________________
મૃતિ સંદર્ભગ્રંથે
૫૯ . હવે હોમરની ઈલિયડ અને દેવકથાઓ મયને આપણું સાધવા માનવીએ પોતપોતાની રીતે પ્રયત્ન કર્યા છે. એમ રામાયણ-મહાભારતની જાને નાં ઘણા -જણાય કરતાં સંસ્કૃતિ-સંસ્કૃતિ વચ્ચે, પ્રજા-પ્રજા વચ્ચે સંઘર્ષ સજો
આવે છે. કર્ણ જે અજકસ અને ભીમ જેવા હરકયુલીઝ અને છે. પરિણામે વર્તમાન કાળમાં જોવામાં આવતા મતમતાંતરે - એડિસીઅસ હોમરના પાનાઓમાં પારાએલ પડ્યા છે. માનવબંધુઓ વચ્ચેની ખાઈ મેટી જ કરતાં રહ્યાં છે. ગ્રીક પ્રજા સૌંદર્ય અને વીરત્વની પૂ કરી હતી. આ
| વેદધર્મ અને જરથુષ્ટ્ર ધર્મના સર્જનમાં અગ્રતમ સંસ્કૃતિને પૂર્વ અને પશ્ચિમની સેતુરૂપ માનવામાં આવે છે. ભાગ
ભાગ ભજવનાર, બૌદ્ધ અને જૈનધર્મનું અસ્તિત્વ શક્ય બનાવર્તમાન યુગની કહી શકાય તેવી પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતીના વનાર આર્યધર્મ વિશ્વભરમાં વિશિષ્ટ સ્થાન ધરાવે છે. વિશ્વની મંડાણુ ખ્રિસ્તી ધર્મના પ્રસાર સાથે થયાં ઇસુની સોળમી કેાઈ સંસ્કૃતિએ વેદ જેવા સમૃદ્ધ સાહિત્યના સર્જનથી સત્તરમી સદીમાં પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિ એશ્વપૂર્ણ હતી અઢારમી શરૂઆત કરી નથી. માનવપ્રેમી આર્ય સંસ્કૃતિ જીવમાત્રને દયા સદીમાં બુદ્ધિવાદનું સામર્થ્ય જામતું દેખાય છે. પરિણામે
અને પ્રેમભાવનાથી નિહાળે છે. લક્ષમીનું અગત્ય સ્વીકારતી ધમની પકડ ઢીલી થાય છે ઔદ્યોગિક યુગને આરંભ થાય છતાં લક્ષ્મીને જ જીવનનું કેન્દ્ર બનાવતી નથી. અનેક દેવેની છે. આ યુગે માત્ર યુરોપમાં જ નહી. પણ આસપાસનાં
પૂજાને બોધ આપતી હોવા છતાં અન્ય ધર્મો પ્રત્યે અસહિષ્ણુ પાડોશી દેશમાં દૂરગામી પરિણામે સજ્ય
બની નથી. આજનાં વિષે પ્રાપ્ત કરેલી ભૌતિક સિદ્ધિનો ઘણો આ સર્વ પરથી એવું ફલિત કરવાને હેતુ નથી કે - યશ પાશ્ચાત્ય વિ કાને અને પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતને ફાળે જાય ભારતીય સત્ર
ભારતીય સંસ્કૃતિ સર્વશ્રેષ્ઠ હતી અને સર્વ શ્રેષ્ઠ રહેશે. ભારતે વિદ્ધાને એ પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિના ત્રણ ચરણે ગણાવ્યા છે
પણ અનેક ચડતી પડતી જોઈ છે. ધર્મને નામે રાજ્યને નામે (1) અંધકાર યુગ (૨) મધ્યકાલીન યુગ અને (૩)
કે પ્રજાને નામે અસંખ્ય નરસંહાર ભારત દેશમાં થએલ છે. અર્વાચીન યુગ
સર્વ સંસ્કૃતિઓને સમન્વયના અદૂભુત રસાયણથી ગાળી
નાખનાર ભારતીય પ્રજા મુસ્લીમો કે અંગ્રેજોને પોતાના બનાવી . અંધકાર યુગ એ પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિનો સર્જન કાળ હતો ન શકી. એ બન્ને પ્રજા જ્યાં સુધી ભારતમાં રહી ત્યાં સુધી એ કાળ દરમ્યાન આ સંસ્કૃતિ પાસેથી કોઈને કોઈ માર્ગદર્શન અલગ અસ્તિત્વ બનાવીને જ રહી. આ કારણે ભારતીય જન સાંપડે તેવી શકયતા ન હતી. મધ્યકાલીન યુગમાં ઈસુધર્મને જીવન પર જબ્બર વિપરીત અસર થઈ. માનવ સહજ અનેક પગલે ચાલતી આ સંસ્કૃત એ જમ્બર ધાર્મિક અશાંતિ દૂષણે પ્રજામાં પ્રવેશ્યાં. સ્વાર્થ વૃત્તિ અને લેભદૃષ્ટિથી સ્થળે જન્માવી જ્યારે અર્વાચીન યુગમાં અકણ ભૌતિક સિધ્ધિઓ સ્થળે અશાંતિ સર્જાઈ. વર્તમાનકાળ પણ એ દૂષણથી મુક્ત પ્રાપ્ત કરી આ સંસ્કૃતિએ લેકમાં આધ્યાત્મિક અસમતુલા નથી, આચાર્ય વિનોબા ભાવે જેમ કહે છે તેમ “ હાલમાં ઊભી કરી. મધ્યકાલિન યુગ ધાર્મિક સંધને કાળ હતા તે ભ્રષ્ટાચાર એ જ આચાર થઈ પડેલ છે. ” વર્તમાન યુગ બએ વિશ્વ યુધ્ધ લડી લીધા પછી પણ યુધને જ આરે ઉભી અશાંત રહ્યો છે.
તે છતાં આધ્યાત્મિક માર્ગે પ્રાપ્ત થતી શાંતિ ભૌતિક
વાદ દ્વારા પ્રાપ્ત થતી સમૃદ્ધિ કરતાં અનેક ગણી ચઢિયાતી વર્તમાન વિનાનયુગે માનવજીવન ને તાસ ચે છે છે, એ એક હકીકત છે. વિજ્ઞાનની સર્વોચ્ચ સિદ્ધિઓ માનસુખ સગવડ, એશ આરામ અને સદ્ધિ જ જીવનમાં બસ
વીને સુખની સાથે સાથે જ વિનાશની શક્યતાનું દુઃખ જ્યારે નથી. આ 1 કાંઈ હેવ છતાં આધ્યાત્મિક શાંતિ માટે કશુંક
આપે છે ત્યારે નિર્ભેળ આનંદ અને અનંત શાંતિ પ્રાપ્ત ખૂટે છે એમ મેટા વર્ગને આજે ભાન થયું છે. આધ્યાત્મિક
કરવાની શકયતા આધ્યાત્મિક ચિંતન દ્વારા જ ગણી શકે છે. જ્ઞાનની દેણ ભારતીય સંસ્કૃતિએજ વિશ્વને કરી છે અને આજે
આધ્યાત્મિક ચિંતનને મહાસ્રોત ભારતીય સંસ્કૃતિમાંથી જ કરી તાકે તેમ છે. પરિણામે જાતજાતના સિધ્ધાન્તો સાથમાં
વહે છે. પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિના પિષકે આ વાત સમજ્યા છે. લઈ ભારતના ધર્મગુરુઓ પશ્ચિમમાં વિવિધ મંડળે સ્થાપે છે. સમજાયેલ એ સત્ય જેટલું વહેલું આચરણમાં મૂકાશે તેટલું ધૂનની રમઝટ બોલાવે છે. વર્તમાન જીવનથી કંટાળેલ વહેલું વિશ્વ સલામત અને સમૃદ્ધ બની. પાશ્ચાત્ય દેશના અસંખ્ય માનવીઓ આવા મંડળમાં જોડાઈ -. શાંતિની ખોજ કરી રહ્યા છે.
- ઋણ સ્વીકાર :–આ લેખ તૈયાર કરવામાં શ્રી પ્રાણશંકર
જોષી કૃત “વિશ્વ સંસ્કૃતિને ભારત તથા કેનેથ સેન્ડ કત ભારતીય સંસ્કૃતિ તણું પશ્ચિમની સંસ્કૃતિઓ પર “ પૂર્વ અને પશ્ચિમનાં તિક . ” આ બન્ને પુસ્તકો પરને એક ઉડતે દષ્ટિપાત સ્પષ્ટ કરે છે કે આદિકાળથી ઉત્કર્ષ 2થી ઉપયોગ કર્યો છે.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
