Book Title: Vishvamangal Granthmala Part 02
Author(s): Veishankar Murarji Vasu
Publisher: Kamal Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005614/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvamaMgala graMthabhAnA veNIzaMkara murArajI vAsu 2) Jainationernational Sonal Cene Use Only ~i annelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~~ ~ ~ vizvamaMgala granthamAlA S50, 0 bhAga-2 BE : veNIzaMkara murArajI vAsu wwwwwwwwwwwwwwwww5www 00 vraccaravane wLa kamala prakAzana TrasTa skawwwwwwww5wwwwww For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : kamala prAzana keTa jIvaMtalAla pratApathI saMskRtibhavana, nizApoLa rilIpha roDa, amadAvAda phona : 335723 C/o380143 lekhaka veNIza kara murArajI vAsu prathama saMskaraNa : nakla 1000 dvitIya sa raNu : nakala 2000 tRtIya saMskaraNa : nakala 2000 tA. 15-2-1989 vi. saM. 2045 mUlya : rU. 1500 mudraka : bhIkhAbhAI esa. paTela bhagavatI mudraNAlaya, dUdhezvara roDa amadAvAda-380004 For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ peAtAnA hAthe peAtAnA nAza aMgrejo to A dezamAMthI ucALA bharI gayA paNa te pahelAM yunivarsiTInA zikSaNu dvArA hajArA dezI aMgrejo temaNe taiyAra karI dIdhA hatA. A dezanI dharatIne kAyamI kabajo karavA A eka ja upAya hatA ke dezanI prajAne badhI rIte barabAda karI nAMkhavI. A mATe tenI sa MskRtinA sarvAMnAza karavo." A kAya` paradezIo karavA jAya teA prajA vIphare ane baLavA karI bese eTale dezanA ja lokonA hAthe A sarvanAzane kAryakrama amalI khanAvavAnuM anivAya` hatuM. e mATe ja dezI aMgrejone taiyAra karavAmAM AvyA. Aje to e DIgrIdhArI, pazcimaparasta dezI aMgrejonI saMkhyA lAkhA sudhI pahoMcI gaI che. A dezI aMgrejoe jANe ke ajANe emane maLelA zaikSaNika pazcimI vArasAne kAraNe saMskRtinAM tamAma kSetronA mULamAM dhA mArI dIdhA che. meAkSalakSI saMskRtinA vRkSanAM tamAma aMgAne hacamacAvI nAMkhyAM che. A zikSitAne zikSita kahevA ke kema ? e paNa eka savAla thaI paDe tevI temanI pazcima-parasta nItirItie jovA maLe che. zrI veNIzaMkara murArajI vAsu A viSayamAM sArI evI jANakArI dharAve che. temanA pratyeka vicAra judA judA viSayA upara vedha prakAza pheMke che dAkhalA, lIlA ane AMkaDA e dareka lekha pAchaLanu` emanu baLa che. bezaka, A lekhA sathA AdhyAtmika bhUmikA para nathI parantu AdhyAtmika jIvana jIvavAnA janmasiddha hakka dharAvatI AryAvata nI mahAprajAnA savanAzanAM ghAtakI ane bhedI zastro te khullAM pADe che. ane e rIte Aya` mahAprajAnI mahAsA dIdhI dharmapradhAna cAra puruSAnI saMskRtinI punaHsthApanA karIne mahAprajAnA AdhyAtmika starane majabUta karavAnA prayatnamAM A lekhA potAnA viziSTa phALA noMdhAve che. zrI vAsu jaNAve che ke sAMskRtika tattvane pazcima-parasta bhedI ane aNuDa nItirItinA hAlanA vegathI paNu naSTa karavAnuM cAlu rAkhavAnuM Avaze te bhAratIya prajAnu AyuSya kadAca sA-masA varSathI jhAjhuM nahi hoya ! zrI vAsunI vicAradhArA bhAratIya prajA sudhI pahoMce te temanA magajamAM paradezI ejanToe. je khATA khyAlA bharI dIdhA che-jenA dvArA prajAnA tamAma jIvana stare hacamacI uThaSA che-te badhA jaLamULathI ukhaDI jAya. abajo rUA.nA vyaya, avAra hiMsA ane vyApaka durAcArane poSatI tamAma pragativAdI vicArasaraNIAne joradAra lapaDAkA mAratI zrI vAsunI vicAraNA alpatama dhanavyaya, ahiMsaka praNAli ane vizuddha sadAcArAnA nirmANunI bahumukhI yojanAthI khIcAkhIca bharelI hAya tema dekhAya che. jenA dvArA AtmA mekSabhAva taraph cesaSaNe AgaLa vadhe te vicAra : te pracAra ke te AcArane ja mAru' anumeAdana hoya te sahaja che. zrI zrIpALanagara vAlakezvara, muMbaI - 6 gurupAdapadmaraNa vi. sa. 2033 dazerA. pa'. zrIcandrazekharavijaya For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamala prakAzana TrasTanuM nivedana , bhAratIya prAcIna paraMparAone punarjIvita karatI zrI veNIzaMkara murArajI vAsanI ciMtanadhArAne ame prakAzita karI rahyA chIe. lekhakazrIe AryAvartanI mokSalakSI saMskRtinA eka aMga-arthavyavasthAne pradhAnapaNe AtmasAta karyuM che. A viSayamAM temaNe Azcaryajanaka kheDANa karyuM che ema temanA vicAre uparathI sahaja rIte kahI zakAya tema che. bhAratanI arthavyavasthAmAM gAyapradhAna tamAma pazunI ahiMsA pradhAnapaNe bhAga bhajave che ema lekhaka makkamapaNe mAne che. .. * jo viziSTa keTine pratibhAva A pustakA dvArA prajAmAM pragaTa thAya te lekhakanA vicArane vyavasthita AkAra ApIne pragaTa karatA rahevAnI amArI bhAvanA che. vadhu pramANamAM pracAra thAya te hetuthI ja khoTa khAIne paNa A TrasTa A pustikAnuM prAzana kare che. pitAnA vicAronuM prakAzana karavA badala zrI vAsune ame aMtaHkaraNathI AbhAra vyakta karIe chIe. li. TrasTI maMDaLa, kamala prakAzana TrasTa pAna, anukrama anaM. pustakanuM nAma 11. yaMtra-AdhArita cheSaka arthavyavasthA 12. bhAratanI saMrakSaNa chatrI yaMtro ke pazuo? ... 13. aMgrejoe pracArele bhAratane juThe itihAsa .... 14. dUdha 15. harijana 16. bhAratamAM mAMsAhAra-pracAranI bhedI cAla 17. mAtA annazuddha; te bALaka sattvazuddha 18. zabdachaLathI saMskRtinAza 19 pharTilAIjhara matane varasAda 111 ... 138 169 201 .. 230 For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] yatra-AdhArita cheSaka arthavyavasthA 0 bhAratamAM makAna bAMdhavAnI kaLA 0 simenTa ane sTIlanAM makAne keTalAM varSa Takaze? 0 makAnanI taMgI pUrI thaze kharI? - bhAratamAM makAna bAMdhavAnI kaLA bhAratamAM cheka vedakALathI makAna bAMdhavAnI kaLA vikasI che. Aryo pAMca prakAranAM makAne bAMdhatA e ullekha maLe che. teoH (1) paththaranAM (2) ITonAM (3) lAkaDAnAM (4) gAramATInAM ane (5) parNakuTI- jhADanAM pAnanAM makAne bAMdhatA. A makAne koI paNa prakAra e. nathI, je ApaNAM dezamAM bAMdhI na zakAya, athavA te e bAMdhavAnAM sAdhane upalabdha na hoya. kaI sthitinA mANasoe kayA prakAranAM makAne bAMdhavAM, makAne bAMdhavA mATenA sthaLanI pasaMdagI ane zilpakaLA viSe aneka pustaka lakhAyAM hatAM. - dareka mANasa pitAnA jIvanakALa daramiyAna navuM makAna bAMdhI zakatuM nathI. navAM makAne bAMdhe evA bhAgyazALI bahu ochA hoya che. dakSiNa bhAratamAM lagna karatAM paNa makAnanA vAstunuM mahatva vadhAre che, kAraNa ke dareka manuSyanA jIvana daramiyAna gharamAM lagna-prasaMge te ghaNA Ave che, paNuM navuM makAna bAMdhavAne prasaMga te traNa-cAra ke tethI paNa vadhAre peDhI sudhI AvatuM nathI. koIka ja bhAgyazALI pitAnuM navuM makAna bAMdhe che ane pachI tenA vaMzajo cAra-pAMca ke cha peDhI sudhI teno upayoga kare che. makAna 100 thI 300 varasa ke tethI paNa vadhu samaya sudhI cAle tevuM majabUta hevuM joIe. ApaNuM dezamAM makAna bAMdhavAnI prathA gAmaDAomAM ane bhA. 2-1 For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaheramAM ekabIjAthI judI che, kAraNa ke banne sthaLoe lekanI raheNIkaraNImAM taphAvata che. - raheThANe bAMdhavAM, khetI karavI, jIvanajarUriyAtanI cIjonuM utpAdana temaja bIjA udyoga, keLavaNI vagere Arthika ane sAmAjika vyavasthAnAM aMge che ane je prakAranI Arthika vyavasthA ApaNe apanAvIe te prakAranAM upara mujabanAM tamAma aMgenA ane sAmAjika ghATa ghaTAya che. A duniyAmAM be prakAranI arthavyavasthA (1) bhAratIya arthavyavasthA ane (ra) pazcimanI zeSaNara jIvazatru arthavyavasthA. bhAratIya arthavyavasthAnA pAyAmAM gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA karavAne siddhAMta rahe che. rASTranA ane saMskRtinA pAyA rUpa e. cAre bAbate ati mahatvanI che, ekabIjAnA Azraye rahelI che, ane ekabIjAthI saMkalita che A cAramAMthI eka paNa pAye nAza pAme ke nabaLe paDe te bAkInA traNa pAyA paNa nAza pAme. ' eka rakSaka - bhAratIya arthavyavasthA jIvasRSTinuM rakSaNa ane piSaNa karavAmAM mAne che. kyAMya keInuM zoSaNa karavAnI bhAvanA temAM dekhAtI nathI. zeSaNa thaI zake tevI zakyatA sAme paNa temAM sAvadhAnI rAkhavAmAM AvI che. eTale te jIvana jarUriyAtanI cIjavastuonuM utpAdana kaI zrImaMta ke lAgavagavALI vyaktio ke saMsthAonA hAthamAM athavA te khuda rAjasattAnA paNa hAthamAM rahevA devAne badale tenuM vikendrIkaraNa karI gAmaDAM. enA kArIgarane soMpyuM ane cUle, carakhe, ghaTI, valeNuM ane khAMDaNiyuM e pAMceyane gharagharane udyoga banAvI dainika yajJa rUpe svIkAryA. A pAMceya dainika gRha-yanI sAthe moTA Arthika siddhAMte saMkaLAelA che. For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIje bhakSaka pazcimanI zeSaNara arthavyavasthA yaMtra, zoSaNa, hiMsA ane daMbha ke chetarapiMDI vaDe cAle che, A dUSaNe AcaryA vinA tenI hastI rahI zake nahi. duniyAmAM saMsthAnI sthApanA, 200 varasa sudhI saMsthAnenuM zeSaNa, be vizvavigrahe, vizvayuddhone pagale pagale ezIAphrikAnA dezamAM yuddho, baLavA, rAjadvArI hiMsAe, achatanI sthiti, dukALe, bhUkhamaro, kugA ane nevedita rASTranuM pazcimanI sattAo dvArA sahAyanA nAme thatuM kalpanAtIta zeSaNa e tamAma pazcimanI zeSaka jIvezatru arthavyavasthAnAM pariName che, e arthavyavasthA mAtra mAnavIonuM nahi, mAnavatA ane saMskRtinuM paNa patana karanArI che. bhAratamAM lAgu karAelI pazcimI arthavyavasthA: tenAM pariNAmo ApaNe tyAM e arthavyavasthA aMgrejoe zarU karI, ane ApaNane e vArasAmAM ApatA gayA. pariNAme ApaNA samAjajIvanamAMthI jIva sRSTinuM rakSaNa ane piSaNa karavAnI bhAvane naSTa pAmI che ane jIvana suSTine eka yA bIjA bahAnA nIce saMhAra karavAnI AsurI vRtti vikasI rahI che A uparAMta, A arthavyavasthA zeSaNa vinA TakI zaktI nathI ane ApaNI pAse zeSaNa karavA mATe saMsthAne nathI. pariNAme e artha. vyavasthAne jIvatI rAkhavA samagra prajAnuM eka yA bIjI rIte zeSaNa thaI rahyuM che. A sthiti ApaNane vargavigrahamAM ke paDezI sAthenA yuddhamAM homI de. . kudarate ApelI aNamola saMpattio samRddha pazudhana, gIca vistRta jaMgala, jamInanI zreSTha phaLadrupatA ane vizALa jaLarAzie e ApaNane kudarate ApelI aNamela saMpatti che. zeSaka arthavyavasthAne vAraso jALavI rAkhIne ApaNe e cAre prakAranI saMpattine nAza karI nAkhe che... e arthavyavasthA vaDe mAletujAra thaelI vyaktio ke saMsthAo dvArA dareka kSetramAM zeSaNane bhega banyA chIe. raheThANa kSetre te For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AASaNakhArIe bhayaMkara sthiti sarjI che ane zaherAnI phUTapAthA upara mAnavabha'gArAnA gaMja khaDakathA che, jyAM mAnavatA ane saMskRti e bhaMgArAnA gaMja nIce chUMdAI rahI che. banne vaccenA taphAvata tame ApaNAM jUnAM zaherA ane aMgrejoe bAMdhelA muMbaI zaherane jue te banne vacce bahu mATe taphAvata jaNAze. jUnAM zaheranAM makAnA sadI sudhI sArI hAlatamAM rahI zake tevAM majabUta ane ApaNA dhArmika, sAmAjika ane praNAlikAgata rItarivAjo pALavAnI dareka sagavaDavALAM che. mATA bhAganAM makAne peAtAnI mAlikInAM ane peAtAne rahevA mATe ja baMdhAtAM. dareka kuTuMbane rahevA mATe tenI peAtAnI mAlikInuM makAna hovuM joIe, evuM leAkamAnasa hatuM. pachI bhale te eka moTuM makAna hAya ke nAnuM jhuMpaDuM. muMbaimAM je makAna baMdhAyAM te leAkanI garajane lAbha laine temanuM zASaNa karavAnA irAdAthI ApaNA dhArmika ke sAmAjika rItarivAjo pALavAnI koI jAtanI sagavaDa vinAnAM mAnavajIvananI taMdurastI ke salAmatInI vyavasthA vinAnAM baMdhAyAM. zeSaka arthavyavasthAnA vikAsa thatAM je navAM zahera baMdhAyAM temAM zeASaka arthavyavasthAnA aMgarUpa banelA raheThANa kSetre leAkAnuM zeSaNa zarU thayuM. lekanI kamANInA moTA bhAga bhADAM ane taMdurastI jokhamAve evAM aMdhArIA, gaMdha mAratAM raheThANeAmAM rahevAthI thatA rAge mATenI sAravAranA kharcamAM taNAI javA lAgyA. muMbaImAM je bane che tenA pratyAdhAta AkhA dezamA paDe che. dhIme dhIme samagra dezamAM medhavArI ane zeASaNakhArI zarU thai. garIbInA paMjAmAM prajA bhIMsAvA lAgI.. aMgresanI bhArata-virodhI nItine lIdhe prajAnI Avaka ochI thatI jatI hatI ane kharca vadhatA jatA hatA. leAkeAnI peAtAnI mAlikInAM peAtAne rahevA mATe makAnA bAMdhavAnI sthiti nabaLI paDatI. jatI hatI. jemanI pAse samRddhi hatI te muMbaInAM makAnAmAMthI For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhADAnI mabalakha Avaka thatI joIne bhADuM khAvA mATe makAne bAMdhavA lAgyA. prajA dhIme dhIme garIbI ane meghavArInI bhIMsamAM AvatI gaI. eTale makAnamAlika maTI leke bhADAnA makAnamAM rahevA lAgyA e rIte teone mAsika kharca vadhe ane dhImuM zeSaNa zarU thayuM. paththaranAM ne IMTanAM makAne prathama vizvavigraha pahelAM zaheramAM paththara ke IMTanAM makAne baMdhAtAM. temAM sTIla ke simenTane kaze vaparAza na hate. cUne ane retI meLavI, temAMthI baLada ke pADA vaDe kheMcAtA vajanadAra paththaranA ghANA vaDe gAra karI tenA vaDe makAnanuM caNatara karatA. ghANAmAM gAra upara baLada eka so vakhata paththara pherave, pachI tene ra4 kalAka rAkhI * mUke, eTale e gAre simenTa eTale majabUta thAya, ane traNa divasa sudhI e ghANe pherave te simenTa karatAM sAta gaNe majabUta thAya. AvAM makAne ghaNu majabUta thatAM ane sastAM paNa paDatAM. bahumALI ke ekamALI makAne dezanA atizaya moTA vargane khapanAM nathI. temane mAtra chAparAM ke agAzIvALAM be thI pAMca rUmanAM makAne, temanA kuTuMbanI vizALatAnA pramANamAM maLI zake te ghaNuM che. AvAM makAne mATe sTIla ke simenTanI bilakula jarUra nathI. eTale simenTanI taMgIne makAnanI taMgI sAthe sAMkaLI levI e mAtra lekene chetaravAnuM kArya che. simenTa ane sTIlanAM makAnethI kone lAbha thaze? " zoSaka arthavyavasthAe pitAne paMje pasAryo. dezamAM pahelavahelI - simenTa-pherI kadAca pahelA vizvavigraha daramiyAna ke tenI pahelAM zarU thaI. e phekaTarIne pagale bIjI paNa ATha daza simenTa-phekTarIo cAlu thaI. - paraMtu lokone simenTanuM khAsa kaMI AkarSaNa nahotuM. leke ITa ke paththaranAM makAne retI-cUnAnA gArA vaDe bAMdhI letAM ane AvAM makAne 100 thI 300 varasa sudhI khUba sArI hAlatamAM rAkhI zakatAM. For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenAthI paNa vadhu jUnAM makAnA, 500-700 varasanA jUnA killA, dilhInA kutubaminAra ane evI khIjI imAratA mAje paNa majabUta hAlatamAM jovA maLe che, ke jemAM sTaulane eka TukaDA ke simenTanI eka kAMkarI paNu vaparAI nathI. simenTanI phekaTarIe sthapAI paNa te leAkeAne AkaSI zakI nahIM. pariNAme e udyoga paDI bhAMgavAnI sthitimAM AvI paDayo. zerabajAramAM simenTa kaMpanInA 100 rUpiyAnA zeranA bhAva mAtra 30-35 rUpiyA thaI gaya.. paNa udyogapationI skolarazIpa laIne taiyAra thayelA enji niyaroe makAnAnA bAMdhakAmamAM simenTa vAparavAnuM zarU karyuM. vaLI paradezamAM, khAsa karIne madhyapUrvanA pradezamAM simenTanI niphAsanuM kSetra khUlyuM. navA taiyAra thatA enjiniyarA ja makAne bAMdhI zake evA kAyadA thayA. retI--cUnAnA gArA vaDe iTa--paththaratAM makAnA bAMdhI ApanAra mistrIene pAchaLa haDaselIne AgaLa AvelA ijaneroe simenTanA vaparAzane vega ApyA, ane pachI teA simenTa udyoga eveda tA samRddha thaI gayA ke tenA 100 rUpiyAnA zeranA bhAva je 3035 rUpiyA thaI gayA hatA, te 600-700 rUpiyA sudhI paheAMcI gayA. simenTanA vaparAza vadhavAthI nadI ke dariyAkinArethI ratI laI AvatA ane cUnA banAvatA lAkhA majUrA ane kArIgaro bekAra banyA. paththara ghaDanArA lAkhA kArIgarI ekAra anyA. lAbha mAtra sTIla ane simenTa udyogane ane temanA jUja vepArIAne ja thayeA. paththara ane retI--cUnAnA gArAmAMthI makAnA mAMdhanAra harIphAImAMthI dUra thayA, eTale simenTa ane sTaula udyogeAe bhAva vadhArI mUkayA. have makAnA moMghAM thavA lAgyAM. enA vaLatara rUpe bhADuM levAnI vRtti jAgI. temAMthI zeASaNa karavAnI vRttie jora pakaDayu.. eTale vadhu For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne vadhu bhADuM levAnI, pAghaDI levAnI, nabaLuM bAMdhakAma karavAnI vRtti jAgI. nabaLAM bAMdhakAmane kAraNe makAne jaladI jarjarita thavA lAgyAM. temanI marAmata khUba meMghI paDavA lAgI. jarjarita makAnanI saMkhyA vadhatI gaI, tema tema makAnanI achata vadhatI gaI, jenA pariNAme vadhu bhADuM, moTI rakamanI pAghaDI; ane judAM judAM bahAnAM nIce lekanuM zeSaNa ane satAmaNa vadhI paDyAM. zeSaka arthavyavasthAne bhoga banelAM gAmaDAM zoSaka arthavyavasthAe pakaDa jamAvI te pahelAM gAmaDAM svAvalaMbI ane samRddha hatAM, paNa e arthavyavasthA jema jema pakaDa jamAvatI gaI tema tema gAmaDAMo zeSaNane bhega banI bekArI, garIbI ane bimArIonAM vamaLamAM sapaDAyAM. sAdhanasaMpanna, zrImaMta ane bhAre lAgavagavALA ane sarakArathI rakSita evA udyogonI sAme hArI jaIne gAmaDAone kArIgare pitAnAM gAmaDAMomAMnA dhaMdhA saMkelI laI, sadIo jUnAM gharabAra choDI, rojIroTI mATe sthaLAMtara karI zaheramAM AvavA lAgyA. eTale zaheramAM makAnanI taMgI zarU thaI ane makAnanA tema ja jamInanA bhAva vadhavA lAgyA. A sthitine lAbha laI vadhu ne vadhu majalAnA makAne bAMdhavAnuM zarU thayuM ane jamInanA bhAvamAM kalpanAtIta uchALo Avyo. meMdhI jamInanA bahAnA nIce makAnanI kiMmata paNa cArathI pAMca gaNuM vadhI gaI.. gAmaDAomAMthI sthaLAMtara karIne AvelA kArIgare ke zaheramAM be-traNa piDhIthI vasatA ane paDavAne vAMke UbhelAM jarjarita makAmAM . - motanA mukhamAM rahetAM garIba ke madhyama varganAM kuTuMbe A navAM aMdhAtAM bahumALI makAnamAM vasI zakyA nahi paNa dANacerI, karacerI, kALAbajAra, lAMcarUzavata vagere raste mabalakha kamANI karanAra For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vepArIo ke amaladArane emanI chUpI Avaka chupAvavA ane temAMthI karamukta vadhu kamANI karavA AvAM moTAM makAne AzIrvAdarUpa thaI paDayAM. jyAre bIjI tarapha seMkaDo jarjarita makAne marAmata na thavAthI paDatAM jAya che, aneka mAnavIo emanA kATamALa nIce dabAIne mRtyu pAme che. hajAre kuTuMbe beghara banIne jhuMpaDapaTTIonAM kAcAM, keI jAtanI sagavaDa vinAnAM makAnamAM bhAre bhADuM ane pAghaDI ApIne Azraya meLave che. makAnanI taMgI pUrI thaze kharI? - "inDiyAH 1966mAM prasiddha thaelA AMkaDAo mujaba 93 . lAkha makAnanI zaheramAM ane pa67 lAkha raheThANanI gAmaDAMomAM maLI dezamAM kula 6 karoDa 60 lAkha makAnanI taMgI che. makAnanI A achatane pahoMcI vaLavA abajo rUpiyAnI rojanAo thaI. e janAomAM 25 varasamAM ghaNAM navAM makAne baMdhAyAM, chatAM makAnI achata, kiMmata ane khAlI jamInanA bhAva vadhatA ja jAya che. ' lAkhe ke phUTapAtha upara gaMdI jhuMpaDapaTTIomAM kaI paNa jAtanI sagavaDa vinA, havAmAna sAme rakSaNa vinA ane ghaNI vakhata te ughADA AkAza nIce jIvana gujAre che. traNa traNa peDhIthI eka ke Dabala rUmamAM rahetAM kuTuMbe paNa jIrNa-jarjarita thaelI jUnI jagAe choDI jhUMpaDapaTTIomAM rahevA javA lAgyA che. raheNAka makAne karatAM jhUMpaDapaTTIonI ane jhUMpaDapaTTIo karatAM temAM vasanArA durbhAgIonI saMkhyA jhaDapabhera vadhatI jAya che. pAchA gAmaDAMomAM mokale zaheramAM makAnonI kheMca paDavAnAM be kAraNa cheH (1) gAmaDAMenA lekenuM zaheromAM sthaLAMtara ane (2) sTIla tema ja simenTa udyogoe vadhArI mUkelA bhAvane kAraNe jUnAM makAnonI marAmatanuM aTakI paDavuM. For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAmaDAonA grAmya-udyogane meTA yaMtra-udyoga sAme rakSaNa ApIne AvelA lAkho kArIgarone pAchA gAmaDAMomAM mokalavAmAM Ave te zaheromAM makAne ane jamIna uparanuM dabANa khUba ghaTI jAya ane mAnava-jarUriyAtane prathama pasaMdagI ApIne udyoganI moTara ane moTaralerIo mATe simenTanA rastA bAMdhavAnuM thaDe samaya mekUpha rAkhIne zaheranAM jUnAM makAnanI marAmata mATe simenTa chUTe karavAmAM na Ave te zaheramAM makAnanI taMgI haLavI thaI zake. govadhabaMdhI sAthe joDAelA aneka phAyadA gAmaDAomAM pAchA pharelA lokone navA makAna bAMdhavA athavA jUnAM makAnanI marAmata karavAnuM sugama bane, temane jIvana jarUriyAtanI cIje sahelAIthI maLI zake tema ja khetInuM utpAdana vadhe ane utpAdanakharca ghaTe te mATe saMpUrNa govadhabaMdhI karavI joIe. saMpUrNa vadhabaMdhI karavAmAM Ave te dezamAM pahele ja varase dasa karoDa Tana chANane puravaTho vadhe ane pAMca varasamAM gAmaDAMonAM mananI, baLataNanI ane khAtaranI taMgIne pahoMcI vaLAya. ' 'saMpUrNa vadhabaMdhI karIne khAtara tema ja baLadane puravaTho vadhAravAmAM Ave te ja khetI samRddha thAya, utpAdanakharca ghaTe ane lokonuM kharcanuM dhoraNa nIce AvI teo bacata karI zake. eTaluM ja nahi, khetI sAthe saMkaLAelA grAma-udyoga ane gRDa-udyoga pharI. pagabhara thAya ane bekArIne aMta Ave. " anAjanA bhAva nIcA Ave te zaheramAM majUrInA dara sastA thAya, ane jUnI DhabanAM eTale ke retI-cUnAnA gAra vaDe ITa ke paththaranAM sastAM ane TakAu (se varasathI vadhu cAle evAM) makAne bAMdhI zakAya. e rIte zaheramAM makAnanI taMgIne, vadhatA bhADAne ane bhAvane. kAbUmAM rAkhI zakAya. sTIla ane simenTanAM makAne baMdhavAnuM baMdha karo paNa je sTIla ane simenTanAM ja makAna bAMdhavAne Agrahu. For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. rAkhavAmAM Ave te ApaNe kadI makAnanI taMgIne nivArI zakazuM nahika kAraNa ke ApaNuM simenTanuM vArSika utpAdana 1 karoDa 44 lAkha TananuM che. temAMthI moTA bhAga rastA bAMdhavAmAM ane lazkarI vaparAzamAM jAya che. simenTanuM utpAdana apUratuM che. Adhunika makAne bAMdhavAmAM khara- cAelA paisAne moTo bhAga sTIla ane simenTanA udyoge, ane bAdhakAmanA meTA IjaneronA hAthamAM jAya che. majUrone bhAge bahu ochA paisA Ave che. vaLI, majUre jIvanA jokhame AvAM bahumALI makAne bAMdhe che temaNe te ughADA AkAza nIce gaMdI jhuMpaDapaTTIomAM ja rahevuM paDe che. moTI AlizAna ImArate bAMdhI ApanArA A. majUranA pautronA prapautrone paNa pitAnuM sAruM evuM nAnakaDuM makAna rahevA mATe maLI zakaze ke kema te paNa zaMkAspada che. ) je paththara ke iMTanAM makAne retI-cUnAnA gArA vaDe baMdhAya te te makAne pAchaLa kharacAelA paisA bAMdhakAmanA kArIgare, tema ja ITa, paththara ane retI-cUnAnA vepArIomAM lagabhaga sarakhe bhAge vaheMcAI jAya. simenTa ane sTIlane makAna bAMdhavAmAM na vAparIe te te bane cInI nikAsa karIne deza uparanA devAne bejane gaja kaMIka e che. karI zakIe. IsavIsananI sAtamI sadImAM jyAre keIe simenTanuM nAma paNa. naheAtuM sAMbhaLyuM tyAre nepAlanA rAjA aMzu varmAe "kalAsakuTa bhavana" nAmane sAta majalAne vizALa mahela bAMdhe hate. tenuM chAparuM tAMbAnuM hatuM ane tenA sahuthI uparanA majalAnA helamAM daza hajAra mANase besI zaktA. cAInIjha musAphara vAMga-huma-ce A bhavya mahela. -joIne Azcaryacakti thaI gayuM hatuM. saMpUrNa govadhabaMdhInI pAchaLa sabaLa Arthika kAraNe zaheromAM ane gAmaDAomAM makAnanI kheMca paDavAnuM kaI vAjabI kAraNa nathI. e te ApaNe svIkArelI zeSaka arthavyavasthAnuM ja sIdhuM pariNAma che. chellAM 118 varasathI ApaNA dezamAM gAye. For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapAtI rahI che. pariNAme anAja, pANI, vAhanavahevAra, baLataNukeLavaNuM, raheThANe, piSaNa vagere aneka kSetromAM muzkelIone guNAkAra thayA kare che. ApaNe ApaNuM baMdhAraNamAM maphata keLavaNIne Adarza rAkhe che, chatAM 30 varasamAM cha lAkha gAmaDAMomAM cha lAkha nizALe. badhI zakyA nathI, ane amuka varganI lAgavagane lIdhe keLavaNanuM . mALakhuM evuM vikRta banAvI nAkhyuM che ke keLavaNI briTiza rAjayamAM hatI tenA karatAM daza gaNa meMghI thaI gaI che. sTIla-simenTa vaDe che lAkha nizALe bAMdhavAnuM ApaNuM gajuM nathI. enI jarUra paNa nathI. mAtra saMpUrNa gevadhabaMdhI karIe te traNa ja varasamAM dareka gAmaDe. nizALa bAMdhI zakIe. gAmaDAMomAM nizALe gAramATInI ja bAMdhavI. joIe. Ama saMpUrNa govadhabaMdhInI mAMgaNI pAchaLa je aneka Arthika kAraNe che, temAM gAmaDAMomAM nizALe ane karoDe mAnavIo mATe raheThANe bAMdhavAnAM kAraNone samAveza thAya che. - paMcavarSIya yojanAoH prajAne yojanAbaddha rIte mArI, nAkhavAnAM kAvatarAMo sivAya zuM che? 0 vyavasthita rIte bekArIne apAyelo janma 0 garIbanA nisAsA aNuraja karatAM bhayaMkara nIvaDaze 0 o prajAjano jAge! bhAratanI kudaratI mUDI. manuSya janame te ja sthaLe tene rejI, reTI ane raheThANa maLavA joIe. bhAratIya arthavyavasthAmAM bekArI ane begharapaNAne keI sthAna nathI. e arthavyavasthAmAM mAnavazakti ane pazuzakti enI sAcI. mUDI che. e mUDI svayaM utpanna thAya che. ene meLavavA zerabajAramAM javuM paDatuM nathI. navA karanA bejA nIce prajAne pIsavI paDatI nathI keparadezanuM karaja karavuM paDatuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vinAza notaratA yaMtrone bephAma upayoga pazcimanI zeSaka arthavyavasthA yaMtra upara AdhArita che. eTale mAnavajIvana tema ja pazuvana gauNa banI jAya che. gauNa banelA mAnavI bekAra bane che, pazuo motane ghATa Utare che. e arthavyava sthAnI mUDI rUpiyAmAM aMkAya che. e cAlu rAkhavA vAraMvAra navI mUDI UbhI karavI paDe che, jAtajAtanA prapaMca karavA paDe che ane AMkaDAnI indrajALathI lekone chetaravA paDe che. * * yaMtra-AdhArita arthavyavasthAmAM yaMtra ghasAI jAya tyAre temAM "rekelI mUDI nAza pAme che. navAM yaMtro mATe navI mUDI UbhI karavI paDe che. daza varase e yaMtro ghasAI jAya tyAre navAM yaMtro kharIdavA -mUDI joIe. te mATe kamANImAMthI ghasArAkuMDa khAte amuka rakama jamA. karyA karavI paDe che. naphAmAMthI A ghasArAkuMDane hissa meLavavA utpAdita mAlanA naphAne gaLe vadhAre paDe che. eTale e be vAparanAra - upara paDe che. - manuSya ane pazune bAjue haDaselI yaMtrone bephAma upayoga karIne prajAonuM zoSaNa karavAnA duSTa IrAdA pAra pADavA mATe kudarate ApelI : amUlya khanijasaMpattine bephAma durvyaya thAya che. yaMtro upara kabaje - jamAvI beThele eka atizaya nAne varga samasta mAnavajAta, tema ja kudaratI saMpattionuM bephAma zoSaNa kare che ane eka yA bIjA bahAnA nIce pazuone motane ghATa utAre che. chatAM A badhAM pApI kRtya karatAM te vizvazAMtinI, garIbI haTAvavAnI vAta karatAM ke bhUkhamare - nAbUda karavAnAM dAMbhika pravacane karatAM e kadI thAkane nathI. svayaMsaMcAlita bhAratIya arthavyavasthA mAnavazakti ane pazuzakti saMcAlita tema ja kudarata sAthe tAla 'milAvatI bhAratIya arthavyavasthA, gorakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSAnA caturvidha kAryakrama sAthe eka vakhata amalamAM mUke, pachI e svayaMsaMcAlita banI jAya che. ene cAlu rAkhavA nita navA karaverA, paradezI karaja ke AMkaDAnI IndrajaLanI jarUra paDatI nathI. mAnava ane For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazurUpa tenI mUDIne puravaTho vaNathaMbhya cAlu ja rahe che, ane enA utpAdana tema ja naphAnI samAna vaheMcaNanA nAme kaI jAtanAM niyaMtraNa lAdavAnI jarUra paDatI nathI. utpanna thaelI cIjavastuo ane naphe sahunI kAryakSamatA ane majUrInA pramANamAM vaheMcAI jAya che. bhAratIya arthavyavasthAmAM lAIsansa, phaTA, bhAvaniyaMtraNa, mAlanI heraphera upara niyaMtraNa vagere dUSaNene paNa sthAna nathI. bhAratIya arthavyavasthAmAM mAnavI janme che te ja gharamAM e rahe che. dhadha kare che. rejIreTI pedA kare che ane pitAnAM vaMzavArane e dhaMdhe zIkhave che. kudarate bakSelI amUlya saMpattine, mAnavajAtanuM zeSaNa karavA ane jIvasRSTine saMhAra karavA te durupaga nathI karate paNa samasta jIvasRSTinuM piSaNa karavA te tene kuzaLatAthI sadupayoga kare che. bekArI kayAMthI TapakI paDI? AvI arthavyavasthA pedA karanArA A dezamAM bekArI kakyAMthI paDI? bekArInAM joDApUra kyAMthI pharI vaLyAM? e vicAra karavA jevuM viSaya che. paNa pazcimI arthavyavasthAnA dhAradAra pracAranA SaDayaMtra ane aMgrejI bhASAnA jJAnanI bhabhake lekenI vicAra karavAnI zakti ja haNa nAkhI che ane bekArIne vastIvadhArAnA pracAra sAthe sAMkaLI laIne kharI sthiti upara paDade pADI e paDadA upara "vasatIvadhArA"nuM lebala lagADI dIdhuM che. . . mULamAM gevadha. . A dezamAM phelAela garIbI, bimArI, bekArI ane begharapaNAnI AphatanAM mULa vadhanI nItimAM rahelAM che. A bAbata lokonI najare na caDe mATe ApaNuM gAnI dezaparadezamAM badanAmI karavAnI, temane vakhoDavAnI ane lekanI najare na caDe evAM pagalAMo dvArA temane khatama karavAnAM pagalAMne amala karavAnI koI ja taka, zeSaka arthavyavasthAmAMthI lAbha uThAvanArA mANase jatI karatA nathI. - rojI, roTI ane raheThANa meLavavA mATenAM mukhya sAdhane bhArate gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA dvArA vikasAvyAM hatAM. sarakArathI. For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakSAyelI zoSaka arthavyavasthAnA dhuraMdharo dvArA uparanAM cAre sAdhanene jema jema nAza thate game tema tema dezamAM garIbI, bekArI, bimArI - ane begharANAnAM ghoDApUra pharI vaLyAM, * harijana kema bekAra kema banI? meM vAraMvAra jaNAvyuM che tema 1859 thI 12 sudhInAM 43 -varasamAM aMgrejoe ApaNA dezanAM 300 karoDa gAye, baLade kApIne temanuM cAmaDuM nikAsa karI nAkhyuM. pariNAme ekIsAthe lAkhe harijana kuTuMbo bekAra banI gayAM, kAraNa ke kudaratI mote maratAM tamAma pazuo temane maphata maLatAM ane temanAM cAmaDAM kamAvIne ane temAMthI samAjane upayogI vividha vastuo banAvIne e AkhI kema pitAne gujAra karatI. nAnI bacate dvArA samRddhi paNa bhegI karatI, ane samagra hindu samAja sAthe Athika-sAmAjika saMbaMdhe paNa pAMgaryA karatA, paraMtu pazuene nirdayatAthI kApI nAkhIne temanAM cAmaDAM nikAsa karI nAkhavAthI -harijane mATenA kAcA mAlane puravaTho kapAI gaye. jethI temane dhaMdhe baMdha thaI gayuM ane AkhI koma bekArI, garIbImAM dhakelAI gaI. pariNAme bAkInA traNa vaNe sAthe temane saMbaMdha paNa kapAI gaye. bIjo zikAra kSatriya gauhatyAnA A dUSaNane bIjo zikAra kSatriye banyA. 1857nA niSphaLa baLavA pachI aMgrejoe dezI rajavADAo sAme karelA navA karAra -anusAra temanAM lazkarene vikherI nAkhavAmAM AvyAM. aMgrejoe paNa pitAnuM lazkara ghaTADI nAkhyuM, ane lazkaramAMthI chUTA thayelA kSatriya pitAnI nekarI gumAvIne mAtra jamIna upara AdhAra rAkhatA thaI gayA. paNa have govadhanI nItine kAraNe baLada ane khAtaranI kheMca paDavA - lAgI hatI. jamIna ane pazuo nabaLAM paDatAM jatAM hatAM. tenI viparIta asara khetI upara paDatI hatI. kSatriyenI jamInanI pidAza vadhI zakI nahi, paNa temanI Avaka upara kApa paDyo ane samagra kema garIbInA cakakaramAM sapaDAI gaI. For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. je harijananAM lAkha kuTuMbone navA dhaMdhAmAM joDAI javuM muzkela hatuM, te kSatriye mATe te vadhu muzkela hatuM. nabaLI khetI ane ghaTelA utpAdana tema ja aMgrejonI bhArata virodhI Arthika nItithI dezamAM moMghavArInuM viSacakra zarU thaI gayuM hatuM. jemAM eka jhapATe kSatriya ane harijane eTale ke dezanA ardhA bhAganI vastI jhaDapAI gaI hatI. vaLI pazuuchera karIne baLado tema ja zuddha ghInuM utpAdana karIne gujAre karanArA mAladhArI varganA paNa lAkha lAkha mAnavIe dara varase - pitAnAM pazuo gumAvIne bekAra banatA hatA. AdivAsIo paNa jhaDapAyA dezamAM vizALa jaMgala hatAM. e kApavA mATe na hatAM paNa temAMthI pedA thatAM phaLa, phUla ane samRddhine sadupayoga karavA mATe hatAM ane je vRkSe sukAI jAya te pUraka baLataNa mATe ke makAna bAMdhavAnA ke ghara-upagI cIjavastuo banAvavA mATe vaparAtAM. jaMgalamAM vasatA lAkhe ke temAMthI pitAnI rojIroTI meLavI letA. : gevadhanI nItie chANanA baLataNanI kheMca tIvra thavA lAgI. eTale bekAra banelA harijane jaMgale kApI lokene baLataNa mATe lAkaDAM vecI pitAne gujAro karavA lAgyA. thoDo samaya harijanene A. vyavasAyamAM peTa bharavAnuM eka sAdhana maLyuM, paNa katalakhAnAmAM gAye, ane jaMgalamAM vRkSanI A ghera katale vaLI navI sthiti pedA karI. jaMgale ghasAtAM gayAM eTale vRkSanAM phaLa, phUla, chAla, mULa vagere vecIne. AjIvikA meLavanArA lAkhe jaMgalavAsIonA dhaMdhA upara kApa paDyo. eka taraphathI dezamAM dhImI gatie bhAve vadhatA hatA. bIjI taraphathI pUrajhaDape dhaMdhA tUTatA hatA. eTale lAkha jaMgalavAsIo pahelAM ochI Avake garIbImAM sapaDAyA ane pachI jagalenA nikaMdane vega pakaDatAM ekArImAM sapaDAyA. pachI AvyA brAhmaNe pachI vAre A brAhmaNe dezamAM dara 400 mANasanI vastI For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe eka nizALa hatI, jyAM maphata vidyAdAna maLatuM. vidvAna brAhmaNe e vidyAmaMdira calAvatA ane vidhAthIone temanI gyatA pramANe, dareka viSayanuM jJAna ApatA. temAM dhArmika uparAMta ItihAsa, bhUgoLa, vijJAna, vepAravaNaja, yuddhavidyA, jyotiSa, zilpa vagere aneka viSaye. zIkhavatA. vidvAna brAhmaNanI A vidyApITho mATe kSatriya ane vai pAsethI. dAnane pravAha cAlyA Avate, paNa kSatriya upara vadhathI pidA thayeluM. viSacakra pharI vaLyuM, vaizyavarga jeNe aMgrejone vepAramAM sAmane karyo hate tene aMgrejoe kAvAdAvA ane sattAnA jore guMgaLAvI nAkhe ane pitAnI kaThapUtaLI banI rahe evI navI AsAmIo taiyAra karI. eTale brAhmaNanI vidyApITha tarapha vahete dAnane puravaThe kapAI gaye. dezamAM bekArInAM pUra cAre dizAmAM phelAtAM hatAM. bhAratIya dharaNe. cAlatA udyogo baMdha paDatA jatA hatA. navA dhaMdhA maLavAnI kaI zakyatA hatI nahi, paNa aMgrejoe pitAne vahIvaTa bhAratIyo dvArA calAvavA nirNaya karyo; kAraNa ke temanI pAse mAnavazaktinI kheMca hatI ane IleMDathI lAkhe mANasane ahIM lAvavAmAM bhAre kharaca veThavuM paDe tema hatuM, jyAre ahIM bekAra banelA lAkhe hiMdIo TUMkAmAM TUMkA pagAre paNa nokarI karavA taiyAra hatA bIjo vikalpa na rahevA dIdhe. sarakAre brAhmaNe dvArA cAlatI tamAma nizALe amAnya karI. pite navI nizALa zarU karI; jyAM aMgrejI bhASAnuM zikSaNa lenArAne. sarakArI nekarI maLavA lAgI. eTale gaNatarInA samayamAM ja brAhmaNanI tamAma nizALe baMdha paDI gaI. samagra kema sAme bekArI ane garIbInuM, tAMDava AvI paDayuM. brAhmaNa kAma mATe navA dhaMdhAne avakAza na hate. temane nokarI paNa maLe tema na hatI. gauravathI ayAcaka jIvana jIvIne vidyAno pravAha relAvatI brAhmaNa kemane jIvavuM hoya te bhikSA mAgavA sivAya bIje raste rahyo nahi. For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArIgaro upara paNa AkANa pachI vAro Avyo kArIgare. luhAra, suthAra, kuMbhAra, harijana, vaNakara e tamAma vargo dezanI arthavyavasthA ane salAmatInI karoDarajaju jevA kArIgara hatA. teo gAmaDAomAM patharAyelA hatA. khetI ane kheDUtanA e mahAna sahAya ke, khetIne lagatAM tamAma ejA pitAnA gharamAM besIne banAvI ApatA. vAvaNI ane kApaNInI mosamamAM temanA gharanAM strI-bALako khetaramAM niMdAmaNa ane kApaNInuM kAma karIne kuTuMbane pUraka AvakanI kamANI karI ApatAM; ane e rIte khetanI kheta-pedAzanuM utpannakharca nIcuM rAkhIne samagra mAnavajAtane sastu anAja ApavAnuM zakya banAvatAM. * reMTiyoH pUraka AvakanuM sAdhana - manuSyanI jIvana jarUriyAtanI mukhya traNa vastuo anAja, kapaDAM ane makAna. kheDUte anAja pakavI ApatA te vaNakara kapaDuM banAvI ApatA. vaNakarane sUtarane puravaTho atUTa cAlu rahe mATe ghera ghera dareka varganI ane dareka komanI strIo raMTiyo kAMtatI. e rIte kuTuMbanI samRddhimAM reTiyA dvArA pUraka Avaka meLavIne vadhAre karatI eTaluM . ja nahi, karoDo garIbenAM aMga DhAMkavA kapaDuM banAvavAmAM pitAne phALo ApatI. mATe te gAMdhIjI kAMtavAnI kriyAne "kAMtaNayajJa" kahetA aMgrejoe hiMsaka ane zeSaka arthavyavasthA dvArA A dezanuM zoSaNa karavA karelA juvamene kAraNe lAkho vaNakarenI hAthavaNATanI zALe baMdha paDI. lAkha kuTuMba saMpUrNa bekAra banyAM. karADe kAMtanArI bAIonI pUraka Avaka gaI ane karaDe kuTuMbanI samRddhi upara kALacakra pharI vaLyuM. pachI kApaDanI mile AvI; paNa mila e te zeSaka arthavyavasthAnuM ja eka aMga che. temAMthI tame zeSaNa ane bekArI sivAya bIjI zenI apekSA rAkhI zake? lAkha bekAra vaNakaramAMthI mAtra * hajArene ja milamAM majurI maLI ane te paNa potAnA raheThANathI bhA. 2-2 For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dUra-sudara jagAe. adhabhUkhyAM mAnavIonAM TeLAM have ardhanagna paNa banyAM. lakhaMDanAM kArakhAnAMonuM pharI vaLeluM kALacakuM - pachI lekhaMDanAM kArakhAnAM AvyAM. gAmaDAMnA luhAra, suthAra ane kuMbhAra e traNe kArIgare upara leDhAnAM kArakhAnAMnuM A kALacakra pharI vaLyuM. A kArakhAnAMoe khetInAM ojAra ane gharavaparAzanI cIjo banAvIne gAmaDAMnA kArIgarone bhAMgI nAkhyA ane khetI, kheDUta ane . samagra prajA A kArakhAnAMonI dayA upara je nabhe, e yuga zarU thaye. pAkazAstrIo paNa bekAra banyA gevadhanA kAraNe dUdhane puravaTho tUTyo. eTale dudhanI mAvAnI mIThAIo banAvanArA lAkhe pAkazAstrIonA dhaMdhA paDI bhAMgyA. pAkazAstra e hiMdu-saMskRtinuM eka uttama aMga che. saMskRtinA e uttama aMgane zevadha dvArA uccheda thatAM lAkho lake bekArImAM dhakelAI gayA. leke mAtra bekAra ja nathI thatA, lAkhe-karoDo leka bekAra thAya che tyAre temanA dvArA pedA thatI saMpatti ane samRddhinA gaMja paNa nAza pAme che. bhUmiputro majara banyA gayenA nAzanI asarathI jaMgale nAza pAmyAM te jagalenA nAzathI jamInanI phaLadrupatA nAza pAmI. vRkSa, pavana ane varasAda sAme hamezAM jamInane rakSaNa Ape che. e rakSaNa cAlyuM jatAM jamInanuM vANa thavA lAgyuM. ethI enI phaLadrupatA ghaTavA lAgI. khAtara pUruM maLatuM na hatuM. baLade meMghA ane nabaLA thatA jatA hatA. meMghavArI vadhatI hatI ane khetIne utpAdanakharca paNa vadhatuM hatuM. eTale karaDe kheDUte upara garIbIe pitAne sapATo calAvyuM. kheDUta-kuTuMbone baja upADavA mATe jamIna azakta banI. eTale bhUmiputre paNa majurInI zodhamAM zahera tarapha AvavA lAgyA, ane pitAnAM bALakone khetIne uttama dhadha cheDAvIne sarakArI nizALamAM be-cAra dhAraNa For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 sudhI bhaNAvIne polIsa, kArakuna, paTAvALA tarIke kAI kArakhAnAMmAM majura tarIke dhakelI devA lAgyA. raNapradezamAM pheravAyelAM jaLAzaye gAyA, jaMgala ane jamIna para pharI vaLeluM vinAzanuM sTImarelara have jaLAzayA tarapha vaLyuM. jamInanA dhovANathI jaLAzayeA mATIthI purAine chIcharAM thavA lAgyAM ane pachI sukAI javA lAgyAM. jamInanA dhovANanI mATIthI purAI jatI nadIe e mATIne samudramAM pazu phe'kavA lAgI. pariNAme kha'bhAtane AkhAta je eka samaye 50 phUTa UMDA hatA, temAM 44 phUTa mATI sarAI gaI ane eka vakhatanAM duniyAbharamAM prakhyAta evAM surata, bharUca, khaMbhAta jevAM mahAna aMtarA ane bIjA aneka nAnAM-moTAM maMdaro nakAmAM paDathAM ane tyAM gujAro karatA lAkhA mANasA ekAra banyA. lAkhA manuSya nadI, taLAva, kUvAmAMthI pANI bharIne gAmanAM samRddha kuTuMkhAne pahAMcADatA ane e rIte gujarAna calAvatA. keTalAka pANInI mATInI TAMkIo gADAmAM laI jatA te hajAro-lAkhA pANicArIe mAthe pANInAM kheDAM laIne gAmamAM samRddha kuTu khAne pANI paheAMcADatI ane e rIte pUraka athavA koI vAra saMpUrNa Avaka paNa meLavatI. nadI ane taLAvanA kinArA upara AvelA khetarAnA mAliko varasamAM bethI traNa pAka laI zakatA. jemanA khetarAmAM kUvA hatA e kheDUte paNa .bethI traNa pAka letA. paNa jaLAzaya upara vinAzanuM cakra pharI vaLyuM. nadIe ane taLAvA purAine sukAI gayAM. eTale kUvA paNa sukAvA lAgyA. kheDUtAnA eka moTo varga peAtAnI AvakanA 50 thI 70 TakA gumAvI beTho. Ama govaMzanA nAzanuM sTImarolara *mAjanA dareka bhAga upara dezanA dareka khUNe karI vaLyuM ane bekArI tema ja garIbInAM gheADApUranA vamaLamAM deza sapaDAi gayA. For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ p zASaka avyavasthAe sthaLAMtara paNa karAvyu upara jaNAvyuM che tema bhAratIya arthavyavasthAmAM mANasa jyAM janme che tyAM ja peAtAnA gharamAM rahe che ane dhayA kare che. e a-vyavasthA AjI, roTI ane raheThANu eka ja ThekANe hoya evA niyama para mahada'ze racAelI che. paNa zeSaka, rhi Msaka athavyavasthAnuM kALacakra prajAnI rojI upara pharI vaLyuM. eTale tenI reTI paNa gaI. eTale TI meLavavA rejIDI zeAdhatAM mAnavIone sthaLAMtara karavAnI pharaja paDI. pAMcavarSIya yejanAnA ghaDavaiyA zeSaka ane hiMsaka athavyavasthAnA pratinidhio hatA. a Mgreje teA paradezI hatA. eTale ApaNA dharma, saMskRti ane samAjavyavasthA uparanA temane humale gaMbhIra chatAM, dhImI gatinA hatA, paNa temanA vArasadArenI dhanalAlasA eTalI badhI ugra hatI ke temaNe pavanavegI gatie dezanuM nikaMdana karavAnuM kArya vinA-rAkaToka zarU karI dIdhuM. e 2AjanAnA amale gAmaDAMnA tamAma kArIgarane bhAMgI nAkhyA. eTaluM ja nahi, paNa gAmaDAMomAM anAja-pANInI paNa tIvra achata UbhI karI. eTale lAkho lokonAM TALAM gAmaDAMonAM pAtAnAM raheThANeA cheDI choDIne zahero tarapha hijarata karavA lAgyAM. mATA udyogAne majurAnI jarUra hatI. leke jo gAmaDAMomAM peAtAnAM gharamAM aDadhA reTale paNa khAI zakatA hAya. teA pAtAnAM ghara cheDIne zaheramAM AvavA rAjI na thAya, paNa yAjanAoe te temanA AkhA le jhUTavI lIdhA ane e rIte temane zaheramAM AvavAnI pharaja pADI. zaheramAM temane rahevA mATe na hatAM makAna, na hatI koI jAtanI sagavaDa. eTale gAmaDAnA hijaratIe zaheranI phUTapAthA upara mAnavabhaMgAranA gaMja manIne khaDakAvA lAgyA ane raheThANeAnI vikarALa samasyA upasthita thaI. mAnavajita kaubhAMDAe jUnAM makAnanI marAmata muzkela banAvI. eTale jUnA makAna paDI javA lAgyAM. yAjanAmAMthI mabalakha kamANI For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 karatA thaI gayelA eka vargane jamInamAM ane makAna mAM pitAnI kALI Avaka chupAvavAnuM salAmata lAgyuM. eTale jamIna ane makAna bannenA bhAva vadhavA lAgyA. sarakArane ke janAnA ghaDavaiyAone A mAnavI enI sAMskRtika katala aTakAvavAmAM rasa na hatuM. temane paNa A kSetramAMthI vadhu ne vadhu dhana kamAI levAna ane dhanane A jamIna ane makAnamAM ja salAmatithI saMtADavAmAM rasa hate. eTale raheThANane A prazna khUba ja gUDha banI gayuM ane bhaviSyamAM hajI paNa kalpanA bahAranAM duSpariNAma lAve temAM Azcarya nahi hoya. prajAmAM dAkhala thayelI vividha bimArIo gevadhamAMthI janmelI garIbI, bekArI ane beghapaNAnI sthitie prajAmAM vividha bimArIo pedA karIne prajAnAM svAstha, samRddhi ane saMskRtine haNI nAkhyAM che. prajAmAM phelAyelAM moTA bhAganAM darado apaSaNamAMthI pedA thatAM darada che. pANInA abhAvathI pedA thatA cAmaDInA rege, nukasAnakAraka che rAkathI thatA dAMtanA roga ane havA tema ja pANInA praduSaNathI thatA roge paNa moTA pramANamAM phelAtA jAya che. sarakAra ane prajA banne regane phelAvo aTakAvavAne badale prathama temanA phelAvAne uttejana Ape che. pachI regamAM sapaDAelA mAnavIone rogamukta karavA mATe karaDe, abajo rUpiyAne vyaya kare che. A abajo rUpiyAne lAbha garIba dardIone te nAmane ja maLe che. moTA bhAganI rakama hospiTalanAM bAMdhakAmamAM, sTAphanA nibhAva mATe pharnicara kharIdavAmAM ane sarjikala sAdhane kharIdavAmAM ane moTI phArmasIonA khissAmAM jAya che. A paMcavarSIya yojanAoe gAmaDAonA kArIgaronA gharamAM besIne kAma karI reTI meLavavAnA dhaMdhA bhAMgI nAkhI temane bekAra banAvyA ane pachI bekArI nAbUdInI cejanA nIce abajo rUpiyAnA karaverA jhIMkI navAM meTAM kArakhAnAMo nAkhyAM.. e kArakhAnAonI AjubAjunA pharatA 20-30 mAIla sudhImAMthI majUrI mATe leke AvI zake te mATe simenTanA rastA banAvyA. For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meTarabaso banAvI. leke sAme e dekhAva karyo ke sarakAra prajAne rojagArI maLe mATe bhAre jahemata uThAve che. emAM lAbha simenTa ane meTarabasa udyogane thaye. . hajAre leke savAranA vahelA pitAnA kuTuMbane cheDI 20-30 mAIla dUra meTarabasamAM musApharI karatA doDe. roja cAra kalAka meTarabasanI dhaDadhaDATI sahana karavAthI ane kudaratanA niyama viruddha khAvApIvAnA samayamAM pheraphAra karavAthI lekenI zakti haNAI jAya che. A rajanI musApharImAM temane ekabIjAnA cepI roga lAgu paDe che, peTamAM dUra thAya che, jJAnataMtuo nabaLA paDI jAya che. rojanI A dhaDadhaDATI temanAM AMkha, hRdaya, kIDanI vagerene acUka nukasAna pahoMcADe che. temane je rejI maLe che temAMthI ghaNI vakhata 33 TakA te basa bhADAmAM ja kharacAI jAya che. Ama A zeSaka arthavyavasthA prathama kArIgarone bekAra banAve che, pachI temAMnA DAkane rojI ApI zakAya tevI phekTarIomAM temane rajI Ape che. jemane 25-30 TakA bhAga te AvavA-javAnA bhADAmAM pAcho AMcakI le che ane A jAtanA udyogenA pariNAme jyAre leke mAMdA paDe che, tyAre bimArI-nivAraNanA nAme paNa prajAnA abajo. rUpiyA kheMcI laIne phArmasI udhoga, sarjikala hathiyAronI phekaTarIe vagere calAve che. zeSika arthavyavasthA nIce prajA kayAM sudhI kacaDAyA karaze? meTA bhAganAM daradIne saMpUrNa gavardhabaMdhI karIne, dUdha ane zuddha dhIne puravaTho vadhArIne tema ja pharTilAIjhara, jaMtunAzaka davAo ane saMkara-biyAraNane dUra karIne chANIA khAtara vaDe zuddha anAja ugADavAthI dUra karI zakAya. cAmaDInAM darado upara je lAkho nadI-taLA sukAI gayAM che temane punarjIvana ApIne kAbUmAM laI zakAya. pANIne pradupaNathI bacAvavuM muzkela nathI. pANImAM kArakhAnAne kacare phekavAthI ane khetaramAM jaMtunAzaka davAo chAMTavAthI pANImAM praduSaNa thAya che. A bane kriyAo aTakAvavI e bhArobhAra mAnavatAnuM kArya che. paNa zoSaka For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 arthavyavasthA mAnavatAnI ane jIvasRSTinA zASaNu ane katala vaDe ja pAMgare che. eTale sarakAra jyAM sudhI bhAratIya arthavyavasthAnA svIkAra na kare tyAM sudhI audyogika vikAsanI pragatinA sTaumarolara nIce mAnavatA ane saMskRti kacaDAyA ja karaze. prajAjanA jAgA ! prajAe jo A satata zoSaNa, mAMdagI, bekArI, bhraSTAcAra ane mAnavatAnI katalamAMthI chuTakAro meLavavA hAya tA evI sarakAra lAvavI paDaze ke je zASaNa ane hiMsA upara ja jIvI zakatI pazcimI arthavyavasthAne kamaramAM daphanAvI devAnI sUjha ane hi'mata dharAvatI hAya. AvI sarakArane dezanI aMdaranA baLavAna udyogapatione, tema ja sAmyavAdI mahAsattAonA prabaLa sAmanA karavA paDaze. chatAM prajA jAgRta thAya, tenI sAmenAM senrI kAvatarAMe samajatI thai jAya tA A kALacakrane khatama karI bhAratIya artha vyavasthA dvArA bhAratanuM bhAratIyakaraNa karI saMskRti ane mAnavatA khacAvI levAnuM muzkela te nathI ja. For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvezamAM game tema belI nAMkhavAnAM kaTu pariNAma AkhI bhAratIya prajAne zoSavA paDe che e vAta na bhUle. keTalIka vAte - aparAdhIne kSamA - dharmasthAne khUba zebhe che, paNa rAjakAraNamAM te ja sarvatra cAlI zakatI nathI. jema kSamAne sthAnabhraSTa na karI zakAya tema ahiMsA vagerene paNa sthAnabhraSTa na karI zakAya. ema karavA jatAM prajA pitAnuM hIra gumAve. UMDANathI vicAryA vinA A vAta samajAya tevI nathI. A ArSavAkyane AjanA tamAma bhaNatA yuvAne najaramAM rA te keTalA zAnta thaI jAya? - vidyArthIne sukha zenuM? sukhAthIne vidyA zenI?--vidyArthInAM kutaH sukhaM, sukhArthina kute vidyA! vidyAne ane vAsanAprerita rakhaDapaTTInA jIvanane kadI meLa AvI zake ja nahi. A be sAthe rahI zakatAM ja nathI. I purAtana vastuonI khUba moTA pramANamAM cerIo kema thAya che te jANe che. mane lAge che ke A vyavasthita rIte goThavAyelI prakriyA che. se varSa bAda hindustAnane AdamI pitAnAM prAcIna gauravane sAbita karI ApavA mATe dekhADavA mATe eka paNa purA dharAvate nahi heya. kaI zilpa nahi, koI sikko nahi; kaI pratimA nahikoI paNa avazeSa nahi badhuM nAmazeSa badhuM paradezamAM sApha 5. zrI candrazekharavijayajI I 1 For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12 ] bhAratanI saMrakSaNa chatrI : yantro ke pazu ? upalabdha sAdhanAnA sadupayoga karavAnI sujha cInane kAM dArI gaI! ane....paderazI sAdhaneA uparanuM parAvalaMbana bhAratane kayAM ghasaDI gayuM! * bhAratanI prajAnI durdazAnI saMpUrNatayA javAbadArI bhAratanA dezI aMgrejonA zire che. * temanA akSamya aparAdho mATe AkarAmAM AkarI sajA paNa ochI paDe tema che. bhArata : paradezI zAsane tADeluM khamIra bhArata ane cIna paDazI deze che. bannene kudarate aphATa saMpatti ApI che. paNa bhArata upara 150 varasa sudhI paradezI zAsana cAlyu : te daramiyAna te potAnI zakti, svataMtra vicArazreNI ane AtmazraddhA zumAvI beThu'. pAtAnA dharma, rItarivAjo, AcAravicAra, saMskRti, pAtAnA itihAsa vagere pratye zakA ane AzcayathI jevAnuM aMgrejI keLavaNI dvArA hiMdIone zIkhavavAmAM AvyuM. bhAratanI aMgrejI keLavaNI lenArI juvAna peDhIne pAtAnI AMkhanA prakAzamAM aMdhakAra dekhAyA. aMgrejonI AMkheAnA aMdhakAramAM temane jhaLahaLatA prakAza dekhAyA. juvAne jema jema ucca aMgrejI keLavaNI letA gayA tema tema svataMtra rIte vicAravAnuM cheDIne aMgrejoe ApelA vicAra grahaNa karavA lAgyA. cIna : muzkelIo vacce paNa TakAvela khamIra ethI UlaTu* cIna paradezIo sAme hAryu. AMtarika jhaghaDAemAM sapaDAya. dukALa, vinAzaka pUra, AMtaravigraho anubhavyA, paNa. For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 kadI paradezI zAsana nIce AvyuM nahi. tethI cInAe pAtAnI svataMtra vicArazreNI, kalpanAzakti, saMskRti, AtmavizvAsa vage2e jALavI zakayA. temanAM pAtAnAM vidyA, AcAra-vicAra vagere paradezI vicArasaraNInI chAyAthI alipta rahyAM, ane cInAe temanA pratye zraddhA ane Adara rAkhI zakayA. paristhitinA sAmanA karavAnI sUjha ane khumArI. mAe se tuMge cInanA vahIvaTa saMbhALye tyAre cIna bhAMgIne bhukko thaI gayuM hatuM. tene koI mitra na hatA. mahAsattAe tenI duzmana hatI, paNa temane peAtAnAM zakti ane sUjhamAM vizvAsa hateA. upalabdha sAdhanAnA sadupayoga karIne paristhitineA sAmanA karavAnAM sUjha ane khumArI hatAM. e sUjha ane khumArIne kAraNe ja te Aje mahAsattAone DarAvI zake che. cInanA sarvocca rAjapuruSae kahyuM ke, "amArI pAse pUratuM anAja nathI. jamIna kheDavA mATe khaLadA, gheADA, ke TrekaTare paNa nathI. tema chatAM ame RSi-khetI karIne (RSi-khetI eTale jamIna kodALIthI kheDavI ) amane joituM anAja pakIzuM. amArI pAse chANiyuM khAtara: nathI, pharTilAijhara amane koI Ape tema nathI. amane tenI jarUra paNa. nathI. ame 70. karADa chIe. amArA maLamUtranuM khAtara banAvIne amArI jamInane samRddha karazuM. amArI pAse peTrola nathI, amane te. koI Ape ema paNa nathI, chatAM ame gabharAtA nathI. ame meTarone badale gheADA ane sAIkalathI calAvIzuM, amArI pAse slave nathI, paNu, amArA mANaso mAthA upara jo UMcakIne vAhanavahevAra jALavI rAkhaze. amArI pAse amArI vizALa vasatine pUrA paDe eTalA DokTarA nathI, eTalA DeTA taiyAra karavA jeTalA paisA paNa nathI. chatAM amArI pAse amAruM peAtAnuM sadIo jUnuM vaikIya jJAna che, ane gAmaDe gAmaDe tenA jANakArI paNa che, ame temane uttejana ApazuM." A upalabdha sAdhanAnA upayAga karavAnI temanI A sUtra ane khumArIe Aje temane vizvanI prathama haroLanI kakSAmAM mUkayA che. For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 . cInanI sarakhAmaNImAM ApaNuM pAmaratA. enI sarakhAmaNImAM ApaNe ApaNuM dazA joIe. kudarate ApaNane UMcI jAtanuM pazudhana, samRddha jaMgala, phaLadrupa jamIna ane vizALa jaLarAzIo rUpI cAra zakti kendro ApyAM hatAM. paNa ApaNA . rAjakartAone temAM zraddhA ke temane sadupayega karavAnI sUjha nathI. temaNe e cAre zakti kendrone nAza AraMbhe. pazudhanane saMhAra karIne khetI mATe baLada ane khAtarane puravaThe temaja piSaNa mATe anivArya evA dUdhane puravaTho ghaTADavA lAgyA. zarama zemAM neharue eka vakhata ukaLATamAM kaheluM ke, "mArA dezanA kheDUtone - janApurANA haLa ane baLada vaDe khetI karatA jouM chuM tyAre mAruM mAthuM zaramathI nIcuM DhaLe che." - mAo tsa tuMgane je vizvAsa tenA kheDUtomAM che te vizvAsa ApaNu rAjakartAone ApaNA kheDUta ane pazudhanamAM nathI, ane ra7 varasathI paradezIonI dayA vaDe paradezI anAja, pharTilAIjhara, dUdhane. pAuDara vagere AyAta karyA karavAmAM zarama anubhavatA nathI. ApaNA kheDUtamAM vizvAsa rAkhatA nathI ane amerikana, razIana ke IjharAIlI niSNAtanI salAha laIne ApaNA khetIviSayaka nirNa laIe chIe. rAjakartAonA akSamya aparAdhe. - ApaNA rAjyakartAo pazuhatyA dvArA dara varase 75 lAkha haLa - baLadone abhAve nakAmA paDavA de che. aDhI karoDa ekara jamInane kheDa ane khataravihoNI rAkhe che. dara varase navA doDha karoDa kuTuMbone baLataNa pUruM paDe eTaluM chANa pazuhatyA dvArA gumAvIne temane keresInanI . lAInamAM UbhA rahevAnI pharaja pADe che. A pahelA vizvayuddha pUrvenA samayamAM gAmaDAMo ane nAnAM zaheranA. lokone chANarUpI baLataNa maphata maLatuM, kAraNa ke pazudhana kaMIka aMze. saMcavAI rahyuM hatuM. je aMgrejI bhaNelA lekee aMgrejane IlekTrika ke - For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 gesathI rAMdhatA joyA te tiraskArathI kahetA ke, "A adhaOjaMgalI hiMdIone chANAM khALavA mATe phAMsIe caDAvavA joie !" chANunuM sthAna lAkaDAMe ane pachI ilekTrika, gesa ane kerosIne lIdhuM tyAre tenA vArSika kharaca kuTuMbadITha pAMcathI cha rUpIA AvatA. paNa ja'galA kapAine maLI gayAM. pazudhana kapAtuM cAlyuM eTale kerIna, ilekTrika, gesanI mAMga vadhI; ethI enA mAga ane puravaThAnI samatulA khAravAI ane temanA bhAve vadhatA cAlyA. traNa varasa pahelAM eka kuTuMbane baLataNanA vArSika kharca 300 rUpiyA thaI gayA, ane Aje AjanA bhAvanI gaNatarIe vArSika 1,000 rUpiyA kharaca thaze. ane chatAM te mAla meLavavA mATe lAkonI hADamArI vadhatI jaze. kAraNa ke kesIna ApaNe paradezAnI * krayA vaDe ja meLavI zakIe. bhAveA kema vadhe che ? e ja pramANe pazuhatyA dvArA 25000 karoDa rUpiyAnI kiMmatanuM * chANiyuM khAtara gumAvIne eTalI kiMmatanuM pharTilAijhara AyAta karIe chIe, ane te chatAM dara varase navI aDhI karoDa ekara jamIna kheDa ane khAtaravihANI rahe che, tene paheAMcI vaLAtuM nathI; paNa khetInA kharca vadhe che, tene lIdhe anAjanA bhAvA, tenI pAchaLa audyogika cIjonA bhAva, mAMghavArI bhaththAM, tene paheAMcI vaLavA navA karaverA, temAMthI karacerInI bhAvanA, kALuM nANuM, bhraSTAcAra, asahA mAMghavArI, phugAvA, ema eka pachI eka viTaMbaNAo ane dUSaNeAnuM viSacakra vistaryAM ja kare che. kAraNa ke ApaNe ApaNAM upalabdha sAdhanAnA * vahevAruM upayAga karavAne badale temane nAza karIe chIe. dariyAI vAhanavahevArane nAza ApaNe svataMtra thayA tyAre ApaNI pAse Azare eka lAkha dezI vahANA ane 225 vahANavaTAthI dhamadhamatAM maMdarA hatAM. A vahANA Azare cArathI pAMca karoDa Tana mAlanI heraphera karatAM ane lAkhA mANasAne rojI ApatAM. For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 khIjA vizvayuddha daramiyAna aMgrejone sTImaronI kheMca paDI tyAre temaNe A vahANAnA upayega karI AphrikAmAM khelelA laDAinA mAracAnA puravaTho jALavI rAkhyuM. pazu ApaNA rAjakartAoe dezI vaDDANavaTAne kAyadA dvArA.. guMgaLAvI nAkhyuM, ane nAnAM baMdaro tathA sAgarakAMThA nakAmAM thavA lAgyAM. 5689 kilImITaranA vistAra upara mAtra ATha meTAM aMdaro vikasAvIne sTImaro bAMdhavAnuM zarU karyuM. paNa vadhatA jatA utpAdananI heraphera mATe sTImaro pUrI paDI nahi,. nAnAM khaMdA upara sTIma| nakAmI nIvaDI. pariNAme lAkhA Tana mAlanI heraphera aTakI paDe che. kacchamAM lAkhA Tana mIThuM paDI rahe che. tyAM traNa paise kilA mIThuM lenAra maLe nahi, ane muMbaimAM traNa rUpiye kilo mIThuM' maLI zake nahi evI sthiti thaI. jo vahANA hAta te e ke traNa divasamAM ja muMbaImAM kacchanA mIThAnA Dhagale thai jAta.. rANAsAhebanA rAjyamAM pAramaMdaramAM 650 vahANu hatAM; ane hArA bIjA vahANAnI avarajavara hatI. Aje mAtra cha vahANu bAkI rahyAM che. vahANavaTuM saMpUrNa rIte nAza pAmyuM che, ane mATI sTImarA tyAM lAMgarI zakAya te mATe karoDo rUpiyA kharacAya che. ApaNA dariyAI vahevAranuM mukhya sAdhana dezI vahANA hatAM ane jema jamIna uparanA vAhanavahevAranA mukhya mejo Aje paNa baLada- - gADAM upADe che, tema dezI vahANeAna jo vahevAruM upayAga karavAmAM gAgye DAMta tA .Aje sTImara ke veganAne abhAve vepArIonA hajAro-lAkhA Tana mAla khaseDAyA vinAnA paDayo rahe che ke nAza pAme . che e sthiti nivArAI zakI hAta ane veganAnA abhAve relavemAM bhraSTAcAra vadhyA na hAta. TUMkA gALAmAM gADAM ane lAMbA aMtare relave. grupathI mAlanI heraphera karI zakatAM hAta. padmahatyA baMdha karIne je gADAM-vahevAra sudhArIe ane dariyAmAM dezI vahANAne uttejana ApIe te A kSetramAM ApaNe eka karoDa For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 mANasAne rAjI ApI zakIe ane vAhanavahevAra jhaDapI tema ja sastA * banAvI zakIe. utpAdana vaNakaro vadhAre che, sagavaDA milAne maLe che 1950 thI 1970 sudhInA gALAmAM milee mAtra 61 karoDa vAra kApaDanuM utpAdana vadhAryuM. paNa e ja samayanA gALAmAM hAthavaNATanA vaNakaroe 273 karoDa mITara kApaDanuM utpAdana vadhArI ApyuM. ane chatAM tamAma sagavaDo ane sAdhanA mATe pahelI pasaMdagI milane maLe che. paradezI hitAnA ghero svAdhInatA maLyA pachI, vividha kSetrAnI audyogika peDhIee, paradezI hiteAe ane aMgrejoe peAtAnA hitamAM taiyAra karelA vividha kSetranA niSNAtoe zrI neharunI AsapAsa gherA ghAlye, ane dezanAM upalabdha sAdhanA ane kArIgarAnA upayoga karavAne badale pAta peAtAnAM kSetranI cIjavastue)nA utpAdana mATe, ane e utpAdana mATe meTA pAyA upara sahAyanA nAme videzI karaja meLavavAnI ceAjanAe "ghaDI kADhI. sahAyanA nAme ApavAmAM AvelA karajanI pAchaLa zI mAMyadharIe paradezIoe meLavI haze te ApaNe kadI paNa jANI zakazuM nahi. paNa A rASTrahita avagaNanAra tattvAe ApaNAM upalabdha sAdhanA ane kudaratI saMpattinA nAza karI nAkhyA. aNukti karatAM paNa vadhu zaktizALI pazudhana, ja'galA, phaLadrupa jamIna ane vizALa jaLAzayA e ApaNAM aNuzakti kendro karatAM paNa vadhu zaktizALI kendro hatAM. temAMthI samRddhine je dhodha vahetA te prajAnA tamAma stara sudhI paheAMcatA ane tene poSatA. aNuzakti kendro UbhAM karavA pAchaLa akho rUpiyA kharcAyA che. temAMthI je zakti pedA thaze tenA lAbha amuka eka nAnA vargane cUsavA mATe ja karaze. aNuzakti e mAtra For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMsaka zakti che ane zAMtimaya upaganA nAme ene upayoga samAjanuM sIdhuM ke ADakataruM zeSaNa karavAmAM thAya e hiMsAne ja eka prakAra che. pIvAnA pANIne dukALa sajAze? che. ApaNe kudarate ApaNane bakSelA cAre zakti kendro pazuhatyA dvArA gumAvI daIne vividha prakAranI Apattio vahorI laIne Akhare pANIne dukALa vaherI lIdhuM che. saMbhava che ke pIvAnA pANIne A dukALa koI samaye lAkhe manuSyane bhega leze. kudarate ApelI bakSisane upayoga karavAne badale hajI paNa ene nAza karavAnuM cAlu rAkhavAmAM Ave che. pANI-vihIna jamInamAM nAza pAmelAM nadI, nALAM, taLAva vagerene punarjIvana ApIne jamInanA taLamAM pharIthI pANI bharI levAne badale vadhu ne vadhu pAtALakUvAo dvArA jamIna nIcenA pANInI sapATIne vadhu ne vadhu nIce dhakelIe chIe. dharatI upara baLAtkAra pUrva baMgAlamAM pAkistAnI buddhizALI baMgALIone sIrIMja dvArA temanA zarIranuM lehInuM chelluM TIpuM kheMcI laIne mArI nAkhatA, tema Tayubavela dvArA pANInuM chelluM TIpuM kheMcI levuM e dharatI upara niya baLAtkAra karavA jevuM nathI? ane eTalethI paNa na aTakatAM have aNuzakti dvArA jamIna pheDIne kADhavAnA athavA moTI nadIonA pravAha badalavAnA ke aNuzakti vaDe darIAnA pANIne pIvA lAyaka banAvavAnAM kArakhAnAM cAlu karavA mATe hita dharAvatA varga taraphathI pracAra ane dabANa karavAmAM Ave che. zuM pANI dArU karatAM madhuM thaze? - je AvuM kAMI thaze te je kudarate ApelI amUlya bakSisa che, te pANu udyoganA hAthamAM paDIne vepAravinimayanI cIja (Commercial Diommodity) banI jaze, ane dArU karatAM paNa vadhu madhuM vecAze. kaI to jAge ApaNe Ama cheka chelle taLIe jaIne besIe te pahelAM For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara samAjanA DAhyA mANaseAe upalabdha sAdhanA ane kudarate ApelI saMpattinA cegya upayoga karavAnI havA peDhA karavI joIe. vartamAna-patrA, aThavADikA ane mAsika patra A viSayamAM ghaNuM karI zake ane yuvAna peDhIne A raste vALI zake. - dezanI saMrakSaNa-vyavasthA paNa khAmI bharelI che? 0 saMrakSaNa-vyavasthAne bhAratIya arthAtaMtranA AdhAra upara yAjo. 0 eTamabeAMba viruddha gAya 0 ya-AdhArita arthavyavasthA = ApaNA vinAza. pazu-AdhArita arthavyavasthA = ApaNe! vikAsa 0 cIna sAthe yuddha karavAmAM mahAsattAone bhAre Dara zAthI che? ' saMrakSaNa nI paNa upekSA ApaNI tamAma paMcavarSIya yAjanA dezanI mAtra amuka audyogika peDhIonA hita mATe ja ghaDAI che. ceAjanAemAM khetInA nAme je paisA phALavavAmAM AvyA te paNa hakIkatamAM tA, eka yA bIjA raste sTIla, simenTa, TilAIjhara ane enjiniyariMga kaMpanInA hitamAM ja eTale ke audyogika peDhIenA hitamAM ja vaparAya. evI e yAjanAonA DhAMcA hatA. e yAjanAomAM gAmaDAMo khetI, bekArI, mAMdagI, vagere tamAma kSetre pratye oramAyuM vartana rAkhIne mAtra moTA udyogo mATe ja tamAma yAjanA taiyAra thaI. sahuthI mahattvanuM kArya saMrakSaNanuM gaNAya; paraMtu enI ya paMcavarSIya yejanAmAM upekSA karAI che. ApaNuM saMrakSaNu gAyanI madada vinA tadna nabaLu ja rahyuM che. ane saMrakSaNanI majabUta kaDI samI gAyane katala dvArA yA nikAsa dvArA, A dharatI parathI adRzya karAI rahI che. A dezamAM siM vAgha, For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 ane magara mATe abhayAraNya vistArAya che, paNa gAyanI katala mATe katala khAnA vadhAravAmAM Ave che! aNuboMbane bhaya koI paNa deza mATe Aje sahuthI moTo bhaya aNuboMbane che. amerikA ane razIA jevI mahAsattAo paNa aNabanA nAme ciMtA seve che. hajI sudhI aNuba sAme koI saceTa rakSaNa teo zodhI zakyA nathI. ApaNe yuddhanA samayamAM aNubathI bacavA mATe mahAsattAo pAsethI AchatranI apekSA rAkhIe chIe, e apekSA avahevAruM ane hAsyAspada che. amuka varga evuM paNa dabANa kare che ke ApaNe aNuba banAve joIe. ApaNe e banAvIe te paNa aNubebanA humalAthI thanArI mahAvinAzaka khuvArImAMthI kadI bacI zakIe nahi. ane beba vaDe vinAza sAme vinAza karI zakAya paNa ApaNe vinAza rekI zakAya nahi. vaLI jyAre pavananA pravAho duzmana deza taraphathI ApaNuM deza tarapha AvatA hoya tyAre te duzamana upara pheMkAelA aNubebanI. mahAvinAzaka asara ApaNuM deza upara ja vadhu vyApaka vistAramAM pharI vaLe. - vikAsanI khAmIbharelI rIta ApaNe vikAsanI je rIte apanAvI che te samajaNa ane saMrakSaNanI daSTie vicArIe te ghaNI khAmI bharelI che; ane ciMtAjanaka paNa che. ApaNe ApaNA tamAma udyogane-moTI audyogika peDhIonA mAtra Arthika lAbhe najara sAme rAkhIne-jyAM tyAM khaDakale karyo che. je je pradezomAM A khaDakale thaye che tyAM lokone raheThANa, pANI ane avarajavaranAM sAdhanonI bhAre muzkelI veThavI paDe che, ane temAMthI pedA thatAM havA ane pANI ane prakAranAM dUSaNane kAraNe vividha rege phelAtA jAya che. che chatAM dareka rAjya pitAne tyAM moTA yaMtrodyoge sthApavAnI mAMgaNI - bhA. 2-3 For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 kare che, ane te na apAya te AMdelane, baMdha, AtmavilepananI dhamakIo paNa apAya che. paMcavarSIya yAjanAenI adara dareka rAjya bhAre yaMtrodyogonI ja vadhumAM vadhu mAMgaNI kare che. moTA bhAganAM rAjyamAM hajAra gAmaDAMo kAyamI pANInA duSkALagrasta che, ane bahArathI pANI lAvIne rezananA dheAraNe vahecavuM paDe che. A badhI bAbate gauNa gaNAvA lAgI che. khetI-vikAsanA nAme paNa khAtaranAM kArakhAnAM, khAtaranI AyAta ane meATA vizALa jaLakhAne ja mahattva ApavAmAM Ave che. jenA lAbha meTA audyogika ekamo ane temanI sAthe joDAelI vyaktione maLe che. * thoDA kheDUne je mAmulI lAbha maLe che tenA karatAM ghaNI vadhAre sakhyAnA leAke kAM te beghara ane bekAra bane che. ane A yAjanAenA kharcanA pahADa jevaDA meAja samasta prajAne veThavA paDe che. A tamAma mahattvanA viSaye| tarapha AMkha mI`cI rAkhIne rAjye ane tamAma rAjadvArI pakSA paNa A bhAre yadyogA peAtAnA rAjyamAM ja zarU thAya ane mATA jaLabadhA paNa peAtAnI hadamAM ja badhAya te mATe ekabIjA sAme gharakI kare che; ane judI judI bhASA khelatI prajA vacce jherI pracAra vaDe irSyA janmAvIne rASTranI bhAvAtmaka ekatAnA bhukkA khelAve che. kArAkhAnAMnA AvA khaDakalA pAchaLa rASTranI Arthika ke salAmatInI vicAraNA nathI, paNa vyakti ke amuka jUthanI bhautika lAlasAe, ane zeSaNakhorInI bhAvanA mukhya bhAga bhajavatI hAya che. AvA khaDakalA upara ekhamAro karIne-ane have te aNuAMkha phUMkIne ApaNI kamara tADI nAMkhavAnI duzmana dezanI lAlasAne koI rAkI zake nahi. kendrita karAyelA udyogo para ebavarSA thAya teA ? dhArA ke duzmana dezeAe ApaNA upara humalA karyAM hoya, ApaNI For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 sarahadanI pele pAra ApaNAM sane temane mAra mAratAM hoya te samaye duzmana vimAne ApaNuM audyogika ekamonA DhagalA upara beba. mAro karIne temane nAza karI nAkhe te ApaNI puravaThA-lAIne kapAI jAya. dezabharamAM achata ane avyavasthA phATI nIkaLe, ane ApaNAM sainyane parAjaya svIkAravuM paDe. jarmanI AvA kAraNe ja banne vizvayuddhomAM hAryuM hatuM. pahelA vizvayuddhamAM jarmana sainya, phrAnsane DAratAM phrencabhUmi para patharAelAM hatAM. hinDanabarga ane lyuDanaDe jevA jagatanA sarvazreSTha senApatiethI temane parAjaya svIkAra paDyo. bIjA vizvayuddhamAM jarmana sainya akabaMdha hatAM, paNa mitrarAjanAM vimAnee temanAM audyogika mathake ane relave lAInane nAza karI nAkhe. AthI puravaThA-lAIne kapAI gaI. aMdhAdhUMdhI ane avyavasthA phelAI gayAM ane jarmanIne parAjaya svIkAra paDyo. vikendrita karavAthI lAbhe : A banAvamAMthI ApaNe bodhapATha levo joIe. ApaNo deza eTale vizALa che ke prajAnI jIvana jarUriyAtanI cIja vaparAzanA sthaLe ja pidA karavAne badale amuka cokkasa vyaktio ke saMsthAo dvArA pedA karavAnI ApaNI nIti dezamAM vAraMvAra akudaratI achata, bhAvavadhAre vagere saje che. . je ApaNe bhAratIya arthavyasthA (gAya ane carakhA AdhArita vikendrita arthataMtra pharIthI sthApIe te laDAIne mokhare game te banatuM heya paNa dezanI AMtarika vyavasthA ane jIvana-jarUriyAtanI cIjavastuonuM utpAdana ane vaheMcaNI satata rIte jaLavAI rahe, tene kAraNe "prajAnuM khamIra paNa jaLavAI rahe ane lazkarane prajA taraphathI moTuM naitika baLa maLatuM rahe. ApaNA lazkaranA puravaThAnI javAbadArI relave ane lerIe saMbhALa ane AMtarika puravaThAnI javAbadArI baLada-gADuM saMbhALe tathA For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 36 gAmaDAnAM utpAdakakendro baeNbamArIthI bacatAM rahIne zaheranAM vepAra kendro sAthe tamAma vahevAra baLadagADA mAraphata cAlu rAkhI zake. ' baLadagADAnA vahevArane vikasAve rASTranA vAhanavahevAranI jIvAderIsamA ane saMrakSaNanI mahatvanI kaDImA baLadagADAne vahevArane vikasAvavAnAM, vadhu majabUta ane vadhu jhaDapI banAvavAmAM kaI paNa pagalAM ApaNe lIdhAM nathI. ethI UlaTuM, audyogika peDhIonI jarUriyAte khAtara pazuonA kherAkanI ADedhaDa nikAsa karIne ApaNA baLadonA puravaThAne ane temanI zramazaktine bhAMgI nAkhIne saMrakSaNanI A mahatvanI kaDIne nirbaLa banAvI nAkhI che. ajeya AMtarika zakti pedA thaze A mbanA humalA sAme bacAvanI vyavasthA karavI hoya te te mATe gAya-AdhArita bhAratIya arthavyavasthA eka mahatvanI bAbata che. gAya ane carakhA-AdhArita bhAratIya arthavyavasthAmAM dareka gAmaDuM ane kasaba svAvalaMbI banIne UbhA rahe e eka ati mahatvanI bAbata che. ema thavAthI dezamAM eka evI AMtarika zakti pidA thAya, jene a mbathI nAza thaI zake nahi. . kAraNa ke gAmaDAMo svAvalaMbI hatAM, hajAra varasene bhAratane itihAsa tapAsa. sikaMdara AvyuM. hUNa, zaka, sithiyane AvyA. Araba, mahamada gajhanI, gherI, ane caMgIjhakhAna. taimura, nAdirazAha ene abdullI A dezanI samRddhithI AkarSAIne vaMToLIAnI mAphaka vinAza veratA AvyA ane gayA, temaNe moTAM zahere lUTayAM, bALyAM, katale calAvI ane gADAM bharIne dhana laI gayA. paNa bhAratanI samRddhi ghaTI nahi. ene sAmane karavAnI tAkAta haNAI nahi. kAraNa ke bhAratanuM hRdaya enAM gAmaDAMomAM dhabakatuM hatuM. gAmaDAMonAM gharagharamAM tenA udyogo cAlatA hatA. enAM zakti, saMskRti ane gauravasamuM arthataMtra gAya ane carakhAnI AsapAsa guMthAeluM hatuM. gAya dareka jhuMpaDe baMdhAI hatI. dareka gAmaDe ane dareka jhuMpaDe bhAsatI, e zaktine haNavA paradezIe samartha na hatA. * " " For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 aMgrejoe gAya-AdhArita arthataMtra toDayuM, ane paNa aMgrejo ApaNI tAkAtanuM mULa pArakhI gayA. temaNe gAyane mArI, govadha sAmenA lakenA ugra virodhane zAnta karavA govadhanI jarUriyAtane ane mAMsAhArane pracAra karyo. gAya-AdhArita bhAratIya arthataMtra tevuM. gAmaDAM bhAMgIne zahere vikasAvyAM. gAmaDAMo svAvalaMbI hatAM ane tyAMthI nIkaLatAM samRddhinAM jharaNuM zaheramAM maLIne zaherone samRddhithI chalakAvatAM. gAmaDAMonI samRddhinAM jharaNuM sUkavI nAkhIne temane verAna, nirdhana, bekAra banAvIne zaheranI dayA upara ja jIve evI sthiti nirmANa karI. gAmaDAonuM zoSaNa karavA zaheramAM yaMtro sthApyAM, aMgrejI bhaNelAone rAjyamAM pratiSThA ApI, temanA dvArA lekene bhAratIya saMskRti, rItarivAja ane dharma tarapha udAsIna banAvyA. pariNAme ApaNe samRddhi gaI, garIbAInAM pagaraNa thayAM. cIjavastuonI achata vadhatI gaI, moMghavArI ane lekenuM zoSaNa vadhatAM gayAM. zaheroe temane mAletujAra banAvanAra gAmaDAone ja bhAMgyAM ane zaheromAM sthApita hitee zaherIone cUsyA. ApaNuM AkhuM sAmAjika mALakhuM astavyasta thaI gayuM. auraMgajhebanA lazkaramAM ghoDesavArane pagAra mahinAnA be rUpiyA hatuM. jemAMthI tenA ghaDA ane kuTuMbanA nirvAhane kharaca mAtra eka rUpiye Avate, ane eka rUpiyAnI tenI bacata rahetI. Aje be rUpiyAmAM mANasa eka TaMka paNa piTa bharIne khAI zakatuM nathI. gAyanI katale paristhiti kevI vasAvI che tene A sacoTa dAkhala che. chatAM garIbI vadhI che ( I. sa. 1760 thI 1978 sudhInA 218 varasamAM kaI paradezI- e A deza upara caDAI karI nathI. ane I. sa. 1857 pachI te A dezamAM saMpUrNa zAMti ane vyavasthA jaLavAI rahyAM che, chatAM ApaNI suzkelIo ane garIbI vadhatAM jAya che kAraNa ke gAyanI ane bIjA For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 pazuonI vadhatI jatI katale A dezanI utpAdaka ane AMtarika zaktine temaja sAmAjika vyavasthAne teDI nAkhyAM che. ' hajAra varasanA cAlu yuddhakALamAM paNa gAya AdhArita arthataMtra dezane samRddha ane zaktizALI rAkhI zakaryuM. jyAre saMpUrNa zAnti kALanAM eka varasamAM yaMtra-AdhArita cheSaka arthataMtra dezane kaMgALa banAvIne jagAliyatamAM dhakelI dIdhA che. cIna aNuboMbathI kema DaratuM nathI ? muMbaI, madrAsa ke kalakattA upara aNubomba pheMkavAnI lAlaca rokavAnuM duzamane mATe bahu muzkela che. paNa pAMcasothI paNa ochI vastI dharAvatAM gAmaDAMo upara aNubomba pheMkIne duzmane zuM phAyade uThAve ? DAMka jhuMpaDAo ane manuSyanA nAza mATe aNubomba phekavAnI mUrkhAI kaNa kare? ApaNI najara sAmenA dAkhalA joIe. razIA ane amerikAne ekabIjAnA ja aNubeonA humalAne bhaya lAge che, paNa cIna te bemAMthI keInI paravA karatuM nathI. aNu-- bombanI dhamakI vaDe eka ja rAtamAM briTanane 156mAM DArI zakaryuM hatuM. paNa cInane DarAvI zakatuM nathI. kAraNa ke cInanI zakti tenA bhAre udyoga para nahi, paNa tenI mAnavazakti upara rahelI che ane temanuM utpAdana mahadaze gAmaDAMomAM nAnA gRhaudyogo dvArA thAya che. cIne sTIlanA utpAdana mATe bhilAI ke durgApura jevAM moTAM kArakhAnAM videzI karajanI sahAyathI bAMdhavAne badale gAmaDAMomAM hajAro nAnI bhaThThIo sthApIne udyogane vikendrita karI nAkhe. vAhanavahevAra mATe majUra ane ghaDAonI jamAvaTa karI. pikiMga ke zAMghAI jevAM zahera upara theDA be... nAkhavAthI cInane harAvI zakAya nahi. cInanI tAkAta je hoya te tenA vikendrita ekamomAM ane kudarate je kAMI sAdhane ApyAM hoya tene sadupayoga karavAnI tenI sUjha ane khumArImAM che. pikiMga ane zAMghAI jevAM zaherane khurade besI gayA pachI paNa je cInanA vikendrita audyogika ekame vyavasthita rahI zake te For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 cInane harAvavA mATe bahu lAMbA gALAnuM yuddha khelavuM paDe. tethI ja raziyA ane amerikA-aMne cIna sAmenuM yuddha TALe che ane game tevAM apamAnA gaLI jAya che. pekiMga ane nAgi jItyA chatAM jApAna varasA sudhI cInane harAvI zakayu nahi. kAraNa ke cInanI tamAma tAkAta tenAM gAmaDAMemAM vikendrita thayelI hatI, ane gAmaDAMne harAvIne tenA nAza karavA e jApAnathI banI zakyuM nahi. paraMtu jApAna have aNusattA banyuM che tyAre kharekhara enA mATe paNu aNubombanA humalAnA bhaya che ja. aNubhecchanA prathama sabaLa ghA karIne tenA aNumathakanA nAza karI zakAya e zakaya che. aNuembamAMthI chUTelI Di-ekaTIviTI cIna upara pharI vaLIne vinAza vartAve e paNa zakaya che, chatAM jema jApAna mAtra eTamabempanA e ja prahAramAM tUTI paDyuM tema cIna tUTI paDe nahi. ene mATe khUba lAMbA gALAnuM yuddha anivAya che. viyeTanAma kema jhajhUmsa" ? vieTanAmamAM e ja banyuM. TacUkaDuM vieTanAma jApAna sAme jhUmyuM, phreMcAne harAvyA ane jagatanI zreSTha aNusattA gaNAtA amerikAne bhUMDe hAle bhAgavAnI pharaja pADI. vieTanAma jo jApAnanI mAphaka bhAre udyogA para AdhAra rAkhatuM hota te aNukhambha vaDe tene paNa eka ja rAtamAM harAvI zakAta. paNa koI ja bhAre udyoga vinAnA ane khetI upara AdhAra rAkhatA vieTanAme traNa dAyakAmAM te jApAnane hALyuM, phrAnsane harAvyuM ane vinAzakatAmAM eTamakhAmbathI khIje nabare gaNAtA nepAma memnanA varasAda varasAvatAM amerikana sainyane bhaDa hAle bhagADyAM. e ja vikA ApaNA mATe e ja vikalpo che, kAM te aMgreoe vArasAmAM mApelA zASaka atha taMtrane vaLagI rahIne paradezIenAM Arthika thANAM - For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM vistRta thavA devAM, gAyane kApatA rahIne meMghArata, kugA, ane khAdya vastuonI AyAta vadhAratA javuM, aNumba banAvavAne kharaca vadhArIne paradezI devAnA bhAra nIce javuM ke Achatra ApanAranA kahyA garA banI rahevuM. athavA te ApaNuM gAya-AdhArita arthataMtra punaHsthApI evI sthiti pedA karavI ke duzmanane ApaNI sAme. Azubemba phekavAnuM ja nirarthaka lAge. ghaNane A vAta kadAca taddana hAsyAspada lAgaze, paNa amerikAe paNa aNubombathI bacavA zahera ane udyogane bhUgarbhamAM laI javAnI yojanA vicArI joI che. paNa e pejanA amuka mahatvanI vyaktie ke amuka kArakhAnAMone bacAvI zake. bAkInI tamAma prajA, tamAma kArakhAnAM ane tamAma zahera nAza pAme. amerikAnI e bhUgarbha janA karatAM gAya AdhArita bhAratIya arthataMtra vikasAvavAnI yejanA vadhu vahevAruM ane sugama che. paNa je e raste nahi vaLIe te cIna ane pAkistAnane humale Avaze ane ApaNe lAMbA gALAnA yuddhamAM saMDevAI javuM paDaze tyAre ApaNI hAlata khUba dayAjanaka thaI paDaze. vAhana-vyavahAra lAInamAM avyavasthA sarjAya te. eka mAtrachADabeTa upara chamakaluM thayuM tyAM te ApaNI vahevAralAInamAM avyasthAnAM darzana thayAM hatAM, te je vizALa maracAo upara ane tamAma sarahado upara yuddha phATI nIkaLe te lazkarI pravRtti sivAya tamAma vahevAra thaMbhI jAya, samAjamAM avyavasthA, aMdhAdhUMdhI ane arAjakatA phATI nIkaLe. anAja, ghI, tela, goLa, khAMDa, kApaDa, davA jevI jIvana jarUriyAtanI cIjo, udyogonI jarUriyAtanI cIjo ane khetInI jarUriyAtanI tathA khetautpAdananI cIjenA temanA utpAdanasthaLe DhagalA paDyA hoya athavA temanuM utpAdana aTakI paDayuM hoya; jethI tamAma vahevAra aTakI paDIne arAjakatA phelAI jAya. rajAnA divase mAM ke lagnanI mosamamAM paNa relave ane esa. TI.nI basa sAthe maLIne paNa utArUonA dhasArAne pahoMcI vaLatA tamAma vahevAra thI anAja, ghI, tela ariyAtanI cIne ane For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI, TikiTonA kALAbajAra ane musApharonI yAtanAonA guNAkAra thavA lAge che, te pachI jyAM lakhenA lazkaranI heraphera karavAnI hoya; uparAMta vasatinI paNa heraphera karavAnI jarUra paDI heya; ane lAkhanA lazkarane jhaDapathI puravaTho pahoMcADe hoya e sthitimAM relavenI vyavasthA kaI rIte TakI zake? prajAjane mATe te game tevA Avazyaka kAraNe paNa eka sthaLethI bIje sthaLe javAnuM azakya thaI paDe, zaherI puravaDe paNa aTakI paDe. AvI sthiti thAya te lazkaranA pAchaLanA bhAgamAM arAkatA ane avyavasthA phelAI jAya. e sthitimAM game tevAM vizALa, zastrasajja ane kasAelAM sainyane paNa parAjya sahana kare paDe. bIjA vizvayuddhamAM abhedya gaNAtI "mejIneTa-lAIna enI pAchaLa AvI avyavasthAne kAraNe phenca se sthagita thaI gayAM hatAM ane aMte zaraNe gayAM hatAM. ane e ja kAraNathI betiyama, holenDa, DenmArka, ITalI, bAlkana rAjya ane chevaTe jarmanIne paNa parAjita thatAM ApaNe joyAM che. vinAzaka paMcavarSIya yojanAo - upara darzAvelAM rAjemAMthI koI rAjya duzmana lazkaranA baLathI pirAjita nahotuM thayuM, paNa bebamArathI lazkaranI pAchaLa phelAyelA gabharATa, avyavasthA ane audyogika-kendro nAza pAmatAM jarUriyAtanI cIna puravaThA kamAI javAthI hAryA hatAM. paraMtu aphasosanI vAta te e che ke ApaNI paMcavarSIya janAomAM saMrakSaNa ke prajAnI garIbI, bekArI vagerene vicAra ja karavAmAM AvyuM nathI! mAtra paradezI yaMtraAdhArita zoSaka arthavyavasthA, amuka audyogika ekamanA lAbhArthe kema vistAravI? paradezI karaja vadhu kema karavuM? ane pazudhananuM sIdhI ke ADakatarI rIte kema nikaMdana kADhavuM? te mATe ja ghaDavAmAM AvI hoya tema spaSTapaNe jaNAya che. - AgaLa gAya-AdhArita bhAratIya arthavyavasthAne ulekha karyo che tene je svIkAra karavAmAM Ave te dezanI zistabaddha, suvyavasthA, sarva gAmamAM utpAdana, samAna vaheMcaNI, tema ja AMtarika ekatA For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evAM jaLavAI rahe ke dezanI sarakArane dezanI AMtarika vyavasthAne bhAra upADyA vinA pitAnI tamAma tAkAta laDAI upara ja kendrita karavAnuM banI zake ane duzamane bavarSA karIne dareka gAmaDAmAM dareka ghere pedA thaelI utpAdana zaktine nAza karI zake nahi. meTA jaLabadhenuM jokhama yuddhamAM ke zAMtikALamAM, dezanI salAmatI anAjanA puravaThA upara AdhAra rAkhe che. khetIne me jaLabaMdha dvArA siMcAI pUrI pADIne pharTilAIjhara AdhArita karI nAkhavAnuM sahuthI moTuM jokhama e che ke je duzmane bebamArAthI jaLabadhe teDI nAkhe te bahu vizALa pradeze. pUrathI nAza pAme ane lAge manuSya ane abajonI saMpatti nAza. pAme, khetIne siMcAI maLavI baMdha thAya ane duzmane bebamAra karIne pharTilAIjharanAM kArakhAnAM ke relave lAIna toDI nAkhe che athavA vegane. ane moTaralArIo lazkarI saraMjAma laI rokAI rahe te pharTilAIjhara ane pANI na maLavAnA ja kAraNe pAka niSphaLa jAya ane ApaNe dumananI zaraNAgati svIkAravI paDe. khetInI saMpUrNa salAmatI khUba jarUrI paNa jo vAhanavahevAra mATe gADAnuM mahatva svIkArIne baLadagADAne mukhya vAhanavahevAra tarIke vikasAvyA hoya, siMcAI mATe kUvAo upara AdhAra rAkhe hoya ane khAtarane puravaThA aviratapaNe dareka khetaramAM maLyA kare te mATe gAya ane gavaMza vagere pazuonI katala sadaMtara baMdha karI hoya te khetI saMpUrNa salAmata rahe ane rASTranI salAmatIne paNa AMca na Ave. eTaba viruddha gAya (pazumAtra gAya e sarjananI salAmatInI aNuzakti che. eTama beo e saMhArakazakti che. saMhArakazaktine sAmane sarjanazaktithI ja thaI zake. philDamArzala ramela hiTalarane kahyuM hatuM ke, "huM raziyAne merakethI eka pesiphika mahAsAgara sudhI haThAvI zakuM tema chuM, chatAM tame laDAI For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 jItI zakaze nahi; kAraNa ke ApaNI saMhArazakti karatAM amerikAnI utpAdakazakti vadhAre che. ApaNe paNa ApaNuM utpAdana-tene nAza na. thaI zake tevI rIte bhAratIya arthavyavasthAnA DhAMcAmAM rahIne-vadhArIe. te ja ApaNuM salAmatI jaLavAI rahe, zastronuM ane saMhAranuM vijJAna je rIte vikasI rahyuM che te jotAM. Aje koI paNa rASTra yuddhakALamAM ja binasalAmata nathI. zAntikALamAM paNa, eTemane dhaDAkAonA meTA udyoga dvArA havAmAM ane pANImAM phekAtAM jherothI mAnavaprajAnI ane samagra jIvasRSTinI salAmatI jokhamAI gaI che. eTamanA dhaDAkAothI cAre bAju prasaratI aNuraja mAMdagI ane metanA varasAda varasAve che. yuddhakALamAM jeTalAM yuddhamAM UtarelAM - rASTra eTama bomba sAme binasalAmata haze teTalAM ja - kadAca tethI paNa vadhu - taTastha rahelAM rAjya paNa binasalAmata haze. phrAnsa upara jhIMkA elA aNubombamAMthI chUTelI Ayuraja kadAca samasta madhyayuropane vinAza karI nAMkhe. cIna upara azubemba pheMkavAmAM Ave te temAMthI chUTelI aNuraja kerIA, vieTanAma kamboDiyA, jApAna vagere tamAma dezamAM kareDe manuSyane ghANa kADhI nAMkhe. A mAtra kalpanA nathI, amerikana lazkaranA adhiSThAtAonI A daDha mAnyatA che. paMcagavya. A mahAvinAza sAme kadAca ApaNane rakSaNa Ape te gAya vagere pazuo ja ApI zake. seviyeTa vijJAnIo paMcagavya upara araja sAme rakSaNa meLavavAnI daSTie saMzodhana karI rahyA che. paMcagavya eTale gAyanA dUdha, dahIM, ghI, chANa, mUtara ane darbhanA pANInuM mizraNa, paMcagavyane ulekha ane te banAvavAne vidhi hiMdu dharmagranthamAM maLe che. paMcagavya banAvavA mATe gherI lAlA gAyanuM 28 telA dUdha, sapheda gAyanuM 4telA dahIM, kapilA gAya (badAmI raMganI)nuM ghI, gherI. kALI gAyanuM 4telA mUtra, bhUkharI kALI gAyanuM 4 telA chANa ane - darzanuM 4telA pANI laIne tenuM mizraNa banAvavuM joIe. " seviyeTa vijJAnIonA saMzodhanamAM evuM jaNAyuM che ke aNurajathI. For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIDAtA mAnavIne ekalA gAyanA dUdha upara rAkhe che te rogamukta bane che (atyAre te je manuSyane azuraja lAge che te ribAI ribAIne maraNa pAme che). agnimAM gAyanA ghIne homa karIne te tene dhumADo ' upara AkAzamAM caDha, tyAM je aNuraja prasarelI hoya tene te nAza karI nAkhe che, ane aNuraja nIce besatI hoya tyAre tamArA gharanA - chApa ane dIvAla upara gAyanuM chANa lIMpeluM hoya te aNuraja bArIka daravAjA vATe tamArA gharamAM pravezI zakatI nathI. A saMzodhana raziyana vaijJAnikoe karyuM che, paNa teo paMcagavya banAvavAnuM pramANa jANe che ke kema te ApaNe nathI jANatA, eTaluM ja nahi teonuM paMcagavya ApaNe banAvI zakIe e paMcagavya karatAM ochI tAkAtavALuM hovAne saMbhava che, kAraNa ke temanI pAse re! samasta vizvamAM ya-ApaNuM dharma zAstroe nakkI karelA raMganI gAye nathI. gAyanuM chANa paNa aNurajathI bacAve che. ApaNe tyAM gAmaDAMonAM moTA bhAganA makAne chANa-mATInI gAranAM che. atyAre ApaNe raheThANane prazna zASaka arthataMtranA Azakee vasAvI dIdhuM che, paNa jo saMpUrNa govadhabaMdhI karIne gAmaDAone ane zaherI vasatInAM paNa garIba ane madhyamavarganAM makAne gAramATInAM banAvAya ane pharTilAIjharane badale dareka khetare gAyanA chANiyuM khAtara pAtharavAmAM Ave te aNuraja ne te ApaNA gharamAM pravezI zake, na te khetaramAM besI zake. . uparAMta nadIo ane taLAvanA kinAre navesarathI cariyANe vikasAvIne pazuone caravA mATe khullAM mUkI devAmAM Ave te tyAM -je gAyanAM chANa, mUtara vaDe tenAthI jaLAzayamAM aNuraja paDI zake nahi ane vaidika vagerenAM dharmakAryo homa, havanAdi pharIthI zarU karavAne pratsAhana ApavAmAM Ave te upara AkAzamAM pharatI aNuraja paNa nAza pAmatAM vAtAvaraNa zuddha banI zake. lekene mAMdA paDavA devA ane pachI temanI sAravAra mATe abajo rUpiyAnI mUDI phArmasI udyogamAM rekIne lekenuM kAyamI zeSaNa karavuM For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 tenA karatAM saMpUrNa devabaMdhI dvArA prajAnAM salAmatI, svAthya jALavavAM ane yuddhakALamAM duzmane bebamAra sAme, zAntikALamAM aNuraja ane bhAre udyogonA vinAzaka jherI pradUSaNa sAme prajAne salAmata . banAvavI, e binakharcALa, saheluM, Arthika dRSTie atizaya lAbhadAyaka ane zANapaNa bhareluM nathI zuM? aphasosanI vAta e che ke AvA naitika, binakharcALa ane. salAmatInI khAtarIvALAM sUcanene svIkAra karavAne badale aneka jAtanAM kAvatarAMo vaDe ApaNA samasta pazudhanane nAza karAI rahyo che ane pazcimaparasta dezI aMgrejoe je kAvatarA ghaDyAM che temaja mAtra lAla raMgane ja sAMDha ucherI bIjA raMganA sAMDhanI hastI nAbUda karIne ApaNI gAyanA vividharaMgIpaNane paNa nAza karavAnuM eka kAvataruM che.. raziyA jyAre paMcagavya vaDe pitAne bacAva karatuM haze tyAre ApaNe nirAdhArapaNe kurabAnIne bakare kapAya tema AgujanA varasAdathI lAkhe karoDonI saMkhyAmAM motane bheTatA hazuM. Ane javAba mAMgavAne saMbhava che ke ApaNI prajA hayAta nahi rahe, paNa e sthiti lAvanArAM ApaNAM pradhAnamaMDaLe ane temanA pazcimI mitrenA hiMdI ADatiyAone kudaratanA darabAramAM te javAba Ape ja paDaze emAM kaI zaMkA nathI. For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balihArI che bhAratanI dharatInI ! enA nadI-pahADAnI retInA kaNa jeTalA ahIM saMtA ane sajjanA thayA che. emanA caraNu nIce dakhAyelI mATIne pratyeka kaNa pavitra che. mATestA vipra mastake mATIne mUkIne khele che, huM mATI! tuM ya amArAM pApAne hara-mRttike hara me pApa." 2! mATI pavitra rahI che, ane mATInA mAnava apavitra thaI gayA che! maMdiza ane pravacanakha`DAnI pavitratAne paNa mAnavanI vAsanAnI Age bharaDA daIne bhasma karI nAMkhI! have te e mATI ja A noMdhArAnA AdhAra rahyo ke zuM? tame A hindustAnanAM gAmA kadI joyAM che? te gAmanI bahAra kAMI joyu che ? tyAM UbhA che pALIA. mardAnagInA je raMga laDayA; ane jemaNe jAnaphesAnI karI enA smAraka rUpe e pALIA UbhA che. e, dezI-agrejo ! yajJa udyoga vagere pavitra zabdo je te bhayaMkara khAkhatA sAthe joDatAM ya kema lAjatA nathI ? matsyanA hiM'saka vepArane tame matsyodyoga kahyo? saMtatiniyamananA vyabhicArapASaka pApane tame kalyANayajJa kahyo? re! prajAnA bhAvi hitano tame lagIre vicAra nahi karI? te pelA gorA ane tamArAmAM pharaka zuM haze ? 5 For Personal & Private Use Only zrI candrazekharavijayajI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 13 ] aMgrejoe pracArelA bhAratanA jUThA itihAsa 0 aMgreja itihAsakAroe bhArata viSe phelAvelAM sariyAma juThANAM. 0 pazcimanI jaMgalI, zASaka ane hiMsaka avyavasthAne dezavaTo ApyA vinA prajA kayAreya sukhI thaI zake tema nathI. zUdra-madhuonI karuNa dazA koNe karI che? te jAhera karavAnA samaya pAkI gayA che. 1 khATA itihAsa bhaNavAnI paDelI krUja 1920-21mAM jyAre gAMdhIjIe khAdInA pracArane vega ApyA ane dezamAM eka karoDa reTiyA calAvavAnI jhUMbeza upADI tyAre meTA bhAganA udyogapatioe ane sAmyavAdIee hAhAkAra macAvI mUkayo hatA ke A gAMdhI dezane pAchA jaMgalI jamAnAmAM lai javA mAge che. savAla e che ke dezamAM jaMgalI jamAnA kaddI hatA kharA ? ane je hatA; te kayAre hatA; ane kai jAtanA hatA. ? aMgrejo ahI' sattArUDha thayA pachI saDDathI karuNAjanaka bAbata e thaI ke ApaNane ApaNA dezanA sAcA itihAsa bhulAvI devAnA oradAra prayatna thayA. aMgrejoe lakhelA itihAsa bhaNavAnI ApaNAM maLakAne pharaja paDI. itihAsanu gaurava je prajA pAtAnA itihAsa bhUlI jAya che te potAnI asmitA zumAvI bese che ane te prajAnI hAlata vahANanI pAchaLa khAMdhelI hADI jevI thaI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 je prajA peAtAnI asmitA gumAvI bese che te prajAnA mAnavI,. mAnavI nathI rahetA, paNa dhyeyahIna pazu jevA banI jAya che. itihAsa mAnavIne tenI asmitAnuM bhAna karAve che, gaurava ane khumArIthI jIvavAnI preraNA Ape che. itihAsa prajAne tenA puragAmInI siddhionAM kAraNu samajavAnI zakti Ape che ane temaNe karelI bhUlA tarapha cetavaNI Ape che. aMgrejoe ApaNane ApaNe! sAcA itihAsa ApanI najara sAmethI khaseDI laIne kheTA banAvaTI itihAsa zIkhavI, ApaNane ravADe caDAvI dIdhA. AryAM mahArathI AvyA che, e aMgrejonA kAlpanika tukko che A mahAna AryaprajAnA janma ahI, A dezamAM ja thayA hatA. ApaNAM zAstronA AdhAre lAkhA varasa pahelAM ahI` janmIne ApaNe ahI ja rahyA chIe. prajA susaMskRta, cAritryazIla ane mekSalakSI bhAvanAvALI hatI.. e prajA pAse dharmanuM jJAna hatuM. veDhanI mahattA ochI karavA mATe ane bAIbalane vedagraMtha karatAM. vadhu uttama gaNAvavA mATe mekasamulara ane tenA samakAlIna, yurepI. vidvAnee, vedya traNu hajAra varasathI vadhu jUnA nathI, evA pracAra vahetA mUkayo. sarakAra-saMcAlita zALAomAM hiMdu vidyArthIne zIkhavavAmAM AvyuM ke, vedA traNa hajAra varasa jUnA che ane A prajA e ahIMnI. prajA nathI, te uttaradhruvathI gAyAnAM TeLAM laIne ghAsacArAnI zeSamAM rakhaDatI rakhaDatI A dezamAM AvI caDI ane pAchaLathI bIjI ghaNI prajAe ahIM AvIne temanAmAM bhaLI gaI ane A prajA aneka bhaTakatI rakhaDu ToLIoneA zaMbhumeLA banI gaI che.' temane A pracAra eka kalpita tukko che. enI pAchaLa kAI aitihAsika purAvA nathI. ApaNane halakA pADavAnI dveSabhuddhi e ja For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pracAra pAchaLanuM kAraNa che, ane mekasamularanA patro tenI veda-dharma pratyenI UMDI Thekabuddhine khullI pADI de che. Arya prajA ahIM ja utpanna thaI che Arya prajA ahIM ja hatI ane ahIM ja vistarI che. teNe temanA dharmonA AdhAre pitAnI ekSalakSI vyavasthA nakkI karI. sAmAjika vyavasthA mATe prajA cAra vibhAgamAM vaheMcAI gaI (1) brAhmaNa (2) kSatriya (3) vaizya ane (4) zudra. A cAre vaNe eka ja prajAnA cAra vibhAga hatA ane temane darekane alaga alaga pharaja seMpavAmAM AvI hatI. brAhmaNe vidyA bhaNatA, bhaNAvatA. prajA dharmanI maryAdAmAM rahe tenuM dhyAna rAkhatA ane dareka vargane temanI pharaje mATe saceta rAkhatA. kSatriye dezanA AMtarabAhya zatruothI prajAnuM rakSaNa karatA. ve arthavyavasthA saMbhALatA ane zudro - bAkInI traNe varSo dezane surakSita ane samRddha rAkhIne mekSalakSI pravRttio cAlu rAkhI zake tenI sagavaDa sAcavIne - prajAnI sevA karatA. ' A ethe varga kArIgarone hate. jeo pitAnI buddhi ane zramane samanvaya karIne rASTranI ane samAjanI sevA karatA ane badalAmAM te sevAne puraskAra meLavatA. - aMgrejI keLavaNIe A sevAne UMdhe artha karIne A the varga jANe ke gulAma heya ane traNe varNathI zeSita, kacaDAele ane gulAmI karanAra varga heya heya ema AlekhIne pachI zudra eTale harijana evI chApa UbhI karI. gulAmI te anyatra hatI paNa sevA e judI vastu che ane gulAmI e sAva bIjI bAbata che. gulAmInI prathA te AryaprajA sivAyanI madhya eziyA ane yuropanI prajAmAM hatI. vaLI gulAmane jIvavAne ja adhikAra na ' bhA. 2-4 For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA. tenA mAlika potAnI icchA pramANe ane game tevI krUra rIte tene mArI nAkhI zakatA. 50 megalA, ArA, yuropIaneA ane AphrikAnA haeNbasIene AvI taka maLe te bhAratanA nAvikAne ane vepArIone paNa acAnaka chApA mArIne ke karI letA. AvA leAne keda karIne vecanArI ToLIo gulAmAnA vepAra calAvatI. koI vakhata te AkhuM kuTu'kha keda pakaDAI jatuM. pakaDAelA gulAmAne hArabaMdha UbhA rAkhIne temanuM lIlAma thatuM. ghaNI vakhata patnIne kAI mAMgala kharIdI jAya, patine koi speniyA kharIde ane putrane kaI Araba vecAtA lai le evuM pazu banatu'. kharIdanAra mANusa te gulAmanA zarIrane saMpUrNa mAlika gaNAtA. kharIdyA pachI tene sAMkaLAthI bAMdhIne ghasaDI javAmAM AvatA. jo vahANeAmAM laI jAya teA sAMkaLethI bAMdhIne anAjanI gUNIenI jema ekabIjAnI upara nAkhIne laI jatA. marajI paDe eTaluM kAma mAlika karAve, marajI paDe tevuM ane teTaluM khAvAnuM Ape. gusse thAya tA kAraDAthI DhAramAra mAre. ghaNI vakhata strInI najara sAme patine ke patinI najara sAme patnIne ke pati-patnInI najara sAme tenA putrane kAraDAnA mAra mArIne mArI nAkhavAmAM Ave. puruSA nI najara sAme ja temanI strIonA ane putrInA bhogavaTA karavAmAM paNa Ave. A badhI ati dila kaMpAvanArI kathanIe che, AnuM nAma hatu gulAmI. temanI A nirdaya pAzavI lIlAo upara paDado pADIne temaNe zUdrone traNe varNanA gulAma tarIke AlekhyA ane navI peDhImAM sava ane hirajanA vacce meATA bhedabhAva UbhuM karyAM. zUdro gulAma na hatA paNa zUdra e gulAma na hatA. samAjamAM traNe varSAM jeTalA ja For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayegI ane mAnavaMtu sthAna dharAvanArA mAnavIe hatA. te samAjanI sevA karatA ane sevAnA badalAmAM temane yAgya puraskAra maLate. e puraskAra mATenAM khaMDalA rUpamAM nahi paNa vastuenA rUpamAM maLatA. dAkhalA tarIke, kheDUtane AkhuM varasa tene khetI tema ja gharakAmane mATe joItI vastue eka luDAra banAvI Ape. badalAmAM kheDUta tenA khetaramAM thatA pAkamAMthI dara seA maNe amuka TakA hissA Ape. kSatriyane kArIgarA hathiyAra banAvI Ape. kapaDAM sIvI Ape; hajAmata karI Ape ke laDAimAM paDelA jakhamane TAMkA mArI Ape; talavAranuM myAna manAvI Ape ke paganA joDA banAvI Ape. A tamAma jAtanA kArIgarone kSatriyanI khetInI pedAzamAMthI amuka hissa maLatA. Ama dareka prakAranA kArIgarI. traNe varSoMnI jarUriyAta pUrI pADatA ane temanI pAsethI pAtAnI jarUriyAtA meLavatA. kharI rIte te teo traNe vAMnI AvakamAM 'vika'ga pArTanara' jevA hatA. A prathAne 'gulAmI' kaI rIte kahI zakAya? kevAM juThANuAM! brAhmaNA aparigrahI hatA. temanI jarUriyAtA bahu ochI hatI. AjanI prajAnI peThe te vilAsI na hatA ane samRddhinuM pradarzana karavA jevuM jIvana gALatA na hatA. paNa tethI zuM te ja galI kahI zakAya? RSimunie tapazcaryA karavA, cegasAdhanA karavA ja'galeAnA ekAMtamAM guphAomAM rahetA; mATe zuM tene jaMgalI kahI zakAya ? A sanyAsIe vedanA jANanArA hatA eTale makAnA khAdhavAnuM temane sapUrNa jJAna hatu, paNa aMgrejoe ApaNane zIkhavyu. ke temane makAno bAMdhatAM AvaDatuM nahi mATe te guphAomAM rahetA ! aMgrejI keLavaNI dvArA aMgrejoe zIkhavyuM ke, "tamArA pUrvajonI rakhaDuM TALIe laTakatI bhaTakatI ahIM AvI ane ahIMnI mULa drAviDa prajAne harAvIne A dezanA dhaNI thaI eThA. drAviDa prajA te For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para saMskArI ane zikSita hatI, paNa tamArA pUrvajo jaMgalI ane Darapoka hatA. vAvAjhoDAthI vRkSa paDI jAya mATe vRkSathI DaratA ane tethI temanI pUjA karatA! nadIonA pUrathI DaratA ane tethI nadIne kAMThA enI pUjA karatA! jaMgalamAM dava lAge tethI agnithI DaratA mATe agninI pUjA karatA! temane agni pragaTAvatAM AvaDatuM nahi mATe agnine vIse kalAka gharamAM sAcavI rAkhatA!" . . A pramANe ApaNA mahAna RSimunione ane samasta prajAne Darapaka, rakhaDu ane jaMgalI jIvana jIvatA cItaryA ane aphasosa! 200 varasathI ApaNe A neTa vIle ItihAsa zIkhIe chIe. eTale itihAsa citaravAmAM teo ghaNe ThekANe thApa khAI gayA che. A kSenI pUjA zA mATe? vRkSane keTalAka leke pUjatA ane Aje paNa pUje che te temanAthI DarIne nahi paNa temanI upagitA samajIne. vRkSenI mahattA samajIne temane jALavavAmAM AvatAM. "vRkSamAM jIva che evuM jJAna hovAthI lIlA vRkSane kApavAnI hiMdu dharmamAM manAI che, paNa dareka vRkSanI pUjA karAtI nathI. pUjA te vaDa, pIpaLo, umare, khIjaDe evAM vRkSanI ja karavAmAM Ave che, kAraNa ke e sahuthI vadhu upayogI vRkSe che ane kALa- dukALe nAza na pAme mATe enI vidhisaranI pUjAne prakAra nakkI karIne dukALa sAme tene rakSaNa ApyuM che .. vedika leke nadIone pUjatA, ane Aje paNa pUje che te karathI nahi paNa nadIo prajAnI jIvanadAtrI che mATe pUje che. lekamAtA tarIke ane varNavI che. te agnipUjA zA mATe? agni kema pragaTAve e Aryo sArI rIte jANatA. teo maMtrabaLe paNa agni pidA karatA ane lAkaDAM ghasIne ke cakamaka ane leTuM ghasIne paNa devatA pragaTAvatA. vedadharma agnine IzvaranuM mukha kahe che mATe tenA anuyAyIo temAM Ahuti ApatA. For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'paNa . AnAM lagna aninI sAkSIe thatAM ane je agninI sAkSIe lagna thayAM hoya te agni gharamAM sAcavI rAkhavAmAM AvatuM. temAM savAra-sAMja be vakhata maMcAra dvArA ane khIranI 108 Ahuti ApavAmAM AvatI ane mRtyu pachI e ja agni vaDe agnidAha ApavAmAM AvatuM. eTale anine gharamAM rAkhI mUkavAmAM na te Dara hatuM ke na te agni pragaTAvavAnI kaLAnuM ajANapaNuM hatuM. Ama chatAM Arya mahAprajAnI aneka pravRttione ane vArNa vyavasthAne vikRta citarIne prajAne UMdhe raste caDAvI devAmAM aMgrejo ThIkaThIka saphaLa thayA. saMskArI mAnavane aMgrejo aMgAliyata tarapha dhakelatA gayA A pRthvI upara mAnavI sAmAnyataH sadAya saMskArI ane jJAnI hatuM. tenI tamAma pravRttio mokSalakSI hatI. - jema jema samaya palaTAne game tema tema tenI lAlasAe vadhatI gaI ane mekSalakSI bhAvanA dhIme dhIme saMkecAtI gaI. Ama yuga vItyA ane mAnavI dhIme dhIme buddhithI maMda ane baLathI kSINa thate gaye paNa I. sa. 1757mAM aMgrejoe plAsInI laDAI chaLakapaTathI jItI ane ethI paNa vadhAre kaDakapaTathI samasta baMgAlane kabaje lIdhe tyArathI teo ApaNane vadhu ne vadhu kaMgAliyata tarapha dhakelatA gayA. - ApaNA dharmagraMtha mujaba AryamAna mahAmAnava, saMskArI, saMyamI ane mokSalakSI bhAvanAvALA hatA ane jema jema lAlasA vadhatI gaI, bhegavilAsa vadhatA gayA, ane mekSalakSI bhAvanA maMda thatI gaI tema tema vAmaNuM banatA gayA. jyAre yurepanA vaijJAnike kahe che ke, "zarUAtanA Adi mAne jaMgalI, ajJAna ane pazuo jevA hatA. ApaNe dhIme dhIme sudharatA gayA, sarakArI banatA gayA, vijJAnamAM AgaLa vadhatA gayA...!!!" jagalI keNI pAzavI keNa? teo potAnA pUrvajone jaMgalI kahe te ApaNane vadhe nathI, For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 kema ke teo mAtra pitAnuM peTa bharavA mATe ane bhUkha saMtoSavA mATe pazuonI peThe prANIone mArIne khAtA haze paNa temanA A sarakArI kahevAtA vaMzaje te vijJAnanI madadathI karoDo Tana anAja ugADatA hovA chatAM karaDe pazuone kApIne khAya che. pitAnA bhogavilAsa mATe abajonI jIvasRSTine saMhAra kare che. pitAnI pAzavI lIlAo saMtoSavA mATe ApaNe upara joyuM tema lAkhe habasIo ane bIjI prajAone gulAma tarIke pakaDI temane ribAvI ribAvIne ati kara rIte mAryA che. amerikAnA mULa vatanIo ane osTreliyA, nyUjhIlenDa vagerenA mULa vatanIone te - jema haraNAMone zikAra kare tema - zikAra karI karIne khAtA belA che ane Aje aDhaLaka saMpattionA svAmI hevA chatAM samasta vizvanI saMpatti lUMTI levA mATe aNubomba ane lesara-kiraNe jevAM hathiyAra vaDe mAtra mAnavajAtane nahi paNa samasta vizvanI tamAma prakAranI jIvasRSTine khAtamo bolAvavA taiyAra thayA che! te vadhu jaMgalI kezu? temanA pUrvajo ke A gerA asure? chatAM AzcaryanI vAta e che ke ApaNe temane saMskRta, pragatizIla, udAra matavAdI ane mAnavajAtanA mahAna mitra tarIke mAnIe chIe! mUDIvAda pAlI ciciyArI gAMdhIjIe jyAre A sthiti tarapha aMgulinirdeza karyo ane ApaNA pUrvajone raste pAchA vaLavA sAduM, saMyamI jIvana jIvavA mATe, mokSalakSI vicAradhArA svIkAravA ane zeSaNakhArIne nAza karavA bhAratIya arthavyavasthAne pharIthI sthApita karIne bhAratanuM ene sAcA arthamAM bhAratIyakaraNa karavA hAkala karI tyAre jemanAM zeSaNakAryo sAme tethI aMtarAya UbhuM thatuM hatuM evA mUDIvAda ane mAphavAde virodhanI ciciyArIo pADavI zarU karI ke, "gAMdhI dezane aMgAliyata tarapha dorI jAya che." zuM AthI ja gAMdhIjIne mArI nAkhavAmAM AvyA haze? gAMdhIvAdane varelA netAone eka athavA bIjA bahAne phekI. devAmAM AvyA ane mUDIvAda ke mAkarsavAdanA sahayogathI dezane vinAza tarapha - trIjA vizvayuddhanI dizAmAM AgaLa dhakelavAmAM AvyuM ane For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 gAMdhIvAda sAme te pUrA jhanUnathI prajAnI vacce pracArayuddha, ane rAjakAraNanA takhtA upara khurazI-yuddha laDI rahyA che. 2 zUdro samAjanu upayogI aMga hatuM o e mAtra hirajana koma na hatI. zUdro traNe varNo jeTalA ja samAjanA upayogI aMgA hatA. temane tamAma mAnava-adhikAro hatA. jIvana jIvavAnA tamAma adhikAro hatA. hA, eTaluM kharuM ke cAre varNAnAM kArya kSetrA alaga alaga hatAM. jema AjanI senAmAM bhUmidaLa, vAyudaLa (vimAnadaLa) ane naukAdaLa tema ja e traNe daLane puravaTho pUrA pADanAra puravaThA vibhAganAM kA kSetro alaga heAya che. jema kA judA prakAranuM hoya che ane te mATenA temanA niyamo ane puraskAra paNa judA hoya che, tema zUdro e mAkSalakSI sa'sArI jIvananA puravaThA vibhAga hatA. teo gulAme na hatA, paNa samAna adhikAravALA kArIgarA hatA. rAnA TApalA savarNo upara paNa sattAnA kabajo meLavyA pachI aMgrejoe ApaNA puravaThAdaLanA harijana vibhAga upara geAvadhanI nIti dvArA humalA karIne tene chinnabhinna karI nAkhyuM. ane temane hukhasI gulAmeAnI kakSAnI gulAmI dazAmAM pheMkI daIne pracAra dvArA e doSanA TopalA savI upara DhALI dIdhA. jamInadArA upara julamanI jhaDI varasI eTaluM ja nahi paNa samasta prajA upara je jAtanA trAsa habasI gulAmA upara gujAryo hatA e jAtanA trAsanA dora samasta prajA upara chUTo mUkayo. kAramA dukALa paDatho hoya, khetaramAM anAjane kaNu paNa pAkayo na hoya chatAM megalee nakkI karelI mahesula karatAM be-traNa gaNI mahesula manasvI rIte ThokI besADIne te jamInadAro pAsethI vasula karavAmAM AvatI. te vasula na thaI zake te jamInadArIne hAthakaDI nAkhIne sarakhArethI calAvIne polIsacANe lai jaine For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAMTAvALI lAkaDI vaDe meMDhA upara heramAra mArIne tene mArI nAkhatA. emanuM moMDhuM chuMdAI javAthI konuM zaba che e paNa jANI zakAtuM nahi ane emanI khUbasUrata juvAna strIone aMgreja amaladArane ghera upADI javAmAM AvatI. A tamAma daphatare caDelA ItihAsa upara paDado pADI daIne ApaNuM bALakone Aje paNa, aMgrejoe taiyAra karela itihAsa bhaNAvAya che ke, "Arya prajAnA pUrva jaMgalI hatA !!! pazcimI arthavyavasthA ja jaMgalI athavyavasthA che hiMsA ane zeSaNa upara racAelI pazcimI arthavyavasthA pite ja jaMgalI arthavyavasthA che. mAnavatAnA, nyAyanA, saMskRtinA ke dharmanA kaI ja siddhAMta upara te eka kSaNa paNa TakI zake tema nathI ane chatAM ApaNAM bALakone ApaNe ja jaMgAliyathI bharelI arthavyavasthAnuM jJAna ApIe chIe e ApaNI kevI bhayAnaka kamanasIbI che! - pazcimanI mUDIvAdI arthavyasthAe karaDe prajAjanene bhUkhe maravA daIne anAjanA bhAva UMcA rAkhavA mATe lAkhe Tana anAja bALI daIne lekene bhUkhe mAryA che, te mAryavAhI artha-saMpradAye tenI manasvI rIte ghaDAelI sahakArI khetIne virodha karavAnA gunA khAtara eka karoDa raziyane ane traNa karoDa cInI kheDUtane ThaMDe kaleje goLIe mAryA che. ke pragatizIla? jIvasRSTine jivADavAnI bhAvanAthI pitAnA aMgata naphAne vicAra karyA vinA ja bhAratane kheDUta khetI kare e abhaNa, jaMgalI ane buddhihIna! ane karaDe bhUkhe maratA lekenI bhUkhanA khyAlane bAjue rAkhIne pitAnA naphAnI gaNatarIe khetI kare e pazcimane kheDUta bhaNele, sudharele ane pragatizIla! A te ke julmI nyAya! - ApaNA rAjaktaone hajI gAMdhIvAda svIkArya nathI tethI ja gAMdhIjIne goLI mAravAmAM AvyA che. temanA jamaNA hAtha samA sAthIdArane phekI devAmAM AvyA che. temane gauravabhaMga karavAmAM AvyA For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 che ane deza upara mUDIvAda ane mAkarsavAdanI sahiyArI pakaDa bhIMsa laI gaI che. tenA pariNAmarUpe deza ja kaMgAliyatamAM phekAI gaye che ke vadhu saMskArI, vadhu pragatizIla, vadhu samRddha ane vadhu sukhI thaye che te vicAravAnuM kAma je leke pitAne buddhijIvI, zikSaNazAstrI, sAhityasvAmI ke samAjasevaka mAne che te lekenuM che. sAmAnya prajA te jANe che ke pote jaMgAliyatane bhega banI rahI che. zaheranI phUTapAtha upara mAnavabhaMgAra kyAMthI Ave che? lekenI kevI karUNa dazA karI che A jaMgalI arthavyavasthAe? samasta prajAnI ekSalakSI bhAvanAne nAza karI paTalakSI bhAvanA phelAvIne lekene pazu-jIvana jIvavAnI pharaja pADavAmAM AvI che. ' habasI gulAme vadhu ne vadhu saMkhyAmAM yuropa-amerikAnAM bajAremAM ghasaDAI jatA hatA. temane acAnaka chApa mArIne pakaDI levAmAM AvatA ane sAMkaLathI bAMdhIne ghasaDI javAmAM AvatA. - tema Aje lAkho grAmavAsIone temanA upara acAnaka Arthika humale karIne temanA gaLAmAM bekArI ane bhUkhamarAne phAMsale nAkhIne lAkha lAkhanI saMkhyAmAM zaheronI phUTapAtha upara mAnavabhaMgAra tarIke - ghasaDI lAvavAmAM Ave che. A phUTapAtha upara AvyA pachI jene Adhunika, vikAsazIla, - pragatizIla zahere gaNavAmAM Ave che, tyAM temanI zI hAlata thAya che te keTalA leke jANe che? 1 lAkhanI saMkhyAmAM, kadAca zaheronI mULa vastI karatAM cArapAMca - gaNI saMkhyAmAM A nirAdhAra grAmavAsIo bhAMgelI, ardhakhullI jhUMpaDapaTTIemAM mAnavabhaMgAranA gaMjanI peThe khaDakAtA jAya che. - koI paNa prakAranI sagavaDa vinA je khulI jamIna upara teo paDayA hoya che te jamInanA mAlikane temaNe te mAMge teTaluM bhADuM ApavuM paDe che. - temane pAnI, battInI ke saMDAsanI paNa suvidhA maLatI nathI. For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 strIoe temanI tamAma lajajA, maryAdA choDIne ughADAmAM jAhera rastA upara saMDAsa javuM paDe che. relavenA pATAnI AsapAsa vistarelI jhUMpaDapaTTInA nivAsIo relave nIce kapAI jAya che. jhUMpaDapaTTIomAM dAdAo paNa hoya che. teo temane satAve che. temanI strIone apamAnita paNa kare che ane temanAM bALakane pitAnI samAjavirodhI pravRttionAM hathiyAra paNa banAve che. mAMDa kyAMka nekarI maLe che tyAre kuTuMbane marada ATha kalAka nokarI kare che, traNa kalAka relave ke basanI musApharImAM kADhe che. TreInI A musApharImAM ATha kalAkanI karIne zrama karatAM paNa vadhu zrama paDe che ane temanI zaktine hAsa thAya che. agiyAra kalAkanI majUrI pachI puruSa jyAre ghera Ave che tyAre tene zuM maLe che? jhUMpaDapaTTInI AsapAsa phelAelI. durgadha, maccharanAM dhADAM, udAsa caherAvALI patnI, raDatAM mAMdAM bALake ane rezanamAM kesIna na maLyuM hoya ke e kharIdavAnA paisA na hoya te pharajiyAta ekaTANuM karavuM paDaze enI jANakArI ane pitAnI najara sAme dhULamAM ALeTI rahelAM bALakonI taMdurastInI, zikSaNanI ane temane kaI rIte ucheravAM tenI kALajI kerI khAtI ciMtA. jyAre AvI paddhatinA jIvanane jaMgAliyata gaNAvatA mUDIvAdIe lakhapatimAMthI karoDapati banavAnA, embeseDara gADImAMthI paradezI gADI. kharIdavAnA, vIsa majalAnAM makAnamAM adyatana phinicara ane sAdhanasagavaDa vasAvavAnA ane rAjadvArIone pitAnI hatheLImAM nacAvavAnA tathA paradezamAM jaIne bhegavilAsa bhegavavAnAM aramAne sevatA hoya. che. tyAre A bicArA lAkhe jhUMpaDapaTTIvAsIonA jIvanamAM aMdhakAra chavAI gaye heya che. jIvananA e ghera aMdhakAranA pratIkarUpe temanI jhUpaDapaTTImAM paNa aMdhAruM chavAI gayuM hoya che. e AzA phaLaze? teo te prabhune eka ja prArthanA karatA hoya che ke, "he. bhagavAna! amane rahevA mATe sArI jagA, pANI, battI ane saMDAsanI. For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvidhA kayAre maLaze?" temane te zuM, temanI pAMcamI peDhIne paNa A suvidhA maLaze ke kema e zaMkA che. je dezanuM sukAna cAra puruSArthanI ekSalakSI saMskRtinA jIvana tarapha na vaLe te, saMbhava che. evuM lAge che ke Aje DabalarUma ane siMgala rUmamAM vasatA mAnavIemAMthI paNa pacAsa TakA leke najIkanA bhaviSyamAM jhUMpaDapaTTIomAM pheMkAI jaze! habasI gulAme jevI sthiti habasI gulAme karatAM A lekenI sthiti kaI rIte sArI che? pelA gulAmane keraDAne mAra paData. A lAkhe jhUMpaDapaTTIvAsIone keraDAnA mArane badale temanA jIvananI tamAma AzAone ucacheda karI nAkhavAmAM AvyuM che. teo pitAnAM bALakane bhaNAvI zakatA nathI; pUruM khavaDAvI. zaktA nathI; kapaDAM paherAvI zakatA nathI. temanuM gRhasthajIvana aMdhakAramAM ogaLI gayuM che. teo potAnI patnIne ekAda sADInI bheTa ApavAnI sthitimAM nathI. kadAca bheTa ApI zake te tene surakSita rAkhavAnI temanI jhUMpaDImAM kaI jagA nathI ! gADAmAMthI ke haLamAMthI chUTelA baLadanI koDha A jhUMpaDapaTTI karatAM sArI heya che. e baLadane mAlika tene barAbara oLakhate hoya che. tene pUruM khavaDAve che. premathI zarIra upara hAtha paNa pherave che, paNa gU paDapaTTIne A rahevAsI, jenI ATha ATha kalAka nekarI kare che te, nathI ene oLakhate ke nathI kadI ene enA samAcAra pUchAta! nathI. te paravA kare ke te zuM khAte haze? kevI rIte jIvana jIvatuM haze? tenA samagra jIvanamAM aMdhakAra sivAya bIjuM kazuM nathI. mAtra pANI, battI ane saMDAsanI suvidhA maLe che te pitAne bhAgyazALI mAnavA taiyAra che. paNa eTalI paNa suvidhA enA ane emanA vArasadAranA bhAgyamAM nathI. mUDIvAdI ane mAkarsavAdI sahaganA mizra arthataMtraprerita A mAnavabhaMgArane gaMja jema vadhatuM jaze tema temanI avadazA pelA habasI. gulAma karatAM paNa vadhu badatara thatI jaze. For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dhruSTatAnI parAkASThA AvI che, samasta rASTrane jaMgalI hAlatamAM phekI denArI mUDIvAdIsAmyavAdI arthavyavasthA! ane chatAM teo prAcIna paraMparAgata vyavasthAne jaMgalI jamAnAmAM laI janArI arthavyavasthA hevA viSe pracAra kare che e temanI dhRSTatAnI parAkASThA che. 0 bhAratane vidyAthI bhArata karatAM paradeza viSe vadhu jANe che. 0 e paradezIo! dezI aMgrejone hAthA banAvI tamAre A dezanI prajAne haju keTalI cUsavI che? have te khamaiyA kare! 0 A navayuvAno! prajAnA gauravavaMtA, itihAsa sAthe anusaMdhAna karo! navI paDhIne karavA jevuM zuM? mAtra videzI nakala! ApaNI AgalI peDhI hiMdu dharma, hiMdu saMskRti ane hiMdu vidyAkalA mATe gaurava letI. e tamAma viSa sAthenA saMparka hiMduonI navI peDhI I beThI. paradezIonAM bhedI kAvatarAMoe hiMduonI navI peDhI ane temanA pUrvajonI vaccenA ItihAsanI saravANIe sUkavI nAkhI. have AjanI prajA sAthe hiMdu saMskRti, hiMdu dharma, sAhitya, vidhA, kalA viSe kazuM karavA jevuM hoya ema lAgatuM nathI. kazuM karavA -jevuM lAgatuM hoya te te mAtra videzI sAhitya, saMskRti ane jIvapraNAlikAnI nakala, ane te zIkhavA mATe judA judA hetu enA bahAne nIce paradezane pravAsa kheDavAmAM gaurava levuM te - bicArI bhAvi peDhI! ane bhaviSyanI peDhI? tene te ema ja lAge che ke, "ApaNI pAse vidyA, kalA, jJAna, vepAra-vANijya kheDavAnI AvaData, samRddha itihAsa ke saMskRti kazuM ya hatuM ja nahi. ApaNe For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ noratha kAryA, , ane jIvavAnI, ane jUnI peDhInA vaDIle pAsethI je sAMbhaLIe chIe, e te mAtra bhATacAraNee upajAvI kADhelA kalpita gabArA ja che. aMgrejoe ja ApaNane keLavyA, sudhAryA, jJAna ApyuM ane saMgaThita prajAmAM TheravI nAkhyA..." AvI mAnyatAo prajAnI svataMtra vicAra karavAnI zaktine haNI nAkhI che. maulika sUjhane haNI nAkhI che ane jIvananA dareka prazno. pazcimanI Dhabe vicAravAnI, pazcimanI Dhabe temane ukelavAnI, ane pazcimanI nakala karyA karavAmAM abhimAna letA karI mUkyA che. kevI kamanasIbI jagatabharamAM bhArata sahuthI moTo khetIpradhAna deza, ane jagatabharamAM bhArata ja eka e deza che ke je pitAnI khetI mATe khAtara ane tamAma jarUranI khAdya vastuo jema ke anAja, dUdha, ghI, tela mAkhaNa vagere moTA audyogika deza pAsethI meLavIne paradezIonI vaheMcaNInA dharaNanI nakala prajAne pUrI pADavAnA prayAsa mATe gaurava anubhave che !!! " jagatamAM bhArata ja eka e deza che, jenI keLavaNInuM mALakhuM paradezIoe ghaDI ApyuM che, ane vidyApIThanAM pustako paNa paradezIee taiyAra karI ApyA che ane jagatamAM bhArata ja e deza che. jenA rAjadvArI, dhArmika, vepArI ke keLavaNI kSetranA AgevAne pitAne je kahevAnuM che te pitAnI mAtRbhASA ke bhAratanI bIjI koI bhASAmAM kahevAne badale aMgrejI bhASAmAM vadhu sArI rIte kahI zake che ane tema karavAmAM gaurava anubhave che. : zikSaNa paNa paradezI bhASAmAM! - bhArata ja eka e deza che, jyAM pitAnAM bALakane mAtRbhASAmAM keLavaNI ApavAne badale mAbApe pitAnAM saMtAnene aMgrejI mAdhyamamAM nizALa cAlu karavA pAchaLa ane te prakAranI keLavaNI pAchaLa dara varase karaDe rUpiyA kharce che. '. A jaMgI rakamane upaga, teo mAtRbhASAnA sAhityanA vikAsa mATe, dharmanI khUTI gaelI AvRttionA punaHmudraNa mATe, ApaNuM For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R prAcIna zAstronI lAkhA nakalA-hastapratA-hajArA varasathI vaNavapAelI "paDI rahevAthI je nAza pAmavAnI aNI upara haze temane navesarathI prakAzamAM lAvavA mATe, pANInA dukALanivAraNa mATe, pASaNathI pIDAtAM karoDo bALakone maphata dUdha pUruM pADIne, temane AvI rahelA andhatva ke mAnasika rogonA bhAganA bhayathI macAvavA mATe ke phUTapAtha upara, ughADA AkAza nIce nita-navA vadhI rahelAM gAmaDAMonA hijaratI mAnavabhaMgArAnA gaMja mATe raheThANeA bAMdhavA na karI zake? anuvAda paNa paradezI bhArata ja evA deza che je peAtAnA dharmagra MthAnA vadhu ne vadhu anuvAda karavAne badale, jayAre paradezI, bhArata viruddha temanA bheDhI kAvatarAMnA saMdabha mAM petapeAtAnI bhASAmAM ApaNA dharmagrathAnA anuvAda kare che tyAre gaurava anubhave che, saMbhava che ke anuvAdomAM ApaNI saMskRtinA prANane ja haNI nAkhavAmAM AvyeA hAya ane ApaNI bhAvi peDhI e graMtha ApaNA dharmAcA pAsethI zIkhavAne badale paradezI pAsethI paradeza jaIne zIkhI Ave ane ApaNA jIvanane AkhA DhAMcA ja badalI nAkhe ! itihAsa paNa paradezIoe lakhelA bhAratanI prajA ja eka evI prajA che je svAdhInatA mULabhyA pachI 20-30 varase paNa peAtAnAM bALakAne paradezIoe duSTa AzayathI lakhele khATe itihAsa zIkhave che. bhAratamAM jema paradezIonI bhedI cAlathI; mAnava, jamIna, gAya ane anAja vaccenA saMbaMdha kapAi gaye; varasAdanuM pANI, jamInanA jaLabhaMDAra ane bhUgarbhanA jalabhaDArAnA saMbaMdha kapAI gayA. jamIna, jalasaMpatti, vanasaMpatti, pazusaMpatti ane mAnavInA ekakhIjA sAthenA saMbA kapAI gayA; tema bhAratanI bhAvi peDhInA hiMdudhama+, saMskRti, sAhitya, bhASA, rItarivAjo ane itihAsa sAthenA sabadhA paNa kapAI gayA che. For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema dharatIkaMpa thAya ane jamInanA be TukaDA ekabIjAthI seMkaDo mAIla dUra pheMkAI jAya, tema bhAvi peDhInA ane ApaNA bhUtakALanA tamAma saMbadhe kapAI gayA che. eTale ene jIvavA mATe jIvananA praznone sAmane karavA mATe paradezI vidyA, paradezI saMskRti, paradezI ItihAsa, paradezI sAhityane Azare zedhavA vyartha phAMphAM mAravAM paDe che. bhAratanA vidyAthInuM bhArata vizenuM ajJAna bhAratane vidyAthI nepaliyana benApArTane oLakhe che, paNa nepaliyana benAbATathI paNa mahAna bhAratIya senApati mahAdajI siMdhiyAne Likhate nathI. e mahamUda gajhanI ane mahamUda gherIne oLakhe che paNa temanA samakAlIna kSatriya rAjAo, ke jemaNe A bannenAM sainyane zikaste ApI hatI temane jANatA nathI. na ca viplavanI ene jANakArI che ane raziyana krAMtine meskodina e Aje paNa gauravabhera ujave che, paNa samasta bhAratamAM vyApI gaelI ghera hiMsAnI AsurI bhAvanAne nAza karIne jemaNe dharmanI - ANa pharIthI manAvI, samasta dezamAM abhUtapUrva ahiMsaka krAMti karI evA aneka mahAna mAne viSe te bhAgye ja koI jANe che. - yuropamAM ke saike je parivartane AvyA te viSe teo pAnAM - bharIne nibaMdha lakhI zake che, paNa bhAratamAM jemaNe sAMskRtika krAMti AsurI, bhautika, vilAsalakSI pravRttione rokIne lekone pharIthI (dharma tarapha, saMskRti tarapha, sadAcAra tarapha vaLyA temane viSe keNa zuM jANe che? | bhAratane gAmaDe gAmaDe aparigrahI jaina sAdhue padayAtrA karatA karatA saMskRtine, ahiMsAne, dharmane saMdeza laIne hajAronI saMkhyAmAM bAre mAsa pharatA rahe che, temanI pAse jaIne kaMI samajavAne, zIkhavAne kaIne mane bhAva thAya che kharo? For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 - bhAratane vidyArthI iglenDanA May fair viSe jANe che, paNa erisAnAM hajAre vahANene kAphale che ke agni eziyAnA deza sudhI. ghUmI vaLate ane hiMdu saMskRtine pracAra karI Avate enI ene kadAca kazI ja jANakArI nahi hoya! ene mAMsIsa DeIka ane nelsananAM parAkramanI khabara che. e spenIza aramAdA ane TraphAlgarane naukAyuddha viSe jANe che, paNa gujarAtanA naukAkAphalAe piTugIjha naukAdaLane ke khurado kADhayo te nathI jANate, te pachI jUnAgaDha-seraTha eka divasa mahAna dariyAI sattA hatI, ene naukAkAphale AjanA amerikana sAtamA kAphalA eTale ja parAkramI hatI ane e bahAra paDe tyAre IjiptathI silena sudhInA samudramAM cAMciyA nAsabhAga karI mUkatA e vAta temane kahIe te te mAne paNa kyAMthI? paNa ItihAsane pAne caDI gaelI A badhI yazagAthAo che, jenI sAthe ApaNe saMbaMdha kapAI gaye che. e jUne ItihAsa bAjue rAkhIe te paNa hajI baso varSa pahelAM ja junAgaDha ane ribaMdara vacce naukA yuddha laDAyuM hatuM e kaI piribaMdara ke jUnAgaDhane vatanI paNa jANatuM haze khare? A bhavya. naukAyuddho laDanArAonA vaMzajenuM sthAna Aje bhAratanA naukAdaLamAM kevuM che? gaye varase mAtra ATha gujarAtIone yuddhanaukAdaLamAM nekarI maLI hatI. vepArI kAphalAmAM te teo sAva bhUMsAI gayA che. hajI te 35 varasa pahelAM ja porabaMdaranA bArAmAM 650vahANe hatAM ane 6-7 hajAra nAviko sAta samudra kheDI AvatA. eTaluM ja nahi, bIjA vizvayuddhamAM paNa A tamAma vahANee AphrikAnAM mitrarAnA lAkho mANasanA lazkarane tamAma puravaTho rAtadivasa pahoMcADavAnI mahAna javAbadArI adA karI hatI. A Ajano tAjo. itihAsa e pradezanA vidyArthIo paNa jANe che kharA? temanI najara sAme ja e 650 vahANe adazya thaI jaIne mAtra cha ja vahANa rahyAM che e kema banyu enI koI temane khabara che kharI? For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpaThavAI gayo che ApaNA ItihAsane ane ApaNA pUrvajonI ucca vicArazreNIne ane saMskRtine pravAha sukAI gayuM che, ane ApaNuM Simunioe sajelI mAnava-saMskRtine saMparka ApaNe gumAvI beThA chIe. ApaNA pUrvajoe ApelI eka amUlya mUDI hatI, e gumAvIne karansI neTanI thekaDIone ane paradezIoe koI bhedI kAraNasara ApelA karajane mUDI mAnatA thaI gayA chIe. ApaNA pUrvajonAM jJAna ane vicAra sAhityathI alaga paDIne paradezI sUtrenA AdhAre jIvana jIvavAnAM phAMphAM mArI rahyAM chIe, paNa vahetAM mUkavAmAM AvelAM A sUtro sAcAM che ke ApaNane khatama karavAnAM leDI zo che tene vicAra karavAnuM ApaNane sUjhatuM nathI. nadIo kone mATe nAthavAnI? | dA. ta., Aje dareka bhAratavAsI eka avAje sUtroccAra karate rahe che ke, "ApaNe nadIo nAthatA nathI tethI nadIonuM tamAma pANI samudramAM vahI jAya che ane ApaNane pIvA pANI maLatuM nathI. paNa bhalA! nadIe nAthIe chIe temAM te paradezIone ane pazcimanI hiMsA ane zeSaNa vaDe jIvatI arthavyavasthAnA ADatiyA samA sTIla, simenTa ane kansTrakazana udyogapatione ja phAyado che. nadIomAM pANIne samudramAM vahI jatAM rokaze te pariNAme samudranuM pANI vadhAre khAruM ane ghaTTa thaI jaze. samudramAM vasatAM lakho abaja prANIo nAza pAmaze ane vahANavaTuM baMdha paDI jaze. ane jate dahADe varasAda paDe ja baMdha thaI jaze. ' vaLI jyAM jyAM nadIone nAthavAne nAme meTA jaLabaMdha baMdhAyA che te pradezamAM dukALa vadhyA che ane pIvAnA pANInA dukALa paNa ' zarU thayA che. paNa ApaNe je karyuM tenAM pariNAma zuM AvyAM che? te jovAnI bhA. 2-5 For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ane vicAravAnI ApaNI sUtra mArI gaI che ane sthApita hiteAe vahetA mUkelA mULajaLa pAchaLa DhaDavuM che tyAM zuM thAya? AtmaghAta nAtaravA che? nadIonA jaLane samudramAM jatAM rokIne bhAvI peDhI mATe AtmaghAta neAtarI levA tenA karatAM varasAdanuM je pANI jamIna upara Ave che tene ja samudramAM vahI jatuM aTakAvI sukAI gaelA jamIna nIcenA jaLabhaDArA tarapha vALI laIne varasAda, jamIna uparanAM jalAzaye ene bhUgarbhanAM jalAzayAnA tUTI gaelA saMbaMdha pharI sthApita karavAmAM vadhu DahApaNu, Ache zrama ane oche kharca che. jo tema karavAmAM Ave tA vagara kheMce tamAma sthaLe ane pANInI vahecaNI mATenA prAdezika jhaghaDAonuM kAraNu nAza pAme. paNa A vicAra karavAnI ke samajavAnI icchAzakti gumAvIne pelAM bheDhI sutrA nadIe nAthe ane nadInAM pANI samudramAM vahI jatAM aTakAvA"nA nazAmAM ApaNe jIvIe chIe. meleriyA-nAbUdI? ke pANI--nAbUdI ? 19mI sadInA aMta bhAga sudhImAM bhAratanI lagabhaga tamAma nadIo bAre mAsa vahetI hatI, temanA kinArA 15 thI 50 phUTa sudhI UMcA hatA, jemAM puSkaLa pANI samAI zakatuM. lagabhaga dareka gAmane mATe mATe taLAvA pANI bharelAM hatAM ane A khAre mAsa vahetI nadIo ane taLAvAnuM pANI jamInanI aMdara jhamyA karIne bhUgalanA jaLabhaDArAne chalakAvI detuM. go ! paNa ApaNI saMskRtinA nAza karavA mATe ane samRddhine lUTavA mATe AvelA 'grejoe meleriyA-nAbUdInA bahAnA nIce moTA bhAganAM taLAvA pUrI nAkhyAM ane jagale kApIne jamInanuM dhovANuM thavA daIne nadIo mAauthI purAIne sukAI javA dIdhI, ane e rIte jamIna nIcenA bhUgarbha jaLabhaDArAnA atUTa puravaTho kApI nAkhIne For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $9' dezane napANiyA banAvyA pachI pANInI ceAjanA nIce mApaNA dezanA abajo rUpiyA paradezamAM ghasaDI javAmAM AvyA. du:khaTTu mInA to e che ke A tamAma yAjanAoe pANInI taMgImAM vadhArA ja karyAM, ane e ceAjanAe mATe karoDo Tana simenTa, sTIla vAparI nAkhavAmAM AvyAM! je banne cIjonI ApaNe paradezamAM nikAsa karIne hUMDiyAmaNu kramAI zakayA hata. paNa bhUtakALanA pravAhAthI saMbadha kApI nAkhIne paradezIonAM sUtro upara maMjIla kApI rahenArA ApaNA rAjadvArI puruSane A badhuM samajavAmAM rasa nathI; vaLI vepAra-udyogAnI zASaka artha vyavasthAnA DhAMcAmAM teo jaDabesalAka besI gayA che eTale temane te A vidhAtaka yAjanAomAM ja rasa che. prajAnA hitanI rakSA karavAnI sUtra moTe bhAge rAjadvArIo ane vepAra kSetranI vyaktie pAse hAya che. paNa e banne kSetro paradezIonA bhedI phrAMsalAmAM kaselAM che eTale prajA Aje anAthatA anubhave che. gAMdhI kayAM che? ApaNA rAjapuruSAnAM vANI ane vartana vacce jarAya sumeLa nathI. je cUMTaNImAM mattA meLavavA mATe teo gAMdhIjInuM nAma vaTAve che, e ja cUMTaNImAM pachAta komAnA mata meLavavA mATe dArUnAM pIpa khUllAM mUkI de che. sattA upara AvyA pachI gAMdhImArge javAnI vAta paNa kare che paNa tamAma kAryakrama zeASaka arthavyavasthAne AgaLa dhapAvavA mATe ja vaDe che. te yuvAnane gAmaDAMomAM javAnI suphiyANI salAha ApyA kare che; paNa temane keLavaNI evI Ape che ke jethI te yuvAna gAmaDAnI sAthe samanvaya sAdhI zake ja nahi. bIjI bAju temaNe ghaDI kADhelA Arthika kAyakrama gAmaDAMomAM vasatA lAkone vadhu ne vadhu zaherI pAyA dhakelAI javAnI pharaja pADI rahyA che. For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAdI-grAmaudyoganI avadazA gAMdhIjIe yuvakane gAmaDAomAM javAne anurodha hamezAM karyo hate. gAmaDAM ane zaheranA leke vaccenI jIvanasaravANa khAdI ane grAma-uvAge dvArA ja cAlu rahI zake mATe e banne kSetronA vikAsa. mATe, dezanI jarUriyAtanA udyogone khAdI grAma-udyoganA DhAMcAmAM sAMkaLI levAnA paNa prayatna karyA, paNa e bane kSetromAM pazcima cakSu. enA ane zASaka arthavyavasthAnAM mULa te gorakSA, vanarakSA, bhurakSA (bhudAna nahi) ane jalarakSAmAM ja rahelAM che. paNa A cAre kSetrane te khatama karI devAmAM AvyAM hatAM, jethI khAdI-grAma-udyoga tema ja grAma ane zaherI vastI vacce je sAMskRtika ane Arthika sumeLane dhodha vahevuM joIe tene badale tenI saravANIe paNa sUkAI gaI ane. khAdI ke grAma udyogane zeSaka arthavyavasthAnA DhAMcAmAM besI devAmAM AvyAM; jema gADAnA paiDAMne eroplena nIce bAMdhI devAmAM Ave tema yuvAne gAmaDAMomAM jaze? paNa kyAre? have zaheranA bekAra yuvAne gAmaDAomAM jaze ja; temAM kaI zaMkA nathI. paNa jANe che? kyAre? , " jyAre zaheranA rastAo upara bekAronAM ToLAMone UbhA. rahevAnI paNa jagA nahi rahe, jyAre moTA udyogone majUronI bharatI karavAnI nahi, paNa majUronI arajIo svIkAravAnI paNa darakAra nahi. rahe tyAre paradezIo ApaNA bekArane gAmaDAMmAM mokalavA mATe tene Apaze, ApaNe te mAgavI paNa nahi paDe, sAmA AvIne te lena. Apaze; jema TayubavelanA prejekaTa mATe sAme AvIne sADI daza abaja rUpiyA ApavAnI paradezIoe mAMgaNI karI hatI tema. e lene (sahAyanA rUpanA) laIne sarakAra zaherI bekArone gAmaDAM.. emAM mokalaze. have gAmaDAomAM bacI gaelI jUja mAnava-saMskRtine, AryabhAvanAne khatama karavA, paradezI sAhitya, paradezI vicAradhArA ane paradezI raheNIkaraNIne pracAra karavA, Adhunika TekanolejIne gAmaDAM-- ene lAbha ApavAnA bahAnA nIce te! For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e paradezIo! tamAre A prajAne haju keTalI cUsavI che! kevI saphitathI A paradezIe prajAnA eka pachI eka staromAM sahAyanA nAme pitAnI lAgavaga jamAvI rahyA che? prathama temaNe paMcavarSIya janAo mATe tene ApI ane sahAyanA nAme udhAra anAja ApIne karaja ane tenA vyAjane je vadhAryo. pachI khAnagI kSetrone lene ApI ane udyogane vikAsa karI ApavAnA bahAnA nIce ahIMnA udyogapatio sAthe sahayogamAM kArakhAnAmAM nAkhI zeSaNa karavAnuM cAlu rAkhyuM. pachI jAhera kSetre mATe paNa navI abajo rUpiyAnI lene ApI. tyAMthI AgaLa vadhI rAjya sarakArane paNa judAM judAM kSetromAM sahAya mATe tene ApavAnuM zarU karyuM. alabatta, A sahAyanA nAme oLakhAtI lene pAchaLa cakkasa bAMyadharIe te hoya ja. - tyAra pachI temaNe myunisipAliTIone dUdha-janA mATe, pANI janA mATe, gaTara-lejanA mATe sahAya karavA tene ApavAnI taiyArI batAvI. - have gAmaDAomAM nizALe bAMdhavA mATe, nizALanAM pAyasustaka taiyAra karavA mATe ane chevaTe mUtaraDIe bAMdhI ApavA mATe cheka paMcAyate sudhI lenenuM jhera sahAyanA suMvALA nAma nIce phelAI na jAya te navAI pAmavA jevuM nathI. A . kAraNa ke prajAnA manamAM e jherI bIja vavAI cUkyAM che ke videzI sahAya ane videzI Tephaleja svIkAryA vinA vikAsa thaI zake ja nahi, ane vikAsa eTale videzI dharaNe jIvavuM ane vicAravuM te ja. e AgAhI sAcI paDaze? - ApaNA ItihAsa sAthene ApaNe saMbaMdha tUTI gaye na hota te A vikAsanI jALamAM kyAreya phasAyA na hota. paNa aMgrejoe AkhI DyUharacanA ja bahu buddhipUrvaka cha hatI. govadha dvArA apaSaNa UbhuM karIne mana, buddhi ane zarIra traNeyane nibaLa banAvI dIdhAM. For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ge 1968-69mAM leAkasabhAmAM TrAie cetavaNI uccArI hatI ke, koi vaijJAnikanA evA abhiprAya che ke dezamAM khALakone pASaNu maLatuM na hAvAthI 20 varSemAM deza aMdhajanA ane gAMDAethI UbharAI jaze!" AMkhanA nadI e kema vadhyA ? bALakonA magajanA vikAsa traNa varasa sudhI thAya che. te traNa varSa daramiyAna tene tAjuM cAkakhuM gAyanuM dUdha maLe tA tenuM magaja saMpUrNa rIte khIle che. buddhi sAttvika bane che. poSaNa jeTaluM ochuM teTalo magajanA vikAsa e. A samaya daramiyAna gAyanA dUdha dvArA maLeluM poSaNa daSTine paNa svaccha manAve che. ahIM dRSTinA atha AMtara-bAhya banne karavAnA che. aMgrejoe akalpya saMkhyAmAM gAya mArI prajAnuM pASaNu ja teADI nAMkhyuM hatuM. eTale dezamAM AMkhanA dardIe ane aMdhajanAnA vadhArA thatA cAlyA. AMkhanAM dardo vadhyAM. AkhA nabaLI paDI, eTale davAvALAone ane cazmAvALAne kamANInuM sAdhana vadhyuM. pASaNa tUTyu', eTale prajA hInabuddhi thavA lAgI. eNe peAtAnA saMskAra, sAhitya, itihAsa vagere sAthe cheDo phADI nAkhIne paradezIAne caraNe buddhi sarpita karI emane gAMDA ja gaNI zakAya. evA gAMDAemAMthI ane AMtara-bAhya dizAsUjha vinAnA cakSuhInAthI deza UbharAvA lAgyA che, eTale ja ApaNe jhAranA ke phreMca zahenazAhAnA dUSita itihAsa bhaNIe chIe ane tyAM thaelI hiMsaka krAMtione biradAvIe chIe, paNa ApaNe tyAM je ahiMsaka sAMskRtika krAntie thai te viSe kazuM jANatA nathI. ApaNA rAjavIe aMgreonI sahAyanA karArAnA kevA zikAra banyA te pazu ApaNe jANavA prayatna karatA nathI. kadAca koI vAra bhUlathI jUnA itihAsanA pustakamAM e vacAi gayela hoya te paNa temAMthI edha grahaNa karavA jeTalI buddhi ApaNA rAjakartAomAM rahI nathI. For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 sahAyanA karAro dvArA AcarelA atyAcAra aMgrejoe ApaNA judA judA rAjavI sAthe sahAyanA karAro karyAM hatA. e karAronI rUe temanAM rAjyamAM temanA kharce pAtAnAM lazkaro rAkhyAM hatAM; paNa enI pAchaLa zarata evI rahetI ke e lazkaranA upayega aMgreja saltanatanI saMmati vinA rAjye karI zake nahi. pachI bIjI zarata e mAvI paDI ke rAjavIoe pAtAnAM lazkarI amuka hadanI saMkhyA sudhI ghaTADI nAkhavAM, kAraNa ke dezamAM zAMti ane salAmatInI bhAvanA sthApita karavI hatI. Ama rAjyAmAM a MgrejI lazkarI rahyAM, dezI vikherAI gayAM. AnI gherI asara kSatriya kAma upara paDI. lazkaramAMthI nokarI gumAvIne mAtra jamIna upara AdhAra rAkhavAnA samaya Avye. tyAM paNa temane bIjo phrUTA paDayo. gAvadhanI nItie khaLado ane khAtarane meghAM ane duSprApya manAvyAM hatAM. kSatriya komane garIbIe gherI lIdhI. govadhanI nItie harijana kAma (zUdravarNane) bhAMgI nAMkhI, govadha tathA sahAyanA karAroe kSatriyAne bhAMgI nAMkhyA. vizaTa puruSanA hAtha ane paga banne sahAyanI jALamAM aTavAIne geAvadhanA hatheADAthI bhAMgI paDayA. paraMtu sahAyanA karAranI pAchaLa paNa AvI paDI; trIjI zarata. rAjakumArone Adhunika keLavaNI mATe rAjavIee kAM te iMgleDa mokalavA athavA temanA mATe khAsa UbhI karAelI kumAra kolejomAM rAkhavA, jyAM aMgreja adhyApake temane vilAsa, dArU ane jugAranI late caDAvI, temanI jiMdagI barabAda karI nAkhe. Ama sahAyanI sAnerI jALamAM samasta kSatriya koma ane rAjavIe phasAI jaIne itihAsanA paDadA pAchaLa pheMkAI gayA. kArIgarone paNa na cheADavA evA ja sahAyane phAMsalo nAkhavAmAM AvyA; ApaNA vepArIvarga ane gAmaDAMonA kArIgaravaga upara. kApaDa e ApaNA mukhya STrIya udyoga hatA. yuropanI bajAramAM ApaNuM kApaDa temanA peAtAnA For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dezanA kApaDa karatAM 50 thI 60 TakA ochA bhAve vecI zakatA. yurepI rAjAe ApaNA kApaDa upara bhAre AyAtaverA nAkhyA chatAM paNa temanuM kApaDa ApaNA nIcA bhAva ane UMcI jAta sAme TakI zakatuM nahi eTale aMgrejoe sahAyanI jALa bichAvI. ApaNuM kApaDanA kArIgaro sAthe amuka jaththAnA kApaDa levAnA karAra karyA ane tenI kiMmatane amuka bhAga temane sahAya rUpe agAuthI ApIne temane mAla aMgreja vepArIone ApyA pahelAM bIjA dezanA phreca, valaMdA, piTugIjha vagere vepArIone na Ape evI zarate karAvI lIdhI. ane pachI tarata ja mAlanI mAgaNI karavA lAgyA takAde karavA lAgyA. teo rAtadivasa mahenata karIne paNa jaldI kApaDa taiyAra kare mATe temanA upara e vaNakArone kharca cekiyAte mUkyA. A kiyAte vaNakArone mAra mAratA. temanI sAme aMgrejI keDIenI adAlatamAM karArabhaMganA khaTalA maMDAtA jyAM vaNakarene bhAre sajA thatI. (Ikenemika hisTrI opha InDiyA. Ara. sI. datta). rAjavIo ke navAbe vaNakarane rakSaNa ApavA azakta hatA, kAraNa ke teonA gaLAmAM paNa sahAyanA karAranA phAMsalA hatA. julamanI mAtrA eTalI hada sudhI vadhI gaI ke hajAro kArIgaree-DhAkAnI bArIka malamala banAvanArAoe pitAnA hAthanA aMguThA kApI nAkhyA, jethI kApaDa vaNI zakAya nahi ane julamathI mukta rahevAya. arthataMtrano pravAha ulaTAI gaye A sahAyanA karAranI gherI asara samasta rASTra upara paDI te samayanA bihAranA mAtra cha jillAomAM 64,768 kApaDa vaNavAnI zALa baMdha paDI ane 14,30,526 kAMtanArI bAIoe carakhA baMdha karIne pitAnI kAyamI pUraka Avaka gumAvI. cAre varNanI sIe pitAnA phAjala samayamAM cAra calAvIne For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 pUraka Avaka meLavatI ane kuTuMba mATe kapaDAM paNa meLavatI. (menTagemarI mArTina kRta hisTrI opha IsTa InDiyA). A te mAtra cha jillAomAM AvI paDelI bekArInA AMkaDA che. sahAyanA A karAree samasta bhAratanA arthataMtrane kheravI nAkhyuM. je deza yuropa eziyAmAM kApaDanI moTA pramANamAM nikAsa karate te deza pitAnuM utpAdana baMdha karIne pitAnI jarUriyAta mATe kApaDanI AyAta karavA lAge. arthataMtrane pravAha ulaTAI gaye. ahe! kevI jhaDapathI e pravAha ulaTAI gayA. - I. sa. 1793mAM iglenDa mAtra rU. 1,560 rUpiyAnuM kApaDa ahIM mokalI zakyuM hatuM. pAMca varasamAM te AyAta vadhIne 44,360 rUpiyA nI kimatanA kApaDanI thaI. - bIjAM pAMca varasamAM -eTale ke I. sa. 1803mAM te vadhIne 2,78,760 rUpiyAnI thaI. 1813mAM AyAtane AMkaDo daza lAkha rUpiyA upara pahoMce. A AyAta 1859mAM rU. 15,08,830 ane 1877mAM rU. 19,31,00,220 sudhI pahoMcI. (Ara. sI. dattakRta Ikanemika hisTrI opha InDiyA, . 1, pAnA 176. . 2, pAna 248) prajAnA dareka stare videzI phAMsala ApaNA kheDUte paNa A sahAyanA phAMsalAmAMthI bacyA na hatA. temane sahAyanA suMvALA nAma nIce dhirANa karIne sArAmAM sArA ghauM cArathI cha Ane maNanA hisAbe paDAvI letA ane pachI tenAM biskITa anAvI eka rUpiye ratala (40 rUpiye maNa) ApaNane ApatA. sudharelA gaNAvAnI hazamAM biskITa khAvAmAM gaurava anubhavanArA paNa A dezamAM jIvatA hatA! - bIjA vizvayuddha temane pavitra bhUmi choDI javAnI pharaja pADI paNa teo temanI keLavaNInAM je jherI bIja nAMkhI gayA hatA tene phAla UtarI cUkyo hato ane temanI madadathI pharIthI temanA sahAyanA phAMsalA ApaNA gaLAmAM prajAnA dareka stare paDavA lAgyA che. koNa bacAvaze A kAMsalAomAMthI ? bhagavAna jANe. For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rahe che .' '' -.* * je vAtAvaraNamAM praduSaNa phelAvatI AjanI InDasTrI ciMtA janaka banI che te samagra cittamaMDaLamAM, jIvanamAM, AtmAmAM bhayaMkara praduSaNa phelAvatA sinemA pratye vaDIlajane gaMbhIradaSTithI ciMtA kema karatA ja nathI? badhA sine' [pApanI je mA che tenuM nAma sinemA che ne ! e, gAMdhI-bhakto! ' ATaluM jarUra vAMco. 'hiMda svarAjanA gAMdhIjInA zabdo. [Azaya "huM je prakAranuM svarAja ApavA mAMguM chuM tene bhAratanA leke svIkAravA taiyAra nathI. temane te pArlAmenTarI paddhatinuM svarAja joIe che. have mAre lekanI IcchAnuM svarAja ja meLavavuM paDaze." paNa huM spaSTa kahI devA mAMguM chuM ke briTananI pArlAmenTarI DhabathI cAlatA svarAja dvArA hindustAna pAyamAla thaIne ja raheze." have joI le AkheAMkha "pAyamAlInuM tAMDava! kevI adbhuta rIte khelAI rahI che dhUrtavidyA ! trIsa varSa pUrvanAM ja abhyAsanAM pustakamAM bhaNAvAtuM hatuM, "sukhamAM kadI chakI nA javuM; dukhe hiMmata na hAravI, sukha duHkha sadA TakatAM nathI, e nIti uramAM dhAravI." have? A ThekANe, "kAluDI kUtarI ne kALAM galuDiyAM AvyuM che! dezanA saMskArapremI jane kyAre jAgaze? 5. zrI candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] 0 pazunI kiMmata vadhAravAmAM bhArate noMdhAvela ullaMdhanIya vizvavikrama!!! 0 sIttera varasamAM bakarInI kiMmatamAM traNa lAkha Tanane, ane gAya-bheMsanI kiMmatamAM trIsa hajAra TakAne vadhAre! 0 dUdha mAMsAhArI khorAka che e pracAra hiMdu prajAnA astitva upara AkharI phaTake mAravA mATe che!!! vizvane zreSTha piSaka padArtha mAMsa, mAchalI ane iMDAMnA piSaNa mATe ane tenI anivAryatA mATe jyAre khUba pracAra thayuM che ane lekene sAma, dAma, bhedathI paNa te khavaDAvavAnA pracaMDa prayane jayAre amalamAM AvyA che tyAre vizvane zreSTha piSaka padArtha ane mahAbhAratakAre jene A duniyAnA amRta tarIke varNavyuM che tenA viSe paNa lekee jANakArI meLavavI jarUranI che. e jANakArInA abhAve je padArtho kharekharuM piSaNa ApanArA nathI, paNa svA, saMskRti ane dharmane haNanArA che, te padArtho upayegI. ane anivArya mAnI tene svIkAra karatA thaI jAya, ane pariNAme vividha roganA bhoga bane enAthI paNa bhUMDuM AsurI vRttivALA thaI jAya evI paristhiti upasthita thaI haI leke samakSa A AsurI pravRttio sAme lAla battI dharavA ane dUdhanA prakAre, tene guNadoSa leke jANI zake e AzayathI prakhyAta vaidarAja zAlIgrAmanA pustaka zAlIgrAma nighaMTunA AdhAre nIcenuM dUdha viSenuM avataraNa lIdhuM che. dUdha madhura, snigdha, vAta-pitta-nAzaka, tatkAla vajanaka, zItala, sarva prANIonuM jIvana, (kAraNa ke vanaspatyAhArI ane mAMsA-- For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -hArI banne prakAranAM prANIo janmatAM ja mAtAnuM dUdha pIe che ane meTAM thAya che) kaphakAraka, buddhi vadhAranAra, vAjIkaraNa, avasthAsthApaka, AyuSyakAraka ane rasAyaNa che. ejasa vadhAranAruM che. ApaNe khorAka khAIe chIe tenuM dara pAMca divase nIcenA kramamAM rUpAMtara thAya che. (1) rasa, (2) rakata, (3) meda [carabI, (4) mAMsa, (5) asthi hADakA] (6) majajA [hADakAMmAM vacce dekhAte pILA padArtha], (7) vIrya, ane (8) ejasa. dUdha jIrNajavara, mAnasika rege, zeSa, mUccha, zrama, saMgrahaNa, pAMDuroga, dAha, tRSA, hRdayaroga, zUla, udAvarta gulma, raktapitta, nirega, zrama ane garbhastrAvamAM hamezAM upayogI che." bAlaka, vRddha, bhUkhathI athavA ati maithunathI kSINa banI gayA . hoya te tamAma, dUdha pIvAthI pharIthI sazakta bane che. je leka khAvAthI baLatarA pedA kare evA AhAra ke pINa letA hoya, temaNe bhejana karyA pachI avazya dUdha pIvuM joIe jethI dAha zAnta thAya che. je prANIne kAna hoya te prANInI mAdAne stana heya che. ane te mAdA bacuM janmatAM ja tene pitAnuM dUdha dhavaDAvIne uchere che. AvAM prANIomAM uMdarathI hAthI sudhInA tamAma vanaspatyAhArI ane mAMsAhArI prANIo AvI jAya che. manuSya je je prANInA dUdhano upayoga kare che te te prANanA dUdhanA guNadoSa viSe Ayurvede saMzodhana karyuM che. - Ayurveda mata pramANe judAM judAM prANuonA dUdhanA guNadoSa mAtAnuM dUdha: mAtAnuM dUdha puSTikAraka, pacavAmAM khUba saheluM, tRpti ApanAra, AMkhenAM darada dUra karanAra che. (nAnAM bALakonI AMkha dukhavA Ave ke lAla thaI jAya ke tarata AMkhanAM daradomAM mAnuM dhAvaNa babbe TIpAM AMkhamAM nAkhavAthI ane mAnA dUdhanAM pitAM AMkha upara mUkavAthI. AMkhanA roga maTI jAya che.) dUdha pittanAzaka ane lehInA vikAranuM zamana karanAra che. AMkhamAM phUluM hoya te AMkhamAM mAnA dhAvaNanAM TIpAM nAMkhavAmAM Ave che. For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 (strInA dUdhamAM upara jaNAvelA tamAma guNo strInA pathyApathya upara AdhAra rAkhe che. bALaka jyAM sudhI garbhamAM hoya ane jamyA pachI dhAvaNuM hoya tyAM sudhI, strIe pathyApAjyanI kALajI rAkhavI joIe. e kALajI rAkhatAM preTInane nAme ke keziyamane nAme tema, ja svAdendriyane vaza thaIne ekabIjAnA virodhI guNavALA padArtho ke Rtu-virodhI padArtho khAya te tenA dUdhanA guNa nAza pAme che, athavA badalAI jAya che. ane tene dhAvanAra bALakane nukasAna thAya che. A samaya daramiyAna je mAtA sAtvika khorAka ja khAya te bALaka saduguNa ane sAtvika vRttivALu ane sahunuM hita karanAruM thAya che. je. mAtA tAmasI ane mAMsAdi padArthonuM sevana kare te bALaka tAmasI vRttivALo ane AsurI karma karanAre thAya che) gAyanuM dUdha; gAyanuM dUdha mathya, atyaMta rucikara, atyaMta svAdiSTa, snigdha, vAta ane pittane nAza karanAra, teja vadhAranAra, buddhivardhaka, baLavardhaka, lehI vadhAranAra ane vIryavardhaka che. te atizaya thAkI gayelAne tAjagI Ape che. lAMbI mAMdagIthI kSINa thaI gayelAne rega-mukta thayA pachIthI navuM jIvana Ape che ane roganA kAraNe AvelI tamAma nabaLAIone nAza karIne pharIthI sazakta banAve che. te rasAyana che. temAM viTAmina e" raheluM che, je bIjA koI dUdhamAM nathI. gAyanuM dUdha zarIramAM vividha kAraNe pedA thatA jherane nAza kare che. temAM raheluM viTAmina e rigano pratikAra karavAnI Azcaryajanaka zakti pedA kare che ane AMkhanuM teja vadhAre che. gAyanuM dUdha zItala hoI zarIramAM zatu athavA viSama kherAkane kAraNe pidA thatI vadhu paDatI garamIne kAbUmAM rAkhe che. (A garamIne kAbUmAM rAkhavAmAM na Ave te gaMbhIra roga pedA thavAnI saMbhAvanA rahe che. game tevuM zArIrika ke bauddhika kAma karyuM hoya paNa kAma karyA pachI gAyanuM tAjuM dUdha pIvAmAM Ave te tamAma prakArane thAka UtarI For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jAya che. manuSya vRddhAvasthAne AvatI rokI zakatuM nathI, paNa gAyanA tAjA dUdhanuM niyamita sevana kare te tenA zarIra upara na te vArdhakyanAM cihna jaNAya che ke na te tenA baLanI hAni thAya che. gAyanA raMga pramANe dUdhanA guNamAM pharaka: vaLI judA judA raMganI gAyanA dUdhanA guNamAM pharaka hoya che. kALI gAyanuM dUdha pittanAzaka ane adhika guNavALuM che. kapilA pILAza paDatI badAmI raMganI gAyanuM dUdha vAta ane pitta bannene nAza kare che, mATe kALI gAyanA dUdha karatAM vadhu guNavALuM che. sapheda gAyanuM dUdha kaphakAraka ane pacAvavAmAM bhAre che. gherI rAtI gAyanuM dUdha ane kAbaracItarI gAyanuM dUdha vAtanAzaka che. - vaLI gAyane vAchaDo hoya, vAchaDI hoya athavA vAchaDo maraNa pAmyo hoya tyAre paNa gAyanA dUdhanA guNamAM phera paDI jAya che. taduparAMta gAyane gharamAM ke tabelAmAM divasa-rAta bAMdhI rAkhe tyAre tenA dUdhanA guNa ochA thaI jAya che. cariyANAmAM, jaMgalamAM ane parvatanI dhAra para pharatI gAyanA dUdhamAM guNa vizeSa hoya che. je gAya taratanI viyAelI hoya, athavA jenuM vAchaDuM marI gayuM hoya tenA karatAM jenuM vAchaDuM jIvatuM hoya ke je viyAe che ke vadhu mahinA thaI gayA hoya tenuM dUdha vadhu guNakArI hoya che. eka ja gAya jyAre eka viyAtaramAM tene vAchaDI janmI hoya che ane bIjA viyAtaramAM vAchaDe ja heya che tyAre je viyAtaramAM vAchaDe ja hoya te samayanuM dUdha guNakArI hoya che. (Arthika ane vaidika baMne kAraNene lIdhe hiMdu dharmazAstro medAnamAM "savatsa" eTale ke vAchaDA sahitanI gAyanuM dAna e vAchaDIvALI gAya karatAM uttama kahe che.) gAya je jAtane beroka khAya che te pramANe tenA dUdhanA guNanA pheraphAra thAya che, ane te pramANe tenA dUdhamAM ghInA pramANanI vadhaghaTa thAya che. je gAya pahelI ja vAra vicAI heya tenA dUdhamAM ochA guNa hoya che. taratanI viyAelI gAyanuM dUdha daza divasa sudhI pIvuM na joIe. kAraNa ke te rUkSa mane dAhakAraka che. raktane azuddha kare che For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ee ane pittane vadhAre che, gAya viyAyA pachI daza divasa sudhI tenuM dUdha tene ja pIvaDAvI devAmAM bhAve te tenI gazuddhi ane zarIrazuddhi thaI jAya che ane tenI taMdurastI jaLavAI rahe che. je gAya gAbhaNI thaye ghaNA samaya thaI gayA hoya tenuM dUdha ghaTTa ane jarA khaTAza paDatuM hAya che. je gAyanA vAchaDAnA raMga tenI mAnA raMganA jevA ja hAya te gAyanuM dUdha te game te raMganI hAya tA paNa uttama che, gAyanA dUdhamAMthI khanAvelI mIThAio khUba ja svAdiSTa, maLavaka, lAMbA samaya sudhI bagADyA vinA rahI zake tevI hAya che. gAyanuM ghI zarIranAM tamAma prakAranAM jherane nAza karanAra, jakhama rUjhAvanAra, baLavadhaka, vIryavardhaka, hRdayane guNakArI, trideSanAzaka ane tAju hAya tyAre khUba sugadhI ane svAdiSTa hAya che. bhesanu dUdha : bheMsanuM dUdha vIva varSAMka, khaLavardhaka, zarIranI suMdaratA vadhAranAruM, UMgha lAvanAra, bhUkha lagADanAra, kapha vadhAranAra ane ati zramanA thAka utAranAruM che. vAyunA nAza kare che. gAyanA dUdha karatAM bheMsanuM dUdha vadhAre mIThuM, vadhAre vIryavardhaka ane pacavAmAM bhAre che. te vadhu baLavardhaka che paNa buddhine mada manAve che. pAMDu regamAM gAyanA dUdha karatAM le'sanuM dUdha vadhu guNakArI che, kAraNa ke temAM leAhatattva vadhAre che. gAyanuM dUdha sAraka (dasta sApha lAvanAra) che; jyAre bheMsanuM dUdha kakha jiyAta kare che. bheMsanA dUdhamAM gAyanA dUdha karatAM ghInuM pramANa vadhAre che, ane te ghI ghaNA lAMbA samaya sudhI bagaDayA vinA rahI zake che. bheMsanA dUdhanI mIThAio jaladI bagaDI jAya che. bhAratanI gAyanA dUdhamAM tenI jAta ane tene apAtA khArAkanA pramANamAM pAMcathI sAta TakA thI hAya che, jyAre bheMsanA dUdhamAM tenI jAta ane khArAkanA pramANumAM 7 TakAthI 12 TakA sudhI ghInuM pramANa hAya che. judA judA pradezanI bheseAnA dUdha ane ghInA pramANa tema ja For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNamAM temanA preraka ane AbohavA mujaba taphAvata hoya che. paradezI gAyanA dUdhamAM phakta 2 thI 5 TakA ghI hoya che. bakarInuM dUdha: bakarInuM dUdha tUruM, madhura, zItala, kabajiyAta karanAruM, pacavAmAM halakuM, ane pittadoSa, kSaya, khAMsI tema ja raktAtisAra (maraDe)mAM upagI che ane vAta-pitta-kapha traNe dene nAza kare che ' bakarInuM kada nAnuM hoya che, ane te jaMgalamAM vividha prakAranI vanaspatio khAtI hoya che. eka kahevata che ke, "UMTa mUke AMkaDo ane bakarI mUke kAMkare." UMTa AkaDA sivAya badhI vanaspati khAya che, paNa bakarI te AkaDe paNa khAI jAya che, te khAsa karIne kAMTAvALI vanaspati khAvAnuM vadhu pasaMda kare che, ane pANI ochuM pIe che. A divasa jaMgalamAM phare che. tethI tenuM dUdha sarva devanAzana, bhUkha lagADanAra halakuM, kabajiyAta karanAra, zvAsa, khAMsI, ane raktapitta maTADanAra che. kSaya rogamAM tenI khAsa bhalAmaNa karavAmAM Ave che. gaNa gAya, bheMse bahu saMkhyAmAM kapAI javAthI ane nikAsa thaI javAthI dUdhanI kheMcane kAraNe bakarInuM mahatva vadhI gayuM che. bakarI AkhA divasamAM ekathI cAra lITara sudhI dUdha Ape che. eTale je pradezamAM ghAsacArAnI ane pANInI ugra achata che tyAM leke have gAya ke bheMsane badale bakarI pALatA thayA che. paNa A pALelI bakarInA dUdhamAM upara lakhyA mujabanA guNa jevA nahi maLe. kAraNa ke have jaMgalo sApha thaI gayAM che tyAM bakarIne caravA vanaspati rahI nathI ane cariyANe nAza pAmyAM che athavA ujajaDa paDyAM che eTale ke bakarIne gharamAM bAMdhI rAkhIne ghAsa ane dANo khavaDAve che, gAya ane bheMsa karatAM bakarIne cAre ane dANe tathA pANI ochAM joIe eTale te pALavI paravaDe che. paNa temane jaMgalamAM pharavAnuM na maLavAthI ane kherAkamAM pheraphAra thavAthI temanA dUdhamAM upara lakhyA mujabanA guNe havA viSe zaMkA che. For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMgalamAM pharanArI bakarInuM dUdha khUba pAtaLuM ane amuka prakAranI na game tevI vAsa mAratuM hoya che. have kherAkamAM phera paDavAthI dUdhamAM vAsa AvatI nathI, te ghaTTa banyuM che ane temAM ghInuM pramANa paNa vadhyuM che. vIsamI sadInA AraMbhamAM eka sArI bakarInI kiMmata be AnA eTale bAra navA paisA hatI, have katalane kAraNe saMkhyA ghaTI javAthI ane gAyabheMsane sthAne tenI mAga vadhavAthI, mAga ane puravaThAnI sthiti kheravAI gaI che eTale have eka sArI bakarInI kiMmata 200 thI 400 rUpiyA sudhI pahoMcI gaI che. je rIte katalakhAnAM vadhatAM jAya che te jotAM eka bakarInI kiMmata 1000 rUpiyA thaI jAya te ApaNe navAI pAmazuM nahi. bhArate A eka vizvavikrama karyo che ke tenI bakarInI kiMmatamAM 70 varasamAM traNa lAkha TakAne ane gAya-bheMsanI kiMmatamAM 30 hajAra TakAne vadhAre thaye che. bakarInA dUdhamAM ghaNI viziSTatAe hevA chatAM te gAyanA dUdhanuM sthAna laI zake nahi, kAraNa ke gAyanA dUdhamAM roga ane jhera dUra karavAnI, regene pratikAra karavAnI zakti ApavAnI, AMkhonuM teja ane buddhi sateja karavAnI zakti che, te bIjA koI dUdhamAM nathI. ghaTInuM dUdha: - gheTInuM dUdha khArAzavALuM, svAdiSTa, snigdha, garama ane patharIne - nAza karanAruM che. hRdayaregavALAe gheTInuM dUdha pIvuM joIe nahi, kAraNa ke tethI nukasAna thAya che. te pInArane tRpti Ape che. pacavAmAM bhAre che. vAyuthI thaelI khAMsImAM ane vAyuthI thaelA rogomAM khUba upayogI che. ane gheTInA khUba garama karelA dUdhamAM kAralika sAbune bhUko nAMkhIne khUba halAvIne, karIne malama jevuM thAya tyAre pili-lakavA ane bona TI. bI. (asthi kSaya) upara lagADavAthI khUba phAyado thAya che. e dUdha sAthe bIjI vanaspatio meLavIne piliye ane lakavA bhA. 2-6 For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' nA , upara mAlIza karavAnuM tela paNa banAvI zakAya che. je khAvA-pIvAmAM ane AhAra-vihAramAM yogya sAvacetI rakhAya te saMpUrNapaNe rogamukta thaI javAya che. gheTI paNa reja sarerAza deDha lITara dUdha Ape che. tenI upayogitA ane dezamAM dUdhane dukALa ane ThaMDIthI marI jatA mANasa mATe tene UnanAM kapaDAM bane che te daSTie lakavAnA ane piliyenA A yugamAM tenuM rakSaNa ane tene uchera tathA saMvardhana anivArya banI gayuM che. paNa A dezanI prajAnuM e eka meTuM kamabhAgya che ke tene dareka sarakAra gAya, baLada, bheMsa, ane gheTAM-bakarAMnI aghera katalamAM rAcanArI ja maLI che. haraNInuM dUdha : haraNanA dUdhanA guNadoSa bakarInA dUdha mujaba ja samajavA. bakarInA dUdhamAM ghaNI jUnI IMTane vastragALa sUke meLavI mAlIza karavAthI hADakA uparane seje maTe che. mA vinAnA bALakane athavA jene dUdha na AvatuM hoya evI strInA bALakane athavA jenI mAtA bimAra heya evA bALakane bakarInuM dUdha ApavuM joIe. mAtAne pUruM dUdha na AvatuM hoya te tene pacAvI zake teTaluM gAyanuM dUdha ApavAthI pUruM dhAvaNa Ave che. ghaDInuM dUdha gheDInuM dUdha rUkSa, garama, balakAraka, tRSA maTADanAra, vAyunAzaka, pacavAmAM halakuM ane svAdiSTa che. te ja pramANe je pazuo eka ja kharIvALAM heya temanA dUdhanA guNa-deva paNa ghoDIne dUdha jevA ja hoya che. UMTaDInuM dUdha : UMTaDI haDe bharIne dUdha Ape che. tenuM dUdha rUkSa, garama, khArAza paDatuM, kaphano nAza karanAra, vAyunAzaka, pacavAmAM halakuM, kRmi ane harasa maTADanAra che. peTanAM daradamAM paNa hitakArI che. bakarInI mAphaka UTa paNa tamAma jhADapAna ane vanaspatio khAI jAya che eTale For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 akarInA dUdhanA guru sAthe enA dUdhanA guNu maLatA Ave che. te akarInA dUdha karatAM ghaNuM ghaTTa hAya che, ane pacavAmAM bakarInA dUdha karatAM bhAre hoya che, te pIvAthI dAjhelA dUdhanI vAsa Ave che. gadheDInuM dUdha gadheDInuM dUdha garama, kaph ane vAyune nAza karanAra, baLa ApanAra, bhUkha lagADanAra, buddhine mada karanAra ane bALaroga, khAMsI tema ja zvAsane maTADanAra che. bALakone meTI udharasamAM khUba upayAgI che. pazu te dohIne tarata pI javuM joIe. nahi te te magaDI jAya che ane pInArane nukasAna kare che. samaya-samayanA ane vividha prakriyA karelA dUdhanA guNa gAyanuM dhArALu (zeDakaDhuM) dUdha baLa ApanAruM, pacavAmAM halakuM, -8MDaka ApanAra, bhUkha lagADanAra, tridoSanA nAza karanAra che. mahAbhAratamAM rAjA yudhiSThire tene duniyAnA amRta tarIke varNavela che. bhe'sanuM dUdha paNa dhArAkhyu hoya teA uttama che, paNa pacavAmAM bahu bhAre che. khakarInuM dUdha garama karI ThArIne pIvuM joie; paNa gheTInuM dUdha garama karIne garama garama hoya tyAre ja pI javuM joie. garama garama dUdha pIvAthI kapha ane vAyune nAza thAya che, ane marama karyA pachI ThaMDuM karIne pIvAthI pittano nAza thAya che. dUdhamAM dUdha karatAM aDadhuM pANI nAkhI, e pANI baLI jAya tyAM sudhI ukALIne pachI pIvAthI kAcA dUdha karatAM pacavAmAM vadhu halaku che. zukala pakSa ane kRSNa pakSamAM paNa candranI vadhaghaTa pramANe dUdhanA guNamAM phera paDe che. je gAya rAte gharamAM khAdhelI hAya temanuM dUdha savAre vadhu ThaMDuM ane pacavAmAM bhAre hAya che, paNa je gAye rAte paNa jaMgalamAM caravA jAya che temanuM dUdha pacavAmAM halaku hAya che. savAranuM dUdha sAMjanA dUdha karatuM vadhu ThaMDuM hAya che. savAranA dUdha karatAM sAMjanuM dUdha vadhu halakuM ane vAta-kaphane vadhu sahelAithI dUra karanAruM hAya che. jyAre savAranuM dUdha pittajanya rAgeAne sahelAithI dUra kare che. For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaye-samaye dUdha pIvAnA guNa prathama paheramAM eTale ke sUryodaya pachInA pahelA traNa kalAkamAM dUdha pIvAthI baLa ane vIrya vadhe che. bhUkha lAge che. madhyAha kALe eTale ke bapore dUdha pIvAthI baLa vadhe che. kapha ane pitta nAza pAme. che, te agnidIpaka che, eTale khAdhelA annane pacAve che. bALakonA zarIrane bAMdhe vadhAre che ane kSaya rogane nAza kare che. rAtre dUdha pIvAthI aneka rogonuM zamana thAya che. sUtI vakhate dUdha pIne sUI javAthI divasabharane tamAma zArIrika ane mAnasika thAka UtarI jAya che. zarIrane tema ja buddhine lAgele ghasAre purAI jAya che. mATe taMdurasta rahevA icchatA ane vRddhAvasthAnA reze tema ja nabaLAIthI bacavA IcchatA ke e traNe kALa dUdhanuM sevana karavuM joIe. jenI pAcanakriyA khAmIrahita che, jenuM zarIra kSINa (sukAeluM) che evA-bALaka yuvAna, vRddha-tamAmane mATe dUdha hitakArI che, dUdhamAthI zarIramAM tatkALa virya utpanna thAya che, anAjamAMthI vIrya pedA thatAM eka mahine lAge che, ane DAM, mAMsAhAra temaja bIjA tAmasI padArtho khAvAthI vIryane kSaya thAya che. je leke atyanta tIkhA, khATA, kaDavA, khArA, dAhajanaka, lukhA, garamI pedA karanArA ane ekabIjAthI viruddha guNavALA padArtho khAtA hoya temaNe te avazya dUdha pIvuM joIe. jethI agya kharAthI pidA thatI ahitakArI asara maMda bane. na pIvA jevuM dUdha je dUdhanA raMgamAM phera paDI gayA hoya, kharAba svAdavALuM heya, khaTAzavALuM heya, kharAba vAsavALuM hoya athavA gaThThA bAjhI gaeluM hoya; dehyA pachI lAbA samayathI garama karyA vinAnuM hoya tevuM dUdha pIvAthI nukasAna thAya che. khArA ane khATA padArtho sAthe dUdhanuM sevana karavAthI lehInA zikAra thAya che, je narI AMkhe nathI dekhAtA paNa vividha roga dvArA For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhA de che. garama karyA vinAnuM dUdha lAMbe samaya sudhI rAkhI mUkavAthI (pachI bhale te phrIjamAM rAkhyuM hoya te paNa) tenA guNa nAza pAme che, ane avagaNe utpanna thAya che. garama karyA vinAnuM dUdha cAra kalAka sudhI ane garama kareluM dUdha ATha kalAka sudhI pIvAlAyaka gaNAya che. eka mata te e che ke dUdha sIdhuM pitAnA moDhAmAM AMcaLanI dhAra laIne pIvuM uttama che. enAthI ochuM guNakArI je vAsaNamAM dohyuM heya temAMthI tarata pI levuM. dUdha dohavAya tyAre temAM uSNutA hoya che. te uSaNatA cAlI jAya pachI te te garama karIne ja pIvuM. dUdha supAcca rAkhavA mATe temAM eka Ubharo Ave tyAM sudhI ja garama karavuM. te jema jema vadhu ghaTTa thAya tema tema pacavAmAM bhAre, snigdha ane adhika vIryavardhaka bane che. paNa jemanI pAcanazakti khUba sateja hoya evA yuvAna mANasone ja e phAyado kare. gAyanA dUdhamAMthI banAvelA peMDA, baraphI, rabaDI, ItyAdi padArtho balavardhaka, hitakArI, vIryavardhaka ane zarIranuM ojasa vadhAranArA che. ALakone phleTa, pIparamenTa, biskITa vagere khavaDAvavAthI nukasAna kare che. peTa ane dAMta bagADe che. jyAre peMDA phAyado kare che. rIkeTa sAme bALakonuM rakSaNa kare che. banenA uchera pAchaLanA hetuo pazcimI DhabanA ane bhAratIya DhabanA pazuucheranI rIta ane pazuuchere pAchaLanI bhAvanAmAM jamIna-AsamAnane pharaka che. pazu pAchaLanI bhAratIya bhAvanA pazuo jIvanaparyata sukhapUrvaka vadhumAM vadhu samaya jIve, manuSyane ane pRthvIne upayogI bane ane pitAnAM kudaratI mote mare evI vyavasthA karavAnI che. - jyAre pazcimI Dhabane uchera taddana jaMgalI, pazuonuM nirdaya zeSaNa karIne cAra-pAMca varasamAM temanI dUdha ApavAnI zaktimAM eTa Ave tyAre trAsajanaka rIte temane mArIne khAI javAnI duSTa bhAvanAvALo che. pazcima-bhakta bhAratIe pazcimanI gAyanA dUdhanA meTA pramANamAM vakhANa karatAM thAktA nathI, paNa e vadhu dUdha meLavavA temanA For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para ke mAnasika ane zArIrika trAsa gujAravAmAM Ave che, ane teo cArapAMca varasamAM ja ochuM dUdha ApatI thAya tyAre temanuM vadhu mAMsa meLavavA kevI bhayaMkara rIte ribAvIne mAre che tenI jANakArI ApavAthI dUra rahe che. teo, "ApaNI gAye akabaranA jamAnAmAM roja 64 lITara dUdha ApatI ane zA mATe have ochuM dUdha ApatI thaI che? tenAM kAraNe jAhera karavAthI paNa dUra rahe che. dUdhane guNe joI zakyA nathI . vaLI bhAratanA ane pazcimanA dUdha- vizleSaNamAM paNa moTo taphAvata che. pAzcAtya dUdhamAM kayA kayA padArtho che te zodhI zakyA che, paNa guNa joI zakyA nathI. bhAratamAM padArtha karatAM padArthanA guNane vadhu mahatva apAya che. ane ApaNe mAtra dUdhanA nahi paNa dareka prakAranAM anAja, auSadhio ane vanaspationA guNa paNa jANIe chIe.' vanaspati-udyoga ane DerI-udyoga khataranAka dUdhane pAuDara banAvyA pachI tenAM mukhya ta nAza pAme che. tAjA dUdhanA guNa temAM rahetA nathI. dudhane pAuDara banAvavAnI kriyA e zeSaka arthataMtranA DhAMcAnI kriyA che. bhAratIya arthavyavasthAnA DhAMcAmAM e baMdhabesatI nathI. DerI udyoga pazu, pazupAlaka ane prajAnuM zoSaNa kare che. dUdhane pAuDara banAvavAthI e game tyAre bajAramAMthI adazya karI zakAya che. game tevA bhAva vadhArI zakAya che ane marajI mujaba prajAnuM zoSaNa karI zakAya che. bhAratanAM svAgya, samRddhi ane saMskRti e traNe mATe vanaspatiudyoga ane DerI-udhoga bhAre khataranAka nIvaDayA che. e banne udyogane saMpUrNa baMdha karavAmAM na Ave tyAM sudhI bhAratamAMthI garIbI, bekArI, bimArI ane phugA nAbUda karI zakAze nahi. e udyoga nathI, kauTuMbika kriyA che bhAratamAM pazuuchera e keI ughoga nathI paNa eka kauTumbika For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 kriyA che. bhAratanAM svAsthya, samRddhi ane saMskRti sAthe e kriyA joDAelI che. tyAMthI tene chUTI pADIne udyogeAmAM pheravI nAkhA teA udyoga A traNe zreyaskara vastuone bharakhI jaze. 66 dUdha mAMsAhArI nathI dUdha e nirAmiSAhArI bheAjana nathI, e gAyanAM leAhImAMsanu baneluM che." A jAtanA pracAra vAhiyAta ane badaIrAdALA che. hiMdu prajAne mAMsAhArI banAvIne pRthvI upara eka rAjya ane eka dharmanA nArA sAthe hiMduone isAIdharmamAM vaTalAvavAnA SayaMtranA pAye che. gAMdhAjI paNa bhALavAyA dUdha e lehI-mAMsa che ema svIkAro te tamAre te cheADI ja devuM joIe. gAMdhIjI e jALamAM AbAda phasAyA hatA. paNa pAchaLathI potAnI bhUla samajAtAM gAyanuM dUdha na pIvAnI pratijJA na teADavA khAtara khakarInuM dUdha pIvAnuM zarU karyuM. hatuM. pASaNa dUdha jo lAhImAMsanuM baneluM hAta tA mAMsAhArI aa ane svAsthya mATe dUdha pIvAne badale leAhImAMsa vaDe calAvI leta, paNa dUdha ane lehI-mAMsamAM samAna guNa na hAvAthI temane poSaNa mATe dUdha pIvuM paDe che. jyAre nirAmiSAhArI lokone dUdha pIdhA pachI poSaNa mATe mAMsa khAvAnI jarUra rahetI nathI. dUdha pIne mAMsa na khAnArA loko apeASaNanAM daradonA bhAga banatA nathI paNa mAMsAhArI loko dUdha na pIe te apASaNanA, vAyunA vagere vividha prakAranA bhAga bane che. mAMsanuM preATIna temane rAgothI bacAvI zakatuM nathI. UlaTuM temanAmAM rAge pedA kare che. hindu prajAnA astitva sAme SaDUcatra vaLI khAdhele khArAka, rasa, rakta, meda, mAMsa, majjA, vIrya ane ejasamAM 30 divase dara pAMca divase rUpAntara pAmatA ejasamAM rUpAMtara pAme che. jyAre gAya ke koI paNa prANIne je khArAka khavaDAvA te te ja divase dUdhamAM rUpAMtara pAmIne AMcaLamAM For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ave che ane tyAra bAda vadhelA bhAgamAMthI ATha dhAtuone janma thAya. che. eTale dudha e lehamAMsanuM baneluM che e pracAra hiMduprajAnA astitva sAme eka bhayaMkara jayaMtra che. aMgrejI keLavaNI dvArA ApaNane e zIkhavavAmAM AvyuM ke, "dUdha e lehI-mAMsanI ja banAvaTa che. te pachI je davAomAM lehI-mAMsa paDe che e davAo svAthyanI rakSA karavA khAvAmAM zuM vAMdho che? ane je loko aMgrejI keLavaNI laI pitAnI jAtane pracaMDa sudhArakamAM khapAvavA abharakhA rAkhatA hatA, temaNe A davAonA pracAraka thavAmAM gaurava anubhavyuM. pachI davAomAM dArU paNa AvyA ane tyAra bAda aneka payaMtra dvArA dUdhane meMghuMdATa ane duSkApya banAvI, piSaNa mATe proTInane pracAra zarU karavAmAM Avye. ane peTIna pAchaLa iDa, iDAM mATe abajo rUpiyAnI cejanAche ane piSaNanA nAme bALakone maphata iMDAM ApavAnA nirNa thayA pAchaLathI iMDAM na khAnArAM bALakone paNa iMDAnAM guNa ane svAda viSe kheTI samajaNa ApIne ane pAThayapustakamAM tene kheTo pracAra karIne temane daMDa khAvAnuM samajAvavAmAM Ave ane temAM saphaLa thayA pachI mAchalI ane DukkaranuM mAMsa khAvAne joradAra pracAra zarU thAya te Azcarya pAmavA jevuM nathI. AkharI phaTakA mAravA taiyAra eka vakhata tame dArU ane hukkara tathA gAyanuM mAMsa khAtA thaI jAva pachI eka vizva ane eka dharmanA oThA nIce IsAI dharmanA pracArArthe bhAratanA dareka khUNe IsAI dharmapracArake temanA grantha, paisA ane pracAranI sAmagrI taiyAra rAkhIne, jema ke lazkaranuM anAmatadaLa AkharI phaTake mAravA taiyAra thaIne UbhuM hoya tema; hiMdu dharma ane hiMdu jAtine AkharI phaTakA mAravA khaDe page UbhA che. TITenIkanA adha kepTana paNa aphasa! ApaNA rAjadvArI netAo, dharmaguruo, keLavaNIkAre, sAhityasvAmIe, ane samAjazAstrIe TITenIkanA kepTana jevA For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 che. ApaNI cAre khAju gherAI rahelAM vAdaLA te joi zakatA nathI. hRdayaroga upara Ayuveda mAnya karelA gAyanA ghI ane dUdhanA upayAga arjunanA vRkSanI chAlanA kADho karI temAM gAyanuM dUdha nAkhIne khIra jevuM karI sAkara nAkhIne khAvuM. arjunanI chAlanuM cUrNe ane ghauMnA leTa sama bhAge laI te gAyanA dUdhamAM bAphavuM. khAtI vakhate temAM pramANasara gAyanuM ghI nAkhavuM ane te madha tathA sAkara sAthe ApavuM. arjuna vRkSanA jhADanI chAlanuM cUrNa gAyanA ghI sAthe athavA gAyanA dUdha sAthe ApavuM. arjunanA vRkSanI AMtarachAlanuM cUrNa karIne cUrNa karatAM cAra gaNuM gAyanuM ghI ane ghI karatAM cAra gaNA arjunanAM pAMdaDAMnA rasa nAkhIne dhImA tApe garama karavuM. badhA rasa maLI jAya ane dhI khAkI rahe tyAre utArI laI gALIne e dhI khAvA ApavuM. mastakazULa upara e ghInA lepa karavAthI mastakaLa maTI jAya che. arjunanI chAla gAyanA dUdhamAM ukALIne e dUdha pIvAthI tUTeluM hADaku jaladI saMdhAI jAya che. AsagaMdhanuM cUNuM, gAyanuM ghI ane sAdara savAra-sAMja laI upara gAyanuM dUdha pIvAthI vIyavRddhi thAya che ane vAnA dukhAvA maTe che, azakti dUra thAya che. AsagaMdhanuM cUrNa na telA ane sAkara eka tAle savAra-sAMja gAyanA dUdhamAM pIvAthI strIone satAvatA pradara roganA nAza thAya che. A pramANe aneka kaSTasAdhya rogo gAyanA dUdha ane ghIthI maTe che. pazu e dUdha vepArI dheAraNe cAlatI gauzALA ke DerInuM na hovuM joIe. kAraNa ke vepArI dhAraNe cAlatI DerI ane gauzALAomAM tastanI viyAelI suvAvaDI gAyAnuM dUdha paNa upayogamAM levAmAM Ave evI zakayatA hAI zake. suvAvaDI gAyanuM ghI nukasAnakAraka hArTa te. -bIjA sArA dUdha sAthe meLavavAthI khIjA dUdhanA guju badalAI jAya, For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe mAMdagImAM upayogamAM levAnuM dUdha kAM te gharanI gAyanuM devuM joIe. athavA te evAM sthaLethI levuM joIe, jyAM suvAvaDI gAyanuM dUdha. upagamAM na letAM gAyane ja pIvaDAvI devAmAM AvatuM hoya ane gAyane yogya khorAka khavaDAvavAmAM AvatuM hoya. eka ja gAyanA dUdhamAMthI banAveluM ghI, te ja gAyanA dUdhamAM nAkhIne pIvAmAM Ave che tenAthI vadhu pauSTika koI cIja A. duniyAmAM nathI. AyurvedamAM jyAM jyAM davA tathA kherAka tarIke dUdhane upaga. karavA jaNAvyuM hoya tyAM dUdha gAyanuM, bheMsanuM, bakarInuM ke kenuM levuM te spaSTa jaNAvela na hoya te gAyanuM ja dUdha levuM joIe. jema peTrela kharAba ke halakI jAtanuM hoya te meTara ke ere-- paplenamAM vAparavA jatAM nukasAna thAya che, tema A zarIrarUpI yaMtra, je meTara ke eraplena karatAM anekagaNuM kImatI che, tene paNa sArI rIte jALavI rAkhavA mATe zuddha ghI-dUdha na vAparatAM bIjA azuddha padArtho vAparavA jatAM khUba nukasAna thAya che. tema ja ghI ane dUdhanI zuddhi jALavavA mATe paNa gAya DerImAM nahi paNa gharamAM ja hovI joIe; te ja te gAya dvArA prajAne zArIrika mAnasika ane Arthika lAbha thAya che. gAyane DerImAM mokalyA pachI ke gAyanA dUdhane vikraya karyA pachI lAbha mAtra DerIne thAya che ane nukasAna. samasta rASTrane thAya che. - sAdhu, saMnyAsIo ane anubhavI vaDIle pAsethI, ane guru paraMparAgata vRddha vaidarAja pAsethI sAMbhaLelA paNa pratyakSa na anubhavelA gAyanA dUdha ane ghInA guNa nIce mujaba che. Adhunika pazuzAstrIonA mArgadarzana nIce na calAvAtI hoya evI gauzALAoe rASTranA hitanI khAtara e prayoga anubhavanI eraNa upara caDAvavA joIe. Adhunika pazuzAstrIonI deravaNa nIce ucharAtI gAyanA dUdhaghInA prAge karavAmAM Ave te tenAM duSpariNAme AvavAnI saMbhAvanA rahe che. athavA temAM dagophaTakA khelAIne A prazna UMdhe raste cI. For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javAnI paNa saMbhAvanA che. kAraNa ke atyAre ApaNI gAye ane bIjA pazuo paNa AMtararASTrIya kAvatarAnI jALamAM sapaDAyelAM che. anabhavanI kasoTI upara mUkavA lAyaka prayogo chabhanuM khUba vadhI gaeluM kensaraH gAyanA dUdhamAM e ja gAyanuM ghI meLavI e pIvAthI ane gAyanA ghIne banAvelA garama garama (sahana thaI zake teTalA garama) zIpanA. jIbha upara cabakA mAravAthI kensara maTI gayAnuM jaNAyuM che. jIbha upara jakhama rUjhAvA lAge ane khorAka khAI zakAya tevI hAlatamAM daradI Ave pachI paNa rAkamAM gAyanA ghInI rAba ke zIre ja ApavAM. kensara e zarIramAM pedA thaelA jheranuM pariNAma che, pittajanya. che ane gAyanA dUdha tema ja ghI, jhera tema ja vAta-pittane nAza karanArA che. . - raziyana vaijJAnika gAyanA dUdha ane ghIne aNurajanA viSanuM zamana karanArA mAne che, kensara aNuraja lAgavAthI thayuM hevAne saMbhava hoya che. eTale zarIranA bIjA bhAga upara thaelA kensara upara paNa. gAyanAM dUdha-ghI upayogI thAya evI zakyatA che. A jaMgalamAM vasanArA sAdhuo pAsethI evuM jANavA maLyuM che ke gAyanuM dhAreSNa vRdha brAhmamuhUrtamAM (savAranA cAra ne cha vAgyAnI. vaccenA samaye) bilakula TaTTAra UbhA rahIne ja nAka vaDe pIvAthI rAtrinA aMdhakAramAM paNa spaSTa rIte joI zakAya che. - gAyanA dUdhanuM khIruM (khIruM eTale gAya viyAya ke tarata ja era paDaghA pahelAM dehI levAmAM AvelA dUdhane khIruM kahe che. era paDI gayA pachI dehavAmAM AveluM khIruM azuddha ane guNahIna banI jAya che.) roja savAre cha mahinA sudhI pIvAmAM Ave te AMkhanuM teja ekadama. vadhI jaI gIdha pakSInI jema ghaNe dUra sudhI joI zakAya che. A pravega je gauzALA pAse 300-400 dujhaNI gAye hoya te ja karI zake. " gAyanuM khIruM jADuM, cIkaNuM, pILAza paDatuM, zItala ane khUba baLavardhaka tema ja vIryavardhaka hoya che, paNa jenI pAcanazakti khUba . For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nabaLI hoya teNe te pIvuM joIe nahi. . gAyane zatAvarI khavaDAvIne te gAyanA dUdha upara daradIne rAkhavAthI TI. bI. maTe che. - vyAyAma-vizArada, vizvavikhyAta mekapharDane piSaNa ane tAkAta mATe tema ja nirogI rahevA mATe gAyanA dUdhane ja sarvazreSTha piSaka kherAka gaLe che. "mejika opha milka nAmanA pitAnA pustakamAM te * lakhe che ke mANase nirogI ane baLavAna rahevA mATe potAnA zarIranA - vajanathI aDadhA vajananA mApanuM dUdha pIvuM joIe." dUdhanA kherAkane lIdhe nevuM varanI uMmare paNa temanuM zarIra juvAnanA jevuM capaLa, -baLavAna ane nirogI hatuM. vizvavikhyAta mallarAja gAmA kahetA ke, "huM Adata hevAthI mAMsAhAra karuM chuM, paNa baLa te ghI ane dUdhanA kherAkamAMthI meLavuM chuM." teo roja eka maNa dUdha pItA ane temanA jIvanakALamAM duniyAne koI pahelavAna temane kadI paNa harAvI zakyo na hate. gAyanAM dUdha ane ghI sAtvika, baLa ane buddhi vadhAranAra kherAka che. jyAre mAMsa-marachI-iDAM khAvAthI pUratuM poSaNa ke Arogya maLatuM nathI, paNa aneka dara pedA thAya che. amerikAmAM 50 varasathI moTI uMmaranA mANasomAM 50 TakA jeTalA manuSya ArtharAITIsathI pIDAya che. ane DAyAbiTIsa, pAyeriyA, - alsara, kensarane te tyAM rAphaDo phATyo che. kAraNa ke teo akarAtI AnI peThe mAMsa, macchI ne IDa khAya che. dUdha paNa temane te regathI - bacAvI zakatuM nathI, kAraNa ke temane gAyone uchera avaijJAnika ane ghAtakI che. eTale temanI gAyanA dUdhamAM bhAratanI gAyanA dUdhanA guNa jevA guNa hotA nathI. ethI UlaTuM. temanI gAye paNa kensara ane TI.bI.thI pIDAtI hoya che. ane jyAre e rega khUba prasaryA pachI na jAhera thAya che tyAre e gAyane mArI nAkhavAmAM Ave che. For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 khetIpradhAna A dezane dUdhanA pAuDara paradezathI AyAta. karavA paDe? 0 prajAnA moMmAMthI bhAratIya dUdha chInavI lenAra pazcimAM niSNAtone AkarAmAM AkarI sajA kare. 0 pramANitapaNAnA sarTiphikeTanA beTA mApadaMDathI dUdhamAM bheLaseLa karanAro varga salAmata che. 0 khetIpradhAna dezanA pazupAlakanI A te kevI karaNa dazA !! dUdha kevuM pIvuM? jyAM sudhI dUdhane vepAranI cIja (Commercial Commodity) banAvAI na hatI, tyAM sudhI dUdha pramANita kone kahevuM e savAla ja upasthita na thate. * Ayurveda dhAraNuM dUdhane eTale ke taratanA dohavAelA tAjA dUdhane uttama kahe che. tyAra pachI eTale ke dehavAyAne samaya vItI gathe hoya te dUdhane garama karIne ja pIvAnuM kahe che ane vAsI dUdha pIvAnI manA kare che. dUdha vepAranI cIja kema banI? * aMgrejoe jyAre bhAratamAM roSaka yantra-AdhArita arthavyavasthA zarU karI, tyAre te arthavyavasthAnA DhAMcAmAM je navAM nagara vasyAM temAM pazuone rAkhavAnI, temane haravA-pharavAnI, temanA mATe ghAsacArAnI koI vyavasthA rAkhavAmAM AvI nahi. pariNAme gheraghera gAya rAkhavAnI prathAne navAM zaheramAM aMta. AvyuM. * hiMduo te dUdhane vepAra karatA nahi. eTale zarUAtamAM musli e bheMsanA tabelA bAMdhyA, sArI olAdanI gAya ane bheMsa For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -grAmyapradezamAMthI lAvIne dUdhane vepAra zarU karyo. have prajA A dUdhanA vepArIonI ezIMgaNa banI gaI. vepArIe dUdhanA bhAva manaphAvatA levA lAgyA. eTale prajAne . dUdhanA echA puravaThathI calAvI levuM paDatuM, ane dUdhane badale cAne vaparAza vadhe. AmAM paNa aMgrejone ja phAyade hate. kAraNa ke cAnA bagIcA ane cAne vepAra aMgrejonA hAthamAM hatuM. dUdhanA vepAramAM naphe joIne hiMduo paNa enA vepAramAM paDayA. ' dUdhamAM bheLaseLa zaheramAM udyogadhaMdhA ane vastI vadhatAM gayAM, tema tema tyAM dUdhanI mAga vadhatI gaI, paNa sarakArI nItine DhAMce e banAvAze hatuM ke puravaTho vadhI zake nahi. eTale dUdhamAM pANInI bheLaseLa thavA lAgI. bheMsanA dUdhamAM vadhu pramANamAM pANI meLavI zakAya tethI, ane bheMsanA dUdhanI cA vadhu - sArI thAya ane bheMsanuM dUdha ochA pramANamAM nAkhIne cA banAvI zakAya tethI zaheramAM bheMsanA dUdhanI mAga vadhAre rahevA lAgI. tethI dUdhanA vepArIo gAyane badale bheMse pALavAnuM, bheMsanuM dUdha vecavAnuM pasaMda karavA lAgyA. dUdhamAM pheTa hevAnuM Avazyaka TharAvAyuM paraMta dUdhanA bhAga ane puravaThAnI sthiti bagaDatI gaI tema tema dUdhamAM pANInI vadhu bheLaseLa thavA lAgI. sarakAre puravaTho vadhAravAnAM pagalAM levAne badale bheLaseLa aTakAvAne kAyado karyo. ane dUdhane pramANita gaNavA tenI aMdara sAta TakA pheTa (fat) hevAnuM Avazyaka - TharAvyuM. A pheTa (fat) zabda bhAratanI prajAne mAMsAhArI banAvavAnI ane mAMsAhArI banAvyA pachI khristI dharmamAM vaTalAvavAnI eka lAMbA gALAnI yejanAnA saMdarbhamAM nakkI thaye che. kharI rIte dUdhamAM carabI (fat)...nahi paNa mAkhaNa hoya che. For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . carakhI ane mAkhaNa tema ja ghI e traNeya juDhI vastuo che. bannenAM svAda, rUpa, guNu judAM che. mATe ja hiMdu zAstrakAroe carakhI ane mAkhaNu tema ja ghIne judA judA nAme oLakhAvyAM che. pheTa ane mAkhaNamAM pharaka carakhI supAcya nathI. temAMthI kAMI ja poSaNa maLatuM nathI. te lehImAM maLI jatI nathI. ApaNe khArAka khAie chIe temAMthI rasa ane che. rasamAMthI lAhI ane che, ane leAhImAMthI carakhI bane che, carakhImAMthI mAMsa mane che, temAMthI asthi eTale ke hADakAM, temAMthI vIrya ane vImAMthI ejasa ane che. mAkhaNa ke ghI khAIe tenuM vIya ane ejasamAM rUpAMtara thAya che. paNa carakhInuM rUpAMtara thatuM nathI. te jhaDA vATe zarIranI bahAra nIkaLI jAya che. pheTathI thatAM nukasAna AMtaraDAM bIjo khArAka pacAve che tyAre temane parizrama paDe che, paNa temAMthI temane poSaNa paNa maLe che. eTale temanA parizramanA chedra UDI jAya che. paNa carakhIne zarIranI bahAra dhakelavAmAM temane mAtra parizrama paDe che, pASaNa maLatuM nathI; jethI te thAkI jAya che. pariNAme caramImAM taLelI cIja khAvAthI gesa, kabajiyAta ke ADA thAya che. elApathImAM mukhya parejI taLeluM na khAvAnI hoya che tenuM kAraNa e ja che ke elepathInA janma yuropamAM thayA che ane yuropamAM tamAma cIjo carabImAM taLAya che, mATe taLeluM khAvAnI dAktarI nA pADe che. paNa jo pAcanazakti sAmAnya sArI hoya, te telamAM ke ghImAM taLelI cIja nukasAna karatI nathI. telamAM taLelI cIja rAja khAvAmAM Ave te pitta bagaDaeN che. paNa ghImAM taLelI cIja khAvAthI vIryanI vRddhi thAya che ane zakti vadhe che. carakhI zarIramAM jAya che tyAre te naseAmAM cAMdAM pADe che. te cAMdAmAM kelziyama bharAI jAya che tyAre leAhInI gatimAM avarodha pedA For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAya che, je hRdayarogamAM pariName che. paNa ghI cAMdA pADatuM nathI. te jakhama rUjhAvanAra che, tenuM vIrya bane che ane hRdayane baLavAna banAve che. Ama carabI ane ghI athavA mAkhaNa, judA judA guNadharmonI ekabIjAthI bhinna vastuo che. dUdhamAM ghInA pramANane badale fat percent: carabInA pramANane mApadaMDa banAvavAthI eka te pheTa zabda rUDha thaI javAne lIdhe tenI sUga ochI thaI. ghI ane carabI bannene pheTa mAnavAthI, lekamAnasamAM ghInI upagitA ochI thaI, pariNAme ghI khAvAnI vRtti ochI thaI ane Akhare dhIme dhIme eka navI ja pari. risthati pedA thaI. raste avaLo pakaDayo. dUdhane puravaTho vadhAravA mATe pazuvadha baMdha karavAne badale bheLaseLane kAya karavAthI dUdhane puravaTho na vaLe, paNa bheLaseLa ane. bhraSTAcAra bane vadhyAM. sAthe dUdhanA bhAva paNa vadhyA. dezamAMthI pazuenA khorAkanI ADedhaDa nikAsa karI nAkhavAthI, ane kapAsiyA pIlI. nAkhavAthI, ApaNA dezamAM dUdhamAM mAkhaNanuM pramANa ghaTI gayuM. dUdhamAM sAta TakA carabI (7% fat) na hoya te te dUdha pakaDAya tyAre vepArIne sajA thAya. eTale bhraSTacAra ane bheLaseLa kudake ne bhUsake vadhatAM gayAM. ane temAM sthApita hitenAM jALAM jAmatAM gayAM ane e jALAMnI jALamAM sarakAranA paga aTavAtA gayA. Akhare pAunDa AvyuM hajI paNa dUdhane puravaTho vadhe mATe pazuvadha baMdha karavA ane pazuonA kherAkanI nikAsa baMdha karavAne badale sarakAre dUdha mATe para.. dezanI sahAya mAgI. je pazupAlako lAkha lAkha varasathI A dezamAM ghI-dUdhanI nadIo relAvatA, temanI sahAya levAmAM sarakArane nhAnama lAgI, paNa para-- dezIonI kadamabesI karavAmAM gaurava mAnyuM. sahAyanA nAme abajo rUpiyAnuM karaja karIne DerI udyoga vikasAvyuM. karoDo rUpiyAnAM makAne For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdhAyAM. mazIne AvyAM. dUdhanA plAnTa AvyA. paNa dezamAM dUdhamAM dUdha ja kyA che. Akhare paradezathI dUdha pAuDara lAkha TananA hisAbe maMgAvyuM. sAta TakAmAMthI cAra TakAnuM cheraNa kema thayuM? temanA nasIbe pAuDara malAI kADhI lIdhelA dUdhane AvyuM. temAM sAta TakA mAkhaNa heya nahi. eTale paradezathI baTara oIla nAmanI keI gaMdhAtI cIja maMgAvI. te dUdhamAM nAkhI ApavAnuM zarU karyuM. prajA bicArI lAcAra banIne te gaMdhAtA dUdhane svIkAra karavAnI dizAmAM AvI paDI. paNa lAge che evuM ke kAM te paradezathI baTara oIlane puravaTho ocho maLatuM hoya athavA te tene bhAva vadhAre Apa paDate hoya, e te je hoya te, paNa koI akaLa kAraNee 7 TakA carabIne badale cAra TakA carabIvALuM dUdha pramANita banI gayuM. - vartamAnamAM ApaNA dUdhamAM mAkhaNanuM pramANa ghaNuM have Aje paristhiti evI banI che ke pazuone temane megya kherAka tema ja cAre ane khAsa karIne kapAsiyA maLatA nathI, eTale temanA dUdhamAM mAkhaNanuM pramANu gaNanApAtra rIte ghaTI gayuM che. sAdhAraNa rIte ApaNA dezanI gAyanA dUdhamAM sADA sAtathI daza TakA mAkhaNanuM pramANa rahetuM. jayAre bheMsanA dUdhamAM dazathI vIsa TakA mAkhaNanuM pramANa rahetuM judA judA pradezanI judI judI gAyo ane bheMsanA dUdhamAM temane apAtA rAka pramANe mAkhaNanuM pramANa rahetuM. sahuthI vadhAre mAkhaNa gIranI bheMsanA dUdhamAM ane gaLAmAM bArADI pradezanI gAyamAM hatuM. Aje te e badhI svapnAnI vAte banI gaI. paNa eka mAnyatA evI che, have ApaNe pazuonA dUdhamAM sarerAza aDhI TakA mAkhaNa Uitare che. bhA. 2-7 For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 bheLaseLa karanArA salAmata A saMjogomAM eka pazupAlaka pitAnI gAya ke bheMsa ApaNI najara sAme dehIne cakakhuM tAjuM dUdha Ape, ane bheLaseLane gunA zodhaka karmacArI te vakhate tene pakaDe ane dUdha cAra TakA carabIvALuM sAbita na thAya te tene bicArAne daMDa ane jela ema banne sajA thAya. paNa jo e pazupAlaka dUdhamAM dUdha jeTaluM ja pANI nAkhe ane temAM cha thI sAta TakA DukkaranI, gAyanI ke koI paNa prANInI carabI nAkhI enI presa karIne vece te tene koI sajA na thAya. Ama A pramANitapaNAnA kheTA mApadaMDathI bheLaseLa karavAnuM vadhu zakaya banyuM che. bheLaseLa karanAro salAmata che. bheLaseLa na karanArA pramANika vepArIne jelamAM dhakelI daI zakAya che. AvI, kRtrima ane " karaNa dazA che; khetIpradhAna dezanI prajAnI, ane khetIpradhAna dezanA pazupAlakenI. khetIpradhAna dezanI A kevI zaramajanaka sthiti vizvamAM kadAca bhArata ja e khetIpradhAna deza che je pitAnI jarUriyAtanA anAja, dUdha, ghI, tela, baLataNa vagere udyogapradhAna deze pAsethI kharIde che. e eka ja e khetIpradhAna deza che jenI sarakArane pitAnA lAkha lAkha varasane peDhI dara peDhI anubhava dharAvatA kheDUtone ane pazupAlakone vizvAsa nathI, paNa hita dharAvatA paradezIo ane paradezIonA bhAratIya mitrAmAM vizvAsa che. ane vizvamAM sahuthI meTa karajadAra deza paNa bhArata deza ja che, jenA moTA bhAganuM karaja anAja, dUdhane pAuDara baTara oIla, tela, pharTilAIjhara ane kerosInanI AyAta karavAthI thayuM che. sarakAra zakunionI jALamAMthI mukta thaze? ApaNe dUdhane vepAranI cIja banAvIne kevI karuNa dazAmAM AvI . paDayA chIe? ApaNe vadhu ne vadhu gauravabhaMga thaIe chIe, karajanA vAra taLe dabAtA jaIe chIe, paradezIonI lAcArI bhegavIe chIe, paNa teya peTe rastethI pAchA vaLavAmAM ApaNane nAnama lAge che. For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezane gauravabhaMga thatuM aTakAvavuM hoya te saMpUrNa pazuvadhabaMdhI ane pazuonA kherAkanI saMpUrNa nikAsabaMdhI kare ja chUTako che. paNa sarakAra zakunionI jALamAMthI mukta thAya tyAre ja tene sA raste sujhe ne? 0 kSayanA rogInI AghAtajanaka saMkhyA bhAratamAM kema che? 0 cAre bAju phelAyelAM jheroe prajAnI rogapratikAra zakti lagabhaga nAbUda karI che. 0 sTreTemAIsInanAM IMjekazanane badale TheraThera dUdhanAM sadA| vrate khelAya to? kSaya athavA TI. bI. sikayulara ane samAjavAdI rega AyurvedamAM TI. bIne rojaga kahe che. kAraNa ke Ayurvedane janma thaye tyAre e roga moTA bhAge rAjavIo ke ati zrIma tene temanA atizaya bhegavilAsane kAraNe thatuM hatuM. AjanA A dhamAliyA yugamAM ane zikSaka arthavyavasthAnA sANasAmAM sapaDAelI prajAmAM TI. bI. thavAnAM kAraNe nIce mujaba cheH ke (1) atizaya viSayoga, gaMdu sAhitya, ane kAmuka calacitro. (2) yegya AhAravihAranA abhAvathI, zuddha dUdha-ghI adazya thavAthIapaSaNane phelAve. (3) jhuMpaDapaTTIo, kArakhAnAonA majUrI mATenI atizaya gaMdI sAMkaDI cAlIe. (4) zaheranI atizaya gIca vasatI ane parivAranA pramANamAM khUba nAnAM raheThANe (5) dhumADA kADhatAM meTAM kArakhAnAM ane zaheramAM pharatAM yAMtrika vAhane. (6) moTAM zaheramAM, makAnemAM sUryanA prakAzane abhAva. (7) nAnAM makAnamAM rahetAM kuTuMbanA mANase ke relave ke basamAM musApharI karatA TI. bInA daradIonA saMparkamAM AvatA bIjA utAruone temane cepa lAge che. TI. bI.nA haradInAM hoTelamAM cA-pANI pIdhA pachI ke jamyA pachInAM vAsaNe For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 . saMpUrNa rIte jaMtumukta thAya tevI rIte sApha karyA vinA bIjA taMdurasta mANasane temAM khAvA-pIvAnuM pIrasIne apAya tyAre temane TI. bI. cepa lAge che ane darada samAjamAM phelAya che. have TI bI. zrImaMta ane garIba vacce bhedabhAva rAkhatA nathI. dharma, jAti ke kema vacce paNa bhedabhAva rAkhatuM nathI. zrImate karatAM garI tarapha tene pakSapAta vadhAre che. eTale te sikayulara che ane samAjavAdI paNa che. Adhunika vijJAna ane zASaka arthavyavasthAo je navA regone janma Ape che te tamAma rege paNa sikayulara che, ane samAjavAdI paNa che. kSaya na thavAnAM kAraNe Ayurvedane udaya thaye tyAre bhegavilAsa sivAyanAM TI. bI. thavAnAM koI kAraNe astitvamAM na hatAM. lokone piSaNa pUratuM maLatuM; kAraNa ke ghI-dUdha joIe teTalAM sahelAIthI maLI zakatAM. makAne svaccha ane sagavaDavALAM hatAM kArakhAnAMone dhumADe na hate. AjanA jevI gaMdI jhuMpaDapaTTIo na hatI, haTele na hatI. cepa phelAvAne avakAza na hatA. gIca jaMgale khAsa karIne lIMbaDe, pIpaLe, nageDa, vaDa-jevAM abajo vRkSe vAtAvaraNane zuddha rAkhatAM. dezamAM dara varase thatA nAnAmeTA yajJamAM hemAelA dravyone, khAsa karIne gAyanA ghI, gugaLa vagerene dhumADe cAre dizAmAM phelAIne vAtAvaraNane zuddha, sugadhI ane pavitra rAkha. e zuddha vAtAvaraNamAMthI pasAra thaIne nIce AvatuM varasAdanuM pANI paNa zuddha ane Arogyamaya rahetuM. kSaya thavAnAM kAraNe jyAre Aje te Azuraja ane bIjA rAsAyaNika padArthonA jherathI dUSita thaelA samudra, nadI ke taLAvamAM pANInAM vAdaLa baMdhAya che, ane aNuja ane kemikala tema ja kArakhAnAMoe pheMkelA jherI kacarAthI, ane AkAzamAM roja vimAne dvArA lekho Tana pila bALIne For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 phUMkAtA jherI dhumADAthI dUSita thaelAM vAtAvaraNamAMthI pasAra thaIne pharTilAijharo, jaMtunAzaka davAo, khanIja tela ane rAsAyaNanA jherathI dUSita thaelI jamIna upara paDatuM varasAdanuM pANI vadhu dUSita ane rAgotpAdaka bane che. phiTa lAijhara vaDe ugADAeluM ane jaMtunAzaka davAothI cha TAeluM anAja savahIna ane dUSita baneluM hAya che. eTale anAja, pANI ane havAnu dUSaNa, pASaNanA saMpUrNa abhAva, mAnavazarIrazamAM ane pazu zarIramAM gAne pratikAra karavAnI zaktinA abhAva ane jIvana jIvavAnI Adhunika paddhatimAM cepa phelAI javAnA nivArI na zakAya tevA sa Mjogo - A badhuM bheguM thayA pachI TI. bI. e sikayulara samAjavAdI na ane teA khIju zuM thAya ? prajAnu' nahIM, rogAnu AyuSya vadhyu che. eka taraphathI prajAmAM TI. khI, kensara, hradayaroga, kIDanInAM darado, kamaLA, alsara jevA rAgo cAmAsAnAM aLasiyAMnI peThe phUTI nIkaLyA che. lokomAM daradonA pratikAra karavAnI zakti nathI. ceAgya sAravAra levAnI suvidhA nathI, chatAM, ApaNA rAjakartAe ane ApaNI vidvAna gaNAtI vyaktie evA dAveA karavAmAM khacakATa anubhavatA nathI ke amArA pratApe prajAnuM AyuSya mATuM thaI gayuM che, laMbAI gayuM che. mAunTabeTananA rAjyamAM lokonuM sarerAza AyuSya 23 varasanuM hatuM. trIsa varasanA kAMgresanA rAjamAM evuM zuM thaI gayuM ke trIsa varasamAM leAkInI vayamaryAdAmAM 33 varasanA vadhAro thaIne te 56 varasanI manI gaI bekArI, bhUkhamarA, mAnasika tANu ane asAdhya rogonA prajA upara "varasatA varasAda zuM AyuSyane AzIrvAda same nIvaDayo, ke ekadama AyuSya vadhI gayuM? zuM mAnasika tANu ane bhUkhamarAe ane asAdhya rAgonA phelAvAe AyuSyamaryAdA vadhAravAmAM madada karI ? kharI rIte prajAnuM AyuSya nathI vadhyuM. prajAnI yAtanAonuM ane nitanavA utpanna thatA rAgenuM AyuSya vadhyu che. marakI, kAlerA jevAM For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 darado 24 thI 48 kalAkamAM ja lekene mArI nAkhatAM. have TI. bI. kensara, kIDanInA roga 24 thI 48 mahinA sudhI daradIne ribAvyA pachI mAre che. phArmasI udyogane kamANI karavAmAM rasa che Adhunika vijJAna ane Adhunika jIvana jIvavAnA oratAnA kAraNe TI. bI, kensara, kIDanI jevAM daradInI sadaMtara nAbUdI azakya banI che. chatAM ApaNA deza pUratAM ApaNe buddhipUrvakanAM vahevAru pagalAM laIne e. regone aMkuzamAM rAkhI zakIe kharA paNa ApaNI meTI muzkelI e che ke ApaNA rAjakartAone rege pedA thatA aTakAvavAmAM rasa nathI. emane te roga vadhAravAmAM ane pachI rogonI sAravArane nAme phArmasI udyogone lekenuM zeSaNa karavA devAmAM ja rasa che. hajI sudhI kendrane ke eka paNa rAjyanA koI ja Arogya pradhAne lekonuM Arogya sudhAravAnAM pagalAM lIdhAM nathI. temaNe davAonuM utpAdana vadhAravAmAM ane phArmasI udyogamAM vadhu ne vadhu mUDI rokavAmAM ane rokavA devAmAM gaurava anubhavyuM che. Arogya sudhAravuM ane roga maTADave e. bane ekabIjAthI bhinna karyo che, tenuM emane bhAna paNa haze ke kema? te eka savAla che. kSayane uddabhava aTakAve TI. bI. udbhava aTakAvavAnA prayAse hajI thatA ja nathI. TI. bI. phelAya che. pachI TI. bI,nI kalInIkone phelAve thAya che. je pradeze. TI. bI.nA roga sAme rakSaNa Ape evI AbohavAvALA hatA tyAM paNa TI. bI. e pitAne paMjo phelAve che. rAjasthAna ane saurASTra jevA. sUkI ane taMdurasta AhavAvALA pradezamAM paNa TI. bI. ane TI. bI. nI sAravAranAM kendro vadhatAM jAya che. sATha lAkhanI vasatI dharAvatA muMbaI zaheramAM sarvodaya nAmanI TI. bI.nI khAsa hospiTala che. bIjI paNa nAnaTI hospiTale myunisipAliTI dvArA cAle che.. " For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 103 . zeTha hIrAlAla bhegIlAla zAha nAmanA eka sakhI gRhastha "bhArata Arogya nidhi nAmanI saMsthA calAve che. temanI eka meTaravAna ekasarenAM ane bIjAM sAdhane laIne tenI sAravAra mATe zaheramAM pharatI ja rahe che ane te kene maphata sAravAra tema ja banatI sahAya Ape che. e saMsthAne copaDe TI. bI.nA be lAkha daradIo neMdhAelA che. khAnagI davAkhAnAomAM jeo sAravAra letA haze e saMkhyA te vaLI judI. huM na bhUlate he te muMbaI kerporezana, mahArASTra sarakAra ane kendra sarakAra maLI A saMsthAne varase daza lAkhanI sahAya Ape che ane "yune nI kera saMsthA TI. bI.nA daradIone ane nAnAM bALako mATe dUdhane pAuDara paNa bheTa Ape che. ApaNe dUdhanA pAuDaranI yojanA karavI paDe? - A eka zaramajanaka bAbata che ke pitAne vizvane meTa khetI vADIne pradeza gaNAvatA bhArata dezane pitAnA mAMdA mANaso mATe paNa udyogapradhAna deza pAse dUdhanA pAuDaranI yAcanA karavI paDe che. paradeza ne A pAuDara pitAnI sAthe asara-kensaranA darado nahi lAvate hoya enI zI khAtarI? - ApaNI prajAne enI jarA paNa jANakArI nahi hoya ke ApaNI hita dharAvatI vyaktio ane saMsthAo je paradezI gAyanAM meMphATa vakhANa karatAM kadI thAkatI nathI te gAyamAM TI. bI, kensara vagere darado vyApaka pramANamAM phelAelAM hoya che. . . e daradanAM jaMtuo temanA zarIramAMthI temanA dUdhanA pAuDaramAM ane e pAuDara dvArA ApaNA zarIramAM praveze che, ane vizvanA phArmasI udyogane ApaNuM zeSaNa karavAnI ane chatAM ApaNuM tAraNa hAra hevAne dekhAva karavAnI taka pUrI pADe che. roganA pratikAranI zakti zrI che ? - muMbaI jevA zaheramAM jyAM praduSaNane atireka, gaMdakIne atireka, | gupaDapaTTIone vizALa vistAra ane cepa sahelAIthI lAgI jAya evA saMjogomAM TI. bI. phelAya e samajI zakAya tevuM che. paNa saurASTra, For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 uttara gujarAta ane rAjasthAna jevA zreSTha ane sUkI AbohavAvALA pradezamAM TI. bI. phelAya e vAta sAbita kare che ke jene pratikAra karavAnI manuSyanI ane pazuonI paNa zakti kSINa thaI gaI che. pazuucheranI ane jIvana jIvavAnI ApaNI prAcIna rItene phagAvI daIne AdhunikatAnA sANasAmAM sapaDAIne rege sAme ApaNe taddana arakSita banI gayA chIe. paradezIo karoDa kamAya che rogonA pratikAranI ucca bhAvanAvALA zreSTha prayatna Udhe cIle caDI gayA che. je daradane aTakAvatA nathI, maTADatA paNa nathI, paNa reganI sAme zahIdIne vare che. gaDhanA daravAjA baMdha rAkhI, duzmanane bahAra aTakAvavAne badale daravAjA khullA rAkhI duzmanane zaheranI zerIe zerIe kabajo jamAvavA daI pachI temanI sAme kesarI karI zahIda thayuM tenA jevA ApaNA roga sAmenA prayatna che. ApaNe rege aTakAvavAnAM pagalAM levAne badale re jhaDapathI phelAyA pachI tevA saMjogo UbhA karIe chIe ane rogo phelAyA pachI temAMthI mukta thavAnA prayatna karI zahIda banIe chIe. ApaNI A aNaAvaData paradezIone karoDanI kamANI karI Ape che. AghAtajanaka saMkhyA - dezamAM 174nI gaNatarI mujaba TI. bI.thI pIDAtA 80 lAkha manuSya zahera ane gAmaDAMomAM samAna rIte vaheMcAI gaelA che. paradezI saMsthAonI gaNatarI mujaba vizvamAM be karoDa manuSya TI. bI.thI pIDAya che, jemAMnA piNa bhAganA daradI bhAratamAM che. ApaNA dezanI kula maraNasaMkhyAnA 6.21 TakA leka TI. bI. lega banIne mRtyu pAme che. je ApaNA dezanI kula maraNasaMkhyAnA 6.21 TakA leke TI. bI. bhoga banIne mRtyu pAme che. Dr. N. K. Khanna M.B.B., M.Sc. M.D; kesara ane heDa opha dhI DipArTamenTa opha phArbese che, ane Dr, M. F. Dadhiah. M.B.B., M.D; lekacarara ina phArmasI DipArTamenTa opha kAmalajI enDa meDikala koleja, jodhapura. For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10pa TI. bInI A vizALa saMkhyAnI sAravAra mATe dezamAM 547 TI. bI. kalIniksa ane 284 DisTrikaTa TI. bI. senTare che, jemAMthI hajI 34 senTaramAM pUrAM sAdhana nathI. badhAM kendromAM thaIne bichAnAnI kula saMkhyA 3lpa04nI che, je daradIonI lAkhe nI saMkhyA jotAM atizaya kaMgALa . judAM judAM kendromAMthI maLatA riporTa mujaba (je ghaNI vakhata adhUrA hoya che) dara traNa mahine be lAkha manuSyane TI. bI.nA navA daradI tarIke jAhera karAya che. ane A DisTriTa senTaramAM pAMca lAkha .TI. bI.nA daradIone raja sAravAra apAtI hoya che. A senTara sivAya bIjI saMsthAo dvArA apAtI sahAyatAnI gaNatarI karIne eka evI mAnyatA che ke dezamAM koI paNa samaye paMdara lAkha dadIe TI.bI.nI sAravAra letA hoya che. ' vArSika aDhAra karoDanuM kharca A badhI sAravAra, ane roganuM nidrAna karavA mATe ekasare ane leboreTarImAM karavI paDatI bIjI kriyAone kharaca keTale Avate haze, tene aMdAja kADha muzkela che. paNa je 3504 bichAnAM TI.bI. senTaranI hospiTalamAM che tene rejane sarerAza kharaca sADA bAra rUpiyAnA aMdAje varase aDhAra kareDathIye vadhu thAya che. AvaDA jaMgI kharaca pachI, temAMthI keTalA daradI bace che e eka judo savAla che. ' e dAve vAraMvAra karavAmAM Ave che ke amuka davAthI have TI.bI. maTI zake che. paNa e davAomAM khAsa tathya nathI. moTe bhAge TI.bI. pahelA sTejamAM hoya tyAre parakhAtuM nathI. bIjA sTejamAM gayA pachI asAdhya bane che, koIka nasIbadArane pahelA sTejamAM hoya tyAre parakhAI jAya che te davAthI kAbUmAM Ave che. paNa davA baMdha karyA pachI -apaSaNane age ke vyasanane aMge ke garIbI ane mAnasika tANane ane pharIthI uthele mAre che. ane AvA ekAda-be uthalA daradInA prANa harI le che. Ama TI.bI. pAchaLa kharacAtA kare, kadAca abaja For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 rUpiyA paNa daradInA prANa bacAvI zakatA nathI. mAtra dAtAone eTale saMteSa rahe che ke A pIDAtA garIba mAnavIone bacAvavA ke daradamAM rAhata ApavA ame dAna karyuM, paNa hakIkatamAM je gaMjAvara kharaca ane zrama, A darada pAchaLa karIe chIe, enAM pariNAma saMtoSakAraka che. nathI ja. kadAca TI.bI.ne eka daradI tenAM mRtyu pahelAM pitAnA daradane. cepa gharanA ke bahAranA koI ne koI manuSyane Apate ja jAya che. - darada lAgu ja na paDe te mATe rUpiyA kharcAya che? A badhuM vicAratAM darada lAgu paDyA pachI ja lekonI davA karavA deDavuM tenA karatAM roga lAgu ja na paDe tevAM pagalAM levAnuM vadhu zANapaNabharyuM, vadhu mAnavatAvAdI heya ema nathI lAgatuM? vadhI rahelA. pradUSaNane jamAnAmAM paNa TI.bI.ne bhega banatA lekemAMthI temAMthI ochAmAM ochA pacAsa daradIone te bacAvI zakAya ane dhIme dhIme e saMkhyAmAM vadhAre paNa karI zakAya. A vAta sAva azakya te. nathI ja, ApaNe tamAma daradIonI nahi paNa mAtra hespiTalanAM 39 hajAra bichAnAMonI ja gaNatarI karIe te te bichAnAMo pAchaLanA aDhAra karoDa rUpiyAnA kharaca pachI keTalA mANase saMpUrNa regamukta. thatA haze te kahevuM muzkela che. e karavAmAM AvelA kharacane meTo bhAga paradeza kheMcAI jAya che, athavA ahIMnI mAtabara phArmasIone lAbha thAya che. paNa lekone apaSaNanA bhaMga banatA bacAvI zakAya ane temanA. zarIramAM rogo sAme bacAva karavAnI zakti pedA karI zakAya te mane. khAtarI che ke daradIonI saMkhyAmAM sAre e ghaTADe thaI zake. ane rogo sAmenA bacAvanA ane apaSaNa dUra karavAnA upAyomAM je kharca thAya tethI rASTranI samRddhi ane saMpattimAM paNa vadhAre thAya. dA.ta, aDhAra karoDa rUpiyA lekene daradane bhega banyA pachI tenI sAravAra pAchaLa kharcAe tene badale temane apaSaNathI bacAvavA mATe davAne badale dUdha ApavA pAchaLa khacIe te aDhAra karela For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 rUpiyAmAM ApaNe 112648 gAyane pALI zakIe ane temanI pAsethI ApaNe varase 18582700 lITara dUdha meLavI zakIe, jenI. AjanI bajArabhAvanI kiMmatanA hisAbe 37 karoDa rUpiyAnI kimata. thAya. A dUdha ochAmAM ochA aDhI lAkha mANasane ApI zakAya, ane A gAye pAsethI varase dahADe cAra karoDa rUpiyAnAM khAtara athavA. baLataNarUpI chANamUtara maLe. jenA vaDe eka lAkha ekara jamInamAM 40 hajAra Tana pASaNayukta ane jaMtudana davAonA jherathI mukta anAja ugADI zakAya, je be lAkha manuSyane eka varasa cAle. Ama 18 karoDa rUpiyAmAM aDhI lAkha manuSyane piSaNa mATe dUdha ane be lAkha manuSyane piSaNayukta, geramukta anAja ApIe te. daradanuM pramANa khUba ghaTI jAya, ane paradezI phArmasIonI pakaDamAMthI, mukta thavAya te vadhArAnA lAbhamAM. vadhu dUdha utpanna kare paSaNane nAme dUdha pAuDara AyAta karI tenI sAthe tyAMnAM kensara, alasara jevAM darada paNa AyAta karavA ane karaDenuM huMDiyA- maNa veDaphavuM, emAM keTaluM zANapaNa haze e prajAnA samaju lekee vicAravAnuM khUba jarUranuM che. piSaNa mATe dUdha ja khUba ja jarUranuM che. e te yugothI sAbita thaI cUkelI ane AjanA vijJAne paNa mAnya. e karelI hakIkta che te pachI e dUdha ApaNe tyAM ja zA mATe utpanna. na karavuM? jema jema dUdha utpanna karavAnAM pagalAM letA jaIzuM tema tema tenI sAthe ramukta piSaka anAja paNa pedA thatuM jaze. eTale ApaNAM khetaranI jamIna, je jherethI khadabadI UThI che, te e jherethI mukta jamIna uparanuM, ane e jhera jamInanI nIcenAM pANImAM pahoMcatAM hovAthI kuvAonA pANInuM praduSaNa ochuM - gaNanApAtra rIte ochuM - , thaze. lokone baLataNane kharca, davAone kharca ocho thaze kAma. For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 karavAnI zakti ane smRti vadhaze, eTale temanI bacata karavAnI zakti vadhaze. A rIte gAmaDAomAM ra.bI. ane bIjA roga sAme saphaLa prativAra thaI zake tema che. mAtra enA ukelane daSTikoNa badalavAnI ane dAnane pravAha badalavAnI jarUra che. zaheramAM dUdhanAM sadAvrata khele moTAM zaheromAM udyoga ane vAhanavahevArathI vAtAvaraNamAM pheMkAtAM jherane kAraNe A prazna vikaTa haze khare, paNa azakya te nathI ja, agAu jema dharmAdA annakSetre, sadAtra vagerenAM TrasTa hatAM, tema zaheromAM dharmAdA dUdha sahAya TrasTa dvArA mata ke ochA bhAvanI dUdhanI vaheMcaNInI vyavasthA muzkela te nathI ja. - phakta khAsa sAvacetI eTalI rAkhavI jarUrI che ke e dUdha dezI ke paradezI DerInA pAuDaranuM na hovuM joIe. sthAnika pazupAlake sAthe e dUdha meLavavAnI samajUtI karI levI joIe. nAnAM zaheramAM ane gAmaDAMomAM A ja rIte dharmAdA gauzALA TrasTa banAvavA kALajI levI joIe. pachI e TrasTa nAnuM hoya ke moTuM tene vadhe nahi. be gAyathI 200 gaye paNa TrasTamAM heI zake. jema TrasTa dvArA maphata davA, oparezanane kharca, skUlanI phI, neTabuksa, paDIo vagere apAya che tema maphata dUdha athavA gAyane maphata kharAka ApI zakAya.. beTA mAgethI pAchA vaLe dharmAdA gauzALA ke dharmAdA dUdha sahAya TrasTa e hiMdu dharmanI "dharmAdAmAM rahevAnuM sUcana che. hiMdu dharma dUdhane ane gAyane vepAranI cIja gaNavAnI nA pADe che. te maphata, dAna svarUpe ja ApI zakAya. pazcimanI jALamAM phasAIne ApaNe gAya ke dUdhane bajAru cIja -banAvatAM ane tene vepAra zarU karatAM gAye katalakhAne pahoMcavA lAgI ane dUdha adazya thayuM ane, "vivekabhraSTAnAma bhavati vinipAtaH zatamukha e sUtra pramANe ApaNe have pAne vepAra paNa zarU karyo che. A For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 khoTA mArgethI jo jhaDapathI pAchA nahi vaLIe tA havAnA paNa vepAra karatA thaI jaIzuM. gAya pALIne dUdha-dhInA puravaTho vadhArIne yajJAmAM gAyanA zuddha ghInA hAma dareka gAme pharatA thaIne vAtAvaraNane paNa jheramukta karI. zakIzuM. gArakSA dvArA havA, pANI ane anAja dvASarahita karIe tA. gAmaDAMone te saMpUrNa rIte rogamukta karI zakIe, ane gAya ane dUdha mATe dharmAdA TrasTa dvArA zaherAmAM paNa ThIka ThIka pramANamAM rAge upara aMkuza rAkhI zakIe kharA. dAtAo je hAspiTalone ane skUla-kolejone ja dAna ApavAne moha choDe teA, mAnavatAnuM, saMskRtinuM, dharmanuM ane sauthI vadhAre tA. ApaNA peAtAnA ja svArthanuM A kAma muzkela te nathI ja. For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je A dezanI nArI zIlavata khanI jAya; te A dezanA sa saMskRtinuM jAgaraNa karavAnA prayatnomAM rAta ne vI lAgI jAya; ane pazumAtranI rakSA karavAmAM sarakAra yuddhanA dhoraNe kAma karavAmAM lAgI paDe te bhAratanI prajAnAM sukha ane zAnti sarvatra chalakAI jAya. eka paNa vikaTa prazna DaoNkAM kare ja nahi. sahu ArAmathI UMghI jAya tArya kazA vAMdhA kacAMya Ave nahi. samasta garIba prajAnuM hita mane te hAthavetamAM dekhAya che. je thoDAka zrImaMtA, sattAdhArI ane amaladAro che e jo pAtAnI lAlasA 'thoDIka' ja -- re! rUpiyAmAM eka paisA jeTalI ja - ochI karI nAkhe teAya garImAne sukhethI vALu tA thaI ja jAya. zrImaMtA ane sattAdhArIo te pUrveya kadAca lUMTatA haze paNa have te amaladArAnIya lUMTa cAlI che! emanA mATe tA kathAreya na hatA evA suvarNayuga kadAca cAlatA haze. upalA traNeya varSoM e ja varSe mATe jarAka sarakhA thaI jAya teA prajAnuM kAma thaI jAya. * dUdhanI DerIo, rAsAyaNika khAtaro, TrekTaro, 5'pA ane 'jI' vagere aneka prakAranI navI elAde A dezanI pazuvasatine khatama karIne ja raheze. pazu upara ja jenI bhautika samRddhinA AMka upara-nIce jAya che te bhAratanI prajA tA bhautika samRddhithI paNa sApha thaI jaze ema nathI lAgatuM? --5. zrI caMdrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] harijana 2 harijane bIjA traNa varNanA varkiMga pArTanara che. 0 suvarNa ane harijana e zabdaprayogo ja khoTA che. 0 sarakArI avahevAsa pagalAMothI harijane ane savarNo vacce verajhera vadhaze. 0 dareka harijanane ghara; je pazuvadha saMpUrNa baMdha thaI jAya te. 0 harijanane khurazI, nekarI, keLavaNI nahi paNa temanA dhaMdhA temane pAchA Ape. bharaniMgaLa gumaDu - zarIra upara thayelA bharaniMgaLa gumaDAnuM jhera zarIramAM kyAM sudhI prasaryuM che ane te thavAnuM kAraNa zuM che? tenuM nidAna karIne kAraNa dUra karavAmAM na Ave ane aMdaranuM jhera kADhI nAkhyA vinA uparathI ja malamapaTTI karIne ja rUjhAvavA prayatna karavAmAM Ave te pariNAme aMgaviccheda kare paDe che. athavA mRtyu paNa thAya che. - rASTranA zarIra upara Aje ghaNAM bharaniMgaLa gumaDAnAM jaMtuo aMgrejo mUkI gayA che. harijana prazna evA ja gumaDAne prakAra che, pacAsa varSathI enAM kAraNe ane jhera dUra karyA vinA aspRzyatAnivAraNa ane eka kUve pANI bharavuM, maMdira praveza anAmata nekarIrUpI malamapaTTA lagAvIne ane khUba ja ghAtaka banAvI nAkhe che, je kadAca bhAratanA aMgavicchedamAM pariNamaze. pAyAnI khATI mAnyatA - saha prathama te savarNa ane harijana e be judA vibhAga hevAnI mAnyatA ja pAyAmAMthI cheTI che. For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 savarNa eTale zuM? je rIte Aje ApaNe A zabdanA upayoga karIe chIe te athahIna che. hiMdu samAjamAM cAra varSAM che : brAhmaNa,. kSatriya, vaizya ane zuddha. AmAM zuddha eTale mAtra harijana nahi; paraMtu tamAma kArIgara varga. AmAM brAhmaNa jo potAnuM nizcita karma chADIne luhAra ke suthArane vyavasAya kare te enI gaNanA paNa zUdravargamAM thAya. zUdra e koI apamAnajanaka zabda nathI. ane mAtra hirajanAne ja e zabda lAgu paDatA nathI. te harijana nathI. je apamAnajanaka ghRNAjanaka zabda che, te cAMDAla zabda che. harijana te cAMDAla nathI. cAMDAla cAre varNanI bahAranI vyakti che. je vyakti ke vyaktie cAre varNanA kAyadAnuM ullaMdhana kare; vaidika dharma sthApita karelA tamAma niyame ane kAyadAonuM ullaghana kare, samAjavirAdhI pravRttimAM racyApacyA rahIne samAja ane saskRtine bhayarUpa banI rahe tene mahiSkRta karIne samAja tenI sAtheneA tamAma vyavahAra aMdha karIne tene cAMDAla tarIke jAhera kare ane A cAMDAla samAjathI bahiSkRta thayelA 'nIca ' gaNAya che. prAyazcitta dvArA tene pAcho varNa vyavasthAmAM dAkhala karI zakAya che. zUdro paNa samAna adhikAra bhAgavatA. aMgrejI keLavaNIe irAdApUrvaka eka evI AAbhA UbhI karI che ke, " harijana e ja zUdra ane zudra eTale traNe varNanI gulAmI kara nArA mANusA ke jemanA mAnava-aSikAra chInavI levAmAM AvyA hatA." vastutaH zUdro e culAmA na hatA. traNe varNanA jeTalA ja samAna. mAnava-adhikAra bhogavatA e mANasA hatA. zUdrane virATa puruSanA rUpe kappAthI teo nIcA che, ema sAbita thatuM nathI. paga nIcenA bhAgamAM che, paNa nIcA nathI. svaccha paganA caraNasparza karIne ene AMkhe aDakADAya che. paga upara AkhuM zarIra TakeluM che, kArata. che, te ja pramANe traNe varSAM zuddha, varNa dvArA, temanI madadathI pAta.-peAtAnA dharmo, rASTra ane samAja pratyenI pharajo bajAvI zake che. padma For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 puravaThAnaLa jethI upacAgitA lazkaramAM traNa vibhAgo hAya che. bhUmidaLa, havAIdaLa, naukAdaLa. cAthA vibhAga che, puravaThAdaLa. A puravaThAdaLa pelAM traNe daLA jeTaluM ja, kadAca tethI paNa vadhAre upayogI che. kAraNa ke te nahAya te bAkInAM traNe daLa kArya karavAne azakta banI jAya. mA puravaThAdaLamAM paNa aneka vibhAge| hAvA jarUrI che; ane temAM koI vibhAga bIjA vibhAgathI jarAya oche mahattvanA nathI. te ja pramANe zudra varNa e bAkInA traNa varNane puravaTho pADanArA vibhAga che. ane temAM pAchA aneka peTAvibhAge che. jemAM harijana e paNa eka vibhAga che ane te sahuthI upayogI pAyAnA vibhAga che. je yuropIana ane madhya eziyAnA dezo gulAme rAkhatA, tenAM bajArA bharatA ane temanA vepAra karatA tevI koI prathA bhAratamAM na hatI. tamAma kArIgaravarga zUdranA vibhAgamAM AvatA, temAM niyamita vaLatara paNa maLatuM, ane te tamAma mAnava-adhikAro paNa bhAgavatA. harijanAnI vartamAna sthiti mATe agrejo javAkhadAra A dezamAM khristIdharmanA phelAvA karavA mATe ApaNI samAjavyavasthA tADavAnuM jarUrI hatuM. lAMbA gALAnI yAjanAonA eka bhAga rUpe hAlanI keLavaNInuM mALakhuM ghaDavAmAM AvyuM. 8 govadhanI nItine amalamAM mUkIne cAmaDuM keLavavAnA eka agatyanA ane naphAkAraka dhaMdhAmAM rAkAyelI vizALa harijana kAmane, kApI nAkhelI gAyAnAM tamAma cAmaDAM paradeza nikAsa karIne ekasAthe ekAra banAvIne garImImAM haDaselI dIdhI! te ja pramANe dezanI jIvAdorI samA kApaDa udyoga ke jemAM harijana kAmanA eka moTA bhAga hAthazALa upara svataMtrapaNe kApaDa utpanna karIne potAnI rAjI meLavatA ane dezanI samRddhi vadhAratA, te hAthazALanA udyoga peAtAnI sattAnA maLe saMpUrNapaNe bhAMgIne harijana kAmanA eka khIjA vizALa vargane bekArI ane garIbImAM dhakelI devAmAM AvyA. - bhA. 2-8 For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 A hAthazALa-nikaMdananA gherA pratyAghAte samagra rASTra upara - khAsa karIne garIba varga ane temAM paNa harijane sahitanA tamAma vaNakara varga upara - pharI vaLyA. te samayanA bihAranA mAtra cha jillAmAM ja 64,000 hAthazALa baMdha paDI ane 15 lAkha kAMtanArIonI pUraka Avaka baMdha thaI. temenTa gemarI kRta pUrva hindane ItihAsa). A pramANe karoDe harijane bekAra banyA, temane yAMtriya kArakhAnae madada ApI zakyAM nahi. govadhanI A nItie kSatriya kemane gaMbhIra asara karI. temanI khetI bhAMgI nAkhI, samRddhi harI lIdhI ane temane paNa bekArIne paMthe dhakelyA. navI keLavaNInI nItithI brAhmaNa gauravabhaMga thayA - keLavaNInI nIti ane sadIothI cAlI AvatA keLavaNI rAjaya dvArA apamAnita thavAne kAraNe brAhmaNa varNane paNa eka ghaNe moTo vibhAga evI kAramI bekArI ane garIbAImAM dhakelAI gaye ke te paNa dAna jarUra hoya te ja svIkAre evI gauravabharI sthitimAMthI bhikSukamAM pheravAI gaye. chADI mukAyelA IsAI pAdarIe brAhmaNe pAse vidyA hatI, karmakAMDa hatAM eTale game tema karIne aMgrejI keLavaNIne svIkAra karIne ke bhikSAvRttithI paNa gujAre karI zakaLyA. kSatriye lakara ke pilIsakhAtAmAM goThavAI jaIne mAMDa mAMDa TakI rahIne dhIme dhIme bhUkhamarA tarapha ghasaDAtA gayA. paNa harijanene koI ArevAre na hatuM. kAraNa ke temanI saMkhyA meTI hatI ane bIjA koI dhaMdhAmAM teo samAI zake tema na hatA. A takane lAbha laI temanI vacce IsAI pAdarIone cheDI mUkavAmAM AvatA ane buddhipUrvakanA svIkArathI nahi paNa rejIreTInI lAlace teo khristI dharma svIkAravA lAgyA. For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 avaLA pracAra navI keLavaNI dvArA e pracAra thate ke savarNo aspRzyatAnI nIti AcaratA hovAthI harijane garIbInI gartAmAM sabaDe che. cAra cAra yugathI A cAra varSe eka sAthe ekasaMpathI ane sAmAjika sahakArathI A dezamAM rahyA che.' paNa aMgrejI rAja amalamAM ja govadha ane hAthazALa-nikaMdananI nItine kAraNe ja harijanene bekArI ane garIbIne prazna Ubhe thaye hate e vAta upara aMgrejoe sItathI paDado pADIne pracAra dvArA harijanane madhya eziyA ane yuropanA dezanI gulAmIprathAnA mAnavIo jevA varNavI batAvyA. hAthazALane punaHjIvita karI hoya te? svarAjya maLyA pachI je saMpUrNa govadhabaMdhIne amala karavAmAM AvyuM hota ane kApaDamilene adyatana banAvavA pAchaLa abajo rUpiyA veDaphI nAkhavAne badale reMTiyA ane hAthazALane punarjIvita karavAmAM AvyAM heta te A 30 varasamAM samagra harijanakema saMpUrNa rajI meLavIne cAre vaNe sAthe samAnatA ane sanmAnapUrvaka rahetI thaI gaI hota ane karaDe kuTuMbamAM reTiyA dvArA pUraka AvakanI saravANI cAlu thaI gaI hatI avahevAra pagalAM - tene badale je kheTAM, avahevAruM ane Arthika ke sAmAjika kaTI upara eka kSaNa paNa TakI na zake evA harijane mATe anAmata beThako, anAmata karI ane vidyApIThamAM khAsa sagavaDe, AvAM buddhi vinAnAM pagalAM laIne A praznane vadhu ghere banAvIne rASTrarUpI zarIramAM jherane UMDuM phelAI javA dIdhuM. AvA nirNaya laIne harijane hiMdusamAjathI ja evuM eka alaga ekama che, e kAyamI mAnyatA sthApI dIdhI che. - have AvAM buddhi vinAnAM pagalAM zA mATe binakAryakSama nIvaDyAM te joIe. For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 rAta mAM ane dezanA A paNa avinI che. amArI pitAnA paga upara UbhA rahevAne azakta rASTra dezamAM harijananI vastI Azare sADAbAra karoDanI che. emane ghaNe meTo bhAga (tamAma kahIe te paNuM atizayokti na gaNAya, bekAra, raheThANa vinAne dezanA Arthika, sAmAjika, rAjakIya pravAhathI ajJAta; gaMdakImAM sabaDate ane vyasanomAM phasAela che. je mANasanA paga regapIDita ke nabaLA hoya che te mANasa kadI taMdurasta jIvana jIvI zakti nathI. svataMtra rIte gauravathI koInA TekA vinA UbhA rahI zaktA nathI te ja pramANe rASTranA pAyArUpI pagane harijana vibhAga nabaLe hevAthI svAdhInatA pAmyAne trIsa trIsa varasa thayA chanAM rASTra paradezIonI sahAya vinA pitAnA paga upara UbhA rahevAne zaktimAna nathI. anAmata beThakathI keTalAne reTIjI maLaze? A bAra kareDa manuSyane sahu prathama te rejIreTI ApavAnI che lekasabhAmAM ke vidhAnasabhAomAM anAmata beThakethI te mAtra pelA cUMTAelA 10-20 sabhyane ja reTI maLaze, paNa teo harijananA prazna ukelavAnI sUjhavALA hotA nathI, balake vartamAna keLavaNInA mALakhAmAMthI bahAra paDelA heIne ane pracAranA bhaMga banelA heIne harijana tathA binaharijana ke vacce saMgharSa saLagAvavAnuM kArya kare che. lene keTalAne pUrI paDaze? tame harijanene makAne bAMdhavA lene ApavAnI vAta kare che, lone Ape che paNa kharA, paNa te te amuka se kuTuM bane ja ApI zake che. je tamAmane simenTanAM makAna bAMdhavA mATe tene Apa te rASTrayakaraNa karelI tamAma beMkanuM nANuM paNa temAM pUruM nahi paDe. eTale harijane mATe sArA vasavATa mATe tene ApavAnI vAtamAM koI Arthika DahApaNa nathI. temane keLavaNI mATe kelarazIpa Ape che, tene vAdha nathI, paNa savAla e che ke tamArI pAse daza karoDa harijana bALakane skelarazIpa ApavAnI zakti che kharI? bhaNIne bahAra For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17, paDatA daza karoDa harijana vidyArthIone nekarI ApavAnuM tamAruM gajuM che kharuM? keLavaNI harijanonuM bhaluM nahIM kare atyAre te ApaNe anubhava e che ke bhaNIne bahAra paDatA harijane ane abhaNa harijane vacce keI saMbaMdha rahetuM nathI. keLavaNI lIdhelA harijane saMgharSa vadhAravAmAM kAryarata rahe che ane binakeLavAelI harijana kemane hathiyAra banAvI temanI salAmatInA bhege pite Arthika ke sAmAjika lAbha khATatA hoya che. rAjadvArI pakSo mATe muslima ane harijane mata meLavavAnA prArAM banI rahyAM che. ema bekArI nAbUda thaze? - harijane mATe anAmata nekarIne khyAla ja keTale behudo ane anAthika che? sarakAra pAse 20 lAkha nekarInI jagA hoya te lAyakAtane raNe bharavAne badale je pAMca lAkha jagA harijanene ja Apa te pAMca lAkha binaharijanene bekAra rAkhazo. [ Ama bekArInAbUdIne prazna hala nahi thAya. UlaTuM, vahIvaTamAM azista, asaMtoSa ane binakAryakSamatA pravezaze. lAyakAta hovA chatAM | nekarIthI vaMcita rahelA savarNa umedavAremAM asaMtoSa ane dveSanI bhAvanA phelAze ane bekArI temaja garIbI harijanenA gharamAMthI nIkaLI savarNone gharamAM Avaze. - bhaNelA bekArenI vadhatI jatI saMkhyA - savarNonAM paNa tamAma bALako ucca keLavaNI mATe jatAM nathI. tema kare te temane tamAmane samAvI levA mATe na te kelejomAM jo che ne te temane badhAne sarakArI ke audyogika peDhIomAM karI ApavAnI sagavaDa che. | moTe bhAge vidyArthIo ATha-nava dharaNathI nizALa cheDIne kAma che ke nekarI zodhatA hoya che. kAraNa ke cAlu keLavaNI sAthe teo badhabesatA thaI zaktA nathI, temanA Arthika saMjoge AgaLa vadhavA For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 daI zakatA nathI. AgaLa janArAone mATe bhAga mAMDa esa. esa. sI. sudhI pahoMce che ane nizALa choDIne nekarIdhaMdhAnI dhamAM paDe che. bAkInA je ucca keLavaNI mATe kalejemAM jAya che temAMnA paNa ghaNAkharA game te kAraNe adhUro abhyAsa cheDe che ane je eka ati nAnakaDo varga DIgrIo laIne bahAra paDe che te dhaMdhAne lAyaka rahe te nathI ane sarakArI ke audyogika peDhIo e tamAmane pitAne tyAM nekarImAM samAvI zakatI nathI, jethI bhaNelA bekAronI saMkhyA dinapratidina vadhatI ja jAya che. te hullaDo phATI nIkaLaze. A saMjogomAM harijana vidyArthIone skolarazIpa ApIne ke sava ane harijane vacce meTI cIrADa pADanArI bhedabhAvabharI nItine amala karI, ochA kuzaLa harijana vidyArthIone kelejamAM ane nekarImAM dAkhala karavAthI bAra karoDa harijananI bekArI ke bhUkhamare nAbUda thaze nahi, paNa sarakArI ane audyogika kSetromAM binakAryakSamatA prasarI jaze. tabIbI kSetre ane IjanerI kSetre paNa sAravAranuM ane kAryanuM dhoraNa khUba ja nIcuM AvI jaze. je harijanene je DAghaNA ucca hoddA maLyA haze temAM teo rAjadvArI pakSonA pracAra ane beTI keLavaNIne bhega banIne savaLuM tarapha samabhAva dharAvatA nahi hoya. pariNAme briTiza zAsana daramiyAna muslima adhikArIothI hiMduene ane hiMdu adhikArIothI muslimone jema herAna thavuM paDatuM. tema have harijana ane savarNa adhikArIo ekabIjA varSe sAme geravartAva karaze. pariNAme hiMdu-muslima hukalaDone jhAMkhAM paDe tevAM harijana ane bina-harijane vacce hullaDo phATI nIkaLIne tene aMta. alaga dalitasthAna ke harijanasthAnamAM ja Avaze evA eMdhANa parakhAI rahyAM che. bihAra, yu. pI., marAThAvADA enAM daSTAMte che. ApaNI AMkha ughADanArA banAve che, paNa ApaNA rAjadvArI puruSe pitAnA ahama For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 4'bha ane svArthAnyatA cheADIne sAcI paristhitinA svIkAra na karatAM geAhatyAnuM pApa phelAvatA ja jaze, te mA dezanA hajI keTalA TukaDA thaze te kalpI zakAtuM nathI. dhaMdhA pAche ApA tame karoDo harinAne nAkarI ApI zake nahi. tame jeTalI anAmata nAkarIe temane Apaze! teTalA ja sapUrNa ekAza pedA karaze. rastA eka ja che; temane dhaMdhA pAchA Ape, je dhadhA temanA hAthamAMthI jhU TavAI gayA che te amo rUpIAnA utpAdana ane karoDo rUpIAnA naphA ApanArA naphAkAraka dhaMdhA che. kApaDanI mile napho kare . tyAM sudhI enA lAbha milamAlika uThAve. enA badhA rasakasa cUsI laIne ene khoTa karatI banAve eTale e sarakAra saMbhALI le. sarakAra sA~bhALe eTale milane mAla pUrA pADanArA vepArIAnA paisA DUme. sarakAra navesarathI nukasAnI kare te prajA pAsethI karaverArUpe vasUla kare. . kArla mArksa'nA binavahevAruM ane anArthika siddhAMtAnA AvA vAhiyAta amala prajAnA bhAge zA mATe? bahetara che ke e milA mAtra sutaranI mile tarIke calAvA. vaNATakAma baMdha karo ane e khAtAmAMthI chUTA karAelA majUrAne hAthazALa mATe leAna Ape ane e milamAM sUtara vaNavA mATe Ape tA prajA upara milAnI nukasAnInA bhAra paDaze nahi. bekArImAM ghaTADo thaze. kApaDa sastuM thaze, kApaDa-milenuM dezanA advaitaMtra upara ane pradhAnamaDaLe uparanuM dabANa ochuM thaze. nAkarI ke kelejanI jagAe harijanA mATe anAmata rAkhavI e jeTaluM vahevAruM ane anArthika che teTaluM ja vahevAruM pagaluM A hAthazALA vaheMcavAmAM harijanAne pahelI pasaMdagI ApavAmAM che. kAraNa ke vAkakAma tA sadIothI emanA leAhImAM raheluM che. ane A kAma temane savarNo pratye dveSabhAva preravAne badale bhAvAtmaka aikayanI bhAvanA For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 tarapha kheMcaze ane banne kAme vacce Arthika sahakAra vadhatAM sAmAjika tirADa sakaDAtI jaze. gAvadhamathIthI paNa harijanAne rAjI maLaze ane cAmaDAM, hADakAM ane Ave teA lAkhA kuTu khanAvavAnA kAryakSetramAM te ja pramANe jo sa'pUrNa govadhamadhI lAhImAMsanI sa"pUrNa nikAsamadhI karavAmAM cAmaDuM" keLavavAnA ane temAMthI vividha vastu peAtAnI rAjITI meLavI leze. sa'pUrNa gAvadhama dhInItinA vizALa pAyA para anukULa pratyAdhAtA paDaze. Aje hirajaneAnI mATI vastI gAmaDAMomAM che. gAyA zaherAmAM kapAya che ane temanuM cAmaDu. nikAsa thaI jAya che. sapUrNa gAvadhaadhI thAya te gAyA ane baLadonI je vastI mukhyatve gAmaDAMomAM patharAelI che, teo gAmaDAMomAM ja kudaratI mAte maraNa pAme tyAre temanAM cAmaDAM harijanAne maphata maLI jaze. * pazuonI sAcI saMkhyA keTalI khacI che te jANavuM muzkela che. akhila bhArata kRSi gosevA saMdha, sarvadalIya gArakSA mahAbhiyAna samiti, bhArata gAsevaka samAja, A traNa moTI sasthAomAMthI kAIne pazusakhyAnI sAcI mAhitI meLavI levAnu kadI sUjhyuM nathI. te sarakArI AMkaDAnA AdhAre ja peAtAnA niNyA ghaDe che. sarakArI AMkaDA mujaba gAyA, bheMsA, khaLada, pADA vAcharaDAM, gheTAM ane bakarAM maLI ekatrIsa karADanI pazuvastI che. AmAMthI dara varase daza TakA pazu kudaratI mAte mare te paNa gAmaDAMnA harijanAne traNa karoDa pazuonAM cAmaDAM maphata maLe ane tenA vaDe te kAyamane mATe pagabhara thaI peAtAnA dhadhA karavA lAgI jAya. dezanu` baLataNa ghaTaze pazuvadha khaMdha thatAM puravaTho vadhe eTale zarUAtanA varasamAM ja samagra dezanA khaLataNanA kharacamAM 25 TakAnA ghaTADo zakaya bane. khAtara ane aLadanA puravaTho sudharatAM pAMca ja varasamAM temanA For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 bhAva ghaTe ane anAjanuM utpAdana vadhIne utpAdana-kharacamAM jamA ghaTADo thAya. jenI sArI asara tamAma vepAra-udyogA para paDe, pariNAme harijana-kuTu'Ane gaNanApAtra lAbha thAya. khAra karoDa hirajanAne makAnA bAMdhavA leAna ApI zakAya tema nathI, paNa saMpUrNa pazuvadhakhadhI thatAM daza varasamAM dareka harijana- kuTuMbane pAtAnuM gAramATInuM svata Mtra ane sagavaDavALuM raheThANu te jarUra maLI jAya. . gAliyatanA guNAkAra IMTa, paththara ane gAramATInAM makAnAnA nAza karIne tenA khadalAmAM simenTa ane sTIlanAM makAnA mAMdhavAnA ane tema karIne simenTa ane sTIla kaMpanIone lAbha karAnI ApavAnA abharakhAmAMthI ja hAlanI makAnAnI samasyA UbhI thaI che, je kadI paNa cAlucIle calAvavAthI hala thaI zakaze nahi paNa phugAvA, bedharapaNuM ane bimArIonAM pUra deza upara chUTAM mUkaze ane simenTa banAvavA ApaNA DuMgarAnA DuMgarone tADI nAkhIne thoDA ja dAyakAomAM eka navI ja, kadI ukela na maLI zake evI muzkelI UbhI karaze. ApaNe katalakhAnAMomAM mAtra pazuvadha nathI karanA paNu harijanAnI kaMgAliyatanA guNAkAra karIe chIe. phugAvA, ekArI, bimArIo ane vargavigrahanI zakayatA vadhAratA jaIe chIe. dezanI kudaratI sa'pattionuM nikaMdana kADhIe chIe, ane mAnavatA tema ja hiMdu "sa'skRtinI kabara khAdIe chIe. vera-jhera vadhAranAruM pagaluM ApaNe evuM ja bIjuM DahApaNu vinAnuM anArthi ka ane verajhera pagaluM e bhayu ke harinAne marelI gAya mata ApavAne badale eka jIvatI gAya ane aDhI ekara jamIna ApI. harijananA leAhImAM cAmaDuM keLavavAnI ke enI vastue anAvavAnI kArIgarI che, kapaDuM vaNavAnI buddhi che, paNa khetI ane pazuuchera tenA AAhImAM nathI. vaLI ahI ekara jamIna upara eka kuTuMbanu puru thai For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zake nahi. khetInAM ojAre mATe harijanane lena Ape te lena aDhI ekara jamInamAMthI pAchI bharapAI thaI zake nahi. aDhI ekara jamInamAM tenI prathama jarUriyAta; be baLadanI heya. tene badale gAya ApI ane ekara jamInamAM gAya, harijananuM kuTuMba ane be baLadane nibhAva thaI zake nahi. pariNAme temane ApelI gAye bagaDI. jamIna ke khetapedAzamAM koI sudhAro thaye nahi paNa savarNa kheDUtanA ane savarNa mAladhArIenA manamAM reSa Avyo ke harijane amArA hakka DubAvI de che ane e reSanA pratyAghAta sarvatra paDavA lAgyA che. ' harijane paNa savarNa che. savarNa ane harijana e judA zabdo ja agya che. harijane paNa savarNa che. cAra varNomAMnA zravaNane eka bhAga che. brAhmaNa kSatriya ane vaizyanA teo varkiMga pArTanara che. eTale savarNo ane harijane evA nAma-bheda nAbUda karavA joIe. gaurava ke hiNapata. nAmamAM nathI, paNa cAritryamAM che. brAhmaNanuM nAma eka vakhata gauravarUpa hatuM. govadhanI nItie temane avahelanApAtra banAvyA che, e ja pramANe kSatriyene paNa gauravabhaMga thayela che. prajAne rakSaNahAra vyasanI ane luMTAru tarIke oLa-- khA che. vaccenuM mahAjana nAma khUba pratiSThita hatuM. aMgrejI zAsana paNa temanI AmanyA jovAmAM kaMIka aMze salAmatI samajatuM. paNa mUDIvAda ane mAkarsavAdamAM udyogapati ane majUra be ja vargo vacce samAdhAna ke vigraha cAlyA kare che. vepArIne-vaizyane ane nirupayogI mAne che. mUDIvAda vepArIne DhAla banAvIne pite nirdaya zoSaNa kare che, ane dezane Topale vepArI upara DhaLe che, eTale Aje vepArI zabda paNa apamAnita banIne gauravabhaMga pAsI cUkyo che. zuM vepArI pitAnuM nAma badale te mAnavaMte thaI zakaze? harijana nAma paNa temane gauravarUpa, cetanavaMta ke cAritryazIla banAvI zakyo. For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113. nahi. e nAme mAtra eka AkhI komane traNa varNathI alaga khecI kADhI ane bhAratanA navA bhAvI vibhAjana tarapha dezane dhakelyA che. 0 0 harijaneAnI durdazA mATe javAbadAra koNa ? hirajanAnA kharekhara uddhAra karavA che? 0 A rahyA tenA upAyA : praznanA uddabhava' koI pazu ga'bhIra praznanA ukela mATe e prazna kema ubhaLye, tenAM kAraNe| jANyA vinA ja tenA uparachallA vicAra karI pagalAM levAmAM Ave tyAre tenA ukela tA AvatA ja nathI, paNa bIjA vividha prazno UbhA thatA jAya che. harijana prazna : eka visa vAditAH harijananA prazna AvA eka mahattvanA prazna che, jenAM kAraNeAnA UMDANamAM javAne badale aspRzyatAnivAraNanA nAme, madirapravezanA nAme, eka ja kUve pANI bharavAnA nAme je kAMI pagalAM levAmAM AvyAM, tethI pacAsa varasanA prayatno pachI paNa harijanAnI Arthika ke sAmAjika hAlatamAM sAmudAyika rIte kAMI phera paDayo nahi. paNa je pagalAM levAyAM che ane levAya che tethI hirajanA ane savarNo jANe ke vibhinna jAtio hAya evA AbhAsa jAmatA jAya che. anne kAma vacce Arthika ane sAmAjika saMbaMdhe vikasAvIne bannene ekabIjAnI jarUriyAtanuM bhAna ane vizvAsa pedA karIne e saMbaMdheA Arthika pAyA upara daDha karavAne badale kAyadAthI bannene eka karavAnA ane anAmata nAkarI; lAkasabhA, vidhAnasabhAmAM anAmata eThakA vagere kRtyAthI temanI alagatAnI bhAvanAne jIvaMta rAkhyA karavI. e valaNa jeTaluM hAsyAspada che teTaluM ja vidhAtaka paNa che. je jUnA nAmathI e vaNunI judI judI jJAtie oLakhAtI e nAma badalI samagra varNane harijana nAma Apyu. tethI na tA keAI For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra4. -maTI krAMti thaI che, na te e vividha jJAtie eka thaI che, na te temanI Arthika ke sAmAjika sthiti sudharI che. aspRzyatAnivAraNa: niSphaLa kAryakrama 196llA sapTembaramAM te samayanA kesa-pramukha zrI nijaliMgappA sAthenI mArI vAtacItamAM temaNe mane kahyuM ke, "aspRzyatA javI ni ja ImArI vAtacItamAM te samayanA navA navA meM pUchyuM ke, "dhAre ke eka rAtamAM e camatkAra thaI jAya ke tamAma savaNe doDI deDIne harijanane bheTavA lAge ane tamAma maMdire temanA mATe khulA thaI jAya te temanI Arthika ke zArIrika sthitimAM zuM phera paDe ? temaNe saheja vicAra karIne kahyuM, "kaze ja nahi paNa ApaNe temane ApaNI vacce vasAvavA joIe. meM tarata pUchayuM ke, "dhAre ke e tamAmane zaheranI vacce savarNonA lattAomAM lAvIne rAkhIe te paNa temanI Arthika sthitimAM zuM phera paDe?" * temaNe kahyuM ke, "kazo ja nahi." meM kahyuM, "ane chatAM pacAsa varasa sudhI ApaNe A niSphaLa kAryakrama mATe samaya ane nANuM bagADyAM che." AbhaDacheTanI pAchaLa kaI tiraskAranI bhAvanA nathI paNa enI pAchaLa zuddhinI, pavitratAnI jarUriyAtanI bhAvanA che. vaiSNava-kuTuMbamAM je vyakti snAna karIne pUjAmAM beThI hoya tene kuTuMbanA bIjA sabhya aDakatA nathI, paNa ene artha e thatuM nathI ke teo temane aspRzya ane tiraskRta gaNe che. jitenA praznone ubhA harijananA prazno uddabhava nIce mujaba cheH harijanane vyavasAya briTiza hiMdamAM piThA tyAre carmaudyoga eTale ke cAmaDAM keLavavA ane temAMthI leka-jarUriyAtanI vividha vastuo banAvavI, e-saMpUrNa rIte harijananA kabajAmAM hate. For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 zrI ramezacaMdra datta temanA ikonomika hisTarI opha inDiyAmAM lakhe che ke e badhA khUba naphAkAraka hatA. dezamAM vizALa pazudhana hatuM, pazuhatyA karavAnI kAyadAthI manAI hatI. ane je pazuo kudaratI. mAte marI jAya ne jinAne maphata ApI devAmAM AvatAM,'' dhaMdhA anusAra vasavATa te samayanAM zahero ane gAmaDAMonI racanA joIe te jaNAze ke dareka kAma pAtapeAtAnA dhaMdhA pramANe alaga vADAomAM rahetI ane. te sakAraNa hatuM. gAmanI vacce bajAra hAya ane tenI AsapAsa vepArIonAM nivAsasthAnA rahetAM. temanAthI dUra kArIgarAnA vasavATa rahetA, jethI temanAM ojArAnA avAja vepArI lattAomAM khalela na pahAMcADe. je dizAmAMthI pavana AvatA hAya te dizAmAM brAhmaNavADa ane temanI vidyAzALAo hatI. ane je dizAmAM pavana vahetA hAya te dizAmAM. harijanAnA vAsa rahetA, jethI temane tyAM cIrAtAM marelAM pazuonI gadha gAmamAM na prasare. Ama temanA AvAsa gAmane cheDe hovAnuM kAraNa temanA dhaMdhA aMgenuM hatuM, paNa tiraskRta bhAvanAne aMge nahi. pU. pAda zrI athavale zAstrI lakhe che ke gAmaDAMnI paMcAyata sadizamAM maLatI ane temAM harijanA paNa AvIne besatA ane carcAmAM bhAga letA. gAmaDAnA kArIgaronI sthiti harijanAmAM paNa ghaNI jJAtio che. jemAMnI amuka jJAti hAthazALa upara kApaDa vaNavAnA dhaMdhA karatI. teo sArA kArIgarI . hatA. Ama kApaDa ane carmaudyogane kAraNe savarNo ane harijana vacce aArthika saMbaMdha hatA. te uparAMta temanI pAse ekAda-be ekara jamIna paNa hatI, jemAM teo pAtAnI jarUriyAtanuM anAja ugADI letA. vaLI kApaNInI mAsamamAM harijanAnI, tema ja gAmaDAMnA khIjA kArIgarA, jevA For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 luhAra, suthAra, kuMbhAra, darajI, macI vagerenI strIo pUraka Avaka meLavavA khetaromAM kApaNI mATe jatI ane tenA badalAmAM temane anAja maLatuM. aMgrejoe vadhArela Arthika bhAra aMgrejoe A sthiti palaTAvI. teo jema jema pradeza chatatA gayA tema tema chatAelA pradezamAM mahesulamAM dharakhama vadhAre karatA gayA. I.sa. 1764mAM baMgALane navAba pitAnA rAjyamAMthI 81 lAkha rUpiyAnuM mahesula ugharAvate, baMgALa jItyA pachI aMgrejoe e mahesula vadhArI ra68 lAkha rUpiyA karyuM. I.sa. 1802mAM ayodhyAnA navAba pAsethI alhAbAda ane tenI AjubAjune pradeza jItI lIdhe. eTale -te pradezanuM mahesula 125 lAkha rUpiyAmAMthI vadhArIne 168 lAkha rUpiyA karyuM. (Ara. sI. datta kRta ikenemika hisTarI opha inDiyA - bhAga 1) samagra bhAratanuM mahesula 1837-38mAM 11 karoDa 85 lAkha rUpiyA hatuM te 1877-78mAM vadhArIne 19 karoDa 89 lAkha rUpiyA ane 1901-1902mAM 27 karoDa 43 lAkha rUpiyA karI nAkhyuM. (Ara. sI. dattakRta I.hi epha InDiyA-bhAga 2, pAna 153, 435). sAmUhika bekArI mATenI yojanA karnala brIjha ane bizapa hebare lakhyuM che ke, "koI paNa hiMdI rAjAe aMgrejonA jeTaluM mahesula vasula karyuM nathI eTaluM ja nahi, bhAratamAM aMgrejoe jeTaluM mahesula vasula karyuM teTaluM mahesula ezIA ke yuropanA keI rAjAe vasula karyuM nathI." bIjI taraphathI 1859 thI 1902 sudhI 43 varasanA gALAmAM aMgrejoe Azare traNa abaja gAye ane baLade kApIne temanAM cAmaDAM. paradeza mokalI ApyAM. A katalanI, cAmaDAMnI nikAsanI, ane rAkSasI mahesula-vidhArAnI ati gaMbhIra asara samagra harijanakema upara paDI. jemAM rUnA maLe te kApaDanI mile baMdha paDI ya tema marelA DeranAM cAmaDAM na For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 maLavAthI temane badhe ekadama baMdha paDI gayo ane teo sAmudAyika rIte bekAra thaI gayA. gAye ane baLada bahu meTI saMkhyAmAM kapAI javAthI, baLataNanI ane khAtaranI taMgI thaI ane baLadanA bhAva vadhI gayA. dezanA tamAma khetaromAM khAtaranI kheMcanA kAraNe, ane meMghA tema ja apUratA baLadethI gya kheDANa karavAnuM muzkela banyuM tethI pAka ocho UtaravA lAge. harijanene mahesula bharavAnuM muzkela paDavAthI temane khetare vecI nAkhavAM paDyAM. eTale temane anAja meLavavAne prazna UbhuM thaye. gAmaDAMonA vargane kApaNInI mosamamAM majUrInA badalAmAM anAja maLatuM, te divasanI majUrI lekhe nahi paNa pAkanA utpannanA pramANamAM, dara 4800 ratala eTale ke dara 120 maNe amuka ratala anAja maLatuM. have utpana ghaTavAthI temanI anAjanI Avaka upara kApa paDyo eTale harijanane bajAramAMthI anAja kharIdavAne prasaMga AvyuM. paNa dezanuM utpAdana ghaTatuM hatuM, utpAdana-kharaca vadhate hato, ane aMgreja ahIMthI anAjanI vadhu ne vadhu nikAsa karatA hatA, eTale anAjanA bhAva vadhatA hatA. pitAne dhaMdhe gumAvIne sAmudAyika rIte bekAra banI gaelA harijane mATe A sthiti asahya hatI, chatAM e nivArI zakavAne teo azakta hatA. bekArImAMthI garIbAI - saMbhava che ke A bekArImAM dhIme dhIme temaNe pitAnI badhI bacata kharacI nAkhI hoya ane gharabAra, gharavakharI tamAma vecIne ughADA AkAza nIce AvI paDyA heya. Aje ApaNe temane muDadAla, mAMsa khAnArA kahIne vagAvIe chIe, paNa teo sAre ane svaccha kherAka khAI zake tevI sthiti kema pedA thAya tene vicAra karatA nathI. temane sAro khorAka maLI zakate hoya te muDadAla mAMsa teo zA mATe khAya? acAnaka AvI For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 paDelI kAyamI bekArIthI teo bhayAnaka garabImAM ane bhUkhamarAmAM phekAI gayA. garIbIne bhUkhamarA sAthe, gaMdakI sAthe, vyasane sAthe gADha saMbaMdha che. ane gaMdakI temaja vyasanemAM sabaDatI vyaktio ApameLe ja samAjathI alaga thaI jAya che. hasta-udyogane prANaghAtaka phaTake. aMgrejoe julmI kAyadA dvArA ane pAzavI atyAcAra dvArA hAthazALa udyogane bhAMgI nAkhe. ane vaNATakAma karanArA harijane. paNa bekAra banI gayA. hAthazALane dhaMdhe baMdha paDavAthI bekAra banelA vaNakAranI saMkhyA eTalI maTI hatI ke te samayanA bihAranA mAtra cha ja jillAomAM 64,000 vaNakara-kuTuMbe saMpUrNa bekAra thaI gayAM ane reTi calAvIne pUraka Avaka meLavatI 14 lAkhathI vadhu gRhiNIoe temanI pUraka Avaka gumAvI. A strIomAM harijana strIo paNa hatI. (menTa gemarI mAnakRta hisTarI IsTa InDiyA). aMgrejonAM AvAM julmI kRtyathI bekArI ane garIbInAM pUra bhAratanAM gAmaDAMomAM vAvAjheDanI mAphaka pharI vaLyAM ane temAM sahuthI prathama harijane sapaDAyA. AbhaDacheTa, anyAya ane atyAcAra pitAnI pAzavI bhedI nItithI aMgrejoe harijanenI je durdazA karI hatI tenA upara paDado pADavA AbhaDacheTanuM bahAnuM AgaLa karIne savarNo upara doSane Topale DhaLI pADavAmAM AvyuM. temanAthI aMjAI gaelI navI peDhIe te svIkArI lIdhe! samaya jatAM 12 karoDa garIba, bekAra harijanene Arthika utkarSa kema thaI zake tene vicAra karyA vinA ja AbhaDacheTa, maMdira-praveza, eka ja kUve pANI bharavuM vagere AMdolanamAM ApaNe aTavAI paDayA paNa tethI harijana kemane sAmudAyika rIte koI phAyado thaye nahi. * temanA upara atyAre thayA che ane thAya che e kharuM; paNa ema te atizaya garIbImAM sabaDatA savarNo upara paNa atyAcAro thAya che. For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 sabhava che ke aMgrejoe savaNu' sarakArI adhikArIone harijanA upara atyAcAra gujAravA preryAM hAya. evA bhaTTaIrAdAthI ke garIbI ane bhUkhamarAthI ka'TALIne ane savarNAnA anyAyathI rASe bharAIne te khristI dhama svIkArI le. garISTha jAtiemAM ane khAsa karIne rijanAmAM khristI pAdarIe bahu moTA pAyA upara vaTALa pravRtti calAve che te ApaNe kayAM nathI jANatA ? agrejoe kevI kUTanIti AcarI haze, ApaNe nathI jANatA : kadAca kadI paNa jANI zakazuM nahi. paNa uparI amaladAranA ke rAjakartAonA prItipAtra thavA adhikArIe kevA julamo karI zake che te ApaNe satyAgrahanI laDatamAM ane tethI pazu bhISaNu rUpamAM kaTokaTInA kALamAM joyuM che ane anubhavyuM che. aMgrejonI preraNA nIce savaNa adhikArIoe harijanA upara trAsa gujAravAnuM zarU karyuM hoya ane te lAMkheA samaya sudhI cAlu rahevAthI e eka rUDha AcAra banI gayA hAya. dezanI ekatAmAM Aga A dezanI ekatA tADavA aMgrejoe dareka jAtanI tarakI RjamAvI hatI, je ApaNe bhAgye ja jANIe chIe. I. sa. 1930mAM huM muMbaI pradeza koMgresa kamiTInA sabhya hatA, ane satyAgraha-saMgrAma cAlu hatA tyAre mArA mitra sva. zrI maheraalI ati zrImaMta ane muslima komanA sarvocca AgevAnanA putrane rASTrIya AMdolanamAM khe'cI lAvyA. A bhAIe mane kahyuM ke, " 1928mAM mahinA hiMdu-muslima hullaDo thayAM te hullaDA karAvavA mATe pitAne traNa lAkha rUpiyA ApyA hatA." aspRzyatA ane gAMdhIjI cheka 1932mAM paNa harijanAne hiMdu samAjamAMthI sapUrNa rIte alaga karI nAkhavAnuM kAvataruM aMgrejoe kayAM nahetuM karyu ? e te ' sudhI muMbaImAM aMgrejoe mArA For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 yatithi. pU. mahAtmAjI cetI gayA ane AmaraNa upavAsa upara UtarI ApaNane bacAvI lIdhA. chatAM teo paNa aMgrejoe perelA AbhaDacheTanA nArAnA pracAramAM aTavAI gayA. ane tethI temanI evI duHkhada sthitimAM mULa kAraNe te AbhaDacheTanA pracAra taLe daTAelAM ja rahyAM. pariNAme je koI pagalAM levAyAM tenAthI harijanenI amuka vyaktione jarUra theDe Arthika lAbha thaye, paNa samasta kema te . vadhatI jatI moMghavArI ane bekArImAM vadhu ne vadhu dabAtI gaI che. je harijane Arthika rIte upara AvyA teo pite ja temanA bhAMDuo pAse jatA hoya ke temanA prazno vicAratA hoya evuM jaNAtuM nathI. teo mAtra cUMTaNIo vakhate mata meLavavA jatA jaze. alagatA ane anAmatanuM caka ApaNe temane makAne bAMdhavA lene ApIe, bhaNavA mATe kelarazIpa ApIe, paNa A lAbha meLavanArAonI saMkhyA mAtra hajAranA AMkaDAmAM ja samAI jAya che ane guNavattAne badale jJAtivAdane prAdhAnya ApavAthI je je kSetramAM AvuM bane che te kSetrenI kAryakSamatA nIce paDe che paNa upara-lakhI savalate kAMI 12 karoDa lakone ApI zakAya nahi. temane tamAmane ApaNe nekarI paNa ApI zakatA nathI. je kAMI theDIghaNI anAmata karI temane mATe rAkhIe chIe teTalI saMkhyAnA savarNa bekAra rahe che. karI e bekArI TALavAne IlAja nathI, bekArI TALavA mATe te dha ja ApavuM joIe. anAmata nekarI ke vidhAnasabhA ane lokasabhAmAM anAmata beThakone nirNaya laIne ApaNe ApaNA alagatAnA mAnasanuM pradarzana ja karyuM che. bekArIne upAya-nekarI nahi, paNa dha. A eka nakkara hakIkata che ke A 12 karoDane ApaNe karI ke majUrI ApI nathI. temane mAtra be ja ApI zakAya. ane te che te temanA vArasAgata udyoge, carmaudyoga ane hAthazALa. For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 A dhaSA dvArA ja temane Arthika, sAmAjika utkarSa thaI zake ane savarNa sAthenA temanA Arthika ane sAmAjika saMbaMdhe pharIthI baMdhAya ane sudhare. govadhabaMdhI: garIbI ane bekArInuM mAraNa Aje carmaudyoga tenI jAherajalAlInI Toca upara che. ekalI bATA kaMpanI ja varasa dahADe 80 karoDa rUpiyAne mAla vece che. bIjA paNa nAnAMbheTAM seMkaDe kArakhAnAM che, je tamAma mabalakha kamANI kare che. A tamAma kArakhAnAMo ApaNA pazudhanane nAza karIne phUlephAle che, ane ApaNA dezane ApattimAM dhakele che. je saMpUrNa gevadhabaMdhI karavAmAM Ave ane tene pramANikapaNe tema ja sakhatAIthI amala karavAmAM Ave te gAmaDAMomAM kudaratI te marI jatAM Dhere harijinene maphata maLe temane Adhunika ojAra kharIdavA mATe tene ApavI joIe ane moTAM kArakhAnAMonI harIphAI sAme rakSaNa ApavuM joIe jema jema dezamAM pazudhana vadhatuM jAya tema kudaratI mote maratAM pazuonI saMkhyA paNa vadhatI jAya ane vadhu ne vadhu harijana kuTuMbe A dhaMdhAmAM joDAIne temanuM jIvanadhoraNa ane savarNo sAthenA saMbaMdho sudhAratA jAya. Aje muThThIbhara kArakhAnAdAnA hAthe carmaudyogamAM akhaje. rUpiyAnI heraphera thAya che te samagra harijana kemanA hAthe thavA lAge che, temane AvakanuM sAdhana maLe. ane govadhabaMdhIne kAyadA pramANikapaNe ane sakhatAIthI karavAmAM Ave te khAtara, baLataNa, baLade. vagerene puravaTho sudharIne tenA bhAva ghaTe. anAjanA utpAdana-kharacamAM ghaTADo thaIne tenA bhAva paNa ghaTe. eTale harijananA kharacanuM dhoraNa 'paNa nIcuM Ave. je khetInA yAMtrIkaraNane moha choDIe te cha lAkha gAmaDAMomAM hari harijana kuTuMba te kUvA uparanA keza banAvavAnA ane tene samAravAnA kAmamAM ja goThavAI jAya. For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13ra kUvA uparanA paMpAe kUvAnA pANInI jamInataLenI sapATIne vadhu ne vadhu nIce dhakelyA sivAya khetIne khAsa kaMI phAyado karyo. nathI. mAtra khetIne utpAdanakharca ane havAnuM pradUSaNa (Pollution) vadhAryA che ane dezanA DIjhala, vIjaLI ane lekhaMDane durvyaya karyo che. pAyAne badale bhIMta majabUta! cAra AdhArasthaMbhano vinAza ApaNA dezanA tamAma mukhya praznone ukela samAjanI surakSA ane suMdaratAnA AdhArasthabhe che gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA (jamInanI phaLadrupatAnI jALavaNI ane jalarakSA A pAyAnAM kAmane visAre pADIne ApaNe maMdira veza, AbhaDacheTa, eka kUve pANI bharavAnA ane bhudAna-AMdolanamAM kUdI paDyA. ApaNe tyAM moTAM zaheramAM zrImaMta gharamAM ghera ghera kUvA hatA. garIba lattAomAM zerIe kUvA hatA. gAmaDAomAM paNa TheraThera nadIo, taLAva ane vAvakuvAo hatA. ane ekabIjA gAmane joDatA rastA upara paNa pANIthI chalakAtA vAvakuvA hatA. aMgrejoe emanI bhAratavirodhI nItithI ApaNA samAjanA upara jaNAvelA cAre AdhArastha ne bhAMgI nAkhIne pANInI taMgI UbhI. karI. gAye kApI, baLataNa mATe jaMgale kApavA dIdhA, jamInanuM, vANa thavA dIdhuM ane te chevANathI nadI, nALAM, taLo purAI jaIne sukAI javA dIdhAM. pariNAme jamInanA taLanuM pANI ochuM thavA lAgatAM kUvAo paNa sukAI gayA. pachI eka cIjanI taMgI hoya tyAre tenI vaheMcaNI mATe jhaghaDA thAya e svAbhAvika che. ' prazno ukela ApaNA praznane ukela harijane ane savarNo vacce eka ja ke rAkhavAthI AvatuM nathI paNa ghera ghera ane zerIe zerIe pANIthI bharelA kUvA hoya evI sthiti pharIthI sarjavAmAM che. paNa ApaNe te vijJAnane name TayubavelanA prejekTo UbhA karIne jamInanA taLa nIcenuM pANI ghaNe sthaLe 1000 phUTathIye nIcuM dhakelI dIdhuM che, For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 - ane have sAyansanA "Water peeks its own level" niyama mujaba dariyAnuM pANI jamInanI nIce khAlI thaI gaelA bhAgamAM dhasI rahyuM che. jyAM jyAM jamIna nIce dariyAnuM pANI dhasI Avaze te jamIna thADA ja samayamAM raNapradezamAM pheravAi jaze. saurASTramAM te keTaleka sthaLe 50 mAIla sudhI dariyAnuM pANI jamInanI aMdara AvyuM che, ane mIThA pANInA kUvA khArA thaI gayA che. eka vAra e pANI jamIna nIce bharAI jAya pachI tene tyAMthI khaseDavAnuM azakaya khanaze. A AvI rahelI bhayAnaka AkRtathI khacavuM hoya te jamInanA dhAvANuthI purAIne sukAI gayelAM tamAma taLAveA, araNAMo, nadIo temanI mULa UMDAI sudhI pAchAM kheAdI nAkhavAM joIe. sAbaramatI jevI mahAnadImAM paNa trIsa trIsa phUTa retI bharAI gaI che. A khAdIne UMDI karelI nadIomAM varasAdanuM pANI jaladI dariyAmAM vahI na jAya mATe sthaLe sthaLe vacce baMdhA khAMdhI varasAdanA pANIne e badhA vacce saMgharI levuM joie. te ja A pANI pharIthI jamInamAM UtarIne khAlI peAlAzeAmAM bharAze. sukAI gayelA kUvAomAM pharIthI pANI Avaze ane te ja dariyAnA pANIne jamIna nIce dhasatA pravAha aTakaze. sarvodaya ke bhrameAya? thADAM varasa pahelAM zrI vinAkhAjIe kahyu ke, je loko lagna kare te eka kuvA khAdAvIne dezane apaNu kare te A kUpadAnathI pANInA prazna Ukale.' e temane lakhyuM ke, dezamAM kUvA te lAkhA che, paNa temAM pANI nathI. pANInA praznanA ukela navA kUvA kheADhavAmAM nathI paNa kudarata dara varase je pANI varasAda dvArA ApaNane Ape che tene jamIna nIce saMgharI levAmAM che." e ja pramANe dareka mANasane jamIna na ApI zakAya pazu jAma ApI zakAya. e pAyAnA siddhAnta paNa lakSa bahAra rahI gayA vhAya ema jaNAya che. For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 * sarvodaya AMdolananA nejA nIce DuMghaNuM jamInanuM vitaraNa jarUra thayuM che, paNa tethI na jamInanI phaLadrupatA sudharI, na bekArI ghaTI, na gerakSA ke jaLarakSA thaI ke na te jaMgale bayAM. na te grAmaudyoga vikasyA ke na te harijanane prazna ukelA ane deza Arthika tema ja naitika adhaHpatananA UMDANamAM sarako rahyo khAdI meMdhI kema? kApaDanI hAthazALa eka evo dhaMdhe che ke jemAM harijana sahita bIjA eka karoDa kuMTubene sahelAIthI samAvI zakAya. A hAthazALe mATe karoDo reTiyA cAlavA joIe. gAMdhIjIe satyAgraha AMdolana zarU karavA pahelAM dezamAM eka karoDa reTiyA cAlu thavA joIe e zarata mUkI hatI, ane te samaye deze te zarata pUrI karI hatI. paNa khAdIkSetre ApaNe pAyAnI bhUla e karI che ke reTiye pUraka AvakanuM sAdhana chatAM e pUrI rajInuM sAdhana banAvIne khAdIne meMghI banAvI che. ane khAdInA vecANa upara vividha zarate lAdIne ane mila-kApaDanA bhAva karatAM khAdInA bhAva 10 TakA vadhu rAkhavAno niyama rAkhIne tenuM bajAra saMkucita karI nAkhyuM che. khAdInuM kSullaka vecANa * nAnA gAmamAM mila-kApaDanI becAra dukAna heya, kasbAmAM 20-30 dukAna heya paNa khAdIbhaMDAra te moTA zaheramAM ja hoya ane te paNa keTalA? muMbaI jevAM 70 lAkhanI vasatI dharAvatAM zaheramAM paNa mAtra 17 khAdI bhaMDAze, ane te tamAmanuM vecANa 174-75nI sAlamAM mAtra be karaDa trepana lAkha rUpiyAnuM ja hatuM, je mulajI jeThA kApaDa mArakITanI eka ja dukAnanA vecANa jeTaluM paNa na thayuM. * sutaranA utpAdanane upAya hAthazALa udyoga haMmeza mATe mila-sutara upara na ja calAvAya. tema karavA jatAM karaDe hAthazALa 100-200 milanI dayA upara cAle ane A mile samaya pramANe sutaranI kheMca ane naphAkhorI karI zake For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 : hAthazALa udyoga dvArA karaDe ardhanagnanAM aMga DhAMkavAM hoya ane karoDane rejI ApavI hoya te te udyoganI jIvAdorI samA sutaranuM utpAdana vikendrita dhoraNe ane pUraka AvakanA sAdhana rUpe reTiyA dvArA ja thavuM joIe; jyAre dezane kApaDa udyoga tenI Toca upara hatuM ane duniyAnI bajAre ApaNA dezanA kApaDathI UbharAtI tyAre paNa reTiye pUraka AvakanuM ja sAdhana hatuM. tenI zakti pUrI Avaka ApavAnI nathI, paNa kareDone pUraka Avaka ApavAnI che. karoDo lekenAM aMga DhAMkavAnI tenI zaktine paDakArI zakAya tema nathI. paNa peTA niyama bAMdhIne ane peTA siddhAnta vaDe khAdInuM kArya calAvIne khAdInA kSetrane atizaya saMkucita banAvI nAkhyuM che, ane e rIte harijanA tema ja lA grAmavAsIonA hitane pArAvAra nukasAna thavA dIdhuM che. | dezanI jIvAdorInA prazno ane temAM patana pIvAnA pANIne dukALa, anAjanI meghavArI, khAdyatelanI achata, zuddha ghI dUdhanuM dezamAMthI adazya thavuM, khAdI, grAmyaudyoga, harijanene Arthika ane sAMskRtika utkarSa vagere pAyAnA ane dezanI jIvAdorInA prazno che. ne tenA ukela mATe mUDIvAdI ke sAmyavAdI pracArasUtronA AdhAre minavahevAruM pagalAM laIne dareka kSetramAM ApaNe pachaDATa khAdhI che tathA muzkelIonA guNAkAra karyA che. bekArI ane garIbIne nAza karavA mATe ghaDAelI paMcavarSIya yojanAo bekArI ane garIbI vadhAratI jaIne mAnavatAne nAza karI AgaLa vadhI rahI che. aMtima icchA ApaNe IcchIe chIe ke navI sarakAre gAMdhIjInAM adhUrAM rahelAM kAryo pUrAM karavAnI rAjaghATa upara lIdhelI pratijJA pAra paDe ane upara NAvelAM tamAma kAryo sAcA daSTikoNathI joIne tathA ApaNA dezanI For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaugolika, sAmAjika ane Arthika vividhatAo dhyAnamAM laIne tenA ukela mATe vahevAruM prayatna kare. paradezIo ApaNI pragatithI prabhAvita thayA che evA ghamaMDa sAthe cAlu cIlA upara AgaLa vadhavuM hoya te mAre sakheda jaNAvavuM paDaze ke mAnavatAnI katala cAlu rAkhIne enA ja zaba upara paga daIne AgaLa vadhI zakAze. For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e sudhArako! je tame gAMdhIjInA bhakta he te gAMdhIjInA ATalA zabdo (hiMda-svarAja) tamArA aMtare vetarI nAkhe. jyAM nIti ane indriyene nigraha nathI evo koI paNa sudhAre kudhAre che. AvA kahevAtA sudhArAothI hindustAna pAyamAla thaI jaze. saMbhava che ke A gAMdhIvAdanI ne have gAMdhInI paNa jarUra nahi hoya. e yuvAne! vAtavAtamAM mAthuM UMcakIne tame tamArAM bAbApujIne, zikSakane, zeThane ke sAhebane taDAphaDInI bhASAmAM saMbhaLAvI do che ke, "ame tamAruM kahyuM karavAnA nathI. amArA manane je ThIka paDaze te ame karazuM. ame aMtaranA avAjane anusarazuM" vagere - AvAM belagAma vidhAne sAme mAre tamane e vAta karavI che ke tame je koInI gulAmI karavA mAMgatA nathI te tame tamArA mananA kahyA pramANe cAlavAnI vAta karIne mananI gulAmI te svIkArI ja ne? A te tame gulAmanI ya gulAmI svIkArI! mane tamAruM gulAma; tenA tame gulAma re! AnA karatAM te mAtApitAna, zikSakanI, ke dharmagurUnI gulAmI karavI zuM khoTI ? gulAmanI gulAmI te khUba hiNapatabharI bAbata nathI zuM? -paM. zrI candrazekharavijyajI l For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16]. bhAratamAM mAMsAhAra-pracAranI bhedI hIlacAla 9 keI e vAta bhUlaze mA ke katalakhAnAM e aMgrejoe ApaNane Apelo khataranAka vArase che! Bda sarakAra zuM icche che? bhAratamAM eka paNa pazu jIvatuM na rahe te? vizvabeMkanI 30 karoDanI sahAya rASTranI aDhI abajanI saMpattine nAza karaze. 9 baranAlAjI! bhAratanI prajAne have vadhu mUkha na banAvo. # AvI rahI chemAMsAhAranA pagale pagale madyapAnanI chUTa. SR iMDA e DukkaranA mAMsanI pAyaloTa kAra te nathI ne? A kevI bhAgIdArI? vizvabeMka pAsethI rUpiyA 30 karoDanI sahAyatAnA AMcaLA heThaLa karaja karIne, kheDUtane kamANI karI ApavAnI bahAnA nIce, kendra sarakAra ane tAmilanADunI sarakAranI bhAgIdArImAM gheTAM UcherI, temane kApI, temanuM mAMsa nikAsa karavAnI eka pejanA taiyAra thaI. bIjA rAjyamAM paNa jo teo kabUla hoya te vizvabeMkanA karaja sAthenI janAmAM bhAgIdAra thavAnI kendra sarakAranI taiyArI che. mAMsa mATenuM gheTAMnuM saMvardhana A yojanAmAM sarakAra kheDUtane gheTAM Apaze. temane mATe cAre ugADavA jamIna phAjala pADI Apaze. kheDUte A gheTAMone khAsa. For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 birAka khavaDAvIne temanuM vajana 26 kile sudhI vadhAre, eTale sarakAra temanI pAsethI e gheTAM kharIdI laIne, kApIne tenA mAMsanI nikAsa karaze. ApaNuM gheTAMnuM vajana 20 kile hoya che. paradezI gheTAM 26 kilo vajananAM heya che, paNa temanA mAMsamAM carabInuM pramANa vizeSa heya che, eTale teo ApaNAM gheTAMnuM mAMsa pasaMda kare che. paNa ApaNAM gheTAM 26 kilenAM thaze, tyAre temanA mAMsamAM paNa carabInuM pramANa vadhu haze. eTale kadAca tenI kiMmata ochI Upajaze. karaDe gheTAM kapAze: paNa A kAMI 10-20 gheTAMnI talane savAla nathI. koDe gheTAM kApavAne savAla che. eTale kendra sarakAre muMbaImAM devanAranuM katalakhAnuM che, e dharaNanAM adyatana katalakhAnAM zarU karavAne nirNaya karyo che. tAmilanADumAM traNa karoDa rUpiyAno kharco e katalakhAnuM baMdhAze, jemAM be karoDa kendra sarakAra Apaze ane eka karoDa tAmilanADunI sarakAra Apaze (Akhare teM A badhAM nANu prajA upara nitanavA karI jhIMkIne ja vasUla thAya che.) madrAsathI virodha. | madrAsamAM "bhagavAna mahAvIra ahiMsA-pracAraka saMdha" nAmanI eka saMsthA che. tenA pramoTarsa che tyAMnA rAjyapAlazrI prabhudAsa paTavArI, jasTisa ena kRSNasvAmI reDIAra (rITAyarDa) ane madrAsa hAIkenA, jasTisa pI. Ara. gokulakRSNana. . pramukha che; zrI mehanamala ceraDIA ane mAnadmaMtrI che. zrI. esa. caMpAlAla gelecA. A saMsthAe sUcita katalakhAnAo mATe virodha darzAvIne e. janA paDatI mUkavAnI vinaMtI karate eka patra kendranA khetIvADI khAtAnA pradhAnazrIne tA. 20-8-1977nA divase lakhe. pradhAnazrIe ( pAMca mahinA pachI tA. 15-2-1978nA patrathI jaNAvyuM ke adyatana katalakhAnAM sthApavAne uddeza pazuonI katala vadhAravAnuM nathI, paNa. For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 lAkAne bheLaseLa vinAnuM cAkhkhuM athavA jaMturahita mAMsa pUruM pADavAnA che, tema ja kasAI ke je samAjanA nabaLA varga che temane rAjI ApavAnA che. pazuonI katala agaNita vadhaze devanAramAM dara varase gAya, bheMsa, baLada maLIne eka lAkhathI -vadhu jAnavaro ane 10 lAkhathI vadhu gheTAM-akarAM maLI 11, lAkha jAnavare kapAya che. bhAratamAM dareka moTAM zaheramAM AvAM katalakhAnAM zarU karavAmAM Ave te dara katalakhAnA dITha 11 lAkha vadhu pazuo kapAya e gaNatarI pradhAnazrI, temanA sacivA ane salAhakAronA khyAla mahAra rahI gaI hAya ema lAge che. samAjanA sahuthI nabaLA varga kayA ? kasAIone samAjamAM nabaLA varga gaNavAmAM kAM tA pradhAnazrI thApa khAI gayA che, athavA temanA salAhakArIe temane khATI salAha ApI che. samAjamAM sahuthI nabaLA varga harijananA che, ane emanI nakhaLAInuM, garImInuM, ka MgAliyatanuM kAraNa pazuonI nirdaya katalamAMthI ja udbhavyuM che. hirajanA ane bIjA kArIgarIne utpAdaka-kAryothI rAjI ApI samRddha karavAne badale hihaMsAtmaka kAryo dvArA kha'DanAtmaka vRtti vaDe thADA mANasAne rojI ApIne karoDo mANasAnA hAthamAMthI utpAdaka dhAMdhA ane moMmAMthI phATI AMcakI levI e mAtra pazuonI ja katala -nathI; paraMtu mAnavatAnI, saMskRtinI ane hidudhama nAM mULa tattvanI 'paNu katala che. AvI hiMsAtmaka jIvanasRSTi upara vinAza veratI yAjanAe rASTra mATe keTalI vidyAtaka che, enA lAkone citAra ApavAne A . namra prayatna che. nIcenA lakhANamAM katalakhAnAM dvArA je nukasAna thavAnuM jaNAvyuM che te dareka katalakhAnA mAraphata thaze ane dara varase e nukasAnane guNAkAra thayA karaze. For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ApaNe kayAM jaI rahyA chIe? briTiza samaya pahelAM ApaNe rU, sutara, dareka jAtanuM sutarAu kApaDa, rezama, dareka jAtanuM rezamI kApaDa, Una, bakarAMnA UnanI mulAyama. vagere cIjo, gRhaudyoganI khAMDa, gaLI vagere cIje nikAsa karIne dezane kArIgarone temanA ghara AMgaNe rojI-roTI ApIne rASTranI samRddhi vadhAratA. (Economic History of India by R. C. Dutt - Vol. 1, Pages 203/204) aMgrejoe ApelI hiMsAtmaka arthanItine vAraso jALavI rAkhIne have pazuonAM aMga-upAMgenI nikAsa dvArA kamANI karavAnI AsurI vRtti keLavatA jaIe chIe ane dezane bekArI, garIbI, bimArI, gunegArInA khADAmAM dhakelI paradezI karajanA bejA nIce kacaDAtA jaIe chIe. dezamAM jyAre maitrI-sevA ane ahiMsAnuM vAtAvaraNa jamAvavAnI jarUra che, tyAre ja ApavAnA aMcaLA nIce sthApAtAM katalakhAnAM, lekamAnasamAM hiMsA e rAbetA mujabanuM kArya che ane jIvana jIvavA mATe tema ja rejI, meLavavAnI svIkArya paddhati che e mAnyatA - janmAvaze. . Arthika nItimAM Arthika DahApaNano abhAva * dezamAM jamIna kheDavA mATe tema ja vAhanavyavahAra mATe baLadanI; dUdha, ghI ane baLataNanI garIba mATe garama kApaDa tema ja raheThANonI ugra achata che. | dUdha pAuDara, zuddha ghInuM sthAna levA baTara oIla, kerosIna, zina vagere cIjonI AyAta karavA pAchaLa abajo rUpiyA kharacavA paDe che. ' khetI nIcenI kula jamInanA mAtra 18 TakA siMcAInI jamInamAM ja vaparAI zake evA pharTilAIjharanI AyAta athavA temanA utpanna mATe kArakhAnAo pAchaLa abajo rUpiyAnI mUDI binajarUrI rIte salavAI paDI che. For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AvI kaMgAla sthitinI upekSA karIne devanAranA katalakhAnAnAM dharaNe dareka moTA zaheramAM navAM katalakhAnAM zarU karavAM, ane tema karIne upara jaNAvela tamAma cIjonI achatane vadhu ugra banAvavI ane AyAta vadhAravI tenI pAchaLa kaI ja Arthika ke vaijJAnika DahApaNa nathI. pazunAzathI ghaTatuM jatuM anAjanuM utpAdana * saurASTramAM jamInanI kSamatA eka ekare 2,000 pAunDa bAjaro 2449161 3. (Hand book Agriculture, Published by I.C.A.R.) chatAM baLadanI kheMcane kAraNe yogya kheDANa na thavAthI ane pazuonI ugra achatane lIdhe pUratuM khAtara na maLavAne kAraNe ekare 700 thI 800 pAunDa bAjAre Utare che ane dezanuM bAjarAnuM ekaradITha sarerAza utpAna mAtra 182 kile ja che. (India, 1974). juvAra, DAMgara vagere bIjA kharIpha pAkanI paNa AvI ja hAlata che. jenI sIdhI viparIta asara pazuonA cArA upara, temanI zrama karavAnI tema ja dUdha ApavAnI zakti upara ane aMte dUdha tema ja zuddha ghInA puravaThA upara paDe che. - adhApAno vadhato bhaya bIjA dezamAM jyAre lekene roja mAthAdITha ekathI doDha liTara dUdha maLe che, tyAre ApaNA dezamAM sarerAza deDha grAma dUdha paNa nathI maLatuM. pariNAme apaSaNanA rege, AMkhenI bimArI ane aMdhApAne - bhaya vadhatuM ja jAya che. pUratA pramANamAM dUdha maLe te je aneka rogone aTakAvI zakAya, te roganI sAravAra mATe dara varase karoDo rUpiyAnI davAo vAparavI paDe che, ane e davAonA utpAdana pAchaLa abajo rUpiyAnI mUDI rokavI paDI che. pazuonI saMkhyA ghaTatI jatI hovAne kAraNe dezamAM bekArI, garIbI ane gunAkhorI, amaryAdita rIte vadhatAM jAya che. gunAkhorI, DAmavA sarakArane vadhu ne vadhu kharaca kare paDe che ane e kharacanA nANAM meLavavA vadhu ne vadhu karaverA nAkhavA paDe che. For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 katalakhAnAMthI 200ne rAjI, vIsa hajAra ekAra devanAra kakSAnA eka Adhunika talakhAnA pAchaLa traNathI pAMca karoDa rUpiyAnI mUDInu' rAkANa thAya che. jemAM mAtra 200 kasAIone rAjI maLe che, paNa hArA pazupAlako bekAra bane che ane rASTrane abajo rUpiyAnI jIvanajarUriyAtanI cIjonu nukasAna thAya che. traNa karoDanI mUDInA katalakhAnAne badale raheThANA khAMdhIe tA, dara eka katalakhAnAdITha dasa hajAra eghara kuTuMmene raheThANu ApI zakIe. pazunAza eTale gAmaDAMnI mUDInA nAza koI paNa dezamAM pazudhana e rASTranI sapatti che. ApaNA dezanI kula rASTrIya AvakanI 50 TakAthI vadhu Avaka ApaNAM pazue dvArA maLe che. ( India 1966, Page 148) AvA amUlya pazudhanane nAza karavA traNathI pAMca karoDa rUpiyAnA kharace bAMdhelAM Adhunika katalakhAnAmAM dara varase nIce mujakhanI rASTrIya mUDInA ane e mUDI dvArA thatI rASTrIya AvakanA nAza thAya che. rASTranI sauMpatti : kiMmata rU. 5,00,000 kiMmata rU. 10,00,000 kula rU. 15,00,000 A agiyAra lAkha pazuonI katalathI dara varase navA 20 hajAra bharavADa ane. bIjA pazupAlaka ekAra bane che ane bIjA dhaMdhA na maLavAthI gerakAyade dArU, dANacArI ane bIjI samAjavidhI pravRttimAM joDAI jAya che. Adhunika katalakhAnAMmAM nAza pAmatI dara varase eka lAkhathI vadhu meTAM pazuo : dasa lAkhathI vadhu gheTAM-bakarAM : je AvAM katalakhAnAM baMdha karIe te dara eka katalakhAnAdITha 22 varase navAM 20 hajAra kuTu ene rAjagArI ApIne rASTranA utpAdana, zrAvaka ane bacatamAM dharakhama vadhAro karI zakIe. katalakha dhIthI thatA phAyadA gAya, bheMsa ane baLadanI je katala karavAmAM na Ave ane For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 temanA jIvana sAme khIjA avarodhe mUkavAmAM na Ave, te te sarerAza padmara varasa jIve che .gheTAM ane bakarAMne jo kApI nAkhavAmAM na Ave te sarerAza AThathI daza varSa jIve che, chatAM mAnI laIe ke A katala thanArAM pazuenI katala karavAmAM na Ave te sarerAza vadhu pAMca varasa tA jarUra jIve, ane pAMca varasamAM ApaNane nIce mujaba utpAdana ane Avaka maLe : dareka nAnuM prANI dara varase ? Tana chANuMmUtara rUpI khAtara Ape che. katala karavAmAM na Ave te A dasa lAkha prANIe varasamAM 25 lAkha Tana Ape, jenI kimata.................rUA. 17,50,00,000 meTAM prANI dara varase cAra Tana khAtara Ape. eka lAkha meTAM prANI pAMca varasamAM 20 lAkha Tana khAtara Ape, jenI kiMmata.............rU|. 14,00,00,000 Azare 30 hajAra lesAnuM pAMca varasatu dUdha sADI batrIsa karoDa liTara, jenI kiMmata........rU. 45,00,00,000 10 lAkha gheTAM-bakarAMnuM Una mAthAdITha vase e kilA lekhe pAMca varasamAM 1 karoDa kilA, jenI kiMmata.................rUA. 6,00,00,000 tala thanArAM gheTAM-bakarAmAM 50 TakA mAdA (females) hAya tenA mAthAdITha rAjanA sare rAza aDhI liTara dUdha lekhe pAMca varasamAM 61,50,00,000 liTara kiMmata............... 45 lAkha Tana khAtara vaDe 10 lAkha ekara jamIna upara eka lAkha Tana vadhu anAja 3 pedA karI zakAya. pAMca varasamAM pAMca lAkha Tana anAjanI kiMmata................................rUA. 50,00,00,000 ..rUA. 62,50,00,000 ....... For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 10 lAkha ekara jamIna upara pAMca varasamAM pAMca lAkha Tana anAja sAthe 117 karoDa 50 lAkha kile pazuone cAre thAya tenI kiMmata.... rU. 43,75,00,0000 kula 2,38,75,00,000 | dara eka katalakhAnA dITha dara pAMca varase ra38 karoDa 75 lAkha rUpiyAnI kiMmatanI jIvana jarUriyAtanI cIjo ane 75 karoDa rUpiyAnI kiMmatanAM pazuo rUpI rASTrIya mUDI nAza pAme. dara varase navAM hajAra kuTuMbene bekAra banAvIne samAjavirodhI pravRttiomAM joDAvAnI pharaja paDe. - A nuksAnamAM 1 karoDa kile UnamAMthI je lAkhe garama dhAbaLA ane garama kApaDa bane te gumAvIe tenI nukasAnI ane te UnanA kAMtanArA tema ja vaNanArAnI majUrI jAya tenI gaNatarI paNa umeravI joIe. katalathI UnamAM parAvalaMbana - katalakhAnAM e pazcimI saMskRtine, hiMsA ane zeSaNa upara racAelI arthavyavasthAne ane aMgrejone ApaNane maLele varase che. Aje ApaNe varase 14 karoDa rUpiyAnI kiMmatanuM Una AyAta karIe chIe. (India 1974, Page 273), paNa aMgrejI hakumata pahelAM ApaNe UnamAM svAvalaMbI hatA. - aMgreje ahIM je je pradeza jItatA gayA tyAM kAyadesaranAM katalakhAnAM zarU karatA gayA ane pitAnA dezanuM kApaDa ahIM ghusADatA gayA. ApaNA pazuone nAza karyA vinA temanA dezanuM garama kApaDa ahIM ghusADavAnuM ane garama kApaDanuM bajAra hAtha karavAnuM zakya ja For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 garama kApaDanI IMglenDamAMthI A dezamAM zarU ' taiyAra garama kapaDAM AMkaDA nIce mujama che zAla varasa I. sa. 1824 rU. 1,810 I. sa. 1825 rU. 9,200 I. sa. 1826 rU. 11,590 I. sa. 1827 rU. 7,540 I. sa. 1828 rU. 11,150 2. .6,010 2. 4,810 2. 5,810 2. 3,150 (Source: Economic History of India By Vol. 1, Page 206. ) I. sa. 1829 rU. 4,090 I. sa. 1830 rU. 4,760 I. sa. 1859 28 lAkha 99 'grejo jema jema dezanA vadhu ne vadhu bhAga upara kamo jamAvatA gayA, tema tema vadhu ne vadhu katalakhAnAM zarU thatAM gayAM ane gheTAM nAza pAmatAM gayAM tema UnanI khe ca paDavAthI iMglenDanu Una ane Unanu kApaDa dezamAM AvatuM gayu. ane ApaNA pazupAlako ane Una kAMtanArA tema ja garama kApaDa vaNanArA bekAra banatA gayA. 99 "" 29 19 1860 - 61 lAkha G 1869 76 lAkha 1976 86 lAkha 1880 92 lAkha 1884 - 121 lAkha 1889 - 156 lAkha 1894 189 lAkha 1899 175 lAkha 99 ,, 99 99 (Source: Economic History of India by R. C, Dutt, Vol II, Pages.249, 307) ,, "" 99 w - - -- - ' A rahyA e AyAtanA thADA AMkaDA rUpiyAnI kiMmatanuM garama kApaDa ,, 99 "" 99 99 99 For Personal & Private Use Only "" ,, 99 thaelI AyAtanA '' 99 garama kADha 39 2: 6,140 9, 150 "" 2. 13,100 2. 8,440 2. 4,570 R. C. Dutt 99 39 29 99 "9 19 ,, 39 "" 99 '' 66 222 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 e vArase cAlu rAkhe svarAjya maLyA pachI ApaNe e sthiti ulaTAvI zakyA hota, paNa bhArata sarakAre aMgrejone e zoSaNane ane hiMsAne vAraso jALavI rAkhIne pazuonI katala ane UnanI AyAta varase varasa vadhAre karavAnuM cAlu rAkhyuM. pariNAme 1971-7ramAM ApaNe 14 karoDa rUpiyAnuM Una AyAta karyuM. (India 1974, Page 237). gheTAM-bakarAM ja vanavistAra vadhArI zake jaMgala tema ja khetI nIcenI jamInanA dareka bhAgane khAtara rUpI piSaNanI jarUra che. jaMgalanI jamInane paNa e khAtara dvArA piSaNa na maLe te te nabaLI-rasakasa vagaranI bane che. pariNAme jaMgalanI peidAze ane e pedAzenI guNavattA ochI thatI jAya che, jenI sIdhI viparita asara Arthika kSetre ane lokonA svAsya upara paDe che. jaMgalamAM khAtara pAtharavuM e ApaNA mATe azakya che. e te tyAM caravA pharatI gheTAM ane bakarAM ja karI zake ane jaMgalanI phaLakupatA jALavI zake. * eTaluM ja nahi, teo jaMgalamAM je phaLa-phUla ane pAna khAya che temAMthI phaLanAM bIja temanA peTamAMthI temanI lIDI dvArA pAchAM bahAra AvI jaMgalamAM patharAya che ane temAMthI navAM vRkSo UgI nIkaLe che. manuSyathI vanavistAranuM kArya thaI zake nahi, e mAtra pazuo ja karI zake. manuSya te vRkSe ja vAvI zake; vana kadApi nahi. - uparanI tamAma bAbate vicAra karIe te katalakhAnAM zarU karIne mAMsanI nikAsa dvArA huMDiyAmaNa meLavavAnI vaijanA naitika vArika ke Arthika kasoTI para kSaNa vAra paNa TakI zake tema nathI. A dalIla vAhiyAta che A lokone cembe mAMsa pUruM pADavAnI dalIla e mAtra AtmavAnA che. tene pANI sahita darekedareka cIja bheLaseLavALI levI che che, tyAre rekhuM mAMsa pUruM pADavA katalakhAnA vadhArIne dareka For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 talakhAnAMdITha dara pAMca varase 238 karoDa rUpiyAnuM nukasAna, jarUriyAtanI cInI achata, pariNAme bhAvavadhAro, phugAvo, bekArI, gunAberI, garIbI vadhAryo javI enAthI moTuM anaitika ane rASTradrohanuM kAya bIjuM heI zake nahi.. - morArajIbhAI Ane javAba Apaze ke? saMpUrNa vadhabaMdhIne kAyado karavAnI mAgaNanA javAbamAM zrI morArajI desAIe kahyuM ke, "e kAyado karavAnuM muzkela che. leke je mAMsAhAra kare te huM zuM karI zakuM?" AzcaryanI vAta che ke saMpUrNa dArUbaMdhIne kAyado karavAnI mAgaNI karanArA lekene zrI morArajIbhAI upara mujabane javAba nathI ApatA ke, "dezamAM mAMsAhAra karanArA leke karatAM dArU pInArA. lekonI saMkhyA vadhAre che, jyAre bahumatI leke dArU pIvA Icache te huM zuM karI zakuM?" " bhagavAna mahAvIra ahiMsA-pracAraka saMdhanI dezamAM adyatana katalakhAnAM na vadhAravAnI vinaMtinA javAbamAM kendranA annapradhAna zrI baranAlAe kahyuM ke "Adhunika talakhAnAM vistAravAne amAre - udeza lelene cembe mAMsa ane samAjanA nabaLA vargamAM gaNAtA kasAIone rojagArI pUrI pADavAne che." - AnI sAme mAre savAla che ke, A ja siddhAMtanA AdhAre AjanI athavA bhaviSyanI koI sarakAra lekene bheLaseLa vinAne zuddha dArU pUrA pADavAnAM kArakhAnAM nahI khele tenI zI khAtarI? lekane Aja ghI, tela, marI-masAlA, te ThIka paNa, mIThuM (nimaka) ane pAchuM paNa zuddha nathI maLatAM tenI sarakArane kema. cintA nathI ! ' aphasa! mAtra cekhuM mAMsa pUruM pADavAnI cintA che, tethI jyAre lakhe kuTuMbe beghara banI gaMdI jhUMpaDapaTTIomAM pazuthIyA badatara hAlatamAM jIve che, tyAre temanA mATe raheThANe bAMdhavAne badale karaDe rUpiyA katalakhAnAM bAMdhavA mATe veDaphI nAkhe che. For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 19 chApAomAM prasiddha thayelA hevAla mujaba amerikAmAM presa kenpharansamAM puchAyelA eka javAbamAM zrI desAIe dArUbaMdhI karavAnA pitAnA aDaga nizcayanA kAraNamAM jaNAvyuM ke, "je leke mAMsAhAra na kare ane dArU pIe te temanI tabiyatane nukasAna thAya ane bhAratamAM mAtra 20 TakA leko ja mAMsAhAra kare che. eTale mAMsAhAra na karatA leke mAMdA na paDe te mATe huM dArUbaMdhI karavA mAguM chuM.. mAMsAhAra na karanArA lekenI tabiyatane nukasAna na thAya, mATe dArUbaMdhI karavI hoya te savAla e che ke zuM, mAMsAhArI lokone dArU pIvAnI chUTa apAze kharI? te mAMsAhAra na karanArA leke, piSaNa vinA regathI pIDAya che. traNa karoDa bALako piSaNa vinA AMdhaLA thaI javAnA bhayamAM che. temane piSaNa mATe cekhuM te zuM bheLaseLavALuM dUdha paNa maLatuM nathI. dezanI A bhAvI prajAne dUdha maLe tevI koI jana vicAravAnuM sarakArane yegya nathI lAgatuM? ke pachI bALakene dUdhane badale IDAM khAvAnI Teva pADI mAMsAhArI banAvIne pachI have mAMsAhArI leke dArUthI mAMdA nahi paDe, e bahAnA nIce dArUbaMdhI karavAnA nirNayamAMthI pIchehaTha karavAnI A zuM iMDAM ane mAMsAhAra-pracAranI yejanA che? - bhAratanAM 20 TakA leke mAMsAhArI che. temane cembe mAMsa maLe te mATe sarakAra karoDa rUpiyAnA kharace Adhunika katalakhAnAM zarU karavA mAge che ane e karoDo rUpiyAnAM talakhAnAM mATe mUDI koIe te mATe se TakA leke (80 TakA mAMsa na khAnArA) upara karabhAraNa jhIkIne meMghavArImAM ane garIbImAM vadhAre karavAmAM tene kAMI agya nathI lAgatuM ? bhAratamAM se e se TakA leke pradUSaNathI pIDAya che. ane samasta prajA zuddha ghI ane dUdha na maLavAthI apaSaNanAM darada sAme arakSita banI gaI che, chatAM pradUSaNa vadhe tevI yojanAo amalamAM mUkatA javAmAM ane je kAMI alpa pramANamAM dUdha koI ja bhAgyazALI For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 grAmyajanane maLI zake che te dUdhane puravaThe paNa govadhanI ane gAyanI nikAsa karavAnI nIti dvArA kApI nAkhavAmAM temane jarA paNa khacakATa nathI thatuM ! ema nathI lAgatuM, ke sarakAra duSpAhArane khatama karI samasta prajAne mAMsAhArI banAvavA ja mAgatI heya? bhaviSyanI prajA ema mAnatI thaI jAya ke IDAM ane mAMsa, e ja yogya ane Avazyaka khorAka che, te Azcarya pAmavAnuM nathI. bhAratamAM bhUtakALamAM jyAM juo tyAM ya ane pUjA-samAra najare paDatA. have gAmegAma katalakhAnAM ane mAMsa, macchI ke iMDAnI dukAnenI hAramALA jovAmAM Ave ema nathI lAgatuM? bhAratIya prajAnI asmitA, gaurava ane jIvana jIvavAnI rIta : pasaMda karavAnA tenA adhikArane khatama karavAnI sarakAra dvArA patharAI rahelI sura sAme prajA kyAre jAgrata thaze? have te ghaNuM thaI gayuM che te paNa je prayatna thAya te chevaTe mata dUra te ThelAya ja. 8 bhArata mAtra khetIpradhAna ja deza hatuM? 8 kera Thera lAkha loko udyogamAM rokAyelA hatA? phAonA pratinidhi varnabarganI garbhita dhamakI # huMDiyAmaNanI AsurI lAlasAthI saMskRta prajAnuM nIkaLatuM nikaMdana - udyoganI avaLacaMDI Adhunika vyAkhyA udyoganI Adhunika vyAkhyA pramANe je eka lAkha mANase gAmaDAMomAM patharAI jaIne pitApitAnAM jhUMpaDAomAM kApaDa utpanna kare e udhoga nathI, e dhaMdhe che. hajAre baLadANuo dvArA leke potapotAnAM gAmamAM tela pIle e paNa udyoga nathI. For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 lAkho luhAre pitapatAnAM gAmomAM gharanI paTazALamAM lekhaMDane - prajAva5rAzane - mAla banAve e paNa udyoga nathI. lAkhe mAladhArIo pipitAnAM jhUMpaDAomAM lAkha maNa zuddha ghI utpanna kare e paNa udyoga nathI. . lAkha mAnavIo zrama karIne ke pazuzaktinI sahAyathI manuSyanI jIvanajarUriyAtanI cIje jyAM tene vaparAza hoya te sthaLe ja pedA kare che. udyoga badhA udyoga nathI, paNa dhaMdhA che. e dhaMdhAone InDasTrI" na kahevAya paNa "ekyupezana" kahevAya. eTale enI mahattA ghaTI jAya che. have e ja mAla vaparAzanA sthaLethI seMkaDo mAIla dUra koI vyakti ke saMsthA Adhunika yaMtra dvArA pedA kare tyAre te udyoga banI jAya che. te "InDasTrI" bane che eTale te Adhunika sudhArAnI sAbitI che. "okyupezana"mAMthI "InDasTrI" banyA pachI te sarakAranI game teTalI sahAyane pAtra banI jAya che. lekenuM zeSaNa karavAne te adhikArI banI jAya che. lAkha mAnavIone pitAnA paisA ane maMtranA jore bekAra banAvyA e hakIkta upara paDade pADIne, DAka hajArane majUrI ApyAnuM gaurava anubhave che ane pitAne sahAya tema ja joItI sagavaDe nahi maLe, te A hajAre majUre bekAra banI jaze evI sarakArane dhamakI ApIne pitAnuM dhAryuM paNa karAvI zake che. kare mAnavIe udyogomAM rokAyelA hatA bhAratamAM cheka purANakALathI te megalAInA aMta sudhI bhAratanA lAkhe gAmaDAMomAM karoDo mAnavIo jIvanajarUriyAtanI cIjo, mAnavazakti ane pazuzakti dvArA puSkaLa pramANamAM pedA karatA ane vizvanAM bajAromAM ThAlavatA. e jamAne sAIkala, moTara, plAsTika ke TrAnjhIsTarane na hate. jamAne baLadagADAne hoya ke jeTayugane, paraMtu jIvavA mATe te For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara manuSyane banne yugamAM samAna vastuonI jarUra che ane te anAja, kapaDAM, raheThANe, piSaNa mATe dUdha, ghI vagere che. te uparAMta aneka prakAranAM sukha-sagavaDanAM sAdhane. ' - bhArata A tamAma Avazyaka cIjo banAvIne vizvanAM bajAramAM ThAlavatuM. - keTakeTalI cIjo ahI banatI? - temAM mukhya anAja ane khetapedAzanI cIjosutara, sutarAu, garama rezamI kApaDa (A kApaDa igleMDanAM bajAramAM tyAMnAM kApaDa karatAM 50 thI 60 TakA o che bhAve vecAtu) zetaraMjI, gAlIcA, netaranI banAvaTanI, paNa nikAsa thatI. baMgAlamAM banatI khAMDa traNa karoDa baMgALI, traNa karoDa briTanavAsIo ane cAra karoDa bIjA yuropavAsIo-kula 10 kareDa mAnavIonI jarUriyAtane pUratI. gaMgAnA khINa pradezanI khAMDa madhya eziyAnA dezomAM nikAsa thatI. A tamAma khAMDa gRhaudyoga dvArA banatI. te dezamAM lekonuM utpAdana ane tenI vividha jarUriyAtanI cIne paNa thatI. kacchamAM bakhtare ane hathiyAre banatAM. saurASTramAM ghaDe. savAra lazkaranI tamAma jarUriyAtane sAmAna cheka Araba deze sudhI nikAsa thatuM. ' - erIsA, madrAsa vagere sthaLe paNa letuM nIkaLatuM tAMbuM paNa bedI kADhavAmAM AvatuM ane tAMbA-pittaLanAM vAsaNane baheLo vaparAza ane vepAra hate. - jamInamAMthI kelase paNa bedI kADhavAmAM AvatuM. TImbaranuM utpAdana bahu moTA pramANamAM thatuM. aphINa, tamAku, cA ane kephInAM vAvetara moTA pramANamAM hatAM. vahANe bAMdhavAnuM kAmakAja bahu moTA pAyA para thatuM. bhAratanAM pitAnAM lAkha vahANe sAta samudramAM pharI vaLatAM. yuropa ane Araba For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 153 dezo mATe paNa ApaNe tyAM vahANe baMdhAtAM. kaccha, mAMDavI, porabaMdara, mahuvA, verAvaLa e badhAM vahANa bAMdhavAnAM prakhyAta mathake hatAM. nesananuM prakhyAta vikaTarI vahANa mAMDavImAM baMdhAyuM hatuM. dezanA eka cheDethI bIjA cheDA sudhI jamIna uparane tamAma vAhanavahevAra gheDA ane baLadagADAM mAraphata thate eTale karaDe gADAM ane tene lagate tamAma sAmAna, ghara bAMdhavAne ane gharavaparAzanI, lehAnI, lAkaDAnI, mATInI ke bIjI dhAtuonI tamAma cIje dezamAM ja banatI.. zuddha ghInuM utpAdana meTA pAyA para thatuM hatuM. tene vaparAza -ghaNA moTA pAyA para thate, uparAMta tenI bahAranA dezamAM nikAsa thatI. - dIvA mATe lAkho Tana tela pidA karatA te uparAMta telIbiyAMnI nikAsa paNa karatA - cAmaDAMnI tamAma cIjo ane cAmaDuM keLavavAnuM kAma AkhI harijana kema karatI ane te tene bahu naphAkAraka dhaMdhe hate. gharavaparAzanI, vAhana-vahevAranI, lakaranI ane vepAra-dhaMdhAnA upacAganAM cAmaDAMnI tamAma prakAranI ane tamAma cIjavastuo harijane banAvatA ane sthAnika temaja videzanI mAMga pUrI pADatA. - aMgrejoe navI peDhIne bhaNAvelAM UThAM A aMge je ahIM sattA jamAvatA gayA ane A tamAma cIjavastuenuM utpAdana sattAnA jore baMdha karIne tene sthAne pitAnA dezane mAla ahIM ghusADatA gayA; paNa ApaNA dezamAM je vipula utpAdana hatuM te aMgrejoe bhAMgI nAkhIne pitAne mAla ahIM ghusADayo che." e vAtanI jANakArI keI divasa A prajAne baLavAne mAge re, evI zakayatA samULI na rahe, mATe navI peDhIne aMgrejI keLavaNuM ApavAmAM AvI. temAM temane evuM zIkhavavAmAM AvyuM ke, "bhArata mAtra khetIpradhAna deza hate. [varatutaH bhArata prathama saMskRtipradhAna deza hate pachI khetIpradhAna.] yuropathI tyAMnA leke ahIM AvyA. ane udyoga zuM che te tene zIkhavyuM." For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 pachI te peDhI dara peDhI mAtra bhAratamAM ja nahi, dezavidezamAM e eka majabUta mAnyatA baMdhAI gaI ke bhArata mAtra khetIpradhAna deza hate. hakIkatamAM e khetIpradhAna deza hovA uparAMta vizvane sauthI moTo udyogapradhAna deza paNa hatuM. ane e ughoga mUDI ane yaMtranA sahagathI nahi paNa mAnavazakti ane pazuzaktinA sahaga vaDe cAlate. amArA udyoge pAchaLa zeSaNa na hatuM A jAtanA udyoganI viziSTatA e hatI ke enI pAchaLa zeSaNanI bhAvanA na hatI, zeSaNane avakAza paNa na rahe ane amuka dhaMdhA ke udyoge amuka varganA leke mATe ja anAmata rakhAtA. Aje leka pAsethI dhaMdhA AMcakI laIne amuka varganA leke . mATe anAmata nekarI rAkhavAnI nIti zarU thaI che, te avahevAru, verajhera vadhAranArI ane duSpariNAme lAvanArI che. AnAthI kenA. eka AkhA vizALa vargane kAyamI dhadha ApI zakAya, nekarI ke jamIna na ApI zakAya. - Adhunika udyoge ja bekArInA janmadAtA zaSaka arthavyavasthAne cAlu DhAMcAmAM game tevA halakA kRtyane paNa je cheDe udyoga nAma lagADe eTale e pavitra, pratiSThita ane sarakArI sahAya tema ja sagavaDane pAtra banI jAya che. nAnA dhaMdhAnuM paNa tevuM ja che. darajI pramANikapaNe mahenata karIne rejI meLave, te paNa tenI sahAya ke sagavaDa mATe sarakAra ciMtA nathI anubhavatI paNa darajI cheDA nekare rAkhIne sIvaNa udyoganuM. nAma Ape, eTale e pratiSThita gaNAya che. * ghAMcI baLadaghANI calAve te e AdarapAtra nathI. sarakArI nIti tene agavaDamAM mUkavAmAM khacakATa nathI anubhavatI; paNa kaI zrImaMta mANasa mila calAve eTale e udyogapati banI gaye. pachI tenI sagavaDa khAtara pradhAne ujAgara kare che ane tenI nArAjI pradhAne ujAgarA karAve che. For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 zoSaka arthavyavasthAmAM udyoga nAma gaMgAjaLa karatAM paNa vadhu pavitra ane vidvAna karatAM paNa vadhu pratiSThita che. mAchalI mAravAne dhadhe halake ane tiraskAragya gaNAte. sAta samudra kheDanArA nAvikenI jJAtimAM paNa macchImArane dhaMdhe karanAranI pratiSThA ochI rahetI. paNa mAchImAranA dhaMdhAne matsya udyoganuM nAma ApyuM eTale te pavitra, pratiSThita ane sarakAra mATe AdarapAtra banI gaye. marelI. mAchalIne aDakIne nahAI nAkhanAre brAhmaNa paNa have matsyaudyogane saMcAlaka thaI javAmAM gaurava anubhavavA lAge ! kApaDa ane anAjanA vepAramAM moTI uthalapAthala karanArA veNuvene paNa matsya udyogamAM karaDenI thApaNa rokavAnA umaMga jAgI UThayA. naherue kacaDelA mAladhArIe. zuddha ghInuM utpAdana karanArA lAkho mAladhArIo ane vanaspatiudhoganAM hito sAmasAme TakarAtAM tyAre jema kRSNa bhagavAna pAMDanI vahAre deDatA tema zrI nahera koMgresa mahAsamitinA TharAvane Thekara mArIne (5Na udyoganI vahAre dhAyA ane zuddha ghI pedA karanAra dhaMdhAdArIone aneka kapaTI cAla dvArA kacaDI nAkhyA. - harijanone sarakArI madada na maLI - harijane kudaratI mote marelAM DhoranuM cAmaDuM keLavIne pitAnuM gujarAna calAvatA. gevadhanI nItithI temane baMdha paDI bhAMgyuM. temane sahAya karavA mATe rovadha baMdha karavAnuM sarakArane vAjabI na lAgyuM, kAraNa ke e dhaMdhe hate, udyoga na hate. AmAMthI harijanenI je durdazA thaI te mATe temane ghaDIka anAmata nekarInA TukaDA ApIne sarakAre saMteSa anubhavyuM. paNa jevI TreniMga phekaTarIonA hitanI vAta AvI ke tarata ja TreniMga InDasTrIne madada karavA sarakArI cakro gatimAna banI gayAM. TreniMga- udhoga banyuM eTale moTA zrImate ane uccavarNanA hiMdue paNa. kUdI paDyA. For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ katalakhAnuM paNa udyoga ? pazuonA katalakhAnA sAme ane kasAIonA nAma sAme hiMdu-samAjane ghaNA hatI. sarakAranI sarva prakAranI sahAya chatAM meTA -bhAganA hiMdue katalakhAnAM cAlu rAkhavAmAM rasa dharAvatA nathI. paNa . A. 0.nA eka pratinidhi mi. vanabarga hamaNAM ahIM AvyA ane katalakhAnAnI phaIbA banIne tene mAMsa-udyoganuM nAma ApI e duSTa -dhaMdhAne ane kasAIone paNa pavitra banAvI dIdhA! sarakArane katalaAnA sAthe prema-sagAI te che ja, have e vadhu gADha banaze. - paMcavarSIya yojanAmAM mAMsanuM utpAdana keTaluM vadhaze? katalakhAnA mAMsa-udyoga bane te pahelAM paNa sarakAre mAMsa utpAdananI paMcavarSIya yejanA ghaDelI che ja. je gItA presa gorakhapurathI prasiddha thatA kalyANa hiMdI mAsikamAM pragaTa thaI hatI, ane te zrI jayadayAlajI dAlamIyAe bhArata sarakAre nimelI gerakSA samiti samakSa peza karelA memarenDama naM. 4, pAna 17 upara prasiddha thayelI cheH mAsa-utpAdananI bhArata sarakAranI paMcavarSIya yojanA varasa gomAMsanuM utpAdana bIjA pazuonA mAMsanuM kula (maNamAM) mAMsanuM utpAdana utpAdana (maNamAM). 1962-66 1,18,75,000 2,15,37,500 3,34,12,500 1967-71 3,93,75,000 2,56,75,000 6,50,50,000 1972-76 6,05,6ra,000 3,24,62,500 10,ra0,rapa,000 -1979-81 7,12,50,000 4,42,75,000 1,55, 26,000 sarakArane govadhamAM keTale badhe rasa che? vIsa varasamAM gomAMsanuM utpAdana cha gaNuM karavAthI ane bIjA pazuonuM mAMsa-utpAdana bamaNuM karavAnI A pejanA e vAta spaSTa kare che ke sarakArane gavadha karavAmAM bhAre UMDe rasa che. vAlmIkinA pApamAM bhAgIdAra thavAne tenAM patnI, putre ke mAtA pitA teyAra na For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 157 hatAM, paNa sarakAranA A mahApApanuM phaLa te prajAe cekasa bhegavavuM. paDaze, kAraNa ke sarakAra prajAnA matathI sattAnA siMhAsane beThI heya che. hiMdu dharmanA mata mujaba pApa karavuM, karAvavuM ane anumedavuM e traNe kAryo sarakhAM sajAne pAtra thaI zake che, eTale prajAnA mata mAraphata anumodana meLavIne pApa karatI sarakAra prajAne paNa pApanI bhaktA banAve che. paradezamAM pazuonI sthiti. | F.A. 7. saMsthAnA aMdAja mujaba 1980mAM yuropa-amerikAnA udhogapradhAna dezane 23,44,000 Tana mAMsanI ane pUrva yuropanA dezane 6,51,000 Tana maLI kula ra9 5,000 Tana mAMsanI khoTa raheze. A. beTa teo avikasita deze, khAsa karIne bhAratamAMthI mAMsa meLavIne. pUrI karavA mAge che. - yuropanA dezane mAMsanI taMgI paDavAnuM kAraNa e che ke teo akarAMtiyAnI peThe mAMsa khAya che, jethI temanI pazuvastImAM gaNanApAtra ghaTADo thaye che. dezanuM nAma dara se mANasee | dara se manuSyanI - pazusaMkhyA mAM vastIe pazu vastIne thaela. A sadInI 1960 pachI ghaTADo zarUAtamAM 72 keneDA 80 59. yu.esa.e 79 55 AjeTInA 323 233 esTreliyA 259 180 79 | je A ghaTADe cAlu ja rahe te temane mAMsanI taMgI te vadhe ja, paNa dUdha ane mAkhaNanI paNa kheMca paDe. pariNAme temane tyAM - ubhA : * 74 : For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bhAva vadhe ane dUdhanA pAuDara, mAkhaNa vagerenA nikAsa vepArane paNa jabare phaTake paDe. kaTilAIjharathI dAjhelA paradezIo uparAMta teo have pharTilAIjharathI dAjhelA che. pharTilAIjhare temane anAja-utpAdana karatAM anAjane utpAdanakharca khUba vadhArI dIdhuM che ane jamInane kharAba karI nAkhI che. have teo pharTilAIjhara choDIne - chANiyuM khAtara vAparatA thayA che, jethI vadhu saMkhyAmAM pazuonI temane jarUra che. paradezIone ahIM pazuonI katala vadhAravAmAM rasa che AjathI daza-bAra varasa pahelAM vizvabeMkanA menejare eka patrakAra pariSadamAM kaheluM ke, "bhArata je Iche te rojanI be lAkha gAye kApI zakAya evI aghatana katalakhAnAnI mazInarI vecavA mATe teo taiyAra che. ApaNuM pazuo sadaMtara nAza pAme te duniyAmAM vasatImAM bIje naMbare moTA gaNAtA dezanA dUdhanuM vizALa bajAra temanA hAthamAM saMpUrNa rIte AvI paDe. zuddha ghIne sthAne e leke baTara oIla nAmane koI ajANyA padArtha paNa ApaNe dezamAM ghusADI ghInuM bajAra paNa hAtha kare ane pazudhana nAza pAmyA pachI ApaNe TrekTara ane pharTilAIjharane Azraya laIne ApaNA anAjane meMvuM ane halakuM banAvIe tyAre ApaNA anAjanA bajAramAM paNa teo vadhu sastuM anAja ghusADI tene kabajo laI zake. A badhA lAMbA gALAnA hitane temaNe vicAra karyo che. jyAre tAtkAlika phAyadAmAM temanAM adyatana katalakhAnAMnI mazInarI ApaNA gaLAmAM bheravI de ane pitAnI mAMsanI taMgIne haLavI kare. - kadAca have paradezIo potAnAM pazuonI katala ghaTADe F. A. . ema icache che ke trIjA vizvanA dezoe yuropI rAne dara varase 30 lAkha Tana mAMsa pUruM pADavuM joIe. saMbhava For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 che ke yuropI rAjya pitAnAM pazuonI katala kramazaH ghaTADatA jaIne vikasita rAjya pAsethI vadhu mAMsanI mAgaNI paNa kare. atyAre A vikasita rAjya varase dahADe Azare be karoDa Tana mAMsa pedA kare che. yuropI rAje avikasita rAjya pAsethI mAtra gomAMsa ane DukkaranuM mAMsa meLavavAnI IcchA rAkhe che ke tamAma pazuenuM mAMsa meLavavA Icche che? e viSe mi. vanabarge kazI khavaTa karI hoya ema lAgatuM nathI. paNa e lokonI mAMsa ane DukkaranA mAMsanI pasaMdagI e mAMsanI ja vadhAre apekSA rAkhaze. - kadAca e viSayane dhyAnamAM rAkhIne ja romAMsanuM utpAdana che. gaNuM vadhAravAnI paMcavarSIya yojanA ghaDavAmAM AvI haze ane e ja kAraNe gujarAtamAM DukkaranI vastI vadhAravA mATe zaherazahera ane gAmegAmanI zerIone DukkarathI UbharAvI devAmAM AvI che. vaLI kaI kaI rAjyamAM ke. sAyIo racIne DukkaranAM katalakhAnAM paNa zarU karI devAyAM che. garama kApaDanuM bajAra paNa kabaje levAze? saMbhava che ke zrImaMta rA tamAma jAtanuM mAMsa meLavavAnA prayatna karaze. khAsa karIne mAMsa ane gheTAMonuM mAMsa. kAraNa ke temane tyAM gheTAMonI saMkhyA vipula che ane teo garama kApaDanI nikAsa kare che. bhArata dara varSe 14 karoDa rUpiyAnuM garama kApaDa AyAta kare che. je ApaNe tamAma gheTAMonI katala thaI jAya te dUdhanI jema garama kApaDanuM bajAra paNa e paradezIo kabaje karI zake ane temanI pitAnI prajAne vadhu sastuM garama kApaDa ApI zake. - eTaluM cokakasa che ke avikasita rAjya pAsethI 30 lAkha Tana mAMsa meLavIne teo mAtra bhAratanuM nahi paNa agnieziyAnA tamAma dezanAM dudha, anAja ane garama kApaDanAM bajAra hAtha karIne temane pitAnAM Arthika saMsthAne banAvI deze. For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varnabarganI dhamakI zrI vanabarganA kahevA mujaba vikasita rAjyamAM pedA thatA 20 karoDa Tana mAMsamAMthI mAtra 10 TakA eTale ke be karoDa Tana mAsa moDane katalakhAnAmAM taiyAra thAya che ane teNe garbhita dhamakI ApI che, ke je temaNe mAMsanI nikAsa karavI hoya te temaNe adyatana yaMtrothI sajaje ktalakhAnAM UbhAM karavAM joIe. ' - A garbhita dhamakI pAchaLa be hetuo havAne saMbhava che. (1) mohana katalakhAnAMnI mazInarI ApaNane khUba UMcA bhAve ApI devI ane enI kiMmata ApaNe ApI zakIe nahi eTale te mazInarI ApaNane lena upara ApavI, jethI varasa sudhI ApaNe temanA devAdAra rahIne vyAja ApyA karIe. (2) temanI mAMsanI mAMga vadhatI jAya tema ApaNe tenA bhAva vadhAre na mAMgI zakIe mATe eka taraphathI devAnA kAraNe ApaNane dabAelA rAkhavA ane je vyAja na bharI zakIe. te te vyAja peTe teo ApaNane dUdha pAuDara Ape tene bhAva vadhAre laIne vyAja vasUla karavuM. baranAlAnI hAsyAspada dalIla madrAsamAM AvuM adyatana katalakhAnuM traNa karoDanI thApaNa vaDe zarU karavAne nirNaya levAI gayA che. ane bIjA rAjyamAM paNa evA adyatana katalakhAnAM zarU karavAnuM vicArAyuM che ema jANavA maLyuM che. bhArata sarakAranA annamaMtrI zrI baranAlAe kahyuM ke, "amAre IrAde pazuonI katala vadhAravAnuM nathI paNa kasAIone rejI maLe ane lokone bheLaseLa vagaranuM mAMsa maLe tevI IcchAthI A moDane katalakhAnAM zarU karAyAM che." dezamAM sarakAranI avaLI arthanItithI evI paristhiti para thaI che ke davAthI havA sudhInI kaI cIja bheLaseLathI mukta rahI nathI. e saMjogomAM zrI baranAlA sAhebanI A dalIla hAsyAspada nathI lAgatI? For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 zrI nijaliMgappA kesapramukha hatA tyAre muMbaImAM vizva zAkAhArI-pariSadanuM uddaghATana karIne tyAMthI sIdhA eroplenamAM besIne kerala gayA hatA ane bhAratanI kadAca sauthI moTI phizarI (masya udyoga)nI uddaghATana-vidhi karIne AvyA hatA, kAraNa ke te udyoga hate. te ja pramANe have gAMdhImArge cAlavAnA kendranA pitAnA nizcayanI jAherAta karyA karanArA pradhAne paNa koI khAdI-pradarzananuM udghATana karIne lekene "gAMdhIcIye mArge ahiMsaka rahIne dezane AbAda banAvavAnI salAha ApatuM bhASaNa karIne tyAMthI sIdhA ja keI devanAra kakSAnA adyatana mAMsa-udyoganI phekaTarInuM uddaghATana karavA doDI jAya te leke navAI nahi pAme, kAraNa ke katalakhAnuM have mAMsa-udyogane khitAba meLavIne gaMgAjaLa jevuM pavitra banI gayuM che! phAonA adhikArI belyA, eTale deva belyA - mAMsa-udyoga banyA pachI dArUbaMdhIne prazna paNa kadAca ukelAI jaze. atyAre pradhAnamaMDaLe ane prajA dArUbaMdhInA prakane be bhAgamAM vaheMcAI gayA che. . A. 0.ne koI adhikArI ahIM AvIne kahe ke, dArU-udyoga vikasatA deza mATe AvakanuM ane arthataMtrane sthira karavAnuM amegha zastra che," te dArUbaMdhInA vivAdane paNa aMta AvI jAya .A.0. jevI saMsthA salAha Ape ane dArU-udyoga mATe vizvabeMka lena Ape te pachI dArUbaMdhIne jhaghaDo ja nahi rahe! . zuM sarakAra maTakAne paNa udyoga gaNaze? maTakAnA rAjA ratana khatrI hajI rAjA kahevAya che. udyogapati tarIke hajI enI gaNanA nathI thaI, paNa keI zubha coghaDiye maTakAne maTakA-udyoga tarIke jAhera kare. emAM keTalA hajAra lekone rejI maLe che ane roja keTalA lAkha rUpiyAnI UthalapAthala thAya che e jAhera kare ane sarakAra pAse darakhAsta mUke ke, "maTakAne maTakA-udyoga tarIke svIkRti ApavI joIe, jethI sarakArane temAMthI karoDanI Avaka thAya - bhA.-2 11 For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane ene AMtararASTrIya kSetre calAvavAnuM lAyasansa ApavAmAM Ave te karaDenuM hUMDiyAmaNa maLe te kadAca maTakA-udyoga, je hamaNAM lekaAdarane pAtra che te sarakArathI sanmAnita thaI jAya are! saMskRta prajAnuM nikaMdana udyogenI Adhunika vyAkhyA ane huMDiyAmaNanI AsurI lAlasAnI bedhArI talavAra vaDe susaMskRta prajAnI saMskRtinuM nikaMdana nIkaLI rahyuM che ema have spaSTapaNe kahevAmAM kazuM jokhama jaNAtuM nathI. 8 zuM naheru gohatyAnA himAyatI hatA? 98 baMdhAraNanI 48mI kalama A rIte sudhAravI joIe. - naheru! gehatyAnA himAyatI. svarAja maLyA pachI baMdhAraNasabhAmAM saMpUrNa govadhabaMdhI karavAne kAyado baMdhAraNamAM dAkhala karavA mATe sabhya taraphathI dabANa thavA lAgyuM. naheru gehatyAnA prakhara himAyatI hatA, paNa temanI sAme gohatyAbaMdhI IcchatA sabhyonI bahumatI hatI. eTale temaNe baMdhAraNamAM nIce mujabanI kalama 48 dAkhala karIne gehatyAbaMdhI IcchatA lekane samajAvI lIdhA. Art. 48" The state shall endeavour to organise agricul. ture and animal husbandry on modern and scientific line and shall, in particular, take steps for preserving and improving and breeds, and prohibiting the slaughter of cows and calves and other milch and draught cattle." - A kalama AdezAtmaka che, paNa te rAjyane mAthe nAkhIne kendrane eTale ke pitAnI sarakArane naherue te javAbadArImAMthI alipta rAkhe. kalamane dviathI musaddo kalamane A musaddo dviarthI che ane meDana" ane "sAyanTIphika lAInanA oThA nIce katalakhAna sivAya bIjI rIte pazuone khatama For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAnA daravAjA khullA karI Ape che. paNa ema lAge che ke A viSayanA ochA jJAnane kAraNe athavA harSonmAdanA vegamAM lekene A bAbatanI gaMbhIratA najaramAM AvI nahi. rAne maLelI A sattA anusAra uttarapradeza, madhyapradeza ane bihAranA rAjamAM saMpUrNa govadhabaMdhInA kAyadA karyA. phAonI dakhalagIrI ane tarata ja yunenI (UN.O.) phAe (F.A.0) saMthAe bhArata sarakArane patra lakhyuM ke, duniyAne prANija proTInanI (mAMsanI) jarUra che, mATe tamArA rAjyane govadhabaMdhInA raste jatAM aTakAve che eka sArvajoma (!) rAjyanI AMtarika bAbatamAM anadhikRta hastakSepa karavAne phAe saMsthAne A prayAsa vaDavApAtra hatuM, chatAM naherue tene virodha karavAne badale rAjyane patra (tA. 20-12-1950ne naM. epha 13-1-49 ela) lakhIne jaNAvyuM ke, teo "kalama 48ne je artha karatA hatAM te barAbara na hatuM ane A jAtane kAyade karavAthI - zrI ThAkaradAsa bhAga pArlAmenTamAM naherunA kArya mATe sakhata virodha karyo tyAre sarakAre kahyuM ke, "e patra radabAtala gaNaze." paNa rAjAe govadha bAbatanI naherunI rUkha pArakhI javAthI ke rAjyamAM A kAyado karyo nahi. " muslima dvArA kesa * traNe rezamAM pasAra thaelA govadhabaMdhInA kAyadAnA amalane - niSphaLa banAvA mATe pAMca kasAIo (1) muslimane gAyanI katala. karavAne dhArmika adhikAra (2) kasAIone baMdha karavAnA baMdhAraNanI rUe adhikAra ane (3) musilama kema garIba kema hoI dUdha kharIdI zake tema nathI ane je sastuM mAMsa na maLe te teo aSaNanA raMganA bhegabanaze evI dalIle sAthe suprIma kerTamAM gayA. saMbhava che ke kasAIone A pagalA pAchaLa phAo athavA bannene hAtha heya. For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suprIma korTa dvArA inkAra suprIma ke muslimone gAyane katala karavAne dhArmika adhikAra svIkAravAnI A muddA upara nA pADI ke, "kurAnamAM eka mANasadITha eka bakarI athavA sAta mANasa vacce eka UMTa athavA eka gAyanI kurabAnI ApavAnuM lakhela che mATe gAyane vika95 hevAthI ene dhArmika adhikAra kahI zakAya nahIM." mATe tamAma prakAranI, tamAma sthitinI gAyanA vadhanI saMpUrNa baMdhI kAyadesaranI karavI. paNa muslimone piSaNa mATe gomAMsa maLe ane temane dhaMdhe baMdha na paDe e mATe cauda varSanI uMmarathI maTA ane kAma karavAne azakta athavA nirupayegI tamAma baLada, sAMDha, pADA ane dUdha na ApatI bhesene katala karavAnI chUTa ApI. vadhabaMdhIne kAyado suprIma korTanA A cukAdA pachI koI. rAjyamAM thaye nahi ane jyAM aMzataH baMdhIne kAyade have tene.. amala thaye nahi, ane aMgrejI rAjya karatAM paNa kegresI rAjyamAM gAyanI katala pAMca gaNuM vadhI gaI. ' bhAratIya pratinidhinI pazudhana khatama karavAnI mAgaNI 1968-69mAM akhila vizva-DerI pariSada nivAmAM maLI. tyAM e TharAva rajU thaye ke, "yuropamAM mAkhaNanA bhAva ghaTI gayA hovAthI tenA bhAva pAchA UMcA Ave mATe 35 lAkha dujhaNI gAyanI katala karavI." bhAratIya pratinidhie e darakhAstane sakhata virodha karyo ane kahyuM ke, "e gAyane mArI na nAkhavI paNa mAkhaNane jaththa e che. karavA pUrva yuropanA sAmyavAdI dezene te sate bhAve ApI devI." tyAra bAda yurepanI gAyanI katalane virodha karanArA A pratinidhie Azcaryajanaka rIte evI darakhAsta rajU karI ke, "paNa mArA dezanI vAta judI che. bhAratanI 80 TakA gAye bilakula nakAmI che, paNa tene kApI nAkhavAmAM amArI prajAnI dhArmika lAgaNI ADI Ave che. mATe amArI prajAnI lAgaNIne AghAta pahoMcADayA sivAya temane kema khatama karavI tenA upAye ApaNe ahIM zedhI kADhavA." For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 ' A kAvatarAnA saMdarbhamAM e upAye zeAdhAI gayA che ane ahI tenA amala paNa badhAraNanI kalama 48nA Azraya nIce thaI rahyo che. paradezIone sa zA mATe? bhArata sarakAra katala dvArA pazuonA nAza eTalA mATe icche che ke temanA leAhI, mAMsa, hADakAM, cAmaDAMnI nikAsa dvArA hUDiyAmaNu meLavavuM che, paNa paradezIone te kaI rIte kapAya temAM rasa nathI, pazu te jhaDapathI nAza pAme temAM ja rasa che. jethI vizvanA sahuthI mAAM dUdha, ghI, anAja ane davAnAM bhAratIya bajAro temanA kamajAmAM Ave ane ApaNuM zeSaNa karavAnuM sugama bane, tema ja A jIvanajarUriyAtanI cIjo meLavavA mATe ApaNane temanA ezigaNa banAvI ApaNane temanI kaThapUtaLInI jema nacAvI zakAya. asAsa ! e badhAM pagalAM vyavasthita rIte gAThavAI rahyAM che. vinAmAnI mAgaNI jokhamI che A saMjogAmAM baMdhAraNamAM sudhAro karIne katalakhAnAM madha karAvavAthI koI artha sare tema nathI. vinAbAjInI badhAraNanI kalama 48 hAlamAM je rIte che te ja pramANe amala karAvavAnI mAgaNI bhAre jokhamI che. katalakhAnAM baMdha karIne paNa AkheAkhI jIvatI gAyAnI jaM nikAsa karIne tema ja vaijJAnika ane Adhunika rItanA oThA nIce akonI kalpanAmAM paNa na Ave evAM pagalAMthI ApazuM pazubaLa nAza thaI zake che. eka vAra sarakAra prajAnAM ghaNAM balidAnA svIkArIne kalama 48nA amala kare pachI temAM sudhAro thaI zakaze nahi, pariNAme jema trIsa varasa pahelAM ApaNe aMgrejonI lazkarI johukamInA gulAma hatA tema have paradezI DerIe, phArmasIe ane anAja tema ja khAdyatelAnI nikAsa karanArI peDhIonA Arthika kAMsalAmAM phasAIne temanI kaThapUtaLInI peThe nAcavuM paDaze. dUdha banaze zrImaMtAnu jhaverAta pachI jema jhaverAta ati zrImaMta kuTuMbezamAM ja hoya tema paradezI For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyAtI dUdha ane baTara oIla ati zrImaMta kuTuMbanAM gharamAM haze. bAkInI prajAne e jovA paNa nahi maLe ane enA bIjA ghera pratyAghAte samasta kheDUtasamAja upara paDaze. 90 TakA kheDUta pAse pAMca ekarathI ochI jamIna che. baLadane abhAve TrekaTara teo laI zake nahi ane nAnA khetare karatAM moTAM khetare vadhu Arthika bane e bahAnuM AgaLa karIne hajAra hajAra ekaranAM sahakArI phArma banAvI e TrekTare vaDe kheDAze. A ane bekAra banelA kheDUtane dhadha ApavA mATe Dukkara, gheTAMbakarAM kadAca paradezathI lena upara maMgAvIne kheDUtane lena upara Apaze. emane e pazuonA saMvardhananI sagavaDa karI apAze ane jema jema te pukhta umaranA thatAM jAya tema tema temanI katala karIne . nikAsa karAze. - mi. vanabarganI gojhArI salAha - A vizALa pAyAnI katala karavA mATe Adhunika DhabanI mazInarIvALAM katalakhAnAM dareka rAjyamAM sthapAze jenI vicAraNA karavA phAonA pratinidhi mi. vanabarga hamaNuM ja bhArata AvI gayA ane ApaNane Adhunika katalakhAnAM UbhAM karavAnI salAha, ane "1980mAM 30 lAkha Tana mAMsanI jarUriyAta paDaze, tenI taiyArI karavAnI" sUcanA ApI gayA. . ." 48mI kalama A rIte sudhAre eTale baMdhAraNanI kalama 48nA amalamAM mahAbhayaMkara pariNAmethI bacavuM hoya te te nIce mujaba sudhArI pazudhana upara pharI vaLelAM vinAzanAM cakrone niSkriya banAvI devA joIe. baMdhAraNanI kalama 48mAM kare joI sudhAro The State shall endeavour to organise agriculture and animal husbandry on Bharatiya way of breeding and agricul. ture and shall in particular take steps for preserving and For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 improving breeds and prohibiting the slaughter of cows and calves and other milch and draught cattle. The economy of the state and the relegious, cultural and social life of the people of the state having based on cow and its progeny all economic and fiscal policies of the state shall be formed and implemented by the state and the union of India with full consideration of cow and its progeny and dne weight shall be given to the cow and its progeny, as the centre and base of the state's economy and religious culture and social life. bhAratIya paraparA eTale zu? kalama 48 mAM mAna" ane 'sAyanTIphika' lAInane badale khetI ane pazuuchera, "bhAratIya paraparA" pramANe je sudhArA sUcavyA che, tenuM kAraNa e che ke sarakArI ane ardha sarakArI athavA teA khAnagI geAzALAomAM paNa sarakArI grAnTa meLavavA mATe rAkhavAmAM AvelA Adhunika pazuzAstrIoe chellAM se! varasamAM ApaNuM pazudhana sudhAravAne badale tene atizaya kaMgAla banAvIne temanuM nikaMdana kADhI nAkhyuM che, jyAre ApaNA mAladhArIe, jemanA lAhImAM chellA cAra yugathI pazu ucheravAnuM jJAna che, temaNe sarakAranI Arthika ane audyogika nIti vaDe UbhA thaelA pahADa jevA avAyA vacce paNa ApaNA zreSTha pazudhanane sAcavyuM che ane sarakArI, ardhasarakArI ke khAnagI DerIone ane gozALAone zreSTha gAyA pUrI pADI che. A hakIkata sAbita kare che ke pazuucheranI ApaNI pUrvakALathI cAlI AvatI bhAratIya para parA zreSTha che ane pazcimanI Adhunika ane vaijJAnika rIta ApaNA samasta rASTranuM nikaMdana kADhanArI che. For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhUma kamANI karAvI Ape che teTalA ja mAtrathI atibibhatsa ane ati ghAtakI sine-udyoga sAre jaNa heya te jyAre vezyAone dhaMdhe InkamaTekasa bharavAnI pAtratA dharAvavA jeTale vikase te te divasa buddhijIvIo mATe utsavano divasa banI . raheze ke! vikAsanA nAmane A te ke jA! jenA vikAsanI vAte cAle te vastu ja jagatamAMthI gAyaba thaI jAya! TUMkamAM, jene vikAsa! tenA prANune vinAza! prANa vinAnuM kalevara vikasita thayA kare! maDadA upara kulahAra cAle! maDaduM kulAvAya! paDadAne raMganA lapeDA karAya! mUkha heya te ja AmAM vikAsanAM darzana kare! tIrthabhUmionA vikAsanI yojanA nIce tenI pavitratA tArakatA-khatama karAI! AyurvedanA vikAsanA nAme te vijJAna bhraSTa thayuM ! nArInA vikAsanA nAme nArI zakti (zIla)ne nAza thaye! amArA bahAravaTiyA ya brahmacArI hatA; nartakIo zIlavatI hatI core nImakahalAla hatA. mannI vaphAdAra hatA. hAya! Aje A dezanI prajAne thayuM che zuM? vAsanAonAM sukha meLavavA jatAM eNe saghaLI pavitratA kheI nAMkhI! -paM. zrI candrazekharavijyajI For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [17] mAtA anazuddha; te bALaka sattvazuddha mAnasaghaDataranI zarUAta mAtAnA garbhamAM ja thAya che. mAtAnA garbhamAM bALakanuM zarIra baMdhAya che. te uparAMta tenuM mAnasa paNa baMdhAya che. garbhAvasthA daramiyAna mAtA graMthAe tAmasI ane Ayurvede tema ja e manA karelA khorAkanuM sevana kare te bALakanA mananuM baMdhAraNa paNa tAmasI ane anItimaya ghaDAya che. bALakanA zarIranuM baMdhAraNa nIrogI ane sudaDha bane, mana paNa pavitra, sAtvika bane mATe garbhAzaya svaccha ane zuddha hovA uparAMta khAnapAna paNa zuddha ane sAtvika hevAM joIe. * garbhAzayanI zuddhi mATe hiMduzAstroe ghaDelA radarzananA niyamo pALavA jarUrI che. garbhAzaya zuddha na hoya te bALaka zarIre regiSTha temaja vikRta mAnasavALuM bane che, vAraMvAra gene bhega bane che. - zAstronA niyama viruddha vartanathI thatuM nukasAna azuddha gabha ane azAstrIya AhArathI bALaka ghaNa vakhata AMkhanA, piTanA ane cAmaDInA rogo laIne janme che. AMkha nabaLI rahe che, pAcana nabaLuM rahe che athavA ratavA jevA bhayaMkara rogathI paNa pIDAya che. - mAnasika rIte te alpabuddhivALuM, ochI yAdazaktivALuM, khUba ugra svabhAvanuM athavA te vikRta mAnasanuM dharma, saMskRti temaja samA-janA niyamanI avagaNanA karanAruM, svacchedI ane mAtApitAnI. avagaNanA karIne temane trAsa ApanAruM bane che. For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ee dharmazAstroe TharAvelA rajodarzana samayanA AhAra, vihAra ane khAnapAnanAM niyama megya rIte pALyA hoya te bALakanA zarIra ane mana upara tenI suMdara asara paDe che. te ja pramANe garbhAvasthA daramiyAna paNa dharmazAstroe nakkI. karelA niyama pALavAmAM Ave ke temanI avagaNanA karI svacchedI. jIvana jIvavAmAM Ave tenI janmanAra bALakanA jIvana upara sArI athavA mAThI dUragAmI asara paDe che. Ayurveda auSadhionI bAbatamAM lakhe che ke je auSadhi gaMdI jagyAmAM eTale ke saMDAsa pAse gaMdA pANInI nIka vahI jatI hoya tyAM ke evA bIjA gadhAtA sthaLoe UgI hoya te te davA tarIke upagamAM na levI. kAraNa ke temAM guNa karatAM avaguNa vadhAre heya. che. A ja niyama garbhAzayane ane bALakone lAgu paDe che. zAsone niyamapAlanamAM mAtA ane bALaka uparAMta samAjanuM hita paNa samAyuM che. asvaccha garbhAzayamAM AveluM, mAtAnA tAmasI, akhAdya khorAka vaDe pivAyeluM, aziSTa temaja vikArottejaka vAtAvaraNamAM rahelI mAtAnuM bALaka zarIra nibaLa, rogI ke svachaMdI ane saMskRta samAjamAM baMdhabesatA na Ave evA svabhAva ane vartanavALuM bane che. mATe rajodarzananA niyamo pALyA pachI garbhamAM AvelA bALakanA bhaviSyane vicAra karIne, samAjane sudaDha, cAritryazIla bALakanI bheTa ApavA mATe ane bhaviSyanAM pitAnAM sukha mATe paNa mAtAe garbhAvasthA daramiyAna khAnapAna, raheNIkaraNIne dharmazAstroe ane Ayurvede ghaDelA niyamone pALavA joIe. e rIte bALakanA janma pachI tene ganI sArasaMbhALanA kharca mAnasika upAdhi temaja te moTuM thayA pachI tenA taraphathI avahelanA thavAnI zakyatA TALavI joIe. bALaka garbhamAM hoya tyAre je atizaya tIkhA padArtho khAvAmAM For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 Ave te bALaka cAmaDImAM dAha anubhave che. janme che tyAre tenA zarIra upara garamInAM cAThAM heya che. khUba khATAM padArtho khAvAmAM Ave te bALakanI nase kharAba bane che. bahu ThaMDA padArtho khAvAmAM Ave te bALaka zaradIthI pIDAtuM. hoya che. janmathI ja zaradI laIne janmeluM bALaka vakhatevakhata sasaNIthI pIDAya che. piline bhega paNa bane che ke jiMdagIbhara damane regI paNa bane che. bahu tIkhA padArtho khAvAmAM AvyA hoya tyAre bALaka ratavA, gUmaDAM vagere cAmaDInAM dardovALuM, AMkhanAM dardovALuM harasa, masA vagere pittajanya rogonuM bhaMga banI jAya che. davA ane kherAka vacce bheda samajavo. " te ja pramANe lasaNa, kAMdA iMDAM, mAMsa, mAchalI vagere padArtho khAvAmAM Ave tyAre tenI vikRta asara mana ane zarIra ane upara thAya che. lasaNane Ayurvede upayogI auSadha tarIke svIkRti ApI che e sAcuM che. paNa ene artha e nathI ke tene dainika rAka tarIke upayoga karI manane tAmasI vRttivALuM banAvI devuM. * davA tarIke ja lasaNane upayoga karavAmAM Ave tyAre te regane dUra karavAmAM upayogI bane che. paraMtu tene upaga dainika rAkamAM karavAmAM Ave tyAre te koThe paDI jAya che ane darada upara tenI asara paDavAne badale tenI asara manuSyanA mana upara vadhu ne vadhu kharAba. paDatI jAya che. ajJAnanAM paDaLa tenI buddhine gherI vaLe che. te mATe davA tarIke paNa tene upaga na chUTale ja kara joIe. tenA vikalparUpe paNa ghaNI bhaya auSadhio che jene upaga nirbhaya tAthI karI zakAya. zarIranA rogane dUra karavA mananA regane AmaMtraNa ApavuM e bilakula hitAvaha nathI ja. chatAM tene upayoga davA pUrata ja maryAdita rAkhI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAMka evAM dardo paNa che. jemAM tene upayoga anivArya che. evA prasaMgee enA upayoga pachI cittazuddhi mATe dharmae upAyo darzAvyA che. e ja rIte kAMdAnA upayoga mATe paNa lekamAM evI mAnyatA che ke kAMdA te garIbanI kasturI che. AvI dalIla karanArA e vAta bhUlI -jAya che ke zrImate kastUrI ja nathI khAtA, auSadha tarIke kaI ja vAra tene upayoga karatA hoya che. kAMdAnA vikalpa tarIke bIjI ghaNuM bhakSya auSadhio che ja. ghaNuM jaina ane vaiSNava leke evAM che je jiMdagImAM kadI paNa lasaNa ke kAMdA davA tarIke paNa letAM nathI. chatAM temanuM jIvana kadI A be vastuo na levAthI jokhamAyuM hoya tema ApaNe jANatA nathI. puSTi saMpradAyamAM kAMdAno niSedha kAMdAnA rAkathI mananI AsapAsa eka evuM vikRta AvaraNa - baMdhAya che. je mananI pavitratAne nAza karI nAkhe che. | puSTi saMpradAyamAM je kAMdA khAdhA hoya te 21 divasa sudhI maMdiramAM darzana karavA javAnI manAI pharamAvI che. ' kAraNa ke kAMdA khAdhA pachI maMdire darzane javAthI AMkho bhaga-vAnanI mUti' upara sthira na thatAM te AsapAsanAM dazya tarapha vaLe che ane mAnasika pApa karI bese che. eTale maMdiramAM jaIne mana paramAtmAmAM sthira karavAne badale mAnasika pApa karI besavuM tenA karatAM bahetara che ke maMdiramAM darzana karavA ja na javuM jethI pApamAMthI te bacI javAya! puSTi saMpradAyamAM kAMdA khAvAnA niSedhanuM bIjuM kAraNa e che ke dUdha ane kAMdA e virodhI padArtho che. jyAre puSTi saMpradAya zarU thayuM tyAre bhAratamAM ghI-dUdhanI choLe UDatI. piSaNa mATe dUdhathI vadhu phAyadAkAraka kaI padArtha ke koI auSadhi nathI. For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 puSTi saMpradAyamAM gharagharamAM ThAkorajInI pUjA thatI hoya che. ThAkorajIne rAja savAre UThIne ane rAtre sUtI vakhate dUdhanA bhAgadharavA ja joIe. uparAMta bhagavAnane prasAdanA thALa dharAya temAM paNa meTA bhAganI. dUdhanI vAnagIo tA hoya para`tu khIjA je khAdya padArtho hAya te taiyAra karavAmAM paNa pANIne badale dUdhanA upayAga karavAnA rivAja hatA. eTale A tamAma dugdhapadArthonI sAthe kAMdA khAvAmAM Ave te phAyadAne badale nukasAna thAya, lAhImAM vikAra utpanna thAya ane temAMthI vividha daraDhA janme. mATe vaiSNava sa pradAyamAM kAMdA khAvAnA zArIrika ane mAnasika ema ane prakAranI vikRtiomAMthI bacavA mATe niSedha karavAmAM AvelA che. eTale garbhiNI ke dhAvaNAM bALakanI mAtA lasaNu athavA kAMdA khAya tA nukasAna kare che ja, paNa bALakane paNa zArIrika ane mAna-sika nukasAna paheAMcADe che. kAMdA ane dUdha vidhI khArAka che. bannenA saMyAgathI bannenA guNu UDI jAya che ane vikRti pedA thAya che. have jo dhAvaNA bALakanI mA kAMdA khAya te, te kAMdAnA guNu tenA dUdhamAM jAya che ane dhAvatA bALakane tenA vikArAnA bhAga manavuM paDe che. lasaNu ane kAMdA Akhare te auSadhio che, khArAka nathI. jarUra paDe te davA tarIke upayoga karIne pAchaLathI dhamazAstroe batAveluM. prAyazcitta karIne mane uparanI kRSita asara dUra karI nAkhavI joIe. zrI svAmInArAyaNa saMpradAyamAM paNa lasaNa ane kAMdA e banne vastu khAvAnA sakhata niSedha che, jenI pAchaLa vaijJAnika kAraNA che. Akhare te zarIra karatAM manane ja uttama gaNyuM che. mana svaccha, nirmaLa na hAya tA mAnavI adheAgati pAme che. bhAratanI mekSalakSI saMskRti sAthe AvA khArAkanA meLa jamatA nathI. For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 174 iMDAM regatpAdaka proTIna-pracArane bhega banIne, athavA Adhunika gaNavAnA mehamAM phasAIne, athavA piSTika khorAka mAnIne mAtA jyAre IDa khAya che tyAre tenAM regautpAdaka pariNAmo bALakane bhegavavAM paDe che. " iMDAMmAM lehImAM kelesTarola vadhArI mUkavAne guNa che. kolesTarola vadhI javAthI lehInuM dabANa ane hadayaroga thAya che. ' mAtA je kherAka khAya te dvArA garbhanuM bALaka piSaNa meLave che, jamyA pachI tenA dUdha dvArA. Ama janmatAM pahelAM ane janma pachI iMDAMnA khorAkanuM jhera bALakanA lehImAM praveze che. hRdayaroga uparAMta kiDanInuM kharajavuM kensara vagere darada paNa iMDAM Ape che. Aje jema jema IDAne pracAra vadhe che, tema temAM nAnAM bALakane kharajavAM ane kiDanInAM daradInA bhoga thatAM ApaNe joIe chIe. Ama proTInanA pracArathI bharamAIne mAtAo bALakane janma pahelAM ja aneka roganI bheTa ApI detI hoya che. - mAMsa asureno rAka che mAMsane vedomAM rAkSasane kherAka gaNAve che. e khAnArA rAkSasI -vRttinA thAya che. mAtAne mAMsane barAka bALakane janmathI ja AsurI vRttivALA banAve che. samAjamAM ApaNe joIzuM te moTAbhAganA gunA gunegAra gaNAtI ke emAM thAya che e kemane dainika rAka ja tAmasI eTale ke lasaNa, kAMdA, IMDAM, mAMsa, mAchalI vagere heya che. je kemene gunegAra kema nathI gaNI te kemamAM ane ucca gaNAtI ke je bhadrakama tarIke gaNAtI hoya temAM je je komamAM upara lakhelA padArtho (mAMsa IMDAM, mAchalI sivAyanA lasaNa, kAMdA vagere) khavAtAM na hoya (agAu ghaNI jJAtiomAM e khAvAne prati baMdha hate) te kemamAM gunAonuM pramANa ochuM hoya che. For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 gunAone garIbI uparAMta tAmasI kheArAka sAthe paNa samadha che che. amaryAdita nathI. tAmasI abhakSya Aje prajAmAM gunAonuM pramANa vadhatu jAya rIte vadhatu jAya che tenuM kAraNa mAtra garIbI ja -khArAka tenu mukhya kAraNa che. evI jJAti paNa che je khUba garIba hAvA chatAM temanA sAttvika khArAkane kAraNe gunA ochA kare che. eTale dezamAM gunAkhArI echI karavI hAya tA e khUba khUba jarUranuM che ke lekAe tamAma prakAranA tAmasI kheArAkanA tyAga karavA joie ane srIee te khAsa. nArI samAjanI sAcI ziSI che. jema eka eka IMTathI majabUta suMdara mahela baMdhAya che tema eka eka nIrAgI, suMdara, cAritryazIla khALakathI saMskRta, suMdara samAja racAya che. je samAjamAM bALaka namaLAM, rAgiSTa ke cAritryahIna janme ke te samAjamAMthI sauMdarya, savartana, dharmapriyatA vagere adRzya thavA lAge che ane khaTapaTa, verajhera, dagAreTakA, vyasanA, anItimaya kAryo vagerenI khelakhelA thavA lAge che. mAtAnuM kArya mAtra peAtAnI saMtAnabhUkha pASavAnuM nathI. samA janI cAritryazIla, dharmapriya, saMskRta, su Mdara, baLavAna ane bahAdura mANasAnI bhUkha satASavAnu paNa che. mATe te kai kavie gAyuM che keH jananI jaNuje bhaktajana, kAM dAtA kAM zUra; nahi te raheje vAMjhaNI, mata gumAvIza nUra. samAjane dAnavIra, bhakta ke zurA maLatA ja rahe mATe te strIo mATe khAnapAna ane raheNIkaraNInA niyamA zAstrakAroe ghaDavA che. sIe mAtra peAtAnA sa'tAnanI ja mAtA nathI. samAjanI zilpI paNa che. For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 aMgrejI keLavaNInA pratyAghAta paraMtu maeNkelee pazcimanI keLavaNInI jALamAM ApaNane phasAvIne ApaNuM evuM te bauddhika dhovANa (Brain Wash) karyuM, ke aMgrejI keLavaNI lenAro varga hiMdu samAjanI tamAma praNAlikAone avagaNa vAmAM ApaNA rIta rivAjone tilAMjalI ApavAmAM ane pazcimanA. rItarivAja, khAnapAna raheNIkaraNa, vicArasaraNI apanAvavAmAM gaurava anubhavavA lAgyA. ApaNA dharmazAstroe ane Ayurvede nakkI karelA niyamone jUnavANI, avaijJAnika, jaMgalI gaNI tilAMjalI ApI. jIvana jIvavAnI pazcimI paddhati svIkArI ane aMgrejI keLavaNuM na lIdhelAM atizaya vizALa vargane jaMgalI, saMskArahIna gaNIne temanI avahelanA karavAmAM pitAnI pratiSThA vadhatI hoya evuM mAnavA lAge. AvA vargane dUdha pIvuM e binajarUrI lAgavA mAMDyuM. dArU pIve e sudhAraka ane pragatizIla jIvana jIvavAne eka jarUrI bhAga hoya ema lAgavA mAMDyuM. "iDAM, mAMsa, mAchalI, dArU vagere pragatizIla jIvana jIvavA mATe Adhunika dekhAvA mATe, anivArya khorAka che." ema teo mAnavA lAgyA. pariNAma e AvyuM ke navI janmatI. prajA dinapratidina nabaLA bAMdhAnI regiSTha tema ja tAmasI prakRtinI thavA lAgI. - tAmasI prakRti eTale krodhI nahi, paNa duSkRtyo karanArI prakRti. - tAmasI prakRti eTale mAtra krodhI nahi. tAmasI prakRtivALI vyakti koLI na hoya. je vyakti egya samaye yogya nirNaya levAnI kSamatAvALI na haiya, maMda buddhi, pApakarmomAM Asakta, saMte-vaDIlene anAdara karanArI, ahaMbhAvI, bIjAne pIDA ApavAmAM AnaMda anubhavanArI, niMdApriya vagere aneka dUSaNavALI vyakti tAmasI prakRtinI kahevAya che. duSka dvArA paNa dhana ane sattA meLavavAmAM rAtadivasa For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 pravRtta rahenArI ane temAM gaurava anubhavanArI, sevAne daMbha karanArI vyakti paNa tAmasI vRttivALI kahevAya che. moTA bhAge AvI vRtti bALakane mAtAnA garbhamAMthI ane dUdhamAMthI maLI hAya che. athavA teA mAtA zuddha, sAttvika ane cAritryazIla hovA chatAM, pote ja sudhAraka banavAnA dhAmAmAM paradezI vicAradhArAthI aMjAIne tAmasI khArAkanuM sevana karIne uparanAM dUSaNA meLavyAM hAya che. mAtAe rhiMdu AcAravicAranA niyama custapaNe pALyA hoya te bALaka mATuM thayA pachI paNa kusaMgathI, vAtAvaraNanI asarathI ke videzI sAhityanI asarathI ADe mAge gayA pachI paNa cetI jaIne pAche sanmAge vaLavAnA dAkhalA jovA maLe che. garbhAvasthA daramiyAna mAtAe pALavAnA niyamA vaizvika dharma zAstronA temaja AyuvedanA paNa niyama mujaba mAtAe bALaka garbhamAM AvyA pachI patithI alaga sUvuM joIe. pAThapUjA, dhArmika vidhie vagere kriyAomAM citta parovI rAkhavuM joie, dha graMthAnuM vAMcana rAja cAlu rAkhavuM joie ane haviSyAnna eTale ke jenA yajJamAM hAma thaI zake evA khArAka ja (temAM mukhyatve dUdha, ghI, java, ghauM, cAkhA, maga vagere hoya che. ) levA joie, jethI khALakanA zarIra ane mana banne upara tenI suMdara asara thAya che ane tenA mananI AsapAMsa sAttvika vRttinuM AvaraNa baMdhAya che. A sthitimAM baMdhAyeluM sAttvika vRttinuM AvaraNa bALaka mATu thayA pachI sAttvika khArAkanA sahAre vadhu ne vadhu dubhedya banatuM jAya ane duSTa saMgata, vAtA ke sAhitya tene bhedIne avaLe mAge dorI zakatAM nathI. koinI kUthalI, niMdA vagere karavAM te nahi ja paNa bIjA te karatA hoya te tyAM paNa besavu' joIe nahi. kUthalImAM rasa hovA e mAnavasvabhAvanI khUba nabaLI kaDI che, garbhAvasthA daramiyAna AvI bhA.-2 12 For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 nidA ane kUthalImAM rasa levAthI bALakanA magaja upara kUthalIpriyatAnI, nidAkherInI asara thAya che. moTuM thatAM te paraniMdAmAM, nakAmI kUthalImAM bhAre rasa letuM thaI jAya che. Aje ApaNe samAjanA ghaNA moTA bhAgamAM kUthalI ane paranidAne rasa phelAele joIe chIe. samAjasevaka, rAjapuruSa, keLavaNIkAre, sAhityakAre vagere samAjane ucca kakSAne varga paNa A TevathI mukta nathI. teo kalAka sudhI maLyA hoya che tyAre je. kArya mATe teo maLyA hoya, te kArya vize athavA bIjI vadhu upayogI bAbatenI carcA karatAM, kuTuMbanI ke vyaktionI niMdAmAM, TIkAmAM vadhu samaya gumAvatA hoya che. ' te bIjI evI vyaktio paNa jovA maLe che ke jeone nakAmI kuthalImAM jarA paNa rasa hotuM nathI. tene pitAnA kAryamAM ja ane kArya na hoya tyAre pitAnA vAMcana-mananamAM ja magna rahetA hoya che. rAMdhelu anna khAvAnI manAI A banne prakAranI TevenuM kAraNa bALakane garbhAvasthA daramiyAna teomAM eka yA bIjA prakAranA saMskAre pAI gayA hoya che. - garbhAvasthA daramiyAna mAtAe sAtvika AhAra ja le joIe. sAtvika AhAramAM ghauM, cokhA, dUdha, ghI, maga sAkara vagerene samaveza thAya che. paraMtu Ayurveda ane dharmazAstroe jyAre A niyama ghaDyA tyAre bahAranuM rAMdheluM taiyAra anAja laIne khAvAnI prathA amalamAM AvI na hatI. zrI manubhagavAne dheluM anAja vecavAnI paNa manAI pharamAvI hatI. AvI manAI varSo pahelAM ApaNane binajarUrI, hAsyAspada lAgatI hatI. paraMtu have jyAre khAdyapadArthomAM akhAdya, azuddha, hAni kAraka ane zarIramAM rogapreraka padArthonI chUTathI bheLaseLa thavA lAgI che tyAre samajAya che ke zrI manubhagavAnanI e manAI pAchaLa keTaluM dUraMdezIpaNuM hatuM. For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17e Aje ApaNe joIe chIe ke zuddha AhAranA AgrahI leke paNa bajAramAMthI pAuM-biskiTa khAtA hoya, te te pAuM-biskiTa evA loTamAMthI paNa banyA hoya, jemAM mAchalIone sUkavI kemikala pelesathI tenI gaMdha uDAvI daI, tene leTa daLIne te leTa ghauMnA leTamAM bheLavavAmAM AvyA hoya, athavA temAM mAkhaNane badale carabI nAkhavAmAM AvI hoya. athavA AcArahIna hiMdunI evI bekarImAM te banAvavAmAM AvyA hoya, jyAM leTa bAMdhavAnuM paNa saMDAsamAM laI javAnA pANInA DabalA vaDe, ane saMDAsamAMthI bahAra AvIne vagara dhoyelA hAtha vaDe levAmAM AvatuM hoya, ane e gaMdA pANI vaDe leTa bAMdhIne temAMthI AdyasAmagrIo banAvavAmAM AvI hoya. AvI badhI zakyatAne AjanA jamAnAmAM InkAra karI zakAya tema nathI. ' - AvA taiyAra khAdyapadArthomAM eka te regajanya jaMtuo ceTelAM hoya che, athavA te peTIna ane viTAmInanA nAme iDa, mAchalI, carabI vagere bheLavelAM hoya che. - Aje have jyAre mAMsane paNa sUkavIne tenAM pikiMga vecavAne udyoge sarakAra dvArA protsAhana pAmI rahyo che, tyAre e mAMsanI bhUkI paNa khAdyapadArthomAM bheLavavAmAM nahi Ave ema chAtI ThokIne kaI kahI zake nahi. AvA abhaya ke azuddha padArtho khAvAthI Arogya ane mana ane upara kharAba asara thAya che. garbhamAM rahelA bALaka upara AvA tAmasI kherAkanI asara sahelAIthI ane jhaDapathI thAya che, ane kadAca te asara jiMdagInA aMta sudhI kAyama rahe che. bALaka garbhamAM Ave ane vikAsa pAmatuM jAya tema tenI mAtAnA zarIramAMthI cUnAnuM tatva (kelziyama) kheMcAtu jaIne tenAthI bALakanAM hADakAM baMdhAya che. mATe garbhAvasthA daramiyAna mAtAne kelziyama vALA padArtho vadhAre khavaDAvavA joIe. kelziyama viSenuM jJAna vinA game te jAtanuM kelziyama khAvAthI lAbhane badale hAni thavA saMbhava che. For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 kelziyamanA traNa prakAra kelziyama traNa prakAranAM che. vanaspatijanya, khanija ane prANIja, vanaspatijanya kelziyama nirdoSa ane uttama che. khAsa karIne te dUdha, caNA ane talamAM uttama prakAranuM ane sArA pramANamAM DAya che ane tenA upayoga nirbhayatAthI karI zakAya. e kelziyama supAcya che ane leAhImAM jaladI maLI jaI temAMthI zarIramAM asthi baMdhAya che, vikAsa pAme che ane majabUta thAya che. khanIja kelziyama ghaNA prakAranA che paraMtu tenA guNadoSa judA judA hAya che. vaidikIya salAha vinA tenA upayAga koIvAra hAnikAraka bane. prANija kelziyanA paNa ghaNA prakAra che. ane tenA judA judA guNu hAya che. paraMtu elepathIe ja prANIja kelziyama vikasAvyAM che te adhamakakSAnAM che. paradezI nAvaTanI kelziyamanI davAothI cetavu' joIe. ApaNe ApaNA dezamAMthI ApaNA samAja, saMskRti ane dharmanI AdhArarUpa gAyane kApIne temanAM hADakAM nikAsa karIe chIe. have te ApaNe ApaNI gAyA ane bIjA kImatI pazuonI khullI rIte ane cerIchUpIthI dANacArI dvArA paNa lAkhAnI saMkhyAmAM nikAsa karIe chIe. gAyeAnAM hADakAM sAthe khIjA pazuonAM hADakAM paNa nikAsa thaI jatAM hoya, marelAM kUtarAM, gadheDA jevAM prANIonAM hADakAM nikAsakArone sahelAithI maLI zake, te temAM Azcarya pAmavAnuM nathI. thaDAM varSa pahelAM gAyAnAM hADakAMnI sAthe kabrastAnamAMthI marelAM mAnavIonAM hADakAM kheADhI lAvIne tenI paNa nikAsa thaI hatI. A asthimAM cepI rAgeAthI mRtyu pAmelAM mAnavIonAM asthi haze. tethI sTImaramAMthI mAla utAranArA majUrAmAM cepI rAga phelAye ane ghaNA UhApAtu jAgyA hatA. For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 - AvAM hADakAMone bhUke karI temAMthI TIkaDIo banAvI kelziyamanI TIkaDIo rUpe te pAchI bhAratamAM Ave che, ane je leke jIvatA kUtarAne ke gadheDAne apavitra gaNI tene aDakI javAya te nAhI nAkhe che teo ajJAnathI A marelAM pazuonAM hADakAMmAMthI banelI TIkaDIo khAya che. A TIkaDIo khAvAmAM Ave tyAre te khAnAra tarata mAM paDate haze tenuM kharuM kAraNa kadI koIne jANavAmAM AvatuM nahi hoya. e bimArI vAIrasathI thatI bimArImAM gaNuI jatI haze. mAtAnA khorAkanI bALaka upara asara elopathIne dUdha karatAM mAMsa, macchI, I pratye vadhAre prema che. . dUdha, tala, caNAnI svAdiSTa Arogyapada vAnagIonuM jJAna na havAne kAraNe elepathI prANIja ke khanija keziyamanI asara zarIra ane mana banne upara thAya che. e asara kevI saTa hoya che tenI sAbitI Ayurvede ApI che. dhAvatuM bALaka mAMduM paDe tyAre anubhavI vaide bALakane davA nathI ApatA paraMtu bALakanI mAne bALakanA daradanI davA khavaDAve che. ane parejI pALavAnuM kahe che. mAtAe khAdhelI davAnI asara nAnAM bALakane tenA dUdha dvArA thAya che ane te rogamukta bane che. nAnuM bALaka na pacAvI zake tevA bhAre khorAka mAtA khAya che ane jhADa athavA gesa ke kabajiyAta tenA bALakane thAya che. zaradI ke jhADA dhAvaNuM bALakane thAya che vaidyarAja tenI davA bALakane na ApatAM tenI mAne khavaDAve che ane bALaka rogamukta banI jAya che. mAtAnA khorAkanI asara bALakane thAya che, tene AnAthI vadhu saceTa purA bIje kaye hoI zake. mAtAne svachaMdI AhAra bALakane janmathI ja DAyAbITIza, kamaLa, ratavA ke kiDanInAM darada athavA piliye paNa Ape. janmatAM ja darada jyArathI hiMdu saMskRtie prerelA rItarivArane choDIne paradezI rIta rivAjo, khAnapAna ane AcAravicAra svIkAryA, ApaNI khAnapAnanI rIta For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 , aMdalI ane mAtAoe kherAkamAM svecchAcAra Adaryo, tyArathI bALake janmathI ja DAyAbITIza, kamaLa, kiDanI, hArTa vagerenAM darada laIne janme che. athavA ghaNI nAnI vayamAM ja tevA regenA bhega banI jAya che. anucita khAnapAna dvArA mAtAo bALakane ajJAtapaNe garbhamAMthI ja janmabhara sahevA paDe tevA ge ApatI hoya che. ane jamyA pachI pitAnA dhAvaNa dvArA mAMdA pADe che. . bALaka khAtAM zIkhe tyAre paNa ajANapaNe jamAnAvAdamAM taNAIne ke dAktarI salAhathI athavA proTIna ane viTAminanA pracArathI bheLavAI jaIne akhAdya padArthovALo vividha rAka khavaDAve che. AvA kherAkanI asara bALakanA svAstha upara thAya che ja. - zarIramAM AvA kherAka dvArA DAyAbITIsa, kRmi, dAMtanAM darado, maMdAgni, rIkeTa vagere jene zilAropaNavidhi thaI jAya che.. khorAkanI mana uparanI vikRta asara uparAMta AvA kherAthI zarIramAM pedA thatA kRmi paNa ghaNI vakhata mahAbhayAnaka vikRti pedA kare che. Aje ApaNe anubhava che ke daradIonI cikitsA daramiyAna moTAbhAganA daradIonAM peTamAM kRmi dekhAya che. A kRmie, gesa, maMdAgnithI karIne gAMDapaNa sudhInA aneka rogo pedA kare che. ananukaraNIya rivAja - paradezI rItabhAtanuM anukaraNa karIne ApaNA samAjamAM sagAMsaMbaMdhInAM bALakane, pADozIonAM bALakone ke raste ramatAM bALakane paNa chUTathI piparamITa cokaleTa ApavAne rivAja khUba ja prasaryo che. piparamITa cokaleTanI chUTathI vaheMcaNI karanAra Ama te nirdoSabhAve bALake pratyene pitAne prema pradarzita karatA hoya che paNa vAstavamAM te ajANapaNe A bALakonA zarIramAM DAyAbITIsa, kRmi ane daMtonI zilAropaNavidhi ja karatA hoya che. abhakSya bhakSya temaja AvAM nukasAnakAraka padArthonI zArIrika For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 temaja mAnasika vikRtio bALaka jema jema moTuM thAya che tema te vadhatI jAya che. AsurI khorAke Adarzo badalAvyA ApaNAmAM kahevata che ke, je AhAra tevo oDakAra. te mujaba akhAdya tAmasI padArtho khAvAnA kAraNe vepAramAM corI, dagAphaTakA, hiMsA, aprAmANikatA vagere AcaravA tarapha valaNa rahe tevuM bALakanuM mAnasa ghaDAya che. pachI vedakAlIna ke purANakAlIna vyaktio temanA Adarza rUpe nathI rahetI paraMtu khurazIpIyunA khelanArA ane bhraSTAcArane piSanArA svAthI rAjadvArIe ke philmanA abhinetAo temanA Adarza banI jAya che. vepAramAM game te bhege AMTa jALavavAnuM have temane pasaMda paDatuM nathI. teo paisA meLave che. kadAca dAna mATe paNa vApare che. kIrti meLavavAnI bhAvanAthI, ane pazcimanA dhoraNe vApare che. e dAnanA paisA vaDe astitvamAM AvatI navI navI koleje bhAratIya saMskRti temaja hiMdudharmane vidhvaMsa karanArA niSNAtane janma ApyA kare che. hospiTale lekene ajANapaNe hiMsaka padArthomAMthI banelI davAo khavaDAvyA kare che, khAvAnI salAha paNa Ape che ane AvI lehImAMsathI banatI apavitra hiMsaka davAonAM utpAdana vadhAravA bajAre khelI ApI pazupakSIonA ati nirdaya rIte karAtA nAzane ADakataruM uttejana Ape che. " AvAM pazcimI dharaNe thatAM dAna Akhare te mahApApamAM ja pariName che. - veda vyAsa ke bhagavAna mahAvIra pratye aNagamo IDa ane mArkasa pratye AkarSaNa kolejamAMthI je vidyArthIo bahAra paDe che temAMnA ghaNA tAmasI . mAnasa dharAvatA hovAthI pazcimI khAnapAna temane vadhu AkarSe che. For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 eTale temane mArkasa ene kroIDanA sAhityamAM vadhu rasa paDe che. paraMtu dharmagraMthAmAM muni bhagavatAnAM pravacanamAM, ke bhAratanI saMskRti ane bhavya itihAsamAM temane rasa heAtA nathI. dharmapustako jovA pratye paNa temane aNagamA Ave che. tA kadAca te bhAgavata, rAmAyaNu ke mahAbhArata jevA graMthA vAMce paNa te graMthAmAM rahela' jJAna temane AkarSatuM nathI. temanA mana ane buddhi AsapAsa gherAyeluM timiranu AvaraNa e vAMcana vaDe paNu leDAtuM nathI, temane AkarSe che mAtra e graMthamAM raheluM kAvyatattva. AvI vyaktionuM paise, kIti ane sattA jIvananuM a Mtima dhyeya DAya che. bhAgavilAsa e ja jIvanane Ana' hoya che. hiMdu rItarivAjothI te trAse che, ane pazcimI jIvana jIvavAnI rIta tene ati uttama ane sukhakara lAge che. AvA mAnavIe mATe nIce mujabanuM eka lAkakAvya koIe banAvyuM che. cApANI mukhavAsa sAthe karatA nAhyA vinA nAstA, dekhI Astika vargane mana viSe atyaMta je trAsatA. nIcA leAka nakala kare agamane saMge umaMge ke, evA brAhmaNa nAmadhArI narane kalyANa kayAMthI sare ? vyaktionuM avamUlyana jJAtinA avamUlyanamAM ane jJAtionuM avamUlyana samAjanA avamUlyanamAM pariNamyuM che. AvI vyaktie meTI thayA pachI mAbApanuM apamAna kare che. vaDIyAnI avagaNanA kare che. sAdhusaMtanI upekSA ane niMdA paNa kare che. dharmama'dvirA viSe galIca vAta paNa phelAve che. krizciyana cacA~mAM paDelA abajo rUpiyA mATe temane vAMdhA nathI paraMtu ApaNAM devamaMdiranI saMpatti tarapha te aNugamA seve che. A rIte pazcimI keLavaNInA pratApe, paradezI vicArazreNInA pracArane pratApe ane leAkeA khAna pAna viSe ajJAna hAvAthI dhIme dhIme For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNA samAjanuM avamUlyana thatuM jAya che. dharmavyavasthA ane samAjavyavasthA chinnabhinna thatI jAya che. paradezI vicArasaraNI ane paradezI jIvanapaddhati sAmenA abhedya durga samI ApaNI jJAtisaMsthAone AvI vyaktioe chinnabhinna karI nAkhIne samAjane nibaLa, hatAza ane jIvananI dizAsUjha vinAne karI nAMkhe che. jema tAmasI ane akhAdya eTale ke mAMsa Adi khorAkathI mananI AsapAsa ajJAnanuM AvaraNa baMdhAya che, ane mana temaja buddhi tAmasI prakRtinAM banI jAya che, tema sAtvika khorAka paNa je duSTa mANasanA gharane heya, athavA duSTa mANasanA hAthane hoya te te khAvAthI paNa anarthakArI pravRtti thaI jAya che, ane manuSya potAnI pharaja bhUlI jAya che, beTA nirNaya laI bese che, athavA na sudharI zake tevI bhUla karI bese che. jenA dAkhalA mahAbhAratamAM temaja vartamAna Iti- hAsamAM paNa jovA maLe che. bhISma pitAmaha temanA jamAnA sahuthI moTA vidvAna nItijJa, parAkramI ane yuddhavidyAnA jANakAra hatA. teo kauranI sabhAmAM beThA hatA ane rajasvalA draupadIne eTale jhAlIne tene bharasabhAmAM duzAsana kheMcI lAvyA. draupadIe bhISma pitAmaha pAse rakSaNanI mAgaNI karI. jenI sAme AMkha UMcI karavAnuM paNa keInuM gajuM na hatuM evA pitAmaha najara nIcI karIne besI rahyA. AmAMthI mahAbhArata yuddha zarU thayuM. jiMdagImAM kadI parAbhava na pAmelA bhISma arjunanAM bANe pAse jhAMkhA paDe che. : - kauranAM sainyanuM nikaMdana nIkaLI rahyuM che, tyAre eka divasa rAte duryodhana yudhiSThiranA taMbumAM AvIne pUche che ke, "he yudhiSThira ? tame satyavaktA che, mATe sAcuM kahe ke bhISma pitAmaha mana mUkIne For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 kema laDatA nathI, ane arjuna sAme amArA sainyanuM rakSaNa kema karatA nathI ? yudhiSThire javAkha ApyA ke, pitAmaha jANe che ke satya ane nyAya amArA pakSe che tethI amArA upara dila daIne prahAra karI zakatA nathI !' tyAre duryodhane pUchyuM, "teo dila daIne laMDa teneA upAya zuM?" yudhiSThire kahyuM, "temanI buddhimAM bhrama pedA thAya te te anyAyane pakSe jhanUnathI laDe." duryodhane pUchyuM, "temanI buddhimAM bhrama kema pedA thAya ?" yudhiSThire kahyuM ke, je duSTanA hAthe anna khAya tenI buddhi bhramita thAya. duryodhane pUchyu, 'yudhiSThira, sAcu` kahA, evA duSTa manuSya kANu haze ?' yudhiSThire javAba ApyA ke 'tamArAthI vadhAre duSTa manuSya khIe kANu maLaze ?" durgaMdhana UDIne cAlyA gaye. bhISma pitAmahanA niyama hatA ke rAtri paDe ane yuddha baMdha. thAya eTale peAtAnA taMbUmAM jaI snAna karI bhagavAnanI pUjA karavA ese. tenA nAkara bhejananA thALa taiyAra kare. pUjA pUrI thAya eTale Ima vatAmahu pAchaLa hAtha lakhAve. nAkara tenA hAthamAM leAjanane thALa mUkI de ane bhISma pitAmaha bhagavAnane thALa dharI pachI pAte. jame ane pachI ArAma kare. Aje pitAmahra pUjAmAM beThA che. pAchaLathI durgaMdhana AvyA,. nekarane izAro karI dUra javA kahyuM. peAte bhejananA thALa taiyAra karyAM, - ane bhISma pitAmaha mana uparanA kAbU khAI beThA ane duryodhanane dakhaDAvavAne badale bhayaMkara pratijJA karI ke AvatI kAlanA yuddhamAM huM, pAMce pAMDave ne nAza karIza. For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 rAvaNa mahAvidvAna hatuM. teNe vedanAM bhASya lakhyAM che. te jyAre laDAImAM ghAyala thaIne paDyo ane mRtyunI rAha jete hatuM, tyAre zrI. rAmacaMdrajIe lakSamaNane kahyuM ke A yuganA mahAna rAjakAraNI, kuzaLa puruSanA jIvanane aMta Ave che. he bhAI, tame tenI pAse jAo ane tenI pAsethI thoDuM jJAna prApta kare. zrI rAmacaMdrajIe paNa jenI vidvattAne biradAvI e rAvaNa dArU ane mAMsanA sevanathI tAmasI. bane. tenI buddhi AgaLa aMdhakAranuM-ajJAnanuM AvaraNuM baMdhAI gayuM. ane keI nabaLI paLe na karavAnuM karI beTho. sItAnuM haraNa karI Ave jyAre zarIranuM lehI badhuM vahI gayuM ane chellA zvAsa lete hatuM tyAre tene pitAnI bhUla samajAI. zikhAmaNa sAMbhaLavA AvelA lakSamaNane kahyuM ke, have mRtyu najadIka che, tyAre vadhu belavAnI mArAmAM zakti nathI. vadhu kahevAne samaya paNuM nathI. eka ja vAta dhyAnamAM rAkhajo. sAruM kAma kAla upara mulatavI na rAkhavuM. kharAba kAma hamezAM mulatavI rAkhavuM mATe ghaNAM sArAM kAma karavAnAM hatAM te meM na karyA ane na karavAnuM karI beThe. beTo nirNaya levAI gaye ane mArI A hAlata thaI che. [ A prasaMge ajaina rAmAyaNamAMthI lIdhela che.] pragatinI sAcI vyAkhyA * koI zaMkA karaze ke vizvanAM tamAma prajAo mAMsAhArI ane | dArU pInArI che. zuM teo kheTA nirNaya le che? peTA niNa. letI hoya te ATalI AgaLa kema vadhI che? - AgaLa vadhyA kone kahevuM ene mATe hamezAM be mata pravateja che. hiMdu tatvajJAna, hiMdu tarkazAstra pramANe e tamAma je AgaLa vadhatI hoya te mahAvinAza tarapha AgaLa vadhI rahI che, sukhazAMti ane samRddhi tarapha nahi. A viSayane saMkucita paTa upara joIe te samartha puruSoe kevA khoTA nirNaya laIne pitAne ane vizvane nuksAna pahoMcADavuM For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 che tenA dAkhalA juo. AvI bhUla pAchaLa tamane koI ja gaNatarI ke kAraNa jaNAze nahi. bIjA vizvayuddhanA prathama tabakkAmAM iMglenDanA lazkarane jarmane ne -hAthe bhaMDo parAjaya tha. - vizvavikhyAta senApati menTagemarInuM sainya kAnsanI bhUmi upara eka khUNAmAM jarmana sainyathI gherAI gayuM. pAchaLa dariye, traNa Aju dhasyAM AvatAM jarmana sainyanAM Teka daLe. menTagemarI lakhe te amArI pAse te sArI te paNa na hatI. rAIphala hatI paNa pUrate dArUgaLe na hateTeke Ave ane tamAmane kacaDI nAkhe, amAre muMge mee kacaDAI maravA sivAya bIjo . raste na hate. - ame Te kenI dhaDadhaDATI sAMbhaLavA taiyAra thaIne beThA hatA ane amArI ajAyabI vacce TekenA dhaDadhaDATane badale vimAnI gharagharATI saMbhaLAvA lAgI. akaLa kAraNe e, jene yuddhaniSNAta javAba nathI ApI zakyo evA kAraNe hiTalare Te kene dhasAre aTakAvIne havAI humale karyo hate. To nirNaya levAI gayuM hatuM, rAjakAraNa ane yuddhamAM zreSTha puravAra thayelA hiTalarane e khoTo nirNaya hate, havAI humale kAmayAba na nIvaDyo. TekanI nIce kacaDAI karavAnI rAha jote monTagemarI sahIsalAmata tamAma sainya sAthe dariye oLaMgI nAsI gaye. ane A bhayAnaka peTA nirNayane kAraNe cAra ja varSamAM hiTalarane menTagemarInA hAthe ja parAjita thavuM paDyuM. e ja beTo nirNaya carcila ane Tramane lIdhe. jApAnamAM aNubomba phekavAne ane vizvane ANuyuddha dvAra khatama thaI javAne raste khule karI Ape. For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 18 gAMdhIjIe lIdhelA kheTA nirNaya gAMdhIjI mahA mutsaddI hatA. briTizonI jALamAM te kadI phasAya nahi. paraMtu teo eTaluM te lasaNa khAtA ke bIjA temanI pAse besavAmAM kaMTALatA. eka vakhata te naherue mahAdevabhAIne kahyuM ke temanI pAsethI AvatI lasaNanI ugra vAsathI temanI pAse besavAmAM kaMTALe Ave che. kadAca Aja kAraNathI gAMdhIjIe keTalIka bAbatomAM peTA niNa laI nAkhyA, jenAM pariNAme ApaNane bahu lAMbA samaya sudhI bhogavavA paDaze. pahele khoTo nirNaya temaNe bhASAvAra prAMte racavAnI darakhAstane, 125 mAM Teke ApIne lIdhe. 196lmAM zrI nijaliMgappA sAthe, vAta karatAM meM A vAta uccArI tyAre temaNe kahyuM ke, "sAcI vAta che." ame kanADo ja A darakhAsta lAvyA hatA. ane kadAca amAre ja kahevuM paDaze ke bhASAkIya rAjya baMdha kare. harijana prakane temaNe kheTo nirNaya karyo. harijana prazna govadhanI. nItimAMthI janmele Arthika prazna che tene temaNe dhArmika rUpa ApIne madira praveza ane eka kUve pANI bharavAnA ane aTakAvI dIdho. bhAratanA bhAgalA paDatA hatA tyAre temaNe kahyuM ke bhale mArA. zarIranA TukaDA thAya paNa bhAratanA TukaDA thavA daIza nahi. musalamAne. AMtaravigraha mAgatA hoya te huM taiyAra chuM. abulakalAma AjhAdane khAtarI ApI ke pite bhAgalAnI tarapheNa nahi kare paNa aMgrejo ane. muslimenI sAthe laDI leze. . paraMtu jyAre naherue AvIne kahyuM ke e. AI. sI. sI.e bahumatIthI bhAgalAne nirNaya svIkArI lIdhuM che tyAre teo bhramita. thaI gayA. - e. AI. sI. sI. kAMI samasta hiMdu-muslima prajAnuM prati nidhitva dharAvavAne dAvo karI zake nahi paraMtu gAMdhIjI DaghAI gayA. te ja samaye temaNe bhAgalA sAme paDakAra pheMkIne AmaraNAMta. For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 upavAsa para UtaravuM joItuM hatuM paNa khoTo nirNaya levAI gaye. bhAgalA kAyama thaI gayA. ane jyAre pAkistAnane bhAge AvatA 55 karoDa rUpiyA ApavAnI saradAra paTele nA pADI tyAre saradAra paTelanI dalIla A ja rUpiyA vaDe baMdUka kharIdIne teo ApaNI chAtImAM mAratA hoya te e rUpiyA pAkistAnane ApI zakAya nahi. tyAre saradAranI A saceTa dalIla paNa gAMdhIjInA mananuM AvaraNa bhedI zakI nahi. eTale nirNaya laIne AmaraNAMta upavAsa para UtarIne te rUpiyA pAkistAnane apAvyA. pradeza koMgresa kamiTionI bahumatI, are uttara pradezanI kesa kamiTi paNa saradAra paTelane vaDApradhAna banavAnI tarapheNa karatI hatI, chatAM gAMdhIjIe beTe nirNaya lIdho ane naherune vaDApradhAna banAvyA. ke bahu jhaDapathI temane e bhUla samajAI. tA. 29 jAnyuArI 1948nI rAte prArthanAsabhAmAM teo bolyA ke naheru bahu moTA mANasa che, bahu moTA vaktA che, vakIla che, paradezI rAjakAraNanA niSNAta che, paraMtu A dezanA vaDApradhAnapada mATe Agya che. paNa A bhUla samajAtAMnI sAthe ja bIje divase temanuM khUna thayuM. temaNe lIdhelA kheTA nirNayanuM phaLa Aje paNa ApaNe bhogavIe chIe. zrI rAjagopAlAcArIe paNa pitAnI jiMdagInA chellA divasomAM kaheluM ke saradAra paTelane badale naherune vaDApradhAna banAvavAne amAre nirNaya khoTo hate. ane have cAlu vartamAna ItihAsa upara najara kare. dArU, mAMsa -ane pezAbane upaga karanArA mAnavIe reja reja kheTA niNa nathI letA? rAjadvArI pakSenI netAgIrI paNa AvA mAnavIonA hAthamAM ja che eTale teo paNa dezamAM gharSaNa ane sphaTika sthiti pedA karavA ja rAcatA hoya tema nathI lAgatuM? For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 ahiMsAnI ja vAta karyA karatI sarakAre reja roja karaDe jenI hiMsAnI janAo ghaDe, vizvabeMkanI salAha ane sahAya vinA eka DagaluM mAMDavAnI paNa hiMmata ke sUjha na dekhADe, hiMsA e ja jANe ke Arthika saddharatAne pAye hoya evA nirNavALI rojanAone amala kare, deza upara sahAyanA nAme karajane beje vadhAye javAmAM gaurava ane kAryakuzaLatA mAne ane divasarAta khurazIyuddho, pakSapalaTA, ekabIjAnA cAritryakhaMDanamAM ja racyApacyA rahe. e badhuM ema nathI sUcavatuM ke temanA mana ane buddhinI AsapAsa dArU, mAMsa ane pizAbanA kIcaDanAM kuMDALAM bharAI gayAM che, jene koI saMtamahaMtanI vANI, koI jJAnIne bedha, koI vidvAnanI dalIle bhedI zakatI nathI. . pApane paise - vizvabeMkane ke vikasita rAjyane paise mahApApane lehIne paise che. e duSTa dhana ane duSTa kherAka deza samastane ghera timiramAM dhakelI rahyo che emAM zaMkAne sthAna nathI. - dareka moTI janAomAMthI bhraSTAcAranAM pUra dhasamasI Ave che kAraNa ke janAmAM Avela paiso pApI dezane che. - janAnA amala karanArA moTAbhAganA dArU ane mAMsanA upAsake hoya che. eTale temane yojanAnI saphaLatA javAnI paravAha nathI hotI. niSphaLa janAone guNAkAra ane vadhu ne vadhu maTI janAo ghaDavAnI tAlAvelI ja jAge che. ane prajA bahumatI paNa jJAnapUrvaka ajJAnathI ke dagophaTakA vaDe tAmasI kherAkane upabhoga karatI hovAthI moTAbhAganA lokone AvI rahelI AMdhI dekhAtI nathI. Nothing : ja aMgrejImAM kahevata che ke "Every thing is fair in love and war". ahIM kadAca premane artha "viSayavAsanA' vadhu baMdhabesate che. have e sUtrane vepAradhaMdhAmAM ane rAjakAraNamAM paNa dAkhala karI devAyuM che. dhana ke sattA meLavavA game tevuM adhama kRtya paNa heziyArI ke kuzaLatAmAM khapavA lAgyuM che. For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 ApaNAM utkRSTa dhArmika, sAMskRtika temaja sAmAjika mUlya jALavI rAkhavAM hoya tA dUra dezI vAparI vahelAmAM vahelI take pazcimI vicArasaraNI, raheNIkaraNI ane khAnapAnanA vadhI rahelA pracaMDa vegane khALavA hiMdu saMskRtine eka pracaMDa moracA UbheA karavA sivAya bIjuM mArga nathI. bhAratIya nArInI javAdArI Ave! maracA racavAnuM kAma che sAdhusaMta ane munibhagava tonuM, tene saphaLa banAvavAnI javAbadArI che bhAratanI nArIjagatanI. garbhamAM ja bALakane kevuM zikSaNa maLI zake che tenA eka dAkhale mahAbhAratamAM che. arjunanI patnI subhadrAne bALaka avataravAnu che. tene mecenI thAya che. UMgha AvatI nathI. tyAre temanA bhAI zrIkRSNa bahenanuM mana khIje doravA yuddhanA cakravyUha kema racavA tene kema bhedavA ? tenuM varNana kare che. gala mAM rahela bALaka abhimanyu A jJAna grahaNa karI le che. jyAre mahAbhAratanA yuddhamAM arjunanI gerahAjarImAM droNAcAye pAMDavAna dhasAro rokavA cakravyUha racyA tyAre te teDavAnI AgevAnI abhimanyue lIdhI hatI ane cakravyUhane chinnabhinna karI nAkhyA hatA. evA ja dAkhale zrI zivAjI mahArAjanA che. zivAjInI mAtA jIjIbhAI muslimeAnA julamathI trasta bane che. guru salAha Ape che ke rAja rAmAyaNanuM vAMcana karo. jIjIbhAInA garbhamAM bALaka che. rAmAyaNanA vAMcanathI bALakamAM sadAcAra, cAritrya ane parAkramanA saMskAra Utare che. e janmanAra bALaka te zivAjI mahArAja temanA cAritrya, parAkrama vagere itihAsane pAne suvaNu akSare lakhAyA che, jauhara ane kesariyAM bhArata sivAya kacAMya jovA maLyAM nathI. johara ane kesariyAM karanArAM bALako bhAratanI ramaNIoe ja janmAvyA che. kAraNa ke e nArIe hiMdu dharmazAstroe prerelA niyamanuM TAlana karatI hatI. For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 kevI apeAti AjanA bhAratanA hiMdusamAjanI adheAgati 17mI sadInA bhArata karatAMya kAMya vadhu badatara banI che. Aje te zIla ane zauryanI trAtA karanArA gamAramAM khape che. havasane premamAM khapAvAya che, ane evA premanA nAme sageAtrI eka ja kuTu*banAM yuvAna-yuvatIonAM lagno karavAmAM sudhAraka hAvAnuM gaurava gaNAvA lAgyuM che. lagna e pavitra baMdhana nathI. paNa kAmasukha bhagavavAnuM sAdhana ja che. evuM mAnIne ane te mATe have teA lagnanI paNa zu jarUra che? evI dalIle karavAmAM gaurava anubhavAya che. je rIte pAzcAtye jIve e ja rIte jIvavuM e ja jIvana jIvavAnI sAcI rIta che e vicAra jora pakaDatA jAya che. A vicArasaraNI kadAca jema amerikAmAM sajAtIya sabadhAne rAphaDo phATayo che, tema amuka dezamAM jAhera rastAo vacce khulleAma game te puruSa game te strI sAthe vyabhicAra karI zake che. (ApaNe tyAMnA zerIenA kUtarAnI jema) tema karavA ApaNI bhAvi peDhI paNa prerAya te temAM Azcarya zuM che ? bhAratanI A nArIe peAtAnuM khamIra jAgRta kare alAuddInanA paDakArane padminIe jhIlyA hateA. jagata Aje alAuddInAthI UbharAyuM che, tyAre bhAratanI dareka nArI sAme padminI manIne paDakAra jhIlavAnI javAbadArI AvI paDI che. A pralayanAM pUra jevA jhaMjhAvAta sAme keNu jhIMka jhIlI zakaze ? e jhI'ka jhIlavAnuM khamIra mAtra bhAratanI nArImAM ja raheluM che: jo ke zaheranA eka ati alpa nArIsamudAyane pazcimI raheNIkaraNInuM bhUta vaLagyuM che, paraMtu strIenA eka ati vizALa samudAya ane khAsa karIne grAmyanArI samudAya hajI e bhUtAvaLathI dUra rahI zakayo che. e nArIomAM hajI pelI jauhara karanArI A mahilAonuM leDI vahe che. jarUra che phakta temanu khamIra jAgRta karavAnI. bhA.-2 13 For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ' eka prasaMga yAda Ave che. cheka 1922 AsapAsanAM varSomAM pAlItANA nATaka kaMpanI pirasa siMkadara" ane "vIra durgAdAsanA khela bhajavatI. siMkadara mahAna sainya sAthe bhArata upara caDI AvyuM che tyAre bhAratanI zaktine jAgRta karavA eka ginI nIkaLI paDe che ane nArI jagatane lalakAre che ke- are e bhAratI ramaNI, badhe AdhAra tama para che; tame che dezanI zakti, badhe AdhAre tama para che." ane kharekhara, AjanI ghaDIe je bhAratane bacAvavA ke samartha hoya te te bhAratanuM nArIjagata ja che. e nATakamAM e ja ginI bhAratanI yuvAzaktine jagADavA lalakAra Ape che ane gAya che ke - A "deza para duzamana phare, dezamAM kALo kera kare, phALa bharI zastro dharI, pAye na tene dhIka khare." te divase, AjathI 2300 varSa pahelAM te bhAratanI sarahada para duzamane ghUmatA hatA tyAre bhAratanAM naranArIne paDakAra pheka hatA. Aje te e jude ja rUpe gharagharamAM ghUsI gayela che, tyAre keTalA pirasanI jarUra paDaze ApaNane ghera ghera risa ane durgAdAsa, pratApa ane zivAjI janmAvavA paDaze ane te kSamatA bhAratanI nArImAM che ja. reDa inDiyane pachI ApaNe vAre amerikA gayelI yuropanI gorI prajAoe tyAMnA mULavatanI reDa inDiyana ne, jemAM prANIone zikAra karavAmAM Ave tema zikAra karI karIne baMdUkanI goLIethI nAza karI nAkhyuM ane bhArata karatAM kyAMya vadhAre mATe pradeza pacAvIne besI gayA. have temanuM nizAna ApaNI sAme takAyuM che. paraMtu 60 karoDanI mahAprajAne ane AjanA badalAyelA saMjogemAM baMdUkanI geLIthI khatama karavAnuM zakya nathI. paNa jo ApaNA dharma ane saMskRtine temaja piSaNa ApatA padArthone nAza karI nAkhIzuM te ApaNe ApaNuM meLe ja nAza pAmIzuM. - For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 navuM zasra : meoNTInAstra ApaNuM peSaNa teDavA ApaNI gAyA, samasta pazudhana, jagalA ane jaLAzayenA nAza karyo, ane ApaNane zArIrika rIte niOLa banAvI vividha raMgonA mukhamAM dhakelyAM. paraMtu saMskRti ane dharmanAza karavAnA maeNkasamUlara ane maeNkalenA prayatnAne jhaDapI saphaLatA na maLI. tyAre have amerikanAe ApaNI sAme navuM hathiyAra phekayu che preTInAstra." preATInanA nAme gharagharamAM mAMsa, macchI, IMDAM ghusADI de| eTale pAtAnI meLe ja saMskRtinAza, dharmanAza ane Akhare prajAvinAza hAthave tamAM ja. e khArAkanA sattvamAMthI janmelI ane e khArAka dvArA ja ucharelI prajA tAmasI buddhinI ja thAya che. tAmasI buddhi eTale zuM? teneA javAkha zrIkRSNa bhagavAne gItAmAM arjunane Apyo che. adharma dharma miti yA mayante tamasA'vRtA / sadhAna viparItAMzca buddhiH sA pArtha tAmasI // gItA a. 18, zrlAka 32 artha :--he pArtha! ajJAnathI DhaMkAelI je buddhi adharmane dhama mAne che ane e nyAye badhA padArthAne viparIta dRSTie jue che, te tAmasI buddhi che. je tAmasI khArAka khAya che tenI buddhi paNa tAmasI eTale ke adhamane dhama mAnanArI ane viparIta krama karanArI bane che. tenA dAkhalA zrI javAharalAla naheru. temanI buddhi tAmasI hatI. kAraNa ke te rAja gAyanuM ane DukkaranuM mAMsa khAtA. gAmAMsa khAnAra naheru naherunAM mahena kRSNA haThIsi`ge pustaka lakhyuM che "We Nehrus." temAM naheru-kuTuMba viSe lakhe che ke ame khapeAranuM khANuM rAja hoTalamAM ja letAM kAraNa ke te (briTiza paddhatinA khANAmAM gAya ane DukkaranuM mAMsa hoya ja.) jo ame gharamAM khAIe te gAyanuM mAMsa gharamAM lAvavAthI mArI mAno jIva dubhAya ane amArA gharamAM badhA nAkara For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only musalamAna hatA. eTale jo Dukkaranu mAMsa gharamAM Ave te amArA musalamAna nAkarAnA jIva dubhAya. AvA tAmasI kheArAkane kAraNe naherunI buddhi paNa vilakSaNa manI hatI. tene karADo hiMduonA mAMmAMthI dUdha AMcakI laIne gAyAnI katala karavAmAM dezanI pragati dekhAtI. zuddha ghIne tilAMjali ApIne vanaspatine ghara gharamAM ghusADI devAnuM vAjabI lAgyuM. pApI kAryomAM tene dezanI pragati dekhAtI. kAzI ane haradvAra, zetru Mjaya ane gIranAra tene mana nakAmAM sthaLe hatAM. bhilAI ane durgApura jevAM kArakhAnAM tene mana pavitra yAtrAdhAme hatAM. sAmanathanA punaruddhAramAM tene pApa dekhAtuM. tenA punaruddhAra rokavA teNe ghaNA dhamapachADA mAryA. tenA darzane AvatA rASTrapati zrI rAjendraprasAdane rAkavA teNe niSphaLa phAMphAM mAryAM ane durgApuranA kArakhAnAnuM udghATana karatA teNe kahyuM ke AjathI have durgApura ane tenA jevAM bIjA kArakhAnAe bhAratanAM yAtrAdhAme banaze. jUnAM yAtrAdhAmeAnI have keAI kiMmata ke jarUra rahI nathI. dezanA Arthika pAyArUpI gAya ane govaMzane anArthika gaNIne tenA mAMsa-utpAdana mATe nIce mujabanI pacavarSIya ye!janA pazu taiyAra gAmAMsa mATe paMcavarSIya yAjanA khIjA prANIonA mAMsa utpAdananuM lakSyAMka samaya gAmAMsa utpAdananuM lakSyAMka 1961-66 1 karoDa 18 lAkha 75 hajAra maNa 1967-71 3 karoDa 93 lAkha 75 hajAra macchu 1972-76 6 karADa 95 lAkha 63 hajAra maNa 1977-81 7 karADa 12 lAkha 50 hajAra maNu 2 karADa 15 lAkha 38 hajA2 mahu 2 karoDa 66 lAkha 75 hajAra maLyuM 3 karoDa 24 lAkha 63 hajAra maNu 4 karoDa 42 lAkha 75 hajAra maNa tenI katalane bhAre vega ApyA. karIne amalamAM mUkI : kula mAMsa utpAdananu' * lakSyAMka maNu 3 karoDa 34 lAkha 12 hajAra - karaDa 50 lAkha 50 hajAra 10 karoDa 20 lAkha 25 hajAra 11 karoDa 7pa lAkha 27 phera 196 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 (zrI jyadayAlajI dAlamiyAMe samakSa gItApresa gerakhapurathI pragaTa thatA hindI mAsika kalyANanA pragaTa thayelA ahevAla AdhAre piza karelA memorenDamane bhAga, pAnA 17.) A pramANe naherunI tAmasI buddhine arthavyavasthAnA pAyAmAM suraMga mAravA gauvaMzanuM nikaMdana kADhavAnuM Avazyaka lAgyuM, ane deza upara seMkaDe abaja rUpiyAnA karajane pahADa mUkI kArakhAnAMo bAMdhavAmAM Arthika pragati lAgI. - Ama dharmane adharma, arthane artha mAne evI tAmasI buddhi naherune enA mAMsAhArathI maLI hatI. - pazcimI saMskRti eTale tAmasI, aMdhakAra ane ajJAnathI gherAyelI, vinAza veratI, vinAzane pathe dhasI rahelI saMskRti. pazcimanA deze mAMsAhArI hovAnA kAraNe ja vizvazAMti zodhava babbe mahAvinAzaka yuddho laDI cUkyA ane have trIjA yuddhanI taiyArI rUpe aNuzastro vikasAvI rahyA che. temanI rAsAyaNika zodhakhoLa temane pitAne paNa nAza karI nAkhaze evI samajadArIpUrvaka teo vadhu ne vadhu saMhAraka zastro banAvI rahyA che. e temanI tAmasI buddhine prabhAva che. vAte ahiMsAnI, kR paizAcika hiMsAnAM A naherunA anugAmIo paNa te pachI game te rAjadvArI pakSanA hoya; dharmanI, nItinI, ahiMsAnI, sevAnI vAta karatA karatA hiMsAnuM ghera tAMDava khelI rahyA che. - khetaramAM, nadIomAM, taLAvomAM jyAM jyAM banI zake tyAM abaje prANIonAM lehI reDIne dezane Arthika saddharatA ApavAmAM temane aramAna jAgyAM che. bhArata pAse tenI ahiMsaka arthanIti hatI. aMgrejoe e teDIne mazIna inemI sthApI, pachI naherue mikaraDa IkonomI ApI, ane naherunA anugAmIo have deza samakSa rajU kare che mITa IkonomImeat economy. For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 AvA pApI ulkApAta karavAnuM sUjhe tenuM eka ja kAraNa hAI zake; tAmasI kheArAka. pachI te khArAkamAM mAMsa hAya, dArU hoya ke pezAba paNa hAya. A tAmasI vRttithI gherAyelA khurazIpaTu rAjadvArIone yAtrAsAmAne katalakhAnAMomAM pheravI nAkhavAmAM dezanI pragati dekhAya che. leAkIne dagAthI mAMsAhAra khavaDAvavAmAM ane prANIonI katala . dvArA dhana meLavavAmAM rAjakIya nipuNutA dekhAya che. AvI tAmasI buddhi ane vikRta mAnasane kAraNe tee abajo rUpiyAnI yAjanAe ghaDe che ane e yAjanAnA amala mATe vizvamekane caraNe jhUkI paDe che. te pANInI evI yAjanAo kare che jemAMthI paisAnAM pUra e yeAjanA sAthe saMkaLAyelI vyaktionA gharamAM ane pANInAM pralaya pUra vizALa pradeza upara phATI vaLe che. ekamAtra upAya AvI pizAzalIlAone ane amo nirdoSa pazupa'khIonI hiMsAnA tAMDavanA aMta ANuvAnA ekamAtra IlAja bhAratanA nArIsamudAya pAse ja che. te zuddha sAttvika khArAka ane dharmAcaraNa dvArA temanA zarIra ane manane zuddha kare, pavitra kare ane jauhara temaja kesariyAM karI zake evI prajA utpanna kare. bhAratanI A adbhuta nArIne jagADavAnuM, saMgaThita karavAnuM, tenI apratima zaktinuM tene bhAna karAvavAnuM kAma che bhAratanA dharmogurunuM, sa MtamahAnu, muni bhagavAnuM. pazcimacakSu anelAM zaherI mahilAmaDaLe moTAM zaherAmAM saMgaThita mahilAmaDaLA che. teo rASTrathI dhAraNe saMgaThita che. paraMtu teo pazcimI keLavaNI ane pazcimI jIvanapaddhati ane vicArasaraNIthI prabhAvita thayelAM che, ane vadhumAM "preTInAsa"thI ghavAyelAM che. For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199, eTale temane mAtra "kuTuMba niyojana" sivAya bIjo kAryakrama sUjhatuM ja nathI. kuTuMba niyojana ane preTInasevana dvArA ja dezane uddhAra hoya evI mAnyatA sAthe emanI pravRtti cAlatI hoya ema lAgyA vinA rahetuM nathI. A mahilAmaMDaLe gAMdhIjInI rAhabarI nIce zarU thayAM hatAM paraMtu ema lAge che ke tAmasI khorAke temanA gAMdhIvAdane kuTuMba niyojanamAM jakaDI lIdhuM che. ane preTInA temanA hRdayamAM sIdhuM kheMcI gayuM che eTale proTIna pracAra ane preTIna mATe iMDAMnA pracAramAM ghaNI zikSita mahilAe jIvananA kiMmatI varSe kharacI rahe che. - grAmINa nArIono ja AdhAra mATe dezane bacAvavA IcchatA saMskRtipremI mAnavIoe ane khAsa karIne sAdhusaMtee grAmINa nArIone ja eka saMgati morace racavAnI jarUra UbhI thaI che. - zuddha tanamanavALI ane zIla tema ja saMskAra vaDe zebhatI karoDe Arya mahilAonI dezane Aje jeTalI jarUra che, eTalI kadI. paNa hatI nahi. amerikAnA preTInAstra sAme teo ja rASTrane bacAvI zakaze. . For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAI paNa viziSTa puNyava'tI vyakti bIjI vyaktio karatAMya jarUra baLavAna che. paNa tenA karatAMya rASTra (dharatI) baLavAna che. rASTra karatAMya prajA baLavAna che. prajA karatAM tenI saskRti khaLavAna che; saskRti karatAMya dharma baLavAna che; dhama karatAMya dharmAMnA prANa (zAsana = vAsanAvinAza) baLavAna che. uttarAttaranI rakSA kAje nIce-nIcenAe bhega ApavA ja paDe. paNa asesa ! AjetA nIcenAnI rakSA kAje uparanAnA bhega laI levAmAM Ave che. vyakti peAtAnAM tiA jALavavA mATe rASTranA bhAga le che; rASTranI AbAdI mATe prajAnI kharakhAdI karAya che, prajAne sukhI banAvavAnI dhUnamAM saskRti haNAya che..vagere.... A avaLI gagA sarva kSetre paramAdI nAtarIne ja raheze. * * * jeTale kharAba anyAya AcaravA te che teTale ja kharAma anyAyane sAme meDha joyA karavA te che. je prajA anyAyane sadA mATe sahyA pharavAnI ja nIti apanAve che te prajA nirmAlya ane nisteja manI jAya che. zuM evuM nathI lAgatuM ke nArIne svataMtratA ApavAnA AMdolananA pariNAme nArI' nArItva gumAvIne vadhu paDatI svaccha'dI thaI che ? ane sAthe sAthe eka patinI ja AdhInatAne badale enA mAthe ghaNA khAsa'nI gulAmI DokAI gaI che ! mAMethI puruSa-mitro sAthe khaDakhaDATa hasatI ane tAlImAM tAlI detI nArI aMdarathI kaika jhINuM rudana karI rahI che, enA aMtare ghaNI vedanAonA carU ukaLI rahyo che, ke nathI e kahI zakatI, nathI e sahI zakatI. svata MtratAnA dekhItA mIThA pavana mANavA jatAM eNe 'kaIka' evuM gumAvI dIdhuM che, je have ene pAchuM meLavavAnI talapa lAgI che. paNa huve bhAjI enA pazu hAthamAM nathI, ema nathI lAgatuM zuM! --paM. zrI candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] zabdachaLathI saMskRtinAza - zabdabrahma zabdane brahma kahe che, kAraNa ke temAM akhUTa zakti rahelI che. zabda vaDe saMskRtinuM sarjana thAya che tathA visarjana paNa thAya che. pazcimane hiMdu-dharma dveSIonI bhedI cAla ApaNuM dharmazAstronA maMtromAM zabdane jarA jeTale paNa pheraphAra karIne, mekasamUlara ke tenA jevA mAnasavALA veda-dharmaSI pazcimanA vidvAnee e maMtrane A artha pheravI nAkhIne vedamAM mAMsAhAra karavA pharamAvyuM che, ane amuka cekasa kAryonI siddhi mATe mAMsAhAranA khAsa prago paNa batAvyA che. e rIte pracAra karIne lakomAM mAMsAhArataraphI mAnasa pedA karavA jabare puruSArtha karyo che. : dharmagraMthonA lAkha maMtramAM kayAMya jarA jeTale pheraphAra karIne arthane anartha karavA prayatna thAya, tenI te samayanA vidvAne ne kadAca jANa paNa na hoya. varSo pachI e pheraphAra karAyelAM pustako chapAya, rAjyamAnya karAvI levAya ane kolejomAM pAThya-pustako tarIke paNa mUkI devAya, tyAre te samayanI navI peDhIne A thayelA pheraphAre viSe kazI jANakArI na heya, jethI temAM lakheluM badhuM satya ja che ema loke mAnavA lAge che. vedadharmanI vizvanI anupama bheTa phreMca philasophara ekaveTila da pare jyAre gItA ane upaniSada vAMcyAM tyAre te AnaMdathI nAcI UThayo ane kahyuM ke, "vedadharmanI vizvane A moTAmAM moTI bheTa che" AthI mekasamUlara ane bIjA khristI pAdarIo hindu dharma pratye dveSathI saLagI UThayA. For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dizA bAImalAthI gAma che mekasamUlarane IrSAgni meksamUlare vedanA beTA anuvAda karyo ane pachI pitAnI patnIne patru lakhyuM ke, "vedanA anuvAdo karavAnuM kArya meM pUruM karyuM che. traNa hajAra varasathI vedanA mULamAMthI je saMskRti pAMgarI rahI che tene nirmULa karavA mATe Ama karavAnuM jarUranuM hatuM. huM tene nAza thayela jovA mATe jIvate nahi houM, paNa mane khAtarI che ke lAMbe gALe enA pariNAmo Avaze. tenI veda dharma upara gherI asara thaze." 1 khristI mizanarIone uddeza hinduo mAne che ke veda dharma anAdi che. tenI A mahattA teDI pADavA te kAMI bAIbalathI bahu jUne nathI "mAtra hajAra varasa jUne che. A pracAra khristI mizanarIo karyA ja kare che. aMgrejoe taiyAra karelA ane ApaNe nizALamAM hajI paNa bhaNAvAtA bhAratanA itihAsa temaja bhUgoLa ane bIjA pAThyapustakomAM paNa e ja pracAra ApaNAM bALakonA mana upara ThasAvavAmAM Ave che. vedonA beTA artho karIne, tenA maMtromAM pheraphAra karIne veda dhama mAMsAhAra ane dArUnI chUTa Ape che, ane mAMsAhArane temaja dArUne virodha karavo e pachAtapaNAna, saMkucita mAnasanI nizAnI che evuM lokenA mana upara ThasAvavAne A temane prabaLa puruSArtha che. A pracaMDa puruSArtha karavA pAchaLane temane mukhya uddeza samasta bhAratavAsIone sAma, dAma, bheda ke daMDathI IsAI banAvavAno che. vedamAMthI upADI levAmAM AvelA zabdo jevA ke "mAsa" eTale mahine, temAM eka anusvAra umerI "mAM" eTale mAMsa zabda karI bhaLate ja artha ThekI besADavAmAM AvyuM hoya. athavA te maMtronA AgaLa-pAchaLanA bhAge uDAvI daIne pitAne anukULa Ave e vacceno bhAga rAkhI anarthe karavAmAM AvyA hoya. evA ghaNA maMtrone, temAM karavAmAM AvelA pheraphAra ane beTA artho ane tenA sAcA artho sahita eka saMgraha gItA presa gorakha For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 pura taraphathI hindI ane aMgrejI bhASAmAM Review of Belief Ancient India' nAmanuM pustaka bahAra pADeluM che. kAryane ema zakA thAya ke ApaNane khristI banAvavA mATe ApaNane dArU pItA ane mAMsa khAtA karavAnI zI jarUra paDe ? AnA javAba mi. siDanI eca. brAunanA patrAmAMthI jaDe che. brAunanA ekarAra te lakhe che ke, "bhArata jevA dezamAM khristI dharmanA phelAvA karavAmAM khristI mizanarIenI mAMsa khAvAnI ane dArU pIvAnI Teva bahu moTI rukAvaTa kare che. jisasa krAIsTanA hujAro varSa pahelAM vedadhame mAMsAhAra karavAnI manAI pharamAvI che." (ahIM A patrane lekhaka brAuna peAte ja kabUla kare che ke vedadhama mAM mAMsa khAvAnI ane dArU pIvAnI manAI che. ) vedadhama dArU pIvAnI vAtane ane mAMsAhArane uttejana Ape che. evA pracAra te cAkkasa dhyeya siddha karavA mATe ja pAzcAtya paDitAe zarU karyAM. ApaNI karuNatA evI che ke je vyaktie A pracaMDa puruSAtha'nI zarUAta karI, vedomAM mAMsAhAranI chUTa che evA pracAranA gabArA cagAvyA, tene ApaNA ja dezavAsIe vedapatA kahIne biradAve che. bIyarDa AgaLa jatAM lakhe che ke, gautama buddha ane jarathuSTre paNa mAMsa khAvAnI manAI pharamAvI che. islAma dArU pIvAnI sakhata manAI pharamAve che. te pachI ApaNe ema kema mAnIe ke hindue, bauddho, pArasIo ane muslimA khristIdhama'ne vadhAre sArI gaNIne tenA svIkAra karaze. temanI dhArmika bhAvanA ane vArasAgata mAnyatA mAMsAhAra kara-vAnI ane dArU pIvAnI chUTa ApanAra khristIdhama ne nIcI kakSAne ja gaNaze. ApaNA pAdarIe jyAre dArU pInArA tarIke, mAMsAhArI tarIke For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 pitAnI jAtane jAhera karIne temanI samakSa UbhA raheze tyAre teo temane pitAnA karatAM ghaNI ja nIcI kakSAnA manuSya nahi lAge? jemane teo pitAnA karatAM ghaNuM ja nIcI kakSAnA mAnatA hoya temanA dharma ke saMskRtine teo kevI rIte svIkAra karI zake ?" (Is fresh eating merely defensible?-nA AdhAre) - aMgrejoe lIdhelo badhapATha - uparanAM lakhANathI vAMcake samajI zakaze ke je bhAratanI prajAne khristI dharmamAM vaTalAvavI hoya te temane dArU ane mAMsAhAra tarapha -vALavA sivAya e kArya siddha thAya tema na hatuM. A talavAranA baLe IslAmane pracAra karavAmAM muslima bIjA sthaLoe phAvyA hatA, paraMtu bhAratamAM saMpUrNa niSphaLa nIvaDayA hatA. piTuMgIe paNa bhAratanA pazcima kinArA upara hindue upara khristI dharmane svIkAra karAvavA julama varasAvavAmAM kAMI bAkI nahetuM rAkhyuM, e te badhI ja kALajA kaMpAvI nAkhe evI kathAo che. chatAM teo paNa hinduone ane muslimone paNa khristI dharma svIkAravAnI pharaja pADavAmAM saMpUrNa niSphaLa nIvaDyA hatA. - A badhA ItihAse uparathI bodhapATha laIne, julama gujArIne dharma palaTo karAvavAnI muslima ane piTugIjhanI niSphaLa nIvaDelI nItine tilAMjali ApIne aMgrejoe judI ja tarakIba apanAvI. te mATe lAMbA gALAnI yojanA zarU karI, je Aje paNa kramazaH amalamAM AvI rahI che. vizvanA bIjA dezathI judI paDatI hiMdu saMskRti hindustAna sivAyanA vizvanA bIjA dezamAM je jhaDapa ane jhanUnathI IsAI ke IslAma dharmane phelA thaye tenuM mukhya kAraNa e hatuM ke te dezanI prajA mAMsAhArI hatI. bhArata pAse je karaDe varSonuM vedadharmanuM jJAna, ucca bhAvanAo ane gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA dvArA siddha thayeluM ane For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ey. kAya avadhe vinA niraMtara gatizIla raheluM dharma, saMskRti, athe-- vyavasthA, samAjavyavasthAnuM saMkalita taMtra hatuM, te bIjI prajA pAse na hatuM. jethI temane IsAI ke IslAmane svIkAra karavAmAM khAsa kAMI gumAvAnuM na hatuM. eTale IslAmI ke IsAI talavAre sAme temanI gardana jhUkI paDI. hindu prajAnI aDagatAnAM mULa tenI saMskRtimAM prajAne jyAre pitAnA pavitra dhArmika siddhAMta ane ucca naitika mUlya gumAvavAne bhaya UbhuM thAya tyAre te tene jhanUnathI sAmane kare che. Ave sAmane koI dezamAM zakya na hate. sikaMdara ane IslAmanAM jhaMjhAvAtI sainya sAme majabUta AMtarika arthavyavasthA, samAjavyavasthA ke atipavitra, dhArmika temaja naitika siddhAMtane abhAve dareka prajA bhAMgI paDavA lAgI ane IslAma ke IsAI je kaI temanI sAme Ave temane dharma svIkArI levA lAgI. , paraMtu bhAratamAM tema banyuM nahi. sikaMdara bhAgelA haiye bhAratanI sarahadathI ja pAcho vaLI gaye. - ghoDApuranI mAphaka dhasyAM AvatAM IslAmI sainya hiMduonA sarahadI thANa gajanImAM baso varSa sudhI aTavAI paDyAM. tyAMthI AgaLa cAlatAM Dagale ne pagale temane hiMduonA jauharA ane kesariyAne sAmane kare paDyo. 700 varSa temanA prayAsene bhAratane muslima dezamAM palaTAvI nAkhavAmAM niSphaLatA maLI. - mAMsAhAra ane dArU pratyenI hiMduonI napharata ane tene svIkAra karanArAone taddana nIcI kakSAnA gaNavAnI temanI bhAvanA temaja vedadharmanuM jJAna temane dharma mATe prANArpaNa karavAnI zakti ApI rahetA. ' eTale vizvanA bIjA dezamAM jema karaDe leAko eka jhapATe A ane dharmo pAse mUkI paDhA tema bhAratamAM banI zakyuM nahi, For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dharmanAM ucca tattvo viruddha niSkara julama ane Arthika prabhano | muslimonA sadIonA jhanUnI prayAsa chatAM hiMda muslima prajAne deza banyuM nahi. khristIonI 200 varSanI janAo, kAvAdAvAo, dabANe ane dara varSe vaTALa pravRtti pAchaLa karoDo rUpiyAnA thayA pachI paNa Aje bhAratamAM temanI vasatI mAtra 1 karoDa 42 lAkhanI che. . e leke paNa kAMI khristI dharmanAM ucca tathI AkarSAIne IsAI banyA nathI. temane IsAI dharma svIkAravAnI pharaja paDe evI kaThina daridratAnI sthitimAM pheMkI devA je kAvAdAvA aMgrejoe sattAnA jore karyA ane gehatyA jevAM niSphara pagalAMthI karaDe kuTuMbane bekAra ane behAla banAvI dIdhAM, te ItihAsa upara Aje paDade pADI devAmAM AvyuM che. pitAnI sattAnA jore ane hiMda-virodhI Arthika nItio vaDe je lAkhe kuTuMbane pote behAla banAvI dIdhAM hatAM, temAMnAM DAM kuTuMbane aneka Arthika, sAmAjika pralezane vaDe IsAI dharmamAM vaTalAvavA aMgrejo zaktimAna thayA. teo e dharma pharIthI choDI na jAya mATe temane Arthika prabhane vaDe kAyama jakaDI rAkhavAM paDe che. je lekoe IsAI dharma svIkAryo teo kAMI hiMdudharmanuM ucca jJAna dharAvatA mANase na hatA paraMtu aMgrejoe Arthika avanatimAM pheMkI dIdhelA taddana nIzA staranA mAnavIo hatA. paraMtu AvI kuMdAbAjIthI phelAyela IsAI dharma te koI paNa ghaDIe jema pavananA tephAnamAM ghAsanuM taNakhaluM UDI jAya tema phekAI jaI zake. te mATe prajAne mAbAra varga bhadra samAja jyAM sudhI khristI dharma na svIkAre tyAM sudhI bhAratamAM IsAI dharmanAM mULa salAmata nathI e hakIkatathI paNa teo ajANa na hatA. ' For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 eTale bhadra samAjane IsAI dhamamAM lAvI zakAya mATe temanA manamAM vedhama pratye zakA utpanna karavAnA (jethI temanI dharma pratyenI zraddhA nAza pAme ane zraddhA nAza pAmatAM dharma mATe prANApaNu karavAnI bhAvanA nAza pAme) ane vedhamamAM dArU, mAMsAhAra vagerenI chUTa ApelI che evA oradAra pracAranI zarUAta karavAmAM AvI. mAMsa-bhrakSaNanA pracAranI karuNa niSphaLatA rAjA rAjendralAla mitra, svAmI bhUmAnaMda, kANuM vagere .dvArA temaNe dArU ane mAMsAhAranA pracAra mATe sAhitya taiyAra karAvyuM. dharma graMtha sAthe ceDAM karAvyAM ane geAmAMsabhakSaNuma`DaLIe (Beefeating clubs) zarU karAvI. chatAM temane bhadra samAjane mAMsAhArI banAvavAnI ke vedadhamanA dhuraMdhara paDitAne IsAI dhamA~thI prabhAvita karavAmAM saphaLatA maLI nahi. eTale temaNe pracAranA pUra upara akuza mUkI zabdabANene upayAga zarU karyAM. eka zabda rAja temane saMbhaLAvavAmAM Ave, khATA arthAMmAM saMbhaLAvavAmAM Ave tyAre tamArA tenI sAmeneA virAdha e thaI jAya. zabdakhANarUpI mahAsa AvA eka zabda che; pheTa (carakhI). fat percent dUdhamAM fat percent eTale dUdhamAM carakhInuM pramANu (TakAvArI). dUdhamAM carakhI nathI, paNa ghI che. carabI ane ghI banne judI vastu che. bannenA guNadharmo judA che. jyAre bhAratamAM gAya, dUdha, ane ghInA janma thayA tyAre saMskRta bhASAmAM carakhI ane dhI banne zabdo judI judI rIte judA judA atha mAM vaparAtA hatA. carakhI mATe meda zabda hatA ane ghI mATe vrata. dUdhamAM ghInuM pramANa keTaluM che. ema kahevAtu. paNa dUdhamAM carakhInuM pramANu keTaluM che evA zabdaprayoga kadI na hatA. agnimAM heAma karavA mATe ghI vaparAtu, ghInA ThekANe kadI paNa carabI vaparAtI nahi. For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgrejoe dUdhane ghIne badale dUdhamAM fat percent zabda pracalita karyo. lAMbA gALAnI yojanA rUpe temaNe ghI, tela ane carabI tarIke je ApaNI sAme mUkyAM temAM telane vanaspatijanya carabI ane vI. temaja carabIne prANIjanya carabI tarIke oLakhAvyAM. hiMduthamAM e traNe cIjane alaga varNavI che. - ghI, tela ane carabI: traNa judI jAtanA padArtho saMskRta bhASAmAM ghI mATe vratama, te mATe telyama ane carabI mATe meda zabda che. - gujarAtI bhASAmAM temaja bhAratanI bIjI tamAma bhASAomAM paNa "A talanuM tala che, A sarasavanuM tela che, A gAyanuM ghI che, A bheMsanuM ghI che." ema zabdo vaparAya che. paNa "A telanI ke sarasavanI carabI che ke gAya ke bheMsanA ghI mATe "A gAya ke bheMsanI carabI che' e zabdaprayoga thate ja nathI kAraNa ke ghI, tela ane carabI traNe alaga alaga padArtho che ane hiMduone carabI, mAMsa vagere zabdo pratye aNagame che. te aMgrejI keLavaNa dvArA tela, ghI ane carabI e traNene judA judA prakAranI carabI tarIke ja navI hiMdu peDhI pAse rajU karavAmAM AvyAM. roja raja dUdhamAM fat percent carabInI TakAvArI zabda ApaNA kAna upara athaDAvA lAge AnI pAchaLanA baIrAdAnI koIne gaMdha na AvI. vAtacItamAM aMgrejI zabda vAparavAne ane tema karIne pitAne vidvAna ane sudhAraka gaNAvAne abharakhe navI peDhImAM vadhate gaye. eTale vAraMvAra fat percent zabda vaparAvA lAge. khUba vaparAzane ane ghI e carabI ja che, evI mAnyatA bhadra samAjanA manamAM paNa rUDha thaI gaI. For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 e zabda eTale te pracalita thaI gayo ke pazuzAsanI parIkSA pAsa karIne U`cI DigrI meLavanArA ucca varNanA nAgaro, brAhmaNA, anya janA paNa ghIne badale fat percent zabda ja vAparavA lAgyA. temanuM anukaraNa karIne peAtAne A viSayanu kazuM jJAna heAya chatAM pazu, chApAMnA kaTAralekhako taka maLatAM khArAka ke dUdha viSe lekhA lakhatI vakhate potAnI vidvattA darzAvavA paradezIoe taiyAra karI ApelA koSTaka pramANe dUdhamAM ATalA TakA pANI, ATalA TakA kSAra tattvA, ATalA TakA kelziyama ane ATalA TakA carakhI che, vagere vagere pragaTa karIne lokonA magajamAM ghaNuM ThokavA lAgyA ke, ghI e carakhI ja che. je leAkeAne rAtadivasa pazu, dUdha ane ghI sAthe kAma paDe che ane dUdha temaja dhInuM ja utpAdana ane vecANa karanAra vepArI ane pazupAlako che temane te jANu paNa nahi hoya ke temanA pavitra ghIne carakhI tarIke mAnyatA maLI che. e mAnyatA temane kabUla paNa na hoya, paNu vartamAnapatronA kaTAralekhakoe e zabda cagAvyA eTale tamAma bhaLelA bhadra varganI tene mAnyatA maLI gaI. ahIM ghI ane carakhInA guNudoSanI paNa vAcakone mAhitI ApavI jarUrI che. ghInAM ucca guNatattvA ghI khaLavadha ka, vIrya vadha'ka, AyuSyavadha ka, hRdayane baLa ApanAra, vAta, pitta, kaphane nAza karanAra, svASTi, sugadhI, vRddhAvasthAne dUra rAkhanAra ane [jo gAyanuM ghI hAya te] zarIramAMthI tamAma jhezane bahAra phekI denAra ane AMkhanuM teja vadhAranAra che. dUSita rogavadha ka carmI carakhImAM Ave! koI guNu nathI. svAda paNa nathI. te uparAMta te khArAkamAM levAya te pacatI pazu nathI. te ADA vATe zarIranI bhA.-2 14 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bahAra phekAI jAya che. paraMtu bahAra nIkaLyA pahelAM aneka dardI zarIramAM pedA karatI jAya che. carabIthI zarIrane poSaNa maLatuM nathI. UlaTuM tenAthI ADA athavA gesa athavA kabajiyAta thavAnA bhaya rahe che. e bhUkha mArI nAkhe che. naseAmAM cAMdAM pADe che ane e cAMdAMmAM davAmAM levAnuM khanIja kelziyama jo bharAI jAya te enjAInanA (hRdayaroganA eka prakAra) thAya che je kadAca mRtyumAM paNa pariName che. hAlamAM nAnAmoTA dareka vayanAM manuSyamAM hRdayanAM dardI vadhatAM jAya che tenuM kAraNa e che ke temanI jANa bahAra aneka khAdya padArthoM dvArA carakhI temanA zarIramAM jatI hAya che, je AvA rAgeA utpanna kare che. te zarIramAM je jheza pedA karatI jAya che te ghaNI vakhata alsara, kensara ne kIDanInA bagADo paNa kare che. * mAMsAhAra ane carabI dArUNa rogAnAM janaka yuropa ane amerikAmAM kensara, alsara, Aya rAITIsa, kIDanI ane hRdayanA rAge cemAsAnAM aLasiyAMnI peThe phUTI nIkaLyA che, tenAM ghaNA kAraNAmAM eka kAraNa e paNa che ke teo akarAMtiyAnI mAphaka mAMsAhAra kare che ane rAja mAthAdITha gAya athavA DukkaranI 15 thI 20 grAma carakhI khAya che. IMDAM, mAMsa, carakhI ane mAchalI zarIramAM jherI pedA kare che. e jhera, upara jaNAvelA rAgA rUpe bahAra Ave che. ghIne carakhI tarIke oLakhAvyA chatAM paNu, bhAratanI prajAe khArAkamAM caramI svIkArI nahi. tyAre vividha pagalAMe dvArA ane petAnI sattAnA jore ghInI kheMca UbhI karIne zuddha ghImAM caramInI bheLaseLa karavA pretsAhana apAyuM, je mAMsAhArI leA khAdya padArthoM vecavAnA dhaMdhA karatA te te chUTathI carabInA ja upayega karavA lAgyA. For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 manunI agamacetI hiMduo mATe manu mahArAje rAMdheluM anAja vecavAnI manAI karI che, kAraNa e lAge che ke rAMdheluM anAja vecAya temAM khAdyaakhAdya vastuonI bheLaseLa thaI zake. paisAne lebha manuSyane game, tevAM duSkRtya karavA prerI zake. akhAdya vastuo peTamAM gayA pachI e mAtra zarIrane hAni kare. che evuM nathI. sahuthI vizeSa hAni te manane thAya che. mana vikRta bane che, ane karavA jevAM kRtyathI manuSya dUra rahe che tathA na karavAnAM kRtye vadhu ne vadhu kare che, e duSkarmo mATe gaurava anubhave che. Ama akhAdya vastuo hiMdu saMskRti mATe bhayarUpa che. ApaNA pUrvajonI aMgrejonI kUTanItinI ciMtA - yurepiyanoe ApaNe tyAM taiyAra biskiTane pracAra karavA prayatna karyA. zarUAtamAM hiMduo pAuM-bikiTane aDatA paNa na hatAM. temaNe pAuM-biskiTane pracAra karavA prayatna karyo tyAre ema manAtuM ke pArkamAM gAyanuM lehI athavA mAMsa nAkhavAmAM Ave che mATe hiMduo te tene aDakatA paNa nahi. khAdya-akhAdya kherAka viSe te samaye leke sadA jAgrata hatA. aMgrejo mAMsAhAra ane dArU dvArA temane IsAI dharmamAM vaTalAvavA pitarA race che e jANakArIthI teo ciMta paNa hatA. . - pAuMnI jALamAM phasAnA grAmyajano . hiMduprajAnI A zakone yuropiyanee lAbha uThAvya. - bhAratanAM gAmaDAonI prAcIna praNAlikA evI hatI ke loko vahelI savAre gAmanI bahAra kUvA upara nahAvA jAya ane tyAMthI pANI paNa bharI lAve. gAmamAM kuvA te ghaNA heya paNa bAjubAjunA kUvAnA pANInI guNavattAmAM paNa phera hoya che. eTale je kUvAnuM pANI khUba halakuM heya te kUvAmAMthI AkhuM gAma pIvAnuM pANI bharI Ave. For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 yuropiyanA AvA kUvAmAM rAte athavA vahelI savAre pAu nAkhI Ave. gAma loko vahelI savAre pUruM ajavALuM thAya te pahelAM sUve nAhIne pANI bharI jAya. AMkhA ajavALAmAM temane pAu dekhAya nahIM. savAre ajavALuM thAya ane pAu dekhAya tyAre A IsAI temane bhaDakAve ke, "tame gAyanuM mAMsa nAkhelA pAuMvALuM pANI pIdhu che, mATe IsAI thaI gayA." pAu. ane paisA vaDe dha palaTA agAuthI ja karelI vyavasthA mujaba ekadama AjubAjunAM gAmaDAMomAM khakhara phelAvI devAmAM Ave ke amuka gAmanA lokoe gAyanA mAMsavALA pA" nAkhelA kUvAnu pANI pIdhuM che ane IsAI banI gayA che. eTale tarata ja AjubAjunA gAmanA leke pelA kahevAtA IsAI banI gayelA gAma lokone sAmAjika bahiSkAra kare, ane nachUTake A lokone isAI dharmanA svIkAra karavA paDe. A samaye a Mgrejoe AcarelA julamathI gAmaDAMe garIbIthI pIDAtAM hatAM. eTale A IsAI manelAM gAmAne pAdarIe mArthika madada ApavI zarU kare. jethI khIjA' gAmemAM paNa jyAre pAunAM pANInuM kAvataruM thAya tyAre te gAma bahiSkRta thaIne Arthika sahAyanI lAlacathI jhaDapathI isAi dhamanA svIkAra kare. Ama geA ane sahAya temanA mATe amedha zasro sAbita thayAM, jenA hajI paNa ApaNI sAme' upayega kare che ane sahAyanA nAme parAdhInatAnA sANasA ApaNA u52 dhIme dhIme bhIDAtA jAya che. mane AvA aneka IsAIe manyA che, jemaNe peAtAne agAu sAmavedI brAhmaNA hatA ema jaNAvyuM che. temanA pUrjAne upara lakhela pAu pANInI yAjanAthI isAI dharmamAM vaTalAvavAmAM AvyA hatA.. . For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 : meM temane pUchayuM ke, tamArA pUrvajone dagAthI IsAI banAvavAmAM AvyA hatA te have tame pAchA hindudharma zA mATe svIkAratA nathI? cAle, huM tamane A kSaNe ja hindudharmanI dIkSA ApI dauM." temaNe javAba Ape ke, "tema karavAmAM amane phAyado zuM? amane te Aje paNa carca taraphathI maphata keLavaNa, maphata davA, eparezananA kesamAM maphata sAravAra, amArA khetara mATe khAtara, biyAraNa, ku, reTa vagere mATe lena ApavA maphata sahAya chUTathI maLe che." * pachI temaNe umeryuM ke, "tame hiMdu leke AvI kaI madada mATe amArA tarapha hAtha laMbAvatA nathI. jyAre A pAdarIe te IsAI na hoya tevA lekene paNa tene Ape che. e lene je pAchI bharapAI na karI zake te teo IsAI dharma svIkAre e zarate e mApha paNa karI devAmAM Ave che." Ama sahAyanA nAme dharmapalaTa karAvavAnuM temaNe cAlu ja rAkhyuM che. atyAre ApaNane ApavAmAM AvatI abajo DolaranI sahAya pAchaLa kevuM bhISaNa SaDayaMtra haze te te bhagavAna ja jANe. paNa je prajA AvI sahAya ane SaDayaMtra sAme sAvadha nahi bane ane sarakArane chUTo dera ApI vyaktigata svArthamAM ja racIpacI raheze te AvI rahelA vinAzanI javAbadArI paNa prajAnI ja haze, kAraNa ke lekazAhImAM prajAne maLelA adhikArane upaga karavAmAM teNe gunAhita gaphalatI batAvIne ja e mahAvinAza netaryo haze. - pAuM azikSita grAmyajanene IsAI banAvavAnuM saphaLa hathicAra puravAra thayuM. pachI zikSita samAjamAM aMgrejo biskiTane pracAra karavA lAgyA. pitAne tyAM netaratA hiMda mahemAnone teo cA ane biskiTa ApatA ane kahetA ke taddana nirAmiSAhArI che ane pacAvavAmAM halakA temaja piSTika che. tame pUrI khAva che, te pacAvavAmAM bhAre heya, kAraNa ke te taLelI hoya che. For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAka. - aphasosanI vAta e che ke koI vaidarAje AvA dAvAne paDakAryo nahi ke meMdAnAM banAvelAM biskiTa pUrI karatAM pacavAmAM halakA kaI rIte heI zake? pazcimanA dezomAM taLelI vAnagIe Dukkara ke gAyanI carabImAM taLavAmAM Ave che. kAraNa ke ghI zuM che tenI temane jANakArI nathI. tela carabI karatAM meMvuM paDe che. carabInA deSa upara jaNAvI gayo chuM, te deSane kAraNe tyAMnA DokTare paNa hamezAM parejImAM taLeluM ne khAvAnI khAsa bhalAmaNa kare che. elepethI, igleMDathI bhAratamAM AvelI che. eTale taLeluM zA mATe tyAMnA leke nathI khAtA tenA jJAna vagara ApaNa DokaTara paNa darekane taLeluM na khAvAnI salAha Ape che. roja taLeluM na khAvuM" e zabda rejanA vaparAzamAM e tAkAtavAna bane che ke leke kensarathI Dare nema taLeluM khAvAthI Dare che. taLeluM na khAvAmAM gaurava anubhave che. - taLeluM na khAvAnA pracArathI phasAIne : hinduo nirbaLa banyA taLeluM na khAvuM e pracAre ApaNA poSaNane ja toDI nAkhyuM che. eTaluM ja nahi, e zabdoe ApaNane zuddha ghImAM taLelI caNAnA leTanA buMdInA lADu, mesUra mahinathALa, magaja ke magadaLanA lADu vagere ati svAdiSTa ane pauSTika mIThAIo tarapha zaMkAzIla ane udAsIna banAvI tene tyAga karAvyuM che. vaLI bIjI taraphathI piSaNa mATe preTIna"nA rejeja saMbhaLAtA ane vartamAnapatromAM vaMcAtA zabdae IMDAM, mAMsa, mAchalI taraphanI sUga ochI karI ane proTIna" zabdanA jAdue lekene A akhAta padArtho khAvA mATe preryA. pitAne sudhAraka gaNAvAnA abharakhAvALAM. ene te khAvAmAM gaurava letA karyo. For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 biskiTa dvArA saMskRti ane samRddhinA tUTelA kAMgA biskiTanA pracAramAM aMgrejoe ApaNA dhArmika gaDhamAM gAbaDuM pADayuM. te uparAMta prajAnuM zeSaNa paNa evuM ja bhayaMkara karyuMte varSomAM ghauMnA bhAva AjanI peDhIne mAnavuM muzkela eTalA nIcA, deDha rUpiye 20 kile hatA. paraMtu paMjAbanA kheDUtone temane pAka hajI khetaramAM ja Ubhe hoya tyAre yuropiyana vepArI peDhIo temane sahAyanA nAme agAuthI paisA dhIrIne 75 paise 20 kilonA bhAve ghauM kharIdI letI. ghauM iMglenDa mokalavAmAM AvatA. tyAM temAMthI biskiTa banI pAchA ahIM AvatA, je be rUpiye kile vecAtAM 75 paisA ghauMnA ApaNe sudhAraka gaNavAnI adhIrAImAM cALIsa rUpiyA cUkavIne sudhAraka banavAnuM gaurava anubhavatA. - dUdhamAM fat percent zabdothI lokenI carabI ane mAMsa pratyenI sUgane thayelo nAza elepathI zIkhelA hekaTara jANe ke temanA seliMTa ejanTo hoya tema bimArane halakA kherAka tarIke biskiTanI bhalAmaNa karatA. pachI te ahI paNa biskiTa banAvavAnI phekaTarIo zarU thaI, paNa, baTara, biskiTa mATe mAkhaNa na maLe te vanaspati vAparavuM paDe. ane vanaspati karatAM carabI sastI paDatI hoya te te vAparavAmAM zuM vAM? ne kyAM khabara paDe che ane pAchaLathI khabara paDe te pachI temanI pAuMnuM pANI pInArA loko jevI hAlata have thavAnI nathI. kAraNa ke have te badhA khAya te ApaNe zuM vAMka? vAMka ApaNane " jANaye khavaDAvanArane! teo ja pApanA bhAgIdAra! ane pachI te dhamAM paNa fat percent khAIe ja chIe ne? Ama mane mana samAdhAna karIne loko AtmasaMtoSa anubhave che. eka akhAdya vastu badhA khAya eTale have e khAdya paNuM banI jAya che temaja gaMgAjaLa jevI pavitra paNa banI jAya che. lokone akhAdya vastu dagAthI khavaDAvavAmAM aMgreja karatAM dezI ane vadhu utsAhI che. nIcene prasaMga yAda rAkhavA jevuM che. For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - I. sa. 1947mAM bhAratamAM saMpUrNa govadhabaMdhInI mAgaNI sarakAre ThukarAvI tenA virodhamAM purIne jagadguru zrI zaMkarAcArya AmaraNa upavAsa para UtaryA. - tyAre sarakAre jAhera karyuM ke, "ame rovadhabaMdhI karavAnA virodhI nathI. ame baMdhAraNamAM gerakSA mATe kalama 48mI dAkhala karelI ja che. (joke 30 varSathI baMdhAraNanA AdezanI avagaNanA karIne gehatyA cAlu ja rAkhavAmAM AvI che. ane dara varSe te vadhAratA jAya che.) paraMtu je saMpUrNa govadhabaMdhI karavAmAM Ave te deza upara tenA Arthika pratyAghAte zA paDe te jANavA eka kamiTI nImIe chIe." (kharI rIte te 18 varSa sudhI gohatyA cAlu rAkhyA pachI tenA rASTrIya arthataMtra upara, rASTrIya asmitA upara, ane saMskRti upara kevA pratyAghAta paDyA che te jANavA mATe eka kamiTI nImavI joItI hatI.) A kamiTImAM 16 sabhya nimAyA, jemAMnA traNa gohatyAne viSedha karanAra zrI zaMkarAcArya ane akhila bhAratIya mahAbhiyAna, gerakSA samitinA sabhya hatA. gerakSA kamiTIe rAjya sarakAramAM hita dharAvanArI saMsthAe ane sarakArI ke ardha sarakArI amaladAre ane gehatyAnI tarapheNa karanArI ke virodha karanArI jANItI vyaktio pAsethI A viSayamAM nivedane mAgyAM ane maukhika jubAnIo paNa nedhI. mahAbhiyAna samiti taraphathI jubAnI ApavA AvelA eka gRhastha jubAnI ApI ke, "gAyanA mAMsamAMthI maraghAne khAvAne kherAka banAvIne khavaDAvIe te maraghInA IMDAnuM vajana detuM thAya che ane gAyanA mAMsamAM 84 TakA proTIna che!" (hakIkatamAM 22 TakA che.) khAdya padArthomAM dagAthI carabI, mAMsa vagere bheLavavAmAM bhaNelA hiMduo ja mekhare kamiTInA eka sabhya savAla pUchayo ke, "paNa leke mAMsa, ila khAtA nathI tenuM zuM?" For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 pelA jubAnI ApanAre javAba ApyA ke, bleka na jANe tevI rIte khIjA khAdya padArthomAM bheLavIne temane te padArtho ApaNe "khavaDAvavA joIe. eka vakhata ajANapaNe leka khAtA thaI jAya pachI tenI sUga UDI jaze ane pachI tA sAme mAMgIne khAtA thaI jaze." A bhAI AvyA hatA; gahatyA vidhI chAvaNI taraphathI. paNa jubAnImAM mArelI gAyanA phAyadA ja jaNAvyA! jIvatI gAyeA mATe eTalu' ja kahyuM ke, "dezamAM gAyanI vasatI 31 karoDanI che (sarakArI - AMkaDAo mujama pAMca karoDa che.) ghAsacAro nathI mATe temanI saMkhyA ochI karavI joie." sahakArI khetInA aMcaLA nIce sahakArI katalakhAnAM Ama "Fat percent protein, malnutrition, Secularism vagere zabdabANAnA prayoga vaDe DhAkIne mati-vibhrama manAvyA pachI aMgrejoe taiyAra karelA kALA dezI aMgrejo, gArA-aMgrejo karatAM vadhu hiM'matathI, vadhu jhanUnathI ane vadhu jhaDapathI mAMsAhAra tarapha ane dArU tarapha ghasaDI rahyA che. - grAmyajanAne pUraka Avaka ApavAnA bahAnA nIce gheraghera gAyane ThekANe gAyane nAza karIne gheraghera Dukkara, gheraghera reMTiyAne ThekANe gheraghera maraghAM ucher (Poultry) karIne iMDAMnA pracAra ane gAmegAma gAcariyANanA nAza karyAM pachI have gAmegAma sahakArI khetInA aMcaLA taLe DukkaranAM sahakArI katalakhAnAMnI yojanAo ghaDAI cUkI che; ane tenA amala paNa zarU thaI cUkayo che. samagra hiMdu prajAne dagA-phaTakAthI mAMsAhArI nAthI devAtu bhayAnaka SaDayaMtra kharI rIte gAmaDAMomAM kheDUtAnI pUraka AvakanAM sAdhanAmAM raTiye, baLadagADu ane zuddha ghInuM utpAdana hovuM joIe. A traNe vastu dareka gharamAM hAvI joIe, paNa tenI sAme IrAdApUrvaka pahADa jevA avAdhA mUkIne baMdha karavAnI pharaja pADIne Dukkara-uchera, gheTAM For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uchera, temanAM katalakhAnAM, maraghAM uchera ane IDAne pracAra vadhAravA mATe nizALamAM piSaNanA nAme iMDAMnI maphata vaheMcaNI, proTIna rIcakuDanI. jAherakhabara ApIne khAdyapadArthomAM iMDAM-mAchalIne leTa vagerenI meLavaNI, AvAM badhAM AsurI kRtye rAjadvArI varga taraphathI AcaravAmAM Ave, leke e bhaya seve ke, "A badhA dharmavirodhI, rASTravirodhI, saMskRtividhI ane jIvasRSTi virodhI pagalAM pAchaLa paradezIonuM eka bhayAnaka SaDayaMtra che te e bhaya sevavAmAM teo vAjabI haze. A eka evI aphavA che ke yunenI eplAITa nyuTrIzana phora phUDa nAmanI saMsthAnI sUcanAthI dvArakAmAM mAchalIe sUkavIne tenI gaMdha uDAvI daIne tene leTa karIne caNAnA ane ghauMnA leTamAM meLavavAmAM Ave che. gAMdhIjInA janmasthaLa parabaMdaramAM rUpiyA bAra koDano kharace macchImAraNa plAnTa vikasAvavAnA samAcAre prasiddha thayA che. A jANI rAjakoTanA eka DokTare te samayanA vaDApradhAna zrI merArajIbhAIne AvuM berahamI pagaluM na levA vinaMti karI. tyAre morArajIbhAI tADUkathA ke plAnTa thaze ja, zuM huM tene bhUkhe maravA dauM?" leke bhUkhe mare che? te sADA bAra koDa Tana - anAjanuM utpAdana gayuM kayAM? savAla e che ke anAjanA sADAbAra karoDa Tanane vikrama nedhAvyA chatAM zuM leke bhUkhe mare che ke jethI temane mAchalIne leTa dagAbAjIthI khavaDAve paDe? athavA te araba dezanA DIjhalanuM bila je vArSika 4000 karoDe pahoMce che temane temanA bilanA badalAmAM 4000 kare. rUpiyAnuM mAMsa ApavAnI jA hatI. ane cAra varSathI pazuonI tala bephAmapaNe vadhArI mUkI hatI, jethI have kApavA mATe pazuo pUrAM maLatAM nathI. * eTale araba dezane mAMsane badale ApaNuM anAja ApI devuM ane tene proTInanA nAmanuM gAMDapaNa lagADIne mAchalIne leTa khavaDAve che? For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAne parama gAMdhIbhakta gaNAvatA e AgevAne! lekenI dhArmika bhAvanA sAthe ceDAM karavAmAM ane dagophaTakAthI temane mAMsAhAra. tarapha kheMcI javAmAM kaze khacakATa paNa nathI anubhavatA? zuM narmadA janA mATe sahAya mATe yunenI A pUrvazarata te nathI ne ke prajAne jaldI mAMsAhArI banAvI ghaNI zaMkA-kuzaMkAo thAya te emAM Azcarya. jevuM nathI. . . pradhAnamaMDaLanI saMmatithI prajAne aneka cIjomAM iMDA, mAMsa, carabI, mAchalIne leTa vagere bheLavIne dagophaTakAthI khavaDAvavAmAM Ave che e aphavA have jora pakaDatI jAya che e mAtra aphavA na hoya, satya paNa hoI zake. paNa A pradhAne e na bhUle ke 1857mAM baMdUkenA kAratusane gAya ane DukkaranI carabI lagADI temAMthI mahAviplava jAgI paDayo hate. . virATa jAgavAne ja che sarakAra je A dezanuM bhAratIkaraNa aTakAvIne IsAI rAjyamAM pheravI nAMkhavA mAgatI hoya te duniyAe bhUtakALamAM kadI na joye hoya evA virATa delanane teNe sAmane kare paDaze. virATa jAgaze. tyAre moTA rUstamanI paNa tumAkhInA bhAMgIne bhUkA thaI jaze. bhAratanI prajA mATe have e divasa dUra nathI ke teNe kAM te bhAratanuM bhAratIyakaraNa karI nAkhIne paradezIonI kaThapUtaLI samI sarakArane bhAMgI nAkhavI. athavA pite A pRthvI parathI haMmezane mATe bhUMsAI javuM. ane je bhAratanuM bhAratIyakaraNa karI hiMdu saMskRti, hiMdu dharma ane hiMdu samAjavyavasthAne bacAvavA hoya te Marine products,. Socialism, Democracy, nutrition, fat percent, protein, Secula-. rism jevAM mahAsa cheDanArAM zabdabANathI sAvadha banavuM paDaze. nIce ceDA mahAsa bANanI jAduI asara janmAvanArA zabdo. ane tenI prajAnuM jIvana ane saMskRti upara thanArI asaranuM varNana. ApyuM che. . . . For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ra0 nIce AvA DAMka mahAsa zabda ApyAM je prajAmAM roje roja vaparAIne rUDha barnI gayAM che. tenA sAcA artha samajayA vinA ke tenA rijerojanA vaparAzathI aMjAIne tenAM duSpariNAme tarapha najara karavAnI zakti gumAvI daIne jema pataMgiyAM dIvAnA prakAza tarapha dhasI jaIne nAza pAme tema prajA te zabdothI prabhAvita banI vinAza pAmavA e zabdonI jALamAM phasAtI jAya che. .. viTAmina: viTAmina zabda rAja re ja sAMbhaLIne dUdha, ghI bhulAI gayAM eTale ge vadhyA. rege vadhyA eTale viTAminanAM ije. kazane zodhAyAM ane viTAminanuM ijekazana levuM e gauravarUpa banI gayuM. peTInaH preTInanI jarUriyAta svIkArI pachI TIna zAhanA jAdue IDA pratye AkarSaNa jamAvyuM. anAjamAM preTIna hoya che, paNa proTIna zabdane iMDA sAthe joDIne preTInanA jAduthI iMDAM Avazyaka -gaNAI gayAM. khetapedAza; leka ema ja mAne ke khetapedAza eTale anAja * paNa nA, have tema nathI. kheDUtane khetaramAM Dukkare, gheTAM, maragho ucheravA apAya che. teo khetaramAM rahe mATe temane katala karI temanA mAMsa ane IMDAne khetapedAza gaNAvAya che. have je Adhunika sAdhane dvArA temAMthI khAdya padArtho banAvIne; jema pAuM ane biskiTa gharagharamAM pracalita karyA tema Protein rich food from farm products. nA nAme e khAvAmAM pracalita kare te Azcarya pAmavA jevuM nathI. pachI te sarakArI sUcanAthI DeTa paNe kahe kherAkamAM hamaNuM taLeluM ke kaThoLa nahi khAtA Farm product letA jAva Marine products-marIna proDakaTasa: marIna proDakaTasa eTale mAchalAM. mAchalAne bhUko khAvAnuM kahevAmAM Ave che ke bhaDake. eTale thoDAM varSo pahelAM eka evI havA phelAvavAmAM AvI ke, "dariyAmAM sevALa ane evI bIjI ghaNI vanaspati che je lekone piSaka rAka tarIke upagamAM Ave. e eTalA vizALa jathAmAM che For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane ja raja pidA thAya che ke have annanI kheMcane prazna nahi. rahe." thoDA thoDA samayanA aMtare AvI jAherAte sAmayikomAM prasiddha thatI rahI. have tene sAme mAchalAM dharI devAyAM. peTIna zabdanI jAduI asarathI have e ucca varNanA lokone dhIme dhIme svIkArya banatA jaze. ene sUkavIne, gaMdha uDAvI daIne,. ene leTa banAvIne, kesulamAM bharIne preTIna maLe mATe davAmAM khAvA apAya che. - lekanI mAMsa pratyenI sUga ane temanA dhArmika virodha che. proTIna zabdanI jAduI asarathI nimULa karI zakAya te pachI A mAchalIne bhUko dArUmAM bheLavIne je proTIna rIca lIkara protein rich iquor nAme vecAya te zrI morArajIbhAInI dArU sAmenI sUga ogaLI. te nahi jAya? A saMbhava ke mAchalInA pAuDaramAMthI khAdyapadArtho banAvIne protein. rich food for acting health tarIke paNa vecAya ane Tonika tarIke tene pracAra karavAne lAkhathI vadhAre ThekaTaronuM sainya taiyAra ja che. nyuTrIzana (poSaNa): piSaNa zabda jUnavANI che. piSaNa zabdanI sAthe ja vaLI ghI, dUdha vagere yAda AvI jAya che. mATe nyuTrIzana zabda sAthe iMDAM, cIkana vagerenI jarUriyAta lekamAnasa upara ThasAvyA. karavAnI koI taka jatI karAtI nathI. have te ghaNI vakhata ghaNA ucca kaTuMbanA yuvaka yuvatIo sAme caDIne pUche che ke, "DaoNkaTara !! nyuTrIzana mATe ame iMDAM laIe?" DokaTara samaju hoya ane nA pADe te tarata. pUche ke, DaoNkaTara! paNa proTIna mATe kAMI levuM te joIe ja ne?" proTInanuM bhUta nAnAMmoTAM sahune vaLagyuM che. A - Fat percent carabInI TakAvArI: dUdhamAM ghI che, carabI nathI.. dhIne rUpAMtara vIryamAM thAya che. carabI rUpAMtara thayA vinA ja jhADA vATe zarIranI bahAra pheMkAI jAya che. chatAM roja pheTa parasanTa zabda sAMbhaLI-sAMbhaLIne loko ghIne carabI mAnatA thaI gayA. carabI sAme For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "IzvarakiraNa zibuka vijJAna sAthe no rarara virodha nAza pAmI gaye. eTale have zuddha ghIne badale gAya, Dukkara nI carabI dainika rAkamAM ghusADI devAnuM SaDayaMtra cAlu thaI gayuM che zarUAtamAM tene tenI jANakArI nahi heya. lAMbe samaye jANakArI -thayA pachI virodha karavAnuM baLa nahi heya. : Secularism-sikyularijhama: jUnA agrejI zabdakeSamAM sikayula rijhamane atha Anti god, anti religion "IzvaravirodhI, dharma virodhI e chapAyele che. naherune Izvara pratye ane dharma pratye aNagamA hatA. vijJAna sAthe prema hatuM. eTale dezamAM dharmanuM nikaMdana kADhavA ApaNA dezane sikyulara jAhera karyo. lekIne virodha na AvI paDe mATe aMgrejI DikSanerInI bhAratamAM AvatI AvRttiomAM tene artha enTIrIlijIyana eI gohene badale Izvara ane dharmane lagatuM, nahi e artha lakhAvaDAvyuM. ahIM tene dharmanirapekSatA e artha karI. lokone sikyularijhamanI mohajALamAM bAMdhIne dharma viruddha Aca. raNa karavA preryA ane dharma AcaranArA mAnavIo mATe sikyulara sTeITamAM AvuM kema thaI zake ! karIne temane utArI pADanAre eka varga taiyAra karyo. dA. ta., rASTrapati zrI rAjendrabAbu seminAthanA udghATana prasaMge AvyA tyAre temane tyAM AvatA aTakAvavA naherue ghaNA dhamapachADA karyA hatA tema kahevAya che. rASTrapati zrI rAdhAkRSNana, zrI giri -vagere ucasthAne beThelA mahAjane kayAMya yAtrAe ke maMdira darzana, karavA jAya te chApAnA kaTAralekhako temanI upara TIkAnI jhaDIo varasAvatA ke sikayulara sTeTanA vaDAthI darzane kema javAya? vizvamAM secular state chApavALe mAtra eka bhArata deza ja che. jyAM sikayularijhalanA nAme hiMdudharma upara atarAye UbhA thaI zake che. bIjA dharmo sAme AMgaLI cIMdhI zakAtI nathI. ane kAryo sikayularijhamanA jAduthI ja thAya che. - DemokasI: kaI paNa dUSaNane ke rASTra, saMskRti ane dharmane nuksAna karanArA kAryane DemekasInA nAme cAlu rAkhI zakAya che. For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23: lekenI game tevI rASTrahitanI mAgaNI karIne nAme kukarAvI. zakAya. pAchuM ema paNa kahI zakAya ke, "tamArI vAta sAcI che, mAgaNI sArI che. paNa zuM thAya?. A te kekasI che. A te sikayulara sTeITa che." TayUbavela: TayUbavelanAM zabdabANa evAM te saTa rIte ame rikAthI choDavAmAM AvyA ke tenAthI moha pAmIne saurASTramAM hajAra phUTa sudhI pANInA taLane nIcuM dhakelI dIdhuM. pariNAme nIce padA karelA pilANamAM samudranuM pANI dhasI AvIne jamInane khArA pATamAM pheravI nAkhe che. paNa hajI meha chUTate nathI. TayUbavelamAM pANIne badale pANI nIkaLe ane paradezI devuM vadhI jAya te phikara nahi paNa TayUba velanI mehajALamAMthI chUTAya ja nahIM. zarUAtamAM TayUbavela daza hajAra rUpiyAmAM kheDAtAM. te dhIme dhIme sIttera hajAra sudhI paNa na khedI zakAya tevI sthiti pedA thaI. paNa amerikAnA bhUvAoe prerelA dumAMthI chUTAtuM nathI mATe kacchamAM lAkha rUpiyAnA kharace Tayubavela kaSAM saphaLa thaze te jagAnI sarve karavAmAM Ave che. have kadAca eka pha deza lAkhane thAya te navAI nahi. paNa TayUbavela kenA dilamAM sthira thaI gayuM che eTale chUTa nathI. - proTIna rIcaH A zabdamAM kaI paNa akhAdya vastune khAdya banAvI devAnI, koI paNa apavitra vastune pavitra banAvI devAnI, game tevI piSaNarahita ane nukasAnakAraka vastune uttama kaTinA khAdya padArtha tarIke khapAvI devAnI jAduI zakti che. : utpAdana vadhAraH dezane dareka pradhAna, dareka rAjadvArI netA, dareka udyogapati, vepArI, gumAsta ke vivAthI eka ja vAta karate heya che ke, "utpAdana vadhAre te ja deza bace, utpAdana vadhAre e je te ApaNe prANaprazna che." utpAdana vadhAre zabda upara seminAra goThavAya che. tatrIonA agalekha lakhAyA che. kaTAra-lekhake chApAnI, kalamo parIvArIne pracAra kare che. che ke For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 utpAdana vadhArA" zabdamAM evA tA jAdu che ke 63 TakA vastIvadhArA sAme anAja ane vaparAzanI cInanA utpAdanamAM 100 thI 4000 TakA sudhInA vadhArA thayA che. (inDiyA 1974, pAnAM 175, 235, 236), chatAM prajAnA tamAma vageC eka ja matra-jApa kare che. utpAdana vadhArA' 'utpAdana vadhArA' maMtra ApI karmane vadhelA utpAdananA saMgharA, tenA vaDe thatuM ceASaNa pedA thatI mArthika asamAnatA vagere tamAma dUSaNA upara pADI devAyA. sudhAreluM biyAraNa-rAsAyaNika khAtara : A zabdonA mahAsa thI tenA tamAma dUSita pratyAghAtA ane lAgatAMvaLagatAM hitA dvArA prajAnuM zoSaNa phelAtAM rAgA vagere pelA zabdonI jhamakamAM vicAravAnuM koIne sUgatuM ja nathI vartamAnapatrA dvArA bhASaNAmAM, reDiyA upara rAje rAja e zabdonA mAhAnno cheDIne leAkone bhramita banAvI dIdhA have lAge che ke enA vinA cAle nahi. hUMDiyAmaNu : huM DhiyAmaNu zabdanA jAdu evA te phelAI gaye che ke hUDiyAmaNu meLavavA game tevAM aghAra nRtya, rASTradrohI kRtyA, nIca karmo jarUra karavA ceAgya manAvA lAgyAM che. saMbhava che ke maNu zabdanuM mAhA bALako ane enI nikAsamAM paNa pariName. hUMDiyA jJAtivAda nAza karaze: jJAtivAdanA nAza karavAnA pracAra lokone evA te vibhramamAM nAkhI dIdhA ke jJAtivAdane badale cAritryanA ane saMskRtino nAza karI nAkhyA ane jJAtine rAjadvArIonA svAthI" hita sAdhavAnA hAthA banAvI dIdhA. chatAM leAko eka ja vAta karatA hAya che ke, 'A jJAtivAdathI ja deza AgaLa AvatA nathI." AvA DhAkoe lAyansa, roTarI vagerenI tathA koMgresAdi pakSonI na jANe. keTalIya mahAjJAti UbhI karI che, jenAM mULa paradezeAmAM paDelAM che ? keLavaNI : keLavaNI zabda khataranAka mahAsa che. keLavaNInA kharA artha che nIti ane cAritryanuM ghaDatara, argoe keLavaNIne nAme aMgrejI saMskRti, paradezI vicAradhArA ane paradezI arthazA For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 ApaNA upara ThekI besADavAnA sAdhana, aMgrejI bhASAnA jJAnane, keLa vaNIne nAkarIlakSI banAvI dIdhI. hAlanI keLavaNIe yuvAnA ne vaDIle nI, sAdhusaMtanI, hiMdu saMskRti ane dharmanI upekSA karatA banAvI dIdhA. prajAhita visArIne peAtAnA aMgata svArthanI ciMtA karatA banAvI dIdhA che. vyakti-svAta'tryanAM nAme lAkone svaccha MdatA ane samAjane chinnabhinna karanArI pravRttiA tarapha dhakelI dIdhA. dArU, mAMsa, kalabanuM rAtrijIvana e tamAma jIvananuM gaurava hAya ema mAnatA karI dIdhA. ApaNA dharmanA maMtra bhUlAvIne ukaraDe pheMkI devAM jevAM paradezI sUtra geAkhatA karI dIdhA. tema chatAM sAdhusaMtA, dharmAcAryo, kathAkAro, samAjanAyakA, vepArIe keLavaNInA nAme mAtra aMgrejI bhASA ane aMgrejI vicAradhArA zIkhavA ApaNA yuvAnane uttejana ApyuM rAkhe che, sahAya kare che ane karADonAM phaMDa paNa karI Ape che. keLavaNIrUpI teApanuM mAMduM paradezI saMskRti, vicAradhArA, arzakAraNanA dhasI AvatA AkramaNa sAme mAMDavAne badale ApaNA sAdhusaMta, thAkAro, samAjanAyakoe tApanuM mukha ApaNAM ja dharmasaMskRti ane samAjavyavasthA tarapha rAkhIne tene cAlu rAkhavA karoDo rUpiyArUpI dArUgoLA temAM dharakhyuM jAya che. dezamAM vyApelA khAddhika dhApAne A jvala'ta dAkhave che. Farm products-khetapedAza : phArma proDakTsane khaza artha che kheta pedAza. eTale ke khetaramAM UgatI cIjo, jevAM ke dareka jAtanA kaThoLa sahitanAM tamAma prakAranAM anAja, rU, zeraDI, tamAma prakAranAM telIbiyAM, cA, kophI, gaLI, phaLaphaLAdi vagere. paraMtu have amerikAnI peThe ahIM pazu kheDUtane pUraka Avaka kamAvI ApavAnA bahAnA nIce gheTAM, Dukkara, maraghAM vagerene kheDUtA khetaramAM vADA bAMdhIne uchere ane pachI dareka gAme sahakArI katalaAnAM UbhAM karI tyAM A pazuone kApI tenuM mAMsa tathA maradhInAM bhA.-2 15 For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . " ", ".. nI , .' jI iDa vece tevI cejanA taiyAra karI che. A iMDAM tathA mAMsa khetaranA vADAmAM rakhAyelAM pazuonI katala dvArA maLatuM hovAthI tene paNa Farm products-khetapedAza tarIke oLakhAvavAnuM pracalita thayuM che. have A mAMsa tathA iMDAM sAthe bIjAM anAja bheLavI teno khAdyapadArtho jevA ke pAuM, biskiTa, TephI vagere banAvIne athavA praTenyulane ke bernaviTAne maLatA AvatA Tonika pAuDara banAvI viTAminAIDa, preTina rIca Tonika phUDanA athavA TIna rIca phArma phUDanAM lebala lagAvI vece te jarUra leka chetarAIne ane proTInavALo khetapedAzamAMthI - eTale ke anAja ke kaThoLamAMthI banAvelA padArtho mAnIne haze haze khAvA lAgaze. DokaTare paNa pitAnA dadIone enI bhalAmaNa karaze ane mAMdagI pachI AvelI nabaLAI dUra karavA Tenika davA tarIke khAvA bhalAmaNa karaze. samatala khorAka: samatela barAkane nAme prajAne khUba ja ADe mAge derI javAmAM AvI che. e ADe mArga je Akhare samasta prajAne mAMsAhArI banAvI de che. bhAratamAM mULa zabda hate pauSTika kherAka. samatala kherAka nahi. pauSTika kherAka eTale zarIramAM baLa ane vIryane vadhAre kare. AvA kherAkamAM mukhyatve tAjuM dUdha, zuddha ghI ane dUdhamAMthI banatI ke zuddha ghI ane caNAnA, aDadanA, maganA ghauMnA leTanA mizraNathI banatI mIThAIe pauSTika AhAra tarIke gaNAya che. hiMdu dharmazAstro baLa, buddhi ane Arogya mATe vIryane ja mahatvanuM gaNe che. upara lakhelA pauSTika AhAranI tamAma cIjo vIrya vardhaka che. je vIryavardhaka hoya te baLavardhaka paNa hoya ja. - samatala khorAkamAM vIryanI vAtane uDAvI devAmAM AvI che. temAM te mAtra kelerI, preTIna, viTAmIna ane bIjAM kSAra dravyanI gaNatarI karI tevAM dravya meLavavA mATe judA judA khAdyapadArthonI nAmAvali rajU karI dhImethI temAM mAMsa, macchI ane IDAne mUkI devAmAM AvyAM che. temAM proTIna vadhAre hovAnuM kahI tene ja pracAra For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara7 karI Aste Aste navI prajAne mAMsa ane iMDAM khAvA tarapha vALI dIdhI che. Ama pauSTika khorAka ane vIryane bAjue haDaselI samatela, kherAka ane proTInanI jALa nAMkhIne prajAne mAMsa, macchI, IMDAM khAtI karavAnuM A eka jabaradasta SaDayaMtra che, jethI eka vakhata leke mAMsa,. macchI khAtAM thaI jAya eTale. hiMsAne viSedha karatA baMdha thAya. eTale temane paNa paisA meLavavAnI lAlace hiMsA karavA prerI zakAya jethI sarakAra dezanuM arthakAraNa pazuzakti ane mAnavazaktinA saMyojana dvArA calAvavAne badale pazu-prANIonI katala karI temanuM mAMsa nikAsa karIne calAvI zake te kone mAchalIne leTa khavaDAvI anAja pazuene khavaDAvI zake jethI mAMsanI nikAsa karavAmAM leke ja sahAyabhUta bane. Ama pauSTika khorAkane sthAne Avele samatala khorAka zabda hiMduprajA, hiMdudharma ane hiMdu saMskRti mATe eTaleje ja khataranAka che. zAstra | TekAlecha: TekanolejI aMgrejI zabda che. tene gujarAtI artha che AvaData, paraMtu Tekaleja zabdane upayoga karyA karIne jANe ke e keI navI ja vastu hoya evI bhramaNa UbhI karIne bhAratanA zaherI samAjajIvana upara paradezI raheNIkaraNI ThekI besADavAnuM kaubhAMDa phelAI gayuM. have leke vagara samaje "TekanelejITekanolejha belatA - thaI gayA che. eTale have kaubhAMDa gAmaDAMo tarapha vaLyuM che. grAmINa khetIviSayaka Tekane eTale kheDUtane haLa choDAvI TrekaTara calAvatA karavA ane temanI eTalI araba rAjyanA hAthamAM ApI devI. baLadane keza choDAvI meTarapaMpa calAvatA karavA ane e rIte khetI siMdhI karavI. Adhunika TekanolejI mujaba temane TayubavelanAM ke nAstA pANI vAparatA karavA ane e rIte bhraSTAcAranI saravANIe cAlu For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 karavI. grAmINa TekanolejInA Azare meghavArI vadhe che. vAparanArI prajanuM nirdaya zeSaNa thAya che zeSaNa karavAnuM pyAduM bane che kheDUta ane abajo rUpiyA kamAya che araba, pharTilAIjhara kSetranI vyaktio ane kArakhAnAMnA mAlike. ' gAmaDAMmAM bhAratIya TekanolojI hatI tyAre khetI sastI hatI, kheDUta svataMtra hatuM, jIvamAtrane piSanA hate. ene jUnavANI kahIne khatama karI eTale aMgrejI TelenTane prabhAva vyApI gaye. zeSaNa, garIbI, bhraSTAcAra ane parAdhInatAnAM pUra pharI vaLavA lAgyAM che. A che TekanailejI zabdA ane prabhAva, svataMtra mijAjanA kheDUtane Adhunika TekanolejIe anekane AdhIna ane zeSaNanuM pyAduM banAvI dIdhuM che. samatala kherAka Balanced diet : A khoTo ane beTI niSThAthI pracalita karAyela zabda che. kherAka mATe sAruM vizeSaNa paSTaka che. Ayurveda tema ja kherAka kSetre hamezAM pauSTika khorAka zabda vaparAya che. pauSTika ane pace teve, baLavardhaka ane vIryavardhaka, pauSTika rAkanuM nAma letAM ja ghI, dUdha, sUko, me, mIThAIo vagere najara sAme tarI Ave. - samatala kherAkanA nAmeccAra uparathI badhA svAdiSTa, sAtvika ane pauSTika evI cIjone nAma bhUlAvI daIne, zAkabhAjI, peTInajanya iDA, mAsa, macchIne khUbIthI tamArA manamAM ghusADe che. pauSTika khorAka mATe bAsuMdI yAda Ave. samatala kherAkamAM ba saMdInuM sthAna pAunI slAIsa, bikiTa, AmaleTa ke TameTe sUpa tamArI najaramAM Ave. - jema Fat percentnA zabda vaDe thI paNa carabI manAyuM ane pachI ghIne dhakelI daIne carabI ja AvI gaI tema samatala kherAkanA nAme pauSTika tattvone haTAvI daIne iMDAM ane satvahIna zAkabhAjInA sUpa tamArI thALImAM AvI jaze, tyAre tamArA pUrvajo zuM khAtA? kevI uttama vAnagIo khAtA? tenI kalpanA paNa tamArA putrane nahi hoya. For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAnAvAdanA vaLe tANa tANIne lAvI nAMkhelA ukaraDA AtamanA pradeza pradeze eTalA badhA khaDakAyA che ke have te tatvaciMtananuM bulaDojhara paNa kAmiyAba nahi bane. have te jarUra che ekAda tatvaciMtananA taNakhAnI; ke je ukaraDAne Ule ne bhe saLagAvIne bhasma karI nAkhe. A vRkSAropaNanAM saptAhe zuM che? saptAhanA samayamAM ja enI bolabAlA heya! pachI kyAMya kazuMya. jevA na maLe? saptAhamAM te pAvaDe ane kedALIthI khedatA, cheDavAnAM bIja pitA mANasanA pheTAya jovA maLe ane pachI...? zuM A saptAhanAM Ajane mATe phALavavAmAM AvatI meTI rakama hakIkatamAM mAmA, mAsI, pheI, kuvAo mATe ja mukarara thaI te nahi heya ne? vepArIonA paDe "kUtarAnA roTalAnuM khAtuM hoya che, tevuM ja kAMIka A saptAha khAtuM nahi hoya? | * zuM balucistAna, zuM aphaghAnistAna, zuM pAkistAna ke zuM baMgalA! badhAM ya akhaMDa hiMdustAnanAM ja aMge ane upAMge! hAtha, paga ke mAthuM! A paNa gerAoe kevI chetarapiMDI ane najarabaMdhI karI nAMkhI! hiMdustAnanA kramazaH TukaDA karIne nakazAmAM lakhI dIdhuM, balucistAna, baMgalA vagere. che ane prajA chetarAI gaI ! e vibhAjita thayelAM pAkistAna - ke baMgalA vagere kAramI kApAkApIthI sarvanAzanI khAI tarapha dhakelAI rahyAM che tyAre dilhI, kalakattA, muMbaI ke madrAsane bhAra| tIya bele che, "ApaNe zuM? ApaNuM bhArata te ekadhAre vikAsa 1 ja sAdhI rahyuM che! -paM. zrI candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19] pharTilAIjharaH mAtane varasAda ApaNe bhAratavAsIo bhAratane khetIpradhAna deza gaNAvIe chIe ane gaurava anubhavavAnuM tyAre ja sArthaka bane jyAre bhArata deza vizvamAM sahuthI samRddha khetI karate heya ane vizvamAM sahuthI svAdiSTa tema ja svAzya vadhAranAra pauSTika anAja pedA karate hoya. - samRddha khetI karavA mATe pAyAnI Avazyaka sAdhane ApaNI pAse che, paraMtu ApaNe tenI upekSA karIne khetI ane khetI pAchaLa rahelI ucca bhAvanAne adhama kakSAnI banAvI dIdhI che. samRddha khetI mATe pAyAnAM Avazyaka sAdhana (1) jamInanI jAta. (2) jamInanuM yogya kheDANa jamInane traNa vakhata kheDavI. pachI te kheDANa haLa vaDe thAya ke TrekaTara vaDe thAya, temAM pAkanA utAramAM phera nathI paData. paNa TrekaTara vaDe kheDavAthI pAkane utpAdana kharca khUba vadhI jAya che. jyAM sudhI 125 milImITara varasAda eka sAthe na paDe tyAM sudhI vAvetara thaI zakatuM nathI. je kadAca nukasAnImAM pariName kharuM. jayAre haLa vaDe khetara kheDayuM hoya te 25 thI 50 milImITara varasAda paDe te paNa vAvaNI thaI zake . (3) pUratuM chANiyuM khAtara pUratuM khAtara eTale ekara dITha 10 gADAnA-4 Tana, chANanuM khAtara. (4) zuddha sAruM biyAraNa saMkara biyAraNathI khetIne utpAdanakharca vadhe che. pAka 25 TakA vadhAre thAya, paraMtu tenI kaDaba-sAMThA - pazuonA khAvAnA kAmamAM na Ave jethI vadhAre meLavelA pAkanI vadhArAnI Avaka pazuo mATe cAre kharIdavAmAM kharcAI jAya. saMkara biyAraNa vaDe ugADAyelAM anAjamAM ragane pratikAra karavAnI zakti nathI hotI tethI lekamAM mAMdagI phelAtI jAya che. zuddha biyAraNanA For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rI anAjane zeTale traNa divasa sudhI khAI zakAya che, jayAre saMkara biyAraNanA anAjanA jeTalA ke jeTalI 12 thI 24 kalAkamAM ja bagaDI jAya che. eTale dezamAM rAMdhelA anAjane bagADe vadhAre thAya che. Ama saMkara biyAraNanA vaparAzathI phAyadA karatAM nukasAna vadhAre thAya che. - (5) amuka cokkasa samayanA aMtare khapa pUratuM pANI e pANI kUvAmAMthI baLadathI kheMcAtA koza vaDe pAvAmAM Ave ke naheranuM pANI apAya tethI paNa pAkanA utAramAM khAsa pharaka paDatuM nathI. (6) kheDUtanI sUjhaH khetara kheDavAmAM, khAtara pAtharavAmAM, vAvaNI karavAmAM, pANI siMcavAmAM, nakAmA reSAonI niMdAmaNamAM vagere dareka kriyA kayAre ane kevI rIte karavI enI sUjha kheDUtane jema vadhAre tema tene pAka sAre Utare che. upara lakhelI cha bAbate samRddha khetInA pAyAnA upAya che. - siMcAInI ejanA khetI mATe ke udyoga mATe? dezane annakSetre svAvalaMbI banAvavA karoDo rUpiyA kharacIne siMcAI yojanAo amalamAM mUkavAmAM AvI. paraMtu pAMca bAbatanI upekSA karavAmAM AvI. siMcAI yejanAe paNa dilakSI banAvI eTale ke ke e janAmAM je baMdha baMdhAya temAMthI udyoga mATe vIjaLI pedA karavI, ane khetInI siMcAI mATe nahere kADhavI. Ama jatA khetI mATe siMcAInI hevAne dA karIne tenI sAthe udyoganuM hita joDI dIdhuM. A pramANe udyogonuM hita prathama sAdhavA khetInI prathama cAra jarUriyAtanI upekSA karIne pANInI siMcAIne mahatva ApyuM. pariNAme udyogane vIjaLI maLI, paraMtu anna svAvalaMbananI vAte havAmAM ja rahI. pharTilAIjharane praveza trIjI paMcavarSIya yojanAmAM pharIthI e nirdhAra jAhera karavAmAM A ke anna svAvalaMbana siddha karIne ja jaMpazuM. A dhyeya - siddha karavA A yejanAmAM rAsAyaNika khAtara (Fertilizer) AyAta karavAnuM ane ahIM tenAM moTAM kArakhAnAM nAMkhavAnuM nakakI karavAmAM For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra32 AvyuM. A nirNaya karIne trIjI paMcavarSIya ejanAmAM paNa kozonAM hitane khetInI sAthe sAMkaLI laIne kheDUta ane khetIne pharTi lAIjharanA udyoganAM oziMgaNa banAvI dIdhA. pitAnA A avAstavika kAryane vAjabI TharAvavA lekonuM mAnasa pharTilAIjhara taraphI banAvavA vizALa pAyA upara phaTalAIjharanI upa gItA ane AvazyakatAne joradAra pracAra zarU karavAmAM AvyA. je dezo pharTilAIjhara vApare che, teo pharTilAIjharanA kAraNe mabalakha pAka meLave che tevI kapolakalpita vAte dezanAM agragaNya vartamAnapatromAM pragaTa thavA lAgI. jAhera sabhAonAM maMca parathI rAjadvArI netAe pharTilAIjharanAM guNagAnathI sabhAo gajAvavA lAgyA. vartamAnapatro vAraM vAra pharTilAIjhara vAparatA deze ekara dITha keTaluM pharTilAIjhara vApare che ane ekara dITha keTale pAka meLave che tenA AMkaDA prasiddha karIne ApaNI khetInA AMkaDA sAthe te dezanA AMkalanI sarakhAmaNI karIne ApaNA dezanI khetInuM nirAzAjanaka citra raju karavA lAgyA, jethI pharTilAIjharanI AyAta pAchaLa je abajo rUpiyA dara varase kharacavAmAM AvatAM tene vAjabI TharAvI zakAya. ' vikRta pracAra ApaNA netAoe ane vartamAnapatroe evuM vAtAvaraNa pedA karI dIdhuM ke jANe ke baLadathI kheMcAtA haLa vaDe khetI karavI e zaramajanaka ane pachAtapaNAnI nizAnI che. pazcimanA dezee pharTilAIjharane upayoga karIne bhAre phAyado uThAvyo che. ApaNA vartamAnapatromAM vAraMvAra pazcimI rAjanA hekaTara dITha pharTilAIjharanA upaga ane ekara dITha anAjanA utpannanAM AMkaDA prasiddha thatAM hatA. temAMnAM thaDAka nIce ApyA che. e AMkaDAne je abhyAsa karIe te jaNAze ke pharTilAIjharane upayoga karavAthI pAka vadhu maLe che e dAve nApAyAdAra che. ane jamIna ane AbohavA mujaba te deza vadhu e pAka meLave che. For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 dezanuM nAma hekaTaradITha phiTilAIjharane ekaradI pAkane vaparAza. na utAra bhArata 4.0 kilo 372 kile keneDA 380 ) raziyA 10.5 . 436 osTreliyA 22.1 " 436 che. cu. esa. e. 39.6 >> 1008 che. ITAlI . 55.5 che 87ra che svIDana 83.0 che 1068 ) keslevekiyA 916 >> 24 che. krAnsa 108.5 >> DenmArka 151.7 , 1388 che neve 172.4 , 1112 briTana , 190.7 che 1272 ) pazcima jarmanI 2684 . 103ra che. jApAna ra70.2 che 1632 ) bejiyama 372.0 che 1640 nedharalenDa (helenDa) 547.0 , 1368 che A AMkaDAomAM bhAratanuM utpAdana sahuthI ochuM dekhADavAmAM AvyuM che. keneDAne pharTilAIjharane vaparAza bhArata karatAM bamaNe che. chatAM te bhArata karatAM ekaradITha mAtra ATha kile anAja vadhAre meLave che. ' bhAratane ekatA vadhAre zANe che - have A AMkaDAomAM sahuthI prathama e vAta samajavAnI che ke bhAratane kheDUta hamezAM mizra khetI kare che. eTale ke teNe khetaramAM dhAra ke juvAra athavA bAjaro vAvyAM hoya tyAre kahevAya ke teNe juvAra athavA bAjaro vAvyAM che, paNa hakIkatamAM tema nathI hotuM juvAra athavA bAjarAnI sAthe maga, aDada, tala jevA pAka paNa vAve For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 che eka hAra juvAra bAjarAnI hoya te bIjI vAra kaThaLanI heya.. Ama joIe te ra3 ekaramAM juvAra ke bAja hoya te 1/3 ekaramAM bIjA pAka hoya che. paraMtu juvAra ke bAjarAne 2/3 ekaramAM Utare. pAka eka ekarane gaNAI jAya eTale ApaNA AMkaDA kaMgALa dekhAya. jayAre pazcimanA dezanI rIta AkhA ekaramAM eka ja jAtanuM anAja vAvavAnI hevAthI temanA eka AkhA ekaramAM utpanna thayelA anAjane AMkaDe ApaNA 2/3 ekaramAM UgelA anAja karatAM moTo lAge. temAM Azcarya zuM che. - ApaNe kheDUta mizra khetI kare che. kAraNa ke pazcimane kheDUta karatAM te vadhAre zANe ane vadhAre anubhavI che. te jANatA hoya che ke je khetaramAM jIvAta paDe te eka jAtanA anAja upara lAgelI jIvAta bIjI jAtanA anAjane lAgatI nathI eTale eka anAja te bacI ja jAya. dA. ta., khetaramAM bAja ane maga ugADayA heya. ane maga athavA bAjarAne jIvAta lAge che jene jIvAta na lAgI hoya te anAja bacI jAya, tyAre mizra khetI na hoya te tamAma pAka nAza pAme. nIcenA praznonA javAbo kayAM che? ' have dalIlanI khAtara upara jaNAvelA tamAma AMkaDA sAcA mAnIe te paNuM nIcenA praznonA javAba maLI zakatA nathI. raziyAnI vastI ApaNe vastInA 40 TakA jeTalI ja che. jyAre tenI jamIna ApaNI jamIna karatAM 6 gaNI vadhAre che. tenuM anAja utpAdana ApaNA karatAM ekare 64 kile vadhAre hoya te, pachI te anAjanI AyAta zA mATe kare che? je prasiddha thayelA AMkaDA sAcA hoya te raziyA anAjanI nikAsa karatuM hoya, paNa tema nathI. osTreliyA raziyA karatAM bamaNuM pharTilAIjhara vApare che. chatAM tenuM ane utpAdana raziyA jeTaluM ja che. ahIM pharTilAIjharanuM mahatva nathI. dekhAtuM, paraMtu osTreliyAnAM jamIna ane havAmAna vadhu sArA hevAthI te ochA pharTilAIjhare paNa osTreliyA jeTaluM ja pAka laI zake che. For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 A ja pramANe yu. esa. e. ane phrAnsa amerikA karatAM lagabhaga poNAtraNa gaNuM pharTilAIjhara vApare che. chatAM amerikA karatAM tenI anna-pedAza ekaradITha 1ra kile ochI che. te ja pramANe DenmArka ane holenDanI ane helenDa tema ja bejiyamanI vacce samAna sarahade che. chatAM DenmArka karatAM aDhI gaNuM pharTilAIjhara vAparIne bejiyama DenmArka karatAM 40 kile che ane helenDa 36 kileH vadhu pharTilAIjhara vAparIne 20 kile e che pAka le che. .. A badhA AMkaDAo sAbita kare che ke pharTilAIjharanA vaparAzathI vadhu pAka Utare che, e dA taddana pikaLa che. uparanA AMkaDAomAM pharTilAIjhare nahi paNa jamInanI jAta ane AhavAe ja mukhya bhAga bhajavyo che. geraraste sAravatA ardhadagdha lekhake - muMbaInA eka jANItA aThavADike pazcimanA dezanA cekhAnI pedAzanA AMkaDA prasiddha karyA hatA. kaTAralekhakee AMkaDA khAnA varNavyA che, paraMtu hakIkatamAM e AMkaDA DAMgaranA che. kadAca kaTAralekhakane cokhA ane DAMgara vaccenA taphAvatanI khabara nahi hoya, athavA adhUrA jJAnavALA lekhake lekane geraraste dorI jAya che. te kenA manamAM beTI mAnyatAo ane kheTI graMthio upajAve che. dezanuM nAma ekaradITha DAMgaranuM dezanuM nAma ekaradITha DAMgaranuM * utpAdana utpAdana philipAInsa 710 kile bhArata 870 kila brAjhila " 1020 , " thAIlenDa 1240 , (brahmadeza) barmA 1500 , cIna(1961-62) 1560 >> pilenDa 1780 , tAIvAna 1960 , kAnsa 2140 . yu. esa. e. rara10 - jApAna 2720 , Ijipta 2920 ITAlI 3290 , DenamArka - . 4 3090 eraTreliyA 3840 , , For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 bhAratanuM ekaradITha ceAkhAnuM utpAdana 1850/51mAM 261 kilA hatuM. 1955/56mAM 348 kilA, 1964/65mAM 409 kilA 1972/ 73mAM 457 kilA hatuM. dara varSe uttarottara pAkanu pramANu kema vadhI gayuM ane zuM jAdu thayuM haze te mApaNe nathI jANutA. chatAM dalIlanI khAtara tamAma AMkaDA sAcA mAnIe te pharTilAIjharano chUTathI upacaiAga karyo vinA ApaNe cAkhAnu utpAdana 75 TakA vadhArI zakavA. e ja batAve che ke ApaNane pharTilAIjharanI jarA paNa jarUra nathI. cIna TilAIjhara vAparatu nathI. te mAtra sedriya khAtara ja vApare che. dara mAuITha (mAu eTale ekara) 10 Tana sendriya khAtara vAparIne ekara dITha 60 TakA utpAdana vadhAryuM che. (Commu. nist China today by Chandra sekhar. Publishers Asian Pabli. shing house 1962 edition page 40) jo cInanA A dAvA sAcA hAya te cIne pAtAnI prajAnI jarUriyAta saMteSIne duniyAnA bhUkhyA lokone 10 karoDa Tana cekhA ApyA hota. cIna pAse 190 karor3a mAu jamIna khetI nIce che, upara AMkaDA kharA hAya tA 24 karoDa Tana cAkhA peDhA karI zakatuM hAya. tenI 70 karoDa vastIne 14 karoDa Tana cekhA pUratA che, bAkInA 10 karoDanI nikAsa karI zake, paraMtu hakIkatamAM te cIna paradezathI manAja AyAta kare che ane prajAne tenA komyunAnI a Mdara te mAtra rezananA dheAraNe bhAta ane kAzInu sUpa ane aThavADiyAmAM eka vakhata eka bApheluM zakariyuM ane eka vakhata DukkaranA mAMsanuM sUpa maLe che. zrI caMdrazekharane cInanA anAja-utpAdana ane vaparAzanA AMkaDA cInanA kRSi saMzAdhananA Arthika vibhAganA DAyarekTara pAsethI ane lAMbhA gALAnA Arthika AyeAjana vibhAganA DAyarekTara mi. cenasIna pAsethI maLyA hatA. zakAspada AMkaDAo bIjA dezezanA AMkaDA pazu keTalA kharA haze te ApaNe jANatA nathI, para Mtu te zaMkAspada te lAge che ja; kAraNa ke eka kaTAralekhake For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 esTreliyAne anAja utpAdanamAM chellethI trIje naMbare mUkela che, te bIjA kaTAra lekhake ene sahu prathama nabare besADela che. te ja pramANe khIjA deze|nA AMkaDAM paNa judAjudA kaTAralekhako judAjudA jaNAve che. Azcaya tA e che ke je leAkA paradezeAnA A utpAdananAM vakhANu ja karyA kare che, teo bhAratanu ekasesa varasa pahelAMnuM utpAdana keTalu huMtu ane have zA mATe ghaTI gayuM che? pharIthI amAunA utpAdanane AMbI javA zu karavu joie ? te viSe sada Mtara mauna seve. che. mAtra pharTilAIjharanAM ja gANAM gAyAM kare che. ema lAge che ke ApaNA rAjadvArI netAo ane kaTAralekhakone. khetI, pazusaMvadha'na ane udyoganuM paNa ghaNuM ochuM jJAna che, jethI te jANeajANe paradezI sthApita hiteAnAM pyAdAM banIne paradezenI.. samRddha khetInAM kapAlakalpita lakhANeAnI nakale chApI mArIne prajAnA manamAM laghutAgraMthi ane hatAzA pedA kare che. paraMtu inDiyana ekSapresanA amerikanA khabarapatrI zrI. vI.. parasarAme amerikAnI yAMtrika khetI upara sArI - prakAza pADyo che. tA. 31-2-1967nA aMkamAM te amerikAthI lakhe che ke, "amerikAmAM khetInuM yAMtrIkaraNa karyA pachI 20 varasamAM khetInA utpAdanakharca 35 TakA vadhI gayA che. te samayanA amerikAnA khetI khAtAnA maMtrI. zrI krImene kahyuM hatuM ke, thyUmerikAnA majUranI vArSika 2610 DaoNlaranI kamANI sAme tyAMnA kheDUtanI vArSika kamANI mAtra 1700 DaoNlara hatI." kAraNa ke yAMtrIkaraNathI pAka vadhavAne badale mAtra kharca ja vadhI gayA hatA. khetInA yAMtrIkaraNanA lAbha kheDUtane maLavAne badale yaMtronA utpAdakone maLe che. svataMtra kheDUta yaMtra-utpAdakonA ezi gaNu banI jAya che. utpAdana vadhe che paNa guNavattA ghaTe che. anAjanu ekaradITha utpAdana vadhArA sAthe tenI guNuvattA jaLavAI rahe te jarUranuM che. bhAratanA zaherAmAM vasatA lAkane kayAM khakhara For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ra38 che ke pharTilAIjharanI madada vaDe UgADeluM, paradezI anAja kevA halakA prakAranuM hoya che. keIvAra te pakSIo paNa anAjane aDatAM nathI. chatAM bhUkhyA lekene e saDeluM, gaMdhAtuM anAja khAIne peTa bharavuM caDe che. 1 ekaradITha anAja utpAdana vadhArA sAthe tenI guNavattA vadhavI joIe, ane tenA bhAva nIcA lAvavA joIe. tene badale anAjanI guNavattA ghaTatI jAya che, tema ja tenA bhAva vadhatA jAya che. khetIne utpAdana kharca vadhe e ghaNI gaMbhIra bAbata che. jayAre khetInA yAMtrIkaraNathI khetIne utpAdanakharca vadhe che, tyAre tenA bhAvavadhArAne kheDUtane naphe devAI jAya che. mAtra TrekaTara, pharTilAIjhara, jaMtunAzaka-davAo, meTarapi, vagerenA utpAdakone ja ane have te DIjhala nikAsa karanArA Araba dezane yAMtrIkaraNane lAbha maLe che. utpAdanakharca vadhavAne kAraNe anAjanA bhAva vadhe che. pariNAme bIjI audyogika cIja vastuonA bhAva vadhe che. eTale majUre ane sarakArI karma cArIo ghavArI bhaththu vadhArI ApavAnI mAgaNI kare che. sarakAra pitAnA karmacArIo meMghavArI bhaththAnI mAMgane poMcI vaLavA navA kara jhIke che. eTale cIjavastuo vadhu meMdhI bane che. eTale pharIthI - vadhu moMghavArI bhaththAnI mAgaNI, te na svIkArAya te Adelane, haDatALa, te nuM viSacakra vistRta banatuM jAya che. audyogika utpAdinane kharca vadhu meghavArI bhaththAM, vadhu bhAraNa ane kAcI cIjonA -bhAvavadhArAthI vadhatuM jAya che jenI mAThI asara nikAsa upara paDe che. je nikAsane vega ApavA chUTachATa ApavAmAM Ave te tene AkharI be vAparanArI prajA upara ja paDe che. Ama anAja, kApaDa ane jIvana jarUriyAtanI cInA roja vadhatA jatA bhAve sAmAnya janatAne kacaDI nAkhe che. rASTranuM mALakhuM hacamacI UThe che pharTilAIjharanA upayogathI je kharekhara lAbha ja thatuM hoya te te vAparavA sAme kAMI vadhe have joIe nahi, paraMtu tenA upa For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 che te che ke mArA pAranA A rogathI je rASTranuM mALakhuM hacamacI jatuM hoya te amuka cokakasa vargane lAbha karAvI devA khAtara ja tenA vaparAzane pracAra kara e rASTrane khule droha karavA jevuM che. upara je AMkaDAo ApyA che te ema sAbita nathI karatA ke pharTilAIjhara nAkhavAthI pAka vadhAre Utare che, A lekhanI zarUAtamAM ja samRddha khetInI cha AvazyakatAe jaNAvI che. temAM paNa pharTi lAIjharane sthAna nathI ApyuM. tyAra pachI je judA judA dezanA pharTi. lAIjharanA upayoganuM pramANa ane pAkanA AMkaDA ApyAM che te paNa sAbita kare che ke mAtra pharTilAIjharanA upayogathI pAka vadhAre Utare, che te mAnyatA bhUla bharelI che. " mezarajIbhAIne evA karAra kema karavA paDyA? I. sa. 1968mAM zrI merArajI desAIe temanA gujarAtanA pravAsa daramiyAna jaNAvyuM hatuM ke teo jyAre nAnA hatA ane TrekaTara ke pharTilAIjharanuM nAma paNa nahotuM sAMbhaLyuM tyAre teo eka ekare 9000 , pAunDa (Azare 4410 kile) DAMgarane pAka chANiyA khAtaranI madada vaDe letA hatA, je pharTilAIjhara vAparatA koI paNa dezanA pAkathI ghaNe vadhAre hatuM. mAtra 50 varasamAM dezanuM anna utpAdana ekaradITha 870 kile jeTaluM nIcuM kema paDI gayuM? eka ja kAraNa ke gauhatyAnI nItine kAraNe kheDa mATe baLadanI ane khAtara mATe chANanI tIvra achata. A achata dUra karavA saMpUrNa pazuhatyAbaMdhI karavAne badale kaI akaLa kAraNoe zrI morArajIbhAIe gujarAtathI dilhI pahoMcIne dara : varase bethI aDhI abaja rUpiyAnuM pharTilAIjhara amerikAthI AyAta karavAnA karAra karI nAkhyA. A pharAre jeTalA Azcarya janmAvanArA che teTalA ja temAM koI dezI videzI hita moTo bhAga bhajavI gayAM heya evI zaMkA janmAvanArA paNa che. telana kherI phArmanA prayoge zuM batAve che? mAtra chANiyA khAtarane ja upayoga karIne uttarottara dara varase vadhu pAka levAne saphaLa akhatare sarakAranA telana kherI phArma upara For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 pazue rAkhIne karavAmAM AvyA hatA. jenA pariNAmo nIce Apela che. paraMtu A pariNAmAnAM AMkaDA phAIle caDAMvIne phaTalAIjharanI AyAta, tenA utpAdana ane pracAra mATe yuddhanA dhAraNe kAma laIne peAtAnA khUba ja khATA ane anArthika nRtyane vAjakhI TharAvavAnA prayatna Aje paNa cAlu che. vasa 1932-33 1933-34 1934-35 1935-36 1936-37 1937-38 1938-39 telana kherI DerI phA phArma upara ghAsanuM utpAdana maNamAM 12595 mahu 219 mahu 12624 3 506 99 18202 350 15143 529 "" 18272 1 624 19024 433 19473 610 39 39 chANiyAM khAtara vaDe telana kherI phArma upara levAyelA pAkanA AMkaDA dekhADe che ke pharTilAIjharanI madada vinA mAtra chANiyAM khAtara vaDe TilAijharanI madada vaDe maLatA pApha karatAM ghaNA vadhAre pAka laI zakAya che, tema utpAdanakharce ghaNA ja eche Ave che. 99 99 anAjanA utAra maNamAM zd For Personal & Private Use Only ,, ,,, niSNAtAnA abhiprAya pharTilAIjhara khetI mATe kharekhara ja jarUranuM che? ke mAtra ASaNa karavAnuM eka pramaLa sAdhana che te jANavA me sarakArI kRSi saMzAdhana khAtAne, bhUmi vijJAnanA eka niSNuAtane ane kRSi vidyApIThanA eka adhikArIne savAleA pUchyA hatA, jenA javAbe mane nIce 99 mujaba maLyA hatA. jamInamAM chANiyu" khAtara ke kampasTa (chANu ane pAMdaDAM, vagerenA mizraNathI baneluM khAtara) nAkhyA vinA ekaluM pharTilAIjhara Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 nAkhIne khetI karavI salAha bhareluM nathI. kAraNa ke tema karavAthI jamInanI phaLadrupatA nAza pAme che." pharTilAIjharane upaga karavAthI cheDanAM mULa jamInamAM UMDA jAya che ane tethI jamIna sakhata banI jAya che." khArI jamInamAM ane rasahIna verAna banI gayelI jamInamAM bahu moTA jaththAmAM chANiyuM khAtara nAkhavuM joIe. verAna jamInane sudhAravA mATe moTA jaththAmAM chANiyuM khAtara nAkhavuM e uttama upAya che." je vadhu pramANamAM pAka le heya te dara ekare 60 Tana chANiyuM khAtara nAkhavuM joIe. je eTalA pramANamAM khAtara nAkhavAmAM na Ave te jamIna tenI phaLadrupatA gumAve che. kAraNa ke cariyA ane jaMgalanAM nAzathI tema ja gya kheDANa ane pUratA khAtaranA abhAve jamInanuM dhovANa thayA kare che." (khAtara nAkhavAnuM pramANa jamIna tema ja je jAtane pAka le hoya tenI jAta upara AdhAra rAkhe che.) : . eka taraphathI ApaNe kheDANa nIcenI jamInane vistAra vadhAratA jaIe chIe. ane e rIte egya kheDANa ane gya khAtara mATe baLada ane chANanI jarUra vadhAratA jaIe chIe. bIjI taraphathI katala dvArA baLadanI ane khAtaranI kheMca vadhAratA jaIe chIe. pariNAme jamIna rasakasahIna thatI jAya che. - pUrvajita kAvataruM haze? [ A badhuM jANe ke pUrvajita kAvataruM heya ema mAnavatAne kAraNa maLe che. pazuonI katala dvArA khAtaranI kheMca UbhI karIne pharTilAIjhara vAparavAnI pharaja pADavI, tenA upayogathI jamIna sakhata bane ane baLada tene eDI na zake eTale TrekaTara vAparavAnI jarUra paDe. pharTilAIjhara ane TrekaTarane Adhunika khetInA nAme sarakArI madadathI joradAra pracAraka kheDUte te vAparavA lalacAya mATe te bane bhA. 2-16 For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cIje upara beMka dvArA dhirANanI vyavasthA pazuhatyA dvArA baLadanI paNa IrAdApUrvaka kheMca pedA karIne ane temanA bhAva vadhavA daIne sarakArI pradhAna dvArA TrekTara kharIdavA kheDUtanI sahakArI maMDaLIo racavA thate pracAra pharTilAIjhara vApare eTale khetaramAM pAkane nAza karanArI jIvAta acUka paDe che, eTale jIvAtane nAza karavA jaMtu nAzaka davAo chAMTavAnI vyavasthA, A badhuM jANe ke amuka cokkasa audyogika ekamo ane Araba rAjyane aTakAvavAnI sarakArI cAla heya ema nathI lAgatuM? kazuM ja DahApaNa nathI abhaNa ane aNasamaju kheDUtane pracAranA sapATAmAM laI te TrekaTara, pharTilAIjhara, jaMtunAzaka davAo vAparate thAya, mATe tene lena dhIrIne, devAdAra banAve. uparanI vastuonA upayogathI khetIne utpAdanakharca vadhArI anAja tema ja audyogika cIjonA bhAva vadhAravA, gAyanI katala dvArA dUdha, ghIne dukALa pedA karIne paradezI DerIone bhAratanAM dUdha, ghInAM bajAre hAtha karavAnI sagavaDa karI ApavI. dezamAM dUdha, ghInI achata pedA karI apaSaNanA vege phelAvI paradezI sahakAramAM cAlatI phArmasIone lekenuM zoSaNa karavAnI taka ApavI. samagra prajAne moMghavArI, achata, apaSaNanAM darada ane mAnasika temaja Arthika tANamAM bhIMsAvA devI, A badhuM jANe ke amuka eka atizaya nAnA varganA (je kadAca samudramAMnA jaLabiMdu eTale ja nAne haze) ane paradezIonA hitamAM banI rahyuM hoya ema loko mAnatA thAya te temAM teo vAjabI haze. AvAM prajAdrohI kAryo karavA pAchaLa kaI ja jAtanuM Arthika ke vaijJAnika DahApaNa sarakAra pakSe heya e mAnI zakatuM nathI. A phaTalAIjharanA upayoganA pratyAghAta have ApaNe pharIthI pharTilAIjhara vAparavAnA navA pratyAghAta tapAsIe. jyAre jamInanuM vadhu paDatuM zoSaNa thAya che, ane je rasakasa For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra43 temAMthI cUsI levAmAM Ave che, tene pramANamAM tene chANiyA khAtararUpI piSaNa maLatuM nathI, tyAre temAM ugADelAM anAja, ghAsacAre, zAkabhAjI, phaLaphUla vagere temanuM satva eTale ke temanI piSaka zakti, svAda ane sugaMdha badhuM gumAve che. A satvahIna kherAka je manuSya, pazuo ane pakSIo khAya che, teo peDhI dara peDhI nabaLAM paDatAM jAya che. je hiMsaka pazuo AvAM nabaLAM paDI gayelAM pazuo jevAM ke haraNa, nIlagAya, sAbara, gheTAM, bakarAM ke gAya, bheMsa mArIne temanAM mAMsa upara jIve che teo paNa nabaLAM paDe che, kAraNa ke pelAM vanaspatikArI pazuo satvahIna anAja ke ghAsa khAIne jIvatAM hovAthI temanA mAMsamAM paNa pUruM piSaNa ApavAnI zakti hotI nathI. . satvahIna reDhiyALa anAja ane ghAsacAre khAI ne manuSya, pazuo zakti, svAthya ane roga sAme pratikAra karavAnI zakti gumAve che. temanuM mAMsa bhAIne hiMsaka pazuo ane pakSIo paNa zakti, svAsthaya ane roga sAme pratikAra karavAnI zakti gumAve che. tethI dhIme dhIme pazuo ane sRSTine nAza thatuM jAya che. doSane Tepale zikArIo upara ' pitAnA A kRtyathI nirdoSa tema ja hiMsaka pazupakSIonuM nikaMdana nIkaLI gayuM che. paraMtu sarakAra A nikaMdananA deSane Topale zikArIo upara DhaLe che. paraMtu A pikaLa ane nirAdhAra bacAva che. zikAra te parApUrvathI yugathI thatuM AvyuM che. have te hathiyArabaMdhIne kAyade hevAthI zikAranI mAtrA ghaTI che. zikAra chUTathI thatA tyAre siMha, vAgha, dIpaDA, cittA, varU vagere lAkhonI saMkhyAmAM hatAM, ane haraNa, sAbara vagere karaDenI saMkhyAmAM hatAM. paraMtu jaMgalanuM ane cariyANanuM nikaMdana, jalAzanuM nikaMdana, jamInanI phaLadrupatA nAza pAmavI vagere kAraNethI A karaDe pazuo khorAka, pANI ane raheThANe vinA nAza pAmyAM. temanA nAzanuM kAraNa dUra karavAne badale For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 " khAtara upara dIvA" kahevata pramANe karoDo rUpiyAne kharace temanAM mATe abhayAraNya zarU karavAmAM Ave che. AvAM abhayAraNye UbhAM karavA pAchaLa Arthika, vaijJAnika ke sAmAnya buddhinA paNa aMza nathI. A tamAma hiMsaka ane ahi'saka pazupakSIone bacAvI levAM hAya tA saMpUrNa pazuhatyA baMdha karI, nAza pAmI cUkelAM athavA irAdApUrvaka nAza karAyelAM jaMgalA, cariyA ane jaLAzayone pharIthI punarjIvana ApavuM joie. zakti ghaTI rahI che ApaNI gAye| dina-pratidina dUdha ApavAnI zakti gumAvI rahI che. baLado zramazakti gumAvI rahyA che. akabaranA jamAnAmAM gAyA rAja 64 zera (64 liTara) dUdha ApatI ane baLa rAja 120 mAila e khecI jatA. 50 varasa pahelAM 60 mAila cAlanArA baLado ane rAja 30 zera (30 liTara) dUdha ApanArI gAyA apavAdarUpe maLI AvatAM. Aje have roja 20 mAila majala kApIne baLada thAkI jAya che. gAya bhAgye ja rAjanuM be thI traNa liTara dUdha Ape che. Ama thavAnAM kAraNeAmAM jamInamAM rasakasa chUTathAM che e mukhya kAraNa che. jamInamAM rasakasa ghaTavAnAM kAraNe che geAhatyA ane vanavanAza, cariyANAnA nika MdananI nIti. A badhuM ajANatAM maLyuM nathI, pUrvIyeAjita kAvatarAnAM A pariNAme che. chANiyA khAtaranu utpAdana vadhAre jamInane cAgya ane pUratuM peSaNa ane rakSaNa ApavuM joie, e vizvamAnya hakIkata che. ane chANiyuM khAtara e ja zreSTha pASaNa che, e bhArata tema ja vizvabharanA kRSiniSNAta kabUla kare che. chatAM e eka Azcaryajanara hakIkata che ke eka paNa AryeAjana pace ke eka pazu rAjyanA kRSikhAtAe chANiyA khAtaranuM utpAdana vadhAravAnI vicAraNA sarakhI paNa karI hAya. tene badale plAniMga kamizanee mAtra TilAijhara AyAta karavAnI ane ahIM pedA karavAnI abajo For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra45 rUpiyAnI janAo karIne bhAratIya tema ja paradezI sthApita hitenA kheDUtavargane e varganI dayA upara phekI dIdhuM che. - pharTilAIjharano upayoga anArthika ane avahevAru che have pharTilAIjharanAM Arthika ane vyavahAru pAsAM joIeH bhAratamAM dara varase 40 karoDa 97 lAkha, 50 hajAra ekara jamIna upara khetI thAya che. temAMthI mAtra cha karoDa, pa7 lAkha, 50 hajAra ekara jamInane siMcAInI sagavaDa che. (inDiyA 1974, pAnAM 172, 173) (A sagavaDa mAtra kAgaLa upara ja che. kAraNa ke moTA bhAganA kUvA, taLA, nadIo sukAI gayAM che ane varasAda ocho " heya tyAre nahera paNa sukAI gayelI hoya che.) siMcAInI sagavaDa vinAnI ane mAtra comAsAnA varasAda *upara ja AdhAra rAkhatI bAkInI 33 karoDa, 40 lAkha ekara jamIna upara pharTilAIjhara vAparavAmAM jokhama che. kAraNa ke te vAparyA pachI pAkane pANI vadhAre pramANamAM joIe. ane amuka cokkasa samayanA aMtare ja joIe. je pUratuM pANu cakakasa nirdhArita samaye na maLe te pAka baLI jAya. A 33 karoDa, 90 lAkha ekara jamIna mATe chANiyuM khAtara ja Arthika temaja vahevAru daSTie yogya che. tene mATe 30 varasamAM kaze prayatna karavAmAM AvyuM nathI. jyAre mAtra 7 karoDa 57 lAkha ekara jamInamAM pharTilAIjhara nAkhavA abajo rUpiyA veDaphI nAkhavAmAM AvyA che. tapAsapaMca nImo AzcaryanI vAta e che ke pharTilAIjhara nAkhyA pahelAM paNa jamInamAM chANiyuM athavA kemposTa khAtara nAkhavuM ja paDe che. e pAyAnI bAbatane abharAIe caDAvIne bIjA tabakkAnA pharTilAIjhara pAchaLa zA mATe abajo rUpiyA veDaphI mAravAmAM AvyA? tenI tapAsa karavI joIe. jarUra enI pAchaLa bhAratIya ane paradezI hita dharAvanArI vyaktione hAtha have jAIe. For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sUkI jarmInanI chANiyA khAtaranI jarUriyAta tarapha AMkhA mI'cI rAkhIne ane pazuhatyAne vadhu vistRta banAvatA rahIne dezane Arthika rIte gaMbhIra nukasAna pahAMcADavAmAM AvyuM che. abajo rUpiyAnI mUDI pharTilAIjharamAM veDaphI nAkhIne prajAnI raheThANA jevI jarUriyAtane poMcI vaLavAnuM azakaya banAvyuM che. AmAM dUradezIpaNuM te zuM pazu vahevAruM buddhinuM paNa devALu kADhavAmAM AvyuM che. e sarakArI pracAranA bhoga banIne ane sarakArI tenAthI laoNthAIne athavA cAkkasa pagalAM dvArA dekhAIne sUkI jamInanA mAlike pharTilAijhara vApare ane cemAruM niSphaLa jAya te kheDUtanA pAka nAza pAme. teo karajanAM nANAM bharapAI karI zake nahi. temane bIje varase navuM karaja karavuM paDe. thAmAsuM niSphaLa jAya ke aniyamita hAya ke varasAda niyama karatAM AchA paDe tA nukasAna kheDUtane ane lAbha mAtra sarakArI ke binasarakArI pharTilAIjhara phekaTarIone che. rUpiyA mAtra jhAIjharanI dhAnAmAM salavAyA che? te * vasUla thaI zakayA na hatA,' e hakIkata bahAra paDI hatI tema. ATalAM varasamAM sarakAranA ane sarakArI benkonA keTalA karoDa jANavA maLatuM nathI. sarakAranA pharTilAijhara upara dhIrelA 6 karaDa rUpiyA chatAM pharTilAijhara mATe kheDUtAne dhirANa karavAnuM cAlu rAkhavAmAM AvyuM che. IkAnAmika TAImsanA tA. 11-10-69nA aMkamAM kendra sarakAranA annapradhAnanuM eka nivedana apAyuM hatuM ke Agale varase bhAratamAM 7 lAkha, 56 hajAra Tana pharTilAIjhara vaparAyuM hatuM ane huve AgAmI varasamAM 15 lAkha 15 hajAra Tana pharTilAijhara vaparavAnuM nakkI karAyuM hatuM. chatAM mAtra 85200 Tana khAtaranA ja uThAva thaye. pharTilAIjharanA vaparAzamAM 6 lAkha, 70 hajAra TananA rAkSasI ghaTADo thayA chatAM anna utpAdana ghaTavAne badale vadhyuM hatuM, e nakkara hakIkata paNa pharTilAI jharanI nirarthakatA sAbita kare che. vaparAzanA A ghaTADA e paNa. sAbita kare che ke kheDutA phiTalAIjharanAM pariNAmothI AkarSAyA nathI paraMtu tenAthI thatAM nukasAnathI cetI gayA che. saMbhava che ke ADakatarA For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2347 damANune vaza thaine paNa e leke mA nukasAnakAraka vastu kharIdatA hAya, pharTilAIjhara jAhera kSetranA udyoga manAvIne sarakAra pAte ja zmAmAM hita dharAvatI thaI gaI che. eTale kheDUtAnA, khetInA ane samagra rASTranA hitanA bhAge pharTilAijharanA pracArane vaLagI rahI che. sarakAre pharTilAIjharane uThAva ghaTavA mATe evuM kAraNa ApyuM. hatuM ke tenAthI utpAdana vadhatuM jatuM hAvAthI kheDUtane bhaya che ke bhAvA ghaTI jaze, ane tethI temaNe pharTilAijharanA AchA upayAga karyAM hatA. AvI dalIla arthahIna che. kAraNa ke vadhu pAkane kAraNe anAjanA bhAva ghaTe tethI kheDUtane nukasAna thatuM nathI, saravALe lAbha thAya che, ane samagra rASTrane paNa phAyado thAya che. : utpAdana vadhyuM nathI paNa utpAdanakharca vadhyA che anAja vadhu peDhA thAya ane tenA bhAva ghaTe e te samagra rASTranA hitanI vAta che. paraMtu hakIkata e che ke pharTilAijharanA varSarAzathI utpAdana vadhyuM nathI, utpAdanakharca vadhyA che. kharca vadhavAthI anAjanA UMcA bhAvee audyogika vastuonA bhAve paNa UMcA rAkhavAnI pharaja pADI che. pariNAme moMdhavArI bhaththAM, kara vadhArA ane bhraSTAcAra, phugAvAnuM viSacakra vistRta thatuM jAya che. je rIte atyAre pazunAza thayA che te jotAM ema lAge che ke gaNatarInAM bharasAmAM chANiyuM khAtara maLatuM baMdha thaI jaze ane samagra khetI pharTilAIjharathI karavAnI pharaja paDaze. e gaNatarIthI ja pazuonI arUpI katala, jhaDapI nikAsa ane pharTilAIjhara phekTarIonA abajo rUpiyAnA plAna taiyAra thayA che. AvI paristhiti UbhI thaze te bhAre avyavasthA phelAI jaze. eka tathI chANiyA khAtaravihIna banelI ApaNI jamIna jhapATAbaMdha verAna banI jaze. kheDUta saMpUrNa rIte kuTilAIjhara phekTarI mAlikonI krayA upara mukAI jaze. ApaNA niSaLa relave-vAhanavyavahAra upara ochAmAM oche. cAra karoDa Tana pharTilAijharanA vadhArAnA ene laI javAnI javAbadArI AvI paDaze. For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 pharTilAIjhara gAmaDe gAmaDe pahoMcADavAnI vAhanavyavahAranI sagavaDa che? pharTilAIjhara amuka cokkasa samayamAM khetaramAM pahoMcI javuM ja joIe. hAla eve samaya che jyAre relavee kapAsa, telIbiyAM, tela, anAja, kelase, khAMDa vagere kareDa Tana mAlanI cakakasa samayamAM heraphera karavI paDatI hoya che. relave A badhe mAla samayasara heraphera karI zakatI nathI jethI hajAro Tana mAla nAza pAme che, athavA kArakhAnAMomAM samayasara na pahoMcavAne kAraNe udyogane sahana karavuM paDe che. kArakhAnAM calAvavA rejanI jarUriyAtane kelaso paNa niyamita pahoMcI zakatuM nathI. AvI bhAre dabANavALI relave eka ke be mahinAnI aMdara vadhArAne cAra karoDa Tana mAla dezanA dUra dUranA khUNe kaI rIte pahoMcADaze? relave pAse 7090 sTezane che. jenA dvArA teNe cha lAkha gAmaDAMone amuka cokkasa samayamAM mAla pahoMcADavAnuM raheze. relave pAse kula 382000 vegane che. jemAMthI 17000 vegana te peTrelanI heraphera mATe judAM rakhAyAM che. A tamAma vegane AkhA varasamAM 20 karoDa Tana mAlanI heraphera kare che. eTale ke dara mahine lagabhaga paNA be karoDa Tana mAla laI jaI zake che. A paristhitimAM be mahinAnI aMdara cAra karoDa Tana pharTilAIjhara nAnAmAM nAnA sTezane pahoMcADavuM ane e nAnA sTezanethI seMkaDe Tana mAla dUra dUranAM khetaramAM pahe cADa e mahAmuzkela, avyavahAru ane anarthika kArya che. uparAMta jayAre karaDe manuSya beghara hAlatamAM zaheranI phUTapAthe upara paDyA che, tyAre temanA mATe makAne bAMdhavAne badale dara varase 120 abaja rUpiyAnI kiMmatanuM khAtara pheMkI devuM ane varase khetI upara mAtra pharTilAIjharane ja rUpiyA 120 abajane je vadhAre e kaI jAtanuM DahApaNa haze? pharTilAIjharanI pAchaLa TrekaTaranA, jaMtunAzaka davAonA, TrekaTara calAvavA DIjhala vagerenA kharcA caDe e te For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 judA, pachI lAko sastuM, sAruM ane peTapUratuM anAja khAvAnI AzA kaI rIte rAkhe ? pazuhatyA saMpUSu rIte baMdha thAya te ja khetI uparanA A tamAma khejo ocho thaIne lekA mAMghArata, achata, phugAve ane bhraSTAcAranI nAgacUDamAMthI mukta banI zake. haDatAla paDe tA ? pharTilAIjhara phekTarImAM haDatAla paDe, tene vakhatasara kAcA mAla na maLe, ke baLataNa na maLe, athavA vakhatasara veganA na maLe, ke relavemAM ja haDatAla paDe, te AvA koI paNa kAraNasara samagra rASTra dukALanA bhISaNu pajAmAM sapaDAI jAya. Arogya upara thatI viparIta asara pharTilAIjharanAM vyavahAru ane Arthika pAsAM tapAsyA pachI tenI Arogya upara thatI asara paNa samajAvI joIe. kAraNa ke pazue ane manuSye khArAka khAya che. maLavAna ane nirogI rahevA mATe pazuo upara pharTilAIjharanI madada vaDe ugADAtA cArAnI kevI mAThI asara thAya che te nIcenA dAkhalAthI jaNAya che. pazcimI niSNAtanA abhiprAya arthazAstranA niSNuAta tarIke I. sa. temaNe lakheluM pustaka "egrIkalcara chANiyA khAtaranI madadathI ugaDelAM pauSTika che, ane raMge sAme prati sara AlbaTa hAvarDa kRSi 1905mAM bhAratamAM AvyA hatA. TesTAmenTa'mAM teo lakhe che ke, * anAja ane pazuonA cAro vadhu kAra karavAnI zarIramAM zakti pedA kare che. 66 paraMtu jevA tame pharTilAIjhara khetaramAM nAkhA ke tarata ja zvAsacArAnI zakti ane svAda nAza pAme che. ane jamIna temaja pAkane roga lAgu paDe che. pharTilAijhara vaDe ugADAyelAM anAja, sacArI A rAgA sAme pratikAra karI zakatAM nathI." For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250. eka prayoga De. hAvaDe eka khetaramAM mAtra aNiyA khAtara vaDe cAre ugADyo ane bAjunA khetaramAM mAtra pharTilAIjhara nAkhIne cAre ugADyo. be khetaranI vacce tAranI vADa hatI. vADanI banne bAju pazuo bAMdhyAM. A pazuo ekabIjAnI sAme bAMdhelAM hatAM. ane ekabIjAnA zarIrane cAMpyA karatAM hatAM. je khetaramAM chANiyA khAtara vaDe cAre ugADeluM hatuM, te khetaramAM bAMdhelA pazuone te ja cAre khavaDAvavAmAM AvatuMje khetaramAM pharTilAIjhara nAkhIne cAre ugADe hite te khetaramAM bAMdhelA pazuone te ja cAre khAvA ApatA. thoDA samaya pachI pharTilAIjharavALA khetaramAM bAMdhelAM heremAM resA AvyuM. pazuomAM moMDhAnA ane kharIne rega bahu cepI ane asAdhya gaNAya che. te evA cepI che ke yuropa-amerikAmAM koI paNa sthaLe A darada levAmAM Ave te AsapAsanA amuka vistAranA tamAma taMdurasta pazuone paNa mArI nAkhavAmAM Ave che, jethI rega AgaLa na phelAya. - thoDAM varasa pahelAM iMglenDamAM AvA rogane kAraNe traNa hajAra nirogI gheTAMone goLIthI ThAra karavAmAM AvyAM hatAM. pelA pharTi.. lAIjhara vaDe ugADele cAra khAnArAM tamAma pazuo regane lega banIne marI gayAM. chatAM chANiyA khAtara vaDe ugADele cAre khAIne rahelAM. pazue regI pazuonA sIdhA saMparkamAM rahevA chatAM temane cepa paNa lAgyA nahi. A akhatarAthI chANiyA khAtara vaDe UgADAyelAM anAja ane ghAsacArAmAM keTalI zakti rahelI che ane pharTilAIjhara vaDe ugADAyelAM anAja ane ghAsacArA keTalA satvahIna che? tenI jANakArI maLe che. mAnavI pazu karatAM vadhu nabaLe che, eTale te te phaTi. lAIjhara vaDe UgADAyelAM anAja khAIne jaladIthI nabaLe ane regane pratikAra karavA mATe asamartha banI jaze. bhAratamAM I. sa. 19rathI 1966nAM pAMca ja varasamAM phArmasI udyogamAM rekelI mUDImAM 168 For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 TakAne ane I. sa. 1947 thI 1966 sudhInAM vIsa varasanA gALAmAM davAnAM utpAdanamAM 1650 TakAne jaMgI vadhAre thAya che. svataMtra bhAratamAM kadAca sahuthI vadhu utpAdana-vadhAre davAne thaye che. davAne utpAdana-vadhAre zuM sUcave che? davAne A rAkSasI utpAdana vadhAre dezanI Arthika, sAmAjika ke audyogika pragati nathI dekhADate, paNa prajAnuM Arogya keTaluM kathaLI gayuM che te batAve che. davAne mukhya vaparAza moTAM zaheromAM ja thAya che. gAmaDAMmAM davA pUrI pahoMcatI nathI. gAmaDAMmAM mANasa pAse davA kharIdavAnA paisA paNa nathI. zaheramAM paNa lAkhe madhyama varganA mANase khAsa karIne gumAstA, pheriyA athavA nAnA vepArIo paisAnA ane samayanA abhAve davA vinA mAMdagInI yAtanA sahana karatA hoya che, je A tamAma regIone davA ApavI hoya te be abaja rUpiyAthI vadhu kiMmatanI pidA thatI davA pUrI paDe nahi. on jamInamAM pharTilAIjhara nAkhavAthI choDanAM mULa vadhu UMDAM jAya che ane vadhu vistAramAM phelAya che. AthI jamIna sakhata thaI jAya che ane tene kheDavAmAM baLadane bahu mahenata paDe che. gajA uparAMtanI mahenata karavAthI baLada nabaLo paDI jAya che. bharajuvAnImAM ja tene badalI nAkhavuM paDe che. Ama kheDUtane AThathI dasa varasane badale cAra-pAMca varasamAM ja baLada badalI nAkhe paDe che. tethI meTuM Arthika nukasAna veThavuM paDe che. jyAre varase varasa pharTilAIjhara nAkhavuM paDe tyAre Akhare jamIna eTalI badhI sakhata thaI jAya che ke baLada tene kheDI zakatuM ja nathI. tethI TrekaTara vaDe jamIna teDavI ane kheDavI paDe che. uparAMta temAM ugADAyelA anAjanA cheDanA sAMThA evA jADA thAya che ke pazuo te khAI zakatAM nathI. eTale temane mATe jude cAre UgADe hoya te kheDUtane vadhArAne kharca bhogavave paDe che. pharTilAIjhara vAparavAthI jamInane, cheDane, baLadane, kheDUtane, pAnI jAtane ane te khAnArane zuM nukasAna thAya che tenI jAzukArI For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapara "vinA kaTAralekhako phaTilAIjharanI prazasti viSe chApAnAM pAnAM bharI nAkhe che. rAjya sarakAra, kendra sarakAra tema ja AyeAjana paMca pazu zrI khAkhatA tarapha AMkha adha rAkhIne pharTilAIjharanA ja pracAra karyo kare che ane dezanuM aDhaLaka nANuM temAM bharamAda kare che. gAya malTIparapajha mInI phekTarI che! Ti"lAIjhara ane TrekTaranuM hita najara sAme rAkhIne temanI jakhkhara harIpha gAyanAM tamAma upayegI pAsAMo upara paDado pADI "daIne tene mAtra dUdha ApanArA prANI tarIke prajA sAme mUkavAmAM Ave che; paraMtu bhAratamAM gAya e mAtra dUdha ApanAra prANI (Dairy Animal) nathI. e dUdha, ghI te Ape ja che, paNa TrekTaranI sAme Arthika rIte saphaLa harIphAI karanAra khaLada e mInI TrekTara che. je DIjhala vinA cAle che. uparAMta gAya e maphata khAtara ApanArI mInI phekTarI che. vaLI te raheThANeA bAMdhavA mATe chANu ApanArI mInI simenTa phekTarI paNa che. lAkone mAMdA na paDavA denArI mInI phArmasI phekaTarI paNa che. maphata baLataNa ApanArI mInI phyuala phekaTarI paNa che. . prakhyAta pazuzAstrI DaoN. bI. pI. lenDara kahe che ke pukhta umaranI ane sArI rIte rAkhelI gAya eka varasamAM cAra Tana chANu ane 3247 pAunDa (Azare 1Dha Tana) mUtara Ape che. je eka ekara jamIna mATe pUratuM khAtara che. eTalA khAtaramAM 170 kilA nAiTrojana phAlphAIDa ane peTeziyama hoya che. AvI dasa lAkha gAyA hoya te AjanI kiMmate karaDa rUpiyAnI 10 lAkha mInI menyura phekaTarI 1 lAkha 70 hajAra Tana khAtara Ape. uparAMta 50 hajAra mANusAne ( pazupAlako ane zuddha ghI utpAdakone) rAjI Ape. ane 180 karoDa rUpiyAnI kiMmatanuM dara varase zuddha ghI Ape. saMpUrNa govadha baMdha karAvI e mInI phekaTarI rUpI gAyenI kiMmata 100 karoDamAMthI 10 karoDa jeTathI karI zakAya. 100 karoDa rUSiyAnI mUDImAM pharTilAijharanI phekaTarI mAtra 100 mANasane ja rAjI ApI zake. eTalI mUDImAMthI pazu 10 lAkha For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 gAyanA chANamAMthI maLe teTaluM ja khAtara maLe. vaLI te jamInane ane pAne bagADe e vadhArAmAM ane temAMthI dUdha ke zuddha ghI te na maLe paNa bIjI ghaNI muzkelI pedA kare. AyAjana pace ane pradhAnama`DaLA A badhI Arthika vahevAru ane Agyane lagatI bAbatAnA vicAra karyA vinA ja mAtra pharTilAijharanA kArakhAnAM sthApyuM javAnA nirNayA lIdhA kare tyAre tenI pAchaLa koI sakhata hita dharAvanArA hAtha kAma karatA hAya, pachI te bhAratIya hAya, paradezI hAya, ke banne hAya, tevI zakA pedA thAya e svAbhAvika che. AvA nirNayA rAjya rAjya vacce pAtAnA rAjyamAM ja e kArakhAnuM paDavuM, joIe, tevA AgrahathI aMdaraaMdara irSyA pedA kare che. alaDA pedA kare che, ane dezanI bhAvAtmaka ekatAmAM suraMga mAre che. khetI naphA karavAnu sAdhana nathI' khetI e prajAnA svAsthya, samRddhi ane saskRtinA pAyA che, jyAre tene tAtkAlika napho karavAnuM sAdhAna banAvAya tyAre khetI e. eka prakAranI lUMTa khanI jAya che. AjanA kRSi saMzodhane kheDUtane sAruM, svAdiSTa ane pauSTika anAja vadhu kema utpanna karavuM e zIkhavavAne badale mAtra niSNAta AASaNakhAra kema thavuM te zIkhavyuM che. prajAnA tamAma vargonI avagaNanA karIne pote kema vadhu napho meLavI leva te mAjanA kheDUtane zIkhavavAmAM Ave che. ane tema karavA temane uzkeravAmAM paNa Ave che. ne ApaNe khetInAM yAMtrIkaraNanI pAchaLa dADhazuM te Arthika ane vahevAru kAraNA ApaNane temAM saMpUrNa niSphaLa banAvaze. pariNAme kheDUta ane binakheDUta prajA vacce ekabIjAnuM zoSaNa karavAnA kAvAdAvA khelAze: AAje paNa e khelAvAnI zarUAta thaI gaI che, je kadAca achata, dukALa ane vargavigrahamAM pariNamaze. khetI e dezanA arthataMtranuM eka pAyAnuM aMga che. ane khetImAM dezanuM ya taMtra je jAtanuM hoya te batanI chAyA dekhAya che. For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ be athavyavasthA vizvamAM be prakAranI arthavyavasthA che: (1) yaMtranA AdhAre vikaselI pazcimanI zeSaNa ane hiMsaka arthavyavasthA. - zeSaNa ane hiMsA e ja pazcimI arthavyavasthAnI jIvAdorI che. be be vizvayuddho, base varasa sudhI pazcimanAM rAjyae jItIne pitAnAM saMsthAne banAvI dIdhelAM, eziyAI, Aphrikana rAjyanuM zoSaNa, bIjA vizvayuddha pachI navodita rAjya vacce khelatAM yuddho, AMtaravigrahe, baLavA, jIvanajarUriyAtanI cIjavastuonI achata, kALAbajAra, bhraSTAcAra e tamAma pelI zeSaka arthavyavasthAne paripAka che. e arthavyavasthAmAM be vibhAga che. mUDIvAda ane sAmyavAda. bannenuM dhyeya te eka ja che, zoSaNa karavAnuM. kAraNa ke zeSaNa vinA temanI hastI ja rahe nahi. banne vacce jhaghaDe mAtra zeSaNa karavAnA adhikArane che. mUDIvAdamAM vyakti ke vyaktio rAjayanI sahAya ane rakSaNa meLavIne zeSaNa kare che. jyAre sAmyavAdamAM rAjasattA pite jazeSaNa kare che. e zeSaNa arthavyavasthA TakAvI rAkhavA mATe ja mUDIvAda ane sAmyavAdI arthataMtrane varelI mahAsattAe navedita rASTrane Arthika sahAyanA nAme pharIthI Arthika gulAmImAM sapaDAvI temanuM zoSaNa karavA prayatna kare che. je deze AvI zeSaka, arthavyavasthA svIkArI hoya te dezanI khetI paNa zeSaNa upara nabhatI banI jAya che. te vagara prayatna ja phakhera ane svArthavRttinI banI jAya che. ApaNe zoSaka, hiMsaka yAMtrika arthavyavasthA svIkArI ane bane vaccenuM gharSaNa TALavA mizra arthataMtra banAvI mUDIvAda ane sAmyavAda (khAnagIkSetre ane jAherakSetre) banene zeSaNanI lIlI jhaMDI ApI hatI. pariNAme khetInI guNavattA ghaTatI jAya che, svArthavRtti ane naphAkherI vadhatI jAya che, ane samagra khetI dhIme dhIme cokkasa udyoga ane DIjhala vecatA Araba dezanA sakaMjAmAM sapaDAtI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 (2) zrIjI a-vyavasthA e bhAratIya arthavyavasthA che. A avyavasthA gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA karavAnA siddhAnta upara ghaDAyelI che. tenI pAchaLanI bhAvanA jIvamAtranuM rakSaNa ane pASaNa karavAnI che. mATe te bhAratanI khetIne eka prakAranA yajJa gaNavAmAM Avata. bhAratanI arthavyavasthAmAM dareka gAma svAvala`bI ekama hatuM ane pazudhana temaja carakhe e enI karADarajaju hatA. dareka gAmaDu .eka svataMtra prajAsattAka jevuM hatuM. A ja kAraNe hajArA varasa sudhI bhArata paradezI AkramaNakhoro sAme TakI zakayuM. briTIza e ApaNuM A surdaDha mALakhuM teDavA gAmenI katala ane carakhAnA nAza karyo. e rIte ApaNane parAdhIna banAvyA hatA. mahAtmA gAMdhIe ge!hatyA baMdha karIne carakhAnI punaHsthApanA karI pharIthI dezamAM bhAratIya athavyavasthA sthApavA jIvanabhara prayatna karyo. paraMtu temanA mRtyu khAda ApaNe emanAM kAryo upara pANI pheravyuM, ane carakhAne avagaNIne ane gAyAnI katalane mATA pAyA upara vistArIne ApaNI pavitra athaCvasthAne ThukarAvI pazcimanI zASaka ane hiM`saka artha vyavasthA apanAvI dIdhI; jethI gAmaDAMo bhAMgIne zaherAnAM ezi'gaNu banI gayAM ane khetI dezI tathA paradezI sthApita hitenA sajAmAM AvI. khetI e gAmaDAMonI samRddhinA AdhAra che. paraMtu tene ja TrekaTara, TilAIjhara, jaMtunAzaka davAo, meTara5A, meTara lerI vagere udyogAnI gulAma khanAvI devAnuM gabhIra kAvataruM ghaDAI gayuM che. pariNAme vargavigraDha Avaze ane bhayAnaka achata, kALA bajAra, bhraSTAcAra, phugAve ane paradezI devuM vadhaze. ApaNe zASaNa ane hiMsaka avyavasthA svIkArI hAvAthI tenI chApa samagra prajA mAnasa upara upasI rahI che. hiMsA dvArA vadhu ta kamAvAnI ane ekabIjAnuM AAlu karavAnI vRtti vikasatI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 hiMsA ane zASaNa jANe ke jIvana jIvavAnI eka ja sahaja kriyA hAya evI bhAvanA prajAmAM phelAtI jAya che. nikadana kADhanAro triveNI sa'gama jo gaMgA, yamunA, sarasvatInA triveNI saMgama bhAratanI bhUmine pavitra banAve che, te TrekaTara, TilAijhara ane insekTisAIDjha (ja'tunAzaka davAo )nA apavitra saMgamathI bhAratanA sAMskRtika, Arthika ane sAmAjika mALakhAnuM nika'dana nIkaLI rahyuM che. baLada viruddha TrekaTara jo phiTa lAIjhara vaDe khetI kare te tarata ja jaMtunAzaka davAe khetaramAM ja tuonI saMhAralIlA zarU kare che, ane jamIna dhIme dhIme sakhata khanatI jaIne Akhare te kheDavA mATe TrekaTaranI madada levI paDe che. sagI bahena jo TrekaTarathI ja khetInI zarUAta karIe te tarata ja phiTa lAijhara lAvavuM paDe che; kAraNu ke TrekaTara khAtara ApatuM nathI. baLadonI mAphaka manuSyAne nirupayogI evA anAjanA sAMThA khAine cAlatuM nathI, ane DIjhala sivAya kAma ApI zakatuM nathI. eTale TrekaTara, Ti"lAiara ane jaMtunAzaka davAo sAthe ja khetara upara Ave che. utpAdanakha'nA juvALa caDhAve che. khetaramAM jatuenA saMhAranuM tAMDava khele che. te prajAnA zarIramAM anAjo upara chaMTAyelI davAo dvArA jhera reDavAnuM zarU karIne vividha rogonA phelAvA karIne paradezI hitavALI phArmasIe mATe zreSNunA daravAjA khullA karI Ape che. vizvanAthana kahe che ke... ' inDiyana kAunsila opha egrikalcara ricanA prakhyAta kRSizAsrI zrI vizvanAthan kahe che ke, "TrekaTara vAparavAthI pAka vadhAre Utare che, e sAbita thayuM nathI." pAkanA sArA utAra mATe jamIna TrekaTara vaDe ja kheDavAnI jarUra nathI. para`tu yeAgya rIte eTale ke traNa vakhata UbhI--ADI ane pharIthI UbhI evI rIte kheDavI joie. pachI . For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 te TrekaTara vaDe kheDe baLada kheMcatA haLa vaDe kheDe, tethI kAMI phera paDatuM nathI. je TrekaTara vaDe jamIna eka ja vakhata kheDI hoya ane bAjanA ja khetaranI jamIna haLa vaDe traNa vakhata kheDI hoya te baLada vaDe traNa vakhata kheDAyelI jamInamAM vadhu pAka Utare che. hekaTaranAM Arthika ane vahevAru pAsAM TrekTarane paNa Arthika ane vahevAru pAsAM che. sahu prathama te je kArya 10 kile vajananA seDhAnA haLathI thaI zake che, te ja kArya mATe pAMca Tana leDhAnuM TrekaTara vAparavuM e rASTranI saMpattine bejavAbadAra rIte durvyaya karavA jevuM che. lekhaMDa ane bIjAM khanIja kudarate rASTrane ApelI evI saMpatti che, jene sadupayoga karavAne badale vagara vicAre ane prajAnAM eka atizaya nAnA varganA hita mATe binajarUrI rIte vAparavAmAM Ave, ane e rIte tene durvyaya karavAmAM Ave te te saMpatti kAyama mATe nAza pAme che. te pharIthI pidA karI zakAtI nathI. chANa: akhUTa saMpatti chANa eka evI saMpatti che ke tame jeTaluM vAparyA kare teTaluM bIju chANa pazusaMvardhana dvArA vIsa kalAkamAM ja, ane jyAM tenI - jarUra hoya tyAM ja bIjuM utpanna karI zake. tame tene khetaramAM khAtara na tarIke nAkhe, gharamAM rasoI karavA baLataNa tarIke vApare ke karaDe bevara banelAo mATe raheThANa bAMdhavA vApare; paNa jeTaluM tame vAparI zake teTaluM vIsa kalAkamAM pAchuM meLavI zake che. - lAkaDAM jeTalAM bALavAmAM ke makAne bAMdhavAmAM ke gharanuM pharnicara banAvavAmAM vApare te pharIthI pedA karI zake che, paNa te pedA karatAM - vIsa varasa lAge che mATe tene upaga te gaNatarI mujaba ja kare jaIe. bhA. 2-17 For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 khanIja padArthone amaryAda upaga e mAnavaha che. paraMtu kolasA, le , peTrola ane bIjI tamAma khanIja dhAtuo ke cIne jeTalI vAparIe chIe teTale tene ja e che thatuM jAya che, te cIne bIjI pedA karI zakAtI nathI. mATe rASTranI e kudaratI saMpattine amuka eka atizaya nAne varga tenA upara kabajo jamAve, ane te vaDe samagra prajAnuM zoSaNa kare. e mAnavajAtanA drohanuM kArya che. ene calAvI levuM joIe nahi. eTale khetImAM haLane badale TeTara vAparavuM, 10 kile lekhaMDane badale pAMca Tana lekhakane durvyaya kare e rASTranI amUlya saMpattinA nAzanuM, ane samagra khetIne TrekTara, pharTilAIjhara ane jaMtunAzaka davAonA utpAdakenI dayA upara ane Akhare ApaNe sAthe sadIothI duzamanAvaTa dharAvatI prajAnI dayA upara cheDI devAnuM eka jabarajasta rASTradrohI pagaluM che. ApaNe Dijhala paradeza pAsethI laIe chIe. tenA badalAmAM teo je mAge te cIjavastuo ApavI paDe che. chatAM teo dhAre tyAre ApaNane DIjhala ApavuM baMdha karIne ApaNuM gaLuM dabAvI zake che. ApaNane temanA ghUMTaNIe pADI zake che. chetarAmaNI dalIla TrekaTara vAparavAnI tarapheNamAM mAtra eka ja dalIla che ke te jhaDapathI jamIna kheDe che. A dalIla AdhArahIna ane chetarAmaNI che. TrekaTara AkhA mahinAmAM 30 ekara jamIna upara gya kheDANa karI zake. eTalI ja jamIna upara yegya kheDANa karavA mATe traNa jeva baLada joIe. eka TrekaTara 65 hajAra rUpiyAnuM thAya. traNa joDI baLadanA AjanI abhUtapUrva UMcI kiMmate 12 thI 15 hajAra rUpiyA thAya paraMtu saMpUrNa vaMza hatyAbaMdhI karIne tenI kiMmate cha rUpiyA sudhI utArI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 baLadanI kiMmatamAM vadhAre kema thaze aMgrejoe govaMzanI katala zarU karI te pahelAM baLadanI eka jeDInA cha thI bAra rUpiyA hatA. katala vadhatI gaI tema temanI kiMmata vadhatI gaI. bIjA vizvayuddha vakhate eTale ke I. sa. 1940-4pamAM bhAratamAM AvelAM gorA lakare mATe pazuonI je abhUtapUrva katala thaI tethI baLadanI jeDanA bhAva rU. 200 thI 400 sudhI thaI gayA. ane svAdhIna bhAratamAM naheru sarakAre nAnAM vAchaDAM ane gAye upara je vinAza veryo tethI temanI saMkhyA eTalI ochI thaI gaI ke baLadanI joDanA 1500 thI 2000 rUpiyA thaI gayA. ane pazu vinAzane e krama naherunI anugAmI sarakAree vadhu jhaDapathI calAvyuM eTale Aje baLadanI jenI kiMmata cArathI pAMca hajAranI thaI gaI che. baLado maLI ja na zake tevI sarakArI cAla sarakAranA kRtye uparathI ema mAnavAne kAraNa maLe che ke te evI sthiti pedA karavA mAge che ke baLado game teTalA vadhu bhAve paNa - maLI zake ja nahi, ane kheDUtone pharajiyAta TrekaTare, pharTilAIjhara ane jaMtunAzaka davAone upayoga karavo ja paDe. pharTilAIjhara ane jaMtunAzaka davAomAM te sarakAree pite ja pitAnAM UMDA hita padA karyA che. - Aje te kheDUte 65 hajAranuM TrekaTara kharIdavA karatAM paNa 15 hajAranI baLadanI joDI levAnuM pasaMda kare paNa te temane maLe ja nahi. mATe ganI, vAchaDAMonI, baLadanI eka yA bIjA kAraNe katala thavA daIne ane temanI saMkhyA jhaDapathI ochI karavA AvatA pazuonI paNa nApAyAdAra vAhiyAta kAraNe batAvI nikAsa karI nAkhavAnI kriyA cAlu che. te bIjI taraphathI TrekTara, pharTilAIjhara ane jaMtunAzaka davAo mATe dhirANa karavAnI nIti paNa amalamAM che, ane TrekaTaranI AyAta uparanI AyAta-jakAta ghaTADIne tene sastAM banAvavAne paNa prayatna thaye che . For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajA Icche che ke tene sastu ane sAruM anAja maLe paNa lekenA manamAM eka daDha mAnyatA ghara karI gaI che ke have anAja sastu thaI zake nahi, A mAnyatAne kAraNe vadhatA bhAve sAme temane virodha tIvra thavAne badale teo lAcAra banI gayA che. A hekaTarathI khetIne utpAdanakharca keTalA vadhe che? - tame 15 hajAranA baLadane badale 65 hajAranuM TeTara lAvyA eTale 50 hajAranuM vadhu mUDIrokANa thayuM. eTale vyAjane kharca vadhe, paraMtu je baLada lAve te khAtara mATe chANu mata maLe, ane temane khavaDAvavAne kharaca na thAya. anAjanA sAMThA khAIne teo kAma Ape. paraMtu TrekaTara lAvyA ke tarata ja DIjhala lAve, pachI ja te cAle. eTale DIjhalane kharaca vaLe, pachI pharTilAIjhara lAvavuM paDe. 30 ekare ochAmAM ochuM 12 hajAra rUpiyAnuM pharTilAIjhara joIe. Ama A. 12 hajAra rUpiyA ane tenA vyAjane kharca vadhe. pachI jaMtunAzaka davAone, ane te chAMTavAnI majurIne kharaca caDe. A tamAma binajarUrI kharcA che. ane amuka cokkasa vargane khaTAvI ApavAnI daSTie. te karavAnI pharaja pADIne sarakAra pite paNa e nirdaya zeSaNamAM pitAnuM hita prasArI rahI che. prajAne sastuM anAja ApavuM che? A rahyA upAyo A badhAM binajarUrI ane cekasa hitene lAbha karAvI ApavAnI daSTie karAte kharace baMdha karavAmAM Ave, ane saMpUrNa vaMzahatyA. baMdha karavAmAM Ave te bIjA vizvayuddha pahelAnAM bhAve eTale ke dehathI. be rUpiye vIsa kile anAja sahelAIthI maLI zake tema thAya te. audyogika cIjavastuonA bhAva paNa nIcA Ave. ane meMghavArI bhaththAo ApavAnI paNa jarUra na rahe. paraMtu sarakAra pote ja bhAve nIcA Ave tema IcchatI nathI. kAraNa ke audyogika cIjonA bhAva jema UMcA tema tenA upara vepArIone naphe vadhAre, kAraNa ke UMcA bhAve temanuM mUDIrokANa vadhAre thAya. naphe vadhAre tema InkamaTekasa ane For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakA vecANavere vadhAre. Ama garIba prajAnuM gaLuM ghUMTIne sarakArane A vadhu Avaka meLavavAne duSTa prayAsa che. kheDUtane phasAvAya che eka tarapha sarakAra khetIne yAMtrIkaraNa tarapha haDaselatI jaIne utpAdanakharca vadhAre che te bIjI tarapha kheDUtane megya vaLatara maLavuM joIe, bhAva nIcA jAya te kheDUtane nukasAna thAya, vagere pracAra karIne kheDUtone uzkeravAmAM Ave che. amuka cokkasa pagalAM dvArA anAjanA bhAva UMcA rAkhavAmAM Ave che, jethI kheDUte khetInA yAMtrIkaraNanA phasalAmAM phasatA jAya che. kheDUtane je gya vaLatara maLe ema sarakAra prAmANikapaNe IcchatI hoya te anAjabhAva UMcA rAkhavAnuM mAnavadrohI pagaluM levAne badale, anAjane utpAdanakharca ghaTADo joIe. utpAdana kharca ghaTADavAne eka ja upAya che. khetIkSetre yAMtrIkaraNanI kriyA aTakAvI daIne, saMpUrNa vadhabaMdhI karIne, khetI sAthe mAnava, pazu ane jIvasRSTinA hitanuM saMkalana karavuM. . - svataMtra kheDUtane yaMtrane oziMgaNa na banAvo maLaH vaDe khetI karatA kheDUta svataMtra che. te kaIne ezigaNa nathI banate. paraMtu TrekaTara lAge eTale TrekTara mATe dhirANa karanAra sarakArI khAtAnI, DIjhala, pharTilAIjhara, jaMtunAzaka davAonA utpAdaka ane vepArIo bannenI, TrekaTara bagaDe tyAre mikenikanI dayA upara tene. jIvavuM paDe che. TekaTarathI khetI karavI e naryuM gAMDapaNa che vaLI TrekaTarathI jamIna kheDavA pachI je te siMcAIvALI jamIna na heya, ane sUkI jamIna hoya te vaLI eka vadhu muzkelI AvI paDe che. je baLada vaDe jamIna kheDI heya te 25 thI 50 milimITara varasAda paDe ke tarata vAvaNI thaI zake, paraMtu je TrekTara vaDe khetara kheDeluM hoya, te eka sAthe 125 milimITara varasAda na paDe tyAM sudhI vAvaNI thaI zake nahi. kAraNa ke jamIna UMDI kherAI gayelI hovAthI For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenI aMdara bheja nAza pAme che. thoDe varasAda paDe te pANI nIce UtarI jAya che, ane pharTilAIjhara pANIne zoSI le che. evuM paNa bane ke bAju bAjunAM be khetaramAM ekamAM haLa vaDe ane bIjAmAM TrekaTara vaDe jamIna kheDelI hoya ane varasAda eka sAthe. 125 milimITara na paDatAM dasa-bAra divasanA aMtare 50 milimITara paDyA kare te haLa vaDe kheDAyelAM khetaramAM pAka UgIne eka eka phUTa UMce thaI gaye heya, tyAre bAjunA TrekaTaravALA khetaramAM vAvaNI na thaI hoya athavA thaI hoya te pAka jora pakaDatuM na hoya. ahIM e savAla uThAvavAmAM Ave ke pazcimanA deze TrekaTara, vaDe khetI kare che, temane ochA varasAdanI muzkelI nathI naDatI? ' e mAnyatA khoTI che . ene javAba e che ke pazcimanA dezomAM TrekaTara ane pharTi. lAIjhara vaDe ja khetI thAya che. e mAnyatA khoTI che. tyAM moTA bhAganI khetI gheDA vaDe thAya che. lekone ThaMDI sAme rakSaNa joIe. ane garama kapaDAM joIe mATe moTA pramANamAM gheTAM uchere che. jenI lIMDI khAtara tarIke vApare che, ane UnanI sthAnika mAMgane pUrI karyA pachI tenI nikAsa kare che. Ama gheTAM dvArA teo dUdha, khAtara ane garama kapaDAM traNe meLave che. kApaDanI nikAsa karIne hUMDiyAmaNuM paNa meLave che. jayAre ApaNe gheTAM kApIne dUdha, khAtara ane Una traNe gumAvIe chIe tathA 14 karoDa rUpiyAnuM garama kApaDa AyAta karIe chIe. A kApaDa apUratuM ane moMghu hovAthI mANaso ThaMDIthI mAMdA samagra raziyAmAM gheDA vaDe khetI thAya che ane gheDA temanA vAhanavyavahAranI jIvAdorI che. ApaNuM vAhanavyavahAranI jIvAdorI baLada che. tema jyAM siMcAInI sagavaDa hoya tyAM amuka amuka sthaLe TrekaTara vaparAya che. amerikA ane keneDAmAM khetInuM saMpUrNa yAMtrIkaraNa che. tyAM temane ane yuropanA dezone paNa muzkela nathI naDatI, kAraNa ke tyAM ziyALAmAM khUba barapha paDe che ane barapha pIgaLe tyAre For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamAma khetare jaLamaya thaI jAya che. uparAMta je comAsuM sAruM na hoya te nadIo, taLAve ane naheramAMthI pANI meLavI le che. zuM nadIo sukAI gaI che? ApaNe ApaNI moTA bhAganI nadIo sukAI javA dIdhI che. sAbaramatI jevI gujarAtanI mahAnadImAM paNa 30-30 phUTa retI bharAIne sukAI gaI tyAM sudhI na te sarakAranuM ke te prajAnuM rUMvADuM pharakavuM. saMbhava che ke narmadA Dema baMdhAI jaze tyAre narmadA paNa sukAI gaI haze. jyAre yuropa ane amerikAmAM nadIo purAIne sukAI na jAya tenI kALajI rakhAya che. meTI nadIomAMthI paNa amuka amuka samaye gALa kADhI levAya che. hajI ATha-dasa varasa pahelAM ja samagra kAnsanI tamAma nadIone gALa kADhavAmAM AvyuM hatuM. misisipI jevI meTI nadImAMthI gALa kADhavAnI 12 varasanI abajo rUpiyAnI thejanA hAlamAM amalamAM che. ApaNe tyAM briTiza zAsana pahelAM tamAma nadIone gALa kADhavAmAM AvatuM, paraMtu biTiza zAsana zarU thatAM e kArya baMdha thayuM. nadIo purAIne sukAI jAya tevAM cakkasa pagalAMne uttejana ApavAmAM - AvyuM. tethI pazusRSTine jhaDapathI nAza zakya bane. mAtra yaMtra-utpAdakene lAbha thaze amerikAmAM ane keneDAmAM khetInuM saMpUrNa yAMtrIkaraNa che te vAta sAcI, paraMtu tethI temanA kheDUtene kaze lAbha thaye nathI. mAtra yaMtra utpAdakone lAbha thaye che. have laDAInAM hathiyArone udyoga ane khetI amerikAnAM arthataMtranI karoDarajaju banI gayAM che. eTale paradezomAM anAjanI nikAsa karIne meTa na kare che te yAMtrIkaraNa haTAvI levuM joIe, ane amerikA te dizAmAM AgaLa vadhI rahyuM che. ApaNuM anautpAdana meMghu heya te pitAnuM sastuM anAja ApaNA gaLAmAM paherAvI zake, mATe ApaNane yAMtrIkaraNa tarapha dhakelavA ane anAjanI kheMca paDe mATe pANInI beTI pejanA mATe ane jhaDapI pazuvinAza For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe katalakhAnAM mATe, meTI lene ApavA pAchaLa bahu moTA pramANamAM ane ghaNA meMghA bhAve dUdhane pAuDara ane baTaraoIla ApaNe kharIdIe evI aNalakhI zarata paNa heya. AvAM keTara banAvavAnI ApaNI gujAIza che kharI? - ApaNA baLada saMpUrNapaNe nAza pAme pachI ApaNane 1 karoDa 30 lAkha TrekaTaranI jarUra paDe, jenI kiMmata AjanA bhAve 84 hajAra karoDa rUpiyA thAya. "hAlamAM ApaNe tyAM 7 karoDa baLado che e sarakArI khAtAone dAve che. A AMkaDo khUba ja zaMkAspada che. chatAM dalIla khAtara te svIkArI laIe te te 10 hajAra karoDa rUpiyAnI rASTrIya askayAmata thaI. rASTranI A gaMjAvara mUDIne nAza karIne 84 hajAra karoDa rUpiyA TrekaTaramAM rekavA ane pAMca karoDa Tana sTIlane dura kare ane tenI pAchaLa abajo rUpiyAnA binajarUrI kharace vadhAravA, temAM kaI jAtanuM Arthika ke vaijJAnika DahApaNa haze te te ApaNA pradhAne ja kahI zake. AvaDI gaMjAvara mUDI rokavAnI ke ATalAM TrekaTara banAvavAnI ApaNI guMjAza nathI. raziyA paNa eTalAM TrekaTara banAvI zakatuM nathI. peTrolane bacAva karavA ane utpAdanakharca nIcuM rAkhavA te khetI ane vAhanavyavahAra baMnemAM ghaDAne upaga kare che, ane jyAre amerikA pitAnA khetI kSetramAMthI yAMtrIkaraNa haThAvI leze tyAre junA TrekaTare ApaNA gaLAmAM ghaNAM UMcA bhAve pI. ela. 480 nIce paherAvI deze. pharTilAIjharane pitAne ja te teNe ApaNane dara varase aDhI abaja rUpiyAnI kiMmate ApI dIdho che ja. - pachI zuM Apaze? - atyAre te ApaNe DIjhalanA badalAmAM ghauM, cokhA, kaThoLa, pazuonuM mAMsa, khAMDa vagere ApIe chIe, paraMtu jayAre thoDAM ja varasamAM tamAma pazuonuM nikaMdana nIkaLI jaze tyAre pachI zuM Apazu? vaLI khetInA yAMtrIkaraNathI anAjanuM utpAdana meM thaze For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 tyAre paNa DIjhalanA badalAmAM te te DIjhala ApanArA deze mAge te bhAve ja ApavuM paDaze, ane te kheATa pUrI karavA ahIMnA bajAramAM tenA bhAva khUba vadhAravA paDaze. jema khAMDa ApaNe paradezAne khUba Ache bhAve vecIne sthAnika bajAramAM 4 thI 5 rUpiye vecI tema. TrekaTara karoDa rUpiyAnI sapattine kacaDe che eka TrekaTara lAvIe tyAre cha baLado nakAmA paDe, tenI katala karavI paDe. pachI TrekaTara athavA koI peTrAlathI cAlatuM vAhana eka varasa calAvIe, tenA eka varasanA peTrola ke DIjhala mATe 70 pazuonI katala karIne tenA mAMsanI nikAsa karavI paDe che. kAraNa ke DIjhala vecanArA Araba deze DIjhalanA badalAmAM mAMsa mAge che. 70 pazuenI katala karo eTale sarerAza 70 huMjAra rUpiyAnI rASTrIya mUDInI katala karI kahevAya. temanA dUdha, khAtara ke UnamAMthI 12 varase maLatI bIjI lAkhA rUpiyAnI vArSika Avaka grumAvIe chIe. Ama jamIna upara dhaDadhaDATI karatuM TrekTara peAtAnI nIce karADo rUpiyAnI saMpattine kacaDatuM AgaLa cAle che. pharI yuropiyanA kabajo jamAvaro Aje te kheDUtAne lAbha karI ApavAnI lAlaca ApIne temanA mata vaDe sarakAra khurazI TakAvI rAkhavA phAMphAM mAre che, paNa DIjhalanI AyAta sAme, kairIsIna ane TrekaTaranI AyAta sAme ApavA mATe ApaNI pAse kazu nahi haiAya tyAre 150 varasa pahelAM sahAyanI madhalALa ApIne aMgrejoe A dezanA kabajo laI lIdhe tema ApelI sahAya vasula karavA vizvaekanI geraheAlDara sattAe leNuM vasUla karavA A dezanAM mahattvanAM sthaLeLA ane prAjekTonA kabajo lai le te temAM Azcaya pAmavA jevuM nahi hAya. vaLI saMpUrNa yAMtrIkaraNa karavA ekara jamIna dharAvatA 80 TakA ' gALIonA varasAda varasaze mATe Aje je aDhIthI pAMca temane dUra karavA paDaze. kheDUta che For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 Arthika utkarSa nA nAme harijanA ane AdivAsIone aDhI ekara jamIna ApavAmAM Ave che, temanI pAsethI pazu 'tame niSphaLa gayA che,' kahIne ane rASTrIya jarUriyAtanA bahAnA nIce e jamIneA pAchI AMcakI laI temane mATAM vizALa khetarAmAM majUrI karavAnI pharaja pADavAmAM Ave te navAi pAmavA jevuM nathI. raziyAmAM ane cInamAM Ama ja banyuM che. samagra prajA upara gulAmI ThokI besADavAmAM AvI hatI, ane tema karavA jatAM raziyAmAM eka karoDa kheDUtane (memaira eka vAra cicala ) ane cInamAM traNa karoDa kheDUtane (komyunisTa cAinA, ke. caMdrazekhara ) goLIthI mAravAmAM AvyA hatA. je kheDUte Aje kheDUtAnA hitanA jhuMDo laIne pharatA svArthI rAjadvArIonA hAthanAM pyAdAM banIne bhAvA vadhAravAnI, rAkaDiyA pAko ugADavAnI, khetapedAza nikAsa karavAnI mAgaNIe karI relIe ceAje che, temane temanI sAme bhaviSyamAM lazkaranI gALIone varasAda varasavAnA che tenI kalpanA paNa nahi hAya. vinAzaka AMdhI AvI rahI che 20 varasamAM ApaNe 2940 relave enjina, 16201 utAruo mATenA DakhA ( AmAM ghaNA te| AyAta karelA che) ane 176849 vegana banAvI zakayA chIe. ( inDiyA 1974, pAnuM 285) tyAre eka karoDa TrekaTarA manAvatAM keTalAM varasa lAge ? ApaNI pAse eTalI mUDI paNa nathI, eTaluM sTIla paNa nathI, eTale ApaNe te AyAta karavA sivAya chUTako ja nathI. sarakAra AvuM ApaghAtaka pagaluM laI rahI che. prajAne pAtAnI rAjamarAjanI yAtanAonI pIDAmAMthI A A badhuM samajavAnI sUjha nathI. eka mahAna vinAzaka vizALa AMdhI ApaNane gaLI javA AgaLa vadhI rahI che, tenuM pariNAma zuM Avaze? prajAnA vinAza ? ke A duSkRtya karanArA asurone vinAza, te kahevuM. muzkela che. For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra67 paraMtu ApaNA dharmazAstromAM ApaNane vizvAsa heya, ApaNuM lAkha varasanA ItihAsamAM ApaNane vizvAsa hoya te ApaNe chAtI ThokIne kahI zakIe ke Akhare vinAza asurone ja thAya che. A mahAna Arya prajAnI AsapAsa vinAzanuM je tAMDava pharI vaLyuM che, tenAthI hatAza na thavuM ane ekAne mekSalakSI dharmanuM ja zaraNa levuM. AryabhUmi kadI paNa saMtavihIna banI nathI, banaze nahi ane. A mahAna AryaprajA sAcA saMke ne AzIrvAda pAmIne jarUra AvI. rahelI AMdhIne cIrI nAkhaze. For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevA che, AjanA dhanapatio ane khurazIpatie! karoDo lako bhUkhyA mare che, ukaraDAmAM paDelI mAnava-viSThAmAMthI anAjanA kaNe ekaThA karIne khIcaDI banAve che tyAre krUra leke phAIla sTAra hoTalanI eka thALInA sItterathI dehase rUpiyAnuM bila cUkave che. kevA nakuTa ane nirlajaja! bheganA tIvra rasa AthI paNa khUba kharAba che ke tethI jIvamAtra pratye AvI krUratA janma pAme che. ' - AryAvartanI saMskRtinI rakSA kAje balidAna - purUSanAM kesariyAM ane strIonAM jauhara - daIne je AdarzonAM A dharatI upara maMDANa thayAM che ene mArI nAMkhIne vyaktigata legasukhe meLavIne jIvavAne A prajAne lagIre adhikAra nathI. kaI kelejakanyA premamAM paDIne kaI yuvAna sAthe "lava- | mereja karIne sItA ane pavinInAM balidAne je niSphaLa banAve te kadAca enuM ja sukhI jIvana UthalI paDIne ja rahe. e karatAM te bahetara che ke Adarzone jIvaMta rAkhavA mATe vyaktie marI javuM. kaI mANasanA guNe upara tame AkrIna pukArI jAe tethI tyAM ne tyAM tenI prazaMsA karavA lAgI paDaze nahi, A duniyA IrSAthI UbharAI gaI che. kadAca tamArI prazaMsA ja te mANasanI pragatimAM pelA IrSALuone paththara banAvIne gaThavIne avadhe UbhAM karI devAmAM nimitta banI jAya! jenA age lugaDAM ja nathI evA ne evAnuM ya zuM? ane luMTAvAnuM ya zuM? pazcima pAse koI saMskRti jevI vastu ja nathI! nagna thaIne rakhaDe ke lAjavAba jIvana jIve te ya tene temAM khevAnuM zuM? -paM. zrI candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ occorronconerace pU. paM. zrI candrazekharavijayajInA pustako Akho seTa gharagharamAM Aje ja vasAvI lo . bALako, kizoro, baheno mATerAMo sahune priya sAhitya Aja sudhI A pustakamAM seMkaDe yuvAnanA ane bahenanA jIvana-parivartana karyA che. ApanA gharamAM A seTa paDyo haze te kyAreka koIkanuM paNa jIvana prakAza.... prakAza....nI bUma pADatuM aMdhakAramAMthI sadA mATe chUTakAro pAmI jaze. nAnakaDuM mUlya ane jIvana-parivartanane amUlya lAbha AryAvartAnI ekSapradhAna saMskRtinI jyata ghara gharamAM pragaTAvavA mathatuM mAsika.... muIiETI cittaka : 9 5 zrI candrazekharavijayajI saMpAdaka : guNavaMta zAha sahasaMpAdaka bhadreza zAha CAN Aje ja grAhaka bane trivArSika lavAjama rUA. 30/AjIvana sabhya rUA. 150/ Sergronacnoserarenornavanor mUlya : rUA. 15-00 For Personal & Private Use Only