Book Title: Adhyatmamatpariksha Shabdasha Vivechan Part 02
Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005702/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghuharibhadrasUri mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI viracita adhyAtmamacparIkSA zabdaza: vivecana (bhAga-2). ( kevalIbhakti vicAra ) vivecaka - - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA : prakAzaka : thatA gaI." 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA, pAlaDI, - amadAvAda-380 007. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dharaNendra-padmAvatI saMpUjitAya 3OM hauM hrIM zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH zrI dAna-prema-rAmacaMdragurubhyo namaH jai namaH adhyAtmamataparIkSA zabada: vivecana bhAga-2 mULa graMthakAra tathA TIkAkAra vyAyAcArya-cAyarvizArada mopAdhyAya zrImad yazovijyajI mahArAjA AzIvadAtA parama pUjya vyAkhyAna vAcaspati, zAsanaprabhAvaka AcAryadeveza zrImad vaiijya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA padAvid pravacanikaprabhAvaka sva. parama pUjya munirAzrI mohajitavijyajI mahArAjA. vivecanAra paMDitavaryazrI pravINacaMdra khImajI motA. saMkalana-saMzodhanakArikA 5.6. vyAkhyAnavAcaspati AcAryadeveza zrImad vijya rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijya modayasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAvartI tathA pa.pU. pravartinI sAdhvI zrI rohitAzrIjI ma.sA.nA ziSyaratnA sAdhvI zrI caMdanabAlAzrIjI. kArtika mAsa vI.saM. 25 2 7 % vi.saM. 20 57 - I.sa. 20 0 1 mo na jhala- 1 0 0 0 mUlya - papa-00 prakoNAka dha pha mAtA , pa, vra marcaMTa sosAyaTI, phattepurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prApti sthAna 5 gItArtha gaMgA AHMEDABAD 5, jaina marcaMTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. (079) - 66049 11, 660 36 59 naTavarabhAI ema. zAha, (AphIkAvALA) AHMEDABAD 9, parizrama beMka opha inDIyA sosAyaTI, vijayanagara krosIMga pAse, amadAvAda-13. - (079)- 7478512, 74786 11 nikuMjabhAI ra. bhaMDArI MUMBAI viSNumahala, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, DI roDa, carcageTa, muMbaI-20. : (022) - 2814048, 28101 95 zaileSabhAI bI. zAha SURAT zrInAthajI epArTamenTa, chaThe mALe, hariparA, hAtha phaLIyA, surata-1. (0261) - (o) 43 91 60, 43 91 63 kamalezabhAI dAmANI RAJKOT "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. = (0281) - (ghara) 233120 udayabhAI zAha JAMNAGAR C/o, mahAvIra agarabattI varksa, C-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara. * 8 (0288) - 678513 vimalacaMdajI BANGALORE Clo, J. NEMKUMAR & COMPANY, Kundan Market, D.S.Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560 053, (O) 287 52 62, (R) 225 9925. : mudraka: mudreza purohita sUryA ophaseTa, AMbalI gAma, seTelAITa-bopalaroDa, amadAvAda-58. ApavA mA kopiyarI. amadAvAda.. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkalana-saMpAdananI veLAe prAstAvika adhyAtmamataparIkSA' zabdazaH vivecana bhAga - 1 prakAzita thayA pachI TUMka samayamAM ja bhAga - 2 prakAzita thaI rahela che je AnaMdano viSaya che. prastuta bhAga - 2mAM kevaLI bhagavaMtone kavalAhAra hoya ke nahi tenI vizada carcA karela che. AdhyAtmika ane digaMbaronI mAnyatA evI che ke jo te kevalI bhagavAna aDhAra doSa vinAnA kRtakRtya hoya to teone sudhA-tRSA na hovAthI kavalAhAra zI rIte hoI zake? tethI nyAyAcArya-nyAyavizArada pUjaya upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAjAe aneka AgamapATho ane suyuktiopUrvaka AdhyAtmika ane digaMbaranI e mAnyatAnuM nirAkaraNa karIne siddha karyuM che ke kevalI bhagavaMtone kavalAhAra hoI zake che. temAMnI pUrvapakSInI keTalIka yuktio A pramANe - (1) sudhA chaghasthamAM rahela aDhAra doSamAMno eka doSo che. (2) anaMta vIryavALA kevaLIne banahAnino saMbhava na hovAthI kavalAhAra nirarthaka che. (3) bhojanakriyAthI pramAdano saMbhava che. (4) AhAra nidrAdino janaka hovAthI doSarUpa che. (5) AhAra karavAmAM rAga thavAno saMbhava rahe che. (6) mala-utsargAdinI jugupsanIya pravRtti kevaLIne saMbhavatI na hovAthI kavalAhAra hoto nathI. AnuM nirAkaraNa zrImad upAdhyAyajI mahArAje Agama ane yuktipurassara karyuM che ke, (1) kSudhA-jarA Adi doSarUpa na hovAthI aDhAra doSamAM tenI gaNatarI thatI nathI.(2) kevaLIne anaMta vIrya hovA chatAM zArIrika baLahAni saMbhavita che. (3) AhArathI pramAda thAya tevo niyama nathI. (4) AhAranI atimAtrA ke snigdhatA Adi nidrAdijanaka hoI doSarUpa che, AhAramAtra doSarUpa nathI. (5) hita-mita AhAra karavAmAM rAga anAvazyaka che. (6) kevalIkRta mala-utsargAdi : jugupsAjanaka banatA nathI. A rIte AdhyAtmika ane digaMbara dvArA kevalI bhagavaMta kavalAhAra karatA nathI e siddha karavA apAyela aneka kuyuktionuM nirAkaraNa zrImad upAdhyAyajI mahArAjAe aneka suyuktio ane AgamapATho purassara gAthA - 73 thI 123mAM karela che. A graMtha vivecana pUrvamAM gAthA - 72thI 123mAM AvatA padArthonI saMkSipta saMkalanA taiyAra karela che tathA gAthA - 72 thI 123mAM AvatA padArthonI vistRta anukramaNikA taiyAra karela che. te vAMcatAM vAcakavargane svayaM ja khyAla Avaze ke pUrvapakSInI A aMge zuM mAnyatA che ane graMthakArazrIe tenuM nirAkaraNa kai rIte karela che ane sAthe sAthe keTalAya apUrva padArthonuM suMdara nirUpaNa karela che. A vAMcatAM jinazAsana pratye ane AvA kImatI najarANA jevA graMthanI racanA karanArA e mahApuruSa pratye ovArI gayA vinA rahevAtuM nathI. 0 graMthanI gahanatA, mahAnatA, vizALatA to tattvajijJAsu - adhyAtmajijJAsu varga A graMtha ciMtana-manananididhyAsanapUrvaka vAMcaze tyAre ja khyAla Avaze. 184 gAthArUpa A adhyAtmamata parIkSA graMtharatnamAM AdhyAtmikamata ane digaMbaramatanI aneka mAnyatAonuM nirasana karavApUrvaka pAramArthika adhyAtma zuM che, e graMthakArazrIe samajAvela che. paMDitavaryazrI pAse A graMthavAMcanano suyoga sAMpaDyo tyAre A saMkalanA meM to noTarUpe taiyAra karela. paNa bhA 1nI prastAvanAmAM jaNAvyA mujaba sahAdhyAyI tathA aneka bIjA tattvajijJAsu varganI eka ja bhAvanA hatI ke A graMthanI vyavasthita saMkalanA taiyAra thAya ane prakAzita thAya to aneka tattvajijJAsu vargane graMthanA padArthono sArI rIte bodha karavAmAM upayogI thaI zake. A pravRtti pAchaLano mAro eka ja zubhAzaya che ke graMthanA adhyayanathI mArI nAdurasta tabiyatamAM prasannatA jaLavAi rahe ane azAtAvedanIyakarmanA udayamAM zarIraviSayaka ArtadhyAnathI bacI zakAya ane dharmadhyAnamAM mana sthira rahe, ane svAdhyAyalakSI A pravRttithI karmanI nirjarA ane karmakSaya thAya. paMDitavaryazrIe pAThavAcana samaye graMthanA padArtho jyAM sudhI adhyayana karanArA amane saune na samajAtA tyAM sudhI - punaH punaH samajAvavA prayatna karela che ane bhAvArthamAM saraLatAthI samajAya e pramANe padArtho kholavA prayatna karela che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bhAga - 1mAM jaNAvyA mujaba bhAvArthamAM TIkAnA arthanI punarukti ghaNI jagyAe thayela che paNa saMskRtanA anabhijJa mATe graMthanA padArthano bodha thAya ane bhAvArtha truTita na bane ethI thayela punarukti doSarUpa nahi gaNAya. pAThazuddhi mATe hastalikhita pratiomAMthI jyAM amane zuddha pATha maLela che te pATha ame mULamAM lIdhela che ane jyAM artha sAthe saMgata jaNAto zuddha pATha hastapratimAM maLela nathI tyAM kauMsamAM e pATha mUkela che. ghaNI jagyAe nizAnI ApI vivecanamAM jaNAvela che ke ahIM Avo pATha ucita bhAse che. A graMthanA prUpha vAcananA kAryamAM sAdhvIjI zrI hitarucitAzrIjI ma.sA. tathA suzrAvaka zrI zAMtilAla zivalAla zAhe potAnA kImatI samayano bhoga ApI sahakAra Apela che te badala temane visarI zakAya tema nathI. chadmasthatA vaza AvA bRhatkAya graMthanA vivaraNamAM ke saMkalana-saMpAdanakAryamAM aneka truTio rahevAnI saMbhAvanA che. sarvajJakathita padArthonuM kyAMya avamUlyana na thai jAya te mATe pUrepUro prayatna karela che, chatAM jinAjJAviruddha ke graMthakArazrInA Azayaviruddha kyAMya paNa padArtha nirUpaNa thayela hoya to te mATe micchA mi dukkaDaM mAMguM chuM. prAnte eka ja aMtaranI mahecchA che ke deva-gurunI kRpAthI svaAtmapariNatinI nirmaLatA mATe karAyelo A prayAsa sarvane lAbhanuM kAraNa bane ane mane potAne sUkSma bodha thavApUrvaka bhAvapUrvakanI kriyAnI pariNati prApta thAya, ane nirmaLa pariNati dvArA saMpUrNa karmakSaya karI nikaTanA bhavomAM mukti sukhanI bhAgI banI zakuM, e ja zubha AzayathI karelo A nAnakaDo prayAsa saphaLatAne pAmo e ja zubha bhAvanA. vi.saM. 2050, caitra suda - 13, zukravAra, tA. 6-4-2001. epha- 2, jeThAbhAi pArka, nArAyaNanagara, pAlaDI, amadAvAda - 7. parama pUjya pa2mA2AdhyapAda vyAkhyAnavAcaspati AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pa.pU. gacchAdhipati zrImad vijaya mahodayasUrIzvarajI mahArAjAnA AjJAvartI tathA paM.pU. pravartinI sAdhvIzrI rohitAzrIjI ma.sA.nA ziSyaratnA sAdhvIzrI caMdanabAlAzrIjI. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 adhyAtmamataparIkSA gAthA 72 thI 123mAM AvatA padArthonuM saMkSipta saMkalana 'adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana-prathama bhAga'mAM AdhyAtmikamatanuM khaMDana karyuM, tyAM AdhyAtmikoe je bAhya pravRttimAtrane mokSanA akAraNarUpe sthApela ane kevala AtmAmAM pravRttine adhyAtmarUpe sthApana karela, te sarvanuM yuktithI nirAkaraNa karIne, AtmAmAM javA mATe bAhya kriyA kai rIte atyaMta upayogI che tenuM graMthakAre sthApana karyuM. A sAMbhaLIne jyAre AdhyAtmiko teno uttara ApI zakyA nahi tyAre zvetAMbarane prazna kare che ke tame kevalIne kavalabhojI svIkAro cho, to te rIte kevalI kRtakRtya che te siddha thai zakaze nahi. tethI have kevalIne kavalAhAra kai rIte saMgata che tenI vicAraNA gAthA 72 thI 123 sudhImAM karela che. gAthA - 72mAM digaMbaramatanA graMthamAM kahela 18 doSo batAvyA, jemAM aDhAra doSa aMtargata kSudhA, tRSA vagerene paNa doSarUpa batAvela che. ane te aDhAra doSothI rahita kevalI hoya che tema digaMbaro kahe che. tethI temanA mate kevalIne kavalAhAra svIkArIe to aDhAra doSothI rahita bhagavAna che tema svIkArI zakAya nahi. tenuM yuktithI nirAkaraNa graMthakAre gAthA - 73-74mAM karIne sthApana karyuM ke cAra ghAtIkarmonA kSayathI kevalIne aDhAra doSothI rahita avasthA prApta thAya che, paraMtu kSudhAvedanIya ane tRSAvedanIyanA udayathI thatA kSudhA-tRSA Adine doSarUpe svIkArI zakAya nahi. vaLI taTasthatAthI vicArIe to digaMbara paNa cAra ghAtIkarmonA kSayathI ja bhagavAna vItarAga thAya che tema mAnu~ che. Ama chatAM, je prakAre aDhAra doSo te batAve che te doSono vicAra karIe to ghAtIkarmamAtra sAthe saMkaLAyelA te doSo nathI, paraMtu svakalpanAthI UbhA karAyelA kSudhA-tRSA-mRtyu Adi doSo che tevuM vicArakane jaNAya tema che. jyAre taTasthatAthI koi vicAraka hoya to, zvetAMbaranI prakriyAmAM batAvelA aDhAre doSono nAza cAra dhAtIkarmanA kSayathI kai rIte thAya che te suMdara yuktithI graMthakAre batAvela che, te samajI zake che. tyAra pachI digaMbara bhagavAnane kSAyika sukha svIkAre che tethI kSudhA-tRSArUpa duHkha bhagavAnane saMbhave nahi tema kahe che. AthI ja kSudhA-tRSAne pAribhASika doSarUpe te mAne che. tenuM paNa graMthakArazrIe zAsravacanathI gAthA - 75mAM udbhAvana karIne gAthA - 76mAM nirAkaraNa karela che. tyAM digaMbara yukti Ape che ke kevalIne aghAtI * prakRtino paNa dagdharajju jevo ja vipAkodaya hoya che, tethI vedanIyakarmathI kevalIne kSudhA-tRSA lAgI zake nahi. tenuM nirAkaraNa zAsravacanothI ane karmanI prakriyAthI aneka yuktio dvArA graMthakAre karyuM che, jenuM varNana karmanA udayanI prakriyAno paNa ane karmanA udayano paNa vizeSa bodha thAya te rIte karela che. ahIM koine prazna thAya ke vAta AdhyAtmikonI cAlatI hatI tyAM digaMbaramatano praveza kema thayo? tethI graMthakAre svayaM gAthA - 78mAM batAvyuM ke AdhyAtmiko svarasathI digaMbarazAstrane ja pramANa mAne che ane zvetAMbarazAstro potAnA vicAra sAthe saMgata thAya teTalAM ja svIkAre che. tethI ja graMthakAra AdhyAtmikone mAnya ane digaMbarone paNa mAnya evA tattvArthasUtranA "vijJaptine" (a. 9, sU. 11) e sUtrane grahaNa karIne kevalIne kSudhA-tRSA hoi zake che te vAta yuktithI batAve che. ane e prasaMgamAM tattvArthasUtranA "zanine" e sUtrane svamAnyatA sAthe virodha na Ave te rIte saMgati karavA mATe, digaMbaroe atyAra sudhI judA judA graMthomAM aneka rIte samAdhAna karavA prayatna karyo che te sarveno saMgraha karIne kai rIte te samAdhAno yuktithI rahita che, tenuM vyAkaraNanI maryAdAthI ane sUtranA kramanI maryAdAthI khaMDana karela che. tethI koi vidvAna hoya ane taTasthatAthI teno vicAra kare to, digaMbaranI A mAnyatAthI ja te mata jo tattvArthasUtrane mAnato hoya to sarvajJanA vacanAnusAra nathI tevo paNa nirNaya karI zake, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 te rIte samajAvela che. vaLI digaMbaronI mAnyatAnA khaMDanamAM padArthanI vicAraNAnI daSTithI kSudhA-tRSA pratye bAhya nimitto, paryApti vagere kai rIte kA2Na che, tenI paNa suMdara vicAraNA graMthakAre karela che. ane digaMbara kahe che ke jema maithunanI saMjJAthI ja maithunanI pravRtti thAya che tema AhA2saMjJAthI ja AhAranI pravRtti thAya che, tenuM graMthakAre yuktithI nirAkaraNa karyuM; jenA varNanamAM AhArasaMzA zuM che, kSudhA pratye AhA2saMjJA kai rIte kAraNa che ane kai rIte nathI, te padArtho yuktithI batAvela che. vaLI gAthA 79-80mAM kevalIne kSudhA-tRSA hoya che, te sthApana karavA yukti batAvatAM kSudhA pratye azAtAvedanIya, paryAtio ane jaTharAgni vagere kai rIte kAraNa che ane mohanI kAraNatA kSudhA pratye kai rIte nathI te paNa suMdara yuktithI batAvela che. vaLI jIvamAM tRSNA kevI rIte pedA thAya che ane cAra kAraNothI AhArasaMjJA pragaTa thAya che ane te cAra kAraNo AgamanA pAThathI yuktipUrvaka batAvela che ane te AhArasaMjJA ja prakarSane pAmIne tRSNA kevI rIte thAya che ane ArtadhyAnanuM kAraNa kevI rIte bane che te vAta gAthA - 81mAM batAvela che. AhArasaMjJA vagara paNa sAdhunI AhAramAM pravRtti kai rIte thai zake che ane cAre saMjJAothI saMyamajIvanamAM niyamA aticAra kai rIte lAge che te vAta gAthA - 82mAM yuktithI batAvela che. jema maithunasaMjJAthI ja maithunanI pravRtti thAya tema AhA2saMjJAthI ja AhAramAM pravRtti thAya e prakAranI digaMbaranI yuktinuM gAthA - 83-84mAM nirAkaraNa karela che, jenAthI AhArasaMjJA ane AhArapravRtti vaccenA bhedanuM yathArtha jJAna vicArakane thai zake che. AhA2saMjJA kai rIte ArtadhyAnanuM kAraNa bane che te vAta gAthA - 85mAM yuktithI batAvela che. ArtadhyAnathI jIvane kevA pariNAmo thAya che te gAthA - 86mAM batAvela che. mohanA kSayane kAraNe kevalIne vedanIyakarmanA udayathI utpanna thayeluM kSudhAdi duHkha hoi zake nahi e prakAranI digaMbaranI yuktinuM gAthA - 87mAM nirAkaraNa karela che. vedanIyakarma mohasApekSa potAnuM phaLa Ape che ane tethI ja aghAtI evI paNa vedanIya prakRti ghAtItulya che e prakAranI digaMbaranI yuktionuM aneka prakAre samAlocana karIne nirAkaraNa karela che. ane A prakAranI carcAmAM kharekhara aghAtI prakRtio paNa ghAtIkarma sAthe vipAkane pAmIne ghAtIsamAna kArya kare che ane kevalIne te adhAtI prakRtio ghAtInuM kArya kai rIte karatI nathI te vAtanI vizeSa vicAraNA gAthA - 88mAM batAvela che. e sukha e anukULa vedanIya che ane duHkha e pratikULa vedanIya che, tethI rAgadveSa vagara sukhaduHkhanuM vedana thai zake nahi A prakAranI yuktithI kevalImAM kSudhAnA abhAvanI sthApaka digaMbaranI vicAraNAnuM samAlocana karIne gAthA - 89mAM nirAkaraNa karela che. adhruva evA sukhaduHkhanA ApAdaka karmono bhogathI ja kSaya thAya che ane teno bhoga karavAthI karmabaMdha thAya che, mATe kevalIne adhruva evA sukhaduHkha hoi zake nahi; e prakAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa gAthA - 90mAM karela che. AtmAnA ajJAnane kAraNe thayeluM duHkha AtmAnA jJAnathI ja nAza thAya che, AvA prakAranA vacanane grahaNa karIne kevalIne AtmasAkSAtkAra hovAthI kSudhA-tRSAnuM du:kha saMbhave nahi; e prakAranI pravacanasAranI yuktinuM gAthA - 91mAM nirAkaraNa karela che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyathI pedA thatuM sukha ane atIndriya sukha ema sukhane be bhedarUpe batAvIne ane duHkha indriyathI ja thAya che ema batAvIne kevalIne azAtAnuM duHkha saMbhave nahi, e prakAranI pravacanasAranI yuktinuM gAthA - 92mAM nirAkaraNa karela che. ajJAna ane aratijanya duHkhano kevalIne abhAva hovA chatAM azAtAvedanIyathI janya duHkhano saMbhava kevalImAM kaI rIte che, te vAta zAstrIya dRSTAMtathI gAthA-93mAM batAvela che. zAstramAM dagdharaju jevI aghAtI pravRtio kevalIne hoya che te vacanano svamati pramANe artha karIne kevalIne sudhA nathI tevI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa gAthA - 94mAM karela che, ane te carcAthI kharekhara kevalIne vartatI dagdhara jevI aghAtI prakRtio kevI hoya che tenuM paNa yathArtha jJAna thAya che. kevalajJAnane ja jaTharAgninA upatApanA pratibaMdhaka svIkArIne bhagavAnane sudhA nathI e prakAranI digaMbaranI yuktinuM aneka tarkothI nirAkaraNa gAthA -95mAM karela che. sudhAthI balahAni thatI hovAne kAraNe anaMta vIryavALA evA kevalIne sudhAdi saMbhave nahi e prakAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa gAthA - 96mAM karela che. te carcAthI bala, vIrya, yogapariNAma Adi padArthono pAramArthika arthabheda prastuta gAthAmAM prApta thAya che. parapadArthomAM pravRtti karavAthI karmabaMdha thAya che, ane kevalInI zarIra AdinI pravRtti svIkArIe to kevalIne karmabaMdha mAnavAnI Apatti Ave, tethI vAdaLAMnI jema nirbeja kevalInI pravRttinA svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa gAthA - 97mAM karela che. yogathI ja kriyAnA saMbhavanI aneka prakAranI yuktio gAthA - 98mAM batAvela che jethI yoga ane kriyA vaccenA bhedanuM jJAna thAya che, ane kevalInI pravRtti yoga vagara saMbhave nahi tethI nirbeja kevalInI kriyAnI sthApaka digaMbaranI yuktionuM nirAkaraNa gAthA -98mAM thAya che. kevalIne svabhAvavANI svIkArIne upadezanI kriyA hotI nathI, kema ke upadezanI pravRtti svIkArIe to vacanaprayogamAM icchAnI prApti thAya ane kevalI icchA vagaranA che tema kahIne, mastakamAMthI sahaja dhvani bhagavAnane nIkaLe che e prakAranI digaMbaranI mAnyatAnuM gAthA-99mAM nirAkaraNa karela che. A carcAthI bhagavAnane rAga-dveSa nahi hovA chatAM upadezamAM kema pravRtti che tenuM paNa samAdhAna yuktithI thAya che. te bhagavAnane vacanaprayoga svIkAravAthI zarIranA zramathI khedanI udIraNAnI prAptino doSa ApIne kevalIne vacanaprayoganI pravRtti nathI e prakAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa gAthA - 100mAM karela che. vagara prayatna apavartanAkaraNanA saMbhavanI digaMbaranI yuktinuM gAthA - 101mAM nirAkaraNa karela che. . apavartanAkaraNa ane nikAcanAkaraNano vizada bodha prastuta gAthAmAM karela che ane karmanA udaya, kSaya, kSayopazama ane upazama pratye dravyAdi pAMca kAraNo kaI rIte kAraNa che te aneka yuktiothI samajAvela che. kalAhArathI yoganA dupraNidhAnanI digaMbaranI zaMkAnuM gAthA - 104-105 mAM yuktithI nirAkaraNa karela che, jemAM apramattamunione AhAramAM dezathI paNa pramAdanI prApti kai rIte thatI nathI ane vItarAga nirlepa hovA chatAM AhAranI pravRtti kema kare che, tenuM aneka yuktiothI spaSTIkaraNa karela che. - "AhArakathAthI paNa pramAda thato hoya to AhAranI kriyAthI avazya pramAda thAya" e prakAranI digaMbaranI yuktinuM gAthA - 106 mAM nirAkaraNa karela che, jenAthI AhArakathAthI pramAda thavA chatAM AhArathI pramAda kaI rIte Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na saMbhave teno bodha thAya che. AhArathI nidrA prApta thatI hovAthI AhAra avazya pramAda pedA kare che, mATe kevaLIne AhAra na saMbhave" e prakAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa gAthA - 107 mAM karela che, jemAM AhAranI nidrA pratye kaI rIte kAraNatA che ane kaI rIte kAraNatA nathI ane nidrA pratye darzanAvaraNIya ja vastutaH kAraNa che teno yathArtha bodha thAya "sAdhune alpa AhAra ja grahaNa karavAnI vidhi hovAthI AhArathI avazya pramAda thAya che" e prakAranI digaMbaranI yuktinuM gAthA - 108mAM nirAkaraNa karela che, jenAthI alpa AhAra ane alpa nidrA kaI rIte saMyamamAM upakAraka thAya che teno paNa yathArtha bodha thAya che. zAstramAM saMyamIne 6 kAraNothI AhAra grahaNa karavAnuM kahela hovAthI AhArathI avazya pramAda thAya ja che e prakAranI digaMbaranI yuktinuM gAthA - 109mAM nirAkaraNa karela che. jemAM mUdumArganA pAlanarUpa apavAda ane kAraNika apavAda vacceno bheda paNa jaNAvela che. "kevalIne pAtra nahi hovAthI kavalAhAra saMbhave nahi" e prakAranI digaMbaranI yuktinuM gAthA - 110mAM nirAkaraNa karela che. kevalI AhAra grahaNa kare to dhyAna ane tapano vyAghAta thaze" e prakAranI digaMbaranI yuktionuM aneka vikalpa dvArA gAthA - 111mAM nirAkaraNa karela che, jemAM kevalIne kyAre dhyAna hoya che ane kyAre nathI hotuM ane teone tapa paNa kyAre hoya che ane kyAre nathI hoto teno bodha thAya che. vaLI kevalI saMlekhanAkALamAM mahinAnA upavAsAdi kare to paNa sudhAdi duHkhanI udIraNAnI prApti thatI nathI, te vAta yuktithI batAvela che. jenAthI vedanIyakarmanI udIraNA pramAdanA udayathI ja thAya che te vAtano spaSTa bodha thAya che. audArikazarIranI avasthiti ane vRddhi AhAra vagara saMbhave nahi, tethI kevalIne kavalAhAra avazya che" tenuM yuktithI gAthA - 11ramAM sthApana karela che. "kevalIne paramaaudArikazarIra hovAthI AhAranI AvazyakatA nathI" e prakAranI digaMbaranI yuktinuM gAthA - 113-114-115-116mAM nirAkaraNa karela che. vaLI digaMbara kevalInA zarIrane sAta dhAturahita svIkAre che te paNa kaI rIte yuktithI rahita che tenuM sthApana karela che, jemAM yoganA mAhAbhyathI kevI labdhio prApta thAya che ane te labdhionI prAptimAM nAmakarma paNa kai rIte kAraNa che teno vizada bodha karAvela che. kevalIne kavalAhAra svIkAravAthI rasanendriyajanya matijJAna svIkAravAnI Apatti Avaze" e prakAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa gAthA - 117mAM karela che. jenAthI AhAranI kriyAthI paNa kevalIne matijJAna kema thatuM nathI ane chadmastha jIvone indriyonA saMparkamAM viSayothI avazya kaI rIte matijJAna thAya che teno yathArtha bodha thAya che. vaLI rasanendriyathI AhAra grahaNa karavAmAM chadmasthone vyaMjanAvagrahanI prApti thavA chatAM kevalIne kaI rIte vyaMjanAvagrahanI prApti thatI nathI tenuM yuktithI spaSTIkaraNa karela che, jenAthI vyaMjanAvagraha zuM cIja che, teno sAro evo bodha thAya che. kevalIne kavalAhAra svIkAravAthI bhojanakALamAM paropakAranI hAni thaze, vaLI AhArathI vyAdhi paNa thavAnI Apatti Avaze" e prakAranI digaMbaranI yuktinuM gAthA - 119mAM nirAkaraNa karela che. kevalIne kavalAhAra svIkAravAthI jugupsanIya evI malAdinI pravRttinA svIkAranI paNa digaMbara dvArA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apAyela AMpattinuM gAthA - 120mAM nirAkaraNa karAyela che. "bhagavAnane bhuktiabhAvano ja atizaya che e prakAre digaMbara kahe che, paraMtu cotrIza atizayamAMthI koI atizayamAM tevo atizaya prApta thato nathI; e vAta yuktithI gAthA-121mAM batAvela che. kevalIne bhuktino abhAva digaMbara svIkAre che tenA nirAkaraNano upasaMhAra gAthA - 122mAM karIne kavalabhojI hovA chatAM kevalI kRtakRtya kema che te vAta gAthA -123mAM batAvela che. jenAthI kevalInuM kRtakRtyapaNuM, siddhanuM kRtakRtyapaNuM ane kSAyika samyagdaSTinuM kRtakRtyapaNuM kevuM che ane temAM zuM bheda che teno bodha thAya che. A rIte graMthakArazrI mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjAe gAthA - 72 thI 123mAM Agama ane yuktipuraspara kevalIne kavalAhAranI sthApanA karela che. A vivaraNa karavAmAM chadmasthatAne kAraNe anAbhogathI graMthakArazrInA Azaya viruddha kAMIpaNa lakhAyuM hoya te badala micchA mi dukkaDa. pravINacaMdra khImajI motA. vi. saM. 2057, caitra vada - 9. maMgaLavAra, tA. 1-4-2001. 302, vimala vihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda- 9. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya "gItArtha gaMgA"nuM mukhya lakSya to ApaNA upakArI pUrvAcAryo jevA ke pa.pU.A.zrI haribhadrasUrIzvarajI ma.sA., pa.pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI Adi racita jainazAstromAM patharAyelAM vividha paramArthI tattvonAM rahasyonuM naya, nikSepa, vyavahAra, nizcaya sApekSa arthagAMbhIryapUrNa vizleSaNa karavAnuM che, jethI zrI jainasaMghane te te padArthonA sarvAgI bodhamAM sahAyatA maLe. A kArya atyaMta vistAravALuM ane gahana che. ghaNA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AmAM sahAya karI rahyA che, zrAvako ane zrAvikAo paNa sau saune yogya kAryo saMbhALI rahyA che, paraMtu kAma samaya mAMgI le tema che. daramyAna zrIsaMghamAMthI jijJAsu mumukSo tathA zrAvaka-zrAvikAo taraphathI evI mAMga vAraMvAra Ave che ke pU. munirAja zrI mohajitavijayajI ma.sA. tathA pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI ma.sA.nAM apAyelAM judA judA viSayo paranAM vyAkhyAno tathA paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe vividha zAstrIya viSayo para karelAM vivecano chapAvIne taiyAra karavAmAM Ave to sakaLa saMghane cokkasa lAbhadAyI nIvaDe. AvI vinaMtIone lakSyamAM rAkhIne TrasTe nakkI karyuM che ke AvAM vyAkhyAno tathA vivecanonA viSayo aMgenAM pustako prakAzita karavA ane tene mAtra eka saMlagna pravRtti tarIke svIkAravI. A kAma gItArtha gaMgAnA mULa lakSathI saheja phaMTAya che, bodhanI vividhatA ane saraLatAnI dRSTie paNa bhinna prakAre che, chatAM tattva jijJAsu mATe hitakArI hovAthI uparyukta vinaMtI lakSyamAM rAkhIne pradhAna kArya jyAM sudhI bahAra na Ave tyAM sudhI kAmacalAu dhoraNe pUraka pravRtti tarIke svIkAravAmAM AvyuM che. tattva jijJAsu jIvo mATe AvAM pustako samyakajJAna-darzana-cAritranI ArAdhanAmAM upayogI thaze tevI AzA sahita 5, jaina marcanTa sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. TrasTI gaNa gItArtha gaMgA sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * .. 1 pRSTha 365 365-366 365-366 365-366 365-366 367 367 . 368 368 368-369 368-369 368-369 370 370-371 371 anukramaNikA. vistRta anukramaNikA gAthA | viSaya 72 digaMbaranA mate kRtakRtya kevalIne sudhA tRSAno abhAva. devanuM lakSaNa, AptatvanuM svarUpa. digaMbaranA mate devanA lakSaNanuM uddharaNa. digaMbaranA mate bhagavAnamAM na vartatA aDhAra doSonA nAmo. kevalImAM kavalabhojitvanI abhAvasAdhaka digaMbaranI yukti. 73-74 aDhAra doSamAM sudhA-tRSAne grahaNa karIne bhagavAnamAM aDhAra doSa kahenAra digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. sudhA-tRSAne kSAyika sukhamAM pratibaMdhaka mAnIne kevalIne sudhA-tRSAnA abhAvanI sthApaka digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. kevalajJAnanA pratibaMdhakanuM svarUpa. kevalajJAnanA pratibaMdhaka aDhAra doSonuM uddharaNa, kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyika samyakta, kSAyika cAritra ane dAnAdi labdhi paMcakanA pratibaMdhaka doSanuM vidhAna. kevalImAM sudhA-pipAsAmAM digaMbarane abhimata doSanA nirAkaraNanI yukti.' digaMbarane abhimata kSAyika jJAna ane kSAyika cAritramAM pratibaMdhaka sudhA-pipAsAnA kathananuM nirAkaraNa. digaMbarane abhimata sudhAdimAM ArtadhyAnanA hetunuM nirAkaraNa. pApaprakRti hovAne kAraNe sudhA-tRSAne aDhAra doSamAM svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. daSTAMtathI kevalImAM sudhA Adine doSarUpe siddha karavAmAM digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. digaMbarane abhimata kevalImAM sudhA Adi doSanuM ane aDhAra doSanuM nirAkaraNa. 75 sudhA-tRSAmAM pAribhASika doSatvanA svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. digaMbaranA mate kevalIne kSAyika sukhanA kAraNe sudhA-tRSAnA duHkhanA abhAvanuM vidhAna. kevalImAM kSAyika sukhanI abhAvasAdhaka yukti. kevalImAM kSAyika sukhanI sAdhaka digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. suSuptimAM kSAyika sukhanA abhAvanI sthA5ka yuktipUrvaka kevalImAM kSAyika sukhanI sthApaka digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. tato ...cA' saMbaMdhi kathana. yukti ane AgamathI kevalImAM kSAyika sukhanA abhAvanI siddhi. tIrthakarane prazasta karmaprakRtinA vipAkodayanuM kathana, uddharaNa pUrvaka. tIrthakaramAM anuttara prazasta prakRti ane maMda aprazasta prakRtinuM vidhAna. tIrthakaMramAM audayika, lAyopathamika, aupazamika ane kSAyika bhAvonI anya kevalI karatAM atizayatA ane tenuM svarUpa. mohanA kSayathI kSAyika sukhamAM digaMbaramatanuM nirAkaraNa. 78 kSAyika sukhanI pratikULa sudhA-tRSAnI sthApaka zAstrayukti. jinamAM pariSahonuM kathana, uddharaNapUrvaka. *praviNA jine' e prakAranA tattvArthasUtrano anya anya rIte artha karIne kevalImAM sudhA-tRSAnA abhAvanI yuktinuM nirAkaraNa. digaMbaranI kevalInA kavalAhAranA nirAkaraNanI yukti. kevalImAM sudhA-tRSA Adi chAyArUpa pariSahonuM vidhAna karIne vedanIyakarma kevalIne sudhA-tRSA pedA karavA asamartha- e prakAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. sudhA-tRSAnA aMtaraMga kAraNanuM svarUpa, uddharaNa pUrvaka. 79 sudhA-tRSAmAM kAraNabhUta karmonuM svarUpa. * kevalImAM sudhA-tRSAnI sthApaka yukti, jaTharAgni pratye kAraNabhUta karmonuM svarUpa. sudhA-tRSA pratye azAtAvedanIya ane AhAraparyAtinI hetutAnuM svarUpa, sudhA-tRSA pratye 372-373 374 374 374-375 375-376 375-377 376-377 378 378-379 379 379-381 380-3820 383 383-384 - 384-389 389-390 389-390 389-390 390-392 . . 393 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 82 anukramaNikA pRSTha 393-394 394-396 397-398 398 398-399 398 398-399 398-400 398-400 401 401 401 401-402 402-403 402-403 404-405 405-406 406 406 407 408 408-409 408-409 409 410 gAthA | viSaya mohanIyakarmanI anupayogitA. digaMbarane abhimata sudhA-tRSAmAM mohodayajanyatAnI sthApaka yukti ane tenuM nirAkaraNa. digaMbarane abhimata duHkhamAM mohakAryatvanuM nirAkaraNa. tRSAnI utpattinuM svarUpa. sudhAvedanIyanA udayathI thayelA AtmapariNAmane AhArasaMnnArUpe kahenAra AvazyakavRttinA vacananuM tAtparya. saMjJAnA svarUpanuM uddharaNa. AhArasaMjJAnI utpattimAM cAra kAraNonuM vidhAna, uddharaNa pUrvaka. AhAra saMjJAnA prakarSamAM tRSNAnuM vidhAna. ArtadhyAna vizeSanuM svarUpa. susAdhune AhArasaMzA vinA ja AhArAdinI pravRttinuM vidhAna. AhArasaMjJAnI utpattinuM kAraNa. saMyamInI AhArapravRttinuM svarUpa. cAra saMjJAmAM saMyamanA aticAranuM vidhAna, uddharaNapUrvaka. AhArasaMzAmAM ekAMte aprazastatAnI yukti. niraticAra cAritravALAne AhArasaMjJA vagara AhAramAM pravRtti. maiithunanI jema AhArane paNa AhArasaMjJAthI svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. keivalIne kaivalyasvabhAvathI ucita pravRttinuM vidhAna. maithunasaMjJA ane AhArasaMzAnI tulanAtmaka samIkSA. AhAranI pravRtti ane abrahmanI pravRtti vacceno bheda. maiithunasaMjJA vinA abrahmanA asaMbhavanuM vidhAna. 85 AhArasaMjJAthI ArtadhyAnanI niSpatti. AhArasaMjJA ane ArtadhyAnanuM svarUpa. prazasta cittavRttithI bhojanamAM vartatA munine ArtadhyAnanA abhAvanuM uddharaNa. | saMyamIne paNa rAgAdi paravazadazAmAM AhArasaMjJAnA saMbhavanuM vidhAna. AhAranI icchAnuM phaLa, saMsArI jIvone mohane kAraNe AhAra saMjJAthI utpanna thatAM ArtadhyAna, ratimohanIya, " aratimohanIya AdinuM svarUpa, AhAra saMjJAdine kAraNe saMsArI jIvone pAramArthika sukhano abhAva, pAramArthika sukhanuM svarUpa. mohakSayathI utpanna thanArA sukhanuM svarUpa. sukhanuM lakSaNa, pAramArthika sukhanuM svarUpa. pUrNa sukhanuM svarUpa. mohAyathI thanArA sukhanuM svarUpa. kevalImAM sudhA-tRSA AdinI sthApaka yukti. 88 digaMbarane abhimata vedanIyakarmanI mohasApekSatAnuM nirAkaraNa. vedanIyakarmane ghAtIrUpe svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. mohanA sAMnidhyamAM sarva aghAtI prakRtionA ghAtItulya kAryanuM svarUpa. karmomAM sajAtIya anya prakRtinA kAryane AdhIna svaphaLanA prakarSanA sAmarthyanuM vidhAna. ATha karmothI siddhanA guNonA pratipaMthI doSonI prApti, uddharaNapUrvaka. sudhA parAvedanAnA vidhAnanuM uddharaNa. laukika dRSTie devanuM svarUpa. 89 sukha ane duHkhanuM lakSaNa. vyavahAranayane abhimata sukha-duHkhanA lakSaNamAM anekAMtanuM vidhAna. 83 84 410 410-411 411 411-412 411-412 412-413 412-414 414 414-420 415-416 418-419 419-420 419-420 419-420 420-421 421 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA gAthA | viSaya | | pRSTha vyavahAranayane abhimata sukha-duHkhanA lakSaNane upalakSaNarUpe svIkAranI nizcayanayanI yukti. 421-423 apramatta yatinuM svarUpa. 421-422 nizcayanayathI sukha-duHkhanuM lakSaNa, nizcayanayathI sukha-du:khanI kevalImAM paNa saMbhavanI yukti. 422 bhautika sukha-duHkhanA bhogavaTAmAM avazya karmabaMdha, eTale kevalIne teno abhAva che e prakAre digaMbaranuM vaktavya. 423-424 kevalImAM adhruva sukha-du:khanI abhAvasAdhaka pUrvapakSanI yuktinuM nirAkaraNa. 424-425 karmodayaprabhava sukha-duHkhano bhogathI ja kSaya. 424-425 bhoganuM lakSaNa. 424-425 sukha-du:khano bhogavaTo mohavyApta che, e prakAranI digaMbaranI mAnyatAnuM nirAkaraNa. 426 91 kevalImAM duHkhanA abhAvasAdhaka pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. 426-427 jJAnAvaraNIyanA kSayadvArA prApta kevalajJAnathI apRthaphabhUta sukhanuM vidhAna. 427 kevalImAM ajJAnakRta duHkhano abhAva hovA chatAM sakala duHkhalayamAM apramANanI sAdhaka yukti. 427-428 kevalajJAnanA sukhanuM svarUpa. 427-428 kevalImAM avyAbAdha sukhasthApaka pravacanasAranuM uddharaNa. 427-429 | kevalImAM atyaMta duHkhAbhAva sAdhaka digaMbaranI yukti. 429-430 atIndriya sukhanuM svarUpa.. 429 indriyothI zAtA-azAtAnA sukha-duHkhanA uddabhavane svIkAranAra pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa. * 430 kevalImAM ajJAna ane mohajanya du:khano abhAva hovA chatAM sudhA Adi aniSTa viSayanA saMparkajanya duHkhanA saMbhavanI yuti.. 430-431 kevalImAM ramyaviSayanAM saMsargajanya sukhano abhAva, duHkhanA kAraNathI dveSanI utpatti vagara ja duHkhano udbhava. 430-431 kevalImAM audayika sukha-duHkhanA abhAvasthApaka pUrvapakSanI yuktinuM nirAkaraNa.' 431-434 | kevalImAM alpadu:khanI sthApaka yukti. kevalIne ajJAna-aratijanya duHkhano abhAva hovAne kAraNe upasarnAdi kALamAM paNa alpaduHkhano ja svIkAra. 434-435 | bhAvita aNArone viziSTa aMtaraMga sukhano svIkAra. 435 94 kevalIne kavalAhAra ayogya vedanIyakarma svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. 436 kevalIne dagdharajajusthAnIya vedanIyanA pUrvapakSanA kathananuM nirAkaraNa, uddharaNapUrvaka. 436-437 aMtarmuhUrta zAtA-azAtAnA udayanuM parAvartana. 436-438 guNasthAnaka-kramArohamAM kevalImAM 5 prakRtione jIrNavasatulya svIkAranuM tAtparya. 438-439 AvazyakavRttimAM kevalInA aghAtIkane dagdharajajurUpe svIkAranuM vizeSa tAtparya. 438-439 apUrvakaraNamAM pApaprakRtiono rasathAta hovAne kAraNe kevalImAM sudhAApAdaka pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. 440-441 digaMbaramate parAghAtanAmakarmanA udayathI parane mAravAnI kriyAnI prApti. 440-441 kevalImAM maMdavipAkavALI azAtA hovAne kAraNe tajanya AkulatAne svIkArIne sudhAjanaka rasanA asvIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa, mohane AdhIna parAghAtanAmakarmanA udayathI parane mAravAnI kriyA. 441-442 kevalImAM AraMbha-saMraMbha-samAraMbhanA aupacArikapaNAnuM vidhAna, prazamaratinA pAThanA avalaMbanathI aupacArika kSudhA-tRSAnA svIkAranI koIkanI yuktinuM nirAkaraNa. 442-443 udIraNAnA abhAvane kAraNe kevalImAM azAtA vedanIyane dagdarajju svIkAranI koIkanI yuktinuM nirAkaraNa. 443-444 guNonI prApti vakhate thatI guNazreNimAM sthitighAta AdithI ghaNI pApaprakRtiono udayAvalikAmAM prakSepa hovA chatAM tajajjanya pIDAno abhAva. " 443-444 phaLanI prAptimAM rasavizeSanI ja kAraNatA ane dalikonA jaththAnI akAraNatAnI sthApaka yukti. 443-444 kevalImAM pApaprakRtionA dagdharajusthAnikapaNAnuM anyamate svarUpa. 444-445 prabaLa puNyathI pApaprakRtionA abhibhavane svIkArIne kevalIne sudhAnA abhAvanI sthA5ka yuktinuM nirAkaraNa. 444-445 devatAonI jema bhagavAnane paNa sudhAjanaka vedanIyanA abhAvanI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa, 445-446 tathAvidha AhAraparyApti ane sudhA-tRSAvedanIyanA udayathI sudhA-tRSAnI prApti. 445-446 434 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * . . . . . . . . . . anukramaNikA pRSTha [446-450 450 450-451 451 451-452 452-454 453-454 454-455 455-456 455-456 455-456 455-456 457-458 458-459 458-459 459-460 40-465 460-46 1 gAthA | ' viSaya 95 | sudhA AdinA pratibaMdhakarUpe kevalajJAnane kahenAra pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa. | vedanIyakarmakSayajanya labdhino ja sudhA AdinA pratibaMdhakarUpe svIkAra. anaMtavIryavALAne sudhAnA abhAvanI pUrvapakSanI yuktinuM nirAkaraNa. bala ane vIryanA bhedanuM svarUpa, zarIranAmakarma pariNati vizeSarUpe yogapariNAmasvarUpa baLano svIkAra yuktipUrvaka, yoganA svarUpanuM uddharaNa. kSAyikabaLanuM svarUpa, zarIranAmakarmanA kSayathI utpanna thatA kSAyikabaLano parama nizcalatArUpa cAritrathI apRthagurUpe svIkAra. | siddhAMtakAranA mate kSAyikabaLano paNa sAdisAMtarUpe svIkAra. bAhya pravajyAtmaka kriyAthI karmabaMdhane svIkArIne kevalImAM digaMbaramata kriyAno abhAva. kriyAnuM lakSaNa, digaMbaramata baMdhanA kAraNanuM svarUpa, uddharaNapUrvaka. digaMbaramate kriyAno mohajanyarUpe svIkAra. | digaMbaramate kevalInA svarUpanuM uddharaNa. kevalInI nirbhuja kriyAnI sthApaka pUrvapakSanI yukti. kevalIne prayatna vagara svabhAvathI ja upadezAdinI kriyAnI digaMbaranI yukti, uddharaNa pUrvaka. kevalImAM puNyavipAkane akiMcitkararUpe svIkAranI digaMbaranI yukti, uddharaNapUrvaka. kevalInI audayikI paNa kriyAmAM kSAyikapaNArUpe pUrvapakSInI paribhASA. 98 svabhAvathI kevalImAM kriyA mAnanAra digaMbaranA matanuM nirAkaraNa. kAyaprayatnAdi vagara svabhAvathI ja kevalIne UbhA rahevAnI besavA Adi kriyAnI sthApaka digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. kevalInI svabhAvathI kriyA svIkAravAnA kAraNe bauddhamatamAM pravezanI digaMbarane Apatti. kevalInA kevalajJAnamAM je pramANe dekhAya che te pramANe ja svabhAvathI ja kevalIne kriyAnA svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. jagatamAM kArya pratye kevalInA kevalajJAnane akAraNarUpe ane anvaya-vyatirekavALI sAmagrIne kAraNarUpe svIkAranI yukti. aSTa evA karma ane kevalInA svabhAvathI ja kevalIne besavA, UbhA rahevA Adi kriyAnA svIkAranI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa, icchA vinA kevalIsamughAtanI pravRttinuM uddharaNa, kevalIsamughAtanuM svarUpa, | prayatna vagara ja kevalI mughAtanA svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa, prAyogika kriyA ane vaisagnika kriyA vacceno bheda. bAhya pravRttimAM prayatna karavAthI karmabaMdhanI prApti svIkArIne kevalIne prayatna vagara ja dhvanirUpe upadezanI sthApaka digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. digaMbarane abhimata kevalImAM svabhAvarUpe vANInuM nirAkaraNa. bhagavAnanI vANImAM dravyazratapaNAnuM svarUpa, uddharaNapUrvaka. bhagavAnane zrutajJAna nahi hovAthI vacanaullekhasvarUpa vANInA asaMbhavanI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. rAgAdi rahita svabhAvathI ja bhagavAnanA upadezanI yukti. paranA anugrahanI icchAthI bhagavAnanA upadezanI pravRttinA abhAvanI yukti, bhagavAnanI upadezanI pravRttinA prayojananuM uddharaNa. digaMbarane abhimata kevalImAM ekAMte kRtakRtyapaNAnA kathananuM nirAkaraNa, bhagavAnanI dezanAnuM prayojana, uddharaNapUrvaka. kevalIne dezanAnuM prayojana, jJAnadAnanA abhyAsa AdithI thayela nikAcita puNyaprakRtivizeSathI kevalInI upadezanI pravRtti. jIvavipAkI prakRtinuM paNa kathaMcitu pugalavipAkIpaNA tarIke vidhAna. dezakutatvanuM svarUpa, anugrahanI buddhi vagara bhagavAnamAM upadezanI pravRttinuM prayojana. 462-465 462-465 466-467 468 469-470 470 471-472 471-472 472-473 473-474 474-475 474-475 475-476 475-477 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 anukramaNikA gAthA | viSaya pRSTha svabhAvathI ja bhagavAnanI upadezanI pravRttinA kathananuM uddharaNa. 475-478 bhagavAnanI upadezanI pravRttinA hetunuM svarUpa, bhagavAnane sAmAyikanA pariNAmathI ja ucita pravRttirUpe upadezanI pravRtti. 478-480 IcchApUrvaka bhavanazIla' ucitapravRtti ane icchA vagara sAmAyikanA pariNAmathI apramatta munine 'bhavanti' ucita pravRtti. 478-480 sAmAyikamAM ucita pravRttinA kathananuM uddharaNa, sAmAyikanuM lakSaNa, 478-480 bhagavAnane sAmAyikanA pariNAmathI ucitapravRtti svIkAravAthI ucitapravRtti pratye abhivaMgano abhAva, prazasta rAgane pRthapha kAraNarUpe svIkAranI prApti hovAthI gauravadoSa batAvIne ucita pravRtti pratye eka prazasta rAgane kAraNarUpe svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa, pramattaguNasthAnaka sudhI prazastarAgathI ucita pravRtti ane apramattaguNasthAnakathI sayogIkevalI guNasthAnaka sudhI abhivRMganA abhAvane kAraNe ucita pravRtti 480-482 | apramatta yatine ucitapravRttinA saMbhavanI yukti, apramattaguNasthAnakathI ayogIkevalIguNasthAnaka sudhI yogaduppaNidhAna svarUpa pramAdano abhAva ane ucita pravRttine anurUpa supraNidhAnanI prApti. 480-482 kevalIne upadezathI kAyakata khedanI udIraNAnI digaMbara dvArA apAyelI Apatti ane tenuM nirAkaraNa. 482 kevalIne kSAyika sukha mAnavAmAM digaMbaranI yukti. 482-483 udIraNAkaraNanuM lakSaNa. 482-483 101 | digaMbarane abhimata udIraNAnuM lakSaNa. 484 jIvanA prayatnathI ja udIraNAkaraNa AdinA saMbhavanI yukti. 484 svabhAvathI ja apavartanAkaraNane mAnanAra digaMbaramatanuM nirAkaraNa. 485-486 karmanA dhvaMsane ja apavartanarUpe svIkAranI pUrvapakSInI yukti. 486-487 sthitinI apavartananuM pUrvapakSI dvArA nirAkaraNa, pUrvapakSIne abhimata karmanA dhvaMsa svarUpa apavartanAnuM nirAkaraNa.. 485-489 karmanuM vipAkarUpe ke pradezarUpe avazya anubhavanA vidhAnanuM uddharaNa. 485-488 AhAranA bhAgamAM ane karmanA bhAgamAM vizeSatA batAvanAra yukti-pUrvapakSa, karmanA pradezabhoganuM ane vipAkabhoganuM svarUpa, karmanA bhogamAM ane AhAranA bhAgamAM sAmyane darzAvanAra siddhAMtakAranI yukti, karmanA nAzanuM svarUpa, karmanA bhogamAM ekAMta-anekAMtanuM svarUpa uddharaNapUrvaka. | 489-491 sthitine kALa sAthe saMbaMdha svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa, karmaparamANumAM sthiti nAmanA atirikta paryAyanI sthApaka yukti, sthitinI apavartanAnuM svarUpa. 491-493 karmabaMdhathI aMtirikta sthitibaMdhanA asvIkAranI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. 493-494 pUrvapakSane abhimata karmanI sthitinuM svarUpa, karmanI sthitimAM nathavizeSanI daSTi. 494-495 karmanA sthitibaMdhane anukULa pariNAmanuM svarUpa uddharaNapUrvaka, apavartanAnuM svarUpa. 495-496 apavartanAkaraNamAM khaMDasthitinuM svarUpa, sAmAnyathI anikAcitamAM ane vizeSathI nikAcitamAM apavartana karavAnuM vidhAna, uddharaNa sahita. 496 ekAMta bhogathI ja nikAcitakarmanA kSayanA svIkAranI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa, upazamanAkaraNa Adine ayogya nikAcitakarma hovA chatAM kSapakazreNimAM nikAcitakarmane paNa apavartanAkaraNa AdinI prApti, nikAcanAkaraNanuM svarUpa, nikAcitakarmanA nAzane anukULa adhyavasAyanuM svarUpa, niraticAra cAritranuM svarUpa. 496-498 nikAcitakarmanA nAzane anukULa adhyavasAyanA svarUpanuM uddharaNa saTIka, nikAcita karmanuM svarUpa, tapathI karmanI kSapaNAnuM uddharaNa, prAyazcittanuM svarUpa. 497-500 vartamAnanA prAyazcittanI paraMparAe nikAcita karmakSayanuM vidhAna, prAyazcittamAM pravRttinuM prayojana, nikAcita paNa karmanA nAza mATe pravRttinI saMgati. 500-501 prAyazcittathI karmanAzanA asaMbhavanI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa, dravyAdipaMcakane Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA | pRSTha 502-503 502-505 505-507 500-510 510-512 512-515 513-517 517-522 522-523 523-524 pa24 gAthA | viSaya AzrayIne karmano udaya, kSaya, kSayopazama ane upazamanI prApti, uddharaNapUrvaka. mithyAtvamohanIyanA udaya, kSaya, kSayopazama ane upazama prati dravya, kSetra, kALa, bhAva ane bhavanI kAraNatAnuM svarUpa; dravya, kSetra, kALa, bhAva, bhava ane udayAdi pratye kArya-kAraNAbhAvanI ekAdhikaraNatAnuM svarUpa, karmanA udayamAM dravyAdi pAMcanI apekSAnA kathananuM uddharaNa, karmanA udayamAM dravyAdi pAMcanI apekSAsAdhaka yukti. yathAbaddha ja karmanA anubhavamAM mokSAbhAvanI sAdhaka yukti, uddharaNapUrvaka. tattvajJAnanA baLathI aneka zarIraracanA karIne yogIo aneka bhavonA karmone vedIne karmanAza kare che e prakAranI yuktithI yathAbaddha karmanA vedanamAM paNa mokSanA saMbhavanI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. apavartanAkaraNanA svIkAramAM akRtAgama doSa AdinI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa uddharaNapUrvaka, baMdhAyelA karmamAM sAdhya-asAdhyatAnuM bhAvana uddharaNapUrvaka. upakramanI sAmagrIne nahi pAmelAM karmone paNa vyavahAranayathI upakramaNIyarUpe svIkAranI yukti saTIka uddharaNapUrvaka, nizcayanayathI upakramanI sAmagrIne nahi pAmelA karmane anupakramaNIyarUpe svIkAra. sopakrama karma sAdhaka yuktinuM uddharaNa saTIka. karmanA sopakrama-nirupakramanA vibhAgane nahi svIkAranAra pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. apavartanAkaraNa ane udIraNAkaraNamAM vIryajanyatvanuM vidhAna. 102 pramAda sahita evA yoga vaDe zAtA-azAtA ane manuSyaAyuSyanI udIraNA. kevalIne vacanaprayogajanya kheda hovA chatAM azAtAnI udIraNAnA abhAvanI yukti. kevalIne vacanaprayoga dvArA khedanI udIraNA thAya che tevI pratIti thavA chatAM paramArthathI udIraNAnA abhAvanI yukti. vacanayogamAM pramAdanI avinAbhAvitAnuM nirAkaraNa, pramAdanuM svarUpa. 103 | kevalImAM bhaktinA kAraNe sukhanI udIraNAnI pUrvapakSIe ApelI ApattinuM nirAkaraNa . 104 | AhAranI sAthe pramAdanI avinAbhAvitAnI pUrvapakSInI yukti, AhAranI sAthe pramAdanI avinAbhAvitAnI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. duSmaNidhAna ane duzmayuktanA bhedanuM svarUpa, pramattaguNasthAnakamAM paNa yogadupraNidhAnanA abhAvanI saMbhAvanAnuM kathana, pramattaguNasthAnakanuM svarUpa. pramattaguNasthAnakamAM zubhayoga - azubhayoganI sthApaka yukti uddharaNapUrvaka, pramattaguNasthAnakamAM anAraMbhI ane AraMbhI avasthA vacceno bheda, chabasthonI kriyAnA AraMbhamAM pramattaguNasthAnakanI sthApaka yukti, AhAranI sAthe pramattaguNasthAnakanI avinAbhAvitAmAM pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa, pUrva Arabdha kriyAmAM apramattAdi guNasthAnakanI prAptinuM vidhAna. kevalImAM AhAranA AraMbhanA abhAvanA nirAkaraNanI yukti, apramattaguNasthAnakamAM kriyAnA AraMbhanI abhAvasAdhaka yukti, dhyAnakALamAM ja apramattaguNasthAnaka Adino saMbhava. bhojanAdi kriyAnI vacamAM kSapakazreNInI prAptisAdhaka yukti, bAhya kriyAmAM kAyikadhyAnano saMbhava, kAyikadhyAnanuM svarUpa, kSapakazreNinuM svarUpa. AhArakriyAmAM pramAdasAdhaka pUrvapakSInI yukti ane tenuM nirAkaraNa. pramAdajanaka dezakathAnuM ane bhaktakathAnuM svarUpa, | avitatha bhaktakathAmAM pramAdanI asaMbhavatAnuM vidhAna. 107 AhAranI kriyAmAM pramAdasAdhaka pUrvapakSInI yukti ane tenuM nirAkaraNa. | AhAramAM nidrAnI kAraNatAnuM nirAkaraNa, karmarUpa tathA kAryarUpa nidrAnuM svarUpa. 108 AhAramAM pramAdavanI sAdhaka pUrvapakSInI yukti ane tenuM nirAkaraNa. AhAramAM pramAdasAdhaka anumAnane puSTa karanAra pUrvapakSInI yukti, munine pa24-525 pa25-526 526 527 527-528 528-529 529 pa29-530 530 106 531 531 531-532 532 533 533-134 534 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 534-535 536-537 538-540 540 540 540-541 541-543 543 544 544-547 anukramaNikA gAthA | * viSaya alpa-AhAranI anujJAnuM uddharaNa, saMyamIne AhAranI doSarUpatAnuM svarUpa. saMyamIne alpa-AhAranI vidhinuM prayojana, saMyamane arthe AhAragrahaNanA vidhAnamAM vidhinA stotva aMzamAM vizrAMtinI yukti. saMyama arthe alpa-AhAranI vidhimAM pramAda-aprayojakatvanuM ane pramAda-anubaMdhitAnuM vidhAna, saMyamInA AhAramAM utkarSa ke apakarSamAtrathI doSa ke guNanA abhAvanuM vidhAna, alpa AhAragrahaNamAM paNa bAhyamAtra tapasvIne pAramArthikaguNanA abhAvanuM vidhAna, saMyamIne abhivRMga-anabhivaMga dvArA AhAramAM guNa-doSanuM vidhAna. nizcayanayathI AhAra pramAda - apramAdarUpa. 109 | AhAramAM pramAdasAdhaka pUrvapakSInI yukti ane tenuM nirAkaraNa. apavAdanA adhikArInuM svarUpa, apavAdasevananuM prayojana, apavAdanuM svarUpa, kevalImAM mUdamArgapAlanarUpa apavAdanA asaMbhavanuM vidhAna. kAraNika AhAranA grahaNamAM kevalIne sarAgatvanI prAptinI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa, muninI kAraNika AhAranI pravRttinuM svarUpa, anicchA chatAM paNa vItarAganI pravRttinuM prayojana, AhArapravRttinI bumukSA sAthe avyAti ane kSudhA sAthe vyAptino nirdeza. 110 | kevalImAM AhAranI abhAvasAdhaka pUrvapakSInI yukti ane tenuM nirAkaraNa. kevalIne paNa pAtradhAraNanA saMbhavanI yukti, pAtramAM mamatvanA anekAMtanI yukti. saMyatanA bAhya pAtrane mamatArUpe svIkAranAra digaMbaranI yuktinuM cAra vikalpa dvArA nirAkaraNa. kevaLIne azakya parihAranA abhAvamAM pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa, aMtarAyakarmanA | kSayane kAraNe zaktithI sarvaviSayaka vIrya kevalIne hovA chatAM vyaktithI sarvaviSayaka vIryanA asaMbhavanI yukti, kevalIne aMtarAyakarmanA kSayathI vidhvAbhAvanA kathananuM uddharaNa, kevalImAM paDilehaNanI saMbhAvanAnuM sthAna uddharaNapUrvaka, chabastha ane kevalInA paDilehaNanA bhedanuM svarUpa. 111 kevaLImAM AhAranA abhAvanI sAdhaka pUrvapakSInI yukti ane tenuM nirAkaraNa. svabhAvasamavasthAna dhyAnanI sAthe AhAraprajA Adi bAhyakriyAno avirodha ane yoganizcalatArUpa dhyAnanI sAthe bAhya kriyAno virodha, dhyAnanuM svarUpa, kevaLIne AhArathI dhyAnanA vyAghAtakamAM pUrvapakSInA kathananA nirAkaraNanuM uddharaNa, kevaLImAM vizeSathI tapanA abhAvanuM vidhAna, kevaLImAM vartatA anuttaratapane kahenArA sUtranuM vizeSa tAtparya. | kevaLIne pArvattika saMlekhanA vakhate ja vizeSa tapanI vidhi, vItarAga hovAne kAraNe AhAra grahaNa karavAmAM rAganI aprApti hovA chatAM pArvattika saMlekhanAkALamAM AhAranI apravRttinuM prayojana, chabastha ane kevalInA aucitya vacceno bheda. kevalIne saMlekhanA vakhate karAtA vizeSa tapakALamAM paNa sudhA Adi duHkhanI udIraNAnI aprAptinI yukti, pratikULa vedanAdi svarUpa pramAdathI ja vedanIyakarmanI udIraNAnI prApti, pratikULa vedanAdi svarUpe pramAdanA pariNAmathI ja pramattaguNasthAnaka ane pratikULa vedanAdi svarUpa pramAdanA abhAvamAM apramattaguNasthAnakanI prApti, kevalIne AhAragrahaNanI kriyAmAM aucityanI sthA5ka yukti. kevalImAM kavalAhArasAdhaka yukti. AhAragrahaNathI ja kevalInA zarIranI sthiti ane vRddhinA saMbhavanI yukti. 113 |pUrvapakSIne abhimata kevalImAM paramaaudArikatAnuM svarUpa. 114 keivalImAM paramaaudArikatAnI pUrvapakSInI mAnyatAnuM nirAkaraNa. kevalInA zarIrane sAta dhAturahita svIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa, saMghayaNanA svarUpanuM uddharaNa. 115 |mohanA kSayathI paramaaudArika zarIrane mAnanAra pUrvapakSanA matanuM nirAkaraNa. tIrthakaramAM nAmakarmanA kSayathI paramaaudArikatvanA vidhAnanuM uddharaNa, nAmakarmanA udayathI 547-550 550 550 550-554 554-555 555 555-556 556 557 557-559 559 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA | pRSTha 559-562 562-563 , pa63-566 pa67 567 - 567-569 569-572 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * gAthA viSaya tIrthakarane paramaaudArika svIkAranI ane dhAturahita paramaaudArika asvIkAranI yukti. yoganA mAhAsyathI pedA thatI labdhiothI paNa nAmakarmanA ja atizayanI prApti, yoganA mAhAlyathI nAmakarmanI atizayatAnuM uddharaNa. mohakSayane kAraNe kevalIne jaTharAgni nAzanA asaMbhavanI yukti, labdhivizeSathI paNa bahiraMga kAraNanA ghaTana ane vighaTana dvArA ja kAryanuM ghaTana ane vighaTana. 116 tIrthakarane paramaaudArikatva hote chate AhArapudgala apekSAnI yukti. 117 kevalIne kavalAhAramAM matijJAnanI prAptirUpa ApattinuM nirAkaraNa. kevalIne kavalAhAramAM matijJAnanI utpattinA nirAkaraNanuM uddharaNa. rasanendriyajanya madhura-tikta Adi rasonA uddhodhana dvArA AhArathI sukhadu:khanuM vidhAna, bhagavAnane AhArathI thatA sukhanuM svarUpa, rasAsvAdanA varjanapUrvaka apramatta yatine AhAra grahaNa karavAmAM sudhAdi duHkhanI nivRttijanya sukhanI prApti hovA chatAM rasAsvAdaanya sukhanI aprApti. kevalIne AhAragrahaNamAM vyaMjanAvagrahanI prAptinuM pUrvapakSInuM vidhAna ane tenuM nirAkaraNa, vyaMjanAvagrahanA svarUpanuM uddharaNa, naMdIsUtra adhyayananA vyaMjanAvagrahanA uddharaNamAM pU. malayagirijI mahArAjAnuM spaSTIkaraNa, vyaMjanAvagraha kALamAM grahaNa thatAM pudgalo indriyanA kSayopazama mATe upakArI ane carama samayamAM grahaNa thayelAM pudgalo jJAnanAM janaka. rasanendriya sAthe viSayanA saMbaMdhanuM svarUpa, indriyajanya kSayopazamanuM svarUpa, indriyajanya bodhanA svarUpanuM uddharaNa, kevaLIne AhAragrahaNamAM vyaMjanAvagrahanI aprAptatAnI yukti. 118 keivalIne kavalAhAra svIkAravAthI iriyAvahiyAnI ApattinI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa uddharaNa sahita, kevalInI gamanAdi kriyAmAM prAyogikI kriyAnA asvIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. 119 kivalAhAra svIkAravAthI kevalIne paropakArahAnisthApaka digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa uddharaNa sahita, kevaLajJAnathI potAnA zarIrane anukULa AhAranuM jJAna karIne ja kevalInI hita mita AhAramAM pravRtti. kevalInI hita-mita AhAramAM pravRtti hovA chatAM rAganI aprAptinI yukti, rAgathI AkrAMta jJAnanuM svarUpa, rAgathI anAkrAMta jJAnanuM svarUpa. 120 kevalIne kavalAhAra svIkAravAthI mala AdinI prAptine kAraNe jugupsanIyatAnI digaMbaranI ApattinuM nirAkaraNa uddharaNa sahita. tIrthakarane nihAranA abhAvamAM pUrvapakSInuM uddharaNa, koIka mAnyatA anusAra tIrthakara tenA mAtApitA, baLadeva, cakravartI, vAsudeva ane yugalikone nihArano abhAva, tIrthaMkarane nihAranA abhAvamAM pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. AhArapariNativizeSamAM niyAmakanuM svarUpa. 121 pUrvapakSIne abhimata kevalIne bhuktiabhAvanA atizayanuM nirAkaraNa, 122 | kevalIne kavalAhAranA abhAvamAM pUrvapakSInI yuktionA nirAkaraNano upasaMhAra, 123 kivalImAM dezathI kRtakRtyatvanuM samarthana, pUrvapakSIne abhimata kevalIne kavalAhAramAM akRtakRtyatvanuM nirAkaraNa. darzanamohanIyanA kSayathI kSAyikasamyagdaSTi dezathI kRtakRtya hovA chatAM dezathI kRtakRtya evA kevalImAM ja kRtakRtyatvanA vyavahAranI sAdhaka yukti, nizcayanayathI kRtakRtyatvanuM svarUpa. 573-575 576-577 pa77-578 578-579 579-580 580-585 582 585-588 588 588-589 589-590 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-72 365 adhyAtmamata parIkSA zrI aha~ namaH zrI zarkhezvarapArzvanAthAya namaH zrI mahAvIraparamAtmane namaH nyAyavizArada-nyAyAcArya-zrImadupAdhyAya-yazovijayakRtA adhyAtmamatAparIkSA ARSE:-atra cedamutkarNamAkarNya karNapraNAlInipatitaH sakarNavarNanIyavarNagaNasalilaparizIlanavazAdantarudbuddhasitAmbarasamayadveSajvaraprasaraviSamapariNatiH kampamAnAdharaH kau~ vidhunvannAdhyAtmikaH pralapati avataraNikArya - ane ahIMyAM arthAt pUrvamAM AdhyAtmika matanA nirAkaraNarUpe je atyAra sudhI kathana karyuM ane tenAthI bhAvane anukULa evI bAhya AcaraNAne adhyAtmarUpe sthApana karI e kathanamAM, A=gAthA 70-71mAM graMthakAre sthApana karyuM e, utkarNa sAMbhaLIneadhyAnapUrvaka sAMbhaLIne, kAnamAM paDelA evA ane buddhimAnane varNanIya=vakhANavA yogya, evA varNanA samUharUpa pANInA parizIlananA vazathI aMdaramAM ubuddha thayelA zvetAMbara zAsanA dveSajvaranA prasarathI viSama pariNativALo, kaMpamAna adhara=hoThavALo, kAnone dhuNAvato AdhyAtmika pralApa kare che gAthA :- naNu jai so kayakicco aTThArasadosavirahio devo / tA chuhataNhAbhAvA jujjai kamhA kavalabhoI // 72 // (nanu yadi sa kRtakRtyo'STAdazadoSavirahito devaH / tatkSudhAtRSNAbhAvAt yujyate kasmAt kavalabhojI // 72 // ) gAthArtha - jo te deva ( kevalajJAnI bhagavAna) aDhAra doSathI rahita kRtakRtya hoya to (teone) kSudhAtRSAno (=zupApipAsanal) mA DopAthI ksamo vI zata ghaTI ? 05 :- nanu kRtakRtyatvaM tAvaddevatvavyavahAranibandhanaM niHshessdossraahitymevaabhidhaaniiym| doSAzcASTAdaza prasiddhA yahUSitAnAM jantUnAmanAptatvaM, yadvirahe caapttvmiti| yadAha prabhAcandraH 'kssutpipaasaajraatngkjnmaantkbhysmyaaH| na rAgadveSamohAzca yasyAptaH sa prkiirtyte|| iti| [ ratnakaraMDakazrAvakAcAraH 1/6 ] asyArtha:- kSucca-bubhukSA, pipAsA ca-tRSA, jarA ca-vRddhatvaM, AtaGkazca-vyAdhiH, janma ca-karmavazAccaturgatiSUtpattiH, antakazca-mRtyuH, bhayaM ca-ihaparalokAtrAtra(?NA)guptimaraNavedanAkasmikatvalakSaNaM, smayazca-jAtikulAdidarpaH, rAgadveSamohAH prasiddhAH, cazabdAccintAratinidrAvismayaviSAdakhedasvedA gRhynte| ete'STAdaza doSA yasya na santi sa Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 72-73 AptaH prakIrtyate-pratipAdyata iti / tathA ca kevalinaH kRtakRtyatve svIkRte kSutpipAsA'bhAvasyAvazyaM svIkArAt tasya kavalabhojitvapratijJA kathamiva caturacetazcamatkAriNI? na hi kAraNaM vinA kAryotpattimurarIkurute kazcidapi prekSApUrvakArIti cet ? // 72 // 4 TIkAmAM 'FparatoAtrAtrapuptimanaLavevanAmitvanakSaLa' pATha che tyAM 'rUhaparatoAtrALAnuptimALavevanA mittvajJakSaLa' pATha ratnakaraDaka zrAvakAcAramAM che te mujaba artha karela che. TIkArtha :- 'navu' - 'nanu' thI pUrvapakSI AdhyAtmika kahe che ke devatvavyavahAranA kAraNarUpa kRtakRtyapaNuM, niHzeSa doSathI rahitapaNuM ja kahevA yogya che; ane aDhAra doSo prasiddha che, jenAthI dUSita evA jaMtuonuM anAptapaNuM che ane jenA virahamAM=aDhAra doSonA virahamAM, AptapaNuM che. 'yavAda' -je kAraNathI prabhAcaMdre kahyuM che - kSudhA, pipAsA, jarA, AtaMka, janma, aMtaka, bhaya, smaya ane rAga, dveSa, moha jene nathI te Ama kahevAya che. dara 'kRti' - uddharaNanA kathananI samApti sUcaka che. 'asyArtha: 'eno artha A pramANe - kSudhA=bubhukSA, pipAsA-tRSA, jarAvRddhapaNuM, AtaMka=vyAdhi, janma=karmanA vazathI cAra gatimAM utpatti, aMtaka=mRtyu, bhaya=Aloka-paraloka atrANa,=koi rakSaNa karanAra nahi hovAthI thato bhaya, agupti=potAne ApattithI rakSaNa mATe gopavavAnI sAmagrIno abhAva hovAthI thato bhaya, maraNa, vedanA, Akasmikatva=koi kAraNa vagara akasmAta bhaya thavo te, lakSaNa che; smaya=jAti- kula Adi darpa; rAgadveSa ane moha prasiddha che, ane uddharaNamAM 'va' zabda che tenAthI ciMtA, arati, nidrA, vismaya, viSAda, kheda ane sveda grahaNa karAya che. 'te' -A aDhAra doSo jene nathI te Ama kahevAya che. 'pratipAdyate' pachI 'ti' che te uddharaNanA kathananI samApti sUcaka che. 'tathA tra' -ane te pramANe kevalInuM kRtakRtyapaNuM svIkAra karAye chate, kSudhA-pipAsAnA abhAvano avazya svIkAra thato hovAthI, tene=kevalIne, kavalabhojIpaNAnI pratijJA caturanA cittane camatkAriNI zI rIte bane? arthAt na bane. temAM hetu kahe che 'na hi' je kAraNathI koi paNa prekSApUrvakArI-buddhimAna, kAraNa vinA kAryanI utpattine svIkArato nathI. arthAt kSudhA-pipAsA na hoya to tenuM kArya AhAra na hoya e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra gAthA-73mAM teno uttara Ape che.ggA avataraNikA H- maverevaM yati vayaM tvayA parimASitAneva voSAnu paribhASAmaDhe, na caiva, vitvAbhamuLarUSaLameva doSalakSaNaM brUmaH, na ca tathAtvaM kSutpipAsayorastItyAzayenAha - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA 367 avataraNikArya ame tamArA vaDe paribhASita ja doSone kahIe to e pramANe thAya=kevalI kavalabhojI nathI e pramANe thAya, ane e pramANe nathI; arthAt tamArA vaDe paribhASita doSone ame doSo kahetA nathI, paraMtu AtmaguNonA dUSaNane ame doSarUpe kahIe chIe; ane tathApaNuM=AtmaguNone dUSaNa karavApaNuM, kSudhA-pipAsAnuM nathI, e prakAranA AzayathI graMthakAra kahe che gAthA - 73-74 to sakkA vuttuM je chuhataNhAI jiNassa kira dosA / jai taM dUsejja guNaM sAhAviyamappaNo kaMvi // 73 // (tacchakyaM vaktuM kSudhAtRSNAdi jinasya kila doSAH / yadi tadUSayedguNaM svAbhAvikamAtmana: kamapi // 73 // gAthA H dUsai avvAbAhaM iya jai tuha sammao tayaM doso / maNuattaNaM vidoso tA siddhattassa dUSaNao // 74 // ( dUSayatyavyAbAdhaM iti yadi tava sammatastakaM doSaH / manujatvamapi doSastatsiddhatvasya dUSaNataH // 74 // ) dara gAthA-73mAM 'ne'avyaya pAdapUrti mATe che. gAthArtha :- jo AtmAnA koi paNa svAbhAvika guNane te=kSudhAtRSAdi, dUSaNa karatAM hoya, to te kSudhAtRSAdi jinanA doSa kahevA mATe zakya bane. II93II gAthArtha :- te avyAbAdha sukhane dUSaNa kare che e pramANe jo tamane ta--te=kSudhAtRSAdi doSa, saMmata che, to siddhapaNAnuM dUSaNa hovAthI manuSyapaNuM paNa doSa thAya. II4|| TIS1 :- yadi hi kSAyikasukharUpA''tmaguNadUSakatvAt kSuttRSNayordoSatvamudbhAvayeyuH pare tarhi manuSyatvamapi kevalinAM siddhatvadUSakatayA doSa: prasajyata iti paryanuyoge teSAmapratibhayA nakhazikhAgrairbhUvilekhanameva ciramanuzIlanIyaM syaat| TIkArya :- 'yadgi hiM' -jo kSAyika sukharUpa AtmaguNane dUSita karanArA hovAthI kSudhAtRSAnuM doSapaNuM para=AdhyAtmiko, udbhAvana karatA hoya, to siddhapaNAne dUSaNa karanAra hovAthI kevalIone manuSyapaNuM paNa doSarUpa mAnavAno prasaMga Ave. A pramANe paryanuyogamAM=praznamAM, teonI=AdhyAtmikonI, apratibhA vaDe nakhanI zikhAnA agrabhAgathI bhUmivilekhana ja cira anuzIlanIya thAya, arthAt A pramANe prazna karIe to teno uttara lAMbA kALe paNa AdhyAtmiko ApI zakavA samartha nathI. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 73-74 TI51 :- atha siddhatvapratibandhakastadvyavahArapratibandhakazca doSo jineSu sannapyakiJcitkaraH, kaivalyapratibandhakadoSavilayena tadvyavahArasya tannAntarIyakanirdoSatvavyavahArasya ca nirAbAdhatvAditi yadi te zaradAM zataM paribhAvyottaraM dadyustarhi kSutpipAsayorapi kaivalyapratibandhakatve pramANAbhAvAt, kathamekaM sIvyatAM nAparapracyutiH ? ghAtikarmakSayajanyakevalajJAnaM hi ghAtikarmANi tadavinAbhAvinaH pariNAmA vA pratibadhnanti, navaghAti vedanIyaM karma tajjanyakSutpipAsApariNAmau vA / ata eva ghAtikarmajanyAnevA'STAdazadoSAndAnAntarAyAdIn sAdhu (satya) paribhASante pragalbhAH / tadAhu: antarAyA dAnalAbhavIryabhogopabhogagAH / hAso ratyaratI bhItirjugupsA zoka eva ca // 1 // kAmo mithyAtvamajJAnaM nidrA cAviratistathA / rAgo dveSazca no doSAsteSAmaSTAdazApyamI ||2||[ ]iti| atra ca kevalajJAnaM prati sarva evaite pratibandhakAH, kevalajJAnakevaladarzanakSAyikasamyaktvacAritradAnAdilabdhipaJcakaM pratyajJAnanidrAmithyAtvAviratyAdyantarAyANAM pRthageva vA pratibandhakatvaM, na cedaM paroktadoSeSu saMbhavati, na hi kSutpipAsayoH kAmAderiva cAritrapratibandhakatvaM dRSTamiSTaM vA, anyathA tenaiva tAbhyAM tdtikrmprsnggaat| nApi tayorjJAnAdipratibandhakatvamasti / 'balApacayajanakatayA tayorIryAsamitizrutAbhyAsAdivirodhitAyA dRSTatvAt kSAyikacAritrajJAnapratibandhakatvamapyanumIyata' iti cet ? na anabhyAsAderiva tayoH kSAyikajJAnAdyapratipanthitvAt, kSudAdeH svajanakabahirindriyavRttipratipanthitayaiva jJAnapratipanthitvAt, anyathA mithyAtvodaya iva kSudAdyudaye'pi prAptajJAnopakSayaprasaGgAt, na caivamasti pratyuta kSudAdyudayaM sahamAnAnAM zubhabhAvavatAM maharSiNAM tatpravRddhireva zrUyata iti / TIDArtha :- 'atha'thI pUrvapakSI=AdhyAtmiko uhe che } DaivalyapratibaMdha ghoSanA visadhane DAro taddravyavahAranuM= kevalIpaNAnA vyavahAranuM, ane tad avinAbhAvI=kevalIpaNAnA avinAbhAvI, nirdoSapaNAnA vyavahAranuM nirAbAdhapaNuM hovAthI, siddhapaNAno pratibaMdhaka evo ane tarvyavahArano pratibaMdhaka-siddhapaNAnA vyavahArano pratibaMdhaka, evo doSa=manuSyapaNuM, jinomAM hovA chatAM akiMcitkara che. e pramANe teo so zaradaRtu=so varSa, paribhAvana karIne uttara Ape to kSudhApipAsAnA paNa kaivalyapratibaMdhakapaNAmAM pramANano abhAva hovAthI eka sAMdhatAM bIjAnI pracyuti kema nathI? arthAt eka sAMdhatAM bIjuM tUTe che. temAM hetu kahe che - 'ghAtikarma' 4 rasAthI ghAtIrmanA kSayathI 4nya devalajJAnane ghAtIrbhoM athavA tadduJavinAbhAvI pariNAmo= cAritramohanIya - mithyAtva- ajJAna Adi pariNAmo, pratibaMdha kare che; paraMtu aghAtI vedanIyakarma ke tajanya kSudhApipAsA pariNAma pratibaMdha karatA nathI. AthI karIne ja buddhizALIo ghAtIkarmathI janya ja dAnAMtarAyAdi khaDhAra ghoSone sAdhu=satya, ghoSa tarI uhe che. te 'dhuM che - chAna, lAla, vIrya, loga ane upayoga se pAMya aMtarAyo; hAsya, rati, bharati, laya, dugupsA ane zoka; ane kAma, mithyAtva, ajJAna, nidrA ane avirati tathA rAga ane dveSa; A aDhAra doSo teone=kevalIbhagavAnane hotA nathI. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 73-74 adhyAtmamataparIkSA 369 'anna ca'- ane ahIMyAM, arthAt 'tA: 'thI sAkSIrUpe kahela zlokamAM kevalajJAna prati sarve ja A=doSo, pratibaMdhaka che athavA kevalajJAna pratye ajJAna, kevaladarzana pratye nidrA, kSAyikasamyaktva pratye mithyAtva,kSAyika cAritra pratye avirati Adi, kSAyika dAnAdi labdhipaMcaka pratye dAnAMtarAyAdinuM pRthak ja pratibaMdhakapaNuM che. na ceT' - ane A=pratibaMdhakapaNuM, parokta=prabhAcaMdre kahela doSomAM saMbhavatuM nathI, je kAraNathI kAmAdinI jema kSudhApipAsAnuM cAritrapratibaMdhakapaNuM pratyakSathI daSTa ane Agama pramANathI iSTa nathI, arthAt kAmAdi vikArothI cAritrano pratibaMdha thAya che tema kSudhApipAsAthI cAritrano pratibaMdha thato nathI. 'anAthA' - anyathA, arthAt kSudhApipAsAthI cAritrano pratibaMdha thAya tema mAno to, tenA vaDe ja-digaMbara vaDe ja, te bethI=kSudhApipAsAthI, tadatikrama=cAritrano atikrama, thavAno prasaMga Ave che. (ane) te benuM= kSudhApipAsAnuM jJAnAdipratibaMdhakapaNuM paNa nathI.'pi'thI e samuccaya thAya che ke kSudhApipAsA cAritranA pratibaMdhaka thatA nathI, paNa jJAnAdinA paNa pratibaMdhaka thatA nathI. 'vAvaSaya' - balanA apacayajanakapaNA vaDe teonuM=kSudhApipAsAnuM, iryAsamiti AdirUpa cAritranuM ane zrutaabhyAsAdirUpa jJAnanA virodhIpaNAnuM dRSTapaNuM hovAthI, kSAyika cAritra ane kSAyika jJAnanuM pratibaMdhakapaNuM paNa anumAna karAya che, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che - 'anamyAsAthe: ' - anabhyAsAdinI jema kSutpipAsAnuM kSAyika jJAnAdinuM apratipaMthIpaNuM che. utthAna :- ahIM zaMkA thAya ke anabhyAsAdinA dRSTAMtathI kSudhApipAsAnuM kSAyika jJAnanA apratipaMthInuM jema tame anumAna karo cho, tema iryAsamiti ane zrutAbhyAsAdinA balanA apacayane kAraNe pratipaMthIpaNuM prApta thAya che. tenAthI kSAyika jJAnAdi pratye pratibaMdhakapaNAnuM paNa anumAna thai zake che. tethI kSudhA ane tRSA kSAyika jJAnanA apratibaMdhaka che tevo nirNaya thai zakaze nahi, tethI bIjo hetu kahe che TIkArya :- 'kSuvAreH ' - kSudhAdinuM svajanaka=kSAyopazamikajJAnajanaka, evI bahirindriyanI vRtti=pravRtti, tenA pratipaMthIpaNA vaDe ja jJAnapratipaMthIpaNuM che. 'anyathA' - AvuM na mAno to arthAt kSudhAdi svajanaka bahirindriyanI pravRttinA pratipaMthIpaNAvaDe ja jJAnanA pratipaMthI che evuM na mAno, paraMtu kSudhApipAsA sAkSAt jJAnanA pratipaMthI che evuM mAno to, mithyAtvanA udayanI jema kSudhAdinA udayamAM paNa prAptajJAnanA upakSayano prasaMga che. ane e pramANe nathI, arthAt kSudhApipAsAnA udayamAM prAptajJAnano upakSaya thato nathI, paraMtu kSudhAdinA udayane sahana karatA zubhabhAvavALA maharSione tenI=jJAnanI pravRddhi ja saMbhaLAya che. 'kRti' kathananI samApti sUcaka che. dara 'kSutpipAmayopi'-ahIM 'pi'thI e kahevuM che ke kevalajJAnAvaraNIya to kevalajJAnanuM pratibaMdhaka che, paraMtu kSudhA-pipAsA paNa kevalajJAnanA pratibaMdhaka che ema svIkAravAmAM pramANano abhAva che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370. adhyAtmamata parIkSA..... gAthA - 73-74 bhAvArtha - 2 a' ahIMyAM=pUrvamAM sAkSIpATharUpa attarAyathI ' e pramANe kahelA zlokamAM kevalajJAna prati A badhA doSo pratibaMdhaka che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke sarva doSanA vigamathI kevalajJAnanI utpatti thAya che, tethI sarva doSo kevalajJAna prati pratibaMdhaka che. have AvaraNavidhayA sarva pratibaMdhaka nathI, tethI graMthakAra pRthapha pratibaMdhakapaNuM batAve che - kevalajJAna prati ajJAna pratibaMdhaka che ane kevaladarzana prati nidrA pratibaMdhaka che. yadyapi kevaladarzana prati AvaraNavidhayA kevaladarzanAvaraNa kAraNa che, to paNa pUrva zlokamAM je aDhAra doSo batAvyA temAM darzanAvaraNIyanI prakRti tarIke nidrA che, tene AzrayIne kevaladarzana prati darzanAvaraNIyanA udayathI janya je nidrAno pariNAma che tene pratibaMdhaka kahela che. ane kSAyika samyakta prati mithyAtva pratibaMdhaka che ane kSAyika cAritra prati avirati Adi pratibaMdhaka che. ahIM 'vi' padathI pUrva zlokamAM kahela kAma, hAsya, rati, arati AdinuM grahaNa karavuM ane kSAyika dAnAdi labdhipaMcaka prati aMtarAyanuM pratibaMdhakapaNuM che. manAtApivarAnapratipasthityAt' sudhInA kathananuM tAtparya e che ke digaMbarane paNa e mAnya che ke, kevalajJAna thayA pachI zAstraabhyAsanI AvazyaktA rahetI nathI ane tethI abhyAsa nahi hovA chatAM paNa kSAyika jJAna ochuM thatuM nathI ema teo mAne che; ane kSayopazamarUpa zrutajJAna, abhyAsa na karavAmAM Ave to dhIre dhIre hInatAne pAme che ema paNa teo mAne che. tethI tene mAnya evA daSTAMtathI kahe che ke, jema zAstrano abhyAsa sAyika bhAvanA jJAnaguNa, darzanaguNa, cAritraguNanA pratipaMthI nathI, tema sudhA ane tRSA paNa pratipaMthI nathI. tethI kevalIne kSudhAtRSA svIkAravAmAM doSa nathI. utthAnaH-pUrvamAM kahyuM ke sudhAdinA udayane sahana karanAra zubhabhAvavALA maharSione jJAnanI pravRddhi ja saMbhaLAya che, tyAM zaMkA karatAM pUrvapakSI kahe che - Ast:- atha kSudAdijanyA-dhyAnAcchubhabhAvaparihANiH zrUyate iti cet? na hyayaM tayoraparAdho'pi tvaratyAderiti vicaarnniiym| 'pApaprakRtijanyatayA tayordoSatvamiti tu mandapralapitaM, pareNApi kevalini taadRshprkRtisviikaaraat| TIkArya - 'atha' - sudhAdijanya ArtadhyAnathI zubha bhAvanI parihAni saMbhaLAya che, tethI dhAdine kAraNe maharSione zubha bhAva thAya che ane tenAthI jJAnanI pravRddhi thAya che tema kahI zakAya nahIM, tevo pUrvapakSIno Azaya che. tene siddhAMtakAra kahe che, A arthAt sudhAdijanya ArtadhyAna thAya che e, te beno=sudhApipAsAno, aparAdha nathI, paraMtu arati Adino aparAdha che. e pramANe vicAravuM joIe. bhAvArtha tAtparya e che ke je vyaktine sudhAvedanA pratye dveSa skuraNa thAya che, tene te dveSathI janya aratimohanIyano udaya sudhAkALamAM thAya che, ane tene kAraNe sudhAdirUpa aniSTanA saMyoganA nivAraNanI citArUpa ArtadhyAna tene pravarte che; paraMtu je lokone sudhAdikALamAM te sudhA svasAmarthyathI sahya hovAnA kAraNe arati pedA thatI nathI, paraMtu te sahana karavAthI sukha-duHkha pratye tulyavRttine abhimukha evo samabhAva pedA thAya che, temane sudhAdithI zubha bhAva ja prApta thAya che ane tenAthI jJAnanI pravRddhi ja thAya che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 73-74 adhyAtmamataparIkSA 371 TIkArya :- 'pApapravRti'- pApaprakRtijanyapaNArUpe te benuM-kSudhApipAsAnuM doSapaNuM che, e pramANe vaLI avicArakanuM pralapita che, temAM hetu kahe che para vaDe paNa kevalImAM tAdazaprakRtino=kurUpa-6HsvarAdi prakRtino, svIkAra karela che. TI51 :- atha prazastaviparItabhAvanAprakarSaprayuktApakarSazAlitvaM doSatvaM, tacca rAgAdAviva ca kSudAdAvapyasti, dRzyate vItarAgabhAvanAtAratamyena rAgAdermandamandataramandatamAdibhAva iti tadatyantotkarSAttadatyantApakarSopi bhagavatAmityevamabhojanabhAvanAtAratamyAt sakRdbhojanaikadinapakSamAsasaMvatsarAdyantaritabhojanAdidarzanAt tadatyantotkarSAdAtyantikakSudbhuktyAdyapakarSo'pi teSAM yujyate iti cet ? maivaM, abhojanabhAvanAyA bhojanabhAvanAM pratyeva pratipanthitvAt, tayA tannivRttAvapi kSuddhuktyAdyanivRtteH, na khalu tapasvinAM kSudeva na lagati, api tu taiH sA nirudhyata iti| 'bubhukSAnirodhe bhuktirapi nirudhyata' iti cet ? na, tasyAstadahetutvAditi sphuTIbhaviSyatyagre / TIkArya :- atha'thI pUrvapakSI kahe che ke prazasta evI viparIta bhAvanAnA prakarSathI prayukta apakarSazAlIpaNuM doSatva che ane te doSapaNuM rAgAdinI jema kSudhAdimAM paNa che. kSudhAdimAM doSatva kema che te batAve che vItarAgabhAvanAnA tAratamyathI rAgAdinA maMda, maMtara, maMdatamAdi bhAva thAya, ethI karIne tenA= vItarAgabhAvanAnA, atyaMta utkarSathI teno=rAgAdino, atyaMta apakarSa paNa bhagavAnamAM dekhAya che. e pramANe abhojanabhAvanAnA tAratamyathI ekavAra bhojana, ekadinAMtarita, pakSAMtarita, mAsAMtarita, varSAMtarita bhojanAdinuM darzana thatuM hovAthI, tenA atyaMta utkarSathI=abhojanabhAvanAnA atyaMta utkarSathI, AtyaMtika kSudhAbhojanAdino apakarSa paNa teone=kevalIone, ghaTe che. e pramANe pUrvapakSI kahe to tene siddhAMtakAra kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che 'amonana' - 'abhojanabhAvanAnuM bhojanabhAvanA pratye ja pratipaMthIpaNuM che, tenA vaDe=abhojanabhAvanA vaDe, bhojanabhAvanAnI nivRttimAM paNa kSudhAbhojanAdinI anivRtti che ane tenI puSTi karatAM kahe che - tapasvIone kSudhA ja nathI lAgatI evuM nathI, paraMtu teo vaDe--tapasvIo vaDe, te=kSudhA, nirodha karAya che. 'nizcaMta kRti' ahIM 'kRti'zabda 'maiva'thI je kathana karyuM tenI samApti sUcaka che. 'tumulta'-bubhukSAnA nirodhamAM bhojanano paNa nirodha thAya che, e pramANe pUrvapakSI kahe to siddhAMtakAra tene kahe che ke ema na kahevuM. 'tasyAsta' - kema ke tenuM=bubhukSAnuM, tahetupaNuM=bhojananuM ahetupaNuM, che, arthAt bubhukSA bhojananA hetubhUta nathI. bubhukSAno nirodha thAya tene bhojanano paNa nirodha thAya evo niyama nathI, e vAta AgaLa spaSTa thaze. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 . adhyAtmamata parIkSA gAthA - 73-74 s:- idamatra tAtparyaM- yathA'zarIrabhAvanayA zarIramamatvanivRttireveti tadatyantotkarSAttadatyantApakoM, natuzarIrAtyantApakarSo'pi,kvacittadapakarSasya dRDhataratapaHparizIlanAdyaupAdhikatvAt tathA'bhojanabhAvanA'tyantotkarSAdapi tadRnutAdyatyantApakarSa eva siddhyati na tu bhojanAtyantApakarSopi, kvacittadapakarSasya tapo'rthitAdyaupAdhikatvAditi kimadhikabAlabodhaprayAsena? evaM jarAtaGkajanmAntakakhedAnAmapi kaivalyA'pratipanthitvAttaddoSatvAbhidhAnamapi pAmarazizupratAraNamAtram! na ca tajjanmamaraNAbhAvaH kevalini saMbhavatyapi, janmamaraNAntarAbhAvastu tatkAraNAbhAvaparyavasitaH san raagaadybhaavaannaadhikiibhvitumutshte| itarajanasAdhAraNyamAtreNa khedAdinAM doSatvoktau ca manuSyatvAdInAmapi doSatvamuktisahaM syAditi vaartaamaatrmett||73||74|| TIkArya - "phamatra tAtparya' - ahIM A pramANe tAtparya che jema azarIrabhAvanA vaDe zarIranA mamatvanI nivRtti ja che, ethI karIne tenA atyaMta utkarSathI = azarIrabhAvanAnA atyaMta utkarSathI, teno apakarSa thAya che=zarIranA mamatvano apakarSa thAya che, paraMtu zarIrano atyaMta apakarSa paNa thato nathI. utthAna :- azarIrabhAvanAne bhAvatA tapasvInuM zarIra apakRSTa thayeluM dekhAya che, tethI kahe cheTIkArya - 'vit' - kyAreka tenA apakarSanuM=zarIranA apakarSanuM, daDhatara tapaparizIlanAdinA kAraNe aupAyikapaNuM che. dara "Dhata tA:rizIttanAdapadhitvIt' - ahIM tRtIyAthI samAsa kholavo, samAsamAM hetu arthaka tRtIyA samajavI. 'tathaDamonana'-te pramANe abhojanabhAvanAnA atyaMta utkarSathI paNa tadgakhutAdino atyaMta apakarSa=bhojananI gRddhi=Asakti, Adino atyaMta apakarSa, ja siddha thAya che; paraMtu bhojanano atyaMta apakarSa paNa siddha thato nathI. utthAna :- abhojanabhAvanAthI bhAvita thayelA keTalAka tapasvIono AhAra ocho hoya che, te batAve che ke teone bhojanano apakarSa thayela che, tethI kahe che - TIkArya - "vit' - kvacit tenA=bhojananA, apakarSanuM tapanA arthIpaNAdinA kAraNe aupAlikapaNuM che. ethI karIne bALane adhika bodha mATe prayAsa vaDe zuM? 'vaM' - e pramANe jarA, AtaMka, janma, mRtyu, khedAdinuM paNa kaivalyanuM apratipaMthIpaNuM hovAthI tenA=jarA AdinA, doSapaNAnuM abhiyAna paNa pAmara zizune ThagavAmAtra che ane tarjanma=carama janma ane carama janmanA maraNano abhAva kevalIne paNa saMbhavato nathI ja. utthAna :- janmAMtara ane anya mRtyuno abhAva to kevalIne saMbhave che, tethI kahe che Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA. 73-74-75 . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA. . . . . . . . . . . . . . . . . .393 TIkArya - 'nA' - vaLI anya janma ane anya mRtyuno abhAva, tenA kAraNanA abhAvamAM=janmamaraNanA kAraNanA abhAvamAM, parvayasita thayuM chatuM rAgAdinA abhAvathI adhika thavA mATe utsAha pAmatuM nathI; arthAta rAgAdinA abhAvathI anya janma, anya maraNano abhAva thAya che. phatarAna' - ane itarajana sAdhAraNyamAtrathI khedAdinA doSapaNAnI uktimAM manuSyavAdinuM paNa doSapaNuM yuktisaha thaze, arthAta manuSyapaNuM Adi paNa itarajana sAdhAraNa hovAthI doSarUpa mAnavAnI Apatti Avaze, ethI karIne A kathana vArtAmAtra che.ll3-74ll ke ahIM khedAdi kahyuM tyAM kheda=zarIrano thAka levAno che. ane mA'ipadathI jarAnuM grahaNa karavuM. bhAvArtha - "phUmatra' ahIM azarIrabhAvanA e che ke, je vyaktine zarIrathI huM kathaMcit pRthapha chuM ane kathaMcid apRthapha chuM e rUpa syAdvAdano samyagbodha che, ane tene kAraNe je zarIrathI pRthabhUta evA AtmasvarUpane lakSya karIne samyapha prakAre tapAdimAM yatna kare che, te vakhate te zarIranA mamatvanA parihAranA yatnarUpa azarIrI evA AtmasvarUpanuM ciMtavana kare che. tethI jema jema te citavana te zabdothI niSpAgha evA je pariNAmo che tene pedA kare che, tema tema te azarIrabhAvanA AtmAmAM skurAyamAna thavA mAMDe che. tethI zarIra pratye je pratibaMdha hato te kramasara hIna-hInatara thato jAya che. jayAre te azarIrabhAvanA prakarSane pAme che tyAre, yadyapi AtmAno zarIra sAthe saMyoga hovA chatAM, ane zarIra upara upaghAtaka padArthanA saMyogathI tajanya azAtAnuM saMvedana hovA chatAM, zarIrathI pRthabhUta evuM je parama udAsInasvarUpa AtmAnuM che, teno upayogamAM pratibaMdha varte che. tethI te zarIrakRta azAtA cittamAM leza paNa arati pedA karatI nathI, paraMtu zarIranA sarva bhAvo pratye paramaudAsInyarUpa AtmaratinuM ja cittamAM saMvedana thAya che. saupAdhitvI' - koI vakhate zarIrano je atyaMta apakarSa thayo zarIra atyaMta kSINa thayuM, te daDhatara tapaparizIlanAdi aupAyika che=bAhya AcaraNArUpa upavAsAdi tapanA kAraNe zarIranI kSINatArUpa che ema kahyuM, tyAM daDhatara tapaparizIlana upAdhi che ane zarIrano apakarSa aupAdhika che. jema japAkusumarUpa upAdhine kAraNe sphaTikamAM raktatA aupAdhika prApta thAya che, tema tapanA parizIlanarUpa upAdhine kAraNe zarIranA apakarSarUpa aupAyika dharma dehamAM pedA thAya che, ane te azarIrabhAvanAmAM nimittakAraNarUpa tapa hovAne kAraNe muni tapanuM sevana kare che; ane upAdhirUpa A tapa bAhya AcaraNArUpa ja grahaNa karavAno che paNa nahi ke atyaMtara tapa, kema ke zarIranA apakarSanuM janaka bAhya tapa che. 'tapofthatA' - kvacit bhojanano atyaMta apakarSa tapoarthitAthI pAdhika che ema kahyuM, tyAM tapoarthitA e jIvano pariNAma che, ane e rUpa upAdhithI bhojananI je jIvanI kriyA che teno atyaMta apakarSa thAya che, tethI tapoarthitA e upAdhi che ane bhojanano apakarSa e aupAdhika che.llo3-74ll avataraNikA -naguvatinAM kSArjisuaprasiddha, tenA sadakSagwriTunAvatiete, matava tatra pAribhASikaM doSatvamityabhipretya zaGkate Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 adhyAtmamataparIkSA avataraNikArya :- kevalIne kSAyika sukha prasiddha che ane tenI sAthe=kSAyika sukhanI sAthe, kSudhAtRSAdirUpa du:kha rahe nahi. AthI karIne ja tyAM=kevalImAM, pAribhASika doSatva che, e prakAranA abhiprAyathI zaMkA karatAM kahe che gAthA aha jar3a jiNassa khaiaM sukkhaM dukkhaM virujjhae teNaM / to sAmaNNAbhAve visesasattA kahaM juttA? // 75 // (atha yadi jinasya kSAyikaM saukhyaM duHkhaM virudhyate tena / tatsAmAnyAbhAve vizeSasattA kathaM yuktA ? // 75 // ) gAthA - 75-76 - gAthArtha :- jo jinane kSAyika sukha hoya to tenI sAthesukhanI sAthe, duHkha virodhI thAya te kAraNathI sAmAnyanA abhAvamAM=duHkhasAmAnyanA abhAvamAM, vizeSa sattA=zrudhAdirUpa duHkhavizeSanI sattA, kevI rIte saMbhave? arthAt na saMbhave. TIkA :- 'kSAvipulajJAninAM tti vaninAM duHvasAmAnyameva na mavati, tastara tadvizeSamUte bhupRSNe? na hi vRkSasAmAnyAbhAvavati pradeze ziMzapAsaMbhava' iti parapratyavasthAnam // 75 // TIkArya :-' kSAcihna'kSAyika sukhavALA kevalIone duHkhasAmAnya ja nathI, to pachI tadvizeSabhUta=duHkhavizeSabhUta, sudhAtRSA kyAMthI hoya? 'na di' je kAraNathI vRkSasAmAnyanA abhAvavALA pradezamAM zizapAno saMbhava nathI, e pramANe parapratyavasthAna che=pUrvapakSInuM kahevuM che. II75 avataraNikA :- taMtra vAdhamAha avataraNikArya :- tyAM=pUrvapakSInA pratyavasthAnamAM, graMthakAra bAdhaka kahe che gAthA : - to veaNijjakammaM udayappattaM kahaM have tassa ? / Na ya so padesaudayo samayammi vivAgabhaNaNA // 76 // ( tadvedanIyaM karma udayaprAptaM kathaM bhavettasya ? na ca sa pradezodayaH samaye vipAkabhaNanAt // 76 // ) gAthArtha :- te kAraNathI=kevalIne kSudhAtRSAno abhAva pUrvapakSI kahe che te kAraNathI, udayaprApta vedanIyakarma tene=kevalIne, kevI rIte hoI zake? arthAt na hoi zake ane zAstramAM vipAkanuM=vipAkodayanuM, kathana hovAthI sa:=udayaprApta vedanIyakarma, pradezodaya nathI. asi :- na khalu kevalinAM kSAyikaM sukhaM saMbhavati, udayaprAptena vedanIyakarmaNA tadvirodhAt, kSAyikaM sukhaM hi vedanIyakarmakSayajanyaM, na ca tadudaye tatkSayaH saMbhavatIti bhAvaH / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 76 adhyAtmamata5ra 375 ............... 375 utthAna :- pUrvapakSI kevalIne kSAyika sukha kahe che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che - TIkArya hanu-kevalIone kSAyika sukha saMbhavatuM nathI, kema ke udayaprApta vedanIyakarma sAthe teno kSAyika sukhano, virodha che. je kAraNathI kSAyika sukha vedanIyakarmakSayajanya che ane tenA=vedanIyakarmanA, udayamAM teno vedanIyakarmano, kSaya saMbhavato nathI, e pramANe bhAva che. TIkA - atha kSayavastu ja vA yuvameva sAkSAttapraticci, nIca tu tAraMpativopkssiinnm| evaM ca kevalini vedanIyavipAkodayAbhAvAttadudayAbhidhAnasya ca pradezodayArthakatvAttasya ca duHkhA'janakatvAt tadvirahe tatra nityA''nandaniHspandatA nirAbAdheti cet? na, tatkarmakSAyikabhAvaM prati tatkarmakSayasyaiva hetutvAt, anyathA suSuptAvaindriyakasukha-duHkhAdivilaye kssaayiksukhprsnggaat| TIkArya - 'atha'thI pUrvapakSI kahe che ke kSAyika sukhamAM gauNa duHkha-zAtAnA udayathI janya duHkhanA pratIkArarUpa sukha che je tattvathI duHkharUpa che te rUpa gauNa duHkha, athavA mukhya duHkha ja=azAtAnA udayathI janya mukhya duHkha ja, sAkSAta pratipaMthI che. ("tapratipasthi'TIkAmAM che temAM tatva' zabda vadhArAno bhAse che.) vaLI vedanIyakarma tenA=gauNa ke mukhya duHkhanA, kAraNapaNA vaDe karIne ja upakSINa che. (arthAt te vedanIyakarma gauNa ke mukhya duHkhane pedA karI : caritArtha thai jAya che.). parva ' - ane A rIte=kSAyika sukhamAM gauNa ke mukhya duHkha ja sAkSAtu pratipaMthI che, vaLI vedanIyakarma tenA kAraNapaNA vaDe karIne ja upakSINa che e rIte, kevalImAM vedanIyakarmanA vipAkodayano abhAva hovAthI vedanIyakarmanA udayanA abhidhAnanuM pradezodayArthakapaNuM hovAthI ane tenuM pradezodayanuM, duHkha ajanakapaNuM hovAthI, tenA duHkhanA, virahamAM tyAM kevalImAM, nityaAnaMdanI niHspandatA=pravAhitA, nirAbAdha che, A pramANe pUrvapakSI kahe to siddhAMtakAra kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe cheta' -tatkarmanA=kSAyika sukhanA pratibaMdhaka evA vedanIyakarmanA, kSAyikabhAva prati tatkarmanA=vedanIyakarmanA, kSayanuM ja hetupaNuM che. banyathA' - evuM na mAno to, arthAt kSAyika sukha prati vedanIyakarmanA kSayanuM hetupaNuM na mAno to, ane vedanIyakarmanA udayathI thanArA sukhaduHkhane pratibaMdhaka mAno to, suSupti avasthAmAM aindriyaka=Indriya saMbaMdhi, sukhaduHkhAdino vilaya hovAne kAraNe kSAyika sukha mAnavAno prasaMga prApta thaze. "jiyesulullavitnaye' - ahIM satisaptamI hetu arthaka che. bhAvArtha:- atha'thI pUrvapakSInuM kahevuM che ke kSAyika sukhamAM gauNa ke mukhya duHkha ja pratibaMdhaka che ane vedanIyakarmano udaya kSAyika sukhamAM pratibaMdhaka nathI, ane te vedanIyakarma gauNa ke mukhya duHkha pedA karIne caritArtha thaI jAya che, mATe kevalIne kSAyika sukha mAnavAmAM virodha nathI. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 . adhyAtmamata parIkSA... * . . . . . . .gAthA -76 ahIM prazna thAya ke kevalIne vedanIyakarmano udaya paNa che tethI tenuM kArya gauNa ke mukhya duHkha pedA thaze ja tethI kSAyika sukha kevalIne nahi saMbhave. tethI kahe che ke, zAstramAM kevalIne vedanIyakarmanA udayanuM kathana che te pradezodaya arthamAM che, ane pradezodayathI AvatuM karma duHkhane pedA karatuM nathI, tethI kevalIne gauNa ke mukhya duHkhano viraha che, ane tene kAraNe kevalImAM nitya AnaMdanI niHspandanA arthAta nitya AnaMdano pravAha nirAbAdha che. tAtparya e che ke duHkhajanaka vedanIyakarmano vipAkodaya na hovAne kAraNe kevalIne sadA AnaMda rahe che ane te AnaMda paNa mAtrAthI vadhaghaTa thato nathI, paraMtu akhaMDa pUrNabhUmikAvALo varte che. A prakAre pUrvapakSInuM kahevuM che, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che kSAyikabhAva e karmanA kSayathI thAya che ane kSAyika sukhanuM pratibaMdhaka vedanIya karma che, tethI vedanIyakarmano pradezodaya svIkAravAmAM Ave to paNa kSAyika sukha kevalImAM mAnI zakAya nahi; kema ke kSAyikabhAva saMpUrNa karmanA kSayathI ja thAya che. Ama chatAM "tuta TurnA" e nyAyathI vedanIyakarmanA pradezodayamAM paNa kSAyika sukha mAnI levAmAM Ave to, jyAre mANasa gADha UMghamAM che tyAre iMdriya saMbaMdhI sukhaduHkhano anubhava nathI, tethI kSAyika sukhano pratipaMthI je gauNa duHkha ke mukhya duHkha che te suSuptimAM nathI, tethI tyAM kSAyika sukha mAnavAno prasaMga prApta thAya, je digaMbarane paNa abhimata nathI. - ahIM vizeSa e che ke yadyapi suSupti avasthAmAM vedanIyakarmano pradezodaya nathI paraMtu vipAkodaya ja che, jayAre pUrvapakSIe kevalIne vedanIyakarmano pradezodaya hovAne kAraNe tajjanya sukhaduHkha kevalIne nathI tethI kevalImAM kSAyika sukha mAnela che; to paNa kevalIne kSAyika sukha hovAnuM kAraNa tenA pratipaMthI evA sukhaduHkhanuM saMvedana kevalIne nathI ema teo mAne che. ane lokane vidita che ke je je iMdriyono viSayanI sAthe saMparka thAya che, te te viSayonA anugraha ane upaghAtane kAraNe sukhaduHkhAdi thAya che; te rIte suSuptimAM viSayanA saMparkajanya koi sukhaduHkhAdi nathI, tethI nidrAmAM paNa je sukhanI saMvitti che te iMdriyanA sukhaduHkhAdinA abhAvane kAraNe ja che, tethI te saMvittine kSAyika jamAnavI paDe; jema kevalIne aindriyaka sukhaduHkhAdinA abhAvane kAraNe kSAyika sukha pUrvapakSI mAne che. jyAre siddhAMtakArane to vedanIyakarmanA kSayathI kSAyika sukha abhimata che, tethI suSuptimAM kSAyika sukha mAnavAnI Apatti AvatI nathI ane kevalIne paNa vedanIyakarmano kSaya nahi hovAthI kSAyika sukha nathI. utthAna - siddhAMtakAre pUrvapakSIne suSuptimAM kSAyika sukhano prasaMga Apyo, tenAthI kevalIne kSAyika sukha nathI te siddha thayuM. tenuM nirAkaraNa pUrvapakSI kare che TIkA :- "samAnadharaVIdjJAtIyaWITbAvADamanazAstrInadiyastha tarapletutvAnna hopa' kRti re? na, tathApi lAghavAt 'taddhetorevAstu kiM tena?' iti nyAyAcca caramaduHkhadhvaMsajanakasya vedanIyakarmakSayasyaiva kssaayiksukhhetutvaat| na cedevaM mohodayAbhAvamAtreNopazAntaguNasthAnavartinAmapi kssaayikcaaritrprsnggH| TIkArya -"svamAnadhikSarA'-svasamAnAdhikaraNatajjAtIyaprAgabhAvaasamAnakAlIna tadvilayanuM sukhaduHkhAdi vilayanuM, taddhatupaNuM =kSAyika sukhanuM hetupaNuM, hovAthI suSuptimAM kSAyika sukhanA prasaMganI prAptirUpa doSa nathI, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra tene kahe che ke ema na kahevuM. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 76 .............. adhyAtmamata parIkSA ................ 377 'tathApi' - to paNa lAghavathI ane tArevAtuteine?' A pramANe nyAya hovAthI caramadu:khadhvaMsajanaka evA vedanIyakarmakSayanuM ja kSAyika sukhanuM hetupaNuM che. ra revaM' - ane jo e pramANe na mAno to, arthAt vedanIyakarmanA kSayane kSAyika sukhano hetu na mAno ane gauNa ke mukhya duHkhanA abhAvane kSAyika sukhano hetu mAno to, mohanA udayanA abhAvamAtrathI upazAMtamohaguNasthAnavartI jIvone paNa kSAyika cAritrano prasaMga Avaze. bhAvArtha - aindriyaka sukhaduHkhano vilaya gADha UMghamAM saMsArI jIvone hoya che ane kevalIne sadA hoya che, paraMtu kevalImAM je vakhate aindriya, sukhaduHkhano vilaya che, te ja kALamAM te aindriyaka sukhaduHkhanA vilayamAM vartatI je sukhatva-duHkhatva jAti che, teno prAgabhAva hoto nathI; tethI aindriyaka sukhaduHkhanA vilayanA adhikaraNarUpa je kevalIno AtmA temAM vartato tajjAtIya evA prAgabhAvano abhAva che, arthAt aindriyaka sukhaduHkhanI aMdaramAM vartatI jAtinA prAgabhAvano abhAva che, tethI te prAgabhAvanA asamAnakAlIna evo aindriyaka sukhaduHkhano vilaya kevalImAM che ane te vilaya kSAyika sukha pratye hetu che; jyAre saMsArI jIvomAM aindriyaka sukhaduHkhamAM vartatI je jAti che tajAtIya prAgabhAvano abhAva nathI, tethI tajAtIya prAgabhAvanA samAnakAlIna aindriyaka sukhaduHkhano vilaya che, paraMtu prAgabhAvanA asamAnakAlIna nathI; tethI suSuptimAM kSAyika sukhano prasaMga prApta thaze nahi, e prakAre pUrvapakSInuM kahevuM che. ane A prakAranA lakSaNano pariSkAra je pUrvapakSIe karyo tene svIkArIne graMthakAra tathApi'thI kahe che ke, e rIte svIkAravAthI suSuptimAM kSAyika sukha mAnavAnI Apatti nahi Ave to paNa, kAryakAraNabhAva mAnavAmAM lAghavane sAme rAkhIne vicArIe to, ane tato....' e nyAyathI vicArIe to, vedanIyakarmanA kSayane kSAyika sukha pratye hetu mAnavuM ucita che. - ahIM vizeSa e che ke kSAyika sukhanA pratipaMthI gauNa ke mukhya duHkhane mAnIe ane teno abhAva kSAyika sukha prati kAraNa che ema mAnIe, to suSuptimAM doSa Avyo; tenA nivAraNa mATe te duHkhano abhAva viziSTa mAnavo paDyo, je svamAnadhi 'thI batAvela che. tenI apekSAe vedanIyakarmakSayane kSAyika sukha prati hetu mAnavAmAM lAghava che, ane te viziSTa vilayamAM zarIrakRta ane upasthitikRta gaurava che, ane tardhvato:' e nyAyathI paNa-vedanIyakarmakSayanuM kSAyika sukha prati hetupaNuM che. tethI vedanIyakarmanA kSayathI caramaduHkhadhvaMsa ane e caramaduHkhadhvasathI kSAyika sukha ema mAnavuM ucita nathI. Azaya e che ke pUrvapakSIe kahela ke vedanIyakarma gauNa ke mukhya duHkha pedA karIne caritArtha thai jAya che, ane gauNa ke mukhya duHkha ja kSAyika sukhane aTakAve che, tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che ke kSAyika sukhanuM kAraNa duHkhadhvasa ane te du:khadhvaMsanuM kAraNa vedanIyano kSaya, ema mAnavA karatAM 'tato: 'e nyAyathI vedanIyakarmanA kSayane ja sAyika sukhanuM kAraNa mAnavuM ucita che. 'tataH ' nyAyanuM tAtparya e che ke ghaTanuM kAraNa bhUmi ane bhraminuM kAraNa daMDa, ema mAnavuM tenA karatAM daMDane ja ghaTanA pratye kAraNa mAnavuM ucita che, tema prastutamAM kSAyika sukha pratye duHkhakSaya, ane duHkhakSaya pratye vedanIyakarmano anudaya mAnIne kevalIne vedanIyakarmano pradezodaya che, tema kahIne kSAyika sukha kahevuM ucita nathI, paNa sAyika sukha pratye vedanIyakarmanA kSayane ja hetu mAnavuM ucita che, ane tema na mAno to 11mAM guNasthAnakamAM mohanIyakarmano vipAkodaya nathI tethI 11mAM guNasthAnake paNa kSAyika cAritra mAnavAno prasaMga prApta thAya. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378............... adhyAtma parIkSA........... gAthA 76-77 utthAna na hatu....' thI 'kSArivAritraprasaf' sudhInA kathananuM ' ta thI nigamana kare che. As:- tasmAttatkarmakSayajanyabhAve tatkarmasattaiva pratibandhiketi yuktmutpshyaamH|ath yuktisiddhamevedamiti cet? aho ayuktipriyatvaM devAnAMpriyasya yadatra prasarati prdvessH| na ca zrutaviruddhamapIdaM, zrute kevalini vedanIyavipAkodayopadezena tathaiva vyavasthAnAt, pratyuta tvaduktapradezodayasyaiva siddhaantaa'saakssiktvaat||76|| TIkArya tasma-te kAraNathI tatkarmakSayajanyabhAvamAM-vedanIyakarmakSayajanyabhAvamAM, tatkarmanI=vedanIyakarmanI, sattA ja, pratibaMdhikA che e pramANe ame yukta joie chIe. atha'thI pUrvapakSI kahe che ke A tatkarmakSayajanyabhAvamAM tatkarmanI sattA ja pratibaMdhikA che A, tame kahyuM te yuktisiddha ja che, arthAt Agamasiddha nathI phakta yuktisiddha che, e pramANe pUrvapakSInuM kahevuM che. tene graMthakAra kahe che ke aho! devAnAMpiyanuM ayuktipriyapaNuM! je kAraNathI ahIM A yuktiyukta padArtha siddha karyo tyAM, pradveSa prasare che. ratra' ane A = tatkarmakSayajanyabhAva pratye tatkarmanI sattA pratibaMdhikA che e kathana, zrataviruddha paNa nathI. PS "zrataviruddhamapI' ahIM ji'thI e samuccaya thAya che ke yuktisiddha to che ja paraMtu zrataviruddha paNa nathI, arthAt Agamasiddha paNa che. temAM hetu kahe che'zrata'-zrutamAM=AgamamAM, kevalIviSayaka vedanIyakarmanA vipAkodayano upadeza hovAne kAraNe, te ja prakAre=kevalIne kSAyika sukha nathI te ja prakAre, vyavasthAna che. pratyuta=UlaTuM tArA vaDe kahevAyeluM pradezodayanuM ja siddhAMtamAM asAkSIkapaNuM chekasiddhAMtane mAnya nathI.il76ll avataraNikA - atha dipAvalovayopAreva prapati avataraNikAW - have (kevalIne) vedanIyakarmanA vipAkodayanA AgamamAM AvatA upadezano ja vistAra kare che. gAthA :- AvassayaNijuttIi payaDipasatthodayovaeseNaM / Najjai tA suhayAu asuhappaDivakkhavayaNeNaM // 77 // ( Avazyakaniyuktau prakRtiprazastodayopadezena / jJAyate tAH sukhadA asukhapratipakSavacanena (nAt) / / 77 // ) gAthArtha-AvazyakaniyuktimAM (tIrthakarane) asukhanA pratipakSavacanarUpaprazasta prakRtinA udayano upadeza hovAne kAraNe te prakRtio sukhane ApanArI jaNAya che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-99. adhyAtmamata parIkSA ..................379 TI :- Avazyakaniyuktau hi tIrthakare'nuttaraH prazastaprakRtyudayastadudayabAhulyAbhibhUtatayA mandazcA'prazastaprakRtyudayo vyaavrnnitH| tathAhi-[ A. ni. 571-572] 'saMghayaNarUvasaMThANavaNNagaisattasAraUsAsA / emAi NuttarAI havaMti NAmodae tassa / / [571] 2payaDINaM aNNAsuvi pasatthaudayA aNuttarA huMti / khayauvasame vi ya tahA khayammi avigappamAhaMsu // [572] 3assAyamAiAu jA via asuhA havaMti payaDIu / thibarasalavuvva pae Na huMti tA asuhayA tassa // tti [573] "atra 'khayauvasame vi ya taha'tti kSayopazame'pi sati ye dAnalAbhAdayaH kAryavizeSAH 'api' zabdAdupazame'pi ye kecana tepyanuttarA bhavantIti kriyAyogaH, tathA karmaNaH kSaye sati kSAyikajJAnAdiguNasamudAyaM 'avigappamAhaMsu'tti avikalpaM vyAvarNanAdivikalpAtItaM sarvottamamAkhyAtavantastIrthakRdgaNadharA iti gAthArthaH" iti vyAkhyAnAdaudayikakSAyopazamikaupazamikakSAyikabhAvAnAM tIrthakaranAmodayaprasAdAd bhgvtyaadhikymbhiddhe| ets :- Avazyaka'-mAvazyaniyuktimA tIrthaM 2mA anuttara prazasta pratino 45 mane tenA = prazasta prakRtinA, udayanA bAhulyathI abhibhUtapaNuM hovAne kAraNe maMda aprazasta prakRtino udaya varNana karAyela che. te mA prabhArI'saMghayaNa' - tIrtha.42 nmn| yathA tenedIne, saMghayA, 35, saMsthAna, [, gati, sattva (vIAMtarAyakarmanA kSayopazamAdijanya AtmapariNAma), sAra (bAhya gurutA tathA abhyatara-jJAnAdi), zvAsozvAsa . bheSamAha manuttara Doya che. * 'evamAdi'thA dohI-mAMsa ||ynaa 95 4qi aani che. 'payaDINaM' - (tIrtharo. saMyama 39 // 43 cha tyAre 75sya avasthAmAM) kSayopazama hote chate 59 // anya 55 // prakRtiono=dAnAMtarAyAdi prakRtiono prazasta udaya anuttara hoya che.=dAnalAbhAdi kAryo anuttara hoya che. tathA kSaya hote chate-cAra ghAtI karmono kSaya hote chate, (tIrthakaromAM) (kSAyika jJAnAdi) avikalpa=vikalpAtIta (tIrthakara ane gaNadharo) kahe che.=anya kevalIo karatAM kSAyika jJAnAdi vizeSa prakAranAM hoya che ema tIrthakaro ane gaNadharo kahe che. * 'payaDINaM aNNAsu vi' 48 54ii- arthamAM sabhI cha.. 1. saMhananarUpasaMsthAnavarNagatisattvasAroccAsAH / evamAdInyanuttarANi bhavanti nAmodayAttasya // 2. prakRtInAmanyAsvapi prazastA udayA anuttarA bhavanti / kSayopazame'pi ca tathA kSaye'vikalpamAkhyAtavantaH // 3. asAtAdyA yA'pi cAzubhA bhavanti prakRtayaH / nimbarasalava iva payasi na bhavanti tA asukhadAstasya / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 . adhyAtmamata parIkSA...... gAthA - 77 sAya' ane azAtAdi je paNa azubha pravRtio hoya che (te paNa) kSIramAM lIMbaDAnA rasanA lavanI jema tIrthakarane azubhadA athavA asukhadA nathI. 'tti' che te AvazyakaniryuktinA uddhAraNanA kathananI samApti sUcaka che. Avazyakaniyukti gAthA pa7rano artha AvazyakanI TIkAmAM karyo che te batAve che"atra" - ahIM-tIrthakaramAM "ghaDavane viya tada e pramANe kahyuM, teno artha A pramANe che. kSayopazama paNa hote chate je dAnalAbhAdi kAryavizeSo, 'maNi' zabdathI upazamamAM paNa je koi kAryavizeSo) te paNa anuttara thAya che, e pramANe kriyAyoga che= kriyAno saMbaMdha che. tathA karmano kSaya hote chate kSAyika jJAnAdi guNasamudAya (avikalpa che.) tyAM 'virANamAhaMsu' e pramANe kahyuM, teno artha A pramANe che. avikalpa=vyAvarNanAdi vikalpAtIta sarvottama, tIrthaMkara-gaNadharoe kahela che, e pramANe gAthArtha che. e rIte TIkAmAM vyAkhyAna hovAthI tIrthakara nAmakarmanA udayanA prasAdathI audayika, lAyopazamika, aupathamika ane sAyikabhAvonuM bhagavAnamAM Adhikya huM kahuM chuM. utthAna - A rIte graMthakAre AvazyakaniyuktinA pAThathI batAvyuM ke tIrthakaromAM prazasta prakRtino udaya hoya che. tyAM pUrvapakSI kahe ke, tIrthakarone prazasta prakRtiono udaya hovA chatAM vedanIyakarmajanya sukha-duHkhanuM kSAyikamAM tirodhAna thaI jAya che mATe kevalIne sudhA-tRSA nathI, tenA nirAkaraNa arthe kahe che TIkA:- tatrIyikAnAM prazAstavipakoyaprAvata, kSAyopazamazIpamAna 4 kSattivAn tattirodhAnAdvA iti vizeSaH, na tu vedanIyodayajanyasukhaduHkhayorapi mohakSayAt kSAyikasukhe tirodhAnaM yuktaM, evaM satyasAtavedanIyaprakRtijanyA'sAtasya mUlocchede dugdhaghaTe nimbrslvsthaaniiytvaabhidhaanaanupptteH| TIkArya -"tatra'-tyAM=tIrthakaramAM, audayikabhAvonuM prazasta vipAkodayanA prabalapaNAthI ane lAyopazamika ane aupathamikabhAvono kSAyikamAM aMtarbhAva thavAthI athavA tata-temAM kSAyikamAM, tirodhAna thavAthI (pUrvamAM kahela AvazyakaniryuktinA pAThathI Adhikya che ema kahyuM), e prakAre vizeSa che. rA' - paraMtu mohanA kSayathI vedanIyakarmanA udayathI ja sukha-duHkhanuM paNa kSAyika sukhamAM tirodhAna (mAnavuM) yukta nathI, kema ke e pramANe hote chate=vedanIyakarmanA udayathI janya sukha-duHkhanuM paNa mohanA kSayathI kSAyika sukhamAM tirodhAna thAya e pramANe hote chate, azAtAvedanIya prakRtijanya azAtAnA mUlocchedamAM dugdhaghaTamAM niMbarasalavasthAnIyatanuM abhiyAna je vizeSAvazyakamAM kahela che, tenI anupapatti thaze. bhAvArtha - tIrthakarone audayikabhAvo prabaLa vipAkavALA hoya che tethI vizeSa che, ane aupathamika ke lAyopathamikabhAvo sAyika jevA hovAthI temAM aMtarbhAva ke tirodhAna thAya che, tethI te bhAvo tIrthakaromAM anya karatAM vizeSa hoya che, paraMtu AvazyakaniyuktimAM dUdhanA ghaDAmAM lIMbaDAnA TIpA jevuM azAtAvedanIyakarma tIrthaMkarane Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . ! * * * * * * * .S81 gAthA - 77. adhyAtmamataparIkSa kahela che, tethI mohanA kSayathI thatA phAyika sukhamAM vedanIyakarmanuM tirodhAna svIkArI zakAya nahi, e prakArano graMthakArano Azaya che. tIrthakaramAM lAyopathamika ane aupazamikabhAvanuM kSAyikamAM aMtarbhAva ke tirodhAna thAya che ema kahyuM- tenuM tAtparya e che ke bhagavAnane chabakALamAM dAnAdi pAMca labdhio kSayopazamabhAvanI hoya che ane mati Adi traNa jJAna, samyakta ane cAritra kSayopazamabhAvavALAM hoya che, Ama chatAM, te kSayopazamabhAva ati nirmaLa koTino hovAthI kSAvikabhAvanI jema sarvathA aticAra vagarano hoya che. je rIte kSayopazamabhAvanAM traNeya jJAno ati nirmaLa hoya che ane leza paNa hInakakSAne pAmatAM nathI, te ja rIte samyagdarzana paNa ati nirmaLa hoya che, tethI kSAyika bhAvanI jema chabakALamAM paNa aticAranI saMbhAvanA hotI nathI; ane cAritra grahaNa karyA pachI cAritra atyaMta zuddha ane uttarottara vRddhimatuM hoya che, ane dAnAdi pAMca labdhio paNa kSAyikabhAvanI jema chadmasthakALamAM paNa dAnAMtarAyAdita alanA vagara nirmaLa koTinI hoya che, tethI parA koTinuM dAna dIkSAkALamAM teo kare che, tethI kSayopazamabhAvano kSAyikamAM aMtarbhAva che tema kahela che athavA to kSAyikamAM tirodhAna che ema kahela che. kahevAno bhAva e che ke chagharthIkALamAM vartato nirmaLa koTino kSAyopazamikabhAva, kSAyikabhAvane atyaMta abhimukha hovAthI, chabasthakALamAM kSAvikabhAva nahi hovA chatAM kSayopazamabhAvano kSAyikabhAvamAM aMtarbhAva che ke tirodhAna che ema kahela che. ahIM vizeSa e che ke aMtarbhAva athavA tirodhAna thAya che ema kahyuM; te kahevA pAchaLanuM kAraNa e che ke, kevalajJAna vakhate kSayopazamabhAvonA matijJAnAdi kSAyikabhAvamAM aMtarbhAva pAme che e pramANe eka nayano mata che, jyAre bIjA mata pramANe kevalajJAnakALamAM pAMca jJAno svIkArAyAM che, tethI kSayopazamabhAvanA matijJAnAdi kSAyikabhAvanA kevalajJAnamAM tirodhAna pAme che, jema sUryanA prakAzamAM tArAono prakAza tirodhAna thAya che tema; e batAvavA arthe aMtarbhAva ane tirodhAna kahela che. ane aupazamikabhAva yadyapi tIrthakarone koI hoto nathI, to paNa dezopazamanA sarva karmanI thAya che ane teno AmnAya vichinna che, tene AzrayIne aupazamikabhAvane paNa anuttara kahela che, tevI saMbhAvanA che. utthAna .ahIM pUrvapakSI vizeSAvazyakanA kathananuM samAdhAna anya rIte kare che, tene sAme rAkhIne graMthakAra kahe Ast:- na ca prakRtisvarUpavyAvarNanamAtrametaditarathA tAsAM kaNThato'sukhajananA'kSamatvAbhidhAnAnupapatteriti vAcyam, rasadRSTAntopanyAsAt tadvacaso baMhIyasi sukhe'lpIyasaH kavalAhArAdyaupayikakSudAdiduHkhasyAsatprAyatvatAtparyakatvAt, dRzyate cAlpasyAvivakSaNaM tatra tatra, na cedevaM tarhi mohakSayajanye sukhe'sAtavedanIyasya svarUpato'virodhitvena tiktaprakRtikanimbalavAnuviddhadugdhaghaTadRSTAntAbhidhAnAnupapattiriti dig||77|| TIkArtha "nava-vizeSAvazyakanuM A kathana prakRtisvarUpanA vyAvarNanamAtrarUpa che, itarathA teonI te prakRtionI kaMThathI asukhajanana akSamatva abhidhAnanI anupapatti thaze, A pramANe pUrvapakSI kahe che. tene graMthakAra kahe che ke "ema na kahevuM, kema ke rasadRSTAMtano upanyAsa che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. .. adhyAtmamataparI . . gAthA - 77-78 utthAna :- ahIM zaMkA thAya ke rasadaSTAMtane sAme rAkhIne kevalIne azAtA vedanIyakarmanA udayano anubhava che tema mAnIe to, vizeSAvazyaka gAthA 573nA uttarArdhamAM te asukhadA nathI tema kahyuM, te kaI rIte ghaTe? tethI graMthakAra kahe che TIkArya -taraNa:' - te vacananuM moTA sukhamAM nAnA evA kavalAhArAdinA aupayika=upAyarUpa, sudhAdi duHkhanuM asatkAyApaNAnuM tAtparyapaNuM che, ane alpanuM avivakSaNa avivakSA, tyAM tyAM dekhAya che, arthAt ghaNAM zAstromAM alpanI abhAvarUpe vivakSA karelI nayavizeSathI dekhAya che. ra leva" - ane jo e pramANe na mAnIe to modakSayajanya sukhamAM azAtAvedanIyanuM svarUpathI avirodhIpaNuM prApta thavAnA kAraNe, tiktaprakRtika niMbalavathI anuviddha evA dugdhaghaTanA daSTAMtanA abhiyAnanI anupapatti che, e pramANe dizA che. bhAvArtha - tAtparya e che ke kevalIne mohanA kSayathI kaSAyanA abhAvane kAraNe je sukhano anubhava che, temAM azAtAvedanIyano svarUpathI virodha che tethI temanuM sukha kAMika tenAthI anuviddha bane che, paNa pUrNa sukha rahetuM nathI. Ama chatAM, azAtAvedanIyanuM vedanA alpa hovAne kAraNe zAstramAM tenI virakSA karela nathI. paraMtu pUrvapakSInA Azaya pramANe jo kevalIne mohanA kSayathI kSAyika sukha mAnIe ane temane sudhA-tRSArUpa azAtA nathI tema mAnIe to azAtA vedanIyano udaya kSAyika sukhano avirodhI mAnavo paDe, ane temasvIkArIe to vizeSAvazyaka gAthA-573mAM dugdhaghaTamAM lImaDAnA rasanA lava tulya azAtAno udaya che e prakAranuM je daSTAMta che te saMgata thAya nahi.IIkazA utthAna :- pUrvanI gAthAmAM tIrthakarane sukhavipAka ApanArI prakRtio hoya che te batAvyuM tyAM pUrvapakSI kahe che, to paNa sudhA-tRSArUpaduHkhane ApanAra prakRtio kevalIne nathI, tethI AhAranI pravRtti kevalIne nathI; tenA nirAkaraNa arthe duHkhavipAkane kahenArAM vacano batAve che avataraNikA - suvipApalevaM pravacanavaghanamuddhAvya vipArvajozopavezamapitaluddhaviti avataraNikArya - (kevalImAM) sukhavipAkaupadezaka pravacana vacanane jaNAvIne duHkhavipAkalezaupadezaka paNa taddatene=Agamavacanane, jaNAve che. arthAt duHkhavipAkaleza kevalIone hoya che, evuM Agamavacana jaNAvatAM graMthakAra kahe che bhAvArtha - kevalImAM sukhavipAkane kahenArA vacanathI vedanIyakarmano vipAkodaya hoya che tema batAvIne, duHkhanA vipAkanA lezane ApanArA agiyAra parISahanA vacanane batAvIne, teone sudhA-tRSAdi hoya che e batAvavA arthe kahe che - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......383 gAthA-78 adhyAtmamataparIkSA.... ahIM duHkhavipAkaleza kahela che ane tattvArthasUtramAM te duHkhano vipAka agiyAra parISaharUpa batAvela che, tethI sAmAnyathI jotAM te duHkhavipAkaleza bhAse nahi paraMtu atizaya duHkha bhAse, kema ke parISadakALamAM mAraNAMtika parISaho paNa hoya che. teno Azaya e che ke mohanA abhAvane kAraNe kevalIne Atmika sukha atizaya che, tenI apekSAe sarva parISahanuM duHkha lezamAtra che. athavA te parISaha aMtargata sudhA-tRSArUpa duHkhaleza kevalIne che te batAvavuM che. thA: tattatthasuttabhaNiyA ekkArasa jaM parIsahA ya jiNe / teNavi chuhataNhAI khaiassa suhassa paDikUlaM // 78 // ( tattvArthasUtrabhaNitA ekAdaza yatparISahAzca jine / tenApi kSudhAtRSNAdi kSAyikasya sukhasya pratikUlam // 78 // ) gAthArtha - jinamAM je agiyAra parISaho tattvArthasUtramAM kahevAyela che, tenAthI paNa phAyika sukhane pratikULa sudhAtRSAdi (kevalIne hoya che te jaNAya che.) ast :- AdhyAtmikA hi svarasato digambarazAstrameva kiJcitpramANatvenopayanti, zvetAmbarazAstraM tu saMvAdakatayeti tAn pratyubhayopadezo'pi yujyata iti tAn pratyevamupadeSTavyaM nanu 'ekAdaza jine' ityubhayeSAM tattvArthasUtram [9-11], tathA "egavihabaMdhagassa NaM bhaMte sajogibhavatthakevalissa kai parIsahA paNNattA? goyamA ekkArasa parIsahA paNNattA nava puNa veyaMti tti" prajJaptisUtraM ca jina ekAdazaparISahAn prtipaadyti| te ca kSutpipAsAzItoSNadaMzacaryAvadhamalazayyArogatRNasparzalakSaNAH, taduktaM [ ] 'kSutpipAsA zItoSNe daMzacaryA vadho malaH / zayyArogatRNasparzA jine vedyasya saMbhavAt // ' iti tathA, "veyaNijje NaM bhaMte kamme kai parIsahA samoaraMti? goyamA ekkArasa parIsahA samoaraMti 'paMceva ANupuvvI cariyA sijjA vahe ya roge a| taNaphAsajallameva ya ekkArasa veaNijjammi // " prajJapti [8-342 ]tathA ca pariSoDhuM yogyaiH kSuttRSNAdibhiH saha kSAyikaM sukhaM kathamavatiSThatAm? Asid :- 'AdhyAtmikA'-AdhyAtmiA 212sathI 4 Ei2zAsane sis4 prbhaa55||43 svI(2 , vaNI zvetAMbarazAsane saMvAdakapaNAthI svIkAre che). ethI karIne teo prati ubhaya upadeza paNa ghaTe che. ethI karIne prajJapti 8-8-342 ekavidhabandhakasya bhagavan ! sayogibhavasthakevalinaH kiyantaH parISahAH prajJaptAH? gautama ! ekAdaza parISahAH prajJaptAH, nava punarvedayanti // . vedanIye bhagavan ! karmaNi kiyantaH parISahAH samavataranti ? gautama ! ekAdaza parISahAH samavataranti / paJcaivAnupUrviNazcaryA zayyA vadhazca rogazca / tRNasparzastanumalazcaiva caikAdaza vedanIye // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ?? . . . . . . . . . . . . . . . . . .abhyAbhamataparIkSA , * * * * * * * * * * * * * * * * * :: ::::::: * * * * * * * * * * * * * * gAthA 78 teonA pratye A pramANe upadeza ApavA yogya che, te nathI graMthakAra kahe che- "viza nine' - jinamAM agiyAra parISaho che, e pramANe ubhayanuM zvetAMbara-digaMbara ubhayanuM, tattvArthasUtra 9/11 che. 'tathA'thI prajJaptisUtramAM kahela che te batAve che he bhagavaMta! ekavidhabaMdhakasayogI bhavasthakevalIne keTalA parISaho kahelA che? he gautama! agiyAra parISaho kahelA che, vaLI nava parISaha vede che, e pramANe prajJaptisUtra jinamAM agiyAra parISahone pratipAdana kare che. ane te sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMza, caryA, vadha, mala, zayyA, roga ane tRNasparza lakSaNa che. pUrvamAM jinanA parISaho batAvyA tenI sAkSI ApatAM kahe che ke te vAta zAstramAM kahevAyela che. . sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMza, caryA, vadha, mala, zavyA, roga, tRNasparza jinamAM che; kema ke vedanIyakarmano saMbhava che. rUti' - uddharaNanI samApti sUcaka che. tathA' - tathA he bhagavaMta! vedanIyakarmamAM keTalA parISaho samavatAra pAme che? he gautama! agiyAra parISaho (vedanIyakarmamAM) samavatAra pAme che. AnupUrvIthI sudhAdi pAMca, caryA, zayyA, vadha ane roga, tRNasparza ane mala, A agiyAra parISaho ja vedanIyakarmamAM samAvatare che. 'tathA ' - ane te pramANe arthAt tattvArthasUtra ane prajJaptisUtramAM jinamAM A parISaho kahyA che, te pramANe, sahavA mATe yogya kSudhAtRSAdinI sAthe kSAyika sukha kevI rIte rahI zake? arthAt na rahI zake. bhAvArtha-'AdhyAtmi-AdhyAtmika svarasathI ja digaMbarazAstrane kAMika pramANapaNA vaDe karIne svIkAre che ane zvetAMbarazAstrane saMvAdakapaNA vaDe karIne svIkAre che. tenuM tAtparya e che ke AdhyAtmikI nizcayapradhAna digaMbaranAM sarva zAstronuM pramANarUpe mAne che, tethI svarasathI ja kiMcit pramANapaNA vaDe karIne mAne che tema kahyuM che; jyAre digaMbaronAM vyavahArazAstrone teo mahattva ApatA nathI, ane digaMbaranA zAstra pramANe potAnA kathanamAM je zvetAMbaranAM zAstro saMvAdaka che tene te mAne che. ethI karIne te AdhyAtmika prati ubhayano paNa upadeza ghaTe che, arthAt digaMbarazAstrano upadeza to ghaTe ja che, paraMtu ubhayane digaMbara-zvetAMbarane, mAnya evo upadeza paNa ghaTe utthAna :- pUrvamAM graMthakAre tattvArthasUtranI sAkSI ApIne AdhyAtmikone siddha karI ApyuM ke, kevalIne sudhAdi parISaha che tethI kevalI kavalabhojI che. te sUtrano artha kevalIne kavalabhojI svIkAravAnI Apatti na Ave te rIte pUrvapakSI kare che, te atha'thI batAvIne nirAkaraNa kare che TIkA - baijAtyAntara 'santi' rUdhyAhartavyaniti ve? , svAmitvAntAvAre hatI vipriitvyaakhyaantvaat| etena ekenAdhikA daza na' itypypvyaakhyaanmaaveditm| itthaM ca ekAdaza jine santi vedanIyasattvAt, na santi vA, mohAbhAvAt' ityasamarthadurAgraho'pi nirstH| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 78 * * * * * * * * * abhyAds ! . . . . . . . . . . . . . . . . . .365 TIkArya - arthaze - vize nine e prakAranA sUtra pachI "tti' e pramANe tattvArthasUtra 9/11mAM adhyAhAra samajavuM, e pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe che ema na kahevuM. temAM hetu Ape chesvAmIpaNAnI ciMtAnA avasaramAM AnuM sati' adhyAhAranuM, viparIta vyAkhyAnapaNuM che. ni' AnAthI arthAt svAmIpaNAnI ciMtAnA avasaramAM " santi' e adhyAhAra na thaI zake ema kahyuM, AnAthI, "pAvaza' no samAsa anAdhi vaza ' A pramANe kholavo, e paNa apavyAkhyAna jaNAvAyuM. ' - ane A rItesvAmitvanI ciMtAnA avasaramAM A apavyAkhyAna che A rIte, vedanIyakarma hovAthI agiyAra parISaho jinamAM che ane mohanA abhAvathI nathI, e pramANe asamarthano durAgraha paNa nirasta jANavo. arthAta A sUtrano samyam artha karavA asamartha evA teno durAgraha nirasta jANavo. na santi vA' ahIM "vA' kAra che te vAra' arthaka che. bhAvArtha -"svAmitva' tattvArthamAM te sUtrothI svAmitvanI ciMtAno avasara che. AthI ja tattvArthamAM viza nine (1-22) sUtranI pUrvanAM sUtromAM parISahanA svAmI koNa koNa che te batAvyuM che te avasaramAM parISadanA svAmInuM kathana saMbhave, paraMtu jinamAM ekAdaza=agiyAra parISaha nathI A pramANe "sattine adhyAhAra karIne arthaghaTana karavuM, te viparIta vyAkhyAna che, e pramANe graMthakAra pUrvapakSIne kahe che. nAdhia' - AnAthI koI pAlA' zabdano samAsa anya rIte khole che te paNa apavyAkhyAna che, ema jANavuM. tyAM te samAsa A rIte khole che - "pAvA' zabdano pA' ane "avaza' e rIte vibhAga karIne ''no artha ' kare che. tethI e prApta thAya ke ekathI adhika daza nathI. A rIte kahevAthI rasani' adhyAhAra kahevAnI jarUra rahetI nathI, ane "viza nine' e sUtrathI ja jinamAM agiyAra parISaNo nathI e pramANe pUrvapakSInuM kahevuM che; paraMtu svAmitvanA vicAramAM A pramANe artha karavo te apavyAkhyAna che, ema graMthakAra kahe : 'yaMtra' ane A rIte-pUrvamAM kahyuM ke svAmitvanA avasaramAM A vyAkhyAna viparIta vyAkhyAna che e rIte, koI kahe ke jinamAM vedanIyakarmanuM sattvapaNuM hovAne kAraNe agiyAra parISaha che ane mohanA abhAvane kAraNe (parISaha) nathI, e pramANe asamarthano durAgraha paNa nirasta jANavo, arthAt A sUtrano samyam artha karavA je asamartha che teno durAgraha nirasta jANavo. pUrvapakSIne e kahevuM che ke kevalImAM vedanIyakarmano udaya che tenA kAraNe parISaNo hovA joie, paraMtu parISahanI prAptimAM jema vedanIyakarma Avazyaka che tema mohanIyakarma paNa Avazyaka che, mATe mohanA abhAvanA kAraNe temanAmAM te parISaho nathI; kema ke parISaha prati vedanIyakarma ane mohanIyakarma ubhayanI sattA digaMbaranA maMtavya pramANe Avazyaka che. A prakArano sUtrano artha karavAmAM pUrvapakSI potAnI asamarthatAne ja ghotana kare che, kema ke Avo artha sUtrathI prApta thaI zake nahi. A rIte pote artha karavAmAM asamartha hovA chatAM, kevalImAM parISaha nathI ema kahe che, te temano durAgraha che. tethI game te rIte kevalImAM parISahanA abhAvanI siddhi mATe temano A yatna che ane te "svAmitvanI ciMtAnA=vicAraNAnA, avasaramAM A viparIta vyAkhyAna che" e kathanathI ' nirasta thai jAya che. A-3 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 .......................::::: ........ adhyAtmamata parIkSA.............. gAthA 78 A prakAranAM badhAM vyAkhyAno tattvArthasUtra uparanI digaMbaranI rAjavArtika vagere TIkAmAM karela che, je tattvArthakAranA svAmitvanI ciMtAnA avasarathI ja asaMgata che tema nakkI thaI jAya che. utthAna -svAmitvanI ciMtAmAM saMgata thAya te rIte agiyAra parISahanI saMgati kevalImAM karavA pUrvapakSI prayAsa kare che te batAvIne tenuM nirAkaraNa kare che TIkA - parvara venIyAtmavIrapasandrAveza parISaha vanityuparyanta ti vyasthAnama nada nimajjataH kAzakuzAvalambanaprAyaM draSTavyam, upacArAnupacArAbhyAmekapraghaTTena svAmitvacintA'naucityAt, anyathA mohasattvamAtreNopazAntavItarAge'pi dvaaviNshtipriisshaabhidhaanprsnggaat| 'asAdhAraNakAraNamevopacAranibandhanamiti cet? na, tatsattvasya vastusatkAryeNaiva vyaapttvaat| TIkArya -"vaMca' ane A pramANe=svAmitvanI ciMtAnA avasaramAM "sani' adhyAhAra karavo te viparIta vyAkhyAna che ema kahyuM e pramANe, vedanIyAtmaka kAraNa hovAthI agiyAra parISahono kevalImAM upacAra karAya che e pramANe vyAkhyAna paNa nadImAM DUbatA mANasane kAzakuzanA avalaMbanaprAyaH jANavuM. temAM hetu kahe cheupacAra-anupacAra dvArA eka praghaTTakathI svAmitvanI ciMtAnuM anucitapaNuM che. 'manyathA' - anyathA-upacAra-anupacAra dvArA eka praghaTTakathI svAmitvanI ciMtA anucita che ema na mAno ane ucita che ema mAno to, mohasattvamAtrathI upazAMta vItarAgamAM paNa bAvIsa parISahanA abhidhAnano prasaMga prApta thAya. utthAna - upazAMta vItarAgane bAvIsa parISadonI ApattinA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe che TIkArya -masAdhAra'-asAdhAraNa kAraNa ja upacAranuM kAraNa che; tene graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. kema ke tatsattvanuM asAdhAraNakAraNanA sattvanuM, vastRsatkAryanI sAthe ja vyAptapaNuM che. arthAt vasturUpe satravidyamAna, kAryanI sAthe ja vyAptapaNuM che. bhAvArtha -'3pavAra' upacAra-anupacAra dvArA eka praghaTTakathI svAmitvanI ciMtAnuM anucitapaNuM che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, " zanine' 9/11 sUtranI pUrvanuM sUtra che temAM parISahonuM je kathana che te anupacarita che ane 9/11 pachInA sUtramAM paNa anupacarita kathana che tema kahevuM, ane prastuta sUtra 9/11 "Anane' e sUtramAM parISahonuM kathana upacarita che tema kahevuM, te eka saMbaMdha batAvatA prakaraNanA sUtronA samudAyamAM ucita na gaNAya. arthAt parISahanA svAmI koNa e vAta batAvatuM prakaraNa cAle temAM, te saMbaMdhI bIjAM sUtra anupacarita ane prastuta sUtra upacarita che tema arthaghaTana karIne, digaMbaro kevalIne vAstavika kSudhA-tRSA nathI chatAM aAvaza nine'e sUtramAM upacArathI agiyAra parISaho kahyA che ema kahe che, te ucita nathI. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA 387 upacAra-anupacAra dvArA svAmitvanI ciMtA anucita che, e pramANe pUrvapakSI kahe to, mohasattvamAtrathI upazAMtamoha vItarAgamAM paNa bAvIsa parISahanA abhidhAnano prasaMga Ave ema kahyuM; tenuM tAtparya e che ke, kevalImAM vedanIyakarmarUpa kAraNa hovAnA kAraNe agiyAra parISaho nahi hovA chatAM upacArathI svIkAryA, te rIte agiyAramA guNasthAnakavartI upazAMtamoha vItarAgamAM paNa mohanI sattArUpa kAraNa hovAnA kAraNe bAvIsa parISahane kahenAra sUtra paNa tattvArthamAM hovuM joie, e pramANe bAvIsa parISahanA abhidhAnano prasaMga prApta thAya. upazAMtamoha vItarAgamAM bAvIsa parISahanA svIkAranI je Apatti che tenA nivAraNa arthe, pUrvapakSIe kahyuM ke, asAdhAraNa kAraNa ja upacAranuM kAraNa che; tenuM tAtparya e che ke, kSudhA-tRSA Adi pratye asAdhAraNa kAraNa vedanIyakarma che ane nimitta kAraNa tarIke mohanIyakarmano udaya che ema te mAne che, ane kevalIne asAdhAraNa kAraNarUpa vedanIyakarma vidyamAna che tethI upacAra karIne agiyAra parISaho kahela che, paraMtu nimittakAraNarUpa mohanIyakarma nathI tethI vAstavika kevalIne te parISaho vidyamAna nathI, phakta upacAra karIne ja tattvArthasUtramAM agiyAra parISaha kahela che; jyAre upazAMtamoha vItarAgamAM bAvIsa parISaho kahevA hoya to srIparISahAdinA kAraNabhUta mohano udaya hovo jarUrI che, kema ke te parISaho pratye asAdhAraNa kAraNa mohanIya che; ane upazAMta vItarAgane srIparISahAdimAM asAdhAraNa kAraNarUpa mohano udaya nathI, tethI tattvArthasUtramAM upazAMta vItarAgane upacArathI paNa bAvIsa parISaho kahyA nathI, A prakArano pUrvapakSIno Azaya che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAre asAdhAraNa kAraNanA sattvanuM vasturUpe satkAryanI sAthe vyAsapaNuM che ema je kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, jyAM jyAM asAdhAraNa kAraNa hoya tyAM tyAM vasturUpe vidyamAna evuM kArya hovuM joie, tethI jo kevalImAM vedanIyakarmarUpa asAdhAraNa kAraNa che to agiyAra parISaha paNa avazya prApta thavA joie. gAthA - 78 'anyA' ahIM vizeSa e che ke je vyaktimAM vedanIyakarmano udaya hoya tyAM agiyAra parISaho avazya hoya ja, tevI vyApti nathI; paraMtu vedanIyakarmanA udayavALAne agiyAra parISahonI prApti thai zake tevI saMbhAvanA che, tethI kevalImAM parISahonI prApti ja nathI tema kahI zakAya nahi. tethI kevalIne kSudhA-tRSA che e vAta tattvArthanA 9/11 sUtrathI siddha thAya che. 251 :- ye'pi vadanti jinAnAM mandatamavedanIyajanyapariNAmeSu kSuttvaparISahatvAdyupacaryoktasUtraM vyAkhyeyamiti te'pi bhrAntA eva, saMbandhavizeSeNa parISahatvaviziSTavAcakaparISahazabdAnuSaGgAt saMbandhAntareNa tadviziSTopasthityasaMbhavAt, anyathA karmAntarajanyAkulatAyAmapi tdupcaarprsnggaat| TIkArya :- 'vepi'-vaLI jinone maMdatama vedanIyajanya pariNAmomAM kSuttvaparISahatvAdino upacAra karIne vyAkhyA karavI joie e pramANe jeo kahe che, teo paNa bhrAMta ja che. temAM hetu kahe che 'saMbandha'-saMbaMdhavizeSathI parISahatvaviziSTano vAcaka parISahazabdano sUtramAM anuSaMga hovAthI=anuvRtti hovAthI, saMbaMdhAMtarathI taddhiziSTanI=parISahatvaviziSTanI, upasthitino asaMbhava che. anyathA'-anyathA=saMbaMdhAMtarathI parISahatvaviziSTanI upasthiti thai zake evu mAno to, karmAMtarajanya AkulatAmAM paNa tadupacArano prasaMga che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 78 388 bhAvArtha Hnevi'-tAtparya e che ke je koi vyaktimAM parISaha vartatA hoya che tyAre te vyaktimAM vartato pratikULavedanarUpa parISaha nAmano pariNAma che, te ja parISaha zabdathI vAcya bane che; ane temAM parISahatva nAmano dharma, sAkSAt saMbaMdharUpa samavAya saMbaMdhathI ke svarUpa saMbaMdhathI ke vivakSA vizeSathI kathaMcid tAdAtmya saMbaMdhathI hoya che te saMbaMdhavizeSathI, parISahatvaviziSTa parISaha nAmano padArtha che; ane te parISaha nAmanA padArthano vAcaka evA parISahazabdano 'Avazanine'9/11 tattvArthasUtramAM anuSaMga=pUrvasUtramAMthI anuvRtti, che; tethI saMbaMdhAMtarathI jinamAM parISahatvaviziSTa parISahanI upasthiti saMbhave nahi; kema ke jinamAM vAstavika parISaha nathI ema pUrvapakSI kahe che. tethI saMbaMdhAMtarathI parISahanI kalpanA karI kevalImAM parISahano upacAra karavo te ucita nathI. ahIM vizeSa e che ke tattvArtha sUtra 9/9mAM parISahanuM varNana karyuM che tyAM, je vyaktimAM parISaha rahelA che te parISahamAM sAkSAt saMbaMdhathI parISahatva rahe che, ane tevA parISahavALA dharmane ja grahaNa karIne konAmAM keTalA parISaha che tenuM varNana karela che. tethI sAkSAt saMbaMdhathI parISahamAM vartatA parISahatvane choDIne, paraMparA saMbaMdhathI parISahatvaviziSTa vastune grahaNa karIne, pUrvapakSI jinamAM agiyAra parISahano upacAra kare che, te tenI bhrAMti che; ane teNe mAnelo paraMparA saMbaMdha A rIte che jema ghaTamAM ghaTatva sAkSAt saMbaMdhathI rahe che ane ghaniSTha jalamAM 'svAdhiSTharanA gheyatva' saMbaMdhathI ghaTatva rahe che, tema parISahamAM parISahatva sAkSAt saMbaMdhathI rahe che, ane 'svAdhiraLananavevanIyamaMtAimananyapariNAmatva' saMbaMdhathI kevalImAM vartatA maMda pariNAmamAM paNa parISahano upacAra pUrvapakSI kare che. ahIM 'sva' zabdathI parISahatva grahaNa karavAnuM che. tenuM adhikaraNa parISaha che, tenuM janaka vedanIyakarma che, ane tatsaMdeza vedanIyakarmano maMda udaya kevalImAM che, ane tenAthI janya je maMda AkulatA kevalImAM varte che te rUpa maMda pariNAmamAM tevA prakAranuM pariNAmatva rahelu che; ane A saMbaMdhathI parISahatva kevalInI AkuLatAmAM prApta thaze; ane tene sAme rAkhIne kevalImAM agiyAra parISaha kahenAruM tattvArthasUtra 'jAvaza nine' 9/11 che, ema pUrvapakSInuM kahevuM che. paraMtu graMthakAra kahe che ke te ucita nathI. te A rIte jema koi pUche ke ghaTa kone kahevAya? tyAre sAkSAt saMbaMdhathI jemAM ghaTatva raheluM che tenuM ja grahaNa thAya, arthAt ghaTatvathI viziSTa ghaTa kahevAya; paraMtu paraMparA saMbaMdhathI ghaTavartI jalamAM ghaTatvane grahaNa karIne jalane ghaTa zabdathI vAcya karI zakAya nahIM. te ja rIte tattvArthakAre je parISaho kahelA che, te sAkSAt je pratikULa vedanIya pariNAma che tene ja grahaNa karIne kahela che. paraMtu je pratikULa vedanIyarUpa nathI ane maMdatama vedanIyajanya AkuLatAno pariNAma che, temAM paraMparA saMbaMdhathI parISahatvane lAvIne jinamAM agiyAra parISaho che, e prakAranuM kathana asamaMjasa pralApa che. 'anyathA' - yadyapi A rIte anuSaMgathI prApta parISahazabdathI parISahatvaviziSTanI upasthiti anya saMbaMdhathI thai zake nahi, to paNa pUrvapakSIne atiAgraha hoya ane te svIkArI laie to paNa bIjo doSa Ave che, te 'anyathA'thI graMthakAra kahe che- saMbaMdhAMtarathI parISahatvaviziSTanI upasthiti thai zake che tema mAno, to karmAMtarajanya AkuLatAmAM paNa parISahanA upacArano prasaMga Avaze; e pramANe graMthakAre kahyuM teno bhAva e che ke, pUrvapakSIne parISahanA janaka evA azAtAvedanIyanA maMdatama pariNAmamAM parISahano upacAra iSTa che, kema ke Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 78 adhyAtmamataparIkSA ::: *** .. . . . . .389 azAtA vedanIyanA tIvra pariNAmathI parISaha pedA thAya che; jyAre kevalImAM vedanIyano ati maMdatama pariNAma hovAnA kAraNe sudhAdi pariNAma thato nathI, tethI kevalImAM upacArathI parISahazabdanuM kathana " vA jine' tattvArtha 9/11 sUtramAM che, tema pUrvapakSIne kahevuM che. tene graMthakAra kahe che ke azAtAvedanIyajanya maMda pariNAmamAM parISahazabdathI vAcya arthanI prApti nathI, to paNa upacArathI tene parISahazabdathI vAcya karI zakAya, to karmAtarajanya AkuLatAmAM paNa parISahazabdano upacAra karIne tene parISahazabdathI vAcya karI zakAya; je pUrvapakSIne abhimata nathI. ahIM karmAtarajanya AkuLatA kahI tenAthI e prApta thAya che ke, nAmakarmajanya je maMdatama pariNAma kurUpa, duHsvaranAmakarma, azubha saMsthAna Adi janya AkuLatAmAM paNa parISahanA upacArano prasaMga Avaze; arthAta azAtAvedanIyanA maMdatama pariNAmamAM parISahano upacAra iSTa che, tema nAmakarmanA udayajanya maMdatama pariNAmamAM paNa parISahanA upacArano prasaMga Ave ane adhika parISaho svIkAravAnI Apatti Ave; je pUrvapakSIne iSTa nathI. utthAna - ahIM pUrvapakSI tattvArthanA sUtranuM samAdhAna bIjI rIte kare che, te batAvIne nirAkaraNa kare che TIkA - cata-monanananakSatAvivi mohana tAvali = kSathiinaSThA RvijJAtirvAcA, saiva kSAyikasukhapratibandhakatAvacchedikA, iti tajjAtIyakSudAdyabhAve'pi kevalinAM vedanIyajanyakSudAdisAmAnyasattvAttatraivaparISahanayogyatA parISahazabdavyapadeza iti idamevAbhipretya'chAyArUpA eva teSAM parISahAH' ityapi kshcit| ... maivaM, na hi kSuttRSNayorbhojanapAnajanakatvaM nAma, api tu tatprayojakatvameva, prayojike ca kSuttRSNe tthaavidhaa''haarpryaaptivedniiyodyprjvlitaudryjvlnoptaapjnye| ata evoktaM 'tathAvidhAhAraparyAptinAmakarmodayavedanIyodayaprabalaprajvaladaudaryajvalanopatapyamAno hi pumAnAhArayati, iti // 7 // ti' zabda "cAveta'thI kahela kathananI samApti sUcaka che. kArya bAta'-sudhAdiniSTha bhojanajanakatAvacchedikA ane mohajanyatAvacchedikA koi jAti kahevI joie. te jati ja kSAyika sukhanI pratibaMdhakatAvacchedikA che. ethI karIne tajAtIya sudhAdinA abhAvamAM paNa =kSAyika sukhanI pratibaMdhakatAvacchedikAjAtIya sudhAdinA abhAvamAM paNa, kevalIne vedanIyajanya sudhAdisAmAnyanuM sattvapaNuM hovAthI tyAM ja arthAt sudhAdisAmAnyamAM ja, parISahananI yogyatA hovAnA kAraNe parISahazabdano vyapadeza che. A ja abhiprAyane sAme rAkhIne=pUrvamAM yAta'thI je kathana karyuM e ja abhiprAyane sAme rAkhIne, chAyArUpa jateone parISaho che, e pramANe paNa koika kahe che. vi' - pUrvapakSInuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, je kAraNathI kSudhA ane tRSA, bhojana ane pAnanI janaka ja nathI paraMtu prayojaka ja che, ane bhojana ane pAnanI prayojaka evI kSudhA ane tRSA, tathAvidha mahAraparyAmi ane vedanIyanA udayathI prajvalita evA udarajvalananA upatApathI janya che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 adhyAtmamata parIkSA gAthA -78-79 'tAva'- AthI karIne ja kahyuM che ke, tathAvidha AhAraparyAptinAmakarmano udaya ane vedanIyanA udayathI prabaLa prajavalana pAmatA evA audaryajavalanathI upatapyamAna ja puruSa AhAra kare che. III bhAvArtha:- tAtparya e che ke sudhAdi be prakAranAM che. eka sudhAsAmAnya ane eka sudhAvizeSa che. temAM koika evI jAti che ane te kSudhA bhojananI janaka che ane mohathI janya che. mATe te sudhAvizeSamAM bhojanajanakatA che ane mohajanyatA che; ane sudhAdivizeSamAM rahelI koIka jAtivizeSa che, je bhojanajanakatAvacchedikA ane mohajanyatAvacchedikA che. ane kevalImAM moha nahi hovAthI mohajanya kSudhAvizeSa nathI, paraMtu sudhAsAmAnya che. ane te sudhAsAmAnyamAM parISahananI yogyatA che, arthAta parISaha pedA karavAnI yogyatA che to paNa te kSudhA sAmAnya parISaharUpa nathI, ane parISahananI yogyatAne kAraNe parISaha zabdano vyapadeza tyAM thAya che. A ja abhiprAyane sAme rAkhIne chAyArUpa ja teone parISaho che ema paNa koIka kahe che. tenuM tAtparya e che ke kevalImAM bhojananI janaka ane mohathI janya evI kSudhA nathI ke jenI aMdara parISahazabdano vyapadeza karI zakAya, paraMtu sudhAsAmAnyano janaka evo maMdatama vedanIyajanya pariNAma che ke jenI aMdara parISahazabdano vyapadeza thAya che. tethI vAstavika parISaha kevalImAM nathI paraMtu chAyArUpa ja parISaho che; ane tene sAme rAkhIne ja tattvArthanuM sUtra che ema koIka kahe che. graMthakAra 'saivathI tenuM nirAkaraNa kare che. tenuM tAtparya e che ke pUrvapakSIe sudhAvizeSane bhojanajanaka ane mohajanya kahela che, paraMtu vAstavika rIte sudhAvizeSa bhojanajanaka nathI paraMtu prayojaka che; ane mohajanya paNa nathI, paraMtu tevA prakAranA AhAraparyApti ane sudhAvedanIyanA udayane kAraNe prajavalita thayela udaranA javalanano je pitApa che tenAthI janya che. mATe pUrvapakSInuM kathana samyapha nathI. ahIM vizeSa e che ke tevA prakAranI AhAraparyApti ane vedanIyano udaya kevalIne paNa che, tethI kevalIne sudhA-tRSA lAge che. ane kSudhA-tRSA lAgela hovA chatAM tapasvIo AhAra karatA nathI, tethI kSudhA-tRSAvizeSa AhArajanaka kahI zakAya nahi, paraMtu prayojaka kahI zakAya. ane moha vagara paNa apramatta muni AhAra kare che, tethI mohajanya paNa kSudhA-tRSAvizeSa che ema kahI zakAya nahi. mATe pUrvapakSInI vAta barAbara nathI. ane kSudhAtRSA AhArapANI grahaNa karavAmAM prayojaka che, ane tathAvidha AhAraparyApti ane vedanIyanA udayathI prajavalita udarajavalananA upatApathI sudhA-tRSA janya che, te batAvavA mATe ja "gata voruM' thI sAkSIpATha Apela che ke, tathAvidha AhAraparyAminAmakarmano udaya ane vedanIyanA udayathI prabaLa rIte prajavalita thayelA udarAgnithI upatapyamAna=sudhAthI pIDA pAmato, evo puruSa AhAra kare che. III utthAna - pUrvazlokamAM "paiva'thI kahyuM ke sudhA-tRSA tathAvidha AhAraparyApti ane azAtAvedanIyanA udayathI prajavalita evA udarajavalananA upatApathI janya che, tenI puSTi karatAM tenA viSayamAM koikanI zaMkAne sAme rAkhIne graMthakAra kahe che avataraNikA - nazvasAtaveranIyovavaiviveva kSawyarveritrya, sAhArapaffsavaiciMtu gRhItAzanapAnayoH pariNAmavaicitrya evopayokSyata iti cet? satyaM, tathApyazanapariNAmavaicitryArthamavazyaklRptAt paryAptivaicitryAdeva tadvaicitryopapattAvasAtavedanIyasya sAmAnyata evAsAtahetutvaucityAt Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 79 adhyAtmamata parIkSA . 391 tadidamabhipretyoktaM "na dvayamapyetatpratyekaM tathA yukta"miti, anyathA paryApteranyathAsiddhatayA tadvacanAnaucityAditi manasikRtyAha avataraNikAI - "nanuM-azAtAvedanIyanA udayanA vaicitryathI ja sudhAtRSAnA udayanuM vaicitrya che, vaLI AhAraparyAtinuM vaicitrya, grahaNa karAyelA AhAra ane pANInA pariNAmanA vaicitryamAM ja upayogI che, e pramANe pUrvapakSI kahe che. tene graMthakAra kahe che ke tArI vAta sAcI che, arthAt AhAraparyAptinuM vaicitrya grahaNa karAyela azanapAnanA vaicitramAM kAraNarUpa che te aMza barobara che; to paNa azanapariNAmanA vaicitrya mATe avazya lUpta evA paryAptinA vaicitryathI ja tasvaiciyanI kSudhAtRSAnA vaicitryanI, utpatti thaye chate azAtAvedanIyanuM sAmAnyathI ja azAtA prati hetupaNuM ucita che, te A abhiprAyane sAme rAkhIne kahevAyuM che. arthAta graMthakAre 'satyathI je javAba Apyo che, te abhiprAyane sAme rAkhIne anya koI graMthamAM kahevAyela che, te AgaLa batAve cherA' - patabhratye=AnA pratyeka=AnA AhAraparyAti ane azAtA vedanIya baMnenA pratyeka, evA baMne paNa te prakAre yukta nathI. "ti' zabda uddharaNanI samApti sUcaka che. 'dayamapi' mAM pi'thI e samuccaya karavo che ke azAtA vedanIya ane AhAraparyAmimAMthI koI ekane sudhAtRSAnA vaicitryamAM niyAmaka tarIke kahevuM te to yukta nathI, paraMtu baMnemAMthI pratyekane grahaNa karIne uparamAM batAvyA pramANe baMnenAM pRthaka pRthapha kAryo kahevAM te paNa yukta nathI. 'kanyathA'-anyathA=pUrvamAM 'satyathI graMthakAre kahyuM ke azAtAvedanIya, azAtA sAmAnya prati kAraNa che ane AhAraparyAtinA vaicitryathI kSudhAtRSAnuM vaicitrya che, tema na mAno to arthAtu nathI pUrvapakSIe kahyuM ke vedanIyanA udayanA vaicitryathI kSudhAtRSAnuM vaicitrya che ane AhAraparyAptinuM vaicitrya grahaNa karAyelA AhArapANInA vaicitryamAM upayogI che temanA mAno to, paryAminuM anyathAsiddhapaNuM hovAne kAraNe taddhacananuM paryAtinA vacananuM, anucitapaNuM 'tti' ene manamAM karIne kahe che, arthAt "na'thI pUrvapakSIe zaMkA karI ane 'satyathI graMthakAre je uttara Apyo A kathanane manamAM karIne gAthAmAM kahe cheche 'ttizabda 'hata arthaka che. bhAvArtha nathI zaMkA karI te zaMkAkArano Azaya e che ke, sudhAtRSA prati AhAraparyApti ane azAtA vedanIyano udaya baMne kAraNa mAnavAnI jarUra nathI, paraMtu sudhA prati anya prakArano azAtAvedanIyano udaya ane tRSA prati anya prakArano azAtA vedanIyakarmano udaya kAraNa che. tethI AhAraparyApinAmakarmano udaya, sudhA ane tRSA prati kAraNa nathI, paNa kevala tathAvidha azAtAvedanIya ja tathAvidha sudhA ke tRSA prati kAraNa che; ane AhAraparyAtinuM vaicitrya sudhA lAgyA pachI grahaNa karAtA AhAranA pariNAmanA vaicitramAM ja upayogI che, paNa kSudhAtRSAnA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * * : : : : : : : 392 adhyAtmamata parIkSA. . . . . gAthA - 79 vaicitramAM kAraNa nathI. jyAre AhAraparyApti jevA prakAranI hoya e prakAre ja grahaNa karelo padArtha lohI AdirUpe ke malAdirUpe pariNAma pAme ane AhAraparyAptimAM vilakSaNatA hoya to amuka prakAranA padArtho dhAtu AdirUpe pariNAma pAme jyAre anya prakAranAM dravyo vikRtinAM kAraNa bane che. A rIte AhArapariNAmanA vaicitryamAM AhAraparyAti niyAmaka che ane vedanIyanA vaicitryathI kSudhAtRSAnuM vaicitrya che. A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAne sAme rAkhI graMthakAre 'satya'thI teno svIkAra karyo, to paNa 'tathApi'thI graMthakAre je kahyuM tenuM tAtparya A pramANe chetathApi' - pUrvapakSIe je kahyuM te pramANe AhAraparyAptinuM vaicitrya azanapariNAmanA vaicitryamAM ja upayogI che mATe te vAta jyuta che, arthAt pragaTa che, ane sthUta evA AhAraparyAptinA vaicitryathI ja sudhAtRSAnuM vaicitrya saMgata thAya che, te A rIte - jevA prakAranI AhAraparyApti hoya tene anurUpa ja aMdaramAM jaTharAgni pradIpta bane che, to ja grahaNa karAyelo AhAra ke pANI dhAturUpe samyapha pariNAma pAmI zake, mATe te paryAtine anurUpa tIvramaMda Adi mudhAnA pariNAmo pedA thAya, kema ke tIvra paryAtino udaya hoya to jaTharAgni tIvra pradIpta thAya, tethI sudhA paNa tIvra lAge. te ja rIte jevA prakAranI AhAraparyApti hoya tevA ja prakArano jaTharAgni pradIpta thavAthI tRSAno pariNAma paNa tene anurUpa ja prApta thaze. mATe sudhAtRSAnuM vaicitrya ane taratamatA paNa AhAraparyAptinA vaicitryathI ja saMgata thaI jaze. tethI azAtAvedanIya sAmAnyathI ja azAtAnA prati hetu che tema mAnavuM ucita che. jema ghaTa, ramakaDAM Adi mATImAMthI thanArA padArtho pratye mATI sAmAnya kAraNa che, tema jIvamAM thanArI sudhAtRSA AdirUpa sAmAnya azAtA prati azAtA kAraNa che. te mATIne ghaTanI sAmagrI maLe to ghaTa niSpanna thAya ane ramakaDAMnI sAmagrI maLe to ramakaDAM niSpanna thAya; tema sudhA pedA karavAne anukULa AhAraparyAptinI sAmagrI maLe to sudhArUpa azAtA pedA thAya, ane tRSo pedA karavAne anukULa AhAraparyAtirUpa sAmagrI maLe to tRSArUpa azAtA pedA thAya che. te ja rIte sudhA-tuSAnI tIvratA-maMdatA paNa AhAraparyAtirUpa sAmagrInA bhedathI thAya che. tethI kSudhAtRSA pratye azAtAvedanIya sAmAnyarUpe kAraNa che ane AhAraparyApti vizeSarUpe kAraNa che; arthAt jevI AhAraparyAmi vizeSa hoya te prakAre sudhAtaSAdirUpa vizeSanI prApti thAya. mATe azAtAvedanIyanA udayanA vaicitryathI ja kSudhAtRSAnuM vaicitrya nathI, to paNa azAtA vedanIyano udaya ane AhAraparyApti e ubhayathI janya sudhAtRSA che. durtha' - te A abhiprAyane sAme rAkhIne'dayathI je uddharaNa kahyuM teno bhAva e che ke, azAtAvedanIyakarma ane AhAraparyApti A baMnemAMthI pratyeka evA baMne paNa te prakAre yukta nathI, arthAt kevala azAtAvedanIyakarmanA vaicitryathI kSudhA-tRSAnuM vaicitrya thAya che athavA kevala AhAraparyAptinA vaicitryathI kSudhA-tRSAnuM vaicitrya thAya che te prakAre yukta nathI. (paraMtu AhAraparyApti ane azAtAvedanIyakarma e baMnethI kSudhA-tRSAnuM vaicitrya thAya che te yukta che.) 'macathI' - 'cA'thI graMthakAre je kahyuM tenuM tAtparya e che ke, pUrvapakSIe nathI zaMkA karI te pramANe mAnIe to, azAtA vedanIyanA udayanA vaicitryathI ja kSudhAtRSAnuM vaicitrya saMgata thai jAya che. tethI AhAraparyApti sudhAtRSA pratye anyathAsiddha thaI jAya, arthAt AhAraparyAtine sudhA-tRSA pratye kAraNarUpa mAnavAnI AvazyakatA rahetI nathI. tethI zAstromAM AhAraparyAtine kAraNa kahenArAM zAstra vacanonuM anucitapaNuM siddha thaze. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 79 ..... . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . ....... .........393 gAthA - mAyAnna chuTTArkA vAra nA pajjattisattitadudayajalitattajjalaNadittANaM // 79 // ( azAtAvedanIyaM kSuttRSNAdInAM kAraNaM jAnIhi / paryAptizaktitadudayajjavalitAntarcalanadIptAnAm // 79 // ) gAthArtha : paryAptizakti ane tenA udayathI jvalita=azAtAvedanIyanA udayathI jvalita, aMtarvalana, tenAthI dIpa evA sudhAtRSAdinA kAraNarUpa azAtA vedanIyane tuM jANa. 21 :- evaM ca sAmAnyato'sAtajanakamasAtavedanIyaM tatkAraNopagrAhakatayA, AhAsparyAptizca tadvaicitryaprayojakavaicitryavattayaudaryajvalanopatApahetuH, mohanIyaM karma tu na kutrApyupayujyata iti kathaM tadvirahAt kSutRSNAdivirahaH kevalinAmiti // 79 // TIkArya - 'vaM ane A pramANekaavataraNikAmAM kahyuM e pramANe, sAmAnyathI azAtAjanaka evuM azAtAvedanIyakarma tatkAraNa upagrAhakapaNA vaDe karIne, ane AhAraparyApti tasvaicitryaprayojakavaicitryavattayA, audaryajavalanaupatApano hetu che. vaLI mohanIyakarma kyAMya paNa upayogI nathI. AthI karIne kevalIne kevI rIte takriraha hovAthI mohanIyakarmano viraha hovAthI, sudhAtRSAdino viraha hoI zake? arthAt na hoI zake.ll9ll 'ti' kathananI samApti sUcaka che. "mAtAna. jAdaLatayA' - azAtAjanaka azAtAvedanIyakarma tatkAraNa upagrAhakatayA audaIvalanaupatApano hetu che, arthAta'=audayavalanaupatApa, tenuM kAraNa AhAraparyAti, tenuM upagrAhaka azAtA vedanIyakarma, upagrAhakatA azAtAvedanIyakarmamAM rahI e svarUpe azAtA vedanIyakarma maudaryajavalanaupatApano hetu che. 'mahArapatiza hetuH AhAraparyAmi tadaicitryaprayojakavaicitryavattayA audaryajavalanaupatApano hetu che, arthAt "ta'= audaryajavalanaupatApa, tenA=audaryajavalanaupatApanA, vaicitryanuM prayojaka evuM vaicitryavatpaNuM AhAraparyAtimAM che. tethI AhAraparyApti tasvaicitryaprayojakavaicitryavatpaNAthI audayavalanaupatApano hetu che. haaltpaDachAdita' ane "vicaprayogaviyA' ahIM svarUpa arthaka tRtIya che. bhAvArtha tAtparya e che ke daryajavalanaupatApathI janya phudhA-tRSArUpa kAryasAmAnya prati azAtAvedanIyakarma azAtArUpa kAryanuM janaka che, ane sudhA-tRSAnI prAptimAM je audaryajavalanano upatApa pedA thAya che tenuM kAraNa AhAraparyAti che tenA prati azAtA vedanIyakarma upagrAhaka che. arthAta sudhA pedA karavAmAM audaryajavalanano upatApa hetu che ane tenuM kAraNa AhAraparyApta che, tenA upagrAhakapaNArUpe azAtAvedanIyakarma kAraNa=hetu che. kahevAno bhAva e che ke azAtAvedanIyakarmanA upagrahane kAraNe AhAraparyAmi daryajavalanaupatApa pedA kare , je sudhA Adi kAryane utpanna karI zake che. tethI azAtAvedanIyakarmamAM upagrAhakatA che ane te upagrAhakatArUpe Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394. . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . gAthA - 79-80 ja azAtA vedanIyakarma daryajvalanaupatApa prati hetu che; ane sudhA-tRSAnA vaicitryamAM prayojaka AhAraparyAtinuM vaiciya che, tethI AhAraparyAtivaicitryavata thai, ane AhAraparyAtimAM vaicitryavattA che ane te rUpe AhAraparyApti audaryajavalanaupatApano hetu che. ATaluM kathana gAthArthathI prApta TIkAmAM che. tyArapachI mohanIyakarma kyAMya upayogI nathI e kathana phalitArtharUpe che, te A rIte - gAthA-78nI TIkAmAM "naiva'thI kahyuM ke, sudhA-tRSA AhAraparyApti ane vedanIyakarmanA udayathI prajavalita audaryajavalananA upatApathI janya che, tethI mohajanya nathI; mATe pUrvapakSInuM kathana saMgata nathI. te ja vAtanI puSTi prastuta gAthA79mAM karavA sudhA-tRSA AhAraparyAtijanya ane azAtAvedanIyajanya kaI rIte che te batAvyuM. tenAthI e prApta thayuM ke, pUrvapakSI(digaMbara) sudhA-tRSAne mohajanya kahe che te saMgata nathI. tethI phalitArtharUpe kahe che ke, mohanIyakarma sudhA-tRSAnI utpattimAM kyAMya upayogI nathI, ane tyArapachI "rUti vArtha' kahIne svasiddhAMtanI puSTi karatAM kahe che ke, ethI karIne kevI rIte kevalIone mohanIyakarmanA virahathI kSudhA-tRSAno viraha hoI zake? arthAta na hoI zake. I[9 avataraNikA:-zahUrta avataraNikAW - pUrva gAthA-79mAM kahyuM ke mohanIyakarma kyAMya upayogI nathI, arthAt jema AhAraparyApti audaryajavalanaupatApanA vaicitryanA prayojakavaicitryavattayA upayogI che ane azAtAvedanIyakarma tatkAraNa upagrAhakatayA upayogI che, te rIte daryajavalanaupatApa prati mohanIyakarma koi rIte upayogI nathI, tyAM pUrvapakSI zaMkA kare che tenuM udbhAvana gAthAmAM karIne tenuM samAdhAna graMthakAra kare che gAthA : naNu chuhataNhA taNhAmohudaumpattiA riraMsa vva / bhaNNai aNNA taNhA aNNaM duHkhaM tayaTuMti // 8 // ( nanu kSudhAtRSNA tRSNAmohodayotpattikA riraMseva / bhaNyate'nyA tRSNA anyaduHkhaM tadarthamiti / / 80 / / ) gAthArtha "nanu'thI pUrvapakSI zaMkA kare che ke, risA(bhogecchA)nI jema sudhA ane tRSAtRSNAmohodayathI utpattikA che. tenA javAbarUpe graMthakAra kahe che. (te) anya tRSNA cheetRSNAmahodayarUpa tRSNA che, ane tadarthaka =tRSNAmohodayaarthaka je sudhAtRSArUpa duHkha che te anya che. C 'tRMImohotpatti'no samAsa A rIte karavo - tRSNAmohanA udayathI utpatti che jenI tevI (sudhAtRSA TIDA :- nanvazanIyodanye api vRSasyeva tRSNAvyaktirUpatayA mohodayajanye, te eva ca kSuttRSNApadAbhidheye iti kathaM na tayostajjanyatvamiti cet? na, paurvAparyabhAvena bubhukSApipAsAbhyAM kssutRssnnyobhinntvaat| tathA hi-pUrvaM tathAvidhA'sAtavedanIyodayavazAt kSuttRSNAbhyAM bAdhyate jantuH, tatastannivRttyupAyayorazana Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 80 adhyAtmamataparIkSA 395 pAnayostathAtvaM pramiNoti tRptyAdisAdhanatayeSTasAdhanatvaM vA, tato bubhukSati pipAsati vA, tatazca tatra pravarttata iti / tatra ca tadupAyamaitrIpravRttihetukatRSNAyA mohajanyatve'pi kSuttRSNayostajjanyatve na kiJcitpramANaM pazyAmaH / TIkArya :'nanu ' thI pUrvapakSI kahe che ke azanIya=khAvAnI icchA, udanya=pIvAnI icchA, paNa vRSanI-bhogecchAnI, jema tRSNAnI abhivyaktirUpa hovAthI mohodayajanya che ane te =azanIyA udanyA, ja kSudhAtRSApadathI abhidheya che. ethI karIne kevI rIte te benuM=kSudhAtRSAnuM, tajajanyapaNuM=mohajanyapaNuM nathI? e pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che 'pauvAparya' - pUrvA52bhAvathI bubhukSA-pipAsAthI kSudhAtRSAnuM bhinnapaNuM che. 'tathAdi' - te A pramANe- pahelAM tathAvidha azAtAvedanIyakarmanA udayanA vazathI kSudhAtRSA vaDe jaMtu bAdha pAme che. tyArapachI tenI nivRttinA upAyarUpa azana ane pAnanuM tathApaNuM=upAyapaNuM, jANe che, athavA tRptyAdinA sAdhanapaNAthI ISTasAdhanapaNArUpe (azanapAnane) jue che. tyArapachI khAvAnI icchA kare che athavA pIvAnI icchA kare che ane tyArapachI temAM pravarte che. 'kRti' zabda 'tathAhi'thI kahela kathananI samApti sUcaka che. 'taMtra ca' - ane tyAM='tathArdi'thI 'pravarttata kRti' sudhInA kathanamAM je kArya-kAraNabhAva batAvyo tyAM, tenA= kSudhAtRSAnA, upAyamAM, maitrIpravRttihetuka tRSNAnuM mohajanyapaNuM hovA chatAM paNa kSudhAtRSAnuM tajjanyapaNuM== mojanyapaNuM, mAnavAmAM ame kAMi pramANa jotA nathI. e bhAvArtha :- 'nanu'thI pUrvapakSIne e kahevuM che ke, khAvAnI icchA ane pIvAnI icchA te banne kSudhAtRSArUpa che, ane khAvAnI icchA ke pIvAnI icchA e jIvamAM rahelI sukhanI tRSNAthI pragaTa thAya che, mATe kSudhAtRSA mohajanya che. tenA samAdhAnarUpe graMthakAre kahyuM ke azAtAvedanIyanA udayathI jIvamAM kSudhAtRSA pedA thAya che. te khAvAnI icchA ke pIvAnI icchArUpa nathI, paraMtu azAtAvedanIyanA udayathI kSudhAtRSA pedA thayA pachI jIvane khAvAnI ane pIvAnI icchA pedA thAya che, tethI kSudhAtRSA e kAraNa che, ane bubhukSA-pipAsA e kArya che; tethI kSudhAtRSA azAtAvedanIyajanya che, ane bubhukSA ane pipAsA mohajanya che. ane tene ja spaSTa karatAM kahe che ke, jIvane anAdikALathI kSudhA ane tRSAnA zamananA upAyamAM maitrI thayela che, ane te kSudhA-tRSAmAM vartatI jIvanI maitrInI pravRttithI je tRSNA pedA thAya che te bubhukSA ane pipAsArUpa che ane te mohajanya che, to paNa kSudhA-tRSAne mohajanya svIkAravAmAM koi yukti nathI, AthI ja azAtAvedanIyajanya kSudhA-tRSA kevalIne hoi zake che. paraMtu mohajanya bubhukSA ane pipAsA teone hotI nathI. 1251 :- atha mohanirodhenaiva tapasvinAM tannirodhadarzanAttayostajjanyamavasIyata iti cet ? na teSAM sarvathA tannirodhA'siddheH, pratipakSabhAvanayA bubhukSApipAsAnirodhenaiva tadabhibhavAd, anyathA zarIrakArzyAdi . ttkaaryvilopprsnggaat| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA TIkArya :- 'atha'thI pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che ke, mohanA nirodhathI ja tapasvIone tannirodhanuM-kSudhAtRSAnA nirodhanuM, darzana thatuM hovAthI te benuM-kSudhAtRSAnuM, tajjanyapaNuM=mohajanyapaNuM, jaNAya che. tenA nirAkaraNarUpe graMthakA2 kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che - 'teSAM' - teone-tapasvIone, sarvathA tannirodhanI=kSudhAtRSAnA nirodhanI, asiddhi che. 396 gAthA - 80 utthAna :- ahIM zaMkA thAya ke mohanA nirodhathI tapasvIone kSudhAno anubhava ocho thato paNa dekhAya che. mATe sarvathA teno nirodha na dekhAvA chatAM akSudhAbhAvanAthI kSudhAnI alpatA dekhAya che. tethI anumAna thai zake ke kevalIne pUrNa mohano abhAva che tethI tyAM pUrNa icchAno nirodha che, ane tapasvIone aMzathI mohano nirodha che tethI kSudhA paNa te te aMzamAM alpa thAya che; mATe kSudhAtRSA pratye mohanI kAraNatAnuM anumAna thai zake che. tethI bIjo hetu kahe che TIkArya :- 'pratipakSa'- pratipakSabhAvanAthI=AhAranI pratipakSabhAvanAthI=akSudhA-atRSA bhAvanAthI, bubhukSA ane pipAsAnA nirodhathI ja sudhAtRSAno abhibhava thAya che. 'anyathA'pratipakSabhAvanAthI bubhukSA-pipAsAno nirodha thAya che ane tenAthI ja kSudhAtRSAno abhibhava thAya che tema na mAno to-kSudhAtRSAno abhibhava thAya che tema na mAno ane kSudhAtRSAno nirodha thAya che tema mAno to, zarIrakAryAdi tatkAryanA vilopano=kSudhAtRSAnA kAryanA vilopano, prasaMga prApta thAya. bhAvArtha :- 'atha'thI pUrvapakSIe zaMkA karatAM kahyuM ke, mohanA nirodhathI ja tapasvIone kSudhAtRSAno nirodha dekhAya che, tethI kSudhAtRSAnuM mohajanyapaNuM nakkI thAya che; tenuM tAtparya e che ke tapasvIo jema jema tapamAM yatna kare che tema tema khAdyapadArthaviSayaka temane moha ocho thato dekhAya che, ane tenAthI teone kSudhAtRSA paNa alpa alpatara thatI dekhAya che, mATe tenuM mohajanyapaNuM nakkI thAya che. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAre kahyuM ke, tapasvIone sarvathA kSudhAtRSAnA nirodhanI asiddhi hovAthI pUrvapakSIe kahyuM te yukta nathI. tenuM tAtparya e che ke kSudhAtRSA mohathI janma hoya to je tapasvIoe mohano saMpUrNa nirodha karI lIdho che, teone kSudhAtRSAnA nirodhanI siddhi hovI joie; paraMtu tapasvIomAM sarvathA kSudhAtRSAnA nirodhanI asiddhi hovAthI kSudhAtRSA mohajanya che ema nakkI thai zakatuM nathI. 'pratipakSa '- pUrvamAM bIjo hetu batAvatAM kahyuM ke, pratipakSabhAvanAthI bubhukSA ane pipAsAno nirodha thAya che ane tenAthI ja=bubhukSApipAsAnA nirodhathI ja, kSudhAtRSAno abhibhava thAya che. tenuM tAtparya e che ke, muni aNAhArI padanI bhAvanAo kare che ane tene puSTa karavA mATe ja tapamAM yatna kare che, ane te pratipakSabhAvanAthI ja bubhukSA ane pipAsAno pariNAma temanAmAM nirodha pAmI jAya che. te bubhukSA ane pipAsAnAM pariNAmo azAtAvedanIyanA udayathI prApta evI kSudhAtRSAmAM atizayatA karanArA jIvanA pariNAmo che. tethI bubhukSApipAsAno nirodha thavAne kA2Ne ja kSudhA ane tRSAno abhibhava thAya che. tethI tapasvIone kSudhAtRSAnI anubhUti paNa alpa dekhAya che. to paNa kSudhAtRSA pratye sAkSAt kAraNa azAtAvedanIya karma che ane tene atizaya karavAmAM sahAyaka bubhukSA ane Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 80 adhyAtmamata parIkSA , pipAsA che. tethI mohano nAza thavAthI bubhakSA ane pipAsAno nAza thAya che tethI, bumukSA-pipAsAkRta kSudhAtRSAno atizaya thato hato te kevalIne nahi thavA chatAM, azAtA vedanIyakarmanA udayakRta sudhAtRSA kevalIne paNa hoI zake 'gavyathA'-'vyathA'thI kahyuM ke pratipakSabhAvanAthI bumukSApipAsAno nirodha thAya che ane tenAthI kSudhAtRSAno abhibhava thAya che temanA mAno, ane tenAthI kSudhAtRSAno nirodha thAya che tema mAno, to zarIrakAzyadi kSudhAtRSAnA kAryanA vilopano prasaMga prApta thAya. tenuM tAtparya e che ke bumukSApipAsAnA nirodhane kAraNe jo sudhAtRSAno nirodha thAya to kSudhAtRSA nahi hovAne kAraNe tapasvIone sudhAtRSAnA nirodhanuM kArya zarIranI kRzatA=ghasAvApaNuM che, te dekhAvuM joIe nahi; kema ke kSudhAtRSAno nirodha thavAthI kSudhAtRSArUpa kAraNanA abhAvamAM zarIrakRzatArUpa kArya paNa hoI zake nahi, mATe tapasvIomAM je zarIrakRzatA dekhAya che, tenA lopano prasaMga prApta thAya. TIkA - gaNa maneDathItavenIyothe mUDhamUThAnAM sukAparNavarNanAt modoryavaM yuvati gheta? satyaM, tathApi tRSNAtirekadvArA prakRSTaduHkhaM pratyevAratimohodayAderhetutvAt, anyathA samAnavairAgyANAmapyasAtavedanIyodayavaicitryeNa tdvaicitryprsnggaat||8|| TIkA - atha'dhI pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che ke, samAna evA paNa azAtAvedanIyanA udayamAM mUDha ane amUDhane prakarSa ane apakarSanuM darzana thatuM hovAthI duHkhanuM mohakAryapaNuM che duHkha mohathI janya che. tene graMthakAra kahe che ke tArI vAta sAcI che, to paNa tRSNAnA atireka dvArA prakRSTa duHkha prati ja aratimohodayAdinuM hetupaNuM anyathA =tRSNAnA atireka dvArA aratimohodayAdinuM prakRSTa duHkha pratye hetupaNuM na mAno ane duHkha pratye mohane hetu mAno to, samAna vairAgyavALA jIvane paNa azAtAvedanIyanA udayanA vaicitryathI tad avaicitryano =HkhanA avaicitryano, prasaMga prApta thAya.II8nA bhAvArtha - 'azathI pUrvapakSInuM e kahevuM che ke, be jIvone samAna azAtA vedanIyano udaya hoya temAM je jIva mohathI mUDha che tene duHkhanA prakarSano anubhava thAya che, ane je jIva tattvathI bhAvita mativALo che ane tethI je amUDha che arthAt mohanA udayavALo nathI, tyAre tenAmAM azAtAkRta vihaLatA nahi hovAne kAraNe, duHkhano apakarSa dekhAya che, tenAthI anumAna thAya che ke duHkha mohanuM kArya che. tyAM graMthakAra 'satya'thI e svIkAre che ke mUDha mAtmAne amUDhatA sadaza azAtAvedanIya hovA chatAM, duHkhano je prakarSa thayo te mohane kAraNe thayo te vAta sAcI che, to paNa, duHkha pratye moha ja kAraNa che te vAta tArI=pUrvapakSInI, sAcI nathI. te batAvavA arthe tathApi'thI kahe che ke, mUDha AtmAne azAtAvedanIyathI je prakRSTa duHkha thayuM tenuM kAraNa tenAmAM vartato aratino pariNAma che, ane te aratinA pariNAmane kAraNe te duHkhano nAza karavAnI tIvra IcchA tene pedA thAya che, ane jyAre te icchA tIvra vartatI hoya ane duHkhanAza na thaI zake tyAre, te duHkhano anubhava vizeSarUpe thAya che, tethI mohane kAraNe sukhano prakarSa prApta thayo te vAta barAbara che; paraMtu duHkhasAmAnya pratye moha kAraNa che te vAta barAbara nathI. ane sainI ja puSTi karavA mATe anyathAthI batAvyuM ke, jo du:kha pratye moha ja kAraNa hoya to be vyakti samAna Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 80-81 vairAgyavALI hoya ane baMnene azAtAvedanIya bhinnabhinna prakAranuM hoya, arthAt eka vyaktine azAtAvedanIya alpamAtrAnuM hoya ane bIjI vyaktine tIvra mAtrAnuM hoya, to tenA kAraNe teone je duHkhanI alpatA ke tIvratAnI prApti che te thai zake nahi; kema ke mohanA aMzathI bannemAM samAnatA che, tethI mohathI ja duHkha pedA thatuM hoya to bannene samAna ja duHkha pedA thavuM joie; paraMtu duHkhamAM je bheda dekhAya che tenuM kAraNa baMnemAM vartatA azAtAvedanIyanA karmano bheda ja kAraNa che. mATe kevalIne moha nahi hovA chatAM kSudhA-tRSAApAdaka azAtAvedanIyakarmanA udayathI kSudhA-tRSA svIkAravAM ja ucita che. II80 // avataraNikA :- atha tRotpattiprajAramAda avataraNikArya :- gAthA 80mAM siddha karyuM ke kSudhA ane tRSArUpa duHkha karatAM mohajanya je khAvAnI ane pIvAnI icchArUpa tRSNA che te judI che. tethI have te tRSNA kai rIte utpanna thAya che te batAvatAM kahe che gAthA: mohAbhiNiveseNaM cauhi vi umakoTTayAiheUhiM / pagarisapattA taNhA jAyai AhArasaNNatti // 81 // ( mohAbhinivezena caturbhiravamakoSThatAdihetubhiH / prakarSaprAptA tRSNA jAyata AhArasaMjJeti // 81 // gAthArtha H- mohanA abhinivezane kAraNe avamakoSThAdi cAra hetuothI prakarSaprApta AhArasaMzA tRSNA thAya che. TIst :- AhArasaMjJA hyAhArAbhilASaH kSudvedanIyodayaprabhavaH khalvAtmapariNAma ityuktmaavshykvRtyaadau| ayaM ca zarIrAnurAgArthitAdyaupAdhikatayA yadyapi mohAbhivyaktaH, taduktaM- 'saMjJAnaM saMjJA mohAbhivyaktaM caitanyamiti' tathApi kSudvedanIyodayA'sAdhAraNahetukatayA tathoktaH / sa cAvamakoSThatAkSudvedanIyodayamatitadarthopayogaizcaturbhiH samuditairhetubhirupajAyate / tathA ca pAramarSaM [ zrI sthAnAMgasUtra- 4/356 ]1 cauhiM ThANehiM AhArasaNNA samuppajjai, umakoTTayAe, chuhAvedaNijjassa NaM kammassa udaeNaM, matIe, tadaTThovaogeNaM ti| tatra matirAhArazravaNAdibhyo bhavati, tadarthopayogastvAhAramevAnavarataM cintayata iti vyaakhyaatm| seyamAhArasaMjJA svakAraNaprakarSAdavAptaprakarSA tRSNeti bhaNyate / sA ca nirantaropasarpadiSTaviSayasaMyogAbhilASasantatirUpArttadhyAnamayatvamAskandantI prakRSTaduHkhAGkurasya bIjabhUtA bhavati // 81 // TIkArya :-'AhArasaMjJA'- AhArasaMzA AhAranA abhilASarUpa kSudhAvedanIyanA udayathI utpanna thayela AtmAno pariNAma che, e pramANe AvazyakavRntyAdimAM kaheluM che, ane A=AhArano abhilASa, zarIranA anurAgathI thayelI arthitAdirUpa upAdhipaNuM hovAne kAraNe jo ke mohathI abhivyakta che, to paNa kSudhAvedanIyanA udayanuM asAdhAraNahetupaNuM hovAne kAraNe tathA=kSudhAvedanIyanA udayathI utpanna thayela AtmapariNAmarUpa, AvazyakavRntyAdimAM kahela che. caturbhiH sthAnairAhArasaMjJA samutpadyate - avamakoSThatayA, kSudhAvedanIyasya karmaNa udayena, matyA, tadarthopayogena / o. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * * * * * * * * * * gAthA - 81 .... adhyAtmamata parIkSA... 399 AhArasaMjJA mohathI abhivyakti che ema kahyuM, temAM sAkSI batAve che. saMjJAnakriyA te saMjJA (ta) mohathI abhivyakta caitanya che. kRti' sAkSIpAThanI samAptisUcaka che. gha' ane te AhAraabhilASa (1) avamakoSThatA =koTho khAlI thavo, (2) sudhAvedanIyakarmano udaya, (3) mati ane (4) tadarthaupayogarUpa samudita evAM A cAra kAraNo vaDe utpanna thAya che. ane te pramANe ThANAMgasUtramAM kahela che- cAra kAraNo vaDe AhAra saMjJA utpanna thAya che. te sthAno A pramANe (1) avamakoSThatA vaDe, (2) sudhAvedanIyakarmanA udaya vaDe, (3) mati vaDe ane (4) tadarthaupayoga vaDe (AhArasaMjJA pedA thAya che.) 'tatra' - tyAM=cAra kAraNomAM, mati AhArazravaNAdithI arthAta AhAra aMgenI vAto sAMbhaLavAthI thAya che. vaLI tadartha upayoga AhAranuM niraMtara ciMtana karanArane thAya che e pramANe ThANAMgasUtramAM vyAkhyAna karAyela che. yam' - svakAraNanA prakarSathI prApta thayela prakarSavALI te A AhArasaMzA tRSNA, e pramANe kahevAya che; ane te tRSNA, niraMtara vadhatI, ISTa viSayanA saMyoganA abhilASanI paraMparArUpa ArtadhyAnamayapaNAne pAmatI, prakRSTa duHkharUpa aMkuranA bIja samAna thAya che.ll81AA mULagAthAmAM 'sAdArasaMti' ahIM 'ti' che teno anvaya TIkAmAM 'tRSpaIT ti mAtha' tyAM bhAse che, gAyate'no artha "mAte karyo lAge che. bhAvArtha - mANArasaMzA' - AvazyakavRttimAM kahela che ke AhAra saMjJA e AhAranA abhilASarUpa che, ane te mahArasaMjJA sudhAvedanIyakarmanA udayathI thayela AtmAno pariNAma che. A rIte AvazyakavRttinA vacanane jotAM e prApta thAya ke, AhArasaMjJA e mohanA kAraNe thanAro jIvano pariNAma nathI paraMtu sudhArUpa AtmAno pariNAma che, evo bhrama thAya. enA nivAraNa mATe graMthakAra kahe che ke, jIvamAM zarIrano anurAga varte che tethI jIvane AhAranI arthitA pedA thAya che, ane te arthitA e jIvanI aMdaramAM vartatA zarIranA anurAgane kAraNe pedA thayela mohano pariNAma che; ane te mohanA pariNAmane kAraNe AhArasaMjJA pedA thAya che, tethI AhArasaMjJA mohathI abhivyakta thanAro pariNAma che. to paNa AvazyakavRttimAM tene muddedanIyanA udayathI thanAro jIvano pariNAma kahyo, tenuM kAraNa AhAra saMjJA pratye asAdhAraNa kAraNa sudhAvedanIyano udaya che, ane nimitta kAraNa AvamAM vartato zarIrano anurAga che; ane tenA kAraNe jIvane AhAranI arthitA pedA thAya che, ane tenA kAraNe AhAra saMjJA utpanna thAya che; to paNa mukhya kAraNa temAM sudanIya karma che. tene sAme rAkhIne AvazyakavRttimAM yurvedanIya karmanA udayathI AhAra saMjJA thAya che ema kahela che. 'thI kahyuM teno bhAva A pramANe che- saMjJA zabdanI vyutpatti artha batAvatAM kahyuM ke saMjJAnakriyA che te saMjJA che, ane te saMjJA zuM che te batAvatAM kahyuM ke mohathI pragaTa thayela caitanya che te saMjJA che. enAthI e prApta thAya ke badhI ja saMjJAo saMjJAnakriyArUpa che ane mohanA pariNAma svarUpa che.. , have AhAra saMjJA pratye cAra kAraNo hetu che te batAve che. ane te cAre kAraNo bhegAM hoya tyAM ja AhAra saMjJA tiya tyAM avamakoSThatA=peTa khAlI hoya ane sudanIyano udaya hoya, A be kAraNothI jIvane bhUkhano anubhava zaya; paraMtu khAvAnI mati na hoya ke khAvAno upayoga na hoya to khAvAnI kriyA paNa na hoya ane khAvAnI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4oo. adhyAtmamataparIkSA gAthA -81-82 manovRtti paNa na hoya. jema tapasvIne bhUkha lAgI hoya tyAre peTa khAlI hoya che ane azAtAvedanIyano udaya hoya che paraMtu AhArasaMjJA nathI. ane koI saMyamIne peTa khAlI hoya, kuMdanIyakarmano udaya hoya ane mArA saMyamanI vRddhi mATe AhAra grahaNa karavo jarUrI che, e pramANe mati hoya; paraMtu AhAranA viSayamAM anavarata citana na hoya, tyAre saMyamane anukULa evI bhikSAgrahaNanI pravRtti hovA chatAM tyAM AhAra saMjJA hotI nathI. ane je jIvane bhUkha lAgI hoya ane tenA kAraNe AhAragrahaNanI mati hoya ane AhAraviSayaka satata ciMtavana cAlatuM hoya tyAre AhAra saMjJA pragaTa thAya che, je sAmAnya saMsArIjIvone dekhAya che. ahIM matino artha karatAM kahyuM ke AhArazravaNAdithI mati thAya che, teno bhAva e che ke sAmAnya saMsArIjIvone jyAre bhUkha lAgI hoya ane AhAranI vAta sAMbhaLe to tarata ja AhAragrahaNanI mati thaI jAya che, ane tene kAraNe AhAramAM anavarata ciMtana cAle che, te sthAnamAM AhArasaMjJA hoya che; paraMtu mahAtmAne jayAre sudanIya atizaya pIDe che tyAre AhAranuM zravaNa na paNa hoya to paNa AhAranuM smaraNa thAya che, ane tene ahIM mAri padathI grahaNa karavAnuM che, ane te smaraNane kAraNe teone paNa saMyamane anukULa AhAra grahaNa karavAnI mati thAya che. Ama chatAM, teo tattvanA jANakAra hovAthI AhAranA viSayamAM anavarata ciMtana karatA nathI; paraMtu vicAre che ke jo AhAra maLaze to saMyamanI vRddhi thaze ane nahi maLe to tapanI vRddhi thaze, ane AvI buddhi hovAthI teone AhArasaMjJA nathI. tyArapachI AhAra saMjJA ane tRSNA vacceno bheda batAve che- AhArasaMjJA e mohano pariNAma che ane jayAre te prakarSabhAvane pAme tyAre tene tRSNA kahevAya, arthAt khAvAnI tIvra icchArUpa tRSNA che. ane AvI tRSNA jyAre jIvamAM pragaTa thAya che tyAre tene satata sudhAzamananA upAyabhUta ISTa viSayanA saMyogano abhilASa varte che je ArtadhyAnarUpa che, ane tenA kAraNe aratimohanIyathI udbhavela gADha cittanA upatAparUpa prakRSTa duHkhanuM kAraNa te tRSNA bane che. avataraNikA - sunIyo yAcavAn hyuveva, talurAmanAthaviArA:, gata va tAM vinaiva maharSiNAM bhojanAdau pravRttirityanuzAsti avataraNikAI - gAthA-81mAM siddha karyuM ke mohanA abhinivezane kAraNe AhArasaMzA thAya che ane prakarSane pAmela te tRSNA thAya che. tenI sAme pUrvapakSI kahe ke A arthAt gAthA 81mAM batAvela AhArasaMjJA muddedanIyanA udayathI janya hovAnA kAraNe sudhA ja che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, te vAta barAbara nathI, kema ke tenuM =AhArasaMnnAnuM, sudhAnA uttaramAM abhilASarUpapaNuM che. AthI karIne ja=sudhAnA uttaramAM abhilASarUpa AhArasaMjJA che AthI karIne ja, tenA vinA ja AhArasaMjJA vinA ja, maharSione bhojanAdimAM pravRtti che, e pramANe anuzAsana kare che arthAt e prakAranuM kathana gAthAmAM kare che. bhAvArtha:- ahIM AhArasaMzAnuM sudhAnA uttaramAM abhilASarUpapaNuM che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, sudhAvedanIyanA udayathI janya sudhAno pariNAma prathama thAya che, tyArapachI mohanA kAraNe uttaramAM AhAra grahaNa karavAno je abhilASa che te rUpa AhArasaMjJA che. mATe AhArasaMzA sudhArUpa nathI. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 82 adhyAtma 401 gAthA 82 ............. adhyAtma parIkSA................. 401 asaNAimmi pavitti ettocciya taM viNA susAhUNaM / Na jahuttavihivihANe aiAro haMdi Niddivo // 42 // ( azanAdau pravRttirata eva tAM vinaiva susAdhUnAm / na yathoktavidhividhAne'ticAro haMdi nirdiSTaH / / 82 // ) gAA - gAthArtha - AthI karIne ja arthAtu gAthA-81mAM kahyuM te cAra kAraNothI AhAra saMjJA che AthI karIne ja, tenA vagara ja=AhAra saMjJA vagara ja, susAdhuone azanAdimAM pravRtti che. (ahIM pUrvapakSI kahe ke susAdhune paNa AhAra saMjJAthI ja azanAdimAM pravRtti che, kema ke AhAra saMjJA vagara AhAramAM pravRtti ja saMbhave nahi. tethI kahe che.) kharekhara yathokta vidhi AcaraNAmAM susAdhuone zAstrokta vidhipUrvaka AhAra grahaNa karavAmAM, aticAra kahevAyo nathI. TIkA - yato di mohanivennirantaradAyintanA naivADaDara saMjJopanAtha, mato nidAna yAtrAmAtrArthameva kadAcidapratikuSTapiNDagrahaNamabhilaSatAM tAM vinaiva maharSiNAM bhojanAdau prvRttiH| TakArtha "yato di'- je kAraNathI mohanA abhinivezane kAraNe niraMtara AhAraciMtanAdi vaDe ja AhAra saMjJA utpanna thAya che, AthI karIne, yAtrAmAtra mATe ja saMyamayAtrAno prayojana mATe ja, apratikuSTa=aniSiddha, ' piMDagrahaNane icchatA evA nirmoha mahAtmAone tenA vinA ja AhAra saMjJA vinA ja, kyAreka bhojanAdimAM pravRtti che. "'no anvaya matA'nI sAthe che. TIkA - athANArasaMzA... riti ra ta vinA ma Amapita pravRttiti ? privacanokaarnnenaapi bhojanAdikurvatAM yatInAmAhArasaMjJayAticAraprasaGgaH, saMjJAnAM catasRNAmapyaticArarUpatvAt, ata eva tAbhirhetubhUtAbhiraticArapratikramaNamupadizanti-1 paDikkamAmi cauhi saNNAhi-AhArasaNNAe, bhayasaNNAe, mehuNasaNNAe pariggahasannAe' tti, na ca kRtyakaraNe'ticAro nAma, na vaa'kRtyvidhaanmpi| TIkArya - athathI pUrvapakSI kahe ke AhArasaMjJA AhAramAM hetu che, ethI karIne tenA vinA=AhArasaMjJA vinA, maharSione paNa tyAM=bhojanAdimAM, pravRtti na thAya. tene graMthakAra kahe che ke, to pachI pravacanokta kAraNathI paNa bhojanAdi karatAM yatione AhArasaMjJA vaDe aticArano prasaMga Avaze; kema ke cAra saMjJAonuM aticArarUpapaNuM che. 'prata pava' AthI karIne ja=cAra saMjJAonuM aticArapaNuM che AthI karIne ja, hetubhUta evI teo vaDe =cAra saMjJAo vaDe, aticAra pratikramaNano upadeza Ape che1. zrI zramaNasUtra - pratikramAmi catubhiH saMjJAbhiH - AhArasaMjJayA, bhayasaMjJayA, maithunasaMjJayA, prigrhsNjnyyaa| 4 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 ................ adhyAtmamata parIkSA............... gAthA - 82 cAra saMjJAthI huM pratikramaNa karuM chuM - AhAra saMjJAthI, bhayasaMzAthI, maithunasaMjJAthI, parigrahasaMjJAthI huM pratikramaNa karuM chuM.) 'tti' zramaNa sUtranA uddharaNanI samApti sUcaka che. utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke maharSione paNa AhAra saMjJAthI ja AhAramAM pravRtti che, ane AhArasaMjJA e mohanA pariNAmarUpa che tethI ja tenuM pratikramaNa karavAmAM Ave che; ane saMpUrNa moha cAlyo jAya tyAre vItarAgane AhArasaMjJA hotI nathI, tethI teo AhAra grahaNa karatA nathI. tene graMthakAra kahe che TIkArya - tyAro- kRtyakaraNamAM aticAra hoya nahi ane akRtyanuM vidhAna paNa hoya nahi, bhAvArthaH - tAtparya e che ke zAstranI vidhi pramANe sAdhu jayAre AhAra grahaNa karato hoya tyAre te kRtyakaraNarUpa che. tethI te AhAragrahaNa AhArasaMjJAthI thAya che ema kahIne tenA pratikramaNa mATe cAra saMjJAnuM pratikramaNa zAstramAM kahela che, te kahevuM ucita gaNAya nahi; kema ke zAstravidhi pramANe koi AhAra grahaNa karato hoya to te aticAra che tema kahI zakAya nahi. ane vaLI zAstra aticArarUpa akRtyanuM vidhAna kare nahi. tethI jo AhArasaMjJAthI AhAranI pravRtti thatI hoya to AhArasaMjJA akRtyarUpa che tethI tene poSavA mATe tene anurUpa AhAragrahaNanI pravRtti zAstra batAve nahi. paraMtu zAstramAM sAdhune AhAragrahaNanI vidhi batAvI che, tenAthI ja phalita thAya che ke mahAtmAone AhAra saMjJA vagara AhAranI pravRtti thAya che. TIkA -navarAvivArtavAhI saMjJAtivAro nAma, suprazasteti vArca, tathavidhyAvyavasthAnAta, AhArasaMjJAtvAvacchedenoktakAraNajanyatvAnupapattezca / TIkArya - "rA' - ahIM pUrvapakSI kahe ke rAgAdinI jema azasta ja=aprazasta ja, AhArajJA aticAra che prazasta AhArasaMjJA nahi, tene graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM. temAM hetu kahe che- AhAra saMjJAnA saividhyanuM avyavasthAna che. utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke zAstramAM AhArasaMjJAnuM daividhya sAkSAt upalabdhabhale na hoya, to paNa AhArano abhilASa e ja AhAranI pravRttino niyAmaka che, kema ke icchAthI ja pravRtti thAya che, mATe AhAranI kriyA mohathI ja thAya che; ane zAstramAM AhAra grahaNa karatA munione paNa aticAra vagaranA svIkAryA che, tethI arthathI prApta thAya che ke munione prazasta AhAra saMjJA che. tethI bIjo hetu kahe che"mAdArasaMsAtva..." AhArasaMjJAtvAvacchedana ukta kAraNajanyatvanI anupapatti thaze. bhAvArtha - rAgAdinI jema aprazasta ja AhArasaMjJA aticAra che prazasta nahi, ane temAM pUrvapakSIne graMthakAre prathama hetu e Apyo ke AhAra saMjJAnA daividhyanuM avyavasthAna che. tenuM tAtparya e che ke pUrvamAM graMthakAre gAthA81mAM e siddha karyuM ke AhAra saMjJA aticArarUpa che mATe munione AhArasaMzA vagara AhAra grahaNa thAya che, Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 82 adhyAtmamataparIka 403 tenI sAme pUrvapakSI kahe che ke AhAranuM grahaNa AhArasaMjJAthI ja thAya che; ane aprazasta evI AhArasaMjJA ja aticArarUpa che, jema aprazasta evA rAgAdi ja aticArarUpa che; paraMtu prazasta rAgAdi aticArarUpa nathI tema prazasta AhAra saMjJA paNa aticArarUpa nathI, mATe prazasta AhArasaMjJAvALA munione aticAra hotA nathI; paraMtu te AhArasaMjJA mohathI janya hovAne kAraNe kevalIomAM hotI nathI. arthAt kevalImAM prazasta ane aprazasta rAgAdino jema abhAva che tema prazasta ane aprazasta AhArasaMjJAno paNa abhAva che, mATe kevalIne kavalAhAra nathI. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che ke jema rAgAdinuM prazasta-aprazastarUpa vaividhya che, tema AhArasaMjJAnuM prazasta-aprazastarUpa vaividhya zAstramAM kyAMya kahela nathI. AhArasaMjJAtvAvacchedana ukta kAraNajanyatvanI anupatti che, e pramANe bIjo hetu kahyo tenuM tAtparya echeke, gAthA-81mAM sthAnAMgasUtranI sAkSIthI e batAvyuM ke avamakoSThatAdisamudita cAra kAraNo vaDe AhArasaMjJA thAya che, jayAre AhArasaMjJAnA prazasta-aprazasta evA be vibhAga karIe to badhI AhArasaMjJA ukta cAra kAraNajanya mAnI zakAya nahi, tethI sthAnAMgasUtranA kathanano virodha prApta thAya, mATe AhAra saMjJAnAvidhyano vibhAga karavo te zAstraviruddha che. tethI e ja mAnavuM ucita gaNAya ke niraticAravALA muni AhArasaMjJA vagara AhAra grahaNa kare che. tethI kevalIne paNa moha nahi hovA chatAM AhAra grahaNa mAnavAmAM koI doSa nathI. utthAna -je kAMI AhAra grahaNa thAya che te sarva pratye AhArasaMzA hetu nathI e vAtanI puSTi karatAM kahe che TIkA - vihipasaMsAhAramAtrati hetu: vanANAmati vA? nAda , to vinAno mAharibhvnnaat, na dvitIyaH, lomAhArasyeva kavalAhArasyApi tAM vinaiva sNbhvaattsyaastdhetutvaat||82|| TIkArtha "vila - vaLI A AhArasaMjJA AhAramAtra prati hetu che ke kavalAhAramAtra prati hetu che? 'nAdara'- prathama vikalpa yukta nathI, kema ke tenA vinA paNa=AhArasaMjJA vinA paNa, lomAhArAdinuM zravaNa che. "ra ditI:'- bIjo vikalpa paNa yukta nathI, kema ke lomAhAranI jema kavalAhArano paNa tenA vinA ja=AhAra saMjJA vinA ja, saMbhava hovAthI te AhArasaMjJA, teno=kavalAhArano, ahetu che.ll8zA bhAvArtha - AhArasaMjJA vagara paNa kavalAhArano saMbhava che, mATe AhArasaMzA kavalAhArano ahetu che ema graMthakAre kahyuM, tyAM zaMkA thAya ke hetu ubhayapakSane saMmata hovo joie ane pUrvapakSI AhArasaMjJA vagara kavalAhAra saMbhava che tema mAnato nathI, kema ke pUrvapakSI ema ja mAne che ke AhArasaMzA vinA kavalAhAra thai ja zake nahi. tethI zvetAMbarone potAnA gharamAM ja AvuM kathana karavuM ucita gaNAya, paNa paravAdIne kaI rIte kahI zakAya ke AhArasaMjJA vagara paNa kavalAhArano saMbhava che? tenuM samAdhAna e che ke - jema lomAhAra anAbhogathI pravarte che tyAre tenA pratye AhAra saMjJA hetu nathI, ane jyAre AhAra pratyenI rucithI devatAo lomAhArathI AhAra grahaNa kare che tyAre te AhArasaMjJA che; te ja rIte jeo AhAragrahaNanA abhilASathI ke sudhAne zamAvavAnA abhilASathI AhAramAM pravRtti kare che tyAre temane AhArasaMjJA hoya che; paraMtu AhAranA abhilASa vagaranAne jyAre lokAhAra grahaNa thAya che tyAre lomAhAra prati jema AhArasaMjJA niyAmaka nathI, tema saMyamavRddhi arthaka Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. . .. adhyAtmamata parIkSA. gAthA - 82-83 bhagavAnanI eka AjJAmAtrathI jeo AhAramAM pravRtti kare che teone AhAra pratye ke sudhAzamana pratye abhilASA nathI, paraMtu saMyamavRddhinI ja abhilASA che, ane saMyamavRddhinA upAyamAM pravRtti karavArUpa abhilASAthI ja AhAramAM temanI pravRtti che. mATe AhArasaMjJA vinA kavalAhArano saMbhava che te rItanI yuktithI parapakSanetradigaMbarane, paNa kathana karI zakAya, mATe koI doSa nathI. kahevAno bhAva e che ke, digaMbaramata pramANe lomAhAra AhArasaMjJA vinA saMbhave che, tethI te daSTAMta pUrvapakSane mAnya che. tethI hetu ubhayane saMmata na hovA chatAM daSTAMtathI hetunI siddhi karI A siddha karyuM che, arthAt lAmAhAranI jema AhAra saMjJA vagara paNa kavalAhArano saMbhava che, tethI AhArasaMjJA kavalAhArano ahetu che. mATe AhAra saMjJA kavalAhAramAtra pratye hetu che e rUpa bIjo vikalpa paNa yukta nathI. II8zA avataraNikA -nevaM pa1/stamayAda avataraNikAW:- susAdhuone AhArasaMzA vagara paNa AhAramAM pravRtti che, ema je pUrvamAM gAthA-82mAM siddha karyuM, AnAthI A=vaphTamANa parAsta che, e pramANe gAthA-83mAM kahe che gAthA - eyaM viNA Na bhuttI mehuNasaNNaM viNA jaha abaMbhaM / .. iya vayaNaMpi paresiM eeNa parAkayaM NeyaM // 83 // ( etAM vinA na bhuktimaithunasaMjJAM vinA yathA'brahma / iti vacanamapi pareSAM etena parAkRtaM jJeyam / / 83 // ) gAthArtha - maithunasaMjJA vinA jema abrahma nathI, tema AnA vinA=AhArasaMzA vinA, bhakti nathI; A pramANe paranuM =pUrvapakSInuM, vacana paNa AnAthI=maharSione AhAra saMjJA vagara paNa AhAramAM pravRtti che ema pUrvamAM gAthA-82mAM siddha karyuM AnAthI, parAkRta jANavuM. TIkA - pratimattAnArIrasaMzA vinA yatInA mahAparanAvAhAra cAra saMtAvyatirekayu - vyatirekazAlitvAbhAvAdeva maithunasaMjJAM vinA strIpuMsasaMyoga ivAhArasaMjJAM vinA kevalinAM tadanupapattiH iti vaco'pi nirastamAveditavyaM, dRssttaantvaissmyaat||83|| TIkArya - prati' - prazasta abhilASathI AhAra saMjJA vagara paNa yatione AhAranuM upadarzana hovAne kAraNe AhAranuM AhArasaMjJAnA vyatireka(=abhAva)prayukta vyatirekazAlipaNAno abhAva hovAthI ja maithuna saMjJA vinA strIpuruSanA saMyoganI jema AhAra saMjJA vinA kevalIne tenI kavalAhAranI, anupapatti che, e pramANe vacana paNa nirasta jANavuM, kema ke dRSTAMtanuM vaiSamya che.I83 6; "maithuna...tanupattiH ' e pUrvapakSInuM kathana che. ahIM"maithunaraMjJa....nirastAvita emAM eka hetu chattavaiSaNA' che ane bIjo hetu "mahArANAsaMsA.... zAstitvamAvAva' che. ane mAhara cAhAra...mAvAvamAM "prazasta...35 varNanAt' sudhI hetu che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 83-84 - - - - * * * * * * * * * * * * * * * * * * * ... adhyAtmamata parIkSA ...... 405 bhAvArtha - ahIM AhAranI sAthe AhAra saMjJAnI anvayavyApti ane vyatirekavyApti A rIte karI zakAya ke, jyAM jyAM AhAranI pravRtti che tyAM tyAM AhArasaMjJA che, ane jyAM jyAM AhArasaMjJAno abhAva che tyAM tyAM AhAranI pravRttino abhAva che. A prakAranI AhArasaMjJA sAthe AhAranA anvaye ane vyatirekanI prApti thAya, to kahI zakAya ke AhArasaMjJAthI ja AhAramAM pravRtti che. paraMtu saMyamavRddhinA prazasta abhilASane kAraNe AhAra saMjJA vagara paNa yatio AhAra grahaNa karatA dekhAya che. tethI e prApta thAya ke AhAranI AhArasaMjJA sAthe vyatireka vyApti nathI. tethI pUrvapakSIe maithunasaMjJAnA daSTAMtathI siddha karyuM ke kevalImAM AhAra saMjJA nahi hovAne kAraNe AhAra nathI e vacana nirasta jANavuM. kema ke maithunasaMjJAnI abrahma pratye anvaya-vyatireka vyApti che ane AhArasaMjJAnI AhAra sAthe anvaya-vyatireka vyApti nathI. tethI daSTAMtanuM viSamapaNuM che. ahIM AhArasaMjJAvyatirekaprayukta vyatirekazAlitvano abhAva kahyo tyAM vyatirekano artha abhAva grahaNa karavAno che. tethI e prApta thAya ke, AhAra saMjJAnA abhAvaprayukta abhAvazAlipaNuM AhAramAM nathI, paraMtu AhArasaMjJAnA abhAvaprayukta abhAvanA abhAvarUpa mahAtmAonI AhAramAM pravRtti che.ll83 avataraNikA -patideva vyani avataraNikArya - A ja=je daSTAMtavaiSamya batAvyuM A ja, vyakta kare che. mAthA - Na hu sA uciyapavittI va ya supasatthajhANaheutti / AhAro vva abaMbhaM aNNaha tuha hoi NihosaM // 84 // (na hi sA ucitapravRttinaiva ca suprazastadhyAnaheturiti / AhAra ivAbrahma anyathA tava bhavati nirdoSam // 84 // ) gAthArtha sA'Rte, maithunanI pravRtti ucita pravRtti nathI ja ane suprazasta dhyAnano hetu paNa nathI ja, ethI karIne (daSyatanuM vaiSamya che) anyathA AhAranI jema abrahma paNa tane=pUrvapakSIne, nirdoSa thaze. gAthAmAM du che te prArthanA che. As :- kevalinAM hi kaivalyasvAbhAvyAdevocitA pravRttirbhavati, na cAbrahmapravRttirucitA, bAhyAnAmapi grhnniiytvaat| tathA cAhAra ivAbrahmaNi pravRttirna samAnA, na cAhArasyevA'brahmaNaH prazastadhyAnAlambanatvaM, pratyuta durdhyAnanibandhanatvameva, itynyormhdntrmev| tathA ca pareSAmapi na tatra prvRttirucitaa| 'sAhAra rUva' ahIM 'sAhAra' saptamI vibhakti che. TIkArya - vinina - kevalIone kevalyasvabhAvathI ja ucita pravRtti thAya che ane abrahmanI pravRtti ucita nathI. temAM hetu kahe che Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 . . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA .......... gAthA-84 vAhAnAma'-bAhya =svadarzanathI bhinna paradarzanavALAone paNa gahaNIyapaNuM che, ane te rIte arthAt bAhyone paNa abrahmanI pravRtti gaNIya hovAne kAraNe abrahmanI pravRtti ucita nathI te rIte, AhAramAM pravRttinI jema abrahmamAM pravRtti samAna nathI ane AhAranI jema abrahmanuM prazasta dhyAnanuM AlaMbanapaNuM paNa nathI, UlaTuM, durgAnanuM kAraNa paNuM ja che. ethI karIne A benuM AhArakriyA ane maithunakriyA A benuM, moTuM aMtara che, ane te rIte, parane paNa=kevalIthI para bIjA munione paNa tyAM=abrahmamAM, pravRtti ucita nathI. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke munione AhAranibaMdhanakarma che tethI ja temAM pravRttinuM aucitya prApta thAya che; paraMtu kevalImAM jema abrahmanibaMdhanakarma nathI tema AhAranibaMdhanakarma paNa nathI, mATe kevalIne AhAra ane abrahma baMne pravRtti anucita ja che, tethI daSTAMtanuM viSamapaNuM nathI. arthAt susAdhumAM AhArasaMjJA ane maithunasaMjJAmAM viSamapaNuM hovA chatAM kevalImAM moha nahi hovAne kAraNe baMne saMjJA nathI, tethI te baMnemAM kevalIne AzrayIne koI viSamapaNuM nathI; e prakAranI pUrvapakSInI zaMkAne sAme rAkhIne kahe che. " . " TIkA - ra ra tatrivanyanakSattva va tavori nAma, parva sati sAmAnyayatInA madhyAhAra saMjJA vra maithunasaMjJAyA api sattvAdAhAra ivAbrahmAdyucitaM syaat| na cedamunmattaM vinA ko'pi samarthayati ckssussmaan| TIkArya - 1 2 ' - tatribandhanakarma hote chate ja=AhAranibaMdhanakarma hote chate ja, AhAranuM ucitapaNuM che. A pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. kema ke e pramANe hote chate sAmAnya yatione kevalI sivAyanA bIjA yatione, paNa AhArasaMzAnI jema maithunasaMjJAnuM paNa sattva hovAthI AhAranI jema abrahma Adi ucita thaze. ra ce' - ane unmattane choDIne koipaNa buddhimAna Ane=jo munine AhAra ucita che to abrahma paNa ucita che Ane, samarthana kare nahi. bhAvArtha - "tattivana - tAtparya e che ke AhAranibaMdhanakarmanA sattvanA kAraNe ja AhAranI pravRtti ucita nathI, paraMtu saMyamane puSTa karavAnA upAyabhUta hovAthI munine AhAramAM pravRtti ucita che. ane ema na mAnIe to yatine AhAra saMjJA che tema maithunasaMjJA paNa che, mATe avazya maithunasaMjJAnibaMdhanakarma paNa che; tethI abrahmanI pravRttine paNa ucita mAnavI paDe. paraMtu abrahmanI pravRtti saMyamanI vRddhinuM kAraNa nathI tethI ucita nathI, ane AhAranI pravRtti saMyamanI vRddhinuM kAraNa che te apekSAe munine ucita che. utthAna -pUrvapakSIne yadyapi maithunasaMjJA vagara abrahma nathI e vastu mAnya ja che to paNa tene sthApana karavuM che ke, jema maithunasaMjJA vagara abrahmanI pravRtti nathI tema AhArasaMjJA vagara AhAragrahaNanI pravRtti nathI. paraMtu jayAre siddhAMtakAre sthApana karyuM ke munione AhAra saMjJA vagara paNa AhAramAM pravRtti che, tethI pUrvapakSI prazna kare che - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * . . . 407 gAthA : 84-85. . . . . . . . . * * adhyAtmamata parIkSA TIkA thunasaMgrAmanA 'catravittitAnaM? rUti ve?tI hiMtasvaina tIvratAWzaslAminAprbhvtvaaditi tttvm||84|| hiMtana TIkArya - maithuna' - (jo AhArasaMjJA vagara AhAramAM pravRtti saMbhave che to tamArA zvetAMbaranA siddhAMta pramANe) maithunasaMjJA vagara abrahma nathI e prakAranA kathanamAM zuM kAraNa che? graMthakAra temAM hetu kahe che'taya' - tenuM abrahmanuM, garSitapaNuM hovAnA kAraNe tIvratA aprazasta abhilASaprabhavapaNuM che, e pramANe tattva che.ll84nA bhAvArtha - tAtparya e che ke maithunapravRtti munine mATe gahita=niMdita che; Ama chatAM, temAM pravRtti tyAre ja saMbhave ke maithunaviSayaka tIvratA aprazasta abhilASa prAdurbhAva thAya; jyAre AhAra to saMyamanA upakArarUpe banato hoya che tethI saMyamanA prazastabhAvathI temAM pravRtti thaI zake che. tethI maithunasaMjJA vagara abrahmanI pravRtti nathI. pati tattvam' kahIne graMthakArane e kahevuM che ke aprazasta abhilASathI ja maithunanI pravRtti che, mATe maithunasaMjJA vagara abrahma nathI; ane AhAranI pravRtti aprazasta abhilASathI paNa thaI zake che ane prazasta abhilASathI paNa thaI zake che, tethI prazasta abhilASavALA munine AhArasaMjJA vagara paNa AhAranI pravRtti che, ane maithunanI pravRtti nathI. e prakAranuM tattva che. II84aa - AvataraNikA parvAhAra saMvapravarSaprAna kheti vyavasthitamAM kathAvArtadhyAna hetutvamuddoSati avataraNikArya ane A rIte gAthA-81 thI 84 sudhImAM batAvyuM ke AhAra saMjJA vagara paNa munine AhAramAM pravRtti che, ethI tRSNA vagara paNa AhAragrahaNanI kriyA che e rIte, prakarSaprApta AhArasaMjJA ja tRSNArUpa che e pramANe vyavasthita che. have AnuM ja=AhArasaMjJAnuM ja, ArtadhyAnahetupaNuM udghoSa kare che bhAvArtha - tAtparya e che ke pUrvapakSIne jayAM jyAM AhAranI pravRtti che tyAM tyAM tRSNA abhimata che, ane te tRSNAne AhArasaMzArUpa ja kahe che, ane AhArasaMzAthI ja AhAramAM pravRtti thaI zake che tema kahe che; jayAre graMthakAre gAthA-81 thI 84 sudhImAM e siddha karyuM ke, prazasta abhilASathI jyAre mahAtmAo AhAramAM pravRtti kare che tyAre AhArasaMzA paNa nathI, ane tRSNA paNa nathI. ane saMsArIjIvo AhAramAM pravRtti kare che te AhArasaMjJAthI kare che, ane te AhArasaMjJA ja jyAre prakarSane pAme che tyAre tRSNA bane che. e prakArano padArtha gAthA-81thI 84 sudhInA kathananI vyavasthita che. ane gAthA-81nI TIkAmAM aMte batAvela ke, tRSNAthI ArtadhyAna pedA thAya che. ane te ArtadhyAna prakRSTa duHkhanuM kAraNa bane che te batAvavA arthe gAthA-85mAM tRSNAnuM ArtadhyAnahetupaNuM batAve che, ane gAthA-86mAM te tRSNA prakRSTa duHkhanuM kAraNa kaI rIte bane che te batAvaze. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 gAthA : adhyAtmamataparIkSA AhAracitaNubbhavameyaM AhArasaNNamAsajja 1 vaDDhai aTTajjhANaM iTThAlAbheNa mUDhANaM // 85 // ( AhAracintanodbhavAmetAmAhArasaMjJAmAsAdya / varddhata ArttadhyAnaM iSTA'lAbhena mUDhAnAm // 85 // ) gAthA - 85 gAthArtha :- AhAraciMtanathI udbhavelI evI A AhArasaMzAne=gAthA-81mAM jenuM varNana karyuM che ane buddhimAM upasthita evI A AhArasaMjJAne, pAmIne, mUDhone ISTanA alAbhathI ArtadhyAna vadhe che. TI51 :- nirantarAhAracintanaprasUtayA khalvAhArasaMjJayeSTAbhilASarUpamArttadhyAnaM varddhate, tadaprAptau ca duHkhavegamasahamAnAnAmaratimohodayapAravazyAdvedanAviyogapraNidhAnarUpaM tatpravardhata iti / idaM ca rAgAdivazavarttina va, na tu madhyasthaya, yAyAma: 'majjhatthassa u muNiNo kammapariNAmajaNiyameyaMti / vatthussahAvaciMtaNaparassa sammaM sahaMtassa / / kuNaupasatthAlaM baNassa paDiAramappasAvajjaM / tavasaMjamapaDiAraM ca sevau dhammamaniANaM / ti [ dhyAnazataka - 11-12] TIkArya :- 'nirantara' - niraMtara AhAraciMtanathI prasUta evI AhA2saMjJAthI iSTanA abhilASarUpa ArttadhyAna vadhe che, ane tenI aprAptimAM=AhAranI aprAptimAM, duHkhanA vegane sahana nahi karatA evA jIvone atimohodayanA pA2vazyathI vedanAviyogapraNidhAnarUpa=vedanAviyogaciMtanarUpa, te=ArtadhyAna, vadhe che. arthAt AhAraprAptinI saMbhAvanAmAM ISTanA abhilASarUpa ArtadhyAna vRddhi pAme che ane AhAranI aprAptimAM kSudhAvedanAnA viyoganA ciMtanarUpa ArtadhyAna vRddhi pAme che. ane A=ArttadhyAna, rAgAdi vazavartIne ja hoya che paraMtu madhyasthane hotuM nathI. bhAvArtha :- tAtparya e che ke je jIvone AhArAdi pratye rAga che ane kSudvedanA pratye dveSa che tevA jIvone ja prastuta ArttadhyAna prApta thAya che, paNa je lokone AhArAdi pudgalo pratye leza paNa rAga nathI ane kevala saMyamamAM ja abhyasthita hovAthI kSudhAnI pIDA pratye dveSa paNa nathI, paraMtu saMyamamAM vyAghAtaka kSudhA bane tyAre saMyamanA upakArArthe ja AhAramAM pravRtti che, tevA madhyastha munione ArtadhyAna hotuM nathI. je kAraNathI Agama che 'mAttharU' - vastusvabhAvanA ciMtanamAM tatpara ane A=AvI paDelAM duHkhAdi, karmapariNAmajanita che e hetuthI samyag sahana karatA evA madhyastha mahAtmAone (ArdradhyAna thatuM nathI.) 'LaDa'- prazasta AlaMbanathI alpasAvaghavALo pratikAra kare ane tapa-saMyamanI vRddhi thAya te rIte kSudhAno pratikAra kare ane anidAna evA dharmane seve. 1. madhyasthasya tu mune: karmapariNAmajanitametaditi / vastusvabhAvacintanaparasya samyaksahamAnasya // 2. karotu prazastAlaMbanasya pratikAramalpasAvadyam / tapaHsaMyamapratikAraM ca sevatAM dharmamanidAnam // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 85 * adhyAtmamata parIkSA - 4O9 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * hRpAnaMvaUT' mAM paMcamInA arthamAM SaSThI vibhakti prAkRtanA kAraNe che. bhAvArtha - madhyastha pariNativALA munio haMmezAM vastunA svabhAvanuM ciMtana karanArA hoya che, ane potAne jyAre sudhAdi lAge che tyAre teo jANe che ke karmanA pariNAmathI janita A sudhAdi che, mATe udayamAna karma pramANe potAnA cittanA pariNAmane karavA te vivekIne ucita nathI tema vicArI sudhAne paNa teo samyagu rIte sahana kare che, paraMtu sudhA lAgavA mAtrathI AhAramAM pravRtti karatA nathI. ane jayAre saMyamavRddhi arthe AhAra grahaNa karavo teone jarUrI jaNAya tyAre nirdoSa bhikSA mATe yatna kare che, ane vicAre che ke AhAranI prApti thaze to saMyamanI vRddhi thaze ane nirdoSa AhAra nahi maLe to tapanI vRddhi thaze e prakArano pariNAma tapa-saMyamanA pratikArarUpa che; arthAt tapasaMyamanA pariNAmapUrvaka teo sudhAno pratikAra kare che. ane jyAre nirdoSa bhikSA na maLavAne kAraNe saMyamanI vRddhi thaI zake tema nathI ane bAhya tapa karavAthI adhyavasAyanI vizuddhi thaI zake tema nathI tyAre prazasta AlaMbanathI teo alpa sAvadya pratikAra kare che, arthAtu paMcakahAnipUrvaka doSita bhikSAmAM yatna karIne sudhAno pratikAra kare che ane anidAna dharmane seve che. arthAt sudhAnA zamananA abhilASarUpa icchA vagara saMyamadharmane seve che. hatyAna gAthA-85nI TIkAmAM pUrve sthApana karyuM ke rAgAdivazavartIne ArtadhyAna thAya che ane madhyasthane thatuM nathI, tenAthI zuM jaNAya che te batAvatAM kahe che - Ast:- evamapi jJAyate prazastacetovRttyA bhojanAdau pravarttamAnAnAmapyArttadhyAnAbhAvAnnAhArasaMjJeti sattA tu tasyA ArtadhyAnasyeva rAgAdipAravazyadazAyAM yatInAmupayujyata iti||85|| TIkArya - prava'=A pramANe vakSyamANa kathana paNa jaNAya che. prazasta cittavRttithI bhojanAdimAM pravartamAna sAdhuone ArtadhyAnano abhAva hovAthI AhArajJA nathI. ethI karIne vaLI ArtadhyAnanI jema tenI AhArasaMjJAnI, sattA=vidyamAnatA, rAgAdi paravazapaNAnI dazAmAM yatione hoya che.l85 ka pava imAM "pithI e kahevuM che pUrvanI gAthAomAM siddha karyuM ke munione AhAra saMjJA vagara paNa AhAra saMbhavita che. kema ke AhArasaMjJA aticArarUpa che ane niraticAra muni paNa AhAramAM pravRtti kare che e pramANe to jaNAya che, paNa Ama paNa jaNAya che ke prazasta cittavRttithI bhojanAdimAM pravartamAnane AhArasaMjJA nathI. bhAvArtha - "sattA tu' tAtparya e che ke sAticAra bhUmikAvALA yatio jyAre prazasta cittavRttithI AhAramAM pravarte che tyAre teone AhArasaMjJA nathI; paraMtu je yatio guNasthAnakamAM vartatA hovA chatAM bhojanamAM pravartatA viSayonA saMnikarSathI rAgAdine paravaza thAya che, te yatione ArtadhyAnanI jema AhAra saMjJAnI vidyamAnatA hoya che.pa8pA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410. . . . adhyAtmamata parIkSA gAthA - 86-87 , , , , , , , , , , , , , , , , , , avataraNikA - tato paddhati talAda avatariNakArthaH- "tata =tenAthI arthAta pUrve gAthA 85mAM kahyuM ke AhAraciMtananA udbhavathI AhArasaMjJAne pAmIne mUDhone ISTanA alAbhathI ArtadhyAna vadhe che tenAthI, je thAya che te kahe che gAthA - tatto mANasadukkhaM lahai jio kaMdaNAi kuvvaMto / laddhaM iTThavisayaM raIi ciMtei aviogaM // 86 // ( tato mAnasaduHkhaM labhate jIvaH krandanAdi kurvan / labdhvApISTaviSayaM ratyA cintayatyaviyogam // 86 // ) gAthArtha -"tata 'RtenAthI arthAtu gAthA-85mAM kahyuM ke AhAraciMtananA udbhavathI AhAra saMjJAne pAmIne mUDhone ISTanA alAbhathI ArtadhyAna vadhe che tenAthI, jIva kadanAdi karato mAnasaduHkhane pAme che, temaja) iSTa viSayane pAmIne rati vaDe aviyogane ciMtave che. TIkA-tata punarAgainirjunano nAvina nIvo navatta kSatrIyomavaMnAnijmevoptaapmpi tvaratimohodayaprabhavamapi gADhacittopatApamApnoti jiivH| kazcittu tathAvidhAdRSTavazAdiSTamupalabhate'pi na tu ratimohodayaprabhavatadaviyogAdhyavasAnarUpAtadhyAnAdvizrAmyati, iti na mohabhAjAM kadAcidapi pAramArthikaM sukhm||86|| TIkArya - "tataH'RtenAthI arthAta gAthA-85mAM kahyuM ke AhAraciMtananA udbhavathI AhArasaMjJAne pAmIne mUDhone ISTanA alAbhathI ArtadhyAna vadhe che tenAthI, vaLI ArtadhyAnanA eka liMgarUpaeka cihnarUpa, kaMdanarodanAdine karato jIva kevala sudhAvedanIyanA udayathI thayela jaTharAgnijanya ja upatApane pAmato nathI, paraMtu aratimohodayathI thayela gADha cittanA upatApane paNa pAme che. vaLI kyAreka tathAvidha adaSTanA vazathI (ISTaviSayane) pAme paNa che, paraMtu ratimohodayathI thayela tenA =ISTaviSayanA, aviyoganA adhyavasAnarUpa ArtadhyAnathI vizrAma pAmato nathI; ethI karIne mohamUDha jIvone kyAre paNa pAramArthika sukha hotuM nathI.I86ll da, 'pAramArthika sukhathI ahIM upazamabhAvanuM sukha prahaNa karavAnuM che ane mohathI paravaza jIvone pAramArthika sukha hotuM nathI. avataraNikA -yastha punaH sonamohopakSiyAdeva sAkSAvAtmasAkSAtkAra: samuti, samutyeva tI tadupakSayajanyamekAntakAntamatyantoparatasakalavikalpakallelajAlaM sAtasaMvedanaM, natu viramate vedanIyodayaprabhavaM kSudhAdikamapItyAha Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 87. . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA........... 411 avataraNikArya - je vaLI jIvone sakala=saMpUrNa, mohanIyanA upakSayathI=kSayathI, ja sAkSAt AtmasAkSAtkAra sphare che, temane tadupakSayathI=mohanIyanA upakSayathI, ekAMte suMdara, atyaMta vikalpa kallolanI jAlathI uparata=mukta, evuM sAtasaMvedana=sukhanuM saMvedana, hure ja che; paraMtu vedanIyanA udayathI thayela kSudhAdika paNa virAma pAmatA nathI e pramANe kahe che - dIpha ahIM sAtasaMvedana zAtAvedanIyanuM saMvedana grahaNa karavAnuM nathI paraMtu upazamasukhanuM saMvedana grahaNa karavAnuM gAthA - to mohabbarathama tanmavallIviMthavihevi | lahai suhaM savvaNNU caei No puNa chuhaM caiuM // 87 // ( tanmohanIyakSeyatastadbhavaduHkhAnubaMdhaviraheNa / labhate sukhaM sarvajJaH zaknoti na punaH kSudhAM tyaktum / / 87 // ) gAthArtha - te kAraNathI=gAthA-85/86 mAM kahyuM ke mohanIyanA udayathI AhAra saMjJAno prAdurbhAva thavAthI ArtadhyAnanI vRddhi thAya che ane ArtadhyAnanI vRddhi thavAthI duHkhanI prApti thAya che te kAraNathI, mohanIya kSayathI tadbhava=tajjanya mohanIyajanya, duHkhanA anubaMdhano virahathavAthI sarvajJa sukhane pAme che, paraMtu kSudhAno tyAga karavA mATe samartha nathI. 6 ahIM sukhathI pAramArthika sukha=upazamabhAvanA sukhane grahaNa karavAnuM che. ast:- duHkhapratipakSabhUtaH pariNAmo hi sukhaM, duHkhaM ca yadyatpApaprakRtijanyaM tattadupakSaye tattadguNAntarbhaviSNu sukhmutpdyte| niHzeSasukhaM punaravyAbAdhAkhyaM sakalakarmakSaye vedanIyakSaye vaa|| cakArtha puNa' - duHkhanA pratipakSabhUta pariNAma ja sukha che, ane du:kha je je pApaprakRtithI janya che te te pApaprakRtino upakSaya thaye chate te te guNamAM aMtabhUta evuM sukha utpanna thAya che. vaLI avyAbAdha nAmanuM niHzeSa sukha saMpUrNa sukha, sakalakarmanA kSayamAM athavA vedanIyanA kSayamAM utpanna thAya che. rAkho' pachI TIkAmAM di che te vikArArthaka che. bhAvArtha tAtparya e che ke jIvanI aMdara sukha ane duHkha be pariNAmo varte che, ane sukhano pariNAma te duHkhanA pratipakSabhUta che sukhano pariNAma hoya tyAre duHkha na hoI zake ane duHkhano pariNAma hoya tyAre sukha na hoI zake. ane cAra ghAtakarmarUpa je pApaprakRtio che, te pApaprakRtithI janya evuM duHkha cAra ghAtI karmono kSaya thAya tyAre nAza pAme che, ane te duHkhano nAza thaye chate te te ghAtakarmanA kSayathI pedA thanArA jJAna-darzanAdi guNo aMtargata sukha pedA thAya che, te A pramANe Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413................. adhyAtmamata parIkSA............... gAthA-87 (1) jJAnAvaraNIyanA udayathI utpanna thanAruM je duHkha che tenA pratipakSabhUta evuM je sukha, te kevalajJAnAvaraNIyanA kSayathI jema kevaLajJAna utpanna thAya che, tema te sukha paNa utpanna thAya che. tethI te sukha kevaLajJAnamAM ja aMtarbhAva pAme che paNa kevaLajJAnathI juduM nathI. (2) darzanAvaraNIyanA kSayathI jema kevaladarzana utpanna thAya che, tema darzanAvaraNIyanA udayathI utpanna thanAruM je duHkha che, tenA pratipakSabhUta evuM sukha te darzanamAM aMtabhUta che. (3) mohanIyanA udayathI vyAkuLatArUpa duHkha che ane mohanIyanA kSayathI anaMtacAritra utpanna thAya che. A mohanIyanA kSayathI utpanna thayelA anaMta cAritranI aMtarbhata vyAkuLatArUpa duHkhanA pratipakSa svarUpa nirAkulatvabhAvarUpa sukha paNa utpanna thAya che. (4) aMtarAyanA udayathI duHkha utpanna thAya che, ane aMtarAyakarmanA kSayathI anaMta dAnAdi labdhio utpanna thAya che. A kSAyika dAnAdi labdhinI aMtarbhata aMtarAyanA udayathI utpanna thayelA duHkhanA pratipakSabhUta sukha paNa utpanna thAya che. vaLI avyAbAdha nAmanuM saMpUrNa sukha sakalakarmanA kSayamAM athavA vedanIyakarmanA kSayamAM thAya che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, te te karmanA kSayathI te te guNo prApta thAya che ane sarvakarmakSayathI sarva guNo prApta thAya che; tethI sarvaguNanA anubhavarUpa sukha sarvakarmakSayathI thAya che. ane bIjA vikalparUpe vedanIyakarmanA kSayathI kahyuM, tenAthI e kahevuM che ke, avyAbAdha sukhano bAdhaka=vyAbAdhA karanAra, vedanIyakarma che, tethI vedanIyakarmanA kSayathI saMpUrNa sukha thAya che tema kahyuM. A be vikalpo pADavA pAchaLa nayabhedanI dRSTi che. arthAta eka naya sarvakarmanA kSayathI pUrNa sukha svIkAre che, jyAre bIjo naya vedanIyakarmanA kSayathI pUrNa sukha svIkAre che. TIkA- tathA moropakSIvidUta kSayitrivivivAvirabriAunalaimUrti nitya,umAkhyaaytaaN, na vayamatra vipratipadyAmahe na tu tanmukhyavRttyA kSAyikaM sukhaM paribhASituM sAMprataM, kSAyikasamyaktvAdAvapi tathAparibhASAprasaGgAt, aprAmANikaparibhASAyA anAdaraNIyatvAcca, TIkArya -'tathA - ane te pramANe=pUrvamAM kahyuM ke je je pApaprakRtijanya duHkha che te te pApaprakRtino kSaya thaye chate te te pApaprakRtinA kSayathI janya je guNa che temAM aMtabhUta takSayajanya sukha paNa pedA thAya che te pramANe, vikalpano viraha hovAne kAraNe mohanA upakSayathI Avirbhata thayela kSAyika cAritrane ja nirAkulapaNAnI ekamUrtisvarUpa nityasukha kaho emAM amAre koI vivAda nathI, A pramANe siddhAMtakAra pUrvapakSIne kahe che. ane vaLI tetrakSAyika cAritra mukhyavRttithI kSAyika sukha che e pramANe paribhASA karavA mATe yukta nathI. temAM hetu kahe che- kSAyika sajvAdimAM paNa tathA prakAranI paribhASA karavAno prasaMga prApta thAya. ; ahIM kSAyika samyakvAdimAM AdipadathI kSAyika jJAna AdinuM grahaNa karavuM. utthAna - ahIM zaMkA thAya ke kSAyika samajyakALamAM cetanAmAM nirAkuLatA hotI nathI, tethI kSAyika sukha che Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 gAthA : 8. . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA tema kahI zakAya nahi; paraMtu paripUrNa mohanA kSayathI cetanA nirAkuLa bane che, ane nirAkuLa cetanA sukharUpa che, mATe kSAyika cAritramAM ja kSAyika sukha che ema kahI zakAya. tethI bIjo hetu kahe cheaprAmANika paribhASAnuM anAdaraNIyapaNuM che. ke tanuzravRtya kSaya sura' ahIM kSAyisuSa' prathamAMta pada ane kSAyavasura' pachI 'rUti zabda adhyAhArathI grahaNa karavo. bhAvArtha -"tathA trathI siddhAMtakAre pUrvapakSIne je kahyuM tenuM tAtparya e che ke, kSAyika sukha vedanIyanA kSayajanya che. tethI vedanIyanA apagamathI thAya te kSAyika sukha kahevAya. Ama chatAM, mohano kSaya thaI javAnA kAraNe have avazya alpakALamAM vedanayano paNa sarvathA kSaya thavAno ja che, tethI kevalImAM upacArathI kSAyika sukhanuM kathana karI zakAya; paraMtu mukhyavRttithI kSAyika sukhanuM kathana siddhamAM ja thaI zake. Ama chatAM, pUrvapakSI kevalImAM mohanA layathI pedA thayelA sukhamAM kSAyika sukhanI paribhASA kare to graMthakAra kahe che ke te yukta nathI, kema ke kSAyika samyaktamAM paNa kSAyika sukha che te pramANe paribhASA karavAno prasaMga prApta thAya, je pUrvapakSIne paNa mAnya nathI. tethI jema kSAyika samyaktamAM kSAyika sukhanI paribhASA thaI na zake tema sAyika cAritramAM paNa mukhyavRttithI sAyika sukhanI paribhASA thaI na zake. aprAmANika paribhASAnuM anAdaraNIyapaNuM che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, zAstromAM te te karmanA kSayathI te te guNanuM kathana karela che ane te pramANe mohanA kSayathI kSAyika darzana ane kSAyika cAritranuM kathana che, te zAstrIya paribhASAne choDIne kevalImAM mukhyavRttithI kSAyika sukhanI paribhASA karavI te aprAmANika hovAthI anAdaraNIya che. utthAna - yadyapi pUrvanA kathana pramANe mohanA kSayathI thanArA sukhamAM kSAyika sukhanI paribhASA thaI na zake chatAM paNa graMthakAra kahe che 05 :- paribhASyatAM vA tathA, tathApi na tena kSuttRSNAdivirodho, na hi nAmAnyakarmopakSayAdanyakarmajanyabhAvapratirodho'nyathA mohAbhAvAjjinAnAM mnussygtyaaderpynudyprsnggaat||87|| TIkArya "rimANa' - athavA te prakAre paribhASA karo, to paNa te pAribhASika kSAyika sukhanA kathanathI kevalImAM sudhAtRSAno virodha nathI ane tenI ja puSTi karatAM kahe che- je kAraNathI anya karmanA upakSayathI anya karmajanya bhAvano pratirodha thato nathI. anyathA'=evuM na mAno ane anya karmanA upakSayathI anya karmajanya bhAvano pratirodha thAya che evuM mAno to, motano abhAva hovAthI jinone manuSyagatyAdinA paNa anudayano prasaMga prApta thAya.ll8NA , dilma "di che te "ya arthaka che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413. * * * * * * * * * . adhyAtmamata parIkSA. gAthA - 87-88 bhAvArtha - tAtparya e che ke kevalImAM kSAyika cAritra hovAne kAraNe kSAyika sukha che e pramANe paribhASA karavAmAM Ave to paNa azAtA vedanIyakarmanA udayathI janya evA sudhA-tRSAnA bhAvano pratirodha thAya nahi; ane jo tema na svIkAravAmAM Ave to kevalImAM mohano abhAva hovAne kAraNe nAmakarmanI prakRtithI janya manuSyagatyAdino paNa anudaya svIkAravAnI Apatti Ave. dazA avataraNikA - 3 prAntare mohApekSatA venIyastha nirAvartukAda avataraNikAW - pUrvapakSI bIjI rIte vedanIyakarma mohasApekSa che evuM je kahe che, tenuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakAra kahe che gAthA - ghAiM va veaNIyaM iya jai mohaM viNA Na dukkhayaraM / payaDaM paDirUvAu tA aNNAovi payaDIu // 48 // ( ghAtivadvedanIyaM iti yadi mohaM vinA na duHkhakaram / prakaTaM pratirUpAstadanyA api prakRtayaH // 88 // ) gAthArtha - ghAtInA jevuM vedanIya che, jethI karIne jo moha vinA duHkhane karanAruM nathI to tenAthI anya paNa=vedanIyathI anya nAmAdi paNa, prakRti pragaTa pratirUpatrasadeza che. TIkA - prinsipAnta - bohona gIva pAtalanI svayamapati sapivitatyameva, ata eva ghAtinAM madhye tatparigaNanaM, tathA ca mohaM vinA na tatsvakAryajananakSamamiti tadasat, daka "ya' - no anvaya'tarasa'nI sAthe che. TIkArya - '=pUrvapakSI je pratipAdana kare che te asat che. para - je pratipAdana kare che te A pramANe mohodayathI jIvaguNane ghAta.karatuM vedanIyakarma svayaM aghAtI hovA chatAM paNa ghAtI tulya ja che, ethI karIne ja ghAtI prakRtinI madhyamAM vedanIyanuM parigaNana che. ane te rIte=ghAtItulya hovAne kAraNe ghAtImAM parigaNana che te rIte, moha vinA tat'=vedanIyakarma, svakAryajananamAM asamartha che e prakAre paranuM je kathana che te asaMgata bhAvArtha - ghAtI prakRti madhyamAM vedanIyanuM parigaNana che ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, jJAnAvaraNIyAdi prakRtinA varNanamAM, prathama jJAnAvaraNIya pachI darzanAvaraNIya pachI vedanIya kahIne mohanIyakarmanuM kathana karyuM, tethI prathama jJAnAvaraNIya, bIju darzanAvaraNIya ane cothuM mohanIyakarma tenI madhyamAM vedanIyanuM parigaNana che tethI te ghAtatulya che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 88 . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA.. * . . . . . . .415 utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke pUrvapakSInuM kathana asat che. te asat kema che tene sAta vikalpa dvArA "tathAdithI batAve TIkAH- tathAdi- uiM tar yatitulyatve yAtiravindra vA, takavipaylavandra vA, svArthananane tatsahabhUtatvaM vA, svApaneyasajAtIyApanAyakatvaM vA, svakAryaikamUrtikakAryakatvaM vA, doSotpAdakatvaM vAcatA? TIkArya :- "tathAdi' - te A pramANe - zuM te ghAtatulyapaNuM (1) ghAtIrasavattva che? athavA (2) tadravipAkapradarzitva che? ke (3) svakAryajananamAM tatsAhabhUtatva che? ke (4) svApaneya sajAtIya apanAyakatva che? ke (5) svakArya ekamUrtikakAryakatva che? ke (6) doSotpAdakatva che ke (7) anya che? TIkA nAgha, siddhA TIkArya - nAdA:' - prathama vikalpa ghAtItulyapaNuM ghAtIrasavattva che ema kahyuM te barAbara nathI, kema ke asiddhi bhAvArtha :- ahIM sAta vikalpothI aghAtI prakRti ghAtItulya nathI te batAvavA mATe sau prathama ghAtatulyano artha ghAtIrasavattva karyo. enAthI e prApta thAya ke aghAtI prakRti paNa ghAtInA rasavALI che mATe ghAtI tulya ja che.paraMtu tema nathI. tethI graMthakAra kahe che ke prathama vikalpa asiddha che. kema ke aghAtI evuM vedanIyakarmaghAtIrasavALuM che tema mAnI zakAya nahIM, jo ghAtIrasavALuM mAnIe to tene ghAtI prakRti ja kahevI paDe. | TIkA - pritIya, yAtirmAntarapratAnAmapi tAtvata, hi- 'patico di pravRtayaH sarvadezaghAtinIbhiH saha vedyamAnAstadrasavipAkaM pradarzayanti na tu sarvadA svarasavipAkadarzanepi tA apekSante' iti| TIkArya - rakritIya:' - bIjo vikalpa ghAtatulyatva tadravipAkapradarzakatva che te barAbara nathI. temAM hetu kahe che- aghAtI karmAtaraprakRtinuM paNa tAdazapaNuM che. je kAraNathI kahevAyuM che - aghAtI prakRtio sarvaghAtI ane dezaghAtI prakRtio sAthe vedAtI tadrasavipAkane ghAtInA rasavipAkane dekhADe che, paraMtu svaravipAkadarzanamAM paNa teo =apAtI prakRtio, sarvadA kyAre paNa ghAtI prakRtionI apekSA rAkhatI nathI. ti' zabda uddharaNanA kathananI samAptisUcaka che. bhAvArtha jyAre prathama vikalpa saMgata na thAya tyAre teno pariSkAra karIne bIjo vikalpa batAvavAmAM Ave, tethI bIjA vikalpamAM apAtI prakRti ghAtIrasavALI nahi hovA chatAM ghAtIrasanA vipAkane dekhADanAra che tema batAvyuM. te barAbara nathI; ema kahIne e kahevuM che ke, aghAtI anyaprakRti paNa mohanA sAnnidhyamAM ghAtIrasanA vipAkane Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 88 416 dekhADanAra che, Ama chatAM, phakta vedanIyane ghAtItulya kahIne pUrvapakSI kevalIne kSudhA-tRSA nathI ema kahe che te barAbara nathI. kema ke mohanA sAnnidhyamAM aghAtI cAre prakRtio ghAtIrasanA vipAkanI pradarzaka graMthakArane mAnya ja che. ane AthI ja sAkSIpAThamAM batAvela che ke ghAtInA sAnnidhyamAM aghAtI prakRtio ghAtInA vipAkane dekhADe che, paraMtu jyAre moha nathI hoto tyAre aghAtI prakRtio potAnA rasano vipAka dekhADe che. ane tethI ja moha vagaranA kevalIne aghAtI evI azAtAvedanIya kSudhA-tRSArUpa potAnA rasano vipAka batAve che. TIkA :- ata va na tRtIyopa, jAvAcisya saddamAvasyA'vizciAt, anyathA vAcittabhahabhuutaaH puNyaprakRtayo'pi kevalinAM kAryA'kSamatayA viparItAH prasajeyuH / TIkArya :- 'ata va'- AthI karIne ja=aghAtI prakRtio potAno rasavipAka dekhADavAmAM mohanIyanI apekSA rAkhatI nathI ema pUrvamAM kahyuM AthI karIne ja, trIjo paNa vikalpa ghAtItulyatva svakAryajananamAM tatsahabhUtatvarUpa che te barAbara nathI. ane tenI ja puSTi karavA mATe hetu kahe che- kAdAcitka sahabhAvanuM akiMcitkara5NuM che. anyathA=evuM na mAno to arthAt kAdAcitka sahabhAvanuM akiMcitkarapaNuM che evuM na mAno to kadAcit tatsahabhUta= mohasahabhUta, puNyaprakRtio paNa kevalIone kAryamAM akSama hovAthI viparIta prApta thaze. bhAvArtha :- ahIM trIjA vikalpamAM pUrvapakSIne e kahevuM che ke, aghAtI prakRtio potAnuM kArya karavAmAM mohanA sahakAranI apekSA rAkhe che, ane bIjA vikalpamAM graMthakAre siddha karyuM ke aghAtI prakRtio svarasavipAkadarzanamAM mohanI apekSA rAkhatI nathI, tenAthI ja e nakkI thayuM ke aghAtI prakRtio potAnuM kArya karavAmAM mohanA sahakAravALI nathI; tethI pUrvapakSIno trIjo vikalpa barAbara nathI. ane mohano sahabhAva aghAtI prakRtione kAdAcitka che, tethI aghAtI prakRtione potAnuM kArya karavAmAM kAdAcitka sahabhAva akiMcitkara che, kema ke mohano kSaya thayA pachI aghAtI prakRtine potAnuM kArya ka2vAmAM mohanA sahakAranI jarUra paDatI nathI. ane aghAtI prakRtine potAnuM kArya karavAmAM mohanA sahakAranI jarUra paDatI hoya to, kevalImAM vartatI anya puNyaprakRtio paNa moha nahi hovAne kAraNe kArya karI zake nahi, ane nAmakarmAdinI prakRtio mohanA abhAvakALamAM paNa kAma karatI dekhAya che, te saMgata thAya nahi. mATe trIjo vikalpa barAbara nathI tema graMthakArane kahevuM che. ahIM ATaluM vizeSa jANavuM ke aghAtI prakRtio mohanA sahabhAvamAM sva sva kAryanuM kAraNa bane che tema ja moha pedA karavAnuM paNa kAraNa bane che ane mohanA abhAvamAM svakAryamAtranuM kAraNa bane che. TIkA :- caturthapakSopakSepo'pi tanupakSepIkSAvicakSAnAM na vAkyasAkSI, AtmaguNatvajAtyASTakarmakSayajanyAnAmaSTAnAmapi guNAnAM sAjAtyAt taddhAtinAmaSTAnAmapyavizeSeNa ghaatitvprsnggaat| jJAnadarzanacAritravIryAnyataratvena sAjAtyavivakSaNe tu tasya tajjAtIyApanAyakatvasyA'siddhatvAt, sukhaghaTitAnyataratvasya ca yaadRcchiktvaat| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 88 adhyAtmamata parIkSA 417 TIkArya "vArtha' svApaneya sajAtIya apanAyakatvarUpa caturtha pakSano upakSepasupanyAsa, paNa tadupakSepadIkSAmAM vicakSaNa evA digaMbaronI dakSatAno sAkSI nathI. temAM hetu kahe che. mAtmaputvanAtyASTrarakSAcAnA'-aSTakarmakSayajanya AThe paNa guNonuM AtmaguNatvajAtirUpe sAjAtya hovAthI taddhati =te AThe guNonA ghAtI evA AThe paNa karmono avizeSathI ghAtItvano prasaMga Avaze. vaLI jJAna-darzana-cAritravaryAnyataratvena sAjAtyanI vivakSAmAM tenuM vedanIyakarmanuM, tajAtIya=ghAtI jAtIya, apanAyakapaNAnuM asiddhapaNuM che. utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke sukhaghaTita anyataratvanI ame vivakSA karIzuM mATe doSa nahi Ave, tethI tajajAtIya apanAyakatvanI siddhi thai jaze. tethI graMthakAra kahe che- sukhaghaTita anyataratvanuM yAdacchikapaNuM che=zAsasaMmata nathI. 'talupakSepalakSavirakSaUInAM ahIM 'tadupakSepadIkSAvicakSaNa' AvuM vizeSaNa digaMbarane ApyuM teno bhAva e che ke, takevalIne vedanIyajanya phudhA-tRSAno abhAva, teno upakSepa=upanyAsa, tene karavAnI pratijJAmAM vicakSaNa digaMbara che; ema kahIne e batAvavuM che ke, diMgabara padArthane jovAmAM madhyasthatAthI vicAravAne badale kevalIne kavalAhAranathI tenA sthApanano daDha saMkalpa karIne beThela che, te tenI madhyasthatAnA abhAvanuM sUcaka che. vastutaH vicAraka vyakti potAnI mAnyatAne sAcI mAnatI hovA chatAM padArthanI vicAraNA karavA bese tyAre teNe taTasthatAthI potAnA mAnyatAnI paNa parIkSA karavI joIe. paraMtu digaMbara tevo nathI te batAvavA mATe kaTAkSamAM vicakSaNa' zabdano prayoga karela che. bhAvArtha tAtparya e che ke traNa vikalpamAM doSa AvavAthI pUrvapakSI sUkSmabuddhipUrvaka cothA vikalpanuM sthApana karatAM kahe che ke, svaapaneya=ghAtIthI apaneya, evA je jJAnAdi guNo tenA sajAtIya evA guNanuM apanAyakapaNuM te ghAtatulyatva che, tethI vedanIyakarma ghAtI tulya che. kema ke ghAtIthI apaneya je jJAnAdi guNo, tenuM sajAtIya evuM anaMtasukha te AtmAno guNa che, tenuM apanAyakapaNuM vedanIyamAM che. A rItanA pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, AvI kalpanAmAM pUrvapakSInI dakSatA jaNAtI nathI, kema ke AtmaguNatvajAti grahaNa karIne svaapaneya sajAtIya apanAyakatva kahIe to AtmaguNatvajAti AThe karmanA kSayathI janya ATha guNomAM che, mATe ATha karmone ghAtI tarIkenI vivakSA karavAno prasaMga prApta thaze. AtmaguNatvajAti laIne doSa AvavAthI pUrvapakSI tenuM samAdhAna kare ke AtmaguNatvajAtinI apekSAe sAjAtya amAre kahevuM nathI, paraMtu jJAna-darzana-cAritra-varyAntaratvena sAjAtya grahaNa karavuM che; to graMthakAra kahe che ke, jJAna-darzana-cAritra-varyAnyataratvena sAjAtyanI vivakSAmAM vedanIyakarmanuM tajjAtIya apanAyakapaNAnuM asiddhapaNuM che, kema ke vedanIyanA kSayathI jJAna-darzana-cAritra-vIryAntaratvena jAtinI prApti nathI, paraMtu sukhatvajAtinI prApti thAya che. - ahIM pUrvapakSI kahe ke sukhaghaTita anyataratvanI=jJAna-darzana-cAritra-vIrya ane sukha anyataratvena sAjAtyanI vivakSA karIzuM, tethI tajAtIyaapanAyakatvanI siddhi thaI jaze. tene graMthakAra kahe che ke, sukhaghaTita Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418, adhyAtmamataparIkSA gAthA-88 anyataratvanuM yAdacchikapaNuM che=AstrasaMmata nathI. zAstramAM ghAtakarma tarIke jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIyacAritramohanIya ane aMtarAyakarmanI ja vivakSA karela che. tethI jJAna-darzana-cAritra-varyAnyataratvena sAjAtyanI vivakSA thaI zake, paNa sukhaghaTita anyataratvanI vivaphA thaI zake nahi. - ahIM vizeSa e che ke jJAnAvaraNIyakarma jema jJAnaguNane Avare che, tema darzanAvaraNIyakarma darzanaguNane Avare che. tethI jJAnAvaraNIyanI sajAtIya anya ghAtI prakRti kahevAya nahi, paraMtu vijAtIya kArya kare che tethI vijAtIya prakRti kahevAya. Ama chatAM, AtmaguNono je ghAta kare te badhI sajAtIya prakRti che evI vivaphA koI kare, to AThe karmo AtmAnA guNono ghAta karanArAM che, mATe ATha karmo sajAtIya che tema kahI zakAya. paraMtu tema svIkAravAthI ghAtItulyatva nAmakarmAdimAM paNa prApta thAya, jyAre digaMbarone to vedanIyakarmane ja ghAtatulya sthApIne kevalIne sudhA-tRSA nathI te sthApavuM che, tethI AtmaguNatvajAtithI sajAtIya te svIkArI zake nahi. ane jJAna-darzana-cAritra-vIrya anyatarapaNuM jemAM hoya tene sajAtIya kaheto jJAnAvaraNIyanI sajAtIya darzanAvaraNIya, cAritramohanIya, viyaMtarAya thAya paraMtu vedanIya thAya nahi, tethI pUrvapakSI tene svIkArI zake nahi. tethI sAjAtya svIkAravA mATe jJAna-darzana-cAritra-vIrya ane sukha anyataratvarUpe pUrvapakSI vivakSA kare, to ja vedanIyakarmamAM sAjAtya prApta thAya ane nAmakarmamAM sAjAtya prApta thAya nahi. ane te rIte teNe pADelA vikalpa pramANe svathI apaneya=ghAtI karmathI apaneya, je AtmAnA jJAnAdi guNo, tenuM sajAtIya evuM sukha, tenuM apanAyakapaNuM jJAnAdi pAMcamAM rahela anyataratvane grahaNa karIne saMgata thaI zake che. ane te rIte pUrvapakSI ghAtatulyapaNuM vedanIyakarmamAM sthApI zake, paraMtu te pAMcamAM rahela anyataratvane grahaNa karIne sAjAtya kahevuM te svamatikalpanArUpa che. kema ke zAstramAM ghAtI-aghAtInA vibhAgo pADela che te vibhAganI vivakSA karIe to zAnAdi cAramAM ja sAjAtya prApta thaI zake, ane AtmaguNatvajAtine grahaNa karIne vicArIe to AThe karmamAM sAjAtya prApta thaI zake; paraMtu tene choDIne cAranI sAthe sukhane grahaNa karIne anyataratvarUpe sAjAtya grahaNa karavuM te zAstravacananA avalaMbana nirapekSa svamatikalpanAmAtra che; mATe yAdacchika che. TIkA - nApizcama:, sarvAsAuipravRtInAM sanAta pratyuttaravAthI varSazanivAryatvatnakSapAca tasyA'vizeSAditarasya ca durvctvaat| TIkArya - nApi' - pAMcamo vikalpa ghAtatulyapaNuM svakAryekamUrtikakAryakatva che ema kahyuM te paNa barAbara nathI, temAM hetu kahe chesarve paNa prakRtinAM sajAtIyaprakRdaMtara kAryAdhInaprakarSazAlikAryakatvalakSaNa evA tenA svakAryakamUrtikakAryakatvano avizeSa che ane ItaranuM durvacapaNuM che. "sarvAsAmapi pravRtInA' SaSThI che teno saMbaMdha taNya'nI sAthe che. 'taca=vAyaeNvamUrtivarya' levuM ane te svArthezamUrtikAryavatva"sanAtI pratyentarasAthInaBrSazanivAryatva' svarUpa samajavuM. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * *....19 gothI :88 . . . . . . . . . . * * * * . adhyAtmamata parIkSA bhAvArtha pAMcamA vikalpathI pUrvapakSIne e kahevuM che ke sva=ghAtI prakRti, enuM kArya AtmAnA guNono ghAta karavAnuM che, tenI sAthe mUrtivaryA ' vedanIyakarma che, ane vedanIyakarmamAM svArthe mUrtivarNavatta' che, te ja ghAtatulyatva che. kahevAno bhAva e che ke ghAtakarmanuM kArya AtmAnA guNono ghAta karavo te che. tenI sAthe ekasvarUpakAryaka AtmAnA anaMtasukharUpa guNo che ane teno ghAta karavo te vedanIyakarmanuM kArya che, mATe te ghAtItulya che. ane tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke pAMcamo vikalpa barAbara nathI. kema ke vAryevamUrtivAryatva'no arthasanAtIyapratyaMtarAthI prazanivAryatatvanar'pUrvapakSIne karavo paDaze ane tevuM svArthe mUrtivaryAva' badhI prakRtimAM samAna che ane AnA sivAya bIjA arthamAM azvAryamUrtivarNavatva' durvaca che=asaMgata che. kahevAno bhAva e che ke, dareka prakRtionI peTAprakRtione grahaNa karIe tyAre te peTAprakRtio paraspara sajAtIya kahevAya, jema matijJAnAvaraNIyanI sajAtIya zrutajJAnAvaraNIyAdi prakRti che. ane koI jIva zrutajJAna mATe prayatna karato hoya tyAre zrutajJAnanI sajAtIya prakRtyaMtara matijJAnAvaraNIya karma che, tenuM kArya matijJAnane AvaraNa karavAnuM che, ane tene AdhIna prakarSazAlikAryakatva zrutajJAnAvaraNIyamAM dekhAya. AthI ja zruta bhaNavA mATe prayatna karato hoya tyAre paNa tIvra matijJAnano udaya hoya to zrutajJAnanA AvaraNamAM paNa prakarSarUpa kArya thAya. e ja rIte nAmaprakRti surUpa grahaNa karIe tyAre tenI peTAprakRti AdeyanAmakarmAdi sajAtIya prakRtyaMtara kahevAya, ane suMrUpane kAraNe tene AdhIna prakarSazAlikAryakatva AdeyanAmakarmamAM dekhAya. ane AvuM svakAyaeNkamUrtikakAryakatva grahaNa karIe to AThe karmamAM prApta thaI zake. ane te rIte artha karIe to AThe karmo ghAtItulya ja svIkAravAM paDe, paraMtu pUrvapakSIne svakAryakamUrtikakAryakatva vedanIyamAM ja batAvIne ghAtatulyatva kahevuM che. tevuM ghAtatulyatva durvaca che. ast :- nApi SaSTho, aSTAnAmapi karmaNAmaSTasiddhaguNapratipanthidoSajanakatvA'vizeSAt, vakSyate hi 1 nANAvaraNAdINaM kammANaM aTTha je ThiyA dosA / / | tenuM ghaNuM pAd gu gadgavi junA nAyA (kano. 226)tti, devatvavyavahArapratipanthidoSatvaM tu kssudaadeniraakRtmev|ath laukikA api kSudhAdipIDitaM devaM nAnumanyante, naca kSudhaH parA pIDA'sti, 2 chuhAsamA veaNA natthi' tti cet? hanta tarhi kevalalokAnuvRttipraNayI bhavAn manuSyatvamapi tasya kimiti nApahRte? te hi svayaMbhuvaM nityajJAnecchAprayatnavantaM lokottaracaritaM bhavaM bhagavantamabhimanyanta iti| kArtha:- "nApa' - chaThTho vikalpa ghAtItulyatva "doSotpAdakatva' kahyuM te paNa barAbara nathI. temAM hetu kahe cheAThe paNa karmonuM ATha siddhaguNanuM pratipaMthI doSajanakatva avizeSa che. je kAraNathI AgaLa gAthA 129mAM kahevAze te A pramANe- jJAnAvaraNIyAdi ATheya karmonA je doSo rahelA che, (te) AThe karmo praNAza pAme chate A mATha paNa guNo utpanna thAya che. 'tti' uddharaNanA kathananI samAptisUcaka che. 1. jJAnAvaraNIyAdInAM karmaNAmaSTa ye sthitA doSAH / teSu gateSu praNAzamete'STApi guNA jAtAH // che. sudhAsamAM venA nAstiA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420. . adhyAtmamataparI gAthA - 88-89 pUrvapakSI kahe ke sudhAdi devatvavyavahAranA pratipaMthI doSa to che ne? tethI kahe che- vaLI kSudhAdinuM devatvavyavahAramatipaMthIdoSapaNuM gAthA - 74mAM nirAkRta ja karela che. '3tha' thI pUrvapakSI kahe che ke laukiko paNa sudhAdithI pIDita devane mAnatA nathI, ane sudhAthI prakRSTa anya pIDA nathI, (kahyuM che ) kSudhA samAna vedanA nathI. tene graMthakAra kahe che- khedanI vAta che ke to pachI kevala lokanI anuvRttine anusaranArA tame tenA kevalInA, manuSyapaNAno kema apalApa karatA nathI? ('miti" mAt' arthamAM che.) je kAraNathI laukiko svayaMbhU, nitya jJAna-icchA-prayatnavALA, lokottara caritravALA bhavane=zivane, bhagavAna mAne che. ti' zabda laukiko zivane bhagavAna mAne che te kahyuM, te kathananI samAptisUcaka che. TIkA - sanamaskvanirvavanAnotthAtumatipattimathyatitvAvayAtinuvaMtIpurnAmoSyapyvishissttmpryojkN ceti na kinycidett||48|| TIkArya -"sa' - sAtamo vikalpa ghAtItulyatva (cha vikalpa karatAM) anya svarUpa kahyuM, te anivArcana hovAthI ja UThI zakavA mATe yogya nathI. ahIM pUrvapakSI kahe ke ghAtInI madhyamAM parigaNitapaNuM che te ja nirvacana che, tethI tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che'ghAti maLe' - ghAtInA madhyamAM parigaNitapaNuM hovAthI ja ghAtatulyapaNuM vaLI Ayu, nAma, gotramAM aviziSTa che, arthAt AyuSya, nAma ane gotranuM paNa mohanIya ane aMtarAyanA madhyamAM parigaNitapaNuM che, tethI e rUpa ghAtItulyatva aviziSTa che ane aprayojaka che, arthAt ghAtI-aghAtI prakRtinA varNanamAM be ghAtInA madhyamAM aghAtInuM parigaNana e ghAtatulyatvanuM aprayojaka che. ethI karIne=A sAte vikalponuM pUrvamAM nirAkaraNa karyuM ethI karIne, A=ghAtItulya vedanIya karma, moha vagara duHkhakara nathI; A pUrvapakSInuM kathana akiMcitkara che. 88II bhAvArtha:- cha vikalpamAM doSa AvavAthI ghAtItulyatvano artha pUrvapakSI 'ca kare che. tenuM tAtparya e che ke cAra ghAtI prakRtiomAM ghAtItva pariNAma che, ane vedanIya sivAyanI zeSa traNa aghAtI pravRtiomAM aghAtItva pariNAma che, jyAre vedanIya ghAtI ane aghAtIthI anya svarUpa che, tethI tenuM ghAtI,lyatva cAra ghAtI ane zeSa traNa aghAtIthI anyasvarUpa che. zAstramAM cAra prakRtine ghAtI kahela che ane cAra prakRtine aghAtI kahela che; paraMtu jIvamAM sukhano ghAta karanAra vedanIyakarma che, tethI temAM ghAtatulyavarUpa anya svarUpa che, evo pUrvapakSIno Azaya che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, sAtamo vikalpa anirvacana hovAthI ja cAra ghAtI ane zeSa traNa aghAtIthI anyasvarUpa zuM che tenuM nirvacana koI rIte thaI zakatuM nathI. tethI pUrvapakSIe kevaLa anyazabdathI ja tenuM kathana karyuM, te thaI zakatuM nahi hovAthI anirvacanarUpa che. tethI te vikalpanuM utthAna karavuM ayogya che. dA. avataraNikA - nandanukUve nIrtha suvuM, pratinIghaMTurNa, tathA vidhave rAzi vinaMti na vItarAgANAM tatsaMbhava ityAzaGkAyAmAha Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 89... . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA ...... 1 . * * * * * * * * * * *......421 avataraNikAI nathI pUrvapakSI kahe che ke anukULavedanIya sukha ane pratikULavedanIya duHkha che, ane rAgadveSa vinA tevA prakAranuM vadana thatuM nathI. ethI karIne vItarAgane tasaMbhava=tathAvidha vedanano saMbhava nathI. e prakAranI AzaMkAmAM kahe che gAthA - sapanu paDi naM ra vega nauvi suhA __Na hu eso egaMto apamattajaisu tayabhAvA // 89 // ( anukUlaM pratikUlaM ca vedanaM lakSaNaM sukhaduHkhayoH / na hyeSa ekAnto'pramattayatiSu tadabhAvAt // 89 // ) gAthArtha - anukULavedana ane pratikULavedana anukrame sukha-duHkhanuM lakSaNa che. A anukULavedana te sukha ane pratikULavedana te duHkha, ekAMta A=lakSaNa nathI ja; kema ke apramatta yatine teno=anukULavedana ane pratikULavedanano abhAva che. daka "du mULa gAthAmAM che te "naiva'nA arthamAM che. ast :- anukUlavedanIyaM sukhaM, pratikUlavedanIyaM ca duHkhaM' ityupalakSaNaM, na tu lakSaNaM, samapUjA'pamAnAnAM samasaMsAramokSANAM cA'pramattayatInAM sukhaduHkhayoravyApteH, na hi te sukhamanukUlatvena duHkhaM ca pratikUlatvena vedayanti, icchAdveSaviSayatvayoreva tdrthtvaat| TIkArya -"manuntra'-pUjA ane apamAnamAM samAna ane saMsAra ane mokSamAM samAna evA apramatta yationA sukha-duHkhamAM avyApti hovAthI, anukULavedanIya e sukha ane pratikULavedanIya e duHkha A pramANe upalakSaNa che, paraMtu lakSaNa nathI; je kAraNathI apramatta yatio, sukhane anukULapaNAthI ane duHkhane pratikULapaNAthI vedatA nathI. kema ke icchA ane vaiSanA viSayatvanuM ja tadarthapaNuM che=IcchAno viSaya anukULavedanarUpa che ane dveSano viSaya pratikULa vedanarUpa che. bhAvArtha - sAmAnya rIte je anukULa vedana hoya te sukha ane pratikULa vedana hoya te duHkha kahevAya che. tethI manuNavenIyaM suvuM, pratiqnaveya ra dauM' A sukhaduHkhanA lakSaNarUpe pratibhAsa thAya che. paraMtu sUkSmadraSTie jotAM je lokone pUjA ane apamAnamAM samAna citta che evA apramatta yatione, saMsAranA bhautika zAtAkRta sukha ane bhautika azAtAkRta duHkha, tenA pratye anukULatva-pratikULatvanI buddhi nathI, tethI A lakSaNa apramatta yatiomAM jatuM nathI. ane saMyamamAM apramatta rIte yatna karanArA munione paNa mokSa prati rAga ane saMsAra prati dveSa hoI zake, tethI mokSanA upAyamAM anukULatvarUpe vedanA ane saMsAranA upAyamAM pratikULatvarUpe vedana hoI zake, paraMtu saMsAra ane mokSa pratye samAnavRttivALA evA apramatta yatione, kyAMya paNa anukULatvanI ke pratikULatvanI buddhi hotI nathI, tethI anukULavedanIya e sukha ane pratikULavedanIya e duHkha, A sukhaduHkhanuM Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarara................ adhyAtmamata parIkSA ............. gAthA-89 lakSaNa kahI zakAya nahi; paraMtu sukhaparicAyaka ke duHkhaparicAyaka upalakSaNa kahI zakAya. kema ke bahulatAe jyAre sukhanI saMvitti thAya che tyAre tyAM anukULa vedanIyata pratIta thAya che ane duHkhanI saMvitti thAya che tyAre tyAM pratikULa vedanIyatva pratIta thAya che tethI tene upalakSaNa kahevAya. jema bahulatAe devadattanA ghara upara kAgaDAo besatA hoya to kAkathI upalalita devadattanuM ghara kahevAya, tema bahulatAe sukhanI ke duHkhanI pratItivALA jIvomAM anukULatvanI ke pratikULatvanI buddhi paNa dekhAya che. TIkA tathaviniyotikSa' rUti ve? aho nikuvaghayoti vadhatuM, TIkArya - "tathavidha' tathAvidha=anukULa ke pratikULa, vedananI yogyatA ja sukha ke duHkhanuM lakSaNa che ema pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe che ke, aho! kevalInA sukhaduHkhamAM paNa teno te lakSaNano, abAdha che, arthAta anukULa ke pratikULa vedananI yogyatA kevalInA sukhadu:khamAM paNa rahelI che, tethI koi bAdha nathI.. bhAvArtha :- pUrvamAM kahyuM e rIte anukULatvanI buddhi ke pratikULatvanI buddhi muniomAM hotI nathI, tethI te lakSaNane choDIne pUrvapakSI sukhaduHkhanuM lakSaNa karatAM kahe che ke, tathAvidha vedananI yogyatA sukhaduHkhanuM lakSaNa che. sukhanuM lakSaNa -anukULarUpe vedananI yogyatA ane duHkhanuM lakSaNa-pratikULarUpe vedanI yogyatA che, tethI apramatta yatiomAM anukULatva ke pratikULatvanI buddhi nahi hovA chatAM sukhaduHkhanuM lakSaNa ghaTI zakaze, kema ke apramatta yationAM sukhaduHkhamAM tathAvidha vedananI yogyatA rahelI che. jo temane moha hota to anukULatvanI ke pratikULatvanI buddhi thAta, paraMtu moha nahi hovAne kAraNe anukULatvabuddhi ke pratikULatvabuddhi temane thatI nathI, mATe A prakAranuM lakSaNa doSa vagaranuM che. tene graMthakAra kahe che ke, aho! Azcarya che ke kevalInA sukhaduHkhamAM paNa te lakSaNano abAdha che. mATe te lakSaNanA baLathI pUrvapakSI kevalImAM zAtA-azAtArUpa sukhadu:khanA niSedhapUrvaka kSAyika sukha che ema kahIne, kevalIne sudhAno abhAva siddha karavA mAMge che, te siddha thaI zakaze nahi. e kathana aho!" dvArA abhivyakta thAya che. kema ke aho! Azcarya batAvanAra avyaya che. . utthAna - A rIte apramatta yatimAM sukhaduHkhanuM lakSaNa saMgata karavA mATe pUrvapakSIe sukhaduHkhanA lakSaNamAM tathAvivedanayogyatA dvArA je pariSkAra karyo, te lakSaNa graMthakArane mAnya che. ane te lakSaNa dvArA kevalImAM paNa zAtA-azAtArUpa sukhaduHkha ghaTI zake che te sthApana karyuM. have sukhaduHkhanuM lakSaNa bIjAo je kare che tenI smRti thavAthI ane sukhadu:khanA jJAna mATe te upayogI hovAthI, graMthakAra te lakSaNa batAve che TIkA:- anuvRttatvArA pratisAda suNAlisAkSAtkAra/ttAkSAtirAva kSatyio TIkArya - manuntra' - anukULatyAdinA apratisaMdhAnamAM paNa sukhAdino sAkSAtkAra thato hovAthI tatsAlika=anubhavasAlika, jAtigarbha ja lakSaNa che, e pramANe anya kahe che. I manuqnavIdyAtilAne ahIM mA'thI e kahevuM che ke anukULatyAdinuM pratisaMdhAna hoya tyAre to Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 8990. ...... adhyAtmamata parIkSA................. 423 sukhAdino sAkSAtkAra thAya che, paNa anukULatyAdinuM apratisaMdhAna hoya tyAre paNa sukhAdino sAkSAtkAra thAya bhAvArtha - apramatta yatione sukhamAM anukULatvanuM pratisaMdhAna thatuM nathI ane duHkhamAM pratikULatvanuM pratisaMdhAna thatuM nathI, to paNa sukhanuM vedanA ane duHkhanuM vedana vilakSaNarUpe teone sAkSAt thAya che; tethI te vilakSaNa anubhavasAkSika evI sukhaduHkhamAM jAti rahelI che. tethI tevI vilakSaNa jAtigarbha ja sukhaduHkhanuM lakSaNa che. kahevAno bhAva e che ke, duHkha karatAM vilakSaNa anubhavavALI jAti jemAM che te sukha che ane sukha karatAM vilakSaNa anubhavavALI jAti jemAM che te duHkha che, ethI A lakSaNa saMsArIjIvonA sukhaduHkhamAM paNa ghaTaze ane apramatta munionA sukhaduHkhamAM paNa ghaTaze. TakA slena niSadha viSayatvani padhavaviSayanakSayofpataluha:orapaMkho tUSAmiti praastm||89|| TakAI - pana' - AnAthI='anuvRtta thI mace sudhI je kathana karyuM enAthI, tat sukhaduHkhamAM=kevalInA sukhaduHkhamAM, nirupAMdhika IcchAviSayatva ane nirupAdhika SaviSayatva A banne prakAranAM lakSaNono asaMbhava che, e prakAranuM dUSaNa pUrvapakSI Ape che e parAsta jANavuM IclA da para ti parAstama' e pramANe anvaya che. bhAvArtha :- sukhanuM lakSaNa niyAdhika icchAviSayatva kahyuM tenuM tAtparya e che ke, sukha e jIvane anya icchAne anAdhIna evI icchAnA viSayarUpa che, tethI sukhamAM nirupAdhika icchAviSayatva che. jenI icchA anya icchAne AdhIne hoya te aupAdhika icchAno viSaya kahevAya; jema dhananI icchA bhoganI icchAne AdhIna che tethI temAM pAdhika IcchAviSayatva che, jyAre sukhanI icchA anya koI icchAne AdhIna nathI, tethI sukhamAM nirupAdhika icchAviSayatva che; ane te rIte duHkhamAM nirupAdhika draSaviSayatvache. kevalInA sukhadu:khamAM A baMne paNa lakSaNono asaMbhava prApta thAya che. tethI asaMbhavarUpa dUSaNa hovAnA kAraNe kevalImAM zAtA-azAtA nathI ema mAnavuM ucita che, e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. ane kevalImAM teno asaMbhava eTalA mATe che ke kevalIne koI jatanI icchA ke dveSa nathI, mATe kevalInA sukhaduHkhamAM nirupAdhika IcchAviSayatva ke nirupAdhika SaviSayatva ghaTI zake nahi. ane A dUSaNa pUrvamAM kahyuM ke anukULavedanIya sukha ane pratikULavedanIya duHkha e lakSaNa nathI, paNa upalakSaNa che; ema kahevAthI parAsta thaI jAya che. kema ke jema anukULavedanIya sukha ane pratikULavedanIya dukha e upalakSaNa che, tema nirupAdhika IcchAviSaya e sukha ane nirupAdhika SaviSaya e duHkha e paNa upalakSaNa che, paNa lakSaNa nathI; jyAre lakSaNa to pUrvamAM batAvela be prakAranAM ja che.Icell avataraNikA - gata vara-madhuvasulullA mAva:, sara varSavacaheiitana vatrinAM tatsaMbhava' ityapi parAstamityAha Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 90 avataraNikArya :- 'ata va' - AthI karIne ja arthAt pUrvamAM siddha karyuM ke be prakAranAM sukha-duHkhanAM lakSaNa che je kevalImAM paNa ghaTe che, ane anukULavedanIya sukha ane pratikULavedanIya duHkha athavA nirupAdhika icchAviSaya sukha ane nirupAdhika dveSaviSaya duHkha e banne prakArane sukha-duHkhanAM upalakSaNa kahyAM, AthI karIne ja, ava evA sukha-duHkhano bhoga Avazyaka che, ane te karmabaMdhano hetu che, ethI karIne kevalIone tatsaMbhava=ava sukhaduHkhanA bhogano saMbhava nathI, e paNa parAsta che. e pramANe graMthakAra kahe che. 424 4 'kRSi parAstap' kahyuM tyAM 'pi'thI gAthA-89mAM kahela ke vItarAgamAM te sukhaduHkhanA vedanano saMbhava nathI e vAta to parAsta thai gai, paNa vakSyamANa kathana paNa parAsta jANavuM, e samuccaya batAve che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke AtmAmAM mohanA kSayathI ke sarvakarmanA kSayathI utpanna thanAruM sukha che te dhruva sukha che, jyAre karmanA udayathI thanAruM sukha-duHkha adhruva che, ane te azruva sukhaduHkhano bhoga=anubhava, Avazyaka che. kema ke je jIve tevA prakAranAM zAtA-azAtArUpa sukha-duHkhane pedA karanArAM karmo bAMdhyAM hoya, tene e karmanA vipAkakALamAM avazya teno anubhava thavo joie; ane te karmabaMdhano hetu che ethI karIne kevalIone adhruva sukhaduHkhanA bhogano saMbhava nathI, kema ke teone navAM karma baMdhAtAM nathI. AthI ja azAtAvedanIya temane dagdharajju jevuM kahela che. A pramANe pUrvapakSIno Azaya che. ahIM sukhaduHkhanuM vizeSaNa 'azruva' kema kahyuM ema prazna thAya. teno uttara e che ke dhruva evA sukhano anubhava kevalIone ane siddhone paNa hoya che ane te anubhava karmabaMdhano hetu nathI. tethI tenI vyAvRtti karavA mATe adhruva sukha-du:kha grahaNa karela che; paraMtu sukhaduHkhane niSpanna karanAra karmaprakRti parAvartamAna che te batAvavA mATe 'azruva' kahela nathI. A prakAranuM pUrvapakSInuM kathana parAsta che te vAta gAthA-90mAM batAve che - adhuvANa suhaduhANaM bhogo bhogeNa kammabaMdho a / Na hu eso egaMto apamattajaisu tayabhAvA // 90 // ( Jadhruvayo: suvavuM:hormono moLena rmabaMdhatha / 7 dveSa pAnto'pramattativu tamAvAt ||60nA ) gAthA : gAthArtha :- adhruva sukhaduHkhano bhoga ane bhogathI karmabaMdha thAya che A ekAMta nathI ja, kema ke apramatta yatiomAM teno=karmabaMdhano, abhAva hoya che. TIkA H- "na hi dharmo vapramavo: yuddhadu:ormonuM vinA kSayo nAma yajurvAhyA api[] nAbhuktaM kSIyate karma kalpakoTizatairapi / avazyameva bhoktavyaM kRtaM karma zubhAzubham // iti / bhogazcAsaktyA dveSeNa ca tatsAkSAtkArarUpaH punaH karmabandhasyAvandhyaM nidAnamiti kathamasau bhagavatAm ? " iti cet ? apramattayatInAmapi kathamasau ? atha vipAkakAlaprAptireva bhogaH, tatparisamAptereva ca karmakSaya iti cet ? tadidamanyatrApi tulym| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -0. 2 adhyAtmamata parIkSA .425 TIkArya - di' - karmodayathI thayelA sukhaduHkhano kSaya bhoga vinA thato nathI. je bAhya paNa=svadarzana sivAyanA bAhya paNa, kahe che- koTizata kalpa vaDe paNa bhogavyA vinA karmakSaya pAmatuM nathI, kareluM zubha ke azubhakarma avazya bhogavavuM paDe che. "ti uddharaNanA kathananI samAptisUcaka che. ane AsaktithI ke dveSathI tenA sAkSAtkArarUpa bhoga vaLI karmabaMdhanuM avaMdhya nidAna=kAraNa che. ethI karIne kevI rIte bhagavAnane A=bhoga hoya? A pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che ke, apramatta yatione kevI rIte A=bhoga hoya? A praznanA samAdhAnamAM 'mathathI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, vipAkakALanI prApti ja bhoga che ane tenI parisamApti ja karmakSaya che. to tene graMthakAra kahe che ke, te A vAta anyatra=kevalImAM paNa tulya che. dI, vADhiA mAM bAhya paNa kahe che ema kahyuM tyAM pi'thI e samuccaya thAya che ke svasiddhAMtane paNa mAnya che. bhAvArtha:- pUrvapakSInA kathana pramANe, sarva karma vipAkathI bhogavAya tyAre te sukhano bhoga AsaktithI sukhanA sAkSAtkArarUpa che, ane duHkhano bhoga dveSathI duHkhanA sAkSAtkArarUpa che, tethI avazya karmabaMdha thAya che. tenuM tAtparya e che ke, sAmAnya rIte jIvone tIvra Asakti na hoya to paNa sukhano jyAre anubhava kare che tyAre sukharUpe teno sAkSAtkAra thAya che, ane te sAkSAtkAra thAya tyAre ISata anukULatvanI paNa pratIti thAya che; tethI jaduHkhanI pratIti karatAM sukhanI pratItimAM kAMIka anukULatvanI buddhi avazya hoya che. ane duHkhanuM jayAre vedana kare che tyAre, duHkhane dUra karavAno yatna jIva na karato hoya to paNa, iSat Sa paNa tyAM hoya che, ane tethI ja je pratikUnam' A mane anukULa nathI paNa pratikULa che, evo duHkhanA sAkSAtkArano pariNAma hoya che. AthI tyAM sukhaduHkhanA bhogamAM, karmabaMdha avazya thAya, tema pUrvapakSInuM kahevuM che. ane AthI ja bhagavAnane rAMga-dveSa nahi hovAnA kAraNe sukhaduHkhano sAkSAtkAra=anubhava, nathI, tethI temanuM vedanIyakarma dagdharaju tulya che, ema pUrvapakSI mAne che. . . ahIM prazna thAya ke pUrvamAM baMdhAyeluM karma avazya bhogavavuM paDe ane bhogane kAraNe avazya navuM karma baMdhAya, to pachI to koI jIva karmamukta thaI zake nahi. tethI badhAM karmo avazya bhogavAya che tenuM tAtparya e che ke, nikAcita baMdhAyelAM karmo avazya vipAkathI bhogavAya che, ane anikAcita karmo vipAkathI paNa bhogavAya ane pradezathI paNa bhogavAya, paNa avazya bhogavavAM to paDe ja che. 'atha'- 'gathathI pUrvapakSI vipAkakALanI prApti ja bhoga che, evo bhogano artha kare che. tenuM kAraNa e che ke, teNe paNa kevalImAM dagdharajaju jevuM vedanIyakarma mAnyuM che, ane kevalajJAnanI prApti thAya tenI pUrvamAM vedanIyakarmano udaya abhimata che. vaLI apramatta yatio rAgadveSathI karma bAMdhatA nathI e pUrvapakSIne paNa mAnya che; tethI bhogano artha AsaktithI ke dveSathI teno sAkSAtkAra thavo te bhoga, A pramANe kare to, apramatta yatimAM evo sAkSAtkAra prApta thAya ane rAga-dveSakRta karmabaMdhanI prApti paNa tyAM svIkAravI paDe. tethI pUrvapakSIe bhogano artha e karyo ke baMdhAyeluM karmavipAkakALane prApta thAya te ja bhoga padArtha che; paNa rAgAdithI sukha-duHkhanA sAkSAtkArarUpa bhoga padArtha nathI. AnAthI e prApta thayuM ke apramatta yatione rAgAdi rahita vedanIyakarmanA vipAkakALanI prApti che, ane te karmanA vipAkathI sukhaduHkhanuM saMvedana hoya che, ane temAM rAga-dveSano saMzleSa hoto nathI; Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 ................ adhyAtmamata parIkSA............ gAthA -0-91 AthI ja navuM karma baMdhAtuM nathI. ane A pramANe vipAkakALanI prApti ja bhoga Avo artha pUrvapakSI kare to, kevalImAM paNa rAgAdi rahita zAtA-azAtAno udaya mAnavAmAM koI doSa prApta thAya nahi ema graMthakAra kahe che. TIkA-Treina na hota to joje nAma, veravata mohAvinAmAva:' kRti parAtama, madhumadibhogvdupptteH, na ca tatsaMvedanamanukUlatvAdyaviSayakamapi mohvyaaptm||10|| TIkAI - pana' - AnAthI arthAt pUrvamAM kahyuM ke apramatta yatione vipAkakALanI prApti ja bhoga che, tema kevalIone paNa vipAkakALanI prAptirUpa zAtA-azAtAno bhoga saMgata che AnAthI, asaMvedanavALAne bhoga nathI ane saMvedana karanArane (te bhoga) mohanI sAthe avinAbhAvarUpa che, A pramANe kathana parAsta jANavuM. temAM hetu kahe che'mAyuH'-AyuSyakarmAdinA bhoganI jema upapatti che. ane tenI puSTi karatAM kahe che ke, anukULatyAdi aviSayaka paNa tatsavedana=sukhaduHkhanuM saMvedana, moha sAthe vyApta nathI.IN dara matiyata:' prayogamAM kartuarthaka SaSThI che teno artha saMvedana nahi karanAra e pramANe karavo. bhAvArtha:- "je sukhadu:khanuM saMvedana na thatuM hoya tene bhoga kahevAya nahi, ane je sukhaduHkhanuM saMvedana thatuM hoya te mohanI sAthe avinAbhAvI che, tethI kevalIne sukhaduHkhanuM saMvedana nathI; paraMtu dazvaraju jevuM temanuM vedanIyakarma che mATe temane vedanIyakarmakRta koi vedana nathI,' ema pUrvapakSI kahe che. tene graMthakAra kahe che ke e vAta parAsta jANavI. kema ke vipAkakALanI prApti ja bhoga che ema pUrvamAM sthApana karyuM, enAthI e prApta thayuM ke, apramatta yatione jema vedanIyakarmanA vipAkakALanI prApti e ja bhoga che, AthI ja moha vagara paNa karmanA vipAkane teo anubhave che. te ja rIte kevalI paNa moha vagara vipAkakALane prApta evA vedanIyakarmano anubhava kare che. ane tene ja daDha karavA mATe graMthakAra kahe che ke, jema kevalI AyuSyakarmAdino bhoga kare che chatAM temane moha nathI, tema moha vagara ja vedanIyakarmano paNa bhoga kare che. ane moha vagara sukhaduHkhano saMbhava kema che te batAvavA mATe ja kahe che ke, anukULatyAdi aviSayaka evuM sukhaduHkhanuM saMvedana mohanI sAthe vAta nathI, paraMtu anukULatyAdi buddhivALuM ja vedana moha sAthe vyApta che.II90nA avataraNikA - athANAnagacaM sumAtmajJAnAlphiI, ''AtmAjJAnabhavaM duHkhamAtmajJAnena hanyate' iti, tathA ca sAkSAtkRtAtmatattvAnAM kathaM duHkhasaMbhavaH? iti cet? na, AtmajJAne satyajJAnajanyaduHkhakSaye'pi vedanIyodayajanyakSudAdyavilayAdityAzayavAnAha avataraNikArya - atha'thI pUrvapakSI kahe che ke, ajJAnajanya duHkha AtmajJAnathI nAza pAme che. 'talujI'thI sAkSI Ape che- "AtmAnA ajJAnathI thayeluM duHkha AtmajJAnathI nAza pAme che." 1. yogazAstra-4-3 asyottarArdha:- tapasApyAtmavijJAnahInaicchettuM na zakyate / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-81 adhyAtmamata parIkSA. ................427 'iti'-6+29nA samAtisUya che. 'tathA ca' - mane te prabhAzAnanya duH5 sAmAnathI nAza pAche se prabhArI, sAmA2 rekha AtmatattvavALAne kevI rIte duHkhano saMbhava hoya? A pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe che - AtmajJAna hote chate, ajJAnajanya du:khanA kSayamAM paNa vedanIyakarmanA udayajanya sudhAdino avilaya hovAthI tArI vAta barAbara nathI. bhAvArtha- athathI pUrvapakSIne kahevuM che ke kevalIne kevalajJAnane kAraNe Atmatattvano sAkSAtkAra thayela che, tethI AtmAnA ajJAnathI thanAra duHkha kevalIne hoI zake nahi. tene graMthakAra kahe che ke duHkha be prakAranuM che. pahelA prakAranuM duHkha AtmAnA ajJAnajanya che ane te AtmajJAna thavAthI nAza pAme che; ane kevalIne AtmAno sAkSAtkAra thayela hovAthI ajJAnajanya duHkha sarvathA nAza pAme che. to paNa bIjA prakAranuM vedanIyakarmanA udayajanya sudhAdi duHkha kevalIne hoI zake che. e prakAranA AzayathI gAthAmAM kahe che gAthA:- annANajaM tu dukkhaM nANAvaraNakkhaeNa khayamei / tatto suhamakalaMkiakevalanANA'puhabbhUyaM // 91 // ( ajJAnajaM tu-duHkhaM jJAnAvaraNakSayeNa kSayameti / tataH sukhamakalaGkitakevalajJAnA'pRthagbhUtam // 91 // ) gAthArtha vaLI ajJAnathI utpanna thayeluM duHkha jJAnAvaraNIyanA kSayathI kSaya pAme che. tethI akalaMkita kevaLajJAnathI apRthabhUta su5 thAya che. TI:- yaH khalu jJAnAvaraNodayapAravazyAdAtmanaH sUkSmArthA'nAlocanAdijanyaH khedo yazcAtasmiMstadvaddhyA pratyarthapariNAmAt sa khalu tadvilayAdeva vilIyamAnaH svabhAvapratighAtAbhAvAdanAkulatvAcca citrabhittisthAnIyaM svata eva sakalajJeyAkArapariNAmarUpaM kevalajJAnalakSaNaM sukhamAdadhAtu, sakaladuHkhakSaye tu ki pramANam? na hi tasya dRzijJaptisvabhAvApratighAte'pyavyAbAdhasvabhAvApratighAto nAma, sarvAniSTanAzasarvAbhISTalAbhau tvasiddhAveva, siddhAvasthAyAmeva ttsNbhvaat| etenedaM vyAkhyAtam 1 'jAdaM sayaM samattaM nANamaNaMtatthavitthaDaM vimalaM / rahidaM hu uggahAdihi suhaM ti egaMtiyaM bhaNiyaM // (pravacanasAra 1/59) 2 jaM kevalaM ti nANaM taM sokkhaM pariNamaM ca so ceva / khedo tassa Na bhaNido jamhA ghAdI khayaM jAdA // (pravacanasAra 1/60) 3 nANaM atyaMtagadaM logAlogesu vitthaDA diTThI / NaTThamaNiTuM savvaM iTuM puNa jaMtu taM laddhaM // ti (pravacanasAra 1/61) // 11 // 1. . jAtaM svayaM samastaM jJAnamanantArthavistRtaM vimalam / rahitaM tvavagrahAdibhiH sukhamityekAntikaM bhaNitam // 2. yatkevalamiti jJAnaM tatsaukhyaM pariNAmazca sa caiva / khedastasya na bhaNito yasmAddhAtIni kSayaM jAtAni / / 3. jJAnamantigataM lokAlokeSu vistRtA dRSTiH / naSTamaniSTaM sarvamiSTaM punaryaddhi tallabdham // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428. ..... adhyAtmamataparIkSA gAthA -91 TIkArya -"yahUnuM' - je kharekhara jJAnAvaraNIyanA udayanA pAravazyathI AtmAno sUkSmArthaanAlocanAdijanya kheda ane je ataminuM tabuddhithI=padArtha je rUpe nathI temAM te rUpanI buddhithI, pratyartha=viparIta, pariNAma thavAthI thato kheda, te kharekhara tadvilayathI ja jJAnAvaraNIyanA vilayathI ja, vilaya pAmato citrabhittisthAnIya svataH jasakalazeyAkAranA pariNAmarUpa kevalajJAnalakSaNa sukhane Ape che. temAM hetu kahe che- svabhAvanA pratighAtano abhAva che ane anAmULapaNAno bhAva che. A pramANe pUrvapakSI kahe che, teno svIkAra karIne graMthakAra kahe che"sadanavRkSa' - (kavalIne) vaLI sakala duHkhanA kSayamAM zuM pramANa che? arthAt koI pramANa nathI. je kAraNathI temanA=kevalInA, zi=darzana, jJapti jJAna, svabhAvanA apratighAtamAM paNa avyAbAdha svabhAvano apratighAta nathI. temAM hetu kahe che. vaLI sarva aniSTanAza ane sarva abhikhalAbha asiddha ja che, kema ke siddhAvasthAmAM ja teno =sarva aniSTanAza ane sarva abhikhalAbhano, saMbhava che. AnA vaDe pUrvamAM kahyuM ke kevalIne jJAna-darzanasvabhAvano apratighAta hovA chatAM avyAbAdha svabhAvano pratighAta che, AnA vaDe, AvaphTamANa pravacanasAranuM kathana, vyAkhyAta thaI gayuM jeTalA aMzamAM svane saMmata che tasvIkRtipUrvaka anyano parihAra karAyo che. pravacanasAranuM kathana A pramANe che - nA - svayaM utpanna thayeluM, paripUrNa, anaMtaarthavistRta, vimala, avagrahAdithI rahita evuM (kevaLa) jJAna ekAMtika sukha che, ema (sarvajJa) kahyuM che. dara ahIM kevaLajJAna ekAMte sukha che temAM heturUpe "svayajAta' Adi vizeSaNo che. varta' - je kevaLa nAmanuM jJAna che te sukhe che ane pariNAma paNa te ja che-kevaLajJAna jIvano pariNAma che. tene=kevaLajJAnane, kheda kahyo nathI je kAraNathI ghAtakarmo kSaya pAmyAM che. nA" - jJAna, padArthonA aMtane pAmeluM che, dRSTi darzana, lokAlokamAM vistRta che, sarva aniSTa nAza pAmyuM che, vaLI je ISTa che te sarva prApta thayuM che. (tethI kevalajJAna ekAMta sukhasvarUpa che.) 'tti' pravacanasAranA uddharaNanA kathananI samApti sUcaka che. II91 bhAvArtha - 'ya: _'thI pUrvapakSIne e kahevuM che ke jJAnAvaraNIyanA udayane kAraNe sUkSmArtha anAlocanAdithI janya kheda utpanna thAya che te duHkharUpa che, ane te prakAranuM duHkha 12mA guNasthAnaka sudhI saMbhave che. ane bIjA prakAranuM du:kha atadUmAM tabuddhine kAraNe viparIta pariNAmarUpa che, je mohanA udayane kAraNe 10mA guNasthAnaka sudhI hoya che. jo ke samyagdaSTine viparIta buddhi nathI to paNa samatA nahi hovAne kAraNe viparIta pariNAma thAya che, ane te dasamA guNasthAnaka sudhI yatkiMcit hoI zake che. A banne prakAranuM duHkha kevalIne hotuM nathI. kema ke jIvano svabhAva jJAnasvarUpa che ane ajJAnano nAza thavAthI jJAnasvabhAvano apratighAta thAya che, tethI prathama prakAranuM duHkha kevalIne hotuM nathI. ane mohano nAza thayelo hovAthI kevalIne AkuLatA nathI, tethI bIjA prakAranuM duHkha paNa kevalIne hotuM nathI. mATe kevalIne pUrNa sukha che. tethI kevalIne sudhAdirUpa azAtAnuM vedana nathI, A prakArano pUrvapakSIno Azaya che. tene graMthakAra kahe che- kevalIne jJAna-darzanasvabhAvano apratighAta hovA chatAM paNa avyAbAdha svabhAvano apratighAta nathI. AthI ja sarva aniSTano nAza ane sarva ISTano lAbha teone siddha nathI. ane AthI ja azAtAnA udayajanya sudhAdi duHkha teone hoI zake che.. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -91-9 adhyAtmamataparIkSA , . 429 ahIM pUrvapakSInA kathanamAM kevalajJAnane citrabhittisthAnIya kahela che. teno bhAva e che ke jema bhIMtamAM raheluM citra navA navA pariNAmane pAmatuM nathI paraMtu sadA eka svarUpe rahe che, tevI ja rIte kevalajJAna sadA ekasvarUpavALuM che, jyAre matijJAnano upayoga bhinna bhinna kALamAM bhinna bhinna prakAranA pariNAmavALo che; te batAvavA arthe kevalajJAnane citrabhittisthAnIya kahela che. "padaM vyAdhyAta" kahIne pravacanasAranA zloko sAkSI tarIke ApyA. teno bhAva e che ke kevalajJAna matijJAna jevuM avagrahAdivALuM nathI, pAchuM anaMta arthathI vistRta che, paripUrNa che, ane karmanA kSayopazamanI apekSA rAkhatuM nathI mATe svayajAta che. vaLI kevalajJAna sukharUpa che ane te ja jIvanA pariNAmarUpa che. A pravacanasAranI sarva vAta zvetAMbarane paNa abhimata che. paraMtu chelle kahyuM ke kevalajJAnamAM sarva aniSTa nAza pAmyuM che ane sarva ISTa prApta thayuM che, te vAta graMthakArane saMmata nathI. ane AthI ja pUrvamAM kahela ke avyAbAdha svabhAvano pratighAta nathI, tethI kevalIne sarva aniSTano nAza ane sarva abhiSTano lAbha asiddha che. ll1aaaa avataraNikA - cAreta-sud tAvavidhaniyamatarSi 2, 3Hrva niyamevA tatrAtAiM sukhaM tAvadamUrttAbhirAtmapariNAmazaktibhirutpAdyamAnaM jJAnameva nirAkulatayA vyavasthitaM, endriyakasukhaduHkhe tviSTAniSTaviSayopanipAtAn mUrtAbhiH kSayopazamazaktibhirutpAdyamAnaM jJAnamapekSya pravartete, ata eva bhagavatAM na te, taduktaM 'sukkhaM vA puNa duHkhaM kevalanANissa Natthi dehagadaM / jamhA adidiyattaM jAdaM tamhA du taM NeyaM // ti / (pravacanasAra- 1/20) atrocyate avataraNikAI - "yA 'thI graMthakAra kahe che ke pUrvapakSI A pramANe kahe ke- sukha be prakAranuM che (1) aijiyaka sukha ane (2) atIndriya sukha. vaLI duHkha aindriyaka ja che tyAM=be prakAranuM sukha kahyuM tyAM, atIndriya sukha, amUrta- AtmapariNAmazakti vaDe utpanna thatuM jJAna ja nirAkulapaNAthI vyavasthita che. vaLI aijiyaka sukha-duHkha, ISTa-aniSTa viSayanA upanipAtathI (AvI paDavAthI) pUrNa evI kSayopazamazakti vaDe utpanna thatA jJAnanI apekSA rAkhIne pravarte che. AthI karIne ja=mUrta evI yopazamazaktithI utpanna thatA jJAnanI apekSA rAkhIne ja aindriyaka sukhaduHkha pravarte che AthI karIne ja, bhagavAnane te aindriyaka sukha-duHkha, nathI. ta6thI pravacanasAranI sAkSI Ape che. 'suvarNa' - kevaLajJAnIne dehagata=zarIrasaMbaMdhI, sukha ke duHkha nathI. je kAraNathI atIndriyapaNuM utpanna thayuM che te kAraNathI vaLI te jANavuM. 'tti' pravacanasAranI sAkSInA uddharaNanI samAptisUcaka che. 2 ahIM pravacanasAranI gAthA sAkSI rUpe kahI temAM kahyuM ke, je kAraNathI atIndriyapaNuM utpanna thayuM che te kAraNathI 1. saukhyaM vA punarduHkhaM kevalajJAnino nAsti dehagatam / yasmAdatIndriyatvaM jAtaM tasmAttu tajjJeyam // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , , , , , , , , , , , , 43). .. adhyAtmamata parIkSA gAthA - 92 vaLI te jANavuM. teno bhAva e che ke atIndriyapaNuM pAMca iMdriyonA viSayanuM vyApArarahitapaNuM thayuM, te kAraNathI =atIndriyapaNuM thayuM hovAthI, te jJAna ane sukha ta =atIndriya jANavuM. 'matro ' - " ta' thI "tti sudhI pUrvapakSIe je kathana karyuM, e kathananA uttararUpe ahIMyAM=gAthAmAM kahevAya che - gAthA - Na ya sukkhaM dukkhaM vA dehagayaM iMdiubbhavaM savvaM / annANamohakajje pamANasiddhe hu saMkoe // 92 // __(na ca sukhaM duHkhaM vA dehagatamindriyodbhavaM sarvaM / ajJAnamohakArye pramANasiddhe khalu saGkoce // 92 / / ) gAthArtha - ajJAna ane mohanA kAryamAM pramANasiddha saMkoca thaye chate dehagata sarva sukha-duHkha Indriyauddabhava =IndriyathI utpanna thayeluM nathI. bhAvArtha - ajJAna ane mohajanya aratinuM duHkha ane ajJAna ane mohajanya ratinuM sukha, zAtA-azAtAnA sukha karatAM juduM che, e pramANe pramANasiddha che. tethI saMsAravartI jIvonA sukha-duHkhamAM ajJAna ane mohanA kAryarUpa sukha-duHkhano saMkoca karIne, jyAre zAtA-azAtAnA sukhane juduM grahaNa karavAmAM Ave tyAre, te sukhaduHkha zarIrane kAraNe thatuM hovA chatAM, sarva iMdriyaudbhava nathI=sarva sukhaduHkha iMdriyasaMbaMdhI matijJAnanI apekSAe thatAM nathI, paraMtu chabasthane te matijJAnathI thAya che; ane kevalIne te sukha-duHkhanuM vedana kevalajJAnathI thAya che. TIkA-bhavitadimAveniyamAvetirUpasumasAnAtinacaMduvaM bhUta,zarIre sahanirNaviSayasNprkjnysy audaryajvalanopatApajanyasya ca duHkhasya ko virodhaH? parokSajJAnahetvindriyamaitrIpravRttihetukatRSNAvyAdhisAtmyasthAnIya eva ramyaviSayasaMsarga iti tajjanyasukhA'saMbhave'pi tatsaMbhavAt, na hi duHkhakAraNAni dveSadvAraiva duHkhaM janayanti, api tvaahtyeti| TIkArya :-'mAvata' - bhagavAnamAM bhAvendriyanA abhAvamAM ratirUpa sukha ane ajJAna-aratijanya duHkha nA hoya, paraMtu) zarIranI sAthe aniviSayasaMparkajanya ane audaryavalanaupatApajanya evA duHkhano zuM virodha che? arthAt virodha nathI. temAM hetu kahe che- parokSajJAnanA hetubhUta iMdriyonI sAthe maitrIpravRttihetuka tRSNAvyAdhinA sAbhyasthAnIya ja ramyaviSayano saMsarga che. ethI karIne (kevalIne) tajajanya =ramyaviSayajanya, sukhano asaMbhava hovA chatAM paNa tasaMbhava=aniSTaviSayanA saMparkajanya ke audaryajavalananA upatApajanya duHkhano saMbhava che. tenI ja puSTi karatAM kahe che- duHkhanAM kAraNo dveSa dvArA ja du:khane pedA nathI karatAM, paraMtu Ahatya=ekadama ja=vilaMba pADyA vinA, duHkha pedA kare che. (ethI karIne tasaMbhava che e pramANe anvaya jANavo.) ra di - 'tti evakArArthaka che. mAhati- "ti hetu arthaka che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gAthA - 92 adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 bhAvArtha - ahIM bhAvendriya e matijJAnanA kSayopazamarUpa che, ane kevalajJAna thAya tyAre matijJAnano abhAva hovAthI bhAvendriyano abhAva thAya che; ane jyAre bhAvejiyano abhAva thAya tyAre mohano paNa avazya nAza thAya che. tethI bhagavAnane kevalajJAna thayA pachI mohajanya ratirUpa sukha hotuM nathI ane ajJAnajanya duHkha je 12mA guNasthAnaka sudhI hoya che te paNa hotuM nathI, tathA aratimohanIyajanya duHkha je chaThThA guNasthAnaka sudhI hoya che te paNa bhagavAnane hotuM nathI. paraMtu zarIranI sAthe jyAre aniSTa viSayano saMsarga thAya che tyAre tajanya duHkha ke jaTharAgninA upapAtajanya duHkha svIkAravAmAM koI vAMdho nathI. kema ke parokSajJAnanA kAraNabhUta evI dravyandriyanI sAthe jIvane anAdikALanI maitrI pravarte che, tethI tene anukULa padArtho pratye jIvane tRSNA varte che, je jIvanA bhAvaroga svarUpa che. ane tene kAMIka zamana karavAnA sthAnIya ramya viSayono saMsarga che, ane te raya viSayonA saMsargathI jIvane je ratirUpa sukha thAya che tevuM sukha bhagavAnane saMbhavatuM nathI. to paNa zarIranI sAthe upaghAtaka viSayanA saMparkajanya athavA udaravartI agninA upatApajanya duHkha saMbhavI zake che. kema ke duHkhanAM kAraNo dveSa dvArA ja duHkha pedA karatAM nathI, paraMtu duHkhanAM kAraNonA saMparkamAtrathI paNa jIvane duHkha pedA thAya che. ane saMsArI jIvone moha hovAthI duHkhanAM kAraNo prApta thAya tyAre dveSa pedA thavAthI aratirUpa duHkhane azAtAnuM duHkha pedA thAya che. jyAre vItarAgane duHkhanAM kAraNothISa pedA thayA vagara ja saMparkamAtrathI azAtAnuM duHkha thAya che. utthAna -pUrvamAM siddha karyuM ke kevalInA zarIranI sAthe aniSTaviSayanA saMparkajanya ke audaryajvalananA upatApajanya duHkhano virodha nathI, tyAM pUrvapakSI bhagavAnane aniSTaviSayanA saMparkajanya ke audaryajavalananA upatApajanya duHkhano virodha batAvatAM kahe che TIkA "jhIzuiddhaduyotititimAnavapravRttiiita ?phakta tatyatio tathoranati tajjanakakarmaNApi mohenaiva bhUyatAM kRtamadhikena, tathA ca vRzcikabhiyA palAyamAnasyAzIviSamukhe pravezo na ca ratinAzenaiva duHkhamiti niyamo'pi, duHkhitaduHkhe tthaa'drshnaat| TIkArya -mAyA' audayika sukha-duHkhanI arati-rItinA tirobhAvathI ja pravRtti che, A pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe che ke khedanI vAta che ke to pachI rati-aratithI teno=audayika sukhadu:khano, anatireka hote chate tarjanaka karma paNa sukha-du:khajanaka karma paNa, moha ja ho, adhikathI=moha karatAM adhika evA vedanIyathI, saryuM. ane te rIte audayika sukha-duHkhajanaka karmano mohathI abhinna svIkAra karyo te rIte, vRzcikanA bhayathI bhAgatAno AzIviSanA=sarpanA, mukhamAM praveza thaze. bhAvArthaH - tAtparya e che ke pUrvapakSIne e kahevuM che ke, audayika sukha aratinA tirobhAvathI ja thAya che ane audayika du:kha ratinA tirobhAvathI ja thAya che, ane kevalIne rati ke arati hoI zake nahi, tethI aniSTa viSayanA saMparkajanya ke audaryajvalananA upatApajanya duHkha saMbhavI zake nahi; tene graMthakAra kahe che ke, jo Avo niyama pUrvapakSI kare to e prApta thAya che, aratinA tirodhAnathI je sukha thAya che ane ratinA tirodhAnathI je duHkha Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432. . adhyAtmamata parIkSA . gAthA-92 thAya che te rati-aratirUpa che, tethI rati-arati ane sukha-duHkhano bheda rahe nahi. mATe sukha-du:khajanaka karma paNa mohane ja svIkAravuM paDe. tethI zAtA-azAtAvedanIyakarmane mAnavAnI jarUra rahe nahi. ane e rIte pUrvapakSI mAne to vIMchInA bhayathI bhAgatAne sApanA mukhamAM praveza karAvavA jevuM phaLa prApta thAya=bhagavAnamAM azAtAjanya duHkhanA asvIkArane sthApana karavA jatAM vedanIyakarmanA apalAparUpa moTo doSa prApta thayo. utthAna - ratinA tirobhAvathI ja azAtAnuM duHkha thAya che tethI kevalIne sudhArUpa duHkha nathI ema je digaMbara kahe che, tene vedanIyakarmanA apalApano doSa pUrvamAM batAvyo. have bIjo paNa doSa batAve che. TIkArya - "ra ' ane ratinAzathI ja duHkha che e prakArano niyama paNa nathI, kema ke duHkhitanA duHkhamAM te prakAranuM adarzana che. bhAvArtha - ane ratinA nAzathI ja azAtAnuM duHkha che evo niyama paNa nathI, kema ke koI vyaktine pUrvamAM duHkha vartatuM hoya tyAre rati nathI, ne pAchaLathI navuM duHkha Ave tyAre ratinA nAzathI duHkha thayuM che tema kahI zakAya nahIM. utthAna :- prastuta zlokanI avataraNikAmAM batAvela ke kevalIne atIndriya sukha hoya che, ane tenI sAthe aindriyaka sukha-duHkhano virodha che, mATe kevalIne aijiyaka sukha-duHkha hoI zake nahi; e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. ane tenA javAbarUpe prastuta zlokamAM siddha karyuM ke, kevalIne aniSTaviSayasaMparkajanya ke audaryajavalananA upatApajanya duHkhanI sAthe virodha nathI. have 'tasmA'thI tenuM nigamana karatAM kahe che - TIkA - tama tatrayo suyorevatastrAva pitRtarnacaratyaratyAtiyumutvA: api ca sAtAsAtayoraudayikayoH kevalinAmanabhyupagame tIrthakaranAmakarmApi viphalaM prsjyet| TIkArya - "tamat' - te kAraNathI=pUrvamAM siddha karyuM ke bhagavAnane aniSTa viSayanA saMparkajanya ane auMdaryajavalananA upatApajanya duHkhano virodha nathI te kAraNathI, svataMtra evA sukha-du:khanuM ja tannAzakapaNuM Atmika sukhanuM nAzakapaNuM nathI, paraMtu tajjanya svataMtra evA sukha-duHkhathI janya, rati - aratinuM ja tannAzakapaNuM Atmika sukhanuM nAzakapaNuM che, e pramANe ame yukta joie chIe. ane vaLI audayika evA zAtA-azAtAno kevalIne asvIkAra karAye chate tIrthakara nAmakarma paNa viphala thavAno prasaMga Avaze. bhAvArtha-pUrvamAM siddha karyuM ke zAtA-azAtAjanya sukha-duHkha ratinA tirobhAvathI ke aratinA tirobhAvathI thatAM nathI te kAraNathI mohajanya sukha-duHkha karatAM svataMtra che, kema ke mohanIyakarma ane vedanIyakarma judAM che. tethI svataMtra evAM sukha-duHkha kevalIne utpanna thayelA Atmika sukhanAM nAzaka nathI. tethI kevalIne kevalajJAnathI janya Atmika sukha che, tema zAtA-azAtAjanya sukha-duHkha paNa hoI zake che. tyAM prazna thAya ke Atmika sukhanA nAzaka koNa che? tethI kahe che - zAtA-azAtArUpa sukhadu:khajanya rati-aratinuM ja Atmika sukhanuM nAzakapaNuM che; Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 gAthA : 92 adhyAtmamataparIkSA ane AthI ja saMsArI jIvone Atmika sukha nathI, kema ke saMsArI jIvone zAtAthI janya ratino anubhava ane azAtAjanya aratino anubhava hoya che, tethI Atmika sukhano anubhava nathI. jyAre kevalIne zAtAjanya sukhano anubhava hoya ke azAtAjanya duHkhano anubhava hoya to paNa, tajjanya rati-arati nahi hovAne kAraNe, Atmika sukhano anubhava hoya che, e pramANe ame yukta joie chIe. ane tenI ja puSTi karatAM kahe che, audayika evA zAtA-azAtAno udaya jo kevalImAM svIkAravAmAM na Ave to, digaMbarane tIrthaMkaranAmakarma paNa viphala svIkAravAnI Apatti Avaze. kema ke kevalImAM aghAtI evuM vedanIyakarma phaLa ApatuM nathI tema aghAtI evuM tIrthaMkaranAmakarma paNa phaLa ApI zake nahIM. TI51 :- atha jIvavipAkitayA tajjIvagatameva sukhaM janayati na tu dehagatamiti cet ? na, cetanadharmatvena tasya dehgttvaa'siddheH|'dehaanpeksstvmev tadartha iti cet ? na tasyApi bhagavaddehApekSatvAt, 'indriyaviSayasaMyogAnapekSatvaM tadartha' iti cet ? tadanapekSasya taM vinotpattiM kaH pratiSedhati ? na caudyiktvmaindriyktvvyaaptmsti||92|| TIkArya :- 'atha'thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, jIvavipAkI hovAthI tat--tIrthaMkaranAmakarma, jIvagata ja sukhane pedA kare che, paraMtu dehata (sukhane) nahi. tene graMthakAra kahe che ke, tArI vAta barAbara nathI. temAM hetu kahe checetanadharmapaNAthI tenA=sukhanA, dehagatatvanI asiddhi che. dehaanapekSatva ja tadartha che='na tu vehatatva' no artha che, ema pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che - tenuM--tIrthaMkaranAmakarmanuM, paNa bhagavadehaapekSapaNuM che. iMdriyaviSayasaMyoga anapekSatva tadartha che='na tu leharAtatva' no artha che, ema pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che ke tad anapekSanI=iMdriyaviSayasaMyogaanapekSa evA jinanAmakarmanI, tenA vinA=iMdriyaviSayasaMyoga vinA, utpattino koNa niSedha kare che? arthAt ame paNa teno niSedha karatA nathI, ane audiyakapaNuM aindriyakatvanuM=iMdriya saMbaMdhI matijJAna ane zrutajJAnanuM, vyApta nathI. arthAt audayikatva hoya tyAM aindriyakatva hoya evI vyApti nathI=matijJAna ane zrutajJAnanI apekSA rAkhIne auyika sukhaduHkha thAya evI vyApti nathI.92 bhAvArtha :- pUrvamAM kahyuM ke kevalIne auyika evA zAtA-azAtAno svIkAra na karo to tIrthaMkaranAmakarma paNa viphala thaze. tethI pUrvapakSI 'atha'thI kahe che ke, tIrthaMkaranAmakarma jIvavipAkI hovAne kA2Ne jIvagata ja sukhane pedA kare che, dehagata nahi. tene graMthakAra kahe che ke, sukha e cetanano dharma che, tethI badhuM sukha jIvagata ja pedA thAya che, paraMtu koipaNa sukha dehagata pedA thatuM nathI. mATe mAtra tIrthaMkaranAmakarmajanya sukha dehagata nathI ema kahI zakAya nahi. kema ke sukhamAM dehagatatvanI siddhi hoya to tenI vyAvRtti arthe ema kahI zakAya ke bIjuM sukha dehagata thAya che, paraMtu tIrthaMkaranAmakarmajanya sukha dehagata thatuM nathI; paraMtu sukhamAtra jyAre jIvagata thatuM hoya tyAre, tIrthaMkaranAmakarmajanya sukha jIvagata che dehagata nathI ema kahI zakAya nahi. enI sAme pUrvapakSI kahe ke badhuM sukha jIvagata hovA chatAM zAtA-azAtAnuM sukha dehanI apekSAe thAya che, jyAre tIrthaMkaranAmakarmajanya sukha dehanI A-6 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA -92-93 anapekSAe thAya che, tethI ame tIrthaMkaranAmakarmajanya sukhane dehagata nathI ema kahyuM, eno artha dehaanapekSatva che mATe koI doSa nathI. to graMthakAra kahe che ke te barAbara nathI. kemake tIrthaMkara nAmakarmajanya sukhane paNa bhagavAnanA dehanI apekSA che. kema ke puNyaprakRtirUpa tIrthakara nAmakarmanuM kArya tIrthanI racanA kare che, je bhagavAnanA dehanI apekSA rAkhe che. tethI zAtA-azAtAjanya sukhanI jema tIrthaMkara nAmakarmajanya sukha dehanI apekSA rAkhe che. mATe dehaanapekSatva e pramANe tIrthakara nAmakarmajanya sukhane kahI zakAya nahi. ahIM pUrvapakSI nA hAtima' no artha bIjI rIte karatAM kahe che ke jiviSayasaMyojanaparva' e tu reha ' no artha che. zAtA-azAtAnuM sukha iMdriyaviSayanA saMyoganI apekSAe thAya che, jyAre tIrthakara nAmakarmajanya sukha iMdriyaviSayanA saMyoganI apekSA rAkhatuM nathI. tene graMthakAra kahe che ke, iMdriyaviSayasaMyoga anapekSa evA tIrthaMkara nAmakarmajanya sukhane iMdriyaviSayanA saMyoga vagara utpattino ame niSedha karatA nathI; paraMtu jema aghAtI evA tIrthakara nAmakarmajanya sukha kevalIne che, tema aghAtI evA zAtA-azAMtAjanya sukhaduHkhakevalIne che tema kahIe chIe, ane kevalIne zAtA-azAtA nathI ema jo tame svIkArazo, to tIrthaMkara nAmakarma viphala che ema mAnavuM paDaze. ahIM pUrvapakSI kahe ke audayika sukha indriyathI thatA matijJAnanI sAthe vyAptivALuM che mATe kevalIne zAtA-azAtAnuM sukha thaI zake nahIM, tethI graMthakAra kahe che audayika sukha iMdriyothI thatA matijJAnanI sAthe vyAptivALuM nathI, tethI audayika evA zAtA-azAtAjanya sukhanuM vedana paNa kevalIne kevalajJAnathI thai zake che. A prakArano graMthakArano Azaya che. ahIM tIrthakara nAmakarmajanya sukha eTalA mATe kahela che ke, tIrthaMkara nAmakarma ane vedanIyakarma jIvavipAkI che ane jema zAtA vedanIyano udaya jIvane sukha pedA kare che, tema tIrthaMkara nAmakarma paNa eka prakAranI puNyaprakRti che, tethI tenuM vedana sukharUpe ja thAya che, duHkharUpe thatuM nathI. II9rA avataraNikA - parva cArAnAtina vullAmAvAvasAtavevanI hoyanacava banAvatAM suhamaziSyati iti tadalpatvapravAdaH saMgacchata ityanuzAsti avataraNitArtha - ane e pramANe=gAthA 91/92 mAM siddha karyuM e pramANe, ajJAna ane aratijanya duHkhano abhAva hovAne kAraNe azAtAvedanIyanA udayajanya ja duHkha bhagavAnane avazeSa rahe che; ethI karIne takalpatvapravAda duHkhanA alpatvano pravAda, saMgata thAya che. e pramANe graMthakAra gAthA - 93mAM kahe che gAthA - ttavyaya va66varavAtela chuTTAphagaLayaM | Nibarasalavu vva pae appaMti bhaNaMti samayaviU // 13 // ( ata eva bahuduHkhakSayeNa teSAM kSudhAdivedanIyam / nimbarasalava iva payasi alpamiti bhaNanti samayavidaH // 13 // ) gAthArtha - ethI karIne =gAthA 92mAM siddha karyuM ke ajJAna ane mohanA kAryamAM pramANasiddha saMkoca thaye cho, dehagata sarva sukha-duHkha IdriyathI utpanna thayeluM nathI, ethI karIne, bahu duHkhanA kSayathI teonuM-kevalIonuM, sudhAdivedanIya (janya duHkha) payasumAM dUdhamAM, lImaDAnA rasanA lava=biMdu, jevuM alpa hoya che. e pramANe samayavido zAstrajJo kahe che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 bhAvArtha :- ahIM bahu duHkhanA kSayathI ajJAna ane aratijanya duHkhano kSaya grahaNa karavAno che. kSudhAdivedanIya kahyuM tyAM 'Adi'thI aniSTaviSayasaMparkajanya duHkha grahaNa karavAnuM che. tethI e prApta thAya ke kevalIone Atmika sukha ghaNuM hoya che, temAM azAtAvedanIyajanya duHkha dUdhamAM lIMbaDAnA rasanA biMdu jeTaluM alpa prApta thAya che. jo ke upasargAdikALamAM bAhya rIte ghaNuM du:kha dekhAya che, to paNa ajJAna-aratijanya duHkhano kSaya thayo hovAnA kAraNe zAsrakAre tene alparUpe ja kahela che. gAthA - 93-94 adhyAtmamataparIkSA - TIsi :- itthaM ca nAsukhadA ityatra naJ ISadarthe 'alavaNA yavAgUH' ityatreva draSTavyaH / atha kSudvedanApi mahatIti prasiddhaM, sukhamapi ca teSAM mahaditi kathamubhayamupapadyate ? iti cet ? 'taTAko mahAn, samudrazca mahAn' itivadvivakSAbhedAditi gRhANa, anyathA bhAvitAtmanAmapi viziSTasukhAnupapatteriti dig // 93 // TIkArya :- 'phatha = ' - ane A pramANe=gAthA/93 mAM kahyuM ke bahu duHkhanA kSayathI kevalIonuM kSudhAdivedanIyajanya duHkha dUdhamAM lImaDAnA rasanA lava jevuM alpa che e pramANe, 'asukhadA' e prayogamAM (Avazyakaniryukti gAthA/ 573mAM je kahyuM ke, teone azubha prakRtio asukhadA hotI nathI emAM) nag prayoga'alavaLA yavAdU:'=mIThA vagaranI rAbanI jema alpe arthamAM jANavo. arthAt rAbamAM alpa mIThuM hoya to kahevAya che ke AmAM to mIThuM ja nathI, e pramANe ahIM=asukhadA prayogamAM, 'nam' prayoga alpa arthamAM jANavo. 'atha'- 'graMtha'thI pUrvapakSI kahe ke, kSudhAvedanA paNa moTI che e pramANe prasiddha che. arthAt kahevAya che ke "kSudhA samAna vedanA nathI" e pramANe prasiddha che. ane sukha paNa teone=kevalIone, moTuM che, e pramANe ubhaya kevI rIte ghaTI zakaze? tene graMthakAra kahe che- taLAva mahAna che ane samudra mahAna che, e prakAre vivakSAno bheda hovAthI, e prakAre=kSudhA paNa moTI che ane sukhapaNa mahAna che e prakAre, grahaNa kara. 'anyathA'=anyathA taLAva mahAna ane samudra mahAna e prakAre vivakSAnA bhedathI na svIkAro to bhAvita AtmAne paNa viziSTa sukhanI anupapatti thaze, e pramANe dizAsUcana che. II93 bhAvArtha :- Avazyakaniryukti gAthA/573mAM kevalIne azAtAvedanIya '7 amulavA' kahI che, te alpa duHkhanI avivakSA karIne kahela che; ane vyavahAramAM kSudhAne moTI vedanA svIkAravAmAM Avela che, kema ke atyaMta kSudhAtura jIva kSudhAthI pIDita hovAne kAraNe badhAM akAryo kare che ema kahevAya che. to paNa kevalIne Atmika sukha ghaNuM hovAthI tenI AgaLa te du:kha alpa che. tethI jema moTuM paNa taLAva samudra AgaLa nAnuM che, tema ghaNAM Atmika sukha AgaLa kSudhAdinI vedanA ke upasarganI vedanA paNa kevalIne alpa che. ane AthI ja bhAvitAtmA aNagArone upasargAdi kALamAM paNa sarvArthasiddha karatAM paNa viziSTa sukha aMtaraMga rIte hoi zake che, e vacana saMgata thai zake.||3|| avataraNikA :- maiM caitAdRzamattpatti du:stuM mAvatAM vatAhArAnaupayimityanuzAsti Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA -94 avataraNikArya - AvA prakAranuM alpa paNa duHkha bhagavAnane kavalAhAra mATe anaupayika=upAyabhUta nathI, ema na kahevuM, e pramANe gAthA - 94mAM graMthakAra kahe chegAthA - ya vatAnomi maNimaMdamAvI . __Na ya daDDarajjukappaM veaNi haMdi suasiddhaM // 14 // (na ca tatkavalAyogyaM vedanIyaM agnimandatA'bhAvAt / na ca dagdharajjukalpaM vedanIyaM handi zrutasiddham // 94) gAthArtha : - te vedanIyakarma=sudhAvedanIyakarma, kavala mATe ayogya nathI, kema ke agninI maMdatAno abhAva che ane dagdharaju samAna vedanIya zrutasiddha=AgamamAM prasiddha, nathI. TIkA :- handharva vevanImati prakSepaNa samarthana tata, tatpatiyA martadhyAnaprtipnthitve'pi tadapratipanthitvAt, na khalveSaudaryajvalanajvAlAM viruNaddhIti vacana siddhmsti| .. TIkArtha "' - kharekhara alpa duHkhane ApanAra vedanIya che, ethI karIne prakSepaAhArane kavalAhArane, asamartha te che ema na kahevuM. temAM hetu kahe che. tenI=vedanIyanI, alpatAnuM ArtadhyAnAdinuM pratipaMthIpaNuM hote chate paNa, ta= prakSepaAhAranuM apratipaMthIpaNuM che. ane kharekhara A=duHkhanI alpatA, udaramAM pedA thayelI agninI jvAlAne virodhI che, e pramANe kyAMya paNa zAstramAM siddha nathI. bhAvArtha - tAtparya e che ke gAthA |93mAM siddha karyuM ke, kevalIne alpa duHkha ApanAruM vedanIyakarma che, tethI pUrvapakSIne e kahevuM che ke, te alpa duHkha ApanAra hovAthI kavalAhAranI AvazyakatA kevalIne nahi rahe. tenA nirAkaraNarUpe siddhAMtakAra kahe che ke kevalIne duHkhanI alpatA ajJAna ane aratijanya duHkhanA abhAvane kAraNe che, sudhAjanaka azAtAnI alpatAne kAraNe nathI. tethI ajJAna ane aratijanya duHkhanA abhAvathI thayelI duHkhanI alpatAne kAraNe ArtadhyAnAdi thaI zake nahi, kema ke ajJAna ane aratijanya duHkha vartatuM hoya to ja ArtadhyAna thaI zake; tethI kevalIne sudhAjanaka azAtAvedanIyanA udayane kAraNe ArtadhyAnAdino saMbhava nathI, to paNa kavalAhAranI AvazyakatA rahe ja che. ane A duHkhanI alpatAne udaramAM pedA thayela prabaLa jaTharAgni sAthe virodha che evI vAta kyAMya paNa zAstramAM siddha nathI. vaLI kevalIne duHkhanI alpatA moha ane ajJAnanA abhAvakRta che, paraMtu azAtAvedanIyanI alpatAkRta alpatA nathI. TIkAH-mAvatAM venIgaMdharanthAnidhityanAvivasiddhamati, rajata zanivAraprjvaalnaayaalmiti kathaM kavalAhArayogyaM? iti cet? na, taddagdharajjusthAnikatvapravAdasyA'prAmANikatvAt, taduktaM sUtrakRtAGgavRttau-yadapi dagdharajjusthAnikatvamucyate vedanIyasya tadapyanAgamikamayauktikaM ca / Agame hyatyantodayaH sAtasya kevlinybhidhiiyte| yuktirapi ghAtikarmakSayAd jJAnAdayastasyAbhUvan, vedanIyodbhavAyAH kSudhaH kimAyAtaM yenAsau na bhavati! na tayocchAyA''tapayoriva sahAnavasthAnalakSaNo virodho, nApi bhAvAbhAvayoriva parasparaparihAralakSaNaH kazcidvirodho'stIti, sAtAsAtayozcAntarmuhUrtaparivarttamAnatayA yathA sAtodaya Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA 437 evamasAtodayo'pItyanantavIryatve satyapi zarIrabalApacayaH kSudvedanIyodbhavA pIDA ca bhavatyeva, na cAhAragrahaNe kiJcitkSUyate kevalamAhopuruSikAmAtrameveti / TIkArtha :- 'atha'thI pUrvapakSI e pramANe kahe ke bhagavAnane vedanIyakarma dadharajjusthAnIya che, e pramANe anAdipravAda prasiddha che. ane tevA prakAranuM paNa=darajjusthAnIya paNa, vedanIyakarma jaTharAgninA pravAlana mATe samartha nathI. ethI karIne kevI rIte kavalAhArayogya hoi zake? tene graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che - tenA-vedanIyakarmanA, dadharajjusthAnikatvanA pravAdanuM aprAmANikapaNuM che. sUtrakRtAMganI vRttimAM te kaheluM che yatti je paNa vedanIyanuM dagdarajjusthAnikatva kahevAya che, te paNa anAgamika ane ayauktika=yukti vagaranuM che. gAthA - 94 'Ame' - je kAraNathI AgamamAM kevalImAM zAtAno atyaMta udaya kahyo che.yukti paNa ghAtIkarmanA kSayathI tene=kevalIne, jJAnAdi thayela che. vedanIyathI udbhavelI kSudhAthI zuM prApta thayuM ke jenA vaDe A=kSudhA, na thAya? arthAt thAya. temAM hetu kahe che 'na tayoH' te beno=ghAtIkarmonA kSayathI udbhavatA jJAnAdi ane vedanIyanA udayathI udbhavatI kSudhA te beno, chAyA ane AtapanI jema sahAnavasthAnalakSaNa virodha nathI ane bhAvAbhAvanI jema pa2spa2parihAralakSaNa paNa koi virodha nathI. 'sAntAkSAtayo:' ane zAtA-azAtAnuM aMtarmuhUrte parivartamAnapaNuM hovAthI (kevalIne) jema zAtAno udaya hoya che tema azAtAno udaya paNa hoya che. ethI karIne anaMtavIryapaNuM hote chate paNa zarIrabalano apacaya ane kSudhAvedanIyathI udbhavelI pIDA thAya ja che. ane AhAra grahaNamAM kAMi paNa kSaya thatuM nathI, kevala A AhopuruSikA=mAnyatA, mAtra ja che. 'kRti' kathananI samAptisUcaka che. 'Ame hiM'..'hiM' zabda yasmAdarthaka che. 'gnitijJeyo'stIti' 'kRti' hetu arthaka che. 'vamasAtodyopIti' 'kRti' hetuarthaka che. bhAvArtha :- 'Ame'- AgamamAM kevalIne atyaMta zAtAno udaya kahela che, teno bhAva e che ke, sAmAnya rIte kevalajJAna thayA pachI jIva be samayanI sthitivALuM zAtAvedanIyakarma bAMdhe che, ane te utkaTa zAtA ApanAra hoya che. ane kSapakazreNimAM paNa atyaMta vizuddhi hovAne kAraNe utkaTa zAtAvedanIyano baMdha thato hoya che, ane azAtAno rasa zubha adhyavasAyane kAraNe hIna-hInatara thato hoya che; tethI moTAbhAganA kevalIone kevalajJAna pachI atyaMta zAtAno udaya vartato hoya che. Ama chatAM, keTalAka kevalIone pUrvabhavamAM baMdhAyelA niranubaMdha kliSTa karmane kAraNe, kevalajJAna thayA pachI paNa upasargo AdikRta tIvra azAtAno udaya hoi zake che, ke rogAdikRta paNa tIvra aMzAtAno udaya hoi zake che. Ama chatAM, tevI azAtA koika kevalIomAM ja saMbhavatI hoya che; tethI tenI vivakSA nahi karIne kevalIne atyaMta zAtAno udaya AgamamAM kahela che. 'na tayo: ' - 'kSitijJeyo'stIti'- ahIM 'kRti' zabda hetuarthaka che, ane A baMne hetu kevalIne kSudhA che te batAvavA arthe che, ane te baMne hetumAM rahela dRSTAMtano paraspara bheda A pramANe che- Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438. ..... adhyAtmamata parIkSA gAthA -94 chAyA ane AtapanI jema sahAnavasthAnalakSaNa virodha nathI ane bhAvAbhAvanI jema paraspara5rihAralakSaNa virodha nathI, ema kahyuM tyAM A baMne daSTAMto vyatirekI che. ane te baMnemAM bheda e che ke, chAyA ane Atapa e baMne bhAvAtmaka padArtha che, Ama chatAM banne eka sAthe rahI zakatA nathI. jema ghaTa ane paTa banne bhAvAtmaka padArtha sAthe rahI zake che tema chAyA ane Atapa banne sAthe rahI zakatA nathI. tathA bhAva ane abhAva e banneno paraspara parihAralakSaNa virodha che, jema ghaTano bhAva ghaTanA abhAvano parihAra karIne ja bhUtala upara prApta thAya che, ane ghaTAbhAva te sthAnamAM ghaTanA parihArathI ja prApta thAya che. AthI karIne ghaTAbhAvanI prApti karavI hoya to ghaTanA parivAramAM jayatna karavo paDe, jyAre ApanA parihAra mATe yatna karavAthI Apano parihAra thaI jAya to paNa chAyAnI prApti na thAya, paraMtu chAyAnI prApti mATe chAyAnA upAyamAM pravRtti karavI paDe ane ApanI prApti mATe ApanA upAyamAM pravRtti karavI paDe che. to'thI pahelI yukti e batAvI ke chAyA ane AtapanI jema ke bhAvAbhAvanI jema ghAtI karmonA kSayathI thatA jJAnAdino ane yuvAno koi virodha nathI. e pramANe prathama yukti batAvyA pachI "satAvAto ' thI bIjI yukti batAve che pUrvamAM kahela ke AgamamAM kevalIne atyaMta zAtAno udaya che ema kahyuM che enAthI e prApta thAya che ke, kevalIne zAtAno udaya che, ane zAtA-azAtAnuM aMtarmuhUrta parAvartamAnapaNuM hovAthI, je pramANe kevalIne zAtAno udaya che te pramANe azAtAno paNa udaya che, tethI sudhA temane lAgI zake che. ahIM digaMbara kahe ke kevalImAM aMtarAyakarmarUpa ghAtIno kSaya thayelo hovAthI anaMtavIrya prAdurbhAva thayela che, tethI temanuM zarIra AhAra grahaNa karyA vagara TakI zake. tethI graMthakAra kahe che- kevalI anaMtavIryavALA hovA chatAM paNa temanA zarIrabalano apacaya ane sudhAvedanIyanI pIDA temane thAya che. kema ke ghAtakarmanA kSayanI sAthe zarIrabalano apacaya ke sudhAvedanIya saMbaMdhita nathI, paraMtu zarIrabalano apacaya nAmakarmanI prakRti sAthe ane sudhAvedanIya azAtAvedanIyakarma sAthe saMbaMdhita che. mATe kevalIne zarIrabalano apacaya ane sudhAvedanIyanI pIDA thAya ja che. ane AhAra grahaNa karavAmAM kevalInuM kAMI paNa kSINa thai jatuM nathI=koipaNa guNo nAza pAmI jatA nathI. tethI digaMbaranuM uparokta kathana kevala AhApuruSikAmAtra ja che=(digaMbaranI) mAnyatAmAtra ja che. utthAna -pUrvamAM batAvyuM ke vedanIyakarmadagdharajusthAnIya svIkAranAra pravAda anAgamika che, kema ke AgamamAM kevalIne atyaMta zAtAno udaya svIkAryo che, e pramANe sUtrakRtAMganI vRttimAM kahela che. tyAM pUrvapakSI zaMkA kare che, jema sUtrakRtAMganI vRttimAM vedanIyakarmanuM dagdharajusthAnikatva anAgamika ane ayauktika kahela che, tema guNasthAnakakramArohamAM ane AvazyakaniyuktimAM vedanIyakarmane dagdharajuane jaradvastraprAyaH kahenArAM vacano paNa maLe che. tenAthI siddha thAya che ke vedanIyakarma dagdharajajurUpe mAnya che. tethI kahe che TIkA - catta paccIzInirvastraprayA: zeSA: soni' rUti guNasthAnamAro [82) nina tata kSiprakSapaNayogyatvAdyabhiprAyeNa, sttaaprkRtiinaamnythaatvaasmbhvaat| etena 'ata eva dagdharajjukalpena 1. asya pUrvArdha:- evaM ca kSINamohAntA triSaSTiprakRtisthitiH / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..439 gAthA -94 .. adhyAtmamata parIkSA.......... ********* bhavopagrAhiNAlpenApi satA kevalino'pi na muktimAsAdayeyuH' ityAvazyakavRttyuktamapi vyAkhyAtaM, bhavopagrAhitvAlpatvavizeSaNAbhyAM tsyoktaarthpryvsaanaat| TIkAI-bayA' - sayogIguNasthAnakamAM zeSa 85 prakRtio jaradvastraprAyaH che, e pramANe guNasthAnakakramArohamAM je vaLI kahyuM che, te paNa kSiprApaNayogyatvAdi abhiprAyathI (kahela che). temAM hetu kahe che- sattAprakRtionA anyathApaNAno asaMbhava che. bhAvArtha - tAtparya e che ke je prakRtio sattAmAM rahelI che te karaNo dvArA rUpAMtara pAme che, jema azAtAnuM zAtAmAM saMkramaNa thAya che. vaLI anukULa dravya-kSetrAdi na maLe to pradezodayathI paNa bhogavAya che. to paNa sattAmAM rahelI prakRtio jyAre saMkramaNa pAmI na hoya ane emane ema paDI hoya tyAre, temAM potAnuM kArya karavAnI zaktirUpa rasa che; ane tene dUgdharajaju kahevAthI e prApta thAya che, te prakRtiomAM te kArya karavAne anukULa zakti nathI. A rIte sattAnI prakRtiono anyathAbhAva saMbhavita nathI, mATe jema jIrNavasa alpakALamAM nAza pAme che tema A prakRti paNa A bhavane aMte nAza pAmaze, e batAvavA mATe jIrNavastraprAyanuM kathana che. TakAI - pana' AnAthI-kSiprakSepaNayogyatvAdi abhiprAyathI guNasthAnakakramArohamAM sayogIkevalIne 85 aghAtI prakRtio jIrNavaDhaprAyaH kahela che enAthI, mata va....miAsAdaH ' sudhI AvazyakavRttimAM kahela kathana paNa vyAkhyAta thaI gayuM. - temAM hetu kahe che- bhavopagrAhitya ane alpa-vizeSaNa vaDe tenuM dazvarajajukalpanAkathananuM, ukta arthamAM paryavasAna che. = AvazyakavRttinA kathanamAM karmonA bhavopagrAhitya ane alpatva e be vizeSaNo kahyAM, tenAthI dagdharajukalpanAkathananuM ukta arthamAM=kSiprakSepaNayogyatvAdi abhiprAyamAM, paryavasAna che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke karmonuM bhavopagrAhI vizeSaNa kahevAthI e prApta thayuM ke, e bhavane upagraha karanArAM karyo che; ane alpa karyo hovA chatAM mukti prApta thatI nathI ema kahyuM tenAthI e prApta thayuM ke, A bhava pUratAM TakI zake tevAM alpa che. A baMne vizeSaNothI kSiprakSapaNayogyatvAdinI prApti thAya che=A bhavanA aMtamAM kSapaNa thavAne yogya che evo artha prApta thAya che. mATe dagdarajajuno artha kArya mATe asamartha evo thaI zake nahi. ahIM vizeSa e che ke, AvazyakavRttinuM kathana sAmAnyathI vAMcIe to ema lAge ke, kevalIne bhavane upagraha karanArAM alpa paNa dazvarajju jevAM karyo che. jema dagdharaju rajunuM kAma karI zakatI nathI tema bhavane upagraha karanArAM alpakarmo paNa dagdharaju jevAM hovAne kAraNe potAnuM kArya karI zakatAM nathI, evo artha skUladaSTithI vicAratAM lAge. paraMtu sUkSmadaSTithI vicArIe to dagdharaju jevAM karmone paNa bhavopagrAhI kahyAM. tethI jo kAma karavA asamartha hoya to bhavano upagraha karI zake nahi. ane bhavano upagraha kare che, te ja vastu batAve che ke kArya karavA samartha che. tethI dagdharajukalpa ane bhavopagrAhI zabda e beno paraspara virodha dekhAya che. tethI dagdharajukalpano vizeSa artha grahaNa karavo joIe. ane te ja graMthakAre batAvyo ke, kevalInAM te karmo zIgha kSapaNa thaI zake tevAM che, te daSTine sAme rAkhIne dagdharajaju jevAM kahyAM che; paraMtu kArya karavA asamartha che e daSTine sAme rAkhIne dagdharaju jevAM kahyAM nathI. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440. gAthA -94 .. adhyAtmamata parIkSA ... TIkA-pi'pApattInApUrvavara ravAtAva vaninAM ratathavithoDasAtolo, mosApekSaprkRtiinaaN sthitighAte'vazyaM rasaghAtAdayo( rasocchedAt )'nyathA parAghAtanAmakarmodayAt kevalI parAhananAdyapi kuryAt, puNyaprakRtayastu vizuddhiprakarSAt pInavipAkAH kRtA iti tadvipAkaprAbalyameva tatra' iti prameyakamalamArtaNDAbhiprAyamanusRtya kenacidUce tadapi durAgrahapAravazyavijRmbhitaM, rasaghAtAdrasasyeva sthitighAtAt sthiterpyucchedprsnggaat| tathAvidhasthitau ca vyavasthitAyAM tathAvidharasaH kiM tvatpANipidheyaH? sthiti te varSa rasadhAtAH ' mu.pu.mAM pATha che tyAM hastalikhita pratamAM racAtA' pATha che, paraMtu tyAM rokelAta' pATha hovAnI saMbhAvanA che. kema ke TIkAmAM ja AgaLa kahyuM che ke" rayAtAyevasthitiyAtIta sthiterpyucchedprsnggaat|' TIkArya - "pi' - apUrvakaraNamAM pApaprakRtiono rasaghAta thato hovAne kAraNe ja kevalIone tathAvidha =sudhA pedA kare tevo, azAtAno udaya hoto nathI. temAM hetu kahe che'johA' mohasApekSa prakRtionI sthitighAta thaye chate avazya rasano uccheda thAya che. anyathA- mohasApekSa prakRtiono sthitighAta thaye chate rasano uccheda na mAno to, parAghAtanAmakarmanA udayathI kevalI paraAhananAdi paNa kare. vaLI puNyaprakRtio vizuddhinA prakarSathI puSTavipAkavALI karAyelI che, jethI karIne tenA =puNyaprakRtinA, vipAkanuM prAbalya ja tyAM kevalImAM, che; e pramANe prameyakamalamArtaDa graMthanA abhiprAyane anusarIne je paNa koinA vaDe kahevAyuM, te paNa durAgrahanI paravazatAnuM vijbhita=pralApamAtra che. temAM hetu kahe che- rasaghAtathI rasanI jema sthitighAtathI sthitinA paNa ucchedano prasaMga che. tathAvidha sthitinI vyavasthitimAM tathAvidha rasa zuM tArA hAtha vaDe DhaMkAyelo che? I thapino anvaya naritve nI pachI tapi sAthe che. bhAvArtha:- kSapakazreNimAM apUrvakaraNa vakhate pApaprakRtiono rasaghAta thato hovAne kAraNe, kevalIne sudhA pedA kare tevo azAtAno udaya hoto nathI; kema ke sudhAvedanIya mohasApekSa potAno vipAka batAve tevI prakRti che, ane mohasApekSa prakRtiono sthitighAta thAya tyAre avazya rasano uccheda thAya che. tema na mAno to parAghAtanAmakarmanI prakRtinA rasano uccheda paNa kevalIne nahIM thayelo mAnavo paDe. tethI kevalI kevalajJAna thayA pachI bIjAne haNe che tema mAnavuM paDe. vaLIkSapakazreNimAM puNyaprakRtio tIvra rasavALI bane che, kema ke kSapakazreNimAM vizuddhino prakarSa hoya che tethI kevalImAM puNyaprakRtinA vipAkanuM prAbalya hoya che. tethI tIvra puNyaprakRtinA udayane kAraNe kevalIne sudhA lAgatI nathI. A pramANe "prameyakamalamArtaDa' graMthanA abhiprAyane AzrayIne koIkanA vaDe kevalIne kSudhA nathI tevuM sthApana karAyeluM che, tene graMthakAra kahe che ke, te temano durAgraha ja che. kema ke kSapakazreNimAM rasaghAtathI jo rasano uccheda thato hoya to sthitighAtathI sthitino paNa uccheda thavo joie, ane tema svIkArIe to kevalImAM pApaprakRtinI sattAno abhAva svIkAravAnI Apatti Ave. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I , gAthA - 94 . adhyAtma parIkSA 441 - ahIM pUrvapakSI kahe ke kevalIne kSapakazreNimAM sthitighAta thavA chatAM potAnA AyuSyakALa sudhI cAlI zake teTalI ke yatkiMcita tenAthI adhika sthiti rahe che, bAkInI sthiti kSapakazreNimAM nAza pAme che. tene graMthakAra kahe che ke, jema AyuSya TakI zake teTalI sthiti rahe che tema sudhA pedA kare teTalo rasa rahe che tema svIkAravAmAM zuM vAMdho che? ane teTalA rasane zuM tamArA hAthathI aTakAvAyo che? e prakArano kaTAkSa karela che. ahIM vizeSa e che ke, digaMbarane abhimata prameyakamalamArtaDa' graMthamAM parAghAtanAmakarmane ThekANe paraAghAtanAmakarma grahaNa karela che, ane teno artha karela che ke, parane hanana kare tevuM karma te "parAghAtanAmakarma'. tethI parAghAtanAmakarmavALo bIjAne yaSTi AdithI hanana kare che; athavA para vaDe hanana karAyate "parAghAtanAmakarma'. tethI bIjA potAne hanana kare te "parAghAtanAmakarma' kahevAya. AvI hananakriyA mohasApekSa ja hoya che. tethI parAghAtanAmakarmanuM kArya mohanA udayanI apekSA rAkhe che. AthI ja jeo mohavALA che teo potAnAthI nabaLAne parAghAtanAmakarmanA udayathI hananAdi kare che, paraMtu kevalI mohanahi hovAne kAraNe parAghAtanAmakarma vidyamAna hovA chatAM bIjAne hananAdi kriyA karatA nathI. tethI teomAM parAghAtanAmakarmanuM kArya dekhAtuM nathI. te ja rIte mohasApekSa evA azAtA vedanIyanA udayamAM teomAM azAtAnuM kArya sudhA hoI zake nahi. kema ke sudhAne teo bumukSArUpe svIkAre che, ane bubhakSA e khAvAnI icchAnA pariNAmarUpa che, AthI kevalIne sudhAno abhAva teo mAne che. ane svamata pramANe parAghAtanAmakarma puNya prakRti hovA chatAM digaMbaramata pramANe parAghAtanAmakarma pApaprakRtirUpa paNa hoI zake. athavA to puNyaprakRtirUpa hoya to paNa te mohasApekSa che tethI anya puNyaprakRti karatAM vilakSaNa che. jyAre puNyaprakRtio kSapakazreNimAM puSTa thAya che ane parAghAtanAmakarma tathA azAtAvedanIyano rasa kSapakazreNimAM uccheda thAya che, e prakAre digaMbaranI mAnyatA che. TIkA - atha zuno rasa hata Ava mAvatADAtA mAdaM tvatikatAmati ve? viMninavA - maatrsiddhm| yuktyA tu sthititulyatAnurodhena kSujjanakasyaiva tasya siddheH, parAghAtodayena ca svakArya kriyata eva, parahananAdikaM tu bubhukSAdivanmohAyattamiti kathaM taM vinA bhavet? TakArya - 'thI pUrvapakSI kahe ke, bhagavAna vaDe sudhAne pedA kare tevo rasa haNAyelo ja che. vaLI AkulatAmAtra raho=vidyamAna azAtA vedanIyakarmathI AkulatAmAtra raho. arthAt vidyamAna azAtAvedanIyajanya AkulatAmAtra bhagavAnamAM raho. tene graMthakAra kahe che ke, te A niravacanamAtrasiddha che-tamArA bolavAmAtrathI siddha che. temAM hetu kahe che "yuvatyA' - yuktithI to sthitinI tulyatAnA anusAre sudhAjanaka ja evA tenI=rasanI, siddhi che. arthAt yuktithI jeTalI sthiti zeSa rahI che, tene anusAra tevo rasa paNa zeSa rahyo che. e rasa sudhAne pedA karavA mATe samartha hoya che. utthAna ahIM prazna thAya ke to pachI parAghAtano paNa tevo rasa mAnavo paDaze, ane tenAthI kevalIne parahananAdi mAnavAnI Apatti UbhI raheze tethI kahe che Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 94 TIkArya :- 'pAyAta'- (kevalIne) parAghAtanAmakarmanA udaya vaDe svakArya karAya ja che. parahananAdika to bubhukSAnI jema mohane AdhIna che, ethI karIne kevI rIte tenA vinAmohanA vinA, parahananAdi thAya? bhAvArtha :- 'yuvalyA' - yuktithI sthitinI tulyatAnA anusAre kSudhAjanaka evA azAtAvedanIyanA rasanI siddhi che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, koi nAnI uMmaramAM kevalajJAna pAme ane utkRSTathI pUrvakroDa varSanuM AyuSya hoya to teTalA kALanI sthitivALuM vedanIyakarma te kevalIne hoya che. tethI te sthitinI tulyatAnA anusAre kSudhAjanaka evA rasanI siddhi thaze. kema ke ATalA dIrghakALa sudhI AhAra vagara zarIra TakI zake nahi, ane zarIradhArIne avazya ATalA kALamAM kSudhA lAge ja, mATe azAtAvedanIyakarmanI sthitinA anusA2e tyAM kSudhAjanaka rasa che. 'pAyAtoghena' - 'pAyAtonthena'thI 'mavet' sudhI je kathana karyuM tenuM tAtparya e che ke, kevalInuM parAghAtanAmakarma bIjA upara potAno prabhAva avazya pADe che, A rIte kevalIne parAghAtanAmakrarmanuM kArya avazya thAya che. paraMtu mohasApekSa parAghAtanAmakarmavALA jIvo je rIte parahanana kare che, arthAt potAnA prabhAvathI paranI pratibhAnuM hanana kare che te rIte kevalI parahanana karatA nathI. jema saMsArIjIvone kSudhA lAge che ane sAthe bubhukSA pedA thAya che, te bubhukSA jema mohanIyakarmane AdhIna che, tema pa2ne hanana karavuM te paNa mohane AdhIna che; ane kevalImAM moha nathI mATe kevalI parahanana karatA nathI. TIkA H ' citta mastakasUcivinAzAt tAlasya yathA dhruvaM bhavati nAza: / tadvatkarmavinAzo'pi mohanIye kSayaM nIte // [prazamarati - 266 ] iti vAcakavacanamavalambya jinakarmaNAM hatavIryatayA kAryAkSamatvaM kalpayantastadvalena kSuttRSNAdInAmapyAraMbhasaMraMbhasamArambhavadaupacArikatvamAtramudbhAvayanti, te punaruktavRddhavacanamanAdriyamANA digambara DimbhA eva bhavantaH karmAntaravipAkavaicitryamapi kathaM sahantAm ? - TIkArya :- 'cittu' - keTalAka vaLI mastakanI sUcinA =agrabhAganA, vinAzathI tADavRkSano jema dhruva nAza thAya che tenI jema, mohanIyakarmano kSaya prApta thaye chate (zeSa) karmano vinAza paNa (avazya thAya che), A pramANe vAcakavacanane avalaMbIne jinezvaronA karmonuM hatavIryapaNuM hovAnA kAraNe, kArya akSamapaNAnI kalpanA karatA, tenA balathI=vAcakavacananA balathI, kSudhAtRSAdinuM paNa AraMbha-saMraMbha-samAraMbhanI jema aupacArikapaNuM mAtra udbhAvana kare che. teo vaLI ukta vRddhavacanano=pUrvamAM batAvAyela sUtrakRtAMganI vRttinA vacanano, arthAt sUtrakRtAMganI vRttimAM kSudhAtRSA kevalIne svIkArya che e vacanano, anAdara karatAM digaMbaranAM baccAM ja thatAM-digaMbarane anusaranArA ja thatAM, karmAMtaravipAkavaicitryane=jinanAmAdikarmAMtaravipAkavaicitryane kevI rIte sahana karaze? arthAt karmAMtaravipAkavaicitryane paNa temaNe svIkA2vuM joie nahi. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 94 adhyAtmamataparIkSA 443 bhAvArtha :- tAtparya e che ke vAcakavara umAsvAtIjInA vacananA baLathI keTalAka kahe che ke, mohano kSaya thAya eTale bIjAM karmono nakkI vinAza thai jato hovAthI vAstavika rIte azAtAvedanIya kAryakSama nathI, tethI bhagavAnane kSudhA-tRSA lAgatI nathI, paraMtu zvetAMbaramatamAM teo rahelA che tethI zvetAMbaragraMthomAM kevalIne kSudhAtRSA lAge che evA pATho che, tene aupacArika kahe che; jema bhagavAna samavasaraNamAM bese che tyAre samavasaraNanI sarvakriyA AraMbha, saMraMbha ane samAraMbharUpa che, to paNa bhagavAna e kriyA pratye udAsIna hovAthI upacArarUpa che.yadyapi vyavahArathI bhagavAnanI dezanA nimitte devo vaDe surapuSpavRSTi Adi karAyela hovAthI, tyAM vartatA AraMbha-saMraMbha-samAraMbha jonArane ema bhAse ke, bhagavAnanI dezanA nimitte mahAAraMbhanI pravRtti thayelI che; chatAM te jema aupacArika che, tema kSudhA-tRSA paNa aupacArika che ema kahenArA keTalAka, pUrvamAM kahelA sUtrakRtAMgavRttinA sAkSIpATharUpa vRddhavacanano anAdara karanArA che, ane kevalImAM kSudhAtRSAne aupacArika kahIne zvetAMbara hovA chatAM digaMbaranA bALako banI rahyA che. temanA mate prazamaratinA sAkSIpAThathI tIrthaMkaranAmakarmAdi anyakarmAMtaranA vipAkanuM vaicitrya paNa aupacArika mAnavuM joie. 2251 :- apare tUdIraNAM vinA pracurapudgalopanipAtAbhAvAdbhagavadasAtavedanIyasya dagdharajjusthAnikatvamUcuH tadUSitamAcAryaireva, evaM sati sAtavedanIyasyApi tathAtvaprasaGgAt, samyagdRSTyAdyekAdazaguNasthAneSu guNazreNisadbhAvAttadadhikaMpudgalopasaMhArAdadhikapIDAprasaGgAcca / tasmAdanubhAgavizeSAdeva phalavizeSa iti dhyeyam TIkArya :- 'apare' - bIjA vaLI udIraNA vagara pracura pudgalanA upanipAtano abhAva hovAthI=pracura pudgalanI udayaprAptino abhAva hovAthI, bhagavAnanA azAtAvedanIyanuM dagdarajjusthAnikapaNuM kahe che, te AcArya vaDe dUSita karAyeluM ja che. temAM hetu kahe che 'vaM Rti' - A pramANe hote chate=udIraNA vagara pracura pudgalano udaya hoto nathI A pramANe hote chate, zAtAvedanIyano paNa tathApaNAno prasaMga Avaze. (kema ke zAtAvedanIyanI paNa bhagavAnane udIraNA hotI nathI) ane samyagdacAdi 11 guNasthAnakomAM=4 thI 14mA guNasthAnakomAM, guNazreNino sadbhAva hovAne kAraNe adhika pudgalanA upasaMhArathI adhika pIDAno prasaMga Avaze. 'tasmAt' te kAraNathI=kevalIne zAtAnI udIraNA vagara paNa zAtAno vizeSa vipAka hoya che, ane samyagdaSTi Adi 11 guNasthAnakomAM=4 thI 14mA guNasthAnakomAM, ghaNI pApaprakRtionI udIraNA hovA chatAM adhika pIDA thatI nathI te kAraNathI, anubhAgavizeSane kAraNe ja=2savizeSane kAraNe ja, phaLavizeSa che e pramANe jANavuM. bhAvArtha :- apramattaguNasthAnakathI vedanIyakarmanI udIraNAno abhAva hoya che, to paNa tIvra vipAkavALI zAtAvedanIya jema bhagavAnane tIvra phaLa Ape che, ane samyagdaSTi Adi 11 guNasthAnakamAM=4thI 14mA guNasthAnakamAM, navA guNanI prAptimAM jyAre jIva yatna kare che tyAre, sthitighAta AdimAM guNazreNinI racanAthI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 94 ghaNI pApaprakRtio udayAvalikAmAM prApta thAya che, to paNa te pApaprakRtio haNAyelA rasavALI hovAthI adhika pIDA karatI nathI. AnAthI e phalita thayuM ke udayamAna karmanA jaththAmAtrathI phalavizeSa nathI, paraMtu udayamAna karmanA jaththAmAM vartatA 2savizeSathI ja phalavizeSa thAya che. tethI bhagavAnane azAtAvedanIyakarmamAM kSudhAjanaka rasa hovAne kAraNe kSudhA lAge che, tema svIkAravAmAM koi doSa nathI. TIst :- pare punaH prabalapuNyodayAbhibhUtatvameva pApaprakRtInAM dagdharajjusthAnikatvamanumanyante tadapyasat yato balavatsajAtIyasaMvalanaM hyabhibhavo, balavattvaM cAtra na svavipAkapratipanthyadhikataravipAkatvaM, cakravartyAdInAmapi kssudvedniiyaadybhibhvprsnggaat| nApi kASThAprAptaprakarSavipAkavattvaM, puNyavipAkAtyantotkarSasya pApavipAkAtyantApakarSA'vyAptatvAt, anyathA pApaprakRterapyatyantApakarSaprasaGgAt, tAdRzAbhibhavasya tatkAryA'pratipanthitvAcca / TIkArtha :- 'pare ' - vaLI bIjAo pApaprakRtionuM prabala puNyanA udayathI abhibhUtapaNuM ja dagdarajjusthAnikatva mAne che te paNa asat che, je kAraNathI balavAna sajAtIyamAM saMvalana ja abhibhava che. ane ahIM='pare' kahyuM ke pApaprakRtionuM prabaLa puNyanA udayathI abhibhUtapaNuM ja dagdarajjusthAnikatva che temAM, balavAnapaNuM 'svavipAkapratipaMthI adhikataravipAkapaNuM' kahI zakAze nahi. temAM hetu kahe che- cakravartyAdione paNa kSurvedanIyAdinA abhibhavano prasaMga Avaze. cakravartyAdinA kSudhAvedanIyanA abhibhavanA prasaMgane kAraNe pUrvapakSI balavattvano bIjo artha grahaNa karIne kahe, tethI graMthakAra kahe che 'nApi' kASThAprApta prakarSavipAkavattvarUpa balavattva paNa (ahIM) grahaNa karI zakAze nahi. temAM hetu kahe che'puchya' - puNyavipAkanA atyaMta utkarSanuM pApavipAkanA atyaMta apakarSa sAthe avyAptapaNuM che. 'anyathA'=AvuM na mAno to=puNyavipAkanA atyaMta utkarSanI sAthe pApavipAkano atyaMta apakarSa mAno to, pApaprakRtinA paNa atyaMta apakarSano prasaMga Avaze. ane tAdaeNzaabhibhavanuM=pUrvamAM kahyuM ke kASThAprApta prakarSavipAkavattvarUpa balavattva che ane tevA balavAna sajAtIya prakRtinuM saMvalana abhibhava che tevA prakAranA abhibhavanuM, tatkAryaapratipaMthIpaNuM che=kSurvedanIyakarmanA kAryanuM apratipaMthIpaNuM che. bhAvArtha :- balavat sajAtIyanuM saMvalana=ekaThA thavuM te, abhibhava che tema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke balavAna sajAtIya prakRti je vakhate ekaThI thayelI hoya tyAre tenAthI nirbala evI pApaprakRtio dabAi jAya che te rUpa abhibhava kahI zakAya, ane ahIMyAM 're'- kahyuM ke prabaLa puNyanA udayathI abhibhUtapaNuM e ja dagdarajjusthAnikapaNuM che, tyAM balavattva svavipAkapratipaMthI adhikataravipAkatvarUpa kahI zakAze nahi ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, svakSudvaMdanIya, tenA vipAkanI pratipaMthI evI zAtAvedanIya tenA, adhikataravipAkatvarUpa balavattva grahaNa karavAmAM Ave to, cakravartI AdimAM paNa zAtAno ghaNo vipAka hoya che tethI, tevA balavAna sajAtIya prakRtinA ekaThA thavAthI kSudvedanIyano abhibhava cakravartIAdimAM paNa mAnavo paDe; tethI tevuM balavattva ahIM grahaNa thAya nahi. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 94. .. adhyAtmamata parIkSA , 445 rApi" "nApikavyAtvi' sudhI je kathana karyuM tenuM tAtparya e che ke, tIrthakaromAM kASThA prApta evI zAtAvedanIyano prakarSa vipAka hoya che; jyAre cakravartImAM tevo kASThA prApta prakarSa vipAka nathI, tethI tIrthakarane sudhAvedanIya abhibhUta che, e pramANe pUrvapakSI kahe, tethI kahyuM che ke, puNyavipAkanA atyaMta utkarSanI sAthe pApavipAkanA atyaMta apakarSanI vyApti nathI. arthAt tIrthakarane puNyavipAkano atyaMta utkarSa hovA chatAM pApano vipAka evA apakarSavALo hoya, ke jethI pApanA vipAkano sarvathA anubhava ja na thAya tevI vyAti maLatI nathI. 'athA' - 'cA'thI je kathana kahyuM tenuM tAtparya e che ke, jo puNyaprakRtinA atyaMta vipAkamAM pApaprakRti tevA prakAranA apakarSavALI hoya ke je potAnuM kArya ja na kare, to sattAmAM paNa te pApaprakRti atyaMta apakarSarUpe mAnavAno prasaMga prApta thAya=sattAmAM paNa teno abhAva che tema mAnavAno prasaMga prApta thAya, je pUrvapakSIne paNa mAnya nathI. ahIM vizeSa e che ke, je prakRti sattAmAM hoya te prakRtine anukULa dravya-kSetrAdi prApta thAya to, te prakRti balavAna sajAtIya vidyamAna hoya to paNa, potAnI zaktine anurUpa kArya avazya kare. tIrthakarone paNa audArika zarIra che tethI te zarIranA svabhAva pramANe amuka kALe sudhA pedA kare tevA prakArano pariNAma thAya che. tethI jo pApaprakRtino vipAka na hoya to tenI sattA paNa hovI joie nahi. ane jo sattA che to avazya anukULa dravyakSetrAdi prApta thAya tyAreM svasAmarthyane anurUpa alpa paNa kArya kare che. tAza'-tevA prakAranA abhibhavanuM tatkAryaapratipaMthIpaNuM che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, balavAna evI sajAtIya zAtA vedanI ekaThI thayelI hoya te potAnuM kArya zAtA pedA kare to paNa, jyAre audArika zarIra Adine kAraNe tevo sudhAdino pariNAma pedA thAya che tyAre, sudanIyanA kAryane aTakAvavA mATe te balavAna sajAtIyanuM saMvalana samartha nathI. kema ke zAtAvedanIya svavipAkakALamAM potAnuM phaLa Ape che, ane sudanIyanA kALamAM azAtAne anukULa sAmagrI prApta thavAthI te paNa potAnuM phaLa ApI zake che. phakta sudanIyanA pratipakSabhUta evI zAtAvedanIya vipAkamAM vartatI hoya, te ja vakhate kSuddedanIyanuM kArya abhibhUta thAya, e sivAya na thAya. tethI anya balavAna sajAtIyano-zAtAno, vipAka vartato hoya to paNa sudanIya potAnuM kArya karI zake che. TIkA tena sevAnAmapi puSpita venIyaM nAmavilAthAra suthAni, revAdhidevAnAM tu kaiva kathA? iti pAmarapralapitaM parAstam, na khalu devAnAM vedanIyamabhibhUtamityeva vicitrasvakAryA'kSamam, api tu tdbhvaupgraahikvicitraadRssttvshaadaudryjvlnvishessaadynupssttmbhhetukmiti| evaM ca 'tathAvidhAhAraparyAptirvedanIyaM ca kSuttRDjanakaM, na tvanabhibhUtamapi tatra pravezanIyaM, gauravAt' ityapi kantiAjhA TIkArya - 'na' - puNyathI abhibhUta hovAne kAraNe ApaNA samAna sudhAdijanaka evuM vedanIyakarma devone nathI, to devAdhidevane to sudhAdijanaka vedanIyakarma che evI kathA paNa kyAMthI hoya? e pramANe pAmara lipita=pAmara vaDe kahevAyeluM, AnAthI tAdezaabhibhavanuM tatkArya-apratipaMthIpaNuM che ema kahyuM AnAthI, Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 ... adhyAtmamataparIkSA gAthA - 94-95 parAsta jANavuM. temAM hetu kahe che. kharekhara devone vedanIyakarma abhibhUta che ethI karIne ja vicitra-svakArya akSama che evuM nathI, paraMtu tadbhavaaupagrahika=te bhavane upagraha=upakAra karanAra evA, vicitra adaSTanA vazathI daryajavalanavizeSAdi anuparaMbhahetuka vedanIyakarma devone che. ke 'anupaNAmahetA ti' 'tti' zabda hetuarthaka che. dapuSafpUta' e hetuarthaka vizeSaNa che. vaMja- ane pUrvamAM kahyuM e rIte-devone vedanIya abhibhUta che ethI karIne vicitrasvakAryamAM akSama che evuM nathI, paraMtu temane te bhavane upakAra karanAra vicitra adaSTanA vazathI audaryajvalana vizeSa na thAya tevuM vedanIyakarma che e rIte, tathAvidha AhAraparyApti ane vedanIyakarma sudhAtRSAjanaka che, paraMtu anabhibhUta vizeSaNano tyAM praveza karAvavo nahi. arthAt tathAvidha AhAraparyApti ane anabhibhUta vedanIyakarma kSudhAtRSAjanaka che ema vedanIyanA vizeSaNa tarIke praveza karAvavo nahi, kema ke gaurava che e pramANe paNa AcAryo kahe che...94 bhAvArtha tAtparya e che ke sudhAtRSAjanaka AhAraparyApti ane vedanIyakarma che. ane jo vedanIyakarma abhibhUta ane anabhibhUta be prakAranuM hoya ane abhibhUta evA vedanIyakarmane kAraNe devone sudhA prApta na thatI hoya, to gaurava hovA chatAM anabhibhUta vizeSaNano vedanIyakarmamAM praveza karAvavo paDe, paraMtu tevA prakAranA adRSTanA vazathI kavAlAhAra karavo paDe tevuM daryajavalena devone thatuM nathI, Ama chatAM kevalIne sudhA lAgatI nathI te svIkAravA anabhibhUta vizeSaNa mUkavAthI gauravanI prApti thAya che, mATe tema svIkAravuM ucita nathI. e pramANe paNa AcAryo kahe che. pUrvapakSI kahe ke kevalIne vedanIyakarmano udaya che paNa te abhibhUta che tethI temane vedanIyano udaya hovA chatAM paNa sudhA na lAge ne chaghasthane anabhibhUta vedanIya che tethI kSudhA lAge che. tethI e prApta thAya che tathAvidha AhAraparyAti ane anabhibhUta vedanIya sudhAnuM janaka che tethI sudhAnA janaka evA vedanIyakarmamAM vizeSaNarUpe abhibhUta svIkAravuM paDe. anabhibhUta vizeSaNathI viziSTa vedanIyane kAraNa mAnavAmAM gaurava doSa che ema paNa AcAryo kahe che. abhibhUta = kArya karavAnI zakti jenI haNAyelI hoya te. anabhibhUta = jenI kArya karavAnI zakti haNAyelI na hoya te. II94mAM avataraNikA -navAtAmata, vanasAnavIryanano tApa tivamasvityArathI mAda avataraNikAI - "nathI pUrvapakSI kahe che ke anya (vAta) dUra raho, kevalajJAna ja audaryajavalanaupapAtanuM pratibaMdhaka ho, e pramANenI AzaMkAmAM (graMthakAra kahe che.) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA Naya kevalanANAI chuhAipaDibaMdhagaM jiNidassa / dAhassiva maMtAI iya juttaM taMtajuttIe // 95 // ( na ca kevalajJAnAdi kSudhAdipratibandhakaM jinendrasya / dAhasyeva mantrAdIti yuktaM tantrayuktyA // 95 // ) gAthA - 95 gAthA : 447 gAthArtha :- maMtrAdi jema dAhAdinA pratibaMdhaka che tema jinendranA kevalajJAnAdi kSudhAdinA pratibaMdhaka che e pramANe (kahevuM) tantrayuktithI=AgamavacanathI yukta nathI. TI51 :- na khalu karatalAnalasaMyogAdisattve'pi mantrAdinA dAhapratibandha iva vedanIyodayAdisattve'pi kevalajJAnAdinA kSudAdipratibandho dRSTo'sti yena mantrAderdAhapratibandhakatvamiva tasya tatpratibandhakatvaM siddhisaudhamadhyAsIta / na cAdRSTArthasyAgamAdiparigrahaM vinA siddhirnAma / - - TIkArya :- 'na hatu' - karatala agnino saMyogAdi hovA chatAM paNa maMtrAdi vaDe dAhano pratibaMdha thAya che tema vedanIyakarmanA udayAdi hovA chatAM paNa kevalajJAnAdi vaDe kSudhAdino pratibaMdha jovAyelo nathI, jethI maMtrAdi dAhapratibaMdhaka thAya che tema tenuM=kevalajJAnanuM, tatpratibanyakatva=kSudhAdipratibaMdhakatva, siddhimahela siddhine pAme. arthAt kevalajJAna kSudhAdinuM pratibaMdhaka che ema siddha thAya. utthAna :- ahIM prazna thAya ke maMtrathI agninA dAhano jema pratibaMdha thAya che tema kevalajJAnAdithI kSudhAno pratibaMdha mAnIe to zuM vAMdho? tethI kahe che - TIkArtha :- '6 ca' - AgamAdi parigraha vinA adRSTArthanI siddhi thatI nathI. bhAvArtha:- kevalajJAnAdithI kSudhAno pratibaMdha thAya che tema dekhAtuM nathI, tethI AgamamAM tema kaheluM hoya to ja tema mAnI zakAya; paraMtu maMtrAdinA dRSTAMtathI kevalajJAnAdine pratibaMdhaka mAnI zakAya nahIM. ane AgamamAM kyAMya kevalajJAnAdine kSudhAnA pratibaMdhaka mAnyA nathI. AthI ja zlokamAM kahela che ke kSudhAnA pratibaMdhaka kevalajJAnAdine kahevA taMtrayuktithI yukta nathI. asi :- athauSadhivizeSasyApi kSutpratibandhakatvaM dRzyata iti kevalajJAnasya kathaM na tathAtvaM? iti cet ? avadhijJAnAderiva gRhANa / kathametadevaM ? iti cet ? auSadhapudgalAdInAmaudaryajvalanAbhibhAvakabalakAntyAdyanukUla pariNAmavizeSaniyAmakazaktimattvAt, jJAnAdezcA'tathAbhAvAt, aprAmANikapratibandhakatvakalpane cAnanteSu tatkalpane gauravaM, mohakSayatvAdinA pratibandhakatve ca tadabhAvatvena tatra kaarnntvprsnggH| etena 'anantapratibandhakAnAmanyatamatvenaika evAbhAvaH kAraNamityapi nirastaM' anabhyupagamAt, udAsInapravezA'pravezAbhyAM vinigamanAvirahaprasaGgAcca / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448. .. adhyAtmamata parIkSA.. gAthA - 95 TIkArya - athathI pUrvapakSI kahe ke auSadhavizeSanuM paNa sutpatibaMdhakapaNuM dekhAya che. ethI karIne kevalajJAnanuM kema tathApaNuM nathI=--tibaMdhakapaNuM nathI? tene graMthakAra kahe che ke, avadhijJAnAdinI jema grahaNa kara (jANa), arthAta jema avadhijJAnAdi sudhAdinA pratibaMdhaka nathI tema kevalajJAna paNa sudhAdinuM pratibaMdhaka nathI e pramANe jANa. ahIM pUrvapakSI kahe ke, avadhijJAnAdi sudhAdinA pratibaMdhaka kema nathI? to graMthakAra temAM hetu kahe cheauSadhapudgalAdimAM audaryajavalanane abhibhAvaka=abhibhava karanAra, ane bala-kAMti Adi anukULa pariNAmavizeSanuM niyAmaka zaktimattvapaNuM che, ane jJAnAdinuM atathAtva che, arthAta jJAnAdimAM evI koI zakti nathI ke auSadhinI jema sudhAdinA pratibaMdhaka tene kahI zakAya. mAmapi' ane aprAmANika pratibaMdhakatvanI kalpanA karAya chate kevalImAM vartatA anaMtagaNomAM sudhAnA pratibaMdhakarUpe kalpanA karavAnI Apatti Avaze, ane te kalpanA karavAmAM gauravadoSa che. bhAvArtha - "BImA ' - pUrvamAM kahyuM ke jJAnAdino atathAbhAva che tethI auSadhivizeSanI jema jJAnAdi sudhAdinAM pratibaMdhaka thatAM nathI. Ama chatAM, jJAnAdine sudhAdinAM pratibaMdhaka mAnavAmAM Ave to aprAmANika pratibaMdhakanI kalpanA thAya, ane te rIte jIvamAM vartatA anaMtaguNomAM pratibaMdhakatvanI kalpanA karavI paDe, kema ke jJAnAdimAM sudhAdinuM pratibaMdhakatva dekhAtuM nathI. Ama chatAM, jJAnAdimAM sudhAdinA pratibaMdhakatvanI kalpanA karI zakAya to kevaLImAM tevA ja bIjA anaMtaguNo che temAM paNa pratibaMdhakatvanI kalpanA thaI zake, ane te kalpanAmAM anaMta pratibaMdhaka mAnavAnuM gaurava prApta thAya. utthAna - A gauravadoSane dUra karavA pUrvapakSI kahe ke, kevalImAM vartatA anaMtaguNone te te guNarUpe pratibaMdhaka mAnIe to anaMtaguNone sudhA pratye pratibaMdhaka mAnavAmAM gaurava doSa Ave, paraMtu kevalImAM vartatA anaMtaguNone mohakSayatvAdirUpe pratibaMdhaka mAnIe to mohakSayatvAdirUpe te anaMtaguNono samuccaya thavAthI gaurava doSa Avaze. nahi. jema ghaTa pratye raktadaMDa, zvetadaMDa, dIrghadaMDa, hrasvadaMDa Adi aneka daMDo kAraNa hovA chatAM daMDatvena badhA daMDono samuccaya karavAthI anaMta daMDone kAraNe mAnavAno prasaMga prApta thato nathI, tema mohakSaya ane kevalajJAnAvaraNIyanA kSayathI thatA badhA guNone mohakSayatvAdi rUpe grahaNa karIne pratibaMdhaka mAnavAthI, upasthitakRta gauravadoSa Avaze nahi, A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAne sAme rAkhIne graMthakAra kahe che TIkArya - modakSatvivinA'- ane mohasayAdirUpe pratibaMdhakapaNuM hote chate tadabhAvapaNA vaDe karIne mohAyatAdinA abhAvapaNA vaDe karIne tyAM sudhImAM, kevalImAM vartatA anaMtaguNonA kAraNatvano prasaMga Avaze. bhAvArtha - tAtparya e che ke kevalImAM vartatA anaMta guNo mohakSaya ane kevalajJAnAvaraNIya Adino kSaya thayo hovAne kAraNe pragaTa thayA che, ane te guNo kevalIne sudhA pedA karavAmAM pratibaMdhaka che ema pUrvapakSI svIkAre to graMthakAra kahe che ke, saMsArI jIvone mohano kSaya ane kevalajJAnAvaraNIyano kSaya thayelo nathI tethI saMsArI jIvomAM te anaMta guNono abhAva che, ane te anaMta guNono abhAva sudhA pratye kAraNa mAnavAno prasaMga Avaze. kema ke je guNo sudhAnA pratibaMdhaka hoya te guNono abhAva pratibaMdhakAbhAvarUpe sudhA pratye kAraNa che tema Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 95 adhyAtmamata5rIkSA 449 mAnavuM paDe. tethI pUrvamAM Apela gauravadoSa dUra thavA chatAM kSAyika bhAvanA guNo abhAvarUpe kSudhAnA kAraNa che tema digaMbarane mAnavuM paDe, ane tema mAnavuM ucita nathI. kema ke kSudhA pratye kSudhAvedanIyakarma ja kAraNa che, paraMtu kSAyika guNono abhAva kAraNa mAnavuM te kalpanAmAtra che, te prakArano graMthakArano Azaya che. TIkArya :- 'tena'- pUrvamAM kahyuM ke mohakSayatvAdirUpe kevalImAM vartatA anaMtaguNone kSudhA pratye pratibaMdhaka mAnazo to, mohakSayatvAdinA abhAvarUpe saMsArI jIvomAM vartatA te anaMtaguNonA abhAvane kSudhA pratye kAraNa mAnavAno prasaMga Avaze, enAthI vakSyamANa kathana paNa nirasta jANavuM. ane vakSyamANa kathana A pramANe che'ananta' - anaMtapratibaMdhakono anyatamatvena eka ja abhAva (kSudhA pratye) kAraNa che, e paNa nirasta jANavuM. arthAt kevalImAM vartatA anaMtaguNo je kSudhAnA pratibaMdhaka che, te anaMtapratibaMdhakono anyatamatvena saMgraha karIne eka ja abhAva kSudhA pratye kAraNa mAnIzuM ema je koi kahe che, te paNa nirasta jANavuM; kema ke anablyupagama che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke digaMbara matane anusaranAra koika kahe che ke, kevalImAM vartatA anaMtaguNo kSudhAnA pratibaMdhaka che tethI kevalIne kSudhA lAgatI nathI. ane kevalImAM vartatA kSudhAnA pratibaMdhaka evA anaMta guNono anyatamarUpe saMgraha karIne te badhA guNono je abhAva che te kSudhA pratye kAraNa che, ane saMsArIjIvomAM te sarvaguNono abhAva varte che tethI, kSudhA pratye jema asAtAvedanIyano udaya kAraNa che tema, anaMtaguNono abhAva paNa pratibaMdhakAbhAvarUpe kSudhA pratye kAraNa che ane kSudhAvedanIyakarmano udaya paNa kSudhA pratye kAraNa che. A prakAranI kArya-kAraNabhAvanI vyavasthA digaMbaramatanA anuyAyI kare che, te pUrvanA kathanathI nirasta che. kema ke te prakArano kArya-kAraNabhAva svIkArAyela nathI. graMthakA2ne e kahevuM che ke jema mohakSayatvAdinA abhAvarUpe saMsArIjIvAmAM vartatA anaMtaguNono abhAva kSudhA pratye kAraNa svIkRta nathI, tema AtmAnA anaMtaguNono anyatamatvana abhAva svIkArIne sudhApratye kAraNa tarIke svIkAravo, e prakArano kArya-kAraNabhAva, zAsrone svIkArya nathI. mATe kSudhA pratye kSudhAvedanIyakarmano udaya kAraNa tarIke svIkAravo ucita che, paraMtu anaMtaguNono abhAva kAraNa che ema mAnavuM ucita nathI. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke tamArAM (zvetAMbaranAM) zAstro kevalImAM kSudhA svIkAre che, tethI tame pUrvamAM kahyo tevo kArya-kAraNabhAva mAnatA nathI. paraMtu amArAM (digaMbaranAM) zAstro to kevalImAM kSudhA svIkAratAM nathI, tethI kevalImAM vartatA anaMtaguNone kSudhA pratye pratibaMdhaka mAnIe, ane teno abhAva kSudhA pratye kAraNa mAnIe, to koi doSa nathI. tethI graMthakAra bIjo hetu kahe che TIkArya :- 'vAsIna'- udAsInanA praveza-apraveza dvArA vinigamanAnA virahano prasaMga che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke jema kevalajJAna pratye kevalajJAnAvaraNIyano kSaya 'AvaraNaapagamavidhayA' kAraNa che, ane mohanIyano kSaya 'udAsInavidhayA' kAraNa che; kema ke moha kevalajJAnanuM sAkSAt AvAraka nathI, paraMtu kevalajJAnAvaraNa ja AvA2ka che; to paNa mohakSaya thayA pachI ja kevalajJAnAvaraNano kSaya thAya che, tethI kevalajJAna pratye mohano kSaya 'udAsInavidhayA' kAraNa che, ane kevalajJAnAvaraNIyano kSaya 'AvaraNaapagamavidhayA' kAraNa A-7 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 ..... adhyAtmamata parIkSA... . gAthA -95-96 che. te ja rIte prastutamAM sudhAdi lagADavAmAM sudhAvedanIyakarma janakavidhayA' kAraNa che, ane saMsArIjIvomAM kevalImAM vartatA anaMtaguNono abhAva sAkSAtkRdhAne pedA karato nathI, paraMtu sudhAvedanIyakarmanA udayathI sudhA pedA thAya che te vakhate te guNono abhAva avazya hoya che, tethI (sudhA pratye te anaMtaguNono abhAva avazya hoya che tethI) sudhA pratye te anaMtaguNo "udAsInavidhayA' kAraNa mAnavA paDe, ane sudhAvedanIyane sAkSAt janakarUpe kAraNa tarIke svIkAravuM paDe. tethI sudhA pratye udAsInane praveza karAvIne kArya-kAraNabhAva svIkAravo ke udAsInane praveza karAvyA vagara kAryakAraNabhAva svIkAravo, A rIte udAsInanA pravezavALo kAryakAraNabhAva ane udAsInanA praveza vagarano kArya-kAraNabhAva, Ama be prakAranA kArya-kAraNabhAva thAya. emAM kayo kAryakAraNabhAva svIkAravo temAM koI vinigamaka nathI. tethI anubhavane anurUpa sudhA pratye sudhAvedanIyano udaya ja kAraNarUpe svIkAravo ucita che. ahIM vizeSa e che ke udAsIna kAraNane praveza karAvIne kArya-kAraNabhAva svIkArIe to digaMbaranI mAnyatA saMgata thAya ane udAsIna kAraNano apraveza karAvIne kArya-kAraNabhAva svIkArIe to zvetAMbaranI mAnyatA saMgata thAya. jyAre te bemAM koI vinigamaka na maLe tyAre anubhavane anurUpa kArya-kAraNabhAva mAnavo joIe, ane anubhava e ja che ke sudhAvedanIyakarmanA udayathI sudhA pedA thAya che paraMtu kevalajJAnAdi guNono abhAva che tethI sudhA pragaTe che tevo anubhava nathI. TIkA - sarvatnasiMpannAnAM bhAvata muvAlitivacano vitavyamati cera, patinI zraddhAmAtrazaraNatvAt, vastuto vedanIyakarmakSayajanyalabdhereva tAdRzatvAditi dig||15|| TIkArya - 3thathI pUrvapakSI A pramANe kahe ke sarvalabdhisaMpanna bhagavAnane sudhAdipratibaMdhaka labdhi paNa thAo. tene graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke AnuM sarvalabdhisaMpanna bhagavAnane sudhAdipratibaMdhaka labdhi paNa thAya enuM, zraddhAmAtrazaraNapaNuM che. vastutaH vedanIyakarmakSayajanya labdhinuM ja tAdazapaNuM=sudhAdipratibaMdhakapaNuM che, e pramANe dizAsUcana che. ImlpA bhAvArtha - bhavastha kevalIne vedanIyakarmano udaya hovAne kAraNe vedanIyakarmakSayajanya labdhi hotI nathI, mATe sudhAdi temane lAge che. siddhone vedanIyakarmano kSaya thavAne kAraNe sudhAdina lAge tevI labdhi hoya che. ImlpA avataraNikA - gaNa mulArvattApAtvAn manAvI tatsamavA? tyArIrvAda avataraNikArya - athathI pUrvapakSI kahe ke sudhAdinuM bala-apacAyakapaNuM hovAne kAraNe anaMtavIryavALA kevalIone tatsaMbhava=sudhAdino saMbhava, kevI rIte hoya? e pramANe AzaMkA karIne kahe che gAthA - khijjai balaM chuhAe Na ya taM jujjai aNaMtaviriyANaM / iya vuttaMpi Na suttaM balaviriyANaM jao bheo // 16 // (kSIyate balaM kSudhayA na ca tadyujyate'nantavIryANAm / idamuktamapi na sUktaM balavIryayoryato bhedaH // 96 // ) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -96 ... ..... adhyAtma parIkSA , . . . . . . . . . . . . 451 gAthArtha - sudhA vaDe balanI hAni thAya che ane anaMtavIryavALA kevalIone te=bhudhA, ghaTe nahi. A ukta paNa su-ukta nathI. je kAraNathI baLa ane vIryano bheda che. dIpha hyumanisUi ahIM "pi'thI e samuccaya thAya che ke, kevalIne sudhA nathI e kathana to su-ukti nathI; paraMtu A kaheluM paNa sudhA vaDe bala kSaya thAya che ane anaMtavIryavALA kevalIne sudhA nahi ghaTe, A kaheluM paNa, su-ukti nathI. East :- balaM hizArIraM, vIryaM cAntarazaktivizeSa iti prasiddham, tatra vIryAntarAyakarmakSayodbhUtasya vIryasya jJAnasyeva svayaM (pravRttasya) bhuvanAbhogalakSaNAbhyantaravyApArarUpasyAnantatve'pi bhagavatAM zArIrabalacayApacayau bhavata eva, tyostthaavidhpudglcyaapcyaadhiintvaat| TIkArya -"vatna' - bala zArIrika che zarIra saMbaMdhI che, ane vIrya AntarazaktivizeSa che, e prakAre prasiddha che. tyAM=bhagavAnamAM, svayaM pravRtta ane bhuvanAbhogalakSaNa AtyaMtaravyApArarUpa evA vIryaMtarAyakarmanA kSayathI uddabhUta vIryanuM jJAnanI jema anaMtapaNuM hovA chatAM paNa,=cayaapacaya na thAya tevuM anaMtapaNuM hovA chatAM paNa, bhagavAnanA zArIrika balano caya-apacaya thAya ja che, kema ke te benuM zArIrika balanA caya-apacayanuM, tathAvidha pugalanA caya-apacayane AdhInapaNuM che. artha' pachI 'pravRttatha' hovuM joIe athavA adhyAhAra che tema mAnavuM joIe. bhAvArtha-bala, zarIrane avalaMbIne AtmAmAM thato pariNAmavizeSa che, ane vIrya, zarIrAdi nirapekSa jIvanA pariNAmarUpa aMtaraMga zaktivizeSa che. "anAmo'- tAtparya e che ke, bhuvananuM jJAna karavA svarUpa atyaMtara vyApArarUpa kSAyikajJAna jema svayaM pravarte che IdriyAdi nirapekSa pravarte che, tema vIAMtarAyakarmanA kSayathI udbhUtavIrya paNa svayaM pravarte che=zarIrAdi nirapekSa pravarte che, ane jJAna tathA vIryanuM anaMtapaNuM che. vIryanuM anaMtapaNuM hovA chatAM zarIrasaMbaMdhI baLano caya-apacaya kevalIne thAya che; kema ke zArIrika baLano caya-apacaya jIvanI aMtaraMga zakti upara AdhArita nathI, paraMtu - zArIrika baLanA niyAmaka tevA prakAranA pulanA caya-apacayane AdhIna che. tethI kevalI AhAra na kare to zArIrika baLano apacaya thAya che, ane AhAra kare to zArIrika baLano caya thAya che. TIkA - rAnIce kSaviryacavivAritvA vartha taddhinivRdhdhI?' viparAtaM, yoriNAmaruupsy balasya zarIranAmakarmapariNativizeSarUpatvenA'kSAyikatvAt, uktaMca prajJApanAvRttau- 'sa punaryogaH zarIranAmakarmapariNativizeSa iti' kathametaditthaM? iti cet? yoganirodhena tannirodhAt lezyAvat, yogo vIryaM zaktirutsAhaH parAkrama iti pryaayvcnaacc| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 adhyAtmamata parIkSA.......... gAthA -96 TIkArya - "na'- AnA dvArA=kevalIne zArIrikabaLano caya-apacaya thAya che ema kahyuM AnA dvArA, vakSya mANa kathana parAsta che. ane vakSyamANa kathana A pramANe che- "jJAnAceva'- kSAyikajJAnanI jema vIryanuM avikArIpaNuM hovAthI tenI=vIryanI, hAni-vRddhi kevI rIte thAya? arthAta na thAya. A kathana parAsta jANavuM. temAM hetu kahe che- yogapariNAmarUpa baLanuM zarIranAmakarmapariNativizeSarUpapaNuM hovAnA kAraNe akSAyikapaNuM che. te bala zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa che. temAM sAkSI kahe che - "3 rA'- ane prajJApanAvRttimAM kahyuM che - te yoga, zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa che. "rUti' uddharaNanA kathananI samAptisUcaka che bhAvArtha - pUrvapakSIne e kahevuM che ke jema kSAyika evuM kevaLajJAna jIvanA svabhAvarUpa hovAthI avikArI che, ane mati Adi jJAno karmano udaya ane jIvanA pariNAma ubhayathI janya hovAthI vikArI che, tema kSayopazamabhAvavALuM vIrya, karmano udaya ane jIvanA pariNAmarUpa hovAthI vikArI che; jyAre kSAyika evA kevalajJAnanI jema kSAyika vIrya avikArI che, tethI temAM hAnivRddhi thaI zake nahi. tene kAraNe kevalIne AhAranI AvazyakatA rahetI nathI. kema ke jema saMsArIjIvone AhAranA abhAvamAM vIryanI hAni thAya che ane AhAra karavAthI vIryanI vRddhi thAya che, tema kevalIne kSAyika vIrya hovAthI hAni-vRddhi saMbhavita nathI. tethI temane sudhA lAgatI nathI. A rIte pUrvapakSInuM kathana che, te kevalIne zArIrika baLano caya-apacaya thAya che ema kahyuM tenAthI parAsta jANavuM. ane temAM je hetu kahyo ke yogapariNAmarUpa baLanuM zarIranAmakarmapariNativizeSarUpapaNuM hovAne kAraNe akSAyikapaNuM che; tenuM tAtparya e che ke, pUrvamAM kahyuM ke bala ane vIrya e be judAM che e pramANe prasiddha che. ane bala e zarIrasaMbaMdhI che ane te mana-vacana-kAyAnA yogapariNAmarUpa zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa che.=zarIranAmakarmane kAraNe zarIranI prApti thAya che ane zarIranA aMgabhUta mana-vacana-kAyAnA yogo che, te yogone pravartAvavAnuM zarIramAM sAmarthya che, te sAmarthya tathAvidha zarIranAmakarmanI pariNatine kAraNe pedA thAya che, tethI yogapariNAmarUpa baLane zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa kahela che. ane te jIvano karmanA udayakRta thanAro bhAva che, tethI tene kSAyikabhAva na kahevAya. mATe akSAyika evuM zArIrika baLa karmanA udayanItaratamatAkRta taratamatAvALuM kevalImAM hoI zake che. ane te baLanA apacayane kAraNe kevalIne paNa AhAranI AvazyakatA rahe che. A prakArano siddhAMtakArano Azaya che. TIkArya - "thapetyi '- ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke A=yogapariNAmarUpa baLa, A prakAre= zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa, kema che? tene graMthakAra kahe che-"yonirodhena'- yoganirodha dvArA legyAnI jema teno-baLano, nirodha thato hovAthI (yogapariNAmarUpa baLa zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa che.) utthAna - ahIM zaMkA thAya ke, yoganA nirodhathI jema balano virodha thAya che, tema vIryanI pravRttino paNa nirodha dekhAya che, tethI kahe che TIkArya - vo'- yoga, virya, zakti, utsAha ane parAkrama e prakAre paryAyavacana che. ' Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 96 adhyAtmamataparIkSA bhAvArtha :- tAtparya e che ke, kevalI je vakhate yoganirodha kare che te vakhate zArIrika baLano nirodha thAya che. tethI te baLa zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa che. kema ke yoganirodhakALamAM jIvanuM vIrya potAnA bhAvomAM varte che, paraMtu yogane avalaMbIne thanArA baLamAM yatna hoto nathI, tethI zarIrane avalaMbIne je baLa pUrvamAM dekhAtuM hatuM te yoganirodha karyA pachI hotuM nathI. kevalIne vIrya pravartAvavAmAM zarIrAdi pudgalo sAthe have koi saMbaMdha nathI, tethI zarIrane avalaMbIne thanAro je pariNAma te zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa ja hoi zake. 'lezyAvat' kahyuM e dRSTAMtanuM tAtparya e che ke, jema yoganirodha dvArA lezyAno nirodha thAya che tethI caudamA guNasthAnake lezyA hotI nathI, ane te lezyA jIvanA svAbhAvika pariNAmarUpa nathI, paraMtu jIvanA aupAdhika pariNAmarUpa che; tema yoganirodha dvArA baLano paNa nirodha thAya che, mATe te baLa paNa karmarUpa upAdhikRta jIvano pariNAma che. mATe baLane zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa kahela che. 453 'thoLo' yoga, vIrya, zakti, utsAha, parAkrama e pramANe paryAyavacana che ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, zarIradhArI jIvone mana-vacana-kAyAne avalaMbIne je AtmapradezomAM spaMdanAtmaka yoga pravarte che te nAmakarmanI pariNativizeSa che, tema AtmapradezomAM spaMdanAtmaka vIryanuM pravartana paNa nAmakarmanI pariNativizeSarUpa che. AthI ja yoganirodhane kAraNe vIryanI pravRttino paNa nirodha thAya che. Ama chatAM, vIryaMtarAyakarmanA kSayathI thayeluM aMtaraMgazaktivizeSarUpa vIrya saMsArIjIvone vartatA pravRtyAtmaka vIrya karatAM juduM che. tethI ja yoganirodha pachI paNa bhagavAnane anaMtavIrya hoya che, ane pravRtyAtmaka=mana-vacana-kAyAnI ceSTArUpa, vIrya saMsArIjIvomAM hoya che te 13mA guNasthAnaka sudhI hoya che. jIvamAM je kSAyikavIrya prAdurbhAva thAya che te A=pravRtyAtmaka vIrya karatAM juduM che. kSAyikavIrya jIvanI zaktirUpa che, tethI kSAyikavIryamAM vIrya zabda yogano paryAyavAcI na samajavo; paraMtu kSudhAne kAraNe yoganI je hAni dekhAya che tene vIryanI hAni ke parAkramanI hAni ema kahevAya che. tethI kevalIne paNa AhAranA abhAvamAM yoganI hAnirUpa vIryanI hAni hoi zake che, paraMtu kevalImAM vartatA kSAyikavIryanI hAni-vRddhi thatI nathI. kema ke kevalIne vIryaMtarAyakarmano saMpUrNa kSaya thayela che. TIkA :- athava zarIranAmarmakSayAt sAcitra vataM svAviti caitra svAdeva, prayabhanirodhAt paramanizcatatAruupcaaritraa'pRthgbhuutmev tadityeke / kSAyikacAritrasyeva kSAyikavIryasyApi sAdisAntatvaM bahiH pariNAmitvaM ceti siddhAntaH // 96 // TIkArya :- 'atha'thI pUrvapakSI zaMkA kare che ke, A rItetame kahyuM ke bala zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa hovAthI akSAyika che e rIte, zarIranAmakarmanA kSayathI kSAyika bala paNa thAya. teno svIkAra karatAM graMthakAra kahe che ke thAya ja, prayatnanA nirodhathI paramanizcalatArUpa cAritrathI apRthabhUta ja te-baLa, che, e pramANe eka AcArya kahe che. kSAyikacAritranI jema kSAyikavIryanuM paNa sAdisAMtapaNuM ane bahi:pariNAmipaNuM (che), e pramANe siddhAMta che. II6 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. . . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . gAthA -96-97 bhAvArtha-thathI pUrvapakSIe zaMkA karI tenuM tAtparya e che ke, yadyapi karmanA udayakRta jo bala pedA thatuM hoya to karmanA udayanA abhAvane kAraNe balano abhAva che tema kahI zakAya. paraMtu karmanA udayathI jIvane duHkha pedA thAya che to karmanA kSayathI kSAyika duHkha thavuM joie ema prazna karI zakAya nahi, tema zarIranAmakarmanA kSayathI kSAyika bala thavuM joIe e prazna ja thai zake nahi. to paNa jema karmanA udayathI jIvamAM zAtArUpa sukha pedA thAya che ane vedanIyakarmanA kSayathI avyAbAdha sukharUpa jIvano guNa pedA thAya che, tema puNyaprakRtisvarUpa zarIranAmakarmanI pariNativizeSarUpa je baLa pedA thAya che, je zarIradhArI AtmAnA pariNAmarUpa che, te zarIranAmakarmanA kSayathI sAyikarUpe thavuM joIe; e prakAranA AzayathI pUrvapakSI kahe che, teno svIkAra karatAM graMthakAra kahe che ke, thAya ja; paraMtu yoganirodhathI thatA paramanizcalatArUpa cAritrathI apRthabhUta jate bala che, ema eka AcArya kahe che. tenuM tAtparya e che ke, zarIranAmakarmathI thanAruM je bala che te prayatna svarUpa che, ane kSAyikabala che te yoganirodhathI thanAruM che, ane te paramanizcalatArUpa cAritrasvarUpa ja che. jyAre siddhAMtakAra to siddhamAM kSAyikacAritranI jema sAyikavIryane paNa svIkAratA nathI, tethI kSAyikavIryane sAdisAMta ane bahi:pariNAmarUpa kahe che. tenuM tAtparya e che ke, zarIranAmakarmanA kSayathI pedA thanAruM baLa siddhAMtakAra mAnatA nathI. tenuM kAraNa temanA mate cAritra paNa mokSane prApta karavAmAM anukULa yatna svarUpa che, te ja kevalI avasthAmAM ucita pravRtti (AcAra) svarUpa che; ane caudame guNasthAnake sarvasaMvararUpa cAritra che te mokSanA kAraNasvarUpa che. mokSamAM kSAyikacAritra hotuM nathI, kema ke ucita AcaraNArUpa ke kRtna karmakSayane anukULa yatnarUpa sarvasaMvarasvarUpa cAritranI mokSamAM AvazyakatA nathI. siddhanA jIvone karmakSaya karavAno bAkI nathI, tethI tenA kAraNabhUta ucitaAcaraNAsvarUpa cAritra siddhanA jIvomAM nathI. te ja rIte kSAyikavIrya paNa siddhomAM nathI, paraMtu jJAnapariNAmasvarUpa AtmA siddhAvasthAmAM che. A pramANe siddhAMtakArano abhiprAya che. II96l avataraNikA - a yojAnacArikriyA mAvatara mavatiti zoavataraNikA - thI yogajanya paNa kriyA bhagavAnane hotI nathI, e prakAre pUrvapakSI zaMkA kare che vorAnanyA/ja ahIM gathiI e samuccaya karavo che ke mohajanya kriyA to bhagavAnane hotI nathI, paraMtu yogajanya kriyA paNa bhagavAnane hotI nathI. bhAvArtha-tAtparya e che ke yogajanya kriyA nahi hovAne kAraNe bhagavAnane AhAra grahaNa karavAnI kriyA saMbhave nahi. mATe kevalIne bhakti nathI A prakAranI zaMkA prastuta gAthAmAM pUrvapakSIe karela che. gAthA - baMdho parapariNAmA so puNa nANA na vIyamohANaM / jogakayAvi hu kiriyA to tesi hoi NibbIyA // 17 // (bandho parapariNAmAt sa punarjJAnAna vItamohAnAM / yogakRtApi kriyA tatteSAM bhavati nirbIjA // 97||) gAthArtha - parapariNAmathI baMdha thAya che. vaLI te =baMdha, vItamohavALA kevalIone jJAna hovAthI thato nathI. 'te kAraNathI, teone=vI mohavALA kevalIone, yogakRta paNa kriyA nirbeja hoya che.. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -97 adhyAtmamata parIkSA 455 hoLachpa- ahIM pi'thI e kahevuM che ke mohajanya kriyA to bhagavAnane hotI nathI paraMtu yogajanya kriyA paNa nirbeja hoya che. bhAvArtha- parapadArthamAM kartutva-bhoknatvarUpa pariNAmathI baMdha thAya che, ane mohavagaranA kevalIne pote parapadArthanA kartA-bhoktA nathI evuM jJAna hovAne kAraNe baMdha thato nathI. te kAraNathI teone yogakRta kriyA nirbIja hoya che, arthAt svaprayatnakRta hotI nathI. kema ke parapadArthamAM kevalIne kartutva ke bhoknatvabuddhi nahi hovAnA kAraNe parapadArthamAM pravRtti karavAnI icchArUpa pariNAma temane thato nathI. tethI temanI yogakRta paNa kriyA nirbIja che e pramANe kahela che ahIM prazna thAya ke avataraNikAmAM kahyuM ke, bhagavAnane yogajanya paNa kriyA hotI nathI e prakAre pUrvapakSI zaMkA kare che; ane gAthArthamAM kahyuM ke teone yogakRta kriyA paNa nirbeja hoya che, tethI kriyAno svIkAra prApta thAya. A kathananuM tAtparya e che ke, pUrvapakSIne e kahevuM che ke jema vAdaLAMnuM svAbhAvika gamana hoya che, potAnI | kriyAkRta gamana nathI, paNa pavanAdikRta vAdaLAMnuM gamana hoya che; tema kevalIone paNa potAnA prayatnakRta kriyA nathI, paraMtu vAdaLAMnI jema svAbhAvika kriyA thAya che. tethI yogakRta kriyA paNa kevalIone nirbeja hoya che tema kahyuM che. ane avataraNikAmAM yogajanya paNa kriyA bhagavAnane nathI tema kahyuM, eno bhAva e che ke, bhagavAnane nirbeja kriyA che sabIja kriyA bhagavAnane nathI, e arthamAM yogajanya kriyA bhagavAnane nathI tema kahyuM che. TakA - gaNa parimananA hidiyA vI vI mati, tapuit 'udayagadA kammaMsA jiNavaravasaheNa-NiyadiNA bhaNidA / tesu hi muhido ratto duTTho vA baMdhamaNuhavadi // tti [pravacanasAra- 1/43] sA ca jJAnAdeva kevalinAM na bhavati, mohjnytvaattsyaaN| ata evoktaM 2 gehadi peva Na muMcadi Na paraM paripamadi kevalI bhgvN| pecchadi samaMtado so jANadi savvaM NiravasesaM // ti [pravacanasAra- 1/32] ..tasmAt kAyayogAderapi grahaNamocanAdikriyA teSAM nirbIjaiva, na hi sveSTasAdhanatAjJAnaM vinA cikIrSA, tAM vinA ca pravRttiH saMbhavati, na cecchAyAM satyAM vItamohatvaM naam| TIkArya - atha' thI pUrvapakSI kahe che ke pariNamanasvarUpa kriyA baMdhanuM bIja che. ane te=pariNamanasvarUpa kriyA, zAna hovAthI ja kevalIone hotI nathI. kema ke tenuM pariNamanasvarUpa kriyAnuM, mohajanyapaNuM che. pariNamanasvarUpa kriyA baMdhanuM bIja che temAM pravacanasAranI sAkSI Ape che - tapura- 'dayA'-te kahyuM che - jinavaravRSabha vaDe udayagata karmAzo niyatathI svabhAvathI kahevAyA che, ane temAM karmAzomAM, mUDha athavA rAgI athavASI baMdhane anubhave che. 'tti-pravacanasAranA uddharaNanI samAtisUcaka 1. 2. udayagatA: kAzA jinavaravRSabheNa niyatyA bhaNitAH / teSu hi mUDho rakto duSTo vA bandhamanubhavati // gRhNAti naiva na muJcati na paraM pariNamati kevalI bhagavAn / pazyati samantataH sa jAnAti sarva niravazeSam / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456. gAthA -97 adhyAtmamata parIkSA mati iva' - AthI karIne ja=jJAnane kAraNe ja kevalIne pariNamanasvarUpa kriyA hotI nathI AthI karIne ja, pravacanasAramAM kaheluM che - jeri' - kevalI evA bhagavAna grahaNa karatA nathI ja, mUkatA nathI ane pararUpe pariNamana pAmatA nathI. to prazna thAya ke kevalI bhagavAna zuM kare che? tethI kahe che ke te kevalI, cArebAjuthI jue che (ane) niravazeSa sarvane jANe che, niravazeSa=paripUrNa, sarvaparyAyone jANe che. bhAvArtha - ''thI pUrvapakSIe kahyuM ke pariNamanasvarUpa kriyA baMdhanuM bIja che, ane te kriyA jJAna hovAthI ja kevalIne hotI nathI. ane temAM hetu kahyo ke, te kriyAnuM mohajanyapaNuM che. tenuM tAtparya e che ke, grahaNa-mocanAdi kriyAmAM jIva navA navA bhAvamAM pariNamana pAme che, ane te pariNamanasvarUpa kriyA baMdhanuM kAraNa bane che. kema ke vAstavika rIte zuddha evo AtmA, eka ja jJAnasvabhAvavALo che, te navA navA pariNAmone pAmato nathI. yadyapi dareka padArtha utpAda, vyaya ane prauvyarUpa che, tethI siddhanA jIvo paNa utpAda-vyayarUpe hovAthI navA navA pariNamanane pAme che; paraMtu siddhanA jIvomAM te pariNamana zeyanA pariNAmane AzrayIne thatA jJAnanA pariNAma svarUpa che zeyanI pariNati pratikSaNa parAvartana pAme che, tethI jJAna pariNAmAMtara pAmyuM tema kahevAya che, paraMtu jJAnasvabhAvarUpe jIva sadA eka ja pariNAmavALo che. jayAre grahaNa-mocana kriyAmAM jIva kSaNabhara grahaNa pariNAmavALo thAya che, anyakSaNamAM mocana pariNAmavALo thAya che. A rIte grahaNa-mocanAdi kriyAmAM jIva eka pariNAma svarUpa nathI, ane te pariNamanasvarUpa kriyA baMdhanuM kAraNa bane che. kevalIne ekasvabhAvavALuM jJAna hovAthI pariNamanasvarUpa kriyA hotI nathI. kema ke AvI grahaNa-mocananI kriyArUpa pariNati mohathI janya che. ane padArtha pratye rAga ke dveSa ke moha vartato hoya to ja grahaNano pariNAma ane mocanano pariNAma thAya che. kevalIne rAga-dveSa-moha hotA nathI, mATe pariNamanalakSaNa kriyA paNa hotI nathI. , ahIM pariNamanalakSaNa kriyA baMdhanuM bIja che temAM pravacanasAra 143nI sAkSI ApI che, tenuM tAtparya e che ke, saMsArIjIvone udayagata karmAzo niyatathI hoya che, ane udayagata karmAzo ja padArthamAM pariNamanalakSaNa kriyA jIvane karAve che. te kriyAmAM jIva kAM to mohathI pravarte che kAM to rAgathI pravarte che kAM to SathI pravarte che. A rIte rAga-dveSa ane mohathI jIva kriyAmAM pravarte che ane tenAthI avazya baMdhane pAme che. AnAthI e prApta thayuM ke rAga, dveSa ke moha vagara pariNamanalakSaNa kriyA thatI nathI. tethI pariNamanalakSaNa kriyAne baMdhanuM bIja kahyuM che. TIkArya - "tamAt'- te kAraNathI=pUrvamAM kahyuM ke kevalIne jJAnane kAraNe kriyA nathI te kAraNathI, kAyayoga AdithI paNa grahaNa-mocanAdi kriyA teone=bhagavAnane, nirbeja hoya che. kema ke sva-iSTasAdhanatAjJAna vinA cikIrSA hotI nathI, ane tenA vinA=cikaryA vinA, pravRtti hotI nathI, ane icchA hote chate vItamohapaNuM saMbhavatuM nathI. 6 ra di - "di yasmAdarthaka che. bhAvArtha -pUrvamAM kahyuM ke, kevalIne jJAnane kAraNe kriyA hotI nathI. ane pravacanasAranA sAkSIpAThamAM paNa kahyuM ke, kevalI grahaNa-mocanAdi kriyA karatA nathI. jyAre tamathI nigamana karatAM kahyuM ke, kAyayogAdithI paNa Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -97. adhyAtmamata parIkSA - 457 grahaNa-mocanAdikriyA teone nirbeja hoya che. tethI banne vacanono paraspara virodhabhAse. kema ke pariNamanalakSaNa kriyA teone nathI ema kahIne tamA'thI nigamana karatAM kahyuM ke, kAyayogAdithI grahaNa-mocanakriyA nirbIjA che. Ama sthUladaSTithI te paraspara virodhI dekhAya. vastutaH te beno eka ja artha che. kema ke digaMbaramata pramANe paNa kevalI vihArAdi kare che ane upadezAdi paNa Ape che. Ama chatAM, mAre vihAra karavo che, A dizAmAM javuM che vagere pariNAma teone thatA nathI. mAre upadeza Apavo che tevo paNa pariNAma kevalIne hoto nathI. paraMtu udayamAna karmane kAraNe teonA mastakamAMthI sahaja dhvani nIkaLe che te upadezanI kriyA che. ane jema vAdaLAMnI gati svaprayatna vinA che, tema teonI vihArAdinI pravRtti che, A baMne pravRttio kevalIne icchArUpa bIja vagaranI che, tethI nirbIja che. paraMtu te sivAya vastrAdigrahaNanI pravRtti ke anya koI vastunA grahaNa-mocanAdinI pravRtti kevalIne hotI nathI. kema ke kevalIne moha nahi hovAthI koI pravRtti karavAnI IcchA nathI. tethI digaMbara mata pramANe kevalIne kAyayogAdinA grahaNa-mocananI kriyA icchArUpa bIja vagaranI che tema kahela che. ane tenI puSTi mATe kahe che ke, sva-ISTasAdhanatAnA jJAna vagara pravRtti karavAnI icchA thatI nathI ane icchA vagara pravRtti thAya nahi, icchA rAgAtmaka che, ane te pravRttinuM bIja che. vItarAgane icchA hoya nahi mATe pravRttinA bIjabhUta icchA nahi hovAthI vItarAganI pravRtti nirbIja che. TIkA - sanDerva sthAnaniSadAvihAradhavezofja tikAsAmAvANAmucchinnati ghe? sarve, prayatnamantareNa svabhAvAdeva teSAM saMbhavopadezAt, taduktaM 'ThANaNisejjavihArA dhammuvadeso a Niyadio tesi / / arahaMtANaM kAle mAyAcAro vva itthINaM / ti [pravacanasAra 1-44] "yathA hi mahilAnAM prayatnamantareNApi tathAvidhayogyatAsadbhAvAt svabhAvabhUta eva mAyopaguNThanAvaguNThito vyavahAraH pravartate, tathA hi kevalinAM prayatnamantareNApi tathAvidhayogyatAsadbhAvAt sthAnaM AsanaM viharaNaM dharmadezanA ca svabhAvabhUtA eva pravartante" ityamaracandrIyaM vyaakhyaanm| na ca prayatnAnapekSAyAM kAlaniyamAdyanupapattiH, ambhodharANAM gmnaavsthaangrjnvrssnnniymvdupptteH| TIkArya -'thI zvetAMbara kahe che ke, A pramANe=pUrvamAM pUrvapakSIe kahyuM ke ISTasAdhanatAnA jJAnathI IcchA ane IcchAthI pravRtti thAya che ane vItarAgane icchA hotI nathI mATe kevalInI kriyA nirbIja che A pramANe, tiSThAsAdinA abhAvathI teonAM-kevalIonAM sthAna, niSadyA, vihAra, dharmopadezAdi paNa uccheda thaze. to pUrvapakSI kahe che ke satya'- tamArI vAta sAcI che. kema ke kevalIne icchAnA abhAvane kAraNe sthAnAdimAM prayatna nathI, paraMtu prayatna vagara svabhAvathI ja teone=kevalIone, (sthAna, niSadyA Adi pravRttinA) saMbhavano upadeza che saMbhavanuM kathana zAstramAM che. te tadut'thI batAve che - jema strIone mAyAcAra, (svabhAvabhUta hoya che, tema kAlamAM=ahaMdAdi avasthAmAM, te arihaMtone sthAna, niSadyA, vihAra ane dharmopadeza svabhAvathI hoya che. 1. sthAnaniSadyAvihArA dharmopadezazca niyatitaH teSAm / arhatAM kAle mAyAcAra iva strINAm // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , 458 .. adhyAtmamata parIkSA gAthA - 97 pravacanasAragAthA 1-44no TIkArtha batAvatAM kahe che. je pramANe mahilAone prayatna vagara paNa tathAvidha yogyatAnA sadbhAvathI svabhAvabhUta ja mAyAnA upaguMThanathI avaguMThita=mAyAcArathI yukta, vyavahAra pravarte che, te pramANe kevalIone prayatna vagara paNa tathAvidha yogyatAnA sadUbhAvathI sthAna, Asana, vitaraNa ane dhamazinA svabhAvabhUta ja pravarte che. e prakAre amaracaMdra kareluM vyAkhyAna che. bhAvArtha - graMthakAre kahyuM ke sthAna, niSaghA, vihAra, dharmopadeza Adi tiSThAsAdi vagara saMbhave nahi. teno bhAva e che ke sthAna=UbhA rahevuM, cAlavAnI pravRtti karyA pachI UbhA rahevAnI pravRttirUpa sthAna, IcchA vagara saMbhave nahi, niSadyA=besavuM, UbhA thayA pachI besavAnI kriyA, icchA vagara saMbhave nahi ane UbhA hoya tyArapachI cAlavAnI kriyArUpa vihAra paNa IcchA vagara saMbhave nahi; te rIte dharmopadeza paNa icchA vagara saMbhave nahi. tethI tiSThAsAdi=UbhA rahevAnI icchA vagereno, abhAva hovAthI kevalIone sthAna-niSadyA-vihAra-dharmopadezAdino uccheda thai jaze. teno uttara digaMbara Ape che ke, tamArI vAta sAcI che paraMtu kevalIone icchAno abhAva hovAthI sthAnAdimAM prayatna hoto nathI. tethI prayatna vagara svabhAvathI ja kevalIone sthAna, niSadyAdi pravRtti hoya che, evuM zAstramAM kahyuM che. utthAna :- ahIM zvetAMbara kahe ke prayatnanI apekSA na hoya to kAlaniyamAdinI anupatti thaze. (ahIM kAlaniyamAdimAM AdithI dezaniyama grahaNa karavo.) arthAt e sthAnAdi amukakALe ane amukadezamAM thavArUpa kALaniyama ane dezaniyama anupapanna thaI jaze. tethI digaMbara kahe che TIkArya - 2- prayatnanI anapekSAmAM kAlaniyamAdinI anupapatti thaze ema na kahevuM. temAM hetu kahe cheaMbhodharanA= vAdaLAMnA gamana, avasthAna, garjana, varSaNanA niyamanI jema (kAlaniyamAdinI) upapatti thai zakaze. bhAvArtha cokkasa kALe UbhA rahevuM, cokkasa kALe cAlavuM vagere kevalInA prayatnathI ja thaI zake, ne tema digaMbara svIkAre to cokkasa prayatna cokkasa icchAthI thAya che tema mAnavuM paDe, ane tema svIkAre to kevalInI kriyA nirbIja che tema kahI zake nahIM. tethI digaMbara kahe che ke jema vAdaLAM vagerene potAno koI prayatna na hovA chatAM amuka ja kALe gamana, avasthAna, garjana, vRSTi Adi thavA rUpa niyama hoya che, tema kevalImAM paNa sthAnAdino dezaniyama ane kAlaniyama ghaTI zakaze. TIkA - naDyevaM teSAM puSavipAvarovijha: yatiti ve? vIyivasthA mA tariyAvADa kAryAkAryabhUtayorbandhamokSayorakAraNakAraNatvAbhyAM kSAyikItvena pribhaassnnaat| taduktaM 'puNNaphalA arahaMtA, tesi kiriyA puNo hi odyigii|| mohAdIhiM virahidA, tamhA sA khAigitti madA // [pravacanasAra 1-45] // 17 // 1. puNyaphalA arhantasteSAM kriyA punahi audayikI / mohAdibhiH virahitA tasmAtsA kSAyikIti matA // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -97-98. .......... adhyAtmamata rIkSA.......................259 TIkArya banatuthI zvetAMbara zaMkA karatAM kahe che ke, A rIte=pUrvapakSInA jaNAvyA mujaba bhagavAnanI dharmopadezanAdi pravRtti svabhAvathI thAya che e pramANe mAnI laie to, teono=bhagavAnano, puNyavipAka akiMcitkara thaze ema koi Apatti Ape, tenA samAdhAnarUpe pUrvapakSI kahe che ke thAya ja. (e Apatti amane ISTa che). temAM hetu kahe che- audayikI paNa teonI kriyAnuM=arihaMtAdinI sthAnAdi kriyAnuM, kAryabhUta baMdhanuM akAraNapaNuM ane akAryabhUta mokSanuM kAraNapaNuM hovAthI kSAyikIpaNAthI paribhASA karela che. 'taku'thI temAM pravacanasAranI sAkSI Ape chepuaApanA'- arihaMto puNyaphalavALA hoya che. vaLI teonI=arihaMtonI, kriyA audayikI hoya che, (paraMtu) mohAdithI rahita che, te kAraNathI kSAyikI e pramANe kahevAyelI che. llhyA bhAvArtha- jovAthI je kathana karyuM tenuM tAtparya e che ke, pUrvapakSInA kahevA mujaba bhagavAnane svabhAvathI dharmadezanAdinI pravRtti svIkArIe to, teono puNyavipAka akiMcitthara thAya, te A pramANe- jema cakravartI evA paNa tIrthakaro tevA prakAranA puNyane kAraNe pakhaMDane sAdhavAmAM yatna kare che, tethI teo udAsIna hovA chatAM paNa puNyavipAkano anubhava kare che, kema ke cakravartIne anukULa karma pakhaMDa sAdhavA mATenA prayatnarUpa che. te pramANe bhagavAnane tIrthakara nAmakarma paNa tIrtha sthApavAne anukULa yatna svarUpa che, tethI puNyavipAkano anubhava temane thAya. paraMtu bhagavAnamAM tevo koI yatna nathI, phakta svabhAvathI teo dharmopadezAdi kriyA kare che ema mAnavAmAM Ave to, te puNyano vipAka tene anukULa yatna na karavAthI akiMcitkara thai jaze, evI koi Apatti digaMbarane Ape to, tene svIkAratAM digaMbaro kahe ke te Apatti amane ISTApatti che. kema ke audayikI paNa kevalInI dharmopadezAdi kriyAo paribhASAthI kSAyikI kahevAyela che. (A pramANe digaMbaro kahe che) temAM hetu Ape che ke, kriyAnA kAryabhUta je baMdha ane akAryabhUta je mokSa che tenA pratye bhagavAnanI kriyA viparIta rIte hoya che=baMdhanuM akAraNa che ane mokSanuM kAraNa che. jema kSAyikabhAvarUpa cAritra baMdhanuM akAraNa che ane mokSanuM kAraNa che, tema bhagavAna paNa dharmopadezAdi te kriyAmAM yatna karatA na hovAthI te kriyAkRta baMdha temane thato nathI, ane te kriyAne karAvanAruM karma udaya dvArA (bhogavI levAthI) nAza thAya che. tethI potAnA yatna vagara karAyelI te kriyA mokSa prati kAraNa bane che. mATe audayikIte kriyA kSAyika jevuM kArya karanAra hovAthI kSAyika tarIke tenI paribhASA karela che. II @aa avataraNikA: -parva prAImathI avataraNikArya - A pramANe prApta thaye chata=gAthA-97mAM kahyuM e prakAre pUrvapakSInuM kathana prApta thaye chate, kahevAya che - gAma : __jogaM viNA vi kiriyA sahAvao jai kahaNNa taha so vi / tulaM kira vecittaM taha tullamabuddhipuvvattaM // 98 // ( yogaM vinApi kriyA svabhAvato yadi kathaM na tathA so'pi / tulyaM kila vaicitryaM tathA tulyamabuddhipUrvatvam // 98 // ) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthArtha :- yoga vinA paNa jo kriyA svabhAvathI hoya to te ja prakAre te paNa=prayatnarUpa yogapaNa, kema svabhAvathI nathI? arthAt svabhAvathI che. tene puSTa karatAM hetu kahe che ke, kharekhara kriyAmAM ane prayatnamAM tulya vaicitrya che tathA tulya abuddhipUrvatva che. 460 gAthA - 98 bhAvArtha :- tAtparya e che ke sthAna-niSadyAdikriyAmAM jevuM vaicitrya digaMbara mAne che tevuM ja tene anurUpa yoganuM vaicitrya che. tathA jevuM sthAna-niSadyAdikriyAnuM abuddhipUrvatva digaMbara svIkAre che, tevuM ja svabhAvathI yogane mAnavAne kA2Ne yogamAM abuddhipUrvatva che. ahIM vizeSa e che ke, sAmAnyathI sarvatra yogathI kriyA dekhAya che. jo kevalImAM yogathI kriyA na mAnavAmAM Ave to (1) svabhAvakRta kriyA, (2) yogakRta kriyA. A rIte be jAtanI kriyA mAnavAno prasaMga Ave. tethI kriyAne jo svabhAvathI digaMbara kahe che, to tulya vaicitrya ane tulya abuddhipUrvatva hovAnA kAraNe yogane paNa te svabhAvathI kahI zake che. tethI sarvatra yogapUrvaka kriyA hoya che e prakAranI vyApti avasthita rahe che. ahIM yoga ane kriyA e bemAM bheda e che ke, sAmAnya rIte pahelAM sva-ISTasAdhanatAnuM jJAna thAya pachI IcchA thAya che, tyArapachI aMtaraMga yatna pedA thAya che je yogasvarUpa che, ane te prayatnathI sthAna-niSadyArUpa kriyA thAya che. digaMbara, kevalInI sthAnaniSadyAdi kriyAo abuddhipUrvaka mAne che, kema ke sthAnAdimAM prayatna karavAthI icchA thAya to rAga svIkAravo paDe. tene graMthakAra kahe che ke jema abuddhipUrvaka tuM kevalInI kriyA svIkAre che, tema kevalIno abuddhipUrvaka prayatna svIkArI le, to rAgAtmaka icchA nahIM hovA chatAM kevalIne ucita pravRttinuM jJAna che tenAthI ja ucita prayatna kare che, ane tenAthI ja sthAnAdinI ucita kriyAo thAya che tema mAnI zakAze. tethI svabhAvathI ja kevalInI kriyAmAM vaicitrya jema tuM svIkAre che tema svabhAvathI ja prayatnanuM vaicitrya paNa svIkArI zakAya. ahIM tulya-abuddhipUrvatva ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, sAmAnya rIte jIvo ISTasAdhanatAnuM jJAna thAya pachI "huM A karuM" e prakAranI rAgAtmaka buddhi kare che, ane tapUrvaka prayatna hoya che. mATe 'huM karuM' evuM buddhipUrvatva temanA prayatnamAM dekhAya che. paraMtu kevalIne rAgAdi nahi hovAne kAraNe tevI icchA thatI nathI. tethI digaMbara kevalIne svabhAvathI kriyA mAne che. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che ke svabhAvathI kriyA mAnavAmAM jema te kriyA abuddhipUrvaka che, tema svabhAvathI prayatna mAnavAmAM te prayatna paNa abuddhipUrvaka kahI zakAze. TIkA :- 'vhAyaprayabhAvi vinaiva sthAnaniSadyArji mAvatAM svamAvata va mavet' kRtyatra 'svamAvata:' ityasya ko'rthaH ? kiM kAraNamantaraiva vA, dRSTajAtIyakAraNamantarA vA? nAdyaH, bauddhamatapravezAt / na ca sAmAnyatastannibandhanayogyatAbhyupagame'pi tiSThAsAdyabhAvAddezakAlavizeSaniyamaH svabhAvAdeveti vaktuM yuktaM, vinA kAraNakramaM deshkaalkrmaanuvidhaaykkaarysyaaksmiktvprsnggaat| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 98 adhyAtmamataparIkSA 461 TIkArya :- 'vAya' - kAyaprayatnAdika vinA ja sthAnaniSadyAdika bhagavAnane svabhAvathI ja hoya che, e pramANe (kahyuM). emAM svabhAvathI e pramANe (kahyuM) eno artha zuM? (1) kAraNa vinA ja? ke (2) dRSTajAtIya kAraNa vinA? 'nAi: ' svabhAvano artha kAraNa vinA ja, e pramANe prathama vikalpa barAbara nathI, kema ke (e pramANe mAnavAmAM) bauddhamatamAM praveza thaze. bhAvArtha :- tAtparya e che ke kevala svabhAvathI ja bhagavAnane sthAna-niSadyAdi thAya che paraMtu prayatnAdi anya koi kAraNa nathI, e pramANe mAnavAmAM svabhAvavAdI bauddhamatamAM praveza thaze. kema ke bauddhanA mata pramANe kurvadnapatvavALuM upAdAna ja kArya pedA kare che, anya kAraNo avartyasaMnidhirUpe hoya che. ahIM pUrvapakSIne ekAMtasvabhAvavAdarUpa bauddhamata mAnya nahi hovAthI samAdhAna kare che- bauddhamatanI jema ame svabhAvane vizeSarUpe kAraNa mAnatA nathI, paraMtu sAmAnyathI kAraNa mAnIe chIe. mATe bauddhamatamAM praveza thavAno prasaMga amane nahi Ave. tAtparya e che ke, bauddhamata pramANe sthAnAdirUpa je kArya thAya che tenI pUrvakSaNamAM ja te te kAryane anurUpa kurvadnapatva hoya che. anya kAryonuM kurvadnapatva te kSaNamAM nathI te rUpa vizeSa yogyatA bauddha mAne che. jyAre digaMbara kahe che ke ame to padArthane kSaNasthAyI mAnatA nathI, paraMtu avasthita evA paramAtmArUpa jIvamAM sthAna-niSadyAdinA kAraNabhUta sAmAnyathI yogyatA svIkArIe chIe, mATe amAre bauddhamatamAM praveza nahi thAya. te A rItebauddhamatamAM padArtha kSaNika che. tethI je kSaNamAM sthAnAdi kArya thAya che tenI pUrvakSaNamAM te kAryanuM kurvadnapatva che, niSadyArUpa anya kArya thAya che tenI pUrvakSaNamAM te kAryanuM kurvavrUSatva che. A rIte eka avasthita koi padArtha nathI ke jemAM sthAna-niSadyAdi sAmAnya badhA svabhAva hoya. bauddhamate sthAnanA kAraNabhUta svabhAvavALI vyakti judI che, ane niSadyAnA kAraNabhUta svabhAvavALI vyakti judI che, kevala te eka saMtAnI hoi zake. sAmAnyathI sthAna-niSadyAdinI yogyatA svIkArIe tyAre anekakSaNa avasthita evA paramAtmArUpa jIvamAM sthAna-niSadyAdinI yogyatA prApta thAya che, tethI digaMbara kahe che ke amAre kSaNikavAdamAM praveza nahi thAya. syAdvAda pramANe kathaMcit avasthita sthAnAdinibaMdhanayogyatAvALI vyakti te te kSaNamAM te te bhAvone pAme che. tethI syAdvAda avasthita raheze. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che TIkArtha :- 'na ca'- ane sAmAnyathI tannibaMdhana=sthAnAdinibaMdhana, yogyatAno svIkAra karAye chate paNa, tiSThAsAdino abhAva hovAthI, deza-kAlavizeSano niyama svabhAvathI ja che e pramANe kahevuM yukta nathI. temAM hetu kahe che- kAraNakrama vagara deza-kAla-kramaanuvidhAyaka evA kAryanA AkasmikapaNAno prasaMga Avaze. bhAvArtha :- 6 stra'thI kahyuM tenuM tAtparya e che ke sAmAnyathI sthAnAdinI yogyatA mAnavAmAM amuka dezamAM ane amuka kAlamAM sthAna--UbhA rahevAnI kriyA, thAya che te svabhAvathI ja che, ema kahI zakAya nahi. kema ke kevalIne tiSAsA=UbhA rahevAnI icchA, nathI. jo tiSThAsA hoya to, sAmAnyathI svabhAva hoya to paNa, je kSaNamAM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , . . . . . . . . . . . . . . , , 46ra... . adhyAtmamata parIkSA . gAthA -98 tiSThAsA prAdurbhAva pAme che te kSaNamAM kevalI UbhA rahevA mATe yatna kare, to deza-kAlanuM niyamana tiSThAsAthI thaI zake, paraMtu tiSThAsA nahi hovAnA kAraNe deza-kAlaniyama mATe svabhAva niyAmaka banI zake nahi, kema ke tiSThAsAdirUpa kAraNakrama vagaradeza ane kAlakramanA anuvidhAyaka=anusaranAra, evA kAryane Akasmika mAnavAno prasaMga Avaze. e pramANe kahyuM tenuM tAtparya e che ke, jIvamAM svabhAva sarvadA che, chatAM A deza ane A kALamAM sthAnarUpa kArya thayuM, bhinna deza ane bhinna kALamAM niSadyArUpa kArya thayuM, te rUpa kAryane niyamana karanAra koIka kAraNakrama joie, jethI je kramathI kAraNanI upasthiti thAya te ja kramathI kAryano krama prApta thAya. paraMtu kevala svabhAva kAraNa hovAthI ane te svabhAvasthAnAdi badhAno sarvadA hovAthI, sarvakAle sarvakAryo pedA thavAM joIe. paraMtu amuka kramathI kArya pedA thAya che, tethI te kArya Akasmika pedA thAya che ema mAnavAno prasaMga Avaze. TIkA - aza vaninA yathA chaMtarthavatastavatIti svamAvAI rati ? navevaM tadupAvacchinnavishessytyaa tattadutpattyavacchinnavizeSyatayA ca kevalajJAnenaiva kAryamAtrasya dezakAlaniyamopapattau tadatiriktakAraNamAtrocchedaprasaGgaH, evaM ca ghaTArthitayA daNDAdAvapi pravRttidurghaTA syaat| ' TIkArya - "mA- mAthI digaMbara A pramANe kahe ke kevalI vaDe je pramANe jovAyuM che te pramANe ja te thAya che, e prakAre svabhAvano artha che. bhAvArtha - athathI digaMbara A pramANe kahe ke kevalI vaDe je pramANe jovAyuM che te pramANe ja te thAya che, e prakAre svabhAvano artha thAya. tethI deza-kAlakramanA anuvidhAyaka evA kAryane Akasmika mAnavAno prasaMga nahi Ave. te A rIte - sthAnaniSadyA je kramathI thAya che te ja kramathI kevalIe kevalajJAnamAM joyA che, ane tevo ja teno svabhAva che te kAlanA kramathI sthAna-niSadyAdi kArya karavAno teno svabhAva che. e ja rIte dezanA kramathI paNa samajI levuM. mATe kevala svabhAvathI kArya mAnIe to paNa kAryane Akasmika thavAno prasaMga nahi Ave. TIkArya banavaeNvaM-navuthI graMthakAra kahe che ke A pramANe kevalInA kevalajJAnane anurUpa padArthamAM kArya karavAno svabhAva che evo svabhAvano artha karIe to, tat tat upAdeya avacchinna vizeSyatA ane tat tat utpatti avacchinna vizeSyatA hovAne kAraNe, kevalajJAnathI ja kAryamAtranA deza-kAlaniyamanI upapatti thaye chate, tadda atirikta=svabhAvathI atirikta, kAraNa mAtranA ucchedano prasaMga prApta thaze, ane e ja rIte ghaTanA arthIpaNAthI daMDAdimAM paNa pravRtti durghaTa thaze. bhAvArtha - vyavahAranaya ema mAne che ke, amuka dezamAM ane amuka kAlamAM ja mATImAMthI ghaTa thAya che tenuM niyamana ghaTanI kAraNasAmagrI kare che. mATImAM ghaTane anukULa svabhAva hovA chatAM jyAM sudhI anya sAmagrI prApta thatI nathI, tyAM sudhI kArya pedA thatuM nathI. ane pUrvapakSIe svabhAvano artha e karyo ke kevalajJAnamAM jevuM dekhAyuM che tevo ja vastuno svabhAva che ane te svabhAvathI ja kArya thAya che. mATe te svabhAvathI atirikta kAraNamAtranA ucchedano prasaMga prApta thaze. te A rIte - Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , gAthA -98. adhyAtmamata parIkSA 463 padArthano kevalajJAnamAM jevo pratibhAsa che, tene anurUpa ja svabhAva che, ema kahevAthI e prApta thAya che, amuka dezamAM ane amuka kALamAM niyata kArya utpanna thayuM, tenuM kAraNa anya koI nathI paraMtu kevalajJAnathI niyaMtrita evo padArthanI aMdaramAM rahelo svabhAva ja che. tethI kevalajJAnathI ja kAryamAtranA deza-kAlanA niyamanI upapatti thaI jaze. mATe svabhAvathI atirikta kAraNamAtranA ucchedano prasaMga prApta thaze. ahIM vizeSa e che ke jagatamAM kArya be prakAranAM che. (1) eka upAdeyamAM pravRtti karavAthI upAdeyanI prANirUpa kArya che, ane (2) bIjuM kAraNa sAmagrIthI kAryanI utpatti thavArUpa kArya che. A baMne prakAranAM kAryo je rIte kevalIe joyAM che te ja rIte sarvatra thAya che, tethI (1) kevalInA kevalajJAnamAM te te upAdeya padArtho=je je vyakti je je vastu grahaNa karavA mATe yatna kare che, tenAthI te te dezamAM ane te te kAlamAM je upAdeyanuM grahaNa thAya che, te sarva upAdeya padArtho; kevalajJAnamAM te rUpe ja pratibhAsita thAya che, tethI te te upAdeyathI avacchinna vizeSatA kevalajJAnamAM che. kemake "svaviSayitA saMbaMdhathI te upAdeya badhA padArtho kevalajJAnamAM rahe che, tethI te te upAdeyathI avacchinna vizeSyatA kevalajJAnamAM prApta thaze. tethI, te te upAdeyathI viziSTa evuM kevalajJAna che. mATe kevalajJAnamAM vizeSyatA che ane te vizeSyatA te te upAdeyathI avacchinna che, ema kahevAthI e prApta thayuM ke, je je upAdeya je je dezamAM ane je je kAlamAM grahaNa thavAnA che, te rUpa kArya kevalajJAnano viSaya te rIte ja bane che. mATe kevalajJAnathI ja te grahaNarUpa sarva kAryonA deza-kAlano niyama upapanna thaI jaze. (2) kulAlAdinA prayatnathI ghaTAdinI utpatti dekhAya che te rUpa sarva kArya paNa te ja rIte kevalajJAnamAM pratibhAsa thAya che=A dezamAM ane A kALamAM A ghaTAdi kAryo pedA thaze te rUpe ja pratibhAsa thAya che. tethI "svaviSayitA' saMbaMdhathI te te padArthanI utpatti paNa kevalajJAnamAM rahe che. te te utpattithI avacchinna vizeSatA kevalajJAnamAM che tene kAraNe, te utpattirUpa sarva kArya amuka dezamAM ane amuka kAlamAM thAya che tenA niyamananI upapati kevalajJAnathI ja thaI jaze. vaLI jo svabhAvamAtrathI ja deza-kAlano niyama bhagavAnamAM tame kevalajJAnane anurUpa karI zako cho, te ja rIte anyatra paNa thaI javAthI anya kAraNamAtranA ucchedano prasaMga prApta thaze, ane e pramANe ghaTArthI daMDAdimAM ja pravRtti kare che e vAta anupapanna thaI jaze. utthAna - pUrvamAM kahyuM ke kevalIe je pramANe joyuM che te pramANe te thAya che" evo svabhAvano artha che, ema kahevAthI kevalajJAnathI ja kAryamAtranA dezakAlanA niyamanI upapatti thaye chate tadatirikta=tenAthI anya, kAraNamAtranA ucchedano prasaMga prApta thaze, tenuM nivAraNa karatAM kathathI pUrvapakSI kahe cheTIkAH a kAdava padatya vatinA nA tattatra vaIRUmiti ve? daMtasthatalakssaayaaN siddhAyAM tathA jJAnaviSayitA, tasyAM ca siddhAyAM tadapekSeti prspraashryprsnggH| tasmAd na jJAnaviSayatAntarbhAvena kAraNatA, api tvanvayavyatirekAbhyAM, tathA jJAnaviSayatAyAH svabhAvatvaM tu na vArayAmaH, na ca svabhAva eva kAraNatvamiti kimajJapralApanirAsaprayAsena! etena yadA yat kSetraM spaSTavyaM tadA tatsparzanaM svabhAvAdeva ityapi vyaakhyaatm| TIkArya atha'-svabhAvano artha to e ja che ke je kevalIe joyuM che, paraMtu kevalIe te paNa joyuM che ke daMDAdinI apekSAthI ja ghaTanI utpatti thAya che, tethI tyAM=ghaTanI utpattimAM (daMDAdi) kAraNa che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46, , , , , , , * * * * * * adhyAtmamaparIkSA.... gAthA -98 bhAvArtha tAtparya e che ke jema kevalInI pravRtti svabhAvathI thAya che, tema ghaTanI utpatti paNa ghaTano tevo svabhAva hovAthI thAya che, je kevalIe jJAnamAM joyo che. tethI ghaTanA deza ane kAlano niyama yadyapi kevalajJAnathI thaI jaze, paraMtu kevalIe e paNa joyuM che ke ghaTanI utpatti daMDAdithI ja thavAnI che tethI ghaTotpattimAM daMDAdi paNa kAraNa che, mATe ghaTanA arthInI daMDAdimAM pravRtti anupapanna nahi thAya. "atha' thI pUrvapakSIe je kathana karyuM tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che TIkArya "hiM - to pachI teneeghaTane, tenI apekSA=daMDanI apekSA, siddha thaye chate te prakAra=daMDathI ghaTa pedA thAya che te prakAre, (kevalajJAnamAM) jJAnaviSayitA che, ane te siddha thaye chad=(kevalajJAnamAM) jJAnaviSayitA siddha thaye chate, tada pekSA=ghaTane daMDanI apekSA, che, A prakArano paraspara Azraya prasaMga Avaze=anyonyAzrayadoSa Avaze. bhAvArtha-tAtparya e che ke ghaTane daMDanI apekSA che evuM siddha thaye chate ja kevalajJAnamAM te prakAranI viSayitA prApta thAya, eTale ke kevalIne tenuM jJAna thAya ke daMDathI ja ghaTa utpanna thaze, ane kevalInA jJAnamAM tevo nirNaya thAya to ja ema kahI zakAya ke ghaTa prati daMDa kAraNa che, kema ke pUrvapakSIe kahyuM ke je pramANe kevalIe joyuM che te pramANe vastu thAya tevA prakArano svabhAvavAda che. kevalIe daMDAdinI apekSAe ja ghaTAdinI utpatti joI che mATe te daMDAdi ghaTAdi pratye kAraNa che, tethI kevalInA jJAnathI ghaTAdi pratye daMDAdi kAraNa che evo nirNaya thAya, to ja temAM kAraNatA siddha thAya, ane tevI kAraNatA siddha thAya to ja kevalIne tevuM jJAna thAya, A pramANe anyonyAzrayadoSa prApta thAya che. TIkArtha 'ta 'Rte kAraNathI=pUrvapakSInI pUrvokta mAnyatAthI je anyonyAzrayadoSa Ave che te kAraNathI, jJAnaviSayatAnA aMtarbhAvavaDe ghaTa pratye daMDanI kAraNatA nathI, paraMtu anvaya-vyatireka dvArA kAraNatA che. utthAna - ahIM prazna thAya ke to pachI jagatamAM kevalIe joyuM che te pramANe vastu thAya evo niyama raheze nahi, tethI kahe che TIkArya tathA' - te prakAre jJAnaviSayatAnA svabhAvapaNAne ame vAratA nathI. bhAvArtha - tAtparya e che ke kevalInA kevalajJAnano te rIte viSaya thavAthI ghaTa prati daMDakAraNa che tevuM nathI, paraMtu ghaTanI utpatti pratye daMDano anvaya-vyatireka che, tethI ghaTa prati daMDa kAraNa che. AnAthI e prApta thayuM ke kArya pratye kevalInuM kevalajJAna kAraNa nathI, paraMtu je kArya ane kAraNanI vacamAM anvaya-vyatireka che te kArya pratye kAraNa che. tathA jJAnaviSayatAnA svabhAvapaNAne ame vAratA nathI ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, vastumAM kArya-kAraNabhAva anvaya-vyatirekane kAraNe che, ane te ja prakAre kevalajJAnanI viSayatAnuM svabhAvapaNuM daMDa ane ghaTamAM che ema ame paNa mAnIe chIe, e pramANe zvetAMbaro kahe che. arthAtu daMDAdi sAmagrIthI ghaTa utpanna thAya che te ja prakA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -98.. . adhyAtmamata parIkSA.. 465 kevalI jue che e vastu zvetAMbarone paNa mAnya che; mAtra kevalI jema jue che tema kArya thAya che, tethI kevalInuM kevalajJAna te kAryano niyatA che ema je pUrvapakSI kahe che te zvetAMbarone mAnya nathI. paraMtu kAraNasAmagrIne AdhIna kArya thAya che ane kevalI paNa je prakAre je kAraNathI kArya thAya che te ja prakAre te jue che e zvetAMbarone mAnya che. utthAna :- pUrvapakSIe kahyuM ke bhagavAnanI svabhAvathI ja sthAna-niSaghAdimAM pravRtti thAya che, tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che TIkArya - ' (mAtra) svabhAvamAM ja kAraNapaNuM nathI, ethI karIne ajJapralApanA nirAsanA prayAsa vaDe saryuM. te' - AnAthI=pUrvamAM kahyuM ke svabhAvamAM ja kAraNapaNuM nathI AnAthI, vakSyamANa kathana paNa vyAkhyAta thayuM. te kathana A pramANe che- kevalIne jyAre je kSetra sparza karavA yogya che tyAre tenuM sparzana svabhAvathI ja thAya che, A prakAre (pUrvapakSInuM) kathana paNa vyAkhyAta=nirAkaraNa, karAyuM. svabhAva iva'mAM aAvakArathI anyamAM kAraNapaNAno vyavaccheda pUrvapakSI kare che. bhAvArtha - tAtparya e che ke mAtra svabhAvamAM ja kAraNapaNuM nathI, paraMtu jema svabhAvamAM kAraNapaNuM che, tema anya kAraNomAM paNa kAraNapaNuM che. tethI bhagavAnanI sthAna-niSadyAdinI pravRtti che tenA prati tevA prakArano temano svabhAva che tema temanA prayatna Adi paNa kAraNa che. tethI svabhAvamAtrane kAraNarUpe kahenAra digaMbaravacana azapralAparUpa che tethI tenA nirAsanA prayatnathI saryuM. utthAna - pUrvamAM kahyuM ke kAyaprayatnAdika vinA ja bhagavAnane sthAna-niSadyAdika svabhAvathI thAya che, tyAM svabhAvathI thAya che. tenA be artha karyA. temAM prathama vikalpa kAraNa vinA ja, evo pADyo. tenAthI e prApta thayuM ke kAraNa vagara ja aghAtI karmavALA kevalIono evo svabhAva che ke tenAthI jasthAna-niSadyAdi kriyA niyatadezamAM ane niyatakALamAM thAya che. te artha pramANe digaMbarone bauddhamatamAM praveza thavAno prasaMga AvavAthI tenA nirAkaraNarUpe digaMbare svabhAvano vizeSa artha karyo ke, je pramANe kevalIe joyuM che te ja pramANe kArya thAya che evo ja temano svabhAva che. paraMtu svabhAvano Avo vizeSa artha karavA jatAM kevalImAM dezakAlanA niyamanI saMgati thAya to paNa sarvatra te pramANe ja mAnI levAno prasaMga Ave. tethI svabhAvathI atirikta kAraNamAtranA ucchedano prasaMga prApta thAya. tethI prathama vikalpane choDIne pUrvapakSI digaMbara "svabhAvathI no bIjo artha kare che ke, daSTajAtIya kAraNa vagara svabhAvathI ja kevalIne sthAna-niSadyAdi kriyA thAya che.=kevalIno tevo svabhAva che mATe sthAna-niSadyAdi kriyA thAya che. daSTajAtIya evI icchA-pravRttirUpa koI kAraNa kevalInI kriyAmAM nathI, paraMtu adRSTa evuM karmarUpa kAraNa che, tethI je prakAranuM adaSTarUpa kAraNa che te prakAranI ja sthAnAdinI pravRtti thAya che. tethI kevalImAM sthAnAdine anukULa koI prayatna ke icchA nathI, AthI ja kevalIne karmabaMdha thato nathI. A prakAranA digaMbaranA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che A Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466..................adhyAtmamataparIkSA...............!!:58 DA :- nApi dvitIyapakSaH sundaro, dRSTajAtIyaM prayatnaM vinA sthAnAderiva dRSTajAtIyAmicchAM vinApi prytnsNbhvaat| 'prayatnasAmAnyaM pratIcchAyA hetutvamavadhRtamiti cet? ceSTAmAtra pratyapi pravRtterhetutvaM kinnAvadhRtam? 'prayatnajanyatAvacchedakaM vaijAtyaM na kevalikriyAyAmiti cet? icchAjanyatAvacchedakaM vaijAtyamapi na tatprayatna iti tulym| ata eva vinaiveccha suSuptAdyavasthAyAM zvAsaprazvAsasantAnAdyanukUlo jiivnyoniprytnH| 'AbhogapUrvakaprayatnaM pratIcchAyA hetutvamiti cet? 'AbhogapUrvakakriyAM pratyapi prayatnahetutvaM kuto na rocayeH? chAdmasthikAbhogapUrvakatvamAdAya samAdhAnamapyubhayatra tulym| ata evecchAM vinaiva kevalajJAnAbhogena kevalisamuddhAtAdau pravRttiH / yadAgamaH 1 nAUNa veaNijjaM aibahuyaM AuaMca thovAgaM / kamma paDileheuM vaccaMti jiNA samugghAyaM // [Ava. ni. 954] tathA, 2 na kira samugghAyagao maNavayajogappauMjaNaM kuNai / orAliajogaM puNa juMjai paDhamaTThame samae / [vi. bhA. 3054-55] 3 ubhayavvAvArAu tammIsaM bIachaTThasattamae / ticautthapaMcame kammayaM tu tammattaceTThAo // TIDA :- 'nApi' - bA 56 59. suMdara nathI tamA hetu De cha- dRSTAtIya prayatna vinA sthaan|hinii ma daSTajAtIya icchA vinA paNa prayatnano saMbhava che. digaMbara dRSTajAtIya prayatna vinA sthAnAdi kriyA kevalImAM svIkAre che, te pramANe zvetAMbara kahe che ke daSTajAtIya IcchA vinA prayatna paNa saMbhavita che ja. 'prayatnasAmAnyaM' - ma pUrvapakSI // prabhArI prayatnasAmAnya pratye 27nu tu54 bhavata=nielld karAyeluM che (tethI daSTajAtIya icchA vinA prayatna utpanna thAya che evuM kevI rIte kahI zakAya?). graMthakAra teno uttara ApatAM kahe che'cessttaamaatrN'- yeSTamAtra prati 59 pravRttina tupa mtaa| 43 a nathI rAyu? mahI pUrvapakSI mA prabhArI kahe ke ceSTA be prakAranI che (1) prayatnajanya ane (2) prayatnaananya. prayatnajanya kriyAmAM rahela prayatnajanyatAvacchedaka vaijAtya=jAtivizeSa, kevalInI kriyAmAM nathI mATe prayatna vagara paNa kevalIne kriyA hoya cha.). aMthara teno uttara bhApatA cha- prayatna 59 (1) 4274nya sane (2) 7287manyamale prazno che. IcchAjanya kriyAmAM rahela IcchAjanyatAvacchedaka vaijAtya=jAtivizeSa, temanA prayatnamAM= kevalInA prayatnamAM nathI, tethI icchA vinA paNa kevalIne prayatna thaI zake che, e pramANe tulya=samAna che. icchA vinA prayatna thaI zake che, tenI puSTi karatAM kahe che'at eva' mAthI rIne 447 vinA 59 prayatna yaza cha sAtha. zane 4, 627 vin|| 4 suSu avasthAmAM zvAsa-prazvAsa saMtAnAdi- anukULa jIvanayoni prayatna che. jJAtvA vedanIyamatibahukamAyuSkaM ca stokam / karma pratilekhayituM vrajanti jinAH samuddhAtam / / na kila samuddhAtagato manovacanayogaprayojanaM karoti / audArikayaugaM punaryunakti prathamASTame samaye // 3. ubhayavyApArAttanmizraM dvitIya-SaSTha-saptameSu / tRtIya-caturtha-paJcameSu kArmaNaM tu tnmaatrcessttaatH|| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA bhAvArtha :- kahevAnuM tAtparya e che ke nidrAdi avasthAmAM jyAre te te prayatna karavAnI koi icchA hotI nathI tyAre paNa, zvAsocchvAsAdinI paraMparA cAlu rahe che, e jIvavAnuM kAraNa evo jIvanayoni prayatna che. gAthA - 98 467 TIkArya :-'Amona' - ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke (nidrAdi avasthAmAM Abhoga vagara zvAsocchvAsano prayatna hoya che, jyAre ame to) AbhogapUrvakanA prayatna prati icchAnuM hetupaNuM che tema kahIe chIe. graMthakAra teno uttara ApatAM kahe che - 'Amona' - AbhogapUrvakanI kriyA pratye paNa prayatnanuM hetupaNuM kema tane rucatuM nathI? (tethI kevalInI kriyA AbhogapUrvakanI hovAthI prayatnapUrvaka ja thAya che.) utthAna :- ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke chAnnasthika AbhogapUrvakanI kriyA pratye ja prayatnanuM hetupaNuM hovAthI kevalIne kevalAbhogapUrvakanI kriyA prayatna vinA paNa thAya che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che TIkArya :- 'chAdhi' - chAdmasthika AbhogapUrvakatvane grahaNa karIne samAdhAna ubhayasthAne * tulya che. bhAvArtha :- tAtparya e cheke pUrvapakSInuM e kahevuM che ke, chAdmasthika AbhogapUrvakanI kriyA pratye prayatna hetu che mATe kevalInI kriyA prayatna vagara saMbhave che. teno uttara graMthakAra Ape che ke, chAdmasthika AbhogapUrvakano prayatna icchApUrvakano hoya che, tethI kevalIne icchA vagara paNa prayatna saMbhave che, A rIte samAdhAna baMne sthAne tulya che. 'nAvidvitIyapakSa: muddo.... samAdhAnamapyumayatra tulyamA'sudhInA kathanathI e phalita thayuM ke pUrvapakSIne adRSTa evA karmanA kAraNe bhagavAnamAM prayatna vagara sthAna-niSadyAdi pravRtti abhimata che, kema ke digaMbaranA mata pramANe prayatna mohathI thAya che. tene graMthakAra kahe che ke jema sthAna-niSadyAdinI kriyA prayatna vagara thai zake che ema tuM mAne che, tema icchA vagara prayatna svIkArI levAmAM koi pharaka paDato nathI, paraMtu anubhavane anurUpa pravRtti pratye prayatnanI saMgati thAya che. e ja vAtanI puSTi karatAM 'vrata v'thI graMthakAra kahe che TIkArya :- 'gata va' - AthI karIne ja=icchA vagara paNa kevalIne prayatna saMbhave che, AthI karIne ja, icchA vinA ja kevalajJAnanA AbhogathI (kevalInI) kevalIsamuddhAtAdimAM pravRtti che. je kAraNathI Agama che. 'nAjhA' - vedanIyakarmane dIrghasthitika ane AyuSyakarmane alpasthitika jANIne karmanI pratilekhanA karavA mATe=samAna karavA mATe, jino=kevalI mahAtmAo, samuddAta kare che. 'tathA'- 'na vir' - ane samuddAtamAM rahela kevalI mana-vacanayogane pravartAvatA nathI. vaLI pahelA ane AThamA samaye audArika kAyayogane pravartAve che. bIjA, chaThThA ane sAtamA samaye ubhaya vyApArathI=audArika ane kAryaNa baMneno vyApAra hovAthI, tatmizra=audArikamiznakAyayogane (pravartAve che). vaLI trIjA, cothA ane pAMcamA samaye tanmAtra ceSTA hovAthI=mAtra kAryaNazarIranI ceSTA hovAthI, kArmaNakAyayogane prayuMje che=pravartAve che. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 98 adhyAtmamata parIkSA...... Ast:- yastu brute pudgalaskandhavizeSasyeva bhagavato'pi lokavyAptiH svabhAvata eveti sa evaM pratibodhanIyo yattatkAryAnukUlapariNAma eva jIvasya prayatna iti|at eva karmabandhaH prAyogiko'bhrAdibandhastu vaizrasika iti vyvsthaa||18|| TIkArya -"' - je vaLI kahe che ke pugalaskaMdhavizeSanI jema acitta mahAtkaMdhanI jema, bhagavAnanI paNa lokavyAmi svabhAvathI ja che. te A prakAre=pUrvamAM kahyuM ke kevalAbhoga dvArA-kevalajJAnanA upayoga dvArA, icchA vagara paNa kevalIne samudyAtAdimAM pravRtti che e prakAre, pratibodha karavA yogya che. je kAraNathI jIvano tatkAryaanukULa pariNAma jas(prastutamAM) lokavyAptirUpa kAryAnukULa pariNAma ja, prayatna padArtha che. bhAvArtha - tAtparya e che ke pUrvapakSIne e kahevuM che ke, pravRtti mohathI ja thAya che tethI pravRttithI avazya karmabaMdha thAya che. mATe kevalIne samughAtamAM paNa prayatna nathI paraMtu svabhAvathI ja teo samughAta kare che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke jIvano te kAryane anukULa pariNAma ja prayatna padArtha che, tethI kevaLIne paNa samuddhAtane anukULa evo je pariNAma che, te yatnasvarUpa che mATe prayatnathI ja kevalI samuddhAta kare che. TIkArya - satAva'- AthI karIne ja=A kArya huM karuM evI icchApUrvakano kAryane anukULa pariNAma eTalo ja mAtra prayatna padArtha nathI, paraMtu "A kArya huM karuM' evI icchA vagara paNa te kAryane anukULa evo pariNAma paNa prayatna padArtha che. AthI karIne ja, karmabaMdha prAyogika che ane abrAdibaMdha vaiRsika che e pramANe vyavasthA che. I98II bhAvArtha: tAtparya e che ke "huM karma bAMdhuM" evI icchApUrvaka karmabaMdhane anukULa pariNAma jIva karato nathI. Ama, chatAM, karmabaMdhane anukULa pariNAma jIvamAM varte che ane te prayatna padArtha che. AthI karIne ja karmabaMdhane prAyogika kahevAya che, jyAre abrAdimAM te kAryane anukULa evo koI pariNAma nathI=abrAdi jIvonA zarIrarUpa pudgalomAM te kAryane anukULa pariNAma che, paraMtu abhrAdinA jIvomAM te kAryane anukULa pariNAma nathI; tethI abhrAdibaMdha vaiRsika che. jema acitta mahAtkaMdhamAM te kAryane anukULa tevo pariNAma che te vaiRsika che, tema abrAdibaMdha jANavo. ahIM vizeSa e che ke karmabaMdha karavAnI icchA nahIM hovA chatAM karmabaMdhane anukULa evo jIvamAM yatna che tethI karmabaMdhane prAyogika kahela che, tema kevalIne mokSamAM javAnI icchA nahIM hovAne kAraNe yoganirodha karavAnI icchA na hovA chatAM yoganirodhane anukULa yatna kare che tethI ja yoganirodha thAya che tema mAnavuM ucita che. koI paNa kAryane anukULa jIvamAM je pariNAma che te prayatnarUpa che, tethI ghararUpa kAryane anukULa kuMbhAramAM pariNAma che mATe ghaTarUpa kArya prayatnajanya kahevAya che. jyAre vAdaLAM baMdhAvAne anukULa vAtAvaraNamAM pudgalano pariNAma che te jIvano pariNAma nahi hovAthI vaizrasika kahevAya che. AthI ja be paramANumAM aMdha banavAne anukULa pariNAma thAya tyAre ja kyaNuka banato hovA chatAM yaNukankaMdhane vaiRsika pariNAma kahevAya che. l98aaaa. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 99..... . adhyAtmamata parIkSA. 469 ARSE:- yatpunaruktaM- 'parapariNAmo'vandhyabandhanidAnaM' iti tanna, tadupahitamithyAtvAdibhireva bandhasaMbhave tdupkssyaat| ata eva 'zrotRNAM ghaTAdijJAnasya sveSTasAdhanatAjJAnAttatra prayokturicchA, tata iSTaghaTAdijJAnasAdhanatayA ghaTAdipade tatsAdhanatayA ca kaNThatAlvAdyabhighAtAdAvicchA, tataH pravRttyAdikrameNa ghaTAdipadaprayogaH, ityetAdRzaparipATyAH kevalinAmabhAvAnna te zabdaprayoktAraH kintu vistrasAta eva mUoM niritvarA dhvanayaH zrotRNAM svasvabhASAtvena pariNamayyArthavizeSaM bodhayantI'ti pratyuktamityAha avataraNikArya :- je vaLI gAthA-97mAM parapariNAma avaMdhya baMdhanuM kAraNa che e pramANe kahyuM te barAbara nathI. temAM hetu kahe che- tadupahita=parapariNAmathI upahita, mithyAtvAdithI ja baMdhanA saMbhavamAM teno=para pariNAmano upakSaya che. da paradravyanA pariNAmathI AtmAmAM je pariNAma thAya te parapariNAmathI upahita kahevAya. bhAvArtha-tAtparya e che ke pUrvapakSInuM e kahevuM che ke, kevalIne prayatna mAnavAmAM Ave to te prayatna pugalaviSayaka hovAthI parapariNAmarUpa che, ane te avazya baMdhanuM kAraNa che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, te vAta barAbara nathI, ane temAM hetu kahyo ke paramAM pravRttirUpa parapariNAmathI upahita evA mithyAtvAdithI baMdhano saMbhava che. teno bhAva eM che ke jayAre vyakti parapadArthamAM prayatna kare che tyAre, tenA kAraNe mithyAtvAdi koI pariNAma jIvamAM pedA thAya to tenAthI karmabaMdha thAya che, paraMtu mithyAtvAdi koI pariNAma jIvamAM pedA na thAya to karmabaMdha na thAya. tethI parapariNAma mithyAtvAdine pedA karIne upakSaya pAme che . ahIM vizeSa e che ke jema japAkusumathI sphaTikamAM raktapaNuM Aropita thAya che tema parapadArthamAM pravRtti karavAthI jIvamAM mithyAtvAdino prAdurbhAva thAya che, te mithyAtvAdithI ja karmabaMdha che. tethI paramAM pravRttirUpa para pariNAma mithyAtvAdine pedA karIne caritArtha thaI jAya che, mATe karmabaMdhanuM kAraNa para pariNAma nathI paNa mithyAtvAdi che. phakta je jIvana para pariNAma dvArA mithyAtvAdi pedA thatAM nathI tene karmabaMdhathato nathI. parapariNAma koikane mithyAtvanuM kAraNa bane che to koIkane mithyAtvanuM kAraNa na banatAM aviratinuM kAraNa bane che, to koIkane phakta kaSAyanuM kAraNa bane che; paraMtu kevalIne te parapariNAma mithyAtvAdimAMthI koinuM kAraNa banato nathI, tethI parapariNAma karmabaMdhanuM kAraNa nathI. da ahIM talupahithyiAtvAmi:' kahyuM emAM AdithI avirati ane kaSAyane levAnA che, yogane grahaNa karavAno nathI. jo ke yogakRta karmabaMdha kevalIne paNa che ane te parapariNAmakRta ja che, paraMtu sthitinibaMdhana te karmabaMdha nathI, tethI ahIM yogakRta baMdhanI vivakSA karela nathI. avataraNikArya cAluH 'gata ' AthI karIne ja parapariNAma avaMdhya baMdhanuM kAraNa che e pramANe kahyuM te vAta barAbara nathI AthI karIne ja, vakSyamANa pUrvapakSInI mAnyatA pratyukta che. te vaphTamANa mAnyatA A pramANe chezrotAnA ghaTAdijJAnamAM sva-ISTasAdhanatAnuM jJAna thavAthI tyAM=zrotAne ghaTAdijJAna karAvavAmAM, prayoktAnI icchA thAya che. tyArapachI ISTaghaTAdijJAnanA sAdhanapaNAthI ghaTAdipadamAM (icchA thAya che). ane tatu Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . 470. . adhyAtmamata parIkSA. gAthA -9 sAdhanapaNAthI=vaTAdi padanA sAdhanapaNAthI kaMTha-tAla Adi abhighAtAdimAM icchA thAya che. tyArapachI pravRtti thAya che ItyAdi kramathI ghaTAdipadaprayoga thAya che. ethI karIne AvA prakAranI paripATIno kevalImAM abhAva hovAthI teo kevalIo, zabdaprayoktA zabda prayoga karanAra, nathI; paraMtu vignasAthI ja mastakamAMthI nIkaLatI niraMtara dhvanio zrotAone sva-svabhASApaNA vaDe pariNamana pAmIne arthavizeSano bodha karAve che, e pramANe pUrvapakSI kahe che te pratyukta che e prakAre gAthAmAM kahe cheda, 'ta purva zrotaUP' kahyuM tyAM zrotaUP' e karmArthaka SaSThI che. tethI zrotRkarmaka ghaTAdijJAnanI svaISTasAdhanatA che, sva=prayokta tene ISTa che ke zrotAne samyapha pravRtti karAvavI ane te pravRttinuM sAdhana zrotAne ghaTAdinuM jJAna thavuM te che. ane zrotAne ghaTAdi jJAna karAvavA mATe vaktAne icchA thAya che. tethI te vacanaprayoga kare che. da, 'tata pravRtior' kahyuM tyAM tataH pravRtti, rUtyavimena' e pramANe pATha hovAnI saMbhAvanA che. C, UtAnhAmAtAnI' ahIM kaMThatAla AdimAM mAri padathI oSThanA abhighAtane grahaNa karavAnuM che ane abhivAtAdimAM 'vi'padathI abhighAtane anukULa prayatnathI IcchA thAya che te grahaNa karavAnI che. bhAvArtha -'sata pavathI pUrvapakSInuM kathana A rIte pratyukta che- pUrvamAM kahyuM ke parapariNAma avaMdhya baMdhanuM kAraNa che te vAta barAbara nathI. tenAthI e prApta thAya che ke parapariNAma hovA chatAM baMdha na paNa thAya. tethI icchA vagara paNa parapariNAma thaI zake che, kema ke icchApUrvaka ja parapariNAma thAya to avazya baMdha thavo joie; kAraNa ke IcchA moharUpa che. mATe kevalIne moha nahi hovAthI icchA nathI tethI parane upadeza ApavArUpa paraMpariNAma kevalIo kare che to paNa temane karmabaMdhanI Apatti nathI. tethI pUrvapakSIe kevalIne vizrasAthI ja dhvani nIkaLe che tema kahyuM tema mAnavAnI koI AvazyakatA nathI. upadezamAM kevalInI pravRtti hovA chatAM paNa kevalIne tenAthI lepAvAnI Apatti nathI mATe pUrvapakSInuM kathana pratyukta che. gAthA - ___evaM sahAvavANI kaha juttA jeNa tesi vayajogo / heU davvasuassA paoaNaM kammakhavaNA ya // 99 // ( evaM svabhAvavANI kathaM yuktA yena teSAM vAgyogaH / heturdravyazrutasya prayojanaM karmakSapaNA ca // 99 // ) gAthArtha - A rIte pUrvazlokamAM siddha karyuM ke kevalIne kriyA svabhAvathI nathI paraMtu prayatnathI che e rIte, svabhAvavANI kevI rIte yukta che? arthAt yukta nathI. je kAraNathI dravyazrutano hetu=kAraNa, evo vAkyoga kevalIne che ane karmakSapaNA prayojana che. TIkA - zrotAM mAvazrutaLaRUtathA dravyazrutatvamAnDanI vAnaca di mavadvASA manakssrmyii?! nAtra hetvabhAvo bAdhako, bhaassaapryaaptyaahitvaagyogaaderjaagruuktvaat| na cAbhilApajanakazrutajJAnAbhAvo bAdhakaH, abhilaapsmaanaakaarjnyaanmaatrsyaivaabhilaappryojktvaat| ata evoktaM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -99 [mAva. ni. 78] adhyAtmamata parIkSA................ 471 1 kevalanANeNatthe NAuM je tattha panavaNajogge / te bhAsai titthayaro vayajoga suaM havai sesaM // ti TIkArya - "zrotai' - zrotAone bhAvakRtanuM kAraNa hovAthI dravyazratapaNAne AskaMdana karatI=pAmatI, vAgyogathI janma ja bhagavAnanI bhASA anAramayI kevI rIte hoI zake? arthAt anakSaramayI na hoya. ('hi vIkArArthaka che.) ahIM pUrvapakSI kahe che ke bhASA prati vAgyogarUpa hetuno abhAva che-vAgyoga bhagavAnane nathI, tenuM kAraNa bhagavAnane moha nahi hovAthI icchA nathI. tethI graMthakAra kahe che '- ahIM hetuno abhAva bAdhaka nathI ja, temAM hetu kahe che- (bhagavAnane) bhASAparyAtithI Ahita vAgyAgAdinuM jAgarUkapaNuM che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke akSaramayI bhASA pratye kAyayoga dvArA bhASAvargaNAne grahaNa karIne, bhASAparyAminA avalaMbanathI bhASArUpe pariNamana karavAno yatna jIva kare che. taduttaramAM bhASArUpe pariNamana pAmelA te pudgalonuM avalaMbana laIne, je vIrya pravarte che te vacanayoga che. bhagavAnane paNa bhASAparyAti che, tethI tenAthI Ahita evo vacanayoga bhagavAnane paNa hoI zake che. temAM kevalajJAna pratibaMdhaka banatuM nathI, tethI bhagavAna akSaramayI bhASA bole che. dUra ahIM 'vAgyAgAdimAM "AdipadathI jinanAmakarmano udaya grahaNa karavo, kema ke jinanAmakarma paNa dezanAdi dvArA ja kSayane pAme che. tethI vAgyoga ane tIrthaMkara nAmakarmanuM jAgarUkapaNuM hovAthI hetuno abhAva bhagavAnane nathI. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe che ke, abhilApajanaka zrutajJAnano bhagavAnane abhAva hovAthI te bAdhaka bane che. tethI kahe che TIkArya -"gha' ane abhilApajanaka zrutajJAnano abhAva bAdhaka nathI. temAM hetu kahe che- abhilApa samAnAkAra jJAnamAtranuM ja abhilApanuM prayojakapaNuM che. bhAvArtha tAtparya e che ke digaMbara zrutajJAnane abhilApamAM kAraNa kahe che, ane temanuM e kahevuM che ke bhagavAnane zrutajJAna na hovAthI abhilApa kevI rIte hoI zake? teno uttara graMthakAra Ape che ke abhilApanI samAna AkAravALuM koIpaNa jJAna abhilApanuM prayojaka banI zake che. bhagavAnane zrutajJAna nathI paraMtu kevalajJAna che, tethI abhilASanI samAna AkAravALA kevalajJAnathI paNa tevo abhilApa thaI zake che. e ja vAtane puSTa karatAM 'mata 'thI kahe che 1. ' kevalajJAnenArthAn jJAtvA ye tatra prajJApanayogyAH / tAn bhASate tIrthaMkaro vAgyogaH zrutaM bhavati zeSam / / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472. adhyAtmamataparIkSA gAthA - 99 TIkArya :- 'ata va' AthI karIne ja=abhilApa samAnAkAra jJAnamAtranuM ja abhilApanuM prayojakapaNuM che, AthI karIne ja, kaheluM che - 'vananALeLa' kevalajJAna vaDe arthone jANIne je artho tyAM=upadezamAM, prajJApanane yogya che=prajJApanIya che=zrotAne lAbha ka2vA mATe yogya che, tene tIrthaMkara bole che, te bhagavAnano vacanayoga che; ane te zeSa-apradhAna =dravyazruta che (=pradhAna dravyazruta che.) bhAvArtha :- ahIM prajJApanane yogya bhagavAna kahe che ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, prajJApana karavuM te prajJApanA ane tene yogya te prajJApanAyogya ane bhagavAna tene ja kahe che, aprajJApanIya kahetA nathI. prajJApanIya paNa sarva nathI kahetA, paraMtu grahaNa karanAranI zaktinI apekSAe je yogya hoya te kahe che. ane te bhagavAnano vacanayoga ja che ane te zeSa zruta thAya che. tenuM tAtparya e che ke bhAvazrutajJAnanuM kAraNa hovAthI zeSa=apradhAna, kahela che. apradhAna=dravyazruta che ema jANavuM. dravyazruta bhAvazrutanuM kAraNa che tethI bhAvazruta pradhAna che. zeSa apradhAna chedravyazruta che. apradhAnano artha 'dravyazruta' karela che, bAkI te pradhAna dravyazruta che. TIkA :- atha prajJApanIyAnAM prItuELayo yAnAmeva cArthInAM mASaLe ni niyAma? kRtti cetre amUhalksssy bhagavatastathAsvAbhAvyameveti gRhANa / etena rAgadveSarUpahetvabhAvo'pi nirastaH, etayoranRtabhASAyAmeva hetutvaat| TIkArtha :- 'atha'thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke bhagavAnane prajJApanIya ane grahaNa karanAra jIvanA grahaNa yogya ja arthanA bhASaNamAM niyAmaka zuM che? graMthakAra teno uttara Ape che 'amUDha' amUDhalakSavALA bhagavAnanuM tathAsvAbhAvya ja (che) e pramANe jANa. 'tena'- AnAthI=amUDhalakSavALA bhagavAna tathAsvabhAvathI ja prajJApanIya ane grahItune grahaNayogya evA arthonuM bhASaNa kare che AnAthI, kevalImAM rAgadveSarUpa hetuno abhAva che ethI kevalI bolavAno prayatna karatAM nathI e paNa nirasta jANavuM, kema ke A benuM=rAga-dveSanuM, amRtabhASAmAM hetupaNuM che. bhAvArtha :- 'tha'thI pUrvapakSIne e kahevuM che ke, tamArA bhagavAna zrotAne prajJApanIya ane grahaNayogya ja cokkasa bole che, mATe bhagavAnane rAga che. vItarAga evA bhagavAnane pakSapAta na hovAthI cokkasa bolavuM na saMbhave, ane tamArA bhagavAna cokkasa bole che, temAM niyAmaka koNa che? teno uttara graMthakAra Ape che ke amUDhalakSavALA bhagavAnano tevo svabhAva ja che. tenuM tAtparya e che ke prajJApanIya ane grahaNa karanArane grahaNayogya ja arthone bole tevo bhagavAnano svabhAva ja che. bhagavAnano tevo svabhAva kema che? e batAvavA mATe amUDhalakSavALA evuM vizeSaNa bhagavAnanuM kahyuM che. teno bhAva e che ke sAmI vyaktine upakAra karavAnuM je lakSa che te kyAreya niSphala na jAya tevA amUDhalakSavALA bhagavAna che bhagavAna lakSamAM moha pAmelA nathI mATe Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** .473 gAthA -99 . . . adhyAtmamata parIkSA...... amUDhalakSavALA che. ane amUDhalakSavALA bhagavAna che, e tyAre ja saMbhave ke prajJApanIya ane grahaNa karanArane grahaNayogya evA ja arthonuM bhASaNa kare. "nathI kahyuM ke AnAthI rAgadveSarUpa hetuno abhAva hovAthI kevalInI upadezamAM pravRtti nathI, e paNa nirasta jANavuM. ane temAM hetu kahyo ke rAga-dveSa amRtabhASAmAM ja hetu che. tenuM tAtparya e che ke bhASAsAmAnya pratye rAga-dveSanuM hetupaNuM nathI, paraMtu amRtabhASAmAM ja rAga-dveSanuM hetupaNuM che. ahIM vizeSa e che ke yadyapi satyabhASA paNa koinA pratye rAga hovAthI tenA hitane mATe thAya che, paraMtu amRtabhASA to niyamA rAga-dveSathI ja thAya che; ane satyabhASA kvacit rAgAdipUrvaka paNa thAya, ane kvacit rAgAdi vagara paNa thAya. tethI rAga-dveSa hoya to ja bhASA bolAya evI vyApti nathI. TIkA - athAkRtamAlA vistikSevanyaprANAyAmaNununiyukSevahetuviSyatIti ve?, manuSyaprvRttaavev tddhetutvaat| ata eva 'to muai nANavuDhei bhaviajaNavibohaNaTThAe'- ityatrArthapadaM prayojanArthaka ntvicchaarthkmityaahuH| TIkArya - atha'thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, amRtabhASAmAM vipralipsA=sAmAne ThagavAnI IcchA, jema hetu bane che, tema satyabhASAmAM paNa anujivRkSA=anugraha karavAnI icchA, hetu banaze. teno graMthakAra uttara Ape che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che anugrahArthInI pravRttimAM ja tenuM=anujivRkSAnuM, hetupaNuM che. bhAvArtha - anugrahArthInI pravRttimAM ja anugraha karavAnI icchA hetu che, ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, anugrahanI icchA vagara paNa pravRtti thaI zake che, tethI kevalI anugraha karavAnI icchAthI dezanA vagere pravRtti karatA nathI, paraMtu bhavyajIvone anugraha karavA mATe dezanA vageremAM yatna kare che tema mAnavAmAM doSa nathI. 'gata va'thI te ja vAtanI puSTi karatAM kahe che TIkArya - sata pava' - AthI karIne ja anugrahArthInI pravRttimAM ja anugraha karavAnI icchAnuM hetupaNuM che AthI karIne je, "to mumarU nAkhavuduM bhavimavivAhaNa' e pramANenA zAstravacanamAM, arthapada prayojanArthaka che paraMtu icchArthaka nathI, evuM pUrvAcAryo kahe che. bhAvArtha - tAtparya e che ke "bhavyajanone bodha mATe" e kathanamAM bhavyajanone anugraha karavAnI IcchAthI bhagavAnanI upadezamAM pravRtti nathI, paraMtu bhavyajanone bodhanA prayojana mATe bhagavAnanI upadezanI pravRtti che; e batAvavA mATe ja arthapada prayojanArthaka che paraMtu icchArthaka nathI, ema pUrvAcAryo kahe che. - ahIM vizeSa e che ke arthapada prayojanArthaka che paraMtu icchArthaka nathI ema kahevAthI e prApta thAya che ke, pUrvArdha - niyamanAvavuM mArUto vatI miyANA (mAva. ni. 86). taponiyamajJAnavRkSamArUDhaH kevalyamitajJAnI / tato muJcati jJAnavRSTiM bhavyajanavibodhanArthAya / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 99 rAgAdirahita arthAt anugrahanA pariNAma vagara bhavyajanonA bodhanA prayojanathI bhagavAna upadeza Ape che, ane temAM kAraNa tarIke bhagavAnano tevo svabhAva ja che ke bhavyajanonA hita mATe prayatna karavo. TIkA :- nanuM tatyasya maLavata: prayoganapi nAstIti cet na, jAnata: tatvAmi, dharmadezanAdinaiva tenodIrNatIrthaGkaranAmakarmaNaH ksspnniiytvaat| yadAgamaH *tuM 7 huM vepha[pha? agitApha dhammadresAdi'ti ata von bhASyavRtApi[ vi. mA. 2203 ] ' 2 gateNa kayattho jeNodinaM jiNidaNAmaM se I tadavaMjhaphalaM tassa ya khavaNovAoyameva jao // tti na cAtIrthakarakevalinAM dezanAdyanupapattiH, jJAnadAnAbhyAsAdinikAcitapuNyaprakRtivizeSAdeva tavutvattA TIkArya :- 'navu'thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke kRtakRtya evA bhagavAnane prayojana paNa nathI. teno uttara graMthakAra Ape che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che- ekAMtathI kRtakRtyatvanI asiddhi che. utthAna :- ahIM kahyuM ke ekAMtathI kRtakRtyatvanI asiddhi che tethI dezanAnuM prayojana che ema nakkI thAya che. tethI dezanAnuM zuM prayojana che te batAvatAM kahe che TIkArya :- 'dharmavezanAlinA' - dharmadezanAdi dvArA ja temanA vaDe=bhagavAna vaDe, udIrNa tIrthaMkaranAmakarmanuM kSapaNIyapaNuM che. temAM hetu kahe che - 'thavAnama:' je kAraNathI AMgama che- tene--tIrthaMkaranAmakarmane, (bhagavAna) kevI rIte vede che? teno uttara Ape che ke aglAnipUrvaka dharmadezanA dvArA (vede che.). AthI karIne ja=aglAnipUrvaka dharmadezanA ApavA dvArA bhagavAna tIrthaMkaranAmakarmane vede che AthI karIne ja, bhASyakAra vaDe paNa kahevAyuM che- bhagavAna ekAMtathI kRtArtha nathI, je kAraNathI temanuM udayamAM AveluM jinanAmakarma che. te=jinanAmakarma avaMdhyaphalavALuM che. ane je kAraNathI tenA=udIrNajinanAmakarmanA, khapAvavAno upAya A ja che=dezanAdAna Adi ja che. 'tti' uddharaNanI samApti sUcaka che. bhAvArtha :- 'dharmavezanAvinA' ahIM kRtakRtyatvanI asiddhimAM bhagavAnane dezanA ApavAnuM prayojana batAvyuM ke, bhagavAnane paNa udayamAM Avela tIrthaMkaranAmakarmanI kSapaNA karavI e prayojana che, jyAre pUrvamAM bhavyajananA bodha mATe dezanA Ape che tema kahyuM. baMne sthAnamAM prayojana bhinna bhinna che. tenuM tAtparya e che ke, bhagavAnane 1. 2. asyottarArdha: - bajjhai taMtu bhagavao taiabhavosakkaittANaM // ( A. ni. 183 ) tacca kathaM vedyate ? aglAnyA dharmadezanAdibhiH / badhyate tattu bhagavatastRtIyaM bhavamavasarpya // naikAntena kRtArtho yeodIrNaM jinendranAma tasya / tadavandhyaphalaM tasya ca kSapaNopAyo'yameva yataH // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pun:59 adhyAtmamataparIkSA...... 475 bhavajana upara upakAra karavAno svabhAva che, tethI bhavyajanane bodhanA prayojanathI bhagavAna upadeza Ape che tyAM paNa temane anugraha karavAnI icchA nathI, tema potAnAM karma khapAvavA yogya che tyAM paNa kSapaNA karavAnI icchA hotI nathI, paraMtu dharmadezanAdi dvArA ja udayamAM Avela tIrthakara nAmakarma vipAkamAM AvIne nAza pAmavAnuM che. bhagavAna svayaM rAgAdi rahita hovAthI udayamAna karmane anurUpa te ucita pravRtti karIne karmanI kSapaNA karavAnA prayojanathI upadeza AdimAM utthAna ahIM pUrvapakSI kahe che ke jemane jinanAmakarmanathI tevA sAmAnya kevalIne to, jinanAmakarma khapAvavAnuM nahi hovAthI dezanAdinI anupapatti thaze. tethI kahe che cha As :- 'na ca' - sane matIrtha42 valIsone zinAhinI anupapatti cha bhana Deg, temADetu jJAnadAna abhyAsAdithI bAMdhela nikAcita puNyaprakRtivizeSathI ja tenI dezanAdinI, upapatti che. bhAvArtha :- 'jJAnadAna' valI. pUrvabhavamaitamamA zAnahAnanA salyAsa 73 cha=zAnahAnanA 4 puna: punaH kriyA kare che, tenAthI nikAcita thayelI evI puNyaprakRtivizeSathI ja dezanAdinI kriyA temane ghaTI zake che. OM 'jJAnadAnAbhyAsAdi' thA | 248 Adi pahathI 52542 42vAnI buddhine adde| 72vI. - puNyaprakRtivizeSa kahyuM tenuM tAtparya e che ke dezanAne anukULa puNyaprakRtivizeSane ahIM grahaNa karavAnI East :- etena 'tIrthakaranAmakarmaNo jIvavipAkitayA tatraiva vipAkapradarzanamucitaM na tu kaNThatAlvAdyabhighAtakrameNa dezanAdinA pudgale'pi' iti parAstam, jIvavipAkino'pi krodhasya bhUbhaGgatrivalItaraGgAdinA pudgale vipaakdrshnaat| rAgadveSarAhityalakSaNaM tu kRtakRtyatvaM bhagavati nirAbAdhameva, vinaiva tau bhagavataH paramahitopadezakatvasya yogyAnAM ca tataH pratibodhasya svabhAvAdeva nirvaahaad|' yadAhuH [vi. bhA. 1104-10] 1jaM ca kayatthassa vi se aNuvagayaparovagArisAbhavvaM / paramahiyadesayattaM bhAsayasAbhavvamiva raviNo / / 2 kiMca kamalesu rAo raviNo bohei jeNa so tAI / kumuesu ya se dAso jaMNa vibujhaMti se tAI / / 3 jaM bohamaulaNAI sUrakarAmarisao samANA u / ___ kamalakumuANa to taM sAbhavvaM tassa tesiM ca / / 1. yacca kRtArthasyApi tasyAnupakRtaparopakArisvAbhAvyam / paramahitadezakatvaM bhAsakasvAbhAvyamiva ravaH / / 2. kiM ca kamaleSu rAgo raverbodhayati yena sa tAni / kumudeSu vA tasya dveSo yanna vibudhyante tasya tAni // 3. 'yAdhamukulane sUrakarAmarzataH samAnAt / kamalakumudAnAM tatastat svAbhAvyaM tasya teSAM ca / / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA -99 4 jaha volUgAINaM pagAsadhammAvi se sado seNaM / uio vi tamorUvo evamabhavvANa jiNasUro / / 5 sajhaM tigicchamANo rogaM rAgI Na bhaNNae vijjo / muNamANo a asajhaM sehayaMto jaha adoso|| taha bhavvakammarogaM nAsaMto rAgavaM na jiNavijjo / ___Na ya dosI abhavvAsajjhakammarogaM NisehaMto // " mottumajoggaM jogge dalie rUvaM karei rUAro / Na ya rAgaddosillo taheva jogge vibohaMto / / tti| TIkArya - " '-AnAthI=dharmadezanAdi dvArA jinanAmakarma kSapaNIya che AnAthI, tIrthaMkara nAmakarmanuM jIvavipAkIpaNuM hovAne kAraNe tyAM ja jIvamAM ja, vipAkapradarzana ucita che, paraMtu kaMTha-tAluAdinA abhighAtanA kramathI dezanAdi dvArA pudgalamAM paNa vipAkapradarzana ucita nathI. e pramANe kathana parAsta jANavuM. temAM hetuM kahe che - jIvavipAkI paNa krodhanuM bhUbhaMga, trivalItaraMgAdi dvArA pudgalamAM vipAkadarzana thAya che. bhAvArtha "ktinathI 'parItam' sudhI kahyuM tenuM tAtparya e che ke jinanAmakarma jIvavipAkI hovAthI enI asara jIva upara ja thAya che, arthAt jIvamAM jatevA pariNAmo batAvIne e khapI jAya che, paraMtu kaMTha-tAluabhighAtAdirUpa pudgalapariNAmo dvArA dezanAdi pravRtti karAvatuM nathI. A pramANe pUrvapakSInuM vacana che te, pUrvamAM kahyuM ke dharmadezanAdi dvArA jinanAmakarmakSapaNIya che e kathanathI parAsta jANavuM. kAraNa ke jIvavipAkI evI krodhamohanIyAdi pravRtio bhUbhaMga trivalItaraMgAdirUpa pariNAmo zArIrika pudgalomAM paNa kare ja che. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke, tIrthaMkara nAmakarma khapAvavAnuM prayojana che mATe dharmadezanA dvArA te khapAve che ema tame kaho cho, to zuM kevalI bhagavAna kRtakRtya thayA ja nathI? tethI kahe cheTIkArya -bApa'- vaLI rAga-dveSarahitapaNArUpa kRtakRtyatva bhagavAnamAM nirAbAdha ja che. temAM hetu kahe chete be vinA ja=rAgadveSa vinA ja, bhagavAnanuM parama hitopadezakapaNAnuM ane tenAthI=paramahitopadezakapaNAthI, yogyone pratibodhano svabhAvathI ja nirvAha che. bhAvArtha - kevalI bhagavAne rAga-dveSano kSaya karyo che mATe rAga-dveSarahita hovArUpa kRtakRtyatva teomAM hoya ja che, ane rAga-dveSa na hovA chatAM paNa svabhAvathI ja teo bhavya jIvone) paramahitano upadeza Ape che, temaja yogya zrotAnA svabhAvane kAraNe ja te upadezathI pratibodha saMgata thAya che. 'para mahitopadezajatvaca- ahIM vizeSa e che ke pUrvamAM kahyuM ke, dezanAnI utpatti puNyaprakRti vizeSathI ja che yathA volUkAdInAM prakAzadharmA'pi sa svadoSeNa / udito'pi tamorUpa evamabhavyAnAM jinasUraH / / sAdhyaM cikitsana rogaM rAgI na bhaNyate vaidyaH / jAnaMzcAsAdhyaM niSedhana yathA'doSaH // tathA bhavyakarmarogaM nAzayan rAgavAna jinavaidyaH / na ca dveSyabhavyAsAdhyakarmarogaM niSedhan / moktumayogyaM yogye dalike rUpaM karoti rUpakAraH / na ca rAgadveSavAMstathaiva yogyAn vibodhan / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA 477 gAthA - 99 ane ahIM kahyuM ke paramahitaupadezakatvapaNuM svabhAvathI che. tenuM tAtparya e che ke dezanArUpa kriyA tathAvidhakarmanA udayathI thAya che, jyAre bhagavAnane tathAbhavyatvanA paripAkathI tevo svabhAva AvirbhAva thayela che ke je paramahitanA upadezanI kriyAmAM yatna karAve, tethI 52mahitaupadezakatva temane svabhAvathI che ema kahela che. TIkArya :- je kAraNathI kahyuM che- 'f =' je kAraNathI sUryanA bhAsaka svabhAvanI jema kRtArtha evA paNa se-takSNa =temanuM=bhagavAnanuM, paramahitadezakapaNuM anupakRta paropakArI svabhAvarUpa che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke jema sUryano loko upara upakAra karavAno prakAzasvabhAva che, tema kevalIno paNa paramahitadezakatvarUpa anupakArI evA paNa pa2ne upakAra karavAno svabhAva che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke jo bhagavAnano upakAra karavAno svabhAva che to badhAno ja upakAra karavo joie kaivala bhavyono nahi, ane jo bhavyone ja upakAra kare che tema kahezo to bhagavAnane bhavya pratye pakSapAta che tema prApta thaze. tethI bhavyone ja pratibodha karatAM chatAM bhagavAnane rAga-dveSa nathI e dRSTAMtathI dekhADe che TIkArya :- 'vighna ca' sUryane kamalone vize zuM rAga che? ke je kAraNathI kamalone vikasvara kare che? athavA kumuddone viSe tene dveSa che? ke je kAraNathI 'tasya'=tenA vaDe=pratibodha karatA paNa sUrya vaDe, teo=kumudo, vibudha karAtAM nathI? (ahIM'tattva'no artha tenA vaDe=pratibodha karatA ravi vaDe ema karyo che, kAraNa ke kartR-arthaka karmaNiprayogamAM SaSThInuM grahaNa che.) 'nuM lomaDanArUM'- je kAraNathI samAna paNa sUryanA kiraNanA sparzathI kamala ane kumuddonuM bodha ane mukulana che, 'tata: '=te kAraNathI 'tasya'=teno =ravino, ane 'teSAM'=temano=kamala-kumudono, te svAbhAvya che=svabhAvapaNuM che. OM ahIM 'samAnAt' pachI api adhyAhAra che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke sUryanA kiraNanA sparzathI kamalo ja vikasita thAya che ane kumudo to bIDAya ja che, ane A badho sUryano temaja kamala-kumudono svabhAva ja che. tema jinezvaradevarUpI sUryathI bhavyajIvo ja bodha pAme che, bIjA nathI pAmatA; te paNa zrI jinezvaradeva temaja te te jIvono tevo tevo svabhAva ja jANavo. zrI jinezvarone bhavya upara rAga ane abhavya upara dveSa che evuM nathI. * utthAna :- sUryanI jema bIjAM paNa dRSTAMtothI bhagavAnanI bhavya jIvone upakAratAnuM ane abhavya jIvone anupakAritAnuM bhAvana kare che TIkArtha :- 'nadu' athavA jema prakAzadharmavALo paNa, udaya pAmelo paNa te =sUrya, ghuvaDa Adine svadoSathI aMdhakArarUpe ja (pariName che), e pramANe abhavyone jinezvararUpI sUrya (svadoSathI aMdhakArarUpe ja pariName che, arthAt tattvano prakAza abhavyone thato nathI). Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . , , , , , , 48. . * . . . . adhyAtmamata parIkSA gAthA -9 sa'-jema sAdhya evA roganI cikitsA karato vaidya rAgI kahevAto nathI, tema asAdhyane jANato ane niSedha karato adoSavALo che. 'ta' - tema bhavya jIvonA karmarogane nAza karatA jinezvararUpI vaidya rAgavALA nathI, ane abhavya jIvonA asAdhya karmarogane niSedha karatA dveSI nathI. nonuM' - jema rUpakAra=zilpI, ayogyane choDIne yogya dalikone rUpa Ape che(chatAM) rAga-dveSavALo nathI, tema ja (ayogyane choDIne) yogyane vibodha karatA jinezvaradeva rAga-dveSavALA nathI. TIs:- idamatrarahasya-kimiti bhagavAn bhASate? iti pRcchatAmidamuttaraM- yatkimayaM hetupraznaH prayojanaprazno vA? nAdyaH, kSAyikatvAdeva tadvIryasya vAgvargaNA''dAnasya ca svhetukaayyogaadilaabhaadhiintvaat| dvitIye punaruktameva karmakSapaNaM prayojanamiti kimaparamanuzAsitumavaziSyate? 'sati prayojane tadicchApekSayaiva pravRttyA bhavitavyamiti cet? bhavanazIlAyAM tasyAmidamitthameva, na tvnytraapi| na ca bhavantyapi sA tadicchAmapekSata evApramattapravRttestadanapekSitvAt, saamaayiksyaivocitprvRttihetutvaat| taduktaM 1 samabhAvo sAmAiaM taNakaMcaNasattumittavisaotti / / NirabhissaMgaM cittaM uciyapavittippahANaM ca // tti / [paJcAzaka 11-5] TIkArya - "phamatra'- ahIM=gAthArthamAM, A=vakSyamANa rahasya che. zenAthI bhagavAna bole che? e pramANe pUchatAne A uttara che- je kAraNathI A hetu prazna che? ke prayojana prazna che? ahIM vimiti - "smAta' arthaka che. enAthI e prApta thAya che ke zenAthI bhagavAna bole che kayA hetuthI ke kayA prayojanathI bhagavAna bole che? teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke A tamAro hetu prazna che? ke prayojana prazna che? nAda:' - Adya=hetu prazna che(ema kaho to) barAbara nathI, temAM hetu kahe che temanA=bhagavAnanA, vIryanuM kSAyikapaNuM hovAthI ja ane vAgyargaNAnA grahaNanuM svahetu=vAnvargaNAnA grahaNanA hetu, kAyayoga-AdilAbhane AdhInapaNuM che, tethI prathama vikalpa barAbara nathI. bhAvArtha bhagavAnane kSAyikavIya hovAthI vIryapravartanamAM pratibaMdhaka karma nathI, ane vAgyargaNAne grahaNa karavAmAM grahaNanA kAraNabhUta kAyayogAdinA lAbhane AdhInapaNuM che. bhagavAnane paNa kAyA=zarIra, che mATe kAyAne te pravartAvI zake che tethI vAgyargaNA grahaNa thaI zake che, ane vAyoti'mAM AdipadathI prApta evI bhASAparyAti dvArA bhagavAna vAzvargaNAne grahaNa karI zake che, tethI bhagavAna dezanAdi Ape che. mATe bhagavAnane bolavAmAM sAmagrIrUpa hetu nathI tema kahI zakAya nahIM. 1. samabhAvaH sAmAyikaM tRNakaMcanazatrumitraviSaya iti / nirabhiSvaMga cittamucitapravRttipradhAnaM ca // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 99 adhyAtmamataparIkSA 479 TIkArya :- 'dvitIya' - bIjAmAM=tamAro prayojana prazna che e vikalpamAM, vaLI karmakSapaNa prayojana kaheluM ja che, ethI karIne bIjuM kahevA mATe zuM bAkI rahe che? 'kSati' - ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, prayojana hote chate tenI =prayojanane sAdhavAnI, icchAnI apekSAe japravRtti thavI joie. teno uttara graMthakAra Ape che ke, bhavanazIla evI temAM=pravRttimAM, A Ama ja che paraMtu anyatra paNa nahi. 'na tra' - bhavanti=thatI paNa, te=kriyA, tadicchAnI=prayojanane sAdhavAnI icchAnI, apekSA rAkhe ja che ema nathI. temAM hetu kahe che - apramattapravRttinuM taanapekSapaNuM=icchAanapekSapaNuM, che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke icchA vagara apramatta muninI pravRtti zAnAthI thAya che? tethI kahe che TIkArya :- 'sAmAcisya' - sAmAyikanI ucitapravRttinuM hetupaNuM che. temAM 'tAlun'thI paMcAzakanI sAkSI Ape che 'samamAvo' - tRNa-kaMcana tema ja zatru-mitranA viSayamAM samabhAva sAmAyika che ane nirabhimbaMga, ucitapravRttipradhAna citta sAmAyika che. 'tti' paMcAzakanA uddharaNanI samAptisUcaka che. bhAvArtha :- pUrvapakSIe kahyuM ke prayojana sAdhavAnI icchAnI apekSAe ja pravRtti thavI joie. teno uttara ApatAM graMthakAre kahyuM ke bhavanazIla pravRttimAM A Ama ja che anyatra nahi. tenuM tAtparya e che ke nirjarAnuM prayojana hote chate jyAM sudhI nirjarAne anukULa yatna prAraMbha karyo nathI, paraMtu prAraMbha karavAne abhimukha jIva bane che tyAre, ane prAraMbha karyA pachI vega tIvra na hoya to, uttara uttaramAM te pravRttinI zithilatA prApta thAya tevI kakSAmAM 'bhavanazIla' pravRtti hoya che; jyAre nirjarAne anukULa svAbhAvika sudRDha pravRtti hoya che tyAre, 'bhavanti' pravRtti hoya che; kema ke tyAre pravRtti yathAvat thai rahI che. bhavanazIla avasthAmAM yadyapi pravRtti kavacit hoya to paNa yathAvat svabhAvarUpe sudRDha rIte te pravRtti pravartatI nathI, tethI svabhAvabhUta sudRDha pravRtti thavAno tyAM svabhAva che, mATe te bhavanazIla pravRtti che. jema daMDathI cakrabhramaNa thatuM hoya to paNa atizayita vega karavA mATe yatna karavo paDe che tyAre te cakramAM bhavanazIla evI kriyA che; athavA to cakrabhramaNa na thatuM hoya to paNa daMDathI bhramaNa thai zake tevA cakramAM paNa bhavanazIla kriyA che; jyAre cakra ativegane prApta kare che tyAre tene daMDanI apekSA rahetI nathI, tethI temAM 'bhavanti' kriyA che. jema vegane mATe daMDanI apekSA tIvravegavALI avasthAmAM nathI, tema apramattadazAmAM ucita pravRtti 'bhavanti' che, tethI tyAM IcchAnI apekSA rahetI nathI. mATe prayojana hote chate bhavanazIla pravRttimAM ja icchAnI apekSA che, anyatra nahi.=bhavanti pravRttimAM icchAnI apekSA hotI nathI, e pramANe kahela che. ahIM prazna thAya ke apramatta munione icchA nahi hovA chatAM pravRtti kema thAya che? prazna karanArano Azaya e che ke sAmAnyathI icchApUrvaka ja pravRtti dekhAya che, tethI apramatta munione koi phaLanI icchA nathI to teo pravRtti kema kare che? tethI kahe che ke sAmAyikanuM ja ucita pravRttinuM hetupaNuM che. tAtparya e che ke siddhAvasthAmAM sAmAyikano pariNAma paramacairyarUpa che, jyAre apramattamunithI mAMDIne kevalI sudhI saMsA2vartI badhA jIvone je sAmAyikano pariNAma che, te karmavALA jIvanI avasthAkALavartI jIvanA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , , , , , , , , , , , , , , 480. . adhyAtmamata parIkSA ..... gAthA - 99 pariNAmarUpa che. ane te kALamAM karma-nirjarAne anukULa evI ucita pravRtti karAve tasvarUpa ja sAmAyikano pariNAma che. kema ke karmathI viruddha mATe prayatna karavo che evo temane pakSapAta nathI. tethI ucita pravRtti karAvanArAM evAM je karmo che te upadeza-AdinI pravRtti pratye kAraNa che, ane potAne te karmothI viruddha pravRtti karavI che tevo pariNAma sAmAyikamAM nathI, paraMtu jagatanA upakArane karanArAM ucita karmo ja ucita pravRtti karAve tevo temano pariNAma che. tethI ja te sAmAyika karmanirjarAnuM kAraNa bane che. jyAre siddhAvasthAmAM sAmAyika karmanirjarAnuM kAraNa banatuM nathI paraMtu jIvanI prakRtirUpa che. TIkA - navevamuritapravRttivaSyamAvaprazastarIyoH pRthaRRpatidavijyane naurava, anyathA vyabhicAro; mama tu tatra prazastarAgasyaikasyaiva hetutvamiti lAghavamiti cet? na, apramattapravRttyanurodhenA'prazastarAgadveSApUrvakatvapramAdApUrvakatvalakSaNaucityadvayAntarbhAvenoktakAraNatAdvayakalpanAyAH praamaanniktvaat| astu vocitapravRttitvAvacchedenAprazastarAgAdyabhAvasyaiva hetutvaM, na cAnucitapravRttitvAvacchinnaM prati prazastarAgAdyabhAvasya hetutAyAM vinigamanAvirahaH, apramattapravRttau vybhicaaraat| na cApramattAnAM pravRttireva nAstIti sAMprataM, yogaduSpraNidhAnarUpapramAdatyAge'pi taistatsupraNidhAnA'tyAgAt, sarvathA yoganirodhasya zailezyavasthAbhAvitvAt, iti kimityaanedditvismrnnshiiltaa''yussmtH||19|| TIkArya - nathI pUrvapakSI kahe ke A rIte=pUrvamAM kahyuM ke "bhavanazIla' pravRtti pratye icchA hetu che, ane 'bhavanti pravRtti pratye icchA hetu nathI paraMtu sAmAyika ja hetu che e rIte, ucita pravRttimAM abhivRMgAbhAva ane prazastarAganI pRthakkaraNatAdvayanI kalpanAmAM gaurava prApta thaze-pRthakkAryatAnirUpita kAraNatAyanI kalpanAmAM gaurava prApta thaze. anyathA vyabhicAra thaze-pRthakkAryatAnirUpita kAraNatAya na mAnavAmAM Ave to vyabhicAra doSa prApta thaze. bhAvArtha -pRthakkAraNatAyanI kalpanAmAM gaurava che ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, ucita pravRttirUpa je kArya che tenA be vibhAga karIne eka prakAranI ucita pravRtti prati abhivRMgAbhAva kAraNa che, ane anya prakAranI ucita pravRtti prati prazastarAga kAraNa che, ema mAnavAne kAraNe, baMne prakAranI ucita pravRttimAM rahelI kAryatAnA avacchedaka evA navA dharmanI kalpanArUpa gauravadoSa prApta thaze; ane kAryAnirUpita kAraNatAdrayanI paNa kalpanA karavI paDaze te rUpa gaurava doSa prApta thaze. anyathA vyabhicAra che ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, pRthapha kAryatAnirUpita kAraNatAya na mAnavAmAM Ave to, je sthAnamAM prazasta rAga che tyAM abhivRMgAbhAva hovA chatAM kAryathai gayuM, ane jayAM abhivRMgAbhAva che tyAM prazastarAgano abhAva hovA chatAM kArya thaI gayuM. tethI vyabhicAradoSa prApta thaze. TIkArtha 'tu' vaLI mane tyAM=ucita pravRttimAM, eka evA prazasta rAganuM ja hetupaNuM che jethI karIne lAdhava che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM. apramatta' kema ke apramatta pravRttinA anurodhathI aprazasta rAga-dveSa apUrvakatva ane pramAda apUrvakatvalakSaNa aucityadvayanA aMtarbhAva vaDe ukta kAraNatAdvayanI kalpanAnuM prAmANikapaNuM che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , , , , , , , , , , , , gAthA -99. . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA ........481 bhAvArtha :- tAtparya e che ke apramatta muninI pravRtti ucita pravRttirUpa che. tenAthI e nakkI thAya che ke pramAdaapUrvatva e paNa ucita pravRttirUpa che, ane pramattasaMyata sudhInI ucita pravRttimAM aprazasta rAgadveSa apUrvakatva che, tethI ubhaya apUrvakatvalakSaNa aucityadvaya siddha ja che. tethI tenA aMtarbhAva dvArA arthAt be prakAranA aucityane grahaNa karIne be prakAranA kAraNonI kalpanA prAmANika ja che. tevI kalpanA na karavAmAM Ave to apramatta munione paNa rAgathI ja pravRtti mAnavAno prasaMga prApta thAya. rAgathI temane pravRtti che tema svIkArIe to apramattabhAvano vyAghAta thAya. tethI ukta kAraNatAdvayanI kalpanAnuM prAmANikapaNuM che. utthAna -pUrvamAM yuktithI batAvyuM ke kAraNatAdvayanI kalpanAmAM gaurava hovA chatAM vastunI saMgati kAraNatAdvayathI thaI zake che, tethI te gaurava phalamukha gaurava che; jayAre eka ja prazasta rAgane kAraNa mAnavAthI lAghava hovA chatAM vastunI saMgati thatI nathI. have svapakSamAM paNa gauravanA parivAra mATe eka kArya-kAraNabhAvathI vyavasthA saMgata thAya che, te batAvatAM kahe cheTIkArya - 'satu vA'- athavA ucita pravRttitva-avadena aprazastarAgAdinA abhAvanuM ja hetupaNuM ho. "rA' - ahIM pUrvapakSI kahe ke A rIte to anucita pravRttitvAvacchinna prati prazasta rAgAdinA abhAvanI hetutAmAM vinigamanAviraha che. teno uttara graMthakAra Ape che ke ema na kahevuM, kema ke apramattanI pravRttimAM vyabhicAra Ave che.. bhAvArthaH- koI paNa ucita pravRtti pratye eka ja kAraNa mAnavuM hoya to aprazasta rAgAdinA abhAvane ja mAnI levAmAM koI doSa nathI. pramatta-apramatta darekanI ucita pravRtti pratye aprazasta rAgAdino abhAva hoya ja che. ahIM pUrvapakSI kahe che ke A rIte to koI paNa anucita pravRtti pratye prazasta rAgAdino abhAva hetu che evo kArya-kAraNabhAva mAnI levAthI, tevA hetunA abhAvamAM ucita pravRtti thAya evuM paNa arthathI prApta thAya che. tethI bemAMthI kayo kArya-kAraNabhAva mAnavo emAM koI vinigamaka na hovAnA kAraNe vinigamanAvirahanI Apatti Avaze. teno uttara ApatAM graMthakAre kahyuM ke evI Apatti Avaze nahi, kAraNa ke apramatta yatine prazasta rAgAdino abhAva hovA chatAM anucita pravRtti nahi hovAthI, tame kahela kArya-kAraNabhAvamAM Avato vyabhicAradoSaja vinigamaka hovAthI ame kahela kArya-kAraNabhAva siddha thAya che. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke apramatta yatione to pravRtti ja na hovAthI ucita pravRtti paNa hotI nathI, tethI tame kahela kArya-kAraNabhAva siddha thaze nahi. tethI kahe cheTIkArya - 4' ane apramatta munione pravRtti ja nathI e pramANe sAMprata nathI-yukta nathI, kAraNa ke yogaduSpaNidhAnarUpa pramAdanA tyAgamAM paNa teo vaDe tasupraNidhAnano yoganA supraNidhAnano atyAga che, sarvathA yoganirodhanuM zailezIavasthAbhAvipaNuM che arthAt sarvathA yoganirodha to zailezI avasthAmAM hoya che, ethI karIne vAraMvAra kahevA chatAM (AyuSyamAnanI) kema vismaraNazIlatA che? arthAt vAraMvAra kahevA chatAM tame kema bhUlI jAo cho? ('viti' zabda vAt' arthamAM che.) I99II bhAvArtha-pUrvapakSIne e kahevuM che ke apramatta munione pravRtti hotI nathI. temanA mata pramANe pravRtti pramAdathI A-C Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 99-100 482 ja thAya che, tethI apramattadazAmAM jIva mAtra AtmabhAvamAM ja rahe che bAhya pravRtti karato nathI. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, mana-vacana ane kAyAnA yogone ucita pravRtti choDIne jema tema pravartAvavA, te rUpa yoganuM duSpraNidhAna e ja pramAdabhAva che; ane te pramAdanI aMdara sarva pramAdanA bhedono aMtarbhAva thai jAya che, tethI apramatta munio yogadupraNidhAnarUpa pramAdano tyAga kare che. Ama chatAM, teoe ucita pravRtti karavAnA supraNidhAnano tyAga karela nathI, tethI teo ucita pravRttione kare che; arthAt prazasta rAgadazAmAM jIvane bhagavAnanA vacanAnusAra ucita pravRtti karavAnuM supraNidhAna hoya che, tethI ja vacananA smaraNapUrvaka teo ucita pravRtti kare che. ane apramattadazAmAM vacananA smaraNa vagara pUrve karAyelA supraNidhAnanA baLathI ucita pravRttio cAlatI hoya che, ane te ucita pravRtti yoganirodhanA pUrvakALa sudhI kevalIone paNa hoya che. kema ke jyAM sudhI yoganirodha karavAmAM na Ave tyAM sudhI te yogo kAM ucita pravRttirUpe kAM anucita pravRttirUpe pravartI zake paraMtu apramAdabhAva hovAne kAraNe te yogo haMmezAM ucita pravRttirUpe pravartatA hoya che, yoganirodha karyA pachI ucita pravRttino abhAva prApta thAya che. III avataraNikA :- atha vAgnimipravALAvatAM jIvovIraprabhaSmAzavAda -- avataraNikArya :- bhagavAnane vacananirgamaprayatnathI=bhASA bolavAnA prayatnathI, khedanI udIraNAno prasaMga Avaze, (evI) pUrvapakSI taraphathI AzaMkA karIne graMthakAra gAthAmAM kahe che gAthA: Na ya vayaNapayatteNaM kheassodIraNaM jiNidassa / iharA suhassa pAvai taM Na vA aNNapayaDINaM // 100 // ( na ca vacanaprayatnena khedasyodIraNaM jinendrasya / itarathA sukhasya prApnoti tanna vetaraprakRtInAm // 100 // ) gAthArtha :- vacanaprayatnathI khedanuM udIraNa jinendrane nathI. 'phatarathA'=jo khedanuM udIraNa mAnavAmAM Ave to, sukhanuM te=udIraNa, prApta thaze; athavA=sukhanI udIraNA na mAnIe to, ItaraprakRtionuM=tIrthaMkaranAmakarmAdirUpa ItaraprakRtionuM, udIraNa prApta thaze nahi. TIkA :- 'vAvaprayabhananya: levoza' kRti vi ma vIrita va cAttahi sudhamapi temAM vAyayo mAghuvIranniiymev prsjyet| atha mohAbhAvAdapravRttimatAM bhagavatAM sukhamapi kAyayogAdyanapekSaM kSAyikamevAbhyupema iti cet ? hanta tarhi tIrthakaranAmakarmAdyudIraNamapi teSAM na syAt / ' udayAvalikAto bahirvarttinInAM sthitInAM dalikaM kaSAyasahitenAsahitena vA yogasaMjJakena vIryavizeSeNAkRSyodayAvalikAyAM prakSepaNamudIraNA' iti hi tallakSaNamAmananti, na caitadvinA prayatnaM saMbhavIti // 100 // TIkArya :- 'vAvayabhananya: ' - vAprayatnajanya khedaleza che, ethI karIne jo te=khedaleza, bhagavAnane udIrita ja che to sukha paNa teone=bhagavAnane, kAyayogAdithI udIraNIya ja=udIraNA karavA yogya ja, prApta thaze. 'atha'sukhanA udIraNanA prasaMganuM nivAraNa karatAM'atha'thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke mohano abhAva hovAthI apravRttivALA bhagavAnane sukha paNa kAyayogAdinirapekSa kSAyika ja ame svIkArIe chIe. teno uttara ApatAM Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 100 . adhyAtmamata parIkSA graMthakAra kahe che ke, khedanI vAta che ke to pachI tIrthaMkaranAmakarmAdinuM udIraNa paNa teone=bhagavAnane, nahi *** ..?83 thAya. utthAna :- pUrvamAM pUrvapakSIe bhagavAnane azAtAnI udIraNAnA abhAvane kAraNe vAkbayatnanA abhAvane sthApana karavA yatna karyo. tenuM nirAkaraNa karIne have udIraNAnuM lakSaNa batAvIne bhagavAnane tIrthakaranAmakarmAdinI udIraNAnA baLathI prayatnanA saMbhavanI yukti batAve cheTIkArya - "3yAvaMtitaH udayAvalikAnI bahirvartinI sthitinAM dalikone kaSAyasahita athavA kaSAyarahita evA yogasaMjJAvALA vIryavizeSathI AkarSaNa karIne=kheMcIne, udayAvalikAmAM prakSepaNa karavuM te udIraNA che. e pramANe ja tenuM =udIraNAnuM, lakSaNa zAstrakAro) mAne che, ane A=udIraNA, prayatna vinA saMbhave nahi. "kRti' kathananI samAtisUcaka che.ll100ll , bhAvArtha - tAtparya e che ke bhagavAnane vADmayatnajanya khedaleza che, paraMtu vedanIyakarmanI udIraNA apramatta guNasthAnakathI baMdha thavAthI bhagavAnane nathI, e pramANe siddhAMta che. ahIM pUrvapakSI ema kahevA mAMge che ke, bhagavAnane azAtAnI udIraNA nathI ema jo tame mAno cho to bhagavAnane vAmprayatna paNa mAnavo joIe nahi. tene siddhAMtakAra kahe che ke vAkbayatnane kAraNe khedanI udIraNA thatI hoya to sukhanI paNa udIraNA thavI joie. pUrvapakSIne paNa kevalIne sukhano anubhava che te saMmata che, paraMtu sukhanI udIraNA saMmata nathI. tethI digaMbarone sukhanI udIraNA mAnavAno prasaMga prApta thaze. sukhanI udIraNAnA prasaMganuM nivAraNa karatAM 'gatha'thI gaLupama:' sudhInuM kathana pUrvapakSIe kahyuM tenuM tAtparya e che ke, yadyapi zAtAvedanIyanA udayathI sukha pedA thAya che, paraMtu mohano abhAva hovAthI kevalIne sarvathA pravRtti hotI nathI. tethI karmanA udayathI pedA thayelA sukhane paNa digaMbaroe kSAyika tarIke paribhASA kare che. kema ke te sukhano anubhava karmabaMdhanuM kAraNa banato nathI paraMtu mokSanuM ja kAraNa bane che. jo karmanA udayakRta te bhAva hoya to karmabaMdhanuM kAraNa thavuM joie, paraMtu mohanA abhAvane kAraNe sukhano anubhava karmabaMdhanuM kAraNa banatuM nathI. tethI audayika evA sukhanI kSAyika tarIke paribhASA karela che, ema te kahe che. tethI ja pUrvapakSI kahe che ke kevalIne koI prayatna nathI mATe kSAyika sukhano anubhava hovA chatAM zatAvedanIyanI udIraNA mAnavAno prasaMga amane prota thaze nahi. teno uttara ApatAM siddhAMtakAra kahe che ke, to pachI mohano abhAva hovAthI tIrthakara nAmakarmAdinI udIraNA paNa bhagavAnane thavI joIe nahi. ane tIrthakara nAmakarmAdinI udIraNA pUrvapakSIne abhimata che. mATe kevalIno bolavAmAM yatna hovA chatAM, apramattabhAvane kAraNe jema sukhanI udIraNA thatI nathI tema, khedanI paNa udIraNA thatI nathI tema mAnavAmAM koI doSa nathI. , udayAvalikAnI uparanI sthitiomAM rahelAM dalikone yogasaMjJaka sakaSAya ke akaSAya vIryavizeSathI kheMcIne udayAvalikAmAM nAMkhavAM te udIraNA kahevAya che. AvI udIraNA prayatna vagara asaMbhavita che. tIrthakara nAmakarmAdinI udIraNA pUrvapakSIne paNa saMmata che, ane udIraNA prayatna vinA saMbhavatI nathI; tethI parvapakSIne prayatna mAnavo paDe. ane kevalIne jo udIraNAne anukuLa prayatna mAnI zakAya, to upadezamAM prayatna mAnavAmAM koI doSa nathI. ll10oll Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 adhyAtmamata5rIkSA gAthA - 101 utthAna :- pUrvamAM udIraNAnuM lakSaNa graMthakAre batAvyuM ane tenAthI e siddha karyuM ke, prayatna vagara AvI udIraNA saMbhave nahi tethI kevalIne prayatna avazya hoya che. tethI pUrvapakSI udIraNAnuM lakSaNa bIjI rIte karatAM 'atha'thI kahe che avataraNikA :- mathoyocitAnaparipAAt pratyevoDyAvaniAyAM varmanayana tathAvisthitivanyAdhInamudiirnnmiti vyapadizyata iti cet ? atrocyate avataraNikArya :- udayane ucita kALanA paripAkathI pUrvamAM ja tathAvidha sthitibaMdhane AdhIna udayAvalikAmAM karmanuM nayana ja udIraNA che; e pramANe vyapadeza karAya che. A pramANe pUrvapakSI kahe to ahIM=A zaMkAnA uttaramAM, graMthakAra vaDe gAthAmAM kahevAya che - bhAvArtha :- jIva jyAre karma bAMdhe che te vakhate tevA adhyavasAyone AzrayIne te te dalikono sthitibaMdha ja evo thayo hoya che ke, udaya-ucitakALanA paripAkathI pUrve ja te te daliko udayAvalikAmAM AvI udIrNa thai jAya che. tethI te te dalikonI udIraNA pota potAnA tevA sthitibaMdhane ja AdhIna hoya che. te udIraNA mATe koi prayatna karavo paDato nathI. tethI kevalIne prayatnAbhAva hovA chatAM jinanAmakarmanI udIraNA mAnavAmAM koi vAMdho nathI. arthAt tIrthaMkaranAmakarmanI udIraNA kevalIne thAya che, chatAM tyAM prayatna mAnavAno prasaMga Avato nathI. A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAnI sAme graMthakAra gAthAmAM kahe che. ahIM vizeSa e che ke pUrvapakSInA mata pramANe karma jyAre baMdhAya che tyAre, temAM be prakAranI sthiti prApta thAya che. (1) amuka prakAranAM karmomAM tevo sthitibaMdha thAya che ke karmo kramasara udayamAM Ave che ane (2) amuka prakAranAM karmomAM tevo sthitibaMdha thAya che ke baMdhAyA pachI amuka kALa rahIne udayocitakALanA paripAkathI pUrvamAM udayAvalikAmAM praveza pAme che. te ja karmanI udIraNA thai kahevAya che. tenA mATe koi prayatnavizeSa karavo paDato nathI. A pramANe pUrvapakSInA kathananuM tAtparya che. digaMbaranI zaMkAno uttara ApatAM graMthakAra gAthAmAM kahe che NaM ya taM viriyavirahiyaM jAyai apavattaNavva karaNaMti / kevalasahAvapakkhe sugayassa mayaM aNuNNAyaM // 101 // ( na ca tadvIryavirahitaM jAyate'pavarttaneva karaNamiti / kevalasvabhAvapakSe sugatasya matamanujJAtam // 101 // ) gAthA: gAthArtha H- apavartanAnI jema karaNa hovAthI te-udIraNA, vIryarahita thatI nathI ane kevalasvabhAvapakSamAM sugatano mata anujJAta thaze. arthAt jo vIrya vagara udIraNA mAno to kevala svabhAvathI thAya che tema mAnavuM paDe, ane te mAnavAmAM svabhAvavAdI bauddhano mata svIkAravo paDe. * 'miti' ahIM 'kRtti' zabda hetu arthaka che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -101............ adhyAtma parIkSA.... ......... 485 . bhAvArtha - gAthAmAM kahela kathananuM tAtparya e che ke jema apavartanA karaNarUpa hovAthI vIrya vinA thatI nathI, tema karmonI udIraNA paNa karaNarUpa hovAthI vIrya vinA thatI nathI. karmadalikone eka niSekamAMthI bIjA niSekamAM sthAnAMtara karavArUpa kAryanA kAraNabhUta hovAthI vIryAtmaka te karaNane prayatnarUpa mAnavuM paDe che. ane prayatna vinA paNa kArya thAya evuM mAnavAmAM svabhAvathI ja kArya thAya che evuM phalita thatuM hovAthI bauddhamatane svIkAravAnI Apatti Avaze. TIkA - dilIpa vIrya vinA pravatti, ratva apavartanAvatA TIkArya - di' siddhAMtakAra anumAna kare che ke vIrapa vItha vinAnapravati, ravAnagapavartanAvatA jema apavartanA karaNarUpa hovAthI vIrya vinA thatI nathI, tema karmonI udIraNA paNa karaNarUpa hovAthI vIrya vinA pravartatI nathI. bhAvArtha - A rIte anumAna karavAthI vIryathI udIraNA thAya che tema nakkI thAya che. tethI tIrthakarane tIrthakara nAmakarmanI udIcchA pUrvapakSIne mAnya che. tethI tene anukULa vIryanuM pravartana paNa pUrvapakSIe mAnya karavuM paDe. tethI bhagavAnanI upadezAdimAM pravRtti thatI nathI tema pUrvapakSI kahI zake nahi. As :- athApavarttanamapyapavartanIyakarmaNastathAsvAbhAvyAdeveti cet? kiM tarhi tatsvabhAvakarmahetureva tadapavartanaheturuta svahetUcitatatkarmaNo'pavarttanaM svabhAvAdeva? nAdyaH, utpattisamanantarameva tdpvrttnprsnggaat| na dvitIyaH, kAraNaM vinA kaaryotpttiprsnggaat| TIkArca- "mathathI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, apavartanA paNa apavartanIya karmanA tevA svabhAvathI ja thAya che paNa vIryathI nahi, tethI tenI jema udIraNAne paNa svabhAvathI ja thatI hovI mAnavI joie. bhAvArtha - karmabaMdha (1) apavartanIya thAya (2) anAvartanIya thAya, baMnenA svabhAvano bheda hoya che. arthAt apavartanIyakarma ane anapavartanIyakarma jayAre baMdhAya che tyAre ja tenA svabhAvano bheda hoya che. apavartanIyakarmano tevo ja svabhAva che ke apavartana pAmIne udayamAM Ave, tethI tyAM vIryanI jarUra paDe nahi. tethI siddhAMtakAranA anumAnamAM daSTAMtanI asaMgati che, e pramANe pUrvapakSI kahe che, tene siddhAMtakAra liMrdithI pUche che - TIkArtha "tirDi' apavartanIyakarmanA tevA svabhAvathI ja apavartana thAya che AvuM kahevAmAM tAro Azaya zuM che? tasvabhAvakarmahetu ja tadapavartanAno hetu che tevA svabhAvavALA karmanA je (yogAdi) hetuo che, te ja apavartanAnA hetu che? ke potAnA hetuthI upasthita thayelA te karmanI apavartanA svabhAvathI ja thAya che? Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * .....adhyAtmamataparIkSA gAthA - 101 nAda'- pahelo vikalpa =tasvabhAvakarmahetu ja tadapavartanano hetu che evuM kahI zakAze nahi, kAraNa ke utpatti samanaMtara ja tadapavartanAno prasaMga Avaze. arthAt karmanA hetuothI karmotpatti pachI tarata ja teonI apavartanA thaI javAnI Apatti Avaze. " tiyaH- bIjo vikalpa svahata upasthita thayelA te karmonI apavartanA svabhAvathI ja thAya che evuM paNa kahI zakAze nahi, kAraNa ke kAraNa vinA ja (svabhAvathI ja) kAryanI utpattino prasaMga Avaze. 6 vitatarmaLa mu.pu. pATha che tyAM hastalikhita pratamAM "hevitataryo 'pATha che paraMtu tyAM tUratatatvo ' pATha hovAnI saMbhAvanA che. bhAvArtha - pUrvapakSInuM kahevuM e che ke jIvanA adhyavasAyathI karma baMdhAya che, ane te baMdhAyelAM karmo keTalAMka apavartanIya hoya che ane keTalAMka anAvartanIya hoya che, ane je apavartanIya che tenI apavartanA paNa svabhAvathI ja thAya che paNa jIvanA prayatnathI nahIM. tene siddhAMtakAra kahe che ke, je hetuthI apavartanIyakarma baMdhAyuM te hetuja te karmanA apavartananuM kAraNa che ema kahevArUpa prathama vikalpa barAbara nathI, kema ke apavartanIya karmabaMdhano adhyavasAya je kSaNamAM che, te ja kSaNamAM apavartanIya karmo baMdhAya che ane te baMdhAvAnI sAthe ja apavartanano prasaMga prApta thAya. (ahIM utpatti samanaMtarano artha utpattinI sAthe ja grahaNa karavAno che, paraMtu utpatti anaMtara prahaNa karavAno nathI.) A rIte prathama vikalpamAM doSa AvavAthI pUrvapakSI kahe ke, apavartanIyakarma potAnA heturUpa adhyavasAyathI baMdhAya che, ane baMdhAyA pachI jIvanA prayatna vagara svabhAvathI ja apavartana pAme che. A bIjA vikalpanuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che - A rIte mAnavAmAM kAraNa vagara ja kAryanI utpattino prasaMga Avaze. arthAtuM. mATImAM ghaTa banavAno svabhAva che ema svIkArIne kuMbhArAdinA prayatna vagara ja ghaTotpatti svIkAravI jema anucita che, tema apavartanAnA prayatna vagara svabhAvathI ja apavartana thayuM tema svIkAravuM anucita che. ane e ja vAtane gAthAmAM bauddhamatanA pravezanI ApattirUpe kahela che. kema ke bauddhamata ghaTAdi kAryane paNa svabhAvathI ja svIkAre che, daMDAdi sAmagrIne te avajaryasaMnidhirUpe svIkAre che; tema pUrvapakSIne paNa prayatna vagara prastuta sthAnamAM svabhAvathI ja karmanuM apavartana svIkAravAmAM, bauddhamatamAM praveza thavAno prasaMga Ave, tema graMthakAra kahe che. TIkA - 3 minapavartana nAma? - dhvaMsa va saka, vatna prAyazcittamAre mATeva tannA, anyathA tu prAyazcittAdinaivetyeva vishessH| na ca dIrghasthitikasya husvasthitikApAdanamapavarttanaM nAma, kAlasaMbandharUpAyAH sthiteranapavartanIyatvAditi cet? na, prAyazcittAdinA karmaNaH sthitereva nAzAt bhasmakeneva bahukAlabhogyadhAnyasthiteH, karmaNaH punarantato dhAnyarAzeriva pradezAnubhavarUpo'pi bhoga Avazyaka eva, ata eva na kRtnaashaa'kRtaagmaadiprsnggH| yadAha bhASyakAra: kammovavakkAmijjai apattakAlaMpi jai tao pattA / akayAgamakyanAsA mokkhANAsAsaNA dosA / / karmopakramyate'prAptakAlamapi yadi tataH prAptAH / akRtAgamakRtanAzau mokSAnAzvAsatA doSAH / / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101 adhyAtmamataparIkSA 1Na hi dIhakAliassa vi NAso tassANubhUiokhippaM / bahukAlAhArassa vva duyamaggiarogiNo bhogo / / ti / / [vi. bhA. 2047/48] 487 TIkArtha :- 'atha'thI pUrvapakSI siddhAMtakArane kahe che ke, A apavartana zuM padArtha che? (tame kaho cho tevo padArtha nathI,) paraMtu dhvaMsa ja te=apavartana, che. kevala prAyazcittAdinA abhAvamAM bhogathI ja teno=karmano, nAza che. vaLI anyathA =prAyazcittanA abhAvanA abhAvamAM arthAt prAyazcittanA sadbhAvamAM prAyazcittAdithI ja teno=karmano, nAza che. e pramANe ja vizeSa che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke siddhAMtakAra karmanI sthiti ane rasanA apavartanane=zrvasvIkaraNane, apavartana kahe che. ane pUrvapakSIne kahevuM che ke e barAbara nathI, paraMtu karmanuM AtmAthI apavartana karavuM te apavartana padArtha che. tethI ja pUrvapakSI kahe che ke karmano dhvaMsa che te ja apavartana padArtha che. te apavartanarUpa dhvaMsa be prakArano che. (1) prAyazcittAdinA abhAvamAM bhogathI karmano nAza thavA svarUpa che ane (2) prAyazcittAdinA sadbhAvamAM prAyazcittAdithI karmano nAza thavA svarUpa che. ahIM 'anyathA'no artha prAyazcittAdinA abhAvano abhAva arthAt prAyazcittanA sadbhAva samajavo. A pramANe apavartana padArtha che ema kahevAthI pUrvapakSIne e kahevuM che ke, apavartana padArtha karaNarUpa che mATe vIryathI ja thAya che evo niyama nathI. kema ke prAyazcittAdinA abhAvamAM bhogathI karmono jyAM nAza thAya che te rUpa apavartana vIrya vagara thAya che, ane prAyazcittAdinA sadbhAvamAM prAyazcittathI karmono nAza thAya che tyAM vIryathI apavartanA thAya che. mATe vIryanI sAthe apavartanAnI vyApti nahi hovAne kAraNe 'vo~vIranuM vIrya vinA na pravarttate, vAtvAt, apavartanAvat' A anumAnamAM 'apavartanAvat'e prakAranA dRSTAMtanI asaMgati che. utthAna :- 'atha'thI pUrvapakSIe kahyuM ke apavartana zuM padArtha che? arthAt tame karmanI sthitine hrasva karavArUpa apavartana padArtha mAno cho te nathI. tene batAvavA arthe kahe che TIkArya :- 'na =' ane dIrghasthitivALAM karmane hrasvasthitika ApAdana karavuM, arthAt hrasvasthitivALAM karavAM e rUpa apavartana padArtha nathI, kema ke kAlasaMbaMdharUpa sthitinuM anapavartanIyapaNuM che. A pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM. temAM hetu kahe che- je pramANe bahukAlabhogya dhAnyarAzinI sthitino bhasmakaroga vaDe nAza thAya che, tema prAyazcittAdithI karmanI sthitino nAza thAya che. vaLI karmano aMte=chevaTe, dhAnyarAzinI jema pradezAnubhavarUpa paNa bhoga Avazyaka ja che. AthI karIne ja=aMtataH karmano pradezAnubhavarUpa paNa bhoga Avazyaka ja che AthI karIne ja, kRtanAza ane akRtaAgamAdi prasaMga nathI. chu. na hi dIrghakAlikasyApi nAzastasyAnubhUtitaH kSipram / bahukAlAhArasyeva drutamagnikarogiNo bhogaH // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .488... ******** . . . . . . ....... adhyAtmamata parIkSA.... . . . . . . . . . gAthA - 101 je kAraNathI bhASyakAra kahe chethavA jo aprAptakAlavALuM paNa karma arthAt jeno kALa prApta thayo nathI evAM karma upakrama pAme che, to kRtanAza, akRtAgama ane mokSaanAzvAsatArUpa doSo prApta thaze. utthAna - kRtanAzAdi doSo ahIM nathI e pramANe prakaraNathI prApta thAya che arthAt adhyAhAra che ane temAM heta, tarIke vizeSAvazyaka bhASyanI 2048mI gAthA kahe che TIkArya - " di dIrghakAlika evA teno=AyuSyAdikarmano, bhogavyA vagara nAza nathI kema ke zIdhra ja tenI anubhUti thAya che; jema agnika rogIone=bhasmaka rogIone, bahukAlabhogya anAjano bhoga zIdhra thAya che. mATe kRtanAzAdi doSo AvatA nathI. bhAvArtha-pUrvapakSInuM kahevAnuM tAtparya e che ke, purovartI ghaTapadArthane tenA nAzanI sAmagrIthI jema nAza karI zakAya che, tema AtmAmAM lAgelAM karmone tenA nAzanA upAyathI nAza karI zakAya che. tethI ja prAyazcittAdithI karmonuM apavartana tene mAnya che. paraMtu karmamAM rahelI je dIrghasthiti che, te to kAlanI sAthe saMbaMdhita che. tethI karmano nAza karyA vagara AtmAmAM karma hote chate tenI sthiti TUMkI karavI te azakya che. arthAt kALanI sAthe karmadalikonA saMbaMdharUpa sthiti ghaTADI na zakAya evI hovAthI, dIrghasthitivALAM karmadalikone alpasthitivALAM karavAM te apavartanA padArtha mAnI zakAya nahi.. ahIM vizeSa e che ke, vyavahArane abhimata evuM je kAladravya che tenA kSaNa-AvalikAdi paryAyo che, ane karmanI dIrghasthiti e che ke ATalI kSaNa sudhI vartamAnamAM baMdhAyeluM karma avasthita rahe. AnAthI e prApta thayuM ke karmanI sthitino vyavahAranayane abhimata evI amuka kSaNo sAthe saMbaMdha che. tethI kAlasaMbaMdharUpa evI te sthitinuM apavartana thaI zake nahi, paraMtu prayatnano viSaya karma ja banI zake tethI prayatnathI karmano nAza thaI zake, ane te ja apavartana padArtha che. e pramANe pUrvapakSInuM kahevuM che. A pramANe pUrvapakSIe apavartanA dhvaMsarUpa che paNa sthitinA hRsvIkaraNarUpa nathI ema je sthApana karyuM, tenuM nirAkaNa karatAM graMthakAra kahe che - A vAta barAbara nathI, kema ke bahukAlabhogya dhAnyarAzine jema bhasmaka rogI zI bhogavI le che, tema prAyazcittAdithI karmanI sthitino ja nAza thAya che. ane jema bhasmaka rogI dhAnyane khAdhA vagara dhAnyanI samApti karI zakato nathI, tema baMdhAyelAM karmono vipAkodayathI bhoga karavo paDe; ane tevA dravya-kSetrAdinI prApti na thAya to avazya pradezathI paNa anubhava karavo paDe che, paraMtu pradezathI anubhava karyA vagara koI karmano nAza zakya nathI. tethI prAyazcittAdithI karmano nAza mAnI zakAya nahi. ane pradezathI anubhava svIkArIe to lAMbA samaya pachI bhogavavA yogya karmonI sthiti TUMkI thai tema ja svIkAravuM paDe. ane pradezAnubhavathI bhoga Avazyaka ja che. AthI karIne ja kRtanAza-akRtAgamAdi doSa paNa nathI. te A rIte ahIM pUrvapakSIne e kahevuM che ke, jo karmanI sthitino nAza svIkAravAmAM Ave to lAMbA kALa bhogavavuM paDe evuM je karma pote karyuM hatuM, te bhogavavuM na paDavAthI kRtanAza doSa prApta thaze. ane jeno kALa prApta thayo nathI evA karmano paNa jo upakrama thaI jato hoya to, e vakhate udayamAM Ave evuM karma pote na karyuM hovA chatAM udayamAM Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101 ..... adhyAtma parIkSA...... 489. AvatuM hovAthI, akRtAgamadoSa prApta thaze. arthAt prAyazcittAdithI hrasva thayelI karmanI sthiti karma bAMdhatI vakhate jIve nahi bAMdhI hovAthI, te sthitino anubhava akRtAgamarUpa che. pUrvapakSInA A kathanano javAba ApatAM graMthakAra kahe che ke, lAMbA samayathI bhogavavAnuM te karma bhogavyA vagara ja nAza thatuM hota to ukta doSa AvI zake, paraMtu evuM nathI; mAtra upakrama dvArA dIsthitivALuM te ja karma adhyavasAyavizeSathI jaladI bhogavAya che, jema dhAnyano moTo rAzi lAMbo kALa cAle tevo hovA chatAM bhasmaka rogI vaDe thoDA kALamAM bhogavAya che. mATe kRtanAza-akRtAgamAdi doSo AvatA nathI. ahIM vizeSa e che ke, bahukALavedya karma alpasthiti-rasathI vedanA thAya che te pUrvamAM je karma baMdhAyeluM hatuM tenAthI juduM nathI, paraMtu dIrghasthitirUpe baMdhAyeluM karma ja adhyavasAyathI alpasthitivALuM thaIne vedanA thAya che, anya nahi. mATe karAyelAM karmano nAza nathI ane jIve pote je karmo pUrvamAM bAMdhela, tenAthI koI anya karmanuM vedana thatuM nathI. kema ke pUrvamAM karAyelAM karmone ja alpasthitirUpe vedana kare che. mATe akRtAgamadoSa paNa Avato nathI. utthAna :- pUrvamAM siddhAMtakAre kahyuM ke dhAnyarAzinI jema prAyazcittathI karmanI sthitino ja nAza thAya che, paNa karmono nahi. tyAM "thathI pUrvapakSI kahe che East :- athAhArasya bhogo bhakSaNAdikaM, karmaNastu svajanyasukhaduHkhAnyatarasAkSAtkAra ityasti vizeSa iti cet? na, karmadravyasyeva nokarmadravyasyApyAtmasAtpariNAmasyaiva pradezabhogatvAt, sukhaduHkhayostu vipaakphltvaat| ata eva dhAnyapradezA iva karmapradezA api bhuktA eva santo dhAnyapariNAmamiva karmapariNAmaM tyajantaH kSINA iti bhaNyante, rasastu karmaNAmadhyavasAyavizeSeNa hanyata eva, bhasmakajanitajATharAnalodbhUtasparze bhujyamAnarasa iva ata eva na prasannacandrAdInAM saptamanarakayogyA'sAtavedanIyapradezAnubhave'pi tthaavidhduHkhprsnggH| ata eva ca sarvasva karmaNaH pradezato bhoganiyamaH, anubhAgatastu tadbhajanaiva' iti bhgvnto'bhydhuH| yadAgamaH- "tattha NaM jaM taM aNubhAgakammaM taM atthegaiaM veei aMtthegaiaM No veei, tattha NaM jaM taM padesakammaM taM NiyamA veei" tti / bhASyakAro'pyabhyadhAt 2 savvaM ca paesatayA bhujjai kammamaNubhAvao bhaiaM / tevinubhave che yAro taH | tti | [vi. mA. 2046] da, athathI AhAranA bhoganI ane karmanA bhoganI vilakSaNatA batAvIne pUrvapakSIe bhasmakaroganA dAMtathI asaMgati sthApI, tenuM nirAkaraNa "ti veta rathI mAMDIne ... 'vipavipatvi' sudhI graMthakAre karmano bhoga ane AhArano bhoga kaI apekSAe samAna che te grahaNa karIne daSTAMta Apela che te batAvyuM, ane tyArapachI 'mata parva...ma ne e mata gva .... tathAvidha praku mata parva ... ...pu A rIte 1. tatra yattadanubhAgakarma tadastyekakaM vedayati, astyekakaM na vedayati, tatra yattatpradezakarma taniyamAd vedayati / 2. , sarvaM ca pradezatayA bhujyate karmAnubhAvato bhAjyam / tenAvazyamanubhave ke kRtanAzAdayastasya / / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 11 . 490 ................. adhyAtmamata parIkSA tenI ja puSTi traNa vAra batAvIne karela che. TIkArya - athAharae' AhArano bhoga bhakSaNAdika che, vaLI karmano svajanya karmajanya, sukha-duHkhamAMthI anyatarano sAkSAtkAra karavo e bhoga padArtha che, ethI karIne bemAM vizeSa che=bheda che. A pramANe pUrvapakSI kare to graMthakAra teno uttara Ape che ke e pramANe na kahevuM. kema ke karmadravyanI jema nokarmadravyanuM paNa arthAt AhAranA pudgalonuM paNa, AtmasAt pariNAmanuM ja pradeza bhogapaNuM che ane sukhaduHkhanuM vipAkaphalapaNuM che. bhAvArtha-AhAranA bhAgamAM AhArane grahaNa karavA rUpa bhoga che; jyAre karmanA bhogamAM karmanuM grahaNa karavuM e bhoga nathI, paraMtu karma potAnA phaLane ApIne AtmAthI chUTuM thAya te rU5 bhoga che. tethI tamArA mata pramANe daSTAMtanI viSamatA che. A pramANe pUrvapakSIne kahevuM che. ahIM pUrvapakSInA kathananuM vizeSa tAtparya e che ke, pUrvamAM siddhAMtakAre kahela ke, dhAnyarAzinA bhoganI jema pradezAnubhavarUpa paNa karmano bhoga Avazyaka che, tyAM pUrvapakSInuM e kahevuM che ke, AhAranA bhAgamAM ane karmanA bhogamAM ghaNo taphAvata che, tethI AhAranA bhoganuM daSTAMta ApIne karmano pradezAnubhavarUpa bhoga Avazyaka che e vacana saMgata nathI. tene graMthakAra kahe che ke e pramANe kahevuM barAbara nathI. temAM jarmadravyacceva ... vipApanatvA' hetu kahyo. tenuM tAtparya e che ke, nokarpadravyarUpa AhArapugalone grahaNa kya pachI tenuM je dhAturUpe rUpAMtara thAya che, te zarIranI sAthe AtmasAt pariNAma che; ane te ja teno pradezabhoga che. ane karmadravyano AtmasAt pariNAma e che ke, jIva karma bAMdhe che tyArapachI abAdhAkALa pUrNa thayA pachI je rUpAMtara avasthAne arthAt udayaparyAyane pAme che, ke je AtmAne potAnuM phala batAvavA abhimukha che, te ja karmano pradezabhoga che; ane tenAthI janya sukhaduHkharUpa phaLa AtmAmAM thAya che te karmanuM vipAkaphaLa che. ane nokarpadravyano paNa AhArAdi grahaNa karyA pachI te pudgalokata anugraha ke upaghAta thavAne kAraNe je sukha-duHkhano anubhava thAya che, te vipAkaphaLa che. tethI karmadravya ane nokarpadravya te baMnemAM samAnatA che, mATe daSTAMtanI saMgati thAya che. TIkArya - satAva' AthI karIne ja karmadravyanI jema nokarmadravyanuM paNa AtmasAta pariNAmanuM ja pradeza bhogapaNuM che AthI karIne ja, dhAnyapradezanI jema karmapradezo paNa bhogavAyAM chatAM ja dhAnyapariNAmanI jema karmapariNAmano tyAga karAtAM chatAM kSINa thayAM e pramANe kahevAya che. vaLI jema bhasmakarogathI janita jaTharamAM pedA thayelA agninA udbhUta sparzamAM dhAnyane bALI nAMkhe tevA prakAranA AvirbhAva thayelA jaTharAgninA dAharUpa sparzamAM, bhujayamAna AhAranA rasano jema nAza thAya tema karmono rasa adhyavasAyavizeSathI haNAya ja che. 'gata vara AthI karIne ja=adhyavasAyavizeSathI karmono rasa haNAya ja che AthI karIne ja, prasannacaMdrAdine sAtamI naraka yogya azAtAvedanIyanA pradezAnubhavamAM paNa tathAvidha duHkhano prasaMga nathI. bhAvArtha - tAva jema dhAnya pradezo khAvAthI dhAnya pariNAmano tyAga thAya che, mATe ja dhAnya nAza pAmyuM ema kahevAya che, te ja rIte karmapradezo paNa jyAre karmapariNAmano tyAga kare che tyAre kSINa thAya ema kahevAya che. ane te karmapariNAmano tyAga karmanA bhogathI ja thAya che. te bhoga kevala pradezabhogarUpa hoya ke phalasahita pradeza bhogarUpa Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : : : : . .91 sthiti ane rasI gAthA -101.. adhyAtmamata parIkSA. hoya, paraMtu bhoga vagara karmo kSINa thatAM nathI. ane jyAre prAyazcittathI sthiti ane rasanI apavartana thAya che, tyAre adhyavasAyavizeSathI karmano rasa haNAya ja che. temAM daSTAMta batAve che ke, jema bhasmakarogIne jaTharAgni tIvra hovAne kAraNe temAM AhArarUpe grahaNa karAtAM pudgalono rasa baLIne bhasma thAya che, tema prAyazcitta AdinA adhyavasAyathI karmono rasa haNAya che. AthI ja prasannacaMdrAdie bAMdhelAM sAtamI naraka prAyogya azAtA vedanIya karma te ja bhavamAM pradezodayarUpe bhogavavAthI, sAtamI naraka prAyogya bhayaMkara duHkhanA vedanano prasaMga prApta na thayo. TIkArya - utara ane AthI karIne ja=pUrvamAM kahyuM ke karmono vaLI chevaTe dhAnyarAzinI jema pradezAnubhavarUpa paNa bhoga Avazyaka ja che, tyAMthI mAMDIne tathA vidhavalavsara sudhInA kathanano nirdeza karatAM kahe che ke, AthI karIne ja, sarvakarmano pradezathI bhoganiyama che, ane anubhAgathI tenI bhajanA ja che; e pramANe bhagavAna kahe che. je kAraNathI Agama A pramANe chetatha' tyAM karmamAM, je anubhAga karma hoya che, te keTaluMka (jIva) bhogave che ane keTaluMka bhogavato nathI; tyAM karmamAM, je pradezakarma hoya che tene (jIva) niyamathI bhogave che. bhAgyakAre paNa kahyuM chesarva- sarvakarma pradezapaNA vaDe bhogavAya che, anubhAgathI bhAjya che=bhajanA che. te kAraNathI tenA karmanA, avazya anubhavamAM kRtanAzAdi doSo kyAM? arthAt kRtanAzAdi doSo nathI. TIkA-vatyuna- vAraMvanyarUpIyA: sthira pavanaputta rati- tarata, razcito varNana, kazcicca varSasahastreNetyatra tathAvidhasthitibandhAdhyavasAyaprasUtasthitivizeSasyaiva niyAmakatvAt, sthiti( teH )krmnno'tirikttvaat| etena 'dIrghasthitikasya prAyazcittAdivyatirekaprayuktAgrimakAlikasaMbandhazAlino husvIkaraNaM taddhvaMsajananaprAyazcittAdyAcaraNamaprasiddhaM' ityapAstam, dIrghasthiterantarAcchedasyaiva hsviikrnnpdaarthtvaat| apavarttanIyAyAH sthiterdIrghatve eva kiM pramANam?' iti cet tathAvidhAdhyavasAyaprasUtatvamiti gRhaann| - $ "sthiti' pATha che te tyAM kAuMsano pATha 'sthitiH' ucita jaNAya che ane te mujaba artha karela che. TIkArya -"ya' je pUrvamAM kahyuM ke, kAlasaMbaMdhasvarUpa sthitinuM apavartana ayukta che te vAta asat che; arthAt barAbara nathI. kema ke koika karmano bhoga so varSathI ane koika karmano bhoga hajAra varSathI thAya che. jethI karIne ahIMyAM=karmanA bhogamAM tevA prakAranA sthitibaMdhanA adhyavasAyathI prasUta-utpanna thayela, sthitivizeSanuM ja niyAmakapaNuM hovAne kAraNe sthitinuM karmathI atiriktapaNuM che=bhinnapaNuM che. na' AnAthI-karmathI sthitinuM atiriktapaNuM che AnAthI, vakSyamANa kathana apAta che. vakSyamANa kathana A pramANe che- prAyazcittAdi vyatireka prayukta abhAva prayukta, agrimakAlika saMbaMdhazAlI evI dIrghasthitinuM tadhvaMsajanaka evA prAyazcittAdinA AcaraNarUpa hRsvIkaraNa e aprasiddha che. e pramANe paNa apAsta jANavuM, kema ke dIrghasthitinA kAra(=vacamAM, chedanuM ja hRsvIkaraNa padArthapaNuM che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 101 * * * * bhAvArtha -pUrvapakSIne e kahevuM che ke, AtmAnI sAthe karmano saMbaMdha thAya che ane prAyazcittAdithI te karmano nAza thai zake che, jema daMDAdithI ghaTano nAza thaI zake che, paraMtu sthiti nAmano koI padArtha nathI ke jeno nAza karI zakAya. jema ghaTa nAmano padArtha amuka kALa sudhI potAnuM astitva dharAve che, tema karmarUpa padArtha amuka samaya sudhI potAnuM phaLa batAve che, te rUpa kALanI sAthe saMbaMdhita sthiti nAmano padArtha che. tethI prAyazcittathI te sthitinuM apavartana saMbhave nahi, paraMtu karmanuM apavartana=nAza, thaI zake. pUrvapakSInA A kathananA nirAkaraNarUpe siddhAMtakAra kahe che- koika karmano bhoga so varasano to koIkano hajAra varSano bhoga hoya che, tethI e nakkI thAya che ke jema AtmA adhyavasAyathI karma bAMdhe che, tema adhyavasAyavizeSathI te karmamAM teTalA kALa sudhI vipAka ApavAne anukULa koI pariNAmavizeSa pedA kare che, te ja sthiti vizeSa che. ane te sthiti vizeSa ja kALamaryAdAnuM niyAmaka che. tethI te sthitinuM karmathI atiriktapaNuM che. mATe prAyazcittathI sthitino nAza thaI zake che. tethI sthitinuM apavartana na thaI zake e pUrvapakSInuM kathana ayukta che. ahIM vizeSa e che ke, pUrvapakSInA kathana pramANe jagatamAM prasiddha evo divasa-rAtrirUpa kALa che, tenI sAthe saMbaMdharUpa ja sthiti che; paraMtu sthiti nAmano koI atirikta padArtha nathI. mATe sthitinuM apavartana nA thAya, paNa prAyazcittathI karmano nAza thaI zake. evo teno Azaya che. jyAre siddhAMtakAre e kahyuM ke, karmadalikanI aMdara jema karmadalikathI atirikta rasa nAmano paryAya pedA thAya che, tema sthiti nAmano paNa paryAya pedA thAya che, ane prAyazcittanA adhyavasAyathI te sthiti paryAyane ghaTADI zakAya che. tethI prAyazcittathI sthitinuM apavartana mAnavAmAM koI doSa nathI.. nAthI vakSyamANa kathana apAsta che, ane pUrvapakSInuM vakSyamANa kathana A pramANe che. jo prAyazcitta na karavAmAM Ave to je sthiti potAnI niSekaracanAthI e rIte ja goThavAyela hatI ke je AgaLanA kALamAM udayamAM AvavAnI hatI, tevI dIrghasthitino nAza kare tevuM prAyazcittanuM AcaraNa karavuM te ja dIrghasthitinuM hRsvIkaraNa che ema koi kahe che te aprasiddha che. tene graMthakAra kahe che ke pUrvanA kathanathI A pUrvapakSInuM kathana apAsta che. temAM hetu kahe che ke ame prAyazcittanA AcaraNane hRsvIkaraNa kahetA nathI paraMtu lAMbI karmanI sthitine vacamAMthI chedI nAkhavI te hRsvIkaraNa che. ane te sthiti karmathI atirikta che tethI ja teno cheda thai zake TIkArya -"mapavartanIyAyAH'- ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, apavartanIya sthitinA dIrghatvamAM zuM pramANa che? arthAt koI pramANa nathI. to graMthakAra kahe che ke tathAvidha adhyavasAyathI prasUtapaNuM = utpannapaNuM, hovAthI apavartanIya sthitinuM dIrghapaNuM che e pramANe jANa. bhAvArtha - koI vyaktie pApanuM AcaraNa karyuM ane tenAthI teNe azubhakarmanI dIrgha sthiti bAMdhI hoya, tyArapachI ' prAyazcittathI tenuM apavartana karyuM hoya tevA sthaLamAM te karmano anubhava alpasthitirUpe thAya che. tethI pUrvapakSI kahe che ke, apavartanIya sthitinuM dIrghapaNuM che-dIrgha bAMdhI che, temAM koI pramANa nathI. kema ke sthitino jevo anubhava thAya che, tevI sthiti pUrve bAMdhI hatI tema kema na kahI zakAya? A pramANe pUrvapakSI kahe che tenA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101 adhyAtmamataparIkSA 493 javAbarUpa graMthakAra kahe che - tevA prakAranA adhyavasAyathI utpanna thayela hovAthI apavartanIya sthitinuM dIrdhapaNuM che. kahevAnuM tAtparya e che ke, pApanA AcaraNakALamAM tevA prakArano adhyavasAya hato ke jo prAyazcittAdi na kare to teno anubhava dIrghakALa sudhI anartharUpe thAya, paraMtu prAyazcitta karavAnA kAraNe dIrghasthitinuM hrasvIkaraNa thai javAthI ane te ja rIte azubha rasamAM paNa apavartana thavAnA kAraNe te karmadalikono alpakALa sudhI nahivat phaLa ke sarvathA phaLanA abhAvarUpe anubhava thAya che. tethI karmabaMdhakALamAM tevA prakAranA adhyavasAyathI arthAt dIrghasthitine pedA kare tevA prakAranA adhyavasAyathI utpanna thayela hovAthI apavartanIya sthitinuM dIrghapaNuM che. utthAna :- A rIte pUrvamAM sthitinuM karmathI atiriktapaNuM batAvyuM ane tenAthI karmanA apavartananI saMgati karI tenuM nirAkaraNa karatAM 'atha'thI pUrvapakSI kahe che - TIst :- atha karmahetunA karmaiva jananIyaM, vipAkakAlasya phalahetutA tu tatkSaNaviziSTakAryatvAvacchinnaM prati tatkSaNatvenaiveti cet? na, evaM sati janyatadAtmasamavetatvAvacchinnaM prati tadAtmatvena hetutayA prAgabhAvasya vizeSya hetutayA vA daizikAtiprasaGgabhaGge karmaNa evocchedprsnggaat| TIkArya :- 'atha' karmanA hetu vaDe karma ja jananIya che (paNa karmathI atirikta sthiti nahi). temAM hetu kahe che ke vipAkakAlanI phaLahetutA vaLI tatkSaNaviziSTa kAryatvAvacchinna prati tatkSaNatvena ja che. A pramANe pUrvapakSI kahe to tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke Ama hote chate, arthAt kALakRta atiprasaMganuM nirAkaraNa tatkSaNaviziSTakAryatvAvacchinna prati tatkSaNatvena kA2Na svIkArIne karAye chate, janmatadAtmasamavetatvAvacchinna prati tadAtmatvana hetupaNuM hovAnA kAraNe, athavA vizeSa karIne prAgabhAvanuM hetupaNuM hovAnA kAraNe, daizika atiprasaMgano bhaMga thaye chate karmanA ja ucchedano prasaMga Avaze. bhAvArtha :- adhyavasAyathI karma baMdhAya che ane tenI niSekaracanA thAya che ane tenA niyAmaka tarIke te karmamAM sthitine anukULa koi pariNAma siddhAMtakArane abhimata che. tethI ja te te kSaNamAM te te daliko phaLa Ape che, anya kSaNamAM phaLa ApatA nathI. ahIM pUrvapakSInuM e kahevuM che ke, baMdhAyelAM daliko bhinna bhinna kALamAM potAnuM phaLa Ape che tenuM kAraNa, karmathI atirikta sthitine anukULa koi pariNAma karmamAM nathI, paraMtu jema kArya prati karma hetu che tema tatkSaNaviziSTa kArya prati tatkSaNa paNa kAraNa che. mATe je kSaNamAM karma kArya kare che te ja kSaNamAM te kSaNanuM astitva che anya kSaNamAM te kSaNanuM astitva nathI, mATe kArya thatuM nathI. tethI sthiti nAmanA padArthane mAnavAnI koi AvazyakatA jaNAtI nathI, paraMtu kArya prati karma ane te te kSaNo kAraNa che. A rIte kArya-kAraNabhAvanI saMgati thavAthI anyakALamAM kArya thavAnI atiprasaMganI prApti thatI nathI ane atirikta sthiti mAnavAnI koi AvazyakatA nathI, kema ke atirikta sthiti mAnavAnuM prayojana atiprasaMganA nivAraNa arthaka che. pUrvapakSInA uparokta kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakAre '7, vaM sati'thI je kahyuM, ane temAM 'nanya ...'thI hetu kahyo, tenuM tAtparya e che ke, jema kAlika atiprasaMganA nivAraNa mATe te te kSaNamAM pedA thanArA kArya prati te te kSaNane kAraNa mAnI sthitivizeSanI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 494 .. ... adhyAtmamata parIkSA. gAthA 101, asiddhi karI, te ja rIte te te AtmAmAM thanArAM je janya kAryo che tenA prati yadyapi karma kAraNa che to paNa, tene kAraNa na mAnatAM te te AtmAne kAraNa mAnI laie, athavA to vizeSa karIne te AtmAmAM vartatA prAgabhAvane kAraNa mAnI laie, to daizika atiprasaMga prApta thAya nahi; ane kArya-kAraNabhAvanI saMgati thaI jAya, tethI karmane mAnavAnI AvazyakatA rahe nahi, A rIte karmanA ja ucchedano prasaMga prApta thAya. ahIM vizeSa e che ke, karmane nahi mAnavA pratye je kArya-kAraNabhAva batAvela che, tyAM "caMtanAtmasamavetavAvacchinna prati kahyuM emAM, "ga' vizeSaNa eTalA mATe jarUrI che ke jema AtmAmAM samavAya saMbaMdhathI sukha-duHkhAdi kArya pedA thAya che, tema AtmAmAM samavAya saMbaMdhathI nitya jJAnAdi anya pariNAma paNa hoya che. tenI vyAvRtti mATe "ca padanuM grahaNa karela che. camatatvAchinnati eTaluM ja grahaNa karIe ane tenA prahaNa na karIe to, sarva saMsArI jIvonAM kArya grahaNa thAya. tethI tAtya vRtti kahela che, arthAt "janya tAdAtmavRtti samaveta' kAryonuM grahaNa karela che. tenAthI eka ja vyaktimAM samavAya saMbaMdhathI pedA thatAM sukhaduHkhAdi kAryonuM grahaNa thAya che. . A rIte janyatadAtmavRttisamavetavAvacchinna kArya prati arthAt janya sukhaduHkhAdi kArya prati te AtmAne hetu mAnavAthI, daizika atiprasaMgano bhaMga thAya che. te A rIte- je AtmAmAM sukha-duHkhAdi kArya pedA thAya che te ja AtmA tadAtmatvena kAraNa che ema kahevAthI, anya AtmArUpa dezamAM atiprasaMga Avato nathI. ahIM gacaMtilAtmisamavetavAvacchinna prati talATyatveno hetu kahela che te dravyAstikanayanI dRSTithI kahela che, ane kacativAbhimavetavAvacchinna prati vizeSa karIne prAgabhAvane hetu kahela che te paryAyAstikanayane sAme rAkhIne kahela che. kema ke prAgabhAva e kAryane anukULa jIvanI yogyatA che, je bhAvasvarUpa che arthAtuM : AtmAnA paryAyasvarUpa che. vizeSya pramAvAsya hetunayA' ema kahyuM, arthAt vizeSa karIne prAgabhAvanI hetatA che ema kahevAthI. je vyaktimAM sukha-duHkhAdi kArya pedA thAya che te vyaktino prAgabhAva grahaNa thaze. anya vyaktino prAgabhAva grahaNa nahi thAya, tethI daizika atiprasaMga nahi Ave ane kArya-kAraNabhAva saMgata thaze. A rIte ja tadAtmavRttisamaveta kAryo prati tadAtmatvena kAraNa kahevAthI athavA vizeSa karIne prAgabhAvane kAraNa kahevAthI, daizika atiprasaMgano bhaMga thavAne kAraNe karmanA ja ucchedano prasaMga prApta thaze. te A rIte - te AtmAmAM pedA thatA sukha-duHkha prati te AtmA athavA te AtmAmAM rahelo prAgabhAva kAraNa che tethI sukha-duHkhanA kAraNa tarIke karmane mAnavAnI jarUra rahetI nathI. vastutaH jema AtmAmAM pedA thatAM sukha-duHkha pratye te AtmA kAraNa che, tema jyAre te sukhaduHkha pedA thAya che tyAre te karmano udaya paNa kAraNa che; tethI ja kAlaniyama thAya che. chatAM pUrvapakSI jema baMdhAyelAM karmamAM sthitino apalApa karIne tatpaNathI ja sagati kare che, tema jIvamAM thatAM sukhaduHkhanI paNa saMgati je kSaNamAM sukhaduHkha thAya che te kSaNane ja niyAmaka mAnavAthI thaI zake che. tethI karmane mAnavAnI jarUra rahetI nathI. TIkA na thAta-Dha vastuno rIsthiti, gaDhavatnIyarIti vAtsyAyaeNvarIsthitiC/C/ iti cet? satyaM, tathApi dAAdAdyayoreva vishessaadhiintvaat| dAdAdADhye sthitivizeSarUpe evetynye| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101 adhyAtmamataparIkSA 495 TIkArya :- 'sthAvetat' siddhAMtakAra kahe che ke pUrvapakSI Ama kahe ke, dRDha vastunI dIrghasthiti hoya che ane mardaDhanI=adRDhavastunI, alpa sthiti hoya che ethI karIne, padArthamAM rahelI dRDhatA ane adaDhatA ja dIrgha ane malpa-z2asva, sthitinI hetu che. tene siddhAMtakAra kahe che ke tArI vAta sAcI che, arthAt dIrgha ane alpa sthiti pratye dRDhatA ane adaDhatA hetu che, to paNa dRDhatA ane adRDhatAnuM vizeSa AdhInapaNuM che; arthAt dRDhatA ane adRDhatAne anukULa vizeSa prakAranA adhyavasAyane AdhInapaNuM che. bhAvArtha :- 'svAvetat-'thI kathana karyuM temAM pUrvapakSInuM tAtparya e che ke, karmathI atirikta sthiti nAmano padArtha nathI paraMtu baMdhAyelA karmamAM je dRDhatA ane adRDhatA che te karmanI sthitinA dIrghatA ane alpatAnA hetu che, tethI karmathI atirikta sthiti mAnavAnI jarUra nathI. A pramANe pUrvapakSInA kathanane 'sattva'thI svIkAratAM siddhAMtakAra kahe che ke, tArI vAta sAcI che to paNa daDhatA adRDhatAne anukULa evA vizeSa prakAranA adhyavasAyane AdhIna deDhatA ane adaDhatA che. siddhAMtakAranA A kathanathI e prApta thAya che ke, adhyavasAyathI karmamAM daDhatA ane adaDhatA pedA thAya che, ane te karmanI dIrgha ane hrasva sthitinA hetu che. tenAthI karma dIrghakALa sudhI ke alpakALa sudhI Take che. A kathanathI me phalita thAya che ke vizeSa prakAranA adhyavasAyathI karmamAM dRDhatA-adRDhatA thAya che, ane tenA kAraNe karmamAM dIrdhasthiti prApta thAya che, je apavartanano viSaya banI zake che. mATe koi doSa Avato nathI. rIkArya :- 'vA' vaLI koi bIjA ema kahe che ke dRDhatA-adRDhatA sthitivizeSarUpa ja che. temanI mAnyatA pramANe adhyavasAyavizeSathI karmamAM daDhatA-adRDhatA pedA thAya che, ane te dRDhatA-adRDhatA sthitivizeSarUpa ja che. tenAthI karma dIrgha kALa ke alpa kALa Take che. &st :- 'karmasthitivizeSe ko hetuH ?' iti cet ? kaSAyavizeSa evetyavehi '' ThiiaNubhAgaM kasAyao kuNai' tti vacanAt / nanu tathApi dIrghakarmasthiteH prAyazcittAdinA nAza eva, kimaparamapavarttanaM? iti cet ? bhakhaNDAyAH karmasthiterhetuvizeSeNa khaNDasAtsaMpAdanamevApavarttanaM, idameva cAntarAcchedapadena pratyapAdayamiti kimiti nAvabudhyase? paryAyavipariNAmastu paryAyiNa eva vipariNAmAditi kimasaGgatam ? dIkArya :- 'masthiti' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe che ke, karmanI sthitivizeSa baMdhAvAmAM koNa hetu che? teno uttara graMthakAra Ape che ke, kaSAyavizeSa ja sthitivizeSano hetu che e pramANe jANa. kema ke sthiti ane anubhAga=rasa kaSAyathI thAya che e pramANe vacana che. "tuthI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, to paNa prAyazcittAdithI dIrghakarmasthitino nAza ja thAya che, bIju zuM apavartana hoi zake? teno uttara grathaMkAra Ape che ke, hetuvizeSathI akhaMDa evI karmasthitinuM khaMDasAt saMpAdana jaapavartana che. arthAt akhaMDa evI karmasthitine hetuvizeSathI nAnA TUkaDArUpe karavI e ja apavartana padArtha che, mane A ja vAta 'antarAcheda'padathI ame jaNAvI gayA chIe, e pramANe kema tuM samajato nathI? `sthityanumAnuM hraSAyata: roti / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 101 utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke prAyazcittathI dIrghakarmasthitinuM apavartana thAya che, ane tene ja 'antarAcheda'zabdathI pratipAdana karela che. tyAM pUrvapakSI kahe ke prAyazcittathI karmanAza prasiddha che, ane tamArA kathana pramANe prAyazcittathI karmano nAza thato nathI paraMtu dIrghasthitino nAza thAya che, tethI tenI saMgati thaze nahi. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che TIkArya :- 'paryAvaLiAmastu' vaLI paryAyano vipariNAma paryAyIno ja vipariNAma hovAthI (karmanI sthitino nAza karmanA nAza tarIke vyapadeza pAme che), ethI karIne zuM asaMgata che? arthAt kAMi asaMgata nathI. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, dIrghasthitirUpa karmanA paryAyano alpasthitirUpa je vipariNAma che, arthAt dIrghasthitinA nAzarUpa je vipariNAma che, te dIrghasthitivALA karmarUpa paryAyIno ja nAzarUpa vipariNAma che. tethI prAyazcittathI karmanAza thAya che ema kahela che. mATe koi asaMgata nathI. TIkA :- atha laDarajju: pUrvAvavavimAyAndhAvayavasaMyo vizeSenopapadyatAM, cha'sthitistu nathI iti cet? bahukAlabhogyapudgalAnAmadhyavasAyavizeSeNa tatkAlamevAharaNAditi gRhANa / seyaM karmaNAmapavarttanA'nikAcitAnAmeva bhavati, tIvreNa tapasA punarnikAcitAnAmapIti sthitiH / yadAha bhaassykaar:[vi. A mA. 2046 ] 1 savvapagaINamevaM pariNAmavasAduvakamo hojjA / pAyamanikAiANaM tavasA u nikAiANaM pi // ti / TIkArya :- 'atha'thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, pUrva avayavano vibhAga thavAthI anya avayavanA saMyogavizeSathI (dIrgharajju) khaMDarajju banI zake, paraMtu khaMDasthiti kevI rIte thai zake? graMthakAra teno uttara Ape che ke, bahukAlabhogya karmapudgalono adhyavasAyavizeSathI tatkAla ja AharaNa thavAthI=bhogavI zakAtA hovAthI, (karmanI khaMDasthiti thavAmAM koi anupapatti nathI,) e pramANe jANa. seva - te A=bahukAlabhogya karmapudgalone adhyavasAyavizeSathI tatkAlabhoga thavA rUpa, karmanI apavartanA anikAcita karmonI ja thAya che. vaLI tIvra tapathI nikAcitakarmanI paNa thAya che. e pramANe sthiti che arthAt zAstrIya maryAdA che. je kAraNathI bhASyakAra kahe che- A rIte pariNAmavazathI anikAcita sarva karmaprakRtiono prAyaH karIne upakrama thAya che, vaLI tapathI nikAcita karmono paNa (upakrama) thAya che. TIkA :- navu niASita nAma moLa vinA kSapaLAyogyuM, tasya vartha tapannA kSayaH? kRti zvet na, upazamanAdikaraNAntarAviSayasyaiva nitarAM baddhasya nikAcitArthatvAt tAdRzasya ca karmaNo dRDhataraprAyazcittaparizIlanoditAdhyavasAyAtirekaprasUtaikazreNyArohaupayikApUrvakaraNaguNasthAnajanitApUrvAdhyavasAyaiH sthitighAtAdibhireva parikSayasaMbhava iti / o. sarvaprakRtInAmevaM pariNAmavazAdupakramo bhavet / prAyo'nikAcitAnAM tapasA tu nikAcitAnAmapi // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pun - 101.............. adhyAtmamataparIkSA. 487 taduktaM prAyazcittavidhipaJcAzake- (33-34-35) 'eeNa pagAreNaM saMvegAisayajogao ceva / ahigayavisiTThabhAvo tahA tahA hoi NiyameNaM // 33 / / tatto tavvigamo khalu aNubaMdhAvaNayaNaM va hojjAhi / jaM iya apuvvakaraNaM jAyai seDhIya vihiyaphalA // 34 // evaM nikAiANa vi kammANaM bhaNiyamettha khavaNaMti / taMpi ya jujjai evaM tu bhAviyavvaM ao eyaM // 35 / / tti| atra- "evaM anenaiva nyAyenApUrvakaraNazreNijananarUpeNa nikAcitAnAmapi-upazamanAdikaraNAntarA-viSayatvena nitarAM baddhAnAmapyAstAmanikAcitAnAM karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM bhaNitaM-uktamAgame "tavasA u nikAiANaMpi' iti vacanAt, atra-prAyazcittarUpazubhabhAve kSapaNaM sarvathA kSayo bhavatIti yat tadapi ca, anikAcitakSapaNaM tu nirvicAramiti 'api ca' zabdArthaH, yujyate=saGgacchate, tatazca evaM tu evameva karmavigamakarmAnubandhApanayanahetutvenaiva bhAvanIyaM-paryAlocanIyaM, ataH=nikAcitakarmabandhakSapaNahetutvAt, etat-zubhabhAvarUpaM prAyazcittaM" iti vyAkhyAnAdunnIyate yat tAdRzAdhyavasAyadvArA tIvratapaso nikAcitakarmakSayahetutvaM, iti nAtastadRtepyapUrvakaraNe saMbhavAd vyabhicAraH, na vA taddhetutvapratipAdakAgamavirodha iti bodhym| ToDArtha :- 'nanu'thA pUrvapakSI zaM. 42di mA prabhArI 4 3, bhogavinA kSa59ayogya hoya te niyita kahevAya che. teno=nikAcita karmano, tapa vaDe kevI rIte kSaya thAya? teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, e pramANe na kahevuM. kema ke upazamAdi karaNAMtaranA aviSaya ja nitarAM baddhanuM=gADha baMdhAyelAnuM, nikAcita arthapaNuM che. (tame kahyuM ke bhoga vinA kSapaNane ayogya te nikAcita che evo artha nathI.) tevA prakAranA karmanokagADha rIte baMdhAyelA karmano, daDhatara prAyazcittanA parizIlanathI udita thayelA adhyavasAyanA atirekathI prasUta evI eka zreNInuM ArohaNa che upAyarUpe jemAM, evA apUrvakaraNa guNasthAnakathI janita evA apUrva adhyavasAyavaDe sthitighAtAdi dvArA ja parikSayano saMbhava che. * 'iti' thananI samApti sUya che. bhAvArtha:- 'nanu'thA pUrvapakSImezA rItenuMtAtparya mecha, siddhAMtAre paDelAM thana thurbhAnI apvrtn| anikAcitanI ja thAya che ane tIvra tapathI nikAcitanI paNa apavartana thAya che. tyAM pUrvapakSInuM e kahevuM che ke nikAcitano artha avazya bhogathI kSaya thAya te nikAcita che. tethI tapathI nikAcitanI apavartanA thai zake nahi. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, upazamanAdi cAra karaNone ayogya nitarAM baddha e nikAcita karma cha, tathA pUrvapakSIme yuM te 5252 nathI. 1. etena prakAreNa saMvegAtizayayogatazcaiva / adhikRtaviziSTabhAvaH tathA tathA bhavati niyamena // 2. tatastadvigamaH khalu anubaMdhApanayanaM vA bhaviSyati / yadityapUrvakaraNaM jAyate zreNizca vihitaphalA / / 3. evaM nikAcitAnAmapi karmaNAM bhaNitamatra kSapaNamiti / tadapi ca yujyata evaMtu bhAvayitavyamata etad / / 4. . vi. A. bhA. 2046 - tapasA tu nikAcitAnAmapi / A-10 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408. . . . * * * * * * . . . . adhyAtmamata parIkSA gAthA - 101. ahIM sAmAnyathI vicArIe to upazamanAdi cAra karaNone ayogya je karma hoya te nAza pAme nahi, kema ke baMdhAyeluM karma apavartanAkaraNa ke udIraNAkaraNa dvArA ja phala ApyA vagara nAza pAme che. je karma te karaNone ayogya che te udayamAM AvIne nAza pAme che. tethI nikAcanAno artha upazamanAdi cAra kiraNone ayogya nitarAM baddha evo karo, chatAM pUrvapakSInI vAta ja siddha thAya ke tapa dvArA nikAcita karmano kSaya thai zake nahi. Ama chatAM, graMthakArano kahevAno Azaya e che ke, pUrvapakSI nikAcitano je artha kare che te artha barAbara nathI, kema ke nikAcitanI vyutpattine AzrayIne vicArIe to upazamanAdi cAra karaNono aviSaya nitarAM baddha ja nikAcita karma che. Ama chatAM, cAra karaNonI aviSayatA kahI te bahulatAe vyApti che, arthAt sarvatra vyApti nathI. ane te ja batAvavA mATe kahyuM ke tevAM nikAcitakarmo paNa apUrvakaraNanA adhyavasAyathI sthitighAtAdi dvArA parikSayane pAme che. ahIM tAdazakamano kSapakazreNimAM parikSaya thAya che ema je kahyuM tenuM tAtparya e che ke, daDhattara prAyazcittarUpa niraticAra cAritranA pAlananuM samyapha prakAre punaH punaH sevana, te rUpa parizIlanathI udita thayelo evo je adhyavasAya te niraticAra cAritravALAne vartato hoya che, ane teno je atireka te zreNinAM sanmukhabhAvarUpa che, ane tenAthI eka=kevala, zreNi upara ja ArohaNa thAya che te apramattasaMyatamuni zreNinA prAraMbharUpa yathApravRttikaraNa kare che tadrupa che. ane te ArohaNa yathApravRttakaraNa, upAyabhUta che jene evA apUrvakaraNa guNasthAnakano tyArapachI prAdurbhAva thAya che. ane apUrvakaraNa guNasthAnakanI prApti thavAthI pedA thayelA adhyavasAyo dvArA apUrva sthitighAta ane apUrva rasaghAta thAya che, ane te sthitighAtAdithI nikAcita karmano paNa parikSaya thAya che. ahIM daDhatara prAyazcittanA parizIlanano artha niraticAra cAritra eTalA mATe karela che ke, sarva pApanA prAyazcittarUpa cAritra che, kema ke pApanA viruddhabhAvasvarUpa cAritrano pariNAma che, ane te ja prAyazcitta padArtha che. tethI ja je muni daDhatara cAritramAM yatna kare che, tenAM acAritrathI baMdhAyelAM sarvapApono dhvasa cAritramAM thAya che, ane karmanA deDhatara prAyazcittanA parizIlanathI udita je adhyavasAyano atireka che, te nirvikalpadazArUpa zukladhyAnano aMza che. TIkArya - 'ta,' te prAyazcittavidhipaMcAzakamAM kahyuM che- gAthA-33 "aa' - A prakArathI=paMcAzakamAM pUrva gAthA-32mAM kahelA prakArathI, arthAtu apramattatA ane smRtibalayogalakSaNa prakArathI, ane saMvegaatizayanA yogathI ja (jIvavIryanA atizayane kAraNe) adhikRta viziSTabhAva=vizuddhinA hetubhUta prastutamAM prakRSTa zubhaadhyavasAya niyamathI thAya che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke skUla ane sUkSma aticAranA smaraNarUpa smRtibalanA yogathI ane saMyamamAM sudaDha yatnarUpa apramAdabhAvathI ane bhavabhayanA atizayarUpa saMgavizeSanA yogathI jyAre muni pravarte che tyAre jIvavIryano atizaya thAya che. tenAthI te te prakAre avazya jIvanI vizuddhinA hetubhUta prastutamAM prakRSTa evo zubha adhyavasAya, jIvamAM pedA thAya che. ane tenAthI zuM thAya che te gAthA-34mAM batAve che - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49. . gAthA - 101 adhyAtmamata parIkSA TIkArya - TthA - rU8 "tatta' - tenAthI=viziSTa zubhabhAvathI, teno azubha adhyavasAyathI pedA thayelA karmano, vigama=vinAza, ja thAya che athavA to anubaMdhanuM apanayana thAya che. arthAt azubha adhyavasAyathI pedA thayelA karmanA anubaMdhano vyavaccheda thAya che. pUrvamAM kahyuM ke tenAthI karmano vigama thAya che, tyAM prazna thAya ke kevI rIte karmano vigama thAya che? temAM hetu kahe che- '= =je kAraNathI, "rU'=ti'=A prakAre= viziSTazubhabhAva lakSaNathI apUrvakaraNa ane vihitaphaLavALI zreNi thAya che, arthAt siddhAMtamAM kahela prayojanavALI anuttarasukharUpa phalavALI upazamazreNi ane nirvANaphalarUpa kSapakazreNi thAya che. [; ahIM gAthAmAM 'vA' kAra che te vikalpa arthaka che. tenAthI e prApta thAya che, jo karmano sarvathA vigama na thAya to anubaMdhano vigama thAya che. arthAt saMsAranuM parimitakaraNa thAya che. parva - prAyazcittarUpa zubhabhAvanI vaLI paNa mahAna arthatA batAvatAM kahe che thA-rUpa anvaya:- 'vaM nivaritAnAmapi varSanAM mAtra kSapa rUti (ya) mAtaM tapa ra yuSyate (tata) vaMtu=pavameva mAvayitavyuM, ataH pratar' gAthArtha - A ja nyAyathI nikAcita paNa karmonuM ahIM prAyazcittAdi zubhabhAvamAM, kSapaNa thAya che, e pramANe (ja) kahyuM che te paNa ghaTe che. (te kAraNathI) A pramANe ja bhAvana karavA yogya che, AthI karIne A che. gAthA-35no vizeSa artha graMthakAra svayaM ja paMcAzakanI TIkA dvArA batAve che, te A pramANe che- "vatra ti vyArAnA sannIyate' A pramANe anvaya che. ahIM A pramANenA vyAkhyAnathI jaNAya che. zuM jaNAya che te va-rUti vIdhyama' sudhInA kathana dvArA batAvaze. 'rUti vyArAnAthI kahyuM te vyAkhyAna A pramANe TIkArya -vaM'=A ja nyAyathI pUrvagAthA 34mAM kahyuM e rUpa apUrvakaraNa ane zreNijanana nyAyathI, nikAcita paNa =upazamanAdi karaNAMtaranA aviSayapaNAthI nitarAM baddha=gADha baddha, evA jJAnAvaraNIyAdi karmono ahIM =prAyazcittAdi zubhabhAvamAM, kSapaNa=sarvathA kSaya, thAya che, e pramANe je (AgamamAM) kahyuM che, te paNa ghaTe che. Ipha "niRvitAnA gi ahIM "pithI e samuccaya thAya che ke anikAcitakarmano to kSaya thAya che paNa nikAcita evA karmano paNa kSaya thAya che. temAM hetu kahe che - AgamamAM kahyuM che ke tapathI nikAcita paNa karmano kSaya thAya che, e pramANe vacana che. tarapica' ahIM'mapitra'thI e kahevuM che ke anikAcitanuM paNa to nirvicAra che arthAt avazya thAya che paraMtu nikAcitanuM paNa kSapaNa thAya che, te ghaTe che. tataH' tethI karIne, A ja rIte-karma vigama ane karmaanubaMdhanA apanayana hetupaNA vaDe ja, prAyazcittarUpa zubhabhAvanuM, bhAvana karavuM joie. gata: AthI karIne =nikAcitakarmabaMdhanA kSapaNano hetu hovAthI azubhabhAvarUpa, prAyazcitta che. A pramANe vyAkhyAna hovAthI jaNAya che ke, je tevA prakAranA adhyavasAya dvArA tIvra tapanuM nikAcitakarmanA kSayanuM hetupaNuM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamata parIkSA .... gAthA - 101, che ethI karIne, AnAthI=tAdaza adhyavasAyathI, tenA vinA paNa-tIvra tapa vinA paNa, apUrvakaraNamAM (nikAcitakarmanA kSayano) saMbhava hovAthI vyabhicAra nathI. athavA tenA hetutvanA pratipAdaka evA Agamano virodha nathI. arthAta tIvra tapanuM nikAcitakarmanA kSayamAM hetutvanA pratipAdaka Agamavacanano virodha nathI, e pramANe jANavuM. bhAvArtha-ti vyasthAnA paMcAzakagraMthanA ukta vyAkhyAnathI jaNAya che ke, tIvra tapa paNa tevA prakAranA adhyavasAya dvArA ja nikAcita karmakSayamAM hetu bane che. tethI apUrvakaraNa guNasthAnake tIvra tapa vagara paNa nikAcitakarmano kSaya thavAmAM koI vyabhicAra nathI. kema ke apUrvakaraNa e saMyamano ja vizeSa pariNAma che ane te zubhabhAvarUpa che. tethI tyAM tIvra tapa nahi hovA chatAM tevo adhyavasAya tyAM hovAthI phalathI tyAM tIvra tapa che, tethI koi vyabhicAra nathI. jema kvacit daMDa vagara paNa hastAdithI cakrabhramaNa thAya to paNa daMDa ghaTa prati vyabhicArI, che tema na kahevAya, kema ke vyavahAramAM sAmAnyathI ghaTa pratye daMDanI kAraNatA prasiddha che; tema prastutamAM tIvra tapa vagara paNa nikAcita karmakSayanA kAraNabhUta zubha adhyavasAyo jAgrata thaI zake che. tema chatAM paNa tevA zubha adhyavasAyo mukhyatve tIvra tapathI ja utpanna thatA hovAthI te dvArA thatA karmakSaya pratye tIvra tapanI kAraNatAno vyabhicAra nathI, athavA tavA 3niphanA pi' e Agamavacanano virodha nathI. vyavahAranayane sAme rAkhIne A Agamavacana che, tapathI tAdeza adhyavasAyo dvArA nikAcita karmano kSaya thAya che. paraMtu koIkane tapa vinA tAdeza adhyavasAya pragaTa thai jAya to paNa ukta paMcAzakanA vyAkhyAnathI Agamavacanano virodha Avato. nathI. TIkA - sarvevamAnItanaprAyazcittAnA pUrvavarAmapurvatAM kartha niritavarmakSattvi ? ti ve? idAnIntanacAritrasya mokSajanakatvamiva sAkSAnna kathaMcit, paraMparayA tu tadvadeva saMbhavIti saMbhAvayA pravRttistu tatra karmabandhakarmAnubandhApanayanArthitayaiveti naanuppttiH| etena "tadbhavayogyanikAcitakarmaNo bhogAdeva kSaye kimarthaM tatra pravRttiH?" ityapAstaM, nikAcitAnAmapi bahukAlasthitinAM jJAnAvaraNIyAdInAM kSayAya tatra prvRtteH| TIkArya nathI pUrvapakSI kahe ke A prakAre=prAyazcittAdi apUrvakaraNa dvArA ja nikAcita karmano kSaya kare che A prakAre, apUrvakaraNane nahi karatA evA IdanIMtana prAyazcittanuM vartamAnamAM karAtA prAyazcittanuM, kevI rIte nikAcitakarmanuM pakapaNuM ghaTI zakaze? teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, jema phavAnIntanavartamAnakAlIna, cAritranuM sAkSAt koI rIte mokSajanakapaNuM nathI tema jANa.). vaLI paraMparAe tenI jema ja=cAritranI jema ja, prAyazcittanuM saMbhavapaNuM che, e pramANe samyagu jANa. utthAna - graMthakAre kahyuM ke hamaNAMnuM cAritra sAkSAta mokSajanaka nathI paraMtu paraMparAe mokSajanaka che, tema prAyazcitta paNa sAkSAt mokSajanaka nathI. tyAM prazna thAya ke jo hamaNAMnuM cAritra sAkSAt mokSajanaka nathI to cAritramAM pravRtti kema thAya che? tethI kahe che Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101 . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . . .501 . TIkArya - "pravRttistu vaLI tyAM=cAritramAM, pravRtti karmabaMdhanA apanayana ane karmaanubaMdhanA apanayananA arthIpaNAthI ja che. ethI karIne cAritranI pravRttinI anupapatti nathI. bhAvArtha tAtparya e che ke vartamAnanuM cAritra sAkSAt mokSajanaka nahi hovA chatAM cAritra grahaNa karavAthI navA karmanuM apanayana thAya che, ane pUrvanA baMdhAyelA karmanI anubaMdhazaktinuM apanayana thAya che. tethI bhaviSyamAM mokSa mATenI pravRtti karavI sugama bane che, mATe vivekIjano sAkSAt mokSajanaka vartamAnanuM cAritra nahi hovA chatAM cAritramAM pravRtti kare che. TIkArya - " AnA dvArA pUrvamAM kahyuM ke cAritramAM pravRtti karavAthI karmabaMdha ane karmanA anubaMdhanuM apanayana thAya che jenA dvArA, vakSyamANa kathana apAsta jANavuM. te vakSyamANa kathana A pramANe'tava' =tadbhavayogya, nikAcitakarmano bhogathI ja kSaya thaye chate tyAM=cAritramAM, kema pravRtti che? arthAta cAritramAM pravRtti ucita nathI, te kathana apAsta thayuM. temAM hetu kahe chenizAritAnAjU nikAcita paNa bahukALasthitivALA jJAnAvaraNIyAdi karmanA kSaya mATe tyAM=cAritramAM, pravRtti bhAvArtha - pUrvapakSInuM kahevAnuM tAtparya e che ke, vartamAnakALamAM mokSa saMbhavato nathI, tethI A bhava yogya jJAnAvaraNIyAdi karmo ApaNAM nikAcita che. AthI ja A bhavamAM game teTalo cAritramAM udyama karIe to paNa teno nAza bhogathI ja thaze. mATe kSapakazreNimAM pratibaMdhaka evAM jJAnAvaraNIyAdi toDavA mATe cAritramAM pravRtti karavI e ucita nathI, e prakArano pUrvapakSIno Azaya "rtinathI apAta che. kema ke A bhava yogya nikAcita karmo bhogathI ja nAza thavA chatAM cAritra grahaNa karavAne kAraNe navAM karmo baMdhAtAM nathI, ane bhUtakALamAM baMdhAyelAM karmono anubaMdha tUTe che; tethI cAritramAM pravRtti karavI ucita che. ane tene ja daDha karavA mATe hetu kahyo ke, nikAcita paNa bahukALasthitivALAM jJAnAvaraNIyAdi karmanA kSaya mATe cAritramAM pravRtti che. teno bhAva e che ke, jema A bhavayogya nikAcitakarma bhogathI kSaya karavAM paDe che, tema AgaLa AgaLanA bhAvamAM paNa nikAcita karmo vidyamAna rahe to kevalajJAna thai zake nahi. ane vartamAnamAM cAritrapAlana karavAthI pUrvamAM baMdhAyelAM karmonI anubaMdhazakti tUTe che tethI nikAcitakarmo anubaMdharUpe AvatAM aTake, ane anyabhavamAM vacalA kALamAM nikAcita karmanA udayanI aprApti hoya ane cAritra mATenA vIryano prakarSa thAya to, bhAvamAM AvanArAM nikAcita karmo paNa kSapakazreNi dvArA nAza karI zakAya che. tethI tene anukULa bhUmikA utpanna karavA arthe vartamAnamAM cAritranI pravRtti che. utthAna -pUrvamAM kahyuM ke daDhatara prAyazcittanA parizIlanathI nikAcita karmano paNa kSaya thAya che, tenI sAme zaMkA karatAM koI kahe che Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 adhyAtmamata5rIkSA gAthA - 101 ASI :- na ca janakatAviMzeSasaMbandhena caramabhogasyaiva pratiyogitayA'dRSTanAzakatvAnnAnyasya tannAzakatvamiti vAcyaM, pareSAM karmanAzAcAragamAderivAsmAkamapidravyAdipaJcakasya tatkSayahetutvAt, dravyAdipaJcakaM pratItya krmnnaamudykssykssyopshmopshmaabhidhaanaat| yadAha 1 udayakhayakhaovasamovasamA jaM ca kammuNo bhaNiyA / davvAipaMcayaM pai juttamuvakkAmaNao vi / / tti| [vi. A. bhA. 2050] mithyAtvamohanIyasya hi dravyaM kutIrthyAdikaM, kSetraM kurukSetrAdikaM, kAlaM duSSamAdikaM bhavaM tejovAyvekendriyAdikamanAryamanujakulajanmarUpaM vA, bhAva tu kusamayadezanAdikaM vA prApyodayo bhavati / evaM kSayakSayopazamopazamA api asya dravyaM tIrthakarAdikaM, kSetraM mahAvidehAdikaM, kAlaM suSamaduSSamAdikaM bhavaM sumanujakulajanmAdikaM, bhAvaM tu samyagjJAnacaraNAdikaM prApya bhavatItyevamanyatrApyUhyam / tathA ca zastrAdidravyAdikaM prApyAyurAdInAmapi yukta upakrama ityAhuH / atra kutIrthyAdInAM mithyAtvAda svaprayojyAjJAnadvArA''tmaniSThatayA hetutA / bhavabhAvayostu karmodayajIvapariNAmarUpayoH sAkSAdeva / sAtodayAdau srakcandanAdidravyasya zarIra niSThatayetyAdi yathA'nubhavamUhanIyam / atraiva dRSTAntayanti [vi. bhA. 2051 ] puNNApuNNakapi hu sAyAsAyaM jahodayAIe / bajjhabalAhANAu dei tahA puNNapAvapi // yadi nAma puNyapApajanyayorapi sAtAsAtayorudayAdau dravyAdyapekSAnubhavikI tadA tayorapi kAryodayAdyutpAdanAya tadapekSAssvazyakI, kAryasya kAraNatayA'pekSitasya kAraNena sahAkAritayApekSaNAditi prmaarthH| 2 TIkArya :- 'na ='janakatAvizeSasaMbaMdhathI caramabhoganuM ja pratiyogitAsaMbaMdhathI adRSTanAzakapaNuM hovAthI anyanuM adRSTanAzakapaNuM nathI. A pramANe koi kahe to, graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke bIjAone jema karmanAzA nAmanI nadIne pAra karavA AdinuM karmanA kSayanuM hetupaNuM che, tema amane paNa dravyAdi pAMcanuM tatsaya= karmanA kSayanuM, hetupaNuM che. temAM hetu kahe che - dravyAdi pAMcane AzrayIne karmanA udaya, kSaya, kSayopazama ane upazamanuM abhidhAna che. 1. 2. bhAvArtha :- koi mAne che ke caramabhoga ane aTThaSTanAza e baMne vacce ja kAryakAraNabhAva che. tethI caramabhoga ja adRSTanuM nAzaka hovAthI prAyazcittAdi adRSTanA nAzaka kahI zakAze nahi, tethI prAyazcittamAM yatna karavo vyartha jaze. ane ca2mabhoga ane adaSTanAzanA kArya-kAraNabhAvane ekAdhikaraNa A rIte kahe che- caramabhoga janakatAvizeSasaMbaMdhathI adRSTamAM rahe che, caramabhoganirUpitajanakatA adRSTamAM che, kema ke caramabhogano janaka tenuM adRSTa che; ane janakatA na kahetAM janakatAvizeSa kahyuM, te eTalA mATe ke bAhya kAraNo paNa bhoganAM janaka udayakSayakSayopazamopazamA yacca karmaNo bhaNitAH / dravyAdipaJcakaM prati yuktamupakramaNamato'pi // puNyApuNyakRtamapi khalu sAtAsAtaM yathodayAdIn / bAhyabalAdhAnAd dadAti tathA puNyapApamiti // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -101.. - adhyAtmamata parIkSA 503 che paraMtu vizeSa kAraNa aSTa che, tethI adRSTamAM janakatAvizeSa che, ane janakatAvizeSasaMbaMdhathI caramabhoga adaSTamAM rahe che. vaLI adaSTanA nAza pratye adRSTa kAraNa che, adaSTanA nAzano pratiyogI adRSTa che, pratiyogitA adaSTamAM che, tethI pratiyogitAsaMbaMdhathI adaSTano nAza aSTamAM rahe che, A rIte adaSTanAzarUpa kArya prati caramabhoganuM hetupaNuM che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAre reSAMthI je kahyuM tenuM tAtparya A pramANe che - pareSAM. naiyAyikAdi jema karmanAza prati karmanAzA nadIne pAra karavI tene kAraNa kahe che, tema ame dravyAdi pAMcane karmanA kSaya pratye kAraNa kahIe chIe. karmano kSaya kevala bhogathI ja thAya che tevo niyama nathI, paraMtu dravyAdi pAMcane AzrayIne thAya che; ane prAyazcitta e zubhaadhyavasAyarUpa hovAthI dravyAdi pAMcamAM bhAvasthAnIya che, tethI tene AzrayIne paNa karmano nAza thaI zake che. tethI caramabhoga ja adaSTano nAzaka che evo ekAMte niyama nathI. e pramANe graMthakAranuM kahevuM che. TIkArya "valAda- je kAraNathI kahe chekaya je kAraNothI karmanA udaya, kSaya, kSayopazama ane upazama dravyAdi pAMcane AzrayIne kahyA che e kAraNathI (AyuSyAdi karmono) upakramaNa yukta che. 'tti' vizeSAvazyakanA uddharaNanI samAptisUcaka che. - kutIrthikAdi dravya, kurukSetrAdi kSetra, duSamAdi kALa, teukAya-vAyukAya ekendriyAdi anAryamanuSyakulajanmarUpa bhava temaja kuzAstronI dezanAdirUpa bhAvane pAmIne, mithyAtvamohanIyano udaya thAya che. ema tIrthaMkarAdi dravya, mahAvidehAdi kSetra, suSamaduSamAdi kALa, sumanuSyakulajanmAdi bhava temaja samyajJAnacaraNAdi bhAvane pAmIne, mithyAtvamohanIyanA kSaya, kSayopazama ane upazama paNa thAya che. A rIte anyatra=bIjAM karmomAM paNa, jANavuM, ane te pramANe zastrAdi dravyAdine pAmIne AyuSya vagereno paNa upakrama yukta che, e pramANe zAstrakAro kahe che. utthAna - dravyAdi pAMcane AzrayIne mithyAtvamohanIyano udaya thAya che te batAvyuM. emAM kArya-kAraNabhAvanI ekAdhikaraNatA batAvatAM kahe che TIkArya - "tra' ahIMyAM=dravyAdipaMcakamAM, kutIrthikAdinI mithyAtvAdimAM svaprayojaya ajJAna dvArA AtmaniSThatayA hetutA che, ane AyuSyakarmanA udayarUpa bhava ane jIvapariNAmarUpa bhAvanI sAkSAt ja hetutA che. ane zAtAvedanIyAdi karmanA udayAdimAM mAlA, caMdanAdi dravyanI zarIranipaNAthI hetutA che, ityAdi anubhava pramANe vicAravuM. bhAvArtha - jIvane thayelA mithyAtvanA udayamAM kutIrthikAdi dravya svaprayojaya-ajJAna saMbaMdhathI hetu bane che, ane e hetutA AtmaniSThapaNAthI che. arthAt kArya ane kAraNa potapotAnA saMbaMdhathI AtmArUpa eka adhikaraNamAM rahelAM che. te A rIte- kutIthikAdi dravya jIvamAM ajJAna phelAve che. tenAthI mithyAtvano udaya thAya che. tyAM kutIrthikAdinI hetutA sva-kutIrthika, tenAthI prayojya zrotAmAM pedA thanAra ajJAna, te ajJAna dvArA kutIrthika zrotAnA AtmAmAM prApta thAya che. mATe te ajJAna zrotAnA AtmaniSTha hovAne kAraNe mithyAtvarUpa kArya pratye hetu bane che. A rIte kArya-kAraNa ekAdhikaraNa bane che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .50. * * * * 0 0 , , , , , , , , , , , , , , , , , ...... adhyAtmamata parIkSA ... gAthA - 101 AyuSyakarmanA udayarUpa bhava ane jIvapariNAmarUpa bhAvanI sAkSAt hetutA che. tenuM tAtparya e che ke AyuSyakarmanA udayathI bhavonI prApti jIvane thAya che, ane tyAM ja mithyAtvano udaya jIvane thAya che. tethI karmathI abhinna evA jIvamAM bhava ane mithyAtvabhAva baMne varte che. temAM bhava te mithyAtva prati kAraNa che ane mithyAtva kArya che; paraMtu te benI ekAdhikaraNatA sAkSAt che, paraMparAsaMbaMdhathI nathI. te ja rIte kusamayadezanAdika bhAva yadyapi kartutvasaMbaMdhathI upadezakamAM che, to paNa pariNatisaMbaMdhathI zrotAmAM che; ane te pariNatisaMbaMdharUpa bhAva je jIvadravyamAM che, tyAM ja mithyAtvano udaya thAya che. tethI jIvapariNAmarUpa kusamayadezanAdirUpa bhAva ane mithyAtvanI vacce kAryakAraNabhAva sAkSAt che. zAtA-azAtAnA udayamAM mAlAcaMdanAdi dravyanI zarIraniSThapaNAthI hetutA che. arthAt mAlAcaMdanAdidravya zarIraniSTha che, ane zarIrathI abhinna evA AtmAmAM zAtA-azAtAno udaya thAya che; tethI kAryakAraNabhAvA ekAdhikaraNa che. ityAdi anubhava pramANe sarvatra Uha karavo. ahIM kutIrthikAdimAM "AdipadathI kSetra-kAlanuM grahaNa karavuM, mithyAtvAdimAM "Adi'padathI ajJAnaavirati AdinuM grahaNa karavuM, kutIrthikAdinA upalakSaNathI tIrthakaraAdinuM grahaNa karavuM ane mithyAtvanA udayAdinA upalakSaNathI kSaya, kSayopazama, upazamanuM grahaNa karavuM ane te vakhate kArya-kAraNane ekAdhikaraNa banAvavA svaprayojya ajJAnane badale svaprayojaya jJAna dvArA AtmaniSThatayA hetutA jANavI. TIkArya - "ava' - ahIMyAM ja=dravyAdi pAMcane AzrayIne karmanAM udayAdi thAya che temAM dAMta ApatAM zAstrakAro kahe che puchapuuT' jema puNyapApajanita paNa sukhaduHkhAdi bAhya baLanA AdhAnathI udayAdi Ape che arthAta bAhya dravyAdine AzrayIne ja udayAdi pAme che, tema puNya-pApa karma paNa bAhya dravyAdine AzrayIne ja udayAdi pAme che ane tenAthI sukhaduHkhAdi thAya che. vizeSAvazyaka gAthA-2050nuM tAtparya TIkAmAM batAvatAM kahe che nAma' jo puNya pApajanya evA paNa zAtA-azAtAdinA udayAdimAM dravyAdinI apekSA anubhavikI che, to te baMnenA paNa=puNya-pApanA paNa, kArya evA udayAdinA utpAdana mATe tenI dravyAdinI, apekSA Avazyaka che. kema ke kAryanA kAraNapaNAthI apekSitanI Itara kAraNa sAthe sahakArIpaNAthI apekSA che e paramArtha che. bhAvArtha - kaMTakAdi dravyanI apekSAthI azAtAno udaya thAya che ane caMdanAdi dravyanI apekSAthI zAtAno udaya thAya che e jAtano sarvajanane anubhava che. ane te zAtA-azAtAnuM aMtaraMga kAraNa puNya-pApa che. tethI aMtaraMgakAraNarUpa puNya-pApathI janya zAtA-azAtArUpa phaLamAM kaMTaka-sarpa, mAlA-caMdanAdi dravyanI apekSA rahe che, to puNyapApane paNa=puNyapApakarmanA udayane paNa, potAnuM kArya je sukha-duHkha pedA karavuM, temAM kaMTaka-sarpa, mAlA-caMdanAdi dravyanI apekSA rahe che te arthathI siddha che. ane A ja vAtane 'ArthImapekSata' hetu. dvArA batAve che ke, kAryane sahakArI kAraNa tarIke jenI apekSA hoya, tenI te ja kAryanA (Itara) kAraNane sahakArI tarIke apekSA hoya che. tenuM spaSTIkaraNa A rIte che - sukhadu:khAdirUpa kAryane utpanna thavAmAM caMdana-kaMTakAdi dravyanI kAraNa tarIke apekSA che, to sukhaduHkhAdinA kAraNabhUta puNya-pApane paNa udayamAM AvI te kArya karavA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101 adhyAtmamata parIkSA : : : : ......... 505. mATe sukhaduHkhAdi ApavA mATe, caMdanakaMTAdinI sahakArI kAraNa tarIke apekSA hoya che. arthAtu sahakArI evA dravyAdine pAmIne ja puNya-pApAdi udayamAM Ave che ane sukha-duHkhAdi Ape che. utthAna - pUrvamAM pUrvapakSIe kahyuM ke, caramabhoganuM ja adaSTanuM nAzakapaNuM che anyanuM nahi; tenuM nirAkaraNa karIne graMthakAre kahyuM ke, karmakSayanA prati dravyAdi pAMcanuM hetupaNuM che, tethI kevala bhogathI ja karmano nAza thAya che evo niyama nathI. mATe dravyAdi pAMcamAM aMtabhUta evo je adhyavasAya che tenAthI paNa karmano nAza thAya che. ane dravyAdi paMcakathI karmanA udaya-yAdi thAya che tenI puSTi daSTAMtathI karI. have kahe che ke jo e pramANe na mAnIe to mokSAbhAvano prasaMga prApta thAya, te batAvatAM kahe che TIkA - yathA ddhArtha punaH oi vene mokSamAvAsa, taddhivasiddhivapi sattAvAsaMghebhvaarjitkrmnnH sadbhAvAt, tasya ca nAnAdhyavasAyabaddhatvena narakAdinAnAgatikAraNatvAt, tasya ca vipAkata evAnubhavane ekasminnapi caramabhave viruddhanAnAbhavAnubhavaprasaGgAt kramazastadanubhave punaH saMsArasantativanyAvakatvatA calAda- [vi. ma. mA. 2012/13] 1 jai tANubhUio cciya khavijjae kammamannahA na mayaM / teNAsaMkhabhavajjiyanANAgaikAraNattaNao // 2 nANAbhavANubhavaNAbhAvAdekkammi pajjaeNaM vA / aNubhavao baMdhAo mokkhAbhAvo sa cANiTTho / tti| TIkArya - "yathA' vaLI yathAbaddha karmanA ja vedanamAM mokSAbhAvano prasaMga prApta thAya, arthAta je prakAre karma baMdhAyeluM te ja prakAre vedana thAya che tema mAnavAmAM Ave to mokSAbhAvano prasaMga prApta thAya. (1) kema ke taddabhava siddhi pAmavAvALA jIvane paNa sattAmAM asaMkhya bhavathI arjita karmono sadbhAva che. tethI mokSAbhAvano prasaMga prApta thAya.) utthAna - ahIM zaMkA thAya ke asaMkhya bhavanuM arjita karma sattAmAM bhale hoya to paNa, tadbhavasiddhika jIva te bhavamAM te saghaLAM karmane bhogavIne nAza karI zake che, mATe mokSAbhAvano prasaMga prApta thAya nahi. tethI bIjo hetu kahe che TIkArthaH- "stha (2) ane tenuM asaMkhyabhavaarjita karmanuM, nAnA=vividha, adhyavasAya vaDe baddhapaNuM hovAnA kAraNe narakAdi nAnA=vividha, gatinuM kAraNa paNuM che. tethI asaMkhyabhavaarjita karma eka bhavamAM vedana thaI zake nahi, mATe mokSAbhAva prApta thaze.) 1. 2. yadi tAvadanubhUtita eva kSapyate karmAnyathA na matam / tenAsaMkhyabhavArjitanAnAgatikAraNatvataH / / nAnAbhavAnubhavanAbhAvAdekasmin paryayeNa vA / anubhavato bandhAd mokSAbhAvaH sa cAniSTaH / / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 . . . . " adhyAtmamata parIkSA gAthA - 101 bhAvArtha - ahIM vizeSa e che ke, asaMkhyabhavaarjita karma judA judA bhavamAM jIva judA judA adhyavasAyathI bAMdhe che, tethI te karmo cAre gatinA kAraNarUpa bane che. teno eka bhavamAM anubhava saMbhave nahi, mATe mokSAbhAvano prasaMga prApta thaze. utthAna ahIM zaMkA thAya che, anekagatinAM kAraNabhUta karmo paNa eka bhavamAM vedana thaI zake to zuM vAMdho Ave? tethI trIjo hetu kahe che TIkArya - " tara' (3) teno karmono, vipAkathI ja anubhava thaye chate eka paNa carama bhavamAM viruddha evA vividha bhavanA anubhavano prasaMga prApta thaze. bhAvArtha-tAtparya e che ke, je carama bhava manuSyarUpa che tenAthI viruddha evA narakAdi vividha bhavanA anubhavano prasaMga prApta thaze. ane vividha bhavanA anubhava vagara te karmano abhAva thai zake nahi ane tevo anubhava saMgata nathI mATe mokSAbhAvano prasaMga prApta thaze. utthAna - ahIM zaMkA thAya ke, vividha evA bhavone anukULa karmo kramasara anubhavIne te karmothI mukta thaI zakaze, mATe mokSAbhAvano prasaMga prApta thaze nahi. tethI cotho hetu kahe che TIkArya - "ma:- (4) vaLI kramazaH tenA anubhavamAM saMsAranI saMtatinA=paraMparAnA, kAraNabhUta baMdhanuM AvazyakapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, jIva kramasara vividha bhavono anubhava kare to te nAnA bhavanI sAthe avinAbhAvI evA avirati AdinA pariNAmo paNa te te bhavamAM thavAnA, ane te avirati AdithI navo navo karmabaMdha paNa cAlu rahevAno, tethI pharIthI janmamaraNanI paraMparArUpa saMsAra Ubho ja rahevAno, tethI mokSAbhAvano prasaMga prApta thaze. TIkArya calAdathI vizeSAvazyakanI sAkSI ApatAM kahe che"na jo karmaanubhUtithI ja kSaya pAme che anyathA nahi, e pramANe tAro mata che te kAraNathI, asaMkhyabhavaarjita vividha gatinA kAraNapaNAthI, eka bhavamAM vividha bhavanA anubhavano abhAva hovAthI ane paryAyathI anubhavanA kAraNe baMdha thato hovAthI mokSAbhAva prApta thaze ane te mokSAbhAva, aniSTa che. ; ahIM zlokAnvaya A pramANe che- 'tAva' zabda vAkyAlaMkAramAM che. jo karma anubhUtithI ja kSaya pAme che anyathA nahi (e pramANe tAro) mata che, te kAraNathI mokSAbhAva prApta thaze, ane te =mokSAbhAva, aniSTa che. mokSAbhAva prApta thaze temAM hetu kahe chedIpha asaMkhyabhavamAM arjita evAM karmonuM vividhagatinuM kAraNa paNuM che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * *. .507 . gAthA : 101, . . . . * * * * * * * - adhyAtmamata parIkSA ahIM zaMkA thAya ke asaMkhyabhavaarjita evAM vividha gatinAM kAraNabhUta evAM karmono caramabhavamAM anubhava thAya to mokSa thaI zake. tethI kahe chehuM eka bhavamAM vividha bhavanA anubhavano abhAva che. ahIM zaMkA thAya ke eka bhavamAM vividha bhavanA anubhavano abhAva hoya to, paryAyathI kramathI, nAnA bhavano anubhava karIne karmano nAza saMbhave. tethI kahe cheIpha paryAyathI vividha bhavanA anubhavane kAraNe navA karmano baMdha thato hovAthI mokSAbhAva prApta thaze. TIkA thata-vitra manAnAmavAnubhavo viruddha tattvajJAnavatnahitAyabhUddha jinapi zUkarAdinAnAzarIrAvacchedena zUkarAdizarIropabhogyasyAnubhavasaMbhavAt, vibhinnAvacchedena sajAtIyAtmaguNAnAM yaugapadyasvIkArAt, kathamanyathA yugapatriMzatyaGgalIcAlanAnukUlaprayatnopapattiH? na ca mithyAjJAnavAsanA'bhAvAdyoginaH prdaargmnaadinaa'dRssttotpttiriti| maivaM, manuSyazarIrasya manuSyetarazarIravirodhitvAt, anyathA svargajanakAdRSTavato yajvanastadAnImeva svrgishriiropgrhprsnggaat| 'tadadRSTasya tadAnImalabdhavRttikatvAnnaivamiti cet? tarhi tattvajJAnino nAnAvidhAdRSTAnAM kathaM yugpttilaabhH?| 'kAraNasAmrAjyAt yugapadvRttilAbho'pi nAnupapannaH' iti cet? nanu tathApi tattvajJAnAdeva tAvadadRSTAnAM yugapadvRttilAbhaH' itiM devAnAMpriyasyAbhimataM, tadeva ca kathaM tatpratibandhakAdRSTakSayaM vinA? na ca tatkSayo'pi bhogAdeva, tattvajJabhogasya tadarjakatvAt, api cAdhyavasAyavizeSAdeva vicitrAdRSTakSayopapattau kAyavyUhAdikalpanamaprAmANikamiti dig| TIkArya - "cata "cAtathI graMthakAra kahe che ke pUrvapakSI A pramANe kahe ke, eka bhavamAM aneka bhavono anubhava viruddha nathI, kAraNa ke yogIone tattvajJAnanA baLathI Ahita kAyavUhanuM ekI sAthe paNa zUkarAdinA bhinna bhinna zarIravacchedana zarIra dvArA, zUkarAdizarIrathI upabhogya=bhogavavA yogya, karmonA anubhavano saMbhava che. bhAvArtha :- eka ja bhavamAM aneka bhavono eka sAthe anubhava viruddha nathI, temAM tattvajJAna saMmavAta,' hetu kahyo. tenuM tAtparya e che ke, yogIo tattvajJAnanA baLathI kALabUha karI zake che. arthAtu ekI sAthe zUkarAdinAM bhinna bhinna zarIro paNa banAvI zake che. tethI bhinna bhinna zarIra dvArA zukarAdinA zarIrathI bhogavavA yogya karmono paNa eka sAthe anubhava saMbhavI zake che. A pramANe pUrvapakSIno kahevAno bhAva che. utthAna - yogIone tattvajJAna thavAnA kAraNe zUkarAdinA zarIrathI upabhogya evA karmanA anubhavano saMbhava che, tethI aneka bhavayogya karmone bhogavIne mokSanI prApti temane thai zake che. tyAM zaMkA thAya ke, sajAtIya evA AtmaguNono ekI sAthe kevI rIte anubhava thaI zake? arthAt narakabhavamAM je duHkhanuM vedana karavAnuM che tenAthI sajAtIya evA alpaduHkhanuM vadana tiryaMcabhavamAM karavAnuM che ane te duHkhanuM sajAtIya evuM manuSyabhavanuM je sukha che tenuM manuSyazarIrathI vedana karavAnuM che, ane te sukhanA sajAtIya evA atizaya sukhano anubhava devagatimAM Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..508. .. adhyAtmamata parIkSA.... gAthA 101, karavAno che. (ahIM vedanIyakarmarUpe sukhaduHkhane sajAtIya kahela che, tethI sajAtIya evA sukhaduHkharUpa AtmaguNanuM eka sAthe vedana kevI rIte thaI zake? arthAt na thaI zake, kema ke pratyakSathI virodha che. te A rIte jyAre manuSyabhavamAM sukhanuM vedana che tyAre tenAthI atizayita svarganA sukhano ke narakanA duHkhano anubhava saMbhavI zake nahi, tethI bIjo hetu kahe che- . TIkArya - vibhinna' vibhinnAvacchedana=bhinna bhinna zarIravacchedana=bhinna bhinna zarIra dvArA, sajAtIya AtmaguNono yugapaekIsAthe, svIkAra che. vartha- anyathA sajAtIya AtmaguNono yugapa svIkAra na hoya to, yugapad =ekI sAthe, vIza AMgaLI calAvavAne anukULa prayatnanI upapatti kaI rIte thaI zake? arthAt na thaI zake. bhAvArtha -pUrvamAM je pratyakSathI virodha kahyo te eka zarIramAM jyAre manuSyabhavanA sukhano anubhava thAya che tyAre, te zarIrathI tenAthI atizayita evA svarganA sukhano anubhava na thaI zake; paraMtu yogIne tattvajJAnanA baLathI ekI sAthe aneka zarIronI prApti thaI zake che, tethI judA judA zarIro dvArA vedanarUpe sajAtIya evA sarva prakAranA sukha ke duHkhano anubhava ekI sAthe thaI zake che. jema hAtha-paganI vIse ya AMgaLIomAM ekI sAthe cAlanane anukULa prayatna prApta thaI zake che, tethI bhinna bhinna AMgaLIomAM jema sajAtIya yatna dekhAya che, tema bhinna bhinna zarIromAM ekI sAthe sajAtIya AtmaguNono anubhava thaI zake che. utthAna - ahIM koI prazna kare ke A rIte to yogIne paradArAgamana Adi pApa karAvanAra karmone bhogavavA mATe paNa prayatna karavo paDaze, ne tema karavAthI pharI karmabaMdha thaze ne tethI saMsArano uccheda thaze nahIM, tethI kahe che TIkArya - "ane yogIone mithyAjJAnanI vAsanAno abhAva hovAthI paradArAgamanAdi dvArA adaSTanI utpatti nathI. "tti' zabda thata'nA kathananI samApti sUcaka che. bhAvArtha - je karma paradA rAgamanAdi karavA dvArA ja bhogavAya evuM hoya, tene te rIte ja bhogavavA mATe karavA paDatAM paradArAgamanAdi paNa, yogIone mithyAjJAnanI vAsanAno abhAva hovAne kAraNe pharIthI karmabaMdha karAvatAM nathI. A rIte badhAM karmo ekI sAthe bhogavAi jatAM hovAthI ane navo karmabaMdha thato na hovAthI mokSAbhAvanI Apatti rahetI nathI. tethI bhogavIne ja karmono kSaya thAya che evuM mAnavAmAM koI doSa prApta thato nathI, A pramANe pUrvapakSIne kahevuM che. jaivaMthI graMthakAra teno uttara ApatAM kahe cheTIkArya ' e pramANe na kahevuM, kema ke manuSyanA zarIranuM manuSyathI itara zarIra sAthe virodhIpaNuM che. anyathA manuSya zarIranI sAthe zUkarAdi bhinna zarIro paNa saMbhavatAM hoya to svargajanaka adaSTavALA yajJa karanArane tyAre ja=manuSyabhavamAM ja svargIya zarIranA upagrahano prasaMga Ave. ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke tyAre=manuSyabhavamAM tadadaSTanuM svargAdisaMbaMdhI adaSTanuM, alabUvRttikapaNuM hovAthI, e pramANe manuSyabhavamAM svargIya zarIranA upagrahano, prasaMga Avato nathI. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAtha 10............ adhyAtmaparIkSA 509 , bhAvArtha - e vakhate manuSyabhavamAM manuSyabhavopabhogya karma labdhavRttika hoya che, paNa svargIya saMbaMdhI aSTa lambavRttika hotuM nathI. tethI te vakhate svargIya zarIranA upagrahano prasaMga nahi Ave. tathiI graMthakAra kahe che - TIkArya - "tahiM - to pachI tattvajJAnIone vividha adaSTono kevI rIte ekI sAthe vRttilAbha saMbhave? bhAvArtha - tattvajJAnIne paNa manuSyasaMbaMdhI karmo ja labdhavRttika hovAthI Itara karmono eka sAthe vRttilAbha kevI rIte saMbhave? athati na saMbhave, A pramANe kahevAno graMthakArano Azaya che. TIkArya - "RT' ahIM pUrvapakSI kahe che, kAraNanA sAmrAjayathI ekIsAthe vRttilAbha paNa anupapanna nathI. bhAvArtha - tattvajJAnIne ekI sAthe aneka bhavonA vRttilAbhanI sAmagrI che, tethI tattvajJAnIne kAyavUha dvArA bhinna bhinna zarIravacchedana bhogavavA yogya karmono eka sAthe vRttilAbha saMbhave che, jyAre yajJa karanArane kAraNa sAmagrI nahi hovAne kAraNe ekI sAthe manuSyabhavanuM zarIra ane svargIya zarIra prApta thaI zakatuM nathI. TIkArtha "nAthI graMthakAra kahe che ke, to paNa tattvajJAnathI ja teTalA adaSTono ekasAthe vRttilAbha che e pramANe devAnAMpriya evA tamane abhimata che, paraMtu) te jannatattvajJAna ja, ta--tibaMdhaka tattvajJAnanA pratibaMdhaka, adaSTanA kSaya vinA kevI rIte saMbhave? ane teno kSaya paNa=tattvajJAnanA pratibaMdhaka adaSTano kSaya paNa, bhogathI ja che, evuM kahI zakAtuM nathI. kema ke tattvajJanA bhoganuM tadarjakapaNuM tattvajJAnanA pratibaMdhaka adaSTanA kSayanuM arjakapaNuM, che. bhAvArtha - pUrvapakSIe kAraNasAmrAjayathI aneka bhavonA adaSTono ekI sAthe vRttilAbha thaI zake ema kahyuM; enAthI e abhimata thayuM ke, pUrvapakSIne tattvajJAnathI ja teTalA bhavanAM janaka adaSTono yugapad vRttilAbha thaI zake, ane tene svIkAre to tene doSa prApta thAya che. te batAvatAM graMthakAre 'vevathI kahyuM teno bhAva e che ke, pUrvapakSIe eka bhavanI aMdara aneka bhavonA karmanuM vadana tattvajJAnI vividha zarIra dvArA karI zake che tema sthApana karyuM. tenAthI e prApta thayuM ke, tattvajJAnathI aneka bhavayogya evA karmano ekI sAthe vRttilAbha thaI zake che; paraMtu tatvajJAnanuM pratibaMdhaka evuM adaSTa paNa aneka bhavamAM vedanA thAya tevuM jIve pUrvamAM bAMdheluM che, kema ke anekabhavaarjitakarma jema vividha gatinuM kAraNa che, tema vividha gatimAM tattvajJAna thavAnA pratibaMdhaka evA karmanuM paNa arjana che. tethI aneka bhava sudhI vedana thAya tevA tattvajJAnanA pratibaMdhaka karmano kSaya bhogathI tamArA mata mujaba thaI zakaze nahi, kema ke anekabhavavedanayogya karmano bhogathI nAza karavA tattvajJAnanI AvazyakatA che, ane tattvajJAnanA pratibaMdhaka karmanA nAza vagara tattvajJAnano prAdurbhAva thaI zake nahi, tattvajJAnanA prAdurbhAva vagara anekavivedanayogya evA tattvajJAnanA pratibaMdhaka karmano nAza saMbhave nahi. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 101 utthAna - "nanuthI mAMDIne siddhAMtakAre pUrvapakSInI mAnyatAmAM tattvajJAnanA pratibaMdhaka karmanA kSayano asaMbhava patAvI asaMgati matAvI, to pachI bhokSane mATe bhano nA 47 te mAnavo yuti cha, te. 'api ca'thI aNth7||2 jatAvecha Eas :- 'api ca'- mane vaNI madhyavasAyavizeSayI 4 viyitra anemavehanayogya, aSTanA kSayanI upapatti thaye chate kAyamUhAdinI kalpanA aprAmANika che, e pramANe dizAsUcana che. bhAvArthaH - tAtparya e che ke, tattvajJAnanA pratibaMdhaka karmono bhoga vagara paNa tevA tevA adhyavasAyathI kSaya thaI jAya che evuM mAnavAmAM to, adhyavasAyavizeSathI sarvavicitra adaSTano kSaya paNa thai jAya che. mATe kAyamUhAdinI kalpanA aprAmANika che. e pramANe graMthakArano kahevAno Azaya che. utthAna -pUrvamAM graMthakAre siddha karyuM ke, je karma bAMdhyuM che te ja karma vedanA thAya che, tethI apavartanAdi karaNa lAgavA chatAM paNa kRtanAzAdi doSo AvatA nathI. tyAM pUrvapakSI kRtanAzAdi doSo batAvatAM kahe che As:- nanu dIrghasthitikaM karma baddhaM, vedyate punaralpasthitikaM, iti kathaM nAkRtAgamAdayaH? na copakrAntasyAnubhavAnna doSaH, tathApi bandhAnanurUpatvAdbhogasyeti cet? na, sAdhyarogavadupakramaNIyasvabhAvasyaiva tasya baddhatvAt, taduktaM- [vi. A. bhA. 2054] 1 naNu tana jahovaciyaM tahANubhavao kyaagmaaiiaa| tappAuggaM ciya taM, teNa ciyaM sajjharoga vva // nanu sAdhyo'sAdhyo vA roga ityeva kathaM vivecanIyaM? iti cet? atra vadanti 2 aNuvakkamao NAsai kAleNovakkameNa khippaMti / kAleNevAsajjho, sajjhAsajjhaM tahA kammaM // [vi. A. bhA. 2055] yathA hi sAdhyo roga upakramasAmagryabhAvAnnijabhukticchedanakAlenaiva nazyati, tatsAmagryAM punarAgapi, asAdhyastu nopakramazatenApi, tathA karmaNopyupakramayogyatayA baddhasya tatsAmagrIsamavadhAnAsamavadhAnAbhyAM kAlenArvAk ca nAzaH, atAdRzastu bhogenaiveti sAdhyA'sAdhyatA bhaavyaa| TIkArya - "nanuthI pUrvapakSI kahe che ke, karmonI apavartanA mAnavAmAM Apatti e Ave che ke, dIrghasthitivALuM karma bAMdhyuM ane alpasthitivALuM vedAya che, ethI kevI rIte akRtAgamAdi doSo nahi Ave? arthAt Avaze. 1. 2. nanu tanna yathopacitaM tathAnubhavato'kRtAgamAdikAH / tatprAyogyaM tadeva tena citaM sAdhyaroga iva // anupakramato nazyati kAlenopakrameNa kSipramiti / kAlenaivAsAdhyaH sAdhyAsAdhyaM tathA karma / / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA. 101 . adhyAtmamata parIkSA. 511 bhAvArtha - pUrvapakSInA kathananuM tAtparya e che ke, je dIrghasthitivALuM karma bAMdhyuM hatuM te apavartanA dvArA alpasthitivALuM thaIne udayamAM Ave che, tethI dIrghasthitivALuM karma bAMdhyuM hatuM te bhogavavuM paDatuM nathI ane nahi bAMdheluM alpasthitivALuM karma bhogavavuM paDe che, mATe apavartanAdi mAnavAmAM kRtanAza-akRtAgama Adi doSo Ave che. TIkArya - "rA'- upakrAMtano ja anubhava thato hovAthI kRtanAzAdi doSa nathI ema paNa tame kahI zakazo nahi, kema ke to paNa bhoganuM baMdhane ananurUpapaNuM che. A pramANe pUrvapakSI kahe che. bhAvArtha - pUrvapakSIno kahevAno bhAva e che ke uttarapakSa A pramANe kahe ke, upakrAMta karmano anubhava thato hovAthI kRtanAza doSa nathI, ane je karmane pote bhogave che te potAnuM bAMdheluM hovAthI akRtAgama doSa paNa nathI. enA nirAkaraNarUpe pUrvapakSI kahe che ke, to paNa jevAM bAMdhyAM hoya tevA ja svabhAvavALAM karmadalikono bhoga na hovAthI kRtanAza-akRtAgama Adi doSo Avaze ja. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che - TIkArya - "sAdhya- sAdhya roganI jema upakramaNIya svabhAvavALA ja tenuM karmanuM, baddhapaNuM che. bhAvArtha - jema sAdhya roga utpanna thAya tyArathI ja sAdhya hoya che, pahelAM asAdhya hoya ane utpanna thayA pachI e sAdhya banI jAya evuM hotuM nathI, tema upakramaNIya karma paNa jayAre baMdhAyuM hoya tyAre ja upakramaNIya svabhAvavALuM baMdhAyuM hoya che, ane e rIte upakrama dvArA e bhogavAtuM hoya to koI doSa nathI. 'taluthI vizeSAvazyakanI sAkSI Ape che. teno artha A pramANe cheTIkArya -"na' nathI pUrvapakSI kahe che ke, je prakAre upacita che te prakAre te=AyuSya karma, nathI. ahIM zaMkA thAya ke karma jevuM bAMdhyuM che tevuM na anubhavAya to zuM vAMdho che? tethI kahe che. tevA prakArano anubhava hovAthI arthAtu baMdhAyA karatAM vilakSaNa prakArano anubhava thato hovAthI, akRtAgamAdi doSo Avaze. pUrvapakSInA A kathananA samAdhAnarUpe siddhAMtakAra kahe che- jIva vaDe te ja=AyuSyakarma, sAdhya roganI jema tatvAyogya =upakramane prAyogya, arthAt upakrama thavA yogya svabhAvavALuM ja vita=baMdhAyuM hoya che, mATe kRtanAzAdi doSo AvatA nathI.) 'thI pUrvapakSI kahe ke, (A) roga sAdhya che ke asAdhya che e pramANe vibhAga kevI rIte karavo? ahIMyAM=pUrvapakSInI zaMkAmAM, vizeSAvazyakanI sAkSI ApatAM graMthakAra kahe che-vizeSAvazyakanI sAkSIno artha A pramANe chemayvadIpa' (sAdhya roga) anupakramathI kALe karIne nAza pAme che ane upakrama dvArA zIgha nAza pAme che. asAdhya roga kALe karIne ja nAza pAme che, te prakAre sAdhya-asAdhya karmamAM samajavuM. e ja vAtanuM spaSTIkaraNa graMthakAra svayaM TIkAmAM karatAM kahe che Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAra............. adhyAtmaparIkSA , gAthA - 101 "yathA' je pramANe sAdhya roga upakramanI sAmagrInA abhAvathI nijabhuktichedana kALathI ja nAza pAme che, ane te sAmagrI prApta thaye chad=upakramanI sAmagrI prApta thaye chate, vaLI pahelAM paNa nAza pAme che; vaLI asAdhya roga seMkaDo upakramathI paNa nAza pAmato nathI; te pramANe upakramane yogyapaNAthI baMdhAyelA karmano tatsAmagrInA=upakramanI sAmagrInA, samavadhAna-asamavadhAna dvArA kAlathI ane pahelAM paNa nAza pAme che, vaLI atAdezanuM=anukramaNIyanuM, bhogathI ja nAza thAya che.) e pramANe sAdhyatA-asAdhyatA vicAravI. bhAvArtha - tAtparya e che ke je rogane cikitsAdirUpa upakrama na lAge to lAMbA kALe bhogavavA vaDe nAza pAme, ane upakrama lAge to alpa kALamAM kSINa thaI jAya te sAdhya roga samajavo; paraMtu je roga kALathI ja nAza pAme, game teTalA upAyo karavA chatAM kALapUrve nAza na pAme te asAdhya roga jANavo. e rIte je karma sAdhya hoya che te baMdhakALe upakramaNIya ja baMdhAyuM hoya che; paNa jo upakrama sAmagrI na maLe to potAnA kALe ja bhaktithI nAza pAme, ane upakrama sAmagrI maLe to e pahelAM paNa nAza pAmI zake che. ane je asAdhya karma hoya che te baMdhakALe ja anukramaNIya =nikAcita, baMdhAyuM hoya che, tethI seMkaDo upakrama lAgavA chatAM paNa potAnA bhoganA paripUrNa kALapUrve nAza pAmatuM nathI. TIkA karavAnupattInopama tvamevetivADyuM, varUpayogyatAyA: sadaRriyogyatADavyApyAta, adhyvsaayvishessjnytaavcchedktyaivopkrmnniiytvsiddheH| imamevA) sAdhayanti- . salphAsakyuM naM viriyA Dhoso nahIM kare ! sajjhamuvakkAmijjai ettocciya sajjharogaM va // [vi. A. bhA. 2056] kriyAyAH- upakramalakSaNAyAH, upakramyate vartamAnayatnajanyopakramaviSayaH (?kriyate) karmaNa upakramaNIyatvAt, tadupakramAya yatitavyamiti bhaavH| prakArAntareNa sAdhayanti-[vi. A. bhA. 2057] 2 sajjhAmayaheUo sajjhaniANAsao'havA sajhaM / sovakkamaNamayaM piva deho dehAibhAvAo // . upakramaviSayaH karma sAdhyaM, sAdhyAmayahetutvAt, dehavRttitvAdvA dehhetutvaaddehvt|saadhynidaantvN ca yadyapi karmaNaH sAdhyatvasiddhau sidhyati tathApi tatsaMsAdhyaivAyaM prapaJcaH, nidAnIbhUtAdhyavasAyavaicitryAdvA ttsaadhymityaahuH| TIkArya - 4' pUrvapakSI kahe che ke, anupakrAMtanuM upakramaNIyapaNuM nathI ja. bhAvArtha - pUrvapakSInA kathananuM tAtparya e che ke, anupakrAMta rahIne je vipAkakALe bhogavAya che te karma baMdhakALe upakramaNIya baMdhAyuM che evuM kahI zakAya nahi. 1. sAdhyAsAdhyaM karma kriyAyA doSato yathA rogaH / sAdhyamupakramyata etasmAdeva sAdhyaroga iva // sAdhyAmayahetutaH sAdhyAnidAnAzrayato'thavA sAdhyam / sopakramaNamayam deha iva dehAdibhAvAt / / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101 adhyAtmamatapara . . . . . . 513 . TIkArya - teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kAraNa ke svarUpayogyatAnuM sahakArIyogyatA sAthe avyApyapaNuM che. bhAvArtha:- jemAM svarUpayogyatA hoya teomAM sahakArIyogyatA hoya ja evI vyAmi nathI, arthAt svarUpayogya kAraNane sahakArIonuM saMnidhAna maLe ane te phaLa Ape evI vyApti nathI. tethI sAdhyakarmamAM upakrama sAmagrI na maLavAnA kAraNe upakrama na thAya to koI doSa nathI. utthAna :- ahIM prazna thAya ke, je karma upakrAMta thayA vinA ja bhogavAya che temAM upakramaNIyatva che te kevI rIte kahI zakAya? tethI bIjo hetu kahe che - TIkArya :- "adhyavasAya adhyavasAyavizeSajanyatAvacchedakapaNAthI ja upakramaNIyatvanI siddhi che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, je adhyavasAyothI upakramayogya karma baMdhAya che, tevA ja adhyavasAyavizeSathI baMdhAyeluM hovuM upakramaNIya mAnavAmAM pramANa che. A ja arthane siddha karatAM vizeSAvazyakanI sAkSI ApatAM kahe che - te vizeSAvazyakanI sAkSIno artha A pramANe cheTakArya - "sAsa- kriyAthI=upakramalakSaNakriyAthI, karma sAdhya ane asAdhya che. kAraNa ke karma doSarUpa che jema ke sega. AnAthI ja=sAdhya hovAthI ja, sAdhya karmano sAdhya roganI jema upakrama karAya che arthAta upakrAMta thaI zake che. 'AiyA:' vizeSAvazyaka bhASya gAthA-2056no artha TIkAmAM karela nathI, paraMtu TIkAmAM je kahyuM che te mULa gAthAmAM 'kriyAyA:' kahyuM teno artha "upakramalakSaNa kriyA'no e pramANe samajavo, ane gAthAnA uttarAddhamAM upakrakhya kriyApada che ane "sAdhya' e prakArano zabda che ane "pattotriya' zabda che, A traNeyane grahaNa karIne graMthakAre artha karyo ke, sAdhya evuM karma vartamAnanA yatnajanya upakramano viSaya karAya che. kema ke, karmanuM upakramaNIyapaNuM che. ane tenuM ja tAtparya kholyuM ke karmanA upakrama mATe yatna karavo joie e prakArano bhAva che. "prAntA '- A ja vAtane bIjI rIte siddha karatAM bhASyakAra kahe che - sAmaya' (pakSa) karma athavA AsopakramaNamaya e, sAdhya che kAraNa ke (1) sAdhyarogano hetubhUta che. (2) sAdhyanidAnAzraya che-sAdhya evA nidAna=kAraNathI janya che (3) dehAdimAM bhAva che= rahela che. jema ke A deha (dahanI jema e daSTAMta che.) (vi. ma. mA. 2057)no A artha che. dara "pakSaviSaya: sehavat' sudhIno pATha che te azuddha hovAnI saMbhAvanA che. tyAM varSa sopamaUT sAthaM ca, sAththAmahetutvAn sAdhyanitAnAzrayavI, rehAvinAvAt davA' Avo pATha zuddha hovAnI saMbhAvanA che. A- 1 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 adhyAtmamata parIkSA , gAthA - 101, * * * * * * * * * * * * * * * * * . . . . . . TIkArya-'31maviSaya:' ahIM anumAnano AkAra A pramANe che. (1) (pakSa) sopakramaNa karma, (sAdhya) sAdhya che=upakramano viSaya che, (hetu) kAraNa ke sAdhyarogano hetubhUta che, (daSTAMta) jema ke deha. (2) (pakSa) sopakramaNa karma, (sAdhya) sAdhya che=upakramano viSaya che. (hetu) kAraNa ke sAdhyanidAnAzraya cheHsAdhya evA kAraNathI janya che, (daSTAMta) jema ke deha. (3) (pakSa) sopakramaNa karma, (sAdhya) sAdhya che, (hetu) kAraNa ke dehAdimAM bhAva che=rahela che, (daSTAMta) jema ke deha. bhAvArtha - karma sopakrama=upakramanI sAmagrIthI yukta, ane sAdhya-upakramaNIya arthAt upakramanI sAmagrIthI upakrama pAmI zake tevuM che. ukta anumAnamAM karma pakSa che, sopakrama ane sAdhya e baMne sAdhya che, ane temAM prathama hetu sAdhya evA rogano hetu che. tenuM tAtparya e che ke sAdhya evA rogano hetu karma che, tethI jo karma sAdhya na hoya to sAdhya evA rogano hetu banI zake nahi, mATe karma sAdhya che. jyAre karmasAdhya che ema siddha thAya, to upakramanI sAmagrIvALuM paNa koika sthAne te avazya prApta thAya che, mATe sopakrama che. ahIM bIjo hetu e che ke, sAdhya nidAnano Azraya che. tenuM tAtparya e che ke, sAdhya evA karmanuM janaka kAraNa, hoya tene paNa upacArathI sAdhya kahevAya. te niyama pramANe sAdhya evuM nidAna=kAraNa, arthAta. karmabaMdhanA kAraNarUpa je adhyavasAya teno Azraya hovAthI, arthAt tenAthI janya hovAthI karma sAdhya che. ahIM trIjo hetu che "dehAdibhAvAt'. tyAM "AdithI jIvanuM grahaNa karavAnuM che. tethI e anumAna prApta thAya ke karma sopakrama che ane deha ane jIvamAM rahela che, ane karma dehamAM ne jIvamAM A rIte rahe che - karma jIvamAM kathaMcit tAdAtmasaMbaMdhathI rahela che ane jIva dehamAM kathaMcit tAdAbhyasaMbaMdhathI rahe che, tethI karma jIva dvArA dehamAM rahe che; ane karma jIvamAM paNa kathaMcit tAdAbhyasaMbaMdhathI rahe che. tethI e prApta thAya ke karma deha ane jIvamAM rahe che tethI upakrama svabhAvavALuM che. jema deha jIvamAM ane dehamAM tAdAbhyasaMbaMdhathI rahe che ane dehane zastrAdi dvArA upakrama lAge che, tema karma paNa jIvamAM ane dehamAM rahe che tethI karmane upakrama lAge che. da, (svamAM svano tAdAtma saMbaMdha che tethI deha dehamAM tAdAbhyathI rahe che.) utthAna - vizeSAvazyakabhASya gAthA-2017mAM sAdhyanidAnano Azraya che e rUpa bIjo hetu che, tyAM sAdhyanidAnano artha karyo ke sAdhya evA karmano janaka hovAthI nidAna=kAraNaHkarmabaMdhano adhyavasAya, paNa sAdhya kahevAya che, arthAt sAdhya evA karmanuM janaka kAraNa paNa sAdhya kahevAya che. AnAthI e prApta thayuM ke, karma sAdhya tarIke siddha hoya to ja tajanaka kAraNa paNa sAdhyanidAna tarIke sidhdha thAya, ane tajanaka kAraNa sAdhyanidAna tarIke siddha thAya to ja te hetu dvArA karmanI sAdhya tarIke siddhi thAya. arthAt karma sAdhya che ema siddha thAya tyAre, karmanA kAraNabhUta evA adhyavasAyo sAdhya che ema siddha thAya; ane adhyavasAyo sAdhya che ema siddha thAya to karmanI sAdhya tarIke siddhi thAya. A rIte anyonyAzrayadoSa prApta thAya che tene sAme rAkhIne graMthakAra TIkAmAM kahe che Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101 adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . 515 . TIkAryaH- "sAnitanavaM'- sAdhyanidAnapaNuM jo ke karmanI sAdhyapaNAnI siddhi thaye chate siddha thAya, to paNa tene kamane, sAdhIne ja arthAt pUrvamAM vizeSAvazyakabhASyanI gAthA-2012mAM tene siddha karIne ja A prastuta gAthAno prapaMca che, mATe anyonyAzraya doSa Avato nathI. athavA to nidAnabhUta=kAraNabhUta, adhyavasAyanuM vaicitrapaNuM hovAthI te=karma, sAdhya che ema keTalAka kahe che. bhAvArtha -"sAnidhAnatvathI kahyuM tenuM tAtparya e che ke bhASyakAre pahelAM "naDDatA mUko.' gAthA 205ramAM yuktio dvArA karmamAM sopakramatva siddha karyuM hovAthI pachI sAdhyatva siddha thAya che, ane karma sAdhya tarIke siddha thavAthI tarjanaka kAraNa paNa sAdhya tarIke siddha thAya che, eTale koI doSa nathI. ahIM prazna thAya che, to pachI pUrvanI gAthA dvArA ja karmanuM sopakramatva ane sAdhyatva siddha thaI jatAM hovAthI punaH siddhi karavI vyartha che; to teno uttara vizeSAvazyakabhASyanI TIkAmAM Apela che ke, vistArapriya ziSyajananA vinoda mATe e siddhi hovAthI emAM koI doSa nathI. athavA karmabaMdhanA kAraNabhUta adhyavasAyonA vaicitryathI nidAnanuM sAdhyatva siddha karI sAdhyanidAnajanyatva " hetuthI karmanuM sAdhyatva siddha karavuM, ema keTalAka kahe che. tenuM tAtparya e che ke, karmabaMdhanA kAraNabhUta adhyavasAyo vicitra prakAranA che, e pramANe zAstrane saMmata che. tethI karma sAdhya che arthAt upakramaNIya che ema nakkI thAya che. kema ke adhyavasAyanuM vaicitrya anyathA anupapanna che. arthAt karma sAdhya ane asAdhya bheTavALAM na hoya to zAstrasaMmata karmabaMdhanA kAraNabhUta adhyavasAyanuM vaicitrya ghaTe nahi. mATe karma sAdhya che te siddha thAya che. TIkA - naiva vaizadyAyoparcittara pradakti- [vi. ma. 2018-62] 1 kiJcidakAle vi phalaM pAijjai paccae ya kAleNaM / ... taha kamma pAijjai kAleNa vipaccae vaNNaM / / 2 bhiNNo jaheha kAlo tulle vi pahammi gaivisesAo / satthe va gahaNakAlo maimehAbheyao bhinno / / 3 taha tullammi vi kamme pariNAmAikiriyAvisesAo / bhiNNoNubhavaNakAlo jeTTho majjho jahaNNo a // 4 jaha vA dIhA rajjU Dajjhai kAleNa puMjiyA khippaM / viyao paDo va sussai piMDIbhUo ya kAleNaM / 5 bhAgo ya nirovaTTo hIrai kamaso jahaNNahA khippaM / kiriyAvisesao vA same vi roge cigicchAe / / 1. kiJcidakAle'pi phalaM pAcyate pacyate ca kAlena / tathA karma pAcyate kAlena vipacyate cAnyat // 2. bhinno yatheha kAlastulye'pi pathi gativizeSAt / zAstre vA grahaNakAlo matimedhAbhedaMto bhinnaH / / 3. tathA tulye'pi karmaNi pariNAmAdikriyAvizeSAt / bhinno'nubhavanakAlo jyeSTho madhyo jaghanyazca // yathA vA dIrghA rajjurdahyate kAlena puJjitA kSipram / vitataH paTo vA zuSyati piNDIbhUtazca kAlena / / bhAgazca nirpvto hiyate kramazo yathAnyathA kSipram / kriyAvizeSato vA same'pi roge cikitsayA // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 adhyAtmamata5rIkSA gAthA - 101 yathA hyAmrAdi phalaM vRkSasthaM yAvatA kAlena pacyate, tadarvAgeva garttAprakSepapalAlasthaganAdyupAyena pAcyate, tathA dIrghasthitikatayA baddhaM karmApyadhyavasAnAdibhirarvAgeva pAcyate / athavA yathA tulye'pi pathi trayANAM puruSANAM praharaikadvitryAdilakSaNo gativizeSAdbhinnaH kAlo dRzyate, evaM tulyasthitikasyApa bhavati / yathA karmaNastIvramandamadhyamAdhyavasAyavizeSAjjaghanyamadhyamotkRSTalakSaNastrividho'nubhavakAlo vAtulye'pi zAstre'dhyetRRNAM gatibhedAtkAlabhedastathAtrApi / ' taha' tti yojanagAthA spaSTA, navaraM pariNAmA adhyavasAnAdayaH, kriyA ca cAritrAdilakSaNeti / yathA vA dIrghA rajjuzcireNa dahyate puJjIkRtA tu kSipraM tathA krmaapi| yathA vA jalArdrA vitatIkRtaH paTaH kSipraM zuSyati piNDIbhUtastu cireNa tathA karmApi / yathA vA lakSapramANasya dazabhirbhAgo haraNIyaH sa ca yadyapavarttanAM vinaiva hriyeta tadA mahAn bhAgahArakAlaH syAdapavarttanAyAM tu naivaM, lakSasya hi paJcabhirbhAgahAre viMzatisahastrANi labhyeran dazAnAM tu dvau, tAbhyAM ca viMzatisAhastrikasya laghurAzerbhAge hRte jhaTityeva dazasahastrANyAgaccheyuriti, evamAyuSo'pyanapavarttitasya dIrghaHkAlo'pavarttitasya laghuriti / yathA vA same'pi kuSThAdike roge kriyAvizeSAccikitsAyAH kAlabhedastatheti bhASyAmbhodhisaMplavaparicitaH panthAH / TIkArya :- 'atreva' A viSayamAM ja =karma sopakrama sAdhya che enI siddhinA viSayamAM ja, vizadapaNA mATe=spaSTatA mATe, anya upapattine=anya yuktine pragaTa kare che. te A pramANe (vizeSAvazyaka bhASya - gAthA - 205862no artha che.) - 'vinnit'- koika phaLa akALe paNa (pAkavAnA kALa pUrve paNa) pAke che ane koika phaLa kALathI pAke che. tema koika karma akAle (udayamAM AvavAnA kALa pUrve pAke che) ane koika karya kALathI paNa pAke che, arthAt phaLa Ape che. 'maLo' gativizeSathI, tulya paNa pathamAM arthAt tulya paNa aMtara kApatAM jema bhinna bhinna kALa lAge che, ane matimedhAdinA bhedathI zAstranA grahaNakALamAM bhinna bhinna kALa lAge che, 'tattva tema tulyasthitika karmamAM paNa pariNAmAdi ane kriyAnA vizeSathI utkRSTa, madhyama ane jaghanya ema bhinna anubhavakALa hoya che. 'nahna vA' athavA jema dIrgha rajju kAlathI baLe che ane puMjIkRta=gUMcaLuM vALelI, kSIpra baLe che athavA pahoLuM kareluM kapaDuM jaladI sukAya che ane piMDIbhUta=saMkeleluM, hoya to kALathI sukAya che, 'mALo va' jema nirapavartana bhAga (bhAgAkAra) kramazaH harAya che ane anyathA=apavartana karelo bhAga, kSIpra harAya che athavA kriyAvizeSathI samAna paNa roganI cikitsAmAM kAlabheda che. bhASyanI gAthAonuM tAtparya TIkAmAM kholatAM kahe che 'yathA' jema vRkSa upara raheluM AmrAdiphaLa jeTalA kALe pAke tenAthI pUrve ja khADAmAM prakSepa karAyela, ghAsAdithI DhaMkAyela, upAya dvArA pAke che; te pramANe dIrghasthitipaNAthI baMdhAyeluM karma paNa adhyavasAya Adi dvArA kALapUrve ja pAke che. athavA jema tulya paNa pathamAM gativizeSathI traNa puruSone eka prahara, be prahara ane traNa prahararUpa kALa dekhAya che; e pramANe tulyasthitivALA paNa karmano, karmathI viruddha evA tIvra adhyavasAyathI jaghanya anubhavakALa, Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 517 gAthA - 101 adhyAtmamata parIkSA. madhyama adhyavasAyathI madhyama anubhavakALa ane maMda adhyavasAyathI utkRSTa anubhavakALa hoya che. athavA jema tulya paNa zAstra bhaNanArAone matinA=buddhinA, bhedathI kAlabheda lAge che te pramANe ahIM paNa=karmamAM paNa, kALabheda jANavo. 'ta tuSa' - yojana gAthA che, teno artha spaSTa che. phakta gAthAmAM "pariNAmatikriyAvizeSataH' kahyuM tyAM pariNAmo=adhyavasAyo, ane kriyA=cAritrAdirUpa kriyA, samajavI. athavA jema dIrgharajU-lAMbuM doraDuM, lAMbA kALe baLe che ane gUMcaLuM karAyela jaladI baLe che tema karma vize paNa jANavuM. athavA jema jalathI Ardra bhInuM thayeluM, pahoLuM kareluM kapaDuM zIdhra sukAya che vaLI pIMDIbhUta thayeluM lAMbAkALe sukAya che te pramANe karma vize paNa jANavuM. athavA jema eka lAkha saMkhyAne dazathI bhAgavAnI hoya ane te jo apavartanA vagara ja bhAga karIe to bhAgAkArano moTo kALa lAge; paraMtu apavartanA karAya chate e pramANe=moTo kALa na lAge. jema lAkhane pAMcathI bhAgavAmAM vIza hajAra prApta thAya ane dazane pAMcathI bhAgavAmAM be prApta thAya ane te be vaDe vIza hajAra laghurAzino bhAgAkAra karAya chate jaladI dasa hajAra prApta thAya, e pramANe anAvartita AyuSyano dIrghakALa ane apavartita AyuSyano alpa kALa jANavo. te A rIte - jema eka lAkha vagere moTI saMkhyAne bIjI daza vagere rUpa moTI bhAjaka saMkhyAthI bhAgavAnI hoya tyAre sIdhe sIdho bhAgAkAra karavo hoya to agharo paDe che, paNa bhAjaya ane bhAjaka bannene samAna nAnI saMkhyAthI (pAMcathI) apavartita karIne bhAgIne) AvatAM javAbo (vIsa hajAra ane be)ne pharI bhAjaya-bhAjaka banAvI bhAgAkAra karavAmAM Ave to saraLatA thavAthI alpakALa lAge che, tema anAvartita AyuSyano paNa dIrtha anubhavakALa hoya che jyAre apavartita thayelA teno anubhavakALa alpa hoya che. vadhAre spaSTatA mATe bIjo dAkhalo laIe - 783ne 27 vaDe bhAgavA vagere rUpa atyaMta saraLa na hoya evA bhAjya-bhAjaka hoya tyAre pahelAM bannene 9 vaDe apavartita karI (bhAMgIne) AvelA javAbo (87 ane 3) ne bhAjaya-bhAjaka banAvavAmAM Ave to saraLatAno spaSTa khyAla Ave. kRti' samApti sUcaka che. athavA jema samAna paNa kuSTha koDha Adi rogamAM kriyAvizeSathI cikitsAno kAlabheda che te pramANe karmamAM paNa jANavuM. e pramANe bhASyarUpI samudramAM DUbakI mAravAthI paricita thayelo A paMtha mArga, utthAna :- pUrvamAM sopakrama karmanI siddhi karI tenAthI karmanA sopakrama ane nirupakrama evA be svarUpanI prApti thai. tenI sAme zaMkA karatAM pUrvapakSI kahe che ke - TIkA :- thAMzataH pratikSavi vinazvara svabhAvamApu: rAvatuM svamAvAva #Arvena kSINata kRti jovuM sopakramanirUpakramavibhAga iti cet? hanta tarhi kAraNAnapekSAyAmaMzataH kSayasamaya eva kuto na kAryena kSayaH? tadapekSAyAM tu kathaM na bhogataditarakAraNavailakSaNyAduktavibhAgavyavasthA?! 'tAvatkAlamaMzataH kSayamAsAdyaivAyuSaH kAtsyena kSayasvAbhAvyamiti cet? nUnamevaM saugatamatAvalambino bhavatastAvatkAlaM tattadavasthiterapi svabhAvAdevopapattau kimAyuHkarmacarcayA?! kiJca svabhAvavailakSaNyamevAsya kutaH? na cAyaM prayojanaprazno hetuprazno vA? nAdyaH, prayojanabhedavyavasthiteH prasiddhatvAt, na dvitIyaH, svabhAvasyA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 101 518 kAryatvAditi vAcyam, pramANapraznatvAdasya / na ca vinA kAryakAraNabhAvaM tathAsvAbhAvyagrAhakaM pramANamasti, anyathA daNDe ghaTajanakatvamagRhItvApi 'daNDAdeva ghaTo bhavatI 'ti svAbhAvyagrahaprasaGgAt, jalaM zItamityAdAvapi zItasamavAyasvabhAva eva kAraNatvagrahAdhInagraho na tu jalasyaiva zaityamiti svabhAva tA atha kAryakAraNabhAvagrAhakAdeva tathAsvAbhAvyagraho'stu kimantarA kAryakAraNabhAvagraheNa ? iti cet ? satyaM, niyatapUrvAvadhimattvasvabhAvasyaiva kAraNatvAdityanyatra vistaraH / TIkArtha :- 'atha' aMzathI pratikSaNa nAza pAmavAnA svabhAvavALuM AyuSya karma kyAreka svabhAvathI ja saMpUrNapaNAthI nAza pAme che, ethI karIne A sopakrama ane nirupakrama vibhAga e zuM? bhAvArtha :- tAtparya e che ke, kSaNe kSaNe AyuSyakarmanAM daliko khapyA kare che, arthAt pratikSaNa AyuSyakarmanAM daliko bhogavAine nAza pAme che; ane koika vyaktine enA vidyamAna AyuSyanA kSaya pUrve mRtyunI prApti dekhAya che, tenuM kAraNa te AyuSyakarmano svabhAva ja tevo hato ke pratikSaNa vinAza pAmatAM pAmatAM mRtyukALamAM vidyamAna AkhI karmalatAno eka sAthe nAza thAya che. tethI koika AyuSyakarma upakrama lAgavAthI saMpUrNa khapI jAya che ane bIjuM upakrama vagara ja kramazaH nAza pAme che, evo sopakrama-nirupakrama vibhAga nathI ema pUrvapakSI kahe che. TIkArya :- 'hanta' tenA nirAkaraNarUpe 'haeNnta'thI graMthakAra kahe che ke, to pachI kAraNanI anapekSAmAM=karmanA zaghra nAzaviSayaka kAraNanI anapekSAmAM, AyuSyakarmano aMzathI kSayanA samayamAM ja sarvathA kSaya kema na thayo? vaLI sarvathA kSayamAM tenI=kAraNasAmagrInI, apekSA hote chate bhogarUpa kAraNa ane taditara kAraNonA=zasradhAtAghAtmaka kAraNonA vailakSaNyathI, ukta vibhAgavyavasthA=nirupakrama-sopakrama vibhAgavyavasthA, zA mATe na thai zake ? arthAt thai zake. bhAvArtha :- pUrvapakSIne graMthakAra kahe che ke, pratikSaNa aMzathI kSaya pAmavAnA svabhAvavALuM karma kyAreka svabhAvathI ja saMpUrNa nAza pAmI jAya che; to tenA pUrvamAM te karma svabhAvathI saMpUrNa nAza kema na pAmyuM? arthAt nAza pAmavuM joie. kema ke karmakSayanA kAraNarUpe upakramanI sAmagrIne tame svIkAratA nathI, ane jo tame upakrama sAmagrInI apekSAe thayo che tema kahezo to, je AyuSyano bhogathI kSaya thAya che ane je AyuSyano bhogathI Itara evI sAmagrInA kAraNe kSaya thAya che te vailakSaNyathI, sopakrama ane nirupakramano vibhAga saMgata thaze. TIkArya :- 'tAvAtam' ahIM pUrvapakSI potAnI vAtanuM samarthana karatAM A pramANe kahe ke, sAmagrIne AzrayIne karmano nAza thato nathI paraMtu teTalo kALa aMzathI kSaya pAmIne ja pachI AyuSyano sarvathA kSaya thavAno svabhAva che, (tethI pUrve eno sarvathA kSaya thato nathI). tene graMthakAra kahe che ke, A rIte bauddhamatane svIkAratA evA tamane teTalA kALa sudhI te te bhavanI avasthitinI paNa svabhAvathI ja upapatti hote chate AyuSyakarmanI carcAthI saryuM. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101 adhyAtmamata5rIkSA 519 bhAvArtha :- 'tAvAtam' thI pUrvapakSIe svakathananuM samarthana karatAM kahyuM ke, sAmagrIne AzrayIne teTalA kALa sudhI aMzathI kSaya pAmIne AyuSyanA saMpUrNapaNe kSaya pAmavAno svabhAva che tethI, jyAre tamane bAhyasAmagrIthI AyuSyano nAza thato dekhAya che tyAre, vastutaH sAmagrIthI teno nAza thato nathI; paraMtu baMdhAyelA AyuSyakarmano tevo svabhAva ja che ke, keTalAka kALa sudhI aMzathI kSaya pAme ane pachI saMpUrNapaNe kSaya pAme; mATe sopakramanirUpakrama evo vibhAga nathI. teno uttara ApatAM graMthakAre je 'nUna'thI kahyuM tenuM tAtparya e che ke, jema bAhya kAraNono apalApa karIne pUrvapakSI AyuSyakarmano tevo svabhAva svIkAre che, to aMtaraMga kAraNarUpa karmano paNa asvIkAra karIne jIvano tevo svabhAva mAnavAthI te te bhavamAM avasthiti paNa saMgata thai jaze. mATe saugatamatane anusaranArA evA tamane aMtaraMgakAraNarUpa karma mAnavAnI jarUra nahi rahe. siddhAMtakAra pUrvapakSIne anya doSa ApatAM kahe che TIkArya :- 'viSNu'- vaLI AnuM=AyuSyakarmanuM, (zarUAtamAM aMzathI nAza pAmavuM, ane pachI sarvathA nAza pAmavuM, AvuM) svabhAvavailakSaNya zAnAthI ghaTaze? bhAvArtha :- 'vijja 'thI siddhAMtakAre anya doSa Apyo tenuM tAtparya e che ke, pUrvapakSIe karmano sopakrama-nirupakrama vibhAga svIkAryo nathI, ane jyAM zIghra AyuSya kSaya pAme che tyAM anya karatAM tenA AyuSyanuM svabhAvavailakSaNya svIkAre che, tene graMthakAra pUche che ke te karmanuM svabhAvavailakSaNya zAnAthI che? TIkArya :- 'na ca'- pUrvapakSI kahe che ke A prayojana prazna che ke hetu prazna che? jo tame prayojana prazna kahetA ho to barAbara nathI, kema ke prayojanabhedanI vyavasthitinuM prasiddhapaNuM che. ane hetu prazna kahetA ho to te paNa asaMgata che, kema ke svabhAvanuM akAryapaNuM che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, e pramANe na kahevuM, kema ke AnuM=ame pUchelA praznanuM, pramANapraznapaNuM che. bhAvArtha :- pUrvapakSIe 'nAdya: 'mAM hetu kahyo ke, prayojanabhedanI vyavasthitinuM prasiddhapaNuM che, tenuM tAtparya e che ke, eka vyaktinuM AyuSya kramasara nAza pAme che ane anya vyaktinuM AyuSya pratikSaNa nAza pAmatAM pAmatAM pachI ekI sAthe saMpUrNa nAza pAme che; A be prakAranI vastusthitine mAnavAnI vyavasthA karavArUpa prayojana prasiddha ja che. tethI svabhAvavailakSaNya kema che? evo prazna thai zakato nathI. 'na dvitIya:'mAM pUrvapakSIe hetu kahyo ke, svabhAvanuM akAryapaNuM che. tenuM tAtparya e che ke, svabhAva kAryAtmaka na hovAthI tenA hetuo hotA ja nathI, arthAt svabhAvavailakSaNya kema che emAM koi hetu hoi zake nahi, jema jIva ane ajIvano svabhAva vilakSaNa kema che temAM koi hetu nathI. to pachI hetu prazna paNa zI rIte hoi zake? 'na ca vAttva'thI siddhAMtakA2e teno uttara Apyo ke, amAro prazna prayojana prazna nathI ke hetu prazna nathI paraMtu pramANaprazna che. tenuM tAtparya e che ke, svabhAvavailakSaNya mAnavA mATe pramANa zuM che? te ame pUchIe chIe, arthAt koi pramANa nathI ema ame kahIe chIe. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 adhyAtmamata parIkSA...... gAthA - 101 utthAna :- siddhAMtakAre pUrvamAM pUrvapakSIne kahyuM ke, AyuSyano svabhAva be prakArano che, temAM kArya-kAraNabhAva vagara tevA prakAranA svabhAvane grahaNa karavAmAM koi pramANa nathI. tenI ja puSTi karatAM kahe che TIkArya - rara vinA kArya-kAraNabhAva vagara tathAsvAbhAvyagrAhaka=tevA prakAranA svabhAvano grAhaka, pramANa koI nathI. anyathA=kArya-kAraNabhAvanA grahaNa karyA vagara paNa koi anya pramANathI svabhAvanuM grahaNa thaI. zakatuM hoya to, daMDamAM ghaTakAraNatAne grahaNa karyA vinA paNa "daMDathI ja ghaDo bane che e pramANe svabhAvagrahano prasaMga Avaze. utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe che ke, kArya-kAraNabhAva ja svabhAvagrAhaka pramANa che, evI tamArI vAta yukta nathI; kema ke jala zIta che e jAtanI pratIti kArya-kAraNabhAvanA graha vagara thAya che, tema tevA prakAranA svabhAvathI ja AyuSyakarmanuM svabhAvavailakSaNya ghaTI zake che. A kahevAnuM tAtparya e che ke, jala kAraNa che ane jalanuM zaityo kArya che evo nirNaya jemane thayo nathI temane paNa, jala zIta che e jAtanI pratIti thai zake che; tema AyuSyakarmanA svabhAvalakSaNyano graha paNa, kArya-kAraNabhAva vagara thaI zake che. tethI graMthakAra kahe che TIkArthaH-"ga7 - jala zIta che ItyAdimAM paNa kAraNatvagrahaAdhIna grahavALo zItasamavAyasvabhAva ja pratItino viSaya che, paraMtu jalano ja zaitya e prakArano svabhAva pratItino viSaya nathI. 'rUti' kathananI samAptisUcaka che. bhAvArtha - pUrvamAM kahyuM ke AyuSyanA svabhAvanuM vailakSaNya kema che? tyAM graMthakAre kahyuM ke, amAro A prazna pramANaprazna che. tenAthI e prApta thayuM ke, AyuSyanA svabhAvanuM vailakSaNya svIkAravAmAM pramANa zuM che? arthAta kArya-kAraNabhAvanA svIkAra vagara AyuSyanA svabhAvavailakSaNyamAM pramANa koI nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke, be jIvonuM AyuSya samAna sthitivALuM che. Ama chatAM, eka vyakti kramasara bhogavIne pUrNa AyuSya kSaya kare che ane bIjI vyakti kramasara aDadhuM AyuSya bhogavyA pachI bAkInuM ekI sAthe bhogavI le che tema svIkAravAmAM pramANa zuM? arthAt koi pramANa nathI. ahIM pUrvapakSInuM kahevuM e che ke, be jIvoe sarakhI sthitinuM AyuSya bAMdhyuM hovA chatAM paNa, te baMne vyaktinA AyuSyamAM svabhAvanuM vailakSaNya che. A pramANenA pUrvapakSInA kathana sAme graMthakAra tene kahe che ke, baMne vyaktinA AyuSyanA svabhAvamAM vaeNlakSaNya che temAM pramANa zuM che? arthAt kArya-kAraNabhAvanA graha vagara tevA prakArano vilakSaNa svabhAvano grAhakaHgrahaNa karanAra, koi pramANa nathI. ane kArya-kAraNabhAvane tathAsvAbhAvagrAhaka tarIke pUrvapakSI svIkAre to e prApta thAya ke, sarakhA AyuSyavALA baMne jIvomAMthI ekane bAhya upakramaNanI sAmagrI maLI, tethI tenuM AyuSya pUrve kramasara bhogavAtuM hatuM paraMtu je avaziSTa hatuM te zIdhra bhogavAi gayuM; ane jene upakramaNanI sAmagrI nathI maLI, tene kramasara pUrNa AyuSya bhogavAyuM; te prakAranuM baMne vyaktinA AyuSyanA svabhAvanuM vailakSaNya kArya-kAraNabhAvanA grahane kAraNe thai zake. ane te pramANe pUrvapakSI svIkAre to, tene AyuSyanA sopakama ane nirupakrama vibhAga svIkAranI prAptino prasaMga prApta thAya. kArya-kAraNabhAvane mAnyA vagara tevA svabhAvanuM grAhaka koi pramANa nathI, tenI ja puSTi karatAM graMthakAra Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101 adhyAtmamata5rIkSA 521 kahe che ke, jo evuM na mAno to daMDamAM ghaTanI kAraNatAne grahaNa karyA vagara daMDathI ja ghaTa thAya che e prakAranA svabhAvagrahano prasaMga prApta thaze. vastutaH daMDane jovAthI mAtra daMDanuM jJAna thAya che, paraMtu daMDathI ja ghaTa thAya che evA prakAranA daMDanA svabhAvano bodha thato nathI; paraMtu je vyaktine daMDamAM ghaTajanakatvanuM jJAna thAya che, te vyaktine 'daMDathI ghaTa thAya che' e prakAranA svabhAvanuM jJAna thAya che. AnAthI e nakkI thAya che ke, kAryakAraNabhAvanA grahathI ja tevA prakAranA svabhAvanuM jJAna thai zake che. ahIM pUrvapakSI kahe ke, daMDane jovAthI daMDathI ghaTa thAya che tevuM jJAna thatuM nathI tethI, tevA sthAnamAM bhale kAryakAraNabhAvanA grahathI-bodhathI, ja tevA prakAranA svabhAvano graha=bodha, thai jAya; paraMtu pANIne jotAMnI sAthe pANI zIta hoya che e prakArano bodha thai thAya che, tyAM kArya-kAraNabhAvanA jJAnanI AvazyakatA nathI; te pramANe AyuSyamAM paNa kArya-kAraNabhAvanA bodha vagara svabhAvavailakSaNya svIkArI zakAze. A pramANe pUrvapakSInA kathanane sAme rAkhIne graMthakAra kahe che ke, tyAM paNa jaLa ane zItatA vacce kArya-kAraNabhAvanA graha =jJAna, pachI ja 'natam gautam' e prakArano bodha thAya che. te A rIte - koi vyaktine eka pAtramAM ThaMDu jaLa ApavAmAM Ave ane eka pAtramAM uSNa jaLa ApavAmAM Ave tyAre, cakSuthI te jue to baMne pAtramAM phakta jaLanuM grahaNa thAya che, ane AMgaLIthI sparza karIne jue to eka pAtranA jaLamAM zItatAno anubhava thAya che, jyAre anya pAtranA jaLamAM uSNatAno anubhava thAya che; tethI tenAthI nirNaya thai zake nahi ke jaLa haMmezAM zIta hoya che, ane uSNa jaLamAM je uSNatA che te AgaMtuka che; paraMtu jene evuM jJAna hoya ke jaLa haMmezAM zIta ja hoya che tene nirNaya thai zake ke uSNa jaLamAM uSNatA AgaMtuka che. te vyaktine jaLa ane zItatA vacce kArya-kAraNabhAvanuM jJAna che ja. te A rIte - jaLa dravya che ane temAM rahelI zItatA e paryAya che; ane zItatA paryAya pratye jaLa dravya kAraNa che, paraMtu uSNatA paryAya pratye jaLa dravya kAraNa nathI; mATe uSNa jaLa che temAM uSNatA AgaMtuka che, tethI ja te vyakti kahI zake ke jaLa zIta che. ane tene kahenAra paMktino bhAva A pramANe che "jaLa zIta che'' ItyAdi pratItimAM zIta samavAya (saMbaMdha) svabhAva=(kathaMcit tAdAtmyasvabhAva) jaLamAM che. tevo bodha thAya che. ane te bodha jaLamAM kAraNatvagrahane AdhIna thanAro bodha che. AthI ja uSNa jaLamAM zItasamavAyasvabhAva na hovAthI jaLa zIta che evI pratIti thatI nathI. 'na tu nanathaiva zaityamiti svabhAva:'=paraMtu jalanuM ja zaitya e prakAre svabhAvano bodha thato nathI ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, jaLane jovAmAtrathI jaLanA jalatva svabhAvano jema anubhava thAya che, tema zItatAnA svabhAvano anubhava thato hoya to jaLa kyAre paNa uSNa prApta thAya nahi. jema jaLamAM haMmezAM jalatvasvabhAvanuM grahaNa thAya che, tema jaLamAM zItasvabhAvanuM grahaNa te rIte thatuM nathI, paraMtu jaLamAM zItanA saMbaMdhanA svabhAvano graha thAya che; tethI jyAre AgaMtuka uSNatA jaLamAM pratIta thatI hoya tyAre paNa, kArya-kAraNabhAvanA bodhanA baLathI te vyakti kahI zake ke prastuta jaLano paNa zItasamavAyasvabhAva che, Ama chatAM, AgaMtuka uSNatAne kAraNe jalamAM zItatAnI pratIti pratibaMdhita thAya che. * 'jJattastha' mAM SaSThI vibhakti che teno saMbaMdha 'svamAva' sAthe che, ane te svabhAvanuM svarUpa 'zaityam'= zItaLatA che. arthAt jalano zaitya e prakArano svabhAva che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... * * * * para. adhyAtmamata parIkSA gAthA -101, 'utthAna -pUrvamAM jaLanA zIta svabhAvanA bodhamAM paNa kArya-kAraNabhAvanA bodhanI AvazyakatA sthApI tethI e siddha thayuM ke, kArya-kAraNabhAvanA prahaNathI ja tathAsvabhAvanuM grahaNa thai zake che. tenA nirAkaraNarUpe athathI pUrvapakSI kahe che - TIkArya - matha' kArya-kAraNabhAvanA grAhakathI ja tathAsvabhAvano graha ho, paraMtu vacamAM kArya-kAraNabhAvanA grahanI zuM jarUra che? A pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra teno uttara ApatAM kahe che- tArI vAta sAcI che(paraMtu) niyatapUrvaavadhimattva svabhAvanuM ja kAraNapaNuM che, e pramANe anyatra vistAra karela che. bhAvArtha:- mAthI pUrvapakSIno kahevAno Azaya e che ke, daMDane jovAthI daMDamAtranuM jJAna thAya che; paraMtu jene ghaTanI sAthe niyatapUrvaavadhimattvasvabhAvarUpe daMDanuM jJAna thAya che, te jJAna pote ja kArya-kAraNabhAvanuM grAhaka che; ane tenAthI daMDa ane ghaTanI vacamAM kArya-kAraNabhAvanuM grahaNa thAya che, ane te kArya-kAraNabhAvanA pravarNathI ja daMDamAM ghaTajana-svabhAvanuM grahaNa thaI jAya che; ema tame mAno cho. paraMtu te traNa sthAno mAnavAne badale daMDamAM niyatapUrvaavadhimattvasvabhAvarUpa kArya-kAraNabhAvanA grAhakathI ja daMDamAM ghaTajanakatva svabhAvanuM grahaNa thai jAya che, A rIte svIkArI levAthI, kArya-kAraNabhAvanA grahaNa vagara paNa daMDamAM svabhAvavailakSaNyanuM jJAna thaI jaze. arthAta jala AdimAM ghaTajana-svabhAva nathI ane daMDamAM ghaTajanaka-svabhAva che e rUpa svabhAvavailakSaNano bodha daMDamAM thaI jaze. pUrvapakSIne graMthakAra kahe che ke tArI vAta sAcI che, ema kahIne graMthakArane e kahevuM che ke, A rIte pUrvapakSI traNa sthAnone batAvIne kArya-kAraNabhAvanA bodha vagara tathAsvabhAvanA bodhane sthApana kare che te tenI vAta sAcI che, paraMtu vastutaH kArya-kAraNabhAvanA grAhakathI ja tathAsvabhAvanuM grahaNa pUrvapakSIe sthApana karyuM che te A rItekArya-kAraNabhAvanA grAhaka tarIte daMDamAM rahela ghaTaniyatapUrvAvadhimattvasvabhAvane te grahaNa kare che, ane te kAraNarUpe ja che. tethI e prApta thAya ke, daMDamAM ghaTanI kAraNatAnA jJAnathI ja jalAdi karatAM ghaTanA vilakSaNa svabhAvane te grahaNa kare che. tethI e ja siddha thAya che ke, kArya-kAraNabhAvanA jJAnathI ja tathAsvabhAvano bodha thAya che, ane tema svIkAravAthI e prApta thAya ke svabhAvathI kArya thatuM nathI, paNa kAraNanI apekSAe ja kArya thAya che. ane tema mAnavAthI samAna AyuSyavALA be jIvomAMthI ekane upakrama sAmagrI maLavAne kAraNe AyuSyanuM apavartana thayuM, ane anyane upakrama sAmagrI na maLavAne kAraNe apavartana thayuM nahIM. tethI karma sopakrama ane nirupakramarUpe siddha thAya che. TIkAH- tamApavartanAvayuvIra virAmapi vIryanacati vyavasthita, vaMra tAtraduravIra prahe sukhodIraNaprasaGgo'pi bhagavatAM durnivaarH||101|| TIkArtha:- "tamAt' te kAraNathI=pUrvamAM kahyuM ke karmanuM udIraNa vIrya vinA thatuM nathI, kema ke udIraNA e karaNa che apavartanAnI jema. tyAM pUrvapakSIe kahyuM ke, apavartanA paNa karmanA tathAsvabhAvathI thAya che vIryathI nahi. tenuM Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 101-102 adhyAtmamata parIkSA 523 nirAkaraNa karIne graMthakAre siddha karyuM ke, apavartanA vIryathI thAya che, te kAraNathI, apavartanAnI jema udIraNAkaraNa paNa vIryajanya ja che, e prakAre vyavasthita che. utthAna :- pUrvamAM kahyuM enAthI e prApta thayuM ke, udIraNA vIryathI thAya che ane kevalIne paNa tIrthaMkaranAmakarmanI udIraNA thAya che te digaMbarane paNa abhimata che, tethI kevalIne vIryanI pravRtti che; te ja rIte vIryanI pravRtti hovAne kAraNe bhagavAnane vacanamAM upadezane anukULa prayatna che tenI siddhi thaze, te pUrvapakSIne mAnya nathI. tethI te kahe ke, prayatna IcchAthI thAya che. kevalIne vADmayatna mAnazo to vADmayatnajanya khedaleza thaze, tethI tenI udIraNA prApta thaze. paraMtu bhagavAnamAM bedarUpa azAtAnI udIraNA siddhAMtakArane saMmata nathI. tethI pUrvapakSI kahe che ke, jo tamane azAtAnI udIraNA saMmata na hoya to, vAmprayatna paNa kevalImAM mAnavo joIe nahi. tethI graMthakAra kahe che TIkAryaH- "vaMa'A rIte arthAt udAraNA vIryajanya che e rIte tanmAtrathIupadezane anukULa vADmayatnarUpa vIryapravartanamAtrathI, duHkhanI udIraNAnA prasaMgamAM sukhanI udIraNAno prasaMga paNa bhagavAnane durnivAra che.I10nA bhAvArtha :- jo pUrvapakSI kahe ke kevalIne vacanaprayatna svIkArazo to bolavAnA zramarUpa du:khano udaya mAnavo paDaze tethI duHkhanI udIraNAno prasaMga prApta thaze, to pUrvapakSIne sukhano udaya kevalImAM abhimata che, tethI pUrvapakSIne paNa kevalImAM sukhanI udIraNA mAnavAno prasaMga prApta thAya. ane pUrvapakSI A pramANe kahe ke sukhano udaya hovA chatAM pramAda nahi hovAne kAraNe sukhanI udIraNA kevalImAM nathI, to vADmayatnane kAraNe duHkhano udaya hovA chatAM duHkhanI udIraNA kevalImAM nathI, e prakAre siddhAMtakAranuM kahevuM che. ll101TI utthAna - pUrvamAM kahyuM ke, vacanaprayatnanA vIryamAtrathI ja kevaLIone azAtAvedanIyanI udIraNA thavAnuM jo mAnIe, to zAtAvedanIyanI udIraNA paNa mAnavAnI Apatti durnivAra ja raheze. tenA uttararUpe pUrvapakSI kahe che - avataraNikA:- atha pramAdarUparevantaramAvI yazciAramAtrAta suvAvIra iita ve? daMtata eva na vAgnirgamAddukhodIraNamapi, sAtA'sAtamanujAyuSAM hi pramAdasahitenaiva yogenodIraNamiti vacanAdityAzayavAnAha avataraNikAW - pramAdarUpa hevaMtarano abhAva hovAnA kAraNe yatkiMcitkAraNamAtrathI sukhanI udIraNA nahi thAya, e pramANe pUrvapakSI kahe to, graMthakAra 'tardithI uttara ApatAM kahe che ke, to pachI tenAthI ja=pramAdarUpa hevaMtaranA abhAvathI ja, vacananirgamathI=vacanaprayatnathI duHkhanI udIraNA paNa nahi thAya; kema ke zAtAazAtA ane manuSyAyunI pramAda sahita jayoga vaDe udIraNA thAya che e pramANe vacana che, e prakAre AzayavALA graMthakAra kahe che Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 102 bhAvArtha :- pUrvapakSInuM e kahevuM che ke, sukhanI udIraNA pratye sukhano udaya jema kAraNa che tema sukhathI anya hetu pramAda paNa kAraNa che. tethI pramAdarUpa henvaMtaranA abhAvane kAraNe be kAraNomAMthI sukhanA udayarUpa yatkiMciMt kAraNamAtrathI bhagavAnane sukhanI udIraNA thai zake nahi. tene graMthakAra kahe che ke, to pachI pramAdarUpa henvaMtaranA abhAvathI ja vacanaprayogane kAraNe duHkhanI udIraNA paNa bhagavAnane thaze nahi. kahevAno Azaya e che ke, duHkhanI udIraNA pratye paNa duHkhano udaya, vacanaprayoganI kriyA ane pramAda e traNa hetuo che. tethI te traNamAMthI bhagavAnane vacanano prayoga ane duHkhano udaya hovA chatAM, pramAdarUpa hetu nahi hovAthI duHkhanI udIraNA thaze nahi. kema ke zAstramAM kahyuM che ke pramAdasahita ja yoga dvArA zAtA-azAtA ane manuSya-AyuSyanI udIraNA thAya che. gAthA : kheo NoIrijjai kevalijogehi to viNu pamAyaM / tulludayaupabhavo dIsai puNa sovi tattullo // 102 // ( khedo nodIryate kevaliyogaistadvinA pramAdam / tulyodayahetuprabhavo dRzyate punaH so'pi tattulyaH // 102 // ) gAthArtha :- pramAda vagara kevalInA yogo vaDe kheda udIrita thato nathI=udIraNAne prApta thato nathI. te kAraNathI tulya udayahetuthI prabhavavALo te paNa=khedano udaya paNa, tat tulya=udIrita tulya dekhAya che. * mULa gAthAmAM 'tat vinA pramAm' ahIM 'tat' che te 'tasmAt' arthaka che. 2lst :- kevalinAM yogAH khalUdIraNAM prati sAmAnyahetUbhavanto'pi pramAdaghaTitavizeSasAmagrI vinA na khedamudIrayituM prabhaveyuH / yastu 'khedavinodo bhagavato'pi bhavati' ityAdinA vAgnirgamajanyaH khedo bhagavatAM pratipAdyate sa tu vastuta udayArjito'pi tulyahetubalalabdhajanmatayodIrita iva lakSyate na tu paramArthatastathAvidha iti / TIkArya :- 'vattinAM'kevalInA yogo udIraNA pratye sAmAnya hetu hovA chatAM paNa pramAdaghaTita vizeSa sAmagrI vagara khedane udIravA mATe samartha nathI. je vaLI "bhagavAnane paNa khedano parihAra hoya che'' ityAdithI bhagavAnane vacananirgamajanya =vacanaprayatnajanya, kheda pratipAdana karAya che, te paNa vastutaH udayathI arjita hovA chatAM paNa arthAt azAtAnA udayathI thayela hovA chatAM paNa, tulyahetubaLathI prApta janmapaNAthI udIrita ja jaNAya che, paraMtu paramArthathI tevA prakArano nathI arthAt udIta nathI. bhAvArtha :- udIraNAnA sAmAnyathI kAraNabhUta evA kAyayogAdi, pramAdadhaTita vizeSa sAmagrI saMpanna na hovAnA kAraNe kaivalIone khedodIraNA karavAmAM samartha thatA nathI. "bhagavAnane paNa khedano vinoda= anubhava hoya che" evA vacanathI bhagavAnane je vacanaprayatnajanya kheda kahyo che te paNa vAstavika rIte to azAtAnA udayathI Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 525 gAthA - 102 adhyAtmamata parIkSA ja thayelo hoya che; chatAM udayanA je hetuo che tenA tulya ja udIraNAnA prAyaH hetu che tethI, tulya hetunA baLathI labdhajanmavALo bhagavAnano kheda hovAne kAraNe udIrita jevo jaNAya che, paraMtu bhagavAnane pramAda nahi hovAne kAraNe paramArthathI udIrita nathI. "IrA prati' udIraNA pratye yoga sAmAnya hetu che, ane kheda pratye khedanI udIraNA pratye, pramAdaghaTita yoga hetu che. jema kAryamAtra pratye AkAza sAmAnya kAraNa che ane ghaTarUpa kArya pratye daMDa vizeSa kAraNa che, tema udIraNArUpa kArya pratye yoga sAmAnya hetu che ane khedanI udIraNA pratye pramAdaghaTita yoga hetu che, tethI kevalIne khedano udaya hovA chatAM udIraNA nathI. ahIM pramAdaghaTita vizeSa sAmagrI kahI te jIvanA adhyavasAyarUpa grahaNa karavAnI che. kevalIne pramAdaghaTita adhyavasAyarUpa vizeSa sAmagrI nahi hovAnA kAraNe khedanI udIraNA thatI nathI. " tutavatra... ahIM tulya hetubalalabdha janmapaNuM hovAne kAraNe kheda udIrita jevo jaNAya che ema kahyuM, teno bhAva e che ke, sAmAnya rIte jyAM jayAM bolavAnI kriyA thAya che tyAM tyAM azAtAno udaya thAya che, ane azAtAnI udIraNA paNa thAya che. tethI azAtAnA udayanA je hetu che te ja hetu azAtAnI udIraNAnA paNa che, tethI azAtAnI udIraNAno hetu evo vANIno prayoga che. tenA baLathI ja bhagavAnane kheda utpanna thayelo che. kema ke bolavAnI kriyA e khedanA udayanuM kAraNa che, tema sAmAnyathI khedanI udIraNAnuM paNa kAraNa che. Ama chatAM, pramAdarahita avasthAmAM te bolavAnI kriyA khedanA udayarUpa hovA chatAM udIraNAno hetu banatI nathI. mATe bhagavAnane bolavAnI kriyAthI khedanI udIraNA thatI nathI. jayAre sAmAnyathI anya jIvone bolavAnI kriyAthI khedanAM udaya ane udIraNA banne hoya che. dara 'tuhetuvanamAM tulya mUkavAnuM prayojana e che ke pramatta jIvone prayatnathI azAtAnI udIraNA thAya che te prayatnarUpa tulya hetuthI kevalIne khedano udaya thayo che, tethI udIrita jevo jaNAya che te batAvavuM che. utthAna:-pUrvamAM graMthakAre siddha karyuM ke, bhagavAnane khedano udaya hovA chatAM khedanI udIraNA nathI, tyAMtha'thI pUrvapakSI kahe cheTIkA:- atha vAkyone pramaHpAva tata: helovIraVIISAnamapretati ve? ra, vAvaByojAze rAgayogaduSpraNidhAnAdirUpapramAdA'vyApyatvAd viitraagprvRtteryutpaadittvaat||102|| TIkArya - matha' vAdmayoga dvArA pramAdanuM ApAdana karIne ja, tenAthI-tame bhagavAnane kheda che tema kahenArAM je je vacano kaho cho tenAthI, khedanI udIraNAnuM ApAdana abhipreta che, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. kema ke vADmayoganuM rAmasvarUpa yogadupraNidhAnAdirUpa pramAdanI sAthe avyApyapaNuM hovAne kAraNe vItarAganI (vAgyoganI) pravRttinuM zAstramAM vyutpAditapaNuM che.10nA 6 'ti tra'mAM vAvayojAze tyatitva hetu che ane vItara/pravRvyutpavitatvamAM vAvAyopAca....vyAkhyatvA' hetu che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA bhAvArtha :- pUrvapakSInuM kahevAnuM tAtparya e che ke, jyAM jyAM vAprayoga hoya tyAM tyAM pramAda che. tame bhagavAnane vAgyoga svIkAro cho tethI tamArA bhagavAnamAM pramAdanuM ame ApAdana karIe chIe. ane te ApAdana karIne ja tame je je bhagavAnane kheda che tema kahenArAM zAstravacano kaho cho, tenAthI bhagavAnane khedanI udIraNAnuM ApAdana amane abhipreta che. tethI tamArA bhagavAnane khedanI udIraNAnI Apatti Avaze. A prakAranA pUrvapakSInA kathana sAme graMthakAra kahe che ke, A tArI vAta barAbara nathI, kema ke rAga e yoganA duSpraNidhAnAdirUpa pramAda padArtha che. tevo pramAda vAgyoganI sAthe avinAbhAvI nathI, tethI ja zAstramAM vAgyogamAM vItarAganI pravRtti kahela che. jo vacanaprayoga sAthe pramAda avinAbhAvI hota, to vacanaprayogamAM bhagavAnanI pravRtti zAsra kaheta nahi. paraMtu tevI vyApti nahi hovAne kAraNe ja zAstrakAro vItarAganI pravRtti vacanayogamAM svIkAre che.102 parada avataraNikA :- 3thaivaM maLavatAM vAvaprayogAt cit helotvajJApi tavanuvIronuMvantyApi kSatrivRttijnysukhotpttaavpi tadanudIraNasUcanakSamAyAH phalamAha gAthA - 102-103 avataraNikArya :- 'atha'thI graMthakAra kahe che - A pramANe bhagavAnane vacanaprayogathI kathaMcit khedanI utpatti hovA chatAM paNa, tenI=khedanI, anudIraNAnI ukti hovAne kAraNe, bhuktithI=bhojanathI, paNa kSudhAnI nivRttijanya sukhanI utpatti hovA chatAM paNa, tenI=sukhanI, anudIraNAnA sUcanarUpa phaLane kahe che - 'taddanuvIroH', SaSThI vibhakti che, teno anvaya 'ttavanuvIrAsUcananamAda'nI sAthe che. mu.pu.mAM 'taddanuvIraLasUcanakSamAyA: patnamA ' pATha che tyAM 'ttavanuvIraLasUcananamAda pATha saMgata lAge che. 'kSamAvA:' padano prayoga vadhAre bhAse che. "tanuvIraLasUtrana'" e phalanuM vizeSaNa che ane phalanA svarUpane batAve che. bhAvArtha :- bhojana karavAthI kSudhAnA duHkhanI nivRtti thAya che, tenAthI sukhanI utpatti thAya che, tenAthI sukhanI udIraNA thAya che; mATe kevalIne bhojana svIkArIe to kevalIne sukhanI utpatti hovA chatAM paNa tenI=sukhanI, anudIraNAnA sUcanarUpa phaLane kahe che - - gAthA: bhuttIi suhuppattI taM puNa jogAdudIriyaM hojjA / esA parajuttilayA eeNa pakaMpiyA NeyA // 103 // ( bhuktyA sukhotpattistatpunaryogAdudIritaM bhavet / eSA parayuktilatA etena prakampitA jJeyA // 103 // ) gAthArtha H- bhuktithI=bhojanathI, sukhanI utpatti thAya che. te vaLI yogathI udIrita thAya. A paranI=vAdInI, yuktirUpI latA AnAthI=pramAda vinA kevalInA yogo vaDe khedanI udIraNA thatI nathI AnAthI, prakaMpita jANavI. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 103 104-105. . . . . . . adhyAtmamata parIkSA...... 527 . TIkA -paSTa 203 TIkArya - spaSTa che.ll103 bhAvArtha - bhojana karavAthI kSudhAnA duHkhanI nivRtti thAya che, tenAthI sukhanI utpatti thAya che, tenAthI sukhanI udIraNA thAya che; mATe kevalIne bhojana svIkArIe to kevalIne sukhanI udIraNAnI Apatti Ave. A prakAranI digaMbaranI yuktirUpI latA che. te yuktirUpI latAthI digaMbaro sthApana kare che ke kevalI kavalAhAra karatA nathI. A yuktilatA pUrva gAthA-102nA kathanathI prakaMpita thAya che. te A rIte - pramAda nahi hovAne kAraNe vADmayoganI jema khedanI udIraNA kevalIne thatI nathI, tema bhojanathI sukhotpatti hovA chatAM pramAda nahi hovAne kAraNe sukhodIraNAnI prApti thatI nathI. I103 avataraNikA - nanu jivyApALa kuchiihata yojI premI patI masjintaH jamavara venIyamudiiryeyuH? ata eva na tadanudIrakANAM saptamaguNasthAnavartinAmapi kavalAhArakrIDAvrIDAvaguNThanamiti kutastarAmuttarottaraguNasthAnapraNayinAM tadityAzaGkAyAmAha avataraNikArya - navuthI pUrvapakSI kahe che ke, bhuktivyApArathI duppaNitiyogo pramAdarUpatAne pAmatAM kema vedanIyanI udIraNA na kare? AthI karIne ja=bhojanavyApArathI duSparihita yogo pramAdarUpatAne pAme che AthI. karIne ja, tadanudIraka=vedanIyanA anudIraka, sAtamA guNasthAnake rahelAone paNa kavalAhAranI krIDA karavAthI thatI lajjAnuM avaguMThana hotuM nathI. kavalAhAranI kriyA hotI nathI. ethI karIne uttarottara guNasthAnakavALAne kyAMthI ta=d=kavalAhAra, hoI zake? e pramANe AzaMkAmAM kahe che gAthA - - - ya kuufhAiffpa duvatino horU muttA taM rAgaddosakayaM te puNa tesiM vilINeti // 104 // ( na ca duSpraNidhAnamapi kevaliyogAnAM bhavati bhuktyA / tadrAgadveSakRtaM tau punasteSAM vilInAviti // 104 // ) iya sattamAiphAsagakoDinnAINa kavalabhoINaM / Neva ya duppaNihANaM suppaNihANassa mAhappA // 105 // (iti saptamAdisparzakakauDinyAdInAM kavalabhojinAM / naiva ca duSpraNidhAnaM supraNidhAnasya mAhAtmyAt // 105 / / ) gAthArtha te duSmaNidhAna, rAga-dveSa kRta che. vaLI teonA kevalIonA, ta=rAga-dveSa, vilaya pAmyA che. ethI karIne bhaktithI kevalInA yogonuM duSmaNidhAna paNa thatuM nathI. I104 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 ... adhyAtmamata parIkSA ....... gAthA : 104-105, gAthArtha - ethI karIne kavalabhojI evA sAtamA vagere guNasthAnakone sparza karanArA kauDinyAdi tApasone supraNidhAnanA mAhAbhyathI duSpaNidhAna hotuM nathI. 10pA TIkA -navanu vattAhIravyApAramA yonAM kuLadhAna, pitu tafmadhyaparipAna, gata parva duSpraNidhAnaduSprayuktayorbhedaH, iti kathaM nirabhiSvaGgANAM bhuktimAtrAdeva pramAdaH?! na khalu zubhayogamudIrayantaH pramattaguNasthAnavartino'pi duSprayuJjate kiM punarvItarAgAH?! iti| na caivaM zubhayogodIraNadazAyAM yogaduSpraNidhAnarUpapramattatvahAniprasaGgaH, yogaduSpraNidhAnaliGgakAntarmuhUrttakapariNAmavizeSasyaiva prmttgunnsthaanpdprvRttinimitttvaat| TIkArca - "ra nu' kavalAhAranA vyApAramAtrathI yogonuM dupraNidhAna hotuM nathI, paraMtu taabhivRMgapariNAmathI =AhAranA abhivRMgapariNAmathI=rAgapariNAmathI, yogonuM duSmaNidhAna thAya che. AthI karIne ja=AhAranA abhidhvaMga pariNAmathI jayogonuM duSpaNidhAna thAya che AthI karIne ja, dupraNidhAna ane duSpayuktano bheda che. ethI karIne nirabhimpaMga evA kevalIone bhaktimAtrathI ja pramAda kevI rIte hoya? bhAvArtha :- ahIM yogaduppaNidhAna eTale bhagavAnanA vacanAnusAra sAdhuo yatanA karatA hoya tyAre, yatanAmAM koI skUlanA thAya ke vacanasmaraNamAM alanA thAya te chaThThAguNasthAnake rahelA jIvonuM yogadupraNidhAna che. . yogaduSyayukta eTale sAdhunI yatanApUrvakanI pravRtti hovA chatAM mana-vacana-kAyAnA yogonI viparIta pravRtti te yogaduSyayukta che. te yogaduSpayukta 13mAM guNasthAnaka sudhI hoya che. AthI ja kevalIthI paNa azakyaparihAra hoya tevA sthAne hiMsA thAya che. tethI e prApta thAya ke pUrNa yatanA karatA munine prasAda ApAdaka rAgano pariNAma nathI, tethI yoganuM duSmaNidhAna nathI. Ama chatAM koI jIvanI hiMsA thai jAya tyAre duzmayukta yoga hoya che. ethI karIne rAga vagaranAne bhojanamAtrathI ja pramAda kema thAya? ' TIkArtha: - " nu zubhayoganI udIraNA karatA pramattaguNasthAnakavartI jIvo paNa dupraNidhAna karatA nathI, to vItarAga kema kare? (ahIM suwyunnate kriyApada duppaNidhAna arthaka che. "rUti' kathananI samApti sUcaka che.) ra carva A rIte=pramattaguNasthAnakavartI jIvo paNa zubhayoganI udIraNA karatA duSpaNidhAna karatA nathI, to vItarAga kema kare? ema kahyuM e rIte, zubhayoganI udIraNadazAmAM (pramattaguNasthAnakavartI munione) yogaduSmaNidhAnarUpa pramattatvanI hAnino prasaMga Avaze ema na kahevuM, kema ke yogaduSmaNidhAnaligaka antarmuhUrtaka pariNAmavizeSanuM ja pramattaguNasthAnakapadapravRttinimittapaNuM che. bhAvArtha-jayAM jayAM pramattaguNasthAnaka hoya tyAM tyAM yogaduSmaNidhAna hoya tevI vyApti nathI, paraMtu jyAM jyAM yogaduSmaNidhAna hoya tyAM tyAM pramattaguNasthAnaka che tevI vyakti che. tethI yogadupraNidhAna e pramattaguNasthAnakanuM liMga che. paraMtu zubhayogaudIraNadazAmAM munine yogaduSmaNidhAna nahi hovA chatAM yogaduSmaNidhAnathI jaNAto Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 529 * * * * , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , gAthA -104-105 . . . adhyAtmamata parIkSA aMtarmuhUrta kAlamAnavALo pariNAmavizeSa hoya che. tethI pramattaguNasthAnakapadanI pravRtti thaI zake che. , - - - - - - - - - - - - * * * * * * * TIkAH "pramattAnAMmAzuma vyavasthA.siddhArUtipunarasaiddhAMtipita"tasthaLa ne temasaMgayA te suhaM jogaM paDucca No AyAraMbhA jAva aNAraMbhA, asuhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi jAva NoaNAraMbhA" tti prajJaptau prjnypttvaat| TIkArya -"pramattAnAM pramattone zubhAzubhayogavyavasthA asiddha che, e pramANe vaLI asaiddhAMtika pralakSita jANavuM. kema ke tyAM jeo pramatta saMyata hoya che teo zubhayogane AzrayIne AtmAraMbhI hotA nathI, yAvat aNAraMbhI hoya che, azubhayogane AzrayIne AtmAraMbhI paNa hoya che, yAvat aNAraMbhI hotA nathI, e pramANe prajJaptimAM kahyuM che. bhAvArtha -prajJaptisUtrano saMpUrNa pAThano artha A pramANe che- tyAM jeo pramatta saMyata hoya che teo zubhayogavALA hoya tyAre AtmAraMbhI hotA nathI, parAraMbhI hotA nathI, ubhayAraMbhI hotA nathI paNa anAraMbhI hoya che. jayAre azubhayogavALA hoya che tyAre AtmAraMbhI hoya che, parAraMbhI hoya che, ubhayAraMbhI hoya che paNa anAraMbhI hotA nathI. A rIte prajJaptinA pAThathI pramattaguNasthAnakavartIne zubhAzubhayoganI vyavasthA prasiddha che. TIkA -nA tathApimADaDu vetAhAre yojAtuSyaLiyAnaparaMtumayopArUpasthApitAzvathAtivyaapaaraannaamivaastu pramattaguNasthAnamAtravizrAntatvamiti cet? chadmasthAnAmArambhaM pratyanumatametat, na tu niSThAM prati, ata eva kauNDinyAdayaH kSapakazreNi pratipadyamAnAH saptamAdiguNasthAnasparzanAM kAraGkAramevArabdhaM kavalAhAraM pariniSThitavantaH, na ca tatpariniSThayA teSAM duSpraNidhAnaM, supraNidhAnasya blvttvaat| TIkArya :- "nanuthI pUrvapakSI A pramANe kahe , to paNa kavalAhArathI yoganuM duSpaNidhAna na thAo, paraMtu AvazyakAdivyApAronI jema zubhayogarUpa paNa tenuM pramattaguNasthAnamAtra vizrAMta ho. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che'chatAsthAnam'- chabastha jIvonA kavalAhAranA AraMbha pratye A=pramatta guNasthAnaka, anumata che, paraMtu AhArakriyAnI samApti pratye nahi. AthI karIne ja AhAranuM pramattaguNasthAnakamAtramAM vizrAMtapaNuM prAraMbhane AzrayIne che paraMtu niSThAne AzrayIne vizrAMtapaNuM nathI. AthI karIne ja, kSapakazreNine svIkAra karatA kauDinyAdi tApaso sapramAdi guNasthAnakanI sparzanA karatAM karatAM ja pUrvamAM Arabdha evA kavalAhAranI niSThAvALA thayA samApti karI, ane te pariniSThAthI=kavalAhAranI kriyAthI, teone dupraNidhAna na hatuM, kema ke supraNidhAnanuM baLavAnapaNuM che.' 1. vyAkhyAprajJapti (1-1-17) tatra NaM ye te pramattasaMyatA: te zubhaM yogaM pratItya no AtmAraMbhAH yAvadanAraMbhAH, azubhaM yogaM pratItya - mAtmAraMbhADa vAvat noDanAraMgA ! A-12 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 104-105 vizeSArtha :- pUrvapakSIne e kahevuM che ke, sAtamAdi guNasthAnakamAM AhAragrahaNa kriyA mAnazo to pudgalamAM te pravRtti hovAnA kAraNe yogonuM duSpraNidhAna tyAM prApta thaze. tene graMthakAra kahe che ke te barAbara nathI, kema ke AhAragrahaNakALamAM supraNidhAnanuM baLavAnapaNuM che. arthAt zAstrAnusArI kriyAmAM koi skhalAnA na thAya tevA prakAranA koika supraNidhAnanuM baLavAnapaNuM hovAnA kAraNe, pudgalamAM pravRtti hovA chatAM tyAM dupraNidhAna nathI. tethI kauDinyAdi tApasoe sAtamAdi guNasthAnakane sparza karatAM karatAM ja AhAranI kriyA pUrI karI hatI. ASI :- nanu tathApi saptamAdikaguNasthAna iva trayodaza guNasthAnepyArabdhakavalAhAraH pariniSThIyatAM, na tu punaH prArabhyatAmavizeSAditi cet ? na, saptamAdiguNasthAnAnAM dhyAnapradhAnAnAM pUrvapravRttavyApAramAtrAvadhAnavyagratvena vyApArAntarArambhe dhyAnadhArAvicchedaprasaGgAt, anyatra ca tadabhAvAt / etena svalpakAlatvena saptamaguNasthAne bhojanAbhAve SaSThaguNasthAne'pi tadApattirityapAstam / TIkArya :- 'nanu'thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, to paNa saptamAdi guNasthAnakanI jema teramA guNasthAnake paNa prArabdha kavalAhAra samApta thAo, paraMtu prAraMbha na ja thAo, kema ke avizeSa che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM, kema ke dhyAnapradhAna evA saptamAdi guNasthAnakonuM pUrvapravRttavyApAramAtranA avadhAnamAM vyagrapaNuM hovAne kAraNe, vyApArAMtaranA AraMbhamAM=anya vyApAranA AraMbhamAM, dhyAnadhArAnA vicchedano prasaMga Avaze, ane anyatra=kevalImAM, teno=dhyAnadhArAno, abhAva che. bhAvArtha :- dhyAnapradhAna evA sAtamA Adi guNasthAnakamAM pUrvamAM pravRtta je vyApAra che te vyApAramAtramAM avadhAna karavA mATe muni vyagra hoya che, arthAt te vyApAramAtramAM zAstrAnusArI pariNAmane atizaya karavA mATe vyagra hoya che. tethI te vyApArane choDIne anya vyApArano prAraMbha kare to dhyAnadhArAno viccheda prApta thAya. tethI sAtamAdi guNasthAnakomAM pUrvanI prArabdha kriyA hoi zake, paraMtu navI kriyAno prAraMbha tyAM na thAya. ane kevalImAM dhyAnadhArAno abhAva hovAthI navI kriyAno prAraMbha karavAmAM koi Apatti nathI. tethI teramA guNasthAnake AhAra grahaNa karavAnI kriyAno prAraMbha thai zake che. TIkArya :- 'tena' AnAthI=pUrvamAM kahyuM ke sAtamAdi guNasthAnakamAM dhyAnanI pradhAnatA hovAnA kAraNe bhojanakriyAno prAraMbha thato nathI enAthI, vakSyamANa kathana apAsta che. te kathana A pramANe- pUrvapakSI kahe che ke, sAtamA guNasthAnakamAM svalpakAla hovAthI tyAM bhojananA abhAvamAM chaTThA guNasthAnake paNa (aMtarmuhUrtakALa hovAthI) tenI=bhojananA abhAvanI, Apatti Avaze. A kathana 'tena' thI apAsta jANavuM. bhAvArtha :- svalpakALa=aMtarmuhUrtakALa, hovAne kAraNe sAtamAdi guNasthAnake bhojanano abhAva mAnya nathI, paraMtu dhyAnapradhAnatAnA kAraNe bhojananI AraMbhakriyAno tyAM abhAva che. tethI pUrvapakSInuM kathana apAsta che. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 531 gAthA - 104-10pa-106. ...... adhyAtmamata parIkSA . TIkA yAta-vAdyavyApAnivRttAvevAdhyAtmadhyAnathavanasAmaviluprasthAnatAmati the monanAdyntraiv kSapakazreNIsaMbhava iti? maivaM,zubhayogapravRttyA''hitakAyikadhyAnasya tadapratipanthitvAt, pratyuta tadanuguNatvAdantarA suukssmaatmlysNbhvaat||104-105|| TIkAtha' - "cAtathI graMthakAra kahe che ke, pUrvapakSI A pramANe kahe ke, bAhya vyApAranI nivRttithI ja adhyAtmadhyAnathI ujavala evA sapramAdiguNasthAnakano lAbha che, ethI karIne bhojanAdinI vacamAM ja kSapakazreNino saMbhava kevI rIte hoya? "ti zabda "yAta 'thI karela kathananI samAptisUcaka che. paivaM'- teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM, kema ke zubhayoganI pravRttithI Adita kAyikadhyAnanuM tad apratipaMthIpaNuM che=kSapakazreNinuM apratipaMthIpaNuM che. UlaTuM, tene=kSapakazreNine, anuguNa=anukULa, hovAthI vacce sUkSma Atmalayano saMbhava che. I104/105 bhAvArtha- hvaMthI graMthakAre uttara Apyo tenuM tAtparya e che ke, bhojanAdi vyApAra vacanathI niyaMtrita hovAthI zubhayoganI pravRttithI sahita kAyikadhyAnarUpa che, tethI bhojanAdi vyApAra kSapakazreNine aTakAvato nathI; paraMtu, bhojanAdi cAlu hoya tyAre te kAyika kriyAthI ja sUkSma Atmalaya jagADavAmAM sahAyaka bane che. sUkSma Atmalaya kSapakazreNirUpa che. li104-105 avataraNikA - 1tha mahArathA t pramAnanI taryAdA: sutarAM tannA ' rUti mAravavo mudrayitumAha avataraNikAW :- "mathI pUrvapakSI kahe che ke, AhArakathA jo pramAdanI jananI che to AhAra sutarAM tajjanaka pramAdano janaka, che, e pramANe prabhAcaMdranuM vacana nirAkaraNa karavA mATe graMthakAra kahe che gAthA - deza mattA, mahAdeva deva mAhArI | hojja jaINaIAro aNNaha tIe va teNAvi // 106 // (hetuH pramattatAyA mahArArthava naivAhI: bave yatInAtivArothA tava tenA uddA ) gAthArtha AhArakathAnI jema AhAra pramattatAno hetu nathI ja, anyathA-AhArakathAnI jema AhAra pramAbhAvano hetu mAnIe to, tenA vaDe=AhArakathA vaDe,jema yatione aticAra lAge che, tema tenAthI paNa =AhArathI paNa, yatine aticAra thAya. arthAt aticAra lAgavAnI Apatti prApta thAya. TIkA - vinu yathA pramAjhananI tari pramAnanapati vyAsapati, mAnAmAvAta, anyathA dezakathAyAH pramAdahetutvena deze nivasanto yatayaH pramAdina eva prsjeyuH| atha tAdRgabhiSvaGgajananAnukUlata Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 106. taddezaguNavarNanAtmakaiva dezakathA tathA natUdAsIno dezo'pi / hantaivamAhArakathApyAhAraviSayAbhilASajanakatayaiva tathA, natvanIdRza AhAropIti kimiti na cetayase? ! na cedevaM tarhyAhArakathayA yatInAmaticAro na tvAhAreNeti kuto vaiSamyam? tasmAccAritrapAlanArthatayA nirabhiSvaGgapariNAmena gRhyamANa AhAro na pramAdahetuH, AhArakathA tu sarAgapariNAmenaiva kriyamANatvAt pramAdaheturityavazyaM prtipttvym| 532 TIkArya :- 'na hatu' jenI kathA pramAdajananI hoya te vastu paNa pramAdajanaka hoya e pramANe vyApti nathI, kema ke pramANAbhAva che. anyathA=jenI kathA pramAdajananI hoya te vastu paNa pramAdajanaka hoya ema svIkArIe to, dezakathAnuM pramAdahetupaNuM hovAne kAraNe dezamAM vasatA yatio pramAdI ja hovAno prasaMga prApta thaze. 'atha'- 'atha'thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, tevA prakAranA abhiSyaMgajananane anukULa te te dezanA guNanI varNanAtmikA ja dezakathA tevI che, arthAt pramAdajananI che; paraMtu udAsIna deza paNa nahi. (tethI dezamAM rahevA mAtrathI kaMi yatine pramAdI kahevAnI Apatti AvatI nathI.) 'danta' 'danta'thI teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, e pramANe AhArakathA paNa AhAraviSayaabhilASanA janakapaNAthI ja tathA=pramAdajananI, che; paraMtu anIdaza=abhiSyaMga na karAve tevo, AhAra paNa (pramAdajanaka) nathI, e pramANe kema tuM vicArato nathI? 'na cet' jo evuM na hoya to, AhArakathAthI yatione aticAra lAge ane AhArathI nathI lAgato evuM vaiSamya kevI rIte saMbhave? 'tasmAt' te kAraNathI=jenI kathA pramAdajananI che te vastu paNa pramAdajanaka hoya evuM nathI te kAraNathI, cAritrapAlana mATe nirabhiSyaMgapariNAmathI grahaNa karAto AhAra pramAdano hetu nathI. vaLI AhArakathA sarAgapariNAmathI ja karAtI hovAthI pramAdano hetu che, e pramANe avazya svIkAravuM joie. TIkA :- 1 = 'rAmAM vinavAhAra phevAArathApi hri ne?' kRti parvanuyokhyuM, vinA prayonAM tabhAvAt, na cAvitathAhArakathApi tathA, api tu tadvikatheti tttvm||106|| TIkArya :- 'na ca' pUrvapakSI kahe che ke, rAgapariNAma vinA ja AhAranI jema AhArakathA paNa kema na thai zake? teno uttara graMthakAra Ape che ke, e pramANe prazna na karavo, kema ke prayojana vinA teno=rAganA abhAvano, abhAva che=rAgano sadbhAva che. ane avitatha evI AhArakathA paNa tathA=pramAdajanaka, nathI, paraMtu tenI=AhAranI, vikathA pramAdajanaka che, e pramANe tattva che.106|| bhAvArtha :- AhA2kathAmAM saMyamanI vRddhirUpa koi prayojana nathI, tethI jyAre AhArakathA karAya che tyAre rAganA abhAvano abhAva che, arthAt rAgano sadbhAva che. ane avitatha evI AhArakathA paNa arthAt mAtra svarUpadarzaka evI AhArakathA paNa, rAgapariNAma vinA zakya hovAthI pramAdajanaka banatI nathI; e sivAyanI AhArakathA to rAgathI ja thatI hovAthI vikathArUpa che, ane pramAdajanaka bane che. 106 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 107 adhyAtmamata parIkSA 533. avataraNikA:- satha 'nidrAnanatayADaDadAca pramAa'tti nirAvartunAdi avataraNikAW:- sathathI pUrvapakSI kahe kenidrAjanakapaNAthI AhAranuM pramAdahatupaNuM che. e pramANe AzaMkAnuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che gAthA - NiddAe vi Na heU bhuttI sahayAramettao tIse / jeNa sue NiddiTThA payaDI sA daMsaNAvaraNI // 107 // (nidrAyA api na heturbhuktiH sahacAramAtrAttasyAH / yena zrute nirdiSTA prakRtiH sA darzanAvaraNI // 107 // ) gAthArtha - teno=nidrAno, sahacAramAtra hovAthI bhojana nidrAno paNa hetu nathI, je kAraNathI zrutamAM=zAstramAM, te nidrA, darzanAvaraNIyanI prakRti kahevAI che. danidrAthI pitta ahIM thiI pramAdano hetu nathI e samuccaya karela che. TIkA - 7 vastu na mukTrinidrayo: pauvArtha vRti tAM prati tathA detutvameva thatumurita, anyathA kvacidrAsabhAderapighaTapUrvabhAvadarzanena taM prati tasyApi hetutvaprasaGgAt, tasmAddarzanAvaraNaprakRtirUpA nidraivendriyavRttinirodharUpanidrAM prati hetuH, bahvAhArAdikaM ca kadAcittavRttyudbodhakatayaivopayujyate, natvAhAratvena taddhetutA'sti, tathA ca hatadarzanAvaraNAnAM bhagavatAmAhAramAtreNa nidrApAdanapralApo digmbraannaamrnnyruditmev||107|| TIkArya - "3 ratna' kyAMka bhojana ane nidrAno pUrvAparabhAva jovAyo, ethI karIne tenA=nidrAnA, prati tenuM=AhAranuM, hetupaNuM ja kalpavuM ucita nathI. anyathA-kyAMka bhojana ane nidrAno pUrvAparabhAva jovA mAtrathI nidrA prati AhAranuM hetupaNuM kalpavAmAM Ave to, kyAMka rAsabhAdine paNa ghaTakAryanI pUrve jovA mAtrathI tenA=ghaTanA, prati teno=rAsabhAdino, paNa hetutvano prasaMga prApta thaze. te kAraNathI darzanAvaraNaprakRtirUpa nidrA ja iMdriyavRttinirodharUpa nidrA pratye hetu che; ane ati AhArAdika kyAreka tavRttiuddhodhakapaNAthI ja upayogI bane che, paraMtu AhAratvena (AhAranI) taddhatutA=nidrAnI hetutA, nathI. ane te pramANe AhAratvena AhAra nidrAno hetu nathI te pramANe, nirmuLadarzanAvaraNIyakarmavALA bhagavAnane AhAramAtrathI ja digaMbarono nidrAApAdAnano pralApa jaMgalamAM rudana karavA jevo ja che.ll108II . bhAvArtha - "taqjyota' ahIM darzanAvaraNIyakarmanI prakRtirUpa nidrAnA uddhodhakapaNAthI na kahetAM nidrAnI vRttinA uddhodhakapaNAthI ema kahyuM. tenuM tAtparya e che ke, AhArathI nidrAne anukULa jIvamAM vRtti pedA thAya che Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 107-108 ane te karmanA udayamAM dravyakSetrAdinA aMtargata bhAva sAmagrIrUpa che; tene pAmIne nidvArUpa karmaprakRti vipAkane pAyeche. * ahIM darzanAvaraNIyakarmanI prakRtirUpa nidrA kahI, te jIva sAthe lAgelA karmanA pariNAmarUpa nidrA che. ane iMdriyavRttinirodharUpa nidrA kahI, te karmanA udayathI thatA jIvanA pariNAmasvarUpa che. II107jJA avataraNiSI :- atha stokatAnujJAnAdeva tasya pramAdatvamityAzaGkAM nirAcikIrSurAha avataraziDArtha :- 'atha' thI pUrvapakSI he che De, sto'palAnA anujJAnathI 4 arthAt zAstramAM Jasya=parimita, AhAranA vidhAnathI ja, tenuM=AhAranuM, pramAdapaNuM che. e pramANe AzaMkAne nirAkaraNa ka2vAnA Icchuka graMthakAra uhe che gAthA : Na ya tassa thovayAe jeNa aNuNNA tao tao duTTho / Niddavva duTThayA jaM NiddAi pasaMgao tassa // 108 // ( na ca tasya stokatAyA yenAnujJA tatastako duSTaH / nidreva duSTatA yannidrAprasaGgatastasya // 108 // ) gAthArtha :- 4 AraeAthI tenI=AhAranI, stoGatAnI=parimitatAnI, anujJA che, te jharAthI taka: =te = AhAra nidrAnI jema duSTa che khebhana uhevu. 4 araeAthI tenI = AhAranI, nidrAnA prasaMgathI duSTatA che. TIst :- pare hyanuminvate - 'AhAraH pramAdaH, ' , stokatayA tadanujJAnAt, nidrAvata' na ceMdamasiddhaM, 1 thovAhAro thovabhaNio a jo hoi thovaniddo a / thovo vaha uvagaraNo tassa hu devAvi paNamaMti || [ Ava. ni. 1268 ] ityAdyarthavAdazatasiddhatvAt / na copakaraNe vyabhicAraH, tasyApi prmaadruuptvaat| na ca vipakSabAdhakatarkavirahaH, pramAdatvavirahe vihitasya tasya bAhulyena grahaNaprasaGgAditi cet ? na, na hyayaM svato doSo guNo vA, nidrAdijanakatayA brahmacaryaguptivighaTakatayA ca doSo bhUyastvasnigdhatvAbhIkSNapravRttyAdiviziSTaH, taduktaM - [ Ava. ni. 1266 ] 2 accAhAraM Na sahe aiNidveNa visayA uijjati / jAyAmAyAhAro taMpi pakAmaM Na icchAmi // TIDArtha :- 'pare' para=pUrvapakSI, anumAna reche - 'khAhAra prabhAha che, arae usto pazAthI = alpapazAthI, tenuM=AhAranuM anujJAna che. jema ke nidrA, ahIM alpatayA anujJA hovArUpa hetu asiddha che ema na kahevuM, kema 1. stokAhAraH stokabhaNitazca yo bhavati stokanidrazca / stokopadhyupakaraNastasya khalu devA api praNamanti // 2. atyAhAraM na sahe'tisnigdhena viSayA udIryante / yAtrAmAtrAhArastadapi prakAmaM necchAmi // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 108 adhyAtmamataparIkSA . . . . . . . . . . . . . .535 . ke ghovANA... phAIvAthI seMkaDovAra siddha che. Avazyakaniryukti (gAthA - 1268) "thovAhA...'no artha A pramANe che - alpAhArI, alpabolanAro, alpanidrAvALo ane alpaupadhi-upakaraNavALo je hoya che, tene kharekhara devo paNa namaskAra kare che. utthAna - pUrvapakSIe pUrvamAM anumAna karyuM ke AhAra pramAdarUpa che. tyAM, "stokatvanA anujJAnanA baLathI AhAramAM pramAdane sthApana karavA mATe prayatna karyo, tyAM hetu ane sAdhya vaccenI vyApti ubhayapakSane mAnya hoya tevA nidrAnA sthAnane daSTAMta tarIke kahIne, pUrvapakSIe kahyuM ke, nidrAmAM stotvanI anujJA che. nidrAne pramAdarUpe zvetAMbara paNa svIkAre che tethI tyAM vyApti batAvIne AhAramAM pramAdane sthApana karavA teNe prayatna karyo. tyAM koIne zaMkA thAya ke upakaraNamAM paNa thoDAnI anujJA che, paraMtu sAdhu saMyamane upayogI zAstranI anujJA pramANe thoDAM vastro grahaNa kare tyAM pramAda nathI, A rIte vyabhicAra prApta thAya. tethI upakaraNarUpa dRSTAMtane laIne hetunI sAdhya sAthe vyAti aprApta thAya. tethI upakaraNamAM vyAti batAvavA pUrvapakSI kahe che - TIkArya - voparI ' upakaraNamAM vyabhicAra nathI arthAt pUrvokta hetu upakaraNamAM vyabhicArI nathI, kema ke tenuM=upakaraNanuM, paNa pramAdarUpapaNuM che. utthAna - ahIM siddhAMtakAra taraphathI vipakSa karavAmAM Ave ke upakaraNa pramAdarUpa nathI, kema ke zAstravihita che. A pramANenA vipakSane sAme rAkhIne pUrvapakSI kahe che - TIkArya - 4' ahIM vipakSabAdhaka tarkano viraha nathI, kema ke vihita evA tenuM=upakaraNanuM, pramAdapaNAnA virahamAM bAhulyathI grahaNano prasaMga Ave. -utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe che ke, zAstramAM upakaraNa vihita che eTalA mAtrathI e pramAdarUpa nathI ema kahevAmAM Ave to, ghaNAM upakaraNo grahaNa karavAM te vadhAre lAbharUpa bane ema tamAre kahevuM paDe; jema vihita evA tapAdi vadhAre kare to vadhu lAbhaprada che tema mAnavAno prasaMga Ave. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che - TIkArya -1, nAya' e pramANe na kahevuM, kAraNa ke A AhAra, svataH doSarUpa nathI ke guNarUpa nathI. ati AhAra, snigdha AhAra, vAraMvAra pravRjyAdithI viziSTa arthAt vAraMvAra levAto AhAra, nidrAdijanakapaNAthI ane brahmacaryanI gatinA vighaTakapaNAthI doSarUpa che. "tavuothI Avazyakaniyukti gAthA-1266nI sAkSI Apela che. teno artha A pramANe "mahAra' ati AhArane muni sahana karato nathI. ahIM zaMkA thAya ke ati AhAra muni sahana na kare to paNa alpa evA snigdha AhArane grahaNa kare to vAMdho nahi, tethI kahe che- atisnigdha AhArathI=praNIta AhArathI, viSayo udIraNA pAme che. tethI yAtrAmAAhArane grahaNa karanAro huM thAuM, tene paNa= yAtrAmAtraAhArane paNa, prakAma IcchuM nahi. (e pramANe muni vicAre). Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .pa36 . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . .gAthA - 108 ahIM " e prayoga prAkRtazailI hovAthI 'sahatenA arthamAM che. sahate kriyApadano kartA trIjA puruSarUpa muni adhyAhAra che. ; "nidheina viSaya vIryane pachI tata: adhyAhAra che. TA:-tathA ca kSINamohanidrA'brahmaNAM tdvaatev kA? saMyamopakArakatayA nidrAdyajanakatayA ca stokAhAra eva guNa iti stokatvenaiva tasya vidhiH, AhArasya rAgaprAptatvena stokatvAMza eva tasya vidhivyApAravizrAmAta.'adagdhadahananyAyena' hi yAvadaprAptaM tAvadeva vidheyaM, ata eva 'lohitoSNISA RtvijaH pracaranti' ityatra RtvikpracaraNasya pratyakSasiddhatvena lohitoSNISatvamAtraM vidheyaM, 'dadhnA juhoti' ityAdau ca dadhanaH pratyakSasiddhatve karaNatvamAnaM vidheyaM, lakSyalakSaNayozcAnyatarasiddhyasiddhyanurodhenobhayatraivoddezyavidheyabhAvavyavasthA''kare prpnycitaa| TIkArya - "tathA ' te prakAre pUrvamAM kahyuM ke AhAra svataH guNa ke doSarUpa nathI, paraMtu nidrAdijanakapaNAthI ke brahmacaryanI guptinA vighaTakapaNAthI arthAta zuddhAtmAmAM caravArUpa brahmacaryanI guptinA vighaTakapaNAthI doSarUpa che. te prakAre, jeone moha-nidrA ane abrahma kSINa thaI gayAM che tevA kevalIone tenI vArtA ja arthAt AhAradoSarUpa che tenI vArtA ja, kyAMthI hoya? arthAt na ja hoya. utthAna :- jo AhAra svataH guNarUpa ke doSarUpa nathI, to zAstramAM munine sToka =thoDo AhAra grahaNa karavAnuM vidhAna kema che? evo prazna pUrvapakSI kare to graMthakAra kahe che TIkArya - "saMyamopAra tathA saMyamane upakArakapaNAthI ane nidrAdiajanakapaNAthI alpa AhAra ja guNarUpa che. ethI karIne alpapaNAthI ja arthAta bahupaNAthI nahi paraMtu alpapaNAthI ja, tenI AhAranI, vidhi che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke zAstramAM alpa AhAra grahaNanuM vidhAna che, te alpa AhAratvena vidhi hoI zake, paNa alpatvena nahi, tethI kahe che. TIkArya - "mAra' AhAranuM rAgaprAptapaNuM hovAne kAraNe alpatva aMzamAM ja tenonastoka AhAranA kathanano, vidhivyApAramAM vizrAma che. bhAvArtha - sAmAnya rIte saMsArI jIvo AhAranAM pugalo pratyenA rAgathI ke zAtAdi sukhanA rAgathI AhAramAM pravRtti kare che. tethI AhAranI pravRtti rAgathI prApta che, mATe AhAranuM vidhAna karavAnuM koi prayojana nathI. paraMtu Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 108 adhyAtmamataparIkSA 537 alpa AhAra saMyamamAM upakArI che tethI 'stokatva' aMzamAM ja stokAhAra grahaNa karavAmAM zAstrIya vacano vizrAMta pAme che. ukta kathananI ja puSTi karatAM graMthakAra kahe che TIkArya :- 'adha' uddezya ane vidheya vAkyomAM 'adagdhadahananyAya'thI jeTaluM aprApta hoya teTaluM ja vidheya bane che. bhAvArtha :- ahIM 'adagdhadahananyAya' e che ke jema agni nahi baLelAM IMdhanAdine ja bALe che, baLelA IMdhanAdine nahi, tema koi paNa vidhivAkyathI jeTaluM prApta na hoya teTalAnuM ja vidhAna hoya che, prAptanuM nahi. TIkArya :- 'ata va'- AthI karIne ja 'ohitoSNISA Rtvina: pracantiA'A prakAranA vedavAkyamAM yAjJikonA pracaraNanuM pratyakSasiddhapaNuM hovAne kAraNe lohitoSNISatvamAtranuM ja (saMcaraNa karatI vakhate rAkhavAnI lAla pAghaDI mAtranuM ja) vidhAna che, ema 'vaghnA nuoti' ItyAdimAM dahIMnuM pratyakSasiddhapaNuM hote chate karaNatvamAtranuM arthAt dahIMmAM rahela homanI karaNatAnuM ja vidhAna che. bhAvArtha :- yajJa karanAra yAjJika te 'Rtvija' kahevAya che, ane agnimAM homa karavAnI vastuno je prakSepa kare che te 'pracaraNa'kriyA che te jonArane pratyakSasiddha che; tethI 'ohitoLISA Rtvina: prAnti' e prastuta vAkyathI tenuM vidhAna nathI, paraMtu yAjJikagora lAlaraMganI pAghaDI saMcaraNa karatI vakhate rAkhe che tevuM jonArane jJAna nahi hovAne kAraNe khabara hotI nathI, tethI 'bhohitoLItva' mAtranuM te vAkyathI vidhAna che. te vedavAkya sAMbhaLIne zrotAne jJAna thAya che ke lAla raMgavALI mAthe pAghaDI rAkhyA pachI lAlaraMganI pAghaDI paherela Rtvika gorathI pracaraNakriyA thAya che. utthAna :- 'ata va'thI pUrvamAM be prakAranAM vedavAkyonI vidheyatA batAvI, have svasiddhAMtanI saMmati darzAvatAM kahe che. ahIM paNa uparanA 'ata va'no anvaya che. TIkArya :- 'takSya' AthI karIne ja lakSya ane lakSaNamAM anyataranI siddhi ane asiddhinA anurodhathI baMnemAM uddezya-vidheyabhAvanI vyavasthA AkaramAM kahevAi che. bhAvArtha :- 'thAvatprAtaM tAvadviSeya'='jeTaluM aprApta che teTaluM ja vidheya che' AthI karIne ja, lakSya ane lakSaNamAM je vyaktine te baMnemAMthI jenI siddhi hoya tene uddezIne, jenI asiddhi hoya tenuM vidhAna karavAmAM Ave che. (A pramANe 'svapanavyavasAyijJAnuM pramALa' e lakSaNa sUtranI syAdvAdaratnAkara nAmanI TIkAmAM vivecana karatAM kahyuM che.) AnAthI e prApta thAya ke jene lakSyanuM jJAna che tenA mATe aprApta evA lakSaNanuM vidhAna che ane jene lakSaNanuM 'jJAna che tenA mATe aprApta evA lakSyanuM vidhAna che. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA TI$1 :- evaM ca tasya vihitatvaM bhUyo grahaNe'prayojakaM, stokatayA vidhAnamapi na pramAdatvaprayojakaM, bhaNitasyApi stokasyaiva vidhAnena pramAdatvAprasaGgAt, pramAdAnubandhitAM tu tasya na vArayAma:, pramAdahetUnAM jgdaalmbntvaat| 'yadapakarSo guNastadutkarSo doSa:' ityapi nAtrAnukUlaM, AhArotkarSApakarSayoH svato doSaguNabhAvAbhAvAt, tattatpariNAmajananadvAraiva tayostathAtvAcca, ata eva snigdhAhArAdigrahaNe'pi sthUlabhadrAdInAM na doSo na vA svalpAhAragrahaNe'pi bAhyatapasvinAM pAramArthiko guNa iti / tasmAdabhiSvaMGgAnabhiSvaGgAbhyAM pramAdo'pramAdo vA''hAraH na tu pramAda eveti nizcayo graahyH||108|| 538 " gAthA - 108 TIkArya :- 'vaM =' ane A rIte='stoAratvena'vidhi nathI, paraMtu 'stottvana' ja AhAranI vidhi che e rIte, AhAranuM vihitapaNuM bhUyograhaNamAM aprayojaka che. stokapaNA vaDe vidhAna paNa pramAdatvanuM prayojaka nathI. kema ke bhaNita paNa AhAranA sTokanuM ja=zAstramAM vihita paNa AhAranA stokanuM ja, vidhAna hovAnA kAraNe pramAdatvano aprasaMga che. bhAvArtha :- pUrvamAM pUrvapakSIe kahyuM ke vihita evA AhAranA pramAdapaNAnA virahamAM AhAra ghaNo grahaNa karavAno prasaMga prApta thaze. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAre kahyuM ke, A rIte AhAranuM vihitapaNuM bhUyograhaNamAM aprayojaka che. ane pUrvamAM 'pare' anumAna karatAM kahyuM ke, AhAra pramAdarUpa che. kema ke stokapaNAthI tenuM anujJAna che. te anumAnamAM hetunA nirAkaraNarUpe kahe che ke stokapaNAthI vidhAna paNa pramAdatvanuM prayojaka nathI. tyAM 'RSi 'thI e kahevuM che ke jo AhAranuM stokapaNA vaDe vidhAna na hota to jema tapanuM sToka vidhAna nathI tethI tapa kriyA pramAdanI prayojaka nathI tema AhAranI paNa kriyA pramAdanI prayojaka na bane, paraMtu AhAranuM stokapaNAthI vidhAna che to paNa pramAdanuM prayojaka nathI. - temAM hetu kahe che -- zAstramAM vihita paNa AhAranA alpanuM ja vidhAna hovAthI emAM pramAdapaNuM mAnavAno prasaMga Avato nathI. tAtparya e che ke 'cAvavaprAtaM tAvadheiyam' A nyAyathI zAstramAM vihita paNa AhAranuM vidhAna alpapaNAmAM ja vizrAMta pAme che, tethI alpanA vidhAna vaDe pramAda prApta thato nathI. mATe alpapaNA vaDe karIne vidhAna paNa pramAdapaNAno prayojaka nathI. utthAna :- ahIM prazna thAya ke AhAra e pramAdanuM kAraNa che e jAtano pravAda saMbhaLAya che, tenI saMgati kai rIte thai zake? tethI kahe che - TIkArya :- 'pramAvAnuvasthitatA' - tenI=AhAranI, pramAdAnubaMdhitAne ame vAratA nathI, kema ke pramAdahetuvALI vyaktine jagatanuM AlaMbanapaNuM che. bhAvArtha :- pUrvapakSIe kahyuM ke AhAra e pramAdanuM kAraNa che evo janapravAda che. tenI sAme graMthakAre kahyuM ke AhAranuM pramAdaanubaMdhIpaNuM=pramAdaphalapaNuM, nathI evuM ame kahetA nathI, kAraNa ke pramAdarUpa aMtaraMga yatnavALI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 108.. 539 0 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , . bAvA. . . . . . . . . . . . . . .:::::::::::: adhyAtmamata parIkSA vyaktine jagatanI koipaNa vastu arthAt jagatanA badhA padArtho pramAdanA AlaMbanabhUta banI zake che. tethI AhAra paNa pramAdanA AlaMbanabhUta prApta thAya che. tethI AhAra pramAdahalavALo che e prakArano pravAda che. PS ahIM pramAdena' pramAda hetu che jene evI vyakti grahaNa karavAnI che. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe che ke jeno apakarSa guNarUpa hoya teno utkarSa doSarUpa hoya che, tethI AhAranI alpatA guNarUpa che to eno utkarSa doSarUpa mAnavo joie. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che - TIkArya - "thapa' - jeno apakarSa guNarUpa che teno utkarSa doSarUpa che e pramANe (kathana) paNa ahIM=AhAranA viSayamAM, anukULa nathI; kema ke AhAranA utkarSa ane apakarSamAM svataH guNadoSabhAvano abhAva che. arthAt AhArano apakarSa ke utkarSa svataH guNarUpa ke doSarUpa nathI. bhAvArtha-pUrvamAM pUrvapakSIe kaheluM ke vihitaAhAranuM pramAdapaNuM na hoya to ghaNo AhAra grahaNa karavo joie. tenA nirAkaraNarUpe svapakSa aMtargata koI kahe ke jeno apakarSa guNarUpa che teno utkarSa doSarUpa hoya che. tethI AhArano apakarSa guNarUpa hovAnA kAraNe teno utkarSa doSarUpa che, mATe AhAra bhUyograhaNa karavAno prasaMga prApta thAya nahi. A prakAranA koikanA kathanane sAme rAkhIne siddhAMtakAra kahe che ke varSo putapurSo tapa: "jeno apakarSa guNarUpa teno utkarSadoSarUpa" A paNa AhAranA viSayamAM anukULa nathI, kema ke AhArano apakarSa ke utkarSa svataH guNarUpa ke doSarUpa nathI. tethI jeno apakarSa guNarUpa che teno utkarSa doSarUpa hoya te yukti AhAranA viSayamAM barAbara nathI. utthAna - ahIM prazna thAya ke jo alpa AhAra guNarUpa na hoya to alpa AhAranuM vidhAna ane AhArano utkarSa doSarUpa na hoya to adhika AhArano niSedha zAstramAM kema batAvela che? tethI bIjo hetu kahe che - TIkArya - "tat tat - te te pariNAmajanana dvArA ja te benuM alpa ane adhika AhAranuM, tathApaNuM=guNadoSapaNuM che. AthI karIne ja arthAt te te pariNAmajanana dvArA ja alpa ane adhika AhAranuM guNadoSapaNuM che AthI karIne ja, snigdha AhArAdinA grahaNamAM paNa sthUlabhadrAdine doSa nathI, athavA svalpa AhAranA grahaNamAM paNa bAhya tapasvIone pAramArthika guNa nathI. "ti zabda kathananI samAptisUcaka che. bhAvArtha-pUrvamAM kahyuM ke AhArano apakarSa ke utkarSa svataH guNarUpa ke doSarUpa nathI, paraMtu saMyamAdi ke nidrAdi pariNAma pedA karavA dvArA ja guNarUpa ke doSarUpa che; AthI karIne ja sthUlabhadrAdie SaTarasabhojana AdinuM grahaNa karyuM hovA chatAM teone te grahaNa vikArAdi doSo utpanna karanAra na banyuM, ane bAhya tapasvIonuM svalpa AhAragrahaNa paNa pAramArthika guNone pedA karanAra banatuM nathI. - ahIM vizeSa e che ke mokSane anukULa guNa pragaTAvI na zake te bAhya tapa gaNAya. mokSane anukULa guNa te Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * * * * * * * * * 540 . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . gAthA : 100-109 pAramArthika guNa che. bAhya tapa mokSane anukULa guNa pragaTAvI zakato nathI, tethI bAhya tapasvIonuM svalpa AhAragrahaNa paNa pAramArthika guNane pedA karanAra banatuM nathI. utthAna - tasmathI nigamana karatAM kahe che - TIkArya - "tAt te kAraNathI=pUrvamAM siddha karyuM ke AhArano utkarSa ke apakarSa svataH doSarUpake guNarUpa nathI, paraMtu te te pariNAmajanana dvArA ja AhArano utkarSa ke apakarSa doSarUpa ke guNarUpa che, te kAraNathI, abhinkaMga ke anabhinkaMga dvArA AhAra pramAdarUpa ke apramAdarUpa che; paraMtu pramAda ja che e pramANe nizcaya grAhya nathI. arthAt AhAra ekAMte pramAdarUpa ja che evuM nathI. II108 avataraNikA - athApavAjitvAkAhAra: pramAti parivISurAda avataraNiyArtha:- athathI pUrvapakSI kahe che ke AhAramAM apavAdikapaNAthI AhAra pramAdarUpa che. ene nirAkaraNa karavAnA icchuka graMthakAra kahe che - gAthA - AhAro Na pamAo bhaNNai avavAio tti kaauunnN| avavAyA volINA vIyabhayANaM jiNANa jo||109|| ( AhAro na pramAdo bhaNyate apavAdika iti kRtvA / apavAdA vilInA vItabhayAnAM jinAnAM yataH // 109 // ) gAthArtha - apavAdika che ethI karIne AhAra pramAda kahevAto nathI, je kAraNathI bhaya cAlyo gayo che evA jinone-kevalIone, apavAdo vilIna thaI gayelA che=rahyA nathI. TIkA -navanUmApAtranAkSasthAnA vIraddhisthata mRkumapAnarUpoSavI vanina raMgavati, bhayamohanIyasattAyA apybhaavaat| na ca kAraNikatvalakSaNamApavAdikatvaM praamaadiktvvyaaptmsti| TIkArya - vasu' utsargamArganuM pAlana karavAmAM akSama ane anAcArathI bhaya pAmelAno mRdumArganA pAlanarUpa apavAda hoya che, te apavAda kevalIone saMbhavato nathI. kema ke (teone) bhayamohanIyanI sattAno paNa abhAva che. Ipha thiI e samuccaya thAya che ke bhayamohanIyano udaya to zuM? sattA paNa na hovAthI bhaya ja hoto nathI. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke kevalIne bhaya nahi hovAne kAraNe apavAda nathI to kevalI apavAdika AhAra kema grahaNa kare che? pUrvapakSInA A prazna sAme graMthakAra kahe che ke, AhAra grahaNa karavo e kAraNika apavAda che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 109 adhyAtmamata parIkSA 541 te apavAda kevalImAM hoya che. tyAM pUrvapakSI kahe ke apavAdanI pramAda sAthe vyAti che, tethI kAraNika apavAda svIkAravAmAM to kevalIne prasAda svIkAravAnI Apatti Avaze. tethI graMthakAra kahe che - TIkArya - Ta' kAraNikatvalakSaNaapavAdikapaNuM prAmAdikatvanI sAthe vyApta nathI. bhAvArtha - apavAda be prakAranA che. 1. mUdumArganA pAlanarUpa apavAda ane 2. kAraNika apavAda. temAM mRdumArganA pAlanarUpa prathama apavAda utsargamArganA pAlanamAM asamartha ane anAcArathI bhaya pAmelI evI vyaktine asaMyamanA bhayarUpa je prazasta bhayamohanIya che tenA udayathI prApta thAya che. ane bIjo apavAda kAraNitvarUpa che, je apavAdamAM kathaMcit pramAda hoi zake paraMtu pramAdathI ja kAraNikatvarUpa apavAda sevAya che tevo niyama=vyApti nathI. tethI kAraNika AhAragrahaNa hovAnA kAraNe kevalInuM AhAragrahaNa apavAdika che ema kahI zakAya to paNa kevalIne pramAda nathI, mATe koI doSa nathI. ahIM vizeSa e che ke saMyatane AhAragrahaNa kAraNika che, tethI AhAragrahaNamAM kAraNikatvadharma che ane saMyatane kAraNa hoya to ja apavAdasevana hoya che. tethI saMyatane AhAra grahaNa karavo te apavAdika che tethI AhAragrahaNanI kriyAmAM apavAdikatva che ane te apavAdikatva kAraNikatva svarUpa ja che. jo AhAra grahaNa haMmezAM pramAdathI thato hoya to AhAragrahaNa prAmAdika bane ane AhAragrahaNamAM prAmAjikatva prApta thAya; ane tevI vyApti hoya to AhAramAM apavAdikatva ane prAmAdikatvanI prApti thAya. paraMtu pramAda vagarane muni apavAdathI AhAra grahaNa kare che, tethI AhAramAM apavAdikatva hovA chatAM apramAdI muninA AhAragrahaNamAM prAmAjikatva prApta thatuM nathI. tethI kahyuM ke kAraNikatvalakSaNaapavAditvanI prAmAditvanI sAthe vyApti nathI. TIkA :- yAjyinArInAM jIrAnAM pravartatAM nirvatAmityAreachaviSayatiryavAhAraprvRttihetutvaat kathaM na kAraNikAhAragrahaNe kevalinAM sarAgatvaprasaGgaH? na ca kSudvedanAyAH svarUpata eva tatra hetutvAnoktadoSa iti vAcyam, duHkhanivRttyupAyapravRttau duHkhasya svato'nupayogitvAt vidyamAnasyevAvidyamAnasyApi duHkhasya nivRttyathitayaiva prvRtteshc| maivam, duHkhanivRttyarthipravRttau duHkhanivRttIcchAyA hetutve'pi vidyamAnaduHkhanAzopAye vItarAgapravRttau vidyamAnaduHkhasya vinaivecchaamnaucityvrjktvenopyogaat| vastutaH sarvatra kSudevAhArapravRttiheturbubhukSA tu kvAcitkI, satyAmapi tasyAM mandAgnevinA kSudhaM tdbhaavaat| etena 'bubhukSaiva taddhetuH, na tu kSut, mAnAbhAvAt' iti praastm||109|| TIkArya - "yAtathI graMthakAra kahe che ke, pUrvapakSI A pramANe kahe ke vaiyAvacca, vedanA Adi kAraNonuM pravartana thAo, nivartana thAo ityAdi AkAraka icchAnA viSayapaNAthI ja AhArapravRttinuM hetupaNuM hovAthI, kAraNika AhAragrahaNamAM kevalIone sarAgANAno prasaMga kema nathI? ane kuMdanAnuM svarUpathI ja tyAM = AhAragrahaNanI pravRttimAM, hetupaNuM hovAthI ukta doSa nathI ema paNa na kahevuM, kema ke duHkhanI nivRttinA upAyamAM pravRtta thavAmAM duHkhanuM svataH anupayogIpaNuM che, ane vidyamAna duHkhanI jema avidyamAna evA duHkhanA nivRttinA arthIpaNAthI ja=IcchAthI ja, pravRtti thAya che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 ..adhyAtmamata parIkSA.. .. gAthA - 109 va'= ivathI pUrvapakSInA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke duHkhanivRttinA arthInI pravRttimAM duHkhanivRttinI icchAnuM hetupaNuM hovA chatAM paNa vidyamAna duHkhanA nAzanA upAyamAM arthAtuM, vidyamAna evA muddedanIyanA udayathI pedA thayelA duHkhanA nAzanA upAyamAM, vItarAganI pravRtti thAya che temAM icchA vinA ja anaucityavarjakapaNAthI vidyamAna duHkhano upayoga che. dasa vItara pravRtta rUchAt vinA putra vidAmAnI 35thoDAtA' e pramANe anvaya che, ane temAM manodityavarNana hetu tarIke che. bhAvArthaH- "cAtathI pUrvapakSIe je kathana karyuM tenuM tAtparya e che ke, vaiyAvacAdi ane vedanAdi kAraNo paNa "mArAthI vaiyAvacca thAo" athavA "mArI sudhAvedanA dUra thAo" ityAdi AkAraka icchA karAvavA dvArA ja AhAramAM pravRtti karAve che. tethI kAraNika AhAragrahaNamAM kevalIone sarAgI banavAnI Apatti kema nahi Ave? arthAt Avaze. bhUkhanI vedanA svarUpathI AhAragrahaNa pravRttimAM hetubhUta che, icchA dvArA nahIM, tethI sarAgIpaNAno prasaMga nahi Ave, evuM paNa kahI nahi zakAya. kAraNa ke duHkhanI nivRttinA upAyanI pravRttimAM duHkha svataH anupayogI che, kAraNa ke vidyamAna duHkhanI nivRttinA arthIpaNAnI jema avidyamAna paNa duHkhanI nivRttinI icchAthI ja pravRtti thAya che. tethI duHkha svataH nivRttinA upAyamAM pravRtti karAvatuM nathI paNa duHkhanivRttinI icchA ja duHkhanI nivRttinA upAyamAM pravRtti karAve che. tethI pUrvapakSIne e kahevuM che ke kevalI jo sudhArUpa duHkhanI nivRtti mATe prayatna kare che to te icchA vagara thai zake nahIM tethI kevalInI jo AhAramAM pravRtti mAnazo to kevalIne sarAgI mAnavA paDaze. auvanathI teno uttara ApatAM graMthakAre "dunivRtti... 3 yojAtA sudhInuM kathana karyuM tenuM tAtparyae che ke, vItarAgane sukha ane duHkha baMne pratye samAna pariNAma hoya che, tethI duHkhanI nivRttinI icchA temane hotI nathI. Ama chatAM, suvedanIyanA udayathI sudhArUpa duHkha pedA thAya che tyAM, te sudhArUpa duHkhanA nivartananA upAyabhUta vitarAganI AhAranI pravRtti anucita pravRttinA varjananA hetuthI thAya che; kema ke vItarAga samabhAvavALA hoya che ane samabhAva ucita pravRttipradhAna hoya che. vItarAgane jema suvedanIyakarmanA udayathI sudhA pedA thAya che, tema sudhAnA nivartananA kAraNabhUta evA karmanuM vidyamAnapaNuM hovAne kAraNe ja sudhA nivartananA upAyabhUta AhAramAM teo pravRtti kare che. te karmanA kAraNe AhAra grahaNa kare to ja temanuM je dIrgha AyuSyAdi karmabhogavavAnuM che teno bhoga saMbhavI zake, paraMtu jo AhAra grahaNa na kare to dehanA upakhaMbhaka evA AhAranA abhAvane kAraNe dIrgha AyuSya vidyamAna hovA chatAM dehano pAta thAya, te anucita pravRttirUpa che. tethI anucita pravRttinA varjananA hetuthI vItarAgane duHkhanivRttinI icchA nahIM hovA chatAM AhAramAM pravRtti thAya che. TIkArya - vastutaH'paramArthathI sarvatra sudhA ja AhArapravRttino hetu che. vaLI bumukSA=khAvAnI icchA, kyAreka hetu bane che, kema ke maMdAgnivALAne bubhakSA hovA chatAM paNa sudhA vinA teno AhAragrahaNanI pravRttino, abhAva che. AnAthI =sarvatra sudhA ja AhArapravRttino hetu che bumukSA kyAreka hetu bane che AnAthI, bubhakSA ja teno AhAra grahaNanI pravRttino, hetu che, paraMtu sudhA nahi; kema ke pramANAbhAva che. AvuM kathana paNa apAsta jANavuM. ll109ll Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA bhAvArtha :- ahIM vizeSa e che ke keTalIka vAra kSudhA nahIM hovA chatAM viSayonI lAlasAthI AhAramAM pravRtti dekhAya che, koi jIvomAM kSudhA hovA chatAM tapa-saMyamAdinI ruci hovAnA kAraNe AhAramAM pravRtti thatI nathI tevuM dekhAya che. Ama chatAM, AhArapravRttino hetu kSudhA ja che tema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, vicAraka vyaktine AhAramAM pravRtti pratye kSudhA ja hetu che. jyAre nirvicArakane to viSayonI Asakti paNa AhArapravRtti pratye hetu banI zake che. kSudhA hovA chatAM tIvratapanI ruci AhAranI pravRttinI pratibaMdhaka bane che, tethI kSudhA hovA chatAM tapasvInI AhAramAM pravRtti hotI nathI. kvacit khAvAnI icchAthI AhAranI pravRttino hetu kSudhA bane che, kvacit kSudhArUpa duHkhanA doSathI tenA nivartananA upAyabhUta AhAramAM kSudhA pravRtti karAve che, kvacit saMyamanA rAganA kAraNe saMyamanA pratibaMdhaka kSurvedanIyane zamAvavAmAM icchA pedA karIne kSudhA AhArapravRttino hetu bane che, kvacit ucita pravRtti karavAnA pariNAmane kAraNe paNa kSudhA AhAramAM pravRtti karAve che. te A rIte - vItarAgane kSudhAnuM nivartana karAvIne potAnA AyuSyakALa sudhI dehane TakAvavArUpa ucita pravRttimAM kSudhA ja AhAramAM pravartana karAve che. II1094 // avataraNikA :- atha 'pAtrAmAvAt vaninAmAhAro na mavati' kRtyAzI parihanuMmAha gAthA - 109-110 543 avataraNikArtha :- 'atha'thI pUrvapakSI kahe che ke pAtranA abhAvathI kevalIone AhAra hoto nathI evI AzaMkAne dUra karavA mATe graMthakAra kahe che - -- pattaM mamattaheU juttaM vottuM puNo Na dehu vva / iharA NimmamabhAvo jiNANa kaha pANipattANaM // 110 // ( pAtraM mamatvaheturyuktaM vaktuM punarna deha iva / itarathA nirmamabhAvo jinAnAM kathaM pANipAtrANAm ? // 110 // ) gAthA : gAthArtha :- dehanI jema pAtra mamatvano hetu che e pramANe kahevuM yukta nathI. itarathA=deha mamatvano hetu nathI ane pAtra mamatvano hetu che evuM mAno to, chadmasthAvasthAmAM karapAtravALA jinone nirmamabhAva kevI rIte hoya? dara ahIM 'patta' ane 'mamattahe' prathamAMta che ane tyAra pachI 'kRti' zabda adhyAhAra che. dehanI jema e anvayI dRSTAMta che. jema deha mamatvano hetu che ema kahevuM yukta nathI, tema pAtra mamatvano hetu che ema kahevuM yukta nathI. yadyapi vyavahAramAM deha ane pAtra mamatvano hetu kahevAya che, paNa vastutaH deha ane pAtra mamatvanA prayojaka che, kema ke jyAM jyAM pAtra hoya tyAM tyAM mamatva thAya ja ane nirmamane pAtra na ja hoya evI vyApti nathI, tema dehamAM paNa vyApti nathI. AthI karIne nirmamabhAvavALA paNa dehadhArI hoya che. tethI deha ane pAtra mamatvanAM janaka nathI, paraMtu jIva svayaM mamatva kare che temAM pAtra ane deha nimittarUpe kAraNa che. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 . adhyAtmamata parIkSA gAthA - 110. TIkA - mAvata phiniritvenA mArAmAvAt vatnAhArI hAre hetupAtrathAra manovityaSmatataiyA durvdhiirnnm| na ca svarUpata eva pAtrasya mamatvahetutvamasti, pANipAtrANAmarhatAM kevljnyaanaanutpttiprsnggaat| TIkArya - 'mAvata' bhagavAnanuM nirmohIpaNuM hovAne kAraNe mamakArano abhAva che tethI anucita pravRttithI varjita che. tene kAraNe kavalAhAranA upahAranA=prahaNanA, hetubhUta evA pAtranuM dhAraNa duravIraNa che arthAta pAtradhAraNanI avadhIraNA na kare. bhAvArtha - bhagavAnane nirmohIpaNuM hovAne kAraNe bhagavAnamAM mamakArano abhAva che. mamakArano abhAva hovAthI teo anucita pravRtti karatA nathI, tethI kavalAhAranA grahaNanA hetubhUta evA pAtranA dhAraNanI avagaNanA karI zake nahIM. kema ke jo pAtrano tyAga karavAmAM Ave to bAhya rIte ahiMsAnuM pAlana zakya nathI, tethI bAhya anucita pravRtti prApta thAya. kevalI mamakAra nahi hovAthI anucita pravRtti karatA nathI, tethI pAtranA tyAgamAM anaucityanA kAraNe varjitapaNuM che. te kAraNathI pAtranuM dhAraNa kevalIne duravIraNa che. ahIM vizeSa e che e ke kevalI pAtra grahaNa na kare to anucita pravRtti prApta thAya, tethI pAtratyAga kevalIne varjita bane che, mATe pAtratyAgamAM varjitatA che. kema ke kevalI koI divasa anucita pravRtti kare nahi e prakArano bhAva che. utthAna - ahIM prazna thAya ke vAstavika rIte pAtra mamakArano hetu che, tethI nirmohIne to pAtragrahaNanuM vidhAna ucita pravRttirUpe kahI zakAya nahi. tethI graMthakAra kahe che - TIkArya - Ta' svarUpathI ja pAtranuM mamatvahetupaNuM nathI, kema ke (svarUpathI pAtrane mamatvano hetu kahIe to) karapAtravALA evA bhagavAnane kevalajJAnanI anutpattino prasaMga Avaze. bhAvArtha - tIrthakara karapAtravALA hoya che. tethI bAhya pAtrano kadAca tyAga karI zakAya, paraMtu kararUpa pAtrano tyAga thaI zake nahIM. tethI kararUpa pAtra sadA temanI pAse hovAthI tIrthakarone kevalajJAnanI anutpattino prasaMga prApta thaze. TIkA -vIdApAtratvenaivatathA-miti ve? vIDhiAvaM vimAnannatyaM mAtmopItAjendra zarIracarva vA azakyaparihArabhinnatvaM vA? nAdyaH, pANipAtrasyApi tthaatvaat| na dvitIyaH, baahytvenaabhimtsyaapytthaatvaat| na tRtIyaH, zarIrasyApi mamatAhetutvena vyabhicAreNa zarIrAnyatvena mamatAhetutvAbhAvAt 'idaM madIyaM' iti dhIdvArA jagata eva taddhetutvAt, pAtraviSayakamadIyatvadhIdvArApi pANyapANisAdhAraNapAtratvenaiva tthaatvaat| nApi caturthaH,zarIrasyeva paatrsyaapyshkyprihaartvaat| zarIraM nAmakarmasthiterdIrghatayA'zakyaparihAramiti cet? tadidamapi vedanIyakarmasthiterdIrghatayA tthaa| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA TIkArya :- 'vAhyapAtra' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke bAhyapAtrapaNAthI ja te pramANe che, arthAt mamatvanuM kAraNa che (mATe ka2pAtravALA evA bhagavAnane kevalajJAnanI anutpattino prasaMga nahi Ave.) tenA nirAkaraNarUpe siddhAMtakAra kahe che ke, pAtramAM bAhyatva e kayo dharma che? arthAt pAtraviSayaka bAhyatvanA cAra vikalpo pADe che, ane tenuM nirAkaraNa kare che. te A pramANe -- bAhyatva - bAhyatva zuM che? 1. Atmabhinnatva, 2. AtmopagRhItAnyatva, 3. zarIrAnyatva ke 4. azakyaparihArabhinnatva? 'nAdya:' - A cAra vikalpomAMthI prathama vikalpa 'bAhyatva' AtmabhinnatvarUpa che te mAnI zakAya nahi, kema ke karapAtranuM paNa tathApaNuM che. gAthA - 110 545 bhAvArtha :- 'bAhyatva' 'AtmabhinnapaNuM' kahIe to karapAtramAM paNa AtmabhinnapaNuM hovAthI karapAtra paNa mUrchA dvArA kevalajJAnanI utpattimAM pratibaMdhaka banI jaze, tethI kevalajJAnanI anutpattino prasaMga Ubho ja raheze. utthAna :- uparokta prathama vikalpamAM karapAtra mamatvano hetu prApta thavAthI pUrvapakSI bIjo vikalpa kare che ke 'bAhyatva''Ato svagRhItAyattva' che ane te rUpa pAtra mamatvano hetu che. AtmAthI upagRhIta=grahaNa karAyela, je zarIra tenAthI anya evuM kASThAdi pAtra che, temAM raheluM anyatva te ja bAhyatva che, ane te rUpe pAtra mamatvano hetu che. tethI karapAtramAM tathAtva prApta thaze nahIM. tenuM nirAkaraNa karatAM siddhAMtakAra kahe che - - TIkArya :- '6 dvitIya ' - 'vAhyatva''AtmoparRhItAnyattva' rUpa che A bIjo vikalpa paNa barAbara nathI, kema ke bAhyatyena abhimata evA kASThAdi pAtranuM paNa atathApaNuM che, arthAt AtmopagRhItAnyatvarUpa tathApaNuM nathI. bhAvArtha :- AtmA vaDe jema zarIra upagRhIta che tema AtmA vaDe bAhya kASThAdi pAtra upagRhIta che, paNa zarIrAdi vaDe bAhya kASThAdi pAtra upagRhIta nathI. tethI kApAtramAM AtmAthI upagRhItatva che paNa AtmopagRhItAnyatva nathI. te A rIte - zuddha AtmAthI zarIra upagRhIta thatuM nathI, paraMtu kArmaNazarIrayukta AtmAthI ja zarIra upagRhIta thAya che. te ja rIte audArikAdi zarIradhArI evA AtmAthI ja kASThAdipAtra upagRhIta thAya che, paNa AtmAthI rahita evA mRta zarIrathI upagRhIta thatuM nathI. mATe AtmopagRhItAnyatva jema karapAtramAM nathI tema kASThAdi pAtramAM paNa nathI. mATe tyAM paNa bAhyatva nahIM hovAne kAraNe te mamatvano hetu siddha thaze nahi, tethI kevalIne pAtra hovAmAM koi bAdhaka raheze nahi. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke 'vAhyatva''zarIrAmyatva'rUpa kahIzuM. tethI 'AtmopagRhItAnyatva' karapAtranI jema kASThapAtramAM bhale nathI paNa 'zarIrAnyatvarUpa bAhyatva' kASThAdi pAtramAM che; tethI 'zarIrAnyatvarUpa bAhyatva' A-13 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 110 kASThAdi pAtramAM hovAthI kASThAdipAtra mamatvanA hetu banavA dvArA kevalajJAnanI anutpattino prasaMga Avaze. teno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che - TIkArya :- 'na tRtIya:' - 'vAhyatva' 'zIrAmyatva rUpa che e trIjo vikalpa paNa mAnI zakAze nahi, kema ke zarIranuM paNa mamatAhetupaNAthI vyabhicAra hovAne kA2Ne zarIrAnyatvathI mamatAhetutvano abhAva che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke A rIte zarIra ane anya ubhayasAdhAraNa mamatA hetu svIkArIe to koine kevalajJAna thai zake nahi, tethI kahe che TIkArya :- 'rUT mIrtha''A mAruM che evI buddhi karAvavA dvArA jagatanuM ja tadvetupaNuM =mamatAhetupaNuM, che. - utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke, A rIte zarIrathI bhinna bAhya pAtramAM paNa 'tuM mIthuM ' e prakAranI buddhithI ja mamatva ame svIkArIzuM, tethI 'zarIrAnyatvena' bAhyapAtranuM grahaNa karIne tene mamatvanuM kAraNa kahIzuM, to zuM vAMdho che? tethI kahe che TIkArya :- 'pAtraviSaya' pAtraviSayaka madIyatvanI buddhi dvArA paNa karapAtra ane kASThapAtra sAdhAraNapAtrapaNAthI ja tathApaNuM che. bhAvArtha :- 'bAhyatva' 'zarIrAmyasvaM'rUpa che ema kahevAthI arthAt 'zarIrAnyatvena' mamatAno hetu kahevAthI, 'zarIrAnyatva' zarIramAM nahi hovAne kAraNe vyabhicAra che. mATe 'zarIrAnyatvena' mamatAnA hetutvano abhAva che, tethI trIjo vikalpa barAbara nathI, ema graMthakAranuM kahevuM che. arthAt 'zarIrAnyatvena' mamatAnuM hetupaNuM nathI, paraMtu 'pudgalatvena pudgala'nuM mamatA hetupaNuM che, tethI zarIra ane zarIrathI anya sarva pudgalo mamatAnA hetu che. mATe trIjo vikalpa barAbara nathI. pudgalatvena pudgalanuM mamatAhetupaNuM kahevAthI jyAM sudhI leza paNa pudgalano saMga che tyAM sudhI mamatA avazya raheze, tene kAraNe koine kevalajJAna thai zakaze nahi; kema ke zarIradhArIne paNa zarIrano saMga che te pudgalarUpa che, tethI zarIradhArIne avazya mamatA raheze; mATe kevalajJAnanA abhAvanI ja prApti thaze. tethI kahe che ke 'A mAruM che' e prakA2nI buddhi dvArA jagatanuM ja mamatA hetupaNuM che, tethI jemane zarIrAdino saMga hovA chatAM 'A mAruM che' evI buddhi nathI teone mamatA thatI nathI. mATe zarIradhArI hovA chatAM kevalajJAna thavAmAM koi doSa nathI. 'pAtraviSaya' ahIM pUrvapakSI kahe ke 'mArApaNAnI buddhi dvArA' jagatanuM mamatAhetupaNuM che e rIte, kASThapAtra paNa sAkSAt mamatAno hetu na hoya to paNa 'mArApaNAnI buddhi dvArA' mamatAno hetu che, mATe kevalI pAtra grahaNa karatA nathI. tethI kahe che ke pAtraviSayaka 'mArApaNAnI buddhi dvArA' paNa karapAtra, kASThapAtra sAdhAraNa evA pAtratvena ja pAtranuM mamatAhetupaNuM che, paNa nahi ke karathI bhinna evA 'pAtratvena' pAtranuM mamatAhetupaNuM che. AthI zarIrAnyatva karapAtramAM nahi hovAthI trIjo vikalpa barAbara nathI. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 110 adhyAtmamata parIkSA * * * * * * * . . . . . . . . . .547 . utthAna -A rIte trIjA vikalpamAM 'zarIrAjatvarUpa' bAhyapAtra grahaNa karavAno vyabhicAra AvavAthI, pUrvapakSI A pramANe kahe ke zarIrano parihAra azakya che, tethI zarIramAM azakya parihAratva che, ane bAhyapAtrano parihAra zakya che tethI bAhyapAtramAM azakyaparihArabhinnatvache, e rIte bAhyapAtrane ame mamatAno hetu svIkArIzuM tethI vyabhicAra nahi Ave. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che - TIkArtha "nApi caturtha "' 'maviyarAkhinnatva' rUpa che e cotho vikalpa paNa barAbara nathI, kema ke zarIranI jema pAtranuM paNa azakyaparihArapaNuM che. zarIra' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke zarIranuM nAmakarmanI sthitinuM dIrghapaNuM hovAthI azakya parihAra che, to graMthakAra kahe che ke te A=AhAra, paNa vedanIyakarmasthitinuM dIrghapaNuM hovAthI te pramANe cheHazakyaparihAra che. bhAvArtha:- "rApi vArtha' pUrvapakSInuM kahevuM che ke zarIrano parihAra azakya che, tethI jeno parihAra zakya hoya ane parihAra na karavAmAM Ave to te mamatAno hetu thAya; jyAre zarIrano parihAra to zakya nathI mATe zarIra mamatAno hetu nahi thAya. tene siddhAMtakAra kahe che ke jema zarIrano parihAra azakya che tema pAtrano parihAra azakya che, kema ke pAtrano parihAra karavAmAM Ave to saMyamanuM pAlana saMbhave nahIM. ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, kevalIne zarIranAmakarmanI sthitinuM dIrghapaNuM hovAne kAraNe zarIrano parihAra azakya che, paraMtu pAtrane grahaNa karavAno yatna to icchAthI ja thAya che mATe pAtra mamatvano hetu banaze. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, jema zarIranAmakarmanI dIrghasthitine kAraNe kevalI mATe zarIrano parihAra azakya che, tema zAtA-azAtA sAdhAraNa evA vedanIyakarmanuM dIrghasthitipaNuM hovAne kAraNe AhArano parihAra azakya che, tethI pAtrano parihAra paNa azakya che. | tAtparya e che ke kevalIne sudhAvedanIyakarmane kAraNe jema sudhA lAge che, tema sudhAne zamAvavAne anurUpa AhArapugalo grahaNa karAvanAra karma paNa che. te karmanA udayathI AhAragrahaNamAM kevalInI pravRtti che. te AhAra grahaNa karavAne kAraNe ja zarIranI avasthiti saMbhave che ane zarIranI avasthiti rahe to ja dIrghasthitivALuM vedanIyakarma bhogavI zakAya. mATe AhAranA pulane grahaNa karavA arthaka kevalIne pAtranI AvazyakatA che, tethI kevalI mATe zarIranI jema pAtranuM paNa azakyaparihArapaNuM che. utthAna :- pUrvamAM siddha karyuM ke kevalIne pAtrano parihAra azakya che, tyAM vaLI koi kahe che - 2051 :- yattu khINammi aMtarAe No se aasakkaparihAro'tti kenaciduktaM tadbahuvicAraNIyam, antarAyakSayeNa zaktyA sarvaviSayakavIryotpattAvapi tasya vyaktyA sarvaviSayakatvAbhAvAt, parihArahetorvIryasya sattve'pi hetvantarAbhAvAdaparihArasaMbhavAt, yogAdihetusAmrAjyAdvIryaprayoge sati vighnAbhAvasyaivAntarAyakSayaprayojana 1. sarvajJazataka-26 asya pUrvArdhaH - khINammi mohaNijje NAvajaM hujja savvahA savvaM / kSINe mohanIye nAvadyaM bhavet sarvathA sarvam / kSINe'ntarAye na tasya cAzakyaparihAraH / / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 adhyAtmamata parIkSA :::: : ............. gAthA - 110 tvAt, tathA ca kSamAzramaNAH 'ditassa labhaMtassa va bhujaMtassa va jiNassa esa gunno| khINaMtarAiatte jaM se vigghaM Na saMhavai / / tti / [ dharmasaMgrahaNI- 1344] tasmAdanantavIryasyApi bhagavataH zarIrabalApacayopadezAdbhavedevAzakyaparihAraH, anyathA zakyaparihAraprApta vastrAdikamapi parihRtya digambarA eva kevalino bhaveyuH, ityaho sitAmbarA kasya vacanacAturI! 'pAtrAdisattve kevalinAM tatpratilekhanAdiprasaGgaH' iti ce? na, saMsaktikAla iSTatvAt, 'savvattha vi (? pANehi) saMsattA paDilehA hoi kevalINaM tu| saMsattamasaMsattA chaumatthANaM tu paDilehA // [oghani. 257] iti vibhjyopdeshaat||110|| TIkArtha:- "gag' je vaLI aMtarAya kSINa thaye chate temane kevalIne azakyaparihAra kAMI nathI, arthAt AhArano tyAga ke pAtrano tyAga temane mATe azakyaparihAra nathI, e pramANe koinA vaDe kahevAyuM, te kathana bahuvicAraNIya che, arthAt asamaMjasa che. kema ke aMtarAyanA kSaya dvArA zaktithI sarvaviSayaka vIryanI utpatti hovA chatAM paNa tenuM=vIryanuM, vyaktithI sarvaviSayapaNAno abhAva che. temAM hetu kahe cheparihAra-parihAranA hetubhUta vIryanuM sattva hovA chatAM paNa hevaMtaranA abhAvathI aparihArano saMbhava che. daka "vI ...tihuvivArapAya, emAM mArA ....sarvaviSayamAvat' hetu che ane temAM parihAraheto....paDhiAramavA' hetu che. bhAvArtha - aMtarAyakarmano kSaya thavAne kAraNe zaktithI bAhya sarvaviSayaka vIrya temane hoya che paraMtu vyaktithI bAhya sarvaviSayaka vIrya hotuM nathI. ane temAM hetu rihAra.. saMbava' kahyo tenuM tAtparya e che ke, kSAvikabhAvanuM vIrya hovAne kAraNe pAtrAdino parihAra ke AhArAdino parihAra ke sarvathI bAhya rIte koI jIvano vadha na thAya tadarthaka yoganA cAMcalyano parihAra karavo, tene mATe Avazyaka evI kSAyika vIrya zakti kevalImAM che. tethI parihAranA hetubhUta vIrya temanAmAM che. paraMtu AhArAdinA parivAra mATe AhAra vagara AyuSyakALa sudhI TakI zake tevA prakAranA svabhAvavALo je deha te rUpa hatyaMtarano abhAva hovAne kAraNe AhArAdino parihAra kevalIne hoto nathI. tethI ja zaktithI sarvaviSayaka vIryanI utpatti hovA chatAM vyaktithI sarvaviSayaka vIrya kevalIne nathI. utthAna :- ahIM prazna thAya ke zaktithI sarvaviSayaka vIryanI utpatti hovA chatAM vyaktithI sarvaviSayaka vIrya kevalIne nathI, to pachI temane kSAyikavIrya mAnavAnuM prayojana zuM? tethI kahe che 1. dadato labhamAnasya vA bhuJjAnasya vA jinasyaiSa guNaH / kSINAntarAyatve yat tasya vighno na saMbhavati // sarvatrApi (?prANaiH) saMsaktA pratilekhanA bhavati kevalinAM tu / saMsaktamasaMsaktA chadmasthAnAM tu prtilekhnaa|| . Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 110 adhyAtmamataparIkSA 549 TIkArya :- 'thoLAvi' - yogAdi hetunA sAmrAjayathI vIryaprayoga thaye chate vighnAbhAvanuM ja aMtarAyakSayanuM prayojanapaNuM che=kAryapaNuM che. bhAvArtha :- bAhyaviSayaka vIrya pravartAvavAmAM yogAdi hetu che. 'yogAdi'mAM 'Adi'padathI tathAvidha karmanuM grahaNa karavuM arthAt bAhyaviSayaka vIrya pravartAvavAne anukULa evuM karma grahaNa karavuM. yogAdietunuM sAmrAjya hovAthI kevalInuM vIrya bAhyaviSayaka pravRtta thAya che, yadviSayaka kevalInuM vIrya pravarte che tadviSayaka kAryanI niSpattimAM vighnAbhAva che te ja aMtarAyakSayanuM prayojana=kArya che. tethI kevalIne bAhyapravRttiviSayaka vighna kyAre paNa AvatuM nathI. ahIM vizeSa e che ke kevalIne kSAyikabhAvanuM vIrya hovAne kAraNe zaktithI sarvaviSayaka vIryanI utpatti thAya che, tethI kevalajJAna thAya tyArathI ja kevalImAM yoganirodha karavAnuM sAmarthya hoya che. Ama chatAM, teo ucitakALe ja =jyAre AyuSyanI samAptino kALa prApta thAya tyAre ja, yoganirodhano yatna kare che. kema ke saMsAra ane mokSa baMne pratye teo udAsIna hovAne kAraNe zIghra mokSaprApti mATe kevalIne abhilASA hotI nathI, paraMtu samabhAva =sAmAyikano pariNAma, hovAne kAraNe ucitakALamAM ucitapravRtti karavArUpa temanI sarva pravRtti hoya che. AthI ja yoganirodhanA pUrvakALamAM teo gamanAdi karatA hoya tyAre yoganA cAMcalyane kAraNe hiMsAno paNa azakyaparihAra temanA mATe che. yadyapi jyAM temane zakya che tyAM temane hiMsAnA parihAra mATe avazya yatna hoya che. AthI saMsaktakALamAM vastra-pAtrapaDilehaNa paNa teo kare che, paraMtu yoganirodha vinA jeno parihAra zakya nathI tevI hiMsA kavacit temanAthI thatI hovAthI azakyaparihAra che. TIkArya :- 'tathA ca' ane te prakAre--pUrvamAM kahyuM ke vighnAbhAva ja aMtarAyakSayanuM prayojana che te prakAre, kSamAzramaNa kahe che- koipaNa vastune ApatA, meLavatA ke bhogavatA evA jinano A guNa che, je kAraNathI aMtarAyakarma kSINa thaye chate temane =kevalIne vighna saMbhavatuM nathI. 'tti' uddharaNanI samAptisUcaka che. bhAvArtha :- ahIM jinanA 'vitaAE ' vizeSaNathI dAnAMtarAyakSayanuM grahaNa karela che, 'namaMtaAE' vizeSaNathI lAbhAMtarAyanA kSayanuM grahaNa karela che ane 'muMdaMtakSNa' vizeSaNathI bhogAMtarAya ane upabhogAMtarAyanA kSayanuM grahaNa karela che ane vIryaMtarAyano kSaya vIryanA pravartanathI prApta thAya che. A dAna-lAbha ane bhogarUpa traNa kriyAviSayaka pravRtti kevalIne hoya che, tethI A traNamAM karAto yatna vIryaMtarAyanA kSayathI kevalIne hoya che ane A traNe prakAranI kriyA karatAM jinane koi aMtarAya AvatA nathI te aMtarAyakSayanuM kArya che. TIkArya :- 'tasmAt' te kAraNathI -pUrvamAM kahyuM ke kevalIne azakyaparihAra nathI ema je kahe che te kathana vicAraNIya che. tenAthI e prApta thayuM ke kevalIne azakyaparihAra che. te kAraNathI, anaMtavIryavALA paNa bhagavAnane zarIrabaLanA apacayanA upadezathI =kathanathI, azakyaparihAra thAya, arthAt pAtrAdi ke AhArAdino azakyaparihAra hoi zake. anyathA=kevalI anaMtavIryavALA hovAne kAraNe AhArAdino parihAra temane zakya che tema mAno to, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 110-111 zakyaparihAraprApta evA vastrAdikane paNa choDIne kevalIo digaMbara ja thavA joie, ethI karIne AzcaryakArI (A) zvetAMbara bALakanI vacanacAturI che ke je kevalIne AhArAdino parihAra zakyaparihArarUpa kahe che. sArAMza e che ke azakyaparihArabhinnatvarUpa bAhyatva pAtrAdimAM na hovAthI kevalIne pAtra vagere mamatAnA hetu banatA nathI. 550 'pAtrAvi' ahIM pUrvapakSI kahe ke, pAtrAdi hovAmAM kevalIone tenI=pAtrAdinI, pratilekhanAdino prasaMga Avaze. to graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke saMsaktikAle ISTapaNuM che. arthAt pAtrAdi jIvasaMsakta hoya tyAre kevalI paNa tenuM pratilekhana kare che. temAM hetu kahe che- 'pAitti' prANI vaDe=jIvo vaDe, saMsakta= saMsaktadravyaviSayavALI pratilekhanA kevalIone hoya che. vaLI chadmasthone saMsakta-asaMsakta=saMsakta dravyaviSayavALI ane asaMkta dravyaviSayavALI pratilekhanA hoya che. e pramANe vibhAga karIne (zAstramAM) upadeza che. * ahIM mu.pu. mAM 'savvastha vi' pATha che tyAM oghaniryukti gA.257 mAM 'pALehi 3' pATha che. ane te pATha saMgata lAge che te mujaba prastuta artha karela che. II110 // avataraNikA :- athAhAreNa mAvatAM dhyAnatapovyApAta jJatyAzApa parimASTi avataraNikArya :- 'atha'thI pUrvapakSI kahe che ke AhAra vaDe bhagavAnane dhyAna ane tapano vyAghAta thaze evI AzaMkAnA kAdavane sApha karatAM graMthakArazrI kahe che jhANatavovAghAo AhAreNaM ti te maI micchA / jhANaM selesIe tavo a Na visissate siM ti // 111 // ( dhyAnatapovyAghAtaH AhAreNeti te matirmithyA / dhyAnaM zailezyAM tapazca na viziSyate eSAmiti // 111 // ) gAthA : gAthArtha :- eone=kevalIone, dhyAna zailezIavasthAmAM, hoya che ane tapavizeSa karavAno hoto nathI, ethI karIne AhAra vaDe dhyAna ane tapano vyAghAta thaze, e pramANe tArI mati mithyA che. * mULa gAthAmAM 'kRti' zabda hetu arthaka che. TIst :- kevalino hi zailezyavasthAyAmeva dhyAnamArabhante, tatra ca kavalAhArAnabhyupagamAnna tena ttprtibndhH| yadi ca svabhAvasamavasthAnamevAtmano dhyAnamiSyate zazvadeva tathApi na tena tatpratibandhaH, bahiSkriyAyA antarbhAvA'pratibandhakatvAt, yoganizcalatArUpadhyAna eva yogacaJcalatAssdhAyaka bahiSkriyAyAH prtibndhktvaat| uktaM ca ratnAkarAvatArikAyAM Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 111. . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamataparIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . . 551. "na dvitIyaH, kevalinaH zailezIkaraNaprAraMbhAt prAk dhyAnAnabhyupagamAt, tatra kavalAhArA'svIkArAt, taddhyAnasya zAzvatatvAt, anyathA gacchato'pi kathaM naitadvighnaH syAt?" iti maduktavyAkhyApaddhatyaiva sughttmett| tapo'pi ca na teSAM vizeSataH saMbhavati, tAdRza nirjrnniiykrmaabhaavaat| 'aNuttare tave.' iti sUtraM tu zailezyavasthAbhAvidhyAnarUpasyAbhyantaratapasaH pAramyamAvedayati, tathaiva sthAnAGgavRttau vyaakhyaanaat| TIkArya - lenino kevalIbhagavaMto zailezIavasthAmAM ja dhyAnano AraMbha kare che ane tyAM=zailezIavasthAmAM, kavalAhArano anabhupagama=asvIkAra, hovAthI tenA vaDe kavalAhAra vaDe, teno=dhyAnano, pratibaMdha thato nathI; ane jo AtmAnA svabhAvasamavasthAnane ja zAzvata ja haMmezAM ja, dhyAna tarIke icchatA ho to paNa tenAthI =kavalAhArathI, teno dhyAnano, pratibaMdha thavAno prasaMga Avaze nahi; kema ke bAhya kriyAnuM aMtarbhAvanuM=AMtarikabhAvanuM apratibaMdhakapaNuM che, arthAt svabhAvasamavasthAnarUpa AMtarikabhAvanuM apratibaMdhakapaNuM che. ahIM prazna thAya ke bAhyakriyA AtmAnA kyA bhAvanI pratibaMdhaka che? tethI kahe chevo nizcanatA' yoganizcalatArUpa dhyAnamAM ja yogacaMcaLatAAdhAyaka bAhyakriyAnuM pratibaMdhakapaNuM che. bhAvArtha :- ahIM vizeSa e che ke 'svabhAvasamavasthAna e jIvanA jJAtA-daSTAbhAvasvarUpa che. kevalIne mohano : sarvathA kSaya thavAne kAraNe te bhAvasAyikarUpe sadA che ja. sAmAnya rIte bAhya pudgalaviSayaka kriyA jJAtAdaSTAbhAvamAM pratibaMdha karanAra dekhAya che, Ama chatAM, vastutaH bAhya kriyAnI pravRtti bAhya padArthaviSayaka kartutva-bhoknatvarUpa aMtaraMgabhAva pedA karIne "svabhAvasamavasthAnarUpa' aMtaraMgabhAvanI pratibaMdhaka bane che. paraMtu kevalIne mohano sarvathA kSaya thavAne kAraNe kartutva-bhostRtvarUpa aMtaraMgabhAva pedA thato nathI, tethI AhAraviSayaka bAhyakriyA svabhAvasamavasthAnarUpa aMtaraMgabhAvanI pratibaMdhaka thatI nathI, paraMtu yoganizcalatArUpa dhyAnamAM ja yogacaMcaLatAAdhAyaka evI bAhya kriyAnuM pratibaMdhakapaNuM che. TIkArya - 3rarAvitArijAyAM - ane ratnAkarAvatArikAmAM kahyuM che- bIjo vikalpa barAbara nathI arthAt kevalIne AhAra grahaNa karavAne kAraNe dhyAnano vyAghAta thaze e prakArano bIjo vikalpa barAbara nathI, kema ke kevalIne zailezIkaraNanA prAraMbhanI pUrvamAM dhyAnano svIkAra nathI, tethI AhAra dvArA dhyAnanA vyAghAtano prasaMga temane nathI. utthAna :- ahIM zaMkA thAya ke zailezIkaraNanA prAraMbhanI pUrvamAM dhyAnano svIkAra na hovAthI AhAra dvArA dhyAnanA vyAghAtano prasaMga bhale na hoya, paraMtu zailezIkaraNakALamAM AhArathI dhyAnano vyAghAta thaze. tethI bIjo hetu kahe che TIkArya - "tatra tyAM=zailezIkaraNakALamAM, kavalAhArano asvIkAra che, (mATe AhArathI dhyAnanA vyAghAtano saMbhava nathI.). Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 111. utthAna - ahIM zaMkA thAya ke kevalIne AhAra prahaNa karavAthI svabhAvasamavasthAnarUpa dhyAnano vyAghAta thaze, kema ke AhAragrahaNanI kriyA e pudgalamAM pravRtti svarUpa che. A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAne sAme rAkhIne trIjo hetu kahe che TIkArya - "tadhyAnaca' temanA=kevalInA, dhyAnanuM zAzvatapaNuM che. bhAvArtha-tAtparya e che ke kevalInA svabhAvasamavasthAnarUpa dhyAnanuM zAzvatapaNuM hovAnA kAraNe AhAragrahaNarUpa pudgalanI kriyA hovA chatAM paNa te dhyAnano vyAghAta thato nathI, kema ke svabhAvasamavasthAnanI niSpatti thayA pachI te zAzvata hovAne kAraNe dhyAnano vyAghAta saMbhave nahi. te kathananI ja puSTi karatAM kahe che TIkArya - kathA' anyathA arthAt AhAragrahaNathI svabhAvasamavasthAnarUpa dhyAnano vyAghAta thAya che tema mAno to, jatA evA paNa arthAt gamanakriyA=vihAra, karatA evA paNa kevalIne AmAM= svabhAvasamavasthAnadhyAnamAM, kevI rIte vighna UbhuM na thAya? ethI karInetraratnAkarAvatArikAnuM AvuM kathana che. ethI karIne, mArAthI kahevAyelI vyAkhyAna paddhatithI ja arthAta graMthakArathI kahevAyelI vyAkhyAna paddhatithI ja A=ratnAkarAvatArikAnuM kathana, saMgata che. bhAvArtha - tAtparya e che ke pUrvamAM graMthakAre kareluM vyAkhyAna e che ke, AhAragrahaNarUpa bAhya kriyA svabhAvasamavasthAnarUpa dhyAnanI pratibaMdhaka nathI, paraMtu yoganizcalatArUpa dhyAnanI ja pratibaMdhaka che. e rUpa graMthakAranI kahevAyela vyAkhyAna paddhatithI ja ratnAkarAvatArikAnuM kathana sughaTa che. TIkAryaH- "tapofpa' ane tapa paNa teone vizeSathI arthAt ekAsaNAthI adhika tarUpa vizeSathI, saMbhavato nathI, kema ke tevA prakAranA nirjarA karavA yogya karmano abhAva che. bhAvArtha - tAdaza munio tapane vizeSa prakAranA mohanA kSaya arthaka kare che tethI ja kSapakazreNinI pUrvamAM RSio tapamAM vizeSathI yatna kare che. paraMtu kevalIne moha sarvathA cAlyo gayo hovAne kAraNe tapathI nirjaraNIya evA mohanIyakarmano abhAva hovAne kAraNe vizeSathI tapa hoto nathI. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke kevalIne vizeSa tapa nathI tyAM koIne zaMkA thAya ke, "mapura tave e sUtra kevalImAM vizeSa tapane svIkAranAra che, e sUtranI sAthe virodha Avaze tenuM zuM? tethI kahe che TIkArya :- 'mare' 'majuttare tave' e sUtra vaLI zailezI avasthAbhAvI dhyAnarUpa abhyataratapanA paramapaNAne =uccapaNAne, jaNAve che; kema ke te pramANe ja sthAnAMgasUtranI vRttimAM=TIkAmAM, vyAkhyAna che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 111. ........... - adhyAtmamata parIkSA papa . utthAna - pUrvamAM kahyuM ke kevalIne ekAsaNathI vizeSa tapa nathI, tyAM prazna thAya ke paryate saMlekhanA vakhate koI tIrthakara cha upavAsa kare che, koI mAsakSamaNa kare che, koI cha8 kare che, tethI kevalIne vizeSa tapa nathI ema kaI rIte kahI zakAya? tethI kahe cheTIkA - pitruchipAntisaMnne vanavilaMtapastAivAritirasenAvinyA na ca tapo'kAle'pi kSudAdikAraNe kutaH kevalino na bhuJjata iti vAcyam, tadAnI bhojane krmbndhaabhaave'pyucitprvRtterbhaavaat| na cAnaucityena pravarttante bhagavantaH na cAsmadAdivadviziSTatapopyucitamiti teSAM tatprasaGgaH, asmadAdisAdhAraNavyavahArA'pratipanthitvarUpaucityAt kevalivyavahArA'pratipanthitvarUpaucityasya bhinntvaat| daka mu.pu.mAM toDavAjo pATha che tyAM hastalikhita pratamAM tAtre pATha maLe che, paNa tyAM visarga chUTI gayo lAge che tethI ta:snepa pATha ucita lAge che. ane te mujaba TIkArya karela che. TIkArya -"cIpa' zarIrano viccheda karavA mATe je paNa pAyetika saMkhanAdi tapa hoya che te paNa kadAcitka hoya che, ethI karIne tenAthI kavalAhArathI, teno=opano, pratibaMdhaka nathI. bhAvArtha - "vAri' ahIM vizeSa e che ke kevalIne pArvattika saMlekhanAdirUpa je tapavizeSa che, te jo sadA hoya to AhAragrahaNathI teno=ApavizeSano, vyAghAta thAya; paraMtu te tapavizeSa kevala aMtakALe ja hoya che tethI te kadAcitka che; ane aMtakALe saMlekhanAmAM AhAra grahaNa karavAno hoto nathI ane tenA pUrvakALamAM kevalIne te tapavizeSa karavAno hoto nathI, tethI AhAra dvArA te tapavizeSano pratibaMdha thAya tema kahI zakAya nahi. TIkAMI - "rA' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, jo kevalIne AhAra grahaNa karavAnuM ISTa che to tapanA kALamAM paNa arthAt pAntika saMlekhanAdirUpa tapanA kALamAM paNa, sudhAdi kAraNa hote chate kevalI kema AhAra karatA nathI? teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM. 'talA' kema ke tyAre-pArvattika saMlekhanAkALamAM, bhojana karavAmAM Ave to kevalIne karmabaMdhano abhAva hovA chatAM paNa ucita pravRttino abhAva che. mATe kevalI bhojanamAM yatna karatA nathI.). "rA' - ane bhagavAna anucitapaNArUpe pravartatA nathI tenI sAme koi kahe che ke, zeSa kALamAM paNa kevalIone chadmasthAdinI jema viziSTa tapa paNa ucita che, ethI karIne teone=kevalIone, teno=viziSTatAno, prasaMga Avaze. tene graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema kechaprasthAdisAdhAraNavyavahAranA apratipaMthIpaNArUpa aucityathI kevalIvyavahAranA apratipaMthIpaNArUpa aucityanuM bhinnapaNuM che. bhAvArtha -pArvattika saMkhanAkALamAM sudhAdine kAraNe kevalI bhojana kare to paNa vItarAgabhAva hovAne kAraNe temane rAgAdino saMbhava nathI, tethI temane karmabaMdha thAya nahi; to paNa paryaMtakALe saMlekhanA karavI e ja temane Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 111 ucita che. tethI te vakhate bhojana karavuM te ucita pravRtti nahi hovAne kAraNe teo karatA nathI. ane tene ja puSTa karatAM kahe che ke kevalI bhagavAna anucita pravRtti karatA nathI. tenI sAme koi kahe che ke chadmastha evA ApaNA badhAnI jema zeSakALamAM paNa viziSTa tapa kevalIne ucita che tema mAnavAno prasaMga prApta thaze. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke tema na kahevuM, kema ke chadmastha evA ApaNA badhAnA sAdhAraNa vyavahAranA avirodhIrUpa aucitya karatAM kevalInA vyavahAranuM avirodhIrUpa aucitya judA prakAranuM che. tethI kevalIne aMtakALamAM ja viziSTa tapa karavo ucita che, zeSakALamAM nahi; jyAre chadmasthane zeSakALamAM paNa mohanA nAza mATe viziSTa tapa karavo ucita che. TIkA :- atha mAtAvirUpe tapa:jAttepa kSudhAvirUpavuM:hovIprasa' kRti cetana, pratitavevanAvirUpaprmaadenaiv tadudIraNAt, anyathA'pramattA api tapasvinastadudIrayeyuH / tathApi tAvatkAlopahRtaduHkhaM soDhAro jinAH sarvadaiva kuto na tatsahante, anantavIryANAM tattitikSAkSamatvAditi cet ? na, dIrghakAlamazana parihAre audArikazarIrasthitivilayaprasaGgena tIrthapravRttyAdyucchedaprasaGgAt, sarvadA duHkhasahanasya tdvyvhaarbaahyvAt // TIkArtha :- 'atha'thI pUrvapakSI kahe ke (pAryantika saMlekhanA vakhate) mAsAdirUpa=mAsakSamaNa AdirUpa tapanA kALamAM paNa kSudhAdirUpa duHkhanI udIraNAno prasaMga Avaze. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM, kema ke pratikULa vedanAdirUpa pramAdarUpa dvArA ja tenI =azAtAnI, udIraNA thAya che. anyathA=pratikULa vedanAdirUpa pramAda vaDe ja azAtAnI udIraNA thAya che evuM na mAno to, apramatta tapasvIo paNa tene--azAtAne, udIre arthAt apramatta munione paNa azAtAnI udIraNA mAnavAno prasaMga prApta thAya. 'tathApi' to paNa tAvatkAlamAM=chadmasthakALamAM, prApta thayelA du:khane sahana karanArA jino sarvadA ja=haMmezAM ja, kema tene=duHkhane (kSudhAdi du:khane), sahana karatA nathI? kAraNa ke anaMtavIryavALA jinone teneduHkhane, sahana karavA mATe kSamapaNuM che arthAt anaMtavIryavALA jino kSudhAdi pariSaha sahana karavA samartha che. A pramANe pUrvapakSI kahe to teno uttara graMthakAra Ape che ke ema na kahevuM. 'vIryAta' kema ke dIrghakALa sudhI azananA parihAramAM audArikazarIranI sthitinA vilayanA=nAzanA, prasaMgathI tIrthapravRttpAdi ucchedano prasaMga prApta thavAnA kAraNe sarvadA=sarvakALa, duHkha sahananuM tarvyavahAra=kevalIvyavahAra, bAhyapaNuM che. 111 bhAvArtha :- 'atha'thI pUrvapakSI kahe ke kevalI saMlekhanA vakhate je mAsakSamaNAdi kare che te vakhate kSudhAdirUpa duHkhanI udIraNAnI prApti thaze. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, mohane kAraNe jIvane jyAre 'A kSudhA mane pratikULa che' e prakAranI buddhi thAya che tyAre samatApariNAmanA abhAvarUpa pramAdapariNAma hoya che; je pratikULa vedanAdirUpa pramAda che, ane tenAthI kSudhAdi duHkhanI udIraNA thAya. ane tevo pramAda kevalImAM nathI mATe kSudhAdi duHkhanI udIraNA thaze nahi. ahIM pUrvapakSI kahe ke, to pachI jema saMlekhanAkALamAM kevalI vizeSa tapa kare che ane kSudhAnuM duHkha sahana kare che, tema sarvakALamAM sahana kare to zuM vAMdho che? kema ke anaMtavIryavALA teone te sahana karavAmAM kroi bAdha nathI. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 111-112 adhyAtmamata parIkSA .. 555 tenA javAbarUpe graMthakAra kahe che ke, dIrghakALa sudhI AhAra grahaNa karavAmAM na Ave to kevalInuM audArikazarIra nAza pAme, tethI temanA dvArA upadezAdithI je tIrthanI pravRtti cAle che tenA ucchedano prasaMga Ave. tethI sarvadA duHkha sahana karavuM te kevalIno vyavahAra nathI. 111aaaa avataraNikA:- rUvi vyakTri avataraNikAW :- Ane ja=A vAtane ja, vyakta kare che, arthAt pUrvamAM kahyuM ke dIrghakALa azananA parivAramAM audArika zarIranI sthitinA vilayano prasaMga hovAne kAraNe tIrthapravRjyAdi vyucchedano prasaMga prApta thaze. tyAM kahela audArika zarIranI sthitinA vilayane ja vyakta kare che - gAthA - orAliadehassa ya ThiI a vuDI ya No viNAhAraM / teNAvi ya kevaliNo kavalAhArittaNaM juttaM // 112 // ( audArikadehasya ca sthitizca vRddhizca no vinA''hAram / tenApi ca kevalinaH kavalAhAritvaM yuktam // 112 // ) gAthArtha - audArika zarIranI sthiti ane vRddhi AhAra vinA thatI nathI, tethI paNa kevalIne kavalAhArIpaNuM yukta che. TIs:- audArikazarIrasthitiH khalvAhArakarmaNa ivA''hArapudgalAnAmapyanvayavyatirekAvanuvidhatte, tathA ca kavalAhArAbhAve kevalinAM zarIraM kathamutkarSataH pUrvakoTikAlamavatiSThatAm? evamaudArikazarIravRddhirapyAhArapudgalaireva pudgalaiH pudgalopacayaH' iti vacanAt, jalasekAsekAbhyAM latAdInAM vRddhyvRddhidrshnaacc| evaM ca kavalA'bhojitve kevalinaH pUrvakoTyAyuSo navamavarSotpannakevalajJAnasyA''kAlaM bAlalIlAvilAsaprasaGga iti mhdnucitmett||112|| TIkArya :- "vAriza' audArikazarIranI sthiti AhArakarmanI jema=AhAra grahaNa karavAne anukULa audArikazarIranAmakarmanI jema, AhArapugalonA paNa anvayavyatirekane anusare che. bhAvArtha - jyAM jayAM audArikazarIranI sthiti hoya che, tyAM tyAM jema AhAra grahaNa karavAne anukULa evuM karma avazya hoya che, tema AhArapugalonuM grahaNa paNa avazya hoya che. tethI ja lomAhArarUpe paNa AhArapugalonuM grahaNa sarva audArikazarIravALAne hoya che. TIkArya - "tathA ' ane te rIte=audArikazarIranI sthitinI sAthe AhArapugalonuM avazya grahaNa che te rIte, kavalAhAranA abhAvamAM arthAta lomAhAra hovA chatAM kavalAhAranA abhAvamAM, kevalIonuM zarIra utkarSathI pUrvakoTikAla sudhI kevI rIte rahI zake? arthAtu na rahI zake. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa6. adhyAtmamata parIkSA gAthA - 112-113 bhAvArtha-lomAhArathI yadyapi pudgalonuM satata grahaNa hovA chatAM zarIranI sthitine dIrghakALa rAkhavA mATe kavalAhAra ja Avazyaka che, e anubhavasiddha che. TIkArya - "pavam' e ja rIte=je rIte audArikazarIranI sthiti kavalAhArathI che e ja rIte, audArikazarIranI vRddhi paNa AhArapudgalothI ja che=kavalAhAra dvArA prApta AhArapudgalothI ja che, kema ke 'pudgalothI pudgalono upacaya' che e pramANe vacana che, ane jalanA siMcana ane asiMcana dvArA latAdinI vRddhi ane avRddhinuM darzana EUR ahIM putre ati vavanAt e prathama hetuthI AgamanI sAkSI ApIne "ratnasezAseAccha. varNanADyA e bIjo hetu tenI puSTi mATe pratyakSa anubhavasiddha vastune jaNAve che. TIkArya - "vaM 2'- ane A pramANe audArikazarIranI vRddhi mATe kavalAhAra Avazyaka che e pramANe, kevalIone kavalaabhojIpaNuM mAnavAmAM jemane navamA varSe kevalajJAna utpanna thayuM che evA pUrvakoTivarSanA AyuSyavALA kevalIne, AkAla bAla lIlAvilAsano prasaMga prApta thaze. jethI karIne A=kevalIne AkAla bAlavilAsano prasaMga e, atyaMta anucita che. ll11zA avataraNikA - navu sarvamAM AvatAM pUrvAvasthADanatizayita rihAmyupAme tUSaNa mApata, na tu paramaudArikAbhyupagama iti zaGkate - avataraNitArtha - bhagavAnane pUrvAvasthAthI anatizayita audArikazarIranA abhyapagamamAM=svIkAramAM, A badhAM dUSaNa Ave che, paraMtu paramaaudArikazarIranA svIkAramAM dUSaNa nahi Ave, e pramANe nAthI pUrvapakSI zaMkA kare che gAthA : paramorAliadeho kevaliNaM naNu havejja mohakhae / ruhirAidhAurahio teamao abbhapaDalaM va // 113 // ( paramaudArikadehaH kevalinAM nanu bhavenmohakSaye / rudhirAdidhAturahito tejomayo'bhrapaTalamiva // 113 // ) gAthArtha - mohano kSaya hote chate kevalIone rudhirAdi dhAturahita abhrapaTala jevuM tejomaya paramaaudArikazarIra hoya che. TIkA - vatnAhAra dizAnUpadayAdAthA tathApizArIsthitivRdhdho: mahatu, tu vaikriyAvi rudhirAdidhAturahitasya paramaudArikasya sthitau tadapekSA'sti, pratyuta mUtrapurISAdimalAdhAyinastasya sattve paramaudArikameva na bhvediti||113|| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA TIkArtha :- 'vAhAra'kavalAhAra dhAtuonA upacayAdi AdhAyakapaNAthI=puSTi Adi AdhAyakapaNAthI audArikazarIranI sthiti-vRddhine karo, paraMtu vaikriyAdi zarIranI jema rudhirAdidhAturahita evA paramaudArikaza2I2nI sthitimAM tenI=kavalAhAranI, apekSA hotI nathI; balke, mUtra-puriSAdi karAvanAra tenA=kavalAhAranA, sattvamAM paramaaudArikazarIra ja na hoi zake, ethI karIne kevalIone kavalAhAra mAnI zakAto nathI. II113] gAthA - 113-114 avataraNikA :- annovyate -- avataraNikArya :- A kathanamAM=gAthA-113mAM kahela vAdInA zaMkArUpa kathanamAM, javAba ApatAM graMthakAra kahe che saMghayaNaNAmapagai kevalidehassa dhArahiatte I poggalavivAgiNI kaha atArise poggale hou // 114 // ( saMhanananAmaprakRtiH kevalidehasya dhAturahitatve / pudgalavipAkinI kathamatAdRze pudrale bhavatu // 114 // ) gAthA : 557 gAthArtha :- kevalInA dehanuM dhAturahitapaNuM hote chate atAdeza evA pudgalamAM =sAta dhAtumAM aMtarbhUta evA asthirahita pudgalamAM, pudgalavipAkI evI saMghayaNanAmakarmaprakRti kevI rIte hoya? bhAvArtha :- saMghayaNa e asthinicaya=hADakAnAM bAMdhArUpa, che, ane saMhanananAmakarmanI prakRti asthinicayarUpa pudgalomAM vipAkane batAvanArI prakRti che, ane kevalIno deha dhAturahita hovAne kAraNe asthirUpa dhAtuthI paNa rahita che. tethI atAdeza evA pudgalomAM pudgalavipAkI evI saMghayaNanAmakarmanI prakRti kevalIne kevI rIte hoya? arthAt na hoya. kahevAno bhAva e che ke digaMbara paNa kevalIne saMghayaNanAmakarmano udaya mAne che, tethI te kevalInA dehane dhAturahita svIkArI zake nahi. TIst :- kevalinAM zarIrasya saptadhAturahitatve hi asthirahitatvamapyAvazyakaM, tathA ca teSAM vajrarSabhanArAcasaMhananaprakRtivipAkodayaH kathaM syAt ? pudgalavipAkinyAstasyA asthipudgaleSveva vipAkadarzanAt, ''saMhayaNamaTTiNicau' tti vcnaat| athAsthipudgaleSu (zarIrapudgaleSu) dRDhatararacanAvizeSa eva tatprakRtijanya iti niyamo na tu teSveveti cet ? na, dRDhAvayavazarIrANAM devAnAmapi ttprsnggaat| 'pUrvamasthiparyAyapariNatAnAM paramaudArikAvayavAnAM na saMsthAnatvavyabhicAra ( tatprakRtijanyatvena na saMghayaNatvavyabhicAra ) ' iti cet ? na, kadAcit tatparyAyapariNateSu pudgalAntareSvapi ttprsnggaat||114|| chu. saMhaNayamaTThinicao taM chaddhA vajjarisahanArAyaM / taha risahanArAyaM nArAyaM arddhanArAyaM // prathamakarmagraMtha:-38 // 'saMhananamasthinicayastat SoDhA vajraRSabhanArAcaM / tathA RSabhanArAcaM nArAcamardhanArAcam // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 ...... adhyAtmamata parIkSA... . . . . . . . . . . gAthA - 114 . dara TIkAmAM "zipudrattepu' pATha che tyAM "zarIrapudrajopu pATha bhAse che, ane saMsthAnatvavyAkhavA pATha che tyAM "tapravRtinacarlena na saMthayAtvavyamavAra' pATha bhAse che te mujaba artha karela che. TIkArya - vininAM' kevalInA zarIranuM sAtadhAturahitapaNuM hote chate asthirahitatva=hADakAMrahitapaNuM, paNa Avazyaka che, ane te pramANe teone =kevalIone, vajaRSabhanArAcasaMghayaNaprakRtino vipAkodaya kevI rIte hoya? kema ke pudgalavipAkI evI tenuM =vajaRSabhanArAcasaMghayaNaprakRtinuM, asthipudgalomAM ja vipAka dekhAya che. enI ja puSTi karatAM kahe che - "saMdayAmiiAvaDa' (saMghayaNa e hADakAMno bAMdho) e pramANe vacana che. tha' - "'thI pUrvapakSI A pramANe kahe che ke zarIrapudgalomAM daDhatara racanAvizeSa ja tatkrakRtinuM = vajaRSabhanArAcaprakRtinuM, janya=kArya che, e pramANe niyama che. paraMtu temAM=asthipudgalomAM, ja vipAka hoya evo niyama nathI. ra' teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM. temAM hetu kahe che - Dha' kema ke, daDha avayavazarIravALA devone paNa tenonasaMghayaNanAmakarmanA vipAkodayano, prasaMga prApta thaze. pUrvamasji' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, pUrve asthiparyAyapariNata paramodArika avayavonuM tatvakRtijanyapaNuM hovAne kAraNe arthAt saMghayaNanAmakarmaprakRtijanyapaNuM hovAne kAraNe saMghayaNapaNArUpe vyabhicAra nahi Ave. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. kema ke kyAreka tat paryAyapariNata evA pudgalAMtaramAM paNa saMghayaNatvano prasaMga prApta thaze. ll114ll bhAvArtha-gAthA/113mAM pUrvapakSIe kevalIne dhAturahita paramaudArikazarIra che ema sthApana karyuM, tene graMthakAra kahe che ke, jo kevalIne dhAturahita zarIra svIkArIe to saMghayaNanAmakarmano udaya kevalIne ghaTe nahi, ane saMghaNanAmakarmano udaya kevalImAM digaMbarane paNa mAnya che. tenA samAdhAnarUpe digaMbara kahe ke zarIrapudgalomAM daDharacanAvizeSa che te ja saMghayaNanAmakarmanuM kArya che, paraMtu asthipudgalomAM daDharacanAvizeSa nahi, tethI kevalInuM sAtadhAturahita zarIra svIkArI zakAze. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che ke daDha avayavazarIravALA devone paNa saMghayaNanAmakarma svIkAravAno prasaMga prApta thaze. vastutaH devone saMghayaNanAmakarmano udaya zAstrakAroe svIkArela nathI, Ama chatAM, temanA zarIranA avayavo paNa daDha che. AthI ja teo gUMcaLAnI jema paDI jatA nathI. ane saMghayaNanAmakarmanA vipAkathI daDha avayavavALA zarIranI prApti svIkAravAmAM Ave to devone saMghayaNanAmakarmano udaya mAnavo paDe. tenA samAdhAnarUpe pUrvapakSI kahe che ke, kevalInuM zarIra paNa kevalajJAna pUrve hADakAMnA paryAyarUpe pariNata hatuM ane te ja kevalajJAna pAmyA pachI paramaudArikarUpa bane che tyAre dhAturahita bane che, ane dhAturahita hovAthI asthi=hADakAM, rahita paNa che; to paNa pUrvamAM hADakAMvALuM zarIra hatuM te zarIra ja vartamAnamAM hADakAMrahita che, ane tenI aMdara je daDharacanAvizeSa che te saMghayaNanAmakarmanI prakRtithI janya che tema svIkArIzuM, ane devone prathamathI hADakAMrahita zarIra che tethI saMghayaNanAmakarma vagara ja devonuM zarIra daDha racanAvALuM che. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM, kema ke kyAreka tatparyAya pariNata evA pudgalAMtaramAM paNa saMghayaNatvano Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 114-115 . adhyAtmamataparIkSA....... papa9 prasaMga prApta thaze. tenuM tAtparya e che ke pUrvamAM asthiparyAya pariNata hoya ane pachI asthiparyAya vagaranA zarIramAM saMghayaNatvano svIkAra karavAmAM Ave to, ApaNA dehavartI lohI Adi pagalAMtaramAM paNa saMghayaNanAmakarmano vipAka mAnavAno prasaMga prApta thaze. kema ke te pulo paNa pUrvamAM asthiparyAya pariNata hoI zake ane pAchaLathI lohI AdinA pariNAmAMtarane prApta thayelAM paNa hoya, tethI tyAM saMghayaNatva mAnavAno prasaMga prApta thaze. ll114ll avataraNikA - gagi modakSArthI pavitra yAt jJAnotpattiratu, maurirItizayatuM nAmakarmAtizayAdevetyanuzAsti avataraNikArya - ane vaLI mohanA kSayathI tatkArya mohanA kAryabhUta, rAgadveSano vilaya thavAnA kAraNe jJAnotpatti ho, arthAt kevalajJAna utpanna thAo, arthAt jJAna saMbaMdhI atizaya thAo. vaLI audArikazarIraatizaya nAmakarmanA atizayathI ja thaI zake, e pramANe graMthakAra anuzAsana karatAM kahe che bhAvArtha:- gAthA-113mAM pUrvapakSIe kahyuM ke mohanA kSayamAM kevalIne paramaudArika deha che je dhAturahita che. e kathananI sAme siddhAMtakAre gAthA-114mAM kahyuM ke paramaudArika zarIrane dhAturahita mAnavAmAM saMvanananAmakarmaprakRti te zarIramAM ghaTaze nahi. ane "Apa rathI gAthA-113mAM kahela mohanA kSayathI paramaudArika zarIra kevalIne thAya che e kathananuM nirAkaraNa graMthakAra kare che. gAthA:- movana nAii TIEyA veva tasa pAraH | to vaNNAiviseso taM hou Na dhAurahiattaM // 115 // ( mohavilayena jJAnaM nAmodayAccaiva tasya pAramyam / tadvarNAdivizeSaH tadbhavatu na dhAturahitatvam / / 115 // ) gAthArtha - mohanA vilayathI jJAna thAya che, arthAt sAyika evuM kevalajJAna thAya che. ane nAmanA udayathI=nAmakarmanA udayathI, teno=audArikadehano, pArama=paramatA=zreSThatA, thAya che, arthAt paramodArika deha thAya che. te kAraNathI =dehanI paramatA che te kAraNathI, varNAdivizeSa thAya che, paraMtu) dhAturahitapaNArUpe te=pAra=paramatA, na thAo. TIkA - saMghayaNarUvasaMThANavaNNagaisattasAraUsAsA / * UHphayttaraDuM vaMti moyA taI | [ma. ni. 172]. iti vacanAdbhagavatAM dehe nAmakarmodayAtizayAdvarNAdyatizaya eva pAramyaM,na tu sarvathA dhAturahitatvaM, mohakSayasya tatrA'tantratvAt, nAmakarmAtizayasya varNAdyatizaya evopayogitvAt, tathaivopadezAt, 1. saMhananarUpasaMsthAnavarNagatisattvasArocchAsAH / etAnyanuttarANi bhavanti nAmodayAttasya / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 115 tadatizayakAriNInAM labdhInAmapi varNAdyatizAyakatvasyaiva bhaNanAt / taduktaM- [ yogazAstra. 1-8-1] tathA hi yogamAhAtmyadyoginAM kaphabindavaH / sanatkumArAderiva jAyante sarvarukchadaH // 1 // 560 tathA yoginAM yogamAhAtmyAt purISamapi kalpate / rogiNAM roganAzAya kumudAmodazAli ca // 2 // malaH kila samAmnAto dvividhaH sarvadehinAm / karNanetrAdijanmaiko dvitIyastu vapurbhavaH ||3|| yoginAM yogasaMpattimAhAtmyAdddvividho'pi saH / kastUrikAparimalo rogahA sarvarogiNAm ||4|| yoginAM kAyasaMsparzaH siJcanniva sudhArasaiH / kSiNoti tatkSaNaM sarvAnAmayAnAmayAvinAm // 5 // nakhAH kezAradAzcAnyadapi yogazarIrajam / bhajate bhaiSajIbhAvamiti sarvauSadhiH smRtA // 6 // tathA hi (eva) tIrthanAthAnAM yoginAM (yogabhRc) cakravarttinAm / dehAsthisakalastomaH sarvasvargeSu pUjyate ||7|| iti / (yogazAstra - 1 / 8 aMtargAthA - 62-67) / * yogazAstra gAthA - 9bhAM ''tathA hi' che tyAM yogazAstra graMtha bhUNa pratamAM 'tathA eMva' pATha che bhane yoginAM pATha che tyAM 'yogabhRc' pATha che te bhuja sahIM artha rela che. TIDArtha :- 'saMghayaNa' temane=bhinane, nAmaduryodhyathI saMghayaza, 35, saMsthAna, varga, gati, sattva, sAra bhane ucchvAsAdi anuttara hoya che, A pramANe AvazyakaniryuktinA vacanathI bhagavAnanA dehamAM nAmakarmanA udayanA atizayathI vargAdi atizayarUpa ja pAramya=paramatA, che; arthAt sAmAnya jIvone nAmakarmano udaya che tenA karatAM viziSTa koTinA nAmakarmano udaya bhagavAnane che, te rUpa nAmakarmanA udayanA atizayathI vargAdi atizayarUpa ja paramatA pedA thAya che, paNa nahIM ke sarvathA dhAturahitatvarUpa pAramya=paramatA, (pedA thAya che,), kema ke mohakSayanuM tyAM= dhAturahitatvamAM, taMtrayuM che. bhAvArtha :- pUrvapakSIe kahyuM ke mohanA kSayathI rudhirAdidhAturahita paramaaudArikadeha kevalIne hoya che, tenuM nirAkaraNa karatAM siddhAMtakAra kahe che ke, kevalIne sarvathA dhAturahita deha nathI, paraMtu pUrvamAM jevI dhAtu hatI evI dhAtuono abhAva che tethI sarvathA dhAturahita deha nathI ema kahela che; tenuM kAraNa e che ke zarIrane dhAturahita banAvavAmAM mohakSaya hetubhUta nathI. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 115 adhyAtmamataparIkSA 561 utthAna :- ahIM-pUrvapakSI kahe ke mohakSayathI kevalIno deha dhAturahita na thAya tema mAnIe to paNa, mohanA kSayane kAraNe nAmakarmanA atizayathI kevalIno deha dhAturahita thAya che. kema ke pUrvamAM evA prakAranuM nAmakarma hatuM ke jenAthI dhAtusahita temanuM zarIra hatuM, ane mohano kSaya thayA pachI pUrva karatAM atizayavALA nAmakarmano udaya thAya che tenAthI dhAturahita temanuM zarIra hoya che. tethI bIjo hetu kahe che TIkArya :- 'nAmarma'nAmakarmanA atizayanuM varNAdiatizayamAM ja upayogIpaNuM che. 'va'kAra dhAturahita dehamAM upayogIpaNAno vyavaccheda kare che. -- utthAna :- ahIM zaMkA thAya ke nAmakarmanA atizayathI dhAturahita kevalIno deha nathI tema kahevAmAM pramANa zuM? tethI anya hetu kahe che TIkArya :- 'tathA'- te ja prakA2no upadeza che. arthAt nAmakarmanA atizayanuM varNAdivizeSamAM ja upayogIpaNuM che te ja prakAre zAstramAM upadeza che. te ja vAtane puSTa karatAM kahe che 'tavRtizayAriNInAM'tadatizayakArI evI labdhionuM paNa varNAdiatizAyakatvanuM ja bhaNana che. arthAt nAmakarmanA atizayane karanArI evI labdhionuM paNa varNAdiatizAyakatvanuM bhaNana zAstramAM che. 'navvInAmapi''pi'thI e kahevuM che ke nAmakarmanA atizayanuM to varNAdinA atizayamAM upayogIpaNuM che e prakAranuM zAstramAM kathana che, paraMtu labdhionuM paNa varNAdiatizAyakatvanuM bhaNana che. bhAvArtha :- yogIone nAmakarmanA atizayane karanArI je labdhi thAya che, te yogInA dehanA varNAdinA atizayane ja karanArI che. mATe nAmakarmano atizaya e varNAdinA atizayane ja karanAra che, paNa dehane dhAturahita karanAra nathI. TIkArtha :- 'tavur'thI yogazAstranI vRtti aMtargata zlokonI sAkSI Ape che, teno artha A pramANe che. 'tathAhi' (yogazAstranA mULa kathana sAthe saMbaMdha che teno artha) "te A pramANe" yoLa - yogamAhAtmyathI sanatkumAracakravartI AdinI jema yogIonA kaphabiMduo sarvarogone chedavAmAM samartha bane che. tathA - 'yoginAM'- yogamAhAtmyathI yogIonI viSThA paNa rogIonA roga nAza karavA mATe samartha hoya che ane kumudanI Amoda=sugaMdhavALI, hoya che. 'matta:'- sarvajIvone be prakAre mela kahyo che. (1) kAna-AMkha vageremAM thato, (2) vaLI bIjo zarIramAM pedA thAya che. 'yonimAM'- yogIone yogasaMpattinA mAhAtmyathI A banne prakArano te mela kastUrInA parimalavALo-sugaMdhavALo, sarva rogIonA rogane haNanAro hoya che. A-14 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 115 'yozinAM' sudhArasa vaDe jANe siMcana karAto na hoya evo yogIono kAyasparza rogIonA sarvarogone tatkSaNa nAza kare che. 'nA: '- nakha, keza, dAMta temaja yogInA zarIramAM thayela anya vastuo paNa bhaiSaja=auSadha, jevuM kArya kare che, ethI karIne sarvoSadhi kahevAya che. 'tathA va' - te ja rIte yogIomAM cakravartI evA tIrthanAthanA=tIrthaMkaronA, dehanA badhA asthiono stoma= samudAya, sarva svargomAM pUjAya che. 'rUti' zabda yogazAstranA aMtazlokanA uddharaNanI samAptisUcaka che. yogamRghdhatinA=yogIomAM cakravartI e tIrthanAthAnAM nuM vizeSaNa che. TIkA :- vaM ca bhAvatAM vatAhA svIAre na vijrazciyate, tena sudevanAnAzAt, tAnyamanasya ve labdhivizeSeNa surabhIkaraNAt / na ca bhagavatAM jATharAnalanAza eva yuktaH, mohakSayasya tadanAzakatvAt, labdhivizeSasya tannAzakatve ca tatkAraNIbhUtatai jasazarIravighaTanaprasaGgAt, labdhInAM kAraNaghaTanavighaTanadvAraiva kaaryghttnvighttnyostntrtvaat||115|| TIkArya :- 'vaM ca'. '....A rIte arthAt pUrvamAM kahyuM ke bhagavAnane varNAtizayarUpa ja pAramya=5ramatA, che e rIte, bhagavAnane kavalAhAranA svIkAramAM kAMi hAni thatI nathI, kema ke tenA vaDe=kavalAhAra vaDe, kSuddedanAno nAza thAya che ane tajjanya malanuM=AhArajanmamalanuM, labdhivizeSathI surabhIkaraNa thAya che. bhAvArtha :- gAthA-113mAM pUrvapakSIe kahyuM ke, kavalAhAra svIkAravAthI mUtrapuriSAdimaLanA AdhAyI evA kavalAhAra vaDe paramaudArika deha na kahI zakAya, tenA nirAkaraNarUpe kahe che ke A rIte kavalAhAra svIkAravAthI kAMi nukasAna thatuM nathI, paraMtu kSudhAno nAza thAya che ane maLa labdhivizeSane kAraNe surabhirUpe thAya che, AvuM ja paramaudArikatva saMgata ja che. utthAna :- pUrvamAM siddha karyuM ke bhagavAnane nAmakarmanA udayathI zarIranA varNAdivizeSarUpa 52maudArika ho, paraMtu dhAturahita paramaudArika hoi zake nahi, tenI ja puSTi karatAM kahe che TIkArya :- maiM ca" bhagavAnane jaTharasaMbaMdhI analano=jaTharAgnino, nAza ja yukta nathI, kema ke mohakSayanuM tadanAzakapaNuM=jaTharAnalanuM anAzakapaNuM che. ane labdhivizeSanuM tannAzakapaNuM=jaTharAgninuM nAzakapaNuM, mAne chate tatkAraNIbhUta=jaTharAgninA kAraNIbhUta, taijasazarIranA vighaTanano prasaMga (kevalIne) prApta thAya. utthAna :- labdhivizeSane jaTharAgnino nAzaka mAnavAthI jaTharAgninA kAraNIbhUta taijasazarIranA vighaTanano prasaMga kema prApta thAya? temAM hetu kahe che - Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 115-116..... adhyAtmamata parIkSA 563 * * * * * * * * * * * * * TIkArya -"nathIna' - labdhionuM kAraNanA ghaTana ane vighaTana dvArA ja kAryanA ghaTana ane vighaTanamAM taMtrapaNuM =kAraNapaNuM, che. II115 bhAvArtha:- keTalAMka kAryo labdhithI niSpanna thAya che ane keTalAMka kAryo anya sAmagrIthI niSpanna thAya che; ane te ja rIte keTalAMka kAryonuM vighaTana sAmagrInA vighaTanathI thAya che ane keTalAMka kAryonuM vighaTana labdhithI thAya che; paraMtu labdhithI je kArya niSpanna thAya che tyAM paNa kAraNasAmagrInA saMcaya vagara kevala labdhithI kArya thatuM nathI, ane labdhithI kArya vighaTana thAya che tyAM paNa kAraNasAmagrInA vighaTana vagara kevala labdhi kAryanuM vighaTana karI zakatI nathI. te ja rIte jaTharAgninA kAraNabhUta taijasazarIranA nAza vagara jaTharAgnino nAza labdhi karI zakatI nathI. jyAM labdhi dvArA eka ghaTamAMthI sahasra ghaTanI niSpatti thAya che, tyAM paNa ghaTanA kAraNabhUta mRdAdidravyono saMcaya labdhi dvArA thAya che, ane tenAthI ja sahasra ghaTonI niSpatti thAya che; paraMtu sarvathA mRdAdi pudgalono abhAva hoya tyAM akasmAta sahasra ghaTono prAdurbhAva thato nathI. ahIM vizeSa e che ke labdhi vagaranA jIvo mRdAdidravyonA saMcaya mATe yatna karatA dekhAya che ane tenAthI ghaTa niSpanna thAya che. jayAre labdhidhArIne labdhinA baLathI atizIdhra kAraNasAmagrInI prAptithI kAryanI niSpatti thAya che, tethI sahasA kArya pedA thayuM che tevo pratibhAsa pedA thAya che. ll115 avataraNikA - pitra parIvariSNupImepisthitivRddhI mAhIRpunApati prIti avataraNikArya - ane vaLI paramaudArikanA abhyapagamamAM paNa=svIkAramAM paNa, tenI sthiti-vRddhi AhArapudgala sApekSa ja che. e rIte jaNAvatAM graMthakAra kahe che gAthA - orAliattaNeNaM taha paramorAlipi kevlinno| kavalAhArAvekkhaM ThiiM ca vuDheica pAuNai // 116 // (audArikatvena tathAparamaudArikamapi kevalinaH / kavalAhArApekSAM sthitiM ca vRddhiM ca prApnoti // 116 // ) rakA tAna karI dArika paNa kavalAhAranI apekSA gAthArtha :- (kevalInA rAkhIne sthiti ane vRddhine pAme che. dIpha gAthA-11mAM kahela tathA' zabda gAthA-115mAM kahela kathananA samuccayarUpa che. TIkA -paramauristhitiH ghaTvIrasthitivena vAha rAkSa, ra ra ta nofkSaLyAM vanaspatyAdi-zarIrasthitau vyabhicAraH, kSujjanitakAryAdiparihAreNa dhAtUpacayAdidvArA dhAtumaccharIrasyaiva tajjanyatvAt sthitau tajjanyatvasyopacArAt, dhAtumatvasya copalakSaNatvAt na paramaudArikasya tathAtvaM Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . pa64 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 116 vizeSaNatve'pi saMhananopaSTabdhasya tasya pareNApi dhAtumattvAbhyupagamAt tatparyAyaparityAgena paryAyAntarApattereva kevlmbhyupgmaat| TIkArya - "paramaulali' paramaudArikanI sthiti kavalAhArane sApekSa hoya che, kAraNa ke audArikazarIranI sthiti che. huM ahIM anumAnamAM "paramaulAiisthatiH' e pakSa che. "vavAhapAkSivin' e sAdhya che ane 'gauristhitirlaeNna' e hetu che. paramaudArikamAM audArikatvarUpa hetu pUrvapakSIne paNa saMmata che. utthAna - ahIM vanaspatyAdi zarIranI sthitimAM hetu vyabhicArI prApta thAya che, kema ke vanaspatinuM zarIra paNa audArika che, tethI vanaspatinA zarIranI sthitimAM audArikasthititvarUpa hetu che ane kavalAhAra apekSitvarUpa sAdhya nathI. tethI kahe che TIkArya - Ta'taanapekSiNIkakavalAhAranI anapekSiNI, evI vanaspati Adi zarIranI sthitimAM vyabhicAra che ema na kahevuM, kema ke sudhAjanita kAryAdi kRzatA AdinA, parihAra vaDe dhAtuupacayAdi dvArA dhAtuma, zarIranuM ja tajajanyapaNuM kavalAhArajanyapaNuM, hovAne kAraNe sthitimAM arthAt dhAtuman zarIranI sthitimAM, tajjanyatvano kavalAhArajanyatvano, upacAra che. vyavahAra che. bhAvArtha:- dhAtuman zarIranI sthiti kavalAhAranI apekSAvALI che, A prakAranI vyAti prApta thAya che tethI, paramaudArikanI sthiti paNa dhAtumata zarIranI sthitirUpa hovAne kAraNe kavalAhAranI apekSAvALI che. tethI anumAnano AkAra A pramANe thaze - paramaudArikanI sthiti kavalAhAranI apekSAvALI che, kema ke dhAtuma, zarIranI sthitirUpa che. ahIM sAdhya ane hetunI vyApti A pramANe che- je je dhAtuman zarIranI sthiti hoya te te kavalAhAranI apekSAvALI che. A prakAranI vyApti hovAthI vanaspatinA zarIranI sthitimAM vyabhicAra nahi Ave, kema ke vanaspatinuM zarIra sAta dhAtuothI baneluM nathI, tethI tene kavalAhAranI apekSA nathI. ahIM vizeSa e che ke, kavalAhArathI sudhAjanita kAryAdino parihAra thAya che. ahIM "AdipadathI sudhAjanita rogAdinuM grahaNa karavuM. ane kavalAhAra dvArA dhAtuno upacayAdi thAya che ema kahyuM, tyAM "AdipadathI kavalAhAra dvArA zarIramAM rahelA prayojana vagaranA malAdino apacaya paNa thAya che te grahaNa karavuM. A rIte kavalAhAra kAryAdino kRzatAAdino, parihAra karIne ane dhAtuno upacayAdi karIne, pUrva karatAM vizeSa koTinA dhAtumatu zarIrane niSpanna kare che. yadyapi dhAtumatuM zarIra sau prathama lomAhAra dvArA pedA thAya che, paraMtu tyArapachI kavalAhAra dvArA vRddhivALuM bane che te rUpa zarIra kavalAhArathI janya che. A rIte kavalAhAra dvArA dhAtumata zarIra pedA thAya che, paraMtu tenI sthiti kavalAhArane kAraNe hotI nathI paNa AyuSyanA kAraNe hoya che; to paNa dhAtumatu. zarIranI dIrghasthitimAM nimittakAraNa kavalAhAra dvArA niSpanna thatuM navuM navuM dhAtuman zarIra che, tethI te zarIranI sthitimAM kavalAhArajanyatvano upacAra vyavahAra, karIne vanaspatiAdinA zarIranI sthitimAM vyabhicAra nathI Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 116 adhyAtmamataparIkSA 565. tema kahela che. A rIte vanaspatiAdi zarIranI sthitimAM vyabhicAra nathI ema siddha ka2vAthI e prApta thayuM ke, vanaspatiAdinuM zarIra dhAturahita hovAnA kAraNe tene kavalAhAranI apekSA nathI, paraMtu je je dhAtuvALAM zarIra che te badhAne kavalAhAranI apekSA che, ane te ja rIte dhAtuvALA evA paramaudArikanI sthitine paNa kavalAhAranI apekSA che. tethI kevalI kavalAhArI che ema siddha thAya. utthAna :- ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, jema vanaspatyAdi zarIra dhAturahita che, tema paramaudArikazarIra paNa dhAturahita che, mATe 52maudArikaza2I2ne kavalAhAranI apekSA nathI, tethI tame kahela anumAna thai zakaze nahi; kema ke 52maudArikazarIramAM audArikanI sthiti hovA chatAM paNa dhAtumam zarIrarUpa audArikazarIranI sthiti nathI; mATe hetuno abhAva hovAne kAraNe kavalAhAra apekSitvarUpa sAdhyano abhAva che. tethI kahe che TIkArtha :- 'dhAtumatvastha'- dhAtumatvanuM upalakSaNapaNuM hovAne kAraNe pa2maudArikanuM tathApaNuM nathI arthAt vanaspati Adi zarIra sadezatva nathI. - utthAna :- dhAtumattvane upalakSaNarUpe svIkAryA vagara vizeSaNarUpe svIkArIne paNa pa2maudArikanuM tathApaNuM nathI, te batAvatAM kahe che TIkArya :- 'vizeSaLatva' vizeSaNapaNuM hovA chatAM paNa saMhanana upaSTabdha evA tenuM=paramaudArikanuM, 52 vaDe paNa dhAtumattvano svIkAra karela hovAne kAraNe, tatparyAyanA=kevalajJAnanA pUrvamAM rahelA audArikazarIramAM vartatA paryAyanA, parityAga dvArA paryAyAMtaranI Apattino ja=prAptino ja, kevala abhyapagama che. bhAvArtha :- pUrvapakSI 52maudArikamAM kavalAhAra apekSIpaNAnA viccheda mATe paramaudArikane paNa dhAturahita mAne, ane phahe ke paramaudArika zarIra kavalAhAranI apekSAvALuM nathI; tene sAme rAkhIne graMthakAra kahe che ke, amArA hetumAM dhAtumattva e vizeSaNarUpa nathI paraMtu upalakSaNarUpa che, tethI dhAtumattvathI upalakSita evuM audArika zarIra kevalIne paNa che. kema ke kevalajJAna pUrve te zarIra dhAtuvALuM hatuM, ane te ja zarIra vartamAnamAM paramaudArikarUpe thayela che, tethI dhAtumattvathI upalakSita evo kevalIno deha che. jyAre vanaspatinuM zarIra kyAreya dhAtuvALuM hatuM nahi, tethI dhAtumattvathI upalakSita nathI; jyAre paramaudAkizarIrane dhAturahita mAno to paNa dhAtumattvathI upalakSita evuM paramaudArikazarIra che, mATe audArikazarIranI sthiti kavalAhAra sApekSa che; tethI paramaudArikanuM vanaspatyAdi zarIranI sadaMzapaNuM nathI. dhAtumattvane upalakSaNarUpe svIkAryA vagara vizeSaNarUpe svIkArIne paNa paramaudArikaza2I2 vanaspatiAdi zarIranI sadeza nathI te batAvatAM kahe che- dhAtumattvane upalakSaNarUpe na mAnIe paraMtu vizeSaNarUpe mAnIe to paNa, saMhananathI upaSTabdha evA tenuM=52maudArikanuM, para vaDe paNa dhAtumattvarUpe svIkAra karAyela che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, upalakSaNa mAnavAthI to hetu sAdhyano gamaka che, paraMtu vizeSaNapaNuM mAnIe to paNa pUrvapakSI paramaudArikavALA evA kevalImAM je saMhananano svIkAra kare che te asthinicayarUpa che, ane te asthi Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 adhyAtmamata parIkSA ...... . gAthA: 116-117.. sAta dhAtu aMtargata padArtha che, tethI pUrvapakSI vaDe paNa paramaudArikazarIra dhAtuvALuM svIkRta thAya che. tethI pUrvapakSInA mata pramANe paramaudArikazarIra pUrvanA audArikaparyAyanA tyAga dvArA paryAyAMtaranI prAptinA kevala svIkArarUpa thAya che, paNa nahi ke dhAturahitarUpe. tethI paramaudArikanuM vanaspati sadazapaNuM nathI. tethI parama audArikazarIrane paNa kavalAhAranI apekSA rahe che. ahIM vizeSa e che ke, pUrvapakSI (digaMbara) paramaudArikazarIrane dhAturahita che ema paNa kaheto nathI ane dhAtuvALuM che ema paNa kaheto nathI; paraMtu temanA siddhAMta pramANe paramaudArikazarIrane AhAranI apekSA nathI, jayAre siddhAMtakAre anumAna dvArA AhAranI apekSA siddha karI. tyAM pUrvapakSIe kahyuM ke, jema vanaspatimAM kavalAhAranI apekSA nathI tema paramaudArikamAM paNa kavalAhAranI apekSA nathI. tyAM siddhAMtakAre kahyuM ke, dhAtuvALAM badhAM zarIrone kavalAhAranI apekSA che. tyAre pUrvapakSI kahe che ke, paramaudArikazarIra dhAturahita che tema mAnI lo, tethI vanaspatinI jema paramaudArikazarIrane kavalAhAranI apekSA nathI. tethI dhAtumattvane upalakSaNa kahIne siddhAMtakAre hetune sAdhyano gamaka banAvyo, ane tyArapachI vizeSaNarUpe svIkArIne paNa kahyuM ke, pUrvapakSI(digaMbara) paNa kevalImAM saMghayaNa mAne che, tethI saMghayaNa upaSTabdha evuM paramaudArikazarIra dhAtuvALuM ja che tema arthathI temane abhimata ja che. tethI digaMbaranA siddhAMta pramANe paramaudArikazarIra pUrvanA audArika paryAyanA tyAgathI paryAyAntaranI prAptirUpa bane che paNa dhAturahitarUpe nahi, tethI paramaudArikazarIra vanaspati jevuM che ema kahI zakAya nahi. mATe paramaudArika zarIrane kavalAhAranI apekSA che e pramANe pUrvamAM kaheluM anumAna saMgata ja che. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe che ke, audArikatvAvacchinna kArya pratye AhArapugalatvena AhArapugalanI hetutA che, ane te rIte paramaudArikazarIra paNa audArikarUpa che, tethI paramaudArikane AhArapudgalanI AvazyakatA rahe; paraMtu jema vanaspati Adi AhArapugalo lomAhArathI grahaNa kare che, tema kevalIne paNa kevala lomAhAra che paNa kavalAhAra nathI; A rIte mAnavAmAM lAghava che. kema ke audArikatvAvacchinna kArya pratye AhAra pudgalatvenA hetutA mAnavAmAM kAryatAvaracchedaka ane kAraNatAvacchedaka laghu thAya che, jyAre dhAtuman audArikazarIratnAvacchinna kArya pratye kavalAhArapudgalatvena hetutA mAnavAthI gaurava thAya che. tethI graMthakAra kahe che TIkA sahu vAritnAvacchidaMpratyevAharapudratatve hetuta nAyavathApiparivahIpeksssthitikmeveti siddhm||116|| TIkArya - mahuvA' athavA to audArikatvAvacchinna kArya prati lAghavathI AhArapudagalatvena hetutA ho, to paNa paramaudArikazarIra kavalAhArasApekSasthitivALuM che, e pramANe siddha che. ll116ll bhAvArtha -parama audArikazarIra paNa dhAtumata zarIravALuM che ane je je dhAtuman zarIra hoya che te te kavalAhArasApekSa che, e prakAranI vyAti pratyakSathI daSTa che. tethI parama audArikazarIra paNa tevuM ja che, e pramANe siddha che.I11dA avataraNikA :- atha vatnAhAra svIkAre vaninAM tawImatijJAnotpatti pariti Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 117 adhyAtmamataparIkSA 567 - avataraNikArya :- 'atha'thI pUrvapakSI kahe che ke, kavalAhAranA svIkAramAM kevalIne 'tajanya'=kavalAhArajanya, matijJAnanI utpattino prasaMga Avaze, te zaMkAno parihAra karatAM graMthakAra kahe che gAthAH Na ya maiNANapasattI kavalAhAreNa hoi kevaliNo / pupphAIaM visayaM aNNaha ghANAi gihijjA // 117 // (na ca matijJAnaprasakti: kavalAhAreNa bhavati kevalinaH / puSpAdikaM viSayaM anyathA ghrANAdi gRhNIyAt // 117 // gAthArtha H- kavalAhAra vaDe kevalIone matijJAnanI prasakti AvatI nathI, anyathA=kevalIne matijJAnanI prasakti mAno to, kevalInI ghrANendriyAdi puSpAdika viSayane grahaNa kare. TIkA :- na hatu vatAhAramAaLa bhAvatAM rasanendriyajJanyajJAnotpattiprasaGga, viSayasapi matijJAnAvrnnkssyopshmruupttkaarnniibhuutlbdhiindriyaabhaavaat, anyathA sabhAbhUmau suravikIrNabahalakusumaparimalAdapi ghraannendriyodbhvmtijnyaanprsnggaat| uktaM ca- 'nAdyaH pakSaH, tAvanmAtreNa rasanendriyajJAnA'saMbhavAt, anyathA'maranikaranirantaranirmuktakusumaparimalAdisaMbandhAt ghrANendriyajJAnamapi bhaved' iti / TIkArtha :- 'na hatu' kharekhara kavalAhAramAtrathI bhagavAnane rasanendriyajanya jJAnanI utpattino prasaMga Avato nathI, kema ke viSaya hovA chatAM paNa matijJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa tatkA2NIbhUta=matijJAnAvaraNanA kSayopazamanA kAraNIbhUta, labdhiiMdriyano abhAva che. anyathA=labdhiiMdriyanA abhAvamAM paNa matijJAnAtmaka kArya thai jatuM hoya to, sabhAbhUmimAM=samavasaraNamAM, devatA vaDe vikIrNa=varasAvela, ghaNA kusumanI parimalathI=sugaMdhathI, paNa prANendriyathI uddabhava-janya, matijJAnano prasaMga Avaze. 'urjA pa'- ratnAkarAvatArikAnI sAkSI ApatAM kahe che ane kahyuM che-Adya pakSa=prathama vikalpa, yukta nathI, kema ke teTalA mAtrathI=viSayasaMparkamAtrathI, rasanendriyanA jJAnano asaMbhava che. anyathA=viSayasaMparkamAtrathI rasanendriyanA jJAnano saMbhava hoya to, devonA samUhathI niraMtara mukAyela kusumanI parimalanA saMbaMdhathI ghrANendriyanuM jJAna paNa (kevalIne) thavuM joie. kRti-uddharaNanA kathananI samAptisUcaka che. TIkA :- sthAnetat-vattAhAro hina svarUpata: mulluM TulluM vA nanayati, api tu rasanendriyajJanyamadhuratitaadirsodbodhdvaaraa, ata eva pittadravyeNa tiktarasodbodhAccharkarAbhakSaNAdapi duHkhodbhavaH, iti bhagavatAM tajjanyasukhasvIkAre tajjanakamadhurAdirasarAsanaprasaGga iti cet ? na, bhagavatAM kavalAhArarasAsvAdajanyasukhaduHkhAnutpattAvapi tataH kSudAdiduHkhanivRttestajjanyasukhotpattervA saMbhavAt, tiktAdyauSadhAderiva dhAtusAmyadvAraiva tasya taddhetutvAt / ata eva rasAsvAdaM varjayitvaiva bhuJjatAmapramattayatInAM na ttphlaanuppttiH| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 117 TIkArya -"cAletu' pUrvapakSI A pramANe kahe ke, kavalAhAra svarUpathI sukha ke duHkha pedA karato nathI, paraMtu rasanendriyajanya madhuratiktAdi rasanA uddhodha dvArA, sukhaduHkhane pedA kare che. ethI karIne bhagavAnane tajajanya =kavalAhArajanya, sukhanA svIkAramAM tajanaka-sukhajanaka, madhurAdi rasano jIbha dvArA anubhava mAnavAno prasaMga prApta thaze. (tethI kevalIne kavalAhAra nathI). utthAna - kavalAhAra madhura ane tiktarasanA ubodha dvArA sukha-duHkhane pedA kare che tenI ja puSTi karatAM kahe cheTIkArya - prati ' A ja kAraNathI arthAt rasanendriyajanya madhuratiktAdirasanA uddhodha dvArA kavalAhAra sukhadu:khane pedA kare che. A ja kAraNathI, pittadravyathI tiktarasano uddhodha thavAthI zarkarAbhakSaNathI paNa duHkhano udbhava thAya che arthAta je vyaktinA zarIramAM pittadravyano atireka thAya che, tenA kAraNe tiktarasano uddhodha thAya che ane te udghodhakALamAM zarkarAbhakSaNathI paNa duHkhano uddabhava thAya che. ahIM ranendriyanacamadhuratinirotothaT...no anvaya "ti avata' sAthe che ane gata va...kukaNoddhavaDa sudhInuM kathana te ja vAtanI puSTi mATe che. bhAvArtha- ahIM vizeSa e che ke kavalAhAra sAkSAt sukhaduHkhane pedA karato nathI ema na kahetAM, svarUpathI pedA karato nathI tema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, kavalAhAranuM svarUpa sukhaduHkhajakatvarUpa nathI paraMtu atizaya evA pittAdidravyanA sAnnidhyanA kAraNe tiktamadhurAdirasanuM uddhodhana karavAnuM svarUpa kavalAhAranuM che. AthI karIne ja je vyaktimAM atizaya pittadravya che te vyakti zarkarAbhakSaNa kare to paNa madhurarasanA badale tiktarasano ubodha thAya che, tethI duHkhano udbhava thAya che. TIkArya - vera A rIte pUrvapakSIe kevalIne rasanendriyajanya matijJAnano prasaMga Apyo tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke tArI vAta barAbara nathI, kema ke bhagavAnane kavalAhAranA rasanA AsvAdajanya sukhaduHkhanI anutpatti hovA chatAM paNa tenAthI kavalAhArathI, sudhAdi duHkhanI nivRtti athavA to sudhAdiduHkhanI nivRttijanya sukhanI utpattino saMbhava che, kema ke tiktAdi auSadhanI jema tenuM=kavalAhAranuM, dhAtusAmya dvArA ja tahetupaNuM=sudhAdi duHkhanI nivRttinuM hetupaNuM, che, athavA to sudhAdidu:khanI nivRttijanya sukhanuM hetupaNuM che. bhAvArtha:- ahIM vizeSa e che ke, sudhAdiduHkhanI nivRtti athavA to sudhAdiduHkhanI nivRttijanya sukhanI utpatti thAya che, ema kahyuM teno bhAva e che ke, kevalIne kavalAhAranA rasAsvAdajanya sukha-duHkha na hovA chatAM kavalAhAra dvArA sudhAdirUpa azAtAvedanIyanA duHkhanI nivRtti thAya che, ane azAtAno anubhava na hovAne kAraNe zAtAno anubhava thAya che; tethI tajjanya sukhanI utpatti thAya che tema kahyuM che, paraMtu duHkhanI nivRtti ane sukhanI anubhUtisvarUpa be judA anubhava thatA nathI. eka kALamAM zAtAno anubhava che te ja vakhate pUrvamAM vartatA azAtAnI nivRttino anubhava che. A rIte eka ja anubhava thAya che. vaLI rasAsvAdajanya sukhaduHkha kevalImAM svIkArIe to pUrvapakSIe Apela matijJAnano prasaMga Ave. paraMtu kavalAhArathI kevalIne sudhAnI nivRttithI zAtAnuM sukha mAnavAthI matijJAnano prasaMga Avato nathI. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 117 adhyAtmamataparIkSA utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke bhagavAnane kavalAhAranA rasAsvAdajanya sukha-duHkhanI anutpatti hovA chatAM paNa kavalAhArathI kSudhAdi duHkhanI nivRtti athavA to kSudhAdi duHkhanI nivRttijanya sukhanI utpattino saMbhava che, tenI ja puSTi karatAM kahe che- 569 TIDArtha :- 'ata eva ' - sAthI durIne 4 rasAsvAhano tyAga durIne 4 lo4nAhi uratA apramattayatikhone tatiNanI =AhAra4nya sujahuH535 iNanI, anupapatti nathI. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke bhagavAnane rasanendriyajanya madhuratiktAdirasanA udbodha dvArA sukhaduHkhanI anutpatti hovA chatAM paNa kavalAhAra dvArA kSudhAdiduHkhanI nivRtti athavA tajjanya sukhanI utpatti thAya che, e pramANe siddhAMtakAre samAdhAna karIne kevalImAM kavalAhAranuM sthApana karyuM. ane e rIte kevalImAM kavalAhAra saMgata thAya, tyAM pUrvapakSI 'naMnu'thI zaMkA ratAM he che TIst :- nanu tathApi rasanendriyeNAhArarasagrahaNe tatastadvyaJjanAvagrahaprasaGgaH, dravya-indriya-tadubhayasaMsargarUpavyaJjanapUraNAttadutpatteH, tadApUraNaM cAsaMkhyeyaiH, pratibodhakamallakodAharaNAbhyAM nndydhyynaadvseym| tathAhi ''1vaMjaNoggahassa parUvaNaM karissAmi paDibohagadiTThateNaM mallagadiTTaMteNa ya / se kiM taM paDibohagadiTThateNa ? paDibohagadiTThateNa se jahANAmae keI purise kaMci purisaM suttaM paDibohijjA - 'amuga' 'amuga' tti, tattha coae panavagaM evaM vayAsI - kiM egasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti....jAva No saMkhejjasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti, asaMkhejjasamayapaviTThA poggalA ghnnmaagcchNti| se taM paDibohagadiTTaMteNaM / se kiM taM mallagadiTTaMteNaM? mallagadiTTaMteNaM se jahANAmae keI purise AvAgasIsAu mallagaM gahAya tatthegaM udagabiMduM pakkhivejjA se naTTe, anne .vi pakkhitte se vinaTThe, evaM pakkhippamANesu pakkhippamANesu hohI se udagabiMdU jeNaM taM mallagaM rAvihiti, hohI se udagabiMdU jeNa taMsi mallAMsi ThAhiti, hohI se udagabiMdU jeNa taM mallagaM bharehii, hohI se udagabiMdU jeNa taMsi mallAMsi na ThAhiti, hohI se udagabiMdU jeNa taM mallagaM pavAhehiti, evameva pakkhippamANehiM aNaMtehiM poggalehiM jAtaM vaMjaNaM pUriaM hoi tAhe 'huM'ti karei, no ceva NaM jANei ke vesa saddAi / [nandyadhyayanaM sUtra naM-56-5758]ityAdIti cet? 1. vyaJjanAvagrahasya prarUpaNAM kariSyAmi pratibodhakadRSTAntena mallakadRSTAntena ca / atha kA sA pratibodhakadRSTAntena ? pratibodhakadRSTAntena sA-yathAnAmA ko'pi puruSaH kaMcit puruSaM suptaM pratibodhayet 'amuka ! amuka!' iti / tatra codakaH prajJApakamevamavAdIt, kimekasamayapraviSTAH pudralA: grahaNamAgacchanti ? yAvat na saGkhyAtasamayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchanti, asaMkhyAtasamayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchanti / seyaM pratibodhakadRSTAntena / atha kA sA mallakadRSTAntena? mallakadRSTAntena sA yathAnAma ko'pi puruSa ApAkaziraso mallakaM gRhItvA tatraikamudakabindu prakSipet, sa naSTaH, anye'pi prakSiptAste'pi naSTAH, evaM prakSipyamANeSu prakSipyamANeSu bhaviSyati sa udakabinduH yastaM mallakamArdIkariSyati, bhaviSyati sa udakabinduH yastasmin mallake sthAsyati / bhaviSyati sa udakabinduH yastaM mallakaM bhariSyati / bhaviSyati sa udakabinduH yastaM mallakaM plAvayiSyati / evameva prakSipyamANairanantaiH pudgalairyadA tadvyaJjanaM pUritaM bhavati tadA 'huM' iti karoti, na caiva jAnAti ka eSa zabdAdi: ?' Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa70. * * * * * * adhyAtmamata5rI w thAna gAthA - 117 ___ satyaM, uktasUtre grahaNavidhiniSedhayovijJAnagrAhyatAmadhikRtyopadezo na tu saMbandhamAtramadhikRtya, prathamasamayAdArabhyaiva saMbandhasaMbhavAt, ata eva 'asaMkhejjasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchanti' ityatra caramasamayapraviSTA eva vijJAnajanakatvena grahaNamAgacchanti, tadanye tvindriyakSayopazamopakAriNa iti sarveSAM sAmAnyena grahaNamuktamiti mlygiricrnnaaH| tathA ca vyaJjanAvagrahopakArigrahaNAbhAve'pi rasanarasasambandharUpaM tadgrahaNaM bhagavatAmapyaviruddhameveti kimnuppnnm| TIkArya bananu'to paNa rasanendriya dvArA AhAranA rasanA grahaNamAM tenAthI=rasanendriyathI, taddavyaMjanAvagrahano =rAsanavyaMjanAvagrahano, prasaMga che. kema ke dravya, iMdriya ane tadubhayanA=dravya ane iMdriyanA ubhayanA saMsargarUpa je vyaMjana che tenuM pUraNa hovAthI tadutpatti-vyaMjanAvagrahanI utpatti, che, ane asaMkhyAta samaya vaDe tenuM vyaMjanAvagrahanuM, ApUraNa pratibodhaka ane mallakanA udAharaNa dvArA naMdi-adhyayanathI jANavuM. bhAvArtha - vyaMjana traNa che, kema ke vyakti nena vyajhanam e pramANe vyaMjananI vyutpatti che. tethI jJAnanA kAraNabhUta (1) dravya, (2) iMdriya ane (3) dravya ane iMdriyano saMsargaHsaMbaMdha, e traNa vyaMjana che. ane naMdisUtranA daSTAMtathI e prApta thAya che ke asaMkhyAta samayo vaDe vyaMjanonuM ApUraNa thAya che ane temAM caramasamayapraviSTa pudgalo arthAvagrahane pedA kare che ane carama samayanI pUrvanAM praviSTa pugalo vyaMjanAvagrahane pedA kare che ane A rIte bhagavAnane paNa vyaMjananA ApUraNathI vyaMjanAvagrahanI prApti thaze. A prakArano pUrvapakSIno kahevAno Azaya che. TIkArya - "tathAdi- naMdIsUtranuM kathana A pramANe che- pratibodhaka daSTAMta vaDe ane mallakanA dRSTAMta vaDe vyaMjanAvagrahanI prarUpaNA karuM chuM. have pratibodhaka daSTAMta vaDe te =prarUpaNa, zuM che? pratibodhaka daSTAMta vaDe A pramANe prarUpaNa che- jema koIka puruSa sUtelA koI puruSane uThADe ke amuka! amuka! (UTha). e pramANe tyAM=kti kathanamAM, codaka=ziSya, prajJApakaneegurune, A pramANe prazna kare che. zuM eka samayanAM praviSTa pulo grahaNa pAme che? be samayanAM grahaNa pAme che? traNa samayanAM grahaNa pAme che? yAvat saMkhyAta samayanAM praviSTa pudgalo grahaNa pAme che? tenA javAbarUpe guru kahe che ke eka samayanAM praviSTa pudgalo grahaNa pAmatAM nathI, be samayanAM praviSTa pudagalo grahaNa pAmatAM nathI, yAvatu saMkhyAta samayanAM praviSTa pudgalo grahaNa pAmatAM nathI, asaMkhyAta samayanAM praviSTa pudgalo grahaNane pAme che. A rIte pratibodhaka dRSTAMta vaDe te prarUpaNa, che. codaka=ziSya, pharI pUche che ke tha=have mallakadaSTAMta vaDe te=prarUpaNa zuM che? teno uttara ApatAM guru kahe che ke mallakadaSTAMta vaDe prarUpaNa A pramANe che- je pramANe koI puruSa ApAkanA=nibhADAnA mathALAthI mallakane=navA zakorAne, grahaNa karIne tyAM=navA zakorAmAM, eka pANInuM TIpuM nAMkhe te nAza pAme che, anya paNa biMduo nAMkhe te paNa nAza pAme che, e pramANe nAMkhatAM nAMkhatAM eka evuM udakabiMdu thAya ke jenA vaDe te zakoruM ravihiti mAkapati=bhInuM thAya che. (tyAra pachI) te udakabiMdu thAya ke je te mallakamAM rahe che. (A pramANe kramazaH udakabiMdu nAMkhatAM) te udakabiMdu thAya ke jenA vaDe te mallakamAM rahevAya che. tyAra pachI) te udakabiMdu thAya ke jenA vaDe te mallaka bharAya che. tyAra pachI) te udakabiMdu thAya ke je te mallakamAM rahetuM nathI. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . gAthA - 117. adhyAtmamata parIkSA 571 (tyAra pachI) te udakabiMdu thAya ke jenA vaDe te mallaka pravAhita thAya che arthAtu malakamAMthI pANI bahAra vahevA mAMDe che. prakheva- e ja rIte =pratibodhakanuM daSTAMta ane mallakanuM daSTAMta bhAvana karyuM e ja rIte, iMdriyamAM prakSepa thatAM anaMta pugalo vaDe jayAre te vyaMjana pUrita thAya che arthAta bharAya che, tyAre (sUtelo mANasa) huM e pramANe kare che; chatAM tyAre te jANato nathI ke A kayA zabdAdi che. bhAvArtha - kahevAno bhAva e che ke jyAre bodhane anukULa pUratA pramANamAM pugalono iMdriya sAthe saMnikarSa thAya che tyAre vyaMjana pUrAya che, tyAre puruSa kaMIka che ema jANe che; paraMtu A kayA zabdAdi che e pramANe vizeSa jANato nathI. ahIM vizeSa e che ke pratibodhaka daSTAMtamAM yadyapi jyAre koI vyakti koine 'amuka! amuka!' e pramANe saMbodhIne jagADe che tyAre, te bolavAno kALa eka vakhatano paNa asaMkhyAta mAnavALo che ane e paNa vAraMvAra bolAvavAthI ja te bodhane anukULa jaththo bhego thAya che tyAre vyaMjana purAya che. ane te vakhate je bodha thAya che te vizeSanA nirNaya vagarano sAmAnya nirNayarUpa arthAvagrahasvarUpa che, ane te arthAvagrahanI pUrva kSaNomAM te vyaMjanAvagrahasvarUpa che. asatkalpanAe asaMkhyAtasamaya=100 samaya, kalpIe to 99 samaya sudhIno kALa vyaMjanAvagrahasvarUpa che ane 100mA samayarUpa eka samayano kALa arthAvagrahasvarUpa che. jyAre jAgRta avasthAmAM koI vyakti koI zabda bole to teno iMdriya sAthe saMbaMdha thatAM tarata ja apAya thato dekhAya che, paraMtu vastutaH tyAM paNa bolavAno kALa asaMkhya samayano che. tyAM paNa pratyeka samaye vacanapudgalo zrotrendriyanI sAthe saMbaMdha pAme che ane caramasamaye vyaMjana pUraNa thAya che tyAre arthAvagraha thAya che, ane pachI iTAdi thaIne apAya thAya che; paraMtu samaya atisUkSma hovAne kAraNe tarata ja bodha thayo evo pratibhAsa thAya che. ahIM 'pratibodhaka daSTAMtamAM kAMIka e prakAranA zabdapudgalono jaththo zrotrendriyanI sAthe saMbaMdhita thAya che tyAre arthAvagraha thAya che; ane mallakanA dAMtamAM mallakamAM ArdrabhAva pedA thAya tasthAnIya viSayonA saMparkathI jIvane kAMika evo spaSTa sAmAnya bodha thAya che je arthAvagrahasvarUpa che; ane te asaMkhyAtamAM samaye ja thAya che, te pUrvenA samayomAM je bodha che te aspaSTa bodha che te vyaMjanAvagrahasvarUpa che. TIkArya :- "satyaM "nAthI pUrvapakSIe karelI zaMkAno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke tArI vAta sAcI che, arthAt naMdIsUtranA pAThanA baLathI pratibodhaka ane mallakanA dRSTAMta dvArA asaMkhyAta samaya vaDe karIne viSayonA saMparkathI vyaMjananuM ApUraNa thAya che, ane e rIte bhagavAnane paNa AhAra grahaNa karatAM asaMkhyAtasamaya vaDe vyaMjananuM ApUraNa thavAne kAraNe vyaMjanAvagraha mAnavAno prasaMga prApta thAya. paraMtu naMdIsUtranuM e kathana chadmasthanA jJAnane AzrayIne che, mATe koI doSa nathI. e bhAvane spaSTa karatAM graMthakAra kahe che'uttarR- uktasUtramAM=uparamAM kahelA naMdIsUtramAM, grahaNavidhi ane grahaNaniSedhanI vijJAnagrAhyatAne AzrayIne upadeza che, paNa nahi ke saMbaMdhamAtrane AzrayIne; kema ke prathamasamayathI AraMbhIne ja saMbaMdhano saMbhava che. AthI karIne jasuktasUtramAM vijJAnagrAhyatAne AzrayIne grahaNanI vidhi ane grahaNanA niSedhanuM kathana che AthI karIne ja, te naMdIsUtranI TIkAmAM pUjaya malayagirimahArAja A pramANe kathana kare che - asaMkhyAtasamayapraviSTa pudgalo Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572. . adhyAtmamataparIkSA gAthA - grahaNane prApta thAya che, e prakAranA naMdIsUtranA kathanamAM caramasamayapraviSTaja=asaMkhyAta samayavartI je caramasamaya che te samayamAM praviSTa ja, pudgalo vijJAnajanakapaNAvaDe karIne grahaNane prApta thAya che, ane tenAthI=caramasamayathI anya arthAta asaMkhyAtasamayavartI caramasamayathI anya pUrva samayomAM praviSTa che te iMdriyanA kSayopazamane upakArI che. ethI karIne sarvanuM=asaMkhyAtasamayapraviSTa sarvapudagalonuM, sAmAnyathI grahaNa che. . kahevAno bhAva e che ke asaMkhyAtanA samaye praviSTa yugalo grahaNane pAme che ema na kahetAM asaMkhyAtasamayanA caramasamayamAM praviSTa pudgalo grahaNane pAme che, ema sAmAnyathI grahaNa karela che. bhAvArtha - kasUtre tAtparya e che ke naMdIsUtramAM kahyuM ke ekasamayapraviSTa pudgalo grahaNa thatAM nathI, yAvat saMkhyAtasamayapraviSTa pugalo grahaNa thatAM nathI, paraMtu asaMkhyAtasamayapraviSTa pudgalo grahaNa thAya che, e kathana vijJAnagrAhyatAne AzrayIne che. arthAt e sUtra asaMkhya samayanA caramasamayapraviSTa pugalonuM jIvane jJAna thAya che evuM pratipAdana kare che, asaMkhya samaya pachI praviSTa pugalono saMbaMdha thAya che evuM pratipAdana karatuM nathI, kAraNa ke saMbaMdha to prathama samayathI ja thAya che. tethI asaMkhyAta samayanA caramasamayamAM praviSTa pudgalo vijJAnathI grAhya thAya che, te pugalomAM vijJAnagrAhyatA che; ane vijJAnagrAhyapudgalone AzrayIne prathama samayathI thAvat saMkhyAta samaya sudhInA pudagalanA grahaNano niSedha che. asaMkhyAta samayanA caramasamayamAM praviSTa pudgalo vijJAnathI grAhya bane che tethI asaMkhyAta samayanA caramasamayamAM praviSTa pudgalomAM vartatI vijJAnagrAhyatAne AzrayIne grahaNanI vidhinuM kathana che. TIkArya - "tathA ra ane te rIte="satya',thI graMthakAre je kathana karyuM ke grahaNanI vidhi ane niSedhamAM vijJAnagrAhyatAne AzrayIne uktasUtranuM kathana che, paraMtu saMbaMdhamAtrane AzrayIne kathana nathI te rIte, kevalIne vyaMjanAvagrahanA upakArI evA grahaNano abhAva hovA chatAM paNa, rasanendriya ane rasanA saMbaMdharUpatenuM=AhAranuM grahaNa bhagavAnane paNa aviruddha che; ethI karIne zuM anupapanna che? arthAt kAMI anupapanna nathI. bhAvArtha - tAtparya e che ke kevalIne matijJAna nathI, tethI vyaMjanAvagrahane upakArI evAM pudgalonuM grahaNa nathI, ane naMdIsUtranuM kathana indriyanA kSayopazamane upakArI evA pudgalonA grahaNane AzrayIne grahaNarUpe kahela che, saMbaMdharUpa grahaNane grahaNa tarIke naMdIsUtramAM kahela nathI. tethI bhagavAnane kevalajJAna hovAne kAraNe naMdIsUtramAM kahela grahaNanI prApti hotI nathI, to paNa saMbaMdharUpa grahaNa temane hoya che, ane saMbaMdharUpa grahaNathI vyaMjananuM pUraNa thatuM nathI ke jethI kevalIne vyaMjanAvagrahano prasaMga prApta thAya. utthAna -pUrvamAM siddhAMtakAre siddha karyuM ke kevalIne rasanAM pugalonI sAthe iMdriyono saMbaMdhamAtra hoya che, paraMtu vyaMjanAvagrahane upakArI evuM grahaNa hotuM nathI; mATe kevalIne AhAra grahaNa karavAmAM koI doSa nathI, tenuM nirAkaraNa karatAM kathathI pUrvapakSI kahe che Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I , , , , , , , , , , , , , , , , , gAthA : 117... * * * * * * * * * * * . . . . . adhyAtmamata parIkSA..... . . . . . . . . 573, TIkA - atha rasane sada rasI vAdyasaMvanya praha tathavidhati ve? , tathA dravyapUraNe'pIndriyA'pUraNAt, tatpUraNAyAH kssyopshmopnibddhvaasnaaruuptvaat| uktaM ca bhaassykRtaa[vi. mA. ra12] davvaM mANaM pUriamiMdiamApUriaM tahA doNhaM / __ avaropparasaMsaggo jayA tayA geNhai tamatthaM // ti / atrA''pUritaM vyAptaMbhRtaM-vAsitamityartha iti vyAkhyAtaM, tathA cAhAragrahaNe na vyaJjanAvagrahaprasaGgaH, tadAnI dravyavyaJjanapUraNasya nikhilvynyjnpuurnnaa'vinaabhaavitvaa'bhaavaat| TIkArya - atha' rasananI=rasanendriyanI, sAthe rasanA baddhaskRSTatAkhyasaMbaMdharUpa grahaNa tevuM ja che=matijJAnane pedA kare tevuM ja che. (ane kevalIne paNa rasanAM pulonuM grahaNa tame mAnazo to matijJAna mAnavuM ja paDaze.) bhAvArtha:- ahIM baddhaspaSTarUpa saMbaMdha eTalA mATe kahela che ke zrotrendriyamAM spaSTarUpa saMbaMdha che, jyAre rasanendriya, sparzendriyAdimAM baddhaskRSTarUpa saMbaMdha che, ane te saMbaMdha thAya tyAre avazya matijJAna pedA thAya che. TIkArya - pUrvapakSIe athathI doSa Apyo tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke tArI vAta barAbara nathI. temAM hetu kahe che - "tathApi' to paNa arthAt kevalIne AhArapugalono baddhapRSTAkhyasaMbaMdha hovA chatAM paNa, dravyanA pUraNamAM iMdriyonuM apUraNa che. temAM paNa hetu kahe che- tapUraNAnuM iMdriyonI pUraNAnuM, kSayopazamaupanibaddhavAsanArUpapaNuM che. bhAvArtha-jyAre iMdriyothI grahaNa thaI zake teTalA pramANamAM AhAranAM pudgalo rasanendriya sAthe saMparka pAme tyAre dravyanuM pUraNa thAya che, ane sAmAnya rIte chadmasthane jayAre iMdriyo pUratA pramANamAM pugalo sAthe saMparka pAme tyAre, te grahaNane abhimukha jIva bane tevA prakAranI kSayopazamabhAvanI vAsanA aMdara paDelI hoya che, te jIvane abhimukha banAve che ane te ja iMdriyonA pUraNarUpa che. Ama chatAM, koIka kAraNathI jIva anya padArthamAM upayogavALo hoya to te vAsanA UThatI nathI ke jethI iMdriyonuM pUraNa ane dravyanuM pUraNa e beno aMgAMgIbhAva thAya. paraMtu tenuM koi vizeSa kAraNa na hoya to sAmAnya rIte dravyanA pUraNa pachI jIvamAM rahela, padArthane grahaNa karavA mATe abhimukha evI kSayopazamabhAvanI vAsanA utyita thAya che, tethI iMdriya ane dravyanA pUraNano paraspara aMgadagIbhAva thAya che. A rIte dravya, iMdriya ane tadubhaya A traNe pUraNa thavAne kAraNe jIvane sau prathama arthAvagraharUpe bodha thAya che, tyArapachI te ja arthano IhA-apAya Adi rUpe bodha thAya che. jyAre kevalIne rasanendriyanI sAthe pudgalono saMparka thavAne kAraNe dravyanuM pUraNa thAya che, paraMtu temanAmAM padArthane grahaNa karavA abhimukha kare tevI zayopazamabhAva sAthe saMkaLAyela vAsanA nahi hovAthI, iMdriyonuM pUraNa thatuM nathI. tethI ja dravyapUraNanA ane iMdriyapUraNanA aMgAMgIbhAvarUpa iMdriyano upayoga paNa temane pragaTa thato nathI, ke jethI matijJAna mAnavAno prasaMga Ave. kema ke padArthavartI sarvabhAvone teo kevalajJAnathI jANe che, tethI te jANavAne 1.. 'dravyaM mAnaM pUritamindriyamApUritaM tathA dvayoH / parasparasaMsargo yadA tadA gRhNAti tamartham / / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574. . . . . . * * * .... adhyAtmamata parIkSA. . gAthA-117 abhimukhabhAva pedA thAya tevI vAsanA kevalIomAM nathI. jyAre chaprasthane sAkSAt padArthaviSayaka bodha hoto nathI, tethI jyAre iMdriyo sAthe viSayono saMparka thAya che tyAre te jANavAne abhimukha manovRtti thAya tevI layopazamabhAvanI vAsanA varte che. TIkArtha '' ane bhASyakAra vaDe kahevAyuM che- "bai' dravya pramANopeta hoya tyAre pUrita thAya che, iMdriya ApUrita hoya tyAre iMdriyarUpa vyaMjananuM pUraNa thAya che ane baMneno arthAt dravya ane iMdriyano paraspara saMsarga jayAre thAya che tyAre te arthane grahaNa kare che. dara "ravyuM mAnuM pUtiM kahyuM tyAM "mAna'no artha pramANa grahaNa karavAno che ane bodhane anukULa jeTalAM pugalonuM pramANa Avazyaka che teTalA pramANavALuM dravya thAya tyAre te pUrita thAya che. ke "diyamApUrti' kahyuM tyAM mApUrid no artha iMdriyavyApta hoya=pudgalothI bhUta hoya, arthAta pulone grahaNa karavA mATe abhimukha thAya tevA prakAranA kSayopazamabhAvanI vAsanA usthita hoya tyAre te iMdriyo ApUrita thAya che. 6; "yo paraspara saM kahyuM tyAM dravya ane iMdriyono paraspara saMsarga thAya che, arthAta paraspara atisaMyuktatA ane anuSaktatArUpa aMgogIbhAva vaDe karIne baMnenA pariNAma thAya che tyAre, ubhayanuM ApUraNa thAya che ane tyAre te arthane grahaNa kare che. ahIM traNeyanuM ApUraNa eTalA mATe kahela che ke traNeya vyaMjanarUpa che, =jenAthI arthanuM prakaTIkaraNa thAya che te vyaMjanarUpa che. mATe dravya, iMdriya ane dravya tathA iMdriyano saMsarga, e traNeya vyaMjanarUpa che. bhAvArtha - vizeSAvazyakabhASyanI gAthA 251mAM dravya ane indriyanuM ApUraNa te baMnenA saMsargarUpa kahyuM ane vizeSAvazyakabhASyanI TIkAmAM teno artha karyo ke, baMnenI paraspara atisaMyuktatA ane anuSaktatArUpa aMgogIbhAvavaDe karIne pariNAma thAya, tyAre ubhayanuM ApUraNa thAya che. tenuM tAtparya e che ke, pudgalono iMdriyonI sAthe atisaMyuktatA pariNAma thAya ane iMdriyo te pudgalone grahaNa karavA mATe atyaMta abhimukha thAya tyAre temAM anuSaktatA bhAva thAya, ane te vakhate iMdriya ane viSayono aMgAMgIbhAvarUpe pariNAma thAya che, ane te ubhayanA saMsarganA pUraNa svarUpa che. TIkArya - "gara' ahIMyAM =vizeSAvazyakabhASya gAthA 251mAM, iMdriya pachI je "bApUrita' zabda che teno artha vizeSAvazyakabhASya gAthA 251nI TIkAmAM vyApta=bhUta vAsita, e pramANe karyo che. AnAthI e prApta thAya ke, iMdriyo jayAre pudgalothI bhUta =pugalone grahaNa karavA mATe abhimukhabhAva thAya tevA prakAranA kSayopazamabhAvanI vAsanAthI vAsita, hoya tyAre iMdriyonuM pUraNa thAya che, ke je kSayopazamabhAvathI upanibaddha vAsanA svarUpa ja che. tathA ane te rIte =kevalIne kSayopazamabhAva hoto nathI tethI iMdriyanuM pUraNa nathI te rIte, AhAranA grahaNamAM vyaMjanAvagrahano prasaMga nathI. kema ke tyAre dravyavyaMjananA pUraNano nikhilavyaMjananA pUraNanI sAthe avinAbhAvipaNAno abhAva che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 117-118.adhyAtmamata parIkSA . .575. bhAvArtha - "tathA ra' tAtparya e che ke kevalI AhAra grahaNa kare che tyAre, AhAranAM pudgalo bodha mATe Avazyaka hoya teTalA pramANamAM rasanendriyanI sAthe saMparka pAme tyAre, dravyavyaMjananuM pUraNa thAya che to paNa, te iMdriyonA saMparkavALA padArthane jANavAnI manovRtti pedA kare tevA prakAranA kSayopazamabhAvanI sAthe saMkaLAyelI vAsanA kevalImAM hotI nathI, tethI kevalIne iMdriyonuM ApUraNa nathI. ane iMdriyonuM ApUraNa nahi hovAne kAraNe iMdriyo dvArA padArthane jANavAne abhimukha upayogarUpa ubhayanuM pUraNa paNa kevalIne hotuM nathI. tethI AhAragrahaNamAM kevalIne vyaMjanAvagrahanA prasaMganI prApti nathI. TIkA -3tha vahnikRSTaTya: saMvanyavizeSofpakSathopazamahetutitaM vinA tatsamavati ve?, tasya taddhetukatve mAnAbhAvAt, bhAve'pi na no hAniH, dhAtusAmyAdyaupayikasaMbandhamAtrasyaiva kSunnivRttyAdyaupayikatvAditi dig // 117 // TIkArya - "matha athathI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, baddhapRSNanAmano saMbaMdhavizeSa paNa kSayopazamahetuka ja che, arthAt kSayopazama baddhaskRSTa saMbaMdhavizeSa thavAmAM kAraNa ja che. ethI karIne tenA vinA=layopazama vinA, baddhaskRSTa nAmanA saMbaMdhano saMbhava nathI. (tathI kevalIne rasanAM yugalo sAthe baddhapRSTAkhyasaMbaMdharUpa grahaNano abhAva che. mATe kevalIne AhAragrahaNa nathI. A pramANe "mathI pUrvapakSInI zaMkAno bhAva che.) da "saMvanyavizeSaNa' ahIM pa thI e samuccaya thAya che ke, matijJAna to kSayopazamahetuka che, paNa baddhaspaSTa saMbaMdhavizeSa paNa kSayopazamahetuka che. TIkArca - 'pUrvapakSInA A kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, tArI vAta barAbara nathI. 'tArA' kema ke tenuM =baddhapRSTAkhyasaMbaMdhavizeSanuM, tahetukatvamAM=layopazamahetutvamAM, pramANano abhAva che. (tethI kevalIne matijJAnano kSayopazama nahi hovA chatAM paNa baddhaskRSTAkhyasaMbaMdha thaI zake che, mATe kavalAhAra che.)mAvepa ane bhAvamAM paNa=baddhapRSTAkhyasaMbaMdha kSayopazamahetuka hovA chatAM paNa, amane koI hAni nathI. 'thatu' kema ke dhAtusAmyanA aupayika (upAyabhUta) saMbaMdhamAtranuM ja sudhAnI nivRttimAM aupayikapaNuM che. e pramANe digdarzana che. ll11NA bhAvArtha bhAvefpa' baddhasRSTAkhyasaMbaMdhavizeSane kSayopazamahetuka mAnI laie to paNa kevalIne baddhaskRSTAkhya saMbaMdha nathI, paraMtu sudhA Adine kAraNe dhAtumAM je viSamatA thaI che tenA sAmya mATe upayogI evA saMbaMdhamAtranuM ja grahaNa kevalIne AhAragrahaNakAlamAM ame svIkArIzuM, ane tenAthI ja mudhAnI nivRtti thAya che ema mAnIzuM. mATe koI doSa nathI. ll11thA avataraNikA - tUSArasamuddhati Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . , , , , , , , , , , , , , , adhyAtmamata parIkSA..... * * * gAthA - 118 avataraNikArya pUrvapakSIthI apAtA bIjA dUSaNane arthAt kevalI kavalAhAra karaze to vakSyamANa anya dUSaNa Avaze, teno uddhAra karatAM graMthakAra kahe che gAthA - iriAvahiA kiriyA kavalAhAreNa jai Nu kevlinno| .. gamaNAiNA vi Na have sA kiM tuha pANipihiatti // 118 // (ipithikIkriyA kavalAhAreNa yadi nu kevalinaH / gamanAdinApi na bhavet sA kiM tvatpANipihiteti // 118||) gAthArtha jo kavalAhAra karavAthI kevalIne IryApathikIkriyA thAya che, arthAta IriyAvahiyA paDikkamavAnI Apatti Avaze, evuM kahezo to gamanAdithI paNa te=IryApathikIkriyA, zuM tamArA hAtha vaDe aTakAvAyelI che, jethI karIne na thAya? TIkA-vatnAhAre nipratimayopathaprasaMgamanAviyiyApisamAna, vahu sAmayitvsyobhytraa'vishessaat| tadAhuH- "na paJcamaH, gamanAdinApIryApathaprasaGgAt" iti| ata eva bAdhakAdgamanAdikriyAmapi bhagavataH prAyogikI na manyAmahe' iti cet? na, vizeSAvamarza bAdhakAnavatArAt, anAbhogasahakRtayogakriyAyA eva tAdRzeryApathikIhetutvAt, sUkSmAyAM tu tasyAM kArmaNazarIre( ? ra )kRtacalopakaraNatAyA* eva hetutvAt / 118 // TIkArya "vAhA' kavalAhArathI kevaLIone pratikramaNa yogya IryApathaprasaMga thato hoya (to) gamanakriyAthI paNa samAna che, kema ke bahusamayapaNAnuM ubhayatra avizeSapaNuM che. bhAvArtha - tAtparya e che ke jo bahu samayavALI hovAthI bhojanakriyA pratikramaNa yogya hoya to e rIte gamanAdikriyA paNa bahu samayavALI hovAthI pratikramaNane yogya banaze. TIkArya - "talag:thI ratnAkarAvatArikAnI sAkSI ApatAM kahe che- " pazcama:' pAMcamo vikalpayukta nathI, arthAt IryApathaprasaMga Avato hovAthI kevalIne kavalAhAra hoto nathI evo pAMcamo vikalpa yukta nathI, kAraNa ke gamanAdithI paNa IryApathano prasaMga Avaze. svakathananI puSTi karatAM pUrvapakSI kahe che sata pava' AthI ja bAdhakane kAraNe =gamanAdikriyAmAM IryApathanA prasaMganI prAptirUpa bAdhakane kAraNe, gamanAdikriyAmAM paNa bhagavAnane prAyogikI gamanAdikriyA ame mAnatA nathI. ra' tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM, kema ke vizeSa avamarzamAM vimarzamAM bAdhakano anavatAra che, kema ke anAbhogasahakRta yogakriyAnuM ja tAdaza=pratikramaNa yogya, IryApathikI kriyAnuM hetupaNuM che. upakarotyanenetyupakaraNam svabhAvaH , calaM-asthiramupakaraNaM yasya sa calopakaraNaH, tasya bhAvaH calopakaraNatA= AtmapradezAnAM kampasvabhAva ityrthH| Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .577 gAthA - 118-119 .......... adhyAtmamataparIkSA utthAna :-ahIM prazna thAya ke anAbhogasahakRta yogakriyAne tAdaza IryApathikI kriyA pratye hetu mAnazo, to apramattamunione anAbhogasahakRta zvAsocchavAsAdi yogakriyA athavA to AhArapariNamananI kriyA thAya che, tyAM paNa pratikramaNa yogya IryApathano prasaMga Avaze. tenA samAdhAnarUpe graMthakAra kahe che TIkAtha-sUkSmAyA' sUkSma evI temAM=anAbhogasahakRta sUkSmayogakriyAmAM, kArmaNazarIrakRta calopakaraNatAnuM ja hetupaNuM che, arthAt kArmaNazarIrakRta jIvamAM je calasvabhAva prApta thayela che tenuM ja hetupaNuM che, paNa jIvanA pramAdanuM hetupaNuM nathI. tethI tyAM IryAvahiyAno prasaMga prApta thato nathI. paraMtu jayAM jIvanA sudaDha yatnamAM smalanArUpa pramAdane kAraNe anAbhogasahakRta je yogakriyA thAya che, te ja IriyApathikI kriyA pratye hetu che.)118 pUrvapakSInA kathananuM bhAvArtha - mata vi'- pUrvapakSIne kahevuM che ke, kevalI jo gamanAdi kriyA kare to IryApatha pratikramaNanI kriyA svIkAravAnI ApattirUpa bAdhaka hovAne kAraNe ame kevalIne prAyogikI kriyA mAnatA nathI; kema ke prAyogika kriyA icchAthI thAya che ane te mohanA pariNAmarUpa che, ane kevalIne prAyogikI kriyA svIkArIe to kevalIne paNa vihArAdi karyA pachI IriyAvahiyA karavAnI Apatti Ave. paraMtu vastutaH moha nahi hovAthI kevalI prAyogikI kriyArUpagamanakriyA karatA nathI, tethI ja teone IriyAvahiyAnI Apatti nahi Ave. A prakAranA 1nA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, tAre kathana barAbara nathI. kema ke prAyogikI kriyAnA viSayamAM paNa vizeSa vimarza karavAmAM Ave to kevalImAM IriyAvahiyA svIkAravAnA bAdhakano avatAra nathI ema kahyuM. tenuM tAtparya e che ke, prAyogikI kriyA paNa (1) pramattabhUmikAvALI ane (2) apramattabhUmikAvALI hoya che. ane kevalIne moha nahi hovAne kAraNe pramAda hoto nathI, tethI prAyogikI kriyAnA vibhAgarUpa vizeSa vicAra karIe to, kevalIne IriyAvahiyA svIkAravAnI Apatti AvatI nathI; tema apramatta evA jinakalpikAdi paNa apramattabhAvathI jayAre koI pravRtti kare che tyAre teone IriyAvahiyAnI AvazyakatA nathI. paraMtu zAstrAnusArI kriyA karavAmAM paNa anAbhogane kAraNe koi sUkSma doSa pramattaguNasthAnaka sudhI lAgavAno saMbhava hoya che, tethI ja pramattaguNasthAnaka sudhI gamanAdi kriyA pachI IriyAvahiyA karavAnI vidhi che. AthI ja graMthakAra kahe che ke anAbhogasahakRta yogakriyAnuM ja tevA prakAranI IryApathikInuM hetupaNuM che, arthAt vyakta koI alanA na hovA chatAM paNa koi sUkSma kriyAnI saMbhAvanAmAtrane AzrayIne IriyAvahiyAnI kriyA tyAM karAya che; ane muninI sUkSma evI zvAsocchavAsAdi kriyAmAM anAbhoga hovA chatAM paNa te pramAdakRta nathI, tethI tyAM IriyAvahiyA nathI. kema ke kArmaNazarIrakRta calopakaraNatA audArikazarIramAM varte che, ane tenA kAraNe ja te zvAsocchavAsAdi sUkSma kriyA thAya che. II118 gAthA - ya pavArA te tathA no samaya thaUTI * vavAdimuppattI hiTsamagamAdAra phaTITI ( na ca paropakArahAnistena sadA yogyasamayaniyatena / na ca vyAdhisamutpattirhitamitAhAragrahaNAt // 119 // ) A-15 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578. adhyAtmamata parIkSA.... gAthA - 119 gAthA:- tenAthI=AhArathI, (kevalIne) sadA paropakAranI hAni nathI, kema ke (bhojana) yogya samayaniyata che, ane AhArathI vyAdhinI samutpatti nathI, kema ke hita-mita AhAranuM grahaNa che. TIkA - ra mAvata muvatamaniyatatvacivA sarvA paropaIRvasarattarAyavA hitamitAhAragrahaNAt pariNatau shuulaadivyaadhismutpttiH| uktaMca-'na tRtIyaH, tRtIyayAmamuhUrttamAtra eva bhagavatAM bhukteH shessmshesskaalmupkaaraavsraat| na caturthaH, parijJAya hitamitAhArAbhyavahArAt' iti / TIkArya nuM kevalIbhagavaMtone bhojananuM ucita samayaniyatapaNuM hovAthI anya sarvasamaye paropakArano avasara hoya che, tethI tenI=paropakAranI, apAya=hAni, nathI, athavA hitamita AhAranuM grahaNa hovAne kAraNe zUlAdivyAdhinI samutpatti nathI. gha' - ane ratnAkarAvatArikAmAM kahyuM che ke tRtIya vikalpa yogya nathI arthAt paropakAra hAni thatI hovAthI kevalIone kavalAhAra mAnavo yogya nathI, evo trIjo vikalpa yukta nathI; kema ke trIjA praharamAM muhUrtamAtrakoLa ja bhagavAnane bhojana hovAthI zeSa azeSa=saMpUrNakALa, upakArano avasara che. vArtha:' - cotho vikalpa yogya nathI arthAt zUlAdivyAdhi saMbhavita hovAthI kavalAhAra mAnavo yukta nathI, evo cotho vikalpa paNa yukta nathI. kAraNa ke (kevalIo) jANIne hitamita AhAra Aroge che. "ti zabda uddharaNanA kathananI samAptisUcaka che. bhAvArtha - ahIM vizeSa e che ke, pUrvapakSI kahe ke kevalIne bhukti ucita samaye niyata che, tethI zeSa azeSakALamAM upakAra thaI zake che ema tame kaho cho, paraMtu dararoja eka TAIma muhUrtamAtra paNa bhukti mADhe pasAra thAya che tyAre to paropakAranI hAni avazya thaze. tenuM samAdhAna e che ke, yadyapi te kALamAM bhukti na mAnIe to koI yogya vyakti upasthita thAya to teno paropakAra thaI zake; paraMtu bhakti vagara zarIranI sthiti saMbhavita nathI, ane zarIranA sAmarthyanI hInatA thavAthI zeSa azeSakALamAM paNa paropakArano vyAghAta thAya, tethI ucita samaye thatI bhakti zeSa azeSakALamAM thatA paropakAra pratye upaSTabhaka ja che. TIkA -1tha "yathA nAvivyAdhimutpattine mavati tathA pura' rUtti pariNAne prasa, anyAdRzaparijJAnaM tu tAdRzAbhyavahAro'prayojakamiti cet? na, mohotpAdyamAnajJAnasyaiva rAgAkrAntatvAt, ucitapravRttinirvAhakaviSayAvabhAsakasya tsyaa'taadRshtvaat||119|| TIkArya - "matha' thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke "je pramANe zUlAdivyAdhinI samutpatti na thAya te pramANe bhojana karuM e prakAre parijJAnamAM rAgano prasaMga Avaze. vaLI anyAdazaparijJAna tAdazabhojananuM eprayojaka che; arthAta je pramANe zUlAdivyAdhinI utpatti na thAya te prakAre bhojana karavuM joIe, e prakAranA parijJAnathI anya prakAranuM parijJAna, hita-mita AhAranA bhojana pratye prayojaka nathI. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM, kema ke mohathI utpanna karAtA jJAnanuM ja rAgathI AkrAntapaNuM che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa79. . gAthA : 119:120 ........ adhyAtmamata parIkSA. utthAna ahIM prazna thAya ke jo kevalIne moha nathI to Arogyane anukULa evA bhojanane kema grahaNa kare che? arthAt Arogyane anukULa bhojana pratye temane pakSapAta che tethI rAga che tema mAnavAno prasaMga prApta thAya. tenA nirAkaraNarUpe graMthakArane e kahevuM che ke, kevalInI hita-mita AhAra pratyenI pravRtti ucita pravRttirUpa che, paraMtu Arogyane anukULa AhAra pratyenA pakSapAtarUpa nathI. te batAvavA arthe kahe che TIkArya - vata' ucita pravRttinirvAhaka viSaya avabhAsaka evA tenuM =kevalInA jJAnanuM, atAdazapaNuM che. arthAt mohajanya na hovAthI rAgAkrAnta hotuM nathI. (tethI rAga vinA paNa tevA jJAnathI kevalInI AhAragrahaNamAM pravRtti thAya che.) II11lA bhAvArtha 'takevalIne kevalajJAnamAM pratikSaNa dareka padArtho yathAvat bhAse che, te ja rIte kayAM AhArapugalo potAnA zarIrane vyAdhikAraka che ane kayAM AhArapudgalo potAnA zarIrane vyAdhikAraka nathI, tenuM paNa jJAna prayatna vagara sahaja satata hoya che. ane kevalImAM samabhAva hovAne kAraNe samabhAvathI niyaMtrita ucita pravRtti hoya che, ane te ucitapravRttine nirvAhaka evo viSayono pratibhAsa temane thAya che ke, A ja AhAra grahaNa karavo mArA mATe ucita che. tethI ja rogAdine akAraka evA te padArthomAM kevalInI grahaNanI pravRtti che, paNa vyAdhinA nivAraNanI icchAthI janya evI vyAdhikAraka AhAranI nivRttipUrvaka vyAdhiakAraka evA AhAramAM grahaNanI pravRtti teone hotI nathI. II119ll gAthA - Na purIsAi duguMchiyamesiM NiddaDvamohabIANaM / aisayao Na paresiM vivittadese vihANA ya // 120 // (na purISAdijugupsitameSAM nirdagdhamohabIjAnAm / atizayato na pareSAM viviktadeze vidhAnAcca // 120 // ) gAthArtha - mohabIjane bALI nAMkhanArA eonuM-kevalIonuM, purISAdi juguNita nathI arthAtu jugupsAno viSaya nathI, arthAtu potAne jugupsAno viSaya nathI. ahIM prazna thAya ke tIrthakarone purISAdi jugupsAno viSaya nathI paNa bIjAne to jugupsAno viSaya banaze, tethI kahe che- tIrthakarano atizaya hovAthI anyane purISAdi jugupsita nathI, arthAta jugupsAno viSaya nathI. ahIM zaMkA thAya ke kevalInA purISAdi bIjAone jugupsAno viSaya thaze, tethI kahe che- tIrthakara sivAya anya kevalIo vivikta dezamAM purISAdi karatA hovAthI ane tIrthakaronA purISAdi adezya hovAthI anyane teonAM purISAdi jugupsAno viSaya banatAM nathI. TIkA -navanu vattAkSare leninAM puSAvi nupurNitaM saMpadA, nupuNAmodanIyataH samUnamunUlittvaat| na ca draSTaNAM tadutpattiH, tIrthakRtAmatizayabalAdevAhAranIhAravidheradRzyatvAt, sAmAnya Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 adhyAtmamatapazakSA . . . . . . . . . . . . . :: gAthA - 120 kevalibhistu viviktadeze ttkrnnaat|uktNc-"n SaSThaH, yatastasmin kriyamANe tasyaiva jugupsA saMpadyetA'nyeSAM vA? na tAvattasyaiva bhagavataH, nirmohatvena jugupsAyA asNbhvaat| athAnyeSAM, tat ki manujAmarendratadramaNIsahasrasaGkalAyAmanaMzuke bhagavatyAsIne sA teSAM na saJjAyate? atha bhagavataH sAtizayatvAnna tannAgnyaM teSAM taddhetustarhi tata eva tannIhArasya carmacakSuSAmadRzyatvAnna dossH| sAmAnyakevalibhistu viviktadeze tatkaraNAddoSAbhAvaH" iti| DArtha :- 'na khalu' Rel2 43 siimon| purISA(potAna) gupsA 42vanA2 yatAM nathI, bha3 jugupsAmohanIyarUpa vRkSanuM mUlathI ujUlitapaNuM che. arthAt jugupsAmohanIyarUpa vRkSane mULathI ja ukheDI nAMkhyuM cha. mane lonArane (75sthone) tenI gupsAnI, utpatti thaze amana 3g, 34 3 tIrtharonA atishyn| baLathI ja AhAra-nIhAranI vidhinuM adezyapaNuM che. vaLI sAmAnya kevalIo vaDe viviktadezamAM tenuM purISAdinuM, 729 che. 'uktaM ca'thI ratnAvatArinI sAkSI mApata cha-74o vi485 yuti nathI, arthAt gupsanIya sevA purISAdinA janaka hovAthI kevalIone kavalAhAra hoto nathI, evo chaThTho vikalpa paNa yukta nathI. je kAraNathI te karAte chate nIhAra karAte chate temane ja kevalIne ja, jugupsA thAya ke bIjAne thAya? te bhagavAnane ja thAya evuM mAnI zakAya nahi, kema ke bhagavAnane nirmohapaNuM hovAthI jugupsAno asaMbhava che. have kahezo ke bIjAone thAya to hajAro manuSya, devo, Indra, indrANIthI saMkulatrayukta, vastra vagaranA bhagavAna beThe chate teone =devo parene, telugupsA, zuM na thAya? atha'thI pUrvapakSI kahe ke, bhagavAnanuM sAtizayapaNuM hovAne kAraNe bhagavAnanuM nagnapaNe teone devone, teno jugupsAno, hetu banatuM nathI. to pachI tenA kAraNe ja=atizaya sahitapaNuM hovAne kAraNe ja, tIrthakaranA nIhAranuM carmacakSuvALAne adezyapaNuM hovAthI doSa nathI. vaLI sAmAnya kevalIo vaDe viviktadezamAM =nirjanasthAnamA, tenunahAranu, 729DovAthI hoSAmA che. 'iti' 629nA thananI samAti sUya che. TIDa:- yattu "titthayarA tappiaro haladharacakkI ya vAsudevAya / maNuANa bhogabhUmI AhAro Natthi NIhAro // " [ ] iti vacanAttIrthaGkarAdInAmAhArakAle'pi na nIhArajugupsitamiti tatkimatizayabalAt jATharAnalodrekAdvA? nAdyaH, tAdRzAtizayAzravaNAt, sAdhAraNyenAtizayatvAyogAt, atizayenApi dRSTakAryakaraNe'dRSTakAraNopajIvanAd dvitIyapakSAzrayaNAvazyakatvAccAna dvitIyaH, tAdRzajATharAnalena bhsmkvdaahaarmaatrbhsmiikrnnprsnggaat| atha AhAraparyAptI rasIbhUtamAhAraM dhAturUpatayA pariNamayati, khalarasIkRtaM tu jATharAnalo bhasmIkarotIti na doSa iti cet? na, AhAraparyAptisahakRtajATharAnalasya rasIbhUtAhArapariNativizeSa eva niyAmakatvAt, anyathA tatkAle'pi jATharAnalodbhUtasparzasya jAgarUkatvenAhArabhasmIbhAvaprasaGgAd, AhAraparyAptijanyarasapariNAmasya jATharAnalajanyAhAradAhapratibandhakatvAdikalpane gaurvaat| Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . gAthA : 120. . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA....... ........ 581 . TIkArya - "yag' je vaLI tIrthakaro, teonA mAtApitA, baLadevo, cakravartIo ane vAsudevo manuSyonI bhogabhUmi che. (tethI) teone AhAra hoya hoya che ane nIhAra hoto nathI, e pramANe vacana hovAne kAraNe tIrthaMkarAdine AhArakAlamAM paNa jugupsita evo nIhAra hoto nathI. "tti' zabda "vatta' pachInA kathananI samApti sUcaka che. ke "yatAno anvaya "tat 'nI sAthe che. tami ' AvuM ja koie kahyuM te zuM atizayanA baLathI ke jaTharAgninA udrakathI=prabaLatAthI, che? "nA: prathama vikalpa arthAt atizayanA baLathI kevalIone nIhAra hoto nathI e prathama vikalpa yukta nathI. kema ke tevA prakAranA atizayanuM azravaNa che. arthAt evo koI atizaya (zAstramAM) saMbhaLAto nathI ke bhagavAnane AhAra hoya che paNa nIhAra hoto nathI. utthAna - tIrthakarone AhArakALamAM paNa jugupsanIya evo nIhAra hoto nathI ema pUrvapakSIe kahyuM, temAM be vikalpa pADyA. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAre kahyuM ke prathama vikalpa barAbara nathI, kema ke zAstramAM tIrthakaronA atizayomAM nIhAranA abhAvanA atizayane sUcavanArA atizayanuM azravaNa che. A rIte zAstranA baLathI prathama vikalpane dUSita karIne tene ja yuktinA baLathI dUSita karatAM graMthakAra kahe che TIkArya -"sathALena' sAdhAraNapaNuM hovAne kAraNe atizayapaNAno ayoga che. bhAvArtha:- je tame sAkSIpATharUpe tisthaya gAthA ApIne tenA dvArA nIhAranA abhAvane siddha karo cho, te gAthA pramANe nIhArano abhAva tIrthakara, tIrthakaranA mAtA-pitA ane baladevAdi sAdhAraNa che. tethI je sAdhAraNa hoya te atizaya na kahevAya, mATe atizayanA baLathI teone nIhAra nathI tema kahI zakAya nahi. mATe prathama vikalpa barAbara nathI. utthAna -A rIte yuktipUrvaka atizayanA abhAvanI siddhi karI, tyAM pUrvapakSI zaMkA kare ke, tIrthakara, tIrthakaranA mAtApitAdi ane baladevAdi sAdhAraNa hovA chatAM sarvajanasAdhAraNa nathI, tethI tene atizaya kahI zakAya. mATe trIjo hetu kahe che TIkArya - tizana' ane atizaya vaDe paNa daSTakAryakaraNamAM adaSTa kAraNanuM upajIvana hovAnA kAraNe dvitIyapakSa AzrayaNanuM AvazyakapaNuM che. 1. tIrthakarAstatpitarau haladharacakriNau ca vAsudevAzca / manujAnAM bhogabhUmirAhAro nAsti nIhAraH / / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 120 bhAvArtha - jene atizaya hoya te koI paNa daSTa kArya kare te sarvathA kAraNasAmagrI vagara karI zakatuM nathI, paraMtu je kArya dakhakAraNathI thatuM hoya, chatAM kAraNa vagara adRSTa kAraNathI thatuM dekhAya tyAre atizaya mAnavAmAM Ave che. te ja rIte prastutamAM tIrthakaromAM nIhAranA abhAvarUpa atizaya mAnIe to, nIhAranA abhAvarUpa daSTakAryakaraNamAM adakAraNanuM astitvamAnavuM paDaze; ke je tIrthaMkaranA zarIramAM nIhArane bhasma karavAnA kAraNarUpa che, ke jethI tIrthakarane nIhAra hoto nathI. ane A pramANe mAnavA jatAM bIjA vikalpanuM AyaNa karavuM Avazyaka thAya che. tethI prathama vikalpa yukta nathI; arthAt atizayane kAraNe nIhAra nathI tema kahevAnI jarUra rahetI nathI, paraMtu jaTharAgninI prabaLatAnA kAraNe nIhAra nathI tema ja tamAre kahevuM joIe. ane bIjA vikalpanuM AgaLamAM nirAkaraNa kare che. TIkArya - "tiya: bIjo vikalpa arthAt jaTharAgninA udraka dvArA kevaLIone nIhAra hoto nathI, e bIjo vikalpa paNa barAbara nathI. kema ke tevA prakAranI=prabaLa jaTharAgni vaDe bhasmakaroganI jema AhAramAtranA bhasmIkaraNano prasaMga Avaze. 'mathathI pUrvapakSI A pramANe kahe ke AhAraparyApti rasIbhUta AhArane dhAturUpapaNAvaDe pariNAve che, vaLI khalAsIkRtane arthAt khaLarasarUpe pariNamela pudgalone, jaTharAgni bhasmasAt kare che arthAt bALI nAMkhe che, ethI karIne koI doSa nathI. ra, mAdarapati teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke AhAraparyAptisahakRta jaTharAgninuM rasIbhUtaAhArapariNativizeSamAM ja niyAmakapaNuM che, arthAt AhAraparyAptisahakRta jaTharAnala ja rasIbhUta AhArane pariNativizeSarUpe pariNAvavAmAM niyAmaka che, mAtra AhAraparyApti nahi; anyathA = AhAraparyAptisahakRta jaTharAnalane rasIbhUta AhArane pariNAvavAmAM niyAmaka na mAno to, te kALe paNa arthAta jyAre AhAraparyApti rasIbhUta AhArane dhAtuAdirUpe pariNamana pamADI rahI che te kALamAM paNa, jaTharAgninA udbhUtasparzanuM jAgarUkapaNuM hovAne kAraNe AhAranA bhasmIbhAvano prasaMga Avaze. utthAna -pUrvamAM kahyuM ke AhAraparyAptisahakRta jaTharAgninuM rasIbhUta AhAranI pariNati vizeSamAM janiyAmakapaNuM che evuM na mAno to, arthAt AhAraparyAti dvArA rasIbhUta AhAranI pariNativizeSa thAya che evuM mAno to, te kALamAM paNa =AhAraparyAti dvArA te pariNativizeSa thAya che te kALamAM paNa, jaTharAgninA uddabhUtasparzanuM jAgarUkapaNuM hovAthI te rasIbhUta AhAranA bhasmIbhAvano prasaMga prApta thaze. te prasaMganA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe che, AhAraparyAtijanya je rasa pariNAma che, te jaTharAgninA uddabhUta sparzathI AhArane bhasma thavAnI je prApti che tenA prati pratibaMdhaka che, tethI jaTharAnalano udabhUta sparza te rasane bhasma karato nathI ane AhAraparyApti te rasane dhAturUpe pariNamana pamADe che. tyArapachI te rasa dhAturUpe pariNamana pAmI gayela hovAne kAraNe avaziSTa=bAkI rahelo, maLa jaTharAgninA uddabhUta sparza dvArA bhasma thAya che, tethI tIrthakarAdine nIhAra hoto. nathI. A rIte pUrvapakSInA kathananA nivAraNarUpe graMthakAra kahe che TIkArya :- umAdAraparica-AhAraparyAtijanya rasapariNAmanuM jaTharAgnijanya AhAranA dAha prati pratibaMdhakatvAdinI kalpanAmAM gaurava che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -120............. adhyAtmamataparIkSA * * * * 583 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * bhAvArtha-AhAraparyAtijanya je rasapariNAma che, te jema tIrthaMkarAdi badhAne hoya che tema te sivAyanA anya jIvo ke jemane nIhAra paNa hoya che teone paNa hoya che; ane te anya jIvonA AhAraparyAtijanya rasapariNAmane pratibaMdhaka mAnavAnI jarUra rahetI nathI, kema ke teono jaTharAgni malane bhasma karato nathI; jyAre tIrthakarAdi jIvonA jaTharAgnino uddabhUta sparza malane bhasma kare che; tethI temanA jaTharAgnino uddabhUta sparza AhAraparyAtijanya rasanA pariNAmane paNa bhasma karI zake tema mAnavuM paDe. tethI ja tyAM pratibaMdhakapaNAnI kalpanA karavAnI AvazyakatA pUrvapakSIne UbhI thaI. AthI karIne AhAraparyAtijanya rasapariNAmanI pariNatimAM be prakAra prApta thAya che. (1) pratibaMdhakavALI pariNati ane (2) pratibaMdhaka vagaranI pariNati. tIrthakarAdi dareka jIvone te AhAraparyAtijanya rasapariNAma pratibaMdhakarUpa che ane anya jIvone pratibaMdhakarUpa nathI. jyAre AhAraparyAtijanya rasapariNAma anya dhAturUpe pariNAma pAme che tyAre, te pratibaMdhakano abhAva hovAthI jaTharAgni malane bhasma kare che, tema mAnavuM paDe tethI anaMta pratibaMdhaka ane tenA abhAvanI arthAt pratibaMdhakArabhAvanI prApti thAya ke je gauravarUpa che. kema ke tIrthakarAdi dareka vyaktine AhAraparyAtijanya rasapariNAma judA judA che, je pratibaMdhakarUpe che; ane jyAre te rasa dhAturUpe pariNAma pAme che tyAre pratibaMdhakAbhAva hoya che. A rIte anaMta pratibaMdhaka ane anaMta pratibaMdhakAbhAvanI kalpanAta gaurava prApta thAya che, kema ke daSTa rIte koI pratibaMdhaka ke teno abhAva dekhAto nathI. tethI tIrthakarAdimAM nIhAra nathI e prakAranI svataMtra kalpanA pUrvapakSIe karI, tethI ja pratibaMdhaka ane pratibaMdhakAbhAvanI kalpanA karavI paDI, ke je gauravarUpa che. TIkAH-te tasavIrogavijJAIrAnanaizitama jamavati'tti pAmanopacato choH praastH| kiJcaitAdRzA'prAmANikAtizayakalpana AhAraM vinApi zarIrasthitiprayojaka evAtizayaH kuto na kalpyate? 'mohesatyAhArAvazyaMbhAvaH' ityevaM niyamamullaGghya na tatkalpyate-iti cet? 'kavalAhAre sati nirhArA'vazyaMbhAvaH' ityenaM niyamamuladhyAparamapi kathaM kalpanIyaM? 'rasIbhUtAhArapudgalAnAmAhAraparyAptyAdinA nIrasIkaraNameva nirhAra ityuktakalpanAyAM noktaniyamAtikramaH' iti tu riktaM vacaH, tasya nirhArapadA'vAcyatvAt, kavalAhArasya nirhAravizeSeNa vyAptatvAdveti kimutsuutrophtkutrkniraasprathANenA220 dara ahIM TIkAmAM "nira" zabda vaparAyo che teno artha "nIhAra" thAya che. TIkArya - jona' AnAthI=pUrvamAM kahyuM ke AhAraparyAptisahakRta jaTharAgninuM rasIbhUtaAhArapariNativizeSamAM niyAmakapaNuM che AnAthI, tapta ayogolakamAM lokhaMDanA tapelA goLA upara paDelA, jalanI jema te jaTharAgnimAM khAdheluM paNa anna bhasmIbhUta thaI jAya che, e pramANe pAmara vaDe upanyasta daSTAMtakakathana, parAsta jANavuM. jigna' vaLI AvA prakAranA aprAmANika atizayanI kalpanAmAM AhAra vagara paNa zarIrasthiti prayojaka ja atizaya kema na kalpI zakAya? arthAtu Avo aprAmANika atizaya kalpI zakAto hoya to to AhAra vinA paNa bhagavAnanuM zarIra TakAvI rAkhe evo ja koI atizaya kema kalpI na zakAya? Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 120 'moDhe pati ' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe che ke, moha hote chate AhArano avazyabhAva che, e pramANe A niyamane ullaMghIne te=AhAra vinA paNa zarIrasthitiprayojaka atizaya, kalpI zakAto nathI. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke - 'vattAAre' kavalAhAra hote chate nirdhArano=malavisarjanano, avazyabhAva che, e pramANe niyamane ullaMghIne apara paNa='kevaLIone nirjhAra hoto nathI' evo atizaya paNa, zI rIte kalpI zakAya? 'rasIbhUta'ahIM pUrvapakSI kahe che ke, rasIbhUta AhArapudgalonuM AhAraparyAmiAdi dvArA nIrasIkaraNa ja-nIrasa karavuM e ja nirdhAra che, e pramANe ukta kalpanAmAM ukta niyamano atikrama thato nathI. (tene graMthakAra kahe che ke) e pramANe rikta=phogaTa vacana che. temAM hetu kahe che 'tasya' tenuM=2sIbhUta AhArapudgalonuM AhAraparyApti dvArA nIrasIkaraNanuM nirhArapadathI avAcyapaNuM che. arthAt tevuM nirasIkaraNa nirNA2padathI vAcya nathI. pUrvapakSIe karelA nirhAra padano artha svIkArIne nirAka2Na ka2vA arthe bIjo hetu kahe che'valAhArasva' athavA kavalAhAranuM nirdhAravizeSavaDe vyAptapaNuM che arthAt kavalAhAranuM nirasIkaraNarUpa nirdhA2sAmAnya nahi paNa nirdhAravizeSa=purISAdi nirgamanarUpa nirharavizeSa vaDe vyAptapaNuM che. arthAt kavalAhAra hoya to purISAdi visarjanarUpa nihavizeSa hoya ja, evI vyApti hovAthI purISAdi to mAnavA ja paDe che. ethI karIne utsUtrathI upahata=haNAyelA, kutarkanirAsanA prayAsa vaDe=prayatna vaDe zuM? II120ll bhAvArtha :- 'tena' pUrvapakSIne e kahevuM che ke, bhagavAnane janmathI AhAragrahaNa hoya che, paraMtu nIhAra jugupsanIya hovAthI bhagavAnane hoto nathI; ane temAM te tapta ayogolakanA dRSTAMtathI kahe che ke jema tapta ayogolaka upara jaLa nAMkhavAthI bhasma thAya che, tema bhagavAnano jaTharAgni tIvra hovAne kAraNe grahaNa karelo AhAra tenAthI bhasma thAya che. A prakAranA dRSTAMta dvArA pUrvapakSIe je kathana karyuM te, pUrvamAM siddhAMtakAre siddha karyuM ke AhAraparyAxisahakRtajaTharAgni rasIbhUtaAhA2pariNitivizeSamAM niyAmaka che, e kathanathI nirasta thai jAya che. ane vaLI tene vizeSa yuktithI nirAsa karatAM graMthakAra kahe che ke, AvA prakAranI zAstrane amAnya evI atizayanI kalpanA karavA karatAM AhAra vagara ja bhagavAnanuM zarIra TakI zake che tevo atizaya kema kalpanA karatA nathI? tyAM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, tIrthaMkarone chadmasthAvasthAmAM moha hoya che, ane mohavALI avasthAmAM AhArano avazyabhAva hoya che; AthI karIne ame bhagavAnane AhAra grahaNa mAnIe chIe, ane nIhArane mAnatA nathI; kema ke nIhAra jugupsanIya che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, jema mohanI sAthe AhAranI vyApti che tema kavalAhAranI sAthe malavisarjananI vyApti che, tethI kevalIne AhAra hoya che tema malavisarjananI kriyA paNa avazya hoya che. ahIM pUrvapakSI kahe ke AhAra sAthe nIhAra avazya che e niyamamAM nIhArano artha malavisarjana nathI, paraMtu kavalAhAra karyA pachI rasarUpe thayela AhArapudgalone AhA25ryApti AdithI nirasa karavuM e ja nIhArano artha che, tethI kevalIne malavisarjanarUpa nIhAra nathI ema mAnavAmAM koi bAdha nathI. tene graMthakAra kahe che ke e vAta tArI nakAmI che. temAM be hetu graMthakAre Apela che jenuM spaSTIkaraNa upara TIkArthamAM'tasya'ane'vanAhAsya' e be pratikathI karela che je tyAMthI joDavuM. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 120-121 adhyAtmamataparIkSA 585 vaLI zAstramAM bhagavAnane adazya AhAra-nIhArAdi kahyA hovAthI nIhArAdi hotA ja nathI evI kalpanA karavI utsUtra che. ethI utsUtrathI haNAyelA tamArA kutarkano nirAsa ka2vAnA prayatnathI saryuM. II120nA avataraNikA :- atha tho bhAvatAM mukhyamAvamatizayameva manyate tamupasitumAha avataraNikArya :- jeo bhagavAnanA bhuktiabhAva atizayane ja mAne che arthAt 'kavalAhAra na hovo' e kevaLIono atizaya ja che evuM mAne che, teno upahAsa karatAM graMthakAra kahe che jo puNa bhuttiabhAvo kevaliNo aisau tti jaMpei / so vAyAmiteNaM sAheu suhaM khapupkaMpi // 121 // ( yaH punarbhuktyabhAvaH kevalino'tizaya iti jalpati / sa vAGmAtreNa sAdhayatu sukhaM khapuSpamapi // 121 // ) gayA gAthArtha :- bhuktino=kavalAhArano, abhAva kevalIno atizaya che e pramANe, je kahe che te vacanamAtrathI AkAzapuSpane paNa sukhapUrvaka (sahelAithI) siddha kare. TI$1 :- yaH khalu kevalinAM kuto na bhukti? iti prazne bhuktyabhAvAtizayAdityuttarayati sa khalu cakSuSI nimIlya praznamevottarayati / kiJcAsya devAnAMpriyasya nijavAglIlAmAtreNaivAsiddhasAdhanakutUhalakRto gaganakusumamapyAtmalAbhAya praSTavyaM syAt / TIkArya :- 'ya: hatu' jeo "kaivalIne bhukti kema nathI?' e pramANe praznamAM "bhuktinA abhAvano atizaya hovAthI'' ema uttara Ape che, teo kharekhara AMkho mIMcIne ja praznano uttara Ape che. vaLI A devAnAMpriyane potAnA vacananI lIlAmAtrathI ja asiddhane siddha karavAnA kutUhalakRta AkAzapuSpa paNa AtmalAbha mATe=astitva mATe, pUchavA yogya thAya. arthAt AkAzapuSpane paNa kema te siddha karato nathI ema pUchavuM joie. bhAvArtha :- Azaya e che ke bolavAmAtrathI kaMi AkAzapuSpa utpanna thai jatuM nathI, tema kevaLIone bhojananA abhAvarUpa atizaya paNa bolavAmAtrathI utpanna thai jato nathI. TIst :- atha bhuktyabhAvAtizayopadezakAgamAdbhuktyabhAvaH sAdhyata iti tAtparyamiti cet ? na, bhuktipratipAdakasyaivAgamasya vyavasthitatvAd, AhAranIhAravidheradRzyatvasyaivAtizayasyopadezAd, enamullaGghya bhuktyabhAvAtizayopadezakazAstrapraNayane mahadvaiparItyamiti kiyanto vA dadhimASabhojane kRSNA vivecanIyA: ? Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 121 * 'viyato vA' ahIM 'vA'kAra 'va'kArArthaka che. TIkArya :- 'atha' 'athathI pUrvapakSI A pramANe kahe ke bhojanAbhAvaatizayanA upadezaka=jaNAvanAra, AgamavacanathI bhuktino abhAva svIkArAya che e pramANe amAruM kahevAnuM tAtparya che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke bhuktipratipAdaka ja AgamanuM vyavasthitapaNuM che. kema ke (AgamamAM) AhAra-nIhAravidhinA adRzyapaNAnA ja atizayano upadeza=kathana, che. Ane ullaMghIne arthAt ukta Agamavacanane ullaMghIne bhojanAbhAvAtizayanA upadezaka zAsranA praNayanamAM=banAvavAmAM, mahAna viparItapaNuM che. bhAvArtha :- pUrvapakSIe kahyuM ke, bhojanAbhAvaatizayane jaNAvanAra AgamavacanathI ame bhuktiabhAvane svIkArIe chIe paNa nijavacanamAtrathI nahi, teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, e rIte paNa bhojanAbhAva siddha thato nathI; kAraNa ke AhAra-nIhAravidhi adazya hoya che, evA upadezavacanathI Agama to bhuktinuM ja pratipAdana kare che. AvA AgamanA vacananuM ullaMghana karIne bhuktiabhAvaatizayanA pratipAdaka AgamanI racanA karavAmAM mahAna viparItapaNuM che. TIkArya :- 'kRti vijyanto' ethI karIne dadhimASanA bhojanamAM keTalA ja kALA dANA kADhavA? bhAvArtha :- Azaya e che ke aDada-dahIMnA bhojanamAM aDada hovAthI kALA dANA nIkaLyA ja kare, tema pUrvapakSInI mAnyatAo doSothI yukta hovAthI temAMthI doSo nIkaLyA ja kare che. TIkA :- vizvAyuM na tIrthatAmatizaya:, sAmAnyaovattisAdhAraeAt, nApi vastinAmeva, hevArisaadhaarnnyaat, ata eva na ghAtikarmakSayasamuttho'yamatizaya:, ghAtikarmakSayaM vinApi devAdInAM ttshrvnnaat| atha devAnAM bhuktyabhAvo na mohakSayAdhInaH, kintu kAraNAntaravaikalyaprayuktaH, iti mokSaja bhuktyabhAvo bhagavatAmatizaya iti cet ? na, bhuktermohajanyatvanirAsena tadabhAvasya ttkssyaa'jnytvaat| nApi devakRtaH AtmagataguNotkarSarUpasyAtizayasya tairkrnnaad| nApi sAhajikaH, ubhayavAdyanabhyupa na kiNcidett||121|| TIkArya :- 'vijja ' vaLI A=bhuktino abhAva, tIrthaMkarono atizaya nathI, kema ke sAmAnyakevalIsAdhAraNa che. vaLI kevalIono ja atizaya nathI, kema ke devAdisAdhAraNa che. 'ata va' AthI karIne ja=bhuktino abhAva sAmAnyakevalI ane devAdisAdhAraNa che AthI karIne ja, ghAtIkarmanA kSayathI utpanna thayela A=bhuktino abhAva, atizaya nathI; kema ke ghAtIkarmakSaya vinA paNa devAdione Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 121 adhyAtmamataparIkSA 587 tenuM=bhuktiabhAvanuM, zravaNa che. arthAt devone ghAtIkarmano kSaya thayela na hovA chatAM kavalAhArano abhAva che evuM zravaNa che. 'atha''atha'thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke devone bhuktiabhAva mohakSayane AdhIna nathI, paraMtu kAraNAMtaravaikalya prayukta che; ethI karIne mohakSayajanita bhuktino abhAva bhagavAnano atizaya che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM, kema ke bhuktinA mohajanmapaNAnA nirAsathI tenA abhAvanuM=bhojanAbhAvanuM, tatkSayaajanyapaNuM=mohakSayaajanyapaNuM, che. bhAvArtha :- 'jALAntaravaittva' bhojananAM traNa kAraNo che (1) bubhukSA, (2) kSudhAkRta atRpti ane (3) khorAkagrahaNa nahi karavAne kAraNe zarIramAM thatI kRzatA. temAM devone bubhukSA hoya che, paraMtu bubhukSAthI anya kAraNa kSudhAkRta atRpti ane zarIranI kRzatArUpa kAraNAMta2nuM vaikalpa hoya che. kema ke lomAhArathI ja devone tRpti thAya che ane zarIranI kRzatA thatI nathI, tethI bubhukSA karatAM anya be kAraNonA vaikalyane kAraNe devone bhuktino abhAva hoya che. tethI bhuktino abhAva te bhagavAnano atizaya che, e prakAre pUrvapakSInA kathananuM tAtparya che teno nirAsa karatAM graMthakAra kahe che ke, bhukti mohajanya nathI e vAta pUrvamAM siddha karI tenAthI ja bhuktinA abhAvanuM mohakSayaajanyapaNuM che te siddha thAya che. tethI bhagavAnane bhuktino abhAva e karmakSayajanya atizaya che ema kahI zakAya nahi. TIkArya :- 'nApi revata: ' vaLI bhuktiabhAvarUpa atizaya devakRta paNa nathI, kema ke AtmagataguNanA utkarSarUpa atizayanuM teo vaDe-devo vaDe, akaraNa che. bhAvArtha :- devo vaDe je atizaya karAya che te bAhya paudgalika samRddhirUpa hoya che, jyAre bhagavAnane kSAyikabhAvanuM vIrya hovAne kAraNe anaMtabaLI bhagavAna che, ane te rUpa AtmagataguNanA utkarSane kAraNe ja bhagavAnane bhuktino abhAva che tema pUrvapakSIne abhimata che. tethI kahe che ke kSAyikabhAvanA vIryarUpa AtmaguNanA utkarSa svarUpa je bhuktiabhAva che te rUpa atizaya devo vaDe karI zakAya nahi, mATe bhuktino abhAva devakRta atizaya nathI. yadyapi pUrvapakSI bhuktiabhAvane devakRta atizaya mAnato nathI paraMtu bhagavAnano atizaya mAne che, ane tenuM nirAkaraNa karavA mATe bhagavAnano te atizaya nathI te batAvatAM bhagavAnamAM vartatA sarva atizayomAM teno aMtarbhAva thato nathI, e batAvavA devakRta atizaya nathI ema kahela che. TIkArya :-'nApi sAini: ' vaLI bhuktiabhAvarUpa atizaya sAhajika paNa nathI, kema ke sAhajika atizayarUpe ubhayavAdIne analyupagama che. ethI karIne A=bhagavAnano bhuktiabhAvarUpa atizaya che e, artha vagaranuM che. 121 bhAvArtha :- zvetAMbara-digaMbara ubhayavAdI bhuktiabhAvane sAhajika atizayarUpe mAnatA nathI. digaMbaro paNa bhuktiabhAvane sAhajika atizayarUpe mAnatA nathI paNa karmakSayakRta mAne che, ane zvetAMbaro paNa sAhajika Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L588 ..... . adhyAtmamata parIkSA. . . . . .gAthA -121-122:123, atizayarUpe mAnatA nathI; mATe sAhajika atizayamAM bhuktiabhAvano aMtarbhAva thaI zake nahi. ane devakRta ke karmakSayakRta bhuktiabhAva nathI, ema pUrvamAM siddha karyuM. enAthI muktiabhAva e atizayakRta nathI e ja siddha thAya che. I121] avataraNikA:- marthanamargamusiMhati avataraNikArya - have A ja arthano-kevalIbhaktino, upasaMhAra karatAM graMthakAra kahe chegAthA:- purva vavanAzI gurda samanjimo nivara ! puvvAyariehiM jahA taheva leseNa uvaiTTho // 122 // ( evaM kavalAhAro yuktibhiH samarthito jinavarANAm / pUrvAcAryairyathA tathaiva lezenopadiSTaH // 122 // ) gAthArtha - A pramANe=gAthA 72thI gAthA 121 sudhImAM varNana karyuM A pramANe, kevaLIone kavalAhAra hoya che, e vAta pUrvAcAryoe je rIte yuktio vaDe samarthita karI, te pramANe ja lezathI=saMkSepathI, amArA vaDe kahevAyela che. TIkA - spaSTa 222aaaa TIkArya - TIkArtha spaSTa che. II122aaaa avataraNikA -pA vatina: vAva7monitve te tapUrvaprastutaM tatyatvakakSApatyAha avataraNikArya ane A pramANe gAthA-72thI gAthA-121mAM kahyuM e pramANe, kevalIne kavalabhojIpaNuM samarthana karAve chate, temanuM =kevalInuM, pUrvaprastuta=gAthA 71mAM kahela, kRtakRtyapaNuM akSata che, e pramANe graMthakAra kahe che gAthA - teNaM kevalanANI kayakicco ceva kvlbhoiivi| nANAINa guNANaM paDighAyAbhAvao siddho // 123 // ( tena kevalajJAnI kRtakRtya eva kavalabhojyapi / jJAnAdInAM guNAnAM pratighAtAbhAvataH siddhaH // 123 // ) gAthArtha te kAraNathI=gAthA-122mAM kahyuM ke je rIte kevaLIone kavalAhAra hoya che e vAta pUrvAcAryoe yuktio vaDe samarthita karI, te rIte saMkSepathI ame kahI, te kAraNathI, jJAnAdiguNonA pratighAtano abhAva hovAne kAraNe kavalabhojI paNa kevalajJAnI kRtakRtya ja siddha thAya che. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 123,............ adhyAtmamata parIkSA 589 TIkAH- vananirvapi vatana rAribAriyAta urvanirAlAnevAta? 8 te jJAnAdiguNAH? ucyate-jJAnAvaraNakSayAt kevalajJAnaM, darzanAvaraNakSayAt kevaladarzanaM, mohakSayAt kSAyikasamyaktvacAritre, antarAyakSayAddAnAdilabdhipaJcakaM ceti| yadyapi nikhilakarmakSayajanyanikhilaguNabhAjanatayA siddha eva kAryena kRtakRtyastathApi karmacatuSTayakSayajanyaguNabhAjanatayA kevalI dezakRtakRtyo veditvyH| na cAviratakSAyikasamyagdRzo'pyevaM kRtakRtyAH prasajeyurnityavizeSApatti(? ravizeSApatte )riti zaGkanIyaM, teSAM dezena kRtakRtyatvaM, kevalinAM tu dezaiH kRtakRtyatvamiti vishessaat| ; "prasanevizeSApattiti' ahIM prasanerityavizeSApattipiti pATha zuddha bhAse che. TIkArya - "vatnamannitve' kevalIone kavalabhojIpaNuM hovA chatAM paNa jJAnAdi guNanA apratighAtathI kRtakRtyapaNuM nirAbAdha ja che. zAnAthI te jJAnAdi guNo pragaTa thayA ane kayAM te jJAnAdiguNo che te kahe chejJAnAvaraNIyakarmanA kSayathI kevalajJAna, darzanAvaraNIyakarmanA kSayathI kevaladarzana, mohakSayathI kSAyika samyakta ane kSAyika cAritra ane aMtarAyakarmanA kSayathI dAnAdipAMcalabdhirUpa guNo kevalIone pragaTa thAya che. pi' jo ke nikhilasaMpUrNa, karmakSayajanyasaMpUrNaguNanA bhAjanapaNAthI siddhabhagavaMta ja saMpUrNapaNAthI kRtakRtya che, to paNa karmacatuSTayakSayajanya guNanA bhAjanapaNAthI kevalI dezakRtakRtya jANavA. dara "rUti' zabda kevalIne zenAthI jJAnAdi guNo pragaTa thAya che, ane kyA guNo che te kathananI samApti mATe che. ' ane avirata sAyikasamyagdaSTio paNa A rIte kRtakRtya thaze, e pramANe kevalI ane avirata kSAyikasamyagdaSTine avizeSathI kRtakRtya mAnavAnI Apatti Avaze ema zaMkA na karavI, kema ke teone= avirata sAyikasamyagdaSTione, dezathI kRtakRtyapaNuM che, vaLI kevalIone dezo vaDe kRtakRtyapaNuM che e pramANe vizeSa che. bhAvArtha - pUrvapakSIne kahevAnuM tAtparya e che ke cAra ghAtakarmanA kSayathI thayela guNo kevalImAM hovAthI kevaLI paNa deza kRtakRtya kahevAya che, e rIte to avirata kSAyikasamyaktIne paNa deza kRtakRtya kahevA paDaze. kAraNa ke teone paNa darzanamohanIyanA kSayathI kSAyikasamyakatvaguNa prakaTa thayo ja hoya che. teno uttara graMthakAra Ape che ke avirata kSAyikasamyagdaSTio eka ja aMzathI kRtakRtya hoya che, jayAre kevalIo aneka aMzothI kRtakRtya hoya che. ATalo bannemAM taphAvata che. TIkA -zaivaM"vatnI vRtavRtvaH, tatvaviratIti kartha vyavahAra ti ve? vanirapekSya kRtakRtyatvAbhAvaviSayatvAt, mahatyapi taDAge "samudro mahAn, na taDAgaH" iti samudramapekSya mahattvAbhAvavyavahAravat, tadavadhikatvaM ca sannidhyAdisiddhaM tatra bhAsata iti vyvhaarpddhtiH| nizcayastvakhaNDameva vastu manyata, iti kAtsyena kRtakRtyaM siddhameva sa kRtakRtyamAha naanym||123|| Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa90 adhyAtmamata5rIkSA . . . . . gAthA - 123 6 varjeina c e zabda sAmevanuM vizeSaNa che. TIkArya - arthavaM "3AthathI pUrvapakSI A pramANe kahe ke A pramANe avirata kSAyikasamyagdaSTi dezathI kRtakRtya che ane kevalI dezothI kRtakRtya che A pramANe, dezamRtakRtyatva baMnemAM hovAthI "kevalI kRtakRtya che ane avirata (kSAyika)samyagdaSTi kRtakRtya nathI" e pramANe vyavahAra kevI rIte thaze? teno uttara ApatAM graMthakAra kahe chemoTA paNa taLAvamAM "samudramahAna che, taLAva (mahAna) nathI" e pramANe samudranI apekSAe mahattva-abhAvanA vyavahAranI jema kevalInI apekSAe (avirata kSAyikasamyaktImAM) kRtakRtyapaNAnA abhAvanuM viSayapaNuM che. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke "samudra mahAna che taLAva nahi" enI jema "kevalI kRtakRtya che avirata (kSAyika)samyagdaSTi nahi," e prakAre kevalInI apekSAe kRtakRtyatvanA abhAvano vyavahAra avirata sAyikasamyagdaSTimAM thAya che. ahIM zaMkA thAya ke jyAre "kevalI kRtakRtya che avirata kSAyikasamyagdaSTi nahiM Avo prayoga na hoya tyAre kevalI avadhitvano pratibhAsa tyAM kaI rIte thaI zake? arthAt na thaI zake. jema "samudra mahAna che taLAva nathI" ema prayoga thaI zake, paraMtu moTA taLAvane joIne A taLAva mahAna nathI ema kahI zakAya nahi. tethI kahe che TIkArya - "tavadhivatve saMnidhi AdithI siddha tad avadhikatva kevalIavadhitva, tyAM= avirata kSAyikasamyagdaSTi mahAna nathI e prayoga thAya che tyAM, bhAse che, e pramANe vyavahArapaddhati che. vaLI nizcayanaya akhaMDa ja vastu mAne che, jethI karIne sarvathA kRtakRtya evA siddhane ja te=nizcayanaya, kRtakRtya kahe che, anyane= bhavasthakevalI Adine, nahi. II123 bhAvArtha:- " tafdharva tAtparya e che ke kRtakRtya zabdano artha A pramANe che- sAdhakane saMsAramAM mohano kSaya karavo e ja kRtya bhAse che, tethI mohano kSaya jeNe karyo hoya tene ja kRtakRtya kahevAya, arthAt sarva sAdhavA yogya kRtya karI lIdhAM che ema kahevAya, e prakAre pratibhAsa thAya che. ane mohano kSaya karanAra tarIke mohakSaya karela kevaLI ja temane dekhAya che. tethI avirata kSAyikasamyagdaSTine paNa A kRtakRtya che ke nahi ema vicAra karavA jayAre te tatpara thAya che tyAre buddhimAM kevalInI ja saMnidhi thAya che, tethI buddhinI saMnidhi AdithI siddha kevalIavadhitva bhAse che. tethI avirata kSAyikasamyagdaSTimAM "A kRtakRtya nathI" tevo vyavahAra thAya che. sannidhyAtithI kahyuM tyAM "vi padathI "vyavahAranI rUDhi grahaNa karavAnI che. tenI saMgati A rIte che - kRtakRtya zabdano artha sAdhakane mohakSayavALI vyakti ja bhAsavAne kAraNe vyavahAramAM kRtakRtya zabdathI kevalI ja prasiddha thAya che, ane vyavahAranI prasiddhithI siddha arthAt vyavahAramAM tathA prakAranI rUDhine kAraNe siddha, evuM kevalIavadhitva tyAM = "avirata kSAyikasamyagdaSTi kRtakRtya nathI" e prayogamAM, bhAse che. mATe avirata kSAyikasamyagdaSTi kRtakRtya nathI ema vyavahAra thAya che. II123 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa.pU. gAzavarya zrI yugalaSAyAviSayacha bha.sA.nA vyANyAnanA pustako (1) anuThaMdhAdhAna (2) supAtrahAna (3) yogaviMziDA lAga-1 (4) yogaviMziDA lAga-2 gItArthagaMgAthI prAzita grNtho| viveyaDa bhUkhya 34 2) ou 10 o4 (1) yogaviMziDA zaza: viveyana pravizalA/ bhotA adhyAtma dhaniSat praharAyA zabdaza: viveyana pravizilA bhotA zrAvanA pAravatonAM viDayo yugabhUSaNavijyajI ma.sA. (4) yogaSTisabhuyyaya yugalapAzavizya bha.sA. (5) sAti tabhArA hAthabhAM ! yugaladhArAvizya bha.sA. charbhavATa urzitA yugabhUSAzavizya bha.sA. (7) harzanAyAra yugabhUSAAvizya bha.sA. zAsanasthApanA yugabhUSaNavijyajI ma.sA. (6) aneDAntavAha yugabhUSAzavizya bha.sA. (10) praznottarI yugabhUSAzavizya bha.sA. (11) cittavRtti yugabhUSAzavilyA bha.sA. (12) yAlo, bhokSanu sAyuM sva3dha sabhachame yugalapAzavizya bha.sA. (13) Azrava bhane anusaMdha sva. bhoSitavizya bha.sA. (14) bhanovizya ane Atmazuddhi yugabhUSAzavizya bha.sA. (15) bhAgavatI pravazyA paricaya yugabhUSAzavizya bha.sA. (16) viMzativiMziDA zaza: viveyana pUrvAdha praviyAlA bhotA (17) adhyAtmabhataparIkSA zaNTazaH viveyana lAga-1 | pravizilA bhotA / 10 10 o4 05 --20 20 05. ra5 70 (18) ArAdhaha-virAdhA yatulaMgI (18) viMzativiMziDA zaza: 20) adhyAtmabhataparIkSA zaNTaza pravizamA bhotA avizalAI bhotA pravIzalA, bhotA 10 -30 papa bhUda: sUryA mAMiseTa, bhabidAgAma, mahAvAha-58.