Book Title: Sarvarth Siddhi
Author(s): Pujyapadacharya, 
Publisher: Kallappa Bharamappa Nitbe
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022501/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthavRtti sarvArthasiddhiH zrImatpUjyapAdAcAryaviracitA. " rAjUbAI bhratAra vIracaMda dhArAzIvakara AvalabAI bhratAra AmIcaMda dhArAzIvakara' anayoH sAhAyyena kolhApUranagare " kallappA bharamappA niTave " lama svakIye jainendramudraNAlaye mudritA. zakAbdAH 1839. jyeSThazullA paMcamI. dvitIyaM saMskaraNam mUlyaM rUpyakadvayam. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA, - :svasti sakalajagadudayakaraNoditAtizayaguNAspadIbhUtaparamajinazAsanasarassamamivardhitabhavyajanakamalavikasanavitimiraguNakiraNa sahasramaho'timahAvIrasavitari parinivRte bhagavatparamarSimautamagaNadharasAkSAcchiSyalohAryajamnuviSNudevAparAjitagovardhanabhadrabAhuvizAkha. pauSThilakSatrikAyejayanAmasiddhArthadhRtiSeNabuddhilAdiguruparamparINamahApuruSasantatisamavadyotitAnvayabhadrabAhusvAmitatsAkSAcchiSyacandragutAnvaye nandigaNe mithyASTiyuktyAbhAsatamaHpaTalavipATanapaTupratibhAtizayAlaMkRtA nAnAbhavyAbjakhaNDapratativikasanazrIvidhAnakamAnako dvAdazavidhatapazcaraNakiraNadIptyA prakAzamAnavigrahAH saMsArAmmokimArgataraNakaraNatAyAnaratranayezAH samyagjainAgamAryAnvitavimalamatayoDa neke digambarAcAryAH prAdurabhUvan // teSu- satsaMyamayogApAsacAraNArddhaH zrIpadmanandyAdyabhidhAnastattvArthAdhigamamokSazAstrapraNetA bhagavAnumAsvAtyAcAryaH sakalapadArthaveditvenAnimAM bhUmimalaJcakAra / tathA hi- // zrImanmunIndrottamaratnavargAH / zrIgautamAdyAH prabhASiNNavaste // tatrAmbudhau sptmhrdiyuktaa-| stasantatau bodhanidhirvabhUva // 1 // zrIbhadraH sarvato yo hi / bhadrabAhuriti zrutaH // zrutakevalinAtheSu / caramaH paramo muniH // 2 // candraprakAzojjva. lsaandrkiirtiH| zrIcandragupto'jani tasya ziSyaH // yasya prbhaavaadvmdevtaabhiH| rArAdhitaH svasya gaNo munInAm / / tasyAnvaye bhUvidite babhUva / yaH padmanandiprathamAbhidhAnaH // zrIkundakundAdi. munIzvarAkhyaH / satsa~yamAdudgatacAraNaddhiH // 4 // abhuudumaavaatimuniishvro'saa-| vAcAryazabdottaragRpiJchaH // tadanvaye tatsaha Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bhUmikA. zo'sti nAnya- / stAtkAlika zeSapadArthavedI / / 5 / / iti samprAsacAraNarddhirayaM bhagavAnkundakundAcAryazcaikadA jaina siddhAntaviSayiNIM svamanogatAM kAJcanazaGkAmapAkartuM zrImadarhatparamezvara cArucaraNAravindadvandvArAdhanArthaM videhakSetra cAraNa balAdAkAzamArgeNa gatavAn / gamanasambhramAttasya hastagatA mayUrapiJchikA kvApi niHsRtyAdhaH patitA / tadAnImAkAze viharataH kasyacidgRddhasya piJchaM gRhItvA svakAryaM nirvartya agre gatavAniti tasya gRdhrapincha ityaparaM nAma samprAptamiti kathA vRddhaparamparayA zrUyate'smAbhiH // umAsvAtirityatra umAsvAmI iti nirdezo munivarazrutasAgarAmiprAyeNa jJAyate tattvArthavRttau zrutasAgaryAM bahuSu sthaleSu ' umAsvAminaH umAsvAminA' ityAdipAThadarzanAt // kundakudAdyabhiSo'yaM bhagavAnumAsvAtiH svajanmanA kAM bhUmiM pavitrIkRtavAnityAdivRttaM nAsmAbhirjJAyate sAdhanAbhAvAt / paraM bhagavanmahAvIratIrthakara nirvRteH saptazata varSAnantaramayamAcAryo bhUmimimAM svajanmanA pavitrIkRtavAniti vaktuM zakyate // atra pramANavacanAni nimnollikhitAni bhagavajjinasenAcAryapraNItamahApurANe prathamaparvaNi labhyante - ( bhagavAnparamarSirgotamaH zreNikaM prati vakti ) - ahaM sudharmo jambvAkhyo / nikhilazrutadhAriNaH // kramAtkaivalyamutpAdya / nirvAsyAmastato vayam // 139 // trayANAmasmadAdInAM kAlaH kevalinAmiha // dvASaSTivarSapiNDaH syAdbhagavannirvRteH param // 140 // tato yathAkramaM viSNu / rnandrimitro'parAjitaH // govarddhano bhadrabAhu / rityA cAryA mahAdhiyaH / / 141 // caturdazamahAvidyA- / sthAnAnAM pAragA ime // purANaM dyotayiSyanti / kArtsnyena zaradaH zatam // 142 // vizAkhaproSThilAcAryau / kSatriyo jayasAhvayaH || nAgasenazca siddhArtho / dhRtiSeNastathaiva ca // 143 // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. vijayo buddhimAngaGga- / devo dharmAdizabdataH // senazca dazapUrvANAM / dhArakAH syuryathAkramam || 146 // tryazItaM zatamabdAnA | meteSAM kAlasaMgrahaH // tadA ca kRtsnamevedaM / purANaM vistariSyate // 245 // tato nakSatranAmA ca jayapAlo mahAtapAH // pANDuzca dhruvasenavaM / kaMsAcArya iti kramAt // 146 // ekAdazAGgavidyAnAM / pAragAH syurmunIzvarAH // viMzaM dvizatamabdAnA / meteSAM kAla iSyate // 147 // tadA. purANametattu / pAdonaM prathayiSyata // bhAjanAbhAvato bhUyo / jAyeta jJAkaniSThatA // 148 // subhadrazca yazobhadro / bhadrabAhurmahAyazAH || lohAryazcetya bhI jJeyAH / prathamAprAbdhipAragAH // 149 // samAnAM zatameSAM syAt / kAlo' STAdazabhiryutaH // turyo bhAgaH purANasya / tadA'sya prataniSyate 1 10 uparyuktavacanatazcaramo bhadrabAhurmahAvIrAjananirvRteH saptame zatake'bhavaditi nizcIyata / tasya praziSyo'yamumAsvAtiH kaMdA babhUveti nirNayam // khrista zatakAtpUrvaM mahAvIrazatakaM SaTzatavArSikamiti prasiddhirvartate / tatpramANatayA gRhItaM cedito'STAdazazatavarSataH pUrvamrayamumAsvAtirbabhUveti nizcIyate // anenAryajananiSevyeNa bhagavadumAsvAtinA mokSazAstraM vyaraci // atra karNATabhASAnibaddha tattvArthavRtti prastAvanAtazceyaM kathA jJAyate sAmprataM tatpustakAbhAvAdyathAsmRtamatrodAhariSyAmaH * -- . AsIt kila saurASTre (gujarAtha) deze dvaipAyakanAmA kazcidvidvadapresaro nityanaimittika kriyAnuSThAnapAvitritAntaHkaraNaH zrAvakaH // kadAcitsa ca svasya svAdhyAyArtha mokSazAstraM riraMcayiSyan ' pratyahamekaM sUtraM nirmAyaiva bhunajmi no cedupavAsa eva zaraNamiti' niyamaM vidhAya prathame'hni prAthamikaM ' darzanajJAnacA - ritrANi mokSamArgaH ' ityevaMrUpaM sUtraM viracya smRtibhraMzabhayAt Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ bhUmikA. kavitasvagRhasthastambhe'likhat |pre'hni tasmin zrAvake kAryAntasmanurudhya kacidanyatra gate sati kazcitsvadehadhAraNamAtrAvaziSTakAryaH tadarthaM ca prAmarI vRttimadhiSThAya pratigRhamaTan munirakasmAttadgRhamAjagAma / tadA munidarzanajanitAnandarasanirbharaM svAntarAtmanA vohumakSamA ataevAzrumiSeNa tamAnandarasaM bahistyajantIva chaipAyakaramaNI sabahumAnaM pAdopagRhAdinA satkRtya taM mokSapAnya muni paramazraddhayA'mojayat // bhojanAnantaraM tena muninA stambhastha tatsUtraM vilokya kiJcidiva vimRzya samyagiti vizeSaNena saMyujya tasmAdagRhAnniragAyi / anantaraM sa zrAvaka mAgasya tatsUtraM ' samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH, ityevaMviSaM dRSTvA kenedaM sUtramalaMkRtamiti bhAyA~ papraccha / tathA tu kenacinmuninA evaM kRtamityukte, sa dvaipAyakaH tAMprati punaH pratyAha " sa munivaraH kedAnI gata iti " tayA tvanena pathA gata ityukte taM munipravaramanteSTuM gRhAniriyAya sa AsannaniSThaH zrAkkaziromaNiH / athetastato'nviSyApyaprAptAbhISTo'ta eva khinnamanA eka vanamavajagAhe / tatra ca kvacidanekavidhalatAgulmAli. jitanAnAvidhamahAtaruparivRte. AsannavartijalanijhararamaNIye Azramapade zilAtalapatikAniSaNNaM anekamunisaMsevitacaraNasaroruhaM prazAntagambhIrAkRtiM viSvagvisArisvavapu-tejasA dizo bhAsayantaM bhagavantaM munipravaraM vilokya tadIyakAntyAkRtivizeSeNa sa evAyamityanuminvAnaH sa bhavyaH zrAvakaH purato gatvA praNamya taharzanAvibhUtAnandAzrujalena pAdAvavanijya tena muninA sAdaraM vilokitaH kRtAJjaliratiSThat // anantaramanAmayaM pRSThaH saH svodantaM tAdRzasUtraviracanAvAdhikaM nirUpya " zrImadbhirevAyaM mokSamArgaprakA-- zakamanthaH samApanIyo nAhamasmin samartha iti" taM muni punaH Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. punaH paramAdareNa vyajijJapat // sa eva munirayamumAsvAtyabhidhaH ityavagacchantu kRtadhiyaH // eSu tattvArthasUtreSu gandhahastimahAbhASyasaJjakaM caturazItisahasrazlokaparimitaM bhagavatsamantabhadrAcAryaviracitaM bhASyaM vartate iti zrRNumaH paraM na labdhamasmAbhiH kvApi / tathA zrutasAgarI subodhinI ityabhidhA aneka vRttayazca santi / tAsu ca kAzcididAnImapi labhyante / tAsvapi iyaM pUjyapAdAcAryaviracitA sarvArthasidhyabhidhA vRttiratIva samIcInA sarvatra zraddhAluzrAvakajanasvAdhyAyaviSayatvAtsuprasiddhatarA ceti saivAsmAbhiryathAmati saMzodhya vidyArthivRndopayogArtha " dazAdhyAyaparicchinne tattvArthe paThite sati / phalaM syAdupavAsasya bhASitaM munipuGgavaiH " iti phalAbhidhAyakavAkyAnumitavidheH pratidinamavazyapaThanIyatvAt sadharmazrAddhajanasvAdhyAyArthaM ca mudritA // ayaM sarvArthasiddhivRttikRt bhagavAn pUjyapAdAcAryo'pi uparyuktanandigaNastha eva / asyApi prathamaM devanandIti nAmAsIt / pazcAdadhigatasakalazAstrArthatattvasyAsyaiva jinendrabuddhiriti dvitIyaM nAma prasiddhaM babhUva / tathA, etasya tapomahimnA etatpAdodakaM suvarNatvena pariNataM bahuzo dRSTvA tadAnIntanaiH pUjyapAda ' ityaparaM. nAmAkArIti kacigranthe dRSTamasmAbhiH / / asyAnvayaviSaye agretanA zlokA upalabhyante zrIgaGgapiJchamunipasya balAkapiJchaH / ziSyo'jinaSTa bhuvanatrayavartikIrtiH // caaritrcnycurkhilaavnipaalmauli| mAlAzilImukhavirAjitapAdapadmaH // 1 // evaM mahAcArthaparamparAyAM / syAtkAramudrAGkittatattvadIpaH // bhadraH samantAdguNato gaNIzaH / samantabhadro'jani vAdisiMha // 2 // tataH // yo devnndiprthmaabhidhaano| budhyA mahatyA sa jinendrabuddhiH // zrIpUjyapAdo' Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. jani devatAbhiryatpUjitaM pAdayugaM yadIyam // 3 // jainendra nijazabdabhAgamatulaM sarvArthasiddhiH parA / siddhAnte nipuNatvamuddhakavitAM jainAbhiSekaH svakaH / chandaH sUkSmadhiyaM samAdhizatakaM svAsthyaM yadIyaM vidaa-| mAkhyAtIha sa pUjyapAdamunipaH pUjyo munInAM gaNaiH // 4 // . __ atra caramazloke bhagavatpUjyapAdapraNItA ye granthAH saMgRhItAsteSu jainAbhiSekAkhyo grantha idAnI yAvannAsmAbhiH kcipraaptH| yadi sa granthaH suprArabdhavazAtkacillabhyeta tarhi Adhu nikAnAM paJcAmRtAbhiSekavAdanirNayaH sukara iti manyAmahe, bhagavatpUjyapAdavacanasya mahIyastvAt // tathA cikitsAzAstre'pi zrImatpUjyapAdapraNItau dvau granthau uplbhyte| tayorekasmin cikitsA tathA'nyasminnauSadhInAM dhAnyAnAM ca guNanirUpaNaM dRzyate / tena bhagavatazcikitsAzAstre'pi naipuNyaM vizadaM bhavati // __sarvArthasiddhigranthArambhe * mokSamArgasya netAramiti ' zloko vartate sa tu sUtrakRtA bhagavadumAsvAtinaiva viracita iti zrutasAgarAcAryasyAbhimatamiti tatpaNItazrutasAgaryAkhyavRttitaH spaSTamavagamyate / tathApi zrImatpUjyapAdAcAryeNAvyAkhyAtatvAdidaM zloka. nirmANaM na sUtrakRtaH kiMtu sarvArthasiddhikRta eveti nirvivAdam / tathA eteSAM sUtrANAM dvaipAyakapraznopayuttarattvena viracanaM tairevAGgIkriyate tathA. ca uttare vaktavye madhye maGgalasyAprastutatvAdvastunirdezasyApi maGgalattvenAGgIkRtatvAccoparitanaH siddhAnta evaM dALamAmotItyUhyaM sudhIbhiH // Asmin dazAdhyAyaparicchinne tattvArthasUtragranthe bhagavatA saptatattvanirUpaNaM saprapaJcaM vyadhAyi / tatra prathamAdhyAyamArabhya AcaturthAdhyAyaM jIvatattvaM, paJcamAdhyAye Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. pudgalatattvaM, SaSThasaptamayorAsravatattvaM, aSTame bandhatattvaM, navame saMvaranirjarAtattve, dazame mokSatattvamiti saptatattvAni UhApohAbhyAM nirUpitAni // ___ etadgranthamudraNasamaye zreSThivaraiH mumbApuravAsibhiH zrImadbhiH hIrAcandAtmajairmANikacandetisugRhItanAmadheyarasmatsAhAyyArthamekaM deva nAgarAkSarailikhitaM prAcInaM pustakaM preSitaM, tattu prAyo'zuddhaM, tathA asmatsuhRccUDAmaNibhUtaiH zvetasarovarA- ( zravaNabeLaguLa )laGkArahIravarairbilijinadAsazAstriAbhirekaM kArNATalipyalaMkRtaM subodhaTippaNIsaMvalitaM tAlapatrapustakaM prAcInaM preSitaM tatprAyaHzuddhaM, ityubhayorapyukRpatiM na kadApi vismariSyAmaH // tathA'smAsvatipraNayibhirvipannajanAnukampApravaNairmahAparopakAribhirakAraNasuhRdbhiH akalUjagrAmavAsibhigA~dhIkulAvataMsanAthAtmajarAmacandrazarmazreSThivaraiH vAraMvAraM prathamasaMskaraNasamaye mudraNakAryavinApanayanena yadupakRtaM tadviSaye kArtazyaM kathamAviSkartavyamityeva na jaaniimH|| . uparyudhdRtamAcAryavRttaM kiJcidiva labhyate / yadi ca kaizcit tadvRttaM sakalamasmatsakAze prahIyate tadA tadupakArAn smRtvA sarvaM tanmudrayiSyAmaH / asmin granthamudraNe kacitskhalanaM dRzyeta cecat 'gacchataH skhalanaM na doSAyeti, nyAyamanusmRtya kSantavya sadharmabhiH kRpAlumiriti sapraNAmaM vAraMvAraM samprArthya viramyata iti zamzakAbdAH 1839 / _ yauSmAkINaH vaizAkha zuklA 15J niTavekulotpano brahmasUnuH kalApazarmA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH prathamo'dhyAyaH sUtrANi 1 samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH 2 tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam. 3 tannisargAdadhigamAdvA 4 jIvAjIvA savabandhasaMvara nirjarAmokSAstatvam .... 9000 5 nAmasthApanAdravya bhAvatastannyAsaH 6 pramANanayairadhigamaH 7. nirdezasvAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH 8 satsaGkhyA kSetra sparzana kAlAntarabhAvAlpabahutvaizca 9 matizrutAvadhimanaH paryayakevalAni jJAnam 10 tatpramANe 11 Adye parokSam 3900 0000 0800 18 vyaJjanasyAvagrahaH 19 na cakSuranindriyAbhyAm 20 zrutaM matipUrvaM dvayanekadvAdazabhedam .... 0000 .... 8680 .... .... 0800 **** .... .... 0900 .... ... 0000 5000 0000 12 pratyakSamanyat 13 matiH smRti: saMjJA cintA'bhinibodha ityanarthAntaram 14 tadindriyA'nindriyanimittam 15 avagrahehAvAyadhAraNAH .... 16 bahubahuvidhakSiprA'niHsRtA'nuktapravANAM setarANAm .... 17 arthasya .... 0.00 0000 ..... .... **** .... .... ..... 59 61 61 62 64 65 66 ...... 66 67 .... pRSThAH ..... 20 65 8 9 1.3 55 57 58 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH sUtrANi 21 bhavapratyayo'vadhidevanArakANAm ... 22 kSayopazamanimittaH SaDvikalpaH zeSANAm 23 RvipulamatI manaHparyayaH .... 24 vizudhdhapratipAtAbhyAM tadvizeSaH .... 25 vizuddhikSetrasvAmiviSayebhyo'vadhimanaHparyayayoH 26 matizrutayonibandho dravyeSvasarvaparyAyeSu 27 rUpiSvavadheH . 28 tadanantabhAge manaHparyayasya . . ...... 29 sarvadravyaparyAyeSu kevalasya .. ..... 30 ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturthyaH .... 31 matizrutAvadhayo viparyayazca ... .... .. ... 32 sadasatoravizeSAdyadRcchopalabdherunmattavat .. .... 33 naigamasaMgrahavyavahArarnusUtrazabdasamabhirUdaivambhUtA nayAH 78 iti tattvArthAdhigame mokSazAstre prathamo'dhyAyaH .. atha dvitIyo'dhyAyaH . 1 aupazamikakSAyiko bhAvau mizrazca jIvasya svatattva maudayikapAriNAmiko ca 2 dvinavASTAdazaikaviMzAtitribhedA yathAkramam . .... 3 samyaktvacAritre 4 jJAnadarzanadAnalAbhabhogopamogaryANi ca .. 5 jJAnAjJAnadarzanalabdhayazcatustritripaJcabhedAH samyaktva. cAritrasa~yamAsa~yamAzca. . .... .... 86 .... Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH sUtrANi saca ... 0000 .... : .... 6 gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAsa~yatAsiddhalezyA___zcatuzcatusvyakaikaikaikaSaDbhedAH .... . jIvabhavyAbhavyatvAni ca 8 upayogo lakSaNam 9 sa dvividho'STa caturbhedaH 10 saMsAriNo muktAzca - 11 samanaskAmanaskAH 12 saMsAriNastrasasthAvarAH . 13 pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthAvarAH 14 dvIndriyAdayastrasAH 15 paJcendriyANi 16 dvividhAni 17 nirvRttyupakaraNe dravyendriyam 18 labdhyupayogI bhAvendriyam 19 sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi 20 sparzarasagandhavarNazabdAstadarthAH 21 zrutamanindriyasya 22 vanaspatyantAnAmekam 23 kRmipipIlikAzramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni 24 sajJinaH samanaskAH 25 vigrahagatau karmayogaH 26 anuzreNi gatiH / 27 avigrahA jIvasya - 28 vigrahavatI ca saMsAriNaH prAkkaturthaH .... . . . . Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrANi 29 ekasamayA'vigrahA 30 ekaM dvau lInvA'nAhArakaH 31 sammUrcchanagarbheIpapAdAjjanma tatvArthasUtrANAmanukramaH 37 paramparaM sUkSmam 38 pradezato'saMkhyeyaguNaM prAktaijasAt 47 labdhipratyayaM ca 48 taijasamapi .... .... 51 na devAH 52 zeSAstrivedAH .... 32 sacittazIta saMvRtAH setarA mizrAzcaikazastadyonayaH 33 jarAyujANDajapotAnAM garbhaH 105 34 devanArakANAmupapAdaH 35 zeSANAM sammUrcchanam 105 36 audArikavaikriyikAhAra kataijasakArmaNAni zarIrANi 105 106 .... 106 107 107 107 108 108 108 109 109 110 110 110 111 111 111 .... 0800 39 anantaguNe pare 40 apratighAte 41 anAdisambandhe ca 42 sarvasya .... 43 tadAdIni bhAjyAni yugapadekasminnA caturbhyaH 44 nirupabhogamantyam 45 garbhasammUrcchanajamAdyam 46 aupapAdikaM vaikriyikam .... .... 08.00 .... 6000 10.8 0000 .... 49 zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM pramattasa~yatasyaiva 50 nArakasammUchino napuMsakAni 6850 .... 0008 8098 .... .... 8000 0200 .... ocee .... .... **** ........ 0003 .... .... 0800 ... .... .... .... 1000 9000 pRSThaM 102 102 102 10.0 103 104 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH .. sUtrANi 53 aupapAdikacaramottamadehAsaMkhyeyavarSAyuSonapavAyuSaH 112 iti tattvArthAdhigame mokSazAstre dvitIyo'dhyAyaH __ atha tRtIyo'dhyAyaH 1 ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtamaHprabhA bhUmayo ghanAmbuvAtAkAzapratiSThAH saptAdho'dhaH .... 113 2 tAsu triMzatpaJcaviMzatipaJcadazadazatripaJconaikanarakazata___ sahasrANi paJca caiva yathAkramam .... ... 114 3 nArakA nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH 115 1 parasparodIritaduHkhAH 5 saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAkkaturthyAH ... 116 6 teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamA sattvAnAM parA sthitiH .... ... 117 7 jambudvIpalavaNodAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH .... 118 8 dvidviviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH .... 118 9 tanmadhye merunAbhitto yojanazatasahasraviSkambho jambudIpaH .... .... 119 10 bharatahaimavataharivideharamyakahairaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi 119 .. 11 tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIla rukmizikhariNo varSadharaparvatAH .... .... 120 12 hemArjunatapanIyavaiDUryarajatahemamayAH .... .... 120 13 maNivicitrapArthA upari mUle ca tulyavistArAH ... 121 14 padmamahApadmatigiMchakesarimahApuNDarIkapuNDarIkA hUdA steSAmapuri .... 121 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 . tattvArthasUtrANAmanukramaH M w . sUtrANi 15 prathamo yojanasahasrAyAmastadarddhaviSkambho hUdaH .... 121 16 dazayojanAvagAhaH ..... 17 tanmadhye yojanaM puSkaram .. - .... 18 tadviguNadviguNAhadAH puSkagaNi ca .... .. 122 19 tannivAsinyo devyaH zrIhIdhRtikIrtibuddhilakSmyaH palyopamasthitayaH sasAmAnikapariSatkAH .... 122 20 gaGgAsindhurohidrohitAsyAhariddharikAntAsItAsItodA- nArInarakAntAsuvarNarUpyaMkUlAraktAraktodAH sarita. stanmadhyagAH .... .... 122 21 dvayordvayoH pUrvAH pUrvagAH .... .... 123 22 zeSAstvaparagAH .. 23 caturdazanadIsahasraparivRtA gaGgAsindhvAdayo nadyaH.... 124 24 bharataH SaDviMzapaJcayojanazatavistAraH SaT caikona: viMzatibhAgA yojanasya ..... .... 213 25 tadviguNadviguNavistArA varvadharavarSA videhAntAH .... 125 26 uttarA dakSiNatulyAH ... .... 125 27 bharatairAvatayovRddhi hAsau SaTsamayAbhyAmutsarpiNyavasarpi.. jIbhyAm .... .... 125 28 tAbhyAmaparA bhUmayo'vasthitAH .... .... 126 29 ekadvitripalyopamasthitayo haimavatakahArivarSakadaiva. kuravakAH ...... .... 126 30 tathorAH ..... .... 127 31 videheSu sakhyeyakAlAH .... .... 127 32 bharatasya viSkambho jambUdvIpasya navatizatabhAgaH ... 128 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... tattvArthasUtrANAmanukramaH sUtrANi 33 dvirdhAtakIkhaNDe 34 puSkarAddhe ca 35 prAGmAnuSottarAnmanuSyAH 36 AryA mlecchAzca 37 bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH 131 38 nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte ........ 132 39 tiryagyonijAnAM ca ___ iti tattvArthAdhigame mokSazAstre tRtIyo'dhyAyaH .. .... ... 131 ___ atha caturtho'dhyAyaH 1 devAzcaturNikAyAH .... 2 AditastriSu pItAntalezyAH .... .... 3 dazASTapaJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH .... 1 indrasAmAnikatrAyastriMzapAriSadAtmarakSalokapAlAnIka.. .. prakIrNakAbhiyogyakilviSikAzcaikazaH - 5 trAyastriMzalokapAlavA vyantarajyotipkAH - 6 pUrvayovIndrAH .. .... 7 kAyapravicArA A aizAnAt 8 zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravicArAH ......... 9 pare'pravicArAH 10 bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAmivAtastaniyodadhi.. dvIpadikkumArAH 11 vyantarAH kinnarakimpuruSamahoragagandharvayakSarAkSasabhUta... ... pizAcAH ur ar 920 .... Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 tattvArthasUtrANAmanukramaH 'sUtrANi pRSThaM 12 jyotiSkAH sUryAcandramasau grahanakSatraprakIrNakatArakAzca 139 140 13 merupradakSiNA nityagatayo nRloke 14 tatkRtaH kAlavibhAgaH 140 15 bahiravasthitAH 141 141 141 142 0800 .... 1830 18 sAgaropamatripalyopamArddhahanimitA 29 saudharmezAnayoH sAgaropame adhike 30 sAnatkumAramAhendrayoH sapta 0000 .... 16 vaimAnikAH 17 kalpopapannAH kalpAtItAzca 18 uparyupari .... 19 saudharmezAna sAnatkumAramAhendrabrahmabrahmottaralAntavakApi - SThazukramahAzukazatArasaha khAreSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu bhaiveyakeSu vijayavaijayantajayantAparAjiteSu sarvArthasiddhau ca 20 sthitiprabhAvasukhadyutilazyA vizuddhIndriyAvadhiviSayato' .... dhikAH .... 21 gatijAtizarIraparigrahAbhimAnato hInAH 22 pItapadmazuklalezyA dvitrizeSeSu 23 prAgmaiveyakebhyaH -kalpAH .... .... 0000 0800 .... .... .... .... .... .... .... .... 145 145 24 brahmalokAlayA laukAntikAH 25 sArasvatAdityavanAruNagardatoya tuSitAnyAba dhAriSTazca 146 147 0.00 ... **** 26 vijayAdiSu dvicaramAH 27 aupapAdikamanuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH sthitirasura nAgasuparNadvIpazeSANAm 10.0 8000 .... .... .... .... ..... 142 opos 143 144 144 147 148 148 148 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH sUtrANi .... 150 pRSTha 31 trisaptanavaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhikAni tu .. 149 32 AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navayu aveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhau ca 33 aparA palyopamamadhikam / 34 parataHparataH pUrvApUrvA'nantarA ..... 150 35 nArakANAM ca dvitIyAdiSu 36 dazavarSasahasrANi prathamAyAm 37 bhavaneSu ca 38 vyantarANAM ca 39 parA palyopamamadhikam 140 jyotiSkANAM ca 41 tadaSTabhAgo'parA 42 laukAntikAnAmaSTau sAgaropamANi sarveSAm .... iti tattvArthadhigame mokSazAstraM caturtho'dhyAyaH .... atha paJcamo'dhyAyaH 1 ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH 2 dravyANi / 3 jIvAzca 4 nityAvasthitAnyarUpANi 5 rUpiNaH pudgalAH 6 A AkAzAdekadravyANi . . .. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tattvArtha sUtrANAmanukramaH sUtrANi 7 niSkriyANi ca 8 asaGkhyeyAH pradezA dharmAdharmaikajIvAnAm 9 AkAzasyAnantAH 10 saMkhyeyA'saMkhyeyAzca pudgalAnAm 11 nANoH 12 lokAkAze'vagAhaH 13 dharmAdharmayoH kRtsne 14 ekapradazodiSu bhAjyaH pudgalAnAm 15 asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm 16 pradezasaMhAravisarpAbhyAM pradIpavat 17 gatisthityupagrahau dharmAdharmayorupakAraH 18 AkAzasyAvagAhaH .... 25 aNavaH skandhAzca 26 bhedasaGghAtebhya utpadyante 27 bhedAdaNuH 28 bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSaH 29 saddravyalakSaNam OLOB .900 .... .... ... 0000 3000 2000 0000 1800 .... .... 1000 0.00 .... 0000 0000 .... 9000 .... 19 zarIravAGmanaH prANApAnAH pudgalAnAm 20 sukhaduHkhajIvita maraNopagrahAzca 21 parasparopagraho jIvAnAm 22 vartanApariNAmakriyAH paratvAparatve ca kAlasya 23 sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH 24 zabdabandha saukSmyasthaulyasaMsthAna bhedatamazlAyA''tapo .... dyotavantazca 1000 0000 0880 .... 1000 .... .... .... 2006 .... 9890 1900 .... .... .... 6006 .... .... 4000 bulN 156 157 158 158 159 159 160 160. 161 162 162 163 164 167 167 168 169 wp' 172 1.72 173 173 173 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH sUtrANi . . .. . . .. 30 utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat 31 tadbhAvA'vyayaM nityam 32 arpitAnarpitasiddheH 33 snigdharUkSatvAdvandhaH 34 na jaghanyaguNAnAm 35 guNasAmye sadRzAnAm 36 vyadhikAdiguNAnAM tu 37 bandhe'dhiko pAriNAmiko ca 38 guNaparyAyavadravyam 39 kAlazca 40 'so'nantasamayaH 41 dravyAzrayA nirguNA guNAH 42 tadbhAvaH pariNAmaH iti tattvArthAdhigame mokSazAstre paJcamo'dhyAyaH . . . atha SaSTho'dhyAyaH 1 kAyavAGmanaHkarma yogaH .... ... 183 2 sa AsravaH 3 zubhaH puNasyAzubhaH pApasya 4 sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikaryApathayoH .... 181 5 indriyakaSAyAvratakriyAH paJcacatuHpaMcapaMcaviMzatisaGkhyAH pUrvasya bhedAH ...... ___... 185 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tattvArthasUtrANAmanukramaH sUtrANi pRSThaM 6 tIvramandajJAtAjJAtabhAvAdhikaraNavIryavizeSabhyastadvizeSaH 186 187 7 adhikaraNaM jIvA'jIvAH 8 AdyaM sarambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumata 0000 kaSAyavizeSetritritrizcatuzcaikazaH 187 9 nirvartanA nipekSa sa~yoganisargA dvicaturdvitribhedAH param 188 10 tatpradoSanihnava mAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarza nAvaraNayoH OSOP .... .... 11 duHkhazekatApAkrandanavadhaparideva nAnyAtmaparobhayasthAnya sadvedyasya 12 bhUtavatyanukampAdAnasarAgasa~yamAdiyogaH kSAntiH zaucamiti sadvedyasya 13 kevalizrutasaMghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya 14 kaSAyodayAttItrapariNAmazcAritra mohasya 2609 0300 0908 .... .... 191 192 193 193 15 bahvArambhaparigrahatvaM nArakasyAyuSaH 16 mAyA tairyagyonasya 194 194 17 alpArambhaparigrahatvaM mAnuSasya* 18 svabhAvamArdavaJca 194 194 ... 19 nizzIlatratatvaM ca sarveSAm 20 sarAgasaMyama sa~yamA sa~yamAkAmanirjarA bAlatapAMsi daivasya 195 21 samyaktvaM ca 22 yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH 23 tadviparItaM zubhasya www. blor .... .... 0000 9000 1030 0.00 0800 80.0 900 189 .... 190 195 .195 196 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH sUtrANi . pRSThaM 24 darzanavizuddhirvina yesampannatA zIlavateSvanaticAro'bhI kSNajJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI sAdhusamAdhirvaiyAvrattyakaraNamarhadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAva. zyakAparihANirmArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakaratvasya .... 196 25 parAtmanindAprazaMse sadasadguNocchAdanodbhAvane ca nIcai gargotrasya 26 tadviparyayo nIcairvRttyanutsako cottarasya 27 vighnakaraNamantarAyasya 198 iti tattvArthAdhigame mokSazAstre SaSTho'dhyAyaH atha saptamo'dhyAyaH 1 hiMsA'nRtasteyA'brahmaparigrahebhyo virativratam 2 dezasarvato'NumahatI 3 tatsthairyArtha bhAvanAH paJcapaJca 4 vAGmanoguptIryAdAnanikSepaNasamityAlokitapAnabhojanAni paJca .... ... 201 5 krodhalobhabhIrutvahAsyapratyAkhyAnAnyanuvIcibhASaNaM ca .... ... 201 6 zUnyAgAravimocitAvAsaparoparodhAkaraNabhaikSazuddhisaddha savisaMvAdAH paJca -- paJca .... 201 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tatvArtha sUtrANAmanukramaH sUtrANi 7 strIrAgakathA zravaNa tanmanoharAGganirIkSaNapUrvaratAnusmaraNa vRSyeSTarasasvazarIrasaMskAratyAgAH paMca 8 manojJAmanojJendriyaviSayarAgadveSavarjanAni paJca 9 hiMsAdiSvihA mutrApAyAvadyadarzanam 10 duHkhameva vA '' 11 maitrIpramoda kAruNya mAdhyasthAni ca sattvaguNAdhika * klizyamAnAvinayeSu 12 jagatkAyasvabhAvau vA saMvegavairAgyArtham ...... 13 pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA 14 asadabhidhAnamanRtam 15 adattAdAnaM steyam 16 maithunamabrajha 17 mUrchA parigrahaH .... rimANAtithisa~vibhAgavrata sampannazca 0000 .... .... .... .... .... .... .... .... .... 18 nizzalyo vratI 19 agAryanagArazca 20 aNuvrato'gArI 21 digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikaproSadhopavAsopabhogapa 10 204 204 .... 205 206 ..... 206 207 207 208 209 209 .... .... .... 6330 .... 22 mAraNAntikIM sallekhanAM joSitA 23 zaGkAkAGkSAvicisitsAnyadRSTiprazaMsAsaMstavAH 24 vratazIleSu paJca paJca yathAkramam 25- bandhavadhacchedAtibhArAropaNAnnapAnanirodhAH 26 mithyopadeza raho 'bhyAkhyAnakUTalekha kiyAnyAsApahAra* sAkAramantrabhedAH pRSTha 202 202 202 203 * 210 212 213 214 214 214 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH ur . sUtrANi 27 stenaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahInAdhika.. mAnonmAnapratirUpakavyavahArAH .... .... 215 28 paravivAhakaraNetvarikApAragRhItA'parigRhItAgamanA- . ___naGgakrIDAkAmatIvrAbhinivezAH .... .... 215 29 kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAdhAnyadAsIdAsakupyapramANAtikramAH .... . .... 216 30 UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantarAdhAnAni .... 216 31 AnayanapreSyaprayogazadvarUpAnupAtapudgalakSepAH ..... 217 32 kandarpakautkucyamaukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogaparibhogAnarthakyAni .... 217 33 yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthAnAni .... 34 apratyavekSitApramArjitotsargAdAnasaMstaropakramaNAnA- .. ___darasmRtyanupasthAnAni .. .... .... 217 35 sacittasambandhasammizrAbhiSavaduHpakkAhArAH .... 218 36 sacittanikSepApidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH 218 37 jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnAni ... 218 38 anugrahArthaM svasyAtisa! dAnam .... .... 219 39 vidhidravyadAtRpAtravizeSAttadvizeSaH .... .... 219 iti tattvArthAdhigame 'mokSazAstre saptamo'dhyAyaH 1 . atha aSTamo'dhyAyaH 1 mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH .... 220 2 sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAnpudgalAnAdatte sa bandhaH 221 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tattvArthasUtrANAmanukramaH sUtrANi - pRSThaM 3 prakRtisthityanubhavapradezAstAdvidhayaH ..... .... 223 1 Adyo jJAnadarzanAbaraNavedanIyamohanIyAyurnAmago. trAntarAyAH . .... .... 223 5 paJcanavadvayaSTAviMzaticaturdvicatvAriMzavipaJcamedA ... yathAkrama ___.... .... 224 6 matizrutAvadhimanaHparyayakevalAnAm ... .... 224 7 cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalA pracalAstyAnagRddhayazca .... .... 225 8 sadasadvedhe .. .... .... 226 9 darzanacAritramohanIyAkaSAyakaSAyavedanIyAkhyAstridvi navaSoDazabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAnyakaSAyakaSAyau hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpunnapuMsakavedA anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnasaMjva lanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhAH . .. 226 10 nArakatairyagyonamAnuSadaivAni ..... .... 228 11 gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabandhanasaGghAtasaMsthAnasaM hananasparzarasagandhavarNAnupUrvyAgurulaghUpaghAtaparaghAtAtapodyotocchAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptisthirAdeyayazaHkItisatarANi tIrthakaratvaM ca ___... .... 228 12 uccaiIMcaizca - '... 231 13 dAnalAbhabhogopabhogavIryANAm 231 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 tattvArthasUtrANAmanukramaH sUtrANi 14 AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH .... .... 232 15 saptatirmohanIyasya 232 16 viMzatirnAmagotrayoH 17 trayastriMzatsAgaropamANyAyuSaH 28 aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya 19 nAmagotrayoraSTau 20 zeSANAmantarmuhUrtA 21 vipAko'nubhavaH 22 sa yathAnAma 23 tatazca nirjarA .... .... 234 24 nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSetrAvagAha sthitAH sarvAHmapradezeSvanantAnantapradezAH .... 235 25 sadvedyazubhAyurnAmagotrANi puNyam .... .... 236 26 ato'nyatpApam .... .... 237 iti tattvArthAdhigame mokSazAstre'STamo'dhyAyaH . atha navamo'dhyAyaH 1 AsravanirodhaH saMvaraH ___.... 237 2 sa guptisamitidharmAnuprekSApariSahajayacAritraiH 3 tapasA nirjarA ca .... .... 240 4 samyagyoganigraho guptiH .... 5 IryAbhASaiSaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH ..... 241 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... 247 __ tattvArthasUtrANAmanukramaH .. 'sUtrANi ___pRSThaM 6 uttamakSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiJca nyabrahmacaryANi dharmaH .... . .... 241 OM anityAzaraNasaMsArakatvAnyatvAzucyAsavasaMvaranirjarAlo___kabodhidurlabhadharmasvAkhyAtattvAnucintanamanuprekSAH .... 242 8 mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH pariSahAH .... 246 9 kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyA... zayyAkrozavadhayAcanAlAmarogatRNasparzamalasatkArapu. raskAraprajJAjJAnAdarzanAni .... 10 sUkSmasAmparAyachadmasthavItarAgayozcaturdaza ___.... 252 11 ekAdaza jine ..... .... 253 12 bAdarasAmparAye sarve ..... .... 253 13 jJAnAvaraNe prajJAjJAne .... .... 254 14 darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau .... 15 cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsatkAra. puraskArAH __.... 251 16 vedanIye zeSAH ___ .... 255 17 ekAdayo bhAjyA yugapadekasminnaikAnna viMzataH .... 255 18 sAmAyikacchedopasthApanAparihAravizuddhisUkSmasAmpa rAyayathAkhyAtamiti cAritram ..... ... 255 19 anazanAvamodaryavRttiparisaGkhyAnarasaparityAgavivikta zayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH .... .... 256 20 prAyazcittavinayavaiyAvRtyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram 257 21 navacaturdazapaJcadvibhedA yathAkramaM prAgdhyAnAt .... 257 22 AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapazchedapari- . hAropasthApanAH .... .... 258 251 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH ___... 258 .. . .... sUtrANi 23 jJAnadarzanacAritropacArAH ........ 258 24 AcAryopAdhyAyatapasvizaikSaglAnagaNakulasaGghasAdhumano jJAnAm 25 vAcanApacchanA'nuprekSA''mnAyadharmopadezAH .... 259 26 bAhyAbhyantaropadhyoH .... 259 27 uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodhodhyAnamAntarmuhUrtAt 260 28 ArauidradharmyazuklAni .... 260 29 pare mokSahetU . .... ... 261 30 ArtamamanojJasya samprayoge tadviprayogAyasmRtisamanvAhAraH261 31 viparItaM manojJasya __... .... 261 32 vedanAyAzca .... 261 33 nidAnaM ca 34 tadaviratadezaviratapramattasa~yatAnAm .... .... 262 35 hiMsA'nRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH262 36 AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmyam . .... 263 37 zukle cAdye pUrvavidaH .... 264 38 pare kevalinaH / 264 39 pRthaktvaikatvavitarkasUkSmakriyApratipAtivyuparatakriyA nivartIni 4. vyekayogakAyayogAyogAnAm 41 ekAzraye savitarkavicAre pUrva 12 avicAraM dvitIyam 43 vitarkaH zrutam 14 vicAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH 265 .... 262 .... 265 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . . tattvArthasUtrANAmanukramaH ___... sUtrANi ... 45 samyagdRSTi zrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopa zamakopazAntamohakSapakakSINamohajinAH kramazo'saM...khyeyaguNanirjarAH ... .... .... 267 46 pulAkabakuzakuzIlanigranthasnAtakA nimranthAH .... 268 47 sa~yamazrutapratisevanAtIrthaliGgalezyopapAdasthAnavikalpataH sAdhyAH ___ .... ... 269 iti tattvArthAdhigame mokSazAstre navamo'dhyAyaH - atha dazamo'dhyAyaH 1 mohakSayAt jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam .... 2 bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarmavipramokSomokSaH .... 272 3 aupazabhikAdibhavyatvAnAM ca ... .... 1 anyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH .... 5 tadanantaramUvaM gacchatyAlokAntAt ..... 6. pUrvaprayogAdasaGgatvAdvandhacchedAttathAgatipariNAmAca 275 7 AviddhakulAlacakravavyapagatalepAlAbuvaderaNDabIjavadamizikhAvazca . ... .... 275 8 dhArmastikAyAbhAvAt ___.... .... 276 .9 kSetrakAlagatiliGgatIrthacAritrapratyekabuddhabodhitajJAnAva gAhanAntarasaGkhyAlpabahutvataH sAdhyAH .... 276 iti tattvArthAdhigame mokSazAstre dazamo'dhyAyaH Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM namaH paramAtmane vItarAgA... atha zrIpUjyapAdAparanAmadevanandyAcAryaviracitA tattvArthavRttiH sarvArthasiddhiH // prathamo'dhyAyaH // mokSamArgasya netAraM / bhettAraM karmabhUbhRtAm // jJAtAraM vizvatattvAnAM | vande tadguNalabdhaye // 1 // kazcidbhavyaH pratyAsannaniSThaH prajJAvAn svahitamupalipsurvivikte paramaramye bhavyasattvavizrAmAspade kvacidAzramapade munipariSaNamadhye sanniSaNNaM mUrttamiva mokSamArgamavAgvisarga vapuSA nirUpayantaM yuktyA - gamakuzalaM parahitapratipAdanaikakAryamAryaniSevyaM nirgranthAcAryavaryamupasadya savinayaM paripRcchati sma / bhagavan, kiM nu khalu Atmane hitaM syAditi // sa Aha mokSa iti / sa eva punaH pratyAhakiM svarUpo'sau mokSaH kazcAsya prAptyupAya iti // AcArya Aha-- niravazeSanirAkRtakarmamalakalaGkasyAzarIrasyAtmano'cintyakhA bhAvikajJAnAdiguNamavyAbAdhasukhamAtyantikamavasthAntaraM mokSa iti // tasyAtyantaparokSatvAcchadmasthAH pravAdinastIrthakarammanyAstasya svarUpa - maspRzantIbhirvAgbhiryuktyAbhAsanibandhanAbhiranyathA parikalpayanti 'caita nyaM puruSasya svarUpaM tacca jJeyAkAraparicchedaparAGmukhamiti' tatsadapyasadeva, nirAkAratvAt kharaviSANavat // budyAdivaizeSikaguNo1 sAMkhyaH / 2 buddhisukhaduH khecchAdve prayatnadharmAdharma saMskArAH / eSAmatyantakSaye mokSamAha vaizeSikaH / , Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH cchedaH puruSasya mokSa iti ca / tadapi parikalpanamasadeva vizeSalakSaNazUnyasyAvastutvAt / pradIpanirvANakalpamAtmanirvANamiti ca / tasya kharaviSANavatkalpanA tairevA~hatya nirUpitA / ityevamAdi // tasya svarUpamanavadyamuttaratra vakSyAmaH // tatprAptyupAyaM pratyapi te visaMvadante- 'jJAnAdeva cAritranirapekSAttatprAptiH, zraddhAnamAtrAdeva vA, jJAnanirapekSAccAritramAtrAdeveti' ca / vyAdhyabhibhUtamya tadvinivRttyupAyabhUtabheSajaviSayavyastajJAnAdisAdhanatvAbhAvavat // evaM vyastaM jJAnAdi mokSaprAptyupAyo na bhavati / kiM tarhi ? tatritayaM samuditamityAha samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH // 1 // samyagityavyutpannaH zabdo vyutpanno vA / aJcateH kvau samaJcatIti samyagiti / asyArthaH prazaMsA / sa pratyeka parisamApyate / samyagdarzanaM samyagjJAnaM samyakcAritramiti / eteSAM kharUpaM lakSaNato vidhAnatazca purastAdvistareNa nirdekSyAmaH // uddezamAtraM tvidamucyate / padArthAnAM yAthAtmyapratipattiviSayazraddhAnasaMgrahArthaM darzanasya samyagvizeSaNam / yena yena prakAreNa jIvAdayaH padArthA vyavasthitAstena tenAvagamaH samyagjJAnam / anadhyavasAyasaMzayaviparyayanivRttyarthaM samyagvizeSaNam / saMsArakAraNanivRttiM pratyAgUrNasya jJAnavataH karmAdAnanimittakriyoparamaH samyakcAritram / ajJAnapUrvakAcaraNanivRttyarthaM samyagvizeSaNam // khayaM pazyati 1 vuddhayAdaya eva jIvasya vizeSalakSaNAni / tadabhAve lakSyasya sutarAma bhAvasiddheH / 2 baiddhaa.| 3 gatyantarAbhAvAt / 4 ante / 5 samyagdarzanasya svanantarameva / jJAnasyApi prathamAdhyAye eva navamasUtrAt prabhRti / cAritrasya ca saptamanavamAdhyAyayormadhye / 6 ete trayo mithyAjJAnarUpA yataH / tata eva ca mokSasAdhane nopyujynte| 7 udyatasya / 8 kartRsAdhanametat / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH " 11 " dRzyate'neneti dRSTimatraM vA darzanam // jAnAti jJAyate'nena jJaptimAtraM vA jJAnam // carati caryate'nena caraNamAtraM vA cAritram // nanvevaM sa eva karttA sa eva karaNamityAyAtam / tacca viruddham / satyaM svapariNAmapariNAminorbhedavivakSAyAM tathA 'bhidhAnAt / yathA'gnirdahatIndhanaM dAhapariNAmena // uktaH kartrA - dibhiH sAdhanabhAvaH paryAyaparyAyiNorekatvAnekatvaM pratyanekAntopapattau svAtantryapAratantryavivakSopapatterekasminnapyarthaM na virudhyate / agnau dahanAdikriyAyAH kartrAdisAdhanabhAvavat // jJAnagrahaNamAdau nyAyyaM darzanasya tatpUrvakatvAt alpActaratvAcca naitadyuktaM yugapadutpatteH // yadA'sya darzanamohasyopazamAtkSayAtkSayopazamAdvA AtmA samyagdarzanaparyAyeNAvirbhavati tadaiva tasya matyajJAnazrutAjJAnanivRttipUrvakaM matijJAnaM zrutajJAnaM cAvirbhavati / ghanapaTalavigame savituH pratApaprakAzAbhivyaktivat // alpActarAdabhyarhitaM pUrvaM nipatati / kathamabhyarhitatvaM jJAnasya : samyagvyapadezahetutvAt // cAritrAtpUrvaM jJAnaM prayuktaM, tatpUrvakatvAccAritrasya // sarvakarmavipramokSo mokSaH tatprApyupAyo mArgaH / mArga iti caikavacananirdezaH samastasya mArgabhAvajJApanArthaH / tena vyastasya mArgatvanivRttiH kRtA bhavati / ataH samyagdarzanaM samyagjJAnaM samyakcAritramityetatritayaM samuditaM mokSasya sAkSAnmArgoM veditavyaH // 1 karaNe / 2 bhAve / 3 abhedavato'pi bhedena kathanAt / 4 sAdhanabhAvaH saadhntaa| 5 tadA matyajJAnazrutAjJAnayorabhAvo bhavati samyakaca te utpayete iti nAsti bhAvaH / tarhi ? te eva mithyAmatizrute samyaktvena vipariNabhete iti / jJAnasya prAdurbhAvastu sadA jJAnAvaraNakSayopazamakAraNaka eva ata eva zrutaM matipUrvamityatra vakSyate yat samyaktvasya tadapekSatvAditi 1 6 darzanasya tatpUrvakatvAditi prathamahetuM nirasya dvitIyahetuM dUSayanti / kramasya siddhiH / 6 7 iti Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhi. tatrAdAvuddiSTasya samyagdarzanamya lakSaNanirdezArthamidamucyate // tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam // 2 . tattvazabdo bhAvasAmAnyavAcI / katham ? taditi sarvanAmapadam / sarvanAma ca sAmAnye vartate / tasya bhAvastattvam // tasya kasya? yo'rtho yathAvasthitastathA tasya bhavanamityarthaH // aryata ityartho nizcIyata ityarthaH / tatvenArthastattvArthaH // athavA bhAvena bhAvavato'bhidhAnaM, tadavyatirekAt / tattvamevArthastattvArthaH / tattvArthasya zraddhAnaM tattvArthazraddhAnaM, samyagdarzanaM pratyetavyam / tatvArthazca vakSyamANo jIvAdiH // dRzerAlokArthatvAt / zraddhAnArthagati papadyate / dhAtUnAmanekArthatvAdadoSaH / prasiddhArthatyAgaH kuta iti cenmokSamArgaprakaraNAt // tattvArthazraddhAnaM hyAtmapariNAmo mokSamya sAdhanaM yujyate, bhavyajIvaviSayatvAt // Alokastu cakSurAdinimittaH sarvasaMsArijIvasAdhAraNatvAnna mokSamArgo yuktaH // arthazraddhAnamiti cetsarvArthagrahaNaprasaGgaH / tattvazraddhAnamiti cedbhAvamAtraprasaGgaH / sattAdravyatvaguNatvakarmatvAdi tattvamiti kaizcitkalpyata iti // tattvamekattvamiti vA sarvaikyagrahaNaprasaGgaH / puruSa evedaM sarvamityAdi kaizcitkalpyata iti / tasmAdavyabhicArArthamubhayorupAdAnam // tat dvividhaM, sarAgavItarAgaviSayabhedAt // prazamasaMvegAnukampAstikyAdyabhivyaktilakSaNaM prathamam / AtmavizuddhimAtramitarat // 1 sarveSAM nAma ( bhavitumarhati ) sarvanAma ityanvarthasaMjJAkaraNAt / 2 iti 6 ' zabdasya siddhiH| 3 iti ' artha ' zabdasya vAcyArthI bhavati / 4 atra nanvityAzaGkArthakaH shbdo'dhyaahaaryH| 5 vaizeSikaiH / 6 kaizciditi pUrvesya saMbandhaH / te ca vaivAsA vedAntinaH / pUrvoktasyeva spaSTIkaraNam / 8 iti pUrvavivaraNasya spaSTIkaraNam / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH athai tatsamyagdarzanaM jIvAdipadArthaviSayaM kathamutpadyata ityata aah|| tannisargAdadhigamAdvA // 3 // kathamanavabuddha nisargaH svabhAva ityarthaH / adhigamo'rthAvabodhaH / tayo - hetutvena nirdezaH // kasyAH ? kriyAyAH / kA ca kriyA / utpadyata ityadhyAhiyate, sopaskAratvAt sUtrANAm // tadetatsamyagdarzanaM nisargAdadhigamAdvotpadyata iti // atrAha - nisargaje samyagdarzane'rthAdhigamaH syAdvA na vA ? yadyasti, tadapi adhigamajameva, nArthAntaram / atha nAsti, tattvasyArthazraddhAnamiti naiSa doSaH / ubhayatra samyagdarzane antaraGgo hetustulyo darzanamohasyopazamaH kSayaH kSayopazamo vA / tasminsati yadvAhyopadezAdRte prAdurbhavati tannaisargikam / yatparopadezapUrvakaM jIvAdyadhigamanimittaM syAt taduttaram / ityanayorayaM bhedaH // tadgRhaNaM kimartham anantaranirdezArtham / anantaraM samyagdarzanaM tadityanena pratinirdizyate / itarathA mokSamArgo'pi prakRtastasyAbhisambandhaH syAt // nanu ca anantarasya vidhirvA bhavati pratiSedho vA- ityanantarasya samyagdarzanasya grahaNaM siddhamiti cenna, ' pratyAsatteH pradhAnaM balIya ' iti mokSamArga eva sambadhyeta / tasmAttadvacanaM kriyate // 4 " tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanamityuktam / atha kiM tattvamityata idamAha // jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam // 4 // tatra cetanAlakSaNo jIvaH / sA ca jJAnAdibhedAdanekadhA bhidyate / tadviparyayalakSaNo'jIvaH / zubhAzubhakarmAgamadvArarUpa AsravaH / AtmakarmaNoranyo'nyapradezAnupravezAtmako bandhaH / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiHAsravanirodhalakSaNaH saMvaraH / ekadezakarmasaMkSayalakSaNA nirjarA / kRtsnakarmaviprayogalakSaNo mokSaH // eSAM prapaJca uttaratra vakSyate // sarvasya phalasyAtmAdhInatvAdAdau jIvagrahaNam / tadupakArArthatvAtadanantaramajIvAbhidhAnam / tadubhayaviSayatvAttadanantaramAsravagrahaNam / tatpUrvakatvAttadanantaraM bandhAbhidhAnam / saMvRtasya bandhAbhAvAttapratyanIkapratipattyarthaM tadanantaraM saMvaravacanam / saMvare sati nirjaropapattestadantike nirjarAvacanam / ante prApyatvAnmokSasyAnte vacanam // iha puNyapApagrahaNaM ca karttavyaM, nava padArthA ityanyairapyuktatvAt // na karttavyaM, tayorAsrave bandhe cAntarbhAvAt // yadyevamAsravAdigrahaNamanarthakaM, jIvAjIvayorantarbhAvAt // nAnarthakam / iha mokSaH prakRtaH / so'vazyaM nirdeSTavyaH / sa ca saMsArapUrvakaH / saMsArasya pradhAnaheturAsravo bandhazca / mokSasya pradhAnahetuH saMvaro nirjarA ca / ataH pradhAnahetuhetumatphalanidarzanArthatvAtpRthagupadezaH kRtaH // dRzyate hi sAmAnye'ntarbhUtasyApi vizeSasya yathopayogaM pRthagupAdAnaM prayojanArtham / kSatriyA AyAtAH suravarmA'pIti // tattvazabdo bhAvavAcItyuktaH / sa kathaM jIvAdibhirdravyavacanaiH sAmAnAdhikaraNyaM pratipadyate ? avyatirekAttadbhAvAdhyAropAcca sAmAnAdhikaraNyaM bhavati / yathA upayoga evAtmeti // yadyevaM tattalliGgasaGkhyAnuvRttiH prApnoti / vizeSaNavizeSyasambandhe satyapi zabdazaktivyapekSayA upAttaliGgasaGkhyAvyatikramo na bhavati // ayaM krama AdisUtre'pi yojyaH // 1 krameNa AdyacaturadhyAyyAM jIvasaMbandhaH , paJcame'jIvaH, SaSThasaptamayArAtravaH, aSTame bandho navame saMvare nirjarA ca, dazame'dhyAye mokSa iti saptatattvaM varNita. mAste / 2 kundakundAthaiH / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH evameSAmuddiSTAnAM samyagdarzanAdInAM jIvAdInAM ca saMvyavahAravizeSavyabhicAranivRttyarthamAha-- // naamsthaapnaadrvybhaavtstnnyaasH|| 5 // atadguNe vastuni saMvyavahArArthaM puruSAMkArAnniyujyamAnaM saMjJAkarma nAma / kASThapustacitrakarmAkSanikSepAdiSu so'yamiti sthApyamAnA sthApanA / guNaidrIpyate guNAndropyatIti vA dravyam / vartamAnatatparyAyopalakSitaM dravyaM bhAvaH // tadyathA- nAmajIvaH sthApanAjIvo dravyajIvo bhAvajIva iti caturdhA jIvazabdArtho nyasyate // jIvanaguNamanapekSya yasya kasyacinnAma kriyamANaM nAmajIvaH // akSanikSepAdiSu jIva iti vA manuSyajIva iti vA vyavasthApyamAnaH sthApanAjIvaH // dravyajIvo dvividhaH / AgamadravyajIvaH noAgamadravyajIvazceti // tatra jIvaprAbhRtajJAyI manuSyajIvaprAbhRtajJAyI vA anupayukta AtmA AgamadravyajIvaH // noAgamadravyajIvastredhA vyavatiSThate / jJAyakazarIra-bhAvi--tadvyatiriktabhedAt / tatra jJAturyaccharIraM trikAlagocaraM taj jJAyakazarIram / sAmAnyApekSayA noAgamabhAvijIvo nAsti, jIvanasAmAnyasya sadA'pi vidyamAnatvAt / vizeSApekSayA tvasti gatyantare / jIvo vyavasthito manuSyabhavaprApti pratyabhimukho manuSyabhAvijIvaH // tadvyatiriktaH karmanokarmavikalpaH / / bhAvajIvo dvividhaH / AgamabhAvajIvo noAgamabhAvajIvazceti / tatra jIvaprAbhRtaviSayopayogAviSTo manuSyajIvaprAbhRtaviSayopayogayukto vA AtmA AgamabhAvajIvaH / jIvana paryAyeNa manupyajIvatva 1 haThAt // 2 guNerguNAnvaH drutaM gataM prAptamiti dravyAmatyapyadhikaH pAThaH pustakAntare dRzyate // 3 audArikavakriyikAhArakazarIratrayasya SaTparyAptInAM ca yogyapudgalAnAmAdAnaM nokaH // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthAsaddhiH paryAyeNa vA samAviSTa AtmA noAgamabhAvajIvaH // evamitareSAmapi padArthAnAmajIvAdInAM nAmAdinikSepavidhiniyojyaH / sa kimarthaH ? aprakRtanirAkaraNAya prakRtanirUpaNAya ca / nikSepavidhinA nAmazabdArthaH prastIryate // tacchabdagrahaNaM kimartham ? sarvasaGgrahArtham / asati hi tacchabde samyagdarzanAdInAM pradhAnAnAmeva nyAsenAbhisambandhaH syAt, tadviSayabhAvenopagRhItAnAmapradhAnAnAM jIvAdInAM na syAt / tacchandagrahaNe punaH kriyamANe sati sAmarthyAtpradhAnAnAmapradhAnAnAM ca grahaNaM siddhaM bhavati // evaM nAmAdibhiH prastIrNAnAmadhikRtAnAM tattvAdhigamaH kutaH ? ityata idamucyate--- // pramANanayairadhigamaH // 6 // .. nAmAdinikSepavidhinopakSiptAnAM jIvAdInAM tattvaM pramANebhyo nayaizcAdhigamyate // pramANanayA vakSyamANalakSaNavikalpAH / tatra pramANaM dvividhaM, svArtha parArthaM ca / tatra svArthaM pramANaM zrutavarNyam / zrutaM punaH svArtha bhavati parArthaM ca // jJAnAtmakaM svArthaM vacanAtmakaM parArtham // tadvikalpA nayAH // atrAha- nayazabdamya alpActaratvAtpUrvanipAtaH prApnoti ? naiSa doSaH / abhyarhitatvAtpramANasya tatpUrvanipAtaH / abhyarhitatvaM ca sarvato balIyaH / kuto'bhyarhitatvam ! nayaprarUpaNaprabhavayonitvAt // evaM hyuktaM, pragRhya pramANataH pariNativizeSAdarthAvadhAraNaM naya iti / sakalaviSayatvAcca pramANamya / / tathA coktaM / " sakalAdezaH pramANAdhIno vikalAdezo nayAdhIna iti " // nayo dvividhaH / dravyArthikaH paryAyArthikazca / paryAyArthikanayena paryAyatattvamadhigantavyam / itareSAM nAmasthApanAdravyANAM dravyArthi Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH kanayena, sAmAnyAtmakatvAt // dravyamarthaH prayojanamasyetyasau dravyArthikaH / paryAyo'rthaH prayojanamasyetyasau paryAyArthikaH // tatsarvaM samuditaM pramANenAdhigantavyam // ___ evaM pramANanayairadhigatAnAM jIvAdInAM punarapyadhigamopAyAntarapradarzanArthamAha -- ||nirdeshsvaamitvsaadhnaadhikrnnsthitividhaantH||7|| nirdezaH svarUpAbhidhAnam / svAmitvamAdhipatyam / sAdhanamutpattinimittam / adhikaraNamadhiSThAnam / sthitiH kAlaparicchedaH / vidhAnaM prakAraH // [1] tatra samyagdarzanaM kimiti prazne tattvArthazraddhAnamiti nirdezo nAmAdirvA // [ 2 ] samyagdarzanaM kasyetyukte, sAmAnyena jIvasya // vizeSeNai-- gatyanuvAdena narakagatau sarvAsu pRthivISu nArakANAM paryAptakAnAmaupazamikaM kSAyopazAmakaM cAsti / prarthamAyAM pRthivyAM paryAptAparyAptakAnAM kSAyika kSAyopazamikaM cAsti // tiryaggatau tirazcAM paryAptakAnAmaupazamikamasti / kSAyikaM kSAyopazAmikaM - 1 nAmasthApanAdravyabhAvA vA nirdeza ucyate ityarthaH // 2 sAmAnyena samyagdarzanasya svAmI jIvo bhavatIti svaamitvmucyte| 3 vizeSeNa tu caturdazamArgaNAnuvAdena svAmitvamucyate // 4 atra zlokAH // prathamAyAM tritayaM syAtparyAptAnAM dvayaM taditareSAm / azamajamitarAsvapi vA kSayajaM paryAptakAnAM tu // 1 // paryAptAnAM tritayaM vayaM tiravAmazAntamitareSAm / kSAyikavajyaM dvitayaM paryApta sveva tatstrISu // 2 // nRNAM paryAptAnAM trayamitareSAM dvayaM tu zamavayam / trayamapi nArISu syAtparyAptAsveva nAnyAsu // 3 // paryAptAparyAptakadeveSu tritayamasti samyaktvam / deveSvakalpajeSu paryApteSvakSaya jameva // 4 // kSAyikama varatadRSTeiprabhRtiSu sambhavati vedakaM tu punaH / astya ramAdakAnteSvaupazamaM copazAntAntam // 5 // itya. pyadhikaH pAThaH pusta kAntare vidyate // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sarvArthasiddhiH ca paryAptAparyAptakAnAmasti // tirazcInAM kSAyikaM nAsti / ku ityukte manuSyaH karmabhUmija eva darzanamohakSapaNaprArambhako bhavati / kSapaNaprArambhakAlAtpUrvaM tiryakSu baddhAyuSko'pi utkRSTabhogabhUmitiryakpuruSeSvevotpadyate / na tiryakstrISu / dravyavedastrINAM tAsAM kSAyikAsambhavAt / evaM tirazcAmapyaparyAptakAnAM kSAyopazamikaM jJeyam / na paryAptakAnAm || aupazamikaM kSAyopazamikaM ca paryAptikAnAmeva nAparyAptikAnAm // manuSyagatau manuSyANAM paryAtAparyAptakAnAM kSAyikaM kSAyopazamikaM cAsti / aupazamikaM paryAsakAnAmeva nAparyAptakAnAm // mAnuSINAM tritayamapyasti paryAptikAnAmeva nAparyAptikAnAm / kSAyikaM punarbhAvavedenaiva // devagatau sAmAnyena devAnAM paryAptAparyAptakAnAM tritayamapyasti / aupazamikamaparyAptakAnAM kathamiti ceccAritramohopazamena saha mRtAnprati // vizeSeNa bhavanavAsivyantarajyotiSkANAM devAnAM devInAM ca saudharmaizAnakalpavAsinInAM ca kSAyikaM nAsti / teSAM paryAptakAnAmaupazamikaM kSAyopazamikaM cAsti // 1 // indriyAnuvAdena paJcendriyANAM saMjJinAM tritayamapyasti, netaraSAm // 2 // kAyAnuvAdena trasakAyikAnAM tritayamapyasti, netareSAm // 3 // yogAnuvAdena trayANAM yoginAM tritayamapyasti / ayoginAM kSAyikameva // 4 // vedAnuvAdena trivedAnAM tritayamapyasti / apagatavedAnAmaupazamikaM kSAyikaM cAsti // 5 // kaSAyAnuvAdena catuSkaSAyANAM tritayamapyasti / akaSAyANAmau pazamikaM kSAyikaM cAsti || 6 || jJAnAnuvAdena Abhinibodhika zrutAvadhimanaHparyayajJAninAM tritayamapyasti / kevalajJAninAM kSAyikameva // 7 // saMyamAnuvAdena sAmAyikacchedopasthApanasaMyatAnAM tritayamapyasti / parihAravizuddhisaMyatAnAmaupazAmikaM nAsti / itarat dvitayamapyasti / / I Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH sUkSmasAmparAyayathAkhyAtasaMyatAnAmaupazamikaM kSAyikaM cAsti / saMyatAsaMyatAnAM ca tritayamapyasti // 8 // darzanAnuvAdena cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzaninAM tritayamapyasti / kevaladarzaninAM kSAyikameva // 9 // lezyAnuvAdena SaDlezyAnAM tritayamapyasti / alezyAnAM kSAyikameva // 10 // bhavyAnuvAdena bhavyAnAM tritayamapyasti, nAbhavyAnAm // 11 // samyaktvAnuvAdena yatra yatsamyagdarzanaM tatra tadeva jJeyam // 12 // saMjJAnuvAdena saMjJinAM tritayamapyasti / nAsaMjJinAm / tadubhayavyapadezarahitAnAM kSAyikameva // 13 // AhArAnuvAdena AhArakANAM tritayamapyasti / anAhArakANAM chadmasthAnAM tritayamapyasti // kevalinAM samudghAtagatAnAM kSAyikameva // 14 // [ 3 ] sAdhanaM dvividhamAbhyantaraM bAhyaM ca // AbhyantaraM darzanamohasyopazamaH kSayaH kSayopazamo vA / bAhyaM nArakANAM prAkcaturthyAH samyagdarzanasya sAdhanaM keSAJcijAtimmaraNaM keSAJciddharmazravaNaM keSAJcidvedanAbhibhavaH // caturthImArabhya A saptamyA nArakANAM jAtismaraNaM vedanAbhibhavazca // tirazcAM kepAJcijAtismaraNaM keSAJciddharmazravaNaM keSAJcijjinabimbadarzanam // manuSyANAmapi tathaiva // devAnAM keSAMcijjAtismaraNaM keSAJciddharmazravaNaM keSAJcijjinamahimadarzanaM keSAJciddevaddhidarzanam // evaM prAgAnatAt // AnataprANatAraNAcyutadevAnAM devaddhidarzanaM muktvA'nyatritayamapyasti / navagraiveyakavAsinAM keSAMcijjAtismaraNaM keSAJciddharmazravaNam // anudizAnuttaravimAnavAsinAmiyaM kalpanA na sambhavati / prAgeva gRhItasamyaktvAnAM 1 dharmazrItajAtismRtisuraddhijinamahimadarzanaM bAhyam // prathamadRzo'gaM vinA sura kSayA''natAdibhuvAm // 1 // veyakiNAM pUrva dve sajinArcakSaNe nrtirshcaam|| sarugabhibhave triSu prAka zvazreSvanyeSu sadvitIyA sA // 2 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sarvArthasiddhiH tatrotpatteH // [ 4 ] adhikaraNa dvividham / AbhyantaraM bAhyaM ca // AbhyantaraM svasvAmisambandhArha eva AtmA, vivakSAtaH : kArakapravRtteH // bAhyaM lokanADI / sA kiyatI ? / ekarajjuvi - SkambhA caturdazarajjvAyAmA // [5] sthitiraupazamikasya jaghanyotkRSTA cAntarmauhUrtikI / kSAyikasya saMsAriNo jaghanyAntarmauhUrtikI / utkRSTA trayastriMzatsAgaropamANi sAntarmuhUrttASTavarSahInapUrvakoTidvayAdhikAni / muktasya sAdiraparyavasAnA / kSAyopazamikasya jaghanyA'ntarmauhUrtikI / utkRSTA paTSaSTisAgaropamANi // [6] vidhAnaM sAmAnyAdekaM samyagdarzanam / dvitayaM nisargajAdhigamajabhedAt / evaM sakhyeyA vikalpaH zabdataH // asakhyeyA anantAzca bhavanti zraddhAtRzraddhAtavyabhedAt // evamayaM nirdezAdividhirjJAnacAritrayorjIvAjIvAdiSu cAgamAnusAreNa yoja - yitavyaH // 1 AjJA mArgasamudbhavamupadezAtsUtrabIja saGkSepAt // vistArArthAbhyAM bhavamavaparamAvAdigADhaM ca // 1 // iti dazavidham // asyA AryAMyA vivaraNArthaM vRttatrayamAha // tathAhi // sragdharA // AjJAsamyaktvamuktaM yaduta virucitaM vItarAgAjJayaiva / tyaktagranthaprapaJcaM zivamamRtapathaM zraddaSanmohazAnteH // mArgazradvA * namAhuH puruSavarapurANopadezeopayAtA / yA saMjJAnAgamAbdhiprasRtibhirupadezAdirAdezi dRssttiH|| 1 // AkarmyAcArasUtraM munivaraNavidheH sUcanaM zraddadhAnaH / sUkto - Ssau sUtra dRSTiduradhigamagaterarthasArthasya bIjaiH // kaizvijjAtopalabdhairasama rAmavazAdbajidRSTiH padArthAn / saGkSepeNaiva budhvA rucimupagatavAn sAdhusaGkSepadRSTiH // 2 // yaH zrutvA dvAdazAGgI kRtaruciriha taM viddhi vistAradRASTham / saJjAtArthAtkutazcitpravacanavacanAnyantareNArthadRSTiH // dRSTiH sAGgAGgabAhya pravacanamavagAhyotthitA yAvagADhA | kaivalyAlokitAthai ruciriha paramAvAdigADheti rUDhA // 3 // iti zrIguNabhadrabhadanta nAtmAnuzAsanaprArambhe uktam / evaM saGkhadheyavikalpAH samyagdarzanaprarUpakazabdAnAM saGkhyAtatvAt // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 prathamo'dhyAyaH kimetereva jIvAdInAmadhigamo bhavati uta anyo'pyadhigamopAyo'stIti pripRsstto'stiityaah||stsNkhyaakssetrsprshn kAlAntarabhAvAlpabahutvaizca // // sadityastitvanirdezaH / prezaMsAdiSu vartamAno neha gRhyate / saGkhyA bhedagaNanA / kSetraM nivAso vartamAnakAlaviSayaH / tadeva sparzanaM trikAlagocaram / kAlo dvividhaH / mukhyo vyAvahArikazca / tayoruttaratra nirNayo vakSyate / antaraM virahakAlaH / bhAvaH aupazamikAdilakSaNaH / alpabahutvamanyo'nyApekSayA vizeSapratipattiH // etaizca samyagdarzanAdInAM jIvAdInAM cAdhigamo vedi - tavyaH // nanu ca " nirdezAdeva sadgrahaNaM siddham / vidhAnagrahaNAtsaGkhyAgatiH / adhikaraNagrahaNAtkSetrasparzanAvabodhaH / sthitigrahaNAtkAlasaGgrahaH / bhAvo nAmAdiSu saGgrahIta eva / punareSAM kimarthaM grahaNamiti " // satyaM siddham / vineyAzayavazAttattvadezanAvikalpaH // kecitsaGkSeparucayaH / apare nAtisaGkSepeNa nAtivistareNa pratipAdyAH || sarvasattvAnugrahArtho hi satAM prayAsa iti adhigamAbhyupAyabhedoddezaH kRtaH / itarathA hi " pramANanayairedhigamaH " ityanenaiva siddhatvAditareSAM grahaNamanarthakaM syAt // tatra jIvadravyamadhikRtya sadAdyanuyogadvau ra nirUpaNaM kriyate // jIvAzcaturdazasu guNasthAneSu vyavasthitAH || 1 mithyAdRSTiH / 2 sAsAdanasamyagdRSTiH / 3 samyaGmithyAdRSTiH / 4 asaMyata samyagdRSTiH / 5 saMyatAsaMyataH / 6 pramattasaMyataH / 1 sAdhvacitaprazasteSu satye'stitve ca sammataH / iti vacanAt // 2 nAmAdayastrayo dravyArthikanayaviSayAH / bhavaH paryAyArthikana yaviSayo yataH // pravezamArga : / 3 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 sarvArthasiddhiH 7 apramattasaMyataH / 8 apUrvakaraNasthAne upazamakaH kSapakaH / 9 anivRttibAdarasAmparAyasthAne upazapakaH kSapakaH / 10 sUkSmasAmparAyasthAne upazamakaH kSapakaH / 11 upazAntakaSAyavItarAgachadmasthaH / 12 kSINakaSAyavItarAgachadmasthaH / 13 sayogakevalI / 14 ayogakevalI ceti // eteSAmeva jIvasamAsAnAM nirUpaNArthaM caturdazamArgaNAsthAnAni jJeyAni // gatI--ndriya -- kAya--yoga-- veda -- kaSAya- jJAna -- saMyama-- darzana - lezyA --bhavya- samyaktva - saMjJA - SShArakA iti // tatra satprarUpaNA dvividhA, sAmAnyena vizeSeNa ca // sAmAnyena tAvat asti mithyAdRSTiH / asti sAsAdanasamyagdRSTirityevamAdi // vizeSeNa - gatyanuvAdena narakagatau sarvAsu pRthivISu AdyAni catvAri guNasthAnAni santi / tiryaggatau tAnyeva saMyatAsaMyatasthAnAdhikAni santi / manuSyagatau caturdazApi santi / devagatau nArakavat // indriyAnuvAdena ekedriyAdiSu caturindriyaparyanteSu ekameva mithyAdRSTisthAnam / paJcendriyeSu caturdazApi santi // kAyAnuvAdena pRthivIkAyAdiSu vanaspatikAyAnteSu ekameva mithyAdRSTisthAnam // trasakAyeSu caturdazApi santi // yogAnuvAdena triSu yogeSu trayodazaguNasthAnAni bhavanti / tataH paraH ayogakevalI // vedAnuvAdena triSu vedeSu mithyAdRSTyAdyanivRttibAdarAntAni santi / apagatavedeSu anivRttibAdadyayoga kevalyantAni // kaSAyAnuvA 1 jIvAH samyagAsate yeSviti jIvasamAsAH // 2 caturdazaguNasthAneSu vaktavyam // 3 atra anivRttikaraNasavedabhAgo grAhyaH // 4 atrAvedabhAgAnivRttikaraNa guNasthAnaM grAhyam // ( 1 ) samyagmithyAdRSTeH TippaNakArakAbhiprAyeNa jJAtavyam // ityapyadhikaH pAThaH pustakAntare dRzyate // [ samya mithyAdRSTe : jJAnamajJAnaM ca kevalaM na sambhavati / tasyAjJAnatrayAdhAratvAt / uktaM ca " misse NANattiyamissaM aNNANattiyeNeti " tena jJAnA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dena krodhamAnamAyAsu mithyAdRSTyAdIni anivRttibAdarasthAnAntAni santi / lobhakaSAye tAnyeva sUkSmasAmparAyasthAnAdhikAni / akapAyaH upazAntakaSAyaH kSINakaSAyaH sayogakevalI ayogakevalI ca // jJAnAnuvAdena matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAneSu mithyAdRSTiH sAsAdanasamyagdRSTizcAsti / ( 1 ) AbhinibodhikazrutAvadhijJAneSu asaMyatasamyagdRSTyAdIni kSINakaSAyAntAni santi / manaHparyayajJAne pramattasaMyatAdayaH kSINakaSAyAntAH santi / kevalajJAne sayogo'yogazca // saMyamAnuvAdena saMyatAH pramattAdayo'yogakevalyantAH / sAmAyikacchedopasthApanAzuddhisaMyatAH pramattAdayo'nivRttisthAnAntAH / parihAravizuddhisaMyatAH pramattApramattAzca / sUkSmasAmparAyazuddhisaMyatA ekasminneva sUkSmasAmparAyasthAne / yathAkhyAtavihArazuddhisaMyatA upazAntakaSAyAdayo'yogakevalyantAH / saMyatAsaMyatA ekasminneva saMyatAsaMyatasthAne / asaMyatA AyeSu caturpu guNasthAneSu // darzanAnuvAdena cakSurdarzanAcakSurdarzanayomithyAdRSTyAdIni kSINakaSAyAntAni santi / avadhidarzane asaMyatasa myagdRSTyAdIni kSINakaSAyAntAni / kevaladarzane sayogakevalI ayogakevalI ca // lezyAnuvAdena kRSNanIlakapotalezyAsu mithyAdRSTyAdIni asaMyatasamyagdRSTya tAni santi / tejaHpadmalezyayomithyAdRSTyAdIni apramattasthAnAntAni / zuklalezyAyAM mithyAdRSTyAdIni sayogakevalyantAni / alezyA ayogakevalinaH // bhavyAnuvAdena bhavyeSu caturdazApi santi / abhavya Aye eva sthAne / samyaktvAnuvAdena kSAyikasamyaktve asaMyatasamyagdRSTyAdIni ayo navAde mizrasyAnabhidhAnam / tasyAjJAnaprarUpaNAyAmevAbhidhAnaM jJAtavyam / jJAnasya yathArthaviSayatvAbhAvAt // iti zrutasAgara: // ] 1 sayogakevalini aupacArikI lezyA / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 sarvArthasiddhiH gakevalyantAni santi / kSAyopazamikasamyaktve asaMyatasamyaghapTyAdIni apramattAntAni / aupazamikasamyaktve asaMyatasamyagdRSTyAdIni upazAntakaSAyAntAni / sAsAdanasamyagdRSTiH samyaGmidhyAdRSTimithyAdRSTizca sve sve sthAne // saMjJAnuvAdena saMjJiSu dvAdazaguNasthAnAni kSINakaSAyAntAni / asaMjJiSu ekameva mithyAdRSTisthAnam / tadubhayavyapadezarahitaH sayogakevalI ayogakevalI ca // AhArAnuvAdena AhArakeSu mithyAdRSTyAdIni sayogakevalyantAni / anAhArakeSu vigrahagatyApanneSu trINi guNasthAnAni, mithyAdRSTiH sAsAdanasamyagdRSTirasaMyatasamyagdRSTizca / samudghAtagataH sayogakevalI ayogakevalI ca / siddhAH parameSThinaH atItaguNasthAnAH // uktA satprarUpANA // saGkhyAprarUpaNocyate-- sA dvividhA // sAmAnyena tAvat jIvA mithyaadRssttyo'nntaanntaaH| sAsAdanasamyagdRSTayaH samyamithyAdRSTayo'saMyatasamyagdRSTayaH saMyatAsaMyatAzca palyopamAsaGkhyeyabhAgapramitAH // pramattasaMyatAH koTIpRthaktvasaGkhyoH / pRthaktvamityAgamasaMjJA tisRNAM koTInAmupari navAnAmadhaH // apramattasaMyatAH sNkhyeyaaH| 1 tathAhi / dvitIye guNasthAne dvipaJcAzadguNakoTyaH // 520000000 // tRtIyaguNasthAne caturadhikAH zatake TyaH // 1040000000 // caturthaguNa. sthAne saptazatakoTyaH // 7000000000 // paJcamaguNasthAne tryodshkovyH|| 130000.00 // tathA coktam // gAthA // terahakoTI dese bAvaNNA sAsaNA muNeyavvA // missammi ya tadgA asaMjadA sattasappa koDIo // 1 // 2 tathApi pramattasaMyatA nirdhArayituM zakyAH / tena tatsaMkhyA kathyate // koTIpaJcakaM trinavatilakSA. aSTAnavatisahasrAH zatadvayaM SaT ca veditavyAH // 59398206 // ___3 sA saMkhyA na jJAyate iti ceducyate // koTIdvayaM SaNNavatilakSAH navanAvatisahasrAH zatamekamadhikam // pramattasaMyatArddhaparimANA ityarthaH // 29699100 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 17 catvAra upazamakAH pravezena eko vA dvau vA trayo vA / utkarSeNa catu:paJcAzat svakAlena samuditAH saMkhyeyAH // catvAraH kSapakA ayogakevalinazca pravezena eko vA dvau vA trayo vaa| utkarSeNASTottarazatasaMkhyAH / svakAlena samuditAH saMkhyayAH // sayogakevalinaH pravezena eko vA dvau vA trayo vA / utkarSeNASTottarazatasaMkhyAH / svakAlena samuditAH zatasahasrapRthaktvasaMkhyAH // vizeSeNa gatyanuvAdena(1) narakagatau prathamAyAM pRthivyAM nArakA mithyAdRSTayo'saMkhyayAH zreNayaH aMtarAsaMkhyeyabhAgapramitAH // dvitIyAdipvA saptamyA mithyAdRSTayaH zreNyasaMkhyayabhAgapramitAH / sa cAsaMkhyeyabhAgaH asaMkhyeyA yojanakoTyaH / sarvAsu pRthivISu sAsAdanasamyagdRSTayaH samyamithyAdRSTayo'saMyatasamyagdRSTayazca palyopamAsaMkhyayabhAgapramitAH // tiryaggatau tirazcAM mithyAdRSTayo'nantAnantAH / sAsAdanasamyagdRSTayaH saMyatAsaMyatAntAH palyopamAsaMkhyeyabhAgapramitAH // manuSyagatau manuSyA mithyAdRSTayaH zreNyasaMkhyeyabhAgapramitAH / sa cAsaMkhyeyabhAgaH asaMkhyeyA yojanakoTyaH / sAsAdanasamyagdRSTayAdayaH saMyatAsaMyatAntAH saMkhyeyAH / pramattAdInAM sAmAnyoktA saMkhyA / devagatau devA mithyAdRSTayo'saMkhyeyAH zreNayaH pratarAsaMkhyeyabhAgapramitAH / sAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTayasaMyatasamyagdRSTayaH palyopamAsaMkhyeyabhAgapramitAH // ( 2 ) indriyAnuvAdena- ekendriyA mithyAdRSTayo'nantAnantAH / dvIndriyAstrIndriyAzcaturindriyA asaM 1 apUrvakaraNAnivRttikaraNasUkSmasAMparAyopazAntakaSAyAzceti catvAraH / / 2 keyaM zrANariti ceducyate // saptarajjukamayI muktAphalamAlAvadAkA. zapradezapaMktiH zreNirityucyate // mAnavizeSa ityarthaH / / 3 pratarAsaMkhyeyabhAgapramitA iti yaduktaM sa prataraH kiyAn bhavati ? / zreNiguNitA zreNiH pratara ucyate // pratarAsaMkhyAtabhAgapramita nAmasaMkhyAtAnAM zreNInAM yAvantaH pradazAstAvantastatra nArakA ityarthaH / / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH khyeyAH zreNayaH pratarAsaMkhyeyabhAgapramitAH / paJcendriyeSu mithyAdRSTayo'saMkhyeyAH zreNayaH pratarAsaMkhyeyabhAgapramitAH / sAsAdanasamyagdRSTyAdayo'yogakevalyantAH sAmAnyoktasaMkhyAH // ( 3 ) kAyAnuvAdena- pRthivIkAyikA apkAyikAstejaHkAyikA vAyukAyikA asaMkhyayalokAH / vanaspatikAyikA anantAnantAH / trasakAyikasaMkhyA paJcendriyavat // ( 4 ) yogAnuvAdena-- manoyogino vAgyoginazca mithyAdRSTayo'saMkhyeyAH zreNayaH pratarAsaMkhyeyabhAgapramitAH / kAyayogiSu mithyAdRSTayo'nantAnantAH / triyoginAM sAsAdanasamyagdRSTayAdayaH saMyatAsaMyatAntAH plyopmaasNkhyeybhaagprmitaaH| pramattasaMyatAdayaH sayogakevalyantAH sNkhyeyaaH| ayogakevalinaH sAmAnyoktasaGkhyAH // (5) vedAnuvAdenastrIvedAH puMvedAzca mithyAdRSTayo'saGkhyeyAH zreNayaH prtraasNkhyeybhaagprmitaaH| napuMsakavedA mithyAdRSTayo'nantAnantAH / strIvedA napuMsakavedAzca sAsAdanasamyagdRSTyAdayaH saMyatAsaMyatAntAH saamaanyoktsNkhyaaH| pramattasaMyatAdayo'nivRttibAdarAntAH saMkhyeyAH / 'vedAH sAsAdanasamyagdRSTayAdayaH saMyatAsaMyatAntAH saamaanyoktsNkhyaaH| pramattasaMyatAdayo'nivRttibAdarAntAH saamaanyoktsNkhyaaH| apagatavedA . anivRttibAdarAdayo'yogakevalyantAH sAmAnyoktasaMkhyAH // (6) kaSAyAnuvAdena-- krodhamAnamAyAsu mithyAdRSTayAdayaH saMyatAsaMyatAntAH sAmAnyoktasaMkhyAH / pramattasaMyatAdayo'nivRttibAdarAntAH saMkhyeyAH / lobhakaSAyANAmukta eva krmH| ayaM tu vizeSaH- sUkSmasAmparAyasaMyatAH sAmAnyoktasaMkhyAH / akaSAyA upazAntakaSAyAdayo'yogakevalyantAH saamaanyoktsNkhyaaH|| (7) jJAnAnuvAdena-- matyajJAninaH zrutAjJAninazca mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTayaH sAmAnyoktasaMkhyAH / vibhaGgajJAnino mithyA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 19 dRSTayossaMkhyeyAH zreNayaH pratarAsaMkhyeyabhAgapramitAH / sAsAdanasamyagdRSTayaH palyopamAsaMkhyeyabhAgapramitAH / matizrutajJAnino'saMyatasamyagdRSTyAdayaH kSINakaSAyAntAH sAmAnyoktasaMkhyAH / avadhijJAnino'saMyatasamyagdRSTisaMyatAsaMyatAntAH sAmAnyoktasaMkhyAH / pramattasaMyatAdayaH kSINakaSAyAntAH saMkhyeyAH / manaH paryayajJAninaH prama - ttasaMyatAdayaH kSINakaSAyAntAH saMkhyeyAH / kevalajJAninaH sayogA ayogAzca sAmAnyoktasaMkhyAH // ( 8 ) saMyamAnuvAdena -- sAmAyikacchedopasthApanazuddhisaMyatAH pramattAdayo'nivRttibAdarAntAH sAmAnyoktasaMkhyAH / parihAravizuddhisaMyatAH pramattAzcApramattAzca saMkhyeyAH / sUkSmasAmparAyazuddhisaMyatA yathAkhyAtavihArazuddhisaMyatAH saMyatAsaMyatA asaMyatAzca sAmAnyoktasaMkhyAH // ( 9 ) darzanAnuvAdena cakSurdarzanino midhyAdRSTayo'saMkhyeyAH zreNayaH pratarAsaMkhyeyabhAgamitAH / acakSurdarzanino mithyAdRSTayo'nantAnantAH / ubhaye ca sAsAdanasamyagdRSTyAdayaH kSINakaSAyAntAH sAmAnyoktasaMkhyAH / avadhidarzanino'vadhijJAnivat / kevaladarzaninaH kevalajJAnivat // ( 10 ) lezyAnuvAdena kRSNanIlakapotalezyA mithyAdRSTyAdayo'saMyatasamyagdRSTayantAH sAmAnyoktasaMkhyAH / tejaH padmalezyA mithyAdRSTyAdayaH saMyatAsaMyatAntAH strIvedavat / pramattApramattasaMyatAH saMkhyeyAH / zuklalezyA mithyAdRSTyAdayaH saMyatAsaMyatAntAH palyopamAsaMkhyeyabhAga pramitAH / pramattApramattasaMyatAH saMkhyeyAH / apUrvakaraNAdayaH sayogakevalyantA alezyAzca sAmAnyoktasaMkhyAH // ( 11 ) bhavyAnuvAdena - bhavyeSu mithyAdRSTyA - dayo'yogakevalyantAH sAmAnyoktasaMkhyAH / abhavyA anantAH // ( 12 ) samyaktvAnuvAdena -- kSAyikasamyagdRSTiSu asaMyatasamyagdRSTayaH palyopamAsaMkhyeyabhAgapramitAH / saMyatAsaMyatAdaya upa Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH zAntakaSAyAntAH saMkhyeyAH / catvAraH kSapakAH sayogakevalino'yogakevalinazca sAmAnyoktasaMkhyAH / kSAyopazamikasamyagdRSTiSu asaMyatasamyagdRSTyAdayo'pramattAntAH sAmAnyokta saMkhyAH / aupazamikasamyagdRSTiSu asaMyatasamyagdRSTisaMyatAsaMyatAH palyopamAsaMkhyeyabhAgapramitAH / pramattApramattasaMyatAH saMkhyayAH / catvAra aupazamikAH sAmAnyoktasaMkhyAH / sAsAdanasamyagdRSTayaH samyasmithyAdRTayo mithyAdRSTayazca sAmAnyoktasaMkhyAH // (13) saMjJAnuvAdena -- saMjJiSu mithyAdRSTyAdayaH kSINakaSAyAntAzcakSurdarzanivat / asaMjJino mithyAdRSTayo'nantAnantAH / tadubhayavyapadezarahitAH sAmAnyoktasaMkhyAH // (14) AhArAnuvAdena - AhArakeSu mithyAdRSTyAdayaH sayogakevalyantAH sAmAnyoktasaMkhyAH / anAhArakeSu mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTyasaMyatasamyagdRSTayaH sAmAnyoktasaMkhyAH / sayogakevalinaH sNkhyeyaaH| ayogakevalinaH sAmAnyoktasaMkhyAH / saMkhyA nirNItA // 20 kSetramucyate-- tat dvividham / sAmAnyena vizeSeNa ca // sAmAnyena tAvat mithyAdRSTInAM sarvalokaiH || sAsAdanasamyagdRSThyaudInAmayogakevalyantAnAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH // sayogakevalinAM 1 svasthAnasvasthAne vedanA kaSAyamAraNAntikasamudghAteSu upapAde ca evaM paMcasu padeSu sarvalokoH mithyAdRSTInAM kSetram // 2 sAsa danasya asaMyatasamyagdRSTezca svasthAnasvasthAna vihAravat / svasthA* navedanAkaSAyavaikriyikamAraNAntikopapAdeSu lokasyAsaMkhyeyabhAgaH kSetram // mizrasya teSviva mAraNAntiko papAdarahiteSu / tadrahitatvaM kuta iti cettasya mAraNAntika maraNayorabhAvAt / tadapi kuta: ? ( maraNaMtasamugdhAdo viyaNa missammi' ityanena missA AhArassanissA ' ityAdinA ca tayoH pratiSedhAnicIyate / / evaM dezasaMyatAdiSu AgamAnusAreNAvaboddhavyam // * Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH lokasyAsaMkhyeyabhAgaH samuddhAte'saMkhyeyA vo bhAgAH sarvaloko vA // vizeSeNa-- (1) gatyanuvAdena narakagatau sarvAsu pRthivISu nArakANAM caturpu guNasthAneSu lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / tiryaggatau tirazcAM mithyAdRSTyAdisaMyatAsaMyatAntAnAM sAmAnyoktaM kSetram / manuSyagatau manuSyANAM mithyAdRSTyAdyayogakevalyantAnAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / sayogakevalinAM sAmAnyoktaM kSetram / devagatau devAnAM sarveSAM caturpu guNasthAneSu lokasyAsaMkhyeyabhAgaH // (2) indriyAnuvAdena--- ekendriyANAM kSetraM srvlokH| vikalendriyANAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / paJcendriyANAM manuSyavat // (3) kAyAnuvAdena-- pRthivIkAyAdivanaspatikAyikAntAnAM sarvalokaH / trasakAyikAnAM paJcendriyavat / (4) yogAnuvAdena--- vAGmAnasayoginAM mithyAdRSTyAdisayogakevalyantAnAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / kAya 1 ekasminkAle sambhavatAM pUrvoktazatasahasrapRthaktvasaMkhyAnAM sayogakevAlanA svasthAnasvasthAnavihAravatsvasthAnApekSayA ca lokasyAsaMkhyeyabhAgAH kSetram // asaMkhyeyabhAgA iti vacanena pratarasamuddhAte lokasyAsaMkhyAtabahubhAgamAtraM kSetramityuktaM jJeyam // trilokasAre -- sattAsIdI cadussadetyAdinA' kAthatena sarvavAtavalayAvaruddhakSetreNa ( etAvatA 102419871487 ) sarvalokAsaMkhyAtakabhAgamAtreNa hAnasya sarvalokasya tatkSetratvAt // lokapUraNApekSayA sarvalokaH kSetram // ___2 asaMkhyayA vA bhAgA iti vAzabdena samuddhAte asaMkhyeyabhAgo'pi parAmRSTaH / tena daNDakavATasamuddhAtayolokasyAsaMkhyeyabhAga: kSetramityavaseyam / tatra ArohaNAvarohaNApekSayA utkrsse| catvAriMzatkevalinaH sambhavanti / tathApi kSetraM lokasyAsayeyabhAga eva / uttaratra sarvatra svasthAnAdipadAni yathAsambhavaM yojyAni // 3 bhAgahArabhUtAsaGkhayAtasyonekavidhatvena kSetrasya tAratamyasadbhAve'pi lokasyAsakhAyeyabhAgatvAvizeSAnmanuSyavaditi vacanam / / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 savAthasiddhiH yoginAM mithyAdRSTyAdisayogakevalyantAnAmayogakevalinAM ca sAmAnyoktaM kSetram // (5) vedAnuvAdena--- strIpuMvedAnAM mithyAdRSTyAdyanivRtibAdarAntAnAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / napuMsakavedAnAM mithyAdRSTyAdyanivRttibAdarAntAnAmapagatavedAnAM ca sAmAnyoktaM kSetram // ( 6 ) kaSAyAnuvAdena- krodhamAnamAyAkaSAyANAM lobhakaSAyANAM ca mithyAdRSTyAdyanivRttibAdarAntAnAM sUkSmasAmparAyANAmakaSAyANAM ca sAmAnyoktaM kSetram // ( 7 ) jJAnAnuvAdena- matyajJAnizrutAjJAninAM mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTInAM sAmAnyoktaM kSetram / vibhaGgajJAninAM mithyAdRSTisAsAdanasamyadRSTInAM loksyaasNkhyeybhaagH| AbhinibodhikazrutAvadhijJAninAmasa~yatasamyagdRSTyAdInAM kSINakaSAyAntAnAM mana paryayajJAninAM ca pramattAdInAM kSINakaSAyAntAnAM kevalajJAninAM sayogAnAmayogAnAM ca sAmAnyoktaM kSetram // (8) sa~yamAnuvAdena- sAmAyikacchedopasthApanAzuddhisa~yatAnAM caturNA parihAravizuddhisa~yatAnAM pramattApramattAnAM sUkSmasAmparAyazuddhisa~yatAnAM yathAkhyAtavihArazuddhisa~yatAnAM caturNI sa~yatAsa~yatAnAmasayatAnAM ca caturNI sAmAnyoktaM kSetram // (9) darzanAnuvAdena- cakSurdarzaninAM mithyAdRSTyAdikSINakaSAyAntAnAM loksyaasNkhyeybhaagH| acakSurdarzaninAM midhyAdRSTyAdikSINakaSAyAntAnAM sAmAnyoktaM kSetram / avadhidarzaninAmavadhijJAnivat / kevaladarzaninAM kevalajJAnivat // (10) lezyAnuvAdena--kRSNanIlakApotalezyAnAM mithyAdRSTyAdyasa~yatasamya 1 vAGmAnasayogaviziSTa sayogakevalini samuddhAtAsambhavo'vagantavyaH // orAlaM daMDaduge kavADajugale ya tassa misso du|| padare ya LogapUre kamne vaya hoi kammaiyam // ityanena tatra kAyayogasyaiva kathanAt / kAyayoge tu khasthAnasa muddhAtasambhavo bhavati // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH gdRSTyantAnAM sAmAnyoktaM kSetram / tejaHpadmalezyAnAM mithyAhapTyAdyapramattAntAnAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / zuklalezyAnAM mithyAdRSTyAdikSINakaSAyAntAnAM loksyaasNkhyeybhaagH| sayogakevalinAmalezyAnAM ca sAmAnyoktaM kSetram // ( 11 ) bhavyAnuvAdena bhavyAnAM caturdazAnAM sAmAnyoktaM kSetram / abhavyAnAM sarvalokaH // ( 12 ) samyaktvAnuvAdena - kSAyikasamyagdRSTInAmasa~yatasamyagdRpTyAdyayogakevalyantAnAM kSAyopazamikasamyagdRSTInAmasa~yatasamyagdRpTyAdyapramattAntAnAmopazamikasamyagdRSTInAmasa~yatasamyagdRSTyAdyupazA-- ntakaSAyAntAnAM sAsAdanasamyagdRSTInAM samyaGmithyAdRSTInAM ca sAmAnyoktaM kSetram (13) sajJAnuvAdena-- sacinAM cakSurdarzanivat / asajJinAM sarvalokaH / tadubhayavyapadezarahitAnAM sAmAnyoktaM kSetram // (14) AhArAnuvAdena- AhArakANAM mithyAdRSTyAdikSINakaSAyAntAnAM sAmAnyoktaM kSetram / sayogakevalinAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / anAhArakANAM mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTyasa~yatasamyagdRSTyayogakevalinAM sAmAnyoktaM kSetram / sayogakevalinAM lokasyAsaMkhyeyabhAgAH sarvaloko vA // kSetranirNayaH kRtaH // sparzanamucyate- tad dvividham / sAmAnyena vizeSeNa ca // sAmAnyena tAvat- mithyAdRSTibhiH sarvalokaH 1 ye na saMjJino nApyasaMjJinasteSAm // 2 samuddhAtarahitatvAdityarthaH // 3 asaMkhyAtayojanakoTyAkAzapradezaH parimANarajjustAvaducyate / tallakSaNasamacaturasrarajjutricatvAriMzadadhikazatatrayaparimANo le.ka ucyate / sa loko mithyAdRSTibhiH sarva spRSTaH / ityuktalakSaNe loke svasthAnavihAraH parasthAnavihAro mAraNAntikapamuddhAtazca prANibhirvidhIyate // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 sarvArthasiddhiH spRSTaH / sAsArdanasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau dvAdaza vA caturdazabhAgA dezonAH / smymithyaadRssttysNytsmygdRssttibhiloksyaasNkhyeybhaagH aSTau vA caturdazabhAgAH dezonAH / sNytaasNytailoksyaasNkhyeybhaagH SaT caturdazabhAgA vA dezonAH / pramattasa~yatAdInAmayogakevalyantAnAM kSetravatsparzanam // vizeSaNa (1) gatyanuvAdena- narakagatau prathamAyAM pRthivyAM naarkaishcturgunnsthaanailoksyaasNkhyybhaagH spRSTaH / dvitIyAdiSu prAksaptamyA mithyAdRSTibhiH sAsAdanasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH ekaH dvau trayaH catvAraH paJca caturdazabhAgA vA dezonAH / samyamithyAdRSTyasaMyatasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH / saptamyAM pRthivyAM mithyAdRSTimirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH SaT caturdazabhAgA vA dezonAH / zeSastribhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH // tiryaggatau tirazvAM tiryamithyAdRSTibhiH sarvalokaH spRSTaH / sAsAdanasamyagdRSTibhi - 1 tatra svasthAnavihArApekSayA sAsAdanasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAga: spRSTaH / evamagre'pi svasthAnavihArApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAgo jJAtavyaH / parasthAnavihArApekSayA tu sAsAdanadevAnAM prathamapRthivItraye vihArAt rajjudvayam / acyutAntoparivihAra't SaDjavaH / ityaSTau dvAdaza caturdaza bha'gA vA dezonA: spRSTAH // dvAdazabhAgAH kathaM spRSTA iti ceducyate / sapta. mapRthivyA parityaktaH sAsAdanAdiguNasthAna eva mAraNAntikaM vidadha tAMti niyamAt // SaSThIto madhyaloke paJcarajjavaH / sAsAdano mAraNAntikaM karoti / madhyamalokAca lokAgre bAdarapRthivIkAyikabAdarApkAyikabAdaravanaspatikAyikeSu utpadyate iti sapta rajjava evaM dvAdazarajjavo bhavanti / sAsAdanasamyagdRSTirhi vAyukAyikeSu tejaHkAyikeSu narakeSu sarvasUkSmakAyikeSu caturthasthAnakeSu no. spadyata iti niyamaH // tathA coktam // gAthA // ' vajjia ThANacauka taU vAU ya Naraya suhumaM ca // aNNaca savvaThANe uvajjade sAsaNo jIvo // 1 // ' dezonA iti katham ? kecitpradezAH sAsAdana samyagdarzana yogyA na bhavantIti dezonAH / evamuttaratra sarvatrApi veditavyam // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH lokasyAsaMkhyeyabhAgaH sapta caturdazabhAgA vA dezonAH / samyamithyAdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH / asaMyatasamyagdRSTibhiH saMyatAsaMyatairlokasyAsaMkhyeyabhAgaH SaT caturdazabhAgA vA dezonAH // manuSyagatau manuSyaimithyAdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH sarvaloko vA spRSTaH / sAsAdanasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH sapta caturdazabhAgA vA dezonAH / samyamithyAdRSTyAdInAmayogakevalyantAnAM kSetravatsparzanam // devagatau devairmithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau nava caturdazabhAgA vA dezonAH / samyamithyAdRSTyasaMyatasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau catudezabhAgA vA dezonAH // (2) indriyAnuvAdena- ekendriyaiH sarvalokaH spRSTaH / vikalendriyairlokasyAsaMkhyeyabhAgaH sarvaloko vA // paJcendriyeSu mithyAdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA vA dezonAH sarvaloko vaa| zeSANAM sAmAnyoktaM sparzanam // ( 3 ) kAyAnuvAdena - sthAvarakAyikaiH sarvalokaH spRSTaH // trasakAyikAnAM paJcendriyavat sparzanam // ( 4 ) yogAnuvAdena --- vAGmAnasayogibhirmithyAdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA vA dezonAH sarvaloko vaa| sAsAdanasamyagdRSTyAdInAM kSINakaSAyAntAnAM sAmAnyoktaM sparzanam / sayogakevalinAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH // kAyayoginAM mithyApTyAdInAM sayogakevalyantAnAmayogakevalinAM ca sAmAnyoktaM sparzanam // ( 5 ) vedAnuvAdena --- strIpuMvedaimithyAdRSTibhilokasyAsaMkhyeyabhAgaH spRSTaH aSTau nava caturdazabhAgA vA dezonAH sarvaloko vA / napuMsakavedeSu mithyAdRSTInAM sAsAdanasamyagdRSTInAM ca sAmAnyoktaM sparzanam / samyamithyAdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH spRssttH| sAsAdanasamyagdRSTibhilIkasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH nava caturdazabhAgA vA dezonAH / samyamithyAdRSTyAdyanivRttibAdarAntAnAM sAmAnyoktaM sparzanam / asaMyatasamyagdRSTibhiH saMyatAsaMyatailokasyAsaMkhyeyabhAgaH SaT caturdazabhAgA vA dezonAH / pramattAdhanivRttibAdarAntAnAmapagatavedAnAM ca sAmAnyoktaM sparzanam // ( 6 ) kaSAyAnuvAdena - catuSkaSAyANAmakaSAyANAM ca sAmAnyoktaM sparzanam // (7) jJAnAnuvAdena - matyajJAnizrutAjJAninAM mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTInAM sAmAnyoktaM sparzanam / vibhaGgajJAninAM mithyAdRSTInAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA vA dezonAH sarvaloko vaa| sAsAdanasamyagdRSTInAM sAmAnyoktaM sparzanam / AbhinibodhikazrutAvadhimanaHparyayakevalajJAninAM sAmAnyoktaM sparzanam / (8) saMyamAnuvAdenasaMyatAnAM sarveSAM saMyatAsaMyatAnAmasaMyatAnAM ca sAmAnyoktaM sparzanam // (9) darzanAnuvAdena- cakSurdarzaninAM mithyAdRSTyAdikSINakaSAyAntAnAM paJcendriyavat / acakSurdarzaninAM mithyAhaSTyAdikSINakaSAyAntAnAmavadhikevaladarzaninAM ca sAmAnyoktaM sparzanam // (10) lezyAnuvAdena--- kRSNanIlakApotalezyaurmithyAdRSTibhiH sarvalokaH spRSTaH / sAsAdanasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH paJca catvAro dvau caturdazabhAgA vA deshonaaH| dvAdazabhAgAH kuto na labhyante iti cet tatrAvasthitalezyApekSayA 1 manuSyatiryagvibhaGgajJAnibhiH kriyamANamAraNAntikApekSayA sarvaloka iti vacanam // devAnAM nava caturdazabhAgA iti pUrvamuktatvAt // 2 mithyAdRSTyAdyasaMyatasamyagdRSTyantAnAm // 3 kAo kAo kAo NILA NILA ya NILakiNhA y| kiNhAya paramakiNhA lessA paDhamAdipuDhavINaM // 1 // asyA gAthAyA arthaH kathyate- prathamAyAM pRthivyAM nArakANAM jaghanyA kapotalezyA bhavati // dvitIyAyAM mdhymaa| tRtIyAyAmaSTasvindrakeSu utkRSTA / saiva caramendra ke utkRSTA tatraiva ca keSAMcinArakANAM jaghanyA nIlalezyA ca bhavati / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 prathamo'dhyAyaH pnycaiv| athavA yeSAM mate sAsAdana ekendriyeSu notpadyate tanmatApekSayA dvAdazabhAgA na dattAH / samyaGmithyAdRSTyasaMyatasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH / tejolezyaimithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau nava caturdazabhAgA vA dezonAH / samyagmithyAdRSTayasaMyatasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA vA dezonAH / saMyatAsaMyatarlokasyAsaMkhye caturthI tasyAM madhyamA nIlA / paJcamyAM pRthivyAM uparibheSu caturvindrakeSu utkRSTA saiva / caramendrakeSu utkRSTA nIlalezyA jaghanyA kRSNalezyA ca bhavati / SaSThayAM madhyamA kRssnnle.iyaa| saptamyAM pRthivyAM utkRSTA kRSNalezyA / gomaTTasAralezyAmArgaNAgateyaM gthaa| tataH SaSThapRthivIta: mAraNAntikaM kurvANAn kRSNalezyAsAsAdanAnprati paJca caturdaza bhAgA: kathitAH // saptamapRthivIparityAgaH kuta iti cet- " tamatamaguNapaDivaNNA ya Na maraMtIti" vacanena tatratyasAsAdanAna maraNAbhAvAt / maraNAbhAve'pi mAraNAntikAbhAvapratatiH kathamiti cet kRSNalezyApekSayA paJca caturdazabhAgA iti vacanAnyathAnupapatteH / paJcamapathivIcaramendra kAt nIlalezyotkRSTasthAnAt mAraNAntika kudbhiH sAsAdanaizcatvArazcaturdazabhAgAH spRssttaaH| 4 / tRtIyapRthvIcaramendrakAtkA potalezyotkRSTasthAnAnmAraNAntikaM kurvAgauM caturdazabhAgI spRssttau| 4 / dezonatvaM bhogabhUmiSu praNidhAvasparzanAt // 1 SaSTapRthvIparyantasthitAnAmazubhalezyA'saMyatasamyagdRSTInAM maragamasti / ato lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / kathamiti cet teSAM manupyakSetre evotpattisadbhAvena eka. rajjuviSkambhe sarvatra sparzAbhAvAditi brUmaH / zreNivaddhaprakIrNakavartinAmapi svakIyasvakIyapRthivyAmeva indrakaparyantaM tiryagAgatya punarUAgamanAttAvAneva / anyathA lokAsaMkhyeyakathanAnupapatteH // ___ 2 vihAravatsvasthAnApekSayA aSTau caturdazabhAgAH / 4 // vihAravantastejolezyA mithyAdRSTidevAstRtIyapRthvIto'STamapRthivIvAdarapRthivIkAyikatvenotpattyarthaM mAraNAntikaM kurvanti tadapekSayA nava cturdshbhaagaaH| OM // 3 vihAravatsvasthAnApekSayA / 43 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sarvArthasiddhiH yabhAgaH adhyardhacaturdazabhAgA vA dezonAH // pramattApramattairlokasyAsaMkhyeyabhAgaH // padmalezyaurmathyAdRSTyAdyasaMyatasamyagdRSTyantailokasyAsaMkhyeyabhAgaH aSTau caturdazabhAgA vA dezonAH // saMyatAsaMyatairlokasyAsaMkhyeyabhAgaH paJca caturdazabhAgA vA dezonAH // pramattApramattairlokasyAsaMkhyeyabhAgaH // zakkalezyairmithyAdRSTyAdisaMyatAsaMyatAntairlokasyAsaMkhyeyabhAgaH SaT caturdazabhAgA vA dezonAH || 1 tejolezyA - dezasaMyataiH kriymaannmaarnnaantiksmudvaataapekssyaa'bhyrdhctudeshbhaagH| caturdazabhAgaistribhirbhavitavyam / OM // sanatkumAra mAhendraparyantaM tejolezyAsadbhAvAditi codanAyAM parihAro gomaTasAre jIvakANDe lezyAmArgaNAyAM sparzAdhikAre evaM tu samugdhAde Nava coddasa bhAgayaM ca kiMcUNam / uvavAde paDhamapada divaDDha ce isa ya kiMcUNaM // 1 // " iti gAthAyAsturIyapAdavyAkhyAnaM dRSTvA jJAtvA kartavyaH // F 2 bihAravatsvasthAnevedanA kaSAyavaikriyikasamudghAtApekSayA aSTacaturdazabhAgAH OM43 // prAgukteSvapyaSTacaturdazabhAgeSvayaM kramo veditavyaH // 3 padmazyAdezasaMyataiH kriyamANamAraNAntikApekSayA paJca caturdazabhAgAH sahakhArakalpAdupari padmalezyAbhAvAt / pItapadmazuklalezyA dvitrizeSeSviti vacanAt // 4 zuklezyA dezasaMyatasya mAraNa ntikApekSayA SaTcaturdazabhAgakathanaM sugamam | acyutakalpAdupari tasyotpattyabhAvAt / itareSAmapi mithyAdRSTayAyasaMyatAntAnAM SaTcaturdazabhAgA iti vacanAt / zuklalezyA devAnAM madhyalo. kAdadho vihAro nAstIti yuktyA'vagamyate / anyathA aSTau caturdazabhAgA iti kathayeran khalu zAstrakArAH / nanu teSAM madhyalokaparyantamapi vihAro nAsti / kevalaM mAraNAntikopapAdApekSayA SaTcaturdazabhAgakathanamiti vacanaM mantavyam / samyaGmithyAdRSTestadabhAvAt // misso AhArassa ya missA caDhamANapaDhamapuvvA y| paDhamuvasammA tamatamaguNapaDivaNNA yaNa maraMti // iti vacanena maraNaMtasamugdhAdo viyaNa missA' iti vacanena ca tadavagamaH / lekhakadoSo'yaM SaTcaturdazabhAgA iti na ca zAstrakAravacanamiti ca nAzaGkanIyam / nemicandrasaiddhAntikacakravarttibhirapi lezyAdhikAre tathaivoktatvAt / sukkassa ya tiThANe paDhamo cha codasA uu hoNA // Navari samugdhAdAhI ya saMkhAtodA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH pramattAdisayogakevalyantAnAM alezyAnAM ca sAmAnyoktaM sparzanam // (11) bhavyAnuvAdena- bhavyAnAM mithyAdRSTyAdyayogakevalyantAnAM sAmAnyoktaM sparzanam / abhavyaiH sarvalokaH spRssttH|| [12] samyaktvAnuvAdena-kSAyikasamyagdRSTInAmasaMyatasamyagdRSTyAdyayogakevalyantAnAM sAmAnyoktam / kiMtu saMyatAsaMyatAnAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / kSAyopazamikasamyagdRSTInAM sAmAnyoktam havanti 'bhAgA vA // 1 // samvo vA khalu logo 'phAso hoditi Ni iTTA iti / nanu paJcAnuttaraparyantaM zuklalezyAsadbhAvana tato'dhaH zuklalejhyAsaMyatasamyagdRSTibhirupapAdapariNataH spRSTatvAt dezonasaptacaturdazabhAgA iti vacanaM yuktaM / na yuktaM, manuSyakSetravartimanuSyANAmeva ttrotptteH| tataH pracyutAnAmapi manuSyakSetre evotpatterlokAsaMkhyeyabhAge'ntarbhAvAt / ekarajjuviSkambhe sarvatra sparzAbhAvAt / kalpAtAtAnAM vihArAbhAvAcca / nanu " sadarasahassArago tti tirikdugaM tiriyAU vo ujjoja asthi tadA Nasthi sadara caU" iti gomaTTasArakarmakANDabandhodayasatvAdhikAragAthayA sahasrArakalpAduparitanadevAnAM tiryagAyuSyAdibandhAbhAvakathanAtteSAMtiyakSatpatyabhAvo'vagamyate / tathA ca manuSyeSvevotpattAvapi svayamprabhAcalabahirvatiIta razcAmacyutaparyantamutpattisadbhAvAt / anyathA sAmAnyasparzakathanAvasare dezasaMyatApekSayA SaTcaturdazabhAgakathanAnupapatteokAsaMkhyeyabhAgakathanaprasaMgArakSAyikasamya. gdRSTidezasaMyatavadAnatAdyacyutaparyantadevAnAM vihAravatvAcca kalpAtItAnAmeSa kramo nAstIti lokAsaMkhyeyabhAga evetyavagantavyam // 1 prAksAmAnyakathanAvasare dezasaMyatasye SaT caturdazabhAgA ityuktam / idAnIM kSAyikasamyagdRSTidezasaMyatApekSayA lokAsaMkhyeyabhAga iti kathyate / tatkuta iti cet- mAnuSottaraparvatabahirvatitiryakSu sarvatra kSAyikasamyaktvAbhAvAt / tatra tadabhAvazca " // daMsaNamohakkhavaNApaTTavago kammabhUmijo maNuso // titthayarapAdamULe kevaLisudakevaLImuLe // ,, iti goma0 jIvakANDe samyaktvama gaNAto'vagamyate / prAgbaddhatiryagAyuSAM pazcAdagRhItakSAyikasamyaktvAnAmapi uttamabhogabhUmitiryazvevotpattestatra kSAyikasamyaktvAbhAva eva / " cattAri vi khettAI AugabaMdheNa hoi sammattaM / aNuvadamahavvadAI Na lahai devAugaM mottum ||":ti goma karma. kANDa 334tamagAthAyAvacanAttiryagAyurbandhe'pi smyktvgrhnnmstiityvgntvym|| 1 prtrsmuddhaate| 2 lokapUraNasamuddhAte / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH // aupazamikasamyaktvAnAmasaMyatasamyagdRSTInAM sAmAnyoktam / zeSANAM lokasyAMsaMkhyeyabhAgaH / sAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTimithyAdRSTInAM sAmAnyoktam // (13) sajJAnuvAdenasaJjinAM cakSurdarzanivat / asajJibhiH sarvalokaH spRSTaH / tadubhayavyapadezarahitAnAM sAmAnyoktam // ( 14 ) AhArAnuvAdenaAhArakANAM mithyAdRSTyAdikSINakaSAyAntAnAM sAmAnyoktam / seyogakevalinA lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / / anAhArakeSu mithyAdRSTibhiH sarvalokaH spRSTaH / sAsAdanasamyagdRSTibhirlokasyAsaMkhyeyabhAgaH ekAdaza 1 zeSANAM lokAsaMkhyeyabhAga ityanena upazamasamyagdRSTidezasaMyatApekSayApi lokAsaMkhyayabhAgakathanAnmanuSyakSetrabahirvayupazamasamyagdRSTInAM maraNarahitAnAM mAraNAntikAbhAvo'pyavagamyate / anyathA tadapekSayA SaT caturdazabhAgA iti kathayanti / manuSyakSetravartidvitIyopazamasamyagdRSTInAM mrnnmsti| mAraNAntiko'sti nAstItyatra nAsmAkaM nizcayaH / upadezAbhAvAt / yadyasti tadapi lokAsaMkhyeyabhAge'ntarbhAvaH / manuSyakSetrAd bahirabhAvAt // 2 svasthAnavartinAM daNDakavATasamuddhAtavartinAM ca // 3 SaSTapRthvIparyantavartisAsAdanAnAM madhyaloke utpattirasti / madhyalokava. tinAmacyutakalpaparyantamutpattirasti / tata upapAdapariNataistaistAvatkSatraM spRSTam / tata ekAdaza caturdazabhAgA anAhArakasAsAdanApekSayeti sugamam / yadi graiveyakaparyantaM teSAmutpattirAsti tathApi lokAsaMkhyeyabhAge'ntarbhAvaH / manuSyANAmeva graiveyakeSUtpattiH // nanu sAmAnyakathanAvasare sAsAdanApekSayA dvAdaza caturdazabhAgA ityuktaM tatsambhavaH kathamiti cet- sAsAdanA aSTamapRthvIparyantaM mAraNAntikaM kRtvA mithyAtvapariNAmena mriyante / tata AhArakaiH sAsAdanairacyutAdupari aSTamapRthvoparyantaM kSetraM spRSTam / acyutAdadhaH SaSThapRthvIparya: ntamAhArakairanAhArakairapi taiH spRSTam / etadapekSayA tatsambhavo bhavati // aSTamapRthivyAmutpadyamAnasAsAdana: mithyApariNAmenaiva mriyata ( iti ) kuto niyama iti cet- etairAcAyairekavikalendriyeSu sAsAdanAnutpattipakSAMgI. karaNAt // kathameSA pratItiriti cet - pUrvabhekavikalendriye ekameva mithyA. dRSTiguNasthAnamityuktatvAtpUrva tiryaGmanuSyasAsAdanApekSayA sapta caturdazabhAgA ityuktaM tadapyatroktamAraNAntikApekSayetyavagantavyam // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH caturdazabhAgA vA dezonAH / saMyogakevalinAM lokasyAsaMkhyeyabhAgaH sarvaloko vaa| ayogakevalinAM lokasyAsaMkhyayabhAgaH // sparzanaM vyAkhyAtam // kAlaH prastUyate // sa dvividhaH sAmAnyena vizeSeNa ca / sAmAnyena tAvat- mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvApekSayA trayo bhaGgAH / anAdiraparyavasAnaH anAdisaparyavasAnaH sAdisaparyavasAnazceti // tatra sAdiH saparyavasAno jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNArdhapudgalaparivatrtoM dezonaH // sAsAdanasamyagdRSTe nAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH // ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa SaDAvalikAH // samyamithyAdRSTernAnAjIvApekSayA jaghanye 1 prataralokapUraNasamuddhAtavartinAm // 2 AhArAmArgaNAyAM gomaTTasAre gaathaa|| viggahagatimAvaNNA kevaLiNo samuhado ajogI y| siddhA ya aNAhArA sesA AhAriNo jIvA // 1 // 3 anAdiraparyavasAno mithyAtvakAlaH abhavyeSu / anAdimithyAdRSTiryaH kazcana bhavyaH prathamopazamasamyaktvaM gRhISyAta tasya prAktanamithyAtvakAla: anaadispryvsaanH| kazcittu gRhItasamyaktvo mithyAtvaM prApnoti tasya tanmithyAtvaM sAdisaparyavasAnam // 4 yaH kazcit gRhItavedakopazamasamyaktvo mithyAtvaM prApya saMsAre paribhramati sa niyamenArddhapudgalaparivartana kAlaparisamAptau saMsAre na tiSThati kiM tu mukto bhavati // taduktam- " pudgalaparivadhi parito vyaaliiddhvedkopshmau| vasataH saMsArAbdhau kSAyikadRSTirbhavacatuSkaH // " iti / samyaktvagrahaNaM puna: ardhapudgalaparivartanaparisamApteH prAgeva bhavati / anyathA tadA muktayanupapAttaH stataH sAdiparyavasAnamithyAtvakAlasyotkRSTasya deze na rdhapudgalapArIvartatvaM yuktmev|| 5 AvalikA cAsaMkhyAtasamayalakSaNA bhavati gomaTTasAre jIvakANDe samyaktvamArgaNAyA tathA coktam- Avali asaMkhasamayA saMkhajjAvalisamUha ussaaso| sattussAso thoU sattatthovo lavo bhaNao // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH nAntarmuhUrtaH / utkarSeNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH // ekajIvaM prati jaghanyaH utkRSTazcAntarmuhUrttaH // asaMyatasamyagdRSTAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH " // tiNNi sahassA satta ya sadANi tehattaraM ca ussAsA / eso haivai muhutto savvesiM ceva maNuyANam // " utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi sAtirekANi // saMyatAsaMyatasya nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrttaH / utkarSaNa pUrvakoTI dezonauM / pramattApramattayo nAjIvApekSayA sarvaH kAla. / ekajIvaM prati jaghanyenakaH samayaH // utkarSeNAntarmuhUrtaH // caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca jaghanyenaikaH samayaH / utkarSaNAntarmuhUrtaH / caturNI kSapakANAmayo 1 trINi sahasrANi sapta zatAni tyadhikasaptatirucchvAsA muhUtteH kathyate3773 2 yaH kazcitsaMyamI samprAptamRtiH sarvArthasiddhAvutpanastatra khasthiti jIvitvA mRto manupyagatAvutpano yAvaddezasaMyamaM sakalasaMyama vA gRhAti tAvatsAdhikatrayastriMzatsAgaropamakAlo'saMyatasamyagdRSTerutkRkAlo veditavyaH / yadyapi " vedagasammattahidi jahaNNametAmuhuttamukkassa / chAsahisAyaruvamA NiddiThA mnnuvdevhve|" iti gAthoditaprakAreNa vedakasamyaktvasya utkarSeNa SaTSaSTisAgaropamaparyantaM sthitisambhave'pi asaMyamena saha tAvatkAlaM tasyAvasthAnAsambhavAt / madhya dezasaMyamasakalasaMyamayoH prAptisambhavAdiha tasyotkRSTatvenAgrahaNam / iha khalvasaMyatasamyagdRSTikAla: parIkSitumupakrAnto na tu samyaktvakAlaH // 3 varSASTakaM zaizavamatItya gRhItadezasaMyamaH pUrvakoTyAyuryo jIva' AmaraNAddezasaMyama pAlayAta tadapekSayA dezonapUrvakoTI dezasaMyatakAla: // 4 nanvevaM mithyAdRSTerapyekasamaya. kasmAnna sambhavatItyanupapannam / ko'rthaH ? mithyA dRSTerekasamayaH kAlo na ghaTate ityarthaH / kasmAna ? pratipannamithyAtvasyAnta. muhUrtamadhye maraNAsambhavAt / taduktam mithyAtve darzanAtprApte nAstyanantA. nubandhinAm / yAvadakAlikApAkAntarmuhUrte mRtirna ca // 1 // samyamithyAdRSTeH parimANakAle tadaguNastha natyAgAnai kasamaya. sambhavatIti pratipannAsaMyatasaMyatAsaMyataguNo'pyantarmuhUrtamadhye na mriyate / ato'saMyatasaMyatAsaMyatayorapyekasamayo na bhavati // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH gakevalinAM ca nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca jaghanyazcotkRSTazcAntarmuhUrtaH // sayogakevalinAM nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa pUrvakoTI dezonA / vizeSeNa ( 1 ) gatyanuvAdena-- narakagatau nArakeSu saptasu pRthivISu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaya'nyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa yathAsaMkhyaM eka-tri-sapta-daza-saptadazadvAviMzati-trayastriMzatsAgaropamANi // sAsAdanasamyagdRSTeH samyagmithyAdRSTezca sAmAnyoktaH kAlaH / asaMyatasamyagdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa ukta evotkRSTo dezoneMH // tiryaggatau tirazcAM mithyAdRSTInAM nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSaNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pulaparivartAH // sAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTisaMyatAsaMyatAnAM sAmAnyenoktaH kAlaH // asaMyatasamyagdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trINi palyopamAni // manuSya 1 tatkatham ? / caturNI kSapakANAmapUrvakaraNAnivRttikaraNasUkSmasAmparA. yakSaNikaSAyANAmayogakevAlenAM ca mokSagAmitvena cAntare maraNAsambhavAt // 2 sayogakavaliguNasthAnAnantaramantarmuhUrtamadhye'yogakevaliguNasthAnaprApte / ___3 aSTavarSa nantaraM tapo gRhItvA kevalamutpAdayatIti kiyadvarSahInatvAddezonA pUrvakoTI veditavyA // 4 pazcAnmithyAdRSTiguNasthAnatyAgasambhavAt // 5 prathamapRthivyAmApa dezonatvakathanAttatra gRhaHtavedakakSAyikasamyaktvAnAmutkRSTAyuSyeNeotpatyabhAvo'-vagamyate // 6 yaH kazcidanAdimithyAdRSTiIvo gatyantare sthitaH tiyaggatiM praviSTaH sa tiryaggatAvutkarSeNAnantakAlamasaMkhyeyAnpudgalapArivartAn tiSTha ta tata Urdhva gatyantaraM prApnoti tatastadapekSayA timiyAdRSTikAlaH anantaH kAla: asaMkhyeyAH pudgalaparivartAH ityuktam // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiHgatau manuSyeSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trINi palyopamAni pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhikAni // sAsAdanasamyagdRSTe nAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNAntarmuhUrtaH / ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa SaDAvalikAH // samyagmithyAdRSTenAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca jaghanyazcotkRSTazcAntarmuhUrtaH // asaMyatasamyagdRSTa nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trINi palyopamAni sA~tirekANi // zeSANAM sAmAnyoktaH kAlaH // devagatau deveSu mithyAdRSTe - nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNaikatriMzatsAgaropamANi // sAsAdanasamyagdRSTeH samyagmithyAdRSTazca sAmAnyoktaH kAlaH // asaMyatasamyagdRSTAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH // ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSaNa trayastriMzatsAgaropamANi // (2) indriyAnuvAdena-- ekendriyANAM nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyena kSudrabhavagraha 1 yaH kazcinmanuSyo baddhamanuSyAyuSkaH pazcAt gRhItasamyaktva uttamabhAgabhUmAvutpadyate tadapakSayA sAtirekANi tripalyopamAni prAktanamanuSyabhavasambandhinA samyaktvagrahaNottarakAlavartinAyuSA AdhakAni, yato vigrahagatAvapi manuSyagatinAmakarmodayopetatvena manuSyatvAparityAgatvAt // 2 tatkIdRzAmati cet- uktalakSaNamuhUrtamadhye tAvadekendriyo bhUtvA kazcijjIvaH SaTSaSTisahasradvAtriMzadadhikazataparimANAni 66132janmamaraNAnyanubhavati tathA sa eva jIvastasyaiva muhUrtasya madhye dvitricatuHpaJcandriyo bhUtvA yathAsaMkhya. mshiitissssttictvaariNshccturviNshtijnmmrnnaanynubhvti| sarve'pyete samuditAHkSudrabhavA etAvanta eva bhavanti 66336 // uktaM ca gomaTThasAre- tiNNisayA chattIsA chAvaThisahassagANi maraNANi // eiMdayakhuddabhavA havaMti aMto muhuttassa // 1 // viyalidiesu sIdiM 80 sahi 6. cAlIsa 40 meva Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 35 Nam / utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pulaparivartAH // vikale - ndriyANAM nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyena kSudrabhavagrahaNam / utkarSeNa saMkhyeyAni varSasahasrANi || paJcendriyeSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa sAgaropamasahasraM pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhikam || zeSANAM sAmAnyoktaH kAlaH // ( 3 ) kAyAnuvAdena pRthivyaptejovAyukAyikAnAM nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyena kSudrabhavagrahaNam / utkarSeNAsaMkhyeyaH kAlaH || vanaspatikAyikAnAmekendriyavat // trasakAyikeSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntamuhUrtaH / utkarSeNa dve sAgaropamasahasre pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhike / zeSANAM paJcendriyavat // ( 4 ) yogAnuvAdena -- vAGmanasayogiSu mithyAdRSTya saMyatasamyagdRSTisaMyatAsaMyatapramattApramattasayogakevalinAM nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNAntarmuhUrtaH // sAsAdanasamyagdRSTeH sAmAnyoktaH kAlaH // samyamidhyAdRSTernAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNAntarmuhUrtaH // caturNAmupazamakAnAM kSapakANAMca nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca jaghanyenaikaH samayaH / utka - gheNAntarmuhUrtaH // kAyayogiSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH jANAhi // paMceMdI cavIsA 24 khuddabhavatomuhuttassa // yadA caiva muhU tasya madhye etAvanti janmamaraNAni bhavanti tadaikasminnucchvAse aSTAdaza janmamaraNAni labhyante / tatraikasya kSudrabhavasaMjJA // 1 utkarSeNa anantakAlo'saMkhyAtapudgala parivartanalakSaNo nirantaramekendriyatvena mRtvA punarbhavAttato vikalendriyaH paJcendriyo vA bhavati // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 sarvArthasiddhiH - kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pulaparivartAH // zeSANAmayogivat // ayogAnAM sAmAnyavat // ( 5 ) vedAnuvAdena - strIvedeSu mithyAhaSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa palyopamapRthaktvam || sAsAdanasamyagdRSTyAdyanivRttibAdarAntAnAM sAmAnyoktaH kAlaH / kiMtu asaMyatasamyagdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa paJcapaJcAzatpalyopamAni dezonAni // puMvedeSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa sAgaropamazatapRthaktvam || saasaadnsmygdR|| STyAdyanivRttibAdarAntAnAM sAmAnyoktaH kAlaH // napuMsaka vedeSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pulaparivartAH // sAsAdanasamyagdRSTyAdyanivRttibAdarAntAnAM sAmAnyavat / kiM tvasaMyatasamyagdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi dezonAni // apagatavedAnAM sAmAnyavat // ( 6 ) kaSAyAnuvAdena catuSkapAyANAM mithyAdRSTyAdyapramattAntAnAM manoyogivat // dvayorupazamakayordvayoH kSapakayoH kevalalobhasya ca akaSAyANAM ca sAmAnyoktaH kAlaH // ( 7 ) jJAnAnuvAdena --- matyajJAni zrutAjJAniSu mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTayoH sAmAnyavat // vibhajJAniSu mithyAdRSTernA - 1 dezonAni kathamiti cet strIvedAsaMyataikajIvaM prati utkarSeNa paJcapaJcAzatpalyopamAni gRhItasamyaktvasya strIvedotpAdAbhAvAt paryAptaH sansamyaktvaM gRhiSyatIti paryAptisamApakAntarmuhUrtahInatva dezonAni tAni pazcapaJcAzat palyopamAni strIvede SoDazasvarge sambhavantIti veditavyam // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi dezonAni // sAsAdanasamyagdRSTe: sAmAnyoktaH kAlaH // AbhinibodhikazrutAvadhimanaHparyayakevalajJAninAM ca sAmAnyoktaH kAlaH // (8) sa~yamAnuvAdena- sAmAyikacchedopasthApanaparihAravizuddhisUkSmasAmparAyayathAkhyAtazuddhisa~ya-- tAnAM sa~yatAsa~yatAnAmasa~yatAnAM ca sAmAnyoktaH kAlaH // (9) darzanAnuvAdena-cakSurdarzaniSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kaalH| ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa dve sAgaropamasahasre // sAsAdanasamyagdRSTayAdInAM kSINakaSAyAntAnAM sAmAnyoktaH kAlaH // acakSudarzaniSu mithyAdRSTyAdikSINakaSAyAntAnAM sAmAnyoktaH kaalH|| avadhikevaladarzaninoravadhikevalajJAnivat // (10) lezyAnuvAdenakRSNanIlakApotalezyAsu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaMghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trayastriMzatsaptadazasaptasAgaropamANi sAtirekANi // sAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTayoH sAmAnyoktaH kAlaH / asaMyatasamyagdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trystriNshetsptdshspt 1 dezonAnIti katham -- vibhaMgajJAnimithyAdRSTayekajIvaM prati utkarSaNa trayastriMzatsAgaropamANi / paryAptazca vibhaGgajJAnaM pratipadyata iti paryAptasamApakAntarmuhUrtahInatvAddezonAni / / 2 sa tu kAlaH tirthamanuSyApekSayA, teSAmeva lezyAparAvartasambhavAt // evaM sarvatra ca lezyAyuktasyAntarmuhUrtastiryaGmanuSyApekSayA veditavya // 3 tatkatham ? nArakApekSayA yathAsaMkhyaM saptamapaJcamatRtIyapRthivyAM trayIMstraMzatsaptadazasaptasAgaropamANi devanArakANAmavasthitaleiyatvAt // brajaniyamena tallezyAyukto bhavati / Agacchato niyamo nAstIti sAtirekANi // 4 uktalezyAyuktAsaMyatasamyagdRSTayekajIvaM prati utrkeSaNa nArakApekSayA uktAnyeva sAgaropamANi / paryAptisamApakAntarmuhUrtasaptamyAM mAraNAntike ca samyaktvAbhAvAddezAnAni // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sarvArthasiddhiH sAgaropamANi dezonAni // tejaHpadmalezyayomithyAdRSTayasa~yatasamyagdRSTayonInAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa dve sAgaropame aSTAdaza ca sAgaropamANi sA~tirekANi // sAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTyoH sAmAnyoktaH kAlaH // sa~yatAsa~yatapramattApramattAnAM nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH // ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNAntarmuhUrtaH // zuklalezyAnAM mithyAdRSTenInAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNaikatriMzatsAgaropamANi sotirekANi // sAsAdanasamyagdRSTyAdisayogakevalyantAnAmalezyAnAM ca sAmAnyoktaH kAlaH / kiM tu sa~yatAsa~yatasya nAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNAntarmuhUrtaH // (11) bhavyAnuvAdena- bhavyeSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA sarvaH kAlaH // ekajIvApekSayA dvau bhaGgau / anAdiH saparyavasAnaH sAdiH saparyavasAnazca / tatra sAdiH saparyavasAno jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNArddhapudgalaparivarto dezonaH // sAsAdanasamyagdRSTayAdyayogakevalyantAnAM sAmAnyoktaH kAlaH // abhavyAnAmanAdyaparyavasAnaH // (12) samyaktvAnuvAdena- kSAyikasamyagdRSTInAmasa~yatasamyagdRSTyAdyayogakevalyantAnAM sAmAnyoktaH kAlaH // kSAyopazamikasamyagdRSTInAM caturNA sAmAnyoktaH kAlaH // aupazamikasamyaktveSu asaMyatasamyagdRSTisaMyatAsaMyatayo nAjIvApekSayA javanyenAntarmuhUrtaH / utkarSaNa 1 kathametat-- prathamasvargapaTalApekSayA dve sAgaropame / dvAdazasvarga paTalApekSayA aSTAdaza sAgaropamANi ca tallezyAyuktAnAM mAraNAntikotpAdasambhavAtsAtirekataH sAgaropamayuktatvAcca sAtirekANi / kiNcidaadhkaaniityrthH|| 2 graiveyakadevApekSayA teSAM nAmAni mAraNAntikotpAdAvasthAyAmIpa zuklalezyAsambhavAtsAtirekANi // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / ekajIvaM prati jaghanyazcotkRSTazcAntarmuhUrtaH // pramattApramattayozcaturNAmupazamakAnAM ca nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNAntarmuhUrtaH // sAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTimithyAdRSTInAM sAmAnyoktaH kAlaH // (13) saJjJAnuvAdena- saMjJiSu mithyAdRSTayAdyanivRttibAdarAntAnAM puMvedavat / zeSANAM sAmAnyoktaH kAlaH // asaMjJinAM mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyena kSudrabhavagrahaNam // tiNNisayA chattIsA chAvaTThI sahassagANi maraNANi / aMtomuhuttamette tAvadiyA ceva hoMti khuddabhavA // 66336 // utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pudgalaparivartAH / tadubhayavyapadezarahitAnAM sAmAnyoktaH kAlaH // (14) AhArAnuvAdena- AhArakeSu mithyAdRSTenAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati. jghnyenaantrmuhuurtH| utkarSeNAMgulAsaMkhyeyabhAgA asaMkhyeyAH saMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH / zeSANAM sAmAnyoktaH kAlaH // anAhArakeSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA sarvaH kAlaH / ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa trayaH samayAH // sAsAdanasamyagdRSTayasa~yatasamyagdRSTayo nAjIvApekSayA jaghanyanaikaH samayaH / . utkarSaNAvalikAyA asaMkhyeyabhAgaH / ekajIvaM prati jaghanyenaikaH samayaH / utkarSaNa dvau samayau // sayogakevIlano nAnAjIvApekSayA jaghanyena trayaH samayAH / utkarSeNa saMkhyeyAH smyaaH| ekajIvaM prati jaghanyazcotkRSTazca trayaH samayAH // ayogakevalinAM sAmAnyoktaH kAlaH // kAlo varNitaH // 1 ekaM dvau trInvA'nAhAraka iti vakSyamANatvAt // 2 samaye saMmaye daNDAdiprArambhakatvAt // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 sarvArthasiddhiH antaraM nirUpyate--- vivakSitamya guNasya guNAntarasaMkrame sati punastatprApteH prAGmadhyamantaram / tat dvividham / sAmAnyena vizeSeNa ca // sAmAnyena tAvat - mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntamuhUrtaH / unkarSeNa dve SaTSaSThI dezone sAgaropamANAm // sAsAdanasamyagdRSTerantaraM nAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / utkarSeNArddhapudgalaparivarto dezonaH // samyagmithyAdRSTerantaraM nAnAjIvApekSayA sAsAdanavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNArddhapudgalaparivarto dezonaH // asaMyatasamyagdRSTyAdyapramattA ntAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNArddhapudgalapArivoM dezonaH // caturNAmupazamaMkAnAM nAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa varSapRthaktvam / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNArddhapudgalaparivarto dezonaH // caturNAM kSapakANAmayogakevalinAM ca nAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa ssnnmaasaaH| ekajIvaM prati nAstyantaram // sayogakevalinAM nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca nAstyantaram // vizeSeNa (1) gatyanuvAdena- narakagatau nArakANAM saptasu pRthivISu mithyAdRSTyasaMyatasamyagdRSTyo nAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jghnyenaantrmuhuurtH| utkarSeNa eka-tri-sapta daza-saptadaza-dvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamANi dezonAni // sAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTyo nAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSaNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSeNa eka-tri-sapta-daza-saptadaza-dvAviMzati-trayastriM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'se nirA nAma zatsAgaropamANi dezonAni // tiryaggatau tirazcAM mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trINi palyopamAni dezonAni // sAsAdanasamyagdRSTyAdInAM caturNAM sAmAnyoktamantaram // manuSyagatau manuSyANAM mithyAdRSTestiryagvat // sAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTyo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSeNa trINi palyopamAni pUrvakoTIpRthakvarabhyadhikAni // asaMyatasamyagdRSTenAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvApekSayA jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSaNa trINi palyopamAni pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhikAni // saMyatAsaMyatapramattApramattAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSaNa pUrvakoTIpRthaktvAni // caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa pUrvakoTIpRthaktvAni / zeSANAM sAmAnyavat // devagatau devAnAM mithyAdRSTyasaMyatasamyagdRSTyo nAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa ekatriMzatsAgaropamANi dezonAni // sAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTyonAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / eka 1 Adhikamapi kasmAnneti cet-- kSapaNArambhakavedakayuktasya tiryasUtpA. dAbhAvAt / tadyukto hi deveSvevotpadyate / ato mithyAtvayuktastripalyopamAyuSko bhogbhuumipuutpdyte| tatra cotpannAnAM tiryaGmanuSyANAM kiJcidabhyadhikATacatvAriMzaddineSu samyaktvagrahaNayogyatA bhavati / niyamAdetAvaddineSu samyaktvAmathyAtvaparityAgAt samyaktvaM gRhNAti / tripalyopamAyuHzeSa punarmithyAtvaM pratipadyate / iti garbhakAle kiJcidadhikASTacatvAziddinairavasAnakAle zeSeNa ca hInatvAddezonAni jJAtavyAni // 2 yato manuSyA api bhogabhUmau tathAvidhA bhavanti // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH jIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSegaikatriMzatsAgaropamANi dezonAni // (2) indriyAnuvAdenaekendriyANAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvApekSayA jaghanyena kSudrabhavagrahaNam / utkarSeNa dve sAgaropamasahasre pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhike // vikalendriyANAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvApekSayA jaghanyena kSudrabhavagrahaNam / utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pudgalaparivartAH / evamindriyaM pratyantaramuktam / guNaM pratyubhayaMto'pi nAstyantaram // paJcendriyeSu mithyAdRSTeH sAmAnyavat / sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyAdRSTyo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntamuhUrtazca / utkarSeNa sAgaropamasahasraM pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhikam // asaMyatasamyagdRSTyAdyapramattAntAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa sAgaropamasahasraM pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhikam // caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa sAgaropamasahasraM pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhikam // zeSANAM sAmAnyoktam // (3) kAyAnuvAdena --- pRthivyaptejovAyukAyikAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyena kSudrabhavagrahaNam // utkarSeNAnantaH kAlo'saMkhyeyAH pudgalaparivartAH // vanaspatikAyikAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvApekSayA jaghanyena kSudrabhavagrahaNam / utkarSeNAsaMkhyeyA lokAH // evaM kArya pratya 1 guNasthAnetyasya nAmna ekadezaM mithyAtvAdikam // 2 ekendriyviklendriyto'piityrthH| yataste ekendriyavikalendriyA mithyAdRSTaya ev| ekeMdriya vikaleMdriyANAM caturNA guNasthAnAntarAsambhavAt / paJcendriyANAM tu tatsambhavAt mithyAtvAdeH samyaktvAdinA antaraM draSTavyam // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 43 ntaramuktam / guNaM pratyubhayato'pi nAstyantaram // trasakAyikeSu mithyAdRSTeH sAmAnyavat // sAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTayornAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSeNa dve sAgaropamasahasre pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhike // caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyanAntarmuhUrtaH / ukarSeNa dve sAgaropamasahasre pUrvakoTIpRthaktvairabhyadhike / zeSANAM paJcendriyavat / / (4) yogAnuvAdena--- kAyavAGmAnasayoginAM mithyAdRSTyasaMyatasamyagdRSTisaMyatAsaMyatapramattApramattasayogakevalinAM nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca nAstyantaram // sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyAdRSTyo - nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati naastyntrm| caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati nAstyantaram / caturNI kSapakANAmayogakevalinAM ca sAmAnyavat // (5) vedAnuvAdena--strIvedeSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSaNa paJcapaJcAzatpalyopamAni dezonAni // sAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTyo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSeNa palyopamazatapRthaktvam / / asaMyatasamyagdRSTyAdyapramattAntAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa palyopamazatapRthaktvam / / dvayorupazamakayo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa palyopamazatapRthaktvam / / dvayoH kSapakayornAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa varSapRthaktvam // 1 pRthivyAdicaturNA vanaspatikAyikAnAM cAntaraM nAsti yataH pRthivyatejovAyukAyikAstathA vanaspatikAyikA ubhaye'pi mithyAdRSTayo vartante // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 sarvArthasiddhiH ekajIvaM prati nAstyantaram // puMvedeSu mithyAdRSTeH sAmAnyavat // sAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTayonAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSeNa sAgaropamazatapRthaktvam // asaMyatasamyagdRSTayAdyapramattAntAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa sAgaropamazatapRthaktvam // dvayorupazamakayo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jghnyenaantrmuhuurtH| utkarSeNa sAgaropamazatapRthaktvam / dvayoH kSapakayo nAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa saMvatsaraH sA~tirekaH / ekajIvaM prati nAstyantaram // napuMsakavedeSu mithyAdRSTe nAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi dezonAni // sAsAdanasamyagdRSTayAdyanivRttyupazamakAntAnAM sAmAnyoktam // dvayoH kSapakayoH strIvedavat // apagatavedeSu anivRttibAdaropazamakasUkSmasAmparAyopazamakayo nAjIvApekSayA sAmAnyoktam / ekajIvaM prati jaghanyamutkRSTaM cAntarmuhUrtaH / / upazAntakaSAyasya nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati nAstyantaram // zeSANAM sAmAnyavat // (6) kaSAyAnuvAdena--krodhamAnamAyAlobhakaSAyANAM mithyAdRSTayAdyanivRttyupazamakAntAnAM manoyogivat // dvayoH kSapakayo nAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa saMvatsaraH sAtirekaH // kevalalobhasya sUkSmasAmparAyopazamakasya nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati nAstyantaram // kSapakasya tasya sAmAnyavat // akaSAyeSu upazAntakaSAyasya nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati nAstyantaram // zeSANAM trayANAM 1 aSTAdazamAsA ityrthH|| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 prathamo'dhyAyaH sAmAnyavat // (7) jJAnAnuvAdena-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAniSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca nAstyantaram // sAsAdanasamyagdRSTernAnAjIvApekSayA sAmAnyavat // ekajIvaM prati nAstyantaram // AbhinibodhikazrutAvadhijJAniSu asaMyatasamyagdRSTernAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa pUrvakoTI dezonA // sa~yatAsa~yatasya nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa SaTkSaSTisAgaropamANi sAtirekANi // pramattApramattayo nAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSaNa trayastriMzatsAgaropamANi sAtirekANi // caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa SaTSaSTisAgaropamANi sAtirekANi // caturNAM kSapakANAM sAmAnyavat / kiM tu avadhijJAniSu nAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa varSapRthaktvam / ekajIvaM prati nAstyantaram / manaHparyayajJAniSu pramattApramattasa~yatayo nAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyamutkRSTaM cAntarmuhUrtaH // caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSaNa pUrvakoTI dezonA // caturNA kSapakANAmavadhijJAnivat // dvayoH kevalajJAninoH sAmAnyavat // (8) saMyamAnuvAdena-sAmAyikacchedopasthApanazuddhisa~yateSu pramattApramattayornAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyamutkRSTaM cAntarmuhUrtaH / / dvayorupazamakayo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa pUrvakoTI dezonA // dvayoH kSapakayoH sAmAnyavat // parihArazuddhisaMyateSu pramattApramattayornAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyamutkRSTaM cAntarmuhUrtaH // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 sarvArthasiddhiH sUkSmasAmparAyazuddhisaMyateSUpazamakasya nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati nAstyantaram // tasyaiva kSapakasya sAmAnyavat // yathAkhyAte akaSAyavat // saMyatAsaMyatasya nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca nAstyantaram // asaMyateSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi dezonAni // zeSANAM trayANAM sAmAnyavat // (9) darzanAnuvAdena- cakSurdarzaniSu mithyAdRSTeH sAmAnyavat // sAsAdanasamyagdRSTisamyAgmathyAdRSTayo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSeNa dve sAgaropamasahasre dezone // asaMyatasamyagdRSTayAdyapramattAntAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa dve sAgaropamasahasre. dezone // caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa dve sAgaropamasahasre dezone // caturNA kSapakANAM sAmAnyoktam // acakSurdarzaniSu mithyAdRSTayAdikSINakaSAyAntAnAM sAmAnyoktamantaram // avadhidarzanino'vadhijJAnivat // kevaladarzaninaH kevalajJAnivat // (10) lezyAnuvAdena- kRSNanIlakApotalezyeSu mithyAdRSTayasaMyatasamyagdRSTayo nAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trayastriMzatsaptadaMzasaptasAgaropamANi dezonAni // sAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTayo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSaNa trayastriMzatsaptadazasaptasAgaropamANi dezonAni // tejaHpadmalezyayomithyAdRSTayasaMyatasamyagdRSTayo nAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa dve sAgaropame aSTAdaza ca sAgaropamANi Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 47 sAtirekANi // sAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTayo nAjIvApekSayA sAmAnyavat // ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSeNa dve sAgaropame aSTAdaza ca sAgaropamANi sAtirekANi // saMyatAsaMyatapramattApramattasaMyatAnAM nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca nAstyantaram // zuklalezyeSu mithyAhaSTayasaMyatasamyagdRSTayo nAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNaikatriMzatsAgaropamANi dezonAni // sAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTayo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajI prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkagheNaikatriMzatsAgaropamANi dezonAni // saMyatAsaMyatapramattasaMyatayostejolezyAvat // apramattasaMyatasya nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyamutkRSTaM cAntarmuhUrtaH // ayadotti chalessAo suha tiya lessA hu desaviradatiye // tatto du sukkalessA ajogiThANaM alessaM tu // 1 // trayANAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyamutkRSTaM cAntarmuhUrtaH // upazAntakaSAyasya nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati nAstyantaram // caturNA kSapakANAM sayogakevalinAmalezyAnAM ca sAmA-yavat // (11) bhavyAnuvAdena- bhavyeSu mithyAdRSTayAdyayogakevalyantAnAM sAmAnyavat // abhavyAnAM nAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca nAstyantaram // (12) samyaktvAnuvAdenakSAyikasamyagdRSTipvasa~yatasamyagdRSTernAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa pUrvakoTI dezonA // sa~yatAsa~yatapramattApramattasa~yatAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trayastriMzatsAgaropa 1 gomahasAre lezyAdhikAre uktametat / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 sarvArthasiddhiH mANi sAtirekANi // caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi sAtirekANi // zeSANAM sAmAnyavat / kSAyopazamikasamyagdRSTipvasaMyatasamyagdRSTe nAjIvApekSayA nAstyantaram // ekajIva prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa pUrvakoTI dezonA // sa~yatAsa~yatasya nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa SaTSaSTisAgaropamANi dezonAni // pramattApramattasa~yatayo nAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi sAtirekANi // aupazamikasamyagdRSTiSvasa~yatasamyagdRSTe nAjIvApekSayA jagha yenaikaH samayaH / utkarSeNa sapta rAtridinAni // ekajIvaM prati jaghanyatkRSTaM cAntarmuhUrtaH // sa~yatAsa~yatasya nAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa caturdaza rAtridinAni / ekajIvaM prati jaghanyamutkRSTaM cAntarmuhUrtaH // pramattApramattasa~yatayo nAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa paJcadaza rAtridinAni / ekajIvaM prati jaghanyamutkRSTaM cAntarmuhUrtaH // trayANAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa varSapRthaktvam / ekajIvaM prati jaghanyamutkRSTaM cAntarmuhUrtaH // upazAntakaSAyasya nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati nAstyantaram // sAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTayo nAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSaNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / ekajIvaM prati nAstyantaram // mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca nAstyantaram // (13) saJjJAnuvAdena - saMkSiSu mithyAdRSTeH sAmAnyavat // sAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTayo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSeNa sAgaro Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH pamazatapRthaktvam // asaMyatasamyagdRSTyAdyapramattAntAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkapeNa sAgaropamazatapRthaktvam // caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkapeNa sAgaropamazatapRthaktvam / caturNI kSapakANAM sAmAnyavat / asaMjJinAM nAnAjIvApekSayaikajIvApekSayA ca nAstyantaram // tadubhayavyapadezarahitAnAM sAmAnyavat // (14 ) AhArAnuvAdenaAhArakeSu mithyAdRSTeH sAmAnyavat / sAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTyo nAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyena palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntarmuhUrtazca / utkarSaNAMgulAsaMkhyeyabhAgA asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH / asaMyatasamyagdRSTyAdyapramattAntAnAM nAnAjIvApekSayA nAstyantaram / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNAMgulAsaMkhyeyabhAgA asaMkhyeyA utsapiNyavasarpiNyaH // caturNAmupazamakAnAM nAnAjIvApekSayA sAmAnyavat / ekajIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrtaH / utkarSeNAMgulAsaMkhyeyabhAgA asaMkhyeyAsaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH / caturNA kSapakANAM sayogakevalinAM ca sAmAnyavat / anAhArakeSu mithyAdRSTernAnAjIvApekSayA ekajIvApekSayA ca nAstyantaram // sAsAdanasamyagdRSTe nAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH / ekajIvaM prati nAstyantaram // asaMyatasamyagdRSTernAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa mAsapRthaktvam / ekajIvaM prati nAstyantaram // sayogakevalinAM nAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSeNa varSapRthaktvam / ekajIvaM prati nAstyantaram // ayogakevalinAM nAnAjIvApekSayA jaghanyenaikaH samayaH / utkarSaNa ssnnmaasaaH| ekajIvaM prati nAstyantaram // antaramavagatam // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH ___bhAvo vibhAvyate // sa dvividhaH / sAmAnyena vizeSeNa ca // sAmAnyena tAvat-- mithyAdRSTirityaudayiko bhaavH| sAsAdanasamyagdRSTiriti pAriNAmiko bhAvaH // samyaGmithyAdRSTiriti kSAyopazamiko bhAvaH // asaMyatasamyagdRSTiriti aupazamiko vA kSAyiko vA kSAyopazamiko vA bhAvaH // uktaM ca / micche khaLu odaio bidie puNa pAriNAmio bhAvo / misse khaovasamio aviradasammammi tiNNeva // 1 // asaMyataH punaraudayikena bhAvena // sa~yatAsa~yataH pramattasa~yato'pramattasa~yata iti ca kSAyopazamiko bhAvaH // caturNAmupazamakAnAmaupazamiko bhAvaH // catuSu kSapakeSu sayogAyogakevalinozca kSAyiko bhAvaH // vizeSeNa (1) gatyanuvAdenanarakagatau prathamAyAM pRthivyAM nArakANAM mithyAdRSTyAdyasayatasamyagdRSTayantAnAM sAmAnyavat // dvitIyAdiSvA saptamyA mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTisamyamithyAdRSTInAM sAmAnyavat // asaMyatasamyagdRSTeraupazamiko vA kSAyopazamiko vA bhAvaH / asa~yataH punaraudayikena bhAvena // tiryaggatau tirazcAM mithyAdRSTyAdisa~yatAsa~yatAntAnAM sAmAnyavat // manuSyagatau manuSyANAM mithyAdRSTyAdyayogakevalyantAnAM sAmAnyavat // devagatau devAnAM mithyAdRSTyAdyasa~yatasamyagdRSTyantAnAM sAmAnyavat // (2) indriyAnuvAdena- ekendriyavikalendriyANAmaudayiko bhAvaH / paJcedriyeSu mithyAdRSTyAdyayogakevalyantAnAM sAmAnyavat // ( 3 ) kAyAnuvAdena- sthAvarakAyikAnAmaudayiko bhAvaH / trasakAyikAnAM sAmAnyameva // ( 4 ) yogAnuvAdena- kAyavAlmA 1 asaMyatasamyagdRSTau sambhavato'saMyatatvasyaudayikatvaM prAhuH asaMyatatvasya cAritramohodayahetutvAt // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH nasayoginAM mithyAdRSTayAdisayogakevalyantAnAmayogakevalinAM ca sAmAnyameva // (5) vedAnuvAdena- strIpunnapuMsakavedAnAmavedAnAM ca sAmAnyavat // ( 6 ) kaSAyAnukAdena- krodhamAnamAyAlobhakapAyANAmakaSAyANAM ca sAmAnyavat (7 ) jJAnAnuvAdena- matyajJAnizrutAjJAnivibhaGgajJAninAM matizrutAvadhimanaHparyayakevalajJAninAM ca sAmAnyavat // ( 8 ) sa~yamAnuvAdena- sarveSAM sa~yatAnAM sa~yatAsa~yatAnAmasa~yatAnAM ca sAmAnyavat (9) darzanAnuvAdena--- cakSurdazanAcakSurdarzanAvadhidarzanakevaladarzaninAM sAmAnyavat // (10) lezyAnuvAdena -- SaDlezyAnAmalezyAnAM ca sAmAnyavat // (11) bhavyAnuvAdena- bhavyAnAM mithyAdRSTyAdyayogakevalya tAnAM sAmA. nyavat / abhavyAnAM pAriNAmiko bhAvaH // (12) samyaktvAnuvAdena- kSAyikasamyagdRSTiSu asaMyatasamyagdRSTeH kSAyiko bhAvaH / kSAyikaM samyaktvam / asaMyatatvamaudayikena bhAvena // sa~yatAsa~yatapramattApramattasa~yatAnAM kSAyopazamiko bhAvaH / kSAyikaM samyaktvaM c|| caturNAmupazamakAnAmaupazamiko bhAvaH / kSAyikaM smyktvm|| zeSANAM sAmAnyavat // kSAyopazamikasamyagdRSTiSu asaMyatasamyagdRSTeH kSAyopazamiko bhAvaH / kSAyopazamikaM samyaktvam / asaMyataH punaraudAyakana bhAvena // sa~yatAsa~yatapramattApramattasa~yatAnAM kSAyopazamiko bhAvaH / kSAyopazamikaM samyaktvam // aupazamikasamyagdRSTiSu asaMyatasamyagdRSTeraupazamiko bhAvaH / aupazamikaM samyaktvam / asaMyataH punaraudayikena bhAvena // sa~yatAsa~yatapramattApramattasa~yatAnAM kSoyopazamiko bhAvaH / aupazamikaM samyaktvam // caturNAmupaza 1 abhavyatvadharmasya mukhyatvena / mithyAtvamukhyatvena tu audayika eva syAt // 2 atra audayiko bhAvaH ityekaH pAThaH / aupazamiko bhAvaH ityekaH paatthH|| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 sarvArthasiddhiH makAnAmaupazamiko bhAvaH / aupazamikaM samyaktvam // sAsAdanasamyagdRSTeH pAriNAmiko bhAvaH // samyamithyAdRSTeH kSAyopazamiko bhAvaH // mithyAdRSTeraudayiko bhaavH| (13) saMjJAnuvAdenasaMjJinAM sAmAnyavat / asaMjJinAmaudayiko bhAvaH / / tadubhayavyapadezarahitAnAM sAmAnyavat / / (14) AhArAnuvAdena- AhArakANAmanAhArakANAM ca sAmAnyavat // bhAvaH parisamAptaH // alpabahutvamupavarNyate // tat dvividhaM sAmAnyena vizeSeNa ca // sAmAnyena tAvat-traya upazamakAH sarvataH stokAH svaguNasthAnakAleSu pravezena tulyasaMkhyAH // upazAntakaSAyAstAvanta eva // trayaH kSapakAH saMkhyeyaguNAH / kSINakaSAyavItarAgacchadmasthAstAvanta eva // sayogakevalino'yogakevalinazca pravezena tulyasaMkhyAH // sayogakevalinaH svakAlena samuditAH saMkhyeyaguNAH / 898502 // apramattasa~yatAH sNkhyeygunnaaH| 29699103 / pramattasa~yatAH sNkhyeygunnaaH| 59398206 // sa~yatAsa~yatA asaMkhyeyaguNAH // saasaudnsmygdRssttyo'sNkhyeygunnaaH|| samyagmithyAdRSTayaH sNkhyeygunnaaH| asNytsmygdRssttyo'sNkhyeygunnaaH|| mithyaadRssttyo'nntgunnaaH|| vizeSeNa (1) gatyanuvAdena- narakagatau sarvAsu pRthivISu sarvataH stokAH sAsAdanasamyagdRSTayaH / samyagmithyAdRSTayaH saMkhyeyaguNAH / 1 aSTasu samayeSu pravezena eko vA dvau vA trayo vA ityAdijaghanyA // utkRSTAstu 16 // 24 // 30 // 36 // 42 // 48 // 54 svaguNasthAnakAleSu pravezena tulyasaMkhyAH // saMkhyAkathanAvasare proktAH / tatra draSTavyam // 2 sayatAsaMyatA: saMkhyeyaguNAH / saMyatAsaMyatAnAM nAstyalpabahutvam / ekaguNasthAnavartitvAt / saMyatAsaMyatAnAmiva guNasthAnabhedAt 130000000 // 3 sAsAdanasamyagdRSTayaH saMkhyeyaguNAH 520000000 // 4 samyagmithyAdRSTayaH saMkhyeyaguNAH 1040000000 // 5 // asaMyatasamyagdRSTayaH saMkhyeyaguNAH 7000000000 // iti zrutasAgaraH // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 53 asaMyatasamyagdRSTayo'saMkhyeyaguNAH / mithyAdRSTayo'saMkhyeyaguNAH // tiryaggatau tirazcAM sarvataH stokAH sNytaasNytaaH| itareSAM sAmAnyavat // manuSyagatau manuSyANAmupazamakAdipramattasaMyatAntAnAM sAmAnyavat // tataH saMkhyeyaguNAH saMyatAsa~yatAH // sAsAdanasamyagdRSTayaH saMkhyeyaguNAH // samyagmithyAdRSTayaH saMkhyeyaguNAH // asaMyatasamyagdRSTayaH saMkhyeyaguNAH // mithyAdRSTayo'saMkhyeyaguNAH // devagatau devAnAM nArakavat // (2) iMdriyAnuvAdena- ekendriyavikalendriyeSu guNasthAnabhedo nAstItyalpabahutvAbhAvaH // indriyaM pratyucyate / paJcedriyAyekendriyAntA uttarottaraM bahavaH // paJcandriyANAM sAmAnyavat / ayaM tu vizeSaH- mithyAdRSTayo'saMkhyeyaguNAH // ( 3 ) kAyAnuvAdena- sthAvarakAyeSu guNasthAnabhedAbhAvAdalpabahutvAbhAvaH / kAyaM pratyucyate / sarvatastejaHkAyikA alpAH / tato bahavaH pRthiviikaayikaaH| tto'pkaayikaaH| tato vAtakAyikAH / sarvato'nantaguNA vanaspatayaH // trasakAyikAnAM paJcendriyavat // ( 4 ) yogAnuvAdena- vAGmAnasayoginAM paJcendriyavat / kAyayoginAM sAmAnyavat // (5) vedAnuvAdena- strIpuMvedAnAM paJcendriyavat / napuMsakavedAnAmavedAnAM ca sAmAnyavat / / (6) kaSAyAnuvAdena- krodhamAnamAyAkaSAyANAM puMvedavat / ayaM tu vizeSaH- mithyAdRSTayo'nantanuNAH // lobhakaSAyANAM dvayorupazamakayostulyA saMkhyA / kSapakAH saMkhyeyaguNAH / sUkSmasAmparAyazudhdhupazamakasa~yatA vizeSAdhikAH / sUkSmasAmparAyakSapakAH saMkhyeyaguNAH / zeSANAM sAmAnyavat / / (7) jJAnAnuvAdenamatyajJAnizrutAjJAniSu sarvataH stokAH sAsAdanasamyagdRSTayaH / mithyAdRSTayo'saMkhyeyaguNAH // matizrutAvadhijJAniSu sarvataH stokAzcatvAra upazamakAzcatvAraH kSapakAH sNkhyeygunnaaH| apramatta Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 sarvArthasiddhiH saMyatAH saMkhyeyaguNAH / pramattasa~yatAH saMkhyeyaguNAH / sa~yatAsa~yatAH saMkhyeyaguNAH / asaMyattasamyagdRSTayaH saMkhyeyaguNAH // manaHparyayajJAniSu sarvataH stokAzcatvAra upazamakAH / catvAraH kSapakAH saMkhyeyaguNAH / apramattasa~yatAH saMkhyeyaguNAH / pramattasa~yatAH saMkhyeyaguNAH // kevalajJAniSu ayogakevalibhyaH saMyogakevalinaH saMkhyeyaguNAH / / (8) sa~yamAnuvAdena--- sAmAyikacchedopasthApanazuddhisa~yateSu dvayorupazamakayostulyasaMkhyA / tataH saMkhyeyaguNau kSapakau / apramattAH saMkhyeyaguNAH / pramattAH saMkhyeyaguNAH / / parihAravizuddhisa~yateSu apramattebhyaH pramattAH saMkhyeyaguNAH / sUkSmasAmparAyazuddhisa~yateSu upazamakebhyaH kSapakAH saMkhyeyaguNAH // yathAkhyAtavihArazuddhisa~yateSu upazAntakaSAyebhyaH kSINakaSAyAH saMkhyeyaguNAH // ayogakevalinastAvanta eva / sayogakevalinaH saMkhyeyaguNAH // sa~yatAsa~yatAnAM nAstyalpabahutvam / asaMyateSu sarvataH stokAH sAsAdanasamyagdRSTayaH / smymithyaadRssttyo'sNkhyeygunnaa| : asaMyatasamyagdRSTayo'saMkhyeyaguNAH / mithyAdRSTayo'nantaguNAH // (9) darzanAnuvAdena- cakSurdarzaninAM manoyogivat // acakSudarzaninAM kAyayogivat // avadhidarzaninAmavadhijJAnivat // kevaladarzaninAM kevalajJAnivat // (10) lezyAnuvAdena- kRSNanIlakApotalezyAnAM asaMyatavat // tejaHpadmalezyAnAM sarvataH stokA aprmttaaH| pramattAH saMkhyeyaguNAH / evamitareSAM paJcendriyavat // zuklalezyAnAM sarvataH stokA upazamakAH / kSapakAH saMkhyeyaguNAH / sayogakevalinaH sNkhyeygunnaaH| apramattasa~yatAH saMkhyeyaguNAH / 1 ayogakevAlanaH eko vA dvau vA trayo vA utkarSaNASTottarazatasaMkhyAH svakAlena samuditAstebhyaH saMkhyeyAH sayogakevalinaH // 898502 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 pramattasa~yatAH saMdhyeyaguNAyAma saMyatAsayatAH sakhyeyaguNAH / sAsAdanasamyagdRSTayaH saihayavAhaH / satyamithyApaka saMkhyeyaguNAH / mithyAdRSTayo'saMkhyeyaguNAH asaMyatasamyagdRSTayo'saMkhyeyaguNAH / (11) bhavyAnuvAdena -- bhavyAnAM sAmAnyavat / abhavyAnAM nAstyalpabahutvam / / (12) samyaktvAnuvAdena--- kSAyikasamyagdRSTiSu sarvataH stokAzcatvAra upazamakAH / itareSAM pramattAntAnAM sAmAnyavat / tataH sa~yatAsa~yatAH saMkhyeyaguNAH / asa~yatasamyagdRSTayo'saMkhyeyaguNAH // kSAyopazamikasamyagdRSTiSu sarvataH stokA apramattAH / pramattAH saMkhyeyaguNAH / sa~yatAsa~yatAH saMkhyeyaguNAH / asaMyatasamyagdRSTayo'saMkhyeyaguNAH // aupazamikasamyagdRSTInAM sarvataH stokAzcatvAra upazamakAH / apramatAH saMkhyeya guNAH / pramatAH saMkhyeyaguNAH // sa~yatAsa~yatAH sNkhyeygunnaaH| asNytsmygdRssttyo'sNkhyeygunnaaH| zeSANAM nAstyalpabahutvam / vipakSe ekaikaguNasthAnagrahaNAt / / (13) sajJAnuvAdena- saMjJinAM cakSurdarzanivat / asaMjJinAM nAstyalpabahutvam / tadubhayavyapadezarahitAnAM kevalajJAnivat / / (14 ) AhArAnuvAdenaAhArakANAM kAyayogivat / anAhArakANAM sarvataH stokAH sayogakevalinaH / ayogakevalinaH sNkhyeygunnaaH| sAsAdanasamyagdRSTayo'saMkhyeyaguNAH / asaMyatasamyagdRSTayo'saMkhyeyaguNAH / mithyAdRSTayo'nantaguNAH // evaM mithyAdRSTayAdInAM gatyAdiSu mArgaNA kRtA sAmAnyena / / tatra sUkSmabheda AgamAvirodhenAnusmartavyaH // ____evaM samyagdarzanasyAdAvuddiSTasya lakSaNotpattisvAmiviSayanyAsAdhigamopAyA nirdiSTAH / tatsambandhena ca jIvAdInAM sajJApariNAmAdi nirdiSTam / tadanantaraM samyagjJAnaM vicArArhamityAhamatizrutAvadhimanaHparyayakevalAni jJAnam // 9 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH . jJAnazabdaH pratyekaM parisamApyate / matijJAnaM zrutajJAnaM avadhijJAnaM manaHparyayajJAnaM kevalajJAnamiti // indriyairmanasA ca yathAsvamarthAnmanyate anayA manute mananamAtraM vA matiH // tadAvaraNakSayopazame sati nirUpyamANaM zrUyate aneneti tat zRNoti zravaNamAtraM vA zrutam // anayoH pratyAsannanirdezaH kRtaH kAryakAraNabhAvAt / tathA ca vakSyate " zrutaM matipUrvamiti" // avAgdhAnAdavacchinnaviSayodvA avadhiH // parakIyamanogato'rthoH mana ityucyate sAhacaryAttasya paryayaNaM parigamanaM manaHparyayaH / matijJAnaprasaGga iti cenna / apekSAmAtratvAt / kSayopazamazaktimAtravijRmbhitaM tatkevalaM svaparamanobhirvyapadizyate / yathA abhre candramasaM pshyeti|| bAhyenAbhyantareNa ca tapasA yadarthamarthino mArga kevante sevante tatkevalam / asahAyamiti vA // tadante prApyate iti ante kriyate / tasya pratyAsannatvAttatsamIpe manaHparyayagrahaNam / kutaH pratyAsattiH ? / saMyamaikAdhikaraNatvAt / tasya avadhirviprakRSTaH / kutaH ? viprakRSTataratvAt // pratyakSAtparokSaM pUrvamuktaM sugamatvAt / zrRMtaparicitAnubhUtA hi matizrutapaddhatiH sarveNa prANigaNena prAyaH prApyate yataH // evametatpaJcavidhaM jJAnam // tadbhedAdayazca purastAdvakSyante // 1 avAyanti vrajantItyavAyA. pudglaaH| tAn dadhAti jaanaataatyvdhiH|| avAgdhAnAtpudgalaparijJAnAdityarthaH // 2 dravyakSetrakAlabhAniyatatvenAvadhIyate niyamyate pramIyate paricchidyata ityartha. // 3 avadhAnaM avdhiH| ko'rthaH ?-- adhstaadbhutrvissygrhnnaadvdhirucyte| devAH khalu avadhijJAnena saptamanarakaparyantaM pazyanti / upari stokaM pazyanti / nijavimAnadhvajadaNDaparyantamityarthaH // avacchinnaviSayatvAdavadhiH / ko'tha ?- rUpitalakSaNaviSayatvAdavadhiH // 4 kevalajJAnApakSayA viprakRSTeSu matizrutAvadhiSvanyatamatvAt // 5 zrutena paricitA sA cAnubhUtA ca // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 57 pramANanayairadhigama ityuktam / pramANaM ca keSAJcit jJAnamabhimatam / keSAJcit snnikrssH| keSAMJcidindriyamiti / ato' dhikRtAnAmeva matyAdInAM pramANatvasyApanArthamAha // tatpramANe // 10 // tadvacanaM kimarthaM ? pramANAntaraparikalpanAnivRtyartham / sannikarSaH pramANamindriyaM pramANamiti kecitkalpayanti tannivRtyarthaM tadityucyate / tadeva matyAdi pramANaM nAnyaditi // atha sannikarSapramANe sati indriye vA ko doSaH ? yadi sannikarSaH pramANaM, sUkSmavyavahitaviprakRSTAnAmarthAnAmagrahaNaprasaGgaH / nahi te indriyaiH sannikRpyante / ataH sarvajJatvAbhAvaH syAt // indriyamapi yadi pramANaM, sa eva doSaH / alpaviSayatvAt cakSurAdInAM / jJeyasya cAparimANatvAt / sarvendriyasannikarSAbhAvazca cakSurmanasoH prApyakAritvAbhAvAt / aprApyakAritvaM ca uttaratra vakSyate // yadi jJAnaM pramANaM, phalAbhAvaH / adhigamo hi phalamiSTaM na bhAvAntaram / sa cetpramANaM, na tasyAnyatphalaM bhavitumarhati / phalavatA ca pramANena bhavitavyam // sannikarSe indriye vA pramANe sati, adhigamaH phalamarthAntarabhUtaM yujyate iti tadayuktam // yadi sannikarSaH pramANaM, arthAdhigamaH phalaM, tasya dviSThatvAttatphalenAdhigamenApi dviSThena bhavitavyamiti arthAdInAmapyadhigamaH prApnoti / AtmanazcetanatvAttatraiva samavAya iti cenna / jJasvabhAvAbhAve sarveSAmacetanatvAt / jJasvabhAvAbhyupagamo vA AtmanaH / svamatavirodhaH syAt // nanu coktaM, jJAne 1 sAMgatAnAm // 2 yogAnAm // 3 sAMkhyAnAm // na cakSuranindriyAbhyAmiti sUtravyAkhyAnAvasare // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .58 sarvArthasiddhiH pramANe sati phalAbhAvaH iti / naiSa dossH| arthAdhigame prItidarzanAt / jJasvabhAvasyAtmanaH karmamalImasasya karaNAlambanAdarthanizcaye prItirupajAyate / sA phalamityucyate / upekSA ajJAnanAzo vA phalam // rAgadveSayorapraNidhAnamupekSA / andhakArakalpAjJAnAbhAvaH ajJAnanAzo vA phalamityucyate // pramiNoti pramIyate'nena pramitimAtraM vA pramANam // kimanena pramIyate ? jIvAdirarthaH // yadi jIvAderadhigame pramANaM, pramANAdhigame anyapramANaM parikalpayitavyam / tathA satyanavasthA / nAnavasthA / pradIpavat // yathA ghaTAdInAM prakAzane pradIpo hetuH, tatsvarUpaprakAzane'pi sa eva, na prakAzAntaramasya mRgyaM, tathA pramANamapIti avazyaM caitadabhyupagantavyam // prameyavatpramANasya pramANAntaraparikalpanAyAM svAdhigamAbhAvAt smRtybhaavH| tada. bhAvAbyavahAralopaH syAt // vakSyamANabhedApekSayA dvivcnnirdeshH| vakSyate hi " Aye parokSaM, pratyakSamanyaditi " sa ca dvivacananirdezaH pramANAntarasaMkhyAnivRttyarthaH // upamAnArthApatyAdInAmatraivAntarbhAvAduktasya paJcavidhasya jJAnasya pramANadvayAntaHpAtitve pratipAdite pratyakSAnumAnAdipramANadvayakalpanAnivRttyarthamAha-- // Aye parokSam // 11 // AdizabdaH prAthamya(prathama)vacanaH / Adau bhavamAdyam // kathaM dvayoH prathamatvaM? mukhyopacAraparikalpanayA / matijJAnaM tAvanmu 1(pratyakSaM cAnumAnaM ca zAbdaM copamayA saha / arthApattirabhAvazca SaT pramANAni jaimineH // jaimineH SaT pramANAni catvAri nyAyavAdinaH / sAMkhyasya trINi vAcyAni dve vaizeSikabauddhayoH // 2 // ) ityapyadhikaH pAThastAlapatrapustake vartate // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 59 khyakalpanayA prathamam / zrutamapi tasya pratyAsatyA prathamamityupacaryate / dvivacananirdezasAmarthyAgauNasyApi grahaNam / AdyaM ca AdyaM ca Aye matizrute ityrthH| tadubhayamapi parokSaM pramANamityabhisambadhyate // kuto'sya parokSatvaM ? parAyattatvAt // matijJAnamindriyAnindriyanimittamiti vakSyate zrutamanidriyasyeti ca / ataH parANIndriyANi manazca prakAzopadezAdi ca bAhyanimittaM pratItya tadAvaraNakarmakSayopazamApekSasyAtmana utpadyamAnaM matizrutaM parokSamityAkhyAyate / ata upamAnAgamAdInAmatraivAntarbhAvaH // ____ abhihitalakSaNAtparokSAditarasya sarvasya pratyakSatvapratipAdanArthamAha-- // pratyakSamanyat // 12 // akSNoti vyApnoti jAnAtItyakSa AtmA / tameva prAptakSayopazamaM prakSINAvaraNaM vA pratiniyataM pratyakSam // avadhidarzanaM kevaladarzanamapi akSameva pratiniyatamatastasyApi grahaNaM prAmoti / naiSa dossH| jJAnamityanuvartate, tena darzanasya vyudAsaH / evamapi vibhaGgajJAnamapi pratiniyatamato'syApi grahaNaM prAmoti / samyagityadhikArAt / tatastannivRttiH // samyagityanuvartate, tena jJAnaM viziSyate, tato vibhaGgajJAnasya nivRttiH kRtA / taddhi mithyAdarzanodayAdviparItArthaviSayamiti na samyak // syAnmatamindriyavyApArajanitaM jJAnaM pratyakSaM, vyatItendriyaviSayavyApAraM parokSamityetadavisaMvAdilakSaNamabhyupagantavyamiti / tadayuktam / Aptasya pratyakSajJAnAbhAvaprasaGgAt // yadi indriyanimittameva jJAnaM pratyakSamiSyate, evaM prasaktyA Aptasya pratyakSajJAnaM na syAt / 1 parApekSatvAt ityapi pAThAntaram // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH nahi tasyendriyapUrvo'rthAdhigamaH // atha tasyApi karaNapUrvakameva jJAnaM kalpyate, talyAsarvajJatvaM syAt // tasya mAnasa pratyakSamiti cet, manaHpraNidhAnapUrvakatvAt jJAnasya sarvajJatvAbhAva eva // Agamatastatsiddhiriti cenna / tasya Agamasya pratyakSajJAnapUrvakatvAt // yogipratyakSamanyajjJAnaM divyamapyastIti cet , na tasya pratyakSatvaM, indriyanimittAbhAvAt / akSamakSaM prati yadvartate tatpratyakSamityabhyupagamAt // kiJca sarvajJatvAbhAvaH pratijJAhAnirvA / tasya yogino yajjJAnaM tatpratyarthavazavarti syAt ? anekArthagrAhi vA ? yadi pratyarthavazavarti, sarvajJatvamasya nAsti yoginaH, jJeyasyAnantyAt // athAnekArthagrAhi, yA pratijJA " vijAnAti na vijJAnamekamarthadvayam yathA / ekamarthaM vijAnAti na vijJAnadvayaM tathA " iti sA hIyate // athavA kSaNikAH sarvasaMskArA iti pratijJA hIyate / anekakSaNavatryekavijJAnAbhyupagamAt / anekArthagrahaNaM krameNeti // yugapadeveti cet, yo'sya janmakSaNaH sa AtmalAbhArtha eva / labdhAtmalAbhaM hi kiJcisvakArya prati vyApriyate, pradIpavaditi cenna / tasyApyanekakSaNaviSayatAyAM satyAmeva prakAzyaprakAzanAbhyupaigamAt // vikalpAtItatvAttasya zUnyatAprasaGgazca // 1 yugapat jJAnAnutpattirmanaso liGgamiti parairabhyupagamAtsarvavastuSu yuga. panmana:praNidhAnaM na ghttte| tata: srvjnytvaabhaavH| ekaM jJAnamaneka tha na jAnAtIti pratijJAsadbhAvAcca krameNa sarvavastujJAnaM ca na ghaTate vastUnAmA. nantyAdekavastuparijJAnAva re anyava tuparijJAnAbhAvAca sarvajJatva bhAvaH sughaTaH // 2 svasminsakalavikalpAbhAvAtsakalavikalpAvaSayatvAJca yogipratyakSasya zUnyatAprasaGgaH // tattvaM vizuddha sklairviklp-| vizvAbhilASAspadatAmatItam // na svasya vedyaM na ca tannigA / suSuptyavastha bhavaduHkhabAhyam // 1 // iti vacanAt // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH abhihitobhayaprakArasya pramANasya aadiprkaarvishessprtiptyrthmaah|| matiH smRtiH saMjJA cintA'bhinibodha ityanarthAntaram // 13 // Adau yaduddiSTaM jJAnaM tasya paryAyazabdA ete veditvyaaH| matijJAnAvaraNakSayopazamAntaraGganimittajanitopayogaviSayatvAt / eteSAM zrutAdiSvapravRttezca // mananaM matiH / smaraNaM smRtiH / saJjJAnaM saJjJA / cintanaM cintA / abhinibodhanamabhinibodhaH / iti yathAsambhavaM vigrahAntaraM vijJeyam // satyapi prakRtibhede rUDhibalalAbhAt paryAyazabdatvam / yathA- iMdraH zakraH purandaraH iti, indanAdikriyAbhede'pi zacIpaterekasyaiva sNjnyaaH| samabhirUDhanayApekSayA teSAmarthAntarakalpanAyAM matyAdiSvapi sa kramo vidyata eva / kiMtu matijJAnAvaraNakSayopazamanimittopayogaM nAtivartata iti ayamatrArtho vivakSitaH / itizabdaH prakArArthaH / evaMprakArA asya paryAyazabdA iti / abhidheyArtho vA / matiH smRtiH saMjJA cintA abhinibodha ityetairyo'rtho'bhidhIyate sa eka eva iti // athAsyAtmalAbhe kiM nimittmityaah|| tadindriyAnindriyanimittam // 14 // indatIti indra AtmA tasya jJasvabhAvasya tadAvaraNakSayopazame sati svayamarthAn gRhItumasamarthasya yadarthopalabdhinimittaM liGgaM tadindrasya liGgamindriyamityucyate // athavA lInamartha . matyAdiparyAyazabdAnAma // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 sarvArthasiddhiH . gamayatIti liGgam / AtmanaH sUkSmasyAstitvAdhigame liGgamindriyam / yathA iha dhUmo'meH // evamidaM sparzanAdikaraNaM nAsati kartaryAtmani bhavitumarhatIti jJAturastitvaM gamyate // athavA indra iti nAmakarmocyate / tena sRSTamindriyamiti / tatsparzanAdi uttaratra vakSyate // anindriyaM manaH aMtaHkaraNamityanarthAntaram // kathaM punarindriyapratiSedhena indraliGge eva. manasi anindriyazabdasya pravRttiH? / ISadarthasya naJaH prayogAt / ISadindriyamanindriyamiti / yathA anudarA kanyA iti // kathamISadarthaH ? / imAnIndriyANi pratiniyatadezaviSayANi kAlAntarAvasthAyIni ca / na tathA manaH indrasya liGgamapi satpratiniyatadezaviSayaM kAlAntarAvasthAyi ca / tadantaHkaraNamiti cocyate / guNadoSavicArasmaraNAdivyApAreSu indriyAnapekSatvAcakSurAdivad bahiranupalabdhezca antargataM karaNamityucyate // taditi kimartham ? / matijJAnanirdezArtham // nanu ca tadanantaraM anantarasya vidhirvA bhavati pratiSedho veti, tasyaiva grahaNaM bhavati / ihArthamuttarArthaM ca tadityucyate // yanmatyAdiparyAyazabdavAcyaM jJAnaM tadindriyAnindriyanimittaM tadevAvagrahahAvAyadhAraNA iti / itarathA hi prathamaM matyAdizabdavAcyaM jJAnamityuktvA indriyAnindriyanimittaM zrutam / tadevAvagrahehAvAyadhAraNA ityaniSTamabhisambadhyeta // evaM niqhatotpattinimittamanirNItabhedamiti tadbhedapratipattyarthamAha // avagrahahAvAyadhAraNAH // 15 // vissyvissyisnnipaatsmyaanntrmaadygrhnnmvgrhH| viSayaviSayisannipAte sati darzanaM bhavati tadanantaramarthasya "grahaNama. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH vgrhH| yathA- cakSuSA zuklaM rUpamiti grahaNamavagrahaH // avagrahagRhIte'rthe tdvishessaakaangkssnnmiihaa| yathA- zuklaM rUpaM kiM balAkA patAketi // vizeSanirjJAnAdyAthAtmyAvagamanamavAyaH / utpatananipatanapakSavikSepAdibhirbalAkaiveyaM na patAketi // athaitasye kAlAntare'vismaraNakAraNaM dhaarnnaa| yathA-. saiveyaM balAkA pUrvAle yAmahamadrAkSamiti // eSAmavagrahAdInAmupanyAsakramaH utpattikamakRtaH // 1 nanu IhA saMzayajJAnaM bhavitumarhati, kiM balAkA patAketi ubhayakoTIparAmarzapratyayatvAt. prasiddhasaMzayajJAnavat // tathA ca kathamasyAH prAmANyamiti na shNkitvym| hetorsiddheH| tasyA bhavitavyatApratyayarUpatvena ubhayakoTIparAmarzipratyayarUpatvAghaTanAt / kiM balAkA patAketi vacanaM tu nidarzanadvayopadarzanArthamuktam / tathA ca kiM balAketyatra balAkayA bhavitavyamiti tAtparyam / kiM pAtaketyatra ca patAkayA bhavitavyamiti tAtpayam // kathameSA pratItiriti cet prarUpaNazAstre jJAnamAgaNAyAM matijJAnavyAkhyAnAvasare zrImadabhayasUrivaryaistathaiva nirUpitatvAt // yathAhi tadvanthaHavagraheNa idaM zvatamiti jJAte'rthe vizeSasya balAkArUpasya patAkArUpasya vA yathAvasthitasya AkAMkSA, balAkayA bhavitavyamiti bhavitavyatApratyayarUpA balAkAyAmeva saMjAyamAnA IhAkhyaM dvitIyaM jJAnaM bhavet // athavA patA. kArUpaM viSayamAlambya utpadyamAnA anayA patAkayA bhavitavyamiti bhavi. tavyatApratyayarUpA AkAMkSA IhAnAma dvitIyaM jJAnaM bhavet // evImandriyA. ntaraviSayeSu / manoviSaye ca avagrahagRhIte yathAvasthitasya vizeSasya AkAM. kSArUpA Ihati nizcetavyam // matijJAnAvaNakSayopazamasya tA. tamyabhedena avagrahehAjJAnayorbhedasaMbhavAt // Asmin samyagjJAnaprakaraNe balAkA vA patAkA vA iti saMzayasya balAkAyAM patAkayA bhavitavyamiti viparyayasya ca mithyA. jJAnasyAnavatArAt // 2 arthatasyetyatra avatasya itypekssitN| avAyajJAnaviSayIbhUtasyeti tdrth.|| 3 evavidhapratyabhijJArUpajJAnasya kAraNabhUtaM saMskAraviziSTaM jJAnaM dhAraNA na vidamityarthaH // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 sarvArthasiddhiH uktAnAmavagrahAdInAM prbhedprtiptyrthmaah|| bahubahuvidhakSiprAniHsRtA nuktadhruvANAM setarANAm // 16 // avagrahAdayaH kriyAvizeSAH prakRtAH / tadapeo'yaM karmanirdezaH / bahAdInAM setarANAmiti / bahuzabdasya saMkhyAvaipulyavAcino grahaNamavizeSAt / saMkhyAvAcI yathA- ekaH dvau bahava iti / vaipulyavAcI yathA- bahurodano bahuH sUpaH iti / vidhazabdaH prakAravAcI / kSipragrahaNamacirapratipattyartham / aniHsRtagrahaNaM asakalapudgalodgamArtham / anuktamabhiprAyeNa grahaNam / dhravaM nirantaraM yathArthagrahaNam / setaragrahaNaM pratipakSasaMgrahArtha / / bahUnAmavagrahaH / alpasyAvagrahaH / bahuvidhasyAvagrahaH / ekavidhasyAvagrahaH / kSipramavagrahaH / cireNAvagrahaH / aniHsRtasyAvagrahaH / niHsRtasyAvagrahaH / anuktasyAvagrahaH / uktasyAvagrahaH / dhravasyAvagrahaH / adhravasyAvagrahazceti avagraho dvAdazavikalpaH // evamIhAdayoHpi / ta ete paJcabhirindriyadvAraimanasA ca pratyekaM prAdurbhAvyante // tatra baihRvagrahAdayaH matijJAnAvaraNa. kSayopazamaprakarSAt prabhavanti / netare iti / teSAmabhyarhitatvAdAdau grahaNaM kriyate // bahubahuvidhayoH kaH prativizeSaH / . yAvatA bahuSu bahuvidheSvapi bahutvamasti / ekaprakAranAnAprakArakRto vizeSaH // uktaniHsRtayoH kaH prativizeSaH / yAvatA 1 avizeSyoktatva t // 2 baDhekavidhayoravizeSa iti na mantavyam / badanAmavagraha ityatra bahutvasaMkhyAyA mukhyatayA grahaNa na nekavidhasyAvagraha ityarthaH / 3 Adizabdena bahuvidhAvagrahAdayo gRhyante / / 4 sUtre itarazabdagRhItA abhvgrhaadyH|| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH sakalaniHsaraNAnniHsRtam / uktamapyevaMvidhameva // ayamasti vizeSa:- anyopadezapUrvakaM grahaNamuktam / svata eva grahaNaM niHsRtam // apareSAM kSipraniHsRta iti pAThaH // ta evaM varNayanti- zrotrendriyeNa zabdamavagRhyamANaM mayUrasya vA kurarasya veti kazcitpratipadyate / aparaH svarUpamevAniHsRta iti // dhruvAvagrahasya dhAraNAyAzca kaH prativizeSaH ? ucyate / kSayopazamaprApti kAle vizuddhapariNAmasantatyA prAptAtkSayopazamAtprathamasamaye yathAvagrahastathaiva dvitIyAdiSvapi samayeSu nonAbhyadhika iti dhruvAvagraha ityucyate // yadA punarvizuddhapariNAmasya saMklezapariNAmasya ca mizraNAtkSayopazamo bhavati tata utpadyamAno'vagrahaH kadAcidbahUnAM kadAcidalpasya kadAcidbahuvidhasya kadAcidekavidhasya veti nyUnAdhikabhAvAt dhruvAvagraha ityucyate // dhAraNA punagRhItArthAvismaraNakAraNamiti mahadanayorantaram // ___ yadyavagrahAdayo bahAdInAM karmaNAmAkSeptAraH, bahvAdIni punarvizeSaNAni kasyetyata Aha ||arthsy // 17 // .... cakSurAdiviSayo'rthaH / tasya babAdivizeSaNaviziSTasya avagrahAdayo bhavantItyabhisambandhaH kriyate / / kimarthamidamucyate yAvatA bahAdirartha eva ? satyameva kintu pravAdiparikalpanAnivRttyarthamarthasyetyucyate / kecitpravAdino manyante rUpAdayo guNA eva indriyaiH sannikRSyante teSAmeva grahaNamiti / tadayuktam / nahi te rUpAdayo guNA amUrtI indriyaiH sannikarSamApadyante / na tarhi idAnImidaM bhavati rUpaM mayA dRSTaM, gandho vA ghAta 1 paramatApekSayA // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthAsaddhiH iti / bhavati ca / kathaM ? iyarti paryAyAMstairvA'ryata ityartho dravyaM tasminnindriyaiH sannikRSyamANe tadavyatirekAdrUpAdiSvapi saMvyavahAro yujyate // kimime avagrahAdayaH sarvasyendriyAnindriyasya bhavanti uta kazcidviSayavizeSo'stItyata Aha // // vyaJjanasyAvagrahaH // 18 // ___ vyaJjanamavyaktaM zabdAdijAtaM tasyAvagraho bhavati / kimarthamidaM ? niyamArtha, avagraha eva nehAdaya iti / sa tarhi evakAraH kartavyo na kartavyaH ? / siddhe vidhirArabhyamANo niyamArtha iti antareNaivakAraM niyamArtho bhaviSyati // nanuH avagrahagrahaNamubhayatra tulyaM tatra kiM kRto'yaM vizeSaH ? // arthAvAhavyaJjanAvagrahayoLaktAvyaktakRto vizeSaH / katham ? / abhinavazarAvArdIkaraNavat / yathA jalakaNadvitrisiktaH zarAvo'bhinavo nArdIbhavati, sa eva punaHpunaH sicyamAnaH zanaistimyate, evaM zrotrAdiSvindriyeSu zabdAdipariNatAH pudgalA dvivyAdiSu samayeSu gRhyamANA na vyaktIbhavanti, punaHpunaravagrahe sati vyaktIbhavanti // ato vyktgrhnnaatpraagvynyjnaavgrhH| vyaktagrahaNamarthAvagrahaH / tato'vyaktAvagrahaNAdIhAdayo na bhavanti / sarvendriyANAmavizeSaNa vyaJjanAvagrahaprasaGge yatrAsambhavastadarthapratiSedhamAha // na cakSuranindriyAbhyAm // 19 // cakSuSA anindriyeNa ca vyaJjanAvagraho na bhavati / kutH| aprApyakAritvAt // yato'prAptamarthamavidikkaM yuktasanni1 vizeSAbhAve SaT triMzatrizatamAtijJAnasaMkhyAvighaTanAdityabhiprAyaH pUrvapakSiNaH / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 67 karSavizeSe'vasthitaM bAhyaprakAzAbhivyaktamupalabhate cakSuH, manazcAprAptamato nAnayorvyaJjanAvagraho'sti // cakSuSo'prApyakAritvaM kathamapyavasIyate / Agamato yuktitazca // AgamatastAvat- puDhe suNodi saI apuTTha puNa passade evam / phAsaM rasaM ca gandhaM vaddhaM puThaM viyANAdi // 1 // yuktitazca- aprApyakAri cakSuH spRSTAnavagrahAt / yadi prApyakAri syAt tvagindriyavat spRSTamaJjanaM gRhNIyAt // na tu gRhNAtyato manovadaprApyakArItyavaseyam / tatazcakSurmanasI varjayitvA zeSANAmindriyANAM vyaJjanAvagrahaH / sarveSAmindriyAnindriyANAmarthAvagraha iti siddhaM // __ Aha nirdiSTaM matijJAnaM lakSaNato vikalpatazca; tadanantaramuddiSTaM yat zrutaM tasyedAnI lakSaNaM vikalpazca vaktavya ityata Aha // // zrutaM matipUrva DyanekadvAdazabhedam // 20 // zrutazabdo'yaM zravaNamupAdAya vyutpAdito'pi rUDhivazAt kasmiMzcijjJAnavizeSe vartate // yathA kuzalavanakarmapratItyA vyutpAdito'pi kuzalazabdo rUDhivazAtparyavadAte vartate // kaH punarasau jJAnavizeSa iti ata Aha " zrutaM matipUrvamiti " zrutasya pramANatvaM pUrayatIti pUrva nimittaM kAraNamityanAntaram // matinirdiSTA / matiH pUrvamasya matipUrvaM matikAraNamityarthaH // yadi matipUrva zrutaM tadapi matyAtmakaM prApnoti kAraNasadRzaM hi loke kArya dRssttmiti| naitadaikAntikam / daNDAdikAraNo'yaM ghaTo na daNDAdyAtmakaH / api ca sati tasmin tadabhAvAt satyapi matijJAne bAhyazrutajJAnanimittasannidhAne'pi prabalazrutAvaraNodayasya zrutAbhAvaH / zrutAvaraNakSayopazamaprakarSe tu sati zrutajJAnamutpadyata iti matijJAnaM nimittamAtraM jJeyam // Aha zruta Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 sarvArthasiddhiH manAdinidhanamiSyate / tasya matipUrvakatve tdbhaavH| Adimato'ntavattvAt / tatazca puruSakRtatvAdaprAmANyamiti, naiSa doSaH / / dravyAdisAmAnyArpaNAt zrutamanAdinidhanamiSyate // nahi kenacitpuruSeNa kacitkadAcitkathaJcidutprekSitamiti / teSAmeva vizeSApekSayA Adirantazca sambhavatIti matipUrvamityucyate // yathAMkuro bIjapUrvakaH sa ca santAnApekSayA anAdinidhana iti // na cApauruSeyatvaM prAmANyakAraNam / cauryAdhupadezasyAsmaryamANakartRkasya prAmANyaprasaGgAt // anityasya ca pratyakSAdeH prAmANye ko virodhH?| Aha, prathamasamyaktvotpattau yugapajjJAnapariNAmAnmatipUrvakatvaM zrutasya nopapadyata iti / tadayuktaM samyaktvasya tadapekSatvAt / AtmalAbhastu kramavAniti matipUrvakatvavyAghAtAbhAvaH // Aha matipUrvaM zrutamityetallakSaNamavyApi zrutapUrvamapi shrutmissyte| tadyathA- zabdapariNatapudgalaskandhAdAhitavarNapadavAkyAdibhAvAccakSurAdiviSayAcca AdyazrutaviSayabhAvamApannAdavyabhicAriNaH kRtasaMgItirjano ghaTAjaladhAraNAdikAryasambandhyantaraM pratipadyate dhUmAdervAgnyAdidravyaM, tadA zrutAt shrutprtipciriti| naiSa doSaH / tasyApi matipUrvakatvamupacArataH // zrutamapi kacinmatipUrvakatvAnmatirityupacaryata iti // bhedazabdaH pratyekaM parisamApyate dvibhedamanekabhedaM dvAdazabhedamiti // dvibhedaM tAvat- aGgabAhyamaGgapraviSTamiti / aGgabAhyamanekavidhaM dazavaikAlikottarAdhyayanAdi // aGgapraviSTaM dvAdazavidham // tadyathA- aacaarH| sUtrakRtam / sthAnam / samavAyaH / vyAkhyAprajJaptiH / jJAtRdharmakathA / upAsakAdhyayanam / antakRddazam / anuttaropapAdikadazam / praznavyAkaraNam / vipAkasUtram / - 1 matizrutotpatteH // 2 jJAnasamyagbhAvasya // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH dRSTivAda iti // dRSTivAdaH paJcavidhaH- parikarma / sUtram / prathamAnuyogaH / pUrvagatam / cUlikA ceti // tatra pUrvagataM catudazavidham -- utpAdapUrvam / agrAyaNIyam / vIryAnupravAdam / astinAstipravAdam // jJAnapravAdam / satyapravAdam / AtmapravAdam / karmapravAdam / pratyAkhyAnanAmadheyam / vidyAnupravAdam / kalyANanAmadheyam / prANAvAyam / kriyAvizAlam / lokabindusAramiti // tadetat zrutaM dvibhedamanakabhedaM dvAdazabhedamiti // kiMkRto'yaM vizeSaH? / vaktRvizeSakRtaH // trayo vaktAraH / sarvajJatIrthakaraH / itaro vA shrutkevlii| ArAtIyazceti // tatra sarvajJena paramarSiNA paramAcintyakevalajJAnavibhUtivizeSeNa arthata Agama uddiSTaH / tasya pratyakSadarzitvAtprakSINadoSatvAcca prAmANyam / tasya sAkSAcchiSyairbudhyatizayardhiyuktairgaNadharaiH zrutakevalibhiranusmRtagrantharacanamaGgapUrvalakSaNaM tatpramANaM, tatprAmANyAt // ArAtIyaiH punarAcAryaiH kAladoSAsaGkSiptAyurmatibalaziSyAnugrahArthaM dazavaikAlikAdyupanibaddhaM, tatpramANamarthatastadevedamiti // kSIrArNavajalaM ghaTagRhItamiva / ____vyAkhyAtaM parokSam / pratyakSamidAnIM vaktavyam / tat dvedhA- dezapratyakSaM sakalapratyakSaM ca // dezapratyakSamavadhimanaHparyayajJAne / sarvapratyakSaM kevalam // yadyevamidameva tAvadavadhijJAnaM triHprakArasya pratyakSasyAdyaM vyAkriyatAmityatrocyate // dvividho'vdhiH| bhavapratyayaH kSayopazamanimittazceti // tatra bhavapratyaya ucyate. // bhavapratyayo'vadhidevanArakANAm // 21 // ___bhava ityucyate / ko bhavaH? / AyurnAmakarmodayanimitta AtmanaH paryAyo bhavaH / pratyayaH kAraNaM nimittamityanAnta Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 sarvArthasiddhiH ram // bhavaH pratyayo'sya bhavapratyayo'vadhiH / devanArakANAM veditavyaH // yadyevaM tatra kSayopazamanimittatvaM na praapnoti| naiSa doSaH / tadAzrayAttatsiddheH // bhavaM pratItya kSayopazamaH saJjAyata iti kRtvA bhavaH pradhAnakAraNamityupadizyate // yathA patatriNo gamanamAkAze bhavanimittaM na zikSAguNavizeSaH, tathA devanArakANAM vrataniyamAdyabhAve'pi jAyata iti bhavapratyaya ityucyate / itarathA hi bhavaH sAdhAraNa iti kRtvA sarveSAmavizeSaH syAt iSyate ca tatrAvadheH prakarSAprakarSavRttiH / devanArakANAmityavizepAbhidhAne'pi samyagdRSTInAmeva grahaNaM / kutaH ? avadhigrahaNAt mithyAdRSTInAM ca vibhaGga ityucyate // prakarSAprakarSavRttizca Agamato vijJeyA // ____ yadi bhavapratyayo'vadhidevanArakANAM, atha kSayopazamahetuH keSAmityata Aha // // kSayopazamanimittaH SaDvikalpaH zeSANAm // 22 // avadhijJAnAvaraNasya dezaghAtisparddhakAnAmudaye sati sarva ghAtisparddhakAnAmudayAbhAvaH kSayaH / teSAmevAnudayaprAptAnAM sadavasthA upazamaH / tau nimittamasyeti kssyopshmnimittH| saH zeSANAM veditavyaH // ke punaH zeSAH? / manuSyAstiryaJcazca / teSvapi yatra sAmarthyamasti tatraiva veditvyH| nAsa~jJinAmaparyAptakAnAM ca tatsAmarthyamasti // saMjJinAM paryAptakAnAM ca na sarveSAm / keSAM tarhi ? / yathoktasamyagdarzanAdinimittasannidhAne sati zAntakSINakarmaNAM tasyopalabdhirbhavati / sarvasya kSayopazamanimittatve kSayopazamagrahaNaM niyamArtha kSayopazama eva nimittaM na bhavaM iti // 1 tIrthakRtAM bhavapratyayo'pi avadhirbhavatItyarthaH " bhavapaMcaigo suraH NirayANaM tiththe bi sabva aMguTho ,, itivacanAt // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH sa eSo'vadhiH SaDvikalpaH / kutaH1 anugAmyananugAmivarddhamAnahIyamAnAvasthitAnavasthitabhedAt // kazcidavadhirbhAskaraprakAzavadgacchantamanugacchati // kazcinnAnugacchati tatraivAtipatati unmugdhapraznAdezipuruSavacanavat // aparo'vadhiH araNinirmathanotpannazuSkapatropacIyamAnendhananicayasamiddhapAvakavatsamyagdarzanAdiguNavizuddhipariNAmasannidhAnAdyatparimANa utpannastato varddhate asaMkhyeyalokebhyaH // aparo'vadhiH antaritaparicchinnopAdAnasantatyamizikhAvatsamyagdarzanAdiguNahAnisaMklezapariNAmavivRddhiyogAdyatparimANa utpanastato hIyate / A aMgulasyAsaMkhyeyabhAgAt // itaro'vadhiH samyagdarzanAdiguNAvasthAnAdyatparimANa utpannastatparimANa evAvatiSThate na hIyate nApi varddhate liGgavat / A bhavakSayAdA kevalajJAnotpattervA // anyo'vadhiH samyagdarzanAdiguNahAnivRddhiyogAdyatparimANa utpannastato varddhate yAvadanena vardhitavyaM, hIyate ca yAvadanena hAtavyaM vAyuvegapreritajalormivat // evaM SaDvikalpo' vadhirbhavati // evaM vyAkhyAtamavadhijJAnaM tadanantaramidAnI manaHparyayajJAnaM vaktavyaM, tasya bhedapuraHsaraM lakSaNaM vyAcikhyAsurityAha // RjuvipulamatI manaHparyayaH // 23 // RjvI nirvartitA praguNA ca / kasmAnnirvartitA ? vAkAyamanaskRtArthasya paramanogatasya vijJAnAt / RjvI matiryasya so'yaM RjumatiH // anivartitA kuTilA ca vipulA ca / kasmAdanirvartitA ? vAkkAyamanaskRtArthasya parakIyamanogatasya vijJAnAt / vipulA matiryasya so'yaM vipulamatiH // Rjumatizca vipulamatizca RvipulamatI // ekasya matizabdasya gtaarthtvaadpryogH| athavA Rjuzca vipulA ca Rjuvipule / Rjuvipule matI Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sarvArthasiddhiH yayostau RjuvipulamatI / sa eSa manaHparyayo dvividhaH Rju+ matirvipulamatiriti // Aha ukto bhedaH, lakSaNamidAnIM vaktavya - mityatrocyate / vIryAntarAyamanaH paryayajJAnAvaraNakSayopazamAGgopAGganAmalAbhAvaSTambhAdAtmanaH parakIyamanaH sambandhena labdhavRttirupayogo manaHparyayaH // manijJAnaprasaGga iti ceduktottaraM purastAt / apekSAkAraNaM mana iti / parakIyamanasi vyavasthito'rthaH anena jJAyate ityetAvadatrApekSyate / tatra RjumatirmanaH paryayaH kAlato jaghanyena jIvAnAmAtmanazca dvitrINi bhavagrahaNAni utkarSeNa saptASTau gatyAgatyAdibhiH prarUpayati // kSetrato jaghanyena gavyUtipRthaktvaM, utkarSeNa yojanapRthaktvasyAbhyantaraM na bahiH || dvitIyakAlato jaghanyena saptASTau bhavagrahaNAni, utkarSeNAsaMkhyeyAni gatyAgatyAdibhiH prarUpayati // kSetrato jaghanyena yojanapRthaktvaM, utkarSeNa mAnuSottarazailasyAbhyantaraM na bahiH // uktayoranayoH punarapi vishessprtipttyrthmaah|| vizudhdyapratipAtAbhyAM tadvizeSaH // 24 // -------- tadAvaraNakSayopazame sati AtmanaH prasAdo vizuddhiH / pratipatanaM pratipAtaH na pratipAtaH apratipAtaH / upazAntakapAyasya cAritramohodrekAtpracyutasa~yamazikharasya pratipAto bhavati / kSINakaSAyasya pratipAtakAraNAbhAvAdapratipAtaH // vizuddhizva apratipAtazca vizudhdyapratipAtau tAbhyAm / tayorvizeSastadvizeSaH // tatra vizudhyA tAvat -- Rjumatervipulamatirbravya kSetrakAlabhAvairvizuddhataraH / kathamiha ? yaH kArmaNadravyAnantabhAgo'ntyaH sarvAvadhinA jJAtastasya punaranantabhAgakRtasyAntyo bhAgaH RjumaterviSayaH / 1 trisaMkhyAto'dhikA aSTasaMkhyAto nyUnA saMkhyA // " Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH tasya RjumativiSayasyAnantabhAgIkRtasyAntyo bhAgo vipulamateviSayaH / anantasyAnantabhedatvAt // dravyakSetrakAlato vizuddhi. ruktaa| bhAvato vizuddhiH sUkSmataradravyaviSayatvAdeva veditavyA, prakRSTakSayopazamavizuddhiyogAt / / apratipAtenApi vipulamativiziSTaH / svAminAM pravarddhamAnacAritrodayatvAt // RjumatiH punaH pratipAtI, svAminAM kaSAyodrekAddhIyamAnacAritrodayatvAt // ___ yadyasya manaHparyayasya pratyAtmamayaM vizeSaH, athAnayoravadhimanaHparyayayoH kuto vizeSa ityata AhavizuddhikSetrasvAmiviSayebhyo'vadhimanaHparyayayoH 25 vizuddhiH prasAdaH / kSetraM yatrasthAnbhAvAnpratipadyate / svAmI prayoktA / viSayo jJeyaH // tatrAvadhermanaHparyayo vizuddhataraH / kutaH / sUkSmaviSayatvAt // kSetramuktaM vizeSo vakSyate // svAmitvaM pratyucyate / prakRSTacAritraguNopeteSu vartate'pramattAdikSINakaSAyAnteSu / tatra cotpadyamAnaH pravarddhamAnacAritreSu na hiiymaancaaritressu| pravarddhamAnacAritreSu cotpadyamAnaH saptavidhAnyatamarddhiprApteSUpajAyate netareSu / RddhiprApteSu keSucinna sarveSviti // * asya svAmivizeSaviziSTasaMyamagrahaNaM vAkye kRtam * // avadhiH punazcAturgatikeSviti svAmibhedAdapyanayorvizeSaH // idAnIM kevalajJAnalakSaNAbhidhAnaM prAptakAlaM tadulaMdhya jJAnAnAM viSayanibandhaH parIkSyate // kutH| tasya mohakSayAt jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAca kevalamityatra vakSyamANatvAt // yadheva * asyAyaM svAmivizeSaH viziSTasa~yamagrahaNaM vA prakRtam // ityeka pAThaH // asyAyaM svAmivizeSaH viziSTasa~yatagrahaNaM vA kRtaM na sUte // ityapyanyaH pAThaH pustakAntare vidyate // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 sarvArthasiddhiH mAdyayoreva tAvanmatizrutayorviSayanibandha ucyatAmityata aah|| matizrutayornibandho dravyeSvasarvaparyAyeSu // 26 // nibandhanaM nibandhaH / kasya viSayasya / tadviSayagrahaNaM kartavyam / na kartavyam // prakRtaM viSayagrahaNaM / ka prakRtaM ! vizuddhikSetrasvAmiviSayebhya ityatastasyArthavazAdvibhaktipariNAmo bhavatIti viSayasyetyabhisambadhyate // dravyeSviti bahuvacananirdezaH sarveSAM jIvadharmAdharmAkAzapudgalAnAM saMgrahArthaH / tadvizeSaNArthamasarvaparyAyagrahaNam // tAni dravyANi matizrutayorviSayabhAvamApadyamAnAni katipayaireva paryAyairviSayabhAvamAskandanti na sarvaparyAyairanantairapIti // atrAha- dharmAstikAyAdInyatIndriyANi teSu matijJAnaM na pravartate / ataH sarvadravyeSu matijJAnaM vartata ityayuktam // naiSa doSaH / anindriyAkhyaM karaNamasti tadAlambano noindriyAvaraNakSayopazamalabdhipUrvaka upayogo'vagrahAdirUpaH prAgevopajAyate tatastatpUrva zrutajJAnaM tadviSayeSu svayogyeSu vyApriyate / / - atha matizrutayoranantaranirdezArhasyAvadheH ko viSayanibandha ityata Aha ||ruupissvvdheH // 27 // viSayanibandha ityanuvartate / rUpiSvityanena pudgalAH pudgaladravyasambandhAzca jIvAH parigRhyante / rUpiSvevAvadherviSayanibandho nArUpeSviti niyamaH kriyate / rUpiSvapi bhavanna sarvaparyAyeSu svayogyeSvevetyavadhAraNArthamasarvaparyAyeSvityabhisambadhyate // atha tadanantaranirdezabhAjo manaHparyayasya ko viSayanibandha ityata Aha // tadanantabhAge manaHparyayasya // 28 // 1 sambandhaH // 2 ttkaarnnkH|| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 75 * yadetadrUpidravyaM sarvAvadhijJAnaviSayatvena samarthitaM tasyAnantabhAgIkRtasyaikasminbhAge mana:paryayaH pravartate // * athAnte yannirdiSTaM kevalajJAnaM tasya ko viSayanibandha ityata Aha // sarvadravyaparyAyeSu kevalasya // 29 // dravyANi ca paryAyAzca dravyaparyAyA iti itaretarayogalakSaNo dvandvaH // tadvizeSaNaM sarvagrahaNaM pratyekamabhisambadhyate sarveSa dravyeSu sarveSu paryAyeSviti // jIvadravyANi tAvadanantAnantAni, pudgaladravyANi ca tato'pyanantAnantAni aNuskandhabhedena bhinnAni, dharmAdharmAkAzAni trINi, kAlazcAsaMkhyeyasteSAM paryAyAzca trikAla - bhuvaH pratyekamanantAnantAsteSu / dravyaM paryAyajAtaM vA na kiJcitkevalajJAnasya viSayabhAvamatikrAntamasti || aparimitamAhAtmyaM hi taditi jJApanArthaM sarvadravyaparyAyeSvityucyate // Aha viSayanibandho'vardhRto matyAdInAM, idaM tu na nirjJAtamekasminnAtmani svanimittasannidhAnopajanitavRttIni jJAnAni yaugapadyena kati bhavantItyata ucyateekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnA caturthaH // 30 // ekazabdaH saMkhyAvAcI, Adizabdo'vayavavavacanaH, eka * avadhermana paryayasya sUkSmaviSayatvadarzanArthaM sUtramidaM na tu viSayanibandhanArtham / yato mana:paryayasyAvadhiviSayAnantabhAge'nyatrApi ca darzitA vRttiH pravartate ityapyadhikaH pAThaH / * 1 LogAgAsapade se ekkeke je kriyA hu ekkekA // rayaNANaM rAsIo te kALANU muNeyavvA // 1 // iti gAthoktaprakAreNa kAladravyasyANurUpatvAnnAnAtvaM dharmAdharmAkAzAnAmanekapradezatve'pi khaNDAtmakatvAbhAvAde kaikatvamava boddhavyam // 2 vivRtaH ityapi pAThAntaram // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 sarvArthasiddhiH AdiryeSAM tAni imAnyekAdIni bhAjyAni vibhaktavyAni yaugapadyenaikasmiAnnAtmani // A kutaH? A caturthyaH // tadyathAekaM tAvatkevalajJAnaM na tena sahAnyAni kSAyopazamikAni yugapadavatiSThante / dve matizrute / trINi matizrutAvadhijJAnAni, matizrutamanaHparyayajJAnAni vA / catvAri matizrutAvadhimanaHparyayajJAnAni / na paJca santi kevalasyAsahAyatvAt // ..yathoktAni matyAdIni jJAnavyapadezameva labhante, utAnyathApItyata Aha // matizrutAvadhayo viparyayazca // 31 // viparyayo mithyetyarthaH / kutH| samyagadhikArAt // ca zabdaH samuccayArthaH / viparyayazca samyakceti // kutaH punareSAM viparyayaH? mithyAdarzanena sahaikArthasamavAyAt / sarajaskakaTukAlAbugatadugdhavat // nanu ca tatrAdhAradoSAt dugdhasya rasaviparyayo bhavati, na ca tathA matyajJAnAdInAM viSayagrahaNe viparyayaH // tathA hi, samyagdRSTiryathA cakSurAdibhiH rUpAdInupalabhate, tathA mithyAdRSTirapi matyajJAnena // yathA ca samyagdRSTiH zrutena rUpAdIni jAnAti nirUpayati ca tathA mithyAdRSTirapi zrutAjJAnena // yathA cAvadhijJAnena samyagdRSTiH rUpiNo'rthAnavagacchati tathA miththAdRSTivibhaGgajJAneneti // atrocyte|| sadasatoravizeSAdyadRcchopalabdherunmattavat // 32 // sadvidyamAnamasadavidyamAnamityarthaH / tayoravizeSeNa yadRcchayA upalabdheviparyayo bhavati // kadAcidrUpAdi sadapyasaditi prati 1 jAnAti nirUpayati isyapi pAThAntaram // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH 77 padyate, asadapi saditi, kadAcitsatsadeva, asadapyasadeveti mithyAdarzanodayAdadhyavasyati // yathA pittodayAkulitabuddhirmAtaraM bhAryeti, bhAryAmapi mAteti manyate / yadRcchayA mAtaraM mAtaiveti bhAryAmapi bhAyaiveti ca // tadapi na tatsamyagjJAnam // evaM matyAdInAmapi rUpAdiSu viparyayo veditavyaH // tathA hi kazcinmithyAdarzanapariNAma AtmanyavasthitaH rUpAdyupalabdhau satyAmapi kAraNaviparyAsaM bhedAbhedaviparyAsaM svarUpaviparyAsaM ca janayati // kAraNaviparyAsastAvat- rUpAdInAmekaM kAraNamamUrta nityamiti kecitkalpayanti // apare pRthivyAdijAtibhinnAH paramANavazcatustriyekaguNAstulyajAtIyAnAM kAryANAmArambhakA iti // anye varNayanti-- pRthivyAdIni catvAri bhUtAni, bhautikadharmA varNagandharasasparzAH, eteSAM samudAyo rUpaparamANuraSTaka ityAdi // itare varNayanti- pRthivyaptejovAyavaH kAThinyAdidravatvAyuSNatvAdIraNatvAdiguNA jAtibhinnAH paramANavaH kAryasyAraMbhakAH // bhedAbhedaviparyAsaH kAraNAtkAryamarthAntarabhUtameveti anarthAntarabhUtameveti ca parikalpanA // svarUpaviparyAsaH rUpAdayo nirvikalpAH santi na santyeva vaa| tadAkArapariNataM vijJAnameva / na tadAlambanaM vastu bAhyamiti // evamanyAnapi parikalpanAbhedAn dRSTeSTaviruddhAnmithyAdarzanodayAtkalpayanti tatra ca zraddhAnamutpAdayanti / tatastanmatyajJAnaM zrutAjJAnaM avaghyajJAnaM ca bhavati // samyagdarzanaM 1 vedAntinaH // 2 yaugAH // 3 pArthivaparamANuSu gandharasarUpasparzAH / ApyeSu rasarUpasparzAH / taijaseSu rUpaspazauM / vAyavIyeSu sparzaH // 4 saugatavizeSAH // 5 cArvAkAH // 6 preraNatvAdiguNAH // 7 yaugAnAM kalpanA // 8 sAMkhyAnAm // 9 vaibhASyakakalpanA // 1. vijJAnAdvaitavAdikalpanA // . Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ___ sarvArthasiddhiH punastattvArthAdhigame zraddhAnamutpAdayati / tatastanmatijJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM bhavati // Aha pramANaM dviprakAraM varNitam / pramANaikadezAzca nayAstadanantaroddezabhAjo nirdeSTavyA ityata aah|| naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabda samabhirUDhavambhUtA nayAH // 33 // eteSAM sAmAnyavizeSalakSaNaM vaktavyam / sAmAnyalakSaNaM tAvadvastunyanekAntAtmanyavirodhena hetvarpaNAtsAdhyAvazeSasya yAthAmyaprApaNapravaNaprayogo nayaH / sa dvedhA dravyArthikaH paryAyArthikazceti // dravyaM sAmAnyamutsargaH anuvRttirityarthaH / tadviSayo dravyArthikaH / / paryAyo vizeSo'pavAdo vyAvRttirityarthaH / tadviSayaH paryAyArthikaH // tayormedA naigamAdayaH / teSAM vizeSalakSaNa'mucyate- anabhinivRttArthasaGkalpamAtragrAhI naigamaH // kazcitpuruSaM parigRhItaparazuM gacchantamavalokya kazcitpRcchati kimarthaM bhavAngacchatIti / sa Aha prasthamAnetumiti / nAsau tadA prasthaparyAyaH snnihitH| tadabhinittaye saGkalpamAtre prasthavyavahAraH // tathA edhodakAcAharaNe vyApriyamANaM kaJcitpRcchati kiM karoti bhavAniti / sa Aha odanaM pacAmIti / na tadaudanaparyAyaH sannihitaH / tadarthe vyApAre sa prayujyate // evamprakAro lokasaMvyavahAraH anabhinirvRttArthasaGkalpamAtraviSayo naigamasya gocaraH // 1 // svajAtyavirodhenaikadhyamupanIya paryAyAnAkrAntabhedAnavizeSeNa samastagrahaNAtsaMgrahaH // sat dravyaM ghaTa ityAdi / sadityukte saditi vAgvijJAnAnupravRttiliGgAnumitasattAdhArabhUtAnAmavizeSeNa sarveSAM saMgrahaH / dravyamityukte'pi dravati gacchati tAMstAnparyAyAnityupalakSi Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH tAnAM jIvAjIvatadbhedaprabhedAnAM saMgrahaH / tathA ghaTa ityukte'pi ghaTabudhyabhidhAnAnugamaliGgAnumitasakalArthasaMgrahaH / evamprakAro'nyo 'pi saMgrahanayaH // 2 // saMgrahanayAkSiptAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM vyavahAraH // ko vidhiH ? / yaH saMgrahagRhIto'rthastadAnupUrveNaiva vyavahAraH pravartata ityayaM vidhiH / tadyathA- sarvasaMgraheNa yatsaMgRhItaM taccAnapekSitavizeSaM nAlaM saMvyavahArAyeti vyavahAranaya AzrIyate / yatsattat dravyaM guNo veti / dravyeNApi saMgrahAkSiptena jIvAjIvavizeSAnapekSeNa na zakyaH saMvyavahAra iti jIvadravyamajIvadravyamiti vA vyavahAra AzrIyate / jIvAjIvAvapi saMgrahAkSiptau nAlaM saMvyavahArAyeti pratyekaM devanArakAdirghaTAdizca vyavahAreNAzrIyate / evamayaM nayastAvadvatate yAvatpunarnAsti vibhAgaH // 3 // Rju praguNaM sUtrayati tantrayata iti RjusuutrH| pUrvAnparAMstrikAlaviSayAnatizayya vartamAnakAlaviSayAnAdatte atItAnAgatayoniSTAnutpannatvena vyavahArAbhAvAt / tacca vartamAna samayamAnaM tadviSayaparyAyamAtragrAhyo'yamRjusUtraH // nanu saMvyavahAralopaprasaGga iti cennAsya nayasya viSayamAtrapradarzanaM kriyate / sarvanayasamUhasAdhyo hi lokasaMvyavahAraH // 4 // liGgasaMkhyAsAdhanAdivyabhicAranivRttiparaH zabdanayaH / / tatra liGgavyabhicAraH- puSyastArakA nakSatramiti // saMkhyAvyabhicAraH- jalamApo varSA RturAmrA vanaM varaNA nagaramiti // sAdhanavyabhicAraH- ( kArakavyabhicAraH ) senA parvatamadhivasati // puruSavyabhicAraH-- ehi manye rathena yAsyasi, na hi yAsyasi, 1 liGgAdInAM vyabhicAro doSo nAstItyabhiprAyaparaH // 2 AdhatiSThatItyarthaH // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80. sarvArthasiddhiH yAtaste piteti * // kAlavyabhicAraH - vizvadRzvA'sya putro janitA / bhAvikRtyamAsIditi // upagrahavyabhicAraH - santiThate pratiSThate viraMmatyuparamaitIti // evamprakAraM vyavahAranayaM nyAya manyate / anyArthasyAnyArthena sambandhAbhAvAt // lokasamayavirodha iti cet / virudhyatAm / tattvamiha mImAMsyaite na bhaiSajyamAturecchAnuvarti // 5 // nAnArthasamabhirohaNAtsamabhirUDhaH / yato nAnArthAnsamatItyaikamarthamAbhimukhyena rUDhaH samabhirUDhaH // gaurityayaM zabdo vAgAdiSu artheSu vartamAnaH pazAvabhirUDhaH / athavA arthagatyarthaH zabdaprayogaH / tatraikasyArthasyaikena gatArthatvAtparyAyazadvaprayogo'narthakaH // zadbabhedazcedasti arthabhedenApyavazyaM bhavitavyamiti nAnArthasamabhirohaNAtsamabhirUDhaH // indanAdindraH zakanAcchakraH pUrdAraNAtpurandara ityevaM sarvatra | athavA yo yatrAbhirUDhaH sa tatra sametyAbhimukhyenArohaNAtsamabhirUDhaH / yathA va bhavAnAste / AtmanIti / kutaH / vastvantare vRttyabhAvAt // yadyanyasyAnyatra vRttiH syAt, jJAnAdInAM rUpAdInAM cAkAze * asyAyamartha:- ehi tvamAgaccha tvaM, evaM manye; ahaM rathena yAsyAmi etAvatA tvaM rathena yAsyasi; te pitA agre rathena yAta ityarthaH / atra madhyamapuruSasthAne uttamapuruSaH uttamapuruSasthAne madhyamaH puruSaH / tadarthaM sUtramidam / prahAse manyApadeze tUttamaikavanaM cottame madhyamasya / " , 1 atra bhaviSyatkAle'tItakAlavibhaktiH // 2 atra parasma padopagrahaH // atra sUtram / samavapravibhyaH // 3 ramu krIDAyAmityatrAtmanepadopagrahaH / vyAparibhyo ramaH iti vyabhicArasUtram / devadattamuparamati // 4 jalaM patatIti vaktavye ApaH patantIti vyavahAro jAyate atrAprAdottaraM bahutvAbhidhAyakapratyayopanibandhanaM vastuto nirarthakameva. bahutvasya anvayAyogAt / tathApi zabdAnuzAsana zAstramahimnA bahutvavAcakapratyayasamabhivyAhAraH kartavya eva bhavati / 5 parIkSyate // jale Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH vRttiH syAt // 6 // yenAtmanA bhUtastenaivAdhyavasAyayatIti evambhUtaH // svAbhighayakriyApariNatikSaNe eva sa zabdo yukto nAnyadeti / yadaivendati tadaivendro nAbhiSecako na pUjaka iti / yadaiva gacchati tadaiva gaurna sthito na zayita iti // athavA yenAtmanA yena jJAnena bhUtaH pariNatastenaivAdhyavasAyayati / yathendrA: mijJAnapariNata Atmaivendro'mizceti // 7 // uktA naigamAdayo nayAH uttarottarasUkSmaviSayatvAdeSAM kramaH pUrvapUrvahetukatvA~cca // evamete nayAH pUrvapUrvaviruddhamahAviSayA uttarottarAnukUlAlpaviSayAH / dravyasyAnantazakteH pratizaktibhidyamAnA bahuvikalpA jAyante // ta ete guNapradhAnatayA parasparaitantrAH samyagdarzanahetavaH puruSArthakriyAsAdhanasAmarthyAttantvAdaya iva yathopAyaM vinivezyamAnAH paTAdisaJjJAH svatantrAzcAsamarthAH // " tantvAdaya iveti viSama upanyAsaH / tantvAdayo nirapekSA api kAJcidarthamAtrAM janayanti / bhavati hi kazcitpratyekaM tantustvaktrANe samarthaH / ekazca balvajo bandhane samarthaH / ime punarnayA nirapekSAH santo na kAJcidapi samyagdarzanamAtrAM praadurbhaavyntiiti||" naiSa doSaH / abhihitAnavabodhAt / abhihitamarthamanavabudhya pareNedamupAlabhyate / etaduktaM nirapekSeSu tantvAdiSu paTAdikArya nAstIti // yattu tenopadarzitaM -1 indrajJAnapariNata AtmA indra ucyte| agnijJAnapariNatatvAdAtmA agnizceti evambhUtanayalakSaNam // 2 naigamAtsaMgraho'lpaviSayaH tanmAtraprAhitvAt / nagamastu bhaavaabhaavvissyaabdhuvissyH| yathaiva hi bhAve saGkalpastathA'bhAve naigamasya sngklpH| evamuttaratrApi yojyam / 3 naigamaH saMgrahasya hetuH / saMgraho vyavahArasya hetuH| vyavahAraH RjusUtrasya hetuH / RjusUtraH zabdasya hetu: / zabdaH samabhirUDhasya hetuH / samabhirUDhaH evambhUtasya hatuH ityarthaH // 4 AdhInAH // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH na tatpaTAdikArya, kiM tarhi kevalaM tantvAdikArya; tantvAdikAryamapi tantvAdyakyaveSu nirapekSeSu nAstyevetyasmatpakSasiddhireva // atha antvAdiSu payadikArya zaktyapekSayA astItyucyate / nayeSvapi nispekSeSu budhyabhidhAnarUpeSu kAraNavazAtsamyagdarzanahetutvapariNatisahAyAt zaktyA''tmanA'stitvamiti sAmyamevopanyAsasya // jJAnadarzanayostattvaM / nayAnAM caiva lakSaNam // jJAnasya ca pramANatva- / madhyAye'sminnirUpitam // 1 // // iti tattvArthavRtau sarvArthasiddhisaJjJAyAM prathamo'dhyAyaH // // OM namaH paramAtmane vItarAgAya // // atha dvitiiyo'dhyaayH|| Aha samyagdarzanasya viSayabhAvenopadiSTeSu jIvAdiSvAdAvupanyastasya jIvasya kiM svtttvmityucyte|| aupazamikakSAyiko bhAvau mizrazva jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmikau ca // 1 // ___ Atmani karmaNaH svazakteH kAraNavazAdanubhUtirupazamaH / sthA katakAdidravyasambandhAdambhasi pakasya upazamaH // kSayaH mAtyantikI nivRttiH| yathA tasminnevAmbhasi zucibhAjanAntarasaMkrAnte paGkasyAtyantAbhAvaH // ubhayAtmako mizraH / yathA tasminnevAmbhasi katakAdidravyasambadhAtpakasya kSINAkSINavRttiH // dravyAdinimittavazAtkarmaNAM phalaprAptirudayaH // dravyA- . malAbhamAnahetukaH pariNAmaH // upazamaH prayojanamasyetyaupazamikaH / evaM kSAyikaH, kSAyopazamikaH, audayikaH, pAriNAmikazca / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH ta ete paJca bhAvA asAdhAraNA jIvasya svatattvamityucyante / samyagdarzanasya prakRtatvAttasya triSu vikalpeSu aupazamikamAdau labhyata iti tasyAdau grahaNaM kriyate / tadanantaraM kSAyikAhaNaM tasya pratiyogitvAtsaMsAryapekSayA dravyatastato'saMkhyeyaguNatvAcca / tata uttaraM mizragrahaNaM tadubhayAtmakatvAttato'saMkhyeyaguNatvAca / teSAM sarveSAmanantaguNatvAdaudayikapAriNAmikagrahaNamante kriyate / atra dvandvanirdezaH kartavyaH / aupazamikakSAyikamizrIdayikapAriNAmikA iti / tathA sati dvizvazabdo na kartavyo bhavati // naivaM zaMkyam / anyaguNApekSayA mizra iti pratIyeta / vAkye punaH sati cazabdena prakRtobhayAnukarSaH kRto bhavati // tarhi kSAyopazamikagrahaNameva kartavyamiti cenna / gauravAt // mizragrahaNaM madhye kriyate ubhayApekSArtham / bhavyasya aupazamikakSAyikau bhaavau| mitraiH punarabhavyasyApi bhavati audayikapAriNAmikAbhyAM saha bhavyasyApIti // bhAvApekSayA talliGgasaMkhyAprasaGgaH svatattvasyeti cenna / upAttaliGgasaMkhyAtvAt / / tadbhAvastattvam / svaM tattvaM svatattvamiti // ___atrAha tasyaikasyAtmano ye bhAvA aupazamikAdayaste kiM bhedavanta utAbhedA iti / atrocyate bhedavantaH / yadyevaM, bhedA ucyantAmityata Aha // dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam // 2 // ___ byAdInAM saMkhyAzabdAnAM kRtadvandvAnAM bhedazabdena saha svapadArthe'nyapadArthe vA vRttiveditavyA // dvau ca nava ca aSTA 1 aupazamikakSAyikanyatiriktaH // 2 aupazamikakSAyikayoH / 3 abhavyasya mizro bhAvaH kSAyopazamikAjJAnatrayAdiH // 4 bhaavshbdaapekssyaa|| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 sarvArthasiddhiH daza ca ekaviMzatizca trayazca dvinavASTAdazaikaviMzatitrayasta eva bhedA yeSAmiti vA vRttinivASTAdazaikaviMzatitribhedA iti // yadA svapadArthe vRttistadA aupazamikAdInAM dvinavASTAdazaikaviMzatitrayo bhedA ityAbhisambandhaH kriyate arthavazAdvibhaktipariNAma iti // yadA'nyapadArthe vRttistadA nirdiSTavibhaktyantA evAbhisambadhyante / aupazamikAdayo bhAvA dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA iti // yathAkramavacanaM yathAsaMkhyapratipayartham // aupazamiko dvibhedaH / kSAyiko navabhedaH / mizro'STAdazabhedaH / auda. yika ekaviMzatibhedaH / pAriNAmikastribheda iti // yadyevamaupazamikasya kau dvau bhedAvityata Aha // samyaktvacAritre // 3 // vyAkhyAtalakSaNe samyaktvacAritre // aupazamikatvaM kathamiti ceducyate / cAritramoho dvividhaH kaSAyavedanIyo nokapAyavedanIyazceti // tatra kaSAyavedanIyasya bhedA anantAnubandhinaH krodhamAnamAyAlobhAzcatvAraH, darzanamohasya trayo bhedAH samyaktvaM, mithyAtvaM, samyaGmithyAtvamiti, AsAM saptAnAM prakRtInAmupazamAdaupazamikaM samyaktvam // anAdimithyAdRSTebhavyasya karmodayApAditakAlupye sati kutastadupazamaH ? / kAlalabdhyAdinimittatvAt // tatra kAlalabdhistAvat- karmAviSTa AtmA bhavyaH kAle'rddhapudgalaparivartanAkhye'vaziSTe prathamasamyaktvagrahaNasya yogyo bhavati, nAdhike iti iyamekA kAlalabdhiH // aparA krmsthitikaallbdhiH| utkRSTasthitikeSu karmasu jaghanyasthitikeSu ca prathamasamyaktvalAbho na bhavati // va tarhi bhavati? / antaHkoTIkoTIsAgaropamasthitikeSu karmasu bandhamApadyamAneSu vizuddhapariNAmavazAtsatkarmasu ca tataH saMkhyeyasAgaropamasahasronAyAmantaH Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH koTIkoTIsAgaropamasthitau sthApiteSu prathamasamyaktvayogyo bhavati // aparA kAlalabdhirbhavApekSayA / bhavyaH paJcendriyaH saJjI paryAtakaH sarvavizuddhaH prathamasamyaktvamutpAdayati // Adizabdena jAtismaraNAdiH parigRhyate // kRtsnasya mohanIyasyopazamAdaupazamikaM cAritram // tatra samyaktvasyAdau vacanaM tatpUrvakatvAcAritrasya // __ yaH kSAyiko bhAvo navavidha uddiSTastasya bhedsvruupprtipaadnaarthmaah|| jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca // 4 // cazabdaH samyaktvacAritrAnukarSaNArthaH // jJAnAvaraNasyAtyantakSayAtkevalajJAnaM kSAyikaM tathA kevaladarzanam // dAnAntarAyasyAtyantakSayAdanantaprANigaNAnugrahakaraM kSAyikamabhayadAnam // lAbhAntarAyasyAzeSasya nirAsAtparityaktakavalAhArakriyANAM kevalinAM yataH zarIrabalAdhAnahetavo'nyamanujAsAdhAraNAH paramazubhAH sUkSmA anantAH pratisamayaM pudgalAH sambandhamupayAnti sa kSAyiko lAbhaH / / kRtsnasya bhogAntarAyasyAtyantAbhAvAdAvirbhUto'tizayavAnananto bhogaH kSAyikaH / yataH kusumavRSTyAdayo vizeSAH prAdurbhavanti // niravazeSasyopabhogAntarAyasya pralayAtprAdurbhUto'nanta upabhogaH kSAyikaH / yataH siMhAsanacAmaracchatratrayAdayaH vibhUtayaH // vIryAntarAyasya karmaNo'tyantakSayAdAvirbhUtamanantavIryaM kSAyikam // pUrvoktAnAM saptAnAM prakRtInAmatyantakSayAtkSAyikaM samyaktvam // cAritramapi tathA // yadi kSAyikadAnAdibhAvakRtamabhayadAnAdi, siddheSvapi ttprsnggH| naiSa doSaH / zarIranAmatIrthakaranAmakarmodayAdyapekSatvAteSAM tadabhAve tadaprasaGgaH // kathaM tarhi teSAM siddheSu vRttiH / / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH paramAnantavIryAvyAbAdhasukharUpeNaiva teSAM tatra vRttiH| kevalajJAnarUpeNAnantavIryavRttivat // ya uktaH kSAyopazamiko bhaavo'ssttaadshviklpstdbhedniruupnnaarthmaah||jnyaanaajnyaandrshnlbdhyshctusvitripnycbhedaaH samyaktvacAritrasa~yamAsayamAzca // 5 // catvArazca trayazca trayazca pacca ca catusvitripaJcabhedA yAsAM tAzcatusvitripaJcabhedAH // yathAkramamityanuvartate / tenAbhisambandhAccaturAdibhirjJAnAdInyabhisambandhyante / catvAri jJAnAni, trINyajJAnAni, trINi darzanAni, paJca labdhaya iti // sarvaghAtisparddhakAnAmudayakSayAtteSAmeva sadupazamAddezaghAtisparddhakAnAmudaye kSAyopazamiko bhAvo bhavati // tatra jJAnAdInAM vRttiH svAvaraNAntarAyakSayopazamAjhyAkhyAtavyA // samyaktvagrahaNena veda. kasamyaktvaM gRhyate / anantAnubandhikaSAyacatuSTayasya mithyAtvasamyADmithyAtvayozcodayakSayAtsadupazamAcca samyaktvasya dezaghAtisparddhakasyodaye tattvArthazraddhAnaM kSAyopazamikaM samyaktvam // anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnadvAdazakaSAyodayakSayAtsadupazamAca sajvalanakaSAyacatuSTayAnyatamadezaghAtisparddhakodaye nokaSAyanavakasya yathAsambhavodaye ca nivRttipariNAmaH AtmanaH kSAyopazamikaM cAritram // anantAnubandhyapratyAkhyAnakaSAyASTakodayakSayAtsadupazamAcca pratyAkhyAnakaSAyodaye sajvalanakaSAyadezaghAtisparddhakodaye nokaSAyanavakasya yathAsambhavodaye ca viratAvirata - 1 samyaktvaprakRteH darzanamohanIyabhedarUpAyAH // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH pariNAmaH kSAyopazamikaH saMyamAsa~yama ityAkhyAyate // ya ekaviMzativikalpa audayiko bhAva uddiSTastasya bhedasaJjJAsakIrtanArthamidamucyate // // gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAsa~yatAsiddha lezyAzcatuzcatustyekaikaikaikaSaDbhedAH // 6 // yathAkramamityanuvartate, tenAbhisambandhAt / gatizcaturbhedA, narakagatistiryaggatirmanuSyamatirdevagatiriti // tatra narakagatinAmakarmodayAnnArako bhAvo bhavatIti nrkgtiraudyikii| evamitaratrApi // kaSAyazcaturbhedaH, krodho mAno mAyA lobha iti // tatra krodhanirvartanasya karmaNa udayAtkrodha audayikaH / evami. taratrApi // liGgaM tribhedaM, strIvedaH puMvedo napuMsakaveda iti // strIvedakarmaNa udayAstrIveda audayikaH / evamitaratrApi / / mithyAdarzanamekabhedaM, mithyAdarzanakarmaNa udayAttattvArthAzraddhAnapariNAmo mithyAdarzanamaudayikam // jJAnAvaraNakarmaNa udayAtpadArthAnavabodho bhavati tadajJAnamaudayikam // cAritramohasya sarvaghAtisparddhakasyo. dayAdasa~yata audayikaH // karmodayasAmAnyApekSo'siddha audayikaH / / lezyA dvividhA, dravyalezyA bhAvalezyA ceti // jIvabhAvAdhikArAt dravyalezyA nAdhikRtA / bhAvalezyA kaSAyodayaraJjitI yogapravRttiriti kRtvA audayikItyucyate // sA SaDvidhA kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA, zuklalezyA ceti // nanu ca upazAntakaSAye kSINakaSAye sayogakevalini ca zuklalezyA'stItyAgamaH tatra kaSAyAnuraJjanAbhAvA1 niSpAdanasya 2 jogapauttI lessA kasAyaudayANuraMjiyA hoI // iti // 3 ayadotticchullessAo suha tiya lessAo desAviradAtae / tatto du sukkalessA ajogiThANaM alessaM tu // 1 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 sarvArthasiddhiH daudayikatvaM nopapadyate // naiSa doSaH / pUrvabhAvaprajJApananayApakSayA yA'sau yogapravRttiH kaSAyAnuraJjitA saivetyupacArAdaudayikItyucyate / tadabhAvAdayogakevalyalezya iti nizcIyate // yaH pAriNAmiko bhAvastribheda uktastadbhedasvarUpapratipAdanArthamAha // jIvabhavyAbhavyatvAni ca // 7 // jIvatvaM bhavyatvamabhavyatvamiti trayo bhAvAH pAriNAmikA anyadravyAsAMdhAraNA Atmano veditavyAH // kutaH punareSAM pAriNAmikatvam / karmodayopazamakSayakSayopazamAnapekSitvAt // jIvatvaM caitanyamityarthaH / samyagdarzanAdibhAvena bhaviSyatIti bhavyaH / tadviparIto'bhavyaH / ta ete trayo bhAvA jIvasya pAriNAmikAH // nanu cAstitvanityatvapradezatvAdayo'pi bhAvAH pAriNAmikAH santi teSAmiha grahaNaM kartavyam / na kartavyam / kRtameva / kathaM ceccazabdena samuccitatvAt // yadyevaM, traya iti saMkhyA virudhdyate / na virudhdyate / asAdhAraNA jIvasya bhAvAH pAriNAmikAstraya eva // astitvAdayaH punarjIvAjIvaviSayatvAsAdhAraNA iti cazabdena pRthaggRhyante // Aha aupazamikAdibhAvAnupapattiramUrtatvAdAtmanaH / karmabandhApekSA hi te bhaavaaH| na cAmUrteH karmaNAM bandho yujyata iti // tanna, anekAntAt // nAyamekAntaH amUrtirevAtmeti / karmabandhaparyAyApekSayA tadAvezAsyAnmUrtaH / zuddhasvarUpApekSayA syAdamUrtaH // yadyevaM karmabandhAvezAdasyaikatve satyavivekaH praapnoti| naiSa doSaH / bandhaM 1 atrAsAdhAraNavacanaM vakSyamANAstitvAdisAdhAraNapAriNAmikabhAvApekSam // 2 astitvaM vastutvaM dravyatvaM prameyatvamagurulaghutvaM nityatvaM pradazitvaM mUrtatvamamUrtatvaM cetanatvamacetanatvaM caite dazabhAvAH // 3 apRthaktvam // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH 89 pratyekatve ( 'viveke ) satyapi lakSaNabhedAdasya nAnAtvamavasIyate // uktaM ca-- bandhaM paDi eyetaM lakkhaNado havai tassa NANe - taM / tajhA amuttibhavo'NeryaMto hoi jIvassa // 1 // iti // yadyevaM tadeva lakSaNamucyatAM yena nAnAtvamavasIyate / ityata Aha // upayogo lakSaNam // 8 // ubhayanimittavazAdutpadyamAnazcaitanyAnuvidhAyI pariNAma upayogaH // tena bandhaM pratyekatve satyapyAtmA lakSyate / suvarNarajatayorbandhaM pratyekatve satyapi varNAdibhedavat // tadbhedadarzanArthamAha // sa dvividho'STacaturbhedaH // 9 // " sa upayogo dvividhaH / jJAnopayogo darzanopayogazceti // jJAnopayogo'STabhedaH / matijJAnaM, zrutajJAnaM, avadhijJAnaM manaHparyayajJAnaM, kevalajJAnaM, matyajJAnaM, zrutAjJAnaM, vibhaGgajJAnaM ceti // darzanopayogazcaturvidhaH / cakSurdarzanaM, acakSurdarzanaM, avadhidarzanaM, kevaladarzanaM ceti // tayoH kathaM bhedaH / sAkArAnAkAra bhedAt / sAkAraM jJAnamanAkAraM darzanamiti // tacchadmastheSu krameNa vartate / nirAvaraNeSu yugapat / pUrvakAlabhAvino'pi darzanAt jJAnasya prAgupanyAso'bhyarhitatvAt // samyagjJAnaprakaraNAtpUrvaM paJcavidho jJAnopayogo vyAkhyAtaH // iha punarupayogagrahaNAdviparyayo'pi gRhyate ityaSTavidha ucyate // 1 ekatvam // 2 nAnAtvam // 3 amUrtisvam // 4 anekAntaH // 5 prathamAdhyAye // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 sarvArthasiddhiH yathoktenAnenAbhihitapariNAmena sarvAtmasAdhAraNenopayogena ye upalakSitA yoginaste dvividhAH -- // saMsAriNo muktAzca // 10 // saMsaraNaM saMsAraH parivartanamityarthaH / sa eSAmasti te saMsAriNaH // tatparivartanaM paJcavidhaM dravyaparivartanaM, kSetraparivartanaM, kAlaparivartanaM, bhavaparivartanaM, bhAvaparivartanaM ceti // tatra dravyaparivartanaM dvividhaM nokarmadravyaparivartanaM karmadravyaparivartanaM ceti // tatra nokarmadravyaparivartanaM nAma, trayANAM zarIrANAM SaNNAM paryAtInAM yogyA ye pudgalA ekrena jIvena ekasminsamaye gRhItA : snigdharUkSavarNagandhAdibhistItramandamadhyamabhAvena ca yathAvasthitA dvitIyAdiSu samayeSu nirjIrNA agRhItAnanantavArAnatItya mizra - kAMzcAnantavArAnatItya madhye gRhItAMzcAnantavArAnatItya ta eva tenaiva prakAreNa tasyaiva jIvasya nokarmabhAvamApadyante yAvattAvatsamuditaM nokarmadravyaparivartanam // karmadravyaparivartanamucyateekasminsamaye ekena jIvenASTavidhakarmabhAvena pudgalA ye gRhItAH samayAdhikAmAvalikAmatItya dvitIyAdiSu samayeSu nirjIrNAH pUrvoktenaiva krameNa ta evaM tenaiva prakAreNa tasya jIvasya karma - bhAvamApadyante yAvattAvatkarmadravyaparivartanam // uktaM ca- savve'vi puggaLA khaLu kamaso bhutujhiyA ya jIveNa / acchara aNaMtakhuto puggala pariyaTTasaMsAre // 1 // kSetraparivartanamucyate - sUkSmanigodajIvosparyAptakaH sarvajadhanyapradezazarIro lokasyASTamadhyapradezAnsvazarIramadhyapradezA-kRtvotpannaH kSudrabhavagrahaNaM jIvitvA mRtaH sa eva punastenaivAvagAhena dvirutpannastathA stristathA caturityevaM 1 audArikavai kriyikAhArakatrayANAm // ------ Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH yAvaddhanAMgulasyAsaMkhyeyabhAgapramitAkAza dezAstAvatkRtvantatraiva janitvA punarekaikapradezAdhikabhAvena sarvo loka Atmano janmakSetrabhAvamupanIto bhavati yAvattAvakSetraparivartanam // uktaM ca- savvaM hi loyakhete kamaso taM Navi jaM Na uppaNNaM / . ogAhaNeNa bahuso paribhamido khettasaMsAre // 1 // kAlaparivartanamucyate- utsarpiNyAH prathamasamaye jAtaH kazcijIvaH svAyuSaH parisamAptau mRtaH sa eva punardvitIyAyA utsarpiNyA dvitIyasamaye jAtaH svAyuSaH kSayAnmRtaH sa eva punastRtIyAyA utsarpiNyAstRtIyasamaye jAta evamanena krameNotsarpiNI parisamAptA, tathA avasarpiNI ca / evaM janmanairantaryamuktaM maraNasyApi nairantayaM tathaiva grAhyabhetAvatkAla parivartanam || uktaM ca .. uvasappiNiavappiNisamayAvaliyAsu NiravasesAsu / jAdo mudo ya bahuso bhamaNeNa du kALasaMsAre // 1 // bhavaparivartanamucyate- narakagatau sarvajaghanyamAyurdazavarSasahasrANi, tenAyuSA tatrotpannaH punaH paribhramya tenaivAyuSA tatraiva jAtaH, evaM dazavarSasahasrANAM yAvantaH samayAstAvatkRtvastatraiva jAto mRtaH punarekaikasamayAdhikabhAvena trayastriMzatsAgaropamANi parisamApitAni, tataH pracyutya tiryaggatAba-tarmuhUrtAyuH samutpanna, pUrvotenaiva krameNa trINi palyopamAni tena parisamApitAni, evaM manupyagatau ca tiryaJcavat, devagatau nArakavat, ayaM tu vizeSa:- ekatriMzatsAgaropamANi parisamApitAni yAvattAvadbhavaparivartanam // ukaM ca - NirayAdijahaNNAdisu jAvadu uvAralliyA du gevejaa| micchattasaMsideNa hu bahuso vi bhavachidI bhamidA // 1 // bhAvaparivartanamucyate- paJcendriyaH saJI paryAptako mithyAdRSTiH kazcijjIvaH sarvajaghanyAM svayogyAM jJAnAvaraNaprakRteH sthitimantaHkoTIkoTIsaMjJikAmApadyate, tasya kaSA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 sarvArthasiddhiH yAdhyavasAyasthAnAnyasaMkhyeyalokapramitAni SaTsthAnapatitAni tatsthitiyogyAni bhavanti, tatra sarvajaghaH yakaSAyAdhyavasAyasthAnanimitAnyanubhAgAdhyavasAyasthAnAnyasaMkhyeyalokapramitAni bhavanti evaM sarvajaghanyAM sthitiM sarvajaghanyaM ca kaSAyAdhyavasAyasthAnaM sarvajaghanyamevAnubhAgabandhasthAnamAskandatastadyogyaM ( ekaM ) sarvajaghanyaM yogasthAnaM bhavati, teSAmeva sthitikaSAyAnubhAgasthAnAnAM dvitIyamasaMkhyeyabhAgavRddhisaMyuktaM yogasthAnaM bhavati, evaM ca tRtIyA - diSu yogasthAneSu catuHsthAnapatitAni zreNyasaMkhyeyabhAgamamitAni yogasthAnAni bhavanti / tathA tAmeva sthitiM tadeva kaSAyAdhyavasAyasthAnaM ca pratipadyamAnasya dvitIyamanubhavAdhyavasAyasthAnaM bhavati, tasya ca yogasthAnAni pUrvavadveditavyAni / evaM tRtI - yAdiSvapi anubhavAdhyavasAyasthAneSu A asaMkhyeyalokaparisamApteH / evaM tAmeva sthitimApadyamAnasya dvitIyaM kaSAyAdhyavasAyasthAnaM bhavati, tasyApyanubhavAdhyavasAyasthAnAni yogasthAnAni ca pUrvavadveditavyAni / evaM tRtIyAdiSvapi kaSAyAdhyavasAyasthAneSu A asaMkhyeyalokaparisamAptervRddhikramo veditavyaH / uktAyA jaghanyAyAH sthiteH samayAdhikAyAH kaSAyAdisthAnAni pUrvavadekasamayAdhikakrameNa A utkRSTasthitestriMzatsAgaropamakoTIkoTIparimitAyAH kaSAyAdisthAnAni [ pUrvavat ] veditavyAni // vRddhiH asaMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyaguNavRddhiH asaMkhyeyaguNavRddhiH anantaguNavRddhiH " imAni SaTsthAnAni, vRddhirhAnirapi tathaiva / anantabhAgavRddhiH anantaguNavRddhirahitAni catvAri sthAnAni jJAtavyAni / evaM sarveSAM karmaNAM mUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM ca parivartanakramo veditavyaH / tadetatsarvaM samuditaM bhAvaparivartanam / uktaM ca savvA payaDiThThidio aNu " anantabhAga * Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 dvitIyo'dhyAyaH bhAgapadesabaMdhaThANANi / micchattasaMsideNa ya bhAmidA puNa bhAvasaMsAre // 1 // uktAtpaJcavidhAtsaMsArAnnivRttA ye te muktAH / saMsAriNAM prAgupAdAnaM tatpUrvakatvAnmuktavyapadezasya // ya ete saMsAriNaste dvividhAH // samanaskAmanaskAH // 11 // mano dvividhaM, dravyamano bhAvamanazceti // tatra pudgalavipAkikarmodayApekSaM dravyamanaH // vIryAntarAyanoindriyAvaraNakSayoNazamApekSayA Atmano vizuddhirbhAvamanaH // tena manasA saha vartanta iti samanaskAH / na vidyate mano yeSAM ta ime amanaskAH // evaM manaso bhAvAbhAvAbhyAM saMsAriNo dvividhA vibhajyante / samanaskAzcAmanaskAzca samanaskAmanaskA iti // abhyarhitatvAtsamanaskazabdasya pUrvanipAtaH // kathamabhyarhitatvaM / guNadoSavicArakatvAt // punarapi saMsAriNAM bhedapratipattyarthamAha-- // saMsAriNastrasasthAvarAH // 12 // saMsArigrahaNamanarthakaM, prakRtatvAta // ka prakRtaM ? / saMsAriNo muktAzceti / nAnarthakam / pUrvApekSArtha, ye uktAH samanaskAmanaskAste saMsAriNa iti // yadi hi (pUrvasya vizeSaNaM na syAt samanaskAmanaskagrahaNaM saMsAriNo muktAzcetyanena yathAsaMkhyamabhisaMbaMdhyeta / evaM ca kRtvA saMsArigrahaNamAdau kriyamANamupapannaM bhavati / tatpUrvIpekSaM saduttarArthamapi bhavati // saMsAriNo dvividhaaH| trasAH sthAvarAH iti // trasanAmakarmodayavazIkRtAstrasAH / sthAvaranAmakarmodayavazavartinaH sthAvarAH // tasya. ntIti trasAH sthAnazIlAH sthAvarA iti cenna / AgamavirodhAt // Agame hi kAyAnuvAdena trasA dvIndriyAdArabhya A Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasidbhiH ayogakevalina iti / tasmAnna calanAcalanApekSaM trasasthAvaratvam / karmodayApekSameva // trasagrahaNamAdau kriyate / alpActaratvAdabhyaH hitatvAcca / sarvopayogasambhavAdabhyarhitatvam / / ekendriyANAmatibahuvaktavyAbhAvAdullaMghyAnupUrvI sthaavrbhedprtipttyrthmaah|| pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthaavraaH|| 13 // sthAvaranAmakarmabhedAH pRthivIkAyAdayaH santi, tadudayanimittA amI iti jIveSu pRthivyAdayaH saJjJA veditavyAH // prathanAdiprakRtiniSpannA api rUDhivazAtprathanAdyanapekSA vartante // eSAM pRthivyAdInAmArSe cAturvidhyamuktam / pratyekaM tatkathamiti ceducyate // pRthivI / pRthivIkAyaH / pRthivIkAyikaH / pRthivIjavi ityAdi // tatra acetanAvaizrasikapariNAmanirvRttA kAThinyaguNAtmikA pRthivii| acetanatvAdasatyapi pRthivIkAyanAmakarmodaye prathanakriyopalakSitaiveyam // athavA pRthivI sAmAnyamutaratraye'pi sadbhAvAt / kAyaH zarIraM 'pRthivIkAyikajIvaparityaktaH pRthivIkAya / mRtamanuSyAdikAyavat / pRthivIkAyaH asyAstIti pRthivIMkAyikaH / tatkAyasambandhavazIkRta AtmA samavAptapRthivIkAyanAmakarmodayaH kArmaNakAyayogastho yo na tAvatpRthivIM kA. yatvena gRhNAti sa pRthivIjIvaH // uktaM ca- puDhavI puDhavIkAyo puDhavIkAiya puDhavijIvo ya / sAhAraNopamukko sarIragahido bhavaMtarido // 1 // evamabAdiSvapi yojyam // ete paJcavidhAH prANinaH sthaavraaH| kati punareSAM prANAH / catvAraH / sparzanendriyaprANaH kAyabalaprANaH ucchAsanizvAsaprANaH AyuHprANazceti // 1 dvAdazIvadhopayogasambhavastrase / sthAvare tu caturvidha eva // ... Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH atha trasAH ke te ityatrocyate // // dvIndriyAdayastrasAH // 14 // .. dve indriye yasya so'yaM dvIndriyaH, dvIndriyaH AdiryeSAM te dvIndriyAdayaH // Adizabdo vyvsthaavaacii| ka vyvsthitaaH| Agame / katham / dvIndriyastrIndriyazcaturindriyaH paJcendriyazceti // tadguNasaMvijJAnavRttigrahaNAt dvIndriyasyApyantarbhAvaH // kati punareSAM prANAH ? / dvIndriyasya tAvat SaT prANA pUrvoktA eva rasanavAkprANAdhikAH / trIndriyasya sapta ta eva ghrANaprANAdhikAH / caturAiMdriyamyASTA ta eva cakSuHprANAdhikAH / paJcendriyasya tirazcoHsaMjJino nava ta eva zrotraprANAdhikAH / sacino daza ta eva manobalaprANAdhikAH // Adizabdena nirdiSTAnAmanitisaMkhyAnAmiyattAvadhAraNaM kartavyamityata Aha // // paJcendriyANi // 15 // indriyazabdo vyAkhyAtArthaH / paJcagrahaNamavadhAraNArtha, paJcaiva nAdhikasaMkhyAnIti // karmendriyANAM vAgAdInAmiha grahaNaM kartavyam / na kartavyam / upayogaprakaraNAt // upayogasAdhanAnAmiha grahaNaM kRtaM, na kriyAsAdhanAnAmanavasthAnAca // kriyAsAdhanAnAmaGgopAGganAmakarmanivartitAnAM sarveSAmapi kriyAsAdhanatvamastIti na paJcaiva karmendriyANi // 1 maryAdAvAcI, tena paJcendriyAdUrdhvaM SaDindriyAdajIvo na bhavatItya. bhiprAyaH // 2 tdgunnsNvijnyaanbhuvrii|hsmaase udAharaNaM lambaNaH / bhadNasAvajJa ne bahudhanaH // -3 tadindrayAnindriyAnamittamAta sUtavyAkhyAnAvasare // 4 vAkpANipAdapAyUpasthAnAm // . Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH teSAmantarbhedapradarzanArthamAha // dvividhAni // 16 // vidhazabdaH prakAravAcI, dvau vidhau yeSAM tAni dvividhAni, dviprakArANItyarthaH // ko punastau dvau prakArau / dravyendriyaM bhAvendriyamiti // tatra dravyendriyasvarUpapratipattyartha( nipinArtha )maah|| nivRttyupakaraNe dravyendriyam // 17 // nivartyate niSpAdyate iti nirvRtiH // kena nivartyate / / karmaNA // sA dvividhA bAhyAbhyantarabhedAt // utsedhAMgulIsaMkhyeyabhAgapramitAnAM zuddhAnAmAtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnenAvasthitAnAM vRttirabhyantarA nirvRtiH / teSvAtmapradezeSvindriyavyapadezabhAkSu yaH pratiniyatasaMsthAno nAmakarmodayApAditAvasthAvizeSaH pudgalapracayaH sA bAhyA nirvRtiH // yena nirvRterupakAraH kriyate tadupakaraNam // pUrvavattadapi dvividham // tatrAbhyantaraM kRSNazuklamaNDalam / bAhyamakSipatrapakSmadvayAdi // evaM zeSeSvindriyeSu jJeyam // bhaavendriymucyte|| labdhyupayogI bhAvendriyam // 18 // lambhanaM labdhiH / kA punarasau ? / jJAnAvaraNakSayopazamavizeSaH // yatsannidhAnAdAtmA dravyendriyanirvRtiprati vyApriyate - 1 utsedhAMgulamiti vyavahArAMgulaM dhanarUpaM tadevAna gRhyte| paramA. game dehagehagrAmanarakAdipramANamutsedhAgulenaiveti niyamitatvAt // 2 dravyendriyarUpanirvRtim // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH tannimitta AtmanaH pariNAma upayogastadubhayaM bhAvendriyam // indriyaphalamupayogaH tasya kathamindriyatvam ? kAraNadharmasya kArye darzanAt / yathA ghaTAkArapariNataM vijJAnaM ghaTa iti / / svArthasya tatra mukhyatvAcca / indrasya liGgamindriyamiti yaH svArthaH sa upayogo mukhyaH / upayogalakSaNo jIva iti vacanAt / ata upayogasyandriyatvaM nyAyyam // uktAnAmindriyANAM sjnyaanupuurviiprtipaadnaarthmaah|| sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi // 19 // loke indriyANAM pAratantryavivakSA dRzyate / anenAkSNA suSTu pazyAmi, anena karNena suSTu zruNomIti / tataH pAratatryAtsparzanAdInAM kAraNatvaM / vIryA-tarAyamatijJAnAvaraNakSayopazamAMjhopAGganAmalAbhAvaSTambhAt AtmanA spRzyate'neneti sparzanam / rasyate'neneti rasanam / prAyate'neneti prANam / cakSeranekArthatvAddarzanArthavivakSAyAM caSTe arthAnpazyatyaneneti cakSuH / zrUyater3a neneti zrotram // svAtantryavivakSA ca dRzyate / idaM me akSi suSTu pazyati / ayaM me karNaH suSTu zruNoti / tataH sparzanAdInAM kartari nisspttiH| spRzatIti sparzanam / rasatIti rasanam / jighratIti prANam / caSTe iti ckssuH| zruNotIti zrotram // eSAM nirdezakramaH ekaikavRddhikramaprajJApanArthaH // teSAmindriyANAM vissyprdrshnaarthmaah|| sparzarasagandhavarNazabdAstadarthAH // 20 // dravyaparyAyayoH prAdhAnyavivakSAyAM karmabhAvasAdhanatvaM sparzAdizabdAnAM veditavyam // dravyaprAdhAnyavivakSAyAM karmanirdezaH / spRzyata iti sprshH| rasyata iti rasaH / gandhyata iti gandhaH / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ sarvArthasiddhiH-- - varNyata iti varNaH / zabdyata iti zabdaH // paryAyaprAdhAnyavivakSAyAM bhAvanirdezaH / sparzanaM sprshH| rasanaM rsH| gandhanaM gandhaH / varNanaM varNaH / zabdanaM zabdaH // eSAM krama indriyakrameNaiva vyAkhyAtaH // atrAha yattAvanmano'navasthAnAdindriyaM na bhavatIti pratyAkhyAtaM tatkimupayogasyopakAri uta neti ? / tadapyupakAryeva / tena vinendriyANAM viSayeSu svaprayojanavRttyabhAvAt / kimasyaiSAM sahakAritvamAtramevaprayojanamutAnyadapItyata Aha4 // zrutamanindriyasya // 21 // zrutajJAnaviSayo'rthaH zrutam / sa viSayo'nindriyasya / pariprAptazrutajJAnAvaraNakSayopazamasyAtmanaH zrutasyArthe'nindriyAlambanajJAnapravRtteH // athavA zrutajJAnaM zrutaM tadanindriyasyArthaH prayojanamiti yAvat / svAtantryasAdhyamidaM prayojanamanindriyasya // uktAnAmindriyANAM pratiniyataviSayANAM svAmitvanirdeze kartavye yatprathamaM gRhItaM sparzanaM tasya tAvatsvAmitvAvadhAraNArthamAha // vanaspatsantAnAmekam // 22 // ekaM prathamamityarthaH / kiM tat / sparzanam / tatkeSAm / pRthivyAdInAM vanaspatyantAnAM veditavyam // tasyotpattikAraNamu. cyate // vIryAntarAyasparzanendriyAvaraNakSayopazame sati zeSendriyasarvaghAtispardhakodaye ca zarIranAmalAbhAvaSTambhe ekendriyajAtinAmodayavazavartitAyAM ca satyAM sparzanamekamindriyamAvirbhavati // itareSAmindriyANAM svAmitvapradarzanArthamAhakRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni 23 ekaikamiti vIpsAyAM dvitvam / ekaikena vRddhAni ekai Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH kavRddhAni // kRmimAdiM kRtvA, sparzanAdhikArAta sparzanamAdi kRtvA ekaikavRddhAnItyabhisambandhaH kriyate // AdizabdaH pratyeka parisamApyate / kRmyAdInAM sparzanaM rasanAdhikam / pipIlikAdInAM sparzanarasane ghrANAdhike / bhramarAdInAM sparzanarasanaghrANAni cakSuradhikAni / manuSyAdInAM tAnyeva zrotrAdhikAnIti yathAsaMkhyenAbhisambandho vyAkhyAtaH // teSAM niSpattiH spairzanotpattyA vyAkhyAtA uttarottarasarvaghAtispardhakodayena // ___ evameteSu saMsAriSu vibhedeSu indriyabhedAtpaMcavidheSu ye paJcendriyAsta dasyAnuktasya pratipAdanArthamAha ||sjnyinH samanaskAH // 24 // mano vyAkhyAta / saha tena ye vartante te samanaskAH / sacina ityucyante // pArizeSyAditare saMsAriNaH prANino'sajina iti siddham // nanu ca sacina ityanenaiva gatArthatvAtsamanaskA iti vizeSaNamanarthakam / yato manAvyApAro hitAhitaprAptiparihAraparIkSA / saJjJA'pi saiveti // naitadyuktam / saJjAzabdArthavyabhicArAt / sajJA nAmetyucyate / tadvantaH saJjina iti sarveSAmatiprasaGgaH // saJjJA jJAnamiti cet sarveSAM prANinAM jnyaanaatmktvaadtiprsnggH|| AhArAdiviSayAbhilASaH sajJeti cettulyam / tasmAtsamanaskA ityucyate // evaM ca kRtvA garbhANDajamUchitasuSuptyAdyavasthAsu hitAhitaparIkSAbhAve'pi manaHsannidhAnAtsajJitvamupapannaM bhavati // yadi hitAhitAdiviSayaparispandaH prANinAM manaHpraNi 1 rasanAdInAmindriyANAm // 2 utpttiH|| 3 pUrvasUtravyAkhyAne sparsanendriyotpattikathanena // 4 samanaskAmanaskA ityatra // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ww' sarvArthasiddhiH dhAnapUrvakaH athAbhinavazarIragrahaNaM pratyAgUNasya vizIrNapUrvamUrternirmanaskasya yatkarma, tatkuta ityucyate__vigrahagatau karmayogaH // 25 // vigraho dehH| vigrahArthA gativigrahagatiH // athavA viruddho graho vigrahaH vyAghAtaH karmAdAne'pi nokarmapudgalAdAnanirodha ityarthaH / vigraheNa gatiH vigrahagatiH // sarvazarIraprarohaNabIjabhUtaM kArmaNaM zarIraM karmetyucyate / yogo vAmAnasa* kAyavargaNAnimitta aatmprdeshprispndH| karmaNA kRto yogaH krmyogH| vigrahagatau bhavatItyarthaH / tena karmAdAnaM dezAntarasaMkramazca bhavati // Aha jIvapudgalAnAM gatimAskandatAM dezAntarasaMkramaH kimAkAzapradezakramavRttyA bhavati, utAvizeSeNetyata Aha // anuzreNi gatiH // 26 // lokamadhyAdArabhya Urdhvamastiryak ca AkAzapradezAnAM kramasanniviSTAnAM paMktiH shrennirityucyte| anuzabdasyAnupUryeNa vRttiH| zreNerAnupUryeNAnuzreNIti jIvAnAM pudgalAnAM ca gatirbhavatItyarthaH // anadhikRtAnAM pudgalAnAM kathaM grahaNamiti cetgatigrahaNAt / yadi jIvAnAmeva gatiriSTA syAt gatigrahaNamanarthakamadhikArAttatsiddheH / uttaratra jIvagrahaNAcca pudgalasampratyayaH // nanu candrAdInAM jyotiSkANAM merupradakSiNAkAle vidyAdharAdInAM ca vizreNigatirapi dRzyate tatra kimucyate anuzreNigatiriti ? kAladezaniyamo'tra veditavyaH // tatra kAlaniyamastAvajjIvAnAM maraNakAle bhavAntarasaMkrame muktAnAM cordhvagamanakAle anuzreNyeva gatiH // dezaniyamo'pi UrdhvalokAdadhogatiH / adholokaaduurdhvgtiH| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH 101 tiryaglokAdadhogatiH / UrdhvA vA / tatrAnuzreNyeva // pudgulInAM ca yA lokAntaprApiNI sA niyamAdanuzreNyeva / itarA gatirbharjanIyA // punarapi gativizeSapratipattyarthamAha-- || avigrahA jIvasya // 27 // vigraho vyAghAtaH kauTilyamityarthaH / sa yasyAM na vidyate' sAvavigrahA gatiH // kasya ? | jIvasya // kIdRzasya ? | muktasya // kathaM gamyate muktasyeti ? / uttarasUtre saMsArigrahaNAdiha muktasyeti vijJAyate // nanu ca anuzreNi gatirityanenaiva zreNyantarakramAbhAvo vyAkhyAtaH / nArtho'nena / pUrvasUtra vizreNigatirapi kvacidastIti jJApanArthamidaM vacanam // nanu tatraiva dezakAlaniyama uktaH kiM na ? atastatsiddheH // / yadyasaGgasyAtmano'pratibandhena gatirAlokAntAdavagatakAlA pratijJAyate, sadehasya punargatiH kiM pratibandhinI, uta muktAtmavadityata Aha // vigrahavatI ca saMsAriNaH prAkkaturbhyaH // 28 // kAlAvadhAraNArthaM prAkcaturbhya ityucyate / prAgitivacanaM maryAdArthaM, caturthAtsamayAtprAgvigrahavatI gatirbhavati na caturthe iti // kuta iti cet- sarvotkRSTa vigrahanimittaniSkuTa kSetre utpitsuH prANI niSkuTa kSetrAnupUrvyanuzreNyabhAvAdipugatyabhAve niSkuTakSetra prApaNAnimittAM trivigrahAM gatimArabhate nordhvAm / tathAvidhopapAdakSetrAbhAvAt // cazabdaH samuccayArthaH / vigrahavatI cAvigrahavatI ceti // 1 paramANurUpANAM // 2 aniyamitA // 3. lokAgrakoNaM niSkuTaka kSetram // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 samitiH vigraha vatyA gateH kAlo'vadhRtaH / avigrahAyAH kiyAn kAla ityucyate // ekasamayA'vigrahA // 29 // ekaH samayo yasyAH sA eksmyaa| na vidyate vigraho yasyAH sA avigrahA // gatimatAM hi jIvapudgalAnAmavyAghAtenaikasamayikI gatirAlokAntAdapIti // .. anAdikarmabandhasantatau mithyAdarzanAdipratyayakzAtkarmANyAdadAno vigrahagatAvapyAhArakaH prasaktastato niyamArthamidamucyate // ekaM dvau trInvA'nAhArakaH // 30 // adhikArAtsamayAbhisambandhaH / vAzabdo vikalpArthaH / vikalpazca yathecchAtisargaH // ekaM vA dvau vA trInvA samayAnanAhArako bhavatItyarthaH // trayANAM zarIrANAM SaNNAM paryAptInAM yogypudglgrhnnmaahaarH| tadabhAvAdanAhArakaH // karmAdAnaM hi nirantaraM, kArmaNazarIrasadbhAve // upapAdakSetraM prati RjvyAM gatau AhArakaH / itareSu triSu samayeSu anAhArakaH // evaM gacchato'bhinavamUrtyantaranirvRtijanmaprakArapratipAdanArthamAha // sammaLunagarbhopapAdAjanma // 31 // ___ triSu lokepUrdhvamastiryak ca dehasya samantato mUrchana sammUchainamavayavaprakalpanam / striyA udare zuklazoNitayorgaraNaM mizraNaM grbhH| mAnopabhuktAhAragaraNAdvA grmH| upetyotpadyate'sminniti upapAdaH / devanArakotpattisthAnavizeSasaJjJA // ete trayaH saMsAriNAM 1 kArmaNatajasavaikriyikANAm // 2 nokarmApekSayA // 3 upetya devAH nArakAzca yuvAna eva utpadyate // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH 103 jIvAnAM janmaprakArAH zubhAzubhapariNAmanimittakarmabhedavipAkakRtAH / / ___ athAdhikRtasya saMsAriviSayopabhogopalabdhyadhiSThAnaprarvaNasya janmano yonivikalyA vaktavyA ityata Aha - // sacittazItasaMvRtAH setarA mizrAzcaikazastadyonayaH // 32 // AtmanazcaitanyavizeSapariNAmazcittam / saha cittena vartata iti sacittaH // zIta iti sparzavizeSaH / zuklodivadubhayavacanatvAttadyuktaM dravyamapyAha // samyagvRtaH saMvRtaH / saMvRta iti durupalakSyaH pradeza ucyate // saha itarairvartanta iti setarAH / sapratipakSA ityarthaH // ke punaritare / acittoSNavivRtAH // ubhayAtmako mishrH| sacittAcittaH zItoSNaH saMvRtavivRta iti // cazabdaH samuccayArthaH / mizrAzca yonayo bhavantIti // itarathA hi pUrvoktAnAmeva vizeSaNaM syAt // ekaza iti vIpsArthaH // tasya grahaNaM kramamizrapratipattyartham // yathaivaM vijJAyeta / sacittazca acittazca zItazca uSNazca saMvRtazca vivRtazceti // maivaM vijJAyi sacittazca zItazcetyAdi / tadgrahaNaM janmaprakArapratinirdezArtham / teSAM sammUrcchanAdInAM ja-manAM yonaya iti ta ete nava yonayo veditavyAH // yonijanmanoravizeSa iti cenna / AdhArAdheyabhedAtadbhedaH // ta ete sacittAdayo yonayaH AdhArA / AdheyA janmaprakArAH // yataH sacittAdiyonyadhiSThAne AtmA sammUrcchanAdinA janmanA zarIrAhArendriyAdiyogyAnpudgalAnupAdatte // devanArakA acittayonayaH / teSAM hi yonirupapAdadezapudgalapracayo'cittaH // 2 zarIraniSThasya // 2 zukla dizabdavacchItazabda. guNaguNinorvAcakatvAcchItayuktaM dravyamAha // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 . sarvArthasiddhiH . . garbhajA mishryonyH| teSAM hi mAturudare / zukrazoNitamacittaM, tadAtmanA cittavatA mizraNAnmizrayoniH // smmuurchnjaastriviklpyonyH| kecitscittyonyH| anye acittayonayaH / apare mizrayonayaH // sacittayonayaH saadhaarnnshriiraaH| kutaH / parasparAzrayatvAt // itare acittayonayo mizrayonayazca // zItoSNayonayo devanArakAH teSAM hi upapAdasthAnAni kAnicicchItAni, kAniciduSNAnIti // uSNayonayastejaskAyikAH // itare trivikalpayonayaH kecicchItayonayaH keciduSNayonayaH apare mizrayonaya iti // devanArakaikendriyAH saMvRtayonayaH // vikalendriyA vivRtayonayaH // garbhajA mizrayonayaH // tadbhedAzcaturazItizatasahasrasaMkhyA Agamato veditavyAH // uktaM ca / NiccidaradhA du sattaya tarudasa viyaLiMdiesu chacceva / suraNirayatiriya cauro coisa maNue sadasahassA // 1 // evametasminnavayonibhedasaGkaTe trividhajanmani sarvaprANabhRtAmaniyamena prasakte tadavadhAraNArthamAha // jarAyujANDajapotAnAM garbhaH // 33 // yajjAlavatprANiparivaraNaM vitatamAMsazoNitaM tajarAyuH / yannakhatvaksadRzamupAttakAThinyaM zuklazoNitaparivaraNaM parimaNDalaM tadaNDam / kiJcitparivaraNamantareNa paripUrNAvayayo yoninirgata. mAtra eva parispandAdisAmopetaH potaH / / jarAyau jAtA jarA 1 daudriyamArabhya caturzidrayaparyaMta // 2 asyAyamarthaH-nityanigodA itaranigodAzca pRthivyaptajovAyavazva pratyekaM saptalakSayonayaH / vanaspatikAyi. . kaH dazalakSayAnayaH / dvIndriyAtrAndriyAzcatugindrayAzca pratyeka dvilakSayonayaH / sunArakAtayazcazca pRthkktulkssyaaNnyH| manuSyAzcaturdazakSayonayaH // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH yujaaH| aNDe jAtA aNDajAH / jarAyujAzca aNDajAzca potAzca jarAyujANDajapotAH garbhayonayaH // yadyamISAM jarAyujANDajapotAnAM garbho'vadhriyate, athopapAdaH keSAM bhavatItyata Aha // devanArakANAmupapAdaH // 34 // devAnAM nArakANAM ca upapAdo janma veditavyam // athAnyeSAM kiM janmetyata Aha // zeSANAM sammUrcchanam // 35 // garbhajebhyaH aupapAdikebhyazcAnye zeSAH / teSAM sammUrchanaM janmeti // ete trayo'pi yogA niyamArthAH / ubhayato niyamazca draSTavyaH // jarAyujANDajapotAnAmeva garbhaH / garbha eva = jarAyujANDajapotAnAm // devanArakANAmevopapAdaH / upapAda eva devanArakANAm // zeSANAmeva sammUrchanam / sammUrcchanameva zeSANAmiti // teSAM punaH saMsAriNAM trividhajanmanAmAhitabahuvikalpanavayonibhedAnAM zubhAzubhanAmakarmavipAkanivartitAni bandhaphalAnubhavanAdhiSThAnAni zarIrANi kAnItyata Aha -- // audArikavaikriyikAhArakataijasa kArmaNAni zarIrANi // 36 // viziSTanAmakarmodayApAditavRttIni zIryanta iti zarIrANi // audArikAdiprakRtivizeSodayaprAptavRttIni audArikAdIni // udAraM sthUlam / udAre bhavamaudArikam / udAraM prayojanamasyeti vA audArikam / / aSTaguNaizvaryayogAdekAnekANumahaccharIravividhakaraNaM vikriyA, sA prayojanamasyeti vaikriyikam // sUkSmapadA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sarvArthasiddhiH ------- rthanirjJAnArthamasa~yamaparijihIrSayA vA pramattasa~yatenAhiyate nirvaya'te tadityAhArakam // yattejonimittaM tejasi vA bhavaM tattaijasam // karmaNAM kArya kArmaNam // sarveSAM karmanimitattve'pi rUDhivazAdviziSTaviSaye vRttiravaseyA // yathaudArikasyendriyarupalabdhistathetareSAM kasmAnna bhavatItyata Aha // paramparaM sUkSmam // 37 // parazabdasyAnekArthavRttitve'pi vivakSAto vyavasthArthagatiH / / pRthagbhUtAnAM zarIrANAM sUkSmaguNena vIpsAnirdeza kriyate parampa- . ramiti // audArikaM sthUlaM, tataH sUkSma vaikriyikaM, tataH sUkSmamAhArakaM, tataH sUkSmaM taijasaM, taijasAtkArmaNaM sUkSmamiti // yadi paramparaM sUkSmaM, pradezato'pi nyUna paramparaM hInamiti vipriitprtipttinivRtyrthmaah|| pradezato'saGkhyeyaguNaM prAktaijasAt // 38 // pradizyanta iti pradezAH paramANavaH / sNkhyaamtiito'sNkhyeyH| asaMkhyeyo guNo'sya tadidamasaMkhyeyaguNam / / kutaH ? prdeshtH| naavgaahtH| paramparamityanuvRtterAkArmaNAtprasaGge tannivRtyarthamAha prAktaijasAditi / audArikAdasaMkhyeyeMguNapradezaM vaikiyikam // vaikriyikAdasaMkhyeyaguNapradezamAhArakamiti / / ko guNA 1 pUrvApekSayA paratvamiti parazabdo vyavasthArthaH // 2 atizayena avyayapadam // 3 avibhAgitvena prarUpyanta // 4 zreNyasaMkhyeyabhAgarUpAsaMkhyeyaguNam // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH 107 kAraH ? palyopamAsaMkhyeyabhAgaH // yadyevaM, paramparaM mahAparimANa prAmoti / naivam / bandhavizeSAtparimANabhedAbhAvaH / tUlanicayAyaHpiNDavat // athottarayoH kiM samapradezatvamutAsti kazcidvizeSa ityata Aha // anantaguNe pare // 39 // pradezata ityanuvartate, tenaivamabhisambandhaH kriyate- AhArakAttaijasaM pradezato'nantaguNaM, taijasAtkArmaNaM pradezato'nantaguNamiti // ko guNAkAraH? abhavyAnAmanantaguNaH / siddhAnAmananto bhAgaH // tatraitatsyAcchalyakavat / mUrtimadravyopacitatvAtsaMsAriNo jIvasyAbhipretagatinirodhaprasaGga iti / tanna / kiM kAraNam / yasmAdubhe'pyete // apratIghAte // 40 // mUrtimato mUrtyantareNa vyAghAtaH pratIghAtaH / sa nAstyanayorityapratIghAte // sUkSmaparimANAdayaHpiNDe tejo'nupravezavattaijasakArmaNayornAsti vajrapaTalAdiSu vyAghAtaH // nanu ca vaiki. yikAhArakayorapi nAsti pratIghAtaH / sarvatrApratIghAto'tra vivakSitaH / yathA taijasakArmaNayorAlokAntAt sarvatra nAsti pratIghAtaH / na tathA vaikriyikAhArakayoH // Aha kimatAvAneva vizeSa uta kazcidanyo'pyastItyAha // anAdisambandhe ca // 41 // cazabdo vikalpArthaH / anAdisambandhe sAdisambandhe ceti // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sarvArthasiddhiHkAryakAraNabhAvasantatyA anAdisambanbhe, vizeSApekSayA sAdisambandhe. 'pi ca bIjavRkSavat // yathaudArikavaikriyikAhArakANi jIvasya kAdAcitkAni, na tathA taijasakArmaNe / nityasambandhinI hi te AsaMsArakSayAt // ta ete taijasakArmaNe kiM kasyacideva bhavata utAvizeSeNetyata Aha // sarvasya // 42 // sarvazabdo nirvshessvaacii| niravazeSasya saMsAriNo jIvasya te dve api zarIre bhavata ityarthaH // ___ avizeSAbhidhAnAttairaudArikAdibhiH sarvasya saMsAriNo yogapadyena sambandhaprasaGge sambhavizarIrapradarzanArthamidamucyate.tadAdIni bhAjyAni yugapadekasminnA caturthyaH 43 tacchabdaH prkRttaijskaarmnnprtinirdeshaarthH| te taijasakAmaNe AdiryeSAM tAni tadAdIni / bhAjyAni vikalpyAni / A kutaH / A caturthyaH / yugapadekasyAtmanaH // kasyacit dve, taijasakAmaNe / aparasya trINi audArikataijasakArmaNAni; vaiki. yikataijasakArmaNAni vaa| anyasya catvAri , audArikAhArakataijasakArmaNAnIti vibhAgaH kriyate // punarapi teSAM vizeSapratipattyarthamAha-. // nirupabhogamantyam // 44 // 1 vigrahagatyAsannasya.. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH ante bhavamantyam / kiM tat ! / kArmaNam // indriyapraNAlikayA zabdAdInAmupalabdhirupabhogaH / tadabhAvAnnirupabho. gam // vigrahagatau satyAmapi indriyalabdhau dravyendriyanirvRtyabhAvAcchabdAdyupabhogAbhAva iti // nanu taijasamapi nirupabhogam / tatra kimucyate nirupabhogamantyamiti // taijasaM zarIraM yoganimittamapi na bhavati, tato'syopabhogavicAre'nadhikAraiH // evaM tatroktalakSaNeSu janmamu amUni zarIrANi prAdurbhAvamApadyamAnAni kimavizeSeNa bhavanti, uta kazcidasti prativizeSa ityata Aha // garbhasammUrcchanajamAdyam // 45 // sUtrakramApekSayA Adau bhavamAdyam / audArikamityarthaH // yadgarbhajaM yacca sammUrcchanajaM tatsarvamaudArikaM draSTavyam // tadanantaraM yannirdiSTaM, tatkasmin janmanItyata Aha-- // aupapAdikaM paikriyikam // 46 // upapAde bhavamaupapAdikam / tatsarvaM vaikriyikaM veditavyam / yadyaupapAdikaM vaikriyika, anaupapAdikasya vaikriyikatvAbhAva ityata Aha-- 1 bhAveMdriyaniItakSayopazamarUpalabdhau // 2 bhAvendriye. 3 kimartham. 4 kArmaNakAyena vigrahagatAvAtmapradezaparispandalakSaNo yogo yathA sambhavati, tathA taijasana tAvAnapi yogo na sambhavatItyarthaH // 5 yoganimitteSveva hyaudArikAdiSUpabhogo dRSTastatastadanimitta taijase upbhogvicaaraandhikaarH|| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH // labdhipratyayaM ca // 47 // cazabdena vaikriyikamabhisambadhyate / tapovizeSAdRddhiprAptilabdhiH / labdhiH pratyayaH kAraNamasya labdhipratyayam / vaikriyika labdhipratyayaM ca bhavatItyabhisambadhyate // kimetadeva labdhyapekSamutAnyadapyastItyata Aha // taijasamapi // 48 // apizabdena labdhipratyayamabhisambadhyate / taijasamapi labdhipratyayaM bhavatIti // vaikriyikAnantaraM yadupadiSTaM tasya svarUpanirjharaNArtha svAminirdezArtha cAha-- // zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM pramattasa~yatasyaiva // 49 // zubhakAraNatvAcchubhavyapadezaH / zubhakarmaNaH AhArakakAyayo. gasya kAraNatvAcchubhamityucyate / annasya prANavyapadezavat / / vizuddha kAryatvAdvizuddhavyapadezaH / vizuddhasya puNyasya karmaNaH azabalasya niravadyasya kAryatvAdvizuddhamityucyate / tantUnAM kArpAsavyapadezavat // ubhayato vyAghAtAbhAvAdavyAghAti // na hyAhArakazarIreNAnyasya vyAghAtaH / nApyanyenAhArakasyeti / tasya prayojanasamuccayArthaH cazabdaH kriyate // tadyathA- kadAcillabdhivizeSasadbhAvajJApanArtha, kadAcitsUkSmapadArthanirdhAraNArtha, saMyamaparipAla. nArthaM ca / AhArakamiti prAguktasya pratyAmnAyaH // yadA''hA. rakazarIraM nivartayitumArabhate, tadA pramatto bhavatIti pramattasa~yatasyetyucyate // iSTato'vadhAraNArthamevakAropAdAnam / yavaM vijJA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH 111 yeta pramattasa~yatasyevAhArakaM nAnyasyeti / maivaM vijJAyi, pramatasayatasyAhArakameveti / mAbhUdaudArikAdinivRttiriti // evaM vibhaktAni zarIrANi bibhratAM saMsAriNAM pratigati kiM viliGgasannidhAnaM, uta liGganiyamaH kazcidastIstata Aha - // nArakasammUcchino napuMsakAni // 50 // narakANi vakSyante, narakeSu bhavA nArakAH / sammUrcchanaM sammUrcchaH sa yeSAmastIti sammUcchinaH / nArakAzca sammUcchinazca nArakasammUcchinaH // cAritramoha vikalpanokaSAyabhedasya napuMsakavedasyAzubhanAmnazcodayAnna striyo na pumAsa iti napuMsakArni bhavanti // nArakasammUcchino napuMsakAnyeveti niyamaH // tatra hi strIpuMsaviSayamanojJazabdagandharUparasasparza sambandhanimittA svalpA'pi sukhamAtrA nAsti // yadyevamavadhiyate, arthAdApannametaduktebhyo'nye saMsAriNastriliGgA iti // yatrAtyantaM npuNsklinggsyaabhaavsttprtipaadnaarthmaah-|| na devAH // 51 // straiNaM pautra ca yanniratizayaM sukhaM gatinAmodayApekSaM, taddevA anubhavantIti na teSu napuMsakaliGgAni santi // athetare kiyaliGgA ityata Aha|| zeSAstravedAH // 52 // trayo vedA yeSAM te trivedAH || ke punaste vedAH / strItvaM puMstvaM, napuMsakatvamiti / kathaM teSAM siddhiH / vedyata 3 iti vedaH / liGgamityarthaH // tat dvividhaM dravyaliGgaM bhAvaliGgaM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ____ sarvArthasiddhiH ceti // dravyaliGga yonimehanAdinAmakarmodayanirvartitam // nokaSAyAdayApAditavRtti bhAvaliMgam // strIvedodayAt styAyatyasyAM garbha iti strIH / pu~vedodayAt sUte janayatyapatyamiti pumAn / napuMsakavedodayAttadubhayazaktivikalaM napuMsakam // rUDhizabdAzcaite / rUDhiSu ca kriyA vyutpattyathaiva / yathA gacchatIti gauriti // itarathA hi garbhadhAraNAdikriyAprAdhAnye, bAlavRddhAnAM tiryamanuSyANAM devAnAM kArmaNakAyayogasthAnAM ca tadabhAvAtstrItvAdivyapadezo na syAt // ta ete trayo vedAH zeSANAM garbhajAnAM bhavanti // ya ime janmayonizarIraliMgasambandhAhitavizeSAH prANino nirdizyante devAdayo vicitradharmAdharmavazIkRtAzcatasRSu gatiSu zarIrANi dhArayantaste kiM yathAkAlamupabhuktAyuSo mUrtyantarANyAskandanti, utAyathAkAlamapItyata Aha-- // aupapAdikacaramottamadehAsaMkhyeya varSAyuSo'napavAyuSaH // 53 // aupapAdikA vyAkhyAtAH devanArakA iti // caramazabdo'ntyavAcI / uttama utkRSTaH / carama uttamo deho yeSAM te crmottmdehaaH| viparItasaMsArAstajanmanirvANAr2yA ityarthaH // asaMkhyeyamatItasaMkhyAnamupamApramANena palyAdinA gamyamAyuryeSAM ta ime asaMkhyeyavarSAyuSastiyaGmanuSyA uttarakurvAdiSu prasUtAH // aupapAdikAzca caramottamadehAzca asaMkhyeyavarSAyuSazca aupapAdikacaramocamadehAsaMkhyeyavarSAyuSaH // bAhyasyopaghAtanimittasya viSazastrAdeH sati sannidhAne hUsvaM bhavatItyapavartyam / apavartyamAyuryeSAM ta ime apavartyAyuSaH / na apavAyuSaH anapavAyuSaH // na hyeSAmaupapAdikAdInAM bAhyanimittavazAdAyurapavartyate ityayaM niyamaH / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH itareSAmaniyamaH // caramasya dehasyotkRSTatvapradarzanArthamuttamagrahaNaM nArthAntaravizeSo'sti || caramadehA iti vA pAThaH // 2 // jIvasvabhAvalakSaNasAdhanAviSayasvarUpabhedAzca gatijanmayo nidehaliGgAnapavartitAyuSkabhedAzcAdhyAye'sminnirUpitA bhavantIti sambandhaH // // iti tattvArthavRttau sarvArthasiddhisajJikAyAM dvitIyo'dhyAyaH // // OM namaH paramAtmane vItarAgAya // // atha tRtIyo'dhyAyaH // 113 bhavapratyayo'vadhirdevanArakANAmityevamAdiSu nArakAH zrutAstataH pRcchati ke te nArakA iti / tatpratipAdanArthaM tadadhikaranirdezaH kriyate || // ratnazarkarAvA lukApaGkadhUmatamo mahAtamaH prabhA bhUmayo ghanAmbuvatAkAzapratiSThAH saptAdho'dhaH // 1 // ratnaM ca zarkarA ca vAlukA ca paGkazca dhUmazca tamazca mahAtamazca ratnazarkarAvAlukApaGkaghUmatamomahAtamAMsi / prabhAzabdaH pratyekaM parisamApyate / sAhacaryAttAcchendyam || citrAdiratnaprabhAsahacaritA bhUmiH ratnaprabhA, zarkarAprabhAsahacaritA bhUmiH zarkarAprabhA, bAlukAprabhAsahacaritA bhUmiH vAlukAprabhA, paGkaprabhAsahacaritA bhUmiH paGkaprabhA, dhUmaprabhAsahacaritA bhUmiH dhUmaprabhA, tamaH prabhAsahacaritA bhUmiH tamaH prabhA, mahAtamaH prabhAsahacaritA bhUmiH mahatamaH prabhA iti / etAH saJjJA anenopAyena vyutpAdyante // bhUmigrahaNa 1 sa zabdo yeSAM te tacchandAsteSAM bhAvastAcchandyAmiti vyutpattyA ratnaprabhAdizabdavAcyatvamityarthaH // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 sarvArthasiddhiH - madhikaraNavizeSapratipattyartham // yathA svargapaTalAni bhUmimanAzritya vyavasthitAni, na tathA naarkaavaasaaH| kiM tarhi, bhUmimAzritA iti // tAsAM bhUmInAmAlambananirmAnArthaM ghanAmbuvAtAdigrahaNaM kriyate // ghanAmbu ca vAtazca AkAzaM ca ghanAmbuvAtAkAzAni / tAni pratiSThA Azrayo yAsAM tA ghanAmbuvAtAkAzapratiSThAH // [ *dhanaM ca ghano mando mahAn AyataH ityarthaH / ambu ca jalaM udakamityarthaH / vAtazabdo'ntyadIpakaH / tata evaM sambandhanIyaH / ghano dhanavAtaH / ambu ambuvAtaH / vAtastanuvAtaH / iti mahadapekSayA tanuriti sAmarthyagamyaH / anyaH pAThaH / / siddhAntapAThastu ghanAmbu ca vAtaM ceti vAtazabdaH sopaskriyate / vAtastanuvAta iti vA // ] sarvA etA bhUmayo dhnoddhivlyprtisstthaaH| ghanodadhivalayaM ghanavAtavalayapratiSTham / ghanavAtavalayaM tanuvAtavalayapratiSTham / tanuvAtavalayamAkAzapratiSTham / AkAzamA. smapratiSThaM, tasyaivAdhArAdheyatvAt // trINyapyetAni valayAni pratyeka viMzatiyojanasahasrabAhu lyAni // saptagrahaNaM saMkhyAntaranivRtyartham / sapta bhUmayo nASTau na nava ceti // adho'dhovacanaM tiryakpracayanivRtyartham // ____kiM tA bhUmayo nArakANAM sarvatrAvAsA Ahosvitvacitkaciditi tnnirdhaarnnaarthmaah|| tAsu triMzatpaJcaviMzatipaMcadazadazatripaMconaikanarakazatasahasrANi paMca caiva yathAkramam // 2 // tAsu ratnaprabhAdiSu bhUmiSu narakANyanena saMkhyAyante yathAkramam // ratnaprabhAyAM liMzannarakazatasahasrANi, zarkarAprabhAyAM paJca * catuSkoNakaMsasthaH pAThaH tAlapatrapustake eva vartate. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH 115 viMzatirnarakazatasahasrANi, vAlukAprabhAyAM paJcadaza narakazatasahasrANi, paGkaprabhAyAM daza narakazatasahasrANi, dhUmaprabhAyAM trINi narakazatasahasrANi, tamaHprabhAyAM paJconamekaM narakazatasahasraM, mahAtamaHprabhAyAM paJca narakANi // ratnaprabhAyAM narakaprastArAstrayodaza / tato'dhaH AsaptamyA dvau dvau narakaprastArau hInau // itaro vizeSo lokAnuyogato veditavyaH // atha tAsu bhUmiSu nArakANAM kaH prativizeSa ityata aah|| nArakA nityAzubhataralezyA pariNAmadehavedanAvikriyAH // 3 // lezyAdayo vyAkhyAtArthAH // azubhatarA iti prakarSanidezaH / tiryaggativiSayAzubhalezyAdyapekSayA, adho'dhaH svagatyapekSayA ca veditavyaH // nityazabda AbhIkSNyavacanaH // nityamazubhatarA lezyAdayo yeSAM te nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyA nArakAH // prathamAdvitIyayoH kApotI lezyA, tRtIyAyAmupariSTAkApotI adho nIlA, caturthyAM nIlA, paJcamyAmupari nIlA adhaH kRSNA, SaSThyAM kRSNA, saptamyAM paramakRSNA / svAyuSaH pramANAvadhRtA dravyalezyA uktAH // bhAvalezyAstu antarmuhUrtaparivatinyaH // pariNAmAH sparzarasagandhavarNazabdAH kSetravizeSanimittavazAdatiduHkhahetavo'zubhatarAH // dehAzca teSAmazubhanAmakarmodayAda. tyantAzubhatarA vikRtAkRtayo huNDasaMsthAnA durdarzanAH // teSAmutsedhaH // prathamAyAM sapta dhanUMSi, trayo hastAH SaDaMgulayaH / adho'dho dviguNadviguNa utsedhaH // abhyantarAsadvedyodaye sati anAdipAriNAmikazItoSNabAhyanimittajanitAH sutIvrA vedanA bhavanti rikANAm // prathamAdvitIyAtRtIyAcaturthISu uSNavedanAnyeva nara Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 sarvArthasiddhiH kANi // paMcamyAmupari uSNavedane dve nrkshtshsr| adhaH zItavedanamekaM zatasahasram / SaSThIsaptamyoH zItavedanAnyeva // zubhaM kariSyAma iti azubhatarameva vikurvanti, sukhahetUnutpAdayAma iti duHkhahetUnevotpAdayanti / ta ete bhAvA adho'dho' zubhatarA veditavyAH // __kimeteSAM nArakANAM zItoSNajanitameva duHkhamutAnyathApi bhavatItyata Aha // prsprodiiritduHkhaaH|| 4 // . kathaM parasparodIritaduHkhatvaM nArakANAm / bhavapratyayenAvadhinA mithyAdarzanodayAdvibhaGgavyapadezabhAjA ca dUrAdeva duHkhahetUnavagamyotpannaduHkhAH pratyAsattau parasparAlokanAca prajvalitakopAmayaH pUrvabhavAnusmaraNAcAtitIvrAnubaddhavairAzca zRgAlAdivatsvAbhighAte pravartamAnAH svavikriyAkRtAsivAsiparazubhiNDimAlazaktitomarakuntAyoghanAdibhirAyudhaiH svakaracaraNadazanaizca chedanabhedanatakSaNadaMzanAdibhiH parasparasyAtitIvra duHkhamutpAdayanti // kimetAvAneva duHkhotpattikAraNaprakAraH utAnyo'pi kazcidastItyata aah|| saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAcaturthAH // 5 // devagatinAmakarmavikalpasyAsuratvasaMvartanasya karmaNa udayAdasyanti parAnityasurAH / pUrvajanmani sambhAvitenAtitItreNa saMklezapariNAmena yadupArjitaM pApakarma tasyodayAtsatataM kliSTAH saMkliSTAH asurAH saMkliSTAsurAH / saMkliSTA iti vizeSaNAnna sarve asurA nAra 1 svaiH kriyamANAbhidhAte. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH 117 kANAM duHkhamutpAdayanti / kiM tarhi ambAvarISAdaya eva keca neti // avadhipradarzanArthaM prAkcaturthyA iti vizeSaNam // upari tisRSu pRthvISu saMkliSTAsurA bAdhAhetavo nAtaH paramiti pradarzanArtham / cazabdaH pUrvoktaduHkhahetusamuccayArthaH // sutaptAyorasapAyananiSTaptAyastambhAliGga nakUTazAlmalyArohANAvataraNAyodhanAbhighAtavAsIkSuratakSaNakSArataptatailAvasecanAyaH kumbhIpAkAmbarISabharjanavaitaraNImajjanayantra niSpIDanAdibhirnArakANAM duHkhamutpAdayanti // evaM chedanabhedanAdibhiH zakalIkRtamUrtInAmapi teSAM na maraNamakAle bhavati / kutaH ! anapavartyAyuSkatvAt // yadyevaM, tadeva tAvaducyatAM nArakANAmAyuHparimANamityata aah|| teSvekatri saptadaza saptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamA sattvAnAM parA sthitiH // 6 // yathAkramamityanuvartate / teSu narakeSu bhUmikrameNa yathAsaMkhyamekAdayaH sthitayo'bhisambandhyante || ratnaprabhAyAmutkRSTA sthitirekasAgaropamA / zarkarAprabhAyAM trisAgaropamA / vAlukAprabhAyAM saptasAgaropamA / paGkaprabhAyAM dazasAgaropamA / dhUmaprabhAyAM saptadazasAgaropamA / tamaHprabhAyAM dvAviMzatisAgaropamA / mahAtamaH prabhAyAM trayastriMzatsAgaropamA iti // parA utkRSTetyarthaH // sattvAnAmiti vacanaM bhUminivRtyartham // bhUmiSu sattvAnAmiyaM sthitiH / na bhUmInAmiti // uktaH saptabhUmivistIrNo'dholokaH // idAnIM tiryagloko vaktavyaH / kathaM punastiryaglokaH / yato'saMkhyeyAH svayambhUramaNaparyantAstiryakpracayavizeSeNAvasthitA dvIpasamudrAstatastiryagloka iti // ke punastiryagvyavasthitA ityata Aha- Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH // jambUdvIpalavaNodAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH // 7 // jambUdvIpAdayo dvIpAH / lavaNodAdayaH samudrAH / yAni loke zubhAni nAmAni tannAmAnaste // tadyathA - 1 jambUdvIpo dvIpaH / lavaNodaH samudraH / 2 dhAtakIkhaNDo dvIpaH / kAlodaH samudraH / 3 puSkaravaro dvIpaH / puSkaravaraH samudraH / 4 vAruNIvaro dvIpaH / vAruNIvaraH samudraH / 5 kSIravaro dvIpaH / kSIravaraH samudraH / 6 ghRtavaro dvIpaH / 7 ikSuvaro dvIpaH / ikSuvaraH samudraH / 8 nandIzvaro dvIpaH / nandIzvaravaraH samudraH / 9 aruNavaro dvIpaH / aruNavaraH samudraH / ityevamasaMkhyeyA dvIpasamudrAH svayambhUramaNaparyantA veditavyAH / amISAM viSkambhasannivezasaMsthAnavizeSapratipattyarthamAha ghRtavaraH samudraH / // dvirddhirviSkambhAH pUrvapUrva 118 -- parikSepiNo valayAkRtayaH // 8 // dvidviriti vIpsAyAM vRttivacanaM viSkambhadviguNatvavyApyartham // Adyasya dvIpasya yo viSkambhaH tadviguNaviSkambho labaNajaladhiH / tadviguNaviSkambho dvitIyo dvIpaH / tadviguNaviSkambho dvitIyo jaladhiriti // dvirddhirviSkambho yeSAM te dvidvirviSkambhAH // pUrvapUrvaparikSepivacanaM grAmanagarAdivadvinivezo mA bijJAyIti // valayAkRtivacanaM caturasrAdisaMsthAnAntaranivRttyartham // allAha, jambUdvIpasya pradezasaMsthAnaviSkambhA vaktavyAstanmUlatvAditaraviSkambhAdivijJAnasyetyucyate Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH // tanmadhye merunAbhirvRtto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH // 9 // teSAM madhye tanmadhye / keSAM pUrvoktadvIpasamudrANAm / nAbhiriva nAbhiH madhyam / merurnAbhiryasya sa: merunAbhiH / vRttaH AdityamaNDalopamAnaH / zatAnAM sahasraM zatasahasram / yojanAnAM zatasahasraM yojanazatasahasram | yojanazatasahasraM viSkambho yasya so'yaM yojanazatasahasraviSkambhaH // ko'sau ! jambUdvIpaH // kathaM jambUdvIpaH / jambUvRkSopalakSitatvAt // uttarakurUNAM madhye jambUvRkSo'nAdinidhanaH pRthivIparimANo'kRtrimaH saparivArastadupalakSito'yaM dvIpaH // tatra jambUdvIpe SaDbhiH kulaparvatairvibhaktAni sapta kSetrANi kAni tAnItyata Aha || // bharatahaimavataharivideharamyakahairaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi // 10 // bharatAdayaH saJjJA anAdikAlapravRttA animittAH // tatra 1 bharatavarSaH ka sanniviSTaH / dakSiNadigbhAge himavato'drestrayANAM ca samudrANAM madhye AropitacApAkAro bharatavarSa: / vijayArddhana gaGgAsindhubhyAM ca vibhaktaH SaTkhaNDaH // kSudrahimavantamuttareNa dakSiNena, mahAhimavantaM pUrvAparasamudrayormadhye 2 haimavatavarSaH // niSadhasya dakSiNato mahAhimavata uttarataH pUrvApara samudrayorantarAle 3 harivarSaH / / niSadhasyottarAnnIlato dakSiNataH pUrvAparasamudrayorantare 4 videhasya sanivezo draSTavyaH // nIlata uttaro rukmiNo dakSiNaH pUrvApara samudrayormadhye 5 ramyakavarSaH // rukmiNa uttarA - cchikhariNo dakSiNAtpUrvAparasamudrayormadhye sanniveze 6 hairaNyavata - 119 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sarvArthasiddhiH varSaH // zikhariNa uttaratastrayANAM samudrANAM madhye 7 airAvatavarSaH / sa vijayArddhana raktAraktodAbhyAM ca vibhaktaH SaTkhaNDaH || SaTkulaparvatA ityuktaM, ke punaste, kathaM vA vyavasthitA ityata Aha // tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIlarukmizikhariNo varSadharaparvatAH // 11 // * tAni kSetrANi vibhajanta ityevaMzIlAstadvibhAjinaH // pUrvAparAyatA iti pUrvAparakoTibhyAM lavaNajaladhisparzina ityarthaH // himavadAdayo'nAdikAlapravRttA animittasajJAH varSavibhAgahetutvAdvarSadharaparvatA ityucyante / / tatra va himavAn / bharatasya haimavata - sya ca sImani vyavasthitaH // kSudrahimavAn yojanazatocchrAyaH // haimavatasya harivarSasya ca vibhAgako mahAhimavAn dviyojanazatocchrAyaH | videhasya dakSiNato harivarSasyottarato niSadho nAma parvatazcaturyojanazatocchrAyaH // uttare trayo'pi parvatAH svavarSavibhAjino vyAkhyAtAH // ucchrAyazca teSAM catvAri dve ekaM ca yojanazataM veditavyam || parvatAnAmucchrAyasya caturbhAgo'vagAhaH || teSAM varNavizeSapratipattyarthamAha // he mArjunatapanIyaM vaiDUrya rajatahemamayAH // 12 // ta ete himavadAdayaH parvatA hemAdimayA veditavyA yathAkramam || hemamayo himavAn cInapaTTavarNaH / arjunamayo mahAhimavAn zuklavarNaH / tapanIyamayo niSadhastaruNAdityavarNaH ! vaiDUryamayo nIlo mayUragrIvAbhaH / rajatamayo rukmI zuklaH / hemamayaH zikharI cInapaTTavarNaH // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH 121 punarapi tdvishessprtipttyrthmaah|| maNivicitrapArza upari mUle ca . tulyavistArAH // 13 // - nAnAvarNaprabhAdiguNopetairmaNibhirvicitrANi pANi yeSAM te maNivicitrapArthAH // aniSTasya saMsthAnasya nivRttyarthamuparyAdivacanaM kriyate // cazabdo madhyasamuccayArthaH // ya eSAM mUle vistAraH sa upari madhye ca tulyaH // teSAM madhye labdhAspadA hUdA ucynte|| padmamahApadmatigiMchakesarimahApuNDarIka puNDarIkA hRdAsteSAmupari // 14 // padmaH mahApadmaH tigiJchaH kesarI mahApuNDarIkaH puNDarIka iti teSAM himavadAdInAmupari yathAkramamete hUdA veditavyAH / tatrAdyasya sNsthaanvishessprtipttyrthmaah|| prathamo yojanasahasrAyAma stadaIviSkambho hdaH // 15 // prAkpratyak yojanasahasrAyAmaH udagavAk paJcayojanazatavistAro vajramayatalo vividhamaNikanakavicitritataTaH padmanAmA hrdH|| tasyAvagAhapraklaptyarthamidamucyate // dazayojanAvagAhaH // 16 // avagAho'dhaHpravezo nimntaa| dazayojanAnyavagAho'sya dazayojanAvagAhaH // tanmadhye kim ? // tanmadhye yojanaM puSkaram // 17 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 -sarvArthasiddhiH yojanapramANaM yojanaM, krozAyAmapatratvAtkrozadvayaviSkambhakarNikatvAcca yojanAyAmaviSkambham // jalatalAkozadvayoAyanAlaM tAvadbahulapatrapracayaM puSkaramavagantavyam // itareSAM hUdAnAM puSkarANAM caayaamaadinirjnyaanaarthmaah|| tadviguNadviguNA hudAH puSkarANi ca // 18 // sa ca tacca te, tayoIiguNA dviguNAstadviguNadviguNA iti dvitvaM vyAptijJAnArtham // kena dviguNAH? AyAmAdinA // padmahUdasya dviguNAyAmaviSkambhAvagAho mahApadmahUdaH / tasya dviguNAyAmaviSkambhAvagAhastigiJchahUdaH / puSkarANi ca kiM ? dviguNAni dviguNAnItyabhisambandhyante // __ tannivAsinInAM devInAM sjnyaajiivitprivaarprtipaadnaarthmaah|| tannivAsinyo devyaH zrIhIdhRtikIrtibuddhilakSmyaH palyopamasthitayaH sasAmAnikapariSatkAH // 19 // teSu puSkareSu karNikAmadhyadezanivezinaH zaradvimalapUrNacandrayutiharAH krozAyAmAH krozArddhaviSkambhA dezonakozotsedhAH prAsAdAsteSu nivasantItyevaMzIlAstannivAsinyo devyaH zrI-hItikIrtibuddhilakSmIsaMjJikAsteSu padmAdiSu yathAkramaM veditavyAH // palyopamasthitaya ityanenAyuSaH pramANamuktam // samAne sthAne bhavAH sAmAnikAH / sAmAnikAzca pariSadazca sAmAnikapariSadaH / saha sAmAnikapariSadbhirvartanta iti sasAmAnikapariSatkAH // tasya padmasya parivArapadmeSu prAsAdAnAmupari sAmAnikAH pariSadazca vasanti // yakAbhiH saridbhistAni kSetrANi pravibhaktAni, tA ucynte|| gaGgAsindhurohidrohitAsyAhariddhArikAntA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 tRtIyo'dhyAyaH sItAsItodAnArInarakAntAsuvarNarUpyakUlAraktAraktodAH saritastanmadhyagAH // 20 // sarito na vApyaH / tAH kimantarA uta samIpAH ? ityata Aha tnmdhygaaH| teSAM kSetrANAM madhyaM, tanmadhyaM tanmadhyena vA gacchantIti tanmadhyagAH // ekatra sarvAsAM prasaGganivRttyarthaM digvizeSapratipattyarthamAha // dvayoIyoH pUrvAH pUrvagAH // 21 // dvayordvayoH saritArekaikaM kSetraM viSaya iti vAkyavizeSAbhisambandhAdekatra sarvAsAM prasaGganivRttiH kRtA // pUrvAH pUrvagA iti vacanaM digvizeSapratipattyartham // tatra pUrvA yAH saritastAH puurvgaaH| pUrva jaladhiM gacchantIti pUrvagAH // kimapekSaM pUrvatvaM ? sUtranirdezApekSam // yadyevaM gaGgAsindhvAdayaH sapta pUrvagA iti prAptam / naiSa doSaH / dvayordvayorityabhisambandhAt // dvayordvayoH pUrvAH pUrvagA iti veditavyAH // itarAsAM digvibhAgapratipayarthamAha ||shessaastvprgaaH // 22 // dvayordvayoryA avaziSTAstA aparagAH pratyetavyAH // aparasamudraM gcchntiityprgaaH|| tatra padma-hadaprabhavA pUrvatoraNadvAranirgatA gaGgA // aparatoraNadvAranirgatA sindhuH|| udIcyato. raNadvAranirgatA rohitAsyA // mahApadma-hadaprabhavA avAcyatoraNadvAranirgatA rohit // udIcyatoraNadvAranirgatA harikAntA / tigiJchahUdaprabhavA dakSiNatoraNadvAranirgatA harit // udIcyatoraNadvAranirgatA sItodA // kesarihUdaprabhavA avAcyatoraNadvAranirgatA siitaa|| udIcyatoraNadvAranirgatA narakAntA // mahApuNDarIka hadaprabhavA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sarvArthasiddhiH dakSiNadvAranirgatA nArI // udIcyatoraNadvAranirgatA rUpyakUlA // . puNDarIka hadaprabhavA avAcyatoraNadvAranirgatA suvarNakUlA // pUrvatoraNadvAranirgatA raktA // aparatoraNadvAranirgatA raktodA // tAsAM privaarprtipaadnaarthmaah|| caturdazanadIsahasraparivRtA gaGgAsindhvAdayo nadyaH // 23 // kimarthaM gaGgAsindhvAdigrahaNaM kriyate ? nadIgrahaNArtham / prakRtAstA abhisambandhyante , naivaM zaGkayam / anantarasya vidhirvA bhavati pratiSedho veti aparagANAmeva grahaNaM syAt // gaGgAdigrahaNamevAstIti cetpUrvagANAmeva grahaNaM syAt / ata ubhayInAM grahaNArtha gaGgAsindhvAdigrahaNaM kriyate // nadIgrahaNaM dviguNA dviguNA ityabhisambandhArtham // gaGgA caturdazanadIsahasraparivRtA / sindhurapi // evamuttarA api nadyaH pratikSetraM dviguNA dviguNA bhavanti, AvidehAntAt // tata uttarA arddhahInAH // uktAnAM kSetrANAM visskmbhprtiptyrthmaah|| bharataH SaDiDviMzapaJcayojanazatavitAraH SaTcaikonaviMzatibhAgA yojanasya // 24 // SaDadhikA viMzatiH SaDviMzatiH / SaDviMzatiradhikAni yeSu tAni SaDviMzAni / paJcayojanazatAni vistAro yasya SaDviMzapaJcayojanazatavistAraH bharataH // kimatAvAneva, netyAha / SaTcaiko. naviMzatibhAgA yojanasya vistAro'syetyabhisambadhyate // 1 parivArAH // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH itareSAM viSkambhavizeSapratipattyarthamAha // tadviguNadviguNavistArA varSadharavarSA videhAntAH // 25 // tato bharatAt dviguNo dviguNo vistAro yeSAM tadviguNadviguNavistArAH // ke te ? varSadharavarSAH // kiM sarve ? netyAha, videhAntA iti // ta ime athottareSAM kathamityata Aha 125 // uttarA dakSiNatulyAH // 26 // uttarA airAvatAdayo nIlAntA bharatAdibhirdakSiNaistulyA draSTavyAH / atItasya sarvasyAyaM vizeSo veditavyaH / tena hUdapuSkarAdInAM tulyatA yojyA || atrAha, ukteSu bharatAdiSu kSetreSu manuSyANAM kiM tulyo' nubhavAdiH / Ahosvitkazcidasti prativizeSa ityatrocyatebharatairAvatayorvRddhihAsau SaTsamayAbhyAmutsarpiNyavasarpiNIbhyAm // 27 // vRddhizca hrAsazca vRddhihAsau / kAbhyAM ? SaTsamayAbhyAm / kayoH ? bharatairAvatayoH / na tayoH kSetrayorvRddhihAsau staH / asabhbhavAt / tatsthAnAM manuSyANAM vRddhihAsau bhavataH // athavA adhikaraNanirdezaH bharate airAvate ca manuSyANAM vRddhihAsAviti // kiMkRtau vRddhihAsau ? anubhavAyuH pramANAdikRtau // anubhavaH upabhogaH, AyuH jIvitaparimANaM, zarIrotsedha ityevamAdibhirvRddhihAsau manuSyANAM bhavataH / kiMhetukau punastau ? kAlahetukau // sa ca kAlo dvividhaH / utsarpiNI avasarpiNI Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 * sarvArthasiddhiH ceti // tadbhedAH pratyekaM SaT // anvarthasajJe caite // anubhavAdibhirutsarpaNazIlA utsarpiNI / tairevAvasarpaNazIlA avasarpiNI // tatrAvasarpiNI SaDvidhA -- suSamasuSamA / suSamA / suSamaduSSamA / duSSamasuSamA / duSSamA / atiduSSamA // utsarpiNyapi atiduSSamAdyA suSamasuSamAntA SaDvidhaiva bhavati // avasarpiNyAH parimANaM dazasAgarakoTI koTyaH / utsarpiNyA api tAvatya eva / / yA'sau ubhayI ( sobhayI ) kalpa ityAkhyAyate // tatra suSama suSamA catasraH sAgaropamakoTI koTyaH / tadAdau manuSyA uttarakurumanuSya tulyAH // tataH krameNa hAnau satyAM suSamA bhavati tisraH sAgaropamakoTI koTyaH / tadAdau manuSyA harivarSamanuSyasamAH // tataH krameNa hAnau satyAM suSamaduSSamA bhavati dve sAgaro - pamakoTI koTyau / tadAdau manuSyA haimavatakamanuSyasamAH // tataH krameNa hAnau satyAM duSSama suSabhA bhavati ekasAgaropamakoTIkoTIdvicatvAriMzadvarSasahasronA / tadAdau manuSyA videhajanatulyA bhavanti // tataH krameNa hAnau satyAM duSSamA bhavati ekaviMza tivarSasahastrANi // tataH krameNa hAnau satyAM atiduSSamA bhavati ekaviMzativarSasahasrANi // evamutsarpiNyapi viparItakramA veditavyA // athetarAsu bhUmiSu kA'vasthetyata Aha- // tAbhyAmaparA bhUmayo'vasthitAH // 28 // tAbhyAM bharataizavatAbhyAmaparA bhUmayo'vasthitA bhavanti, na hi tatrotsarpiNyavasarpiNyau staH // kiM tAsu bhUmiSu manuSyAstulyAyuSa Ahosvitkazcidasti prativizeSa ityata Aha- // ekadvitripalyopamasthitayo haimavataka Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH 127 hArivarSakadaivakuravakAH // 29 // haimavate bhavA haimavatakA ityevaM vuJi sati manuSyasampratyayo bhavati / evamuttarayorapi // haimvtkaadystryH| ekAdayastrayaH / tantra yathAsaMkhyamabhisambandhaH kriyate / ekapalyopamasthitayo haimvtkaaH| dvipalyopamasthitayo haarivrsskaaH| tripalyopamasthitayo daivakuravakA iti // tatra paJcasu haimavateSu suSamaduSSamA sadA' vasthitA / tatra manuSyA ekapalyopamAyuSo dvidhanuHsahasrochUitAH caturthabhaktAhArA nIlotpalavarNAH // paJcasu harivarSeSu suSamA sadA' vsthitaa| tatra manuSyA dvipalyopamAyuSazcatuzcApasahasrotsedhAH SaSThabhaktAhArAH zaMkhavarNAH // paJcasu devakuruSu suSamamuSamA sadA' vasthitA / tatra manuSyAstripalyopamAyuSaH SaDdhanuHsahasrocchrAyA aSTamabhaktAhArAH knkvrnnaaH|| athottareSu kA'vasthetyata Aha-- // tathottarAH // 30 // yathA dakSiNA vyAkhyAtAstathaivottarA veditavyAH // hairaNyavatakA haimavatakaistulyAH / rAmyakA hArivarSakaistulyAH / daivakuravakairauttarakuravakAH samAkhyAtAH // atha videheSvavasthiteSu kA sthitirityatrocyate--- // videheSu saMkhyeyakAlAH // 31 // sarveSu paJcasu mahAvideheSu saMkhyeyakAlA manuSyAH // tatra 1 vigato vigaSTo dehaH zarIraM munInAM yeSu te videhAH / prAyeNa muktipadaprAptihetutvAt / teSu videhaSu paJcAnAM merUNAM sambandhinaH paJca pUrvaviMdehAH paJca aparavidehA ubhaye militvA paJcamahAvidehAH kathyante // 2 saMkhyAyate gaNayituM zakyate iti saMkhyeyaH / saMkhyeyaH kAlo jIvitaM yeSAM te sNkhyeykaalaa|| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 sarvArthasiddhiH --- kAlaH suSamaiduHSamAntopamaH sadA'vasthitaH / manuSyAzca pnycdhnu:shtotsedhaaH| nityAhArAH / utkrssennaikpuurvkottiisthitikaaH| jaghanyenAntarmuhUrtAyuSaH // tasyAzca sambandhe gAthAM paThanti // puvvaissa du parimANaM sadariM khaLu koDisadasahassAim / chappaNNaM ca sahassA boddhavvA vAsakoDINam // 1 // 70560000000000 ___ ukto bharatasya viSkambhaH / punaH prakArAntareNa tatpatipattyarthamAha // bharatasya viSkambho jambUdvIpasya navatizatabhAgaH // 32 // jambUdvIpaviSkambhasya yojanazatasahasrasya navatizatabhAgIkRtasyaiko bhAgo bharatasya viSkambhaH sa pUrvokta eva // uktaM jambUdvIpaM parivRtya vedikA sthitA, tataH paro lavaNodaH samudro dviyojanazatasahasravalayaviSkambhaH / tataH paro dhAtakIkhaNDo dvIpazcaturyojanazatasahasravalayaviSkambhaH // tatra varSAdInAM saMkhyAvidhipratipattyarthamAha-- // dvirdhAtakIkhaNDe // 33 // bharatAdInAM drvyaannaamihaabhyaavRttirvivkssitaa| tatra kathaM suc / adhyAhiyamANakriyAbhyAvRttidyotanArthaH suc // yathA dvistAvAnayaM prAsAdo mIyata iti // evaM dvirdhAtakIkhaNDe bharatA 1 suSamaduHSamAkAlAntakAlasadRza ityarthaH // atra " duHSamasuSamAdiH" iti pAThabhedastAlapatrapustake vartate // 2 pUrvAgaM varSalakSANa mazItizcaturuttarA / 84..... // targataM bhavetpUrva 7.56.......... tatkoTI pUrvakovyasau // 7.56............ ...... // asyAyamartha,- saptatilakSakoTivarSANi SaTpazcAzatkoTivarSANa yadA bhavanti tadaikaM pUrvamucyate // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 tRtIyo'dhyAyaH dayo mIyante iti // tadyathA- dvAbhyAmiSvAkAraparvatAbhyAM dakSiNottarAyatAbhyAM lavaNodakAlodavedikAspRSTakoTibhyAM vibhakto dhAtakIkhaNDaH pUrvApara iti // tatra pUrvasya cAparasya madhye dvau mndrau| tayorubhayato bharatAdIni kSetrANi himavadAdayazca vrssdhrprvtaaH| evaM dvau bharatau dvau himavantau ityevamAdisaMkhyAnaM dviguNaM veditavyam // jambUdvIpahimavadAdInAM varSadharANAM yo viSkambhastadviguNo dhAtakIkhaNDe himavadAdInAM varSadharANAm // varSadharAzcakrAravadavasthitAH // aravivarasaMsthAnAni kSetrANi / / jambUdvIpe yatra jambUvRkSaH sthitaH, tatra dhAtakIkhaNDe dhAtakIvRkSaH sprivaarH| tadyogAddhAtakIkhaNDa iti dvIpasya nAma pratItam // tatparikSepI kAlodaH samudraH TaGkachinnatIrthaH aSTayojanazatasahasravalayaviSkambhaH // kAlodaparikSepI puSkaradvIpaH SoDazayojanazatasahasravalayaviSkambhaH // - tatra dvIpAmbhonidhiviSkambhadviguNapariklaptivaddhAtakIkhaNDavarSAdidviguNavRddhiprasaGge vizeSAvadhAraNArthamAha // puSkarAr3he ca // 34 // (kiM) dvirityanuvartate // kimapekSA dvirAvRttiH ? jambUdvIpa bharatahimavadAdyapekSayaiva // jambUdvIpAtpuSkarArdhe dvau bharatau dvau himavantau ityAdi / kutaH ? / vyAkhyAnataH // yathA dhAtakIkhaNDe himavadAdInAM viSkambhastathA puSkarArdhe himavadAdInAM viSkambho dviguNa iti vyAkhyAyate // nAmAni tAnyeva, iSvAkArI mandarau ca pUrvavat / yatra jambUdvIpe jambUvRkSastatra puSkaraM saparivAram / tata eva tasya dvIpasyAnurUDhaM puSkaradvIpa iti nAma // atha kathaM puSkarArddhasaJjJA ? mAnuSottarazailena vibhaktArthatvAtpukarArdhasaJjJA // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH atrAha kimarthaM jambUdvIpahimavadAdisaMkhyA dvirAvRttA puSkarArdhe kathyate ? na punaH kRtsna eva puSkaradvIpe ! itytrocyte|| prAGmAnuSottarAnmanuSyAH // 35 // puSkaradvIpabahu madhyadezabhAgI valayavRtto mAnuSottaro nAma zailaH / tasmAtprAgeva manuSyA na bahiriti / tato na bahiH pUrvoktakSetravibhAgo'sti / nAsmAduttaraM kadAcidapi vidyAdharA RddhiprAptA api manuSyA gacchanti anyatropapAdasamuddhAtAbhyAM / tato'syAnvarthasaJjJA // evaM jambUdva|pAdiSvardhatRtIyeSu dvayozca samudrayormanuSyA veditavyAH // te dvividhAH // 130 // AryA mlecchAca // 36 // guNairguNavadbhirvA aryanta ityAryAH / te dvividhAH / RddhiprAptAryA anRddhiprAptAryAzceti // anRddhiprAptAryAH paJcavidhAH / kSetrAryA jAtyAryAH karmAryAzcAritrAryA darzanAryAzceti // RddhiprAptAryAH saptavidhAH / buddhivikriyAtapobalauSadharasAkSINabhedAt // mlecchA dvividhAH / antadvIpajAH karmabhUmijAzceti // tatrAntadvIpA lavaNodadherabhyantare'STAsu divaSTau / tadantareSu cASTau, himavacchikhariNorubhayozca vijayArddhayoranteSvaSTau / tatra dikSu dvIpA vedikAyAstiryakpaJca yojanazatAni pravizya bhavanti / vidikSvantareSu ca dvIpAH paJcAzatpaJca yojanazateSu gateSu bhavanti / zailAnteSu dvIpAH SaTsu yojanazateSu gateSu bhavanti / dikSu dvIpA : zatayo - janavistArAH / vidikSvantareSu ca dvIpAstadardhaviSkambhAH / zailAnteSu paJcaviMzatiyojanavistArAH / tatra pUrvasyAM dizyekorukAH / aparasyAM dizi lAMgUlinaH / uttarasyAM dizyabhASakAH / dakSiNasyAM dizi viSANinaH / zazakarNazaSkulI karNaprAvaraNalambakarNAH vidikSu / azvasiMhazvamahiSavarAhavyAghrakAka Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH ghUkakapimukhAH antareSu / meghavidyunmukhAH zikhariNa ubhayo. rantayoH / matsyamukhakAlamukhAH himavata ubhayorantayoH / hastimukhA AdarzamukhAH uttaravijayAdasyobhayorantayoH / gomukhabheSamukhAH dkssinndigvijyaardhsyobhyorntyoH| ekorukA mRdAhArA guhAvAsinaH zeSAH puSpaphalAhArA vRkSavAsinaH sarve te palyopamAyuSaH // te caturviMzatirapi dvIpA jalatalAdekayojanotsedhAH // lavaNodadhebarbAhyapArzve'pyevaM caturvizatiIpA vijJAtavyAH // tathA kAlo. de'pi veditavyAH // ta ete'ntIpajA mlecchAH karmabhUmijAzca zakayavanazabarapulindAdayaH // ___kAH punaH karmabhUmaya ityata aah|| bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH // 37 // bharatairAvatavidehAzca paJca paJca, etAH karmabhUmaya iti vyapadizyante // tatra videhagrahaNAdevakurUttarakurugrahaNe prasakte tatpratiSedhArthamAha " anyatra devakurUttarakurubhyaH" iti // anyatra zabdo varjanArthaH / devakurava uttarakuravo haimavato harivarSoM ramyako hairaNyavato'ntIpAzca bhogabhUmaya iti vyapadizyante // atha kathaM karmabhUmitvaM ? zubhAzubhalakSaNasya karmaNo'dhiSThAnatvAt // nanu sarvaM lokatritayaM karmaNo'dhiSThAnameva, tata evaM prakarSagatirvijJAsyate prakarSeNa yatkarmaNo'dhiSThAnamiti // tatrAzubhakarmaNastAvatsaptamanarakaprApaNasya bharatAdiSvevArjanaM, zubhasya sarvArthasidhyAdisthAnavizeSaprApaNasya puNyakarmaNa upArjanaM, tatraiva kRpyAdilakSaNasya SaD 1 asimaSiH kRSividyA vANijyaM shilpmitypi| karmANi SaDvidhAni syuH prajAjIvanahetavaH // 1 // atrAsikarma sevAyAM maSilipividhau smRtA / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 sarvArthasiddhiH vidhasya karmaNaH pAtradAnAdisahitasya tatraivArambhAtkarmabhUmivyapadezo veditavyaH // itarAsu dazavidhakalpavRkSakalpitabhogAnubhavanaviSayatvAdbhogabhUmaya iti vyapadizyante // ... uktAsu bhUmiSu sthitiparicchedArthamAha // nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte // 38 // trINi palyopamAni yasyAH sA tripalyopamA / antargato muhUrto yasyAH sA antarmuhUrtA // yathAsaMkhyena sambandhaH // manupyANAM parA utkRSTA sthitiH tripalyopamA // aparA jaghanyA antarmuhUrtA / madhye anekavikalpA // tatra palyaM trividhaM vyavahArapalyamuddhArapalyamaddhApalyamiti / anvarthasaJjJA etAH / AdyaM vyavahArapalyamityucyate uttarapalyadvayasya vyavahArabIjatvAt nAnena kiJcitparicchedyamastIti / dvitIyamuddhArapalyaM / tata udhdRtairlomakacchedairvIpasamudrAH saMkhyAyanta iti / tRtIyamaddhApalyamaddhAkAlasthitirityarthaH / tatrAdyasya pramANaM kathyate / tadyathA-- pramANAMgulaparimitayojanaviSkambhAyAmAvagAhAni trINi palyAni. kusUlA ityarthaH / ekAdisaptAntAhorAtrajAtAvivAlAgrANi tAva. cchinnAni yAvadvitIyaM kartaricchedaM nApnuvanti, tAdRzairlomacchedaiH paripUrNa ghanIbhUtaM vyavahArapalyamityucyate // tato varSazate ekaikalomApakarSaNavidhinA yAvatA kAlena tadriktaM bhavettAvAkAlo vyavahArapalyopamAkhyaH // taireva lomacchedaiH pratyekamasaM. kRSibhUkarSaNe proktA vidyA zAstropajIvane // 2 // vANijyaM vaNijAM karma zilpaM syAtkarakauzalam / tacca citrakalApatracchedAdi bahudhA smRtam // 3 // 2. devapUjA gurUpAstiH khAdhyAyaH sa~yamastapaH / dAnaM ceti gRhasthAnAM SaTakarmANi dine dine // 1 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH 133 khyeyavarSakoTIsamayamAtracchinaistatpUrNamuddhArapalyam // tataH samaye samaye ekaikasmitromacchede'pakRSyamANe yAvatA kAlena tadriktaM bhavati tAvAnkAla uddhArapalyopamAkhyaH // teSAmuddhArapalyAnAM dazakoTIkoTya ekamuddhArasAgaropamam // ardhatRtIyoddhArasAgaropamAnAM yAvanto romacchedAstAvanto dvIpasamudrAH // punaruddhArapalyaromacchedaivarSazatasamayamAtracchinaiH pUrNamaddhApalyam // tataH samaye samaye ekaikasmitromacchede'pakRSyamANe yAvatA . kAlena tadriktaM bhavati tAvAnkAlo'ddhApalyopamAkhyaH // eSAmaddhApalyAnAM dazakoTIkoTya ekamaddhAsAgaropamam // dazAddhAsAgaropamakoTIkoTya ekAvasarpiNI // tAvatyevotsarpiNI // anenAddhApalyena nArakatairyagyonAnAM devamanuSyANAM ca karmasthitirbhavasthitirAyuHsthitiH kAyasthitizca paricchettavyA // uktA ca saMgrahagAthA- vavahAruddhAraddhA pallA tiNNeva hoMti boddhavvA / saMkhAdI ca sammuddA kammaThidi vaNNidA tadiye // 1 // yathaivete utkRSTajaghanye sthitI nRNAM tathaiva // tiryagyonijAnAM ca // 39 // tirazcAM yonistiryagyoniH / tiryaggatinAmakodayApAditaM janmetyarthaH / tiryagyonau jaataastirygyonijaaH| teSAM tiryagyonijAnAmutkaSTA bhavasthitisnipalyopamA // jaghanyA antarmuhUrtA // madhye'nekavikalpA // 7 // bhUbilalezyAdyAyu dvIpodadhivAsyagirisaraHsaritAm // mAnaM nRNAM ca bhedaH sthitistirazcAmapi tRtIyAdhyAye // 1 // // iti tattvArthavRttau sarvArthasiddhisajJikAyAM tRtIyo'dhyAyaH // 3 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH // OM namaH paramAtmane vItarAgAya // // atha caturtho'dhyAyaH // bhavapratyayo 'vadhirdevanArakANAmityevamAdiSvasakRddevazabda uktastatra na jJAyante ke devAH katividhA iti vA tannirNayArthamAha- // devAzcaturNikAyAH // 1 // " devagatinAmakarmodaye satyabhyantare hetau bAhmavibhUtivizeSAt dvIpAdrisamudrAdiSu pradezeSu yatheSTa dIvyanti krIDanti te devAH || ihaikavacananirdezo yuktaH " devazcaturNikAyaH " iti, jAtyabhidhAnAhUnAM pratipAdako bhavati // bahutvanirdezastadantargatabhedapratipattyarthaH / indrasAmAnikAdayo bahavo bhedAH santi sthityA - dikRtAzca tatsUcanArthaH // devagatinAmakarmodayasya svadhairmavizepApAditabhedasya sAmarthyAnnicIyanta iti nikAyAH saMghAtA ityarthaH / catvAro nikAyA yeSAM te caturNikAyAH // ke punaste ! bhavanavAsino, vyantarA, jyotiSkA, vaimAnikAzceti // teSAM lezyAvadhAraNArthamucyate 134 || AditastriSu pItAntalezyAH // 2 // Adita ityucyate ante madhye vA grahaNaM mA vijJAyIti / Adau AditaH // dvayorekasya ca nivRtyarthaM trigrahaNaM kriyate // atha caturNaM nivRttyarthaM kasmAnna bhavati ? | Adita iti bacanAt // SaDlezyA uktAstatra catasRNAM lezyAnAM grahaNArthaM 1 Adizabdena, devanArakANAmupapAdaH / na devAH / iti sUtradvayaM grAhyam // 2 svadharmazabdena bhavanavAsitvAdInAM asuratvAdInAM ca grahaNaM kartavyam // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH 135 pItAntagrahaNaM kriyate // pItaM teja ityarthaH / pItA ante yAsAM tAH pItAntAH lezyA yeSAM te pItAntalezyAH // etaduktaM bhavati- AditastriSu nikAyeSu bhavanavAsivyantarajyotipkanAmasu devAnAM kRSNA nIlA kApotA pIteti catasro lezyA bhavanti // teSAM nikaayaanaamntrviklpprtipaadnaarthmaah|| dazASTapaJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH // 3 // caturNA devanikAyAnAM dazAdibhiH saMkhyAzabdairyathAsaMkhyamamisambandho veditavyaH // dazavikalpA bhvnvaasinH| aSTavikalpA vyantarAH / paJcavikalpA jyotisskaaH| dvAdazavikalpA vaimAnikA iti // sarvavaimAnikAnAM dvAdazavikalpAntaHpAtitve prasakte aveyakAdinivRtyarthaM vizeSaNamupAdIyate kalpopapannaparyantA iti // atha kathaM kalpasaJjJA ? indrAdayaH prakArA daza eteSu kalpyanta iti kalpAH // bhavanavAsiSu tatkalpanAsambhave'pi rUDhivazAdvaimAnikeSveva vartate kalpazabdaH // kalpeSUpapannAH klpoppnnaaH| kalpopapannAH paryantA yeSAM te kalpopapannaparyantAH // ___punarapi tdvishessprtiprtyrthmaah|| indrsaamaaniktraaystriNshpaarissdaatmrksslokpaa-|| laaniikprkiirnnkaabhiyogykilmissikaashcaikshH||4|| 2 'bhavaNatiyA puNNagesuhA' itivacanAdaparyApteSu bhAvanavAnajyotiSkeSu kRSNanIlakapotalezyAtrayaM bhavati / paryApteSu teSu jaghanyA tejolezyA bhavatItyayaM vizeSo'tra jnyaatvyH|| : . 2 rUDhiryogamapaharati / / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH- anyadevAsAdhAraNANimAdiguNayogAdindantIti 1 indrAH // AjaizvaryavarjitaM yatsamAnAyurvIryaparivArabhogopabhogAdi tatsamAnaM, tasminsamAne bhavAH 2 sAmAnikAH / mahattarAH pitRgurUpAdhyAyatulyAH // mantripurohitasthAnIyAH 3 traaystriNshaaH| trayastriMzadeva trAyastriMzAH // vayasyapIThamardasadRzAH pariSadi bhavAH 4 pAriSadAH // 5 AtmarakSAH zirorakSopamAnAH // arthacarArakSakasamAnAH 6 lokapAlAH / lokaM pAlayantIti lokapAlAH // padAtyAdIni sapta 7 anIkaoNni daNDasthAnIyAmi // 8 prakIrNakAH paurajAnapadakalpAH // 9 AbhiyogyA dAsasamAnA vAhanAdikarmaNi pravRttA antevAsisthAnIyAH // kilbiSaM pApaM yeSAmasti te 10 kilbiSikAH // .. - ekaikasya nikAyasya ekaza ete indrAdayo daza vikalpAzcaturpu nikAyeSUtsargeNa prasaktAstato'pavAdArthamAha // trAyastriMzallokapAlavA . vyantarajyotiSkAH // 5 // ...vyantareSu jyotiSkeSu ca trAyastriMzaillokapAlAMzca varjayitvA itare'STau vikalpA draSTavyAH // _ atha teSu nikAyeSu kimekaika indra utAnyaH pratiniyamaH kazcidastItyata Aha // pUrvayoz2andrAH // 6 // pUrvayonikAyayorbhavanavAsivyantaranikAyayoH // kathaM dvitIyasya pUrvatvam ? sAmIpyAtpUrvatvamupacaryoktam // dvIndrA iti antanIMtavIpsArthaH / dvau dvau indrau yeSAM te dvIndrA iti / yathA 1 sandhAnakArI // 2 aNgrkssopmaanaaH|| 3 arthotpAdakakopAlasadRzA. 4 senA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH 137 saptaparNo'STApada iti // tadyathA - bhavanavAsiSu tAvadasurakumArANAM 'dvAvindrau camaro vairocanazca / nAgakumArANAM dharaNo bhUtAnandazca / vidyutkumArANAM harisiMho harikAntazca / suparNakumArANAM veNudevo veNudhArI ca / abhikumArANAM agnizikho'gnimANavazca / vAtakumArANAM bailambaH prabhaJjanazca / stanitakumArANAM sughoSo mahAghoSazca / udadhikumArANAM jalakAnto jalaprabhazca / dvIpakumArANAM pUrNo viziSTazca | dikkumArANAM amitagatiramitavAhanazceti // vyantareSvapi kinnarANAM dvAvindrau kinnaraH kimpuruSazca / kimpuruSANAM satpuruSo mahApuruSazceti / mahoragANAM atikAyo mahAkAyazca / gandharvANAM gItaratigatiyazAzca / yakSANAM pUrNabhadro mANibhadrazca / rAkSasAnAM bhImo mahAbhImazca / bhUtAnAM pratirUpo'pratirUpazca / pizAcAnAM kAlo mahAkAlazca // athaiSAM devAnAM sukhaM kIdRzamityukte sukhaavbodhnaarthmaah|| kAyapravIcArA A aizAnAt // 7 // pravIcAro maithunopasevanam / kAyena pravIcAro yeSAM te kAyapravIcArAH // AG abhividhyarthaH / asaMhitayA nirdezaH asandehArthaH // ete bhavanavAsyAdaya aizAnAntAH saMkliSTakarmatvAnmanuSyavatstrIviSayasukhamanubhavantItyarthaH // avadhigrahaNAditareSAM sukhavibhAge'nirjJAte ttprtipaadnaarthmaah|| zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArAH // 8 // uktAvaziSTagrahaNArthaM zeSagrahaNam // ke punaruktAvaziSTAH ? 9 asurANAm // 2 // veNudeva ityatra veNudaNDa ityapi pAThAntaram // 3 atra veNutAlI ityapi pAThabhedaH // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 sarvArthasiddhiH - kalpavAsinaH // sparzazca rUpaM ca zabdazca manazca sparzarUpazabdamanAMsi, teSu pravicAro yeSAM te sparzarUpazabdamanaHpravIcArAH // kathamabhiH sambandhaH ? Avirodhena / kutaH punaH pravIcAragrahaNaM? iSTasampratyayArthamiti // kaH punariSTo'bhisambandha ArSAvirodhI ? / sAnakumAramAhendrayordevA devAGganAsparzamAtrAdeva parAM prItimupalabhante, tathA devyo'pi / brahmabrahmottaralAntavakApiSTheSu devA divyAGganAnAM zRGgArAkAravilAsacaturamanojJaveSarUpAvalokanamAtrAdeva paramasukhamApnuvanti / zukramahAzukrazatArasahasrAreSu devA devavanitAnAM madhurasaGgItamUduhasitalalitakathitabhUSaNaravazravaNamAtrAdeva parAM prItimAskandanti / AnataprANatAraNAcyutakalpeSu devAH svAGganAmanaHsaGkalpamAtrAdeva paraM sukhamApnuvanti // athottareSAM kiMprakAraM sukhamityukte tannizcayArthamAha // pare'pravIcArAH // 9 // paragrahaNamitarAzeSasaMgrahArtham / apravIcAragrahaNaM paramasukhapratipattyartham // pravIcAro hi vednaaprtikaarH| tadabhAve teSAM paramasukhamanavarataM bhavati // uktA ye AdinikAyadevA dazavikalpA iti teSAM sAmAnyavizeSasajJAvijJApanArthamidamucyate // bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgnivAtastanitodadhidvIpadikumArAH // 10 // bhavaneSu vasantItyevaMzIlA bhavanavAsinaH / AdinikAyasyeyaM sAmAnyasaJjJA / asurAdayo vizeSasaJjJA viziSTanAmakarmodayApAditavRttayaH / sarveSAM devAnAmavasthitavayaHsvabhAvatve'pi veSabhUSAyudhayAnabA Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH 139 hanakrIDanAdikumAravadeSAmAbhAsanta iti bhavanavAsiSu kumAravyapadezo rUDhaH / sa pratyekaM parisamApyate asurakumArA ityevamAdi // ka teSAM bhavanAnIti ceducyate - ratnaprabhAyAH paGkabahula bhAge'surakumArANAM bhavanAni / kharapRthivIbhAge uparyadhazva ekaikayojanasahasraM varjayitvA zeSanavAnAM kumArANAmAvAsAH // dvitIyanikAyasya saamaanyvishesssnyjnyaavdhaarnnaarthmaah|| vyantarAH kinnara kimpuruSamahoragagandharva yakSarAkSasabhUtapizAcAH // 11 // vividhadezAntarANi yeSAM nivAsAste vyantarA ityanvarthA sAmAnya jJeyamaSTAnAmapi vikalpAnAm // teSAM vyantarANAmaSTau vikalpAH kinnarAdayo veditavyA nAmakarmodayavizeSApAditAH // va punasteSAmAvAsA iti ceducyate - asmAjjambUdvIpAdasaMkhyeyAndvI - pasamudrAnatItya upariSTe kharapRthivIbhAge saptAnAM vyantarANAmAvAsAH // rAkSasAnAM pakabahulabhAge || tRtIyasya nikAyasya sAmAnyavizeSasaJjJAsaGkIrtanArthamAha|| jyotiSkAH sUryAcandramasau grahanakSatraprakIrNakatArakAzca // 12 // jyotisvabhAvatvAdeSAM paJcAnAmapi jyotiSkA iti sAmAnyasaJjJA anvarthA || sUryAdayastadvizeSasaJjJA nAmakarmodayapratyayAH // sUryAcandramasAviti pRthaggrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtham // kiM kRtaM punaH prAdhAnyaM ? prabhAvAdikRtam // kva punasteSAmAvAsAH ? ityatrocyate asmAtsamAnabhUmibhAgAdUrdhvaM saptayojanazatAni navatyuttarANi 790 utpatya sarvajyotiSAmadhobhAgavinyastAstArakA zvacaranti / tato dazayo Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 sarvArthasiddhiH janAnyutpatya sUryAzcaranti / tato'zItiyojanAnyutpatya candramaso bhramanti / tatazcatvAri yojanAnyutpatya nakSatrANi / tatazcatvAri yojanAnyutpatya budhaaH| tatastrINi yojanAnyutpatya zukrAH / tatastrINi yojanAnyutpatya bRhaspatayaH / tatastrINi yojanAnyutpatyAGgArakAH / tatastrINi yojanAnyutpatya zanaizvarAzcaranti / sa eSa jyotirgaNagocaro nabho'vakAzo dazAdhikayojanazatabahalastiryagasaMkhyAtadvIpasamudrapramANo ghnoddhipryntH|| uktaM ca-NaudutarasattasayA dasa sIdI cadudu. gatiyacaukkam / tArAravisasirikkhA buhabhaggavaguruaMgirArasaNI // 1 // jyotipkANAM gtivishessprtipyrthmaah|| merupradakSiNA nityagatayo nRloke // 13 // ___ meroH pradakSiNAH merupradakSiNAH / merupradakSiNA iti vacanaM gativizepratipattyartha viparItagatirmA vijJAyIti // nityagataya iti vizeSaNamanuparatakriyApratipAdanArtham / nRlokagrahaNaM viSayArtham / ardhatRtIyeSu dvIpeSu dvayozca samudrayojyotiSkA nityagatayo nAnyatreti // jyotipkavimAnAnAM gatihetvabhAvAttavRtyabhAva iti cenna, asiddhatvAt // gatiratAbhiyogyadevapreritagatipariNAmAkarmavipAkasya vaicicyAteSAM hi gatimukhenaiva karma vipacyata iti // ekAdazabhiryojanazatairekaviMzaimerumaprApya jyotiSkAH pradakSiNAzcaranti / gatimajjotissambandhena vyavahArakAlapratipattyarthamAha-. // tatkRtaH kAlavibhAgaH // 14 // tadgrahaNaM gatimajjyotiHpratinirdezArtham / na kevalayA gatyA nApi kevalaijyotirbhiH kAlaH paricchidyate , anupalabdheraparivartanAcca // kAlo dvividho vyAvahAriko mukhyazca // vyAvahArikaH kAlavibhAgastaskRtaH samayAvalikAdiH kriyAvizeSaparicchinno' Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH 141 nyasyAparicchinnasya paricchedahetuH // mukhyo'nyo vkssymaannlkssnnH|| itaratra jyotiSAmavasthAnapratipAdanArthamAha - // bahiravasthitAH // 15 // bahirityucyate , kuto bahiH ? nRlokAt // kathamavagamyate ? arthavazAdvibhaktipariNAmo bhavati // nanu ca nRloke nityagativacanAdanyatrAvasthAnaM jyotiSkANAM siddhaM / ato bahiravasthitA iti vacanamanarthakamiti / tanna / kiM kAraNam ? nRlokAdanyatra bahirkotiSAmastitvamavasthAnaM cAsiddham / atastadubhayasidhdyartha bahiravasthitI ityucyate // viparItagatinivRtyartha kAdAcitkagatinivR. tyarthaM ca sUtramArabdham // turIyasya nikAyasya sAmAnyasaJjJAsaGkIrtanArthamAha - // vaimAnikAH // 16 // vaimAnikagrahaNamadhikArArtham / ita uttaraM ye vakSyante teSAM vaimAnikasampratyayo yathA syAditi adhikAraH kriyate // vizeSeNAtmasthAna sukRtino mAnayantIti vimAnAni / vimAneSu bhavA vaimAnikAH // tAni vimAnAni vividhAni / indrakazreNipuSpaprakIrNakabhedena // tatra indrakavimAnAni indravanmadhye vyavasthitAni / teSAM catasRSu dikSu AkAzapradezazreNivadavasthAnAt zreNivimAnAni / vidikSu prakIrNapuSpavadavasthAnAtpuSpaprakIrNakAni // teSAM vaimAnikAnAM bhedAvabodhanArthamAha // kalpopapannAH kalpAtItAzca // 17 // , nizcalA vartante ityarthaH // 2 apradakSiNa * // . Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sarvArthasiddhiH kalpeSUpapannAH kalpopapannAH kalpAnatItAH kalpAtItAzceti dvividhA vaimAnikA // teSAmavasthAnavizeSanipinArthamAha-- // uparyupari // 18 // kimarthamidamucyate ? tiryagavasthitipratiSedhArthamucyate // na jyotiSkavattiryagavAsthatAH / na vyantaravadasamAvasthitayaH / uparyuparItyucyante // ke te? kalpAH // yadyevaM, kiyatsu kalpavimAneSu te devA bhavantItyata Aha-- // saudharmezAnasAnatkumAramAhendrabrahmabrahmottaralAntavakApiSThazukramahAzukrazatArasahasrAreSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu aveyakeSu . vijayavaijayantajayantAparAAjateSu sarvArthasidhdau ca // 19 // kathameSAM saudharmAdizabdAnAM kalpAbhidhAnaM ? cAturarthikenANA , svabhAvato vA kalpasyAbhidhAnaM bhavati // atha kathami. ndrAbhidhAnaM ? svabhAvataH sAhacaryAdvA // tatkathamiti ceducyatesudharmA nAma sabhA, sA'sminnastIti saudharmaH kalpaH / tadasminnastItyaN / tatkalpasAhacaryAdindro'pi saudharmaH // IzAno nAma indraH svabhAvataH / IzAnasya nivAsaH kalpa aizAnastasya nivAsa ityaN / tatsAhacaryAdindro'pi aizAnaH // sanatkumAro nAma indraH svabhAvataH / tasya nivAsa ityaN / sAnatkumAraH kalpaH / tatsAhacaryAdindro'pi sAnatkumAraH // mAhendro nAmendraH svabhAvatastasya nivAsaH kalpo mAhendraH / tatsAhacaryAdindro'pi mAhendraH / / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH 143 evamuttaratrApi yojyam // AgamApekSayA vyavasthA bhavatIti , uparyuparItyanena dvayordvayorabhisambandho veditavyaH // prathamau saudharmazAnakalpau , tayorupari sAnatkumAramAhendrau , tayorupari brahmalokabrahmottarau , tayorupari lAntavakApiSThau , tayorupari zukramahAzukrau , tayorupari zatArasahasrArau , tayorupari AnataprANatau , tayorupari AraNAcyutau // adha upari ca pratyekamindrasambandho veditavyaH / madhye tu pratidvayamekaH // saudharmezAnasAnatkumAramAhendrANAM caturNA catvAra indraaH| brahmalokabrahmottarayoreko brahmendro nAma / lAntavakApiSThayoreko lAntavAkhyaH / zukramahAzukrayorekaH zukrasaJjJaH / zatArasahasrArayorekaH zatAranAmA / AnataprANatAraNAcyutAnAM caturNI catvAraH / evaM kalpavAsinAM dvAdaza indrA bhavanti / / jambUdvIpe mahAmandaro yojanasahasrAvagAho bhavati navanavatiyojanasahasrocchUyaH / tasyAdhastAdadholokaH / bAhulyena tatpramANa-(merupramANa)stiryakprasRtastiryaglokaH / tasyopariSTAdUrdhvalokaH / merucUlikA catvAriMzadyojanocchrAyA / tasyA upari kezAntaramAtre vyavasthitamRjuvimAnamindrakaM saudharmasya // sarvamanyallokAnuyogAdveditavyam // navasu aveyakeSviti navazabdasya pRthagvacanaM kimartham ? / anyAnyapi navavimAnAni anudizasaJjakAni santIti jJApanArtham / tenAnudizAnAM grahaNaM veditavyam // eSAmadhikRtAnAM vaimAnikAnAM parasparato vizeSapratipatyarthamAhasthitiprabhAvasukhadyutilezyAvizuddhIndriyAvadhiviSayato'dhikAH // 20 // svopAttasyAyuSa udayAttasminbhave zarIreNa sahAvasthAnaM sthitiH / zApAnugrahazaktiH prabhAvaH / sukhamindriyArthAnubhavaH / zarIra Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fo 144 sarvArthasiddhiH . vasanAbharaNAdidIptiH dyutiH / lezyA uktA / lezyAyA vizuddhilezyAvizuddhiH / indriyANAmavadhezca viSaya indriyAvadhiviSayaH / tebhyastairvA'dhikA iti // tasminnuparyupari pratikalpaM pratiprastAraM ca vaimAnikAH sthityAdibhiradhikA ityarthaH / yathA sthityAdibhiruparyuparyadhikA evaM gatyAdibhirapItyatiprasaGge tnnivRtyrthmaah|| gatizarIraparigrahAbhimAnato hInAH // 21 // dezAdezAntaraprAptiheturgatiH / zarIraM vaikriyikamuktam / lobhakaSAyodayAdviSayeSu saGgaH parigrahaH / mAnakaSAyAdutpanno' hakAro'bhimAnaH / etairgatyAdibhiruparyupari hInAH // dezAntaraviSayakrIDAratiprakarSAbhAvAduparyupari gatihInAH // zarIraM saudharmezAnayodevAnAM saptAranipramANam / sAnatkumAramAhendrayoH SaDaratnipramANam / / brahmalokabrahmottaralAntavakApiSTeSu paJcAralipramANam // zukramahAzukrazatArasahasrAreSu caturaralipramANam // AnataprANatayorarddhacaturthAranipramANam // AraNAcyutayostryaratipramANam // adhograiveyakeSu arddhatRtIyAranipramANam // madhyapraiveyakeSvaranidvayapramANam // uparimauveyakeSu anudizavimAneSu ca adhyabharalipramANam // anuttareSvaratnipramANam / / parigrahazca vimAnaparicchedAdirupayupari hInaH / / abhimAnazcoparyupari tanukaSAyatvAddhInaH // purastAtriSu nikAyeSu devAnAM lezyAvidhiruktaH // idAnIM vaimAnikeSu lezyA vidhipratipattyarthamAhapItapadmazukkalezyA dvitrizeSeSu // 22 // pItA ca padmA ca zuklA ca tAH piitpdmshuklaaH| pItapadmazuklA lezyA yeSAM te pItapadmazuklalezyAH // kathaM -hasvatvam ? / auttarapadikam Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH - 145 yathAhuH-drutAyAM taparakaraNe madhyamavilambitayorupasaMkhyAnamiti // athavA pItazca padmazca zuklazca pItapadmazuklA varNavanto'rthAH / teSAmiva lezyA yeSAM te pItapadmazuklalezyAH // tatra kasya kA lezyetyatrocyate- saudharmezAnayoH pItalezyAH / sAnatkumAramAhendrayoH pItapadmalezyAH / brahmalokabrahmottaralAntavakApiSTeSu padmalezyAH / zukramahAzukrazatArasahasrAreSu pdmshuklleshyaaH| AnatAdiSu zukla. leshyaaH| tatrApyanudizAnuttareSu prmshuklleshyaaH| sUtre'nabhihitaM kathaM mizragrahaNaM ? sAhacAllokavat // tadyathA-chatriNo gacchanti iti achatriSu chatrivyavahAraH / evamihApi mizrayoranyataragrahaNaM bhavati // ayamarthaH sUtrataH kathaM gamyate ? iti ceducyate-- evamabhisambandhaH kriyate, dvayoH kalpayugalayoH pItalezyA / sAnatkumAramAhendrayoH padmalezyAyA avivakSAtaH // brahmalokAdiSu triSu kalpayugaleSu padmalezyA / zukramahAzukrayoH zuklalezyAyA avivakSAtaH // zeSeSu zatArAdiSu zuklalezyA / padmalezyAyA avivakSAta iti nAsti doSaH // Aha kalpopapannA ityuktaM tatredaM na jJAyate ke kalpA ityatrocyate ||praagveykebhyH kalpAH // 23 // - idaM na jJAyate ita Arabhya kalpA bhavantIti saudharmAdigrahaNamanuvartate / tenAyamartho labhyate- saudharmAdayaH prAgveyakebhyaH kalpA iti pArizeSyAditare kalpAtItA iti // laukAntikA devA vaimAnikAH santaH ka gRhyante ! kalpopapanneSu / kathamiti ceducyate . // brahmalokAlayA laukAntikAH // 24 // ... etya tasmin lIyanta iti AlayaH AvAsaH / brahmaloka Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sarvArthasiddhiH -- Alayo yeSAM te brahmalokAlayA laukAntikA devA veditavyAH / yadyevaM sarveSAM brahmalokAlayAnAM devAnAM laukAntikatvaM prasaktaM ? / anvarthasaJjJAgrahaNAdadoSaH // brahmaloko lokaH tasyAnto lokAntaH tasminbhavA laukAntikA iti na sarveSAM grahaNam / teSAM hi vimAnAni brahmalokasyAnteSu sthitAni // athavA janmajarAmaraNAkIrNo lokaH saMsAraH tasyAnto lokAntaH / lokAnte bhavA laukAntikAH te sarve parItasaMsArAH / tatazcyutA ekaM garbhAvAsaM prApya parinirvAsyanti / / teSAM sAmAnyenopadiSTAnAM bhedprdrshnaarthmaah|| sArasvatAdityavahnayaruNagardatoya tuSitAvyAbAdhAriSTAzca // 25 // kva ime sArakhatAdayaH / aSTAsvapi pUrvottarAdiSu dikSu yathAkramamete sArasvatAdayo devagaNA veditavyAH / tadyathA- pUrvotarakoNe sArasvatavimAnaM, pUrvasyAM dizi AdityavimAnaM, pUrvadakSiNasyAM dizi vahnivimAnaM, dakSiNasyAM dizi aruNavimAnaM, dakSiNAparakoNe gardatoyavimAnaM, aparasyAM dizi tuSitavimAnaM, uttarAparasyAM dizi avyAbAdhavimAnaM, uttarasyAM dizi ariSTavi. mAnam // cazabdasamuccitAsteSAmantare dvau dvau devagaNau // tadyathAsArasvatAdityAntare agnyaabhsuuryaabhaaH| Adityasya ca vahezcAntare cndraamstyaabhaaH| vayaruNAntarAle zreyaskarakSemakarAH / aruNagadetoyAntarAle vRSabheSTakAmacarAH / gardatoyatuSitamadhye nirmaannrjodigntrkssitaaH| tuSitAvyAbAdhamadhye AtmarakSitasarvarakSitAH / avyAbAdhAriSTAntarAle marudvasavaH / ariSTasArasvatAntarAle azvavizvAH / / sarve ete svatantrA hInAdhikatvAbhAvAt, viSayarativirahAddevarSayaH, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH 117 itareSAM devAnAmarcanIyAH, caturdazapUrvadharAH, tIrthakaraniSkramaNapratibodhanaparA veditavyAH // __Aha uktA laukAntikAstatazcyutvA eka garbhavAsamavApya nirvAsyantItyuktAH / kimevamanyepvapi nirvANaprAptikAlavibhAgo vidyate ? ityata Aha. // vijayAdiSu vicaramAH // 26 // AdizabdaH prakArArthe vartate, tena vijayavaijayantajayantAparAjitAnudizavimAnAnAmiSTAnAM grahaNaM siddhaM bhavati // kaH punaratra prakAraH ? ahamindratve sati samyagdRSTyupapAdaH / sarvArthasiddhiprasaGga iti cenna teSAM paramotkRSTatvAt / anvarthasaJjJAtaH ekacaramatvasiddheH // caramatvaM dehasya / manuSyabhavApekSayA dvau caramau dehau yeSAM te dvicrmaaH| vijayAdibhyazcyutA apratipatitasamyaktvA manuSyeSUtpadya saMyamamArAdhya punarvijayAdiSutpadya tatazcyutAH punamanuSyabhavamavApya sidhdyantIti dvicaramadehatvam / __ Aha jIvasyaudayikeSu bhAveSu tiryagyonigatiraudayikItyuktaM, punazca sthitau tiryagyonijAnAM ceti / tatra na jJAyate ke tiryagyonayaH ? ityatrocyate aupapAdikamanuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH // 27 // __aupapAdikA uktA devanArakAH / manuSyAzca nirdiSTAH / prAGmAnuSottarAnmanupyA iti / ebhyo'nye saMsAriNo jIvAH zeSAstiryagyonayo veditavyAH // teSAM tirazcAM devAdInAmiva kSetravi. bhAgaH punarnirdeSTavyaH / sarvalokavyApitvAtteSAM kSetravibhAgo noktaH // oha sthitiruktA nArakANAM manuSyANAM tirazcAM ca / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sarvArthasiddhiH -- devAnAM noktA / tasyAM vaktavyAyAmAdAvuddiSTAnAM bhavanavAsinAM sthitipratipAdanArthamAha-- // sthitirasuranAgasuparNadvIpazeSANAM sAgaropamatripalyopamAIhInamitA // 28 // asurAdInAM sAgaropamAdibhiryathAkramamatrAbhisambandho veditavyaH // iyaM sthitirutkRSTA / jaghanyA'pyuttaratra vakSyate // tadyathAasurANAM sAgaropamA sthitiH / nAgAnAM tripalyopamA sthitiH / suparNAnAmarddhatRtIyAni / dvIpAnAM dve / zeSANAM SaNNAmadhyarddhapalyopamam // ___AdyadevanikAyasthityabhidhAnAdanantaraM vyantarajyotiSkasthitivacane kramaprApte sati tadullaGghaya vaimAnikAnAM sthitirucyate / kutaH ? tayoruttaratra. laghunopAyena sthitivacanAt // teSu cAdAvuddiSTayoH kalpayoH sthitividhAnArthamAha-- // saudharmezAnayoH sAgaropame adhike // 29 // ___ sAgaropame iti dvivacananirdezAt dvitvagatiH / adhike ityayamadhikAraH / A kutaH? A sahasrArAt / idaM tu kuto jJAyate ? uttaratra tuzabdagrahaNAt / tena saudharmezAnayordevAnAM dve sAgaropame sAtireke pratyetavye // uttarayoH sthitivishessprtipttyrthmaah|| sAnatkumAramAhendrayoH sapta // 30 // 1 ghAtAyuSkasamyagdRSTyapekSayA kizcidUnArddhasAgaropamamAdhikaM bhavati sodha. mekalpAsahasrAraparyantam // samme ghAdeUNaM sAyAradaLamahiyamAsahassArA iti / vacanAt // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH 149 anayoH kalpayordevAnAM saptasAgaropamANi sAdhikAni utkRSTA sthitiH|| brahmalokAdiSvacyutAvasAneSu sthitivishessprtipttyrthmaah|| trisaptanavaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhikAni tu 31 saptagrahaNaM prakRtam / tasyeha vyAdibhirnirdiSTairabhisambandho veditavyaH // sapta tribhiradhikAni, sapta saptabhiradhikAnItyAdi yo yorabhisambandho veditavyaH // tuzabdo vizeSaNArthaH // kiM vizinaSTi ? adhikazabdo'nuvartamAnazcaturbhirabhisambadhyate nottarAbhyAmityayamoM viziSyate // tenAyamartho bhavati- brahmalokabrahmo. tarayordazasAgaropamANi sAdhikAni // lAntavakApiSTayozcaturdazasAgaropamANi sAdhikAni // zukramahAzukrayoH SoDazasAgaropamANi sAdhikAni // zatArasahasrArayoraSTAdazasAgaropamANi sAdhikAni // AnataprANatayoviMzatisAgaropamANi // AraNAcyutayoviMzatisAgaropamANi // tata urdhvaM sthitivishessprtipttyrthmaah|| AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhau ca // 32 // - adhikagrahaNamanuvartate / tenehAbhisambandho veditavyaH / ekaikenAdhikAnIti // navagrahaNaM kimartham ? pratyekamekaikamadhikamiti jJApanArtham // itarathAhi aveyakeSvekamevAdhikaM syAt // vijayAdiSviti Adizabdasya prakArArthatvAdanudizAnAmapi grahaNam // sarvArthasiddheH pRthagrahaNaM jaghanyAbhAvapratipAdanArtham // tenAyamarthaH , adhaudmaveyakeSu prathame tryoviNshtiH| dvitIye caturvi Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sarvArthasiddhiH .. zatiH // tRtIye paJcaviMzatiH // madhyamauveyakeSu prathame SaDviMzatiH // dvitIye saptaviMzatiH // tRtIye'STAviMzatiH // uparimaaveyakeSu prathame ekonatriMzat / / dvitIye triMzat // tRtIye ekatriMzat // anudizavimAneSu dvAtriMzat // vijayAdiSu trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTA sthitiH / sarvArthasiddhestrayastriMzadeveti // nirdiSTotkRSTasthitikeSu jaghanyasthitipratipAdanArthamAha // aparA palyopamamadhikam // 33 // palyopamaM vyAkhyAtam / aparA jaghanyasthitiH // palyopamaM sAdhikam // keSAM ? saudharmezAnIyAnAm // kathaM gamyate ? parataH parata ityuttaratra vakSyamANatvAt // tata Urdhva jaghanyasthitipratipAdanArthamAhaparataH parataH pUrvApUrvA'nantarA // 34 // parasmindeze parataH / vIpsAyAM dvitvam / pUrvazabdasyApi / adhikagrahaNamanuvartate // tenaivamabhisambandhaH kriyate- saudharmezAnayor3he sAgaropame sAdhike ukte , te sAdhike sAnatkumAramAhendrayojaghanyasthitiH // sAnatkumAramAhendrayoH parA sthitiH saptasAgaropamANi sAdhikAni, tAni brahmabrahmottarayorjaghanyA sthitirityAdi // nArakANAmutkRSTA sthitiruktA / jaghanyAM sUtre'nupAttAmaprakRtAmapi laghunopAyena pratipAdayitumicchannAha // nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 35 // cazabdaH kimarthaH ? / prakRtasamuccayArthaH // kiM ca prakRtaM / parataH parataH pUrvA pUrvA'nantarA aparA sthitiriti // tenAyamoM labhyate-- ratnaprabhAyAM nArakANAM parAsthitirekaM sAgaropamam / sA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH 151 zarkarAprabhAyAM jghnyaa| zarkarAprabhAyAmutkRSTA sthitistrINi sAgaropamANi / sA vAlukAprabhAyAM jaghanyetyAdi // evaM dvitIyAdiSu jaghanyA sthitiruktA // prathamAyAM kA jaghanyeti ttprdrshnaarthmaah||dshvrssshsraanni prathamAyAm // 36 // aparA sthitirityanuvartate / ratnaprabhAyAM dazavarSasahasrANi aparA sthitiditavyA // atha bhavanavAsinAM kA jaghanyA sthitirityata Aha // bhavaneSu ca // 37 // cazabdaH kimarthaH ? prakRtasamuccayArthaH // tena bhavanavAsinAmaparA sthitirdazavarSasahasrANItyabhisambadhyate // vyantarANAM tarhi kA jaghanyA sthitirityata Aha // vyantarANAM ca // 38 // cazabdaH prakRtasamuccayArthaH // tena vyantarANAmaparA sthitidazavarSasahasrANItyavagamyate // athaiSAM parA sthitiH kA ityatrocyate // // parA palyopamamadhikam // 39 // parA utkRSTA sthitiya'ntarANAM palyopamamadhikam // idAnIM jyotipkANAM parA sthitirvaktavyetyata Aha ||jyotisskaannaaN ca // 40 // cazabdaH prakRtasamuccayArthaH // tenaivamabhisambandhaH / jyoti Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 sarvArthasiddhiH kANAM parA sthitiH palyopamamadhikamiti // athAparA kiyatItyata Aha // tadaSTabhAgo'parA // 41 // tasya palyopamasyASTabhAgo jyotiSkANAmaparA sthitirityarthaH // atha laukAntikAnAM vizeSoktAnAM sthitivizeSo noktaH / sa kiyAnityatrocyate-- // laukAntikAnAmaSTau sAgaropamANi sarveSAm // 42 aviziSTAH sarve te zuklalezyAH paJcahastotsedhazarIrAH // caturNikAyadevAnAM / sthAnaM bhedAH sukhAdikam // // parAparasthitilezyA / turyAdhyAye nirUpitam // 1 // // iti tatvArthavRttau sarvArthAsaddhisajJikAyAM caturtho'dhyAyaH // OM namaH paramAtmane vItarAgAya. // atha pshcmo'dhyaayH|| idAnIM , samyagdarzanasya viSayabhAvenopakSipteSu jIvAdiSu jIvapadArtho vyAkhyAtArthaH / athAjIvapadArtho vicAraprAptastasya sajJAbhedasaGkIrtanArthamidamucyate // ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH // 1 // kAyazabdaH zarIre vyutpAditaH / ihopacArAdadhyAropyate / kuta upacAraH ? / yathA zarIraM pudgaladravyapracayAtmakaM tathA dharmAdiSvapi pradezapracayApekSayA kAyA iva kAyA iti / ajIvAzca Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH 153 te kAyAzca arjIvakAyAH // vizeSaNaM vizeSyeNeti vRttiH // nanu ca nIlotpalAdiSu vyabhicAre sati vizeSaNavizeSyayogaH / ihApi vyabhicArayogo'sti / ajIvazabdo'kAye kAle'pi vartate , kAyo 'pi jIve / kimarthaH kAyazabdaH ? / pradezabahutvajJApanArthaH / dharmAdInAM pradezA bahava iti // nanu ca asaMkhyeyAH pradezA dharmAdharmaikajIvAnAmityanenaiva pradezabahutvaM jJApitam / satyamidam / paraM kintvasminvidhau sati tadavadhAraNaM vijJAyate , asaMkhyeyAH pradezA na saMkhyeyA nApyanantA iti // kAlasya pradezapracayAbhAvajJApanArthaM ca iha kAyagrahaNam / kAlo vakSyate / tasya pradezapratiSedhArthamiha kAyagrahaNam // yathA'NoH pradezamAtratvAdvitIyAdayo'sya na santI. tyapradezo'NuH / tathA kAlaparamANurapyekapradezatvAdapradeza iti // teSAM dharmAdInAmajIva iti sAmAnyasaJjJA jIvalakSaNAbhAvamukhena pravRttA // dharmAdharmAkAzapudgalA iti vizeSasaJjJAH sAmayikyaH // _ atrAha sarvavyaparyAyeSu kevalasyetyevamAdiSu dravyANyuktAni , kAni tAnItyucyate. ||drvyaanni // 2 // ___ yathAsvaM paryAyairdrayante dravAnta vA tAni dravyANi // dravyatvayogAvyamiti cenna / ubhayAsiddheH // yathA daNDadaNDinoyogo bhavati pRthaksiddhayoH , na ca tathA dravyadravyatve pRthaksiddhe staH // yadyapRthasiddhayorapi yogaH syAdAkAzakusumasya prakRtipuruSasya dvitIyazirasazca yogaH syAditi // atha pRthAsaddhirabhyupagamyate , dravyatvakalpanA nirarthikA / guNasamudAyo dravya miti cettatrApi guNAnAM samudAyasya ca bhedAbhAve tadravyavyapadezo nopapadyate / bhedAbhyupagame ca pUrvokta eva doSaH // nanu guNAndravanti guNairvA drUyanta iti vigrahe'pi sa eva doSa iti Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 sarvArthasiddhiHcenna / kathaJcidbhedAbhedopapattestadvyapadezasiddhiH , vyatirekeNAnupaladherabhedaH saJjAlakSaNaprayojanAdibhedAr3heda iti // prakRtA dharmAdayo bahavastatsAmAnAdhikaraNyAbahutvanirdezaH // syAdetatsaMkhyAnuvRttivatpulliGgAnuvRttirapi prApnoti / naiSa dossH| AviSTaliGgAH zabdA na kadAcilliGgaM vyabhicaranti / ato dharmAdayo dravyANi bhavantIti // anantaratvAccaturNAmeva dravyavyapadezaprasaGge'dhyAropaNArthamidamucyate // jIvAzca // 3 // ... jIvazabdo vyAkhyAtArthaH / bahutvanirdezo vyAkhyAtabhedapratipattyarthaH / cazabdaH saJjAnukarSaNArthaH jIvAzca dravyANIti // evametAni vakSyamANena kAlena saha SaT dravyANi bhavanti // nanu dravyasya lakSaNaM vakSyate 'guNaparyayavadravyamiti' tallakSaNayogAddharmAdInAM dravyatvavyapadezo bhavati nArthaH parigaNanena ? // parigaNanamavadhAraNArtha, tenAnyavAdiparikalpitAnAM pRthivyAdInAM nivRttiH kRtA bhavati // kathaM ? pRthivyaptejovAyumanAMsi pudgaladravye'ntarbhavanti rUparasagandhasparzavattvAccakSurindriyavat // vAyumanaso rUpAdiyogAbhAva iti cenna / bAyustAvadrUpAdimAnsparzavattvAddhaTAdivat // cakSurAdikaraNagrAhyatvAbhAvAdrUpAdyabhAva iti cetparamANvAdiSvatipra. saGgaH syAt / / Apo gandhavatyaH sparzavattvAtpRthivIvat // tejo'pi rasagandhavat rUpavattvAt // tadvadeva mano'pi dvividhaM dravyamano bhAvamanazceti / tatra bhAvamano jJAnam, tasya jIvaguNatvA. dAtmanyantarbhAvaH / dravyamanazca rUpAdiyogAtpudgaladravyavikAraH // rUpAdivanmanaH jJAnopayogakAraNatvAccakSurindriyavat // nanu amUrte 'pi zabde jJAnopayogakAraNatvadarzanAvyabhicArI heturiti cenna / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH 155 1 tasya paudgalikatvAnmUrtimattvopapatteH // nanu yathA paramANUnAM rUpAdimatkAryatvadarzanAdrUpAdimattvam, na tathA vAyumanaso rUpAdimatkAryaM dRzyate iti cenna / teSAmapi tadutpatteH / sarveSAM paramANUnAM sarvarUpAdimatkAryatvaprAptiyogyatvAbhyupagamAt // naca kecitpArthivAdijAtivizeSayuktAH paramANavaH santi, jAtisaGkareNArambhadarzanAt // dizo'pyAkAze'ntarbhAvaH / AdityodayAdyapekSayA AkAzapradezapaMktiSu ita idamiti vyavahAropapatteH // uktAnAM dravyANAM vizeSapratipattyarthamAha // nityAvasthitAnyarUpANi // 4 // nityaM dhruvamityarthaH / neH dhruve tyaH iti niSpAditatvAt // dharmAdIni dravyANi gatihetutvA divizeSalakSaNadravyArthAdezA dastitvAdisAmAnyalakSaNadravyArthAdezAcca kadAcidapi na vyayantIti nityAni / vakSyate hi tadbhAvAvyayaM nityamiti / iyattA'vyabhicArAdavasthitAni dharmAdIni SaDapi dravyANi kadAcidapi SaDiti iyatvaM nAtivartante / tato'vasthitAnItyucyante // na vidyate rUpameSAmitya-:rUpANi, rUpapratiSedhena tatsahacAriNAM rasAdInAmapi pratiSedhaH / tena arUpANyamUrtItyarthaH // yathA sarveSAM dravyANAM nityAvasthitAnItyetatsAdhAraNaM lakSaNaM tathA arUpitvaM pudgalAnAmapi prAptam / atastadapavAdArthamAha || rUpiNaH pudgalAH // 5 // rUpaM mUrtirityarthaH // kA mUrtiH ? rUpAdisaMsthAnapariNAmo mUrtiH // rUpameSAmastIti rUpiNaH / mUrtimanta ityarthaH // athavA rUpamiti guNavizeSavacanazabdastadeSAmastIti rUpiNaH // rasAdyagra Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 . sarvArthasiddhiH haNamiti cenna / tadavinAbhAvAttadantarbhAvaH // pudgalA iti bahuvacanaM bhedapratipAdanArtham // bhinnA hi pudglaaH| skandhaparamANubhedAttadvikalpa upariSTAdvakSyate // yadi pradhAnavadarUpatvamekatvaM ceSTaM syAt vizvarUpakAryadarzanavirodhaH syAt // . Aha kiM pudgalavaddharmAdInyapi dravyANi pratyekaM bhinnAnItyatrocyate // A AkAzAdekadravyANi // 6 // AG ayamabhividhyarthaH / sautrImAnupUrvImanusRtyaitaduktaM , tena dharmA'dharmAkAzauni gRhyante / ekazabdaH saMkhyAvacanastena dravyaM viziSyate, ekaM dravyaM ekadravyamiti // yadyevaM bahuvacanamayuktaM, dharmAdyapekSayA bahutvasiddhirbhavati // nanu ekasyAnekArthapratyAyanazaktiyogAdekaikamityastu laghutvAdravyagrahaNamanarthakaM , tathApi dravyApekSayA ekatvakhyApanArtha dravyagrahaNam // kSetrabhAvAdyapekSayA asaMkhyeyatvAnantatvavikalpasyeSTatvAt na jIvapudgalavadeSAM bahutvamityetadanena khyApyate // . adhikRtAnAmeva ekadravyANAM vizeSapratipattyarthamidamucyate--- // niSkriyANi ca // 7 // ubhayanimittavazAdutpadyamAnaH paryAyo dravyasya dezAntaraprA 1 sakRtsakalapariNAmAnAM sAnidhyAdhAnAddharmaH / 2 sakRtsakalAsthiti. prinnaamisaannidhyaadhaanaaddhrmH| 3 AkAzA te'smindravyANi svayaM vA''kAzata ityAkAzam // 1 kriyApariNAmazAktayuktaM dravyamabhyantaranimittaM. preraNAdikaM bAhyanimittaM tadvazAdityarthaH // 1 gatyAdipariNatasya balAdhAnaM kurvanti, na tu khayaM prerayantIti bhAvaH // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH 157 tihetuH kriyA, tasyAH niSkrAntAni niSkriyANi // atra codyatedharmAdIni dravyANi yadi niSkriyANi tatasteSAmutpAdo na bhavet / kriyApUrvako hi ghaTAdInAmutpAdo dRSTaH / utpAdAbhAvAcca vyayAbhAva iti / ataH sarvadravyANAmutpAdAditraya kalpanAvyAghAta iti // tanna // kiM kAraNam 1 | anyathopapatteH // kriyAnimittotpAdAbhAve' 1 pyeSAM dharmAdInAmanyathotpAdaH kalpyate // tadyathA - dvividha utpAdaH svanimittaH parapratyayazca // svanimittastAvadanantAnAmagurulaghuguNAnAmAgamaprAmANyAdabhyupagamyamAnAnAM SaTsthAnapatitayA vRdhyA hAnyA ca pravartamAnAnAM svabhAvAdeteSAmutpAdo vyayazca // parapratyayo'pi azvAdigatisthityavagAhanahetutvAtkSaNe kSaNe teSAM bhedAttaddhetutvamapi bhinnamiti parapratyayApekSa utpAdo vinAzazca vyavahiyate // nanu yadi niSkriyANi dharmAdIni jIvapudgalAnAM gatyAdihetutvaM nopapadyate / jalAdIni hi kriyAvanti matsyAdInAM gatyAdinimittAni dRSTAnIti // naiSa doSaH // balAdhAnanimittatvAccakSurvat / yathArUpopalabdhau cakSurnimittamapi na vyAkSiptamanaskasyApi bhavati // adhikRtAnAM dharmAdharmAkAzAnAM niSkriyatve'bhyupagate jIvapudgalAnAM sakriyatvamarthAdApannam // kAlasyApi sakriyatvamiti cenna / anadhikArAt // ata evAsAvetaiH saha nAdhikriyate // ajIvakAyA ityatra kAyagrahaNena pradezAstitvamAtraM nirjJAtaM natviyattAvadhAritA prdeshaanaamtstnnirdhaarnnaarthmidmucyte|| asaGkhayeyAH pradezA dharmAdharmaikajIvAnAm // 8 // saMkhyAmatItA asaMkhyeyAH || asaMkhyeyastrividhaH / jaghyanya utkRSTo'jaghanyotkRSTazceti // tatrehAjaghanyotkRSTAsaMkhyeyaH parigRhyate || pradizyanta iti pradezAH / / vakSyamANalakSaNaH paramANuH Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 sarvArthasiddhiH sa yAvati kSetre vyavatiSThate sa pradeza iti vyavahiyate // dharmAdharmaikajIvAstulyAsaMkhyeyapradezAH // tatra dharmAdharmoM niSkriyau lokAkAzaM vyApya sthitau / jIvastAvatpadezo'pi san saMharaNavisarpaNasvabhAvatvAtkarmanivartitaM zarIramaNumahadvA'dhitiSThastAvadavagAhya vartate , yadA tu lokapUraNaM bhavati mandarasyAdhazcitravajrapaTalamadhye jIvasyASTau madhyapradezA vyavatiSThante / itare pradezA Urdhvamastiryak kRtsnaM lokAkAzaM vyanuvate // athAkAzasya kati pradazA ityata Aha // AkAzasyAnantAH // 9 // loke'loke cAkAzaM vartate // avidyamAno'nto yeSAM te anantAH // ke ? prdeshaaH| kasya ? AkAzasya // pUrvavadasyApi pradezakalpanA'vaseyA // uktamamUrtAnAM pradezaparimANam // idAnIM mUrtAnAM pudgalAnAM pradezaparimANaM nirjJAtavyamityata aah|| saMkhyeyA'saMkhyeyAzca pudgalAnAm // 10 // cazabdenAnantAzcetyanukRSyante / kasyacitpudgaladravyasya vyaNu. kAdeH saMkhyeyAH pradezAH kasyacidasaMkhyeyA anantAzca // anantAnantopasaMkhyAnamiti cenna / anantasAmAnyAt // anantapramANaM trividhamuktaM parItAnantaM yuktAnantamanantAnantaM ceti / tatsarvamanantasAmAnyena gRhyate // syAdetadasaMkhyAtapradezo lokaH anantapradezasyAnantAnantapradezasya ca skandhasyAdhikaraNamiti virodhastato nAnantyamiti // naiSa doSaH / sUkSmapariNAmAvagAhanazaktiyogAtparamANvAdayo hi sUkSmabhAvena pariNatA ekaikasminnapyAkAzapradeze' nantAnantA avatiSThante , avagAhanazaktizcaiSAmanyAhatA'sti , tasmAdekasminnapi pradeze anantAnantAnAmavasthAnaM na virudhdyate // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH 159 pudgalAnAmityavizeSavacanAtparamANorapi pradezatvaprasaGge tatpra. tiSedhArthamAha // nANoH // 11 // aNoH pradezA na santIti vAkyazeSaH // kuto na santIti cet pradezamAtratvAt / yathA AkAzapradezasyaikasya pradezabhedAbhAvAdapradezatvamevamaNorapi pradezamAtratvAtpradezabhedAbhAvaH // kiM ca tato' lpaparimANAbhAvAnna hyaNoralpIyAnanyo'sti / yato'sya pradezA bhidheran // ' eSAmavadhRtapradezAnAM dharmAdInAmAdhArapratipatyarthamidamucyate-- // lokAkAze'vagAhaH // 12 // uktAnAM dharmAdInAM dravyANAM lokAkAze'vagAho na bahirityarthaH // yadi dharmAdInAM lokaakaashmaadhaarH| AkAzasya ka AdhAra iti ? || AkAzasya nAstyanya AdhAraH / svapratiSThamAkAzam // yadyAkAzaM svapratiSThaM , dharmAdInyapi svapratiSThAnyeva / atha . dharmAdInAmanya AdhAraH kalpyate , AkAzasyApyanya AdhAraH kalpyaH / tathA satyanavasthAprasaGga iti cennaiSa doSaH // nAkAzAdanyadadhikaparimANaM dravyamasti / yatrAkAzaM sthitamityucyate / sarvato'nantaM hi tat / tato dharmAdInAM punaradhikaraNamAkAzami. tyucyate vyavahAranayavazAt / evambhUtanayApekSayA tu sarvANi dravyANi svapratiSThAnyeva // tathA coktaM , ka bhavAnAste? AtmanIti // dharmAdIni lokAkAzAnna bahiH santIti etAvat atrAdhArAdheyakalpanAsAdhyaM phalam // nanu ca loke pUrvottarakAlabhAvinAmAdhArAdheyabhAvo dRSTaH yathA kuNDe badarAdInAM / na tathA''kAzaM pUrvam / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 sarvArthasiddhiH dharmAdInyuttarakAlabhAvI ni / ato vyavahAranayApekSayA'pi AdhArAdheyakalpanAnupapattiriti // naiSa doSaH // yugapaddhAvinAmapi AdhArAdheyabhAvo dRzyate / ghaTe rUpAdayaH zarIre hastAdaya iti // loka ityucyate / ko lokaH ? / dharmAdharmAdIni dravyANi yatra lokyante sa loka iti / adhikaraNasAdhane ghaJ // AkAzaM dvidhA vibhaktaM / lokAkAzamalokAkAzaM ceti // loka uktaH / sa yatra tallokAkAzam / tato bahiH sarvato'nantamalokAkAzam // lokAlokavibhAgazca dharmAdharmAstikAyasadbhAvAdvijJeyaH // asati hi tasmindharmAstikAye jIvapudgalAnAM gatiniyamahetvabhAvAdvibhAgo na syAt / asati cAdharmAstikAye sthiterAzrayanimittAbhAvAt sthiterabhAvaH / tasyA abhAve lokAlokavibhAgAbhAvo vA syAt / tasmAdubhayasadbhAvAllokAlokavibhAgasiddhiH // tatrAvadhriyamANAnAmavasthAnabhedasambhavAdvizeSapratipattyarthamAha-- // dharmAdharmayoH kRtsne // 13 // kRtsavacanamazeSavyAptipradarzanArtham / agAre'vasthito ghaTa iti yathA , tathA dhrmaadhrmyolokaakaashe'vgaaho na bhavati ? kiM tarhi / kRtle , tileSu tailavaditi // anyonyapradezapravezavyAghAtAbhAvaH avagAhanazaktiyogAdveditavyaH / / ato viparItAnAM mUrtimatAmekapradezasaMkhyeyAsaMkhyeyAnantapradezAnAM pudglaanaamvgaahvishessprtipttyrthmaah|| ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm // 14 // eka eva pradezaH ekapradezaH / ekapradeza AdiryeSAM ta ime ekapradezAdayaH / teSu pudgalAnAmavagAho bhAjyo vikalpyaH // avayavena vigrahasamudAyaH samAsArtha iti ekapradezo'pi gRhyate // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH tadyathA-ekasminnAkAzapradeze paramANoravagAhaH / dvayorekatrobhayatra ca baddhayorabaddhayozca / trayANAmekatra dvayostriSu ca baddhAnAmabaddhAnAM ca // evaM saMkhyeyAsaMkhyeyAnantapradezAnAM skandhAnAmekasaMkhyeyAsaMkhyeyapradezeSu lokAkAze'vasthAnaM pratyetavyam // nanu yuktaM tAvadamUrtayodharmAdharmayorekatrAvirodhenAvarodha iti / mUrtimatAM pudgalAnAM kathamityatrocyate- avagAhanasvabhAvatvAtsUkSmapariNAmAcca mUrtimatAmapyavagAho na virudhdyate / ekApavarake anekadIpaprakAzAvasthAnavat / / AgamaprAmANyAca tathA'dhyavaseyam // taduktam- ogADhagADhaNicio puggaLakAehi savvado Logo / suhumehi bAdarehi aNaMtANaMtehi vivihehiM // 1 // .... atha jIvAnAM kathamavagAhanamityatrocyate-- . - // asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm // 15 // lokAkAze ityanuvartate / tasyAsaMkhyeyabhAgIkRtasyaiko bhAgoDa saMkhyeyabhAga ityucyate / sa AdiryeSAM te saMkhyeyabhAgAdayaH / teSu jIvAnAmavagAho veditavyaH // tadyathA--- ekasminnasaMkhyeyabhAge eko jIvo'vatiSThate / evaM dvitricaturAdiSvapi asaMkhyeyabhAgeSu A sarvalokAdavagAhaH pratyetavyaH // nAnAjIvAnAM tu sarvaloka eva // yadyekasminnasaMkhyeyabhAge eko jIvo'vatiSThate, kathaM dravyapramANenAnantAnanto jIvarAziH sazarIro'vatiSThate ? / lokAkAze sUkSmabAdarabhedAdavasthAnaM pratyetavyam / baadraastaavtsprtighaatshriiraaH| sUkSmAstu sazarIrA api sUkSmabhAvAdevaikanigodajIvAvagAhe'pi pradeze sAdhAraNazarIrA anantAnantA vasanti // na te paraspareNa bAdaraizca vyAhanyanta iti nAstyavamAhavirodhaH // * atrAha lokAkAzatulyapradeze ekajIva ityuktaM, tasya Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 sarvArthasiddhiH kathaM lokasyAsaMkhyeyabhAgAdiSu vRttiH| nanu sarvalokavyAyaiva bhavitavyAmityatrocyate // pradezasaMhAravisarpAbhyAM pradIpavat // 16 // . amUrtasvabhAvasyAtmano'nAdibandhapratyekatvAt kathaJcinmUrtatAM bibhrataH kArmaNazarIravazAnmahadaNu ca zarIramadhitiSThatastadvazAtpradezasaMharaNavisarpaNasvabhAvasya tAvatpramANatAyAM satyAM asaMkhyeyabhAgAdiSu vRttirupapadyate, pradIpavat // yathA nirAvaraNavyomapradeze'navadhRtaprakAzaparimANasya pradIpasya zarAvamAnikApavarakAdyAvaraNavazAtatparimANateti // atrAha dharmAdInAmanyonyapradezAnupravezAtsaGkare sati, ekatvaM prApnotIti // tanna / parasparamatyantasa~zleSe satyapi svabhAvaM na jahati // uktaM- aNNoNaM pavisaMtA ditA ogAsamaNNamaNNassa || melaMtA viya NicaM saga sambhAvaM Na jhNti||1|| : yadyevaM dharmAdInAM svabhAvabheda ucyatAmityata Aha // gatisthityupagrahau dharmAdharmayorupakAraH // 17 // . dezAntaraprAptiheturgatiH / tadviparItA sthitiH| upagRhyata ityupagrahaH / gatizca sthitizca gtisthitii| gatisthitI eva upagrahau gatisthityupagrahau // dharmAdharmayoriti kartRnirdezaH // upakriyata ityupakAraH / kaH punarasau ? gatyupagrahaH sthityupagrahazca // yadyevaM dvitvanirdezaH prApnoti ? / naiSa doSaH / sAmA. nyena vyutpAdita upAttasaMkhyaH zabdAntarasambandhe satyapi na pUrvopAttAM saMkhyAM jahAti // yathA- sAdhoH kArya tapaHzrute iti // etaduktaM bhavati- gatipariNAminAM jIvapudgalAnAM gatyupagrahe kartavye dharmAstikAyaH sAdhAraNAzrayo jalavanmatsyagamane // tathA sthitipariNAminAM jIvapudgalAnAM sthityupagrahe kartavye adharmA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH 163 stikAyaH sAdhAraNAzrayaH pRthivIdhAturivAzvAdisthitAviti // nanu ca upagrahavacanamanarthakamupakAra ityevaM siddhatvAt / gatisthitI dharmAdharmayo rupakAra iti // naiSa doSaH yAthAsaMkhyanivRttyarthamupamahavacanam / dharmAdharmayorgatisthityozca yathAsaMkhyaM bhavati, evaM jIvapudgalAnAM yathAsaMkhyaM prApnoti dharmasyopakAro jIvAnAM gatiH adharmasyopakAraH pudgalAnAM sthitiriti / tannivRttyarthamupagraha vacanaM kriyate || Aha dharmAdharmayorya upakAraH sa AkAzasya yuktaH sarvagatatvAditi cet -- tadayuktaM, tasyAnyopakArasadbhAvAt sarveSAM dharmAdInAM dravyANAmavagAhanaM tatprayojanam / ekasyAnekaprayojanakalpanAyAM lokAlokavibhAgAbhAvaH / bhUmijalAdInyeva tatyojanasamarthAni nArthe dharmAdharmAbhyAmiti cenna sAdhAraNAzraya iti viziSyoktatvAt / anekakAraNasAdhyatvAccaikasya kAryasya // tulyabalavattvAttayorgatisthitipratibandha iti cenna - aprerakatvAt // anupalabdherna tau staH svaraviSANavaditi cenna sarvapravAdya- vipratipatteH / sarve hi pravAdinaH pratyakSApratyakSAnarthAnabhivAJchanti || asmAnpratihetorasiddhezca / sarvajJena niratizayapratyakSajJAnacakSuSA dharmAdayaH sarve upalabhyante / tadupadezAcca zrutajJAnibhirapi // atrAha yadyatIndriyayordharmAdharmayo rupakArasambandhenAstitvamavatriyate, tadanantaramuddiSTasya nabhasoDatIndriyasyAdhigame ka upakAra ityucyate // AkAzasyAvagAhaH // 18 // 1 azvAdisthitau bhUmyAdhAravadityarthaH // dadhAtIti dhAtuH AdhAra ityarthaH // 2 ' pratipakSikAryakAraNatve sati ' iti zeSaH // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH upakAra ityanuvartate // jIvapudgalAdInAmavagAhinAmavakAzadAnamavagAha AkAzasyopakAro voditavyaH // Aha jIvapudgalAnAM kriyAvatAmavagAhinAmavakAzadAnaM yuktam / dharmAstikAyAdayaH punarniSkriyA nityasambandhAsteSAM kathamavagAha iti cenna - upacAratastatsiddheH / yathA gamanAbhAve'pi sarvagatamAkAza mityucyate sarvatra sadbhAvAt evaM dharmAdharmAvapi * avagAhakriyAbhAve'pi sarvatra vyAptidarzanAdavagA hinAvityupacaryete // * Aha yadyavakAzadAnamasya svabhAvaH vajrAdibhirloSTAdInAM bhityAdibhirgavAdInAM ca vyAghAto na prApnoti / dRzyate ca vyAghAtaH / tasmAdasyAvakAzadAnaM hIyate iti / / naiSa doSaH / * bajraloSTAdInAM sthUlAnAM parasparavyAghAta iti nAsyAvakAzadAna* sAmarthyaM hIyate / tatrAvagAhinAmeva vyAghAtAt / vajrAdayaH punaH sthUlatvAtparasparaM pratyavakAzadAnaM na kurvantIti nAsAvA - kAzadoSaH / ye khalu pudgalAH sUkSmAste parasparaM pratyavakAzadAnaM kurvanti // yadyevaM nedamAkAzasyAsAdhAraNaM. lakSaNamitareSAmapi tatsadbhAvAditi // tanna / sarvapadArthAnAM sAdhAraNAvagA - hanahetutvamasyA sAdhAraNaM lakSaNamiti nAstiM doSaH // alokAkAze tadabhAvAdabhAva iti cenna - svabhAvAparityAgAt // : 164 ukta AkAzasyopakAraH / atha tadanantaroddiSTAnAM pudgalAnAM ka upakAra ityatrocyate-- // zarIravAGmanaHprANApAnAH pudgalAnAm // 19 // idamayuktaM vartate / kimatrAyuktam ? pudgalAnAM ka upakAra 1 taya avagAhRdAnasya ityarthaH / avakAzadAnAbhAvazca avagAhyadravyA bhAvAta // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 paMcamo'dhyAyaH iti pariprazne pudgalAnAM lakSaNamucyate bhavatA zarIrAdIni pudgalamayAnIti // naitadayuktam / pudgalAnAM lakSaNamuttaratra " sparzarasagandhavarNavantaH pudgalA ityatra" vakSyate / idaM tu jIvAn prati pudgalAnAmupakArapratipAdanArthameveti upakAraprakaraNe ucyate // zarIrANyutAni audArikAdIni , saumyAdapratyakSANi , tadudayApAdita (tadubhayopapAdita ?) vRttInyupacayazarIrANi kAnicitpratyakSANi kAnicidapratyakSANi // eteSAM kAraNabhUtAni karmANyapi zarIramahaNena gRhyante // etAni paugalikAnIti kRtvA jIvAnAmupakAre pudgalAH pravartante // syAnmataM. kArmaNamapaudgalikamanAkAratvAdAkAzavat / AkAravatA hi audArikAdInAM paugalikatvaM yuktamiti / / tanna / tadapi paudgalikameva, tadvipAkasya mUrtimatsambandhanimi.. tattvAt // dRzyate hi brIhyAdInAmudakAdidravyasambandhaprApitaparipA kAnAM paugalikatvam / tathA kArmaNamapi guDakaNTakAdimUrtima. vyopanipAte sati vipacyamAnatvAtpaudgalikamityavaseyam // vAka dvividhA / dravyavAk bhAvavAgiti // tatra bhAvavAk tAvatIryAntarAyama* tizrutajJAnAvaraNakSayopazamAGgopAGganAmalAbhanimittatvAt paudgalikI / tadabhAve tadvattyabhAvAt // tatsAmopetena kriyAvatA''tmanA preryamANAH pudgalA vAktvena vipariNamanta iti dravyavAgapi pauglikii| zrInendriyaviSayatvAt / itarendriyaviSayA kasmAnna bhavati ? tadva- haNAyogyatvAt / ghrANagrAhye gandhadravye rasAyanupalabdhivat // amUrtA vAgiti cenna- mUrtimadhaNAvarodhavyAghAtAbhibhavAdidarzanAnmUrtima . . . . 1 taalvossttputtvyaapaaraa| 2 mUrtimatA indriyeNa grahaNam / mUrtimatA kuDyAdinAvaraNam ! mUrtimatA pratikUlavAyyAdinA vyaaghaatH| 3 balIyasA .. vanyantareNAbhibhaH // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sarvArthasiddhiH tvasiddheH // mano dvividhaM dravyamano bhAvamanazceti // - bhAvamanastAvallabdhyupayogalakSaNaM pudgalAvalambanatvAt paudgalikam // dravyamanazca , jJAnAvaraNavIryAntarAyakSayopazamAGgopAGganAmalAbhapratyayA guNa. doSavicArasmaraNAdipraNidhAnAbhimukhasyAtmano'nugrAhakAH pudgalA manastvena pariNatA iti paudgalikam // kazcidAha mano dravyAntaraM rUpAdipariNAmarahitamaNumAtraM tasya paugalikatvamayuktamiti // tadayuktam // katham? ucyate- tadindriyeNAtmanA ca sambaddhaM vA syAdasambaddhaM vA / yadyasambaddhaM, tannAtmana upakArakaM bhavituma. hati / indriyasya ca sAcivyaM na karoti // atha sambaddhaM, ekasminpradeze sambaddhaM sattadaNu itareSu pradezeSu upakAraM na kuryAt // aSTavazAdasya alAtacakravatparibhramaNamiti cenatatsAmarthyAbhAvAt / amUrtasyAtmano niSkriyasyAdRSTo guNaH, sa niSkriyaH sannanyatra kriyArambhe na samarthaH / dRSTo hi vAyudravyavizeSaH kriyAvAnsparzavAnprAptavanaspatI parispandahetustadviparItalakSaNazcAyamiti kriyAhetutvAbhAvaH // vIryAntarAyajJAnAvaraNakSayopaza mAGgopAGganAmodayApekSiNA''tmanA udasyamAnaH koSThayo vAyurucchvAsalakSaNaH prANa ityucyate // tenaivAtmanA bAhyo vAyurabhyantarIkriyamANo niHzvAsalakSaNo'pAna ityAkhyAyate // evaM tAvapyAtmAnugrAhiNau jIvitahetutvAt // teSAM manaHprANApAnAnAM mUrtimattvamavaseyam / kutaH ? mUrtimadbhiH pratighAtAdidarzanAt // pratibhayahetubhirazanipAtAdibhimanasaH pratighAto dRzyate / surAdibhizcAbhibhavaH // hastatalapuTAdibhirAsyasaMvaraNAtprANApAnayoH pratighAta upalabhyate / zleSmaNA cAbhibhavaH // na cAmUrtasya mUrtimadbhirabhighAtAdayaH syuH // ata evA. tmAstitvasiddhiH / yathA yantrapratimAceSTitaM prayokturastitvaM gamayati , tathA prANApAnAdikarmApi kriyAvantamAtmAnaM sAdhayati // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH 167 kimetAvAneva pudgalakRta upakAra Ahosvidanyo'pyastI - tyata Aha // sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca // 20 // sadasadvedye'ntaraGgatau sati bAhyadravyAdiparipAkanimittavazAdutpadyamAnaH prItiparitAparUpaH pariNAmaH sukhaduHkhamityAkhyAyate / bhavadhAraNakAraNAyurAkhyakarmodayAdbhavasthitimAdadhAnasya jIvasya pUrvoktaprANApAna kriyAvizeSAnyucchedo jIvitamityucyate / taducchedo maraNam / etAni sukhAdIni jIvasya pudgalakRta upakAraH // kutaH ? mUrtimaddhetusannidhAne sati tadutpatteH // upakArAdhikArAdupagrahavacanamanarthakam / nAnarthakam / svopagraha pradarzanArthamidam / punalAnAM pudgalakRta upakAra iti // tadyathA - kAMsyAdInAM bhasmAdibhilAdInAM katakAdibhirayaH prabhRtInAmudakodibhirupakAraH kriyate // cazabdaH kimarthaH / samuccayArthaH / anyo'pi pudgalakRta upakAro'stIti samuccIyate / yathA zarIrANi evaM cakSurAdInIndriyAyapIti // D evamAdyamajIvakRtamupakAraM pradarzya jiivkRtopkaarprdrshnaarthmaah|| parasparopagraho jIvAnAm // 21 // 1 parasparazabdaH karmavyatihAre vartate / karmavyatihArazca kriyAvyatihAraH / parasparasyopagrahaH parasparopagrahaH / jIvAnAmupakAraH // 1 anvarthakAni vacanAni kiJcidiSTaM jJApayantyAcAryasyeti nyaayo'traavgntvyH| anyatrApi yathAsambhavamayaM yojanIyaH // 2 khaDgadhArA zritaM toyaM bhinatti gajamastakam // 3 yathA zarIrANi pudgalakRta upakArastathendriyANyapi tatkRto'nya upakAra ityarthaH // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sarvArthasiddhiH kaH punarasau ? / svAmI bhRtyaH , AcAryaH ziSyaH, ityevamAdibhAvena vRttiH parasparopagrahaH / / svAmI tAvadvittatyAgAdinA bhRtyAnAmupakAre vartate / bhRtyAzca hitapratipAdanenAhitapratiSedhena ca // AcArya - ubhayalokaphalapradopadezadarzanena tadupadezavihitakriyAnuSThApranena ca ziSyANAmanugrahe vartate / zipyA api tadAnukUlyavRtyA AcAryANAmupakArAdhikAre / / punarupagrahavacanaM kimartham ? pUrvoktasukhAdicatuSTayapradarzanArthaM punarupagrahavacanaM kriyate // sukhAdInyapi jIvAnAM jIvakRta upakAra iti // . . . . . .... Aha yadyavazyaM satopakAriNA bhavitavyaM; saMzca kAlo'bhi. matastasya ka upakAra itytrocyte|| vartanApariNAmakriyAH paratvAparatve ca kAlasya // 22 . vRterNijantAtkarmaNi bhAve vA yuT strIliGge vartaneti bhavati / vaya'te vartate vartanamAtraM vA vartanA iti // dharmAdInAM dravyANAM svaparyAyanivRti prati svAtmanaiva vartamAnAnAM bAhyopagrahAdvinA tadva. tyabhAvAttatpravartanopalakSitaH kAla iti kRtvA vartanA kAlasyopakAraH // ko NijarthaH ? / vartate dravyaparyAyastasya vartayitA kAlaH // yadyevaM kAlasya kriyAvatvaM prAmoti / yathA ziSyo'dhIte , upAdhyAyo'dhyApayatIti // naiSa doSaH / nimittamAtre'pi hetukartRvyapadezo dRSTaH / yathA kArISo'gniradhyApayati / evaM kAlasya hetukartRtA // sa kathaM kAla ityavasIyate ! samayAdInAM kriyAvizeSANAM samayAdibhirnirvaya'mAnAnAM ca pAkAdInAM samayaH pAka ityevamAdiSvasajJArUDhisadbhAve'pi samayaH kAlaH, odanapAkakAlaH iti adhyAropyamANaH kAlavyapadezaH tavyapadezanimittasya mukhyasya kAla 1 saGghaTanena / 2 sarvoktAgamaH / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH syAstitvaM gamayati / kutaH ? gauNasya mukhyApekSatvAt // dravyasya paryAyo dharmAntaranivRttidharmAntaropajananarUpaH; aparispandAtmakaH pari. NAmo , jIvasya krodhAdiH / pudgalasya varNAdiH / dharmAdharmAkAzAnAmagurulaghuguNavRddhihAnikRtaH // kriyA parispandAtmikA / sA dvividhA / prAyogikavaisrasikabhedAt / tatra prAyogikI zakaTAdInAM , vaisasikI meghAdInAm // paratvAparatve kSetrakRte kAlakRte staH / te atra kAlopakaraNAtkAla kRte gRhyate // ta ete vartanAdaya upakArAH kAlasyAstitvaM gamayAnti // nanu vartanAgrahaNamevAstu , tadbhedAH pariNAmAdayasteSAM pRthaggrahaNamanarthakam / nAnarthakam / kAladvayasUcanArthatvAtprapaJcasya // kAlo hi dvividhaH paramArthakAlo vyavahArakAlazca / paramArthakAlo vartanAlakSaNaH / pariNAmAdilakSaNo vyavahArakAlaH // anyena paricchinnaH anyasya paricchedahetuH kriyAvizeSaH kAla iti vyavahiyate / sa tridhA vyavatiSThate bhUto vartamAno bhaviSyanniti // tatra paramArthakAle kAlavyapadezo mukhyH| bhUtAdivyapadezo gauNaH // vyavahArakAle bhUtAdivyapadezo mukhyaH / kAlavyapadezo gauNaH / kriyAvadravyApekSatvAtkAlakRtatvAcca // atrAha dharmAdharmAkAzapudgalajIvakAlAnAmupakArA uktAH / lakSaNaM coktam " upayogo lakSaNamityevamAdi " pudgalAnAM tu sAmAnyalakSaNamuktaM " ajIvakAyA iti " vizeSalakSaNaM noktam / tatkimityatrocyate-- // sparzarasagandhavarNavantaH pudglaaH|| 23 // spRzyate sparzanamAtraM vA sparzaH / so'STavidhaH / mRdukaThinagurulaghuzItoSNasnigdharUkSabhedAt // rasyate rasanamAtraM vA rasaH / sa Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. sarvArthasiddhiH paJcavidhaH / tiktAmlakaTumadhurakaSAyabhedAt // gandhyate gandhanamAtraM vA gandhaH / sa dvedhA / surabhirasurabhiriti // varNyate varNanamAtraM vA varNaH / sa paJcavidhaH / kRSNanIlapItazuklalohitabhedAt // ta ete mUlabhedAH pratyekaM saMkhyeyAsaMkhyeyAnantabhedAzca bhavanti // sparzazca rasamdha gandhazca varNazca sparzarasagandhavarNAsta eteSAM santIti sparzarasagandhavarNavanta iti / nityayoge vannirdezaH // yathA kSIriNo nyayodhA iti // nanu ca rUpiNaH pudgalA ityatra pudgalAnAM rUpakatvamuktaM tadavinAbhAvinazca rasAdayastatraiva parigRhItA iti vyAkhyAtaM tasmAttenaiva pudgalAnAM rUpAdimattvasiddheH sUtramidamanarthakamiti // naiSa doSaH / nityAvasthitAnyarUpANItyatra dharmAdInAM nityatvAdinirUpaNena pudgalAnAmarUpatvaprasaGge tadapAkaraNArthaM taduktam // idaM tu teSAM svarUpavizeSapratipattyarthamucyate // : . 5.. , : avaziSTapudgalavikArapratipattyarthamidamucyate-- ... // zabdabandhasaumyasthaulyasaMsthAnabhedatama zchAyA''tapodyotavantazca // 24 // zabdo dvividho bhASAlakSaNo viparItazceti // bhASAlakSaNo dvividhaH / sAkSaro'nakSarazceti // akSarIkRtaH zAstrAbhivyaJjakaH saMskRtaviparItabhedAdAryamlecchavyavahArahetuH // anakSarAtmako dvIndriyAdInAmatizayajJAnasvarUpapratipAdanahetuH sa eSaH sarvaprAyogikaH / abhASAtmako dvividhaH / prAyogiko vaisrasikazceti // vaisrasiko balAhakAdiprabhavaH / prAyogikazcaturdhA , tatavitatadhanasauSirabhedAt // tatra carmatanananimittaH puSkarabherIdardurAdiprabhavastataH / tantrIkRta. vINAsughoSAdisamudbhavo vitataH / tAlaghaNTAlAlanAdyabhighAtajo ghanaH / 1 atra * sarvaH prAyogikaH ' iti pAThaH sAdhuriti pratibhAti 2 viinnaabhdH| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 paMcamo'dhyAyaH vaMzazaMkhAdinimittaH sauSiraH // . bandho dvividho vaisrasikaH prAyogikazca // puruSaprayogAnapekSo vaisrasikaH / tadyathA- snigdharUkSatvaguNanimitto vidyudulkAjaladhArAmIndradhanurAdiviSayaH // puruSaprayoga. nimittaH prAyogikaH, ajIvaviSayo jIvAjIvaviSayazceti dvidhA bhinnaH / tatrAjIvaviSayo jtukaasstthaadilkssnnH| jIvAjIvaviSayaH karmanokarmabandhaH // saukSmyaM dvividhaM , antyamApekSikaM ca // tatrAntyaM paramANUnAm / ApekSikaM bilvAmalakabadarAdInAm // sthaulyamapi dvividhaM , antyamApekSikaM ceti // tatrAntyaM jagadvyApini mahAskandhe / ApekSikaM badarAmalakabilvatAlAdiSu // saMsthAnamAkRtiH / tavividhaM , itthaMlakSaNamanitthaMlakSaNaM ceti // vRttavyasracaturasrAyataparimaNDalAdInAmitthaMlakSaNam / tato'nya meghAdInAM saMsthAnamanekavidhamitthamidamiti nirUpaNAbhAvAdanitthaMlakSaNam // bhedAH SoDhA, utkara cUrNakhaNDacUrNikApratarANucaTanavikalpAt // tatrotkaraH kASThAdInAM karapatrAdibhirutkaraNam / cUoM yavagodhUmAdInAM saktukaNikAdiH / khaNDo ghaTAdInAM kapAlazarkarAdiH / cUrNikA mASamu. gAdInAm / prataro'bhrapaTalAdInAm / aNucaTanaM santaptAyaHpiNDAdiSu ayodhanAdibhirabhihanyamAneSu sphuliGganirgamaH // tamo dRSTipratibandhakAraNaM prakAzavirodhi // chAyA prakAzAvaraNanimittA / sA dvedhA , varNAdivikArapariNatA pratibimbamAtAtmikA ceti // AtapaH AdityAdinimittaH uSNaprakAzalakSaNaH // udyotazcandramaNikhadyotAdiprabhavaH prakAzaH / / ta ete zabdAdayaH pudgaladravyavikArAsta eSAM santIti zabdabandhasaukSmyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyA''tapo. dyotavantaH pudgalA ityabhisambadhyate // cazabdena nodanAbhighAtAdayaH pudgalapariNAmA Agame prasiddhAH samuccIyante // darpaNAdisaMsthAnam / / 2 golakasaMsthAnam / 3 kavAdibhiH / .. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 sarvArthasiddhiH uktAnAM pudgalAnAM bhedapradarzanArthamAha // aNavaH skandhAzca // 25 // pradezamAtrabhAvisparzAdiparyAyaprasavasAmarthyanANyante zabyanta ityaNavaH // saukSmyAdAtmAdaya AtmamadhyA AtmAntAzca // uktaM ca- attAdiattamajjhaM attattaM Neva iMdiye gejjham / jaddavvaM avibhAgI taM paramANuM viANehi // 1 // sthUlabhAvena grahaNanikSepaNA. divyApAraskandhanAtskandhA iti sajJAyante // rUDhau kriyA kacisatI upalakSaNatvenAzrIyate iti grahaNAdivyApArAyogyeSvapi dyaNukAdiSu skandhAkhyA pravartate // anantabhedA api pudgalA aNujAtyA skandhajAtyA ca dvaividhyamApadyamAnAH sarve gRhyanta iti tajjAtyAdhArAnantabhedasaMsUcanArtha bahuvacanaM kriyate // aNavaH skandhA iti bhedAbhidhAnaM pUrvoktasUtradvayabhedasambandhanArtham // sparzarasagandhavarNavanto'NavaH / skandhAH punaH zabdabandhasaukSmyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyAtapodyotavantazca sparzAdimantazceti // ___Aha kimeSAM pudgalAnAmaNuskandhalakSaNaH pariNAmo'nAdiruta AdimAnityucyate / sa khalutpattimattvAdAdimAnpratijJAyate // yadyevaM tasmAdabhidhIyatAM kasmAnimittAdutpadyanta iti // tatra skandhAnAM tAvadutpacihetupratipAdanArthamucyate // bhedasaGghAtebhya utpadyante // 26 // saMghAtAnAM dvitIyanimittavazAdvidAraNaM bhedaH / pRthagbhUtAnAmekatvApattiH saMghAtaH // nanu ca dvitvAvivacanena bhavitavyam // bahuvacananirdezastRtIyasaMgrahArthaH / bhedAtsaMghAtAnedasaMghAtAbhyAM ca utpadyanta iti // tadyathA-- dvayoH paramANvoH saMghAtAvipradezaH skandha utpadyate / dvipradezasyANozca trayANAM vA aNUnAM saMghAtAtri. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH 173 pradezaH / dvayordvipradeza yokhipradezasyANozvaturNAM vA aNUnAM saMghAtAcatuH pradezaH // evaM saMkhyeyAsaMkhyeyAnantAnAmanantAnantAnAM ca saMghAtAttAvatpradezAH / eSAmeva bhedAttAvadvi pradezaparyantAH skandhA utpadyante / evaM bhedasaMghAtAbhyAmekasamayikAbhyAM dvipradezAdayaH skandhA utpadyante / anyato bhedenAnyasya saMghAteneti / evaM skandhAnAmutpattiheturuktaH // aNorutpattihetupradarzanArthamAha|| bhedAdaNuH || 27 // siddhe vidhirArabhyamANo niyamArtho bhavati / aNorutpattibhedAdeva na saMghAtAnnApi bhedasaMghAtAbhyAmiti // " Aha saMghAtAdeva skandhAnAmAtmalAbhe siddhe bhedagrahaNamanarthakamiti // tagrahaNaprayojanapratipAdanArthamidamucyate // bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSaH // 28 // anantAnantaparamANusamudayaniSpAdyo'pi kazciccAkSuSaH kazcidacAkSuSaH // tatra yo'cAkSuSaH sa kathaM cAkSuSo bhavatIti ceducyate / bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSaH / na bhedAditi // kA tatropapatiriti cet brUmaH / sUkSmapariNAmasya skandhasya bhedeM saukSmyApa rityAgAdacAkSuSatvameva / saukSmyapariNataH punaraparaH satyapi tadbhede' nyasaMghAtAntarasaMyogAtsaukSmyapariNAmoparame sthaulyotpattau cAkSuSo 1 bhavati // Aha dharmAdInAM dravyANAM vizeSalakSaNAnyuktAni sAmAnyalakSaNaM noktaM, tadvaktavyam // ucyate // sat dravyalakSaNam // 29 // " Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sarvArthAsaddhiH yatsattadravyamityarthaH / / ... yadyevaM tadeva tAvadvaktavyaM kiM sat ? ityata aah|| utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat // 30 // cetanasyAcetanasya vA dravyasya svAM jAtimajahata ubhynimittvshaadbhaavaantraavaaptirutpaadnmutpaadH| mRtpiNDasya ghaTaparyAyavat // tathA pUrvabhAvavigamanaM vyayaH / yathA ghaTotpattau piNDAkRteH // anAdipAriNAmikasvabhAvena vyayodayAbhAvAt dhruvati sthirIbhavatIti dhruvH| dhruvasya bhAvaH karma vA dhrauvyam / yathA mRtpiNDaghaTAdyavasthAsu mRdAdyanvayaH // tairutpAdavyayadhauvyairyuktaM saditi // Aha bhede sati yuktazabdo dRSTaH / yathA daNdena yukto devadatta iti / tathA sati teSAM trayANAM tairyuktasya dravyasya cAbhAvaH prAmoti // naiSa dossH| abhede'pi kathaJcidabhedanayApekSayA yuktazabdo dRSTaH / yathA sArayuktaH stambha iti // tathA sati teSAmavinAbhAvAtsayapadezo yuktaH // samAdhivacanoM vA yuktazabdaH / yuktaH samAhitaH tadAtmaka ityarthaH / utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat utpAdavyayadhrauvyAtmakamiti yAvat / etaduktaM bhavati--- utpAdAdIni trINi dravyasya lkssnnaani| dravyaM lakSyam / tatparyAyArthikanayApekSayA parasparato dravyAcArthAntarabhAvaH // dravyArthikanayApekSayA vyatirekeNAnupalabdheranarthAntarabhAva iti lakSyalakSaNabhAvasiddhiH // ___ Aha nityAvasthitAnyarUpANItyuktaM tatra na jJAyate ki nityamityata Aha.. // tadbhAvAvyayaM nityam // 31 // 1 antaraGgabahiraGga // 2 abhede'pi kathAJcadbhadApekSayA isari pAThAntaram // 3 abhAvo na prApnotItyarthaH // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH tadbhAva ityucyate / kastadbhAvaH? / pratyabhijJAnahetutA / tadevedamiti smaraNaM pratyabhijJAnam / tadakasmAna bhavatIti yo' sya hetuH sa tadbhAvaH / tasya bhAvastadbhAvaH // yenAtmanA prAgdRSTaM vastu tenaivAtmanA punarapi bhAvAttadevedamiti pratyabhijJAyate // yadyatyantavirodho'bhinavaprAdurbhAvamAtrameva vA syAttataH smaraNAnupapattiH / tadadhIno lokasaMvyavahAro virudhdyate / tatastadbhAvenAvyayaM nitya; miti nizcIyate // tattu kathaJcidveditavyam / sarvathAnityatve anyathAbhAvAbhAvAtsaMsAratannivRttikAraNaprakriyAvirodhaiH syAt // nanu idameva viruddha tadeva nityaM tadevAnityamiti / yadi nityaM vyayodayAbhAvAdanityatAvyAghAtaH / athAnityatvameva sthityabhAvAnityatAvyAghAta iti // naitadviruddham // kutaH ? --- // arpitAnarpitasiddheH // 32 // - anekAntAtmakasya vastunaH prayojanavazAdyasyakasyaciddhamasya vivakSayA prApitaM prAdhAnyamarpitamupanItamiti yAvat / tadviparItamanarpitam / prayojanAbhAvAt // sato'pyavivakSA bhavatItyu: pasarjanIbhUtamanarpitamityucyate / arpitaM cAnarpitaM cArpitAnarpite / tAbhyAM siddhararpitAnarpitasiddharnAsti virodhaH // tadyathA- ekasya devadattasya pitA putro bhrAtA mAtA bhAgineya ityevamAdayaH sambandhA janakatvajanyatvAdinimittA na virudhyante / arpaNA; bhedAt // putrApekSayA pitA, pitrapekSayA putra ityevamAdiH / 1 a.tmanaH sarvathA nityatve naranArakAdirUpeNa saMsArastadvinivRttirUpamo. kSazca na ghaTate / tata: saMsArasvarUpakathanaM mokSopAyakathanaM ca virudhdyata iti bhaavH| . 2 ete pitrAdayo ApakSikA api pAramArthikA eva / dhUma deH svasA. dhyApekSayA'nyasAdhyApekSayA ca sAdhanatvaHsAdhatvavat // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 sarvArthasiddhiH tathA dravyamapi sAmAnyArpaNayA nityaM vizeSArpaNayA'nityamiti nAsti virodhaH / / tau ca sAmAnyavizeSau kathaJcit bhedAbhedAbhyAM vyavahArahetU bhavataH // atrAha - sato'nekanayavyavahAratantatvAt upapannA bhedasaMghAtebhyaH satAM skandhAtmanotpattiridaM tu sandigdhaM kiM saMghAtaH saMyogAdeva vyaNukAdilakSaNo bhavati, uta kazvidvizeSo'vadhiyata iti ? | ucyate - sati saMyoge bandhAdekatvapariNAmAtmakAtsaMghAto niSpadyate // yadyevamidamucyatAM, kuto nu khalu pudgalajAttyaparityAge sati bhavati keSAMcidbandho'nyeSAM ca neti / ucyate - yasmA tteSAM pudgalAtmAvizeSe'pyanantaparyAyANAM paraspara vilakSaNapariNAmAdAhitasAmarthyAdbhavanpratItaH - // srigdharUkSatvAdbandhaH // 33 // bAhyAbhyantarakAraNavazAt snehaparyAyAvirbhAvAt stridyate' sminniti snigdhH| tathA rUkSaNAdrakSaH / snigdhazca rUkSazca strigdharUkSau tayorbhAvaH snigdharUkSatvaM / trigdhatvaM cikkaNaguNalakSaNaH paryAyaH / tadviparItapariNAmo rUkSatvaM // strigdharUkSatvAditi hetunirdezaH / tatkRto bandho vyaNukAdipariNAmaH dvayoH strigdharUkSayoraNvoH parasparazleSalakSaNe bandhe sati vyaNukaskandho bhavati // evaM saMkhyeyAsaMkhyeyAnantapradezaH skandho yojyaH / tatra snehaguNaH ekadvitricatuH saMkhyeyAsaMkhyeyAnantavikalpaH // tathA rUkSaguNo'pi // tadguNAH paramANavaH santi / yathA toyAjAgomahiSyuSTI kSIraghRteSu snehaguNaH prakarSAprakarSeNa pravartate / pAMzukaNikAzarkarAdiSu ca rUkSaguNo dRSTaH / tathA paramANuSvapi snigdharUkSaguNayorvRttiH prakarSAprakarSeNa anumIyate // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 . ....." MORS paMcamo'dhyAyaH snigdharUkSatvaguNanimitte bandhe avizeSeNa prasakte aniSTa guNanivRtyarthamAha // na jaghanyaguNAnAm // 34 // jaghanyo nikRSTaH guNo bhAgaH / jaghanyo guNo yeSAM te jghnygunnaaH| teSAM jaghanyaguNAnAM nAsti bandhaH / tadyathA- ekaguNasnigdhasyaikaguNasnigdhena vyAdisaMkhyeyAsaMkhyeyAnantaguNasnigdhena ca nAsti bandhaH / tasyaivaikaguNasnigdhasya ekaguNarUkSeNa vyAduisakhyeyAsaMkhyeyAnantaguNarUkSeNa vA nAsti bandhaH / tathA ekaguNarUkSasyApi yojyamiti // etau jaghanyaguNasnigdharUkSau varjayitvA anyeSAM snigdhAnAM rUkSANAM ca paraspareNa bandho bhavatItyavizeSeNa prasaGge tatrApi pratiSedhaviSayakhyApanArthamAha // guNasAmye sadRzAnAm // 35 // 'sadRzagrahaNaM tulyajAtIyasaMpratyayArthaM / guNasAmyagrahaNaM tulya'bhAgasaMpratyayArtham // - etaduktaM bhavati- dviguNasnigdhAnAM dviguNarUkSaiH triguNasnigdhAnAM triguNarUjhaiH dviguNasnigdhAnAM dviguNasnigdhaiH dviguNarUkSANAM dviguNarUkSazcetyevamAdiSu nAsti bandha iti / / yadyevaM sadRzagrahaNaM kimarthaM ? guNavaiSamye sadRzAnAmapi baMdhapratipattyA sadRzagrahaNe kriyate // . ... ...... - ato viSamaguNAnAM tulyajAtIyAnAmatulyajAtIyAnAM ca aniyamana-bandhaprasaktau viziSTArthasaMpratyayArthamidamucyate--..----- // yadhikAdiguNAnAM tu // 36 // dvAbhyAM guNAbhyAmadhiko byadhikaH / kaH punarasau ?: catuH Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 sarvArthasiddhiH . rguNaH // AdizabdaH prakArArthaH / kaH punarasau prakAraH ? ydhiktaa| tena paJcaguNAdInAM sampratyayo na bhavati; tena vyadhikAdiguNAnAM tulyajAtIyAnAmatulyajAtIyAnAM ca bandha ukto bhavati / netaraSAm // tadyathA- dviguNasnigdhasya paramANorekagugasnigdhena dviguNasnigdhena triguNasnigdhena vA nAsti bandhaH / / caturguNasnigdhena punarasti bandhaH // tasyaiva punardviguNasnigdhasya paJcaguNasnigdhena SaTsaptASTasaMkhyeyAsaMkhyeyAnantaguNasnigdhena vA bandho nAsti / evaM triguNasnigdhasya paJcaguNasnigdhena bandho'sti // zeSaiH pUrvottarairna bhavati // caturguNasnigdhasya SaDguNasnigdhenAsti bandhaH / zeSaiH pUrvottarairnAsti / evaM zeSepvapi yojyaH // tathAdviguNarUkSasya ekadvitriguNarUkSairnAsti bndhH| caturguNarUkSeNa tvasti bandhaH // tasyaiva dviguNarUkSasya paJcaguNarUkSAdibhiruttarainAsti bandhaH // evaM triguNarUkSAdInAmapi dviguNAdhikairbandho yojyaH // evaM bhinnajAtIyeSvapi yojyaH // uktaMca- giddhassa NiddheNa durAdhieNa / lukhkhassa lukhkheNa durAdhieNa // giddhassa lukheNa havedi bNdho| jahaNNavajo visame same vA // 1 // tuzabdo vizeSaNArthaH pretiSedhaM vyAvartayati bandhaM ca vizeSayati // kimarthamadhikaguNaviSayo bandho vyAkhyAtaH na : samaguNaviSayaH ityata Aha // bandhe'dhiko pAriNAmikau // 37 // adhikArAt guNazabdaH sambadhyate / adhikaguNAvadhikA 1 visadRzAnAM tu bandhaH snigdharUkSatvAditi siddha eva / anena sadRzagrahaNena visadRzAnAmapi yogyatve sati bandhavidhiH sthApita ityarthaH // 2 na jaghanyaguNAnAmiti sUtrAdanuvartamAnam // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 paMcamo'dhyAyaH viti bhAvAntarApAdanaM pariNAmakatvaM klinnaguDavat // yathA klinno guDo'dhikamadhurarasaH parItAnAM reNvAdInAM svaguNotpAdanAt pariNAmakaH / tathA'nyo'pyadhikaguNaH alpIyasaH pariNAmaka iti kRtvA dviguNAdisnigdharUkSasya caturguNAdisnigdharUkSaH pariNAmako bhavati / tataH pUrvAvasthApacyavanapUrvakaM tArtIyikamavasthAntaraM prAdurbhavatItyekatvamupapadyate // itarathA hi zuklakRSNataMtuvat saMyoge satyapyapariNAmakatvAtsarvaM viviktarUpeNaivAvatiSTheta // uktena vidhinA baMdhe punaH sati jJAnAvaraNAdInAM karmaNAM triMzatsAgaropamakoTIkoTyAdisthitirupapannA bhavati // ___utpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi dravyalakSaNamuktaM punarapareNa prakAreNa dravyalakSaNapratipAdanArthamAha - // guNaparyAyavat dravyam // 38 // guNAzca paryAyAzca guNaparyAyAH te'sya saMtIti guNaparyAyavadravyam // atra matorutpattAvukta eva samAdhiH / kathaMcit bhedopapatteriti // ke guNAH ke paryAyAH ? // anvayino guNA vyatirokaNaH paryAyAH / ubhayairupetaM dravyamiti // uktaM ca- guNa idi davvavihANaM davvavikAro hi pajjavo bhnnido| tehi aNUNaM davaM ajudapasiddhaM have Niccam // 1 // iti / etaduktaM bhavatidravyaM dravyAMtarAyena viziSyate sa guNaH / tena hi tadravyaM vidhIyate / asati tasmin dravyasaMkaraprasaMgaH syAt // tadyathA- jIvaH pudgalAdibhyo jJAnAdibhirguNairviziSyate pudgalAdayazca rUpAdimiH / tatazcAvizeSe saMkaraH syAt // tataH sAmAnyApekSayA anvayino jJAnAdayo jIvasya gunnaaH| pudgalAdInAM ca rUpAdayaH // teSAM vikArA vizeSAtmanA bhidyamAnAH paryAyAH // ghaTajJAnaM paTajJAnaM krodho mAno gaMdho varNastIvo maMda ityevamAdayaH / tebhyo'nyatvaM Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 sarvArthasiddhiH 4. kathaMcidApadyamAnaH samudAyo dravyavyapadezabhAk // yadi hi sarvathA samudAyo'narthAMtarabhUta eva syAt sarvAbhAvaH syAt // tadyathAparaspara vilakSaNAnAM samudAye sati ekAnarthAMtarabhAvAt samudAyasya sarvAbhAvaH parasparato'rthAMtara bhUtatvAt // yadidaM rUpaM tasmAdarthAMtarabhUtA rasAdayaH / tataH samudayo'narthAMtarabhUtaH // yazca rasAdibhyo'thAMtara'bhUtAdrUpAdanarthaMtarabhUtaH samudAyaH sa kathaM rasAdibhyo'rthAMtarabhUtoM na mayet / tatazca rUpamAtraM samudAyaH prasaktaH // nacaikaM rUpaM samu"dAyo bhavitumarhati / tataH samudAyAbhAvaH / samudAyAbhAvAca tadanarthAMtarabhUtAnAM samudAyinAmapyabhAva iti sarvAbhAvaH / eva~ "rasAdiSvapi yojyam // tasmAtsamudAyamicchatA kathaMcidarthAMtara* bhAva eSitavyaH // uktAnAM dravyANAM lakSaNanirdezAttadviSaya eva dravyAdhyavasAye - prasakke anuktadravyasaMsUcanArthamidamAha - // kAlazca // 39 // kim ? dravyamiti vAkyazeSaH // kutaH / tallakSaNopetatvAt // dvividhaM lakSaNamuktam / utpAdavyayadhauvyayuktaM sat guNa- paryAya dravyamiti ca // tadubhayaM lakSaNaM kAlasya vidyate / tadyathA--- - zravyaM tAvatkAlasya svapratyayaM svabhAvavyavasthAnAt // vyayoMdayau : parapratyayau / agurulaghuguNavRddhihAnyapekSayA svapratyayau ca // tathA 1 guNI api kAlasya sAdhAraNAsAdhAraNarUpAH santi // tatrAsAdhA - raNI vartanAhetutvaM sAdhAraNAzcAcetanatvAmUrtatvasUkSmatvAgurulaghutvAdaryaH // paryAyAzca vyayotpAdalakSaNA yojyAH / tasmAdviprakAralakSaNopetatvAdAkAzAdivatkAlasya dravyatvaM siddham // tasyAstivili dharmAdivavyAkhyAtaM vartanAlakSaNaH kAla iti / kimartha , Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo'dhyAyaH 181 mayaM kAlaH pRthagucyate / yatraiva dharmAdaya uktAstatraivAyamapi vaktavyaH / ajIvakAyA dharmAdharmAkAzakAlapudgalA iti // naivaM zaMkyam / tatropadeze, sati ..kAyatvamasya - syAt / neSyate ca mukhyopacArapradezapracayakalpanAbhAvAt // dharmAdInAM tAvanmukhyaprade. zapacaya uktaH; asaMkhyeyAH pradezA ityevamAdinA // aNorapyekapradezasya pUrvottaraprajJApananayApekSayopacArakalpanayA pradezapracaya uktaH / kAlasya punadvaidhA'pi pradezapracayakalpanA nAstItyakAyatvam // api ca tatra pAThe niSkriyANi cetyatra dharmAdInAmAkAzAntAnAM niSkriyatve pratipAdite itareSAM jIvapudgalAdInAM sakriyatvaprAptivatkAlasyApi sakriyatvaM syAt // athAkAzAtprAkAla uddizyeta ? tanna A AkAzAdekadravyANItyekadravyatvamasya syAt / tasmAtpRthagiha kAloddezaH kriyate // anekadravyatve sati kimasya pramANaM 1 / lokAkAzasya yAvantaH pradezAstAvantaH kAlANavo niSkriyA ekaikAkAzapradeze ekaikavRttyA lokaM vyApya vyavasthitAH // uktaM ca-LogAgAsapadese ekeke je chiyA hu ekeke / / rayaNANaM rAsIviva te kALANU asaMkhavvANi // 1 // rUpAdiguNavirahAdamUrtAH // vartanAlakSaNasya mukhyasya kAlasya premANamuktam / pari-NAmAdigamyasya vyavahArakAlasya kiM pramANamityata idamucyate--- // so'nantasamayaH // 40 // - sAmpratikasyaikasamAyikatve'pi atItA anAgatAzca samayA anantA iti kRtvA anantasamaya ityucyate // athavA mukhyasyaiva kAlasya pramANAvadhAraNArthamidamucyate // anantaparyAyavatanAhetutvAdeko'pi kAlANurananta ityupacaryate / samayaH punaH paramaniruddhaH kAlAMzastatpacayavizeSa AvalikAdiravagantavyaH // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH Aha guNaparyAyavadravyamityuktaM tatra ke guNA itytrocyte|| dravyAzrayA nirguNA guNAH // 41 // dravyamAzrayo yeSAM te dravyAzrayAH / niSkrAntA guNebhyo nirguNAH / evamubhayalakSaNopetA guNA iti // nirguNA iti vizeSaNaM vyaNukAdinivRttyartham // tAnyapi hi kAraNabhUtaparamAzudravyAzrayANi guNavanti tu tasmAnnirguNA iti vizeSaNAtAni nirvAcitAni bhavanti // nanu paryAyA api ghaTasaMsthAnAdayo dravyAzrayA nirguNAzca teSAmapi guNatvaM prApnoti // dravyAzrayA iti vacanAnnityaM dravyamAzritya vartante guNA iti vizeSaNatvAtparyAyAzca nivartitA bhavanti / te hi kAdAcitkA iti // asakRtpariNAmazabda uktaH / tasya ko'rtha iti prazne 182 uttaramAha // tadbhAvaH pariNAmaH // 42 // athavA guNA dravyAdarthAntarabhUtA iti keSAJciddarzana taki bhavato'bhimataM netyAha- yadyapi kathaJcidvyapadezAdibhedahetutvApekSayA dravyAdanye, tathApi tadavyatirekAttatpariNAmAcca nAnye // yadyeva sa ucyatAM kaH pariNAma iti tannizcayArthamidamucyate- dharmAdIni dravyANi yenAtmanA bhavanti tadbhAvaH tattvaM pariNAma iti vyAkhyAyate / sa dvividho'nAdirAdimAMzca / tatrAnAdirdharmAdInAM gatyupagrahAdiH sAmAnyApekSayA / sa evAdimAMzca bhavati vizeSApekSayA // 5 // 1 // iti tatvArthavRttau sarvArthasiddhisaJjJikAyAM paMcamo'dhyAyaH // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH // OM namaH paramAtmane vItarAgAya // // atha SaSTho'dhyAyaH // athAjIvapadArtho vyAkhyAtaH idAnIM tadanantaroddezabhAgAsravapadArtho vyAkhyeya iti / tatastatprasidhyarthamidamucyate // kAYavAGmanaHkarma yogaH // 1 // 183 kAyAdayaH zabdA vyAkhyAtArthAH / karma kriyA ityanarthI - taram / / kAyavAGmanasAM karma kAyavAGmanaH karma, yoga ityAkhyA - yate / / Atmapradezaparispando yogaH / sa nimittabhedAtridhA bhidyate // kAyayogo vAgyogo manoyoga iti / tadyathA vIryAntarAyakSayo pazamasadbhAve sati audArikA disaptavidhakAyavargaNAnyatamAlaMbanApekSayA AtmapradezaparispandaH kAyayogaH / zarIranAmakarmodayApAditavAmbargaNAlambane sati vIryAntarAyamatyakSarAdyAvaraNakSayopazamApAditAbhyantaravAglabdhisAnnidhye vAkpariNAmAbhimukhasyAtmanaH pradezaparispando vAgyogaH || abhyantaravIryAntarAyanoindriyAvaraNakSayopazamAtmakamanolabdhisannidhAne bAhyanimittamanovargaNAlambane ca sati manaHpariNAmAbhimukhasyAtmanaH pradezaparispando manoyogaH // kSaye'pi trividhavargaNApekSaH sayogakevalina Atmapradezaparispando yogo veditavyaH // Aha abhyupagata Ahitatraividhyakriyo yoga iti // prakRta idAnIM nirdizyatAM kiMlakSaNa Asrava ityucyate / yo'yaM yogazabdAbhidheyaH saMsAriNaH puruSasya -- // sa AsravaH // 2 // yathA sarassalilAvAhidvAraM tadA'khavakAraNatvAt Asava Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 sarvArthasiddhiH ityAkhyAyate tathA yogapraNAlikayA AtmanaH karma AsravatIti yoga Asrava iti vyapadezamarhati // Aha karma dvividhaM puNyaM pApaM ceti / tasya kimavizeSeNa yoga AsravaNaheturAhosvidasti kazcitprativizeSa ityatrocyate // zubhaH puNasyAzubhaH pApasya // 3 // . kaH zubhayogaH ko vA azubhaH ? prANAMtipAtAdattAdAnamaithunAdirazubhaH kAyayogaH / anRtabhASaNaparuSAsabhyavacanAdirazubho vAgyogaH / vadhacintaneAsUyAdirazubho manoyogaH // tato vipa. rItaH zubhaH // kathaM yogasya zubhAzubhatvaM // zubhapariNAmanivRtto yogaH zubhaH // azubhapariNAmanivRttazcAzubhaH // na punaH zubhAzubhakarmakAraNatvena // yadyevamucyate zubhayoga eva na syAt / zubhayogasyApi jJAnAvaraNAdibandhahetutvAbhyupagamAt // punAtyAtmAnaM pUyate'neneti vA puNyam / tatsadvedyAdi // pAti rakSati AtmAnaM zubhAditi pApam / asadvedyAdi / _ Aha kimayamAsravaH sarva saMsAriNAM samAnaphalArambhaheturAhosvitkazcidasti vizeSa itytrocyte|| sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikaryApathayoH // 4 // svAmibhedAdAsravabhedaH / svAminau dvau // sakaSAyo'kaSAyazceti // kaSAyaH krodhAdiH / kaSAya iva kaSAyaH / ka upamArthaH ? yathA kaSAyo naiyagrodhAdiH zleSahetustathA krodhAdirapyAtmanaH karmazleSahetutvAt kaSAya iva kaSAya ityucyate // saha kaSAyeNa vartata iti sakaSAyaH / na vidyate kaSAyo ysyetykssaayH| sakaSAyazcAkaSAyazca sakaSAyAkaSAyau tayoH sakaSAyAkaSAyayoH // samparAyaH saMsAraH tatprayojanaM karma sAmparAyikam / IraNamIryAyogo gatiri Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH 185 tyarthaH / tadvArakaM karma IryApatham / sAmparAyikaM ca IryApathaM ca saampraayikryaapthe| tayoH sAmparAyikaryApathayoH // yathAsaMkhyamamisambandhaH // sakaSAyasyAtmano mithyAdRSTeH sAmparAyikasya karmaNa Asravo bhavati // akaSAyasya upazAntakaSAyAdeH IryApathasya karmaNa Asravo bhavati // ___ AdAvuddiSTasyAsravasya bhedprtipaadnaarthmaah|| indriyakaSAyAvratakriyAH paMcacatuHpaMcapaMcaviMzati saGkhyAH pUrvasya bhedAH // 5 // atra iMdriyAdInAM paMcAdibhiryathAsaMkhyamabhisaMbandho veditavyaH // iMdriyANi pNc| catvAraH kaSAyAH / paMcAvatAni / paMcaviMzatikriyA iti // tatra paMceMdriyANi sparzanAdInyuktAni // catvAraH kaSAyAH krodhAdayaH // paMcAvatAni prANavyaparopaNAdIni vakSyante // paMcaviMzatikriyA ucyante- caityagurupravacanapUjAdilakSaNA samyaktvavardhinI kriyA samyaktvakriyA / anyadevatAstavanAdirUpA mithyAtvahetukA pravRttimithyAtvakriyA // gamanAgamanAdipravartanaM kAyAdibhiH prayogakriyA / sa~yatasya sataH aviratiM pratyAbhimukhya samAdAnakriyA / IryApathanimitteryApathakriyA / tA etAH paMca kriyAH // kodhAvezAtprAdoSikI kriyA / pradu. STasya sato'bhyudyamaH kAyikI kriyaa| hiMsopakaraNAdAnAdAdhikaraNikI kriyA / sattvaduHkhotpattitantratvAtpAritApikI kriyaa| AyurindriyabalaprANAnAM viyogakaraNAtprANAtipAtikI kriyA / tA etAH paJcakriyAH // rAgAdrIkRtatvAtpramAdino ramaNIyarUpAlokanAbhiprAyo darzanakriyA / pramAdavazAtspraSTavyasaJcetanAnubandhaH sparzanakriyA / apUrvAdhikaraNotpAdanAtprAtyayikI kriyA / strIpuruSa Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 sarvArthasiddhiH pazusampAtideze'ntarmalotsargakaraNaM smntaanupaatnkriyaa| apramRSTAdRSTabhUmau kAyAdinikSepo'nAbhogakriyA / tA etAH paMcakriyAH // yAM pareNa nirvayAM kriyAM svayaM karoti sA svahastakriyA / pApAdAnAdipravRttivizeSAbhyanujJAnaM nisargakriyA / parAcaritasAvadyAdiprakAzanaM vidAraNakriyA / yathoktAmAjJAmAvazyakAdicAritramohodayAtka. mizaknuvato'nyathAprarUpaNAdAjJAvyApAdikI kriyA / . zAThyAla. syAbhyAM pravacanopadiSTavidhikartavyatAnAdaro'nAkAMkSakriyA / tA etaH paMcakriyAH // chedanabhedanavizasanAdikriyAparatvamanyena vA kriyamANe praharSaH prArambhakriyA / parigrahAvinAzArthA pArigrAhikI kriyaa| jJAnadarzanAdiSu nikRtirvacanaM mAyAkriyA / anya mithyA darzanakriyAkaraNakAraNAviSTaM prazaMsAdibhidRDhayati yathA sAdhu karoSIti sA mithyAdarzanakriyA / saMyamaghAtikarmodayavazAdanivRttirapratyAkhyAnakriyA / tA etAH paJcakriyAH // ( samuditAH paJcaviMzatikriyAH ) etAnIndriyAdIni kAryakAraNabhedAdbhadamApadyamAnAni sAmparAyikasya karmaNa AsravadvArANi bhavanti / / ___atrAha yogatrayasya sarvAtmakAryatvAtsarveSAM saMsAriNAM sAdhAraNasya tato bandhaphalAnubhavanampratyavizeSa ityatrocyate / naitadevam / yasmAt satyapi pratyAtmasambhave teSAM jIvapariNAmebhyaH anantavikalpebhyo vizeSo'bhyanujJAyate / kathamiti ceducyte|| tIvamandajJAtAjJAtabhAvAdhikaraNavIrya- . vizeSebhyastadvizeSaH // 6 // bAhyAbhyantarahetUdIraNavazAdAdviktaH pariNAmastIvaH / tadviparIto mandaH / ayaM prANI hantavya iti jJAtvA pravRttitimityucyate / madAtpramAdAdvA'navabudhya pravRttirajJAtam / adhikriya Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH 187 te'sminnarthA ityadhikaraNaM dravyamityarthaH / dravyasya svazaktivizeSo vIryam / bhAvazabdaH pratyekaM parisamApyate - tIvrabhAvaH, mandabhAva ityAdiH / etebhyastasyAstravasya vizeSo bhavati kAraNabhedAddhi kAryabheda iti // atrAha adhikaraNamityuktaM, tatsvarUpamanirjJAtamatastaducyatAmiti / tatra bhedprtipaadndvaarennaadhikrnnkhruupnirjnyaanaarthmaah|| adhikaraNaM jIvAjIvAH // 7 // uktalakSaNA jIvAjIvAH // yadyuktalakSaNAH punarvacanaM kimartham / adhikaraNavizeSajJApanArthaM punarvacanam // jIvAjIvA adhikaraNaM ityayaM vizeSo jJApayitavya ityarthaH / kaH punarasau ! hiMsAdyupakAraNabhAva iti // syAdetanmUlapadArthayordvitvAjjIvAjIvAiti dvirvacanaM nyAyaprAptamiti / tanna - paryAyANAmadhikaraNatvAt / yena kenacitparyAyeNa viziSTaM dravyamadhikaraNam / na sAmAnyamiti bahuvacanaM kRtam // jIvAjIvAH adhikaraNaM kasya ? AsravasyetyarthavazAdabhisambandho bhavati // tatra jIvAdhikaraNabhedapratipattyarthamAha // AdyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumatakaSAyavizeSaistristristrizcatuzcaikazaH // 8 // prANavyaparopaNAdiSu pramAdavataH prayatnAvezaH saMrambhaH / sAdhanasamabhyAsIkaraNaM samArambhaH / prakrama ArambhaH / yogazabdo vyAkhyAtArthaH / kRtavacanaM svAtantryapratipattyartham / kAritAbhidhAnaM paraprayogApekSam / anumatazabdaH prayojakasya mAnasapariNAmapradarzanArthaH / abhihitalakSaNAH kaSAyAH krodhAdayaH / vizipyate'rtho' rthAntarAditi vizeSaH / sa pratyekamabhisambadhyate - saMrambhavizeSaH -- R * Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 sarvArthasiddhiH samArambhavizeSa ityAdi // AdyaM jIvAdhikaraNaM etairvizeSairbhidyata iti vAkyazeSaH // ete catvAraH sujantAstryAdizabdA yathAkramamamisambandhyante-- sNrmbhsmaarmbhaarmbhaastryH| yogAstrayaH / kRtakAritAnumatAstrayaH / kaSAyAzcatvAra iti // eteSAM gaNanAbhyAvRttiH sucA dyotyate // ekaza iti vIpsAnirdezaH / ekaikaM tryAdIn bhedAn nayedityarthaH // tadyathA- krodhakRtakAyasaMrambhaH / mAnakRtakAyasaMrambhaH / mAyAkRtakAyasaMrambhaH / lobhakRtakAyasaMrambhaH / krodhakAritakAyasarambhaH / mAnakAritakAyasaMrambhaH / mAyAkAritakAyasaMrambhaH / lobhakAritakAyasaMrambhaH / krodhAnumatakAyasaMrambhaH / mAnAnumatakAyasaMrambhaH / mAyAnumatakAyasaMrambhaH / lobhAnumatakAyasaMrambhazceti dvAdazadhA kAyasaMrambhaH // evaM vAgyoge manoyoge ca dvAdazadhA saMrambhaH / ta ete piNDitAH SaTtriMzat , tathA samArambhA api SaTtriMzat / ArambhA api SaTtriMzat / ete sapiNDitA jIvAdhikaraNAsravabhedAH aSTottarazatasaMkhyAH sambhavanti // cazabdo' nantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnasajvalanakaSAyabhedakRtAntarbhedasamuccayArthaH // parasyAjIvasyAdhikaraNasya bhedapratipattyarthamAha // nirvartanAnikSepasa~yoganisargA dvicaturhitribhedAH param // 9 // nivartyata iti nirvartanA nisspaadnaa| nikSipyata iti nikSepaH sthApanA / saMyujyate iti saMyogaH mizrIkRtaM / nisRjyata iti nisargaH pravartanam // ete vyAdibhiryathAkramamabhisambadhyante- nirvartanA vibhedA / nikssepshcturbhedH| saMyogo vibhedaH / nisargastribheda iti // ta ete bhedA ajIvAdhikaraNasya veditavyAH // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH 1 paravacanamanarthakam, pUrvasUtre Adyamiti vacanAdidamavaziSTArthaM bhavatIti // nAnarthakam / anyArthaH parazabdaH / saMrambhAdibhyo' nyAni nirvartanAdIni / itarathA hi nirvartanAdInAmAtmapariNAmasadbhAvAjjIvAdhikaraNavikalpA eveti vijJAyante // nirvartanAdhikaraNaM dvividham, mUlaguNanirvartanAdhikaraNamuttaraguNanirvartanAdhikaraNaJceti // tatra mUlaguNa nirvartanaM paJcavidham / zarIravAGmanaHprANApAnAzca / uttaraguNanirvartanaM kASThapustacitrakarmAdi || nikSepazcaturvidhaH / apratyavekSitanikSepAdhikaraNaM duSprasRSTanikSepAdhikaraNaM sahasAnikSepAdhi - karaNamanAbhoganikSepAdhikaraNaM ceti // saMyogo dvividhaH / bhaktapAnasaMyogAdhikaraNamupakaraNasaMyogAdhikaraNaM ceti // nisargastrividhaH / kAyanirsargAdhikaraNaM vAmisargAdhikaraNaM manonisargAdhikaraNaJceti // uktaH sAmAnyena karmAsravabhedaH || * 189 idAnIM karmavizeSAsravabhedo vaktavyaH / tasmin vaktavye AdyayorjJAnadarzanAvaraNayorAsravabhedapratipattyarthamAha-- // tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH // 10 // tattvajJAnasya mokSasAdhanasya kIrtane kRte kasyacidanabhivyAharataH antaH paizunyapariNAmaH pradoSaH / kutazcitkAraNAnnAsti na vedmItyAdi jJAnasya vyapalapanaM nihnavaH / kutazcitkAraNAdbhAvitamapi vijJAnaM dAnArhamapi yato na dIyate tanmAtsaryam / jJAnavyavacchedakaraNamantarAyaH / kAyena vAcA ca paraprakAzyajJAnasya varja - namAsAdanam / prazastajJAnadUSaNamupaghAtaH / AsAdanameveti cet 1 aprasRSTAdRSTabhUmau kAyAdinikSepo'nAbhogaH || * Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 sarvArthasiddhiH sato jJAnasya vinayapradAnAdiguNakIrtanAnanuSThAnamAsAdanam / upaghAtastu jJAnamajJAnameveti jJAnanAzAbhiprAya ityanayorayaM bhedaH // tacchabdena jJAnadarzanayoH pratinirdezaH kriyate / kathaM punaraprakRta. yoranirdiSTayostacchabdena parAmarzaH kartuM zakyaH? praznApekSayA // jJAnadarzanAvaraNayoH ka Asrava iti prazne kRte tadapekSayA tacchabdo jJAnadarzane pratinirdizati // etena jJAnadarzanavatsu tatsAdhaneSu ca pradoSAdayo yojyAH tannimittattvAt // ta ete jJAnadarzanAvaraNayorAtravahetavaH // ekakAraNasAdhyasya kAryasyAnekasya darzanAt tulye'pi pradoSAdau jnyaandrshnaavrnnaasrvsiddhiH|| athavA- viSayabhedAdAsravabhedaH / jJAnaviSayAH pradoSAdayo jJAnAvaraNasya / darzanaviSayAH pradoSAdayo darzanAvaraNasyeti // ___ yathA'nayoH krmprkRtyoraasrvbhedaastthaa|| duHkhaMzokatApAkandanavadhaparidevanAnyAtmaparo bhayasthAnyasavedyasya // 11 // pIDAlakSaNaH pariNAmo duHkham / anugrAhakasambandhavicchede vaiklavyavizeSaH zokaH / parivAdAdinimittAdAvilAntaHkaraNasya tIvrAnuzayastApaH / paritApajAtAzrupAtapracuravipralApAdibhirvyaktakrandanamAkrandanam / AyurindriyabalaprANaviyogakaraNaM vadhaH / saMklezapariNAmAvalambanaM guNasmaraNAnukIrtanapUrvakaM svaparAnugrahAbhilASaviSayamanukampApracuraM rodanaM paridevanam // nanu ca- zokAdInAM duHkhavizeSatvAt duHkhagrahaNamevAstu / satyamevam / tathApi katipayavizeSapratipAdanena duHkhajAtyantaravidhAnaM kriyate / yathA gaurityukte 1 atra duHkhajAtyanuvidhAnamiti pAThAntaram / / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH 191 anirmAte vizeSe tatpratipAdanArthaM khaNDamuNDakRSNazuklAdyupAdAnaM kriyate, tathA duHkhaviSayAsravAsaMkhyeyalokabhedasambhavAt duHkhamityukte vizeSAnirjJAnAtkatipayavizeSanirdezena tadvizeSapratipattiH kriyate // tAnyetAni duHkhAdIni krodhAvezAdAtmasthAni bhavanti parasthAnyubhayasthAni ca // etAni sarvANyasadvadyAsravakAraNAni veditavyAni // atra codyate- yadi duHkhAdInyAtmaparobhayasthAnyasavedyAsravanimittAni, kimarthamArhataiH kezalaJcanAnazanAtapasthAnAdIni duHkhanimitAnyAsthIyante pareSu ca pratipAdyante iti // naiSa doSaH- antaraGgakrodhAdyAvezapUrvakANi duHkhAdInyasadvedyAsravanimittAnIti vizeSyoktatvAt // yathA kasyaciAdbhiSajaH paramakaruNAzayasya niHzalyasya sa~yatasyopari gaNDaM pATayato duHkhahetutve satyapi na pApabandho bAhyanimittamAtrAdeva bhavati / evaM saMsAraviSayamahAduHkhAdudvimasya bhikSostannivRttyupAyaM prati samAhitamanaskasya zAstravihite karmaNi pravartamAnasya saMklezapariNAmAbhAvAt duHkhanimittatve satyapi na pApabandhaH // uktaJca- nai duHkha na sukhaM yadvaddhaturdRSTazcikitsite // cikitsAyAM tu yuktasya syAt duHkhamathavA sukham // 1 // nai duHkhaM na sukhaM tadvaddhaturmokSasya sAdhane // mokSopAye tu yuktasya syAt duHkhamathavA sukham // 2 // ___uktA asadvadyAsravahetavaH savedyasya punaH ka itytrocyte|| bhUtavratyanukampAdAnasarAgasa~yamAdiyogaH kSAntiH zaucamiti sadyasya // 12 // .. 1 cikitsAyAM yuktasya kevalaM duHkha ' sukhaM ca rukpratikAre heturna bhavatItyarthaH // 2 rogapratikAre // 3 mokSopAye yu. tasya puMsaH kevalaM du khaM sukhaM ca mokSasya sAdhane heturna bhavati / / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 sarvArthasiddhiH tAsu tAsu gatiSu karmodayavazAdbhavantIti bhUtAni prANina ityarthaH / vratAnyahiMsAdIni vakSyante, tadvanto vratinaH // te dvividhAH / agArampratinivRttautsukyAH sa~yatAH, gRhiNazca sa~yatAsa~yatAH / anugrahArdIkRtacetasaH parapIDAmAtmasthAmiva kurvato' nukampanamanukampA / bhUteSu vratiSu cAnukampA bhUtavratyanukampA / parAnugrahabudhdyA svasyAtisarjana dAnam / saMsArakAraNanivRttimpratyAgU) akSINAzayaH sarAga ityucyate / prANIndriyeSvazubhapravRtteviratiH saMyamaH / sarAgasya saMyamaH sarAgo vA saMyamaH sraagsNymH| Adizabdena saMyamAsa~yamAkAmanirjarAbAlatapo'nu. rodhaH / yogaH samAdhiH samyakpraNidhAnamityarthaH // bhUtavratyanukampAdAnasarAgasa~yamAdInAM yogaH bhUtavratyanukampAdAnasarAgasa~yamA. diyogaH / krodhAdinivRttiH zAntiH / lobhaprakArANAmuparamaH zaucam // itizabdaH prkaaraarthH| ke punaste prakArAH ? / aI. tpUjAkaraNaparatAbAlavRddhatapasvivaiyAvRttyAdayaH // bhUtagrahaNAt siddhe batigrahaNaM tadviSayAnukampAprAdhAnyakhyApanArtham // ta ete sadvedyasyAsravA jJeyAH // ___ atha tadanantaroddezabhAjo mohasyAsravahetau vaktavye tadbhedasya drshnmohsyaasrvhetuprdrshnaarthmidmucyte|| kevalizrutasaGghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya 13 nirAvaraNajJAnAH kevalinaH / tadupadiSTaM budhdhatizayarddhiyuktagaNadharAnusmRtaM grantharacanaM zrutaM bhavati / ratnatrayopetazramaNagaNaH saGghaH / ahiMsAlakSaNastadAgamadezito dharmaH / devAzcaturNikAyA uktAH / guNavatsu mahatsu asadbhUtadoSodbhAvanamavarNavAdaH // eteSvavarNavAdo darzanamohasyAsravahetuH / kavalAbhyavahArajIvinaH kevalina ityevamAdivacanaM kevalinAmavarNavAdaH / mAMsa Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH 193 bhakSaNAdyabhidhAnaM zrutAvarNavAdaH / zUdratvAzucitvAdyAvirbhAvanA saGghAvarNavAdaH / jinopadiSTo dharmo nirguNastadupasevino ye te cAsurA bhaviSyantItyevamabhidhAnaM dhrmaavrnnvaadH| surAmAMsopasevAdyAghoSaNaM devAvarNavAdaH // dvitIyasya mohasyAsravabhedapratipAdanArthamAha -- . // kaSAyodayAttIbapariNAmazcAritramohasya // 14 // kaSAyA uktaaH| udayo vipAkaH / kaSAyANAmudayAttItrapariNAmazcAritramohasyAsravo veditavyaH // tatra svaparakaSAyotpAdanaM tapasvijanavRttadUSaNaM. saMkliSTaliGgavratadhAraNAdiH kaSAyavedanIyasyAsavaH // saddharmopahasanadInAtihAsabahuvipralApopahAsazIlatAdihAsya. vedanIyasya / vicitrakrIDanaparatAvratazIlArucyAdiH rativedanIyasya / parAratiprAdurbhAvanA rativinAzanapApazIlasaMsargAdiH arativedanI. yasya / svazokotpAdanAparazokaplutAbhinandanAdiH zokavedanIyasya / svabhayapariNAmaH parabhayotpAdanAdirbhayavedanIyasya / kuzalakriyA. cArajugupsAdirjugupsAghedanIyasya / alIkAbhidhAyitAtisandhAnaparatvaM pararandhrApekSitvapravRddharAgAdiH strIvedanIyasya / stokakrodhA. nutsukatvasvadArasantoSAdiH (vedanIyasya / pracurakaSAyaguhyendriyavyaparopaNaparAGganAskandAdirnapuMsakavedanIyasya // nirdiSTo mohanIyasyAsravabhedaH / idAnIM tadanantaranirdiSTasyAyuSaH kAraNapradarzanArthamidamucyate - // bahvArambhaparigrahatvaM nArakasyAyuSaH // 15 // ArambhaH prANipIDAhetuvyApAraH / mamedaMbuddhilakSaNaH pari. grahaH / ArambhAzca parigrAzca aarmbhprigrhaaH| bahava ArambhaparigrahA yasya saH bahArammaparigrahaH / tasya bhAvaH bahArambhaparigra Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 sarvArthasiddhiH tvam // hiMsAdikrUrakarmA janapravartana parasvaharaNaviSayAtigRddhikRSNalezyAbhijAtaraudradhyAnamaraNakAlatAdilakSaNo nArakasyAyuSa AsavA bhavati // Aha ukto nArakasyAyuSa AsravaH / tairyagyonasyedAnIM vaktavya ityatrocyate-- // mAyA tairyagyonasya // 16 // cAritra mohakarmavizeSasyodayAdAvirbhUta AtmanaH kuTilabhAvo mAyA nikRtiH tairyagyonasyAyuSa Asravo veditavyaH / tatprapaJco mithyAtvopetadharmadezanA niHzIlatA samdhAnapriyatA nIlakapotale - zyArtadhyAnamaraNakAlatAdiH // Aha vyAkhyAtastairyagyonasyAyuSa AsravaH / idAnIM mAnuSasyAyuSaH ko heturityatrocyate // alpArambhaparigrahatvaM mAnuSasya // 17 // nArakAyurAsravo vyAkhyAtaH / tadviparIto mAnuSasyAyuSa, iti saGkSepaH // tadvyAsaH - vinItasvabhAvaprakRtibhadratApraguNavyavahAratAtanukaSAyatva maraNakAlA saMklezatAdiH // kimetAvAneva mAnuSasyAyuSa Asrava ityatrocyate|| svabhAva mArdavaJca // 18 // mRdorbhAvo mArdavam / svabhAvena mArdavaM svabhAvamArdavam / upadezAnapekSamityarthaH / etadapi mAnuSasyAyuSa AsravaH // pRthagyogakaraNaM kimarthaM ? uttarArtham / devAyuSa Asravo'pi yathA syAt // kimetadeva dvitIyaM mAnuSasyAsravo ! netyucyate- // nizzIlavratatvaM ca sarveSAm // 19 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... SaSTho'dhyAyaH cazabdo'dhikRtasamuccayArthaH / alpArambhaparigrahatvaJca niHzIlavatatvaJca // zIlAni ca vratAni ca zIlavatAni vkssynte| niSkrAntaH zIlavatebhyo niHshiilvrtH| tasya bhAvo niHzI. lavatatvam // sarveSAM grahaNaM sakalAyurAsravapratipattyartham // kiM devAyuSo'pi bhavati / / satyam, bhavati bhogabhUmijApekSayA // atha caturthasyAyuSaH ka Asrava itytrocyte|| sarAgasa~yamasa~yamAsa~yamAkAmanirjarA bAlatapAMsi devasya // 20 // sarAgasa~yamaH sayamAsa~yamazca vyAkhyAtau / akAmanirjarAakAmazcArakanirodhabandhanabadhyeSu kSuttRSNAnirodhabrahmacaryabhUzayyAmaladhAraNaparitApAdiH / akAmena nirjarA akAmanirjarA / bAlatapo mithyAdarzanopetamanupAyakAyaklezapracuraM nikRtibahulavratadhAraNam // tAnyetAni daivasyAyuSa Asravahetavo veditavyAH // ... kimatAvAneva daivasyAyuSa AsravAH netyAha // samyaktvaM ca // 21 // ki? / daivasyAyuSa Asrava ityanuvartate // avizeSAmidhAne'pi saudhrmaadivishessgtiH| kutaH? pRthakkaraNAt // yadyevaM, pUrvasUtre ukta AsravavidhiravizeSeNa prasaktaH; tena, sarAgasa~yamasayamAsayamAvapi bhavanavAsyAdyAyuSa Asravau prApnutaH // naiSa 'doSaH- samyaktvAbhAve tavyapadezAbhAvAttadubhayamapyatrAntarbhavati // - AyuSo'nantaramuddiSTasya nAmna Asravavidhau vaktavye, tatrA' zubhanAmna AsravapratipattyarthamAha- . // yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH // 22 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 sarvArthasiddhiH yogastriprakAro vyaakhyaatH| tasya vakratA kauTilyam / visaMvAdanamanyathApravartanam // nanu ca nArthabhedaH / yogavakratai. vAnyathApravartanam // satyamevametat- svagatA yogavakratetyucyate / paragataM visaMvAdanaM, samyagabhyudayaniHzreyasArthAsu kriyAsu pravartamAnamanyaM tadviparItakAyavAGmanobhirvisaMvAdayati * maivaM kApIrevaM kurviti // etadubhayamazubhanAmakarmAsravakAraNaM veditavyam // cazabdena mithyAdarzanapaizunyAsthiracittatAkUTamAnatulAkaraNaparanindA'' tmaprazaMsAdiH samuccIyate // atha zubhanAmakarmaNaH ka Asrava ityatrocyate // tadviparItaM zubhasya // 23 // ... kAyavAGmanasAmRjutvamavisaMvAdanaM ca tadviparItam // caza. bdena samuccitasya ca viparItaM grAhyam / dhArmikadarzanasadbhAvo. panayanasaMsaraNabhIrutApramAdavarjanAdi // tadetacchubhanAmakarmAsravakAraNaM veditavyam // Aha kimatAvAneva zubhanAmna Asravavidhiruta kazcidasti prativizeSaH ? ityatrocyate- yadidaM tIrthakaranAmakarmAnantAnupamaprabhAvamacintyavibhUtivizeSakAraNaM trailokyavijayakaraM tasyAsravavidhivizeSo'stIti // " yadyevamucyatAM ke tasyAsravAH ? ityata iNdmaarbhyte|| darzanavizuddhivinayasampannatA zIlavateSvanaticAro'bhIkSNajJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI sAdhusamAdhiyAvRttyakaraNamarhadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakaratvasya // 24 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH 197 i," jinena bhagavatArhatparamaSThinopadiSTe nimranthalakSaNe mokSavamani rucirdarzanavizuddhiH praaguktlkssnnaa| tasyASTAvaGgAninizzaGkitatvaM, niSkAGkSitA, vicikitsAvirahatA, amUDhadRSTitA, upabRMhaNaM, sthitIkaraNaM, vAtsalyaM, prabhAvanaM ceti // samyagjJAnAdiSu mokSasAdhaneSu tatsAdhaneSu ca gurvAdiSu svayogyavRttyA sAkAra Adaro vinayastena sampannatA vinayasampannatA // ahiM. sAMdiSu vrateSu tatpratipAlanArtheSu ca krodhavarjanAdiSu zIleSu niravadyA vRttiH zIlavrateSvanaticAraH // jIvAdipadArthasvatattvaviSaye samyagjJAne nityaM yuktatA abhIkSNajJAnopayogaH // saMsA. raduHkhAnnityabhIrutA saMvegaH // tyAgo dAnaM, tatrividhamAhAradAnamabhayadAnaM jJAnadAnaM ceti / tacchaktito yathAvidhi prayujyamAnaM tyAga ityucyate // anigUhitavIryasya mArgAvirodhikAyaklezastapaH // yathA bhANDAgAre dahane samutthite tatprazamanamanuSThIyate bahUpakAratvAttathA'nekavratazIlasamRddhasya munestapasaH kutazcitpratyUhe samupasthite tatsandhAraNaM samAdhiH // guNavatduHkhopanipAte niravayena vidhinA tadapaharaNaM vaiyAvRttyam // aha. dAcAryabahuzruteSu pravacaneSu ca bhAvavizuddhiyukto'nurAgo bhaktiH // paNNAmAvazyakakriyANAM yathAkAlaM pravartanamAvazyakAparihANiH // jJAnatapojinapUjAvidhinA dharmaprakAzanaM mArgaprabhAvanA // vatse dhenuvatsadharmaNi snehaH pravacanavatsalatvam // tAnyetAni SoDazakAraNAni samyagbhAvyamAnAni vyastAni samastAni ca tIrthakaranAmakarmAsravakAraNAni pratyetavyAni // idAnIM nAmAsravAbhidhAnAnantaraM gotrAsrave vaktavye sati nIcairgotrasyAsravavidhAnArthamidamAha-- // parAtmanindAprazaMse sadasadguNocchAdanodbhAvane Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH . ca nIcairgotrasya // 25 // tathyasya vA doSasyodbhAvanaM prati icchA nindA / guNodbhAvanAbhiprAyaH prazaMsA / yathAsaMkhyamabhisambandhaH- paranindA , AtmaprazaMseti // pratibandhakahetusannidhAne sati anudbhUtavRttitA anAvirbhAva ucchAdanam / pratibandhakAbhAvena prakAzavRttitA udbhAvanam // atrApi ca yathAkramamabhisambandhaH- sadguNocchAdanamasadguNodbhAvanamiti // tAnyetAni nIce!trasyAsravakAraNAni veditavyAni // . athoccairgotrasya ka Asravavidhiratrocyate- tadviparyayo nIcairvRttyanutseko cottarasya // 26 // .. tadityanena . pratyAsattenIMcairgotrasyAsravaH pratinirdizyate // anena prakAreNa vRttiviparyayaH // tasya viparyayastadviparyayaH // kaH punarasau viparyayaH / AtmanindA, paraprazaMsA , sadguNoddhAvanamasadguNocchAdanaM ca // guNotkRSTeSu vinayenAvanatirnIcairvRttiH / vijJAnAdimirutkRSTasyApi satastatkRtamadaviraho'nahaGkAratA'nutsekaH / tAnyetAnyuttarasyoccairgotrasyAsravakAraNAni bhavanti // atha gotrAnantaramuddiSTasyAntarAyasya ka Asrava ityucyate // vighnakaraNamantarAyasya // 27 // dAnAdInyuktAni dAnalAbhabhogopabhogavIryANi cetyatra / teSAM vihananaM vighnaH / vighnasya karaNaM vighnakaraNamantarAyasyAsravavidhirveditavyaH // atra codyate-- tatpadoSanihnavAdayo jJAnadarzanAvaraNAdInAM pratiniyatA Asravahetavo varNitAH; kiM te pratiniyatajJA. nAvaraNAdyAsravahetava eva utAvizeSeNeti / yadi pratiniyatajJAnAvaraNAdyAsravahetava eva , AgamavirodhaH prsjyte| Agame hi Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 saptamo'dhyAyaH saptakarmANi AyurvANi pratikSaNaM yugapadAsavantItyuktam / tadvi. rodhaH syAt // athAvizeSeNAsravahetorvizeSanirdezo na yukta iti // atrocyate- yadyapi tatpradoSAdibhirjJAnAvaraNAdInAM sarvAsAM karmaprakRtInAM pradezabandhaniyamo nAsti / tathApyanubhAganiyamahetuvena tatpradoSanihavAdayo vibhajyante // 7 // ..... . // iti tatvArthavRttau sarvArthasiddhisajJikAyAM SaSTho'dhyAyaH // . . . .. .: // OM namaH paramAtmane vItarAgAya // .. // atha saptamo'dhyAyaH / / AsravapadArtho vyakhyAtastatprArambhakAle evoktaM "zubhaH puNyasyeti" tatsAmAnyenoktam / tavizeSapratipattyartha kaH punaH zubha ityukte idmucyte|| hiMsA'nRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam // 1 // - pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsetyevamAdimiH sUhiMsAdayo nirdezyante / tebhyo viramaNaM virativratamityucyate // vratamabhisa. dhikRto niyamaH // idaM kartavyamidaM na kartavyamiti vA // nanu ca-hiMsAdayaH pariNAmavizeSA adhruvAH kathaM teSAmapAdAnatvamucyate? budhdhapAye , dhruvatvavivakSopapatteH // yathA dharmAdviramatItyatra ya eSa manuSyaH sambhinnabuddhiH sa pazyati- duSkaro dharmaH phalaM cAsya zraddhAmAtragamyamiti svabudhyA samprApya nivartate // evami 1 dhruvamapAye'pAdAnamiti sUtrasya sadbhAvAt // 2 prekSApUrvakAzatyabhiprAyaH // 3 Alocayati / / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sarvArthasiddhiH hApi ya eSa manuSyaH prekSApUrvakArI sa pazyati- ya ete hiMsAdayaH pariNAmAste pApahetavaH pApakarmaNi pravartamAnAnihaiva. rAjAno daNDayantiH paratra ca duHkhamApnuvantIti- svabudhyA samprApya nivatate // tato budhyA dhra vatvavivakSopapatterapAdAnatvaM yuktam // viratizabdaH pratyekaM parisamApyate- hiMsAyA viratiH, anRtAdviratirityevamAdi // tatra- ahiMsAvratamAdau kriyate pradhAnatvAt / satyAdIni hi tatparipAlanArthAni sasyasya vRtiparikSepavat // sarvasAvadyanivRttilakSaNasAmAyikApekSayA ekaM vrataM , tadeva chedopasthApanApekSayA paJcavidhamihocyate // nanu ca- asya vratasyAsravahetutvamanupapannaM sa~varahetuSvantarbhAvAt / sa~varahetavo vakSyante guptisamityAdayaH / tatra dazavidhe dharme saMyame vA vratAnAmantarbhAva iti // naiSa doSaH- tatra sa~varo nivRttilakSaNo vakSyate / pravRttizcAtra dRzyate hiMsAnRtAdattAdAnAdikriyApratIteH, guptyAdisa~varaparikarmatvAca // vrateSu hi kRtaparikarmA sAdhuH sukhena sa~varaM karotIti tataH pRthaktvenopadezaH kriyate ||nnu ca- SaSThamaNuvratamasti rAtribhojanaviramaNaM tadihopasaMkhyAtavyam / na / bhAvanAsvantarbhAvAt / ahiMsAvatabhAvanA hi vakSyante / tatra AlokitapAnabhojanabhAvanA kAryeti / / tasya paJcatayasya vratasya bhedapratipayarthamAha // dezasarvato'NumahatI // 2 // - dezaH ekdeshH| sarvaH sakalaH / dezazca sarvazca deshsH| tAbhyAM dezasarvataH / viratirityanuvartate / aNu ca mhccaannumhttii| vratAbhisambandhAnnapuMsakaliGganirdezaH // yathAsaMkhyamabhisambadhyate / dezato viratiraNuvrataM sarvatoviratirmahAvratamiti dvidhA bhidyate 1 dazavidhadharmAnyatame. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH pratyekaM vratam // etAni vratAni bhAvitAni varauSadhavayatnavate duHkhanivRttinimittAni bhavanti // kimartha kathaM vA bhAvanaM teSAmityatrocyate--- // tatsthairyArtha bhAvanAH paJcapaJca // 3 // teSAM vratAnAM sthirIkaraNAyaikaikasya vratasya paMcapaMca bhAvanA veditavyAH // yadyevamAdyasyAhiMsAvratasya bhAvanAH kA itytrocyte|| vAmanoguptIryAdAnanikSepaNasamityAlo kitapAnabhojanAni paJca // 4 // vAgguptiH / manoguptiH / iryAsamitiH / AdAnanikSepaNasamitiH / AlokitapAnabhojanamityetAH paJcAhiMsAvratasya bhAvanAH // atha dvitIyasya vratasya kA ityatrocyatekrodhalobhabhIrutvahAsyapratyAkhyAnAnyanu vIcibhASaNaM ca paJca // 5 // krodhapratyAkhyAnam / lobhapratyAkhyAnam / bhIrutvapratyAkhyAnam / hAsyapratyAkhyAnam / anuvIcibhASaNaM cetyetAH paJcabhAvanAH satyavratasya jJeyAH // anuvIcibhASaNaM niravadyAnubhASaNamityarthaH // idAnIM tRtIyasya vratasya kA bhAvanA itytraah||shuunyaagaarvimocitaavaasproprodhaakrnnbhaikssshuddhi saddharmAvisaMvAdAH paJca // 6 // zUnyAgAreSu giriguhAtarukoTarAdiSvAvAsaH / parakIyeSu ca Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH vimociteSvAvAsaH / pressaamuprodhaakrnnm| AcArazAstramArgeNa bhaikSazuddhiH / mamedaM tavedamiti sadharmabhiravisaMvAdaH / ityetAH paJcAdattAdAnaviramaNavratasya bhAvanAH || athedAnIM brahmacaryavratasya bhAvanA vaktavyA ityatrAha - // strIrAgakathAzravaNatanmanoharAGganirIkSaNapUrvaratAnusmaraNavRSyeSTarasasvazarIrasaMskAratyAgAH paMca // 7 // tyAgazabdaH pratyekaM parisamApyate / strIrAgakathAzravaNatyAgaH / tanmanoharAGganirIkSaNatyAgaH / pUrvaratAnusmaraNatyAgaH / vRSyeSTarasa - tyAgaH / zarIrasaMskAratyAgazceti caturthavratasya bhAvanAH paJca vijJeyAH || atha paJcamavratasya bhAvanAH kA itytrocyte|| manojJAmanojJendriyaviSaya rAgadveSavarjanAni paJca // 8 // paJcAnAmindriyANAM sparzana | dInAmiSTAniSTeSu viSayeSUpanipatiteSu sparzAdiSu rAgadveSavarjanAni paJca AkiMcanyasya vratasya bhAvanAH pratyetavyAH // 202 kiJcAnyadyathA'mISAM vratAnAM draDhimArthaM bhAvanAH pratIyante tadvipazcidbhiriti bhAvanopadezaH, tathA tadarthaM tadvirodhiSvapItyAha--- // hiMsAdiSvihAmutrApAyAvadyadarzanam // 9 // abhyudayaniHzreyasArthAnAM kriyANAM vinAzakaprayogo'pAyaH / avadyaM garhyam / apAyazvAvadyaM cApAyAvadye tayordarzanamapAyAvadyadarzanaM bhAvayitavyam // ka ihAmutra ca / keSu hiMsA? / ? diSu // kathamiti ceducyate - hiMsAyAM tAvat, hiMsro hi nityodvejanoyaH satatAnubaddhavairazca ih ca vadhabandhapariklezAdIn pratilabhate / - Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH pretya cAzubhAM gatim / garhitazca bhavatIti hiMsAyAM vyuparamaH zreyAn // tathA anRtavAdI azraddheyo bhavati ihaiva ca jivhAchedAdIn pratilabhate / mithyAkhyAnaduHkhitebhyazca baddhavairebhyo bahUni vyasanAnyavAmoti pretya cAzubhAM gatiM , garhitazca bhavatIti anRtavacanAt vyuparamaH zreyAn // tathA stenaH paradravyApaharaNAsaktaH sarvasyodvejanIyo bhavati / ihaiva cAbhighAtavaghabandhahastapAdakarNanAsotarauSThacchedanabhedanasarvasvaharaNAdIn pratilabhate pretya cAzubhAM gatiM , garhitazca bhavatIti steyAt vyuparatiH zreyasI // tathA abrahmacArI madavipramoddhAntacitto vanagaja iva vAsitAvaJcito vivazo vadhabandhanapariklezAnanubhavati / mohAbhibhUtattvAcca kAryAkAryAnabhijJo na kiJcitkuzalamAcarati / parAGganAliGganasaGgakRtaratizcehaiva vairAnubandhino liGgacchedanavadhabandhasarvasvaharaNAdInapAyAn prAmoti / pretya cAzubhAM gatimaznute, garhitazca bhavati, ato viratirAtmAhitA // tathA parigrahavAn zakuniriva gRhItamAMsakhaNDo'nyeSAM tadarthinAM patatriNAmihaiva taskArAdInAmabhibhavanIyo bhavati / tadarjanarakSaNaprayatnakRtA~zca doSAn bahUnavAmoti na cAsya tRptirbhavati indhanarivAH / lobhAbhibhUtatvAcca kAryAkAryAnapekSo bhavati pretya cAzubhAM gatimAskandate / lubdho'yamiti garhitazca bhavatIti: tadviramaNaM zreyaH // evaM hiMsAdiSvapAyAvadyadarzanaM bhAvanIyam // .. . - hiMsAdiSu bhAvanAntarapratipAdanArthamAha.. // duHkhameva vA // 10 // hiMsAdayo duHkhameveti bhAvayitavyAH // kathaM hiMsAdayo duHkham ! duHkhakAraNatvAt / yathA annaM vai prANA iti // kAra. Nasya kAraNatvAdvA yathA dhanaM prANA iti / dhanakAraNamannapAnaM annapAnakAraNAH prANA iti // tathA hiMsAdayo'sadvedyakarmakAraNam / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 sarvArthasiddhiH asadvedhakarma ca duHkhakAraNamiti duHkhakAraNe duHkhakAraNakAraNe vA duHkhopacAraH // tadetat duHkhameveti bhAvanaM parotmasAkSikamavagantavyam (1) // nanu ca tatsarvaM na duHkhameva viSayaratisukhasadbhAvAt / na tatsukhaM vedanApratikAratvAtkacchUkaNDUyanavat // punarapi bhAvanAntarArthamAha // maitrIpramodakAruNyamAdhyasthAni ca sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu // 11 // pareSAM duHkhAnutpattyabhilASo maitrI / vadanaprasAdAdibhirabhivyajyamAnAntarbhaktirAgaH pramodaH / dInAnugrahabhAvaH kAruNyam / rAgadveSapUrvaka pakSapAtAbhAvo mAdhyastham / duSkarmavipAkavazAnnAnAyoniSu sIdantIti sattvA jIvAH / samyagjJAnAdibhiH prakRSTA guNAdhikAH / asadvedyodayApAditaklezAH klizyamAnAH / tasvArthazravaNagrahaNAbhyAmasampAditaguNA avineyAH / eteSu sattvAdiSu yathAsaMkhyaM maitryAdIni bhAvayitavyAni // sarvasattveSu maitrI, guNAdhikeSu pramodaH klizyamAneSu kAruNyaM, avineyeSu mAdhyasthamityevaM bhAvayataH pUrNAnya hiMsAdIni vratAni bhavanti // " punarapi bhAvanAntaramAha // jagatkAyasvabhAvau vA saMvegavairAgyArtham // 12 // jagatsvabhAvastAvadanAdira nidhano vetrAsanajhallarI mRdaGganibhaH / atra jIvA anAdisaMsAre'nantakAlaM nAnAyoniSu duHkha bhojaMbhojaM paryaTanti / na cAtra kiJcinniyatamasti / jalabudabudopamaM ---- 1 atra ' paratrAtrasAkSikamiti pAThastAlapatrapustake vartate / parannAtmasAkSikamityanyaH pAThastRtIyapustake vartate // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAya 205 jIvitaM, vidyunmeghAdivikAracapalA bhogasampada ityevamAdi jagatsvabhAvacintanAtsaMsArAtsaMvego bhavati // kAyasvabhAvazca anityatA duHkha. hetutvaM niHsAratA azucitvamityevamAdi // kAyasvabhAvacintanAdviSayarAganivRttarvairAgyamupajAyate iti jagatkAyasvabhAvau bhAvayitavyau // atrAha uktaM bhagavatA hiMsAdinivRttivratamiti, tatra na jAnImaH ke hiMsAdayaH kriyAvizeSA ityatrocyate / yugapadvaktumazakyatvAtallakSaNanirdezasya kramaprasaGge yA'sAvAdau coditA saiva taavducyte|| pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA // 13 // pramAdaH sakaSAyatvaM tadvAnAtmapariNAmaH pramattaH pramattasya yogaH pramattayogaH tasmAtpramattayogAt iMndriyAdayo dazaprANAsteSAM yathAsaMbhavaM vyaparopaNaM viyogakaraNaM hiMsetyabhidhIyate // sA prANino duHkhahetutvAdadharbhahetuH // pramattayogAditi vizeSaNaM kevalaM prANavyaparopaNaM nAdharmAyeti jJApanArtham // uktaM ca- viyojayati cAsubhinaM ca vadhena sa~yujyate iti // uktaM ca- uccALidaMmi pAde iriyAsamidassa NiggamaThThANe / AvAdeja kuLiGgo mareja taM jogamAsejeM // 1 // Nahi tassa taNNimitto bandho suhamovi dekhido samaye // mucchApariggahotti ya ajhjhappapamANado bhaNido // 2 // nanu ca prANavyaparopaNAbhAve'pi pramattayogamAtrAdeva hiMsepyate / uktaM ca-- maradu va jiyadu va jIvo ayadAcArassa NicchidA hiNsaa| payadassa Nasthi bandho hiMsAmiteNa samidassa // 1 // iti / naiSa doSaH / atrApi prANavya 1 ekendriyAdiSu yAvatAM sambhavastAvatAM vyaparopaNam / 2 priyeta 3 pAdayogam. 4 AsAdya. 5 adhyAtma // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .206 sarvArthasiddhiH paropaNamasti bhAvalakSaNam // tathA coktam- svayamevAtmanAss smAnaM hinastyAtmA pramAdavAn // pUrva prANyantarANAntu pazcAtsyAdvA na vA vadhaH // 1 // iti // Aha abhihitalakSaNA hiMsA; tadanantaroddiSTamanRtaM kiM lakSaNamityatrocyate... // asadabhidhAnamanRtam // 14 // - sacchabdaH prazaMsAvAcI na sadasadaprazastamiti yAvat / asato'rthasyAbhidhAnamasadabhidhAnamanRtam // RtaM satyaM na RtamanRtam // kiM punaraprazastaM ? prANipIDAkaraM yattadaprazastam // vidyamAnArthaviSayaM vA avidyamAnArthaviSayaM vA // uktaM cpraagevaahiNsaaprtipaalnaarthmitrdrtmiti| tasmAddhiMsAkarmavaco'nRtamiti nizcayam // athAnRtAnantaramuddiSTaM yatsteyaM tasya kiM lakSaNamityata Aha.. // adattAdAnaM steyam // 15 // AdAnaM grahaNamadattasyAdAnamadattAdAnaM steyamityucyate / yadyevaM karmanokarmagrahaNamapi steyaM prAmoti anyenAdattattvAt // naiSa dossH| dAnAdAne yatra sambhavatastatraiva steyavyavahAraH / kutaH ? adattagrahaNasAmarthyAt // evamapi bhikSominagarAdiSu bhramaNakAle rathyAdvArAdipravezAdadattAdAnaM prAmoti // naiSa dossH| sAmAnyena muktatvAt // tathAhi- ayaM bhikSuH pihitadvArA. diSu na pravizati amuktatvAt // athavA pramattayogAdityanuvartate pramattayogAdadattAdAnaM yat tatstayamityucyate // na ca rathyAdi pravizataH pramattayogo'sti / tenaitaduktaM bhavati yatra saMkle. zapariNAmena pravRttistatra steyaM bhavati bAhyavastuno grahaNe vADa grahaNe ca // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH atha caturthamatrajha kiM lakSaNamityatrocyate - // maithunamabrahma // 16 // 207 strIpuMsayozcAritramohodaye sati rAgapariNAmAviSTayoH parasparasparzanaM prati icchA mithunam / mithunasya karma maithunamityucyate / na sarvaM karma / kutaH - loke zAstre ca tathA prasiddheH / loke tAvadAgopAlAdiprasiddhaM strIpuMsarAgapariNAmanimittaM ceSTitaM maithunamiti / zAstre'pi azvavRSabhayo maithunecchAyAmityevamAdiSu tadeva gRhyate // api ca pramattayogAdityanuvartate tena strIpuMsamidhuna viSayaM ratisukhArthaM ceSTitaM maithunamiti gRhyate na sarvam // ahiMsAdayo dharmA yasmin paripAlyamAne bRMhanti vRddhimupayAnti tadbraza / na brahma abrahma / kiM tat ? maithunam // tatra hiMsAdayo doSAH puSyanti // yasmAnmaithunasevanapravaNaH sthAstUzcariSNUn prANino hinasti / mRSAvAdamAcaSTe / adattamAdatte / sacetanamitaracca parigrahaM gRhNAti // atha paJcamasya parigrahasya kiM lakSaNamityata aah|| mUrchA parigrahaH // 17 // mUrcetyucyate / kA mUrchA bAbAnAM gomahiSamaNimuktAdInAM cetanAcetanAnAM rAgAdInAmupadhInAM ca saMrakSaNArjanasaMskArAdilakSaNAvyAvRttirmUrchA // nanu ca - loke vAtAdiprakopavizeSasya mUrkheti prasiddhirasti tadbrahaNaM kasmAnna bhavati ? satyamevaitat / mUrchatirayaM mohasAmAnye vartate / sAmAnyacodanAzca vizeSeSvava - tiSThanta ityukte vizeSe vyavasthitaH parigRhyate / parigrahaprakaraNAt // evamapi bAhyasya parigrahatvaM na prApnoti / adhyAtmikasya saMgraha - NAt // satyamevaitat - pradhAnatvAdabhyantara eva saMgRhyate / asatyapi Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 sarvArthasiddhiH bAjhe mamedamiti saGkalpavAn saparigraho bhavati // atha bAhyaH parigraho na bhavatyeva / bhavati ca mUrchAkAraNatvAdyadi mamedamiti, saGkalpaparigrahasajJAnAdyapi parigrahaH prAmoti; tadapi hi mamedamiti sakalpyate rAgAdipariNAmavat // naiSa doSaH- pramattayogAdityanuvartate / tato jJAnadarzanacAritravato'pramattasya mohAbhAvAnna mUrchA'stIti niHparigrahatvaM siddham // kiJca teSAM jJAnAdInAmaheyatvAdAtmasvabhAvatvAdaparigrahatvaM / rAgAdayaH punaH karmodayatantrA iti anAsmasvabhAvatvAddheyAH / tatasteSu saGkalpaH parigraha iti yujyate / tanmUlAH sarve doSAH // mamedamiti hi sati saMkalpe saMrakSaNAdayaH saJjAyante / tatra ca hiMsA'vazyambhAvinI / tadarthamanRtaM jalpati / caurya vA Acarati / maithune ca karmaNi prayatate / tatprabhavA narakAdiSu duHkhaprakArAH // evamuktena prakAreNa hiMsAdidoSadarzino'hiMsAdiguNAhi. tacetasaH paramaprayatnasyAhiMsAdIni vratAni yasya santi saH // nizzalyo vratI // 18 // zRNAti hinastIti zalyam / zarIrAnupravezikANDAdipraharaNaM tacchalyamiva zalyaM; yathA tat prANino bAdhAkaraM tathA zarIramAnasabAdhAhetutvAkarmodayavikAraH zalyamityupacaryate // tatrividham- mAyAzalyam / nidAnazasyam / mithyAdarzanazalyamiti // mAyA nikRtirvnycnaa| nidAnaM viSayabhogAkAGkSA / mithyAdarzanamatattvazraddhAnam / etasmAtrividhAcchalyAnniSkrAnto nizzalyo vratI ityucyate / atra codyate- zalyAbhAvAnniHzalyaH tA. misambandhAdtI, na nizzalyatvAdratI bhavitumarhati / nahi devadatto daNDasambandhAcchatrI bhavati ityatrocyate- ubhayavizeSaNaviziSTatvAnna Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH 209 hiMsAdhuparatimAtrasambandhAt vratI bhavatyantareNa zalyAbhAvam / sati zalyApagame vratasambandhAt vratI vivakSito yathA bahukSIraghRto. gomAniti vyapadizyate / bahukSIraghRtAbhAvAtsatISvapi goSu na gomAMstathA sazalyatvAtsatsvapi vrateSu na vratI // yastu niHzalyaH sa vrtii| tasya bhedapratipattyarthamAha // agAryanagArazca // 19 // pratizrayArthibhiH aGgayate iti agAraM vezma, tdvaangaarii| na vidyate agAramasyetyanagAraH // dvividho vratI agArI anagArazveti // nanu cAtra viparyayo'pi prAmoti- zUnyAgAradevakulAdyAvAsasya muneragAritvaM, anivRttaviSayatRSNasya kutazcitkAraNAd gRhaM vimucya vane vasato'nagAratvaJca prAmotIti // naiSa doSaH / bhAvAgArasya vivakSitatvAt // cAritramohodaye satyagArasambandha pratyanivRttaH pariNAmo bhAvAgAramityucyate // sa yasyAsAvagArI // .. vane vasannapi ca gRhe vasannapi tadabhAvAdanagAra iti ca bhavati // nanu cAgAriNo vratitvaM na prAmoti asakalavratatvAt // naiSa doSaH / naigamAdinayApekSayA agAriNo'pi vatitvamupapadyate / nagarAvAsavat // yathA gRhe apavarake vA vasannapi nagagavAsa ityucyate / tathA asakalavrato'pi naigamasaMgrahavyavahAranayApekSayA vratIti vyapadizyate // ___ atrAha kiM hiMsAdInAmanyatamasmAdyaH pratinivRttaH se khalvagArI vratI / naivam // kiM tarhi ? / paJcatayyA api viratevaikalyena vivakSita ityucyate // aNukto'gArI // 20 // 1 AzrayAtibhiH Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.10 sarvArthAsaddhiH 18:, aNuzabdo'lpavacanaH / aNUni vratAnyasya aNuvAto'gArItyucyate // kathamasya vratAnAmaNutvaM ? sarvasAyadyanivRtyasambhavAt / / . kulastarthasau : nivRttaH . trasapANivyaparopaNAnivRttaH agArItyAdhaH : maNuvratam // snehamohAdivazAd gRhavinAze grAmavinAze vA kAraNa; mityabhimatAdasatyavacanAnivRtto gRhIti dvitIyamaNuvratam // anyapIDAkarapArthivabhayAdivazAdavazyaM parityaktamapi yadadattaM tataH pratinivRttAdaraH zrAvaka iti tRtIyamaNuvratam // upAcAyA anupAttAyozca parAGganAyAH saGgAnivRttaratirgRhIti caturthamaNuvratam // dhanadhAnyakSetrAdInAmicchAvazAt kRtaparicchedo gRhIti pnycmmnnuvrtm|| ' Aha aparityaktAgArasya kimetAvAneva vizeSaH Ahosvidasti kazcidanyo'pItyata Aha . . digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikaproSadhopavAso-: pabhogaparibhogaparimANAtithisa~vibhAgavatasampannazca // " viratizabdaH pratyeka parisamApyate / digviratiH / dezaviratiH / anarthadaNDaviratiriti // etAni trINi guNavatAni vratazabdasya pratyekamamisambandhAt // tathA sAmAyikavatam / proSadhopavAsavratam / upabhogaparibhogaparimANavatam / atithisaMvibhAgavratamiti // etairvataiH sampanno gRhI viratAvirata ityucyate / tadyathA- dikpAcyAdiH taMtra prasiddhairabhijJAnaravadhiM kRtvA niyamanaM digvirativratam // tato bahistrasasthAvaravyaparopaNanivRttehAvratatvamavaseyam / tatra lAbhe satyapi pariNAmasya nivRtteobhanirA' sazca kRto bhavati / / prAmAdInAmavadhRtaparimANapradezo dezaH / tato bahinivRtirdezavirativratam / pUrvavadvahirmahAvratatvaM . vyavasthApyam / / . asatyupakAre pApAdAnaheturanarthadaNDaH / tato viratiranarthadaNDaviratiH // 11 T .. . ". Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAya * anarthadaNDa : paMcavidhaH / apadhyAnam / pApopadezaH / prmaadaacritm| 'hiMsApradAnam / azubhazrutiriti // tatra pareSAM jayaparAjayavadhabandhanAjhacchedaparasvaharaNAdi kathaM syAditi manasA cintanamapadhyAnam / / tiryaklezavANijyapANivadhakArambhakAdiSu pApasa~yuktaM vacanaM pApopadezaH // prayojanamantareNa vRkSAdicchedanabhUmikuTTanasalilasecanIyabadhakArya pramAdAcaritam // viSakaNTakazastrAmirajjukazAdaNDAdihi"sopakaraNapradAnaM hiMsApradAnam // hiMsAgArAdipravardhanaduSTakathAzravaNazikSaNavyApRtirazubhazrutiH // samekIbhAve vartate / tadyathA sajata ghRtaM saGgataM tailamityucyate ekIbhUtamiti gamyate / ekatvena athanaM gamanaM samayaH, samaya eva sAmAyikaM , samayaH prayojanamasyeti vA vigRhma :sAmAyikam / iyati deze etAvati kAle ityavadhArite sAmAyika sthitasya mahAvratatvaM pUrvavadveditavyam // aNusthUlakR. tahiMsAdinivRttessayamaprasaGga iti cenna / taddhAtikarmodayAsadbhAvAt / / mahAnatatvAbhAvaH iti cedupacArAdrAjakule sarvagatacaitrAbhidhAnavat / / proSadhazabdaH parvaparyAyavAcI // zabdAdigrahaNaM prati nivRttautsukyAni paJcApIndriyANyupetya tasmin vasantItyupavAsaH / caturvidhAhAraparityAga ityarthaH // proSadhe upavAsaH proSadhopavAsaH / svazarIrasaMskArakAraNasnAnagandhamAlyAbharaNAdivirahitaH zubhAvakAze, sAdhunivAse caityAlaye svaproSadhopavAsagRhe vA dharmakathAcintanAvahitAntaHkaraNaH sannupavaset nirArambhazrAvakaH // upabhogo'zanapAnagandhamAlyAdiH / .. paribhoga AcchAdanaprAvaraNAlaGkArazayanAsanagRhayAnaMcAhanAdiH / tayoH parimANamupabhogaparibhogaparimANam / / madhu mAMsaM mAJcaH sadA parihartavyaM trasaghAtAnivRttacetasA // ketasparjuna:puSpAdIni zRMgaveramUlakAdIni bahujantuyonisthAnAnyanantakAgravya. padezANi parihartavyAni bahudhAtAlpaphalatvAt // yAnavAhanAbharaH Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH NAdiSvetAvadeveSTamato'nyadaniSTamityaniSTAnnivartanaM kartavyaM kAlaniyamena yAvajjIva vA yathAzakti // saMyamamavinAzayannatatItyatithiH / athavA nAsya tithirastItyatithiH aniyatakAlAgamana ityarthaH // atithaye sa~vibhAgo'tithisa~vibhAgaH / sa caturvidhaH- bhikSopakaraNauSadhapratizrayabhedAt // mokSArthamabhyudyatAyAtithaye saMyamaparAyaNAya zuddhAya zuddhacetasA niravadyA bhikSA deyaa| dharmopakaraNAni ca samyagdarzanAdyupabRMhaNAni dAtavyAni / auSadhamapi yogyamupayojanIyam / pratizrayazca paramadharmazraddhayA pratipAdayitavya iti // ca zabdo vakSyamANagRhasthadharmasamuccayArthaH / / kaH punarasau ?-- // mAraNAntikI sallekhanAM joSitA // 22 // svapariNAmopAsasyAyuSa indriyANAM balAnAM ca kAraNavazAsaGkayo maraNam / antagrahaNaM tadbhavamaraNapratipattyartham / maraNamantaH mrnnaantH| sa prayojanamasya iti mAraNAntikI // samyakkAyakapAyalekhanA sallekhanA / kAyasya bAhyasyAbhyantarANAM ca kaSAyANAM tatkAraNahApanakrameNa samyaglekhanA sallekhanA / tAM mAraNAntikI sallekhanAM joSitA sevitA gRhItyabhisambadhyate // nanu ca vispaSTArtha sevitetyevaM vaktavyam / na / arthvishessopptteH| na kevalaM sevanamiha parigRhyate / kiM tarhi ? prItyartho'pi- yasmAdasatyAM prItau balAnna sallekhanA kAryate / satyAM hi prItau svayameva karoti // syAnmatamAtmavadhaH prAmoti svAbhisandhipUrvakAyurAdini. vRtteH // naiSa doSaH / apramattattvAt / pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsetyuktam / na cAsya pramAdayogo'sti / kutaH? rAgAdyabhAvAt / 1 tithiparvotsavAH sarve tyaktA yena mahAtmanA // atithi ..taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH // 1 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH rAgadveSamohAviSTasya hi viSazastrAdyupakaraNaprayogavazAdAtmAnaM prataH svaghAto bhavati, na sallekhanAM pratipannasya rAgAdayaH : santi tato nAtmavadhadoSaH // uktaM ca- rAgAdINamaNuppA ahiMsagatti bhAsidaM samaye / tesiM ceduppattI hiMsetti jiNehi NihiTThA // 1 // kincamaraNasyAniSTatvAdyathA vaNijo vividhapaNyadAnAdAnasaJcayaparasya svagRhavinAzo'niSTaH, tadvinAzakAraNe ca kutazcidupasthite yathAzakti ca pariharati , duHparihAre ca paNyavinAzo yathA na bhavati tathA yatate evaM gRhastho'pi vratazIlapaNyasaJcaye pravartamAnaH tadAzrayasya na pAtamabhivAJchati / tadupaplavakAraNe copasthite svaguNAvirodhena pariharati / duHparihAre ca yathA svaguNavinAzo na bhavati tathA prayatata iti kathamAtmavadho bhavet // atrAha niHzalyo vratItyuktaM tatra ca tRtIyaM zalyaM mithyAdarzanam / tataH samyagdRSTinA tinA niHzalyena bhavitavyamityuktaM tatsamyagdarzanaM kiM sApavAdaM nirapavAdamiti ? ucyatekasyacinmohanIyAvasthAvizeSAtkadAcidime bhvntypvaadaaH|| zaGkAkAlAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTeraticArAH // 23 // niHzakitatvAdayo vyAkhyAtA darzanavizuddhirityatra / tatpratipakSabhUtAH zaGkAdayo veditvyaaH| atha prazaMsAsaMstavayoH ko vizeSaH ? manasA mithyAdRSTenicAritraguNodbhAvanaM prazaMsA, bhUtAbhUtaguNodbhAvavacanaM saMstava ityayamanayormedaH // nanu ca samyagdarzanamaSTAjamuktaM tasyAticArairapyaSTabhirbhavitavyam // naiSa doSaH / vratazIleSu paJcapaJcAticArA ityuttaratra vivakSuNA''cAryeNa prazaM * 1 anutpAda ityarthaH 2 ahiMsakatvamiti. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HLEF sarvArthasiddhiH sAsaMstavayoritarInaticArAnantavya paJcaivAticArA uktAH // Aha samyagdRSTeraticArA uktAH kimevaM vratazIleSvapi bhavantIti / omityuktvA. tdticaarsNkhyaanirdeshaarthmaah..|| vratazIleSu paJca paJca yathAkramam // 24 // - bratAni ca zIlAni ca vratazIlAni teSu vratazIleSu / zIlagrahaNamanarthakam, vratagrahaNenaiva siddheH // nAnarthakam - vize. pajJApanArtha vrataparirakSaNArthaM zIlamiti digviratyAdInIhaH zIla. grahaNena gRhyante // ... agAryadhikArAt agAriNo vratazIleSu paMca paMcAticArA vakSyamANA yathAkramaM veditavyAH / tadyathA- Adyasya taabdhiNsaattsy|| bandhavadhacchedAtibhArAropaNAnnapAnanirodhAH // 25 // abhimatadezagatinirodhahetubandhaH // daNDakazAvetrAdibhirabhighAtaH prANinAM vdhH| na prANavyaparopaNam / tataH prAgevAsya vinivRttattvAt // karNanAsikAdInAmavayavAnAmapanayanaM chedaH // nyAyyabhArAdatiriktavAhanamatimArAropaNam // gavAdInAM kSutpipA. sAbAdhAkaraNamannapAnanirodhaH // ete paMcAhiMsANuvratasyAticArAH // // mithyopadezarahobhyAkhyAnakUTalekhakriyA" nyAsApahArasAkAramantrabhedAH // 26 // abhyudayaniHzreyasArtheSu kriyAvizeSeSu anyasyAnyathA pravatanamatisandhApanaM vA mithyopadezaH / yatstrIpuMsAbhyAmekAnte'nuSThitasya kriyAvizeSasya . prakAzanaM tadrahobhyAkhyAnaM veditavyam / anyenAnuktaM yatkiMcitparaprayogavazAdevaM tenoktamanuSThitamiti vaMca. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH nAnimitta: lekhana kUTalekhakriyA / hiraNyAdevasyA nikSepnurviI smRtasaMkhyasyAlpasaMkhyeyamAdadhAnasyaivamityanujJAnavacanaM tyAsApahAraH / arthaprakaraNAGgavikArabhUnikSepaNAdibhiH parAkUtamupalabhya tadAviSkA rapAmasUyAdinimitta yattatsAkAramantrabheda iti kathyate // ta ete. satyANuvratasya paMcAticArA boddhavyAH // . // stenaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahInAdhikamAnonmAnapratirUpakavyavahArAH // 27 // muSNantaM svayameva vA prayukte'nyena vA prayojayati prayutamanumanyate vA yataH sa stenaprayogaH / aprayuktenAnanumatena ca caureNAnItasya grahaNaM tadAhRtAdAnam / ucitanyAyAdanyena prakAreNa dAnagrahaNamatikramaH / viruddhaM rAjyaM viruddharAjyaM viru:ddharAjye'tikramaH viruddharAjyAtikramaH / tatra hyalpamUlyalabhyAni mahAryANi dravyANIti prayatnaH // prasthAdi mAnaM, tulAdyunmAnametena nyUnenAnyasmai deyamadhikenAtmano grAhyamityevamAdikUTaprayogo hInAdhikamAnonmAnam // kRtrimairhiraNyAdibhirvacanApUrvako vyavahAraH prtiruupkvyvhaarH|| ta ete. paMcAdattAdAnANuvratasyAticArAH / / // paravivAhakaraNetvArikAparigRhItA'parigRhItAgamanAnaGgakrIDAkAmatIvrAbhinivezAH // 28 // kanyAdAnaM vivAhaH parasya vivAhaH paravivAhaH paravivAhasya karaNaM paravivAhakaraNam / parapuruSAneti gacchatItyevaM. zIlA itvarI, kutsAyAM ka itvarikA / yA ekapuruSabhartRkA sA prigRhiitaa| yA. gaNikAtvena (zcalitvena vA parapuruSagamanazIlagaH asvAmikA sA. aparigRhItA / parigRhItA cAparigRhItA ca. prigRhiitaaprigRhiite| itvarike ca te. parimU Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sarvArthasidriH hItAparigRhIte ca. itvarikAparigRhItA'parigRhIte, . tayorgamane itvarikAparigRhItAparigRhItAgamane / ajhaM prajananaM yonizca tato'nyatra krIDA anaGgakrIDA / kAmasya pravRddhaH pariNAmaH kaamtiivraabhiniveshH| ta ete paJca svdaarsntossvrtsyaaticaaraaH|| // kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsa kupyprmaannaatikrmaaH|| 29 // kSetraM sasyAdhikaraNam / vAstu agAram / hiraNyaM rUpyAdi vyavahAratantram / suvarNa pratItam / dhanaM gavAdi / dhAnyaM vrIhyAdi / dAsIdAsaM bhRtystriipuNsvrgH| kupyaM kSaumakArpAsakauzeyacandanAdi / kSetraM ca vAstu ca kSetravAstu, hiraNyaM ca suvarNa ca hiraNya. suvarNa, dhanaM ca dhAnyaM ca dhanadhAnyaM, dAsI ca dAsazca dAsIdAsaM, kSetravAstu ca hiraNyasuvarNaM ca dhanadhAnyaM ca dAsIdAsaM ca kupyaM ca- kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyAni / etAvAneva parigraho mama nAnya iti paricchinnAtpramANAtkSetravAstvAdiviSayAdatirekA atilobhavazAtpramANAtikamA (rekA) iti pratyAkhyAyante // ta ete prigrhprimaannvtsyaaticaaraaH|| uktA vratAnAmaticArAH zIlAnAmaticArA vakSyante, tdythaa|| UrdhvAdhastiryagvyAtakramakSetravRddhi smRtyantarAdhAnAni // 30 // parimitasya digvdhertilknmtikrmH| sa samAsatastri. vidhaH- UrdhvAtikramaH / adho'tikramaH / bilapravezAdistiryagatikramaH // parigRhItAyA dizo lobhAvezAdAdhikyAbhisandhiH kSetravRddhiH / sa eSo'tikramaH pramAdAnmohAdyAsaGgAdvA bhavatItyavaseyaH // . Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH 217 ananusmaraNaM smRtyantarAdhAnam / ta ete digviramaNasyAticArAH // // AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepAH 31 AtmanA saGkalpite deze sthitasya prayojanavazAdyatki - cidAnayetyAjJApanamAnayanam / evaM kurviti niyogaH preSyaprayogaH / vyApArakarAnpuruSAnpratyabhyutkAsikAdikaraNaM zabdAnupAtaH / svavigrahadarzanaM rUpAnupAtaH / loSTAdinipAtaH pudgalakSepaH // ta ete dezaviramaNasya paJcAticArAH // // kandarpakautkucya mAkharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogaparibhogAnarthakyAni // 32 // rAgodrekAtprahAsamizro'ziSTavAkprayogaH kandarpaH / tadevobhayaM paratra duSTakAyakarmaprayuktaM kautkucyam / dhASTaryaprAyaM yatki - JcanAnarthakaM bahupralapitaM maukharyam / asamIkSya prayojanamAdhikyena karaNamasamIkSyAdhikaraNam / yAvatA'rthenopabhogaparibhogau so'rthastato 'nyasyAdhikyamAnarthakyam // ta ete paJcAnarthadaNDavirateraticArAH // // yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthAnAni // 33 // yogo vyAkhyAtastrividhaH / tasya duSTaM praNidhAnaM yogaduSpraNidhAnam - kAyaduSpraNidhAnam / vAgduSpraNidhAnam / mnodussprnnidhaanmiti| anAdaro'nutsAhaH / anaikAmyaM smRtyanupasthAnam / ta ete paMca sAmAyikasyAtikramAH // // apratyavekSitApramArjitotsargAdAnasaMstaropakramaNAnAdarasmRtyanupasthAnAni // 34 // jantavaH santi na santi : veti pratyavekSaNaM cakSurvyApAraH / mRdunopakaraNena yatkriyate prayojanaM tatpramArjitam / tadubhayaM prati Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH SeghaviziSTamutsargAdibhirabhisambadhyate - apratyavekSitApramArjitotsarga ityevamAdi // tatra apratyavekSitApramArjitAyAM bhUmau mUtrapurISosargaH apratyavekSitApramArjitotsargaH / apratyavekSitApramArjitasyArha - dAcAryapUjopakaraNasya gandhamAlya dhUpAderAtmaparidhAnAdyarthasya ca vastrAderAdAnamapratyavekSitApramArjitAdAnam / apratyavekSitApramArjitasya prAvaraNAdeH saMstarasyopakramaNaM, apratyavekSitApramArjitasaMstaropakramaNam / kSudabhyarditatvAdAvazyakeSvanAdaro'nutsAhaH / smRtyanupasthAnaM vyAkhyAtam // ta ete paJca proSadhopavAsasyAticArAH // // sacittasambandhasammizrAbhiSavaduH pakkAhArAH // 35 // 218 saha citena vartate iti sacittaM cetanAvaddravyam / tadupazliSTaH sambandhaH / tadvyatikIrNaH sammizraH / kathaM punarasya sacittAdiSu pravRttiH syAt pramAdasammohAbhyAm / dravo vRSyo vA'bhiSavaH / asamyakpako duHpakkaH / etairAhAro vizeSyate sacicAhAraH sambandhAhAraH sammizrAhAro'bhiSavAhAro duH pakkAhAra iti // ta ete paca bhogopabhogaparisaMkhyAnasyAticArAH // // sacittanikSepApidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH // 36 // sacitte padmapatrAdau nikSepaH sacitta nikSepaH / apidhAnamAvaraNaM sacittenaiva sambadhyate sacittApidhAnamiti / anyadAtRde yArpaNaM paravyapadezaH / prayacchato'pyAdarAbhAvo'nyadAtRguNA sahanaM * vA mAtsaryam / akAle bhojanaM kAlAtikramaH / ta ete paMcAti - thisaMvibhAgazIlAticArAH || // jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnu Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH 219 bandhanidAnAni // 37 // AzaMsanamAzaMsA AkAGkSaNamityarthaH / jIvitaM ca maraNaM ca jIvitamaraNaM , jIvitamaraNasyAzaMse jIvitamaraNAzaMse / pUrvasuhasahapAMsukrIDanAdyanusmaraNaM mitrAnurAgaH / anubhUtaprItivizeSasmRtisamanvAhAraH sukhAnubandhaH / bhogAkAGkSayA niyataM dIyate cittaM tasmiMsteneti vA nidAnam // ta ete paMca sallekhanAyA aticArAH / / ... atrAha- uktaM bhagavatA tIrthakaratvakAraNakarmAsravanirdeze zaktitastyAgatapasIti, punazcoktaM zIlavidhAne'tithisaMvibhAga iti / tasya dAnasya lakSaNamanirjAtaM taducyatAmityata Aha // anugrahArthaM svasyAtisargoM dAnam // 38 // svaparopakAro'nugrahaH / svopakAraH puNyasaMcayaH, paropakAraH samyagjJAnAdivRddhiH // svazabdo dhnpryaayvcnH| anugrahArtha svasyAtisargastyAgo dAnaM veditavyam // atrAha- uktaM dAnaM tatkimaviziSTaphalamAhosvidasti kAzciprativizeSa ityata aah|| vidhidravyadAtRpAtravizeSAttadvizeSaH // 39 // pratigrahAdikramo vidhiH| vizeSo guNakRtaH / tasya pratyekamabhisambandhaH kriyate- vidhivizeSo dravyavizeSo dAtRvizeSaH pAtravizeSa iti // tatra vidhivizeSaH pratigrahAdiSvAdarAnAdarakRto bhedaH / tapaHsvAdhyAyaparivRddhihetutvAdidravyavizeSaH / anasUyAviSAdAdirdAtRvizeSaH / mokSakAraNaguNasaMyogaH pAtravizeSaH / tatazca puNyaphalavizeSaH kSetrAdivizeSAdvIjaphalavizeSavat // 7 // // iti tatvArthavRttau sarvArthAsaddhisajJikAyAM saptamo'dhyAyaH / / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sarvArthAsaddhiH // OM namaH paramAtmane vItarAgAya // // athASTamo'dhyAyaH // - vyAkhyAta AsravapadArthastadanantaroddezabhAgbandhapadArtha idAnIM vyAkhyeyastasminvyAkhyeye sati pUrvaM bandhahetUpanyAsaH kriyate tatpUkatvAdvandhasyeti // ||mithyaadrshnaavirtiprmaadkssaayyogaa bandhahetavaH1 . mithyAdarzanAdaya uktaaH| ka mithyAdarzanaM tAvaduktaM ? tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanamityatra, tatpratipakSabhUtamAsravavidhAne ca kriyAsu vyAkhyAtaM mithyAdarzanakriyeti // viratiruktA / tatpra. tipakSabhUtA avirtiaayaa| AjJAvyApAdanakriyA anAkAMkSAkriyetyanayoH pramAdasyAntarbhAvaH / sa ca pramAdaH kuzaleSvanAdaraH // kaSAyAH krodhAdayaH anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnasajvalanavikalpAH proktAH / va? indriyakaSAyA ityatraiva // yogAH kAyAdivikalpAH proktAH / va? kAyavAGmanaHkarma yoga ityatra // mithyAdarzanaM dvividham / naisargika paropadezapUrvakaM ca / tatra paropadezamantareNa mithyAtvakarmodayavazAyadAvirbhavati tattvArthAzraddhAnalakSaNaM tannaisargikam // paropadezanimittaM caturvidham / kriyAkriyAvAdyajJAnivainayikavikalpAt // athavA paJcavidhaM mithyAdarzanam- ekAntamithyAdarzanam / viparItamithyAdarzanam / saMzayamidhyAdarzanam / vainayikamithyAdarzanam / ajJAnamithyAdarzanaM ceti // tatra idameva itthameveti dharmidharmayorabhiniveza ekAntaH / puruSa evedaM sarvamiti vA nityameveti // sagrantho nimranthaH, kevalI kavalAhArI, strI sidhyatItyevamAdiH viparyayaH // samyagdarzanajJAnacAritrANi kiM mokSamArgaH syAdvA na vetyanyatarapakSApari Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo'dhyAyaH 221 prahaH saMzayaH // sarvadevatAnAM sarvasamayAnAM ca samadarzanaM vainayikam // hitAhitaparIkSAviraho'jJAnikatvaM // uktaJca- asidisadaM kiriyANaM akiriyANaM ca hoi coLasIdi // sattaccha. NNANINaM veNaiyANaM tu battIsam // 1 // aviratidazavidhASaTakAyaSaTkaraNaviSayabhedAt / SoDaza kaSAyA nava nokaSAyAste. SAmISadbhedo na bheda iti paJcaviMzatikaSAyAH // catvAro manoyogAzcatvAro vAgyogAH paMca kAyayogA iti trayodazavikalpo yogaH // AhArakakAyayogAhArakamizrakAyayogayoH pramattasa~yate sambhavAtpaJcadazApi bhavanti // pramAdo'nekavidhaH- paJcasamititriguptizudhdhaSTakottamakSamAdiviSayabhedAt / zudhyaSTakasyArthaH bhAvakAyavinayeryApathabhikSApratiSThApanazayanAsanavAkyazuddhayo'STau, dazalakSaNo dharmazca // ta ete paJca bandhahetavaH samastA vyastAzca bhavanti // tadyathA- mithyAdRSTeH paJcApi samuditA bandhahetavo bhavanti // sAsAdanasamyagdRSTisamamithyAdRSTyasayatasamyagdRSTInAmaviratyAdayazcatvAraH // sa~yatAsa~yatasyAviratirviratimizrAH, pramAdakaSAyayogAzca / pramattasa~yatasya prmaadkssaayyogaaH| apramattAdInAM caturNA yogakaSAyau / upazAntakaSAyakSINakaSAyasayogakevalinAmeka eva yogH| ayogakevalino na bandhahetuH // uktA bndhhetvH| ___ idAnI bandho vaktavya ityata aah|| sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAnpudgalA nAdatte sa bandhaH // 2 // ..... saha kaSAyeNa vartata iti sakaSAyaH / sakaSAyasya bhAvaH sakaSAyatvam / tasmAtsakaSAyatvAditi // punarhetu nirdezaH kimartham / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sarvArthasiddhiH jaTharAgnyAzayAnurUpAhAragrahaNavattIvramandamadhyamakaSAyAzayAnurUpasthityanubhavavizeSapratipaya'tham // amUrtirahasta AtmA kathaM karmAdatta iti coditaH san jIva ityAha // jIvanAjjIvaH prANadhAraNAdAyuHsambandhAnnAyuvirahAditi // karmayogyAniti lghunirdeshaasiddheH| karmaNo yogyAniti pRthagvibhaktyuccAraNaM vAkyAntarajJApanArtham // kiM punastadvAkyAntaram / karmaNo jIvaH sakaSAyo bhavatItyekaM vAkyam / etaduktaM bhavati- karmaNa iti hetunirdezaH karmaNo hetojIvaH sakaSAyo bhavati nAkarmakasya kaSAyalepo'sti tato jIvakarmaNoranAdisambandha ityuktaM bhavati // tenAmUrto jIvo mUrtena karmaNA kathaM badhyate iti codyamapAkRtaM bhavati // itarathA hi bandhasyAdimattve AtyantikI zuddhiM dadhataH siddhasyeva bandhAbhAvaH prasajyeta // dvitIyaM vAkyaM karmaNo yogyAn pudgalAnAdatta iti / arthavazAdvibhaktipariNAma iti pUrva hetusambandhaM tyaktvA SaSThIsambandha. mupaiti karmaNo yogyAniti // pudgalavacanaM karmaNastAdAtmyakhyApanArtham / tenAtmaguNo'dRSTo nirAkRto bhavati tasya saMsArahetutvAnupapatteH / / Adatta iti hetuhetumadbhAvakhyApanArtham / ato mithyAdarzanAdyAvezAdArdIkRtasyAtmanaHsarvato yogavizeSAtteSAM sUkSmaikakSetrAvagAhinAmanantAnantapradezAnAM pudgalAnAM karmabhAvayogyAnAmavibhAgenopazleSo bandha ityAkhyAyate // yathA bhAjanavizeSe kSiptAnAM vividharasabIjapuSpaphalAnAM madirAbhAvena pariNAmastathA pudgalAnAmapyAtmani sthitAnAM yogakaSAyavazAtkarmabhAvena pariNAmo veditavyaH // "sa" vacanamanyanivRttyartham / sa eSa bamdho nAnyo'stIti / tena guNaguNibandho nivartito bhavati // karmAdisAdhano bandhazabdo vyAkhyeyaH / / ___ Aha kimayaM bandha ekarUpa eva, AhosvitprakArA apyasya santItyata idamucyate Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 aSTamo'dhyAyaH // prkRtisthitynubhvprdeshaastdvidhyH||3|| prakRtiH svabhAvaH / nimbasya kA prakRtiH? tiktatA / guDasya kA prakRtiH? madhuratA / tathA jJAnAvaraNasya kA prkRtiH|| arthAnavagamaH / darzanAvaraNasya kA prakRtiH? arthAnAloca (ka) nam // vedyasya sadasallakSaNasya sukhaduHkhasaMvedanam // darzanamohasya tattvArthAzraddhAnam // cAritramohasyAsa~yamaH // AyuSo bhavadhAraNam // nAmo nArakAdinAmakaraNam // gotrasyocainIMcaiH sthAnasaMzabdanam // antarAyasya dAnAdivighnakaraNam // tadevaM lakSaNaM kAryam- prakriyate prabhavatyasyA iti prakRtiH / tatsvabhAvAdapracyutiH sthitiH / yathA- ajAgomahiSyAdikSIrANAM mAdhuryasvabhAvAdapracyutiH sthitiH| tathA jJAnAvaraNAdInAmarthAnavagamAdisvabhAvAdapracyutiH sthitiH / tadrasavizeSo'nubhavaH / yathA- ajAgomahiSyAdikSIrANAM tIvramandAdibhAvena rasavizeSaH / tathA karmapudgalAnAM svagatasAmarthyavizeSo' nubhavaH // iyattAvadhAraNaM pradezaH / karmabhAvapariNatapudgalaskandhAnAM 'paramANuparicchedenAvadhAraNaM pradezaH // vidhizabdaH prakAravacanaH / ta ete prakRtyAdayazcatvArastasya bandhasya prakArAH // tatra yoganimicau prakatipradezau kaSAyanimittau sthityanubhavau / tatprakarSAprakarSabhedAttadvandhavicitrabhAvaH / tathA coktam- jogA payaDi paesA ThidiaNubhAgA kasAyado kuNadi / apariNaducchiNNesu ya baMdhaThidikAraNaM Nasthi // 1 // tatrAdyasya prakRtibandhanasya bhedapradarzanArthamAha-'. // Ayo jJAnadarzanAvaraNavedanIya mohanIyAyurnAmagotrAntarAyAH // 4 // 1 karmatvenApariNateSu nirjINeSu ca // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 sarvArthasiddhiH ___ AdyaH prakRtibandho jJAnAvaraNAdyaSTavikalpo veditavyaH / AvRNotyAtriyate'neneti vA AvaraNam / tatpratyekamabhisambadhyatejJAnAvaraNaM , darzanAvaraNamiti // vedayati vedyata iti vA veda. nIyam // mohayati muhyate'neneti vA mohanIyam // etyanena nArakAdibhavamityAyuH // namayatyAtmAnaM namyate'neneti vA nAma // uccairnIcaizca gUyate zabdyata iti vA gotram // dAtRdeyAdInAmantaraM madhyametItyantarAyaH // ekenAtmapariNAmenAdIyamAnAH pudgalA jJAnAvaraNAdyanekabhedaM pratipadyante sakRdupabhuktAnapariNAmarasarudhirAdivat // Ahokto mUlaprakRtibandho'STavidhaH / idAnImuttaraprakRtibandho vaktavya ityata aah|| paJcanavadvyaSTAviMzaticaturdvicatvAriMza dipaJcabhedA yathAkramam // 5 // dvitIyagrahaNamiha kartavyaM dvitIya uttaraprakRtibandha evaM vikalpa iti // na kartavyaM , pArizeSyAtsiddheH // Ayo mUlaH prakRtibandho'STavikalpa uktH| tataH pArizeSyAdayamuttaraprakRtivikalpavidhirbhavati // bhedazabdaH / paJcAdibhiryathAkramamabhisambadhyatepaJcabhedaM jJAnAvaraNIyaM, navabhedaM darzanAvaraNIyaM , dvibhedaM vedanIyaM , aSTAviMzatibhedaM mohanIyaM, caturbhedamAyuH , dvicatvAriMzadbhedaM nAma , dvibhedaM gotraM , paMcabhedo'ntarAya iti // yadi jJAnAvaraNaM paMcabhedaM tatpratipattirucyatAmityata Aha-- matizrutAvadhimanaHparyayakevalAnAm // 6 // 1 nAnAyoniSu nArakAdiparyAyairnamayati zabdayatyAtmAnamiti nAma / Namu prahatve zabde // 2 Adizabdena pAtram // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 aSTamo'dhyAyaH matyAdIni jJAnAni vyAkhyAtAni // teSAmAvRterAvaraNabhedo bhavatIti paJcottaraprakRtayo veditavyAH // atra codyate- amanyasya manaHparyayajJAnazaktiH kevalajJAnazaktizca syAdvA na vaa!| yadi syAt- tasyAbhavyatvAbhAvaH / atha nAsti-- tatrAvaraNadvayakalpanA vyatheti // ucyate-- AdezavacanAnna doSaH-- dravyAdezAnmanaHparyayakevalajJAnazaktisambhavaH / paryAyArthAdezAttacchaktyabhAvaH // yadyevaM, bhavyAbhavyavikalpo nopapadyate / ubhayatra tacchaktisadbhAvAt // na zaktibhAvAbhAvApekSayA bhavyAbhavyavikalpa ityucyate // kutastarhi ! vyaktisadbhAvAsadbhAvApekSayA // samyagdarzanAdibhirvyaktiryasya bhavi. Syati sa bhvyH| yasya tu na bhaviSyati so'bhavyaH / kanaketarapASANavat // Aha , ukto jJAnAvaraNottaraprakRtivikalpaH / idAnIM darzanAvaraNasya vaktavya ityata Aha // cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalAstyAnagRDayazca // 7 // cakSuracakSuravadhikalAnAmiti darzanAvaraNApekSayA bhedanirdezaHcakSurdarzanAvaraNamacakSurdarzanAvaraNamavadhidarzanAvaraNaM kevaladarzanAvaraNa. miti // madakhadallamavinodanArthaH svApo nidrA / tasyA uparyupari vRttinidrAnidrA / yA kriyA'tmAnaM pracalayati sA pracalA zokazramamadAdiprabhavA AsInasyApi netragAtravikriyAsUcikA / saiva punaHpunarAvartamAnA prclaaprclaa| khapne'pi yayA vIryavizeSAvirbhAvaH sA styAnagRddhiH / styAyateranekArthatvAtsvamArtha iha.. gRhyate / gRviraphi dIptiH / syAne svame gRdhyati dIpyate yadudayAdAtmA raudraM bahukarma - karoti sA styAnagRddhiH // iha Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 sarvArthasiddhiH nidrAdibhirdarzanAvaraNaM sAmAnAdhikaraNyenAbhisambadhyate- nidrAdarzanAvaraNa nidrAnidrAdarzanAvaraNamityAdi // - tRtIyasyAH prakRteruttaraprakRtipratipAdanArthamAha ... // sadasavedye // 8 // . . . yadudayAddevAdigatiSu zArIramAnasasukhaprAptistatsadvedyaM prazastaM vedyaM sadyamiti // yatphalaM duHkhamanekavidhaM * tadasavedyamaprazastaM vedyamasadvedyamiti // caturthyAH prkRteruttrprkRtiviklpnirdrshnaarthmaah|| darzanacAritramohanIyAkaSAyakaSAyavedanIyAkhyAstridvinavaSoDazabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAnyakaSAyakaSAyau hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpunnapuMsakavedA anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhAH // 9 // . . . . - drshnaadyshctvaarH| jyAdayo'pi ctvaarH| tatra yathAsaMkhyena sambandho bhavati- darzanamohanIyaM tribhedaM, cAritramohanIyaM dvibheda, akaSAyavedanIyaM navavidhaM, kaSAyavedanIyaM SoDa. zavidhamiti // tatra darzanamohanIyaM tribhedaM samyaktvaM, mithyAtvaM, tadubhayabhiti / tadvandhapratyekaM bhUtvA satkarmApekSayA tridhA vyavatiSThate // tatra yasyodayAtsarvajJapraNItamArgaparAGmukhastattvArthazraddhA. 1 baMdhaM paDi eyattaM udayaM sattaM paDucca tivihaM khu / daMsa.. NamohaM micchaM missaM sammattabhidi jANe // 1 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 aSTamo'dhyAyaH nanirutsuko hitAhitavicArAsamoM mithyAdRSTirbhavati tanmithyAtvam / tadeva samyaktvaM zubhapariNAmaniruddhasvarasaM yadaudAsInyenAvasthitamAtmanaH zraddhAnaM na niruNaddhi tadvedayamAnaH puruSaH samyagdRSTirityabhidhIyate / tadeva mithyAtvaM prakSAlanavizeSAtkSINAkSINamadazaktikodravavatsAmizuddhasvarasaM tadubhayamityAkhyAyate samya. mithyAtvamiti yAvat / yasyodayAdAtmano'rdhazuddhamadakodravopayogApAditamizrapariNAmavadubhayAtmako bhavati pariNAmaH // cAritramohanIyaM dvidhA- akaSAyakaSAyabhedAt / ISadarthe naJaH prayogAdIpatkaSAyo'kaSAya iti // akaSAyavedanIyaM navavidham / kutaH / 'hAsyAdibhedAt // yasyodayAddhAsyAvirbhAvastaddhAsyam / yadudayA'dviSayAdiSvautsukyaM sA ratiH / artistdvipriitaa| yadvipAkAcchocanaM sa zokaH / yadudayAdudvegastadbhayam / yadudayAdAtmadoSasaMvaraNamanyadoSasyAdhAraNaM sA jugupsA / yadudayAtstraiNAnbhAvApratipadyate sa striivedH| yasyodayAtpauMsnAnbhAvAnAskandati sa puMvedaH / yadudayAnnApuMsakAnbhAvAnupavrajati sa napuMsakavedaH // kaSAyavedanIyaM SoDazavidham / kutaH ? / anantAnubandhyAdivikalpAt // tadyathA- kaSAyAH krodhmaanmaayaalobhaaH| teSAM catasro'vasthAHanantAnubandhino'pratyAkhyAnAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNAH saMjvalanAzceti // anantasaMsArakAraNatvAnmithyAdarzanamanantaM tadanubandhino'nantAnubandhinaH krodhmaanmaayaalobhaaH| yadudayAdezaviratiM sa~ya. mAsa~yamAkhyAmarupAmapi kartuM na zaknoti, te dezapratyAkhyAna.... 1 bedakasamyagdRSTiH // 2 yadudayAtrAsalakSaNamupapate tadbhayamityanyaH pAThaH // 3 yadudayAtparadoSAnAviSkarotyAtmadoSAnsavRNoti sA jugupsA ityanyaH pAThaH // yadudayAtsvadoSasaMvaraNaM paradoSAviSkaraNaM sA jugupsA ityapyanyaH pAThaH // . Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 sarvArthasiddhiH mAvRNvanto'pratyAkhyAnAvaraNAH krodhmaanmaayaalobhaaH| yadudayAdvirati kRtsnAM saMyamAkhyAM na zaknoti kartuM te kRtyaM pratyAkhyAnamAvRNvantaH pratyAkhyAnAvaraNAH krodhamAnamAyAlomAH / samekIbhAve vartate / saMyamena sahAvasthAnAdekIbhUya jvalanti saMyamo vA jvalatyeSu, satsvapIti saMjvalanAH krodhamAnamAyAlomAH / ta ete samuditAH santaH SoDaza kaSAyA bhavanti // mohanIyAnantaroddezabhAja AyuSa uttaraprakRtinipinArthamAha nArakatairyagyonamAnuSadaivAni // 10 // . nArakAdiSu bhavasambandhenAyuSo vyapadezaH kriyate / narakeSu bhavaM naarkmaayuH| tiryagyoniSu bhavaM tairyagyonam / mAnuSeSu bhavaM mAnuSaM / deveSu bhavaM daivamiti // narakeSu tIvrazItoSNavedaneSu yanimittaM dIrghajIvanaM tannArakam // evaM zeSeSvapi / AyuzcaturvidhaM vyAkhyAtaM tadanantaramuddiSTaM yannAmakarma tduttrprkRtinirnnyaarthmaah|| gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabandhanasaMghAtasaMsthAnasaMhananasparzarasagandhavarNAnupUrvyAgurulaghUpaghAtaparaghAtAtapodyotocchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptisthirAdeyayazaHkIrtisetarANi tIrthakaratvaM ca 11 yadudayAdAtmA bhavAntaraM gacchati sA gtiH| sA catu. vidhA- narakagatistiryaggatirdevagatirmanuSyagatizceti // yanimitta Atmano nArako bhAvastannarakagatinAma / evaM zeSeSvapi yojyam // tAsu narakAdigatipvavyabhicAriNA sAdRzyenekIkRto'rthAtmA jaatiH|| Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo'dhyAyaH 229 tannimittaM jAtinAma tatpaJcavidham - ekendriyajAtinAma , dvIndriyajAtinAma , trIndriyajAtinAma , caturindriyajAtinAma , paJcendriyajAtinAma , ceti // yadudayAdAtmA ekendriya iti zabdyate tadekendriyajAtinAma / evaM zeSeSvapi yojyam // yadudayAdAtmanaH zarIranivRttistaccharIranAma / tatpaJcavidham -- audArikazarIranAma , vaikriyikazarIranAma , AhArakazarIranAma , taijasazarIranAma , kArmaNazarIranAma ceti // teSAM vizeSo vyAkhyAtaH // yadudayAdalopAnavivekastadaGgopAGganAma / tatrividham - audArikazarIrAGgopAGganAma, vaikriyikazarIrAGgopAGganAma , AhArakazarIrAGgopAGganAma ceti // yannimittAtpariniSpattistannirmANam // tadvividhamsthAnanirmANaM pramANanirmANaM ceti / tajjAtinAmodayApekSaM cakSurAdInAM sthAnaM pramANaM ca nirvartayati / nirmIyate'neneti nirmANam / / zarIranAmakarmodayavazAdupAcAnAM pudgalAnAmanyonyapradezasaMzleSaNaM yato bhavati tadvandhananAma // yadudayAdaudArikAdizarIrANAM vivaravirahitAnyo'nyapradezAnupravezena ekatvApAdanaM bhavati tatsaMghAtanAma // yadudayAdaiArikAdizarIrAkRtinivRttirbhavati tatsaMsthAnanAma; tat SoDhA vibhjyte-smctursrsNsthaannaam| nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnanAma / khAtisaMsthAnanAma / kunjasaMsthAnanAma / vAmanasaMsthAnanAma / huNDasaMsthAnanAma ceti // yasyodayAdasthibandhanavizeSo bhavati tatsaMhanananAma / tacchaDvidham - vajravRSabhanArAcasaMhanananAma / vajranArAcasaMhanananAma / nArAcasaMhanananAma / ardhanArAcasaMhanananAma / kIlitasaMhanananAma / asamprAptAsapATikAsaMhanananAma : ceti // yasyodayAtsparzaprAdurbhAvastatsparzananAma / tadaSTavidham- karkazanAma / mRdunAma / gurunAma / laghunAma / snigdhanAma / rUkSanAma / zIta. nAma / uSNanAma ceti // yannimitto rasavikalpastadasanAma / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 sarvArthasiddhiH tatpaJcavidham- tiktanAma / kaTukanAma / kaSAyanAma / AmlanAma / madhuranAma ceti // yadudayaprabhavo gandhastadndhanAma / tadvividhamsurabhigandhanAma / asurabhigandhanAma ceti // yaddhetuko varNavibhAgastadvarNanAma / tatpaJcavidham- zuklavarNanAma / kRSNavarNanAma / nIlavarNanAma / raktavarNanAma / haridvarNanAma ceti // pUrvazarIrAkArAvinAzo yasyodayAdbhavati tadAnupUrvyanAma / tccturvidhmnrkgtipraayogyaanupuurvnaam| tiryggtipraayogyaanupuurvynaam| manuSyagatiprAyogyAnupUrvyanAma / devagatiprAyogyAnupUrvyanAma ceti // yasyodayAdayaspiNDavad gurutvAnnAdhaH patati na cArkatUlavallaghutvAdUrdhva gacchati tadaguruladhunAma // yasyodayAtsvayaMkRtodvandhanamarutprapatanAdinimitta upaghAto bhavati tadupaghAtanAma // yannimittaH parazastrAdeAghAtastatparaghAtanAma // yadudayAnnivRttamAtapanaM tadAtapanAma / tadAditye vartate // yannimittamudyotanaM tadudyotanAma / taccandrakhadyotAdiSu vartate // yaddheturucchvAsastaducchvAsanAma // vihAya AkAzam / tatra gatinirvatakaM tadvihAyogatinAma / tadvividhamprazastAprazastabhedAt // zarIranAmakarmodayAnnivaya'mAnaM zarIramekAtmopabhogakAraNaM yato bhavati tatpratyekazarIranAma // bahUnAmAtmanAmupabhogahetutvena sAdhAraNaM zarIraM yato bhavati tatsAdhAraNazarIranAma // yadudayAd dvIndriyAdiSu janma tatrasanAma // yannimisa ekendriyeSu prAdurbhAvastatsthAvaranAma // yadudayAdanyaprItiprabhavasta subhaganAma // yadudayAdrUpAdiguNopeto'pyaprItikarastat durbhaganAma / yanimittaM manojJasvaranirvartanaM tatsusvaranAma / tadviparItaM duHsvaranAma // yadudayAdramaNIyatvaM tacchubhanAma / tadviparItamazubhanAma // sUkSmazarIranirvatakaM sUkSmanAma // anyabAdhAkarazarIrakAraNaM bAdaranAma // yadudayAdAhArAdiparyAptinirvRttiH tatparyAptinAma // tat Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo'dhyAyaH 231 SaDvidham- AhAraparyAptinAma / zarIraparyAptinAma / indriyaparyAptinAma / prANApAnaparyAptinAma / bhASAparyAptinAma / manaHparyAptinAma ceti // SaDvidhaparyAptyabhAvaheturaparyAptinAma // sthiramAvasya nirvartakaM sthiranAma // tadviparItamasthiranAma // prabhopetazarIrakAraNamAdeyanAma // niSprabhazarIrakAraNamanAdeyanAma // puNyaguNakhyApanakAraNaM yazaHkIrtinAma // tatpratyanIkaphalamayazaHkIrtinAma // AIntyakAraNaM tIrthakaratvanAma // ___ukto nAmakarmaNa uttaraprakRtibhedaH / tadanantaroddezabhAjo gotrasya prakRtibhedo vyAkhyAyate // uccainIMcaizca // 12 // gotraM dvividham / uccairgotraM nIce!tramiti // yasyodayAlokapUjiteSu kuleSu janma taduccairgotram / yadudayAdgarhiteSu kuleSu janma tannIcairgotram // aSTamyAH krmprkRteruttrprkRtinirdeshaarthmaah|| dAnalAbhabhogopabhogavIryANAm // 13 // antarAyApekSayA bhedanirdezaH kriyate- dAnasyAntarAyo lAbhasyAntarAya ityAdidAnAdipariNAmavyAghAtahetutvAttavyapadezaH // yadudayAhAtukAmo'pi na prayacchati, labdhukAmo'pi na labhate , bhoktumicchannapi na bhukte, upabhoktumabhivAJchannapi nopabhukta, utsahitukAmo'pi notsahate ta ete paJcAntarAyasya bhedAH / vyAkhyAtAH prakRtibandhavikalpAH // idAnI sthitibandha vikalpo vaktavyaH // sA sthitirdvividhA , utkRSTA jaghanyA ca // tatra yAsAM karmaprakRtInAmutkRSTA sthitiH samAnAH, tannirdezArthamucyate Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232. sarvArthasiddhiH // AditastisaNAmantarAyasya ca triMzatsAgaro___pamakoTIkoTyaH parA sthitiH // 14 // madhye'nte vA tisRNAM grahaNaM mAbhUditi Adita ityucyate / antarAyasyeti vacanaM vyavahitagrahaNArtham // sAgaropamamuktaparimAmam / koTInAM koTyaH koTIkoTyaH / parA utkRSTetyarthaH / etaduktaM bhavati- jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyAntarAyANAmutkRSTA sthitistriMzatsAgaropamakoTIkoTya iti // sA kasya bhavati / mithyAdRSTeH saJjinaH paJcendriyasya paryAptakasya // anyeSAmAgamAtsampratyayaH kartavyaH // mohanIyasyotkRSTasthitipratipayarthamAha // saptatirmohanIyasya // 15 // sAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitirityanuvartate // iyamapi parA sthitirmithyAdRSTeH sajJipaJcendriyasya paryAptakasyAvaseyA // itareSAM yathAgamamavagamaH kartavyaH // nAmagotrayorutkRSTasthitipratipattyarthamAha // viMzatirnAmagotrayoH // 16 // sAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitirityanuvartate / iyamapyutkRSTA sthitirmithyAdRSTeH sajJipaJcendriyasya paryAptakasya // itareSAM yathAgamamavaboddhavyA // athAyuSaH kotkRSTA sthitirucyte|| trayastriMzatsAgaropamANyAyuSaH // 17 // punaH sAgaropamagrahaNaM koTIkoTInivRttyartham / parAH ski Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo'dhyAyaH tirityanuvartate // iyamapi pUrvoktasyaiva // shessaannaamaagmto'vseyaa|| uktotkRSTA sthitiH // idAnIM jaghanyA sthitirvaktavyA // tatra samAnajaghanyasthitIH paJca prakRtIravasthApya tisRNAM jaghanyasthitipratipattyarthaM sUtradvayamupanyasyate ldhvrthm|| aparA dvAdazamUhUrtA vedanIyasya // 18 // aparA jaghanyA, vedanIyasya dvAdazamuhUrtAH // // nAmagotrayoraSTau // 19 // .... "muhUrtA ityanuvartate / aparA sthitiriti ca // avasthApitaprakRtijaghanyasthitipratipattyarthamAha- // zeSANAmantarmuhUrtA // 20 // zeSANAM. paMcAnAM prakRtInAmantarmuhUrtA'parA sthitiH // jJAnadarzanAvaraNAntarAyANAM jaghanyA sthitiH sUkSmasAmparAye , mohanIyasya anivRttibaadrsaampraaye| AyuSaH saMkhyeyavarSAyuSkatiryakSu - manuSyeSu ca // ___ Aha--ubhayI sthitirabhihitA jJAnAvaraNAdInAmathAnubhavaH kiM lakSaNa ityata Aha- // vipAko'nubhavaH // 21 // .. viziSTo nAnAvidho vA pAko vipAkaH / pUrvoktakaSAyatIvamandAdimAvAsravavizeSAdviziSTaH pAko vipAkaH // athavA dravyakSetrakAlabhavabhAvalakSaNanimittabhedajanitavaizvarUpyo (vaisvarUpo) nAnAvidhaH pAko vipAkaH / asAvanubhava ityAkhyAyate // zubhapariNAmAnAM prakarSabhAvAcchubhaprakRtInAM prakRSTo'nubhavaH / azubhaprakRtInAM nikRSTaH // azubhapariNAmAnAM prakarSabhAvAdazubhaprakRtInAM prakRSTo' Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 sarvArthasiddhiH nubhavaH / zubhaprakRtInAM nikRSTaH // sa evaM pratyayavazAdupAtto' nubhavo dvidhA pravartate, svamukhena paramukhena ca // sarvAsAM mUlaprakRtInAM svamukhenaivAnubhavaH / uttaraprakRtInAM tulyajAtIyAnAM paramukhenApi bhavati // AyurdarzanaccAritramohavajanAM na hi narakAyurmukhena tiryagAyurmanuSyAyurvA vipacyate / nApi darzanamohazcAritra mohamukhena / cAritramoho vA darzana mohamukhena // Aha - abhyupemaH prAgupacitanAnAprakAra karmavipAko 'nubhava iti / idaM tu na vijAnImaH kimayaM prasaMkhyAto'prasaMkhyAtaH 1 ityatrocyate prasaMkhyAto'nubhUyata iti brUmahe // kutaH ? yataH - // sa yathAnAma // 22 // jJAnAvaraNasya phalaM jJAnAbhAvo, darzanAvaraNasya phalaM darzanazaktyuparodha ityevamAdyanvarthasaJjJAnirdezAtsarvAsAM karmaprakRtInAM savikalpAnAmanubhavasampratyayo jAyate // Aha yadi vipAko'nubhavaH pratijJAyate, tatkarmAnubhUtaM kimAbharaNavadavatiSThate, AhosvinniSpItasAraM pracyavate ? ityatro - cyate --- // tatazca nirjarA // 23 // pIDAnugrahAvAtmane pradAyAbhyavahRtaudanAdivikAravatpUrvasthitikSayAdavasthAnAbhAvAtkarmaNo nivRttirnirjarA // sA dviprakArAvipAkajA itarA ca // tatra caturgatAvaneka jAtivizeSAvaghUrNite saMsAramahArNave ciraM paMribhramataH zubhAzubhasya karmaNaH krameNa pari pAkakAlaprAptasyAnubhavodayAvalisroto'nupraviSTasyArabdhaphalasya yA 1 anvarthasajJaH sanprasaMkhyAtaH / 2 prasaMkhyAtaH sannanubhUyate jJAyata ityarthaH // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 aSTamo'dhyAyaH nivRtiH sA vipAkajA nirjarA // yatkarmAprAptavipAkakAlamaupakramikakriyAvizeSasAmadinudIrNaM balAdudIryodayAvaliM pravezya vedyate AmrapanasAdipAkavat sA avipAkajA nirjarA // cazabdo nimitAntarasamuccayArthaH / tapasA nirjareti vakSyate tatazca bhavati anyatazceti // kimarthamiha nirjarAnirdezaH kriyate saMvarAtparA nirdeTavyA uddezavat // ladhvarthamiha vacanam // tatra hi pAThe vipAko' nubhava iti punaranuvAdaH kartavyaH syAt // ___ Aha abhihito'nubhavabandhaH / idAnI pradezabandho vaktavyaH / tasmiMzca vaktavye sati , ime nirdeSTavyAH, kiMhetavaH? kadA ? kutaH? kiMsvabhAvAH? kasmin ? kiMparimANAzceti // ___tadarthamidaM krameNa parigRhItapraznApekSabhedaM sUtra praNIyate ||naamprtyyaaH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSetrAvagAhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH // 24 // nAmnaH pratyayA nAmapratyayAH / nAmeti sarvAH karmaprakRtayo' bhidhIyante , sa yathAnAmeti vacanAt / anena hetubhAva uktaH / sarveSu bhaveSu sarvato dRzyante / anyato'pIti tasi kRte sarvataH / anena kAlopAdAnaM kRtam / ekaikasya hi jIvasyAtikrAntA anantA bhavAH / AgAminaH saMkhyeyA asaMkhyeyA anantAnantA vA bhavantIti // yogavizeSAnimittAtkarmabhAvena pudgalA AdIyanta iti nimittavizeSanirdezaH kRto bhavati / sUkSmAdigrahaNaM karmagrahaNayogyapudgalasvabhAvAnuvartanArtha grahaNayogyAH pudgalAH sUkSmA na sthUlA iti // ekakSetrAvagAhavacanaM kSetrAntaranivRttyartham / sthitA 1 anyato'pi iti sUtreNa saptamyarthe tas / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 sarvArthasiddhiH iti vacanaM kriyAntaranivRttyarthaM sthitA na gacchanta iti / sarvAtmapradezeSviti vacanamAdhAra nirdezArthaM naikapradezAdiSu karmapradezA vartante , ka tarhi ? urdhvamastiryaka sarvepvAtmapradezeSu vyApya sthitA iti // anantAnantapradezavacanaM parimANAntaravyapohArtha na saMkhyeyA na cAsaMkhyeyA nApyanantA iti // te khalu pudgalaskandhA abhavyAnantaguNAH siddhAnantabhAgapramitapradezA ghanAMgulasyAsaMkhyeyabhAgakSetrAvagAhinaH ekadvitricatuHsaMkhyeyAsaMkhyeyasamayasthitikAH paJcavarNapaJcarasadvigandhacatuHsparzasvabhAvA aSTavidhakarmaprakRtiyogyAH yogavaMzAdAtmanA''tmasAtkiyanta iti pradezabandhaH samAsato veditavyaH // ___Aha bandhapadArthAnantaraM puNyapApopasaMkhyAnaM coditaM tadvandhe'ntarbhUtamiti pretyAkhyAtaM / tatredaM vaktavyaM ko'tra puNyabandhaH kaH pApabandha iti ... tatra puNyabandhaprakRtiparigaNanArthamidamArabhyate - ... - // sadvedyazubhAyurnAmagotrANi puNyam // 25 // zubhaM prazastamiti yAvat / taduttaraiH pratyekamabhisambadhyatezubhamAyuH zubhaM nAma zubhaM gotramiti // zubhAyustritayaM tiryagAyuknuSyAyurdevAyuriti // zubhanAma saptatriMzadvikalpaM tadyathA- manuSyagatirdevagatiH paJcendrijAtiH paJca zarIrANi trINyaGgopAGgAni sama. caturasrasaMsthAnaM vajrarSabhanArAcasaMhananaM prazastavarNarasagandhasparzAH manuSyadevagatyAMnupUrvyadvayamagurulaghuparaghAtocchvAsAtapodyotaprazastavihAyogatayastrasabAdaraparyAptipratyekazarIrAstharazubhasubhagasusvarAdeyayazaHkIrtayo . 1 jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvamiti sUtravyAkhyAne // 2 tatraiva // 3 dazavidhasya bandhanasaMghAtadvayasyApyatraivArbhAvaH // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 237 nirmANa tIrthakaranAma ceti / zubhamekamucaigatiM sadvedyamiti // etA dvAcatvAriMzatprakRtayaH puNyasaJjJAH // // ato'nyatpApam // 26 // " asmAtpuNyasajjJakakarma prakRtisamUhAdanyatkarma pApamityucyate / tat yazItividhaM tadyathA - jJAnAvaraNasya prakRtayaH paJca, darzanAvara Nasya nava, mohanIyasya SaDviMzatiH, paJcAntarAyasya, narakagatitiryaggatI, catasro jAtayaH, paJca saMsthAnAni paJca saMhananAnyamazastavarNagandharasasparzA narakagatitiryaggatyAnupUrvyadvayamupaghAtAprazastavihAyogatisthAvarasUkSmAparyApti sAdhAraNazarIrAsthirAzubhadurbha gaduH svarAnAdeyayazaH kIrtayazceti nAmaprakRtayazcatustriMzat / asadvedyaM narakAyunacaitramiti / evaM vyAkhyAto bandhapadArthaH saprapaJcaH / avadhimanaHparyayakevalajJAnapratyakSapramANamabhyastadupadiSTAgamAnumeyaH // 6 // // iti tattvArthavRttau sarvArthasiddhisaJjJikAyAMmaSTamo'dhyAyaH // 11 OM namaH paramAtmane vItarAgAya // // atha navamo'dhyAyaH // bandhapadArtho nirdiSTaH / idAnIM tadanantaroddezabhAjaH saMvarasya nirdezaH prAptakAla ityata idamAha - || AsravanirodhaH saMvaraH // 1 // abhinavakarmAdAnaheturAsravo vyAkhyAtaH / tasya nirodhaH saMvara ityucyate / sa dvividho bhAvasaMvaro dravyasaMvarazceti / tatra saMsAranimittakriyAnivRttirbhAvasaMvaraH / tannirodhe tatpUrvakarmapudgalA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sarvArthasiddhiH dAnavicchedo dravyasaMvaraH // idaM vicAryate- kasmin guNasthAne kasya saMvara iti // ucyate / mithyAdarzanakarmodayavazIkRta AtmA mithyAdRSTiH / tatra mithyAdarzanaprAdhAnyena yatkarma Asravati tannirodhAccheSe sAsAdanasamyagdRSTyAdau tatsaMvaro bhavati // kiMpunastamithyAtvaM napuMsakavedanarakAyurnarakagatyekadvitricaturindriyajAtihuNDasaMsthAnAsamprAptasRpATikAsaMhanananarakagatiprAyogyAnupUrvyAtapasthAvarasUkSmAparyAptakasAdhAraNazarIrasaMjJakaSoDazaprakRtilakSaNam // asaMyamastrividhaH / anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnodayavikalpAt / tatpatyayasya karmaNastadabhAve saMvaro'vaseyaH // tadyathA- nidrAnidrApracalApracalAstyAnagRdhyanantAnubandhikodhamAnamAyAlobhastrIvedatiryagAyustiryaggaticatuHsaMsthAnacatuHsaMhananatiryaggatiprAyogyAnupUryodyotAprazastavihAyogatidurbhagaduHsvarAnAdeyanIcairgotrasaMjJikAnAM paJcaviMzatiprakRtInAmanantAnubandhikaSAyodayakRtAsaMyamapradhAnAsravANAmekendriyAdayaH sAsAdanasamyagdRSTyantA bndhkaaH| tadabhAve tAsAmuttaratra saMvaraH // apratyAkhyAnAvaraNakodhamAnamAyAlobhamanuSyAyurmanuSyagatyaudArikazarIratadaGgopAGgavajrarSabhanArAcasaMhananamanuSyagatiprAyogyAnupUya'nAmnAM dazAnAM prakRtInAmapratyAkhyAnakaSAyodayakRtAsaMyamahetukAnAmekendriyAdayo'saMyatasamyandRSTyantA bndhkaaH| tadabhAvAdUrdhva tAsAM saMvaraH // samyamithyAtvaguNenAyurna badhyate / pratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlomAnAM catasRNAM prakRtInAM pratyAkhyAnakaSAyodayakAraNAsaMyamAsravANAmekendriyaprabhRtayaH saMyatAsaMyatAvasAnA bandhakAH / / tadabhAvAdupariSTAttAsAM saMvaraH // pramAdopanItasya tadabhAve nirodhaH // pramAdenApanItasya kamarNaH pramattasaMyatAdUrdhvaM tadabhAvAnnirodhaH pratyetavyaH / kiM punastadasadvadyAratizokAsthirAzubhAyazaHkIrtivikalpaM // devAyubandhArambhasya pramAda eva heturapramAdo'pi tatpratyA Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 239 sannastadUrdhvaM tasya saMvaraH / kaSAya evAsavo yasya karmaNo na pramAdAdistasya tannirodhe nirAso'vaseyaH / sa ca kaSAyaH pramAdAdivirahitastotramadhyamajaghanyabhAvena triSu guNasthAneSu vyavasthitaH / tatrApUrvakaraNasyAdau saMkhyeyamAge dve karmaprakRtI nidrApracale badhyete / tata UrdhvaM saMkhyeyabhAge triMzat prakRtayo devagatipaJcendriyajAtivaikriyikAhArakataijasakArmaNazarIrasamacaturasrasaMsthAnavaikriyikAhArakazarIrAGgopAGgavarNagandharasasparzadevagatiprAyogyAnupUrvyAguruladhUpaghAtaparaghAtocchvAsaprazasta vihAyogatitrasavA - daraparyAptapratyekazarIrasthirazubhasubhagasusvarAdeyanirmANatIrthakarAkhyA badhyante // tasyaiva caramasamaye catasraH prakRtayo hAsyaratibhayajugupsAsaMjJA bandhamupayAnti // tA etAstItrakaSAyAstravAstadabhAvAnnirdiSTAdbhAgAdUrdhvaM sa~triyante // anivRttibAdarasAmparAyasyAdi. samayAdArabhya saMkhyeyeSu bhAgeSu puMveda krodhasajjvalanau badhyete // tata UrdhvaM zeSeSu saMkhyeyeSu bhAgeSu mAnamAyAsajjvalanau bandhamupagacchataH // tasyaiva caramasamaye lobhasaMjvalano bandhameti / tA etAH prakRtayo madhyamakaSAyA savAstadabhAve nirdiSTasya bhAgasyopariSTAtsaMvaramApnuvanti // paJcAnAM jJAnAvaraNAnAM caturNAM darzanAvaraNAnAM yazaH kIrtiruccairgotrasya paMcAnAmantarAyANAM ca mandakAyAsravANAM sUkSmasAmparAyo bandhakaH / tadabhAvAttaduttaratra teSAM saMvaraH // kevalenaiva yogena sadvedyasyopazAntakaSAyakSINakaSAyasayogAnAM bandhA bhavati / tadabhAvAdayoga kevalinastasya saMvaro bhavati // uktaH saMvarastadbhedapratipAdanArthamAha // sa guptisamitidharmAnuprekSApariSahajayacAritraiH // 2 // yataH saMsArakAraNAdAtmano gopanaM bhavati sA guptiH / prANipIDAparihArArthaM samyagayanaM samitiH / iSTe sthAne dhatte iti Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH 2.40 dharmaH / zarIrAdInAM svabhAvAnucintanamanuprekSA / kSudAdivedanotpattau karmanirjarArthaM sahanaM pariSahaH / pariSahasya jayaH pariSahajayaH / cAritrazabda AdisUtre vyAkhyAtArthaH / eteSAM guptyAdInAM saMvara-kriyAyAH sAdhakatamatvAt karaNanirdezaH / saMvaro'dhikRto'pi sa iti tacchabdena parAmRzyate guptyAdibhiH sAkSAtsambandhArthaH // prayojanamavadhAraNArthaM / sa eSa saMvaro gupyAdibhireva nAnyenopAyeneti // tena tIrthAbhiSeka dIkSA zIrSopahAradevatArAdhanAdayoM nirvartitA bhavanti // rAgadveSamohopAttasya karmaNo'nyathA nivRttyabhAvAt // saMvaranirjarAhetuvizeSapratipAdanArthamAha // tapasA nirjarA ca // 3 // tapo dharme'ntarbhUtamapi pRthagucyate ubhayasAdhanatvakhyApanArthaM saMvaraM prati prAdhAnyapratipAdanArthaM ca // nanu ca tapo'bhyudayAGgamiSTam devendrAdisthAnaprAptihetutvAbhyupagamAt kathaM nirjarAGga syAditi // naiSa doSaH - ekasyAnekakAryadarzanAdagnivat / yathA' mireko'pi kledanabhasmAGgArAdiprayojana upalabhyate tathA tapo' bhyudayakarmakSayaheturityatra ko virodhaH // saMva rahetutvAdAdAvuddiSTAyA gupteH svarUpapratipattyarthamAha - // samyagyoganigraho guptiH // 4 // yogo vyAkhyAtaH kAyavAGmanaH karma yoga ityatra tasya svecchApravRttinivartanaM nigrahaH / viSayasukhAbhilASArthapravRttiniSedhArthaM samyagvizeSaNam / / tasmAt samyagvizeSaNaviziSTAt saMklezAprAdurbhA vaparAtkAyA diyoganirodhe sati tannimittaM karma nAsravatIti saMvara prasiddhiravagantavyA / sA tritayI kAya guptirvAgguptirmanoguptiriti // " Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 21 tatrAzaktasya muneniravadyapravRttikhyApanArthamAha- . IryAbhASaiSaNAdAnanikSepotsargAH smityH||5|| samyagityanuvartate teneryAdayo vizeSyante / samyagIryA samyagbhASA samyageSaNA samyagAdAnanikSepau samyagutsarga iti / tA etAH paMca samitayo viditajIvasthAnAdividhermuneH prANipIDAparihArAbhyupAyA veditavyAH // tathA pravartamAnasyAsa~yamapariNAmanimittakarmAsravAbhAvAtsa~varo bhavati // tRtIyasya saMvarahetodharmasya bhedprtipttyrthmaah|| uttamakSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgA kizcanyabrahmacaryANi dhrmH|| 6 // kimarthamidamucyate ? Adhe pravRttinigrahArtha, tatrAsamAnAM pravRttyupAyapradarzanArtha dvitIyam / idaM punardazavidhadharmAkhyAnaM samitiSu pravartamAnasya pramAdaparihArArtha veditavyam / zarIrasthitihetumArgaNArtha parakulAnyupagacchato bhikSorduSTajanAkrozaprahasanAvajJAtADanazarIravyApAdanAdInAM sannidhAne kAluSyAnutpattiH kSamA // jAtyAdimadAvezAdabhimAnAbhAvo mArdavaM mAnanirharaNam // yogasyAvakratA Arjavam // prakarSaprAptalobhAnnivRttiH zaucam // satsu prazasteSu janeSu sAdhuvacanaM satyamityucyate // nanu caitadbhASAsamitAvantarbhavati ? naiSa doSaH- samitI pravartamAno muniH sAdhuSvasAdhuSu ca bhASAvyavahAraM kurvan hitaM mitaJca brUyAt anyathA rAgAdanarthadaNDadoSaH syAditi vAksamitirityarthaH // iha punaH santaH pravajitAstadbhaktA vA eteSu sAdhu satyaM jJAnacAritralakSaNA 1 uddezaparIkSayograhaNamAdizabdena // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 sarvArthasiddhiH diSu bahvapi kartavyamityanujJAyate, dharmopabRMhaNArtha // samitiSu vartamAnasya prANIndriyaparihArassa~yamaH // karmakSayArtha tapyata iti tpH| taduttaratra vakSyamANadvAdazavikalpamavaseyam // sa~yatasya yogyaM jJAnAdidAnaM tyAgaH // upAtteSvapi zarIrAdiSu saMskArApohAya mamedamityabhisandhinivRttirAkiJcanyam / nAsti kiMcanAsyAkiMcanaH tasya bhAvaH karma vA AkiMcanyam // anubhUtAGganAmasmaraNakathAzravaNastrIsaMsaktazayanAsanAdivarjanAdbrahmacarya paripUrNamavatiSThate / svatantravRttinivRttyartho vA gurukulAvAso brahmacaryam / / dRSTaprayojanaparivarjanArthamuttamavizeSaNam // tAnyeva bhAvyamAnAni dharmavyapadezabhAJji svaguNapratipakSadoSasadbhAvabhAvanApraNihitAni saMvarakAraNAni bhavanti / / .. Aha krodhAdyanutpattiH kSamAdivizeSapratyanIkAlambanAdityuktaM, tatra kasmAtkSamAdInayamavalambate nAnyathA pravartata ityucyate / yasmAttaptAyaHpiNDavatkSamAdipariNatenAtmahitaiSiNA kartavyAH // anityAzaraNasaMsAraikatvAnyatvAzucyAsravasaMvaranirjarAlokabodhidurlabhadharmasvAkhyAtattvAnucintana manuprekSAH // 7 // - imAni zarIrendriyaviSayopabhogaparibhogadravyANi samudAyarUpANi jalabubudavadanavasthitasvabhAvAni garbhAdipvavasthAvizeSeSu sadopalabhyamAnasaMyogaviparyayANi, mohAdatrAjJo nityatAM manyate / na kiJcitsaMsAre samuditaM dhruvamasti Atmano jJAnadarzanopayo. gasvabhAvAdanyaditi cintanamanityatAnuprekSA // evaM yasya cinta 1 prANavyaparopaNaSaDindriyaviSayapariharaNa yamaH / .......... Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 243 yatasteSvabhiSvaGgAbhAvAd bhuktojjhitagandhamAlyAdiSviva viyogakAle'pi vinipAto notpadyate // 1 // yathA- mRgazAvasyaikAnte balavatA kSudhitenAmiSaiSiNA vyAghraNAbhibhUtasya na kiJciccharaNamasti- tathA janmajarAmRtyuvyAdhiprabhRtivyasanamadhye paribhramato jantoH zaraNaM na vidyate // paripuSTamapi zarIraM bhojanaM prati sahAyIbhavati na vyasanopanipAte // yatnena saMcito'rtho'pi na bhavAntaramanugacchati // saMvibhaktasukhaduHkhAH suhRdo'pi na maraNakAle paritrAyante // bAndhavAH samuditAzca rujA parItaM na paripAlayanti // asti cetsucarito dharmo vyasanamahArNave tAraNopAyo bhavati // mRtyunA nIyamAnasya sahasranayanAdayo'pi na zaraNam // tasmAdbhavavyasanasaGkaTe dharma eva zaraNaM suhRdartho'pyanapAyI, nAnyatkiccharaNamiti bhAvanA azaraNAnuprekSA // evaM basyAdhyavasyato nityamazaraNo'smIti bhRzamu. dvimasya sAMsArikeSu bhAveSu mamatvanirAso bhavati // bhagavadaI. sarvajJapraNIta eva mArge pratipanno bhavati // 2 // . . karmavipAkavazAdAtmano bhavAntarAvAptiH saMsAraH / sa purastAtpaMcavidhaparivartanarUpeNa vyAkhyAtaH // tasminnanekayonikulakoTibahuzatasahasrasaMkaTe saMsAre paribhraman jIvaH karmayantrAnupreritaH pitA bhUtvA AtA putraH pautrazca bhavati / mAtA bhUtvA bhaginI bhAryA duhitA ca bhavati / svAmI bhUtvA dAso bhavati / dAso bhUtvA svAmyapi bhavati naTa iva raGge // athavA kiM bahunA svayamAtmanaH putro bhavatItyevamAdisaMsArasvabhAvacintanaM saMsArAnuprakSA // evaM hyasya bhAvayataH saMsAraduHkhabhayAdudvignasya tato nirvedo bhavati / nirviNNazca saMsAraprahANAya pratiyatate // 3 // janmajarAmaraNAnuvRttimahAduHkhAnubhavaM prati eka evAhaM na Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 . sarvArthasiddhiH kazcinme svaH paro vA vidyate / eka eva nAye'ham / eka eva priye / na me kazcit svajanaH parajano vA vyAdhijarAmaraNAdIni duHkhAnyapaharati / gandhumitrANi smazAnaM nAtivartante / dharma eva me sahAyaH sadA anapAyIti cintanamekatvAnuprekSA // evaM basya bhAvayataH svajaneSu prItyanubandho na bhavati / parajaneSu ca dveSAnubandho nopajAyate / tato niHsaGgatAmabhyupagato mokSAyaiva ghaTate 1 zarIrAdanyatvacintanamanyatvAnuprekSA / tadyathA bandhaM pratyekatve satyapi lakSaNabhedAdanyo'hamaindriyakaM zarIramanindriyo'hamajJaM zarIraM jJo'hamanityaM zarIraM nityo'hamAdyantavaccharIramanAdyanto'haM bahuni me zarIrazatasahasrANyatItAni saMsAre pribhrmtH| sa evAhamanyastebhya ityevaM zarIrAdapyanyatvaM me kimaGga ! punadheibhyaH parigrahebhya ityevaM hyasya manaHsamAdadhAnasya zarIrAdiSu spRhA notpadyate / tatastatvajJAnabhAvanApUrvake vairAgyaprakarSe sati Atyantikasya mokSasukhasyAptirbhavati // 5 // zarIramidamatyantAzuci zukrazoNitayonyazucisaMvardhitamavaskaravadazucimAjanaM tvaGmAtrapracchAditamatipUtirasaniSyandisroto. vilamaGgAravadAtmabhAvamAzritamapyAzvevApAdayati / mAnAnulepanadhUpapragharSavAsamAsyAdibhirapi na zakyamazucitvamapahartumasya / samya. gdarzanAdi punarbhAvyamAnaM jIvasyAtyantikI zuddhimAvirbhAvayatIti tattvato bhAvanamazucitvAnuprekSA // evaM hyasya saMsmarataH zarIranirvedo bhavati / nirviNazca janmodadhitaraNAya cittaM samAdhatte // 6 // AsravasaMvaranirjarAH pUrvoktA api ihopanyasyante tadguNadoSabhAvanArtha / tadyathA- AsravA ihAmutrApAyayuktA mahAnadIsrotovegatIkSNA indriykssaayaatrtaadyH| tatrendriyANi tAvasparzanAdIni vanagajabAyasapannagapataGgahariNAdIn vyasanArNavamavagAhayanti Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 245 tathA kaSAyAdayo'pIha vadhabandhapariklezAdIn janayanti // amutra ca nAnAgatiSu bahuvidhaduHkhaprajvalitAsu bhramayantItyevamAtravadoSAnucintanamAtravAnuprekSA / evaM hyasya cintayataH kSamAdiSu zreyatva - buddhirna pracyavate // sarva ete AsravadoSAH kUrmavatsaMvRtAtmano na bhavanti // 7 // yathA mahArNave nAvo vivarApidhAne sati kramAtsutajalAbhilave sati tadAzrayANAM vinAzo'vazyaMbhAvI, chidrapidhAne ca nirupadravamabhilaSita dezAntaraprApaNaM, tathA karmAgamadvArasaMvaraNe sati nAsti zreyaH pratibandha iti saMvaraguNAnucintanaM saMvarAnuprekSA // evaM yasya cintayataH saMvare nityoyuktatA bhavati / tatazca niHzreyasapadaprAptiriti // 8 // nirjarA vedanAvipAkajA ityuktam // sA dveSA - abuddhipUrvA kuzalamUlA ceti // tatra narakAdiSu gatiSu karmaphalavipAkajA abuddhipUrvA sA akuzalAnubandhA // pariSahajaye kRte kuzalamUlA sA zubhAnubandhA niranubandhA ceti // ityevaM nirjarAyA guNadoSabhAvanaM nirjarAnuprekSA / evaM hyasyAnusmarataH karmanirjarAyai pravRttirbhavati // 9 // kokasaMsthAnAdividhirvyAkhyAtaH // samantAdanantasyAlokAkAzasya bahumadhyadezabhAvino lokasya saMsthAnAdividhirvyAkhyAtaH // tatsvabhAvAnucintanaM lokAnuprekSA / evaM hyasyAdhyavasyatastattvajJAnavizaddhirbhavati // 10 // ekAsmannigotazarIre jIvAH siddhAnAmanantaguNAH, evaM sarvaloko nirantaraM nicitaH sthAvarairatastatra vasatA vAlukAsamudre patitA vajrasikatAkaNikeva durlabhA / tatra ca vikalendriyANAM bhUyiSThatvAtpaJcendriyatA guNeSu kRtajJateva kRcchralabhyA / tatra ca Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 sarvArthasiddhiH tiryakSu pazumRgapakSisarIsRpAdiSu bahuSu satsu manuSyabhAvazcatuSpathe ratnarAziriva durAsadaH / tatpracyave ca punastadupapattirdagdhatarupudgalatadbhAvopapattivadurlabhA / tallAme ca dezakulendriyasampannArogatvAnyuttarottarato'tidurlabhAni // sarveSvapi teSu labdheSu saddharmapratilambho yadi na syAvyartha janma, vadanamiva dRSTivikalaM / tamevaM kRcchUlabhyaM dharmamavApya viSayasukhe raJjanaM bhasmArthaM candanadahanamiva viphalam / / viraktaviSayasukhasya tu tapobhAvanAdharmaprabhAvanAsukhamaraNAdilakSaNaH samAdhiIravApaH // tasmin sati bodhilAbhaH phalavAn bhavatIti cintanaM bodhidurlabhAnuprekSA // evaM hyasya bhAvayato bodhi prApya pramAdo na kadAcidapi bhavati // 11 // ayaM jinopadiSTo dharmo'hiMsAlakSaNaH satyAdhiSThito vinayamUlaH kSamAbalo brahmacaryagupta upazamapradhAno niyatilakSaNo niSpa. rigrahatAlambanaH / tasyAlAbhAdanAdisaMsAre jIvAH paribhramanti duSkarmavipAkajaM duHkhamanubhavantaH // asya punaH pratilambhe vividhAbhyudayaprAptipUrvikA niHzreyasopalabdhirniyateti cintanaM dharmakhAkhyAtatvAnuprekSA / evaM hyasya cintayato dharmAnurAgAtsadA pratiyatnaparo bhavati // 12 // evamanityatvAdyanuprekSAsannidhAne uttamakSamAdidhAraNAnmahAnsaMvaro bhavati // madhye anuprekSAvacanamubhayArtham // anuprekSA hi bhAvayannuttamakSamAdIMzca pratipAlayati / parISahA~zca jetumutsahate // ke punaste pariSahAH kimarthaM vA sahyanta itiidmaah|| mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH pariSahAH 8 saMvarasya prakRtatvAttena mArgo viziSyate / saMvaramArga iti / tadacyavanAtha nirjarArthaM ca pariSoDhavyAH prisshaaH| kSutpipAsAdi Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 247 shnm| jinopadiSTAnmArgAdapracyavamAnAstanmArgaparikramaNaparicayena karmAgamadvAra sa~vRNvanta aupakramikaM karmaphalamanubhavantaH krameNa nirNikarmANo mokSamApnuvanti // ttsvruupsNkhyaasmprtiptyrthmaah|| kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrI caryAniSadyAzayyAkrozavadhayAcanAlAbharogatRNa. sparzamalasatkArapuraskAraprajJAjJAnAdarzanAni // 9 // kSudAdayo vedanAvizeSA dvAviMzatiH / eteSAM sahanaM mokSArthinA kartavyam // tadyathA-bhikSorniravadyAhAragaveSiNastadalAbhe ISallAbhe ca anivRttavedanasyAkAle adeze ca bhikSAM prati nivRttecchasyAvazyakaparihANiM manAgapyasahamAnasya svAdhyAyadhyAnabhAvanAparasya bahukRtvaH svakRtaparakRtAnazanAvamodaryasya nIrasAhArasya taptabhrASTrapatitajalabindukatipayavatsahasA parizuSkapAnasyodIrNakSudvedanasyApi sato bhikSAlAbhAdalAbhamadhikaguNaM manyamAnasya kSudvAdhAM pratyacintanaM kSudvijayaH // 1 // . jalasnAnAvagAhanapariSekaparityAginaH patatrivadaniyatAsanAvasathasyAtilavaNasnigdharUkSaviruddhAhAragRSmAtapapittajvarAnazanAdibhirudIrNA zarIrendriyonmAthinI pipAsAM pratyanAdriyamANapratikArasya pipAsAnalazikhAM dhRtinavamRddhaTapUritazItalasugandhisamAdhivAriNA prazamayataH pipAsAsahanaM prazasyate // 2 // parityaktapracchAdanasya pakSivadanavadhAritAlayasya vRkSamUlapathizilAtalAdiSu himAnIpatanazItalAnilasampAte tatpratikAraprApti prati nivRttecchasya pUrvAnubhUtazItapratikArahetuvastunAmasmarato jJAnabhAvanAgarbhAgAre vasataH zItavedanAsahanaM parikIrtyate // 3 // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 sarvArthasiddhiH nivAte nirjale grISmaravikiraNaparizuSkapatitaparNavyapetacchAyAtaruNyaTavyantare yadRcchayopanipatitasyAnazanAdyabhyantarasAdhanotpAditadAhasya davAgnidAhaparuSavAtAtapajanitagalatAluzoSasya tatpratikArahetUn bahUnanubhUtAnacintayataH prANipIDAparihArAvahitacetasazcAritrarakSaNamuSNasahanamityupavarNyate // 4 // daMzamazakagrahaNamupalakSaNaM / yathA kAkebhyo rakSyatAM sarpiriti upaghAtopalakSaNaM kAkagrahaNaM, tena daMzamazakamakSikApizukaputtikAmatkuNakITapipIlikAvRzcikAdayo gRhyante // tatkRtAM bAdhAmapratikArAM sahamAnasya teSAM bAdhAM tridhA'pyakurvANasya nirvANaprAptimAtrasaMkalpaprAvaraNasya tadvedanAsahanaM daMzamazakapariSahakSametyucyate // 5 // jAtarUpavanniSkalaGkajAtarUpadhAraNamazakyaprArthanIyaM yAcanarakSaNahiMsanAdidoSavinirmuktaM niSparigrahatvAnnirvANaprAptiM pratyekaM sAdhanamananyabAdhanaM nAgnyaM bibhrato manovikriyAviplutivirahAt strIrUpANyatyantAzucikuNaparUpeNa bhAvayato rAtrindivaM brahmacaryamakhaNDamAtiSThamAnasyAcelavratadhAraNamanavadyamavagantavyam // 6 // - saMyatasyendriyeSTaviSayasambadhaM prati nirutsukasya gItanRtyavAditrAdivirahiteSu zUnyAgAradevakulatarukoTarazilAguhAdiSu svA. dhyAyadhyAnabhAvanAratimAskandato dRSTazrutAnubhUtaratismaraNatatkathAzravaNakAmazarapravezanirvivarahRdayasya prANiSu sadAsadayasyAratipAripahajayo'vaseyaH // 7 // ekAnteSvArAmabhavanAdipradezeSu navayauvanamadavibhramamadirApAna pramattAsu pramadAsu bAdhamAnAmu kUrmavatsaMhRtendriyahRdayavikArasya lalitasmitamRdukathitasavilAsavIkSaNaprahasanapadamantharagamanamanmathazaravyApAraviphalIkaraNasya strIvAdhApariSahasahanamavagantavyam // 8 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 249 dIrghakAlamuSitagurukulabrahmacaryasyAdhigatabandhamokSapadArthatattvasya sayamAyatanabhaktihetordezAntarAtitheguruNA'bhyanujJAtasya pavanavaniHsaGgatAmaGgIkurvato bahuzo'nazanAvamodaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgAdivAdhAparikrAntakAyasya dezakAlapramANopetamadhvagamanaM saMyamavirodhi pariharato nirAkRtapAdAvaraNasya paruSazarkarAkaNTakAdivyathanajAtacaraNakhedasyApi sataH pUrvocitayAnavAhanAdigamanamasmarato yathAkAlamAvazyakAparihANimAskandatazcaryApariSahasahanamavaseyam // 9 // smazAnodyAnazUnyAyatanagiriguhAgavharAdiSvanabhyastapUrveSu nivasata AdityasvendriyajJAnaprakAzaparIkSitapradeze prakRtaniyamakriyasya niSadyAM niyamitakAlAmAsthitavataH siMhavyAghrAdivividhabhISaNadhvanizravaNAnnivRttabhayasya caturvidhopasargasahanAdapracyutamokSamArgasya vIrAsanotkuTikAdyAsanAdavicalitavigrahasya tatkRtabAdhAsahanaM niSadyApariSahavijaya iti nizcIyate // 10 // ___ svAdhyAyadhyAnAdhvazramaparikheditasya mauhUrtikI kharaviSamapracurazarkarAkapAlasaGkaTAdizItoSNeSu bhUmipradezeSu nidrAmanubhavato yathAkRtaikapArzvadaNDAyitAdizAyinaH prANibAdhAparihArAya patita. dAruvaDhyapagatAsuvaduparivartamAnasya jJAnaparibhAvanAvahitacesaso'nuSThi. tavyantarAdivividhopasargAdapyacalitavigrahasyAniyamitakAlAM tatkRta. nAghAM kSamamANasya zayyApariSahakSamA kathyate // 11 // mithyAdarzanoktAmarSaparuSAvajJAnindAsabhyavacanAni krodhAgnizikhApravardhanAni zRNvato'pi tadartheSvasamAhitacetasaH sahasA tatpratikAraM kartumapi zaknuvataH pApakarmavipAkamabhicintayatastAnyAkarNya tapazcaraNabhAvanAparasya kaSAyaviSalavamAtrasyApyanavakAzamAtmahRdayaM kurvata AkrozapariSahasahanamavadhAryate // 12 // 1 paruSavacanAvajJAvacananindAvacanAsabhyavacanAnIti sambandhaH // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 sarvArthasiddhiH nizitavizasanamuzalamudgarAdipraharaNatAunapIDanAdibhirvyApAdyamAnazara rasya vyApAdakeSu manAgapi manovikAramakurvato mama purAkRtaduSkarmaphalamidamime varAkAH kiM kurvanti, zarIramidaM nalabudbudavadvizaraNasvabhAvaM vyasanakAraNametairvyAbAdhyate, saMjJAnadarzanacAritrANi mama na kenacidupahanyante iti cintayato vAsitakSaNacandanAnulepanasamadarzino vadhapariSahakSamA manyate // 13 // bAhyAbhyantaratapo'nuSThAnaparasya tadbhAvanAvazena nissArIkRtamUrteH paTutapanatApaniSpItasArataroriva virahitacchAyasya tvagasthizirAjAlamAtratanuyantrasya prANaviyoge satyapyAhAravasatibheSajAdIni dInAbhidhAnamukhavaivAGgasajJAdibhirayAcamAnasya bhikSAkAle'pi vidyududyotavat durupalakSyamUrteryAcanApariSahasahanamavasIyate // 14 // ___vAyuvadasaGgAdanekadezacAriNo'bhyupagatekakAlasambhojanasya vAcaMyamasya tatsamitasya vA sakRtsvatanudarzanamAtratantrasya pANipuTamAtrapAtrasya bahuSu divaseSu ca gRheSu bhikSAmanavApyApyasaMkliSTacetaso dAtRvizeSaparIkSAnirutsukasya lAbhAdapyalAbho me paramaM tapa iti santuSTasyAlAbhavijayo'vaseyaH // 15 // sarvAzucinidhAnamidamanityamaparitrANamiti zarIre niHsaikalpatvAdvigatasaMskArasya guNaratnabhANDasaJcayapravardhanasaMrakSaNasandhAraNa. kAraNatvAdabhyupagatasthitividhAnasyAkSamrakSaNavavraNAlepanavadvA bahUpakAramAhAramabhyupagacchato viruddhAhArapAnasevanAvaiSamyajanitavAtA 1 taduktam- ajJAnabhAvAdazubhAzayAdvA / karoti cetko'pi naraH khalatvam // tathA'pi sadbhiH zubhameva cintyaM / na mathyamAne' pyamRtaM viSaM hi // 1 // anyacca- AkRSTo'haM hato naiva hato vA na dvidhA kRtH| mArito na hRto dharmo madIyo'nena banyunA // 2 // 2 nirmalatvAt // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 251 divikArarogasya yagapadanekazatasaMkhyAvyAdhiprakope satyapi tadvazavartitAM vijahatojallauSadhiprAptyAdyanekatapovizeSarddhiyoge satyapi zarIranispRhatvAttatpratikArAnapekSiNo rogapariSahasahanamavagantavyam 16 tRNagrahaNamupalakSaNaM kasyacidyathanaduHkhakAraNasya / tena zuSkatRNaparuSazarkarAkaNTakanizitamRttikAzUlAdivyathanakRtapAdavedanA. prAptau satyAM tatrApraNihitacetasazcaryAzayyAniSadyAsu prANipIDAparihore nityamapramattacetasastRNAdisparzabAdhApariSahavijayo veditavyaH17 ___ apkAyikajantupIDAparihArAyAmaraNAdasnAnavratadhAriNaH paTu. ravikiraNapratApajanitaprasvedAttapavanAnItapAMsunicayasya sidhmakacchadabUdArNakaNDUyAyAmutpannAyAmapi kaNDUyanavimardanasaGghaTTanavivarjitamUrteH svagatamalopacayaparamalApacayayorasaMkalpitamanasaH saMjJAnacAritravimalasalilaprakSAlanena karmamalapaGkajAlanirAkaraNAya nityamudyatamatemalapIDAsahanamAkhyAyate kezaluJcAsaMskArAbhyAmutpannakhedasahanaM malasAmAnyasahane'ntarbhavatIti na pRthaguktam // 18 // satkAraH pUjAprazaMsAtmakaH / puraskAro nAma kriyArambhAdiSvagrataH kAraNamAmantraNaM vA, tatrAnAdaro'pi kriyate ! ciroSitabrahmacaryasya mahAtapasvinaH svaparasamayanirNayajJasya bahukRtvaH paravAdivijayinaH praNAmabhaktisambhramAsanapradAnAdIni me na kazcitkaroti! mithyAdRSTaya evAtIvabhaktimantaH kiJcidajAnantamapi sarvajJasammAvanayA sammAnya svasamayaprabhAvanaM kurvati! vyantarAdayaH purA atyugratapasAM pratyagrapUjAM nivartayantIti mithyA zrutiryadi na syAdidAnI kasmAnmAdRzAM na kurvantIti duSpraNidhAnavirahitacittasya satkArapuraskArapariSahavijayaH pratijJAyate // 19 // 1 mamAGge malaM vartate, asya bhikSoraGge kIdRzaM nairmalyaM vartate iti|| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 sarvArthasiddhiH aGgapUrvaprakIrNakavizAradasya zabdanyAyAdhyAtmanipuNasya mama purastAditare bhAskaraprabhAbhibhUtakhadyotodyotavannitarAM nAvabhAsanta iti vijJAnamadanirAsaH prajJApariSahajayaH pratyetavyaH // 20 // __ajJo'yaM na vetti pazusama ityevamAdyavakSepavacanaM sahamAnasya paramaduzcaratapo'nuSThAyino nityamapramattacetaso me'dyatve'pi vijJAnAtizayo notpadyata iti anabhisandadhato'jJAnapariSahajayo' vagantavyaH // 21 // paramavairAgyabhAvanAzuddhahRdayasya viditasakalapadArthatattvasyAha. dAyatanasAdhudharmapUjakasya cirantanapravajitasyAdyApi me jJAnAtizayo notpadyate! mahopavAsAdyanuSThAyinAM prAtihAryavizeSAH prAdurabhUvanniti pralApamAtramanarthakeyaM pravrajyA! viphalaM vrataparipAlanamityevamasamAdadhAnasya darzanavizuddhiyogAdadarzanapariSahasahanamavasAtavyam // 22 // ___ evaM pariSahAn sahamAnasyAsaMkliSTacetaso rAgAdipariNAmAtravanirodhAnmahAnsaMvaro bhavati // Aha kimime pariSahAH sarve saMsAramahATavImatikramitumabhyudyatamabhidravanti uta kazcitprativizeSa ityatrocyate-abhI vyAkhyAtalakSaNAH kSudAdayazcAritrAntarANi pratibhAjyA niyamena punaranayoH prtyetvyaaH|| sUkSmasAmparAyachadmasthavItarAgayozcaturdaza // 10 // kssutpipaasaashiitossnndNshmshkcryaashyyaavdhaalaabhrogtRnnsprshmlprjnyaajnyaanaani| caturdaza iti vacanAdanyeSAM pariSahANAmabhAvo veditvyH|| Aha yuktaM tAvadvItarAgacchadmastha mohanIyAbhAvAdvakSyamANanAgnyAratistrIniSadyA''krozayAcanAsatkArapuraskArAdarzanAni tatkRtATapariSahAbhAvAccaturdazaniyamavacanam / sUkSmasAmparAye tu mohodayasadbhAvAccaturdazeti niyamo nopapadyata iti / tadayuktam / sanmAtratvAt // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 253 tatra hi kevalalobhasajvalanakaSAyodayaH so'pyatisUkSmaH // tato vItarAgachadmasthakarUpatvAccaturdazeti niyamastatrApi yujyate // nanu mohodayasahAyAbhAvAnmandodayatvAcca kSudAdivedanAbhAvAttatsahanakRtapariSahavyapadezo na yuktimavatarati // tanna-kiM kAraNam / zaktimAtrasya vivakSitatvAt / sarvArthasiddhidevasya saptamapRthivIgamanasAmarthyavyapadezavat // mAha yadi zarIravatyAtmani pariSahasannidhAnaM pratijJAyate atha bhagavati utpannakevalajJAne karmacatuSTayaphalAnubhavanavazavartini kiyanta upanipatantItyatrocyate // tasminpunaH // ekAdaza jine // 11 // . nirastaghAtikarmacatuSTaye jine vedanIyasadbhAvAtadAzrayA ekAdazapariSahAH santi // nanu mohanIyodayasahAyAbhAvAtkSudAdivedanAbhAve pariSahavyapadezo na yuktaH / satyamevametat- vedanAbhAve'pi dravyakarmasadbhAvApekSayA pariSahopacAraH kriyate / niravazeSanirastajJAnAvaraNe yugapatsakalapadArthAvamAsikevalajJAnAtizaye cintAnirodhAbhAve'pi tatphalakarmanirharaNaphalApekSayA dhyAnopacAravavat / athavA- ekAdaza jine na santIti vAkyazeSaH kalpanIyaH sopaskAratvAtsUtrANAM / vikalpyo hi vAkyazeSo vAkyAdhIna ityupagamAt / mohodayasahAyIkRtakSudAdivedanAbhAvAt // Aha yadi sUkSmasAmparAyAdiSu vyastA pariSahAH atha samastAH keti // bAdarasAmparAye sarve // 12 // sAmparAyaH kaSAyaH bAdaraH sAmparAyo yasya sa bAdarasAmparAya iti // nedaM guNasthAnavizeSagrahaNam / kiM tarhi Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 sarvArthasiddhiH arthanirdeza H // tena pramattAdInAM saMyatAnAM grahaNaM // teSu hi akSANakaSAyadoSatvAnsarve sambhavanti // kasmin punazcAritre sarveSAM sambhava : ? / sAmAyikacchedopasthApanaparihAravizuddhisa~yameSvanyatame sarveSAM smbhvH|| Aha gRhItametatpariSahANAM sthAnavizeSAvadhAraNaM, idaM tu na vidmaH kasyAH prakRteH kaH kArya ityatrocyate. ||jnyaanaavrnne prajJAjJAne // 13 // idamayuktaM vartate / kimatrAyuktaM-jJAnAvaraNe satyajJAnapariSaha upapadyate, prajJApariSahaH punastadapAye bhavatIti kathaM jJAnAvaraNe syAdityatrocyate-kSAyopazamikI prajJA anyasmin jJAnAvaraNe sati madaM janayati / na sakalAvaraNakSaye iti jJAnAvaraNe satItyupapadyate / / punaraparayoH pariSahayoH prkRtivishessnirdeshaarthmaah|| darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau // 14 // __ yathAsaMkhyamamisambandhaH / darzanamahe madarzanapariSahaH lAbhAntarAye alAbhapariSaha iti // mAha yadyAce mohanIyabhede ekaH pariSahaH, atha dvItIyasmin kati bhavantItyatrocyate // caritramohe naagnyaartistriinissdyaakroshyaacnaastkaarpurskaaraaH|| 15 // puMvedodayAdinimittatvAnnAgnyAdipariSahANAM mohodayanimittatva pratipadyAmahe / niSadyApariSahasya katham ? tatrApi prANipIDApa 1 akSINAzayatvAdityapyanyaH pAThaH // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 255 rihArArthatvAt / mohodaye sati prANipIDApariNAmaH saJjAyata iti // avaziSTapariSahaprakRtivizeSapratipAdanArthamAha -- // vedanIye zeSAH // 16 // uktA ekAdaza prisshaaH| tebhyo'nye zeSA vedanIye sati bhavantIti vAkyazeSaH // ke punaste ? kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakacaryAzayyAvadharogatRNasparzamalapariSahAH // ___ Aha vyAkhyAtanimittalakSaNavikalpAH pratyAtmani prAdurbhavantaH kati yugapadavatiSThanta itytrocyte|| ekAdayo bhAjyA yugapadekasminnaikAnnaviMzataH 17 AGabhividhyarthaH / tena ekonaviMzatirapi kvacit yugapatsambhavatItyavagamyate / tatkathamiti ceducyate- zItoSNapariSahayArekaH zayyAniSadyAcaryANAmanyatama eva bhavati ekasminnAtmani // kutaH ? virodhAt // tatrayANAmapagame yugapadekAtmanItareSAM sambhavAdekonaviMzativikalpA boddhavyAH // nanu prajJAjJAnayorapi virodhAdhugapadasambhavaH! / zrutajJAnApekSayA prajJApariSahaH avadhijJAnApekSayA bhajJAnapariSaha iti nAsti virodhaH // ___ Aha uktA guptisamitidharmAnuprekSApariSahajayAH saMvarahetavaH paJca / saMvarahetuzcAritrasajJo vaktavya iti tadbhedapradarzanArthamucyate // sAmAyikacchedopasthApanAparihAravizuddhisUkSmasAmparAyayathAkhyAtamiti cAritram // 18 // atra codyate- dazavidhe dharme sa~yama uktaH sa eva 1 prANipIDAparihArasadbhAve mohanIyanimittatva kathamityAzaGkAyAmAha // cAritramohodaye sati // 2 jJAnAvaraNAdi // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 sarvArthasiddhiH cAritramiti punargrahaNamanarthakamiti // nAnarthakam - dharme'ntarbhUtamapi cAritramante gRhyate mokSaprApteH sAkSAtkAraNamiti jJApanArtham // sAmAyikamuktaM / ka ? digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikamityatra / / tadvividham- niyatakAlamaniyatakAlaJca / svAdhyAyAdi niyatakAlam / IryApathAdyaniyatakAlam // pramAdakRtAnarthapabandhavilope samyakpratikriyA chedopasthApanA, vikalpanivRttirvA // pariharaNaM parihAraH prANivadhAnnivRttiH / tena viziSTA zuddhiryasmistatparihAravizuddhicAritram // atisUkSmakaSAyattvAtsUkSmasAmparAyacAritram // mohanIyasya niravazeSasyopazamAtkSayAcca AtmasvabhAvAvasthApekSAlakSaNaM yathAkhyAtacAritramityAkhyAyate // pUrvacAritrAnuSThAyimirAkhyAtaM na tatprAptaM prAGmohakSayopazamAbhyAmityathAkhyAtam // atha. zabdasyAnantarArthavartitvAnniravazeSamohakSayopazamAnantaramAvirbhavatItya rthaH // tathA''khyAtamiti vA yathAtmasvabhAvo'vasthitastathaivAkhyAtatvAt // itizabdaH parisamAptau draSTavyaH // tato yathAkhyAtacAritrAtsakalakarmakSayaparisamAptirbhavatIti jJApyate // sAmAyikAdInAmAnupUrvyavacanamuttarottaraguNaprakarSajJApanArtham // Aha uktaM cAritraM tadanantaramuddiSTaM yat tapasA nirI ceti tasyedAnIM tapaso vidhAnaM krtvymitytrocyte| tat dvividham bAhyamabhyantaraM ca // tatpratyekaM SaDvidham // tatra baahybhedprtipttyrthmaah|| anazanAvamodaryavRttiparisaGkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH // 19 // dRSTaphalAnapekSaM saMyamapra saddhirAgocchedakarmavinAzadhyAnAgamAvAptyarthamanazanam // saMyamaprajAgaradoSaprazamasantoSasvAdhyAyAdisukha Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 257 sidhdyarthamavamodaryam // bhikSArthino munerekAgArAdiviSayasaGkalpacitAvarodho vRttiparisaMkhyAnamAzAnivRttyarthamavagantavyam // indriyadarpanigrahanidrAvijayasvAdhyAyasukhasidhdyartho ghRnAdivRSyarasaparityAgazcaturtha tapaH // zUnyAgArAdiSu vivikteSu jantupIDAvirahiteSu saMyatasya zayyAsaMnamAbAdhAtyayabrahmacaryasvAdhyAyadhyAnAdiprasidhyartha kartavyamiti paJcamaM tapaH // AtapasthAnaM vRkSamUlanivAso nirAvaraNazayanaM bahuvidhapratimAsthAnamityevamAdiH kAyaklezaH SaSThaM tapaH // tatkimartham? dehaduHkhatitikSAsukhAnabhiSvaGgapravacanaprabhAvanAdyartham // pariSahasyAsya ca ko vizeSaH- yadRcchayopanipatitaH pariSahaH / khayaMkRtaH kaayklNshH|| bAhyatvamasya kutaH- bAhyadravyApekSatvAtparapratyakSatvAJca bAdyatvam // abhyantaratapobhedapradarzanArthamAha-- ||praayshcittvinyvaiyaavRtysvaadhyaayvyutsrgdhyaanaanyuttrm // 20 // kathamasyAbhyantaratvam / manoniyamanArthatvAt // pramAdadoSaparihAraH prAyazcittam // pUjyeSvAdaro vinayaH // kAyaceSTayA dravyAntareNa copAsanaM vaiyAvRttyam // jJAnabhAvanA''lasyatyAgaH khaadhyaayH|| AtmA''tmIyasaGkalpatyAgo vyutsrgH|| cittavikSepatyAgo dhyAnam // tadbhedapratipAdanArthamAha navacaturdazapaJcadvibhedA yathAkramaM prAradhyAnAt // 21 // ____ yathAkramamiti vacanAnnavabhedaM prAyazcittam // vinayazcaturvidhaH // vaiyAvRtyaM dazavidham // svAdhyAyaH paJcavidhaH // dvividho vyutsarga ityabhisambadhyate / prAgdhyAnAditivacanaM dhyanAsya bahuvaktavyatvAtpazcA. dvakSyata iti // Adyasya bhedasvarUpanirjJAnArthamAha Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 sarvArthasiddhiH // AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapaicchedaparihAropasthApanAH // 22 // tatra gurave pramAdanivedanaM dazadoSavivarjitamAlocanam // Akampiya aNumaNiya jaM dinaM bAdaraM ca suhumaM ca // chaNDaM saDDA ulayaM bahujaNa avatasasse vi // 1 // iti dasa dosA || mithyAduSkRtAbhidhAnAdabhivyaktapratikriyaM pratikramaNam / saMsarge sati vizodhanAttadubhayam || saMsaktAnnapAnopakaraNAdivibhajanaM vivekaH // kAyotsargAdikaraNaM vyutsargaH // anazanAvamodaryAdilakSaNaM tapaH // divasapakSamAsAdInAM pravrajyAhApanaM chedaH // pakSamAsAdivibhAgena dUrataH parivarjanaM parihAraH // punardIkSA prApaNamupasthApanA || vinayavikalpapratipattyarthamAha // jJAnadarzanacAritropacArAH // 23 // vinaya ityadhikAreNAbhisambandhaH kriyate // jJAnavinayo darzanavinayazcAritravinaya upacAravinayazceti // sabahumAnaM mokSArthaM jJAnagrahaNAbhyAsasmaraNAdirjJAnavinayaH / zaGkAdidoSavirahitaM tattvArthazraddhAnaM darzanavinayaH / tattvatazcAritasamAhitacittatA cAritravimayaH / pratyakSeSvAcAryAdiSvabhyutthAnAbhigamanAJjalikaraNAdirupacAravinayaH, parokSeSvapi kAyavAGmano'bhiraJjalikriyA guNasaGkIrtanAnusmaraNAMdiH // vaiyAvRtyabhedapratipAdanArthamAha // AcAryopAdhyAyatapasvi zaikSaglAnagaNakulasaGghasAdhumanojJAnAm // 24 // vaiyAvRttyaM dazadhA bhidyate / kutaH / viSayabhedAt // AcAryavaivRttyamupAdhyAyavaiyAvRttyamityAdi // tatra Acaranti ------ Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 navamo'dhyAyaH tasmAdbratAnItyAcAryaH / mokSArtha zAstramupetya tammAdadhIyata ityupAdhyAyaH / mahopavAsAdyanuSThAyI tapasvI // zikSAzIlaH zaikSaH / / rujAdikliSTa zarIro glAnaH // gaNaH sthavirasantatiH // dIkSakAcAryaziSyasantatayaH kulam / cAturvarNyazravaNanivahaH saGghaH // cirapravajitaH sAdhuH // manojJo lokasammataH // teSAM vyAdhipariSahamithyAtvAyupanipAte kAyaceSTayA dravyAntareNa vA tatpratikAro vaiyAvRttyaM samAdhyAdhyAnavicikitsAbhAvapravacanavAtsalyAghabhivyaktyarthaM // svaadhyaayviklpvijnyaapnaarthmaah|| vaacnaaprcchnaa'nuprekssaa''mnaaydhrmopdeshaaH||25|| niravadyagranthArthobhayapradAnaM vAcanA / saMzayacchedAya nizcitabalAdhAnAya vA parAnuyogaH pracchanA / adhigatArthasya manasA''bhyAso'nuprekSA / ghoSazuddhaM parivartanamAmnAyaH // dharmakathAdhanuSThAnaM dharmopadezaH / sa eSa paJcavidhaH svAdhyAyaH kimarthaH / ? prajJAtizayaH prazastAdhyavasAyaH paramasaMvegastapovRddhiraticAravizuddhirityevamAdyarthaH // vyutsargabhedanirjJAnArthamAha // bAhyAbhyantaropadhyoH // 26 // - vyutsarjanaM vyutsargastyAgaH / sa dvividhaH- bAhyopadhityAgo'bhyantaropadhityAgazceti // anupAttaM vAstudhanadhAnyAdi bAhyopadhiH / krodhAdirAtmabhAvo'bhyantaropadhiH // kAyatyAgazca niyatakAlo yAvajjIva vA'bhyantaropadhityAga ityucyate / sa kimarthaH ? nissaGgatvanirbhayatvajIvitAzAvyudAsAdyarthaH // ____ yadbahuvaktavyaM dhyAnamiti pRthagvyavasthApitaM tasyedAnI bhedAbhidhAnaM praaptkaalN| tadullaMghya tasya prayoktRsvarUpakAlanirdhAraNArthamucyate-- Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sarvArthasiddhiH uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnamAntarmuhUrtAt // 27 // AdyaM tritayaM saMhananamuttamaM vajrarSabhanArAcasaMhananaM vajranArAcasaMhananaM nArAcasaMhananamiti // tatritayamapi dhyAnasya sAdhanaM bhavati // mokSasya tu Adyameva // taduttamasaMhananaM yasya so'yamuttamasahananastasyottamasaMhananasyetyanena prayoktRnirdezaH // mayaM mukham / ekamagramasyetyekAnaH (aN)| nAnArthAvalambanena cintA parispandavatI, tasyA anyAzeSamukhebhyo vyAvartya ekasminnane niyama ekAgracintAnirodha ityucyate / anena dhyAnasvarUpamuktaM bhavati // muhUrta iti kAlaparimANam / antargato muhUrto'ntamuhUrtaH / A antarmuhUrtAdityanena kAlAvadhiH kRtaH // tataH paraM durdharatvAdekAgracintAyAH // cintAyA nirodho yadi dhyAnaM nirodhazcAbhAvastena dhyAnamasatkharaviSANavatsyAt // naiSa doSaHanyacintAnivRttyapekSayaH'saditi cocyate , svaviSayAkArapravRtteH saditi ca / abhAvasya bhAvAntaratvAddhetvaGgatvAdibhirabhAvasya vastudharmatvasiddhezca // athavA, nAyaM bhAvasAdhanaH "nirodhanaM nirodha iti"| kiM tarhi ? karmasAdhanaH "nirudhyata iti nirodhaH" // cintA cAsau nirodhazca cintAnirodha iti // etaduktaM bhavati-jJAnamevAparispandamAnamaparispandAgnizikhAvadavabhAsamAnaM dhyAnamiti // tadbhedapradarzanArthamAha // ArttaraudradhaHzuklAni // 28 // RtaM duHkhaM, ardanamartirvA, tatra bhavamArtam / rudraH krUrAza 1 sapakSasattvAdirUpairvipakSAsattvAdibhirabhAvaiH // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 261 yastasya karma tatra bhavaM vA raudram / dharmo vyAkhyAto dharmAdanapetaM dharmyam / zuciguNayogAcchuklam // tadetaccaturvidhaM dhyAnaM dvaividhymnute| kutaH ? / prazastApazastabhedAt // aprazastamapuNyAsavakAraNatvAt / karmanirdahanasAmarthyAtprazastam // kiM punastaditi ceducyate // pare mokSahetU // 29 // paramuttaramantyaM tatsAmIpyAddharmyamapi paramityupacaryate / dviva. canasAmarthyAgauNamapi gRhyate // pare mokSahetU iti vacanApUrve Ataraudre saMsArahetU ityuktaM bhavati // kutaH? tRtIyasya sAdhyasyAbhAvAt // tatrAta caturvidham // ttraadiviklplkssnnnirdeshaarthmaah|| ArtamamanojJasya samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH // 30 // amanojJamApriyaM viSakaNTakazatruzastrAdi, tadbAdhAkAraNatvAdamanojJamityucyate / tasya samprayoge, sa kathaM nAma me na syAditi sAlpazcintAprabandhaH smRtisamanvAhAraH prathamamArtAmetyAkhyAyate // dvitIyasya vikalpasya lakSaNanirdezArthamAha // viparItaM manojJasya // 31 // kuto viparItaM? pUrvoktAt // tenaitaduktaM bhavati- manojJasyeSTasya svaputradAradhanAdeviprayoge tatsamprayogAya sakalpazcintA. prabandho dvitIyamArtamavagantavyam // tRtIyasya vikalpasya lakSaNapratipAdanArthamAha-- // vedanAyAzca // 32 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH vedanAzabdaH sumbe duHkhe ca vartamAno'pi, Artasya prakRtatvAt duHkhavedanAyAM pravartate, tasyA vAtAdivikArajanivavedanAyA upanipAte tasyA apAyaH kathaM nAma me syAditi vi(saM)kalpazcintAprabandhastRtIyamArtamucyate // turIyasyArtasya lakSaNa nirdezArthamAha - 262 // nidAnaM ca // 33 // bhogakA turasyAnAgataviSayaprAptiM prati manaHpraNidhAnaM saGkapazcintAprabandhasturIyamArtaM nidAnamityucyate // tadetaccaturvidhamArtaM kiMsvAmikamiti ceducyte|| tadaviratadezaviratapramattasa~yatAnAm // 34 // aviratA asayatasamyagdRSTyantAH / dezaviratAH sNytaasNytaaH| pramattasa~yatAH paJcadazapramAdopetAH kriyAnuSThAyinaH // tattrAviratadezaviratAnAM caturvidhamatiM bhavati / asaMyamapariNAmopetatvAt // pramattasa~yatAnAM tu nidAnavarNyamanyadArtatrayaM pramAdodayodrekAtkadAcitsyAt // vyAkhyAtamArtaM saJjJAdibhiH // dvitIyasya saJjJAhetusvAminirddhAraNArthamAha- // hiMsA'nRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH // 35 // 1 hiMsAdInyuktalakSaNAni tAni raudradhyAnotpatternimittI bhavasIti hetunirdezo vijJAyate / tena hetunirdezenAnuvartamAnaH smRtisamanvAhAro'bhisambadhyate / hiMsAyAH smRtisamanvAhAra ityAdi || tadraudradhyAnamaviratadezaviratayorveditavyam | aviratasya bhavatu - Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 navamo'dhyAyaH raudradhyAnaM dezaviratasya katham ? / tasyApi hiMsAdyAvezAdvittAdisaMrakSaNatantratvAcca kadAcidbhavitumarhati / tatpunarnArakAdinAmakaraNaM samyagdarzanasAmarthyAtsa~yatamya tu na bhavatyeva / tadArambhe saMyamapacyuteH // ___ Aha pare mokSahetU upadiSTe / tatrAdyasya mokSadetoyA'nasya bhedasvarUpasvAminirdezaH kartavya ityata Aha-- // AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmyam // 36 // vicayanaM vicayo viveko vicAraNamityarthaH / AjJApAyavipAkasaMsthAna nAM vicaya AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayaH / smRtisamanvAhAra ityanuvartate , sa pratyekaM sambadhyate- bhAjJAvicayAya smR tasamanvAhAra ityAdi // tadyathA- upadeSTurabhAvAnmandabuddhi. tvAkarmodayAtsUkSmatvAcca padArthAnAM hetudRSTAntoparame sati sarvajJapraNItamAgamaM pramANIkRtya itthamevedaM nAnyathAvAdino jinA iti gahanapadArthazraddhAnamarthAvadhAraNamAjJAvicayaH / athavA- svayaM viditapadArthatattvasya sataH paraM prati pipAdayiSoH svasiddhAntA. virodhena tattvasamarthanArtha tanayapramANayojanaparaH smRtisamanvAhAraH sarvajJAjJAprakAzanArthatvAdAjJA vicaya ityucyate // jAtyandhavanmithyA. dRSTayaH sarvajJapraNItamArgAdvimukhA mokSArthinaH samyamArgAparijJAnAtsudUramevApayantIti sanmArgApAyacintanamapAyavicayaH / athavAmithyAdarzanajJAnacAritrebhyaH kathaM nAma ime prANino'peyuriti smRtisamanvAhAro'pAyavicayaH // karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM dravya. kSetrakAlabhavamAvapratyayaphalAnubhavanaM prati praNidhAnaM vipaakvicyH|| lokasaMsthAnasvabhAvavicayAya smRtisamanvAhAraH saMsthAnavijayaH // uttamakSamAdilakSaNo dharma uktH| tasmAdanapetaM dharmya dhyAnaM catuvikalpamavaseyam / tadAvaratadezaviratapramattApramattasa~yatAnAM bhvti-|| trayANAM dhyAnAnAM nirUpaNaM kRtam / idAnIM zukladhyAnaM nirU Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 sarvArthasiddhiH payitavyam / tadvakSyamANacaturvikalpam // tattrAdyayoH svAminirdezArthamidamucyate // zukle cAdye pUrvavidaH // 37 // vakSyamANeSu zukladhyAnavikalpeSu Adya zukladhyAne pUrvavido bhavataH zrutakevalina ityarthaH // cazabdena dharmyamapi samuccIyate // tatra vyAkhyAnato vizeSapratipattiriti zreNyArohaNAtprAgdharmyaM, zreNyAH zakre iti vyAkhyAyate // avaziSTa kasya bhavata itytrocyte-|| pare kevalinaH // 38 // prakSINasakalajJAnAvaraNasya kevalinaH sayogasyAyogasya ca pare uttare zukladhyAne bhavataH // yathAsaMkhyaM tdviklpprtipaadnaarthmidmucyte|| pRthaktvaikatvatritarkasUkSmakriyApratipAti vyuparata kriyAnirvatani // 39 // pRthaktvavitarkamekatvavitarka sUkSmakriyApratipAti vyuparata - kriyAnivarti ceti caturvidhaM zuklavyAnaM vakSyamANalakSaNamupetya sarveSAmanvarthamavaseyam // tasyAlambanAvazeSanirdhAraNArthamAha // tryekayogakAyayogAyogAnAm // 40 // yogazabdo vyAkhyAtArthaH kAyavAGmana: karma yoga ityatra // uktaizcaturbhiH zukladhyAnavikalpaistriyogAdInAM caturNAM yathAsaMkhyenAbhisambandho veditavyaH // triyogasya pRthaktvavitarka, triSu yogeSvekayogasyaikatvavitarka, kAyayogasya sUkSmakriyApratipAti, ayogasya 1 nivRttIni ityapi pAThabhedo vartate tAlapatra pustake // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH . . 265 supastakriyAnivartIti // tatrAdyayorvizeSapratipattyarthamidamunyate // ekAzraye savitarkavicAre pUrve // 41 // eka Azrayo yayoste ekAzraye / ubhe api pariprAptazrutajJAnaniSThenArabhyate ityarthaH / vitarkazca vicArazca vitarkavicArI, saha vitarkavicArAbhyAM vartete iti savitarkavicAre // pUrve pRthaktvaikatvavita ityarthaH // tatra yathAsaMkhyaprayo(saM)ge'niSTanivRtyarthamidamucyate // avicAraM dvitIyam // 42 // pUrvayoryat dvitIyaM tadavicAraM pratyettavyam // etadukta bhavati- AdyaM savitarka savicAraM ca bhavati dvitIyaM savitarkamabicAraM ceti // atha vitarkavicAsyoH kaH prativizeSa ityatrocyate ||vitrkH zrutam // 43 // vizeSeNa tarkaNamUhanaM vitarkaH zrutajJAnamityarthaH / / atha ko vicAraH? // vicAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH // 44 // . artho dhyeyaH dravyaM paryAyo vaa| vyaJjanaM vacanam / yogaH kAyavAcmanaHkarmalakSaNaH / saMkrAntiH parivartanam // dravyaM vihAya paryAyamupaiti paryAyaM tyaktvA dravyamityarthasaMkAntiH // ekaM zrutapavanamupAdAya vacanAntaramAlambate tadapi vihAyAnyaditi vyaMjamasaMkrAntiH // kAyayogaM tyaktvA yogAntaraM gRhAti yogAntaraM tyaktvA kAyayogamiti yogasaMkrAntiH // evaM parivatanaM vicAra ityucyate // saMkrAntau satyAM kathaM dhyAnamiti Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 sarvArthasiddhiH cet- dhyAnasantAnamapi dhyAnamucyate iti na doSaH // tadetasAmAnyavizeSanirdiSTaM caturvidhaM dharmya zuklaM ca pUrvoditaguptyAdibahuprakAropAyaM saMsAranivRttaye muniyA'tumarhati kRtaparikarmA // tatra dravyaparamANuM bhAvaparamANuM vA dhyAyannAhitavitarkasAmarthyAdarthavyaMjane kAyavacasI ca pRthaktvena saMkrAmatA manasA paryAptabAlotsAhavadavyavasthitenAnizitenApi zastreNa cirAttaraM chindanniva mohaprakRtIrupazamayankSapayaMzca pRthaktvavitarkavicAradhyAnabhAgbhavati / sa eva punaH samUlatalaM mohanIyaM nirdidhakSannanantaguNavizuddhiyogavizeSamAzritya bahutarANAM jJAnAvaraNasahAyIbhUtAnAM prakRtInAM vandhaM nirundhan sthitihAsakSayau ca kurvan zrutajJAnopayoge nivRttArthavyaJjanayogasaMkrAntiH avicalitamanAH kSINakaSAyo vaiDUryamANariva nirupalepo dhyAtvA punarna nivartata ityuktamekatvavi. tarkam / evamekatvavitarkazukladhyAnavaizvAnaranirdandhaghAtikarmendhanaH prajvalitakevalajJAnagabhastimaNDalo meghapaJjaranirodhanirgata iva dharmarazmirvA bhAsamAno bhagavAMstIrthakara itaro vA kevalI lokezvarANAmabhigamanIyo'rcanIyazcotkarSeNAyuSaH pUrvakoTI dezonAM viharati / sa yadA'ntarmuhUrtazeSAyuSkastattulyasthitivedyanAmagotrazca bhavati, tadA sarvaM vAGmAnasayogaM bAdarakAyayogaM ca parihApya sUkSmakAyayogalambanaH sUkSmakriyApratipAtidhyAnamAskanditumarhatIti // yadA punarantarmuhUrtazeSAyuSkastato'dhikasthitizeSakarmatrayo bhavati sayogI tadA''tmopayogAtizayasya sAmAyikasahAyasya viziSTakaraNa-ya mahAsaMvarasya laghukarmaparipAcanasyAzeSakarmareNuparisAtanazaktisvAbhAvyAddaNDakavATaprataralokapUraNAni svAtmapradezavisarpaNatazcaturbhiH samayaiH kRtvA samupahRtapradezavisaraNaH samIkRtasthitizeSakarmacatuSTayaH pUrvazarIrapramANo bhUtvA sUkSmakAyayogena sUkSmakriyApratipAtidhyAnaM Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 267 dhyAyate / tatastadanantaraM samucchinnakriyAnivartidhyAnamArabhate / samucchinnaprANApAnapracArasarvakAyavAGmanoyogasarvapradezaparispandakriyAvyApAratvAtsamucchinnakriyAnivartItyucyate / tasminsamucchinnakriyAnivartini dhyAne sarvabandhAsravanirodhaH sarvAzeSakarmasAtanasAmopapatterayoginaH kevalinaH sampUrNayathAkhyAtacAritrajJAnadarzanaM sarvasaMsAraduHkhajAlapariSvaGgocchedajananaM sAkSAnmokSakAraNamupajAyate / sa punarayogakevalI bhagavAMstadA dhyAnAtizayAminirdagdhasarvamalakakabandhano nirastakiTTadhAtupASANajAtyakanakavallabdhAtmA parinirvAti // tadetat dvividhaM tapo'bhinavakarmAsravanirodhahetutvAtsavaMrakAraNaM, prAktanakarmarajovidhUnananimittatvAnnirjarAheturapi bhavati // atrAha samyagdRSTayaH kiM sarve samanirjarA Ahosvitkazcidasti prativizeSa itytrocyte|| samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopazamakopazAntamohakSapakakSINamohajinAH kramazo'saMkhyeyaguNanirjarAH // 45 // ta ete daza samyagdRSTyAdayaH krmsho'sNkhyeygunnnirjraaH|| tadyathA- bhavyaH paJcendriyaH saJjI paryAptakaH pUrvoktakAlalabdhyAdisahAyaH pariNAmavizudhdyA varddhamAnaH krameNApUrvakaraNAdisopAnapaMktyotplavamAno bahutarakarmanirjaro bhavati / sa eva punaH prathamasamyaktvaprAptinimittasannidhAne sati samyagdRSTirbhavannasaMkhyeyaguNaninaro bhavati / sa eva punazcAritramohakarmavikalpApratyAkhyAnAvaraNakSayopazamanimittapariNAmaprAptikAle vizuddhiprakarSayogAt zrAvako bhavan tato'saMkhyeyaguNanirjaro bhavati / sa eva punaH pratyAkhyAnAvaraNakSayopazamakAraNapariNAmavizuddhiyogAdviratavyapadezabhAk san tato'saMkhye Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 sarvArthasiddhiH yaguNamirjaro bhavati / sa eva punaranantAnuvandhikodhamAnamAyAlobhAnAM viyojanaparo bhavati* yadA tadA pariNAmavizuddhipakarSayogArato'saMkhyeyaguNanirjaro bhavati / sa eva punardarzanamohaprakRtitrayatRNanicayaM nirdidhakSan pariNAmavizudhdhatizayayogAdarzanamohakSapakavyapadezabhAk teSveva pUrvoktAdasaMkhyeyaguNanirjaro bhavati / evaM saH kSASikasamyagdRSTibhUtvA zreNyArohaNAbhimukhazcAritramohopazamaM prati vyApriyamANo vizuddhiprakarSayogAdupazamakavyapadezamanubhavan pUrvoktAdasaMkhyeyaguNanirjaro bhavati / sa eva punarazeSacAritramohopazamanimittasannidhAne pariprAptopazAntakaSAyavyapadezaH pUrvoktAdasaMkhyeyaguNanirjaro bhavati / sa eva punazcAritramohakSapaNaM pratyabhimukhaH parimAmavizudhdyA varddhamAnaH kSapakavyapadezamanubhavanpUrvoktAdasaMkhyeya. guNanirjaro bhavati / sa yadA niHzeSacAritramohakSapaNakAraNapariNAmAbhimukhaH kSINakaSAyavyapadezamAskandanpUrvoktAdasaMkhyeyaguNanirjaro bhavati sa eva dvitIya zukladhyAnAnalanirdagdhaghAtikarmanicayaH san jinavyapadezabhAk pUrvoktAdasaMkhyeyaguNanirjaro bhavati / / Aha samyagdarzanasannidhAne'pi yadyasaMkhyeyaguNanirjaratvAtparasparaso na sAmyameSAM, kiM tarhi zrAvakavadamI viratAdayo guNabhedAnna nimranthatAmarhantItyucyate // naitadevam / kutH| yasmAdguNamedAdanyo'nyavizeSe'pi naigamAdinayavyApArAtsarve'pi hi bhvnti|| pulAkabakuzakuzIlanigranthasnAtakA nirgrnthaaH||46|| uttaraguNabhAvanopetamanaso vratepvapi kacitkadAcitparipUrNatAmapariprApnuvanto'vizuddhAH pulAkasAdRzyAtpulAkA ityucyante / * aviratAdicaturSa, ityadhikaH pAThastAlapatrapustake vartate // ... 1 syAtpulAkastuccha dhAnye // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH 269 nainthya patisthitA akhaNDitavratAH zarIropakaraNavibhUSAnuvartinos viviktaparivArA mohazavalayuktA bakuzAH / zabalaparyAyavAcI bakuzazabdaH // kuzIlA dvividhAH / pratisevanAkuzIlAH kaSAyaku. zIlA' iti // aviviktaparigrahAH pari[bhayAH kathaJcidutta. raguNavirodhinaH prtisevnaakushiilaaH| varza kRtAnyakaSAyodayAH samjvalanamAtratantrAH kaSAyakuzIlAH // udakadaNDarAjivadanamivyatodayakarmANa UrdhvaM muhUrtAdudbhidyamAnakevalajJAnadarzanamAjo nigranthAH // prakSINaghAtikarmaNaH kevaline dvividhAH snAtakAH // ta ete paJcApi nimra thAH // cAritrapAraNAmasya prakaSAprakarSabhede sasyapi naigamasaMgrahAdinayApekSayA sarve'pi te nimranthA i yucynte| teSAM pulAkAdInAM bhUyo'pi vishessprtipttyrthmHh|| sa~yamazrutapratisevanAtIrthaliGgalezyopapAda sthAnavikalpataH sAdhyAH // 47 // ___ ta ete pulAkAdayaH saMyamAdibhiraSTabhinuyogaiH sAdhyA vyAkhyeyAH // tadyathA-pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA dvayoH saMyamayoH sAmAyikacchedopasthApanayorvartante / kaSAyakuzIlA dvayoH saMyamayoH parihAravizuddhisUkSmasAmparAyayo. pUrvayozca / nimranthasnAtakA ekasminneva yathAkhyAtasa~yame santi // zrutaM-- pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA utkarSeNAbhinnAkSaradazapUrvadharAH / kaSAyakuzIlA nirmanyAzcaturdazapUrvadharAH / jaghanyena pulAkasya zrutamAcAravastu / bakuzakuzIlanirgranthAnAM zrutamaSTau pravacanamAtaraH / snAtakA apagatazrutAH kevalinaH // pratisevanA- paJcAnAM mUlaguNAnAM rAtribhojanavarjanasya - 1 aviviktaparivArAnumodacchedazavalayuktA ityapi pAThAntaram // 2 paMcasamitayastisro guptayazcatyaSTau pravacanamAtaraH kathyante // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH ca parAbhiyogAdbalAdanyatamaM pratisevamAnaH pulAko bhavati // bakuzo dvividhaH - upakaraNabakuza: zarIravakuzazceti // tatropakaraNavakuzo bahuvizeSayuktopa raNAkAMkSI zarIrasaMskArasevI zarIrabakuza: // pratisevanA kuzIlo mUlaguNAnaviraH dhayannucaraguNeSu kAJcidvirAdhanAM pratisevate // kaSAya kuzIlanirgranthasnAtakAnAM pratisevanA nAsti // tIrthamiti sarve sarveSAM tIrthakarANAM tIrtheSu bhavanti // liGgaM dvividhamdravyaliGgaM bhAvaliGgaM ceti // bhAvaliGgaM pratItya paJca nirmanthA liGgino bhavanti / dravyaliGgaM pratItya bhAjyAH // lezyA:- pulAkasyottarAstisraH / bakuzapratisevanA kuzIlayoH SaDapi / kRSNa lezyAditritayaM tayoH kathamiti ceducyate tayorupakaraNAsaktisaMbhavAdArtadhyAnaM kadAcitsambhavati, ArtadhyAnena ca kRSNAdilezyAtritayaM sambhavatIti / kaSAyakuzIlasya catastra uttarAH / sUkSmasAmparAyasya nirgranthasnAtakayozca zuklaiva kevalA / ayogA alezyAH // upapAda:-- pulAkasyotkRSTa upapAda utkRSTasthitideveSu sahasrAre / bakuzapratisevanAkuzIlayordvAviMzatisAgaropamAsthitiSu AraNAcyutakalpayoH / kaSAyakuzIla nirmanthayo strayastriMzatsAgaropamasthitiSu sarvArthasiddhau / sarveSAmapi jaghanyaH saudharmakalpe dvisAgaropamasthitiSu / snAtakasya nirvANamiti // sthAnam - asaMkhyeyAni sa~yamasthAnAni kaSAyanimittAni bhvnti| tatra sarvajaghanyAni labdhisthAnAni pulAkakaSAyakuzIlayostau yugapadasaMkhyeyAni sthAnAni gacchatastataH pulAko cyucchidyate / kaSAyakuzalastato'saMkhyeyAni sthAnAni gacchatyekAkI / tataH kaSAyakuzIlapratisevanAkuzIlavakuzA yugapadasaMkhyeyAni sthAnAni gacchanti / tato bakuzo vyucchidyate / tato'pyasaMkhyeyAni sthAnAni gatvA pratisevanAkuzIlA vyucchidyate / tato'pyasaMkhyeyAni sthAnAni gatvA kaSAyakuzIlo vyucchidyate / ata UrdhvamakapAyasthA 1 270 - Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamo'dhyAyaH 271 nAni nirgranthaH pratipadyate / so'pyasaMkhyeyAni sthAnAni gatvA vyucchidyate / ata UrdhvamekaM sthAnaM gatvA snAtako nirvANaM prApnoti / teSAM sa~yamalabdhiranantaguNA bhavati // 6 // // iti tattvArthavRttau sarvArthasiddhisaJjJikAyAM navamo'dhyAyaH // // OM namaH paramAtmane vItarAgAya // // atha dazamo'dhyAyaH // Aha - ante nirdiSTasya mokSasyedAnIM svarUpAbhidhAnaM prAptakAlamiti / satyamevaM / mokSaprAptiH kevalajJAnAvAptipUrviketi kevalajJAnotpattikAraNamucyate // mohakSayAta jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam // 1 // iha vRttikaraNaM nyAyyam / kutaH / laghutvAt / katham / kSayazabdasyAkaraNAt / vibhaktyantara nirdezasya cAbhAvAccazabdasya cAprayogAllaghusUtraM bhavati mohajJAnadarzana / varaNAntarAyakSayAtkevalam iti // satyametat // kSayakramapratipAdanArtho vAkyabhedena nirdeza: kriyate- prAgeva mohaM kSayamupanIyAntarmuhUrta kSINakaSAyavyapadezamavApya tato yugapat jJAnadarzanAvaraNAntarAyANAM kSayaM kRtvA kevalamavApnotIti // tatkSayahetuH kevalotpattiriti hetulakSaNo vibhaktinirdezaH kRtaH // kathaM prAgeva mohaM kSayamupanIyate iti ceducyate - bhavyaH samyagdRSTi pariNAmavizudhyA vardhamAno asaMyatasamyagdRSTisaMyatAsayata pramattApramatta guNasthAneSu kasmiMzcinmAhasya sapta prakRtI : kSayamupanIya kSAyika samyaghASTarbhUtvA kSapaka zreNyArohaNA bhimukho'dhaH pravRttikaraNamapramattasthAne pratipadyA pUrvakaraNaprayogeNApUrva Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 sarvArthasiddhiH karaNakSapakaguNasthAnavyapadezamanubhUya tatrAbhinavazubhAbhisandhilanakata. pApaprakRtisthityanubhAgo vivardhitazubhakarmAnubhavo'nivRttikaraNaprApsyAnivRttinAdarasAmparAyakSapakaguNasthAnamadhiruhya tatra kaSAyASTakaM naSTaM kRtvA napuMsakaM vedanAzaM samApAdya strIvedamunmUlya nokaSAyaSaTkaM puMvede prakSipya kSapayitvA puMvedaM krobasaMjvalane krodhasaJjvalanaM mAnasaMjvalane mAnasaMjvalanaM mAyAsaMjvalane mAyAsaMjvalanaM lobhasaMjvalane krameNa bAdarakRSTivibhAgena vilayamupanIya lobhasaMjvalanaM tanUkRtya sUkSmasAmparAyakSapakatvamanubhUya niravazeSa mohanIyaM nimUlakASaM kaSitvA kSINakaSAyatAmadhiruhyAvatAritamohanIyabhAra upAntyaprathame samaye nidrApracale pralayamupanIya paJcAnAM jJAnAvaraNAnAM catuNI darzanAvaraNAnAM paJcAnAmantarAyANAmantamante samupagamayya tadanantaraM jJAnadarzanasvabhAva kevalaparyAyamapratavibhUtivizeSamavApnoti // ___ Aha kasmAddhetomokSaH kiMlakSaNazcetyatrocyate-- // bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarmavipramokSo mokSaH // 2 // mithyAdarzanAdihetvabhAvAdabhinavakarmAbhAvaH pUrvoditanirjarAhetusannidhAne cArjitakarmanirAsaH / tAbhyAM bandhahetvabhAvanirjarAbhyAmiti hetulakSaNavibhAktinirdezaH / tato bhavasthitihetusamIkRtazeSakarmAvasthitasya yugapadAtyantIkRtakRtsnakarmavipramokSo mokSaH pratyetavyaH / kamA-vo dvividhaH- yatnasAdhyo'yatnasAdhyazceti / / tatra caramadehAya nArakartiryagdevAyuSAmabhAvo na yatnasAdhyaH asatvAta // yatnasA ya ita Urdhvamucyate - saMyatasamyagdRSTayAdiSu caturpu guNasthAneSu kamizcitsaptaprakRtiprakSayaH kriyate // 1 kaS hiMsAyAmiti dhAturayaM tvApratyayAntaH // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamo'dhyAyaH 273 nidrAnidrApracalApracalAstyAnagRddhi narakagatitiryaggatyekadvitricaturindriyajAtinarakagatitiryaggatiprAyogyAnupUrvyAtapodyotasthAvarasUkSmasAdhAraNasajJikAnAM SoDazAnAM karmaprakRtInAmanivRttibAdarasAmparAyasthAne yugapatkSayaH kriyate // tataHparaM tatraiva kaSAyASTakaM naSTaM kriyate / napuMsakavedaH strIvedazca tatraiva kSayamupayAti / nokaSAyASTakaM ca sahakenaiva prahAreNa vinipAtayati / tataH puMvedasaMjvalanakrodhamAnamAyAH krameNa tatraivAtyantikaM dhvaMsamAskandanti / lobhasaMjvalanaH sUkSmasAmparAyAnte yAtyantaM / nidrApracale kSINakaSAyavItarAgacchadmasthasyopAntyasamaye pralayamupavrajataH // paJcAnAM jJAnAvaraNAnAM caturNA darzanAvaraNAnAM paJcAnAmantarAyANAM ca tasyaivAntyasamaye prakSayo bhavati / anyataravedanIyadevagatyaudArikavaiki. yakAhArakataijasakArmaNazarIrasaMsthAnaSaTkaudArikavaikriyakAhArakazarIrA GgopAGgaSaTsaMhananapaJcaprazastavarNapaJcAprazastavarNagandhadvayapaJcaprazastarasapaJcAprazastarasasparzASTakadevagatiprAyogyAnupUrvyAgurulaghUpaghAtaparaghAto. cchvAsaprazastAprazastavihAyogatyaparyAptakapratyekazarIrasthirAsthira zubhA zubhadurbhagasusvaraduHsvarAnAdeyAyazaHkIrtinirmANanAmanIcairgotrAkhyA dvAsaptatiprakRtayo'yogakevalina upAntyasamaye vinAzamupayAnti / anyataravedanIyamanuSyAyurmanuSyagatipaJcedriyajAtimanuSyagatiprAyogyAnupUrvyatrasavAdaraparyAptakasubhagAdeyayazaHkIrtitIrthakaranAmoccairgotrasajJikAnAM trayodazAnAM prakRtInAmayogakevalinazvaramasamaye vicchedo bhavati // ___ Aha kimAsAM paudgalikInAmeva dravyakarmaprakRtInAM nirAsAnmokSo'vasIyate uta bhAvakarmaNo'pItyatrocyate-- // aupazamikAdibhavyatvAnAM ca // 3 // kiM, mokSa ityanuvartate / bhavyatvagrahaNamanyapAriNAmikani Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 . sarvArthasiddhiH vRrtyartham // tena pAriNAbhikeSu bhavyatvasyaupazabhikAdInAM ca bhAvAnAmabhAvAnmokSo bhavatItyavagamyate // Aha yadyapavargo bhAvoparateH pratijJAyate natvaupazamikAdibhAvanivRttivatsarvakSAyikabhAvanivRttAvapi vyapadezo muktasya prAmotIti / syAdetadevaM, yadi vizeSo nocyate astyatra vizeSa itypvaadvidhaanaarthmidmucyte|| anyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH 4 anyatrazabdApekSayA ko nirdezaH kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyo anyatrAnyasminnayaM vidhiriti // yadi catvAra evAvaziSyante anantavIryAdInAM nivRttiH prAmoti- naiSa doSaHjJAnadarzanAvinAbhAvitvAdanantavIryAdInAmavizeSaH / anantasAmarthyahInasyAnantAvabodhavRttyabhAvAjJAnamayaparyAyatvAca sukhasyeti // anAkAratvAnmuktAnAmabhAva iti cenna- atItAnantazarIrAkAratvAt / syAnmataM yadi zarIrAnuvidhAyI jIvaH tadabhAvAtkhAbhAvikalo. kAkAzapredezaparimANatvAttAvadvisarpaNaM prAmotIti naiSa doSaH // kutaH-- kAraNAbhAvAt // nAmakarmasambandho hi saMharaNavisarpaNakAraNaM tadabhAvAnpunaH saMharaNavisarpaNAbhAvaH // yadi kAraNAbhAvAnna saMharaNaM na visarpaNaM tarhi gamanakAraNAbhAvAdUrdhvagamanamapi na prApnoti / adhastiryaggamanAbhAvavat / tato yatra muktastatraivAvasthAnaM praapnotiitytrocyte|| tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlokAntAt // 5 // tasyAnantara / kasya ? sarvakarmavipramokSasya / AGabhividhyarthaH / UrdhvaM gacchatyAlokAntAt // anupadiSTahetukamidamUrdhvagamanaM kathamadhyavasAtuM zakyamityatrocyate Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 dazamo'dhyAyaH // pUrvaprayogAdasaGgatvAdvandhacchedAttathAgati pariNAmAcca // 6 // Aha- hetvarthaH puSkalo'pi dRSTAntasamarthanamantareNAbhipretArthasAdhanAya naalmitytrocyte|| AviddhakulAlacakravadvyapagatalepAlAbuvade raNDabIjavadagnizikhAvacca // 7 // pUrvasUtre vihitAnA hetUnAmatroktAnAM dRSTAntAnAM ca yathAsaMkhyamabhisambandho bhavati / tadyathA- kulAlaprayogApAditahastadaNDacakrasaMyogapUrvakaM bhramaNamuparate'pi tasminpUrvaprayogAdAsaMskArakSayAd bhramati / evaM bhavasthenAtmanA'pavargaprAptaye bahuzo yatpraNidhAnaM tadabhAve'pi tadAvezapUrvakaM muktasya gamanamavasIyate // kiM ca asaGgatvAdyathA mRttikAlopajanitagauravamalAbudravyaM jale'dhaHpatitaM jalakledavizliSTamRttikAbandhanaM laghusadUrdhvameva gacchati / tathA karmabhArAkrAntivazIkRta AtmA tadAvezavazAtsaMsAre aniyamena gacchati / tatsaGgavipramuktau tUparyevopayAti // kiM ca bandhacchedAtyathA bIjakozabandhacchedAderaNDabIjasya gatirdRSTA tathA manuSyAdibhavaprApakagatijAtinAmAdisakalakarmabandhacchedAnmuktasyordhva gatiravasIyate // kiM ca tathAgatipariNAmAt- yathA tiryakpavanasvabhAvasamIraNasambandhanirutsukA pradIpazikhA svabhAvAdutpatati tathA muktAtmA'pi nAnAgativikArakAraNakarmanirAvaraNe satyUrdhvagatisvabhAvatvAdRrdhvamevArohati // ____ Aha yadi mukta UrdhvagatisvabhAvo lokAntAdUrdhvamapi kasmAnnotpatatItyatrocyate Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiH // dharmAstikAyAbhAvAt // 8 // gatyupagrahakAraNabhUto dharmAstikAyo noparyastItyaloke gamanAbhAvaH / tadabhAve ca lokAlokavibhAgAbhAvaH prasajyate // Aha amI parinirvRtA gatijAtyAdibhedakAraNAbhAvAdatItabhedavyavahArA evetyasti kathaJcidbhedo'pi / kutaH // kSetrakAlagatiliGgatIrthacAritrapratyekabuddhabodhitajJAnAvagAhanAntarasaMkhyAlpabahutvataH sAdhyAH // 9 // kSetrAdibhirdAdazabhiranuyogaiH siddhAH sAdhyA vikalpA ityarthaH pratyutpannabhUtAnugrahatantranayadvayavivakSAvazAt / tadyathA- kSetreNa tAvaskasminkSetra sidhyanti ? pratyutpannagrAhinayApekSayA siddhikSetre svapradeze AkAzapradeze vA siddhirbhavati / bhUtagrAhinayApekSayA janmaprabhRti paJcadazakarmabhUmiSu saMharaNaM prati mAnuSakSetra siddhiH // kAlena kasminkAle siddhiH? pratyutpannanayApekSayA ekasamaye sidhdyan siddho bhavati // bhUtaprajJApananayApekSayA janmato'vize. SeNotsarpiNyavasarpiNyorjAtaH sidhyati // vizeSeNAvasarpiNyAM suSamaduHSamAyA antye bhAge duHSamasuSamAyAM ca jAtaH sidhyati / na tu duHSamAyAM jAto duHSamAyAM sidhyati // anyadA naiva sidhyati // saMharaNataH sarvasminkAle utsarpiNyAmavasarpiNyAM ca sidhyati // gatyA kasyAM gatau siddhiH? siddhagatau manuSyagatau vA // liGgena kena siddhiH? avedatvena tribhyo vA vedebhyaH siddhirbhAvato na dravyataH / dravyataH puMliGgenaiva / athavA nirgranthaliMgena rugranthaliMgena vA siddhirbhUtapUrvanayApekSayA // tIrthena kena tIrthena siddhiH ? dvedhA tIrthakaretaravikalpAt / itare dvividhAH sati tIrthakare siddhAH asati ceti // cAritreNa kena sidhyati ? Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamo'dhyAyaH 277 avyapadezenakacatuHpaJcavikalpacAritreNa vA siddhiH|| svazaktiparopadezanimittajJAnabhedAt pratyekabuddhabodhitavikalpAH // jJAnena kena! ekena dvitricaturbhizca jJAnavizeSaiH siddhiH // AtmapradezavyApitvamavagAhanam / tat dvividham / utkRSTajaghanyabhedAt / tatrotkRSTaM paJcadhanuHzatAni paJcaviMzatyuttarANi / jaghanyamadhacatu. ritnayo deshonaaH| madhye vikalpaH ekasminnavagAhe sidhyti|| kimantaraM ! sidhyatA siddhAnAmantaraM jadhanyena dvau samayau utkarSeNASTau antaraM / jaghanyenaikaH samayaH utkarSeNa SaNmAsAH / / saMkhyA- jaghanyena ekasamaye ekaH sidhyati / utkarSeNASTottarazatasaMkhyAH // kSetrAdibhedabhinnAnAM parasparataH saMkhyAvizeSo'spabahutvam / tadyathA- pratyutpannanayApekSayA siddhikSetre sidhyatAM nAstyalpabahutvaM / bhUtapUrvanayApekSayocyate / kSetrasiddhA dvividhAHjanmataH saMharaNatazca / tatrAlpe sNhrnnsiddhaaH| janmasiddhAH saMkhyeyaguNAH // kSetrANAM vibhAgaH karmabhUmirakarmabhUmiH samudro dvIpa Urdhvamastiryagasti / tatra stokA UrdhvalokasiddhAH / adholokasiddhAH saMkhyeyaguNAH // tiryaglokasiddhAH sNkhyeygunnaaH| sarvataH stokAH smudrsiddhaaH| dvIpasiddhAH sNkhyeygunnaaH|| evaM tAvadavizeSeNa sarvataHstokA lvnnodsiddhaaH| kAlodasiddhAH sNkhyeygunnaaH| jambUdvIpasiddhAH sNkhyeygunnaaH| dhAtakIkhaNDasiddhAH saMkhyeyaguNAH / puSkaradvIpasiddhAH sNkhyeygunnaaH| evaM kAlAdivibhAge'pi yathAgamamalpabahutvaM veditavyam // 10 // 1 jJAnenakenaiva ityapi pAThabhedaH // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 sarvArthasiddhiH svargApavargasukhamAptumanobhirAyeM / jainendrshaasnvraamRtsaarbhuutaa|| sarvArthasiddhiriti sadbhipAttanAmA / tattvArthavRttiranizaM manasA pradhAryA // 1 // tattvArthavRttimuditAM viditaarthtttvaaH| zavanti ye paripaThanti ca dharmabhaktyA // haste kRtaM paramasiddhisukhAmRtaM tai-| mAmarezvarasukheSu kimasti vAcyam // 2 // yenedamapratihataM sklaarthtttv-| mudyotitaM vimalakevalalocanena // bhaktyA tamadbhutaguNaM praNamAmi viir-| mArAnnarAmaragaNAcitapAdapITham // 3 // ___ zubhaM bhavatu sarveSAm / / iti tattvArthavRtto sarvArthasiddhisajJikAyAM dshmo'dhyaayH|| Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amaranaraphaNIndrairvandyapAdAbjayugmaM / kRtazivapadasaukhyaM bhavyasArthAdhipAnAm / jinamavRjinamIzaM vItarAgaspRhANAM / vRSabhamuruvRSAkaM naumi kartAramAdyam // 1 // candraH kSINaH pratApI tapati dinakaro devanAtho'bhimAnI / kAmaH kAyena hIno valayati pavano vizvakarmA daridrI / / bhasmAGgo nIlakaNThaH sa bhavati gahano vyAkulo gopanAthaH / zakrAdyA duHkhapUrNAH sukhanidhirahitAH pAtu vaH shriijinendrH||2|| imau zloko pustakAntare dRzyete paraM tau pUjyapAdakRtAviti na vaktuM zakyate'ssAbhirato granthAhiH pRthaktayA mudritau // zakAbdAH 1839. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- _