________________
સ્મૃતિ સંદર્ભ ગ્રંથ
૪૨૭ પાછળથી બેબીલોનના સૈનિકને પીછેહઠ કરવી પડી હતી. નજીક આવેલા સિપારાના મંદિરમાં એ સ્તંભ ઉભું કરવામાં એટલે પવિત્ર હાસુરાખી અને એમના ધામિક સલાહ કારેએ આવ્યું હશે. ત્યાં એ હજારેક વર્ષ કર્યો હશે. પછી ઇલામના ઈચ્છા વિરૂધ્ધ એ દેવીઓને પારકા પરદેશમાં કેદ કરેલી રાજાએ સિપેરા ટયું. ને વિજય ચિહન તરીકે એ સ્તંભને હોવાથી તેમને અપમાન લાગ્યું હશે ને તેથી તેઓ રોષે સુસા લઈ ગયે હશે. પછી સુસા વિજયી આક્રમકના રસ્તે ભરાયા હશે એમ માની લીધું હતું. એટલે હામુરબીએ તેમને પતનને ભોગ બન્યું. આક્રમકે એને ભંગાર હાલત માં મૂકી સ્વદેશ પાછાં મેકલી આપવા વ્યવસ્થા કરી હતી “હામુખી દીધું. હામુરાબી ને સ્તંભ એ ભંગારના ઢગલામાં દટાઈ ગયે સિનઈડિનામને આદેશ આપે છે. પહેલા પત્રમાં ઉલ્લેખ છે, ચાલુ સદીના આરંભમાં ફ્રેન્ચ પુરાતત્વવિદા એ એને ખેદી કાઢયે જુઓ, હું બે અફસરે ઝિકિર ઈલિસુ ને હામુરાબી બાનીને
આ સ્તંભ યા “સ્ટેલ” હકુટ ૪ ઇંચ ઉંચો છે એને મોકલી આપું છું ઈમુતબાલમ પ્રદેશની દેવીઓને તે અહીં લઈ
વ્યાસ બે ફુટ છે. ઉપરના ભાગમાં શામશની પ્રતિમા સામે આવશે બેબીલોન પહોંચવા માટે એમને મઠમાં જેમ નૌકા
હામુરાબીને ઉભેલે કંડાર્યો છે. બેબીલેનના દેવમંદિરોમાં સરઘસમાં એમને લઈ જવાય છે, તેમ એમના પ્રવાસની
શામશ સૂર્યદેવ મનાય છે. સ્વર્ગમાં એ ન્યાયદેવતા છે પૃથ્વી પર વ્યવસ્થા કરશે. એનાં દોરડાં ખેંચવા ખાસ માણસે રેકો
શામશ પોતાના સિંહાસન પર વિરાજે બતાવ્યું છે પર વળી એ સલામત બેબીલન પહોંચે માટે સલામતી દળ સાથે
મસ્તક પર શિંગડાવાળું શિર ઋાણ છે. દેવી શકિતનું એ પ્રતિક રાખવા વ્યવસ્થા કરશે. માર્ગમાં વિલંબ ન થાય એની કાળજી
છે એમના સ્કંધ પરથી અગ્નિની જવાળાઓ ફુટે છે. હામુરાબી રાખજે. બેબીલેન ઝડપથી દેવીએ પહોંચી જાય એ પૂરો
એ લા ઝભ્ભો પહેર્યો છે. જમણે હાથ ખુલ્લે રાખી પૂજ્ય પ્રબંધ કરજે.” સિનઈડિમાને આદેશને પૂરે અમલ કર્યો.
ભાવના સ્વાંગમાં તે હાથ ઉંચે કરી ઉભા છે ઈશ્વર પાસેથી પછી બીજા પત્રમાં ઇડિમાનને રામુરાબીને બીજો આદેશ
એ કાનન પામતા એવું કહેવાય છે. આ ખાસ સંભવિત મળે.' સેનાપતિ ઈહસમારની ટુકડીને સુપ્રત કરવા
લાગતું નથી. કારણકે કેતરકામમાં રાજા પિતે કાનને ઘડતા વ્યવસ્થા કરજે. એમના સૈનિક દેવીઓ ને સલામતી પૂર્વક
એ ઉલ્લેખ છે. આ વાત પણ સર્જાશે સાચી નથી. હામુરાબી બેબીલેન પહોંચાડશે. આથી એમ કલ્પી શકાય કે એ દેવીઓ
એ તે કાનને વ્યવસ્થિત રીતે ગ્રંથસ્થ કર્યો. મૌલિક ઘડનાર ને એમના ઈમુત બાલમના મંદિરોમાં પાછી પહોંચાડવામાં આવી
એ હતું એ કયાંય ઉલેખ નથી લાંબી પ્રણાલિકા દ્વારા હતી અને પછી સિન ઈડિમાન પાસે જે સૈન્ય છે તે લઈ એ
એ કાનૂન ને રિવાજે સ્થાપિત થઈ ચુકેલા હતા ને તે પરથી અડચણ વિના શત્રુ પર આક્રમણ કરી શકશે,
એ ગ્રંથસ્થ કરવામાં આવ્યા હતા. આ સંગ્રહમાં હામુરાબીના સંખ્યાબંધ પડ્યો છે એટલું
આ કાનને સ્તંભના નીચેના ભાગમાં કતરેલા છે. જ નહિ પણ બીજા ઘણું દસ્તાવેજોનો પણ સંગ્રહ કરવામાં
કુલ ૨૮૨ કાનૂને છે. બીજા પાંત્રીસ કદાચ હશે. પરંતુ એ આવેલું છે. એમાં કાનૂનીને વ્યાપારી કારવાઈનો ઉલ્લેખ છે.
સ્તંભના તળિયામાં કોતરાયલ હશે એટલે ભૂંસાઈ ગયા છે. જમીનને મકાન ખરીદ્યાના ને વેચ્યાના દસ્તાવેજ છે. મકાન
ઈલેમાઇટ વિજેતા પિતાનું નવું મેતરકામ કાઢી નાંખ્યું હશે ના ભાડાપટ્ટા છે. ગુલામો ને મજુરોને કામે રાખ્યાના કરાર
ના કરાવી ને નવું કેતરકામ થઈ શક્યું નહિ હોય. એના અગ્રભાગે છે. નાણાંની લેણદેણ, ભાગીદારીને ભાગીદારી છૂટી થયાના
પ્રસ્તાવના છે. એમાં લખ્યું છે. દેના સમ્રાટ “અનુ” અને દસ્તાવેજે, બાલકે દત્તક લેવાનાં લખાણે, લગ્નના કરાર
સ્વર્ગને પૃથ્વીના અધિષ્ઠાતા “બેલે” મને આદેશ આથી મનુષ્ય છૂટાછેડાનાં લખાણો વગેરે અનેક દસ્તાવેજ સંગ્રહેલા છે. આથી
જાતિ પર કૃપા કરી છે. મશહૂર રાજકુમાર ઈશ્વરથી ડરનાર સિદ્ધ થાય છે કે જે પ્રજા પર મહારાજ હામીરાબીનું રાજ્ય
હામુરાબીને પૃથ્વી પર ન્યાય સ્થાપવા ને નીચ દુષ્ટોનો નાશ હતું એ પ્રજા સંસ્કારી હતી. એ પરિસ્થિતિ સર્જવા ગણી
કરવાને શક્તિશાળી મળે નિર્બલને પીડે નહિ એ પ્રબંધ પેઢીઓએ ફાળો આપ્યો હશે. હામુરાબીના કાનૂન પ્રબંધથી
કરવા આજ્ઞા આપી છે.” પછી વધારે સ્તુતિ વાક્યો કતરેલા આ હકીકત સંપૂર્ણ રીતે સિદ્ધ થાય છે.
છે. એમાં હોમુરાબીને વીર સમ્રાટ તરીકે બિરદાવવામાં આવ્યા ‘હામુરાબીને કાનૂન પ્રબંધ’ કાળા આરસપહાણન છે. શાણાને ચબરાક રાજવી ગણવામાં આવ્યા છે. જ્યારે તંભ પર બેબીલેનની પ્રાચીન લિપિમાં કોતરવામાં આવેલે દેશમાં ભારે તંત્રી પ્રવર્તતી હતી ત્યારે પ્રજાને માલ સામાન છે. ઈસ્વીસન ૧૯૦૨માંકેન્ચ પુરાતત્વ વિદોએ એ શેાધી પૂરો પાડી ઉગારી લઈએ નગર રક્ષક કહેવાયા ઘાસચારો ને કાઢો હતો ત્યારે તેઓ પ્રાચીન ઇરાનિ નગરી સુસાના ખંડિ. પીવાનું પાણી પૂરું પાડી એમણે પ્રજાનું રક્ષણ કર્યું. શત્રુને યેરનું ખેદકામ કરી રહ્યા હતા. જ્યારે ખોદી કાઢવામાં ડારનાર નરસિંહ શત્રુઓનો કાળ. ન્યાયદેવતા ને પ્રભુને આવ્યું ત્યારે એ સ્તંભના ટૂકડા થઈ ગયા હતા. પરન્તુ પ્યારે વિનમ્ર હામુરાબી, ઇત્યાદિ “બેબિલેનના દેવતા મેરેડે પાછળથી એને કાળજીપૂર્વક સાંધવામાં આવ્યો છે. પેરીસના જ્યારે મને મનુષ્યનો સમ્રાટ બનાવ્યો ને તેમને માર્ગદર્શન લપ્ર સંગ્રહસ્થાનમાં એ સૌથી મૂલ્યવાન નમૂનો છે. લંડનના આપવાનું કામ સોંપ્યું ત્યારે જ મેં કાનૂન બનાવ્યા ને દેશમાં બ્રિટીશ મ્યુઝિયમમાં એની સુંદર નકલ છે. અર્વાચીન બગદાદ ન્યાયપ્રિયતંત્ર સ્થાપ્યું. તેના કલ્યાણાર્થે મેં આ કામ કર્યા.'
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
