________________
અતિ સંદર્ભ ગ્રંથ
૧૫૫
loped not for its own sake lut only in so which is always closely attrched, in the fable or as reinorcer the moral whics is always the charaeters ars animals or plants or even xplicit ” આ પ્રકારની કથાના જાણીતા દાખલાઓમાં બાઈ, inanimate objects, but the incident is self ઉલમાં આવતી ‘ઉડાઉ પુત્ર' (Prodigal son) અને “ભલ subbieient without the moral; in the allegory
મેરિટન” (Good samaritan) ગણાવી શકાય. “પંચતંત્ર' the names of the priticipants are abstract Mi 2419 04'll or 52124 21901 sel (Fabler) en aualities and the applicalion is alwrys evident પંચતંત્રની કથાઓમાં “લેભી દેવશર્મા અને ધૂર્ત અષાઢ (પૃ. ૨૯૭) તિ” ઘરડે વાણિયો અને તેની તરુણ પત્ની” અને “ભિક્ષુ
ઉપરોકત સર્વ પ્રકારના લક્ષણે ધરાવતી કથાઓ મના માથાં ફેડનાર વાણંદ” એ ઉપદેશકથાઓ છે પણ મણીકથાઓ નથી.
ભારતમાં અતિ પ્રાચીન કાળથી મળી આવે છે હિંદની પુદાણુ
કથાઓ માત્ર મહાકાવ્યો માં જ મર્યાદિત છે એવું નથી છેક પ્રાણીકથાઓ (Fagles) પગ ગદ્ય અથવા ગદ્ય-પદ્યમાં વેદકાળથી તે ઉતરી આવી છે અને અનેક સ્વરૂપે તથા હિલી નીતિકથાઓ છે એવી કથા મોટે ભાગે લેકસાહિત્યમાંથી રૂપરંગમાં આખાયે સંસ્કૃત સાહિત્યમાં જોવા મળે છે.(હરૂ) આવતી હોય છે અને તેમાં એતિહાસિક દાવો કરવામાં નથી મારું હિંદનું દર્શન પૃ. ૧૨૭) ભારતના આ પ્રાચીન વાર્તા આવતે ક્યારેક તેમાં બાલિશતા પણ જોવા મળે છે કથાનાં સાહિત્યનું નીચે પ્રમાણે વિભાજન કરી શકાય. પાત્ર પશુ પંખીઓ કે મનુષ્યતર અન્ય પ્રાણીઓ હોય છે પરંતુ તેમના વાણી અને વર્તન મનુષ્ય જેવાં જ હોય છે. બેકસ 3
આ ઉદેશાત્મક કથાઓઃ ન અને ગેઝ Falle ની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે આપે છે.
તેના નીચે પ્રમાણે પેટા વિભાગ પાડી શકાય. A brief narrative in either verse or pr- (5) ધાર્મિક પ્રશિક્ષણ અને ધર્મના સંસ્કારોના સીંચન ese which illustrates some morol truth the માટે લખાયેલી કથાઓ જેમાં બુદ્ધના પૂર્વજન્મ વિષેની characters are often animals us in the fables ૫૫૦ જાતક કથાઓ અને જૈન ધર્મને લગની પ્રાકૃત ભાષામાં httributed to the greek slave Aesop but are લખાયેલી કથાઓ વગેરે ગણી શકાય. જેનેએ હિન્દુધર્મ Bot invariably so” (પૃ. ૬૬) આજ મતલબની પરંતુ અને બૌદ્ધધર્મની અનેક કથાઓને તેમના ધર્મના સિદ્ધાંતને કાંઈક સરળ એવી વ્યાખ્યા oxford funior Encyclop- અનુકળ ઉપયોગ કર્યો છે. pedia vol માં આપેલી છે. “These are stories in which un animal, tree, or some otherd
જાતક કથાઓમાંની ઘણી તથા શ્રીકૃષ્ણ, ગંગાવતરણ bbjeet speaks they and aets like a human અને સાગરને ૬૦,૦૦૦ પુત્રોની કથાઓ જૈન સાહિત્યમાં being they generally howe a moral ” (પૃ. ૧૬૭) આવે છે. ભબાહુના લખેલી કથાઓ તથા કથાકાષ'માં આવતી
મહાભારતની નળદમયંતીની કથા ઉલ્લેખનીય છે. હિન્દુધર્મનાં * રૂપક કથા (Allegory) માં સપાટી પર દેખાતા અર્થ
પુરાણે ઉપનિષદો, અને મહાકાવ્યમાં પણ આ પ્રકારની કથાઓ કરતાં આંતરિક અર્થ જુદો જ હોય છે. તેનાં પાત્રો સ્વતંત્ર અને આવે છે. આગવું વ્યકિતત્વ ધરાવતા નથી હોતા પરંતુ તેઓ કોઈભાવ વિચાર સદગુણ, સદગુણ, દવત ન દવ તન જેવાં કે કામ-વેર [ઘ] વ્યવહ ૨ાન આપતી કથાઓઃ - કમ્રતા-અભિમાન પરોપકાર ઈર્ષા વિગેરેના પ્રતિનિધિરૂપ હોય છે
આમાં સંસ્કૃતમાં લખાયેલી દુનિયાદારીના ડહાપણની ઉપકથામાં પણ ઉપદેશનું તત્વ હોય છે.
તથા રાજનીતિની કથાઓનો સમાવેશ કરી શકાય પંચતંત્ર' [ આ ત્રણે પ્રકારો વચ્ચેનો ભેદ્ર સ્પષ્ટ કરતાં જોસેફ ટી આ પ્રકારની કથાઓ પ્રમુખગ્રંથ છે. Rua zulea Dietionary of world Literature માં લખ્યું છે.
(૨) માત્ર આનંદ આપા માટે લખાયેલી કથાઓ "the three most commofi of the short આ પ્રકારની કથાઓમાં નીચે પ્રમાણે પેટા વિભાગ oralistic literary types, allagary, parable and 4 21914. Table, are of ten distinguisned but vaguely if
all A pajable is a short narrativc where of | (૩) “બૃહત્કથા” જે પહેલાં પ્રાકૃતમાં અને પાછળથી કaracters are usually human feings the in• સંસ્કૃતમાં લખાયેલી; તથા “ડતાળ પંચવિંશતિકા” “શક ent has littdle point without the morac સપ્તતિ’ વિગેરે આ પ્રકારના વાર્તાસંગ્રહો છે.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
