________________
સ્મૃતિ સંદર્ભ ગ્રંથ
૫૭૩
મેઘેશ્વર ભુવનેશ્વરના પૂર્વ ભાગે ફરતા કમ્પાઉન્ડ વાળું મુકતેશ્વેરનું નામ પણ અતિ સુંદર અલંકૃત મંડોવર મંદિર છે. મંદિર પશ્વિમાભિમુખનું છે. મંદિર સંભાળ વગર વાળુ એકાંડીક સુંદર શીખર અલંકૃત નાજુક મંદિરને મંડપ અવાવરૂ રહે છે તેના બહારના ઘાટમાં લીલ બાઝી જવાથી એક આગળ છે તેના પર દશ થરની ફાસના છે. મંદીર ફરતુ કાળું પડેલું દેખાય છે મંદિરના મંડોવર શીખરનું કામ ઠીક નીચુ કમ્પાઉન્ડ ઘાટવાળું છે આગળ સુંદર તેરણ ગોળ છે ઘાટવાળું છે શીખર એકાંડીક છે મંડોવરને બે જંધા છે. તે બે સ્થૂળ સ્તંભે પર ઉભેલું છેપશ્ચિમ મુખનું મંદિર છે પહેલી જંઘા પરની બીજા થર બરાબર ત્રણ ગેખલાનું ઉત મુકતેશ્વરના મંદિરની સુંદરતા અને અલંકૃતતા આખા ભુવનેરંગ તળ છે.
વરના સમુહ મંદિરમાં તેના જેવી કયાંય નથી પ્રતિમા
વિધાન ઉતમ કેટીનું છે તેના મડેવરના અંગે પાંગના ભદ્રમાં મંડપ પાછળથી થયેલા તદ્દન સાદે સમુખ એક મતિઓ પર ઉંચા છાજલીવાળા શીખર છે જંધા એકજ છે. હાટવાળા છે ચેકીયાળીની પ્રથા ભુવનેશ્વરમાં કયાંયે નથી જે ગુજરાતમાં છે. મંડપને સાદી બે જંઘા છે મંડપ પર અગ્યાર મુકતેશ્વરના આગળના ચેકમાં તેની સન્મુખ નાના થરની કાસના સારી છે મંડપના તળથી ગર્ભગૃહ ત્રણ ફટ એકાંડીક શીખરે છે. દક્ષિણે નાગ૧૨. ઉત્તરે મૂકતેલર અને નીચું છે માં શીવલીંગ પધરાવેલ છે તેથી લીગની સ્થાપના બીલેશ્વર એકાંડી શીખર છે. બીજા નાના પણ એકાંડીક પ્રાચિન જણાય છે. પીઠ જરાય નથી.
શીખરે છે. મુકતેશ્વરના વિશાળ કમ્પાઉન્ડના વાયવ્ય તરફ
સિદધેવનું એકાંડીક શીખર એકમંડપવાળું છે. તે પર દશ ભાસ્કરેશ્વર પશ્ચિમાભિમુખનું આઠ ફૂટ ઉંચી જગતી
થરની ફાસના છે. આ મંદિર પૂર્વાભિમુખ સુંદર અલંકૃત છે. (એટલા) પર ફક્ત એક પશ્ચિમ દ્વારને ગર્ભગૃહ છે. આગળ મંડપ નથી જગતી આગળ નીકળતી નથી તેને ત્રણ બાજુ | મુકતેશ્વરના ચેકથી ઉત્તરે એકાંડીક નટરાજનું નાનું ભદ્ર ઠીક કાઢેલા છે મૂળ મંદિરની ફાસના નવ ઘરની ઉંચી મંદિર છે તેની બે બાજુ તેવું જ લક્ષમીજીનું મંદિર છે. બીજા છે આ પ્રાસાદની ઉભણી ઉદયમાન વધુ છે. મંડોવરને બે પણ નાના મંદિરે છે. સિદ્ધેશ્વર પાસે એક નાનું મંદિર છે જંઘા દેવરૂપ વગરની છે મંદિરની જગતી (એટલા ) ઊંચી તેના શિખરના સ્થાને વિચિત્ર ઘાટવાળું શિર્ષક છે. જેને છે તેમાં કુંભે કળશે કેવાળ એક જંઘાન પર બે ઘટાવાળા ઉડીયાના મહારાણું શિલ્પીઓની ભાષામાં “ખાખરા મંદિર થરે છે પીઠ નથી અહીં સ્વચ્છતાનો અભાવ છે.
બ્રકેશ્વર પંચાયતન :- આ મંદિર કમ્પાઉન્ડ બંધ સિદ્ધેશ્વર પાસે એક સાદુ પણ સુંદર મંદિર કુંભાછે તેમાં ચાર ખૂણે ચાર નાના શિવાલય પંચાયતનનું છે પૂર્વ કળશ કેવાળના ઘાટવાળ સાદી જંધા પર છજાના જેવાં બે મુખને પ્રાસાદ છે પંચાયતનની ચારે દરીએ એકાંડીક છે થશે કરી તે પર પંચાડીક શિખર સુંદર લાગે છે. ભુવનેશ્વર મૂળ પ્રાસાદ પણ એકાંડીક છે તેના શીખરમાં રેખાકણું મંદિર સમુહમાં મુકતેશ્વર મુકુટ સમાન સુંદર અદભુત છે. પ્રતિરથમાં છેડા ઉપાડવાળા શૃંગે કૃત્રિમ બતાવેલા છે મૂળ મંદિરને બે જંઘાને અલંકૃત એક મંડેવર છે મંડપને એકજ કેશવરનું મંદિર–મુકતેશ્વરના કંમ્પાઉન્ડ બહાર જંઘા છે મૂળ મંદિર સાથે જ મંડપનું નિર્માણ થયેલું છે પરંતુ ગુપમાં આવેલ છે; સાદા ઘાટ અને સામાન્ય નકશીવાળું શીખર નીચેથી ડેડ ઉપર સુધી ખૂબ અલંકૃત કુડાલ વાળું છે. મડેવર બે જંધાયુકત છે. પીઠ નથી એકંદરે એકાંડીક છે અહીં પીઠ નથી. મંદિર ફરતે ચેક છે. ખુણા પર આ શીખર કહી શકાય તેવું છે. શીખરના કણે ઉપસતા જેવા થત છે.
શ્રગં બતાવેલ છે. તેના ભપર ઉરુગ જુદુ બતાવેલ છે બીજી જંઘાના અર્ધ ભાગે ત્રણ બાજુ ભદ્રના ગોખલાની સામે
૧. આગળ દશ થરની ફાસનાવાળો એક મંડપ છે. છાજલીનું તળ છે મડપ પર અગ્યાર થરની ફાસના છે ગૌરિમંદિર–કેદારેશ્વરની સામે ખુણામાં સુંદર મંદિર મંડપના ભદ્રના ખૂણે નાની ફાસના છે. મંડપનું છે તેને મંડોવરના થરવાળા સાદા ઘાટવાળાને એક જ અંધામાં આગળનું હાટ ઉચુ ૬. ૪. અને ૩ ૪. પહેલ્થ છે મુળ ગોખલાઓ છેઃ બીજી જંધા નથી. ગેખલાના ઉપર પાંચ પ્રાસાદ અને મંડપના મંડોવર દેવ સ્વરૂપથી અલંકૃત છે
છાજલીના શીખર જેવી આકૃતિ કરેલ છે. રેખાકણે મંડેવરમાં દ્વારનો ઉતરંગ પહેલી જંઘાના દેઢીયાના વચ્ચેના લેવલ પ્રમાણે જ
ઉપરાપર બે દેવ સ્વરૂપો કંડારેલાં છે. છે. મંડપના ભદ્રના ઊપર ફાસનામાં મળે ઊદ્ગમ (ભં) કરી તેની બે બાજુ ભદ્રના ખુણે નાની જંધા ચડાતી કૂટ કરી ફા. અહીનું શીખર જુદા પ્રકારનું છે. અમુક થરમાં ઘાટ સની સાથે મેળવેલ છે. તે સુંદર લાગે છે. ગઢમાં સમુખ કરી તે પર કળશ મુકી ફરી ઉપરાપર ઘાટોની પંતી ઉપરાપ્રવેશ દ્વાર નથી બાજુમાં છે આગળ ગઢથી ૨૫-૩૦ ફૂટ પર છે. શીખરને ઉપરનો ભાગ ખંડિત થયેલ હોવાથી તેનો આગળને એકાંડીક સાદા મંદિરો છે.
જીર્ણોદ્ધાર કેઈ અજ્ઞાની શિલ્પીના હાથે થયેલ હોઈ વિકૃત
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
