________________
સ્મૃતિ સંદર્ભ ગ્રંથ
ધી કાઢેલા અવશેષે ભારતીય સંસ્કૃતિના પ્રાબલ્યને સ્પષ્ટ સારા પુત્ર પ્રકરણમ નામનું નાટક પણ છે. જે જે પ્રતિમાઓ રીતે વ્યકત કરે છે. બમીયાન, અફઘાનિસ્તાન, હકા, ખેર- મળી છે તે મુખ્યત્વે મથુરાશૈલીની વિશેષ છે. ખાતે, ખેતાન પ્રદેશમાં ભારતીય કલા સમૃદ્ધિ ખુબ જ વ્યાપ્ત હતી. ત્યાંના અવશેષોમાં બુધ્ધ ની ભવ્ય પ્રતિમાઓ ટૂંકમાં આ સમગ્ર પશ્ચિમ અને મધ્ય એશિયાનાં સ્તૂપે, ભી ત ચીવાળી ગુફાઓ, શિવ અને સૂર્યનાં મંદિરે, પ્રદેશમાં એક કાળે ભારતીય સંસ્કૃતિની હવા એટલી જોરદાર અને મૂર્તિઓ મળી આવ્યા છે. આ ઉપરાંત ભૂજપત્રે; લાક- ફેલાઈ હતી કે તે / અર રથી ત્યાં પ્રચલિત અન્ય સંસ્કૃતિઓ ડાના ટુકડા અને ચામડા તથા કાગળ અને રેશમપર ઝાંખી પડી ગઈ હતી. મહાન ચીની મૂસાફરો ફાહિયાન અને પાલી તથા સંસ્કૃત ભાષામાં લખાયેલી કેટલીએ હસ્તપ્રતે મળી હું ન–સંગ જ્યારે આ માગે ભારત આવ્યા ત્યારે તેઓએ આવી છે. સર ઓરલ સ્ટીનને મળી આવેલી એક બૌધ્ધ માં બૌદ્ધ ધર્મના નેજા હેઠળ બ્રાહ્મણ સંસ્કૃતિની અસરવાળી ગુફામાં જ મેટી સંખ્યા માં હસ્તપ્રત અને દસ્તાવેજો મળ્યા. ભારતીય સંસ્કૃતિ જ જોઈ હતી. વળી ત્યાં બૌદ્ધ ધર્મનાં જેમાં ૧૫૪ ચિત્ર હતાં. ૩૦૦૦ ગ્રંથે સંસ્કૃતમાં હતા. અભ્યાસના માટા ધામે વિહાર હતાં. તેથી ભારત આવતા તેમાં ૦૦ તે એક ! બૌધ ધર્ષનાં જ છે. આ હસ્ત- વિધાર્થીઓ ત્યાં જ ર ઈ અભ્યાસ પૂરો કરતા. મધ્ય એશિયાને પ્ર માં ભીમ નંદસેન, શામસેન, ઉપજીવ જેવા ભારતીય ગમતી વિહાર, બેકટીયાનું રાજગૃહ જ્યાં છે ઉપરાંત મઠો નામ ચર, હૃત જેવા અધિકારીઓના નામે મળી આવ્યા હતા. અને કુચીને બૌધ મઠ ખૂબ જાણીતા હતા. જ્યાં છે. જે ઉપરથી તે પ્રદેશનાં રાજકીય શાસનમાં ભારતીય સંસ્કૃત, પાલી, વ્યાકરણ, ખગેળ, અને શૈદકનો અભ્યાસ થત શાસન પદ્ધતિની મેટી અસર જોવા મળે છે. ખેતાનથી બધાં જ શિલ્પ અને આવાસમાં ભારતીય કલા પ્રતિબિંબીત ૧૭ માઈલ દૂર આવેલા એક સ્થળેથી ખરેસ્ટ્રી લિપી જે ભાર થતી પાછ..થી ગ્રીકો અને આરબોના સતત હુમલાઓ અને તના વાયવ્ય ભાગમાં પ્રચ ત હતી. ને લીપીમાં લખાયેલી ઈસ્લામને ઉદય થયા પછી આ અસરો લગભગ નષ્ટ થઈ મહાયાન પંથીની ધમ્મપ, a પ્રત મળી છે. એ જ રીતે તુક- અને આજે ત્યાં ભારતીય સંસ્કૃતિ માત્ર અવશેષોના સ્વરૂપમાં નિમાંથી ઈસુની પહેલી સદીમાં સંસ્કૃતમાં લખાયેલા ત્રણ જ નિહાળવાની રહી છે. અલબત્ત ત્યાં સ્થપાએલી મુસ્લીમ બોધ નાટકો મળી આવ્યાં છે. તેમાં મહાકવિ અશ્વઘોષનું સંસ્કૃતિમાં ભારતીય બળા વરાપ છે જ.
With Best Compliments From
M/s Asia Electric Co.
112, D'Souza Street
Vadgadi Bombay-3.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
