________________
મૃતિ સંદર્ભ ગ્રંથ
૪૧૫ બાલકના જન્મ વખતે રાક્ષસને આસરાઓ ગુફાનાં ઈસ્વી સન પૂર્વે ૫૧૭માં લુ રાજ્યનાં કુલીન કુટુંબના ઉન્નત પ્રવેશદ્વારે સ્થિત થયાં ને સુગંધિદાર પ્રવાહી દ્રવ્ય બે યુવાને એમના શિષ્ય બન્યા. એમની સાથે કેશિયસે વરસાવ્યાં. એની માતાના શ્રવણપયે સંગીતના સુર રેલાયા. સામ્રાજ્યના પાટનગરની મુલાકાત લીધી. શાહી પુસ્તકાલયમાં કોઈ અગમ્ય અવાજ આવ્યો : તારા પવિત્ર પુત્રના જન્મથી એમણે ઐતિહાસિક સંશોધન કાર્ય ચાલુ રાખ્યું. રાજ્યદર સ્વર્ગ ડોલી ઉઠયું ને તેથી તેને સંગીતના મધુર સ્વરે સંભ- બાર માંથી સંગીત શીખ્યા એટલું જ નહિ પણ પ્રખરસંગીતપ્રેમી થાય છે. બાળકના દેહ પર ઓગણપચાસ નિશાનો દષ્ટિ- બની ગયા. સંગીતે એમના પર ભારે અસર કરી. એમને ગોચર થયાં. “એ મૌલિક સિદ્ધાન્ત પ્રગટાવશે ને માનવસંધર્ષો સંગીતમાં એટલે રસ પડ સંગીતનો એટલે બધે ચટકે નિવારશે” એવા શબ્દો પણ આલેખાયેલા હતા. ગુફાના ભૂમિને લાગ્યો કે એ ખાવાને સ્વાદ પણ ભૂલી ગયા. એમને સંગીતમાં તલમાંથી ચમત્કારિક રીતે એક ઝરણું વહેવા માંડ્યું. એક સૃષ્ટિના સમનવ્યયની ચાવી જડી ગઈ એમને રાજયતંત્રની
યુનિકોર્ન ” એક ટીકડી સર્વ આવ્યું. તેના પર શો હતાઃ યેજનામાં એમણે સંગીતને મહત્વનું સ્થાન આપ્યું. “વારિતત્વનો પુત્ર ડોલતા ત્રાઉના સિંહાસન પર બેસશે પરંતુ
આ પ્રવાસ દરમિયાન એ પિતાના વિખ્યાત સમકાલીન એ સિંહાસન વિહોણે રાજા થશે. '
તત્વજ્ઞાની લાઓત્સ સાથે મુલાકાત થઈ. ચારિત્ર્યમાં એ એમના આ બધી દંતકથાઓ બાજૂએ મૂકીએ તો પણ કેયુ વિરોધી હતા મહત્તામાં હરિફ હતા. ચીનમાં ત્રણ ધર્મો પ્રવર્તી શિયસે છેક બાલ્યકાળથી જ અસાધારણ શકિતઓ દાખવતા માન થયા. તેમાંના એકના એ સ્થાપક હતા. એમના અનુયાયી માંડી એ ત્રણ વર્ષનો થયો ત્યાં તો એના પિતાનું અવસાન આ તાવાદીએ આજે પણ ચીનમાં કરોડોની સંખ્યામાં થયું. સમગ્ર કુટુંબ ગરીબીની ગર્તામાં ફેકાઈ ગયું. બાળકને નજરે પડે છે પિતાના નિર્વાહ માટે મજૂરી કરવી પડી છતાં એનું દિલ
આ બે પુરૂષમાં બહુ સામ્યની આશા રાખવી નકામી તે વિદ્યાભ્યાસ પર જ ચોટયું હતું. પંદર વર્ષની વયે તે
હતી. દિલને દૃષ્ટિમાં બને બીલકુલ નિરામે હતા. લાઓઝ એણે સંન્યાસી થવાનો નિર્ણય લઈ લીધે.
સ્વપ્નશીલ, આદર્શવાદી ને ગૂઢવાદી હતા. સર્વેશ્વર શક્તિમાં ઓગણીસમે વર્ષે લગ્ન થયાં. એને એક પુત્રી ને બે
ભકિતભાવથી પૂર્ણ શ્રદ્ધા ધરાવતે. સત્યના સંશોધન માટે પુત્રીઓ થયાં સંસારમાં એનું ચિત્ત લાગ્યું નહિ એના દિલમાં
હૈયાની તમામ એહિક વાસનાઓને ત્યાગ કર જોઈએ ને બે પ્રકારની મહત્વાકાંક્ષાઓને વિકાસ સાધવા માંડશે.
ગ્ય માર્ગ તાઓની ચેતના દિલમાં જાગવી જોઈએ; આત્મા વિદ્વાન થવું એટલું જ નહિં પણ શાણા રાજવી થવું. લગ્ન
ને ગૂઢમાં ગૂઢ તત્વને ભેટી એનું રહસ્ય પામવું જોઈએ પછી તુરતજ એને ભંડારીની સરકારી નોકરી મળી. પછી ઉપ
એમ એ માનતા. કન્ફયુશિયસ વ્યવહારૂ, ધંધાદારી, ને વનેનાં રક્ષક અને પ્રાણીઓના પાલક તરીકે બઢતી મળી.
હિક માનસ ધરાવતા પુરૂષ હતો. વ્યક્તિગત ઈશ્વરમાં કદીયે
શ્રદ્ધા ધરાવતો નહિ. હંમેશાં સ્વર્ગની વાત કરતા. બાહ્યાચાર બાવીસમાં વર્ષે એણે શિક્ષક તરીકેની કાઉદનો આરંભ માં વ્યવસ્થિત સટ્ટાચાર કેળવાય એવાં બાહ્ય કતવ્યમાં માનતા કર્યો. એમણે એક શિક્ષણ સંસ્થા સ્થાપી. સચ્ચારિત્ર ને સુરા આધ્યાત્મિક સંપૂણતા માટે
આધ્યાત્મિક સંપૂર્ણતા માટે એજ યોગ્ય વાહન છે એમ જયને સિદ્ધાન્તને પ્રચાર કરવા માંડ. એમના શિષ્ય માનતા કોન્યુશિયસ લાજે પર ઘેરી છાપ પાડી શકયા બધા જ યુવાન હતા. શ્રીમંત શિષ્ય પાસે એ હક લેતા નહિ છતાં તાઓવાદના એ પિતાની કોફ્યુશિયસ પર ઉડી પરંતુ ગરીબાઈના કારણે કોઈને પણ પ્રવેશ ન મળે એવી છાપ પડી હતી. બનતું નહિ. શિત ને ઉમંગ એબે તત્ત્વથી એ પિતાના
આ પર્યટનના વર્ષમાં જ કન્ફયુશિયસ ઝળકતી શિષ્યની પસંદગી કરતા. ‘કેઈપણ વિષયનું એક પાસું હું કાકિદીના કિનારે આવી પહોંચ્યા હતા ત્યાંજ લુ પ્રાંતમાં રજૂ કરું અને વિદ્યાથી અન્ય પણ પાસાં એની જાતે શીખી અચાનક કાન્તિ વ્યાપી ગઈ. એના રાજવીને ભીના પડેશન ન જાય એ વિષય હું પુનઃ કદી હાથ ધરતા નથીએ કહેતા રાજ્યમાં ભાગી જવું પડ્યું કન્ફયુશિયર પણ એમની પાછળ
ગયા. ક્રાતીકારને સાથ આપવો એમના સ્વમાનને પાલવતું. એમની પ્રતિષ્ઠા વધતી ચાલી. શિક્ષક તરીકે ને સંચા
દેશવટાના આ પ્રવાસની એક મશહૂર વાત છે ; લાક તરીકે અફસર તરીકે એ ઉમંગી સુધારક નીવડયા જૂની રૂઢ થઈ ગયેલી બદીઓ પર આક્રમણ કરતાં ને તેને નાબુદ તી ગિરિમાલામાં પોતાના અનેક શિષ્ય સાથે પસાર કરતાં એ બીલકુલ સંકોચ રાખતા નહિ. વિદ્વાન તરીકે થતાં, કેન્ફયુશિયસ એક સમાધિની પડખે પડેલી શાકમસ્ત એમણે ઇતિહાસ ને તત્ત્વજ્ઞાનનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન મેળવ્યું. ત્રીસ મહિલાને જોઈ ખૂબ જ કવી ગયા. એની અવદશાનું કારણ વર્ષની વયે એમનામાં દૃઢ માન્યતાઓ બંધાઈ ચૂકી. ભૂતકાળ જાણવા તેમણે પોતાના એક શિષ્યને એ મહિલા પાસે નાં દફતરે એમણે ઉંડો અભ્યાસ કર્યો. તેના પરિપાક રૂપે મોકલ્યો. “ આજ સ્થાને મારા શ્વસુરને વાઘે મારી નાખ / એમણે પનિક વતન ને રાજકારભારના સિદ્ધાતે ઘડી કાઢયા હતા. ત્યાર પછી વાથે મારા પતિને પણ આજ રથાને મારી
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
