________________
સ્મૃતિ સંદર્ભ ગ્રંથ ળતા અને સાહિત્યકલામાં દિલચસ્પી એ બધાને લીધે જેમ પ્રવૃત્તિ આચરતાં આયરતાં અંગ્રેજોએ પગપેસારો શરૂ કર્યો. એકબાજુ સદીઓ સુધી મુસલમાનનાં આક્રમણોનો સફળ વ્યાપારીઓ, પાદરીઓ-મિશનરીઓ અને સમય આવ્યે ઉદ્ધારક પ્રતિકાર કર્યો અને ધર્મ તથા ભારતીય સંસ્કૃતિનું રક્ષણ કર્યું સેનાપતિઓને સ્વાંગ સજી ત્રિવિધ મોરચે માંડે. ખ્રિસ્તી તો બીજી બાજુ તેમનાં અંદરોઅંદર વેરઝેર, ટૂંકી સ્વાથીત સમ્રાજ્યનાં બીજ વાવ્યાં. કુટિલ નીતિ અજમાવી દેશપર શાસન અને માંહ્યમાંદ્યના સંઘર્ષ ઈસ્લામના પ્રબળ ઘસારાને રોકવા કરવાના પ્રયત્ન પણ થયા. ૧૮૫૭ માં આ સ્થિતિમાં મુક્તિ અસમર્થ બનાવી દીધા અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં તો મેળવવા દેશના જુદા જુદા ભાગોમાંથી સ્વયંભૂ કહી શકાય આક્રમણ ખોર માટે રાજપૂતોમાં રાજનૈતિક ચેતનાને અભાવ એવે, મુક્તિ માટે સશસ્ત્ર પ્રયાસ પણ થશે. જો કે, તત્કાળ અને સર્વનાશી અંધવિશ્વાસ તેમના પતનનાં જવાબદાર પરિ આવે, પ્રયાસ દાબી દેવામાં આવ્યું. કંપની સરકાર બદલાઈ બળો ગણાય છે.
અને તાજને વહીવટ આવ્યો. પણ ભારતીય રાષ્ટ્રીય ચળવળને
ઉદ્ભવ અહીંજ થયે. વીર લક્ષ્મીબાઈ અને તાત્યા ટોપેએ અલબનીએ નોંધ્યું છે કે મહમદ ગઝનીની ચઢાઈ
પ્રગટાવેલી રાષ્ટ્રીય ચેતનાની ચિનગારી જોતજોતામાં આખા વખતે હિંદુઓ ધૂળની રજકણની માફક ફેંકાઈ ગયા; જીવતા
દેશમાં ધુમાવા લાગી. ગમે ત્યારે એ ભડકાનું સ્વરૂપ લે જ રહ્યા તે માત્ર એ ઝંઝાવાતની શેષ કથની રજૂ કરવા પૂરતા.
એવી શકયતા પેદા થઈ. ૧૮૮૫ માં ઇન્ડિયન નેશનલ કેગ્રેસની પ્રસિદ્ધ શિવમંદિર સોમનાથને પ્રાંસ તે પ્રથમ વીજળી
સ્થાપના થઈ. એણે સ્વતંત્રતા અને સ્વશાસનની ઝંખના વેગીલી આંચકો હતે. મુસ્લિમ વિજેતાઓએ ધર્મપ્રચાર અને રાજ્ય
બનાવી. એમાં દાદાભાઈ નવરેજ, સુરેન્દ્રનાથ બેનરજી, પ્રસાર એ બેઉ કાર્ય એક સાથે કર્યા અને એ પ્રકારની
રવીન્દ્રનાથ ઠાકુર, મેતીલાલ નહેરુ, પ્રસિદ્ધ લાલ-બાલ-પાલની પરિસ્થિતિ ઉપર તેઓએ ફાવટ પણ મેળવી. ભારતીય
ત્રિપુટી, ગોખલે અને રાનડે અને એવા અગણિત. દેશકાજેના સંસ્કૃતિએ એનું આંતરસત્વ પ્રકટ કર્યું અને આવી પડેલી આ
સ્વાતંત્રયજ્ઞના અધ્વર્યુ એ હતા. રાજા રામમોહનરાય, સ્વામી આપત્તિને આશીર્વાદમાં પલટી નાખી એની સંતપરંપરાઠારા.
રામકૃષ્ણ પરમહંસ અને સ્વામી વિવેકાનંદે ધર્મ વિચારણા મહમદ ગઝની અને ધરી એ પાડેલા ઘા રૂઝાવાની પ્રક્રિયા
દ્વારા સમાજ સુધારણા અને રાજ્ય સુધારણાના વિચારને સ્પષ્ટ આરંભાઈ. ઈસ્લામની સાદગી અને લોકશાહીની ભાવના
આકાર આપે. ઉદારમતવાદી હિંદુઓમાં ભારે આકર્ષણ જમાવી ગઈ. હિંદુધર્મનાં અનેક જાળાં સાફ કરવામાં તેણે મહત્ત્વનો ભાગ “સ્વરાજ્ય મારો જન્મસિદ્ધ હક્ક છે અને હું લઈને ભજવ્યું. ધર્મસુધારણનું આંદોલન વેગવતું બન્યું. રામાનુજ જ રહીશ” એવી ટિળક મહારાજની આગઝરતી વાણીએ રામાનંદ, વલલભાચાર્ય, ચૈતન્ય, ચંડીદાસ, નામદેવ, કબીર ભગવતસિંહ જેવા અનેક દૂધમલ બેટડાઓને દેશકાજ શહીદી અને નાનક એ આંદોલનના પ્રવર્તક બન્યા. સમય જતાં વહોરી લેવા પ્રેરણા આપી. ગાંધીજીએ પણ “કાગડા કૂતરાને ઝનૂની તુર્કો અને અફઘાનને બદલે ભારતીય પ્રજાને The મેતે મરીશ, પણ આઝાદી લીધા વિના આશ્રમમાં પાછો ફરીશ Great mughal - મેગલ સમ્રાટોનો અનુભવ થયો. બાબરે નહિ” એવી ભીષ્મ પ્રતિજ્ઞા ઉચ્ચારી.” ૩૦ ની દાંડી કૂચ, મેગલવંશની સ્થાપના કરી; અકબરે તેને ધર્મસહિષ્ણુતાને ” ૪૨ ને ” હિંદ છોડો ” નો ઠરાવ જેવી શકવતી ઘટનાઓ ઉદારમતવાદી વલણથી સુદઢ બનાવ્યું. એની રાજનીતિને લીધેજ સરજી પૂ. ગાંધીજીએ રાષ્ટ્ર પિતાનું બિરૂદ સાર્થક કર્યું. દેશને પ્રાચીન ભારતના મહાન સમ્રાટ અશેક અને ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય સ્વશાસન માટે તૈયાર કર્યો. લગભગ એક સદીના ભગીરથ સાથે તેની સરખામણી થાય છે, શાહજહાંના સમય મેગલાઈ પુરૂષાર્થ વડે ૧૯૪૭ માં ભારતના સ્વરાજ્યન ઉષા પ્રગટી. સળેકળાએ ખીલી. તાજમહાલ જેવા જગતમાં બેનમૂન એમાંથી દેશી રાજ્યના વિલીનીકરણ જે અખંડ રાષ્ટને આશ્ચર્યનું પણ આજ અરસામાં સર્જન થયું. આમ છતાં પ્રવેગ સાંપડયે, તે બીજી બાજુ ધ્વિ રાષ્ટ્રના સિદ્ધાંત પર
રંબઝેબના આવતાં તે મોગલાઈની પડતીનાં બીજ વવાયાં. આધારિત પાકિસ્તાન રાષ્ટ્રને પણ ઉદ્ભવ થયે ! અકબરે ઉછેરેલી હિંદુ મુસ્લિમ એકતાના કાંગરા ખરવા લાગ્યા. મેતી મસ્જિદ, તાજમહાલ અને મયુરાસન કરતાં પણ
- ભારતની આઝાદીના પગલે જાપાન, ચીન, શ્રીલંકા અને જે કિમતી હતુ તે એકતાનું તત્ત્વ વિલય પામ્યું.
તુર્કસ્તાન, ઈરાન અને અફઘાનિસ્તાન તેમજ અરબસ્તાન,
થાઇલેન્ડ ઈન્ડોનેશિયા અને બર્મા વગેરે દેશમાં જાગૃતિ અને | મોગલાઈના પતનમાંથી મરાઠી શક્તિનો ઉદય થયો. નવચેતનાનો સંસ્પર્શ થયો એશિયાનાં અને આફ્રિકાનાં અનેક પ્રબળ રાષ્ટ્રવાદના જન્મદાતા છત્રપતિ શિવાજી મહારાજે કચડાયલાં રાષ્ટ્રોને સ્વતંત્રતાની તાજગીભરી હવા શ્વાસમાં લેવા હિંદપત પાદશાહી’ નું સ્વપ્ન સેવ્યું. ઔરંગઝેબની ધર્માધ મળી. છેક હજી ગઈ કાલેજ બાંગ્લાદેશ અને વિયેટનામની નીતિએ હિંદતાની સંરક્ષણાત્મક લાગણીને વધુ તીવ્ર બનાવી. પ્રજાનું મુક્તિ આંદોલન લશ્કરી શાસન અને સામ્રાજ્યવાદની પેશવાઓએ આ નીતિને અનુમોદન આપ્યું. પણ એક વાત તે જરીપુરાણી રીતરસમને દફનાવી દેવામાં સફળ બન્યું છે. આ ચેકસ કે અઢારમી સદી પહેલાં રાજાશાહી બધી રીતે અસ્ત આ અર્થમાં ભારતનું સ્વત- યયુદ્ધ એ સાચા અર્થમાં ધર્મયુદ્ધ પામવા લાગી હતી. ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની દ્વારા વ્યાપારવણજની બની રહ્યું છે, પ્રેરણાસ્ત્રોત નીવડ્યું છે.
ધ
સરળ ૫ ગ
વાર કર્યો. લગભગવાન ઉષ પ્રગટી.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
