________________
અને પ્રાચીન દેવ-દેવીઓના જ
એ જમીન ન સમજતા એવા અર્ચના સાથે જોડવામાં
મૃતિ સંદર્ભ પ્રય હિન્દુ પરંપરાને અનુસરીને માતૃભૂમિને એક દેવીના સ્વરૂપમાં ધર્મની ભવ્યતા અપી છે” રાષ્ટ્રવાદને જે આદેશ ધર્મ દ્વારા નિહાળવાનો પ્રયત્ન કર્યો. હિન્દુઓ દુર્ગા અને કાલિની માતૃ પવિત્ર કરવામાં આવે છે અને પ્રાચીન દેવ-દેવીઓની પૂજા શક્તિને પૂજે છે. બંગાળના શાક્ત સંપ્રદાયોમાં આનું વિશેષ અર્ચના સાથે જોડવામાં આવ્યો છે તેણે રાષ્ટ્રવાદીઓને આકજેર હતું. માતૃભૂમિને એક નિર્જીવ જમીન ન સમજતા,એમાં બ્ય કારણ કે આ ખ્યાલ વિદેશી સંસ્કૃતિને અનુકરણમાંથી દિવ્યતાનું આરોપણ કરી ભારતમાતાની સંકલ્પના ઊભી કર- નહિ પરંતુ દેશની પરંપરાઓમાંથી પ્રાપ્ત થયેલ હતું. તેમના વામાં આવી. આણુ ધાર્મિક પ્રતકના માધ્યમ દ્વારા રાષ્ટ્રભાવના સુપ્રસિદ્ધ ઉત્તરપાડા વ્યાખ્યાનમાં તેમણે કહ્યું. “ આપણી આ પ્રગટાવનામાં આવી. લોકો રાસેલાઈથી સમજી શકે અને ઉત્કટ રાષ્ટ્રીય ચળવળ એ કઈ રાજકીય આંદોલન નથી. રાષ્ટ્રવાદ ભાવ અનુભવી શકે એ રીતે મૂકાયેલા આ રાષ્ટ્રવાદી ખ્યાલોએ એ ધર્મ છે. શ્રદ્ધા છે. હું એ જ વાત આજે તમને બીજા પ્રજાના માનસ ઉપર જાદુઈ અસર કરી. આથી આમજનતાને શબ્દોમાં કહું છું....આપણે માટે સનાતન ધર્મ એ જ રાષ્ટ્રરાષ્ટ્રવાદના પ્રવાહમાં ખેંચવાનું કામ સરળ બન્યું. ( આમ વાદ છે. હિન્દુ રાષ્ટ્રાનો ઉદ્દભવ સનાતન ધર્મની સાથે થયે છતાં સમાજને ઘા મેટો ભાગ તટસ્થ દર્શક બનીને આ હતે. સનાતન ધર્મના વિકાસની સાથે હિન્દુ રાષ્ટ્ર પણ વિકાશ આંદોલનથી દૂર રહ્યા છે.) આમ કરવા જતા ભારતીય રાષ્ટ્ર- પામે છે. જ્યારે સનાતન ધર્મની અવનતિ થશે ત્યારે હિન્દુ વાદ એ હિન્દુ રાષ્ટ્રવાદ બની ગયે. આને લીધે આગળ જતાં રાષ્ટ્રની પણ અવનતિ થશે. અને જે સનાતન ધર્મનો નાશ બિનહિન્દુઓ અને ખાસ કરીને મુસલમાન ભારતીય રાઠવાદ થઈ શકે તો આ રાષ્ટ્રને પણ અંત આવી શકે. સનાતન ધર્મ ના પ્રવાહથી અલગ થઈ ગયા.
એ જ રાષ્ટ્રવાદ છે. મારે તમને આ જ સંદેશે આપવાને
છે ” શ્રી અરવિન્દ કહેતા કે પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિમાં જે શ્રેષ્ઠ છે બાળ ગંગાધર તિલક આ ઉદ્દામવાદી ચળવળના એક
તે ભારતે અપનાવવું જોઇએ, પરંતુ તેનું આંધળું અનુકરણ તેજસ્વી નેતા હતા. ૧૮૯૬ પછી બ્રિટિશ સરકાર પરથી એમને
કરવાથી ભારત તેની સાંસ્કૃતિક વૈયકિતકતા ગુમાવી બેસશે. આ વિધાસ ઘટવા માંડયો અને તેઓ પૂર્ણ સ્વરાજના હિમાયતી
પરથી સમજાશે કે શ્રી અરવિન્દને રાષ્ટ્રવાદ એ યુરોપિયન બન્યા. આમ જનતા સુધી રાષ્ટ્રવાદની ભાવનાને ફેલાવવાના
રાષ્ટ્રવાહના જેવો પ્રાદેશિક યા રાજકીય નહિ પરંતુ ધાર્મિક આશયથી એમણે એવા સ્થળે અને સંજોગે પસંદ કર્યા કે
અને સાંસ્કૃતિક હતે. જ્યાં પ્રજા આ ભાવનાને પૂબ ઝડપથી ઝીલી શકે. આ માટે તેમણે ગણેશોત્સવ તથા શિવાજી-જયંતિના ઉત્સને પસંદ ફિલિપાઇન્સ ર્યા. ‘કેસરી” અને “મરાઠા” પત્રો દ્વારા, તેમણે રાષ્ટ્રવાદને પ્રચાર કરવા માંડ્યો. બ્રિટિશ સરકારે તેમને માંડલેની જેલમાં
ફિલિપાઈન્સની પ્રજા લગભગ ત્રણ વર્ષના સ્પેનિશ કેદ કર્યા ત્યારે ગીતા પર તેમની સુવિખ્યાત ટીકા લખી તેમણે
અને પચાસેક વર્ષના અમેરિકન શાસન હેઠળ રહી છે. પેગીતા દ્વારા પણ કર્મયોગને અને રાષ્ટ્રવાદને સંદેશ આપ્યો.
નિશ લેકના આગમન પહેલા ફિલિપાઇન્સના ટાપુઓમાં તિલકનો પ્રચાર એટલો પ્રભાવી હતી કે એથી આકર્ષાઈને
ભાષા અને સંસ્કૃતિની દષ્ટિએ એક બીજાથી અલગ એવી એકઅનેક તરણો આતંકવાદી માગ ના અનુયાયી બન્યા. આથી
ત્રીસ જાતિઓ વસતી હતી. ફિલિપાઈન્સને એની રાજકીય બ્રિટિશ પત્રકાર વેલેન્ટાઈન ચિલે તિલકને “ભારતીય અશાં
અને ધાર્મિક એકતા અને સ્પેનિશ વિજેતાઓ પાસેથી મળી તિના પિતા' તરીકે વર્ણવ્યા છે. તિલકની સાથે બિપિનચન્દ્ર
છે. સમાજના ઉપલા વર્ગોમાં સ્પેનિશ ભાષા વ્યવહારનું પાલ અને લાલા લજપતરાયનો પણ ઉલ્લેખ કરવો જોઈએ,
મધ્યામ બની, પરંતુ નીચલા વર્ગોમાં એને પ્રચાર થઈ શકશે કારણ કે ‘લાલ-બાલ-પાલની આ ત્રિપુટી તાત્કાલીન રાખ્યું
નડિ. કેટલાક ઉડામ રાષ્ટ્રવાદીઓ એમ માનતા હતા કે - વાદી આંદોલનની ત્રિમૂર્તિ હતી. બંગ-ભંગની ચળવળે દ્ર
નિયાડના આગમન પહેલા ફિલિપાઈન્સના લેક પાસે તેમને ભાવનાને પરાકાષ્ટાએ પહોંચાડી રાષ્ટ્રીય ચેતનાને બળવાન
પિતાને ધમ હતું. પરંતુ સ્પેનિશ વિજેતાઓએ તેમનું બનાવી. આ ચળવળના એક પ્રતિભાશાળી નેતા હતા શ્રી
ધર્માતર કરી તેમને કેથલિક બનાવ્યા હતા.
ધમાલ અરવિન્દ ઘેષ.
ફિલિપાઈન્સની રાષ્ટ્રીય ચળવળમાં ધમ નિર્ણાયક બની શ્રી અરવિન્દ ઘોષ અને શ્રી બિપિનચન્દ્ર પાલ આધ્ય શકે એમ નહોતે કારણ કે અહીં શાસક અને શાસિત ત્મિક રાષ્ટ્રવાદના મુખ્ય પ્રણેતા હતા. દેશબંધુ દાસે શ્રી અર સમાન ધમ ના અનુયાયી હતા. આથી જે પરિસ્થિતિ ભારત વિદને દેશભકિતના કવિ અને રાષ્ટ્રવાદના પયગંબર’ તરીકે બર્મા અને ઇન્ડોનેશિયામાં સર્જાઇ તે અહીં ઉભી થઈ શકી ઓળખાવ્યા છે. બે કિમચન્દ્રની પ્રશંસા કરતા શ્રી અરવિન્દ નહિ. શાસકેને પોતાના જૂથની અલગ પાડતી વખતે તેઓ જણાવે છે કે, “માતૃભૂમિ એ કંઈ જમીનનો ટુકડો નથી ધર્મના પરિબળને ઉપયોગ કરી શકે તેમ ન હતા, સમાન યા મનુષ્યોનું ટોળું નથી પણ તે એક દિવ્ય શકિત છે. એમ ધમી હોવા છતાં પ્રજાતીય દૃષ્ટિએ ફિલિયિને સ્પેનિયાડૅથી કહી બંકિમે દેશની સર્વોચ્ચ સેવા બજાવી છે અને દેશભક્તિને જુદાં હતાં આમ રંગભેદને આધારે ફિલિપિને એ પિતાના
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
