________________
४४
धर्माभ्युदय महाकाव्य
सादा शब्दोमा लेख्युं छे के "वस्तुपाले अन्नदान, जलपान, अने धर्मस्थानोथी, पृथ्वीने अने ते वडे प्राप्त थयेल यशथी आकाशमंडळने भरी दीधुं छे.” तेणे करावेळां धर्मस्थानो, महादानो अने धर्मकार्योनी जुंदी जुदी नोंघो सुकृतसंकीर्तन, कीर्तिकौमुदी, वसंतविलास, प्रबंधचिंतामणि, प्रबंधकोष, जिनहर्षकृत वस्तुपालचरित्र अने तीर्थकल्प वगेरे केटलाय ऐतिहासिक प्रबंधो अने रासाओमां आवेली छे. जो के ते बधामां केटलीक वधघट पण जोवामां आवे छे. तेनी सविस्तर यादी पूरता विवेचनसाथे करतां एक खतंत्र निबंध थवा संभव छे. उदयप्रभसूरिए आ महाकाव्यमां पण तेनां केटलांक सुकृत कार्यांनी नोंध करी छे, जेनुं केटलुक विवेचन अहीं करवामां आव्युं छे.
ते दानशूरे शत्रुंजय उपर आदिनाथ भगवानना मंदिर आगळ इंद्रमंडप बंधाव्यो हतो जेनी नोंध आगळ पण आपी गया छीए. ग्रंथकार फरीथी तेनो उल्लेख करता ते मंडपनी पासे स्तंभन पार्श्वनाथ अने गिरनारना नेमिनाथ भगवाननां मंदिरो बंधाव्यां होवानुं जणावे छे. आ ज हकीकतने ग्रंथकारे पोताना सुकृतकीर्तिकल्लोलिनी काव्यमां पण मुकी छे.' सुकृतसंकीर्तनकार पण आ. बन्ने. ग्रंथोना कथनने पुष्टी आपे छे. वसंतविलास अने तीर्थकरपमां धर्मस्थानो अने देवमंदिरो बंधाव्याना मोघम उल्लेखो छे; पण कये कये स्थळे, केलां मंदिरो कोनां कोनां बंधाव्यां हतां तेनी पृथक् पृथक् विचारणा करी नथी. आ. इंद्रमंडपमा 'सुकृतकीर्तिकल्लोलिनी' नामक संस्कृत काव्य, विविध वृत्तोमां रचायेला १७९ श्लोकोवालुं शिलोत्कीर्ण करवामां आव्युं हतुं, एम केटलाक उल्लेखो उपरथी जणाय छे.. उदयप्रभसूरिए पण आ महाकाव्यमां इंद्रमंडपमां सुकवामां आवेली वस्तुपाळनी यशः प्रशस्तिनी प्रशंसा रजु करतां सुंदर शब्दोमा तेनो उल्लेख कर्यो छे. आ मंदिरमां वस्तुपाळे गुरु, पूर्वज, संबंधी, अने मित्रनी मूर्तिओ तेम ज ते. बन्ने भ्रातृयुगलनी अश्वारूढ प्रतिमाओ बनावी मुक्की हती. सुकृत कीर्तिकल्लोलिनीमां फक्त, तेनो उल्लेख ज छे" प्यारे सुकृतसंकीर्तनकार ते बन्ने - भाईओ ( वस्तुपाल - तेजपाल ) नी तथा वीरधवलनी हाथी उपर बैठेली मूर्तिओ मुकी हती, एम. नोंघे छे बन्नेना कथनमां वधु तफावत नथी, फक्त तेमां घोडाने बदले हाथी - उपर होवानी जणावी छे. आ सिवाय प्रबंधचिंतामणिमांथी- पण इंद्रमंडप अने - बीजां विविध चैत्यो. वंधाव्यानी तथा पोतानी, अने गुरुवगरेनी मूर्तिओ बेसाड्यानी हकीकत- मळी आवे छे.. वस्तुपाले आ
१.जुओ, आ निबंधनी, शरुआतमां मुकेलो उपदेशतरंगिणीनो श्लोक...
२ व्यातन्वक्षमरेन्द्रमण्डपमयं श्रीरैवतस्तम्भनालङ्कारप्रभुने मिपार्श्वसहितं तीर्थेऽत्र शत्रुञ्जये ।
प्राग्वाटयन्वयवाद्धिंवर्धन विधुर्धात्रीशमन्त्रीशिता खाध्यः सङ्गपतिः सतां विजयते श्रीवस्तुपालोऽधुना ॥ १६७
- सुकृतकीर्ति कालोलिनी
३ शत्रुञ्जयाद्रिमुकुटस्य पुरो जिनस्य तेनेन्द्रमण्डपमिदं तदकारि किञ्चित् । अप्येकवारमधिगम्यजना यदन्तर्जन्मान्तरेऽपि न भनन्ति कदापि तापम् ॥ सुकृतसंकीर्तन, सर्ग ११,१५
४ श्रीवस्तुपालसचिवस्य परे कवीन्द्राः कामं यशांसि कवयन्तु तु नैव ।'
' येनेन्द्रमण्डपकृतोऽस्य यशः प्रशस्तिरस्त्येव शक्रहृदि शैलशिला विशाले ॥ - धर्माभ्युदय महाकाव्य, पंचम सर्गान्ते. '
7
५ मूर्तित्रयं हरिकरिस्थमपूरि तेजःपालस्य वीरधवलस्य तथात्मनोऽसी ।"
सन्नद्धमुरकलिप्रलयाय मूर्तमभ्यं युगत्रयमिवात्र पवित्रदेशे ॥ - सुकृत संकीर्तन; सर्ग ११, १९ ·
६ 'नन्दीश्वरावतारे, प्रासादान् इन्द्रमण्डपं च तन्मध्ये गजावि रूढश्रीलवणप्रसादवीर धवलमूर्ति, तुरङ्गाधिरूढाः निजमूर्ति तत्र सप्तपूर्वपुरुषमूर्तीः सप्तगुरुमूर्तीश्च । - प्रबन्धचिन्ता पृ. १६३ :