Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa mANeka bhaMsAlI TrasTa prakAzita dizI lAla jaina patrakAratva Di zAdI' bAkInA mahA para mArA tamAma prakA - che. UMDA hAthAtAM mana (rA : saMpAdana : guNavaMta baravALiyA MIN KRANTI jo kodI NO IT. jI haLa . prApuSpa che hino jai] BARI je kAThiyAvADI che jepau - tIrthakara vANI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya - muMbaI yojita 21mA jaina sAhitya samAroha pAvApurI, rAjasthAna tA. 23, 24, 25 mArca - 2012 prApta thayela zodha nibaMdhonuM saMkalana *
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina e patrakAratva : saMpAdana : - guNavaMta baravALiyA zrI mahAvIra jaina vidyAlaya - muMbaI yojita 21mAM jaina sAhitya samAroha saujanyaH rUpamANeka bhaMsAlI TrasTa pAvapurI, rAjasthAna tA. 23, 24, 25 mArca - 2012 prApta thayela "zodha nibaMdha'nuM saMkalana, thI : prakAzaka : zrI vIra tatva prakAzaka maMDaLa - zivapurI tathA. tathA zrI rUpa mANeka bhaMsAlI ceriTebala TrasTa 17/19 khaTAu bilDIMga, je mALe, 44 beMka sTrITa, phorTa, muMbaI - 400 001. mo.naM. : 09987106501 / 09323920333 S: 0; } :
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jaln Patrakaratva A collection of Research essay on Jain Journalisim Edited by: Gunvant Barvalia March - 2014 Publishers : Shri Vir Tatva Prakashak Mandal - Shivpuri & Shri Roop-Manek Bhansali Charitable Turst 17/19 Khatau Bldg; 2nd Floor, 44 Bank Street, Fort, Mumbai - 400 001. Mos.: 09987106501/ 09323920333 mUlya : rU. 200/ | prAptisthAnaH zrI rUpa-mANeka bhaMsAlI ceriTebala TrasTa 17/19 khaTAu bilDIMga, bIje mALe, 44 beMka sTrITa, phorTa, muMbaI - 400 001. DijhAIna - TAIpa seTiMga trIjI AI : 9833422890 mudraka arihaMta prinTiMga presa paMtanagara, ghATakopara (IsTa), mo. 9223430415
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zi00 % jenA patrakAra za aMpAdakIya hIda che . zrI mahAvIra jaina vidyAlaya 1977thI zrutiyajJa rUpa jaina sAhitya samArohanuM Ayojana kare che, jemAM cokkasa viSayo vidvAnone agAuthI jaNAvI ane tenA zodhanibaMdha prastuta karavAnuM 9) AmaMtraNa ApavAmAM Ave che. 7 21mo jaina sAhitya samAroha pAvApurI-rAjasthAna mukAme tA. 23, 24. 25 mArca, 2012nA yojAyo hato jemAM jaina ( patrakAratva viSaya para vidvAnoe zodha nibaMdha prastuta karyA hatA tene "jaina patrakAratva' graMtharUpe mUktA AnaMda anubhavIe chIe. jaina patrakAratvano ItihAsa, jaina patra - patrikAo ane - jaina patrakAronA samaye-samaye jina zAsananA saMrakSaNa ane utkarSamAM apAyela yogadAnanI vigato raspada che. graMthanA saMpAdana kAryamAM brijalabahena zAha ane Do madhubahena baravALiyAno sahyoga maLyo che. , samArohanA Ayojako zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, zrI Do. [ dhanavaMta zAha ane zrI rUpamANeka bhaMsAlI TrasTano AbhAra mAnuM chuM. -guNavaMta baravALiyA 9 601, smita epArTamenTa, na upAzraya lena, ghATakopara (IsTa) gunvant.barvalia@gmail.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva zrutavaMdanA aDa zrutapUjA e jinapUjA che. jaina dharmamAM zruta sAhityanuM amUlya mahattva che, eTale ja dIpAvalI pachI navA varSanA prAraMbhe kArtika suda-pAMcama ne jJAnapaMcamI tarIke pUjAya che ane te divase pratyeka jaina jJAnapUjA kare che. A sAhitya, A zruta sAhitya ja jaina dharmanI kaho ke pratyeka dharmanI jIvAdorI che. A zabdayAtrA thakI ja sarve dharmo gaIkAlathI Aja sudhI pahoMcI zakyA che. ja parama pUjya paMjAba kesarI muni bhagavaMta vijaya vallabhasUrizvarajI ma.sA. prerita zrI mahAvIra jaina vidyAlaya enI sthApanAnA eka saikA pAse pahoMcI rahyuM che. vidyA kSetre jaina samAjanI A dhvajavat ghaTanA che. A saMsthAmAM AvAsa karI hajAro jaina vidyArthIoe potAnA ujjavaLa bhAvinA ghaDatarano pAyo ahIM rahIne nAkhyo hato ane e sarvee potAnI yazasvI jIvanaImAratanuM nirmANa karyuM che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaye A vidyA-zikSaNa uparAMta jJAna kSetre paNa noMdhanIya jJAnakarma karyuM che. jinAgama prakAzana TrasTa dvArA lagabhaga 21 AgamonuM prakAzana karyuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya prakAzana dvArA jaina dharma AdhArita anya prakAzano paNa prakAzita karyAM che. A uparAMta jaina sAhityanA prasAra, pracAra ane saMvardhana mATe 1977thI A jaina sAhitya samArohanA Ayojano karyAM. A samArohanI parikalpanA jaina dharmanA UMDA abhyAsI DaoN. ramaNalAla sI. zAhe karI ane 1977thI 2003 sudhI, ekathI sattara sudhI A samArohanuM saphaLa Ayojana karI yuvA vargane jaina sAhitya tarapha AkarSita karyo. 2010mAM A sAhitya samArohane rUpa-mANeka bhaMsAlI TrasTanuM saujanya prApta thayuM ane 2010nA 20mA jaina sAhitya samArohane eka navI UMcAI ane vaLAMka maLyAM. A mATe yazanA adhikArI A TrasTanA sarjaka zrI vallabhabhAI bhaMsAlI ane emanA laghubaMdhu maMgaLabhAI che. potAnA RSitulya pitAzrI pU. rUpacaMdajI pannAlAlajI bhaMsAlI ane jyeSTabaMdhu zrI mANeka rupacaMdajI bhaMsAlIne A saujanya dvArA amUlya zraddhAMjali A saMskArI sarasvatIpUjaka lakSmIsaMpanna parivAre arpI. 20mo samAroha ratalAmamAM, 21mo pAvApurI - rAjasthAnamAM ane A 22mo mohanakheDA - ma.pra.mAM yojAI rahyo. che. A traNe samArohanA saujanyadAtA A 4
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja ya jaina patrakAratva pApaw parivAra che ane bhaviSyamAM paNa A sarasvatI - zrutapUjananA kAryane A parivAranuM saujanya prApta thatuM raheze evI zraddhA che. A samAroha samaye zrI vallabhabhAI, zrI maMgaLabhAI ane emanA pUrA parivAra temaja ratalAmamAM zrI mukeza jaina ane pAvApurImAM zrI kAMtilAlajI jaine je Atithya pIrasyuM che eno AnaMda ane AbhAra mAnavA mATe amArI pAse zabdo nathI. 20mA jaina sAhitya samArohano viSaya hato jaina gaurava graMtho. emAM lagabhaga 75 abhyAsIoe potAnAM zodhanibaMdha prastuta karyA hatA. e zodhanibaMdhono graMtha taiyAra thaI rahyo che. 21mo jaina sAhitya samAroha je mArca-2012mAM pAvApurI-rAjasthAnamAM yojAyo hato, e samArohamAM viSaya hato jaina rAsA sAhitya ane jaine patrakAratva'. A banne viSaya mATe kula ekaso zodhanibaMdho prApta thayA hatA. A banne zodhanibaMdhonA banne graMtho 2014nA 22mA jaina sAhitya samAroha, mohakheDAmAM prakAzita thaI rahyA che e samagra jaina sAhitya mATe AnaMdanI ghaTanA che ane A graMthonuM prakAzana karI zrI rupa-mANeka bhaMsAlI TrasTa ane bhaMsAlI parivAre je jJAnakarma upArjana karyuM che e mATe ApaNe sau A bhaMsAlI parivAranI bhUrIbhUrI abhivaMdanA karIe. - saMpAdananuM kArya ghaNo ja parizrama ane viveka mAgI le che. A khUba ja kaparuM kAma che. A graMthanA saMpAdaka zrI guNavaMtabhAI baravALiyAne abhinaMdu chuM. A kAryamAM sAtha ApanAra mudraka temaja anya sarvene mArA praNAma. zrI mahAvIra jaina vidyAlayane to mArA koTikATi praNAma hoya ja, uparAMta sarva mAnad kAryakaro ane anya sarvee mane hRdaya sAthe bAMdhyo che, konA konAM nAma lauM? - e sarveno AbhAra mAnavA zabdo kyAMthI lAvuM? pU. DaoN. ramaNabhAInA AzIrvAda ja mane to phaLyA che, e pUjyAtmAne vaMdanAvaMdana. - dhanavaMta zAha saMyojaka - jaina sAhitya samAroha : 23-1-2014
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva aradhAna zrI rupasaMjI bhaMsAlI keTalAka prasaMgonuM nimitta vyavahAra hoya che. keTalAkanuM AnaMda abhivyaktinuM tA keTalAkanuM pAraMpArika, paraMtu A badhAMthI para kudarata ane zubha karmo paNa potAnuM nimitta pAte ja zodhIne eka bhavya prasaMganuM sarjana karAvI de che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya Ayojita 20mA jaina sAhitya samArehano prasaMga eka RSitulya vyakti ane emanA parivAranA zubha karmonuM nimitta banI gayo. 'jaina graMtha gaurava' zIrSakathI yojAyela tridivasIya A samAroha ratalAma khAte jAnyuArI 29, 30, 31nA yojAyo ane mArca-2012mAM 21mo jaina sAhitya samAroha rAjasthAna-pAvApurImAM yojAyo ane mArca-2014mAM 22mo samAroha mohanakheDAmAM yojAI rahyo che jemAM jaina dharmanA cAreka phirakAnA ane ajaina evA paNa 250 vidvajanoe ekachatra nIce ekatrita thaI jaina sAhityanA gauravabharyA vividha graMtho ane vividha sAhityanI carcA-ciMtana karyA ane karaze. A samagra jJAnotsavanuM yajamAnapada zobhAvyuM RSitulya pitA zrI rupacaMdajI ane jyeSTa baMdha suzrAvaka mANekacaMdajI bhaMsAlInA parivAre. AjanA zaNagAra, vaibhava ane utsavapriya samAja vacce eka parivAre potAnA pitA ane jyeSTa baMdhune jJAnAMjali dvArA zraddhAMjali ApI e eka amUlya ane preraNAtmaka ghaTanA che. uttama pitR-bhAtR-tarpaNa che. pU. rupacaMdajI A sAhitya samArohanA praNetA ane A saMsthA-zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA pUrvapramukha ane 'prabuddhajIvana'nA taMtrI DaoN. ramaNalAla cI. zAhanA jJAnamitra hatA ane A saMsthAnA AvA ja eka mahAmAnava zrI cImanalAla cakubhAI zAha pU. rupacaMdajInA preraka puruSa hatA. DaoN. ramaNalAla cI. zAhanA be graMtho 'jaina dharma darzana' ane 'jaina dharma AcAra darzana'no hiMdI anuvAda paNa A bhaMsAlI parivAre prakAzita karyo che. A prakAzana daramiyAna pU. rupacaMdajInA jIvanane ane emanA parivAramAM sarasvatI ane lakSmI baMne Asanastha che, temaja hRdayamAM ane jIvanacaryAmAM jaina dharma daDhastha che evA e kuTuMbIjanone oLakhavAno ane samajavAno eka amUlya avasara prApta thayo. S
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAjAma ja jenA patrakAratva apAyajAja bApujI sA: eka preraNAdAyI jIvana' e zIrSakathI gujarAtI, hindI ane have aMgrejImAM emanA putra zrI vallabha bhaMsAlIe eka nAnI pustikA A samaye prakAzita karI putranI kalame lakhAyelI A pustikAmAM sahaja pravezo pachI pUrI jIvanAbhUti pAmyA pachI ja tame enA be mukhya pRSThone bhegAM karI zako evI A pustikAmAM pitRbhaktinI gaMgA che. pU. rupacaMdajIno jIvanakALa 1915thI 2007, AyuSya sADA ekANuM varSa janma rAjasthAnanA mAravADa - pAlImAM. emanA pUrvajo rAjyanA padAdhikArI hatA. pitAnuM nAma pannAlAlajI ane mAtAnuM nAma gumAnabAI. A daMpatIne be putra, rupacaMdajI ane pArasamala. pitAe banne putrone nAnapaNamAM ja jaina chAtrAlayamAM mokalI dIdhA. rUpacaMdajI ATha varSanI uMmaramAM ja pU. vallabhasUrinA ziSya muni tilakadAsanI sAthe ghera patra mokalI sAdhu banavA mATe cAlI nIkaLyA hatA. A rupacaMdajI 11-12 varSanI umare gvAliyara najIka zivapurImAM pU. vijayadharmasUrijI (kAzIvALA) dvArA sthapAyela vIratattva prakAzaka maMDaLanA vidyArthIgRhamAM gayA. pacaMdajIe cAra varSa zivapurImAM rahIne saMskRtamAM uttara mAdhyamanI parIkSA pAsa karI. dhArmika sUtro zIkhyAM. ahIM zikSaNa ane adhyayananI UMDI lagana lAgI. 14-15 varSanI vaye rupacaMdajI rajAomAM pAlI Ave ane zerI saphAI jevuM samAja sevAnuM kAma paNa kare. 17 varSanI uMmare rupacaMdajI muMbaI AvyA ane dAdInA saMbaMdhInI peDhI upara kAme lAgyA. pAlInA uttama kuTuMbamAM chAjeDa parivAra. emanI sauthI moTI putrI rUpakuMvara sAthe rupacaMdajInI sagAI thaI. 19 varSano vara ane 15 varSanI kanyA. pAlIno pratibhAzALI chokaro ane samartha parivAranI gaMbhIra ane buddhimAna chorI. banne AtmAnuM milana thayuM. zAnadAra vivAhanI yojanA thaI, paraMtu e 1933nI gAMdhI caLavaLanuM varSa ane cAretarapha rASTrIya juvALa, rupacaMdajI A vAtAvaraNathI bAkAta kema rahI zake ? khAdI paheravI, reMTiyo kAMtavo, bhUgarbha pravRttimAM rasa levo, svAtaMtryavIrone sahakAra Apavo vagere rupacaMdajInI pravRtti banI ane lagna mATe zarato mUkI, khAdI ja paheraze ane jaina vidhithI ja lagna karaze. ane daDha mAnavInI A zarato svIkArAI ane lagnanI zaraNAI gUMjI UThI. . rupacaMdajIne dAdA guru pU. AcArya vijayadharmasUrijImAM ananya zraddhA hatI. jIvananI vikaTa paLoe eo "bApajIne yAda karatA ane sahAya maLI rahetI.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva roja savAra-sAMja A 'bApajI'nI eo ArAdhanA karatA. A ArAdhanA emanAmAM zraddhA, saMskAra ane baLa janmAvatA. A ArAdhanA ja emanI badhI saphaLatAno AtmA hatI. have keTalAka amI chAMTaNA zabdo emanA suputra vallabhabhAInI upara nirdeSela pustikAmAMthI avatArIe : (2) mahAmAnava rupacaMdajInuM jIvana eTalI badhI ghaTanAo ane pratibhAothI alaMkRta che ke tene saMkSiptamAM lakhavAnuM asaMbhava che. rupacaMdajIne zivapurIthI nAnI uMmaramAM ja vibhinna viSayomAM rasa paDaco ane tenAthI AraMbha thayo pustaka saMgrahano ane temAMnA dareka pustakanA adhyayana ane ciMtanano. yoga, sAhitya, vibhinna matonAM dhArmika pustako ane graMtho, itihAsa, kAvya ityAdi vAMcyAM ane yathAzakti bALakone vaMcAvyAM. jyotiSazAstra tathA hastarekhAzAstrano UMDo abhyAsa karyo. jyotiSa choDIne Ayurvedane apanAvyuM. AyurvedanA pustakono vipula saMgraha karyo. UMDuM jJAna prApta karyuM ane tene sevAnuM mAdhyama banAvyuM. aneka auSadhio banAvI. jIvanabhara potAnuM svAsthya sAcavyuM. (sonerI vALane kALA banAvyA ane aMta sudhI vALa kALA rahyA.) anyonI sevA karI, tyAM sudhI ke hospiTalomAM DaoNkTaro tathA narsonA paNa upacAra karyA. hindI, gujarAtI ane saMskRta bhASAo upara sArI nipuNatA. jaina sUtro, stotro ane aneka zAstronuM, gItAnA zabda, artha ane bhAvArthanuM jJAna. ghaNuM badhuM kaMThastha. viSayanA dareka pAsA para ciMtana karatA ane tene AtmasAta karatA. temanI TippaNo advitIya, saraLa ane mArmika hatI. koI paNa viSaya paranI vAta saMkSipta hoya. carcA nahIMvat, kadAgraha kyAreya nahIM. pU. bApujI kahetA : ApaNA astitvanA traNa pAsAM che : tana, mana ane dhana. mana sauthI vyApaka che. paraMtu durbhAgyanI vAta e che ke ApaNe sauthI vadhAre samaya ane zakti dhananA kSetra upara tyAra pachI tana upara ane ochAmAM ocho samaya mana pAchaLa ApIe chIe.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ papa papapa papapa pa jaina patrakAratva pAmavA pUjya bApujI roja jinezvara bhagavAnanI pUjA karatA. pUjA ghaNI ja zAMtithI karatA, sAragarbhita evA caitanyavaMdana ane stavana ja gAtA. teozrI roja sAmAyika karatA. navarAzanA samayamAM paNa sAmAyika karatA. zrI cImanabhAI cakubhAI zAhano dAkhalo ApatA ke roja eka sAmAyika karavAnA niyamane kAraNe teo ATalA moTA vakIla, samAjasevaka ane sAhityakAra banI zakyA hatA. roja savAra-sAMja navasmaraNanA pATha ane gurudeva vidharmasUrinI pUjA, jApa, AratI, ityAdi karatA. A badhuM arthapUrNa rIte ane parama bhaktibhAvathI karatA hatA. niyamonuM zAMtipUrNa anuzAsana karatA, temanA niyamomAM kadIya cUka nathI AvI. chellA mahinAomAM asvastha hovA chatAM yathAzakti niyamo pALatA. teo bhArapUrvaka kahetA ke, "evA ane eTalA niyamo na rAkho jethI tamane ke anyone te niyamo bhArasvarUpa lAgavA mAMDe." paryuSaNamAM upavAsa uparAMta dararoja ATha sAmAyika karatA. Akho divasa mauna rAkhatA, sAmAyikamAM navakArano jApa, pU. vRddhicaMdrajI mahArAja sAheba, pU. AnaMdadhanajI ma.sA., pU. yazovijayajI mahArAja racita sakjhAya, stavananuM svAdhyAya karatA. dhyAna karatA. saMvatsarInA divase upAzrayamAM kalpasUtra sAMbhaLatA ane ghare paNa vAMcatA. ghaNAM varSothI samagra parivAra sAthe savAra-sAMja pratikramaNa karatA. pU. bApujIe karoDo navakAra jApa kya. 15-20 varSathI roja yazovijayajI racita jJAnasAgara, tatvArtha sUtra ane yogasArano svAdhyAya karatA. 17 varSathI roja zrImad bhAgavad gItA tathA Adya zaMkarAcArya racita bhajagoviMdam vAMcatA. temanI bhaktimAM prema UbharAto hato - rUDhi jarA paNa nahIM. teo kahetA ke "zuddha hoya to paNa lokothI viruddha hoya te na karavuM, na AcaravuM. ATalA mATe ApaNI potAnI samaja sAcI hoya to paNa AvazyakatA na hoya to lokothI viruddha kAma na karavuM. dharma sagavaDiyo na thaI jAya tenuM te haMmezAM dhyAna rAkhatA. Atmazuddhi mATe tapanI anivAryatA temane pUrNa rUpe prApta hatI. temAM paNa sahaja ane atyaMtara tapanI. tapanA tamAma prakAra temaNe apanAvyA hatA. satya, ahiMsA, asteya, brahmacarya ane aparigraha A badhuM temanA jIvanamAM hatuM. roja 4-4.30 vAge UThatA. 12 varSanI uMmarathI ja A niyama banAvyo hato. 85 varSanI umara sudhI pUrNa rIte svAvalaMbI jIvana hatuM. jAte ja kapaDAM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApA jaina patrakAratva pApa dhovAM, pathArI upADavI, pANI garama karavuM ItyAdi. gharamAM dIkarA, vahuo, nokara badhAM ja hatA, paNa saMbhavata: koIne paNa kazuM kAma karavAnuM kahetA na hatA. bahu ja nAnI uMmarathI caudazano upavAsa, pratikramaNa ityAdi karatA. lagabhaga 65 varSa sudhI A niyamanuM pAlana karyuM. 60-65 aThThAIo (ATha divasanA upavAsa), 100125 navapadajI (navarAtrI)nA nava divasanA AyaMbila tapa karyA. AyaMbila daramiyAna maMdiramAM mAtra khamAsamaNAM ityAdi karatA ane pUjA ghera vAMcatA. 89 varSanI uMmare chellI aDhAI karI. teo kahetA, "zakti pramANe tapa karavuM ja joIe. tenAthI ochuM ke vadhAre paNa nahIM. zaktithI vadhAre tapa karavAthI ahaMkAra ane mithyAtvano bhAva jAge che; ochuM karavAthI pramAda upara vijaya prApta thato nathI." pU. bApajIe 42 varSa (196pathI 2007) patnI rUpakuMvarano viyoga sahaja ane samatApUrvaka sahana karyo. temanuM jIvana gAMdhIjIthI prerita hatuM. khAdI paheratA hatA. rUmAla, TuvAla, jUtAM badhuM ja khAdIbhaMDAramAMthI lAvatA hatA. jarUriyAto ochAmAM ochI rAkhatA. 40 varSa pahelAM varSamAM rUA. 50 (pacAsa)nA svakharcanuM lakSya hatuM. moMghavArIne kAraNe vadhumAM vadhu rU. 2000 thaI gayuM haze. dhotI, jhabhbho, TopI ane baMDI ja paheratA, paraMtu koI rUDhi na hatI. satya ane premanI eka jhalaka: bhAgIdArInA dhaMdhAmAM gaDabaDa thatI dekhAI eTale chUTA thaI gayA. Arthika taMgIe temane bhIMsamAM mUkyA. nokarI karavA nIkaLIpa paDyA. zeThajIe thoDA divasa bAda kahyuM ke be naMbarano hisAba paNa rAkhavo paDaze. temaNe nA pADI ane pagAra cAraso rUpiyAthI aDhIso rUpiyA thaI gayo. A samaya evo hato ke jyAre DaoNkTaranI phI paNa bAkI rahetI. bhale bAkI rahe, paNa ImAnadArI-satya sauthI paheluM hoya. rAjakAraNamAM svArthano pravAha joIne temaNe rAjakAraNano sadaMtara tyAga karI dIdho. muMbaI AvyA pachI sevAnA navA aneka kSetro khulyAM, jemAM eka kAma AjIvana cAlyuM. e hatuM bahArathI AvatA vidyArthIone madada karavI. ajANyA vidyArthIonI sAthe jaI temane chAtrAlayamAM dAkhala karAvavA; sI.e. korsa mATe ArTikala tarIke rakhAvavA, temanA mATe DipojhiTa bharavI, nokarI apAvavI vagere.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa.pU. AcArya vijayadharmasUrIzvarajI (kAzIvAlA) Agamana : saMvata 1924 - sana 1868: mahuvA, ji. bhAvanagara dIkSA : saMvata 1943 - sana 1887 zAstravizArada : saMvata 1964 - sana 1908 kALadharma : saMvata 1978 - sana 1922 prathama sAhitya saMmelana : jodhapuramAM saMvata 1970 - sana 1914 sthApanakartA H zivapurI pAThazALA yazovijaya saMskRta pAThazALA - banArasa vIratatvaprakAzaka maMDaLa - muMbaI jaina svayaMsevaka saMgha - muMbaI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSitulya pitAzrI zrI rUpacaMdajI pannAlAlajI bhaMsAlI tA. 15-11-1915 - 4-6-2007
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pAvana mAtuzrI zrImatI rUpakuMvara rUpacaMdajI bhaMsAlI '1920 - 1965
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskArapuruSa kuTuMbavatsala jyeSTha bhrAtAzrI mANeka rUpacaMdajI bhaMsAlI tA. 5-12-1948 - 5-2-2001
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva temAMthI keTalAka vidyArthIo surNacaMdraka prApta karanArA paNa nIvaDacA. A bAbatamAM eTalA utsAhI hatA ke keTalAya lokone potAnAM nAnA gharamAM lAvIne rAkhyA. be yuvakonA pitA banIne lagna paNa karAvyuM. A emanA adbhuta AtmavizvAsa ane patnInA anupama sAthane kAraNe zakya hatuM. vadhAre saMpatti na hatI ane 6 bALakono parivAra hovA chatAM A badhuM cAlyA karyuM. 2001mAM eka yuvaka dIpakabhAIne upAzrayamAMthI lAvyA hatA. keTalAya mAsa ghera rAkhyo. ene hIrAnuM kAma zIkhavADyuM. mUDI ApI. prema ane preraNA ApyAM. Aje te saphaLa vyApArI ane Adarza gRhastha che. teo kahetA, "mAtra hoMziyAra vidyArthIne ja madada karo jenI icchA prabaLa hoya tene vizeSa madada karo.' 'AgaLa vadho ane anyane AgaLa vadhavAnI preraNA Apo' e ja rUpacaMdajInuM sUtra hatuM. teo pote ghaNA aparigrahI hatA. garIbonI hospiTalamAM javAnI zarUAta vyApAramAM hatA tyArathI karI dIdhelI. emaNe traNa hospiTalomAM abhiyAna zarU karyuM - senTa jyorja, jI.TI. ane kAmA. dhIre dhIre ke.I.ema., kasturabA, nAyara ane je.je.ne paNa te abhiyAnamAM joDI dIdhAM. vizALa kadanI jeje.mAM aThavADiyAmAM eka vAra jatA ane anya jagyAe 2-3 vAra. aThavADiyAmAM 5-6 divasa pUrA 5-6 kalAka A kAmayAM vyasta rahetA. koI paNa kAraNasara A kAryamAM vighna Ave te teo sahana karI zakatA nahotA. sane 1996mAM pote ja kaeNnsaramAM sapaDAyA. roganA upacAra (reDIezana) vakhate paNa teo niyamita rIte hospiTalomAM jatA hatA. parivAra temanA svAsthya aMge ciMtita hato tyAre paNa teo to masta hatA lokasevAmAM ja. teo dareka dardI pAse jatA ane sneha darzAvatA. sukha-du:khanI vAto karatA. je paNa nAnAmAM nAnuM ane moTAmAM moTuM kAma hoya te karatA. tana, mana ane dhanathI daradI sAthe ekAtmatA keLavavAno prayasa karatA. tenA mATe posTakArDa lakhatA. saMdeza pahoMcADatA. evI nAnI bAbatomAM rasa letA jethI dardIne potAnA pratye dayanIyatA nahi paNa potApaNuM lAge. dhIre dhIre hospiTalanA vyavasthApakomAM teo ajANyAne badale abhUtapUrva 11
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjayanA jaina patrakAratva vibhUti banI gayA. keTalAka DaoNkTaro amane kahetA ke, jyAre ApanA pitAjI koI dardI pAse UbhA hoya tyAre amane emanAmAM sAkSAt Izvara ja dekhAya che.' teo kyAreya vyavasthA ke prasiddhimAM paDayA na hatA. game teTaluM dabANa paNa temane namAvI zakyuM na hatuM. yathAsaMbhava teo 'kAkA'nA nAmathI oLakhAtA. ghaNA patrakAro temanI pAse jatA paraMtu teo temanAthI aLagA rahetA. "pade" ne teo barAbara jANatA hatA. A nityakrama 30 varSa sudhI cAlyo. nAyara hospiTale temanI preraNAthI potAnI vadhArAnI jagAmAM vyavasAya prazikSaNa zarU karyuM. svataMtratA ane svAvalaMbananI temanI bhAvanA ahIM paNa dekhAI. kahetA ke eka vyakti kAma para lAge to pAMcanA peTa bharAya." jema jema jIvanamAM Arthika samRddhi AvatI gaI tema tema vadhAro vaheMcavAnI haMmezAM vRtti rahI. muMbaI hospiTala temanI priya saMsthA hatI ane tyAM lagAtAra yogadAna apAtuM rahyuM. potAnA janmasthaLa pAlImAM kanyA mahAvidyAlaya banAvyuM, jenI tyAM atyaMta jarUra hatI. pAlInI zAnadAra gauzALAmAM moTo phALo Apyo. A temanuM ane temanA nAnA bhAI pArasamalajInuM mahattvapUrNa yogadAna hatuM. teo kahetA ke, prAmANikatAthI khUba kamAo ane sArA kAmamAM kharce, lokonA kAmamAM Avo. ucca zikSaNanI icchAvALAne vizeSa zikSaNa Apo.' A vAta upara vizeSa bhAra mUkatA hatA. dAnamAM temanI bhAvanA haMmezAM sevAnI ja hatI - dAtAnI nahIM. te kahetA, bodhi-lAbha arthAt mokSaprApti mATe zarIrathI svastha hovuM anivArya che. te mATe ja ArogyanI prArthanA bodhithI pahelAM karavAmAM AvI che. Aragsa'no artha-bhAva Arogya (svasthatA) evo artha na karavo joIe. te mATe jaina daSTikoNanI carcA karI rahyA che, kAraNa ke temaNe svAthyane sauMdarya, zRMgAra athavA bhoganuM sAdhana nahi, paraMtu mokSanuM ja sAdhana banAvyuM. "mAMdagIne vadhavA na do'- A temanuM sUtra hatuM. je sajAga ane svastha hoya che, temane thoDo paNa pheraphAra tarata ja khyAlamAM AvI jAya che ane te mATe temane sahaja ciMtA thatI hatI. bIjuM, jyAre koI 12
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva samasyA nAnI hoya tyAre tenuM samAdhAna karavuM saraLa hoya che. A bIjI vAtamAM UMDo anubhava ane atyaMta kauzalya samAyeluM che. muMbaImAM 45 varSa sudhI koI moTA gharamAM rahevAnI suvidhA prApta thaI nahatI, paraMtu teo divasamAM keTalIya vAra UMco dAdaro caDhI-UtarIne paNa pachI marIna DrAIva ke hengIMga gArDana cAlavA jatA. koIka vAra tyAM sudhI na jaI zakAya to nAnA evA rUmamAM paNa seMkaDo cakkara lagAvatA ane ghaNI tanmayatAthI niyamita yogAsana karI letA hatA. temaNe jANI lIdhuM hatuM ke svAsthya, sevA ane AtmakalyANa A traNe ekabIjA para AdhArita che. mAruM evuM mAnavuM che ke temanA jevI vyakti saMsArathI mukta thavA mATe ja saMsAramAM Ave che. te samajI jAya che ke, 'svataMtra' thavA mATe 'svastha' hovuM jarUrI che. AvI UMDI ane spaSTa samaja koI viralane ja hoya che. emaNe mane ghaNI vAra cetavyo hato ke moha na rAkhavo; huM emanI e cetavaNIne prauDha thayA pachI ja thoDI thoDI samajI zakyo chuM. emana vyavahAranuM vizleSaNa karavAthI keTalAka siddhAMto samajamAM Ave che. anAvazyaka carcA-prapaMca karavo nahIM. prapaMca karatAM karatAM tathyo ghaTanAonI sAthe bIjAonA abhiprAya joDAI jAya che ane svayaM ApaNe paNa abhiprAya bAMdhavA-banAvavA mAMDI paDIe chIe, evuM karavAthI manamAM vyartha kaSAyo vadhe che ane emanI chAyA saMbaMdho upara paDe che. eka sUkSma prabhAva paDe che ke A sivAya abhiprAya UMDA rAga-dveSamAM badalAI jAya che. AnAthI bharAyeluM mana saraLatAthI nirNayo laI zakatuM nathI, kArya paNa karI zakatuM nathI. potAnA pitAjInA akALa avasAna pachI potAnI mAtAnI vikaTa sthiti ghaNI du:khadAyaka hatI. mahinAo sadhI e gharanI bahAra nIkaLI zakatAM nahIM. AvI sthitimAM e mAtra be saptAha pachI ja mAtuzrIne rivAjonI paravA karyA vagara muMbaI laI AvyA. zobhAspada vastro paherAvyAM ane gauravapUrNa jIvana jIvavAnuM zIkhavyuM. acAnaka Arthika sthiti kharAba thaI jatAM teoe gabharAyA vagara dIkarInA zvasura pAse jaIne potAnI sthiti batAvI. zAnadAra jAna bolAvavAne badale emaNe 13
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAratva apAyajAya dIkarIne sasarAnA zaheramAM laI jaI tyAM lagna karAvI dIdhuM. pachI be dIkarIonAM lagna ekIsAthe karAvI dIdhAM. kharca bharapUra karyo, paNa nirarthaka mahenata TALI dIdhI. badhAM snehIjanomAM emanI snehabharI dhAka rAkhI. emano saMdeza - moha mata karo" e A saMdarbhamAM dyotaka che. bhAIsAhebanuM zikSaNa adhavacce ja chUTI javuM, vyApAramAM ghaNI Uthala-pAthala thaI javI, nAnI vayamAM mArAM mAtAjInuM nidhana thaI javuM, jevI ghaTanAomAM e potAnI zakti mujabanA prayAso karI jotA ane niSphaLa jAya to AgaLa vadhatA. potAnI paristhitine karmaphaLa samajIne samayanA pravAhane emaNe apanAvI lIdho. koIne doSa na dIdho, na koIne Thapako Apyo. je karavuM paDe te emaNe karyuM. dhana upArjana karavAnI bAbatamAM emanI samajaNa spaSTa hatI. gRhastha pratyeka samaye dhana meLavavAno utsAha sevavo joIe, paNa ene mATe lAlasA rAkhavI joIe nahIM. khoTA mArgo ke khoTI rItiothI dhana kamAvuM joIe nahIM; dhanano khoTo upayoga paNa karavo joIe nahIM. jo ke e 61 varSanI umare dhana kamAvavAnI pravRttimAMthI nivRtta thaI cUkyA hatA, to paNa saMtAnone thoDI paNa ciMtAmAM jotAM to kahetA ke "gabharAo cho kema, huM kamAIza - cAlo, mArI sAthe. muzkelI AvI che to zuM thaI gayuM? zUnya thaI jAo to pharIthI pAchA cAlavAnuM zarU karavuM." kyAreya AvI kaThina sthiti AvI nahIM, paraMtu emane vivazatA ke dhanatA kadI pasaMda nahotI. potAnA manane tarata ja utsAhamAM lAvavAnuM e khUba jANatA hatA. kahetA ke vadhAre paDatI saMpatti duHkhanuM mULa che, khUba kamAo ane zubha mArge kharca karo." saMsAramAM thoDuM ja vadhAre Anada Ape che. A siddhAMta ja emanI jIvanazailI dvArA amane zIkhavI gayA. temanA jIvanano saMdeza ke mUlyAMkana che : 'AcaraNa adhika, upadeza-carcA - ochI'. vidyAvijayajI ma.sA. pAsethI zivapurImAM zIkhelI ane apanAvelI vicAradhArA : "je thavAnuM haze te thaze, je thAya te sArAne mATe, utAvaLa na karo
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva ane kheda na karo.' ''SAyamukti muivistaiva'' kaSAyothI mukti ja bhava-mukti che. e sivAyanI koI bAbata para lakSya rAkhavuM nirarthaka che. '"samaya goyama ! mA pamAya'" mahAvIre mukhya upadeza parama ziSya gautamane saMbodhIne Apyo hato - he gautama, eka kSaNano paNa pramAda na karo. jaina dharmano A ja sAra che. sAro mArga jAgRtino che. je kriyAomAMthI jAgRtinuM lakSya nIkaLI gayuM che te kriyAo mAtra nirarthaka ja nahIM, nukasAna karavAvALI che. pAMDityapUrNa vAto sAMbhaLI avAranavAra kahetA. 'bahu ja sAruM, paraMtu hoMzamAM rahejo.' '"ahaM-mameti maMtroya'' - 'ahaM ane mama' mohanA be mahAzAstro che. A zatru dareka sthAne chupAIne Ave che, khAsa to paMDitAImAM vizeSa rUpathI. amane khinna ane mUMjhAyelI sthitimAM jotA tyAre kahetA 'zAMta raho, je thaI rahyuM che te juo. svayaMne juo. manane bhAre thavA na dezo.' varSothI viSaMzyanA dhyAna karatAM karatAM A ja samajAyuM ke manano bhAra zarIra para abhivyakta thAya che ane jo sAdhaka tene tarata samajI le to te kaSAyomAM phasAto nathI ane nIkaLavA mAMDe che. - '"paraspRhA mahAvuM:AM nispRhattva mahAmudyuM''-- 'bIjAnI athavA bIjA dvArA apekSA mahAdu:kha che ane tenAthI mukti mahAsukha che.' "jJAnasAra'"nA A upadezanuM punarAvartana karatA rahetA hatA. jIvanamAM Arthika dRSTie keTalAka paDatInA prasaMgo paNa AvyA e samayamAM je lokothI ghora nirAzA prApta thaI temanA pratye manamAM koI kaTutA AvavA na dIdhI. temanI sAthe AjIvana snehasaMbaMdho banAvI rAkhyA. amane saMsAra svarUpa samajAvavA mATe eka ghaTanA vize kahetA : amuka vyaktine taiyAra karI tenuM lagna karAvyuM. te samaye te heto, 'mArI cAmaDInA jUtAM banAvIne paherAvuM to paNa ApanA upakArano badalo vALI zakIza nahIM.' e ja vyaktie muzkelInA samayamAM kahyuM ke, 'jAva jAva; tamane ApavA mATe mArI pAse kazuM nathI. mane nahIM paNa ApanI patnI ane bALakone prema karo.' AvA prasaMgo varNavI kahetA ke 'buddhi karmAdhIna che.' pUjya mAtAjIne nAnI umare kaeNnsara thayuM hatuM. temanA jevI viduSI, 15
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva padharmaparAyaNa, tapasvI, karmaTha ane samarpita saMginI to aneka janmomAM paNa na maLe. ghaNA upacAra karAvyA paraMtu nidAna ghaNuM moDuM thayuM. temaNe ghaNI sevA karI. eka varSa badhuM choDI rAta-divasa temanI pAse rahyA. eka divasa saMdhyA-prArthanA karatI vakhate temane AbhAsa thayo ke aMtima divasa AvI gayo che. amane kahyuM, 'traNa kalAka athavA traNa divasa eTalo ja samaya bAkI che.' eka kalAkamAM ja mAtAjInI sthiti bahu ja kharAba thaI. bApujI saMpUrNa sajAga thaI gayA ane saMginInA samAdhimaraNanI yojanI taiyAra karI lIdhI. temaNe mAtAjIne kahevAnuM zarU karyuM. 'tamAro aMtima samaya AvI gayo che. tamane bhUmi upara suvADI rahyA chIe.' ghora ane asahya vedanAmAM paNa temano saMdezo mAtAjInA manamAM vIjaLInI jema vyApI gayo, teo pUrepUrAM jAgI gayAM. pUjya bApujI AgaLa bolyA, 'saMsAramAMthI mana uThAvI lo. badhAMnI kSamApanA karI lo. ane potAnA AtmAmAM dhyAna lagAvI do. koI AkharI icchA hoya to kaho.' traNa putrIo (traNa putro karatAM moTI) ane traNa putro (traNe uMmaramAM nAnA ja hatA. moTo 16 varSano ane sauthI nAno 11 varSano)no parivAra hato, paraMtu teo evA AtmalIna thayAM ke badhuM ja bhUlI gayAM. vicArIne dhImA svare bolyAM, 'mArA gaLAnI kaMThI moTI putrIne ApI dejo.' hAtha joDIne pAse UbhelA badhA ja parivArajanonI kSamAyAcanA karI ane pachI zAMta thaI gayAM ane zAMtimudrAmAM ja saMsAra choDI dIdho. 31 varSano sAtha, bALako, potAnI uMmara 50-51 varSa. eka varSathI divasa-rAta jenI sevAmAM hatA tevI patnI cAlI gaI. teo himAlaya jevA banI gayA kaMThamAMthI eka zabda nahIM, AMkhomAM AMsu nahIM. gharamAM keTalAya sabhyo upasthita hatA. nAnA moTA badhAM asvastha thayAM, paraMtu teo aTala hatA. AgAmI 42 varSa sudhI patnIne jarUra yAda karatA haze, paraMtu tenA abhAvanuM du:kha jaNAvA dIdhuM nathI. bALakonI saphaLatA ane saMpannatA joIne eka-be vAra kahyuM haze ke, 'te kevaLa taMgI joIne cAlI gaI. sukha joI zakI nahIM.' teo AvI viparIta sthitimAM ATalA acala kevI rIte rahyAM? mRtyune kadAca UMDANathI jANatA hatAM. AthI kevaLa patnInuM ja nahIM paraMtu koI paNa mRtyu temane halAvI zakyuM nathI. sane 1965mAM patnIno viyoga thayo. 2001 sudhI koI akALa akAraNa 16
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva ghaTanA banI nahi. pAcho bhUkaMpa Avyo. pautrI zubhAnA lagnanA mAtra sAta divasa pahelAM sauthI moTo putra mANeka, je temanA hRdayano mANeka hato, davAonI mizra pratikriyAthI gaMbhIra rIte bImAra thaI gayo. te gaMbhIra stitimAM haoNspiTalamAM hato tyAre jema tema karI pautrInA lagna patAvyAM. 5 phebruArI, 2001, savAre 8.30 vAge huM ghera Avyo. teo potAnA nityakramamAM vyasta hatA. thoDI vAramAM nityakrama paravArIne AvyA. meM kahyuM, 'besI jAva'. 'bola beTA'. meM kahyuM, "bhAIsAheba have rahyA nathI.' temano cahero gaMbhIra banI gayo. zarIra stabdha thaI gayuM. sthiti vikaTa thavA lAgI. pachI acAnaka bolyA, 'mane eka miniTa Apa.' AMkho baMdha thaI gaI ne jANe kyAMka khovAI gayA. 15-20 sekanDa bAda pharI svastha thaI gayA. thoDI vAra pachI bolyA, 'je thAya che te sArA mATe' 52 (bAvana) vaSano yuvAna dIkaro akasmAta akAraNa mRtyu pAmyo. evo putra jeNe 16 varSanI uMmare gharamAM mAtAnuM sthAna saMbhALyuM hatuM. potAnA gADha premathI, sAhasa ane samajathI potAnA parivAra ane agaNita lokone premathI rahevAnuM zIkhavyuM ane rasto batAvyo. mANeka bhAIsAhebe bhaMzAlI parivAramAM saMskAra, samRddhi ane vikAsa traNenA pAyA nAkhyA hatA ane tenA cazamAM cAra cAMda lagADacA hatA. mANeka pitAnA to zravaNa ja hatA. jIvanamAM mANeka dvArA jeTaluM sukha ane sanmAna maLyuM hatuM teTaluM koInAthI maLyuM na hatuM. evo putra acAnaka cAlyo jAya ane teo kahe, 'je thAya te sArA mATe'. saMsArI mATe A mAnavuM ke jANavuM atyaMta agharuM che. pharI pAchI te ja aTalatA, eka zabda nahIM, eka AMsu nahIM, jIvana pUrvavat. dareka vakhate te mRtyune aMgUTho dekhADatA. dareka paristhitimAM teo kAMIka ne kAMIka sAruM ja jotA hatA. putrIo gaI to kahyuM, 'juo, du:kha joyuM nahIM ane sadhavA tarIke jaI rahI che.' putra pachI jamAI gayA to paNa te ja 'patnInA viyoganuM du:kha joyuM nahIM vagere. Disembara 2005mAM jI.TI. haoNspiTalanI eka sIDI je teo sAmAnya rIte upayogamAM letA na hatA, tenA uparathI teo paDI gayA. UtaratI vakhate vicAratA hatA ke, AnuM N samArakAma karAvIza, pote ja paDI gayA. nAnI vahu mInu varSothI emanA sevAkAryamAM joDAI gaI hatI. Aje paNa eNe e krama jALavI rAkhyo che. teno phona Avyo. samAcAra maLatAM ja huM doDyo, teo adhikSakanA oraDAmAM 17
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya jaina patrakAratva a pAi beThA hatA, meM gabharAIne pUchyuM, "zuM thayuM bApujI? sAMbhaLyuM che ke hADakuM bhAMgyuM che?' temaNe kahyuM bahu sAruM thayuM. chellA pagathiyethI paDyo, cheka uparathI paDyo hota to?' hAthamAM kAco pATo hato ane caherA upara hAsya. jIvana mATe prema hato, paraMtu kAyAnI Asakti nahotI. pratyeka zvAsa RNarUpa mAnatA hoya evI rIte eo jIvana jIvyA. huM kaI rIte dareka kSaNe svastha rahe jethI mAruM jIvana anyane upayogI thAya ane jIvana prasanna rahe. duHkhI dekha karuNA jage, sukha dekha mana moda. duHkhIne joIne manamAM karUNA jAge, sukhIne joIne mana prasanna thAya. uccatama brahmavihArI adhyAtmabhAva temaNe nibhAvyo. A jIvana emano yajJa hato. tene tyavana mUMgIthA:' arthAta tyAgI-bhogavI jANo evA upaniSadanuM temaNe akSaraza: pAlana karyuM hatuM. temaNe A jIvana satyane samajI lIdhuM hatuM. enI pramukha pratIti e emano binasAMpradAyika svabhAva hato. bIjuM, saMsAramAM khAsa to manuSyajanma maLavAthI daraka paristhitimAM sukhI rahevAnI sahaja vRtti. - IzvaranuM dareka mAnya svarUpa temane mATe vaMdanIya hatuM. gharamAM vibhinna devI devatAnA aneka citro, zo-pIsa, kelenDara vagere hoya ja. dararoja teo kRSNa, zaMkara, dattAtreya badhAnI samakSa eTalI ja zraddhAthI dhUpa dIpa karatA, jeTalI zraddhAthI teo mahAvIrasvAmInI samakSa karatA. temano bhagavAna Akhare koNa hato? temanA mATe Izvara, e tattva hatuM. je saMsAranA moha ane asthira svabhAvanA jIvomAM jAgRti lAvavAnI preraNA ApatuM hatuM, sahAyatA karatuM hatuM. athavA kaho ke jAgRti ane karUNAnuM pratika hatuM. lAkho karoDo navakAra japavA chatAM temanA manamAM pote jaina parivAranA che evo bhAva na hato. A mahAmaMtramAM mukta AtmAo ane sAdhujanonA guNonA zaraNe javAthI sarva maMgaLa sAdhavAnI yukti che, A ja vAta upara temanuM lakSya hatuM. navakAra maMtramAM nihinA 108 guNonuM raTaNa temanA manamAM satata cAlyA karatuM. A ja kAraNa hatuM ke sarva tapa ane niyamo pALavA chatAM jarA paNa ALasa ke rUDhinA paTa caDhavA detA na hatA. dareka kSaNe jAgRta, pratikSaNa saceta. mAnava jIvanano pUrepUro lAbha levA mATe ja temaNe gItAnA tamAma yogo eka sAthe apanAvyA hatA - karmaThatA, bhakti, jJAnadhyAna ane karmasaMnyAsa. 18
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva temanI vyApaka dRSTinA be bIjAM udAharaNo : temanI eka yojanA je pU. vijaya dharmasUrijI sthApita 'yazovijaya saMskRta pAThazALA'thI prerita hatI, te hatI jaina paMDito taiyAra karavAnI. paraMtu teo sAthe sAthe ema paNa kahetA ke A yojanA atargata 25 hindu paMDita tathA 25 muslima ane khristI paMDitone paNa taiyAra karo ane temanA yogakSemano kharca upADo. te samajatA hatA ke sarva paraMparAomAM rUDhi ane vyaktipUjA vadhI rahI che. tattva ane sattvanuM jJAna ghaTI rahyuM che. ATalA mATe ja jANakArone taiyAra karyA sivAya jANakArIno vadhAro thaI zake nahIM. kaSAyamukti ja emano dharma hato, svadharma hato ane tenuM zaraNuM temaNe apanAvyuM hatuM. bhakti, tapa, vAMcana, ciMtana, dhyAna, sevA vagere karatAM temaNe AtmAnA pratyeka guNane anubhavamAM utAryA hatA. jIvana eka prayoga banI gayuM hatuM. kevI rIte potAnA AtmAne satata prayatnathI paramAtmArUpa banAvI zakAya, athavA jinezvara, IzvaranI kevI rIte bhakti karIe jethI AtmA pavitra bane. eka udAharaNa : nAnapaNathI ja caudazano upavAsa rAkhatA hatA. kensaranI bImArImAM paNa temaNe te cAlu rAkhyo hato. thoDAMka varSo pahelAM teo potAnI putrI puSpAne tyAM amerikA gayA hatA. puSpAe kahyuM ke, 'mArA ghare khAvAnuM baMdha na karazo, A caudaze upavAsa na rAkhazo. mAre tyAM vaLI pAchA tame kyAre Avazo?' temaNe tarata ja vAta mAnI lIdhI. muMbaI pAchA AvIne tenA badalAmAM anukULatA mujaba traNa divasanA upavAsa karI lIdhA. AdhyAtmano artha ja che AtmAnI samIpa, AtmA prerita thAya che. jyAre mithyAtva sahaja rIte chUTI jAya che, tyAre dareka kArya karatI vakhate sAdhaka samatA ane AtmAmAM ja dRSTi rAkhe che. tenuM jIvana A ja darzAve che. pU. AnaMdaghanajI ma.nA be pada temanI dRSTi mATe yogya rIte lAgu paDe che : cAro carana ke vAsate gauA vanameM jAya, cAro care caudizI phire, pana bAkI najara bichuriyA mAMya, cArapAMca saheliyAM mila, pAnI hilahila jAya, tAlI dIye, khaDakhaDa hase, bAkI najara gagariyA mAMya. arthAt jevI rIte gAya cAre dizAmAM cAro caratI phare che paraMtu tenuM dhyAna to vAcharaDAmAM ja hoya che; jema cAra-pAMca bahenapaNIo pANI bharavA jAya, tAlI de, khaDakhaDa hase paraMtu temanuM dhyAna to temanI gAgara upara ja hoya che, tevI ja rIte 19
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva jJAnanI dRSTi saMsAranA tamAma kAma karatAM, chatAM Atma para ja rahe che. saMsAranI sarva javAbadArI adA karatAM, khelakUda khAna-pAna, vepAra-vyavahAra badhAmAM rasa levA chatAM, temanI dRSTi potAnA ujjavaLa AtmA para ja maMDAyelI rahetI hatI. dareka kArya dvArA jANe ke tene adhika ujjavaLa banAvavAno prayatna cAlu hato. AvA virala aneka janmomAM paNa durlabha, vizvavaMdya pUjya bApujIne amArA saunA koTi koTi vaMdana. (3) AvA taponidhi, parama jJAnI, Izvara bhakta, sevA ratna, saMsAra sAgaranA catura nAvika, anupama AtmayogI ane mRtyuMjaya RSi tulya suzrAvaka rupacaMdajIne namana karIne Izvarane prArthanA karIe ke A mahAmAnavanuM jIvana ApaNane sarvadA preraNA ane pathadarzaka rUpa banI raho. emanA putro vallabhabhAI ane maMgaLabhAI tema ja parivAre 20,21 ane 22mA samArohanuM yajamAnapada svIkArI-zobhAvIne jJAnAMjali dvArA pitA-bhrAtAne zraddhAMjalI arpI che emAM ApaNe paNa ApaNA AtmabhAvanI eka pAMkhaDI umerIe ane kavi nhAnAlAlanA pitRtarpaNa kAvyanI keTalIka paMktione smarIeH chAyA to vaDalA jevI, bhAva to nadanA sama; devAnA dhAmanA jevuM heThuM jANe himAlaya zveta vastro sadA dhAryA, prANanI zveta pAMkha zA, te ja vAghA sajI bhaNe phirizto ko manuSyamAM sahavAre sAMjare jevo tape bhAnu dine dine, zILA zILe tapyA tema, dajhADacA nahi koIne. nitya jIvanamAM mahAyogI, tattvaciMtaka ciMtako, catura hatA saMsAre, tapovane tapasvI mahIM. zuM zuM saMbhArUM? ne zI zI pUju pUNyavibhUtie pUNyAtmAnAM UMDANo to Abha jevAM agAdha che. vizvanA samagra mAtA-pitAne ApaNA vaMdana hajo. - dhanavaMta zAha 26-01-2014 saujanya : 'prabuddha jIvana' garamI drdtshah@hotmail.com (M: 9820002341)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwna patrahAratva MAMATA mANaka sA0 merI anubhUti AdaraNIya zrI mANakajI rupacaMdajI bhaMzAlI ke . jIvanavRttata para lekhala kI bajAvadArI zrI dhanavaMtabhAI ne mujhe dI hai, yaha merA parama saubhAgya hai ki maiM Aja jo kucha bhI likha rahA hu~ yaha saba unhI ke AzIrvAda kA pratiphala hai| AdaNIya zrI mANakajI bhaMzAlI kA janma di. 05/disambara/1948 ko mumbaI meM zrI rupacaMdacI bhaMzAlI ke piravAra meM huaa| parivAra ke prathama putra yathA nAma tathA guNa nAma "mANaka' rakhA gyaa| aise nAma ko caritArtha karane vAle mANakajI kA janma susaMskArI parivAra meM huaa| zrI mANaka sA. janma se kuzAgra buddhi ke the| asala meM to ve buddhi aura bhAvanA donoM se samartha the - isa prakAra kI sAmaMjasya virala logoMmeM hI dekhA jAtA hai| vilakSaNa buddhi se vaha dekha pAte jo aura nahIM dekha sakate the vaha bhAvanA se va prema aura sAhasa se vaha kara pAte jo aura koI nhiiN| jIvana bhara kI ghaTanAeM isI adbhuta guNa-mizraNa ko darzAtI haiN| ApakI dhArmika kAryoM meM vizeSa ruci thii| virAsata meM mile mAtA-pitA ke saMskAra unameM purI taraha se samAe hue the| ve pitA ke parama bhakta the| pitAzrI kA koI bhI Adeza unake liye zirodhArya va patthara kI lakIra thaa| paDhAI meM bahuta hoziyAra the, yuM to ve 3 bar3I bahana se choTe the va do choTe bhAIyoM se baDe parantu unakA sabhI ke sAtha aTuTa sneha thaa| mujhe yAda hai kI ghara meM jaba sabhI ke liye ve kapaDe lAte the to unhe haoNla meM rakha dete the aura sabhI se kahate the ki saba apanIapanI pasanda ke le lo phira AkhirI meM jo baca rahatA thA vo svayaM apane liye rakhate the| ve pure parivAra kI sneha kI dhurI the| unakA priya vAkya thA "jo dene meM majA AtA hai vo lene meM nahIM' sadA dusaroM ke kAryoM meM sAtha dene ke liye tatpara, udAratA unakA sabase priya zauka thaa| . bahuta hI alpa Ayu meM Apane vyApAra zuru kiyaa| pahale kapaDe kA vyApAra mUlajI jeThA mArkeTa se karate the / usake bhAgadAra eka siMdhI bhAI gopa 21
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ naina patrAratva seTha the| pharma kA nAma thA 'Adi TeksaTAIlsa' | Apa apane vyavasAya meM itanI pramANikatA se kAma karate the ki varSa ke aMta meM jaba hisAba milAte aura agara munAphA jyAdA hotA to sabhI kharIdadAra vyApAriyoM ko vApasa apane munAphe meM se hissA binA mAge de dete the / yaha aucityapUrNa vyavahAra aura vyApAra jIvanabhara calatA rhaa| isa prakAra apane pUre kapar3e mArkeTa meM choTI umra meM hI apanI viziSTa sAkha sthApita kI / mANaka sA. vyApAra meM divyadRSTA the| kaI varSa taka ve kapaDe ke vyavasAya meM rata the, lekina unhe kapaDe ke vyApAra meM udhArI kA calana kataI pasanda nahIM thA isaliye ve dUsare mauko kI talAza meM rahate the / 1970 se zeyara mArkeTa meM rasa rakhane lage the| jaba 1983 meM unheM patA calA ki manubhAI mANakalAla jo ki mArkeTa ke dAdA kahalAte the / ve ubharatI umra ke nemiSa zAha ke sAtha milakara ENAM FINANCE nAma kI kampanI kholane jA rahe the, taba unhone apane priya choTo bhAI vallabha ke liye turaMta prastAva rakhA ki vaha bhI juDa jaaye| kucha vakta bAda zeyara mArkeTa meM ENAM ke paoNva jamane lage to ve bhI ENAM ko bulaMdiyoM meM pahu~cAne aura pUrI taraha se zeyara mArkeTa meM juTa ge| isa taraha unhone kapaDe ke vyApAra se nijAtA paayii| yaha unakI kuzAgratA hI thI ki unhoMne thoDe vakta ke bAda yaha anubhava kiyA ki bhAgIdArI usI rupa meM calane vAlI nahIM thI - yadyapi upara se atyaMta saphala dikhI thii| unake Agraha para nemiSa ne usameM parivartana kubUla kiyaa| isa parivartana ke kAraNa bhAgIdArI Aja bhI kAyama hai| yaha jJAnatva hai ki ENAM ke nae AdarzoM, naI pramANikatA ke sAtha uccatama mApadaNDa para eka nayA sthAna hA~sila kiyA jisakI Aja taka deza meM misAla dI jAtI hai| unhoMne zeyara bAjAra meM raha kara bhI kabhI koI Hotel yA Usake UtpAdana meM Non veg kA upayoga ho yA zarAba ityAdi kA upayoga ho meM kabhI niveza nahIM kiyA na hi ve kisI ko usa bAre meM salAha dete the / sAdhAraNatayA mArkeTa meM vyApArI apane saude yA rukha ko gupta rakhate haiM / yaha Avazyaka bhI hai kyoMki 'jo jaldI kare, usIkI cA~dI ho' aisA yaha 22
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArkeTa hai| lekina mANaka sA0 baDe udAra mana se logoM ko apanI rAya dete the, apanA nukasAna kara ke bhI logoM ko bacAte the| yA naphA karAkara prasanna hote the| yadyapi, ve taknIkI rUpa se (jaise C. A. ityAdi) zikSita nahIM the, phira bhI apanI sUjha-bUjha ke kAraNa mArkeTa meM baDe-se-baDe vyApAriyoM kA bhI bharapUra sammAna pAte the / zeyara mArkeTa kI Arbitration kamiTI meM unhone mahattvapUrNa kAma kiyA aura kaI pecIdA vivAda sulajhAe / sAdhAraNatayA, Arbitrator kA pada dhanvAda hIna hotA hai, parantu unhone cautarapha kA yaza paayaa| yaha unakI lokapriyatA hI thI, jisa kAraNa eka ummIdavAra ko unhone, anapekSita rupa se mArkeTa kA presiDenTa banavA diyA thA / zrI mANaka sA0 vyaktigata jIvana meM bahuta dhArmika svabhAva ke the| roja dhyAna, nava smaraNa mAlA, pATha ityAdi karanA, aSThamI, caturdazI kA upavAsa karanA kabhI bhI nahIM choDate the| apane siddhAMtoM se ve kabhI bhI samajhautA nahIM karate th| ve hAlA~ki zeyara bajAra meM vyApAra karate the / jo zuru hotA thA usa para samaya para 10 baje aura ve oNphisa jAte the / 12.30 baje taba taka kabhI bhI oNphisa phona nahIM karate the na hI utAra-caDhAva ke bhAva lete the / ve sadA kahate the ki seTha vo hI hotA hai jo apanI marjI se kArya kare / samaya usI ke hasAba se calegA, vaha samaya ke hisAba se nahIM / mANaka sA hamezAM sambandhoM meM prema kA nirmANa karate the / ve parivAra, vyApAra, riztedAra, bilDiMga, sosayaTI ke hara vyakti se prema karate the / hara vyakti unako apane dila kI bAta kahatA thA ye unakA prema hI thA ki sAmane vAlA sahaja hokara apane dila kI bAta unase karatA thA / itane bar3e AdamI hokara bhI sahaja vyavahAra karanA va hara aika ke sAtha prema se rahanA, sneha denA unake svabhAva kA aMtaraMgahissA thA jo maine dekhA hai| ve parivAra meM saMskAra ke poSaka the| sabake sAtha kaise rahanA, kaise bar3oM ke Adara denA, nitya praNAma karanA, ityAdi unhI ne sabhI ko sikhaayaa| bar3oM kA Adara, choToM ko apAra sneha yaha unake isa viziSTha svabhAva ke kAraNa, 23
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaina patrakAratva ve pUre parivAra, sabhI riztedAra ke sabase priya pAtra the| sabake hRdaya meM base hue the| koI bhI takalIpha ho to mANaka sA. ko kaha do usakA samAdhAna unake pAsa thaa| haMmezA sabako sAtha lekara calane kA Agraha thA / kabhI bhI koI kArya akele karane kA nirNaya nahIM liyaa| parivAra ke Adarza, pitRbhakta the; svasthya ke prati sajaga the| khAna-pAna meM bahuta dhyAna rakhate the / jIvanabhara pyAja, lahasUna evaM cAya kA upayoga nahIM kiyaa| hamezAM sabase svAsthya ke prati sajaga rahane kA bodha karAte the / eka ghaTanA jisase mujhe jIvana me isa bar3I zikSA milI, usakA ullekha karatA cAhatA hu~ ki varSa 1991 meM mANaka sA. ratalAma aaeN| meM unake sAtha sTezana gyaa| choTA zahara hai, acchI pahacAna hai / ataH maiMne rauba DAlane ke liye kahA, phuphAsA plephaoNrma TikaTa lene kI koI jarurata nahIM hai| yahA~ sabhI mujhe jAnate haiN| jabaki usa vakta pleTaphaoNrma TikaTa 50 paisA kA AtA thaa| unhone kucha nahIM khaa| basa kahA, pleTaphorma TikaTa kharIdoM / phira ghara jAkara samajAyA ki hama 50 paise ki corI kara rahe haiM upara se rauba goMta rahe hai aura ise apanI hoMziyArI samajha rahe haiN| yaha corI hai, aisA kabhI mata krtaa| unakI yaha bAta mere jIvana kA eka TarniMga poInTa thA / unakI choTI sI bAta ne itanA bar3A saMdeza diyA ki Aja bhI jaba bhI kahIM pArkiMga, pleTaphaoNrma ityAdi kA zulka cukAtA hu~ to acAnaka unakI yAda A jAtI hai | caritra nirmANa meM unakI isI taraha kI choTI choTI sI bAthoM ne merA jIvana kA tarIkA hI badala diyaa| mANaka sA0 alpAyu (52 varSa meM ) 05 / pharavarI / 2001 meM nidhana ho gyaa| jaba unakA nidhana huA usake pUrva unhe 13 dina taka baoNmbe haoNspiTala meM ilAja ke liye bhartI rakhA thA taba vahA~ para pratidina muMbaI jaise zahara meM jahA~ kisI ke pAsa kisI ke liye samaya nahIM hai unake liye roja zAma evaM subaha milane ko karIbana 200 AdamI nIce baiTheM rahate the| hama inaheM samajhAte the phira bhI loga ghara nahIM jAte vahIM beThe rahate the| pahale meM yaha samajhatA thA ki mANaka sA. sirpha mere hai va meM hI unake sabase karabI hU~ aura unakI jindagI 24
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ MMMMMna patrahAratva MAMMAM meM bhI aisA hI hai parantu merA yaha bhI bhrama TUTa gayA jaba unake nidhana ke pazcAt seMkaDo loga se maiM milA jo yahI kaha rahe the ki vo sirpha unake the| unake sabake jIvana meM sabase priya sabase najadIkI vyakti agara koI thA to ve zrI mANaka sA. the| yadyapi mANaka sA. aja vo hamAre bIca nahI hai, parantu unake batAe mArga para hama sabhI unakI yAdoM ke sahAre Age bar3ha rahe haiN| ye sabhI yAdeM cirasmaraNIya raha kara paga-paga para hamArA mArgadarzana karatI rhegii| unakI dharmapatnI latA merI bhuA dharma ke mArga para bahuta Age bar3ha gii| udAratA unake roma-roma meM basI huI hai| unakA putra AkAza saca meM yathA nAma tathA guNa AkAza kI taraha pUre parivAra ko sAtha lekaraAge bar3ha rahA hai| unakA sabase choTA bhAI zrI maMgalajI bhaMzAlI samarpita bhAva se mAnava sevA ke kArya meM lagAtAra Age bar3ha rahe haiM aura parivAra ke dhArmika evaM mAnavasevA ke kArya meM lage hue hai| yaha zrI mANaka sA. dvArA diye gaye saMskAra hI hai ki hama apane parivAroM ko Aja sAtha lekara cala rahe haiN| maiM hara kArya karatA hU~ aura socatA hU~ ki agara Aja mANaka sA. hote to maiM kaise karatA yA unakA kyA Adeza hotA usI taraha meM usa kArya ko karane kI koziza karatA huuN| __maiM sadaiva RNI hU~, rahU~gA AdaraNIya mANaka sA. kA va bhaMzAlI parivAra kA... prnnaam| aMta meM cAra paMktiyA~ ke sAtha kalama ko virAma / mIThI madhura samRtiyAM, ApakI kabhI nahI miTa paaegii| ApakA vyavahAra, ApakI bAta sadaiva hameM yAda AegI // ApakA virala vyaktitva prerita sadA karate rhegaa| ApakA AtmavizvAsa, hama meM hauMsalA bharatA rhegaa| merI anubhUti ke sAtha vinamra hRdaya se mANaka sA. ko bhaavaaNjli| ratalAma . - mukeza jaina 08-01-2014
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ papapapapapapapapa jenA patrakAratva apAya, - anukramaNikA ja kuma zodhanibaMdha lekhaka | pRSTha naM. 1. jaina patrakAratva - DaoN. kumArapALa desAI 27 2. jaina patrakAratvamAM paMDitavarya prabhudAsa pArekhanuM yogadAna - DaoN. chAyAbahena zAha 35. 3. aDIkhama patrakAra - prANalAla zAha - nareza bI. aMtANI 44 4. jayabhikhkhuM mAMgalyadarzI patrakAra - DaoN. dhanavaMta zAha 62 5. meghANI patrakAranI kamANI - guNavaMta upAdhyAya 66 6. patrakAra suzIlanI zAsanavyakti - DaoN. reNukAbahena poravAla 84 1. jaina patrakAratvaH eka daSTipAta - guNavaMta baravALiyA 94 8. naina patrAti : dizA kaura dazA - TaoN. haracaMdra jaina 101 9. prabuddha jIvana - bijala zAha 108 10. jaina patrakAra - bhImazI mANeka - DaoN. razmi bhedA 118 11. sAhityopAsaka patrakAra, uttama zrAvaka ema. je. desAI - DaeN. madhubahena baravALiyA 124 12. naina patra zivara puruSa-hA~. nemIcaMda jaina - rDA. tharvavaMdra jaina 129. 13. zrI ratilAla dIpacaMda desAI - Do. mAlatIbahena zAha 137 14. cImanabhAI cakubhAI zAha - ketakIbahena zAha 158 15. patrakAra vA. mo. zAhanuM pradAna - DaoN. sudhAbahena paMDyA 175 16. "jinavALI' mAsiva patrikA - DaoN. tA naina 193 17. patrakAra-paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyA - DaoN. kokilAbahena zAha 202 18. jaina patrakAra - sva. guNavaMta zAha - DaoN. rekhA vRjalAla vorA 208 19. lokadharmI patrakAra - caMdrakAMta vorA - saMdhyAbahena zAha 218 20. sAhitya samArohanA vidvAnonI yAdI - 226
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva -padmazrI DaoN. kumArapALa desAI (AMtararASTrIya khyAti prApta DaoN. kumArapALa desAI deza-videzamAM jena dharma para saphaLa pravacano Ape che ane aneka graMthonA sarjaka che. savAla e che ke, "jaina patrakAra hoI zake kharo? patrakArane koI jAti, jJAti ke sImAthI bAMdhI zakAya kharo ? enI AsapAsa saMpradAyanI lakSmaNarekhA AMkI zakAya kharI ? Ano javAba nakAramAM ja Ave, paraMtu eka arthamAM e jaina patrakAra evo hoya ke je patrakAra to hoya ja, paraMtu sAthosAtha enI pAse virala ane viziSTa evA jainadarzanamAMthI sAMpaDelI AgavI daSTi hoya, jene itihAsa pAsethI maLeluM anubhavAyuM hoya, jaina dharma pAsethI prApta jIvanakalA hoya ane emAM nihita mUlyo mATenI niSThA hoya. patrakAratva jagatamAM amuka viziSTa abhigama ke "daSTivaMta" patrakAro jovA maLe che. keTalAka patrakAranI oLakha sAmyavAdI vicAradhArAnA pakSakAra evA patrakAra tarIke thAya che. A sAmyavAdI patrakAra patrakAra to kharo ja, paraMtu e duniyAnI ghaTanAone sAmyavAdanI vicArasaraNImAMthI jAgelI daSTithI mUlavato hoya che. Aje keTalAka patrakArone AvI ja rIte amerikana patrakAra kahevAmAM Ave che. Avo patrakAra amerikAnAM daSTibiMduothI ghaTanAonuM tAraNa Apato hoya che. agiyAramI sapTembara, (11/9) pUrve amerikana patrakAra AtaMkavAdanI ghaTanAne dezavizeSanA saMdarbhamAM joto hato. AvI ghaTanAomAM e koI rAjakIya IrAdo joto hato. have vizvamAM banatI AtaMkavAdI ghaTanAone ekasUtre jue che ane vaizvika AtaMkavAdI saMgaThanonA kAryanA saMdarbhamAM ene mUlave che. vaizvika ghaTanAone amuka cokkasa abhigama dharAvato patrakAra kevI rIte mUlave che ane samaya badalatAM kevAM navAM samIkaraNo sAdhe che eno khyAla uparanA udAharaNa parathI AvI zakaze. 27
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jApAna jaina patrakAratva rAjA rAja, Ama jaina patrakAra e patrakAra to haze ja, paraMtu khIcaDImAM jeTaluM mIThAnuM mahattva hoya che teTaluM mahattva tenI jainadaSTinuM haze. e jainatvanA saMskAro, jaina dharmanI paraMparAo ane jainadarzananI mahattAnA pariprekSyamAM ghaTanAone mUlavato raheze. eka nArInA garbhamAM rahelA bALakanuM hRdaya gaMbhIra khAmIo dharAvatuM hatuM. Adhunika vijJAna nArIgarbhamAM rahelA e bALakanA hRdaya para oparezana karIne eka adbhuta siddhi meLavI. jo garbhastha zizu para zastrakriyA karavAmAM AvI na hota to vaijJAnikonuM kahevuM hatuM ke A bALaka jiMdagIbhara bImArIomAM paTakAyelo raheta ane ruNa jIvana gALIne akALe mRtyu pAmata. vijJAnanI AvI aneka siddhionI jANakArI jaina patrakAra jarUra rAkhaze. kapyuTara, roboTa ke TekanolojInI thatI pragatino aMdAja paNa enI pAse haze. Ama chatAM e A vijJAnane prazna karaze ke tame eka bAjuthI hRdayanuM pratyAropaNa karo cho to bIjI bAjuthI nirdayatAthI mAnavIno saMhAra kare tevAM zastrono khaDakalo zA mATe karo cho ? mAnavInA jIrNa aMgone badale navA aMgo nAkhIne mAnavIne lAMbu jivADavAnI koziza karo cho ane bIjI bAju samULagI mAnavajAta nAza pAme tevAM zastro zA mATe sarje cho? eka bAjuthI kRtrima buddhi (artificial intelligence)no asIma vikAsa sAdho cho ane bIjI bAju mAnavabuddhine vizvakalyANagAmI kema karatA nathI ? jaina patrakAra evo vicAra mUkaze ke A vijJAna pAse koI nizcita daSTi ke dizA che kharI ? ke pachI vaijJAnika pragatinI pUrapATa doTa lagAvato mAnavI potAnuM lakSa khoI beTho che? AvatI kAle vijJAnane Avo paDakAra pheMkanAra koI vicArazIla patrakAra maLe e Avazyaka che. jaina patrakAratvanI eka bIjI saMbhAvanA para daSTipAta karIe. dharma e toDanAruM nahi, paNa joDanAruM paribaLa che. ApaNA dharmadarzananA vizvakalyANakArI tattvo patrakAratvanA mAdhyama mAraphate jagatanA cokamAM mUkavA paDaze. juvo Tu mArsanA kahenArA jaina dharmamAM evAM saMvAdI tattvo che ke je Adhunika jIvananI viSamatAo, vedanA ke viphaLatAne dUra karI zake. Aje varSothI ekabIjA sAme kAramI duzmanAvaTa dharAvatA amerikA ane raziyA ekabIjAnA vicArone Adara ApavA mAMDyA che. Aja sudhI yuropanA sAmyavAdI dezo ane
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwjaina patrakAratva ajAja binasAmyavAdI dezo vacce mAtra eka ja vyavahAra hato ane te paraspara pratye dhRNA, upekSA ane napharatano. Aje gorboco ane e pachInA raziyAnA rAjakAraNIoe vaicArika mokaLAzanuM vAtAvaraNa saryuM ane pariNAme vizva enuM e rahyuM, paNa vizvanI bhAvanAono nakazo badalAvA mAMDyo. vaicArika mokaLAzane ApaNe anekAnA daSTithI jarUra nIrakhI zakIe. mahAtmA gAMdhIjIne dakSiNa AphrikAmAM jaina dharmanA anekAMtavAdanA siddhAMtono paricaya thayo. temaNe svIkAryuM ke Ane kAraNe teo zIkhane zIkhanI daSTie ane musalamAnane musalamAnanI daSTie jotAM zIkhyA. hiMsAnI Toca para pahoMcyA pachI have ahiMsAno avAja saMbhaLAya che, tyAre e ahiMsAne cheka bhagavAna mahAvIre pravartAvelI sUkSma ahiMsA sudhI laI javAnuM kArya jaine patrakAranuM che. vizvanA pratyeka praznone dharmasaMskAranI daSTie mUlavI zakAya. Aje saMtatiniyamana ane garbhanivAraNa aMgenA vivAdo parAkASTAe pahoMcyA che. A praznonA mULamAM dharmasaMskAra rahelA che. amerikAnI sarakAra kahe che ke ame vastIvadhAro ocho karavAnA kAryakramamAM mAgo teTalI Arthika madada ApIzuM ane jarUra paDe enuM abhiyAna calAvIzuM. AnI sAthosAtha A ja sarakAra ema kahe che ke garbhanivAraNanI bAbatamAM ame eka rAtI pAI nahi ApIe. A ja rIte dharmadaSTipUta patrakAra pratyeka sAmAjika ane Arthika praznonI AgavI bhUmikA sAthe chaNAvaTa karI zakaze. jaina dharma paryAvaraNa sAthe pragADha nAto dharAve che, tethI paryAvaraNalakSI daSTithI eNe audyogika parivartanonI samIkSA karavI joIe. Arthika bAbato ane bhautikatAnI doDa vacce eNe aparigrahanI jIvanazailInI jikara karavAnI raheze. dharmasaMskAranI A daSTi vartamAna Arthika praznone paNa vyApI vaLaze. moTA udyogo, sarakArI khAtAo ke benkomAM ja nahIM, paNa have tIrthakSetranI peDhIonA vahIvaTamAM paNa TreDa yuniyanano prazna satAvato hoya che. Ave samaye jaina patrakAra zuM karaze ? e karmacArIonI vAjabI vaLatara meLavavAnI vAtane jarUra Teko Apaze, paraMtu enI sAthosAtha e kaheze ke pagAranI kAMTokAMTa tamAre kAma karavuM paDaze. vyaktigata jIvanamAM dharma mUlyaprasthApananuM kArya kare che. dhanasaMpatti pratye jaina dharmano Agavo daSTikoNa che. e saMpattimAM
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva mAlikIpaNAno hakka joto nathI. cAnI dukAne kAma karanAra cAvALAne eno mAlika kahe ke bheLaseLavALI cAnI bhUkIno upayoga karIne cA banAvaje. tyAre dharmabhAvanA dharAvato e cAvALo hiMmatabhera kaheze ke bhale mArI nokarI jAya, paNa huM AvI cA nahIM banAvuM ! barAbara e ja rIte jaina patrakAra khumArIthI pAtAnAM mUlyo mATe khapI javAnI taiyArI rAkhaze. AjanA samayamAM "ekTivisTa" patrakArono mahimA che. mAtra kalamathI nahi paNa sakriya rIte e praznamAM joDAIne jAgRtinI jehAda sarje che. vIra narmada enAM 'DAMDiyo' dvArA samAjasudhArAnI jehAda jagAvI ane potAnA aMgata jIvanamAM paNa sudhArA karI batAvyA. karasanadAsa mULajIe '"satya prakAza''mAM sAmAjika sudhArAnI himAyata karI ane ene mATe vakhata Ave Apattio sahana karI saurASTranAM aDhIso jeTalAM dezI rAjyonI dabAyelI prajAne jAgRta karavA mATe zrI amRtalAla zeThe "saurASTra" patrono prAraMbha karatAM lakhyuM : "e vartamAnapatro AjanI kALI zAhIthI nahIM lakhAya, e to lakhAze amArA lohInI lAla zAhIthI. emAM du:khanA, vedanAnA, baLavAnA pokArathI dharatI dhaNadhaNI UThaze. rAjAAnAM dila tharatharaze ane emanAM siMhAsano DolavA mAMDaze. prajAkalyANanA navA yajJo ame vartamAnapatronAM kAryAlayomAM mAMDIzuM.'' zrI amRtalAla zeThe dezI rajavADAMomAM rAjAonI johukamI ane prajAnA zoSaNano citAra meLavavA jAnanI bAjI lagAvI hatI. veza badalIne cheka rajavADAMonA aMta:pura sudhI pahoMcIne teo sAcI hakIkato meLavI lAvatA hatA. zrI amRtalAla zeTha, zrI sAmaLadAsa gAMdhI ane zrI kakalabhAI koThArIe saurASTranI prajAnI janajAgRti mATe akhabAro zarU karyAM ane sakriya rIte satyane paDakhe UbhA rahyA. Aje aruNa zaurI jevA patrakAro kalamathI virodha pragaTa kare che ane pachI e praznono bhoga bananArAone kalamathI sAtha paNa Ape che. jaina patrakAra pAse AvI sakriyatA ke kriyAzIlatA hovI joIe. patrakAratva vrata banavuM joIa, vRtti nahIM. eNe potAnI kalamathI aniSTone pragaTa karavAnAM che ane potAnA puruSArthathI ene dezavaTo ApavAno che. AvA patrakAre aMdha rUDhicustono ke saMkucita saMpradAyavAdIono sAmano karavA mATe naitika hiMmata dAkhavavI joIe. 30
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva ke ghaNIvAra patrakAranA svataMtra avAjane hiMsAtmaka ke Akramaka humalAo dvArA kharcALa adAlatI kAryavAhI mAraphate gUMgaLAvavAnI koziza thAya che. ? kyAreka jaina patro '"eNraTAITa kampArTamenTa" jevAM lAge che. kyAMka mAtra samAcAra hoya che, to kyAMka phakta ahobhAvayukta lakhANo hoya che. Ane badale pRthakkaraNAtmaka abhigama apanAvavAnI jarUra che. kyAreka vaijJAnika daSTikoNano abhAva lAge che ane ethIya vizeSa maulika arthaghaTananI achata dekhAya che. jema ke bhUgarbhamAM dhaDAkAo thatA rahe che. akhabAramAM vAMcIe chIe ke bhUgarbhamAM cArasomo eNTamabaoNmba phoDavAmAM Avyo. A samaye evo savAla jALavo joIe ke bhUgarbhamAM ATalA badhAM aNuvisphoTa karavAnI jarUra zI ? ekano eka prayoga vAraMvAra zA mATe ? hakIkata evI che ke aNubaoNmbanI judI judI zaktio mApavA mATe A prayogo thatA hoya che. eka baoNmba evo hoya ke jenI 65 TakA zakti dhaDAkA (Blast)mAM jatI rahe, 20 TakA jeTalI zakti vaparAya. have bIjo baoNmba evo hoya ke dhaDAkAmAM mAtra 20 TakA jeTalI zakti vaparAya ane reDiyo ekTiva kiraNomAM 80 TakA hoya. Ama eka baoNmbamAM mANasa mare tevo Azaya rakhAya che ane bIjA baoNmbamAM mANasa ocho mare, paNa milakatano pUro nAza thAya evo IrAdo hoya che. AjanA jagatane saMhAramAM ja nahIM paraMtu judA judA prakAranA saMhAramAM rasa che. patrakAra Adhunika saMdarbhamAM vicArIne ahiMsAnA siddhAMta dvArA saMhAra aTakAvavAno Agraha rAkhaze. AmAM jaina dharmanI ahiMsAnI vibhAvanA dvArA vAta rajU thavI joIe. AjanA jaina patrakAratvamAM vartamAna pravAhone dharmasaMskAranI daSTithI mUlavavAno abhigama hovo jarUrI che. Ane huM "eploIDa rilijiyana" (Applied religion) kahIza. A eka evI phUTapaTTI che ke jenAthI tame kapaDuM mApI zakazo ane kAgaLa paNa mApI zakazo. mAtra savAla e phUTapaTTInA upayogano che. ene yogya saMdarbhamAM rajU karavAnI dRSTino che. ApaNA darzana ane graMthomAM badhI ja bAbatono samAveza thayelo che, paraMtu ene vartamAna saMjogomAM samajavAnI cAvI tamArI pAse hovI joIe. Aje pazcimanA vicArakoe mAnavajIvanane sukhI karavA mATe eka sUtra ApyuM - "The les I have, the more 31
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prIta jaina patrakAratva I am." A ja vicArane lakSamAM rAkhIne jaina dharme AlekhelI aparigrahanI bhAvanAnI mahattA batAvI zakIe. AryonI saMskRtimAM gAyane pavitra gaNIne ene mAtA kahevAmAM AvI hatI. Aje Adhunika arthamAM gAya mAnavajAtanI mAtA che te ApaNe darzAvI zakIe. gAya chANa Ape jemAMthI khAtara thAya ane baLataNa paNa maLe. gAya dUdha Ape jenAthI mAnavajAtanuM poSaNa thAya. vaLI eno baLada khetIkAmamAM ane gADAmAM vaparAya. A rIte manuSyajAti para gAye anekadhA upakAra karyA che. mAnavajAtane gAyathI je lAbha thAya che, tenA vikalpo Aje paNa kharcALa ane paravaDe nahIM tevA che. Ama dharmapUta dRSTi dharAvatA patrakAre A vAta pragaTa karavI joIe. pratyeka viSayano saMdarbha dharma sAthe sAMkaLavAmAM Ave to e sAmayika bIjA patro jeTaluM rasaprada ane adyatana banI zake. gujarAtamAM enI jIvAdorI samI narmadA yojanAnI TheraThera carcA cAle che. A samaye jaina patrakAra e tarapha paNa dRSTi doDAvaze ke AmAM pazu-pakSI DUbI jAya nahIM te mATe enuM kaI rIte sthaLAMtara thaI zake ? AvuM jainadaSTinuM arthaghaTana vAMcavAnI jainetarane paNa jijJAsA raheze. AjanA patrakAratvamAM be tarAha spaSTapaNe jovA maLe che. eka prakAra evo che ke Aje samAjamAM je kaMI cAlI rahyuM che te cIlAcAlu bAbatone vaphAdAra hoya che. teo paraMparA ke rUDhinI daSTithI paNa kyAreka praznane jotA hoya che. AvA patrakArone ApaNe "kanpharmisTa" (Confirmist) kahIzuM. jyAre patrakAratvano bIjo prakAra hai maulika arthaghaTanano che. AvAM arthaghaTana carcA ke vivAda jagADe che, paraMtu AvA vivAdathI DaravAnI jarUra nathI. hakIkatamAM to vivAda thAya te ja A arthaghaTanano hetu hoya che. Ane pariNAme samAjanI vicAradhArA jIvaMta ane sakriya rahe che. bhaviSyamAM jaina patrakAratve taTastha praznone paNa potAnI vicAraeraNa para caDAvavA paDaze. bihAranA jamInamAlikoe bhUmisenA racIne harijanonI nirdaya hatyA karI. A samAcAro ane emAM thatAM nirdayI zoSaNane paNa patramAM sthAna maLavuM joIe. jyAre AjanA ApaNA moTAbhAganAM patro mAtra samAcAra ane te paNa potAnI AsapAsanAM maMDaLanA samAcArapatro banIne aTakI gayAM che. enuM 32
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ na jaina patrakAratvanI jAya mUlya mAtra maMDaLanI mAhitImAM ja samApta thaI jAya che. AthI kyAreka evuM samIkaraNa jovA maLe ke dharmaviSayaka patra eTale zuSka vAto karatuM akhabAra. ene nIcovo topaNa emAMthI kaMI na maLe. ene to mAtra repara kholIne bAjue ja mUkavAnuM hoya. AvI sthiti ghaNI vedanAjanaka kahevAya. akhabAra eTale akhabAra ! emAM mAhitI, vizleSaNa ane rasapradatA hovA jarUrI che. emAM vyavasAya karatI jaina mahilAnI samasyAnI carcA paNa AvavI joIe. A aMge "rIDarsa DAyajesTa" tarapha ApaNe najara karIe. aneka bhASAmAM pragaTa thatuM "rIDarsa DAyajesTa" vizvamAM bahoLo vAcakavarga dharAve che. emAM caritra, vArtA, TUcakA, uktio, kRtinA saMkSepo - badhuM ja Ave. paraMtu A sAmayika tame daseka varSa vAcazo to tamAruM mAnasa pracchannapaNe amuka prakAranuM thaI jAya che. enuM saMpAdanakArya evI rIte karavAmAM Ave che ke jethI khristI dharmanAM mUlyonuM pratipAdana thAya. bAhyadaSTie rasaprada kathA ane vArtA hoya, paNa enI pAchaLa khristI dharmanA pratipAdanano dora satata vaheto hoya. patrakAranI khUbI ja e che ke e tamane jANa paNa na thAya e rIte tamAruM mAnasa palaTI nAkhe. ( patrakAranA lohImAM dharma pharato hoya to ja enAmAM AvI jIvaMta dharmadaSTi jAge. AjanA jaina sAmayikomAM Avo anubhava thAya che kharo ? jo thAya to e patra ane patrakAra saphaLa banI zake. ApaNAM patromAM ahobhAvayukta lakhANonI bharamAra jovA maLe che. vijJAnanI koI navI zodha thAya eTale tarata ja A patro lakhaze ke amAre tyAM to varSo pahelAM A zodha thaI cUkI che. amArA dharmagraMthomAM enuM bayAna paNa maLe che! majAkamAM ema paNa kahI zakAya ke sekanDa klAsanA DabbAnAM bAraNAnI pahoLAI keTalI hovI joIe te vize paNa vedamAM lakheluM che. AvA aMdha ahobhAvamAMthI mukta thavuM joIe. ene badale vijJAna ane dharmanuM sAmaMjasya sAdhavuM joIe. kAraNa ke uttama dharma ane vijJAna eka ja dizAmAM cAle che; emanI vacce koI visaMvAda nathI. dharma kaheze ke aLagaNa pANI na pIvAya. ratribhojanano tyAga karo. ukALeluM pANI pIo. vijJAna paNa vizleSaNa ane 33
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayogane aMte A ja vAta kaheze. dharma kaheze ke kadI jUThuM bolazo nahIM. manovijJAna kaheze ke jo jUThuM bolazo to aneka mAnasika graMthiono bhoga banazo. ApaNe ApaNA siddhAMtone saMkucitatAnA sImADAmAM bAMdhI dIdhA che ane tethI vizvavyApI mahattva dharAvatI ghaTanAo uvekhAya che. koI jJAtinuM chApuM haze to mAtra jJAtimAM ja enI AkhI duniyA samAI jaze. saMpradAyanuM chApuM haze to e potAnA sImADA oLaMgI bIjA saMpradAyanI kalyANakArI ghaTanAno ullekha paNa nahIM kare, je aMgreja sattAne mahAtmA gAMdhIjIe dezamAMthI hAMkI kADhI e ja aMgreja prajAnA eka mAnavI laoN eTanabaroe jagatane "gAMdhI" philmanI bheTa ApI. IjharAyelamAM varlDa vejiTeriyana koMgresa"nuM Ayojana thayuM. A ja IjharAyalamAM gelIlI nAmanI TekarInA DhoLAva para AmirIna nAmanuM zahera vasAvavAmAM AvyuM. A zaheramAM mAtra zAkAhArIone ja praveza maLe che. amerikAnA zikAgo rAjyanA eka gAmaDAmAM zAkAhArI ja vasI zake che. laMDananA hAIDa pArkamAM prativarSa vejiTeriyana relI yojAya che ane emAM sahu zAkAhAranA zapatha paNa letA hoya che. AvI jagatavyApI ghaTanAonuM jaina patrakAratvamAM Alekhana thavuM joIe. Man is a dreaming animial. ApaNe paNa eka evuM svapna sevIe ke AvatIkAlanA patrakAratvamAM jainadaSTino viniyoga thAya. ene pariNAme jagatane dizA ane darzana maLe ane vizvadharmanA dhAraka evA ApaNe jagatakalyANamAM yatkiMcita phALo ApI zakIe.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ NSA jaina patrakAratva apAyajAja jaina patrakAratavamAM paMDitavarca prabhudAsa pArekhanuM yogadAna - DaoN. chAyA zAha amadAvAdasthita chAyAbahena pravINabhAI zAhe prabhudAsa pArekha paMDitavarya prabhudAsa pArekhanA jIvanakArya ane sAhitya para Ph.D. karyuM che. teo aneka jaina sAhitya, jJAnasatro, sAhitya saMmelanomAM bhAga le che. uparAMta jaina zikSaNa temanA rasano viSaya che. saMkSipta jIvana "khIlavuM ane kharavuM e jIvana nathI, DALI para jhUlavuM e jIvana che. paMDitavarya zrI prabhudAsa becaradAsa pArekha kharA arthamAM jIvana jIvI gayA. jIvananA dareka tabakke teo eka viziSTa vyakti banIne noMdhapAtra banyA. bALaka prabhudAsa atyaMta samaju, vinayI, lAlacarahita ane mAtAnA lADakavAyA hatA. ATha varSanI umare mAtAnI chatrachAyA khoI beThA. kaSTamaya bALapaNa hasate moDhe vItAvI yuvAna vaye pravezyA. vidyArthI tarIke atyaMta tejasvI, jJAnapIpAsu hovAthI skUlano sAmAnya abhyAsa pUrNa karI mahesANA saMskRta pAThazALAmAM karmaprakRti, paMcasaMgraha syAdavAdanI vyApakatA, sarvadarzana saMgrahatA, saMskRta pAkRta buko vageremAM uttINa thayA. temanI A uttIrNatA joI vakhatasiMha darabArajIe kahyuM, "kolejanuM bhaNyo hota to sAro berisTara thAta." tyAre temaNe javAba Apyo ke, "paNa satyathI vegaLA thavAnuM thAta ne ?" abhyAsa pUrNa karyA pachInI padavI svIkArI. temanA hAtha nIce bhaNelA paMDita ratibhAIe mane jaNAvyuM ke, teo atyaMta zistabaddha, kartavyaniSTha zikSaka hatA, pitAmaha zikSaka hatA. kuTuMbIjano pratye atyaMta premALa hatA. sauthI ujaLuM pAsuM e hatuM ke temanI sacoTa zraddhA. ghaNA AcArya bhagavaMto temanA mATe kahetA ke, chellAM 100 varSamAM prabhudAsa jevo zuddha samyakti zrAvaka thayo nathI jinazAsananI thatI avadazA joI temane hajAro vIMchI DaMkhatA hoya tevI vedanA thatI. potAnAthI thAya te badhA ja prayatno karI chUTyA ne aMte 86 varSanI 35
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAratva ja ja jaja jaijA umare jIvanalIlA saMkelI lIdhI. e ghaDIe AkhA gujarAtamAM lAITa gaI. mohanalAla dhAmI bolyA, "AkhA gujarAtano prakAza gayo ne aMdhAruM thayuM." paMDitajInuM - lekhaka - patrakAra tarIkenuM kArya bahumukhI pratibhA dharAvanAra paMDitajImAM eka lekhaka, eka patrakAra tarIke temanI pratibhA ane kAryapratibhA soLe kaLAe khIlI hatI. lekhana temano zvAsocchavAsa hato. kalama temanI jIvanasaMginI hatI. lekhaka, patrakAra tarIke kalakattA paMDitajInI atyaMta mahattvapUrNa karmabhUmi banI. zikharajInI yAtrA karIne pAchA AvatAM kalakattA rokAyA. tyAMnA AgevAno paMDitajInA rAgI thayA. zeTha choTamalajI surANI ane kanaiyAlAla vaidanI hArdika IcchAne mAna ApI jaina zAsanadina mATenA jIvanalakSyonI sAdhanAmAM vizeSa vega maLavAnA AzayathI kalakattAmAM rahevAnuM thayuM. paMDitajInA dareka kAryamAM ahIMnA sAdharmikoe saMpUrNa sahakAra Apyo. cheka gujarAtamAM uThatA dharmavirodhI tattvo, adhArmika caLavaLo, darekane paMDitajI potAnI kalama dvArA kalakattAthI paDakAra ApatA. muMbaI pablika TrasTa bila kAyado thatAM vejalapuranA gAMdhI ratilAla pAnAcaMde tenI sAme muMbaI hAI korTamAM rITa kesa karyo. tenI apIla dilhI suprIma korTamAM thaI. A kAryamAM paMDitajIe eka varSa sudhI satata sahakAra Apyo. tithi vizenA samAdhAnamAM paNa yogya prayAso karyA. bhikSuka verAnI sAme pratikAra rUpe 375 lITIno tAra karIne rokavAno prayatna karyo. bALadIkSA para mUkAyelA pratibaMdhano pratikAra karavA gujarAta-muMbaInA AgevAnone protsAhita karyA. zAsanane bhayaMkara nukasAna karanAra kAyadAone kalakattAmAM rahetA, lekho ane patrikAo dvArA paDakAra pheMkatA. vinobAne khullo patra lakhAyo, vaheMcAyo. zrI maphatalAla saMghavI sAthe hita-mita-pathya-satyam zarU karyuM. A mAsika chellA aDhAra varSamAM potAnI eka AgavI chApa UbhI karI che. kalakattAmAM paMDitajIne maLavA baMgALI sAhityakAro AvatA. videzI sAhityarasiko sAthe paNa mulAkAta thatI. paMDitajIe vyApAra, kRSi, arthataMtra, Arogya, yoga, itihAsa, adhyAtma, 36 * sAcA.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapa Sa jaina patrakAratva jaja rAjanIti, saMskRti, samAjajIvana ane vyavasthA, Arthika prazno, strI-puruSamAM samAnatA, tattvajJAna vagere viSayo para paMDitazrIe (pragaTa -apragaTa) hajAro lekhomAM UMDANathI samajaNa ApI che je temanI vidvattAno paricaya Ape che. A saMskRtirakSaka puruSanAM pustako chellAM pAMcaso varSathI A dharatI ane tenI saMskRti para AvelAM AkramaNane khALavAmAM mArkadarzaka banI raheze. zAstronA UMDA abhyAsamAMthI sAtvika prajAnA kalyANa mATe ApeluM A saMskRtirakSaka puruSanuM sAhitya eka svacchasacoTa ane sanmArge doranAruM banaze. paMDitajI lekhita-saMpAdita, saMkalita, yojita sAhityane be vibhAgamAM vaheMcI zakAya. (1) adhyAtmika sAhitya, (2) sAMprata samasyAo - saMjogonI carcA karatuM sAhitya. AdhyAtmika sAhitya : AdhyAtmika rasa e paMDitajInA sAhityano mukhya viSaya hato. aneka zAstronuM dohana karI pAponuM pakSAlana ane karmonI nirjarA kevI rIte thAya e satyane temaNe temanAM pustakomAM saraLa chatAMya rasabharI zailImAM mukyuM che. sUtronA artha ane vivecana dvArA zAstrokta gUDha rahasyo bahAra kADhyAM che. mokSapadanI prApti mATe kriyAnuM mahattva batAvatI aneka vAtone saraLa zailImAM rajU karI che. A virala vibhUtie agaNita AdhyAtmika viSayo para potAnI Azcaryajanaka prajJAthI mimAMsA karI che. pote saMskRta-prAkRtanA vidvAna hatA. adhyAtmaka rasanuM svayaM pAna karI dareka jIvonA kalyANArthe e rasane potAnA AdhyAtmika pustako dvArA pIrasyo che. janatatva pratye zraddhA-viziSTa kSayopazama, jJAnasAdhanA, UMDuM ciMtana, aneka zAstronuM dohana A badhAne kAraNe paMDitajInA AdhyAtmika pustako viziSTa koTInAM banyAM che. sAMprata saMyogo ane samasyAnI carcA karatuM sAhitya sAmAnya rIte AdhyAtmika viSayo para lakhanAra AdhyAtmika jagata sAthe ja saMlagna hoya che. e lekhako adhyAtmanI bahAranA koI viSayano sparza suddhAM karatA nathI, paraMtu AzcaryanI vAta e che ke prabhudAsabhAI eka evA lekhaka hatA ke jemaNe potAnI lekhInI dvArA AdhyAtmika jagatanuM vAstavika jagata sAthe joDANa karyuM, temanI eka daSTi tatvajJAnanAM rahasyo para hatI to bIjI daSTi vartamAna jagatanI samasyAo, gUMco, vipattio para hatI. AkhI sadImAM kadAca A eka ja lekhaka 37
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAja jaina patrakAratva ja ja thayo ke jeNe jagatanI vartamAna samasyAo para ghaNuM lakhyuM ne sAthe vartamAna samasyAono ukela AdhyAtmika jagatamAMthI kevI rIte prApta thAya te paNa darzAvyuM. Ama bane viSayo para potAnI kalama calAvI baMne jagatanI vacce setu banavAnuM bhagIratha kArya karyuM. dharma paranI zraddhA ne vartamAna jagatanI ciMtA banne viSayo para prabhutva dharAvanAra paMDitajInA lekhaka ane patrakAratva tarIkenI pratibhAne lIdhe ghaNA AcArya mahArAjasAhebo temanI prazaMsA karatA, bahumAna karatA. zAsananA koI prasaMgomAM ekabIjA samudAyanA AcAryo sAthe vicAra-vinimaya karavo hoya to prabhudAsabhAI sAMkaLarUpa hatA. vi.saM. 1990nA muni saMmelanamAM ane bIjA ghaNA prasaMgomAM pU A. vijayanemisUrizvarajI mahArAje temano upayoga karyo che, salAha lIdhI che. pa.pU. AcArya vallabhasUrizvarajIe paMjAba gurukulanI sthApanA karI tyAre gurukula kevI rIte calAvavuM tenI vyavasthA karavA paMDitajIne bolAvyA hatA. teo A. vijayanItIsUrizvarajInA nikaTavartI hatA. pU. sAgarAnaMdasUrizvarajI, pU. A. rAmacaMdrasUrizvarajI sAthe paNa ghaNI nikaTatA hatI. Ama dareka samudAyanA AcArya bhagavaMto sAthe vicAra-vinimayamAM vizvasanIya sthAna dharAvatA paMDitajIe lakhelA banne prakAranA pustakonuM lisTa A pramANe che : AdhyAtmika pustako : (1) tatvArthadhigama sUtra (2) dravyasaptatikA graMtha (3) paMca pratikramaNa sUtra sArtha (4) karemi bhaMte (5) ratnajyota (6) ArAdhanA-ciMtAmaNi (7) pAkRti pravezikA (8) dharmavira zeThazrI veNIcaMdabhAI (9) zrI-a-bhakSyaanaMtakAya vicAra (10) zrI AnaMdadhana covIzI (11) prazamarati prakaraNa (12) karmagraMtha sAra: bhAga1-2 (13) zrI paMcapratikramaNAdi sUtro sajjAya (14) samaktinA saDasaTha bolanI sajjAya (15) zrI siddhahemacaMdra - zabdAnuzAsanam (16) syAdavAda ane sarvajJatA (17) aticAra A uparAMta be pratikramaNa sArtha : sAmAyika sUtra sArtha, jIva vicAra sAthe. sAprata samayanA saMjogone carcatA pustako : (1) ahiMsAnI hiMsA (2) pablika TrasTa ekTa ke pachI dharmabhakSaka daitya ? (3) AjanI ApaNI rakSaka kartavya dizA (4) mahAgurakuLa vyAsa (5) satya ke 38
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA jaina patrakAratvanI ja pachI bhramaNA ? sonAnuM piMjara (6) jIvana vikAsa ane vizvAvalokana (7) zrI jaina zAsana saMsthA - eka mahattvanuM aMga (8) prajAnA bhalA mATe vinobAjIne khullo patra (9) mananIya nibaMdhasaMgraha (10) bhAratanA baMdhAraNamAM pavitratA (11) ApaNuM gAma gokuLadhAma (12) zrI zaMtrujaya mahAtIrthanI AzAtanA (13) cUMTaNI karoLiyAnuM jALuM (14) AhAra mimAMsA. A uparAMta hita-mita-paryaM-satyam bhAga 1thI 12, aMka, bharUca svAti vAtsalya kesa, vINelAM motI, kathA kalApa, saMskRti soMNabA. eka patrakAra tarIkenI paMDitajInI viziSTa yogyatAo : koI vyaktinI "jIvana jhagneTa" bAhya jIvananI rUparekhA batAve che paNa virala vibhUtio kadIya bAhya ghaTanAonI vigatathI pUrNapaNe pAmI na zakAya. AvA puruSo savizeSa aMtaraghaTanAnA hoya che. eka saphaLa zreSTha patrakAratva tarIkenI keTalIka najara caDhe tevI guNavattA temanAmAM hatI. nIDaratA "prabhunA dAsa' evA prabhadAsane prabhu sivAya koInoya Dara na hato. potAnA ATalA UMDA adhyayana pachI satyanI pratIti thayAno AtmavizvAsa temanAmAM pragaTa thayo hato. AthI jyAre koI saMsthA ke sattA zAstra viruddha kAyadAo ghaDe tyAre paMDitajI bilakula nIDarapaNe potAnA lekha dvArA teno virodha kare. bhikSuka vero, bALadIkSA virodha jevA aneka TharAvono virodha karatA. pariNAmanI paravA karatA na karatA. bhAratIya saMskRtine hAni pahoMce tevAM tattvone ekale hAthe paDakAratA. videzIonI cAla vize khulleAma lakhatA hindustAna AbAda thaze - hindustAnanI prajA barabAda thaze' A vidhAna aMge khAssI carcA cAlI, virodho thayA. chatAM paMDitajI nIDaratAthI satya pakSane vaLagI rahyA. 'sahI levuM paNa sAcuM pragaTa karavuM e temano siddhAMta hato. popa pola chaThA yukeTIsTIka khristI konpharansamAM bhAga levA bhArata AvavAnA hatA, tyAre temane aTakAvavA cha pAnAM bharIne tAra mokalyo hato, jemAM saMskRtinA nAzano khullo Aropa hato. tAra sensara thayo to nIDaratAthI tAranuM lakhANa cAlu beThake dareka saMsadasabhyone ane khuda javAharalAla naherunA hAthamAM pahoMcADyuM. 39
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnakArAnA kArakhAna jaina patrakAratva ja najIkanA AjathI 50 varSa pahelAM saMtatI niyamana' zabdano uccAra thatAM ja Arya saMskRti para AvI rahelI bhayaMkaratAno khyAla Apavo eTale ardhapAgalamAM khapavuM. chatAM evA vizeSaNonI upekSA karI, bedhaDakapaNe potAnI vicAradhArA rajU karatA rahyA. jarUra lAge to muni-bhagavaMtonI bhUlo pratye temanuM dhyAna doratA ane game tevA prasiddha, vidvAna ke dhanavAna zreSThI, dharma viruddha ke saMskRti viruddha kArya kare ke vicAra vyakta kare to paMDitajI teno virodha karI sanmArge prasthApita karavA prayatna karatA. bhagavAna mahAvIranI 2500mI ujavaNIno prathama virodha karanAra paMDitajI hatA. temaNe indirAjI para prathama tAra karyo hato. emAM lakheluM ke paramAtmA mahAvIranA A nirvANa kalyANakanI ujavaNI zrI saMgha karaze. sarakAranI dakhalagIrI bhAvimAM nukasAnakAraka thaze ema amane lAge che. (2) khamIravaMta patrakAra - lekhaka sarasvatInA parama ArAdhaka - panotA putrae lakSmadivInI satata upekSA karI hatI. lakSmadivI paMDitajIthI dUra na rahetAM. chatAMya paMDitajInuM evuM khamIra hatuM ke satata dAridranI vacce kyAreya dInatA nathI anubhavI. mAtAe bALapaNamAM cIMdhelA eka saMskAra ke (kyAreya koInI pAse mAgavuM nahIM) paMDitajInA A guNane samRddha karyo. pote keTalAka zreSThIonA gADha saMparkamAM hovA chatAMya paMDitajIe kyAreya koI yAcanA nathI karI. Arthika AMdhI temane kyAreya asvastha karI zakI nathI. kyAreya dInatAthI rahyA nathI. khamIra ane kuzaLatAthI AvyA che. mahesANA pAThazALAmAM 14-15 rUpiyA jevuM nAmanuM ja vetana laI varSo sudhI sevA ApI. kAMI lakhatA te paNa koI apekSA sAthe nahIM. basa, lakhuM to koI vAMcaze, na lakhuM to mAnavajAta pratye mArI bedarakArI gaNAya. Ama hajAro lekho koIpaNa jAtanI ArthikopAjananI apekSA vagara lakhyA. kalakattAmAM rUpiyAnI thelI arpaNa karavAmAM AvI te temaNe pAchI ApI dIdhI. sarasvatInA A upAsake vidyAnuM dAna ja karyuM che, vidyAne kyAreya vecI nathI. emanA sAmAnya dekhAvane asAmAnya vyaktitva banAvavA emanI A eka ja viziSTatA pUratI hatI. 40
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva (3) saumyatA paMDitajI potAnA niSpakSa, spaSTa-nIDara lekho lakhavAne lIdhe samAjamAM aLakhAmaNA thatA. temane ghaNA maheNA-ToNA sAMbhaLavA paDatAM. ghaNA virodhIo maLatA, chatAM paMDitajI virodhI sAme saumyatAbharyo vyavahAra karatA. koIne duzmana gaNatA nahIM. paMDitajI Thapako gaLI jatA paraMtu saumyatA gumAvatA nahIM. A. naMdanasUri mahArAja sAhebe temanA eka lekha mATe paMDitajIne bolAvIne khUba tataDAvyA paNa paMDitajI zAMta ja rahyA ane gurudeva pratyeno sadbhAva kAyama rAkhyo. Agamane pramANa mAnatA paMDitajIne paMDita sukhalAlajI, paMDita dalasukhabhAI sAthe matabheda hato paNa manabheda kyAreya na hato. dIrghadaSTi paMDitajI jyotiSa na hatA. UMDA abhyAse temane ciMtaka banAvyA hatA. vartamAna paristhitinuM teo potAnA ciMtana dvArA vizleSaNa karI zakatA. A vizleSaNamAMthI janma thayo dIrghadaSTino. Aje dezamAM je banI rahyuM che tenA mULanI zodha ciMtana-manana-nirIkSaNa-pravRtti ane pariNAmano sukSma dRSTithI vicAra paMDitajIe 70thI 80 varSa pahelAM karyo hato. navuM baMdhAraNa saMskRtinA prANane dabAvI denAruM che, nirbaLa karanAra che. khristI dharma dvArA ApaNA dharmonuM vinAzIkaraNa, A kAvatarAne temaNe pahelethI pArakhI lIdhuM hatuM. koI najumI jema potAnA kAcanA goLAmAM bhUta-vartamAna-bhaviSyane spaSTapaNe jue te rIte paMDitajIe bhAratanI saMskRti para AvanAra AkramaNone pahelethI pArakhI kADhayAM hatAM. AvA SaDayaMtrano hUbahu citAra temaNe 65 varSa pahelAM Alekhelo hato. petAne dIrghadaTI dvArA badhI ja vAtone pote 'pAgala'mAM khapI jaIneya A daTAe potAnI lekho dvArA pragaTa karI Aje temaNe karelI AgAhIo satya TharI rahI che. satya rUpe prabuddha vicArako dvArA svIkArAI rahI che. paMDitajInA A dIrghadaSTInA guNone jo samAje samayasara pArakhyA hota to vinAzanA vamaLane thoDo haDaselo to jarUra mArI zakAyo hota. - eka saphaLa patrakAra tarIke uparokta guNavattAo uparAMta paMDitajImAM saMskRtiprema samyakatva - vidvattA, namratA zrutajJAna pratye daDharANa vagere aneka guNo hatA. 41
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakAraNa jaina patrakAratvanA sAMprata saMyogomAM paMDitajInA siddhAMtaniSTha vicAronuM mUlyAMkana paMDitajI zuddha samyatvI hatA. sAthe bhAratIya saMskRtinA parama cAhaka hatA. potAnA samayamAM dharma ane saMskRti para AvanAra bhaviSyanAM jokhamo vize temaNe ghaNuM lakheluM. Aje e bhaviSya vartamAna banyuM che tyAre paMDitajInA vicAro akSarasa: sAcA Thare che. AvA keTalAMka udAharaNo viSe vicArIe to dA.ta. kriyA ke AcArane vadhu bhavya banAvavA Adhunika bhautika sAdhano, vijJAna, yaMtro vagereno upayoga, e bhaviSyamAM kriyA ke AcAranAM mULa ukheDavAmAM pariName tema hoya che. tene mULa kakSAthI dUra laI janArA hoya che. paMDitajInA A vicAro Aje satya puravAra thayA che. jinamaMdiramAM gavaiyA mAIkamAM gAtA thayA, munimahArAja lAuDa spIkarano upayoga karatA thayA. mobAIla vAparatA thayA, pratikramaNomAM paMkhA-TeIpa parathI thavA mAMDyA. Ama jaina dharmane TakAvavAnA pAyArUpa pratIko para AkramaNa thavA mAMDyAM. strIo viSe paMDitajI bole che ke, mAnava tarIke strI ane puruSa ubhayane zreSTha mAnavAmAM Ave che. ubhayamAMthI koIne utArI pADavAnI daSTi rAkhavAmAM AvI nathI. ubhayanA zarIra ane mananI kudaratI racanAnI bhinnatAne dhyAnamAM rAkhIne tene te prakAranI jIvananI ghaTatI javAbadArIo ane jokhamadArIo ubhayane soMpavAmAM AvI che. strI potAnA kAryakSetramAM javAbadArIpUrvaka kArya saMbhALe to saMsAra suMdara rIte cAle enA badale strI puruSa samAna che evI vAto karI strIonI maryAdA toDavAmAM AvI che. saMskRti AnAthI tUTI jaze. paradezI saMskRti svataMtratAnA nAme strInuM ahita karI che. strI svAtaMtryano pavana phUMkAvAno zarU thatAM paMDitajIe joradAra lekho lakhyA che. vartamAna samayamAM ApaNe svataMtratAnA nAme svachaMdatA bhogavatI strIone joI samajI zakIe chIe ke strInA vArasadAromAM strInA kyAMya darzana thatAM nathI. jJAnadravyanI rakSA - yAMtrika katalakhAnAM tarapha mauna, jaino ane anya dharmonI pharaja AvA aneka viSayo para lakhAyela paMDitajInuM bhASaNa sAMprata saMyogomAM satya kare che. jo paMDitajInI dIrdhadaSTine svIkArI hota to sAMprata saMyogomAM thayelA ghaNA anarthone pAchA ThelI zakAyA hota. Ama chatAMya, haju paNa paMDitajInA 42
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya jaya jaina patrakAratva ja vicAromAM rahelA satyane pArakhI laIe to bhaviSyamAM AvanAra jokhamone TALI zakIe ane ghaNI vartamAna samasyAono ukela meLavI zakIe. hiMdustAnane bacAvavuM e paMDitajInA jIvananuM dhyeya hatuM. nAdurasta tabiyatamAM paNa rAtonI rAto UbhA UbhA lakhyuM che. aneka mAnasika paritApo sahana karyA che. paMDitajInA vicArone je Aje amalamAM mUkIe to paMDitajIne mahAna zraddhAMjali ApI gaNAze ne sAthe samagra bhAratavarSanuM kalyANa to thavAnuM ja emAM zaMkAne koI sthAna nathI. upasaMhAra paMDitajI ahiMsAnA parama upAsaka hatA to bIjI bAju saMskRtibhakSako sAme yuddha karatA lekhaka yoddhA hatA. dharma ane saMskRti mATe samagra jIvana apa denAra paMDitajI jevAM ratnane pArakhanAra jhaverI pAkyA nahIM athavA alpa pramANamAM hatA. keTalAka temanA vicArone kAlpanika tukkA kahetA. Ama chatAM paMDitajIe potAne pAgalamAM khapAvIne paNa potAnI daSTimAM je dekhAyuM te niHsvArthapaNe rajU karyuM. e vANI-vAta varSo pachI jyAre akSarazaH sAcI paDI tyAre jAtane DAhI mAnanArI duniyAne jAta pAgala bhAse che. jene pAgala mAnavAnI bhUla karI e daSTA DahApaNanA dariyA jevo dekhAya che. yugonA yugo pachI Avo daTA A duniyAmAM avatarato hoya che. duniyA ene samajavA karatAM bhAMDavAnI bhUla karatI hoya che. chatAM e daTA potAnuM kartavya adA karavA kathana ke kalamanA mAdhyame vicArabIjanuM vAvetara karavAmAM ja racyopacyo rahe che. duniyA tene AvakAre to tenI chAtI phUlatI nathI ke duniyA tene dhutkAre to e kartavyasmRta na thatAM vadhu aDIkhama banI kartavya adA kare che. enI A kaTibaddhatA kyAreya eLe jatI nathI. samaya jatAM e kartavyaniSThanI niSThA saphaLa banI ja uThe che. ApaNe sau temanI vicAradhArAne jhIlI laI temanA puruSArthane AgaLa dhapAvIe to bhAratanuM rAmarAjya hAthaveMtamAM ja che.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwjaya jaina patrakAratva apAi aDIkhama patrakAra : prANalAla zAha - nareza pradyumanarAya aMtANI narezabhAI kaccha-bhujasthita kacchamitra'nA sahataMtrI che tathA gujarAta ItihAsa pariSadanA maMtrI tirake sevA ApI rahela che.) jaina samAje kacchane ApelAM aneka nararatnomAM eka samaye kacchamAM jenI hAka paDatI, rAjAzAhInA samayamAM kacchanI prajAnI pIDAne vAcA ApavAnuM kAma karanArA kacchanA aDIkhama patrakAra, svAtaMtrya senAnI ane lekhaka prANalAla zAhano janma kacchI dazA zrImALI jaina parivAramAM 18mI me, 1917nA thayo hato. pitAnuM nAma nAnacaMdabhAI. teo kacchanA mAMDavI tAlukAnA rAmapara vekarA gAmanA vatanI, paNa temano parivAra bhujamAM ja sthAyI thayo tema temanI pravRttionuM kendra paNa bhuja ja rahyuM. eka peDhI pahelAMnA kacchanA rAjakAraNanuM eka virala vyaktitva eTale prANalAla nAnacaMda zAha. chellI eka sadImAM temanA jevo khUMkhAra rAjakAraNI ane patrakAra pAkyo nathI tema kahIe to paNa atizayokti nathI. prANalAla zAhanI kacchanA patrakAratvanI kArakirdI paNa lagabhaga cAreka dAyaka (193thI 1978) jeTalI vistarelI. kacchanI dezI riyAsatI mahArAvazAhI sAmenA avirata yuddhanA tejIlA hathiyAra tarIke emaNe akhabArono atyaMta asarakAraka upayoga karyo. emanI zarUAtanI kArakirdImAM briTiza hakumatanA vistAromAMthI pragaTa thatAM (muMbaI)nA muMbaI samAcAra', 'bombe kronikala', "sAMja-vartamAna', 'janAbhUmi', 'vaMde mAtaram', mAtRbhUmi', (karAcInA) 'mahAgujarAta', (rAjakoTanA) yugAMtara', jaya saurASTra, (amadAvAdanA) gujarAta samAcAra', 'saMdeza', "sevaka ane prabhAta vagerenA kaccha khAtenA e jugata vRttAMtanivedaka rahyA. e samaya daramiyAna paNa riyAsatI amaladArazAhInI johukamI sAmenI emanI athaDAmaNo dhamAsANabharI rIte cAlu ja rahI, jene kAraNe kacchanA te vakhatanA dIvAna mukharajIe khude emane mUkkA mAryA. pachI pIThamAM pUchaDuM bharAvI 44
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya jaya jaya jaya jaina patrakAratva mAphI mAgI ane "mukAbAja' mukharajInuM akhabArI tophAna kacchanI rAjakIya laDatanA aneka porasilA prakaraNomAMnuM eka sonerI sopAna banyuM. AvI to anekAneka athaDAmaNo ane saMgharSonA puramAM e haMmezAM hiMmata, dhairya ane umaMga sAthe jhaMpalAvatA ja rahyA. pachInI kArakirdImAM potAnAM vividha akhabAro emaNe pragaTa karyo. briTiza sarakAra ane kacchanI rAjAzAhIne haMphAvatA, akhabAra pratibaMdhaka kAyadAonI cuMgAlamAMthI chaTakatAM rahetA aneka pAtronA nAmonA morA emaNe paNa badalavA paDyA. 'AjhAda kaccha', 'kaccha dharA', 'raNakAra', nUtana kaccha', karacha krAMti', jAgRta kaccha" vagere. zahIda bhagatasiMganI dezabhaktibharI prazastinA 'gunhA sababa briTiza sarakAre paNa emane kacaDyA. akhabArI ane vyakti svAtaMtryanuM gaLuM TUMpatI, riyAsatI kacchanA rAjadrohanA kAyadAnI kalama pa7 - eno sauthI pahelo ane ekamAtra - bhoga paNa e ja banyA, jemAM emane sADAcAra varasanI jelanI keda TapakArelI. prANalAla zAha mAtra patrakAra ja nahIM, kacchanA e arasAnA jAhera jIvanamAM DobarI yuvA-netA paNa rahyA. emanI tejIlI kalama ane jabAna nIrbhika paNa hatAM ane kyAreka aniyaMtrita paNa hatAM. rAjAzAhI, IjArAzAhI, geravahIvaTa, ruzavatakhorI ane prajApaDananA e kaTTara zatru rahyA. rAjakIya ke sAmAjika sudhAraNanA yajJamAM hADakAM nAkhanArA baLo ke vyaktione vivekanI bhASAnI apekSA rAkhavAno muddala haka na hovAnuM e draDhapaNe mAnatA. 'jaranA kviTa InDiyA'nA AMdolana daramiyAna e AtaMkavAdI paNa banyA ane baMdIvAna paNa banyA. kacchamAM cittA-satyAgraha, anAja-satyAgraha, kheDUtaAMdolano jevA aneka prasaMge prajAhita mATe sattA sAme e TakarAtA ja rahyA. gujarAtanA jANItA patrakAra ravizaMkara mahetAne prANalAla zAha potAnA akhabArI guru mAnatA. ravibhAI prANalAla zAhanA akhabArane tejasvI paNa tophAnI' gaNAvatA. prANalAlabhAInA laghubaMdhu ane jAte paNa patrakAra evA pravINabhAI noMdhe che ke, aitihAsika saMdarbho ke rAjakIya vicAradhArAnA dohanano emano abhyAsa sUkSma ke vyApaka na hovA chatAM kacchI prajAmAM akhabAro dvArA vyaktigata ane sAmUhika hiMmata, sAhasa ane yahomiyata upajAvavAmAM kacchI patrakAra ane jAhera jIvananA agraNI tarIkeno prANubhAIno phALo advitIya rahyo che. kacchI 45.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jApAnI jApAnIjha jaina patrakAratva jaja ja prajAe paNa temane potAnI uSmAbharI haMphamAM samAvyA che. rASTrIya patrakAratva kSetre hamaNAM hamaNAM saMzodhanAtmaka patrakAratvavALA vRttAMtonI moTA pAye kadara karavAmAM Ave che, paNa kacchanA sAMkaDA patrakAratvanA kSetre AjathI cha dAyakAthIya pahelAM emanA "AjhAda kaccha ane bIjA akhabAromAM saMzodhanAtmaka patrakAratva dharAvatA ahevAlono silasilo emaNe varaso sudhI jALavelo. jillA kakSAnA jAgRta patrakAra upara rAjakIya vivecakanI, sAmAjika zikSakanI ane bhAMgyAnA bheru banavAnI vividha javAbadArI AvatI ja hoya che ane saghaLI javAbadArI emaNe supere bajAvI che. AjanuM kacchanuM bhujathI prakAzita thatuM saMpUrNa kadanuM mAtabara dainika akhabAra kacchamitra' jyAre 'mitra'mAMthI 46'47mAM kacchI jaina samAjanA sAmAjika sAmayika tarIke muMbaIthI prakAzita thatuM tyAre tene navA svarUpe kaccha sudhI vikasAvavAmAM paNa prANalAlabhAIno phALo pramukha rahyo che. patrakAra prANalAla zAhanAM pustako jAgRta patrakAra ane jAherajIvananA agraNI prANalAla zAhe janatAnA darzane vAcA ApavA mATe akhabAranA prakAzananI sAthe pustako lakhIne paNa potAno patrakAradharma nibhAvyo che. emanA A pustako tatkAlIna kacchanI paristhitino vAstavika citAra ApI e aitihAsika dastAvejo paNa pUrA pADe che. emanAM A pustako paNa emanAmAM rahelA sAcA patrakAratvanA guNono paricaya Ape che. kacchanuM polIsataMtra AjathI 66 varSa agAu rAjAzAhI sAme harapha paNa uccArI nahoto zakAto, zAsana viruddha prakAzana karavuM e to ethIya kaparuM kAma hatuM tevA samaye kacchanA tatkAlIna polIsataMtranI pola kholatuM eka pustaka patrakAra prANabhAIe prakAzita karyuM hatuM ane e samaye rAjakoTathI prakAzita karAyelA A prakAzanano kacchamAM pratibaMdha paNa mukAyo hato. | vikrama saMvata 2002nA varSamAM nAgapaMcamInA divase ja saurASTra prakAzana maMdira, rAjakoTa dvArA prakAzita karAyelA kacchanuM polIsataMtra' e nAmanA e pustakamAM kacchanA e samayanA ane ethIya AgaLanA vIsa varSa pahelAnA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ para kAma karatA ja jaina patrakAratvanA na jIka polIsataMtranI vAto karavAmAM AvI che, kaho ke polamapola kholavAmAM AvI che. pustakanA prakAzaka guNavaMta gaNAtrA paNa saurASTranA e samayanA bAhoza patrakAra hatA. kaccha rAjya dvArA jaya saurASTra sahita 22 jeTalA vartamAnapatronA kacchamAMthI prakAzananI ke pravezabaMdhI pharamAvAI hatI, kacchI prajAnI phariyAdone sattAvALAonA kAna para mUkavAnI sevA karatA rokavAmAM AvyA hatA. tema chatAM jaya saurASTra potAno prajAsevAno akhabArI dharma bajAvavA prajAnI pIDAne vAcA ApavAno A pustaka dvArA prayAsa karyo hato, joke kaccha rAjya dvArA to A prakAzana para paNa pratibaMdha pharamAvAyo hato. A pustakanA prakAzana mAtranI jAherAtathI kacchanA taMtramAM e samaye khaLabhaLATa macI gayo hato. polIsataMtra para to jANe vIjaLI tUTI paDI tevo mAhola sarjAyo. kaccha ane kaccha bahAra ejansInA bAraNAM sudhI A prakAzanane AvatuM rokavA taMtra dvArA aneka prayAso karAyA. kacchanI sarahada paranI ane bahAranI tamAma jakAta cokIone sAbadI karAI ane A pustakane kacchamAM AvatuM rokavA khAnagI hukama zrAvaNa vada-pAMcama, saMvata 2002nA kaccha rAjayanA tatkAlanI cIpha kasTama ophisara pI. ema. khaMbhAtAnI sahIthI ApavAmAM Avyo hato, temAM jaNAvAyA mujaba A pustaka relave, posTa-pArsala ke anya bIjI koI paNa rIte kacchamAM AyAta thAya to tAtkAlika tene aTakAyatamAM rAkhI ane te pustakanI tamAma nakalo kasTama ophisarane suparata karavAno Adeza karAyo hato. kacchanA tatkAlIna polIsataMtra aMgenI ghaNI ja phariyAdo ane gaMbhIra hakIkatone A prakAzana mAraphata ujAgara karavAmAM AvI che. A hakIkato jotAM taMtramAM ATaluM adhera e samaye cAlatuM haze ? evo savAla saheje thAya. pustakamAM prakAzita hakIkatothI kacchanI prajAnI dArUNa dazAno citAra maLI rahe che. pustakanA AmukhamAM sva. phUlazaMkara paTTaNI noMdhe che tema 'polIsanuM nAma e samaye prajAmAM eTalI hade aLakhAmaNuM banyuM hatuM ke, dezI rAjyonI polIsomAM vadhu nAlAyakI mATe, vadhumAM vadhu ane avanavI tarehanA julmo gujAravA mATe lokone vadhu ne vadhu kacaDavA, pIlavA, lUMTavA temaja temanA jIvananA nUrane haNavA, temanA khamIrane toDavA, temanA pokArane rUMdhavAnA "atyAcAra zreSTha tarIkenuM jo koI nobala prAIjha' 47
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavAnI taka jaina patrakAratva sAmAjIka ApavAnuM hoya to te mATe uttama kacchanI polIsa che.' e samaye koIne tyAM corI thAya ane tenI polIsamAM phariyAda karavA jAya to teNe samajI levAnuM rahetuM ke potAnA parivAranI kuLavadhU ke potAnI putrI uparanI Aphatane pote nimaMtraNa ApI rahyo che. polIsa amaladAra ke sipAI tapAsamAM Ave ane tenI sarabharAmAM jarIya kacAza rahI jAya to parivAranA ekAda jaNa para gAmanI koI badacalana strI sAthe teno saMbaMdha joDI parezAna karI khaMkheravAmAM Avato. kaccha rAjyamAM e samaye kAyadApUrvaka racAyelI adAlato hovA chatAM teno koI paNa jAtano Dara A taMtra rAkhatuM nahIM ane nyAya korTonA hukamane Thore mAravAmAM potAnI bahAdurI samajavAmAM AvatI. nAnAmAM nAnA gAmaDAthI laIne moTAM zahera sudhI ane adanA sipAIthI laIne moTA moTA amaladAra sudhInI phareba e samaye phelAI hatI tenI koI sImA na hatI. kacchanA mahArAva ke hajura kacerIno paNa koI aMkuza tenA para na hoya tevuM vAtAvaraNa hovAnuM A pustakamAM prasiddha karAyela keTalAya kissAo parathI joI zakAya che. A prakAzanamAM AvA keTalAya kissAo AdhAra sahita TAMkavAmAM AvyA che ke kacchanI polIsa dvArA e samaye phAve tenI beIjajatI karavAmAM AvatI, game tene game teTalA samaya sudhI aTakAyatamAM rAkhavAmAM AvyA hoya ane marajI mujaba trAsanIti akhatyAra karavAnA aneka daSTAMto sadara prakAzanamAM apAyA che. kAI zakadAra, polIsa havAlAtamAM mAra ane trAsane kAraNe maraNa thato tene bhAgeDa batAvI kavA ke taLAvane havAle karAyAnA banAvo paNa ahIM noMdhavAmAM AvyA che, to keTalIya vyaktioe pharIthI A taMtranA dojhakhamAM na paDavuM mATe jAte kUvA pUryA hovAnI ghaTanAo paNa A pustakamAM che. havAlAtamAM aTakAyatamAM lIdhelA zakadArone jIvatA dojhakhano paricaya kevI rIte karAvAyo, gunhAo kabUla karAvavA mATe julma gujAravAnA, kalAko ane divaso sudhI tarasyA rAkhavAnA, bhojanamAM narakanAM darzana thAya tevI vAnagIo baLajabarIthI mArIphUTIne khavaDAvavAnA, saMvedanazIla aMgo para bhAre vajananA paththaro laTakAvavAnA, cAbUka mArIne doDAvavAnA, kUvAomAM UtArI DUbakIo 48
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya mAtAjI ja jaina patrakAratva jAya jAja khavaDAvavAnA, khIlA jaDelA pATiyA para suvaDAvavAnA vagere... A ane AvA to aneka kamakamATI upajAve tevA kissAo A pustakamAM prANalAlabhAIe noMdhyA che. keTalIka ghaTanAo to temanI sAthe banelI che tenuM paNa temaNe varNana karyuM che. kacchanA e samayanA polIsa kamizanara bahAdura rasIdakhAnanA julmanI silasilAbaMdha vAto A pustakamAM vAMcavA maLe che. pustakamAM jaNAvAyA mujaba mahelamAM rahetA mahArAvanuM kaccha rasIdakhAna kheDI rahyA hatA. anekonAM dharma parivartana, keTalAya khAravA parivArone kaccha choDIne bahAra vasavAnI pharaja paDI vagere jevI aneka ghaTanAo mATe A rasIdakhAnane javAbadAra lekhAvAyA che. pustakane aMte kacchamAMthI prakAzita thatAM vartamAnapatromAM prasiddha thayelA kacchanA polIsataMtrane khullA pADatA taMtrIlekho ane ghaTanAo noMdhAI che. kaccha jAgyuM tyAre : AjhAda bhArata dezanA ItihAsanAM lekhAMjokhAM tapAsatAM AjhAdInA saMgharSanAM 90 varSanI anokhI tavArIkha maLe che. AjhAdI mATe samagra dezanA nAgarikoe yatkiMcita bhUmikA bhajavI hatI. dezanA khUNekhUNAmAM teno dhvani saMbhaLAyo hato. A laDate dezanA keTalAka bhAgomAM be bhAga dhAraNa kya, eka to briTiza sAmrAjyanI gulAmImAMthI mukta thavAnI laData ane bIjI bAju dezI rAjyonI cuMgAlamAMthI chUTavAnI laData cAlu rahI. joke A baMne laDatonuM aMtima dhyeya to bhAratanI svAdhInatA meLavavAnuM ja hatuM. samagra dezanI jema kacchamAM paNa AjhAdI meLavavA havA prasarI hatI. A samaya daramyAna kacchamAM cAlatI javAbadAra rAjyataMtra meLavavA mATenI laData ane te mATe racAyelI kacchI prajAkIya pariSadano saMpUrNa ItihAsa varNavatuM prANalAla zAhanuM bIjuM pustaka "kaccha jAgyuM tyAre kacchI sAhitya maMdira, muMbaI dvArA me 1947nA prakAzita karavAmAM AvyuM che. kacchI prajAkIya pariSadanA te samayanA maMtrI girIza mahetA A pustakanA saha-lekhaka che. kacchI prajAkIya pariSadanI racanA muMbaI khAte 1926nA okTobara mahinAmAM karAI. ane tenA pAMca adhivezano muMbaI, mAMDavI, aMjAra, bhuja ane bhacAu khAte yojAyAM. muMdarAnA 1938nA Disembara mahinAmAM bharAyelA tenA chaThThA aMtima adhivezana pachI kacchI prajAmAM AvelI jAgRtinI gAthA A pustakamAM varNavavAmAM
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApA jaina patrakAratva karanArA AvI che. kaho ke kacchI prajAkIya pariSadano saMpUrNa itihAsa A pustakamAM rajU karAyo che. pariSadanI racanA ane e pachI tene AnuSAMgika pravRttio, lokalaDato ane satyAgrahonI A pustakamAM vigate vAta karAI che. prajAjAgRtinA e divaso visarAI na jAya ane AgevAnonI laData eLe na jAya, bhAvi peDhI te yAda rAkhe ane temAMthI preraNA meLave evA AzayathI A pustaka lakhAyuM che, je eka aitihAsika dastAvejanI paNa garaja sAre che kemake temAMthI pariSadanI racanA, tenA adhivezano ane A pachI thayela lokalaData ane satyAgrahonI saMpUrNa sAlavArI paNa ApaNane upalabdha bane che. jAherajIvananA agraNI temanAM jIvanano aMtima doDha dAyako bAda karIe to pAMca dAyakA sudhI temaNe satata saMgharSamAM ja vitAvyA. AjhAdI pachI traNa dAyakA sudhI kaccha sahita samagra dezamAM koMgresanuM ekacakrI zAsana hatuM. e samayamAM temaNe pUrI kArakirdI virodha pakSanA netA tarIke nibhAvI. svataMtratA pahelAM rAjAzAhImAM paNa citA-satyAgraha, dAtaNa-satyAgraha, rakhAla-satyAgraha, kacchI prajAkIya pariSada ane e pachI kisAna saMghanI caLavaLa, mAdhApara hospiTalanI laData, selsa Teksa nAbUdInI laData, mahAgujarAtanuM AMdolana ane chelle kaccha satyAgraha vagere aneka AMdolana ane caLavaLanA teo saradAra hatA, jenI vigato AgaLa noMdhIzuM. jIvanabhara temaNe kadI sattA sAthe samAdhAna karyuM nathI. vAraMvAra aneka vakhata jelamAM gayA, kacchamAMthI hadapAra paNa thayA. teo tejAbI vaktA hatA. temanAM jalada bhASaNo sAMbhaLavA loko kalAko sudhI besI rahetA hatA. potAnA vicAro ane pravRttionA pracAra mATe ApaNe AgaLa noMdhyuM tema prANalAlabhAI zAhe kaccha krAMti, AjhAda kaccha, jAgRta kaccha jevA vartamAnapatro paNa pragaTa karyA hatAM to kacchanA lIDa dainika patranA teo taMtrI paNa rahyA hatA. prANalAla zAha Ama AdamInA rAhabara hatA, catura, ugra ane hiMmatavAna hatA. camarabaMdhI sAme jhajhUmavAmAM kyAreya pAchIpAnI nahotI karI ke tenA pariNAmanI paravA paNa teo na karatA. virodha pakSanA nejA heThaLa teo aneka cUMTaNIo laDyA. 1960mAM bhuja nagarapAlikAnI cUMTaNImAM temanI pArTIe koMgresane pa0
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva bhUMDI hAra ApI tamAma beThako kabaje karI hatI ane pote zaheranA nagarapati banyA hatA. teo janmajAta samAjavAdI vicArasaraNIne varelA hatA. kacchamAM 1945thI 70 sudhInA dAyakAmAM virodha pakSanA meru parvata jevA netA hatA zrI prANalAla zAha. virodha, saMgharSa, AMdolana ane caLavaLa zabdanA prANalAla zAha paryAya hatA. vaicArika rIte teo samAjavAdI hatA ane kaoNMgresa zAsananA kaTTara virodhI hatA. sAthIomAM teo prANubhAInA lADakA nAmathI jANItA hatA. prANubhAI paNa tejAbI ane nIDara vaktA hatA. dareka anyAya sAme laData e temano jIvanamaMtra hato. aneka yuvAno temanAthI AkarSAIne sAthIdAra banyA hatA ane temanI gheravaNI nIce aneka laData calAvI hatI. kacchamAM AjhAdI pachI sudharAIomAM prathama kaoNMgrese sattAmAM rahIne badhI ja sudharAIonuM zAsana saMbhALyuM. A daramyAna virodha pakSoe sudharAIomAM saMkhyAbaLa pramANe eka jAgRta virodha pakSanI pharajo bajAvI hatI jemAM prANubhAInI sakriyatA vizeSa jovA maLatI. zaheranI jAgRta prajAne saMgaThita karavI e saheluM hatuM paNa gAmaDAMnA abhaNa ane veravikhera lokone temanA hakka mATe jAgRta ane saMgaThita karavA e moTI siddhi hatI. prANabhAIe kaccha kisAnasabhAnA nejA haThaLa kacchanA ane khAsa karIne kacchanA bAraDolI gaNAtA nakhatrANA tAlukAnA kheDUtone saMgaThita karyA hatA ane ghaNAM AMdolana calAvyAM hatAM. mAdhApara haoNspiTalanA udghATana samAraMbhano bahiSkAra e temanuM yAdagAra AMdolana hatuM. 1957mAM vighoTInI prathA dAkhala thaI eno jabbara virodha karIne prANubhAIe kisAnasabhAnA vAvaTA heThaLa nakhatrANA tAlukAnA 5000 kisAnonI sAthe nakhatrANAthI bhuja sudhInI pagapALA kUca karI hatI. karaNIdAna gaDhavI A sUcanA sahayogI hatA. prANalAla zAhanA Adeza pramANe gAmaDAnA kisAno sthAnika kaoNMgresanA AgevAnone gherAva paNa karatA hatA. moMghavArI hoya ke phI vadhAro, adhikArIonI johukamI hoya ke mahAgujarAtanI caLavaLa prANalAla zAha kAI paNa anyAyanA mudde bhuja ke kaccha baMdhanA elAna ApatA ane nAgariko temanA Adezane mAthe caDAvI saMpUrNa baMdha pALatA ane Avedana ApavA temanA saraghasamAM hajAronI saMkhyAmAM svayaMbhU umaLakAbhera umaTI paDatA. prANabhAInI sabhAomAM paNa moTo janasamudAya temane 51
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva sAMbhaLavA ekaTho thato ane temanA vedhaka tIrane tALIothI vadhAvatA. prANubhAInI tejAbI vANIno prabhAva eTalo hato ke mahAgujarAtanA AMdolanamAM iMdubhAI yAjJika bhASaNa ApavA mATe prANalAla zAhane kaccha bahAra gujarAtanI sabhAomAM khAsa vakta tarIke bolAvatA hatA. temane sarakAre dezadrohanA Aropasara pakaDacA hatA ane anekavAra temane kacchamAMthI taDIpAra paNa karyA hatA. kacchanA virodha pakSanA netAonI eka khAsiyata ane zakti A netAonI vaktRtva paranI gajabanI pakaDa, A netAonI AgajharatI jabAnamAM thatAM bhASaNo prajAmAM eka vIjaLIka saMcAra lAvI detA. mahAgujarAtanuM AMdolana, kaccha ane prANalAla zAha : biTizaronI gulAmImAMthI mukta thavA samagra rAtre svAtaMtryanI caLavaLa calAvI. tyAre to gAMdhI - naheru - saradAra ke subhASa jevA prakhara netAo hovAthI samagra rASTrane ekachatra nIce rAkhI zakAyuM. alabatta, tyAre paNa hindu-muslima saMdarbhamAM matabheda ane vibhAjita mAnasa to hatuM ja, paNa anya vibhAjita tattvo dabAyelAM rahyAM hatAM ane badhAye sAthe maLIne svAtaMtrya meLavyuM, paNa svAtaMtrya maLatAM ja jUnA vibhAjita tattvo pharI mAthuM UMcakavA lAgyAM. bhASAvAra rAjyonI mAgaNI zarU thaI. te bAbate tatkAlIna sarakAre kamizano vagere nImyA. kramazaH bhASAvAra rAjyo racAvA lAgyAM. temAM 1960mAM gujarAta rAjya paNa astitvamAM AvyuM. paNa tenAM mULiyAM paNa svAtaMtrya prApti sAthe ja nakhAyAM hatAM. 1948mAM prathamavAra gujarAtanA alaga rAjyanI bhalAmaNa thaI hatI. tyAra bAda 1953mAM kendra sarakAra dvArA 'phajhalaalI punaH racanA maMca' nImavAmAM AvyuM. tenA sAme paNa mahArASTra ane gujarAta evAM be rAjyo racavAnI bhalAmaNa AvI, paNa teNe A vicArane nakAryo ane 'bRhada muMbaI rAjya'nI bhalAmaNa karI. mahAgujarAta rAjyanI mAgaNI teNe ThukarAvI dIdhI. A bhalAmaNano gujarAta kaoNMgresa samitie virodha karyo (25/12/55)nA, paNa tene avagaNIne saMsade chaThThI jUna, 1956nA A bAbatano TharAva karyo. teno gujarAtamAM sakhata virodha thayo, paNa tyAre paNa zistanA bahAnA heThaLa gujarAta kaoNMgrese te TharAvane saMmati ApI ane gujarAtanI 52
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApA jaya jaina patrakAratva prajAno virodha vahorI lIdho. A virodhamAMthI mahAgujarAta AMdolanano janma thayo. sAtamI oNgasTa, 1956nA divase AMdolana calAvavA mATe pagalAM samitinI racanA karavAmAM AvI. temAM tyAranI lo-kolejanA vidyArthIo joDAyA. amadAvAdamAM svayaMbhU dekhAvo zarU thayA. tyAranI sarakAra koMgresanI hatI. te A na ja calAve. eTale tenA AdezathI polIse vidyArthIo sAme goLIbAra karyo. temAM cAra vidyArthIo mAryA gayA. AThamI ogasTe pharI dekhAvo thayA. temAM pharI goLIbAra thatAM cAra mota thayAM ane so jeTalA AMdolanakArIo ghavAyA. A ghaTanAno samagra gujarAtamAM ugra paDagho paDyo ane vividha zaheromAM paNa dekhAvo zarU thayA. saraghaso nIkaLavA lAgyAM. amadAvAdamAM to vadhAre ne vadhAre loko bahAra nIkaLavA lAgyA. tyAre morArajI desAIe prajAnA mijAjane oLakhavAmAM bhUla karI ane polIsane tArkIda AMdolanane kacaDI nAkhavAno Adeza karyo. bIjA koMgresI netAoe paNa loko sAthe rahevAne badale kendra sarakAra ane pakSa sAthe rahI dvibhASI rAjyanI prazaMsA karI. netAonA A mIMDhA vartanathI lokono uzkerATa vadhato ja gayo ane AMdolananI tIvratA vadhavA lAgI. A daramyAna 1958mAM dvibhASI muMbaI rAjyanA mukhya pradhAna yazavaMtarAva cauhANe evo abhiprAya vyakta karyo ke dvibhASI rAjyanI racanA pachI be prajA vacce ekatA UbhI thaI na hatI. A vicAra paNa eka yA bIjI rIte doharAto rahyo. tene pariNAme tathA mahAgujarAta AMdolananI tIvratA joyA pachI vaDApradhAna javAharalAla naherune paNa sAcI paristhitino khyAla Avyo ane 1959nA aMtamAM rASTrIya koMgresa samitie chevaTe be rAjyanA vibhAjana mATe saMmati ApI. Ane AdhAre 1 palmAM saMsade pharI be rAjyanI racanAno kharaDo pasAra karyo. gujarAta rAjya racavAnI saMmati ApI. pariNAme 1960nI pahelI mee gujarAta rAjya astitvamAM AvyuM. gAMdhIvicAraka zrI ravizaMkara mahArAjanA varadahaste tenuM udghATana karavAmAM AvyuM te sAthe ja mahArASTra paNa astitvamAM AvyuM. AnA pariNAme mahAgujarAta AMdolana sameTAI gayuM. mahAgujarAta AMdolanamAM mukhya bhAga vidyArthIoe bhajavyo hato. pachI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva janatA paNa temAM joDAI hatI. samagra AMdolanane indubhAI yAjJika, prabodha rAvaLa, hariprasAda vyAsa, zeTha ratilAla khuzAladAsa, harihara khaMbhoLajA, jayaMtI dalAla vageree netRtva pUruM pADayuM hatuM. AMdolanamAM kacchano phALo mahAgujarAta AMdolana amadAvAdamAM zarU thayuM. teno jhaDapI prabhAva tenI AsapAsanA vistAromAM paDaco. surata, bharUca, vaDodarA, mahesANA vagere jillAomAM tenI vIjaLI jevI asara paDI. tyAM paNa svayaMbhU AMdolano zarU thayAM. dUranA jillAomAM khAsa karIne saurASTramAM tulanAtmaka rIte tenI ochI asara rahI. AnuM kAraNa e mAnI zakAya ke bhArata sahita samagra gujarAtamAM sarvatra kaoNMgresa sarakAro ja hatI ane kaoNMgrese to dvibhASI muMbaI rAjya racanAno TharAva cUpacApa svIkArI lIdho hato. eTale tenA taraphathI to Teko maLavo asaMbhava hato. je koI mahattvanA netAo hatA te to kaoNMgresanA hatA, je A AMdolanane Teko na ja Ape, ane jAte paNa temAM bhAga na le. gujarAtamAM hajI virodha pakSa Ubho thayo na hato tethI AMdolananuM sukAna lenAra netAo bahu ochA hatA. tethI prasAra ocho rahyo haze paNa amadAvAdamAM paristhiti judI hatI. ahIM to indulAla yAjJika, prabodha rAvaLa, dinakara mahetA, jayaMtI dalAla jevA kaoNMgresanA prakhara TIkAkAro hatA, je netRtva saMbhALI zake tevA hatA ane saMbhALyuM paNa. to sAthe tyAM gujarAta yunivarsiTI hovAthI vidyArthIono pUro Teko maLyo. eTaluM ja nahIM paNa harihara khaMbhoLajA jevA vidyArthI netAo maLyA jemaNe svastha saMcAlana karI batAvyuM. anya jillAomAM A bAbatanI gerahAjarI kAma karI gaI. eTale jyAM paNa AMdolana thayuM tyAM amadAvAdanI netAgIrIe khAsa karIne inducAcAnA prabhAve kAma karela. kacchamAM paNa ema ja banela. mahada aMze kaccha zAMta ane niSkriya pradeza rahyo che. raNa ane dariyAthI anya pradezothI alaga paDela hovAthI tathA tyAre jhaDapI vAhanavyavahAranA abhAve bahAranA prabhAvonI asara kacchamAM ochI anubhavAtI. eTale sAmAnya saMyogomAM kaccha paNa A AMdolanathI aLaguM rahyuM hota, paraMtu tyAre kacchamAM eka yuvA netA A prabhAva jhIlavA sakSama banyA hatA, te hatA prANalAla zAha. taruNAvasthAthI temaNe vividha caLavaLamAM netRtva lIdhela. 54
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva tethI te jANItA banyA hatA. tyAre koMgresa sAme Takkara jhIlI zake tevI kSamatA temanAmAM hatI ane te paNa AvA prasaMgo zodhatA rahetA. te samaye temano inducAcA sAthe saMbaMdha hato. te kacchamAM temanA pratinidhi hatA tema ja kahI zakAya. eTale jyAre inducAcAe mahAgujarAta AMdolananuM sukAna saMbhALyuM tyAre svAbhAvika rIte prANalAla zAha temAM kheMcAyA ane jhukAvI ja dIdhuM. sthAnike to pravRtti karI ja, paNa rAjya stare amadAvAdamAM paNa satata sakriya rahyA. mahAgujarAta AMdolana daramiyAna zahIda thayelA yuvAnonA smAraka mATe janatA pariSade bhadramAM Avela koMgresa hAusanA TrAphika sarkala para zahIdonI khAMbhI mUkI. te mUkavA inducAcAnI AgevAnI heThaLa doDhathI be lAkha lokonuM virATa saraghasa tyAM gayuM ane khAMbhI UbhI karI, tenA para phUlahAra caDAvyAM, pachI vikherAI gayA. A khAMbhIne rAtorAta khaseDI nakhAI eTale tenA sAme satyAgraha zarU thayo. te kula 266 divasa cAlyo. prathama TukaDIe 17 oNgasTa, 1958nA inducAcAnI AgevAnI heThaLa satyAgraha zarU karyo ane tyAM ja dharapakaDa vahorI. tenAthI 266mI TukaDI sudhI koIe ja jAmIna ke paeNrolanI arajI na karIne sajA bhogavI hatI. ja A 266 TukaDIomAM 32, 56, 77, 131 ane 222 naMbaranI ema pAMca kacchanI TukaDIo hatI. jemaNe paNa satyAgraha karI sajA bhogavI hatI. A TukaDIomAM prANalAlabhAI zAhanI AgevAnI nIce kacchanI mahilAo sahita keTalAya sabhyo joDAyA hatA jemAM prANalAlabhAInAM patnI tArAmatIbahena paNa sAmela hatAM. A TukaDIo amadAvAda hoya tyAre sthAnike prANalAlabhAI zAhe vAtAvaraNane jIvaMta rAkhyuM hatuM. bhujamAM temaNe vANiyAvADa, bhIDa coka ane maheraalI coka vistAramAM jaMgI sabhAo bharI hatI. samagra kacchamAMthI temane sAMbhaLavA loko ekaThA thatA ane saMpUrNa zAMtithI sAMbhaLatA. A uparAMta mAMDavI, naLiyA, bhujapUra, aMjAra, gAMdhIdhAma vagere sthaLoe paNa teo pharI vaLatA ane tyAMnI sthAnika TukaDIo sAthe sabhAo saMbodhatA. amadAvAdamAM jyAre zahIdonI khAMbhI mUkavAmAM AvI tyAre prANubhAIe paNa bhujamAM mahAdeva nAkA bahAra baeNnDasTenDa para khAMbhI karavAno jabaro prayAsa 55
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA jaya jaina patrakAratva jAjA karyo hato. sthAnika vahIvaTItaMtre temane aTakAvavAno prayAsa karyo hato paraMtu teo potAnuM kAma pUruM karIne jaMpyA hatA. jo ke pAchaLathI taMtre A khAMbhIne dUra karI hatI. Ama, koMgresa ane sthAnika vahIvaTI taMtranA aneka prayAso chatAM mahAgujarAtanA AMdolanane kacchamAM jAgatuM rAkhavAno zreya ekamAtra ekalavIra patrakAra prANubhAIne ja jAya che. satyAgraha ane prANalAla zAha : ApaNe AgaLa noMdhyuM tema mahAgujarAta AMdolanamAM prANubhAInuM mahatvanuM yogadAna hatuM tema kacchamAM paNa AjhAdI pahelAM ane te pachI aneka satyAgraho ane AMdolanamAM temanuM yogadAna mAtra mahattvanuM ja nahIM paNa AvA satyAgrahonI AgevAnI suddhAM temaNe lIdhI hatI. AvA satyAgrahomAM suvara-cittA satyAgraha, rakhAla satyAgraha tathA selsa Tekasa AMdolana pramukha che. suvara - cittA satyAgraha : kacchamAM aneka rAnI pazuonI sAthe suvara ane cittAo paNa khAssI saMkhyAmAM hatAM, A pazuonI prajAne jabarI kanaDagata hatI. khetaromAM UbhA pAkanuM A pazuo bhelANa karI jatAM, kheDUto tathA mAladhArIonA pALItAM jAnavaro gAya, bakarAM, gheTAM, baLada ke UMTone A pazuo mArI nAkhatAM. are, kyAreka to nAnA bALakone paNa A pazuo potAno zikAra banAvatAM, pariNAme kacchanI prajA A trAsathI khUba ja vAja AvI gaI hatI. tema chatAM A rAnI pazuono rAjA zikAra karI zake e mATe AmaprajAne A pazuone mAravA para pratibaMdha mUkAyo hato kAraNake kacchanA rAjavI zikAranA zokhIna hatA. kacchanI prajAne A trAsamAMthI mukti apAvavA kacchanI prajAnA aneka prazno mATe rAjAzAhI sAme laData calAvatI kaccha prajAkIya pariSada (jeno judo ItihAsa che)nA nejA heThaLa satyAgraha calAvAyo je kacchanA itihAsamAM suvara-cittA satyAgraha' nAme jANIto banyo ane satyAgrahanI AgevAnI prANalAla zAhe lIdhI hatI. kacchI prajAkIya pariSadanA dareka adhivezanamAM cittA ane suvarano trAsa dUra karavAnI rAjya samakSa mAgaNI karato TharAva karavAmAM Avato, pariSadanA aneka pratinidhimaMDaLo paNa A mudde rAvanI rUbarU mulAkAta samaye paNa A rAnI pa6
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva pazuonA trAsathI thatI prajAnI pAyamAlI jaNAvI tene dUra karavAnI AgrahapUrvakanI mAgaNI karavAmAM AvatI hatI. suvara-cittAno trAsa ane tene mAravAnI rAjabaMdhI hovAnA kAraNe pAyamAlIthI prajA trAhI-trAhI pokAratI hatI. tema chatAM kacchanA rAva prajAkIya pariSadanI A mAgaNI pratye haMmeza AMkha ADA kAna karatA hatA ane mAtra rAjyakartAnA mojazokha khAtara prajAnA jAnamAla sAthe AvA prakAranI mAnavatA vihIna ramata cAlu rahevA pAmI hatI. pariNAme kacchI prajAkIya pariSadanA bhacAu khAte 1937mAM yojAyelA pAMcamA adhivezanamAM A savAla para vAtAvaraNa ugra banyuM hatuM ane prajAnA jAnamAla sAthe khelAtI AvI ramata pratye mAtra vinaMtIo karI niSkriya besI rahevA sAme tamAma pratinidhioe ugra virodha karyo ane nakkara pagalAMo bharavAnI mAMga pariSadanA prANalAla zAha jevA uddAma vicArasaraNI dharAvatA kAryakaroe karI. pariNAme A prazna paratve cha mAsa sudhI rAha jovAno ane A daramyAna kaMI ja rAhata na maLe to yogya pagalAM bharavAno TharAva karavAmAM Avyo hato. A daramyAna pariSada tarapha kacchabharanA yuvAno AkarSAyA hatA ane vividha praznonI carcA daramyAna A yuvAnoe pariSadanA AgevAnonI vinaMtI vicArasaraNI sAme virodhI sUro kADhacA ane e parathI AvA ja uddAma vicArasaraNI dharAvatA yuvAno najIka AvyA ane temane saMgaThita rIte moraco mAMDavAnI jarUra jaNAI. A rIte rAjakAraNanA navA nizALiyA yuvAnomAM mukhya kAryakaro bhujanA hatA AthI adhivezananI beThaka pUrI thatAMnI sAthe ja A kAryakaroe bhujamAM potAnI sAthe ja A kAryakaroe bhujamAM potAnI judI beThaka bolAvI ane 'navayuvAna kAryakara saMgha' e nAme maMDaLanI sthApanA karI jenI AgevAnI prANalAla zAhe lIdhI hatI. A maMDaLe kacchabharamAM yuvAnone jAgRta karavAnI kAmagIrI AraMbhI dIdhI hatI. pariSade karelA TharAva mujaba cittA-suvaranA trAsa aMge rAjye kaMI pagalAM na letAM A prazne pariSada kaMI na kare to navayuvAna kAryakara saMghe satyAgrahanI laData upADavAno nirNaya karyo paraMtu yuvAnonA A paDakArane prajAno moLo pratisAda maLavA chatAM yuvAno A satyAgraha arthAt cittA-suvarane mArIne kAyadAno bhaMga karavA makkama hatA. joke pazune mAravAno A haThAgraha paNa vicitra hato. kharekhara to e 57
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva ja satyAgraha kahevAya ke kema te paNa eka savAla hato. tema chatAM pariSade potAnA cha mAsa pachI pagalAM bharavAnA potAnA TharAvano amala karavAnI koI taiyAra na batAvatA tyAre dezaprema, dhagaza ane prajAsevAnI tamannAthI chalakAtA yuvAnoe prANalAla zAhanI AgevAnI nIce mAMDavI khAte amuka cokkasa tArIkha ane samaye kAyadAno bhaMga karavAnI noTisa ApI ane te laDatanI jAherAta vartamAnapatromAM paNa jorazorathI karavAmAM AvI ane mukarara karelA divasathI agAu A yuvAno mAMDavI pahoMcI gayA. yuvAnonA A joma ane jussAnI pariSada para asara thaI ane pariSada pramukha bihArIlAla aMtANIe kaccha rAjyano saMparka sAdhI daramyAnagIrI karatAM nakkI karelA divasanI AgalI rAtre ja kaccha rAjyanA divAne eka mAsanI aMdara A TharAva rada karavAnI lekhita khAtarI ApatAM A AMdolanano sukhada aMta Avyo. prANalAla zAhanI AgevAnI heThaLa yuvAnonI ane kacchanI prajAnI jIta thaI. rakhAla satyAgraha : A pachI navayuvAna kAryakara saMghane rAjya sAme moraco mAMDanAro eka bIjo prasaMga tarata ja sAMpaDyo. pATanagara bhuja zaheranI AjubAjunI tamAma gaucara jamIna kaccha rAye rakhAlamAM dAkhala karI dIdhI hatI ane jene lIdhe bhuja zaheramAM vasatI prajAnAM pazudhanane atyaMta herAnagati bhogavavI paDatI hatI. kharekhara to mahArAjAonA samaya pahelAM bhuja zaheranI najIkanI tamAma jamIna gaucara gaNAtI ane te prajAno hakka rAjaya taraphathI jhuMTavI levAmAM Avyo hato. pATanagaranA zaherIomAM A prazna jyAre khUba ukaLATanuM kAraNa banyo tyAre A praznane pakaDI laI navayuvAna kAryakara saMghe rAjya pAse prajA hakkanI mAgaNI karI ane mAgaNI cokkasa samayamAM na svIkArAya to rakhAlanA kAyadAno bhaMga karavAnI paNa jAherAta karI. A herAnagati eka-eka hindu-muslima prajAjanane bhogavavI paDatI, AthI samagra prajA navayuvAna kAryakara saMghanI A laDatamAM joDAvA ne sahakAra ApavA taiyAra thaI, ane A prazna to gAya jevAM prANIno hotAM mAnavadayAne kAraNe prajAmAM tAtkAlika sahAnubhUti phelAI. navayuvAna kAryakara saMghe paNa prajAne taiyAra karavA khUba uhApoha karyo ane jAherasabhAo bolAvI. pariSadanA vinita vicArasaraNI 58
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAratva jaja jai dharAvatA netAo paNa A laDatamAM sAthe joDAyA paraMtu laDatanI tamAma javAbadArI navayuvAna kAryakara saMghe upADI hatI. cheka chellI ghaDI sudhI rAjya taraphathI A bAbatamAM kaMI ja jAherAta bahAra na AvatAM cokkasa karela divase te samaye rakhAlanA kAyadAno bhaMga karavA prajAnuM saraghasa navayuvAna kAryakara saMghanA kAryakaronI AgevAnI nIce upaDyuM, paraMtu kAyadA bhaMga karavAnA sthaLa pAse saraghasa pahoMce te daramyAna rAjya taraphathI samAdhAna mATe tatparatA dAkhavavAmAM AvI ane prajAnI mAgaNIne saMtoSavAnuM kacchanA yuvarAje AgevAnone mulAkAta ApIne kabUlyuM. pariNAme rakhAla satyAgrahamAM prajAne adbhuta vijaya maLyo ane teno tamAma yaza navayuvAna kAryakara saMghanA yuvAna kAryakaronA phALe noMdhAyo. A rIte navayuvAna kAryakara saMgha ane tenA yuvAna kAryakaro TUMka samayamAM ja kacchI prajAmAM mAnatA ane jANItA banI gayA ane temanI uddAma vicArasaraNI ane jalada kAryakrama yojavAnI nIti prajAmAM atipriya thaI paDI ane pariNAme samagra prajAmAM khUba utsAha ane jAgRti phelAvA lAgyA. selsa Teksa AMdolana : IsavIsana 1954-55nA varSamAM kacchamAM selsa Teksa dAkhala karavAmAM AvatAM kacchanI janatA ane vepArIAlamamAM teno joradAra virodha thayo ane A virodhe eka AMdolananuM svarUpa lIdhuM. 144mI kalama 17 mujaba bhujamAM sabhA-saraghasanI manAI pharamAvavAmAM AvI ane tenA bhaMga badala prANalAla zAhanI taMtre dharapakaDa karI. AthI kRSNalAla mAMkaDa, amRtaprasAda aMtANI vagere netAoe bhuja zaheranI hadabahAra sabhA bharI temAM paNa vizALa janamedanI umaTI paDI. ATalo moTo lokajuvALa jotAM taMtre prANalAla zAhane mukta karyA. temanI mukti samaye bhujamAM zaheranA samagra vepArI Alame temanuM bhavya svAgata karyuM. suvarNa ane cAMdInA alaMkArothI kamAno taiyAra karI temanuM svAgata karAyuM moTI janamedanIe paNa temanuM svAgata karyuM. sAcAM adhAMginI tArAmatI : bhujanA DosAbhAI lAlacaMda dharmazALAthI basasTezana javAnA mArge vANiyAvADa nAkA para navI zAkamArkeTa pAse cAra mALanI eka AlizAna ImArata "tArA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakAraNa je patrakAratva ja najIkanA empAyara' AvelI che, tenA cothA mALanA jharUkhe besIne eka sannArI potAnA bhUtakALanI vAto A lakhanAra sAthe vAgoLe che. mULa mAMDavInAM vatanI A karmaThanArI tArAmatIbahene potAnI doDha varSanI vaye ja pitAnI chatrachAyA gumAvI. mA ane mAmAe ucherIne moTAM kya. 19 varSanI uMmare potAnAthI uMmaramAM 14 varSa moTA yuvAna sAthe temanA bhujamAM lagna thayAM. A yuvAna eTale kacchanA phakkaDa jAMbAjha patrakAra prANalAla zAha. lagna pachI ja tArAmatIbahenanI cha dAyakA lAMbI saMgharSayAtrAno AraMbha thayo. temaNe parizramane ja potAno paramezvara mAnyo che. temaNe AkhI jiMdagI sakhata mahenata ja karI che. jAherajIvananA agraNI ane patrakAra prANalAla zAhane rAjadrohanA gunAsara sarakAre be varSa mATe jillA bahAra hadapAra kyuM tyAre tArAmatIbahena jarAya DagAyAM vagara potAnA patine pagale cAlIne temanA kAryane AgaLa dhapAve che. temanI gerahAjarImAM temaNe prinTiMga presamAM kaMpojhakAma karyuM che, TreDala mazIna para chApakAma karyuM, bhujamAM gheraghera jaI vahelI savAre page cAlIne chApAnI pherI karI prANalAlabhAInA akhabArone cAlu rAkhyAM. prANalAlabhAI bhUgarbhamAMthI potAnA lakhelA lekha mokale ane tArAmatIbahena tene chApIne zaheranA gheraghera pahoMcatAM kare. A daramyAna gharasaMsAra ane jIvananirvAha calAvavo paNa jarUrI hato tethI jIvana vImA nigamanA ejanTa tarIke paNa kAma karyuM. traNa putro ane be putrIone paNa temaNe saMgharSa karI moTAM kyAM. A mATe 1964nA varSamAM vANiyAvADa vistAramAM jamInanA eka moTA TukaDAnI hararAjI yojAI tyAre tArAmatIbahene potAnA parivAranA jIvananirvAha mATe e jamIna kharIdI lIdhI ane tenA para bhuja zaheramAM AvatA musApharo mATe rahevA-jamavAnI suvidhA ApatuM nAnuM janatAghara banAvyuM. temAM ATha AnAnA bhADAthI sUvA mATe khATalo Ape. A dhaMdho cAlyo eTale navA rUmo bAMdhIne lokone jamADavAnuM paNa cAlu karyuM. roTalA, roTalI, chAza, khArAbhAta, zAka, goLa, ghI jevI dezI vAnagIo chUTaka bhAve ApavAnI lojano AraMbha karyo. rasoDAnI tamAma javAbadArI tArAmatIbahena saMbhALe. vahelI savAre UThI chAza jaMgavAthI mAMDIne zAka kharIdI samAravAM, rAMdhavA tathA laoNja cAlu thAya tyAre garamAgarama roTalA ke roTalI utArI 60
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArijAja jaina patrakAratva jajanA ja musApharone jamADavA sudhInI kAmagIrI jAte potAnA kAma para rAkhelA mANasone sAthe rAkhIne karatAM. prANalAlabhAIne to rAjakAraNa ane akhabAramAMthI samaya ja na maLe, potAnuM ghara choDIne AkhA kacchanI ciMtA karatA. sarakAra ane vahIvaTItaMtranA anyAyo ane johukamI sAme laDatA, vicAra AMdolananA prasAra mATe mathatA rahetA tyAre tArAmatIbahene sAcA ardhAginInI bhUmikA nibhAvI. ne AkharI vidAya : AvA khaDatala patrakAra, samAjasevaka, rAjakAraNI ane jAherajIvananA agraNI prANalAla zAhe potAnI jiMdagInAM chellAM keTalAMka varSo khUba ja zAMtithI pasAra karyo. patnI tArAmatIe AraMbhela janatAghara saMcAlanamAM paNa rasa lIdho. temanuM avasAna 10mI navembara, 1986nA thayuM, tyAre janatAgharanI tamAma rAjakIya, akhabArI gatividhio para pUrNavirAma mukAI gayuM. paraMtu A pachI tArAmatIbahena ane prANalAla zAhanAM putrI nItAbahene samAjasevAnI pravRtti jALavI rAkhI che. teo bhuja zaheramAM bhUlelAM, bhaTakelAM nAnAM bALako, garIba, pAgala ane anAtha lokone jamADe che, tene navaDAve che, tenA vALa kApI Ape che ane sArAM kapaDAM paherAve che. prANalAlabhAInA moTA putra nikhile mAtAe khoDelA janatAgharanA pAyAne vadhu majabUta banAvI vizALa "tArA empAyara' khaDuM karyuM ane Aje temAM traNatAraka darajjo dharAvatI vizALa hoTela 'AbhA inTaranezanalanuM saphaLa saMcAlana kare che. 61
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ akhAnA jaina patrakAratva ajAja jayabhikhkhuM - mAMgahyadarzI patrakAra - DaoN. dhanavaMta zAha jaina yuvakasaMghanA maMtrI ane prabuddhajIvana'nAM taMtrI) dhanavaMtabhAI sAhityakAra, patrakAra ane nATyalekhaka che. jena sAhitya samArohanA Ayojaka ane saMcAlaka che. eka samaya evo hato jyAre patrakAra ane sAhityakAra vacce eka UMDI khAI hatI. je lekhaka dainika, sAptAhika ke mAsika, sAmayikamAM kolama ke dhArAvAhI, phrilAnsara tarIke lakhe, enI bhASAzailImAM sAhityika guNavattA hoya topaNa sAhityakAro AvA patrakArane potAnI paMgatamAM besADe to nahi ja paNa potAnA vyaktitvane mUThI UMceruM gaNe. to sAmA pakSe koI sAhityakAra kaTAralekhaka tarIke athavA niyamita ke prAsaMgika AvA dainika-sAptAhikamAM lakhe to patrakAranI jamAta A sAhityakArane potAnI kakSAmAM patrakAra na gaNe, jema e samaye evo niyama daDha thaI gayo hato ke lakhAyelAM pustaka ane pustaka svarUpe chapAyaelA nATakane raMgamaMcajagata nATaka na mAne ane A nATyakArane rokaDuM parakhAvI de ke, "bhajavAya e ja nATaka'. jyAre je nATaka bhajavAyA hoya paNa pustaka svarUpe pragaTa na thatAM hoya to sAhityakAra e nATakane sAhityanI paMktimAM na besADe. ( patrakAratva ane sAhityakAranA A bhedabhAvane jyabhikhu, meghANI ane guNavaMtarAya AcArya jevA banne kSetre yazasvI thayelA kalamakAroe bhUMsI nAkhyA. jyabhikhkhuM sAhityakAra hatA eTale kalamane khoLe mAthuM mUkanAra patrakAra thayA ane A patrakAra banyA eTale sAhityakAra tarIke vizeSa jhaLakyA. Ama jayabhikhkhanA sarjana vikAsamAM A banne tattvo preraka ane pUraka banyA. upara jaNAvyA pramANe anya sarjako mATe paNa patrakAratva ane sAhitya sarjana mATe AvuM banyuM, paNa jayabhikhkha jevA sAhitya sarjananI vividhatA e sarjakomAM na hatI. jayabhikhkhano beu kSetranA sarjana para vizALa anubhava hato. nibaMdha, bodhakathA, pravAsavarNana, navalikA, navalakathA, nATaka, reDiyonATikA, prANIkathA ane 62
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ para ja jaina patrakAratva apAyA bALasAhitya paNa. uparAMta navalakathA ane navalikAmAM sAmAjika, dhArmika, kAlpanika ane ItihAsanuM tattva mAtra darzanakAra tarIke ja nahIM, paraMtu eka saMzodhaka abhyAsI tarIkenuM pragaTa thAya che. dharma jaina evA A kalamajIvI patrakAra jyabhikhkhae jaina dharma viSayaka lekho lakhIne jaina patrakAratvanI zreNImAM svabaLathI mAnabharyuM sthAna prApta karyuM che. emanI navalakathAnAM jainapAtro dharma ane sAhitya kSetre avismaraNIya raheze. A daSTie jyabhikhkhae kathA-rasanI sAthe jaina dharmanAM tattvone ujAgara karI jaina dharmanI na visarAya evI sevA karI che. cAra varSanI nAnI umare mAtAnI chatrachAyA gumAvanAra jayabhikhkhane parivAraprema aDhaLaka maLyo. jaina saMsthA zivapurImAM abhyAsa karyo ane tarkabhUSaNa tema ja nyAyatIrthanI padavI prApta karI. A gahana tattva emanA pratyeka sarjanamAM pragaTa thAya che, paNa emAM zuSkatA kyAreya AvI nathI, paraMtu tattvane potAnI AgavI zailIthI rasALa kathArasamAM DhALyo che je bhAvika-vAcaka mATe paherAnuM kArya kare che. agarabattI jevuM sugaMdhI jIvana jIvanArA jayabhikhkhanA sarjanamAMthI A maheka anubhavAya che. teo potAnA pratyeka sarjanamAM zuddha ane sAtvika vicAronA AgrahI rahyA, lagabhaga 300 jeTalAM pustako ane dainika, sAptAhika ke mAsikomAM alapajhalapa ke dhArAvAhI svarUpe be hajArathI vadhu lekho lakhanAra jayabhikhkhae kyAMya kyAreya tattvahIna sAhitya saryuM nathI. kalama ane kAmanuM keTaluMya dabANa bhale hoya, toya. narmada jema kalamane khoLe mAthuM mUkyuM tema jayabhikhkhae paNa kalamane ane kolamane khoLe mAthuM TekavyuM ane dara varSanuM jIvana khumArIpUrvaka mANyuM. e samaye dainika, sAptAhika ke mAsikanA mAliko kolama lakhanArane puraskAra ApatA na hatA, e mAliko to evuM mAnatA ke lekhakonuM sAhitya potAnA patromAM chApIne lekhakane je prasiddhi maLe che e ja lekhakano puraskAra. paraMtu jayabhikhkhae potAnI rasALa ane satvazIla zailIthI eTalI badhI lokapriyatA prApta karI ke mAliko puraskAra ApavA vivaza nahIM, hoMzIlA banyA ane A rIte badhA kolamisTone purarakAra maLavA lAgyA. Ama jayabhikhkhae patrakArone mAna ane dhana beu apAvyAM 63.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva ane kalamanI garimA vadhArI. kalama ane kolamane khoLe jIvI janAra jayabhikhkhu 'ravivAra', 'savitA', 'janakalyANa'mAM niyamita lakhatA. saMdezanI kolama 'gulAba ane kaMTaka' atilokapriya thaI. saurASTranA 'jayahiMda' ane 'phUlachAba'nI emanI kaTAro vAcaka mATe Adata banI gaI, to naDiyAdathI prasiddha thatA 'gujarAta TAimsa'thI e pradezanA vAcaka vargamAM jayabhikhkhu lokapriya thayA. bALa-sAptAhika 'jhagamaga'mAM emaNe bALasAhitya eTaluM badhuM pIrasyuM ke e vakhate 'jhagamaga'nI 50,000 prato chapAtI. ane gujarAta samAcAranI 'iMTa ane ImArata' kolame to anero itihAsa sarjI nAkhyo. jayabhikhkhue A kolama lakhavAno prAraMbha 1953mAM karyo ane gujarAta samAcAranA vAcakone emaNe ghelA karyA. 1953thI 1969nA Disembara sudhI, eTale ke jIvananA chellA zvAsa sudhI emaNe A preraka kolama lakhI. saMkhyAnI dRSTie to mahinAnA cAra lekha, eTale ke prati saptAhe eka lekha. A rIte 16 varSa, lagabhaga 800thI vadhu lekho emaNe eka ja dainikamAM niyamita lakhyA. itihAsa haju AgaLa vadhe che. jayabhikhkhunA avasAna pachI 'gujarAta samAcAra'nA saMcAlakoe A 'iMTa ane imArata'nI mALA emanA suputra kumArapALa desAIne paherAvI, pharajiyAta; jANe pitRtarpaNa ane 1969thI Aja paryaMta 43 varSathI A kolama mudraNa ane tattvanI daSTie putra kumArapALa lakhI rahyA che, eTale pitAputranI kula 59 varSanI eka ja dainikane ekadhArI A kolamasevA gujarAtI patrakAratva kSetre ajoDa to che ja, kadAca vizvapatrakAratvamAM paNa e ginesa bukamAM sthAna pAme evI ghaTanA che. A zreya prathama jayabhikhkhune pachI putra kumArapALane. - gujarAta sAhitya kSetre dalapata - nhAnAlAlanI ekadhArI sAhityasevA 114 varSanI che, e gaNatarI karatAM A jayabhikhkhu-kumArapALanI atyAra sudhI sAhityasevA lagabhaga kula 95 varSanI to thaI, eTale dalapata-nhAnAlAlanI 114nA AMkathI avazya AgaLa vadhaze tyAre gujarAtI sAhitya ane patrakAra kSetre eka navA itihAsanuM pAnuM lakhAze. dalapata-nhAnAlAla mAtra sAhityakAra hatA, patrakAra nahi. jayabhikhkhue potAnuM svataMtra sAptAhika 'jaina jyoti' ane 'vidyArthI' f
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva che zIrSakathI zarU karyuM karyuM hatuM ane A potAnA sAptAhika tema ja je sAptAhikamAsikanuM eo saMpAdana karatA hatA emAM navodita lekhakone emanA lekhone sthAna ApI emane protsAhita karatA. jayabhikhkhu prAraMbhamAM 1) bhikSu sAyalAkara ane 2) vIra kumAranA nAme lekho lakhatA hatA. A kRtanizcayI ane svAvalaMbI sAhityakAra jayabhikhkhue jIvananA prAraMbhe khumArIbharI traNa pratijJAo lIdhI hatI. (1) nokarI na karavI (2) narmadanI jema kalamane Azare ja jIvavuM (3) pitRkasaMpatti na levI. jayabhikhkhu A rIte ja jIvyA e emanI pratijJAbaddhatAnuM dyotaka che. patrakAra tarIke jayabhikhkhu mudraNakaLAmAM paNa pAraMgata hatA. gurjaragraMtha kAryAlayanA zAradA mudraNa kAryAlayanuM emaNe saMcAlana karyuM hatuM. lakhANanA le-AuTa ane geTaapa eo eka mudraNazilpI tarIke taiyAra karatA. phAdhara volesa jayabhikhkhunI bhASAzailI mATe kahetA ke "jayabhikhkhunA sarjanamAM sacoTa vAkyo, sUtronI paraMparA, kriyApadanI karakasara, alaMkArono meLo, bodhanI dorI parovavA aNIdAra zailInI karAmata ne ramatA ramatA jIvananA pATha bhaNAvavAnI kalA - emanA sAhityamAMthI prApta thAya che.'' jayabhikhkhunI yazavartI navalakathA 'jayadeva'nI bhASAzailIthI abhibhUta thaIne DaoN. dhIrubhAI ThAkara jayabhikhkhune moranA picchadharano vaMzaja kahetA. sAhityadharmamAM 'rasakathA ahIM dharmakathA' mAMDIza evuM kahenAra ane lakhanAra kavi nhAnAlAlanA sAhityadharmane AtmasAta karanAra, jayabhikhkhu patrakAra tarIke satyane ane satyane samarpita hatA. emanA zabdo emanA vAcaka mATe jIvanapreraka ane dizAdarzaka hatA. svabhAve paragaju evA jayabhikhkhu mananI nirmaLatAnA nirmaLa ane sAcakalA patrakAra hatA. emaNe mAnavImAM rahelA guNonI prazaMsA karI che, paNa kyAreya koInI khuzAmata karI nathI. emanA jIvanakoDiyAmAM nitanavuM satya ane AdarzanuM ghI pUrAtuM ane kalamanI vATe emanA vAcakone teja ane sattvanI jyotinAM darzana ja nahi, kalamanI kaLAnI khUbIthI sAkSAtkAra karAvatuM. pa
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ bajAja jana jaina patrakAratva jaja bajAja meghANI: patrakAratvanI kamANI - guNavaMta upAdhyAya meghANI bhAvanagarasthita guNavaMtabhAI upAdhyAya philosophImAM rasa dharAvanAra gajhalakAra, lekhaka ane kavi che. saurASTranI sAhitya viSayaka saMsthAo sAthe | saMkaLAyelA che.). zrI jhaveracaMda meghANIno janma dazAzrImALI jaina parivAranA zrI kALIdAsa meghANIne tyAM coTIlA (ji. surendranagara) khAte sanmAtA dhoLIbAnA kUkhe i.sa. 1896, ogasTanI 28mI tArIkhe thayo. jo ke kezavarAma zAstrI racita 'gujarAtanA sArasvato puskatamAM janmatArIkha I.sa.nI 1897nA oNgaSTanI 17mI tArIkha noMdhavAmAM AvI che. pitA polIsakhAtAnA karmacArI hovAne lIdhe bALapaNathI yuvAvasthAmAM padArpaNa sudhI saurASTranAM vividha sthaLoe rahevAjamavAnuM thayela che. jemAM coTIlA, rAjakoTa, bagasarA, amarelI, lAkhApAdara, coka (pAlitANA), dAThA, jhiMjhuvADA, vaDhavANa, bhAvanagara, ItyAdi sthaLono nirdeza maLe che. Ama bALapaNa-kizorAvasthAmAM ja emane vividha sthaLo, bhaugolikatA, prajA ane prAkRtika jIvanano vividha anubhava prApta thAya che, jIvanabhAthuM bane che. ane kadAca eTale ja zrI jhaveracaMda meghANI koI eka sthaLe kyAreya palAMThI mArI beThA nathI. meghANI: smaraNamUrti nAmaka graMthamAM zrI niraMjana varmA ane jayamalla paramAranA nirdeza mujaba zrI meghANInuM prAthamika zikSaNa rAjakoTa tAlukA zALA thaI dAThA, pALiyAda, bagasarA vagere sthaLe pUruM thayuM. mAdhyamika zikSaNa vaDhavANa kempa ane amarelImAM laI. I.sa. 1912mAM meTrika pAsa karI kaoNlejazikSaNa mATe ekAda satra jUnAgaDhanI bahAuddIna kaoNlejamAM laI bAkIno abhyAsa bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM I.sa. 1916mAM aMgrejI ane saMskRtanA viSayo sAthe bI.e. pasAra karyuM. 66
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva ema. e.nI taiyArI sAthe anya kharcane pahoMLI vaLavA-pitAnI nivRtti pachI bhAvanagara sthAyI thatAM sanAtana dharma hAI skUlamAM zikSaka tarIMke eka varasa sevA ApI. I.sa. 1917mAM kalakattAsthita moTA bhAInI nAdurasta tabiyatanI saMbhALa arthe kalakattA jaI vasyA ane upasthita saMjogovazAta jIvaNalAla limiTeDanI elyuminiyama kaMpanImAM joDAyA. ahIM emaNe sAmAnya padavIthI zarUAta karI maeNnejara darajje pahoMcI traNeka varSa kAma karyuM. e darimayAna zeTha jIvaNalAla sAthe ja iMglaeNnDanA pravAse jaI AvyA. jIvaNalAlanI icchA emane iMglaeNnDamAM emanI kaMpanInuM kAma saMbhALavA niyukta karavAnI hatI, paraMtu havAmAna mAphaka nahIM AvatAM parata kalakattA pharyA. ahIM emanA sAhityika mijAjane vyavahArika kAma bojArUpa lAgatAM ane soraThI bhomanA koI ajANa saMdeze I.sa. 1921mAM saurASTra bagasarA pAchA pharyA. I.sa. 1922mAM damayaMtIbahena sAthe jetapura mukAme lagna thayAM. bALapaNathI ja sAhityaka vAMcana, yuvAvasthAe kavi kalApInAM kAvyono nAda, kaoNlejakALa dariyAna kavizrI nhAnAlAlano kAvyAsvAda, Itara vAMcana-manana, kalakattAnivAsa daramiyAna brahmosamAjanA pratyeka ravivAranAM pravacanonuM zravaNa, baMgALI nATakonuM rasadarzana, A badhAM meghANIne bhItarathI bharapura karatAM rahyAM to bagasarAnivAsa daramiyAna haDALA darabAra zrI vAsUravALA dvArA lokasAhityano nAda umerAyo. - zrI umAzaMkara jozI 'meghANI : kRSNanI baMsarInI sevA'mAM lakhe che sAhityika mULa tapAsatAM kalakattAthI temaNe lakhelA patra 'li. huM AvuM chuM'nA saMdarbhe kahe che, 'AvAM sAhasane yogya Therave evI yuvakanI kevIka sAhityasiddhi hatI ?... 1925 pahelAMnuM ekamAtra gIta 'dIvaDo jhAMkho baLe' (1918), ane 1916nI aprasiddha kRti-svadharmane zodhatI kRti sAghAMta zikhariNI chaMdobaddha zuddha sAhityakRti ! emanI e aprasiddha kRtinI pAMca paMktio, emanI samajadArIne samajavA tathA emaNe kaMDArela keDInA prathama mAIlasTona tarIke AsvAdavA :nihALu chu. Aje jagata ramatI maMgala prabhA, paDacA zabdo kAne arara ! vadatAM kampa vachuTo, 67
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva gayA cAlyA re zu muja jIvananAM vIsa varaso, prabhAto kaMI AvI jhaLahaLa prakAzI vahI gayAM, chatAM mArA netro kayama nava are jAgrata thayA? jANe 'kAnta' jevA siddhahasta kavinI kalame nirjhAreluM kAvya ! I.sa. 1921-22 bagasarA vasavATa daramiyAna ja kurabAnInI kathAo ane 'DozImAnI vAto'nuM sarjana thayuM che. kaMIka navuM karavAnI thApanA-icchAe temaNe tAjetaramAM ja rANapurathI amRtalAla zeThanA prayAsothI zarU thayela sAptAhikanA vAcananA pratibhAvarUpa lekhAMko 'amara rasanI pyAlI', corAno pokAra' zrI amRtalAla zeThane mokalAvela, jenA anusaMdhAne amRlAla zeThe, jhaveracaMda meghANImAM chupAyelA sAhityika patrakArane pichANyo ane potAnA sAmAhikapatra 'saurASTra'mAM joDAvA nimaMtraNa pAThavyuM. svayaM meghANI 'huM pahADanuM bALaka'mAM lakhe che 'mane teDaco hato sAhityanI zAkhA calAvavA paNa patrakAratvathI nirlepa rahI zakuM tevI baMdhiyAra kuMDIye bAMdhelI e banne pRthaka zAkhAo nahotI. huM beu kSetramAM ramaNa karato thayA.' zrI meghANInA patrakAratva kSetre padArpaNa pahelAMnA bhAratIya patrakAratva ane e anuSaMge gujarAtI patrakAratva tarapha AcherI daSTi nAkhI levI anivArya jaNAya che, kAraNake ATalI pUrvabhUmikA sivAya zrI meghANIe patrakAratva kSetre dAkhavela haraNaphALa samajI zakAya te paNa zakya nathI. bhAratIya patrakAratva prAraMbhe samAja sudhAraNAnA dhyeyalakSI rahyuM. rAjA rAmamohanarAye 'saMvAda-kaumudI' (saMskRta) ane 'mirAta ula akabara' (urdU) patro dvArA samAjasudhAraNA jhuMbezane gati ApI. gujarAtamAM patrakAratva samAjasudhAraNA kSetre AgavuM pradAna kare che, durgArAma mahetAjI, vIra narmada, karasanadAsa mULajI ityAdie patrakAratvane mAdhyama banAvI vahema, kurivAja, aMdhazraddhA, amaladArazAhInA atyAcAro, strIonI avadazA, kanyAkeLavaNI, vidhavAvivAha, sAmAjika varNabheda, svAbhimAna ane saMskRtirakSA viSayaka jabaruM kANa karyuM. narmadano 'DAMDiyo' ane karasadAsa muLajInuM satyArthaprakAza AnA udAharaNarUpa che. muMbaIthI pArasI samAja dvArA ogaNIsamI sadInA uttarArdhe 68
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva 'muMbaI samAcAra'nI zarUAta karI. Ama 1850thI 1920 varSo daramiyAnano gujarAtI patrakAratvano ItihAsa tatkAlIna samAjavyavasthA avakAzanA saMdarbhe asAdhAraNa kahI zakAya. 1921nI pahelI oNkTobarathI lIMbaDInA vakIla zrI amRtalAla zeTha, rANapura (tA. dhaMdhukA) khAte saurASTra - kAThiyAvADanI janatAnAM du:khadarda, rajavADAM ane sAmaMtazAhInA atyAcAro ane dezabharamAM prajvalita svAtaMtryasaMgrAmane pratibiMbita karavA 'saurASTra' nAme sAptAhika zarU kare che. 1922nA julAImAM zrI meghANI potAnI nAnakaDI sAhityadIvI sAthe ja 'saurASTra'mAM joDAya che. somavArathI guruvAra chApAnuM kAma ane zukra-zani-ravi ema traNa divasa lokasAhitya saMzodhana kSetre pravAsa, kyAMka pagapALA, ghoDA para ke relave ityAdi mArge ! Ama 1922thI 1927nA samayagALAmAM ja 'kurabAnInI kathAo', 'saurASTranI rasadhAra' bhAga-1thI 5, DozImAnI vAto, dAdAjInI vAto, soraThI bahAravATiyA bhAga-1 thI 3, raDhiyALI rAta (gIto)nA traNa bhAga, eziyAnuM kalaMka, ramaNiyuM AyarlenDa, haMgerIno tAraNahAra, traNa nATako anukrame 'rANo pratApa', 'rAjA-rANI' ane 'zAhajahAM' soLa-sattara pustakonA zrI meghANI jAgIradAra bane che. samagra gujarAtamAM meghANI-meghANI thaI gayuM. mAtra sAta-ATha varSanI patrakAratva-lekhananI duniyAmAM ! enA pariNAma svarUpe I.sa. 1928mAM lokasAhityamAM viziSTa pradAna badala bahupratiSTha raNajitarAma suvarNacaMdraka zrI meghANIne arpaNa thayo. 1929-30 daramiyAna meghANIbhAInI kalamathI 'jAgo jaganA kSudhArta, jAgo janinA bALa karALa kALa jAge' ane 'kaMku ghoLajo re, ke kesara, ghoLajo re' jevI kavitAthI 'saurASTra'ne zaNagAre A pahelAM ja 'misarano mahAsaMgrAma' prasiddha thayuM. prajAjIvanamAM vaNAyuM ane vakhaNAyuM. 1930mAM mIThAnA satyAgrahamAM patrakAra, sAhityakAra, lokasAhityasaMzodhaka, gAyaka, saMpAdaka jhukAve che ane kesara ghoLajo re... krAMtikArI uddIpananuM kArya kare che ane siMdhuDAnA zabdo. nayana phrADa, mAra trADa, jarIka vAra jAgane, bIka konI, bIka konI, konI bIka, mAta tuMne ? gAo, bajAo, juddha jagAno vAha ghora vadhAmaNAM gurjarI tAre madhuvane gaheke mayuro maraNanAM ! SC
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva krAntivIro samakSa lalakArI, muradAmAM prANa phUMke che. pariNAme sarakAra dvArA 'siMdhuDo' japta thAya che tema chatAM sAIklaoNsTAIla nakalo dvArA saurASTramAM pahoMcI jAya che. 1930nI mArcanI 26mIe bhaLatA nAme, managhaDaMta Aropo mUkI meghANIbhAInI dharapakaDa thAya che ane dhaMdhukAnI korTamAM nyAyAdhIza samakSa ja 'hajjAro varSanI jUnI amArI vedanAo' gAI nyAyAdhIzanI AMkha paNa bhInI karI jANe che ane sAbaramatI jelamAM dhakelAya che. ahIM temane diggaja rAjakIya netAo, prajAnA pratinidhio sAthe goSThI jAme che. pAchaLathI 'jela oNphisanI bArIethI' pustaka lakhAyuM te AnuM pariNAma ! 1931mAM jelamukti maLe che, paraMtu amRtalAla zeTha ane meghANIbhAInI anupasthitimAM suSupta thayeluM saurASTra merI lAM korTenonA 'samavansa DArliMga'nA bhAvAnuvAda sAthe 'koIno lADakavAyo'thI pharIthI jIvaMta bane che. DisembaramAM pharIthI rAjakIya dharapakaDo thatAM saurASTra sAptAhika baMdha thAya che ane enI avejImAM 1932nA phebruArIthI sAhitya, vArtA, saMzodhananuM sAptAhika 'phUlachAba' zarU thAya che jemAM meghANIbhAInI patrakAratva, sAhitya, lokakalA saMzodhana-saMpAdana traNeya pravRttio ekabIjAnI pUraka banI, nitanavA cIlA gujarAtI sAhityamAM pADe che. vArtAlekhananI sAthesAthe ja navalakathAonuM sarjana paNa AraMbhAya che. 1931 sudhI boTAdanivAsa ane rANapura 'saurASTra-phUlachAba' saMcAlana arthe AvAgamana niyamita rIte rahe che. kAyA tUTI jAya tevA A divaso, temAM 1931mAM sarjaka meghANIbhAIne jabaro AghAta pahoMce che. temanAM dharmapatnI damayaMtIbahena chellA ghaNA samayathI bImAra rahetAM - bImArIthI kaMTALI agnisnAna karI le che. boTAda rahevuM duSkara thaI jAya che ane sahakuTuMba muMbaI sthaLAMtara kare che. 'phUlachAba'mAM lekhanakArya to cheka eprila-1933mAM choDe che. meghANIbhAInA 'thoDuMka aMgata' nivedananA zabdo 'lachAba'nuM kAma koI amuka vAdanA vIjaLIpracAranI peTImAM na pUrI detAM ame enAM pAnAMne mokaLAza ApI - ApaNI mAnavatAnAM sarva aMgone sparze tevA bahuraMgI lakhANo jhIlavAnI, kALabaLe eya badalI gayuM. 'klachAba'ne saurASTranA rAjaraMgomAM jhabakoLavAnuM TharyuM. meM khasI mAraga karI Apyo'. (paribhramaNa khaMDa-1 peja -12). 00
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva e ja arasAmAM amRlAla zeTha jelavAsa pUro karI muMbaI parata phare che ane 'janmabhUmi' dainika zarU kare che, jemAM zrI meghANIne sAhityanuM alAyaduM svataMtra pAnuM soMpe che. meghANIbhAIe saurAT/phUlachAba dvArA prajAjIvananA prazno ane sAmAjika pravAhonuM vihaMgAvaloknano udyama Adaryo. pAtharyo hato tevo ja udyama bhAvakavargane sAhityika mUlyo prati jAgRta karavA, rasa-ruci-saMskAra ghaDatara mATe 'kalama ane kitAba' nAme zarU karyo. saMkhyAbaMdha avalokano, jIvananAM rojabarojanA banAvo ane bodhapATha-lakSArtha, dezI-videzI sAhityanuM Acamana, anuvAdo, vividha kSetranI sAMprata samasyAo I.I. vividhalakSI raMgo anubhavo ane vizALa vAMcana, manana-ciMtanano khajAno gujarAtI vAcakanI sAme kholI Ape che. prastuta vibhAga 'kalama ane kitAba' 1941 sudhI saMbhALe che. 1934mAM nepALanA hIkSitAcArya harihara zarmA ane vidUSI mAtA durgAdevInAM vidhavA putrI citrAdevI sAthe zrI meghANIe punaHlagna karyAM. rAjadarabAra choDI muMbaI AvI vaselA ane lAkhonI puMjI vyApAramAM khoI beselA pitAnI putrI citrAdevInAM prathama lagna bAra-tera varSanI kumaLI vaye thayelAM ane be-eka varSamAM ja vidhavA banelAM. 1963mAM yaravaDA jelamAM teozrI vijayAbahena durlabhajI parIkha sAthe hatAM temanI mAraphate zrI meghANI paricayamAM AvelA. DaoN. vRjalAla meghANIe, jhaveracaMda meghANI vidhavA vivAhane protsAhana ApatA jANI-samajI, abhinaMdanano samAroha yojavA taiyArI karelI paraMtu jhaveracaMda meghANIe temane rokyA. 'vRjalAlabhAI, meM koI sudhAraka dRSTie A pagaluM nathI bharyuM. ame amArI sagavaDano ja vicAra karyo che.' A samaya daramiyAna saurASTramAM 'phUlachAba'nI Arthika hAlata kathaLe che. so uparAMtanA parivAro para phUlachAba baMdha thAya to asara paDe. A asaro nivAravA ane phUlachAbane pharIthI cetanavaMtuM banAvavA I.sa. 1936mAM meghANIne phUlachAbanI dhUrA soMpavAmAM Ave che. rAjakoTa phUlachAba saMbhALatA saMbhALatA ja janmabhUminI 'kalama ane kitAba'nI sAmagrI cheka I.sa. 1941 sudhI pUrI pADe che. phUlachAbane ja uddezI 'navA klevara dharo haMsalA' lakhI punarjIvita kare che. ahIMyA patrakAratva, ahevAlo, saMpAdana, sAhitya, vivecana che. prasiddha kArTUnisTa 71
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ bALaka jaina patrakAratva jamA rAnI' phUlachAbamAM joDAya tyAM sudhI kArTUnisTanI javAbadArI uparAMta "sAMbelAnA sUra' haLavA narma-marmanI kolama dvArA pakSo-saMpradAyonA daMbha viSayaka lekhanakArya kare che. pAMca-cha varSanA phUlachAbanA saMcAlana daramiyAna saurASTranI pachAta, vicaratI jAtio viSayaka kathAo-jIvana vyavasthA vize vigatavAra mAhitI ekaThI karI prakAzita kare che. sAptAhika navalakathAo tulasI kyAro' ane vevizALa prakAzita thAya che. I.sa. 1941mAM zAMtiniketanathI nimaMtraNa maLatAM lokasAhitya vize eka vyAkhyAno ApavA jAya che. eka vivAdAspada kArTUna sababa "phUlachAba' para 194ramAM rAjakIya kinnAkhorInA pariNAme pratibaMdha mukAyo to phUlachAba' presane cAlu rAkhI, kArIgaro - karmacArIonI berojagArI TALavA vividha viSayanI pustikAonuM prakAzana AraMbhAya che. marelAnAM rUdhira ne jIvatAnAM AMsuo', "akabaranI yAdamAM', pAMca varasanAM paMkhI' vagere udAharaNo che. traNa mAsanA pratibaMdha pachI 'phUlachAba' anyakSetre kAM pAyama tIrthakSetre vinazyapati | tIrthakSetre kRtaM pAyam vajharalepo bhaviSyati che. nA mudrAlekha, sAthe punaH prakAzita thAya che. meghANInI saMpAdakIya javAbadArInI adbhuta sUjha ane prayoganAM atre darzana thAya che. 1943mAM cInanI krAMti vize 'mahAalI paDozI' ane 'dhvaja milApa' prasiddha thAya che. zrI meghANIbhAI bahAravaTiyA goviMda jerAmabhAInA patrane chApI, potA taraphathI samagra vyavasthAtaMtra ane sAmAjika prazna uThAve che ke, "motano aMjAma aphara ane bhayaMkara samajavA chatAM samAja naitika nyAya toLe tevI dhAraNA rAkhe che ... patranAM marma ukelavA sattAvALAo, polIsakhAtuM, janatAne manovijJAnanA abhyAsIone, mAnavatAnA rakhevALone bhAgIdAra banAvavA notare che.. kaDhaMgAImAM joTo nahIM jaDe tevI A kAThiyAvADanI zAsanaracanAno kadI toDa ja nahIM nIkaLe ke jethI viSama paristhiti aTake ane mANasAInAM puSpo praphUlle ? ravizaMkara mahArAja dvArA bahAravaTiyA sudhAraNA yajJanI ahIM jhAMkhI nathI thatI ? I.sa. 1944mAM vivecana-AlocanA ane patrakAratvanA anubhavonA lekhono saMgraha 'paribhramaNa' prasiddha thAya che. e pachI 72
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA rAjA rAja jaina patrakAratva ja jara 1947 sudhImAM paribhramaNanA bAkInA bane bhAgomAM prakAzita thAya che. phUlachAbanI maryAdA e ja maryAdA lokasAhityakAra, saMzodhaka meghANInI ! sAhityakAra meghANIne rAjavIo potAne tyAM notare che jyAM 'phUlachAba' mATe pratibaMdha che. AvA saMjogomAM meghANI ja laI zake, prakAzita karI zake tevI mArmika noMdha: keTalAka rAjavIo A taMtrIne sAhityakAra tarIke patrathI, mitro dvArA ane rUbarUmAM paNa potAne AMgaNe mahemAna banavA notare che. chatAM mArA taMtrIpade cAlatAM phUlachAba ne temanA dvAre pravezabaMdhI hoya che, eTale evA nimaMtraNono lAbha kema laI zakuM? huM ane phUlachAba e benI vacce banAvaTI bhedarekhA mArAthI kema karAya ? evI rekhA banAvaTI to che, sAthe apramANika paNa che, zarIranA TukaDA thaI zakatA nathI, mana-prANanA to kema ja thaI zake che.... temane mATe A javAba che. phUlachAbanI nIti, zailI, vicAraNA e samagra mATe huM kAyadesara javAbadAra chuM. tema naitika javAbadAra to vizeSa chuM. huM 'phUlachAba'nI sAthe ja caDuM chuM ne paDuM chuM. phUlachAbane je dvAro Dishonoured (ApamAnita) hoya te dvAre huM Dishonoured (ApamAnita) ja chuM. huM ke 'phUlachAba bezaka svalpa chIe paNa mAre ane 'phUlachAba'ne mAthe oDhaNuM che. samasta patrakAratvanI ijjatanuM Avo ajabano ekAtmabhAva anubhavAyo e patrakAratvanA pratinidhirUpa akhabAra phUlachAbamAMthI zrI meghANI 1945mAM nivRtti le che, jemane AvakAravA vaMdemAtaram (taMtrIH zAmaLadAsa gAMdhI), 'Urmi navacaranA" ane aneka gaNamAnya sAmayiko tatpara che paraMtu meghANI Icche che so TacanA, pratyeka rIte, upekSAothI para evA sAhitya raMgamAM sevApravRtta thavA, Urmi navaracanAnAM pAnAMo para ravizaMkara mahArAja ane meghANInI kalama sAmAjika, racanAtmaka paMthe vihare che. zrI meghANInI, "ravizaMkara mahArAja' lekhamALA pAchaLathI "mANasAInA dIvA' tarIke prasiddha thAya che ane pratiSThita mahIDA pAritoSikanA hakkadAra bane che, 194pamAM ja! 1946nA okTobaramAM rAjakoTa khAte maLela gujarAtI sAhitya pariSadanA vibhAgIya adhyakSa tarIke kAryabhAra saMbhALe che. sAMprata ane bhAvi 73
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAra pariSaSa sAhityiko mATe mArgadarzaka evuM adhyakSIya pravacana Ape che. emaNe emanA aitihAsika vaktavyamAM saMdarbhataLe mahAdarzana saMghomine mahAdIpa kahI biradAvyA. haMsavAhinI vINAdhAriNI sivAya koInIye pratiSThA na hoya ema kahI mArgadarzana ApatAM mevANIno sUra paNa Ape che. koIka ja AkharI samajI vArtA-kavitAo AlekhanArAonI avadazA thaI che. Ama ja bane che mArkasane payagambara samajI tenA para kRtinI mAMgaNI karanAranI, kalAdharonI ! e ja jo banaze kadAca gAMdhIvAdI arthakAraNano cirAdhAra lenAra zabdakasabIonuM to ApaNe navAI nahIM pAmIe. chevaTe sAhityanoya Adarza zuM che? pratibhA... atisAmAnyomAM vaheMcAI gaI che. sAmAnyonA A bulaMda samUhane zire (paNa), dhyeya to arvAcIna kALe satyonA paragAmIpaNAnA Adarzane pahoMcavAnuM ja raheze... A jamAno mahAkAyano nahIM paNa mahAsaMkhyAno che. klachAbanI nivRtti pachI lekhasAhityanA saMzodhana ane saMpAdana mATe gujarAtano khUNekhUNo khuMdavA teo utsuka che paraMtu zarIra vAraMvAra baLavo pokAra che. Ama kema nA bane ? mAtra 23 varasanI sAhityika patrakAratvanI kArakirdImAM aMdAje soeka pustakonA sarjakanI! emaNe kadAca 23 varSamAM traNa AMkaDAnAM varasono samayagALo mAgI le tevuM jabarajasta kAma karyuM che. emaNe kAryakALa daramiyAna pratyeka varase aMdAje cAra-cAra pustako-graMthonI sAmagrI samAna 599 pustakonuM sarjana karyuM. emanA patrakAratvanA zabda sAhityaraMgI hatA tethI temanI kalamasAmagrI kyAreya chApAnI pastImAM palaTAya nathI. 1946nA amadAvAdamAM pharI nIkaLelAM ramakhANo sAme emano puNyaprakopa phATI nIkaLe che, Urmi navaracanAnA moTA bhAganA aMkamAM, gaNezazaMkara vidyArthI, hegiSTa ane rajabaalInA balidAna chatAM gumarAha vizALa mAnavasamUha sAme ! pAchaLathI meghANIbhAI hullaDamAM zahIda thayela vasaMtarAva hegiSTa ane rajabaalInA smArakagraMthanuM saMpAdana paNa kare che vasaMta-rajabanA nAme! paraMtu AvanArA divaso pArakhI gaela, rojiMdA patrakAratvathI nivRtta thayA hovA chatAM zrI meghANI prAthamika zikSakonA saMghanA adhivezanamAM aitihAsika vaktavya ApatA prajA samastane cetave che "AdarzanA meNAM mArazo mA !' A samaya daramiyAna muMbaIthI 74
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAkAra : jaina patrakAratva paNa cuMTAyela prAMtika sarakAranA AI.ena.TI.nAM traNa nATako paranA pratibaMdha saMdarbhe eka patrakAra sAthenI mulAkAta - vAtacItamAM emano Akroza ThalavAya che. ApaNuM rAjakAraNa kyAM jaI rahyuM che ?' eka bAju komI chApAMo roja jhera reDe che te koI aTakAvatuM nathI ane nATako para pratibaMdha ! ApaNAM sevako sattAsthAne bese tyAre AvuM kema bane ? ApaNAmAM paDaze pratikrAMtinA vAyarA, e havA gatimAna thaI rahelI huM joI rahyo chuM." meghANInA karmayogane aneka mahAnubhAvoe emanI zreSTha rIte, avalokyo che. meghANInI chavine yathAtatha upasAvavA yatna karyo che ne temane zreSTha pratibhAvonA adhikArI banAvyA che. jemAMthI sAhitya ane patrakAratva kSetranA jhaLahaLatA sitArAono nAmollekha, emanA zabdone punaHmudrita karI zakAya paNa anAvazyaka prastAranA bhaye. meghANIne priya ane meghANI pratye nirbhuja sneha karanArAo paikI hatA ane keTalAka che sarvazrI makaraMda dave, umAzaMkara dave, umAzaMkara jozI, jayamala paramAra, kanubhAI jAnI, priyakAMta parIkha, prakAza na zAha, ke. kA. zAstrI, anirUddha brahmabhaTTa, mohanabhAI paTela, hemaMta desAI, dilAvarasiMha jADejA, khoDIdAsa paramAra, himAMzI zelata, bhoLAbhAI paTela, jayaMta koThArI, manubhAI paMcoLI 'darzaka, baLavaMta jAnI, DaoN. hasu yAjJika, viSNu paMDyA, yAsIna dalAla, ityAdi ItyAdi. jemAM meghANInI hayAtI ane pachI paNa zraddhAbhAvane bevaDAvanArAo che. I.sa. 1997mAM zrI meghANInA zatAbdI varSe emanI smRtio, kartavyabodha ane niSThA kAyama mATe sAcavI zakAya e mATe gujarAta sarakAranA mAhitI khAtAe 'zabdano sodAgara'nuM prAgaTaya kareluM. lagabhaga tamAma gujarAtIbhASI kSetro ane samagra gujarAtamAM zrI meghANInI janma zatAbdI dhAmadhUma ane anerA utsAhathI ujavAyelI, jenI zarUAta "kAThiyAvADa jaina" patra - muMbaI - taMtrI guNavaMtabhAI baravALiyA Ayojita "meghANI vaMdanA" kAryakrama ghATakoparathI thayelI jemAM vaktA manubhAI gaDhavI, kavi mehula viSNukamAra vyAsa nA sAnnidhaze prA. DaoN. jayaMta mahetAe meghANInA lokasAhitya ane patrakAra dhvanI abhivaMdanA karI hatI. varSabhara gujarAta-muMbaI ane gujarAtIbhASI saMsthAo dvArA A sIlasIlo cAlu rahyo hato. 7pa
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAjaja jaina patrakAratra ajAjajakAjAma hetulakSI patrakAratvanA upAsaka, svAtaMtrya senAnI, AdarzanA anugAmIne mana svAtaMtrya e mAtra rAjakIya ke zAsakIya stara sudhInuM maryAdita svAtaMtrya na hatuM, paNa emane mana svataMtratA eTale sarvataMtra svataMtra ane vyakti-saMsthA-samAjano javAbadArIbharyo sumeLa, arthavAhI sahajatA hatA. patrakAratva, sAhitya, anuvAda, pravAsavarNana, lokasAhitya ane enuM saMzodhana, kavitA, vArtA, navalikA, navalakathA, caritralekhana ityAdi sarva mArge emanuM dhyeya to hatuM janasamUhanuM utthAna ane e paNa sarvakAlIna, sarvadezIya, sarvakSetrIya udAharaNa ApavA yogya jIvanayApana. bhAratane rAjakIya svAtaMtrya prApta thaI rahyuM hatuM evI ujjavaLa paLoe uSAkALe nUtana sUryodaya thavAnI prathama veLAe ja 9mI mArca, 1947nA roja hRdayaroganA humalA darimayAna pArthika jIvanalIlA saMkelI. haMsalo UDI gayo, pAchaLa vilApa karatAM kuTuMbIjano, vizALa bRhada parivAra, snehI-mitro, prazaMsakono bahoLo samudAya avAcaka mUkIne! khamIra, khumArI ane khAnadAnIno paryAya zrI meghANI vArasAmAM ja prakRtinuM pAlana-poSaNa ane sAhajikatA pAme che. pitA kAlIdAsa ejansInI polIsasevAmAM hovAthI jAgIradAra - ThAkora - gAmadhaNInI khuzAmatathI dUra hatA. ejansInA adhikArIo pAsethI zistapAlana, pharajaparastI ane koI paNa saMjogomAM aDIkhama UbhA rahevAnI AvaData pAmelA. kahevAtA rAjavIone paNa ejansInI ophisa-koThImAM dAkhala thatAM pahelAM ja tapAsatA tethI koInAthI abhibhUta paNa nA thatA. meghANIne dhAvaNamAM ja paryAvaraNanI nirmaLatA, sAhasikatA ane koThAsUjha maLI che. UMcA DuMgaro, kotaro, nadI-nALAM, jaMgala, jhADI, vanacara prANIo ane bilakula nirdoSa evAM grAmyajanono nircAja sneha sAMpaDyo che. vAgha, siMha, dIpaDAnI gADo ke grAmapazupAlakonAM pazudhanane DacakArA emanA jIvananA sarvaprathama sAMbhaLelA zabdo che. giranI auSadhIothI paripuTa thayelAM jharaNAM-nadI-nALAMnAM seMjaLa pIdhAM che. tethI emanA jIvanamAM khumArIkhamIra-khAnadAnI ane sahajatA na hoya to ja Azcarya. emanA patrakAratvanA ahevAlo, samAcAro, samAcAra saMpAdano, taMtrIlekho, kavitA, gIto, vArtAnavalakathA ityAdi sarvamAM paNa mATInA saMbaMdho ane zabdonI anokhI milAvaTa 96
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya jaya jaya jaina patrakAratva apAya anokhuM saMyojana anubhavAya che. Avo spaSTa uchera ane svakIya mudrA jenI hoya te kaI vicArasaraNIthI baMdhAyelo hoya ? aneka mUlyAMkanakArone A prazna mUMjhave che. meghANI kaI vicAradhArAnA? goLamejI pariSadamAM bhAga levo ke nahIM, IMglenDa javuM ke nA javuM? AvI avaDhava rASTrapitA mahAtmA gAMdhIne paNa khAsso lAMbo samaya rahelI. tevAmAM jhaveracaMda meghANInI kavitA "jherano kaToro chello pI jajo bApu !' gAMdhIjInI najare paDe. bilakula pote ja veThela manovyathA. ane gAMdhIjI jhaveracaMda meghANIne "rASTrIya zAyara'nuM svayaM AtmaraNAthI maLeluM mahAmUluM biruda gAMdhIjI Ape che. gAMdhIjI sAthenuM temanuM mAnasika-vaicArika ane kriyAtmaka joDANa, prakhara abhyAsu mAnanIya zrI nagInadAsa saMghavIne meghANInI vicAradhArA bAbata kadAca lakhavA prere che "meghANI gAMdhIvAdI nathI, gAMdhInA anuyAyI paNa nathI... gAMdhIe sAhityakArone pIDita-zoSitonI vedanAne vAcA ApavAnI pharaja pADI, paNa meghANI A bAbatamAM anya gAMdhIvAdIo karatAM anokhA che. otarAdA vAyarAne meghANIe hAkala karI che. temanI A abhivyaktimAM sAmyavAdane varelA amerikana lekhako-khAsa karIne apTana siMkalerano prabhAva gAMdhI karatAM paNa vizeSa pramANamAM che. AgaLa upara meghANInI vicAradhArA vize ja lakhatAM teozrI spaSTa rIte noMdhe che, meghANInA zabdono ja punaroccAra karI "meghANI koI ijhama (vAda)nI jALamAM sapaDAyA nathI. have meghANIbhAInA ja TakelA zabdoH Ilma (vAda)no eTalo ja atireka thaI rahe che. sarva jUnavANI svarUpone bhAMgavAnI kamara kasanAra amArA saurASTrIya bhAIone jagatanI zakyatAo tathA jIvananI kanTinyuITI (sAtatya) vize kazuM ja bhAna nathI. teo to basa uDaze ja jAya che.' zrI viSNu paMDyA meghANI mATe kahe che, "e prophezanala jarnAlisTa (dhaMdhAdArI patrakAra) to hatA ja nahIM. kahevA hoya to emane ekTivisTa jarnAlisTa (karmazIla patrakAra) kahevA joIe. tenI pAchaLa eka jhaLahaLatuM girizikhara te mizanarI (jIvanakArya laIne beThelA) patrakAranuM!' zrI cunIlAla maDiyA emanA pradhAnaguNane avalokatA lakhe che, "sAhitya pravRtti ke patrakAratva pravRttine meghANIbhAIe ekabIjathI vegaLI gaNI ja nathI.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva meghANIbhAInA vyaktitvamAM sAhityakAra ane patrakAra evA be alaga alaga pAsAM hatAM ja nahIM... tethI ja temanA sAhityano pradhAnaguNa-vyApaka mAnavatA ane samabhAva temanA patrakAratvamAM soLe kaLAe prakAzI uThe che. jyAre jyAre emaNe mAnavatAne hijarAtI joI che, cirasthAyI mAnavamUlyAno hrAsa thato anubhavyo che, tyAre tyAre nirbhika banIne jehAda uThAvI che. (pR. 74 meghANI vivecanA saMdoha - saM: jayaMta koThArI). . Ama meghANIbhAI vyApaka mAnavatAnA pratinidhi che. mAnavatAnAM mUlyo, mahobbata, mANasAI ane majabUta manobaLavALA che. meghANIbhAI ! jUnI-navI tamAma vicAradhArAonuM zamana meghANIbhAInA vAyaktitva-pratyeka sarjanamAM jhaLahaLe che. AthI meghANIbhAI koI vicAradhArAnA puraskartA ke anuyAyI nathI, paraMtu AgAmI samayamAM sAhityajIvananAM tamAma kSetre apanAvavA jevI saMvedanazIla vicAradhArA svayaM jhaveracaMda meghANI che, teo nAnA-moTA, UMca-nIca, garIbatavaMgara, vaMcita-saMcita saunA che, sau emanA che. bagasarAnA kAMtibhAI zAhane jAdusamrATa ke. lAla tarIke lagabhaga AkhuM jagata oLakhe che. mahamada chela mATe to anekAneka daMtakathAo thayelI. kadAca emanAthI UMcA sthAne birAje che zabdazAsana samrATa jhaveracaMda meghANI ! meghANI paNa bagasarAnA ! meghANIbhAInA jIvana-jIvaMta prasaMgo paNa keTalA ? kayA-kayAne atre yAda karIe ? je-te prasaMgo dvArA vyakta thatA emanA jIvananAM kayA-kayA aMtaraMgane mamaLAvIe ? muMbaInA hullaDagrasta vistAramAM mUkavA gayela koInI bahena-dIkarIne yathAtatha sthAne rAtrinA chellA praharomAM pahoMcADanAra ane hiMsaka manovRtti dharAvatA TeALAmAMthI khullI chAtIe nIkaLI janAra meghANI ! muMbaI yunivarsiTInI Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAmAM hakaDeThaTha kaoNnvokezana haoNlamAM 'lokasAhityanuM samAlocana' pIrasatA-garjatA meghANI ! zAMtiniketanamAM vyAkhyAno ApIne pU. gurudeva ravIndranAtha TAgoranI jhUMpaDInA pagathiyethI pAchA pharatA meghANI ! svAtaMtrya saMgrAmanA samarAMgaNamAM otarAdA vAyarAne AvakAratA meghANI! ke pachI jelavAsamAM paNa mukta mana-kaMThathI gAtA meghANI ! svaprazaMsAyukta lakhANa ajANatA ja chapAI jatAM AkheAkho chapAyelo 78
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva phUlachAbano krmo bALI mUkI rAtorAta navo taiyAra karanAra meghANI ! eka-eka prasagaM yAda karatAM Aje paNa romAMca-romAMca thAya che! AjanAM TIvI siriyalonA jamAnAmAM meghANI jIvana-kvana-patrakAratva viSayaka saLaMga siriyala banAvI abhinetA, digdarzaka, sahakarmIo sarvane ujjavaLa kArakirdI maLe evuM na thaI zake ?! zuM gujarAtI prajAnA zreSThIo ATaluM kAma na karI zake ? AdaraNIya nArAyaNabhAI desAI TheraThera 'gAMdhIkathA' kare che, aneka mahAnubhAvonI upasthiti paNa emAM dhyAnArha bane che. enuM nAndIvAkya 'gAMdhI Aje paNa prastuta che ?' evo prazna AjanI peDhI karatI thaI gaI che. emanA javAbamAM prastuta upakrama (gAMdhIkathA)no rahyo che' meghANIbhAI mATe paNa A ja prazna darekanA manamAM ghUghavAyA kare che. tyAre meghANI ane meghANIkartRtve sarjI Apela keTalAMka parimANo (dimentions) Aje paNa pravRtta ane apekSita che ene atre ujAgara karavA icchuM chu. - (1) amRlAla zeThanI sUjha ane meghANIbhAInI kAryasabhAnatAe saurASTra skUla oNpha jarnAlijhamanI AgavI oLakha upasAvI che. sAMprata patrakAratva jagatane anusaravA paDe tevA keTalAya pAyAnA siddhAMto ghaDI ApyA. (2) vartamAnapatro - sAmayikonA AdhAra tarIke bhAvaka samudAya athavA lokasamUhane prasthApita karyo. bhAvakonI paNa kadaradAnI ane matabhedanI noMdha laI lokalAgaNI apanAvAtI thaI. patrakAratvamAM bhAvanAtmaka anusaMdhAna sAthesAthe ja prajAmatanA ghaDatara ane vartamAnapatranA vikAsane prajAsamastanI bhAgIdArI sAthe joDI ApyA. (3) patrakAratvanA upadezAtmaka valaNane sthAne saMvedanazIla sAhityajagatanuM anusaMdhAna keLavI vArtA, kavitA, nibaMdha, dhArAvAhI, navalakathAo, avalokano, pustaka-paricaya ityAdine yogya jagA phALavI. pAchaLathI dainikomAM vaividhyasabhara pUrtione sthAna maLyuM. (4) patrakAratvamAM niSpakSatA, hetulakSitA I. anivArya lakSaNo lekhe levAtA thayA. Azrita patrakAratva ane svAzrayI patrakAratvanA bheda pADI ApyA ane patrakAratvane 'cothI jAgIra' tarIke mAnyatA apAvI. atre sanasanATI 79
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ paN jaina patrakAratva jaja jAya, nahIM paNa samAcArane sthAna maLatuM thayuM. patrakArajagata AjanA yugamAM, IlekTronika yugamAM pahoMcyuM che, vividhatA sAMpaDI che tyAre I-mIDiyA mATe anusaravA yogya mArgadarzana pUruM pADyuM. (5) vartamAnapatranAM tamAma vibhAgonI svAyattatA sAthe saMkalana sAdhI vartamAnapatrane sucArU rUpa ane sauMdarya akekarI ApyAM. chApAmAM kAma karanAra saune sAmAjika mAnyatA apAvI. saMpAdana ane taMtrInI vibhAvanA cokhkhI karI ApI. vividha kAryakSetro vacce pAtaLI bhedarekhAo ane karI ApI. (6) patrakAratvamAM sauthI agatyanI kAmagIrI evI saMzodhanAtmaka daSTikoNanI paddhati apanAvI. anyone paNa saMzodhanAtmaka sAmagrI prakAzita karavA protsAhita karyA, meghANIe pote emaNe sthaLa uparanA vArtAlApa bhale ke na karyA hoya paNa pAchaLathI ene kamabaddha karI prakAzita karatA kadAca hAlamAM pracalita Investigative Jurnalismno pAyo nakhAyo. (7) vartamAnapatranI prakAzita sAmagrInI asaro sAhityajagate paNa jhIlI ane sAhityika kSetre navI navI kSitijo ughADI ApI jema ke :A. te samayamAM vikAsazIla gadyane nibaMdho, lekhako dvArA navuM parimANa ApyuM - gadyasvarUpane sthira ane lokabhogya banAvyuM. nibaMdha svarUpane paNa enI custI ane vaividhya pUrA pADI, abhivyaktinAM mAdhyama tarIke nibaMdho-lekhakone yogya sthAna apAvyuM. sAMprata samayamAM paNa A pariNAmalakSI kAryane lIdhe kavitAo bolacAlanI bhASAmAM lakhAtI thaI. anukrame gadyakavitAnA prayogo paNa thayA. B. lokabAnInA viziSTa viniyogane pariNAme bhASAnI samRddhi paNa vadhI. lokabolI, taLapada vANIne sarasvatInA paTAMgaNamAM ramatI karAI. bhASAmAM lavacikatA ane lAlitya vadhyuM. parabhASI zabdone paNa garavI gujarAtInA raNake ramatI karI, ethI e apanAvAtA, prayojAtA thayA. C. prajAnAM potIkAM kavitAvArasAnA rAsa, garabA, lagnagIto, duhA, chaMda, copAI, mAtrA meLIya kavitAnAM svarUpone punaHjIvita karyA ane sAMprata 80
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva bhASAmAM vividha DhALo, rAgo, layo ramatA thayAM jethI gujarAtI kavitAnI paNa samRddhi vadhI. anumeghANI yuganA pratiSThita kavio amRta ghAyala, manoja khaMDeriyA, rameza pArekha, vinoda jozI AnAM udAharaNo che. sAthesAthe 1960 pachI, sureza jozIe Apela jabarA sAhityika vaLAMka pachI gujarAtI navalakathA, vArtA, lokabolImAM lakhAtAM thayAM ane poMkhAyAM. D. paraprAMtIya - paradezI racanAonI gujarAtI bhASAmAM thatI anuvAda prakriyAne 'zabdAnuvAda' TALI-'bhAvAnuvAda' (poeTika) tarapha vALI. e rIte pote ja anekAneka kRtiono anuvAda karI, anusarjana (transcreation)nI dizA cIMdhI batAvI. meghANIbhAIe anya bhASAonI uttama kRtiono gujarAtImAM bhAvAnuvAda karyo che. ravIndranAtha TAgoranI baMgALI AsthAmUlaka kavitAone 'ravIndravINA' nAme gujarAtImAM, je-te chaMda prayojI avatArI che, paraMtu meghANIbhAInI kRtio paikI bhAgye ja koIno anya bhASAmAM anuvAda thayo che. tethI meghANIbhAIno bahudhAlokoe nirAlA, harivaMzarAya baccana, premacaMdajI, TAgora, tolsatoya ke anya agraNI aMgrejI sarjakonI paMktimAM samAveza karyo nathI. ane kadAca tethI ja meghANIbhAIne koI koI 'rASTrIya zAyara' tarIke sanmAnavA pUratA taiyAra nathI. gAMdhIjIe kaMI amastA ja kahevA khAtara } khuzAmata khAtara meghANIne 'rASTrIya zAyara' kahyA haze ? Ano sarasa javAba murabbI sAhityakAra, zikSaNazAstrI ane pratibaddha lokasevaka zrI manubhAI paMcoLIe emanA 'bhedunI bhIkhyuM bhAMgavI' lekhAMkamAM (pR. 92, meghANI: smaraNamUrti)mAM Apyo che. 'gAMdhIjInA manamAM rASTrIya zAyarano artha e haze ke rASTranA je be vibhAgo paDI gayA che - bhaNelA ane abhaNa e bene sAMkaLI zake te rASTrIya - zAyara'. - vipulatAmAM guNavattAne sImita avakAza hoya che. evI koI koI unnatabhrU samAlocakonI mAnyatA paNa hoya che. meghANIbhAInA sAhitya - patrakAritva kSetre kheDANanA saMdarbhe AvuM sAmAnyIkaraNa khoTuM paDatuM anubhavAya che. kabIrasAhebano eka doharo che : 81
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva zabada barAbara dhana nahIM, jo koI jAne mola, hIrA to dAmoM mile zabada hI mola na tola ! kIMmatI hIrA to adhika mUlya cUkavI kharIdI zakAya - hIrAnuM koI ne koI mUlya hoI zake paraMtu zabda evuM dhana-vitta che jene toLI paNa nA zakAya ane mUlya paNa nA AMkI zakAya. AvA zabdonA sodAgara, kevaDAM AdarapAtra zreSThI haze ?! meghANIbhAI AvA zreSThI paNa hatA ane sajjana-sAdhutAnA lakSaNadhArI paNa hatA. tamAma zreSThI sAdhu-sajjana hoya e anivArya nathI. navakAra maMtramAM paMca parameSThine namaskAra che. arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhu (sajjana-zreyArthI) meghANIbhAIe zabdane parahitArthe, lokaghaDatara mATe prayojyo che, vaiyaktika ane sAmUhika utthAna mATe prayojyo che, koI paNa prakAranA vaLataranI apekSA vinA, kevaLa svadharma samajI ! - mana, vacana ke kAyA dvArA jAte karavA, karAvavA ke anumodanA dvArA karAtAM karmanI jainadarzananI rajUAta tathA zrI meghANIbhAInuM lokasAhitya, sAhitya - anuvAda patrakAratva ityAdi jotAM 'namo loe savvasAhUNam' (A lokamAM rahela sarva sAdhuone namaskAra karuM chuM) e navakAramaMtranA pAMcamA padane jIvanamaMtra banAvIne meghANIbhAIe kArya karela che - e padane AtmasAta karela che. prakAzaka: mAhitI - saMdarbha graMtho : 1) zabdano sodAgara saM. kanubhAI jAnI - 8/1997 khAtuM : gujarAta rAjya. 2) samagra meghANI sAhitya graMtha-pa. paribhramaNa khaMDa-1 (navasaMskaraNa) 2009 saM. jayaMta meghANI - azoka meghANI, - jhaveracaMda meghANI prakAzaka: gujarAta rAjya sAhitya akAdamI, gAMdhInagara. 3) samagra meghANI sAhitya graMtha 5, paribhramaNa (navasaMskaraNa) khaMDa-2, jhaveracaMda meghANI-2009. saM. jayaMta meghANI - azoka meghANI - prakAzaka: gujarAta rAjya sAhitya akAdamI, gAMdhInagara 4) aradhI sadInI vAcanayAtrA- 3, saM. mahendra meghANI-2005, prakAzakaH lokamilApa TrasTa, bhAvanagara. 82 -
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA ja jaina patrakAratva jaja 5) saurASTranI rasadhAra bhAga-1, jhaveracaMda meghANI, chaThThI AvRtti-1991, prakAzaka: prasAra, bhAvanagara. 6) meghANI : smaraNamUrti, saM. mahendra meghANI - 1987. prakAzaka: lokamilApa TrasTa, bhAvanagara. 7) meghANI vivecanA saMdoha saM. jayaMta koThArI (pR. 70thI 96) jherokSa kopI. 8) nATayAMjali (jhaveracaMda meghANInI keTalIka vArtAonuM nATacarUpAMtara) rUpAMtarakAra : jayendra zekhaDIvALA, prakAzaka : roTarI kalaba opha bharUca-1998. 9) jaina sAhitya samAroha guccha-5, prakAzaka: zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI. sa. DaoN. kalA ema. zAha - DaoN. haMsA esa. zAha (2006 ?) 10) zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA Ayojita 1thI 10 jaina sAhitya samArohanA ahevAlo (1977thI 1988). ** & . ka JES ky Ge | GUvizvanA % gaI cheThaka %E%ERE# H EEEEEEpH lAiTa baeNga EsHHHHHHHHHEEBE 83
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhImajIbhAI harajIvanadAsa parIkha (suzIla) jaina patrakAratva patrakAra suzIlanI zAsanaiO - DaoN. reNukA je. poravAla (DaoN. reNukAbahene B. Sc. - LL.B.- Ph.D. sudhI abhyAsa karyo che. 'yoganiSTha AcArya buddhisAgarajI mahArAja : eka adhyayana" viSaya para zodha nibaMdha lakhI Ph.D. karela che. DiplomAM ina jainolaoNjI karela che. jaina jagata" sAmayikanA hindI vibhAganAM saha-saMpAdikA che.) paricaya : 'suzIla' e takhallusa, nAma bhImajI harajIvanadAsa parIkha. potAnI kalamanI tAkAtathI jhaMjhAvAta sarjanAra saurASTranA zrAvakavarganI jaina zAsana pratyenI kartavyaparAyaNatAnI A vAta che. nirbhika, vIra, ucca praNAlIyukta jIvanazailI, brahmacArI, nirmohI, nispRhI evuM mastakkIrInuM jIvana A patrakAranuM hatuM. jaina samAjane vadhumAM vadhu arpaNa karavAnI bhAvAnAe temaNe samAjopayogI ghaNA kAryo karyAM. 'jaina' sAptAhikanA saphaLa sukAnI tarIka potAnI viziSTa zailIthI teo pratibhAsaMpanna thayA. jIvananA aMta sudhI 'jaina'nI sevA karI. ahIM 'jaina' zabda sAptAhika ane dharma mATe prayojela che. suzIlanuM patrakAratva tathA emanI lekhInIthI nipajela aNamola kRtio para prakAza pAtharavAno prastuta nibaMdhano prayAsa che. suzIlano janma i.sa. 1888mAM saurASTramAM lIMbaDI mukAme thayo hato. tyAMnI miDalazALAmAM, miDala eTale ke AThamInI parIkSA uttIrNa karI. tyAra bAda amadAvAda ane vidyAnagarI kAzImAM dhArmika abhyAsa karyo. gurubhagavaMta vijayadharmasUrijInA sAMnidhyamAM ucca cAritra ghaDatara thayuM. alaga alaga dharmadarzanano temaNe bArIkIthI abhyAsa karyo. svAmI rAmatIrtha, svAmI vivekAnaMda, baMgALa lekhako ane marAThI lekhakonAM puskatonI temanA para ghaNI UMDI amITa chApa rahI. patrakAratva : sAhitya upAsaka suzIle 40 varSathI vadhu samaya eka uttama patrakAra tarIke sevA ApI. 'saurASTra', 'kaccha kesarI', 'phUlachAba', 'svadeza', 'yugadharma', 'AnaMda' ane 'jaina' sAmayikomAM temaNe agralekho, taMtrInI noMdha, 84
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jApAna jaina patrakAratva jajaajAja tatvajJAna ane ItihAsa viSayaka ghaNA lekho lakhyA hatA. Do. kalA zAha jaina patrakAratva vizenA lekhamAM jaNAve che - "jaina patronuM prakAzana prAraMbhamAM Arthika lAbha ke hito mATe thatuM na hatuM. moTA bhAganA patro samAjasudhAraNA, dhArmika Adarzo ane sAMskRtika cetanAnI jAgRti tathA jaina dharmanA pracAra prasAra mATe prakAzita thatA hatA. emAM moTA bhAge vicAra pradhAnatA ane naitika sAmAjika dhyeya pragaTa thatuM jovA maLe che. jaina patrakAratva zAMti, saMvedanA, AtmavizvAsa tathA AtmajAgRtinA bhAvone ujAgara kare che." A pramANe jaina patrakAratva eka jIvanazailI che, eka paddhati che. emAM mAnavamUlyone pratisthApita karavAnI khevanA che. emAM lokajIvana ane lokadharmano sAkSAtkAra karAvavAnI mahattvapUrNa bhUmikA paNa che. suzIlanA patrakAratvanI vAta karIe to emaNe temanA agralekho uparAMta ghaNAM pustakonuM saMpAdana karyuM che. eka lekhaka tarIke paNa vividha viSayo para kalama calAvI. emanA 45 jeTalA graMthomAM emanuM maulika ciMtana, tulanAtmaka kSamatA ane eka vicakSaNa sUkSma nirIkSaNazakti jovA maLe che. ('jena' saMsthAnAM ghaNAM pustakonuM saMpAdana temaNe karyuM hatuM). 'punarAvatAra' nAmanI navalikAnA saMpAdakIya udhdhodhanamAM suzIlanI zreSTha kalamano AsvAda mANavA maLe che. 'punarAvatAra' arthAt punaruddhAra ema suzIla kahe che e A viSaya para ciMtana karatAM jaNAve che - "punaruddhAra e ati nAnuM puNyakArya che. jaina maMdiro ane pratimAo jIrNoddhAra dvArA jaLavAya che te ja pramANe graMthabhaMDAromAM saDatAM pustako punaruddhAra mAge che. keTalIka kathAo chellAM thoDAM varSo daramiyAna jaina sAptAhikamAM keda paDI hatI tenAM baMdhano kholI-saMzodhI ane nAnAM pustakamAM rajU karavAmAM AvI che. hiMdI sAhityanI kathA zilpI zrI jainendrakumArajI, zrI bhAgavata ane zrI satyabhaktanI racanAo che je lokakalyANa ane AdhyAtmika AdarzanAM mUlyo samajAve che. AvI kathAomAM ane sAhityamAM saMpradAyanA bheda bhulAya jAya che." saMpAdaka suzIlanI TakorathI eka vAta samajAya che ke emanAM lekhanathI jaina samAja eka thAya evo emano Azaya hato. e aMte jaNAve che - "AvAM kathAsAhitya zuM eka divasa jaina saMghane akhaMDa, avibhakta ane
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva saMgaThita nahIM banAvI zake ?) emanA agralekho tathA lekho dareka koma vAMcatI hatI. emane baMgALI, marAThI, aMgrejI, saMskRta, pAkRta ane mAtRbhASA para sAruM evuM prabhutva hatuM. 'kaliMganuM yuddha' pustakamAM emaNe prastAvanAmAM lakhyuM che ke, khAravela vize aMgrejImAM ghaNAM pustakomAM lekho lakhyA che, paraMtu jinavijayajInI vinaMtIthI e pustaka temaNe mAtRbhASAmAM taiyAra karyuM jethI janasAdhAraNa sudhI e amUlya saMzodhananI mAhitI pahoMce. e pustakanI prastAvanAmAM emanA patrakAratvanuM mahattvanuM pAsuM jovA maLyuM jeno ullekha jarUrI hovAthI atre ApuM chuM. suzIlanA patronA vAcakavargamAM aMgreja vidvAno paNa hatA. aMgrejI itihAsakAro emanA patromAM prakAzita lekho vAMcI emanI sAthe patravyavahAra karatA hatA tathA jarUrI mAhitI meLavatA. i.sa. 1825mAM vidvAnone khAravelanI hAthIguphAnA zIlAlekhanI jANa thaI. brAhmI bhASAnA jANakAra AMgaLIne veDhe gaNAya eTalA ja hatA. I.sa. 1877mAM janarala kaniMgahAme eka pATha taiyAra karAvyo je barAbara na hato. I.sa. 1885mAM bhagavAnalAla IMdrajI bhaTTe e jaina dharmano che ema kahyuM tyAre paNa 17 paMktino e lekha saMpUrNa ukelAyo na hato. A samaya daramiyAna e zIlAlekhanI carcA suzIle potAnA sAmayikamAM karI. suzIla dvArA carcita e lekha prasiddha itihAsakAra vinsanTa smithe vAMcyo. emaNe suzIla sAthe patravyavahAra karyo tathA e zIlAlekhane ukelavA mATe (for deciphering) ane ene prakAzita karavA mATe AmaMtraNa mokalyuM. A kArya mATe maMtraNAnuM sthaLa paTaNA hatuM. tyAM aMgrejoe eka kamiTInI racanA karI jemAM suzIla mukhya hatA. suzIle bihAranA lATasAheba sara eNDavarDa geTane hAthIguphAnA lekhanI chApa meLavI ApavA vinaMtI karI. e kArya mATe kAlIdAsa nAga tathA rAkhAladAsa benarajI orisAmAM e sthaLe jaI be chApa-spriMTa taiyAra karI lAvyA. eka suzIle rAkhI tathA bIjI DaoN. thomasane laMDana mokalAvI. suzIle thoDA mahinA manana, ciMtana ane mahenata karI khAravelanA lekhano pATha besADayo. chevaTe I.sa. 1917mAM bihAra-orissAnI risarca sosAyaTIe ene prasiddha karyo. tyAra bAda suzIla jAte udayagiri-khaMDagiri gayA, UMce pahADa para pAlakha bAMdhIne 85
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA jaina patrakAratva najIkathI taiyAra karAyelA pAThanI satyatAnI cakAsaNI karI. AvuM suMdara pariNAma umadA patrakAranuM hatuM. jyAM Aje pahoMcavAmAM 40 kalAka lAge che tyAM AjathI 75 varSa pahelAM pahoMcavuM keTaluM kaThina haze tenI kalpanAmAva karajo. dareka vastune cakAsavA mATe be vAra kasoTI thavI joIe (twice confirmatory test). suzIle plAsTara opha perisanuM bIjuM taiyAra karIne paNa bIjIvAra pAThanA zabdonI satyatAnI khAtarI karI joI. suzIlanI mahenatanuM bIjuM pariNAma joIe. emanA athAga prayatnone kAraNe jagatazeTha jaina dharmanA umadA kArabhArI kahevAyA. anyathA temanI gaNatarI baMgALanA dezadrohIomAM thavA lAgI hatI. suzIle eno joradAra virodha karyo. aMgrejI, phArasI ane bihAranI jarnalomAMnA alaga alaga saMdarbho ane ullekhonI bharamAra temaNe 'jagatazeTha' nAmanA pustakamAM ApI ane jagatane emanA kuzaLa vahIvaTanI jANa thaI. phArasI pustakamAMthI te samayanI sAmAjika ane rAjakIya ghaTanAonI silasilAbaMdha vigato suzIle ApI che. tanusAra jagatazeThanI keTalI badhI milakta ane jAhojalAlI hatI te jANavA maLe che, "marAThAonA hallA vakhate mIrahabIba gharamAMthI be karoDa rUpiyA rokaDA sikkA laI gayo. A pachI paNa temanI pAse ghaNuM hatuM." suzIle A mutsaddI kuTuMba vize samajAvyuM ke, "jagatazeTha' e eka vyaktinuM vizeSa nAma nathI paraMtu nAgorathI Avela hIrAcaMdanA vaMzaja mANekacaMda ane tenA vaMzajone peDhI dara peDhI mogala darabAra ane sAthesAthe aMgreja sarakAra taraphathI apAtuM sanmAna/upAdhi che. temaNe jagatazeTha ane amIcaMda vacceno bheda samajAvyo che. baMgALanA navAbo sAthenI maitrInI carcA paNa temaNe karI che. jagatazeThanI bAdazAhata kuTuMbanA mobhIne lagabhaga 100 varSa sudhI maLatI rahI. sAmAnya dekhAtuM A pustaka jaina zreSThIonI vidvattA tathA binajarUrI yuddho rokI ahiMsAne protsAhana ApavAnA kAryanuM varNana kare che. emanA parivArajanoe mAtRbhUmi mATe kevAM balidAna ApyAM te vAMcatAM kaThina hRdayanI vyaktinI AMkhamAM paNa azru chalakAya jAya che. prathama jagatazeTha mANekacaMda, mogala rAjavIne paisA dhIre che. te samaye te rAjA zeTha mANekacaMdane baMgALano navAba ghoSita kare che tyAre siphatapUrvaka teo
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva baMgALanA navAbane enI navAbI caraNe dharI de che tathA teonI maitrI aviratapaNe cAlu rahe che. suzIla ahIM aitihAsika vigatonI sAthe sAcI salAha ApatA. jagatazeThanAM sUcano na mAnavAne kAraNe sarjAyelAM bhayaMkara pariNAmonuM varNana potAnI AgavI zailIthI rajU kare che. vorana hesTiMgjha ane klAIva baMgALano kabajo laI le che. AkhuM baMgALa trAhImAm thaI jAya che. jagatazeTha mahetAbacaMda navAbone yuddha karavAne badale suleha karavAnI salAha Ape che, kAraNake aMgrejo dvArA koIpaNa eka sainikane phoDIne jItanI bAjI hAramAM palaTI nAkhavAnI raNanIti jagatazeTha kaLI gayA hatA. navAba mIrakAsima A ja kAraNe hArI gayo. teNe mahetAbacaMda ane tenA bhAI svarUpacaMdane bhAgIrathI nadInA UMDA jaLamAM UtArI dIdhA. A pramANe jaina zreSTIonI zrImaMtAI ane buddhimattAnI khUbIo lekhake ghaNI vidvattA ane rasikatAthI varNavI che. saMzodhaka, lekha ane patrakAra tarIkenI sudIrgha kArakirdIe suzIla ne viziSTa gaurava apAvyuM. I.sa. 1922mAM 'saurASTa' patramAM joDAyA. emanA prayatnothI patra khIlI UThayuM. emane amRtalAla zeTha, kakalabhAI ane haragoviMda paMDacAno sAtha maLyo. jhaveracaMda meghANI emanA mitra hatA. e samaye saMpUrNa bhAratamAM AjhAdInI caLavaLa vyApelI hatI. suzIla paNa satyAgrahanI laDatamAM joDAyA ane cha mahinAno kArAvAsa bhogavyo. tyAra bAda phUlachAba patrane navo avatAra ApI saddhara karyuM. jaina patranA saMcAlanamAM teonuM yogadAna advitIya gaNAya. emaNe kheDANa karelI alaga alaga bhASAo ane viSaya vaividhyano lAbha 'jaina' thakI janatAne maLyo. sAhityatadarpaNa : suzIlanI adbhuta lekhinIne ujAgara karanAra preraNAsrota temanA mitra jhaveracaMda meghANI hatA. meghANI dharmapremI kalApArakhu jana hatA. temanI manoratha sRSTimAM ghaNI mathAmaNo cAlu rahetI jevI ke- ''jaina dharmamAM ATalI suMdara kathAo che to te loko sudhI kema nathI pahoMcatI ? A kathAo, anya dharmanI vArtAo sAthe bALakonA abhyAsakramamAM sthAna zuM kAma nathI pAmatI ? ravIndranAtha TAgore 'kathAo kAhinI'mAM dareka dharma ane jAtinA lokonI balidAnanI kathAo ApI che, sivAya kai jaina dharma. jaina dharmamAM vairazamananI AkhyAyikAo para koI 88
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA che jenA patrakAratva ja ja sthAnakavAsI, derAvAsI ke digaMbara evI koInI mAlikI nathI, e to jaina komanuM paramadhana kahevAya. AvI suMdara kathAo jo suzIlanI kalamathI punaH jIvatadAna pAme to keTaluM sAruM!" suzIla uttara ApatA ke, "ApaNA pAmara lakhANo loko para ThokI besADavA karatAM vizvanA mahAna sAhityakAronI kRtio loko vAMce to ghaNuM uttama kahevAya." Akhare meghANIe vinaMtI karI ke kathAnA mAdhyamathI je bodha bALapaNamAM gurumukhe sAMbhaLyo hato te kathA sahita yAda che anya kaMI smRtimAM rahetuM nathI. aMte suzIlanI kalame mitra meghANInuM mAna rAkhyuM ane jaina samAjane ATalo suMdara phAla maLyo. emanA 45 jeTalA graMthomAM itihAsa, caritro, AkhyAyikAo, karuNArasasabhara kathanIo, jyotiSazAstranA graMtho, anuvAdo vagere mukhya che. temanI kRtio jaina ane jainettara bane jovA maLe che. prabhu mahAvIra, vijayadharmasUrijI, AtmArAmajInAM caritro sAMpradAyika che. to caMpAraNamAM gAMdhIjI ane islAmanA oliyA binasAMpradAyika che. zreNika biMbisAra, pethaDazAha, mRNAlinI vagere mahApuruSonAM jIvananI kathanI che. emaNe Apelo marAThI anuvAda "zAmacI AI e huM ane mArI bA che. emAM nirUpita vAtsalyabhAva ane bALahRdayanI karuNA tathA mA sAthenA bALakanI saMvedanA alaga ja bhAta pADe che. ahIM mA taraphathI bALakane bodha maLe che je bALaka moTA thayA pachI paNa yAda kare che - bA preraka maMtra suNAvatI rahetI. enI punita stutinuM smaraNa karatAM huM saMsArasAgara taryo." AvI ekathI eka caDhiyAtI atisAmarthyayukta kRtionuM sarjana kaMI saraLa vAta nathI. sana 1925nI AsapAsa jaina sAptAhike suzIlanAM badhAM pustako prakAzita kayAM hatAM. guruvara zrI pradyumnasUri e sarva vAMcatA. teo IcchatA hatA ke e sarva pustakonuM punaH prakAzana koI kare to ghaNuM sAruM. varSo vitatAM gayAM. temane thayuM koIkazuM kAma? jAte kema na thAya? Ama gurudeva pradhumnasUrie preraNA karI ane ghaNAM pustakonuM pharI prakAzana thayuM, jethI suzIlanI kalamathI AjanI peDhI paricita thAya. punaH prakAzita pustakomAM meghANInI abhyarthanAne 'suzIlanI vivekadaSTine vaMdanA" heThaLa AvarI levAya che to garudeva dvArA paNa suzIlanI maulika vicArazakti, teja kalama ane lokabhogya zailImAM lakhAyela pustakone loko samakSa mUkyAM je khUba AvakAra pAmyAM. A sarva pustakonI prastAvanA gura pradyumnasUrie pharI lakhI. 89
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva sudhArAvAdI valaNa : suzIlanAM lekhanamAM eka vAta nizcittapaNe avalokavA maLe che ke patrakAranI jiMdagImAM emane lokajIvananA ghaNA raMgo nirakhavA maLyA. emanAmAM lokonI nADa pArakhavAnI gajabanI zakti hatI, mATe emaNe emanAM pustakomAM mukhya pAtro pAse bodha dvArA ahiMsAno mArga batAvyo che. lekhaka 'purANAM puSpo'nI vAta kare che emAM kathA upadezamALAnI che jemAM raNasiMha nAyaka prathama patnIno tyAga kare che ane bIjI rANI sAthe jiMdagI vitAve che je prapaMcajALa racIne AvelI hoya che. jyAre nAyakane A vAtanI jANa thAya che tyAre e bIjI patnIno tyAga karavA taiyAra thAya che. ahIM lekhaka suzIla, prathama rANI dvArA samAjasudhArAnAM sUcano Ape che. A upadeza AjathI 75 varSa pahelAMno che chatAM Aje paNa eTalo ja asarakAraka che - "samAja puruSapradhAna che eno artha e nathI ke e game tyAre potAnI strIno tyAga karIne game tyAM cAlyo jAya. bIjI rANI ratnavatI (bIjI rANI) strIsahaja nabaLAIne vaza thaI; kaMI anartha karyo hoya topaNa huM kahuM chuM ke e tamArI kSamAnI ja adhikAriNI che. ene potAnI bhUla badala pazcAttApa karavAnI tamAre taka ApavI joIe.'' AvA kSamAdAnanA ucca vicAravALI strI dvArA apAto bodha nirALo che. bhAvaaTavImAM bhaTakatA jIvane sudhArAvAdI valaNathI pharI apanAvavAmAM Ave che. tiraskRta karAtA nathI. vAcakanA dila para dhArI asara upajAvavA mATe lekhaka enA karuNAnA tArane pAtra sAthe joDI daI dayAno saMbaMdha jALavI rAkhe che. ja samarAditya kevaLInI kathAmAM lekhaka suzIla zramaNa saMskRtinI AdhArazIlAnI samaja ApatAM prastAvanAmAM kahe che ke- verathI vera kyAreya zamatuM nathI. ene zamAvavA mATe upazama joIe... jyAM sudhI mAnavI aMtarmukhI nahIM bane, upazama ane maitrInI zakti nahIM keLave tyAM sudhI vijJAnanuM baLa bALakanA hAthamAMnI kAtila charI jevuM ja bhayaMkara rahevAnuM." A pramANe lekhake vijJAnanI sAthe adhyAtmajJAnanI AvazyakatA para bhAra mUkyo che. AtmajJAna vagara nitanavI zodho karanAra mAnavI muzkelImAM lAcAra banI jAya che. bhaviSyamAM samAja AvA saMkaTothI dUra rahe mATe tevo pariNAmalakSI upadeza temaNe 'prAkathana'mAM ja Apyo che. Go cha
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAyA kAkA jaina patrakAratva samajAvavA teo I.sa. 1948 pachI thoDA bImAra rahevA lAgyA. temane maLavA mATe baLavaMtarAya mahetA, ThakkarabApA, DhebarabhAI, jayabhikhkha, ratilAlabhAI vagere AvatA. suzIla badhAnI sAthe samAjoddhAranI vAto karatA. suzIlanI sarvagrAhI najara baMgALI ane aMgrejI bhASAmAMthI jaina tattvajJAnane lagatA je lekhonA anuvAda bAkI che te vize carcA karatA. baMgALI vidvAnonA abhyAsapUrNa lekho kayA sAmayikamAM saMgrahelA che e sarva teo yAda karatA. temane AzIrvAda ApavA darzanavijayajInI tripuTI ane anya gurubhagavaMto AvatA. suzIlanI sevA, suzruSA, bhojana ane anya sagavaDonuM dhyAna zrI gulAbacaMdabhAI (ksanA mAlika) rAkhatA hatA. zrI gulAbacaMdabhAIe suzIlanI khUba kALajI lIdhI. suzIla paNa "jainane eka vaDIla tarIke saMbhALatA. suzIlanuM AyuSya I.sa.1961mAM pUrNa thayuM. emanI sAhityasevA tathA ucca cAritranI dareka pa2 (publications) noMdha lIdhI ane emanA jIvanakAryane biradAvyuM. zrI gulAbacaMdabhAIe "amRta samIpeTamAM emanA jIvananuM mUlyAMkana karatAM lakhyuM che - "zrI bhImajIbhAI nikhAlasa, alpabhASI saMtapuruSa hatA, eTale emanA vyaktitvanI vizALatA bahu ochAnA khyAlamAM AvatI. udAra ane vizALa daSTithI ane sahRdayatApUrNa manovRttithI emaNe judI judI bhASAonA sAhityanA vividha viSayonuM kheDANa karyuM hatuM jaina patrane lokapriya banAvavAmAM, enA vikAsamAM ane ene suvAcya banAvIne pratiSThAsaMpanna banAvavAmAM zrI bhImajIbhAIe je jahemata uThAvI eno vicAra karIe chIe to amAruM aMtara abhAranI lAgaNIothI UbharAI jAya che. emanI bhASA jevI prauDha ane gaMbhIra hatI evI ja ojasvI ane madhura hatI." emaNe karelAM kAryanI noMdha laIe to samajAya che ke bhUtakALamAM ApaNe ApaNI ajJAnatAne lIdhe keTalIye jaina guphAo gumAvI dIdhI che. jema ke, bhadrAvatI, khaMDagirinI cAra guphAo, kAlikaTa, giranAra ane jUnAgaDha jyAM bauddhadharmI ke hiMduono kabajo che. suzIlanA abhyAsane kAraNe khAravelanAM zIlAlekhane jaina dharmano kahevAmAM jhAjhI muzkelI nahIM naDI. suzIlanA jevA saMtoSI alagArI AtmA jyAre hAthamAM kalama uThAve tyAre bArAkhaDInA akSaro hRdayanA UMDANamAMthI saratA hoya che. e zabdonuM je 91
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva vAkyapradIpa taiyAra thAya che tenuM AkarSaNa aneruM hovAthI emAM vAcakane navarasanA sAgaramAM DubakI marAvavAnI tAkAta hoya che. suzIlanA patrakAratvanuM mUlyAMkana : cALIsa varSanA patrakAritva thakI suzIle jaina samAjanI ghaNI moTI sevA karI che. lokomAM patra dvArA susaMskAronuM siMcana eja emano mudrAlekha hato. jaina, bauddha ane hiMdu dharmanA UMDA abhyAsa uparAMta pAzcAtya vidvAnonAM lakhANothI paNa teo supere paricita hatA. jaina paurANika parama audAryanI ajoDa AkhyAyikAone navA daSTikoNathI Alekhita karI ahiMsA ane anekAMtanA siddhAMtone jainetara sudhI pahoMcADavAmAM teo prathama hatA. te samaya vIsamI sadIno pUrvArdha, bhArata mATe rAjakIya, sAmAjika ane dhArmika jAgRtino hato. tIrtharakSAnA praznonA samAdhAnamAM temanA patra "jaine ghaNI mahattvanI bhUmikA bhajavI. "jaina" patra dvArA teo samAjane vividha sAmAjika bAbato, deza-paradezamAM vyApta jaina dharmanA avazeSo, pratimAo, citro, zodhanibaMdha vagere aNamola sAmagrI ApatA hatA. AvAM vaividhyapUrNa vAMcana mATe vAcakavarga sadA Atura raheto. prakRti temanI AnaMdita, manamojI ane saraLa jeno prabhAva emanA lekhomAM jovA maLe che. kyAMye kRtrimatA ke zabdonI jhAkamajhoLa daSTigocara thatI nathI, paraMtu guNakArI sAhitya ja maLyuM che. emanA prAraMbhanA taMtrIlekhomAM teo noMdhe che ke, "citta sadA jaina komanI pragati kema thAya emAM ja rahe che. temanA dvArA kathAnA pAtronuM manomaMthana ane temanA dvArA samAja sudhAraNAno sadeza, anya sthaLe kavacita ja jovA maLe che. suzIla lakhe che, "lokasamUhane zIkhavavA mATe phakta siddhAMta ane tattva kAma na Ave paraMtu ene lokabhogya banAvavA daSTAMto, kathAo ane udAharaNo puSkaLa pramANamAM joIe." suzIla potAnI cilajhaDape vahetI kalama vize suMdara upamA Ape che -- " A kathAone / lekhonA AraMbha ane aMta eTalA vegavALA hoya che ke parvatanI keDa uparathI chUTuM paDI nAsatuM jharaNuM kyAMka Atmavilopana karavA talasatuM hoya evo bhAsa thAya. upadezaka paNa zotAnI tarasa chIpAvavA vacce kyAMya paNa khoTI thayA vinA jhaTajhaTa chellI ghaTanA kahI nAkhatA hoya ema lAge."
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA chokarA ja jenA patrakAratva ja jAya, suzIlanI kalama, vAcakane AgaLanI ghaTanA jANavAnI khUba iMtejArI hoya tyAre samAjane sudhAravA mATenA upadezo pAtranI vANI thakI dharI de che. jema ke "puruSapradhAna samAja che to zuM? eka strI bIjI strIne tiraskRta thatI na bacAve to ene pazcAttApano moko nahIM maLe." suzIlanI daSTi guNAnurAgI hatI. I.sa. 151mAM zrI ratilAla desAI, jayabhikhkha, darzanavijayajI ane anya vidvAna mitro bImAra suzIlane maLavA gayA. suzIle baMgALI vidvAnoe lekhalA jainadarzananA lekhonA ghaNAM vakhANa karyA. temaNe kahyuM, "jinavANI pustakamAM je saMgraha karavAmAM AvyA che te pachI to DaoN. bhaTTAcArye jaina tattvajJAna aMge bIjA ghaNA mahattvanA lekho lakhyA che. e lekhomAMthI thoDA cUMTIne eno bIjo saMgraha karavo jarUrI che. emAM bahu upayogI sAmagrI bharI che. A vidvAne kevuM abhyAsapUrvaka lakhyuM che ane enI tulanA karavAnI zakti paNa kevI adbhuta che!" uparokta carcAmAMthI eka agatyanI vAta e che ke suzIla patrakAra sUtAM, UThatAM, besatAM Akho divasa jaina zAsanane vidyAnA kSetramAM samRddha kema banAvavuM tenA ja vicAromAM rahetA. patrakAra tarIke temaNe paNa ghaNI musIbatono sAmano karyo haze. chatAM paNa nIDara banI viveka cUkyA vagara zAMtithI muzkelImAMthI mArga kADhayo che. AvA sAhitya upAsakane meghANI, "jaina" patranA mAlika gulAbacaMdabhAI, guru zrI pradyumanasUri ane bIjA vidvAnoe biradAvyA che. emanuM mRtyu I.sa. 1961mAM bhAvanagara mukAme thayuM. jaina samAjanA dareka page emane zraddhAMjali ApI. zuddha sAhityanA upAsakanI kalama kadi koInI mohatAja thatI nathI. temanA ghaNA lekho prabuddha jIvana, jaina herolDa, AtmAnaMda prakAza vagere sAmayikomAM prakAzita thayA che. che
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAja jaina patrakAratva apAi jAja jaina patrakAratva : eka daSTipAta - guNavaMta baravALiyA muMbaIsthita guNavaMtabhAIe c.A. sudhI abhyAsa karyo che. teo akhila bhAratIya jena kaoNnpharansanA maMtrI che. temanAM sarjana-saMpAdananAM cAlIsa pustako pragaTa thayAM che. jainasAhitya jJAnasatranA saMyojaka che. jenA patronA saMpAdana kArya sAthe saMkaLAyelA che. ' patrakAratvanuM bIja khUba prAcIna che. prAcIna kALamAM samAcAra saMdezA mokalavAnuM kAma kabUtara ane popaTa jevAM paMkhI dvArA karAtuM. nagArAM, Dhola, buMgiyA, DaphalI, DhaDhero pITAvavo, Dhola vagaDAvavAM, bherI vagADavI, zaMkha, jhAlara vagaDAvavAM, saMdezA mATe khepiyA mokalavo, anucara ane dUta dvArA khabara mokalavI. kavi kAlidAse meghane ane kavi kAnta caMdrane saMdezavAhaka batAvyA che. Adhunika yugamAM mAnavamUlyonI sthApanA ane tenA saMskaraNamAM samAcArapatronuM sthAna sarvoparI che. mANasanI jijJAsu svabhAvane kAraNe ane tenA manoraMjana, kaLA, udyoga-vyApAra, Arogya, dharma, havAmAna, navI zodho, deza-videzanA samAcAro vagere gatio jANavA samAcArapatro, sAmayikonuM, samUha mAdhyamonuM sthAna jIvanamAM mahattvanuM banyuM che. 18mI sadIthI vartamAnapatro ane sAmayikonI zarUAta thaI. mudraNakalAnA vikAsa sAthe samAcArapatrono vikAsa thayo. sana 1780mAM hindustAnanA patrakAratve prathama Daga mAMDayuM. 24 jAnyuArI 1780nA roja zanivAre kalakattAthI jekasa ogasTa hikkI nAmanA aMgreje "hikIjha baMgAla gejheTa opha dhI orijInala kalakattA" nAme akhabAra kADhyuM. pAchaLathI te "baMgAla gejheTa"nA nAmathI prasiddha thayuM. A akhabArathI bhAratamAM patrakAratvano zubha AraMbha thayo. baMgALImAM 31 me, 1818nA klakattAthI samAcAra darpaNa" zarU thayuM. te dezI bhASAnuM prathama patra. 1828mAM rAmamohana rAye "saMgabAda kaumudI" ane 1822nI 1lI julAIe phadunajI marjhabAne "zrI muMbaInA samAcAra" nAmanuM patra kADhyuM. 94
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAjAmAjA jaina patrakAratva ja sana 185lmAM amadAvAdamAMthI "jaina dIpaka" nAmanA mAsikanuM prakAzana thayuM ane Ama jaine patrakAratvanI jyota pragaTI. eka rIte joIe to jaina patrakAratvano itihAsa 150thI vadhu varSano gaNI zakAya. 185thI 2012 sudhImAM jainonA badhA phirakAnA ane jaina saMsthAonA maLIne 700 jeTalAM patro pragaTa thayA che ane te uparAMta inTaraneTa para mAtra onalAIna uparanA patronI saMkhyA paNa ghaNI che. - duniyAnA koI eka samAje ATalI moTI saMkhyAmAM dhArmika, sAmAjika patro pragaTa karyA hoya evI zakyatA jaNAtI nathI. bhAratanA vividha prAMto ane videzamAMthI hindI, gujarAtI, marAThI, tAmila, kannaDa, baMgAlI, saMskRta ane iMgliza sahita 10 bhASAomAM A patro pragaTa thAya che. prathama gujarAtImAM 185lmAM amadAvAdathI "jaina dIpaka", 1880mAM hindI bhASAmAM "jaina patrikAo, prathama saMskRtamAM prayAgathI 1884mAM prathama marAThI bhASAmAM "jaina bodhaka" ane urdU bhASAmAM "jIyAlAla prakAza" anukrame zolApura ane pharUkhanagarathI, 1903mAM prathama tAmila bhASAmAM "dharmazIlana', madrAsa (cennaI)thI prathama kannaDa bhASAmAM 1980mAM "jinavijaye", belagAmathI ane 1923mAM baMgALI bhASAmAM "jinavANI" prathama kalakattAthI pragaTa thayA. saMcAlananI daSTie jaina patrakAratvane nIce pramANenA vibhAgomAM mUkI zakAya. * phirakA ane saMpradAyanA patro - patrikAo * vyaktigata mAlikInA patro - patrikAo jJAtinI saMsthA-maMDaLa, samAjanA patro * pU. gurubhagavaMto, pU. satIjIo prerita patro - patrikAo. deza-videzanI jaina saMsthAo ane pheDarezananA mukhapatro. kacchI dazA-osavALa jJAtie sana 1881mAM muMbaIthI prathama jJAtipatrano zubhAraMbha karyo. yoganiSTha zrImad buddhisAgarasUrijInI preraNAthI sana 1909mAM sAdhujI prerita prathama "buddhiprabhA' mAsikanuM amadAvAdathI maMgalAcaraNa thayuM. zarUAtanA tabakkAmAM "jaina dIpaka', "jaina divAkara" mAsika, jaina sudhArasa", 95
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA rAma jaina patrakAratva ja ajANI jaina hitecchu", "jJAnaprakAza", "dharmodaya", "tattvavivecaka", "AnaMda, "zrAvaka", "sanAtana jaina", "zvetAMbara konpharansa heralDa", "jaina patAkA , "samAlocana", "buddhiprabhA', "jaina sAptAhika', "jaina dharmaprakAza", "prabuddha jaina", "AtmAnaMda prakAza", "jinasaMdeza", "jaina prakAza" munizrI saMtabAlajI prerita prayoga darzana" ane "jaina" jevA gujarAtI mAsika patroe dharmanI samaja ane samAja-sudhArAnuM noMdhapAtra kAma karyuM hatuM. A patroe lokakeLavaNInuM paNa kAma karyuM. tyAre bALalagno ane vRddhalagno sAmAnya hatAM. kanyAvikraya thatA, bALavidhavA ke yuvAvidhavA para samAjanA kaDaka niyaMtraNo hatAM. mRtyu pachInI vidhi vividha divaso sudhI cAlatI, jamaNavAra thatAM, lagna prathA paNa jaTila hatI. upapatnI rAkhavI ke ekathI vadhu patnI rAkhavI te mobho gaNAto. paradezagamana karanArane AkarI sajA thatI. sAdhusaMsthA para yati saMsthAnuM niyaMtraNa hatuM. sAta kSetronI jALavaNInuM jJAna na hatuM A kALamAM A patroe dharmanI sAcI samajaNa ApavAnuM ane sAmAjika sudhArAnuM utkRSTa kArya karyuM. te pachInA tabakkAnA patro, dhArmika sAthe jJAtipatro ne sAmAjika patrono udaya thayo. temaNe jJAti utkarSa ane zAsana saMgaThananI vicAradhArAne AgaLa dhapAvavAno puruSArtha karyo. jaina patrakAratvanA trIjA tabakkAnA patro zAsana samAcAra, jaina zikSaNa, yuvA ane mahilA utkarSanAM lakhANomAM rasa dAkhavI rahyA che te zrAvakAcAranI samajaNa ApavA sAthe sAdhujIvananI samAcAriNInI paNa samajaNa Ape che. jJAtipatro sagapaNa (vevizALa)nA praznane hala karavA, kanyA-muratiyAnI yAdI paNa pragaTa kare che. samAja ke jJAtimAM cAlatI vaidakIya-tabIbI sahAya ane zikSaNa rAhatanI vigato uparAMta nokarI-dhaMdhA, ghara vagerenI vigato pragaTa karI samAjaupayogI janahitanAM kAryo kare che. 'dazA zrImALI', "ozavALa', poravALa', ghoghArI darpaNa', "kAThiyAvADI jaina', 'samAja utkarSa (macchukAMThA)', kacchI patrikA', 'kaccha racanA', jhAlAvADI patrikA, rAjasthAnI patrikA, 'mevADa samAja', paMjAba jaina sabhA vagere aneka jaina jJAtipatro, dhArmika uparAMta samAja 9s
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAjaja jaina patrakAratva ajAjIpaja ane jJAtinAM kAryonI vigato pragaTa kare che. "dazAzrImALI" patra sattvazIla sAhitya, janahita pravRtti ane "lagnasaMbaMdhI" vigato mATe ghaNuM ja lokapriya banyuM che. pahelA "prabuddha jaina" ane have "prabuddha jIvana" dharma, tattvajJAna ane saMzodhanAtmaka lekho pragaTa karatuM uttama mAsika che. "vizva vAtsalya', "prANapuSpa", "jaina krAMti", "jinazAsana saMdeza" (surata), muktidUta', preraNApatra', "kalyANa,', "zAsana pragati', 'guruprasAda, "dharmabhAvanA, "jinavANI gujarAtImAM to jaina jagata, zAzvata dharma "jinavANI" jaina prakAza (dilhI) jaina gejheTa (lakhanau), zvetAMbara jaina "zramaNopAsaka", "digaMbara jaina mahAsamiti patra", "zramaNa saMgha darpaNa", "gajendra saMdeza', 'sAdhumArgIya patrikA', "amara bhAratI' hindI jaina paDyo che. digaMbara phirakAnI mukhya patrikAo hiMdI bhASAmAM "ati vacana", "tIrthakara" (indora), anekAMta (dilhI), jainamitra (surata), jaina gejheTa (dilhI), sanmativANI, vItarAgavANI "jinabhASita" (bhopALa)thI pragaTa thAya che. amadAvAdathI pragaTa thatA tIrthakaravANI hindI, gujarAtI ane iMgliza traNa vibhAgomAM vividha sAhitya ane zodhapatro pragaTa kare che. yugadivAkara pU namramuni ma.sA. prerita "lUka enDa larna' sAptAhika jaina zALAnAM bALakomAM atyaMta priya banyuM che. "jIto" jaina konphaDarezana ane jainA (amerikA) tenA mukhapatronuM prakAzana kare che. terApaMtha saMpradAya "vijJapti", "prekSAdhyAna", "yuvAdaSTi', "jaina bhAratI", "terApaMtha TAImsa" ane "tulasI prajJA", hindImAM pragaTa kare che. terApaMtha saMpradAyanuM eka paNa patra gujarAtImAM pragaTa thatuM nathI. jIvadayA" ane "hiMsA nivAraNa" jIvadayAnI pravRttino pracAra kare che to "viniyoga parivAra" ane "mahAjanama" sAMprata samasyA prati jAgRti ane tenA ukelanA prayAso darzAvavA uparAMta jIvadayA, jaLa-jamIna rakSA ane jaina jIvanazailIne lagatAM suMdara lakhANo pragaTa kare che. jainonA tamAma phirakAnI vizALa sabhyasaMkhyA dharAvatI deza-videzamAM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya jaya jaya jaina patrakAratva rAjA sayAjIrAja prasarelI sAmAjika saMsthA jaina jAgRti seMTarsanuM mukhapatra "jAgRti saMdeza" sattvazIla sAhitya uparAMta vividha seMTaronAM kAryonA samAcAra pragaTa kare che. jaina sozyala grupanuM "maMgalayAtrA" tenA seMTaranI pravRttionA ahevAla pragaTa kare che. zrImad rAjacaMdra Azrama kobAthI "divyadhvani" to dharamapurathI "sadgara ekko"nuM prakAzana thAya che. dAdA bhagavAnanA prerita "akrama vijJAna ane AptavANI prakAzita thAya che. ujavala prakAzana, muMbaI, samagra bhAratanA tamAma phirakAnI jaina cAturmAsa sUcinuM prakAzana kare che. AmAMnA keTalAMka prakAzano InTaraneTa para onalAIna para paNa upalabdha che. A uparAMta AvA keTalAka patro mAtra potAnI vebasAITa para onalAIna che. zAsanasevA, samAjasevA, dharma ane adhyAtmanA utkarSamAM A patronuM yogadAna ghaNuM ja noMdhanIya rahyuM che. vividha prAMta ane bhASAnAM vartamAnapatromAM paNa jaina samAcAranI kolama cAle che. A kaTAlekhako-patrakAro paNa jinazAsananI sevAmAM noMdhapAtra yogadAna ApI rahela che. patra-patrikAo ane patrakAronA saMgaThananI ati AvazyakatA che. guru bhagavaMtonI nizrAmAM ane samAjanA AgevAnonI upasthitimAM varSamAM ekAda vAra paNa jo patrakAronuM saMmelana yojAya to A kSetramAM ghaNuM sAruM kAma thaI zake. patrakAra eTale badhI khabara rAkhe ane badhAnI khabara le. sahastra talavAra karatAM eka kalamanI tAkAta vadhAre che. eka samayamAM iMglenDamAM umarAvo hAusa opha lorDajha, sAmAnya prajAnA pratinidhio hAusa opha komansa ane carcanA pAdarIo e traNa jAgIra gaNAtI. kALakrame dharmanuM varcasva ghaTayuM ane saMsada kArobArI ane nyAyataMtra e traNeya lokazAhImAM jAgIra gaNAvA lAgI. ekavAra briTiza pArlAmenTamAM carcA daramiyAna eDamanDa barkanuM dhyAna presa gelerImAM beThelA patrakAro tarapha gayuM ane emaNe kahyuM
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jApAna jaina patrakAratva paNa jAya, ke, ApaNI pAse traNa jAgIra to che paNa tyAM vRttAMta nivedakonI cothI jAgIra beThelI che e A traNeya jAgIrothI vadhu mahattvanI che. A vidhAnamAM patrakAratvanI viziSTa zaktinI vAta abhipreta che. samAcArapatro ane sAmayiko evAM hovAM joIe je prajAnA saMskAra ghaDataranuM kArya kare, vikRtinuM saMskRtimAM, vyabhicAranuM sadAcAramAM, anyAyanuM nyAyamAM, azlIlatAnuM saMskAritAmAM pariNamana kare je patra satyano puraskRta banI teno pracAra-prasAra karavA sakSama nathI ke nathI tenA puruSArtha para nirbhara, te pratyeka prabhAve prajAnuM hIra haNavA mATe mokalAvelA viSapyAlA samAna che. jaina patro asatya ane anyAyane sthAne satya ane nyAya, hiMsAne sthAne ahiMsA, parigrahane sthAne dAna ane tyAga, vaicArika saMgharSane sthAne anekAMta dvArA sAmaMjasyanI pratiSThAno samyapha puruSArtha kare che. upabhoktAvAdathI upayoganI saMskRti tarapha laI jaI janajananA haiyAmAM viveka ane saMyamanA bhAvone pravAhita karavAnuM kArya jaina patrakAra kare che. koI paNa ghaTanAnuM talasparzI avagAhana karI mArmikatAthI samAjajIvananA hitamAM je yogya lAge te pragaTa kare. adbhuta nirIkSaNa ane spaMdana sAthe vRttAMtane vivekabuddhi ane taTazyanA kAMThA vacce nirmaLa saritA jema vaheNa ApavAnuM kAma kare te Adarza patrakAra kahevAya. kAkAsAheba kAlelakare kahyuM che ke, "patrakAra eTale lokazikSaNano AcArya. brAhmaNono brAhmaNa ane cAraNono cAraNa, dIna-durbaLa ane mUka varga para julma ane anyAya sAme patrakAra senApati thaI kSAtradharma nibhAve, rAjakartAonI ayogya nIti sAme lokamata keLavI prajAnA pratinidhi thaI lokomAM cetanA jagAve che. Ama lokasevaka, lokapratinidhi, lokanAyaka ane lokagurunI caturvidha padavIno dhAraka patrakAra banI zake che." ( patrakAre kaheluM eka satya itihAsa banI jAya che. patrakAra satyano saMzodhaka hoya che. zvetAMbara, digaMbara, gaccha, paMtha ke saMpradAyanI vADAbaMdhIthI patrakAra haMmezAM dUra rahe. jaina patrakAratvano artha patrakAratvamAM jainadaSTi jaina patrakArane haiye
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwjaina patrakAratrIjAja caturvidha saMgha ane jina zAsananuM hita vaseluM hoya, zrAvakAcAra pratyenI sabhAnatA, sAdhujInI samAcArI pratye jAgRti ane zithilAcArane cAritryamAM sthira karavAnA samyapha puruSArthanI bhAvanA hoya zAsananI avahelanA thAya tevA lekho, samAcAro potAnA patra ke patrikAmAM kadi pragaTa kare nahIM. jina zAsananI vartamAna samasyAo, tIrtha ke tithinI carcAnuM vizleSaNa avazya kare paNa dharma ane zAsananI garimA jaLavAya tema. jaina patrakAra haMmezAM pILA patrakAratvathI aLago rahe, lAlaca vagara, sthApita hitonA dabANa heThaLa AvyA vinA taTastha vRttithI ekTivisTa jarnAlisTa karmazIla patrakAra hoya. lokamata keLavanAra lokazikSaka evA patrakAra, jyAre ardhasatya ane vikRta samAcArathI samAja vikSubdha bane, zAsanamAM kaTokaTI sarjAya, bhoLA zraddhALu ke yuvA varganI dharma prati zraddhA Dagamage tyAre te potAnI kalama dvArA e DahoLAyelA nIrane nirmaLa kare, sunAmIne sarovara jevuM zAMta kare ane zraddhAne punaH sthApita karavAno samyapha puruSArtha karI zramaNa saMskRtinI asmitAne ujAgara kare. ** kSA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ na patrAratva jaina patrakAritA : dizA aura dazA - DaoN. zekharacaMdra jaina ke ahamadAbAda sthita DaoN. zekharacaMdra jaina gujarAta vividha kaoNleja meM adhyApana kArya meM 25 se jyAdA sAla deza-videza meM jUDe the| 'tIrthaMkara vANI' ke taMtrI hai| jaina dharma para saphaLa pravacana de rahe haiN| " patrakAra" tatkAlIna samaya kI tIsarI A~kha evaM cauthA staMbha mAnA gayA hai| vaha ghaTanAoM kA pratyakSadarzI hotA hai / ghaTanAoM kA mAtra varNanakartA nahIM hotA apitu usakI taha taka jAtA hai| vaha satya ko ujAgara karanevAlA hotA hai / usakA tathya - nirupaNa hI itihAsa bana jAtA hai / isakA kAraNa hotI hai usakI taTastha dRSTi, vaha saMvAdadAtA bhI hai- saMvAda ko mUrta rupa denevAlA bhI hai| abhidhArtha meM dekheM to " patra" kA sIdhA sA artha "ciTThI" hai / patra paraspara ke vicAroM, bhAvoM, samAcAroM ke AdAna-pradAna kA mAdhyama rahA hai| kabhI atIta meM vaha maukhika rahA hogA - para usakI mahattA lekhana ke pazcAta adhika mahattvapUrNa bnii| kabhI vaha "khabarI" rahA, vaha apane rAjyoM, svAmI ke lie anya rAjyoM Adi kI khabareM ikaTThI karatA thA / dhIre-dhIre paristhitiyAM badalatI gaI aura usakI bhUmikA bhI vistRta hotI gii| yadyapi patrakAritA ke itihAsa para bahuta kucha likhA jA sakatA hai para yahA~ mere viSaya kI sImA " jaina patrakAritA kI dizA aura dazA" para hai / vaise dekheM to patrakAritA to patrakAritA hai - use kisI dharma yA samAja ke sAtha bA~dhanA vaise ThIka nahIM para pUre pariprekSya ke saMdarbha meM hama usakA jainadharma, darzana, kalA, gaveSaNA, evaM sAmAjika utthAna ke sAtha mUlyAMkana karanA caaheNge| - jaina dharma aura samAja, pUre samAja deza kA eka aMga hote hue bhI usakI svataMtra pahicAna hai| jaina patrakAroM ne apanI patrikAoM ke mAdhyama se jainadharma 101
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ MMMMMMMMMM na patrahAratva AAMAM ke vaiziSTa, sAmAjika, Arthika paristhitiyoM ke sAtha vartamAna rAjanIti ke sAtha bhI kadama milAyA hai| jainapatroM kI sarvAdhika vizeSatA "tIrthaMkaroM ke dvArA upadezita siddhAMtoM- savizeSa ahiMsA Adi paMcavratoM ke dvArA saMskAro ke vistaraNa kA kArya kiyA / jaba hama paMcavratoM kI bAta karate haiM to hama jainatva se bahata Upara uThakara vaizvika stara kI bAta hI karate haiN| udAharaNArtha kyA ahiMsA kI bAta mAtra jainoM ke lie haiM ? kyA prANimAtra ke jIvanarakSA kI bhAvanA nahIM hai ? kyA yuddha-paraspara droha se bacane kA saMdeza nahIM hai ? satya, ahiMsA, acaurya, suzIla va aparigraha vrata pUre vizvamAnava samAja ke lie saMdeza vAhaka nahIM hai ? yaha satya hai ki jainadharma ke siddhAMtoM ko sAmAnya patrakAritA meM jo sthAna milanA cAhie thA - vaha nahIM mila rahA thA, usakI svataMtra sattA kA svIkAra nahIM kiyA jA rahA thA - isa pariprekSya meM jainapatrakAritA kI vizeSa mahattA hai| hama jainapatrakAritA ko yadi kAla vibhAjana kI dRSTi se dekheM to - prAraMbhika kAla udayakAla evaM vrtmaankaal| tIna meM vibhAjita kara sakate haiN| isa tathya ko nakArA nahIM jA sakatA ki jainadharma kI mukhya do dhArAoM zvetAMbara-digaMbara ke saiddhAMtika pakSoM kI katipaya bhinnatAoM ke kAraNa bhI do dhArAoM kA pratinidhitva karatI rhii| prAraMbhika kAla meM viSaya vastu kI dRSTi se saiddhAMtika tathyoM kI carcA, saMskAroM kI carcA, jainatva ke mUla siddhAMtoM kI carcA, purANa-itihAsa saMbaMdhI carcAoM ke sAtha tIrthoM ke matabheda, saMgharSoM ko vizeSa sthAna diyA jAtA rhaa| apane-apane pakSa kI sabalatA prastuta kI jAtI rhii| adhikAMza patrikAoM meM dhArmika kAryakramoM sAmAjika samAcAroM ko vizeSa sthAna milatA rhaa| kAla kramAnusAra rASTrIya AMdolana, svataMtratA saMgrAma phailatA rhaa| aneka jainoM ne Az2AdI ke lie samarpaNa kiyA, jela gaye - phA~sI para bhI car3ha gye| jaina samAja jaba rASTrIya AMdolana meM sakriya thA to hamArA patrakAritva kaise 102
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ naina patrAratva achUtA rahatA ? jaina patrikAoM ne bhI apane rASTra dharma ko nibhaayaa| rASTra ke svataMtra hone para usane svataMtratA - naI samAja racanA kobhI ujAgara kiyA / maiM samajhatA hU~ ki jainapatrikAoM kI usa samaya kI dizA spaSTa thI para hara patra ko Arthika saMgharSoM meM jUjhanA pdd'aa| hamArA samAja kathita rupa se pragatizIla hai para yadi use kisI kArya meM munAphA na ho to usake prati sahRdayatA kI kamI rahatI hai / patrakAritA aura patrakAra samAja kI dRSTi se yA yoM kahe dhanADhya ke munAphe ke dvAra kholane meM sakSama nahIM lge| maje kI bAta ki dhanavAna kabhI-kabhI patrikAoM ko dAna dekara upakAra to karate rahe - para usakI taMdurastI kA khyAla nahIM kiyA / patrikAoM para lagAyA dhana unake lie mAtra dAna denA yA dayA dikhAnA rahA pariNAma svarupa aneka patrikA yeM yauvana se pUrva hI yA to bUr3hI ho gaI yA mara gii| unakA bAlamaraNa huaa| eka satya yaha bhI hai ki patrikAoM kA kArya adhyApaka, dharma kA paMDita karatA thA jise sadaiva apanA kaTorA phailAye rakhanA par3atA thA / para isa paristhiti meM bhI kucha zreSThiyoM ne vizAla gharAne ke logoM ne rASTrIya dainika ke sAtha dhArmika sAptAhika, pAkSika, mAsika bhI prAraMbha kie| hA~lAki ve bhI dIrghajIvI kama hI rhe| isa dRSTi se patrikAoM kI dazA ThIka nahIM rahI / - - - daura badalatA 20vI zatAbdI meM patra-patrikAoM kI saMkhyA meM vRddhi huii| logoM meM jAgRti AI / vidvAnoM ne patrikAoM kA mahattva samajhA / vividha samAcAra-lekhAdi bar3hane lge| para, eka dUSaNa bhI usame paidA huA apanI prasiddhi ke lie patrikAyeM bikane lagIM yA ba~Tane lgii| sAdhuvarga kA udaya, unakI samAja ko puNya-svarga ke nAma para digbhramita karane kI cAla saphaLa huI aura vartamAna meM hara sampradAya kA pramukha pratibhAvAna sAdhu apanI patrikA prakAzita karane yA karAne meM lagA hai| prAraMbhika taTastha yA nirapekSa patrikAyeM unako pUrA sthAna na de sakI yA yoM kaheM apanI taTasthAoM ke sAtha samajhautA nahIM kara sakIM - dUsarI aura atizraddhAlu yA aMdhazraddhAluoM ke bhaktoM ke kAraNa unhoMne apanI guNa-gAthA, pracAra ke lie svayaMbhU gaNadhara banane ke 903 - -
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ MMMMMMMMna patrahAratva MMMMMMM moha meM mUlyavAna patrikAoM kA prAraMbha kiyA yoM kahU~ ki apanI jaina patrikAoM kI dazA sudharI para dizA bigar3a gii| yadi taTastha mUlyAMkana kaheM to 98 pratizata pratrikAyeM sAdhu-saMto ke vyAmoha kI upaja hai to paMthavAda kA hI pratinidhitva karatI hai| Aja 350 se adhika patrikAyeM vividha sAmAjikoM ke rupa meM prakAzita ho rahI hai - para ve jaina patrikAyeM miTakara sampradAya kI patrikAyeM banakara raha gaI haiN| zvetAMbara patrikAoM ko zvetAMbaroM ke alAvA koI samAcAra yA lekha nahIM milate to digaMbaroM ko usake alAvA kucha sUjhatA nhiiN| hamArI 98 pratizata patrikAyeM sampradAya, upasaMpradAya, gacchoM ke bAda aba munivizeSa kI patrikAyeM yA dundubhinAda karanevAlI bana kara raha gaI haiN| jainapatrakAritA kA durbhAgya hai ki vaha sAmpradAyikatA meM vibhAjita huI to hama bhI usIkI A~kha se mUlyAMkana kara rahe haiN| 19 varSa pUrva maiMne va anya sampradAyoM ke guNIjanoM ne saMkalpa kiyA thA ki eka jainapatrikA prAraMbha ho| 'tIrthaMkara vANI' kA 1993 meM tIna bhASAoM ke sAtha prAraMbha huaa| meM nahIM jAnatA ki maiM samanvaya meM kitanA saphala huApara mujhe AtmasaMtoSa hai ki maiM sampradAya se Upaya uThane kI koziza kara sakA huuN| aneka vAcaka mitra, lekhaka mitra usake sAkSI haiN| Aja vaha "zodha patrikA" banI hai usameM jainadharma darzana ke zodha lekha hoNge| cU~ki A. zrI baravAliyAjI ne kisI eka digaMbara patra usake saMpAdaka, patra kI vizeSatA - itihAsa para likhane kA Adeza diyA para maine cunI huI digaMbara jaina patrikAoM kA vividha svarupoM meM vibhAjana karake prastuta karane kA prayatna kiyA hai| (1) dharma-saMskRti saMbaMdhI patrikAyeM (2) jAti-upajAti saMbaMdhI patrikAyeM (3) muniyoM kI apanI patrikAye (4) tIrtha saMbaMdhI patrikAyeM 104
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ WIMMMMMMna patrahAratva (5) samanvayavAdI patrikAyeM (a) mAtra jainatva kI bAta karanevAlI taTastha patrikAyeM (ba) zAkAhAra-ahiMsA ko muddA banAne vAlI patrikAyeM (7) saMsthAgata patrikAyeM (8) sonagar3ha patrikAyeM (1) dharmasaMbaMdhI patrikAyeM - (1) amarajyota (2) janakalyANa (3) akSayajyoti (4) sanmati (marAThI) (5) pArzvajyoti (6) sanmati saMdeza (7) vIra (8) karuNAdIpa (9) pArSada (10) Jinendra Vani (English) (11) RSabhadezanA (12) sanmativANI (13) saMskAra sAgara (14) vIra nikalaMka (15) akhila vizva jaina mizana buleTina (16) jinavANI (17) samanvayavANI (18) ratnatraya (marAThI) (19) jaina mahilA darza (20) jainagajaTa (21) zruta saMvardhinI (22) jaina saMdeza (23) pArzvanAtha TAimsa (24) sammedAcala (25) vivekAbhyudaya (kannaDa) (26) jaina bodhaka (marAThI) (27) yugapravAha (28) jinavANI (kannaDa) (29) dharma maMgala (30) ahiMsA saMdeza (31) pragati ANi jinavijaya (marAThI), (32) gommaTavANI (kannaDa) (33) divya dhvani (marAThI) (34) jainagajaTa (marAThI) (35) jainamitra (36) aMkalezvara vANI (37) vItarAgavANI (38) jinamaMjarI (kenedd'aa)| (2) zodha patrikAyeM - (1) jinabhASita (2) anekAMtadarpaNa (3) jaina Agama (4) prAkRtavidyA (5) anekAMta (6) arhatavacana (7) apabhraMzabhAratI (8) vimalavidyA (9) zodhAdarza (10) prAkRtatIrtha (11) varNIpravacana (12) aba (tIrthaMkara vANI) (3) jAti-upajAti sabaMdhI patrikAyeM - (1) jaisavAla jaina (2) jaisavAla jaina jagata (3) pallIvAla jaina samAcAra (4) pallIvAla jaina patrikA (5) padmAvatI puravAla kiraNa (6) golAlArIya darzana (7) hUmar3a citra (8) badheravAla saMdeza (9) khaMDelavAla - 105
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ MaMM na patrahAratva AM hitecchu (10) golApUrva jaina muniyoM kI apanI patrikAyeM : (1) virAgavANI (2) jharatA karuNA stotra (3) pulakavANI (4) ahiMsA mahAkuMbha (5) samyagjJAna (6) puNyagiri tIrtha (7) nirmala dhyAna jyoti (8) sArAka sopAna tIrtha saMbaMdhI patrikA : (1) prAcIna jIrNa tIrthoddhAra (2) jaina tIrthavaMdanA samanvaya kI jaina patrikA evaM zAkAhAra ahiMsA saMbaMdhI patrikAyeM - (1) jinendu (2) tIrthaMkara vANI (2) ahiMsA vANI (4) The Voice of Ahimsa (5) Karuna International (6) zAkAhAra krAMti (7) tIrthaMkara (8) jaina samAja (9) dizAbodha (10) Jainism today. saMsthAgata patrikAyeM : (1) digaMbara jaina mahAsamiti patrikA (2) jaina pracAraka (3) vIrodaya (4) zrI gaNezavarNI saMsthAna samAcAra sonagaDha vicAradhArA : (1) Atmadharma (hindI-kannaDa) (2) vItarAga vijJAna (3) dhruva dhAma (4) jJAnadhArA Adi vaise una patrikAoM kA vibhAjana (e) bhASAnusAra (bI) samayAnusAra (sAptAhika - pAkSika - mAsika - trimAsika Adi) bhI kiyA jA sakatA hai| jahA~ taka patrikAoM kI prAcInatA zatAdhika yA zataka ke karIba mAne to sUrata kA "jainamitra" jo digaMbara jaina kA mukhapatra hai| "jaina saMdeza" caurAsI mathurA kA prakAzana hai to "jaina gajaTa' bhA. di. jaina mahAsabhA ke samAcAra va darzana saMbaMdhI patrikAyeM haiN| ___ akhila vizva jaina mizana (eTA alIgaMja) kA sarvAdhika prAcIna jaina dharma kA pracAra patra hai| "jaina bodhaka' marAThI solApura kA prAcIna digaMbara jaina patra hai| vaise aneka patrikAoM ne svarNa jayaMtiyA~ manA lI hai| 106
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaina patrAratva 1 bauddhika jAgarukatA ke pariprekSya meM sarvAdhika uttama patrikA " tIrthaMkara" indaura ko mAnatA hU~ / jahA~ mahAvIra kI vANI kA prAdhAnya hai, sampradAya kI gaMdha bhI nahIM / vaise hara patrikA ke viSaya meM likhA jA sakatA hai| merI dRSTi se jo patrikAyeM samanvayavAdI dRSTikoNa ko lekara calI haiM, jinhone ahiMsA - zAkAhAra ke lie kalama calAI hai ve hI zreSTha haiM / ve hI jainatva kI pratinidhi patrikAyeM maiM mAnatA hU~ / yoM kahU~ ki ye patrikAyeM mukta sAgara sI hai aura vyaktigata sAdhuoM kI patrikAyeM, yA mAtra sampradAya vizeSa kI patrikAyeM kUpamaMDUka haiM to atizayokti nahIM hogI, ve patrikAyeM phira kisI bhI sampradAya kI ho| aMta meM itanA hI ki AjakI patrikAyeM aura patrakAra dizA bhaTaka rahe haiM isI kAraNa unakI dazA vizvasanIya bhI nahIM rahI hai / patrakAra baMdhu mujhe kSamA kareMge - para meM bhI patrakAra hU~ / patrakAra yadi sampradAya meM ba~dhatA hai to usakA kada choTA ho jAtA hai| use muktAkAza meM svataMtra paMkhI kI taraha ur3anA cAhie / hamArI dizA bhaTakana kA eka kAraNa hamArI zahanazakti kI kamI hai| hama sampradAya yA vaicArika bheda ke kAraNa usa para vicAra nahIM karate - turaMta vAda-vivAda yA vyaktigata rAga-dveSa ko mukhya mAnakara paraspara kIcar3a uchAlane lagate haiM jisase hama apanI hI jA~gha ughAr3akara lAjoM se marate haiM / patrakAra jitanA svastha, saMtulita magaja kA, adhyayana meM pUrNa, svAdhyAyI hogA utanA hI vaha apanI dazA meM dRr3ha rahakara sahI dizA meM jA skegaa| eka bAta kahanA cAhU~gA ki jaina patrakAritA meM ve loga bhulA diye gaye haiM jinakA rASTrIya stara para dezavAsiyoM meM sanmAna thA / jo pUre dharma-samAja kA pratinidhitva karate the| aise saMpAdaka cAroM sampradAya ke patrakAroM meM amara hai / hama dharmanetA yA samAjanetA ke rupa meM sampradAya se Upara bhale hI na uTha pAyeM para hamArI " tIsarI A~kha" sarvadRSTA honI cAhie hamArA cauthA staMbha majabUta honA cAhie / patrakAra bikAU na ho para samAja kI burAiyoM kA kharIdadAra ho / satya kI A~kha se dekhane kI U~cAI taka utthe| samAja ko uThAye / 107 -
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva "prabuddha jIvana" - brijala e. zAha (muMbaIsthita brijalabahena janmabhUmi grupamAM patrakAra tarIke sevA ApI rahela che.) A jagatamAM sauthI kaparuM kArya kaMI hoya to te che satyanA mArga para cAlavuM athavA satyanA AgrahI, satyaniSTha banavuM, temAM paNa ApaNI bhAratIya Arya saMskRtimAM jo dharma viruddhanI ke dhArmika guruo viruddhanI kaMI vAta karIe to 'namo arihaMtANaM'... tema chatAM itihAsamAM evA vIralAo maLI AvyA che jemaNe kahevAtI dharmarItiono virodha karI samAjajAgRti, lokakalyANanuM puNyakArya karyuM che. A sakhata prakAranA eka uddezya sAthe 82 varSa pahelAM 'prabuddha jIvana'no janma thayo. prabuddha jIvanano prAraMbha/saMsthAnuM bIjaropaNa : 25mI navembara, 1928nA roja muMbaInA 'zrI muMbaI jaina svayaMsevaka maMDaLa'nI oNphisamAMthI 'zrI jaina yutha lIga'nA sAta sabhyo hIrAbhAI rAmacaMda malabArI, amRtalAla vADIlAla zAha, ratilAla koThArI, dalapatabhAI bhUkhaNadAsa bhaNasAlI, cImanalAla mohanalAla, kIrtilAla hIrAlAla bhaNasAlI ane mohanalAla dIpacaMda cokasIe beThakamAM "dhI muMbaI jaina yuvaka saMgha'nI sthApanA karavAno TharAva pasAra karyo ne trIjI me, 1929nA dine 'zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha'no janma thayo. maMtrIpade DaoN. nagInadAsa je.zAha, zrI odhavajI dhanajI zAha ane paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyAnI niyukti karavAmAM AvI A sAta mahAnubhavoe te samaye saMsthA mATe uddezo nakkI karyA hatA je kaMIka A pramANe che... 'rAjakIya, dhArmika tathA sAmAjika savAlo hAtha dharI yuvakomAM jAgRti lAvavAnA upAyo yojavA ane teno yogya pracAra karavo. dAkhala (enTrI) phI rUA. eka ane vArSika phI rUA. be. TUMkamAM kahIe to mukhyatve jainonI dhArmika, Arthika ane sAmAjika unnatinA upAyo rASTrahitane lakSamAM rAkhI yojyA. rASTrIya pravRttimAM bane teTalI sahAya ApavI tema ja jaina 2 108
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAratva apAyajAja samAjamAM rASTrIya bhAvanA jAgRta thAya tevAM pagalAM levAno nirNaya karyo. ema ogaNIsamI sadInI sudhArA yuganI praNAlImAM saMsthA paNa joDAI gaI. jaina samAjane eka navA AyAme pahoMcADavA ayogya dIkSA, bALadIkSA jevA prazno viruddha avAja upADyo hato. phirakAomAM vikherAyelA jaina samAjane eka tAMtaNe bAMdhavo hato. samAjamAM sAdharmikatAno saMdeza pahoMcADavA narmadanI "dAMDiyo' patrikAnI jema zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA mukhapatra rUpe "zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha patrikAno 31mI ogasTa, 192lthI prAraMbha thayo. te vyavasthApaka zrI jamanAdAsa amaracaMda gAMdhInI dekharekha heThaLa aDadhA AnAnI kiMmate, cha pAnAnA sAptAhika svarUpe pragaTa karavAmAM AvatuM hatuM. aMgreja sarakAra sAme laData/nAma parivartana : 19mI okaTobara, 1902nA dine "zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha patrikAmAMthI prabuddha jaina' nAma sAthe mukhapatrane AgaLa vadhAravAmAM AvyuM. mAtra jaina saMpradAya sudhI ja sImita na rahetuM prabuddha jaina rASTrIya jAgRti, svAtaMtrya caLavaLamAM paNa sadAya agresara rahyuM che. te samaye jAgRti ANavA lakhAyela vArtA 'amara araviMda viruddha briTiza sarakAre pAbaMdI mUkI ane 6,000 rUpiyA jAmIna peTe mAgyA. tyAre aDaga ane potAnA rASTra, samAjanuM hita IcchatuM A sAmayika 'taruNa jaina'nA nAma parivartana sAthe pahelI jAnyuArI, 1934nI sAlathI zarU karavAmAM AvyuM. paristhiti thALe paDatAM sAmayike tA. 1-5-193lthI prabuddha jaina' nAma parata dhAraNa karyuM. svAtaMtryanI caLavaLa, rASTrahita, samAjahita, parivartananA pavananA pratApanI jhalaka, prabuddha jainamAM joI kAkAsAheba kAlelakare saMsthAnA traNa mukhya rAhabaromAMnA eka zrI paramAnaMdabhAI kApaDiyAne sAmayikane mAtra eka saMpradAya pUratuM sImita na rAkhatAM sarvabhogya banAvavAnuM sUcana karyuM. bIjA mahAnubhavonI paNa sahamatI maLatAM "prabuddha jainane saMpradAyanI sImAne mUkI vizvabaMdhutvanI sImAmAM lAvavAmAM AvyuM. tenI pratikriyA kaho ke puSTIrUpe, sAmayika 'prabuddha jainamAMthI prabuddha jIvana" banyuM tema ja sAptAhika, pAkSika ane chellA ghaNA samayathI mAsikarUpe pragaTa thAya che. aMkamAM cha pAnAM, ATha pAnAM, 14 pAnAM, 16 pAnAM. kyAreka vizeSa aMkanAM 86 pAnAM ema sAmayike dina-pratidina vAcana sAmagrInI saMkhyA sAthe 109
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva guNavattAmAM paNa vadhAro karyo che. prabuddha jIvananI vicAradhArA : gAMdhIjInA 'navajIvana' ane 'harijana baMdhu' sAmayika prabuddha jIvananA Adarza banyA. bekananuM sUtra ALL KNOWLEDGE IS MY PROVINCE arthAt jJAna mAtra mAro pradeza che. A sUtra prabuddha jIvane apanAvyuM che. mAnava mananuM utthAna thAya evAM sAhityano prabuddha jIvanamAM samAveza karavAmAM Avyo. paramAnaMdabhAI ane saMghanA pUrva maMtrI subodhabhAI zAha aMgrejI jJAnabhaMDArathI, to nirubahena zAha ane puSpAbahena parIkha hiMdI sAhitya vAMcI teno gujarAtI anuvAda prabuddha jIvanamAM ApatAM rahe che tema ja ApaNI Arya saMskRtine poSatAM tattvone jALavI rAkhavA, koI paNa viSaya para rASTrahitane lakSamAM rAkhIne ja samabhAvapUrvaka TIkA karavI, bhASAsamRddhi jALavavI, pragati mATe anukUlana sAdhavuM, ahiMsAvAdI abhigama sAdhI samAjanA dUSaNa tattvo, vicAro, viruddha avAja upADavo e prabuddha jIvananI vicAradhArA che. tema ja gAMdhIjInA vicArothI prerita A sAmayika prAraMbhathI laIne Aja 82 varSa sudhI kaThina tapazcaryAsamA niyama koI paNa jAherakhabaranI Avaka svIkAravI nahIM'nA siddhAMtane aDagapaNe vaLagI rahyuM che. samAjamAM karuNAbhAva pragaTe, prabuddha tattva pragaTe, dharma tattva, jAgRti ane vizvabaMdhutvanI bhAvanAnuM ropaNa karavuM e sAmayikano mukhya hetu tenA nAma pramANe tAdaza thAya che. taMtrIpade navA navA vidvAna mahAnubhavo AvatA gayA tema tema sAmayika vadhu lAvaNyamaya banyuM. navA navA rUpa dhAraNa karyA tema chatAM dareka kALe mukhya hetu to jAgRti, baMdhutva, karuNAno rahyo che. pachI bhale ne te AMtarika, sAmAjika, rASTrIya, dhArmika kema na hoya ? prabuddha jIvananA ghaDavaiyA: prabuddha jIvanane ghaDavAmAM ane navA vicArone mUrtimaMta karavAmAM anya niSThAvAna kAryakaronI sAthosAtha mukhya traNa rAhabaro paramAnaMdajI kApaDiyA, cImanalAla cakubhAI zAha ane DaoN. ramaNalAla cI. zAhano siMhaphALo che. temaNe prabuddha jIvananA ghaDataranI sAthosAtha muMbaI jaina yuvaka saMghane Adarza saMsthA banAvI sAmAjika kSetre potAnI AgavI pratibhA ane pratiSThA sthApyAM. prabuddha jainanA taMtrIpade paramAnaMdajI kApaDiyA 1lI me, 1951thI 15mI 110
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva eprila, 1953 sudhI rahyA. tyAra bAda 'prabuddha jIvana'mAM rUpAMtara thatAM 16mI eprila, 1971 sudhI ema 20 varSa sudhI teoe taMtrIpada zobhAvyuM. temanA netRtvakALa daramiyAnanA lekhomAM samAjajAgRti tema ja sAmAjika ane zArIrika svAsthya jaLavAya te prakAranA lekho vadhu jovA maLe che. gAMdhIjInA aNue aNuthI prabhAvita paramAnaMdajI kApaDiyAnA lekhomAM sAmAjika samatulatA avazya jovA maLe che. gAMdhIjIe bhAratane ApelI eka aNamola bheTa ulI kAMcana: nisargopacAra Azrama vize eka vAcakano svAnubhAva vAcakanA ja zabdomAM paramAnaMdajIe aMkamAM samAvyo che. sAthe vAcakone zArIrika jAgRti keLavAya evI apIla paNa karI che. dakSiNa AphrikAmAM sarakAranA hiMduo viruddhanA vartana samaye gAMdhIjI ane TolsaToya vacce patravyavahAra thayo hato. te amerikana lekhaka luI phIzare temanA pustakamAM 'TolsaToya ane gAMdhIjI'nA mathALA heThaLa lakhyo hato. A lekhano anuvAda karI gAMdhIjInI satyaniSThatA, sahadharmIo pratyenI sahahRdayatAnA guNane ujAgara karavAno paramAnaMdajIno uddezya najare paDe che. bhAratabhramaNa, mAnavIya samAnatA, bALadIkSA virodhI jAherasabhA, tenA viSayaka kAyadAo, lagna-chUTAcheDA aMgenA kAyadAo, gAMdhIjI, zrImad rAjacaMdra, kanaiyAlAla munazI, zrI araviMda jevA vividha mahAnubhAvo vize caritrAtmaka lekhonI bheTa temaNe vAcakonI jhoLImAM dharI che. jarUra paDI hoya tyAM TIkA paNa karI che. 'jaina siddhAMta' nAmaka mAsikanA kAryakama rUpe 'jaina dRSTi eTale vizvadaSTi' viSaya para harIphAI yojavAmAM AvI hatI. temAM InAmonI paNa jAherAta karavAmAM AvI hatI. A harIphAImAM mAMDalavAsI ratilAla maphAbhAI zAhe paNa bhAga lIdho hato. temano nibaMdha gahana ane ucca koTIno hovA chatAM temane vijetAomAM sthAna ApavAmAM nahotuM AvyuM. te bAbate saMpUNa' mAhitI sAthe ane vijetAonA lekha kevA hatA e jaNAvI, 'jaina siddhAMta'nA taMtrIe Adarelo anyAya 'jaina siddhAMta'nA taMtrInI akSamya dhRSTatA'nA zIrSaka heThaLa prabuddha jainamAM pragaTa karavAmAM Avyo hato. A lekhamAM 'jaina siddhAMto'nA taMtrInI AkarI samIkSA karavAmAM AvI che, te paNa nAma sahita tema ja e bAbatanA dareka pAsAMne ujAgara karavAmAM AvyuM che. A samIkSA paramAnaMdajInA zabdomAM vAMcIe... 111
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjAnArAja jaina patrakAratva apAyajAmAjIka "be ThekANe zrI ratilAla maphAbhAI zAha upara haDahaDatA jUThANAno AkSepa karavAmAM Avyo che. A AkSepa je vidhAnone anulakSIne karavAmAM Avyo che. temAM nathI kahyuM "haDahaDatuM" ke nathI kahyuM "jUThANuM jovAmAM AvatuM. temAM je kaMI che te nibaMdhalekhakano aMgata abhiprAya che. eka ThokANe prastuta avalokanakAra jaNAve che ke, bhAI ratilAlanA kahevA mujaba bhagavAna mahAvIranA ahiMsAnA siddhAMtamAM gAMdhIjIe sudhArA-vadhArA karyA che. eTale ke temanA mata pramANe bhagavAna mahAvIra karatAM paNa gAMdhIjI caDI jAya che ane Ama jaNAvIne A AkSepane anukULa evAM keTalAMka vAkyo bhAI zrI ratilAlanA nibaMdhamAMthI teo tAravI kADhe che, paNa e ja nibaMdhamAM prastuta carcAnA anusaMdhAnamAM AgaLa vadhatAM zrI ratilAla zAhe jaNAvyuM che ke, "tyAre emanI (gAMdhIjI) ahiMsA uparathI khUba vyApaka banI gaI hovA chatAM bhItaramAM UMDI pahoMcI nathI ema ghaNAne samajAya che. emanI e rAjadvArI kAraNe maryAdA hoya tema ja eno ukela vizALa janasamAjanI daSTie Apyo hoya ema paNa bane." spaSTIkaraNa karIne chevaTe jaina dharmanI sarvazreSThatA rajU karatAM zrI ratilAle jaNAvyuM che ke, "ATalI hade jagatano eka paNa dharma pahoMcyo nathI; mahAkAruNika buddhe paNa ATalI hade javAnI hiMmata karI nathI." AvuM mULa lekhamAM spaSTa vidhAna karavAmAM AvyuM che. tenI prastuta avalokanakAre samajaNapUrvaka upekSA karI che. avalokananA aMtabhAgamAM zrI ratilAla zuM mAne che ane zuM mAnatA nathI ene lagatI eka lAMbI yAdI ApavAmAM AvI che je yAdI taiyAra karavAmAM paNa vAstavika tathya rajU karavAne badale jaina siddhAMtanA taMtrInI vikRta kalpanAzaktie ja ghaNuM kAma karyuM che ane je vyakti kharekhara Astika bhAvanAvALI ane satyaniSTha che e vyaktine eka paramanAstika ane jaina dharmanA eka hitazatru tarIke oLakhAvavAno prayatna karyo che. paramAnaMdajInA A lekhamAM temanI sAdharmika prItinAM darzana thAya che. eka sacoTa nibaMdhane ane vyaktine thayelA anyAya viruddha AMgaLI ciMdhI che. Ama paramAnaMdajIe janatAne dhArmika ane sAmAjika jAgRti ANavA vistRta vaicArika phalaka ApyuM to temanI bAda AvelA taMtrIzrI cImanalAla cakubhAI zAhe rAjakIya bAbatone paNa sAMkaLI lIdhI hatI. 112
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApA ja jaina patrakAratva apAya cImanabhAInA lekhomAM sarvadharma samabhAva, samAnatA, vividha kAyadAonI jANakArI, temAM karela jogavAI mujaba thatA lAbha-geralAbha, baMdhAraNamAM Acarela pheraphAra, vividha dezonI samakAlIna paristhiti ane samIkSA tema ja bhArata sAtheno tulanAtmaka abhyAsa, cUMTaNI pUrvenI-pachInI mAhitI, samIkSAtmaka lekho, netA, saMsada, maMtrIonI dareka kAryapraNAlI para paNa temanI najara rahetI ane tenuM vizleSaNa paNa teo karatA. temAM mukhya hetu to netAnAM je-te kAryo karavAthI samAjane zuM lAbha thayo te ja raheto. kaTokaTInA samaye paNa temanA lekhomAM koI jAtano pakSapAta dekhAto nahIM. sarakAra ke sattAdhIzo khoTAM hoya to temanA vize TIkA karatA teo acakAtA nahIM. yuddha samaye sarahadanI mAhitI ApatA ane dUraMdezItA vAparI yuddhavirAma pachI phelAtA sannATAmAM saMbhaLAtI nirava cIsonA varNanAtmaka lekha paNa temaNe lakhyA che. temanA vikAsalekha samo "cInanI anokhI ane maulika evI nUtana samAjavyavasthA vize cInanI vastI vadhu hovA chatAM temanA pragatinAM pagalAMo kevAM che ane tenAthI temaNe keTalI pragati sAdhI che te jANavA maLe che. lekhanA keTalAka aMza ahIM vAMcIe.. cInanA vikAsanuM svarUpa pazcimathI sAva bhinna che eTaluM ja nahIM, paNa cIna potAnI AgavI anokhI jIvanapaddhati ghaDavA mATe kaTibaddha che. eno khyAla cInanI pharIvAra mulAkAta lenArane AvyA vinA raheto nathI. cIna kaMIka judI ja, bIjA koI paNa sthaLe na hoya evI sadaMtara bhinna racanA karI rahyuM che. grAmapradezamAM hajAro kisAno potAnAM khetara para sakhata parizrama karatA hoya che. e A chApane samarthana Ape che. pazcime kRSi utpAdana vadhAryuM che, paNa e sAthe jamIna sAthe joDAyelAne tyAMthI khasI javAnI paNa pharaja paDI che. mAose-tuMganuM cIna paNa sAmuhika komyunonI paddhati dvArA khetaranA kadamAM vadhAro karI rahyuM che, paNa e lokone khetara sAthe ja joDAyelA rAkhe che. pazcimanI mAphaka cIna enI khetInuM yAMtrikIkaraNa karI rahyuM che, paraMtu yaMtrone kAraNe je sthAnika kAmadAro pAse kAma nathI rahetuM teo zahera tarapha vaLatA nathI. emane tyAM ja rAkhavAmAM Ave che ane e ja sthaLe AvelA gRhaudyogomAM samAvI levAmAM Ave che. 113
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya jaya jaina patrakAratva ajAja, cInanI rAjakIya ane Arthika vikAsanI paddhati tema ja pazcimanI paddhati vacce je taphAvata che e saMbaMdhamAM badhuM ja kahyA pachI je eka vastu cInane vizeSa karIne pazcimathI juduM pADe che e naitika vikAsanI paddhati che. navo samAja khUba ja nItimattAyukta ane guNasaMpanna hoya enI cInane jarUra che, paNa e sAthe cIna potAnA A dhyeyane siddha karavA mATe je paddhati akhatyAra kare che e pazcimanI paddhatithI sAva nirALI che." Ama cImanalAla cakubhAI zAhe sAmAjika ane rAjakIya jAgRti viSayaka lekho lakhI prabuddha jIvananI pAghaDImAM eka navuM choguM umeryuM. tyAra bAda taMtrIpade ramaNalAla zAha AvyA. teoe 24 varSanI dIrghakAlIna sevA prabuddha jIvanane ApI. paramAnaMdajIe sAmAjika jAgRtithI prabuddha jIvanane bharyuMbharyuM banAvyuM to cImanalAla cakubhAI zAhe rAjakIya samIkSA thakI jAgRta karyuM ane ramaNalAla cI. zAhe temanA paMthe cAlI saMvedanAtmaka ane saMzodhanAtmaka lekhonuM navuM choguM umeryuM. jaina sAhityamAM temaNe gahana saMzodhano aDhaLaka pramANamAM karyA che tema ja ekAMkI saMgraha zyAma raMga samIpe, jIvanacitra - rekhAcitra - saMsmaraNamAM hemacaMdrAcArya, mohanalAlajI mahArAja, zeTha motIzA vagere, pravAsa zodha-saphara lekho, nibaMdha, sAhitya vivecana, saMzodhana, saMpAdana, dharma, tattvajJAna, anuvAda ane sarasvatIcaMdrapAsakSepa jevA vividha sAhityanuM sarjana ane saMpAdana karyuM che. temanA taMtrIlekhomAM Adarza vyakti tarIke sthApita thatI pratibhAonA rekhAcitro vadhu jovA maLe che. sva. mAnAbhAI bhaTTa, pU. kalApUrNasUrizvarajI mahArAja, bhaMvaralAlajI nAhaTA, sva. DaoN. zivAnaMda, padmavibhUSaNa DaoN. uSAbahena mahetA, sva. paMDita panAlAla gAMdhI, sva. vasanajI lakhamazI zAha, panyAsa zrI varasaMgavijayajI, paMDita dalasukhabhAI mAlavaNiyA, upAdhyAya yazovijayajI paMDita, kavi vIravijayajI, sva. cImanalAla cakubhAI zAha patrakAra tarIke, phAdhara bAlAgera, kaphyuziyasa jevI pratibhAonI pratibhAnuM Alekhana temaNe suMdara rIte karyuM che. kaphyuziyasa paranA lekha viSayaka aMza joIe.... "mahAtmA kaphyuziyasane cInI saMskRtinA pitA tarIke oLakhavAmAM Ave che. cInanI prajAnA ItihAsamAM temanA jevI bIjI koI vyakti thaI nathI. temanA 114
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakaja jaina patrakAratva ja jAya che dvArA cInI prajAnA saMskAronuM jeTaluM ghaDatara thayuM che teTaluM anya koI eka vyakti dvArA nathI thayuM. ethI ja cInanI prajAe jeTaluM mAna mahAtmA kaziyasane ApyuM che teTaluM bIjA koIne ApyuM nathI. aDhI hajAra varSa pUrve cInanI saMskRtine ghaDavAmAM be mahAna vibhUtioe mahattvanuM kArya karyuM che. e be vibhUtio te lAotsa ane kaphyuziyasa. baMne samakAlina hatA. lAotye nivRttamArgI ane ekAMtapriya ane adhyAtmavAdI hatA. teo prasiddhithI vimukha hatA. emanI tatvavicAraNA ghaNI gahana hatI. kaphyuziyasa pravRttimArgI hatA. aneka lokonA saMparkamAM teo AvyA hatA. rAjAo dvArA prajAnA jIvanane unnata banAvavAnuM temanuM dhyeya hatuM. teo cInamAM ghaNe sthaLe ghUmI vaLyA hatA ane aneka rAjAonA aMgata saMparkamAM AvyA hatA. rAjyazAsana calAvavAnI bAbatamAM teo ghaNA ja kuzaLa hatA. cInanA rAjyadarabAramAM lAotsa ane kaphyuziyasa ema baMnenuM ghaNuM mAna hatuM, paraMtu rAjadvArI kakSAe ane lokajIvananI bhUmikAe karyuziyase ghaNuM moTuM mahattvanuM ane pAyAnuM kAma karyuM hatuM. cInamAM mukhya traNa dharma che. (1) tAo dharma (2) kaphyuziyasa dharma (3) bauddha dharma. A traNe dharma ekabIjAnA virodhI nahIM paNa ghaNe aMze pUraka jevA rahyA che. AthI ja cInamAM e traNe dharmane ekasAthe anusaratI vyaktio jovA maLe che. tAo dharma ane kaphyuziyasano nItidharma lagabhaga eka ja kALe pracalita banyA hatA. e baMne dharma vacce kAI virodha ke vaimanasya nahotuM. cInamAM tyAra pachI ghaNA saikAo bAda bauddha dharma Avyo. bauddha dharma bhAratamAMthI brahmadeza, thAIlenDa, vieTanAma, kaMboDiyAmAMthI prasarato prasarato cInamAM pahoMcyo hato. ahiMsAdi paMcazIlanI bhAvanA ane nItimaya jIvananA upadezane kAraNe cInamAM ene sAro AvakAra maLyo hato. bauddha dharma bahArathI Avelo hovA chatAM tAo dharma ke kaphyuziyasanA dharma sAthe, saMgharSamAM Ave evo nahoto. ethI ja cInamAM ane tyAra pachI koriyA ane jApAna sudhI boddha dharmano pracAra thayo hato ane vartamAna samaya sudhI pracalita rahyo hato. 115
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva ramaNalAlabhAInA A lekhamAM AgaLa kanphyuziyasa ane temanI nItidharma vicAraNA vize vadhu mAhitI AlekhavAmAM AvI che. Ama A traNe mahAnubhAvoe prabuddha jIvanane navA navA svarUpe raMgyuM che. hAla chellAM sAta varSathI DaoN. dhanavaMta zAha mAnadataMtrI rUpe pharajaniSTha che. pUrvakAlIna taMtrIonA paMthe cAlatA cAlatA temaNe paNa samakAlIna ane sAhityika viSayo para ciMtanAtmaka lekho ApyA che temaja temaNe zarU karelI kaTAra 'paMthe paMthe pAtheya'...mAM vAcakonA prasaMgo, satyaghaTanAo hRdayane sparzI jAya tevA saMvedanAtmaka hoya che. temanA dvArA praryuSaNa parvamAM vizeSAMko pragaTa karavAmAM Ave che, jevA ke 'jaina kathAvizva' saMpAdaka kAMtibhAI zAha, 'navapada' saMpAdaka abhaya dozI, 'AgamasUtra vizeSAMka' saMpAdaka guNavaMta baravALiAyA, 'mahAvIra stavana' kalAbahena zAha ane 'gaNadharavAda' razmibhAI jhaverIno samAveza thAya che. Itara pravRttio Ama to A be itara pravRttio 'zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha'nA nejA heThaLa gaNAya paraMtu prabuddha jIvana vinA kadAca te adhUrI hota tethI ahIM ullekha karavo ghaTe. saMghanA udbhava sAthe ja sAmayika pravRttio moTe bhAge joDAyelI rahI che. saMghano uddeza ja jaina samAjamAM vaicArika krAMti jagADavAno hoI, A mATe sAptAhika yA pAkSika patra sivAya cAle ja nahIM e khyAlathI prerAIne A sAmayikanI zarUAta thaI tyAra bAda navA vicArone samAja tarapha vahAvavA prajJAcakSu paMDita sukhalAlajIe paryuSaNanA ATha divasa daramiyAna paryuSaNa vyAkhyAnamALAnI parikalpanA saMgha samakSa mUkI. paMDita sukhalAlajIno uddezya hato ke eka varga evo che je upAsarAmAM jato nathI paraMtu bauddhika che. to tevI vyaktionI bauddhika jJAnapIpAsA saMtoSAya evA uddezathI paryuSaNa vyAkhyAnamALAno prAraMbha karavAmAM Avyo jene 75 varSa pUrNa thayAM. A vyAkhyAnamALAmAM jaina-jainetara viSayo levAmAM AvatA hatA. vyAkhyAtAo tarIka kanaiyAlAla munazI, morArajI desAI, pU. morAribApu, umAzaMkara joSI, pAMDuraMga zAstrI, madhara TeresA, phAdhara vAlesa, DaoN. sureza joSI, mRNAlinI desAI, DaoN. kumArapALa desAI jevI virala vibhUtioe vyAkhyAna ApyAM che. 116
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA rAja jaina patrakAratva apAya bIjI pravRtti te 1985mAM ramaNabhAIne karuNAno eka vicAra Avyo. gujarAtanA pachAta vistAramAM aneka evI uttama sAmAjika saMsthAo che je dhananA abhAvane kAraNe potAnI pravRtti sthira karI zakatI nathI ane AgaLa vadhI zakatI nathI. uparAMta AvI saMsthAnA kAryakaro eTalA niSThAvAna ane siddhAMtaniSTha hoya che ke sarakAra ke anya sthaLe dAnanI vinaMtI karavAmAM saMkoca anubhavatA hoya che. ramaNabhAIe vicAryuM ke paryuSaNa parva daramiyAna jJAna upArjana sAthe, AvI saMsthAo mATe dAnanI Tahela nAkhavI jethI zrImaMtonI sAthosAtha madhyamavarga paNa yathAzakti dAna ApI potAnI karuNA bhAvanAne saMtoSI zake ane sAthosAtha AvI saMsthAne Arthika rIte sahAya paNa karI zakAya. A hetu mATe ramaNabhAI saMghanI kArobArInA sabhyo sAthe e saMsthAnI mulAkAta letA ane khUba jhINavaTapUrvaka tapAsa karI saMsthAnI yogyatAnI khAtarI karI AvI saMsthA mATe zrotAone dAnanI vinaMtI karAtI ane je rakama ekaThI thAya e rakama ApavA dAtAo ane saMghanA sabhyo sAthe e saMsthAne koI paNa jAtanI zarata vagara dAna ApatA. Aja sudhI covIsa jeTalI saMsthAone kula traNa karoDathI vadhu rakamanuM dAna vyAkhyAnamALAnA mAdhyame upArjana karI pahoMcADavAmAM AvyuM che. tAratamyaH rAjakIya, sAmAjika tathA dhArmika kSetre jAgRti ANavI, karuNA, prabuddha tattvanI bhAvanA lokomAM jagADavI e uddezya sAthe zarU thayelA sAmayika AjanA prabuddha jIvane' 82 varSathI keTalAya lokonA aMtaramAM jJAnadIpa pagaTAvyA che. sattva ane tattvazIla prabuddha jIvane lokone dhArmika, sAmAyika, rAjakIya ane rASTrIya kSetre navo daSTikoNa ApI eka UMcA AyAme pahoMcADyA che, sazakta jAgRta samAjanI racanA karI che. hAlamAM dara mAsanI soLamI tArIkhe muMbaIthI pragaTa thatuM chatrIsa pAnAnuM mAsika prabuddha jIvana' 40,000thI vadhu saMkhyAmAM bahoLA vAcaka varganI jJAnapIpAsA saMtoSe che. vyAMsI varSanA A jAjaramAna itihAsa jevo, tenA karatAM paNa vadhu jhaLahaLato itihAsa AgaLa jatAM prabuddha jIvana' suvarNa akSare kotaraze temAM koI be mata nathI. **
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ bajAja je patrakAratva apAyAjAja jaina patrakAratva : zA. bhImazI mANeka - DaoN. razmi bhedA jaina dharmanA abhyAsu DaoN. razmibahena bhedAe yoga viSaya para thisisa lakhI Ph. D. karela che. temanA zodhanibaMdhano "amRta yoganuM prApti mokSanI" nAmano graMtha pragaTa thayo che. teo jaina sAhitya samAroha ane jena jJAnasatromAM nibaMdho prastuta kare che. patrakAra hoya ke je potAnA lekhana prakAzana dvArA lokajAgRti lAve ane vartamAna jainomAM kAMIka paNa jAgRti-bodha ApavAnI zarUAta karanAra che zA. bhImazI (bhImasiMha) mANekanuM pustaka prakAzana. ApaNe ene patrakAratvanuM paroDha kahI zakIe. jyAre jaina zAstro mAtra tADapatra para ja lakhAya, pustaka chapAvavAmAM jJAnanI AzAtanA thAya che e jAtano vicAra, sAdhu ane zrAvakonA moTA samUhamAM pravartato hato tevA kALe jaina sAhityane chapAvavAnI pahela karavI e bahu moTuM sAhasa hatuM. ogaNIsamI sadInA aMtamAM mudraNakalAnI zarUAta thaI ane pachI vIsamI sadImAM mudraNakalAno vizeSa AviSkAra thayo. te kalAno Azraya laI dharmapustako chapAvavAmAM pahela karanAra hatA kacchI dazA ozavALa jJAtinA baMdhu zA. bhImazI mANeka. DaoN. kumArapALa desAInA zabdomAM jaina patrakAra evo hoya jenI pAse virala ane viziSTa evA jaina darzanamAMthI sAMpaDelI AgavI daSTi hoya, jaina itihAsa pAsethI maLeluM anubhavabhALyuM hoya. jinazAsana vyApaka tattvonuM enI AMkhamAM aMjana hoya, jaina dharma pAsethI prApta jIvanakalA hoya ane emAM nihita mUlyo mATenI niSThA hoya. AvI ja niSThA hatI kaccha maMjala relaDiyAnA sapUta zrI bhImazI mANekanI ke jenA mATe samagra jaina samAja gaurava laI zake che. sAmAnya rIte evI chApa hoya che ke vANiyAo lakSmadivInA upAsako che. sarasvatI devInA nahIM, paNa (zA. bhImazI mANeke) A vANiyAputra jaina sAhityanA prasAra ane utthAnamAM evuM yogadAna ApyuM ke jaina samAje temane "jaina zrata prasAraka'nuM biruda ApyuM. teo mAtra sAhitya prakAzaka 118 -
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva ApavAmAM na hatA paraMtu vividha zAstronA sArA abhyAsI hatA. jaina sAhitya jALavavAnA ane prasAranA umadA dhyeyane varela A mAnavInA jIvana vize vizeSa mAhitI maLatI nathI eTale emaNe prakAzita karela sAhityanuM vivecana karatAM emanA jIvana aMgenI jANakArI laIzuM. jaina zrutano bahu moTo bhAga nAza pAmyo che. te nAza pAmavAnA kAraNo aneka che paNa Aje teno jeTalo ane je bhAga sacavAI rahyo che tenuM phakta eka ja kAraNa che ane te che jainonI zrutabhakti. A aMge zA. bhImazI mANeka lakhe che, jaina samAja para upakAra karI pUrvanA mahAna AcAryo ane vidvAnoe aneka graMtho racyA paraMtu temAMno moTo bhAga muslimonA rAjyakALamAM naSTa thayo tema ja jALavavA pratyenI bedarakArI paNa kAraNarUpa che. AcArya zrI haribhadrasUrie 1444 graMthonI racanA karI tema ja zrI hemacaMdrAcArye sADA traNa karoDa zloka racyA paNa temAMthI ghaNuM thoDuM maLe che. mahAsAgaramAMthI eka biMdura5 graMtho bacyA che tene sAcavavA joIe, sadupayoga karavo joIe ane sAmAnya mAnavI samajI zake tevA artha sAthe chapAvavA joIe. e mATe emaNe pracaMDa puruSArtha Adaryo. emaNe e jamAnAmAM pracalita mRtyu pAchaLa jamaNavAranA kaDhaMgA rivAja sAme lokone samajAvI ane lakSmIno sadupayoga karI jJAnAmRtanuM jamaNa ApaNA samajAvyA. adhyayana karavA yogya graMthonuM vAMcana karI loko lAbha le tevI bhAvanA jAgRta karI. pariNAma svarUpe zrI kacchI dazA ozavALa jJAtinA ghaNA loko graMtho chapAvavAmAM madadarUpa thayA. zA. bhImazI mANekanA samayamAM prinTiMga presanuM Agamana navuM hatuM. teo mudraNakaLAnuM mahattva samajI zakyA ane bhAratabharamAM veravikhera paDela hastalikhita sAhityane mudrita karavuM jarUrI che ema jANyuM, nahitara kALanA pravAhamAM je kAMI baceluM jJAna che te paNa naSTa thaI jaze. gujarAtanI mudraNakalAnI sthApanAnuM varSa saM. 1868 che. saM. 1868mAM pharadunajI marjhabAne 'samAsAra" nAmanuM chApakhAnuM muMbaImAM kADhayuM. saM. 1878mAM muMbaI samAcAra' e nAmanuM patra temAMthI kADhavAmAM AvyuM. saM. 1878mAM muMbaI sarakAre mudrAlaya zarU karyu. A mudraNayaMtrakalAnA himAyatI bhImazIbhAI lakhe che, "hAlanA samayamAM jIrNoddhAra karavA jevAM 119
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA jApa jaina patrakAratva sAdhano maLI Ave che tevAM AgaLa koI vakhate paNa nahotAM. pahelA prathama graMthono jIrNoddhAra tAlapatra para thayelo dekhAya che ne tyAra pachI kAgaLa upara thayo che. e adyApi siddha che. purAtana graMthono jIrNoddhAra karavAthI to graMthonuM avalokana thaze, prayAsa vinA keTalAekano vidyAbhyAsa thaze, rasa utpanna thaIne jJAnasaMpAdana karavAnI ataHkaraNamAM utkaMThA thaze. zuddha dharma upara prIti vadhaze. (vartamAna kAlAzrita jJAnanAM je je sAdhano hoya teonuM grahaNa karIne tenA upayoga vaDe e zubha kRtya karavAmAM koI paNa pramAda karavo nahIM). cAlatA samayamAM jJAnavRddhinuM sarvotkRSTa sAdhana mudraNayaMtrakalA che. e kaLAno mULa pAyo jo ke yuropa dezamAM anya dharmIonA hAthethI paDyo che. to paNa sarva lokone ati upayogI hovAthI teno tiraskAra na karatAM jJAnanI vRddhinI icchA karanArA manuSyoe aMgIkAra karavo joIe. pustaka mudrita karavAnI utkRSTa ane sahelI rItane grahaNa karI levI joIe. temAM koI doSa nathI paNa moTuM puNyAnubaMdhI puNya che, kAraNa ke je paropakAra buddhithI pUrvAcAryoe je graMtho lakhyA che tene chAnA rAkhI mUkavA te karatAM je te prakAre graMtho chapAvIne prasiddha karavA joIe jethI aneka bhavya jIvo jJAnane pAme ane jJAnanI vRddhi thAya, kemake eka vakhata chapAI gayelo graMtha haMmeza kAyama rahe che, teno ghaNA kALa sudhI viccheda thato nathI. potAnI A vAta samAjanA vidvAno ane gurubhagavaMtonA gaLe teo utarAvI zakyA tethI AgaLa jatAM temane samAja taraphathI ghaNo sahayoga maLyo. chatAM temano virodha karanAro paNa rUDhicusta moTo varga hato. emaNe saMvata 1921thI saM. 1928 sudhI dezAvaromAM pharIne jaina sAhityanI bahumUlya hastalikhita graMthonI prato meLavavAnuM kArya karyuM ane saM. 1928 bAda meLavelA graMthone zuddha karI, pharI lakhAvI sAmAnya mANasa samajI zake te mATe mULa zlokonA artha ane jarUrI hoya to mULa graMthonuM saraLa gujarAtImAM bhASAMtara karAvyuM ane tyAra bAda graMthone chApavAnuM zarU karyuM. (ghaNI vakhata AkhA bhAratamAM tapAsa karavAthI amuka graMthanI mAva eka ja nakala maLatI. tenI kopI lakhAve. anya prata na maLatI hoya tethI sarakhAvavAnuM khUba ja muzkela ane tethI khUba ja UMDANathI vAMcana ane arthaghaTana karavuM paDe. vaLI mULa prata 120
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya jaya jaya jaya jaja jaina patrakAratva jANakAra saMskRta ke prAkRtamAM hoya to tenuM saraLa bhASAMtara paNa karAvavuM paDe. tyAra bAda chapAInI zarUAta thAya.) A kAryamAM khUba ja samaya ane rakamano vyaya thAya. vaLatara maLaze ke nahIM, paNa mAre to jJAnabhaMDAramAM daTAI rahelA graMthone samAja samakSa ane loko samajI zake evI lokabhASAmAM rajU karavA che evI ekamAtra temanI bhAvanA. temaNe eka lAkha rUpiyAnA kharce prakaraNa ratnAkara cAra bhAgamAM chApavAnI yojanA karI. teno prathama bhAga saM. 1972mAM nirNayasAgara' nAmanA muMbaInA prasiddha mudrAyaMtramAM chapAvI prasiddha karyo. (A chapAvavAmAM mukhyapaNe zeTha kezavajI nAyake tema ja rAvabahAdura lakSmIpati siMhajIe tathA anya sahAyatA ApI hatI.) saM. 1932thI saM. 1937nA gALa daramiyAna (bhImazIbhAIe) prakaraNa ratnAkaranA daLadAra 4 bhAga ApyA je jaina samAjamAM khUba ja lokapriya thayA. tenI sAthe pAMDava cAritrano bAlAvabodha, sAthe pratikramaNa sUtra, vividha pUjA saMgraha, sUyagaDAMga sUtra, samyakvamUla, bAravratanI TIpa Adi graMtho paNa chApyA. samAjanA rUDhicusta vargano virodha cAlu rahyo. khUba ja dabANo AvyA chatAM hiMmatathI teoe sAmano karI prakAzana cAlu rAkhyuM. chapAyelA graMtho vizeSa lokapriya bane te mATe zAstrI lipimAM chapAvyA. suMdaramAM suMdara TAIpamAM moTA suvAcya varSomAM pAkkA puMThAvALA daLadAra AkAramAM graMtho chapAvyA. pariNAme emaNe prakAzita karAyelA graMtho lokomAM khUba ja pracalita thayA. zrI vidhivakSagacchIya zrAvakanA daivasakAdika pAMce pratikramaNa sUtra emaNe saM. 1945mAM nirNayasAgaramAM chapAvI prakAzita karyuM. prakAzaka tarIkenI mahenatanI kiMmata, naphAnI rakama, rokavA paDatA nANAnuM vyAja athavA sAhasa upADavAmAM vahorI levA paDatA jokhamanuM mUlya e sarvano kyAreya paNa vicAra karyA vagara satata graMtho chapAvavAnuM cAlu rAkhyuM. AvuM sAhasa ekalapaMDe teo upADI zakAya teTalA samRddha na hatA tethI zreSThIonI sahAya meLavI ane ghaNI vAra te paNa pUrI na hovA chatAM temaNe kArya cAlu rAkhyuM. AjanA sAhitya samArohano bIjo viSaya che jaina rAsAo, je jaina sAhityamAM agatyanuM sthAna dharAve che. temAM mukhya bhAga kathAono Avato 121
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva hovAthI bALajIvone sAMbhaLatA AnaMda Ave che. bhUtakALamAM jaina mahAtmAoe aneka mahAna puruSonAM jIvanavRttAMto AvA rAsA dvArA lakhela che jemAM te vakhatanI lokabhASAmAM ja temanI racanA thayelI che. temAM nave rasanAM varNano hoya che. zA. bhImazI mANeke AvA ghaNA rAsAo prakAzita karyA che. jema ke zrI caMda rAjAno rAsa, zrI samarAditya kevalIno rAsa, dhannA zAlibhadrano rAsa, mahAbala rAjA ane malayAsuMdarIno rAsa, narmadAsuMdarIno rAsa, vastupAla tejapAlano rAsa, paradezI rAjAno rAsa jevA aneka rAsAo jemanA vAMcano Aje paNa pUjya gurudevo cAturmAsa daramiyAna kare che. acalagacchanI gurupaTTAvIne sau prathama prakAzita karavAnuM zreya zrAvaka bhImazI mANekane jAya che e paTTAvalIno AdhAra laIne jarmana vidvAna DaoN. jhaoNnasane aMgrejImAM tenuM prakAzana karyuM che. zA. bhImazI mANeka uttama guNavattA sAthe samayasara prakAzananA custa himAyatI hatA. saM. 1942mAM zrI jJAnavimala viracita 'zrI zrIcaMda kevalIno rAsa" zeTha narazI jeThAbhAIe chapAvavAnuM kArya bhImazIbhAIne Apela. graMtha chapAvatI vakhate teo cAra mahinA sudhI jvarathI pIDAtA hatA chatAM ujAgarA veThIne potAnI jAtadekharekha heThaLa chapAI kAma pUrNa karyuM. teo kahetA ke, jema sainya, killA ane koSAdika e rAjyanAM aMgo che, te aMgo jeTalA pramANamAM sabaLa hoya teTalA pramANamAM rAjyanI prabaLatA ane daDhatA lekhAya che tema suvihita graMtho e dharmarUpI rAjyanuM eka mukhyamAM mukhya aMge che. te aMganI prabaLatAthI anya tIrthionA manamAM jina dharmane vize haMmezAM uttama vicAro ane sAdharmika bhAIone zuddha deva, guru ane dharma upara niraMtara zraddhA rahe ane deva, kuguru tathA kudharmanA AgrahathI teo dUra rahe e kAraNa mATe te aMgane majabUta rAkhavuM e kharekhara mahAAvazyakatAnuM kAma che. je mANasa mAtra zAsana unnati mATe ja potAnA vyavahArika kRtyane mUkIne graMtha prakAzana karavAnuM kArya kare tene jeTalo potAthI bane teTalo tana, mana ane dhanathI Azraya Apavo. AvA jJAnapipAsu, umadA vicAravALA zA. bhImazI mANeka e samayanA rUDhicusta samAja ane sAdhusamAja sAme kevA krAMtikArI vicArothI jhajhumyA e ja 122
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAja jaina patrakAratva jaja ApaNe joI zakIe chIe. saMvata 1947, jeTha vada-4 ne gurUvAranA emanuM avasAna thayuM. saM. 1932mAM prathama graMtha prakAzita karI mRtyu paryaMtanA 15 varSanA gALAmAM 300thI vadhAre graMthonuM prakAzana karI jaina zAsanane caraNe dharyA. saMdarbha : (1) jaina sAhityano saMkSipta itihAsa. - mohana dalIcaMda desAI (2) ApaNA pratApI pUrvajo : - zrAvaka bhImazI mANeka saM. rameza mulajI loDAyA IIMA 123
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaja jaina patrakAratva aja. sAhityopAsaka patrakAra, M uttama zrAvaka ema. je. desAI - DaoN. madhubahena baravALiyA sva. ema. je. desAI (jaina dharmanAM abhyAsu DaoN. madhubahene hindI kAvya sAhitya para zodhanibaMdha lakhI Ph.D. karela che. uvasaggahara bhakti grupa tathA "sohama' zrAvikA maMDaLa sAthe saMkaLAyelAM che.) rASTra ke samAjanA nirmANa tathA lokamata ghaDavAmAM patrakArono siMhaphALo hoya che jinazAsananI prabhAvanA karavAmAM, jaina asmitAne ujAgara karavAmAM jaina patrakAronuM sthAna utkRSTha kakSAnuM rahyuM che. jaina patrakAranI daSTi samAjamAM bhagavAna mahAvIranA siddhAMtonuM pratipAdana karI tenI pratiSThA karavAnI hoya che. saMkhyAbaMdha jaina patra-patrikAo dvArA keTalAya patrakAroe jaina zAsananI sevA karI che ane vartamAne karI rahyA che. evA ja eka sAdhucarita, samAjasevaka, sAhityopAsaka, uttama zrAvaka ane Adarza patrakAra "dazA-zrImALI' ane jainaprakAza'nA taMtrI sva. mahAsukhabhAI je. desAI hatA. mahAsukhabhAIno janma goMDalanivAsI suzrAvaka jeThAlAla lIlAdhara desAInAM dharmapatnI saMtokabahenanI kUkhe 19-6-1014mAM thayo hato. muMbaInI vilsana kolejamAM ela.ela.bI. sudhIno abhyAsa karyA bAda vakIlAta karavAnI bhAvanA hatI, paraMtu temanA pitAzrIe samajAvela ke vakIlAtanA dhaMdhAmAM mRSAvAdanA aticAra-doSa lAge, tenA karatAM mA sarasvatInA upAsaka thavA zikSaNa kSetramAM javuM sAruM. pitAzrInI salAha mAnI ema. je. desAIe goMDala bhagavatasiMhajI hAI skUlanA zikSaka tarIke jIvananI kArakirdI zarU karela. sane 1945mAM akhila bhAratIya jaina konpharansa, muMbaInI sughaDa vyavasthA mATe menejara tarIke temanI nimaNuka thatAM muMbaI vasavATa zarU karyo. hindIbhASI jaina bhAIonA Agrahane kAraNe dilhImAM jaina konpharansanI 124
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAratva ajAja oNphisa zarU karavAmAM AvI ane tyAMthI hindI bhASAmAM "jainaprakAza" pAkSikanuM prakAzana zarU thayuM. thoDAM varSo bAda muMbaI oNphisa dvArA "jainaprakAza' gujarAtI bhASAmAM pragaTa karavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM ane tenA vyavasthApakarUpe ema. je desAInI nimaNuka thaI. jainaprakAza pAkSikanA taMtrI sva. khImacaMda maganalAla vorA kaoNnpharansanA mAnad maMtrIrUpe paNa sevA ApatA hatA. be padanuM uttaradAyitva vahana karavuM temane mATe saraLa na hatuM eTale temaNe ema. je. desAIne jainaprakAza'nA sahasaMpAdaka tarIke sevA ApavA patra lakhyo ane mahAsukhabhAIe teno svIkAra karyo. zrI vorAnI nivRtti bAda teo A patranA taMtrI banyA. | mahAsukhabhAInI lekhanazailIe samAja mATe kaMIka karI batAvavAnI tamannA, jaina dharma pratyenI bhakti, potAnI marmALI bhASA, jaina dharmanA siddhAnto saraLa bhASAmAM pragaTa karI sAmAjika ane dhArmika kSetre navacetanA jagAvI. teo upAzrayo ane jaina saMsthAomAM thatAM dIkSA, tapasyA, jainazALAnI pravRttinA, cAturmAsanI ArAdhanA, paryuSaNa parvanA kAryakramonA TUMkA ahevAlo jainaprakAzamAM niyamita pragaTa karatA. jaina prakAzamAM dhArmika ane AdhyAtmika lekho ane samAcAro pragaTa karavAno temano upakrama hato. jaina prakAzamAM pote paNa avAranavAra lakhatA. temanAM lakhANomAM je vAvIe te Uge, je karete bhogave", "samayanI mAMga jaina sAhityanuM nirmANa", 'bhagavAna mahAvIrano saMdeza", "bAhya daSTi ane aMtaradaSTi" jevA viziSTa ciMtanasabhara lekho lakhatA. saurASTra dazAzrImALI sevA saMghanA maMtrI, jaina kaoNnpharansa ane bRhada muMbaI jaina mahAsaMghanA maMtrI tathA zrAvikAzramanA maMtrI tarIke temaNe khUba ja yogadAna ApeluM. ativRSTi, anAvRSTi, dharatIkaMpa, vAvAjhoDA jevI kudaratI Aphato vakhate te vistAramAM jaI sevA bajAvatA. saurASTra dazAzrImALI sevA saMgha muMbaInA pAkSika patra 'dazA-zrImALImAM temanI taMtrI tarIke nimaNuka thaI. 'dazA-zrImALI' 125
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva mAtra eka jJAtipatra na rahetAM sarvasAmAnya lokapriya pAkSika banyuM. A patramAM dharma, samAja, Arogya, saMskAra, sAhityanAM vividha svarUpo jevAM ke navalikA, kAvyo, lalita nibaMdha vagere vividhatAbharyuM sAhitya pragaTa thatuM. pragaTa thayelAM navA pustakonI svIkAranoMdha paNa pragaTa thatI. patrikAmAM saMsthAnA mAnavarAhata, tabIbI rAhata vagere janahitanAM kAryo ane vividha vibhAgonI jANakArI uparAMta vevizALa yogya kanyA-muratiyAnI vigato paNa pragaTa thatI. patramAM kuruDhio ane aMdhazraddhA ane vyasanathI lokone mukta karavA aMgenAM lakhANo paNa pragaTa thatAM. 34 varSanA dIrghakALa daramiyAna 'dazA-zrImALI'nA taMtrIpadethI evA keTalAya prasaMgo udbhavyA che ke koI banAva aMge ke koI saMsthA aMge sIdhI ke ADakatarI rIte kaMI lakhavAnI ane lAlabattI dharavAnI jarUra paDI hoya, jyAre jyAre AvuM lakhavAno prasaMga Avyo tyAre temanA dvArA koI vyakti ke saMsthA prati pUrvagrahathI lakhANa lakhAyuM nathI, paraMtu ekamAtra samAjahitanI dRSTie, samAjanAM mUlyo ane Adarzo jaLavAya rahe te rIte lakhela che. sana 1983mAM 'dazA-zrImALI' patramAM temanI nivRtti veLAe temano chello agralekha '"mAruM manomaMthana - manomaMthana aMte AkharI nirNaya'' e ciMtanasabhara lekhamAM temanA hRdaya dhabakArano sAco paDagho pADe che. A vicAro vartamAna samAjika kAryakaro ane patrakAro mATe dIvAdAMDIrUpa che. A manomaMthananAM keTalAMka avataraNo. 'chellAM traNa varSathI A dizAmAM mAruM manomaMthana cAlatuM hatuM. sau kAryakara ane vAcaka baMdhunA snehapAzamAM cokkasa nirNaya laI zakato na hato. A paryuSaNa parvanA pavitra divasomAM mAruM manomaMthana pharI zarU thayuM ane Aso-vada, amAsa sudhImAM sAmAjika kSetramAMthI nivRtta thavAno AkharI nirNaya karela che. gRhasthAzramanI pharajo ane javAbadArImAMthI nivRtta thayAne ghaNo samaya thayA. sAmAjika sevA kSetre sevA ApavAnI paNa samayamaryAdA hovI joIe ema mane ghaNA samayathI lAgatuM hatuM. 126
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakArA jaina patrakAratva jApAna samAjajIvananI nivRtti sAthe ghaNI nivRtti ApoApa AvI jAya che. mAnapatra ke thelIno svIkAra, atithivizeSapada ke pramukhapada zobhAvavuM. bIjAnI preraNA mATe A kadAca preraka tattvo haze, temAM tathya hoI zake. bIjI rIte joIe to vyakti para ADatakarI rIte samAjanuM ghaNuM moTuM RNa che eTale te je kaMI sevA kare che te jANa adA karavAno prayatnamAtra che.' saurASTra dazAzrImALI sevA saMghanA saMcAlakoe temanuM sanmAna karavAnI vAta karI tyAre temaNe kaheluM ke sevA karavI e mAro janmasiddha adhikAra che ane koI paNa jAtanA mAna-sanmAna na svIkAravAnI meM pratijJA karela che. 'dazAzrImALI' patranA suvarNa jaMyatI aMkamAM pragaTa thayela "mAruM manomaMthana" ema. je. desAInA aMtarmananI bhAvanAnuM pratibiMba pADe che. vadhumAM teo lakhe che ke, "eka rIte vicArIe to koI paNa patranA taMtrIpadamAM amuka samaye pheraphAra thAya te IcchAvA yogya che ane jarUrI paNa che. Aja yuga jhaDapathI AgaLa vadhI rahyo che. samAjanAM mUlyomAM paNa ghaNuM parivartana thaI gayuM che, thatuM jAya che. AvA parivartanazIla yugamAM amuka samaye patranI zailI, vicArasaraNI ane saMpAdanamAM paNa pheraphAra thAya to tethI samAjane navA vicAro ane navI zailIno lAbha maLe che. UMDA manomaMthanane aMte lAge che ke sevA kSetramAMthI mukta thavAno nirNaya samyaka samajaNapUrNakano nirNaya mane lAge che.' ema. je. desAI 'dazAzrImALI' ane jainaprakAza' uparAMta kAThiyAvADI jaina', 'dharmadhArA', 'jaina saurabha' jevAM sAmayikomAM lakhatA. temanAM 15 pustako pragaTa thayAM che. ciMtananA upavanamAM", "aMta samayanI ArAdhanA", "ciMtananuM navanIta', "bhAve kevaLajJAna", "dharma ane vyavahAra"-bhAga 1thI 3, "dhanyo gRhasthAzrama", "kaSAyamukti" ane cha varSa sudhI dIvALI prasaMge zrI jhAlAvADI sthA. jaina sabhA mATe "sadvicAra'nI 6 pustikAnuM saMpAdana karela. temanA putra tanasukhabhAI desAI kahe che ke, "niSkAma bhAve sAhityika pravRtti karavI te mArA pitAnA aMtaranA AnaMdano viSaya hato." 85 varSanI 127
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjAnArAja jaina patrakAratva sAmAjIka uMmare 11 divasanA saMthAre 18-7-1999nA samAdhi maraNane varyA. ema. je. desAInA anugAmI ane dazAzrImALI'nA taMtrI Do. jayaMta mahetAe zraddhAMjali ApatAM kaheluM ke "zrI mahAsukhabhAI koI divyalokamAMthI bhUlA paDelA lokottara puruSa hatA. emanI jIvanazailImAM sAdhutvanI uccatara rekhAono jyotirmaya jhaLahaLATa hato. emanA bolamAM, emanI daSTimAM, emanA UThavA-besavAmAM, emanI samagra pravRttimAM samyagra bhAvanAnA darzana thatAM. emanAM lakhANomAM paNa uttama jainatvanA saMskAronI dIpamALA pragaTatI." puNyazloka, sAdhucarita urdhvapaMthanA yAtrI patrakAra sva. ema. je. desAIne hRdayapUrvaka abhivaMdanA.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ www na patrahAratva maranand jaina patrakAra ke zikhara puruSa DaoN. nemIcaMda jaina - DaoN. dharmacaMda jaina jaina dharma ke abhyAsu DaoN. dharmacanda jI, jayanArAyaNa vyAsa vizvavidyAlaya jodhapura ke saMskRta vibhAga ke AcArya haiN| jaina patrakAra ke kSetra meM DaoN. nemIcaMda jI jaina eka svarNima amiTa hastAkSara haiM, unhoMne patrakAritA ko jIvana kA abhinna aMga mAnakara jiiyaa| patrakAritA unake jIvana meM racI-basI thii| kintu vaha unakA pezA nahIM, apitu AnandadAyI zauka thii| 'tIrthaMkara' evaM 'zAkAhAra krAnti' mAsika patrikAoM ke mAdhyama se unhoMne saMsAra ko jo kucha diyA vaha zAzvata hai| unakI apanI eka dRSTi thI, vijana thA jisane zAkAhAra ke lie lAkhoM logoM ko prerita kiyA tathA ahiMsaka jIvana-zailI kA mahattva svIkAra kiyaa| ve lakSyapUrNa soca evaM samarpaNapUrvaka usakI kriyAnviti meM vizvAsa rakhate the| madhyapradeza ke ujjaina jile ke baDanagara meM 3 Disambara 1927 ko janme nemIcandajI ne sAhityaratna (1848) kI upAdhi ke pazcAt hindI (1952) evaM arthazAstra (1953) meM ema.e. kI upAdhiyA~ prApta kI tathA 1962 meM vizvavidyAlaya, ujjaina se 'mIlI kA bhASAzAstrIya adhyayana' viSayaka zodhaprabandha para pI-eca.DI. upAdhi prApta kii| 1952 se 1987 taka unhoMne madhyapradeza ke vibhinna mahAvidyAlayoM me hindI ke prAdhyApaka ke rupa meM adhyApana kArya kiyaa| unheM hindI ke sAtha prAkRta, apabhraMza saMskRta, aMgrejI, urdU, gujarAtI, marAThI evaM bhIlI bhASA kA bhI jJAna thaa| . eka adhyApaka hone ke sAtha mAtA-pitA ke prati bhaktimAna vicAraka the| mAtA zrImatI hIrAbAI evaM pitAzrI bhaiyAlAlajI jaina kI pAvana-smRti meM zraddhAnjali svarupa 1962 meM unhoMne 'hIrAbhaiyA prakAzana' 129
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ naina patrAratva nAmaka saMsthA kA indaura meM zubhArambha kiyA tathA indaura se hI isa saMsthA ke mAdhyama se maI 1971 meM 'tIrthaMkara' mAsika patrikA kA prakAzana prArambha kiyaa| ve jumkAsa prakRti ke vyakti the| saMgharSazIlatA meM unheM Ananda AtA thaa| svatantra rupa se apane bala para binA vijJApanoM ke kisI patrikA kA niyamita prakAzana atyanta kaThina kArya hotA hai, kintu isa kArya ko sahI DhaMga se sampanna karane meM ve saphala rheN| patrikA ke mAdhyama se arthArjana karanA unakA lakSya nahIM rhaa| patrikA ko unhoMne samAja ko sahI dizA dene kA mAdhyama bnaayaa| tIrthaMkara patrikA unake jIvana kA mizana thI, unhIM ke zabdoM meM- " tIrthaMkara merA jIvana-mizana hai, ataH jaba bhI meM use sampAdita karatA hU~, usame apanI sAMsa-sAMsa uMDela dene kI bharapUra koziza karatA hU~ / " kitanI tanmayatA evaM niSThA se sampAdana karate hoMge ve tIrthaMkara patrikA kA, isI se anumAna lagAyA jA sakatA hai| mAtra 32 pRSThoM kI laghukAya patrikA rupI gAgara meM ve vicAroMkA sAgara chauMDela dene ke lie prayatnazIna rahate the| unhoMne jI-jAna lagAkara sampAdana kiyaa| pAThakoM ko nayI sAmagrI parosanA unakA lakSya rahatA thaa| julAI 2001 meM divaMgata hone taba taka unhoMne 30 varSa kI avadhi meM tIrthaMkara ke 353 aMka tathA 50 vizeSAMka sampAdita kie| vizeSAMkoM meM unhoMne eka-eka viSaya para jo maMthana prastuta kiyA vaha prabhUta cintana kA avasara pradAna karatA hai| pramukha vizeSAMka haiM - sAmAjika, pratikramaNa, bhaktAmara stotra, jaina patrakAritA, jaina bhUgola, rasAyanavijJAna, bhautikavijJAna, zrI rAjendrasUri, mRtyunjaya Adi haiN| tIrthaMkara patrikA kA AvaraNapRSTha bhI vicAra-maMthana se AplAvita rahatA hai| usa para unake sampAdakIya kA cayanita aMza athavA unake viziSTa Alekha kA aMza prakAzita hotA rahA hai| prathama se antima pRSTha taka pAThya sAmagrI isa taraha sajI huI rahatI hai ki vaha citta ko AkarSita kie binA nahIM rahatI / kAgaja kA vyartha vinAza na ho, usakA ve saMdeza nahIM dete the, apitu svayaM bhI usakA akSarahaH pAlana karate the; yahI kAraNa hai ki choTe-choTe akSaroM meM bhI unheM vicAroM ke motI bikheranA AtA 130
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ haina patrAratva thA / tIrthaMkara meM kisI racanA kA prakAzana tabhI hotA thA, jaba usameM koI jAna ho, koI saMdeza ho / bhASA aura bhAva donoM kA sauSThava hone para hI racanA prakAza meM AtI thii| tIrthaMkara meM unhoMne samaya-samaya para aneka AcAryoM, santoM evaM viziSTa vyaktiyoM ke sAtha viziSTa viSayoM para hue vArtAlApoM ko prakAzita kiyA, jisase patrikA kI sajIvatA ko bala milaa| AcArya vidyAnanda, AcArya vidyAsAgara, muni suzIlakumAra, AcArya tulasI, yuvAcArya mahAprajJa, muni jayaMtavijaya 'madhukara', sAdhvI vicakSaNA zrIjI, sAdhvI maNiprabhAjI, muni abhayasAgarajI, AcArya samantabhadrajI, muni zrI nagarAjajI, AcArya nAnAlAlajI, sAdhvI kanakaprabhAjI Adi AcAryoM, santoM evaM sAdhviyoM ke sAtha hue jIvanta saMvAdoM se pAThakoM ko unake vaicArika manobhAvoM ko jAnane kA avasara prApta huaa| vidvAnoM evaM sAhityakAroM meM zrI jainendra jaina zrI vIrendrakumAra jaina, DaoN. prabhAkara mAcave, paM. phUlacanda zAstrI, zrI abhaya chajalAnI, DaoN. pannAlAla sAhityAcArya, zrI motIlAla surAnA Adi ke nAma ullekhanIya haiM, nijake sAtha hue vArtAlApoM ko tIrthaMkara meM prakAzita kiyA gyaa| samAjaseviyoM meM zrI bAbUlAlajI pATauTI, sAhU zrI zreyAMsaprasAda jaina, zrI vizAlacanda ajamerA, dharmAdhikArI zrI vIrendra hegar3e, zrI zarayU daphatarI, zrI jJAnacanda khindUkA, zrI saradAramala kAMkariyA, zrI rAmakRSNa bajAja Adi ke sAtha bhI unakI jo bAtacIta huI use tIrthaMkara patrikA meM prakAzita kiyA gayA thaa| ina saMvAdoM ke mAdhyama se vibhinna prAsaMgika viSayoM para pAThakoM kI vizleSaNAtmaka jAnakArI prAptI hotI hai| tIrthaMkara patrikA ke kuLa sampAdakIya AlekhoM kA prakAzana svatantra pustakoM ke rupa meM bhI huaa| 'jahara, amRta, cunotiyA~' isI prakAra kI pustaka hai jisameM laghulekha prakAzita haiM, jinake zIrSaka isa prakAra haiM - - jahara ke antargata 1. tanAva 2. galataphahamI 3. apekSAe~ 4. mada 5. lobha - lipsA 6. avizvAsa 7. nindA 8 dveSa 9. prabhAva 10. hama choTe haiM 11. hama bar3e haiM 12. svArtha 13. jaldabAjI 14. jalana 14 131 - -
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ naina patrAratva laghulekha haiN| amRta ke antargata 1. saMtulana 2. samajha 3. saralatA 4. saMtoSa 5. sajagatA 6. samarpaNa 7. samatva 8. samyakatva 9. sAhasa 10. sahajatA 11 saMgharSa 12. svAdhyAya 13. jamIra 14. kRtajJatA 14 laghulekha haiN| cunautiyA~ ke antargata - 1 moha 2. dikhAvA 3. mana 4. tana 5. dhana 6. caMcalatA 7. dhandhA 8. AdhunikatA 9. tRSNA 10. svAda 11. bhrAnti 12. ajJAna 12 laghulekha haiN| ye sAre nibandha jIvana kA mArgadarzana karate haiN| vyakti ke bhItarI andhere ko kama kara use rozanI se jor3ate haiN| usakI guNavattA ko samRddha karate haiN| ina nibandhoM meM eka svastha, racanAtmaka aura mAnavIya jIvana-darzana dhar3aka rahA hai| z2ahara evaM amRta ke antargata jo laghunibandha saMkalita haiM ve mana kI zakti, nirAkulatA evaM sauhArda tathA vyakti ko sakArAtmaka dRSTi pradAna karate haiN| galataphahamI ke sambandha meM ve likhate haiM- 'duniyAbhara kI galataphahamIyA~ svArthoM aura pUrvAgrahoM ke kAraNa janma letI haiM, kyoMki jahA~ jaba hamArI svArthasiddhi hotI hai, vahA~ / taba hama snigdha- madhura ho jAteM haiM, aura jahA~ tanika bhI TakarAva hotA hai, vahA~ durbhAvanAoM kI sArI khAmiyA~ khula jAtI haiM aura krodha, uttejana, pratikAra, chIna - jhapaTa ke sarva reMgana lagate haiM; kintu jinakI samajha samyak aura saMtulita hai galataphahamI unake sanmukha ApoApa nisteja aura beasara hotA jAtI hai / ' nindaka ke sambandha meM unakA mantavya hai- 'nindaka eka aisA upakArI mitra hai, jo binA kisI zulka ke Apake tana-mana ko nirmala banAtA hai, banA sakatA hai; isIlie saMta kabIra ne 'nindaka kiyo rakhiye, A~gana kuTI chavAya' kahA hai| Age ve likhate haiM- use guNa kabhI dikhate nhiiN| nindA kI kuTeva ke kAraNa hI vaha na to kabhI caina se baiThatA hai aura na hI niSThApUrvaka koI kAma kara pAtA hai / rAta-dina use aise sAthI kI jarurata hotI hai, jo usase burAI sunatA rahe aura usakI vAhavAhI karatA rhe| / ina vAkyoM se vidita hotA hai ki DaoN. nemIcandajI mAnavIya svabhAva 132 - - -
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ na patraThAratva MMMMM kA sUkSmatA se avalokana karate haiM tathA usakI abhivyakti meM bhI viziSTa dRSTi rakhate haiN| zabdoM kA cayana karanA unheM AtA hai| unake lekhana meM sabhI zabda apanI mahattA rakhate haiN| phijUla zabda-prayoga se ve bacate haiN| (ve eka patrakAra hone ke sAtha kuzala lekhaka bhI haiM evaM sampAdaka bhii| tIrthaMkara meM pramukha samAcAroM ko sthAna diyA jAtA hai, kintu ise ve eka-do pRSThoM meM hI samaTe lete haiN| jaina samAja, ahiMsA, zAkAhAra se sambaddha samAcAra ho usameM vihita hote haiN| kabhI kisI pustaka kI samIkSA bhI prakAzita hotI thii| unheM patra lekhana kA bahuta zauka thaa| hajAroM patra unhoMne likhe evaM una patroM meM AtmIyatA ke sAtha koI nayA cintana evaM saMdeza bhI rahatA thA / unake kucha patra tIrthaMkara meM bhI prakAzita hue| eka bAra unhoMne apanI bahina ko dazalakSaNa parva para patra likhe| ve patrA bahuta zrama se likhe gae jinameM paryuSaNa ko AtmotthAna ke caraNabaddha kAryakrama ke rupa meM prastuta karane kI koziza kii| donoM bahanoM ko likhe gaye ye patra paryuSaNa-patrAvalI ke rupa meM jAne ge| paryuSaNa ke sambandha meM ve likhate haiM - 'paryuSaNa parigraha - nivRtti kA parva hai, lekina isa avasara para hama apane vaiyaktika aura sAmAjika vaibhava kA jamakara pradarzana karate haiM, jo hamAre sAMskRti khokhalepana kA paricAlaka hai| sAdagI aura zucitA paryuSaNa kI anivAryatAe~ haiM; lekina hamane hamane acchI vezabhUSA, khUba rozanI, camaka-damaka, kolAhala, vyartha ke sAMskRtika kAryakramoM ko paryuSaNa kA paryAya mAna liyA hai|' tIkhI TippaNiyoM karane meM DaoN. nemIcanda jI nirbhIka rhe| ve mUlataH digambara jaina the, kintu zvetAmbaroM kI sthAnakavAsI, mUrtipUjaka evaM terApaMtha sampradAyoM meM bhI unakA AnAjAnA thaa| ve jaina ekatA ke himAyatI the tathA jainoM dvArA racanAtmaka kAryoM ko protsAhita karate the| navambara 1996 ke aMka meM unhoMne likhA hai. 'Aja lagabhaga sampUrNa jaina samAja paMtha-gaccha kI saMkIrNatA meM vibhakta/Abaddha hai| jaina dharma aura darzana ke prati sAmAnya jaina meM koI utkaSThA nahIM hai| hamArI zikSaNa saMsthAeM lagabhaga daphana haiN| kahIM koI 133
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwna patrahAratva MAAMAN aisI vyavasthA nahIM hai, jo jaina dharma kI viziSTatAoM athavA usake vyavahArya svarupa ko jIkara pratipAdita kara ske| sAdhuoM se AjJA thI - Aja bhI hai - ki ve calate-phirate vidyAlayoM kI taraha Amajaina ko zikSita kareMge; kintu ve bhI rAga-dveSa, khyAti-kIrti ke duScakra meM itane lipta haiM ki AzA lagabhaga dhuMdhala gayI hai|' dharma ko ve kriyAkANDa taka sImita nahIM dekhanA cAhate, jIvana meM usakA prabhAva jhalakanA caahie| isIlie DaoN. nemacandra jI likhate haiM - "dharma kA dAyitva thA ki vaha manuSya ko naitika, sAMskRtika aura adhyAtmika antardRSTi pradAna kare; kintu vaha vyartha ke niSprANa kriyAkANDoM meM phaMsa ulajha gayA hai| usakA dhyAna imAratoM para hai; imAratoM meM virAjamAna una udAharaNoM para nahIM hai, jo mAnavatA kA kAyAkalpa kara sakate haiN| usane kaMkAla kI ArAdhanA ko apanA lakSya banA liyA hai, vaha jina AdarzoM aura udAraharaNoM ke pratinidhi haiM, unakI nirantara upekSA kara rahA hai|' ahiMsA kA pratipAdana sampAdaka nemIcandajI kA priya viSaya hai| unhoMne samAja evaM deza meM ahiMsA evaM zAkAhAra kA alakha jagAyA hai| ahiMsA ke sambandha meM unakA kathana hai - "hiMsA ke mukAbale ke lie hameM Aja eka mauna-zAnta-vidhAyaka krAnti kI AvazyakatA hai, jise zoragula/garaja-taraja ke sAtha nahIM, kItu paripUrNa sAdagI ke sAtha hara AdamI meM zuru karanA hogaa| mAmUlI-se-mAmUlI maure para bhI hameM sadAcAra ke svAgata ke lie apanI bhujAe~-niSkAma bhujAe~ pasAranI hogii| hameM ghara ho yA derAsara, upAsarA ho yA thAnaka, sarvatra isa krAnti kA udghoSa karanA hogaa| hameM koI haka nahIM hai ki jisa deza meM lAkho-lAkha pazuoM ko mauta ke ghATa utAra diyA jAtA ho vahA~ hama usa hiMsA kA virodha na kara ahiMsA ke sirpha gIta gAyeM, usakA jayaghoSa kareM aura nirupita kareM ki vaha paramadharma hai| vaha saba hamAre dohare/dogale caritra kA nirupaka hai| Aja hamAre rojabharoM ke jIvana, hamAre devAlayoM/ArAdhanA-sthaloM meM hiMsaka 134
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ namana patrahAratva AM sAmagrI kA jo jamAvar3A hai, usakA vizleSaNa, usakI khulI samIkSA kI taiyArI bhI hameM rakhanI caarie| ve hamAre dainandina jIvana meM hiMsA kA nyUnIkaraNa karanA cAhate haiN| dharmasthAna ho kA rasoIghara, vezabhUSA ho yA saundarya prasAdhana sarvatra hiMsA ko nyUna kiyA jA sakatA hai| unakI dainIdRSTi kahatI hai - "jileTina Aja hamAre dainandina jIvana kA anivArya aMga bana gayA hai ; hamAre snAnAgAroM/zaucAlayoM, rasoIgharoM tathA devAlayoM meM ApanI AsAna pahu~ca banAlI hai arthAt hama jisa ahiMsA ko paramadharma mAnate haiM use hamane dhadhakate aMgAroM para khar3A kara diyA hai| yaha usakI agni-parIkSA ke vipadAgrasta kSaNa hai; kyA Aja hama aise kisI sAdhubhagavanta kI kalpanA hI nahIM kara sakate jo uparyukta hiMsA se mukta ho ? chapAI, phoTogrAphI, cikitsA, sAbuna, zRMgAra-prasAdhana, vastra, mandira ke prakSAla-vastra ityAdi tamAma hiMsA-lipta haiN| yadi ye cIjoM ko apanAte haiM to aisA karanA hiMsA kA parama svIkAra hai| varaka hamArI dhArmikatA aura sAmAjika jindagI kI eka anivAryatA bana gayA hai| camar3e ke istemAla se hama baca nahIM skte| ataH hameM hiMsA ke svarupa aura usakI pAramparika saMracanA para punarvicAra karanA cAhie tAki usakA nyUnIkaraNa (minimAijezana) ho| zAkAhAra unakA mizana rhaa| zAkAhAra ke pracAra-prasAra ke lie unhoMne tIrthaMkara zAkAhAra prakoSTha prArambha kiyA tathA janavarI-pharavarI1987 se 'zAkAhAra krAnti' nAmaka svataMtra patrikA kA zubhAraMbha kiyA, apaila-1990 taka 'zAkAhAra krAnti' dvimAsika patrikA rahI tathA paMjIkRta hone ke pazcAt maI 1990 se isakA mAsika prakAzana zuru huA jo unake divaMgata hone ke pUrva julAI 2001 taka niyamita calatA rhaa| isa patrikA ke mAdhyama se zAkAhAra ke samarthana meM jo Alekha prakAzita hue unase deza-videza meM eka vAtAvaraNa bnaa| cennaI meM prArambha 'karuNA AntararASTrIya' bhI unake aise prayAsoM kA pariNAma hai| karuNA antararASTrIya ke dvArA deza ke vibhinna rAjyoM ke vidyAlayoM evaM mahAvidyAlayoM meM hajAroM 135
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ caina patrAratva - karuNA klaba saMcAlita haiN| DaoN. nemIcanda jI ne zAkAhAra ko vaijJAnika AdhAroM para mAnavIya AhAra siddha kiyA / unhoMne 'bekasUra prANiyoM ke khUna meM sane hamAre ye barbara zauka', 'aNDA, z2ahara hI z2ahara, zAkAhAra hI kyoM, DaoNkTara ! bI aveyara oNpha egz2a (aMgrejI), aNDA tumheM khA jAegA (sacitra) Adi aneka pustakeM prakAzita evaM pracArita kI / aNDe se hone vAlI bImAriyoM ke posTara nikAle / zAkAhAra kI mahattA aura mAMsAhAra kI hAniyoM ko pratipAdita karane vAle vAkyoM kI khara sIleM bnvaaii| zAkAhAra - saMkalpapatra bharavAe / zAkAhAra ko unhoMne eka Andolana kA rupa diyaa| pauSTikatA, viTAmina, proTIna Adi kI dRSTi se zAkAhAra kI zreSThatA siddha kI / katlakhAnoM ke virodha meM 'katlakhAne 100 tathya' pustaka prakAzita kii| naye katlakhAneM na khuleM usakA prayatna kiyA tathA arthatantra kI dRSTi se bhI katlakhAnoM ko anupayogI karAra dete hue kahA- 'pazuoM kA katla bhArata ke arthatantra kA katla hai / ' vibhinna katlakhAnoM ke AMkaDe prastuta kiyA tathA katla kI nirdayatA se logoM ko paricita karAyA / zAkAhAra ko unhoMne sarvottama jIvana-paddhati ke rupa meM karate prastuta hue unhoMne kahA 'zAkAhAra eka mAnavIya AhAra hai / vaha paryAvaraNika kavaca hai; vaha naitikatA kA saMrakSaka AhAra hai / vaha svAsthyavardhaka / saMpoSaka AhAra hai / vaha eka aisA AhAra hai jo pUrI dharatI ko abhaya aura prIti kA varadAna detA hai| zAkAhAra ahiMsaka jIvanazailI kA pramukha AdhAra hai, abhinna aMga hai / ' zAkAhAra meM proTIna jitanA cAhie utanA hai| zAkAhAra meM kArbohAiDreTa viTAmina 'sI', viTAmIna 'e', viTAmIna 'i' Adi paryApta mAtrA meM haiM / zAkAhAra ke samarthana meM DaoN. nemIcanda jI ne 'zAkAhAra: mAnava sabhyatA kI subaha' pustaka likhI hai, jo paThanIya hai| 935 -
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva zrI ratilAla dIpacaMda desAI prastutakartA : DaoN. mAlatI zAha (bhAvanagarasthita mAlatIbahene yazovijayajInA jJAnasAra para Ph.D karyuM che. zAmaLadAsa kaoNlejamAM vijhiTiMga praoNphesara tarIke sevA Apela. emanAM traNa pustako pragaTa thayela che. temanAM pustaka 'nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI'ne gujarAta rAjya sAhitya akAdamInuM pAritoSika prApta thayuM che.) zrI ratilAla dIpacaMda desAI 'zrI mahAvIra jaina vidyAlaya' Ayojita ekavIsamA 'jaina sAhitya samAroha'mAM 'jaina patrakAratva' viSayanA vibhAgamAM 'zrI ratilAla dIpacaMda desAI' vize vaktatva ApavA mATe mane Apela AmaMtraNa badala huM 'zrI mahAvIra jaina vidyAlaya' tathA 'jaina sAhitya samAroha'nA sarva AyojakonI atyaMta AbhArI chuM. jaina patrakAratva kSetre zrI ratilAla dIpacaMda desAI eka evuM ujjavaLa nAma che ke jemane jaina ane jainetara samAja, vidvAno tathA saMtasamudAya Aje paNa yAda kare che. jemanI zatAbdI AjathI cAreka varSa pUrve ujavavAmAM AvI tevA zrI ratilAlano janma vi.saM. 1963nA bhAdaravA suda-pAMcama, tA. 12mI sapTembara, 1907nA roja potAnA mosALa saurASTranA surendranagara jillAnA kherALI gAme thayela. pitA dIpacaMdabhAI ane mAtA zivakorabahena. mULa vatana sAyalA. potAnI cauda varSanI vaye mAtAnuM nidhana thayuM, tyAre 'dIpacaMda bhagata' tarIke oLakhAtA temanA pitAe kAzIvALA AcArya zrI dharmasUrijI pAse caturthavratanI pratijJA lIdhI. dharmanA raMge raMgAyelA dIpacaMdabhAIe samaya jatAM dIkSA grahaNa karI ane aDhI varSano dIkSA paryAya vitAvI pU. munirAja zrI dIpavijayajI vi.saM. 1985nA phAgaNa suda-bIjanA roja kALadharma pAmyA tyAre ratilAlabhAI ane temanA nAnA be bhAIoe chatra gumAvyuM. pitAjInI nokarInA kAraNe ratibhAInuM prAthamika zikSaNa mahArASTranA nAsika 137
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva na jillAnA yevalA gAme zarU thayuM. tyAra bAda mahArASTranA khAnadeza jillAnA dhUliyAmAM, vaLI gujarAtanA vaDhavANamAM, pachI sAyalAmAM, pharI dhUliyAmAM, pAchuM surendranagaramAM - ema rajhaLapATamAM temanA zikSaNanAM varSo pasAra thayAM. mAtAnA avasAna pachI mAnI khoTa na sAle te mATe kAzIvALA AcArya dharmasUrinI salAhathI 'vIratattva prakAzaka maMDaLa' nAmanI muMbaI vile pAralAmAM Avela pAThazALAmAM teone dAkhala karavAmAM AvyA, paNa A AkhI pAThazALA je vi.saM. 1978 (I.sa. 1922)nA aMtamAM banArasamAM ane AgrAmAM ane te pachI be-aDhI varSe zivapurImAM khaseDAI. ahIM ratibhAIne sthiratApUrvaka abhyAsanI taka maLI. pitAnA nidhana pachI temanA kAkA zrI vIracaMdabhAIe temanA ucheramAM dhyAna ApyuM ane kAkAe potAnA putra zrI bAlAbhAI vIracaMda desAI (jayabhikhkhu)ne paNa A pAThazALAmAM mUkyA. potAnA kAkA zrI vIracaMdabhAI pratyeno ratibhAIno oziMgaNabhAva ane AdarabhAva tathA ratibhAI ane jayabhikhkhu A be pitarAI bhAIono sneha sadAya TakI rahyAM. zivapurInI A pAThazALAmAM je keLavaNI ane saMskAritA prApta thaI tenI asara anya vidyArthIonI jema A baMne bhAIonA samagra jIvana upara paDI. vizALa daSTi, mAnavatAvAdI valaNa, sAhityanuM vAMcana ane sarjana, krAMtikArI vicAro, rASTraprema, prAmANikatA, taTastha valaNa, spaSTa abhivyakti, nIDaratA - A badhAM temanA jIvananA guNonAM bIja temanA bALapaNa ane yuvAnInA ghaDataramAM paDelA jaNAya che. aNahakkanuM kazuM ja na levuM ane je maLatuM hoya te paNa potAnI lAyakAta pramANenuM che ke kema ? e satata vicAryA karavuM, A ratilAlanA jIvana sAthe vaNAI gayelI bAbata che. I.sa. 1928mAM ratibhAIne kalakattA saMskRta esosiezananI 'nyAyatIrtha"nI padavI maLI. zivapurI pAThazALAmAM A padavI temane sauprathama maLI tethI pAThazALAe temane 'tArkika ziromaNi'nI padavI ApavAnuM nakkI karyuM, paNa A padavI mATe potAnI pAtratA na lAgatAM teo potAnA gurudeva pU. A. vidyAvijayajI pAse raDI paDacA, padavI levAnI nA pADI. aMte pAThazALAe temane 'tarkabhUSaNa'nI padavI to ApI. AgaLa upara 138
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAratva ajayapASANaw "jJAnodaya TrasTamAM sekreTarI tarIke maLatA rUA. traNasone badale aDhIso levAnuM, 'mahAvIra jaina vidyAlayanA AgaLa saMzodhana-prakAzana vibhAgamAM sahamaMtrI tarIke sADAtraNasonA badale traNaso rUpiyA levAnuM, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIno ItihAsa lakhatI vakhate mAsika pAMcaso rUpiyAne badale amuka samaya pachI potAnAthI ochuM kAma thAya che tema jaNAvI traNaso rUpiyA levAnuM svIkAryuM hatuM. pagAramAM vadhAro mAganAra to ghaNA maLe, paNa ocho pagAra mAganArA to bhAgye ja maLe ! temanA A nyAyasaMpanna vaibhava'nA valaNamAM temanAM sahadharmacAriNI mRgAvatIbahenano paNa sAtha-sahakAra maLyo. mahemAna pratyenA AdarabhAvanA kAraNe roTalo moTo ane maryAdita AvakamAM be dIkarA tathA be dIkarIonA parivAramAM ghara-gRhasthI nibhAvavAmAM temano paNa amUlya phALo hato. parivAramAM saMtoSano guNa jANe saune vArasAmAM maLyo. I.sa. 1930nA DisembaramAM 'vijayadharmalakSmI jJAnamaMdiramAM kyureTara tarIke prathama nokarI svIkArI. tyAM aDhI varSa nokarI karyA pachI saMskRta sAthe ema. e. karavAnI icchA sAthe 26 varSanI umare AgrA choDI amadAvAda AvyA ane amadAvAdanI gujarAta kaoNlajemAM praveza meLavyo, paNa Arthika saMjogono sAtha na maLavAthI A icchA pAra na paDI. I.sa. 1935 (vi.sa. 1991) AsapAsa bhAvaganaramAM zrI kuMvarajIbhAI ANaMdajInA pramukhapade bhagavAna mahAvIra" vize temaNe bhASaNa karyuM, jenI vyApaka asara paDI ane bhAvanagaramAM teonuM mitravartuLa vistaryuM. sAhitya pratyenI niSThA ane lagana temane sAhityajagatamAM AkarSatI gaI. teo munisaMmelananA mAsika mukhapatra jaina satyaprakAza'nA saMpAdana-maMDaLamAM joDAyA. 13 varSa sudhI tenuM saMpAdana karyuM. A ja gALAmAM amadAvAdathI prakAzita thatA vidyArthI sAptAhikanA bIjA varSanA aMkonA saMpAdaka tarIke I.sa. 1939nI sAlamAM jyabhikhunI sAthe rahI kAmagIrI bajAvI. tyAra bAda I.sa. 1947nI sAlamAM Akasmika rIte AvI paDela javAbadArI rUpe 'jaina' sAptAhikamAM lakhavAnI javAbadArI chaeka mahinA mATe svIkArI, je cha mahinA poNA batrIsa varSa sudhI laMbAyA. banyuM evuM ke I.sa. 1902 daramyAna bhAvanagarathI zarU thayela "jaina" 139
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna kAnakAnA jaina patrakAratvanI jANakArI sAptAhikamAM zrI suzIle (zrI bhImajIbhAI harajIvanadAsa parIkhe) paccIseka varSa potAnI kalamanA kAmaNa pAtharyo. temanI tabiyatanI asvasthatA ane hAthanA dukhAvAne kAraNe DaoNkTare temane chaeka mahinA mATe ArAma karavAnuM ane lekhanavAMcanathI dUra rahevAnuM jaNAvyuM. tyAre temane ciMtA e hatI ke, to pachI jainanuM zuM thAya ? tyAre ratibhAIe jaNAvyuM ke cha mahinA mATe jainamAM agralekho lakhavAnuM kAma pote saMbhALaze. bIjAne madadarUpa thavAnuM temanuM A svAbhAvika valaNa temane patrakAratvanI keDIe laI javAmAM nimitta banyuM. sAhityajagatamAM kheMcatANanA banAvo bane che, to kyAMka kyAMka lImaDAnI mIThI DALa jevA AvA preraNAdAyaka banAvo paNa bane che. vidvattAnI sAthe AvI rIte jyAre koIne paNa madadarUpa thavAnI bhAvanA bhaLe che tyAre jANe ke sonAmAM sugaMdha bhaLe che. bhUtakALanuM AvuM eka ujajavaLa daSTAMta "zrIpAla rAjAnA rAsa'nuM che. upAdhyAya vinayavijayajI potAnA pAchalAM varSomAM A rAsa racavAnI zarUAta kare che ane A rAsa adhUro hato tyAre teono kALadharma thAya che. agAu nakkI karyA pramANe temanA dvArA adhUro rahelo A rAsa temanA mitra evA upAdhyAya yazovijayajI sahRdayatApUrvaka pUrNa kare che. sAhityajagatanA AvA preraNAdAyI banAvo ekatrita karavAmAM Ave to dIvAdAMDInI jema te ApaNAmAM zubha lAgaNIo phelAvavAmAM cokkasa mArgadarzaka banI rahe. ratibhAIe "satyaprakAza', 'vidyArthI ane "jaina" A sAmayikomAM potAnI AgavI sUjhathI je kheDANa karyuM tenI sAthesAthe temanI sAhityayAtrA dvArA je pustako prApta thayAM che tenI AcherI jhalaka meLavIe to kahI zakAya ke temaNe 'bhadrezvara-vasaI mahAtIrtha", "zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIno ItihAsa' (be bhAgamAM), vidyAlayanI vikAsagAthA', 'zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI 50 varSanI kAryavAhIno ItihAsa', 'pratiSThAno ahevAla vagere aitihAsika vigato rajU karatA graMtho lakhyA che. samayadarza AcArya (vijayavallabhasUri), "zrI kastUrabhAI lAlabhAI', 'guru gautamasvAmI' jevA caritra graMtho lakhyA che. teonA dasa vArtAsaMgraho bahAra paDela che jene bIjI AvRttimAM pAMca pustakamAM samAvI levAmAM Avela che; to "AnaMdaghana covizI', jaina dharmaciMtana', jaina itihAsanI 140
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakAja jenA patrakAratva ja najIkanA jhalaka jevAM saMpAdano paNa temaNe karela che. temanAM A badhAM lakhANomAM bhASAnI saraLatAnI sAthesAthe vAcakane jakaDI rAkhe tevI vastunirUpaNanI adbhuta kaLA paNa jovA maLe che. potAnA jIvanamAM sAduM jIvana ane ucca vicAra'nA Adarzane varelA ratibhAI khAdInAM dhotiyuM, jhabhbho, baMDI, TopI jevo sAdo paheraveza dharAvatA ane bilakula ADaMbararahita jIvana jIvIne jevA chIe tevA ja dekhAvAnuM pasaMda karatA hatA. "huM mauna upara eka kalAka bhASaNa ApI zakuM, paNa huM pote dasa miniTa mauna na rAkhI zakuM" jevAM vidhAno karIne potAnA doSano paNa sahajapaNe svIkAra karI letA. potAnA pAchalAM varSomAM zArIrika asvasthatAnI vacce paNa pote hAthamAM lIdhela "zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInA itihAsane pUruM karavAnuM kAma temanA jIvananuM mukhya dhyeya hatuM. tA. 7-12-1985nA roja 78 varSanI uMmare A duniyAno tyAga karIne gayA tyAre paNa dehadAna dvArA samAjane upayogI thatA gayA. (1) AvA saMzodhakavRtti dharAvatA, nirdabha jIvana jIvavAnuM pasaMda karatA, potAnI sacoTa mUlyAMkana daSTi dharAvatA ratibhAIe patrakAra tarIke je kaMI kAmagIrI bajAvI che tenA upara eka daSTipAta karavAno ahIM upakrama che. temaNe saMpAdana karela vidyArthInA bIjA varSanA aMko upara eka najara pheravIne jaina'mAM temaNe je kAmagIrI bajAvI che tenuM vihaMgAvalokana karavAno A prayatna che. I.sa. 1935 (vi.saM. 1991)mAM joDAIne tera varSa sudhI temaNe jaina satyaprakAza'nuM saMpAdana karavAnuM je kArya karyuM che teno ahIM samAveza thaI zakyo nathI. vighAthI' sAptAhikanA saMpAdaka tarIke zrI jayabhikhkhanA sAthamAM amadAvAdanA "dhI jyoti kAryAlaya limiTeDa' taraphathI AvataMtrI zrI dhIrajalAla TokarazI zAha dvArA zarU thayela vidyArthI nAmanA sAptAhikamAM I.sa. 1939mAM saMpAdako tarIke jyabhikhkhuM ane ratilAla desAI joDAya che. A sAptAhika nA tA. 7-9-39thI tA. 22-2-40 sudhInA kula 24 aMko bIjA varSanA aMka naM. 1thI 24 tarIke bahAra pADe che. tenuM saranAmuM - 'vidyArthI 141
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja patrakAratva pApa sAptAhika, paTelano mADha, mAdalapurA, elisabrija, amadAvAda che, je A baMne saMpAdakonA nivAsasthAnanuM che. A aMkomAM jaNAvyA pramANe A sAptAhika "muMbaI, kaccha ane kAThiyAvADamAM bahoLo phelAvo pAmeluM, vaDodarA rAjyanI zALAo tathA pustakAlayo mATe maMjUra thayela sAptAhika che. 24+4 pAnAMnA A sAptAhikamAM tenA vAcako evA vidyArthIone jIvanamAM preraNA maLe tevuM coTadAra vAMcana ApavAno prayAsa dekhAya che ane temAM nAta-jAtanA ke dharmanA koI bhedabhAva vagara vAMcanasAmagrI pIrasavAmAM AvI che. vidyArthInA mukhapRSTha AvaraNa (TAITala peja) upara kyAMka TorapIDono phoTo che, kyAMka gujarAtanI gAmaDAnI kaLAnuM citra che, kyAMka gAMdhI to kyAMka Isu che. kyAMka gheghura vaDalo to kyAMka govAlaNanuM citra che. sarasvatadivI, zravaNanA preraNAdAyI citranI sAthe DUbatI sTImaranuM diladhaDaka citra paNa che. hindamAM yuddha Avaze to nizALe jatA kumAra-kumArikAone burakhA paheravA paDaze tevuM bhaviSyanI AgAhI karanAruM kArTUna citra paNa kyAMka che, to uttarAyaNa najIka hoya tyAre TAITala peja upara moTo sAdo pataMga rajU thayelo che. AjhAdInA jIvanadhyeyane darzAvatA dhvajavaMdanane paNa tyAM sthAna che, to yuddhamedAnamAM vaparAtI lokhaMDI yuddhamoTaranuM citra paNa tyAM rajU thayuM che. | 'vidyArthI sAptAhikanA A 24 aMkomAM rajU thayela lekhomAM viSaya vaividhya paNa che. A badhA aMkomAM keTalAka cAlu vibhAgo che je badhA ja aMkomAM che temAM vidyArthIjagatanA samAcAra', 'bALavibhAga', TUMkI vArtA', 'hiMmate marda nAmanI cAlu vArtA, 'sAptAhika saMparka', vizvayuddha vagere vibhAgo mukhya che. bIjuM vizvayuddha je I.sa. 194pamAM pUruM thayuM tenA bhaNakArA 1939nA A sAptAhikamAM sthAna pAme che. A aMkomAM jyoti mitramaMDaLa" nAme eka rasaprada vibhAga paNa che jemAM je vyaktine icchA thAya te vyakti potAnuM nAma, saranAmuM, zokha vagere vigato darzAvI zake. A aMkomAM kramaza naM. 771thI 946 (lagabhaga poNAbaso) naMbaranI rasaprada vigato rajU thayela che. mitro banAvavAnI te samayanI rasaprada pravRttino khyAla AnA uparathI Ave che. A uparAMta A aMkomAM judI judI vyaktio, vaijJAnika zodhakhoLo, judA 142
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva judA dezo vagereno paricaya paNa prApta thAya che. zrIkRSNa, briTananA vaDApradhAna nevIla cembaralena, gAMdhIjI, saradAra, vimAnI sara kanaiyAlAla, sara sarvapallI rAdhAkRSNana, rA.ba. goviMda sakhArAma saradesAI, saradAra pRthvasiMha, javAmarda kALocha jhAlo, mahAvIra, buddha, Isu, ArkimiDIjha, ThakkarabApA, hiMdI krikeTara sI. ke. nAyaDu, kamalA neharu, zrImad rAjacaMdra, guru nAnaka, IsAmasIha, DaoN. ansArIjI, ma. visTana carcIla, vatanapremI mAtA harI, sarojinI nAyaDu, guptadAnanA sakhAvatI zrI nagInadAsabhAI, Adarza vaidya jhaMDu bhaTTa, strI-malla hamIdAbAnu, mahArANI cImanAbAI gAyakavADa, sahajAnaMdasvAmI vagereno paricaya che. polAnDa, greTa briTana, phrAnsa, raziyA, jarmanI, ITAlI, tUrkI, bhAratabhUmi vagere dezonI vigato avAranavAra A aMkomAM rajU thaI che. temAM rajU thayela vaijJAnika mAhitIsabhara lekhonAM zIrSaka A rIte che - Telivijhana, baoNmbamAro, sabamarIna, jherI gaeNsa, topa ane tenI zakti, balunaeNroplena, vimAnI humalAno sAmano karatAM yaMtro, suraMga ane sAgarabA~ba, gaeNsamAska ne aMdhArapacheDo, TAIpa-bIbAM, TaeNnka, koDavarDa, yaMtra viruddha mAnava, lokhaMDI phephasAM vagere. vAgoLa, koyala, hAthI, baMgALanA vAgha, khIjaDo, jALa ane pIlu, lImaDo, baLada, kastUrI mRga, kSayaroga vagere kudaratano paricaya karAvatA lekho paNa AmAM che. khAsa vidyArthIo mATenA A sAptAhikamAM meTrikyulezananA ane bIjA abhyAsa mATenA lekho paNa avAranavAra rajU thayA che jema ke muMbaI yunivarsiTInA gadya-padyasaMgrahanuM avalokana, iMglaeNnDano itihAsa, ApaNuM sAhityadhana, meTrikanA vidyArthIone vinaMtI karatuM carcApatra, garabA ane nRtya, keLavaNInAM be aMga, naoNbela prAIjhanA vijetAo, nAma lakhavAnI rIto, ApaNo vidyArthI, vidyArthI spezyala Trena dvArA uttara hiMdano pravAsa, rAjakoTanI mAdhyamika zALAo enI hADamArI ne takalIpho vize carcA vagere vagere. AvuM rasaprada ane mAhitIsabhara 'vidyArthI' sAptAhika enA varSa bIjAnA - 143
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva 24mA aMka (tA. 22-2-40) pachI sAptAhika svarUpe baMdha thayuM ane enA A aMkamAM jAherAta ApyA pramANe yuddhane kAraNe moMghavArI vadhatAM tene 'mAsika graMthamAlA'mAM pheravavAmAM AvyuM. posTeja sAthe cAra rUpiyA lavAjamamAM dara mAse eka pustaka e rIte 800 pAnAMnuM citra vAMcana vAMcakone ApavAmAM Avaze ema jaNAvIne A dasa pustakonAM nAma A rIte Apela che : 1. 'garavI gujarAta' (jayabhikhkhu dvArA aitihAsika rIte taiyAra thayela gUrjara bAlagraMthAvali), 2. gujarAtanA saMskArasvAmIo, 3. gujarAtanuM zilpa sthApatya, 4. gujarAtanA kavio ne sAkSaro, 5. gujarAtano vanavagaDo - prANIjIvana, 6. gujarAtanAM keLavaNIdhAma, 7. gujarAtanAM srIratno, 8. gujarAtanuM paMkhIjIvana, 9. gujarAtanI zauryakathAo ane 10. gujarAtanAM tIrthadhAma. 'vidyArthInA A saMpAdananI uparanI vigato jotAM saheje khyAla Ave che ke AnAM sAta varSa pachI I.sa. 1947mAM 'jaina' sAptAhikamAM kAma karavAnI zarUAta karatAM pahelAM temanI ane jayabhikhkhunI daSTi keTalI vizALa hatI. zikSaNa, vijJAna, rAjakAraNa, jIvanacaritra, carcApatra jevI vikAspreraka bAbatone ahIM cokkasa sthAna apAyeluM daSTigocara thAya che. (2) 13 varSa pachI jenuM saMpAdana kArya karyuM tevA 'jaina satyaprakAza'nA aMko joIe to A vigatomAM cokkasa umero thaI zake. 'jaina'mAM ratibhAInA lekhone lagatAM patra pustako 'jaina' sAptAhikamAM taMtrIlekha, sAmayika sphUraNa, maNako vagere vibhAgo teo lakhatA. temanI kalamano cAhakavarga te samaye paNa hato ane pachI paNa temane ghaNAM yAda karatA. oNgasTa 1984mAM amadAvAda khAte pAMjarApoLanA upAzrayamAM teonuM sanmAna thayuM tyAre temanA 'jaina'nA lekhone prakAzita karavAnI vAta thaI tyAre temaNe tarata te ja kSaNe maMca uparathI jAhera kareluM ke, "A lekho prakAzita karatA nahIM, te to roTalA mATe (Avaka mATe) lakhAyela hatA.' paraMtu samaya jatAM temanA parivAranA ja aMgabhUta banI gayela 'gUrjara graMtharatna kAryAlaya' ane 'jaina'nA sahakArathI temanA A batrIsa varSanA lekhonA vizALa jaththAmAMthI pasaMdagI karIne temanA lekhonuM saMpAdana karavAnuM kAma temanA putra zrI nItinabhAIe 144
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA jaina patrakAratva ja ja karyuM ane A gaMjAvara kAmamAM desAI parivAranA anya sadasyo tathA nItinabhAInAM patnI uSAbahenano pUrepUro sAtha-sahakAra maLyo. zuM levuM ane tuM na levuM te gaDamathalamAMthI aMte A lekhonA saMpAdananA AdhAre gUrjara dvArA traNa pustako prakAzita thayAM. 1. 'amRta-samIpe', 2. "jinamArganuM jatana' ane 3. "jinamArganuM anuzIlana.' mukhyatve A traNa pustakonA AdhAre ahIMyA ratibhAInI kalamanI prasAdI ApavAno prayatna karyo che te gAgaramAM sAgara" ke "biMdumAM siMdhu jevA prayatna mAtra che. A vihaMgAvaloktanA AdhAre paNa eka kolamalekhaka tarIke temaNe je je viSayono sparza karyo che teno aMdAja to Ave ja che, jene vizeSa rasa hoya teNe to jainanI phAIlo jovI ja paDe. A traNeya pustakomAM viSayavAra vibhAgo pADavAmAM AvyA che ane vistRta anukramaNikA jovAthI teno khyAla Ave che. prAraMbhika rIte kahevuM hoya to ema kahI zakAya ke "amRta-samIpe' pustakamAM samAjanAM judAM judAM kSetronI vyaktio vize ratibhAIe je pratibhAvo rajU karyA tene lagatA lekho che. 'jinamArganuM jatana' pustakamAM jaina dharmanA pAyAnA khyAlo ane "jinamArganuM anuzIlana'mAM jaina dharmanA vikAsane lagatA praznone sparzatA lekho che. - amRta-samIpe : amRta samIpe" pustakanI anukramaNikAmAM nIcenA vibhAgo rajU thayA che. 1. jaina vidyAnA vidvAno, 2. anya vidvAno, 3. jaina AcAryo, 4. jaina munivaro, 5. jaina sAdhvIjIo, 6. saMto, 7. zikSaNakAro, 8. patrakAro, 9. sAhityakAro, 10. kalAkAro, 11. zreSThIo, 12. rAjapuruSo, 13. dharmakriyApremIo, 14. samAjasevako, 15. strIratno. eka ja vyakti aMge judA judA prasaMgo, alaga alaga lekho lakhAyA hoya tene paNa ahIM ekatrita karIne rajU karavAmAM AvyA che. AmAMthI kono ullekha karavo ane kono na karavo ? AmAMthI namUnArUpa keTalAMka nAmo joIe. dA.ta. zrImad rAjacaMdra, paM. sukhalAlajI, muni jinavijayajI, pa. becaradAsa, paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA, paM. mahendrakumArajI, zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI, zrI suzIla, zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, zrI mohanalAla 1
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwjenA patrakAratva ja ja dalIcaMda desAI, zrI harilAla kApaDiyA, zrI harivallabha bhAyANI, 5. lAlacaMda gAMdhI, Do. umAkAMta zAha jevA ApaNA gharadIvaDA jevA vidvAno vize avAranavAra temaNe potAnI kalama calAvI che. "jaina" patranA agAunA lokacAhaka taMtrI zrI suzIla I.sa. 1961mAM avasAna pAmyA. temane avAranavAra maLavAnuM thatuM tyAre potAne thayela temanA premALa vyaktitvano ullekha ratibhAI A rIte kare che : "zrI bhImajIbhAI (suzIla) nikhAlasa, nirADaMbarI ane alpabhAvI saMtapuruSa hatA. potAnA virATa AtmA, vizALa jJAna ane tejasvI kalamane anurUpa kAryakSetra jo temaNe zodhyuM hota to teo jaina jevA maryAdita kAryakSetravALA sAmayikanA badale koI mahAna vidyApravRtti ke moTA patrakAratva sAthe ja saMkaLAyelA hota, paNa "jaina" patra mATe e bhAre khuzanasIbInI vAta banI ke zrI bhImajIbhAIe amArA patra sAthe AtmIyatA sAdhI ane ekadhArAM paccIsa karatAM paNa vadhu varSa sudhI emanI kalamano prasAda janasamUha sudhI pahoMcato karavAno yaza "jaina" patrane apAvyo.... zrI suzIlabhAInuM eklavAyuM, ekAMtapriya ane vAcanaparAyaNa jIvana joIne rakhe koI mAnI le ke teo sadA gaMbhIra, udAsIna ane zuSka vairAgI haze! emanA jevA sadA AnaMda-sarovaramAM nimajjana karanAra AtmAo bahu ochA haze. teo jyAM jAya, jyAM bese, jyAM vase tyAM haMmezAM AnaMda ane harSanI choLo uDatI ja hoya.3) paradezanA ane gujarAta bahAranA vidvAno jevA ke Do. helyuTa vona glAjhenapa, DaoN. zubiMga, jarmana pro. AlsaDo, DaoN. brAuna, DaoN. misa jhonsana, DaoN. harTala, DaoN. benI mAdhava barUA, DaoN. pUraNacaMdrajI zyAmasukhA vagere vize paNa temaNe prasaMgopAta lakhyuM che. DaoN. vikrama sArAbhAI, DaoN. prabodha paMDita, paM. rAhula sAMkRtyAyana, DaoN. vAsudevazaraNa agravAla jevA potapotAnA kSetranA diggaja vizenI noMdho paNa "jaina"mAM jovA maLe che. Do. vikrama sArAbhAInA avasAna samaye karelI noMdha A pramANe che : "garbhazrImaMtAImAM uchera ane kuTuMbano vAraso udyogonA saphaLa saMcAlananI kAbeliyatano, ane chatAM svanAmadhanya svargastha DaoNkTara vikrama sArAbhAIe aNuvijJAnanA avanavA ane agharA kSetre je vidyAsiddhi 146
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 ane emanI vija nAmanA prApta karI ktanI kIrtigAthA patrakAratva pApa meLavI hatI ane nipuNa aNuvaijJAnika tarIke deza-videzamAM je nAmanA prApta karI hatI, te navAI pamADe evI ane emanI vidyAnijhA, dhyeyaniSThA ane kAryazaktinI kIrtigAthA banI rahe evI hatI... dezabhaktino koI paNa jAtano dekhAva karyA vagara teoe potAnI samagra vidyAsiddhi mAtRbhUmine caraNe dharI dIdhI hatI, ane eno upayoga saMpatti ke pratiSThA meLavavA mATe karavAnI svArthaparAyaNavRttithI sAva aLagA rahyA hatA e teonI virala vizeSatA hatI." () potAnI kolamamAM AcArya hemacaMdra, A. haribhadrasUri, zrI AtmArAmajI, A. dharmasUri, pU. A kesarasUri, pU. A vallabhasUri, pU A. nemisUri, pU. A. naMdanasUri, pU. yuvAcArya mahAprajJa, pU. A. dharmadhuraMdharasUri vagere AyAryonA kAmane biradAvyuM che. sAthe sAthe zrI puNyavijayajI, upA. yazovijayajI, pU. nyAyavijayajI, pa. vIravijayajI, kalyANacaMdrajI bApA vagerenA kAmanI paNa noMdha lIdhI che. pU. nirmaLAthIjI, pU. mRgAvatIzrIjI, pU. vasaMtaprabhAzrIjI, pU. sadgaNAzrIjI jevAM sAdhvIjIonAM kAryonI ane zrI moTA, ravizaMkara mahArAja, AlbarTa svAInjara, kedAranAthajI, svAmI AnaMda, saMta tukaDojI vagerenI sevAonI paNa prasaMge prasaMge noMdha lIdhI che. dA.ta. zrI hemacaMdrAcArya vize lakhe che, "ane kevaLa sAhityakSetre ja zA mATe, rASTranuM navanirmANa karavAnA bhAre aTapaTA rAjadvArI kSetre paNa zrI hemacaMdrAcAryano kAMI nAnosUno phALo Apyo nathI. kadAca ema paNa kahI zakAya ke, temanuM vistRta sAhitya-sarjana e kharI rIte rASTrasarjananuM ja eka agatyanuM aMga hatuM. prajAmAnasano ghaDavaiyo koI paNa rASTravidhAtA sAhityasarjanane zI rIte vegaLuM mUkI zake ?.... jarAka UMDA UtarIne vicArIe to . emanuM sAdhujIvana ja Ano sacoTa javAba ApI de che. jeNe sarva jIvo sAthenI maitrInI pratijJA lIdhI hoya, koInI paNa sAthe vairabhAva nahIM sevavAno maMtra svIkAryo hoya, ane jaina dharmanI ahiMsA ane jaina anekAMtanuM amRtapAna karyuM hoya te lokakalyANa nahIM kare to bIjuM koNa karaze?" (5) AcArya vijayasUri vize jaNAve che, "te kALe jainonA kaTTara virodhI kAzI kSetramAM temaNe je kAma karI batAvyuM e cirasmaraNIya che. jainono paDachAyo
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva levAmAM paNa abhaDAI javAno bhaya sevatA kAzInA brAhmaNa paMDito upara emaNe aMtaranI udAratA ane samabhAvanAnA baLe evuM to vazIkaraNa karyuM ke teo jAte jaina vidyArthIone bhaNAvavA AvatA thayA ane AcAryazrIno paricaya meLavavAmAM prasannatA anubhavavA lAgyA ! pote aMgrejI bhASAthI ajANa hovA chatAM yuropa ane amerikAnA aneka vidvAno sAthe teoe, jaina sAhityanA utkarSanI dRSTie, je satata saMparka rAkhyo hato e bInA sUrijInI dIrghadaSTinuM barAbara sUcana kare che. (6) ... keLavaNIkAronI vAta karIe to maharSi karve, nAnAbhAI bhaTTa, kizoralAla, mAvajI dAmajI zAha, saMpatarAjajI bhaNasALI vagare; patrakAromA~ amRtalAla zeTha, paramAnaMdabhAI, bhIkhAbhAI kapAsI, cAMpazIbhAI uddezI vagere; sAhityakAromAM govardhanarAma tripAThI, dhUmaketu, ka. mA. munazI, jayabhikhkhu, cunIlAla vardhamAna zA, manubhAI jodhANI, jayaMtI dalAla, rAmanArAyaNa pAThaka vagere; kalAkAromAM paM. ravizaMkara, bismillAkhAna, ravizaMkara rAvaLa, zAMtilAla zAha, ke. lAla vagere; zreSThIomAM kastUrabhAI lAlabhAI, kezavalAla lallubhAI jhaverI, aMbAlAla sArAbhAI, araviMdabhAI maphatalAla meghajI petharAja zAha, jIvatalAla pratApazI, sohanalAlajI dUgaDa, sAhu zAMtiprasAdajI jaina, zreSThI ToDaramalajI, vADIlAla catrabhuja gAMdhI, zAdIlAlajI jaina vagere vize ane teonAM kAryo vizenA potAnA pratibhAvo temaNe ni:saMkocapaNe rajU karyA che. samAja ane rAjakAraNanI ja aMdara otaprota rahetI saMvedanazIla, sahRdayI vyaktio tarIke temaNe mahAtmA gAMdhI, saradAra, neharu, lAlabahAdura zAstrI, raphI ahamada kiDavAI, indulAla yAjJika, kAmarAja nAdara, darabAra gopALadAsa, kRSNakumArasahijI, puruSottamadAsa TaMDana, baLavaMtarAya mahetA, DaoN. rAdhAkRSNa, DaoN. jhAkIrahusena jevA rAjakAraNanA agresaro vize kalama calAvI che, to helanakelara, AzApUrNAdevI, zAradAbahena mahetA, zrI candrAbAI, amRtakaura, menAbahena, lIlAvatIbahena kAmadAra jevAM agragaNya srIratnonAM kAmane paNa biradAvyAM che. dA.ta. saurASTranA zrI meghajIbhAI petharAja zAha vize teo jaNAve che ke, 148
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAjAma ja jaina patrakAratva ja ajAja "vepAra-udyoganuM jambara sAhasa ane janasevA mATe jaMgI sakhAvata - zrI meghajIbhAInA yazasvI jIvanano A saravALo che. A sAhasavRtti ane A sakhAvatI manovRttinA be cheDA vacce kaMIkaMI savRttio ane zaktionI hAramALA racAI gaI hatI...emanuM samagra jIvana karmayogano eka dAkhalo banI gayuM hatuM." () bhAvanagaranA zreSThI zrI bhogIlAla maganalAla zAhanA lakhela mArA jIvananAM saMsmaraNo mAMthI ratibhAI A pramANe avataraNa Ape che, "mArA lagabhaga sAta dAyakAnA anubhavanA nicoDarUpe mAre AjanI yuvA peDhIne eka ja zikhAmaNa ApavAnI che, ane te e ke koI paNa kAma hAthamAM lyo, temAM saMpUrNapaNe otaprota thaI jaze ane samayanI kiMmata AMkajo. thothA maNaso AgaLa AvI zakatA nathI evo mAro anubhava che. mAro evo anubhava che ke ApaNe jo koInuM bUruM na icchIe ane koI AgaLa vadhatuM hoya e joI rAjI thaIe to ApaNA upara IzvaranI kRpA thayA vagara rahetI nathI. (8) Do. sarvapallI rAdhAkRSNananA avasAna samaye A rIte temano paricaya ratibhAInI kalama dvArA maLe che : "Do. sarvapallI jANe vANInA to adhIzvara hatA. emanA mukhethI varasatI vANImAM na lokaraMjananI sAmAnya lAgaNI jevA maLatI, na sastI kIrti kamAI levAnI pAmara manovRtti; emAM to prAcIna kALanA RSimunionA jevI ArSadaSTi, jIvanagAmI dhArmikatA ane tatvaciMtananI amRtadhArAno ja sparza jovA-anubhavavA maLato. thoDAka samaya mATe zrotAo sthaLa-kALanA bheda bhUlI jaIne vaktAne adhIna banI jatA! ...ane Do. rAdhAkRSNana jyAre bhAratanA sarvocca pade - rASTrapatipade cUMTAyA tyAre emaNe potAnA mAsika dasa hajAra rUpiyAnA badale mAtra aDhI hajAra rUpiyA jeTalo ja pagAra levAnuM jAhera karIne dhyeyaniSTha vidyAsAdhakane zobhe evI sAcI brAhmaNavRtti ane akiMcana bhAvanAne jIvI batAvIne eka uttama Adarza rajU karyo hato. (9) jinamArganuM jatana : ratibhAInAM lakhANonA saMpAdanonuM bIju pustaka che "jinamArganuM jatana'. 149
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jajaja jaina patrakAratva jajaajAja A pustakane AdhAre khyAla Ave che ke, jaina dharmanA vikAsamAM avarodhaka bAbatone samAjanI sAme nirbhika rIte temaNe avAranavAra rajU karI che. dA.ta. eka lekhamAM jainakaLA atisamRddha hovA chatAM rASTrIya stare tenuM ajJAna kema che ? tenI upekSA kema thAya che tenI chaNAvaTa karI che. (10) rAjakAraNa ane jaina vize lakhatAM jaNAve che ke, "sarva janakalyANa e rAjakAraNano AtmA che ane sarva jIvakalyANa e jaina dharmano AtmA che, e be vikhUTAM paDI gayAM che. temAM ekatA sthApI jagata-kalyANamAM ApaNo adano phALo noMdhAvavA ApaNe rAjakAraNamAM praveza karavo ja joIe. (15) jaina dharmanA phirakAonI ekatAno koI mArga che ? A prazna paNa temaNe cheDyo che. (12) anya eka jagyAe mahAvIranA jIvanamAMthI sphato bodha' lekhamAM teo lakhe che, "bhagavAna tIrthaMkarajIvanano bodhapATha to karuNA, dayA, ahiMsA ane vizva vAtsalyano ja che. ahiMsAnA sAkSAtkAra samakSa vairavirodha na TakI zake. tyAM to sneha ane vAtsalyanAM ja pUra vahe. vaLI dharmanAM dvAra sarva jIvo mATe sarvadA khullAM hoya ja hoya - e che bhagavAnanA samavasaraNano bodhapATha." (13) jIvadayA = Apa dayA, zAhAkArI te dIrghajIvI, sAhitya-sarjananI dizA vagere viSayo aMgenA potAnA vicAro vyakta karyA che, to sAdhvI-samudAyanA vikAsa mATe zrAvaka samAja jAgRta bane tevo Agraha temaNe darzAvyo che. paryuSaNane AtmabhAvanI dIpotsavI kahI che to ApaNA tahevAromAM zistanI sadaMtara khAmI che tema Takora paNa karI che. tapasyA ane kharcALa rivAjo vize lAlabattI dharI che to sAmAjika bhAvanA ja samAjane jIvADaze e lekhamAM muMbaImAM phelAyelAM tophAnonuM vizleSaNa karIne jaNAvyuM che ke, "eTale vyaktimAM hiMmata Ave ane samUhamAM sAmAjika bhAvanA keLavAya e rIte saue potAnA jIvanakramane ane potAnA dhaMdhAdhApAne navesarathI goThavavA paDaze." (14) - vidyAsaMskArI chAtrAdhAma zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, siddhakSetra zrAvikAzrama, siddhakSetra jaina bAlAzrama, lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, vIrAyatana, vardhamAna mahAvIra kendra (mAunTa Abu), jaina AtmAnaMda sabhA, jaina dharma prasAraka sabhA, mAMDavIno jaina Azrama vegere saMsthAo vize 150
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApaka jaina patrakAratva ja jAya che prasaMgopAta samAjane jANa karI che. zArIrika zrama aMge teo jaNAve che, "Aje to sukhI ane zrImaMta vyaktionAM nAnI uMmare ane akALa thatAM mota AMgaLI ciMdhIne prajAne cetavaNI ApI jAya che. pramANAtIta bauddhika parizramane lIdhe hRdaya ane magaja upara vadhAre paDato bojo paDato ja rahe, ane e baMnene svastha ane taMdurasta rAkhanAra zArIrika kasaratanI satata upekSA ja thatI rahe, to chevaTe kudarata bamaNA vegathI potAnuM vera vasUla kare che. AvuM na thAya ane taMdurasta ane svasthatAbharyuM lAMbu jIvana jIvavAno lAbha maLe e mATe zArIrika zramane bauddhika-mAnasika zramanI jema ja apanAvavAnI jarUra che. baMne zramonI samatulA e ja zAMta, nIrogI ane dIrgha jIvanano pAyo che." (15) samAjanI sthiti aMge teo lakhe che, "samAjanuM eka bIjuM durbhAgya e thayuM che ke ApaNA dharmaguruo ane ApaNA dhanapatio ekabIjAnI sAthe evA saMkaLAI gayA che ane ekane dhananI ane bIjAne prazaMsAnI evI tAlAvelI lAgI che ke temane samAjanAM sukha-duHkhano vicAra karavA jeTalI phurasada paNa jANe maLatI nathI." (15) anyatra teo jaNAve che, "jaina samAjanA zrImaMta mahAnubhAvo potAthI Arthika rIte nabaLA sahadharmaone Aje sAva vIsarI gayA che, ane potAno paiso jANe potAnI manasvI vRtti mujaba vAparavA mATe ja potAne maLyo hoya e rIte teo sAmAjika ke dhArmika kSetromAM vartavA lAgyA che. amane potAne A sthiti garIbo mATe to geralAbhavALI lAge ja che; paNa kharI rIte, lAMbe gALe e zrImaMtone potAne paNa nukasAna karanArI nIvaDavAnI che ema spaSTa bhAse che, tethI ame temane kahIe chIe ke tamArA bhAgyabaLe ke tamArI AvaDatahozayArInA jore bhale tame aDhaLaka saMpattinA svAmI banyo ho, paNa eno upayoga tamArA bhAIo mATe karazo to ja e svAmIpaNuM zobhavAnuM che ane salAmata rahevAnuM che." (17) jinamArganuM anuzIlana "jinamArganuM anuzIlana' pustakamAM jaina dharmanA vikAsane mATe jarUrI vicAro ane temAM avarodharUpa tattvo vagere vize khullA manathI rajUAta thayelI 151
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA jaina patrakAratva jovA maLe che. vistRta anukramaNikAmAM rajU thayelA lekhanA zIrSakomAMthI keTalAMka zIrSako A pramANe che. zraddhA, samajaNa, AcaraNa (jaina ratnatrayI), satya, saraLatA kSamAyAcanAnI AtmakalyANanI ratnatrayI, jJAna-dhyAnanI sudIrgha upekSA vacce keTalAka satyaprayatno; vyavahArazuddhinI bhAre AvazyakatA; sAdhanA ane sevA-sAdhujIvananI be pAMkho; avamUlyana bhAI avamUlyana, AcAryapadanuM avamUlyana, vRddhAvAsa, vidyAbhyAsa ane vaiyAvaccanI sagavaDanI jarUra; zAstrArtha bhale karIe, kalaha nahi; vinA sahakAra nahi uddhAra; jJAnabhaMDAronI zocanIya dazA ane ApaNo samayadharma; patrakAratva - eka yugavidhAyaka apUrva paribaLa; jaina patrakAratvanI pagadaMDI; mahAbhAratano raziyana anuvAda vagere. A badhAM lekhanAM zISako ja temanA manamAM satata ramI rahelAM jaina dharmanA vikAsa mATe jarUrI bAbato aMgenA ciMtananA ghotaka che. dA.ta. A. vallabhasUrizvarajI vize puNyavijayajIe kahelAM vacano ratibhAIe A rIte TAMkyAM che: "A. zrI vijayavallabhasUrijI mahArAje eka kALa, zAstranA eka Adezane dhyAnamAM laIne, sAdhvIonAM vyAkhyAno ane lpasUtranA vAcanano niSedha karyo hato, ane pachI, badalAyelI paristhitino ane lAbhAlAbhano temaja sAdhvIsamudAyanA vikAsano vicAra karIne, teoe pote ja enA potAnA AjJAvartI sAdhvIsamudAyane anumati ApI hatI. A vAtanuM mahattva saukoIe A daSTie avadhAravuM ghaTe. AcArya mahArAjanI samayajJatA evI vivekabharI ane jAgRta hatI, ke je emane ema lAgyuM hota ke sAdhvIvargane AvI chUTa ApavAthI zAsanane nukasAna thavAno saMbhava che, to A chUTane pAI kheMcI letAM teo khacakAta nahIM; paNa teoe AvuM koI pagaluM bharyuM na hatuM. eTale ApaNAM sAdhvIsaMghane zrAvakasaMghanI samakSa paNa vyAkhyAna ApavAnI temaja ene kalpasUtranuM vAcana karavAnI je anumati teoe ApI hatI tethI ekaMdare jainasaMghane lAbha ja thayo che. amArA samudAyanAM sAdhvIjIo zrAvakasaMgha samakSa vyAkhyAno ApavAnI temaja kalpasUtra AdinuM vAcana karavAnI je pravatti kare che, te potAnA AcAryadevanI anubhutithI ja kare che." (18) anyatra ratibhAI jaNAve che, "jainasaMghanA badhA phirakAmAM ane jaina 152
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja ja jaina patrakAratva kAjapa zvetAMbara mUrtipUjaka phirakAnA tapagaccha sivAyanA badhA gacchomAM sAdhvIsaMghane zAstrAbhyAsa, vidyAdhyayana, saMzodhana, lekhana tathA pravacananI pUrI mokaLAza ApavAmAM AvelI che. Avo dareka sAdhvIsamudAya jema, eka bAju vadhAre tejasvI, adhyayanazIla ane prabhAvazALI banyo che, tema bIjI bAju potAnI lekhana, ciMtana ane pravacananI kAbeliyatanA lIdhe zrIsaMgha tathA sAmAnya janasamUhane dharmabodha ApIne sArA pramANamAM lokopakAraka paNa sAbita thayo che, vaLI enA dvArA, sAdhusaMgha jeTalI ja zAsananI prabhAvanA thAya che." (19) itihAsa ane saMzodhananuM mahattva jaNAvatAM teo lakhe che ke, atyAre ghaDAtA yugamAM itihAsa ane saMzodhana agatyano bhAga bhajavavAnAM che. je samAja A kSetramAM ekAgra ane kartavyaparAyaNa raheze te acUka pragatizALI banaze emAM zaka nathI; kAraNa ke ema karavAthI keTalIya nakAmI rUDhio ane nirarthaka pravRttiono bhAra dUra karavAnI vikAsagAmI preraNA maLyA vagara rahetI nathI. bhUtakALanuM satyadarzana vartamAnane ghaDavAnuM eka agatyanuM sAdhana che." (20) judAM judAM jaina sAmayikonI tatkAlIna sthiti aMge tA. 16-1-196panA 'jaina'mAM teo jaNAve che, "jaina sAmayikonI vAcana-sAmagrImAM samAcAra, vicAra, saMzodhana, manoraMjana vagereno samAveza thavA chatAM, A badhAM patro madhyama koTInAM che ema sAmAnya rIte kahI zakAya. "jaina" patranA saMpAdana nimitte dara aThavADiye badhA phirakAnA saMkhyAbaMdha patro mAre vAMcavAnuM thAya che, tyAre ApaNI sAmAjika, dhArmika, sAhityika ke zaikSaNika pravRttionA samAcAra vAMcIne manamAM vimAsaNa thaI Ave che ke, ApaNe pravRttikSetra zuM AvuM ja saMkucita rahevAnuM? e ja utsavamahotsava, vAja-gAjA-varaghoDo ane dhAmadhUmanI vAto ? A samAcAro ApaNI kalyANapravRttinI pArAzIzI lakhI zakAya. A pravRttiomAM ghaNoghaNo vikAsa ane pheraphAra thavo jarUrI che." (21) okTobara 1947mAM "jaina" patramAM lakhavAnI javAbadArI svIkArI te javAbadArImAMthI mukta thatI vakhate tA. 28-7-1979nA "jaina" patramAM ratibhAI potAnI lAgaNI vyakta karatAM jaNAve che, je divase cAlu kAmathI chuTakAro meLavIne kaMIka AnaMda ke maLavA-haLavA dvArA tAjagI meLavavAnuM banatuM hatuM, e 153
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ javAba jaina patrakAratva jaja jAya ravivArathI ja zuM lakhI mokalavuM, enI ciMtA gherI vaLatI; ane jyAre lakhANa pUruM karIne TapAlamAM nAkhuM tyAre jANe ciMtAne TapAla-peTImAM pUrI dIdhI hoya evI haLavAza huM anubhavato! paNa A haLavAza jhAjhuM TakatI nahi - ane vaLI zaniravivArathI AgalA aThavADiyA mATenA lakhANanI ciMtA becena banAvI mUkatI, paNa have lIdhuM kAma paDatuM mukAya evI sthiti na hatI; vaLI AmAM be paisAnI prApti paNa thatI hatI, ke je gharavyavahAramAM upayogI banI rahetI hatI. ". A javAbadArIthI chUTo thAuM chuM tyAre, mane e vAtano kaMIka saMtoSa ane AnaMda thAya che, ke huM jainane lakhANa mokalavAmAM niyamitatA ane mArI sAmAnya samajaNa mujabanI guNavattAne sAcavI zakyo chuM. AmAM niyamitatA sAcavI zakyAno purAvo to e ja che, ke ekatrIsa -batrIsa varSanA gALAmAM, phakta eka aMkane bAda karatAM, mAruM lakhANa jainane huM samayasara mokalI zakyo chuM bhale pachI huM paMjAba gayo houM, kalakattA gayo houM ke pachI bIjA koI pravAsa ke kAmamAM aTavAyo houM athavA bImAra thayo houM. mArA lakhANamAM huM guNavattA keTalI sAcavI zakyo chuM e aMge huM kaMI kahuM e kevaLa anucita ja gaNAya. e aMgeno abhiprAya uccAravAno adhikAra to "jaina'nA vAcakono tema ja jaina samAja ane saMghano ja che. "jainane lakhANa mokalavAmAM huM niyamitatA sAcavI zakyo ene huM bahu ja vinamrabhAve, kevaLa paramakRpALu paramAtmAno anugraha ja lekhuM chuM. .. jaina" patra sAthe, enAM saMpAdakIya lakhANonA eka adanA lekhakanA nAte, ekadhArA, ekatrIsa-batrIsa varSa jeTalA lAMbA samaya sudhI sneha-saMbaMdha TakI rahyo eno pUrepUro yaza patranA taMtrI ane mArA moTA bhAI jevA mahAnubhAva zrIyuta gulAbacaMda devacaMda zeThanI saraLatA, sajjanatA ane nikhAsalatAne ja ghaTe che. AvA saujanyazIla ane sahadaya patrakAra bahu ja virala jovA maLe che. ATalA lAMbA samaya daramiyAna eka paNa prasaMga evo nathI banyo, jyAre emaNe mArAM lakhANamAM kaMI paNa AduM-pAchuM karyuM hoya ane ene lIdhe ke bIjA koI kAraNe, amArA vacce matabheda ke manaduHkhano prasaMga Avyo hoya! Ane huM mAruM sadbhAgya lekhuM chuM. 154
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakAja jaina patrakAratva ja ajAja ". patrakArane mATe jema sAruM kAma karanArAnA guNagAna karavAnuM jarUrI hoya che, tema je kArya ke vicArane kAraNe dharma, saMgha, samAja ke rASTrane nukasAna thavAnuM potAne lAge tenAM TIkA ke virodha dvArA samAjane tenI sAme jAgRta karavAnuM paNa anivArya banI jAya che. AvA prasaMge, jemanAM kArya ke vicAranI TIkA karavAmAM AvI hoya, ke eno virodha karavAmAM Avyo hoya, emane AvAM lakhANathI duHkha thAya e svAbhAvika che, paNa AvI TIkA ke Avo virodha karavAnI pAchaLa koI aMgata durbhAva na hoya e aMge huM yathAzakya namra prayAsa karato rahyo chuM. Ama chatAM huM eka chavastha ane sAva sAmAnya vyakti chuM. eTale AvA doSathI sAva mukta rahyo chuM ema na ja kahI zakAya. eTale mArAM lakhANane kAraNe je koInuM mana dubhAyuM hoya te saunI huM A prasaMge aMta:karaNathI mAphI mAguM chuM." (22) jainanAM lakhANonA A thoDAMka avataraNo uparathI paNa temanI sattvazIla kalamano ahesAsa to thAya tema ja che. temanAM lakhANo vizenA A traNa pustakomAMthI prApta thatA keTalAka pratibhAvo dvArA paNa jaina'mAM ratibhAIe karela kArya aMgeno khyAla Ave tema che. ' 'jena'nA lekho aMgenA pratibhAvo "jainanA ja tA. 18-9-1976nA aMkamAM muni zrI janakavijayajI gaNInA patranuM lakhANa rajU karavAmAM AvyuM che. A patramAM pU. muni zrI 'janakavijayajI jaNAve che ke, "jaina" patranuM vAMcana huM ghaNAM varSothI karato Avyo chuM. ApanA agralekho, sAmayika-skUraNone huM vizeSa dhyAnapUrvaka vAMcuM chuM. ApanA jJAnavardhaka, AdhyAtmika, sAmAjika, jaina saMgho nItikAraka, dIrghadaza, anubhavI, taTastha, sudhAraka, sAmayika (samayane anurU5), asAMpradAyika lekho vAMcI manamAM khUba AnaMda ane saMtoSAnubhUti thatI rahI che, tathA mane mArA ahiMsA-pracAra, vyasana-tyAga, grAmotthAnanAM kAmomAM preraNA paNa maLatI rahI che. AvA prakAranI vizada ane vipula sAmagrI bIja sAptAhika ke pAkSika AdimAM jovAmAM nathI AvatI, eTale ApanAM ciMtanapUrNa, talasparzI, sAmayika seMkaDo lekhonA saMrakSaNa evuM saMgraha avazya thavAM joIe ema mArA manamAM ghaNA 1papa
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ apAyA jAtaSa jaina patrakAratva jaja samayathI vicAro AvatA hatA." (23) | 'amRta-samIpe'mAM zrI dhIrubhAI ThAkara jaNAve che tema, "zrI ratibhAInI kalamamAM josa che. saMzodhaknI jhINavaTa ane coksAI temanAM lakhANomAM dhyAna kheMce che. temanI zailI citrAtmaka, pravAhI ane pAradarzaka hAI vAcanarasa TakAvI rAkhe tevI che." (24) jinamArganuM jatana mAM pU. A. zrI vijayapradyumnasUri, 'jaina' ane ratibhAInI kalama vize noMdha karatAM lakhe che, "zreSThIone, vahIvaTadArone ane sAdhusaMsthAne paNa avasare - avasare cImakI ApatA rahyA che. jAgRta patrakAranuM kAma paNa A ja che ne! 'jaina' sAptAhika patranA mAdhyamathI zrI ratibhAInI kalama ghaDAI, to ratibhAInI kalamathI "jaina" patra paNa ghaDAyuM che, paMkAyuM che, prazaMsAyuM che ane poMkhAyuM paNa che. Aje "jaina" jevA patranI khoTa varatAya che. hajI sudhI koIe jaina'nI khAlI jagyAnI puravaNI karI nathI." (25) jinamArganuM anuzIlanamAM pU. A. vijayazIlacaMdrasUri Takora karatAM lakhe che, "jaina samAjamAM vicAradhana'nI haMmezAM khAmI pravaryA kare che. A samAja kriyAzIla jarUra che, paNa tene vicArazIlatA bahu ochI phAve che. eTale sahajapaNe ja ratibhAInAM lakhANo vAMcIne teo sudhAraka ane sAdhu-virodhI hovAnI kalpanA sugamatApUrvaka thaI Ave, paraMtu ratibhAInI nikaTano paricaya karanAra sahu koIne jANa che ke temanA hRdayamAM sAdhuo ane sAdhutA pratye keTalo UMDo ane umadA rAga hato." (24) upasaMhAra ' 'jaina' sAptAhikamAM batrIsa varSa sudhI potAnI kalamano jAdu calAvanAra ratibhAIno patrakAra tarIke vicAra karIe chIe tyAre temanA keTalAka guNo UDIne AMkhe vaLage tevA che. jema ke temanI saMzodhanavRtti,itihAsanuM mUlya pArakhanArI daSTi, potAnA vicArone saraLa bhASAmAM chatAM sacoTa rIte rajU karavAnI rasALa zailI, sAcI vAtane AdhAra ApIne nIDaratApUrvaka rajU karavAnI khumArI, samAjamAM - potAnI AjubAju - je koI banAvo bane che tenA pratyenI mUlyAMkanalakSI buddhi ke jenAthI prerAIne banAvanuM sarvagrAhI vizleSaNa karIne 156
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja ya jaina patrakAratva sArAsAra tAravavAno viveka, caturvidha saMghano vikAsa ruMdhanArAM avarodhaka paribaLo aMge pUrvagraharahita vicAro ane ene samAja samakSa mUkIne lAlabattI dharavAnI AvaData, kriyAkAMDanA atirekamAM khovAI gayelA mAnavadharmane prasthApita karavAnI jhaMkhanA vagere. eka mAnava tarIke potAnAmAM guNa-doSa bane che ema kabUla karanAra ratibhAImAM patrakAra tarIke paNa kyAMka uNapa, adhUrapa haze. potAnAM lakhANomAM, vaktavyomAM paNa pote bhUla kabUlI levAnI pAradarzakatA dharAvatA, eTale "adhUrA toya madhurA evA vyaktitva tarIke ratibhAIne, temanI patrakAritAne zata zata vaMdana. saMdarbha graMthasUci : amRta-samIpe' : le. ratilAla dIpacaMda desAI saMpAdaka : nItina ra. desAI, AvRtti pahelI, Disembara - 2003. 2. "jinamArganuM jatana : le. ratilAla dIpacaMda desAI "jinamArganuM anuzIlana' : le. ratilAla dIpacaMda desAI prakAzaka : gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda. vidyArthI : sAptAhika, varSa 2, aMka : 1 thI 24 tA. 7-9-39 thI 22-2-40 sudhInA aMko saMpAdaka : ratilAla dIpacaMda desAI, jayabhikhu. 5. "zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhIno ItihAsa - bhAga - 2 prakAzaka : ANaMdajI kalyANajInI peDhI, amadAvAda, 157
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva cImanabhAI cakubhAI zAha ketakI zarada zAha - (muMbaIsthita ketakIbahena zAha jaina dharmanAM abhyAsu che ane jaina sAhitya samAroha / seminAra vageremAM zodhanibaMdha prastuta kare che.) cImanalAla cakubhAI zAha AdikALathI 'vicAravaMta manuSya' sadA pUchato Avyo che "A jagata zuM che ? huM koNa chuM ? mArI aMtima gati zI che ? zAzvata sukha ane zAMti zAthI maLe ?'' tattvajJo jJAnanI upAsanA kare che. saMtapuruSo anubhavavANI kahe che. dArzanika praznomAM matabheda rahe che. saMtapuruSonI anubhavavANImAM moTA bhAge ekarUpatA hoya che. temanA svarUpanI bhinnatA hoya che. keTalAMka dharmotattvazodhananA aMtima prazno choDI, anubhavane pradhAnatA Ape che. jaina dharmamAM darzana ane anubhava baMne che. aMtima prazna e che ke jIvananuM dhyeya zuM ? zAzvata sukha ane zAMti ja jo dhyeya hoya to A badhuM du:kha ane azAMti zene lIdhe che ? tenuM mULa zuM che ? A prazno para mu. cImanabhAI haMmezAM vicAra karatA rahyA che. temaNe duHkhane taTastha rahIne jovA prayatna karyo che. temaNe aMgata jIvanamAM du:kha nathI joyuM ema koI nahIM kahe, Arthika viTaMbaNAo temane kadAca nathI naDI, paNa saMsAravyavahArathI mAMDI deha sAthenA RNAnubaMdhamAM temaNe kaSTano bahoLo anubhava karyo che. du:kha paranuM temanuM manana e rIte sUcaka che. sadgata zraddheya cImanalAla cakubhAI zAhanA 82 varSanA dIrghajIvanamAM aneka pAsAM hatAM. zrI cImanalAla eTale bhAratanA svAtaMtrya saMgrAmanA eka senAnI, bhAratanA baMdhAraNanA ghaDanArAomAM eka bhAratanI lokasabhAnA sabhya, jaina samAjanA eka agragaNya netA, eka nAmAMkita saoNlisiTara, aneka sAmAjika, zaikSaNika ane dhArmika saMsthAonA sUtradhAra, gujarAtI sAhitya pariSadanA varSo sudhI maMtrI, pIDha patrakAra, vicArazIla lekhaka ane samartha tatvaciMtaka hatA.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jItI jAya jaina patrakAratva ja teo potAno moTA bhAgano samaya vividha sAmAjika, dhArmika ne sAMskArika pravRttionA saMcAlana ane mArgadarzamAM temaja lekhana, adhyayana ane manana-ciMtanamAM pasAra karatA hatA. maraNabhaya vize lekha lakhe che tyAre AtmA, karma, amaratva mokSa vagereno vicAra nathI karatA. AtmA che ke nahi, hoya to amara che ke nahi, pUrvabhavapunarjanma A badhI vastu hoya ke na hoya, koI paNa saMjogomAM maraNabhayanuM kAraNa nathI ema mane lAge che. A dehanA aMta sAthe badhAno aMta Ave che ane AgaLa-pAchaLa kAMI ja nathI e mAnIe to paNa maraNabhayanuM kAraNa nathI. aMta AvI gayo, chUTI gayAM, duHkha ke ciMtAne koI avakAza nathI. AtmA che ane amara che ane punarjanma che ema mAnIe to paNa maraNabhayanuM kAraNa nathI. A deha choDI kyAM javAnA chIe te kAMI jANatA nathI. AthI sArI dazAmAM kema javAnuM na hoya? A jiMdagImAM evuM karma karyuM nathI ke tenuM pariNAma duHkharUpa Avaze evo bhaya hoya. sArI dazA prApta karavAnA IrAde paNa kAMI karyuM nathI. sahajapaNe mANasa tarIke prApta kartavya karyuM che teno saMtoSa che. dehayogathI nIpaje, deha viyoge nAza e sthiti hoya to paNa duHkha nathI. punarjanma hoya to paNa bhaya nathI. ajJAnI banIne UbhA karela bhayathI DaravAnI jarUra nathI. eTaluM jJAna nathI ke nizcitapaNe ema kahI zakuM ke have pachI sadgati che. je hoya te, A bhaye kAMI evuM karyuM nathI ke ciMtA ke udvega thAya. mArI prArthanA che ke mAro A bhAva aMta sudhI TakI rahe. cImanabhAI bIjA saMsArIonI jema saMsArI hatA ane vyavasAye solisiTara hatA. vyakti vyavasAyamAM prAmANika ane niSThAvAna hoya to e vyavasAya dvArA paNa samAjanI sevA kare che. solisiTaranuM vakIlanuM kArya potAnA asIlanuM hita karavAnuM che. e jaina hatA ane badhA dharmanA tattvajJAnano abhyAsa chatAM jaina tattvajJAna pratyenI temanI niSThA acaLa hatI. AthI teo sAMpradAyika saMkucitatAthI para hatA ane jaina dharmasamAjamAM e bhAvanA jAge te mATe emaNe yathAzakti yogadAna ApyuM hatuM. muMbaI jaina yuvaka saMghanuM e kArya raheluM che. bIjA dharmomAMthI je jIvanaunnati mATe grahaNa karavA jevuM che te svIkAravAmAM temanI 159
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke jaina patrakAratva jainaniSThAne AMca AvatI na hatI. eno vyApaka pracAra thAya mATe muMbaI jaina yuvaka saMghe paryuSaNa parvanI vyAkhyAnamALAmAM vyApaka viSayono varSothI samAveza karelo che. cImanabhAI eTale selphameDamena, emanuM jIvana eTale zUnyamAMthI sarjana. emanuM jIvana eTale prabaLa puruSArthanI gauravagAthA. pahelI najare temano lAMbo koTa, TopI ane dhotiyAno paheraveza vepArI jevo dekhAya paNa emanuM jIvana gAMdhIvAdI mahAjananuM hatuM. teono janma saurASTramAM lIMbaDI pAse pANasINA gAmamAM i.sa. 1902nA mArcanI 11mI tArIkhe sthAnakavAsI jaina jJAtimAM thayo hato. emanA pitA cakubhAI gulAbacaMdanI Arthika sthiti nabaLI eTale I.sa. 1900mAM teo muMbaImAM nokarI karavA AvyA. muMbaImAM jhaverIbajAramAM suthAra cAlamAM eka nAnakaDI rUmamAM teo rahetA ane dAbajAramAM davAnI dukAnamAM nokarI karatA. bALaka cImanabhAI be varSanA thavA AvyA tyAM temanI mAtAnuM avasAna thayuM. pitA cakubhAI bharayuvAna vaye vidhura thayA. bIjAM lagna karyAM paraMtu sAvakI mAtA raMbhAbahene bALaka cImanabhAIne potAnI janmadhAtrI mAtA judI che evI khabara suddhAM paDavA dIdhI nahIM. raMbhAbahenane potAnuM koI ja saMtAna thayuM nahIM ethI paNa emanuM samagra vAtsalya cImanabhAI para varasyuM hatuM. prAthamika zikSaNa pANasINAmAM ane mAdhyamika zikSaNa muMbaInI bAbu pannAlAla hAI skUlamAM tathA bharaDA hAI skUlamAM laIne cImanabhAIe tejasvI kArakirdI sAthe meTrikanI parIkSA 1919mAM amadAvAdamAM ApI, paNa parIkSAnA divaso daramiyAna ja amRtasaramAM jaliyAvAlA bAgano banAva banyo. bhAratabharamAM jANe agnijvALA phATI nIkaLI. amadAvAdamAM paNa tophAno thayAM ane vidyArthIoe meTrikanI parIkSA moTanA zamIANA bALI nAkhyA. bhUmitinA peparanI parIkSA adhUrI rahI ane thoDA samaya pachI te vaDodarAmAM levAnuM nakkI karyuM. bhUmitinI parIkSA na Ape to TakA ochA Ave. nApAsa thavAno prazna nahoto kAraNa ke gaNitanAM bIjAM be peparo sArAM gayAM hatAM. e jamAnAmAM meTrika sudhIno abhyAsa ocho na gaNAto, paraMtu cImanabhAInI icchA kaoNlejamAM abhyAsa karavAnI hatI. nabaLI Arthika sthitine kAraNe pitAzrInI icchA emane nokarIe besADavAnI hatI, paraMtu 160
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA jA jaina patrakAratva ja jAya e daramiyAna lagnanI miti nakkI thaI gaI hatI. sattara varSanI vaye cImanabhAInAM ajavALIbahena sAthe lagna thayAM. teonA dAdAe nakkI karelAM lagna pratikULa saMjogothI pasAra thayAM. ajavALIbahena alpazikSita hatAM ane baMnenI prakRti vacce paNa aMtara hatuM. patnIno svabhAva vizeSa bahirmukha ekalavAyo, zAMta chatAM AgrahI hato. meTrikamAM pUrI taiyArI chatAM saMjogavazAt prathama varga na maLyo ane bIjI bAju gRhasthajIvanamAM praveza karyo. eka varSa mATe bhaNavAnI chUTa maLI ne teo muMbaImAM elphinsTana kaoNlejamAM dAkhala thayA. kolejamAM ziSyavRtti maLatAM kuTuMba upara bhaNavAno bojo nahoto eTale abhyAsa karavAnI maryAdA laMbAvAI, ema karatAM teo bI.e, ema.e., elaela.bI. thayA. ghaNuMkharuM pahelo naMbara meLavatA. temaNe telaMga suvarNacaMdraka ane bIjA caMdrako paNa meLavyA hatA. e divasomAM suzikSitomAM ekabIjAne nAmanA AghAkSarathI bolAvavAnI paddhati vizeSa pracalita hatI. cImanabhAI cakubhAI eTale sI.sI, paNa elphinsTanamAM emanI sAthe bIjA tejasvI vidyArthIo azoka mahetA, yusupha maheraalI, mInu masANI, kavi bhAnuzaMkara vyAsa, kavi amIdAsa kANakiyA vagere hatA. vidyArthIkALe cImanabhAIno svabhAva saMkocazIla hato. tenuM mukhya kAraNa e hatuM ke bolatI vakhate temanI jIbha totaDAtI hatI. bIjuM kAraNa nabaLI Arthika sthiti hatI, paraMtu temanAmAM gajabano AtmavizvAsa hato. temaNe daDhasaMkalpa karyo hato ke totApaNA upara vijaya meLavavo ane DemosthinisanI jema sArA vaktA thavuM tathA prabaLa puruSArtha karI Arthika sthiti sudhAravI. bI.e. ane ema.e.mAM emaNe mukhya viSaya tattvajJAnano lIdho hato. pleTo, sokreTisa, erisToTala, kenTa, hegala vagerenAM lakhANonI emanA jIvana upara moTI asara paDI ane tayukta vicAraNAnI Teva paDI. cImanabhAI ema.e.mAM prathama naMbare AvyA eTale vakIlAtanA vyavasAyamAM javAnuM nakkI karyuM. e vyavasAyamAM eDavokeTane badale solisiTara thavAno nizcaya karyo. abhyAsanA satata parizrama karatAM 1928mAM solisiTara thatAM sudhImAM to cImanabhAIne AMtaraDAnA kSayano roga lAgu paDyo. oparezana karAvavuM paDyuM ane DokTaroe muMbaI choDavAnI salAha ApI paNa muMbaI sivAya saoNlisiTarano vyavasAya cAle nahi eTale game te saMjogomAM muMbaImAM 161
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAja jaina patrakAratva apAyA rahevAno ja nizcaya karyo ane pariNAme te chevaTa sudhI cAlu rahyo. evA nabaLA zarIra pAsethI paNa temaNe majabUta manathI kAma lIdhA karyuM. kaoNlejamAM hatA tyArathI cImanabhAIne jAherajIvananI pravRttiomAM rasa hato. potAne paDyAM tevAM kaSTo bIjAone na paDe te mATe vividha sAmajika pravRttio thavI joIe evI emanI bhAvanA hatI ane e mATe ghagazapUrvaka kAma karavA teo utsuka hatA. vidyArthI tarIkenI emanI tejasvItAthI sthAnakavAsI jaina samAja suparicita hato. emaNe 1921nI sAlamAM kolejamAM bhaNatAM koMgresa adhivezanamAM hAjarI ApavAnuM zarU karyuM hatuM. 1927mAM muMbaImAM jyAre sthAnakavAsI konpharansanuM adhivezana yojAyuM tyAre paccIsa varSanI yuvAna vaye svAgata samitinA maMtrI tarIke emanI nimaNuMka thaI. 1934mAM emaNe "socialism in India" nAmano lekha lakhyo. enI eka nakala javAharalAla naherune mokalI ane e ja varSe javAharalAle koMgresamAM potAnA samAjavAdI vicAronI ghoSaNA karI hatI. AthI cImanabhAIno lekha vAMcI teo prabhAvita thayA. emaNe jayaprakAza nArAyaNane vAMcavA mATe Apyo ane temane tapAsa karavAnuM kahyuM. jayaprakAza tapAsa karatAM muMbaImAM cImanabhAInI ophise AvI pahoMcyA. rUbarU vicAronI Apa-le thaI. lekha pustikArUpe chapAyo ane javAharalAle emanI prastAvanA lakhI ApI. Ama, batrIsa varSanI yuvAna vaye cImanabhAI, javAharalAla ane jayaprakAzanA saMparkamAM AvyA. 1937mAM te samayanI briTiza sarakAre karelI ghoSaNA anusAra muMbaI rAjyamAM koMgresa sattA para AvI. gRhapradhAna banyA kanaiyAlAla munazI. te samaye nirNaya lIdho ke sarakArI solisiTara koI aMgreja nahIM paNa hiMdI hovo joIe. e mATe pasaMdagI thaI cImanabhAInI. teo sarakAranA prathama hiMdI solisiTara thayA. alabatta, sarakArI rIte rasama phAve tevI nahotI ane pagAra paNa ocho hato. rAjInAmuM ApavAnuM mana thaI AvatuM chatAM munazInA Agrahane lIdhe e sthAna para TakI rahyA. A samaya darimayAna AjhAdI mATenI caLavaLa vadhatI dezI rAjyomAM paNa pahoMcI. saurASTramAM rAjakoTa, lIMbaDI, dhrAMgadhrAmAM moTA pAyA para laData cAlI. lIMbaDImAM laDate gaMbhIra svarUpa pakaDyuM. lagabhaga cha hajAra mANasoe lIMbaDImAMthI hijarata karI, emAM cImanabhAInAM 162
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya jaya jaina patrakAratva jaja jAjarAja mAtA-pitA paNa hatAM. lIMbaDInA atyAcArono ahevAla taiyAra karavAnuM kArya saradAra paTele cImanabhAIne soMpyuM ne emaNe pAMca varSa cAlelI e laDatano ItihAsa "Lawless Limbdi" nAmathI lakhyo. saradAra paTele enI prastAvanA lakhI. eka dhArAzAstrI tarIke cImanabhAInI khyAti ghaNI moTI hatI. temaNe briTiza sarakAranA prathama hiMdI solisiTara tarIke paNa kArya karyuM hatuM. AthI ja 1948mAM baMdhAraNasabhA (constituent Assembly)nI jyAre racanA thaI tyAre tenA eka sabhya tarIke cImanabhAInI nimaNuMka thaI hatI. baMdhAraNa sabhAmAM emanA kAryanI javAharalAla, DhebarabhAI, dAdAsAheba mAvalaMkara vageree prazaMsA karI eTaluM ja nahIM, lokasabhAnI cUMTaNInA umedavAra tarIke emanI je pasaMdagI karI temAM paNa teo saphaLa thayA ane tyAM temanI zaktino saune savizeSa paricaya thayo. I.sa. 1950mAM nyUjhilenDamAM komanaveltha pArlAmenTarI konpharansa thaI temAM bhAratIya pratinidhimaMDaLanA eka sabhya tarIke temanI pasaMdagI thaI. tyAra pachI 153mAM vaoNziMgTanamAM inTarapArlAmenTarI yuniyananuM adhivezana yojAyuM. temAM paNa cImanabhAInI niyukti thaI. vaLI e ja varSe saMyukta rASTrasaMghanI beThakamAM bhAratIya pratinidhimaMDaLa mokalavAnuM hatuM emAM cImanabhAIne levAmAM AvyA. Ama 1948thI 157 sudhI cImanabhAIe dilhImAM rahI kendra sarakAranI kAmagIrImAM potAno yazasvI phALo Apyo. bhASAkIya dhoraNe rAjyonI punaHracanA karavAmAM AvI hatI. te samaye emaNe lokasabhAmAM kareluM pravacana yAdagAra banI gayuM. - I.sa. 1937mAM cImanabhAI kanaiyAlAla munazInA prathama saMparkamAM AvyA. emanI lekhanazakti tathA maulika ciMtanazaktithI prabhAvita thayelA munazIe emane gujarAtI sAhitya pariSadanI kArobArI samitimAM lIdhA. 193lhI 1951 sudhI ema satata bAra varSa sudhI cImanabhAIe gujarAtI sAhitya pariSadanA maMtrI tarIke sevAo ApI. emaNe amadAvAda, lAThI, nAgapura, jUnAgaDha, navasArI vagere sthaLoe bharAyelA adhivezanamAM hAjarI ApI. e adhivezanonI pUrvataiyArIo karavAmAM, vahIvaTI Ayojana karavAmAM ane ahevAlo taiyAra karavAmAM puSkaLa samaya Apyo. emanI kAmagIrIthI prasanna thaI munazIe emane bhAratIya vidyAbhavananI kArobArI samitimAM paNa lIdhA. sAhitya pariSadanA maMtrI hatA tyAre cImanabhAInI 163
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA ja jaina patrakAratva ja najIka lekhanapravRtti ThIka cAlatI. sva. rAmanArAyaNa pAThaka tyAre prasthAna'nA taMtrI hatA. emanI sUcanAthI cImanabhAI prasthAnamAM niyamita noMdha lakhatA. chellA keTalAMya varSothI teo "prabuddhajIvana"nA taMtrI thayA tyAra pachI emanI lekhanapravRtti pharIthI niyamita cAlI. emanA ciMtanAtmaka lekhonuM pustaka "avagAhana"nA nAmathI i.sa. 1977mAM pragaTa thayuM. bhagavAna mahAvIra ane AlbarTa svAiljhara e be paricaya pustikAo paNa lakhI hatI. patrakAratvanA ane keLavaNInA kSetra sAthe paNa cImanabhAIne gADha saMparka rahyo hato. cImanabhAIe saurASTra TrasTa, presa TrasTa opha inDiyA, jaina klinika, muMbaI sthAnakavAsI jaina mahAsaMgha, jaina keLavaNI maMDaLa, muMbaI jaina yuvaka saMgha, saMyukta jaina vidyArthIgRha, bhArata jaina maMDaLa, bhagavAna mahAvIra 2500mA nirvANa mahotsava samiti vagere paccIsathI vadhu saMsthAomAM pramukha, upapramukha, maMtrI ke TraNIno hoddo dharAvatA hatA. ATalI badhI saMsthAonA kAmane teo ekale hAthe kevI rIte pahoMcI vaLatA haze evo prazna thAya eno javAba e che ke, teo atyaMta kuzaLa vahIvaTakartA hatA. teo dareka bAbatano pukha ane jhINavaTabharyo vicAra karatA paraMtu nirNaya tvarita letA. potAnA hAtha nIcenA mANasomAM pUrNa vizvAsa mUkI temanI pAsethI hoMzathI kAma letA. game tevI viSama paristhitimAM teo potAnA magajanI samatulA ane svasthatA gumAvatA nahIM. cImanabhAI jema ciMtanazIla lekhaka hatA tema kuzaLa vaktA ane vyAkhyAtA hatA. lekhanamAM tema vastRtvamAM gujarAtI temaja aMgrejI e baMne bhASA para teo asAdhAraNa prabhutva dharAvatA hatA. zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha taraphathI prati varSa yojAtI. paryuSaNa vyAkhyAnamALAmAM dara varSe teo eka viSaya para mananIya vyAkhyAna ApatA. emanAM vaktavyamAM hamezAM gahanatA, maulikatA, navo abhigama ane tAjagI rahetAM. temanI vANI spaSTa ane sacoTa hatI. zrotAo para temano UMDo prabhAva paDato. teone keLavaNInA kSetramAM jIvaMta rasa hato. keLavaNInI peThe tabIbI rAhatanA kSetre paNa emanI sevAo noMdhapAtra rahI hatI. muMbaImAM konavesTa jaina klinika - je garIbo ne madhyama varganA mANaso mATe AzIrvAdarUpa che tenA teo AdyasthApaka ane trIsa varSathI pramukha hatA. tevI ja rIte saurASTra meDikala seTara ane surendranagara 164
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAya jAjA jaina patrakAratva ja jAya, sI.yu. zAha TI.bI. hospiTalanA teo zarUAtathI aMta sudhI pramukha rahyA. cImanabhAI kAyadAnA niSNAta hovAthI kendra ane rAjyonI sarakAranI e viSayanI ghaNI judI judI samitiomAM vakhatovakhata emaNe kAma karyuM hatuM. gujarAta sarakAranA audyogika vikAsa nigamanA pramukha tarIke paNa temaNe sevA ApI hatI. cImanabhAI, lokasabhAnA sabhya hatA tyAre temanI tabiyata asvastha rahetI hatI. lokasabhAmAMthI nivRtta thaI 1957mAM muMbaI AvyA ane DokTarone batAvyuM. i.sa. 15lmAM oparezana karAvyuM chatAM kazuM nIkaLyuM nahIM, paraMtu AMtaraDAM nabaLAM paDI gayAM hatAM ane pAcanazakti sAva maMda paDI gaI hatI. ethI cImanabhAIe khAvApIvAmAM khUba kALajI rAkhavAnuM ane niyamita pharavA javAnuM cAlu karyuM hatuM ane ghara choDI muMbaI bahAra rahevuM paDe evI ittara prakAranI nimaNuMka svIkAravAnuM mAMDI vALyuM hatuM. sAmAjika kSetre vizeSataH muMbaImAM cImanabhAInuM sthAna ghaNuM moTuM hatuM. lokasevAnAM aneka kAryo emanA hAthe thayAM. emanI 71mI janmajayaMtI prasaMge emanA mitro ane prazaMsakoe emane sADA traNa lAkhanI thelI arpaNa karI hatI. cImanabhAIe emAM potAnA taraphathI rU. 71,000/- umerIne te rakamanuM mAnavarAhata TrasTa" karyuM. cImanabhAI pratye lokone keTalo premAdara hato tenI sAkSI A ghaTanA che. sva. paramAnaMda kApaDiyAnA avasAna pachI "prabuddhajIvana'nA taMtrIpadanI javAbadArI cImanabhAInA mAthe AvI paDI. ethI moTo lAbha e thayo ke vartamAna bhAratIya ane AMtararASTrIya rAjadvArI ne itara ghaTanAo vizenA temanA vicAro, 'prabuddhajIvana'nA vizALa vAcakavargane sulabha thayA hatA. emanI zailI gAMdhIjInI gadyazailInI ApaNane yAda apAve evI. cImanabhAInI eka moTI sevA e hatI ke dezamAM jyAre kaTokaTInuM zAsana lAdavAmAM AvyuM ane vANIsvAtaMtrya chInavI lavAmAM AvyuM tyAre tenI sAme prabuddhajIvana' dvArA emaNe pUrI nirbhayatAthI potAno bulaMda avAja uThAvyo. e divaso daramyAna prabuddhajIvana' upara satata bhaya toLAto rahyo ne cImanabhAInI dharapakaDanI aphavAo vAraMvAra muMbaImAM phelAtI rahI, paraMtu emanI sAcI niSThA ane ucca cAritryazIlatAne lIdhe sarakAre sabuddhipUrvaka evuM koI pagaluM lIdhuM nahi. kaTokaTI daramiyAna cImanabhAIe mukta vicAraNA dvArA karelI dezasevA yAdagAra banI raheze. 165
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sa jaina patrakAratva pAkanA jaja mANasanA vyaktitvanA AdhyAtmika, sAmAjika ane rAjakIya A traNeya pAsAM temaNe khIlavyAM hatAM. teo sAcA sAdhaka hatA. temanAmAM karuNA hatI. mAtra kriyAkAMDa e dharma nathI. dharmamAM to abhaya, ahiMsA, satya ane namratA e cAra avazya hovAM ja joIe. e cAre paraspara saMkaLAyelA che. e cAramAMthI eka na hoya to bAkInA traNa adhUrAM che. dharmane satata AcaraNamAM mUkavo joIe e cImanabhAInI atUTa zraddhA hatI. emanI vANI ane vartanamAM pharaka nahoto. emanAmAM AtmanirIkSaNa satata cAlatuM hatuM. zrI cImanabhAInuM pariNIta jIvana bahu utsAhapreraka na hatu. e jamAnAnI keTalIya tejasvI vyaktionA jIvanamAM banyuM hatuM tema pati-patnI vacce abhyAsa, saMskAra vagerenuM aMtara rahetuM. emane (patnIne) teonI jAherajIvananI pravRttio bahu pasaMda nahotI. pariNAme dAmpatyajIvanamAM kyAreka gharSaNa thayA karatuM. traNeka vakhata patnIe mAnasika samatulA gumAvI hatI paraMtu tabIbI sAravArathI sAruM thaI gayuM hatuM. AvI vyathAbharI paristhitimAM paNa cImanabhAIe pUrI svasthatA, dhairya ane niSThAthI potAnuM gRhajIvana nabhAvyuM. potAnI jAherajIvananI pravRttio upara tenI asara paDavA na dIdhI. keTaleka aMze e gRhajIvana jAherajIvanane poSaka banyuM. mAMdagI daramiyAna emaNe patnInI sAra cAkarI karI. uttarAvasthAmAM patnInuM mAnasaparivartana thayuM hatuM vAraMvAra teo cImanabhAI mATe hRdayanI zubhecchA vyakta karatAM. 1973mAM lagabhaga be varSanA maMdavADa pachI temanuM avasAna thayuM. tyAra pachI 1976mAM cImanabhAInAM mAtAnuM 87 varSanI vaye samAdhipUrvaka avasAna thayuM. cImanabhAIne saMtAnamAM be putro che. moTA putra manasukhabhAI emanI sAthe vakIlAtanA vyavasAyamAM joDAyelA ane nAnA putra sudhIrabhAI enjiniyara che. e baMnene tyAM saMtAno che. ghare cImanabhAIno ghaNokharo samaya vAMcana, ciMtana, manana ane lekhanamAM pAsara thato. DaoN. ramaNalAla cI. zAha jaNAve che ke, sva. cImanalAlano aMtakALa eka bahuzruta tatvaciMtakane zobhe tevo hato. pote hospiTalamAM dAkhala thayA ane oparezana karAvyuM. ghare pAchA AvyA ane deha choDyo tyAM sudhInA lagabhaga pacAsa divasanA gALA daramiyAna emanA jIvanakALane vAraMvAra najIkathI nihALavAnuM banyuM 166
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha jaina patrakAratva rAjA rAjA ane teno prabhAva cittamAM sudaDha aMkita thayo. zrI cImanabhAI sAcA arthamAM tatvaciMtaka che tenI pratIti emanA aMtakALamAM vizeSapaNe thaI. chellA doDheka varSathI teonI paDozamAM rahevAnA kAraNe mAre vAraMvAra sAMjanA samaye emane maLavAnuM thatuM. huM maLe tyAre jaDa ane cetana, tattva, jIva ane AtmA, vizvanuM svarUpa ane vyavasthA vize ghaNIvAra carcA cAlatI. chellA divasamAM teo zrImad rAjacaMdrano moTo graMtha niyamita vAMcatA. deha ane AtmAnI bhinnatA ane dehanI anityatA vizenA zrImad rAjacaMdranAM ghaNAM mArmika vacano teo mane vaMcAvatA ane e badhAM vize pote kaMIka lakhavA Icche che ema vAraMvAra kahetA. emanA ekAda viSaya para emaNe eka lekha lakhIne "prabuddhajIvanamAM pragaTa paNa karyo hato. cImanabhAInuM Arogya TheTha bAlyakALathI bahu sukharUpa rahyuM na hatuM. temane peTanI takalIpha vAraMvAra thatI hatI. ene kAraNe potAnA jAherajIvanamAM haravApharavAnI daSTie emaNe keTalIka maryAdAo svIkArI lIdhI hatI. chellA keTalAMka varSothI zrI cImanabhAI jAherasabhAomAM khAsa karIne emanA janmadinanI ujavaNI prasaMge vakhatovakhata ema kahetA, "mane mRtyuno bhaya nathI. A paLe mRtyu Ave to paNa huM te mATe sajja chuM.' pota uccAreluM A kathana temaNe potAnA aMtakALamAM caritArtha karI batAvyuM. teo prakRtie eTalA svastha ane zAMta hatA ke temane hRdayarogano humalo thAya evo saMbhava na hato. temanuM cittataMtra paNa atyaMta sUkSma AMdolana jhIlI zake tevuM svaccha, zAMta, nirmaLa ane sukumAra hatuM eTale cittAvegane kAraNe thatA koI rogano temane bhaya nahoto. teo koI vakhata kahetA, huM jaIza to peTanI bImArIne kAraNe jaIza." 1982mAM 11mI mArcanA roja zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha taraphathI temanI 81mI varSagAMTha saMghanA paramAnaMda kApaDiyA holamAM ujavavAmAM AvI hatI. te divase sAMje kAryakrama pachI pAchA pharatAM temaNe kahyuM, huM bahArathI jeTalo svastha dekhAuM chuM teTalo aMdarathI svastha nathI. I feel lump in my stomach" huM have lAMbu jIvavAno nathI. mAro aMtakALa najIka AvI rahyo che." emanA jevI vyakti svasthatApUrvaka potAnA vize AvI vAta kare to tema mAnavI rahI, paraMtu teo savArathI sAMja sudhI ghare ane ophise je rIte kAma karatA te jotAM tathA bolavAmAM, lakhavAmAM, vicAravAmAM, yAda rAkhavAmAM, 167
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnakAraka jaja jaina patrakAratva ajAjI jAya TaTTAra cAlavAmAM teo je rti dAkhavatA te jotAM temanI zakti kSINa thatI jAya che tevuM jarA paNa lAge nahIM. jIvananAM chellAM keTalAMka varSothI teo muMbaInI bahAra bahu ochuM jatA paraMtu muMbaInI aneka sabhAomAM teo samayasara pahoMcI jatA ane potAnuM sacoTa vaktavya rajU karatA. temanI smaraNazakti tIvra hatI. aneka vyaktio vize, graMtho vize, solisiTara tarIkenA potAnA vyavasAyanI bAbato vize ghaNI badhI vAto smRtinA AdhAre tarata karI zakatA. teo potAnAM rokANo mATe koI noMdha rAkhatA nahIM paraMtu cAra-cha mahinA sudhInA potAnAM rokANonI tArIkho temane sahajapaNe yAda rahetI. jIvananA aMtima samaya sudhI emanI smRtizaktine kazI ja asara pahoMcI nahotI. peTamAM asahya dukhAvAne kAraNe teo nidAna mATe jaina klinikamAM dAkhala thayA ane tyAra pachI peTanuM oparezana thayuM tyAM sudhInA divaso daramiyAna teo savArathI sAMja sudhI hospiTalamAM temanI khabara jovA AvanAra aneka lokone maLatA, vAto karatA ane potAnI jIvanalIlA have pUrI thavAmAM che evAM garbhita sUcano paNa karatA. hospiTalamAM paNa kyAreka teo khATalA para sUvAne badale bahAra lobImAM sophA para beThA thAya ane badhAMnI sAthe hasIne vAto karatA hoya. oparezana thayuM tyAra pachI emanA jIvanano eka navo tabakko cAlu thayo. kensaranI gAMTha che ane te ghaNI prasarI gaI che e prakAranuM nidAna thayA pachI ane bAyapAsa sarjarI thayA pachI cImanabhAIne asahya pIDA thavA lAgI. kyAreka emane rAhata maLe te mATe ghenanAM ijekzana paNa apAyAM. teo paNa ghaNuMkharuM pathArImAM sUtA hoya ane UMghatA hoya athavA ardhajAgrata dazAmAM hoya. have ekasAthe vadhAre samaya besavAnI ke vAta karavAnI emanI zakti ghaTatI javA lAgI. je bole temAM paNa vAkya pUruM thatAM ThIkaThIka vAra lAgatI. A samaye paNa emaNe "prabuddhajIvana" mATe lekha lakhAvyo. A divaso daramiyAna emanuM dharmaciMtana savizeSapaNe cAlyuM. dharma pratye teo pUrI AsthAvALA hatA, paraMtu teo buddhizALI hatA tethI tarkasaMgata vAta svIkAravAnuM temane vadhAre gamatuM, paraMtu have teo kaMI vizeSa bhAvAdri banyA hatA. A vizvanAM tamAma gUDha rahasyono tAga meLavavAnuM gajuM manuSyanI buddhimAM nathI ane ethI paramatattva pratyenI zaraNAgatino bhAva ja mahattvano che e vAta 168
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jA jA jaina patrakAratva upara teo bhAra mUkatA lAgyA hatA. teo judA judA dharmastotronuM raTaNa karatA hatA paraMtu te yaMtravat banI jAya tyAre baMdha karI detA hatA. divALIne divase rAtre emane lohInI UlaTI thaI. DokTaronI daSTie A nizAnI sArI na kahevAya eTale ke jIvanano aMta dhAryA karatAM have ghaNI jhaDapathI pAse AvI rahyo che. kensara peTamAaM vadhAre prasaratuM jatuM hatuM. bIjA divasathI emanI mAMdagI ghaNI vadhI gaI. dharmazravaNa mATenI utsukatA vadhavA lAgI. bAjunA upAzrayamAMthI pU. dharmazIlAjI mahAsatI ane anya mahAsatIjI savAra-sAMja AvIne stotro ItyAdi saMbhaLAvavA lAgyAM. cImanabhAI paNa mahAsatIjI sAthe te stotro bolavA lAgyA. yaMtravat thAya to paNa raTaNa karavAnuM have temane rucavA lAgyuM. vaLI, "he arihaMta bhagavAna, huM tamAre zaraNe chuM" evuM raTaNa paNa teo vAraMvAra karavA lAgyA. aMtima paLa pAse AvI rahI che evo bhAsa thatAM pU. mahAsatIjIzrI dharmazIlAe "sahajAnaMdI zuddha svarUpI avinAzI huM AtmA chuM' e padanuM raTaNa cAlu karyuM hatuM. pU. mahAsatIjIe emane kahyuM, "cImanabhAI! tamane badhAM paccakhANa sAthe saMthAro levaDAvazuM ?" e vakhate cImanabhAIe saMmati darzAvI ane potAnI meLe be hAtha UMcA joDyA ane pathArImAM beThA thaI gayA. ATalI badhI tAkAta temanA zarIramAM acAnaka kyAMthI AvI gaI e navAI pamADe tevuM dazya hatuM. mahAsatIjIe saMthAro uccAryo te pachI cImanabhAInA caherA para nirdoSa prasannatA ane asAdhAraNa teja patharAI gayAM. A eka camatkRti bharelI ghaTanA banI gaI. manuSyane dharmanA tattvamAM zraddhA prere evI e ghaTanA hatI. tyAra pachI thoDI vAre temaNe potAno deha choDyo. 20mI navembara, 1982nA roja dehavilaya thayo. avasAna pachI cImanabhAInA zarIramAM dhIme dhIme teja vadhavA lAgyuM. have emanI AMkho potAnI meLe khullI rahevA lAgI. DaoNkTaranA baMdha karavA chatAM te baMdha rahetI nahotI. emanA caherA upara svasthatA ane zAMti patharAyelAM dekhAtAM hatAM. cImanabhAInA laukika jIvanano A rIte aMta Avyo. eka mahAna vibhUtinI jIvanalIlA A rIte pUrNa thaI. mRtyunA saMdarbhamAM prajJAzIla manuSyanI jIvanadaSTi uttarottara kevI parimArjita thatI jAya che enuM nidarzana cImanabhAIno aMtakALa banI rahe che. 169
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja patrakAratva jajaajajAja cImanabhAInI dharmabhAvanA : zrI morAjI desAI prabuddhajIvananA smRti aMkamAM zrI morArajI desAI jaNAve che ke, cImanabhAIe jIvI to jANyuM ja, emaNe marI paNa jANyuM. jIvavAno AnaMda sahukoIne hoya, maravAno AnaMda koIne na hoya, paNa cImanabhAIne mana jIvavAnA ke maravAnA AnaMdamAM koI pharaka nahoto. mRtyu AvatuM hovAnuM jANavA chatAM aMtima kSaNomAM temanA manamAM dharmano vicAra rahyo hato. solisiTara tarIke cImanabhAI AraMbhamAM bIjAthI kadAca bahu judA na hatA paraMtu pachIthI emanAmAM dhArmika bhAvanA uttarottara vadhatI gaI. tenI asara emanA solisiTara tarIke vyavasAyamAM paNa varatAtI hatI. solisiTara hovA chatAM jhaghaDAo zamAvavAno ane samAdhAna karAvavAno teo Agraha rAkhatA. dharmane AcaraNamAM mUkavo joIe ema teo daDhapaNe mAnatA. emane emAM eTalI AsthA hatI te temanI chevaTanI ghaDI sudhInI svasthatA parathI paNa joI zakAya che. daSTipUta vicAraka - mArgadarzaka : amRtalAla yAjJika teo potAnA lekhamAM jaNAve che ke, jyAre cImanabhAInI ciranidrAnA samAcAra vartamAnapatramAM vAMcyA tyAre meM akathya manovedanA, saMvedanA anubhavyAM. mArgadarzaka prakAza bujhAyo ane aMdhAruM vyAkhyuM evuM lAgyuM. 1980mAM zrI pratApabhAI gAMdhI sAthe jyAre sAvarakuMDalA eka samAraMbha mATe gayA tyAre cImanabhAIno aMtaraMga paricaya thayo. temaNe temanA vidyArthIkALanA prasaMgo kahyA, thoDI aMgata vAto karI, temanI jIvanadaSTinI thoDI jhAMkhI karAvI. tenI amUlya vicArasAmagrI mArA cittamAM saMgharAI che. temane sAvarakuMDalA eTale dUra bhAvanagarathI kAramAM pravAsa karavo paDe te temanI tabiyatane anukULa nahotuM. chatAM temaNe zA mATe javAnuM svIkAryuM e vize kaheluM, "jyAM sudhI savAramAM peTa sApha na thAya tyAM sudhI bahAra nIkaLavuM e mArI tabiyata mATe pratikULa che. mAre bahAragAma lAMbe javAnuM thAya to mAre jamavAnuM TALavuM paDe che. Aje mAre upavAsa jevuM thaze paNa huM pArlAmenTanI cUMTaNI mATe Ubho hato tyAre sAvarakuMDalAnA lokoe temAM madada karI. emanuM nimaMtraNa Ave tyAre emaNe karelI madadane huM kema bhUluM? tabiyatanI agavaDa bhogavavI paDe to paNa tyAM javuM mArI pharaja che. temanuM 170
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjAja jaina patrakAratva jaja jaja jaja mArA para RNa che. kRtajJatAnI temanI lAgaNInuM pratyakSa darzana thayuM. mahAjana cImanalAla cakubhAI zAha : Izvara peTalIkara sadgata zraddheya cImanalAla cakubhAI zAhanA 82 varSanA dIrghajIvanamAM aneka pAsAM hatAM. je vyakti vyavasAyamAM niSThAvAna hoya che te yathAzakti samAjanuM kArya karI chUTyA vinA rahI zakato nathI. e jamAno AjhAdInI laDatano hato ane muMbaI jevuM jAgrata sthaLa hatuM eTale cImanabhAI koMgresanI pravRttimAM joDAyA vinA zI rIte rahI zake che temanI buddhizaktino upayoga koMgrese '37mA prAMtika sarakAra racavAnI javAbadArI mATe lIdho. | muMbaIbahAra gujarAtanI navI peDhInuM emanA tarapha dhyAna dorAyuM ane gaurava vasyuM, te prabuddhajIvana'nA taMtrInI emanI kalamane lIdhe. taMtrI sadgata paramAnaMdabhAI kApaDiyAnA avasAna pachI cImanabhAIne taMtrI thavAnI pharaja AvI paDI eTale temanI vicArasamRddhine akSaradehe avataravAnI sthiti pedA thaI. temAMya '7577mAM deza upara ladAyelA kaTokaTIkALamAM emanI kalame lokazAhI, vyakti svAtaMtrya, baMdhAraNIya haka vagere prazno upara sensarazIpanI paravA karyA vinA saumya ane chatAM asaMdigdha bhASAmAM kaTokaTInA ekAdhikAravAdano paDado cIrI nAkhyo. emanAM rAjakIya ane sAmAjika lakhANo ciMtanapreraka hatAM teTalAM dhArmika jene AdhyAtmika kahI zakAya te paNa evAM hatAM. emane mATe mUlyo, tattvo kevaLa jANavAno viSaya na hato e jIvanamAM utAravA mATe hatA. emaNe ema.e.mAM tatvajJAnano viSaya lIdho hato. parIkSAnAM emanAM peparo vAMcIne parIkSakoe jaNAvyuM ke chellAM vIsa varSamAM ame philosophImAM AvA peparo vAMcyAM nathI. te pachI cImanabhAIe jagatanA ciMtakonA vicArono abhyAsa karyo hato ane yathAzakya jIvanamAM utAravA prayatna karyo hato. saMsArIthI te sAdhya na thaI zake tema mAnI levAthI cImanabhAInI AdhyAtmika mUDIthI ApaNane Azcarya thAya che, paraMtu emanuM jIvana saMsArIone zraddhA prere che ke A jamAnAmAM muMbaI jevAM moTAM zaheronA pralobhana vacce vasavA chatAM cImanabhAI jIvananAM badhAM kSetramAM janasamUhathI adakA mahAjana puruSArtha dvArA banI zakyA che. 171
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva ja jAjA rAjA anubhUtinuM paroDha : harindra dave mu. cImanabhAI satata mathatAM rahyA che praznono uttara zodhavA mATe "A jagata zuM che? tathA huM koNa chuM?no vicAra be prakAranA bhAva prere che. vizAla jagatamAM manuSya keTalo nAno che e bhAva Ave e sAthe ja je gati kare che e jagata, sare che e sRSTi vacce sthAyI evo AtmA e bhAva paNa pragaTyA vinA na rahe. vyakti tarIke potAno vicAra kare tyAre A jagatanA badhA ja carAcara padArthomAM potAnI aMtima gati kyAM che, enA para prati sthira thayA vinA rahe nahIM. cImanabhAI A praznano uttara pAmyA hatA. temanI aMtimagati bANagaMgA para kAranI citA para agnimAM lIna thaI gayuM e sthUla asthipiMjara sAthe saMbaMdhita na hatI paNa AtyaMtika kaTa ane tIvratama vedanA vacce paNa svastha ane nirAmaya rIte navakAramaMtranuM uccAraNa e emanI aMtimagatinuM sUcaka hatuM. svasthatAnI mUrti : phAdhara vAlesa eka zabdamAM sva. zrI cImanabhAInuM mAruM smaraNa vyakta karuM chuM : svasthatA. emanA vicAro svastha, emanA bhAva svastha, emanI vANI svastha, samatola, nirava, nirmaLa. prabuddhajIvananA lekho vAMcatI vakhate mAhitI maLatI paNa te uparAMta vAMcavAnI majA paDatI. ATalI spaSTatA tarka, prAmANiktA, prakAza, vizleSaNa, saccAI jovA maLe . mAnavInI sAcI kasoTI mRtyu hoya che. sva. cImanabhAIne mATe e chellI bImArI, zastrakriyA, zArIrika pIDAne mRtyunI akArI pratIkSArUpe kasoTI AvI. emAM emanI svasthatA adbhuta hatI. prabuddhajIvanamAM Avela emano lekha "mArI jIvanadaSTi' pachI zastrakriyA pahelAnuM maMthana ane bImArInA khATalAmAMthI lakhAvela chellA be lekho e mAre mana mAnavasAdhanAnuM eka virala smAraka che. dharma mANasane sArI rIte jIvatA zIkhavADe che ane sArI rIte maratAM zIkhavADe che. jaina dharmamAM sArA jIvana mATe temaja sArA mRtyu mATe bodha, preraNA ane sAmarthya che e sva. cImanabhAInA utkRSTa udAharaNamAM mUrtimAna thayuM che. smaraNAMjali - sva. cImanalAla zAha : zAMtilAla zAha cImanabhAIno ane mAro paricaya Azare paMcAvana varasAno, ekAda varasa 172
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva Amatema haze. emanuM vidyArthIjIvana asAdhAraNa ujjavaLa hatuM ane meTrikathI bI.e. sudhI ane te pachI elaela.bI. ane saoNlisiTaranI parIkSAomAM pahele naMbare AvatA. vacamAM ghaNAM ghaNAM InAmo, skaoNlarazipo ane golDa meDalsa meLavyA e badhAmAM huM jene ziramora gaNuM che te philasUphIno viSaya laI bI.e.mAM kuLapatino suvarNacaMdraka meLavyo. emanA jIvanamAM je philasUphI laIne bI.e. thayA hatA te bhArobhAra bharI hatI. aneka saMsthAonA rAhabara saMcAlaka hatA. 'janmabhUmi' jUthanA mAlika, saurASTra TrasTanA ghaNAM varSo sudhI caeNramaeNna rahyA. e saMsthAonA ghaDataramAM je phALo Apyo teno huM sAkSI chuM. 'prabuddhajIvana'nA taMtrI tarIke sthAna emaNe zobhAvyuM ane 'prabuddhajIvana'nI AbarU ghaNI UMce lAvyA. muMbaI jaina yuvakasaMghanA e mukhapatramAM teo agralekha lakhatA. emanA agralekha sivAyanuM 'prabuddhajIvana' eTaluM ja UbhuM ja raheze. moTA 'sI. sI.' : caMdravadana cI. mahetA 1920-1925nA vIzImAM elphinsTana kaoNlejamAM Ave. bhaNavAmAM be "sI.sI.'saha cImanabhAI zAha moTA "sIsI''mAM oLakhAya. sadgata cImanabhAI zAhano viSaya taddana judo. prophesara DacAnDADenA vidyArthI. pro. DayAnDADe amane laoNjIka zIkhave, paNa UMcA vargomAM e philosophI zIkhave ane e viSayamAM pro. DacAnDADenA paTTaziSya, emanI sAthe barobaranI Takkara jhIle. e Takkaro jhIlatA prophesaronA cAre hAthe AzIrvAda meLavatA rahe evA ziSya te cImanabhAI zAha. tarkazAstra ane philosophInI jhINAmAM jhINI vivecanA, pRththakaraNanA kImiyA, taDajoDanI cAvIo evA badhAmAM cImanabhAI mokhare,, vAda-vivAdanI saukoI sabhAmAM emano DaMko vAge. 'bhagavAna mahAvIra kalyANa kendra' nAmanI saMsthA dezanA bhayaMkara upadravo vakhate samAjane madada karavA mATe UbhI thayela. tenA hastaka lAkhonAM anAja tathA kapaDAMnI sahAya thayA ja kare che, temAM temaNe sAro bhAga bhajavyo hato. temanI AMtaraDAnI bImArIthI hatAza thayA pachI temane lAgyuM ke have AmAMthI sAjA thavuM muzkela che. tyAre vizeSa aMtarmukha thayA. jaina daSTie saMthAro 173
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAja jenA patrakAratva jAja kahevAya che tevA kaDaka vrata mathe temaNe anyane IrSA thAya tevI rIte deha choDyo. emaNe deha tyajyA enI AgalI sAMje mahAsatIjI temane navakAramaMtra bolAvI rahyAM hatAM. mahAsa jIe pUchyuM, 'pAMca vAgyA che, paccakhANa levaDAvuM? temaNe hA kahetAM pUchayuM ke sAMjanA pAMca vAgyA che ke savAranA?' e vakhate to temane sAMjanA pAMca thayA che evo khulAso apAyoH laukika daSTie e satya hatuM paNa emanA dekhItI rIte sabhAna cittamAM anabhUtinuM paroDha UghaDI rahyuM hatuM. anubhavanA A paroDhanI jhalaka ApaNane avagAhanInA keTalAka lekhomAM maLe che. bhAratanA bhAmAzA : ratibhAI goMdiyA kALanI gati kaMIka judI ja dizAe cAlatI hoya chatAM eMdhANa dekhAya che. ema lAge che ke samAja mATe jIvana nyochAvara karanAra sapUtone ekaekane vINIne kALanA khapparamAM levAnI vidhAtAnI yojanA che. gAMdhInA AdhyAtmika vArasadAra, pUrvanI saMskRtinA sAkSIrUpa RSi vinobAjIe ciravidAya lIdhI. gAMdhIjInA aMgata maMtrI prakhara vidvAna pyArelAlajInA avasAnanI noMdha to hajI sukAI nathI tyAM saurASTranI dharatInA dhAvaNane ujALanAra ujajavaLa prabhAvazALI vyaktitva dharAvatA, kudaratI Aphata vakhate saurASTranA visAmArUpa samAjasevaka zrI cImanalAla cakubhAInI ciravidAya thaI. cImanabhAInI vidAya e gujarAta mATe bhAmAzAnI vidAya che, saMskAranA rakSakanI vidAya che. dezamAM temanI khyAti eka prakhara dhArAzAstrI, pArlAmenTeriyana, sAhityakAra ane patrakAra tarIke nI vadhu che ane tethI ja dezanI prathama baMdhAraNasabhAnA teo sabhya hatA. dezanuM baMdhAraNa ghaDavAmAM temano phALo paNa gaNanApAtra che. e gaNanApAtra phALAnA kAraNe ja dezanA prathama pradhAnamaMDaLanI yAdInA nAmomAM paMDita naherue je sI.sI. nAma lakhyuM hatuM te cImanabhAInuM hatuM paNa dezanA sadbhAgye kaho ke kamabhAgye, A nAma AvA ja nAmanI bIjI vyaktinuM che tevI kAryAlayanI gerasamajaNe cImanabhAI bhAratanA prathama pradhAnamaMDaLamAM na joDAI zakyA ane jyAre sogaMdavidhino samaya Avyo tyAre paMDita naherune paNa tenuM Azcarya thayuM ane temaNe pUchayuM paNa kharuM ke ye sI.sI. kauna hai?' bhAvine pheravanArI A ghaTanAe dezane eka prakhara samAja sevaka Apyo ane rAjakIya kSetre eka jabbara vahIvaTakartA 174
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja ya jaina patrakAratva apAyA ane kAnUnaniSNAta gumAvyo! virATa vyaktitva-vizAla kRtitva: parama pUjya mahAsatIzrI dharmazilAjI tatvaciMtaka, pratibhAsaMpanna lokapriya sva. bhAI cImanabhAI vidhavATikAnA sugaMdhita sumana hatA. potAnA sumadhura jIvananI saurabha samAjamAM phelAvIne ApaNA vaccethI temano nazvara deha cAlyo gayo che, paraMtu temano AtmA ajaraamara che. jema agarabattI potAnA dehanA kaNakaNane bALIne vAtAvaraNane suvAsita ane prakAzita banAve che tema samAjasevaka cImanabhAIe potAnA jIvananI pratyeka kSaNa samAjane samarpita karIne samAjamAM jJAnano prakAza ane premanI suvAsa prasarAvI che. lAge che ke kavinI A lITIo temane ja uddezIne kahI haze - tuma chavana kI dIpa zIkhA ho, chasane kevala jalanA jAnA tuma jalate dIpaka kI laoN ho, chasane jalane meM sukha mAnA" saujanyamUrti bhAI cImanabhAImAM sUryanuM prakhara teja paNa hatuM ane caMdranI zItaLatA paNa hatI. teo siddhAMtamAM vajasamAna hatA to vyavahAramAM puSpa samAna hatA. teo udAra vicAraka, sAcA sudhAraka ane prakhara krAMtikArI hatA. temanuM jIvana sAduM ane vicAro ucca hatA. cImanabhAI bhAI mATe A kAvyapaMktio yathArtha che : jaga kahatA hai tuma rahe nahIM, mana kahetA hai tuma haTe nahIM jaga bhI saccA, mana bhI saccA, tuma gaye sahI, para miTe nahiM jJAna karma ke yogI the tuma, aMta meM bane bhakitayogI tuma navakAramaMtra ko pA kara tamane saphala banAyA jIvana ko. badhA dharmasthApako ane saMtapuruSono eka mata che ke saMyama jIvanano pAyo che e ja dharma che. saMyama eTale potAnI jAta upara kAbU meLavavo. A saMyama sarva prakArano, jIvananI badhI kriyAomAM ane vyavahAramAM keLavavAno che. asaMyamathI jIvana veDaphAya che. mana, vacana, kAyAthI saMyama, vicAra, vANI ane vartanamAM saMyama e dhyeyalakSI jIvana." 1pa
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva patrakAra vA. mo.zAhanuM pradAna - - DaoN. sudhA niraMjana paMDacA vaDodarAsthita DaoN. sudhAbahene ema.esa. yunivarsiTI vaDodarAnA ArTsa phekalTinA gujarAtI vibhAganA vaDA tarIke sevAo Apela che. jaina sAhitya samAroha ane jainasAhitya jJAnasatromAM avAranavAra zodhanibaMdho prastuta kare che. vA. mo. zAha 'eka pepara calAvavuM te eka rAjya calAvavA barAbara che. emAM aneka bAbatanI pravINatA ane bAtamI meLavavI paDe che, kAraNake taMtrIe ghaNuM vAMcavAnuM hoya che, ghaNuM jovAnuM hoya che, ghaNuM vicAravAnuM hoya che, ghaNuM jAhera karavAnuM hoya che ane ghaNuM karI batAvavAnuM hoya che.' ('jaina hitecchu' - 1914 nave. Dise. : pR. 8 5) AvI nisabata dharAvatA patrakAra hatA vA. mo. zAha. samAjasudhAraNAnA dhyeyane hAMsala karavA mAdhyama tarIke 'jaina hitecchu' mAsikapatra ane 'jaina samAcAra' sAptAhika lagabhaga ekale hAthe calAvanAra vADIlAla motIlAla zAhanA vaDIlo mULa amadAvAdanA zvetAmbara sthAnakavAsI jaina saMpradAyane mAnanArA dazAzrImALI vaNika hatA. samaya jatAM amadAvAdathI pAMceka koza dUra AvelA visalapura gAmamAM teo jaI vasyA hatA. vADIlAlanA pitA motIlAla dharmatattvanA abhyAsI hatA ane vyApArI nItirItimAM paNa ghaNA kuzaLa hatA tethI AsapAsanAM gAmomAM zAhakuTuMbanI khUba pratiSThA hatI. sane 1977mAM sAbaramatI nadImAM AvelAM pracaMDa pUramAM ghaNAM gAmo taNAI gayAM hatAM emAMnuM visalapura eka hatuM. AvA kaparA saMjogomAM 1878nA julAInI agiyAramI tArIkhe vADIlAlano janma emanA mosALa viramagAmamAM thayo hato. kauTuMbika Arthika kaTokaTIne kAraNe emano bAlyakALa ane aMgrejI pAMca dhoraNa sudhIno abhyAsakALa viramagAmamAM ja vityo hato tethI pitA sAthe rahevAno lAbha emane ghaNo ocho maLyo hato. 176
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArakA chaN jaina patrakAratva cauda varSanI umare amadAvAdanI cUhAI skUlamAM praveza meLavI, khAnagI Tyuzano karI vADIlAle potAnuM gujarAna calAvavA mAMDyuM ane pachI mAtA-pitAne paNa amadAvAda bolAvI lIdhAM. viramagAmanA emanA guruoe ane mAmalatadAre motIlAlane patra lakhIne jaNAvyuM hatuM ke, "A chokarAne AgaLa bhaNAvavAmAM game teTaluM kaSTa paDe te sahana karI levA amArI bhalAmaNa che.' meTrikyulezana parIkSA pasAra karI gujarAta kolejanA prathama varSamAM dAkhala thayA te pahelAM pitAe emane dhArmika abhyAsa tarapha vALI dIdhA hatA. emanAM mAtA ane dAdInI dharmabhAvanAno paNa vADIlAla para UMDo prabhAva hato tethI sAmAyika, pratikramaNa, upavAsa jevI kriyAomAM e rasa letA thayA hatA to zALA-kolejyAM pustako vAMcavA uparAMta anya upayogI graMtho ane aMgrejI lekhakonA graMthonA vAcana tarapha paNa teo vaLyA hatA. AMgla nibaMdhakAra eDisananAM lakhANothI temaja dha siTijhana opha dha varlDa' (the Citizen of the world'nA lekhaka golDasmithathI prabhAvita thaI yuvaka takhallusa dhAraNa karI 1894mAM, mAtra soLa varSanI umare emanA jevI zailI apanAvI, sAMsArika, naitika ane dhArmika viSayonI patramALAne samAviSTa karanAra "madhumakSikA pustakano prathama khaMDa emaNe lakhyo hato jene emanA pitAe 1899mAM prakAzita karyo hato. dhArmika saMskAronI bhUmikA hovAne kAraNe vADIlAla sAdhusaMtonI mulAkAta paNa letA hatA. A samayagALA daramiyAna eka divasa teo khaMbhAta saMpradAyanA munivara zrI chaganalAlajI mahArAjanA vANIpravAhane ekacitte sAMbhaLI rahyA hatA. samAjamAM prarvartamAna adhera, jaDatA, kUpamaMDUkatA, aMdhazraddhA ane saMkucita manovRtti tarapha munivarano UMDo Akroza vyakta thaI rahyo hato ane vADIlAla e taraMgone jANe AtmasAta karI rahyA hatA. A munivarya pAsethI emane jIvanamaMtranI prApti thaI ane khUba mathAmaNanA aMte jaina samAjamAM udAtta vicAronA prasAranA uddezathI eka mAsikapatra zarU karavAno nirNaya levAyo. priviyasamAM bhaNatA vidyArthI jAherajIvanamAM sakriya bhAga le, te pitAne yogya na lAgyuM tethI mAsikapatranA taMtrIpadano bhAra pote svIkArI lIdho ane e rIte 1899nA eprila mAsamAM jainahitecchu" patrano AraMbha thayo. 17
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAratva ja ja gujarAtI patrakAratva kSetre te samaye maNilAla nabhubhAI dvivedInA sudarzana patranI bolabAlA hatI, jenAM lakhANono vADIlAla para UMDo prabhAva hato, to narmada ane durgArAma mahetAjInA sAhityika ane samAjalakSI lekhonI asara paNa ghaNI hatI. te samayanA keTalAka dharmaguruoe evuM valaNa apanAvyuM hatuM ke dIkSA grahaNa karIne sAdhu banyA sivAya dharmazAstrono abhyAsa thaI zake nahIM. vADIlAle zAstrono abhyAsa zarU karyo ane jaina samAjane samajAvavA mAMDyuM ke zAstrAbhyAsa mATe koI paNa vyakti lAyakAta dharAvI zake che. zAstramAMthI ja avataraNo laI purAvA ApI temaNe potAnA vicArone samarthana ApyuM tethI aneka sAdhuonI ane aMdhazraddhALu zrAvakonI duzmanAvaTa emaNe vahorI lIdhI hatI. teo spaSTapaNe mAnatA ke sAdhunuM hRdaya ane cAritrya, baMne zuddha hovAM joIe. hRdayanI azuddhi to kadAca kSamya guno gaNAya, paraMtu cAritryanuM smalana to sAdhu mATe akSamya guno gaNAya. zarUAtanAM varSomAM to potAne "jaina" kahevaDAvavAmAM zarama anubhavanAra vADIlAla, zAstronA vAcana bAda, pote jaina che ema chAtI ThokIne kahevA lAgyA ane bIjAne jainazikSaNa ApavA pravRtta thayA. - "jaina" zabdanI saMkucita vyAkhyA evI ke jaina dharmanA siddhAMtone anusaranArI jJAti. A vAta vADIlAlane jarAya maMjUra nahotI. teo kahetA ke jaina" eTale "sAmAnya manuSya nahi paNa, manuSya vizeSa'. je sAmAnya janane mAthe jJAna ane kriyArUpI be mAtrAo lAge te jaina kahevAya. emane mATe jaina zabda samUhasUcaka nahIM paNa bhAvasUcaka hato ane tethI ja emaNe jaina tattvajJAnane vyavahAramAM mUkI jainajIvana gALavAno nizcaya karyo hato. emanA maMtavya pramANe jaina tenuM nAma che ke je samayano, dravyano, zarIrabaLano, AbarUno, prasiddhino mAtra sAro ja nahIM paNa sArAmAM sAro upayoga zI rIte thAya e tarapha dhyAna Ape." ('jainahitecchu - 1914 - jAnyuArI, pR. 33). " "jaina" eTale satyapriya, 'jaina' eTale dayALu, jaina' eTale nyAyI, 'jaina' e zabda bolatAMnI sAthe ja sAmA puruSanA hRdayamAM satya, dayA, nyAya vagere guNonI ujjavala chApa paDavI joIe." ('jaina samAcAra gadyAvali - bhA. 1-2 pR. 122) Ama vADIlAla daDhapaNe mAnatA ke jaina" thavA mATe vaNika thavuM jarUrI nathI. jaina 178
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakAraNa jaina patrakAratva pApa dharmano Azaya kaMI vADA bAMdhavAno nahi, paNa sakaLa vizvano uddhAra karavAno che. "jaina" thavA IcchanAre kaMI levA mATe jaina thavAnuM nathI, jene to ApavAnuM che. prANImAtranA sukha mATe - prANImAtranI utkrAMti (Evolution) mATe, prANImAtranI sagavaDa mATe ane uddhAra mATe, potAnAM sukha ane sagavaDano bhoga Apavo hoya temaNe ja "jaina" thavAnuM che." (konpharansanI caDatI-paDatIno ItihAsa, pR. 31). jaina dharmanA siddhAMtonuM anusaraNa karanAro janatAno saMgha evo artha emane jarAya abhipreta nahoto. emaNe aneka lekhomAM lakhyuM che ke, "jaina dharma' e bIjuM kaMI nahIM paNa eka evuM bIbuM che ke je vaDe triguNAtmaka mATImAMthI gaganavihArI garUDo ghaDAya, araNyapremI ekAMtavAsI siMha ghaDAya. jyAM ghaDatarakalA nathI tyAM 'jainatva' nathI; jyAM ghaDatarazokha ane zakti nathI tyAM jaina dharma nathI". ('pragatinAM pAcihano: prathama AvRtti, 1903, pR. 1). vADIlAlanuM mAnasika ane Atmika baLa amApa hatuM ane eTale ja e kahI zakatA hatA ke "mAruM lakhANa e mArA jIvanano tarajumo che.' I.sa. 185mAM digambara jaina samAje samAjonnati mATe konpharansanI sthApanA karI hatI. vaLI dhotAmbara mUrtipUjaka jaina samAjamAM paNa 1902mAM konpharansa sthapAI cUkI hatI, tethI sthAnakavAsI jaina konpharansa sthapAya e AzayathI vADIlAla jainahitecchumAM pracArakArya AraMbhI dIdhuM hatuM ane enAthI thatA lAbha vize protsAhanabhaya lakhANo lakhavA mAMDyA hatA. sthAnakavAsI jaina samAjanA pragativAMchu munivaroe paNa A vicAraNAne anumodana ApyuM hatuM ane potAnAM vyAkhyAno dvArA janajAgRtinuM kArya apanAvyuM hatuM. A samayagALAmAM pUnA zaheranA jainasamAja taraphathI lokamAnya bALagaMgAdhara TiLakanA haste vADIlAlane sanmAnapatra ane parsa enAyata thayAM hatAM. A sanmAnano pratyuttara ApatAM vADIlAle eka hiMdI-gujarAtI sAmAhika zarU karavAnI jAherAta karI hatI. pariNAme 1906mAM phebruArInI 26, 27 ane 28 tArIkhoe morabImAM sthAnakavAsI jainonI prathama kaoNnpharansa bharAI tyAre vADIlAle "jaina samAcAra' sAptAhikanuM prakAzana karI samAja saMgaThananA prayatna zarU karI dIdhA hatA. koIne namatuM jokhavuM e emanA lohImAM nahotuM ane koIne khoTuM lAge tenI e kadI paravA karatA nahotA. 179
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva potAne je satya lAge te spaSTatAthI kahevAne ja potAno dharma samajatA hatA. vADIlAlanA patrakAratvane vikAsakramanI daSTie traNa tabakkAmAM vaheMcI zakAya. I.sa. 1899thI 1912 sudhI emaNe lagabhaga sthAnakavAsI jainone lakSamAM rAkhIne potAnA lekhomAM pragatinA mArga cIMdhavAnuM cAlu rAkhyuM. tyAra bAda emanA vAcanano vyApa ane abhyAsa vadhatAM potAnI maryAdA samajAI ane tethI ja 1912thI 1917 sudhInA bIjA tabakkAmAM emanA kendrasthAne samasta jainasamAja rahyo. keTalAka rUDhicusta lokone emanA vicAro gamatA nahIM paraMtu thoDA krAMtikArI vicAro dharAvatA nAnA varge emane AvakAryA. trIjo ane chello tabakko I.sa. 1917thI 1921no rahyo jemAM 'jainahitecchu'nA mukhapRSTha para teo lakhatA ke "duniyAbharamAM jyAM jyAM 'jainatva' chupAyeluM hoya tyAM tyAMthI tene bahAra lAvanAruM, vikasAvanAruM ane mAtra 'jainatva'ne ja pUjanAruM patra' ane sAthe jaNAvatA ke 'jIvavuM' e kIDAnuM lakSya che; 'jItavuM e 'jaina'nuM lakSya che.'' ('jaina hitecchu" - 1918, me.) vADIlAla, potAne emanA patromAM taMtrI tarIke nahIM paraMtu mukhya lekhaka tarIke oLakhAvatA ane tattvajJAna, mAnasazAstra, kudaratI upacArazAstra, tulanAtmaka dharmavicAra tathA mahilAonA utkarSane lagatA praznonI spaSTatAthI rajUAta karatA; to jaina dharmakathAone kalpanAmizrita AgavI rIte darzAvatA hatA. teo 'kalA khAtara kalA'nA svarUpane nahi paNa 'jIvana khAtara kalA'nA satyane svIkAranArA hatA. 'RSidattA' dharmakathAne 'jaina hitecchu'mAM cAra mAsa sudhI hapate-hapate emaNe pragaTa karI hatI, to 'namIrAja', 'cakravartI brahmadatta', 'vIra janetA ane vIra bALaka', 'elAyacI kumAranI kathA', 'kAma jitendra vijaya zeTha ane vijayA zeThANI', 'sthUlIbhadra', 'kapilamuni', 'satI damayaMtI', 'zAlibhadra ane dhanA aNagAra', 'kayavannA zeThanI kathA', 'sagALazA zeTha ane kelaiyokumAra', 'skaMdaka RSinI kathA' jevI aneka dhArmika kathAone bodhAtmaka rIte rajU karavAno upakrama sevyo hato. paMcataMtra ane hitopadezanI vArtAonI jema nAnAM bALako mATenI suMdara upadezI vArtA 'jaina hitecchu'nA AraMbhanAM varSomAM lakhAtI rahI hatI. 1907mAM 'sAdhuvaMdanA' zIrSakathI emaNe mahAna puruSonI caritAvalI 'sthAnaka spekTeTara'nA 180
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA: jaina patrakAratva sAmAja takhallusathI jena hitecchu mAM zarU karI hatI jemAM RSabhadeva, kapilamuni, mahAvIra, prasannacaMdra rAjarSi jevAnAM jIvanacaritra saMkSepamAM ApI jainaprajAne municaritrothI vAkepha karavAno Azaya rAkhyo hato. mahAvIra, kyAM ane kema janamyA athavA emaNe bALapaNa ane gRhasthAzrama kevI rIte vitAvyo, kyAre dIkSA lIdhI - e badhI vAtone laMbAvIne kahevA karatAM "mahAvIra' nAmano mANasa zuM karavAthI bhagavAna (bhAgyavAna, kIrtivAna, sukhI, sauMdaryavAna, nItivAna, udyamavAna, baLavAna, mokSalakSmIno mAleka, sarvavyApaka guNano dhAraka: A badhA ja artho saMskRta kozamAM che) banyo e vyakta karavAnuM vADIlAlane ucita lAgyuM che. mahAvIranA AtmAnI unnati kevI rIte thaI, je cheka siddhazilA sudhI pahoMcI zake e vAta emAM kendrasthAne che. emaNe lakhavA khAtara kazuMja lakhyuM nathI. emanAM badhAM ja lakhANo dhyeyalakSI che. vADIlAle samAjasudhAraNA arthe ja sAmayiko zarU kyAM hatAM. eTale tatkAlIna samAjamAM pravartamAna kurivAjo ane aMdhazraddhA para madhyakAlIna kavi akho ane bhojAnI jema cAbakhA mArI sUtelAone jAgRta karavAnuM kArya svecchAe svIkAryuM hatuM to pAzcAtya ciMtaka ane vicAraka barnArDa zonI mAphaka teo mAnatA hatA ke araNa para hathoDo paDe eTale taNakhA jhare ane prakAzano jhabakAro thavA pAme, e mujaba samAjanA magaja samakSa jalada lakhANorUpI hathoDA mAravAthI, samAja jAgrata thavA pAme ane dhAryuM pariNAma lAvavAmAM saphaLatA maLe. mATe jenAM mULa samAjanA cittamAM ghaNAM UMDAM che evI badIone mULasotAM ukhADI pheMkavAnuM kaparuM kAma, A satyaniSTha patrakAre jhaDapyuM ane sakhata AkarI bhASAmAM lakhANo lakhI janajAgRti lAvavA athAka prayatna AdaryA. emaNe jaine hitecchu mAM jUnA vicArono sudhAraka' takhallasuthI jaino ane sudhAro lekhamALA mahinAo sudhI calAvI. emAM kanyAvikya ane bALalagnanI rukAvaTa, 'vRddhalagno sAme lAlajhaMDI', "samAja keLavaNI', 'jJAtisudhAraNA', "jaina daSTie lagna ane punarlagna', "A duHkha kevI rIte sahana karavuM?' 'vidhavA vivAhanI vicAraNA', bALalagna ane vRddhalagna viruddha kAyado', 'samAjasudhArakone', 'vidhavA lagnanI chaNAvaTa', 'jainomAM vidhavAlagna', 'mahAtmA gAMdhI ane 181
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAratva karI ja vidhavAlagna' jevA aneka lekho lakhyA hatA. mahAjane batAvelI samayasUcakatA lekha, A prazno paratvenA emanA Akroza ane nisabatano ghotaka che. eka daTAMta joIe -- jyAM sudhI hAlanI jJAtisaMsthA kAyama che, jyAM sudhI lagnavyavahAranI saMkucitatA kAyama che, jyAM sudhI deza, kuLa, dharma, jJAti ane upajJAtinA bhedo lagnavyavahAra para asara karanArA kAyama che, tyAM sudhI bALavidhavAo thatI ja rahevAnI, - koI divasa baMdha thavAnI nahi, ane e paNa dhyAnamAM rAkhavuM jarUranuM che ke kadAcit bALavidhavAnAM punarlagna karavA devA jeTalo sudhAro to muzkelIthI paNa thaI zakaze, paraMtu kuLa, dharma, deza, jJAti ane peTAjJAtinA bhedonI lagnasaMsthA paranI sattA toDavAnuM kAma to hajI saikAo sudhI prayatna karavAmAM Ave to paNa temAM phoha maLavAnI nathI. ane kayo buddhizALI mANasa kahI zakaze ke tyAM sudhI navI navI seMkaDo bALavidhavAo vadhavA devI e DahApaNa che je jAnavaro A savAlano javAba hakAramAM ApavA taiyAra thAya emane eTaluM ja kahevuM joIe ke, "tArI 12 varSanI putrIne saMDAvA de ane tene tArI najara AgaLa rAtri-divasa jhUratI joIne pachI ja A savAlano uttara Apa. mANasono moTo roga e che ke teo kharI zaramane vecI beThA che ane khoTI zaramane paraNI beThA che." (jaina hitecchuM', 1917, jUna). vidhavAlagnanA prazna aMge vADIlAle ghaNA AkarA lekho lakhyA hatA, emAMthI pramANikatA ane vastusthitinuM bhAna' zIrSakavALA lekhamAM bALalagno ane vidhavAonA AMkaDA rajU karI samagra samAjamAM halacala macAvI de tevI hakIkta ApI hatI. jaina hitecchunA AraMbhanAM varSomAM, anya sAmayiko le che te pramANe vADIlAle jAherakhabaro chApI hatI paNa dhIme dhIme emAM parivartana lAvI jAherakhabaro levAnuM choDI dIdhuM hatuM paraMtu potAnA abhiprAyane mama rIte vaLagI rahIne vidhavAlagnane lagatI jAherakhabaro temaja keLavAyelA bekAronI nokarI mATenI jAherakhabaro emaNe vinAmUlya pragaTa karavAnuM ucita mAnyuM hatuM. eTaluM ja nahIM paNa vidhavAone vinAsaMkoce samAjamAM bahAra paDI punarlagnane lagatI mAhitI ApavA anurodha karyo hato. samAja pratye potanuM uttaradAyitva zuM che 182
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA jaina patrakAratva jaja e teo sArI rIte samajatA hatA. "patro ane patrakAro' zIrSaka lekhamALAmAM patrakAratvanA zAstrano nAno graMtha thaI zake ane ene patrakAranI AcAra saMhitA nAme oLakhAvI zakAya evAM maMtavyo emaNe rajU karyA hatAM. sane 191lmAM mahAtmA gAMdhIjIe 'navajIvana'nuM saMcAlana potAnA hAthamAM lIdhuM tyAre anulakSIne 'navajIvanane vadhAvo' nAme taMtrIlekha lakhI vartamAnapatronI paddhati para prakAza pADatAM 'navajIvana'nI samAlocanA vADIlAle lakhI hatI. emaNe mAtra sAmAjika kurUDhio vize ja dhAradAra lakhANo lakhyAM hatAM ema nahotuM, paNa dhArmika saMsthAomAM cAlatI gerarItiothI paNa teo saMpUrNa vAkepha hatA. zAstromAM lakhyuM che ke dIkSA laI sAdhudharma aMgIkAra karatA pahelAM vaDIlonI AjJA meLavavI joIe paraMtu paisAdAro to potAnAM bALakone dIkSA levA de ja nahIM ane dharmamAM sAdhuo vagara cAle paNa nahIM tethI garIbone ghera keTalAka AgevAno jaIne samajAve ane paisA Ape, e paisAnI lAlaca ane lobhane vaza thaI garIbo potAnAM bALako vece. jema paisA khAtara ja garIbo potAnI kumaLI kanyAone gharaDA khaccara jevA dhanikone vecatAM acakAtA nahotA tema bALako paNa sAdhu banAvavA mATe vecAtAM hatAM.' AmAM virAga ke tyAganI bhAvanAne sthAna ja kyAM hatuM?' ('jaina hitecchu - 1913, ogaSTa-pR. 382). AvA thaI beThelA sAdhuo prajAmAM sadguNonuM siMcana zuM karI zake? ema jaNAvI emaNe sAdhuone mATe ja zAstrAbhyAsanI vyavasthA mATe sAdhuzALAo sthApavAnuM sUcana karyuM ane thoDA AkarA zabdomAM lakhyuM hatuM ke, dharmayuddhamAM mahAvIranuM nAma gajAvo, sAdhuzALA sthApo, ane eka paNa sAdhune ajJAna na rahevA do; eka paNa ajJAnIne sAdhu na banavA do. sAdhusaMsthA kaMI bhUkhe maranArane pALavAnuM khAtuM nathI. e kaMI Azrama nathI. tamArI lakSmI tamArA ekalAnA ja sukha mATe vaparAya te karatAM lAkhone sukha ApI zake evA sAdhuvargane uttama banAvavAnA raste vaparAya to tame kevA bhAgyazALI ! eTalo ja vicAra karo, eTalo ja khyAla karo ane pachI kAMIka karavAno nizcaya karo. (jaina hitecchu-1907-mArca, pR. 342). vADIlAla sAcA sAdhunA virodhI nahotA. paMjAbanA mahApuruSa 183
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva zrI mulatAnacaMdajI mahArAja pratye emane UMco Adara hato. emaNe emane bIjA dayAnaMda sarasvatI tarIke oLakhAvyA hatA ane emanA svargavAsanA samAcAra prApta thayA tyAre 'jaina samAcAra' tA. 4 julAI 1910no khAsa aMka sonerI zAhIthI chApIne emane advitIya aMjali ApI hatI. nAnA-moTA bIjA koIpaNa samAcArane e aMkamAM sthAna ApyuM nahotuM. AvA ja bIjA zatAvadhAnI munivara zrI ratnacaMdrajI mahArAja mATe emane ghaNo UMco abhiprAya hato, to eka mAravADI sAdhuvara cothamalajI mahArAjathI paNa teo khUba prabhAvita thayA hatA. munizrI nAnacaMdajInAM lakhANo ane kAvyo to 'jaina samAcAra'mAM avAranavAra pragaTa thayAM hatAM. zrI tribhuvana vIrajI hemANIe 'vA. mo. zAhanI tattvakathAo'nuM saMpAdana 1960mAM karyuM tyAre e graMthanA upodghAtamAM paMDitaratna zrI nAnacaMdajI mahArAje lakhyuM che ke, 'vA.mo. zAhanA sAhitya pratye huM zA mATe AkarSAyo ?' ane noMdhyuM che ke, - 'sva. vADIlAlanuM jIvanakArya hatuM : (1) 'satya'ne bahAra lAvavAnuM (2) jIvanavikAsanA avarodhaka baLono sAmano karavAnuM (3) zrImaMtazAhIne khullI pADavAnuM ane (4) aMdhazraddhAno bhoga banelI bhadra janatA upara saMpradAyavAdanI pakaDathI potAnA sthApita hako bhogavatI sAdhusaMsthAne paDakAravAnuM. UMDA manana-ciMtanane pariNAme 'satya' zodhI, tene nagna svarUpe samAja pAse rajU karavuM e kaparuM kArya che. e to jene anubhava thayo hoya te ja jANe'. zrImaMtazAhIne khullI pADavA jatAM temaja naitika hiMmatathI sAdhusaMsthAone paDakAravA jatAM ene kevA kaDavA anubhavo thayA che eno pratyAghAta enAM lakhANomAM vAraMvAra paDyo che. evAM kAryo ekale hAthe - koInA paNa pIThabaLa vagara karye javAM e kaMI nAnIsUnI vAta na hatI.' samAjanA staMbharUpa sAdhuonA doSo ke bhUlo jovA karatAM emanA sadguNo ane satkAryone ja avalokavAM ema vADIlAla mAnatA hatA kAraNa ke te samayamAM munionA doSa jAhera karavA e mahAanartha kahevAto hato. bIjuM dharma pratye atyaMta Adara, saMpUrNa zraddhA ane UMDuM jJAna teo dharAvatA hatA tethI sAdhuo viruddha kaMI paNa kahevAmAM keTaluM jokhama che e paNa teo supere jANatA hatA. 'jagatane kopAvyuM sAruM paNa eka sAdhune kopAvyAmAM bahu bhaya che' ('jaina samAcAra'-6 jUna, 1910, pR. 3) 184
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjAja jaina patrakAratva ja e vAtathI saMpUrNa vAkepha hovA chatAM musAdhuonAM dUSaNothI samAjane mAhitagAra karyA vagara teo rahI zakatA nahotA, tethI ja jaina samAjanA moTA bhAganA hRdaya upara prabhutva dharAvatA jabarajasta sAdhuonI cheDachADa emaNe avazya karI che. te samaye anAcAra, pAkhaMDa, daMbha, niSkriyatA ane aMdhazraddhAnuM sAmrAjya samAjamAM phUlyuMphAlyuM hatuM ane tethI pAkhaMDI sAdhuone uttejana maLatuM hatuM jeno jabarajasta virodha vADIlAle jaina samAcAra ane jaina hitecchunA aneka lekho dvArA karyo che. ' kahevAya che ke, "satya, priya, hitakara bolo.' vADIlAla satya ane hitakara bolavAnA AgrahI hatA ane patrakArano e dharma che ema paNa samajatA hatA. chatAM priya lAge e rIte kahI zakatA nahotA. nagna satya kahevA tejAbI zabdo vAparatA jenA paDaghA tatkAlIna samAjamAM avaLA paDyA hatA. sAdhuo sAthenA emanA saMgharSa agaNita hatA ane emanAM satyaprIti ane khamIravaMtAM lakhANo chatAM kaTu bhASA, virodhane notaratI hatI. jaina samAcAranA keTalAka emanAM maMtavyo sAme badanakSInA dAvA maMDAyA hatA. e kAraNa 1912mAM emane be mAsanI AsAna kedanI sajA thaI hatI. noMdhapAtra vAta e che ke nyAyAdhIze emanA jajamenTamAM kahyuM hatuM ke, - jaina konpharansano utsAhapUrvaka kAryavAhaka, A kesano AropI, konpharansane dravya apAvavA icchato hato. A AsAna kedane pariNAme vADIlAle 'moMghI kiMmate maLelo anubhavaH jelayAtrA' nAme pustaka lakhyuM hatuM. AvA keTalAya duHkhadAyaka banAvone kAraNe emane mATe A anAdara jIravavAnuM muzkela banI gayuM. e samaye munizrI nAnacaMdajIe emane lakhyuM ke, 'pakSapAtarahita dareka vyakti tamArI sampravRttine joI rahI che. haMmezAM uttama kAma bajAvanAranuM kudaratanA darabAramAM zreya ja thAya che ane kharo nyAya ApaNane darekane avazya maLavAno che, mATe hiMmatabhera hitecchunuM mizana cAlu rAkhazo. jaina vargamAM kadara karanArA bahu thoDA najare paDe che, paNa jene hRdayacakSu haze te to joze ja ane amIdaSTivALA kadara paNa karaze. Apatti para Apatti paDavA chatAM jaina samAjanI sevA mATe satata prayAsa karo cho e joI AnaMda thAya che. ane tamArI zaktiomAM vRddhi icchavAnI preraNA thAya che.' (vA. mo. zAhano 185
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva jIvanasaMdeza' saMpAdaka : tribhuvana vIrajI hemANI, 1960,pR. 19). samAjasevA karadhAnI dhUna vADIlAlanA mana para evI savAra hatI ke patronI kAmagIrI saMbhALavA divasanA aDhAra kalAka, potAnA zarIra para julama karIne paNa teo kAryarata rahetA hatA, paraMtu samAja taraphathI thatA anAdaranI ghaTanAo vAraMvAra banatAM 1906mAM zarU karelA 'jaina samAcAra'ne 1912mAM 'sAdhumArgI' jaina saMghane chellI salAma' lekha lakhI baMdha karI dIdhuM ane 'jaina hitecchu' patrane pitA motIlAlane soMpI teo muMbaI jatA rahyA. mAMDa sAta-ATha mahinA muMbaImAM rahyA tyAM tA. 1lI oNgasTa 1913nA roja pitAno svargavAsa thayo ane pharIthI 'jaina hitecchu'nuM kAma saMbhALI levAnI jarUriyAta UbhI thaI. 1915thI 'jaina hitecchu'e TapAlakharca sahitanA vArSika lavAjama ATha AnAvALA trimAsikanuM svarUpa dhAraNa karyuM ane niyamita rIte aniyamita patra tarIke pragaTa thatuM rahyuM. 1916mAM nirAzAmAM DUbelA vADIlAlanA hathamAM jarmana philasUpha phreDarika nitzenuM 'biyonDa guDa eNnDa Ivila' (Beyond good and Evil) pustaka AvyuM, ekacitte vaMcAI gayuM ane ene kAraNe emano jIvana vizeno abhigama badalAI gayo. emaNe nitzenAM badhAM pustako magAvIne vAMcI lIdhAM ane emano kaleza, tAlAvelImAM pariNamyo. nitzeno 'Superman' e ja vADIralAlano 'mahA-vIra' ane maharSi araviMda ghoSano 'Arya'. nitzenuM 'Thus Spake Zarathustra' vAMcyA bAda vADIlAle 'mahAvIra kahetA hatA' lakhyuM ane 'jaina hitecchu'nA 1915nA aMkamAM prakAzita karyuM to nitzenA 'The Gospel of Superman'nA mananapUrvakanA abhyAsa bAda 'mahAvIra-suparamaeNna' zIrSakavALo vistRta nibaMdha lakhyo je 1927mAM prasiddha karyo. 1921nA jUnanA aMkamAM 'mahAvIra kahetA havA', 'asahakAra' ane 'mRtyunA mhomAM athavA amRtalAlanuM aThavADiyuM' zIrSaka navalakathA ApI emaNe kalamabrahmacaryanuM vrata aMgIkAra karyuM ane 'jaina hitecchu'ne haMmezane mATe baMdha karyuM. Azare 5000 jeTalA grAhakomAMthI mAtra 500 grAhakoe ja chellAM traNa varSanuM caDhI gayeluM lavAjama bharapAI karyuM hatuM ane vADIlAla moTI Arthika kaTokarI anubhavatA hatA. emane lAgatuM hatuM ke 'kAM to 186
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja ja jaina patrakAra pariSada samAja mAre mATe lAyaka nathI athavA huM ene mATe lAyaka nathI.' vAta sAcI hatI ke emanA vicArone ane maMtavyone tatkAlIna samAja samajI zakyo nahi, jIravI zakyo nahi ane pacAvI zakyo nahi. kusAdhuo sAmenA virodhane kAraNe vADIlAlane mAThAM pariNAmo bhogavavAM paDyAM hatAM. 1919 pachI jaina upAzrayonA pustakAlayomAM saMgrahAyeluM emanuM sAhitya, jhaDapathI adazya thavA mAMDyuM hatuM to sAmayika patronA aMko paNa nAza pAmyA hatA paraMtu eTaluM jarUra noMdhavuM paDe ke cokkasa saMpUrNa mAhitI ane purAvA vagara emaNe kyAreya koIno virodha karyo nahoto. jaina hitecchu" patra baMdha karyA bAda emaNe '' zIrSathI mAsika zarU karavAnI IcchA pragaTa karI hatI. e aMge emaNe lakhyuM che ke, koInA hitecchu ke zatru tarIke kAMI huM hayAtI dharAvato nathI ke lakhato nathI. lakhavuM e mAre mATe dhaMdho paNa nathI, paropakAra" paNa nathI, kIrtinI sudhAno avAja paNa nathI. mArA huM-nuM jIvavuM" e kriyA mAge che. e mArI garaja che. mArA ati trAsadAyaka anubhavone dAbI daI AnaMda anubhavavAnI mArI garajano e kekArava che. "jaina hitecchu dvArA paNa e ja kAma thatuM paNa e nAmamAMnA jaina" zabdane samAnyagaNa pahelI najare eka phirakAnA arthamAM samaje che tethI A patrane eka komI patra mAnI levA prerAya e svAbhAvika che tethI nAmarUpa badalI nave nAme "huM" e nAmathI.. eka varSa sudhI ja akhataro ajamAvavAno che.' (sva.zrI tribhuvana vIrajI hemANI pAsethI vA. mo. zAhanI aMgata noMdhomAMthI) paraMtu huM sAmayikano eka paNa aMka pragaTa karyo nahoto. vADIlAla daDhapaNe mAnatA ke emanAM lakhANone cAvavA mATe potIkA ane majabUta dAMta joIze, bhADUtI dAMta ke bokhAM jaDabAM nahi cAle, ane e kAraNe ja e samayano jaina samAja emanA jaina zabda ane jaina dharmanI emanI umadAudAra vibhAvanAne samajI zakyo nahi. jaina hitecchuM', 'jaina samAcAra', 'jaina dIkSA', uparAMta aneka lekho jevA ke jaina banavAthI UbhI thatI muzkelIo, jaina zAsananuM vizALa kartavya', jaina vRtti - spirit of Jainism', 'jaina ane - jainetara jagata', 'jaina prajAno mRtyughaMTa - e avAjanA mULanI tapAsa', hajI 187
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ papapapa papapa jaina patrakAratva kAjala paNa vADIlAla jaina nAmane kema vaLagI rahyA che ?' - vagere aneka lekhomAM AvatA "jaina" zabdane kAraNe jainetara samAja ane sAhityapremIoe paNa vADIlAlanA sAhitya paratve yogya dhyAna ApyuM nahi. emaNe pote paNa noMdhyuM che ke - vADIlAla te vakhate khoTo nahoto paNa ghaNo vahelo' hato.' ('jaina hitecchu - 1916 - pR. 220). emanI apriyatA emanA satyapremI paNa atitIkhA svabhAvane AbhArI hatI. 1915mAM jaina hitecchu mAM emaNe "nagnasatya' lekhamALA hapatehapate pragaTa thAya te rIte zarU karI hatI jemAM jIvananA, dharmanA, samAjanA temaja tattvajJAnanA keTalAka vicArone sUtrAtmaka rIte mUrtarUpa ApyuM hatuM. zrI sI. bI. gaLIArAne A lekhamALAnI kiMmata samajAI hatI ane vADIlAlane rUA. 1000/- galIArA pAritoSika arpaNa thayuM hatuM. patrakAra tarIke emaNe kyAreka nibaMdhakAra, nATakakAra, kAvyakAra, vyaMgakAra, ciMtaka, tattvajJAnanA samarthaka to agralekhanA lakhanAra tarIke kalama calAvI hatI ane vAcakone rasa paDe te mATe vividha takhalluso dhAraNa kyAM hatAM. jevo emano lekhano viSaya tevuM emanuM takhallusa rahetuM. "anekAntavAdI', 'umedavAra jaina', kevalya', 'jijJAsu, 'jhoLIvALo', "enArkisTa', bhamato bhUta', 'bhedu', 'rAhuthI gherAyelo sUrya, 'zUnya', 'zAha', 'zodhaka', 'samayadharma", "sthAnaka spekTaTara', 'jUnA vicArano sudhAraka'... to vaLI mahilAone lagatA praznonI chaNAvaTa karatAM vanitAno vakIla' jevAM trIsathI vadhu takhallusa emanA nAma mATe upalabdha che. ApaNA dezamAM strIkeLavaNI nahivat hatI tyAre 1905mAM emaNe lakhyuM hatuM ke- "je mAbApa bALakane keLavaNI ApatAM nathI teo kharekhara tenAM zatru che mATe mAtAone abhyAsa karAvavo joIe.' vADIlAlanAM lekha-vizvano vyApa emanAM keTalAMka lakhANonA zIrSakathI meLavIe - (1) 'ughaDe che koInI AMkho?' (2) dharma' kevI rIte thAya?' (3) munivarga ane cAturmAsa' (4) "sAdhuzALAonI AvazyatA (5) dharmamaya jiMdagI sahelI ke muzkela?' (6) "bemAMthI uttama kayuM? gRhasthapaNuM ke tyAgIpaNuM 188
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ jApAnanA jaina patrakAratvanA (7) "amArA munivaro' (8) dIkSA koNa laI zake?' (9)*pratikramaNanuM rahasya (10) dharmayuddhanI mosama zarU thaI" (11) "dIkSA ApanAra lenAranI lAyakAta saMbaMdhamAM "dharmabindu graMtha zuM kahe che?' (12) "have kaye raste jaIzuM?' (13) paryuSaNa parva athavA pavitra jIvanano paricaya'... vagere jevAM aneka dhArmika, samAjalakSI lakhANo maLyAM che. to kaTAkSalekhonI saMkhyA kaMI nAnIsUnI nathI. dA. ta.- (1) "bhamarAjanuM bhASaNa : nakalI bhamarAo mATe . (2) "saMgha bahAranuM zAstra' (3) kaDavI-mIThI (4) paiso vAvavAnI vidyA (5) "vagara paisAnA mitro' (6) sUtA bhalA ke jAgatA" (7) dharmano gAMsaDo-poTalo (8) dariyAmAM Aga koNa bujhAvaze ?' (9) 'bApAjInuM jhagamagatuM sAdhana (10) be suMdarIo, raheNadivI ane kahadivI' (11) AMkho baMdha karIne nA doDo bhAI !' (12) "pakSIsamAja athavA pakSIonI konpharansa' (13) zrImad paisApurANa" (14) saune paraNI besavuM che . A yAdI to ghaNI lAMbI thAya, e ApavAnuM ucita nathI paraMtu vADIlAlane lekhanA viSayane anurUpa dIrgha zIrSako ApavAnuM anukULa hatuM evuM samajAya che. A dareka lekhamAMthI pasAra thaIe tyAre Aje so varSa thaI gayAM hovA chatAM enI upayogitA keTalI che ane ApaNe vikAsanA paMthe AgaLa vadhyAM chIe ke nahi teno aMdAja saheje Ave che. mAtRbhUmi ane tattvajJAna' zIrSaka lekhamAM emaNe kaheluM vidhAna "svataMtratA to sazaktane ja hoya, azaktane to koInI ne koInI gulAmI bhogavavI ja paDe ne aneka daSTikoNathI tapAsatAM Aje paNa keTaluM sAruM lAge che te bhAgye ja spaSTa karavAnI jarUra paDe. adhikAra" zIrSathI zrI maNilAla nabhubhAI dvivedI ane vADIlAla, baMnee nibaMdha lakhyo che, paNa baMneno dhvani taddana judo che. ('sudarzana gadyAvali - adhikAra" - 1909 prathama AvRtti, pR. 184-187; ane jaina hitecchuM - 1910 - jAnyuArI, pR. 24-32). vADIlAlane kahevuM che ke - 'adhikAra vinA prApta thayelI koI paNa cIja hitakArI nathI. je manuSyane tenI pAtratA vicAryA sivAya jo jJAna ApavAmAM Ave to jJAnano durupayoga thAya, anadhikArIne dhana ApavAmAM Ave to durvyaya thAya ane vairAgya prApta thayA 189
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva ja jAya vinAnA mAnavIne dIkSA ApavAmAM Ave to sAdhutA lAje. mATe "Deserve before you Desire- koI paNa vastu ke pada meLavavA IcchatA pahelAM te vastu ke pada meLavavAne lAyaka bano. vADIlAlanA AvA aneka lekho sAMprata vAtAvaraNane paNa vyakta karatA hovAthI pharIthI prakAzita karavAmAM Ave to ja khyAla Ave ke vADIlAla tatkAlIna samaya karatAM keTaluM dUranuM vicArI zakatA hatA ane joI zakatA hatA. AvA ja mananIya lekha - zuddhi "vicArazakti', 'vacanasaMyama', "jJAnano prabhAva', "jAhera hiMmata', 'AtmazraddhA', 'mitratA', 'yuddha, dharma ane ahiMsA', 'duniyAnuM bhUta, vartamAna ane bhaviSyana'ne gaNAvI zakAya. vADIlAlane samaya jatAM samajAvA mAMDyuM hatuM ke samAjonnatino mukhya AdhAra dezanA vRddho para nahi paraMtu yuvAno para che tethI jaina samAja mATe aikya, vidyA ane sevAbhAvanAnAM tattvono prasAra karavA mATe emaNe yuvAnone taiyAra karavAnI ane protsAhita karavAnI daSTithI eka saMsthA sthApavAno nirNaya ryo hato. jaina dharmanA badhA phirakA ekasAthe rahevA pAme ema vicArI muMbaImAM pIrabAI bilDIMganA cothA mALe ane amadAvAdamAM pote rahetA te ja makAnane vyavasthita borDiMga jevuM banAvI temAM, ekasAthe be saMyukta jaina vidyArthIgRha zarU karyo. 1917nA jUnanI 24mI tArIkhe, mahAtmA gAMdhIjI, mi. pAlaka, zrI kRSNalAla mohanalAla jhaverI, zrI nAnAlAla dalapatarAma kavi, zrI hiMmatalAla gaNezajI aMjAriyA jevA jainetara temaja keTalAka jaina gRhasthonI hAjarImAM jhAlarApATananA mahArAjA sara bhavAnIsiMhajIe muMbaImAM A saMsthAnuM udghATana karyuM hatuM. baMne vidyArthIgRhonuM kharca vADIlAle ane temanA mitra maNilAla mahokamadAse bhogavyuM hatuM. A bhAgIdArI varasa sudhI TakI hatI ane 1918nA julAImAM chuTI thaI gaI hatI. A saMsthAnA saMcAlanakAryamAM paNa emane aneka avarodhono sAmano karavAnA prasaMgo AvyA hatA. 1913thI 1925 sudhIno samayagALo saMgharSamAM ane nirutsAhamAM vItyo tyAre vADIlAle sAdhuvaryo temaja samAja sAme 'mahAvIra mizana'nI yojanA mUkI hatI, paraMtu samAjano sahakAra na maLatAM e yojanA saphaLa thaI zakI nahotI. A yojanAne munizrI nAnacaMdajI, bhAratabhUSaNa muniratna zrI ratnacaMdrajI ane vidvAna 190
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrakAratva sAmAja munizrI trilocaMdrajIe ghaNI biradAvI hatI. muni nAnacaMdrajInuM samAjajAgRtine lagatuM kAvya sUtelA kyAM sudhI rahezo?' to 1927mAM bikAneramAM bharAyelI konpharansamAM rajU paNa thayuM hatuM. e konpharansamAM UbhI thayelI keTalIka khaTapaTone pariNAme vADIlAle saune jaNAvI dIdhuM ke, mAruM Atmahita ane zrI mahAvIranuM tattva mane pharamAve che ke mAre sarjana kAryathI phAraga thavuM - (konpharansanI caDatIpaDatIno ItihAsa' - mR. 128) ane emaNe samAjapalaTo karanAra tarIkenI potAnI niSphaLatAno svIkAra karI lIdho hato. tyAra bAda adhivezano to bharAyAM paNa vADIlAle emAM bhAga lIdho nahoto. emanA hRdaya para eTalo UMDo ghA lAgyo hato ke potAnA mananI zAMti mATe 1928mAM jAnyuArImAM jarmanI javA UpaDI gayA. 1931nA navembaranI 21mI tArIkhe teo svarge sidhAvyA. vADIlAle 'mastavilAsa', 'jaina dIkSA', 'madhumakSikA', 'poliTikala gItA', 'AryanArI dharma", "asahakAra', "saMsAramAM sukha kyAM che?' jevAM cAlIsathI vadhu pustako prakAzita kyAM che jemAMnA moTA bhAganAM emanA patrakAratvajIvananA paripAka rUpe sAMpaDyAM che. vArtA, nibaMdha, vivecana kSetre emaNe Apelo sAhitya vAraso amUlya che ane tatvajJAnanA viSayamAM kareluM pradAna sAhityaciMtakonI gaNanAmAM mahattvanuM sthAna apAve evuM che. teo sauthI pahelAM sudhAraka che ane emanAM saghaLAM kAryo ane lakhANo dharmasudhAraNA, samAja sudhAraNA ane mAnavacitta sudhAraNAnA AzayathI ja racAyAM che. sudhArAvRttinI AsapAsa saghaLuM gUMthAyuM hovA chatAM emanA vizALa vAcana, manana, avalokana, parizIlana, pRthakkaraNa ane bahoLA anubhavanA kAraNe saccAInA raNakA sabhara samartha gadya AgavI chApa UbhI karI zakyuM che. gujarAtI sAhityanA paMDitayuganA vilakSaNa gadyakAra ane mUrdhanya vivecaka ba.ka. ThAkore gujarAtanA dasa gadyaprabhAvakonAM nAma ApyAM che temAM - narmada, navalarAma, govardhanarAma, birabala, maNilAla nabhubhAI, vADIlAla zAha, mohanabhAI gAMdhI, dattAtreya kAlelakara, kizoralAla mazarUvALA ane aMbAlAla bAlakRSNa purANIno samAveza che. jaina samAje gaurava levA jevI vAta che ke samAja ane dharma sAthe ghaNI nisabata dharAvato eka patrakAra gadyazailI paratve paNa UMcAM zikharo sara karI zakyo che. ramaNabhAI nIlakaMTha, kanaiyAlAla 191
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva munazI, vijayarAya vaidya, takhtasiMha paramAra, paMDita jinavijayajI, paMDita sukhalAlajI, berisTara nRsiMha vibhAkara jevA aneka gadyasvAmIoe vADIlAlane biradAvyA che. munizrI saMtabAlajIe sthAnakavAsI jaina dharmanI samAcArIne anusarIne kavivarya munizrI nAnacaMdajI mahArAjanA ziSya tarIke 'zrI AcArAMga sUtra'nuM gujarAtI anuvAdana saMvata 1992mAM pragaTAvatI vakhate temanI prastAvanArUpa 'krAntimaya kavana ane tejachAyA'mAM jaina itihAsanAM pAMca suvarNa pAtrono paricaya Apyo hato, jemAMnA pahelA cAra eTale zrImAna kuMdakuMdAcArya, dharmaprANa loMkAzAha, yogIzvara AnaMdaghanajI, zrImad rAjacaMdra ane 'pAMcamuM suvarNapAtra' zrIyuta vADIlAla motIlAla zAha. vADIlAla eTale samAjano jvalaMta dIpaka, samAja racavAnI bhavya kalpanAomAM svataMtra viharanAro vihaMgama. emanuM tattvajJAna sAgarasamuM UMDuM, chatAM emanI kalama tIkhI ne tamatamatI. enA manoratho divya. chatAM kaThaNa praNAlikAbhede e sAhityamAM Aje paNa evuM ja kaMika agamya kathe che. e hato karyajIvI marajIvo, toya akathya vedanA ThAlavI vidAya thayo.' (pR. 32-33) (vA. mo. zAhano jIvanasaMdeza' - saMpAdaka: tribhuvana vIrajI hemANI, pR. 24). to paMDita lAlane vADIlAlane AMgla patrakAra mi. sTeDa sAthe sarakhAvatAM eka patramAM lakhyuM che ke - .....' You are a 'Stead' of our community - Stead who made an era in journalism. He sacrificed millions for the sake of principle; you do the same for an unappreciating Community. I wish the Jain journalists will follow your footsteps.' (vA. mo. zAhano jIvanasaMdeza' - pR. 207). vADIlAla jiMdagIbhara sudhAraka banavAne nimitte patrakAra banI rahyA paNa sAthesAthe samartha gadyakAra ane zabdasvAmI hatA jethI gujarAtI sAhityanA itihAsamAM emanI ojasavaMtI gadyazailInI noMdha lIdhA vinA cAlaze nahIM. 192
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwwwna patradhAratva woomam 'jinavANI' mAsika patrikA - DaoN. zvetA jaina (atithi adhyApaka, saMskRta vibhAga, jayanArAyaNa vyAsa vizvavidyAlaya, jodhapura (rAja.) preraka aura prArambha 'jinavANI' patrikA jaina samAja kI lokapriya evaM antararASTrIya stara kI patrikA hai| janavarI 1943 se nirantara adyatana prakAzita isa patrikA ne 69 varSa kI sudIrgha avadhi pUrNa kara 70 veM varSa meM praveza kara liyA hai| isa patrikA kA zubhAraMbha sana saMghake saptama paTTadhara AcArya hastImala jI ma. sA. kI preraNA se huaa| prArambha meM vyalaStA kA dAyitva zrI vijayamala jI kumbhaTa ne smhaalaa| usa samaya patrikA kI chapAI jodhapura meM karavAkara vitaraNa bhopAlagar3ha se kiyA jAtA thaa| isa patrikA kA rajisTrezana bhI karavAyA gyaa| sampAdaka krama jinavANI patrikA ke prathama sampAdaka DaoN. phUlacanda jI jaina 'sAraMga' the| zrI campAlAla jI kanaviTa, zrI kezarI kizorajI nalavAyA, zrI caMdamala jI karNAvaTa, zrI pArasamala jI prasUna, paM. ratanalAla jI saMghavI, zrI zAnticandra jI mehatA, zrI miTThAlAla jI murar3iyA, paM. zazikAnta jI jhA Adi vibhinna vidvAnoM ke sampAdakatA meM vikasita isa patrikA kA disambara sana 1967 se navembara san 1993 taka kuzala sampAdana hindI ke prasiddha sAhityakAra evaM jaina dharma ke vidvAna DaoN. narendra jI bhAnAvata dvArA huaa| isa avadhi meM patrikA ko acchA lokapriyatA evaM pratiSThA milii| DaoN. (zrImatI) zAntA jI bhAnAvata kA bhI sampAdana meM pUrNa sahayoga milaa| akTUbara 1994 se isa patrikA kA sampAdana DaoN. dharmacanda jI jaina, prophesara evaM pUrva adhyakSa, saMskRta vibhAga, jaya nArAyaNa vyAsa vizvavidyAlaya, jodhapura kara rahe haiN| 193
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ MMMMMna patraThAratva A M uddezya evaM lakSya patrikA samAja kA darpaNa hotI hai| samAja ke utthAna meM vyaktiyoM ke vicAra, jIvanazailI, paraspara samanvaya kI bhAvanA evaM unakI dRSTi sahAyaka hotI hai| ina bhAvAnAoM ke poSaNa meM dharma-darzana kI vizeSa bhUmikA hotI hai| ataH jaina dharma aura darzana ko, Agama ke gUDha rahasyoM ko samajhane hetu evaM saMskRti, itihAsa, AdhyAtmika aura naitika mUlyoM kA samAja meM sampreSaNa ho - isa lakSya ko lekara jinavANI patrikA prArambha kI gii| AcArya hastImala jI mahArAja zrAvakoM meM sAmAyika aura svAdhyAya ke prati sadaiva bodha jagAte rahate the| unakI yaha preraNA hI isa patrikA ke janma kA bIja hai| patrikA ke prakAzana kA yaha uddezya hai ki saMgha va samAja meM svAdhyAya ke prati rujhAna bddh'e| viSaya vastu evaM vaiziSTya jinavANI patrikA ke klevara meM samaya ke sAtha vRddhi huii| pahale yaha 24 phira 32, usake bAda 80 pRSThoM meM prakAzita hotI rhii| vartamAna meM yaha 128 pRSThoM meM samyagjJAna pracAraka maNDala, jayapura se prakAzita hotI hai| isa patrikA meM AgamavANI, AcArya evaM vidvAna saMta-satiyoM ke pravacana, prAsaMgika lekha, kavitA, vicAra, preraka prsNg| nUtana-sAhitya, kathA, viziSTa Ayojana - kAryakramoM kI riportAja, jaina samAja meM cala rahI gatividhiyoM ke samAcAra, zraddhAMjali Adi jAnakAriyA~ upalabdha rahatI haiN| isake atirikta bAla stambha, nArI stambha, yuvA stambha aura aMgrejI stambha meM samAja ke pratyeka vyakti se jur3ane kA prayAsa spaSTa dRggocara hotA hai| patrikA kI mukhya vizeSatA hai ki yaha sampradAya-sadbhAva ko utpanna karane vAlI patrikA hai, isameM digambara, kharataragaccha, tapAgaccha, terApaMtha, sthAnakavAsI sabhI sampradAyoM ke samAcAra Alekha Adi prakAzita hote haiN| yaha sabhI sampradAyoM kI bhAvanAoM kA Adara karate hue eka sakArAtmaka evaM naI soca pradAna karatI hai| jinavANI patrikA ke abataka bIsa vizeSAMka prakAzita ho cuke haiN| 194
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaina patrAratva prathama kAlakrama jaina samAja kI pratiSThita evaM lokapriya mAsika patrikA jinavANI kA zubhArambha janavarI 1943 ko bhopAlagar3ha meM huaa| zrI jaina ratna vidyAlaya, bhopAlagar3ha ke tatkAlIna pradhAnAdhyApaka DaoN. phUlacanda jaina 'sAraMga' patrikA ke prathama sampAdaka the| zrI basantakumAra jaina evaM zrI campAlAla karnAvaTa ne sahayogI sampAdaka kA dAyitva smbhaalaa| paMDita dukhamocana jhA ne patrikA kA prArUpa taiyAra karane meM mahattvapUrNa yogadAna kiyaa| patrikA ke prakAzana meM prArambhika kAla meM bahuta sI samasyAoM kA sAmanA karanA pdd'aa| usa samaya dvitIya vizvayuddha cala rahA thA, phalasvarupa kAgaja prApti meM bahuta kaThinAI hotI thI / ataH dezI kAgaja meM patrikA ko nikAlanA paDatA thA / sitambara 1944 meM jinavANI ke prakAzana para jodhapura sarakAra ke pepara ikonaoNmI kanTrola ArDara dvArA roka lagA dI gii| zrAvakoM ke prayAsa se puna: disambara meM yaha roka haTA lI gaI / itihAsa, saMskRti aura dharma kI saMvAhaka patrikA jinavANI 42 pRSThoM ne jaina ratna vidyAlaya se prakAzita hotI thI / mukhapRSTha para Adhe bhAga meM jinavANI, aMka, varSa, prakAzaka evaM sampAdaka kA nAma aMkita hotA tathA Adhe pRSTha para eka vicAra bhI chapatA thA / viSaya sUcI dvitIya pRSTha para dI jAtI thI tathA sAtha meM jinavANI ke AjIvana evaM stambha sadasyoM ke nAma aMkita hote the / patrikA kA prArambha Iza- prArthanA, jina prArthanA Adi kavitAoM ke preraka vicAroM se tathA samApana 'sampAdakIya' jaise cintanaparaka vicAroM se hotA thA / yaha patrikA Adi se anta taka mUlyavAna vicAroM se susajjita hotI thI / nibandha, saMsmaraNa, kavitA, cintanaparaka lekha, navIna prakAzita pustakoM kA paricaya, samAja meM ghaTita vizeSa samAcAroM se yukta patrikA kA pratyeka aMka pAThakoM ke mana ko lubhAtA thA / uttarottara patrikA kI viSaya vastu meM navIna viSayoM kA pratyeka aMka pAThakoM ke mana ko lubhAtA thaa| uttarottara patrikA kI viSaya vastu meM navIna viSayoM kA saMyojana hotA rahA / itihAsa stambha, bAlavANI, cayanikA, mahilA jagata, sAmAjika samasyA, 195 1
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ na patrahAratva ANIMAL go-rakSA, laukAgaccha kI paTTAvalI, kathAparaka kavitA, pAkSikapatra, buddhiparIkSA Adi viSaya judd'e| bAlavANI kA sampAdana zrI narendra kumAra bhAnAvata karate the| jinavANI ke kaI aMko meM nandIsUtra kA paricaya prakAzita hue|| saMta-paricaya kA bhI krama nirantara banA rahA, jinameM AcArya zrI sohanalAla jI ma., tapasvI zrI bAlacandra jI mahArAja, zrI kezarImuni, zrI bhojarAja jI mahArAja, muni zrI jIvarAja jI, muni zrI harikizana jI, muni zrI dharmadAsa jI Adi nAma ullekhanIya haiN| jUna 1958 ke jinavANI ke aMka meM "18 sera sonA kisa prakAra banAyA gayA" zIrSaka se eka AryakArI lekha prakAzita huA, jisameM saMvata 1999 caitra mAsa meM RSikeza ke paMjAba nivAsI zrI kRSNapAla zarmA rasavaidya dvArA pArada se suvarNa banAne kI prakriyA ko batAyA gayA hai| jinavANI ke prathama kAlakamra meM sampAdana kI bAgaDora kaI hAthoM me gii| DaoN. phUlacanda jI jaina ke pazcAt paM. ratanalAla saMghavI, zrI campAlAla karnAvaTa, zrI kezarIkizora nalavAyA, paM. zazikAnta jhA, paM. basanta jaina zAstrI, punaH zrI campAlAla karnAvaTa, zrI cAMdamala karnAvaTa navambara 1967 taka isa krama meM sampAdaka badalate ge| prArambhika avasthA meM jinavANI patrikA ko pratiSThita karane kA dAyitva bahuta bar3A thA, parantu zrAvakoM ne dhairya evaM niSThA se vighna-bAdhAoM evaM vipadAoM kA dRDhatA se sAmanA kiyaa| pariNAmasvarupa jainadharma, darzana, sAhitya aura saMskRti kI mAsika patrikA 1943 se nirantara calatI rhii| prArambhika avasthA meM patrikA ke pracAra-prasAra meM zrI daulatarupacanda jI bhaNDAjI kA bahuta bar3A yogadAna rhaa| zrI motIlAla jI mUthA-sAtArA, zrI gularAja jI abbAnI-jodhapura, zrI kevalamala jI loDhA - jayapura evaM zrI saradAramala jI bhaNDArI ne bhI acchA sahayoga kiyaa| dvitIya kAlakrama jinavANI ke sampAdana kA 1967 se 26 varSoM taka nirbAdha rupa se rAjasthAna vizvavidyAlaya ke hindI vibhAga ke prophesara tathA hindI, 196
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ MMMMMMna patrahAratvaMARAMMA rAjasthAnI aura jaina sAhitya ke viziSTa vidvAna DaoN. narendra bhAnAvata ne dAyitva smhaalaa| Apake sampAdana ke isa patrikA ne mahattvapUrNa upalabdhiyoM hAMsila kii| bhagavAna mahAvIra ke 2500 veM nirvANa mahotsava para dezabhara se prakAzita vizeSAMkoM meM jinavANI ke jaina saMskRti aura rAjasthAna vizeSAMka ko sarvazreSTha mAnakara digambara samAja kI ora se lakSmI devI jaina puraskAra ke rupa meM DaoN. bhAnAvata ko prazasti patra evaM svarNapadaka pradAna kara sampAnita kiyA gyaa| yaha samAroha baDaudA meM AcArya vidyAnanda jI mahArAja ke sAnidhya meM tatkAlI videza maMtrI zrI aTalabihArI vAjapekI ke mukhya Atithya meM sampanna huaa| pro. narendra bhAnAvata dvArA jainadarzana, sAhitya aura saMskRti kI viziSTa patrikA banane kI ora agrasara jinavANI ke antaraMga aura bahiraMga donoM dRSTiyoM se nikhAra lAne kA prayatna kiyA gyaa| pharavarI 1968 se ugate sitAre nAmaka stambha sampAdaka dvArA prArambha kiyA gyaa| jisa meM naye lekhakoM ko sthAna diyA jAne lgaa| praznottarI stambha ko prArambha karane ke pIche DaoN. narendra bhAnAvata kI bahuta sUkSma dRSTi rahI hai| ve apane sampAdakIya meM likhate haiM - 'jainadarzana eka vaijJAnika darzana hai| usake adhyayana adhyApana kI paryApta suvidhAe~ samAja meM pratyeka sthAna para upalabdha nahIM hai| kaI aise sthAna bhI haiM, jahA~ saMta-satiyoM ke darzana bhI durlabha hote haiN| isa sthiti meM jijJAsu svAdhyAyiyoM ke mana meM jo saiddhantika prazna uThate haiM, unake samAdhAna kA koI mArga nahIM raha jaataa| ataH aise tAttvika praznoM ke uttara jinavANI ke mAdhyama se die jaaeN| isI uddadezya ko lekara praznottara stambha prArambha kiyA jA rahA hai| apaila 1974 se zrI mahAvIra koTiyA dvArA praNita AtmajayI nAmaka upanyAsa cAra kiztoM meM prakAzita huaa| yaha bhagavAna mahAvIra ke jIvana aura upadeza para AdhArita mAnavatAvAdI eka laghu upanyAsa hai| dIkSA kumArI kA pravAsa nAmaka upanyAsa bhI jinavANI ke aMkoM meM prakAzita huaa| 17
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ haina patrakAratva pro. bhAnAvata ke samaya meM vibhinna viSayoM para dasa vizeSAMka prava zita hue| pAThakoM dvArA sabhI vizeSAMko kA abhinandana kiyA gayA, pAThakoM kI pratikriyA sakarAtmaka rupa se prApta huI, jisakA prakAzana jinavANI aMko meM kiyA gyaa| ve vizeSAMka nimnalikhita hai (1) zrAvaka dharma, vizeSAMka - 1970, ( 2 ) sAdhanA vizeSAMka - 1871, (3) dhyAna vizeSAMka 1972, (4) jaina saMskRti aura rAjasthAna 1975, (5) karmasiddhAMta vizeSAMka - 1984, (6) zrAvaka dharma aura samAja 1985, (7) aparigraha vizeSAMka - 1986, (8) AcArya zrI hastImala jI ma.sA. zraddhAMjali1999, (9) AcArya zrI hastImala jI ma.sA. : vyaktitva evaM kRtitva1992. (10) ahiMsA vizeSAMka - 1993 / dvitIya kAlakrama meM jinavANI ko vicAroM se saMvardhita karane ke lie kaI lekhakoM kA sahayoga rahA, jinake nAma isa prakAra hai - paM. cainasukhadAsa, zrI gajendra muni, puSkara muni, zrI kanhaiyAlAla loDhA, DaoN. devendra kumAra jaina, zrI yajJadatta 'akSaya' muni, zrI lakSmIcandajI, zrI gajendra muni, DaoN. pharneNDo bellinI phillIpI, zrI cAMdamala karNAvaTa, zrImatI maMjulA bamba, zrI ramezamuni zAstrI, AcArya hastImalajI ma. evaM AcArya hIrAcandra jI ma. ke pravacana, zrI raNajItasiMha kUmaTa, zrI pI. ema. coraDiyA, zrI pAradarzI, zrImatI ratana coraDiyA, zrI rAjamala DAMgI, zrI rAmanivAsa zarmA 'mayaMka', zrI saubhAgyamala jaina, zrI mIThAlAla madhura, zrI dilIpa dhIMga, sAdhvI mainAsundarI, DaoN. zAntA bhAnAvata, zrI nandalAla mAru, zrI sampatarAja DosI, zrI amaracanda nAhaTA, zrI gajasiMha rAThauDa, zrI mahAvIra koTiyA, zrI motIlAla surAnA Adi / DaoN. bhAvAnata ko sampAdana kArya meM apanI patnI zrImatI zAntA bhAnAvata kA pUrNa sahayoga milatA thA / unakI mRtyu ke pazcAt 5-6 mahine taka unhoMne jinavANI ko sampAdita kiyA, ve bhI divaMgata ho gaI to unake putra DaoN. saMjIva bhAnAvata ne isa kArya ko sitambara 1993 taka dekhaa| 198 - - -
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ haina patrAratva tRtIya kAlakrama pro. narendra bhAnavata ke bAda jinavANI ko suyogya hAthoM meM dene ke lie khoja kI gaI tAki patrikA ke stara ko hAni na ho aura isakI lokapriyatA banI rahe / ratnasaMgha ke aSTama paTTAdhara acArya zrI hIrAcandra jI mahArAja ne apanI pArakhI dRSTi se vidvAnoM para najara dauDAI to unheM pro. dharmacanda jaina sabhI dRSTiyoM se ekadama upayukta lage / saMskRtavid, prAkRtabhASAvijJa, sarala evaM zAntasvabhAvI DaoN. dharmacanda jaina ne AcAryazrI kI AjJA zirodhArya kara bahuta nipuNatA se apane kArya ko kiyA / usI kA pariNAma hai ki Aja jinavANI patrikA jainapatrikAoM meM apanI viziSTa sthAna rakhatI hai| jaina - ajaina sabhI varga ke loga ise baDe cAva se paDhate haiM aura mahIne ke prArambha se hI naye aMka ke Ane kA intajAra karate haiM / akTUbara 1994 se adyatana jinavANI patrikA ke sampAdana kArya meM yukta pro. dharmacanda jaina jayanArAyaNa vyAsa vizvavidyAlaya, jodhapura ke saMskRta vibhAga meM AcArya haiN| Apa ratnasaMgha kI kaI saMsthAoM se juDe hue haiM / svAdhyAya - zikSA ke sampAdana kA kArya Apa jinavANI ke sampAdana se pUrva samhAla rahe the| kucha varSoM taka Apane 'jinavANI' aura 'svAdhyAya zikSA' donoM patrikAoM kA sampAdana kiyaa| saMgha samarpita suzrAvaka DaoN. dharmacanda jaina ne AcArya zrI hastI ke vyaktitva evaM kRtitva para 'namo purisavaragaMdhahatthINaM' vRhad pustaka kA lekhana kiyaa| Apa bahupratibhA ke dhanI, sulajhe vicAroM se yukta, dRDha manobala, adhyAtma vicAroM se anupramANika zrAvaka haiN| DaoN. jaina ne pAThakoM kI mAMga ko dhyAna meM rakhate hue 80 pRSThoM kI patrikA ko 128 puSThoM taka baDhA diyaa| vartamAna kI AvazyakatAoM ko dekhate hue hara prakAra se navInatA lAne kA prayAsa sampAdaka dvArA kiyA gyaa| aMgrejI stambha kI bhI zuruAta kI gaI, jisase mAtra aMgrejI jAnane vAle pAThakoM ko bhI isase juDane kA maukA milaa| videzoM meM bhI isakA svAgata kiyA gyaa| DaoN. priyadarzanA jaina kA aMgrejI meM sAmAyika va pratikramaNa sUtra vyAkhyAsahita Rec
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwna patrahAratvawww prakAzita kiyA, jisakA sAmAyika evaM pratikramaNa sIkhane vAle ko bahuta lAbha huaa| vijJAna aura jainadarzana se sambandhita DaoN. jIvarAja jaina ke Akhekha bahuta mahatvapUrNa hai, yathA-uccAra pAsavaNa kI samasyA, dhovana ke lie anupayukta padArtha, jaina brahmANDa aura Adhunika brahmANDa kI tulanAtmaka samIkSA aadi| jainadarzana ke agraNI vidvAna RSikalpa pro. sAgaramala jaina ke lekha bhI nirantara prakAzita hote haiN| ve lekha jaina dharma-darzana ke vividha AyAmoM ko dRSTipatha meM lAne vAle hote haiN| zrI dharmacanda jaina ke 'Ao milakara jJAna baDhAe~' zIrSaka se 70 se adhika lekhoM kI sIrija prakAzita ho cukI hai, jo thokaDoM kA talasparzI jJAna sIkhanA cAhate haiM una pAThakoM ke lie vaha kuMjI hai| karuNA aura anukampA, macchara kI yatanA, mRduvANI, sahanazIlatA, mAikroveva se baceM Adi jIvana-vyavahAra se sambandhita lekhoM se hara koI patrikA ko paDhane ke lie lAlAyita hotA hai| niyamita pAThakoM ke lie patrastambha kI sIrija evaM upanyAsa kA prakAzana kayA jAtA rahA hai| nUtana sAhitya dvArA navIna prakAzita pustakoM kI zIghra jAnakArI prApta ho jAtI hai| yuvaka saMgha aura zrAvikA maNDala apanI pravRttiyoM ke sugama saMcAlana ke lie ise hI apanA mAdhyama banAte hai| jinavANI patrikA kA sampAdakIya bahuta hI mArmika, rocaka, vividha jAnakAriyoM se paripUrNa, AdhyAtmika, vyAvArika, prAsaMgika, sAmAjika jaisI kaI vizeSatAoM ko sameTe hue pramAvI sampreSaNa ke sAtha pAThakoM ke hRdaya meM sthita ho jAtA hai| katipaya zIrSaka yahA~ uddhata hai - lakSmI kI pUjA, kIrti kA sukha, sAdhu-zrAvaka karuM praNAma, sadguNoM kI pUjA, prajAtAntrika malya, kSamAzIlatA aura kaSAya-vijaya, saMgha ekatA, jaina ekatA, AcArya hastI kI dRSTi meM jJAna kI mahimA, AcAra zuddhi ke preraka : AcArya zrI hIrA, dhArmika pAThazAlAoM kI AvazyakatA, dharma kI bhayAvahatA, bAladIkSA kA aucitya, saMthArA aadi| naye lekhakoM ko jor3ane kA prayAsa bhI sampAdaka kA rahata. hai| ina juDe lekhakoM kA nAma isa prakAra hai - zrImatI nIlU DAgA, pro. je Ara. bhaTTAcArya, '200
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mna patrahAratva M ARAM DaoN. dilIpa saksenA, zrI sunita kumAra jaina, zrI devendra nAtha modI, zrI namana mahetA, zrI narendra kakkaDa, DaoN. anekAnta kumAra jaina, zrI jitendrumAra caupaDA, zrImatI pArasakaMvara bhaNDArI, zrImatI monikA DAMgI, zrImatI zazi boharA, sau. kamalA siMghavI, zrI salamAna arzad, zrImatI sumana DAgA, zrI kamaleza mehatA, zrI surendra siMdhavI, zrI niteza nAgotA, DaoN. indrA jaina, DaoN. zvetA jaina, DaoN. saroja kauzala, DaoN. candrazekhara, DaoN. oN. pI. TAka, zrI rAjakumAra jaina, DaoN. zaulajA aroDA, zrI uttamacanda DAgA, zrI nileza kumAra caina aadi| gata cAra varSoM se lekhakoM ke utsAhavardhaka hetu 'jinavANI' zreSTha lekhaka puraskAra bhI Ayojita kiyA jA rahA hai| jinavANI patrikA ke philara hI isake pilara hai| samaya ke abhAva meM kaI vyakti jinavANI ke lekha nahIM par3ha pAte haiM to ve sirpha lekha kI pUrti meM prakAzita kie jAne vAle philara paDhakara hI apanA jJAnavardhana kara lete haiN| uname bhI bahuta mahatvapUrNa jAnakAriyA~ dI jAtI hai| bhraSTAcAra ke lie cala rahI muhIma ko dhyAna meM rakhate hue eka saMgoSThI kA Ayojana DaoN. jaina dvArA kiyA gayA thaa| goSThI meM paThita AlekhoM ko upayogI jAnakara sampAdaka mahodaya ne unheM prakAzita kiyaa| pichale disambara se mArca taka ke aMka bhraSThAcAra ke AlekhoM se alaMkRta hai| vartamAna meM jinavANI ke viSayoM kA anukrama isa prakAra rahatA hai - agamyavANI, vicAra-vAridhi, vAgvaibha, pravacana, prAsaMgika, aMgrejI stambha, patra stambha, yuvA stambha, nArI stambha, bAla stambha, svAsthya vijJAna, jIvana-vyavahAra, kavitA, gIta. vicAra sAhitya-samIkSA, mAsika praznamaMca pratiyogitA, samAcAra vividhaa| - DaoN. jaina ke samaya meM pA~ca vizeSAMka prakAzita hue - (1) samyagdarzana vizeSAMka 1996, (2) kriyodhdhAra cetanA aMka - 1997, (3) jainAgama vizeSAMka -2002, (4) pratikramaNa vizeSAMka - 2006, (5) guru-garimA evaM zramaNa jIvana vizeSAMka-2011 / ye sabhI vizeSAMka apane ApameM usa viSaya kI jAnakArI ke lie eka koza ke samAna haiN| ina sabhI vizeSAMko kA pA koM ne khUba sraahaa| 201
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ japA jaina patrakAratva ajAja patrakAra : zrI paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyA jIvanayAtrA : I.sa. 1897 - 1971) - prA. DaoN. kokilA eca. zAha jena dharmanA abhyAsu DaoN. kokilAbahene junajunavAlA kaoNleja, ghATakoparamAM sevA Apela. hAla teo somaiyA kaoNlejanA jenolojI DipA.mAM kAryarata che. sva. paramAnaMdabhAI zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha mATe varSo sudhI sUtradhAra rahyA hatA. 'prabuddhajIvana'nA taMtrI tarIke emaNe varSo sudhI yuvaka saMghanI, samAjanI ane rASTranI amUlya sevA bajAvI che. ' paramAnaMdabhAI 'prabuddhapuruSamAM hatA. temano abhyAsa bI.e., elaela.bI. jIvanabhara zuddhanA AgrahakAje lokavirodhano sAmano karanAra e mahAnubhava te paramAnaMda kApaDiyA. lokavirodhano sAmano karIne paNa zuddhane vaLagI rahevAnuM temanuM valaNa rahyuM hatuM. emano janma I.sa. 1893nI 18mI jUne saurASTranA rANapura gAme zvetAMbara mUrtipUjaka jaina kuTuMbamAM thayelo. emanA pitAzrI kuMvarajI ANaMdajI bhAvanagara zaheranA pratiSThita nAgarika hatA. samasta jaina samAjamAM emanI bolabAlA hatI. jaina tattvajJAnanA niSNAtano jIvanavyavahAra pavitra ane dharmaniSTha hato. sAdhu-sAdhvIo emanI pAse dharmanuM jJAna levA AvatAM. TuMbavyavasAya kApaDano eTale kApaDiyA tarIke oLakhAtA. temanI sAdhanA dharma ane vidyAbhyAsanI ja hatI. AvA saMsArasaMpanna zIlavaMta vAtAvaraNamAM paramAnaMdabhAI ucharyA. bALapaNathI ja abhyAsamAM tejasvI evA temanAmAM vidyA-upAsanAnI sAthesAthe netAgIrIno paNa guNa vikasyo. AvA pratibhAsaMpanna teo pravAsazokhIna ane prakRtipremI paNa hatA. bhAvanagaramAM mAdhyamika zikSaNa pUruM karI I.sa. 1909lmAM ucca abhyAsa mATe teo muMbaI AvyA. elaphinsTana ane seMTa jheviyarsa kaoNlejamAM abhyAsa karI I.sa. 1913mAM bI.e.nI DigrI prApta karI. tyAra bAda motIcaMda kApaDiyAne tyAM rahI kAyadAzAstrano abhyAsa karyo ane elaela.bI.nI upAdhi meLavI 1916mAM. 202
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkA patrakAratva ja NAya tyAra bAda solisiTara motIcaMdanI peDhImAM kAmagIrI svIkArI lIdha. daseka mAsa temaNe A kAma to karyuM paraMtu zuddhatAnA AgrahI svabhAve emane vakAlatanA vyavasAyamAM lAMbu TakavA dIdhA nahIM. - have emanI najara vyApAra kSetramAM pharI ane jarInA dhaMdhAmAM jhaMpalAvyuM. "sAhasa vinA siddhi nathI" ema te mAnatA, paraMtu ahIM sAhase yArI ApI nahIM. dhaMdhAmAM khoTa AvI paNa temanI zuddhatAmAM oTa nahIM AvI. pitakamAIno paiso emAM DUbyo tene pariNAme temaNe pitAnI milakatano ThIka-ThIka bhAga jato karyo. A che emanI nyAyapriyatA ane saccAInuM umadA udAharaNa. pachI ghaNAM varSo bAda jhaverAtano dhaMdho prAmANikapaNe calAvyo. I.sa. 1941mAM teo DAyamaMDa marcanTsa esosiyezananA upa-pramukha paNa varAyA. jhaverAtanI vacce paNa mukhyatve to mAnavahRdayanI amIratAnA ja e jhaverI rahyA. kuTuM bajIvana ATha varSanI vaye vaDhavANanAM vijayAbahena sAthe vevizALa thayuM. I.sa. 1911mAM aDhAra varSanI vaye teo lagnagraMthithI joDAya. e jamAnAmAM virala, tevo patravyavahAra temanI vacce cAlelo. A che samAja ane samayathI eka DagaluM AgaLa cAlavAnI ane pragatizIla manovRttinuM ghotaka. lagna pachI abhyAsa ane vyavasAya arthe muMbaImAM vasyA. lagnajIvanano zarUAtano dAyako patnIe bhAvanagaramAM pasAra karyo ane temane jJAnapradAna mATe saMskRta zIkhavavA zAstrInI paNa goThavaNa karI. strIzaktinA utkarSanuM A che udAharaNa ane temane tyAM sAta putrIo, janmI temane teoe putratulya ja gaNI. vaLI ucca abhyAsa karAvI protsAhita karI. teo eka vatsala pitA ane premALa pati hatA. lekhana pravRtti ane sudhAraka vRtti zvetAMbara mUrtipUjaka jaina samAjanA paraMparAgata ane AjanA yugane asaMgata evA rItarasamo sAme emaNe lakhANomAM ane bhASaNomAM virodha vyakta - pitAzrI kuMvarajInA taMtrIpaNA nIce cAlatA jaina dharmaprakAzamAM Adhunika 203
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainonuM kalAvihIna dhArmika jIvana' e zIrSakakathA aDhAra haptAnI eka lAMbI lekhamALA 1920mAM lakhelI te pAchaLathI pustakarUpe paNa prakAzita thaI che. emAM emaNe tarkane asaMgata evI aneka dhArmika prakriyAonI AlocanA karI. pariNAme samAja sAthe emane athaDAmaNomAM AvavuM paDyuM. teo sudhArAnA pracAraka hovA chatAM emanA vyavahAramAM kyAMya dveSa, avicAra, AtaMka, daMbha, svArtha ke sattAzokha jovA maLatAM nathI. vyApaka premabhAvanA para maMDAyelo A hato vizuddha jIvanavyavahAra. emanA vyavahAramAM vaNAI gaI hatI A paMkti - "You have never turned the wrong to right, you have been coward in the fight. (Charles Mackensy) arthAt "anyAyonA kare na jAya, khare yuddhabheru kahevAya kAMtivAdI pravRtti: asatyano pratikAra, anyAyano pratikAra emano jIvanadharma hato. pratikArazUnya sAdhutA kevaLa nirmAlyatAnI nizAnI che. e hato emano jIvanamaMtra. e preraNAthI emaNe 1928nA navembara mAsamAM zrI ratilAla koThArInI AgevAnI nIce zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanI sthApanA karI. ane saMghanA Azraye AMdolana calAvyuM. samAjanI jUnavANI vicAraNA ane tarkavihIna bAladIkSA sAme, temaja jaina samAjanI sthiti custatA ane jaina sAdhuonI niSkriyatA, pAkhaMDa ane pAmaratA sAme, dharmArthe maLela dravyano anucita upayoga, strI-puruSa samAnatA, pharajiyAta vaidhavyapAlanano virodha, aspRzyatA sAme AMdolana - A badhAM yuvaka saMghanA kAryakSetro hatAM. e noMdhapAtra che ke A badhAM AMdolane tyAre samAja para gaherI asara karelI ane keTalAka vicAroe jaina samAjane khaLabhaLAvI paNa mUkelo. amadAvAdanA zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMghe emane saMghabahAra paNa mUkyA, paraMtu emanI zubha niSThAthI dhIrajalAla TokarazI zAhanI AgevAnI heThaLa amadAvAdanA jaina yuvakoe emanuM sanmAna paNa karyuM. pachI to aneka sthaLoe amanuM sanmAna thayuM. Ama, jaina dharmanA pracalita dUSaNo ane mithyAcAro dUra karavAmAM emano 204
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ phALo nAnosUno na hato. temanAM prakAzano : jaina patrakAratva - jaina yuka saMghanuM pAkSika 'prabuddha jaina' 1937nI 1lI navembarathI zarU thayela. A mukhapatranA taMtrIsthAnethI paramAnaMdabhAIno patrakAra tarIkenI zaktino paricaya thAya che. e pahelAM - 1930mAM temaNe upanagara satyAgraha patrikA calAvelI. - 1-1-34 thI 1-1-37 sudhI 'taruNa jaina'nuM saMpAdana kareluM. 'prabuddha jaina' dvArA patrakAra tarIkenuM emanuM vyaktitva pAMgareluM jovA maLe che. e dvArA emanI AtmAbhivyaktine mokaLAza maLI - jenAthI vizALa vAcakavarga AkarSita thayo je temanI taTastha, tAjagIbharI, tarkabaddha vicAraNA pragaTa kare che. I.sa. 1953nA me-1lI tArIkhathI e pAkSikanuM sAMpradAyika nAma dUra karI 'prabuddhajIvana' nAma ApyuM - je Aja sudhI cAle che. gujarAtI patrakAratvamAM A eka agragaNya vicArapatranuM sthAna dharAve che. jaina yuvaka saMghe temanA lekhasaMgraha graMthabaddha karyA che ane te prakAzita thayA che. saMgha taraphthI te saMgrahamAMnA keTalAka prasiddha saMgrahonAM nAma che(1) satyaM zivaM suMdaram - 1954. ('prabuddhajIvana'mAM pragaTa thayela lekhono saMgraha. (2) ciMtanayAtrA. (3) ahiMsAnI adhUrI samajaNa pustikA. (4) Adhunika jainonuM kalAvihIna dhArmika jIvana. (5) aMta samaya AsapAsa. anya lekho che - vijJAna ane dharma, darzana ane jIvana, nirAmiSa AhAra, gAMdhIjI sAtheno patravyavahAra, jaina dharmamAM strIone sthAna ane pravAsalekho. temanAM lakhANomAM vicAronI vizadatA, dalIlonI tarkabaddhatA, viSayanuM vaividhya jovA maLe che. rocaka, sughaDa ane spaSTa zailImAM. '"A lakhANomAMthI emanuM nikhAlasa, nirdeza ane nyAyapriya patrakAra 205
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva tarIkenuM, vizuddha, vyApaka, vicAraka tarIkenuM, svataMtra, buddhimAna, svArthahIna samAjasudhAraka tarIkenuM, ane sauthI vizeSa AdamiyatanA abhivAdaka tarIkenuM vyaktitva pragaTa rahe che. patrakAra tarIkenI emanI pAtratA, paripakvatA ane prajApriyatAnuM udAharaNa - prabhuddha jaina, pachIthI prabuddhajIvananA taMtrI tarIkenI saphaLa kArakirdIthI AkarSAI saurAsTra TrasTa taraphathI temane 'yugadarzana' nAmaka mAsika patra zarU karavAnuM sUcana AvyuM ane tenuM saMpAdana paNa temaNe karyuM. tyArabAda teo saurASTra TrasTanA eka TrasTI tarIke nimAyA. teonA mata pramANe sAMpradAyika ane rUDhigata kriyAkAMDarUpa dharmamAM aTavAI rahelA janasamudAyane dharmanA satyasvarUpane samajavAnI jarUrata che. 'mAtra bAhya AcAra ke kriyAkAMDa manuSyanI yogyatAnuM kAraNa bane to bagalo paNa bhaktanI koTImAM lekhAya'' ! dharmanA AMtarika svarUpane agatya ApavAnI jarUra che. "dharmano saMbaMdha jIvananA ghaDatara sAthe, yamaniyamanA anupAlana sAthe, AcAra ane vyavahAranI vigato sAthe che.'' - lekha : AryAvartano saMkrAtikALa) saMkaTane paNa samRddhi gaNI satkAravAnI sAdhutA temanAmAM jovA maLe che. emanI lokapriyatAnAM be kAraNo che (1) prabuddhajIvana aMka prakAzana (2) paryuSaNa vyAkhyAnamALA. paryuSaNa parva nimitte - prajAne jIvanapothI maLI rahe e AzayathI emaNe I.sa. 1932thI lokapriya paryuSaNa vyAkhyAnamALA zarU karI. jIvanabharanI emanI ni:svArtha sevAne puraskAravA muMbaI jaina yuvaka saMghe I.sa. 1969nA DisembaranI 25mI tArIkhe saMghanA navA sabhAgRhane 'paramAnaMda kApaDiyA sabhAgRha' tarIke jAhera karyuM che. paMDita sukhalAlajInA zabdomAM "potAnA manamAM koIne taddana virodhI mAnI tenA pratye DaMkha ke kaDavAza sevavA e paramAnaMdabhAInI hasamukhI prakRtimAM saMbhavita hatuM ja nahIM - e tattva emanA parama AnaMda nAmane sArthaka kare che.'' A prabuddha puruSanuM jIvana zuSka na hatuM. saMgIta ane citrakaLAmAM temane rasa hato. bhUpAlI ane durgA emanA priya rAga ane teo saMgIta zIkhyA paNa hatA. 206 -
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ jenA patrakAratva ja ja aMtamAM, Ama teo eka asAdhAraNa vyaktitva dharAvatA vyakti hatA. adhyAtmakrAMti pravartaka e temanI vizeSatA hatI. AvA vaNika jaina patrakAra - AjIvana jJAnopAsanA karanAra nIDara, niSThAvAna patrakAra, mukta ane maulika vicAraka, saraLatA, sAdAI, satya, sauMdaryanA AgrahI Azaka paramAnaMdabhAI 1971nA eprilanI 17mI tArIkhe hRdayaroganA humalAthI muMbaImAM avasAna pAmyA. "mA no maMdrAH Rtuyo yatu viravataH" dareka dizAothI amane zubha ane suMdara vicAra prApta thAo"no Adarza apanAvanAra paramAnaMdabhAI - emanuM nAma itihAsamAM suvarNa akSare noMdhAI jaI amara banI gayuM che. bhale temanA pArthivadehano viyoga thayo. mAnavahIrAnA sAcA jhaverIne koTi vaMdana.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa jaina patrakAratva jaja jaja Eii zA jainapatrakAra : sva. guNavaMta zAha - DaoN. rekhA vRjalAla zAha ( jena dharmanAM abhyAsu DaoN. rekhAbahene bhaktAmara stotra para zodhanibaMdha lakhI Ph.D. karela che. guNavaMta zAha | 'RSabhacaritra" para temano graMtha pragaTa thayela che. gujarAtI sAhityanuM paroDha UgatuM hatuM tyAre kavi narmada "dAMDiyo patra dvArA samAjane jagADavAnuM kAma karyuM. narmade kahyuM che ke, "A dAMDiyo e sattAdhIzone, dharmane nAme adharma AcAranArAone ane prajAnuM zoSaNa karanAranI sAme jozabhera dAMDI bajAvaze.' kavi narmadanI dAMDiyo'nuM eka arthamAM yAda Ape evA jaina samAjamAM sAptAhikanA patrakAra zrI guNavaMta amRtalAla zAha che. emaNe 'jina saMdeza" patranA mAdhyama dvArA potAnI tejAbI zailIthI vartamAna ghaTanAo para AkarA prahAro karyA. guNavaMta zAha pAse eka patrakAra tarIke ghaNI sajjatA hatI. e svayaM patrakAratvanA kSetramAM kArya karatA hatA. emanI pAse chaTAdAra zailI dharAvatI kalama hatI. sAptAhikano Lay-out suMdara rIte karI jANatA ane pachI sAptAhikamAM saune rasaprada ane AkarSaka evI vAMcana-sAmagrI ApatA hatA, enuM eka ja udAharaNa joIe to emaNe 'inTaravyuM ane aMtara nAmanI kolamamAM AgavI vyaktionI mulAkAta lIdhI hatI ane e mulAkAtamAM vyaktinA vyaktitvane pragaTa karavAnI sAthosAtha emane muMjhave tevA prazno paNa nirbhayatAthI pUchatA hatA. jina saMdeza'mAM zrI kAMtilAla korA, zreSThIvarya zrI dIpacaMdabhAI gADa, paMDita pUnamacaMda zAha, zrI vinobA bhAve ItyAdinI mulAkAto rajU karavAmAM AvI che. jina saMdeze' e samayanA jaina samAjamAM ghaNo khaLabhaLATa macAvyo hato. enuM kAraNa e che ke te samaye bhagavAna mahAvIra svAmInI 2500mI nirvANa zatAbdInI ujavaNI rASTrIya stare thaI rahI hatI. jaina samAjanA badhA phirakAoe sAthe maLIne A ujavaNI karavAnuM nakkI karyuM hatuM, paraMtu AnI sAme parama pUjya panyAsa zrI caMdrazekharavijaya ma.sAhebe pracaMDa AMdolana jagADyuM hatuM jenA pariNAme kasturabhAI lAlabhAInA ghare dharaNA karavAmAM AvyAM hatAM. 208
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrakAratvanI jANakArI zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA para gaMbhIra humalo thayo hato AvI paristhitimAM jyAre samAja mauna banI badhuM joto hato tyAre zrI guNavaMta zAha enI sAme potAnI jozIlI zailIthI nirbhaya rIte lakhyuM, "munizrI caMdrazekharavijayajInuM mAthuM to ThekANe che ne?" | ('jina sadeza' : varSa-4, aMka-66, tA. 1-12-73) taMtrI sthAnethI temaNe A mathALA nIce lekha lakhyo hato temAM temaNe caMdrazekharavijayajI vize kahyuM hatuM ke, "jaina sAdhuno aMcaLo oDhIne koI mArksavAdI ke nakSalavAdI samAjane lohiyALa baLavA karavA tarapha DhasaDI rahyo che." asaMtoSanI AgathI dhUMdhavAyelo koI taruNa tarakaDo saMgha, zAsana ane samAja para vera vALavA bahAravaTiye caDyo che.' Ama temane mArksavAdI, nakSalavAdI, melI murAdavALA, bahAravaTiyA kahyo. - taduparAMta munizrInuM mAthuM to ThekANe che ne? kAraNa - (1) munizrInuM sUcita Ayojana visphoTa dArUgoLo sAthenuM eka jokhamI aDapaluM che. (2) mana, vacana ane kAyAthI sAmAyikanI AjIvana pratijJAnI hicakArI hatyA che. (3) ahiMsaka jaina samAjamAM hiMsAnI Agano bephAma phAga che. (4) mahAvIranA gaurava ane garimAnI - jaina dharmanI zAna ane zobhAnI gojhArI kabara che. bhagavAna mahAvIra svAmInA nirvANa kalyANanI ujavaNIno virodha karatAM zrI caMdrazekharavijayajI vize AgaLa teo lakhe che ke, "zramaNa saMsthAnA movaDI dhuraMdharo koI to jAgo? A munizrI Aja jagatanA cogAnamAM chaDecoka jaina saMskRtinA cIra kheMcI rahyA che. eTaluM ja nahIM, moracA, dharaNA, gherAvo vagere jallAdonA sAthathI tenA para vikRta baLAtkAra karI rahyA che. zAsanarakSAno dAvo karatAM koI zramaNa ke zrAvaka jAgo! satvare jAgo! ane jaina dharma ane jaina saMskRti para kALuM kalaMka lAgI jAya te pahelAM munizrInuM sUcita Ayojana kAyama mATe kabaramAM gADI do." 209
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva AvI tejAbI ane khumArIbharI temanI kalama hatI. A ghaTanAnA nava mahinA pahelAM zrI citrabhAnujInA lagnanI ghaTanA banI tyAre temaNe karelo bacAva ke, "je kanyAne huM prema karuM chuM teno jAheramAM svIkAra zA mATe na karavo ?'' tenI sAme Izvara peTalIkare lekha lakhyo. 'lagna aMge citrabhAnuno pAMgaLo bacAva'. temAM temaNe lakhyuM ke - 'varSothI premamAM hatAM to sAdhujIvanamAM citrabhAnue keTalAM varasa daMbha calAvyo ?' - 'dezamAM uhApoha na jIravI zakAya te mATe videzanI dharatI para mIMDhaLa bAMdhyAM ? ke...' AnI sAthe ja bIjo lekha sArAbhAI ena. zAhano temaNe pasaMda karyo 'samAja nahIM jAge to AvA aneka citrabhAnu sarjAze.' ane sAthesAthe zrI zAMtilAla zeThano 'citrabhAnune khullo patra" lekhane sthAna ApyuM. eka bAju ghaNA ucca koTInA lekho pragaTa thatAM AcArya tulasI, yazapAla jaina, munirAja zrI jaMbuvijayajI, sAdhvI saMghamitrA jevAM vidvAnonA mArmika lekho pragaTa karatA hatA. A lekhonI pasaMdagImAM paNa emanuM AgavuM dhoraNa hatuM. jaina samAjane jagADavA mATe enI kupamaMDuktAmAMthI bahAra AvavA mATe hAkala karatAM hatAM to bIjI bAjue 'jaina daSTie maharSi araviMda, vinobAjInA maunanA prasaMgo jevA lekho ApIne vyApaka phalaka para jaina dharmanA siddhAMto mUkI ApatA hatA. emano bIjo lekha che - 'paryuSaNanuM posTamorTama - mahAvIranI majAka have baMdha karo'. (tA. 1-10-72) - paryuSaNa parva daramiyAna thatAM AraMbha-samAraMbho vize vigate chaNAvaTa karI che. zrotAo vize, dAnezvaro, strIonAM kapaDAM - AbhUSaNo vize, bhautika pradarzano, zistaviSayaka, svAmivAtsalya ityAdi viSayaka para dhAradAra cAbakhA mAryA che. lekhane aMte lakhe che ke, "jaina dharmano vadhu racanAtmaka pracAra thAya evI vyavasthA have nahIM thAya to eka bAju parvanI upAsanAno dekhAva thaze ane bIjI bAju jagatanA cokamAM thaze parvanI upahAsanA.'' zabdono samanvaya suMdara zailImAM karyo che. chatAM tejAbI, tejasvI chaTA akabaMdha rIte jALavI rAkhI che. 210
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratvanA ArAdhanAne paryuSaNano premapatra' (tA. 1-9-72) eka utkaTa premI ja Avo patra potAnI premikAne lakhI zake. sAdI-saraLasaumya bhASAmAM ArAdhanAne saMbodhIne A patra lakhyo che ke, ArAdhanA samaye kayA paribaLonuM dhyAna rAkhavuM joIe? ane paryuSaNa parva zA mATe che ? enuM yuvAnone gamI jAya evI suMdara zailImAM Alekhana karyuM che. "paryuSaNa pratye sAco prema hoya to tAruM samagra vyaktitva mArAmAM ogALI nAkha. mArAmaya banI jAya. tuM-huM-nA bheda nA rahe tevI ekAkAra banI jA. tArA romeromamAMthI satata ahoniza mAro ja nAda guMjavA de. tArA pratyeka dhabakAramAM mane ja dhabakavA de. dehabhAvane visarI AtmabhAvane smaraNamAM rAkha." jo ArAdhanA paryuSaNa parvane kharekhara prema kare to mokSarUpI zivaramaNIne avazya pAme. dehabhAvane bhUlI AtmabhAvane smaraNamAM rAkhavAthI ja AtmAnA zuddha nija svarUpane pAmI zakAya che. keTalA premabharyA zabdothI emaNe AtmAnA nija svarUpane pAmavAno mArga darzAvyo che. - zrI guNavaMta zAhanI trIjI viziSTatA hatI Lay-0pAnI. lekhanI sAmagrIne kevI rIte rajU karavI tenI daSTi hatI. tethI ja temanA aMkonuM Lay-out haMmezAM adakeruM rahyuM hatuM. prasaMga ane vAcaka baneno judA judA daSTikoNathI vicAra karIne te pramANe lekhonuM cayana karatA. vaLI nAnA-moTA TAIpa vAparIne ane spesa choDIne lekhane Agavo uThAva ApatA hatA. emanI pAse AkarSaka zIrSako racavAnI kaLA hatI ane AkarSaka mAhitIne boksamAM mUkIne e lakhatA hatA. e rIte dareka prakAranA prekSaka vargane AkarSatA. | 'jina saMdeza - varSa -2no paryuSaNa vizeSAMka ane micchAmI dukkaDam pUrti - aMka 36-37-38, tA. 1-9-72nuM Lay-out khUba suMdara che. paryuSaNa vizeSAMmAM prathama paryuSaNanA ATha saMdeza' madhyamAM 'ArAdhanAne paryuSaNano premapatra ane dehathI vIra.... dilathI mahAvIra' (Do. kumArapALa desAI) che ne chelle pAne 211
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAratva apAI Atmika bajeTanuM parva: saMvatsarI" ane sAthe "kSamA yAcuM nahi, e ja mAguM vIrathI varadAna.' kSamApanA pUrtimAM prathama pAne dhAMdhala-dhamAla ke ADaMbara vinA kSamA bakSavI joIe.' madhyamAM kokilAbahena zAha anuvAdita kSamA ane samAdhi ane chellA pAne zrI buddhisAgarasUrijInA hRdayanA udgAra - karelI bhUlonI huM AtmA pAse kSamA mAguM chuM.' arthAt kSamA ApavI, kSamA ApI samAdhi meLavavI ane samAdhi-dhyAna dvArA AtmAnA nija svarUpa sudhI pahoMcI javuM. guNavaMtabhAIe uparokta traNa viziSTatAo uparAMta aMgrejI ane jarmana bhASAnA anuvAdo paNa karyA che. temAMthI aMgrejImAM o hetrIno putrIne pitAno patra' ane jarmana bALavArtAno anuvAda jina sadezamAM jovA maLe che. temaNe dhArmika zikSaNa paNa meLavyuM hatuM. paMdara varSanI umare dIkSA aMgIkAra karI hatI traNa mAsanA paryAya bAda choDI dIdhI hatI. dhArmika abhyAsa ghaNo suMdara hato tethI - "Avazyaka zabdano artharaMgoLI' nAmano lekha temaNe jinasaMdeza'nA pratikramaNa vizeSAMka, varSa-14, aMka-7,8, tA. 22-8-1984mAM pragaTa thayo hato. Avazyaka'no artha karatAM teo lakhe che ke, 'je sAdhanA karyA sivAya cAle ja nahIM, evI karavA yogya sAdhanA avazya karavI tenuM nAma che Avazyaka." "sAdhaka mATe Avazyaka zabda tenI sAdhanAno saMjIvanI maMtra che.' bhASyakAra zrI jinabhadragaNI ane mAladhArI zrI hemacaMdrAcArye Avazyaka zabdanI vividha vyAkhyAo ApI che tene ahIM temaNe Avazyaka zabdanI artharaMgoLI rUpe pAMca arthomAM rajU karI che. taddhaparAMta anuyogadvAra sUtramAM Avazyaka zabdanA paryAyavAcI zabda batAvyA che. Avazyaka paddhavarga, nyAya, ArAdhanA ane mArga. Ama ATha samAnArthI zabdonI vyAkhyA ApI che. AvazyakatA cha prakAra che : (1) sAvadyayoga virati (2) utkalana (3) guNavatkRtipatti (4) alita niMdanA (5) vraNa cikitsA ane (6) guNadhAraNA. (212
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ jA jA jA jA jaina patrakAratva jaja para jaI A chane TUMkANamAM samajAvyA che. Avazyakano nizcita hetu - sAmAyika, caturvizatistava, vaMdana, pratikapraNa, kAyotsarga ane pratyAkhyAna e nitya karavA yogya che ane vAraMvAra karavA yogya che. paMcAcAra ane A ja AvazyakanuM pratinidhi sUtra kare mi bhaMte che. pratikramaNa zA mATe? A paNa temano suMdara lekha che. teo pratikramaNa karavAnuM kAraNa jaNAvatAM kahe che ke, "AtmAne karmamukta karavA mATe, doSonI zuddhi ane guNonI vRddhi mATe pratikramaNa. zrI guNavaMta zAhe hajAra varasanA je te ItihAsanA mitAkSarI paricayane eka lekhamAM samAvI lIdho che. te che - hakIkatonA hema - hastAkSara'. A lekhamAM vikrama saMvata 1001thI laIne 2000 sudhInA ItihAsanI mahattvapUrNa ghaTanAone vaNI levAmAM AvI che. saMvata 1001thI 1100 : A samaya eTale vAda-yuga. A sadImAM jainAcAryoe hindu vidvAno - paMDito sAthe tema ja digambarAcAryo sAthe paNa zAstrArtha karIne saphaLa ane sonerI hastAkSara karyA che. zrI pradyumnasUrijIe 84 vAdomAM jIta meLavI, zrI dhanezvarasUrie muMjanI rAjasabhAmAM vAda karIne vijetA banI 18,000 brAhmaNone jaina banAvyA je 6 ghaDImAM 500 zloka kaMThastha karatA hatA. ' dharmaghoSasUri, zAMtisUrie bhojanI sabhAmAM 84 vAdIone jItI letAM temane "vAdivetAla'nuM biruda ApI sanmAna karyuM hatuM. bhImadeva pahelAnA samayamAM tenA maMtrI vimalazAhe vi.saM. 1008mAM Abu upara vimalavasahi jinAlaya baMdhAvyuM je zilpa sthApatyanA kAraNe vizvaprasiddha thayuM. dhanapAle tilaka maMjarI' kathA racI. | saMvata 1101 thI 1200 A jaina saMskRtino suvarNa yuga hato. jinavallabhasUrie saMghapaTTaka, zRMgAra zatakanI racanA karI. 213
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva saMvata 1201 thI 1300 hemayuga ane vastu-teja yuga ema be yugamAM A zatakanI lAla jAjama patharAyelI che. kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArye lAkho zloko pramANa benamUna bhAtIgaLa sAhityanuM sarjana karyuM. zrI jagacaMdrasUri jeva ugra tapasvIthI tapAgaccha zarU thayo. tejapAle delavADAnAM derAM baMdhAvyAM. viveka maMjarI, upadeza, kaMdalI, vasaMtavilAsa, pAMDava carita, mRgAvatI carita ityAdi kRtio A yuganuM mUlyavAna pradAna che. saMvata 1301thI 1400 janajIvana ane sAhityajIvanamAM hindI, phArasI ane urdU bhASAno praveza thayo. jaina sAhitya kSetre AkhyAna, rAsAo ane bAlAvabodhano sUryodaya thayo. merutaMgasUrinA prabaMdha ciMtAmaNi ane sthavirAvali ane jina kuzalasUrinA vividha tIrtha kalpa aNamola bheTa che. saMvata 1401 thI 1500 tADapatranI jagyAo kAgaLe lIdhI. pArzvanAtha caritra, kumArapALa caritra ane zrIpAla caritra ityAdi ullekhanIya caratri graMtho A yuge ApyA. somasuMdarasUrie tAraMgA ane rANakapura tIrthonI pratiSThA karAvI. rAjasthAnamAM jJAnoddhAranuM kArya khataragacchIya jinabhadrasUrie karyuM. saMvata 1501 thI 1600 A ghaTanA pracurayuga hato. pArzvacaMdragacchano udaya thayo. zatruMjaya tIrthano 16mo uddhAra zeTha karmAzAe karAvyo. sAhitya kSetre rAsA, copAI ane phAgunuM sarjana thayuM. pi depAle jAvaDabhAvaDa rAsa, zreNika rAjAno rAsa, caMdanabALAnI copAI, sthUlibhadra phAgu, puNyasAra 214
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jaina patrakAratva ajAja rAsa, jaMbusvAmI rAsa ItyAdi rAsAnI racanAo thaI. saMvata 1601thI 1700 hIrasUri ane jinacaMdrasUrino yuga che. akabare baMne AcArya pravarone samaye samaye ApelA ahiMsAnA pharamAna A yuganA dastAvejo che. bhaktisAhityanuM zataka che. zatruMjaya, sametazikhara, dhaMdhANI Adi tIrthonA rAsAo tathA hIrasUri, kumArapALa, jinasAgarasUri, rUpacaMda RSi Adi vyaktiniSTha rAsAo paNa maLyA. , saMvatata 1701 thI 1000 yazovijayajI, AnaMdaghanajI, vinayavijayajI, jJAnavimalajI, udayaratna, devacaMda Adi baso jeTalA pratApI kavio thayA. - zRMgArarasanI chAMTavALA paNa vairAgyalakSI nema-rAjula bAra mAsa ane syulibhadra rAsa phAga A yuganI AgavI deNa che. saMvata 1801 thI 1900 bhIkhamajIe terApaMthanI sthApanA karI. jaino prathamavAra muMbaImAM pravezyA. motIzA zeThe bhAyakhalAnuM prasiddha Adezvara prabhunuM jinAlaya baMdhAvyuM. zikSaNa ane ArogyadhAmonAM kSetrAmAM dAna devAno pravAha zarU thayo. | saMvata 1901 thI 2000 sadInA pUvadhe ApaNane adhyAtmayogI cidAnaMdajI ApyA, vijayarAjendrasUrie jJAnabhaMDAro zarU karAvyA. "abhidhAna rAjendrakoSa' e temanuM anupama ane advitIya pradAna che. A sadImAM ja vIracaMda rAghavajI gAMdhI cikAgo dharmasabhAmAM gayA ane videzIone jaina dharme AkarSyA. pariNAme aMgeja vidvAno jaina dharmanA abhyAsa arthe bhArata AvyA. zrI AtmArAmajI (vijayAnaMdasUri)no ajJAna timira bhAskara graMtha temanA sarjanono mugaTamaNi graMtha A sadImAM racyo. zrImad rAjacaMdra paNa A sadInA eka AdaraNIya vibhUti hatA. mahAtmA gAMdhInA guru hatA. 215
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva bhImazI mANeke jaina graMtho chApavAno zubhAraMbha karyo. jaina dIpakathI jaina patro pragaTa thavAnA zarU thayA. muMbaImAM jaina esosiyezana oNpha inDiyA sthapAI. jainonI sarvaprathama jAhera saMsthA zarU thaI. AnI sthApanAthI saMsthA yugano prAraMbha thayo. mohanalAlajI munie muMbaImAM padhArIne jaina sAdhuo mATe muMbaInA daravAjA ughADaDyA. A lekhanA aMtamAM zrI guNavaMtabhAI lakhe che ke - 'chellA eka hajAra varasano A mitAkSarI itihAsa ApavAno uddeza eTalo ja che ke ApaNI gaIkAla bhavya hatI. ApaNe Aja ane AvatI kAlane paNa AthIya vizeSa bhavyAtibhavya banAvIe.' temanI goThavaNI, kramavArI eTalI AkarSaka che ke, A hajAra varasamAM je-je ghaTanAo banI teno citAra kharekhara hakIkatono hema-hastAkSara ja che. temanI AgavI chaTA, Dhaba, kaLA ne najaraaMdAja karI zakIe tema ja nathI. zaktizALI lekhanakaLA, zabdonI gUMthaNI, bhASA paranuM prabhutva ahIM ApaNe joI zakIe chIe. temanI tejAbI kalama, suMdara zailI ane goThavaNanA keTalAka namUnA ApaNe joyA. A sivAya paNa emaNe ghaNA suMdara lekho lakhyA che. temaNe kula traNa patrikAo bahAra pADI. temAMnI prathama hatI (1) buddhi prabhA (2) jina saMdeza (3) trizalA. zrI mahendrabhAI zeThe (jaina paMcAMgavALA) kahyuM ke, buddhiprabhA sauprathama hatI, paNa te bahu cAlI nahIM. 'jina saMdeza'nA teo taMtrI paNa rahyA ane trIjI trizalA je guNavaMtabhAIe potAnI patnI indirAbahenanA nAme kADhI hatI. temanI jIvanajharamara joIe to khaMbhAtamAM amRtalAla zAhane tyAM sAdhAraNa parivAramAM janma thayo hato. 15 varSanI uMmare jaina dIkSA lIdhI hatI, paraMtu traNa mAsanA saMyama bAda rajoharaNano tyAga karyo hato. bhADAMnA gharamAM rahetA hatA. zreSThIvarya zrI dIpacaMda gArDI, mahendra zeTha (je temanA gADha mitra hatA), ane bIjA eka sagRhasthanI Arthika sahAyathI temane mAlikIno eka phleTa malADamAM laI Apyo hato. Aje paNa temanA putra prakAzabhAI tyAM rahe che. guNavaMtabhAI lekho lakhatA ane temanAM patnI indirAbahena jAherakhabara lAvavAnuM 216
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAma ja jaina patrakAratva jaja kArya karatAM hatAM. temanA putra zrI prakAzabhAIne huM maLI tyAre temaNe kahyuM ke, "mArA pappAe khUba mahenata karI hatI. zUnyamAMthI sarjana karyuM hatuM. zrI vallabhasUri mahArAja sAhebanI teo ghaNA najIka hatA." ' guNavaMtabhAI para paTaNA (bihAra)mAM eka mahArAja sAhebe kesa karyo hato. temanuM mRtyu 1985mAM thayuM te pachI paNa korTamAMthI temanA nAme samansa AvyuM hatuM. jiMdagInI aneka vikaTa paristhitino sAmano karatAM jIvana jIvyA. phakta 45 varSanI umare A phAnI duniyAne alavidA karIne cAlyA gayA. judA judA vizeSAMko e paNa guNavaMta zAhanI vizeSatA hatI. paryuSaNa, kSamApanA, pratikramaNa ityAdi prasaMga anusAra AkarSaka sAdhana-sAmagrI sAthe pragaTa karatA. "jina saMdeza'nA taMtrIpada para rahevA uparAMta temaNe prabodha TIkA, zrI mahAvIra svAmInI 2500mI nirvANa ujavaNInA bhAgarUpe taiyAra thayelA graMthanI ane goDIjI jinAlayanI 150mI sAlagIrInA vizeSAMkanuM eDiTIMga paNa karyuM hatuM , zA mATe jina saMdeza" ? aMka-36-37-38nA uttaramAM jaNAve che ke, 'jina saMdeza' e amArI rojIroTI raLavAnuM sAdhana ke mAdhyama nathI. jaina dharmanA vividha phirakAo ane gaccho vacce bhAvanAtmaka ekatA sthApavA, teo vacce sAhityika maitrI vikasAvavA ane e saunuM dhArmika dhruvIkaraNa karavA mATenuM amArA haiye je svapna che, tene sAkAra karavA mATenuM jina saMdeza mAdhyama che." Arthika paristhiti nabaLI hovA chatAM keTalA POSITIVE vicAro che emanA - "jIvana satata saMgharSa nathI jIvana samAdhAna che. bAMdhachoDa che. saMsthA ane sAmayikane paNa A sUtra lAgu paDe che. jina saMdeza Aja Arthika bhIMsamAM che. ghara ane ghareNAM na vecavA paDe tyAM sudhI tene jIvatuM rAkhavAnI amArI saMniSTha ane sakriya taiyArI che, ane bIjuM A bhIMsa kAyamI rahevAnI nathI. amane samAjamAM zraddhA che te jarUrathI "jina saMdezane A bhIMsamAMthI mukta karaze ja.' ATalI badhI zaktivALA patrakAra hatA paNa samAjane emano pUrato lAbha maLyo nahIM ane emanI krAtikArI daSTi keTalA evA praznomAM gUMcavAya gaI ke jenA pariNAme jaina patrakAra tarIke navo cIlo pADI zakyA nahIM. Ama chatAM emanI khumArI, khuddArI, khamIra sadAya yAda raheze ane virodhIo sAme karelI siMhagarjanA A samAja kyAreya bhUlI zakaze nahIM. ** 217
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva lokadharmI patrakAra : candrakAMta vorA - saMdhyA zAha jaina darzananA abhyAsu 'jhAlAvADI jaina patrikA'nAM taMtrI che. satvazIla sAhityanI upAsanA karanAra saMdhyAbahena jaina sAhitya samArohamAM avAranavAra bhAga le che. candrakAMta vorA lokadharmI patrakAratvanA be dharmo - darpaNadharma ane dIpakadharma-samAjajIvanamAM je kAMI banAvo bane temane ane samAjIvananA bhItarI pravAhone yathAtatha rajU karavAmAM darpaNadharma sacavAya che, kiMtu patrakAratva kevaLa darpaNadharma bajAvIne aTakI jAya te na cAle. teNe dIpakadharma paNa bajAvavo rahyA, dIpaka AsapAsa rahelA aMdhakArane paDakAre che te rIte samAjajIvananA tamasane ogALavAnuM, saMskAravAnuM ane lokazista dvArA ujamALavAnuM kArya te che dIpakadharma. caMdrakAMta vorAe 25 varSanI akSarayAtrAmAM 'janmabhUmi'nA cIpha ripArTara tarIke A darpaNadharma ane dIpakadharmanuM supere jatana karyuM. 'janmabhUmi'nA patrakAra tarIke patrakAratvanA darajjAne teo UMcA Asane laI gayA. samAjanI vedanA, viSAda, Akroza, AnaMda, saMgharSanI saMvedanA ane mathAmaNone temaNe jIlI ane pragaTa karI. asarakAraka janasaMparka : caMdrakAMta vorA gujarAtI patrakAratvanA itihAsamAM eka nirALI bhAta pADanArA, kuzAgra buddhi dharAvanArA, bhAre sphUrtilA patrakAra hatA. samAcAranA aMtarAlamAM javA maTe, samAcAranI kaDIo meLavavA mATe rAta mAthe levA paNa teo sadAya tatpara rahetA. sAmAjika ane rAjakIya kSetre paDadA pAchaLa banatI ghaTanAonuM pageruM kADhavAmAM bhAre pAvaradhA asarakAraka janasaMparka e temanA vyakitatvanI vizeSatA hatI. sAmenI vyakti badhuM ja kahevA prerAya tevI AtmIyatA teo keLavI zakatA-jANatalapaNuM, viveka ane ramUjanuM evuM to saMmizraNa emanI vAtomAM hoya ke sAmo mANasa temane bhAgye ja TALI zake - kAzmIranA vaDApradhAna, 218 -
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAjAnArAja jaina patrakAratva jaja koMgresanA pramukha, polIsa adhikArI, keMgresanA adhivezanano rasoDAdAra, sTAphano DrAIvara, dANacora ke koInI dIkarI bhagADI gayelo gunegAra - game tenI sAthe vAta karavAnI hoya, samAcAra ApanArane jItI levAnI AvaData ekasarakhI kAmayAba rahetI. sAhasa ane nirbhikatA : 1946mAM subhASajayaMtI aMge copATI parathI saraghasa nIkaLavAnuM hatuM. dhanubhAI phoTogrApharanI sAthe vorA tyAM pahoMcI gayA. saraghasa para azruvAyu choDAze ne lAThIcArja thaze evI dahezata hatI te sAcI paDI - azruvAyuno TeTo vorAnA page vAgyo. eka mahinA sudhI sAravAra levI paDI paNa gabharAya e vorA nahIM. moTAmAM moTA samAraMbha hoya, keMgresanuM adhivezana hoya ke javAharalAla naherunI sabhA hoya, vorA bedhaDaka tyAM pahoMcI jatA. - 1956mAM saMyukta mahArASTranI caLavaLa vakhate muMbaI to mahArASTra sAthe ja rahevuM joIe evo prajAno sUra UDyo hato. zivasenA astitvamAM AvI hatI. zaheramAM tophAno phATI nIkaLyAM hatAM. eve samaye paristhitino tAga levA jAnanuM jokhama kheDIne nIkaLI paDyA hatA. moTaranI bArInA kAca tUTI gayA hatA paNa gabharAyA vagara paristhitinuM jIvaMta citraNa to karyuM ja. 196ramAM junnaranI TekarI para ala-ITAliyA vimAnane thayelA gaMbhIra akasmAtano ahevAla levA rAtre be vAge phoTogrAphara dhanabhAI sAthe junara javA nIkaLyA hatA. varasAdanA divaso hatA. TekarI para javA mATe kAdava-kIcaDa khUMdIne keTaluM badhuM cAlavAnuM hatuM! bahu badhI takalIpho veThIne cAlatI moTare ahevAla lakhyo, khApolIthI janmabhUminI oNphise phona joDyo ne kahyuM ke, "traNa vAge vadhAro kADhavAnI taiyArI rAkhajo. ame pahoMcIe chIe." te divase janmabhUmi' e gamakhvAra akasmAtanA ahevAla ApavAmAM prathama rahyuM e vorAne AbhArI... 1966mAM dahANuM roDa para gujarAta melane bhayaMkara akasmAta thayo hato. vorAnA milanasAra svabhAva tathA maitrIpUrNa vyavahArathI temanA mitro asaMkhya hatA tethI sahuthI pahelI khabara temane ja paDI. aradhI rAtre mitrane laIne vorA dahANuM 219
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAma kAja jaina patrakAratva samajAvavA pahoMcyA. bIje divase janmabhUmie akasmAtano AMkhedekhyo ahevAla tasavIro - sAthe pragaTa karyo hato. eka vakhata AccnA muMbaInA satra daramiyAna eka polIsa ophisara candrakAMta vorAnI sAthe udhdhatAIpUrvaka varyo. "yuniyana opha jarnAlisTa - patrakAra saMghanA sabhyoe sAthe maLIne vorAnI preraNAthI kamizanarane sakhta zabdomAM patra lakhyo. patra maLyo ke tarata polIsa heDakvArTarsamAMthI phona Avyo ke polIsa kamizanara caMdrakAMta vorAnI mAphI mAgavA cAhe che. A hatI vorA nirbhiktA. muMbaInA sAMprata darzana karAvatI emanI sAptAhika kolama pAlavAnI pALIethI' vAcakomAM khUba priya hatI. 25 varSanI patrakAratvanI kArakirdI daramiyAna keTalAMka patrakAra parAkramo emanA nAme jamA paDyA che. meTrikanI parIkSAnAM phUTelAM praznapatro, bevaDA-vaDAM nANAM karI ApavAnI lAlaca ApI samAjane chetaravA nIkaLelA pAkhaMDIo ke mAMdagInA khoTA pramANapatrone AdhAre jelamAMthI chUTavAnAM kaubhAMDo karanArA gunegAro. A ane AvA aneka aniSTone vorAe potAnI dhAradAra zailIthI khullA pADyA. | samAcAra meLavavA aneka tarakIbo karatA. eka vakhata philmasTAra rAja kapUrane tyAM daroDA paDyA. e jamAnAmAM A vAta bahu uttejanapUrNa hatA. vorAne A daroDAno AMkhedekhyo ahevAla janmabhUminA vAcakone Apavo hato. patrakArone tyAM praveza maLe tema nahotuM eTale teo tijorI kholavA janArA, tALA-cAvIvALA mANasa banI pahoMcI gayA. rAja kapUranI bAtharUmanI chata parathI varasatI saMpattino ahevAla ApatAM temaNe lakhyuM hatuM, "khudA detA hai to chappara phADake detA hai!' kRSNA ane rAja kapUranA vaNaselA saMbaMdhonI cADI khAtAM vastronI vata karI rAjanA ghare zuM banyuM hatuM e tAza citAra emaNe Apyo hato. 1968mAM rAmana rAghave roja khUna karI muMbaImAM kALo kera vartAvyo hato. tenA ahevAla meLavavA vorAe khUba rajhaLapATa karI hatI. rAma rAghava pakaDAyo te pachI te kevo che te jANavAnI prajAne khUba AturatA hatI. vorAe ophisarane vAta karI. teNe tasavIra levAnI nA pADI, paNa vorA tema kAMI tene choDe ? te 220
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAratva bIjA eka oNphisarane kahe ke, tame rAmana rAghavane tapAsa mATe laI jatA hoya tema bahAra kADho, mAro tasavIrakAra teno phoTo pADI leze ne koIne khabara na paDe ne tame paNa vAMkamAM na Avo - e tasavIra 'janmabhUmi'mAM sahuprathama chapAI hatI teno yaza vorAne jAya che. emanI dhagaza ane taravarATanuM mUlya thAya tema nathI. 1961-62nA arasAmAM 'phaiDako' nAmanI raMgarasAyaNanI jANItI kaMpanIne 40thI 50 lAkha rUA.nI kiMmatanuM raMgarasAyaNanuM imporTa lAyasansa maLyuM ne vAta jAherata thatAM raMgarasAyaNanA bajAramAM zorabakora macI gayo. sarakAre lAIsanso ApavAmAM tathA meLavavAmAM golamAla karanArAo para kesa karyo hato. bAra mahinA sudhI muMbaInI sezanja jaja zrI dezamukhanI korTamAM A kesa cAlyo. AropIone pAMca-pAMca varSanI sajA thaI. cukAdA sAme AropIo hAIkorTa ane suprima korTa sudhI gayA. A dhanikoe potAnA tamAma pAsAMo vAparI joyAM hatAM. ane caMdrakAMta vorAe potAnI tejAbI zailImAM lakhyuM hatuM, 'suprima korTe sajA maMjUra rAkhyA pachI e tavaMgaro chUTA kema phare che? A lokone mATe traNeka lAkha rUpiyAno kharco karyA pachI e tavaMgaro ane gunegArone mAphI ja maLavAnI hoya to kahevAnuM mana thAya che ke, ko'ka to jAge - ApaNAmAMthI ko'ka to jAge..." mane TAImsanA taMtrI bhUSaNarAvanA zabdomAM TAMkavAnu mana thAya che - "Chandrakant Vora is best known for his crusading spirit. He would go to any length to fight injustice. Above all he was fearless. As a Chief Reporter of Janmbhoomi he had come to be, admitted as an outstanding news man." eka vakhata senTrala enphorsamenTa ejansInA eka adhikArIe janmabhUminA ahevAlano inkAra karyo ke amArA koI adhikArIe saMbaMdhita vepArIne tyAM daroDo pADaco nathI. hakIkatamAM be adhikArIo daroDo pADavA AvyA hatA ne vepArI pAsethI paisA paNa laI gayA hatA. pelo adhikArI A vAtathI ajANa hato. vorAe te vepArIone kahyuM, tame A adhikArIne jarUrathI maLo ja ane sAcI 221
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAjanA kAkA jaina patrakAratva ja hakIkata jaNAvo. morArajI desAI te vakhate nANAMpradhAna hatA. patrakAranI vizvasanIyatA para temane zraddhA hatI. Akhare satya bahAra AvyuM ne bhraSTa adhikArIone saspenDa karavAmAM AvyA. AcArya rajanIza tenA prabhAvazALI vakatRtvathI samAjamAM chavAyA hatA. nAragola zibiramAM mukta sahacaryanI vAta karI. samagra janatAne A prazna paratve sAMkaLIne vorAe AcArazuddhinI khevanA pragaTa karI hatI. jaina sAdhu-saMto, yuvAna vaye AjIvana brahmacarya aMgIkAra karavAnI bAdhA ApatA hatA te veLAe paNa pote jaina hovA chatAM satyane prajA samakSa dharIne vAcakonI mukta carcAne janmabhUmimAM pragaTa karI. sAdhu-saMtonA ahobhAvathI mukta, mUlyaniSTha jIvana ane vaijJAnika abhigama e temanA vyaktitvanI vizeSatA hatA. parakha zakti ane viveka eka patrakAra tarIke vorAmAM mANasane pArakhavAnI adbhuta zakti hatI eTale ja teo samAcAra pragaTa karavAmAM paNa adbhuta viveka dAkhavI zakatA hatA. konA ApelA samAcAramAM keTaluM tathya che, keTalo svArtha che ke keTaluM satya che, kyAM potAne bhekhaDe bharAvI devAnI cAla che ne kyAM narI Atmaprasiddhi che te pAmI javAnI zakti hatI. eka vakhata borAbajAra sTrITamAM Aga lAgI hatI. riporTa levA mATe temaNe eka madadanIzane mokalyA. Aga lAgI temAM jAnahAni nahotI thaI, paNa makAnanI bAlkanIno bhAga tUTI paDyo hato ne thoDI nAsabhAga thaI hatI. madadanIza bhAIe AjubAjunA lokone ghaTanA vize pUchayuM. temAM eka bhAI vAraMvAra kahe ke, meM sAmenA makAnamAMthI joyuM. huM doDI Avyo ne meM madada karI .... vagere...vagere. mAruM nAma bhUpatANI che. vaLI koIe TApasI pUrI ke bhUpatANIbhAIe bahu mada karI. be-traNa lokonI AvI vAtathI prabhAvita madadanIze cAra pAnAMno riporTa lakhIne vorAbhAIne Apyo. vorA kahe, "are, bhUpatANI paDI gayA hatA ke bAlkanI ? AvI koInI prasiddhi mATe ApaNe chApuM calAvIe chIe ?" patrakAratva e to talavAranI dhAra para cAlavA jeTaluM kaparuM kAma... e kaparA kAmamAM teo sadAya sajAga rahyA. 222
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAta jaina patrakAratva jAya jAya eka vAra borIvalInI eka myunisipala zALAnI temaNe tapAsa karAvarAvI. 1thI 4 gujarAtI dhoraNanI e zALAnA zikSako ane vidyArthIonI saMkhyA, besavAnI vyavasthA, bAtharUmanI vyavasthA vagere vigatono ahevAla 'janmabhUmi'mAM pragaTa karyo. myunisipAliTInA sattAdhIzoe temane phona karIne kahyuM, "AvuM amArA vize lakhavAno tamane zo adhikAra che ?" vorAe javAba Apyo, "tamArI zALAmAM sagavaDatA nathI te lakhyuM eTale tamane khUMce che, tame 'janmabhUmivALAne dhamakI Apazo to ame ja tamane korTamAM laI jaIzuM." koInIye zehazarama rAkhyA vinA, koIno Dara rAkhyA vinA satyane pragaTa karavAnuM kAma AjIvana temaNe karyuM. muMbaImAM varSo pahelAM TrAma cAlatI hatI. TrAma baMdha thaI pachI uparanA doraDAno upayoga karI prazAsane basa zarU karI. TrAmanA saLiyA upara hoya ne nIce rabbaranAM paiDAM - A vyavasthA suvidhAdAyaka che ke nahIM, te jovA vorAe potAnA madadanIzane mokalyA - e bhAIe govAliyA TeMkathI sAta rastA ne sAta rastAthI govAliyA TeMka sAteka vAra musApharI karI. koInA dhyAnamAM A vAta AvI. vorAne phona karyo, 'tamArA madadanIzo navarA che? tame A rIte pharavAno pagAra Apo cho ?' vorAe tarata javAba Apyo, 'prajAne kharekhara sagavaDa maLe che ke nahIM te jANavA mArA patrakAro agavaDa veThe che.. eka hAthamAM bega ane kaMI sAmAna hoya ne eka hAtha to upara pakaDIne ja rAkhavo paDe evI A TrAma ke TrolIbasa mATe temaNe lakhyuM hatuM. 'muMbaIgarAne kAMI traNa hAtha che ?' A rIte to khissAkAtarune majA ja paDI jAya. cAlo, koIkane to A TrolIbasa kAmamAM Avaze.' pachIthI prazAsane A prayoga pAcho kheMcI lIdho hato. bhASA paranA apAra prabhutve temane mUThI UMcerA patrakAra tarIke sthApita karyA. koMgresanA adhivezanamAM bhAratanA cunaMdA riporTaro umaTyA hoya paNa adhivezanano vorAno riporTa judo ja hoya netAonI mulAkAta vakhate evA prazno pUche ke pelAne javAba Apavo bhAre thaI paDe ne sAcI vAta karavI ja paDe. koI paNa ghaTanAnuM talasparzI avagAhana karI mArmikatAthI samAjajIvananA hitamAM je 223
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjAbhAi jaina patrakAratva yogya lAge te vorAe pragaTa karyuM. " uSmApUrNa mitra : 'TAImsa'nA cIpha riporTara zrI bhUSaNarAva, inDiyana eksapresanA cIpha riporTara zrI bI. esa. rAva vorAnA khAsa mitro hatA. banne mitro vorAne phona karIne pUche, "Aje zuM masAlo Apyo che?" banne pIDha patrakArone vizvAsa ke vorA kaMIka navuM karavAnA ja.. veNIbhAI purohita, vijayagupta maurya, mohanalAla sopAna, manubhAI, dhanubhAI mahetA, pradIpabhAI tannA, sahakAryakaro ane mitro sAthe vorAe uSmApUrNa saMbaMdha sadA nibhAvyo. patrakAratvamAM jeTalA kaDaka, teTalA ramUjI paNa kharA. ramUjI svabhAva to eTalo ke koI emanA sthaLa dehanI mazkarI kare to pote paNa emAM joDAI jAya. aDadhI rAtre koI roMga naMbarano Teliphona emanA ghare jAya to gusso karavAne badale ramUja kare. dhanubhAI phoTogrAphara ne caMdrakAMta vorAnI jugala joDI. dhanubhAIne naherunA judA judA hAvabhAvanI tasavIro pADavAno zokha hato. naheru vaDApradhAna thayA tyAre temanI lAkSaNika tasavIro polIsanI najara cUkavIne ja levI paDe. ekavAra eka moTA polIsa ophisare vorAne kahyuM ke, "tamAro dhanubhAI naherunI khUba najIka jaI phoTo le che te barAbara nathI." vorAe ophisarane kahyuM, jo, jo, tame bhUlecUke tene aTakAvazo nahIM, e to naheruno oLakhIto ane mAnIto phoTogrAphara che!". oNphisarane banAvIne banne mitro khUba hasyA hatA. caMdrakAMtabhAI, bhAI, bhAbhI, bhatrIjA, bahena saunA snehALa svajana hatA. kalamanI tAkAta para jhajhUmanArA janmabhUminA A cIpha riporTara caMdrakAMta vorA jIvananA madhyAnane, 24 ogasTa, 196lmAM aneka mitro ane prazaMsakone vilApa karatA choDI gayA. phakta 47 varSanI umare alsaranI trIjI zastrakriyA karAvatI veLAe nAyara hospiTalamAM temanuM avasAna thayuM. aMtisaMskAranI veLAe mahArASTranA dArUbaMdhI khAtAnA pradhAnazrI bhAnuzaMkara yAjJika, nagarapati jamiyatarAma jozI, sAMsada bAbubhAI cinAI, muMbaI koMgresanA pramukha hAkjhikA, sudharAI koMgresa pakSanA netA zAMti paTela, zrI jIvarAjabhAI zAha, 'muMbaI samAcAra"nA taMtrI zrI mInu desAI, sukAnI'nA taMtrI mohanalAla mahetA, janmabhUminA bhUtapUrva 224
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ apAyA ja jaina patrakAratva ja taMtrI zrI ravizaMkara mahetA, vyApAranA taMtrI zrI gilANI tathA muMbaIno vizALa patrakAra samudAya upasthita hato. saurASTra TrasTanA TrasTIozrI durlabhajI parIkha, zrI paramANaMda kApaDiyA, sTeTsa pIpalsa prA. li.nA DirekaTara zrI kAkubhAI, ' janmabhUminA janarala menejara ratilAla zeTha paNa upasthita rahyA hatA. vorAnI patrakAra tarIkenI be dAyakAnI sevAne aMjali ApatA vaktAoe temane satyaniSTha, nikhAlasa, nIDara ane samAjane sAcuM mArgadarzana ApavA mathanAra parizramazIla patrakAra tarIke oLakhAvyA hatA. zrI vorAnA avasAnathI mAtra gujarAtI patrakAratvane ja nahIM, samagra patrakAratva jagatane moTI khoTa paDI gaI. "janmabhUminA 75 varSanA ItihAsamAM 25 varSa mahAmUluM pradAna karanAra, 'janmabhUmine vizvasanIyatA, prasiddhi ane pratiSThA apAvanAra kalamavIranuM jIvana navA patrakArone kAje preraNArUpa banI rahe tevuM ujjavaLa hatuM. A sanmAnanIya ane bahuAyAmI patrakArane sAcA arthamAM aMjali ApavA umedabhAI dozInA kanvInara pade caMdrakAMta vorA memoriyala evArDajha kamiTI niyukta karavAmAM AvI jenA thakI gujarAtI, marAThI tathA aMgrejI vartamAnapatramAM zreSTha ahevAla ApanAra patrakArone sanmAnavAmAM AvyA. jIvanabhara koI sAMsArika pralobhanothI calita nahIM thanArA, koInI dhamakIne vaza nahIM thanArA, jIvanamAM mUlyonI prANapratiSThA karI samagra samAjane mUlyaniSTha banAvavA mathanArA caMdrakAMta vorA patrakAratvanuM UjaLuM udAharaNa che. samAjanI khovAyelI cetanAne zodhanArA, setu bAMdhanArA, satyane pragaTa karanArA ne samAjane sAco rAha cIMdhanArA jaina patrakAra caMdrakAMta vorAne AdarAMjali... * S R dila | 225
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakAnA rAjA rAja jaina patrakAratvanA ajAya, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya cojita 21mo sAhitya samAroha - pAlanapurI (rAjasthAna) saujanya : rUpa mANeka bhaMsAlI TrasTI - prastuta thayelA zodha nibaMdho - krama nAma mobAIla nibaMdhanuM nAma 001. abhayabhAI AI. dozI 9892678278 AMbaDa rAsA 002. ajItabhAI AI. ThAkora 9925711639 zukana zAstra copAI rAsa 003. anitAbena dinezacaMdra AcArya 9427496271 zrI samakita kaumudI rAsa 004. AratI cImanalAla trivedI 9904084840 naLa-damayaMtI rAsa 005. azvinabhAI jayaMtIlAla gAMdhI 9409031700 sthUlibhadra/baratezvara bAhubalI 006. bI. vijaya jena 9327007432 pAvara poInTa prejhenTezana 007. bAbubhAI maMgaladAsa zAha 9824701899 jaina patrakAratva 008. bhAnubena jayaMtIlAla zAha 9892422535 kavi kSabhaghasa kRta ajItakumAra rAsA 009. bharatakumAra manaharalAla gAMdhI 9824485410 mohanavijayajI caMdrarAjAno rAsA 010. brIjala analibhAI zAha 9833554415 prabuddhajIvana 011. caMdrikA ke. zAha 9726863344 harIbala mAchI rAsa 012. cetana caMdulAla zAha 9879512651 dhannA-zAlibhadra rAsA 013. chAyAbena pI. zAha -- prabhudAsa pArekha - patrakAra 014. citrA dIpakabhAI modI 9409406949 divAlI parva para rAsA 015. dIpA kanakarAya mahetA 9969928729 rAma rasAyana rAsA 016. dhanavaMta TI. zAha 9820002341 zrIpAla rAsampatrakAra jayabhikhkhuM 017. dharamacaMda jaina 9413253084 DaoN. nemacaMda jenA 018. dhIrendrabhAI ratilAla mahetA 9824980506 mAnatuMga mAnavatIno rAsa 019, dikSAbena hemacaMda sAvalA 9327914484 mRgAvatI rAsa 020. phAlganI pI. javerI 9930495745 aSTa prakArI pUjA rAsa 021. gaMgArAma garga -- ASADha mUrti rAsA 022. grISmA saMdIpa zAha 9584301489 AdinAtha rAsA 023. gulAba pI. deDhiyA 982061185ra patrakAra - mAvajI ke. sAvalA 024. guNavaMtabhAI upAdhyAya 9426450131 patrakAra - zrI jhaveracaMda meghANI 025. guNavaMta baravALiyA 09820215542 jenA patrakAratva - 226
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina patrakAra pariSa krama nAma mobAIla nibaMdhanuM nAma 026. DaoN. madhubena jI. baravALiyA 09820215342 patrakAra ema. je. desAI 027. eca. esa. gAMdhI -- jaina patrakAratva - 028. haMsAbena pravINacaMdra zAha 9427284991 zatruMjaya udvArA rAsa -patrakAronuM pradAna muktidUta 029. haMsAbena esa. zAha 9819729398 aMga kurUkAI 030. haMsAbena umarazI gAlA 9224455262 jenA patrakAratva 031. harSada padamazI mahetA 9228241428 zrI neminAtha rAjala bAra mAsa 032. hemalatA jaina 9411142205 vIza sthAnaka 033. hiMmatabhAI jI. koThArI 9428474045 karakaMDu rAsa 034. hiMmatalAla e. zAha 9324530292 gautamasvAmIno rAsa 035. hInA yazodhara zAha 9925038148 yazodhara rAsa 036. hIrena kizorabhAI dozI 9033174514 vimalamaMtrI rAsa kartA lAvaNyasamaya 037. hiteza baLavaMtarAya jAnI 9328952958 samaya suMdara kRta sItArAma rAsA 038. jAgRti nalInabhAI ghIvAlA 9428913751 IlAcIkumArano rAsa 039. jazavaMtabhAI DI. zAha 09426116976 lAvArasA 040. jazavaMtalAla vI. zAha 971287507 jena divAkara pU. muni cothamalajI kRta zrIpALa rAsA 041. jayaprakAza nArAyaNa dvivedI -- kalikAla rAsA 04. jayaMtIlAla maNilAla zAha -- kavannA rAsa 043. jayazrI bharatabhAI dozI, 9870402829 jaina patrakAratva 044. jayazrI mukezabhAI ToliyA 9428252220 a-IdhyAtma gItA 045. jonI kirITakumAra zAha 9223272515 hIrasUri rAsa. 046. jyotsanA rasikalAla dhruva 9879322467 lIlAvatI sumatI vilAsa rAsA 047. kelAsabena eca. mahetA 8820046264 zatruMjaya paryAya rAsA 048. kalpanA jenA -- kapura maMjarI rAsa 049. kanaiyAlAla lallubhAI zAha 9725893355 guruguNa amRtavelI rAsa 050. kAnajI je. mahezvarI 9426789670 vastupAla - tejapAla rAsa 051. kAMtilAla bI. zAha 9429064141 sthUlibhadra navaraso rAsa 05ra. ketakI zaradabhAI zAha 9320095372 (1) bAla pATilA (2) kumArapALa desAI 227
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama nAma 053. kirITakumAra jayaMtIlAla zAha 054. kIrtibena bI. dozI jaina patrakAratva mobAIla nibaMdhanuM nAma 9979157374 mahAsatI RSIdattA rAsa 7498663350 vikramasena rAsa 9428564948 vijaya hIrasUri rAsa 9323079922 dravya guNAparyAya rAsa + jaina patrakAratva 9870325266 aMjanA satI rAsa 9560250117 nemIzvara rAsa 055. kirITakuyAra ena. zAha 056. kokilA eca. zAha 057. kokilA mahendrabhAI zAha 058. kuladIpa zarmA 059. kuNAla ema. kapAsI 060. madhukara ena. mahetA 061. madhurI pAMDe 062. mahendrabhAI bhAIlAla gAMdhI 063. mAlatI kizorabhAI zAha 064. maniSabhAI ena. zAha 065. maMjulA harSadabhAI mahetA 066. manoja ajItacaMdra upAdhyAya 067. manubhAI je. zAha 068. mInA pinAkIna pathaka 069. mInAbena parezabhAI zAha 070. mInala dinezabhAI avalANI 071. mItA jagadIzacaMdra vyAsa 072. milindakumAra esa. joSI 073. nalinI dilIpabhAI zAha 074. nareza pradhumanarAya aMtANI 075. nItAbena madhukara mahetA 076. nItu jaina 077. padmacaMda dIpacaMda muthA 9428805427 kApaDaheDAno rAsa 9824093063 vastupAla-tejapAla rAsa dharma parIkSA rAsa -- 9723353581 guru rAsa 9824894669 jaina patrakAra zrI ratiAla dIpacaMda desAI 9898019600 zetruMjaya mahAtmya rAsa 9228241428 zrI puSpAvatI rAsa 9825686312 somavimalasUri rAsa 9429505756 zrI surasuMdarI rAsa(zrI paMDita pravara) zrImad vIravijayajI viracita 9427591414 gautama svAmInorAsa (kevaLa muni) 9428246945 zreNika rAjAno rAsa 9819713205 zrI abhayakumAra rAsa 8141929217 samaya suMdarakRta valkalacIrI rAsa 9825317492 upadeza rasAyana rAsa 9819160893 nema rAjula rAsa 9899220478 kacchI patrakAra- zrI prANalAla zAha 9427512898 dhannA rAsa 9868888607 hanumaMta rAsa 09426116976 bhagavAna neminAtha aura purUSottama zrI kaSNacaMdra rAsa 078. paMkajakumAra ghanazyAmabhAI trivedI 9426454544 bharatezvara bAhubalI rAsa 228
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ nI jenA patrakAratvanI NS krama nAma mobAIla nibaMdhanuM nAma 079. pArUlabena bharatakumAra gAMdhI 9824485410 hIravijayasUri rAsA 080. pArvatI nenasI khirANI 9819787692 pUjA vidhi - rAsA 081. pIrika virendrabhAI zAha 9328393293 kocara vyavahArIno rAsa 082. pradIpakumAra amRtalAla ToliyA 9824873356 sagala zAhano rAsa 083. praphullA rasikalAla vorA 9409467934 paM. zrI vIravijaya nirvANa rAsa 084. prajJA bipInabhAI saMghavI 9892117778 zrI dhannA zAlibhadra rAsa 085. pratApakumAra je. ToliyA 9611231580 brahma gulAla munikathA 086. pravINAbena mukezabhAI zAha 9428990456 aSTa prakArI pUjA rAsA 087. pravINabhAI sI. zAha 9998331992 mahAsatI surasuMdarajInorAsa 088. prItibena narendrakumAra zAha 9426347363 jaina patrakAra zukaraNAjI 089. pUrNimA esa. mahetA 9427021221 bharata bAhubalI rAsa 090. rajjana kumAra 9412978712 jaina jarnAlijhama ane jaina janarala 091. rAmakizana pohiyA 9694102097 IlAcI kumAra rAsa 092. rAmanAtha pAMDe -- pravacanasAra rAsa 093. razmi je. medA 9867186440 jenA patrakAratva 094. razmibhAI je. jhaverI 9821681046 sAdhu vaMdanA rAsa 095. ratana khImajI choDavA 9892828196 zrAddhavidhi rAsa 096. ravindra vI. khAMDavAlA 9998362876 sura suMdarI rAsa 097. rekhA vrajalAla vorA 9820824281 patrakAra zrI guNavaMtabhAI zAha 098. reNukA je. poravAlA 9821877327 jenA patrakAratva 099. rezmA DI. paTela 9825185117 zatruMjaya maMDana rAsa 100. RSikeza vAya. rAvala 9426515780 AcArya zrI somasuMdarasUrikRta sthUlabhadra caritra rAsa 101. rItAbena vinodabhAI gAMdhI -- rohiNeya cora kA rAsa 102. rUpA esa. cAvaDA 9825164356 revaMtagiri rAsa-kartA vijayacaMdra 103. rUci mornajaya modI 9769050252 sAta nayano rAsa. 104. rUpAlI ajayajI bAphanA 9403086571 jaina patra. 9404340 171 . 105. saMdhyA bipInabhAI zAha 9324680809 jaina patrakAra zrI caMdrakAMta vorA 106. saMjaya phatecaMdabhAI zAha 9429077409 prAstAvika duhA rAsA 229
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama nAma 107. zAMtilAla sI. khonAM 108. zekharacaMdra jaina 109, zItala manISabhAI zAha 110. zobhanA pUnamacaMda jaina 111. zobhanA Ara. zAha 112. zrIkAMta rasikalAla dhruva jaina patrakAratva 121. urvazI manuprasAda paMDyA 122. uSA ramaNIkalAla paTela 123. utpalA kAMtilAla modI mobAIla naMbara 9930069142 zrI guruvallabha 115. sudarzanAbena prabodhabhAI koThArI 116. sudhAbena mahendrabhAI gAMdhI 117, sudhAbena niraMjana paMDyA 118. sumana pI. zAha 119. sumitrA pI. ToliyA 120. suvarNA vI. jaina 124. vardhamAna Ara. zAha 125. varSA vI. zAha 126. vasaMta morArajI vIrA 127. vIra sAgara jaina 128. DaoN. kumArapALa desAI 129. DaoN. jitendra zAha 9426425600 tetalI rAsa nibaMdhanuM nAma -- 113. zvetA jaina 9413782968 jinavANI mAsika patrikA 114. smitA pArasamala jaina(kuceriyA) 9422791467 jaina bhAratI - patrakAratva 7588002842 9833411018 siddhacakra rAsa 9409164575 paradezI rAjA rAsa patrakAratva dazA ane dizA 9898109273 jagaDu prabaMdha rAsa 9869322462 dhammilakumAra rAsa 9879816384 sAdhu vaMdanA / sthUlIbhadra vijaya/ bharatezvara bAhubalI 9427539279 zrI vADIlAla motIlAla zAhanuM patrakAratva/devakIjI cha bhAyAro rAsa 9987668866 zrI samakita kaumudI rAsa (sumana zAha) ****** 9845006542 jinezvara rAsa 9819820758 samarAditya kevalI rAsa8976484216 pU. padmavijya kRta 9821673577 nala-damayaMtI rAsa 8097731397 kumArapALa rAsa 8828392824 kumArapAla rAsa / zrI mohanalAla dalIcaMda desAI (patrakAra) 230 9892364420 gurutatvaprakAza rAsa 9757124282 dIpavijaya sUrikRta 9833316414 rohiNI tapanI rAsa 9426837151 mahAsati mayaNarekhAnI sajjhAya DhAla (rAsa saMgraha) 9868488607 AdinAtha rAsa 09824019925 jaina patrakAratva 09825800126 jaina rAsA sAhitya
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ACTS 'jaina patrakAra ane patro, jaina patrakAra evo hoya, jenI pAse virala ane viziSTa evA jaina darzanamAMthI sAMpaDelI AgavI daSTi hoya, jaina dharma pAsethI prApta jIvanakalA hoya ane emAM nihita mUlyo mATenI niSThA hoya. lokazikSaNano AcArya, adbhUta nirIkSaNa ane spaMdana sAthe, vRtAMtta ne vivekabuddhi ane taTazyanA kAMThA vacce nirmaLa saritA jema vaheNa ApavAnuM kAma kare te Adarza patrakAra. jaina patro asatya ane anyAyane sthAne satya ane nyAya, hiMsAne sthAne ahiMsA, parigrahane sthAne dAna ane tyAga, vaicArika saMgharSane sthAne anekAMta dvArA sAmaMjasyanI pratiSThAno samyaka puruSArtha kare che. jenI nitimAM caturvidha saMgha ane jinazAsananuM hita abhipreta che.