Book Title: Bhaktamara Sutra
Author(s): Mantungsuri, Yugchandravijay
Publisher: Bhadrankar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009698/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meghavijayagaNikRtavRtti zrIkanakakuzalagaNikRtavyAkhyA zrI guNAkarasUrikRtavivRttivibhUSitam pU. AcArya zrI mAnatuMgasUri viracitam zrI bhaktAmarastotra mahAkAvyama -: lAbhArthI:zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha jaina saMgha dvitIyAvRtti mAMDavI (kaccha) 1000 rUA. 65-00 (prAptisthAna) mUlya: -: preraka :parArthaparAyaNa vAtsalyanidhi pU. paMnyAsapravara zrI vajasenavijayajI gaNivarya zrI bhadraMkara prakAzana sarasvatI pustaka bhaMDAra 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, ThAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda. zAhIbAga, amadAvAda-4. | phona: 079-25356692 phona: 079-22860785) paMcaprasthAna puNyasmRti prakAzanA sumaMgalam kAryAlaya 10-3268-e, yAtrikabhavana pAse, kAjInuM medAna, ( gopIpurA, surata-395001. - -: saMpAdaka :siddhahastalekhaka pU. AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna hRdayasparzI pravacanakAra pU.paMnyAsapravara. zrI yugacandravijayajI gaNivara A pustakanuM prakAzana zAnadravyamAMthI karavAmAM AvyuM hovAthI Ano upayoga karatA pUrve gRhastho ucita nakaro arpaNa kare e ja vinaMtI. -: lAbhArthI:zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha jaina saMgha mAMDavI (kaccha) prakAzana varSa) vi.saM. 2066 - vIra saMvata-2536 * I.sa. 2010 -: prakAzaka: zrI bhadraMkara prakAzana 49/1, mahAlakSamI sosAyaTI, sujAtA phleTa pAchaLa, zAhIbAga, amadAvAda-380004. mudrakaH bharata grAphiksa nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpha roDa, amadAvAda-1. phona: 22134176, mo: 9925020106 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya (pUrvAvRttimAMthI) bhagavAna zrI mahAvIra mahArAjAnA zAsananI ujajavaLa pATa paraMparAmAM aneka dhuraMdhara AcArya bhagavaMtonI jhaLahaLatI tAraka zreNimAM thayelA laghuzAntistavanA racayitA mahAna gurudeva AcArya bhagavAn zrImad mAnadevasUrIzvarajI mahArAjanA prabhAvaka ziSya pU. AcArya bhagavAn zrImad mAnatuMgasUrIzvarajI mahArAjAe paramAtma bhakti svarUpa bhaktAmara stotranI adbhuta racanA karela che. jaina saMghamAM hoMze hoMze A stotranuM smaraNa thAya che, A stotra para aneka mahApuruSoe vRttio-TIkAo racI che, e uparathI paNa A stotranI mahAprabhAvakatAno khyAla AvI zake che. pU. upAdhyAyajI zrI meghavijayajI gaNivara viracita vRtti saMskRta abhyAsIone kAvya tarIkenI garaja sAre ema che. saMskRta bukano abhyAsa karIne kAvya bhaNAvavAmAM AvatAM hoya che. chellA varSomAM zrI siddhahaimavyAkaraNanA AdhAre racAyelI zrI siddhahaima saMskRta pravezikA jaina saMghamAM khUba ja AdaraNIya banavA pAmI che. tenI jema ApaNA saMghamAM anya darzananA kAvyo bhaNAvavAne badale jaina kAvyo ja abhyAsakramamAM goThavAya tema keTalAka jJAnapremIo IcchatA hatA. e aMge tapAsa karatAM zrI bhaktAmara stotra para kAvyapaddhatie pU. upAdhyAyajI zrI meghavijayajI gaNivara viracita vRtti prApta thatAM ane ghaNAM varSo pUrve e chapAyela hovAthI vartamAnamAM aprApya jaNAtAM Aje vRtti sahita zrI bhaktAmara stotra mahAkAvya prasiddha karavAmAM AvI rahyuM che. jeno abhyAsa kAvya paddhatie khUba ja saraLatAthI karI zakAya tema che. uparAMta pU. zrI kanakakuzala gaNi viracita vRtti temaja pU. zrI guNAkarasUrijI viracita vRttino paNa A pustakamAM pAchaLa saMgraha karyo che, je kAvya samajavAmAM khUba ja upayogI banaze evo vizvAsa che. pU. paramopakArI pragurudeva AcArya zrImad vijayajayakuMjarasUrIzvarajI mahArAjanA zubhAziSathI ane pU. paramopakArI gurudeva AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAjA tathA pU. AcAryadeva zrImad vijaya muktiprabhasUrIzvarajI mahArAjAnI preraNAthI prAraMbheluM A kArya sArI rIte pUrNahutine pAmyuM che, temAM pUjayonI kRpA ja kAraNa che. A graMthanA praphavAMcana AdimAM vinIta ziSya bAlamunirAja zrI muktizramaNavijayajI mahArAja tathA paMDita zrI jayakarabhAI tathA mumukSu prabhubhAIe Apelo sahakAra bhUlI zakAya tema nathI. tevI rIte zrI bhaktAmara stotranI vRttivALuM "zrI parvatamALAnamaka/ TATya" pustaka meLavI ApanAra DuvAtIrtha premI lakSmIcaMda bhIkhAbhAI zAha - (zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha jaina pustakAlaya goregAMva - muMbaInA saMcAlaka) ne paNa kema bhUlI zakAya ? temaja zrI hIrAlAla rasikalAla kApaDiyA (ema.e.) dvArA saMpAdita ane zeTha devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra saMsthA dvArA prakAzita "bhaktAmara - kalyANa maMdira - namiuNa stotratrayam" pustakane najara samakSa rAkhIne A pustakanuM saMkalana - saMpAdana karavAmAM Avela che. kAvyapaddhatie A graMthanuM vAMcana caturvidhasaMghamAM thatuM rahe, e AzayathI daMDAnvaya ane gujarAtI artha sahita saMpAdana karavAmAM kaMIpaNa kSati rahI javA pAmI hoya to trividhi trividhi micchA mi dukkaDam ! jJAnapaMcamI, vi.saM. 2051 motIzA lAlabAga jaina upAzraya muMbaI-4, - samartha sAhityakAra vidvadrarya pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAjano caraNa sevaka muni yugacandravijaya Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (prakAzakIya) bhaktAmarastotra mahAkAvyam saMskRtanA abhyAsIo mATe kAvyonuM paThana-pAThana ati jarUrI gaNAya, evA kAvyomAM "bhaktAmara'nuM anupama sthAna-mAna hovAthI 'zrI HvanAmastotraHITA' hAthamAM AvatAM ja AnaMda anubhavyo. AnuM saMpAdana-prakAzana vi.saM. 2051 mAM thayuM hatuM. prakAzaka-saMpAdakano saMparka sAdhatAM vadhu nakalo meLavI zakya na jaNAtAM adhyAtmamUrti pU. paMnyAsapravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivaryanA praziSya parArthaparAyaNa pU. paMnyAsapravara zrI vajasenavijayajI gaNivaranI preraNAthI ophaseTa-jherokSa dvArA A kAvyanA punaH prakAzanano ame nirNaya lIdho. siddhahastalekhaka sUrimaMtra prabhAvaka pU. AcAryadeva zrImad vijayapUrNacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA prabhAvaka ziSyaratna hRdayasparzI pravacanakAra pU. paMnyAsapravara zrI yugacandravijayajI gaNivare pUrva saMpAdaka tarIke punaH prakAzana arthe amane udArabhAve anumati ApavA badala ame teozrInA khUba khUba trakaNI chIe. :rayatA : pU. AcAryavaryA zrI mAnatuMgasUrIzvarAH pUjya paMnyAsajI mahArAjanI preraNAthI AnA prakAzanano lAbha zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha jaina saMgha (mAMDavI, kaccha) potAnA jJAnadravyamAMthI lIdho che. te badala dhanyavAdane pAtra che. raghuvaMza Adi kAvyonA paThana-pAThananI varSothI praNAlikA cAlatI Ave che, enA badale bhaktAmara jevA bhaktipradhAna jaina kAvyonA paThanapAThananI paripATI prAraMbhAya e vadhu IcchanIya che. AvA prAraMbha mATenuM pIThabaLa "zrI bhaktAmara stotra mahAkAvya'nA prakAzana dvArA maLI raheze evo amAro vizvAsa che. li. bhadraMkara prakAzana Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI RSabhanAthAya namaH // ||shrii mAnadevasUrigurubhyo namaH // // zrI Atmakamala-vIra-dAna-prema-rAmacandrasUrigurubhyo namaH / / zrImanmAnatuGgasUrivaryaviracitaM mahopAdhyAyazrImeghavijayakRtavRttivibhUSitam ||bhktaamrstotrm // atha kavirAdyavRttadvayena sambandhamAha - bhaktAmarapraNatamaulimaNiprabhANA muddyotakaM dlitpaaptmovitaanm| samyak praNamya jinapAdayugaM yugAdAvAlambanaM bhavajale patatAM jnaanaam|| - vasantatilakA yaH saMstutaH sakalavAGmayatattvabodhA dudbhUtabuddhipaTubhiH surloknaathaiH| stotrairjagattritayacittaharairudAraiH stoSye kilAhamapi taM prathamaM jinendram // 1-2 // -yugmam ___ daNDAnvaya :- bhaktAmarapraNatamaulimaNiprabhANAm uddyotakaM dalitapApatamovitAnam bhavajale patatAm janAnAm yugAdau Alambanam jinapAdayugam samyak praNamya sakalavAGmayatattvabodhAt udbhUtabuddhipaTubhiH suralokanAthaiH jagatritayacittaharaiH udAraiH stotraiH yaH saMstutaH tam prathamam jinendram kila aham api stoSye // 1-2 // zrIzadvezvarapArzva, natvA bhaktAmara(stava)syArtham / zrIvijayaprabhasUre-likhAmi vacanAt suziSyArtham // 1 // - AryA kA 1 kA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatugasUriviracitam // __iha hi bhagavAn zrImAnatuGgasUriH zrImajjinazAsanasU(bhU)riprabhAvanAbhAvanayA'nekalokAnaihikAmuSmikaduHkhebhyo rirakSiSuH saprabhAvaM zrIprathamaprabhustotraM kurvan prathamaM maGgalArthamAha-bhaktAmarapraNateti, (yaH saMstuteti) yugmm| ___anayoH saMhitAdikrameNa sukhAvabodhAya vyAkhyA -- ___ "kila' iti sNbhaavnaayaam| ahamapi taM prathamaM jinendraM stoSye' itynvyH| kartari uktiH / 'ahaM' mAnatuGganAmA AcAryaH, 'api' iti asAmarthya dyotane, "taM prathamaM jinendraM' vRSabhajinaM 'stoSye' stavanaviSayIkariSya ityrthH| asamarthasya tAdRkprabhoH stavanakaraNe udyamamAtrameva, na tu sAmarthyam, tena stavanaM bhaviSyati na veti hInakoTisaMzayasvarUpA sambhAvanA bhAvyA / / ___'stoSye' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'ahm'| kaM karmatApannam? 'taM jinendrN'| kiMviziSTam? 'prthmm'| tacchabdo ycchbdmpeksste| taM kam? 'yaH suralokanAthaiH saMstutaH' yo bhagavAn indraiH stutiviSayIkRta ityarthaH / devAdhideva iti bhaavH| ___ 'saMstutaH' iti kriyaapdm| kaiH kartRbhiH? 'surloknaathaiH'| kaH karmatA pannaH? 'yH'| karmaNi uktiH / kaiH karaNaiH? 'stotraiH'| kiMviziSTaiH? 'jagattritayacittaharaiH' AdhAre Adheyasya grAmazcalita ityAdivadupacArAt jagattritayasthajIvAnAM cittasya-manasaH abhirnyjkaiH| punaH kiM.? 'udAraiH' pradhAnaiH vividhaarthyuktaiH| kiMviziSTaiH suralokanAthaiH? udbhuutbuddhipttubhiH'| kasmAt? 'sakalavAGmayatattvabodhAt' sarvazAstrANAM tattvaM-rahasyaM bhAvArthaH tasya jJAnAt prAdurbhUtA yA buddhistayA paTavo-vidagdhA ityrthH| "vijJavaijJAnikAH paTuH cheko vidagdheiti haimakoSaH (kA. 3, zlo. 7) / kiM kRtvA stoSye? 'praNamya' bhaktizraddhAtizayalakSaNaH prakarSastena ntvaa| katham? 'samyak' mnovaakkaayocitprkaarenn| kriyaavishessnnmett| kiM karmatApannam? 'jinapAdayugaM' jinasya atra prastutatvAt prathamArhatazcaraNayugalaM, zrI siddhAcale rAjAdanatarostale sthApanArUpaM taditi sampradAyaH / kiMviziSTaM jinapAdayugam? 'bhaktAmarapraNatamaulimaNiprabhANAM uddyotakaM' bhaktA-bhaktibhAjo kA 2 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // ye amarA-devAsteSAM praNatA-vinayena avanatA ye maulayaH-ziro mukuTAni teSu maNayaH-candrakAntAdyAH sAmAnyena ratnAni ca teSAM prabhAHkAntayaH tAsAM uddIpa(dyota)kaM uddyotkaarkm| yathA sUryakiraNaiH sUryakAntatejAMsi prodbhAvyante tathA jinapAdayugaM prakAzakaM maNiprabhANAm, tato'dhikatejastvamatra vynggym| punaH kiM? 'dalitapApatamovitAnam' kssiptpaapruupaandhkaarjaalm| punaH kiM? 'AlambanaM' avaSTambharUpam / keSAm? 'janAnAM' lokaanaam| kiM kurvatAM janAnAm? 'patatAM' buddtaam| kva? 'bhavajale' saMsArarUpe jale, dustaratvAt, lakSaNayA jldhau| AlambanaM, kasmin kAle? 'yugAdau' etadavasarpiNItRtIyArakaparyante, caturthArakasyAdau iti|| atha samAsAH - bhaktAzca te amarAzca bhaktAmarAH puMliGgakarmadhArayaH, praNatAzca te maulayazca praNatamaulayaH karmadhArayaH, bhaktAmarANAM praNatamaulayaH bhaktAmarapraNatamaulayaH SaSThItatpuruSaH, bhaktAmarapraNatamauliSu maNayaH bhaktAmarapraNatamaulimaNayaH saptamItatpuruSaH, bhaktAmarapraNatamaulimaNInAM prabhAH bhaktAmarapraNatamaulimaNiprabhAH SaSThItatpuruSaH, tAsAM bhktaamrprnntmaulimnniprbhaannaam| udyotayatIti uddyotkm| pApAnyeva tamAMsi pApatamAMsi, 'samAsazcAnvaye nAmnAm' (sA. sU. 466) iti samAsaH, rUpI tatpuruSo'yamiti prasiddhiH, tamAMsIva tamAMsi, pApAni ca tAni tamAMsi pApatamAMsi, 'upameyaM vyAghAdyaiH0 (a. 3, pA. 1, sU. 102) iti haimavacanAt upamitasamAsa iti vRddhAH, pApatamasAM vitAnaM pApatamovitAnaM, SaSThItatpuruSaH, dalitaM pApatamovitAnaM yena tat, punardvitIyAjJApanAya taditi vaktavyaM, tRtiiyaabhuvriihiH| sam-samyag aJcatIti samyak, 'sam' ityavyayasya 'sahAdeH (sA0 sU0 506) iti sUtreNa smityaadeshH| prakarSeNa natvA praNamya, 'samAse kyap' (sA0 sU0 1483), 'ktvAdyantaM ca' (sA0 sU0 358) ityavyayatvAd vibhktilopH| jayati rAgAdIn jinaH, pAdayoryugaM - pAdayugaM SaSThItatpuruSaH, jinasya pAdayugaM jinapAdayugaM SaSThItatpuruSaH, karmaNi dvitiiyaa| yugasya AdiH yugAdiH, tasmin yugaadau| AlambayatIti aalmbnm| bahulatvAt saadhuH| bhava eva jalaM bhavajalaM, tasmin bhavajale, 'samAsaJca.(sA0 sU0 466) iti smaasH| patantIti ptntstessaam| saMstUyate sma sNstutH| saha mA 3 va Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // > kalAbhirvartate yat tat sakalaM, vAcAM vikAro'vayavo vA vAGmayaM ekasvarAt (a0 6, pA0 2, sU0 48) iti haimasUtrAt mayaT, kazcit tu vAcA nirvRttaM vAGmayamityuktvA tatpuruSo'yamityAkhyat, tathA tasya bhAvastattvaM sakalaM ca tad vAGmayaM ca sakalavAGmayaM sakalavAGmayasya tattvaM sakalavAGmayatattvaM, tasya bodhaH sakalavAGmayatattvabodhastasmAt hetau paJcamI / udbhUtA cAsau buddhizca udbhUtabuddhiH strIliGgakarmadhArayaH, udbhUtabuddhyA paTavaH udbhUtabuddhipaTavaH / surANAM lokAH suralokAH, suralokAnAM nAthAH suralokanAthAstaiH kartari tRtIyA / stUyate ebhiriti, nIdAmvuzasU0' (a. 5, pA. 2, sU. 88) iti haimasUtreNa traTpratyayaH, karaNe tRtIyA / trayo'vayavA asya tritayaM, jagatAM tritayaM jagattritayaM, jagattritayasya cittAni jagattritayacittAni tAni harantIti jagattritayacittaharANi sarvatra tatpuruSaH / stoSye ityatra stavanajanyapuNyasya AtmagAmitvAdAtmanepadam / jinA :- sAmAnyakevalinasteSu indra iva indro jinendra : - tIrthaMkaraH, sa teSAmapi pradakSiNAdirUpopacAravinayaviSaya iti bhAvaH // > > , , nanu stotrasyaiva maGgalatvAt tadArambhe maGgalAcaraNe'navastheti cet, na, stotrasya bhAvamaGgalatvena tato'pi sthApanArUpajinapAdapraNAmasya ziSyAdInAmapi tathA pravartakatvena ziSTAcArarakSaNasyAvazyakatvAcca vaiziSTyakhyApanena aduSTatvAt, na ca anavasthA, tIrthakRtAM bhAvamaGgalarUpavratAGgIkAre 'kAuNa namokkAraM, siddhANamabhiggahaM tu so giNhe' (Avazyaka-niryuktau) ityAgamAnnamomaGgalasyAvazyakatvena darzanAt, vivAhaprajJaptyAdidharmazAstreSu api Adau maGgalasadbhAvAcceti / / nanvevamapi 'ta' gaNagrahaNamAdau kathaM ? tasya kavisamaye niSiddhatvAt / 'urvI mastriguruH zriyaM vitanute naH svastrilo jIvitaM ro'gnirmadhyalaghurmRtiM sa pavano dezabhanaM cAntyaguH / yo vAryAdilaghurdhRtiM dinamaNirmadhyegururjI rujaM dyausto mUrtidhanakSayaM gurumukho bhastArakezo yazaH || 1 || ' * zArdula0 ---- iti gaNASTakavivaraNe, tathA 'bhaH prabhukSobhakArakaH ' ityuktatvAt bhakAro'pi nAdau grAhya iti ceTucyate 4 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // 44 manau mitre bhayau bhRtyA- vudAsInau jatau smRtau / > rasAvarI nIcasaMjJau dvau dvAvetau manISibhiH // 1 // " - anu0 mitragaNAt dvitIye mitragaNe cAparamiti, tathA udAsInAd bhRtyagaNe dvitIye pare sati zubhajayazca, anyeSu sarvagaNayogeSu na zubhamityuktatvAt, varNazuddhAvapi bhAmaTavacanAd bhakArasya saMyuktasyaiva niSedhena kevalasya bhagavadvAcakatvAcca na doSaH, ayaM ca vimarzo vRttaratnAkaravRttau nArAyaNabhaTTakRtAyAM bodhyaH / tathA maretyapazabde doSo na cintyaH, AM iti mantrabIjasya AdAvante ca kAvyasya prakSepaNena stotrasaMhitodbhAvanakAritvAt, a ityakSaraM cakrezvarImantrabIjamityAmnAyikA, ata eva raghuvaMzAdikAlidAsakRtau etad bIjamevAGkaH / chandastvatra vsnttilkaa| tallakSaNaM ca-" uktA vasantatilakA tabhajA jagau gaH " // iti kAvyadvayArthaH / / 1-2 // artha :- bhakta evA devonA namelA muguTanA maNionI prabhAne prakAzita karanAra, pAparUpI aMdhakAranA samUhano nAza karanAra, bhava sAgaramAM paDatA prANIonA yuganI zarUAtamAM AdhArabhUta evA jinezvaranA caraNa yugalane sArI rIte namIne, sarvazAstronA rahasyano bodha thavAthI utpanna thayela buddhinI paTutAvALA indro dvArA traNe jagatanA cittane AkarSita karanArA, udAra stotro vaDe je jinezvara stuti karAyA che te prathama jinendrane (zrI RSabhadevane) huM paNa jarUra stavIza. *** atha kavinA kileti saMbhAvanAvidhAnena jinastavanakaraNe'sAmarthyaM vyaJjitaM tarhi kathaM stutau pravRtta ityAha - , buddhyA vinA'pi vibudhArcitapAdapITha ! stotuM samudyatamatirvigatatrapo'ham / bAlaM vihAya jalasaMsthitamindubimbamanyaH ka icchati janaH sahasA grahItum ? // 3 // 5 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // danDAnvayaH- he vibudhArcitapAdapITha ! vigatatrapaH aham buddhyA vinA api stotum samudyatamatiH (asmi), jalasaMsthitam indubimbam sahasA grahItum bAlam vihAya anyaH kaH janaH icchti| he vibudhArcitapAdapITha ! ahaM tvAM stotuM samudyatamatirasmi itynvyH| krcuktiH| he devapUjitacaraNanyAsasthAna ! he bhagavan ! ahaM - stotrakartA tvAM varNayituM tatparamanA varte ityarthaH / 'asmi' iti kriyApadam / kaH kartA? 'ahm'| akarmako dhaatuH| kiM kartum? 'stotum' / kaM karmatApannam? 'tvaam'| katham? vinaa'pi'| kayA? buddhyA ' mtyaa| kathaMbhUtaH? 'vigatatrapaH' lajjArahitaH / atrAyaM hetuhetumadbhAvaH-yato'haM vigatatrapaH, atastvAM buddhyA vinA'pi stotuM samudyatamatirasmi, buddhihIno devArcanIyaM bhagavantaM kathaM stoSye iti bhaavH| uktArthe arthAntaranyAsamAha - anyaH ko jano jalasaMsthitaM indubimbaM sahasA grahItuM icchati-vAcchati itynvyH| . 'icchati' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'anyo janaH' aparo lokH| kiM karmatApannam? indubimbaM' cndrmnnddlm| kiM kartum? 'grahItuM' laatum| katham? 'shsaa'| kathaMbhUtaM indubimbam? 'jalasaMsthitaM' jale prtibimbitm| kiM kRtvA? 'bAlaM vihAya' kumAraM avyaktaM tyktvaa| bAlo hi kadAcijjale pratibimbitaM candramaNDalaM dRSTvA lAtuM karaM prasArayati, na punarvyaktajJAnavAn puruSaH, pratibimbe chAyAmAtrasyaiva bhAvAt, kadAcidAkAzagataM candramaNDalaM devAdiprayogAd grahItuM zakyate, na punaH pratibimbagatamityanena svasya bAlavilasitatA bhagavatstotrasyAzakyakAryatA ca uktA bhvti| atra iSeH karturjahatezca kartuvaikatvaM, tathApi vihAyetilyabantarUpo nipAto vinArthe draSTavyaH, 'balAtkAre prasahya' iti vt| tadyoge ca tato'nyatrApi dRzyata iti dvitIyA / ___ atha samAsA : - pAdayoH pIThaM pAdapIThaM, vibudhaiH arcitaM pAdapIThaM yasya sa tatsaMbodhane he vibudhArcitapAdapITha ! anena takSazilApuryAM tathA hastinAgapure kA 6 va Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / bhagavadavasthAnabhUmau bAhubalinA zreyAMsena kAritaM pIThaM sUcitam / buddhyA ityatra vinAyoge tRtiiyaa| sam-samyak prakAreNa udyatA matiryasya saH, tathA vizeSeNa gatA vigatA 'nAmnazca0 (sA0 sU0 539) iti tatpuruSaH, vigatA trapA yasya sa vigttrpH| jale saMsthitaM jlsNsthitm| indorbimbaM indubimbaM tat, karmaNi dvitiiyaa| grahItumityatra 'ITo grahAm' (sA0 sU0 821) iti diirghH|| iti tRtIyakAvyArthaH // 3 // artha :- jemanA paga mUkavAnA AsananI paNa devoe pUjA karelI che evA he jinendra ! lajjArahita evo huM buddhi vinA paNa stavana karavA mATe sajja mati (taiyAra) thayo chuM ! kharekhara, pANImAM paDelA candranA pratibiMbane ekadama grahaNa karavA mATe bALakane choDIne bIjo kyo mANasa icche? atha pUrvoktameva bhaGgayantareNa samarthayati - __vaktuM guNAn guNasamudra ! zazAGkakAntAn kaste kSamaH suragurupratimo'pi buddhyA? / kalpAntakAlapavanoddhatanakracakraM __ ko vA tarItumalamambunidhiM bhujaabhyaam?||4|| daNDAnvayaH - he guNasamudra ! buddhyA suragurupratimaH api kaH zazAGkakAntAn te guNAn vaktum kSamaH?, vA kaH bhujAbhyAm kalpAntakAlapavanoddhatanakracakram ambunidhim tarItum alm| __he guNasamudra ! te-tava guNAn vaktuM kaH puruSaH kSamaH syAt? itynvyH| kSamaH-samartho bhavet ityrthH| ___ 'syAt' iti kriyaapdm| kaH kartAH? 'kaH' purussH| kiM kartum? 'vaktuM' vAGmAtreNa ptthitum| kAn karmatApannAn? "gunnaan'| kasya? 'te' tv| kathaMbhUtAn tAn guNAn? 'zazAGkakAntAn' cndrvnmnohraan| kathaMbhUtaH kaH na 7 0 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // puruSaH? 'buddhyA suragurupratimaH' bRhsptiprtibimbH| kthmpi| atrApyarthAntaraM nyasyati - vA - athavA ambunidhiM bhujAbhyAM tarItuM kaH puruSaH alaM-samarthaH syAt? ityanvayaH / 'syAt' iti kriyaapdm| kaH kartA ? 'kaH' purussH| kathaMbhUtaH kaH 'alaM' smrthH| kiM kartum? 'tarItuM' pAraM praaptum| kaM karmatApannam? 'ambunidhiM' samudram / kAbhyAm ? 'bhujAbhyAm' / kathaMbhUtaM ambunidhim? 'kalpAntakAlapavanoddhatanakracakraM' yugAntasamayavAyunA uddhatAatyantabhISaNA ucchalanto nakrA-matsyAH cakrAH - cakrAkArajIvavizeSA yasmin sa tathAbhUtaM, yadvA nakrANAM cakrANi-samUhA yasminnityapi yojym| yathA samudro bhujAbhyAM tarItuM duSkarastathA tava guNA apyapAratvAd varNayituM duHzakAH, ata eva guNasamudra iti saMbodhanaM yuktamiti bhaavH|| . atha samAsA : - guNAnAM samudra iva samudro guNasamudraH, tatsaMbodhanaM he guNasamudra ! karmadhArayaH upmitsmaasH| zazaH aGke-utsaGge yasya sa zazAGkaH, kaviprasiddhiriyaM, zazAGkavat kAntAH zazAGkakAntAstAn, madhyapadalopI smaasH| surANAM guruH suraguruH, suraguroH pratimeva surguruprtimH| kalpasya antaH kalpAntaH, kalpAntazcAsau kAlazca kalpAntakAlaH, kalpAntakAlasya pavanaH kalpAntakAlapavanaH, kalpAntakAlapavanena uddhatAH kalpAntakAlapavanoddhatAH, nakrAzca cakrAzca nakracakrAH kalpAntakAlapavanoddhatA nakracakrA yatra sa tm| alamityavyayaM saamrthye| ambUni nitarAM dhIyante asminniti ambunidhistaM, 'nAmnazca.'(sA. sU. 539) iti smaasH| bhujAbhyAmityatra karaNe tRtiiyaa| pravahaNAdinA ambunidhiH sutaraH, na punarbhujAbhyAM itytishyaalNkaarH| tarItumityatra 'ITo grahAm' (sA. sU. 821) iti diirghH|| iti caturtha kAvyArthaH / / 4 / / artha: he guNa samudra!candra jevA ujjavala ApanA guNone buddhi vaDe bRhaspati jevo paNa bolavA mATe koNa samartha thAya? athavA kalpAntakALanA pavanathI uchaLatA magaranA samUhavALA sAgarane be hAtha vaDe taravA mATe koNa samartha thAya? * * * kA 8 | Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // athaivamazakyakAryatAM dRDhIkRtya pravRttihetumAha so'haM tathApi tava bhaktivazAnmunIza ! kartuM stavaM vigatazaktirapi pravRttaH / prItyA''tmavIryamavicArya mRgo mRgendraM nAbhyeti kiM nijazizoH paripAlanArtham // 5 // - daNDAnvaya :- tathApi munIza ! saH aham vigatazaktiH api tava bhaktivazAt stavam kartum pravRttaH mRga: AtmavIryam avicArya prItyA nijazizoH paripAlanArtham kim mRgendram na abhyeti ? | , he munIza ! tathApi so'haM stavaM kartuM pravRtto'smi ityanvayaH / kartari uktiH| 'yatrAnyat kriyApadaM na zrUyate tatra astirbhavantyAdiparaH prayujyata iti nyAyAdatra 'asmi' iti kriyApadam / kaH kartA ? 'saH' 'ahaM vigatatrapaH' ityaadivishessnnvishissttH| kathaMbhUtaH aham ? ' pravRttaH ' kRtArambhaH / kim ? 'krtum'| kaM karmatApannam ? 'stavaM' stotram / 'stavaH stotraM stutirnutiH' (abhi. kA. 2, zlo.183) iti hemasUrayaH / katham ? ' tathApi ' / suraguruNA'pi duSkarastavane mAdRzamandadhiyaH sarvathA asamarthatve'pi / tatra hetumAha / kasmAt hetoH ? 'bhaktivazAt' aantrpriitiblaat| kasya? 'tava' / kathaMbhUtaH aham ? 'vigatazaktirapi' nizcitasvakIyAsAmarthyo'pi / atrAnvaye dvAvapizabdau atyantAsaGgatyadarzanena vakSyamANAM bahuzrutopahasanIyatAM prAhatuH / asamarthasyApi pravRtau hetuM sUcayannarthAntaramAha - mRgo mRgendraM kiM nAbhyeti ? ityanvayaH / kartari uktiH / 'abhyeti' iti kriyApadam / sanmukhaM yAtItyarthaH / katham ? 'na', kAkvA apitu abhyatyeva / kaH kartA ? 'mRgaH' hariNaH / kaM karmatApannam ? 'mRgendraM' siMham / kiM kRtvA ? 'prItyA' snehena 'AtmavIryaM' svabalam 'avicArya' avimRshy| kimartham ? 'nijazizoH paripAlanArthaM " svabAlakarakSaNAya / atrArthe yathA sarvathA mRgasya sAmarthyaM nAsti tathApi sa 9 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / mRgaH snehaparavazastadrakSaNAya pravartate, tathA'hamapi tvadbhaktivazAt pravRtto'smIti bhAvaH / / atha samAsA : - tena prakAreNa tathA ityvyym| bhaktervazaH bhaktivazaH, tasmAt bhktivshaat| munInAmIzaH munIzaH, tatsaMbodhane he muniish!| stavanaM stavaH, taM stvm| vizeSeNa gatA vigatA, 'nAmnazca.' (sA. sU. 539) iti samAsaH, vigatA zaktiryasya sa vigtshktiH| pravartate sma iti prvRttH| Atmano vIryaM AtmavIryaM, tad aatmviirym| na vicArya avicaary| mRgANAmindra iva indraH mRgendrstm| abhyetItyatra 'iN gatau' dhAtuH abhipUrvaH adaadiH| nijazcAsau zizuzca nijazizuH karmadhArayaH, tasya nijazizoH, nijasya zizuriti tatpuruSaH kaushlyaam| 'nijaH punaH (abhi. kA. 3, zlo. 225) 'AtmIyaH svaH svakIyaJca' (abhi. kA. 3. zlo. 226) iti hemsuuryH| paripAlanasya arthaHprayojanaM yasya kriyAyAM tat pripaalnaarthm| kriyAvizeSaNatvAt napuMsakatvaM ata eva IzArthamiti kirAtArjunIyAyAM kAvyavRttau ghaNTApathamadhye IzArtha yathA tatheti kriyAvizeSaNaM, arthena, nityasamAsaH sarvaliGgatA ca vAcyA iti, paripAlanAyeti paripAlanArthaM, 'tadarthArthena' (siddha. a. 3, pA. 1, sU. 72) iti haimavacanAt, arthazabdena smaassttpurussH|| iti pnycmkaavyaarthH|| 5 / / / artha: he munIza ! te huM (stuti karavA mATe azakta ) to paNa bhaktinA vazathI zakti rahita evo paNa stuti karavA mATe pravRtta thayo chuM, kemake potAnA baccAnA paripAlana mATe snehavaDe AtmabaLane vicAryA vinA haraNa siMhanI sAme nathI thatuM zuM? atha bhagavadbhaktipravRttatvAdeva matkRtAvapi paNDitapravRttiheturidaM bhaviSyati ityAha - alpazrutaM zrutavatAM parihAsadhAma tvadbhaktireva mukharIkurute blaanmaam| yat kokilaH kila madhau madhuraM virauti tccaarucuutklikaanikraikhetuH||6|| kA 10 / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // stvatpAdapaGkajavanAyiNaH 'ttpurussH'| punarjanAH kiMbhUtAH? "vijitadujayajeyapakSAH' praabhuutotkttshtrugnnaaH| jetuM yogyA jeyAH, jeyAnAM pakSo jeyapakSaH 'tatpuruSaH', duHkhena jayo yasya sa durjayaH 'bahuvrIhiH', durjayazcAsau jeyapakSazca durjayajeyapakSaH 'karmadhArayaH', vijito durjayajeyapakSo yaiste vijitadurjayajeyapakSAH 'bhuvriihiH'| yuddhe kiMbhUte? 'kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhavegAvatArataraNAturayodhabhIme' kuntAbhinnAnAM pATitAnAM gajAnAM-hastinAM zoNitaM-rudhiraM tadeva vArivAho-jalapravAhastasmin vegAvatArAt-tvaritapravezAt taraNe-plavane AturaiH-vyAkulairyodhairbhIma-bhayAnakaM tsmin| kuntAnAM agrANi kuntAgrANi 'tatpuruSaH', kuntAyairbhinnAH kuntAgrabhinnAH 'tatpuruSaH', kuntAgrabhinnAzca te gajAzca kuntAgrabhinnagajAH 'karmadhArayaH', kuntAgrabhinnagajAnAM zoNitaM kuntAgrabhinnagajazoNitaM tatpuruSaH', vAriNo vAho vArivAhaH 'tatpuruSaH', kuntAgrabhinnagajazoNitameva vArivAhaH kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhaH 'karmadhArayaH', vegenAvatAro vegAvatAraH 'tatpuruSaH', kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhasya vegAvatAraH kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhavegAvatAraH ('tatpuruSaH'), taraNe AturAH taraNAturAH 'tatpuruSaH', kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhavegAvatArAt taraNAturAH kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhavegAvatArataraNAturAH 'tatpuruSaH', kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhavegAvatArataraNAturAzca te yodhAzca kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhavegAvatArataraNAturayodhAH 'karmadhArayaH', kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhavegAvatArataraNAturayodhairbhImaM kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAhavegAvatArataraNAturayodhabhImaM tasmin 'ttpurussH'| ityekonacatvAriMzattamavRttArthaH // 39 // * * * atha jalApadaM prazamayannAha - ambhonidhAvityAdi vyAkhyA - he bhavodadhipota ! ambhonidhau- samudre ambho nidhIyate' mA 100 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram / / sminnityambhonidhistasmin 'tatpuruSaH', sAMyAtrikA janA bhavataH smaraNAt trAsam-AkasmikaM bhayaM vihAya - tyaktvA vrajanti-krameNa svasthAnaM yaanti| janAH kiMlakSaNAH? 'raGgattaraGgazikharasthitayAnapAtrAH' ucchltkllolaagrvrtivaahnaaH| raGgantazca te taraGgAzca raGgattaraGgAH 'karmadhArayaH', raGgattaragANAM zikharANi raGgattaraGgazikharANi 'tatpuruSaH', raGgattaraGgazikhareSu sthitAni raGgattaraGgazikharasthitAni 'tatpuruSaH', raGgattaraGgazikharasthitAni yAnapAtrANi yeSAM te raGgattaraGgazikharasthitayAnapAtrAH 'bhuvriihiH'| ambhonidhau kathaMbhUte? 'kSubhitabhISaNanakracakrapAThInapIThabhayadolbaNavADavAgnau' kSubhitAH - kSobhaM gatAH bhISaNAni-raudrANi nakracakrANi- duSTajalajantuvRndAni pAThInapIThau-matsyabhedau ca bhayado-bhayotpAdaka ulbaNaH-prakaTo vADavAgniH-vaDavAnalazca yatra sa tsmin| nakrANAM cakrANi nakracakrANi 'tatpuruSaH', bhISaNAni ca tAni nakracakrANi ca bhISaNanakracakrANi 'karmadhArayaH', pAThInAzca pIThAzca pAThInapIThAH 'dvandvaH', vADavazcAsAvagnizca vADavAgniH 'karmadhArayaH', ulbaNazcAsau vADavAgnizca ulbaNavADavAgniH 'karmadhArayaH', bhayaM dadAtIti bhayadaH 'tatpuruSaH', bhayadazcAsAvulbaNavADavAgnizca bhayadolbaNavADavAgniH 'karmadhArayaH', bhISaNanakracakrANi ca pAThInapIThAzca bhayadolbaNavADavAgnizca bhISaNanakracakrapAThInapIThabhayadolbaNavADavAgnayaH 'dvandvaH', kSubhitA bhISaNanakracakrapAThInapIThabhayadolbaNavADavAgnayo yatra sa kSubhitabhISaNanakracakrapAThInapIThabhayadolbaNavADavAgnistasmin 'krmdhaaryH'| iti catvAriMzattamavRttArthaH / / 40 // atha rogabhayaM bhindannAha-udbhUtetyAdi ___ vyAkhyA - he karmavyAdhividhvaMsanadhanvantare ! mA-narA udbhUtabhISaNajalodarabhArabhugnAH-utpannaraudrodaravRddhibhAravakrAH, bhagnA iti pAThe tu kA 101 na Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // bhagnA-moTitAH / jalena yuktamudaraM jalodaraM 'tatpuruSaH', bhISaNaM ca tajjalodaraM ca bhISaNajalodaraM 'karmadhArayaH', udbhUtaM ca tad bhISaNajalodaraM codbhUtabhISaNajalodaraM 'karmadhArayaH', udbhUtabhISaNajalodarasya bhAra udbhUtabhISaNajalodarabhAraH "tatpuruSaH' udbhUtabhISaNajalodarabhAreNa bhugnAH udbhUtabhISaNajalodarabhArabhugnAH "tatpuruSaH', zocyAdInAM dazAm-avasthAm upagatAH -praaptaaH| 'cyutajIvitAzAH' glitjiivitvaanychaaH| jIvitasyAzA jIvitAzAH 'tatpuruSaH', cyutA jIvitAzA yebhyaste 'bhuvriihiH'| evaMbhUtAH santo mAH tvatpAdapaGkajarajo'mRtadigdhadehAH - bhvccrnnkmlrennusudhaaliptvpussH| tava pAdau tvatpAdau 'tatpuruSaH', paGke jAyate iti paGkaje 'tatpuruSaH', tvatpAdAveva paGkaje tvatpAdapaGkaje 'karmadhArayaH', tvatpAdapaGkajayo rajaH tvatpAdapaGkajarajaH 'tatpuruSaH', tvatpAdapaGkajaraja eva amRtaM tvatpAdapaGkajarajo'mRtaM 'karmadhArayaH', tvatpAdapaGkajarajo'mRtena digdhaM tvatpAdapaGkajarajo'mRtadigdhaM 'tatpuruSaH', tvatpAdapaGkajarajo'mRtadigdhaM dehaM yeSAM te tvatpAdapaGkajarajo'mRtadigdhadehAH 'bhuvriihiH'| makaradhvajatulyarUpAH - kaammuurtyH| kamanIyakAntaya ityrthH| makaro dhvaje yasya sa makaradhvajaH 'bahuvrIhiH', makaradhvajasya tulyaM makaradhvajatulyaM 'tatpuruSaH', makaradhvajatulyaM rUpaM yeSAM te makaradhvajatulyarUpAH 'bhuvriihiH'| 'bhavanti' syuH| yathA sudhApAnAt sarvaroganAzaH, tathA bhagavatpAdapadmAzrayaNAdapi sklvyaadherupshmH| ityekacatvAriMzattamavRttArthaH / / 41 // * * * atha bandhanabhayaM bhindannAha - ApAdetyAdi vyAkhyA - he cakrezvarIcarcitacaraNa ! manujAH-manuSyA bhvnti| manujAH kiMlakSaNAH? 'vigatabandhabhayAH' vidhvstbndhnkbhiityH| bandhasya bhayaM kA 102 lA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // bandhabhayaM 'tatpuruSaH', vigataM bandhabhayaM yebhyaste vigatabandhabhayAH 'bhuvriihiH'| katham ? 'svayam' Atmanaiva / katham ? 'sadyaH' zIghram / manujAH kiM kurvantaH ? 'smarantaH ' dhyAyantaH / kaM karmatApannam? 'tvannAmamantraM'"OM 'zrI RSabhAya namaH' iti padam / tava nAma tvannAma 'tatpuruSaH ', tvannAmaiva mantrastvannAmamantrastaM 'karmadhArayaH / katham ? 'anizaM' sadA / manujAH kathaMbhUtA api ? 'uruzRGkhalaveSTitAGgAH ' gurulohdaamvyaaptvpussH| uravazca te zRGkhalAzca uruzRGkhalAH 'karmadhArayaH', uruzRGkhalairveSTitAni uruzRGkhalaveSTitAni 'tatpuruSaH', uruzRGkhalaveSTitAni aGgAni yeSAM te uruzRGkhalaveSTitAGgAH 'bahuvrIhiH / katham ? 'ApAdakaNThaM' pAdagalaM yaavt| pAdau ca kaNThazca pAdakaNThaM samAhAradvandvaH' / 'prANitUryasenAGgAnAM dvandvaikavadbhAvaH' iti / pAdakaNThaM maryAdIkRtya ApAdakaNTham 'avyyiibhaavH'| manujAH punaH kiMbhUtAH ? 'bRhannigaDakoTInighRSTajaGghAH' vikaTAndukAgrapIDitajaGghAH / bRhaccAsau nigaDazca bRhannigaDa : 'karmadhArayaH', bRhannigaDasya koTirbRhannigaDakoTiH 'tatpuruSaH', bRhannigaDakoTyA nighRSTe bRhannigaDakoTinighRSTe 'tatpuruSaH ', bRhannigaDakoTinighRSTe jaGghe yeSAM te bRhannigaDakoTinighRSTajaGghAH 'bahuvrIhiH ' / katham ? 'gADhaM' nibiddm| iti dvicatvAriMzattamavRttArthaH // 42 // *** athASTabhayanAzena stavaM saGkSipannAha - mattetyAdi vyAkhyA - he ameyamahiman ! tasya prANino bhayaM -bhItirAzu tatkAlaM nAzaM-kSayam upayAti-gacchati ivotprekSate bhiyA-bhayena, yo matimAn - prAjJaH, matirasyAstIti matimAn tAvakaM bhavadIyaM tavAyaM tAvakastaM imaM - prayuktasvarUpaM stavaM stotramadhIte - paThati / bhayaM kiMviziSTam ? 'mattadvipendra 1 mRgarAja 2 davAnalA 3 hi 4 saGgrAma 5 vAridhi 6 mahodara 103 - Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / 7 bandhano 8 sthm'| dvipAnAmindro dvipendraH "tatpuruSaH', mattazcAsau dvipendrazca mattadvipendraH ('karmadhArayaH'), mRgANAM rAjA mRgarAjaH 'tatpuruSaH', davazcAsAvanalazca dAvAnalaH 'karmadhArayaH', vArINi dhIyante'sminiti vAridhiH, mahacca tadudaraM ca mahodaraM 'karmadhArayaH', mattadvipendrazca mRgarAjazca davAnalazca ahizca saGgrAmazca vAridhizca mahodaraM ca bandhanaM ca mattadvipendramRgarAjadavAnalAhisaGgrAmAvAridhimahodarabandhanAni 'dvandvaH', mattadvipendramRgarAjadavAnalAhisaGgrAmavAridhimahodarabandhanebhyaH utthaM mattadvipendramRgarAjadavAnalAhisaGgrAmavAridhimahodarabandhanotthaM 'ttpurussH'| gajendra 1 siMha 2 dAvAgni 3 sarpa 4 raNa 5 samudra 6 jalodara 7 bandhano 8 tpnnm| iti tricatvAriMzattamavRttArthaH / / 43 / / * * * atha stavaprabhAvasarvasvaM kavirAha - stotretyAdi vyAkhyA - he 'jinendra' ! kevalipate ! / jinAnAmindro jinendrastasya sambodhanaM 'ttpurussH'| iha jagati yo jano-loko'jasram-anavarataM tavabhavataH stotrasrajaM-stavanamAlAM, stotrameva srak stotrasrak tAM 'karmadhArayaH', bahupadagarbhitatvAt stotrasya mAlopamAnaM, kaNThagatAM - nijakaNThaluNThitAM dhatte-karoti ptthtiityrthH| stotrasrajaM kiMbhUtAm? 'nibaddhAM' rcitaam| kaiH? 'guNaiH' pUrvoktajJAnadarzanacAritrarUpaiH davarakaiH / kena ? 'mayA' shriimaantunggsuurinnaa| kayA? 'bhaktyA' bhaavpuurvm| stotrasrajaM kiMlakSaNAm? 'ruciravarNavicitrapuSpAM' rucirA-manoharA varNA-akArAdyA dvipaJcAzadeva vizeSaNAd bhUtAni(?) spRhaNIyAni vicitrANi yamakazleSAnuprAsadvayarthAdIni tAnyeva ca puSpANi yasyAM sA ruciravarNavicitrapuSpA (taam)| rucirAzca te varNAzca ruciravarNAH 'karmadhArayaH', ruciravarNAzca vicitrANi ca ruciravarNavicitrANi 'dvandvaH', ruciravarNavicitrANyeva puSpANi nA 104 | Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // yasyAM sA ruciravarNavicitrapuSpA tAM 'bahuvrIhiH'; athavA ruciravarNA eva vicitrANi - paJcavarNatayA manojJAni puSpANi yasyAM sA (tAm), kusumAnAM paJcavarNatvaM prasiddhameva, ato vicitretipadaM puSpasyaiva vishessnnm| taM-puruSaM lakSmI - rAjyasvargopavargasatkA zrIH avazA-tadgatacittA / puruSa kiMlakSaNam? 'mAnatuMgaM' puujonntm| mAnena tuGgo mAnatuGgastaM mAnatuGgaM 'ttpurussH'| mAnatuGgamiti vizeSaNaM kathayatA stotrakA kavinA mAnatuGga iti svanAma bandhananigaDAdhupadravanAzo raajprsaadshcaasuuci| 'samupaiti' samantAt pArzvamAyAtIti mngglm||44|| // iti bhaktAmarastotravRttiH samAptA / / zrImattapagaNagaganA - gnndinmnnihiirvijysuuriinnaam| ziSyANunA viracitA, vRttiriyaM kanakakuzalena // 1 // nayanazararasendu (1652) mite, varSe vairATanAmni varanagare / bAlajanavibodhArthaM, vijayadazamyAM hi sa(sA) samAsa (ptA?) // 2 // - yugalam zlokAnAM SaTzatI SoDazottarA samajAyata pratyakSaraM gaNanayA vRttau saMkhyA niveditAtra, aGkato'pi 616, sUtrasahitavRttesranthAgraM 696 smaaptm|| sakalapaNDitaziromaNipaNDitazrIzrIkesarasAgaragaNiziSyagaNi anantasAgaralipIkRtaM saMvat 1763 varSe mRgaziravadi 4 (di) dine zrIAyupuranagare shriishaantijinprsaadaat|| shriirstu|| kalyANamastu / / zubhaM bhavatu / / cha / cha / * * * nA 105 | Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI guNAkarasUriviracitA // bhaktAmarastotravivRttiH // pUjAjJAnavaco'pAyA - pagamAtizayAdbhutam / zrInAbheyaM namaskurve, sarvakalyANakArakam // 1 // - anuSTap mahArajatasadvarNaM, mahAnandavibhUSaNam / / ___ mahAvIraM jinaM vande, mahAmohatamo'paham // 2 // zrutadevIprasAdena, bhaktAmaravarastave / / vArtAH kAzciccamatkAra--kAriNIH sArthikA prathe // 3 // bhaktAmara0 yaH saMstuta0 ityanayo rvyAkhyA - tadyathA - purA'marAvatIjayinyAM zrIujjayinyAM puri vRddhabhojarAjapUjyo'dhItazAstrapUro mayUro nAma paNDitaH prativasati sma, tajjAmAtA bANaH, so'pi vicakSaNaH / dvayoranyo'nyaM matsaraH / uktaM ca - "na sahanti ikkamikkaM, na viNA ciTThanti ikkamikkeNa / rAsahavasahaturaGgA, jUArA paNDiyA DimbhA // 1 // '' - AryA anyedhurvivadamAnau tau bhUpenoktau - bho paNDitau ! yuvAM kAzmIrAn gacchatam, tatra bhAratI' yaM paNDitamadhikaM manyate sa evotkRSTaH / tau sapAtheyau celatuH mAdhumatAn / pathi vrajantau sabharaNapraSThauhAM paJcazatI dRSTvA bAlIvardikAn papracchatuH - atra kim?| ta UcuH-omakAravRttipustakAni / punarvRSabhapaJcazatIM dRSTvA yAvad dvisahasrIM dadRzatuH, sarveSvoMkAravivaraNamapUrvaM matvA gatagarta bbhuuvtuH| tau kvApyekatra sussuptuH| jAgarito mayUro vANyA "zatacandraM nabhastalam' iti samasyApadaM vadantyA, arthotthitena tena - 1. sarasvatI / 2. kAzmIrAn / 3. sarasvatyA / nA 106 | Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / dAmodarakarAghAta - vihvliikRtcetsaa| dRSTaM cANUramallena, zatacandraM nabhastalam // 1 // iti pUritA samasyA / bANo'pi tathaiva pRSTaH, huMkAraM kRtvA tenApi kathitA - yasyAmuttuGgasaudhAna - vilolavadanAmbujaiH / virarAja vibhAvA~, zatacandraM nabhastalam // // devyoktam - dvAvapi kavI, zAstrajJau ca, paraM bANo huMkArakaraNena nyUnaH, iyamoMkAravRttipustakAvalI mayA darzitA, gIrdevIkozasya kaH pAraM prAptaH? uktaM ca - "mA vahau koi gavvaM, itya yuge paNDio ahaM cev| A savvannAo puNa, taratamajogeNa maivihavA // 1 // " - AryA iti, tayoH sakhyaM kAritaM sarasvatyA, bahirvRttyA militau tau calito, svagRhaM prati krameNa prAptau, rAjAnamaseviSAtAM prAgvat / uktaM ca - "mRgA mRgaiH saGgamanuvrajanti gAvazca gobhisturgaasturnggaiH| mUrkhAzca mUkhaiH sudhiyaH sudhIbhiH samAnazIlavyasaneSu sakhyam // 1 // " - upajAtiH ekadA bANasya svastriyA saha praNayakalahaH snyjjnye| sA kAminI mAninI mAnaM naamunyct| rajanI bahuragamat / mayUraH zarIracintArthaM vrajana taM bhUbhAgamAgamat, vAtAyane dampatyordhvaniM zrutvA tasthau / pativrate ! kSamasvAparAdhamekam, na punaH kopayiSye tvAmityuktvA bANaH patnIpAdayorapatat / sA sanUpureNa caraNena taM jaghAna / 'tulAkoTikvaNazravaNAnnamraramaNApamAnanAd dUno gRhagavAkSAdhobhAgastho mayUro'bhavat / bANastu navyaM padyamapAThIt 1. tulAkoTiH-nUpuram / nA 107 nA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram / / gataprAyA rAtriH kRzatanuzazI zIryata iva pradIpo'yaM nidrAvazamupagato dhUrNita iva / praNAmAnto mAnastyajasi na yathA tvaM krudhamaho ! kucapratyAsatyA hRdayamapi te subhu ! kaThinam / / 1 / / - zikhariNI iti zrutvA mayUro bANamabhANIt-subhrapadaM mA vAdIH, sakopanatvAccaNDi ! kaThinamitthaM paThetyAkarNya sA satI mukhasthatAmbUlarasakSepAt kuSThI bhaveti putrIcaritraprakAzakaM taM zazApa / tatkSaNaM kuSThamaNDalAnyabhavaMstattanau / bANaH prAtaH pUrvameva nRpaparSadaM yAto varakavastraM paridhAya sametaM mayUraM prati 'Aviu varakoDhI' iti zliSTaM vaca uvAca / rAjJA tad jJAtvA dRSTvA ca kuSThaM nirgamayyAgantavyamityavAdi myuurH| sa sUryaprAsAde sthirIbhUyaikamanA upavizya - jambhArAtIbhakumbhodbhavamiva dadhataH sAndrasindUrareNuM raktAH siktairivaughairudayagiritaTIdhAtudhArAdravasya / AyAntA tulyakAlaM kamalavanarucervAruNA vo vibhUtyai ___ bhUyAsurbhAsayanto bhuvanamabhinavA bhAnavo bhAnavIyAH // 1 // - sragdharA ityAdivRttazatena sUryaM tussttaav| zIrNaghANAGghripANIn vaNibhirapaghanairghargharAvyaktaghoSAn dIrghAghAtAnaghaughaiH punarapi ghaTayatyeka ullAghayan yaH / dharmAMzostasya vo'ntardviguNaghanaghRNAninirvighnavRtte - dattArthAH siddhasaddhairvidadhatu ghRNayaH zIghramahovighAtam // 1 // - sragdharA __ ityetasmin SaSThe vRtte paThite pratyakSIbhUto jagatkarmasAkSI / mayUro natvA (ta) uvAca-deva ! kuSThaM nirgmy| sUraH prAha-he bhadra ! ahamapi vaDavArUparatnAdevyA anicchAbhigamAcchApakuSThamanubhavAmyadyApi padayoH, tava tu satIzApakuSThamekakiraNadAnAdAcchAdayiSyAmItyuktvA'gAnnabho nabhomaNi / sa caikakarastadaGgamAvRtya kuSThamanInazat, jano raJjitaH, rAjA tamapUjayat / mayUramahimamatsarI bANaH pANicaraNau vardhayitvA kRtapratijJaH nA 108 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / mA bhAGkSIvibhramaM bhUradharavidhUratA keyamasyAsyarAgaM prANe prANyeva nAyaM kalayasi kalahazraddhayA kiM trizUlam ? ityudyatkopaketUn prakRtimavayavAn prApayantyeva devyA nyasto vo mUrdhni muSyAnmarudasuhRdasUna saMharannahirahaH // 1 // ityAdikAvyazatena caNDikAM nunAva / AdyavRttasya SaSThe varNe sAkSAdbhUtA caNDI taccaturaGgAni punarnavIcakAra / tatastasyApi mahatI pUjA rAjJA cakre / tayormahimAnaM mahIyAMsamAlokya kiM zivadarzanaM vinA'nyatrApyetAdRkSasaprabhAvakavitvazaktikalitaH ko'pyasti? iti pArSadyAnapRcchat shriibhojH| rAjamantrI zrAvako'vak- deva ! zAntistavavidhAtRzrImAnadevAcAryapaTTamukuTAbhayaharabhattibharastavAdikaraNaprakaTAH zrImAnatuGgasUrayaH zvetAmbarAH santi / AnAyitA nRpeNa, prAptAH parSadaM, rAjadattAsanAsInAH - jaTAzAlI gaNezArthyaH, zaGkaraH zAGkarAGkitaH / yugAdIzaH zriyaM kuryAd, vilasatsarvamaGgalaH // 1 // ityAziSaM procuH, pRSTAzca kAJcana kavitvakalAM vittheti / te UcuH - mahArAja ! yadi nigaDabaddhamAtmAnaM mocayitvA nissarAmi tadA ko'pyAdidevaprabhAvo jnyeyH| tato rAjJA lohabhArazRGkhalanaddhasarvAGgAH satAlakadvicatvAriMzannigaDaniyantritA utpATya prAjyakapATasampuTayuktagRhAntaH kSiptAH, ekaikena vRttenaikaikAndukatAlakabhaJjanAGgIkAraM kAritAzca / muktAHprAharikA bahiH / prabhubhirbhaktAmaretyAdistavaM ckre| bandhanAni tutruTuH krameNa / eke vadanti dvicatvAriMzatA vRttenaikena nigaDAH petuH, tAlakabhaGgo'janiSTa, kapATasampuTaH svayamevodaghaTiSTa, prAharikaiH saha bahirAgatAH sUrayaH, namaskRtA bhojena, siMhAsanamAropitAzca / adamuyaGabhUd bhUpaH, jainadarzanaM sakalamiti mene|| / / iti stavamUlaprabandhaH / / 1. amuM aJcatIti adamuyaG etatpUjakaH / nA 109 | Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // daNDAnvayaH - zrutavatAm parihAsadhAma alpazrutam mAm balAt tvadbhaktiH eva mukharIkurute kila madhau kokilaH yat madhuraM virauti tat caarucuutklikaanikraikhetuH| he munIza ! mAM tvadbhaktireva mukharIkurute itynvyH| 'mukharIkurute' iti kriyaapdm| vAcAlaM kurute ityrthH| kA kI? 'tvadbhaktiH' tavAnurAgaH kaM karmatApannam? 'maam'| kasmAt ? 'balAt' htthaat| kathaMbhUtaM mAm? 'alpazrutaM' na bhushaastrjnym| punaH kiMvi0 mAm? 'zrutavatAM' zAstrajJAnAM 'parihAsadhAma' haasysthaanm| uktArthe yuktimAha- 'kila' iti stye| kokilaH yat madhau madhuraM virauti itynvyH| 'virauti' iti kriyaapdm| jlptiityrthH| kaH kartA? 'kokilaH' pikH| kiM karmatApannam? 'yt'| 'madhuraM' priym| kasmin? 'mdhau'vsnte| yattadornityAbhisambandhAt taditi / _ 'tatra cArucUtakalikAnikaraikahetuH', 'bhavati' iti shessH| 'bhavati' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'cArucUtakalikAnikaraikahetuH' manohara AmramaJjarIsamUha eva ekaH- advitIyo hetuH-kaarnnmityrthH| AmamaJjarIkavalIkaraNenaiva tatkUjane mAdhuryaM bhavati iti bhaavH| tathApi (thaiva) mamApi stavanapravRttau mukhyo hetustvadbhaktireveti hRdym|| atha samAsA :- alpaM zrutaM yasya sa tm| prazastaM bahu zrutaM yeSAM te zrutavantasteSAm, 'bhUmni prazaMsAyAM vA mtup'| yaduktaM (zrIkAtyAyanavArtikapAThe 3183) "bhUmanindAprazaMsAsu, nityayoge'tizAyane / saMsarge'sti vivakSAyAM, prAyo matvAdayo matAH // 11 // " - anu0 zrutaM vidyate yeSAM te zrutavantaH, tessaam| parihasanaM-parihAsaH, parihAsasya dhAma parihAsadhAma ttpurussH| tava bhaktistvadbhaktiH / eveti nishcye| mukhaM-vAg asyAstIti mukharaH, 'madhvAdibhyo raH' (siddha. a. 7, pA. 2, sU. 26) iti haimavacanAt astyarthe rapratyayaH, amukharaM mukharaM kurute iti mukharIkurute, cciprtyyH| cAruzcAsau cUtazca cArucUtaH cArucUtasya kalikAH cArucUtakalikAH, cArucUta mA 11 | Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / atha stavArtha ucyate, yathA - samyag jinapAdayugaM praNamya kila ahamapi taM prathamaM jinendraM stoSye iti sambandhaH / jinasya-prathamatIrthakRtaH pAdau-caraNau tayoryuga-yugmaM jinapAdayugaM, samyak-trikaraNazuddhyA natvA / kimbhUtam? bhaktAH -paricaryAyuktA ye'marA - devAsteSAM namaskAravazAt praNatA-namrA ye maulayo mukuTAni zirAMsi vA teSu teSAM vA ye maNayaH - candrakAntAdayasteSAM prabhArucayastAsAM bhaktAmarapraNatamaulimaNiprabhANAM, uddyotayatItyadyotakaM prakAzakaM tat; dalitaM-kSiptaM pApameva tamovitAnaM-dhvAntajAlaM yena tat; RjujaDanarANAM zilpa-nIti-lipi-kalAdarzanAt ca catuH-puruSArthaprakaTanAt (catuSSaSTimahilAguNadarzanAt) dvividhadharmaprakAzanAd vA bhagavatA suSamaduSSamAprAnte'pi yugAdiH kAlaH kRtaH, ato yugAdau, bhavo-janmajarAmaraNarUpaH saMsAraH, sa eva jalaM, tatra bhavajale patatAM -majjatAM janAnAMbhavyasattvAnAmAlambanam-AdhAraH sdupdeshaat| atha sAmAnyajinapAdayugaM praNamya yugAdau prathamasamavasaraNe tIrthapravartanAd yathA jale patatAM dvIpaM yAnapAtraM vA''lambanaM tathA bhave nimajjatAM jinapAdAravindamevAdhAraH / kiletyavyayaM styaagmmngglaarthvaaci| ahamapi-mAnatuGgAcAryo'jJo'pi anauddhatye surendrAdyapekSayA jaDadhIH, nAnyeSAmapekSayeti hRdayam, stoSye-guNodbhAsanena kIrtayiSyAmi, taM prathama-zrInAbheyaM jinendraM - jinprbhum| atha prathamaM prasiddha Adau vA sAmAnyatIrthakaram / yattadornityAbhisambandhAd yo bhagavAn stotraiH- zakrastavAdyaiH suSTu rAjante iti surAsteSAM loko-jagatsvargastasya nAthaiH-prabhabhiH saralokanAthaiH saMstataH-samyaga ntH| athavA surazcAsau lokazca suraloko-devasamUhastasya nAthaiH- indraiH / kimbhUtaistaiH? sakalaM-sampUrNaM yad vAGmayaM - zAstrajAtaM tasya tattvaM - rahasyaM tasya bodhAd-jJAnAt - paricchedAd udbhUtA-utpannA yA buddhiH-prajJA tayA nA 110 jA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // paTubhiH - kuzalaiH / stotraiH kimbhUtaiH ? jagatAM bhUrbhuvaH (svaH) svarUpANAM tritayaM, tasya cittaM harantIti te tathA taiH udAraiH mahArtheH // atrAdyavRtte'tizayA yathA - uddyotakamiti 'pUjAtizayaH', dalitapApatamovitAnamiti 'apAyApagamAtizayaH', Alambanamiti 'jJAnavaca - nAtizayau', yato jJAnI sadvAkyazca janAdhAro bhavati // atra cAmnAyaH zrI RSabhasvAmI varSasahasraM vihRtya vinItAyAH zAkhApure purimatAlAkhye zakaTamukhodyAne nyagrodhataroradhaH kevalabhAgabhUt, yamakena bharato vardhitaH, tadaiva zastrazAlAyAM cakraprAdurbhAvAt zamakenApi, samakaM dvayormukhAd vardhApanamAkarNya kSaNaM vimRzya pitAmahyA saha gajendrArUDho (bharataH) sarvaguNaM tAtaM vnditumgaat| marudevI devadundubhiM jayajayAravaM ca zrutvA bharatamAha sma vatsa ! ko'yaM kolAhalaH ? / bharato'vadat vRddhamAtaH! tvatputrapuNyAkRSTAnAM surANAM jayajayakvaNo dundubhidhvaniH prabhudivyadhvanizva vrtte| tasyA amandAnandAzrujalaM galitaM, nIlapaTalamakSNorgatam / prAkAracchatratrayacaityadrumendradhvajAdivibhUtiM pazyantI cetasItyacintayat svAminI-dhiG mohavihvalAn prANinaH, svArthe snihyanti jantavaH, mohaH kleshheturmyaa'nubhuutH| ahamaharahaH 1 zItAtapavarSApIDAsahamanupAnahaM niryAnaM nirazanaM nirvasanaM girikandarAdiSvaTantaM matsutaM saMmAnyAnayeti bharataM bhaNAmi, zokaduHkhena dRzau gate, eSa evaMvidhAmRddhiM prApto mannAmApi na pRcchati, madduHkhaM ca na vetti, svAsthyahetuM sandezamAtraM na datte, aho vItarAgatvamasya ! nIrAge kaH pratibandhaH ? samastavastuSu nirmamatAM gatA bhagavatI, dadhyau ca - - - yatraivAhamudAse, tatra mudA''se svabhAvasantuSTaH / yatra ca vastuni mamatA, mama tApastatra tatraiva // 1 // - AryA iti, kSINamohA dhvastasamastakarmA antakRtkevalI siddho marudevI1 pratidinam / 111 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / jiivH| devairmahimA cakre, kSIrAbdhau kSiptaM vpuH| bharataH pitAmahIviyogabhagavaddarzanAbhyAM zokAnandayuk (granthAgraM 100) paJcavidhAbhigamena jinaM natvopAvizat sdsi| "apAre saMsAre kathamapi samAsAdya nRbhavaM na dharmaM yaH kuryAd viSayasukhatRSNAtaralitaH / buDan pArAvAre pravaramapahAya pravahaNaM sa mukhyo mUrkhANAmupalamupalabdhuM prayatate // // " - zikhariNI - sindUraprakare, zlo. 7 ityAdi bhagavaddharmadezanAM zrutvA RSabhasenAdayaH sAdhavaH, brAhmayAdyAH sAdhvyaH, bharatapramukhA upAsakAH, sundarI-subhadrAprabhRtayaH zramaNopAsikA, surAH samyaktvadharA abhavan / tatastIrthaM pravavRte / bharatavarSe siddhipanthodghATitaH prabhuNA, ato yugAdAvAlambanaM jinezvaraH / / atra mantrAmnAyo yathA - ___OM namo vRSabhanAthAya, mRtyuJjayAya, sarvajIvazaraNAya, paramapuruSAya, caturvedAnanAya, aSTAdazadoSarahitAya, ajarAmarAya, sarvajJAya, sarvadazine, sarvadevAya, aSTamahAprAtihAryacatusriMzadatizayasahitAya, zrIsamavasaraNe dvAdazaparSadveSTitAya, dAnasamarthAya, graha-nAga-bhUtayakSa-rAkSasa-zaGkarAya, srvshaantikraay| mama zivaM kuru kuru svAhA / iti mantrajApAd vipatpralayo hemavat / / ___ ekadA jainamatadveSibhirdvijairbhojarAjasya puro'jalpi-narezvara ! yadyaparaH ko'pi stavamAhAtmyaM darzayati tadA satyaH stavaprabhAvaH, zrImAnatuGgAcAryaistadA kayAcinmantrazaktyA devatAsAnnidhyenauSadhIbalena vA nigaDabhaJjanaM vidadhe, iti zrutvA pRSTAH pArSadyAH pRthvIpAlena - asti stotrasmartA kshcinnrH?| ekenoktaM-svAmin ! vartate hemazreSThI yo nA 112 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / varNamAtrAzuddhaM bhaktAmarastavamadhIyAno japati ca / AkAritaH kautukinA kAzyapIkAntena / AyAto hemaH, praNato bhojaH / nRpeNoktaH - smarasi stvm?| tenoce-bADhaM smraami| (bhUpo jagau -) tarhi tvayA stvprbhaavaadndhaavttaanniHsrnniiym| nAgapAzairbaddhvA kSipto hemo'ndhakUpe, prAharikAH sthApitAH, dinatrayaM cAvadhIkRtam / prathame'hani rajanIprathamayAme prathamajinastavanaprathamavRttadvayajapanAt pratyakSIbhUtayA cakrezvaryA'ndhakUpAntarAlamuddyotyokto hemaH - vatsa ! prAtarbhUpapurastvAM neSyAmi, japitastavAdyapadyadvayAd rAjA matkRtanAgapAzebhyo mocanIyaH pAnIyacchaTayA / tato devyA nAgapAzairbaddho bhUpo yathA zayanIyAdapyutthAtuM na zazAka / atha nabhaH - sthayA'praticakrayoce-re re duSTa ! hemaM samAnaya yathA tadbhaNitastavamantrAbhimantritajalacchaTayA truTanti tava bndhnaani| bhUbhujoktam - bho sevakAH ! zIghraM kUpAnniSkAsanIyo hemaH, nirbandhano'trAnetavyazca bhavadbhiH / yAvatetyalapad bhUpastAvad devIprabhAvAt tatrordhvastho dRSTo hemaH, vismitaH saparikaro nRpavaraH, prathamavRttadvayajapitAmbhaHsekAt sajjIkRtazca / tarjito devyA nRdevaH - kiM punaH sarvasurArcitasya zrIRSabhasya stotraprabhAvaM pazyasi ? / etadajJAnaceSTitaM sahyaM mameti jajalpa nirvikalpaH prabhurbhuvaH, (aprati)- cakrAcaraNayorapatacca / tiro'dhAd devI / (rAjJA) bandhuvanmAnito hemaH svAsanamAropitazca, stavacintAmaNirhadi rakSAmaNiH kRtaH / paramajaino jAto rAjA, (jinazAsanasya) mahatI prabhAvanA prasasAra, sarvatra paramAnandazcAjani / / / / iti hemakathA prathamA / / 1 / / * * * atha kavirAtmauddhatyaM parijihIrSurAha - buddhyetyAdi . he vibudhArcitapAdapITha ! - he daivatavrAtapUjitapadAsana ! jina! buddhyA kA 113 | - Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // prajJayA vinA'pyaha-mAnatuGgAcAryaH stotuM samudyatamatiH-stavAya kRtamativyApAro varte, ata eva vigatatrapaH - azakyavastuni prvrtnaannirljjH| dRSTAntamAha-bAlaM - zizuM vihAya-muktvA ko'nyaH - aparo janaH sacetano jalasaMsthitaM - nIrakuNDamadhyapratibimbitamindubimbaM-candramaNDalaM grahItuMlAtuM shsaa-ttkaalmicchti-abhilssti?| bAlastadgrahaNAgrahapahilo bhavati, nAparaH, ahamapi bAlarUpo jJeya iti| auddhatye tvahaM tAdRzamatizaktivikalo duSkarakavitvadhuroddharaNAGgIkaraNanirvahaNAt prAjJadhurandhareSu prAdhAnyaM prApsyAmIti, yatastadvidaH- kavitvazramavidaH / uktaM ca - "vidvAneva hi jAnAti, vidvajjanaparizramam / na hi vandhyA vijAnAti, gurU prasavavedanAm / / 1 // " -- anu. ityAzayaH / / 3 / / * * * atha jinendrastutAvanyeSAM duSkaratAM darzayannAha - vaktumityAdi he guNasamudra ! - sthairyagAmbhIryadhairyAdi guNaratnaratnAkara! ko budhaste - tava zazAGkakAntAn - nirmalakalAbhRtkamanIyAn zAntatAdIn guNAn vaktuM-jalpituM kSamaH-samarthaH ? kiMbhUto'pi ? buddhyA-pratibhayA suragurupratimo'pi - vaacsptismo'pi| atra dRSTAntaH - vA upamitau / kastaraNakalAkuzalo naro bhujAbhyAM - bAhubhyAmambunidhi - sAgaraM tarItuM - pAraM prAptumalaM-zaktaH? apitu na kshcidityrthH| kiMbhUtamambunidhim? kalpAntakAlasya pavanenoddhatAni-avinItAni durdarzAni uddhRtAnyUz2a calitAni vA nakracakrANiyAdovRndAni yatreti samAsaH / pralayamarutpreritaduSTajantujAtamityarthaH / yathA yugAntazrubdhAbdhitaraNaM duHzakaM tathA'rhatkIrtanaM gIrpaterapi durghaTam, tatrAhaM pravRttaH samartha ivAbhAsyAmi vidvajjane, ityauddhatyam / / atrApi mantraH prAk kathita eva / / nA 114 | Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / prabhAve kathA yathA - vArdhirbAhuphalakena, tiirnnshckraaprsaadtH| purA'bhUt sumatiH zrImAn, stavacintAmaNismRteH // 1 // - anu. purojjayinyAM puri dAridryavasatirbhadrakaprakRtiH sumatirvaNigabhUt / sa ca kaJcana jainamunimavandata / tasyAgre munirdezanAmitthamakRta - "dhaNao dhaNatthiyANaM, kAmatthINaM ca savvakAmakaro / saggApavaggasaGgama-heU jiNadesio dhammo // 1 // " -- AryA kiJca - "dhamma vihUNau na sukkha viyANahiM paraghari pANiu iMdhaNu aannhiN| khaNDahiM dalahiM karahiM viloDaNu tahavi na pAvahiM kiMcivi bhoyaNu // 2 // adhamajAtiraniSTasamAgamaH priyaviyogabhayAni daridratA / apayazo'khilalokaparAbhavo bhavati pApataroH phalamIdRzam // 3 // - drutavilambitam taM punnaha ahinANu jaM gahilANavi riddhddii| taM puNu pAvaha mANu jaM guNavaMtaha bhikkhaDI // 4 // " aho ! zvetAmbaramaharSiNA maducito dharmopadezo datta iti matvA munivacaH zrutvA jinadharmaM prapanno dhanArthI bhktaamrstvmdhyaisstt| bhaktyavandhyaM trisandhyaM zazvajjapati sma / ekadA - " atyavihUNo puriso, suvaMsajAovi lahai lahuattaM / pAvai paribhavaThANaM, guNarahio dhaNuhadaMDuvva // 1 // " - AryA ___ iti vimRzya sumatirdhanArjanacikIH samudrataTapuraM gatvA potamAruroha / krameNa bohitthe'mbudhimadhyage kalpAntavAtA iva durvAtA vvuH| pUrva kAdambinItimirapaTalI prabaladAvAnaladhUmAvalIva nabhomaNDalamarautsIt / rAkSasInetrakAntakIleva vidyullatA ghanamadhye nAmAMsIt / nAvikajanazravo kA 115 | Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrI bhaktAmarastotram // duHzravaM stanayitnustanitaM nirghAtapAtasamamabhUt / pItamadyA iva sAgarormiSvitastatazcarantastimi - timiGgilapAThinapIThanakracakramakarakUrmazizumArAdiduSTajalacarajantuvArAzzukSubhuH / talagatA api vAlukAkaNAH karmamuktA ivordhvaM jagmuH / jagajjigrasiSurAkSasa ivonmumUrcchArmimAlA / dhATIkSubhitA iva sAMyAtrikAH kAndizIkAH kolAhalaM cakruH svAbhISTadevAn sasmaruzca / nAGgaraH sAgaroparyatiSThan durjana iva kvApi sthitiM na lebhe / sitapaTaH potavaNigmanorathavat khaNDazo'bhUt / kRtaghnasnehA iva sajjA api rjjvstutruttuH| suvaMzA api potavidhvaMsarakSaNe'kSamA abhUvan / tatra kSaNe ke'pi munaya iva karmagranthimiva kUpakastambhaM cicchiduH / ke'pi kAntAGgamiva phalakaM karAbhyAM gADhaM jagRhu: / ke'pi guruvAkyamiva sAraratnAdi hanmadhye dadhuH / atrAntare bhUtArta iva kAlajvarArta iva pApIva pota itastato bhrAntvA bhagna upakAra iva kRtaghne / sarvo'pi vastustomo'mbhodhimadhye magnaH sumatisturyaM vRttaM smaran cakrezvaryanubhAvAd bAhubhyAM taTinIzaM taraMstaTe lagnaH / pratyakSIbhUya devI tasmai paJcAkSasamaM ratnapaJcakaM dadau, nagaramAnItazca rAjamAnyo vadAnyo dhanyo dharmI dhanaM vilalAsa, kAzaprakAzayazAH sumatirdRSTadharmAtizayaH paramazrAvako'bhUt // 4 // // iti dvitIyA kathA // 2 // * * * atha stavakaraNapravRttau kAraNamAha - so'hamityAdi he munIza ! - sakalayogIza ! tathApi tava stotrakaraNAsAmarthye satyapi so'haM kSIrakaNThakuNThaprajJo'pi stavArambhe vigatazaktirapi-kSINabalo'pi / DamarukamaNinyAyenobhayatrApi tava prayogaH / tava bhavato bhaktivazAtsevAgrahAt tava stavaM - stutiM kartuM vidhAtuM pravRttaH - kRtodyamo jAtaH / 1. meghanAdam / 116 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / atropamAnam-mRgo-hariNa AtmavIryaM-nijabalam avicArya-avicintya nijazizoH-svIyabAlasya prItyA-premNA paripAlanArtha-parirakSaNAya mRgendra-siMha kiM nAbhyeti-kiM na yuddhAyAbhimukho vrajati? apitu vrajatyeva / anauddhatye yathA mRgaH siMhAbhigame bhagnavikramo hAsyAspadaM tathA'haM tvatstotrakaraNe iti| auddhatye tu yathA kuraGgo mRgendrAbhimukhotthAne abalo'pa svabAlapAlanAya vrajan zlAghAM labhate / kesariNastu mRgeNa saha yuddhaM ljjaayai| uktaM ca - "mRgAriM vA mRgendraM vA, siMhaM vyAharatAM janaH / tasya dvayamapi vIDA, krIDAdalitadantinaH // 1 // " -- anu. tathApi matimando'haM tvadbhaktipAravazyAt stavanapravRtau kRtayatnaH kRtinAM kIrtipAtraM bhaviteti vRttagarbhArthaH / / 5 / / * * * atha kavirasAmarthye'pi vAcATatAhetumAha - alpazrutamityAdi he vizvavizruta ! zrutadharavarivasitacaraNa ! tvadbhaktireva - tvacchuzrUSaiva balAt haThAdatizayAt mAM-mAnatuGgAcAryaM mukharIkurute-abaddhamukhIkaroti, vAcAlaM vidhatte ityrthH| mAM kiMbhUtam? alpAni-stokAni zrutAnizAstrANi yasyeti vigrhstm| athAlpazabdo'bhAvavAcI / alpshrutmshrutmitynauddhtym| (granthAgraM 200) ata eva zrutavatAM - dRSTazAstrANAM viduSAM parihAsadhAma - hAsyAspadam / atra dRSTAntadRDhatA - kileti stye| yat kokilaH - kalakaNTho madhau-vasante madhuraM - mRdukaNThaM virauti - kUjati tadahaM manye caarucuutklikaanikraikhetursti| cArvyazca tAH sakaSAyarasAzcutakalikAH - sahakArasya vikasvaramaJjaryazca (cArucUtakalikAH), cArUcUtakalikAnAM nikaraH-samUhaH sa cAsau ekahetuzceti krmdhaaryH| tiktasurabhisahakArasmeramaJjarIpuJja eva ekaH kAraNaM vidyate kA 117 | Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // - ityrthH| auddhatye tu yathA''mramaJjarIkRtabhojanaH puMskokilo madhurasvaro bhuvi manoharaH syAt / uktaM ca - "utkUjantu vaTe vaTe bata bakAH kAkA varAkA api krAM kurvantu sadA ninAdapaTavaste pippale pippale / so'nyaH ko'pi rasAlapallavanavagrAsollasatyATavaH __ krIDatkokilakaNThakUjanakalAlIlAvilAsakramaH // 1 // " - zArdUla0 tathA'haM stokagrantho'pi tvaduktyA stavaM kurvANaH pravINazreNau labdhavarNo bhAvIti vRttabhAvArthaH // 6 / / * * * hetumuktvA stavakaraNe yo guNastamAha - tvatsaMstavenetyAdi he sakalapAtakanAzana ! jina ! tvatsaMstavena-bhavadguNotkIrtanena zarIrabhAjAM-prANinAM bhavasantatisannibaddhaM-janmakoTisamarjitaM pApam-aSTavidhaM karma kSaNAd ghaTikASaSThAMzena stokakAlAd vA kSayamupaiti-nAzamupayAti / bhagavatsvarUpadhyAnAd dehinAM sAmyaM bhavati / sAmyAduktapApakSayo yuktaH / uktaM ca - "praNihanti kSaNArdhena, sAmyamAlambya karma tat / yanna hanyAnnarastIvra - tapasA janmakoTibhiH // 1 // " - anu0 ___ amumevArthamupamimIte-pApaM kimiva? andhkaarmiv| yathA zArvaraMkRSNapakSarAtri timiraM sUryAMzubhinnaM - sahasrakararocirvidAritaM Azu-zIghraM kSayaM gacchati ytH| kiMbhUtamandhakAram? AkrAntalokaM-vyAptavizvaM alinIlaM-madhukarakulakRSNaM azeSa-sakalaM na tu stokam / pApavizeSaNAnyapyaucityena kAryANi / yathA duritakSayaheturjinastavaH, tathA timiranAzahetuH sUryodaya iti / uktaM ca - " raverevodayaH zlAghyaH, kimanyairudayAntaraiH / / na tamAMsi na tejAMsi, yasminnabhyudite sati // 1 // " - anu0 kA 118 | Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // yAcA iti vRttabhAvArthaH // 7 // atra mantro'pi yathA - OM hrAM hrIM hUM RSabhazAntidhRtikIrtikAntibuddhilakSmIhrIM apraticakre ! phaMTa vicakrAya (2) svaahaa| zAntyupazAntisarvakAryakarI bhava devi ! aparAjite ! OM ThaH ThaH / rAjakule vivAde kaTakAdiSu smaryate / etanmAhAtmye sudhanodAharaNam - "divA'pi tamasA''kIrNAH, zreSThibhUpajinAlayAH / dhUlIpAvaiSNavAvAsau, rajovyAptau stavasmRteH // 1 // " - anu0 ___pATalIpure pattane paramajainaH suvAsanaH sadhanaH sudhananAmA zreSThI bbhuuv| sa svakAritaprAsAde shriiaadidevsyaarcaamaanrc| tatsamparkAd rAjA bhImaH zrAvako'bhUt / uktaM ca (nItizatake zlo0 19) "jADyaM dhiyo harati siJcati vAci satyaM mAnonnatiM dizati pApamapAkaroti / cetaH prasAdayati dikSu tanoti kIrti satsaGgatiH kathaya kiM na karoti puNsaam?||1||" -- vasanta0 anyadA tatra purodyAne vaiSNavo dhUlIpA nAma yogI AgAt / sa ca siddhakSudraceTakaH sevakIkRtapASaNDipeTakaH pATalIpurIyaM sarvajanamAcakarSa nijakalayA / tato'sau citte jaharSa kaJcana janaM papraccha ca matsevanAya ko nAyAti nAgaraH ? so'vadat - zvetAmbaradarzanabhaktidRDhau rAjazreSThinau naayaataam| dhUlIpAzceTakazaktyA jinarAjazreSThigRheSu dhuuliivRssttimkrot| prAtaH zreSThI pAMsupaGktipAtena prasRtaM tamo dRSTvA bhaktAmarastavasaptamavRttaguNanAvasare prakaTIcakre ckreshvriim| sA cArhacchAsanaprabhAvanAcikIH sudhanavacasA jinabhUpazreSThigRhagatAM dhUliM nirasya vaiSNavamandire dhUlIpA nA 119 | - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / kalikAnAM nikaraH cArucUtakalikAnikaraH, ekazcAsau hetuzca ekahetuH, cArucUtakalikAnikara eva ekahetuH cArucUtakalikAnikaraikahetuH, samAsazcAnvaye nAmnAm' (sA. sU. 466) iti smaasH| yadityatra dvitIyaikavacanaM, vAkyArthamAtravAcitve tu prathamA'pi sambhavati, tacchabdAgre cUtasya pUrvoktaparAmarzitvena prathamA, vyAkhyAnAntareNa saptamyapIti, yattacchabdAvavyayAvanavyayau ca vartete iti shriivijysensuuriprshnottrgrNthe| virautItyatra 'ru zabde' dhAtuH 'yuturustubhya IrvA urvA' virauti viravIti iti rupdvym|| iti sssstthkaavyaarthH||6|| artha vidvAnonA hAyasthAna ane alpadyutavALA mane baLAtkAre tamArI bhakti ja vAcALa kare che, kharekhara vasaMtaRtumAM koyala je madhura TahukAra kare che temAM suMdara AMbAnA mora no samUha ja eka kAraNabhUta che ! atha pravRttihetumAkhyAya sarvajanadivyatAhetumAha - tvatsaMstavena bhavasantatisannibaddhaM pApaM kSaNAt kSayamupaiti shriirbhaajaam| AkrAntalokamalinIlamazeSamAzu sUryAMzubhinnamiva zArvaramandhakAram // 7 // daNDAnvayaH- zarIrabhAjAm bhavasaMtatisannibaddham pApam tvatsaMstavena kSaNAt kSayam upaiti iva AkrAntalokam alinIlam zArvaram azeSam andhakAram sUryAMzubhinnam Azu (kSayam upaiti)| he munIza ! tvatsaMstavena pApaM kSaNAt kSayaM upaiti itynvyH| 'upaiti' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'pApaM' klmssm| kaM karmatApannam? 'kSayaM' pralayaM vinaashmitiyaavt| keSAm? 'zarIrabhAjAM' praanninaam| kasmAt? 'kSaNAt' ghttikaasssstthaaNshaat| kena? 'tvtsNstven'| karaNe tRtiiyaa| kiMvi pApam? 'bhava(santati) sannibaddhaM' jnmshrennisnycitm| atibhulmityrthH| nA 12 | Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // sthAne ca pAMsupUramakSipat / kimapi nAsphurad yoginaH / phAlabhraSTadvIpIva vilakSaH sthitaH / uktaM ca " tAvad garjanti mAtaGgA, vane madabharAlasAH / lIlollAlitalAGgUlo, yAvannAyAti kesarI ||1||" - anu0 dhUlIpA devItarjitaH zreSThiceSTitaM jJAtvA kathamapi zreSThinaH caraNe zaraNamasarat zreSThI rAjasthAnamAnayat tam / tato dhUlIpA viditasarvodantaH sudhanAd dharmaM suzrAva yathA "hiMsA tyAjyA narakapadavI satyamAbhASaNIyaM steyaM heyaM suratavirati: sarvasaGgAnnivRttiH / jaino dharmo yadi na rucita: pApapaGkAvRtebhyaH sarpirduSTaM kimalamiyatA yat pramehI na bhuGkte // 1||" - sragdharA "deveSu vItarAgAd, devo vratiSu vratI ca nirgranthAt | dharmazca kSAntikRpA- dharmAdastyuttamo nAnyaH // 2 // " - AryA iti dharmaM zrutvA samyak samyaktvadharo'bhUt, zreSThinaM ca gurumiva mene / devyA dhUlirupazamitA / sUryAMzusadRzaM jinazAsanapratApaM vyatistarat (?) sudhanaH / devAdhidevaM dRSTvA tuSTAva dhUlIpAH / - jinendracandrapraNipAtalAlasaM mayA ziro'nyasya na nAma namyate / gajendragallasthalapAnalampaTaM " vaMzastham zunImukhe nAlikulaM nilIyate // 1 // iti sarvo'pi jano bhaktAmarastavamadhyagISTa, gariSThagarimamandiraM zreSThI jAtaH / / // iti tRtIya kathA / / *** - stavArambhasAmarthyaM dRDhayannAha - matvetyAdi he vizvavighnapramAtha ! nAtha ! pUrvoktayuktyA stavakaraNaM duSkaraM sarvapApa 120 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // haraM ceti matvA-avabudhya mayA bhaktiparavazena tanudhiyA'pi svalpamatinA'pi idaM - pratyakSaM bhaNyamAnaM tava saMstavanaM - bhavataH stotraM kartumiti zeSaH, Arabhyate - karaNAyodyamyate / idaM ca stavanaM matkRtamapi tava prabhAvAt - bhavato'nubhAvAt satAM sajjanAnAM viduSAM ceto hariSyati - mano hariSyati, na tu durjanAnAm / santa evAnyaguNagrahaNe lampaTAH / uktaM ca" manasi vacasi kAye puNyapIyUSapUrNA - stribhuvanamupakArazreNibhiH prINayantaH / paraguNaparamANUn parvatIkRtya nityaM - nijahRdi vikasantaH santi santaH kiyantaH ? || 1||" - mAlinI na tu khalAH / uktaM ca - "sIsaM dhuNiyaM hiyayaM camakkiyaM pulaiyaM ca aMgehiM / tahavi hu khalassa vANI, paraguNagahaNe na nIsariA / / " > :0 nanu nizcaye udabinduH- vAricchaTA nalinIdaleSu - kamalinIpatreSu muktAphaladyutiM - mauktikacchAyAM upaiti upaagcchti| atra 'udakasyodaH ' (pA. a. 6, pA. 3, sU. 57) iti nipAtaH / atra tava prabhAvAt satAM manoharaM stavanamityukte stavasyA''samApteH kartuH zroturadhyetuzca zreyaHsUcanaM nirvighnatAkathanaM ca / yaduktaM ca , " zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kvApi yAnti vinAyakAH || 1||" - anu0 iti / yathA padminIpatrasthajalabindurmuktAcchAyAM dhatte tathA tava prabhAvaguNAzrayaNAt stavo'pi vidvaccittAnandanaM kartA / iti vRttagarbhArthaH // 8 // *** athasarvajJanAmagrahaNameva vighnaharamAha - AstAM tavetyAdi he aSTAdazadoSanirnAzana ! astasamastadoSaM nirmUlitanikhiladUSaNaM tava 121 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // stavanaM-guNarahasyotkIrtanaM AstAM-tiSThatu duure| stavamahimA mahIyAn vrtte| tvatsaMkathA'pi-tvatsambandhI saMllApo'pi-tvadviSayiNI pUrvabhavasambaddhanAmavArtA'pi jagatAM-lokAnAM duritAni-pApAni vighnAni vA hanti / uktaM ca (vanditAsUtre, gA. 46) "cirasaMciyapAvapaNA-saNIi bhavasayasahassamahaNIe / cauvIsajiNaviNiggaya-kahAi voliMtu me diahA ||shaa" - AryA ___aupamye yathA-sahasrakiraNaH-sUryo dUre tiSThatu, prabhaiva-aruNacchAyaiva padmAkareSu-sarassu jalajAni-mukularUpakamalAni vikAzabhAJji- smerANi kurute| yadA sUryodayAt pUrvapravartinI prabhAtaprabhA padmavikAzinI syAt, tadA sUryasya kimucyate? tathA bhagavadguNotkIrtanaM stavanamAhAtmyaM na kazcid vaktumalam / jinanAmagrahaNasaMkathaiva sarvaduritanAzinItivRttArthaH / / 9 / / ___atra mantro yathA - ___OM hrIM jUM zrIcakrezvarI (ri?) mama rakSAM kuru kuru svAhA, sarvarakSAkarI bhagavatI kezavavat / "nirAkRtya hariM mArge, kezavo yAti sNstvaat| pRSThe kRtvA tato devyA, rasakUpAd bahiH kRtaH // 1 // - anu0 bhilladhATIM tRSaM kSiptvA, vane ca jalayogataH / duritAni kSayaM jagmu-zcakArAhni jinAlayam // 2 // " - yugmam vasantapure kezavo nAma nirdhano vaNik vasati sm| so'nyadA jainagurudezanAmazrauSIt - "dharmo maGgalamuttamaM narasurazrIbhuktimuktiprado dharmaH pAti piteva vatsalatayA mAteva puSNAti ca / dharmaH sadguNasaGgrahe gururiva svAmIva rAjyaprado dharmaH snihyati bandhuvad dizati vA kalpadruvad vAcchitam // 1 // " zArdu0 nA 122 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / kiJca - "kallANakoDijaNaNI, duraMtaduriArivagganiTThavaNI / saMsArajalahitaraNI, ikkucciya hoi jIvadayA // 2 // " - AryA iti zrutvA hiMsAvirativratamagrahIt / bhktaamrstvmpaatthiit| kezavo dhanaM vinA sarva jAtyAdikamanarthaM mene / uktaM ca - "yasyAsti vittaM sa naraH kulInaH sa paNDitaH sa zrutavAn guNajJaH / / sa eva vaktA sa ca darzanIyaH sarve guNAH kAJcanamAzrayanti // 1 // " - upajAtiH ____ ato dhanArjanacikirdezAntaramasarat / mArge gacchan sArthAd bhraSTaH paJcavadanena ruddhaH stavamasmArSIt / siNho'nshyt| tataH kenacit kApAlinA vipratArya dhanAzayA rasakUpikAM pravezitaH / yogI taddattaM rasabhRtaM tumbaM jagrAha / kezavaH sarajjuradho muktaH kathamapi kUpamekhalAyAM sthitaH stavaM ssmaar| cakrAdevyA pRSThe kRtvA niSkAsitaH / niHsvasya ratnASTakaM vitIrNam / sArthena sAkaM vrajan kAntAre samutthitAM bhilladhATI nirghATayAmAsa stavasmaraNAt / ekAkine nirjale vane bhramate tRSitAyASTamanavamavRttaguNanaprAnte devyodakaM dttm| evaM sarvANi kaSTAni hatvA puraM prApa / uktaM ca - "vane raNe zatrujalAgnimadhye mahArNave parvatamastake vA / suptaM pramattaM viSamasthitaM vA rakSanti puNyAni purAkRtAni // 1 // " - upajAtiH ratnASTakena shriirjaataa| cakrezvarIpArkhAllokacamatkArakRte ekadinena jainaprAsAdaM kArayAmAsa / kezavazciraM sukhamabhunak, dhrmmaaraadhyaamaas|| // iti caturthI kathA / / 4 // * * * 1. nirdhanasya / nA 123 | Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // atha jinastutisevAphalamAha - (graM0 300) - nAtyadbhutamityAdi he bhuvanabhUSaNabhUta ! bhUtazabda upamAvAcI, he vizvamaNDanasamAna ! nAtha ! - prabho ! - bhUtaiH - jAtaiH - vidyamAnairguNairbhuvi - pRthivyAM bhavantaM-tvAmabhiSTuvantaH - stuvanto janA bhavataH - tava tulyAH - samA bhavanti etannAtyadbhutaM - nAticitram / atra vyatirekamAha - nanu - nizcitaM vA athavA tena svAminA kiM kAryaM - kiM prayojanam ? iha - bhave janamadhye vA yaH svAmI AzritaM - sevakaM bhUtyA - RddhyA AtmasamaM-nijatulyaM na karoti-na vidhatte / ahamapi tIrthaMkaraM stuvan jinadhyAnaikatAnamAnasatvena tIrthakRdgotrArjako bhaviteti kaverAzayaH // atrAmnAya : zrIRSabhaprabhuH tryazItipUrvalakSaNAni gArhasthye'sthAt / putrazataM dezazatarAjye nydhaat| vinItApure jyeSThasutaM bharataM nyayuGkta / virakto bhogAnnAbhuGkta / yAcakebhyaH sAMvatsarikadAnaM prAdatta / caturbhI rAjanyakSatriyasahasraiH satrA vratamAdatta / zakrAbhyarthanayA cAturmuSTikaM locamakarot / kacchamahAkacchAdayastathaivAkArSuH / maunI cAvanIM vijahAra / zuddhabhikSAnabhijJo jano'zanaM na vitatAra / prabhoH puraH kanaka- kirITa - kaTaka - kanyAkarikizora-kambala-kauzeyAdi dadhuste, teSvakalpyatayA bhagavAn na kimapi jagrAha / tUSNIka eva pratijJAmuvAha / kSudhitAH kacchAdayo vimRzya svardhunItIre kandaphalAzanAstrapAbharAdakRtagRhagamanA vardhitAsaMskRtAlakatvAjjaTilAstApasA abhUvan // itazca namivinamI rAjaputrau kAryavazAd dUradezaM prAptAvAyAtau, kacchamahAkacchayornijapitroramilatAm, sarva vRttaantmlbhetaam| tAvApRcchya bharate'vahIlanAM dhRtvA zrImadAdIzaM svAminaM sevAyai samagaMsAtAm / nizitanistriMzadharau yatra svAmI kramau nyavIvizat tato bhuvaH kaNTakAdyudadharatAM 124 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / C . dNshmshkaadikmrksstaam| prAtaH svAmipArzvabhuvaM pramAya' nliniidlaaniitniirennaabhyssinyctaam| bakulakamalapATalAdikusumaprakaraM vistArya caraNAvabhya usmadvAJchitado bhavetyuktvA nmo'kaarttaam| ubhayapArzvayorasidharau tiirthnaathmsevissaataam| evaM madhyaMdine sandhyAyAmapi vanditvA kaamitmyaactaam| itthaM jaGgamaM tIrthaM samAzrayatornamivinamyorgataH kiyAn kAlaH // ekadA dharaNendrazcalitAsanaH svAminaM nimNsissurait| namaskRto bhAvasAraM bhagavAn stutazca, taavpshyt| kau yuvAM kimarthaM paramagurusevAyai lgnaavitypRccht| tAvUcatuH - bho mahAzaya ! kacchamahAkacchasutau namivinamI ksstriyaavaavaam| rAjyArthaM nAthaM sevitumaarbhaavhi| pAtAlendro'vadat - nirIho nirmamo muktasarvasaGgo bhagavAn kiM vitariSyati? nirdhanAt kA dhanaprAptiH ? na ca kasmai ruSyati na tuSyati nIrAgatvAdasau / bharataM bhajata / sa sakAJcanastuSTo rAjyAMzaM yuvAbhyAM dAsyati / tau smAhatuH - zRNu bho ! svAmI yAdRk tvyoktstaadRgstu| AvAbhyAM vAJchitAyAsAvAzritaH, saphalo bhavatu mA bhavatu vA, bharataM na sevAvahe / kalpavRkSaM muktvA kaH 'karkandhUM svIkurute? kAJcanaM tyaktvA ka AramAdatte ? cintAmaNiM hitvA kaH karkarakaM granthau bandhAti? ratnAkaraM vihAya ko lavaNAkaraM zrayate? iti jAnIhi / ihAmutrAvayoH svaamyymev| phaNIndrastayoradvitIyAM bhakti matvA zrIRSabharUpaM vikRtyASTacatvAriMzat sahasrANi mantrAnagadat / rohiNIpramukhAH sAmnAyA devyaH pratyakSIkRtya dattAstena vaitADhye dakSiNottarazreNau paJcAzatSaSTipurasthApanA kRtA khecaratAmagAtAM tau| dharaNendraH sarvAM sthitiM kRtvA naagnikaaymgmt| tatsambandhinaH svajanAH sarve vidyAdharatAM prApuH / tau vimAnayAnasamAnazrIprauDhau navyadivyavimAnArUDhau bharatabhUpAyAtmAnaM darzayitvA dakSiNazreNau rathanUpuracakravAlapure zrInamiH, uttarazreNI 1. badarIm / 2. pittalam / nA 125 - Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // gaganavallabhapure vinamizca raajymkurutaam| nirupamabhogairbahukAlaM nirgamayya vidyAdharendrapadaM svaputrAbhyAM dattvA gRhItavratau koTIdvayena munInAM sahitau zrIzatruJaye zrInAbheyajinalabdhaM siddhipadaM prApatuH / ityAzritaM svatulyaM kurvate prabhavaH / / iti vRttArthaH / / 10 / / atha jinadarzanaphalamAha - dRSTevatyAdi he prasannarUpasvarUpa ! animeSeNa-nirnimeSeNa vilokyate -dRzyata ityanimeSavilokanIyastaM bhavantaM -tvAM dRSTvA - vIkSya janasya draSTurbhavyasya cakSuH - netraM anyatra-devAntare na toSaM-cittAnandamupayAti-upaiti umaasvaativaackvt| so'dRSTapUrvAM jinamUrtiM dRSTvA stutiM paThitavAn "vapureva tavAcaSTe, bhagavan ! vItarAgatAm / na hi koTarasaMsthe'gnau, tarurbhavati zAdvalaH ||shaa" - anu0 tato'nyatra - zivAdau virakto jinadharmadarzanAsakto'bhUdumAsvAtirdvijasUnurAttavrataH suuripdmaap| kramAt pUrvagatavettA vaacko'bhuut|| cakSuriti jaataavekvcnm| dhyAnino bhavanmudrAsvarUpAvabodhArthaM sthirIbhUya nirnimeSadRzastvAM pazyanto'parasukheSvaruciM dadhatItyarthaH / atropamA - kaH puruSo dugdhasindhoH - kSIrasamudrasya payo-dugdhaM pItvA jalanidheH - lavaNAmbhodheH kSAraM - kaTukaM jalaM rasituM-svAdituM-pAtumicchet ? apitu na ko'pi| dugdhasindhoH payaH kiMbhUtam? zazinaH karastadvad dyutiryasyeti zazikaradyuti- candrakaranirmalam / tIrthakRdrUpadarzanaM kSIrasAgarapayaH pAnasamaM, aparadevarUpadarzanaM kSArasamudrodakasvAdasamAnamiti vRttabhAvArthaH / / 11 / / mantrazcAyam - ___OM hrAM arahaMtANaM siddhANaM sUrINaM uvajjhAyANaM sAhUNaM mama RddhiM vRddhiM samIhitaM kuru kuru svaahaa| zucinA prAtaH sandhyAyAM vAra 32 kA 126 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // smaraNAt sarvasiddhiH kapardikavat kAmadhenoH kAmitAptiH "kapardI nandinIM dhenu-madhok dvAtriMzataM dinAn / tatkSIraM svarNalakSANi prAnte bhUpaM nyamantrayat ||1||" - anu0 zrI aNahillapattane caulukyavaMzyakumArapAladevo rAjA, bhopalA nAma rAjJI, vAgbhaTo mahAmantrI / zrIhemacandrasUrigurudezanAkarNanAt rAjA paramArhato'jani / itazca tatra puri kapardI nAma durgato vaNigabhUt / sa ca bhaktAmarastavaM papATha varNamAtrAzuddhamekamanA 'upavaiNavaM guNayati sma / ekadA tasyaikAdazavRttaM dhyAyataH zrIyugAdIzayakSiNI sAkSAdbhUtA arthArthine varamadAt-nandinI kAmagavIrUpeNa sAyaM tvanmandire sametA'smyaham / tvayA korakumbhe dugdhaM suvarNaM bhavitetyuvAca tathA cakAra ca / yAvadekatriMzad ghaTAH svarNapUrNA jAtA devImutkalApanAya samait / kapardI jajalpa-devi ! bhUri bhUri dAnenAnugRhIto'haM bhavatyA, paramekadinaM dhenurUpeNAgantavyaM yathA tatkSIraM kSaireyIM kRtvA rAjAdikaM bhojayAmi / iti pratipannaM, tat cakrayA kRtaM ca / dvAtriMzadaharante sAntaHpuraparIvAraM nRpaM nyamantrayat / zrIhemAcAryAzca pAdAvadhAritAH (?) / azanasAmagrI na kA'pi / rAjAdInAmAsanAni pradattAni / kapardI ghaTaM paramAnnabhRtamAnaiSIt / yathArUci pariveSayAmAsa / guruMzca pUrNa pratyalAbhayat rAjAdayaH surasaM surabhi sudhAsamamAkaNThaM paramAnnaM bubhujire yat pUrvaM nAbhuJjan / nAtruTat bhojanAnte ekatriMzad hATakaghaTA darzitAH / tena vismitAnAM teSAM puraH stavamahimA prakAzitaH svaM svaM svecchaM bhuGkSveti rAjJoktam / gurunRpavAgbhaTAdayo'pi raJjitAH kapardinaM tussttuvuH| sa bhaktAmarastavaprabhAvaM varNayAmAsa / ciraM vibhavasukhasahito jinadharmaM prabhAvayAmAsa / / // iti paJcamI kathA // 5 // 1. saveNuvAdyam / 127 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmara stotram // atha bhagavadrUpavarNanamAha - yaiH zAntetyAdi he tribhuvanaikalalAmabhUta ! - he trilokArgyazirogravartimAlyatulya ! puro nyastaM puSpAbharaNaM lalAmamucyate / yaiH paramANubhiH - dalikairnirmANakarmaNA tvaM nirmApitaH - kRtaH / kiMbhUtaiH ? zAntAH - prazamaM gatA rAgasya - anurAgasya ruciH - kAntiryebhyaste tathA taiH / rAgasahacaritatvAd dveSaparigrahaH / atha ca (vA) zAntanAmA navamo rasastasya rAgo bhAvastasya ruciH - chAyA yeSu taiH / khalu - nizcitaM te'pi aNavaH - paramANavastAvanta eva bhagavadrUpanirmANapramANA eva vartante / yadyasmAt kAraNAt pRthivyAM - bhUpIThe te - tava samAnaM tulyamaparam anyad rUpaM nahi asti na vidyate / jinarUpajJAnaguNA anuttarasUreSvapi na prAptA aupamyArthaM kavibhiH tIrthakRdrUpaM cikIrSavo'marA api na zaktAH / uktaM ca (Avazyaka niryuktyAM gA0 569) - " savvasurA jai rUvaM, aMguTThapamANayaM viuvvijjhA / jiNapAyaMguTThaM par3a, na sohae taM jahiMgAlo || 1 || " atha yaiH paramANubhiH te'pyaNava iti paunaruktyam / tatreyaM vyAkhyAaudArikavargaNAyAmabhavyebhyo'nantaguNANuniSpannAH skandhA anantAH santi, teSu skandheSvaNavaH- stokA eva jinarUpaparamANavaH / aNuzabdaH stokvaacii| athavA mahAkaviprayuktatvAt mantrAmnAyena stutivazAdanyArthApAdanAd vA na paunaruktyam / uktaM ca - - "sajjhAyajjhANatavo - sahesu uvaesathuipayANesu / saMtaguNakittaNesuM, na huMti puNaruttadosAo || 1||" iti // mantrazcAtra OM hrIM cauddasapuvvINaM OM hrIM payANusArINaM OM hrIM egArasaMgadhArINaM OM hrIM ujjumaINaM OM hrIM viulamaINaM namaH svAhA / / sArasvatI vidyA // iti vRttArthaH // 128 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // mahimakathA yathA - trayIrUpaM vidhAyoccai-bahurUpo vyajRmbhata / jinarUpaM cikIrSustu, devyA''hatya viDambitaH // 1 // aGgadeze campApuri karNo rAjA / jinadharmarakto bhaktAmarastavajApasakto mantrI subuddhiH / anyadA kazcicceTakI bahurUpo bhUpasadaH samAsadat / sa ceTakabalena zaGkha-gadA-cakra-zArGgazAlibhujaM kRSNavarNaM takSyipatraM lakSmInAthaM viSNumakArSIt / tato dhavalavRSavAhanaM dhavalavarNaM candrazekharaM gaGgadharaM jaTAmaNDitamauliM sarvAGgabhujaGgAbharaNaM 'bhasmaliptakaraNaM zivAkAntaM shivmdrshyt| tadanu rAjahaMsayAnaM caturmukhaM zrutipavitravAcaM sAvitrIsanAthaM viraJciM vyaracayat / anye'pi (graM0400) skanda-buddhagaNapatiprabhRtayaH surA nRtyanto darzitAstena / sarvA parSad vismayaM gatA / punaruvAca ceTakI-bho subuddhe ! tvaddevaM jinaM zivapadAdAnayAmIti bhaNitvA yAvat tIrthakRdrUpaM kartuM lagnaH, tAvanmantriprArabdhadvAdazavRttaguNanenAvirbhUtacakrezvaryA capeTayA''hatya dharAyAM kSiptaH / tasya naSTA devakalA / kapaTa prakaTaM jAtaM vahnitApena hInarUpyavat / Aha sma devI-re re mUrkhazekhara ! duSTAzaya ! niraJjanaM vAgagocaracaritramarUpaM parAlakSasvarUpaM sarvasurotkRSTaM jinarUpaM cikIrSuH kathaM praannissi?| yadi jIvitAzA tadA subuddhiM daivatamiva bhjsv| iti bhaNanAnantarameva mahAmAtyakramayorapatacceTakI / tuSTA bhuupaadyH| mantrI bhaktAmarastavamahimAnamavarNayad dharmaM ca / "vidyA vivAdAya dhanaM madAya prajJAprakarSaH paravaJcanAya / abhyunnatirlokaparAbhavAya yeSAM prakAzastimirAya teSAm // 1 // " - indravajrA tathA - 1. gAtram / nA 129 | Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram / / atra dRSTAntamAha-kimiva? aNdhkaarmiv| iv-ythaa| aMdhakAra kSaNAt kSayaM upaiti itynvyH| 'upaiti' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'aNdhkaarm'| kiM karmatApannam? 'kssym'| kiMvi.? 'zArvaraM' raatrismbhuutm| punaH kiM.? 'AkrAntalokaM' vyaaptvishvm| punaH kiM? 'alinIlaM' bhrmrkRssnnm| "kAlo nIlo'sitaH zitiH " (abhi. kA. 6, zlo. 33) iti hemsuuryH| punaH kiMvi.? 'azeSa' smstm| punaH kiMvi.? 'sUryAMzubhinnaM' aaditykirnnvidiirnnm| katham? Azu' shiighrm|| atha samAsA :- tava saMstavaH tvatsaMstavaH sssstthiittpurussH| yuSmacchabdasya 'tvanmadekatve.' (sA. sU.330) iti tvdaadeshH| bhavAnAM santatiH bhavasantatiH, bhavasantatyA saMnibaddhaM bhvsnttisNnibddhm| upaiti ityatra innedhivrjnaannopsrgaakaarlopH| zarIraM bhajantIti zarIrabhAjasteSAM 'bhajAM viN' (sA. sU. 1232) iti viN prtyyH| AkrAnto loko yena tat aakraantlokm| alivannIlaM alinIlaM, madhyalopI smaasH| na vidyate zeSo yatra tat ashessm| sUryasya aMzavaH sUryAMzavaH, sUryAMzubhibhinnaM suuryaaNshubhinnm| zarvaryAM sambhUtaM zArvaraM 'tatra kRtalabdhakrItasaMbhUte' (a. 6, pA.3, sU. 94) iti siddhahemasUtrAdaN, zarvaryAM bhavaM zArvaramiti kauzalyAm ; 'varSAkAlebhyaH' (siddha. a. 6, pA. 3, sU. 80) iti haimasUtreNa, tathA 'kAlAhaJ' (a. 4, pA. 3, sU. 11) iti pANinIyasUtreNa kathamihaM ThaJ pratyayo neti na cintyaM, arthavizeSatvAt, 'naizo mArgaH saviturudaye sUcyate kAminInA' mitI va zAradaM pArvaNaH zarvarIsAra ityAdi mahAkaviprayogAcca, siddhAntakaumudyA tu- 'zArvarasya tamaso niSiddhaye' iti kAlidAsaH, 'anuditoSasarAga' iti bhAraviH, samAnakAlInaM prAkkAlInaM ityAdi ca, 'apabhraMzA evaite' iti prAmANikAH ityuktaM, zarvaryA idaM zArvaramiti kshcit| andhaM karotItyandhakAraH, punpuNskH| yathA sUryodite timirakSayastathA tvatsaMstavanAt pApakSayaH, na ca atrApasiddhAntaH, arhavarNasaMjvalanasya bhAvastavatvena bhagavatyAdyAgame'pi mahAphalatvena uktatvAt, 'pUjAkoTisamaM stotraM' iti loke'pi siddhatvAcceti, tad vicintya yathAzaktyA'tra prvrtniiymevetyaashyH|| iti sptmkaavyaarthH||7|| kA 13 | Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram / / "dhammammi natthi mAyA, na ya kavaDaM nANuvattibhaNiyaM vA / phuDapAgaDamakuDillaM, dhammavayaNamujjuyaM jANa // 2 // "- AryA kiJca - "hiMsAmagiSu mA kRthA vada giraM satyAmapApAvahAM steyaM varjaya sarvathA paravadhUsaGgaM vimuJcAdarAt / kurvicchAparimANamiSTavibhave krodhAdidoSAMstyaja prIti jainamate vidhehi ca parAM dharme yadIcchA'sti te // 3 // "- zArdUla0 ityAkarNya bahurUpo jindhrmmaadRtvaan| cakrezvarI tiro'bhuut| sarve paramadaivatamantramiva stotraM peThuH / subuddhiH sadbuddhiH sakalasaMsArasukhabhAjanaM sarvalokamAnyo'bhUt / / 12 / / // iti SaSThI kathA // 6 / / atha mukhavarNanamAha - vakramityAdi atra kvazabdau mahadantaraM sUcayataH / he saumyavadana ! kva te-tava vaktraMsakalamaGgalamukhaM mukhaM vartate ? kva nizAkarasya-candrasya bimbaM-maNDalaM vidyate? yat tvanmukhasyendoH sAmyamucyate tatra mahadantarAlaM pshyaamH| kiMbhUtaM vaktram? suranaroragANAM netrANi hartuM zIlamasyeti vigrhH| urgaabhvnvaasinH| niHzeSeNa-sAmastyena niHzeSANi (vA) kamaladarpaNacandrAdIni sarvANi nirjitAni-tarjitAni jagatritayasyopamAnAni yen| tacca candrabimbaM kiMbhUtam? 'kalaGkamalinaM' mRgshshgurushaaplaanychnkshmlm| yat candrabimbaM vAsare-dine pANDupalAzakalpaM-jIrNapakvapANDuravarNasavarNa bhvti| mukhasya tenopamA kathaM ghttte?| iti vRttArthaH / / 13 / / mantrAzcAtra - OM hrIM pUrva AmosahiladdhINaM vipposahila0 khelosahila0 kA 130 | Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / jallosahila0 savvosahila0 namaH svAhA / rogaaphaarinniividyaa|| atha ca guNavyAptimAha - sampUrNetyAdi he trijagadIzvara !-trijagannAtha ! tava guNAH-kSamAvairAgyAdayastribhuvanaM lavayanti-atikrAmanti, trilokImAkramya tisstthntiityrthH| kiMbhUtAH? sampUrNamaNDalaH-AzvinapUrNimAsambandhI zazAGkaH- candrastasya klaaklaapHkrnikrstdvcchubhraa-dhvlaaH| vizvavyApe hetuM darzayanti / ye guNA ekaMnarAntaraparihAreNa advitIyaM nAthaM saMzritAH-azizriyan / kaH puruSo yatheSTaMsvecchayA saJcarataH-paribhramataH tAn guNAn nivArayati-niSedhayati? apitu na kshcn| trijagadapi bhavadguNagrahaNaparAyaNaM dRshyte| tathAca samarthe prabhau sati sevAzritAnAM sarvatra pracAro yukta ev| atha trijagadIzvaranAthaM sampUrNapadaM trijagadIzvarANAM surendranarendracamarendrAdInAM nAthaM paramapadaprAptau yogakSemakAritvAt / iti vRttArthaH / / 14 / / atha mantraH - OM hrIM AsIvisaladdhINaM OM hrIM khIrAsavaladdhINaM OM hrIM mahuyAsavaladdhINaM OM hrIM amiAsavaladdhINaM namaH svaahaa| viSApahAriNI vidyA / / athavA OM hrIM zrIM klIM asiAusA culu culu kulu kulu mulu mulu icchiyaM me kuru kuru svAhA / / tribhuvanasvAminI vidyA sarvasamIhitadA / / mahimakathA - satyakasya kanI DAhI, bhRgukacche'tha suvratam / upoSitA srajaM divyAM, labvA jinamapUjayat // 1 // - anu0 zrIaNahillavATake pattane satyakaH shresstthii| tasya guravaH zrIhemacandrAcAryAH / satyakasya sakalakalAbhiryathArthanAmadheyA DAhIti knyaa'bhuut| aSTavArSikI sA paJcAsarazrIpArzvanAthaM guruMzca namaskRtyA'bhuGkta / zucirbha nA 131 | Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // ktAmarastavaM trisandhyaM dhyAyati sm| zreSThinA kanyA bhRgukacche dattA / krameNodvAho jAtaH / janyayAtrA bhRgupuraM pratyaca (va) lt| sarve bhadrakA devAdhidevapratimAM nAninyuH samam, jinavandanAM vinA DAhI nAbhuGkta / cintAparA UcuH zvazurAdayaH - vatse ! psAhi duHkhaM kartuM na yuktam, ( yataH) kanyAH zAlisadharmANo'nyatra jAyante'nyatra vardhante / sA maunamA > lambyAsthAt / uktaM ca "kalAkalApasampannA, jalpanti samaye prm| ghanAgamaviparyAse, kekAyante na kekinaH // 1 // " - anu0 bhaktAmarastavaM guNayati sma / eSA pitRgRhavirahavyathAmudvahatIti khinnAH sarve nirazanAH panthAnaM yAtAM yAminI jaataa| sthitA janyayAtrA / trayodazacaturdazavRtte guNayantyAstasyAzcakrezvarI puraH prAdurbhUtA bhautIsamaye, uvAca ca bhadre ! psAhi tava kiM nyUnam ? ahamAdidevasevAparA ckraa| DAhI jagAda -mavataM pUrayeti / tato devI candrarociH zucitaraM viSaghnaM hAramadAd divyAmamlAnAM kusumamAlAM guruNAM pAduke ca / eSA srak munisuvratakaNThe sthApyA, nityaM ratnamAleva sthAtA / tasminnarcite vandite zrIpArzvo'rcito vandita eva / jinAstulyaguNAstulyaphaladAH sarve 1 pAdukayornatayorhemAcAryo nata eva / hAraH svakaNThAbharaNIkaraNIyaH / vibhAte madarpitahAramadhyamaNimadhyAt prAdurbhUtaM prabhUtamahimAnaM zrIpArzvabimbaM sarvasamakSaM natvA bhoktavyaM cetyuktvA cakrA'dRzyA'bhUt / prAtaH sarvaM zvazurAdInAM mArge''cI (ca) kathat adIdRzacca avasarajJA sA / uktaM ca 1 - "yatra svavacanotkarSo, bhASante tatra sAdhavaH / kalakaNTha: sadA maunI, vasante vadati sphuTam ||1||" - anu0 1. bhojanaM kuru / 2. rAtrisamaye / 132 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // pAraNaM kRtam / tuSTAH sarve vismitAzca / kramAd bhRgupuraM praaptaaH| tayA zrIsuvratakaNThe srgaaropitaa| mAlA taadRgevaatissttht| gurupAduke nityaM nnaam| hArAdanekazo viSApahAraH kRtH| satyakakanyAyAH sarvaM satyaM prabhAvaM dRSTvA zvazurapakSo dRDhadharmo jAtaH / stavamahimA prkaashitstyaa| ciraM sukhabhogabhAgabhUt DAhI suzrAvikA / / // iti saptamI kathA / / 7 / / * * * atha bhagavannIrAgatAmAha - citraM kimatretyAdi he sakalavikAranikArapara ! yadi tridazAGganAbhiH- narastrIbhyo'dhikarUpalAvaNyazRGgArAdibhiradhikamohanaceSTAbhirdevIbhiste manaH-antaHkaraNaM manAgapialpamAtramapi vikAramArga-kAmotkocapathaM na nItaM-na prApitaM atra-asminnarthe kiM citraM-kimAzcaryam?! yato'nyairapyuktam eko rAgiSu rAjate priyatamAdehAhArI haro nIrAgeSu jino vimuktalalanAsaGgo na yasmAt paraH / durvArasmaraghasmaroragaviSavyAsaGgamUDho janaH / zeSaH kAmaviDambito na viSayAn bhoktuM na moktuM kSamaH // 1 // " - zArdula0 atra dRSTAntaH-kadAcit-kasmiMzcit kSaNe calitAcalena-kampitAnyaparvatena kalpAntakAlamarutA-pralayasamayapavanena mandarAdrizikharaM- meruzRGgaM kiM calitaM-svasthAnAt kiM dhUtam ? yato yugAnte sarvaparvatAnAM kSobho bhavati, na sumeroH / tathA devIbhirindra-candragopendra-rudrAdayaH kSobhitAH, na jinendrH| iti vRttArthaH / / 15 / / mantro yathA - cauvIsa tIrthaMkarataNI aann| paJcaparameSThitaNI aann| cauvIsa 1. munisuvratagale / kA 133 | Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // tIrthakarataNai teji paJcaparameSThitaNai teji| OM aha~ utpattaye svaahaa| zucizcaturdikSu kAyotsarge'STottarazatajApe kRte svapne zubhAzubhaM labhate / dhanadhAnyaRddhimahAmahimaprabhRtayaH smaraNAd bhavanti / OM hrI~ pUrvaM jiNANaM ohijiNANaM paramohijiNANaM aNaMtohijiNANaM sAmannakevalINaM bhavatthakevalINaM abhavatthakevalINaM namaH svAhA / bandhamokSiNI vidyA / prabhAve kathA - aceSTaM nRpati gADhaM, yoginIdoSato muniH mantryAnIto mallanAmA, sajjanaM nIrujaM vyadhAt / / 1 / / - anu0 zrIayodhyAyAM puri yathArthanAmA sajjano raajaa| anyadA rAjJo duSTayoginIdoSo lgnH| sarvAGgavyathayA'ceSTano'jani nRpaH / mantrisAmantAdibhirbahavo rupratikriyA H kAritAH, (parantu) pratIkAraH ko'pi na jAtaH / tato mantriNastatrasthaM zrIguNasenasUriM vyajijJapan-rAjAnaM sjjiikurudhvmiti| gurubhiruktam-drakSyAmaH kimpi| nizi bhaktAmarastavamantraM dhyAyatAM teSAM paJcadazavRttaguNanakSaNe kayAcid devyA mallarSipadodakAbhiSekaH sajjanasya sjjtaaheturuktH| prAtarmantripuro gurava UcuH-gUrjaradezAnnizi nityakAyotsargasthAstuM durgopasargajiSNuM mahAmahimAnaM mallanAmAnaM munIndramAnAyayadhvaM yathA rAjadoSo yAti / iti zrutvA celuH pradhAnAni (?) / tatra gatvAM'hI natvA'tyarthamabhyarthya cakrAdidevatAvAtasevitaH samAnIto mallarSiH / caraNodakena rAjA gatadoSo'bhUt / samantAnmunimAhAtmyamudalasat / uktaM ca - "na vyomayAnaM na hiraNyasiddhi- rna pAdanIreNa gadopazAntiH / na kA'pi labdhirna ca kA'pi siddhiH ko'yaM vizeSo vatinAM tapassu? // 1 // " - upajAtiH mallamunirdharmamupAdizat yathA caturbhiH kanakaM parIkSyate nighrssnncchedntaaptaaddnaiH| tathaiva dharmo viduSA parIkSyate zrutena zIlena tapodayAguNaiH // 1 // " - upendravajA nA 134 | Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / sarvathA jIvarakSA kAryeti jainAnAM muSTiH / "dIrghamAyuH paraM rUpa-mArogyaM zlAghanIyatA / ahiMsAyAH phalaM sarvaM, kimanyat kAmadaiva sA // 1 // " ityAkarNya jIvadayAdharma prapannaH sajjanaH paramajaino'jani raajaa| sarve'pi mantriNo'rhaddharmaparA abhuuvn||15|| // ityaSTamI kathA / / 8 / / atha bhagavato dIpenopamAnirAsamAha - nirdhUmetyAdi he tribhuvanabhavanaikadIpa ! tvaM aparaH-apUrvo dIpaH- kajjaladhvajo'sivartase / yato dIpo dhUmavAn savartistailenodyotako gRhamAtraprakAzo vAtena vidhyAtA caikasthAnasthaH syaat| tvamapUrvadIpaH / kiMbhUtaH ? nitarAM gate nirgate dhUmavartI yasmAdasau nidhUmavartiH / dhUmo dveSaH, vartiH kaamdshaashceti| apavarjitaH- tyaktastailapUro yena sa tailapUraH-snehaprakAraH / anyacca tvaM kRtsnaM- sampUrNa paJcAstikAyAtmakaM jagattrayaM-vizvatrayamidaMpratyakSagataM prakaTIkaroSi-kevalodyotena prakAzayasi / (graM. 500) anyat tvaM jAtu-kadAcit calitAcalAnAM-dhutagirINAM marutAM-vAtAnAM na gamyo-na vazaH / athavA parISahopasargeSu calitAcalAnAM-kampitapRthvIkAnAM marutAMdevAnAM na gmyo-naaklniiyH| jagatprakAzo-jagadvizrutaH / athavA jagaccariSNuH-sarvatra prasArI prakAzo-jJAnAloko yasya saH, ata evAparaH-anyo diipstvm| iti vRttArthaH / / 16 / / atra mantra :- OM hrIM pUrvakaM bIyabuddhINaM kuTThabuddhINaM sambhinnasoANaM akkhINamahANasINaM savvaladdhINaM namaH svaahaa| zrIsampAdinI vidyA'tra vRtte jnyeyaa|| kA 135 na Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // ___ atha sUryeNaupamyanirAsAyAha - nAstamityAdi ___ he munIndra !-mumukSuprabho ! loke bhuvane tvaM sUryAtizAyimahimA asivrtse| sUryAdatizAyI-savizeSaH-apUrvo mahimA-mAhAtmyaM yasya saH / yato ravirastaM prayAti rAhuNA paribhUyate lakSamAtraM vizvaM prakAzayati meghacchanno nistejAzca syAt / tvaM tu apUrvaH pUSA kadAcid rajanyAdau nAstamupayAsi-kSayaM na gacchasi, kevalI naktaMdivaM-sadA''lokaH, na rAhugamyaH-na saihikeyagrasanIyaH / atha rAhuzabdena kRSNavarNatvAd duSkRtaM na tdvyaaptH| sahasA-jhaTiti-zIghraM yugapat-samakAlaM jaganti-bhuvanAni spssttiikrossi-prkttysi| nanu kevalinaH prathama(?) samaye sAmAnyopayogalakSaNaM darzanaM dvitIya(?) samaye vizeSopayogarUpaM jJAnaM, tat kathaM yugpdgrhnnm?| ucyate-dvisamayayoratisUkSmatvAt nirantaraprabhavatvAt kevaligamyatvAd yugapadgrahaNaM nyaayymiti| atha "jugavaM do natthi uvogaa"| tatra bhagavata ekasmin samaye darzanamanyasmin jJAnaM, tat katham? stym| tad dvayaM vacanakSaNe ekIbhAvopagatamiti yugapadgrahaNam / na ambhodharodareNa-ghanagarbheNa niruddhaH-channo mahAprabhAvo-gurupratApo yasya sH| atrAmbhodharazabdena matizrutAvadhimanaHparyayakevalAnAmAvaraNAni gRhynte| paJcabhiretairAvaraNairna tirohitajJAnodyotaH, ata eva sahasrakiraNAdadhikamAhAtmyo'si / / iti vRttArthaH / / ___atra mantraH . OM hrIM ugra (gga?) tavacaraNacArINaM OM hrIM dittatavANaM OM hrIM tattatavANaM OM hrIM paDimApaDivannANaM namaH svAhA / / paravidyocchedinI vidyA / / kathA yathA - cakrA bahudevIyuga, narake gurubhUpajau / nItvA tau punarAnIya, kRto dharmodyataH sutaH // 1 // kA 136 | Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / saGgarapure nirjitAnekAnekapasaGgaro' niHsvatAdhInadInajanadhanasaGgaraH2 satyasagara:3 sagaro rAjA prmaarhtH| tasya guravo dhrmdevaacaaryaaH| anyadA rAjJo gRhe putrajanma / sa nAmnA kriyayA ca kelipriyaH yauvanasthaH sakalAH kalA jagrAha / dharmaM naakrot| vyasanI bhakSyAbhakSyapeyApeyagamyAgamyasamamatiH / rAjA putraM prabodhayateti gurunagadat / guravaH kelipriyamupAdikSan-bhokumAra ! "brahmahatyA surApAnaM, steyaM gurvaGganAgamaH / mahAnti pAtakAnyAhu-remizca saha saGgamaH / / 1 // - anuSTup yadi satsaGganirato, bhaviSyasi bhaviSyasi / tadA sajjanagoSThISu, patiSyasi patiSyasi // 2 // - anuSTup yaH prApya duSprApamidaM naratvaM dharmaM na yalena karoti mUDhaH / klezaprabandhena sa labdhamabyau cintAmaNiM pAtayati pramAdAt ||3||"-indrvjraa Agame (sthAnAGge 4,4 ) api - mahArambhayAe mahApariggahayAe kuNimAhAreNaM paMcaMdiyavaheNaM jIvA nirayAuaM kammaM pagaraMti / / (chAyA - mahArambhena mahAparigraheNa mAMsAhAreNa paJcendriyavadhena jIvA narakAyuSkaM karma prakurvanti / / ) ityAdiSTo'pyabhASiSTa sa nikRSTa :-nAsti dharmaH tatsAdhakajIvAbhAvAt, ghanAghanAbhAve girisaritpUrAbhAvavat / paJcamahadahA)bhUtotpannAM cetanA muktvA'nyaH ko'pi dehe naastyaatmaa| tadabhAvAnnarakAdyabhAvaH, grAmAbhAve sImAbhAvavat / vAcATazcArvAko'yaM paThitagrantho durbodha ityacinti gurubhiH| ___" vidyayaiva mado yeSAM, kArpaNyaM vibhvessvho| teSAM daivAbhibhUtAnAM, salilAdagnirutthitaH // // " Ucuste punastam - 1. saGgrAmaH / 2. dhanadaH / 3. pratijJaH / nA 137 | Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / - "dharmAd dhanaM sukhaM bhogA, ArogyaM rAjyasampadaH / adharmAd duHsthatA duHkhaM, dAsyaduHkIrtayo rujaH // 1 // " ityAdi dharmavAkyavAryabhinnamadhyaM mudgazailavat taM matvA 'joSamavakalayan shriidhrmdevsuuryH| uktaM ca - "vacastatra prayoktavyaM, yatroktaM labhate phalam / sthAyIbhavati cAtyantaM, rAgaH zuklapaTe yathA // 1 // " punarekadA kSaNadAyAM rAjaputraprabodhopAyaM cintayanto guravaH stavaSoDazasaptadazavRttAmnAyaguNanakSaNe narakadarzanAt kelipriyaprabodho bhAvIti cakrayoktAH sUrayo'vadan-tathA kuru yathA'smadyuto narakaM pazyati rAjasUH / tato bahudevIsahitayA tayA gururAjaputrau nItAvadhomedinIm / tatra vaktumazakyA bahuvidhAH zItAtapAdivedanAH kSetrajasahajA dRssttaaH| chedana - bhedana - tADana - trapupAnA'gniputtalikAliGganA'GgavyathanAdIni kRcchANi pUrvabhavapAtakaM smArasmAraM kurvatAM paramAdhArmikANAM pura : paTubaTuzatAni vitanvantastathApi caurA iva kadarthyamAnA nairyikaashc| tato bhIto nRpasutaH pAtakaphaladarzanAt prApitaH kampamAnaH svapuraM guruyutoH devyaa| gurubhirbhaNitazca-bhadra ! dRSTaM pApaphalaM na vaa?| kelipriyeNoktam-bhagavan ! bADhaM dRSTam / kaurakumbhavad bhinnaM nRpasUnuhRdayaM dharmatattvAmbhasA, guruNAM padamUle smyktvmuulshraavkvrtaanynggiickaar| pApebhyo'bibhyadatiduSTavyAghradarzanAdaja iva ciraM dharma pAlayAmAsa rAjyasukhaM ceti / / / iti navamI kathA / / 9 / / atha vizeSAdindUpamAM nirasyannAha - nityodayamityAdi he devavRndavandA ! tava mukhAbjaM-vadanakamalaM apUrvaM zazAGkabimbaM1. tUSNIm / nA 138 | Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // navendumaNDalaM vibhrAjate-bhAti / kiMbhUtam ? nityodayaM-zAzvatazobhollAsam / candrabimbaM tu prAtarastameti / dalitaM-dhvastaM mohaH-ajJAnaM-mohanIyaM karmaiva mahAndhakAraM yena tat / tvanmukhaM mohamahAtamo hanti / candrabimbaM tvalpAndhatamasanirAse na kssmm| rAhuvadanasya na gamyaM-rAhusamadurvAdivAdasyAgocaraH / vAridAnAM ca na gamyaM-meghasamaduSTASTakarmaNAM na vazaM, tAni jinamukhekSaNAt kSayaM yAnti / candrabimbaM rAhormeghAnAM ca gamyaM syAt / punaH kiMbhUtam ? anlpkaanti-gurutrdyuti| candrabimbaM cAlpaprabhaM, kRSNapakSe kSINatejastvAt / mukhaM jagad vizvaM vidyotayat-prakAzayat / zazibimbaM bhUkhaNDaprakAze'pyasamartham / atha nityaM-sadA ut-ullasat ayaH-zubhaM bhAgyaM yasya tannityodayaM, sadollasacchubhabhAgadheyamityarthaH / atazcandramaNDalAdatyadbhutaM bhavanmukham / / iti vRttArthaH / / 18 / / atra mantraH - OM hrIM janAcaraNANaM OM hrIM vijjhAcaraNANaM OM hrIM veuvviyaiDhipattANaM OM hrIM AgAsagAmINaM namaH svAhA / / doSanirnAzinI vidyA / / prabhAve kathA - AmbaDo mantrirAD dhyAyan, lebhe candrAzmanirmitam / bimbaM viSaharaM nAga-vallIpatrANi cAnvaham // 1 // zrIaNahillapure zrIzrImAlakulatilakaH zrIudayanaputraH zrIAmbaDaH zrIkumArapAladevena rAjJA lATadezAdhipatiH kRtH| sa bhaktAmarastavaM japati smAharnizam / ekadA bhRgukacchAt pallIvanaM siSAdhayiSurnirasarat / mahAndhakAre girikAntAre nizi stavasyASTA- dazaM vRttaM smaraMzcakrayoktaHvatsa ! zucitayA stavasmaraNaikatAnatayA cAhaM tuSTA'smi / viSaghnaM vighnaharaM candrakAntamayaM cAndraprabhaM bimbaM gRhANa, varaM ca vRnniissveti| Ambar3o daNDezo niHspRho'pi sadA'bhISTanAgavallIdalAni yAcitavAn / nama - - nA 139 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // artha: dehadhArIonA bhava paraMparAthI gADha baMdhAyelA pApa tamArA stavana vaDe kSaNavAramAM kSaya pAme che. jema vizvavyApta, bhamarA jevo kALo, rAtri saMbaMdhI saMpUrNa aMdhakAra sUryanA prakAzathI bhedAyelo tatkALa kSayane pAme che. atha pApakSayArthinAM svata evAsyopAdeyatA bhaviSyatItyAha - matveti nAtha ! tava saMstavanaM mayeda mArabhyate tanudhiyA'pi tava prabhAvAt / ceto hariSyati satAM nalinIdaleSu muktAphaladyutimupaiti nnuudbinduH||8|| daNDAnvayaH - iti matvA he nAtha ! tanudhiyA api mayA idam tava saMstavanam Arabhyate, tava prabhAvAt satAm cetaH hariSyati, nanu udabinduH nalinIdaleSu muktAphaladyutim upaiti / he nAtha ! mayA idaM vakSyamANaM tvatsaMstavanaM Arabhyate-prArambhakriyAviSayIkriyate itynvyH| karmaNi uktiH| Arabhyate' iti kriyaapdm| kena kA? 'myaa'| kiM karmatApannam? 'saMstavanaM' stotrm| kiMviziSTaM saMstavanam? 'idaM' buddhisthm| kiMviziSTena mayA? 'tanudhiyA' svlpbuddhyaa| kiM kRtvA? 'iti matvA' evaM jJAtvA / itIti ghaNTAlAlAnyAyena idamiti padasya ubhayatra sambandhAt idaM saMstavanaM satAM ceto hariSyati-AkSepsyati vazaM neSyatItiyAvat itynvyH| 'hariSyati' iti kriyaapdm| kiM kartR? "sNstvnm'| kiM karmatApannam? 'cetaH', keSAm? 'staam'| kasmAt? 'prbhaavaat| kasya? 'tv'| nanu-nizcitam udabinduH muktAphaladyutiM upaiti itynvyH| 'upaiti' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'udabinduH' jlknnH| kAM kA 14 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // skRtA devI prtishrutyaantrddhe| bimbamapUjayannityaM pallIvanamasAdhayat / krameNa rAjAdezAd rAjapitAmahaM mallikArjunaM nRpaM chalena hatvA zRGgArakoTizATikA 1 garalaharasiprA 2 zveto hastI 3 pAtrANAmaSTazataM 4 dvAtriMzanmUTakA mauktikAnAM 5 ghaTIzatamitaH kanakakalazaH 6 agnidhautottarapaTaH 7 mallikArjunaziraH 8 cetyaSTau vastUni zrIkumArapAlabhUpAlAyADhaukayat / zUro vIro rAjapitAmahabirudabhAg viSadoSamukto'bhUt / jananIpAdau namo'karot / mAtA naa'rjyt| pRSTa kAraNe sovAca-kiM bhRgukacche sakunikAdivihAroddhAraM kRtvA sameto'si yenAhaM tuSyAmi?, rAjahatyayotsekavAn bhavAn / sa kRtanizcayaH zrIhemacandrasUrisAnnidhyAduddhAraM cakAra / pratiSTAkSaNe tasya dAnotkarSaM dRSTvA gRhistutivimukhazrIhemasUribhirvarNanA cakre - "kiM kRtena na yatra tvaM, yatra tvaM kimasau kaliH / ___ kalau ced bhavato janma, kalirastu kRtena kim // 1 // " mAtA nitaantmrjyt| durlabhatAmbUlike'pi deze tAmbUlaM bubhuje| sarvadA sarvado bhogabhAgI jAtaH zrIAmbADadaNDAdhipatiH / // iti dazamI kathA // 10 // * * * kiJca - kiM zarvaretyAdi he nAtha ! zarvarISu-rajanISu zazinA-candreNa kim ? / ahni-divase vivasvatA-sUryeNa vA kiM kAryaM bhavati ? tamassu-andhakAreSu yuSmanmukhendudaliteSu-bhavadvadanacandravinAziteSu stsu| atha (vA) tamassu-pAtakeSu / atra dRSTAntaH-jIvaloke-bhUpIThe niSpannazAlivanazAlini sati jalabhArananaiH-salilabharanatarjaladharaiH-ghanaiH kiyat kAryaM syAt / na kimapI1. satyayugena / nA 140 | Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // tyarthaH / niSpanaiH-pAkaM prAptaiH zAlivanaiH-kalamAdikedAraiH zAlate-zobhata ityevaMzIlaH tasmin niSpannazAlivanazAlini / yathA tRNavallIdhAnyAdiSUtpanneSu meghAH kevalaklezakardamazItahetutvAt niSphalA eva, tathA tvanmukhendau dhvastaduritatimire zaityasantApapIDAkAritvAccandrasUryAbhyAM na ko'pyarthaH siddhH| yata Agame'pi coktam - "caMdAiccagahANaM, pahA payAsei parimiyaM khittaM / kevaliyaM puNa nANaM, loyAloyaM payAsei // 1 // " - AryA iti vRttArthaH // 19 // atra mantraH - OM hrIM pUrvaM maNapajjavanANINaM sIyalesANaM teulesANaM AsIvisabhAvaNANaM diTThIvisabhAvaNANaM cAraNabhAvaNANaM mahAsumiNabhAvaNANaM teyagginisaggANaM namaH svAhA / azivopazamanI vidyA / / kathA yathA - rAmacandropadezena, lakSmaNaH saMsmaran stavam / nizAyAM zazinaM pazyaM-stuSTA'bhUccakravAhinI // 1 // - anu0 zrIvizAlAyAM vizAlAyAM puri lakSmaNo nAma vaNigAsIt / sa zrIrAmacandrasUrigurumukhAd bhaktAmarastavaM sAmnAyamapAThIt, ajapacca / zucerekacittasya dinAntastriHparivartayatastasyAgre ekonaviMzavRttajApAvasare nizi cakrA''virabhUt / candramaNDalaM ddrsh| tuSTA devI prAha sma-yatra mahAndhakAre stavaM smartA'si tatra tvaM candraM drakSyasi / vAJchitAptirbhavitrItyuktvA tirohitA cakrezvarI (graM. 600) / ___ ekadA mAlavezo rAjA mahIdharanAmA sImAlajayanAya gataH kAntAraM praviSTaH / tatra pradeze mahAndhakAraM dRSTvA sainyasya yAminIgamane duravasthAM vicintya prabhAvanAcikIH sahAgato lakSmaNo bhUpaM nyagadat-deva ! sampUrNa candraM darzayAmi, dinasamAM yAminI kArayAmi sainikAnAm / rAjJoktam - nA 141 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // kuru, datsva jalaM mahyaM, tava vAJchitamahaM dAteti zrutvA stavaM smRtvA prkttitshcndrH| prAtargatamacintitaM vairirAjapuraM blm| baddho ripuH rAjJA puramAtmasAtkRtam / lakSmaNaH sakalalakSmIpatIkRtazca / sa stavamahimAnamavAdIt / gurupArzve lakSmaNo rAjAnaM dharmamazrAvayat"jaino dharmaH prakaTavibhavaH saGgatiH sAdhuloke vidvadgoSThI vacanapaTutA kauzalaM satkalAsu / sAdhvI lakSmIcaraNakamalopAsanA sadguruNAM zuddhaM zIlaM matiramalinA prApyate naalppunnyaiH||shaa" - mandAkrAntA devagurudharmarUpaM ratnatrayaM zrutvA jinadharmabhAgabhUt mhiidhrmhiishH| lakSmaNo lakSmIvAn sarvArcanIyo'bhUt / uktaM ca - "mahimAnaM mahIyAMsaM, saGgaH sUte mahAtmanAm / mandAkinImRdo vandyA-strivedIvedinAmapi // 1 // " - anu0 // ityekAdazI kathA / / 11 / / * * * atha jJAnadvAreNAnyadevAn kSipati - jJAnaM yathetyAdi he lokAlokaprakAzajJAna ! yathA - yena prakAreNa kRtAvakAzaM anantaparyAyAtmakavastuni vihitaprakAzaM jJAnaM samyak tvayi vibhAti, tathA-tena prakAreNa hariharAdiSu-viSNu-rudra-brahma-skanda-buddhAdiSu nAyakeSu-svasvamatapatiSu evaMvidhaM jJAnaM na vrtte| evamavadhAraNe vaa| avadhAritaM tvayi jJAnam, teSvajJAnameva / te hyAtmAnaM kayAcid bhayadarzanabhaGgayA nAyakatvena khyApayanto'pi vibhaGgajJAnina ev| teSAM jJAnaM vedAdau vyabhicarati yathA"vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati, na pretya saMjJA'sti' (bRhadAraNyake 2 / 4 / 6) iti paJcamahadbhUtebhyo'nyo na ko'pi| tatraiva "asUryA nAma te loko, andhena tamasAvRtAH / tAMste pretyAbhigacchanti, ye ke cAtmahano janAH // 1 // " - anu0 - kA 142 | Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / atra Rci paralokagatyA bhUtebhyo jIvaH pRthaguktaH / "zRgAlo vai sa jAyeta yaH sapurISo dahyate" iti kRtakarmabhoktRtvAbhAva iti| "yad yAvad yAdRzaM yena, kRtaM karma zubhAzubham / tat tAvat tAdRzaM tasya, phalamIzaH prayacchati // 1 // " - anu0 iti karmaphalabhuktiH / kvApi eka evAyamAtmA'nyaH sarvo mithyA prapaJcaH / uktaM ca - " eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / ekathA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // " - anu0 dehe dehe jIvapArthakye'pi ekajIvatvaM unmattavAkyavad ydRcchaaprlaapH| "na hiMsyAt sarvabhUtAni'' iti kRpaasthaapnaa| "putrakAmaH pazumAlabheta ajairyaSTavyam' iti dayAyAM vybhicaarH| ato hariharAdijJAnamajJAnaM pUrvAparavisaMvAdi, bhavajjJAnaM (tu) sahajamekaM sakalamavyabhicAri iti sthitm| upamAmAha - sphuranmaNiSu-bhAsvadvajra-vaiDUrya-puSparAgendranIlAdiratneSu tejaH- prabhA yadvanmahattvaM - gauravaM yAti-prApnoti tu-punaH evaM-tadvat kiraNAkule'pi - cAkacikyayute'pi kAcazakale - kSArakhaNDe tejo na mahattvaM gcchtiityrthH| atropamAyA vacanavyabhicArAlaGkAraH / atha (tra) " tejo yathA vrajati jAtyamaNau mahattvaM, naivaM tu kAcazakaleSu rucAkuleSu'' iti vA pAThaH / vacanabhedo na bhavati / iti vRttArthaH // 20 // atha mantra sUrimantra eva SaTsu vRtteSu vakSyamANeSviti / / prabhAve kathA yathA - trilocanAGgajotpattyA - dikaM vijayasUribhiH / proktaM rAjapuraH pRSTai-ryanoce brAhmaNAdibhiH // 1 // - anu0 zrI nAgapure nagare zrImahIpatirnarendraH / rAjapUjyaH purodhAH somadevaH / tatra pure zrIvijayasenasUrayo vihArayogenAgatAH / te nizi bhaktAmarastava viMzavRttasmaraNAt tuSTyA sAkSAdbhUtayA cakrayA sarvapraznavidaH kRtaaH|| kA 143 | nAgatA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // __ anyadA mahIpaterdevI prasUtisamayonmukhI babhUva / tato rAjA purodhaH prabhRtidvijAn zvaH parazvo vA madgRhe kiM bhaviteti jnyaanmpRccht| te samyagavidanto maunamAzritAH / tataH zrIvijayasenasUraya AkArya vanditvA pRSTAH / sUrayo rAjadvijasamAjasamakSamavocanmahArAja ! zrRNu-bhavatAM paTTadevI netratrayayutaM sutaM prasaviSyati kalye / dvAdaze'hni paTTahastI mariSyati / putrasya vikRtavilocanaM vile (la) kssyte| ataH tRtIyAkSibhavotpAto yAsyati / zubhaM bhaviSyati ityuditvopAzrayaM yayuH / solluNThAH sUtrakaNThAH sUrimupahasanto rAjJA nissiddhaaH| dvitIye dine putrajanmakramAt sarvamabhUt / trayodazadine gurunAhUya siMhAsanamAropayat zrImahIpatiH / dvijA maSImalinAsyAH pAtAlaM pravivikSava ivAdhomukhAH sUrIn praNemuH / guravo'vadannAzIrvAdam - "AdhAro yastrilokyA jaladhijaladharArkendavo yanniyojyA bhujyante yatprasAdAdasurasuranarAdhIzvaraiH sampadastAH / AdezyA yasya cintAmaNisurasurabhIkalpavRkSAdayaste zrImAn jainendradharmaH kisalayatu sa vaH zAzvatI zarmalakSmIm / / 1 // "- sram 0 iti / nityasukhadaM jainadharmaM zrutvA narendraH zrAvako'bhUt / jainaprAsAdAn mahIpatiracIkarat, mahatI prabhAvanA prasRteti / anyairapi peThe sarvazubhakRtinavaH stavaH / / // iti dvAdazI kathA / / 12 / / * * * atha nindAstutimizramAha - manye varamityAdi he sarvotkRSTa ! devottama ! prabhAvanAtha ! hariharAdaya eva dRSTA - vilokitA varaM-pradhAnamityahaM manye / yeSu sureSu dRSTeSu hRdayaM-cittaM tvayibhavadviSaye toSaM - pramodameti - AyAti / yatastairhi tava mudrA'pi nAbhyastA, jJAnaM dUre / uktaM ca - nA 144 | Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // "vapuzca paryavaizayaM zlathaM ca dRzau ca nAsAniyate sthire ca / na zikSiteyaM paratIrthanAthai - rjinendra ! mudrA'pi tavAnyadAstAm // 1 // " - upajAtiH ___- ( ayogavyavacchedadvAtriMzikAyAM zlo0 20) ato'parasuradarzanAdeva tvayi bhaktistailAzanAdAjye yathA prAjyAdara iti| atha bhavatA vIkSitena-dRSTena kiM kAryaM yenArhadvIkSaNalakSaNena hetunA'nyaH-tvadaparaH kazcid devo bhavAntare'pi-anyajanmanyapi bhuvi-loke mano na harati-mAnasaM na gRhNAti / yataH sarvaguNo bhavAMstathAvidhabhavyAnAM cittaharaNaM kurute / anye surA rAgadveSavisaMsthulAGgatvAt jJAnavikalatvAcca na manoharaNaM prati kAraNam / uktaM ca" sarve sarvAtmanA'nyeSu, doSAstvayi punarguNAH / stutistaveyaM cenmithyA, tatpramANaM sabhAsadaH // 1 // " - anu0 anyabhave cittatoSaH zreyAMsAderiva / tad yathA - "sAdhikavarSa catasRSu, dikSu bahalyAdimaNDalAni vibhuH| vyaharanmuktAhAro munibhikSAmUrkhamanujavazAt // 1 // avaniM pAvaM pAvaM, nirazanapAno jinezvaro vRSabhaH / nijacaraNakramaNenA-zanAya gajapuramagAdaglAnaH // 2 // zrIbAhubalitanUjaH, somayazAH sadyazA nRpastatra / rUpanidhivRSabhAMsaH, zreyAMsastatkumAravaraH // 3 // svapne ca nizAzeSe, kajjalakAlaH sumerugirirAjaH / mayakA sudhAbhiSiktaH, svaruciM prApeti so'pazyat // 4 // parito vairikrAnto, vIraH zreyAMsavihitasAhAyyaH / raNabhuvi vijayI jAtaH, svapnaM somaprabho'pazyat // 5 // ravimaNDalataH patitaM, karajAlaM galitatejasastasya / zreyAMsena tu ghaTitaM, svapnaM zreSThI dadarzati // 6 // prAtaH parSadi militAH, svapnArthaM kimapi bhAvyajAnantaH / Uce nRpatiH kazcit, zreyAMsasyodayo nUnam // 7 // na 145 jA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrI bhaktAmarastotram // nijanijasaudhaM jagmuH, zreyAMsazreSThimantrisAmantAH / yuvarAjo janatAnAM, kalakalamazrRNod gavAkSathaH ||8|| AsannanaramapRcchat, kolAhalakAraNaM tato yuvarAT / so'cIkathacca matvA, niHzeSaM vRSabhavRttAntam // 9 // rajatasvarNAbharaNa - pravAlamuktAphalAzvayAnAdi / prapitAmahastavAyaM, kauzaliko naiva gRhaNAti // 10 // tenAyaM nagarajanaH, kalakalazabdaM karoti bhaktiparaH / svAminnasmin bhakte, kuru prasAdaM vadannevam // 11 // tacchrutvA zreyAMso, nirupAnatkastvarAnvito'bhyagamat / tAM jinamUrtiM dRSTvA, jAtasmRtimApa gatapApaH // 12 // pUrvavidehe puNDari - kiNyAM puri vajrasenajinasUnuH / cakryajani vajranAbhaH, suyazAstatsArathiH prathitaH // 13 // saha bAhusubAhubhyAM, pIThamahApIThasahajasuyazobhi: / cakradharaH pUrvadharo, vratI samarjyAtha cArhantyam // 14 // sarvArthadivo bharate, gatasukRte nAbhibhUrabhUdarhan / sUyazA yatirgRhItA - nuttaravAso bhavaM so'ham / / 15 / / tatreyaM tIrthakarasya, vajrasenasya vIkSitA mudrA / bhUpIThe'nabhyasamA, RjujaDajIvairavijJeyA // 16 // kalpyamakalpyaM saiSaNa-maneSaNIyaM na vidante yadamI / munipataye tat zuddhaM, kalyANIbhaktayo dadati // 17 // atrAntare ca kazcin- navyekSurasena sambhRtAn kumbhAn / yuvarAjapuro'Dhaukaya- dikSuvaMzA yad vibhorvaMzyAH // 18 // bhagavan ! prasAraya karau, nistAraya mAM gRhANa yogyamamum / ityukte'JjalimRSabho -'kRta so'pi dadau ghaTekSurasam // 19 // acchidrapANirarhan, nApatadavanau tathekSurasabinduH / yAti zikhA yadi zazinaM, tIrthakRto'tizayato na patet // 20 // divi dundubhayo nedu-rjughuSuraho dAnamarjunaM vavRSuH / ratnakusumAdi mumucu- rjahaSurnanRtuzca devagaNAH // 21 // 146 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / - - antarhitAzanavidhau, bhagavati gatavati kRtaM padasthAne / tenAdikRte maNDala-manyaizca raveH kramAt prathitam // 22 // svapnatrayaM purodita-mabhUcca satyaM jinendrapAraNakAt / somaprabho'tha hRSTaH, svasutaM dRSTvA surAbhinutam / / 23 // AgatakacchAdInAM, militajanasyAgratazca jinavRttam / AhAravidhimacIkatha-dAtmacaritraM ca yuvarAjaH // 24 // IzAne lalitAGgaH, svayaMprabhA prANavallabhA prathamam / rAjA'tha vajrajaGghaH, zrImatyA kAntayA zrImAn // 25 // atha yugalinau ca devau, jIvAnandazca kezavo mitram / acyutasurau ca rAjendra-vajranAbhazca sUtazca // 26 // sarvArthasiddhi (ddha) devau, marudevInAbhinandano viditaH / prathamajino'jani cAhaM, zreyAMsaH suyazaso jIvaH // 27 // aSTabhavapratibaddha-sneho'haM navamake tato nAtham / dRSTvA jAtismRtyA, jJAteyaM tIrthakRnmudrA // 28 // prAsukajalasiddhAnaM, nirbIjaphalaM sazuSkamUladalam / yogyaM deyamRSibhya-ste'guH svAzrayamiti zrutvA // 29 // pAtraM zrIRSabhajinaH zreyAMsaH zreyasA'nvito dAtA / vittaM zuddhakSuraso, na vidyate bhUtale'nyatra // 30 // zramaNopAsakabhAve, zreyAMsaH prathama eva bhuvi viditaH / muktaH krameNa rAjyaM, prapAlya pUrvANi bhUyAMsi // 3 // iti ye'nyabhavAlokAt, punarapi dadRzurjinaM guNAvAsam / toSaM bhejuste para-devairdaSTairapi prathamam // 32 // // iti vRttagarbhArthaH / / 21 / / atha mahimakathA - zrIjIvadevasUrIndrA, vihatA devapattane / paurANAM darzitA yaistu, zivabrahmAcyutAdayaH // 1 // ___purA zrIvAyaDamahAsthAne parakAyapravezavidyAvidaH zrIjIvadevasUrayaH nA 147 | Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // I stavaikaviMzaM vRttaM sAmnAyaM kSapAyAM japanto'praticakrayA sarvadevaprakaTanazaktayaH kRtAH / te zrIgurjarAtrataH (?) surASTrAsu devapattanaM jagmivAMsaH (graM0700) / tatra zrIsomanAthamahimA mahIyAn / tadbhakto jano yAtrikA ahamahamikayA namanti zivam / zrAvakAH kaGkaTukaprAyAH kecana / te gurusaMmukhaM gatAH / prabhubhirdharmanirvAhapraznaH kRtaH / te UcuH - atra mithyAdRgmatasyaikacchatratA, kathaM dharmanirvAha : ? / zrIjIvadevasUrayaH zrAvakaiH sAkaM somanAthaprAsAdamAsadan / hRSTAstadbhaktAH / aho zvetAmbarA api zivanamanAyAjagmuH / sUribhizcakrAM cetasi kRtvA someza ! Agacchetyuktam / praqaTaH shivo'caaliit| agre brahmaviSNU prAsAdAccalitau / suury-gnneshskndaadyshclitaaH| sakalaprakaTitasurairvismitaiH pauraiH zivArcakaizca saha candraprabhaprAsAde jinezo nataH, somezAdaSTamajinArcanAya karo yAcitaH / tenAGgIkRtaH / visRSTAH svasthAnagamanAya harAdayo'ntardadhuH / AcAryA upAzrayaM jagmuH / mahatI zAsanonnatirjAtA / liGgabharaTakAH candraprabhasya karadIbhUtAH jinaM mahAdevamamanyanta / dRSTapratyayaH ko muhyati ? amUdRzo - 'lpIyAMso bhuvi / uktaM ca I - "" parolakSeSu deveSu khyAtirekasya kasyacit / , meSvekaiva sA jambU- jambUdvIpo yadAkhyayA ||1||" - anu0 iti / pUjA puSpasahasradazakaM mAse paJcaseramitA zrIkhaNDakA nityaM tailaseratrayaM naivedye mANakadvayaM kesarakuGkumapaladvayaM karpUrasya mASakamekaM kastUrikAyAzca karaM datte somezo'STamajinasyeti / / / iti trayodazI kathA / / 13 / / * * * kiJca - strINAmityAdi he caturdazasvapnasUcitacaturdazabhuvanAdhipatya ! strINAM nArINAM zatAni 148 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // bahuvacanatvAt koTIkoTyaH zatazaH - koTikoTisaMkhyAna putrAn jnyntiprsuvte| tAsu madhye'nyA-aparA jananI-mAtA tvadupama-bhavatsamaM sutaM - nandanaM na prasUtA - naajiijnt| tvAM putraM marudevyeva prAsUta / atropamA-sarvA dizaH - aSTau kASThAH bhAni-nakSatrANi tArakANi dadhati- dhArayanti, (parantu) prAcyeva - pUrvaiva dik sphuradaMzujAlaM- caJcatkarakalApaM sahasrarazmi - sUryaM janayati-prasUte / yathA aindrI dik sUryodaye hetuH, tathA tIrthakRjjanmani marudevyAdaya eva hetuH / iti vRttArthaH // 22 // prabhAve kathA - zrIAryakhapuTAcAryai - ryakSo vRddhakarAbhidhaH / skandha-rudra * gaNezAdyaiH, sahito darzito nataH // 1 // - anu0 zrI guDazastra' pattane bhuvanamuninA vRddhakaranAmA bauddhAcAryo vAde jitH| sa parAbhavAn mRtvA yakSIbhUya saGghamupadrotuM lagnaH / saGghana stavadvAviMzavRttAmnAyajapanaprAptaduSTayakSadalanopAyAH sotsAhA vRddhavayaso vidyAsiddhAH zrIAryakhapuTAcAryA vijJapya "guDazastra' pattanamAnItAH / prabhavo yakSAyatanaM gatvA yakSakarNayorjIrNapAduke nivezyorasi svAMhI kRtvA vastreNAGgamAvRtya suSupuH / yakSArcakaH sametyovAca- re durvinIta ! zIghramuttiSTha, mrissyse'nythaa| te kapaTanidrayA sthitaaH| rAjAdayo yakSa nantuM prAtarAgatAH / rAjAjJayA rAjapuruSAstaM hantuM lgnaaH| kazAghAtA antaHpure leguH / pUtkArakA narA aayaataaH| etasya siddhasya prabhAvo'sau iti matvA ghAtA nirvartitA rAjJA / sa sUripadau gRhItvA sthitH| utthitA gurvH| yakSaH svasthAnAd gurucrnnmuulmaagtyaaptt| gurubhirnirbhatsya saGghasya rksskiikRtH| prabhavo yakSayutAH puraM prati celuH| anye'pi ziva-vinAyakAdyA ykssgRhaacceluH| dve mahaddaSanmaye kuNDike caalite| sarve puradvArAt svasthAnaM prati visRSTAH / prabhUn natvA gatavantazca / kuNDike tatra sthApite nA 149 / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram / / karmatApannAm? 'muktAphaladyuti' mauktikkaantim| keSu? 'nalinIdaleSu' kmliniiptressu| AdhAraprabhAvAdetAdRzaM vastvapi paramazobhAM praapnoti| yaduktaM'saMtaptAyasi saMsthitasya payaso nAmApi na jJAyate muktAkAratayA tadeva nalinIpatrasthitaM raajte| svAtau sAgarazuktisampuTagataM tajjAyate mauktikaM prAyeNAdhamamadhyamauttamaguNaH saMvAsato jAyate // 1 // ' -- zArdula0 atha samAsA :- mananaM pUrvaM matvA 'mana jJAne' dhAtuH ktvA pratyayaH 'lopastvanudAttatanAm' (sA. sU. 886) iti nalopaH, 'hrasvasya piti kRti tuk' (sA. sU. 1246) / saMstUyate aneneti sNstvnm| tanurdhIryasya sa tanudhIstena tnudhiyaa| nalinyA dalAni nalinIdalAni tessu| AdhAre sptmii| bahuvacanaM tu atyntshobhaasmbhaarvynyjkm| muktA eva phalaM muktAphalaM, tasya dyutiH muktaaphldyutistaam| udakasya binduH udabinduH, 'sahAdeH sAdiH' (sA. sU. 506) iti tena uda ityaadeshH| 'bindau pRSatpRSatavigruSaH (abhi. kA. 4, zlo. 155) iti hemsuuryH|| iti aSTamakAvyArthaH / / 8 / / artha : e pramANe mAnIne he nAtha ! alpabuddhivALA mArA vaDe A ApanI stavanA zarU karAya che. ApanA prabhAvathI sajjanonA cittane AkarSI leze. kemake pANInuM biMdu kamaLanA pAMdaDA para motI jevI zobhAne pAme che. atha saMstavanasya atizayAlumAhAtmyamAha - AstAM tava stavanamastasamastadoSaM tvatsaMkathA'pi jagatAM duritAni hanti / dUre sahasrakiraNaH kurute prabhaiva padmAkareSu jalajAni vikAsabhAJji // 9 // daNDAnvayaH- astasamastadoSaM tava stavanaM dUre AstAm tvatsaMkathA nA 15 kA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // tathaiva tiSThato'dyApi na ko'pi cAlayituM kSamaH / tAdRzAM guNAn kaH saMkhyAtuM vetti? / uktaM ca - " guNAn guNavatAM vettuM, viralAH prabhaviSNavaH / vetti ratnaparIkSAyAM, lavamekaM na vallavaH // 1 // " - anu0 yakSamahimA cAstaM gamitaH / uktaM ca - " datte vipattimAsattiH, prabhoratyugratejasaH / / grahamastamitaM prAhu-rgataM mArtaNDamaNDale // 1 // " - anu0 iti stUyamAnA rAjakAritapravezamahAmahAH pauSadhAgAraM prAptA dharmamupAdizan - "bhaktiH zrIvItarAge bhagavati karuNA prANivarge samagre dInAdibhyaH pradAnaM zravaNamanudinaM zraddhyA suzrutInAm / pApApohe samIhA bhavabhayamasamaM muktimArgAnurAgaH saGgo niHsaGgacittairviSayavimukhatA hahiNAmeSa dharmaH ||shaa" - sragdharA ityAkarNya prabuddhA buddhabhaktA nRpAdayo'rhaddharme nizcalA Asan // . // iti caturdazI kathA // 14 // * * * paramapuMstvena stutimAha - tvAmetyAdi he munIndra ! munayo :- jJAninaH tvAM paramaM pumAMsaM - paramaM puruSam Amananti bhaNanti-avabudhyante / vede'pi - 'puruSa evedaM gni sarvaM yad bhUtaM yacca bhAvyam, utAmRta tvasyezAno yadannenAtirohati' iti mahimavarNanam / paramapuMstvaM bAhyAntarapuMsorapekSayA / bAhyaH pumAn kAyaH / AntaraH pumAn sakarmA jIvaH / paramaH pumAn niSkarmA so'nantacatuSkaH siddha ucyate / kiMbhUtam ? 'amalaM' rAgadveSamalarahitam / Adityasyeva varNaH- kAntiryasya tamAdityavarNam / tamaso duritasya parastAt - parato kA 150 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / vartamAnam / purA'rhato ravisAmyaM kSiptam, sAmprataM kimityuktaM? bhaNyate, tejonzamAtralabdhisAmyAt / paramArthato nabhobhramarayoriva samudrabindvoriva mandarANvoriva mahadantarAlaM paramapuruSAlokasUryAlokayoriti / bhAnurapi tamaso'ndhakArasya paratastiSThati / anyacca munayaH samyaga-antaH- kara- NazuddhyA tvAmeva, evazabdo nizcaye, upalabhya - prApya-matvA mRtyumatyantaM bhayaMkaraM maraNaM jayanti-sphoTayanti c| atra OM jUM saH mRtyuMjayAya namaH iti mRtyuMjayarakSA / anyacca zivapadasya - mokSasthAnasya anyaH - tvatto'paraH zivaH-prazasto nirupadravo vA panthA-mArgo nAsti / muktikAraNaM tvameva ataH zrayaNIyaH / iti vRttabhAvArthaH // 23 // mahattve kathA - caNDikA cAlitA galle, kRtaM ca karajakSatam / muJcamAnA'zru cakSurtyAM, devatA'bhUd varapradA // 1 // - anu0 pUrvaM zrIAryakhapuTasUrayaH stotratrayoviMzapravRttAdidevamantrasmRtyA prasannasarvAnubhUticakrAdattavarAH prAptaduSTavyantarasAdhanopAyAH zrIujjayinIM yyuH| purodhAne caNDIbhavane 'uSAyAmUSuruSarbudhajvaladvidyApratApAH / sA mithyAdRSTirduSTA vasatijane kupyati vizeSataH shvetaambressu| ato vikRtarUpA pItamadirevAtAmramukhI prabhupArzva prAptA / prabhavo dhyAnamA-pUryopaviSTAH / dRSTA sA krudhyantI / galle nakhakSataM dattam / tat kulizakarkazaM jAtam / devI dRgbhyAmazrUNi muJcantI varaM dadau / gurubhirvadhaniSedhaH kAritaH / janopasargo vAritaH / zAntIkRtA sA / pratyUSe prabhupuraHsarA pauraiH sahopAzrayaM prati prasthitA / puradvArAd vyAvartitA pUjyAMhI natvA svAyatanaM gatA / kapole nakharekhA tathaiva sthitA / lokaH samyagArAdhyavacanamArAdhayat / samyaktvaM bahavaH prapedire / guruguNAn smarantaH svamandiramIyurjanAH / uktaM ca - 1. uSarbudhaH = agniH / nA 151 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // "guNinaH svaguNaireva, sevanIyAH kimu zriyA ? / kathaM phalarddhivandhyo'pi, nAnandayati candanaH ? // 1 // " - anu0 // iti paJcadazI kathA / / 15 / / atha sarvadevanAmnA jinaM stauti - tvAmavyayamityAdi __ he sarvadarzin ! santo - vicakSaNA yatayaH tvAM evaMvidhaM pravadantiprakarSeNa bruvate, jAnantItyarthaH / kiMviziSTam? na vyeti - na cayApacayaM gacchatItyavyayastaM sarvakAlasthiraikasvabhAvam / vibhAti-paramaizvaryeNa zobhata iti vibhustm| vibhavati karmonmUlane samartho bhavatIti vA vibhustaM, indrAdiprabhuM vaa| AdhyAtmikairapi na cintituM zakyastamacintyam / atyadbhutaguNayutaM vaa| guNAnAM na saGkhyA -iyattA yasya tamasaGkhyaM, saMsArasyAnAditvAdanantajJAno'pi niHzeSatayA jIvAnAM bhavAn na saGkhyAti - na AcaSTe ityasaGkhyaM, anantArthAn-akArAdIn varNAn na saGkhyAtItyasaGkhyam / anantArthatvamAgame - __ "savvanaINaM jA hujja, vAluyA savvaudahi (savvodahINa?) jaM toyam / tatto aNaMtaguNio, atyo ikkassa suttassa // 1 // " guNataH kAlato vA saGkhyAtumazakyastamasaGkhyam / Adau bhava AdyaH, lokavyavahArasRSTihetutvAt tm| namo arahaMtANamiti paJcaparameSThiSvarhatAM prathamatayA Adyam / caturviMzatijineSvAdyaM vA prathamatIrthaMkaraM svasvatIrthasyAdikaratvAt, sarvajinagaNa Adyo vA sopAyena siddhaM vaa| bRMhatianantAnandena vardhata iti brahmA taM, brahma-nirvANaM tadyogAd brahmANam / tejoravyoriva siddhasiddhayorabhedAt sarvakarmamuktaM vaa| sakalasureSu IzituM zIlamasya tamIzvaraM kRtArthaM vaa| anntjnyaandrshnyogaadnntm| na anto mRtyurUpo yasya tm| anantacatuSTayasamRddhaM vaa| anaGgasya-kAmasya keturiva nA 152 | Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // I tam / yathA keturudito jagatkSayaM kurute, tathA bhagavAn kandarpasya kSaye hetuH / na aGgAni-vaikriyaudArikAhArakataijasakArmaNAnyeva ketuH-cihnaM yasya tamanaGgaketum / yoginAM- manovacaH kAyajitAM caturjJAninAM dhyAninAM vA IzvaraM naathm| athavA yoginAM-sayogakevalinAM maanytvaadiishvrm| viditaH avagataH samyagjJAnadarzanacAritrarUpo yogo yena / athavA vidito yogo dhyAnibhiryasmAt tam / atha ca vizeSeNa ditaH khaNDito yogo-jIvena sahAyaH piNDAgninIrakSIranyAyenAtyantaM lagnaH karmasambandho yena tam / anekaM jJAnena sarvagatatvAt / athavA siddhAnAmanekeSAM ekatrAvasthAnAt / uktaM ca " jattha ya ego siddho, tattha aNaMtA bhavakkhayavimukkA | annunnamaNAbAhaM, ciTThati sayA suhI siddhA || 1||" - AryA anekaM guNaparyAyaprekSayA vA, RSabhAdivyaktibhedAd vA / " nAmajiNA jiNanAmA, ThavaNajiNA huMti devapaDimAo / >> davvajiNA jiNajIvA, bhAvajiNA samavasaraNatthA ||1|| - AryA iti vyaktyA vA / ekam - advitIyamuttamottamaM ekaM jIvadravyApekSayA vA / jJAnaM kSAyikaM kevalaM svaM svakIyaM rUpaM yasya taM jnyaansvruupm| sarvakarmakSayAdAtmasvabhAvo yasya taM jJAnasvarUpaM cidrUpaM vA / na malAniaSTAdaza doSA yasya tamamalam / athaitAni paJcadaza vizeSaNAni paradarzaniSu tattaddevAbhidhAnatvena prasiddhAnIti tarkApohaH svabuddhyA'tra prAmANikaiH pramANakoTiM prApaNIyaH / (graM. 800 ) iti vRttArthaH ||24|| *** kiJca - buddhastvetyAdi he vibudhArcita !- zakramahita ! buddhaH saptAnAmanyatamaH sugatastvameva / kasmAt ? padArtheSu buddhibodhAt - matiprakAzAt, yato 'buddhirbhavati 153 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // bauddhessu'| atha satyArtho buddhastvameva, dharme buddhiprakaTanAd, vA vibudhAviziSTapaNDitA- gaNadharAstairarcitastIrthaMkarastasya buddhi:- kevalajJAnaM tayA bodho-vastustomasya paricchedastasmAd vibudhArcitabuddhibodhAt tvameva buddhojJAtatattvo bhvsi| yato buddhaH svamAMsadAnena vRthA kRpAluriti / he deva ! zaM-sukhaM karotIti zaGkaraH, sa yathArthanAmA tvamasi, bhuvanatrayazaGkaratvAttrilokIsukhakAritvAt / sa zaGkaro rudraH kapAlI nagno bhairavaH saMhArakRt, (ataH) na shngkrH| he dhIra ! dadhAtIti dhAtA - sraSTA tvameva kRtArthanAmA, zivamArgavidhe ratnatrayarUpaniyogasya vidhAnAt-karaNAt / sa brahmA jaDo vedopadezAt nrkpthmudjiighttt| he bhagavan ! vyaktaM-prakaTaM puruSottamastvamevAsi zaktimati (?) prakRSTapuruSeSUttamaH / yata AjanmAsau parArthavyasanI ucitakriyAvAn adInamanAH kRtajJo dRDhapratijJo gambhIra iti| sa viSNuH puruSottamatvaM kRtArthaM na dhatte, kvApi kvApi kapaTaprakaTanAd balicchalanAdiSu gopISu ca / iti vRttArthaH // 25 / / atra garimodriNaM yathA - " jitazatrustriyo'bhuvan - na sAdhyA vyantaraizca yAH / tAzca sajjIkRtAH svAhri-vAriNA zAntisUriNA // 1 // " tathAhi - "purA zauryapurasthAne, jitazatrurabhUnnRpaH / nItikando bhujAvIrya - parAjitaparAhavaH ||11||-anu0 dvAsaptatirabhUd rambhA-prabhA'surasurazriyAm / purajiddArarUpANAM, tasyAntaH purayoSitAm // 2 // AkrIDe krIDituM puSpA-pIDAH krIDAcale yayuH / merAvivorvazImukhyAH, sarvAstAH zarvarIzabhAH // 3 // 1. gRhodyAne / 2. candrakAntayaH / kA 154 | Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / chalaM labdhvA kSudrabhUta-prestA astAtmacetanAH / saudhamAninyire rAjJA, yAnArUDhA gataprabhAH // 4 // duSTavyantaradoSeNa, sakalA vikalAGgakAH / nizceSTAH samakAlaM tA, Asan pAJcAlikA iva // 5 // tvaritaM tvaritaM rAjA-'cIkarad rukpratikriyAH / vaidyAnAM mAntrikANAM ca, tAntrikANAM vipazcitAm // 6 // bauddhA AkAritAH zaivAH, sAMkhyA vaizeSikAstathA / vaidikA vidurAzcakruH, svasvAmnAyaprakAzanam // 7 // na jAtaH ko'pi taiH sarvai-rupakAro nRpaukasi / bhAgyanAze yathA''rabyo, vyavasAyo'phalo nRNAm // 8 // mAsyekasmin vyatikrAnte, zAntisUrirgaNI guNI / vihatastAM purI paurai-rabhigamya pravezitaH // 9 // prabhurbhaktAmarastotra-caturviMzAdivRttataH / siddhacakrezvarIklRpta-mahAzaktisamanvitaH // 10 // vicetAzcintayA bhUpo, na cAkArayati sma tAn / prabhAvanAM kartukAmA-napi rAjJIcikitsayA // 1 // tato'vadhUtaveSeNA-bhrAmyannRpagRhAntike / nirdoSaM nIrujaM glAsnu, karomIti vadan vibhuH // 12 // AkarNya tadvaco rAjA, sUrInAkArya kAryavit / haime pIThe nivezyoccai-rantaHpuramadIdRzayat // 13 // prasadya bhagavan ! sadyo, rAjJIjIvitadAnataH / mama jIvasamuddhAraM, kuru rAjyaM gRhANa ca // 14 // iti vijJApitaH sUri-rdUrIkRtya purAkRtAn / rakSauSadhimaNIyantra-kaNDakAMstattanusthitAn // 15 // AnAyya nIraM prakSAlya, svAMhI gurubhirarpitam / rAjJopAttaM prahRSTena, duHsthiteneva zevadhiH // 16 // 1. glAniyuktam / nA 155 kA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // ambunaH sevanAt pAnA-cakrAyAzca prabhAvataH / praNezuya'ntarAH krUrAH, sUrAdiva divA'ndhakAH // 17 // dvAsaptatiH sphuradveSa-bhUSaNA gatadUSaNAH / nirmitA nRpasundaryaH, zAntisUrimunIndunA // 18 // (tataH) gurupArzve dharmamazrauSIt saparivAro nRpaH / yathA - jJAnAditritayoccazAlakalitaM zIlAGgasaMjJaiH puraH satsUtraiH kapizIrSakaiH parigataM dAnAdisadgopuram / kSAntyAdhuccadazaprakAravilasadyantraM zamAmbhonidhi bhItAH karmaripoH zrayadhvamadhunA saddharmadurga janAH ! / / 19 / / - zArdula0 iti zrutvA narendreNa, jaino dharmaH samAdRtaH / sakale maNDale klRptA, jIvarakSA zubhAvahA // 20 // - anu0 rAjJIbhizca guroH pArthe, prapede dharmamArhatam / vizuddhabhAvanArAji-cetobhiH paJcamItapaH // 21 // prAsAdAna kArayAmAsa, jainAnuttuGgattoraNAn / jinArcAnAM pratiSThAzca, guruvAkyAjjanezvaraH // 22 // prabhAvanAM jainamatasya kRtvA'-sau sAdhavIM dharmadhuraM ca dhRtvA / divaM yayau zuddhasamAdhibhavyaH zrIzAntisUriH surraajsevyH||23|| - upajAtiH / / iti SoDazI kathA / / * * * atha punarjinaM namannAha - tubhyamityAdi ___ he nAtha ! tubhyaM bhavate namaH / tubhyamatraikavacanakaraNAt sarvadevaparihAreNa bhagavate ekasmai namaH-namaskAro'stu / natau nmsshbdo'vyyH| kiMbhUtayA? tribhuvanArtiharAya-sadvacaHkaraNAbhyAM vishvtrypiiddaanaashnaay| yaH sarveSAM kRcchrahantA sa eva vndyH| he svAmin ! tubhyaM namo'stu / kSititalasyabhUpIThasya amlbhuussnnaay-nirmlaalngkaaraay| yo vimalakalayA bhuvanamala nA 156 | Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // karute sa nmsyH| atha (vA) kSitiH-pRthvI talaM-pAtAlaM amalaMsvargasteSAM trayANAM lokAnAM bhUSaNAya / he Iza! tubhyaM namo'stu / trijagataH-trailokyasya prmeshvraay-prkRssttnaathaay| yo jagadIzaH sa namya eva / he jina ! tubhyaM namo'stu / bhavodadhizoSaNAya-saMsArasAgarasantApanAya / yo durantaM saMsRtijaladhiM zoSitavAn sa namaskArArha eva iti / vRttArthaH // 26 // mantro'pi - OM zrIM hrIM klIM mahAlakSmyai nmH| surabhisadyaskapItapuSpairlakSajApAt siddhiH / . mahimni kathA - zreSThI canikanAmA yaH, pattane durgato'bhavat / 'tubhyaM namo' namaskArA-cchriyA svarNapatIkRtaH // 1 // - anu0 zrIaNahillavATake zrImAlavaMzyo niHsvo vaNigavasat / sa parisaragrAmebhyaH ziraH puTTalakaizcanakavikrayaNAccanika iti prtiitH| tasyaikadA grAmaM gacchato mArge zrIudyotanasUrayo guravo militaaH| tena bhaktipUrva vnditaaH| gurubhirdharmapRcchA kRtA / tenoktam-prabho ! dauHsthye ko dharmanihiH? sarvatra parAbhUyate daridraH / uktaM ca - " paMthasamA natyi jarA, dAriddasamo parAbhavo natyi / maraNasama natyi bhayaM, chuhAsamA veyaNA natthi // 1 // " - AryA gurubhiruce - "dharmAd dhanaM dhanata eva samastakAmAH kAmebhya eva sukhamindriyajaM samagram / kAryArthinA hi khalu kAraNameSaNIyaM dharmo vidheya iti tattvavido vadanti // // " - vasanta0 iti stavasya SaDviMzaM vRttaM bhANaMbhANaM paJcAsarapArzvadevo nmskrnniiyH| zaktitastyAgatapasI bhvtH| zIlamityAGgiko guNaH paalniiyH| mahAlakSmImantrazca japya iti / so'vadat-sarvametat kariSye / gurun natvA nA 157 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / svakRtye lagnaH / 'tubhyaM namo' bhaNanapUrvaM pArzva nityaM vavande / namaskArASTazatamajapat / parajanI jananIbhaginIvadamasta / yatra grAme canakArthaM vavrAja tadantarA yugAdidevabhaktA mhaalkssmiimuurtiH| Agacchan gacchan tAM namo'karot / evaM kurvataH SaNmAsI gtaa| anyedhurmadhyAhne zrIprAsAde divyAbharaNavasanAM sahasanAM kuGkamAdikRtAGgarAgAM sarAgAmaGganAmapazyat / sA tamAha-bho pauTTalika ! kiM krossi?| sa Aha devI nmnnsmi| sA''ha-kiM moghena zrInamanena? svayaMvarAM mAmaGgIkuru, bhaja bhogAn, tyaja dauHsthyayogAn / sa Aha sma-tvaM me mAtA, etannarmaNA'pi na vAcyam, karmaNA kimucyte?| parastriyo jananyo me vrtmsti| punaH punaruktyA pratyuktyA sa ukto'pi naaclcchiilaat| zrIH sAkSAdbhUyAbhASata-vatsa! tubhyaM namo vRttajapanatuSTacakrAyAH sakhyA vacanAt parIkSito'si, varaM vRnnu| tenocenai:svayaM nirgmy| devyoktam-adya sandhyAM yAvaccanakAH krItvA koSThikAsu sthApyAH prAtaH (te) knkiibhvissynti| ityuktvA'ntaradhatta shriiH| tena snycitaashcnkaaH| gRhamAgatena koSThikAtrayaM bhRtm| vibhAte svarNamayA bbhuuvuH| sa sthAlaM bhRtvA vRddhabhImadevarAjasya prAbhRtIcakre / vismitena rAjJA pRSTaH-kimarthaM knkcnkghttnm?| caniko'vocat shriivrdaanaadiprbndhm| rAjJA tat tasya prsaadiikRtm| saudhArthaM bhUrlabdhA / navyaM gRhaM kAritaM cakrAyutazrIyugAdIprAsAdazca / lakSmIprAsAdo'pyuddhRtaH / krameNa tiirthyaatraamsuutryt| nityaM tyAgabhogayutaH sukhabhAjanamabhUccanikaH zreSThimukhyaH / / / / iti saptadazI kathA / / * * * punaryuktyA guNAn stauti - ko vismayo'tretyAdi he munIza ! yadItyaGgIkAre / naametyaamntrnne| he sakarNA ! asmAbhiraGgIkRto'yamarthaH, niravakAzatayA-paJcAstikAyaruddhalokamadhyavannairantaryeNa sarvA nA 158 | Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // gavyApakatayA puruSAntare'navasthAnatayA azeSaiH-sarvairguNaiH tvaM sNshritHaashishriyisse| atrArthe ko vismayaH ? - kiM kutukam? anyacca doSaiHdUSaNaiH svapnAntare'pi - svapnAvasthAyAmapi kadAcidapi kasmiMzcidapi kSaNe nekSito'si-na dRSTo'si-na vilokito'si| atrApi ko vismayaH? kimAzcaryam? yato garuDadarzanAd bhujagA iva sUryekSaNAt tamazcayA iva tIrthakarAd dUrato neshurdossaaH| kiMbhUtaiH doSaiH? upAttaiH-gRhItaiH-prAptairvividhaiH-nAnArUpairAzrayairjAta-utpanno garvaH-vayaM sarvajanAzrayAH guNA jinAzrayA evetirUpo darpo yeSAM taiH| athaca (vA) upAttaH-svIkRto vividhAnAm-anekeSAM vibudhAnAM-devAnAM vA AzrayaH-AzrayaNaM tasmAjjAto-bhUto garva:-ahaGkAro yeSAM taiH| bhagavadaGge guNAnAM nirantarAzrayAd doSANAmabhAvAt kverityuktiH| pUrvaM 'sampUrNamaNDala' vRtte guNAnAM tribhuvanavyApakatvaM kIrtidvAreNoktam / sAmprataM tvadAzrayA eva guNAH (iti) na paunaruktyam / iti vRttArthaH / / 27 / / mantro'yam - OM namo RSabhAya mRtyuMjayAya sarvajIvazaraNAya paramabrahmaNe'STamahAprAtihAryasahitAya nAgabhUtayakSavazaMkarAya sarvazAntikarAya mama zivaM kuru kuru svAhA / vAra 21 smaraNAt kSudropadravanAzo vAJchitalAbhazca / / prabhAve kathA yathA - rudro'pyadRzyatAM yAtaH, svapne'pi dadRze nahi / zAtavAhanabhUpasya, putro'bhUjjinasevayA // 1 / / - anu0 'godAvarI' rodhasi dakSiNasyAM dizi 'pratiSThAnapuraM' samasti / zrIhAlabhUpo'jani tatra vIra-styAgI guNI sarvakalazca bhogI // 2 // - upajAtiH tasyAvarodhe'pi mahatyapatyaM nAsIt tato'khidyata bhUmipAlaH / bahUnupAyAn maNimUlamantrAn vyarIracannApa sutodbhavaM taiH // 3 // kA 159 | Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / api jagatAm duritAni hanti, sahasrakiraNaH dUre AstAm, prabhA eva padmAkareSu jalajAni vikAzabhAMji kurute| he nAtha ! tava stavanaM dUre AstAM itynvyH| 'AstAm' iti kriyaapdm| tisstthtvityrthH| kiM kartR? 'stvnm'| kasya? 'tava' bhvtH| kasmin? 'dUre' dUrasthale, stvnsyaadhikmhimtvaat| kintu tvatsaMkathA'pi-tvatpUrvabhavAdimUlaprathamAnuyogAgamo'pi - tvadvArtA'pi vA jagatAm-AdhAre AdheyopacArAt jagannivAsilokAnAM duritAni-pApAni hanti iti vaakym| 'hanti' iti kriyaapdm| kA kI? 'tvtsNkthaa'| kAni karmatApanAni? 'duritAni' / "athA'zubham / duSkRtaM duritaM pApa-menaH pApmA ca paatkm|| kilbiSaM kaluSaM kiNvaM, kalmaSaM vRjinaM tmH| ahaM kalkamaghaM paGkaH "- (abhi. kA. 6, zlo. 16, 17) iti hemsuuryH| kiMvi. stavanam? 'astasamastadoSaM' nirstsrvduussnnm| atra dRSTAntamAha sahasrakiraNo dUre aastaam| 'AstAm' iti kriyApadam / kaH kartA? 'sahasrakiraNaH' suuryH| kintu prabhaiva-prabhAtakAntireva padmAkareSu - taDAgeSu jalajAni- padmAni vikAzayativikAzIkurute iti kriyaasmbndhH| 'kurute' iti kriyApadam / kA kI? 'prbhaa'| kAni karmatApannAni ? 'jljaani'| kathaMbhUtAni ? 'vikAzabhAJji' vikasvarANi // atha samAsA :- samastAzca te doSAzca samastadoSAH, astAH samastadoSA yena tad astsmstdossm| tava saMkathA tvtsNkthaa| sahasraM kiraNA yasya sa shsrkirnnH| padyAnAM AkarAH padmAkarAH, teSu pdmaakressu| jale jAtAni jalajAni, ddprtyyH| vikAzaM bhajantIti vikaashbhaaji|| iti navamakAvyArthaH / / 9 / / artha : samasta doSane dUra karanAra ApanI stavanA dUra raho, ApanuM nAma paNa nA 16 lA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram / / purodhasoktaH kuzasaMstarasthaH snAto vratI triMzadahAni bhUpaH / haraM samArAdhayadarcanAdyai - dRSTo na sa svapnagato'pi tena // 4 // harArcanAd rAjamano nivRttaM purA kRte karmaNi ca pravRttam / paredyavija'namuniM praNamya papraccha putro bhavitA na vA me // 5 // (paM.900) bhaktAmarastotrajapaM tapasvI samAdidezAdivibhuprabhAvAt / cakrezvarI te ca varaM sutArthaM pradAsyati kSoNipa ! mA viSIda // 6 // athAdidevaM kamalAdipuSpai - rAnarca cakrAM viracayya citte / ko vismayo'tra smaraNakSaNe zrI- hAlo varaM prApa dinatrayAnte // 7 // puSpasraja lAhi mahIzarAjJI- kaNThe nivezyA sutajanmane'sau / cakravaco'bdastanitAcchikhIvA - muSmAt tutoSAntaradhAcca devI // 8 // - indravajrA pUjAvidheDhaukanikAgatAyai srajaM priyAyai vyasRjat prajezaH / taddhAraNAd dohadalakSaNaM sA muktAphalaM zuktimivAzu dadhe // 9 // - upajAtiH prAcIva bhAnuM naradevadevI prAsUta sUnuM samaye sudIptam / vyadhAnnRpo janmamahaM ca cakrAdAsaM ca nAmneti samaM varApteH // 10 // kalAH sa zuklapratipacchazIva gRhaNan vivRddhiM vapuSA ca puSNan / muSNastamastApatatiM jagatyA rarAja sadvRttatayA kumAraH // 11 // taraMstaraNyA'tha nRpastaraGgiNIM dadarza mInaM prahasantamuccakaiH / apRcchadArtazcaturAMsta Ucire prajAbhiye syAd vikRtasya darzanam // 12 // - upendravajrA na tadgirA so'tha dhRtiM dadhAra nitAntamantarbibhayAJcakAra / anyeArudyAnamasau saMsAra jaina muni tatra namazcakAra // 13 // - upajAtiH pRSTo'tha rAjJA 'jhaSahAsyahetu- muvAca vAcaMyamasattamastam / ubhAvabhUtAmiha dArubhAra- bAhau pure nirdhana-taddhanAhvau // 14 / / tAvekadA kASTakRte vanaM gatau maitrIyutau saktukamAtrazambalau / mUrtyA kRzaM dharmatapo'kRzaM bhRzaM zvetAmbaraM sAdhumatho apazyatAm ||15||-indr 1. matsyahAsakAraNam / kA 160 ka Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // mAsopavAsavratapAraNArthine' - muSmai vitIrNaM tanu saktubhojanam / bIjaM subhUmAviva bhAvapAthasA siktaM mahatpuNyakaNAya jaayte||16||- indra0 sa nirdhanastaddhanamityuvAca sa smAha cainaM mama nAtra bhAvaH / kaSTAdupAttaM nijavastu dattaM pratyakSahAniH kathameSa lAbha: ? // 17 // - yugmam tat sarvathA'haM nijasaktubhAga-masmai na dAsyAmi zarIrapuSTyai / bhokSe svayaM dAnaguNena kIrtiM labheta lakSmIpatireva nAnyaH // 18 // - upa0 iti dhvanantaM tamupekSya taddhanaM sa nirdhanastasya nipatya paddvaye / tapasvine svIyavibhAgasaktukAn dade subhaktyA mumude ca cetasA // 19 / / - vaMzastham vanAntavartI kila kazcanAmara- stadA mudA'zlAghata sAdhu sAdhvaho !! pradAnametena kRtaM praNamya tau tato gatau saJcitapuNyapAtakau // 20 // - vaMzastham yata uktaM ca - samAne'pi hi dAridraye cittavRtteraho'ntaram / adattamiti zocante, na labyamiti vA'pare // 21 // - anu0 nirdhano dAnamabhUSayat / uktaM ca - AnandAzrUNi romAJco, bahumAnaM priyaM vacaH / kiM vA'numodanA pAtra-dAnabhUSaNapaJcakam // 22 // - anu0 kAlakramAnmRtyumavApya bhadra- svabhAvadhInirdhanadhArmikAgryaH / dAnAvanIzAdadhanatvabande-rmuktaH kSaNena kSitipatvamApa // 23 // - upa0 pRthvIpatizrIghanavAhanAtmajaH pAthodhirodhogatavAhavAhanaH / sa tvaM prabhutvodayameghavAhanaH kSoNIzvaro'bhUrbhuvi zAtavAhanaH ||24||-indr0 vikrIya dArUNyudarambhariryaH sa taddhanastaddhanatAM dadhAnaH / dhyAnena cArtena 'mRtastimitvaM godAjale prApadasAtadhAma // 25 // - upa0 beDAdhirUDhaM cirakAladRSTaM bhavantamArAdavalokya jAtA / jAtismRtistasya jhaSasya dAna-sAkSI suro bADhamahAsayat tam // 26 // - upa0 AstAM samau pUrvabhave'lpakasya dAnAdadAnAdadhunA yuvAM tau / eko nRpo'nyazca timistadeSA puNyAMhasoryuSTiriti pratItA // 27 // - upa0 1. matsyatvam / 2. phalam / nA 161 | - Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram / / jJAtaM tvayA yat kSitipAla ! satyaM sa 'saGghacArI mama kaSTakArI / AtmAzihAsyAt tadaho na te bhIrna dezasainyAdibhayaM kadAcit // 28 // - upa0 anyairapyuktaM ca - mInAnane prahasite bhayabhItimAha zrIzAtavAhanamRSirbhavatA'tra nadyAm / yatsaktubhirmunirakAryata pAraNaM prAk daivAd bhavantamupalabhya jhaSo jahAsa // 29 // - vasanta supAtradAnasya phalaM vizAlaM vibhAvya nityaM tadidaM pradeyam / adattadAnAca janAH pRthivyAM na ruupsaubhaagysukhaadibhaajH||30|| - upendra0 uktaM ca - dAnaM mahimanidAnaM, kuzalanidhAnaM kalaGkakarisiMhaH / zrIkalakaNThIcUtaH, siddhivadhUsaGgame dUtaH // 31 / / - AryA anyacca - pUjAmAcaratAM jagatrayapateH saGghArcanaM kurvatAM tIrthAnAmabhivandanaM vidadhatAM puNyaM vacaH zRNvatAm / saddAnaM dadatAM tapazca caratAM satvAnukampAkRtAM yeSAM yAnti dinAni janma saphalaM teSAM supuNyAtmanAm // 32 // zArdula0 itthaM mahAmunimukhAdupadezamAlAM zrutvA ca pUrvabhavasaGgatamAtmavRttam / samyaktvazobhitamupAsakazuddhadharmaM zrIsAtavAhananRpo nitarAmuvAha // 33 // - vasanta0 zrIsiddhAdrau zrIyugAdIzavezmo- ddhAraM cakre tIrthayAtrAM ca citrAm / zrIhAlAhvo jainabhUpastato'bhUt cakrAdAsaH kSoNicakrAdhirAjaH // 34 // - zAlinI mahArASTreSu dezeSu, pratiSThAnapure nije / munisuvratacaityasyauddhAraM cakre sa jainarAT / / 35 // - anu0 // ityaSTAdazI kathA / / 1. matsyaH / 2. matsyahAsyAt / kA 162 | Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuMGgasUriviracitam // atha vRttacatuSTayena prAtihAryacatuSkamAha - uccairazoketyAdi he sevakajanakalpavRkSasadRkSa ! bhavataH tava rUpaM vapuH nitAntam- atyartham aabhaati-shobhte| kiMbhUtam ? uccaiH - atizayena jinadehAd dvAdazaguNoccaH, yathA- prathama-tIrthakRtastrikozamAno'nyeSAM krameNa kiJciddhIyamAno mahAvIrasya dvAtriMzaddhanurmito yo'zokataruH- kaGkellivRkSastaM saMzritamAzritaM, kevalotpatteranantaraM azokavRkSasya sadA vidyamAnatvAt; utullasitA mayUkhAH- kiraNA yasya yasmAd vA tad unmayUkhaM; amalaM svedapaGkarahitatvAt nirmalam / kimivAbhAti ? raverbimbamiva / yathA raverbimbaM payodharapArzvavarti-meghasamIpasthaM bhAti / tadapi kiMbhUtam ? spaSTAH prakaTA ullasantaH-udgacchantaH kiraNA yasya yasmAd vA tat, astatamovitAnaMkSiptAndhakAraprakaram / sUramaNDalarUpaM jinarUpaM meghatulyo nIladalo'zoka iti yuktaM sAmyaM ca // iti vRttagarbhArthaH // 28 // *** siMhetyAdi he tIrthapate ! maNimayUkhazikhAvicitre - ratnakAnticUlAcAruNi haime siMhAsane kanakAvadAtaM hemagauraM tava vapuH - dehamupaviSTaM vibhrAjate - bhAti / kimiva ? sahasrarazmerbimbamiva / yathA sUryamaNDalaM tuGgodayAdrizirasi - unnata pUrvAcalazRGge vartamAnaM bhAti / kiMbhUtam ? viyati - AkAze vilasantaH- dyotamAnA yeM'zavaH - karAsteSAM latAvitAnaM mAlAvistAro yasya yasmAd vA tat, atha (vA) viyati - AkAze viyantaH - vicaranto vA vilasantaH - smerA ye'zavo navodayatvAd raktavarNAH karAsta eva latAvitAnaM raktAzokapravAlavallImaNDupo yasmAd yasmin vA tad viydvilsdNshultaavitaanm| atrAMzuvRndasamA maNimayUkhamAlA, pUrvAdrizikharasamAnaM siMhAsanaM, ravibimbopamAnaM tvadvapurityucitA samatA / yataH prathamatIrthakRto rUpaM 163 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // svarNavarNaM varNyate / anyeSAmapi paJcadazAnAM videhavihAriNAM vA / iti vRttaarthH||29|| *** kundetyAdi he pAragata ! kaladhautakAntaM cAmIkararuciraM tava vapuH- dehaM vibhrAjate / kiMbhUtam? kundAvadAtAbhyAM vizadAbhyAM calAbhyAM zakrAdidhUyamAnAbhyAM cAmarAbhyAM vAlavyajanAbhyAM cArvI - manojJA zobhA - vibhUSA yasya tat / kimiva ? suragireruccaistaTamiva-zikharamiva / yathA zAtakaumbhaM- sauvarNaM uccaiH uccaM suragire:- meroH taTaM prasthaM bhAti / tadapi taTaM udyan-udgacchan zazAGkaH - candrastadvacchuciH-dhavalA nirjharasya vAridhArA - jalaveNI yatra yasmAd vA tat / atra merutaTasamaM zrInAbheyadehaM nirjharajaladhArA vare cAmare ityupamA manoramA / iti vRttArthaH // 30 // *** chatretyAdi he pavitracaritra ! uccaiH - UrdhvaM mUrdhni sthitaM niviSTaM tava chatratrayaMAtapatratritayaM vibhAti / kiMbhUtam ? sthagitaH - chAdito bhAnoH karapratApo yena, sUryakarottAparodhakaM; muktAphalAnAM prakarasya-samUhasya jAlena -racanAvizeSeNa vivRddhA vRddhiM gatA zobhA yasya tat / tatra bhavataH svargamartyapAtAlarUpasya trijagataH paramezvaratva- mahAdhipatyaM prakhyApayat kathayat nirUpayaditi / atra prAtihAryaprastAvanAprastAve'nuktA api puSpavRSTidivyadhvanibhAmaNDaladundubhayaH svadhiyA'vatAryAH, yathA - 46 biTaTThAI surahiM, jalathalayaM divvakusumanIhAriM / payaraMti samaMteNaM, dasaddhavaNNaM kusumavAsaM ||1||" - AryA ityAgame (Avazyakaniryuktau, gA. 546) surakRtA kusumavRSTiH 1 / 164 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatujhasUriviracitam / / "devA daivIM narA nArI, zavaraScApi zAvarIm / tiryo'pi hi tairasthIM, menire bhagavadgiram ||shaa" - anu0 . iti paJcatriMzadguNopetA divyadhvanirjinavANI 2 / "bhAmaNDalaM cAru ca maulipRSThe, viDambitAharpatimaNDalazri'' 3 / (abhidhAnacintAmaNau kA0 1, zlo0 59) devadundubhayo dhvanantyAkAze 4 / etat sarvaM yatrAzokataroH prAdurbhAvastatra syAd dezanAkSaNe / azokatarusahacaritatvAt pRthag nAdRtAH kavinA / iti vRttArthaH / / 31 / / mantro yathA - ___arihaMtasiddhaAyariyauvajjhAyasavvasAhusavvadhammatitthayarANaM OM namo bhagavaIe suyadevayAe saMtidevayANaM savvapavayaNadevayANaM dasaNhaM disApAlANaM paMcaNhaM logapAlANaM OM hrIM arihatadevaM namaH / eSA vidyA 108 jApAt paThitasiddhA vAde vyAkhyAne'nyeSu ca kAryeSu sarvasiddhi saGgrAme ca jayaM dadAti / vyAlataskarabhayaM bhinatti / / mahimani kathA - svaSe chatratrayaM devaM, samIkSyocchinnavaMzakaH / gopAlo jinamAnarca, tuSTA devI dadau varam // 1 // zrIsiMhapure kazcit kSINakulagotraH kSatriyo vasati sma / sa nirdhanatvAd godhanaM cArayati sma / sa bhadrakaprakRtijainamunimavandiSTa / sa maharSiH - "lakSmIrvezmani bhAratI ca vadane zauryaM ca doSNoryuge tyAgaH pANitale sudhIzca hRdaye saubhAgyazobhA tanau / kIrtirdikSu sapakSatA guNijane yasmAd bhavedaGginAM so'yaM vAJchitamaGgalAvalikRte zrIdharmalAbho'stu vaH ||shaa" itthaMbhUtAM dharmAziSaM dadau / gopAlakSatriyo gurudezanAM sudhAmivApibat, bhaktAmarastavaM paJcaparameSThimantraM cApaThat, zazvadasmarat, jinadharmaM samArAdha kA 165 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // yt| ekadA nizi svapne chatratrayAdiprAtihAryavaryaM zrIyugAdijinaM dadarza citte tutoSa ca / prAtardhenUzcArayan bhUtalAjaladavRSTiprakaTIbhUtaM prathamajinabimbaM nadItaTe kuTIrake sthApayitvA''narca (granthAgraM 1000) / tatpuraH stavaM trisandhyamajapat / evaM SaNmAsyaticakrAma / anyeArekatriMzaM vRttaM smarato gopAlasya prasannA cakrezvarI rAjyavaraM dadau / daivavazAt siMhapurezo niSputraH pnyctvmaap| rAjavaMzyAnAM kalimAlokya mantrisAmantAdyaiH paJcadivyAna(nya) bhyaSicyanta / bhrAmaM bhrAmaM sarvatra vane gopAlAya rAjyamayacchat (n) / bhRGgAreNa niirennaabhissiktH| chatreNa zIrSe sthitam / cAmarAbhyAM svayameva lulitam / hayena heSitam / kumbhinA kumbhasthale'dhiropitaH / niHsvAneSu dhvanirudalasat / devadatta iti nAmA. raajaa'bhuut| siMhAsanamalaMcaMkAra / nIco'yamiti sImAlabhUpAlA na manyante sma tm| evaM na jAnanti te yathA - " yaH pramANIkRtaH sadbhi-stasyAntaM na vicAryate / atulena tulAmeti, kAJcanena sahopalaH // 1 // " " naraha nariMdaha risikulaha varakAmiNi kamalAha / antAgamaNu na pucchiyai kaha kusalattaNu tAha ? // 2 // " itthamavimRzantaH sAmantAH kalahAyottasthuH / sarvaripubalaceSTitaM svaM jJAtvA tena apraticakrA smRtA / dRggocaramAgataM paracakram / dRSadghaTitamiva citralikhitamiva mRnmayamiva stambhakriyAnizceSTaM jaatm| balavatsaGgena kiM na syAt ? / uktaM ca - "mahIyasAmavaSTambhe, reNuprAyo'pi kIrtimAn / dhRtA patantI zeSAdyai-racaletyucyate kSitiH // 1 // " tato devIprabhAvAd bhItAH sAmantAH praNatA nirdezavartino jaataaH| tadAjJAM devAdhidevazeSAmiva zIrSe zekharIcakruH / devadatto rAjA teSu pratikUleSvapi prasanno'bhUt / uktaM ca nA 166 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // " nirguNeSvapi sattveSu, dayAM kurvanti sAdhavaH / na hi saMharati jyotsnAM, candrazcANDAlavezmasu // // noke vyasanodreke-'pyAdriyante viparyayam / jahAti dahyamAno'pi, ghanasAro na saurabham // 2 // " krameNa vikramAkrAntabhUcakrazakraH paramajainaH zrIAdidevaM guruprAsAde nyavezayat / ciraM rAjyabhAgabhUt // / / iti ekonaviMzI kathA / / * * * athAtizayadvAreNa jinaM stauti - unnidretyAdi he jinendra ! tava pAdau -caraNau yatra bhUmau padAni gamane'vasthAnarUpANi nyAsan (dhattaH?) - dhArayataH vibudhA-devAstatra-dharApIThe padmAni-kamalAni parikalpayanti-racayanti, nirmApayantItyarthaH / kiMbhUtau caraNau? unnidrANivikasvarANi hemnaH- svarNasya navAni-nUtanAni navasaGkhyA (kA)ni vApaGkajAnikamalAni teSAM pujaM - cayastasya kAntiH-dyutiH, paryullasantI-samantAducchalantI yA nakhAnAM mayUkhazikhA-kiraNacUlA, unnidrahemanavapaGkajapuJjakAntyA paryullasannakhamayUkhazikhayA vA'bhirAmau-rucirau / ko'rthaH? ekA navasvarNakamalakAntiH pItA, aparA darpaNanibhA nakhaprabhA ca caraNau varNavicitrau ckrturiti| padyAnAM puJjatvamAgame (Avazyakaniyuktau gA.555) apyuktam - ____"sUrodayapacchimAe, ogAhaMtIi puvvao ei ('Ii) / dosu paumesu pAyA, maggeNa ya huMti sattaNNe // 1 // " // iti vRttArthaH / / 32 / / * * * kA 167 | Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / atha saMkSipati - itthamityAdi he jinendra ! itthaM-pUrvoktaprakAreNa yathA - yadvad dharmopadezanavidhaudharmavyAkhyAkSaNe tava vibhUtiH - atizayarUpA samRddhirabhUt tathA tadvat parasya-brahmAdisurasya nAsIt / atra dRSTAntaH - dinakRtaH - sUryasya prahatAndhakArA-dhvastadhvAntA yAdRg - yAdRzI prabhA vartate vikAzino'pi - uditasyApi grahagaNasya-bhaumAdestAdRk- tAdRzI prabhA kutaH - kasmAd bhvti?| catustriMzadatizayA yathA - svedamalarogamuktaM sadgandharUpayuktaM vapuH 1 padmagandhaH zvAsaH 2 rUdhiramAMsau kSIradhArAdhavalau surabhI ca 3 AhAranIhArAvadRzyau 4 ceti janmabhavAzcatvAraH 4 / / yojanamite bhUpradeze naratiryaksurakoTAkoTeravasthAnaM 1 catuHkrozanAdinI sarvabhASAnuvAdinI bhagavadvANI 2 pRSThabhAmaNDalaM 3 krozapaJcazatImite kSetre na durbhikSaM 4 na rogAH 5 na vairaM 6 na ItayaH 7 na mAriH 8 nAtivarSaNaM 9 nAvarSaNaM 10 na svacakraparacakrajaM bhayaM 11, ete caikAdaza kevalotpatteranantaraM karmakSayotthAH 11 // gagane tIrthakRtpuro dharmacakraM 1 cAmarayugaM 2 pAdapIThayutaM maNisiMhAsanaM 3 chatratrayaM 4 ratnakhacito mahendradhvajaH 5 caraNanyAse nava hemapadyAni 6 prAkAratrayaM 7 caturmukharacanA 8 caityavRkSaH 9 adhomukhatayA kaNTakAnAmavasthAnaM 10 tarunamanaM 11 dundubhidhvaniH 12 pRSThAnupAtI pavanaH 13 pradakSiNaM dadAnAH zakunAH 14 gandhajalavRSTiH 15 paJcavarNapuSpavRSTiH 16 nakhakezaromNaH sahajAvasthAnaM vratAt parato'vardhanaM 17 caturvidhAmarANAM jaghanye'pi pArzva koTIsthitiH 18 SaDRtUnAM zabdarUpa-rasa-gandha-sparzAnAM cAnukUlatA 19, ete ekonaviMzatirdevakRtA atizayAH 19 // evaM sarvamIlanAccatustriMzadatizayarddhiryAdRzI jine tAdRzI brahmAdau kutaH? / teSAM sarAgatvAnna krmkssyH| karmakSayaM vinA na uttamottamatA / tAM vinA prAtihAryaDherabhAva iti sthitam / / atha mantraH - OM hrIM zrIM kalikuNDadaNDasvAmin ! Agaccha Agaccha AtmamantrAn rakSa rakSa paramantrAn chinda chinda mama sarvasamIhitaM kuru kuru nA 168 lA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / huMphaT svAhA / etajjApAt sakalasampado bhvnti| jApaH sahasra 12 raktazvetapuSpaiH kAryaH / gurUpadezAd vidhi yaH / / mahimakathA yathA - dhavalakvakavAstavyo, jiNahAko'tidurgataH / cakrezvarIprasAdena, daNDAdhIzo'janiSTa saH // 1 // zrIgUrjaramaNDaleSu zrIdhavalakvake zrIzrImAlavaMzamauktikaM pAhAputro jiNahAkhyaH zrAvako'kiJcanatvAd ghRtakutupakarpAsakaNAdivahanenAjIvikAM cakAra / so'nyadA nijagurUNAM zrIabhayadevasUrINAM dharmAgAramagAt / vanditA guravaH / gurubhirdharmalAbhapUrvakaM - "dharmaH sanAtano yeSAM, darzanapratibhUrabhUt / parityajati kiM nAma, teSAM mandiramindirA' // // " iti dharmopadezo dattaH / tenoktam - bhagavan ! svodarabharaNAsahasya daridrasya kA dharmakriyA ? / uktaM ca - ___ "dhaNavaMtaha suNahi sayaNA baMdhajaNaANavaDicchao / kajjakAli sayameva lou tasu hoi biijjao // 1 // rAuladeula gaNai bhaNai Isara ! vai tuhaM siri dAriddiya manarudhi ThAmu tuhUM bAhiri nIsarI // 2 // re dAridrya ! namastubhyaM, siddho'haM tvatprasAdataH / ahaM sarvatra pazyAmi, mAM ko'pi hi na pazyati // 3 // " - anu0 ityukte prabhubhirdevAlayAt padmakozasthA zrIpArzvapratimA cakrezvarImUrtisanAthA dApitA / kalikuNDAmnAyo bhaktAmarastavazca smartavya ityuktaH prabhUn natvA gRhamagAt / gRhamArge ca zuciH pArzvabimbamArcicat triH stavaM mantraM ca sasmAra / evaM kurvan jinabhAhvo'nyadA grAmamagamat / tatra triyAmAyAM stavastrayastriMzadvRttaguNanakSaNe tatpurastejaH puJjarAjamAnaM sUryamaNDalasamAnaM prAdurbhUtaM vimAnam / tato'vAtarat cakrezvarIpratIhArI (Aha ca ) bhadra ! 1. lakSmIH / nA 169 | Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram / / jagatanA duritone haNe che, sUrya dUra raho, (sUryanI) prabhA ja sarovaromAM kamaLone vikasita kare che. __ * * * atha stavanasya rekhAprAptaM mahimAnamAha nAtyadbhutaM bhuvanabhUSaNa ! bhUtanAtha ! bhUtairguNairbhuvi bhavantamabhiSTavantaH tulyA bhavanti bhavato nanu tena kiM vA bhUtyAzritaM ya iha nAtmasamaM karoti // 10 // daNDAnvayaH - he bhuvanabhUSaNa ! he bhUtanAtha ! bhuvi bhUtaiH guNaiH bhavantam abhiSTuvantaH bhavataH tulyAH bhavanti na atyadbhutam vA nanu iha yaH Azritam bhUtyA Atmasamam na karoti? tena kim? he bhuvanabhUSaNa ! he bhUtanAtha ! janA bhuvi bhavataH tulyA bhvntiitynvyH| 'bhavanti' iti kriyaapdm| ke kartAraH? 'jnaaH'| kathaMbhUtAH? 'tulyAH ' smaanaaH| kasya? 'bhvtH'| 'tulyArthastRtIyASaSTyau' (siddha. a. 2, pA. 2, sU. 116) iti sssstthii| kiM kurvataH? 'abhiSTuvantaH' stavaM kurvntH| kaM karmatApannam? 'bhavantaM' tvaam| kaiH karaNabhUtaiH? 'guNaiH' audaaryaadibhiH| kiMvi.? 'bhUtaiH' sdruupaiH| kasyAm? 'bhuvi' pRthivyaam| he bhuvanabhUSaNa!- he jaganmaNDana ! tattulyabhavanaM, nAtyadbhutaM-na atyAzcarya, tava stavanamAhAtmyAt tvadrupA bhavantIti bhaavH| atra vyatirekamAha-nanu-nizcitaM vA tena svAminA kiM syAt itynvyH| 'syAt' iti kriyaapdm| kiM kartR? "kiM' kaarym| kena? 'tena' svaaminaa| Azriteneti shessH| AkSepoktyA na kimapi ityrthH| tena kena? yaH svAmI AzritaM-sevakaM bhUtyA-sampadA AtmasamaM na krotiitynvyH| 'karoti' iti kriyaapdm| katham? 'n'| kaH kartA? 'yaH' svaamii| kaM karmatApannam? 'aashritm'| kiMviziSTam? 'AtmasamaM' svtulym| kayA? kA 17 nA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / zrIAdidevastavasmRteH zrIpArzvabimbArcanAt tuSTA matsvAminI cakrA tvAM sadhanamajeyaM cikIrSuridaM ratnaM dattavatI / tvayA bhuje baddhaM ratnaM sarvavazyaM kariSyatItyuktaH so'grahIt / sA'ntaradhAt / nijabhuje baddhvA prAtargRhaM vrajan mArge tribhizcaurairuktaH - bho vaNija ! muJca cArma pAtraM mrissyse'nythaa| mayi jIvati ko gRhItA madAjyakutupamityuktvA bANatrayeNa taskaratrayaM jaghAna / pazcAdAgataiH pAnthaistasya vikramAdbhutaM dRSTvA visimiye / cauravadhAd raJjitairjayajayAravazcakre / sA vArtA dhavalakvakAt zrIpattanaM prAptA / caulukyabhImadevarAjJA zrutA / AhUto jiNahAkaH / dRSTaH kapATapuTavikaTavakSasthalo jAnuprAptabhujArgalo'yam / vasanahIno'pi tejsvii| khalvATo'pi sacchAyaH / eko'pi zrImAn / uvAca rAjA-bho ! gRhANa gUrjaradezamadhye krUrataskararakSaNakSamaM niSkozaM mama maNDalAgram / tAvaducitabhASI zatruzalyo nAma senAnIravAdIt - "khaMDau tAsu samappiyai jasu khaMDai abhyAsu / jiNahA ikku samappiyai tulacela kappAsu // 1 // " jiNahAkhyo'pi tamuddizyoce - "asidhara dhaNudhara kuMtadhara, sattidharA ya vahUa / satusala ! je raNi sUra nara, jaNaNi ti virala pasUya // 2 // " rAjJoktam - sAdhUktam / zatruzalyo narendramano matvA'vAdIt "azvaH zastraM zAstraM, vINA vANI naszca nArI ca / puruSavizeSa prAptA, bhavanti yogyA ayogyAzca // 1 // " - AryA tvayA''dRto'yaM sarvavIrakoTIro bhaviSyati / uktaM ca - "prasanne'dhipatau grAhyA, mandenApi padasthitiH / / grAmo'pi ziSyayatyeva, yadbalAdhipatAmiha // 1 // " iti zrIbhImastasmai paTTadukUlaM veSaM svarNakaramudrikaM khaDgaM dhavalakvA1 khaDgam / nA 170 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuMGgasUriviracitam // kAdhipatyaM sainyaM cAdAt / sa rAjAnaM natvA nijapuraM prAvizat / kramAt sakalamalimlucAn nyagrahIt / taskaranAma zAstre sthitaM, na gUrjarAtrAsu / ekadA kazciccAraNastatparIkSAMcikIH karabhamacUcurat / jiNahArakSakaiH soSTro dhRtaH / daNDeze pUjAM kurvati tatkSaNaM Dhaukito baddhazcauraH / deva ! asau dasyuH, kiM kriyate ? / asya so'GgulisaMjJayA vadhamAdizat / tataH pATaccaro vaca uccairuccacAra "iku jiNahA anujiNavaraha na milai tArotAra / jehiM amAraNu pUjIi te kima mAraNahAra ? ||1|| " iti zravaNAnmuktaH / sa uktazca bho ! punazceccaurikAM kariSyasi tadA mRta eveti / sa uvAca ikkA corI sA ya kiya, jA kholaDai na mAi / bIjI corI je karai, cAraNu cora na thAi || 1 || " anyacca - bhavatA vaNijA kathaM pAripanthikA nigRhItAH ? asmAnmayA saurASTrakacAraNena cauryaM kRtaM ityukte labdhadhanaH sve kRtye lagnaH / jinabhAkhyo mahAmAtyaH zrIdhavalakvake zrIpArzvaprAsAdamakArayat / kaSapaTTaratnamayIM zrIpArzvanAthapratimAmapratimAM niramImapat / zrIdurlabhadevarAjapratibodhakArizrIjinezvarasUripaTTamukuTazrIstambhanakapArzvaprakaTanakRnnavAGgavRttikArazrIabhayadevasUripArzvAt prAtiSThipat tAm / mahAmahaH mahAdAnapuraHsaraM guruvacanAccakrezvarIyukzrIyugAdidevaprAsAdaM vyarIrat / navAGgavRtteH pustakAnyalIlikhat / saGghapatirabhUt ciraM rAjyamabhunak / subhaTamukuTa : zrAvakottamo jiNahA (ka) nAmA daNDAdhipaH / adyApi tatra pure pauTTalikAnAM zulkaM na kazcana gRhNAti cedAdatte so'dhIzo na nandati, jiNahAprabhAvAdeva tatkRtA rItiriyam // 33 // // iti viMzI kathA || atha gajabhayaharaM tIrthakaraM stauti - zyotanmadetyAdi he gajapatigate ! tvadAzritAnAM tvaccaraNazaraNasthAnAM janAnAM ApatantaM << , - - 171 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // AgacchantaM ibhaM-duSTagajaM dRSTvA bhayaM na bhavati / kiMbhUtam ? gaNDau netre karo medraM gudamiti saptasu sthAneSu zcyotatA-kSaratA madenAvilAH - kaluSA (SitA) vilolA:- caJcalAH kapolamUle-gaNDapradeze mattAHkSIbAH santo bhramanto-bhramaNazIlAH (granthAgaM0 1100) ye bhramarAsteSAM nAdena - jhaGkAradhvaninA vivRddhaH-puSTiM gataH kopaH - krodho yasya taM airAvatAbhaM mahAkAyatvAdairAvaNasamaM uddhatam-avinItam azikSitaM - durdAntam / iti vRttArthaH / / 34 // ___ eSu vRtteSu vakSyamANatattadbhIharavRttavarNA eva mantrAH punaH punaH smartavyAH / ato nAparamantranivedanam / / prabhAve kathA (yathA) - somarAjo bhramannul, kautukAni vilokayan / mocitA tena mattebhAd, rAjakanyA stavasmRteH ||shaa- anu0 zrI pATalI'pure somarAjaH kazciducchinnagotro rAjaputro'bhUt / sa kSINadraviNatvAd dezAntaraM pratyacAlIt / kvApi zrIvardhamAnasUrayo dRSTA vanditAzca / te dezanAmakArSuriti - "sarve vedA na tat kuryuH, sarve yajJAzca bhArata !! sarve tIrthAbhiSekAca, yat kuryAt prANinAM dayA // 1 // - anuSTup0 - (mahAbhArate zAntiparvaNi) viulaM rajjaM rogehiM, vajjiaM rUvamAuaMdIham / annaMpi taM na sukkhaM, jaM jIvadayAi na hu sajjham // 2 // - AryA0 jinendrapUjA guruparyupAstiH sattvAnukampA zubhapAtradAnam / guNAnurAgaH zrutirAgamasya nRjanmavRkSasya phalAnyamUni ||3||"-upjaatiH0 - (sindUraprakare zlo. 93) iti zrutvA jinadharmarahasyavidabhUt / namaskAramantraM bhaktAmarastotraM cApaThat / nityaM pavitro'smArSIt / dharaNIM vicaran 'hastinAga' puraM gataH kA 172 | Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // somarAjaH / tatra rAjJaH paTTahastI mahadAlAnastambhamunmUlya zrRGkhalAn bhaGktvA hastipakAn dUraM vikSipya rajjubandhanAni troTayitvA haTTastambhAnutpATayan vAjitiryagAdIn ghnan uparibhramatpatatriSvapi zuNDAmullAsalayan matto maryAdAmapAlayan purabahirbhAgamAgataH / tatra kSaNe manoramA nAma rAjakanyA sakhIbhiH saha rantumArAmamAgatavatyAsIt / karI taM pradezamasarat / kumArIsakhyo jIvagrAhaM gRhItvA nezuH / ekAkinI kanI bibhyatI taralekSaNA tasthau, padamapi gantuM nAzaknot / puragopuroparisthena nRpeNoktam - bho lokAH ! yo matkanyArakSAM karoti tasmai kanyAM rAjyAMzaM ca dIti / pUrvaM tarutalopaviSTena zrutarAjavacanena somarAjena dRSTaH kanyApArzvavartI ca dantI / sa japanneva stavaM lolubhaH kRpAluzca kanyAM pratyadhAvat / kumArI karAbhyAM gADhaM gRhItvA nirbhayabhUbhAge'mucat / kariNaM pratyasarat / stavacatustriMzattamavRttasmaraNamAtreNa tuSTAva cakrezvarIsAnnidhyAddhastinaM vazIcakAra / kanyA kaTAkSavIkSitaistamIkSAMcakre, sa mRgAGkamukhIM tAM ca / parasparamanurAgo jAtaH / so'dhiruhya gajamAlAne'badhnAt / rAjJA vaideziko'kulyo'yamiti kizcid datvA visRSTaH / uktaM na vetti - " chijjau sIsaM aha hou bandhaNaM cayau savvahA lacchI / paDivannapAlaNe sa-ppurisANa jaM hoi taM hoi ( u ) ||1|| - AryA 0 alasAyaMteNaM vi sa jjaNeNa je akkharA samullaviyA / te pattharaTaMkukkI - riyavva no annahA huMti // 2 // jar3a calai mandaro su-sai sAyaro lhasai sayaladisicakkaM / tahavi hu sampurisANaM, payaMpiyaM nannahA hoI // 3 // " iti nItivacaH prsRtm| kanI ca tadguNAn smAraM smAraM (kAma) dazAH prApa / sakhyo'milan / tiryak zUnyaM cakSuH kSipantI tAmUcuH alasacalitaiH snehAdAdrairmuhurmukulIkRtaiH kSaNamabhimukhairlajjAlolairnimeSaparAGmukhaiH / 173 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // hRdayanihitaM bhAvAkUtaM smaradbhirivekSaNaiH kathaya sukRtI ko'yaM mugdhe ! tvayA'dya vinizcitaH / / 1 / / - hariNI ityuktA vrIDAvAGmukhI na kiJcidavat / mandiraM nItA na bhuGkte, na zete, na snAti, na tAmbUlamAdatte, na lapatIti bhUtagrastAmiva tAM vIkSya sakhyo rAjAnamavocan / rAjA kiM bhUtena pizAcena yakSeNa kSetrapeNa vA chaliteyamiti mantracikitsAmacIkarat / vaidyapratIkArairapi nopacAro jaatH| tato DiNDimod ghoSaNAM cakre - yaH kanyAM sajjIkaroti tasmai tadIhitaM dadmIti / kanyAvirahadUnamanasA somarAjena paTahaH spRSTaH / nIto rAjapArzvam rAjJA kanyA'ntaHpuram / sa dhyAnalInAM yoginImiva davapluSTAM vallImiva himakliSTAM paGkajinImiva rAhuzliSTAM candrakalAmiva vAgurApatitAmeNImiva pAzabaddhAM rAjahaMsImiva paJjarasthA rAjazukImiva vArigatAM gajImiva viyogavyathitavapuSaM mnormaampshyt| kapaTamAntrikIbhUya doSanigrahAya yoginImaNDalamamaNDayat, OM huM phaT svAhAdIni mantrapadAni udcrt| rahaH kRtvA kAmavihvalaM tasyA mano matvA kanyAmalapat karNe - " nAlaM yAtuM na ca sthAtuM, tvadrUpahatacetanaH / kurvasatyaM nRpaM satyaM, vAkyaM dehi prasIda me // 1 // - anu0 dRSTAcitre'pi cetAMsi, haranti hariNIdRzaH / kiM punastAH smitasmera-vibhramabhramitekSaNAH // 2 // " - anu0 iti| tvadrUpamohitaH zUnyaH pure bhramAmItyukte sammukhI satrapA nRpAtmajA'bhUt / tadupalakSaNAd dviguNadehA'jani vsnenaavgunntthnmkrot| apAGgariGgaccaGgatArA romAJcakaJcakasArA tadaGgaM prvivikssurivotkaa'bhvt| iha bhave tvadRte'paraH pumAn me sodara ityuktastayA sH| rAjA'pyAhUtaH / dRSTA nIrugdehA kumArI bhuupaalen| kalAkalitakulyatayA tasmai dattA duhitA, hRSTA svayaMvarA somraajshc| kAritaH pANipIDanamahAmahaH / nA 174 | Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // arpitaM navyaM saudham / samagrA vasanAdyazanazayanIyatAmbUlasAmagrI sjjitaa| dattaM pratipanna rAjyAMzamAtram / sa ca sA ca navyanavyasaGgamena sAtAtirekamApatuH / uktaM ca - "davadaDDA khaDa pallavaI, jima vuDDe(4)Na ghnnenn| virahapalittamaNo rahaI, tima didruNa pieNa // 1 // " kiJca "adhvaklAntatanurnavajvaravatI nRtyazlathAGgI tathA mAsaikaprasavA dadAti surate SaNmAsagarbhA sukham / vikhyAtA virahasya saGgamavatI kruddhA prasannA RtusnAne nUtanasaGgame madhumade rAgAspadaM yoSitaH // 1 // " - zArdula0 bhRzaM kovidA ca sA / uktaM ca - " vidagdhavanitApAGga-saGgamenApi yat sukham / kva tat prAkRtanArINAM, gADhAliGganacumbanaiH? // 1 // " evaM tayA sAkaM viSayAnanubhavato'pi bhaktAmarastavajApe dharmakaraNe guruvacaHzravaNe'pi mahAnAdarastasya / uktaM ca___ "yUno vaidagdhyavataH, kAntAsahitasya kAmino'pi bhRshm| kinnarageyazravaNA - dadhiko dharmazrutau rAgaH // 1 // " - AryA iti dharmamantarAntarA ckaar| krameNa rAjyasukhabhAgabhUt somarAjo rAjA paramajainaH // / / ityekaviMzI kathA // * * * atha siMhabhayaM kSipati - bhinnebhetyAdi he puruSasiMha ! hariNAdhipo'pi-siMho'pi kramagataM-phAlaprAptaM te-tava kramayugAcalasaMzritaM - caraNayugmaparvatakRtAvAsaM puruSaM na Akramati-na grahaNAya udyatate - na hntumuddhaavti| kiMbhUto hariNAdhipaH? bhinnAbhyAM kA 175 | Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / vidAritAbhyAM ibhakumbhAbhyAM-hastiziraH- piNDAbhyAM galatA - patatA ujjvalena-raktazvetavarNena zoNitAktena-rudhiravyAptena muktAphalaprakaraNa - mauktikasamUhena bhUSito-maNDito bhUmibhAgo yena saH / etena bhdrdviphntRtvaanmhaavikrmsuucaa| baddhaH kramaH-parikaro yena sa baddhakramaH, tvadAzrayaNAd baddha:-kIlitaH kramaH-parAkramo yasya sa vA baddhAH-naddhAH kramAH - pAdavikSepA yasya sa iti vRttArthaH // 35 / / mAhAtmye kathA - devarAjo mahATavyAM, mRgarAjabhayAkulAn / sArthikAn pAlayAmAsa, stavASTApadajApataH // 11 // - anu0 'zrI' pure devarAjo nAma mahAzrAvako durgato bhaktAmarasyAdhyApako'bhUt / "pUyA jiNaMdesu raI vaesu jatto ya sAmAiyaposahesu / / dANaM supatte bhamaNaM sutitye susAhusevA sivaloyamaggo // 1 // " - upa0 iti gurUpadiSTaM dharma sAdhayati sm| sa dhanopArjanAya sArthikaiH saha "sAketa' puramacalat / krameNa siMhazArdUlabhayaGkarI vyAghravyAlacitrakaraudrIM bhramadbhillamAlAM zUnyadIrghamAlAM (?) viSamaviSadharAdhiSThitAM vanAnImadhyuvAsa sArthaH / tatra pavitratarutale sarijjale snAtvA yAvad devarAjaH stavaM sasmAra tAvat taDittulyajAjvalyamAnapiGganetradaMSTrAkarAlavaktraM tIkSNataranakharaM dIrghalAGgalAsphAlanadhvanitabhUdharakandaraM tatkSaNahatakumbhikumbhasthalaniHsRtaraktamuktAphalacchuritabhUtalaM gurubukkakvaNaM kesariNaM sArthajano dadarza / bhayadrutAH sarve devarAjasthAnapradezamAgatAH / sa paJcatriMzadvattasmRtituSTacakrAprasAdAdastabhnAt siMham / hiMsro'pi kRpAluH krodhano'pi kSamI jAto haryakSo vilakSaH krmcngkrmnnaakssmH| raJjitAH sArthikA dadRzuH zAntaM pArIndram / mRgarAjo'pi stutismRtibhA devarAjaM natvA tadane mauktikatrayaM nakharebhyaH prakSipya yathAsthAnamagamat / sarve tuSTuvustanmantramahimAnam / 1 siMhaH / nA 176 | Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // sa prathamajinastavaprabhAvamavarNayat / sArthikebhyo dharmopadezaM dattavAMzca / yathA" vipadi dhairyamathAbhyudaye kSamA sadasi vAkpaTutA yudhi vikramaH / yazasi cAbhirati (ruci) rvyasanaM zrutau prakRtisiddhamidaM hi mahAtmanAm // 1 // - drutavila0 vAJchA sajjanasaGgame paraguNe prItirgurau namratA vidyAyAM vyasanaM svayoSiti ratirlokApavAdAd bhayam / bhaktizcArhati zaktirAtmadamane saMsargamuktiH khale yatraite nivasanti nirmalaguNAH zlAghyAsta eva kSitau // 2 // " zArdula0 iti zrutvA sarve jinadharmabhAjo jAtAH / devarAjaM gurumivAmaMsata / krameNa 'sAketa'- puraM praap| rAsodbhavavikrayAd dhanarddhiH / dharmodayAt sampannaM sarvam / uktaM ca - "rAjyaM ca sampado bhogAH, kule janma surUpatA / pANDityamAyurArogyaM, dharmasyaitat phalaM viduH // 3 // " punaH 'zrI' puramAgatya zrIvilAsamakarod devarAjo dhanI / / // iti dvAviMzI kathA / / atha dAvAnalabhayaM nirasyati - kalpAntetyAdi he karmakSayakRzAno ! tvannAmakIrtanajalaM-tvadabhidhAnastavanaghananIram azeSaMvajrAgnividyutpradIpanAdibhedAt sakalaM dAvAnalaM-vanavahni zamayati-vinAzayati / kiMbhUtaM dAvAnalam ? kalpAntakAlapavanena-yugAntasamayavAtena uddhataH-utkaTo yo vahniH- agnistena kalpaM-samaM kalpAntavAtena uddhataH - prerito-vistArito yo vahnistatkalpaM vA, jvalitaM-dIptaM, ujjvalaMjvAlAraktaM, utsphuliGga-ullaladvahnikaNaM, vizvaM jighatsumiva-jagajjigrasiSumiva sammukhamApatantaM-abhimukhamAyAntam azeSaM - sAmastyena, sarvadigvyApakaM vA / tvannAmasmaraNanIraM dAvAnalaM sphettytiityrthH| iti vRttArthaH // 36 // 1 rasodbhavaM mauktikam / kA 177 | Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // prabhAve kathA (granthAgraM 1200) - tRNavRkSalatAkIrNe, kAntAre jAtavedasam / jvalantamarughallakSmI-dharaH sArthaziromaNiH // 11 // 'pratiSThAna' pure lakSmIvilAsalAlaso lakSmIvAn lakSmIdharo nAma sArthavAho'vAtsIt / sa bhaktAmarastavamadhItya dhyAyati sma / so'nyadA - "yA zrIH saroruhAmbhodhi-viSNuvakSasi sA zrutiH / __ yA punarvyavasAyAbyau, lakSmIH sA'dhyakSamIkSate // " . iti vicintya vRSabha-karabha-vesara-khara-mahiSa-zakaTAyUhyamAnAgaNyapaNyapUrNa sArthaM kRtvA vaNijyAyai pUrvAM dizamagacchat / tadA bhISmagrISmartuH kalirUpaH prAvArtiSTa / uktaM ca - " vidhatte yat toSaM 'jaDaparicitau gopatikarAH kaTorA jAyante kathamapi na tRSNA viramati / mude doSArambho bhavati bhuvi vairasya ghaTanA tadeSa grISmartuH kimu nukalikAlaM tulayati? // 1 // " - zikhariNI tatrau nirantarasarjArjunavaJjalavaraNavaTatAlatamAlahintAlanAgasAgapunnAgaziMzapazamIvaMzajAlaruddhAM rauhiSArjunagranthikamustAnalagrAmaNIkAzamaJjumuJjAstambAditRNacchannAM vanAnImadhyuvAsa sArthaH / sArthavAhaH pavitrIbhUya stavamajapat / atrAntare jvAlAmAlAkarAlo dandahyamAnavaMzazodhUyamANatrATkArAravo mahAdavaH pUrvaM pUrvasyAmutthitaH kSaNena dakSiNAmarautsIt / vAruNIM kIlAbhiraruNAmakarot / kauberI sArthinAM vairiNI nirmaapyt| evaM vaMzagharSaNabhave dave prasarpati trastAH sArthajanAH / vasturakSA dUre, jIvitAzA'pi muktA / padamapi na naMSTumalaM lakSmIdharasavidhamAgatya taccharaNaM prapannAH / uktaM ca - 1. jaDAnAM-mUrkhANAM paricitau-paricaye; pakSe jalaparicitau, DalayoH saavaat| 2. gopatInAM rAjJAM karAH - rAjasvAni; pakSe suurykirnnaani| 3. doSANAM-aparAdhAnAM ArambhaH -prArambhaH; pakSe doSAyAH-nizAyA ArambhaH / 4. vairasya-zatrubhAvasya ghaTanA; pakSe virasasya-nirjalasya bhAvo vairasyaM tasya ghttnaa| | 178 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // "ArtA devAn namasyanti, tapaH kurvanti rogiNaH / nirdhanA vinayaM yAnti, vRddhA nArI pativratA // 1 // " - anu0 lakSmIdharadhyAnataH stavaSaTtriMzadvRttAvirbhUtacakrAkathitatadvRttAbhimantritapAthaHsekAdeva davAnalaH zazAma, nAcakrAma sArthasImAm, jagAma svpntulaam| sarve'pi kuzalino vismitAH pprcchuH| sa yugAdidevastavaM nunAva jinadharmamAhAtmyaM ca / uktaM ca - "AdhivyAdhivirodhAdi, sarvaM bAdhAnibandhanam / vidhyAyatyAzu dharmeNa, ghaneneva davAnalaH // 1 // " - anu0 sArthaloko'pyuttamasevitatvAd dRSTapratyayatvAcca jinadharmamAdRtavAn hiraNyamupAyaM lakSmIdharaH svapuramAsarat / kadAcit pure utthitaM vajrAgni duHzamaM stavavRttajaptAmbhaHsecanAdupAzIzamat sArthezaH / raJjito nitarAM tannagarIyo rAjA zrIjinendraM devamamanyata lakSmIdharaM dhArmikazekharaM bahu mene / itthaM jinazAsanaM prabhAvayan sarvasukhakIrtibhAjanamajani lakSmIdharaH // // iti trayoviMzI kathA / / * * * atha bhujaGgabhayaM dalayannAha - raktekSaNamityAdi he nAgapatisevya ! yasya puMso hRdi tvannAmanAgadamanI syaat| tvannAmaiva nAgadamanI-oSadhivizeSo jAGgulIvidyA vaa| ko'rthaH? yaH -puruSaH strI vA tvannAmamantraM citte dhattesadetyarthaH / sa nirastazaGko-nirbhayaH kramayugena-nijapadadvandvena phaNinaM-sarpamAkrAmati-gharSati rajjuvat spRshtiiti| kramayugagrahaNena vizeSaM dyotayati / sAmAnyo'pi sarpaH pAdAhataH kupyati / duSTaviSadharasya kA vArtA? atha padopalakSaNAt hastazarIrAbhyAM ghRSTo'pi na kopavAn syAt / kiMbhUtam? raktakSaNaM-tAmranetraM samadakokilakaNThanIlaMmattapikagalakAlaM krodhoddhataM-kopotkaTa-IOdurdAntaM utphaNaM-UrvIkRtaphaTa ApatantaM-sammukhaM dhAvantam / / iti vRttArthaH // 37 // nA 179 | Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // 'bhuutyaa'| kecit tu pUrvAnvaye he bhuvanabhUSaNabhUta ! he nAtha ! ityAmantrANAbhyAmanvayaM kurvanti, tatra bhUtazabda upamArthe vaacyH|| atha samAsA :- ati-atyantaM-atikrAntaM adbhutaM atydbhutm| 'atiratikrame' iti siddhahema (a. 3, pA. 1, sU. 45) sUtrAt ttpurusssmaasH| bhuvanasya bhUSaNaM bhuvanabhUSaNaM, tatsambodhanaM kriyate he bhuvanabhUSaNa ! / bhUtAnAM nAthaH bhUtanAthaH, tatsambodhanaM he bhUtanAtha ! / prANinAM pAlakatvAt / AtmanaH samaH AtmasamastaM aatmsmm|| iti dazamakAvyArthaH / / 10 / / artha: he bhuvana bhUSaNa ! he bhUtanAtha ! pRthvI upara sadbhuta guNo vaDe Apane stavanAra ApanI tulya thAya che (temAM) Azcarya nathI. athavA nicce ahiM je (svAmI) Azritane saMpattivaDe potAnI samAna nathI karato? tenA vaDe (tevA svAmI 43) zuM? * * * atha AstAM stavanaM, kintu tvadarzanamapi manoharamityAha - dRSTvA bhavantamanimeSavilokanIyaM nAnyatra toSamupayAti janasya ckssuH| pItvA payaH zazikaradyuti dugdhasindhoH kSAraM jalaM jalanidhe rasituM ka icchet? // 11 // daNDAnvayaH - animeSavilokanIyam bhavantam dRSTvA janasya cakSuH anyatra toSam na upayAti, dugdhasindhoH zazikaradyuti payaH pItvA kaH jalanidheH kSAram jalam rasitum icchet?.! he nAtha ! janasya cakSuH anyatra toSaM na upyaatiitynvyH| 'upayAti' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'cakSuH', kasya? 'jnsy'| kaM karmatApannam? 'toSaM' santoSaM tRptimityrthH| kutra? 'anyatra' anysthaane| katham? 'n'| kiM kRtvA? 'bhavantaM dRSTvA' (tvAM) viloky| tvaddarzanAllabdharasaM jananayanaM nArthAntareSu ratiM labhate iti bhaavH| nA 18 va Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / prabhAve kathA - 'narmadA' taTavAstavya - zreSThiputrI dRDhavratA / puSpasrajamivogrAhi - magrahIt karapaGkaje // 1 // - anu0 / - zrI narmadA nadItaTe 'narmada' pure purazreSThI mahebhyo nAma yathArthanAmA / tatsutA kalAguNapUrNA dvaidhamapi dRDhavratA bhaktAmarastavaM zuddhamabudhyata sA / anyeAstatra pure vaNijyAyai dazapurAnmAhezvaraH karmaNo nAmAgamat / karmaNasya mahebhyena saha maitrI jAtA / zreSThinA svagRhe nyamantri / karmaNena bhuJjAnena zreSThisutA dRSTA / gADhAnurAgo'bhUt / kapaTazrAvakIbhUya kanyArthaM dhanAzanavasanadAnAdinA zrAvakA mitrANi kRtAni tena / uktaM ca" kratau vivAhe vyasane ripukSaye priyAsu nArISvadhaneSu bandhuSu / yazaskare karmaNi mitrasaGgrahe dhanavyayo'STAsuna gaNyate budhaiH||1||" - vaMzastham0 mitrairmahebhyAbhyaNe sa zlAghitaH / kanyA ca yAcitA zreSThinA / "kulaM ca zIlaM ca sanAthatA ca vidyA ca vittaM ca vapurvayazca / etAni sapta pravilokya deyA tataH paraM bhAgyavazA hi kanyA // 1 // " - upa0 iti vicArya varyA dikkarI tasmai dattA / pariNIya svapuramAgamad gRhiNIyuk karmaNaH / gRhAgato jalavat svadharma zizrAya / zvapucchavad vakratAM nAhAsIt / sA suzrAvikA nizi na bhuGkte, anyadevAn na vandate, anantakAyAdyabhakSyaM naanaati| zvazuravargo mithyAdRk / priye ! svakulocitaM dharmaM kuru, striyaH pativama'gA bhAnti ityuktA'pi patyA sA dharmaM nAtyajat / karmaNo bhinnadharmeyamiti dvitIyAM paryaNaiSIt / vArakeNa dvayoH kare bhuGkte / dRDhavratA nizAzanaM na datte / taM yAcantaM bUte - kAnta! rAtribhojane mahAn doSaH / uktaM ca - " ulUkakAkamArjAra-gRdhazambarazUkarAH / ahivRzcikagodhAzca, jAyante rAtribhojanAt // 1 // "- anu0 ityukto'pi nAbudhyata / dustyajo darzanarAgaH / uktaM ca - nA 180 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // "kAmarAgasneharAgA-vISatkaranivAraNau / dRSTirAgastu pApIyAn, durucchedaH satAmapi // 1 // "- anu0 -- (vItarAgastotre, pra0 6, zlo0 10) mAhezvarI patiM pratArayati sm| eSA bhinnadharmA durAcAraiva bhaaste| svadevagurunamanabuddhyA kvApi prayAti / kArmaNaM vA kArayati na vedmi / paraM tvAM kalaGkayiSyati / yaducitaM tat kuru / karmaNaH kArmaNakalaGkabhiyA dRDhavratAmRtaye 'kRSNakumbhInasaM kumbhe kSiptvA taddvahAntaH prcchnnmtisstthipt| prAtastadgRhamAgAt / sA bhaktAmarastavaM guNantyAsIt / piitthaadutthitaa| tenoktam-madhye ghaTAntarmaNimAlA'sti tAmAnaya / sA saptatriMzaM vRttaM smarantI gRhaantrgmt| ghaTe karaM cikSipya rajjumiva srajamiva stavoktasvarUpaM sarIsRpaM niHzaGkA cakrAma / lAtvA patipANau dadAnA dUrAdeva tenoktam - satyazIle ! dUre muJca sarpam / muktstyaa| militaH shvshurpkssH| sapatnyapi stambhitaM kSamAzIlaM kRSNoragaM vilokya eSA sarpastambhavidyAviditi mene| tatrAntarikSavAgudacchalat - re re pApAH ! kiM cintayata? iyaM dRDhavratA pativratA lokadvayahitaM dhrmmaaraadhyti| etaddharmaprabhAvAdeva bhujnggstmbhH| yo'syA virupaM kariSyati sa svapApenaiva galiSyati yo'syA vAkyaM cAcariSyati sa sarvasukhabhAjanaM bhvissyti| ityuktvA tirohitA cakrA / sarve pAdayoH petuH / tato dharma zuzruvuH, yathA - "devo jinaH sadgurureva sevyo dharmo vidheyaH karuNApradhAnaH / dvAviMzatiM naiva kadApyabhakSya-vastUni bhakSyANi kimatra lakSma ||1||"-idr0 SaTkarmaratAH zrAddhA brAhmaNA eva / uktaM ca"devapUjA gurupAstiH, svAdhyAyaH saMyamastapaH / dAnaM ceti gRhasthAnAM, SaT karmANi dine dine // 1 // " - anu0 1 zyAmasarpam / kA 181 lA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // zucitayA karmANi kurvate / uktaM ca - " satyaM zaucaM tapaH zaucaM, zaucamindriyanigrahaH / sarvabhUtadayA zaucaM, jalazaucaM tu paJcamam / / 2 // "- anu0 zrAvakagRhiNyaH paJcasu yatanAM kurvate / uktaM ca - "khaNDanI peSaNI cullI, jalakumbhaH pramArjanI / paJcasUnA gRhasthasya, tena svargaM na gacchati // 3 // " - anu0 jJAtaitaddharmatattvA jainadharma prapannAH / sapatnyapi caraNayorapatat / tAM kSamayAmAsa dharmamaGgIcakAra / evaM prabhAvayAmAsa dRDhavratA jinshaasnmiti| / / iti caturviMzI kathA / / * * * atha raNAtavaM harannAha - valgetyAdi, kuntAgretyAdi __ he devAdhideva ! tvatkIrtanAt-tvannAmagrahaNAdAjau-saGgrAme balavatAmapi zaktAnAmapi bhUpatInAM-rAjJAM balaM-sainyaM zaurya vA bhidaamupaiti-sphuttnmaayaati| kiMbhUtam? valgatAM-dhAvatAM turaGgANAM-gajAnAM ca garjitAni bhImanAdA-ghoravIrasiMhanAdAzca yatra tt| atha (vA) kriyAvizeSaNametat saGgrAmasya(?) kimiva? tama iv| yathA udyaddivAkaramayUkhazikhApaviddhaM-udgacchatsUrakaratatipreritaM-sUryakarakSiptaM tamaH-andhakAraM bhedaM yAti pralayaM prayAti tdvdityrthH| iti vRttArthaH / / 38 / / * * * kiJca - he jinezvara ! tvatpAdapaGkajavanAyiNaH-tvatpadapadmaSaNDabhAjo janA yuddhe raNe jayaM-vijayaM labhante - prApnuvanti / kiMbhUte yuddhe? kuntAtraiHbhallAdmabhinnAnAM-pATitAnAM gajAnAM zoNitaM-raktameva vArivAho-jalapravAhaH tasmin vegAvatArAt-zIghrapravezAt taraNe-plavane AturaiH-vyAkulai nA 182 jA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / yodhaiH-bhaTaiH bhIma-bhayAnakaM tasmin / kiMbhUtA janAH? vijitaH - parAbhUto durjayaH - ajeyo jeyapakSo-jetavyagaNo yaiste / iti vRttArthaH / / 39 / / atra prabhAve kathA - raNaketorbalaM bhagnaM, rAjasUguNavarmaNA / ekAkinA mahAstotra-prabhAvAdeva kAnane // 1 // - anu0 _ 'mathurAyAM' puri raNavijayalabdhaketuH shriirnnketurnRpH| tasya laghubandhu guNavarmA / sa jinadharmarakto duSTapAkhaNDivirakto bhaktAmarastavajApAsakto dAtA bhoktA mahotkaTaH karaTibalanirAkariSNuH prathitaH / / ____ atha raNaketurAjA paTTadevyA'bhANi-deva ! ayaM guNavarmA tAdRg dRzyate zrUyate ca bandivRndananditAmandakIrtiH sarvajanapriyaH purAntarvilasati / yathA stokaireva dinaiH rAjyaM vazIkRtya hariSyati / rAjyahArI bandhurapi ripuH / uktaM ca "tulyArthaM tulyasAmarthya , marmajJaM vyavasAyinam / / ardharAjyaharaM mitraM, yo na hanyAt sa hanyate // 1 // " - anu0 rAjovAca devi ! sodare kathaM virUpaM karomi? durlabho bhrAtA / uktaM ca "deze deze kalatrANi, deze deze ca sUnavaH / taM dezaM naiva pazyAmi, yatra bhrAtA sahodaraH // 1 // " devyoce-ripurUpe kA sauMdaryabuddhiH ? / asmin sati tvatputrANAM kva rAjyam? tvatpuratastavAnvaye rAjyaM gatam / tava nAmApi kazcinna grhiitaa| atha sodaratvAnna haMsi, tarhi rAjyAdekakaM niHsArayetyukte mandIbhUto bandhusnehaH / uktaM ca - "tAvad bandhumanobhUmau, ramyA snehavanAvalI / yAvanna jvalati strINAM, vizleSavacanAnalaH // 1 // " - anu0 AhUya senAnyamavag rAjA-bhadra ! guNavarmaNe dezatyAgaM bruuhi| tena gatvA ukto rAjAdezaH / kumAro'zubhasya kAlaharaNaM na vikramAvasara ityAdi vimRzya nirgaanngraat| tadA tasya niHsaraNakSaNe varSarturavartata / rAjIvacovRttibhirivAndhakAritaM srvdigbhiH| durjanamanobhiriva garjitaM jaladharaiH / nA 183 | - Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // rAjaduH prItyeva kSaNadRzyayA lasitaM capalayA / sujanAzrutatyeva jRmbhitmaasaardhaaraadhornnyaa| bhUpapratApairiva naSTaM sUkaraiH (granthAgraM 1300) / raNaketukIrtipUrairivAntarhitaM candrAMzubhiH / pApapAkhaNDibhiriva tANDavitaM shikhnnddibhiH| tAstRNavallIkandamUlalatAGkuravardhinyo nadInadasarassu vArivistAriNyo varSAH kalimanucakruH / uktaM ca - "sarvatrodgatakandalA' vasumatI vRddhirjaDAnAM parA jAtaM niSkamalaM jagat sumalinairlabdhA dhanairunnatiH / sarpanti pratimandiraM dvirasanAH saMtyaktamArgo jano varSANAM ca kalezca samprati jayatyekaiva rAjyasthitiH || 1 || ' ' zArdula0 sa vanaM bhraman svasya manovat tuGgaM dAnavad vizAlaM kRtyavat saphalaM bhAvavannirjharajalArdraM bhUdharamArUDhaH / tatra kandarAyAM kandaphalAzanaH SaTtriMzacchAstrAbhyAsI stavaM paJcaparameSThimantraM ca smrnnsthaat| ekonacatvAriMzadvRttajApakSaNe prakaTIbhUyApraticakrA varamadAt tasmai sa prAjyamajayyaM raajymyaact| devyA rAjyavaro datto'jeyazca kRtaH / devI tirodhAcca / atha tasya dharmavannirmalazcandramarIcibhiH kIrtivat kuvalayAnandanaH zubhabhAgyavat saphalitabhUtalaH svAntavRttivad vijayadazamIbalirAjAdiparvabhiH kRtasajjanaharSakutUhalaH kRtasaptacchadavikAzanaH kamalavanaprabodhanaH kAzapuSpaprakAzana : pAkitasarvavrIhitRNavallIpratAnaH " samAgacchaccharatsamayaH kalipraticchAyaH / uktaM ca 'nakSatrANyamalAni samprati jano yAtyeva mArgasthitaH saJjAtAca jaDAzayAH 3 sakamalA 4 doSAkaraH saprabhaH / 5 santApAya tathenamaNDalamalaM 6 lokasya tIvaiH karaiH "" saMvRttaH kimayaM kaliH kimu zaratkAlo na vijJAyate ? // 1 // " zArdUla0 tatrartau raNaketurAjA dezasAdhanAya sarvabalena niragAt / girikAntAre utkaTakarmANaM zastrAbhyAsaM kurvANaM guNavarmANaM vIkSya hananAyAdideza 1 kandalaH = (1) navAGkuraH; (2) tiraskAraH; kandalaH = bAhuyuddham / 2 DalayoH sAvarNyAt jalAnAM vArINAm / 3 nirdhanam / 4sarpAH ; durjanAH / 5 samAgAt 184 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // sainyam / eko vane ruddhaH sainyena siMho mRgayUtheneva / lagnamAyodhanaM zastrAzastri khaDgAkhaDgi zarAzari daNDAdaNDi / kSaNena hatapratihataM sainyaM cakre kumAreNa tamovRndaM bhAsvateva / tato raNaketurutthito raNAya / kumAreNa cakrAvaraprasAdAd rAjA'pi samapAstasamastazastracchatraketuH kRto rathAt pAtitazca / vanadevatAbhirjayaravapuraHsaraM guNavarmazirasi kusumavRSTiH kRtA / kulInatAGkuzaprerito namro'tiSThat kumAraH / uktaM ca - " namanti saphalA vRkSA, namanti kulajA narAH / zuSkaM kASThaM ca mUrkhAzca, bhajjyante na namanti ca // 1 // " - anu0 " sAlI bhareNa toye-Na, jalaharA phalabhareNa tarusiharA / viNaeNa ya sampurisA, namanti na hu kassai bhaeNa ||2|| " vilakSo lajjito'bhavad rAjA, viraktamanAH svacetasi cintayAmAsa * 'arthaM dhigastu bahuvairakaraM narANAM rAjyaM dhigastu satataM bahuzaGkanIyam / rUpaM dhigastu niyataM parihIyamAnaM dehaM dhigastu paripuSTamapi vraNAzi // 1 // " - vasanta 0 atha ca - "avazyaM yAtArazcirataramuSitvA'pi viSayA viyoge ko bhedastyajati na jano yat svayamamUn / vrajantaH svAtantryAdtulaparitApAya manasaH svayaM tyaktAstvete zamasukhamanantaM vidadhati // | 1 ||" - zikhariNI tathA yadyahaM pUrvaM strIvacasi nAlagiSyaM, tadA raNe mAnakSatiM nApsyam / dhik strIjAtIyAH svArtharatA H anarthasArthe kSipanti puruSam / pumAnapi tadAsakto'cetano bhavati / uktaM ca : - " " tAvadeva puruSaH sacetana- stAvadAkalayati kramAkramau / 1 pakSe na iti pRthak padaM jJeyam / 2 DalayoH sAvarNyAt jalAzayAH-sarovarANi / 3 kamalairyuktAni, pakSe sazrIkA dhanikAH / 4 doSANAM aparAdhAnAM Akara :- samUho yasmin sa doSAkaraH, doSAM rAtriM karotIti doSAkara:- candraH / 5 klezAya; atIva dharmAya / 6 rAjamaNDalaM; sUryamaNDalam / 185 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // yAvadeva na kuraGgacakSuSAM tADyate capalalocanAJcalaiH ||1|| "- rathoddhatA atha "saMpIDyevAhidaMSTrAgni-yamajihvAviSAGkurAn / jagajjighatsunA nAryaH kRtAH krUreNa vedhasA // 2 // - anu0 saMsAra ! tava paryanta - padavI na davIyasI / antarA dustarA na syu-ryadi re madirekSaNAH // 3 // " - anu0 ityAdi saMcintya rAjJA sAmantaiH saha paryAlocya sajjito rAjyAbhiSekavidhiH / guNavarmANaM siMhAsane'dhiropya tIrthajalairabhyaSiJcannarendraH / svayaM vane jaTAdhArI jAtaH / sa rAjA 'mathurAyAM' sametaH bhrAtRvyAdInAM rAjyavibhAgaM dattvA ekAtapatraM rAjyaM niSkaNTakaM rAjyasukhamadvaitamabhajat / nirantaragurUpadezazravaNatIrthayAtrAkaraNaparopakAranirmANAdibhirmanuSyaphalaM jagrAha / jinadharmaM prabhAvayAmAsa / parvatithiSu prabhUtaduritakhaNDanAni niraticArANi sAmAyikapauSadhAdikavratAni pAlayAmAsa zrIyugAdijinAdiprAsAdAnacIkarad guNavarmA jainanarendraH // // iti paJcaviMzI kathA // * * * atha jalApadaM prazamayannAha - ambhonidhAvityAdi he bhavavArdhipota ! ambhonidhau - samudre evaMvidhe sati sAMyAtrikA janA bhavataH smaraNAt trAsam - AkasmikaM bhayaM vihAya - tyaktvA vrajanti-kSemeNa svasthAnaM yAnti / kiMbhUte ? kSubhitAni-kSobhaM gatAni bhISaNAni - raudrANi nakracakrANi ca pAThInAzca pIThAzca bhayado-bhIkRdulbaNaH prakaTo vADavAgnizca yatra sa tathA tasmin / kiMbhUtA janAH ? raGgattaraGgazikharasthitayAnapAtrAHucchalatkallolAgravartivAhanAH / nakracakraM duSTajalajantuvRndam / pAThInapIThau matsyabhedau / vaDavAgniH vaDavAnalaH / iti vRttArthaH // 40 // prabhAvodAharaNaM yathA - 186 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / 'tAmaliptI' purIvAsI, dhanAvahavaNigvaraH / kSubdhe'bdhau devatAtuSTyA, zreyasA puramIyivAn // 1 // - anu0 dhanakanakavasanaratnasapatnIkRtAlakAyAM nandanavanAsahanIbhUtArAmAbhirAmAyAM devIrUpasarUpanAgarikarAmAyAM zrIsaJcayamAlinyAM 'tAmaliptyAM' puri bahudhano dhanAvahanAmA shresstthii| so'nyadA zrIjinezvarasUridezanAmazRNonmasRNamanAH / yathA - "vandyAstIrthakRtaH surendramahitAH pUjAM vidhAyAmalA sevyAH sanmunayazca vandyacaraNAH zravyaM ca jainaM vacaH / sacchIlaM paripAlanIyamatulaM kAryaM tapo nirmalaM dhyeyA paJcanamaskRtizca viduSA bhAvyA ca sadbhAvanA // 1 // ' zArdUla0 tatrApi dharme jIvadayA sarvatrApi sAroktA "deviMdacakkavaTTi-ttaNAI bhuttUNa sivasuhamaNantam / pattA aNaMtasattA, abhayaM dAUNa jIvANam ||shaa" - AryA yo dadyAt kAJcanaM meruM, kRtsnA cApi vasundharAm / sAgaraM ratnapUrNaM vA, na ca tulyamahiMsayA // 2 // - anu0 haMtUNa parappANe, appANaM jo karei sappANam / / appANaM divasANaM, kaeNa nAsei appANam // 3 // "- AryA ityAkarNya prANAnte'pi sthUlaM niraparAdhaM jIvaM na hanmi na ghAtayAmIti vrataM jagrAha / zrAvako'bhUt / bhaktAmarastavaM paThitvA'smArSIcca / so'nyadA prabhUtA'pi vibhUtistyAgabhogAdinA kSIyate nirvyavasAyAnAmiti vimRzya puraparadvIpayogyabhANDairvAhanapaJcakamApUrya zubhamuhUrte nArikelAdibhiH samudrapUjAM kRtvA 2bohitthamArUDhaH / yugapaccalitAni pakSivat kenipAtapakSapreraNayA 4bahitrakANi / svalpairdinaiH 'siMhala'dvIpaM prApuH / jAto yathepsito lAbhaH / maNimuktApravAlakapUracandanAdIni pratibhANDAni jagRhire / bohitthAni bhRtvA pUritAni svadezaM prati / krameNAntaHsAgaraM praviSTeSu nA 187 | Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // yAnapAtreSu nAvikA acIkathan-zreSThin ! iha vikaTAkSI devI pazubaliM gRhNAti saaNyaatrikebhyH| brUhi yathA taTavartigrAmAdAnIya karaM dadmaH, anyathA zreyo na / zreSThyA''ha sma-bho karNadhArAH ! mahyaM pazudhAto na rucitH| sarvathA jIvAn na hanmi na ghAtayAmIti / bhogaM nirenasaM yacchAmi devyAH / yata uktaM ca - "damo devagurupAsti-rdAnamadhyayanaM tapaH / sarvamapyetadaphalaM, hiMsAM cenna parityajet // 1 // - anu0 hiMsA vighnAya jAyeta, vighnazAntyai kRtA'pi hi / kulAcAradhiyA'pyeSA, kRtA kulavinAzinI // 2 // " - anu0 iti kathite'bhyunnatA ghnaaH| vvurvaataaH| vRttoktasvarUpe'mbhodhau dhanAvahaH stavaM sasmAra / kalakalaM kurvantaH samakAlamalapan nAvikAH - zreSThin ! ekAgraho mA bhuuH| devyupadAM dehi yathA kuzalaM syAd vAhanAnAm / AtmArthe sarve'dharmamapi samAcaranti vijJAH / uktaM ca - "tyajedekaM kulasyArthe, grAmasyArthe kulaM tyajet / grAma janapadasyArthe, AtmArthe pRthivIM tyajet // 11 // - anu0 Apadarthe dhanaM rakSed, dArAn rakSed dhanairapi / AtmAnaM satataM rakSed, dArairapi dhanairapi // 2 // " - anu0 alpanAze bahurakSaNaM yuktam / "sarvanAze samutpanne, ardhaM tyajati paNDitaH / ardhena kurute kArya, sarvanAzo hi dustaraH // 11 // " - anu0 tat sarvathA'pyAtmA rakSya eva / ataH pazubaliM yacchetyukto'pi stavadhyAnAnnAcalat zreSThisattamaH / tasmizcatvAriMzaM vRttaM japati vyantarI 1 nAlikerAdibhiH / 2 nAvam / 3 ke-jale nipAtyante-nIyante nAvo'neneti kenipAtaH-aritram / 4 pravahaNAni / kA 188 - Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / kRtotpAtAH prliinaaH| vikaTAkSI prakaTIbhUtA'nayaM ratnamaDhaukayat / devyuvAca-bho dharmamate ! tvannizcalavratapAlanatayA cakrAjJayA ca tuSTA'smi / varaM brUhi - "amoghA vAsare vidyu-damoghaM nizi garjitam / nArIbAlavaco'mogha -mamoghaM devadarzanam // 1 // " - anu0 ityukte zreSThI jIvahatyAvAraNavaramayAcata / amRtabhujAM devAnAM nocitaH pazuvadhAbhilASo nirarthakaH pApahetuH / devyA'GgIkRtam / tataH paraM chuTitAH pazubaleH potvnnijH| vAhanapaJcakaM stambhatIrthe kSaNenAyAtaM kSemeNa / asaGkhyadhanabhAg cakrAyukzrIyugAdijinaprAsAdamacIkarat / tIrthayAtrA naikazaH mUrti(sUtri?)tAH pavitrAH / atyantAnandasukhabhAjanamajani dhanAvahaH / / // iti SaDviMzI kathA / / atha rogabhayaM bhindannAha - udbhUtetyAdi he karmavyAdhidhanvantare ! mA-narA: udbhUtabhISaNajalodarabhArabhugnA utpannaraudrodaravRddhivyAdhibharavakrIkRtA bhagnA vA pAThe moTitAH zocyAM dazAmupagatA:-dInAmavasthAM prAptA: cyutajIvitAzA:-tyaktajIvatavyavAJchA: evaMbhUtA: tvatpAdapaGkajarajo'mRtadigdhadehA:- bhavaccaraNakamalareNusudhAliptavapuSo makaradhvajatulyarUpA:-kAmasamamUrtaya: kamanIyakAntayo bhavanti / yathA sudhApAnAbhiSekAt sarvaroganAzastathA bhavatpadapadmAzrayaNAdapi sakalavyAdherupazamaH iti vRttArthaH / / 41 / / prabhAvaprakaTanaM yathA - cakrezvarIprasAdena, jJAtauSadhicikitsayA / rAjahaMsakumArasya, rogA nezarmahAbhayAH // 1 // - anu0 zrI 'ujjayinyAM' purI rAjazekharo raajaa| paTTadevI vimalA / tatkukSibhUH nA 189 ka Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // kiMvi bhavantam? 'animeSavilokanIyaM' nimeSo-netramIlanaM tadabhAvaH animeSastena vilokayituM yogystm| darzane nimeSasyApyantarAye mahadvairasyAd utphullanetratayA janairvIkSaNIya iti bhAvaH, yadvA animeSAH-devAsteSAmapyatizAyirupatvAd vIkSaNayogyaH, ata eva tvAM dRSTvA nAnyatra ckssurvishraamyti| arthAntaranyAsamAha-dugdhasindhoH payaH pItvA jalanidheH kSAraM jalaM rasituM azituM vA ka icchet? api tu na ko'piitynvyH| __ 'icchet' iti kriyaapdm| abhilssedityrthH| kaH kartA? 'jnH'| kiM kartum? rasituM' azituM-upabhoktuM paatumitiyaavt| kiM karmatApannam? 'jlm'| kasya? 'jalanidheH' lvnnsmudrsy| kiMvi. jalam? 'kssaarm'| kSArapadasannidhAnAdeva jalanidhisAmAnyapadena lavaNasamudro gRhyte| kiM kRtvA? 'piitvaa'| kiM karmatApannam? 'payaH' dugdhm| kasya? 'dugdhasindhoH' kssiirsmudrsy| rsaadhikyaarthmidm| kiMvi. payaH? 'zazikaradyuti' cndrkirnnojjvlm| payaHzabdenAtra dugdhameva vyAkhyeyaM, na jalaM, vishessaadaantrydhvnnaat|| atha samAsA:- na nimeSaH animeSaH- nimessaabhaavH| kvacit prasajyapratiSedhe nasamAsaH' iti bhaassykaarH| animeSeNa vilokanIyaH animessvilokniiystm| zazaH asminnastIti shshii| AdhArArthe laukikaprasiddhiH sambandhe jyotiH shaastrprtiitiH| yaduktaM - 'azvaH 1zazaka 2 varAhI 3 zyeno 4 ghUka 5 stathA ca maNDUkaH 6 / huNDu 7 ghUka 8 kacchapAH 9 syU ravyAdervAhanAni punH||1||' zazinaH karAH zazikarAH, zazikaravad dyutiryasya tat shshikrdyuti| dugdhasya sindhuH dugdhasindhuH, tasya dugdhsindhoH| jalaM nitarAM dhIyate atra jalanidhiH, tasya jlnidheH| 'rasa rasane' dhAtoH rsitumiti| 'azaz(?) bhojane' ityasya azitumiti vA / / iti ekAdazavRttasyArthaH / / 11 / / artha nimeSa rahita jovA lAyaka evA Apane joine manuSyanI AMkha bIje kA 19 | Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // lA rAjahaMsakumAraH sakalakalApArINa: shaastraabhyaasprviinnshc| atha daivAd vimalAyAM vipannAyAM kamalA nAma paTTarAjJI jaataa| sA rAjahaMse dveSaM dhatte / asmin sapatnIbhave rAjavallabhe sati matsutasya kathaM raajym?| ataH tanmRtaye chalaM pazyati / sA'nyadA rAzi dezajayAya prasthite pazcAt purasthasya rAjahaMsasya bahugadakaramagadamadApayat / kumAradehe jvarajalodarAdayo rogA: prAdurabhUvan / kumAreNa sapatnImAtuzceSTitamiti mAntrikAt jJAtam / atrasthasya me mRtyureva (graMthAgraM 1400) uktaM ca - "duSTA bhAryA zaThaM mitraM, bhRtyaashcaantrdaaykaaH| sasarpagRhavAsaca, mRtyureva na saMzayaH // 1 // "- anu. "zazI divasadhUsaro galitayauvanA kAminI saro vigatavArijaM mukhamanakSaraM svaakRteH| prabhurdhanaparAyaNaH satatadurgataH sajjano nRpAGgaNagataH khalo manasi sapta zalyAni me // 1 // "- pRthvI nRpAGgaNagate khale kathaM jIvyate iti dhyAtvA jIvarakSaNAyaikaka eva niHsRtaH purAt / kRccheNa gato 'hstinaapurm'| sAyaM pratolyAM sthitH| tatra mAnagiri ma raajaa| tatputrI klaavtii| sA jainAryikANAM pArzve "zrItIrthezasya pUjA gurucaraNayugArAdhanaM jIvarakSA satpAtre dAnavRttiviSayaviramaNaM sadvivekastapazca / zrImatsaGghasya pUjA jinapativacasA lekhanaM pustakeSu sopAnazreNireSA bhavatu tanubhRtAM siddhisaudhAdhirohe // 1 // "- sragdharA iti zrutvA jainadharmamagrahIt / bhaktAmarastotraM zuddhaM ppaatth| catuHSaSThikalApAragA jAtA / anyadA kumAryA sabhAgatAyAM rAjA'haMyuH sabhyasAmantAnuvAca / bho ! bhavadbhiH kasya karmaNA bhujyate rAjyalakSmI:? ta uucu:devkrmnneti| saa'ntrjhaas| rAjA''ha-vatse ! kimiti hasitam? sA Aha-sevakA: svAmirucitaM jAnanto'pi kurvnti| uktaM ca mA 190 kA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / "praNamatyunnatiheto- rjIvitahetorvimuJcati prANAn / duHkhIyati sukhahetoH, ko mUrkhaH sevakAdanyaH // 1 // "- AryA kiJca maunAnmUkaH pravacanapaTurjalpako vAtalo vA dhRSTaH pArthe bhavati ca tathA dUratazcApragalbhaH! kSAntyA bhIruryadi na sahate prAyazo nAbhijAtaH sevAdharmaH paramagahano yoginaampygmyH||1||"- mandAkrAntA iti tvatkarNAmRtamanRtaM bruvate'mI / ato haas:| rAjA-zaThe ! tvaM kathaM jIvasi? sA svakarmaNetyuvAca / "namasyAmo devAn nanu hatavidheste'pi vazagA vidhirvandyaH so'pi pratiniyatakamaikaphaladaH phalaM karmAyattaM yadi kimamaraiH? kiM ca vidhinA? namastat karmabhyo vidhirapi na yebhyaH prabhavati // 1 // "- zikhariNI ___-( nItizatake zlo. 91) " devenAsRjatA svayaM jagati yad yasya pramANIkRtaM tat tasyopanayenmanAgapi mahAn naivAzrayaH kaarnnm| sarvAzAparipUrake jaladhare varSatyapi pratyahaM sUkSmA eva patanti cAtakamukhe dvitrAH payobindavaH // 2 // " zArdUla0 ityukte ruSTo rAjA rogagrastaraGkanarAnayanAya duSTabhaTAnAjijJapat / te laghubhUtakaracaraNaM malavyAptakaraNaM jvariNaM du:khadAridryazaraNaM rAjahaMsaM gopurAdAninyuH sabhAm / rAjA sarvAlaGkArAMstyAjayitvA daNDIkhaNDacIvarAn paridhApya tamanicchantaM tAM paryaNAyayat / asamasakRd rAjeti mantrisAmantAdayaH zuzucuH, ityacintayaMzca - "sacchaMdaM jaMpijjai, katthai jaM jaM maNassa pddihaai| ayasassa na vIhijjai, pahuttaNaM teNa ramaNIyam // 1 // " - AryA 1 ahaGkArI / ra 191 nA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // rAjA-satyakarmavAdini ! bhuDkSva svakarmaNaH phalamiti bhaNitvA 'zambalamAtrabhartRyutAM tAM nagarAnnirasIsarat / sA'vak - " samIhitaM yanna labhAmahe vayaM prabho ! na doSastava karmaNo mm| divA'pyulUko yadi nAvalokate tadA'parAdhaH kathamaMzumAlinaH? ||1||"-vNsh0 ityAdyuktvA patiM kare kRtvA sAzrupAtaM purIjane pazyati cacAla kalAvatI / nizA samait / tadA hemantartuH klirupo'sti| uvantaM ca" nirdagdhAH kamalAkarA: sumanaso mamluH kalAvAnapi prItyai no kila 'kRSNavartmasu janaH prAyeNa bddhaadrH| jADyenollasitaM jagat sumahite 6mitre'pi yanmandatA tannUnaM kalireSa duHsahataraH zItartunA sprdhte||1||" - zArdUla. iti| tatra tarukizalayaploSakaM pAnthamanorathamAlAzoSakaM saMyogijanatoSakaM kandarpadarpapoSakaM daridrajAtadUSakaM zizirapAtaM dRSTvA vane tarupatrANyAstIrya sakthani tanmauliM kRtvA'sthAt / sa kalAvatImavak- priye ! muJca mAM 'kadaryam / ko hemAvalIdRSadomaNikAcayorgajIkharayo:9 klpvlliipnycaangglyormel:10?| tvaM (tu) sarvatra mAnaM lapsyase / uktaM ca - " zUrazca kRtavidyaSca, yAca rUpadhanAH striyH|| yatra yatra gamiSyanti, tatra tatra kRtAlayAH ||shaa" - anu. sA'vak-prANanAtha ! kimucyate? kiM kulastrIceSTitaM na jAnItha?"gatavibhavaM rogayutaM, nirvIryaM bhAgyavarjitaM svptim| daivatavat sevante, kulastriyastA na zeSAH syuH // 1 // "- AryA uktaM ca 1 pAtheyam / 2kamalAnAM-utpalAnAM AkarAH-samUhAH, sarovarANi vA, pakSe kamalAyAH-lakSmyAH AkarAH-gRhANi / 3 puSpANi, pakSe paNDitA devA vA / 4 pakSe candraH / 5 vahnau, pakSe malinamArgeSu / 6 suhRdi, pakSe suurye| 7 jaGghAyAm / 8 kutsito'ryaHsvAmI kadaryaH, kRpaNa ityarthaH tam / 9 hastinIgardabhayoH / 10 ernnddH| kA 192 mA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // " dinAnAM ca nizAnAM ca, yathA jyotirvibhUSaNam / satInAM ca yatInAM ca, tathA zIlaM vibhUSaNam // 1 // " - anu. ityukte viditasarvatatsvarUpa: kulIneyamiti joSaM sthita: tutoSa ca / (tau dvAvapi) prAtaH prayANaM ckrtuH| madhyAhne tasthatuH tarutale patyuH zayyA kRtA (kalAvatyA) / tasmin zayAne sA pavitrA patirogopazamanopAyaM mArgayamANA bhaktAmarastavaikacatvAriMzadvRttaguNanAvasare patyurudarAnmukhe sarpamukhaM niHsRtyAsthAt, AsannavalmIkAgrAdaparaM sarpamukhaM c| ubhAvapi bhujagau cakrAdhiSThitAvanyo'nyaM vivadantau marma nijaM nijmuuctuH| valmIkasarpa Aha-re durAcAra ! satpuruSarupavinAzaka ! yadi kazcana rAjikAm atyamlatakreNa sahAsmai datte, tadA tvaM sthAnAd yAsi / udarasarpa Aha-re saJcayakara ! kadaryavat kazcit tvadvile'tyuSNaM tailaM kSipati, tadA tvadadhiSThitaM nidhAnadhanaM sa vilasati, tvaM ca vilIyase ityuktvA svaM svaM sthAnamIyatuH sau / kalAvatI sarvaM dadarza zuzrAva c| pratyakSIbhUya cakrezvarI stavajApaprabhAvAnmayaitaccakre ityuktvaa'ntrddhau| sA tatra sthitA AsannagokulAt takrarAjikApAnAd bhartuvyAdhyupazamaM viddhe| svabhAvarupo 'jAtarUpasamadehakAntirjAto raajhNsH| patye kathayitvA tailakSepAnnidhAnaM llau| tata: kalAvatI cakrezvarIprabhAvAd uragayornaravAgabhavaditi bhtre'bhnnt| sa tatpRSTaH svpitRjnmaadikmbhaanniit| tayokta: svraajymbhjt| sadhanaM bhAryAsanAthaM taM dRSTvA tuSTo raajshekhrnRptiH| kumArasya kamalArAjJIdurvilasitamiti jJAtvA dUrIkRtvA saa| rAjahaMsasya krameNa raajymbhvt| zvazureNApi zuddhirlabdhA / mAnAnnivRtaM cittm| sarvaiH svakarma bhujyate ityaGgIkRtaM putryA vacaH / uktaM ca - " savvo puvakayANaM, kammANaM pAvae phalavivAgam / avarAhesu guNesu a, nimittamattaM paro hoi // // AryA sukhasya duHkhasya na kopi dAtA paro dadAtIti kubuddhireSA / purA kRtaM karma sadaiva bhujyate zarIra ! he nistara yat tvayA kRtam // 2 // " - upendra0 1 suvarNam / nA 193 jA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / iti vibudhya mAnagirinRpaH klaavtiiduhitrmaanaayyaapuujyt| kSamitA c| sarve sukhabhAjanaM bbhuuvuH| rAjahaMso rAjA jinadharmamArAdhayat prabhAvatIpratibodhavacasA zrIudAyicaramarAjarSivat klaavtiipunnykthnen| ciraM sukhitAbhUt kalAvatI / / // iti saptaviMzatitamI kathA / / * * * atha bandibandhanabhayaM nudannAha - ApAdetyAdi he apraticakrAcarcitacaraNa ! ApAdakaNThaM - padagalaM yAvad uruzrRGkhalaveSTitAGgAH - gurulohadAmavyAptavapuSaH gADhaM - nibiDaM bRhannigaDakoTinighRSTajavAH - vikaTASTIlAgrakaSitanalakinIkA manujA:narAH tvannAmamantraM - OM RSabhAya namaH iti padaM anizaM sadA japantodhyAyante sadya:-tatkAlaM svayaM-Atmanaiva vigatabandhanabhayA:-dhvastabandhazaGkA bhavanti-jAyante / iti vRttArthaH // 42 // etasya mahimA pUrvaM zrImAnatuGgAcAryANAM nibiddnigddshrRngkhlaajaalbhnyjnaadbhuut| tadA tvanekeSAM rAjaniyoginAM 3lohAndukatruTi: (rAjavRndecchuTi:) "mlecchuluptasuravAta-prabhUtAtizaye klau| raNapAlasya saJjAtaM, nibiddaandukbhnyjnm||1||"- anu. ___ zrI ajayameru' durgaparisarabahugrAmagrAmaNI: sahajadAnavinayaguNaprINitadarzanimAlo(?) raNapAlo'jani rAjaputraH / "annadAnaM mahAdAnaM, praNAmo darzaneSu c| aviruddhaM dvayaM caitat, krtumhimhetve||shaa" - anu. iti padyaM bahvamaMsta / sa ca jainamunisaGgatyA bhadrakasvabhAvo bhaktAmarastavaM paJcaparameSTimantramapAThIt / zrIyugAdijine bhaktibharaH stavamahimArthavettA ca sa dharmapAlakatayA sAdhUnAM cetasi zatapatramAlyamiva 1 aSTIlA = dRSadvizeSaH / 2 nalakinI = jaGghA / 3 andUkaM = shrRngkhlaa| kA 194 | Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // mahodbhaTatayA mlecchAnAM hRdi zalyamivAsIt / ekadA 'ajayameru' durgasasthaduSTamIreNa chalaM labdhvA sa baddhaH sputrH| kaliyugadurvilasitametat / uktaM ca - 'sIdanti santo vilasantyasantaH putrA priyante janakazcirAyuH / pareSu maitrI svajaneSu roSaH pazyantu lokAH kalikhelitAni / / 1 / / - indra0 saGkucanti kalau tucchAH, pravardhante mhaadhiyH| grISme sarAMsi zuSyanti, kAmaM vArdhistu vrdhte||2||" - anu. ato nAcalat mano dharmAt tasya mhaashysy| saputrazcAlito 'yoginI' puraM prati praaptshc| tadA jalAladI(luddI?)nasuratrANo rAjyaM karoti / tena jIrNa'dillI'durgamadhye gADhazrRGkhalanigaDairbaddho bandau kSepitaH sputrH| tatra raNapAla: zucirbhaktAmarastavasya dvicatvAriMzaM vRttaM ddhyaavhnishm| dazasahastyAM pUrNAyAM nizIthinyAM raNaraNannUpuraravojjIvitamadanA maNimayamekhalAkalApakiGkiNIkvANavazIkRtatribhuvanA sthUlanistulanirmalamuktAphalahArAvalidAsIkRtatArakavrAtA kamalamRdulasaralakarAGguliparihitormikAratnakAntirdarzanapUritamAnavasamIhitajAtA bhramarazreNikaraNiveNidaNDamiSasevakIkRtanAgalokA zrRGgArazlokA kAcid ramaNI taruNI ramaNIyarUpA-vatsa ! (zIghraM) zIghramuttiSTheti jalpantI tatpuraH prAdurbhUtA / raNapAlo'jalpat- janani ! kA tvaM? devI vA mAnavI vA vidyAdharI vA? sA'vadatgaruDavAhanA zrIyugAdijinabhaktA bhaktAmarastotrasmarturakSAkarI surI cakrezvarI vartate, tasyA ahaM kiGkarI pratihArI tvadvandimocanAya proSitA'smi cakrezvarIsvaminyeti / raNapAlo'raNat-devi ! tvameva me cakrAdhikA'si, paraM kathamuttiSThAmi karacaraNaniyantrito' ham? devyuvAca-spRza krcrnnau| so'spAkSIt, pura:patitanigaDASTIlakulamadrAkSIt / putrasyApyapatan bandhanAni / svayamudaghaTiSTa kArauka: 'kapATasampuTam / tAvuttiSThantau 1 kArAgRhe / nA 195 - Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // vAritau devyA / rakSAprAharikAstAvadaiyaruH / tau tathaiva dRSTvA jagmuH / devIdarzitasopAnapathena durgamArUDhau samutplutyAdhaH patitau paTTadukUlacchanahaMsaromazayyoparIva / tatazcelatuH svagrAmaM prati / sA'pi rAjacamUH kettke'lgt| tau samAyAntIM senAmapazyatAm / sA na pazyati sma tau / kaTakaM zAkambharImajayamerudurgaM ca yAvad yAtvA vyAvartitam / raNapAla: sanandanaH zreyasA svasthAnamAzizrAya / 'citrakUTa 'durge ciraM svakuTumbayuk sukhamanvabhUd dharmaM ca pAlayAmAsa / / // ityaSTAviMzI kathA / / athASTabhInAzena stavaM saMkSipannAha (graM0 1500 ) - mattetyAdi he ameyamahiman ! tasya prANino bhayaM - bhI: Azu- zIghraM bhiyevabhayeneva nAzaM upayAti-dhvaMsamAyAti, yo matimAn - saprajJaH pumAn tAvakaMbhavadIyam imaM-prAguktasvarUpaM stavaM stotram adhIte - paThati / kiMbhUtaM bhayam ? mattadvipendrazca mRgarAjazca davAnalazca ahizca saGgrAmazca vAridhizca mahodarazca banghanaM ca tebhya utthA- utpattiryasya tat / bhavataH tava mantrAdhyAyaprabhaviSNu prabhAvayutAnnarAd bhayasyApi bhayaM bhavatIti yuktotprekSA / bhayabhettRtvAdaihikArthakRtvAdanyasuravat tIrthakRdapIti na cintyam / yato buddhasya siddhasya kSINakarmaNo bhagavataH smaraNAt tuSTAH sadbhaktasurAH sarvamarthaM sampAdayati / vItarAgadhyAnAnmuktireva mukhyaM phalam, anyat prAsaGgikaM, kRSeH palAlavaditi / atha - " aprasannAt kathaM prApyaM phalametadasaGgatam / > cintAmaNyAdayaH kiM na, phalantyapi vicetanAH ? || 1 ||" anu0 atra bahu vaktavyaM tat svadhiyA vicAryaM sudhIbhi: / / iti vRttArthaH // 43 // *** 1. kArAyAH-bandhanasya oka :- gRham / 196 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // atha stavaprabhAvasarvasvamAha - stotretyAdi he jinendra ! - kevalipate ! iha-jagatyAM yo jano'jasraM anavarataM tava stotraM-tava saMstavanaM bahupadasandarbhitatvAt sragiva stotrasrak tAM stotramAlAM kaNThagatAM dhatte kaNThapIThaluThitAM karoti paThatItyarthaH / kiMbhUtAm? bhaktyA-bhAvapUrvaM mayA zrImAnatuGgasUriNA guNaiH-pUrvoktairjJAnAdyairnibaddhAM racitAm, atha (vA) jinendraguNaiH-arhadguNaiH svayaMbuddha(tva)sahajavairAgyAdibhirnibaddhAM-gumphitAM, rucirA-manojJA varNA akArAdyA dvipaJcAzadeva vicitrANi yamakAnuprAsazleSadvayarthavyaGgyAdivizeSeNAdbhutAni spRhaNIyAzrayaNIyatayA puSpANIva yasyAM tAm / lakSmIH-rAjyasvargApavargasatkA zrIravazA - tadgatacittA'vazyaM taM mAnatuGgaM cittonnatyunnataM stotrakaviM vA samupaiti samantAt pArzvamAyAti / iti prathamo'rthaH / / 1 / / ___ atha (vA) yo bhaktyA-vicchityA guNaiH-sUtratantubhirnibaddhAM-grathitAM mAnamA tayA mayA pramANenopalakSitAM ramyapaJcavarNAdbhutakusumAM tava stotramiva srajaM-vanamAlAM luptopamayA puSpamAlAM kaNThagatAM dhatte-dhArayati lakSmIH-zobhA avazA-nizcitaM taM mAnatuGga-pratiSThAprAptyuccaM smupaiti| iti dvitIyo'rthaH // 2 // ___ atha (vA) yaH stotramiva srajaM-vanamAlAm, luptopamA sarvatra jJeyA, mayA-padmayA bhaktyA anarAgeNa jino-viSNareva indraH-patistasya gaNaijinendraguNaiH prabhutvAdibhirnibaddhAM-nyastAM cArudyutivaividhasantAnakAdikusumAM kaNThagatAM dhatte lakSmIH-vArdhikanI aH-kRSNaH tasya vazA-yoSit kezavakalatraM taM mAnatuDga-sAbhimAnaM puruSottamamAyAti / / iti tRtiiyo'rthH||3|| ___ atha (vA) jino-viSNuH indraH - surendrastayorguNaiH-zauryezvaryAdibhirupalakSito vikramI paramezvaro yaH puSpamAlAM proktasvarUpAM kaNThagatAM bibharti, lakSmIH-sakalabhUmizrIH avazA-tadAyattA "vIrabhojyA vasundharA'' iti nA 197 | Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // vacanAt mAnatuGgaM - sAhaGkAraM taM samupaiti / / iti caturtho'rthaH // 4 // atha (vA) yaH sAmAnyo'pi puSpadAma dhArayati sa lakSmIvAn syAt / atha yo amayA alakSmyA kalito'pi jano bhaktyA bahuvidharatabhaGgayA guNaiH- mAdhuryAdyairnibaddhAM - svavazIkRtAM ruciravarNavicitrapuSpAM - kAntavapurdyutiviziSTatilakamAlyAbharaNAM, citrastilaka ucyate, srajamiva kAminImiti gamyam, kaNThagatAM dhatte - parirabhate, nirantaraM bhajata ityarthaH / lakSmIstaM mAnatuMgaM puruSagaNanAgaNyaM samAyAti avazA - tadadhInA / / iti paJcamo'rthaH ||5|| puSpadhAraNAd varastrIsevanAt daridro'pi pumAn zrImAn syAt / uktaM ca "ziraH sapuSpaM caraNau supUjitau varAGganA'sevanamalyabhojanam / anagnazAyitvamaparvamaithunaM cirapranaSTAM zriyamAnayanti // 1 // - vaMza0 atha (vA) yaH pumAn svayaMvare tadguNaraJjitapatiM varAkSiptAM bhaktyAracanayA mayA-zobhayA guNaiH suvarNasUtrairnibaddhAM-naddhAM cArurucinAnAvidhakusumAM stotramiva srajaM mAlAM kaNThagatAM dhatte, lakSmIriva lakSmIH zrIsamarUpA strI avazA- kAmavihvalA taM mAnatuM vapuH pramANaprAptaM saralasarvalakSaNapUrNa samupaiti dUrAdapi tatpArzvamAyAtItyarthaH / iti SaSTho'rthaH // 6 // anena puruSasya saubhAgyAtizayaH prakAzitaH / anyathA patimanusarantI prauDhA'pi strI mAnahInA duHkhitA syAt / uktaM ca " gammai piyassa pAse, suppai sicchAya (i) dijjae aharo / visaehiM pijjai mahU dukkhe diyahA gamijjanti // 1 // " - AryA 0 dhvaniriha patyanusaraNaM mAninyAH, prauDhastrINAM sneho vardhata evAharahaH / - uktaM ca - " jammantare na vihaDai poDhamahilANa jaM kiyaM pimmam / kAlaM (liM)di kaNhavirahe ajjavi kAlaM jalaM vahai |1||" - AryA0 198 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / pAnAsa navoDhA tu vivoDhAraM vrajantI bhartuH saubhAgyaM vivRNotitarAM (iti) lakSmyabhigamanenoktaM bhavati / stotre'pyadhIti janaH saubhAgyakalitaH zriyA sadA samAzrayiSyate iti tAtparyArthaH / atra puSpamAlAzabdo'bhISTazakunatvena mahotsavAnandahetuH / uktamAgame'pi "samaNaM saMjaya daMtaM, sumaNaM moyagA dahiM / mINaM ghaMTaM paDAgaM ca, siddhamatyaM viyAgare // 1 // " - anu0 zakunArNave'pi - "padminI rAjahaMsaca, zvetabhikSutapodhanAH / yaM dezamupasarpanti, tatra deze zubhaM vadet // // " - anu0 puSpeSu prAdhAnyaM padmAnAmiti / caturdazasvapneSvapi kusumasrak prazasyA / tIrthakRdAhAravihArasamavasRtyavasare kusumavRSTiH zubhakRdukteti vicAryam / stavAnte lakSmIzabdo maangglyaarthvaacii| tena stotraM pipaThiSUNAM zuzrUSUNAM vyAcikhyAsUnAM nididhyAsanAM ca puruSANAmAstavasamApteranArataM kalyANaparamparA bhaviSyatItyarthaH / atha (vA) prANinAM pratiSThAhetuH zrIreva / uktaM ca "vArAMrAzirasau prasUya bhavatI ratnAkaratvaM gato viSNustvatpatitAmavApya bhuvane jAtastrilokIpatiH / kandarpo janacittanandana iti tvannandanatvAdabhUt sarvatra tvadanugrahapraNayinI padme ! mahattvasthitiH // 1 // "- zArdUla0 anyo'pi zubho'rthaH sudhIbhiH svadhiyA vyAkhyeyaH / iti catuzcatvAriMzadvRttArthaH sampUrNaH / tatsampUrtI sampUrNeyaM bhaktAmarastavavRttiH saprabhAvakakathAnikAsaMyuktA / / (atha prazastiH - ) girAM gumphadhAtrI kavIndreSu vANI caturvarNavarNyazcaturvarNasaGghaH / guruzcAnuzAstA sudhIH zrotRvargo jayeyurjagatyAmamI Asamudram // 1 // - bhujaGga0 zrI 'candra' gacche'bhayasUrivaMze zrI 'rudrapallIya' gaNAbdhicandrAH / nA 199 | - Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // sthAne saMtoSa pAmatI nathI (jema) kSIrasAgaranA candrakiraNa jevA ujjavaLa dUdha pIne kayo mANasa lavaNasamudranuM khAruM pANI pIvAne icche? *** athaitAdRg rUpAtizayaH kuta ityAzaGkAnirAsAya prAha - yai: zAntarAgarucibhiH paramANubhistvaM nirmApitastribhuvanaikalalAmabhUta ! | tAvanta eva khalu te'pyaNavaH pRthivyAM yat te samAnamaparaM nahi rUpamasti // 12 // daNDAnvaya :- tribhuvanaikalalAmabhUta ! zAntarAgarucibhiH yaiH paramANubhiH tvam nirmApitaH te api aNavaH pRthivyAm khalu tAvantaH eva yat te samAnam aparam rUpam nahi asti| tribhuvanaikalalAmabhUta ! he jagattritayAdvaitatilakopamAna ! yaiH paramANubhistvaM nirmApitaH asi ityanvayaH / 'asi' iti kriyaapdm| kaH kartA ? 'tvm'| kiMvi. ? 'nirmApitaH ' sampAditaH / kaiH kartRbhiH ? 'paramANubhiH / kaH karmarUpaH ? ' tvm'| kiM viziSTaiH paramANubhiH ? 'zAntarAgarucibhiH' vyapagatarAgakAntibhiH / 'khalu' nishcitm| te aNavaH pRthivyAmapi tAvanta eva santItyanvayaH / 'santi' iti kriyaapdm| ke kartAraH ? 'aNavaH' sUkSmA nirvibhAgA bhAgAH / kiMviziSTA aNavaH? 'tAvantaH ' tatparimANAH, tvaddehanirmANaparimeyAH / kasyAm ? 'pRthivyAM' bhUmau / katham? 'api' / atra hetumAha yad yasmAt kAraNAt te tava samAnaM aparaM rUpaM hi nizcitaM na asti ityanvayaH / - 'asti' iti kriyApadam / kiM kartR? 'rUpam', AkRtiviziSTaH piNDaH / kiMviziSTaM rUpam ? 'samAnaM' tulyam / kasya? 'te' tava / yadi ca tvaddehanirmANahetuparamANubhyo'dhikA aNavo bhaveyustarhi tannirmitamanyadapi rUpaM bhavet, na caitadasti, tasmAt te aNavo'pi tAvanta evetyanumAnAlaGkAraH : // 20 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / zrIcandrasUripravarA babhuste yadbhAtaraH zrIvimalendusaMjJAH // 2 // - indravajrA tatpaTTe jinabhadrasUriguravaH sallabdhilabdhaprabhAH siddhAntAmbudhikumbhasambhavanibhAH prekSanmanISAzubhAH / jAtaH zrIguNazekharAbhidhagurustasmAt taponirmala: zIlazrItilako jagattilaka ityAsId gurugrAmaNIH // 3 // zArdUla0 sadgadyapadyasukaviH kavitattvadhAtA cAritracArukaraNaH karaNAstakAmaH / tatpaTTabhUSaNamaNirgatadUSaNo'bhUt zrImAn muniindrgunncndrgururgrisstthH||4|| - vasanta0 sampratyavanau jayinAM, nirdezAdabhayadevasUrINAm / guNacandrasUriziSyo, guNAkaraH sUriralpamatiH // 5 // - AryA adbhutamahatIrdadhatIM, bahuzrutamukhazrutAH prabhAvakathAH / bhaktAmarastavasyA-bhinavAM vRttiM vyadhAdenAm / / 6 // - AryA varSe SaDviMzAdhika-caturdazazatI (1426) mite ca varSau / mAsi nabhasye racitA, 'sarasvatI' pattane vRttiH // 7 // - AryA yad gaditamarthakUTaM, yallakSaNazabdatazca duSTamiha / tat sAdhubhiH sudhIbhiH, zodhyaM sadyaH prasadya mayi // 8 // - AryA bhaktAmarastavAkSara- vivRttiM kRtvA yadarjitaM sukRtam / tenAsau sukRtijano, nirAmayaH syAt sadA''nandI / / 9 // - AryA paJcadazazatAnyatra dvAsaptatisamadhikAni gaNitAni / niHzeSavarNavRndA- nyanuSTubhAM prAyazaH santi // 10 // granthAgraM 1572 sakalAkSaraguNanayeti // iti sampUrNA bhaktAmarastavavivRttiH / / * * * BHARAT GRAPHICS New Market, Panjarapole, Relief Road, Ahmedabad-1 | Ph. : 079-22134176, M : 9925020106 nA 200 | Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / atha samAsA :- trayANAM bhuvanAnAM samAhArastribhuvanaM, pAtrAditvAnna Ip, dvigusamAsaH, ekaM ca tallalAma ca ekalalAma tribhuvane ekalalAma tribhuvanaika lalAma, tribhuvanaikalalAmno bhUtaH- tulyastribhuvanaikalalAmabhUtaH, bhUtazabda upamArthe, tasyAmantraNe he tribhuvanaikalalAmabhUta !! rAgasya ruciH rAgaruciH, zAntA rAgaruciryeSu te zAntarAgarucayastaiH, yadvA zAnto nAma navamarasastasya rAgaHparamA prItistasya ruciryeSu te tathA taiH| paramAzca te aNavazca paramANavastai nirmApita ityatra Nyantatvena paramANubhirityatra karaNe tRtIyAvyAkhyAnAdIzvarakartRkatvaM yadyapyAkSepAllabhyate, tathApi saMvAhayatItyAdiSu svArthe'pi Nyantatvasya ucitatvAt tattadravyakSetrakAlabhAvAnAM sAcivyenaiva kAryadravyopapatterIzvarakalpanAyA anyathAsiddhatvAcca, ata eva zAntarAgarucibhirityatra na Nyantatvam, IzvarakartRkatve tu tatrApi NyantatvaprasaGgAdityanyatra vistrH| lalAmeti tilakasthAnIyaM mAlyaM lalAma ucyte| 'prabhraSTakaM zikhAlambi, pUronyastaM lalAmakaM' (abhi. kA. 3, zlo. 316) iti shriihemsuuryH| "lalAma ca lalAmaM ca, lAmbanadhvajavAjiSu / mRge pradhAne bhUSAyAM, ramye vaaldhipuddhyoH||1||" iti vishvH| iti dvAdazavRttasyArthaH / / 12 / / artha: he traNa bhuvananA advitIya lalAma tulya ! zAnta rasathI camakatA je paramANuovaDe Apa nirmAyA cho, te paramANuo paNa pRthvIne viSe nicce teTalA ja che, kAraNa ke ApanI samAna bIjuM rUpa nathI. * * * atha bhagavadrUpaikadezenApi upamAnAmasAmyamAha - vaktraM kva te suranaroraganetrahAri niHshessnirjitjgtrityopmaanm| bimbaM kalaGkamalinaM kva nizAkarasya yad vAsare bhavati pANDupalAzakalpam // 13 // daNDAnvayaH - suranaroraganetrahAri niHzeSanirjitajagatritayopamAnam kA 21 / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / te vaktram kva? kalaGkamalinam nizAkarasya bimbam kva? yad vAsare pANDupalAzakalpam bhvti| dvau kvazabdau mahadantaraM suucytH| he nAtha ! te-tava vaktraM-mukhaM kva? capunaH tat nizAkarasya bimbaM kva vartate? itynvyH| anayoH sarvathA sAmAnya laukikapratipAditaM yuktyA na ghaTate eveti vaakyaarthH| 'vartate' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'vaktraM' vdnm| kasya? 'te' tv| kiMviziSTaM vaktram? 'suranaroraganetrahAri' surA-devA narA-manuSyA uragA-nAgaku mArA devAH, upalakSaNAd bhavanapati-vyantara-jyotiSkAdayaH, teSAM netrANinayanAni hrti-aakssipti-rnyjytiityevNshiilm| punaH kiMvi. vaktram? 'niHzeSanirjitajagatritayopamAnaM' vaktrasya upamAnAni kamala-candra-darpaNAdIni sarvANi tAni nirjitAni-avagaNitAni, tebhyo'dhikshobhaakaaritvaat| dvitIyAnvaye'pi "vartate'(iti) kriyaapdm| kiM kartR? 'bimbaM' mnnddlm| kasya? 'nizAkarasya' candrasya / kiMvi. bimbam? 'kalaGkamalinaM' shyaamtaaruupduussitm| taditi kiM tat? bimbaM vAsare pANDupalAzakalpaM bhvtiitynvyH| 'bhavati' iti kriyaapdm| kiM kartR? "bimbm'| kiMvi. bimbam? 'pANDupalAzakalpaM' jiirnnptrtulym| kadA? 'vAsare' divase // atha samAsA :- surAzca narAzca uragAzca suranaroragAH, suranaroragANAM netrANi suranaroraganetrANi, tAni haratIti suranaroraganetrahAri / atra udgIrNa - yaSTi-upalAdizabdavat hRdhAtorapi manoharetyAdau arthavizeSapratyAyakatvena audAryaguNakAritvAnna dusstttaa| trayo'vayavA asya tritayaM, jagatastritayaM jagatritayaM, jagatritaye upamAnAni jagatritayopamAnAni, nirgataM zeSAditi niHzeSaM tatpuruSaH, niHzeSaM nirjitAni jagatritayopamAnAni yena tniHshessnirjitjgtrityopmaanm| kalaGkena malinaM klngkmlinm| kalaGketipadaM dossaabhipraaysuuckm| nizAM karotIti nizAkaraH, 'saMkhyAhar.' ityAdi siddhahema (a. 5, pA. 1, sU. 102) sUtrAt TapratyayaH, tasya nishaakrsy| pANDu ca tat palAzaM ca pANDupalAzaM, ISad-asamApta nA 22 jA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotrama / pANDupalAzaM paanndduplaashklpm| ISadasamAptau klppprtyyH| 'palAzaM chadana baha patra' (abhi. kA. 4 zlo. 189) iti hemsuuryH|| iti tryodshkaavyaarthH|| 13 / / arthaH deva-manuSya ane nAgakumAranA netrane haraNa karanAruM tathA samagrapaNe traNe jagatanI upamAne jitanAruM evuM ApanuM mukha kyAM? (ane) kalaMkathI malina evuM yandranuM viMdhyA ? (3) he (yandra biMba) hivase 15 rAna pAna ThevU thAya che. atha guNasampadaM vrnnynnaah| sampUrNamaNDalazazAGkakalAkalApa zubhrA guNAstribhuvanaM tava lvynti| ye saMzritAstrijagadIzvara ! nAthamekaM kastAn nivArayati saJcarato yatheSTam? // 14 // daNDAnvayaH - he trijagadIzvara ! sampUrNamaNDalazazAGkakalAkalApazubhrAH tava guNAH tribhuvanam laGvayanti, ye ekam nAtham saMzritAH tAn yatheSTam saJcarataH kaH nivaaryti| he trijagadIzvara ! -he tribhuvanasvAmin! tava guNAstribhuvanaM lazyanti iti smbndhH| 'laGghayanti' iti kriyA, atikrAmanti ityrthH| ke kartAraH? 'guNAH', svabhAvajA jJAnAdayo'pi vibhAvajA audAryAdayo dhrmaaH| kiM karmatApannam? 'tribhuvanaM' jgttrym| kiMvi. guNAH? 'sampUrNamaNDalazazAGkakalAkalApazubhrAH' sampUrNamaNDalaH-pUrNimAsamudgataH zazAGka:-candrastasya kalA-aMzAsteSAM kalApaH-samUhaH tdvdujjvlaaH| atra anyoktihetvalaGkArayoH saGkareNAha-ye ekaM nAthaM saMzritAH itynvyH| 'saMzritAH' iti kriyaapdm| ke kartAraH? 'ye' jnaaH| kaM karmatApannam? 'nAthaM' svaaminm| kiMvi. nAtham? "ekaM' advitiiyN-asaadhaarnnm| yattadornityAbhisambandhAt tAn janAn ko nivArayati? itynvyH| kA 23 | Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // 'nivArayati' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'kaH' purussH| kAn karmatApannAn? 'taan'| kiM kurvatastAn? 'yatheSTaM' yathecchayA "saJcarataH' prsrtH| tathAca samarthasvAmisevakAnAM na ko'pi kutrApi pratirodhakaH syAditi bhavadguNAnAM svairaM pracAro yuktaH, sarvo'pi janastvadguNalipsuriti bhaavH|| atha samAsA :- sampUrNa maNDalaM yasya sa sampUrNamaNDalaH, sa cAsau zazAGkazca sampUrNamaNDalazazAGkaH, tasya kalAH, sampUrNamaNDalazazAGkakalA:tAsAM kalApaH sampUrNamaNDalazazAGkakalAkalApaH, tadvat zubhrAH smpuurnnmnnddlshshaangkklaaklaapshubhraaH| trayANAM bhuvanAnAM samAhArastribhuvanaM, pAtrAditvAnna iip| laGghayantItyatra 'prAyaH sarve curAdayaH' iti nyAyAt trynttvm| saMzritA ityatra vRzritraJca (?) kitaH nett| trayANAM jagatAM samAhArastrijagat dviguH, trijagata IzvarastrijagadIzvarastasya sambodhane he trijagadIzvara ! 'ekazabdaH saddhyAnyAsahAyAdvitIye (yAdi) Su vartate' iti bRhddhRttiH| nivArayatItyatra 'vara nivAraNe' dhAtuH svArthe tryntH| saJcarata ityatra tRtiiyoppdaabhaavaannaatmnepdm| atra zazAGkazubhrA ityanuktvA kalAkalApazubhrA ityuktiH zazAGke zyAmalatAsadbhAvAt kalAkalApe tdsmbhvenaatidhvltvjnyaapnaayeti| iSTaM anatikramyeti ythessttm| 'yathAzabdo'sAdRzye' ityvyyiibhaavH| iti caturdazavRttArthaH / / 14 // artha: he traNa jagatanA izvara ! saMpUrNa maMDaLavALA (pUrNimAnA) candranI kaLAnA samUha jevA ujjavaLa ApanA guNo traNa vizvane oLaMge che. (kAraNa ke) jeo eka nAthane AzrIne rahyA hoya temane icchA pramANe vicaratAM koNa aTakAve? atha prathamato rAgasya durjayatvAt tajjayamAha citraM kimatra yadi te tridazAGganAbhi rnItaM manAgapi mano na vikAramArgam / kalpAntakAlamarutA calitAcalena kiM mandarAdizikharaM calitaM kadAcit? // 15 // nA 24 | Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram / / daNDAnvayaH - yadi tridazAGganAbhiH te manaH manAm api vikAramArgam na nItam atra kim citram? calitAcalena kalpAntakAlamarutA kim kadAcit mandarAdizikharam calitam? he vItarAga ! citraM kimatra yadi te-tava manastridazAGganAbhirvikAramArga na nItaM itynvyH| 'nItaM' iti azuddhaM kriyaapdm| kAbhiH kartIbhiH? 'tridazAGganAbhiH' devvdhuubhiH| kiM karma? 'manaH' cittm| punaH kiM karma? 'vikAramArga' viSayarUpakupathaM, tadvazaM ityrthH| dvikarmako 'NI prApaNe' dhAtuH, tatrApi mana ityatra prathamA, 'nyAdInAM karmaNo mukhyasyoktatvaM pratyayA' diti vcnaat| he vItarAga! atra-asmin arthe kiM citraM bhavati? na kimpyaashcrym| 'bhavati' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'citrm'| katham? 'manAgapi' alpmpi| 'uSA nishaante| alpe kizcinmanAgISacca kiJcana' iti haimakoSaH (kA. 6, zlo. 172) / atrArthe sandehapUrvakaM dRSTAntAlaGkAreNa upamAM yojayati-kalpAntakAlamarutA kiM mandarAdizikharaM kadAciccalitam? apitu na clitmitynvyH| 'calitam' iti kriyaapdm| kiM kartR? "mandarAdrizikharaM' mandaranAmnaH parvatasya shrRnggm| kena karaNena? 'kalpAntakAlamarutA' yugaantvaayunaa| karaNe tRtIyA, 'gatyarthA.' (sA. sU. 1271) iti sUtreNa, 'gatyarthAkarmakapibabhujeH' iti haima (a. 5, pA. 1, sU. 11) sUtreNa caladhAtorgatyarthatvena kartari ktapratyayaH praaptH| kathaMbhUtena kalpAntakAlamarutA? 'calitAcalena' kmpitaanyprvten| yathA kalpAntavAtena meruzikharaM kadAcidapi-kasminnapyavasare na kSobhameti, tathA tavApi mano devIbhirna yogamArgAt kssobhitmityrthH|| atha samAsA :- tridazAnAM aGganAH tridshaanggnaastaabhiH| vikArasya mArgaH vikaarmaargstm| kalpasya antaH kalpAntaH, sa cAsau kAlazca kalpAntakAlaH, tasya marut kalpAntakAlamarut ten| calitA acalA yasmAt sa clitaaclsten| mandarazcAsau adrizca mandarAdriH, tasya zikharaM mandarAdizikharam / kasmin nA 25 jA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / kAle kadA, sAmAnye citprtyyH| atra marutetyatra kartari tRtIyA, tathA calitA acalA yeneti antarbhUtaNyantavivakSayA tRtIyAbahuvrIhiNA vyAkhyA kozalyAM vrtte| iti pnycdshkaavyaarthH|| 15|| artha: (he prabhu !) jo devAMganAovaDe ApanuM mana jarA paNa vikAranA mArga pratye lai javAyuM nahi, emAM zuM Azcarya che? (kAMipaNa Azcarya nathI. kAraNa ke) parvatone kaMpAvanAra pralayakALanA vAyuvaDe zuM kyAre paNa meruparvatanuM zikhara kaMpAvAyuM cha. (na4i .) atha rAgaparAjayaM uktvA dveSaparAjayamAha nirdhUmavartirapavarjitatailapUraH kRtsnaM jagattrayamidaM prakaTIkaroSi / gamyo na jAtu marutAM calitAcalAnAM dIpo'parastvamasi nAtha ! jagatprakAzaH // 16 // daNDAnvayaH- he nAtha ! nirdhUmavarttiH apavarjitatailapUraH idam kRtsnam jagattrayam prakaTIkaroSi calitAcalAnAm marutAm jAtu na gamyaH jagatprakAzaH tvam aparaH dIpaH asi| he nAtha! tvaM aparaH dIpaH asi iti anvyH| 'asi' iti kriyaapdm| kaH kartA? "tvm'| kiM viziSTastvam? 'diipH'| kiM viziSTo dIpaH? 'aparaH' apUrvaH - anyadIpebhyo visdRshdhrmaa| kathamityAha kiMvi. tvam? "nidhUmavartiH' dhUmaH-kArye kAraNopacArAd dhUmahetuH agniH, sa ca bAhyo vahniH, AntaraH krodhaH, agnirmANavaka iti pratIteH, krodhitasya mukhe'pi zyAmalikAderdarzanAcca, ata eva tejolezyAvatAM mukhAd dhUmanirgamo'pyAgame gIyate, vartayaH-kAmadazA daza kAmazAstraprasiddhAHabhilASa 1 cintA 2 smaraNe 3 guNakIrtanaM 4 tathodvegaH 5 / pralapana 6 munmAdo 7 rug 8 jaDatA 9 mRtyu 10 smaradazA staaH||1|| nA 26 - Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / tdrhitH| punaH kiMvi. tvam? 'apavarjitatailapUraH' tailaM cAtra snehaH, 'tailaM sneho'bhyaanaM ca' (kA. 3, zlo. 81) iti hemasUrayaH, snehazcAtrAdhyAtmikaH pitRmAtRbhrAtrAdiSu sAMsAriko'nurAgastasya puurH-smuuhstdrhitH| punarhe nAtha! tvaM kRtsnaM jagattrayaM idaM prakaTIkaroSi ityanvayaH / 'prakaTIkaroSi' iti kriyaapdm| prakAzayasItyarthaH / kaH kartA? 'tvm'| kiM kAryam? 'jagattrayaM' tribhuvanaM uurdhvaadhstirygloklkssnnm| kiM jagattrayam? 'kRtsnaM' sklm| punaH kiM. jagattrayam? 'idaM' prtykssm| tathA punarhe nAtha ! tvaM jAtu-kadAcit marutAM na gmyo'si| 'asi' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'tvm'| kiMviziSTastvam? 'gamyo na' na AkramaNIyaH - praabhvniiyH| keSAm? 'marutAM' dussttopsrgkaaridevaanaam| kiM. marutAm? 'calitAcalAnAM' kampitagirINAM, blvtaamityaashyH| lokaprasiddho hi dIpo dhUmavartiyuktaH, tailapUrasahitaH, kiJcitsthAnabhAgasya prakAzakaH, anyacca marutAM-vAtAnAM gamyo vinAzyaH syAt; tvaM tu etAdRzo nAsi, tathApi 'logapaivANam' (zakrastave) ityAgamikaiH stuuyse| punaH kiM0 tvam? 'jagatprakAzaH' bhuvnaavbhaasii|| atha samAsA :- dhUmazca vartizca dhUmavartI, dhUmavartibhyAM nirgataH nirdhUmavarti statpuruSaH, 'prAtyava0 iti (a. 3, pA.1, sU. 47) siddhahaimasUtrAt samAsaH, tailasya pUrastailapUraH, apavarjitastailapUro yena saH apvrjittailpuurH| jagatAM trayaM jgtrym| aprakaTaM prakaTaM karoSi prakaTIkaroSi, abhUtatadbhAve cciprtyyH| gantumarho gmyH| calitA acalA yena te clitaaclaastessaam| jagatsu prakAzo yasya sa jgtprkaashH| atra keSAzcinnetropanetrAdInAM vastuprakaTatAkAritve'pi na tAdRk prakAzakatvaM bhAvato'pi zrutajJAninAM jagatprakaTatAkAritve'pi na kevalaprakAzavattvam , bhagavati tu jagatprAkaTyahetutvaM kevalajJAnitvena jagatprakAzakatvamityubhayamastIti na punaruktiH , yadvA stutau tasyA na doSa iti bodhym|| iti ssoddshkaavyaarthH||16|| artha: he nAtha ! (DhaSarUpI) dhUmADA vagaranA (ane kAmadazA rUpI) vATa rahita tathA sneha rUpI telane pUravAnuM tajanAra evA Apa A samagra traNa jagatane pragaTa nA 27 jA - Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / karo che (tathA) parvatane kaMpAvanAra evA vAyune kyAre paNa agamya evA (tathA) jagatamAM prakAza karanAra Apa alaukika davArUpa cho. * * * atha jagatprakAzakatvameva sUryopamAyA nirAsena prakaTayannAha nAstaM kadAcidupayAsi na rAhugamyaH spaSTIkaroSi sahasA yugapajjaganti / nAmbhodharodaraniruddhamahAprabhAvaH sUryAtizAyimahimA'si munIndra ! loke // 17 // daNDAnvayaH- kadAcit astam na upayAsi, rAhugamyaH na, sahasA yugapat jaganti spaSTIkaroSi ambhodharodaraniruddhamahAprabhAvaH na, munIndra! loke sUryAtizAyimahimA asi| he munIndra ! RSINAM svAmin ! loke tvaM sUryAtizAyimahimA'si itynvyH| 'asi' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'tvm'| akarmako dhaatuH| kiMvi. tvam? 'sUryAtizAyimahimA' aadityaaddhikmaahaatmydhrH| tat kathamityAha - he munIndra! yad-yasmAt kAraNAt tvaM kadAcit na astaM upayAsi - praapnossi| upayAsi' iti kriyApadam / kaH kartA? 'tvam' / kiM karma? 'astaM' maraNaM / "diSTAnto'staM kAladharmaH" (abhi. kA. 2, zlo. 238) iti haimpaadaaH| katham? 'kadAcit kasmiMzcidapi samaye, siddhatvena jraamrnnrhittvaat| punaH kathamityAha-he munIndra! tvaM sahasA yugapat jaganti spaSTIkaroSi iti sNbndhH| 'spaSTIkaroSi' iti kriyaapdm| prakaTAni kuruSe ityrthH| kaH kartA? 'tvm'| kAni karmANi? "jaganti' srvbhuvnaani| kiMvi. tvam? 'na rAhugamyaH' rAhuratra lakSaNayA tamaH - pApaM grAhyaM, tasya jAtAvekavacanaM, tena na gamyaH - AkramaNIyo naiv| punaH kiMvi0 tvam? 'ambhodharodaraniruddhamahAprabhAvaH' nA 28 | Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // ambhodharA atra snehadhAriNaH svajanAsteSAM udare-madhye'pi niruddho-vyapagataH prabhAvaH - tejaH - svarUpaM yasya sa Idazo naiva, saMsAramadhye vasannapi na karmaliptaH, "purisavarapuMDarIyANam' iti (zakrastava) vacanAt iti bhaavH| sUryastu sadaiva astaM yAti, rAhugamyo bhavati, krameNa jagadekadezaM prakAzayati, ambhodharodaraniruddhamahAprabhAvaH-meghapaTalavyAluptaprakAzo bhavati; he munIndra ! tvaM tu tato'nyasvarUpa ityataH sUryAdadhika ityrthH|| atha samAsA :- astamityavyayaM naashaarthe| rAhorgamyo raahugmyH| aspaSTAni spaSTAni karoSi spaSTIkaroSi, kevalajJAnena srvlokaalokprkaashktvaat| sahasA zIghrArthe, yugapat smkaalaarthe'vyym| ambho dharantIti ambhodharAH, teSAM udaraM ambhodharodaraM, tatra tena vA niruddhaH ambhodharodaraniruddhaH, mahAMzcAsau prabhAvazca mahAprabhAvaH, ambhodharodaraniruddhaH mahAprabhAvo yasya sa tthaa| sUrya atizete ityevaMzIlaH sUryAtizAyI, sUryAtizAyI mahimA yasya sa tathA, samAsAntavidheranityatvAt nAtra smaasaantH| munInAM indra iva indraH munIndraH, tatsambodhanaM he munIndra! / / iti saptadazakAvyArthaH / / 17 / / artha : mA5 59 mata sastane pAmatA nathI. (tathA) rAI va bharAbhya, (tathA) tatkALa eka sAthe traNa jagatane pragaTa karo cho. tathA meghanA madhya bhAga vaDe nahi rokAyelA mahAprabhAvavALA, (tethI) he munIzvara jagatamAM sUryathI adhika mahimAvALA Apa cho ! atha candrAdapi bhagavato'tizayamAha nityodayaM dalitamohamahAndhakAraM gamyaM na rAhuvadanasya na vaaridaanaam| vibhrAjate tava mukhAbjamanalpakAnti vidyotayajjagadapUrvazazAGkabimbam // 18 // daNDAnvayaH - nityodayam dalitamohamahAndhakAram rAhuvadanasya na nA 29 / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // gamyam vAridAnAm na analpakAnti jagat vidyotayat tava mukhAbjam apUrvazazAGkabimbam vibhraajte| he munIndra ! tava mukhAbjaM apUrvazazAGkabimbaM vibhrAjate itynvyH| 'vibhrAjate' zobhate iti kriyaapdm| kiM kartR? 'mukhAbjaM' vdnkmlm| kasya? 'tava' bhvtH| kiMviziSTam? 'nityodayaM' aharnizaM sazrIkam, yadvA ut-prAbalyena ayaH-zubhabhAgyaM tdyuktm| punaH kiMvi.? 'dalitamohamahAndhakAraM' nirastaM ajJAnarUpaM timiraM (yena tt)| punaH kiM.? 'rAhuvadanasya' rAhuzabdena atra kAlaH, atha (vA) durvAdivAdaH tasya mukhasya na AkramaNIyaM, kartari SaSThI, tathA 'vAridAnAM na gamyaM,' vAridAzcAtra kAmasnehadRSTirAgAstrayo'pi - grAhyAH, teSAmapi paravazo naiv| punaH kiM.? 'anakalpakAnti' prblprkaashm| tathA mukhAbjaM kiM kurvat? 'jagat vidyotayat' (vizvaM) prkaashyt| ata eva punaH kiM. vi.? 'apUrvazazAGkabimbaM' loke dRzyamAnacandrabimbAdanyasvarUpaM candrabimbaM, tattulyamityarthaH, dRzyamAnaM hi candrabimbaM nityodayaM na, nApi mohatimiraparAkaraNasamarthaM, tathA rAhuvadanaM (nasya) parAbhavanIyaM, lokaikadezaprakAzakaM ceti yuktaM apuurvtvm|| ____ atha samAsA :- nityaM udayo yasya sa tat nityodayaM, 'nedhuve' ityanena tyapratyayaH siddhahaime (a.6, pA. 3, sU. 17) / mahAMzcAsau andhakArazca mahAndhakAraH, moha eva mahAndhakAraH mohamahAndhakAraH, dalito mohamahAndhakAro yena tad dlitmohmhaandhkaarm| rAhorvadanaM rAhuvadanaM, tasya raahuvdnsy| vAri dadata iti vaaridaastessaam| mukhameva abjaM mukhaabjm| na alpA analpA, (analpA) kAntiryasya tt| na pUrvaM apUrva, zazAGkasya bimbaM zazAGkabimbaM, apUrvaM ca tat zazAGkabimbaM ca apuurvshshaangkbimbm|| iti assttaadshkaavyaarthH||18|| artha: niraMtara udaya pAmatuM moharUpI aMdhakArano nAza karanAruM, rAhunA mukhane agamya, meghane paNa agamya, ghaNI kAntivALuM tathA samagra jagatane prakAzita karatuM apUrva candrabiMba jevuM ApanuM mukha kamaLa zobhe che. nA 30 | Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // atha bhagavadvarNane jagati tanmayatvaM pazyannityAha kiM zarvarISu zazinA'hni vivasvatA vA? / - yuSmanmukhendudaliteSu tamassu nAtha ! / niSpannazAlivanazAlini jIvaloke kAryaM kiyajjaladharairjalabhAranapraiH? // 19 // daNDAnvayaH- he nAtha ! tamassu yuSmanmukhendudaliteSu zarvarISu zazinA vA ahni vivasvatA kim jIvaloke niSpannazAlivanazAlini jalabhAranagaiH jaladharaiH kiyat kaarym?| he nAtha ! zarvarISu zazinA kiM kAryaM bhavati? athavA ahni vivasvatAsUryeNa kiM kAryaM bhavati? iti vaakydvym| 'bhavati' iti kriyaapdm| kiM kartR ? 'kAryam' / kena ? 'zazinA' cndrenn| kAsu? 'zarvarISu' rAtriSu / 'vA' athvaa| kena? vivasvatA' sUryeNa / kasmin ? 'ahni' divse| ubhAbhyAmapi na kiJcit kAryamiti bhaavH| keSu satsu? 'tamassu yuSmanmukhendudaliteSu' satsu, tamassu andhakAreSu yuSmAkaM vadanacandreNa parAkRteSu stsu| atra dRSTAntamAha - he nAtha ! jaladharaiH kiyat kAryaM bhavati itynvyH| 'bhavati' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'kaarym'| kiMviziSTaM kAryam? 'kiyat' kiMparimANam, stokamapi kAryaM naivetyrthH| kaiH karaNaiH? 'jldhraiH'| kiMvi jaladharaiH ? 'jalabhAranagaiH' atIva jlbhRtaiH| kasmin sati? 'jIvaloke' pratyakSe martyaloke 'niSpannazAlivanazAlini' sampannadhAnyakSetraiH zobhamAne sti| dhAnyeSu niSpanneSu na meghaprayojanam, tathA tvanmukhaprabhAprakAzite jagati na candreNa sUryeNa (vA) kAryamiti bhaavH| atra mukhaprakAzena sUryAcandramasoryadyapi vastuto na nirarthakatvaM tathApi kavestathAbhAvollAsAnna doSaH, "tadojasastadyazasaH sthitAvimau vRtheti citte kurute yadA tdaa| nA 31 jA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // tanoti bhAnoH privesskaitvaat| tadA vidhiH kuNDalanAM vidhorapi // 1 // " - vaMzastham iti naiSadhIya (sa. 1, zlo. 14) vcnaat| tathA he nAtha ! ityatraikavacanena yuSmanmukhendu0 ityatra bahutvena asaGgatistathApi 'sutA na yUyaM kimu tasya rAjJaH' iti mahAkAvyeSu ekasminnarthe'pi bahutvasya yuktatvAnna dussttm|| ___atha samAsA :- zazaH asyAstIti zazI, ten| vivasa-ojo asyAstIti vivasvAn, ten| mukhameva indurmukhenduH, yuSmAkaM mukhenduryuSmanmukhenduH, tena dalitAni yuSmanmukhendudalitAni tessu| zAlInAM vanAni zAlivanAni, niSpannAni ca tAni zAlivanAni ca niSpannazAlivanAni, taiH zAlatezobhate ityevaMzIlo niSpannazAlivanazAlI, tsmin| jIvAnAM loko jIvalokaH, tsmin| jalAni dharantIti jaladharAH, taiH| jalAnAM bhAro jalabhAraH, namanazIlA namrAH, jalabhAreNa namrA jalabhAranamrAH, taiH| zazinetyAdau tRtIyA kimityavyayayogAt / / iti kAvyArthaH / / 19 / / artha: he nAtha ! jo pAparUpa aMdhakAra ApanA mukharUpI candra vaDe haThI jato hoya, to rAtrine viSe candra vaDe zuM? athavA divase sUrya vaDe zuM kArya che ? jema duniyAmAM pAkelA cokhAthI lacI paDatAM vano hoya to jaLanA bhArathI namI gayelA megha vaDe zuM kArya che? atha dRzyamAnajyotirmayapadArthAdadhikatvaM pratipAdya matAntarIyAbhyupagatadevebhyo'dhikatvaM darzayannAha jJAnaM yathA tvayi vibhAti kRtAvakAzaM naivaM tathA hariharAdiSu naaykessu| tejaH sphuranmaNiSu yAti yathA mahattvaM naivaM tu kAcazakale kiraNAkule'pi // 20 // daNDAnvayaH - kRtAvakAzam jJAnam yathA tvayi vibhAti tathA kA 32 | Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / hariharAdiSu nAyakeSu na evam yathA sphuranmaNiSu tejaH mahattvam yAti evam tu kiraNAkule api kAcazakale n| . he nAtha ! tvayi jJAnaM vibhAti iti smbndhH| 'vibhAti' zobhate iti kriyaapdm| kiM kartR? 'jJAnaM' yathArtho vstvvbodhH| kasmin? 'tvayi' bhvti| kiMvi. jJAnam? 'kRtAvakAzaM' (kRtaH-) vihitaH avakAzaH- sthAnaM prakAzo vA yena tt| yattadorabhisambandhAt tathA-tena prakAreNa hariharAdiSu jJAnaM na vibhAti itynvyH| yojanA praagvt| keSu? 'hariharAdiSu' kRssnneshvrprmukhessu| kiMvi.? "nAyakeSu' dezAdhipatyena prasiddheSu lokairdevatvena sthaapitessu| ___atrArthAntaranyAsamAha-tejo yathA sphuranmaNiSu mahattvaM yaati-praapnoti| 'yAti' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'tejaH' kaantijaalm| kiM karma? 'mahattvaM' mAhAtmyaM gauravaM vaa| keSu? 'sphuranmaNiSu' mahAratneSu-indranIlAdiSu / katham? yathA yena prakAreNa tathA kAcazakale tejaH mahattvaM-zobhAM mUlyaM vA na yaatiiti| kiMvi. kAcazakale? 'kiraNAkule' kaantivyaaptimti| 'api' vismaye, evaM avadhAraNe, tushbdo'tyntvailkssnnydyotkH| atra kecidajJAH tvayetyantra ekavacanena hariharAdiSvityatra bahutvena upamAbhramAt kAcazakalenArhantaM sphuranmaNibhirhariharAdInupamAyArthaM dUSayanti tadayuktaM, arthAntaranyAse tddossaat| atraiva 'vaktuM guNAn' iti (caturtha) kAvye 'guNAn' ityatra bahutvaM 'ambunidhiM' iti ekatvaM ; tathA trida zAGganAbhirityatra bahutvaM marutetyatra ekatvaM ; tathA-zazinA vivasvatA vA ityatra ekatvaM, jaladharairityatra bahutvam, kalyANamandirastave'pi sAmAnyato'pi iti asmAdRzAmiti bahutvaM kauzikazizurityatra ekatvaM iti mahAkavInAM bahusthaleSu tathApravRtteH, athavA vyAkhyAntaraM-yathA tu ayi padacchedAt he nAtha ! tuzabdadvayaM mahadantare asti, ayIti AmantraNe, nAyakeSu yuSmAsu ityatra bahutvaM anadhikAraprAptaM, prAcyakAvye yuSmanmukhendu0 ityatroktayuSmacchavenAnvayAt, na caitadayuktaM, kirAtArjunIyatrayodazasarge (zlo. 53) ''caJcala vasu nitAntamunnatA'' iti kAvyavRttau ghaNTApartha 'anyazlokagato bhavacchabdo'tra vibhaktipariNAmena draSTavyaH, anyathA madhyamapuruSaH syAt' ityevaM anvaya kA 33 | Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // yojanasya ukttvaat| etAni ca yaiH zAntarAgarucibhirityAdIni jJAnamityAdikAvyAntAni prAtaH paThyamAnAni buddhisampadRddhaye bhavantIti sUrimantra klpe|| ____ atha samAsA :- kRtaH avakAzo yena tat kRtaavkaashm| harizca harazca hariharau, tau Adau yeSAM te hrihraadystessu| sphurantazca te maNayazca sphuranmaNayaH, teSu sphurnmnnissu| mahato bhAvaH mhttvm| kAcasya zakalaM kAcazakalaM, tsmin| kiraNairAkulaM kiraNAkulaM, tsmin|| atra 'tejo maNau samupayAti yathA mahattvaM naivaM tu kAcazakaleSu rucAkareSu' ityayamapi pATho'stIti kazcit, tathA ca sarvaM susthamiti kaavyaarthH||20|| artha: (he prabhu !) anaMtaparyAyavALA vastuone viSe prakAza karanAruM kevaLajJAna je prakAre Apane viSe zobhe che te prakAre harihara vagere nAyakone viSe evuM zobhatuM nathI. jema dedIpyamAna maNiyone viSe teja moTAine pAme che tema kiraNo vaDe sahita evA paNa kAcanA kakaDAmAM (taja) moTAIne pAmatuM nathI. * * * athAnyadevebhya evAdhikatvaM racanAntareNAha manye varaM hariharAdaya eva dRSTA dRSTeSu yeSu hRdayaM tvayi tossmeti| kiM vIkSitena bhavatA bhuvi yena nAnyaH kazcinmano harati nAtha ! bhavAntare'pi // 2 // daNDAnvayaH- hariharAdayaH eva dRSTAH varam manye yeSu dRSTeSu hRdayam tvayi toSam eti vIkSitena bhavatA kim yena nAtha ! bhuvi bhavAntarepi anyaH kazcid manaH na harati / he nAtha ! ahaM tad varaM manye / 'manye' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'aham' / kiM karmatApannam ? 'tat' hrihraadidrshnm| kiMvi.? 'varaM' prdhaanm| tacchabdena yacchabdApekSayA''ha-yat mayA hariharAdaya eva dRssttaaH| na 34 | Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // 'dRSTAH' iti kriyaa.| kena kA? 'myaa'| ke karmatApannAH? 'hariharAdayaH' kRSNezvarAdayo devaaH| katham? 'yat' yaditi avyym| atrArthe hetumAha-he nAtha ! yeSu dRSTeSu hRdayaM tvayi toSameti-prApnoti itynvyH| ___ "eti' iti kriyaa.| kiM kartR? 'hRdayaM' mnH| kaM karmatApannam? 'toSaM' hrssm| kasmin ? 'tvayi' bhvti| keSu satsu? 'yeSu hariharAdiSu dRSTeSu' satsu pUrvaM vilokiteSu stsu| pUrvaM haripramukhAn dRSTvA tvaddarzane mama mahat pramodakAraNaM sampannaM, tebhyaH sAtizayaguNatvAt, lohAbhyAsavataH svarNadarzanavat iti bhaavH| idameva bhaGgyantareNa draDhayati-he nAtha ! bhavatA vIkSitena kiM syAditi smbndhH| 'syAt' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'kiM' harSakAraNaM vishesstH| kena? 'bhavatA' tvyaa| kiM viziSTena? 'vIkSitena dRsstten| tat kathamityAha-yena kAraNena bhavAntare'pi na anyaH kazcinmano harativazIkurute itynvyH| ___ 'harati' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'kazcit anyaH' aparo devnaatho'pi| kiM karmatApannam? 'manaH' cittm| kasmin ? 'bhavAntare'pi' parabhave'pi, tvatto'dhikasaundaryAdiguNavatastrailokye'pi abhAvAditi bhaavH|| ____ atha samAsA :- manye ityavyayaM tibntprtiruupkm| harizca harazca hariharau, tau AdI yeSAM te hrihraadyH| ekasmAd bhavAdanyo bhavo bhavAntaraM tasmin, mayUravyaMsakAditvAt smaasH| dRSTvA bhavantamityAdinA kAvyenAsya paunaruktyaM na jJeyaM, nindAstutitvena viSayabhedAditi kaavyaarthH||21|| arthaH (he svAmI !) hariharAdika devo jovAyA te sAruM thayuM ema huM mAnuM chuM (kemake) je hariharAdika devo jovAthI mAruM mana tamAre viSe saMtoSane pAme che. jovAyelA evA tamArA vaDe zuM phaLa? (ke je tamane jovAthI he nAtha !) A pRthvI para anyabhavamAM paNa bIjo koipaNa deva mArA manane nahIM kare. * * * nA 35 | Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / atha kecit parameSThinamalakSajanmatvAdanAdimAhustanmatanirAsena jinamAtaraM varNayannAha - strINAM zatAni zatazo janayanti putrAn nAnyA sutaM tvadupamaM jananI prsuutaa| sarvA dizo dadhati bhAni sahasrarazmi prAcyeva dig janayati sphuradaMzujAlam // 22 // daNDAnvayaH - strINAm zatAni zatazaH putrAn janayanti tvadupamam sutam anyA jananI na prasUtA, sarvAH dizaH bhAni dadhati prAcI eva dik sphuradaMzujAlam sahasrarazmim jnyti| he nAtha ! strINAM zatAni zatazaH putrAn janayanti-prasuvate iti smbndhH| 'janayanti' iti kriyaapdm| kAni kartRNi? 'strINAM zatAni' bahavo naarysttsvbhaavaat| kAn karmatApannAn? 'zatazaH' bahuzatAni 'putrAn' tnyaan| tathApi he nAtha ! tvadupamaM sutaM anyA kAcit strI na prasUtA-na suSuve itynvyH| 'prasUtA' iti kriyaa.| kA kI? 'anyA' jananI-mAtA, tava jananyA marudevyAH iti shessH| kiM karma.? 'sutm'| kiMvi.? 'tvadupamaM' tava tulym| marudevyAH putratvaM zrIRSabhaprabhoH parasamaye'pi prasiddhaM, yaduktaM bhAgavate prathamaskandhe - "aSTame marudevyAM tu, nAbherjAta urukrmH| darzayan vartma dhIrANAM, srvaashrmnmskRtH||1||" -- anu0 atrArthe dRSTAntamAha-sarvA dizo bhAni dadhati-dharanti iti snnttngkH| 'dadhati' iti kriyaa.| kAH kartyaH? 'dizaH sarvAH' prAcyAdayaH sakalAH kaasstthaaH| kAni karmatApannAni? 'bhAni' nksstraanni| tathApi sahasrarazmi prAcyeva dig jnyti-prsuute| 'janayati' iti kriyaa.| kA karcI? 'prAcI dig' puurvaa''shaa| kaM karmatApannam? 'sahasrarazmi' suurym| nA 36 va Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / kiMvi.? 'sphuradaMzujAlaM' vilstkirnnsmuuhm| evakAro nishcyaarthH| prAcyeva nAnyA dig ityrthH|| ___atha samAsA :- zataM zataM iti zatazaH, 'bahvAdeH (kArakAt) zas' (sA. sU. 678) / janayantItyatra 'calyAhArArthebudhayudhapudrusunazajanaH' (a. 3, pA.3, sU. 108) iti haimasUtrAt prsmaipdm| tava upamA yasya sa tvdupmstm| sahasraM razmayo yasya sa shsrrshmistm| tathA aMzUnAM jAlaM aMzujAlaM, sphurad aMzujAlaM yasya sa tathA tm| atra sarvAzca tA dizazca sarvAdizaH karmadhArayaH, sarvA iti pRthak padaM vA iti, tathA janayatItyatra nAmadhAturiti kozalyAM dRshyte| iti kAvyArtha: / / 22 / / artha seMkaDo strIo seMkaDo putrone janma Ape che (paraMtu) ApanA jevA putrane bIjI mAtAe janma Apyo nathI. (kemake) sarvadizAo nakSatrone dhAraNa kare che. (paraMtu) pUrva ja dizA dedIpyamAna kiraNonA samUhavALA sUryane utpanna kare che. * * * atha labdhajanmatvena RSabhasya bhagavato na paramapuruSatvaM, kintu paramapuruSasya aMzAvatAro'yaM hayagrIvAdivaditi paramataM dUSayannAha - tvAmAmananti munayaH paramaM pumAMsa mAdityavarNamamalaM tamasaH parastAt / tvAmeva samyagupalabhya jayanti mRtyu nAnyaH zivaH zivapadasya munIndra ! panthAH // 23 // daNDAnvayaH- munayaH tvAm paramam pumAnsam AdityavarNam amalam tamasaH parastAt Amananti tvAm eva samyak upalabhya mRtyum jayanti munIndra ! zivapadasya zivaH anyaH panthAH na / he munIndra ! -yoginAM svAmin ! tvAM munayaH paramaM pumAMsamAmananti itynvyH| 'Amananti' abhyasyanti iti kriyaapdm| ke kartAraH? 'munyH'| kaM karma? 'tvaam'| kiMvi. tvAm? 'paramaM pumAMsaM' sattvarajastamoguNAtItaM kA 37 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / trijagaddhayeyaM nirvikaarm| punaH kiMvi. tvAm? 'AdityavarNa' sUryaprabhaM (bhagavato'pi suvrnnvrnntvaat| katham? 'purastAt' (agre)| kasya? 'tamasaH' aspaSTAtinibiDAntarAndhakArasya ajJAnasya (parastAditi pAThe tamoviSayAt dUre ityrthH)| punaH kiM. tvAM? 'amalaM' nirmljyotissmntm| yogino dhyAnAntastvAmeva samyag upalabhya mRtyu jayantIti sNbndhH| 'jayanti' iti kriyaa.| ke kartAraH? 'munyH'yogbhaajH| kaM karmatApannam? 'mRtyuM' kaalm| ajarAmarA bhavanti iti bhaavH| kiM kRtvA? 'tvAM samyag upalabhya' tvatsvarUpaM yathArthatayA jJAtvA, tvadjJAnAbhAve yogasyApi viphalatvAt nAjarAmaratvaM munInAM syAt, ata evoktamanyaiH "jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM pdm| gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH ||shaa" -- anu0 tenAtra evo'vdhaarnne| atra vyatirekamAha-he munIndra! bhavataH anyaH zivapadasya panthA naasti| 'asti' iti kriyaa.| kaH kartA? 'panthAH' maargH| kasya? 'zivapadasya' moksssthaansy| kiMvi.? 'zivaH' nirupdrvH| kathaMbhUtaH? bhavataH 'anyaH' aparaH, ato muktikAraNatvena tvameva paramaH pumAn iti nirNayaH, na ca janyarUpatvAnna tatheti vAcyaM, parairapi 'manuSyajanmA'pi surAsurAn guNairbhavAn bhavocchedakaraiH karotyadhaH' iti mAghakAvye purANapuruSasya tthaivokteH|| atha samAsA :- 'mnA abhyAse' dhaatuH| mana ityaadeshH| parA mA-jJAnaM yasya sa paramaH tm| Aditya(syeva) varNo yasya sa tm| na vidyate malo yasmin saH amalaH tm| zivaM ca tat padaM ca zivapadaM tsy| munIndra iti praagvt| tamasa ityatra 'ririSTAstAt ' (a. 2, pA. 2, su. 82) iti haimasUtrAt sssstthii|| iti kaavyaarthH||23|| artha - munIo Apane utkRSTa puruSarUpa, sUrya jevI kAntivALA, nirmaLa (ane) aMdhakArathI dUra rahelA mAne che. (tathA) tamane ja sArI rIte pAmIne mRtyune jIte che. he munIndra ! mokSa padano bIjo upadrava rahita mArga koIpaNa nathI. * * * mA 38 | Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // atha sarvadevasvarUpeNApi paramapuruSatvameva draDhayati tvAmavyayaM vibhumacintyamasaGkhyamAdyaM brahmANamIzvaramanantamanaGgaketum / yogIzvaraM viditayogamanekamekaM jJAnasvarUpamamalaM pravadanti sntH||24|| daNDAnvayaH- santaH tvAm avyayam vibhum acintyam asaMkhyam Adyam brahmANam Izvaram anantam anaGgaketum yogIzvaram viditayogam anekam ekam jJAnasvarUpam amalam prvdnti| he munIndra ! - bhagavan ! santaH- paNDitAH satpuruSA vA tvAM avyayaM pravadanti ityevaM ekaikaM vizeSaNaM gRhItvA anvyH| 'pravadanti' pAramparyeNa pratipAdayanti / 'pravadanti' iti kriyaapdm| ke kartAraH? 'sntH'| kaM karmatApannam? 'tvaam'| kiMviziSTaM tvAm? 'avyayaM' kSayarahitaM, nityamityarthaH, dravyArthika nayApekSayA jIvasvarUpeNa nityatvAt, 'bhAvini bhUtopacAra' iti nyAyena caramazarIrabhAjaH siddhatvena vivakSaNAd vaa| punaH kiMviziSTam? 'vibhuM ' tava jJAnasya vizvaprakAzakatvAt, 'iyattAnavacchinnaparimANayogitvaM vibhutvaM' iti naiyAyikAH, jJAnasya ghaTAdervastuno grahaNarUpapariNAmena kenacit prakAreNa sAkAratvena vizva-vyApakatvasvIkAraNe jainamate'pi tallakSaNaM na duSTamiti, yadvA vibhavati - karmonmUlane samartho bhavati (iti) vibhustm| punaH kiMviziSTaM tvAm? acintyaM' anAkalanIyasvarUpaM, lokottaraliGgadhAritvAt, paramayogibhirapi tava ythaasthitsvruupaanvdhaarnnaat| punaH kiMviziSTaM tvAm? 'asaGghayaM' na vidyate saGghayaM-yuddhaM yasya sa tam, yadvA saGghayayA-guNAnAM gaNanayA rhitm| punaH kiMviziSTaM tvAm? 'AdyaM' AdipuruSatayA prasiddhaM, 'AdividvAn siddhaH' iti kApilAH, tIrthaGkareSvAdyaM-prathamaM vaa| punaH kiMviziSTaM tvAm? 'brahmANaM' tIrthAdikaratvena dharmasRSTipraNayanAd vidhaataarm| punaH kiMviziSTam? 'IzvaraM' trailokyapUjanIyatvena ananyatulyaizvaryadhAriNaM, jaTAzAlitvena mahAvratitvena vRSabhAnvitatvena sumaGgalApatitvena vA Izvaramiva pratIyamAnaM vaa| punaH kiMviziSTaM tvAm? 'anantaM' anto - mRtyustadrahitaM anantaM balaM balabhadrasAhacaryAd nA 39 jA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / viSNurUpamityarthaH,rAmakRSNayoraikyatvena pratItatvAt, ata eva - 'vedAnuddharate jagannivahate bhUgolamudvizate daityAn dArayate baliM chalayate kSatrakSayaM kurvte| paulastyaM jayate halaM kalayate kAruNyamAtanvate mlecchAn mUrcchayate dazAkRtikRte kRSNAya tubhyaM nmH||1||' -zArdUla0 ityssttpdyaampyuktm| punaH kiM0 tvAm? 'anaGgaketuM' kandarpasya nAzaka tvena ketutulyaM, buddhadeva mityarthaH, buddhasya mAralokajayitvena prsiddhtvaat| ata eva "sugata eva vijitya jitendriya stvadurukIrtitanuM yadanAzayat / nava tanUmavaziSTavatIM tataH samiti bhuutmyiimhrddhrH||1||" --drutavilambitam 0 iti naiSadhIye (sa. 4, zlo. 80) api proktm| punaH kiM.? 'yogIzvaraM' yoganAM dhyeyaM, sADayamate paramarSitayA prsiddhm| punaH kiM. tvAM? 'viditayogaM' jJAtASTAGgayogamArga, naiyAyikamate gautamaM, pAtaJjalimate pataJjaliM vA, yogasAdhanavIthInAmupadezakatvena prsiddhtvaat| punaH kiM0 tvAm? 'anekaM' anekaguNasaMyuktaM, sRSTikArakaM manvAdikaM vA, keSAJcinmate sRSTikArakANAM manvAdInAM anekatvAt, ityanena miimaaNskmtsNmtirdrshitaa| punaH kiM0 tvAm? "ekaM' saGgrahanayApekSayA jIvadravyasya ekatvAt, ata eva "ege AyA' iti sthAnAGgasUtram, paramate'pi_ 'eka eva hi bhUtAtmA, dehe dehe vyavasthitaH / ekathA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // ' - anu0 iti, anena vedAntinAM mataM suucitm| punaH kiM0 tvAm? 'jJAnasvarUpaM' kevalajJAnamayaM iti, anena jJAnAdvaitamataM darzitaM, teSAM mate jJAtA jJeyaM ca nAsti, kevalaM jJAnameveti, yadvA zuddhabuddhasvabhAva ityaupaniSadamataM jnyaapitm| punaH kiM. tvAm? 'amalaM' nirmalaM aSTAdazadoSarahitaM nirlepamAtraM vA iti, anena lokavedaviruddhairapi nirlepaH svatantrazceti mahApAzupatamataM sUcitam / sarveSvapi darzaneSu tattannAmnA tattathArUpAdhyavasAyena tvAmeva devatvena tIrthAntarIyAH prapannAH santIti bhAvaH / / nA 40 - Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // . atha samAsA :- na vidyate vyayo yasya saH avyystm| cintayituM yogyazcintyaH, na cintyo'cintystm| na vidyate saGkhyaM saGkhyA vA yasya saH asngkhystm| 'yuddhaM tu saGkhyaM kali:' (abhi. kA. 3, zlo. 460) iti hempaadaaH| Adau bhava aadystm| bRMhati-anantAnandena vardhate iti brahmA tm| na vidyate anto yasya sa anntstm| anaGgasya keturiva keturnnggketustm| ketudhUmaketurityucyate, padaikadeze padasamudAyopacArAt, dhUmaketugrahastu vinAzAya syaaditi| yoginAmIzvaro yogiishvrstm| vidito yogo yena sa tm| na ekaH anekstm| jJAnameva svarUpaM yasya sa tm| na vidyate malaH-karmalepo yasya saH amlstm| gabhIrArthaM ca idaM kAvyaM vizeSajJebhyo jnyeym|| iti kaavyaarthH||24|| artha :- satpuruSo mApane avyaya, vibhu, mayintya, masaMjya,prathama, brahmA35 IzvararUpa, anaMta, kAmadevano nAza karavAmAM ketu samAna, yogIzvara, yogajJa, ane, madvitIya, nisva35 (ane) pA535 bhava2hita 4 cha. atha bAhulyena prasiddhadevasvarUpeNa varNayannAha buddhastvameva vibudhArcitabuddhibodhAt tvaM zaGkaro'si bhuvanatrayazaGkaratvAt / dhAtA'si dhIra ! zivamArgavidhervidhAnAd vyaktaM tvameva bhagavan ! puruSottamo'si // 25 // daNDAnvayaH- vibudhArcitabuddhibodhAt tvam eva buddhaH bhuvanatrayazaMkaratvAt tvam zaMkaraH asi dhIra ! zivamArgavidheH vidhAnAt dhAtA asi bhagavan ! tvam eva vyaktam puruSottamaH asi / he dhIra ! tvameva buddho'si itynvyH| 'asi' iti kriyA. / kaH kartA ? 'tvam' / kiMviziSTa :? 'buddhaH' buddhanAmA bauddhAnAM devaH, kRSNasya buddhAvatAro vA / evakAro atra nirNaye / kasmAt ? 'vibudhArcitabuddhibodhAt' vibudhaiH kA 41 va Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuMGgasUriviracitam // paNDitairdevairvA arcitA-sammAnitA yA buddhiH -jJAnaM tasya (bodhAt -) prakAzAt, yathArthatayA buddhatvaM tvayi eva ghaTate ityarthaH / he dhIra ! tvaM zaMGkaro'si ityanvayaH prAgvat / (kiMviziSTaH zaMGkaraH iishvrH)| kasmAt ? 'bhuvanatrayazaGkaratvAt' jgttritysukhkaaritvaat| he dhIra ! tvaM dhAtA'si / kasmAt ? 'zivamArgavidhervidhAnAt' mokSamArgarUpo yo vidhi:dharmAcAraH tasya niSpAdanAt / he bhagavan ! tvaM puruSottamaH vyaktaH - prakaTameva asi, sarvapuruSeSu tvatto nAnyaH puruSottamaH, jagadvandyatvena tvaM puruSottamo nizcIyata eveti na tatra hetorapekSA iti, anena ziva iti zaivAH, puruSottama iti vaiSNavAH, pitAmaha iti paurANikAH, sarvajJo buddha iti bauddhA ityupAsate, te'pi tvAmeva prapannAH santIti sUcitam // > atha samAsA :- vibudhairarcitA vibudhArcitA sA cAsau buddhizca vibudhArcitabuddhistasya bodho vibudhArcitabuddhibodhastasmAt / zaM- sukhaM karotIti zaGkaraH, bhuvanAnAM trayaM bhuvanatrayaM, tasya zaGkaro bhuvanatrayazaGkarastasya bhAvaH zaGkaratvaM tasmAt / zivasya mArga: zivamArgaH, tasya vidhi H zivamArgavidhistasya / bhago jJAnaM asyAstIti bhagavAn, tasyAmantraNaM he bhagavan ! | puruSeSu uttamaH puruSottamaH / iti kAvyArthaH // 25 // artha :- he devothI pUjAyelA prabhu ! padArthomAM buddhino prakAza karavAthI Apa ja buddha nAmanA deva cho, traNa bhuvananA prANIone sukhakaranAra hovAthI Apa ja zaMkara cho. he ghIra ! mokSamArganI vidhinA batAvavAthI dhAtA Apa ja cho. (tathA) he bhagavAna ! Apa ja pragaTa rIte puruSottama cho. *** sarvadevasvarUpatvaM vyAkhyAya bhagavato namaskAraM kurvan nirNayamudghoSayati tubhyaM namastribhuvanArtiharAya nAtha ! tubhyaM namaH kSititalAmalabhUSaNAya / tubhyaM namastrijagataH paramezvarAya tubhyaM namo jina ! bhavodadhizoSaNAya // 26 // 42 - Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / daNDAnvayaH- he nAtha ! tribhuvanArtiharAya tubhyam namaH kSititalAmalabhUSaNAya tubhyam namaH trijagataH paramezvarAya tubhyam namaH jina ! bhavodadhizoSaNAya tubhyam nmH| he nAtha ! tubhyaM nmH| astviti shessH| 'astu' iti kriyaa.| kiM kartR? 'namaH' prnnaamH| kasmai? 'tubhyaM' bhvte| namaHzabdayoge cturthii| kiMlakSaNAya tubhyaM? 'tribhuvanArtiharAya' trijagataH pIDAnivArakAya, bAhyA-rogAdayaH AntarAHkarmodbhavAH pIDAstAsAM tava nAmnA vinaashaat| punaH he nAtha ! tubhyaM nmH| kiMviziSTAya tubhyam? "kSititalAmalabhUSaNAya' bhuulokaalngkrnnaay| punaH he nAtha! tubhyaM nmH| kiMviziSTAya? 'trijagataH paramezvarAya' trailokynaaykaay| punaH he jina! tubhyaM nmH| kathaMbhUtAya? 'bhavodadhizoSaNAya' sNsaarsaagrlaaghvkaarkaay| etadvizeSaNacatuSTayena arhato'sAdhAraNadharmarUpaM lakSaNaM niveditaM, paramatAGgIkRtadeveSu tthaasvruupaabhaavaat|| ___atha samAsA :- trayANAM bhuvanAnAM samAhAraH tribhuvanaM, pAtrAditvAnna Ip , tribhuvanasya ArtistribhuvanArtistAM haratIti tribhuvnaartihrstsmai| kSitestalaM kSititalaM, amalaM ca tad bhUSaNaM ca amalabhUSaNaM, kSititale amalabhUSaNamiva kSititalAmalabhUSaNaM tsmai| 'siMhAdyaiH pUjAyAm' (a.3,pA.1,sU.89) iti haimavacanAt ttpurussH| trayANAM jagatAM samAhArastrijagat, dviguH (tsy)| paramazcAsAvIzvarazca prmeshvrstsmai| udadhiriva udadhiH, bhavazcAsau udadhizca bhavodadhiH, upamitisamAsaH, 'upameyaM vyAghAdyai : ' (a.3,pA.1,sU.102) iti haimavacanAt / bhavodadheH zoSaNaM yasmAt sa bhavodadhizoSaNaH, tasmai / / iti kAvyArthaH / / 26 / / artha - he nAtha ! traNa jagatanA jIvonI pIDAne haranArA Apane namaskAra ho! pRthvItalanA nirmaLa AbhUSaNa evA Apane namaskAra ho ! traNa jagatanA paramezvara evA Apane namaskAra ho ! tathA he jinezvara ! saMsAra rUpI samudranuM zoSaNa karanAra evA Apane namaskAra ho ! * * * kA 43 vA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / atha janmabhAjo guNadoSasAhacaryAt kathaM paramapuruSatvaM vRSabhajine bhavatItyAzaGkAM nirasyannAha - ko vismayo'tra yadi nAma guNairazeSai - stvaM saMzrito niravakAzatayA muniish!| doSairupAttavividhAzrayajAtagarvaiH svapnAntare'pina kadAcidapIkSito'si // 27 // daNDAnvayaH- he munIza / yadi nAma niravakAzatayA azeSaiH guNaiH tvam saMzritaH atra kaH vismayaH upAttavividhAzrayajAtagarvaiH doSaiH kadAcid api svapnAntare api na ikSitaH asi| he munIza! nabhiti komalAmantraNe, yadi tvaM azeSaiH guNaiH saMzritaHAzritaH itynvyH| 'saMzritaH' iti kriyaa0| kaiH kartRbhiH? 'guNaiH' vishuddhdhrmaiH| kaH karmatApannaH? 'tvaM' bhgvaan| kiMviziSTai : guNaiH? 'azeSaiH' samastaiH svabhAvajaiH jJAnAdibhiH vibhaavjairaudryaadibhiH| kayA? 'niravakAzatayA' niHsthAnakabhAvena, tava tulyasya anyasya abhAvAt, sthAnaM vinA tAdRzA guNAH kva tiSThantIti bhaavH| he munIza! doSaiH rAgadveSamohAdibhiH svapnAntare'pi kadAcidapi na IkSitaH asi itynvyH| 'asi' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'tvm'| kiMviziSTaH? 'iikssitH'| kaiH kartRbhiH? 'dossaiH'| kiM0 doSaiH? 'upAttavividhAzrayajAtagarvaiH' praaptnaanaasthaansmutpnndH| kasmin? svapnAntare'pi' svaapaavsthaayaampi| katham? 'kadAcidapi' kasminnapi kaale| doSarUpAH puruSAstvAM nidrAyAmapi na apshynnityrthH| dvau apizabdau nirNaye stH| he munIza ! atra vArtAdvaye'pi vismayaH kaH syAt ? api tu na ko'pi syaaditynvyH| 'syAt' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'vismayaH' Azcarya, prAguktalakSaNe vItarAge tvayi vArtAdvayasya pramANasiddhayA (sthityA) pratIteriti bhAvaH, RSabho bhagavAn paramaH pumAn tamonAzakatvamRtyuMjayatvAdiguNayuktatvAt kA 44 | - Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / sampratipannavadityanumAne janyatvopAdheH parairdattasya vyAptivighaTanAya punaranumAnAntaramatra sUcitam-RSabho bhagavAn paramaH pumAn sakalajJAnAdiguNavattvAd nirdoSatvAd veti, janyatvamupAdhiH saMdigdha iti jJeyaM, tathA ca RSabho na paramapuruSaH janyatvAditi pratyanumAnaM tucchaM, vipakSe bAdhakatarkAbhAvAt, varddhamAno na sarvajJaH vaktRtvAt rathyApuruSavadityanumAnaprayogavadityanyatra vistrH|| atha samAsA :- na vidyate zeSaM yeSAM te azeSAH taiH| avakAzAt nirgatA niravakAzAH, teSAM bhAvo niravakAzatA tyaa| munInAM Izo munIzaH, tasyAmantraNe he munIza ! / viziSTA vidhAH- prakArA yeSAM te vividhAH, teca te AzrayAzca vividhAzrayAH, upAttAzca te vividhAzrayAzca upAttavividhAzrayAH, tairjAto garvo yeSAM te tathA taiH| svapnasya antaraM svapnAntaraM tsmin| 'nAmaprAkAzyakutsayo : itynekaarthH| atra kecit svapnasya bhagavati sambandhaM vidhAya svapne satyapAramaizvaryAdibhiH arthaM dUSayanti tadasat, doSANAmeva puruSadharmAropAt, ata eva garvollAso'pi saMgacchate, yadvA chAdmasthyo'pi tvaM doSaiH- lokaviruddhabhAvairna spRSTaH, tarhi sArvasyaitatprAptiH kuta iti vyaakhyeym| iti kaavyaarthH||27|| artha - he munIza! bIje kyAMya jagyA na maLavAthI tamAma guNo vaDe Apa ja Azraya karAyA cho kharekhara! emAM zuM Azcarya che? (kemake) prApta thayelA judA judA sthAnothI utpanna thayelA garvavALA doSo vaDe Apa svapnamAM paNa kyAreya jovAyA ja nathI. atha nizcayanayena stutvA vyavahAranayena stotuM prAtihAryANyAha - uccairazokatarusaMzritamunmayUkha mAbhAti rUpamamalaM bhavato nitAntam / spaSTollasatkiraNamastatamovitAnaM bimbaM raveriva payodharapArzvavarti // 28 // kA 45 ] Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / daNDAnvayaH- uccaiH azokatarusaMzritam unmayUkham amalam bhavataH rupam spaSTollasatkiraNam astatamovitAnam payodharapArzvavarti raveH bimbam iva nitAntam aabhaati| he munIza ! bhavato rUpaM uccaiH AbhAti itynvyH| 'AbhAti' zobhate iti kriyaa.| kiM kartR? 'rUpaM' shriiraakaarH| kasya? 'bhavataH' tv| katham? 'uccaiH' atishyen| kiMvi0? 'azokatarusaMzritaM' azokanAmake vRkSe sAmIpyena aashritm| punaH kiMvi0? 'unmayUkhaM' prblkirnnm| punaH kiMvi.? 'amalaM' svedaadirhitm| katham? 'nitAntaM' nirntrm| atra upamAmAhaivopamIyate 'raverbimbamiva' iva-yathA verbimbaM aabhaati| kiMvi bimbam? 'spaSTollasatkiraNaM' prkttprsrtkaanti| punaH kiMvi0? 'astatamovitAnaM' vidhvstaandhkaarpttlm| punaH kiMvi0? "payodharapArzvavarti' meghsmiipsthm| azokasya meghena bhagavadrUpasya sUryabimbenopamA jnyeyaa|| atha samAsA :- udaJcati uccaiH 'nyuTyAM cakais (siddha. uNA. 1003) iti sAdhu : / na vidyate zoko yasmin pArzvasthite ityazokaH, sApekSakatve'pi gamakatvAt samAsaH, azokazcAsau taruzca azokataruH, tasmin saMzritaM ashoktrusNshritm| ut-UrdhvaM mUyakhA yasya tat unmyuukhm| "ut prAdhAnye prakAze ca, prAbalyAsthAkhyazaktiSu / vibhAge bandhane mokSe, bhAve lAbhordhvakarmaNoH // 1 // " - anu. itynekaarthH| tathA rupaM tuM shlokshbdyo:| ''pazAvAkAre saundarye, nANake nATakAdike" itynekaarthH| ullasantazca te kiraNAzca ullasatkiraNAH, spaSTA ullasatkiraNA yasmin tat tthaa| tamasAM vitAnaM tamovitAnaM, astaM tamovitAnaM yena tat tthaa| 'vitAnaM kadake yajJe, vistAre krtukrmnni| tucche mande vRttibhede, sUtyAvasarayorapi // 1 // ' - anu. tathA 'bimbaM tu pratibimbe syAt, maNDale bimbikAphale' itynekaarthH| payo dharatIti payodharaH, tasya pArzve vartate iti payodharapArzvavarti / / iti kaavyaarthH||28|| nA 46 | Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // - artha - uMcA azokavRkSanA Azraye raheluM adhika kiraNovALa (ane) nirmaLa evuM ApaNuM zarIra, spaSTa rIte dedIpyamAna kiraNovALuM (tathA) aMdhakAranA samUhano nAza karanAruM (tathA) vAdaLAnI pAse raheluM sUryanuM biMba jema zobhe tema atyaMta zobhe che. * * * atha azokaM vyAvarNya siMhAsanaM vyAvarNayannAha - siMhAsane maNimayUkhazikhAvicitre vibhrAjate tava vapuH knkaavdaatm| bimbaM viyadvilasadaMzulatAvitAnaM tuGgodayAdrizirasIva sahasrarazmeH // 29 // daNDAnvaya:- maNimayUkhazikhAvicitre siMhAsane kanakAvadAtam tava vapuH viyadvilasadaMzulatAvitAnam tuMgodayAdizirasi sahasrarazmeH bimbam iva vibhraajte| he munIza ! siMhAsane tava vapurvibhrAjate itynvyH| 'vibhrAjate' zobhate iti kriyaapdm| kiM kartR? "vapuH' shriirm| kasya? 'tv'| kasmin? 'siMhAsane' sauvrnnpaadpiitthe| kiMlakSaNe? 'maNimayUkhazikhAvicitre' ratnakiraNA naavnne| kiMvi vapuH? 'kanakAvadAtaM' svarNavat piitm| 'avadAtaM tu vimale manojJe sitapItayo :' itynekaarthH| ivopmiiyte| kimiva? 'sahasrarazmerbimbaM iva', iva-yathA sahasrarazmeH-sUryasya bimbaM-maNDalaM vibhraajte| kasmin? 'tuGgodayAdrizirasi' ucctrpuurvaaclshikhre| kiMvi. bimbam? -- viyadvilasadaMzulatAvitAnaM' aakaashprsrkirnnruupvllivistaarm||| ___atha samAsA :- siMhopalakSitaM AsanaM siMhAsanaM tsmin| maNInAM mayUkhAsteSAM zikhAstAbhirvicitraM maNimayUkhazikhAvicitraM tsmin| kanakamiva kanakaM tacca tat avadAtaM ca knkaavdaatm| 'upamAna sAmAnyaiH' iti haima (a. 3, pA. 1, sU. 101) sUtrAt smaasH| vilasantazca te aMzavazca vilasadaMzavaH, viyati vilasadaMzavo viyadvilasadaMzavaH, latA iva latAH, viyadvilasadaMzavazca tA latAzca viyadvilasadaMzulatA, upamitasamAsaH, tAsAM nA 47 | Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / - vitAnaM yasya tt| udayatyatra ityudayaH, sa cAsau adriH udayAdriH, tuGgazcAsau udayAdrizca tuGgodayAdriH, tasya shirstsmin| sahasraM razmayo yasya sa shsrrshmistsy|| iti kaavyaarthH||29|| artha - ratnanI kAntinA samUhathI citra-vicitra evA siMhAsana upara survaNa jevuM ujjavaLa ApanuM zarIra, AkAzane viSe dedIpyamAna kiraNorUpa latA maMDapane phelAvanAruM (tathA) uMcA udayAcalaparvatanA zikhara upara raheluM sUryanuM biMba jema zobhe tema zobhe che. atha cAmaravarNanamAha - kundAvadAtacalacAmaracAruzobhaM vibhrAjate tava vapuH kaladhautakAntam / udyacchazAGkazucinirjharavAridhAra muccaistaTaM suragireriva zAtakaumbham // 30 // daNDAnvayaH- kundAvadAtacalacAmaracAruzobham kaladhautakAntam tava vapuH udyacchazAMkazucinirjharavAridhAram zAtakaumbham suragireH uccaiHtaTam iva vibhraajte| he munIza ! tava vapurvibhrAjate itynvyH| yojanA praagvt| kiMrUpaM vapuH? 'kundAvadAtacalacAmaracAruzobhaM' kundpusspvdujjvlclaaclvaalvyjnairvishissttlkssmiidhrm| punaH kiMrUpam? 'kaladhautakAntaM' svrnnvnmnohrm| kimiva? "suragireH uccaistaTamiva' meruparvatasya unnataM shRnggmiv| kiMrUpaM taTam? 'udyacchazAGkazucinirjharavAridhAraM' udayaM prApnuvan yaH zazAGkaH tadvat zucayaH-ujjvalA nirjharANAM vAridhArA-jalapravAhA yasmin tt| punaH kiMrUpaM taTam? 'zAtakaumbhaM' suvrnnmym| cAmarANAM nirjharopamA bhagavadvapuSo meruzRGgopamA / / ____ atha samAsA :- kundasya puSpANi kundAni, 'lub bahulaM puSpamUle ' (siddha. a. 6 pA. 2 sU. 57) iti taddhitalUp, kundAnIva kundAni, tAni ca avadAtAni kundAvadAtAni, tAni ca calAni kundAvadAtacalAni, tAni ca nA 48 lAla Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // cAmarANi kundAvadAtacalacAmarANi, taizcArvI zobhA yasya tt| kaladhautamiva kaladhautaM, tacca tat kAntaM ca kldhautkaantm| udyazcAsau zazAGkazca udyacchazAGkastadvat zucayaH udyacchazAGkazucayaH, nirjharANAM vArINi nirjharavArINi, teSAM dhArAH (nirjhara.), udyacchazAGkazucayo nirjharavAridhArA yatra tat tthaa| surANAM giriH surgiristsy| zAtakumbhasya vikAraH zAtakaumbham / / iti kAvyArthaH ||30 // artha - mogarAnA puSpa jevA ujjavaLa (ane) vIMjhAtA be cAmaro vaDe manohara zobhAvALuM suvarNa jevuM suMdara ApanuM zarIra, udaya pAmatA candra jevA ujjavaLa jharaNAnA jaLanI be dhArAvALuM suvarNamaya merugirinuM UMcu zikhara jema zobhe tema zobhe che. atha chatrastavanamAha - chatratrayaM tava vibhAti zazAGkakAnta muccaiH sthitaM sthagitabhAnukarapratApam / muktAphalaprakarajAlavivRddhazobhaM prakhyApayat trijagataH paramezvaratvam // 31 // daNDAnvaya:- zazAGkakAntam uccaiH sthitam sthagitabhAnukarapratApam muktAphalaprakarajAlavivRddhazobham trijagataH paramezvaratvam prakhyApayat tava chatratrayaM vibhAti / he munIza ! tava chatratrayaM vibhAti-zobhate itynvyH| "vibhAti' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'chatratrayam' / kiMrUpam? 'uccaiH' upari 'sthitm| kasya? 'tv'| kiMviziSTaM chatratrayam? 'zazAGkakAntaM' candravanmanoharam / punaH kiMrUpaM chatratrayam? 'sthagitabhAnukarapratApaM' aacchaaditsuurykaantitejskm| punaH kiM.? 'muktAphalaprakarajAlavivRddhazobhaM' mauktikasamUhasya jAlaM - saMdarbhavizeSastena atizayitazobhAdharam / atra chatrANAM trisaGkhyAyAmutprekSAmAha - kiM chatratrayam? 'trijagataH paramezvaratvaM' utkRSTanAthatvaM 'prakhyApayat' sUcayatkathayat, tritvAditi zeSaH, bhagavAn trayANAM jagatAM svAmI atastrINi chatrANi vartante iti bhaavH|| nA 49 | - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // ___atha samAsA :- chatrANAM trayaM chtrtrym| zazAGka iva zazAGkastacca tat kAntaM shshaangkkaantm| bhAnoH karAH bhAnukarAH, teSAM pratApo bhAnukarapratApaH, sthagito bhAnukarapratApo yena tat tthaa| muktA eva phalAni muktAphalAni, teSAM prakaraH-jAlaM tena vivRddhA zobhA yasya tat tthaa| trayANAM jagatAM samAhArastrijagat tsy| paramazcAsAvIzvaraH (ca) paramezvaraH, tadbhAvaH paramezvaratvam / / iti kaavyaarth:||31|| artha - candra jevuM manohara, uMce ApanA mastaka upara raheluM, sUryanA kiraNonA pratApane DhAMkanAruM, motInI samUhanI racanAthI vRddhi pAmelI zobhAvALuM (tathA) traNa jagatanA paramezvarapaNAne prasiddha karatuM evuM ApanuM chatratraya zobhe che. atha catvAri prAtihAryANyuktvA atizayasampadaM saMkSepeNAha - unnidrahemanavapaGkajapuJjakAnti . paryullasannakhamayUkhazikhAbhirAmau / pAdau padAni tava yatra jinendra ! dhattaH padmAni tatra vibudhAH parikalpayanti // 32 // daNDAnvayaH- he jinendra ! unnidrahemanavapaGkajapuJjakAntiparyullasannakhamayUkhazikhAbhirAmau tava pAdau yatra padAni dhattaH tatra vibudhAH padyAni parikalpayanti / he jinendra ! - jinanAyaka ! tava pAdau-caraNau yatra sthale padAni dhattaH iti smbndhH| 'dhattaH' iti kriyaapdm| kau kartArau? "paadau'| kAni karmatApannAni? 'padAni' bhUmau aakaarnyaasruupaanni| ___ yattadornityAbhisambandhAt tatra sthAne vibudhAH-devAH padmAni-kamalAni parikalpayanti racayanti - vikurvnti| 'parikalpayanti' iti kriyaapdm| ke kartAraH? 'vibudhaaH'| avsrjnytaavynyjkmett| kAni karmatApannAni? 'pdmaani'| kutra? 'tatra' yatra tava pAdau padAni dhttH| kathaMbhUtau pAdau? unnidrahemanavapaGkajapuJja nA 50 | Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram / / kAntiparyullasannakhamayUkhazikhAbhirAmau' etadarthaH samAsAdeveti, sa caivamudgatA nidrA yeSAM tAni unnidrANi-vikasvarANi, suvarNasya navAni-nUtanAni nava saGkhyAkAni vA yAni paGkajAni-kamalAni hemanavapaGkajAni, unnidrANi ca tAni hemanavapaGkajAni ca unnidrahemanavapaGkajAni, teSAM puJjaH-samUhastasya prabhA tayA paryullasanto - vRddhi gacchanto ye nakhAnAM mayUkhAH - karAH unidrahemanavapaGkajapuJjakAntiparyullasannakhamayUkhAH, teSAM zikhA - agrANi tAbhiH abhirAmau - manoharau unnidrahemanavapaGkajapuJjakAntiparyullasannakhamayUkhazikhAbhirAmau / mayUkhazabdaH kvrgiiyopaantyH| jineSu indro jinendraH, tatsambodhane he jinendra ! / atra pUrvArddha samAsabhUyastvAd gauDIyarItiH, parArddha na tatheti vaidarbhI rItiH, na ca rItibhraMzadoSaH, vastutaH pUrvArddhasya bhinnatvAdeva, ata eva sandhikAryamapi na, pAdasya tu rItibhede na dussttmiti| atra devakRtaH arhatpadasthAne devAH svarNamayAni nava padmAni sthApayantItyatizayaH sUcitaH, tadupalakSaNAt sarve'pi catustriMzadatizayA jJeyAH / / iti kAvyArthaH / / 32 / / artha - he jinendra !vikasvara suvarNanA navIna kamaLonA samUhanI kAntivALA, (tathA) cotarapha prasaratA nakhanA kiraNonI zreNivaDe manohara evA ApanA be caraNa jyAM dhAraNa karAya che tyAM devatAo kamaLone race che. athopasaMjihIrSurAha - itthaM yathA tava vibhUtirabhUjjinendra ! dharmopadezanavidhau na tathA parasya / yAdRk prabhA dinakRtaH prahatAndhakArA _tAdRk kuto grahagaNasya vikAzino'pi ? // 33 // daNDAnvayaH- he jinendra ! ittham dharmopadezanavidhau yathA tava vibhUtiH abhUt, tathA parasya na, prahatAndhakArA dinakRtaH prabhA yAdRk tAdRk vikAzinaH api grahagaNasya kutH| nA 51 | Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / he jinendra ! itthaM - anena prakAreNa yathA tava vibhuutirbhuuditynvyH| 'abhUt' iti kriyaapdm| kA kI? 'vibhUtiH' smRddhiH| kasya? 'tava' katham? 'itthaM' puurvoktprkaarenn| kasmin? 'dharmopadezanavidhau' vyaakhyaankriyaayaam| tathA-tena prakAreNa aparasya kasyApi devasya na abhUt, tena bAhyayogamahimnA'pi nizcIyate yat tvameva paramaH pumAniti, siMhAvalokananyAyena prAguktaM dRDhIkRtam, tena "devaagmnbhoyaan-caamraadivibhuutyH| mAyAviSvapi dRzyante, nAtastvamasi no mahAn // // " iti samantabhadrodantamaSTasahasrIsUtraM pratyAhataM, prAtihAryAtizayapramukhabAhyayogavibhUterbhagavadrUpAdisaMsargeNa varNanAt tathArUpA hi vibhUtirna devAdhidevavyabhicAriNI, mAyAvilakSairapi bhagavadrUpasya sAmyaM koTyaMzenApi na kartuM zakyamityAstAM vistaraH, tathA ca suSThUktaM (vItarAgastotre pra.4 zlo.7) hemasUripAdaiH- 'bAhyo'pi yogamahimA, nAptastIrthakaraiH prai'riti| atra dRSTAntamAha dinakRtaH- sUryasya yAdRk prabhA-kAntirbhavati tAdRk-tadrUpA grahagaNasya prabhA kutaH kAraNAt saMbhavati? naiva sNbhvtiityrthH| kathaMbhUtasya grahagaNasya? "vikAzino'pi' prkaashvto'pi| kathaMbhUtA dinakRtaH prabhA? 'prahatAndhakArA' nirastatimirA / / atha samAsA :- jinendra pade prAgvat / dharmasya upadezanaM dharmopadezanaM, tasya vidhiH dharmopadezanavidhistasmin / tathA dinaM karotIti dinakRt tasya / prahataM andhakAraM yayA sA prahatAndhakArA nirastatimirA / grahANAM-nakSatrAdInAM gaNo grhgnnstsy| vikAzo'syAstIti vikAzI, tasya vikaashinH|| iti kAvyArthaH // 33 / / artha - he jinendra A pramANe dharmanA upadezanI vidhimAM jevI ApanI atizaya rU5 samRddhi hatI, tevI bIjAne (hariharAdika devane) na hotI (kAraNa ke) aMdhakArane haNanArA sUryanI kAnti jevI che tevI kAnti vikasvara evA paNa DonA samUDanI yAMcI Doya ? (na. 4 choya.) kA 52 | Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / atha bhagavataH sarvabhayanAzakatvaM varNayannaSTamahAbhayanAzakatvamAha - zcyotanmadAvilavilolakapolamUla mttbhrmbhrmrnaadvivRddhkopm| airAvatAbhamibhamuddhatamApatantaM dRSTvA bhayaM bhavati no bhavadAzritAnAm // 34 // daNDAnvayaH- zcyotanmadAvilavilolakapolamUlamattabhramabhramaranAdavivRddha- kopam airAvatAbham uddhatam Apatantam ibham dRSTvA bhavadAzritAnAm bhayaM no bhavati / he jinendra ! bhavadAzritAnAM lokAnAM bhayaM no bhvtiitynvyH| 'bhavati' iti kriyaapdm| kiM kartR ? 'bhayaM' bhiitiH| keSAm? 'bhavadAzritAnAM' bhavantaM-tvAM AzritAH-svAmitvena prapannAsteSAM bhItirapi na, tarhi kuto duHkhamiti bhaavH| kiM kRtvA? 'dRSTvA' viloky| kaM karmatApannam? 'ibhaM' hstinm| kiMviziSTaM ibham? 'airAvatAbhaM' indragajasadRzam, tathA uddhataM' aviniitm| kiM kurvantam? 'ApatantaM' smmukhmaagcchntm| punaH kiMbhUtam? 'zcyotanmadAvilavilolaka polamUlamattabhramabhramaranAdavivRddhakopaM' asyArthaH samAsAdeva, sa caivam-zcyotankSaran sa cAsau mado-dAnaM zcyotanmadaH, tena AvilA-vyAptAH zcyotanmadAvilAH, kapolayoH mUle kapolamUle, vilole ca te kapolamUle ca vilolakapolamUle, bhramantaH-calantazca te bhramarA-bhramabhramarAH, vilolakapolamUlayoH mattabhramabhramarA vilolakapolamUlamattabhramadbhamarAH, zcyotanmadAzca te vilolakapolamUlamattabhramabhramarAH zcyotanmadA., teSAM nAdaH-zabdastena vivRddhaH puSTaH kopo-manyuryasya sa tathA tm| anenAtyantavyAkulatvena durvaartvmaah| airAvatasya Abheva AbhA yasya sa tathA taM, 'uSTramukhA0' (siddha. a.3,pA.1,sU.23) ityAdinA smaasH| bhavantaM AzritAH bhavadAzritAH tessaam|| iti kaavyaarthH||34|| artha:- jharatA mada vaDe vyApta ane capaLa tathA gaMDasthaLane viSe madonmattapaNe bhamatA evA bhamarAonA jhaMkAra vaDe vRddhi pAmelA kopa vALA (tathA) airAvata hAthI jevA moTA, (tathA) uddhata ane) sanmukha AvatA hAthIne joine ApanA Azritajanone bhaya thato nathI. nA 53 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / atha siMhabhayamAha - bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAkta muktaaphlprkrbhuussitbhuumibhaagH| baddhakramaH kramagataM hariNAdhipo'pi nAkrAmati kramayugAcalasaMzritaM te||35|| daNDAnvaya:- bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktamuktAphalaprakara- bhUSitabhUmibhAgaH baddhakramaH hariNAdhipaH api kramagatam te kramayugAcalasaMzritam na aakraamti| he jinendra ! hariNAdhipo'pi te-tava kramayugAcalasaMzritaM puruSaM na AkrAmatina praabhvtiitynvyH| 'AkrAmati' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'hariNAdhipaH' siMho'pIti, upalakSaNAd vyaaghraadihiNsrjiivH| kaM karmatApannam? te-tava 'kramayugAcalasaMzritaM' caraNadvayarUpaparvatamAzritaM, puruSamiti shessH| kiMbhUtam? 'kramagataM' siMhasya caraNAgre praaptm| kathaMbhUtaH hariNAdhipaH? 'baddhakramaH' shRngkhlitpaadH| punaH kiMviziSTo hariNAdhipaH? 'bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktaH', (asya) arthaH samAsAdeva, ( sa caivaM) bhinna-vidAritaH sa cAsau ibho-hastI bhinnebhaH, tasya kumbhau bhinnebhakumbhau, phalAnIva phalAni, muktAzca tAni phalAni ca muktAphalAni, zoNitena-rUdhireNa aktAni-kharaNTitAnizoNitAktAni, tAni ca tAni muktAphalAni ca zoNitAktamuktAphalAni, ujjvalAni-zuklAni ca tAni zoNitAktamuktAphalAni ca ujjvalazoNitAktamuktAphalAni, bhinnebhakumbhebhyo galanti ca tAni ujjvalazoNitAktamuktAphalAni ca bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktamuktAphalAni, teSAM prakara:samUhastena bhUSitaH-zobhAvAn kRtaH bhUme go yena sH| baddhAH kramA yasya sa bddhkrmH| (krame gataH) krmgtstm| hariNAnAM adhipaH hrinnaadhipH| kramayoyugaM kramayugaM, acala iva acalaH, kramayugaM sa cAsau acalazca kramayugAcalaH, taM saMzritaH kramayugAcalasaMzritaH taM tathA / / iti kAvyArtha: / / 35 / / artha - bheTelA hAthInA kuMbhasthaLathI paDatA, ujjavaLa ane rudhirathI kharaDAyelA motInA samUha vaDe pRthvInA bhAgane zobhAvanAra (tathA) phALa bharavA nA 54 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // mATe taiyAra karelA pagavALo evo siMha paNa potAnI eka ja) phALamAM Ave tevA ApanA caraNAcalAzrita (sevaka) ne mArI zakato nathI. atha vahnibhayanAzamAha - kalpAntakAlapavanoddhatavahnikalpaM dAvAnalaM jvlitmujjvlmutsphulinggm| vizvaM jighatsumiva sammukhamApatantaM tvannAmakIrtanajalaM zamayatyazeSam // 36 // daNDAnvayaH- kalpAntakAlapavanoddhatavahnikalpam jvalitam ujjvalam utsphuliGgam vizvam jighatsum iva sanmukham Apatantam azeSam dAvAnalam tvannAmakIrtanajalam zamayati / he jinendra ! tvannAmakIrtanajalaM dAvAnalaM shmytiitynvyH| zamayati' vidhyApayati iti kriyaapdm| kiM kartR? 'tvannAmakIrtanajalaM' bhavadabhidhAnasya yat kIrtanaMstavanaM tallakSaNaM jlN-paaniiym| kaM karmatApannam? 'daavaanlm'| 'davo dAvo vanavahniH (abhi. kA. 4, zlo. 167) iti hemasUrayaH, vanapadasannidhAnAdutkadatyaM dhvanyate, tadeva spaSTayati-kIdRzaM dAvAnalaM? 'kalpAntakAlapavanoddhatavahnikalpaM' kalpAntakAlasya yaH pavano-vAyustena uddhato-durvAro yaH vahniH-agnistasya kalpaH-AcAro yasya, tattulyamityarthaH, nAtra ISannyUnArthe kalpapratyayaH, tathA satI utktttaabhnggaat| punaH kIdRzaM dAvAnalam? 'jvalitaM' pradIpyamAnaMpravarddhamAnAvasthaM, na prazAmyantamiti bhaavH| punaH kIdRzam? 'ujjvalaM' vikaasitN-prsrmaaptm| 'ujjvalastu vikAzini, zRGgAre vizade dIpte' ityanekArthaH (zlo. 1226-1227), 'ujjvalaM raktam' iti kaushlyaam| punaH kiMviziSTarUpam? 'utsphuliGgaM' vahnikaNaiH prblm| ivotpreksste| punaH kIdRzam? vizvaM jighatsumiva' jgdbhkssitumutsukmiv| kiM kurvantam? sammukhaM yathA (syAt) tathA ApatantaM-Agacchantam, atra yadyapi Apatantamityanena sammukhatva kA 55 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // muktArthaM tathApi sammukhapadasannidhAnAt ApatantaM-zIghramAgacchantamityevaM vyAkhyeyam, anyathA paunrukttvaat| punaH kIdRzam? 'azeSa' sarvam / / ____ atha samAsA :- kalpazcAsau antazca kalpAntaH, sa cAsau kAlazca kalpAntakAlaH, tasya pavanena uddhataH sa cAsau vahnizca tasya kalpa-AcAro yasya sa tathA tm| dAvazcAsau analazca dAvAnalastam (tt)| urdhvaM sphuliGgA yasya sa tm| jighatsumityatra attumicchati-jighatsati iti jightsustm| addhAto: 'ghaslRsanAtanIghaJcali' (a. 4, pA. 4, sU. 17) iti siddhahaimasUtrAt ghas Adezo, 'ghasR adane' dhaaturvaa| tava nAma tvannAma, tvannAmnaH kIrtanaM tvannAmakIrtanaM, tacca tajjalamiva tvnnaamkiirtnjlm| zamayatItyatra 'zamo'darzane' (a. 4, pA. 2, sU. 28) haimasUtrAt hrasvaH / na vidyate zeSaM yasya sa azeSastam / / iti kaavyaarthH|| 36 / / artha - pralayakALanA vAyuvaDe uddhata thayelA, anijevA jAjvalyamAna UMcI vALAvALA, uDatA taNakhAvALA, AkhA jagatane jANe gaLI javAnI IcchAvALA, sanmukha AvatA evA, (tathA vajAgni - vIjaLI vagere) samasta prakAranA dAvAnaLane ApanA nAmarUpI kIrtana jaLa zamAve che. * * * atha sarpabhayanAzamAha - raktakSaNaM samadakokilakaNThanIlaM krodhoddhataM phaNinamutphaNamApatantam / AkrAmati kramayugena nirastazaGka stvannAmanAgadamanI hRdi yasya puMsaH // 37 // daNDAnvayaH- yasya puMsaH hRdi tvannAmanAgadamanI raktakSaNam samadakokilakaNThanIlam krodhoddhatam utphaNam Apatantam phaNinam nirastazaGkaH kramayugena aakraamti| he muninAtha ! jinendra ! yasya puMsaH hRdi tvannAmanAgadamanI bhvtiitynvyH| 'bhavati' iti kriyaapdm| kA karcI? 'tvnaamnaagdmnii'| bhavato yadabhi (dhAnaM mA 56 | - Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // tadeva nAgadamanI-sarpadamanakAriNI yasya janasya hRdi hRdaye vartate sa) phaNinaM kramayugena aakraamti-praabhvtiitynvyH| 'AkrAmati' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'saH' purussH| kaM karmatApannam? 'phaNinaM' srpm| phaNinamityuktyA atibhISaNatA suucitaa| tAmevAha - 'raktekSaNaM' aarktlocnm| punaH kiMviziSTam? 'samadakokilakaNThanIlaM' madena-smayena yukto yaH kokilaH-pikastasya knntthvnniilN-shyaamm| punaH kiMviziSTam? 'krodhoddhataM' kopdurdhrm| punaH kiM.? 'utphaNaM' ut-UrdhvaM phnnaadhaarinnm| kiM kurvantam? 'ApatantaM' shiighrmaagcchntm| kena AkrAmati? 'kramayugena' padayugalena / bhayaM vinA padbhyAM saMghaTTate ityrthH| kIdRzaH sa puruSaH? 'nirastazaGkaH' sarvathA bhyvrjitH||| atha samAsA :- rakte IkSaNe yasya sa tm| madena saha vartate yaH sa samadaH, sa cAsau kokilazca samadakokilaH, tasya kaNThastadvannIlaH samadakokilakaNThanIlaH tm| krodhena uddhataH krodhoddhataH tm| phaNA asyAstIti phaNI tm| ut-UrdhvaM phaNA yasya sa utphaNaH tm| kramayoryugaM kramayugaM ten| nirastA zaGkA yasya sa nirastazaGkaH / tava nAma tvannAma, nAgA damyante yayA sA nAgadamanI, tvannAmaiva nAgadamanI tvnnaamnaagdmnii|| iti kAvyArthaH / / 37 / / artha - je puruSanA hRdayane viSe ApanA nAmarUpI nAgadamanI rahelI che te puruSa, rakta netravALA madonmatta koyalanA kaMTha jevA zyAmavarNavALA krodhathI uddhata thayelA UMcI phaNAvALA (ane) sanmukha AvatA evA sarpane zaMkArahita thayelo potAnA banne paga vaDe AkramaNa kare (sparze) che. athAtyantaghorattvena yadabhayanA kAlAvogATa - bhayanAzaM kAvyadvayenAha - valgatturaGgagajagarjitabhImanAda mAjau balaM balavatAmapi bhptiinaam| udyaddivAkaramayUkhazikhApaviddhaM tvatkIrtanAt tama ivAzu bhidAmupaiti // 38 // kA 57 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // daNDAnvaya :- Ajau valgatturaGgagajagarjitabhImanAdam balavatAm api bhUpatInAm balam tvatkIrtanAt udyaddivAkaramayUkhazikhApaviddham tama iva Azu bhidAm upaiti / he jinendra ! Ajau-saGgrAme tvatkIrtanAt bhUpatInAM balaM Azu-zIghraM bhidAM upaitiitynvyH| 'upaiti' prApnoti iti kriyaapdm| kiM kartR? 'balaM' sainym| kAM karmatApannAm? "bhidAM' vinaashm| (katham?) 'Azu' shiighrm| balaM keSAm? 'bhUpatInAM' raajnyaam| kasmAt? 'tvatkIrtanAt' tava stvnaat| kasmin? 'Ajau' snggraame| kathaMbhUtAnAM bhUpatInAm? 'balavatAM' ojsvinaam| kIdRzaM balam? 'valgatturaGgagajagarjitabhImanAdaM' valganto-milanto ye turaGga-azvA gajAhastinasteSAM garjitAni taiImo-raudro nAdaH-zabdo yatra tt| ivopmiiyte| kimiva? tama iv| yathA tamaH- andhakAraM bhidAM upaiti| kiM viziSTaM tamaH? 'udyaddivAkaramayUkhazikhApaviddhaM' udyan-udayaM prApnuvan yaH divAkaraH-sUryastasya mayUkhA :-kiraNAH teSAM zikhA-agrANi taabhirpviddhN-praahtm|| atha samAsA :- turaGgAzca gajAzca turaGgagajaM, senAGgatvAdekavadbhAvaH, valgacca tat turaGgagajaM ca valgatturaGgagajaM, tasya garjitAni valgatturaGgagajagarjitAni, taiH bhImo nAdo yatra tt| balaM yeSAM te blvntstessaam| bhuvaH patayo bhuuptystessaam| udyaMzcAsau divAkarazca udyaddivAkaraH, tasya mayUkhA udyaddivAkaramayUkhAH, teSAM zikhAstAbhiH apaviddhaM udyddivaakrmyuukhshikhaapviddhm| tava kIrtanaM tvatkIrtanaM tasmAt / / iti kAvyArthaH / / 38 // artha :- yuddhane viSe ghoratA ghomovANu, thImonA 25 (tathA) yoddhAonA bhayaMkara nAdavALuM, baLavAna evA paNa rAjAonuM sainya, ApanuM nAma grahaNa karavAthI ja udaya pAmatA sUryanA kiraNonA agrabhAga vaDe vIMdhAyelA aMdhakAranI jema zIdhra paNe nAza pAme che. kiJca - kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAha vegaavtaartrnnaaturyodhbhiime| yuddhe jayaM vijitadurjayajeyapakSAstvatpAdapaGkajavanAzrayiNo labhante // 39 // kA 58 | Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / daNDAnvaya :- kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAha-vegAvatArataraNAturayodhabhIme yuddhe vijitadurjayajeyapakSAH tvatpAdapaGkajavanAyiNaH jayam lbhnte| he jinendra! puruSA yuddhe jayaM labhante itynvyH| 'labhante' iti kriyaapdm| ke kartAraH? 'puruSAH' itydhyaahaarH| kaM karmatApanaM? "jayaM' srvto'bhyudym| kIdRzAH puruSAH? 'tvatpAdapaGkajavanAzrayiNa H' tava crnnsvruupkmlvnaashr-ybhaajH| kamalavanAzrayAt atyantasaukumAryakhyApanena lIlayaiva jypraaptiritytishyaalngkaarH| punaH kIdRzAH puruSAH? 'vijitadurjayajeyapakSAH' praabhuutdurddhrvairismuuhaaH| kasmin? 'yuddh'| kIdRze? 'kuntaagrbhinngjshonnitvaarivaahvegaavtaartrnnaaturyodhbhiime'| asyArthaH samAsAdeva, sa caivam-kuntA-bhallAsteSAM agrANi tairbhinnA - vidAritA ye gajAsteSAM zoNitAni-rudhirANi tAnyeva vArINijalAni teSAM vAhAH - pravAhAsteSu vegena avatAra-uttaraNaM tasmAt taraNaM-plavanaM tairAturA-vyAkulA ye yodhAH-subhaTAstairbhImaM tasmin, tathA jetuM yogyA jeyAsteSAM pakSA jeyapakSAH, dur - duHkhena jIyante iti durjayAste ca te jeyapakSAzca durjayajeyapakSAH, vijitA durjayajeyapakSA yaiste vijitdurjyjeypkssaaH| atra 'kSayyajayyau' (a. 4, pA. 3, sU. 90) iti haimasUtrAt jayya iti syAdevaM na cintyaM , jetuM zakyo jayyaH zatruriti zakyArthaviSayatvAt tasya, atra tu jetuM azakyAnAmapi pakSANAM vijayasya vAcyatvAt ata eva durjaya iti vizeSaNaM yuktamiti na tathA / / ____ atha samAsA :- tava pAdau tvatpAdau, paGkAjjAyanta iti paGkajAni, teSAM vanaM-paGkajavanaM, tvatpAdAveva paGkajavanaM tvatpAdapaGkajavanaM, tat Azrayante ityevaMzIlAH tvtpaadpngkjvnaashryinnH|| iti kaavyaarthH|| 39 / / artha - bhAlAnA agrabhAgavaDe bhedAyelA hAthInA rUdhirarUpI jaLapravAhamAM zIdhrapaNe praveza karIne taravAmAM Atura thayelA yoddhAothI bhayaMkara evA yuddhane viSe laDAimAM na jItI zakAya tevA zatruone jItI laine paNa ApanA caraNakamaLanA vanano Azraya karanArA manuSyo jIta ja meLave che. nd * kA 59 | Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / samudrabhayanAzamAha - ambhonidhau kssubhitbhiissnnnkrckrpaatthiinpiitthbhydolbnnvaaddvaagnau| raGgattaraGgazikharasthitayAnapAtrAstrAsaM vihAya bhavataH smaraNAd vrajanti // 40 // daNDAnvaya :- kSubhitabhISaNanakracakrapAThInapIThabhayadolbaNavADavAgnau ambhonidhau raGgattaraGgazikharasthitayAnapAtrAH bhavataH smaraNAt trAsam vihAya vrajanti / he jinendra ! janA bhavataH smaraNAt vrajanti-yAnti itynvyH| 'yAnti' iti kriyaapdm| ke kartAraH? 'janAH' / kiM karmatApannam? 'svasthAnam' iti shessH| kasmAt? 'bhavataH smaraNAt' manasi cintnaat| kiM kRtvA? 'trAsaM vihAya' (AkasmikaM bhayaM) prityjy| kIdRzA janAH? ambhonidhau-samudre raGgantaHsarvatazcalanto ye taraGgAH-kallolAsteSAM zikharANi-agrANi teSu sthitAni yAnapAtrANi-pravahaNAni yeSAM te| kIdRze ambhonidhau? 'kssubhitbhiissnnnkrckrpaatthiinpiitthbhydolbnnvaaddvaagnau'| arthastu samAsAdeva, sa caivam-nakrANAM-jalacarANAM cakrANi-samUhA nakracakrANi, pAThInAzca pIThAzca matsyabhedau pAThInapIThAH, bhayaM datte iti bhayadaH, sa cAsau ulbaNa:-prakaTazca bhayadolbaNaH vizeSaNasamAsaH, bhayadolbaNazcAsau vADavAgniH-vaDavAnalazca bhayadolbaNavADavAgniH, bhISaNAni-raudrANi ca tAni nakracakrANi ca bhISaNanakracakrANi, bhISaNanakracakrANi ca pAThInapIThAzca bhayadolbaNavADavAgnizca bhISaNanakracakrapAThInapIThabhayadolbaNavADavAgnayaH, kSubhitA:-kSobhaM gatA bhISaNanakracakrapAThInapIThabhayadolbaNavADavAgnayo yatra sa tathA tasmin / ambhasAM nidhirmbhonidhistsmin| raGgetyAdisamAsaH prAguktaH eva / / iti kaavyaarthH||40|| artha - bhayaMkara magaramacchonA ToLAvALA, pAThIna-pITha nAmanA mAchalA vALA ane bhayaMkara AkarA vaDavAnala agnivALA tathA khaLabhaLelA evA samudramAM uchaLatA kallolanA zikhare caDhI jatAM vahANavALA loko ApanA smaraNathI (759 prasana1) trAsa vinA yAtyA ya che. nA 60 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // atha rogabhayabhedamAha - udbhUtabhISaNajalodarabhArabhugnAH zocyAM dshaamupgtaashcyutjiivitaashaaH| tvatpAdapaGkajarajo'mRtadigdhadehA mA bhavanti mkrdhvjtulyruupaaH||41|| daNDAnvaya :- udbhUtabhISaNajalodarabhArabhugnAH zocyAm dazAm upagatAH cyutajIvitAzAH mAH tvatpAdapaGkajarajomRtadigdhadehAH makaradhvajatulyarupAH bhvnti| he jinendra ! mA makaradhvajatulyarUpA bhavanti itynvyH| 'bhavanti' iti kriyaapdm| ke kartAraH? 'mAH' mnussyaaH| kiMviziSTAH? 'makaradhvajatulyarUpAH' kndrpsdRshaakaaraaH| punaH kiMviziSTAH? 'udbhUtabhISaNajalodarabhArabhugnAH' udbhUtaH-prAdurbhUto bhISaNo-raudro yo jalodaro-rogavizeSaH tasya bhAreNasaMghaTTena bhugnaaH-vkraaH| punaH kiM.? "zocyAM' zokayogyAM 'dazAM' avasthA 'upagatAH' praaptaaH| punaH kiM.? 'cyuta0' cyutA-galitA jIvitasya-AyuSa AzA-abhilASo yeSAM te tthaaruupaaH| punaH kiMviziSTarUpAH? 'tvatpAdapaGkajarajo'mRtadigdhadehAH' tava crnnkmlrennuliptgaatraaH|| atha samAsA :- bhISaNaM ca jalodaraM ca bhISaNajalodaraM, jalabhRtaM udaraM jalodaraM, udbhUtaM cAsau bhISaNajalodaraM ca udbhUtabhISaNajalodaraM, tasya bhAreNa bhugnA udbhuutbhiissnnjlodrbhaarbhugnaaH| zocituM yogyA zocyA taam| cyutA jIvitasya AzA yeSAM te tthaa| tava pAdau tvatpAdau, tvatpAdAveva paGkaje tvatpAdapaGkaje, tayo rajaH tvatpAdapaGkajarajaH, tadeva amRtaM tvatpAdapaGkajarajo'mRtaM, tena digdho deho yeSAM te tthaa| makaro dhvaje yasya sa makaradhvajaH, makaradhvajena tulyaM rUpaM yeSAM te tathA / / iti kAvyArthaH / / 41 / / artha - pragaTelA bhayaMkara jalodara roganA bhArathI vaLI gayelA dayA upaje. evI dazAne pAmelA, (ane) jIvavAnI AzA vagaranA loko ApanA caraNa kamaLanI dhULarUpI amRtathI lepAyelA zarIravALA thAya che tyAre) kAmadeva jevA rUpALA thAya che. nA 61 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // atha bandhabhayanAzamAha - ApAdakaNThamuruzrRGkhalaveSTitAGgA gADhaM bRhnnigddkottinighRssttjnggaaH| tvannAmamantramanizaM mamujAH smarantaH sadyaH svayaM vigatabandhabhayA bhavanti // 42 // daNDAnvaya :- ApAdakaNTham uruzRGkhalaveSTitAGgAH gADham bRhannigaDakoTinighRSTajavAH manujAH anizam tvannAmamantram smarantaH sadyaH svayam vigatabandhabhayAH bhvnti| he jinendra ! manujA vigatabandhabhayA bhavanti iti kriyaasnnttngkH| 'bhavanti' iti kriyaapdm| ke kartAraH? 'manujAH' maanvaaH| kIdRzAH? 'vigatabandhabhayAH' rodhaadikssttbhiitivrjitaaH| katham? 'sadyaH' shiighrm| kena? 'svayaM' AtmanA, na tu prpryogenn| kiM kurvantaH? anizaM-sadA tvannAmamantraM smrntHdhyaayntH| punaH kIdRzAH? 'ApAdakaNThamuruzRGkhalaveSTitAGgAH' ApAdakaNThaM caraNagalapradezaM yAvat urU:-mahAn yaH zRGkhalo-loharajjustena niyntritshriiraaH| punaH kIdRzAH? 'gADhaM bRhannigaDakoTinighRSTajaGghAH' gADhaM-atyantaM bRhat-gururyo nigaDo - lokaprasiddhaH pAdapAzastasya koTiH- agaM tena sNghttttitjngghaadeshaaH| atha samAsA :- pAdau ca kaNThazca pAdakaNThaM, prANyaGgatvAdekavadbhAvaH, pAdakaNThaM maryAdIkRtya iti ApAdakaNThaM, vibhaktyarthe avyyiibhaavH| uruzcAsau zRGkhalazca uruzRGkhalaH, tena veSTitaM aGgaM yeSAM te tathA, bRhaccAsau nigaDazca bRhannigaDaH, tasya koTiH, tayA nighRSTe jo yeSAM te tthaa| tava nAma tvannAma, mantra iva mantraH, tvannAma cAsau mantrazca tvnnaammntrstm| bandhasya bhayaM bandhabhayaM, vigataM bandhabhayaM yeSAM te tthaa| ApAdakaNThamityatrAvyayIbhAve'pi 'ADAvadhau' (siddha. a. 2, pA. 2, sU. 70) iti paJcamI, tasyAzca na amAdeza iti tena kriyAvizeSaNatvAd dvitiiyaa| iti kaavyaarthH||42|| artha - pagathI AraMbhIne kaMTha sudhI moTI sAMkaLothI vIMTAyelA zarIravALA (tathA) atyaMta moTI beDInA agrabhAga vaDe ghasAtI jaMghAvALA manuSyo nirantara nA 62 mA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // ApanA nAmarUpa matranuM smaraNa karatAM evA tatkALa potAnI meLe ja bandhananA bhayathI rahita thAya che. (bandhano tUTI jAya che.) * * * atha yugapadaSTabhayanAzena stuvannAha - __ mattadvipendra-mRgarAja-davAnalA-hi snggraam-vaaridhi-mhodr-bndhnotthm| tasyAzu nAzamupayAti bhayaM bhiyeva yastAvakaM stavamimaM mtimaandhiite||43|| daNDAnvaya:- yaH matimAn tAvakam imam stavam adhIte tasya mattadvIpendramRgarAjadavAnala-ahisaGgrAmavAridhimahodarabandhanotyam bhayam bhIyA iva Azu nAzam upyaati|| he jinendra ! yaH matimAn imaM pratyakSaM tAvakaM stavaM adhIte-paThati itynvyH| 'adhIte' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'yaH' matirasyAstIti "mtimaan| kaM karmatApannam ? 'imaM stavaM' stotrm| ___yattadornityAbhisambandhAt tasya puruSasya Azu-zIghraM bhayaM nAzaM upyaatipraapnoti| 'upayAti' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'bhym'| kiM karmatApannam? 'naashm'| ivotprekSyate (kssnne?)| 'bhiyA iva' bhItyA iv| bhayasyApi bhItirjAyate tena aSTadhA bhayaM tasya na syAditi bhaavH| kIdRzaM bhayam? 'mattadvipendramRgarAjadavAnalAhisaGgrAmavAridhimahodarabandhanotthaM' matto-madavAn dvipendro-hastI mRgarAjaH-siMhaH dAvAnalo-dAvAgniH ahiH-sarpaH saGgrAmo-raNaH vAridhiHsamudraH mahodaraM-jalodararogaH bandhanaM rodhaH, tebhyo jAtam / / atha samAsA :- dvipAnAM indro-dvipendraH, mattazcAsau dvipendrazca mattadvipendraH, mRgANAM rAjA mRgarAjaH, mahacca tat udaraM ca mahodaraM, bAhulakAt samAsaH, mattadvipendrazca mRgarAjazca davAnalazca ahizca saTTAmazca vAridhizca mahodaraM ca bandhanaM ca mattadvipendramRgarAjadavAnalAhisaGgrAmavAridhimahodarabandhanAni, tebhya uttiSThate iti matta0, etadupalakSaNAt sarvamapi bhayaM yaati|| iti kaavyaarthH||43 / / kA 63 | Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / artha - je buddhizALI ApanuM A stavana bhaNe che tenA madonmatta hAthI-siMhavaan-s-yuddh-smudr-442 (mane) baMdhana (bhA // 6) thI utpanna thayevo bhaya jANe poteja bhaya pAmyo hoya tema ekadama nAza pAme che. atha kaviH svanAmasUcApUrvaM stotramAhAtmyasarvasvamAha - stotrasrajaM tava jinendra ! guNairnibaddhAM bhaktyA mayA ruciravarNavicitrapuSpAm / dhatte jano ya iha kaNThagatAmajasraM taM 'mAnatuGga'mavazA samupaiti lakSmIH // 44 // daNDAnvaya:- jinendra ! bhaktyA mayA guNaiH nibaddhAm ruciravarNavicitrapuSpAm tava stotrasrajam iha yaH janaH ajastram kaNThagatAm dhatte tam mAnatuGgam avazA lakSmIH smupaiti|| he jinendra ! taM puruSaM avazA-zIghraM lakSmIH smupaiti| saM-samyakprakAreNa upaiti-vyaappotiityrthH| 'samupaiti' iti kriyaapdm| kA karjI ? 'lakSmIH ' / kaM karmatApannam? 'taM purussm'| katham? 'avazA' zIghrArthe avyayam, yadvA kIdRzI lakSmIH ? 'avshaa'vyaahRtcittaa| kIdRzaM tam? "mAnatuGga' mAnena-jJAnena bahumAnena vA tuGga-prauDham / tacchabdo ycchbdmpeksste| taM kam? yaH puruSa iha loke tava stotrasrajaM ajasraM kaNThagatAM dhtte-bibhrti| 'dhatte' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'yaH purussH'| kAM karmatApannAm? 'stotrasrajaM' stavanalakSaNAM maalaam| kIdRzIm? 'kaNThe gatAM' praaptaam| katham ? 'ajasraM' nirantaram / kasya ? 'tava' arthAdetAM prstutaam| kIdRzIm? 'guNaiH' jJAnaudAryAdibhirbhaktyA mayA-kavinA nibaddhAm, anyA'pi yA srak bhavati sA guNaiH- davarakairbaddhA bhavati, tAM kaNThe dadhAnaH pumAn lakSmyA - kamalayA zobhayA vA AzrIyate / punaH kiM. stotrasrajam? 'ruciravarNavicitrapuSpAM' rucirA-manoharA ye varNA-akSarANi ta eva vicitrANi nAnAprakArANi puSpANi-kusumAni yasyAM sA iti vyAkhyeyam / / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / atha samAsA :- stotrameva srak stotrasrak tAm / rucirAzca te varNAzca ruciravarNAH, ta eva vicitrANi puSpANi yasyAM sA tAm / kaNThe gatAM kaNThagatA tAm / mAnena tuGgo mAnatuGgastam / atra kAvye mAnatuGga iti kvinaamkhyaatiH| tathA lakSmIritipadaM maGgalArthamupanyastaM cakrezvarIbIjaM ca pratipadaM saMdarbhitam, anyaccAtra stotre kAvyeSvavyayabAhulyaM zAstrAdhyetRNAmavyayapratiphtyarthamiti jayati yugAdiprabhuH / / sUriH zrI vijayaprabhaprabhumukhAdezAcchizUnAM hitoddezAd vRttimimAM vyadhatta vidhinA zrImeghanAmA kaviH / ziSyaH zrIsudhiyAM kRpAdivijayAkhyAnAmamuSyAM punaryad dRbdhaM tadiha prasAdasadanaiH zodhyaM vizuddhAzayaiH ||||-shaarduul. // iti zrI bhaktAmarastavarAjavRttiH sampUrNA // zrIrastu // sakalabhaTTArakaziromaNibhaTTAraka zrI zrI zrI zrI zrI 108 zrIvijayaprabhasUrIzvara-caraNa-kamalasevakamahopAdhyAyazrImeghavijayagaNibhirviraciteti shreyH| zlokasaGkhyA granthAgraM 1000 / / sakalabhaTTArakaziromaNibhaTTAraka zrI 5 zrIvijayadevasUrIzvaracaraNakamalasevakamahopAdhyAyanayavijayagaNitacchiSya paM. hastivijayagaNitacchiSya paM0 rUpavijayagaNitacchiSyamunikastUravijayalikhitA / / saMvat 1782 varSe vaizAkha zudi 3 dine shnivaasre| zubhaM bhavatu zrIjagavallabhaprasAdAt, likhitaM nAgorIsarAmadhye / / artha - he jinezvara ! bhaktithI mArAvaDe (mAnatuMgasUrivaDe) pUrve kahelA jJAnAdiguNothI gUMthelI (tathA) manohara akArAdika akSaro rUpI vicitra puSpovALI (A) ApanI stotrarUpa mALAne A jagatamAM je manuSya niraMtara kaMThamAM rAkhelI dhAraNa kare che te cittanI unnativALA puruSane (athavA) mAnatuMgasUrine potAnI meLe lakSmI prApta thAya che. nA 65 kA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - zrIkanakakuzalagaNiviracitA ||bhktaamrstotrvRttiH|| zrIRSabhanAthAya namaH / zrIsarasvatyai namaH / / praNamya paramAnanda-dAyakaM paramezvaram / vRttiM bhaktAmarasyAhaM, kurve bAlahitaiSiNIm // 1 // bhaktAmara0 yaH saMstuta0 ityanayorvyAkhyA-kileti stye| taM prathama jinendraM ahamapi stoSye itynvyH| rAgAdInAM jetRtvAjjinAH-sAmAnyakevalinasteSAmindraH-tIrthakarastaM ahamiti-mAnatuGgAcAryaH kaviH stoSyestavanaM vidhaasye| na kevalaM surendrA eva stuvantaH, kintvahamapItyapekSayA apizabdo jnyeyH| jinAnAmindro jinendraH taM 'ttpurussH'| jinendra kiMlakSaNam? 'prathamam' Adyam, RssbhmityrthH| punaH kiMlakSaNaM taM tamiti ycchbdaapekssm| taM kam? 'yaH suralokanAthaiH sNstutH'| 'saMstutaH' iti kriyaapdm| kaiH kartRbhiH? 'suralokanAthaiH' surANAM lokAH suralokAH 'tatpuruSaH', suralokAnAM nAthAH suralokanAthAH taiH 'tatpuruSaH' devanivAsa(?) prabhubhiH, indrerityrthH| 'saMstutaH' samyagbhaktibahumAnapuraHsaraM bhagavadatizAyiguNaparijJAnapUrvakaM vA stuto-vnditH| suralokanAthaiH kilakSaNaiH? 'udbhUtabuddhipaTubhiH' udbhUtA-prakaTitA yA buddhiH-matistayA paTavodakSAH taiH| udbhUtA cAsau buddhizca udbhUtabuddhiH 'karmadhArayaH', udbhUtabuddhyA paTavaH udbhUtabuddhipaTavaH taiH 'ttpurussH'| kutaH IdRzaiH? "sakalavAGmayatattvabodhAt' sakalaM-samastaM yad vAGmayaM-zAstraM tasya tattvaM-paramArthastasya bodho-jJAnaM tsmaat| vAcA nivRttaM vAGmayaM 'tatpuruSaH', kA 66 kA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // sakalaM ca tad vAGmayaM ca sakalavAGmayaM 'karmadhArayaH', sakalavAGmayasya tattvaM sakalavAGmayatattvaM tatpuruSaH', sakalavAGmayatattvasya bodhaH sakalavAGmayatattvabodhastasmAt 'tatpuruSaH', srvshaastraavgmaadityrthH| kaiH kRtvA saMstutaH? 'stotraiH' stvnaiH| kiMlakSaNaiH stotraiH? 'jagatritayacittaharaiH' jagatAM-bhuvanAnAM tritayaM svarga-martya-pAtAlalakSaNaM tasya cittAnimanAMsi tAni haranti-raJjayantIti tAni taiH| jagatAM tritayaM jagatritayaM 'tatpuruSaH', jagatritayasya cittAni jagatritayacittAni "tatpuruSaH', jagatritayacittAni harantIti jagatritayacittaharANi taiH 'tatpuruSaH', jgtrityjntumnaavrjkaiH| ata eva 'udAraiH' mhaatherudbhttairvaa| kiM kRtvA stoSye? 'praNamya' prakarSeNa ntvaa| praNamanaM pUrvaM prnnmy| katham? 'samyag' bhaktibahumAnayuktaM guNAvabodhasahitaM vaa| kiM karmatApannam? "jinapAdayugaM' jinasya-prathamatIrthakRtaH pAdau-caraNau tyoryugN-yugmm| jinasya pAdau jinapAdau 'tatpuruSaH', jinapAdayoryugaM jinapAdayugaM tat 'ttpurussH'| jinapAdayugaM kiMlakSaNam? 'Alambanam' aadhaarm| keSAm? 'janAnAM' lokaanaam| janAnAM kiM kurvatAm? 'patatAM' buddtaam| kasmin? 'bhavajale' bhavaH-saMsAra H sa eva jalam-udakaM tsmin| bhava eva jalaM bhavajalaM tasmin 'krmdhaaryH'| kasmin kAle jinapAdayugamAlambanaM? "yugAdau' avsrpinniitRtiiyaarkpryntkaale| yugasyAdiryugAdiH 'tatpuruSaH' tasmin yugaadau| jinapAdayugaM kIdRzam? 'uddyotakaM' uddIpakam-uddyotakArakam / kAsAm? 'bhaktAmarapraNatamaulimaNiprabhANAM' bhaktA-bhaktimanto ye amarAdevAsteSAM praNatA-namrA ye maulayaH-ziromukuTAni teSAM teSu (vA) maNayoratnAni indranIlAdIni teSAM prbhaa-diiptystaasaam| bhaktAzca te amarAzca bhaktAmarAH 'karmadhArayaH', praNatAzca te maulayazca praNatamaulayaH 'karmadhArayaH', bhaktAmarANAM praNatamaulayaH bhaktAmarapraNatamaulayaH 'tatpuruSaH', kA 67 | Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // bhaktAmarapraNatamaulInAM maNayaH bhaktAmarapraNatamaulimaNayaH 'tatpuruSaH', bhaktAmarapraNatamaulimaNInAM prabhA bhaktAmarapraNatamaulimaNiprabhAH tAsAM tatpuruSaH', bhagavatpAdayugalasyAtidIptatvAt tAsAmapi prkaashkmityrthH| punaH kiMlakSaNaM jinapAdayugam? 'dalitapApatamovitAnaM' dalitaM-kSiptaM pApameva-kilbiSameva tamovitAnam-andhakArajAlaM yena tt| tamaso vitAnaM tamovitAnaM "tatpuruSaH', pApameva tamovitAnaM pApatamovitAnaM 'karmadhArayaH', dalitaM pApatamovitAnaM yena tat (tad) 'bahuvrIhiH' / iti prathamadvitIyavRttArthaH / / 1-2 / / * * * atha kaviH svauddhatyaparihArArthamAha - buddhyetyAdi vyAkhyA - he 'vibudhArcitapAdapITha !' he devapUjitacaraNAsana ! / pAdayoH pIThaM pAdapIThaM 'tatpuruSaH', vibudhairarcitaM vibudhA0 'tatpuruSaH', vibudhArcitaM pAdapIThaM yasya sa vibudhArcitapAdapIThaH 'bahuvrIhiH', tasya sambodhanaM he vibudhArcitapAdapITha ! / ahaM vigatatrapo'smi itynvyH| 'asmi' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'ahm'| ahaM kIdRzaH? "vigatatrapaH' nirljjH| vigatA trapA yasmAt saH 'bhuvriihiH'| yato'haM kIdRzaH? 'samudyatamatiH' sjjiibhuutbuddhiH| samudyatA matiryasya saH 'bhuvriihiH'| kiM kartum? 'stotuM' notum| katham? "vinA' Rte| kayA? 'buddhyA' shemussyaa| uktArthasamarthanArthamarthAntaranyAsamAha-ko'nyo janaH sahasA indubimbaM grahItuM icchati? api tu na kshcidevetynvyH| 'icchati' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'janaH' lokH| 'icchati' vaanychti| janaH punaH kiMbhUtaH? 'kH'| punaH kiMlakSaNo janaH? 'anyaH' aprH| kiM kartum? 'grahItum' aadaatum| kiM karmatApannam? 'indubimbaM' cndrmnnddlm| indorbimbaM indubimbaM (tat) 'ttpurussH'| katham? 'sahasA' kA 68 | - Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // jhaTiti / indubimbaM kiMbhUtam ? 'jalasaMsthitam' udkmdhysthitm| jale saMsthitaM jalasaMsthitaM (tat) 'tatpuruSaH ' / kiM kRtvA ? 'vihAya' tyaktvA / kaM karmatApannam ? bAlamajJaM zizum / ko'rthaH ? rAtrau jalapratibimbitaM candramaNDalaM bAlo yathA AdAtumudyato bhavati, tathA'hamapi buddhivikalaH san tvAM stotuM samudyato'smi / iti tRtIyavRttArthaH // 3 // *** kuto vigatalajja ityAha - vaktumityAdi vyAkhyA he 'guNasamudra !' he guNaratnAkara ! / guNAnAM samudro guNasamudraH tasya sambodhane he guNasamudra ! 'tatpuruSaH / te guNAn vaktuM kaH kSamo'sti? kartraktiH, api tu na ko'pi / yatrAnyakriyApadaM na zrUyate tatrAsti bhavatItyAdi puraH prayujyata iti nyaayaadtraastiityucyte| 'asti' iti kriyaapdm| kaH kartA ? / 'kaH' janaH / kiMlakSaNaH ? 'kSamaH ' samarthaH / kiM kartum ? 'vaktuM' bhASitum / kAn karmatApannAn ? 'guNAn' jJAnadarzanacAritrAdIn / kasya? 'te' tv| guNAn kathaMbhUtAn ? 'zazAGkakAntAn' cndrvdujjvlaan| zazo'Gke yasya zazAGkaH 'bahuvrIhiH ', zazAGkavat kAntAH zazAGkakAntAstAn 'tatpuruSaH / kaH kidRzo'pi ? 'suragurupratimo'pi' bRhaspatitulyo'pi / surANAM guruH suraguruH 'tatpuruSaH', suraguroH pratimaH suragurupratimaH 'tatpuruSaH ' / kayA ? 'buddhyA' zemuSyA / uktArthadADhryArthamarthAntaraM nyasyati - ko vA ambunidhiM tarItumalaM - samartho bhavet ? api tu na kshcidev| 'bhavet' iti kriyApadam (adhyAhAryam) / kaH kartA? 'kH'| 'bhavet' syAt / katham ? 'alaM' samarthaH / kiM kartum ? 'tarItum' ullaGghayitum / kaM karmatApannam ? 'ambunidhi' samudram | ambu nidhIyate'sminnityambunidhistam / kAbhyAm ? 'bhujAbhyAM' bAhubhyAm / kIdRzamambunidhim ? 'kalpAntakAlapavanoddhatanakracakraM' kalpAntakAlasya-yuga 69 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // kSayasya pavanena-vAyunA uddhatAni-durdarzanAni UrdhvaM calitAni vA nakracakrANi-yAdovRndAni yatra (sa tm)| kalpasyAntaH kalpAntaH 'tatpuruSaH', kalpAntazcAsau kAlazca kalpAntakAlaH 'karmadhArayaH', kalpAntakAlasya pavanaH kalpAntakAlapavanaH 'tatpuruSaH', kalpAntakAlapavanenoddhatAni kalpAntakAlapavanoddhatAni "tatpuruSaH', nakrANAM cakrANi nakracakrANi 'tatpuruSaH', kalpAntakAlapavanoddhatAni nakracakrANi yatra sa taM 'bhuvriihiH'| yathA pralayamarutpreritaduSTajalajantujAtasaMyutayugAntakSubdhAbdhitaraNaM duHzakaM, tathA arhaguNakIrtanamapi durghaTaM tatrAhaM prvRttH| iti caturthavRttArthaH / / 4 / / * * * atha stavanakaraNapravRttau kAraNamAha - so'hamityAdi ___ vyAkhyA - yadyapi tava guNAn vaktuM na ko'pi zaktastathApi he munIza ! -he gaNadharAdiyatisvAmin ! munInAmIzo munIzastasya sambodhanaM he munIza ! 'tatpuruSaH', so'haM tava stavaM kartuM prvRtto'smiitynvyH| 'asmi' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'ahm'| ahaM kiMlakSaNaM? 'prvRttH'| kiM kartum? ('kartum') vidhaatum| kaM karmatApannam? 'stavaM' stotrm| kasya? 'tava' bhvtH| ahaM kIdRzo'pi? "vigatazaktirapi' saamrthyhiino'pi| vizeSeNa gatA vigatA, vigatA zaktiryasya sa "bhuvriihiH'| ahaM kiMbhUtaH? 'sH'| katham? 'tthaapi'| kasmAt? 'bhaktivazAt' aantrbhaavtH| bhaktervazo bhaktivazastasmAt 'ttpurussH'| atrApyarthasamarthanamAha-mRgaH kiM mRgendraM-sihaM nAbhyeti? api tu abhyeti| 'abhyeti' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'mRgaH' hrinnH| 'abhyeti' Abhimukhyena bhavati, smmukhmaagcchtiityrthH| kaM karmatApannam? 'mRgendra' siNhm| mRgANAmindro mRgendrastaM 'ttpurussH| kimartham? 'paripAlanArthaM' rkssnnaarthm| paripAlanAyeti paripAlanArthaM 'ttpurussH'| kasya? 'nija nA 70 | Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // zizoH' AtmabAlakasya / nijasya zizurnijazizustasya 'tatpuruSaH ' / kiM kRtvA ? 'avicArya' aparyAlocya / kiM karmatApannam ? 'AtmavIryaM' nijblm| Atmano vIryamAtmavIryaM tat 'tatpuruSaH / kayA ? 'prItyA' snehena / katham? 'kim / yathA mRgo nijabAlarakSaNArthaM siMhAbhimukhaM pravartate, tathA'hamapi tava stavaM kartuM pravRttaH / iti paJcamavRttArthaH // 5 // *** atha kavirasAmarthye sati stutikaraNe vAcAlatAhetumAha alpetyAdi vyAkhyA - he nAtha ! tvadbhaktirmA mukharIkurute ityanvayaH / ' mukharIkurute' iti kriyApadam / kA kartrI ? 'tvadbhaktiH' tvadrAgaH / 'mukharIkurute' vAcAlaM vidhatte ityarthaH / tava bhaktistvadbhaktiH 'tatpuruSaH ' / amukharaM mukharaM kurute iti mukharIkurute / kaM karmatApannam ? 'mAM' maantunggaacaarym| katham? 'eva' nizcayena / kasmAt ? 'balAt' htthaat| mAM kiMlakSaNam ? 'alpazrutaM' stokazAstram / alpaM zrutaM yasya sa taM 'bhuvriihiH'| ata eva mAM kiMbhUtam ? 'parihAsadhAma' haasyaaspdm| parihAsasya dhAma parihAsadhAma tat ' tatpuruSaH ' / keSAm ? 'zrutavatAM' dRssttshaastraannaam| zrutaM vidyate yeSAM te zrutavantasteSAM 'bhuvriihiH'| arthadRDhanArthamAha- kileti satye / yat kokilo madhau madhuraM virautItyanvayaH / 'virauti' iti kriyaapdm| kaH kartA ? 'kokila' pikaH / 'virauti' kUjati brUte / kiM karmatApannam ? 'madhuraM ' priyam / kasmin ? 'madhau' vasante / kathaMbhUtaM madhuram ? yat tat cArucUtakalikAnikaraikaheturasti / 'asti ' iti kriyApadam / kiM kartR ? 'tat' tadatimadhuram / tat kathaMbhUtam ? 'cArucUtakalikAnikaraikahetuH ' cAruH- manojJo yaH cUtaH - Amrastasya kalikAmaJjaryastAsAM nikara :- samUhaH sa evaikaH - advitIyo hetuH kAraNam / cAru 71 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // zcAsau cUtazca cArucUtaH 'karmadhArayaH', cArucUtasya kalikAzcArucUtaka likAH 'tatpuruSaH', cArucUtakalikAnAM nikaraH cArucUtakalikAnikaraH 'tatpuruSaH', ekazcAsau hetuzcaikahetuH 'karmadhArayaH', cArucUtakalikAnikara eva ekahetuH cArucUtakalikAnikaraikahetuH 'krmdhaaryH'| tadityavyayapadaM saptamyarthavAcakaM tasmin madhuramiti vaa| yathA surabhisahakAramaJjarIkRtabhojanaH puMskokilo madhurasvaravatAM paMktAvupavizati, tathA'haM stokagrantho'pi tvatprabhAvAt tava stavaM kurvANaH pravINapaMktigato bhvissyaami| iti sssstthvRttaarthH||6|| * * * hetumuktvA stavakaraNe yo guNastamAha - tvatsaMstavenetyAdi ___vyAkhyA - he nAtha ! tvatsaMstavena zarIrabhAjAM pApaM kSaNAt kssymupaitiitynvyH| 'upaiti' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'pApam' assttvidhkrm| 'upaiti' gcchti| kaM karmatApannam? 'kSayaM' nAzam keSAm? 'zarIrabhAjAM' praanninaam| zarIraM bhajantIti zarIrabhAjasteSAM 'ttpurussH'| kena? 'tvatsaMstavena' bhavatstavanena / tava saMstavastvatsaMstavastena 'tatpuruSaH' / pApaM kiMlakSaNam ? 'bhavasantatisannibaddhaM' janmakoTisamarjitam / bhavAnAM santatirbhavasantati: 'tatpuruSaH', bhavasantatyA sannibaddhaM bhavasantatisannibaddhaM 'ttpurussH'| kasmAt? 'kSaNAt' ghaTikASaSThAMzena, stokkaalaadityrthH| amumevArthaM dRSTAntena dR(dra)Dhayati ivayathA zArvaramandhakAraM sUryAMzubhinnaM sat kssymupaiti| 'upaiti' iti kriyApa dm| kiM kartR? 'andhakAraM' tmH| kaM karmatApannam? 'kSayaM' naashm| 'upaiti' prayAti / andhakAraM kiMlakSaNam? 'zArvaraM' kRssnnpkssaantraatrisNbhvm| zarvaryAM bhavaM shaarvrm| punaH kiMlakSaNaM andhakAram? 'AkrAntalokaM' vyaaptvishvm| AkrAnto loko yena tad 'bhuvriihiH'| punaH kiMlakSaNamandha kA 72 jA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / kAram? 'alinIlaM' mdhukrkulkRssnnm| alivannIlamalinIlaM 'ttpurussH'| punaH kiMbhUtamandhakAram? 'azeSaM' sklm| na vidyate zeSo yatra tad 'bhuvriihiH'| na tu stokaM, pApasyApi vishessnnmett| punaH kiMbhUtamandhakAram? 'sUryAMzubhin' shsrkrairvidaaritm| sUryasyAMzavaH sUryAMzavaH 'tatpuruSaH', sUryAMzubhibhinnaM sUryAMzubhinnaM 'ttpurussH'| katham? 'Azu' shiighrm| yathA timiranAzahetuH sUryodayaH, tathA duritnaashheturjinstvH| iti sptmvRttaarthH||7|| * * * stavArambhakAraNaM dR(dra)DhayannAha - matvetItyAdi vyAkhyA - he nAtha ! idaM tava stavanaM mayA Arabhyate karmoktiH itynvyH| 'Arabhyate' iti kriyaapdm| kena kA? 'myaa'| 'Arabhyate' krnnaayodymyte| kiM karmatApannam? 'saMstavanaM' stotrm| kasya? 'tava' bhvtH| saMstavanaM kiMbhUtam? 'idm'| mayA kathaMbhUtenApi? 'tanudhiyA'pi' svlpmtinaa'pi| tanuH dhIryasya sa tanudhIstena 'bhuvriihiH'| kiM kRtvA? "matvA' avbudhy| katham? 'iti'| kim? pUrvoktayuktyA stavakaraNaM duSkaraM pApaharaM ceti| idaM saMstavanaM satAM ceto hariSyati karboktiH / 'hariSyati' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'sNstvnm'| kiM karmatApannam? 'mnH'| keSAm? 'satAM' sjjnaanaam| kasmAt? 'prabhAvAt' mhimnH| kasya? 'tv'| santa eva paraguNagrahaNe lampaTAH, yataH - "manasi vacasi kAye puNyapIyUSapUrNAstribhuvanamupakArazreNibhiH priinnyntH| paraguNaparamANUn parvatIkRtya nityaM nijahadi vikasantaH santi santaH kiyantaH // 1 // " - mAlinI - (nItizatake zlo. 70) kA 73 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / na khalAH / uktaM ca - ___ "sIsaM dhuNiaM hiyayaM, camakki pulaiyaM ca aMgehiM / __ tahavi hu khalassa vANI, paraguNagahaNe na nissariA // 1 // " - AryA - nanviti nizcaye udabindurnalinIdaleSu muktaaphldyutimupaiti| 'upaiti' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'udabinduH' vaaricchttaa| udakasya bindurudabinduH 'ttpurussH'| udakazabdasyoda iti nipaatH| 'upaiti' upgcchti| kAM karmatApannAm? 'muktAphaladyuti' mauktikcchaayaam| muktAphalasya dyutirmuktAphaladyutistAM 'ttpurussH'| keSu? 'nalinIdaleSu' padminIpatreSu / nalinInAM dalAni nalinIdalAni teSu 'ttpurussH'| yathA padminIpatrasthajalabindurmuktAphalacchAyAM dhatte, tathA tava stavo'pi tvtprbhaavaaduttmcittaanndkaarkH| ityssttmvRttaarthH||8|| atha sarvajJanAmagrahaNameva vighnaharamAha- AstAmityAdi vyAkhyA - he aSTAdazadoSanirnAzana ! tava stvnmaastaamitynvyH| 'AstAm' iti kriyApadam / kiM kartR? 'stavanaM' stotram, guNarahasyotkIrtanamiti yaavt| 'AstAM' dUre tisstthtu| stavanaM kiMbhUtam? 'astasamastadoSa' nirmuulitnikhilduussnnm| samastAzca te doSAzca samastadoSAH 'karmadhArayaH', astAH samastadoSA yena tad 'bhuvriihiH'| kasya? 'tava' bhvtH| tvatsaGkathA'pi jagatAM duritAni hntiitynvyH| 'hanti' iti kriyaapdm| kA kartR(/)? "tvatsaGkathA'pi' tvatsambandhI saMlApo'pi, tvadviSayiNI pUrvabhavasambandhavArtA'pIti yAvat / tava saGkathA tvatsaGkathA 'ttpurussH'| "hanti' nirnaashyti| kAni karmatApannAni? 'duritAni' pApAni vighnAn vA / keSAm? 'jagatAM' lokAnAm / uktaM ca - "cirasaMciyapAvapaNA-saNIi bhvsyshssmhnniie| cauvIsajiNaviNiggaya, kahAi volaMtu me diahA // 1 // " - AryA kA 74 | Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // dRSTAntamAha-sahasrakiraNo dUre AstAm itynvyH| 'AstAm' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'sahasrakiraNaH' suuryH| sahasraM kiraNA yasya sa 'bhuvriihiH'| katham? "duure'| prabhaiva padmAkareSu jalajAni vikAzabhAJji kurute itynvyH| 'kurute' iti kriyaapdm| kA karcI? 'prabhA' chaayaa| 'kurute' vidhtte| katham? 'eva' nishcyen| kAni karmatApannAni? 'jalajAni' pdmaani| jale jAyanta iti jalajAni 'ttpurussH'| kiMbhUtAni? 'vikAzabhAJji' smeraanni| vikAzaM bhajanta iti vikAzabhAJji tAni 'ttpurussH'| keSu? 'padmAkareSu' srssu| padmAnAmAkaro yeSu te padmAkarAsteSu 'bhuvriihiH'| yadi sUryodayAt pUrvapravartinI prabhA padmavikAzinI bhavati, tadA sUryasya kimucyate?, tathA arhadaNotkIrtanarUpaM stavanaM dUre AstAM, jinanAmagrahaNasaGkathaiva srvduritnaashinii| iti navamavRttArthaH / / 9 / / * * * atha jinastutiphalamAha - nAtyadbhutamityAdi vyAkhyA - he 'bhuvanabhUSaNa !' he vizvamaNDana !! bhuvanAnAM bhUSaNaM bhuvanabhUSaNaM tasya sambodhane he bhuvanabhUSaNa ! 'ttpurussH'| he 'bhUtanAtha'! he bhUtaprabho !! bhUtAnAM nAtho bhUtanAthastasya sambodhanaM he bhUtanAtha ! 'ttpurussH'| athavA he 'bhuvanabhUSaNabhUta !' bhUtazabda upamAnavAcakaH he vizvamaNDanasamAna ! / bhuvanasya bhUSaNaM bhuvanabhUSaNaM 'tatpuruSaH', bhuvanabhUSaNamiva bhuvanabhUSaNabhUtastasya sambodhanaM he bhuvanabhUSaNabhUta ! 'ttpurussH'| he 'nAtha'! he prabho ! / bhUtairguNairbhavantamabhiSTavanto bhavatastulyAH bhavantItyanvayaH krboktiH| bhavanti' iti kriyaapdm| ke kartAraH? 'jnaaH'| 'bhavanti' syuH| janAH kiM kurvantaH? 'abhiSTavantaH' stuvntH| kaM karmatApannam? 'bhavantaM' tvaam| janAH kiMlakSaNAH? 'tulyAH' smaanaaH| kasya? 'bhavataH' tv| kaiH? 'guNaiH' jnyaanaadibhirgunnaiH| kiMbhUtaiH? 'bhUtaiH' nakA 75 | Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // jaataiH| kasyAm? 'bhuvi' pRthivyaam| etnnaatydbhutN-naaticitrm| atizayenAdbhutamatyadbhutaM 'ttpurussH'| atra vyatirekamAha-nanu-nizcitaM vA athavA kiM kArya-kiM prayojanaM bhavati tena svAminA? api tu na kimapi / kva? 'iha bhuvi' jnmdhye| tena kena? AzritaM bhUtyA AtmasamaM na karotItyanvayaH, krboktiH| 'karoti' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'yaH' svaamii| katham? 'n'| kaM karmatApannam? 'AzritaM' sevkm| kayA? 'bhUtyA' RddhyA / kiMbhUtam? 'AtmasamaM' nijtulym| AtmanaH (nA) sama AtmasamaH 'ttpurussH'| ahamapi tIrthaMkaraM stuvan taddhyAnaikamanAstIrthakRdgotrArjako bhavitA'smIti kveraashyH| iti dshmvRttaarthH||10|| dRSTavetyAdi vyAkhyA - janasya cakSuranyatra toSaM nopayAtItyanvayaH krboktiH| 'upayAti' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'cakSuH' locnm| 'nopayAti' na lbhte| kasya? 'janasya' loksy| kaM karmatApannam? 'toSaM' tussttim| kva? 'anyatra' prsmin| kiM kRtvA? 'dRSTvA' avloky| kaM karmatApannam? 'bhavantaM' tvaam| bhavantaM kIdRzam? 'animessvilokniiym'| na nimeSeNa vilokyate-dRzyate iti animeSavilokanIyastaM 'ttpurussH'| athavA vilokyate iti vilokanIyaH, nimeSeNa vilokanIyo nimeSavilokanIyaH 'tatpuruSaH', na nimeSavilokanIyaH animeSavilokanIyaH 'ttpurussH'| atizAyirUpavantaM bhavantaM pazyanto netranimIlanamapi narA na kurvntiityrthH| atrArthe'rthAntaranyAsamAha-dugdhasindhoH payaH pItvA jalanidheH kSAraM jalaM azituM ka icchet ityanvayaH krboktiH| 'icchet' iti kriyaapdm| kaH kartA? 'kaH' praannii| 'icchet' abhilsset| kiM kartum? 'azitum' aasvaadyitum| kiM karmatApannam? 'jalaM' paaniiym| kA 76 | Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // - kiMbhUtaM jalam? 'kSAraM' dussttaasvaadm| kasya? 'jalanidheH' lvnnsmudrsy| jalaM nidhIyate'sminniti jalanidhistasya 'ttpurussH'| kiM kRtvA? 'pItvA' aasvaady| kiM karmatApannam? 'payaH' jlm| payaH kIdRzam? 'zazikaradyuti' cndrkirnnrshmi| zazo'syAstIti zazI, zazinaH karAH zazikarAH 'tatpuruSaH' zazikaravad dyutiryasya tat (tad) 'bahuvrIhiH', ujjvlmityrthH| kasya? "dugdhasindhoH' kssiirsaagrsy| dugdhasya sindhuH dugdhasindhuH tasya 'ttpurussH'| na kshcidicchedityrthH| iti ekAdazamavRttArthaH / / 11 / / bhagavato rUpAtizayatAM darzayannAha - yairityAdi vyAkhyA - ahamevaM manye-bhavaddehaniSpattaye ye'NavaH pravRttAste tAvanta eva, yadAha-he "tribhuvanaikalalAmabhUta !' jagatritayAdvitIyatilakopama !! nakArAnto lalAmazabdo npuNsklinggo'sti| bhUtazabda ivaarthe| trayANAM bhuvanAnAM samAhArastribhuvanaM dviguH' ekaM ca tallalAma caikalalAma 'karmadhArayaH', tribhuvane ekalalAma tribhuvanaikalalAma 'tatpuruSaH', tribhuvanaikalalAmeva tribhuvanaikalalAmabhUtastasya sambodhanam ('ttpurussH')| te'pi aNavastAvanta eva vartante karboktiH itynvyH| 'vartante' iti kriyApadam (adhyaahaarym)| ke kartAraH? 'annvH'| kiMviziSTA aNavaH? "tAvantaH (eva)' tatpraMmANA ev| nAnye sntiityrthH| katham? 'khalu' nishcye| aNavaH kiMbhUtAH? 'te'| te ke ? yaiH paramANubhistvaM nirmApitaH karmoktiH itynvyH| 'nirmApitaH' iti kriyaapdm| kaiH kartRbhiH? 'prmaannubhiH'| paramAzca te aNavazca paramANavastaiH 'krmdhaaryH'| 'nirmApitaH' nisspaaditH| paramANubhiH kiMbhUtaiH? "yaiH'| punaH kiMviziSTaiH paramANubhiH? shaantraagrucibhiH'| zAntazcAsau rAgazca zAntarAgaH 'karmadhArayaH', nA 77 lA - Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / ntara zAntarAgasya ruciryeSu te zAntarAgarucayastaiH zAntarAgarucibhiH ("bhvriihiH')| upshmrsnisspnnairityrthH| athavA he 'zAntarAga !' he vItarAga ! / zAnto rAgo yasmin sa zAntarAgastasya sambodhanaM 'bhuvriihiH'| he "rucibhiH parama'! kAntibhiruttama ! / aNubhiriti krtRpdm| aNubhiH prmaannubhirityrthH| kaH karmatApannaH? 'tvaM' bhvaan| kathamevaM jJAyate ? yad-yasmAt te samAnamaparaM rUpaM nAsti karboktiH itynvyH| 'asti' iti kriyaapdm| kiM kartR? 'ruupm'| 'asti' vidyte| katham? 'n'| kIdRzaM rUpam? 'samAnaM' tulym| kasya? 'te' bhvtH| katham? 'yad' iti yasmAt kaarnnaat| hIti nishcyen| kasyAm? 'bhuvi' pRthivyaam| rUpaM kathaMbhUtam? aparam' anyt| iti dvAdazamavRttArthaH / / 12 / / anena rupasyAtizAyitA drshitaa| sAmprataM bhagavanmukhaM varNayativaktramityAdi vyAkhyA - dvau kvazabdAvatyantAsaGgativAcakau bhvtH| yato he saumyavadana ! te-tava vaktraM-mukhaM kva vartate? tathA nizAkarasya-candrasya, nizAM karotIti nizAkarastasya 'tatpuruSaH', bimbaM maNDalaM kva vrtte?| yat tvanmukhasyendozca sAmyamucyate tatra mahadantaraM pshyaami| kathaMbhUtaM vaktram? 'suranaroraganetrahAri' surA-vaimAnikAH narA-mAnavAH uragA - bhavanavAsinasteSAM netrANi-locanAni tAni (teSAM) haari-rnyjnshiilm| urasA gacchantItyuragAH 'ttpurussH'| surAzca narAzcoragAzca suranaroragAH 'dvandvaH' suranaroragANAM netrANi suranaroraganetrANi 'tatpuruSaH', suranaroraganetrANi haratItyevaMzIlaM suranaroraganetrahAri 'ttpurussH'| punaH kiMlakSaNaM vaktram? 'niHzeSanirjitajagatritayopamAnaM' niHzeSeNa-sAmastyena nirjitAni-parAbhUtAni jagatritayopamAnAni kamaladarpaNacandrAdIni yena (tt)| kA 78 ru Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // jagatAM tritayaM jagatriyaM 'tatpuruSaH', jagatritayasyopamAnAni jagatritayopamAnAni 'tatpuruSaH', nirgataH zeSAditi niHzeSaH 'tatpuruSaH', niHzeSeNa nirjitAni niHzeSanirjitAni "tatpuruSaH', niHzeSanirjitAni jagatritayopamAnAni yena tad 'bhuvriihiH'| bimbaM kathaMbhUtam? "kalaGkamalinaM' mRgazazakazmalam (?) / kalaGkena malinaM kalaGkamalinaM 'ttpurussH'| yaccandramaNDalaM vAsare-divase pANDupalAzakalpaM jIrNapakvaM pANDuravarNapatrasadRzaM bhvti| pANDu ca tat palAzaM ca pANDupalAzaM 'karmadhArayaH', pANDupalAzasya kalpaM pANDupalAzakalpaM 'ttpurussH'| tena tvanmukhasyopamAnacandro na ghttte| iti trayodazamavRttArthaH / / 13 / / * * * atha guNavyAptimAha - sampUrNetyAdi vyAkhyA - he 'trijagadIzvara' ! he tribhuvananAtha ! / trayANAM jagatAM samAhArastrijagat 'dviguH,' trijagataH IzvaraH trijagadIzvarastasya sambodhanaM 'ttpurussH'| tava guNAH kSamAvairAgyAdayaH kartRbhUtAstribhuvanaM-trijagat trayANAM bhuvanAnAM samAhArastribhuvanaM dviguH' karma lngghynti| laGghanaM laGghiH laDiM kurvantIti laGghayanti-atikrAmanti, AtrilokI tisstthntiityrthH| guNAH kiMviziSTAH? 'sampUrNamaNDalazazAGkakalAkalApazubhrAH' AzvinapUrNimAsambandhI zazAGka:-candrastasya kalAkalApaH-karanikarastadvacchubhrAH - dhvlaaH| sampUrNa maNDalaM yasya sa sampUrNamaNDalaH 'bahuvrIhiH', zazo'Gke yasya sa zazAGka: 'bahuvrIhIH', sampUrNamaNDalazcAsau zazAGkazca sampUrNamaNDalazazAGkaH 'karmadhArayaH', kalAnAM kalApaH kalAkalApaH 'tatpuruSaH', sampUrNamaNDalazazAGkasya kalAkalApaH sampUrNamaNDalazazAGkakalAkalApaH 'tatpuruSaH', sampUrNamaNDalazazAGkakalAkalApavat zubhrAH kA 79 | Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // - sampUrNamaNDalazazAGkakalAkalApazubhrAH 'ttpurussH'| vizvavyAptau hetuM darzayati-ye guNA ekam-advitIyaM nAthaM sNshritaa-aashritaaH| kaH puruSo yatheSTaM-svecchayA, iSTamanatikramya yatheSTam 'avyayIbhAvaH', saJcarataHparibhramatastAn guNAn nivArayati-niSedhayati? api tu na kshcit| trijagadapi bhavanaNagrahaNatatparaM dRzyate, tathA ca samarthe prabhau sevAzritAnAM sarvatrAskhalitapracAro yukta ev| iti caturdazamavRttArthaH / / 14 / / atha bhagavadvItarAgatAmAha -citramityAdi vyAkhyA - he sakalavikAranyakkArapara ! yadi te - tava manaHantaHkaraNaM manAgapi - alpamAtramapi tridazAGganAbhiH-devIbhiH, tridazAnAmaGganAstridazAGganAstAbhiH 'tatpuruSaH', vikAramArga-kAmotpathaM, vikArasya mArgo vikAramArgastaM 'tatpuruSaH', na nItaM -na praapitm| dvikarmako'yaM dhaatuH| 'atra' asminnrthe| "kiM citraM' kimAzcaryam? api tu na kimpi| atra dRSTAntamAha-kadAcit-kasmiMzcit kSaNe calitAcalena-kampitAnyaparvatena, calitA acalA yena sa calitAcalastena 'bahuvrIhiH', kalpAntakAlamarutA-pralayasamayapavanena, kalpasyAntaH kalpAntaH 'tatpuruSaH', kalpAntazcAsau kAlazca kalpAntakAlaH 'karmadhArayaH', kalpAntakAlasya marut kalpAntakAlamarut tena 'tatpuruSaH', kartRbhUtena mandarAdizikharaM-meruzrRGga, mandarazcAsAvadrizca mandarAdriH 'karmadhArayaH', mandarAdreH zikharaM mandarAdrizikharaM 'tatpuruSaH' karmapadaM kiM calitaM-svasthAnAt kiM dhUtam? api tu n| yathA yugAnte sarvaparvatAnAM kSobho bhavati na tu meroH, tathA devIbhirindracandragopIndrarudrAdayo devAH kSobhitAH, na jinendrH| iti paJcadazamavRttArthaH / / 15 // nA 80 ntikA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // atha bhagavato dIpenopamAnirgamamAha - nirdhUmetyAdi vyAkhyA - he tribhuvanaikadIpa ! tvamapara:- apUrvo dIpaH- kajjaladhvajo'si-vartase, yato dIpo dhUmavAn savartistailenoddyotako gRhamAtraprakAzo vAtena vidhyAtA caikasthAnasthaH syAt, tvamapUrvadIpaH, yataH kiMviziSTaH? "nirdhuumvrtiH'| dhUmazca vartizca dhUmavartI 'dvandvaH', dhUmavartibhyAM nirgato nidhUmavartiH 'ttpurussH'| dhUmo dveSaH vartiH kAmadazA tAbhyAM rahita ityrthH| tvaM kiMbhUtaH? 'apavarjitatailapUraH' tykttailpuurH| tailasya pUraH tailapUraH 'tatpuruSaH', apavarjitastailapUro yena saH 'bhuvriihiH'| tyktsnehprkrH| anyacca - he nAtha ! - he svAmin! tvaM kRtsnaM-sampUrNa paJcAstikAyAtmakaM jagattrayaM - vizvatrayaM, jagatAM trayaM jagattrayaM (tat) 'tatpuruSaH' idaM - pratyakSagataM prakaTIkaroSi-kevaloyotena prkaashysi| prakaTaM karoSIti prkttiikrossi| anyacca - tvaM jAtu - kadAcit calitAcalAnAM-kampitagirINAM, calitA acalA yaiste calitAcalAsteSAM 'bahuvrIhiH', marutAM-vAtAnAM, bhagavatpakSe marutAM - devAnAM na gamyo-na vazaH, asIti shessH| tvaM kIdRzaH? 'jagatprakAzaH' jagaduddyotako vaa| jagatsu prakAzo yasmAt sa 'bhuvriihiH'| iti ssoddshmvRttaarthH||16|| atha sUryeNaupamyanirAsamAha - nAstamityAdi ___ vyAkhyA - he 'munIndra' ! munInAmindro munIndrastasya sambodhanaM 'ttpurussH'| he munIndra ! - he mumukSuprabho ! tvamasi-bhavasi / tvaM kIdRzaH? "sUryAtizAyimahimA' surAdhikamahattvaH sUryamatizete ityevaMzIlaM sUryAtizAyI 'tatpuruSaH', sUryAtizAyI mahimA yasya sa 'bhuvriihiH'| tathA yato'staM - tirodhAnaM tvaM kadAcit nopyaasi-nopgcchsi| sUraH sandhyAsamaye astaM yAti, tvaM tu sadA prkaashruupH| tathA tvaM nA 81 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatugasUriviracitam // rAhugamyaH, rAhorgamyo rAhugamyaH 'tatpuruSaH' naasi| ravirgrahaNakAle rAhugamyo bhavati, na tvm| tathA tvaM sahasA - sadyo yugapad-ekakAlaM jaganti-trINi bhuvanAni spssttiikrossi-prkaashysi| aspaSTaM spaSTaM karoSIti spssttiikrossi| raviH punaH bhuvanaikadezaM krameNa prkaashyti| tathA tvaM ambhodharodaraniruddhamahAprabhAvo naasi| ambhodharA-meghAsteSAmudaraM-kukSistena niruddhaH-apanIto mahAn prabhAvaH- pratApo yasya sH| ambho dharantItyammodharAH 'tatpuruSaH', ambhodharANAM udaraM ambhodharodaraM 'tatpuruSaH', ambhodharodareNa niruddho'mbhodharaniruddhaH 'tatpuruSaH', mahAMzcAsau prabhAvazca mahAprabhAvaH 'karmadhArayaH', ambhodharodaraniruddho mahAprabhAvo yasya sa "bhuvriihiH'| ravistadviparIto bhavati, ataH sUryAtizAyimahimA tvmsi| iti saptadazamavRttArthaH // 17 // * * * athendorupamAnanirAsamAha -nityodayamityAdi vyAkhyA - he devavRndavandya ! tava mukhAbjaM-vadanakamalaM, mukhamevAbjaM mukhAbje 'karmadhArayaH', apUrvazazAGkabimbaM, zazo'Gke yasya sa zazAGka: 'bahuvrIhiH', zazAGkasya bimbaM zazAGkabimbaM 'tatpuruSaH', apUrvaM ca tat zazAGkabimbaM cApUrvazazAGkabimbaM 'karmadhArayaH', tava mukhakamalendumaNDalaM vibhrAjate-bhAti / kiMbhUtaM mukhAbjamapUrvazazAGkabimbam? 'nityodayaM' shaashvtshobhollaasm| candrabimbaM tu praatrstmeti| nityamudayo yasya tannityodayaM 'bhuvriihiH'| punaH kiMbhUtaM mukhAbjamapUrva0? 'dalitamohamahAndhakAraM' dalitaM-dhvastaM mohaH-ajJAnaM mohanIyakarma vA sa eva mahAndhakAraM-mahAtamo yena (tt)| mahacca tadandhakAraM ca mahAndhakAraM 'karmadhArayaH', dalitaM mohamahAndhakAraM yena tad 'bhuvriihiH'| punaH mukhAbjamapUrva0 kiMlakSaNam? 'na gamyaM na vshm| kasya ? 'raahuvdnsy'| rAhorvadanaM kA 82 va Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // - rAhuvadanaM tasya 'ttpurussH'| durvaadivaadsyaagocrmityrthH| tathA mukhAbjamapUrva0 (kiMbhUtam?) 'vAridAnAM' vAri dadatIti vAridAsteSAM 'tatpuruSaH', meghavad duSTASTakarmaNAM na gamyaM na vshm| tAni jinamukhekSaNAt kSayaM yaanti| candrabimbaM rAhormeghAnAM ca gamyaM syAt iti| punaH kiMbhUtaM mukhAbjamapUrva0? 'analpakAnti' gurutrdyuti| na alpA analpA 'tatpuruSaH', analpA kAntiryasya tad 'bhuvriihiH'| kRSNapakSe kSINatejastasmAdalpaprabhaM cndrbimbm| mukhAbjamapUrva0 kiM kurvat? 'vidyotayat' prakAza yt| kiM karmatApannam? 'jagat' vishvm| zazibimbaM tu khnndde'pysmrthm| atha nityaM-sadA ullasat ayaH - zubhabhAgyaM yasya tannityodayaM 'bahuvrIhiH', sdollscchubhbhaagdheymityrthH| atazcandramaNDalAdatyadbhutaM bhvdvktrm| ityaSTAdazavRttArthaH / / 18 / / yA rAtrau candrasya divA raverbhagavato mukhacandre sati nirarthakatvaM varNayati -kimityAdi vyAkhyA - he nAtha ! zarvarISu - rajanISu zazinA-candreNa, zazo'syAstIti zazI tena ('tatpuruSaH') vA- athavA ahni-divase vivasvatAsUryeNa kiM kAryaM bhavati? api tu na kimpi| keSu satsu? 'tamassu' andhakAreSu stsu| kathaMbhUteSu tamassu? 'yuSmanmukhendudaliteSu' bhvdvdncndrvinaashitessu| mukhamevenduH mukhenduH 'karmadhArayaH', yuSmAkaM mukhenduH yuSmanmukhenduH 'tatpuruSaH', yuSmanmukhendunA dalitAni yuSmanmukhendudalitAni teSu 'ttpurussH'| atra dRSTAntamAha-'jIvaloke' bhuupiitthe| jIvAnAM loko jIvalokastasmin 'ttpurussH'| jIvaloke kathaMbhUte? 'niSpannazAlivanazAlini' niSpanaiH-pAkaM prAptaiH zAlivanaiH-kalamAdikedAraiH zAlatezobhate ityevNshiilstsmin| zAlInAM vanAni zAlivanAni 'tatpuruSaH', kA 83 lA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / niSpannAni ca tAni zAlivanAni ca niSpannazAlivanAni 'karmadhArayaH', niSpannazAlivanaiH zAlate ityevaMzIlo niSpannazAlivanazAlI tasmin 'ttpurussH'| (jaladharaiH kiMbhUtaiH?) 'jalabhAranapraiH' slilbhaarnmnshiilaiH| jalasya bhAro jalabhAra H 'tatpuruSaH', jalabhAreNa namrAH jalabhAranamrAstaiH 'ttpurussH'| evaMvidhairjaladharaiH - meghaiH, jalaM dharantIti jaladharAstaiH 'tatpuruSaH', kiyat kAryaM syAt? na kimpiityrthH| yathA tRNavallIdhAnyAdiSu niSpanneSu meghAH kevalaM klezahetutvAnniSphalA eva, tathA tvanmukhendunA dhvastaduritatimiratvAt zaityasantApapIDApahAritvAcca candrasUryAbhyAM na ko'pyrthH| Agame'pyevo (vamu) ktam 'caMdAiccagahANaM, pahA payAsei parimiyaM khittaM / ___ kevaliaM puNa nANaM, loAloaM payAsei // 1 // ' - AryA ityekonaviMzatitamavRttArthaH // 19 // * * * atha bhagavadjJAnenAnyadevAn kSipati - jJAnamityAdi vyAkhyA - he lokAlokaprakAza ! jJAnaM yathA-yena prakAreNa tvayibhavati vibhaati| jJAnaM-yathAvasthitArthaparicchedako bodhH| 'vibhAti' shobhte| jJAnaM kIdRzam? 'kRtAvakAzaM' kRto'vakAzo yena tat kRtAvakAzaM 'bahuvrIhiH', vihitaprakAzaM dharmAdharmAdInAM, naivaM (naiva) tathA-tena prakAreNa jJAnaM vibhaati| keSu? 'hariharAdiSu' naaraaynnmheshaadissu| harizca harazca hariharau 'dvandvaH', hariharAvAdau yeSAM te hariharAdayasteSu 'bhuvriihiH'| hariharAdiSu kiMbhUteSu? 'nAyakeSu' lokairdevatvena sthaapitessu| atrArthe'rthAntaranyAsamAha - tejodhAma yathA-yena prakAreNa mahattvaM - mahimAnaM yaatipraapnoti| keSu? 'sphuranmaNiSu' mahAratneSu indrniilaadissu| sphurantazca te maNayazca sphuranmaNayasteSu 'krmdhaaryH'| tathA ca kAcazakale-kAcakhaNDe, nA 84 | Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // - kAcasya zakalaM kAcazakalaM tasmin 'tatpuruSaH', naiva tejo mahattvaM yaati| kAcazakale kIdRze'pi? 'kiraNAkule'pi' rshmivyaapte'pi| kiraNairAkulaM kiraNAkulaM tasmin 'ttpurussH'| kAcazakalatulyA hariharAdayaH, kathaM tathA (dA?) tatra jJAnaM bhvet?| iti viMzatitamavRttArthaH / / 20 / / atha nindAstutyormizratAmAha - manya ityAdi ___ vyAkhyA - he sakaladevottama ! yanmayA hariharAdaya eva dRSTAH, harizca harazca hariharau 'dvandvaH', hariharAvAdI yeSAM te (hari0) 'bahuvrIhiH', viSNumahezAdayo dRSTAH- vilokitAH tad varaM manye-pradhAnaM jaanaami| yeSusureSu dRSTeSu-vilokiteSu hRdayaM-cittaM tvayi-bhavadviSaye tossN-prmodmetipraapnoti| yatastairhi tava mudrA'pi nAbhyastA, jJAnaM dUre astu / bhavatA tvayA vIkSitena-vilokitena kiM jaatm?| yena kAraNenAnyaH - aparaH kazcid devo bhavAntare'pi - anyajanmanyapi, ekasmAd bhavAdanyo bhavo bhavAntaraM tasmin "tatpuruSaH', bhuvi - loke mano na harati-mAnasaM na gRhnnaati| yataH sarvaguNo bhavAn tathA bhavyAnAM cittaharaNaM kurute anye devA rAgadveSavisaMsthulatvAdajJAnavikalatvAcca na manoharaNaM kurvte| ityekaviMzatitamavRttArthaH / / 21 / / sAmprataM sarvajananISu bhagavajjananyA atizAyitAM varNayati - strINAmityAdi vyAkhyA - he caturdazasvapnasUcita ! strINAM-nArINAM zatAni bahuvacanatvAt koTAkoTisaMkhyAH - putrAn-sutAn jnynti-prsuvte| katham? 'shtshH'| zataM vArAniti shtshH| tAsu madhye anyA-aparA jananImAtA tvadupamam-tvatsama, tavopamA yasya sa tvadupamastaM 'bahuvrIhiH', mA 85 lA Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam // mA staM-nandanaM na prasUtA- naajiijnt| tvAM putraM marudevaiva prsuutaa| atropamAmAha-sarvA dizo-nikhilAH kASThAH, sarvAzca tA dizazca sarvAdizaH 'karmadhArayaH', sarvA iti pRthak padaM vA, bhAni-nakSatrANi ddhti-dhaarynti| prAcyeva diga-pUrvaivAzA sahasrarazmi - sUrya, sahasraM razmayo yasya sa sahasrarazmistaM 'bahuvrIhiH' jnyti-prsuute| janiM karotIti janayati naamdhaatuH| sahasrarazmi kathaMbhUtam? 'sphuradaMzujAlaM' cnyctkrklaapm| sphurantazca te aMzavazca sphuradaMzavaH 'karmadhArayaH', sphuradaMzUnAM jAlaM yatra sa sphuradaMzujAlastaM 'bhuvriihiH'| yathA aindrI dik sUrodaye hetuH, tathA tvajjanmani marudevI jananI hetuH| iti dvAviMzatitamavRttArthaH / / 22 / / * * * atha bhagavataH paramapuMstvena stutimAha- tvAmAmanantItyAdi ___ vyAkhyA - 'he munIndra !' munInAmindro munIndrastasya sambodhanaM "ttpurussH'| munayo - jJAninastvAM paramaM pumaaNsmaamnnti-bhnnnti| tvAM kiMbhUtam? 'amalaM' skldvessmlrhitm| na vidyate malo yatra so'malastaM "bhuvriihiH'| tvAM kiMbhUtam? 'aadityvrnnm'| Adityavad varNo yasya sa AdityavarNastaM 'bhuvriihiH'| katham? 'purastAt' agre| kasya? 'tamasaH' duritasya andhakArasya vaa| tvAM-bhavantaM samyagupalabhya-prApya munayo mRtyuM kRtAntabhayaM jynti-sphettynti| anyacca zivapadasyamokSasthAnasya, zivasya padaM zivapadaM tasya "tatpuruSaH', anyaHtvatto'paraH zivaH- prazasto nirupadravo vA mArgo naasti| muktikAraNaM tvameva, ataH shrynniiyH| iti trayoviMzatitamavRttArthaH / / 23 // * * * atha sarvadevatAmayaM bhagavantaM stauti- tvAmavyayamityAdi vyAkhyA - he sarvadarzin ! santo - vicakSaNAstvAmevaMvidhaM pravadanti nA 86 | Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / prakarSeNa bruvte| tvAM kiMviziSTam? 'avyayaM', na vidyate vyayo yasya so'vyayastaM 'bahuvrIhiH', srvkaalsthitiksvbhaavm| punastvAM kiMbhUtam? 'vibhum', vibhAti paramaizvaryeNeti vibhustaM vibhum| dvitIyo'rtho bhaNyatevibhavati-karmonmUlane samartho bhavatIti vibhustaM vibhum, athavA vibhumindraadiprbhum| punastvAM kiMbhUtam? 'acintyaM', cintanArhazcintyaH, na cintyo'cintyastaM 'tatpuruSaH', adhyAtmikairapi cintitumshkym| tathA tvAM kiMbhUtam? 'asaGkhyaM', na vidyate saGkhyA yasya so'saGkhyastaM 'bahuvrIhiH', guNairapi aprimeymityrthH| punastvAM kiMbhUtam? 'Adyam' Adau bhava AdyastamAdyam, athavA caturviMzatijineSvAdyastamAdyaM-prathamaM tIrthaMkaraM tasya tiirthsyaadikrtvaadaadystmaadyN-prthmm| punastvAM kiMbhUtam? 'brahmANaM' bRhati-anantAnandena vardhate iti brahmA tm| punastvAM kiMbhUtam? 'Izvara' naathm| punastvAM kiMbhUtam? 'anantaM', na vidyate'nto yasya - 'bahuvrIhiH', muktipadaprAptatvAt mRtyurhitm| punastvAM kiMbhUtam? 'anaGgaketum', anaGge keturanaGgaketustaM 'tatpuruSaH', kaamnaashnm| punastvAM kiMbhUtam? 'yogIzvaraM', yogo vidyate yeSAM te yoginaH, yoginAmIzvaro yogIzvarastaM 'tatpuruSaH', yoginAM - manovacaHkAyajitAM jJAtacaturjJAninAM vA iishvr-naathm| punastvAM kiMbhUtam? 'vidityogm'| vidito yogo yena yasya vA sa viditayogastaM 'bhuvriihiH'| vidito-jJAto dhyAnibhirmanovAkkAyasaMvararUpo'STAMgarUpo vA yogo yasya sa vidityogstm| punastvAM kiMbhUtam? 'anekm'| na eko'nekastaM 'tatpuruSaH', jJAnena srvgttvaat| punastvAM kiMbhUtam? "ekaM' jiivdrvyaadypekssyaa| punastvAM kiMbhUtam? 'jJAnasvarUpaM', jJAnameva svarUpaM yasya sa jJAnasvarUpastaM 'bahuvrIhiH', kssaayikkevlcinmym| punastvAM kiMbhUtam? 'amalaM' nirmlm| na vidyate rAgAdimalo yatra so'malastaM 'bahuvrIhiH', assttaadshdossrhitm| paJcadaza uktayo vA'tra pRthaktayA jnyeyaaH| iti caturviMzatitamavRttArthaH // 24 // kA 87 | Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / idAnIM buddhamahezavidhAtRviSNurUpapuruSacatuSTayasvarUpaM bhagavato'vadarzayati buddhetyAdi vyAkhyA - he 'vibudhArcita !' he zakramahita ! / vibudhairarcito vibudhArcitastasya sambodhanaM 'ttpurussH'| tvameva buddho'si| kasmAt? padArtheSu 'buddhibodhAt' mtiprkaashaat| buddherbodho buddhibodhastasmAt 'ttpurussH'| 'tvaM zaGkaro'si' zivo bhvsi| zaM karotIti zaGkaraH 'ttpurussH'| kasmAt? 'bhuvanatrayazaGkaratvAt' jgtrysukhotpaadktvaat| bhuvanAnAM trayaM bhuvanatrayaM 'tatpuruSaH', zaGkarasya bhAvaH zaGkaratvaM, bhuvanatrayasya zaGkaratvaM bhuvanatrayazaGkaratvaM tasmAt 'ttpurussH'| he dhIra! tvaM dhAtA'si-sraSTA bhvsi| kasmAt? 'vidhAnAt' niSpAdanAt / kasya? 'zivamArgavidhe:' mokssmaargvidheH| zivasya mArga: zivamArgaH 'tatpuruSaH', zivamArgasya vidhiH zivamArgavidhistasya tatpuruSaH he ! bhagavan ! vyaktaM-prakaTaM tvameva puruSottamo'si-puruSotkRSTo bhvsi| puruSeSUttamaH puruSottamaH 'tatpuruSaH' iti paJcaviMzatitamavRttArthaH // 25 // * * * tubhyamityAdi vyAkhyA - he nAtha ! tubhyaM - bhavate namo'stu / tubhyaM kiMbhUtAya? 'tribhuvanArtiharAya' vishvtryiipiiddaanaashkaay| trayANAM bhuvanAnAM samAhArastribhuvanaM 'dviguH' tribhuvanasya Ati: tribhuvanArti: 'tatpuruSaH', tribhuvanArti haratIti tribhuvanArtiharastasmai 'ttpurussH'| tubhyaM kathaMbhUtAya? 'kSititalAmalabhUSaNAya' kSititalasya-bhUpIThasyAmala-bhUSaNAya - nirmlaalngkaaraay| kSitestalaM kSititalaM 'tatpuruSaH', na vidyate malo yatra tadamalaM ('bahuvrIhiH'), amalaM ca tad bhUSaNaM cAmalabhUSaNaM 'karmadhArayaH', kSititalasyAmalabhUSaNaM kSititalAmalabhUSaNaM tasmai 'ttpurussH'| tubhyaM namo'stu / tubhyaM kiMlakSaNAya? na 88 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // "prmeshvraay'| paramazcAsAvIzvarazca paramezvaraH tasmai 'krmdhaaryH'| kasya? 'trijgtH'| trayANAM jagatAM samAhArastrijagat tasya 'dviguH'| trailokyprkRssttnaathaayetyrthH| he jina ! tubhyaM nmo'stu| tubhyaM kiMlakSaNAya? 'bhavodadhizoSaNAya' bhava evodadhirbhavodadhiH 'karmadhArayaH', bhavodadheH zoSaNaM yasmin sa bhavodadhizoSaNastasmai 'bhuvriihiH'| sNsaarsaagrsntaapnaay| iti SaDviMzatitamavRttArthaH // 26 // punaryuktyA guNAn stauti - ko vismayo'tretyAdi ___ vyAkhyA - he 'munIza !' munInAM Izo munIzastasya sambodhanaM 'ttpurussH'| nAmeti komlaamntrnne| yadi niravakAzatayA-sarvAGgavyApaka tayA, nirgato'vakAzo yasmAditi niravakAzaH ('bahuvrIhiH'), niravakAzasya bhAvo niravakAzatA tayA, azeSaiH-sarvaiH, na vidyate zeSo yeSu te azeSAstaiH 'bahuvrIhiH', guNaistvaM saMzritaH-AzritaH / atrArthe ko vismayaH? kiM kautukamasti? anyacca doSaiH- dUSaNaiH svapnAntare'pi -svpnaavsthaayaampi| ekasmAt svapnAdanyaH svapnaH svapnAntaraM tasmin 'tatpuruSaH', kadAcidapi-kasmiMzcidapi kSaNe nekSito'si-na vilokito'si| atrApi ko vismayaH? - kimaashcrym?| yato garuDadarzanAd bhujagA iva sUryekSaNAt tamazcayA iva dUre nazyanti, tathA tvatto doSA neshuH| kiMbhUtairdoSaiH? 'upAttavividhAzrayajAtagarvaiH' vividhAzca te AzrayAzca vividhAzrayAH, upAttAzca te vividhAzrayAzca upAttavividhAzrayAH ubhayatra "karmadhArayaH', upAttavividhAzrayairjAtaH upAttavividhAzrayajAtaH ('tatpuruSaH'), upAttavividhAzrayajAyato garvo yeSAM te upAttavividhAzrayajAtagastaiiH 'bhuvriihiH'| upAttAH- prAptA ye vividhA-nAnArUpA AzrayA-nilayAstairjAta-utpanno garvo yeSAM teM taiH| vayaM sarvajanapriyAH, guNAstu stokajanAzrayA eveti rUpo darpo yessaam| iti saptaviMzatitamavRttArthaH // 27 // na 89 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / atha vRttacatuSTayena prAtihAryacatuSkamAha -- uccairazoketyAdi __vyAkhyA - he sevakajanakalpavRkSa ! bhavataH-tava ruupmaabhaati-shobhte| katham? 'uccaiH' atishyen| rUpaM kiMlakSaNam? 'ashoktrusNshritm'| na vidyate zoko yatra so'zokaH 'bahuvrIhiH', azokazcAsau taruzcAzokataruH 'karmadhArayaH', azokatarau saMzritaM azokatarusaMzritaM 'ttpurussH'| punaH kiMlakSaNaM rUpam? 'unmyuukhm'| (ud-) UrdhvaM mayUkhA- kiraNA yasya tad 'bhuvriihiH'| rUpaM kiMbhUtam? 'amalaM' nirmalaM mlsvedaadirhitm| na vidyate malo yatra tadamalaM 'bhuvriihiH'| katham? 'nitAntaM' nirntrm| dRSTAntamAha-iva yathA raveH-sUryasya bimb-mnnddlmaabhaati| bimbaM kiMlakSaNam? "payodharapArzvavarti' meghsmiipsthm| payo dharatIti payodharaH 'tatpuruSaH', payodharasya pArzva 'tatpuruSaH', payodharapArzva vartate ityevaMzIlaM payodharapArzvavarti 'ttpurussH| bimbaM kathaMbhUtam? 'spaSTollasatkiraNaM' prkttodytprbhm| ullasantazca te kiraNAzca ullasatkiraNAH 'karmadhArayaH', spaSTA ullasatkiraNA yasmin tad 'bhuvriihiH'| bimbaM kiMlakSaNam? 'astatamovitAnaM' dhvstaandhkaarprkrm| tamaso vitAnaM tamovitAnaM 'tatpuruSaH', dhvastaM tamovitAnaM yena tad 'bhuvriihiH'| sUramaNDalasamAnaM bhagavadrUpaM, meghatulyo niildlo'shokH| ityaSTAviMzatitamavRttArthaH // 28 / / * * * siMhetyAdi vyAkhyA - he tIrthanAtha ! tava-bhavato vapuH-deho vibhraajte-shobhte| vapuH kiMlakSaNam? 'kanakAvadAtaM', kanakavadavadAtaM kanakAvadAtaM 'tatpuruSaH', hemgaurm| kasmin? 'siMhAsane' suvrnnnisspnnaasne| siMhAsane kiMviziSTe? 'maNimayUkhazikhAvicitre' rtnkaanticuulaacaarunni| maNInAM mayUkhAH maNimayUkhAH 'tatpuruSaH', maNimayUkhAnAM zikhAH maNimayUkha nA 90 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / zikhAH 'tatpuruSaH', maNimayUkhazikhAbhirvicitraM tasmin "ttpurussH'| dRSTAntamAha iva-yathA sahasrarazmeH, sahasraM razmayo yasya sa sahasrarazmistasya 'bahuvrIhiH' sUryasya bimbaM maNDalaM vibhraajte| kasmin? "tuGgodayAdrizirasi' unntpuurvaaclshRngge| udayasya adriH udayAdriH 'tatpuruSaH', tuGgazcAsAvudayAdrizca tuGgodayAdriH 'karmadhArayaH', tuGgodayAdreH ziraH tuGgodayAdrizirastasmin 'ttpurussH'| bimbaM kathaMbhUtam? 'viyadvilasadaMzulatAvitAnaM' viyati-AkAze vilasanto-dyotamAnA ye'zavaHkarAsta eva latAvitAnaM-vallivistAro yasya td| vilasantazcaM teM'zavazca vilasadaMzavaH 'karmadhArayaH', latAnAM vitAnaM latAvitAnaM 'tatpuruSaH', vilasadaMzava eva latAvitAnaM vilasadaMzulatAvitAnaM 'karmadhArayaH', viyati vilasadaMzulatAvitAnaM yasya tad 'bhuvriihiH'| ityekonatriMzattamavRttArthaH // 29 // * * * kundetyAdi ___ vyAkhyA - he pAragata ! tava-bhavato vapuH-zarIraM vibhraajte-ckaaste| vapuH kiMlakSaNam? 'kaladhautakAntaM' caamiikrrucirm| kaladhautavat kAntaM kaladhautakAntaM ttpurussH'| punaH kiMviziSTaM vapuH? 'kundaavdaatclcaamrcaarushobhm| calAni ca tAni cAmarANi ca calacAmarANi 'karmadhArayaH', kundavadavadAtAni kundAvadAtAni 'karmadhArayaH', kundAvadAtAni ca tAni calacAmarANi ca kundAvadAtacalacAmarANi "karmadhArayaH', kundAvadAtacalacAmaraizcArvI kundAvadAtacalacAmaracArvI 'tatpuruSaH', kundAvadAtacalacAmaracArvI zobhA yasya tad 'bhuvriihiH'| kundAvadAtAni-kundavad vizadAni calacAmarANi-capalavAlavyajanAni taiH caarushobhN-mnojnyshobhm| dRSTAntamAha-iva-yathA suragireH, surANAM giriH suragiristasya 'tatpuruSaH' nA 91 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / meroH zAtakaumbhaM, zAtakumbhasyedaM zAtakaumbhaM-sauvarNaM taTaM -zikharaM vibhraajte| katham? 'uccaiH' atizayena / punaH kiMlakSaNaM taTam? 'udycchshaangkshucinijhrvaaridhaarm'| nirjharANAM vArINi nirjharavArINi 'tatpuruSaH', nirjharavArINAM dhArA nirjharavAridhArAH 'tatpuruSaH', zazoGke yasya sa zazAGkaH 'bahuvrIhiH', udyaccAsau zazAGkazcodyacchazAGkaH, 'karmadhArayaH', udyacchazAGkavat zucayaH udyacchazAGkazucayaH udyacchazAGkazucayo nirjharavAridhArA yatra tad 'bhuvriihiH'| udyat-udgacchan yaH zazAGkaH-candrastadvat zucayo-dhavalA nirjharavAridhArA-nirjharajaladhArA ytr| atra merutaTasamaM zrInAbheyazarIraM, nirjharajaladhArAsamA caamrshrenniH| iti triNshttmvRttaarthH||30|| * * * chatretyAdi vyAkhyA - he pavitracAritra ! tava-bhavataH chatratrayaM, chatrANAM trayaM chatratrayaM 'tatpuruSaH' AtapavAraNatritayaM vibhaati-ckaaste| chatratrayaM kiMlakSaNam? 'zazAGkakAntaM' cndrmnohrm| zazo'Gke yasya sa zazAGkaH 'bahuvrIhiH', zazAGkavat kAntaM zazAGkakAntaM 'ttpurussH'| chatratrayaM punaH kiMlakSaNam? 'sthitaM' nivissttm| katham? 'uccaiH' UvaM, murji sthitmityrthH| chatratrayaM punaH kiMlakSaNam? 'sthagitabhAnukarapratApam' aacchaaditsuurykraanubhaavm| bhAnoH karA bhAnukarAH 'tatpuruSaH', bhAnukarANAM pratApo bhAnukarapratApaH 'tatpuruSaH', sthagito bhAnukarapratApo yena tad 'bhuvriihiH'| punaH kiMviziSTaM chatratrayam? 'muktaaphlprkrjaalvivRddhshobhm'| muktAphalAnAM prakaro muktAphalaprakaraH 'tatpuruSaH', muktAphalaprakarasya jAlaM muktAphalaprakarajAlaM 'tatpuruSaH' muktAphalaprakarajAlena vivRddhA muktApha laprakarajAlavivRddhAH 'tatpuruSaH', muktAphalaprakarajAlavivRddhA zobhA yasya tad 'bhuvriihiH'| muktAphalaprakarasya-muktAphalasamUhasya jAlena maga 92 nA - - Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / racanAvizeSeNa vivRddhA-vRddhi prAptA zobhA-prabhA yasya tt| chatratrayaM kiM kurvat?. 'prakhyApayat' nivedyt| kiM karmatApannam? 'paramezvaratvaM' prkRssttprbhutvm| paramazcAsAvIzvarazca paramezvaraH 'karmadhArayaH', paramezvarasya bhAvaH paramezvaratvaM tt| kasya? 'trijagataH' tribhuvnsy| trayANAM jagatAM samAhArastrijagat tasya 'dviguH'| ityektriNshttmvRttaarthH||31|| * * * athAtizayadvAreNa jinaM stauti - unnidretyAdi ___ vyAkhyA - he 'jinendra !' jinAnAmindro jinendrastasya sambodhanaM 'ttpurussH'| tava bhavataH pAdau-caraNau yatra bhUmau padAni-gamane avasthAnarUpANi dhtte-bibhrte| 'Du dhAJ dhAraNapoSaNayoH' (pA. dhA. 1092) iti dhaatuH| tatra-dharApIThe vibudhA-devAH padmAni-kamalAni parikalpayantinirmApayantItyarthaH / kathaMbhUtau pAdau? 'unnidrahemanavapaGkajapuJjakAntiparyullasannakhamayUkhazikhAbhirAmau' unnidrANi-vikasvarANi hemnaH - suvarNasya navAni-nUtanAni navasaMkhyAkAni vA paGkajAni-kamalAni teSAM puJjaHsamUhastasya kAntiH- dyutistayA paryullasantI-samantAdullasantI yA nakhAnAM mayUkhazikhAH- kirnncuulaastaabhirbhiraamau-rucirau| navAni ca tAni paGkajAni ca navapaGkajAni 'karmadhArayaH', hemno navapaGkajAni hemanavapaGkajAni 'tatpuruSaH', unnidrANi ca tAni hemanavapaGkajAni ca unnidrahemanavapaGkajAni 'karmadhArayaH', unnidrahemanavapaGkajAnAM puJjaH unnidrahemanavapaGkajapuJjaH 'tatpuruSaH', unnidrahemanavapaGkajapuJjasya kAntirunnidrahemanavapaGkajapuJjakAntiH 'tatpuruSaH', nakhAnAM mayUkhA naTAyUkhAH 'tatpuruSaH', nakhamayUkhAnAM zikhA nakhamayUkhazikhAH 'tatpuruSaH', paryullasantazca tA nakhamayUkhazikhAzca paryullasannakhamayUkhazikhAH 'karmadhArayaH', unnidrahe kA 93 ] Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam // manavapaGkajapuJjakAntyA paryullasannakhamayUkhazikhAH unnidrahemanavapaGkajapuJjakAntiparyullasannakhamayUkhazikhAH 'tatpuruSaH', unnidra hemanavapaGkajapuJjakAntiparyullasannakhamayUkhazikhAbhirabhirAmau unnidra hemanavapaGkajapuJjakAntiparyullasannakhamayUkhazikhAbhirAmau 'tatpuruSaH / iti dvAtriMzattamavRttArthaH // 32 // atha saMkSipati - itthamityAdi *** vyAkhyA he 'jinendra !' jinAnAmindro jinendrastasya sambodhanaM 'ttpurussH'| itthaM pUrvoktaprakAreNa yathA dharmopadezanavidhau-dharmavyAkhyAkSaNe, dharmasyopadezanaM dharmopadezanaM 'tatpuruSaH ', dharmopadezanasya vidhirdharmopadezanavidhistasmin 'tatpuruSaH ', tava vibhUtiH - atizayarUpA samRddhirabhUtjAtA tadvat aparasya - brahmAdisurasya nAbhUt / atra dRSTAntamAha dinakRtaH sUryasya, dinaM karotIti dinakRt tasya 'tatpuruSaH', prahatAndhakArAdhvastadhvAntA, prahatamandhakAraM yayA sA prahatAndhakArA 'bahuvrIhiH', yAdRg - yAdRzI prabhA - dyutirvartate 'vikAzino'pi' vikAzo'syAstIti vikAzI tasya uditodyotasyApi 'grahagaNasya' grahANAM gaNo grahagaNastasya 'tatpuruSaH', bhaumAdestAdRk-tAdRzI prabhA kutaH kasmAd bhavati ? / api tu naiva / iti trayastriMzattamavRttArthaH // 33 // * * * W atha gajabhayaharaM jinaM stauti - zcyotanmadetyAdi - vyAkhyA - he gajapatigate ! bhavadAzritAnAM - tvaccaraNasthitAnAM bhavantamAzritA bhavadAzritAsteSAM 'tatpuruSaH', evaMvidhAnAM narANAmiti zeSaH, bhayaM-bhItirno bhavati na syAt / kiM kRtvA ? 'dRSTvA' viikssy| kaM karmatApannam ? | 'ibhaM' gjm| kiMbhUtamibham ? 'airAvatAbhaM' mahAkAyatvA - 94 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram // dairaavnnsmm| airAvatavadAbhA yasya sa erAvatAbhastaM 'bhuvriihiH'| punaH kiMlakSaNamibham? 'uddhatam' aviniitm| ibhaM kiM kurvantam? 'ApatantaM snmukhmaagcchntm| punaH kiMlakSaNamibham? 'thyotanmadAvilavilolakapolamUlamattabhramadbhamaranAdavivRddhakopaM' gaNDau netre karo med gudamiti saptasu sthAneSu zcyotatA-kSaratA madenAvilAH kaluSA vilolAH caJcalAH kapolamUle-gaNDapradeze mattA:-kSIbAH santo 'matavAlA' iti lokaprasiddhiH (ddhAH?) (bhramantaH-) bhramaNazIlA ye bhramarAsteSAM nAdenakaThoradhvaninA vivRddha:- puSTiM gataH kopaH krodho yasya sa tm| zyotaMzcAsau madazca zzyotanmadaH 'karmadhArayaH', zyotanmadenAvilAH zyotanmadAvilAH 'tatpuruSaH', kapolayormUle kapolamUle 'tatpuruSaH', kapolamUlayormattAH kapolamUlamattAH 'tatpuruSaH', bhramantazca te bhramarAzca bhramadbhamarAH 'karmadhArayaH', kapolamUlamattAzca te bhramaddharAzca kapolamUlamattabhramaddhamarAH 'karmadhArayaH', vilolAzca te kapolamUlamattabhramabhramarAzca vilolakapolamUlamattabhramadbhamarAH 'karmadhArayaH', zyotanmadAvilAzca te vilolakapolamUlamattabhramabhramarAzca zcyotanmadAvilavilolakapolamUlamattabhramabhramarAH 'karmadhArayaH', zyotanmadAvilavilolakapolamUlamattabhramadbhamarANAM nAdaH zyotanmadAvilavilolakapolamUlamattabhramadbhamaranAdaH 'tatpuruSaH', thyotanmadAvilavilolakapolamUlamattabhramabhramaranAdena vivRddhaH zcyotanmadAvilavilolakapolamUlamattabhramabhramaranAdavivRddha H 'tatpuruSaH', zyotanmadAvilavilolakapolamUlamattabhramabhramaranAdavivRddhaH kopo yasya saH zyotanmadAvilavilolakapolamUlamattabhramadbhamaranAdavivRddhakopastaM 'bhuvriihiH'| iti catustriMzattamavRttArthaH // 34 // atha siMhabhayaharaM jinaM stauti - bhinnebhetyAdi vyAkhyA - he puruSasiMha ! 'hariNAdhipo'pi' hariNAnAmadhipo hariNA kA 95 | Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii mAnatuGgasUriviracitam / / dhipaH 'tatpuruSaH' siMho'pi te-tava kramayugAcalasaMzritaM - caraNayugmaparvatakRtavAsaM, kramayoryugaM kramayugaM 'tatpuruSaH', kramayugamevAcalaH kramayugAcalaH 'karmadhArayaH', kramayugAcalaM saMzritaH kramayugAcalasaMzritaH 'tatpuruSaH' evaMvidhaM puruSaM nAkAmati-na grahaNAyodyatate, na hntumuddhaavtiityrthH| puruSaM kiMbhUtam? 'kramagataM' kramayorgataH kramagataH taM 'tatpuruSaH', phaalpraaptmityrthH| hariNAdhipaH kiMlakSaNaH? 'baddhakramaH' baddhaH-kIlitaH kramaH - parAkramo yasyAthavA baddhAH kramAH - pAdavikSeparUpA yena sa baddhakramaH 'bhuvriihiH'| hariNAdhipaH kiMviziSTaH? 'bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktamuktAphalaprakarabhUSitabhUmibhAgaH' bhinnAbhyAM (-pATitAbhyAM) hastizira:- piNDAbhyAM galatA-patatA ujjvalena-zvetavarNena zoNitAktenarudhirakharaNTitena muktAphalaprakareNa-mauktikasamUhena bhUSito-maNDito bhUmibhAgo yena sH| etena bhadradvipahantRtvAnmahAbaliSThatvaM suucitm| bhinnazcAsAvibhazca bhinnebhaH 'karmadhArayaH' bhinnebhasya kumbhau bhinnebhakumbhau 'tatpuruSaH', ujjvalaM ca tat zoNitaM ca ujjvalazoNitaM 'karmadhArayaH', galacca tad ujjvalazoNitaM ca galadujjvalazoNitaM 'karmadhArayaH', bhinnebhakumbhAbhyAM galadujjvalazoNitaM bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitaM 'tatpuruSaH', bhinnebhakumbhagaladujjvazoNitenAktaH bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktaH 'tatpuruSaH', muktAphalAnAM prakaraH muktAphalaprakaraH 'tatpuruSaH' bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktazcAsau muktAphalaprakarazca bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktamuktAphalaprakaraH 'karmadhArayaH', bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktamuktAphalaprakareNa bhUSito bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktamuktAphalaprakarabhUSitaH 'tatpuruSaH', bhUme go bhUmibhAgaH 'tatpuruSaH', bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktamuktAphalaprakarabhUSito bhUmibhAgo yena sa bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAktamuktAphalaprakarabhUSitabhUmibhAgaH 'bhuvriihiH'| iti paJcatriMzattamavRttArthaH / / 35 / / mA 96 | Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI bhaktAmarastotram // atha dAvAnalabhayaharaM jinaM stauti - kalpAntetyAdi vyAkhyA - he karmakSayaikakSayakRzAno ! tvannAmakIrtanajalaM-tvadabhidhAnastavananIraM, tava nAma tvannAma 'tatpuruSaH ', tvannAmnaH kIrtanaM tvannAmakIrtanaM 'tatpuruSaH ', tvannAmakIrtanameva jalaM tvannAmakIrtanajalaM 'karmadhArayaH', 'azeSaM' na vidyate zeSo yatra so'zeSastaM 'bahuvrIhiH vidyutpAtAdibhedAt sakalaM dAvAnalaM-vanavahnim, dAvazcAsAvanalazca dAvAnalastaM 'karmadhArayaH' zamayati-vidhyApayati / kiMbhUtaM dAvAnalam ? 'kalpAntakAlapavanoddhatavahnikalpaM' kalpAntakAlapavanena - yugAntasamayavAtena uddhataH - utkaTo yo vahniH - agnistena kalpaM - sadRzam / kalpasyAntaH kalpAntaH 'tatpuruSaH', kalpAntazcAsau kAlazca kalpAntakAla: 'karmadhArayaH', kalpAntakAlapavana: kalpAntakAlapavanoddhataH , kalpAntakAlasya pavana: 'tatpuruSaH ' kalpAntakAlapavanenoddhataH 'tatpuruSa:', kalpAntakAlapavanoddhatazcAsau vahnizca kalpAntakAlapavanoddhatavahniH 'karmadhArayaH', kalpAntakAlapavanoddhatavahninA kalpaH taM ' tatpuruSaH / punaH kiMbhUtaM dAvAnalam ? 'jvalitaM' pradIptam / punaH kiMviziSTam ? 'ujjvalaM' rktm| punaM kiMlakSaNaM dAvAnalam ? 'utsphuliGgam' ullsdvhniknnm| ud- UrdhvaM sphuliGgA yasya sa utsphuliGgastaM 'bahuvrIhiH' / dAvAnalaM kiM kurvantam? 'sanmukhamApatantam' abhimukhmaagcchntm| ivotpreksste| vizvaMjagat jighatsuM - jigrasiSumiva 'ghasR (slR ) adane' (pA. dhA. 715) iti dhAtuH, azeSaM - sAmAnyena sarvadigvyApakaM vA / tvannAmasmaraNaM dAvAnalaM sphettyti| iti SaTtriMzattamavRttArthaH // 36 // *** atha bhujaGgamabhayaM dalayannAha - raktekSaNamityAdi - > vyAkhyA he nAgapatisevya ! yasya puMsaH - puruSasya hRdi-citte 97 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mAnatuGgasUriviracitam / / tvannAmanAgadamanI tvannAmaiva nAgadamanI-auSadhivizeSaH jAGgalIvidyA vA, tava nAma tvannAma 'tatpuruSaH', tvannAmaiva nAgadamanI tvannAmanAgadamanI 'karmadhArayaH', vartate iti zeSaH, sa pumAn 'nirastazaGkaH' nirastA zaGkA yena sa 'bahuvrIhiH' nirbhayaH san 'kramayugena' kramayoyugaM kramayugaM tena "tatpuruSaH' nijacaraNayugalena 'phaNinaM' phaNA vidyante yasya sa phaNI taM 'bahuvrIhiH' sarpa AkrAmati-gharSati rjjuvt| kramayugagrahaNena vizeSa dyotyti| sAmAnyo'pi sarpaH pAdAhataH kupyati, duSTadandazUkasya tu kA vaartaa?| kiMbhUtaM phaNinam? 'raktakSaNaM' rakte IkSaNe yasya sa taM 'bahuvrIhiH', taamrnetrm| (punaH) kiMbhUtaM phaNinam? 'smdkokilknntthniilm'| kokilasya kaNThaH kokilakaNThaH 'tatpuruSaH', saha madena vartate - yaH sa samadaH 'bahuvrIhiH', samadazcAsau kokilakaNThazca samadakokilakaNThaH 'karmadhArayaH', samadazcAsau kokilazca samadakokilaH 'karmadhArayaH', samadakokilasya kaNThaH samadakokilakaNThaH 'tatpuruSaH' iti vA, samadakokilakaNThavannIlaH samadakokilakaNThanIlaH 'tatpuruSaH', mttpikglkaalm| phaNinaM punaH kiMbhUtam? 'krodhoddhataM' kopotkttm| krodhenoddhataH krodhoddhatastaM 'tatpuruSaH' / punaH kiMlakSaNaM phaNinam? / 'utphaNaM' uurviikRtsphttm| ud-UrdhvaM phaNA yasya sa utphaNastaM 'bhuvriihiH'| phaNinaM kiM kurvantam? 'ApatantaM' sanmukhaM dhaavntm| iti saptatriMzattamavRttArthaH // 37 // * * * atha raNabhayaM nirasyannAha - valgatturaGgetyAdi vyAkhyA - he devAdhideva ! tvatkIrtanAt-tvannAmagrahaNAt, tava kIrtanaM tvatkIrtanaM tasmAt 'tatpuruSaH' Ajau-saGgrAme balavatAmapizaktAnAmapi, balaM vidyate yeSAM te valavantasteSAM 'bahuvrIhiH', bhUpatInAM rAjJAM, bhuvaH nA 98 | Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii bhaktAmarastotram / / patayo bhUpatayasteSAM 'tatpuruSaH' balaM-kaTakamAzu-zIghraM bhidAM-bhedamupaitiprayAti, pralayaM yAtItyarthaH / balaM kiMbhUtam? 'valgatturaGgagajagarjitabhImanAdaM' valgatAM-yuddhyamAnAnAM turagANAM gajAnAM ca garjitAni tairbhImA-raudrA nAdAH-siMhanAdA yatra tt| turaGgAzca gajAzca turaGgagajAH 'dvandvaH',valgantazca te turaGgagajAzca valgatturaGgagajAH 'karmadhArayaH', valgatturaGgagajAnAM garjitAni valgatturaGgagajagarjitAni 'tatpuruSaH' athavA valgantazca te turaGgAzca valgatturaGgAH 'karmadhArayaH', gajAnAM garjitAni gajagarjitAni 'tatpuruSaH' valgatturaGgAzca gajagarjitAni ca valgatturaGgagajagarjitAni 'dvandvaH' bhImAzca te nAdAzca bhImanAdAH 'karmadhArayaH', valgatturaGgagajagarjitairbhImanAdA yatra tad 'bhuvriihiH'| dRSTAntamAha- iva yathA tamaH - andhakAraM bhidAmupaiti-bhedaM gcchti| tamaH kiMlakSaNam? 'udyaddivAkaramayUkhazikhApaviddhaM' udgcchtsurkraagrpreritm| divA karotIti divAkaraH 'tatpuruSaH', diveti zabdo'vyayamadhye'sti, udyaMzcAsau divAkarazcodyadivAkaraH 'karmadhArayaH', udyaddivAkarasya mayUkhAH udyaddivAkaramayUkhAH 'tatpuruSaH', udyaddivAkaramayUkhAnAM zikhA udyaddivAkaramayUkhazikhAH 'tatpuruSaH', udyaddivAkaramayUkhazikhAbhirapaviddhaM udyaddivAkaramayUkhazikhApaviddhaM 'ttpurussH'| ityaSTatriMzattamavRttArthaH // 38 // * * * atrApi saGgrAmabhayaM nirasyannAha - kuntAgretyAdi ___ vyAkhyA - he jinezvara ! janA yuddhe-saGgrAme jayaM lbhnte-praapnuvnti| janAH kiMlakSaNAH? 'tvatpAdapaGkajavanAzrayiNaH' tvtpaadkmlkaannbhaajH| tava pAdau tvatpAdau 'tatpuruSaH', paGke jAyante smeti paGkajAni 'tatpuruSaH', paGkajAnAM vanaM paGkajavanaM 'tatpuruSaH', tvatpAdAveva paGkajavanaM tvatpAdapaGkajavanaM 'karmadhArayaH', tvatpAdapaGkajavanamAzrayanta ityevaMzIlA kA 99 /