamAgamat // 340 // kokaNIralavisparddhibhaimItilakatejasA / dhvAnte hate'tha tatsainyaM, cakrisainyamivAcalat // 341 / / daya puraM prApa, nidhaH kSamApakuJjaraH / calaccelAJcalollAsaH, praNartitabhujAmiva // 342 // 1 TirnalinIva nya khatA0 // 2 lAn khatA0 // 3degSadhakSmApanandanaH khaMtA0 //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 saGghapaticaritAparanAmakaM / * [ekAdazaH nidhAyAtha nalaM rAjye, yauvarAjye ca kUbaram / AtmAnaM zamasAmrAjye, nyadhatta niSadhAdhipaH // 343 // payodhiparikhAmurvImapAlayadatho nalaH / nirantaracaturvarNAvAsakIrNA purImiva .. .. // 344 // mahIbhRddhazasandohaparidAhapaTIyasaH / tejasA nAntaraM dAvAnalasya ca. nalasya ca , ' // 345 // kUbarastaM chalAnveSI, bandhutAvatsalaM nalam / durodaravinodeSu, cikSepa krUramAnasaH, .' / // 346 // vadantyA ca mitraizva, dyUtavyasanatastadA / virarAma niSiddho'pi, naiSadhirnaiSa dhim| vidhim / / 347 // kubareNa saha krIDan , mohadhvAntAkulo nalaH / ahArayat tadA rAjya, sAntaHpura-paricchadam // 348 // nikRtaH kUbareNAtha, kSmAnAthaH krUracetasA / gAtramAtraparIvAro'caladdezAntaraM prati . . . // 349 // nalAnugAminI bhaimI, kUbaraH prAha sAhasI / hAritA yanalenAsi, na tvaM tad gantumarhasi // 350 // athedaM sa vadannuktaH, pauraiH krUra! karoSi kim ? / jananImiva manyante, bhrAtRjAyAM hi sAdhavaH / / 351 // jananIti. na cennItistavaitAM prati samprati / tadasyAH pApa!,zApeta, bhRzaM bhavasi bhasmasAt / / 3.12 // ityaya bhASitaH pauraiH, zikSitazca nalAnujaH / rathamAropya vaidI, nyayutAnunalaM tadA // 353 // atha tyaktarathaH kAntAyukto nissdhnndnH| cacAra caraNApAtapavitritadharAtalaH // 354 // sikto ghaNTApathastasya, prasthitasya vanaM prati / paurainetraambujopaantvaantaiH salilabindubhiH // 355 // hA hA.! hatAH smo devenetyArteH pratigRhaM khnaiH| zabdAdvaitaM tadA jajJe, rodaHkandaramandaiire // 356, // . purIparisaropAnte, tasthivAnatha pArthivaH / amAtya-pauraprabhRtIn , bodhayitvA nyavartayat // 357 // rAjyatyAge niSiddho'pi, naiSadhistairanekazaH / satyameva puraskRtya, pratasthe susthamAnasaHH / // 358. // prapadya, jananItvena, kUbareNa nivAritA / nalenAnumatA'pyasthAnnaiva sA bhImanandanI // 359 // tad vanaM bhavanaM vRkSAH, kalpavRkSAsta eva me / caraNairAyaputrasya, pAvitryaM yatra sUcyate // 360 // davadantI tadityuktvA, visRjya ca paricchadam / cacAlojjvalavaktrendurnalavAnuvartinI // 361 // asisvadat phalazreNI, payaHpUramapIpyata / vyazizramanmuhurmArge, bhaimI bhUmIzapuGgavaH // 362 // atha kAmapyaraNyAnI, nirantaratairadrumAm / durghahAmiva durgovI, tmsaamaasdnnRpH| // 363 // tatrA''ha vallabhaM bhaimI, lagitvA paadpdmyoH| alaGkuru kulottaMsa !,,padbhyAM tAtapurImiti // 364 // ... . yad vadiSyasi devi! tvaM, tat kArya hya(zva)stane'hani / . . kRtakRtyeva bhaimIti, pipriye preyaso girA athAstamagamad bhAnurnalasyeva mahodayaH / duSkIrtyA kUbarasyeva, vyAnaze tamasA jagat // 366. // uttarIyaM dharAdhIzo, nItvA palyaGkatAM tataH / bhujopadhAna evA''pa, svApaM vallabhayA saha // 367 // nizIthe pRthivInAtho, nidrAspRzi mRgIhazi / acintayaciraM citte, niyatyA nihatodyamaH // 368 // AkArayiSyati prAtaH, priyA nijpituhe| zrayante zvazuraM nIcAH, ka yAmi?, karavANi kim ? // 369 // .. zvaH kariSyAmi yad devi !, vaktAsIti mayoditam / , . . . i taddAkSiNyamayaM vAkyaM, bADhU duHkhAkaroti mAm / . . . . // 370 // tyajAmi yadyama suptAM, tat prasarpati duryazaH / anyathA mAsiyaM,prAtaH, prApayatyeva kuNDinam // 371 // 1'cAla. khatA0 paataa0|| 2 nidaram khaMtA // .3 nivAsI bhI khaMtA0 // 4 yugmam pAtA0 // 5 taru-drumAmU khaMtA0 // 6 'ham khatA0 // 7 'ti pratizrutam khaMtA0 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudayamahAkAvyam / svazIlarakSitAtmAnaM, varaM muJcAmi tAmimAm / na kuNDinagato dainyaM, mando mandAkSamudvahe // 372 / / nimbityeti nalaH kAntAkapolatalato bhujam / mandaM cakarSa niryAtumavAJchantamiva priyAt // 373 // uttarIyasya prykiikRtsyaarddhgrhecchyaa| AcakarSa tataH zastrIM, nistriMzatvena satrapaH // 374 // bASpormiruddhadRgvA, zucA galitacetanaH / vasanAya karaM byomni, nyayukta vyAkulo nalaH // 375 // tasya dhyAtvA kSaNenAkSNI, paMrimRjyaikapANinA / celaM cikartiSoH kampAnnipapAta kSurI karAt // 376 // punaH kRpANikAM pANI, gRhItvA durmanAyitaH / uvAca naipadho duHkhamagnamandatarasvaram // 377 // damayantyA vanatyAge, sapalyA matkaragrahAt / api nistriMzaputrIyaM, papAta bhuvi ghig! nalam // 378 // dhArAdhirUDhavijJAne !, sadvaMze ! snigdhatAnidhe ! / niSkRpasya kukArye'pi, kRpANi ! kuru me kRpAm // 379 // ityuktvA kSaNamuddhRtya, dhairya vaiklavyato nalaH / cakata cIvaraM premavandhanena samaM tadA // 380 // atha devyA mukhAmbhojamAlokayitumunmanAH / mamArja pANinA bhAlamunmIlatilakaprabham // 381 / / athA'dhyAyanalo mugdhAmukhasyA'ho! maho mahat / yena jAgarti zete kA, neti nizcinute matiH // 382 // uvAca devi ! tvadvaktrAloke bhAgyaM na me dRzoH / na ca tvatparicaryAyAM, yogyatA'pi hatAtmanaH / // 383 // priyAnanoparinyastadRSTirevaM vadan nalaH / dadhau hastena bASpAmbhastatpravodhabhayAnmuhuH // 384 / / akRpaH sakRpe! gotrakalaGko gotradIpike ! | durAcAraH sadAcAre!, kurve natimapazcimAm // 385 // devi! tvaccaritenendurakalaGkaH kilAbhavat / anvavAyaguruH kintu, madvattena kalaGkitaH // 386 // aho! abhIrurbalavAn , yadbhIrumavalAM nalaH / muktvA vanAntare yAti, svayaM vasati pattane // 387 / / bruvanniti kSatasvAkSaratkSatajalekhayA / akSarANyalikhad dIno, devyAzcelAJcale nalaH // 388 // vidarmeSu vaTenAdhvA, vAme ! vAmena gacchati / dakSiNe! dakSiNenaitaiH, kozalAyAM tu kiMzukaiH // 389 / / yatra te pratibhAtyeva, devi! tatra svayaM bajeH / AtmAnaM darzaviNye'hamuttame ! na tavAdhamaH // 390 // likhitveti nalo mandapadapAtamathAcalat / pivan mukhAmbujaM devyA, dRgbhyAM valitakandharaH / / 391 // rakSAmi zayitAM yAvad, yAminI svAminImiti / nalaH pazyan priyAM vallImaNDalAntaritaH sthitaH // 392 // vibhAtAyAM vibhAvaryA, devyA jAgaraNakSaNe / mRdu-drutapadApAtamacalanalabhUpatiH // 393 / / prathA hRdayasantApaM, sphuTIbhUtamivA''tmanaH / nalo vyalokayada dAvAnalaM jvalitamagrataH // 394 // sanarAcasa!, niSadhakSamApanandana! / mahAvala! nala! trANadakSa ! saMrakSa mAM davAt // 395 // ityAkarNya giraM dAvAnalamadhyotthitAM nalaH / acintayadidaM vetti, ko'tra mAM nirjane vane ? // 396 // athovAca nRpaH kastvaM, mAM parijJAya bhASase / ityukte punarudbhUtA, bhAratI dAvapAvakAt // 397 // ujagA'hamadagdhAyAM, vallau saGkacitaH sthitH| nirgantuM bhUmitApena, na zaknomi davAnalAt // 398 // upakAra kariSyAmi, mahAntaM te mahIpate! / mUrtAdiva yamakrodhAdamestat karSa karSa mAm // 399 / / tAmenAM, varaM munAmi bhAminIma khaMtA0 // 2 parimAjyaka' vatA. khaMtA0 // 3 nissapa khNtaa0|| 4 tasthi khaMtA. pAtA0 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ . [ekAdazaH 132 . . . savapativaritAparanAmaka 'ityAkarNya, vilokyAtha, paTaprAntaM nRpo'kSipat / sarpa tadapramArUDhe, kSaNena punarAkSipat // 400 // atha niHsRta evAsya, bhujAgaM bhujago'dazat / tadAtvameva kubjatvamAsasAda tato nRpaH // 401 // dRSTvA'tha bhUpaH svaM rUpaM, dadhyau dRSTaM mayA rayAt / dhig! devItyAgapApaguphalotpattiprasUnakam // 402 // adhunA vanamAyAntyA, devyA yAdRk kRto myaa| upakAro'munA tAhara, davAkRSTena me kRtaH // 403 // savilakSaM hasannAha, sarIsRpamatho nRpaH / upakArastvayA'kAri, svasti te gamyatAmiti // 40 // , atha ko'pyagrato bhUtvA, prItaH prAha naro nRpam / vatsa! jAnIhi mAM devIbhUtaM pitaramAtmanaH // 405 // " bhAsvantaM durdine'pi tvAM, tejasA mAsma zatravaH / / jAnantu hanta ! tena tvaM, mayA nIto'si kubjatAm // 106 // samudkaM gRhANedaM, yadA kArya bhavet tava / paridheyaM tadA'muSmAd, devadUSyAMzukadvayam // 407 // itthaM samarpayanneva, devaH prAha punaH sutam / ka bhavantaM vimuJcAmi ?, kramacAro hi duHkhadaH // 408 // , suMsamArapure muJca, nalenesthamathodite / devaH kvacid yayau svaM tu, tatrApazyadasau pure // 409 // ___ akasmAd vismayasmerastat pazyan purataH puram / yAvaccalati so'nauSIt / tAvat kolAhalaM puraH // 410 // tataH kimetadityantazcintayatyAkule nale / nazyatAM nazyatAmitthamUcuruccaisturaGgiNaH // 411 // sparddhayeva pradhAvantI, mantaM chAyAmapi svakAm / muhuHkRtAkRtasparza, vAyunA'pi bhayAdiva // 412 // madhuvratairatitarAM, dhAvadbhirmadalipsayA / anAsAditakarNAntamatitvaritacArataH / // 413 // udastazuNDamuDDInAnapi khaNDayituM khagAn / kSayotkSiptamahAdaNDamiva daNDadharaM krudhA / // 414 // dharmaputrAnivAbdasya, svazabdasparddhitadhvaneH / bhindantaM dantaghAtena, pAdapaudhAn pade pade // 415 // mUrdhAtidhUnanairgaNDaproDDInAlikulacchalAt / kSipantaM khaNDazaH kRtvA, vyomAGgaNamapi kSaNAt // 416 // asyantaM kumbhasindUrareNUnuddhatadhUnanaiH / mUrdhAdhvaniHsRtadhmAtakrodhAnalakaNAniva , , // 417 // kaJciduccAlitakSoNikhaNDaM caNDAMhipAtataH / vyAlaM vyAlokayAmAsa, nalaH prabalavikramam // 418 // // saptabhiH kulakam / / ___UrtIkRtya bhujAmurvIbhujA vAhayujA tataH / vyAhRtaM dadhipaNena, kSaNavyAkulacetasA // 419 // 'yaH ko'pi kopinamamuM, kariNaM kurute vaze / lakSmI tanomi tadnehotsAraGgaikanartakIm // 420 // 'athA''karyeti kutukI, satvaraM prAcalanalaH / kAlaprAyamapi vyAlaM, manyamAnaH zRgAlavat // 421 // ' bho kubja ! kubja! kInAzamukhe mA viza mA viza / ' : .. ityukto'pi janairdhAraH, kesarIva yayau gajam // 422 // re,re zuNDAla ! mA. bAla-vipra-dhenu-vadhUvadhIH / eohi madadurdAnta !, dAntatAM darzayAmi te // 423 / / valgantamiti vAcAlaM, kopAdanucacAla tam / karI karAgravikSepaprAptA-prAptaziroruham // 424 // .. patannudhana milanasya, ninan ghAtaM ca vaJcayan / aGguSThAGgulisammarardayan puSkaraM chalAt // 425 // . prAntvA dakSiNapakSeNa, cakravad bhramayan muhuH / caturNAmapi pAdAnAM, pravizyAdho'pi niHsaran // 426 // 1. yAntyAM, devyAM yA pAtA0 // 2 sya, zabdasya spa khatA0 // 3 reNumuddha - 'khaMtA0 // 4 'naivIraH khtaa0|| .
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] ' dharmAbhyudayamahAkAvyam / 133 nimeSA t puraH pazcAt, pakSayozca sphuran nalaH / khedayAmAsivAneko'pyanekavadanekapam / / 427 // // vizeSakam // so'tha khinnamapi krodhAddhAvantaM dvipamunmadam / vazIkartuM paTIM mUva'miva prajJA puro'kSipat // 428 // rUpabuddhyA'tha tAM hantuM, vinamantaM mataGgAjam / dantanyastapadaH zailaM, kezarIvAruroha saH // 429 / / kalApakAntaranyastapadastadanu dantinam / sRNimAdAya romAJcakavacI tamacIcalat // 430 // ' purasya kRpayA ko'pi, kimasAvAyayau suraH / svayambhUrathavA paurapuNyapUrairaithAbhavat ? // 431 // apramUvallabhasparddhivarddhitapirAkramaH / yayau bhuvanabhImo'pi, gajo'yaM yasya vazyatAm // 432 // / itthaM parasparaM pauraiH, prItigauraiH pade pade / kubjo'pi stUyamAnazca, vIkSyamANazca rejivAn // 433 // ||vishesskm // prItAtmA svayamAruhya, gopuraM puranAyakaH / tasyAdho gacchataH kaNThe, dAma ralamayaM nyadhAt // 434 // athopanIya zAlAyAM, gajamAkalayan nalaH / lIlAvilolazuNDAgragrAhitAhArapiNDakam // 435 // prItaH pradAya ratnAni, vasanA-''maraNAni ca / atha mitramivorvIzaH, puraH kubjaM nyavIvizat // 436 // kutastava kalAbhyAsaH ?, kastvaM ? vasasi kutra ca / rAjJeti pRSTo hRSTena, nalabhUpatirabhyadhAt / / 437 / / sUpakAro nalasyAhaM, priyo huNDikasaMjJakaH / nalAdAptakalAbhyAsaH, kozalAyAM vasAmi ca // 438 // ajJAsId yantralaH sarva, taM kalaughaM mayi nyadhAt / anyaccAzikSayat sUryapAko rasavatImapi / / 439 // bandhunA hAritaizvaryaH, kUbareNAdhamena saH / nale svAmI vane gacchan , vipannaH priyayA saha // 440 // tato rAjan ! parityajya, kUbaraM kulapAMsanam / Azrito'haM kalAvantaM, bhavantaM nalavanmudA // 441 // iti zrutvA nalakSmApavArtAmArivo'rudat / dadhipA~'zukacchannavadanaH saparicchadaH // 442 // kRtvA nalasya paryantakRtyAni kRtinAM varaH / adhArayacciraM citte, dadhiparNanRpaH zucam // 443 // rasavatyA nalA sUryapAkayA nRpamanyadA / aprINayad yathAyuktarasaprasarapuSTayA // 444 // atha vAsAMsi ratnAni, tasmai bhUrINi bhUpatiH / grAmapaJcazatI TaGkalakSaM ca prItimAn dadau // 445 // rAjyaM yayau nalasyApi, grAmai ma karomi kim ? / taM kubjamiti jalpantaM, prItaH prAha punarnRpaH // 446 // prIto'smi tava sattvena, sattvAdhikaziromaNe! / yAcyatAM rucitaM kiJcidityukte'bhidadhe nalaH // 447 // mRgavya-madirA-chUtanyasanAni svasImani / yAvajjIvaM niSedhyAni, zrutvedaM tad vyadhAnnRpaH // 448 // atha varSagaNe'tIte, kazcidetya dvijaH sabhAm / vetriNA''veditaH svastipUrvakaM nRpamabravIt // 449 // zrIbhImena samAyAtadavadantIgirA cirAt / nalapravRttimanveSTuM, preSito'haM tavAntike // 450 // bhaimI nizamya jIvantI, nalo'pi vApi jIvati / tadreiti vinizcitya, prItaH provAca pArthivaH // 451 // nalasya sUpakAro'yaM, kubjo rAjye'sti me guNI / etadvirA mayA'zrAvi, vipannaH sapriyo nala: // 452 // 1 atrAntare vizeSakama iti pAtA0 // 2rasAvabhUta? khaMtA0 pAtA0 / / 3 pAtA. 4'tragirorvI vatA. khNtaa|| 5 lasvA khaMtA0 // 6 dadhau na khaMtA0 pAtA. //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' [ekAdaza - savapaticaritAparanAmakaM tavaitayA punarvAcA,prIto'smi dvija!, tadvaMda / kathaM tayoviyogo'bhUd, vaidarbhI kathamAgatAH // 453 // ..', , ,atha dvijo'vadad deva !, praviveza nalo vanam / :: ...!' kAntAMmekAkinI suptAM, tyaktvA'nyedhuryayau kacit tad virAme vibhAvaryA, bhaimI svapnamalokayat / sapuSpa-phalamArUDhA, sahakAramahaM purH| // 455 / / svAditAnyasya pIyUSajitvarANi phalAnyatha / Amro vyAlena bhano'tha, bhraSTA'hamapi bhUtale // 456 // svamAnte nidreyA muktA, praphullanayanAmbujA / prAtaH priyamapazyantI, vyAkulaivamaMcintayat // 457 // jahAra canadevI vA, khecarI vA priyaM mama / sa yayau jalamAnetuM, prAtaHkRtyAya vA svyNm| // 458 // athavA narmaNA tasthau, vallIjAlAntare kvacit / tat pazyAmi jalasthAna-vallI chamatalAnyaham // 459 // ityutthAya priyaM draSTuM, yatra yatra jagAma sA / tatra tatrApyapazyantI, vailakSyeNAtibAdhitA // 460 // / sAcarantI latAlISu, mRgAn vIkSya ravotthitAn / mumude ca priyabhrAntyA, muhuH khinnA ce nizcayAt // 46 // prAmaM bhrAmamatha zrAntA, nalakAntA samAkulA / pANipallavamutkSipya, pUtkarvantIdamabhyadhAt / / 462 // ehi darzanaM dehi, parirambha vidhehi me| narmApi zarmaNe nAtikriyamANaM bhavet priye // 463 // .. iti pratiravaM zrutvA, nijoktereva harSitA / AkArayati mAM bhAtyAgAd giriguhAsu sA * // 464 // tatrApyasAvapazyantI, vaidarbhI prANavallabham / svapnaM sacetanA rAtriprAntadRSTaM vyacArayat // 465 // rasAlo'yaM naH puSpa-phalAni nRpavaibhavam / tatra devIpadArUDhA, jAtA'haM phalabhogabhAra // 466 // dvipo'sya kUbaro bhaGgA, aMzo me virahastvayam / svapnArthenAmunA tanme, sulabho naiva vallabhaH // 467 // , . . . . . ghig! mAM digmaNDanayazA, yanmumoca nalo nRpH|| / / 5, ', taM mAninaM piturvezma, netuM ghig ! me kadAgraham .. // 468 // . avAJchan zvasurAvAsavAsaM mAnadhanaH sudhiiH| mamA''grahaM ca taM vIkSya, sAdhu tatyAja mAmapi // 469 // prANAn 'muJcanti no mAnaM, dhIrAstanmAM mumoca sH|maancchidaagrhgrstaaN, mAnI prANasamAmapi // 470 // hA kAnta ! kulakoTIra!, hA vivekaniketana / / eko'pi nAparAdho'yaM, dAsyA me kimasahyata // 471 // tvadAdezasya kiM dUre, kadAcidabhavaM vibho! / yadevaM deva! muktA'haM; na niSiddhA kadAgrahAt / / 472 // / jJAtaM vA nAnyathA cakre, madvaco'pi kacid bhavAn / 1 , : tatastyaktA'smi noklapsA. vAgamAnanemAnanA // 473 // hA daiva! durmatirdUra, nirmame kiM mameDazI ? / tadA kadAgrahe'muSmin , nalasyeva durodare // 474 // , dhyAyaM dhyAyamidaM mandabhAgyamanyA viyoginii| prANeza! pAhi pAhIti, vadantI mUrcchitA'patat // .475 // / / atha 'kSaNena mUrdhvAnte, bADhaM virahavihvalA,mAsma gA nAtha ! nAtheti, tAraM dInA rudoda sA // 476 // tadA cakranda sA bhartRnAmagrAhaM muhustathA. / hRdayAni vidIrNAni, zailAnAmapyaho! yathA // 477 // . athAsyA nalavazyAyAH, kRpayollAsya cIvaram / analasya vayasyo'pi, tAM varNAlImadIdRzat // 478 // svapANinA svaraktena, priyeNa likhitAM lipim / dRSTvA nalamivA''dhatta, hRdaye'ntarbahizca sA // 479 // atha pramuditA devI, vyacintayadidaM hRdi / aho! adyApi vidye'haM, hRdaye hRdayezituH // 180 // . yadAdideza me vartma, svaraktalikhitAkSaraiH / gamiSyAmi piturgehametaireva sahAyakaiH // 481 // . .. yonmu khatAH // 2 batA0 vinA'nyatra natAna khaMtA // .... /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] dharmAbhyudayamahAkAvyam / 135 nizcityetyacalad bhImanandanI vaTavartmanA / svapAdahatapatrAlIdhvanitebhyo'pi vibhyatI // 482 // vRkSeSu ralagAyAH, sapalyA api sUnuSu / muhuH snigdheSu vizrAntA, sA'calad bhUpatipriyA // 183 // tasyAstilakavidyotapiGgadiggamanakSiteH / calantyA dAvakIlAyA, iva hiMsA vane'trasan // 484 // athAvAsitamagre sA, sArthamekaM vyalokayat / vyAptaM zakaTamaNDalyA, savapramiva pattanam // 485 / / sArthena samametena, sukhaM gahanalaGghanam / cintayantIti vaidarbhI, dadhau mudamuditvarIm // 486 / / sArtha yAvadalaJcakre, sA marAlIva paravalam / tAvattaM rurudhuzcaurAH, krUrAH kRSimivetayaH // 487 // atra sArthe mayA trAte, re! mA kuruta viplavam / siMhIjuSi vane zAkhimaGgAya na mataGgajAH // 488 // bhASamANAmidaM bhaimI, vAtUlAmiva taskarAH / avajJAya tadA petuH, sArthe bhRGgA ivAmbuje // 489 // paJcaSAnatha hukArAn , sA cakAra pativratA / nezuzcaurAstamaHpUrAstairbhAskarakarairiva // 490 // zIlAvadhiradhiSThAtRdevateva tadaiva sA / arcitA sArthavAhena, jagRhe ca gRhe javAt // 491 // mAteti manyamAnasya, sArthavAhasya pRcchataH / bhindantI hRdayaM duHkhaistad dyUtAdi jagAda sA // 492 // athAsau sArthavAhena, vivekAdbhutabhaktinA / asthApyata gRhe bhaimI, nalapatnIti yalataH // 193 // dhanAgame'nyadodAmaiApi vyoma ghanAghanaiH / tucchIbhUtArNavonmIladaurvadhUmabharairiva // 494 / / garjAvAyaistaDinnatairdhArAdhvanitagItibhiH / megho dinatrayaM yAtrAmanuddhATena nirmame // 495 // tatra kardamasammardabhImamAlokya bhImajA / avijJAtA janaiH zuddhabhUvAsAya tato'calat // 496 // taDittulyamukhajvAlaM, ghoranirghoSadurdharam / balAkAkulasaGkAzakIkasAvalibhUSaNam // 497 // ativRSTyA tadA vyomnastruTitvA'bdamiva cyutam / pathi sA kauNapaM kAlaM, karAlaM kaJcidaikSata // 498 / / yugmam // athainAM rAkSasaH prAha, bhokSyase tvaM sthirIbhava / cAtakeneva labdhA'si, meghadhAreva yaccirAt // 499 // athAvaSTambhamudbhAvya, bhaimI bhImaM jagAda tam / kurvannajJa! mamAvajJAM, tvaM bhaviSyasi bhasmasAt / / 500 / / pazyannityabhayAM bhaimI, muditaH kaunnpo'vdt|tusstto'smi tava dhairyeNa, rucitaM yAcyatAmiti // 501 // tato'vadadamuM bhaimI, yadi tuSTo'si tad vada / jvaliSyati kiyatkAlaM, nalasya virahAnalaH ? // 502 // Akhyat tadavavijJAnAt , saiSa bhaimi! bhaviSyati / harSAya dvAdaze varSe, patisaGgaH piturgRhe / / 503 / / muJcAmi bhavatI tatra, yadi vaidarbhi! bhASase / ahaM kSaNArdhamAtreNa, kimu bhramasi duHkhitA? // 504 / / ityAkarNya vacaH karNyamasya hRSTamanAstataH / babhASe bhImabhUmIzanandanI vizadAzayA // 505 / / patyuH kathayatA saGgaM, tvayopakRtameva me / gamyatAM svasti te nAhaM, yAmi sAkaM parairnaraiH // 506 // sadA bhaved bhavAn dharmagRhya ityuditastayA |svN rUpaM darzayan divyaM, kauNapaH sa tirodadhe // 507 // prApyo dvAdazavarSAnte, varSAnta iva bhAskaraH / nalinyA iva me bhartA, matvetyabhyagrahIca sA // 508 // tAmbUlamaruNaM vAsaH, kusumaM vikRtIstathA / nAdAsye satyametAni, priyANyA''priyasaGgamAt // 509 // nizcityedaM tadA devI, calitA mantharaM puraH / girerdadarza kasyApi, kandarAM phalitagumAm // 510 // varSAkAlavirAmAya, rAmeyaM tatra kandare / ekA kesarikAnteva, tasthau nirbhayamAnasA // 511 // bhAvitIrthakRtaH zAntinAthasya pratimAmiha / nivezya mRnmayI puSpaiH, sA'rcayad galitaiH svayam // 512 // 1 sarve bhR khaMtA0 // 2 degra nRpAtmajA / khatA0 // 3 ntei vizadacchadaH / khatA0 // 4 priyANyapriya vatA0 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 saMpaticaritA paranAmakaM ' caturA: sA caturthAdi, tapaH karma vitatvatI / cakAra pAraNaM pAkapatitairbhUruhAM phalaiH athApazyannimAM cakrazcakrabandhuprabhAmiva / babhrAma vidhuraM sArthe, sArthezastAmavihvalaH tato'nupadikIbhUya, sArthezastAM gato guhAm / jinArcAtatparAmenAmabhivIkSya mudaM dadhau sArthanAthaH praNamyAtha, bhaimImagre nivizya ca / papraccha devi / devo'yaM, kastvayA paripUjyate // 596 // tataH prItibharasmerA, damayantI jagAda tam / pUjyate'sau mahAzAntiH zAntiH SoDazatIrthakRt T // 515 // arrsat kathayAmAsa, dharmamArhatamujjvalam / sAvadhAnamanovRtti, mudA sArthapatiM prati nizamya vacanAnyasyAstApasAstadvanaukasaH / tasthuH samIpamAgatya, dharmAkarNanakautukAt mukhendujyotsnayevAsyA, dharmAkhyAnagirA tataH / bodhitaM sArthavAhasya, zuddhaM kumudavanmanaH damayantIM gurukRtya, kRtyametaditi bruvan / aGgIcakAra tIrthezadharmaM sArthezazekharaH atrAntare girA tasyA, jiteva gaganApagA / bhUmau patitumArebhe, trapayA'bdajalacchalAt atha durdharadhArAladhArAdharajalAkulAH / zremustapodhanA stoke, payasIva timitrajAH tAnatha sthApayitvaikasthAne pRthvIpatipriyA / daNDena parito rekhAmeteSAmakRta svayam tat tApasAstathA tasthustadAjJAkuTTimAntare / yathA varSati parjanye, lagnA vAricchaTA'pi na atha sthite'mbude prauDhaprabhAvA kA'pyasAviti / tAM gurUcakrire jainadharmakarmaNi tApasAH tat tApasapuraM tatra, cAruzrIkamacIkarat / sArthezaH svapurabhrAntigatiskhalitakhecaram devAnApatato vIkSya, kadAcidacalopari / damayantI samaM sarvairredhyArohadaghityakAm siMhakesariNaM sadyaH, prasphuratkevalaM munim / suraiH kRtArcanaM vIkSya, natvA devI puro'vizat tataH pradakSiNIkRtya, kazcit kevalinaM muniH / puraH saparivAro'pi niviSTo hRSTamAnasaH athAsau prathayAmAsa, dharma karmadupAvakam | kevalI kalitAnantaguNakeliniketanam dezanAbhiH sudhApUrasanAbhibhiratha smitaH / vrataM kevalinastasmAdayAcanmukhyatApasaH atha pratyAhatatamAstaM pratyAha sa kevalI / vAcaM dazanavidyotapUranAsIrabhAsurAm devaro'syAH kuraGgAkSyAH, kUbaro'sti nalAnujaH / kozalAdhipatestasya, suto'haM siMhakesarI // 534 // // 535 // // 536 // saGgApurIkirITasya, sutAM kesariNo mayA / vivAsa calitenAptAH, zrIyazobhadrasUrayaH teSAM vyAkhyAnamAkarNya, mudhAkRtasudhArasam / pRSTA mayA'tihRSTena kiyadAyurmametyamI athA''cakhyuH zucijJAnAH, zrIyazobhadrasUrayaH / ito dinAni paJcaiva tavA''yuravaziSyate // 537 // ityAkarNya vivarNasyaH so'haM mohAmbudhau bruDan / AropitastapaH pote, zrIyazobhadrasUribhiH // 538 // paripAlya vrataM samyag jJAnamutpAditaM mayA / mamaiSa mokSakAlastvAM vratayiSyanti sUrayaH // 539 // ityuktvA kSINaniHzeSakarmA'sau siMha kesarI / nirvANaM prApa nirvANotsavaM devAzca tenire // 540 // zrIyazobhadrasUrINAM, samIpe saparicchadaH / Anandarasanimabho, bheje kulapatirvratam // 541 // 1 ussa "" , 3 tveSA, sthAne khaMtA0 // 11 nivezya khaMtA0 // 2 devadevo tA0 // 6 saMtA0 // 5 gaGgAM pAtAsaM0 // 6 vyAkhyAM samAM pAtA0 // .. 1 4 [ ekAdazaH // 513 // // 514 // // 517 // ' // 518 // // 519 // // 520 // // 521 // // 522 // // 523 // 11488.11 // 525 // // 526 // // 527 // // 528 // // 529 // // 530 // // 531 // // 532 // // 533 //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] / dhrmaabhyudymhaakaavym| 137 atha prabhAte sArthezapuraskRtamahotsavA / avApa tApasapuraM, vaidarbhI saha sUribhiH // 542 / / pratiSThAM zAnticaityasya, samyaktvAropaNaM tathA / gurubhyaH kArayAmAsa, damayantI sasammadA // 543 // iti tatraiva vaidA , sapta varSANyagustataH / viraJcivarSadIrghANi, prANapriyaviyogataH // 544 / / anyadA kazcidAgatya, tAM prati mAha puurussH|nlaa pratIkSamANo'sti, bhavatIM vanavartmani / / 545 // ahaM yAsyAmi sArtho me, davIyAn bhavati kramAt / tamityuktvA javAd yAntaM, bhaimI tvaritamanvagAt // 546 // ka me sphurati bharteti, vyAharantI muhurmuhuH| maimI mArgAdapi bhraSTA, prayAtaH so'pyadRzyatAm // 547 // atha amantI kAntAre, mRgIva mRgalocanA / apazyat kauNapI kAJciduccaladrasanAJcalAm // 548 // sA'pyAha bhaimImAkRSTA, tvaM mayA mAyayA rayAt / bhokSye tvAmadhunA rAhurasanendutanUmiva / / 549 // iti tAM vikRtAM vIkSya, bhaimI svaM dharmamasmarat / tatprabhAvAdiyaM trastA, tamisrava divAkarAt / / 550 / / athaiSA tRSitA devI, zramantI nirjale vane / vyAkulA'jani niSpuSpe, bhramarIva vanaspatau // 551 // tadA''ha mama sAnnidhya, kurudhvaM vanadevatAH / yathA vanamRgIvA'haM, dAhaM nahi sahe tRSaH // 552 / / indrajAlikamantroktispardhinyA tadvirA tataH / dukUlaM tadbhuvaH kUlaGkaSA''virabhavat puraH // 553 // prAptairatha jalairmaka, mlAnA'pyaujjvalyamAyayau / kSaNAt kSayaM brajiSyantI, tailairdIpazikheva sA / / 554 // kuto'pi sArthataH prAptairathaiSA'bhASi purussaiH| ' kA'si tvaM ? vanadevI kiM ?, tathyamityAzu kathyatAm // 555 // sA'pi prAha vaNikputrI, yAntI patyA samaM vne| sArthAd bhraSTA'smi yUyaM mAM, sthAne vasati muJcata // 556 // atha taiH sA samaM nItvA, zreyAzrIriva dehinI / arpitA dhanadevAya, sArthavAhAya bhImabhUH // 557 // sArthavAho'pi manvAnastanujAmiva tAmatha / Aropya vAhane devIM, nItvA'calapure'mucat // 558 / / liilaakokkulaatkhetuvkvendudiidhitiH| mRgAkSI tRSitA vApI, kAmapi prAvizat ttH|| 559 // rAzyAzcandrayazonAmnyA, RtuparNamahIbhujaH / puSpadantIkaniSThAyAzceTImiriyamaikSyata // 560 // tacaMndrayazaMse'tAbhistadA rUpavatIti saa'| niveditA drutaM gatvA, dvitIyendutanUriva // 561 // bhAgineyImajAnantI, puSpadantIsutAmimAm / AnAyya nijagAdeti, RtuparNanRpapriyA // 562 // sahodareva matpuyAzcandramatyAH sulocaneM! / vatse ! kRtArthayedAnImRtuparNanRpazriyam // 563 / / nivedaya punaH kA'si, vikAsiguNagauravA ? / nahi sAmAnyavAmAkSyA, rUpamIhakSamIkSyate // 564 // tAM mAtRbhaginIM subhUrajAnAnA'vadat tadA / yathoktaM dhanadattasya, sArthavAhasya pattiSu (1) // 565 // kadAcid bhojanAkAvAprAptapriyadidRkSayA / sA candrayazasaH satrAgAraizvaryamayAcata // 566 // omityukte'tha bhUpAlapriyayA'sau priyaMvadA / arthinAM kalpavallIva, satrAgArAdhibhUrabhUt // 567 / / devi! mAM rakSa rakSeti, vadantaM baddhamanyadA / rakSakairnIyamAnaM sA, purazcauraM vyalokayat // 568 // ArakSakAnathA'pRcchad, devI kimamunA hRtam / Acakhyuste tatazcandramatIratnakaraNDakam // 569 // devI tato didezA'tha, muJcatainaM tapasvinam / tadgirA mumucunaite, bhItA vizvambharAbhujaH // 570 / / 10 18
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ , 138 saGghapaticaritAparanAmaka ' [ekAdazaH . AcchoTayadamuM devI, tadambhazculukaistribhiH / bandhAstairatruTana nAgapAzAstArzvanakhairiva / // 571 // " athAtimumude lokairAlokyedaM kutUhalam / AzcaryamRtuparNo'pi, tadAkarNya tadA''yayau // 572 // .:. . prIto'pi prAha bhUpastAM, kiM cauraH putri ! mocyate / . ..!" " , vyavasthA pRthivIzAnA, kathamitthaM vijRmbhate ? / . . . // 573 // athA''ha nalabhUpAlavallabhA bhUmivallabham / ArhatyA na mayA dRSTazcauro'pi mriyate pitH| // 574 / / athA''praheNa vaidAH , sutAyA iva bhUpatiH / amUmucadamuM cauraM, prItiprotphullalocanam // 575 // devIM prItaH:praNamyAtha, sa jagAda malimlucaH / devi! tvamadvitIyA'pi, dvitIyA jananI mama / / 576 // .. / athAyamanvahaM devyAH, kuladevyA iva kramau / prAtaH prAtaH samAgatya, praNipatya pramodate // 577 / / cauraH pRSTho'nyadA devyAH, samIcInaM nyvedyt| asmi dAso vasantasya, zrItApasapuraprabhoH / / 578 / / piGgalAkhyo'hametasya, hRtvA ratnotkaraM prabhoH / nazyan mArge dhRtazcaurairna kSemaH svAmivaJcinAm // 579 / / athAsya naradevasya, sevako'hamihA'bhavam / sarvato'pyativizrambhAdavAritagatAgataH // 580 // tadA tadA''pya bhUpAlaputrIratnakaraNDakam / ahAre tvatpadaprAptipuNyapreritayA dhiyA / / // 581 // : nirgacchan yAmikaidRSTvA, salotraH kSmAbhujo'rpitaH / / ... . .. / jJAtvA'haM bhUbhujA cauro, rakSakebhyaH samarpitaH . . // 582 // tato dRSTiprapAtena, tvadIyena tadA mama / sarvAGgamatruTan bandhAzcauryAya ca manorathAH // 583 // . : . aparaM ca tadA devi !, niHsRtAyAM purAt tvayi |vsntsaarthvaaho'yN, bhojanAdikamatyajat // 584 // . saptame'hani sambodhya, zrIyazobhadrasUribhiH / kathaJcid bhojayAJcakre, devi! tvaduHkhadurmanAH / / 585 // . upAdAya vasanto'yamaparedhurupAyanam / kuzalaH kozalAM gatvA, praNanAma nalAnujam // 586 // dadau pRthvIpatiH prItastasya tApasapartane / cAmarAlImarAlIbhiH, zobhitAM rAjahaMsatAm // 587 // / atha hRSTaH praviSTaH svAM, vasantanRpatiH purIm / mauktikasvastikavyAjarAjatpraravedabindukAm // 588 // '. ___ so'pi devi! prabhAvaste, so'bhUd yad bhUpatirvaNik / . hanti garbhagRhadhvAntaM, darpaNo'rkakarArpaNAt // 589 // tadbhUpatipadaprItA, taM devI nijagAda tat / yadi te hRdi ko'pyasti, viveko mArgadIpakaH // 590 // ., utsahiSNustadA''datsva, vatsa! pApacchide vratam / ' ' tadAdezAd vratIbhUya, so'pyagAd gurubhiH saha // 591 / yugmam // ''prAndRSTaH kuNDinAdetya, harimitro'nyadA dvijaH / / . . . . vIkSya kSoNIpati kSipramagAJcandrayazo'ntikam ' ' // 592 / / devI taMvIkSya papraccha, kuzalA-'kuzalAdikam / kathAmakathayat so'pi, vaidarbhItyAgataH parAm // 593 // nalasya damayantyAzca, vArtAmArtAntarAzayaH / jJAtuM zrIbhImabhUmIzo, bhUmIbhAge nyayukta mAm // 594 // .. araNya-nagara-grAma-giri-kuJjAdikaM ttH'| samAloki mayA prApi, pravRttirapi naitayoH // 595 / / tadvArtA kA'pi yuSmAkamAkasmikatayA'pyabhUt / tadidaM jJAtumatrAmAgataH kA gatiH parA ? // 596 // . ityAkarNya kathAM candrayazasA sahasA tataH / Akrandi medinIkhaNDakhaNDitAkhilamaNDanam // 597 / / . '.. 1 kyeti ku khatA. pAtA. // 2 nAharantyA mayA pAtA0 // 3 lAkSo'ha batA0 // ...ttanam / cA khetaa0|| 5 degNDitAlikamaNDa' khatA0saM0 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . ' dhrmaabhyudymhaakaavym| 139 anvarodi tathA bhUpapriyAparijanairapi / nadadAdivarAhasya, zobhA lebhe yathA nabhaH // 598 / / ayetthamAkule rAjakule kSutkuJcitodaraH / harimitrastataH santrAgAraM prati yayau dvijaH // 599 // akiJcana ivAlokya, bhaimI kalpalatAmiva / ajihvAvarNanIyAnAM, sa tadA'bhUt padaM mudAm / / 600 / / sa prItastAM praNamyAtha, hnuumjjitvrtvrH| satrAgAre'sti bhaimIti, sametyA''ha nRpapriyAm // 601 // karNAmRtamiti zrutvA, vAcaM prItA nRpapriyA / asiJcat taM tataH svarNa-ratnAbharaNavRSTibhiH // 602 // kuna kutreti jalpantI, padbhyAM parijanaiH saha / satrAgAraM yayau candrayazAzcandramukhI mudA // 603 / / devI tato'vadat putri, vaJcitA'smi svagopanAt / yanmAturadhikA mAtRSvaseti vitathIkRtam / / 604 // ityupAlambhasaMrambhivASpA bhUpAlavallabhA / niketanamupetA'sau, puraskRtya nalapriyAm // 605 // bhUSayitvA svahastena, bhaimI sAzruvilocanA / abhyarNamRtuparNasya, ninAya vinayAnatAm // 606 // sA'pi candrayazovAcA, sammAyaM prakaTaM vyadhAt / bhAkhantamiva bhAsvantamalike tilakAGkuram // 607 // atha praNamya bhUpAlaM, pitRvad bhImanandanI / upaviSTA puraH pRSTA, svavRttAntaM nyavedayat / / 608 // svavaMzyanalavRttAnte, kathyamAne'tha tAdRze / lajjamAna ivAmajannyagmukho raviramvudhau // 609 // ravAvaste samaste'pi,kSmApatiH prApa vismayam / samAntarbhAntamAlokamAlokya timirApaham // 610 // rAjJI vijJapayAmAsa, mano matvA nRpaM prati / bhAsvantaM zAzvataM bhaimIbhAle tilakamIdRzam // 611 // bhUpatistatpitevAsyA, bhAlaM pyadhita pANinA / tacchalAnveSibhiriva, prAdurbhUtaM tamobharaiH // 612 // kare'pasArita rAjJA, tat tasyAstilakAMzubhiH / kizorakairivAgrAsi, ghAsasaGghAtavat tamaH // 613 // kSaNe'smin kazcidAgatya, bhAbhAsuranabhAH surH| natvA madhyesamaM bhaimI, prAha bandhurakandharaH // 614 // yastvayA taskaro baddhagalaH piGgalasaMjJakaH / mocayitvA tadA devi!, bodhayitvA vratIkRtaH // 615 // sa tApasapuraM prApto, viharan saha sUribhiH / sazAne'zmanaraprAyaH, kAyotsarga nizi vyadhAt // 616 // citAbhavadavajvAlAjAlena kavalIkRtaH / amuktadhyAnadhairyo'yaM, saudharmatridivaM yayau // 617 // ahaM sa haMsagamane!, tvAM namaskartumAgataH / tvatprasAdaprabhAvarddhivarddhitedRzavaibhavaH // 618 // ityuktvA sapta kalyANakoTIrvRSTvA yayau suraH / vRttenaitena rAjA'pi, jinabhakto'bhavat tadA // 619 // harimitro'nyadA'vAdId, bhUpaM bhUpapriyAmapi / preSyatAM davadantIyaM, prINAtu pitarau cirAt // 620 // samaM camUsamUhena, caidarbhImatha pArthivaH / praiSIcandrayazodevyA, kRtAnugamanAM svayam // 621 // zrIcandrayazasaM devIM, praNamyAtha nalapriyA / alpaiH prayANakairurvImaNDanaM prApa kuNDinam // 622 / / IyatuH sammukhau tasyAzcirAkAraNasotsukau / pitarau smitarocibhiH, khacitAdharavidrumau // 623 // pitaraM tarasA vIkSya, rasAd yugyaM vimucya sA / anamat kramarAjIvayugmavinyastamastakA // 624 // pakkilaM taM kiloddezamasrAmbhaHsambhramo vyadhAt / vinapreNAmbujeneva, mukhena tu sa bhUpitaH // 625 / / atha rAjJA sahAyAtAmiyaM mAtaramAturA / namazcakAra harSAzrumuktAstabakitekSaNAm // 626 // sakalenApi bhUnAthalokenAtha namaskRtA / kuNDinaM maNDayAmAsa, sA trailokyaziromaNiH // 627 / / guru-devArcanai rAjA, pure saptadinAvadhi / mahotsavamahorAtramatimAtramakArayat // 628 // sAkSAt tatrAsti dhAtrIzanaladhyAnadhurandharA / kRzA kRzAnukalpena, viraheNa vidarbhajA // 629 / / 1 yo'sau, saudharmatridivaM gataH khaMtA0 // 2 'tarau tara khatA0 //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. . saGkapaticaritAparanAmaka [ ekAvaMzaH kathayantI kathAmitthaM, svayaM svajananI prati / mayA'zrUyata vaidarbhI, tubhyamAveditaM ca tat // 630 // idAnIM tu bhavadbhUtaH ko'pi bhUpAlamabhyadhAt / yadasti dadhiparNasya, pArzve kubjaH kalAnidhiH // 631 / / nalasya sUpakAro'hamiti vakti karoti ca / adhItAM nalataH sUryapAkA rasavatImasau // 632 // ityAkarNya samIpasthA, bhaimI bhUmIzamabhyayAt / nAnyo rasavatIvettA, kujo'mUnala eva saH // 633 // draSTumenamahaM deva!, tadvImena niyojitH| dhik kubje'smin nalAzakA, kRSNAgAre mnnishrmH|| 634 // AkarNya dadhiparNo'yamiti vistarataH kathAm / zrutAM kubjena sAjheNa, yathoktarasanATinA // 635 // / zarIrAbharaNastomadAnenA''nandya sammadI / preSIt taM brAhmaNaM rAjA, kubjastu jagRhe gRhe // 636 // .. / // yugmam // abhojyata sa kubjena, rasavasyA'rkapAkayA / svarNAdikaM nRpAllabdhaM, dattvA ca prINitastataH // 637 // athAyaM kubjamApRcchaya, gataH kuNDinapattanam / tadIyaM dAna-bhojyAdi, sarvamurvIbhuje'bhyadhAt // 638 // taM nizamyA'vadad bhaimI, muditA medinIpatim / nala eva sa kubjatvaM, yayau kenApi,hetunA / / 639 // ', tahAna-sA matiH sUryapAkA rasavatI ca sA / santi nAnyatra kutrApi, yuSmajAmAtaraM vinA // 64.0 // tAmAlocya tatastAta !, samunmeSaya zemuSIm / nalo yayA syAdeva, prakaTIbhavati svayam // 641 / / sotsAhamAha bhUpastaccaraM sampreSya kaJcana / AkAryoM dadhiparNo'yaM, tvatsvayaMvaraNacchalAt. // 642 // gatvA yathArthavarNo'yaM, kathayiSyati taM prati / zvastane yahine bhAvI, damayantyA: svayaMvaraH / 643 // tatpAdhai yadi kubjo'yaM, nalaH syAdavanIdhavaH / tadazvahRdayAbhijJastamAneSyatyasau drutam // 644 // iti nizcitya bhImena, bhUbhRtA pressitshcrH| susamArapuraM gatvA, dadhiparNamado'vadat // 645 // na prApi. nalavArtA'pi, kvApi tena. kariSyati / 6 . . . . . . bhUyaH svayaMvaraM bhaimI, prabhuNA preSito'smi tat ..... // 646 // kintu.mArge,vilambo'bhUd, dehasyApATavAnmama / pratyAsannataraM jAtaM, tallamaM zvastane dine. // 647 // tUrNaM. deva ! tadetavyamityuktvA'smin gate cre| acintayanalazcitte, kimetaditi vismitaH // 648 // , varSiSyati viSairindurvadiSyatyanRtaM muniH / kimanyamapi bhartAraM, damayantI kariSyati ? // 649 // vivoDhuM prauDhimA kasya, matpanI mayi jIvati / siMhe'bhyarNagate siMhIM, mAnasenApi kA spRzet // 650 // .' iti, dhyAtvA ciraM citte, dadhiparNa jagAda sH| AsannalAna-dUro/gaticintAparAyaNam.. // 651 // samarpaya hayAn jAtyAn , rathaM gADhaM ca kaJcana / yathA'hamazvavedI, naye jhaTiti kuNDine // 652 / / iMti prItimatA''karNya, dadhiparNena bhUbhujA / ukto'grahIcaturvAhI, rathaM cAhInapauruSam // 653 / / atha cAmarabhUdyugma-cchatrabhRdbhUpabhAsuram / niyuktavAjinaM kuJjo, rathaM, tUrNamavAhayat , // 654 // nunnaratha rathe vAhairjavanaiH pavanairiva / apata, bhUpateraMsAt, paTI zailAdivA''pagA,,,," || 655 // rAjA tadA'vadat kunja!, sthirIkuru hayAnimAn / etadAdIyate yAvad, vAso, vasumatIgatam // 656 // .. jaMgAda kunjako rAjannapatad yatra teM'zukam / paJcaviMzatiyojanyA, sA'mucyata vasundharA // 657 // i, na rAjan !.,vAjino'mI ,te, taadRkssgunnlkssitaaH| . . . . . . . . H".: / iyatyA velayA yAnti, paJcAzad yojanAni ye : ,, ,, ,,658 // 1 saMvinA'nyatra-tvA''zu- prI vatA0 / tvA tat prI khaMtA0 // , 2 davadantyAH khaMtA0 // 3 nayai jhaTiti kuNDinam khatA0 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] dharmAbhyudayamahAkAvyam / 141 ' akSavRkSamatho vIkSya, kalA darzayituM nijAm / kiyantyasmin phalAnIti, rAjA kubjakamabravIt // 659 // aMjAnati tataH kunje, phalasaGkhyAM dharAdhavaH / Akhyadasmai parispaSTamaSTAdazasahasrikAm // 660 // muSTipAtena digdantighAtaghoreNa tannalaH / apAtayadazeSANi, phalAni kalipAdapAt // 661 // yAvad gaNayate tAvat , tAvantyevAbhavat purH| azvahRdvidyayA saGkhyAvidyAM kubjastadA''dade // 662 // dhAvannatho ratho'nAyi, sthairya kubjena satvaram / bhImapuryA mukhe tAratilakAyitaketanaH // 663 // atha tasyA nizaH prAnte, bhaimI svamamalokayat / hRSTA tadbhImabhUpAya, samAgatya nyavedayat // 664 // svamedhunA mayA'darzi, tAta! nitidevatA / ihA''nIya tayA vyonni, darzitaM kozalAvanam // 665 // sahakAramihA''rohaM, tadvirA'haM phalAkulam / samAzta smitaM pANau, tayA tAmarasaM tataH // 666 // maMdArohAt purAkhaMDhaH, patana ko'pyapatat tadA / AmrAd bhuvi ravikrAntAdabhrAt pUrNa ivoDapaH // 667 // aMtha bhImo'vadat putri!, prApi svapno'yamuttamaH / nirvRtistava bhAgyazrIrmatA tanumatI nanu // 668 // kozalAvaibhavaM mAvi, kozalAvanavIkSaNAt / saphalAmrAdhiroheNa, sarAjya-ramaNAgamaH // 669 / / nipatan yaH patan ko'pi, tvayA'darzi rasAlataH / " bhavatyA'dhyAsitAd rAjyAt, patiSyati sa kUvaraH // 670 // adya sadyaH svacittezasaGgastava bhaviSyati / yaH prAtaH prApyate svamaH, sadyaH sa hi phalegrahiH // 671 // tadA''yAtaM purA'bhyarNe, dadhiparNadharAdhavam / AgatyAcIkathat ko'pi, zrIbhImAya mahImuje // 672 // atha sammukhamAgatya, zrImAn bhImaratho nRpaH / sammAnena purotsaGge, dadhiparNamavIvizat // 673 / / UMce mithaH kathAgoSThyAM, dadhiparNa vidarbharAd / kubjAd rasavatI sUryapAkA kAraya manmude // 674 // tadukto dadhipaNena, kubjo rasavatIM vyadhAt / indupuSTikRdAzusamparkasurasIkRtAm // 675 // lokaiH sAkaM rasavatI, bubhuje bhUbhujA'tha sA / vicArAkSamavaidagdhyaimithaHpazyadbhirAnanam // 676 // AnAyitAM parIkSArthamathaitAM bhImabhUpabhUH / svAdayitvA rasavatIM, kubjaM niracinonnalam // 677 // tad vaidarbhI vidarbhezaM, pratyAha prItipUritA / AstAM kubjo'pi khaJjo'pi, nizcitaH saiSa naipadhiH // 678 // jJAninA munimukhyena, kathitaM matpuraH purA / nalo rasavatImarkapAkA jAnAti nAparaH // 679 // sA(svA)bhijJAnAntaraM tAta !, punarekaM samasti me / nalasparzena vipulapulakaM yad bhaved vapuH // 680 / / tanmadaGgamaya kubjaH, stokaM spRzatu paanninaa| ityukte bhImavacasA, tAmaGgulyA nalo'spRzat // 681 // vapuH samulakaM tasyAstannalasparzataH kSaNAt / prItipUrabahiHkSiptAstokazokamivAbhavat // 682 // antabhaimI nalaM ninye, tad balAdabalA'pyasau / atUtuSat tathA cATupremAmRtakirA girA // 683 / / damayantyuparodhenaM, nalagchanna ivAnalaH / jajJe vizvakaraNDAbhyAmAviSkRtanijAkRtiH // 684 // dhRtasvarUpaM tadrUpaM, vIkSya kaM kaM rasaM na sA / bheje bhImasutA dhArzva-trapAsampAtakAtarA ? // 685 / / tadA bhAti sma vaidarbhI, svedaambhHknnbhaasuraa| upazAntabiyogAmiH, snAtA hambhisIva sA // 686 // abhito vIjyamAnAGgI, nalanetrAJcalaizcalaiH / sadyaH svedodakasnAtA, sA cakampe cakorahA // 687 / / 1 rAdhipam khatA0 // 2 rabhIka khatAma0 // 3 taM bhUpaM, khaMtA0 / / - -
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142, ' [ekAdazaH saGghapaticaritAparanAmaka sAmbunetrAJjalibhyAM sA, tulyaM dyit-kaamyoH| tadAntaHkAntidUrvAbhyAM, vyadhAdarghamanarvyayoH // 688 // . adarziH darzanIyazrIrathA''yAto bahirjanaiH / naiSadhistyaktakunjatvo, rAhumukta ivAMzumAn // 689 // aparAddhaM yadajJAnAnmayA nAtha ! kSamasva tat / dadhipaNoM'vadannevamapatannalapAdayoH / // 690 // . svayaM vetrIbhavan bhImo, bhadrapIThe nivezya tat / abhyaSiJcanalaM nAthastvamasmAkamiti bruvan // 691 // RtuparNaH priyAyuktaH, sArthezo'pi vasantakaH / sukha-duHkhAMzadAyAdAvAhUtau nalakAntayA // 692 // .. vasanta-dadhiparNa-tuparNa-bhImaiH samaM nalaH / cikrIDa lokapAlaiH sa, catubhiriva paJcamaH // 693 // dhanadevo'pi sArthezaH, kuto'pi prApa kuNDinam / tasya pratyupakAraM sA, kArayAmAsa bhUbhujA // 694 // kazcidetya divo'nyedhurdevaH pazyatsu rAjasu / bhaimIM natvA'vadad devi!, tvatprasAdo myiidRshH|| 695 // sambodhya tApasendro'haM, purA pravAjitastvayA / vimAne kesare'bhUvaM, saudharme kesaraH suraH // 696 // .' ityuktvA sapta kalyANakoTIrvarSan puraH suraH / vidyuddaNDa ivoddaNDaH, samutpatya tirodadhau // 697 // nalAdezena dezebhyaH, svebhyaH svebhyastato nRpAH / RtuparNAdayaH svaM svaM, sainyamAnAyayan javAt // 698 / / nalastadaiva daivajJadatte'hni prati kozalAm / prayANaM kArayAmAsa, vAsavopamavikramaH // 699 // bhUbhRtaH sainyacAreNa, sthAvarAnapi kampayan / devabhUtamapi kSodaH, sthagayan sUramaNDalam // 700 // kaizcit prayANakaiH prApa, nalaH kozalapattanam / namayan pRtanAkrAntaM, pAtAlendramapi kSaNAt // 701 // AkarNya kozalodyAnavidyamAnavalaM nalam / atho yamAtithimanyazcakampe kUvaro nRpaH // 702 // punarlakSmI paNIkRtya, dyUtArtha duutbhaassyaa| nalaH kUvaramAkArya, dIvyan jitvA'grahInmahIm // 703 // , athA''nandI nalo mandIkRtakogho nijAnujam / / api krUraM vyadhAd yauvarAjye prAjyamahotsavAt // 704 // atha sampreSya niHzeSa, rAjakaM rAjakuJjaraH / kozalAcaityacakreSu, cakre kAntAnvito'rcanAm / / 705 // bahUnyabdasahasrANi, bhaimyA saha saharSayA / trikhaNDA khaNDitArAtirapAlayadilAM nalaH // 706 // etya devo divo'nyedhuniSadho nyagadannalam / phalaM gRhANa mAnuSyabhUruhasya vratAbhidham // 707 // .. prAga mayA pratipannaM te, vratakAlanidezanam / tad vRthA mA vilambiSThA, yAtyAyurjalavinduvat // 708 // ityuktvA'smin gate deve, nalaH kAntAnvito yyau| jinasenAbhidhaM sUriM, vijJAtAgamanaM tadA // 709 // praNamya naiSadhiH sUri, niviSTaH kssitivissttre| papraccha svasya devyAzca, kAraNaM sukha-duHkhayoH // 710 // nirlanamanmatho vAcamathovAca mahAmuniH / pradattamizrazarmANi, prAkarmANi zRNu kSaNAt // 711 // . . jambUdvIpaziroratnaM, bharatakSetrabhUSaNam / aSTApadasamIpe'sti, zrIsaGgarapuraM puram // 712 // ... tatrA''sInmammaNo rAjA, tasya vIramatI priyA / anyadA''kheTake gacchan, bhUpo'pazyat puro munim // 713 // . manvannazakunaM so'tha, dhArayAmAsa taM krudhA / tad dvAdazaghaTIprAnte, kRpayA'mUmucat punaH // 714 // . tadahiMsAmayo dharmaH, sAdhunA'smai niveditaH / rAjJA'pyaGgIkRto vIramatyA dayitayA samam // 715 // . ' tAbhyAM rAjasamAvena, tad vratI pratipAlitaH / aparAdhaM kSamasvetthamuktvA mukto jagAma saH // 716 // '; sevAprasAditA vIramatI zAsanadevatA / dharmasthairyakRte ninye'nyecuraSTApadopari // 717 // 1 do'yamI khatA0 // 2 dadhe khatA0 // , 3 pratilobhitaH khatA0 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAbhyudayamahAkAvyam / 143 akRta pratitIrtheza, viMzatiM viMzatiM tataH / AcAmlAni camatkAribhakticAruH sulocanA // 718 // tathA tilakamekaikaM, jinezAnAM vyadhApayat / sauvarNamarNaH sampUrNamaNisandarbhagarbhitam // 719 // tadudyApanakaM kRtvA, prItA bhUkAntakAminI / munInAnandya dAnena, cAraNAn pAraNAM vyadhAt // 720 // tat tIrtheza padAmbhojasevAhevAkazAlinI / rAjadhAnIM rAjavadhUrAjagAma pramodinI // 721 // cirArAddhajinAdhIzadharmanirmalitAvatha / vyaMpadyetAmubhau vIramatI - mammaNabhUpatI // 722 // 723 // 724 // // 725 // bhUpajIvo'tha bahalIdezAntaH potane pure / AbhIradhammilAbhasya, suto'bhUd reNukAGgabhUH // tasyaiva dhanyasaJjJasya, dhUsarI nAma vallabhA / AsId vIramatIjIvaH, pUrvavat premabhAjanam // varSAsu mahiSIrdhanyazcArayannanyadA vane / varSatyambhodhare'pazyadekapAdasthitaM munim nyadhAt tadupari cchannaM, dhanyo bhAvanayA tataH / apAravAribhRddhArAghoraNIvAraNakSamam na tiSThatyambudo varSan, sAdhuH sthairyaM na muJcati / dhanyastyajati na cchatraM, trayo'pi sparddhino'bhavan // 726 // sargaH ] 3 // 727 // // 729 // // 730 // // 731 // // 732 // saptame'hni nivRtte'bde, kAyotsargamapArayat / muniH pUrNapratijJo'sau tato dhanyena vanditaH // 728 // svasthavRttirathApRcchanmunIzaM dhUsa~rIvaraH / bhavatAM vrajatAM kutra, megho'yaM vighnatAM gataH ? athAvadadadaH sAdhurlaGkAyAM gurusannidhau / gacchato mama meghena, prArebhe vRSTirIzI abhigrahaM gRhItvA ca, tadvRSTiviramAvadhim / kAyotsarga vyadhAM tatra, tvayA sAhAyakaM kRtam tataH sadmani dhanyena, samamAkArito vratI / niSidhya mahiSArohaM, prAcAlIt paGkile pathi' kSaireyIpAraNaM puNyakAraNaM saptame'hani / munIzaM kArayAmAsa, zuddhAtmA dhUsarIdhavaH // 733 // karuNAtaruNIhAro, vihArodyamavikramI / varSAtyaye yathAkAmaM, grAmAd grAmaM jagAma saH // 734 // dhanyo'pi muninA dattaM, zrAvakatvaM priyAnvitaH / pAlayitvA ciraM haimavate yugaladharmyabhUt // 735 // tato'pi kSIraeNdaNDIrAbhidhAnau dampatI divi / zobhamAnau prabhUtAbhistAvabhUtAM vibhUtibhiH // 736 // tacyutvA kSIra~daNDIrajIvo'bhUnnaiSadhirbhavAn / priyA te kSIra~daNDIrAdevIjIvazca bhImabhUH // 737 // yad dvAdaza ghaTIrdathe, mammaNena tvayA muniH / tatpriyAviraho rAjyabhraMzazca dvAdazAvdikaH // 738 // yacchatradhAraNaM kSIrapAraNaM ca muneH kRtam / tvayA dhanyena dhanyena, tenAyaM vibhavastava // 739 // bhaimI vallabhA vIramatIjanmani yanmudA / aSTApade'rhatAM ratnatilakAni vyadhApayat karaprakaravistArakiGkarIkRtabhAskaraH / tadasyAH zAzvato bhAle, tilako bhAti bhAsuraH 11 080 11 // 741 // // yugmam // // 743 // iti prAgbhavamAkarNya, samaM dayitayA nalaH / puSkalAkhye sute rAjyaM, niyojya vratamAdade // 742 // vratenAtIva tIbreNa, kkrutavraticamatkRtI / etau yazaH sudhApUraiH, zubhrayAmAsaturdigaH nelo vilokya vaidarbhImanyadA madanAturaH / gurubhirnyatkRtaH svargAdetya pitrA prabodhitaH // 744 // tannalo'nazanaM bheje, vratapAlanakAtaraH / nalAnurAgataH sAdhvI, prapede bhImabhUrapi / / 745 // 1 vipadyAbhavatAmetau dampatI divi pUrvavat // saMtAsaM0 // 2 svacchavRttirathA pAnA0 / svacchavRttimathA tA0 // 3 rIdhavaH pAtA0 // 4 saM0 vinA'nyatra -- vyadhAt tatra, patA0 nA0 // 5-6-7 'raDiNDI pAtA0 // 8 bhAsvaraH saMtA0 // 9 nalo'valo' saMtA0 //
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 757 // saGghapativaritAparanAmaka [ekAdazaH vasudeva! nalaH so'haM, sajAto'smi dhnaadhipH| vipadya sA'pi vaidI, babhUva mama vallabhA // 746 // atheyaM jhaTiti cyutvA, tataH kanakavatyabhUt / tena pUrvAnurAgeNa, baddhaH so'hamihA''gamam // 747 // ihaiva karma nirmUlya, seyaM yAsyati nirvRtim / ityAkhyanme videheSu, vimalasvAmitIrthakRt / / 748 // ityuktvA vasudevasya, puraH kiMpurupezvaraH / zArIraiH pUrayannaMzupUrai rodastirodadhe // 749 // . vasudevo'nyadA khelan , khecarIbhiH sahAnvaham / sUrpakeNaikadA jahU'moci gaGgAjale tataH // 750 // uttIrya vIryavAn gaGgA, pallI kAmapi jagmivAn / asau parimraman sAkaM, pathikaiH pathi kaizcana // 751 // jarAbhidhAM smarATopabhallI pallIndunandanIm / tatropayeme reme ca, candrikAmiva candramAH // 752 // tasyAM jarAkumArAkhyaM, samutpAdyAtha nandanam / vicarannanyato'bhASi, sAkSAd devyA kayAcana / / 753 // kanyA rudhirabhUpasya, dattA te rohiNI mayA / braja pANavikIbhUya, tUrNaM tasyAH svayaMvare // 754 // ityuktaH sa tayA zaurirgato'riSTapuraM prati / jarAsandhAdibhUpAbyasvayaMvaraNamaNDape // 755 // rUpeNa trijacittArohiNI rohiNI tataH / svayaMvaraNamAsyena, rAjamAnA''jagAma sA // 756 // zRGgArite'pyarUpe'smin, rAjake'syAH sthitA na dRk / varNyavarNe'pi nirgandhe, karNikAra ivAlinI zaurireSo'nyaveSo'tha, visphUjastUryavAdiSu / vAdayAmAsa paTahamitthaM paTubhirakSaraiH / // 758 // AgacchA''gaccha mAM tanvi!, nanvitaH kimu vIkSase ? / ___asmi tvadanurUpo'haM, kRtotkaNThaH sukaNThi.! yat // 759 // vAdayantamiti prekSya, zauri zUranibhaprabham / rohiNI rohadAnandA'nandayad varamAlayA // 760 // atha pATahike tasmin , vRte rudhirakanyayA / ahasan sahasA seya, sarve'pyu:zakuJjarAH // 761 // aho! kolInyametasyAH, kulInamavRNod ytH| iti vArtA mithazcanuH, pazyanto rudhiraM ca te // 762 // atha teSu sahAseSu,prAha pATahikaH krudhA / dordaNDe yasya kaNDUtiH, kolInyaM tasya dayate // 763 // zrutvA zauregiraM dAvakIlAlIlAmimAmatha / tadvadhAya jarAsandhaH, svabhUpAn samanInahat // 764 // sannaddhanijasainyo'tha, rudhiro'pi dharAdhipaH / jarAsandhena yuddhAya, kruddhaH zaureH puro'sphurat // 765 // sArathIbhUya ,zoDIrAvadhirdadhimukhAbhidhaH / khecaraH samarakrUraM, rathe zaurimavIvizat - // 766 // vegAda vegavatImAtrA'GgAramatyA'rpitAni tat / caNDaH kodaNDa-tUNAni, jagRhe vigrahAmahI // 767 // jarAsandhadharAdhIzai, rudhiraM yudhi raMhasA / bhagnaM vIkSya girA zaure, khecaro rathamairayat // 768 // zauri svavaryabhUmIbhRtkumbhikesariNaM raNe / pazyannUce jarAsandhaH, samudravijayaM prati // 769 // na pANavikamAtro'yaM, tadenaM sAdhaya svayam / vanaM bhaJjannibhaH kena, rakSyaH paJcAnanaM vinA ? // 770 // zUramenaM nirAkRtya, tvaM bhavan rohiNIdhavaH / madyazaHkumudaM smerIkuruSvAnena mudritam // 771 // , vRtAnyanaraniSThAyA, na dhavo'syA bhavAmyaham / jeyo'sau tu tvadAdezAdityuttasthau samudrarAT / / 772 // tataH samadramunmudravelaM khelantamAhave / avalokya sma kurvanti, devAH kalpAntavinamam- : // 773 // . yuyudhAte krudhA tejastiraskRtadivAkarau / zaurI dUrIkRtatrAsAvatha prathama-pazcimau // 774 // 1 pallIzituH sutAm / tatroM khaMtA0 // 2 vihara' khaMtA0 // 3 pAbye, svaM khaMtA / 4 puro'vizat khatA.. . .
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga: 1 dharmAbhyudayamahAkAvyam | // 775 // // 776 // kRtasya pratikurvANAvavizeSatayA ciram / ayudhyetAmubhau dhIrau, nRNAM kRtacamatkRtI samudravijayaM samyagadhigamya vinItadhIH / cikSepa sAkSaraM namraM vasudevaH zaraM puraH pANau bANamathA''dAya, samudro'vAcayallipim / tadA cchalena yAtastvAM vasudevo namAmyaham // 777 // vatsalo vatsa / vatseti, samudro'tha vadannadaH / abhyadhAvad rathaM muktvA taM pratIndumivAmbudhiH // 778 // prItimAn vasudevo'pi, samuttIrya samutsukaH / nipatan pAdayordorbhyAmuddhRtyAnena sasvaje // 779 // ka sthitastvamiyatkAlamiti pRSTo'grajanmanA / samagramAtmano vRttaM vasudevo nyavedayat // 780 // dazamaH so'yamiti matvA parAkramAt / dadhire rudhirorvIza- jarAsandhAdayo mudam // 781 // prasaGgAyAtaniHzeSabhUpAlavihitotsavam / puNye'hni vasudevo'tha, rohiNIM pariNItavAn // 782 // jarAsandhAdayo jagmurbhUbhujo rudhirArcitAH / tatraiva yadavaH sarve, tasthuH kaMsAnvitAH punaH // 783 // anyedyurjaratI kA'pi, zrIsamudre sabhAjuSi / Agatya gaganotsaGgAd, vasudevamavocata || 784 // mama putryau cirAd bAlacandrA vegavatI tathA / tvadviyogAture deva !, saJjAte vADhadurbale // 785 // iti zrutvA mukhaM pazyan samudreNa sa bhASitaH / gaccha vatsa ! ciraM tatra, mAsma sthAH pUrvavat punaH // 786 // ityAkarNya tayA sAkaM, vasudevo divA yayau / tadAgamotsukaH prApa, samudro'pi svapattanam // 787 // kanye kAzcanaMdaMSTrasya, khecarendrasya vRSNibhUH / upayeme prasannaste, pure gaganabalame vivoDhA pUrvoDhA nijanijapurebhyo mRgadRzaH, 1 // 788 // samAdAya bhrAmyan dizi dizi dazArho'tha dazamaH / samAgatya vyomnA svapuramaparaiH khecaracamUsamUhairlakSmIvAnanamata samudraM smitamatiH / / 789 / / // iti zrIvijayasena sUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAnni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye vasudevayAtrAvarNano nAmaikAdazaH sargaH // dRzyaH kasyApi nAyaM prathayati na paraprArthanAdainyamanyasvacchAmicchAM vidhatte tanuhRdayatayA ko'pi niSpuNyapaNyaH / itthaM kalpadrume'smin vyasanaparavazaM lokamAlokya sRSTaH, spaSTaM zrIvastupAlaH kathamapi vidhinA nUtanaH kalpavRkSaH // 1 // || zrainthAgram 798 / ubhayam 3943 // 145 1 "nacandrasya, kheLa khaMtA0 // 2 granthAnam 804 // ubhayam 4019 saMtA0 // 50 19
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH srgH| . 4 "itazca kazcana zreSThI, jajJe zrIhastinApure / lalitastatsuto mAtuH, prANebhyo'pi priyo'bhavat // 6 // "athAnyo garmato duHkhadAtA mAtuH kRtajvaraH / pAtahetUna vRthAkRtya, dvaitIyIkaH suto'bhavat // 2 // "sa dosyA tyAjito matvA, pitrA cchennIkRtaH kila / vavRdhe' gaGgadattAkhyo, lAlito jyeSThaMbandhunA // 3 // "lalitaH zreSThinaM pro'nyecureSa gRhe yadi / bhojyate gaMgadattastat , sundaraM"tAta ! jAyate // 4 // svamAtuzchannamevaitat , kAryamevamuvAca' saH / lalito'tha 'tamAnIya, talpasyAdho nyaSAdayat / // 5 // "lalitakSiptamannaM ca, bhuJjAnaM harSanirbharam / gaGgadattaM 'kathaMJcit taM, vyAlokya jananI krudhA' // 6 // "daNDakASThaM samudyamya, gRhItvA cihurabaje / kSaNAnniSkAsayAmAsa, kuTTayantI muhurmuhuH // 7 // yugmam / / 'tamevAnugatau zreSThi-lalitau kalitau zucA / ' puro vIkSya muni tasya, mAtRvairamapRcchatAm // 8 // " Uce muniH kacidAme, bandhU abhavatAmubhau / ekadA zakaTaM kASThaiH, pUrNa prAmAya ninyatuH // 9 // "jyeSThaH purazcaran mArge; cakkalaNDA mahoragIm / vIkSya proce'nuja-sUta, rakSyA'sau zakaTAditi // 10 // iti tadvAkyavizvastA, sA sthitaiva bhujaGgamI / sUtena cUritA ganyA'sthimaGgadhvanikautukAt // 11 // sA jyeSThe dadhatI prItimaprItiM ca kanIyasi / gantrIcakreNa bhanAGgI, cakalaNDA vyapadyata // 12 // sA te jAtA priyA zreSThin' !, 'jyeSThaH sa lalitastvasauM / gaGgAdattaH kaniSThastu, prAkRtena 'priyA'priyo ityAkarNya bhavodvignaH, zreSThI sUnudvayAnvitaH / jainaM pApa vrataM pApamataGgajamRgAdhipam // 14 // tau zreSThi-lalitAvAyuH, pUrayitvA taponidhI / devalokaM mahAzukra, jagmatustigmatejasau // 15 // jagAma vizvavAzlabhyamidAnIM gaGgAdattakaH / tapastapanapUrvAdistameva tridazAlayam // 16 // . cyutvA lalitajIvo'yaM, tnmhaashukrklptH| rohiNyA vasudevasya, preyasyA udare'bhavat // 17 // . . badane vizataH svame, halabhUjanmasUcakAn / sAmRgAka-mRgezA-bdhIn , nizAzeSe vyalokayat // 18 // tato'jhatejasA dhvAntadrohiNa rohiNI sutam / asUta bhUtadhAtrI, tarjitadyumaNiM maNim // 19 // " rAmo nAmnA'mirAmatvAt , pitRbhyAM ttprtisstthitH| krIDan bhogIva bAlo'pi, jAtaH parabhayaGkaraH // 20 // vasudevo'nyadA''itaH, kaMsena, prItizAlinA / yayau.rAjAnamApRcchaya, mathurAyAmamantharaH // 21 // : vasudevamatha prAha, kaMso jIvayazo'nvitaH / astIndrapuraniryAso, nagarI mRttikAvatI // 22 // rAjA tatra pitRvyo me, devakaH sevakapriyaH / vartate nartitazrIkA, sutA tasyApi devakI // 23 // sA kAntisumanovallI, tvaM yauvanavanadrumaH / yuvayostad-dvayorlakSmIvezmanorastu saGgamaH // 24 // tasyAM nanu varo bhAvI, bhavAnanuvarastvaham / tadehi devakAd yAcyA, devakanyeva devakI // 25 // idamAlocya nizcitya, zauriH kaMsAnvito gtH| nagaryAM mRttikAvatyA, rAjA sammukhamAyayau // 26 // . 1 jito hAvA, khatA0 pAtA0 // 2 ja-svaM taM, rakSAsau khaMtA0 // 3 hiNI rohi khaMtA // . . 4 degva, nirjita khatA0 // ..
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH], dharmAbhyudayamahAkAvyam / bahirnivezya sainyAni, devakena puraskRtau / purAntarjagmatuH kaMsa-zaurI pauranirIkSitau // 27 // athopavivizubhUpasadaH prApya trayo'pi te / trailokyarakSAsAmarthya, mantrayanta ivA''tmasa // 28 // suhRtpremomihaMsena, tataH kaMsena devakaH / yAcitaH prItivArtAsu, vasudevAya devakIm // 29 / / sA svayaM prArthanIye'the, prArthyamAMno'tha devakaH / Uce vayaM tvadAyacA, devakI deva! kIdRzI? // 30 // purA'pi nAradAtyAtaguNodyadanurAgayoH / tayoratha vivAho'bhUda, devakI-vasudevayoH // 31 // devako'thaH dazArhAya, bahusvarNAdikaM dadau / nandaM gokoTiyuktaM-ca, dazagokulanAyakam // 32 // vasudevodbhutAnandastato-nandasamanvitaH / mathurAM saha kaMsena, prayAto dayitAyutaH // 33 // suhRtpANigrahopajJaM, kaMsazcakre mahotsavam / amAnamadirApAnamattanRtyadvadhUjanam // 34 // kaMsAnujo'timukto'tha, pUrvopAttavrataH kRtI / agAdokasi kaMsasya, pAraNAya mahAtapAH // 35 / / vIkSya mattA tamAyAntaM, prItA kaMsapriyA tataH / ehi devara! nRtyAvo, jalpantIti gale'lagat // 36 // athoce vyathitaH sAdhuryannimitto'yamutsavaH / tasya saptamagarmeNocchedyau tvapitR-vallabho // 37 // zrutveti munito muktamadA jIvayazA javAt / gatvA sphArasphuratkhedaM, kaMsAyedaM nyavedayat // 38 // yAcyaH sauhArdataH sapta, garbhAn zaurirasau suhRt / nizcityedamagAt kaMso, vasudevaM priyaanvitH|| 39 // prArabdhapremavArtAsu, mattenevAmadena tat / sa mene devakIgarbhAn , sapta kasena yAcitaH // 40 // AkarNya zauriranyeduratimuktakathAmatha / cikhide vaJcito garbhayAcmAyAM suhRdA cchalAt // 41 // ___itazcAsInAga iti, zrIbhadrilapure vaNik / priyA'bhUt tasya sulasA, kulasAgaracandrikA // 42 // atimuktAbhidhaH sAdhuzcAraNo'syAzca zaizave / nindurindumukhI seyaM, bhAvinIti nyavedayat // 43 // paramazrAddhayA''rAdhi, suraH kazcit tayA'pyatha / tuSTo'yAci sutAneSa, prAha jJAtvA'vadhestataH // 14 // hantuM zaurisutAn prItikUTAt kaMsena yAcitAn / ahaM saJcArayiSyAmi, nindoH sutapade tava / / 45 // iti:devaH pratijJAya, cakre zacyA svakIyayA / devakI-sulasApatyaprasave tulyakAlatAm // 46 // suSuvAte samaM te tu, devakyA: SaT sutAn kramAt / sulasAyai dadau devo, devakyai saulasAn mRtAn // 47 // sphAramAsphAlayad prAbNi, kaMso nindusutAn sa tAn / avardhanta ca devakyA:, sUnavaH sulasAgRhe // 48 // nAstA'nIkayazo'nantasenAvajitasainikaH / nihatAridevayazAH, zatrusenazca te zrutAH // 19 // nizAnte prekSata svapne, siMhA-arkA-'mi-ja-dhvanAn / vimAna-padmasarasI, RtusnAtA'tha devkii|| 50 // tasyAH kukSAvavAtArSId, gaGgadattacyuto divaH / nabhaHsitASTamIrAtrimadhye'tha tamasUta sA // 51 // sAnnidhyaM tenire tasya, puNyapUrNasya devatAH / tajjanmani tataH svApamApuste kaMsayAmikAH // 52 // tadA''hUya priyaM prAha, devakI rakSa me sutam / vaJcayitvA dviSaM kasaM, mocyo'sau nandagokule / / 53 // yazodA jananIvAmuM, sAnandA nandavallabhA / pAlayiSyati yada bAlamupacArai vainavaiH // 54 // vasudevo'pi tanmatvA, tamAdAyAGgajaM vrajan / pArzvasthadevIklaptASTadIpa-cchatrajuSA pathA // 55 // atho dhavalarUpeNa, zizusAnnidhyadevatAH / purato gopuradvArakapATAnyudaghATayan 1 'no'pi dedeg khaMtA0 // 2 bitA garbha khaMtA0 // 3 syA''zu # khaMtA0 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaMticaritAparanAmakaM . [vizaH AyAto gopure zaurirupasenena bhASitaH / bhAsvantaM darzayan bAlaM, sAnandamidamabravIt // 57 // ' putravyAjena zatruste, kaMso'nena haniSyate / tvamuddhariSyase maivaM, punaH kApi prakAzayaH // 58 // . Akayetyugrasenena, harSAdanumatastataH / jagAma nandakAntAyA, yazodAyA niketanam . / // 59 // . tasyAstamAtmajaM zauriH, samAtha tadAtmajAm / tanayAM samupAdAya, devakyAH purato'mucat / / 60 // iti kRtvA gate zaurI, prabuddhAH kaMsayAmikAH / kanyAmimAM samAdAya, kaMsAya drAgaDhaukayan // 61 // strImayaM saptamaM vIkSya, taM garbha nirbhayo nRpaH / vidadhe cchinnanAsAyAM; mAnI jJAnaM hasan muneH // 12 // amUmucadama kaMso, devakyA eva sannidhau / punarjAteyamityantaH, pramoda prApa sA'pyatha // 63 // sa kRSNa iti saMhUtaH, kRSNAGgatvena gomibhiH / vasudevakulottaMso, gokulAntaravardhata // 64 // . gate mAsi sutaM draSTumulsukA devakI yayau / saha strIbhiH priyaM pRSTvA, gokule go'rcanacchalAt // 65 // mudaM dadhau yazodAkavartinaM nijanandanam / zrIvatsalAnchitaM snigdha-zyAmamAlokya devakI // 66 // sadaiva devakI tatra, gopUjAvyAjato yayau / AvirbabhUva loke'tra, tataH prabhRti govratam // 6 // vaireNa vasudevasyAnyadA zakuni-pUtane / vidyayA tatsutaM matvA, nihantuM kRSNamAgate / // 68 // babhUvaikA samAruhya, zakaTaM kaTunAdinI / pUtanA nUtanakSveDalita stanamapAyayat' " // 19 // " sAnnidhyaM vidadhAnAmirdevatAbhistadA mudA / kRSNasya dehamAvizya, hate tenainasaiva te / // 70 // etya nando'tha vIkSyedaM, khedaM manasi dhArayan / yazodAM prAha naikAkI, bAlo mocyaH kadAcana / / 71 // taM pAlayati sAnandA, yazodA'tha svayaM sadA / chalAducchRGkhalo bAlaH, prayAtItastataH sa tu // 72 // dAmnodUkhalabaddhena, tasya baddhA'nyadodaram / yazodA tadgItA, gRhe'gAt prativezinaH // 73 // tadA pitAmahadveSAdetya sUrpakamaH zizum / taM madhye peSTumabhito, jagAmArjunayugmaMtAm // 74 // anayoH kRSNadevyA'tha, mAthazcakre mahIruhoH / Uce gopaistato'bhaJji, kRSNenArjunayoryugam // 75 // tadA''kaNyeti nandazca, yazodA ca samIyatuH / tau dhUlidhUsara vIkSya, prItI bAlaM cucumbatuH // 76 // baddho yadudare dAnA, nAmnA dAmodarastataH / khyAto'yaM gokule bAlo, vallavIprItipallavI // 7 // matvA zatAGga-zakuni-pUtanA-'rjunasaGkathAm / dadhyau zaurira, kaMso, jJAsyatyevaMvidhaujasA // 78 // mA'pakArSIt kimapyasya, matvA'pi krUradhIrasau / ahaM tadasya rakSAyai, kazcinmuzcAmi nandanam // 79 // tad yathAtathamAkhyAya, rAmamuddAmavikramam / sutatvenArpayAmAsa, yazodA-nandayormudA // 80 // .. sahelaM khelatastatra, rAma-dAmodarau tataH / gokule gomati vyogni, satAre zazi-sUryavat // 41 // AyudheSu samagreSu, zramaM rAmeNa kAritaH / prakRtyA vikramI kRSNaH, saMpakSAhirivAbabhau / // 82 // , gopastriyaH priyamamuM, gUDhonmudritamanmathAH / samAliGganti cumbanti, bAlavyavahRticchaMlAt // 8 // sAkUtAbhiranAkUtaH, khelyate gopakhelanaiH / sa gopIbhiH paNIkRtya, cumbanA-''liGganAdikam' " // 84 // asphuTaM kRSNa kRSNeti, jalpantyaH prati taM muhuH / patanti madirodbhUtamadavyAjena gopikAH // 85 // taM madhyekRtya nRtyanti, gopyo maNDalanartana~H / tatra tAladhvajastAlavAdya vitanute mudA ', ' // 86 // enaM kenApyupAyena, kA'pi gopI kadAcana / spRzantI nirvikAraiva, serpyamanyAmirIkSyate // 7 // '1sutaM jhAtyA, pAtA0 // 26, 'vRttaM manaH pAtA. // 3 kabhU zi pAtA0 // . ' * 4 'roddhata khaMtA / . . . . .
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . dharmAbhyudayamahAkAvyam / taM vIkSya vivazA gopyo, nimIlitavilocanAH / piNDIkRtyorasi rasAt , tarasaiMva nyapIDayan // 88 // kRSNaH sadA'pi mAyUrapicchapUravibhUSaNaH / jagau gopAlavAlAbhiH, saha gopAlagUrjarIm // 89 / / vaMzanAdavazairnena-gati-kAntijitairiva / so'yaM kuraGga-mAtaGga-bhujagairanugairvabhau // 90 // rAma-govindayoH krIDArasanirmagnayoriti / gopayorjamurekAhavadekAdaza vatsarAH // 91 / / itazca kArtika kRSNadvAdazyAM tvASTrage vidhau / samudravijayAkhyasya, patnyAM zauryapurezituH / / 92 / / zivAyAH kukSimadhyAsta, shngkhjiivo'praajitaat|saa nizAnte mahAsvapnAMzcaturdaza dadarza ca / / 93 / / gajokSa-siMha-lakSmI-sak-candrA-arka-kalaza-dhvajAH / padmAkara-vimAnA-bdhiralapuJjA-ayastu te nArakANAmapi svargajuSAmiva tadA sukham / kSaNamAsIt prakAzazca, cakAsti sma jagatsvapi // 95 // patyuratyutsukA svapnAnAkhyad devI prabudhya tAn / rAjJA tadaiva daivajJo'pRcchayata kroSTukiH svayam / sa vyAcalyau suto bhAvI, jino vAM trijagatpatiH / zrutveti tAvapi prItI, pIyUSasnapitAviva // 97 // garbhasthitena tenAtha, svAminA nRpakAminI / babhau smitamukhAmbhojA, haMseneva sarojinI // 98 // nizIthe sitapaJcamyAM, zrAvaNe tvASTrage vidhau / zaGkhadhvajaM zivA'sUta, sutaM jImUtamecakam // 99 / / SaTpaJcAzadathA''gatya, dikkumAryo yathAkramam / zivA-jinendrayozcakruH, sUtikarmANi bhaktitaH // 10 // paJcarUpo hariH svargAdathA''gatya yathAvidhi / atipANDukambalAyAM, zilAyAM nItavAn vibhum // 101 // tatra siMhAsanArUDhaH, so'yaM svAGke jinaM dadhau / triSazyA tvaparaiH zanaiH, snAnaM cakre'cyutAdibhiH // 102 // ahe tadIzamIzAno, dadhau siMhAsanAsanaH / saudharmendro'kRta snAtrA-rAtrika-stavanAdikam // 103 // prabhorapsarasaH paJca, dhAtrIrAdhAya vAsavaH / kRtvA nandIzvare yAtrAM, muditaH svapadaM yayau // 104 // saprabhAvaM prabhAvantaM, rAkendumiva nandanam / tamAlokya samudro'bhUdunmudritamahodayaH // 105 // dRSTo riSTamaNernemirmAtrA svame'tra garbhage / ariSTanemirityAkhyA, sUnostad vidadhe pitA // 106 // mathurAyAmathA''tene, nemijanmamahotsavam / dazAhoM dazamastena, kaMsastasyA''yayau gRham // 107 // chinnanAsApuTAM vIkSya, khelantI tatra tAM sutAm / bhItaH kaMso'dhikaM so'tha, smRtvA'nujamunervacaH naimittikaM sa kaMsastadapRcchat sadane gataH / strIgarbhaH saptamaH so'yaM, muninokto bhavenna vA // 109 // Uce naimittikaH sAdhugiro vipariyanti na / chApyasti hastimallaujAH, sa garbhaste bhayakaraH // 110 / / tamariSTokhyamukSANaM, hayezaM kezinaM ca tam / khara-meSau ca tau muJca, kramAd vRndArake vane // 111 / / atyugrAnapi tAn khelan, sahelaM yo haniSyati / hanta ! hantA sa te satyaM, nirargalabhujArgalaH // 112 / / pUjayejjananI yat te, zAGga dhanva kramAgatam / AropayiSyati payaHsitakIrtiH sa eva tat // 113 // kAliyAherdamayitA, cANUrasya vipAdakaH / haniSyati dvipendrau te, sa padmottara-campako // 114 // AdizyA'tha zramAyA'sau, mallau cANUra-mauSTiko ariSTAdIn vane'muJcadarAtiM jJAtumAtmanaH / / 115 // 1 'TAkSamu khatA0 // 2 Sau tato mudeg pAtA0 // 3 yati ca yaH, sita pAtA / /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 sakapaticaritAparanAmakaM . [bAda ' zaradanAghanadhvAno, mahokSoM gAH kSipan muhuH| bhaJjan bhANDabhara tuGgazRGgo gopAna lopa sH|| 116 // .. ... .rAma!' trAyasva: govinda !, bAyasveti baje girH| , ': / / . , . zrutvaiva zaurijanmAnau, mAnAdhmAtAvadhAvatAm . . . . . // 1.1.7 / / / athokSANaM krudhAvantaM, dhAvantaM vIkSya, kezavaH / karAvalitazRGgAprabhamagrIvaM jaghAna tam .. // : 1.18 // .. tasmin kAla iva krUre, nIte kAlaniketanam / vallavAH pUjayAmAsurjanArdanabhujau mudA), // .119 // prAptaH kaMsakizoro'tha, kezI krIDati kezave / 'prakrAntavallavInAzaH, kInAza iva duHsahaH / / , 120 // kRSNena so'pi nirmindan, surabhIH surabhISaNaH / kUparArpaNato vaktraM, vidAryAmAryata drutam // 121 // , khara meSamurukodhakharameSa tato'nyadA / kRtagopabhayAropamAjaghAna janArdanaH / // 122 // athAyaM mathurAnAthastanmAthaprabhavadbhayaH / dviSaM nizcetumAninye, sadasya miSAnuH // 123 // . atyadbhutabhujaH zAGga, yaH ko'pyAropayiSyati / deyA'smai satyabhAmeyamiti cAyamaghoSayat // 124 // mahImujo bhujoSmAyamANAH prANAdhikAstataH / AgatAH paryabhUyanta, nanvanenaiva dhanvanA // 125 // . '' sUnurmadanavegAyA, vasudevAtmajo rathI / cApAropArthamutkaNThAkulo gokulamAgamat / - // 126 // tatrovAsA.nizAM rAma-kezavasnehamohitaH / mArge gacchannasau prAtaH, kRSNamekaM sahA'nayat // 127 // atha lagnaM rathaM mArge'nAdhRSTau mokSaNAkSame / helayA hariranyayo, nyagrodhamudamUlayat // 128. // itthaM bhujAlamAlokya, te padAti tadA'ntike / hRSTo'nAdhRSTiruttIrya, pariSvajya rathe'nayat // 129 / / mathurAyAmathAnekapRthvInAthakulAkulAm / dhIrau dhanu:sabhAmetI, jagmatustigmatejasau " // 13.0 / / asnApayannRpastomavIkSAtaptamathA kSaNAt / satyabhAmA ciraM cakSuH, kRSNalAvaNyasAgare // 131 // ahaNAdeva cApasyA'nAdhRSTau patite tataH / bhraSTAGgaMbhUSaNe, svinne, na yAvadahasan janAH // 132 // tAvanmUduladordaNDacaNDimAnamadIhazat / mudA sadasi govindastanvan dhanvAdhiropaNam // 133 // // yugmam // .. anAdhRSTirathAgatya, muktvA dvAri rathe harim / gatvAH pituH sadasyAkhyanmayA''ropyata taddhanuH / / 134 // ukto'tha vasudevena, nazya kaMsena hanyase / zrutveti sa hari muktvA, braje'tha svapure'vajat // 135 // / cApamAropayanandanandanaH zabda, ityabhUt / kaMso'pi hRdayAropizaGkAzaGkurajAyataM , : // , 136 // AhUya bhUyaso. bhUpAna, maJceSu mathurApatiH / . . Adizat kalayo mallAn , cApAropotsavacchalAt . // 137 / / rAma. jagAda govindaH, zrutvA mallaraNotsavam / . .. ... . draSTuM mallabhaTImAvAM; gacchAvaH kautukaM hi me // 138 // taM prati pratipadyeti, yazodAmavad,balaH / Avayorma pAnIyaM, snAnIyaM. praguNIkuru // 139 / / , 'balastadalasAM kiJcit , tAM nirIkSya ruSA'vadat / SaDbAndhavavadhAkhyAnaM, sAkSAtkartuM hareH puraH / / .140 // . ' ' AtmAnaM mAsma vismArmiduktaM na karoSi , kim / / . . . . . . . .... svAmyAdeze'pyudAsInA,, dAsI nAma kvacid bhavet ! . // 141. // . .. 1.zrutveti zauH khaMtA0 pAtA // .2 SaNAH khatA0 pAtA0 // 3 paryasUcyanta, paato|| . nadevAyA, vatA0 // 5, magrImAta, paataa..|| 6 dvAri hariM rathe / gatvA khatA0 paataa.|| .
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH ] dharmAdayamahAkAvyam | // vacanenAmunA mlAnamavalokya calo : harim / snAnAya samamAdAya, yamunAyAstaTe yayau rAmro harimathApRcchadapacchAyo'si vatsa ! kim| tvaM prabhAtaprabhArAzivyAzliSTa iva dIpakaH ? tadevaM baladevaM sa, nijagAda sagadam / kiGkarIti kimAkSiptA, AtarmAtA mama tvayA ? athainaM prathayan sAmalIlAM nIlAmbaro'vadat / yazodA jananI vatsa !, te nando na te pitA // 11 // // devakI devakrakSmApanandanI jananI tava / gopUjAvyAjato'bhyeti, tvAM draSTuM mAsi mAsi sA // vasudevazva devendraprAyarUpa-parAkramaH / pitA sa tava tenAtra, kaMsantrAsAdamucyathAH `ahaM ca rohiNIsUnurvaimAtreyastavAgrajaH / tAtena svayamAhUya, tvakSAyai niyojitaH kaMsAt kiM bhItirityukte, kRSNenAkhyat punarbalaH / atimuktamunerukti, tathA bandhuvadhaprathAm // kRSNastadA tadAkarNya, krodhAdanalavajjvalan / kaMsadhvaMsaM pratijJAya, snAnAya yamunAM yayau dRSTvA kAliyA kRSNamatikrodhAdadhAvata / pazyannivAtmano mRtyuM, cUDAratnamadIpavAn // kimetaditi sambhrAnte, rAme vAmena pANinA / dhRtvA'sau hariNA ghrANe, padmanAlena nastitaH hariH zarArumArujha, taM bhujaGgaM mahAbhujaH / krIDannuDupavannIre, savizramamavibhramat mRtakalpamanalpaujAstaM muktvA niryayau hariH / tadetya samadATopairgopastau bAndhavo vRtau tataH pracalitau rAma govindau mathurAM prati / gopAlakaiH sahAbhUtAM, puragopuragocarau kaMsAdiSTAvatha dviSTAbibhau yamanibhau krudhA / pradhAvitau hatau tAbhyAM tau padmottara- campakau ariSTAdidviSau nandanandanau nanu tAvimau / darzyamAnau mitho rAgasAgarairiti nAgaraiH // 157 // // // yugmam // // 159 // :: gatvA mallabhaTIbhUmi, saha, vallabhavallavaiH / niSedatuH kacinmaJce, tau samutsArya tajjanam // 158 tatazca vAmo rAmeNa raudramUrtidharaH puraH / saiSa maJcazikhottaMsaH kaMsaH kRSNasya darzitaH sakautukaprapaJceSu, maJceSu vihitAsanAH / kaMsakUrAzayajJAnasAvadhAnIbhavadbhaTAH ! samudravijayapraSThA, jitajvalanatejasaH / dazApi ca dazAhaste, govindAya niveditAH // 169 // // 160 // // // yugmam // " :. vibhAvibhAsuracchAyau, suraprAyau nu kAvimau / cintayadbhiriti kSmApairekSyetAM tau pratikSaNam // 142 // 143 // 144 // 145 // 146 // // 147 // 11384 11 149 // 150 // 151 // 152 // // 153 // // 154 // // 155 // // 156 // 162 // " 163 // ; vadhe- sindhurayorlokairjJApite kupitastadA / sazalya iva kaMso'mud, ghUrNamAnekSaNaH kSaNam // ayudhyantAdhikaM mallottaMsAH kaMsAjJayA tataH / athodatiSThata krUrazcANUraH kaMsasaMjJayA // 164 // f .. karAsphoTasphuTATopaH, sphUrjannUrjasvalaM dhvanan / UrddhakRtabhujo bhUmIbhujo'dhikSipya so'vadat // 165 // yaH ko'pi dhairyadhuryo'sti, pAtraM kopasya ko'pi yaH / sa me dordaNDakaNDuti, yudhA khaNDayatu kSaNAt // 166 // 167 // * asahiSNuratho viSNuJcANUrasyeti garjitam / uttIrya maJcAt paJcAsyadhvanirbhujamadidhvanat // bhujAsphoTadhvanirviSNorvarddhamAno'tha durdharaH / kIrtivistRtaye vyomabhANDe bhaktamiva vyadhAt // 168 // taM matvA'tha bhujAsphoTadhvaninaivAtmaghAtakam / ekakAlayudhe kaMsaH, prerayAmAsa mauSTikam // 1. vo suMdA, pAtA0 // 2 'TasphaTA tA0 pAtA0 // 3 yuddhAsa khaMtAsaM0 pAtA0 " 4 kAlaM yudhi kaMsaH, pAtA0 // 169 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 sApaticaritAparanAmaka 'bAdazA atha 'dRSTyA tamutkRSTamuSTikaM mauSTikaM halI / adhAvata krudhA viSNuparAbhavabhiyA vibhIH / // 170H // sthirAyA vyarthatAM'nAma, nayantaH krmsngkmaiH| atho yuyudhire viSNu-cANUra-cala-mauSTikAH // 171 // . kase yiyAsau kInAzapurAya prahitau puraH / tau mallAvatha zauribhyAM, mArgAlokaparAviva // 1720 // imau hata hata kSipraM, saha nandena gominA / vadantamiti bhI-kopadviguNasphuritAdharam // 173 // . phAlAkrAntamahAmaJcaH, saJcaran paJcavaktravat / kezeSu kezavaH kasaM, kRSTvA'lUluThadagrataH // 174 // . . ! !' ... .. // yugmam // atha kRSNaM prati kruddhAH; kaMsagRhyA mahIbhujaH / maJcastambhAyudhenoccaibalena dalitA balAt // 175 // . kRSNo'piropitapadaH, zirasyurasi ca kSaNAt / kasaM krozantamatyantamajaghAtaM jaghAna tam // 176 // . . . bhayaspRzA'dhikaM senA, kaMsenA''nAyi yA puraa| . / " jarAsandheritA sA'pi, yoddhaM krodhAdadhAvata / // 177 // . tAsu sannahyamAnAsu, vAhinISvardhacakriNaH / trAsaM dideza sannaddhaH, samudravijayaH svayam // 178 // .. yadavo'tha davodapramahasaH sahasA yayuH / sadanaM vasudevasya, samudravijayAdayaH . . // 179 // cumbantaM lAlayantaM ca, rAma-dAmoderau mudA / kimetaditi papraccha, vasudevaM dharAdhavaH // 180 // devakIdayitenAtha, kathite'smin kathAnake / svAGke'dhiropya tau dhIrau, rAjA ciramalAlayat // 181 // . sAkaM tadugrasenena, kArAkRSTena bhUbhujA / kaMsAya yamunAnadyAM, samudrAdyA jalaM daduH " // 182 . 'hate kaMsAhite pitrA, deyaM patyurjalaM mayA / iti jIvayazAH sandhAM, jarAsandhAtmajA vyadhAt // 183 // ". mathurAyAmatho rAma-kRSNAnujJAvazaMvadaH / ugrasenaM dharAdhIza, samudravijayo vyaMdhAt // 184 // . . murArirupasenena, dattAM paryaNayat taMtaH / satyabhAmAM prabhodAmAM, kroSTukiprathite dine // 185 // jJAtvA taM kaMsavRttAntamatha jIvayazomukhAt / krodhabandhAJjarAsandhaH, sandhAM yaduvaghe vyadhAt // 186 // ... dUtyena somakakSmApaH, samudravijayaM prati / jarAsandhanidezena, jagAma mathurApurIm // 187 // . 'yadurAja sabhAbhAja, nijagAda sa dhIradhIH / kaMsadviSo sa te svAmI, yAcate rAma-kezavau // 188 // tau samaya' bhavanto'pi, vibhavantu vibhUtibhiH / ucchittiranayoryuktA, nijaprAbhavarogayoH // 189 // . . . " athA'vadat 'dhAkampraH, somakaM prati bhUpatiH / / ".., {" / / AbhyAM"bhrUNavadhAt 'pApI, ninye kaMso yamaukasi // 190 // .. 'prANapriyAvimau bAlau, nArpayiSyAmi sarvathA / virodhe'smin jarAsandho, na bhavyaM bhANayiSyatiH // 191 // 'athA''ha somakastasmin , 'hate 'jAmAtari priye| trikhaNDakSmApatiH kruddhastena yukto na vigrahaH // 192 // / etau paTImiva kSitvA, yUyaM jagati jIvata / krodhoddharAjarAsandhagandhasindhurato'dhunA // 193 // ..', 'aAvadadamu dIptaH, kopano gopniiykH| nAsmAkaM sa' prabhustasya, rAjJastu 'prabhavo vayam // 194 // -'; priyo yadyasya kaMso'bhUt, tadAyAtu rayAdayam / yathA'muM tasya jAmAturmelayAmi samutsukam // 195 // . , gaccha re| matsare bAda, tvamasmAn mAsma ropaya |maasm bhUH svavibhormRtyupathaprasthAnaDiNDimaH // 196 // .. . 1 prasAhasA sahasA yayuH pAtA0 // 2 darau tadA khatA0 // 3 rAdhipaH khaMtA0 pAtA0 // : 4 tau bAlau, rA khatA. // 5 nadyA, sa khaMtA0 // 6 dautye khatA0 // 7"thurA prati / ., khatAH / thurAM purIm pAtA0 // 8 pApo, ninye khatA / pApAninye pAtA.. .'
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] ' . dhrmaabhyudymhaakaavym| ityukto hariNA somaH, smudrennaapyupekssitH| tadA''khyad dviguNaM gatvA, jarAsandhamahIbhuje // 197 // * atha kruddhe jarAsandhe, virodhivadhasandhayA / prayANamakarot kAla, iva kAlakumArakaH // 198 // ito yoddhaM samudreNa, pRSTaH kroSTukirabhyadhAt / pratIcI prati pAthodhikacche gacchata samprati // 199 / / satyA sUte sutau yatra, tatra sthAne kRte hariH / jarAsandhavadhAd bhAvI, bharatArddhadharAdhavaH // 20 // sahograsenabhUpena, zrutvedaM yAdavAgraNIH / mumoca mathurAmekAdazakoTikulAnvitaH // 201 // nItvA sUryapurAt sapta, kulakoTIrapi drutam / / madhyevindhyaM yayau pRSThe, prAptaH kAlo'pyadUrataH // 202 // kRSNasAnnidhyadevyastaccitAM pathi vicakrire / ekAmekAkinI pArzve, rudatI sudatIM punaH // 203 // kimetaditi kAlena, pRSTe sA bhIrurabravIt / eNyatkAlabhayAdasyAM, citAyAM yadavo'vizan / 204 // madAtA taiH sahAvikSadiha vekSyAmyahaM ttH|| citAM sA'vizadityuktvA, dadhyau kAlo'pi kopanaH // 205 // jvalitAnaladurge'smin , maddhItA vivishusttH| gatvA tatrApi hanmIti, prAvizanmohitazcitAm // 206 // kSaNena jvalite kAlakumAre sainikaistataH / tanmohAcaritaM sarva, gatvA rAjJe niveditam // 207 // yadavaH prayayuH kApi, dUramityudite caraiH / vRddhAlocena tanmene, devatAmohitaM nRpaH // 208 // yAdavAnAmatha pathi, bajatAmatimuktakaH / cAraNarSiH samudreNa, pRSTo rAjaivamabravIt // 209 // dvAviMzastIrthakanemi vI tava tanUdbhavaH / rAma-kRSNau dviSo jiSNU, valaviSNU bhaviSyataH // 210 // tanmA bhaiSIrdviSadbhyastvamityudIrya gate munau / surASTrAmaNDalaM prApa, samudravijayo nRpaH // 211 // AvAseSu pradatteSu, raivatAt pratyaguttare / satyA'sUta sutau tatra, bhAnu-bhAmarasaMjJakau // 212 // tat kroSTukigirA'bhyarcya, harilaharimAlinam / tatrASTamaM tapastepe, pratyakSaHsusthito'bhavat // 213 // pAJcajanya-sughoSAkhyau, zaGkhau saatvt-kRssnnyoH| susthitaH prAbhRtIkRtya, jagAda kimahaM smRtaH ? // 214 // kRSNo'vadat purA'bhU yA, viSNUnAM dvArakA purii| chAditA sA tvayA'mbhobhistAM mahyaM prakaTIkuru // 215 // athetyAkarNya devena, vijJaptastena vAsavaH / Adizya dhanadaM tatra, kArayAmAsa tAM purIm // 216 // navayojanavistArAM, dairghya dvAdazayojanIm / dvAdazA-'STAdazakarapRthulottuGgavaprikAm // 217 / / ratnotkarasphurattejaHpuJjapiJjaritAmbarAm / cakAra jinacaityAnAM, zreNiM tatra dhanAdhipaH // 218 // prAsAdau sarvatobhadra-pRthivIjayasaMjJakau / purAntarvidadhe zrIdaH, zrIdAmodara-rAmayoH // 219 / / tatpurazca sudharmAyAH, sadharmANaM sabhA vyadhAt / caityaM cASTottarazatazrIjainapratimAnvitam // 220 / samudravijayAdInAM, sarveSAmapi bhUbhujAm / prAsAdayostayoH pArzve, prAsAdAH koTizaH kRtAH // 221 // 1rapi prabhum khaMtA0 // 2 'devAstaJcitAM pAtA0 / 'devyastu, citAM khaMtA0 // 3 dviSAM jideg pAtA0 // 4 cakrezTamaM tapastena, pra khatA0 pAtA0 // 5 dvArikA khaMtA0 // 6 janAm khatA. pAtA / / 7vaprakAm pAtA0 // 8 etadanantaraM pAtA. yugmam iti vartate // gha. 20
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 154 : ... savapaticaritAparanAmaka. . . . . . . . . . DAvAma .: tat pIte vAsasI muktAmAlAM mukuTa-kaustubhau / garuDAGka rathaM zAI, dhanva, kaumodakI gadAm // ,222 // . . akSayyabANau zaradhI, nandakAsiM ca viSNave / dadau zrIdo'tha rAmAya, vanamAlAM, halaM dhanuH // 223 // / tAlavaja ratha tUNI, muzalaM nIlavAsasI / arhANi ca dRzAhebhyo, ratnAnyAbharaNAni ca // 221 // matvA'tha sadavo yuddhe, balavantaM balAnujam / aparodadhiparyante'bhyaSiJcan harSanirbharAH // 225 // .".: sthAvAruhya siddhArtha-dArukAbhidhasArathI / praviSTAvutsavodAmAM, rAma-dAmodarau purIm .. // 226 // __ AseduH sadanAnyatho niz2anijAnyete javAd yAdavA, , . . . . .... yakSAdhIzvaradarzitAni, maNibhiH klapsAni lakSmImayaH / .:: ratnastambhatalAptipratikRtIna yatrAvalokya prabhUn, . muhyantaH praNamanti jalpitaravaitviA paraM sevakAH // 227 // / / iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAnni . zrIsaGghapaticarite lakSmyake mahAkAvye kRSNarAjyavarNano, ..... nAma dvAdazaH srgH|| zazvaccalA'pi kila kRSNamukhaM kRpANe, . 'pANau sarojamukhamindusukhaM mukhe ca / bhadrebhakumbhasukhamaMsayuge ca labdhvA, lakSmIH sthirA'jani cirAdiha vastupAle // granthAnam 231 / ubhayam 4174 // 1 ubharya 4249 pAtA. . ''
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH srgH| pradyumnakumAracaritam dadanmudaM dazArhANAM, tasyAM haliyuto hariH / ciraM cikrIDa sahito, yAdavaiDlitAdavaiH // 1 // tadantarneminAtho'pi, bAlyaM sAphalyamAnayaMt / trijJAnavAnapi krIDArasairyadumadapradaH // 2 // Ajanma manmathajayI, nirvikAramanAH kramAt / zrInemiyauvanaM prApa, dazacAponnatAkRtiH // 3 // pitR-prAtR-suhRddhagaiH, prArthyamAno'pyaharnizam / na mene neminAthastu, pANigrahamahotsavam // 4 // anyeyuH kelivallInAM, nIrado nArado muniH / paryaTannetya govindArcito bhAmAgRhaM yayau // 5 // tatrAnabhyutthitAyAM tu, darpaNAlokakautukAt / kruddho dadhyau dadAmyasyAH, sApalyamiti nAradaH // 6 // atha bhISmakabhUpAlasutAyai kuNDine pure|| rukmiNyai rukmisodaya, vyAkhyAt kRSNaguNAn 'muniH // 7 // tasyAH kRSNAnuraktAyA, rUpaM citrapaTasthitam / kRSNAya darzayAmAsa, netrapAtrAmRtaM muniH // 8 // kRSNastadanurakto'tha, satkRtya munipuGgavam / rukmiNe rukmiNIyAcyA heto taM niyuktavAn // 9 // dUtena rukmiNI rukmI, prArthito'bhidadhau hasan / zizupAlAya deyA'sau, na tu gokularakSiNe // 10 // ityuktvA'smin gate dUte, rukmiNI kRSNarAgiNI / pitRNvanA sahA''locya, nyayuta haraye caram mAdhe mAMsi sitASTamyAM, vane nAgArcanacchalAt / mAmabhyupeyuSI hartumAgantavyaM tvayA rayAt // 12 // vacaH zrutveti rukmiNyAH, dUtAt prIto janArdanaH / / AhUtaH zizupAlastu, rukmiNA rukmiNIkRte / rAmeNa saha saGketadine garuDaketanaH / Ayayau kuNDinodyAne, tanAtha rathinA rathI // 14 // ito'pi rukmiNI nAgapUMjAvyAjena niHsRtA / pitRSvasrA'pyanumatA, rathaM kRSNasya zizriye // 15 // atha svadoSamoSIya, satkAraM pitRSvasA / rukmiNe'kathayanahe, rukmiNI hariNA haThAt // 16 // pAJcajanya-sughoSAkhyau, zaGkhAvApUrya nirbharam / hatvA ca rukmiNI kRSNa-rAmAvacalatAM tataH / / 17 // apahAra svasuH zrutvA, rukmI rossaarunnekssnnH| zizupAlAnvito'cAlIt, kRSNasyAnupadaM tadA // 18 // tasthau rAmo'tha yuddhAya, yayau tUrNaM tu kezavaH / rathena rukmiNInetraspardhataralavAjinA // 19 // '. rAmastadanu sAmakuzalo muzaloddhataH / mamanthArivalaM zuNDAcaNDo hUdamiva dvipaH // 20 // . 1 'yan khatA0 pAtA0 // 2 hardivam khaMtA0 pAtA0 // 3 tasyAM kRSNAnuraktAyAM, rUpaM pAtA0 // 4 tha, pUjayitvA tu nAradam pAtA. // 5 mAghamAse sitA khatA0 / sitASTamyAmahaM mAghe, mAse nAgArcanacchalAt / vanameSyAmi mAM harnu pAtA0 // 6 kRSNasya reyamAruhat pAvA0 // 7 tAM hatvA rukmi khaMtA0 pAtA // 8 tataH khatA0 // 9 tUrNa janArdanaH pAtA0 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' 156, . , saGghapaticaritAparanAmaka ' [trayodazaH / saha senAsahasreNa, zizupAlaH palIyata / rAmamAlokya rukmI tu, yuddhaikazraddhayA sthitaH // 21 // kRtvA'tha virathaM rAmo, rukmiNaM raNamUrdhani / kSipraM kSurapranirlana-kezaM tamidamabhyadhAt // 22 // __.. tvaM matkaniSThakAntAyA, rukmiNyAH sodaro yataH / jIvan mukto'si tat kezacchedaicchuTitamastakaH rukmI kRtazirastuNDamuNDanaH kuNDine pure / na jagAma hriyA cakre, tatra bhojakaTaM puram // 24 // itazca darzayAmAsa, rukmiNyai dvArakAM hariH nyavedayacca pUreSA, kRtA zrIdena matkRte // 25 // .. saphalIkuru helAbhirihopAntAvanIvanIH / lIlAzaila-saro-vApI-sindhubandhuritAH sadA. // 26 // athA''haM rukmiNI svAminnahamekAkinI hRtA / parivAraM tato dehi, satyabhAmAdivanmama // 27 // . kAryA tadadhikA'sIti, pratipadyaM janArdanaH / rukmiNImamucad bhAmAdhAmAntikaniketane // 28 // / pariNIyAMtha gAndharvavivAhena balAnujaH / kSaNavat kSaNadAM kRtsnAmimAmaramayanmudA // 29 // . atimuktamuniH prApadanyadA rukmiNIgRham / tanmatvA satyabhAmA'pi, rabhasA samupAgamat / / 30 // . bhAvI mama suto no vA ?, rukmiNyetyudito muniH / - janArdanasamo bhAvItyuktvA tAM sa yayau tadA // 31 // athA''ha rukmiNI bhAmA, kathito me suto'munaa| tena vAdena te yAte,'harimanyonyakopane // 32 // atha tatrA''gato dhairyadhuryo duryodhano nRpaH / bhAmA tamAha jAto me, sUnurvoDhA sutAM tava // 33 // rukmiNI satyabhAmAMca, prAha duryodhano nRpaH / prAg bhAvI tanayo yasyAstasyai deyo sutA mayA // 34 // _____ athA''ha bhAmA prathama, yatpunaH prinnessyte| tasyai cchittvA ziraHkezAn, dvitIyA svAn pradAsyati // 35 // . nizcityedaM tadA satyA, rukmiNI ca samAntare / tat sAkSIcakratuH kRSNa-rAma-duryodhanAdikAn dRSTaH svapne'tha rukmiNyA, vizannAsye siMto vRSaH / / tadvicAraM hariyAkhyad, yad bhAvI tedbhutaH sutaH .. dAsImukhAditi zrutvA, satyA'pyAMgatya kalpitam / . . .. . Acakhyau haraye svapnaM, yanmamA''sye gajo'vizat " - // 38 // , taM matvA'pi hariH svapnaM, kalpitaM jalpitejitaiH / mA bhUdasyAM viSAdastad, vyAkhyad varasuMtodbhavam // 39 // ... atho maharddhikaH ko'pi, mahAzukrAcyutaH suraH / udare rukmiNIdevyAstejoraviravAtarat // 40 // / atha satyA'pyadhAd garbhamudaraM vavRdhe ca tat / yathAvasthodaraivAsthAt, puNyagarbhA tu rukmiNI // 11 // kRSNametyA'nyadA satyA, prAha satyA na rukmiNI / udaraM meduraM nAsyAH, pazya garne punarmama // 42 // ... ." vadantyAmidamevAsyAM, dAsI kRSNamavardhayat / putro'bhUd deva! rukmiNyA, rukmatulyatanuzrutiH // 13 // * vacastasyAstadA''karNya, karNapIyUSamacyutaH / utthAya, rukmiNIsaudhaM, prati pracalito murdA // 44 // .. gacchantI sadane khinnA, tayA satyA'pi vArtayA / vartmanyeva bhayasyUtA'sUta sA bhAnukaM sutam // 45 // . lAyitaH, pAtA' // 2 kSurapreNa tato lU pAtA0 // 3 datruTi' pAtA0 // 4 bAyayau "dhai khNtaa||5. daM gatA satyA, khatA0 // . ... ... . . . . . . .'..
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . dharmAbhyudayamahAkAvyam / itazca rukmiNIsaudhe, hariH siMhAsane sthitaH / apazyat putramAnAyya, vibhAjitavibhAkaram // 46 // AnandAmbudhinirmagno, nijagAda janArdanaH / pradyumna iti taM nAmnA, dhAmnAM sImA suto hi saH // 17 // jyotiSkaH pUrvavaireNa, dhUmaketustadA sutam / taM kRSNAdukmiNIveSo, hRtvA vaitATyamabhyagAt // 18 // taM cUtaramaNodyAne, bAlaM TaGkazilopari / eSa kSudhAturatvena, mriyatAmityamuJcata // 19 // asAvanapamRtyustaJcaramANatayA zizuH / abAdhito'patad bhUriparNAkIrNamahItale // 50 // gacchataH svapuraM kAlasaMvarasya purAntarAt / vimAnamaskhalat prAtastatraiva vyomacAriNaH // 51 / / athAdhodattadRSTistaM, dRSTvA bAlaM ravicchavim / palyai kanakamAlAya, putra ityArpayat khagaH // 52 // athA''lyanmedhakUTAkhye, khecaraH svapure gataH / gUDhagarbhA'dhunaivAmuM, matpanI suSuve sutam // 53 // putrajanmotsavAdUI, saMvaraH sudine vyadhAt / tasya pradyumna ityAkhyAM, dikpradyotanatejasaH // 54 // athaityApacchi rukmiNyA, zrIgovindaH ka nandanaH / adhunevAgrahIH putraM, harirityuttaraM dadau // 55 // kenApi cchalito'sIti, bhASamANA'tha rukmiNI / papAta mUrchitA bhUmau, labdhasaMjJA ruroda ca // 56 // yadubhiH padmavamlAnaM, bhAsvatyasmin gate sute / kumudvatIva bhAmA tu, muditA saparicchadA / / 57 // AptAya nAradAyAtha, kimetaditi pRcchte| Akhyat sarvaM harirduHkhI, zuddhiM vetsIti cAvadat // 58 // athA''ha nArado jJAnI, puraa''siidtimuktkH| adhunA sa gato mukti, na jJAnaM bhArate'sti tat . // 59 // tadahaM prAgvideheSu, pRSTvA sImandharaM jinam / kathayiSyAmi te sarvamityuktvA nArado yayau // 60 // gatvA'tha jJAniniHsIma, sImandharajinezvaram / praNamya nArado'pRcchat , kRSNasUnugatiprathAm // 61 // athA''khyat tIrthakRd dhUmaketoH prAgvairaceSTitam / vidyAdharagRhe varddhamAnaM ca harinandanam // 12 // pRcchate nAradAyAtha, tasya prAgvairakAraNam / svAmI sImandharastatre, sarvamitthamacIkathat // 63 // pradyumnasya pUrvabhavacaritam asti hastipuraM jambUdvIpe dharaNibhUSaNam / viSvakseno'tra bhUpo'bhUd, viSvaksenoddhRtAhitaH // 64 // madhu-kaiTabhanAmAnau, tasyAbhUtAmubhau sutau / bheje rAjA vrataM rAja-yuvarAjau vighAya tau // 65 // chalAt pallIpati mastayordezamupAdravat / taM hantumatha bhUpAlazcacAlAcalavikramaH // 66 / / * mArge caTapurendreNa, kanakaprabhabhUbhujA / madhu jana-vastrAdidAnaiH sAnandamarcitaH // 67 // tatrAsau vIkSya candrAbhAM, kanakaprabhavallabhAm / cetastatraiva muktvA'gAd, bhImaM pallIpatiM prati / / 68 // madhuH pallIpatiM hatvA, kaNThIrava iva dvipam / calitaH punarAmantri, kanakaprabhabhUbhujA // 69 // athA'yacchati candrAbhAM, yAcyA kanakaprame / balAtkAreNa tAM ninye, madhurmadhusakhAturaH // 70 // * candrAmAvirahAd meje, vaikalyaM kanakaprabhaH / madhustu hAstinapuraM, prApya reme samaM tayA // 71 / / 1 "tyastaGgate khaMtA0 // 2 degtra, tadA sarvamacI pAtA0 / 'tra, sarvamevama khatA0 // 3 bhImapa sNtaa0||
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ rl 158 : : ....savapativaritAparanAmaka . .. [prayodazaH utsUrIgatimanyeAH, pRSTazcandrabhiyA, madhuH / pAradArikavAdena, sthito'smIdamevocata / // 73 // . ..: candrAmA proha ko vAdI ?, yat pUjyAH pAraMdArikAH / zrutvetyuktaM narendreNa, vaMdhyA me paardaarikaaH||73|| candrAbhA'pyavadat pUjyo, nizcitaM pAradArikaH / atrArthe spaSTadRSTAntaH, kSoNInAthastvameva me || AkaNyeti mahIpAlanapAlo'bhUdadhomukhaH / prApto rAjapathe nRtyannitazca kanakaprabhaH / // 5 // duHkhAta vIkSya candrAbhA, svaviyogavisaMsthulam / aMdIdRzadRzA bASparuddhayA madhave dham // 76 // * to pratyarghya vidhAyA'tha, madhundhusutaM nRpam / sakaiTabho vrataM bheje, munevimalavAhanAt // 77 // tIvra tatvA tapaH sAdhuvaiyAvRtyakarAvimau / jAtAvanazanAd devI, mahAzukra mahardviko * // 7 // ' ' ' jyotiSko dhUmaketvAkhyo, mRtvA'bhUtU kanakaprabhaH / '!..' cyutvA'bhUt tApaso mRtvA, dhUmaketurabhUt punaH . mahAMzukrAnmadhuzvyutvA, rukmiNyoM so'pyajAyata / 'prAgvairaM strIkRte'dhUmaketu-pradyumnayoridam // 8 // sUnuH SoDazavarSAnte, rukmiNyAH sa miliSyati / vidyA vidyAdharendrANoM, hRdyA hRdi vinodayan // 81 // kiM putravirahaH svAmin !, rukmiNyAH SoDazAbdikaH / nAradeneti pRSTaH zrIjinezaH 'punarAdizaMtU // 82 // rukmiNyAH putraviyogakAraNagarbha pUrvabhavacaritam maNDale magadhAbhikhye, jambUdvIpasya bhaarte| lakSmIgrAmAbhidhe grAme, somadevo'jani dvijaH // 83 // ", lakSmIvatIti tadbhAryA, kuGkumArTeNa pANinA / kadA'pyupavane spRSTvA, mayUrANDamazoNayat , // 84. // tamaujjhadanyavanmAtA, yAvat SoDaza nADikAH / meghavRSTyA tato dhauta, svIcakAra svaimaNDakam // 45 // bhUyo lakSmIvatI yAtA, vane bAlaM kalApinam / taM ninAya gRhe zokAturAyAmapi mAtari // 86 // dhRtvA SoDaza mAsAn sA, sakRpA svjnoktibhiH| nItvA tatra vane mAturAturAyAH puro'mucat // 7 // brAhmaNyA tatpramAdena, baddhaM SoDazavArSikam / karmadaM putravirahavyathAprathitavedanam // 88 // . muni samAdhiguptaM sA'nyadA bhikSArthamAgatam |gRhaat pUtkRtya niSkAzya, kapATau pidadhe drutam // 89 // . __saptame'hi galatkuSThIbhUya vratijugupsayA / / .', 'sA viSaNNA'gninA mRtvA, bhavAn bhUrIn kilA'bhramatU // 9 // . . bhRgukacchataTe revaatiire'bhuuddhiivraatmjaa| tyaktA pitRbhyAM daurgandhyAt, kANA'sau durbhagAbhidhA // 91 / udyauvanA'nyadA'pazyat, kAyotsargasthitaM munim / seyaM samAdhiguptAkhyaM, zItau nimare nizi // 92 // / asau sphItenaM zItena; nizAyAM mAsma bAdhyata / iti sAmanAH sAdhu, tRNaiH prAvaNute sma tam / / 93 // ' nAma sA muni prAtadharmamAkhyanmuMnistataH / dRSTo'si kacidityuktaH, prAmbhavAnapyacIkathat // 94 // : ...1, khArtA vI. khaMtAH // 2 pratibuddho vi pAtA0 // 3.zlokasyAsya , pUrvArdhottarArdhayoH. khatA. pAtA0 pustakayorviparyAso dRzyate // , 4 somadevo'jani grAme, lakSmIgrAmAbhidhe dvijaH iti- ' ' rUpamuttarAdha pAtA0 // 5 svakANDa pAtAH // 6 karma satputravirahavyathAvaidyamidaM tadA iti- . '.rUpamuttarArdha pAtA0 // 7 degnmuniH punaH pAtA0 // . . . . . . . . . . . .
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ vargaH: 1 15 dharmAbhyudayamahAkAvyam / sA'tha durgandhatAM matvA, svasmin munijugupsayA / jAtajAtismRtiH prItA, kSamayAmAsa taM munim // 95 // dharmazrInAmikAryAyAH, zrAvikA sA'pi sAdhunA / zraddhaH sAdharmikatvenAnvagrahad gAGgilo'tha tAm " // 96 // 101 // // // ekAntaropavAsAn sA, dvAdazAbdIM vidhAya tat / vipadyAnazanAdeva, devAdhipamahiSyabhUt // 97 // cyutvA'sau rukmiNI jAtA, SoDazAbdAnyasau punaH / mayUracaritAt putravirahArttA bhaviSyati // 98 // zrutvetyutpatya vaitADhye, bAlaM taM vIkSya nAradaH / etya sarvaM tadAvedya, rukmiNI-kRSNayoryayau / / 99 / / ante SoDazavarSANAM, sUnusaGgamazaMsinA / jinezavacasA susthAvasthAtAmatha dampatI // 100 samudrasya sabhAbhAjo'nyedyuH kuntI sahodarA / savadhUkaiH sutaiH sArddhaM paJcabhiH samupAgatA // athArcitvA narendrAya, kimetaditi pRcchate / kuntI yathAtathaM prAha, kimakathyaM sahodare ? rAjyaM yudhiSThire nyasya, pANDubhUpo vyapadyata / nakulaM sahadevaM ca, muktvA mAdrI tamanvagAt priyau yudhiSThirAdbhImAdarjunAdapi tanmayA / imau saMvarddhitau mAdrIputrAvindu-ravicchavI // dhArtarASTrena duSTena, dyUte duryodhanena tat / hArayitvA vayaM rAjyaM, bane prAsthApayiSmahi // api drupadaputrIyaM, jitA dyUte vadhUTikA / duryodhanena muktA drAk, bhImabhrUbhaGgabhIruNA // kAlaM kAlamiva kSisvA, zrutvA vaH kila jIvataH / hRSTA'hamAgatA kiJca draSTuM tau rAma kezavau iti zrutvA, samudro'pi, sahA'kSobhyAdisodaraiH / sutaizca rAma-kRSNAdyaistAM saputrAmapUpujat // draduryadUdvahAH kuntIsutebhyaH svasutAH kramAt / lakSmIvatIM vegavatIM, subhadrAM vijayAM rati // itaH pradyumnamAlokya, kalAvantaM suyauvanam / Uce kanakamAlA sA, madanaJcarajarjarA vareNa pathi bhraSTaH, prAptastvaM nAsi me sutaH / tanmAM bhaja smaraprAya !, mA'nyathA madvacaH kRthAH vidye -prajJapti gauyauM ca, gRhANa mama sannidhau / yathA madIyaputraistvaM, jAtucinnahi jIyase // zrutveti so'pi nAkRtyaM, kariSyAmIti nizcayI / matvA tadvAkyamAdAya, vidye dhImAnasAdhayat mAtA'si poSaNAd vidyAdAnAcca niyataM mama / itthaM niSedhayAmAsa, vRSasyantImimAmasau // tat pradyumnaH puropanti, gato vApI kalambukAm / svanakhaiH svaM vidAryAGga, sA'pi kolAhalaM vyadhAt // // // // 102 // 103 // 104 // 105 // 106 // 107 // 108 // 109 // 110 // 111 // 112 // nyaSedhayat itirUpamuttarArdha pAta0 // spIDayA dhAvana, zaMvaro pAtA* // 113 // 114 // // 115 // pradyumnena kRtaM sarvamityAcakhyau suteSu sA / te'pi kruddhA gatA yoddhuM pradyumnena vinirjitAH // 116 // dhAvastatpIr3ayA jitvA, zaMbaro'pi nabhazvaraH / pradyumnena nivedyA'tha, tatkathAM paritApitaH // 117 // 1 gandhitAM saMtA prAMtA0 // 2 tayAsrpitA kacid grAme, gAGgilazrAvakasya tat itirUpamuttarArdha pAtA0 // 3 kAlAt kAlAdiva tataH zru pAtA* // 8 fanfare, 2deg daro 11 5 tvAM kumAro'pi, sahA saMtAH // 6 saMvareNa pathi bhraSTaH prAptastvaM nAsi me sutaH / vidye prajJapti - gauryAkhye, gRhANa mama sannidhau // 111 // manyate matsatA nAtha !, tvamajeyabalastataH / bhajasva mAM smaraprAya !, mA'nyathA madvacaH kRthAH // 112 // itirUpaM lokayugale pAtA0 banate || - 7 degti cintayan pAtA0 // 8 'nAt tvaM ni' saMtA0 // 9 taM prArthayamAnAM tAM, pradyumno'tha 10 nte, vArSI kalambukAM gataH pAtA0 // 11 gatasta
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 . . . . . sapaticaritAparanAmakaM . [trayodayaH ' ' . 'prAso'tha nAradamuniH, pradyumnAya 'nyvedyt| ... ... ' AditaH sakalAM janma-viyogAdikathAprathAm // 118 / / sUnuH samprati bhAmAyA, bhAnukaH pariNeSyati / tatastvajjananIkezAn', sA sapatnI grahISyati // 119 // zrutveti dvArikAmAgAt , kRSNamanuH snaardH|'tuurnnN vimAnamAruhya, klRptaM prajJaptividyayA // 120 // vimAne nArada muktvA, svayamuttIrya kRssnnbhuuH| tatraiva bhAnukodvAhyAM, hatvA cikSepa kanyakAm / / 121 // nistRNA-'mbu hayIbhUya, markaTIbhUya niSphalAm / sa satyAvATikAM kRtvA, jAtasturagavikrayI // 122 // mUlyenAhaM grahISyAmi, pazyAmyAruhya vAjinam / jalpate bhAnukAyeti, sa turaGgamamArpayat // 123 // . ArUDho'tha hayenAyamanAyi bhuvi bhAnukaH / vipakkaphalavad vAtAvadhUtadrumazAkhayA // 124 // saM dvijIbhUya bhAmAyAH, kubjAM dAsImRga~ vyadhAt / ' prItayA'pi tayA'darzi, bhAmAyai kapaTadvijaH // 125 // : ____tamAha bhAmA kuru mAM, rukmiNIto'pi rUpiNIm / / 'so'pyUce muNDitA bhUtvA, tvaM maSImaNDitA bhava '. // 126 // tat kRtvA tadrAi bhAmA, rUpAya praguNA'bhavat / kSudhitasya na me vidyA, sphuratItyAha tu dvijH|| 127 // bhoktuM nivezitaH sarvamannamAhRtya ghasmaraH / atRpta iva niryAtaH, kupitaH kapaTadvijaH / // 128 // . tad bAlasAdhuveSeNa, rukmiNyAH sadanaM yayau / rukmiNyAM pIThahastAyAM, niviSTaH kRssnnvissttre|| 129 // eSa ko'pi na sAmAnyo, mAnyo'yaM daivatairapi / yadasyAvinayaM sehe, pIThAdhiSThAtRdevatA // 130 // dhyAtveti rukmiNI pAha, vAtsalyotphullayA giraa| bAlarSe brUhi kAryeNa, kenedAnIM tvamArgataH // 131 // muniH prAha kSudhArto'haM, SoDazAbdAnyupoSitaH / pItaM mAturapi stanyaM, na mayA janmato'pi yat // 132 // idAnIM tvAmupAyAtaM, tanmAM kAraya pAraNam / athoce rukmiNI harSa-viSAdAkulamAnasA // 133 // dhanyaM manye'hamAtmAnaM, mune! tvadarzanAJcitam / dhikkaromi tu satpAtradAnapuNyena vazcitam // 134 // . brUSe viSaNNA kiM nAma, tvamityukte'tha saadhunaa| rukmiNyuvAca nodvegAdadya kiJcidupaskRtam // 135 // viSAdahetumetena, pRSTA provAca sA punaH / jAtamAtro'pi putro me, hRtaH kenApi pApinA // 136 // .. tatsaGgamArthamArAddhA, suciraM kuladevatA / tathApi vyarthayatnatvAdupakrAntaH zirobaliH // 137 // : ' ' gotradevyapi tuSTA'tha, sahasAdAha sA svayam / 'vatse! dhatse matiM kasmAt, karma nirmAtumIdRzam ? // 138 // ayaM te rucirAkAraH, sahakAraH kariSyati / akAle darzitoddAmaprasUnaH sUnusaGgamam // 139 // . ityAzAtantusantAnabandhasaMruddhajIvitA / SoDazAgamayaM vatsavatsalA'pi hi vatsarAn // 140 // , tadayaM madayanuccaiH, kokilAMdhUtapAdapaH / puSpito mandabhAgyAyA, na punarme manorathaH // 141 // ..... kuveM'haM sarvathA tAsAM, gavAmapyanvahaM spRhAm / dhayantyakuNThitotkaNThaM, yAsAM stanyaM stnndhyaaH:|| 142 // ... 'kiM candanena: pIyUSabindunA kiM ? kimindunA hai| aGgajAnapariSvaGgapAtraM gAnaM bhaved yadi // 143 / / '... 'azanaM vyasanaM veSo, viSamAbharaNaM raNam / bhavanaM ca vanaM jAtaM, vinA vatsena me'dhunA . . // 144 // :::". "1 mArUDhA, klu vatA0 // 2 vimAne bhApAtA0 // 3 bhAmAdAsI RjUcake, brijii|' bhUyAya kunjikAm itirUpaM pUrvAdhaM pAtA0 // 4 gamaH khaMtA0 saM0 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . dhrmaabhyudymhaakaavym| mune.! prasIda tad brUhi, kadA bhAvI sa vAsaraH / yatra putro mamotsaGgasaGgamaGgIkariSyati ! // 145 / / munirUce kssudhaato'hN, tat kiJcid dehi bhojanam / kathayAmi yathA susthastvatputrAgamavAsaram // 146 // athA''ha rukmiNI kRSNamodakAH santi nAparam / te tu nAnyasya jIryante, tanmune ! kiM dadAmi te ? // 147 // kizcinme durjara neti, jalpate sAdhave'tha saa| ekaikaM modakaM prAdAdAda kRtsnAn kramAdasau // 148 // ito'pi satyabhAmAnuyuktAH paTalikAbhRtaH / / rukmiNImetya vijitAn , dAsyaH kezAn yayAcire // 149 // bhRtvA paTalikAstAsAmeva kezaiH sa kRssnnbhuuH| smitastAH preSayAmAsa, muNDitasvAminIsamAH // 150 // tAH prekSya kupitA satyA, praiSIjjhagiti nApitAn / kuTTitAste kumAreNa, rukmiNIkuntalArthinaH // 151 // atha bhAmA samAmetya, kopanA prAha kezavam / prayaccha rukmiNIkezAn , yadabhUHpratibhUriha / / 152 / / rAmo dAmodareNAtha, kezArtha preSito yyau| kRSNIbhUya tadA cAsthAt , kumAro mAturantike / / 153 // balo'valokya tat sarva, valito hRdi ljjitH|maaNpressy tvamagAstatra, kRSNamityAha kopataH // 154 / / zrutveti halino vAce, satyabhAmA'tikopanA / sarve kapaTino yUyamityuktvA''tmagRhaM gatA // 155 // pradyumno nAradenAsau, rukmiNya kathitastataH / tadA svaM rUpamAsthAya, svajananyai namo'karot // 156 / / stanayorujjvalaM prItyA, 'sAjanaM netrayoH payaH / mene mUrdhni patadgaGgA, yamI snAnaM namannasau // 157 // na jJApyo'haM pituryAvaJcitraM kiJcana darzaye / ityuktvA mAtaraM mAyI, rathe nyasya cacAla saH // 158 // hare'haM jIvataH kAntAM, harerdaSTrAM hareriva / sa ityAkhyAna jane zaGkha, dadhmau durdharavikramaH // 159 // mumUrSuH ko'tra mUryo'yaM, vadanniti blaanvitH| kopI gopIdhavo dhanva, vidhunvannabhyadhAvata // 160 // kaizavaH zaizave tiSThan , bhaktvA kRSNacamUramUH / cirAnnirAyudhaM cakre, vaikuNThaM kuNThitodyamam // 161 // tadA''gataM hariM prItibhArado nArado'vadat / mA viSAdIrasau yuddhaM, vidhatte rukmiNIsutaH // 162 // zrutveti sapramodasya, govindasya padAbjayoH / ya'dyumno nyapatat kurvannazrumuktAphalArcanam // 163 // praviveza gatAvezaH, kezavaH sabalaH purIm / pradyumna-rukmiNIrocamAno mAnadhanApaNIH // 164 / / pradyumnahRtamuktAM to, duryodhananRpAtmajAm / paryaNaiSIt tataH satyAtanubhUrbhAnukAmidhaH // 165 / / raukmiNeyavibhUtyA'tha, bhAmAM durmanasaM hriH|| apRcchat kiM viSaNNA'si, pUraye kiM tavehitam ! // 166 // bhAmA prAha mayi prIto, yadi deva ! prayaccha tat / pradyumnamiva sadyumnaM, nandanaM cittanandanam // 167 // pratyakSIkRtya tapasA, gIrvANaM naigameSiNam / hariyAce bhAmAyAM, pradyumnapratimaM sutam // 168 // 1 dAdAvat ka khatA0 // 2 kuNTitA' khaMtA0 // 3 gatya ha khaitA. pAtA. // 4 papAta purato'bhItaH, pradyumno manmathadyutiH itirUpamuttarArdha pAtA0 // 5 tAM, kanyAM paryaNayat ttH| duryodhanasutAM bhAmAnandano bhAnukAbhidhaH ityevaMrUpa. zlokaH pAtA0 // dha0 21
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ saGghapaticaritAparanAmakaM [prayodazaH . dattvA hAramamuM yAM tvaM, ramayiSyasi tatsutaH / adbhuto bhavitetyuktvA, dattvA hAraM yayau suraH // 169 // ', ' prajJaptyA tadatha jJAtvA, pradyumnaH prAha rukmiNIm / . . AtmatulyaM sutaM mAtastava, yacchAmyahaM punaH . . // 170 // . rukmiNI prAha tuSTA'smi, tvayaikena kSamo'si cet / / 15. jAmbavatyAH sapatnyA me, tad yacchAtmasamaM sutam .. // 171 // , kRtabhAmAkRti jAmbavatIM tad rukminniisutH| janArdanaM prati preSIda, bhAmAvAsakaivAsare // 172 // asatyasatyayA'krIDad, dattvA hAraM haristayA / mahAzukrAcyutaM sA'pi, kaiTabhaM garbhagaM dadhau // 173 // , " tasyAmatha prayAtAyAM, satyabhAmA samAyayau / . kayA'pi cchalito'smIti, sahAkrIDat tayA hariH // 174 // . kiJcidbhIto'tha tanmatvA, viSNuH pradyumnaceSTitam / .. bhIrurasyAH suto bhAvI, nizcikAyeti cetasi atha pUrNairdinairjAmbavatyAH sAmbaH suto'bhavat / pradyumnasya priyaH pUrvajanmato'pi hi bAndhavaH // 176 // bhAmAyA bhIruko nAma, sUnurjAtaH sadAbhayaH / jajJire haripatnInAmanyAsAmapi sUnavaH // 177 // .. rukmiNyA preSito'nyeAzvaro bhojakeTe pure / vaidarbhI rukmiNaH putrI, pradyumnArthamayAcata // 178 // rukmI vairaM smaran prAcyamUcetaM kopanazcaram / varaM mlecchAya yacchAmi, sutAM na tu hareH kule // 179 // : athAsmin rukmiNIdUte, rukmiNeti niraakRte| pradyumna-sAmbI caNDAlarUpau bhojakaTaM gatau // 180 // tatra rukmiNamutsaGge, vaidarbhI dadhataM sutAm / paryaprINayatAmetau, madhurasvaragItibhiH / // 181 // tatra ca stambhamunmUlya, kopAt ko'pi dvipo zraman / balI viloDayAmAsa, vAsavebhanibhaH prajAH // 182 // . vIkSya dvipaM nRpaH prAha, ya enaM kurute vaze / mude hRdIpsitaM tasmai, yacchAmyahamasaMzayam // 183 // gItena dantini prIte, caNDAlAbhyAM vazIkRte / . . hRSTastadA''ha rukmI tau, yAcyatAM hRdayepsitam // 184 // ' athAnnasiddhaye bhUpAt, vaidarbhI tau yayAcatuH / tadimau rukmiNA kopAt, purAdapi bahiSkRtau // 185 // .. .. pradyumno'tha yayau vyomnA, nizi rukmisutAntike / / .. .. caNDAlAdicaritraM ca, svametasyai nyavedayat pradyumno'yamiti jJAtvA, tAM hRSTAmanurAgiNIm / pANaujagrAha gAndharvavivAhena hareH sutaH . // 187 // raimayitvA nizi svairaM, pradyumnendau, gate sati / prAtaH sA mIlayAmAsa, nidrayA netrakairavam // 188 // , ' , '1 tvaM sambhokSyase hA.........................hAra muktvetyagAt suraH // 169 // iti pAtA0 // 2 kadAyinam pAtA0 // 3 kracyutaM pAtA. // 4 anyAsvapi 'haristrISu, sutA / jAtA mahAbhujAH itirUpamuttarArdhaM pAtA. // 5 "kaTe gataH / pradyumnAya 'yayAce 'sa, vaidarbhI rukmiNaH sutAm itirUpaH zloka. pAtA. // 6 kaTe ga' khatA0 // 7 itazca stambhamunmUlya, karI ko'pi sphuran pure / itirUpaM pUrvArdha pAtA. // 8 atha gItigirA dantI, caNDAlAbhyAM vazIkRtaH pAtA. // 9 sutAM prati pAtA0 // 10 tasyA .acIkathat pAtA // 11 upayeme sa gAndha pAtA0 saM0 // 12 vilasya tAM nizi svecche, pradya pAtA0 / / . ,
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH]. . dhrmaabhyudymhaakaavym| vivAhitAmivAlokya, tAmapRcchat prage nRpH| na kiJcidapyuvAcAsau, rukmI prakupitastataH // 189 // tAvevAhUya caNDAlau, dattvA tAmanvatapyata / matvA pradyumna-sAmbau tau, tadavApa mudaM punaH / / 190 // UDhavAn suhiraNyAkhyA, sAmbo hemAGgadAtmajAm / nityaM hanti sma helAsu, bhAmAputraM ca bhIrukam athA''khyat kezavo jAmbavatyai sAmbakuceSTitam / sA prAha putraH saumyo 'me, daryatAM ko'sya durNayaH ? // 1992 // tasyAH pratyAyanAyAtha, jAmbavatyA samaM hriH| AbhIrIbhUya vikretuM, takraM dvAri puraH sthitaH // 193 / / takravikrayiNau sAmbo, nagaradvAri vIkSya tau / samAkArayadAbhIrI, takrakrayaNakaitavAt // 194 // sahA''bhIreNa sAmba sA'nvagAd devaalyaantike| antarapravizantI tAM, sAmbo'karSat karagrahAt re| kimetaditi krudhyannAmIraHsAmbamAkSipat / dRSTvA sa mAtA-pitarau, to sAkSAt tUrgamatrasat // 196 // dRSTayaM somatA sUnorAha jAmbavatIM hariH / kIlikAM ghaTayan sAmbaH, prAtaH prAptaH sabhAntare // 197 // kSepyA'sau bastanakathAka rAsye vadannidam / antaH kopaM ca hAsaM ca, gopIbharturavardhayat // 198 // duAya iti kRSNena, sAmbo niSkAsitaH purAt / tasmai prajJaptividyAM tat , pradyumno gacchate dadau anyadA bhAnukaM nighnan , pradyumno'bhASi bhAmayA / re vairin ! kathamadyApi, na purAd yAsi sAmbavat ? // 200 // gaccha stheyaM smazAnAntastadaitavyaM tvayA punaH / yadA sAmba kare dhRtvA, purAntaH svayamAnaye // 201 // jagAma bhAmayetyuktaH, smazAnaM rukminniisutH| militastanna sAmbo'pi, svecchAcaraNakautukI // 202 // ' itazca ramyamekonaM, kanyAzatamamelayat / bhAmA bhIrukRte kiJca, kanyAmekAM sma kAGkSati // 203 // . tanmatvA rukmiNIsUnurvikRtya pRtanAM svayam / jitazatrughrapo jajJe, sAmbastasya tu kanyakA // 20 // tanmatvA bhAmayA praiSi, puruSo jitazatrave / sa gatvA prArthayAmAsa, tAM kanyAM bhIrahetave // 205 // jitazatruratha prAha, taM bhAmApreSitaM naram / bhAmA yadi svayaM haste, kanyAmAdAya gacchati / / 206 // cet kArayati matputrIkara bhIrukaropari / pANigrahaNavelAyAM, tad dadAmi sutAmahas // 207 / / gatvA tena nareNeti, kathite satyazeSataH / tadUrIkRtya satyA'pi, kanyArtha calitA svayam // 208 // prajJaptiM prAha sAmyo'pi, jano'sau sAmbameva mAm / / jAnAtu devi ! bhAmA tu, kanyakA saparicchadA // 209 // athA''gatya svayaM satyA, kanyAmAdAya tAM kare / sAmbarUpatayA lokaiDezyamAnAM gRhe'nayat // 210 // bhIroH karopari karaM, sAmbaH kurvannudUDhavAn / dhRtvaikonazatastraiNakarAn dakSiNapANinA // 211 / / atha tAbhiH samaM sAmbA, prapede kautukAlayam / bhIrustena bhruvA''kSiptaH, sarvaM mAturyavedayat / / 212 // 1 me, zAThyaM vacana darzaya pAtA0 // 2 tacchAdhyadarzanAyAtha, viSNurAbhIrarUpabhAk / svasahagrUpayA jAmbavatyA sAmbAntike sthitH|| 193 // itirUpaH zloka. pAtA0 //
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabapaticaritAparanAmakaM . kupitA'thA''yayau bhAmA, sAmbA smitvA nanAma taam| / / / . ., kenA''nIto'si re dhRSTa !!, sATopamiti sA'vadat ... // 213 // . ahaM mAtastvayA''nIya, kanyodvAhamakAriSi / iti jalpatyatho sAmbe, sAkSyabhUdakhilo janaH / / 214 // : tvayA mAyAgRheNAhaM, kanyAkUTena vaJcitA / ityuktvA satyabhAmA'pi, yathAgatamagAt punaH // 215 // atha tAH kanyakAH kambupANiH sAmbAya dattavAn / / ... tAmirjAmbavateyo'bhAta, tArAmiriva.candramAH . .. . itazca javanadvIpavaNijo dvArakApuraH / pure rAjagRhe jagmurvikretuM ratnakambalAn // 217 // kambalA; jIvayazasA, svalpamUlyena yAcitAH / tadUcurvaNijo mUlyaM, dvArakAyAmabhUnmahat / / 218 // kA dvArakApurI? tasyAM, kazcAsti pRthivIpatiH / !: .. te jIvayazaselyuktAH, procuH kambalavANijAH . . // 219 // madhyepayodhi vidadhe, dvArakAkhyA.purI suraiH| tatra dhAtrIdhavaH kRSNo, devakI-casudevabhaH // 220 // iti. jIvayazAH zrutvA, tADayantI krairurH| duHkhayantI sakhIcakramiti cakranda mandadhIH / / . 221 // .. kathaM rodiSi putrIti, jarAsandhAya pRcchate / sA''khyadadyApi kaMsArirjIvatyavati cAvanim // ,222 / / tadahaM madahuGkArahInA dInA karomi kim ? / mamAdya zaraNaM tAta!, tvatpratApasakhaH zikhI // 223 // atheti zikhinAmnA'pi, jvalito nijagAda sH| sthirIbhava harernArIH, kSepayiSyAmi pAvake // 224 // ityudIrya tadA vIryaduHsahaH sahasA nRpaH / pure sUcitadigyAtrArambhA bhambhAmavAdayat // 225 // sahasA sahadevAdyAH, saha sAhasikaiTaiH / parivatrurjarAsandhaM, sUnavo'tha navodyamAH // 226 // ripubhUmIbhujAM: kAlaH, zizupAlA karAlahak / kauravyo'rivadhArambhadhuryo duryodhanaH punaH // ,227- // anye'pi vepitArAtikoTayaH koTizo nRpAH / parivatrustamAgatya, vindhyAdimiva sindhurAH // 228 // , // yugmam / / puraH prasthAnavanmabhaH, papAta, mukuTaM bhuvi / hAratastruTitAdAyurbinduvanmaNayo'galan / // 229 // puraH kSutamabhUt kAlajanitAhAnazabdavat / caskhale'zizca kInAzapAzenevAsya vAsasA // 230 // sAkSAdazakunAnIti, nItijJo'pi krudhA'ndhalaH / prayANe gaNanAtItAnyasau gaNayati sma na // 231 / / pratApatApitakSoNirathAsau pRthivIzvaraH / divAkara ivAstAya, pratIcI prati celivAn , // 232 // nAradarSirathA''calyau, kalikelikutUhalI / drutametya jarAsandhaprayANaM. kambupANaye // 233 // kRSNo'pyatha dviSaddAvavArido hAridorbalaH / atADayat prayANAya, paTahaM paTuhukRtiH / // 23 // balAravakRtAmudrasamudravijayAstataH / celurdazAhAH sarve'pi, samudravijayAdayaH / // 235 / / pitRSvayakAH sarve, mAtRSvajJeyakA api / yadanAM bahavo'nye'pi, prItAH pRthvIbhujo'milan // 236 // . gRhItaraNadIkSo'tha, kRtayAtrikamaGgalaH / vipravaktAmbujonmuktasUktisaMvarmitodyamaH / // 237 // bandivRndasamudgIrNavikramasphUrjadUrjitaH / sambandhi-bandhu-vRddhAbhirAzImiramivardhitaH , . // 238 // .. paurairjayajayArAvamukharairabhinanditaH / zakunairanukUlaizca, nizcitAtmajayotsavaH ' avAryatUryanirghoSapratinAditadivyukhaH / sAnandaM pauranArIbhiH, sAkSatakSepamIkSitaH . // 240 // . khaMtA0 // vasA khatA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH]: . dhrmaabhyudymhaakaavym| dine kroSTukinA''diSTe, rathI dArukasArathiH / tataH pUrvottarAzAyAM, viSNurbalavRto'calat // 241 // // paJcabhiH kulakam // yojanAni purAt paJcacatvAriMzatamIyivAn / prAme'tha zatapalyAkhye, sa nivAsAnakArayat / / 242 // caturbhiryojanaiH kRSNe, sthite'rvAga magadhezituH / etya vidyAdharAH ke'pi, smudrnRpmbhydhuH|| 243 // tvadrAturvasudevasya, guNagRhyA vayaM nRpa! / tadAgamAma vaitADhyAdAkhyAtuM bhavatAM hitam // 244 // anyebhyaH kimu sAhAyyaM, bhavatAM bhujazAlinAm / tathApi sujanasnehasammohAdidamucyate // 215 // jarAsandhasya mitrANi, vaitAtye santi khecarAH / asamAyAnta evAmI, yogyAH sAdhayituM dviSaH // 246 // pradyumna-sAmbasahitaM, vasudevaM tadAdiza / vayaM yathA vigRhNImo, ripumitrANi khecarAn // 247 // omiti kSmAmRtA''diSTe, vasudeve calatyatha / pradadau bhagavAnnemirauSadhImastravAraNIm // 248 // athA''dizya jarAsandho, haMsa-DimbhakamantriNau / amedhaM ripucakreNa, cakravyUhamakArayat // 249 // cakrasyAsyA sahasArIsahasra bhUmujo'bhavan / bhUrisyandana-hastya-'zva-padAtiparivAritAH // 250 // SaTsahasramahIpAnAM, dadhire pradhirUpatAm / bhUpapaJcasahasrIvAn , sthito'ntarmagadhAdhipaH // 251 / / pRSThe saindhava-gandhArasenA'bhUnmagadhaprabhoH / dhArtarASTrAH zataM yuddhadakSA dakSiNato'bhavan // 252 / / sandhau sandhau ca paJcAzacchakaTavyUhasaGkaTe / nyUhe'smin dadhire gulmA, bhUpAnAmantarA'ntarA, // 253 / / cakravyUhasya ca bahirbahudhA vyUhadhAriNaH / sthAne sthAne nRpAstasthumahIyAMso mahAbhujAH // 254 // hiraNyanAbhaM bhUpAlaM, bhUbhujAM daNDanAyakam / kRtaM vIkSya bhayeneva, sUro'pyastamitastadA // 255 // doSAyAmatha durgharSA, yadavo'pi davorjitAH / cakrire garuDavyUha, cakravyUhajayecchayA // 256 // ardhakoTiH kumArANAM, nyUhasyAsya mukhe sthitaaH| zIri-zArGgadharau yuddhadurdharau mUrdhani sthitau // 257 / / vasudevabhuvo'krUramukhyA dvAdaza durdharAH / rathalakSayutA viSNorabhUvan pRSTharakSakAH // 258 // pRSThe teSAmabhUdagrasenaH koTimitai rathaiH / tatpRSTharakSakAstasya, catvAraH sUnavo'bhavan // 259 // vyUhasya dakSiNe pakSe, samudravijayaH svayam / tasthau parivRto vIraiti-prAtRvya-sUnubhiH // 260 / / cazcantaH paJcaviMzatyA, rathalakSairathA'pare / samudravijayaM bhUpAH, parivRtyA'vatasthire // 261 // vAmapakSe tathoddAmadhAmAno rAmanandanAH / yudhiSThirAdayaH pANDusUnavazvAvatasthire // 262 // kRtAstratANDavAstasthuH, pANDavAnAM tu pRsstthtH|maasvnto bhUrayo bhUpA, dhArtarASTravadhecchayA // 263 // yamadaNDomadordaNDA, arkakarkazatejasaH / abhUvan bhUrayo bhUpAH, parito vyUharakSiNaH // 264 // ityeSa garuDavyUha, vidadhe garuDadhvajaH / yaM vIkSya vilayaM prApa, darpasapoM virodhinAm // 265 // atha preSitamindreNa, jaitrazastracayAnvitam / yuyutsu mirArUDho, rathaM mAtalisArathim // 266 // samudravijayenAtha, camUnAthapade svayam / kRSNAgrabhUranAdhRSTirabhiSikto mahAbhujaH // 267 // skandhAvAre harerAsIdatho jayajayAravaH / vipakSakSitipakSobhakArI brahmANDamANDabhit // 268 // 1degdharaH ko'pi, samudranRpamabhyadhAt khatA0 // 2 "hAdayamudyamaH // khatA0 // 3 jayAdayaH / khtaa0|| 4 degkSya pralayaM yAti, darpa khatA0 // 5 yAJcitam khNtaa0|| 6 prathiH saMtA0 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 saGghapaticaritAparanAmakaM sainyadvaye'pi nAsIravIrA yuyudhire tataH / / garjanto'strANi varSanto, yugAntaghanavad dhanam gajendragarjibhistUryarasitairhayaheSitaiH / rathaghoSairbhaTArAvaiH, zabdAdvaitaM jagatyabhUt jarAsandhabhaTairbhagnAniva vIkSya bhaTAnatha / UrDIkRtya bhujAdaNDaM, dhIrayAmAsa kezavaH uttasthire mahAnemi- pArthA- 'nAdhRSTayastrayaH / tArkSyapakSadvayIcaJcarUpA bhUpAvalIvRtAH dadhmurnijaM nijaM zaGkha, tathAmI durdharAstrayaH / yathA cetazcamatkAraM, zrInemerapi cakrire yuddhyamAnaiH 'sphuranmAnairatha tai rathibhistribhiH / cakravyUho rayAdeva, triSu sthAneSvabhajyata mAM vIratrayIM vyUhe, vizantImanvagurnRpAH / dRDhIbhUtAH paTe gADhe, sUcikAmiva tantavaH tAn pratyutthitAn duryodhana - raudhiri-rukmiNaH / etairatha mithaH SaDbhirdvandvayuddhamurIkRtam // atha tagRhyavIrANAM, kupyatkInAzatejasAm / mitho vizvatrayatrAsacaNaH pravavRdhe raNaH ke'pi bhItAH pare kruddhA, na tu kopo'pyajAyata / keSAJcit kheLatAM zatruzirobhiH kandukairiva #: [ trayodazaH // 269 // // 270 // // 279 // // 272 // zyAmaprabho babhau dhanvI, varSan dhArA ivAmbudaH athA'valokya saMhAramUrtimarjunamAturaH / saMbhUya bhUribhUpAlairgarjan duryodhano'ruSat 11.203 11, // 274 // // 275 // 276 // ', 1120611 279 // 280 // 289 // // 284 // maulau ko'pyasikRtte'pi, dantadaSTAdharaH krudhA / ripuM jaghAna hastena, samAlambya galaM balAt // ko'pi prasannagambhIro, vIro nirdArayannarIn / darzayAmAsa netrauSTha - mAne'pi na vikriyAm // ziro vairizarotkSitaM, kasyApyAlolaveNikam / sakhaGgarAhusaMbhrAntyA, divi devAnabhApayat // nRtte sadRSTibhrUbhaGga, zatrau kRttazirasyapi / hanturlohamayenApi, ziraH khaGgena kampitam // 282 // jighAMsumibhamAyAntaM, gRhItvA ko'pi zuNDayA | bhramayannambare bhraSTazastro yoddhumazAstrayat // 283 // kramavyApAritAzeSabhraSTazastro raNe'paraH / nakhairdantairapi ripUn, bibhide siMhavikramaH dRzaiva 'trAsayan vIrAn, huGkAreNaiva kuJjarAn / abhyudyatAstra evAnyaH, parasainyamaloDayat // 285 // dhvAnte dhUlikRte khaGgaH, kasyApi dalayannarIn / keyUraratnabimbena, dhRtadIpa ivAbabhau // 286 // hatvA capeTayaivAnyaH, pavipAtasamAnayA / alluThadibhAn bhUmau parvatAniva vAsavaH AsphAlyAnyonyamanyo'rizirAMsi karalIlayA / nAlikerI phalAnIva, babhaJja bhujakautukI haMkAparAcpukhaH pucche, dhRtaH kenApi kuJjaraH / prANaM kurvan gatau mukto, mukhApreNApatad bhuvi anyonyAsphAlanonmuktasphuliGgairasibhistadA / // 287 // // 288 // // 289 // 11.200 || dhUmAyitaM pradIptAnAM zikhinAmiva doSmatAm // 290 // kacagrahaparaH zatruhastoM'sAdasinA kSataH / kasyApyapatito hastizobhAM zuNDAnibho dadhau // 299 // udyanmahA mahAnemirvirathaM rukmiNaM vyadhAt / tanmahAnemaye zakti, rAjA zatruntapo'kSipat // 292 // zrI neminAthamAlocya, mAtalirvajrasaGkramam / mahAnemizare cakre, zaktistena hatA'patat // 293 // zarairatatrasad duryodhanaM 'taMtra'dhanaJjayaH / bANavRSTvA'pyanASTaSTirvidhuraM raudhiraM vyadhAt // 294 // ito'pi yadubhirvIrairvairisainyaM ciloDitam / jamire bhUrizo bhUpA, drumAdyA mAdyadudyamAH // 295 // saMhatAbhyAmito rAmAGgajairmattagajairiva / bhImArjunAbhyAM kauravyAH zarajyIcakrire krudhA // 296 // vegAdalakSasandhAna-mokSaH pArthaH zarAn kiran / // 297 // // 298 // /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . 167 dharmAbhyudayamahAkAvyam / muktamArgaNasArthena, pArthena virathIkRtaH / duryodhanaH samutpatya, prapede zakune ratham // 299 // babhanna bhUbhujo dhIraMmanyAnanyAnapi krudhA / pArthaH zarabharaiH padmAn , dhArAsArairivAmbudaH // 300 // zaktyA'vadhId dviSAM zalyaM, zalyaM yudhi yudhisstthirH| , amoghenA''zu vajeNa, vajrapANirivAcalam / hattvA duHzAsanasyA''zu, gavayA'tha vyadArayat / uro durodaracchadmajayakruddho vRkodaraH // 302 / / sahadevakarotthena, zyeneneva patatriNA / syAduDDIyamAnena, cicchide zakuneH ziraH // 303 // dIptaM kauravasenAyA, jIvitavyamiveSubhiH / astaM ninAya gANDIvadhantrA yudhi jayadratham // 304 // jvAlAjAlairiva vyoma, vyApnuvan vizikhairatha / nirdagdhumarjunaM dAvavarNaH karNaH samutthitaH // 305 // yazomuktAJcitaM karNatADaGkamiva jIvitam / haran pArtho'kRtAzrIkaM, kauravadhvajinImukham // 306 // mRgendra iva karNe'smin , nihate'tha mRgA iva / menire hatamAtmAnamahatA api kauravAH // 307 // hate karNe'rjunasyA''sIjitameveti nizcayaH / bhImazvAsamaruttUle, jIvatyapi suyodhane // 308 // gajendrasenAsImanto, bhImaM toyadhinisvanam / kruddho duryodhano rAjA, siMhaM mRga ivAkSipat // 309 / / bhImo'tha zuNDayA dhRtvA, mahebhAn samarAd bhiH|| dUraM cikSepa zevAlajAlAnIva sarovarAt // 310 // kallolAniva kumbhIndrAn , doAmubhayataH kSipan / tadA tarItumArebhe, bhImaH saGgarasAgaram // 311 // dAyAda eva bhImasya, yuddhabhAge'pyaDhaukata / sajjIkRtadvipakulo, nakulo'tha pratidviSaH // 312 // tataH pANDava-kauravyabalayoH prabalasvanAH / amilanAzu kInAzakiGkarA iva kuJjarAH // 313 // kaucid dvipau dRDhAghAtabhraSTadantau raNe mithaH / aspRzyetAM karANa, mandamane dvipIdhiyA // 314 // ko'pi pratidvipaM dantI, svadantaprotavigraham / UrddhamutpATayAmAsa, kRtAntAyArpayanniva // 315 // yuddhena calitaM yoddhumakSamaM dantamAtmanaH / dvipo'nyaH zuNDayonmUlya, tenAmaitsIt pratidvipam // 316 // * parAGmukhau mitho bhaGgAdabhUtAM sammukhau punaH / / svebhaiH parabhramAt kaucit , tADitau calitau gajau // 317 // uddhRtya zuNDayA ko'pi, pratidantiradaM raNe / ruSA'kSipanmukhe mUrtA, ripukIrtimiva dvipaH // 318 // utkSiptaH zuNDayA dUra, kenApi kariNA karI / tato bhUbhaGgamItyeva, dantadaNDe dhRtaH patan // 319 // lajjayAmAsatuH svaM svaM, yoghaM kaucana sindhurau / ekastrasyan paraH pRSThe, vrajannavamatAGkuzaH // 320 // jAnannivAribhagnasya, hRdayaM nijasAdinaH / karI pratikarIndreNopadrutaH ko'pi vidrutaH // 321 // ito vyAlolakalpAntakAlakalpaM suyodhanaH / bhImaM dviSadvadhAviSTamabhyadhAviSTa duSTadhIH // 322 // dyUtacchalaM smaran bhImastathA taM gadayA'piSat / yathA''zu pavanenaiva, kIrNA dehANavo'pyaguH // 323 // tato hiraNyanAbhasya, zaraNaM tadvalaM yayau / parivaranAdhRSTiM, te'pi yAdava-pANDavAH // 324 // hiraNyanAbhasenAnIH, senAnIrajanIraviH / karairiva zaraiH zoSaM, ninye'nAdhRSTivAhinIm // 325 // athA''lokya tamAyAntamatulaM mAtulaM nijam / jayaseno jayAkAlI, zivAsUnuH samutthitaH // 326 // 1 dutkRya khetA0 // 2 'yanidhisva khatA0 // 3 samarasA khaMtA0 saM0 // 4 'raNe ta khatA0 saM0 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 saGghapaticaritAparanAmakaM . 1. '' // 327 // // 328 // // 329 // ! hiraNyanAbho'pyetasya syandanadhvajamacchidat / 'jayaseno'lunAt tasya, 'dhvaja varmA-zva-sArathIn kruddho'tha dazabhirbANairjayasenaM jaghAna saH / marmAvidbhiribhaM mattaM, karajairiva' kesarI atha dhAvanaM mahIseno, jayasena sahodaraH / khaMDa- dharmadharo dUrAt, kSurapreNAmunA hataH anAdhRSTirathottasthe, bandhudvayavadhakrudhA / USmalo doSmatAM sImA, saha bhImA-'rjunAdibhiH // 330 // hiraNyanAbhaM sakrodhamanAdhRSTirayodhayat / parasparamaDhaukanta, pare'pyatha mahArathAH AmUlaM vairinArAcakIlanena 'sthirIkRte / dhanuryuji bhuji ko'pi, nananda praharan rathI' sUte hate'pi pAdAghRtaprAjanarazmikaH / hayAnavAhayat ko'pi, yuyudhe ca dviSA rathI rathikaH ko'pi bANena, pANau vAme kRtakSate / dhvajadaNDe dhanurbaddhA, zarAn sAkSepamakSipat kasyApi ' rathino bANA, medyaM prANAdhikA yayuH / antaH kRttA api dveSavizikhairbhujagA iva // hantumucchalitacchinnamaulirardhapathe rathI / ko'pi pratirathaM gatvA, ripormuNDamakhaNDayat // 331 // // 332 // // 333 // // 334 // 335 // // 336 // // 337 // // 338 // // 340 // $11.38211 ' // 343 // * * samare viratho vyastrazcakravartIya ko'pyabhAt / bhagnasyAtmarathasyaiva, cakramAdAya zastrayan chinneSu kautukAd yoktrarazmiSu dviSatA zaraiH / kasyApi dhanurAkRSTisthAmnA'bhUdunmukho rathaH itaH sAtyakinA kRSNajayArNavahimAMzunA / jigye bhUrizravA bhUpo, yoktrabaddhagalagrahAt // 339 // star krodha, kRtarodhau parasparam / ayudhyetAmanAdhRSTi-hiraNyapRtanApatI athoddhRtAsi-phalakau, balakautukakAriNau / utsRjya rathamanyonyaM, krodhAd vIrAvadhAvatAm // 341 // anAdhRSTikRpANena, sarpeNevAtha sarpatA / hiraNyasya samaM prANAnilaiH kIrtipayaH pape atrAntare raNoddhRtadhUlIbhiriva dhUsaraH / aparAbdhau gataH snAtumahAmahAya nAyakaH arthA''tmasthAnamAyAtau, sAyaM vyUhAvubhAvapi / kalprAntaviratau pUrva - pazcimAmbhonidhI ivaM // 344 // myUhayoranayorvIravyUho'tha raNakautukI / caturyugImiva zyAmAcaturyAmImamanyata atha tadyuddhakIlAlanadIraktAdivAmbudheH / udiyAya raviH kupyatkAntAdRkkoNazoNaruk atha nijaM nijaM vyUhaM viracayya raNotsukAH / agarniSurjarAsandha - janArdanacamUcarAH " jarAsandhAbhiSikto'tha, zizupAlazcamUpatiH / puraskRtyAzvasainyAni pracacAla prati dviSam anAdhRSTiratho vAhavAhinIM sthirayan puraH / acaskhalat khalamamuM, sindhupUramivAcalaH utpATyotpATya nistriMza-gadA- paTTiza- mudgarAn / tato yuyudhire dhIrAsturaGgAzca jiheSire vyAlolaMtpAdakaTakabaddhavadhagrahotthitam / bhraSTaM ko'pi samityazvavAramArohayaddhayaH chinnAgrapAdatuNDo'pi, ko'pyazvaH samarAntarAt / // 345 // // 346 / // 347 // // 348 // // 349 // // 350 // // 351 // 'nA 352 // ' krAman pAzcAtyapAdAbhyAmAcakarSa niSAdinam khuramitroTayannatrAvalIM dviDGghAtaniHsRtAm / ko'pyazvaH samare'dhAvat, svasAdimanasA samam // 353 // 'chinnamaulI dviSA kaucit, turaGgama-turaGgiNau / pradhAvane ca ghAte ca spardhayeva na nirvRtau // 354 // 'azvaH ko'pyurasA''hatya, sAzvavArAn puMro harIn / dhAvannapAtayad yuddhazraddhAM ca nijasAdinaH // 355 // 4 31 . }: # : 1 no'cchinat tasya, khaMtA0 saM0 // to va saM0 // 5'vIrA' [saM0 // " 2018 3 [ trayodazaH : S ' 2 nijanijavyU' khatA0 // 3 'tya ca sai' saM0 // i 5
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH]. . dharmAbhyudayamahAkAvyam / 169 hayataH patitau pAdakaTakaskhalitakramau / kezAkarSAdayudhyetAM, zastryA kaucidadhomukhau // 356 // sAraNena raNe japne, tadA rAmAnujanmanA / javanAkhyo jarAsandhayuvarAjo mahAbhujaH // 357 // tataH sutavadhakruddho, jarAsandho'pi janivAn / daza rAmasutAn tAyavyahAdhinakharAniva // 358 // kRSNo'pi zizupAlasya, mUrdhAnamasinA'cchinat / cakrAdhirUDhakalazaM, kulAla iva tantunA // 359 // tadA'STAviMzatistatra, jarAsandhasutA hatAH / balena muzalenA''zu, nijAGgajavadhanudhA // 360 / / jarAsandherna cApatyapeparoSAndhacakSuSA / Ahato gadayA raktaM, vaman bhuvi valo'patat // 361 // tadA bandhuparAbhUtikrodhAvirbhUtidurdharaH / jarAsandhabhuvo'bhetsId, viSNurekonasaptatim // 362 // tado ravirodhena, krodhena magadhAdhipaH / jvalaMzcacAla kRSNAya, zaramAyeva kesarI // 363 / / __ ihAntare jarAsandhazarAsAratiraskRte / abhavad yadusainye'smin , hato haririti prathA // 364 // tadA''kulaM yadukulaM, zrImAn nemirvilokayan / rathaM mAtalinA yuddhe, sasambhramamavibhramat // 365 // athendacApanimuktaiH, zaraiH svAmI riputrajam / AcchAdayaduDDastomaM, karairiva divAkaraH // 366 // eka eva tadA svAmI, vizvarakSA-kSayakSamaH / vipakSakSmAbhRtAM lakSaM, rurodhA'ghAtakaiH zaraiH // 367 // kirITeSu dhvajAgreSu, kuntaprAnteSu sAriSu / phalakeSvAtapatreSu, petuH prabhupatatriNaH // 368 // atha zrInemisAhAyyalabdhotsAho yaduvrajaH / pareSumArutaprattodyamo dava ivAjvalat // 369 // bhImastaMdA raNakSoNAvanviSyAnviNya kauravAn / karIvonmUlayAmAsa, vanAntaH sallakItarUna // 370 / / bhAsvAnAzvAsanAmApya, valo'pi pravalodyamaH / arIn vyarIramad vAyuH, kajjaladhvajavajavAt // 371 // ___ sadyo'jabrajadhvaMsobuddhakaMsavadhakrudhA / jiSNuM jagAda jAjvalyamAnadhImagadhAdhipaH // 372 / / ayudhyamAno mallAnAM, pazyan kautUhalaM chalAt / are| vIrakulotsaH, kaMsaH kila hatastvayA // 373 // tasmin raNAGgaNotAle, kAle dattaprayANake / palAyyA''zu praviSTo'si, payodhiparikhAM purIm // 374 / / tavAdya kena devena, dattA durmada! durmatiH / sa tAdRzo dRzormA , yadasmAkamaDhaukathAH // 375 // kukSau kasyoM sa kaMso'sti ?, vada tvAM hanmi helyaa| pratijJAM pUrayAmyadya, tAM jIvayazasazcirAt // 376 // tatastamAha govindaH, kimAlapasi bAliza ! / kaMsakuJjarasihasya, jaradgava ivAsi me // 377 // kaMso'sti vAmakukSau me,kukSiH zUnyastu dkssinnH| ihA''viza javAd yena, tRptaH khelAmi bhUtale // 378 // pratijJAM pUraya rayAt , tAM jIvayazaso'dhunA / tvatpreyasInAM sArthena, yAtvasau dahanAdhvanA // 379 // atha kuddho'kSipad bANAn, magadhazcicchiduzca tAn / divi kRSNazarA bhAnukarAniva payodharAH // 380 // parjanyAviva garjantau, tarjayantAvubhau mithaH / yuyudhAte krudhA tejaHpiJjarau kuJjarAviva // 381 // tayostadeSujAtena, jAte nabhasi maNDape / nApUri nAkanArINAM, raNAlokanakautukam // 382 / / zastraistamaparaiH zatrumajeyaM paribhAvayan / megadhezo'stramAgneyaM, vAgneyaM vizikhe nyadhAt // 383 // jvalanaH prajvalannughaddhamalekhAGkitastadA / zatrudAhaM pratijJAtuM, muktacUla ivAbhavat // 384 // athA''lokya balaM jvAlAjibajvAlAkulAkulam / ambhodAstraM mahArambho, jambhAreranujo'mucat // 385|| 1'na tatputrapeSa khaMtA0 // 2 acchA khaMtA0 // 3 kumbhaprA khaMtA0 // 4 'totsAho dava khaMtA0 saM0 // 5mAge khaMtA0 // 6 stathA khaMtA0 // gha. 22
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 saGghapaticaritAparanAmaka ' [trayodazI naika kezavasainyAni, tApayantaM hutAzanam / maho'pi magadhezasya, zAnti ninyustadA'mbudAH // 386 // dhRtendracApo, nistApaH, zarAsAraistadA'mbudaH / zrInemiriva nIlazrIrarisainyAni baddhavAn // 387 // vilokayan nRpo meghadhArAsArAkulaM balam / yazomAlinyamucchettuM, mumuce'straM sa pAvanam // 388 // drutaM. vidudruve vAtairdhanaDambaramambaram / magadhezapratApazca, bhAsvAn duHsahatAmadhAt // 389 // saGkocaM pRtanAGgeSu, kurvANaM pramidurdharam / vAyuprakopaM hanti sma, harirvAtAzanauSadhaiH // 390 // yaza kSIraM ca vAtaM ca, pItvA te magadhezituH / pratApadIpaM phUtkAraiH, zamayanti sma pannagAH // 391 // atho phaNiphaNAghAtakAtarAM vIkSya vAhinIm / mumocAstraM nRpo dhairyacAru gAruDamutkaTam // 392 // tatapakSAstato lakSasaGkhyA rurudhurudhurAH / garuDA gaganaM merukulotpannA ivAdrayaH // 393 // garuDairatha kaMsArina gAstre viphalIkRte / bhAsvAnapi mumocAstraM, tAmasaM nAma sagare // 394 // vidadhAnastadA'pAstavAta mArtaNDamaNDalam / andhakArairjagannetrabandikArairvijRmbhitam // 395 / / valitaiH skhalitairaGgainijaireva parairiva / apazyanto'pyabadhyanta, jarAsandhabale bhaTAH . // 396 // mumocAstramatha prauDhavairo vairocanaM nRpaH / pratApairiva tad bhAnubhArairAvirabhAvi khe // 397 // mUleSu jagmurnAgAnAM, turaGgi-rathi-pattayaH / nArAyaNabale tApAkrAntA yAntu ka dantinaH // 398 // Ahavai rAhavIyAstraM, nidadhe'tha yadUdvahaH / celastataH karAlAsyA, rAhavo bahavo'mbare // 399 // agilannatha mArtaNDamaNDalAni sahasrazaH / AkAzaguphalAnIva, te pakSiNa iva kSaNAt // 100 // atRptA iva mArtaNDamaNDalaigilitairatha / vidhubhrAntyeva te'dhAvan , paravIrAnanAnyabhi // 401 // lIlAniSphalitAzeSadivyAstreSu praimAthiSu / rAhuNvatha krudhA cakraM, praticakrI mumoca tat // 402 // bahUnAmapi rAhUNAmathA''dhAya vadhaM yudhi / hari pratyacalaccakraM, sahasrAMzusahasraruk // 403 // sambhUya yadubhirmuktAnyapi zastrANi bhasmayat / dAvapAvakavacakra, vanamAlinamabhyagAt // 404 // Asanne'pi tadA''yAte, cakre'sminnarkakarkaze / nA'gAd govindavaktrendurmandimAnaM manAgapi // 405 // tadA yAdavasainyAnAmAkulaistumulAravaiH / paramArthavido'pyantazcakSubhuH kuladevatAH // 406 // kruddhastrImuktatADakatADaM kaSTapradaM tadA / nAbhipiNDikayA cakraM, tat pasparza hareruraH // 407 // utko yAvajarAsandhA, pazyatyarizirazchidAm / tAvad viSNoH kare cakraM, dadarza vyoni bhAnuvat // 408 // abhavad vAsudevo'dya, navamo'yamiti bruvan / viSNau vyadhita gandhAmbu-puSpavRSTiM suravrajaH // 409 // . pUrvAbdhiriva kallole, raviM cakraM kare dadhat / atha kRSNaH kRpAviSTo, jarAsandhamado'vadat / / 410 // ' AjIvamazirAjIvabhramarIbhUya bhUyasIm / bhaja lakSmI jarAsandha !, bandho! sandhehi jIvitam // 411 // athAbhyadhAjarAsandho, mudhA govinda ! mAdyasi / maducchiSTena labdhena, cakreNa cchatradhAravat // 412 // / taduccairmuJca muJcAho !, cakraM mAM prati samprati / re re! madIyamevedaM, prabhaviSyati no mayi // 413 // tataH kRSNakaronmuktaM, sphuliGgaiH piGgaya dishH| tadAyudhaM jarAsandhaskandhabandhaM dvidhA vyadhAt // 414 // '. caturtha narakaM ninye, jarAsandhaH svkrmbhiH| jayojjvalastu kRSNo'sthAd, vsudevaagmotsukH|| 415 // . jarAsandhavadhaM zrutvA, tadvaiH khecarairitaH / vimucya raNasaMrambha, vasudevaH samAzritaH // 416 // - gRhItopAyanaiH sAkaM; tairvidyAdharapuGgavaiH / pradyumna-sAmbavAn kRSNaM, vasudevaH samAyayau // 417 // 1degmbare khatA0 // 2 pyayudhya khaMtA0 // 3 pradhAviSu khatA0 // 4 'turthana khatA0 //
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . dharmAbhyudayamahAkAvyam / 171 atha prIto hariH sarvaiH, khecaraicarairvRtaH / vasudhAM sAdhayAmAsa, trikhaNDAM caNDavikramaH // 418 // bharatArddha vijityAtha, praviSTo dvArakApurIm / sa bheje sambhRtaM bhUpairabhiSekamahotsavam // 419 // sambandhi-bandhuvargeSu, sevakeSu suhRtsu ca / yathaucityaM dadau rAjyasaMvibhAgaM gadAgrajaH // 420 // itthaM nirmathitAzeSopasarga-graha-vigrahaH / govindo vidadhe nyAyadharmazarmamayIM mahIm // 421 // paricarati purIyaM vAridhau nyAyadharma vyatikaramakarandasyAravindasya lakSmIm / jitasitakaramUrtisphUrtibhiH saccaritrai riha viharati haMsaH kaMsavidhvaMsano'sau // 422 // // iti zrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAni __ zrIsaGghapaticarite lakSmyake mahAkAvye harivijayo nAma trayodazaH sargaH // vizvasminnapi vastupAla ! jagati tvatkIrtivisphUrtibhiH, zvetadvIpati kAlikAkalayati svarmAlikAnAM mukham / yastaistAvakakIrtisaurabhamadAnmandAramandAdare, varge svargasadAM sadA cyutanijavyApAraduHsthaiH sthitam // 1 // // granthAnam 430 // ubhayam 4690 / / 1 m 404 / ubhayaM graMtha 4579 vatA0 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH srgH|.. khelannito'pi zaiveyaH, kRSNAyudhagRhaM gataH / yAmikena niSiddho'pi, pAJcajanyaM kare'karot // 1 // zaGkhamAdAya haMsAyamAnamAnanapaGkaje / nemirdadhmau dRDhadhvAnabadhirIkRtaviSTapaH // 2 // / cucumba matsutaM zaGkha, vizvasvAmIti harSataH / vIcIhastairnana bdhistena dhvAnena vistRtaiH // 3 // dadhmau madadhikaprANaH, kaH kambumiti cintayan / kRSNaH zastragRhArakSaivijJapto nemivikramam // 4 // athA''gataM puro nemi, prItaH prAha janArdanaH / nijaM bhujabalaM bhrAtarmama yuddhena darzaya , // 5 // jagAdAtha jagannAtho, yukto naiva raNotsavaH / bAhuballivinAmena, mantavyastu balAvadhiH // 6 // pratipadyeti kRSNena, dhRtamatyAyataM bhujam / vajrArgalanibhaM nemirmaNAlavadanAmayat // 7 // : dhRte'pi neminA bAhau, bAhuyugmena kezavaH / lalambe drumazAkhAyAM, zAkhAmRga ivotplutaH // 8 // nemernamayituM bAhumazaktaH prAha kezavaH / jetAsmi tvalenAhaM, sAhaGkArAnapi dviSaH // 9 // " evaMvidhabaloddAmoariSTanemirgrahISyati / mama rAjyamiti dhyAyannUce devatayA hariH // 10 // purA namijinenoktaM, bhAvI nemirjinaH sa hi / kumAra eva bhavitA, vratI tanmA bhayaM vidhAH // 11 // matvedamatha sammAnamatimAtraM jinezituH / cakAra rukmiNIkAnto, revatIramaNo'pi ca // 12 // ' avikArimanAH svAmI, yauvanastho'pi bAlavat / akheladaskhalannantaHpure'pi bala-kRSNayoH // 13 // atha kRSNo vasantatau, sAntaHpura-puravajaH / jagAma svAminA sAkaM, raivatAcalakAnanam // 14 // ' : tat kRSNena samaM nemirakrIDat kAminIjanaiH / sagbhiH pratyupakurvANo'pyavikurvANamAnasaH // 15 // ahardivamiti krIDAM, vidhAya garuDadhvajaH / AjagAma punaravatI zrIneminA saha // 16 // " RturAjamatho jitvA, vasantaM bhuvane'dbhutam / grISmarturudyayau caNDamArtaNDena pratApavAn // 17 // ' . zrIcandanarasaiautavasanairapi dehinaH / mUrteISmarturAjasya, yazobhiriva rejire // 18 // ' / hRte nadI-nadAdInAM, sarvasve bhAsvataH karaiH / nadInadezaH smero'bhUt, dhigaho ! jaladhIhitam // 19 // .. pratApaM tapanasyocaistadA vIkSyeva vairiNaH / peturbhItAni zItAni, kUpeSviti himaM payaH // 20 // nabho'pi prasRtaM manye, dharmahRtpavanAzayA / taccirAllavayate'rkeNa, mahAntastena vAsarAH // 21 // . atha sAntaHpuro viSNurneminA saha jagmivAn / tadaiva raivatodyAnasarasIM krIDituM rasI // 22 // sarasi svacchanIre'smin , samaM strIbhibabhau hriH| vyomnIva candrikApUrNe, tArAbhiH saha candramAH // 23 // gaurAgISu ca khelantI, sahelaM hari-neminau / cazcaJcampakamAlAsu, bhejAte amarAviva // 24 // ' strINAM nitambasambandhavRddhAmbupihitAmbuje / mukhAmbujeSu bhRGgANAM, dRzaH sarasi babhramuH // 25 // . ' :: svastanapratimAM vIkSya, dhAvatyUau mRgIdRzaH / hari bhejurbhayAdambhaHkumbhikumbhasthalabhramAt // 26 // ' . ... 1.kare dadhau saM0 // 2 te tu ne khaMtA0 sN0|| 3 "nAma".khatA0 // 4 ramajA khtaa0|| 5 te tadA nadA khatA0 // 6 degkhAmbhoje khatA0 saM0 // 7 jumiyA vAsthakuH saM0 //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH . dharmAbhyudayamahAkAvyam / 173 loladambhoruhakare, rasavadbhistaraGgakaiH / nipatya capalaiH kAntAvakSojeSu vyalIyata // 27 // jalayantrojjhitaM nIraM, muhurjiyataH karAt / sAntamiva rAgeNa, tadA netreSu yoSitAm // 28 // strINAM tadA karAghAtaile garjati meghavat / nRttA grISmamapi prAvRTakAlayanti sma kekinaH // 29 // manomude varaM muktvA, devaraM prati neminam / tAstatazcakrire nIraprapaJcaM narmakarmaThAH // 30 // karoddhatairapAM pUrairatha tAsAM nirantaraiH / tadA na vinyathe nemirabdamuktairivAcalaH // 31 // samantataH samaM tAmiH, kRtapratikRtau kRtI / cikrIDa neminAtho'pi, tadA pAthomiradbhutam // 32 // iti khelantamAlokya, tadAnI neminaM mudA / kRtArthIkRtahakU tasthau, ciraM payasi kezavaH // 33 // nirgatya sarasastIre, tadA tasthuH sasammadAH / andevya iva dedIpyamAnA mAdhavayoSitaH // 34 // atha niHsRtya dantIva, neminAtho'pi palvalAt / latAbhiriva kAntAbhistAmiyApte pade yayau // 35 // prahRSTA rukmiNI rukmapIThe nemi nyavezayat / vAsasA dAsasAmAnyamaGge cAsya mRjAM vyadhAt // 36 // athA''ha rukmiNI neminAthaM madhurayA girA / ahaM kiJcana vacmi tvAM, devaraM deva! raJjitA // 37 / / jitaM balena kAntyA ca, kezavaM bAndhavaM jaya / vidhAya baddhasambandhamavarodhavadhUjanam // 38 // zrInAmeyAdayastIrthakarAH ke na mumukSavaH ? / pariNIya samutpannasUnavo dadhire vratam // 39 // tvamapyato vivAhena, pitR-prAtR mRhajjanam / Anandaya dayAsAra!, dayAsthAnamidaM mahat // 40 // ityuktvA rukmiNI satyabhAmAprabhRtibhiH saha / papAta pAdayo meH, pANigrahakRtAgrahA // 11 // tataH satRSNaH kRSNo'pi, pANigrahamahotsave / kurvannabhyarthanAM namaH, pANau dIna ivAlagat // 42 / / anye'pi yadavaH sarve, vivAhe vihitAgrahAH / babhUvurneminAthasya, puraH paTucaTUktayaH // 13 // striya etA amI mUDhAstadeSAmitthamArahe / kAlanirgamanaM kartu, yuktaM vacanamAnanam // 44 // kadAcidapi lapsye'hamihArthe sandhidUSaNam / dhyAtvedamomiti proce, zrInemistAnamodayat // 15 // zivA-samudravijayau, tatkathAkathake nare / dAtuM nApazyatAM vastu, rAjye'pyAnandamAnataH // 46 // svabandhorucitAM kanyAmanviNyannatha kezavaH / abhASi bhAmayA''ste yanmama rAjImatI svasA // 17 // hariH smRtvA'tha tAM smitvA, yayau yadu-balaiH sms| nivAsamugrasenasya, nabhodezamivAMzumAn // 18 // abhyutthAyograseno'pi, viSvaksenaM sasambhramaH / bhadrapIThe nivezyAne, tasthAvAdezalAlasaH // 49 // yAcito nemaye rAjImatI kRSNena sa svayam / tatheti pratipadyAtha, saccakre cakriNaM mudA // 50 // tataH kRSNena vijJaptaH, samudravijayo nRpaH / vivAhalagnamAsannaM, pRSTavAn kroSTukiM tadA // 51 // datte'tha zrAvaNazvetaSaSThyAM kroSTukinA dine / ugrasena samudrorvInAthau tUrNamasajjatAm // 52 // atha pANigrahAsannadine nemi yadustriyaH / prAGmukhaM sthApayAmAsustAraprArabdhagItayaH // 53 // tamasnapayatAM prItyA, rAma-dAmodarau svayam / baddhapratisaraM nemiprabhu, nArAcadhAriNam // 54 // agAdathograsenasya, niketaM tAyaketanaH / svayaM tadvidhinA rAjImatImapyadhyavAsayat // 55 // athA''gatya gRhaM viSNurimA nirvAhya zarvarIm / mudA saMvAhayAmAsa, vivAhAya jagadgurum // 56 // atha zvetAMzuvallokahakairavavikAsakaH / zrInemiH zvetazRGgAraH, zvetAzvaM rathamAsthitaH // 57 // tUryanirghoSasaMhUtapuruhUtavadhUjanaH / bandivRndamukhonmuktaiH, sUktairmukharitAmvaraH // 58 // 1tapurIjanaH khaMtA0 saM0 //
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' [caturdazaH 174 saGghapaticaritAparanAmakaM / gIyamAnaguNagrAmo, hRSTairvandhuvadhUjanaiH / kAmaM jAmisamUhena, kriyamANAvatAraNaH .... // 59 // ' : samaM samauryadubhiryadunArIbhirapyatha / ugrasenagRhAsanno, jagAma jagadIzvaraH // 60 // kalApakam // .! vayasyAbhirabhiprAyavidbhiH sA preritA tataH / gavAkSamAyayau rAjImatI nemididRkSayA , // 61 // , AyAti vizvamAlinyabhidi nemau bhayAd gatam / pazcAlakSmeva vaktrendordadhAnA kabarIbharam / / 62 / / sImantasImni bibhrANA, muktAstavakamadbhutam / lAvaNyAmbhodhisambhUtanavanirlAlchanenduvat // 63 / / madanadviradAlAnamaNistambhAnukAriNA / bhAlasthalasthakAzmIratilakena vibhUSitA // 64 // samArUDharati-prItipriyazailUSazAlinA / bhrUrajjusajjitenocairnAsAvaMzena bhAsurA // 65 // hagbhyAM yogyAkRte kSisaH, karNakoTaramadhyagaiH / vizikhairiva 'rAjantI, kaTAkSairvRtapAtibhiH // 66 // .' antarbhittisagnAsAvibhaktau maNibhAsurau / kapolau bibhratI kAmapreyasyorvAsavezmavat // 67 // ' AsyendunA nipItasya, zazAGkayazaso'dhikAn / udgArAniva tanvAnA, smitadantadyuticchalAt // 68 // . priyAnurAgaM cittAntaramAntamiva nirbharam / uddhAntamadharacchAyAcchamanA dadhatI mukhe // 69 // kraSTuM nAbhIhUdAdIzadagdhaM magnamiva smaram / dAmnevAsyendumuktena, muktAhAreNa hAriNI // 70 // 5, dadhAnA mekhalAralaM, dIparUpamiva smaram / udyatkajjalalekhAbharomarAjivirAjitam // 1 // / pAdAbhyAmaGgulizreNizoNitakSoNimaNDalA / tarjayantIva padmAni, maNinU purasiJjitaiH // 72 // . harSapIyUSavarSeNodbhinnaromAkurotkarA / sA''ruroha varArohA, gavAkSaM vIkSitA janaiH // 73 // : // dvAdazabhiH kulakam // , vizvautizAyisaubhAgya-bhAgya-lAvaNyasampadam / pibantI nirnimeSAkSI, sA devIbhUyamanvabhUt // 74 // . vivoDhumapyupAyAntaM, sA taM vIkSya vyacintayat / etatpANigrahe yogyaM, bhAgyaM kiM me bhaiviSyati // 75 // .. itazcA''karNayan nAnAjIvAnAM kaNaM ravam / jAnannapi jino'pRcchat , kimetaditi sArathim // 76 // atha sArathinA'bhASi, devA''tithyakRte tava / ugraseno'grahIjIvAn , jala-sthala-nabhazcarAn / / 77 // tat sarve'pi kRpAkAnta !, vATakAntaH sthitA amii| tanvate tumulaM prANabhayaM yena mahAbhayam // 78 // ... taduvAca yadusvAmI, yatrAmI santi jantavaH / syandanaM naya tatrAmumityakArSIca sArathiH // 79 // atha vyaloki dInAsyaiH,prANibhirvadhyatAM gtH| svoktyA rakSeti jalpadbhiH, piteva tanujaiH prabhuH // 80 // . karuNAkariNIkelikAnanenAtha neminA / amI sarve'pyamocyanta, javAdAdizya sArathim // 81 // . mukteSu teSu jIveSu, karuNAvIcivArghinA / syandano jagatAM patyA, pratyAvAsamacAlyata // 82 // . zivA samudravijayaH, kRSNa-rAmAdayo'pyatha / svasvayAnaM samutsRjya, zrImanneminamabhyaMguH // 83 // ' tato neminamUcAte, pitarau sAzrulocanau / tvayA jAta! kimAravdhamidaM naH pratilomikam ? // 84 // prabhuHprAha mayA''ravyametadvizvAnukUlikam / pazuvanmocayiSyAmi, yad yuSmAn svaM ca bandhanAt // 85 // tadAkAtha mUrchAlau, pitarau petatuH kSitau / candanAdibhirAvAsya, kRSNastau nemimabhyadhAt // 86 // .. dhik ! te vivekitAmetI, pazUnapyanukampase / dodUyase punarmAtR-pitR-bandhu-suhRjjanAn // 87 // . ' ' 1 kulakam vatA0 // 2 ayaM zlokaH vatA0 nAsti // 3 bhavediti khatA0 saM0 // .4 ruNAravam khaMtA0 saM0 // 5 ntadhRtA saM0 // 6 bhyayuH khatA0 // 7 metAn , pazU khatA0 // . !
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] , . dhrmaabhyudymhaakaavym| 175 tato'bhyadhAt prabhuH kRSNa!, noktaM yuktamidaM tvyaa| vicAraya ciraM vandho !, nirbandhasyA''yati mama / / 88 // saMsArasukhamApAtamadhuraM syAdapathyavat / priyaGkaraH priyazcAyaM, zamastu kaTujAyuvat // 89 // sarveSAM tat priyAkartuM, prazamo'yaM zrito myaa| hitaM yat pariNAme hi, hitaM tat pAramArthikam // 90 // ityuktvA svajaneSvazrugadgade' rudatsvapi / samAjagAma zrInemihamudvAhaniHspRhaH // 91 / / tadA ca samayaM jJAtvA, prbhulokaantikaamraiH / mudA vijJapayAJcakre, nAtha! tIrtha pravartaya // 92 // athA'sau vArSikaM dAnaM, dAtuM prArabdhavAn prabhuH / kAruNyasAgaraH saptavatagrahaNanizcayaH // 93 / / anyatazcalite vizvasvAminyatha ravAviva / bheje mUrchAmiyaM rAjImatI rAjIvinIva sA // 94 / / amandaizcandanasyandaiH, kaumudIkomalairatha / abhiSiktA vayasyAbhirbuddhA kumudinIva sA // 95 / / sakajjalairazrujalaiH, kapolalulitairatha / vilalApeyameNAGkavimbayantI mukhAmbujam // 96 // re daiva! yadi bhAle me, na nemilikhitaH patiH / tataH kimiyatI bhUmi, tvayA'hamadhiropitA // 97 // yadi nemina me bhAvI, bhartA kiM daukitastataH / tannA'lavdhanidherduHkhaM, dRSTanaSTanidherhi yat // 98 // kA'haM ? ka nemirityAsIt , tvatpatitve mano'pi na / tvaviraiva vivAhArthe, svAminnasmi pratAritA // 99 // tvayA'ropi mamodvAhamanorathataruH svayam / unmUlayannimaM svAminnAtmano'pi na lajjase ! // 100 // krandantIti, vayasyAbhirniSiddhA kthmpysau| nizcikAyeti zaiveya, eva devo'stu me gatiH // 101 // vavarSa vArSikaM dAnamitazca zrIzivAsutaH / samudravijayAdInAM, jalaM ca nayanoccayaH // 102 // klaptadIkSAbhiSeko'yamathAzeSaiH surezvaraiH / nAmnottarakuru ratnazivikAmAruroha saH // 103 // surA-'sura-narairmAtR-janaka-svajanairapi / svAmI parivRto rAjapathena prAcalanmudA // 104 // tadA''lokya gRhAsannaM, prasannaM neminaM jinam / avApa vyAkulA rAjImatI mUrchA muhurmuhuH // 105 // athA''sasAda zrInemiH, sahasrAmravaNaM vanam / vanAntalakSmIdhammillatulyaraivatakAcalam // 106 // pUrvAhe zrAvaNazvetaSaSThyAM SaSThena sa prabhuH / pUrNAvdatrizatIko'tha, prAvrajat tvASTrage vidhau // 107 // pratISya kezAn devezo, dUSyaM skandhe vibhoryadhAt / tAn parikSipya dugdhAbdhau, tumulaM ca nyaSedhayat // 108 // sAmAyikamathA''dAya, manaHparyayamAsadat / zrImAn nemizca saukhyaM ca, prapede nArakairapi // 109 // bhUbhujaH prAvrajastatra, sahasraM saha neminA / sa taiH prabhAdbhutaivyA'ptaH, sahasrAMzurivA''vabhau // 110 // atha natvA gate loke, paramAnnena pAraNam / dvitIye'hni vibhuzcakre, varadattadvinaukasi // 111 // athotsave kRte tatra, tridazezairyathAvidhi / vijahArAnyataH svAmI, karmanirmathanodyataH // 112 // rathanemiratho nemeranujo madanAturaH / upAcaraciraM rAjImatI pANigrahecchayA // 113 // hemapAtre'nyadA pItaM, vAntvA dugdhaM prayogataH / pivedamiti taM nemirathaM rAjImatI jagau // 114 // sa tAmuvAca zvAno'smi, kimu vAntaM pibAmi yat / / sA'pyAha nemivAntAM mAM, bhoktukAmo'si kiM tataH? // 115 // Azvine mAsi pUrvADhei'mAvAsyAyAM kRtaassttmH| vetasAdhaH prabhuH prApa, kevalaM vASTrage vidhau / / 116 // ___. 1t punaH ka khatA0 // 2 yasyAyaM khaMtA0 // 3 pu vada khaMtA0 // 4degndacanda khaMtA0 saM0 // 5 yannamuM svA khaMtA0 // 6 vAtmajaH saM0 //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 'saGghapaticaritAparanAmaka [ caturdazaH 1 / / 121 // devaiH samavasaraNe, vihite'tha yathAvidhi / alaJcakre vibhuH siMhAsanaM siMha' ivAcalam // ' 117 // athAssitaM vibhuM matvA, hariH parijanaiH samam / samAgatya namaskRtya, jinaM hRSTo niviSTavAn // 118 // - tatazva varadattAdInekAdaza gaNezvarAn / vibhuH pravartinIM cakre, rAjaputrIM ca yakSiNIm // 119 // devakyudarajaiH SaDbhirdvAtriMzadvallabhAyutaiH / nAgasadmasthitairyukte'gAd maMdrilapure vibhuH // 124 // amI caramadehAH SaT, prAvrajan nemibodhitAH / vijahuH svAminA sArka, dvArakAM ca yayau vibhuH devakIsUnavaH SaT te, bhUtvA yugalinaH kramAt / devakyAH sadanaM jagmuH, SaSThAnte pAraNecchayA // muditA vIkSya kRSNAbhaM, pUrvAyAtaM munidvayam / devakI modakaiH siMhakesaraiH pratyalAbhayat // dvitIyaM yugmamAyAtamapyasau pratyalAbhayat / yugmaM tRtIyamAyAtamathAbhASata devakI kiM digmohAnmuhuH prAptau yuvAM ? kiM me matibhramaH / kiM vA bhaktAdikaM nAtra, labhante puri sAdhavaH 1 // 125 // tAvUcatuH kimAzaGkA?, yad vayaM SaT sahodarAH / tridhA yugalino bhUtvA bhRzaM tvagRhamAgatAH // 126 // tad dadhyau devakI kRSNatulyAH kiM me sutA amI ? | uktA'timuktakenAhaM jIvatputrASTakA'si yat 122 // 123 // // 124 // // // 130 // iti zrI minaM praSTuM dvitIye'hni jagAma sA / Uce nAtho'pi tadbhAvaM, matvA te SaDamI sutAH teSAM jIvitavRttAntamAkarNya ca vibhormukhAt / sA vavande pramodena, SaDimAn SaDaricchidaH // Uce ca madbhuvAM rAjyamutkRSTamathavA vratam / nAGke yallAlitaH ko'pi, sutastadatibAdhate // prabhuH prAha tvayA'hAri, sapatnyA rasaptakam / prAgbhave yat tvayA tasyai, rudatyai caikamarpitam // 131 // tatprAkkarmaphalenAmI, na tvayA pAlitAH sutAH / zrutveti sA yayau saudhamaSTamAtmajakAGkSiNI // 132 // matvA mAturabhiprAyaM, govindo naigameSiNam / devamArAdhayAmAse, tuSTaH so'pyevamabravIt // 133 // bhAvI tavAnujaH kintu, yauvane pratrajiSyati / tacca tasmin gate kRSNaH prAtarmAturnyavedayat // 134 // tadA ca devakIkukSau, devaH ko'pi divacyutaH / avatIrNaH zubhasvamasUcitAdbhutavaibhavaH babhUva samaye vizvarUparUpastataH sutaH / nAmnA gajasukumAlo, devakyA lAlitaH svayam // upayeme kSmApasutAmeSa nAmnA prabhAvatIm / somAM ca kSatriyAjAtAM, somazarmadvijAGgajAm // udyauvanaH samaM tAbhyAM,zrInemivyAkhyayA gajaH / dhImAnutpannavairAgyaH, priyAbhyAM prAvrajat samam pRSTvA prabhuM smazAne ca matimAn pratimAM vyadhAt / dRSTaH zvazurakeNAtra, brahmaNA somazarmaNAM // saiSa pravrajya matputrIM, vyaDambayaditi krudhA / citAGgAracitaM mUrdhni, ghaTIkaNThaM nyadhAd dvijaH // dagdhakarmendhano'GgAraistairivAdbhutabhAvanaH / gajaH kevalamAsAdya, prapede paramaM padam // 135 // 136 // 137 // // // // vIkSituM dIkSitaM prAtaH, sodaraM sAdaro hariH / vandituM ca prabhoH pAdAMzcacAla saparicchadaH // caityArthamiSTakAvAhI, dvijo vRddhaH kRpAlunA / kRtvA kRSNena sAhAyyaM, sasainyena kRtArthataH arthaM nemiM gato viSNuH, papraccha ka yayau gajaH 1 // vibhuH siddhiM munerAkhyad, vRttAntAt somazarmaNaH } 1 gazarmasthi khatA0 // 2 hila' saM0 // saM0 // 5 sa pRSTaH so'pyavadad rayAt khaMtA0 saM0 // 7 atha viSNurgo nemiM patra saM0 // | J " 127 // 128 // 129 // 138 // 139 // 140 // 141 // 142 // 143 // // 144 // 3 'sAdha, dvA' [saM0] '|' 4 paJca 6 tuM prabhupAdAbjaM cacAH khatA0 saM0 // ' de
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ or . 177 dharmAbhyudayamahAkAvyam / kRSNo'pRcchadatha krodhAt, kathaM jJeyaH sa durdvijaH / / prabhuH prAha tvadAloke, ziro yasya sphuTiSyati // 145 // rudan kRSNo'tha -saMskArya, gajaM nijapure'vizat / somaM tathAmRtaM baddhapAdaM bahiracikSipat / / 146 // yadavo gajaduHkhena, prAvrajan vahavastataH / zivAdevI ca dAzArhA, vasudevaM vinA nava // 147 // vibhoH sahodarAH sapta, cAnye hrikumaarkaaH|raajiimtii caikanAsA, kanyA cAnyA ydustriyH|| 148 // // yugmam / / pratyAkhyAcca hariH kanyodvAhaM sotsaahmaansH| tatpunyaH prAvrajan sarvA, vasudevasya cAGganAH / / 149 // devakI-kanakavatI-rohiNIbhirvinA punaH / gRhe kanakavatyAstu, jAtaM kevalamujjvalam // 150 // tatroAmetya gIrvANaiH, kluptoccaiHkevalotsavA / pravrajyAM svayamAdAya, nemi vIkSya yayau vane // 151 // kRtvA''hAraparIhAra, tatra triMzadasau dinAn / kSiptvA niHzeSakarmANi, mokSalakSmImupAdade // 152 / / zako'nyadA sadasyAha, nA''havaM kurute'dhamam / doSAn pareSAmutsRjya,bhASate ca guNaM hriH||153|| tadazraddadhatA mArge, cakre devena kenacit / durgandhaH zvA mRtaH zyAmaH, svairaM viharato hareH / / 154 / / gandhavastajanaM.zvAna, taM prekSya prAha keshvH| iha zyAmarucau dantA, bhAnti vyomnIva tArakAH // 155 // __hayaratnaM harannavaharIbhUya puraHsaraH / Uce jitAnyasainyo'tha, svayamabhyetya viSNunA // 156 // sthirIbhava ke re! yAsi ?, mriyase muJca vAjinam / iti vAsavakalpaM taM, jalpantaM tridazo'vadat // 157 // yacchanti vAJchitaM yuddhaM, zuddhakSatriyagotrajAH / putAhavena mAM jitvA, tad gRhANa hayaM nijam // 158 // niSiddhAdhamayuddho'sau, tuSTAdatha hariH surAt / bherIM bheje dhvanidhvastaSANmAsikamahArujam // 159 / / / iti prIte sure tasmin , gate bherauM hariH pure| avAdayad yadA loke, rogaH kSayamagAt tadA // 160 // atha lakSaNa lakSaNa, tasyA bheryAH palaM palam / vikrIta rakSakeNaiSA, pUrNA zrIkhaNDakhaNDakaiH // 161 / / tAM niSprabhAvAM tajjJAtvA, ghAtayAmAsa rakSakam / hariH surAt parAM lebhe, bherImaSTamabhaktataH // 162 // taderIbhUrinAdena, sa cakre virujaM puram / parjanyagarjiteneva, gataduHkhaM mahItalam // 163 // anyeyurikAM prApto, varSAsu shriishivaasutH| tataH prabhupraNAmAya, nirmAyaH kezavo yayau // 164 // natvA zuzrUSamANo'tha, papraccha svAminaM hriH|n kiM calanti varSAsu, dattaharSAH susAdhavaH // 165 // vizvacakSurathA''cakhyau, nemirgambhIrayA girA / vahujIvakulotkarSA, varSA tannocitA gatiH // 166 // zrutveti zrIpatiH zrImAn , jagrAha niyamaM tdaa| varSAsu niHsariyAmi, kacinnAhaM gRhAna bahiH // 167 // nizcityeti harinatvA, nemi dhAma jagAma sH| ko'pi mocyo'ntarA neti, dvArapAlaM tathA''dizat // 168 // vIrAkhyastu pure tasmin , kuvindo bhaktimAn harau / avilokya hRSIkezaM, na mujhe sma kadAcana / AvAse na pravezaMsa, leme dvArasthitastataH / saparyA viSNumuddizya, cakre nityamabhojanaH // 170 // 1 deglokAt, samantAd yaH sphuTacchirAH saMtA0 saM0 // 2 'mRtaM pAdayaddhaM vahi vatAH // 3 mAtau'da khaMtA0 sN0|| 4 ka bho! yA khaMtA0 // 5 'yavaMzajAH maM0 // 6 yuddho'ya, tuSTAdeSa hariH khaMtA0 saM0 // 7 dvAri sthi' khaMtA0 // gha0 23
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178/ saGghapaticaritAparanAmakaM : [caturdazA . varSAnte, niryayau.. viSNurgrahAd bhAnurivAmbudAt / . . . . .!: apRcchad vIrakaM dhIraH, kiM kRzo'sIti nItimAn . . // 171 // tadvRtte kathite dvAsthairgRhe so'skhalitaH kRtaH / vIrakeNa samaM janme, hariNA nemisannidhau // 172 / / sAdhudharma jinAdhIzAtU , karNyamAkarNya so'vadat / nAsmi zrAmaNyayogyo'hamastu me niyamastu tat // 173 // . . na niSedhyo vratAt kazcit , kAryaH kintu vratotsavaH / / sarvasyApi mayA viSNurabhigRhyetyagAd gRham // 174 // yugmam // vivAhyAH svasutAH prAha kRSNastannantumAgatAH / / svAmitvamatha dAsyatvaM, bhavatIbhyo dadAmi kim ? // 175 // svAmitvaM dehi nastAta !, tAmirityudito hriH| grAhayAmAsa tAH sarvAH, pravrajyAM nemisannidhau // 176 // jananIzikSitA'vocat, kanyakA ketumnyjrii| bhaviSyAmi bhujiSyA'haM, tAta! na svAminI punH||177|| .. anyAH kanyA mamedRkSa, mA vadanniti viSNunA / tadvivAhadhiyA pRSTo, vikramaM vIrakaH svayam // 178 // vIrammanyastato vIraH, kuvindo'vocadacyutam / badarIstho mayA grAvNA, kRkalAso hato mRtH|| 179 // cakramArge mayA vAri, vahadvAmAziNA dhRtam / makSikAH pAnakumbhAntadhRtA dvArasthapANinA * // 180 // . sabhAsIno dvitIye'hni, vissnnurbhuumiimujo'vdt| vIrakasyAsya vIratvaM, kulAtItaM kimpyho||| 181 // yena raktasphaTo nAgo, nivasan badarIvane / nijadhne bhUmizastreNa, vematiH kSatriyo hyayam // 182 // yena cakrakRtA gaMgA, vahantI kaluSodakam / dhAritA vAmapAdena, vematiH kSatriyo hyayam // 183 // yena ghoSavatI senA, vasantI kalazIpure / niruddhA vAmahastena, vematiH kSatriyo hyayam // 184 // ityuktvA pauruSaM spaSTaM, kSatriyeSu jnaardnH| vIreNodvAhayAmAsa, svakanyA ketumaJjarIm // 185 / / / vIrakastAM gRhe nItvA, tasyA dAsa ivAbhavat / AjJayA kezavasyAtha, tAM dAsImiva cakrivAn // 186 // . __ parAbhUtA tu sA viSNuM, rudatIdaM nyavedayat / ' kRSNo'vocat tvayA'yAci, dAsyaM svAmyamamoci tat // 187 // sA'vocadadhunA'pi tvaM, pitaH! svAmyaM prayaccha me| iti prAvAjayat putrI, kRSNo'nujJApya vIrakam // 18 // ___ekadA pradadau viSNudizAvartavandanam / vizveSAmapi sAdhUnAM, mudA tadanu vIrakaH // 189 // U~ce harivi, SaTyA'dhikayuddhazataistribhiH / na zrAnto'haM tathA nAtha!, yathA vandanayA'nayA // 190 // . abhyadhatta tataH svAmI, zrImannadya tvyaa'rjite| sAkSAt kssaayiksmyktv-tiirthkRnnaamkrmnnii|| 191 / / saptamyA durgaterAyurudvRttyAdya tvayA hare / / sAdhuvandanayA baddhaM, tRtIya'nirayAvanau // 192 // kRSNo'vadat punardeyaM, vandanaM daminAM mayA / narakAyuryathA zeSamapi niHzeSatAM bhajet // 193 // dravyavandanamitthaM te, na bhaved durgticchide| ityuktaH svAminA'pRcchad, vIrakasya phalaM hariH // 194 // athAbhyadhatta 'tIrthezaH, kleza evAsya tatphalam / vanditAH sAdhavo'nena, yatastvadanuvartanAt // 195 // ' natvA'thaM nAthamAvAse, 'yayau dvaarvtiiptiH| daNDaNAkhyo hareH sUnuH, prAjannemisannidhau // 196 // 1 me, nantuM ca hariNA prabhum // khaMtA0 saM0 // 2 tvaM, svAmyaM tAta 'praya khatA0 saM0 // - 3 Uce viSNurvi saM0 // 4 yanarakocitam // khatA0 saM0 // , 5 naM. zami khaMtA0 saM0 // 6 zeSaM, mama mUlAdapi truTet khaMtA0 saM0 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ '179 sargaH] . dhrmaabhyudymhaakaavym| . anyadA karma tasyoccairudagAdAntarAyikam / svayaM na labhate so'yaM, hanti lAmaM parasya ca // 19 // sAdhavo'tha jagannAthamapecchan kiM na DhaNDhaNaH / kunApi labhate kiJcinnagare Rddhimatyapi ? // 198 // ___ athAvadad vibhume, dhAnyapUrAbhidhe purA / vipro magadhadeze'bhUdayaM nAmnA parAsaraH / / 199 / / prAme rAjaniyukto'sau, grAmyaiH kSetrANi vApayan / sItAmakarSayad bhakte'bhyupete'pi pRthak pRthak // 20 // bumukSitAnapi zrAntAnapi tRSNAturAnapi / vRSAn dAsAMzca sa krUro, mumoca na kathaJcana // 201 // ityantarAyamarjitvA, karma bhrAntvA bhRzaM bhave / DhaNDhaNo'bhUt suto viSNoH, pUrvakarmoditaM ca tat // 202 // samAkayeti saMvimaH, kRSNasUnuH puraH prabhoH / abhyagrahIdidaM yanna, bhokSye'haM paralabdhibhiH // 203 // paralabdhaM na tad bhule, labhate na svayaM kacit / kAlakSepamasAvitthaM, cakre duSkarakArakaH // 204 // ko'tiduSkarakArIti, prabhuH pRSTo'tha vissnnunaa| vyAcalyau DhaNDhaNaM sAdhu, soDhA'lAbhaparISaham // 205 / / natvA'tha svAminaM viSNuH, puraM dvAravatIM vrajan / muni DhaNDhaNamAlokya, nanAmottIrya kuJjarAt // 206 // vavande viSNunA'pyeSa, dhanyaH ko'pi muniishvrH| ko'pi zreSThIti taM sAdhU, modakaiH pratyalAbhayat / / 207 // darzayan modakAn so'pi, muniH prabhumabhASata / mama karmAdya kiM kSINaM, labdhA yanmodakA amii?||208 // jino jagAda no karma, kSINaM labdhizca naiva te|vndmaanN hariM dRSTvA, yat tvAM sa pratyalAbhayat // 209 // paralabdhimabhulAnaH, sthaNDile modakAn muniH / drAk pariSThApayan leme, kevalaM bhuuribhaavnH|| 210 // prabhuM pradakSiNIkRtya, sa kevalisamAM gataH / vihRtyAtha bhuvi svAmI, dvArakAM punarAgamat // 211 // rathanemirathAnyeyurbhikSAM bhrAntvA puraantre| valamAno guhAM kAJcit, praviSTo vRssttipiidditH|| 212 // nemi natvA tathA rAjImatI yAntI puraM prati / vRSTidUnA tamoguptA, rathanemiguhAmagAt / / 213 // rathanemimajAnantI, tamaHstomatirohitam / udvApayitumatrAsau, vastrANyUwNyamuJcata // 214 / / tAM tathA vIkSya kAmArto, rathanemirathA'vadat / purA'piprArthitA'si tvamadya me kuru vAJchitam // 215 // rathanemimayo matvA, dhvaninA bhojanandanI / saMvRtAGgI javAdeva, brIDAbhArAdupAvizat // 216 // rAjImatyA'tha jalpantyA, ciraM sAdhUcitaM vacaH / pratyabodhi tadA prIto, rathanemimahAmuniH // 217 // tadAlocya prabhorage, tapastIvrataraM caran / svacchAtmA vatsareNAsau, kalayAmAsa kevalam // 218 // vihRtya punaranyedyuH, svAmI raivataparvate / sevito devatAvRndaiH, zamavAn samavAsarat // 219 // harirAha sutAn prAtayaH prAga nasyati neminam / yacchAmi vAJchitaM tasmai, vAjinaM rayarAjinam // 220 / / zrutveti prathamaM prAtarbAlakaH pAlako mudA / turaGgasyaiva lomena, neminAthaM nanAma saH // 221 // zAmbastu prastutadhyAnanidhAnIbhUtamAnasaH / sthAnastha eva tIrthezaM, praNanAma nizAtyaye // 222 / / yayAce pAlaka: prAtarhayaM harirathAbravIt / prabhuH prAg vandito yena, dAsye tasyaiva vAjinam // 223 // gatvA'tha viSNunA pRSTaH, svAmI samyagabhASata / dravyataH pAlakaH zAmbo, bhAvataH prAg nanAma mAm // 224 // abhanyo'yamiti kruddho, nicakre pAlaka hariH / zAmyAya maNDalezatvamiSTaM caturagaM dadau / / 225 / / dezanAnte'nyadA nemi, namaskRtya janArdanaH / papraccha dvArakA'pyeSA, kadAcidyAsyati kSayam / / 226 // 1ntvA ciraM bhave / khaMtA0 saM0 // 2takAcale khNtaa.|| 3 natvA saM0 // 4 'ti zrutvA, nica khaMtA0 //
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ savapaticaritAparanAmakaM. . [caturdazA athAvada vibhuH zaurya purasImni praasrH| siSave tApasaH koJcit ; kanyAM nIcakulAM. purA // 227 // tadbhUdvaipAyano nAma, brahmacArI damI shmii| vasan vane'tra madyAndhaiH, zAmbAdyaiH saHhaniSyate // 228 // sa. purIM dhakSyati kruddho, yAdavaiH saha tApasaH / bhAturjarAkumArAt te, mRtyurbhAvI jarAsutAt / / 229 // .' zrutvA jarAkumArastat , khinnacetAH pramorvacaH / yayau vanaM jinaM natvA, tUNa-kodaNDadaNDabhRt // 230 // . zrutvA dvaipAyano'pIdaM, nRparamparayA vacaH / sarvakSayAya mA bhUvamityabhUd vanamandiraH // 2-31 // nemi praNamya kRSNo'pi, prati dvAravatIM gataH / bhAvI madyAdanartho'yamiti madyaM nyavArayat // // 232 // ' atha kAdambarI kAdambarIsaMjJaguhAntare / zilAkuNDe samIpAdreH, paurAH kRSNAjJayA'tyanan / / 233 // . evaM kSayabhiyA''pRcchaya, siddhArthaH sodaro balam / devIbhUyopakartAsmi, gaditvetyagrahIvratam // 234 // sa SaNmAsI tapastatvA, munIndrastridivaM yyau| itazca kazcit kuNDasthAM, surAMzAmbAnugaH ppauH|| 235 // zAmbAyAtha surApUrNA, cakre dRtimupAyanam / Akhyat pRSTaH sa zAmvena; zilAkuNDe sthitAM surAm // 236 // dvitIye'hni yayau zAmbaH, kumAraiH saha dudheraiH / atRptazca papau svAdurasAM svAdurasAM cirAt // 237 // ... dvaipAyanastadA dhyAnasthitaH zailAzritaH zamI / pUrvAhaheturityeSa, ruSA zAmbena kuTTitaH // 238 // kRtyA'tha taM mRtaprAyaM, yayuH sarve'pi vezmasu / kruddhasyAsya purIdAhe, pratijJAM zrutavAn hariH // 239 // , paTumizvaTubhiH zAstravacobhirbhaktibhistathA / kRSNastaM sAntvayAmAsa, na punaH zAntavAnasau. // 24 // kopakrUrAruNAkSo'pi, munIzaH kRSNamabravIt / saha rAmeNa mukto'si, puriidaahe'tibhktibhaak||2411|| hanyamAnena durdAntarmayA tava kumArakaiH / baddhaM nidAnamoti, pUrdAho'stu tapaHphalam // 242 // kRSNastapasvinetyuktaH, sarAmaH prayayauH purIm / dvaipAyananidAnaM ca, tadabhUt prakaTaM pure| // 243 // atha kRSNAjJayA'bhUvan / dharmaniSThAH puriijnaaH| tadA raivatakAdrau ca, zrInemiH samavAsarat / / / 244 // tatra gatvA prabhu natvA, cAzrauSI dezanAM hriH| pradyumna-zAmbau niSadha ulmukHsaarnnaadyH|| 245 // kumArA rukmiNI cAtra, satyAdyAzca yadustriyaH / bayaH saMsAranirviNNA, dezanAnte pravatrajuH // 246 // .. // yugmam // samudravijayAdIn sa, stuvan pravrajitAn purA / nininda svayamAtmAnaM, hrirmuhurdiikssitm| // 247 // jJAtacetAH prabhuH prAha, jAtacinnaiva zAGgiNaH / bhajante saMyama baddhA, yannidAnena kezava // 248 // / ' kiMJcAdhogAminaH sarve, svabhAvena bhavantyamI / zrutveti vidhuraM bADhaM, taM svAmI munarabhyadhAt // 249 // mA viSIda hare! bhAvI, tvamarhannatra bhArate / brahmalokaMbalo gatvA, cyutvA matyo bhaviSyati // 25 // devIbhUtastatacyutvA, punaratraiva bhArate / bhUtvA te tIrthanAthasya, zAsane mokSamApsyati / 251 / / zrutveti natvA tIrthezaM, kRSNo'gAnagarI nijAm |bhgvaan neminAtho'pi, vijhaaNraanytsttH|| 252 // 'punaH kRSNAjJayA paurA, bADhaM dharmaparAH sthitAH / dvaipAyano'pi mRtvA'bhUdatha vahnikumArakaH // 253 // pUrvavairasmRteretya, dvArakAM dagdhumuddharaH / nAlambhUSNurasau.pauratapaHpratihataH param : // 254 // varSANyekAdazAlabdhacchidro'sthAdeSa rossnnH| dvAdaze'bde pravRtte ca, lokazcittamiti vydhaat|| 55 // . * bhraSTastaponirasmAkaM, so'pi 'dvaipAyano dhruvam / ramAmahe tataH svairaM, pravartitamahotsavAH / // 256. // :....1 "durmadaiH khaMtA0 / durdamaiH saM0 // -2 na piTTi khtaa0sN0|| 3 kSo'tha, mukhatA0 saM0 // ': 4 degtmAnamekaM muhudeg khatA0 // 5 tadhoM saM0 // 6 smRteH prApto, dvAra khatA0 saM0 // . . .
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sargaH] . dharmAbhyudayamahAMkAvyam / iti mAMsAdanaM madyapAnaM ca yadavo vyadhuH / chidrAnveSI sa ca cchidraM, leme dvaipAyanAsuraH // 257 // 'uskA-nirghAta-bhUkampA-''lekhya-prahasitAdayaH / utpAtA vividhAH prAdurAsaMstasyAM tataH puri // 258 // pizAca-zAkinI-bhUta-vetAlAdiparicchadaH / dvaipAyanAsuraH so'pi, babhrAma dvArikAntare // 259. // uSTrArUDhaM dakSiNasyAM, yAntaM raktAMzukAvRtam / mahiSArUDhamAtmAnaM, svame'pazyan purIjanAH // 260 // sIrAdi sIriNo naSTaM, ratnaM cakrAdi zANiH / tatra saMvartakaM vAtaM, vicakArAsurastataH // 261 // 'kAnanAni samagrANi, digbhyo'STAbhyo'pi vAyunA / unmUlya sa purI kASTha-tRNAdibhirapUrayat // 262 // bhItyA praNazyato lokAn, digbhyo'pyAnIya duSTadhIH / dvArakAntarnicikSepa, kSaNAd dvaipAyanAsuraH / // 263 // atha kSayAnalamAye, jvalane jvAlite dviSA / tatra vAlaizca vRddhaizca, kaNThalagnamithaH sthitam // 264 // devakIrohiNIyukta, vasudevamatho rathe / RSTuM prajvalanAd rAmayuktaH kRSNo nyavezayat // 265 // na hayA na vRSA nemAstaM kraSTuM rathamIzate / stambhitAstena daityena, sthitA lepyamayA iva // 266 / / kRSNa-rAmau svasAmarthyAt , taM rathaM dvAri ninyatuH / pU:pratolIkapATe te, pidadhAvasuraH krudhA // 267 // apaattyNt| kapATau tau, rAmaH pAdaprahArataH / rathastu nAcalatU kRSyamANo'pi girizRGgavat // 268 // atha to pitaraH prAhurvatsau! drAg gacchataM yuvAm / nidAnaM sa muniH kurvan ,yuvAmeva mumoca yat / / 269 // zaraNanaH punarnemiradhunA'pyastu durSiyAm / kasyApi na vayaM ko'pi, nAsmAkamiti nizcayaH // 270 / / 'iti dhyAnavatAM mUrti, teSAmamiM vavarSa sH| mRtvA'tha divi jagmuste, rAma-kRSNau nirIyatuH // 271 // 'da mAnAM purI pAlyAM, draSTumapyakSamauzucA / AlocyA''locya tau pANDupatnaM prati celatuH // 272 // 'pure'thaM prajvalatyasmin, samasaH kubjvaarkH| ziSyo'smi neminAthasya, bhAvato'haM dhRtavataH // 273 // bruvanniti samutpATya, nIto'sau jRmbhakAmaraiH / prAMtrAjIt palhave deze, zrImannemipadAntike // 27 // // yugmam // ito'pi dhitaM kRSNaM; muktvA hastiparAda bahiH |gtvaa balo gRhItvA ca, zambalaM valitaH svayam // 275 // 'tannRpeNA'cchadantaina, dhArtarASTreNa sIrabhUta / pidhAya nagaradvAraM, cauro'yamiti rodhitaH // 276 // kSveDAitena kRSNena, balAdargalaMbAhunA | helAhatakapATena, yuktaH sIrI dviSo'jayat // 277 // atha muktvA tadudyAne, tau kauzAmbavanaM gatau / tatrAtastRSNayA kRSNastasthau rAmo'mbhase gataH // 278 // atha pItAmbaracchannatanoH suptasya kAnane / lAno jAnUparinyaste, kRSNasyAzitale zaraH // 279 // tadutthAya hari ko'yamityavAdIdamarSaNaH / upalakSya girA''gatya, jarAputro mumUrcha ca // 280 // 'labdhasaMjJo rudannAha dhigme janmedamIdRzam / ghigamA yanna tadAdIrNaH, zrutvA tat tIrthakRdvacaH // 281 // mamAraNyagatasyApi, yadabhUH zaragocaraH / tanmanye kRSNa! pUrdagdhA, na syAdarhadvaco'nyathA // 282 // atha taMmharirityAha, viSAdena kRtaM kRtin ! / tvaM jIva-yAdaveveko, vraja vegena pANDavAn // 283 // bhAvinaste sahAyAste, ciraMkSAmyAzca madirA / gaccha yAvabalo naiti, tvAMhaniSyati sa kruSA / / 284 // ityuktvA preSita saiSa govindena jraasutH| unmUlyAsmai dadau cAyamabhijJAnAya kaustubham // 285 // 1 parigrahaH khatA0 // 2 pAkrAntamAtmA' khaMtA0 saM0 // 3 staM rathaM kaSTamI saMtA0 // 4 degNDumathurA prati saMtA0 saM0 // 5 tvA'tha, za khaMtA / tvA'dhvaza saM0 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ .182 saGghapaticaritAparanAmakaM - [caturdazaH kRSNAGgrervANamuddhRtya, prayAto'tha jraasutH| rAmAnveSabhayAt kizcid, viparItaiH padaizcalan // 286 // uttarAbhimukhIbhUya, kRSNo'pi prAJjalistadA / paJcabhyaH parameSThibhyo, namazcakre yathAvidhi // 287 // prazazaMsa kuTumba svaM, purA pravajitaM tadA / hRdA nininda cAtmAnamIdRzavyasanAturam ,' // 288 // prahArapIDayA'thA'yaM, nirvivekIbhavanmanAH / dhyAtadvaipAyanadveSastRtIyAM pRthivIM yayau // 289 // kRtvA'mbhaH padmapatre'tha, balA kRSNAgramAgataH / asau sukhena vizrAntaH, supto'stIti kSaNaM sthitaH // 29 // vIkSya raktaM cirAcIraM, mRtaM matvA'tha bAndhavam / so'patanmUcchito labdhasajJaH sadyo ruroda ca // 291 // viSNormukhAgramAgatya, jagAda ca shucaa'rditH| prAtarna kiM vadasyaca ?, ko'parAdhaH kRto mayA // 292 // lagnaH kAlo mamAyeti, kruddhazcet tat tyaja krudham / payomadhyAGgulIrekhopamaH kopo mahAtmanAm // 293 // romastamityajalpantaM, baindhuM vaatslymohitH| skandhe'dhiropya babhrAma, pUjayAmAsa. cAnvaham // .294 // SaNmAsAnte kadA'pyeSa, kazcit papraccha pUruSam / melayantaM rathaM zailovIrNaM bhagnaM punaH same // 295 // uttIrya viSamAd bhamaH, same yo'yaM rathaH pathi / kathaM sahasrakhaNDo'yaM, mUDha ! melakameSyati ? // 296 // so'pyAha jitvA yuddhAni, sukhasupto'pyayaM mRtaH / cet te jIviSyati bhrAtA, miliNyati ratho'pi tat // 297 // rAmo'nyataH kamapyAha, vapantaM prANi padminIH / lagiSyanti mahAmUDha !, kathamatrApyamUriti // 298 // so'pyuvAca yadi bhrAtA, jIviSyati mRtastava / tadetAH kamalinyo'pi, gamiSyantyatra vaibhavam // 299 // anyato'pi halI prAha, naraM pluSTadrusecinam / rokSyatyeSa kathaM nAma, dagdhakIlopamo drumaH // 30 // sahAsamAha so'pyenamaho! mahadihAdbhutam / zabaM skandhe vahan pluSTadruseke yadvadasyadaH // 301 // gozabAsye tRNaM kazcit , kSipan rAmeNa bhASitaH |rcynti mRtAH kApi, gAvaH kavalanakriyAm ! // 302 // sa jagAda yadA skandhe, jIviSyati zabastava / kariSyati tadA sadyo, gauriyaM kavalagraham // 303 // kiM mRto me'nujaH sIrI, dhyAyanniti tduktibhiH| divyarUpaM puro'pazyat ,taM siddhArtha svabAndhavam // 30 // sAjagAda vratAkAGkSI, tvayA'haM prArthito'bhavam / tenA''yAto'smi mUDhaM tvAmadya bodhayituM balAt / / 305 // rathAdi matkRtaM sarva, mohaM muJca mRto hariH / idaM vadan jarAsnukathAmapi jagAda saH // 306 // . athA''ha sIrabhRbandho!, sAdhu sAdhvasmi bodhitH| kiM karomyadhunA'haMtu, svabAndhavaviyojitaH // 30 // athAmASiSTa siddhArthoM, jinadIkSAM vinA'dhunA / bandho! na yujyate kiJcit , tava kartuM vivekinaH // 308 // , matveti tadvacastena, devena. saha sIrabhRt / cakAra harisaMskAraM, sindhusambhedasImani // 309 // cAraNareratho neminiyuktAt prAvajad balaH / tuGgikAzikharasthAyI, siddhArtho'bhUcca rakSakaH // 310 // anyadA taM pure kApi, pazyantI kA'pi kuupgaa| kumbhasthAne svaputrasya, prIvAyAM rajjumakSipat // 311 // .' AlokyedaM balo nindan , nijarUpAtizAyitAm / tadAdi nagara-AmagatyabhigrahamagrahIt // 312 // sadA.mAsopavAsI sa, vana eva sthitaH kRtii| tRNa-kASThAdihAribhyo, bhikSayA pAraNaM vyadhAt // 313 // asmadrAjyecchayA dhIraH, ko'pyayaM tapyate tapaH / dhyAtveti bhUrayo bhUpAstaM hantuM tad vanaM yayuH // 314 // siddhArthaH sannidhAne'tha,tasya siMhAn vicakrivAn / bhItAstato balaM natvA; yayurnijapuraM nRpAH // 315 // 1deglIlekhoM khatA0 saM0 // 2 tatasta khaMtA0 // 3 bandhuvA khaMtA0 // 4 masminnamU khaMtA0 sN0|| . 5degNa pAritaH / khaMtA0 // 6 // mugdhaM tvA saM0 // 7degsaGgamasIma khaMtA0 saM0 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH] . dharmAbhyudayamahAkAvyam / 183 atha siMhAdayo'pyasmin , baladezanayA vane / nivRttapizitAhArAH, zrAvakatvaM prpedire|| 316 / / prAksambandhI munerasya, ko'pi jAtismaro mRgaH / vane'zaMsajjanaM sAnnamAgataM maulisaMjJayA // 317 // rathakAro'nyadA ko'pi, dArubhyastad vanaM gataH / tatrAnayanmRgo rAma, bhikSAhetoH puraHsaraH // 318 // tadA bhoktuM niviSTo'sau, rathakRd vIkSya sIriNam / dhanyo'haM yadihAyAtaH, sAdhurityutthito mudA // 319 // sarvAGgaspRSTabhUnatvA, sa muni pratyalAbhayat / bhAgyabhAgI bhavatveSa, bhikSAmityagrahInmuniH // 320 // samRgo'pi tadA'dhyAyad, dhig me tiryaktvamAgatam / na zakto'smi tapaH kattuM, dAnaM dAtuM ca nkssmH||321|| iti trayo'pi saddhyAnA, sthakAraNa-sIriNaH / vAteritadrudhAtena, brahmaloke yayuH samam // 322 // itazca pANDavA matvA, jarAputrAt kathAmimAm / AkrandamukharAzcakruH, murArerau dehikam // 323 // jarAsanumatha nyasya, rAjye mArtaNDatejasam / te nemipreSitAddharmaghoSAcAryAd vrataM dadhuH // 324 // AryA-'nAryeSu dezeSu, lokaM nemirabodhayat / nirvANasamaye cAyaM, yayau raivatakAcalam // 325 // kRte samavasaraNe, devaiH kRtvA'ntadezanAm / tatra prAbodhayannemisvAmI lokAnanekazaH // 326 / / sahitaH paJcabhiH sAdhuzataiH SaTtriMzatA'dhikaiH / mAsikAnazanI svAmI, pAdapopagamaM vyadhAt // 327 // atha tvASTre zucizvetASTamyAM saddhyAnamAzritaH / sArddha taiH sAdhubhiH sAyaM, vibhurnirvANamAsadat // 328 // kaumAre trizatI jajJe, chama-kevalayoH punaH / zatAni sapta varSANAM, sahasrAyuriti prabhuH // 329 // nirvANaparvaNi suparvapatirvidhAya, kRtyAni tatra saphalIkRtanAkilakSmIH / . nandIzvare prazamitAkhilalokakaSTamaSTAhikotsavamatucchamatistatAna // 330 // tasyAM nirvANabhUmau maNimayamatulaM mandiraM nemibhartu zcakre zakreNa zRGgaprakarakavalitavyomadezAvakAzam / tat pUrva raivatAdriH prathitamiha mahAtIrthametat pRthivyAM, devI yatrA'mbikA'sau kizalayati satAM santataM kSemalakSmIm // 331 // // ityAcAryazrIvijayasenasUriziSyazrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAni zrIsaGghapaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIneminirvANavarNano nAma caturdazaH sargaH // yAtrAyAM candrasAndraM lasadahitayazaH koTizaH kuTTayitvA, kSipta saGghapratApAnalamahasi mudA yat tvayA lIlayaiva / adyaapyuddaampuurprsrsurbhitaashessdikckrvaal| stena zrIvastupAla! sphurati parimalaH ko'pi saubhAgyabhUmiH // 1 // klaptastvaM nanu dInamaNDalapatirdAridraya ! tat kiM punaH, khinnaH sAmpratamIkSyase gatamahA dhAtaH ! samAkarNyatAm / tvahattAmapi pattalAM mama haThAda duHsthAlibhAlAkSarazreNiM samprati lumpati pratimuhuH zrIvastupAlaH kSitau // 2 // // granthAnam 340 / ubhayam 4919 // 1 iti zrIvi' khatA0 // 2 misvAminirvA khetA0 // 3 ayaM zloka vatA0 pratau nAsti // 4 prnyaaym-345| ubhayam-4924 / vatA0 //
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaH srgH| . // 3 // ayaM kSubdhakSIrANavanavasudhAsannibhavibhA nubhAkAkAnuzdamupadezAniti guroH| samastaM. dhvastainA janitajinayAtrAparikaro 'karot susthaM prAsthAnikavidhimadhIzo matimatAm zlAghye'hni saGghasahitaH sa hitaH prajAnAM; zrImAnatha prathamatIrthakRdekacittaH / sambhASaNAdbhutasudhAbhavacAzcacAla, vAcAlavAridapatho rathacakranAdaiH // 2 // . sAndraruparyuparivAhapadAgrajAnalIpaTaiTiti kuhimatAmaTadbhiH / mArge niruddhakharadIdhitidhAmasaddhe, saGghastadA bhavanagarbha ivAvabhAse. nAmenaprabhubhaktibhAsuramanAH kIrtiprabhAzubhritA kAzaH kAzahadaubhidhe'tha vidadhe tIthai nivAsAnasauM / cakre cArumanA jinArcanavidhi tad brahmacaryavratA rambhastambhitaviSTapatraMyajayazrIdhAmakAmasmayaH' puSTabhaktibharatuSTayA rayAdambayA~ hatatamaHkadambayA / patya dRkpathamatha pratizrutaM, sannidhiM samadhigamya so'calat prAme prAme puri puri purovartibhirmartya mukhyaiH, tRptaprAvezikavidhitatA vyomni pazyan patAkAH / mUrtAH kIrtIrayamamanuta prauDhanRttapaMpaJca bhrAmyallIlAdbhutabhujalatAvarNanIyAH svakIyAH / adhyAvAsya namasyakIrtivibhavaH zrIsaGghamaMhastamaH stomAdityamupatyakAparisare zrImalladevAnujaH / zrInAmeyajinezadarzanasamutkaNThollasanmAnasa . strasyanmohamathAruroha vimalakSoNIdharaM dhIradhIH / tatra snAtramahotsavavyasaMninaM mArtaNDacaNDadyuti klAntaM saGghajanaM nirIkSya nikhilaM saardiibhvnmaansH| / sadyo mAdyadamandameMduratarazraddhAnidhiH zuddhadhIna . .. .. / mantrIndraH svayamindramaNDapamayaM pArambhayAmAsivAn , InE . .::
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH / dhrmaabhyudymhaakaavym| mantrI maulau kila jinapatecitracAritrapAtraM, snAnaM kRtvA kalazalulitaiH smerakAzmIranIraiH / cakre caJcanmRgamadamayAlepana-svarNabhUSA, vayaH pUjAkusuma-vasanaistaM sa kalpadrukalpam mantrIzena jinezvarasya purataH karpUrapUrA-'guru ploSatpresitadhUpadhUmapaTalI sA kA'pi tene mudA / yA tadvaddhamahAdhvajapraNayinI svarlokakallolinImizreyaM ravikanyaketi viyati pratyakSamutprekSyate // 10 // itthaM tatra vidhAya nirmalamanAH sammAna-dAnakriyA sAnandapramadAkulA kulanabhomANikyamaSTAhikAm / vinonmardikapardiyakSavihitapratyakSasAnnidhyataH, . zraddhAvapitasammadAdudataranmantrIzvaro bhUdharAt ajAharAkhye nagare ca pArzvapAdAnajApAlanRpAlapUjyAn / abhyarcayanneSa pure ca koDInAre sphuratkIrtikadambamamvAm // 12 // devapattanapure purandarastUyamAnamamRtAMzulAJchanam / arcayannucitacAturIcitaH, kAmanirmathananirmaladyutim pItasphItarucizcirAya nayanarvAmadhruvAM vAmana sthalyAmeSa manovinodajananaM kRtvA pravezaM puri / dhImAn nirmaladharmanirmitisamullAsena vismApayan , _daivaM raivatakAdhirohamakarot saddena saddhezvaraH // 14 // vizeSakam // gajendrapadakuNDasya, tatra pIyUpahAribhiH / cakAra majanaM mantrI, vAribhiH pApavAribhiH jinamajanasajasajanaM, kalazanyastatambukukumam / atha saGghamavekSya saGkaTe, vidhe vAsavamaNDapodyamam saMrambhasaTitasabajanaughadRSTAmaSTAhnikAmayamihApi kRtI vitene / sadbhUtabhAvabharabhAsuracittavRttiruddhRttakIrtitrayacumbitadikkadambaH lumpana rajo vijayasenamunIzapANivAsapravAsitakuvAsanabhAsamAna / samyaktvaropaNakRte vitatAna nandimAnandameduramayaM ramayan manAMsi // 18 // dAnarAnanya candivajamasRjadanirvAramAhAradAnaM, mAnI sammAnya sAdhUnapuSadapi mukhoddhATakarmAdikAni / mantrI satkRtya devArcanaracanaparAnarcayitvA'yamuccai ramyA-pradyumna-sAmbAniti kRtasukRtaH parvatAduttatAra 1 "luThitaiH khatA0 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ pizavazara saGghapaticaritAparanAmaka asAdhi sAdharmikamAnadAnairanena nAnAvidhadharmakarma / / abAdhi sA dhikaraNena mAyA, nirmAya nirmAyamanAsu pUjAm .. // 20 // puraH puraH pUrayatA payAMsi, dhanena sAnnidhyakRtA kRtInduH / / svakIrtivanavyanadIrdadarza, grISme'tibhISme'pi pade pade'sau / // 21 // iti pratijJAmiva navyakIrtipriyaH prayANairativAhya vIthIm / AnandaniHsyandavidhividhijJaH, puraM praprede dhavalakakaM saH' . ..: // 22 // samaM teja:pAlAnvitapurajanarvIradhavala prabhuH pratyudyAtastadanu sadanaM prApya sukNtii| . yutaH saGghanAsau jinapatimathottArya rathata___stataH saGghasyAmizana-vasanAdyairvyaracayat atha prasAdAd bhUmartuH, prApya vaibhavamadbhutam / / mantrIzaH saphalIvakre, svamanorathapAdapam / bhaktyA''khaNDalamaNDapaM navanavazrIkeliparyaGkikA varyaM kArayati sma vismayamayaM mantrI sa zatrujaye / yatra stambhana-raivataprabhujinau zAmbA-'svikAlokana pradyumnaprabhRtIni kiJca zikharANyAropayAmAsivAn // 25 // guru-pUrvaja-sambandhi-mitramUrtikadambakam / turaGgasaGgataM mUrtidvayaM svasthAnujasya ca // 26 // zAtakumbhamayAn kumbhAn, paJca tatra nyavezayat / paJcadhAbhogasaukhyazrInidhAnakalazAniva // 27 // sauvarNadaNDayugmaM ca, prAsAdvitaye nyadhAt / ..', zrIkIrtikandayorudyanUtanAGkurasodaram / kundendusundaraprAvapAvanaM toraNadvayam / idvaiva zrI-sarasvatyoH, pravezAyeva nirmame // 29 // arkapAlitakaM grAmamiha pUjAkRte kRtii|| zrIvIradhavalakSmApAd, dApayAmAsa zAsane [**zrIpAlitAkhye nagare garIyastaraGgalIlAdalitA(to)gratApam / taDAgamAgAkSayaheturetaJcakAra mantrI lalitAbhidhAnam harSotkarSe na keSAM madhurayati sudhAsAdhumAdhuryagarja- .. toyaH so'yaM taDAgaH pathi mathitamilatpAnthasantApapApaH / / sAkSAdambhojadambhoditamuditamukhaiolarolambazabdai- ... / " randevyo dugdhamugdhAM trijagati jagaduryatra mantrIzakIrtim // 32 // **] 1 [** ** ] etacihAntargatau 31-32 zloko vatA0 pustake na staH / evamare'pi etAdRcilAntarvatIni padyAni vatA. pustakAdarza na vidyante iti jJeyam / /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 sargaH] dharmAbhyudayamahAkAvyam / pRSThapaTTa ca sauvarNa, zrIyugAdijinezituH / svakIyatejaHsarvasvakozanyAsamivA''rpayat prAsAde nidadhe cAsya, kAJcanaM kalazatrayam / jJAna-darzana cAritramahAratnanidhAnavat kiJcaitanmandiradvAri, toraNaM netrapAraNam / zilAbhirvidadhe jyotsnAgarvasarvasvadasyubhiH lokaiH pAJcAlikAnRttasaMrambhastambhitekSaNaH / ihAminIyate divyanATyaprekSAkSaNaH kSaNam [**prAsAdaH sphuTamacyutaikamahimA zrInAbhisU nuprabho stasyAne sthitirekakuNDalatulAM dhattetarAM toraNam / zrImantrIzvara ! vastupAla ! kalayannIlAmbarAlambitA___mapyuccairjagato'pi kautukamasau nandI tathA(vA)'stu zriye // 37 // **] atra yAtrikalokAnAM, vizatAM bajatAmapi / sarvathA sammukhaivAsti, lakSmIruparivartinI // 38 // [**yat pUrvairna nirAkRtaM sukRtibhiH sAmmukhya-vaimukhyayo dvaitaM tanmama vastupAlasacivenonmUlitaM duryazaH / AzAste'dbhutatoraNobhayamukhI lakSmIstadasmai mudA, zrInAbheyavibhuprasAdavazataH sAmmukhyamevAdhunA tasyAnujazca jagati prathitaH pRthivyAmanyAjapauruSaguNapraguNIkRtazrIH / zrItejapAla iti pAlayati kSitIndramudrAM samudrarasanAvadhigItakIrtiH // 40 // samudratvaM zlAghe mahimahimadhAmno'sya bahudhA, yato bhISmagrISmopamaviSamakAle'pyajani yaH / kSaNena kSINAyAmitarajanadAnodakatatau, dayAvelA helAdviguNitaguNatyAgalaharI vastrApathasya panthAstapasvinAM grAmazAsanoddhArAt / yenApanIya navakaramanavakaraH kArayAJcake puNyollAsavilAsalAlasadhiyA yenAtra zatruJjaye, __ zrInandIzvaratIrthamarpitajagatpAvitryamAsUtritam / etaccAnupamAsaraHparisaroddeze zilAsaJcaye, vyAnaddhoddhatabandhamuTurapayaHkallolamuktaklamam sphuTasphaTikadarpaNapratimatAmidaM gAhate, mudhAkRtasudhAkaracchavipavitranIraM saraH / 1 dvArato' khaMtA0 // 2 "nAM, vrajatAM vizatAmapi khatA0 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ - saMpaticaritAparanAmakaM / ' [paJcavazaH vikakharasaroruhaprakaralakSalolakSate, / yadatra haridaGganAvadanabimvanADambaraH // 44 // zatruaye yaH sarasI nivezya, zrIraivatAdrau ca jaTAdharANAm / grAmasya dAnena kara nivArya, saGghasya santApamapAcakAra kSoNIpIThamiyadrajaHkaNamiyatpAnIyabinduH patiH, sindhUnAmiyadaGgalaM viyadiyattAlA ca kAlasthitiH / itthaM tathyamavaiti yastribhuvane zrIvastupAlasya tAM, dharmasthAnaparamparAM gaNayituM zake na so'pi kSamaH // 46 // **] etat suvarNaracitaM, vizvAlaGkaraNamanaNuguNaratnam / saGghAdhIzvaracaritaM, hataduritaM kuruta hRdi santaH! // 47 // [atha prazastiH ] // svasti / / zrInAgendramunIndragacchaMtaraNiH zrImAn mahendraH prabhu jajJe zAntisudhAnidhAnakalazaH saukhyApticandrodayaH / sammohopanipAtakAtaratare vizve'tra tIrthezituH, - siddhAnto'pyavibhedyatarkaviSamaM yaM durgamAzizriye tatsiMhAsanapUrvaparvataziraHprAptodayaH ko'pyabhUd, bhAsvAnastasamastadustamatamAH zrIzAntimariH prabhuH / pratyujjIvitadarzanapravikasadbhavyaughapadmAkara, tejazchannadigambaraM vijayate tad yasya lokottaram AnandasUririti tasya babhUva ziSyaH, pUrvo'paraH shmdhro'mrcndrsrit| dharmadvipasya dazanAviva pApavRkSakSodakSamau jagati yau vizadau vibhAtaH // 3 // astAghavAGmayapayonidhimandarAdrimudrAjuSoH kimanayoH stumahe mahimnaH / 'bAlye'pi nirdalitavAdigajau jagAda, yau vyAghra-siMhazizukAviti siddharAjaH // 4 // siddhAntopaniSanniSaNNahRdayo dhIjanmabhUmistayoH, . ___ paTTe zrIharibhadrasUrirabhavaccAritriNAmagraNIH / . / prAntvA zUnyamanAzrayairaticirAd yasminnavasthAnataH, ___santuSTaiH kalikAlagautama iti khyAtirvitene guNaiH zrIvijayasenasUristatpaTTe jayati jaladharadhvAnaH / yasya giro dhArA iva, bhavadavabhavadavathuvibhavabhidaH . 1zaH puNyAbdhicandro khaMtA0 saM0. 2 zriyat khatA0 // 3 'nadyutilasadbhavyauM' khatA0 saM0 // ' 'dhano'ma khaMtA0 saM // 5 bhUstatpade, pUjyazrIhari khaMtA0 saM0 // 6 yairiva
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 saMrgaH] .. dhrmaabhyudymhaakaavym| [**pazcAsarAhavanarAjavihAratIrthe, ' prAleyabhUmidharabhUtidhurandhare'smin / sAkSAdadhaHkRtabhavA taTinIve yasya, vyAkhyeyamacyutagurukamajA vibhAti bhvodbhttvnaavniivikttkrmvNshaavli| cchidocchalitamauktikapratimakIrtikIrNAmbaram / asizriyamazizriyad vitatatIvrataM yadgataM, kSitau vijayatAmayaM vijayasenasarirguruH // 8 // **] ziSyaM tasya prazasyaprazamaguNanigheranyadA'raNyadAva___jvAlAjihvAladIptivikajanavipadvahivArdaH kprdii| devI cAmbA nizIthe samasamayamupAgatya harSAzruvarSA meyazreyaHsubhikSAviti nijagadaturgadagadoddAmanAdam nAbhUvan kati nAma ? santi kati no? no vA bhaviSyanti ke ?, kintu kvApi na ko'pi saGghapuruSaH zrIvastupAlopamaH / pazyetthaM praharannaharnizamaho ! sarvAbhisAroddharo, yenAyaM vijitaH kaliH kalayatA tIrthezayAtrotsavam // 10 // tasmAdasya yazasvinaH sucaritaM zrIvastupAlasya taid, vAcA'smAkamamoghayA kila yathA'dhyakSIkRtaM sarvathA / tvaM zrImannudayaprabha ! prathaya tat pIyUSasarvakaMSaiH, zlokairyattava bhAratI samabhavat sAkSAditi zrUyate ityuktvA gatayostayoratha patho dRSTaH prabhAtakSaNe, vijJapya svaMguroH puraH savinayaM namrIbhavanmaulinA / prApyA''dezamamuM pramoviracayAmAse samAseduSA, prAgalbhImudayaprameNa caritaM nisyandarUpaM girAm // 12 // 'kiJca zrImaladhAriMgacchajaladhiprollAsazItayute ___ stasya zrInaracandrasUrisugurormAhAtmyamAzAsmahe / yatpANismitapaznavAsavikasatkiJjarakasaMvAsitAH, ___santaH santatamAzritAH kamalayA bhRGgayeva bhAnti kSitau // 13 // zrIdharmAbhyudayAhvaye'tra carite zrIsaGghabharturmayA, dadhe kAvyadalAni saGghaTayituM karmAntikatvaM param / 1 yatretthaM saM0 // 2 kalividadhatA tI khaMtA0 saM0 // 3 yad saM0 / /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 saGghapaticaritAparanAmakaM, kintu zrInaracandrasUribhiridaM saMzodhya cakre jagatpAvitryakSamapAdapaGkajarajaH putraiH pratiSThAspadam nityaM vyomani nIlanIrajarucau yAvat tviSAmIzvaro, dikpatrAvalibandhure kuvalaye yAvacca hemAcalaH / hRtpadme viduSAmidaM sucaritaM tAvannavAvirbhava tsaurabhyaprasaraM ciraM kalayatAt kiJjalkalakSmIpadam . [ pazcadazaH sargaH // 14 // // 15 // // iti zrIvijayasena sUriziSya zrImadudayaprabhasUriviracite zrIdharmAbhyudayanAmni zrIpaticarite lakSmyaGke mahAkAvye zrIvastupAla saGghayAtrAvarNano nAma paJcadazaH sargaH // cha // 15 // muktermArge yadetad viracitamucitaM saGghabhartuzcaritraM, satraM pAvitryapAtraM pathikajanamanaH khedavicchedahetuH / asmin saurabhyagarbhAmasamarasaMvatIM satkathAM pAnthasArthAH, prApya zrIvastupAlapravaranavarasAsvAdamAsAdayanti zrIzAradaikasadanaM hRdayAlavaH ke, - no santi hanta ! sakalAsu kalAsu niSThAH ? | tADakU parasya dadRze sukavitvatattva bodhAya buddhivibhavastu na vastupAlAt naiva vyApAriNaH ke vidadhati karaNagrAmamAtmaikavazyaM ?, lebhe sadyogasiddheH phalamamalamalaM kevalaM vastupAlaH / AkalpasthAyi dharmAbhyudayanavamahAkAvyanAmnA yadIyaM, vizvasyA''nandalakSmImiti dizati yazo-dharmarUpaM zarIram // 3 // // thA 121 / ubhayam 5041 // pratyekamatra granthAnaM, vigaNayya vinizcitam / dvAtriMzadakSaramlokadvipazcAzacchatImitam saM0 1290 varSe caitrazu 11 ravau stambhatIrthavelAkUlamanupAlayatA mahaM0 zrIvastupAlena zrIdharmAbhyudayamahAkAvyapustakamidamalekhi // cha // cha // zubhamastu zrotRvyAkhyAtRRNAm // , " wh // 1 // // 2 // // 1 // 1 'latIrthayAtrotsavarNa saMtA0 saM0 // 2 mAsvAda khatA0 // 3 ubhayam - 5200 saMtA0 // 4 pranyAprasUcakamidaM 'padyaM vatA0 pustake kenacit pazrAlikhitam // 5 puSpikaiSA vatA* pustakAntargatA //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha pariziSTAni
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam / * * * * prAnta dharmAmyudayamahAkAvyAntargatAnAmitihAsavidupayoginAM padyAnAmanukramaNikA / padyAdiH sarga: padyAGkaH | padyAdiH sargaH padyA ajAharAkhye nagare 12 devapattanapure aNahilapATakanagarA | naracandramunIndrasya atra yAtrikalokAnAM nAmeyaprabhubhaktiatha prasAdAd pItasphItaruciadhyAvAsya namasya pIyUSAdapi pezalAH antaH kajalamaJjalaprAnte puNyollAsavilAsa 43 ayaM kSubdhakSIrArNava 1 puraH puraH pUrayatA asAdhi sAdharmika 20 puTabhaktibhara AyAtAH kati naiva prAnte pRSThapaTTaM ca sauvarNa iti pratijJAmiva 22 prAsAdaH sphuTamacyutaikaitthaM tatra vidhAya 11 prAsAde nidadhe cAsya ihaiva zrIsarasvatyoH 30 | bhaktyA''khaNDalaete'nyonyavirodhinaH prAnte mantrI maulau kila eteSAM ca kule guruH ra4 mantrIzena jinezvarakiJcatanmandiraddhAri 35 | muSNAti prasabhaM kundendusundaragrAva 29 yat pUrvane nirAkRtaM phlaptastvaM nanu dIna | yastIrthayAtrAbhava prAnte kSoNIpIThamiyadrajaH yAtrAyAM candrasAndraM kheladbhiH kharadUSaNAsta prAnte | yA zrI svayaM jinagajendrapadakuNDasya | rAjA lulou pAdAgne gurupUrvajasambandhi rAjA zrIvanarAja guruH zrIharibhadro'yaM ripustrInetrAmbhodhayagurvAzIrvacasAM phalaM 16 lumpana rajo vijayasenagrAme grAme puri puri 6 lokaiH pAJcAlikAcaulukyacandralavaNa21 varSIyAn parilupta kara 16 / vastrApathasya panthAjinamajanasaja 23 jIyAd vijayasenasya 14 vibhutAvikramavidyAtatra snAtramahotsava vizvasminnapi vastutamastomacchide sa vyAptAzepaharitasya zrIvatrasenasya 1 12 pratya0 zatruJjaye yaH saralI prAnte tasyAnujazca jagati zazvaJcalA'pi kila dAnarAnandha bandi zAtakumbhamayAn dRzyaH kasyApi nAyaM 11 prAnte zrIpAlitAkhye nagare * * * * * * * * KARNERemarnar prAnta pAnte 15 prAnte * * * * * * * * * * * * prAnte 40
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ padyAdiH zrImatprAgvATa gotre zrIvastupAlasacivasya pare zrIvAsAmbujamAnanaM lAdhye'hni saGghasahitaH saGgha paticaritametat samaM, tejaHpAlAsamudratvaM lAghe mahi saMrambhasaGghaTita sargaH 7 15 15 15 15 ( 2 ) padyAGkaH padyAdiH "" 18] sAndrairuparyuparivAha - prAnte so'yaM kumAradevI sauvarNadaNDayugmaM ca 2. sphuTasphaTikadarpaNa17 | svasti zrIpuNDarIka23 |haribhadravibhurvidyA 41 harSotkarSa na keSAM 17 5000+ sargaH 1 15 7 15 padyAGaH 3 19 28 44 prAnte 11 32.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM pariziSTam / cAlakya aNahilapura nagarama 188 devI dharmAbhyudayAntargatAnAmitihAsavidupayoginAM vizeSanAmnAmanukramaNikA / nAma kim ? patram nAma kim ? patram akSayatRtIyA parva ___33 caulukya vaMzaH ajApAla rAjA 185 jAvaDa-Di zreSThI ajAharA tIrtha nagaraM ca jJAnapaJcamI parva 102 aNahilapATaka tejaHpAla mantrI 2, 186, 187 tribhuvanapAlavihAra prAsAdaH anupamAsaraH sarA devapattana nagaram 185 amaracandrasUri AcAryaH dharmAbhyudaya kAvyanAma 189, 190 amarasUri dhavalakSaka nagaram 186 amRtAMzulAJchana candraprabhajinamUrtiH 185 naracandra AcAryaH 1, 289, 190 ambA devI 184, 185, 189 / nAgendra gaccha: ambikA 186 paJcamyAditapaH tapaH arkapAlita grAmaH paJcAsara prAsAda: 3,182 AkhaNDalamaNDapa zatruJjayastho maNDapaH 186 pAlita nagaram AnandasUri AcAryaH 188 pAlittapAlita , Aryaveda granthaH prAgvATa vaMzaH Azuka mantrI madhumatI nagarI AsarAja vastupAlapitA malladeva vastupAlabhrAtA 2,284 zatruJjayastho maNDapaH mahendrasUri AcArya: udayana mantrI raivata-ka parvataH 185, 188 udayaprabha AcArya: lalitasaraH sara: kapardina yakSaH 61-64, 185, 189 lavaNaprasAda vIradhavalapUrvajaH kAsaida nagaram vanarAja gurjarezvaraH kumAradevI vastupAlamAtA vanarAjavihAra prAsAdaH kumArapAla gurjarezvaraH valabhI nagarI kumArapura nagaram mantrIzvaraH 2,6,22,26, koDInAra grAmaH 50,56,60,64,96,105,117, gajendrapadakuNDa girinAragirigataH kuNDaH185 145, 154, 171, 183, 187-190 gUrjaratrA janapada: 63 vastrApatha tIrtham gopAlagUrjarI rAsakabhedaH vAgbhaTa mantrI yakSaH vAmanasthalI grAmaH vatavizeSaH 148 vAsavamaNDapa zatrukSayastho maNDapaH caNDapa vastupAlapitAmahapitAmahaH 2vijayasenasari AcArya: caNDaprasAda vastupAlaprapitAmahaH 2,25,28 // 188.9 2 . 2 vastupAla mantrIvara da gomukha govrata
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma vimalagiri vIradhavala , zatruJjaya kim ? parvataH / parvata patram | nAma kim ? / patram ...62, 184. siddharAja gurjarezvaraH '' '' 2, 186 | siddhasenadivAkara AcAryaH 54,55,61, siddhAdhipa gUrjarezvaraH 62, 186, 188 soma vastupAlapUrvajaH / ___ 3,188 stambhanaka jinaH , 63 haribhadrasUriH yAkinIsUnuH AcArya: 1, 3, 188 188 hemasUri zAntisUri AcAryaH zilAditya rAjA sakapaticarita kAvyanAma saGkAdhIzvaracarita /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaM pariziSTam / patram dharmAbhyudayamahAkAvyAntargatAnAM vizeSanAmnAmanukramaNikA / nAma kim ? patram | nAma kim ? akrUra (rAjaputraH) 119, 165 anupamAsaras (saraH) akSayatRtIyA (pa) 33 andhakAi / akSobhya (dazArarAjaH) 118, 159 aparavideha (kSetram ) aGga (janapadaH) 116 | aparAjita (vimAnam) 197, 149 aGgAraka (vidyAdharakumAraH) 120 | aparAjita (rAjaputra) 111, 113-115 aGgAramatI (vidyAdharI) 144 aparAjitA (vidyA) acala (dazArarAjA) 118 aparAjitA (devI) 15-17 acalapura (nagaram ) 106, 107, 137 | aparAjitA (nagarI) acyuta (vAsudevaH) 21, 27, 156 aparAjitA (dikumArI) acchadanta (rAjA) 181 apAcyarucaka (parvataH) ajApAla (rAjA) apraticakA (devI yakSiNI) ajAharA (tIrtha nagaraMca) abdakumAra (bhavanapatiH) ajitaseca (sulasAputro 147 abdhikumAra (bhavanapatiH ) devakIgarbhaH) abhayavara (rAjA) aJjana (parvataH) abhayamatI (zreSThipatnI) aNahilapATaka (nAma) abhicandra (kulakara) 2,3 (dazArarAjaH) atipANDukamvalA (meruzilA) 149 amaracandrasUri (AcAryaH) atimukta (muniH ) 62, 119, 147, amarasUri (AcAryaH) 151,153, 156, 157,166 amarasenA (rAjJI) anaghA (grAmamahattarapatnI) 61 amitagati (vidyAdhararAjaH) 121 anaGgadeva 115 amRtasAgara ( AcAryaH) / anaGgavatI ( rAjaputrI) amRtasena (vidyAdhararAjaH) 112 ( vidyAdhararAjaputrI) 103 amRtAMzulAnchana ( candraprabhajinaH) 185 anaDAsena (rAjA) ambA (devI) 184,985,189 anantasena (sulasAputro 147 | ambhodAstra (astram ) 169 devakIgarbhazca) ayodhyA (nagarI) 28,29,33,58 anAhata (jambUdvIpAdhi arikezarI (lakSmIpurarAjaH) 17 patirdevaH) (hastinAgapurarAjaH) 75 anAdhRSTi (rAjaputraH) 150, 165-168 ariSTa (vRSabhaH) aninditA (dikumArI) 25 ariSTanemi (tIrthakaraH) 149,172 anIkayazas (sulasAputrI | ariSTapura (nagaram ) 144 devakIgarbhazca) | arkapAkA (rasavatI) 140,141 aNahilapura" (nagaram ) 67
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 70 , 27 143 nAma patram / nAma kim| patram arkapAlita (nagaram ) 186 | unmagnA (nadI) arcimAlin (vidyAdhararAjaputraH) 120 ulmuka (rAjaputraH) arjuna (pANDavaH) 159,166-168 RtuparNa (rAjA) 137-239,142 alambusA (dikumArI) RSabha (tIrthakaraH) 27,42,58 avasthApinI (vidyA) (zreSThI) azanivega (vidyAdhararAjaputraH) RSabhakUTa (parvata) azokadatta (rAmamitram ) 23 RSabhasena (rAjaputraH) azvahRdvidyA (vidyA) 141 ekanAsA (dikumArI) aSTApada (parvataH) 42,52,53,55,57, ( rAjaputrI) 60,120,123,142 airavata (kSetram) . ahikumAra (bhavanapatiH) kaccha (rAjaputraH) AkhaNDala-1(zatruJjayastho kApriya (rAjA) maNDapa maNDapaH) kanakapura (nagaram) Agneya (astram ) kanakaprabha (rAjA) 157,158 AdinAtha (tIrthakaraH) kanakamAlA (vidyAdhararAzI) 157,159 Anakadundubhi (kRSNapitA) (rAjaputrI) 112 AnandasUri (AcAryaH) ( rAzI) 124-126,144,177 ApAta kanakavatI (bhillarAjA) (jambUpatnI) AbhIra (jAtiH) kanakazrI AraNa (kalpaH) kanakasenA ( , ) 68-84 AryavAn (rASTrauDhaH) kandarpakoza (nagaram) 92 Aryaveda (zAkham ) 53 (yakSaH) 61-64,185,189 ArSabhi kapardin (cakravartI bharataH) 40,58 kamala (vidyAdharaH) Azuka (mantrI) kamalabhAnu AsarAja ( vastupAlapitA) ikSvAku (vaMzaH) 28,63 kamalamAlA (zreSThipatnI) indramaNDapa (zatruJjayastho maNDapaH) 184, kamalavatI (jambUpatnI) ilAdevI (dikumArI) kamalinI (vidyAdhararAjaputrI) / iSuvegavatI (nadI) 122 kambupANi (vAsudevaH) 126 (kalpaH ) (parvataH) 18,19 karkoTaka 167 IzAna (rAjA) 27, 149 IzAnacandra (rAjA) 20,23 kalambukA (vApI) Izvaradatta (zreSThI) kalAkAmagavI (zAradAnAma) ugrasena - (rAjA) 118,119,148,152, kaliGga (vidyAdhara) 153,165,173,174 kaliGgasenA (vezyA) 118,119 (rAjaputraH) 28,175 uttarakuru 145-152,169 'udayaprabha' (AcAryaH) 189 | kaMsAri (vAsudevaH) udIcIrucaka (parvata) '25 kAJcanardaSTa (vidyAdhararAjA) 121 | kAdambarI (guhA) . udumbarAvatI (nadI) / 110 63 113 6 karNa 20 110 kaMsa (mantrI ) udayana 170
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 (nAgaH kaiTabha 120 nAma kim ? patram | nAma kim ? patram kAmalatA (vArAGganA) 113 | kRSNa (vAsudevaH) 128,148-153,155 kAmasamRddha (sArthavAhaH) 156,159-161,163-165,168kAla (jarAsandhaputraH) 153,169 170,172-178,980-982 kAla (saMvaraputraH) 159 1 ketumaJjarI (rAjaputrI) 178 kAlamukha (yavanajAtiH) 39 / kezava (zreSThiputraH) 20,21 kAlasaMvara (vidyAdhararAjaH) | kezava (vAsudevaH) 150,152,155, kAlikA (devI) 112 159,161,163,166, 170, kAlindI (nadI) 119 172,173, 177, 278,180 kAliya 249,151 | kesara (vimAnam) kAzaida (nagaram ) 184 (yuvarAjaH) 157, 158, 162 kinnaragIta (nagaram ) kailAsa (parvataH) kimpuruSezvara (indraH) 144 koDInAra (grAmaH) kirITa (mantrI) 115 koNika (rAjA) kIrtimatI (rAzI) | kozala (janapada:) 126 kuarAvarta (udyAnam ) 120 | kozala (vidyAdhararAjaH) 123, 124 kuNDapura (nagaram ) 113,115 / kozalapattana (nagaram ) kuNDina (nagaram) 128,130,131, kozalA (nagarI) 123, 124, 126, 138-140,142, 129,131,1331138,141,142 155,156 kozAmbavana (vanam ) kuNDinapattana (nagaram ) 140 kaumudakI (gadA) 154 kuNDinapura (nagaram ) 127,128 kaurava (rAjakumArAH) 167, 169 kuntI (rAjhI) 159 kroSTuki (naimittikaH) 165, 173 kubera (vezyApunaH) khaNDaprapAtA (guhA) (rAjA) gaganavallabha (vidyAdharakuberadatta (vezyAputraH) 68,71,72 nagaram ) 83, 103, 145 kuberadattA (vezyAputrI) 71,72, gaGgAdatta (zreSThiputraH) 146,147 kuverasena (zreSThI) 69 gaGgA (nadI) 23,31,76, 98kuverasenA (vezyA) 71-73 101,144,161,178 kubjavAraka (rAjaputraH) (muniH ) 176, 177 kumAradevI (vastupAlamAtA) gajapura (nagaram ) kumArapAladeva (rAjA) gajasukumAla (rAjaputraH) 176 kumArapura (nagaram ) gajendrapadakuNDa (girinArakumudinI (vidyAdhararAjaputrI) 113 girigataH kuNDaH) 185 kumbhakaNTha (dvIpaH) 123 gandharvasenA (vidyAdhara(janapadaH) __ rAjaputrI) 120,121,123 (janapadaH) 118 gandhasamRddha (nagaram ) kUvara (rAjaputraH) 127,129,133, gandhAra (janapada:) 120,126,141,142, gandhAra (rAjaputraH) ,kRtamAla kRtamAla (deva), gandhilA (vijayam) 181 72 gaja kuzAta
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma garuDadhvaja garuDavyUha gAGgila gANDIva ( dhanuH ) gAruDa ( astram ) guNadhara ( AcAryaH ) guNAkara ( zreSThiputraH ) gUrjaratrA ( janapadaH ) gopAla gUrjarI ( rAsakaprakAraH ) gomukha gotrata govinda gauDa gautama gaurI kim ? .. ( rAjA ) ( sainyavyUhaH ) ( zrAvakaH ) candrahAsa candrApIDa candrAbhA 'capalagati' efens ( yakSaH ) ( vrata medaH ) ( rAjA ) ('gaNadhara : ) (vidyA) dhanavAhana ( rAjA ) cakrapura (nagaram ) cakravyUha ( vyUharacanA ) cakSuSkAntA ( kulakarI ) cakSuSmAn ( kulakara: ) caNDapa ( vastupAlapitAmahapitAmahaH ) caNDaprasAda caturikA ( dAsI) candanadAsa ( zreSThI.) candrakAntA ( kulakarI ) f candrakAntA ( rAjJI ) candramatI ( rAjaputrI ) candrayazas ( kulakarI ) candrayazas ( rAz2I ) candrazizirA (nadI ) candrazekhara ( vastupAlaprapitAmahaH ) 148 ( vAsudevaH ) 149 - 151, 155, 157,161,169-171,176, 182 jambU ( rAjA ) ( vidyAdhara: ) ( ? ) ( rAzI ) ( vidyAdharaH ) patram nAma 165, 172 | campA 165 cANUra 159 | cArudatta 167 | citrakanakA 170 citragati 117 citraguptA 20 | citrA (ger: ) ( 4 ) 63 | cUtaramaNa 149 caulukya 36 janAnanda janArdana 68 | jambUkumAra jambUsvAmin 1 159 jambUdvIpa 17 109, 110 165, 166 7 24 24 jambhAri jayadratha jayantI " jayapura 2 jayazrI 33 2 | jayasena 93 jayasenA 23 jarA 24 | jarAkumAra 18 jarAputra 137 | jarAsUnu 24 jarAsandha 137-139 115 128 jalAvartta 123 | javana 125 | javanadvIpa 157,158 | jAmbavatI 111,115 | jAvaDa - Di, 149. 151 | jAhnavI kim ? paMcam ( nagarI ) 95, 116,117, 128 ( mallaH ) 149,151,152 ( zreSThI ) (dikkumArI ) 120-123 26. ( vidyAdharaH ) 109,111 .25 ( dikkumArI ) (dikkumArI ) 26 157. 2 ( nagaram ) 113 ( vAsudeva: ) 150, 155 - 157, 162, 168, 172, 178, 179 ( zreSThaputra: sunizca ) 65, 68 ( udyAnam ) ( vaMza: ) 1 71,73,74,78,83,84, 86,88,89,92,94-96 ( dvIpaH ) 20, 23, 106, 115, 142,157,158 ( vAsudeva: ) ( rAjA ) (dikkumArI ) ( nagarI ) ( nagaram ) ( zreSThinI ) ( jamvUpatnI ) ( rAjA ) ( zreSThinI ) ( jarAkumAramAtA ) ( palvalam ) ( yuvarAjaH ) ( dvIpaH ) ( rAzI ) ( zreSThI ) (nadI) 169 167 - 25 87 70 69,91 167,168 69 rAjaputra: ') ( prativAsudevaH ) 118, 119, 144, 145, 152, 153 164-166,168-170 -144 144 180-183 119,120 169 164 162,163 63 75
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram bhibntu pava yA 68 nAma kim ? patram nAma (vasantapurasvAmI) 86 / dAmodara vAsudevaH) 148,152, (janAnandapurasvAmI) 113,114 153, 161-173 jitAri (rAjA) 116 | dAruka (sArathiH) 154,165 jinadAsa (vaNira) 86,87, digambara (sampradAyaH) jinasena (AcAryaH) 182 dinakara (tridaNDI) 121 jIvayazas (rAjaputrI) 118,146, 147, durgapAtAla (bilam / 122 152, 164, 169 durgilA (svarNakArapatnI) 78,80 jIvAnanda 20,21 durbhagA (dhIvaraputrI) 158 jJAnapaJcamI duryodhana (rAjA) 156, 159, 161, jvalanavega (rAjA) 120 164, 166, 167 TaGkaNa (janapadaH) 122, 123 167 Dimbhaka (mantrI ) 165 | dRDhadharma (devaH) 18 DhaNDhaNa (muniH ) 178, 179 | dRDhadharman (ibhyaputraH) takSazilA (nagarI) 33,43,46,48,50 devaka (rAjA) 146, 147, 151 tagarA (nagarI) devakI (rAjJI) 146-148,151 tamAlinI (nagarI) 164,176,177,181 tamizrA (guhA) 39,41 devadatta ( svarNakAra:) 78-80 tApasapura (nagaram ) 136-139 | devadinna (svarNakAraputraH) 78,79 tAmasa (anam) 170 devapattana (nagaram ) tAkSyaMnyUha (senAvyUhaH) 169 devayazas (sulasAputraH) 147 tAladhvaja (rathaH) draviDa (rAjA) tAlodghATinI (vidyA) drupada (rAjA) tuGgikA (parvataH) 282 druma (rAjA) tumburu (devaH) dvAravatI (nagarI) 172, 279, 180 tejaHpAla (mantrI ) 2,186, 187 dvArikA (nagarI) 153, 156, 160, toyadhArA (dikkumArI) 164,171, 176, 177, 179-181 tripathagA (nadI) dvIpakumAra (bhavanapatiH) 24 tribhuvanapAlavihAra (vihAraH) dvaipAyana (RSiH asurazca ) 180-282 thAvaccAnandana (zreSThIputraH) / dhana (sArthavAhaH) 7-9,17,61 dadhiparNa (rAjA) 128, 132, 133 (zreSThI) 20 140-142 (rAjaputraH) 106-209 dadhimukha (vidyAdharaH) 144 dhanaJjaya (pANDavaH) damadhara (AcAryaH) 111 dhanada (lokapAlaH) 28,125, damadantI 126,153 damayantI / (rAzI) 127-131, 133, 88 dhanadatta (vaNim) 136-141 / vadantI ( rAjaputraH) 208,111 dazakandhara (prativAsudevaH ) 63 137 (sArthavAhaH) dazAha (rAjasamUhaH) 145, 147 / dhanadeva (nauvaNira) 62 100 41 " " 77
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAga 170 7.8.18 114 "..nAma kim ? / , : patram |nAma kim ? .. dhanadeva ,, (rAjaputraH) 108,111 nandottarA (dikkumArI) 25 ... (sArthavAhaH) 137,142 nabhastilaka (parvataH) dhanapati / (lokapAlaH) 125 nabhaHsenA (jambUpatnI) 69,85 : dhanavatI (rAjaputrI) 107 nami (vidyAdharaH) 31,32,40,62 dhanAdhipa (lokapAlaH) 144,153 (jinaH) 125,172 ghanAvaha (zreSThI) 76,77 naracandra (AcAryaH) 1,189,190 (vaNim) (rAjA) 128-136, dhanuSa (rAjA) 150 138-144 dhanya (AbhIraputraH) navamikA (dikkumArI) dhammilAbha (AbhIraH) (devatA) gharaNa (nAgapatiH) 22 (astram) (dazArarAjaH) 118 147,176 dharmaghoSa (muniH ) nAgakumAra (bhavanapatiH ) 24 dharmacakra ( sthApanA) nAgaloka dharmazrI (sAdhvI) nAgadatta (rASTrakUTaH) dharmAbhyudaya (kAvyanAma) 189,190 1.190 nAgazaman (mANavaH) dhavala (rAjA) nAgazrI (mANavA) ghavalakaka nAgila (gRhapatiH ) dhAtakI (dvIpaH) | nAgilA (rASTrakUTI) dhAnyapura (grAmaH) 179 (ibhyapatnI) dhAriNI (vajrasenasya rAjJI) 21 nAgendra (gacchaH ) (zreSTinI) 68 nATyamAla (devaH) (vikramadhanasya rAjJI) 106 (kulakaraH) 24,25,28 (jitazatrurAjarAzI) 113 nAbhinandana / (tIrthakaraH) 32,43, 45,48 (ugrasenarAjarAjJI) nAmeya 119 _ 51,52,63, 184,187 (RSiH) nArada 62, 155, 158, (devaH dhUmaketu 157-59 dhUmazikha (vidyAdharaH) 160, 161 121 nArAyaNa (vAsudevaH) 170 dhUsarI / (AbhArI) 143 nimagnA (nadI) 39 nakula (pANDavaH) 159,167 19 (gopAla:) nirnAmikA (gRhapatiputrI) 147,148, nirvRti (devatA) nandaka - (asi.) 154 | niSadha (rAjA) 127, 128, 142, / nandana (udyAnam ) 18,29,30,43 ... (rAjaputraH) (merugataM vanam) 57 | nihatAri (rAjaputraH) 147 nandA - (dikkumArI) 25/ nRsiMha (rAjA) 11,12 'nandigrAma (grAmaH) 19,85 / nemi-nAtha-jina (tIrthakaraH) 1,63,106,113 'nandipura (nagaram ) 113 149,153,155,165,166, 'nandivardhanA (dikkumArI) 25 . 169,170,172-281,183. nandIzvara (dvIpaH) -26,27,57,110, naigameSin (devaH) , 26, 161, 176 149,183,187 naiSadha (rAjA) 130, 131 73 3,188 nAbhi nanda
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 pana pabhazrI 25 / pa 20 nAma kim / patram | nAma kim ? patram paJcamyAditapaH (tapaH) 98,102 puNyahIna (vaNikputraH) 87,88 paJcAsara (prAsAdaH) 3,198 purandara (rAjaputraH) 111 paNDitA (dhAvamAtA) 19, 20 purimatAla (nagaram ) (janapadaH) 111 puSkala (vijayam ) 67 (rAjaputraH) 109, 110 (rAjaputraH) 143 papraratha (rAjA) puSkalapAla (rAjaputraH) pAvatI (dikkumArI) puSkalAvatI (vijayam ) 9,21,22 ( jamvUpatnI) 68,75 puSpadantI (rAzI) 127,137 pajhasenA (jamvUpatnI) 68,78 puSpapura (nagaram ) 11,17,101 pabhaida (idaH) ra7 puSpamAlA (dikkumArI) patrAvatI (zreSThinI) pUtanA (vyantarI) 148 pazottara (hastI) 149, 151 pUraNa (dazAha:) 118 parAsara (brAhmaNaH) 179 pUrNabhadra (sArthavAhaputraH) 20 parvamitra (kalpitaM nAma) 89,90 (zreSTiputraH) palhava (janapadaH) 181 pUrvavideha (kSetram ) pavanaJjaya (vidyAdharaH) 120 pRthivI (dikkumArI) pavanavega (vidyAdharaH) 103, 104 pRthivIjaya / (prAsAdaH) 153 pAJcajanya (zaGkhaH) 153,155, 172 | pRthvIpAla (rAjA) " pATalIputra (nagaram ) 89,97,107 peDhAlapura (nagaram ) 124, 125 pANDaka (udyAnam) 27/ potanapura (nagaram) pANDu (rAjA) 159 paurastyarucaka (parvataH) 25,26 pANDukamvalA (zilA) prajJapti (vidyA) 32, 159,160, pANDupattana (nagaram ) 181 (rAjA) 166,167 prajJAloka (mantrI ) pAva (tIrthakaraH) praNAmamitra (kalpitaM nAma) 89, 90 pAlaka (devaH) 26 pratirUpA (kulakarapatnI) 24 (vimAnam) patIcIrucaka (parvataH) (rAjaputraH) pratyagvideha (kSetram) 7,121 pAlita (nagaram) (rAjaputro munizca)62,157, pAlittapAlita (nagaram ) 163, 165,170,180, (dAsaputraH) 138,139 ( amAtyaputra.) 21,22,28,33 ( rAjaputraH) puNDarIka (gaNadharaH) 35,36, prabhava (rAjaputraH caurazca ) 70,71, 73,94,95 (parvataH) 64 prabhAlendra (devaH) 38 (rAjaputraH) 117/ pramada (udyAnam) puNDarIkA (dikkumArI) 26/ prasannacandra (rAjA) puNDarIkiNI (nagarI) 1,12,19,21.67 / prasenajit (kulakaraH / puNyasAra (zreSThiputraH) 76,77 | prAgvideha (kSetram) 19,21,157 ( sa 143 27 pArtha piGgala pITha prabha 70 . 24
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma kim ? / patram prAgvATa priyaGgupura priyadarzanA prItimatI bandhudatta candhumatI barvara bala-deva 25 balAhikA bahalI bahulA bAlacandrA bAhu bAhubalin buddhi bRhadratha brahmaloka brAhmI 118. patram / nAma kim 1 . patram * (zAtiH) bhArata (kSetram ) 52,157, (nagaram ) bhAratI (devI) (zreSThiputrI) bhIma (rAjA) 114, 138, 140(rAzI) 111 142,157,159,166-169 (rAjaputrI) 113, 115 bhImaratha (rAjA) 127,141 (zreSThI) 77 bhImapurI (nagarI) (zreSThiputrI) 77 bhIruka (rAjaputraH) 162,163 / (prajAmedaH) bhISmaka (rAjA) (rAjaputraH) 150-152, 161, bhuvanacandra (,) 169,172,173, 180-183 / bhUtA (zreSThipatnI) (dikumArI) 25/ bhUrizravas (rAjA) 168' (janapadaH)33,43,46,143, bhRgukaccha (nagaram ) (ibhyapatnI) 73 | bhogakarA (dikumArI) (rAzI) 145/ bhogapura (nagaram ) 76,77 (rAjaputraH) 21,22,28 | bhogamAlinI (dikkumArI) (rAjA)28-33,43,45,51 / bhogavatI ( ) / 25 (vRddhA) 85,86 | bhojakaTa (rAjA) 118/ bhojanandanI (rAjaputrI) 179 (davalokaH)65,68,180,183 / bhojavRSNi (rAjA) (RSabhajinaputrI) 28, 29, bholiga (yakSaH) 35,51,52 magadha (janapadaH) 65,158, (merugataM vanam) 27 169, 179 (dikumArI) 25 maNicUDa (rAjA) 103-105,111 / / (rAzI) 109,110 maNizekhara (vidyAdharaH) (nagaram ) 147, 176, matiprabha (mantriputraH) (kSetram ) 23, 27, 38,39 | matisAgara ( mantrI ) 43, 106, 115, 142, 171, mathurA (nagarI) 72, 118, 119, (cakravartI)28-32,34,35, 146, 147, 149-153 37, 38,40,42,47, madanarekhA (rAzI) 50, 52-55,60,63, madanavegA ( rAzI) 150 (dAzarathiH) 62 madanAvalI (rASTrauDhaputraH) 65,66 madhu (rAjaputraH) 157,158 ( , ) 65,66 madhumatI (nagarI) (zreSThI ) 121 | manogati ( rAjaputraH) 111,115 (rAjaputraH) 153 manoramA (rAzI) 123 / (rAjaputraH) 156, 160, mandirapura (nagaram ) 161,163 mammaNa (rAjA) ( ,) 153 | marIci (rAjaputraH) (rAbI)155.157, 160-164 } marudeva (kulakaraH) bhadrazAla bhadrA bhadrilapura bharata-argha bharata 97 bhavadatta bhavadeva bhAnu bhAnuka 113 142,143, : bhAmara bhAmA
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma 31 kim ? (mallaH) 142.151, 152 (rAjaputrI) 176 (rAjA) (udyAnapAla:) (nadI) 71,119,151.152 (prajAmedaH) (kulakara) (vINAcArya.) 120,121 (gopapatnI ) 147,148,250, yavana 21 ja 67 73 patram ] nAma marudevAcI (kulakarapatnI) 25,26,34 / mauSTika maladhArin (gacchaH ) 189 yakSaNI malladeva (vastupAlabhrAtA) 2,284 | yajJadeva mahAkaccha ( rAjaputraH) yamaka mahAghoSA (ghaNTA) yamunA mahAnemi (rAjaputraH) 166 mahApITha (sArthavAhaputraH) 21,22,28 yazasvin mahAbala (rAjA) yazogrIva mahAvideha (kSetram) yazodA mahAvIra (tIrthakaraH) mahAzukra (kalpaH ) 146,156, yazodhara 158,162 yazodharA mahIdhara (rAjaputraH) mahIsena yazobhadra mahendrasUri (AcAryaH) 3,188. yazomatI mahendravikrama (rAjA) 121 yugandhara mahezvara-datta (ibhyaH ) gugavAhu mAgadha (tIrtham) 37-38 mANibhadra zreSThI) mAtaGgI (vidyA) mAtali (sArathiH) 165,169 yudhiSThira mAdrI (rAjJI) 159 yonaka mAdhava (vAsudevaH) 173 ratikara mAnasa (saraH) rilacUDa mAsAhasa (pakSI) raladvIpa mAhendra (kalpaH ) 111,113 ratnamAlA mitrakazI (dikumArI) 26 ratnavatI mitravatI (rAzI) 121,123 | rathanU pura (vAsudevaH) 152,183 rathanemi munisena (muniH) 20 ramaNIya mRttikAvatI (nagarI) rambhA meghakUTa (nagaram ) meghaDkarA (dikkumArI) rAjagRha meghamAlA ( ) rAjapura meghamAlinI rAjImatI (devAH ) 39,40 megharatha (vidyAdharaH) 83 rAma (rAjA) (parvataH) 25, 26, 42 8,18 yugAdijina ( rAjaputraH) 227 (dikkumArI) 25 (rAjJI) (AcAryaH) 136. 138 ( rAzI) 109, 116, 127 ( zramaNaH) 19 ( rAjaputraH ) 97, 98, 100, 102-105 (tIrthakaraH ) 1,27,34,43, 47,55,61, 62, 187 (pANDavaH) 159,16,167 (prajAmedaH) 39 (parvata.) (vidyAdharaH) (dvIpaH) 77 (rAjaputrI) 112 ., )109-112,123 (nagaram) 123 (rAjaputraH) 175, 1720 (nagaram) (apsaraH) (rAjaputrI) 113 (nagaram ) 18.164 121 (rAjaputrI zramaNIca) 173 175.17,17 (baladevaH) 12.63 murAri meghamukha meghavAhana meru 162,173,978181,982
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma rASTrakUTa rAhavIyAstra rukmin rukmiNI rucaka rudradatta rudhira rUpA rUpAsikA rUpikAvatI reNukA revatI revA raivata raivata-ka rohiNI rohita lakSmI lakSmI lakSmIgrAma lakSmIpura lakSmIramaNa lakSmIvatI 27 "" lalita lalitAGga 37 lalitAsaraH lavaNaprasAda lIlAvatI lohArgala vajrajaha vajradatta vajranAbha kim ? ( vaMzaH ) (atram ) ( rAjA ) ( dvIpaH ) ( vaNiga ) ( rAjA ) ( dikkumArI ) ( > ( ( rAzI ) 155, 157, 158, 160-162, 173, 180 vanamAlA 26 122, 123 | vanamAlin 144, 145 vanarAja 35 varadatta 26 varadAma "3 ( AbhIrI ) 143 varAhagrIva ( rASTrauDhAnvayA ) 65, 66 | valabhI ( nadI ) 74, 75, 84, 158 vasanta ( udyAnam ) 172 vasantapura ( parvataH ) 153, 172, 175 | vasantasenA ( janapadaH ) ( rAjJI ) ( mantri patnI ) ( grAmaH ) ( nagaram ) ( 1 ) ( vanam ) (dikkumArI ) ( rAjJI ) . patram 155, 156,162, ( brAhmaNI ) ( zreSThiputraH ) (devaH) nAma 65 vajramedinI 170 vajrasena 179,180,183,185, 188 vasudeva ( zreSThiputraH ) saraH ) ( rAjA ) ( rAzI ) ( nagaram ) ( rAjJI ) 144 - 146, 151, 177, 181 28 ( rAjA ) (cakravarttI ) 163, 166 | vajrAyudha vaTapura vatsamitrA 26 vanarAjavihAra 26 19 vasundhara 20 vasundharA 158 vasupAlita 17 vasumatI 125 vastupAla 25 124 158, 159 d 18,19 vastrApatha 92-94 186 | vahnikumAra 2 vAgdevI 92,93 | vAgbhaTa 19,20 | vAmanasthalI 19,20 | vAyukumAra 67 vAriSeNA vAruNI ( rAjaputraH ) 21, 22, 24, 32 patram kim ? ( pradezaH ) ( cakravartI jinazca ) 19, 20, 122 21,22,32 157 ( rAjA ) ( nagaram ) ( dikkumArI ) ( rAzI ) ( vAsudevaH ) ( rAjA ) 3 (caityam ) 189 (dvijaH gaNadharazca) 175, 176 38 123 ( nagarI ) 63 ( rAjA ) 138, 142 ( nagaram ) 7, 18,83,86,87 ( gaNikA) 121,123 ( rAjA ) 118-121, 123, 125, 126, 144-148, 150-152, 164, 165, 170, 177,181 ( tIrtham ) ( vidyAdharaH ) ( zramaNa: ) ( dikkumArI ) ( zreSThI ) ( vaNikpatnI ) ( mantrI ) 2, 6, 22,36,50, (girinAragatasthAnavizeSaH ) ( bhavanapatiH ) (devI) ( mantrI ) (nagarI) 170 ( bhavanapati: ) (dikkumArI ) ( ) 77 108 25 *69 88 56,60,64,96, 105, 117, 145, 154, 171, 183, 187-190 187 57, 180 101 63. 185 -57 - 25 26
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram 25 68 25 vidarbha nAma kim ? patram ) nAma kim ? vAli (zramaNa:) 62 | vIra (tIrthakaraH) 1,68,95 vAlikhilla (zramaNaH) vIraka (zAlApatiH) 178 vAsavamaNDapaH (zatruJjayamaNDapaH) 185 / vIradhavala (rAjA) 2, 186 vAsukI (rASTrakUTAnvayA) 65,67 / vIramatI (zreSThipatnI) vAsudeva (rAjA) 170 (rAjJI) 142, 143 vAsupUjya (tIrthakaraH) 120 vRkodara (pANDavaH) vikramadhana (rAjA) 106,107/ vRndAraka (vanam ) vikramabAhu (,) 103,104 | vRSabha (tIrthakaraH) vicitrA (dikkumArI) vRSNi (rAjA) 120, 125, 145 vijayakheTa (nagaram ) 119 vegavatI (rAjJI) 144, 145,159 vijayazrI (zreSThinI) vetravaNa (vanam ) 122 vijayasenasUri (AcAryaH) 1,3,185, vemati ( zAlApatiH) 178 188,189, vaikuNTha (kRSNaH ) vijayasenA (rAjJI) 119,123 vaijayantI (dikkumArI) vijayA (dikkumArI) 25 vaitAtya (parvataH) 14,18,32,38,83 121,159 103,108-110,116,118,120, (janapadaH) 127,131, 121,123,157,159,165 139,141 vaitAdayakumAra (devaH) / 38,40 videha (kSetram ) 20,144 vaidI (rAjaputrI) 130,134,135, vidyunmatI (vidyAdharI ) 108,111 137-141,143,144,162 vidyunmAlin (devaH) 68,83 vaibhAra (parvataH) 68,69,81 vinami (rAjaputraH) 31,32,40,62/ vairocana (nRpaH) 170 vinItA (nagarI) 28,44,46,53 zakaTanyUha (yuddhavyUhaH) 165 vibhya (parvataH) 7,70,74,84,88, zakaTAnana (vanam ) (vyantarI) 158 vimala (,) 62,184 (rAjA) vimalavodha (mantriputraH) 111, 115 | zaGkha (rAjaputraH) 115-117,149 vimalavAhana (kulakaraH) 24 zamapura (nagaram ) (zramaNaH) 158 zatapallI (grAmaH) vimalasvAmin (tIrthakaraH) zatavala (rAjA) vizAlazRGga 115,116 zatAyudha (rAjA) vizvapriya (janapadaH) (parvataH) 54,55,61,62, (vAsudevaH)151-154,162, 186-188 165,169,170, 172,173, | zatruntapa (rAjA) 166 176-179, 182 97,98 viSNukumAra (zramaNaH) 147 zatrusena 120 (rAjaputraH) viSvaksena (rAjA) 157 zandavidyA (pratIhArI) ( 173 ga) zamaka 34 (AyudhAgArarakSakaH) vItazokA (nagarI) 67 / zalya (rAjA) 167 zakuni 167 103 zatruJjaya viSNu zatrumardana
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ . patram (16) nAma kim ?.. ''patram | * nAma kim / zazalakSmA (rAjA). 128 zreyAMsa ( rAjA.) 32733 ghaar' (rAjaputraH) , .111 | zvetAmbara (sampradAyaH) ... 66 zaziprabhA (rAkSI) sagara (cakravartI) 63 zaMvara (rAjA) / / 159 / saGkhyAvidyA (vidyA) zAntinAtha (tIrthakaraH) 1,135,136 / saGgarapura (nagara) , 142 zAntisUri (AcAryaH) | saGgApurI (nagarI) 136 .. zAmba , (rAjaputraH) 165,170,179, sabbapaticarita, (kAvyanAma) 180,186 saGghAdhIzvaracarita ( hai ) zAradA (devI) 98,100,103 saterA (dikkumArI) .. 26 .. (dhanu) 149,150,154 tyabhAmA / (rAsI 150,152,153,156; 'zAligrAma (prAmaH) satyA (rakSA) 161-164,173 , zilAditya (rAjA) samaraketana (rAjA) . 134 ziva (rAjaputraH) samAdhigupta (zramaNaH) 158. zivamandira :( nagaram ) 109,110,121 samAhArA (dikkumArI) zivAdevI. , (-rAkSI) 119,149,173, samudra ( zreSThI) 174,177 samudradatta 68,73 zizupAla ' (rAjaputraH) 155,156,164, samudrapriya (,) __ . 168,169 samudravijaya (dazAhaH) 118, 119, 144, zIlavatI' (zreSThipatnI) 145,149,151-153,159, zuka' (zramaNaH) 164,165,173-175,180 ghuur' (rAjA) 118 samudrazrI (jambUpatnI) 68, 73 zUrakAnta (vidyAdharaH) . 112 sarvaprabhA (dikkumArI) 26 zeSavatI (dikumArI) 25 sarvArtha (zreSThI) 121,123 zailaka (zramaNaH) 62 sarvArthasiddhi (vimAnam ) 22,24,28 zauri (rAjA) 118,126,144,146, sahadeva (pANDavaH) 159,164,167 148,150,152 sahamitra (kalpitaM nAma) 89,.90 zauripura . (nagaram ) 118,119,149 sahasrAbravaNa (udyAnam ) 175 zauryapura ( ,) 180 saMvara vidyAdharaH) , .. 157 zyAmA (rAjJI) 119-121 sAketapura (nagaram ) 83 zramaNadatta (zreSThI) sAgara (dazAhaH) / zrI . / ' (dikkumArI) sAgaracandra (zreSThI) zrIkAntA (kulakarapatnI) sAgaradatta (sArthapatiH) . zrIpati (vAsudevaH) .(rAjaputraH) 67 zrIprabha (vimAnam) / 18 . (zreSThI) 68 - zrImatI (rAjaputrI), / / 19,20 sAgarasena (zramaNaH) 20 / (rAjJI.) 115 | sAtyaki (sArathiH ) - 168 / / zrISaNaH / (rAjA) 112,115-117 | sAtvata (rAjA.). 153 . zrutadevatA.. .. ( devI.) . . , 1 sAmba (rAjaputraH) 162-164,185 '. , zreNika (rAjA). 68,95 sAraNa 20 lla i lnllli omililitei ) 177
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumati 123 147 suvidhi 1.nAma kim? __ patram | nAma siddharAja (rAjA) 63, 188 subhadra siddhasenadivAkara ( AcAryaH) subhadrA siddhAdhipa (rAjA) siddhArtha (udyAnam ) sumaGgalA (sArathiH ) 154, (rAjaputro devazca) 180,182 | sumitra siddhi 85,86 | sumeghA sindhu (nadI) 23,38-40,118, suyazas sindhudevatA (devI) surAdevI siMha (rAjA). 106 | surASTrA siMhakesarin (rAjaputraH) 137 | surUpA siMhaniSadya (prAsAdaH) siMhapura (nagaram ) 14,16,17,111 | surendradatta siMhayazasa sulasA siMharatha (rAjA) 118, 119 suvatsA siMhala (prajAvizeSaH) suvarNajaGgha sItA (dikkumArI) sImandhara (tIrthakaraMH) 157 suvIra sukumArikA (rAjaputrI) suSeNa sukozalA ( " ) suSeNa sugrAma (grAmaH) suSeNA (rAjA) 109, 110 | susIma (,) 119-121 | susthita (zaGkha) (ghaNTA) suhiraNyA suMdharmasvAmin (gaNadharaH) 68-71,95 suMsamArapura sunandA (rAjJI) 28 | sUra sunAsIra (mantrI) sundarA (rAjJI) 127 | sUratejas sundarI (rAjaputrI zramaNI ca) 28, | sUrpaka 29,35,41, 51,52 saryapAkA (bhavanapatiH) 24,37 supratiSTha (zramaNaH) supradattA (dikkumArI) supravuddhA ___ 25 | soma subAhu (mantriputraH) 21, 2228 | soma suvuddhi (zreSTiputraH) kim ? patram (tailikaH) 118,119 (zreSThinI) 121 (rAjaputrI) 159 (rAjJI) 28 (mantrI ) 12 (rAjaputraH) 109,110 (dikkumArI) 25 (kevalIzramaNaH) 22 (dikumArI) 25 (janapadaH) 63, 153 (kulakarapatnI) 24 (dikumArI) 26 (zreSThI) 226 (zreSTinI) (dikamArI) (rAjA) 19, 20 (vaidyaH) (rAjA) (zreSThI) (mantrI) 38-42, 47 (zreSThinI) (grAmaH) 73 (lavaNAdhipatirdevaH) 65, 77, 153 (rAjaputrI) 163 (nagaram ) 128, 132, 140 (rAjaputraH) 108, 111, 114, 115, 117 (nagaram ) 108 (vyantaraH) 144, 148 (rasavatIbhedaH) 133, 140, 141 (nagaram ) 73, 153 (rAjA) 165 (vastupAlapUrvajA) 2 (rAjaputraH) 115, 117 (dvijaH) 177 (rAjA) 152,153 69 26 sugrIva suMghoSa sughoSA 26 suparNa 118 / sUryapura 25 saindhava
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18); mAma somadeva / somayazas somazarman (AcAryaH) harivaMza .176 (vazaH) 176 saudharma 157,181 157 kim / / patram | nAma (dvijaH) 158, hariNandina (rAjA) 111-115 somaprabha (rAjaputraH) 32 haribhadrari (yAkinIsUnuH) 1 (rAjA) haribhadrasUri 1,3,188 (rAjaputraH) harimitra (dvijaH) 138,139 (purohitaH) (dvijaH) harizcandra somazrI (rAjA) (mANavapatnI) 124,125 somA | hastinAgapura (nagaram ) (dvijaputrI) | hastinApura sautrAmaNI (,) (dikkumArI) (kalpaH ) 20,67,108, hastipura (nagaram ) 109,123,139,142 (mantrI) (indraH) 26-28,60,149 ('dikkumArI) A) saumanasa 26 (meruvanam ) hiraNyakumbha (nagapam ) (zramaNaH) stambhanaka (jinA) hiraNyanAbha (rAjA) 165,167,168 stambhanI (vidyA) 70 hiraNyaroma (,) stimita (dazAhaH) himavatkumAra (deva) svarNakumbha (zramaNaH) himavAn svarNabhUmI-mahI (janapadaH) svayamprabhA (rAjaputrI) 19 himAcalakumAra (devaH) svayambuddha (dharmAdhyakSaH) hari (vAsudevaH) 150, 151, hRSIkeza . (vAsudevaH) 153,155-157, hemasUri (AcAryaH) 161-164,169- hemAGgadaH (raajaa)| ,173,176-179, haimavata 181,182 hI , (dikkumArI) .. 26 sauvIra 27 hAsA 123 121 118 123 622 himAcala (parvataH) (,) 40 40 18 / huNDika. (vAcakaH) 133 (kSetram)
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
_