Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa Int Lalbhai Dalpatbhai Series No. 14 ACARYA JINABHADRA'S VISESAVASYAKABHASYA WITH AUTO-COMMENTARY PART II Edited by Pt. Dalsukh Malvania n 42150 bhAratIya 292 General Editors: Dalsukh Malvania Ambalal P. Shah ahamadAbAda LALBHAI DALPATBHAI BHARATIYA SANSKRITI VIDYAMANDIRA AHMEDABAD-9
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Lalbhai Dalpatbhai Series General Editors: Dalsukh Malvania Ambalal P. Shah No. 14 ACARYA JINABHADRA'S VISESAVASYAKABHASYA WITH AUTO-COMMENTARY PART II Edited by Pl. Dalsukh Malvania 5:31 LALBHAI DALPATBHAI BHARATIYA SANSKRITI VIDYAMANDIRA AHMEDABAD Jain Educationa Intemational For Personal and Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ First Edition : 500 copies Februari 1968 Printed by Svami Tribhuvandas, Ramananda Printing Press, Kankaria Road, Ahmedabad & Published by Dalsukh Malvapia, Director, L. D. Institute of Indology, Ahmedabad-9 This Volume is published with the grant-in-aid from the Ministry of Education, Government of India, New Delhi Price Rupees Twenty Copies can be had of L. D. Institute of Indology Ahmedabad-9. Gurjar Grantha Ratna Karyalaya Gandhi Road, Ahmedabad-1. Motilal Banarasidas Varanasi, Patna, Delhi. Munshi Ram Manoharalal Vai Sarak, Delbi. Mehar Chand Lachbamandas Delhi-6. Chowkhamba Sanskrit Series Office Varanasi. Sarasvati Pustak Bhandar Hathikhana, Rataopole, Ahmedabad-1. Oriental Book Centre Manek Chowk, Ahmedabad, Jain Educationa Intemational For Personal and Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaviracita vizeSAvazyakabhASyaM svopajJavRttisahitaM koTyAryavAdigaNikRtasaMpUrtirUpavivaraNasahitaM ca / dvitIyo bhAgaH saMpAdaka paNDita dalasugva mAlavaNiyA P RO: prakAzaka lAlabhAI dalapanabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira amadAvAda-9 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudrita granthAH 1. saptapadArthI - zivAdityakRta, jinavardhanasUrikRtaTIkA saha 2,5 CATALOGUE OF SANSKRIT AND PRAKRIT MANUSCRIPTS: MUNI SHRI PUNYAVIJAYAJI'S COLLECTION, PART I Rs. 50-00 PART 11 Rs. 40-0000 lAlabhAI dalapatabhAI granthamAlA pradhAna saMpAdaka dalasukha mAlavaNiyA aMbAlAla me. zAha 3. kAvyazikSA - vinaya caMdrasUrikRta 4. yogazataka - AcArya haribhadrakRta svopajJavRtti tathA brahmasiddhAntasamuccaya saha 6. ratnAkarAvatArikA ratnaprabhasUrikRta, prathama bhAga 7. gItagovindakAvyam - mahAkavizrIjayadevaviracita, mAnAGgaTIkA saha 8-00 8. nemiraMgaratnAkara chaMda kavilAvaNyasamayakRta 5. 10. vizeSAvazyakabhASya svopajJavRtti saha prathama bhAga 11. AKALANKA'S CRITICISM OF DHARMAKIRTI'S PHILOSOPHY: A STUDY DR. NAGIN SHAH 12. ratnAkarAvatArikAdyazlokazatArthI - vAcaka zrI mANikyagaNi 13. zabdAnuzAsana - AcArya malayagiriviracita 9. 12. 13. Jain Educationa International saMprati muyamANagranthanAmAvali 00-8 mahAmAtya ambAprasAdakRta THE NATYADARPANA OF RAMACANDRA AND GUNACANDRA A CRITICAL STUDY: Dr. K. H. Trivedi 30-00 15-00 i - upAdhyAya harSavardhanakRta 10-00 1. kalpalatAviveka - kalpapalavazeSa nighaNTuzeSa - savRttika zrI hemacandrasUri 2. 3. ratnAkarAvatArikA bhA0 2 - ratnaprabhasUrikRta, TippaNa-patrikA-gurjarAnuvAda saha 4. neminAhacariu - A. haribhadrasUri (dvitIya) kRta 5. adhyAtmavindu - svopajJavRtti saha 6. nyAyamaJjarIgranthibhaGga - cakradhara kRta 7. madanarekhA AkhyAyikA - jinabhadrasUrikRta S. 5-00 8-00 6-00 For Personal and Private Use Only 20-00 8-00 30-00 YOGABINDU OF HARIBHADRA TEXT WITH ENGLISH TRANSLATION, EXPLANATION 10, 11. CATALOGUE OF SANSKRIT AND PRAKRIT MANUSCRIPTS, PART III. IV SOME ASPECTS OF RELIGION AND PHILOSOPHY OF INDIA DICTIONARY OF PRAKRIT PROPER NAMES YOGADRSTISAMUCCAYA OF HARIBHADRA TEXT WITH ENGLISH TRANSLATION, NOTES, Etc.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE The present volume is the second part of the Visesavasyakabbasya by Jinabhadragani ksamasramana. In this volume the auto-commentary ends with gatha No. 2318 i.e. with the end of the chapter on the sixth ga nadhara. Kotaryavadigani who has completed the commentary ioforms us that after completing the commentary on the sixth ganadhara Jinabhadragani ksamasramana died and hence he has completed the commentary (p. 413) We have included the commentary by Kotyarya in this volume from the gatha No. 2319 (p. 413). This commentary by Kotjarya is differnt from that of Kotjacarya which was published from Ratlam in A, D, 1936 (part I) and in A. D. 1937 (part II). In this volume the spiritual life of Lord Mabavira, Lord Mahavira's discussions with his Ganadbaras on different topics like the existence of soul etc., his refutation of the views of the Nihnavas and many other subjects are dealt with by the author. Tbe third part of this important text is in press and we hope to publish it very soon. Words fail to express my indebtedness to Muni Shri Punyavijayaji who banded over to me all the material at his disposal, which was absolutely necessary for editing the presett work. My thanks are also due to Pt. Shri Bechardasji Doshi who read the proofs for me and who helped me in correcting the text. I record my hearty thanks to Dr. K. R. Chandra who noted down different readings from gatha No. 2001. I am thankful to Pt. Ambalal P. Shah who read the proofs. I must also gratefully acknowledge the financial assistance given by the Ministry of Education, Government of India (under the scheme of the publication of rare mss. ) for the publication of this important work. I am sure this publication will prove useful to all those interested in the study of Indian Philosopby in general and Jaina philosophy in particular. L. D. Institute of Indolog! Ahmedabad - 11-2-68 Dalsukh Malvania Jain Educationa Intemational For Personal and Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaH prathame bhAga 1. pIThikA (anuyogadvArAvatAraH) gA0 1-1010 2. anugamadvAre zAstropodghAtavistAraH 1011-1528 1-66 tIrthanamaskArAdiH 1011-1481 7 uddezAdidvAravidhiH 1482-1484 2. uddezanikSepaH 1485-1494 2. nirdezanikSepaH 1495-1528 dvitIye bhAge 31 uddezAdidvAravidhI 3. nirgamanikSepaH 1529 nigamanikSepaH (ni. 140) 1531 punaH prakRtaM RSabhacaritam (ni0251-) 1689. dravyanigamaH 1532 cakrivivaraNam (ni0 217-) 1744 kSetranirgamaH 1535 vAsudeva-prativAsudevAH 1746 kAlanirgamaH 1539 marIceH bhAvitIrthakara tvanirdezaH (ni. 3.4-) bhAvanigamaH 1739 1768 nigama zrIvardhamAnasya prathamasamyaktvalAbhaH (ni0 141) 1547 marIcicaritam (ni. :13-) 1777 marIcibhavaH (ni. 142) 1550 marIcibhavAH (ni. 321-) 1787 kulakara nirUpaNam (ni. 143) 1,51 tIrthakara nAmakamabandha kAraNAni (ni0 334-) RSabhacaritam (ni. 163-197) 1672 1800 tIthakarANAM saMbodhanAdi sAmAnyam (ni0 198- zrImahAvIra caritam (ni. 350-) 1821 250) 1636 nirgame gaNadharANAM vivaraNam ni0 434) 1987 nirgamadvAre gaNadharavAdaH (ni0 441-485) 1994-2479 1 jIvAstitvasiddhiH (ni. 443) 2003 4 zUnyavAdaniSedhaH (ni. 453) 2112 2 kamasiddhiH (ni. 445) 2061 5 paraloke sarvathA sadazabhAvaniSedhaH (ni. 457) 3 tajjIvataracharIrabAda nirAkaraNam (ni. 149) 2225 21. 0 6 bandhamokSasiddhiH (ni. 461) 2257 ___ AcAryazrIjinabhadrakRtaM vivaraNaM samAptam // koTyAryavAdigaNikRtasaMpUrtirUpavivaraNaprArambhaH / 7 devasiddhiH (ni. 465) 2319 10 paralokasiddhiH / ni0 47) 2404 8 nArakasiddhiH (ni. 469) 2340 11 nirvANasiddhiH (ni. 481) 2427 2 puNyapApasiddhiH (ni0 373) 2360 gaNadharANAM kSetrAdikam (ni. 485) 248. Jain Educationa Intemational For Personal and Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. kAlasya kSetrAntaraGgatvena prathamaM nikSepaH 2498 kAlazabdasya vyutpatiH 2500 7. kAraNanikSepaH (ni0 521) 2570 dravyAdimedAH (ni. 5.3) 25.2 samavAyyAdikAraNabhedAH (ni. ..22 2.71 1 dravyakAla: (ni. 504) 2503 SaTakAra kabhedAH 2584 2 addhAkAlaH 2007 bhAvakAraNavivaraNam (ni. 523) 2591 samayAdiraddhAkAla: (ni0 505) 2508 prazastabhAvakAraNena prakRtam-iti nidezaH (ni. 3 athAyuSkakAla: 2509 52) 2593 nArakAdInAmathAyuSkakAlaH (ni. 506)251. sAmAyikArthabhASaNe tIthakarasya ki kAraNamiti 4 upakramakAlaH 2513 carcA (ni. 526) 2595 upakramakAlasya medo sa mAcArI athAyuSkopakramau 8. pratyayanikSepaH (ni0 532) 2602 sAmAcAryAtraividhyama-ogha-dazadhApadavibhAgena 2. lakSaNanikSepaH (ni0 534) 2617 (ni0 507) 2512 10. nayavivaraNe nayalakSaNam 2651 athAyuSkopakramasya adhyavasAnAdayo bhedA: sapta mUlanayAH (ni. '537 // 2652 (ni. 5.8) 2513 nagamAdInAM vivaraNam (ni. 537) 2652 5 dezakAlaH 2535, (ni. 511) 2536 nayAnAM sapta vA patra vA zatAni bhedAH (ni. : kAlakAla: 2538, (ni. 513) 2539 7 pramANakAla: 2540 nayeSTivAde vyAkhyA na kAlike / prAyaH vibhipramANakAlasya dvaviyam ni0 514) 2541 neyavyavahAraH kAlike (ni. 543) 2046 8 varNakAlaH (ni. ..15) 2545 11. samavatAravicAra: (ni0 545) 2746 9 bhAvakAla: (ni. 516) 2.5, jinamate zabdo'rtho vA nAmti nayavirahitaH (ni. pramANakAlena prakRtam - iti nirdizya kasmina jinavaropadeza iti punahA (ni0 517) 2554 kAlikata mUDhanayam (ni. 545) 275. dezakAlabhAvAnAM nirdeza: (ni. 518)2555 Ayava nAnantaramanuyogapRthaktvam (ni. 46) 5. kSetranikSepaH 2560 6. puruSanikSepaH (ni0 520) 2562 samavatAre nihnavavivaraNam 2778 prAsaGgikI nihavA 2778 6 rohaguptaH rAzitrayavAdI nivaH 2933 nihavagaNanAdi sAmAnyam (ni. 561) 2782 / goSThAmAhilaH abaddhikavAdI,, 2991 1 jamAliH bahuratavAdI nihavaH 2788 8 zivabhUtiH boTiko .. 3032 2 tiSyaguptaH jIvapradeza kanAtI .. ' niyasAmAnyam 3.5.5 3 ASAdaH avyaktavAdI .. 2838 anumatadvAram 3101 5 azvamitraH samundavAdI .. 2.871 kimiti dvAram :116 5 gaGgaH yugapatikriyAvAdI .. 2.. katinidhImati dvAram (ni. 18) 11 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ savvANuyogamUlaM bhAsaM sAmAiyassa sotRRNaM / hoti parikammiyamatI joggo sesANuyogasta // vizeSAvazyakabhASya Jain Educationa Intemational For Personal and Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM namo vItarAgAya // zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaviracitaM svopajJavRttisahitaM vizeSA va zya ka bhASya m / dvitIyo bhAgaH [ upodghAte nirgamadvAram ] NidiTThassa pasUtI sA 'devvakkhetakAlabhAvehiM / kiM taM jIvaddavvaM pasUtameyaM jato jadha vA // 1529 // NiddiTha0 gAhA / nirdezo'bhihitaH / tannirddiSTasyedAnoM nirgamo'bhidheyaH / sa ca bhASyAdevAnusaraNIyo yAvadbhagavato varddhamAnasvAminaH samavasaraNamindrabhUtirAyAtaH // 1529 // khette kammikAle purisaviseso va bhAvato ko so / khettAtitiyaM Niggamabheto cciya chavvidho jaM so // 1530 // Jain Educationa International maMThavaNAdavi [ 100 - pra0 ]e khete kAle tava bhAve ya / eso tu Niggamasse Nikkhevo chavvidho hoti // 140 // / 1531 / / 'davvAto davvassa va viNiggamo davvaNiggamo so ya / tividho 'saccittAtI tividhAto saMbhavo Neyo || 1532 // patra saccittAdo bhUmeraMkurapataMgavaSphAti / kimiganbhasoNitAdI mIsAto thIsarIrAto // / 1533 // kimighuNaghuNacuNNAtI dArUto jaM va NiggataM jetto / davaM vipatrasato jadha sanbhAvovayArehi || 1534 / / dAraM // 1 davvakhe he / 2 taM ca jI ko hai ta / 3 vije / 4 bheu cci ko hai / 5 massA ko je / 6 saci he / 7 dho to je / 8 paso ta / 9 tatto ta / For Personal and Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 vizeSAvazyakabhASye . [ni0 140khettassa vi NiggamaNaM sarUvato Natthi taM jamakkiriyaM / khettAto khettammi vi havejja davAtiNiggamaNaM / / 1535 // uvayArato va khettamsa Niggamo logaNivakhudANaM ca / laddhaM viNiggataM ti ya jadha khetaM rAulAto tti // 1536 / / dAraM / / kAlo vi davvadhammo Nikkirio tassa Niggamo pabhavo / tatto ciya davyAto pabhavati kAle va jaM jammi // 1537 // uvayArato va sarato viNiggato Niggao ya tatto haiM / adhavA dukkAlAto Na[100-dvi]ro va vaalaatikaalaato||1538|| dAraM // bhAvo vi davyadhammo tatto cciya tassa Niggamo pabhayo / davvassa va bhAvAto viNiggamo bhAvato'va'gamo // 1539 / / rUvAdi poggalAto kasAyaNANAtayo ya jIvAto / Ninti pabhavaMti te vA tehiMto tabviyogammi // 1540 // tattha pasatthaM micchattaNNANAviratibhAvaNiggamaNaM / jIvassa saMbhavanti ya ja sammattAdayo tatto // 1541 // ettha tu pasatyabhAvappasUtimettaM visesato'dhikataM / apasatthAvagamo vi ya sesA vi tadaMgabhAvAto 1542 // vIro davvaM khettaM mahaseNavaNaM pamANakAlo ya / bhAvo u bhAvapuriso samAsato NiggamaMgAI // 1543 // sAmaiyaM vIrAto mahaseNavaNe pamANakAle ya / bhAvapurisA hi bhAvo viNiggato vakkhamANo'yaM / / 1544 // * iccevamAti savvaM davyAdhINaM jato niNasseva / to NiggamaNaM vottu vocchaM sAmAiyassa tato // 1545 / / 'micchattAtitamAto sa Niggato jadha ya kevalaM patto / 1 va je ko| 2 degNikuDA ta / 3 'lATa ti ko he| 5 vigamo ta / 5 rUvAI he / 6 ya je he / 7 sAmA ta / 8 AcArya hemacandramaladhAriNA niyuktitvenAnidiSTA tathApi he. mudritamUle niyuktitvena kathaM svIkRtayaM gAthA iti na jJAyate / A.haribhadramalayagiribhyAmapi na vyAkhyAteya gAthA / dIpikAyAmapi nAsti vyAkhyA asyAH gAthAyAH / ko mudrite bhASyagAthAtvenaiva svIkRtA / For Personal and Private Use Only Jain Educationa Interational
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 144 ] nirgamadvAram / jaya pamUtaM tatto sAmAiyaM taM pavakkhAmi // / 1546 // panthaM kira detA sAdhU aDavivippaNadvANaM / sammattamabho boddhavvo vaimANassa || 141 / / 1547 / / "aravidehe gAmassa cintao rAyadAruNamaNaM / sAdhU bhikkhaNimittaM saMtthA hoNe tahiM pAse || 1548 / / dAsoNa paMthaNaNaM aNukaMpa gurUNaM kadhaNa sammattaM / some vaNo palitA tato cuto miriyI / / 1549 // "ikkhAgakule jAto ikkhAgakulassa hoti uppattI / kulakaresAtIte bharassa to miriyiti // 142 || 1550 // osappiNI imI se tatiyAe samAe pacchime bhAe / palito bhAge sammi tu kulakaruppattI // 143 // 1551 // "aibhara majjhatibhAge gaMgasiMdhumajjhammi | ettha bahujhase uppaNNA kulakarA satta || 144 || 1552 // ina Aramya gA0 1 taha paMta ko / 2 niyuktigAthA ko cU hA madI / atra "ita Urdhva' paMthaM kira desittA' ityAdikA savAM api nirgamavaktavyatA sUtrasidvaiva / yacceha duravagamaM tad mUlAvazyakavivaragAvagantavyaM tAvat yAvat prathamagaNadhara vaktavyatAyAM bhASyaM jIve tuha saMdeho " iti kRtvA maladhAriNA noddhRtA ita Arabhya gA0 2003 paryantam / 3 desi ha ma dI / 4 vRddha ko cahA madI / 5 1992 paryantaM sarvA api gAthA bhAgyatvenaiva svIkRtAH komudrite / draSTavyAH ko0 gA0 1558-2016 | "gAthAdvayamAha bhASyakAra:-" hA / "gAthAdvayamantarbhAdhyakRdAha" ma / "bhASyagAthAdvayam"- dI / 6 sattho je / 7 dAgaMNa je / 8 gurU ka' hA dI / 9 u suro tao mariI ko / u suro mahiiDIo hA ma / uyUro mihaDDIo dI / 10 itaH pUrva ko0 pratI bhASyatvena, hA ma dA pratiSu ca niryuktatvena gAthAdvayaM dRzyate / tadyathA 66 'lakSUNa ya sammattaM aNukaMpAe u so suvihiyANaM / bhAraaratri devo vemANio jAo || caUNa devalagAo iha caiva ya bhArahaMmi vAsaMsi / ikkhAgakuLe jAo usabhamuo marIi ti ||" -- 285 144-145 ko gA0 1960-61 | hA0 gA0 140 158 ma gA0 gA0 147 - 148 / etaca gAvAdayaM niyuktau prakSiptaM pratibhAti / itaH paraM niyuktigAthAyA nirNayaH prAyaH AcArya haribhadramanusRtya kRto iSTavyaH | 11 se'Ie hA dii| maMDalIema / 12 "masya bhAe je / 13 addha' hA ma dI / 14 lle tiyabhA ko / 'llutibhA' hA dI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 145 'puvvabhava jamma NAma' ppamANa saMghataNameva saMdvANaM / for AyubhAgA bhavaNovAto [101 - dvi] ya NItI ya || 145 || 1553 // 286 avaravidehe do vaNiyavayaMsA mAi ujjae~ ceva / kAlagatA idha bhara hatthI maNuyo ya AyAtI // 146 // 1554 // da siNehakaraNaM gayamAbhaNaM ca NAmaNivvatI / parihANi dhi ko sAmatthaNa viNNamaNa hattI || 147 || 1555 || pattha vilavANa cakkhuma jasamaM cautthamabhicande | tatto ya paseNaIyA marudeve ceva NAbhI ya // 148 // 1556 // va dhaNusatAI paDhamo a ya sattaddha sacamAI ca / cha ccetra achaTThA paMcasatA paNNavIsA ya // 149 // 1557 // 10 vajjarisabhasaMghataNA samacaturaMsA ya honti saMThoNe / vaNaM piya vocchAmiM patteyaM jassa jo AsI || 150 / / 1558 // cakmajamaM ca paseNaI ya ete piyaMguvaNNAbhA / abhicaMdo sasigoro NimmalakaNagappabhA sesA // 151 // 1559 // caMdajasa candakantA surUvapaDirUvacakkhukantA ya / sirikatA marudeva itthINaM NAmavejjAI // 152 // 1560 // saMghaNaM [ 102] saMThANaM uccattaM caiva kulakarehi samaM / vaNeNa egavaNNA saccAo piyaMguNNAo || 153 // 1561 // palitotrama sabhAo paDhamassAyuM tato asaMkhejjA / te ANupuvviINA puvvA NAbhissa saMkhejjA || 154 // 1562 // 1 emA gAthA asyAtha vyAkhyArUpAH sarvA gAthAH 1571 gAthAparyantam bhASyarUpA eva iti malayagiripAdAnAM matamiti bhAti yasmAt taiH " avayavArtha tu pratidvAraM bhASyakAra: svayaMmeva vakSyati " iti vyAkhyAnAt / draSTavyA ma0 gA0 149 vyAkhyA / 2 'maM pamA ko hA / 5 ruha ko hA madI / 6 I ko / ie hA ma dI / saMDA je / 12 vA kulagarapattINa saMhA je / ma dI / 3 ujjuge ma0 / 4 AyAyA ko mahA / niSpattI ko hA madI 9 devoje / 10 vImaM tu NAmANi ko / 'devI kula gehi ko hA ma / 8 hA dii| vIsAo m| 11 nAmAI hA ma dI / 13 Jain Educationa International 7 For Personal and Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 163] nirgamadvAre kulakaravivaraNam / jaM ceva AyuaM kulagarANa taM ceva hoti tAsi pi / jaM paDhamagassa AyuM tAvatiyaM hoti hatthissa // 155 / / 1563 // jaM jassa AyugaM khalu taM dasabhAe samaM vibhaitUNaM / majhillItibhAe kulakarakAlaM viyANAhi // 156 // 1564 // paDhamo ya kumAratte bhAgo carimo ya vuDDhabhAvammi / dAraM / te pataNupejnadosA savve devesu uvavaNNA // 157 // 1565 // do ceva suvaNNemuM udadhikumAresu honti do ceva / do dIvakumAremuM ego NAgesu uvavaNNo // 158 // 1566 // . hatthI cha citthIo NAgakumAresu honti uvavaNNA / egA siddhiM pattA marudevA NAbhiNo pattI // 159 // 1567 // hakkAre makkAre dhikkAre ceva DaNDaNItIo / 'bocchaM tAsi visesaM [102-dvi0] aMdhakkama aannupubiie||160||1568| paDharmavitiyANa paDhemA tatiyacautthANe abhiNavA vitiyA / paMcama chahassa ya sattamassa tatiyA abhiNavA" tu // 161 / 1569 / / sesA tu "DaMDaNItI mANavakaNidhIu hoti bharadhassa / usabhassa gihAvAse asakkato Asi AhAro // 162 // 1570 // " "paribhAsaNA tu pahamA maNDalivandhe" ya hoti "vitiyA tu / caragachavichede ya u bharadhassa catuvidhA NItI // 1571 / / NAbhI viNItabhUmI marudevI uttarAmu sADhA ya / rAyA ya vaiiraNAbho vimANa savvadRsiddhAto" // 163 // 1572 // 1 laThAti je| 2 caro hA dii| 3 hunti hA dii| 4 devI hA ma dii| 5 daMDanIIo hA dI / daMDaNItauu ko / daMDanItIo ma / 6 vucchaM hA dii| 7 jahakka hA ma / jaikka, dii| 8 degmavIyANa hA dii| 9 paDhamo je / 10 degNa vi. je| 11 vAo ma / 12 daMDa ko hA ma dI / 13 nihIo hA dii| 14 AcAryaharibhadreNa spaSTa mUlaniyuktitvenokteyaM gAthA / 15 AcAryaharibhadraNa dIpikAyAM ca ni daSTeyaM gaathaa| 16 baMdhami hauM ko haa| baMdho u ho ma / 17 bIyA hA ma dii| 18 'cheAI bha hA ma dI / 19 devI hA ma dI / 20 uttarA ya sA hA dii| uttarA asA m| 21 vayara ma / 22 degddhAu ko / asyAH anantaraM For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 vizeSAvazyakabhASye ni0 164dhaNasatyavAghosaNa jatigamaNa aDavi vAsa ThANaM ca / bahuvolINe vAse cintA ghatadANamAsi tatA // 164 // 1573 / / uttarakuru sodhamme mahAvidehe mahabbalo rAyA / IsANe lalitaMgo mahAvidahe vairajaMgho // 1574 // uttarakuru sodhamme videha tegicchiyassa tattha suto / rAyamutaseThimacce" satthAhasutA vayaMsA se // 165 // 1575 // vejjasuta[ 103 pra0 sa ya gehe kimikuThovaddataM jatiM daha / . 'vanti ya te vejjasutaM karehi etassa tegicchaM // 166 / 1576 // 'tellaM tegicchisuto kaMvalayaM caMdaNaM ca vANiyo / dAtuM abhiNikkhaMto teNeva bhaveNa aMtakaDo // 167 // 1577 // sAdhu tigicchinRNaM sAmaNNa devalogagamaNaM ca / poNDarigiNie tu "cutA tato "sutA va IraseNassa // 168 // 1578 // paDhamettha "vairaNAbho vAhu suvAhU ya pIDhamahipIDhe / tesiM pitA titthakaro NikkhaMtA te vi tattheva / / 169 // 1579 // paDhamo codasapuvvI sesA ekkArasaMgavI" caturo / vitio veyAvaccaM kitikammaM tatiyao kAsI // 170 / 1580 // kevalaM malayagiriNA ekA adhikA gAthA vyAkhyAtA-tadyathA dhaNa mihuNa sura mahabbala laliyaMga ya vairajaMgha mihuNe ya / sohamma vijja accuya cakkI sabvaha usame ya / 1 maNa hA / 2 tadA ityarthaH / tayA ko hA ma do| 3 gArthayaM sarvAmu pratiSu upalabhyate / AcAryaharibhadrAstu "iyamanyakartRkI gAthA sopayogA ca" ityAhuH / "eSA anyakRtA gAthA' iti sUcayanti dIpikAkArAH / 4 tassa je / 5 degmaccA ko hA ma dI / 6 biti dI / 7 vija ma hA dii| 8 tillaM hA dii| 9 puNDaragigIe ko| puNDara hA dii| 10 sutA je| juyA ko / 11 cutA je / 12 vayara ma / 13 'mittha hA dI / mottha m| 14 caudasa hA ma dii| 15 gaviu hA dI / 16 vetA je| For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 178 ] nigamadvAra tAthakaranAmakamacacA | bhogaphalaM bAhubalaM pasaMsaNA je itara acittaM / paDhamo titrataM vIsahi ThANehi kAsI ya // 171 // 1581 // arahaMta siddha patrayaNa gurU thera bahussute tavassIsu / vacchatAya tesiM abhikkhaNANovayoge ya // 172 / / 1582 | daMsaNa vire Avassae ya sIlavvate NiratiyAro / khaNalavatavacciyA[ 103- dvi0 ] e veyAvacce samAdhI ya // 173 // / 1583 || : avvANagahaNe sutabhatI patrayaNe pabhAvaNatA / etehiM kAraNehiM titthakarataM labhati jIvo // 174 // 1584 // paiDhameNa pacchimeNa ya ete savve vi phAsitA 'dvANA | majjhimahiM jiNehiM ekkaM do tiSNi savve vA / / 175 / / 1585|| uvavAto savva savesiM paDhamao cuto usabho / rikkheNIsAhAhiM asADhavahule cautthI || 176 || 1586 / / jammaNe NAma vaDDIya jAtIsaraNe ti ya / vivAhe ya avacce" abhiseye rajjasaMga // 177 // 1587 // "cetabahulamI jAto ubho asADhaNakkhate / jammaNamaho ya savvo Netavvo jAva ghosaNayaM || 178 || 1588 / / 1 jiha hA dI / 2 yattA ko / 3 thira je / 4 suM hA madI / 5 layA eesi hA dI / layA ya esi ma / 6 vetA' je / 7 purimega hA ma dI / 8 ThANA ko hA madI / 9 atrAnantaraM ko pratAveva ekA gAthA adhikA vartate / yathA"nAbhI viNIyabhUmI marudevA ceva hoi usabho ya / rAyA ya varanAbho vimANa savvahasiddhAu || ko0 gA0 1998 / / asyAH anantaraM gAthAdvayaM ko hA ma dI pratiSu adhikam-yathA" taM ca kahaM veijjai agilA dhammadesAIhiM / bajjha taM tu bhagavao tayabhavAsakkattANaM || niyamA magrafe itthI puriseyaro ya suhaleso / AseviyavalehiM bIsAe aNNayara ehiM / / " 989 Jain Educationa International ko gA0 1599 - 1600 / hA0 183-4 | ma0 180-181 / dI 183-184 10 0Na asA ko hA ma dI / 11 08ce a abhi ko / 12 'citta' hA dii| For Personal and Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye hame AsagA ya bhiMgAra TAliyaMTo ya / cAmara jotI rakkhaM karenti etaM kumArIo // 179 // 1589 // deNagami varise sakkAgamaNaM ca vaMsaTharveNaTTA | jaM ca jadhA jammi vae jogaM kAsI ya taM savvaM // 180 || 1590 // sakko savaNe ikkhu agU teNa honti ikkhAgA / " AhAra maMgulIe vihiMti devA maNuSNaM tu // 181 // 1591 // [104 - pra0 ] so vaDhati bhagavaMto " diyalogacuto" aNovama sirIo / devagaNasaMparivuDo NaMdAya sumaMgalAsahito || 182 // 1592 // asitasirayo suNayaNo" vivoTTho dhavalaMta paMtIo / varapaumaga bhagoro "phulluppala gaMdhaNissAso // 183 // 1593 // jAtIsaro" tu bhagavaM a~ppapiDitehi tihi tu NANehi / "kaMtIya ya buddhIya ya aMgbhatio tehiM maNuyehi // 184 // 1594 // paDhamo akAlamaccU tarhi tAlaphaleNa dArao tu' hato | kaNNA ya kulagare siTThe gahitA usabhapattI // / 185 / / 1595 // bhogasamatthaM gAtuM varakammaM tassa kAsi deviMdo / do varamahilANaM bahukammaM kAsi devIo || 186 // 1596 // chapuvvatahassA puvviM jAyessa ' jiNavarridassa / 23 290 22 to bharahavaMbhisundari bAhubalI ceva jAyAI // 187 // 1597 // sumaMgalA bharaho vaMbhI ya mihuNayaM jAyaM / devIya sunaMdA bAhubalI suMdarI caitra || 1598 // Jain Educationa International [ ni0 179 1 tAliyaMTA ko hA dii| 2 eSA gAthA ma pratau nAsti / 3 desUNaga ca vAsaM sakkA ko / desUNa ca varisaM hA ma dI / 4 vaNAya hA ma dI / 5 jaMca jahA jiNajoggaM savvaM taM tassa kAsI ya ko / AhAramaMgulIe ThavaMti devA maNuSNaM tu hA dii| AhAra, ...... lIe vihiti devA...... ma / 6 khAyA je / 7 jaM ca jahA jaMmi vae jogaM kAsI ya taM savvaM hA dI ma / -ityevaM gA0 1590-91 tamayoruttarArdhayorvyatyayaH dRzyate / 8 viheMti ko / ThavaMti dI hA / 9 aha vai so bhayavaM hA madI / 10 diva ko / 11 deg to ya aNuva' ma 12 dAe ma ko| dAi hA dI / 13 biMdu hA dii| viNv| jeM / 14 phulu' je / 15 nIsAso ko hA madI / 16degro ya ko / degro a hA dii| 17 apparivaDiehiM ko hA madI / 18 'tIhi hA dI / tI bu m| tIe hApA 19 ddhIhi hA dii| DIe ma / DIi hApA 20 anmahio ko hA dii| ambhahito ma / 21 o pahao hA dI / 22 rehi yasi ma / 23 iyAneva gAthAMzaH uddhaH je pratau / AcArya haribhadra - malayagiridIpikAkAraiH mUlabhASyatvena saMmatA / 24 For Personal and Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 197] nirgamadvAre RSabhavaritam / . 291 auNApaNNaM juale' puttANa sumaMgalA puNo pasave / NItINa atikamaNe niveyaNaM usabhasAmissa // 188 // 1599 // rAyA kareti daNDaM siDhe te beti' amha vi sa hou / maggaha ya kulagaraM so ya veti usabho ya bhe rAyA // 189 // 1600 / AbhoetuM sako uvAgaoM tassa kuNai abhiseyaM / 'mauDAialaMkAraM nariMdajoggaM ca se kuNai // 190 // 1601 // bhisiNIpattehitare ghettUNudayaM chuhanti pAemu / sAdhu viNItA purisA viNItanagarI adha NiviTThA // 191 // 1602 // AsA ityo gAvo gahitAI rajjasaMgahaNimittaM / 'dhetUga evamAdI catuvidhaM saMgaI kuNati // 192 // 1603 // ugA bho[104--dvi0][gA] rAiNNa khattiyA saMgaho bhave catudhA / Arakkhi guruvayaMsA sesA je khattiyA te tu // 193 / / 1604 // AhAre sippakamme ya mAmaNA ya vibhUsaNA / lehe gaNite ya rUve ya lakkhaNe mANa potae // 194 // 1605 / / vavahAre NIti juddhe ya Isatthe ya uvAsaNA / tigicchA asthasatthe ya baMdhe ghAte ya mAraNA // 195 // 1606 // jaNNUsavasamavAe maMgale kotue ti ya / vatthe gandhe ya malle ya alaMkAre tadheva ya // 196 // // 1607 // colovaNa vivAhe ya dattiyA maDagapUyaNA / jjhAvaMgA thUma sadde ya chelAvaNaga pucchaNA // 197 // 1608 // "AsI ya kandAhArA mUlAhArA ya "pattahArA ya / pupphaphalabhoiNo vi ya jaiyA kira kulagaro usabho // 1609 // 1 iyAneva gAthAMza uddhRtaH jepratau / 2 gamaika' hA dii| 3 viti hA i . 'o kuje / 5 uttarAdha noDataM jepatau / 6 degre udaya ghenuM chubhaMti ko / degre udayaM pittaM chu hA dI / "re udayaM ghenaM chu m| 7 ghittUga hA dii| 8 khetti' je / 9 jhAva. ko hA mdii| 1. AcArya haribhaddIpikAkArAbhyAM mUlabhASyatvena sammatAH gAthAH 16.9 1625 / 11 pattA. je / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 vizeSAvazyakabhASye [ni0197AsI ya ikkhubhoI ikkhAgA teNa khattiyA honti / saNasattarasaM dhaNaM AmaM omaM ca bhuMjIyA // 1610 // omaM 'pAhArentA ajIramANammi te jiNamuMventi hatthehiM ghaMsitUNaM AhAredha tti te bhaNitA // 1611 / / AsI ya pANighaMsI tI[105-50 ]mitataMdulapavAlapuDabhoI / hatthatalapuDAhArA jaiyA kila kulakaro usabho // 1612 // ghaMsetUNa ya tImaNaghasaNatimmaNapavAlapuDabhoI / ghaMsaNatimmapavAle hatthapuDe kakkhasee ya // 1613 // agaNissa ya uThANaM dumaghasA bhItapurisaparikadhaNaM / pAMsehi paricchindadha geNhadha pAgaM ca to kuNadha // 1614 // pakkheva DahaNe osadhi kadhaNaM NiggamaNa hatthisIsammi / payaNAraMbhapatti"tAdhe kAsI ya te maNuyA // 1615 // paMceva ya sippAI ghaDa lohe citta paMta kaasve| "ekekassa ya "etto vIsaM vIsaM bhave bhetA // 1616 // karma kisivANijjAdi (dAraM) mAmaNA jA pariggahe mamatA / puvaM devehi katA vibhUsaNA maMDaNA guruNo / / 1617 // lehaM livIvidhANaM jiNeNa vabhIya dAhiNakareNa / gaNitaM saMkhANaM sundarIye" vAmeNa uvadiTuM // 1618 // bharadhassa rUvakammaM (dAra)[105-dvi0] NarAtilakSaNamadhoditaM blinno|daarN| mANummANavamANaM gaNimapamANAdi vatthUNaM // 1619 / / ||daarN| ., ratA hA dI / 2 0 muviti hA dii| 3 'redhanti je / rehani ko hA ma dI 4 timiyata0 ko / timmiataM. hA ma dI / 5 timmaNa ko hA ma dI / 6 degsA daTuM bhIyaparika ko hA ma dii|7 pAsesuM hA ma dI / 8 cchenuM geM ko| gaM tato ku m| 10 Namosa hA mdii| 11 vattI ko / 'vittI hA ma dii| 12 ikki hA dii| 13 itto hA do / 14 bhIe ko m| bhIi hA dI / 15 rIe ko / dI ma / 'roha hA.. 16 mavoM ko| mahoiyaM hA ma dI / 17 NaM pamAgagaNimAdiva ko| degmANappamANagaNimAiva hA dii| NaM pamANagaNimAiva m| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 197] RSabhacaritam / 'maNayAtI hArAtisu potA tatha sAgarammi bahaNAI / dAraM / vatrahAro lehavaNaM kajjaparicchedaNatthaM vA ||1620 || || dAraM // NItI hakArAdI sattavidhA adhava sAmametAdi / juddhA bAhujuddhAtiyA baTTAtiyAM ca || 1621 || || dAraM // * sattho dhaNuveto ( dAraM ) uvAsaNA maMsukammamAdIyA / gururAyAtINaM vA uvAsaNA pajjuvAsaNatA // 1622|| || dAraM || rogaharaNaM timicchA ( dAraM ) asthAgamasatyamatyasaitthaM ti / dAraM / NigalAtijamo bandho (dAraM) ghAto daNDAtitA~laNatA ||1623|| || dAraM // mAraNatA jIvavadha ( dAraM) jaNNA NAgAtiyANa pUjAoM / dAraM / iMdAtimahA pAyaM patiNiyatA UsanA hoMti / / 1624 || || dAraM || samavAyo goDINaM gAmAdINaM va saMpasAro vA / dAraM / ta maMgalAI 'sotthiyasutraNa [ 106 - pra0 ] siddhatthayAdINi / / 1625 || | dAraM / "puvvaM katAIM peMNo surehiM rakkhAdikotugAI ca dAraM / 'vaitthamAlaMkArA kesabhUsA "ya / / 1626 // taM daNa pavatto'laMkAretuM jaNo'vaiseso vi / dAraM / vidhiNA calAkammaM vAlANaM colayaM NAma / 1627 // // dAraM // uvaNaNaM tu kalANaM gururmUlaM sAdhU va tato dhammaM / 20 "ghetaM havanti sA keI dikkhaM pavajjati // 1628 // // dAraM || da kataM vivAha jiNassa lokA vikAtumAradI || dAraM // gurudattiyA ya kaNNA pariNijjaMte tato pAyaM // 1629 // datti va dANamusa dentaM daThThe jaNammi vi paryaMttaM / jibhikkhAdANaM piya chaM bhikkhA pattA u || 1630|| || dAraM // 293 1 maNiyAI dorAisu ma hA dI / maNimAdI dorAi ko / 2 yANaM ca // ko ma "yANaM vA // hA dI / 3 Isattha ko hA ma dI / 4 'dI ya ko / 5 satthA je / 6 degtthittim| 7 'tAI' hA dI / 8 pUyA u ko / 9 satthi hA dI / 10 yA doNi ko / gAmi / 11 putra hA dI / 12 guNo ko / 13 konuvAI je / 14 vaccha je / 15 sAI hA madI / 16 No'vi se' ko hA madI / 17 colayA hA dI / 18 mUle hA madI / 19 sAhugo ta ko hA dii| sAdhugo ma / 20 ghitu hA dI / 21 ghAe je / pAeko / 22 pavattaM ko hA madI / 23 tAo hA madI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 vizeSAvazyakabhASye [ni0 198maDayaM matassa deho taM marudevIe paDhamasiddhotti / devehiM purA mahitaM (dAraM) jhAmaNatA aggisakkAro // 1631 // so jiNadehAdINaM devehi kato ciMtAtu dhUbhA ya daarN| sado ya rugNasado loko vi tao tathA pagato // 1632 // ||daarN|| chelAvaNamukkaTThAdi bA[106-dvi0]lakIlAvaNaM ca seMTAI / 'ikkhaNiyAdi rutaM vA (dAraM) pucchA puNa kiM kathaM kajja ?||1633||daar| adhava NimittAdINaM suhasaiyAdi suhadukkhapucchA vA / iccevamAdi pAeNuppaNNaM usamakAlammi // 1634 // ||daarN|| kiMcicca bharadhakAle kulakarakAle vi kiMciduppaNNaM / pabhurNAM tu desitAI savvakalAsippakammAI // 1635 // usabhacaritAdhikAre savvesi jiNavarANa sAmaNNaM / saMbodhaNAti vottuM "vocchiti patte yamusabhassa // 198 // 1636 // saMbodhaNa pariccAe patteyaM uvadhimmi ya / aNNaliMge kuliMge ya gAmAyAra parIsahe // 199 // 1637 // jIvovalaMbhe "mutalaMbhe paccakkhANe ya saMjame / chatumatthatavokamme uppaiMtA NANasaMgahe // 200 // // 1638 // titthaM gaNo gaNadharA" dhammovAyassa desgaa| "pariyAya antakiriyA kassa keNa taveNa vA // 201 // 1639 / / "savve sayaM pavuddhA logaMtiyayodhiyA ya "jItaM ti daarN| savve si pariccAo saMvacchariyaM mahAdANaM / / 20 / / 1640 // rajjAdiccAo vi ya [107.0] (dAraM) patteyaM ko va "kettiysmggo| ko kassuvadhI "ko'NuNAto keNa sIsAgaM // 203 / 1641 // 1 vIi hA dii| 2 du tti hA dii| 3 ciyA ya dhU ko| 'su thUbhAI hA dA / citA sayUmAya ma / 4 NaM va meMDhado je / 5 iMkhiNiyAi hA dii| khiNiyAdi m| 6 kahiM ko ma / 7 degci uNa' ko hA mdii| 8 'NA ya hA do / 9 vuttuM hA dii| 10 vocchihi ko / bucchaM hA dI / / yoccha ma / 11 laMbha suya' hA ma dI / 12 uppayA ko ma / uppAyA hA dI / 13 gaNaharo hA dii| 14 pariyAga je / 15 savve vi sayaMbuddhA / ko heA dI ma / 16 jIeNa hA dI / 17 kati hA dii| kitti ma / 18 ko vA'Nu' ko hAma dii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 205] tIrthakarANAM saMbodhanAdi sAmAnyam / 'ego bhagavaM vIro pAso mallI ya tihi tihi satehiM / bhagavaM pi vAsupujjo chahiM purisasatehiM NikkhaMto // 204 // 1642 // uggANaM bhogANaM roiNNANaM ca khattiyANaM ca / catuhi sahasse sabhI sesa sAhassiparivAra || 205 / / 1643 // 1. itaH pUrva gAthAdazakamadhikaM vartate hAmadIpratiSu - sArassayamAiccA vahI varuNA ya gaddatoyA ya / tusiyA avvAvAhA aggiccA caiva riTThA ya // ee devanikAyA bhayavaM borhiti jiNavariMdaM tu / savvajagajjIvahiaM bhayavaM titthaM pavatehi || saMvaccharaNa hohI abhiNikyamaNaM tu jiNavariMdANaM / to atyasaMpayANaM patrattara puvtrasUraMmi // egA hiraNNakoDI aheva aNUnagA samasahassA / sUrodamAIyaM dijjai jA pAyarAsAo || siMghADagatigacaukacaccaraca muhamahApapade / dAre puravarANaM ratthAmuhamajjhayAresuM // varavariA ghosijjara kimicchatraM dijjae bahuvihIaM / suraasuradevadANavanariMdamahiANa nikkhamaNe || tiNNetra koDisayA aTThAsI ca huMti koDIo / asi ca sayasahassA evaM saMcchare diNNaM // ari aarti pAsa malli ca vAsupUjjaM ca / ee muttaNa jiNe avasesA Asi rAyANo // rAyakulesu vi jAyA visuddha se khattiakule | na ya icchiyAbhiseA kumAravA saMmi pavvaiA // ( atra " na yaitthiyAbhi" iti hApratAvevAzuddhaH pAThaH ) saMta kuMthU a aro arihaMtA caiva cakavar3I a / asA titrA maMDaliyA Asi rAyANo // hA gA0 214-223 / ma. 236 - 245 | dI 214 - 223 | atredaM dhyeyam- 'saMvacchareNa hohI' ityAditaH Arabhya gAthApaJcakaM vIracaritrAdihAnItamiti bhAti - draSTavyA gA0 18611865 / 2 rAyaNNA hA dI ma / 2 sesA u sahassa mahA dI / Jain Educationa International 395 For Personal and Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 vizeSAvazyakabhASye [ni0 206 'savve vi egadUseNa NiggatA jiNavarA catuvvIsaM / dAraM / Naya NAma aSNaliMgeNaM No gihiliMge kuliMge vA // 206 // 1644 // | dAraM | sumati ttha NiccabhatteNa Niggato vAsupujjo jiNo cauttheNaM / pAso mallI viya aTTameNa sesA tu chaNaM // 207 // 1645 // ubhaya viNItA bAravatIe aridvavaraNemI / avasesA titthakarA NikkhatA jammabhUmImu || 208 / / 1646 // usabhI siddhatthavaNammi vAsupujjo bihAra gihayammi / dhammo vagAe 'laguhAe ya muNiNAmA || 209 // 1647 // Asamapatammi pAso vIrajiNindo ya NAtasaMDammi / avasesA [107-dvi0] "NikkhatA sahasaMvatraNammi ujjANe // 220 // 1648 | pAso ariNemI 'sejjaMso sumati malliNAmA ya / puccaNhe kkhitA sesA purNa pacchimahami // 219 // 1649 // gAmAyArA visayA NisevitA te kumAravajjehiM / gAmAgarAdisu ya kesu vihAro bhave kassa ? // 212 // 1650 // mAgahA rAyagihAdisu muNayo khettoriesa vihariMsu / usabhI mI pAso vIro ya aNArie pi // 213 // 1651 // uditA parIsahA siM parAyitA te ya jiNavarridehiM / dAraM / va jIvAdipayatthe ubhinUrNa caNikkhatA // 214 // 1652 // paDhamassa bArasaMgaM "sesANekkAra saMgamutalaMbhI / dAraM / paMca jamA paDhamaMtimajiNANa sesANa cattAri / // 215 // 1653 // 1 itaH pUrvam ekA gAMthA hAmadIpratiSu adhikA vartate / yathAvIro ariTThanemI pAso mallI a vAmupujjo a / paDhamae pavvaiA sesA puNa pacchimavayammi || hA gA0 226 | dI 226 / ma 248 / matau 'sesA purNa majjhimavayaMmi' iti pAThaH / 2 'liMge no ko / deglige na ya gi' ma / 3 sumaI tha hA / sumai ttha ma do / sumaitta ko / tela ko / 5 deg sA pavvaiyA m| 6 sijja hA dI / 7 nAmo hA |9ttaadi je / 10 'laM' ma / 11 sANikkAra hA dI ma / 4 nIla hA dI ma dI ma / 8 kesi ma / 12 bha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni 219] tIrthakaraNAM sAmAnyam / 297 paccakkhANamiNaM (dAra) saMjamo tu paDhamaMtimANa duvikppo| sesANaM sAmaiyo sattarasaMgo ya savvesiM ||216||1654||daarN|| vAsasahassaM vArasa 'coisa aTThArasa vIsa vrisaaiN| mAsA chaNNa tiNNi ya catu tiga [108-0] dugamekkaya dugaM ca // // 217 // 1655 // 'ti du ekkaya solasayaM vAsA tiNNi ya taheva'horattaM / mAsekkArasa NavagaM catuvaNNadiNAM ya culesIti // 218 // 1656 // tadha bArasavAsAI jiNANa chatumatthakAlaparimANaM / dAraM / uggaM ca tavokammaM visesato baddhamANassa // 219 // 1657 // " 1 ya ma / 2 caudasa hA / cauddasa dI / 3 aTThAra vI' ko hA ma dI / 4 titti ya ca ko| 5 'mekkagahu~ ko ma / 'mikkaga hA dii| 6 tiduekkagasolasagaM ko / tigadgamikkagasolasa pAsA hA dI / tiyadugaekkaga solasa vAsA ma / 7 tameva je| 8 caupa ko hA dI ma / 9 degNAi cu' hA dI / NAI ma / 10 soI hA dii| sII ma / 11 asyAH gAthAyAH anantaraM hAmadApratiSu dvAdaza gAthAH adhikAH santi-yathA phagguNavahulikkArasi uttarasADhAhi nANamusabhassa / posikkArasi suddhe rohiNijoeNa ajiassa // katiabahule paMcami migasirajogeNa saMbhavaniNassa / pose suddhacaudasi abhIi abhiNaMdaNajiNassa // citte suddhikkArasi mahAhi sumaissa nANamuppaNNa / cittassa puNimAe paumAbhajiNassa cittAhi // phagguNavahule chahI visAhajoge supAsanAmassa / phagguNavahule sattami aNurAha sasippahajiNassa // kattiamuddhe taiyA mUle suvihissa pupphadaMtassa / pose vahula cauddasi puyAsAr3hAhi sIalajiNassa // paNNarasi mAhabahule sijjasajiNassa savaNajoeNaM / sayabhiya vAsupujje bIyAe mAhasuddhassa // posassa suddhachaTThI uttarabhaddavaya vimalanAmassa / vaisAhabahulacaudasi revaijoeNa'NaMtassa // posassa puNNimAe nANaM dhammassa pussajoeNaM / posassa muddhanavamI bharaNIjogeNa saMtissa // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 FRI vizeSAvazyakabhASye [ni0 220 'usabhassa purimatAle vIrassujuvAliyANadItIre / sesANa kevalAiM jesujjANesu pancaitA // 220 // 1658 // tevIsAe NANaM uppaNNaM jiNavarANa pucaNhe / vIrassa pacchimaNhe mANappattAe carimAe // 221 // 1659 // aTThamabhattantammiya pAsosabhamalliriTThaNemINa / vasupujja' cautthegaM' cha?bhataNa sesANaM // 222 // 1660 // culasItiM ca sahassA egaM ca duve ya tiNi lakkhAI / tiNi ya vIsadhiyAI tIsadhiyAI ca tiNNeva // 223 // 1661 // tiNNi ya aDDhAtijjA duve ya "ekkaM ca satasahassAI / culasI[108-dvi0]tiM ca sahassA visattari ahasahi ca / / 224 // 1662 // chAvahiM covaDhi vAvahi~ sahimeva pnnnnaasaa| cattA tIsA vIsA aTThArasa solasa sahassA // 225 // 1663 // 'coisa ya sahassAI jiNANa jatisIsasaMgahapamANaM / ajjAsaMgahamANaM usabhAdINaM ato "vocchaM // 226 // 1664 // tiNNeva ya lakkhAI tiNNi ya tIsauti tiNi chattIsA / tIsAI cha cca paMca ya tIsA caturo ya vIsAi" // 227 // 1665 / / cittassa suddhataiA kittianogeNa nANa kuMthussa / kattiasuddhe bArasi arassa nANaM tu revaihi // maggasira suddhaikkArasIi mallissa assiNIjoge / phagguNabahule vArasi savaNeNaM suvvayajiNassa // magasirasuddhika kArasi assiNijogeNa namijiNidassa / AsoamAvasAe nemijiNiMdassa cittAhi // citte bahulacautthI visAhajoeNa pAsanAmassa / vaisAhasuddhadasamI hatyuttarajogi vIrassa // hA gA0 241-252 / dI 241-252 / ma 263-275 / 1 iyaM gAthA "tevIsAe'' ityAdi gAthAyAH (1659) anantaraM nirdiSTA hAdImapratiSu / 2 vIrassa yuvA je| ssujuyA ma / 3 degNhe pamANapa' hA ma dii| 4 timI pA hA dI ma / 5 jassa hA madI ko| 6 thega hA madI ko| 7 chaTThabha' hA madI ko| 8 erga hA dI ma / 9 causahi hA dii| 10 caudasa hA dii| 11 bucchaM hA dii| 12 tIsAya hA dii| tIsAI ko m| 13 vIsA a hA dii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 237 ] tIrthakarANAM sAmAnyam / 299 cattAri ya tIsAiM 'tiNNi ya'sItAI tiNhametto ya / vIsuttaraM chaladhiyaM tisahassadhiyaM ca lakkhaM ca / / 228 // 1666 // lakkhaM aTThasatANi ya vAsasihassa causayasamaggA / egarchi cha cca satA saThisahassA satA ? cca // 229 // 1667 / / sahi paNapaNNa paNNegayatta cattA tagha'tRtIsaM ca / chattIsaM ca sahassA ajjANaM saMgaho eso // 230 // 1668 // paDhamANuyogasiddho pattayaM sAvayAdiyANaM pi| yosa[109-0] bajiNANaM sIsANaM 'saMgaho kamaso // 231 // 1669 titthaM cAtuvaNNo saMgho so paDhamae samosaraNe / uppaNNo tu jiNANaM vIrajiNindassa bitiyammi // 232 // 1670 // culasIti paMcaNautI viuttaraM solamuttarasataM ca / sattadhiyaM paNaNautiM teNautI" aTThasItI ya // 233 // 1671 // ephausItI chAvattarI ya chAvahi sattepaNNA ya / paNNA tetAlIsA chattIsA ceva paNatIsA // 234 // 1672 // "tettIseMTTAvIsA aTThArasa ceva tadha ya sattarasa / "ekkArasa dasa NavagaM gaNANa mANaM jiNindANaM // 235 // 1673 // ekkArasa u gaNadharI jiNassa vIrassa sesayANaM tu / jAvatiyA jassa gaNA tAvatiyA gaNadharA tassa / / 236 // 1674 / / dhammovAyo pavayaNamadhavA punbAI desaiyA tassa / samvajiNANa gaNardherA codasapuvI va je jassa / / 237 // 1675 // 1 tiNNi / tiNi a asiAi hA dii| tIsAiM asIuttara tiNNi ma / 2 tiSNi mitto ya ma / 3 visaTThisata catusatA sahassA ya je / 4 haha je / 5 vaNNegacatta hA / paNNegacatta dI ko / pannegacatta m| 6 NaM pariggaho hA dI / 7 bIyami hA dI ma / 8degsII ko| 1deguI ko mahA dI / 10 "uI m| 11 sIi chAma / 'sII bAva hA dii| 12 'ttava hA dI ma / 13 tittIsa hA dii| tetIsa ma / 14 degsa aTThavIM hA dI / 15 ikkA hA dii| 16 rA vIrajiNidassa ma / 17 desagA hA dii| 18 hara coM ko / harA cauda hA dii| 19 puvI u te tassa ma / 'punvI va jo je / puvvI ya je jassa ko| 28 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 vizeSAvazyakabhASye [ni238sAmAiyAdiyA vA vatajIvaNikAyabhAvaNA paDhamaM / [109-dvi0] eso dhammovAto jiNehi savvehi uvdittttho||238|1676 usabhassa puvvalakkhaM puvvaMguNamajitassa taM cey'| caturaMgUNaM lakkhaM puNo puNo jAva suvidhi tti // 239 // 1677 // 'paNuvIsaM tu sahassA puvvANaM sItalassa priyaao| lakkhAI "ekkavIsaM "sejjaMsa jiNassa vAMsANaM // 240 // 1678 // 'catupaNNaM paNNArasa tatto aTThamAI lkkhaaii| aDDhAtijjAI tato vAsasahassAI pa~NuvIsaM // 241 // 1679 // tevIsaM ca sahassA satANi aTThamANi ya hvNti| igavIsaM ca sahassA cAsasaUNA ya paNapaNNaM // 242 // 1680 // addhahamA sahassA aDDhAtijjA ya satta ya staaii| satta"ri vica"ttavAsA dikkhAkAlo"jiNidANaM // 243 // 1681 // " 1 vAdo m| 2 ceva / ko hA dI ma / 3 paNavI' ko hA dii| 4 egavI ko| ikkavI hA dii| 5 sijja ko hA dI ma / 6 cauppannaM / 7 paNavI hA dii| 8 degsauNA hA dI / 9 paNNA hA dI / 10 'ttarI ko| sayarI hA dI ma / 11 viyatta jeM / 12 kAlA je / 13 atra hAdImapratiSu paJcaviMzatiH gAthA adhikAH santi / yathA usabhassa kumArattaM puvvANaM vIsaI sayasahassA / tevahI rajmI aNupAleUNa NikkhaMto // 277 // ajiassa kumArattaM aTThArasapuvvasayasahassAI / tevaNaM rajjamI puvvaMgaM ceva boddhacvaM // 278 // paNNarasasayasahassA kumAravAso a saMbhavajiNassa / coAlIsaM rajje cauraMgaM ceva boddhavvaM // 279 // addhatterasalakkhA puvANa'bhiNaMdaNe kumArattaM / chattIsA addhaM ciya ahaMgA ceva rajjami // 280 // sumaissa kumArattaM havaMti dasapuccasayasahassAI / auNAtIsaM rajje vArasa aMgA ya boddhavvA // 281 / / paumassa kumArattaM punvANa'ddhamA sayasahassA / addhaM ca egavIsA solasa aMgA ya rajjami // 282 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni. 243] tIrthakarANAM sAmAnyam / 301 punasayasahassAI paMca supAse kumAravAso u / caudasa puNa rajjamI vIsaM aMgA ya boddhavyA // 283 / / aDDAijjA [ adbhuTThA u] lakkhA kumAravAso sasippahe hoi / addhaM cha ciya rajje cavIsaMgA ya voddhavvA // 284 // paNNaM puncasahassA kumAravAso u puSpadaMtassa / tAvaiaM rajjamI aThThAvIsaM ca puvvaMgA // 285 / / paNavIsasahassAI puvvANaM sIale kumArattaM / tAvaiaM pariAo paNNAsaM ceva rajjami // 286 // vAsANa kumArattaM igavIsaM lakkha hu~ti sijjaMse / tAvaiaM pariAo vAyAlI saM ca rajjami // 287 // gihavAse aTThArasa vAsANaM sayasahassa niameNaM / caupaNNa sayasahassA pariAo hoi vasupujje // 288 / / paNNarasa sayasahassA kumAravAso a tIsaI rajje / paNarasa sayasahassA pariAo hoi vimalassa // 289 // addhahamalakkhAI vAsANamaNaMtaI kumAratte / tAvai pariAo rajjamI huMti paNNarasa // 290 // dhammassa kumArattaM vAsANa'DDhAiAI lakkhAI / tAvaiaM pariAo rajje puNa huMti paMceva // 29 // saMtissa kumArattaM maMDaliyacakipariAa caumuM pi / patteaM patteaM vAsasahassAI paNavIsa // 292 // emeva ya kuMthussa vi caumu vi ThANesu huMti patteaM / tevIsa sahassAI varisANaTThamasayA ya // 293 / / emeva aranigiMdassa causu vi ThANesu huMti patte / igavIsa sahassAI vAsANaM huMti NAyavvA // 294 / / mallisa vi vAsasayaM gihavAse sesaaM tu priaao| . caupaNNa sahamsAI nava ceva sayAi puNNAI // 295 / / ttim| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 vizeSAvazyakabhASye [ni0 244chatumatthakAlametto sodhetuM sesao tu jiNakAlo / savvAuaMpi aitto usabhAtINaM NisAmeha // 244 // 1682 // caturAsIti visari sapiNNAsameva lakkhAI / cattA tIsA vIsA dasa do egaM ca puvANaM // 245 // 1683 // [110-50] caturAsItI bAvattarI ya sahI ya hoti vAsANaM / tIsA ya dasaga egaM ca evamete satasahassA // 246 // 1684 // paMcANautisahassA caturAsItI' ya paMcaNNA ya / tIsA ya dasa ya egaM sataM ca bAvattari ceva // 247 // 1685 // ||daar|| 'NenvANamantakiriyA sA 'codasameNa paDhamaNAdhassa / sesANa mAsieNaM vIrajiNindassa cha?NaM // 248 // 1686 // addhaThamA sahassA kumAravAso u suvvayajiNassa / tAvaithaM pariAo paNNarasasahassa rajjami // 296 // namiNo kumAravAso vAsasahassAi duNNi addhaM ca / tAvaiaM pariAo paMca sahassAI rajjami // 29 // tiNNeva ya vAsasayA kumAravAso arihanemissa / satta ya vAsasayAI sAmaNNe hoi pariAo // 298 // pAsassa kumArattaM tIsaM pariAo sattarI hoi / tIsA ya vaddhamANe bAyAlIsA u pariAo // 299 // usabhassa punbalakkhaM puvvaMguNamajiassa taM ceva / cauraMgaNaM lakkhaM puNo puNo jAva suvihi ti / / 300 // sesANaM pariAo kumAravAseNa sahiao bhnnio| patte aMpi a puvvaM sIsANamaNuggahaTAe // 301 // iti hA prato / dI gA0 277-301 / ma gA0 299-323 / 1 itto hA dii| 2 saTTo ko hA dI ma / 3 dasaya hA dI ma ko| 5 degsII ma / 5 vaNNA hA dI m| 6 tarI ma hA dI / . nivvA hA dI ma / 8 caudasa hA. dii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 ni0 254] RSabhacaritam / aTThAvata'caMpojjitapAvAsammetaselasiharesu / usabha vasupujja NemI vIro sesA ya siddhigatA // 249 // 1687 // 'iccevamAti savvaM jiNANa paDhamANuyogato NeyaM / thANAmuNatyaM puNa bhaNita payataM ato vocchaM // 250 // 1688 // usabhajiNasamutthANaM utthANaM jaM tatoM mirIyissa / sAmAiyassa eso jaM pubvaM Niggamo' hiMgato // 251 // 1689 // saMbodhaNa NikkhamaNe NamiviNamI vijjadharaNa vetaDDhe / uttaradAhiNaseDhI sarTi paNNAsaNagarAiM // 252 // 1690 // 'cettabahulaTThamIe caturhi sahasse hiM so tu avaraNhe / sIyA[110-dvi0] sudaMsaNAe siddhatthavaNammi chaTheNaM // 253 // 1691 // caturo sAhassIo loyaM kAtUNa appaNA ceva / / jaM esa jatA kAhiti taM tadha amhe vi kohimo // 254 // 1692 // 1 caMpujita' hA dI / caMpujjata ma / caMpojjila dI / 2 ita pUrva hAdIma pratiSu gAthAcatuSkamadhikaM yathA ego bhaya vIro tittIsAi saha nivvuo pAso / chattIsaehi paMcarhi saehiM nemI u siddhigao // paMcahi samaNasaehiM mallI saMttI u navasaehiM tu / aTThasaeNaM dhammo saehi chahi vAsupUjjajiNo // sattasahassANaMtaijiNassa vimalassa chassahassAI / paMcasayAi supAse paumAbhe tiNi aTThasayA // dasahi sahassehi usabho sesA u sahassaparivuDA siddhA / kAlAi jaM na bhaNiaM paDhama'NuogAu taM NeaM // hA gA. 308-311 / do-308-311 / ma 330-333 / 3 thANaasu je / 4 "tthe je|5 pagayaM hA dI m| payayaM ko| 6 mirIissa ko| marIissa hA dii| mirIyassa ma / 7 mo vigato je| 8 eSA gAthA atra nAsti-hAmadISu kintu saiva pUrvArdhaparivartanasahitA anyatra hAmadISu asti-namivinamINaM jAyaNa nAgiMdo vijjadANaveaDDhe hA 317 / dI-317 / ma 340 / ko pratau tu pUrvAdha - "(saMbohaNa nikkhamaNaM nAgiMdo) vijjadANa veyaDDhe"-iti / 9 citta' hA dI / 10 kAhiI ko| kahI hA dI ma / 11 - kAhAmo ko hA mdii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ FX 304 vizeSAvazyakabhASye [ni0 255 usabho 'vasabhasamagatI ghettUNa abhiggaraM paramaMgoraM / vosaTTacattadeho viharati gAmANugAmaM tu // 255 // 1693 // 'Na vi tAva jaNo jANati kA bhikkhA kerisA va bhikkhayarA / te bhikkhamalabhamANA vaNamajjhe tAvasA jAtA // 1694 // bhagavarmaMdINamaNaso saMvaccharamaNasite viharamANo / kaNNAhi NimaMtijjati vatthAbharaNAsaNehiM ca // 256 // 1695 // saMvacchareNa laddhA bhikkhA usabheNa logaNAheNaM / sesehi 'bitiyadivase laddhAo paDhamabhikkhAo // 257 // 1696 // usabhassa tu" khotaraso pAraNae Asi logaNAdhassa / sesANaM paramaNNaM amatarasarasovamaM Asi" // 258 // 1697 // ghuTaM ca ahodANaM divvANi ya AhatAI tUrAI / devA ya saNNivatitA vasudhArA ceva buTTA ya // 259 // 1698 // gayapu 111-0] rasejaMso khotaradANa vasudhAra peDha" gurupUA / takkhasilAtalagamaNaM bAhubaliNivetaNaM ceva // 260 // 1699 // " 1 bho varavasabhagaI ko hA dI ma / 2 ghoraM ko hA dI ma / 3 iyaM gAthA mUlabhASyamiti haribhadrAcAryAH / 4 vaMpadINa ko / vaMpatINa je / vaMadINa hA dii| 5 'sio vi" ko hAdI m| 6 degNAdIhi // je / . degNa bhikkhA laddhA ko hA ma dii| 8 tatie ko / bIyadi hA ma dI / 9 ddhAu ko / 10 u khoyaraso ko| u pAraNae ikkhuraso Asi hA dI m| 11 AsI hA dii| 12 tUrANi ma hA dii| 13 sejaso ko / seujasa ma / simaMsikkhurasa hA dI / 14 pIDha ma hA dii| 15 itaH pazcAt gAthAdvAdazaka hAdImapratiSu adhika yathA---- hatthiNauraM aojjhA sAvatthI tahaya ceva saake| vijayapura baMbhathalayaM pADalisaMDaM paumasaMDaM // seyapuraM riTTapuraM siddhatyapuraM mahApuraM cetra / dhaNNakaDa vaddhamANaM somaNasaM mandiraM ceva // cakapuraM rAyapuraM mihilA rAyagihameva boddhavvaM / vIrapuraM bAravaI koagaDaM kollayaggAmo // eesa paDhamabhikkhA laddhAo jiNavarehi savvehiM / diNNAu jehi paDhama, tesiM nAmANi vocchAmi // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ mi0 263] RSabhacaritam / kallaM sabiDDIe pUehaMmadadaThu dhammacakkaM tu / viharati sahassamegaM cchatumatyo bhAradhe vAse // 261 // 1700 // 'bahalI ya aDamba ilA joNaga visayA suvaNNabhUmi ya / AhiNDitA bhagavatA usabheNa tavaM caraMteNaM // 262 // 1701 // vahalI ya joNagA paNhevA ya je bhagavatA samaNusahA / aNNe ya mecchajAtI te taiyA bhaiyA jAtA // 263 // 1702 // sijjaMsa vaMbhadatte suradeMdatte ya iMdadatte a / paume a somadeve mahiMda taha somadatte a|| pusse puNavvasU puNanaMda sunaMde jae a vijae ya / tatto a dhammasIhe sumitta taha vagyasIhe a|| aparAjia vissaseNe vIsaime hoi vaMbhadatte a / dipaNe varadiNNe puNa dhaNNe bahule a boddhavve // ee kayaMjaliuDA, bhattIvahumANamukkalesAgA / takkAlapahaTThamaNA, paDilAbhesuM jiNavariMde // savvehipi jiNehiM, jahi laddhAo paDhamabhikkhAo / tahi vamuhArAo, vuTTAo pupphavuTThIo // addhatterasakoDI, ukkosA tattha hoi vamuhArA / addhaterasalakkhA, jahaNNiA hoi vasuhArA // savvesipi jiNANaM, jehiM diNNAu paDhamabhikkhAo / te payaNupijjadosA, dinavaraparakkamA jAyA // keI teNeva bhaveNa, nivvuA savvakammaummukkA / anne taiabhaveNaM, sijjhissaMti jiNasagAse // hA gA0 323-334 / dI gA0 323-334 / ma 323-334 (pR0 227 -228) / malayagiriTIkAyAM saMkhyAGkenAntirvidyate / gA0 saMkhyAGka 345 ityantaraM 323 Adi saMkhyAkAH dRzyante / 1 pUemahadade ko / pUema'ha'dachu ma / pUemaha'dachu hA dI / 2 pahaje / bahalI arDabaillA ko hA dI ma / 3 visao hA ko dI ma / 4 paNhagA ko palhagA hA dI / pallagA ma / 5 degsiTTA hA madI / 6 miccha hA dI ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 vizeSAvazyakabhASye [ni0 264. tittha karANaM paDhamo usabharisI' viharito NiruvasagaM / aTThAvato Nagavaro aggabhUmI jiNavarassa // 264 // 1703 // *cchatumattharIyAo vAsasahassaM tato purimatAle / . laggodhassa ya heTThA uppaNNaM kevalaM gANaM // 265 // 1704 // phagguNabahulekArasI ya adha aTThameNa puvvaNhe / uppaNNammi aNaMte mahancatA paMca paNNavae // 266 // 1705 // uppaNNammi aNaM te NANe jrmrnnvisspmukkss| [ 111-dvi0 ] to devadANavindA karenti mahimaM jiNendase // 267 // . // 1706 // ujjANapurimatAle purI viNItIye tattha NANavaraM / / cakkupatA ya bharadhe NivetaNaM ceva "doNhaM pi // 268 // 1707 // . tAtammi pUite cakka pUyitaM pUyaNAriho tAto / idhaloyiyaM tu cakkaM paraloyasuhAvaho tAto // 269 // 1708 // . saha marudevAe Niggato kadhaNaM pavvajja usabhaseNassa / baMbhI "mirIyidikkhA muMndariorodha sutadikkhA // 270 // 1709 // paJca ya puttasatAI bharadhassa ya satta nnttuastaaii| sayarAhaM pavvaitA tammi kumArA samosaraNe // 271 // 1710 // bhavaNavativANamantarajotisavAsI vimANavAsI ya / sabiDhiye saparisA kAsI NANuppatAmahimaM // 272 // 1711 // daNa kIramANi mahimaM devehi khattiyo miriiyii| sammattaladdhabuddhI dhammaM sotUNa pavvaito // 273 // 1712 // 1deg bhasirI je ko| 2 aggA ma / 3 jiNidassa ko / 5 chauma' ko ma hA dii| 5 pari' ko hA madI / 6 naggoha ko / jaggoha hA dii| niggoha ma / 7 deglekkArasIe ko / degle ekkArasIi hA dI / 'le ikkArasIi ma / 8 degNa bhatteNa hA dI ma / 9 kariti hA dI ma / 10 jiNi ko hA dI m| 11 degNIAi hA dI ma / 12 duNhaM ma / 13 degdevIe ko / degdevAi hA dI / devIi ma / 14 mirII ko / marIi hA diim| 15 darI hA dii| 16 degDDIe ko| biDhai hA dii| 'DDhiI ma / 17 karatti ko| 18 mirII ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ niM0 277 ] RSabhacaritam / sAmAiyamAtIyaM ekkArasamAto' jAva aMgAto' / ujjutto bhattigato adhijjito so gurusayAse // 274 // 1713 // [112 - pra0 ] mAgadhamAtI vijayo 'sundariuvarodha bArasabhiseo / ANaNa bhAtuANaM 'osaraNe puccha dito // 275 // 1714 // bAhubaliko karaNaM NivetaNaM cakki devatAkadhaNaM / dhammeNaM jujjhe dikkhA paDimA patiSNA ya // 276 // 1715 // paDhamaM diTThIjujjha vAyAjuddhaM tathaiva bAhAhiM / muTThIhi ya daMDehi ya savvattha vi jite bharadho // 1716" // 'so eva jivvaimANo vidhuro adha NaravatI virciteti / ki "maNNe esa cakkI jadha doI dubbalo " ahayaM // 1717 // saMvaccharaNa dhUtA " amUDhalakkho tu pesae arahA / hatthIto "otara ti ya butte ciMtApate gANaM // 1718 // uppaNNaNANarataNo tiSNapatiSNo jiNassa pAmUle" / "kevaliparisaM gaMtu titthaM NamitUNa AsINo / / 1719 // kAtUna "ekkachattaM bharagho vi ya jhuMjate vipulabhoge / mirIya vi sAmipAse viharati tavasaMjamasamaggo // 1720 // sAmAiyamAtIyaM "ekkArasAto jAna aMgAto" / [112 - dvi0 ] ujjutto bhattigato adhijjito so gurusyAse // 1721 // a aNNatA tAI gimhe unheNa parigatasarIro / ahANapaNa caito imaM kuliMga viciteti // 277 // 1722 // 307 1 mAu ko / 2 gAu ko / 3 gAtheyaM nAsti hAdImapratiSu / 4 vijao bArasabhisea sundarIdikkhA dI / "ri pavvajjA ko he ma / 5 aNavaNa ko hA madI / 6 samusaraNe ko hA madI / 7 'kova' ko hA madI / 8 juddhaM ko ma hA dI / 9 systha tathA saje / 10 jivvaI ko / jivvae hA madI / 11 gA0 1716 taH 1721 paryantaM bhASyatvena saMmatAH hA dI ma pratiSu / 12 jo eva je / 13 jippa ma hA dI / 14 manni hA dI / 15 dANi ma / dANi hA dI / 16 'lo u ahaM ko / 17 dhUrya ko / dhUaM hA madI 18 arihA hA dI / 19 uttara ti ko / 20 pAmUlaM ko / 21 gatuM titthaM namiu kevaliparisAi AsINo hA madI / 22 egachatta ko ma hA dI / 23 bhuMjatI ko / 24 miriyI ko / mariI hA dI ma / 25 ikkA hA dA ma / 26 mAu ko hA ma dI / 27 gAu ko hA dI / 28 miriyI ko / 39 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 vizeSAvazyakabhASye [ni0 278merugirisamabhAre Na humi samattho muhuttamavi voDhuM / 'sAmaNNae guNe guNarahito aIyaM saMsAramaNukaMkhI // 278 // 1723 // evamaNucintayaMtassa tassa NiyagA matI samuppaNNA / laddho mae uvAto jAtA me sAsatA buddhI // 279 // 1724 // samaNA tidaNDaviratA bhagavaMto nnihutsNkucitgttaa| ajitindiyadaNDassa tu hotu tidaMDaM mamaM ciMdhaM // 280 // 1725 // loindiyamuNDA saMjatA tu ahagaM khureNa saMsiho a / thUlagapANavadhAto veramaNaM me satA hotu // 281 // 1726 // NikkicaNA ya samaNA akiMcaNA majjha kiMcaNaM hotu / sIlasugaMdhA samaNA ahayaM sIleNa duggaMdho // 282 // 1727 // vavagatamohA samaNA mohacchannassa chattayaM hotu / aNuvA[113-0]haNA ya samaNA maeNjjhaM ca uvAhaNA hotu // 283 // 1728 // sukkaMbarA ya samaNA NiraMvarA majjha dhAturattAI / arihA kAsAIo kasAyakalusAulamatissa // 284 // 1729 // "vajjati[5]vajjabhIrU bahujIvasamAulaM jalAraMbhaM / hotu mama parimiteNaM jalega pahANaM ca piyagaM ca // 285 // 1730 // evaM so ruitamatI NiyagamativikappitaM imaM liMgaM / taddhitahetusujuttaM pArivajja vatteti // 286 // 1731 // adha taM pAgaDarUvaM daTuM pucche bahU jaNo dhamma / "kadhayati jatINaM to so "vicAlaNe tassa parikavaNA // 287 // 1732 // 1 huvi ma / 2 samaNaguNe ko| 3 ahagaM ko| rahio saMsA ma hA dii| " citaMtassa hA dii| 5 kuiaaMgA hA dI ma / 6 mahaM hA dI ma / 7 ya do| 8 sasihA o je / sasiho u ko| 9 pANi hA dI m| 10 majjha ca ko / majhaM tu hA mdii| 11 hoMtu ya me vatthAI ariho mi kasAyakalusamaI ko| huMtu ime --- maI hA diim| 12 vajja ta'vajja hA dI ma / 13 niyata je ko / niaga hA dI ma / 14 jaM tao kAsI m| 15 kahatI sujatINaM so iti malayagirinirdiSTaM pAThAntaram / kahai ja ma hA dii| 16 viyAlaNe ko / viAlaNe hA dI ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 294] Rpabhacaritam / 309 dhammakadhAbhakkhitte uvahite deti sAmiNo sIse / gAmaNagarAgarodI viharati so sAmiNA saddhI // 288 // 1733 // samosaraNa bhattai oggaha aMguliM jjhaya sakka sAvagA adhiyA / jetA vaiti kArgaNi lakkhaNa aNusajjaNA aTThA // 289 // 1734 // rAyA Adiccajase mahAyase atirvale ya balabhade / [113-dvi0] balaviriya kattavirie jalaviriai DaNDai virie ya // 290 // 1635 // "assAvagapaDisedho chaTe chai? ya mAse" aNiyogo / kAleNa ya micchattaM jiNaMtare sAdhuMvocchedo // 291 // 1736 // dANaM ca mAhaNANaM "veyA kAsI ya puccha NevANaM / kuNDa yUbhI nigahare "kavilo bharadhassa dikkhA ya // 292 // 1137 // puNaravi ya samosaraNe pucchI ya jiNaM tu cakkiNo "bharadho / appuTTho ya dasAre titthakaro ko idhaM bharaghe // 293 // 1738 // jiNacakkidasArANaM vaNNapamANAI nnaamgottaaii| Ayu pura mAdipitaro pariyAya gatiM ca AheyA // 294 // 1739 // jArisagA logagurU bharathe vAsammi kevalI tumbhe / erisayA kati aNNe tAtA hohinti titthakarA // 1740 // 1 rAiAI dI hA / 2 saddhiM hA do ma ko| 3 samusa' ko mhaa| 4 bhatta uggako hA ma dii|5 deglijhaya hA dI ma / deglidhaya ko / 6 kArANI je| kIgiNi ma hA dii| 7 laMchaNa ko hA dI ma / 8 ati jase ko| 9 virae ko / 10 daMDa' ko ma hA dii| 11 itaH pUrva kohAmadIpratiSu ekA gAthA adhikA vartate / yathA eehi aDDabharahaM sayalaM bhuttaM sireNa dhario a / pavaro jiNiMdamauDo sesehi na cAio voDaM / ko0 gA0 1751 / hA 364 / dI 364 / ma 364 / 12 chaTo ya je / 13 mAsi anuyoM ko hA dI m| 14 vucche ma / 15 vedA ko| vee hA dI ma / 16 puvya ko| 1. NivyA ma hA dI / 18 kaMbhA ko / 19 thUbha dI hA ma / 20 jiNavara je / 21 kavilA je / 22 bharahe hA dI ma / 23 guptA ma / 24 sAhI hA dI m| sAhIyA ko / 25 bhASyagAtheyamiti hA dI m| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 vizeSAvazyakabhASye [ni0 295adha bhaNati jiNavariMdo jArisao NANadaMsaNeNa ahaM / erisayA tevIsa aNNe hohinti titthagarA // 295 // 1741 // hohiti ajito saMbhavaabhiNaMdaNasumatisuppabhasupAsA / [114-0] sasi pupphadaMta sItala sejjaMso vAsupujjo ya // 296 // 1742 // vimalamaNaMtai dhammo saMtI kuMthU aro ya mallI ya / muNisundhata Nami Nemi pAso taba baddhamANo ya // 297 // 1743 // 'hohiti' sagaro maghavaM saNaMkumAro ya rAyasaGkalo / saMtI kuMdhU ya aro Ivati sudhammo ya korabo // 298 // 1744 // *Navame ya mahApaumeM hariseNe ceva rAyasaile / jayaNAmo ya NaravatI bArasamo" baMbhadatto" ya // 299 // 1745 // "hohiMti "vAsudevA Nava aNNe NIlapItakosejjA / halamusalacakkajodhI satAlagaruleyA do do // 1746 // "tiviThU ya duviThTha" ya sayaMbhU" purimuttime purisasIhe / taba purisapuMNDarIe datte NArAyaNe kaNhe // 1747 // [114-dvi0] ayale vijaye bhade suppabhe ya mudaMsaNe / ANaMde NaMdaNe "pome rAme yAvi apacchime // 1748 // 1 hoho a hA dii| hohii ma / 2 supAso ko hA ma dI / / nemI ko hA ma dI / 4 itaH pUrva gAthAdvikamadhikaM vartate kohAmadIpratiSu |-ythaa aha bhaNati naravariMdo bharahe vAsaMmi jAriso u ahaM / tArisayA kai aNNe tAyA hohiti raayaanno|| aha bhaNai jiNavariMdo jArisao taM nariMdasardulo / ' tArisayA ekkArasa aNNe hohiMti rAyANo // ko 1760-61 / ma 372-3 / hA 372-3 / dI 372-3 / 5 bharaho sagaro ko| hohI sagaro ma hA dii| 6 hoi hA dii| 7 Navamo ko ma dI hA / 8 umo ko hA dI ma / 9 degseNo ma dI hA / 10 dUlo ma dI haa| 11 degsame ko / 12deg datte ko| 13 bhASyatvena saMmataM gAthApaJcakam mahadIpratiSu / 14 baladevavAsudevA ko| 15 ruDajjhayA ko hA dI / lajjhayA m| 16 tivaThU ko| 1. 'dacha sayaM ha / dii| 18 sayaMbhupurisottamo ko| sayaMbhupurisuttame ma hA dii| 19 sIho ko / 20 pauDa ko| 21 paume ko ma hA dii| Jain Educationa Intemational For Personal and Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 299] RSabhacaritam / AsaggIve tArae merae madhukeDhave Nisubhe ya / bali paharAte tadha rAmaNe ya Navame jraasNdhe||1749|| ete khalu paDisattU kittIpurisANa vAsudevANaM / savve ya cakkajodhI savve ye hatA sacakkehi // 1750 // 1 rAvaNe hA dI ma / 2 siMdhU hA dI ma / 3 vi ko.m| 1 vi ko ma / 5 itaH paraM nimnalikhitAH niyuktigAthAH hAmadIpratiSu adhikAH vartante paumAbhavAsupujjA, rattA sasi pupphadaMta ssigoraa| munvayanemI kAlA, pAso mallI piyaMgAbhA // varakaNagatavibhagorA, solasa titthaMkarA muNeyavvA / eso vaNNa vibhAgo, cauvIsAe jiNavarANaM // paMceva addhapaMcama cattArakhuTTha taha tigaM ceva / aDhAijjA duNNi a divaihamegaM dhaNusayaM ca // nauI asIi sattari saTThI paNNAsa hoi nAyavyA / paNayAla catta paNatIsa tIsA paNavIsa vIsA y|| paNNarasa dasa dhaNi ya, nava pAso sattarayaNio vIro / nAmA puvvuttA khalu, titthayarANaM muNeyavvA // muNimunnao a arihA, ariTThanemI a goamasaguttA / sesA titthayarA khalu, kAsavaguttA muNeyavvA // ikkhAgabhUmi ujjhA sAvatthi viNIa kosalapuraM ca / kosaMbI vANArasI caMdANaNa tai ya kAkaMdI // bhahilapura sIhapuraM caMpA kaMpillaM ujjha rayaNapuraM / tiNNeva gayapuraMmI mihilA taha ceva rAyagihaM // mihilA sorianayaraM vANArasi taha ya hoi kuMDapuraM / usamAINa jiNANaM jammaNabhUmI jahAsaMkhaM // marudevi vijaya seNA siddhatyA maMgalA susImA ya / puhavI lakkhaga sAmA naMdA, viNhU jayA rAmA // mujasA sucayA airA, sirI devI pabhAvaI / paumAvai a vappA a, siva vammA tisalA ia // Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye nAbhI jiasattU A, jiyArI saMvare ia / mehe ghare paTTe a, mahaseNe a khattie || suggIve daDharahe vaha vapujje a khattie / kammA sIhaseNe a, bhANU visaseNe ia || sUre sudaMsaNe kuMbhe sumitu vijae samuddajae a / rAyA a assaseNe siddhatthe'vi ya khattie || savve'vi gayA mukkhaM jAijarAmaraNavaMdhaNa vimukkA | titthayarA bhagavaMto, sAsaya sukkhaM nirAbAI || savve'vi egavaNNA nimmalakaNagappabhA mugeyavtrA / chakkhaMDabharahasAmI, tesi pamANaM ao vucchaM || paMcasaya addhapaMcama bAyAlIsA ya addhadhaNuaM ca / igayAla dhaNussaddhaM ca cautthe paMcame cattA // paNatIsA tIsA puNa aTThAvIsA ya vIsai ghaNUNi / paNNarasa bAraseva ya apacchimo sat ya dhaNi // kAsavaguttA savve, caudasarayaNAhitrA samakkhAyA | deviMda diehiM jiNehiM jiarAgado sehiM // caurAsII bAbattarI a puvtrANa sayasahassAIM / paMcaya tiNNi a egaM ca sayasahassA u vAsANaM // paMcANau sahassA caurAsII a ahame sahI / tIsA ya dasa ya tiNi a, apacchime sattatrAsasayA || jammaNa viNIa ujjhA sAvatthI paMca itthiNapuraMmi / vANArasi kaMpille, rAyagihe caiva kaMpille | sumaMgalA jasavaI bhaddA sahadevi aira siri devI | tArA jAlA merA ya, vappagA taha ya cUlaNI a // usame sumita vijae samudavijae a assa seNe a / taha vIsa seNe sUre sudaMsaNe kattavirie a // paumuttare mahAhari vijae rAyA tadeva baMbhe a / osapiNI imIse, piunAmA cakravahaNaM // 312 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only [. ni0 299
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 313 ni0 299) RSabhacaritam / aheva gayA mokkha, subhUmo vaMbho a sattami puDhaviM / maghavaM sarNakumAro, saNakumAraM gayA kappaM // vaNeNa vAsudevA, savve nIlA balA ya mukkilayA / eesi dehamANaM, vucchAmi ahANupubIe // paDhamo dhaNasII sattari sahI paNNa paNayAlA / auNatIsaM ca dhaNU, chabbIsA solasa daseva / / baladevavAsudevA, aTTeva havaMti goyamasaguttA / nArAyaNapaumA puNa, kAsavaguttA muNeavvA // caurAsII visattari saTThI tIsA ya dasa ya lakkhAI / paNNahi sahassAI, chappaNNA vArasegaM ca // paMcAsII paNNattarI a paNNaTi paMcavaNNA ya / sattarasa sayasahassA paMcamae AuaM hoi / paMcAsII sahassA paNNaTThI taha ya ceva paNNarasa / bArasa sayAI AuM, valadevANaM jahAsaMkhaM // poSaNa bAravAtigaM assapuraM taha ya hoi cakkaraM / vANArasi rAyagihaM apacchimo jAo mahurAe // migAvaI umA ceva, puhavI sIA ya ammayA / lacchImaI sesamaI, kegamaI devaI iya // bhada subhadA muppabha sudaMsaNA vijaya vejayaMtI a / taha ya jayaMtI aparAjiA ya taha rohiNI ceva // havai payAvai, baMbho ruddo somo sivo mahasivo a / aggisihe a dasarahe, navame bhaNie a vasudeve // pariAo pannajjA'bhAvAo natthi vAsudevANaM / hoi palANaM so puNa, paThama'NubhogAbho NAyanyo / ego a sattamAe, paMca ya chaTThIe paMcamI ego / ego a cautthIe, kaNho puNa taccapuDhavIe // ahaMtagaDA rAmA ego puNa baMbhalogakappaMmi / uvavaNNu tattha bhoe bhottuM ayarovamA dasa u // . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 vizeSAvazyakabhASye . [ni0 299[tatto acaittANaM iheva ussappiNIi bharahaMmi / bhavasiddhiA a bhayavaM, sijjhissai kaNhatitthaMmi // ] dIpikAyAmadhikA aNiANakaDA rAmA, samve'vi a, kesavA niANakaDA / uidaMgAmI rAmA, kesava savve ahogAmI // usabhI varavasabhagaI, tatiasamApacchimaMmi kAlaMmi / uppaNNo paDhamajigo, bharahapiA bhArahe vAse // paNNAsA lakkhehi, koDINaM sAgarANa usabhAo / uppaNNo ajiajiNo, tatio tIsAe lakkhehi // jiNavasahasaMbhavAo, dasahi u lakkhehi ayarakoDINaM / abhinaMdaNo u bhagavaM, evaikAleNa uppaNNo // abhiNadaNAu sumatI, navahi u lakhehi ayarakoDINaM / uppaNNo suhapaNNo, suppabhanAmassa vocchAmi / / NauI ya sahassehiM, koDINa sAgarANa puNNANaM / sumaijiNAu paumo, evati kAleNa uppaNNo // paumappahanAmAo, navahi sahassehi ayarakoDINaM / kAleNevaieNaM, supAsanAmo samuppaNNo // koDIsaehi navahi u, supAsanAmA jiNo samuppaNNo / caMdappabho pabhAe, pabhAsayaMto u telokaM // NauIe koDIhiM, sasIu suvihIjiNo samuppaNNo / suvihijiNAo navahi u koDIhiM sIalo jaao| sIalajiNAu bhayavaM, sijjaso sAgarANa koDIe / sAgarasayaUNAe, varisehiM tahA imehiM tu // chabbIsAe sahassehi, ceva chAsahI sayasahassehiM / etehiM UNiA khalu koDImaggilliA hoi / caupaNNA ayarANaM, sijjaMsAo jiNo u vasupujjo / vasupujjAo vimalo, tIsahi ayarehi uppaNNo // vimalajiNA uppaNNo nahiM ayarehi'NaMtaijiNo vi / causAgaranAmehi, aNaMtaIto jiNo dhammo // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ mi0 300] tIrthakarANAM sAmAnyam / usabhe bharagho ajite sagaro 'magavaM saNaMkumAro ya / dhammassa ya saMtissa ya jiNaMtare cakkavahidugaM // 300 // 1751 // santI kuMthU ya aro arahaMtA ceva cakkavaTTI yai / / aramallliMaMtarammi ya havati subhummo ya koravo // 1752 // muNisunate Namimmi ya 'honti duve paumaNAbhahariseNA / NamiNemisu jayaNAmA ariTTapAsaMtare bambho // 1753 / / 'paMcasata adbhapaMcama bAtAlA ceva addhadhaNubhaM ca / cattA divaiDhadhaNugaM ca cautthe paMcame [115-pra0] cattA // 1754 // paNatIsA tIsA puNa aTThAvIsA ya vIsa ya dhaNi / paNNarasa bAraseva ya apacchime satta tu dhANi // 1755 // caturAsItI vAvattarI ya puvvANamAhitA ete / paMca ya tiNNi ye megaM tu evamete satasahassA // 1756 // paMcANautisahassA caturAsItI ya sahi tIsA ya / dasa tiNi sahassAI apacchime satta vAsasatA // 1757 // dhammajiNAo saMtI tihi u, ticaubhAgapaliaUNehiM / ayarehi samuppaNNo, paliareNaM tu kuMthujiNo // paliacaubhAraNaM, koDisahassUNaeNa vAsANaM / kuMthUlo aranAmo, koDisahasseNa mallijiNo / mallijiNAo muNimuno ya, cauppaNNavAsalakkhehiM / sunayanAmAmo namI, lakkhehiM chahi u uppaNNo // paMcahi lakkhehi tao, ariTunemI jiNo samuppaNNo / tesIisahassehi, saehi aTThamehiM ca // nemIo pAsajiNo, pAsajiNAo ya hoi viirjinno| aDDhAijjasaehiM gaehiM caramo samuppaNNo // dI gA0 376-416; anantaram-1-17 / hA gA. 376-415; anantaram 1-17 / ma gA0 376-415; anantaram 1-17 / 1 maghavaM ko hA mdii| 2 vaTTIA ma / 3 lI aMtare u hava hA dii| deglli aMtare puNa m| 4 mubhUmo hA ko mdii| 5 koravvA je / 6 hunti hA dI ma / 7 pumnaamhje| 8 mA nemIpAsaM ko| nAmo ara' hA dii| 9 ita Arabhya [ 1754 - 58 ] gAthApaJcakaM nAsti hAdImapratiSu / 10 vIsai dha ko| 11degsIti ko / 12 ya egaM ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 301aheva gatA mokaNyaM suhumo baMbho ya sattami puDhani / meghavaM saNaMkumAro sarNakumAraM gatA kappaM // 1758 / / paMcairahante vaMdanti kesavA paMca ANupuvIe / 'sejjasativiTThAtI dhammapurisasIhaperaMtA // 301 // 1759 // aramalliaMtare doNi kesavA purisapoNDe riyadattA / muNisuvvataNa miaMtara NArAyaNoM kaNhoM Nemimmi // 302 // 1760 // 'paDhamo dhaNasIti sattari saTThI ya paNNa paNeyAlA / auNattIsaM ca dhaNU chanvIsA solasa daseva // 1761 // caturAsIti visattari [115-dvi0] saiTThI tIsA ya dasa ya lkkhaaii| paNNadvisahassAI chappaNA bArasegaM ca // 1762 // ego ya sattamAe paMca ya chaTThIya paMcamI" ego / ego ya cautthIe kaNho puNa taccapuDhavIe // 1763 // aNitANakadA rAmA savve vi ya kesavA NitANakaDA / uDDhaMgAmI rAmA kesava samve adhogAmI // 1764 // aTuMtakaDA rAmA ego puNa baMbhalogakappammi / tatto caI caittANaM "sijjhihitI bharadhavAsammi // 1765 / / cakkidugaM haripaNagaM paNayaM cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava du*kki kesI ya cakkI ya // 303 / 1766 / / aMdha bhaNati NaravariMdo tAta ! imIseMttiyAe parisAe / aNNo vi koI hohiti "titthakaro imammi vAsammi // 1767 // tattha mirINAmaM AdiparivvAao usabhaNattA / sajjhAyajhANajutto egaMte' acchati mahappA // 304 // 1768 // 1 bhagavaM ko| 2 paMcarihaM ko| 3 sijja ma hA dii| 5 duNi hA dii| dunni ma / 5 puMDa' ma hA dii| 6 degri ma hA dii| raMmi ko| . "yaNa ko hA ma dii| 8 kaNha ko m| kaNhu hA dii| 9 ita Arabhya gAthApaJcakaM (gA. 1761-1765) nAsti hAdImapratiSu / 1. sItI ko| 11 pANavaNatA je / 12 saTThA ko| 13 chaTThIe ko / 14 paMcamA je / 15 tatto vi caittA ko| 16 sijjhissai bhArahe vAse ko / 17 ducakkI kesava cakkI ya ko / ducakkI hA dii| 18 AcAryaharibhadreNa dIpikAkAreNa ceyaM gAthA mUlabhASyatvena nirdiSTA / 19 imIsittiAi hA dI ma / imIsetiyAe ko| 20 kovi ko hA dI ma / 21 hohI bharahe vAsammi titthayaro hA dI ma / hohii titthagaru ima ko / 22 mirII nAma ko| marIInAmA hA dI m| 23 te jhAyai ko hA dI ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0315 ] . RSabhacarite marIciH / taM dAeti jiNindo eva NarindeNa pucchito saMto / dhammavaracakkavaTTI apacchimo vIraNAmo tti // 305 // 1769 / / [116-0] Atikaro dasArANaM tiviThThaNAmeNa potaNAdhipatI / piyamittacakkavaTTI mUAe videhavAsammi // 306 // 1770 // taM vayaNaM sonUNaM rAyA aNcittguruhsriiro| ApucchitUNa pitaraM 'mirIyimabhivaMdao jAti // 307 // 1771 / / so viNaeNa uvagato kAtUNa padAhiNaM ca tikkhutto / vaMdati abhitthuNaMto imAhi mahurAhi vaggRhi // 308 // 1772 // lAbhA hu te suladdhA jaM si tumaM dhammacakkavaTTINaM / hohisi dasacodaisamo apacchimo vIraNAmo trtiM // 309 // 1773 // Atikaro dasArANaM tiviThThaNAmeNa potaNAdhivatI / piyamittacakkavaTTI mUvidehAya vAsammi // 310 // 1774 // "Na vi te pArivajja vadAmi ahaM imaM ca te jammaM / jaM hohisi titthakaro apacchimo teNa vandAmi // 311 // 1775 // evaNhaM thotUNaM kAtUNa padAhiNaM ca tikkhutto| ApucchitUNa pitaraM viNItaNagari adha paviTTho // 312 // 1776 // 13 vayaNaM sotuNaM tivaI apphoDitaNa tikkhutto| abbhati(dhi)ya[116-dvi0]jAtahariso tattha "miroyI imaM bhaNati // 313 // 1717 // jati vAsudeva paDhamo mUyavidehAe caikkarahittaM / cairimo titthakarANaM hou alaM eNttiyaM majjhaM // 314 // 1778 // aMhagaM ca dasArANaM pitA ya me cakkavahivaMsassa / ajao titthakarANaM aho kulaM uttama majjhaM // 315 // 1779 // 1 nAmu tti hA dI ma / 2 Aigaro ko| Aigaru hA dI m| 3 tiviThU hA dii| 5 muAi hA ma dii| mUyAe ko| 5 abhivaMdiUNa pi ko| 6 mirIi abhivaMdio jAi ko| marIimabhivaMdao jAi hA dI ma / 7 caudasamo ma hA dii| 8 'nAmu tti hA dI ma / 9 gAtheyaM punarAvRttA sarvatra / draSTavyA gA0 1770 / 10 mUyAe videhavA ko| 11 NAvia te pArivajjama / NAvi a pArivvajja hA dii| 12 vhaadii| 13 tavvaya ma hA dii| 11 marII ma hA dI / 15 deghAi ca" ko / mUAi videha ca ma / mUAi videhi hA dii| 16 caramo ko hA dii| 17 ittiaMma dI h|| 18 ahayaM ma ko hA dii| 19 majjha ko ma dI haa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 vizeSAvazyakabhASye aha bhagavaM bhavamaghaNo 'saMpurNa puvvasatasahassaM tu / sImaNNaM viharitUrNa patto aTThAvadaM selaM ||316 || 1780 // antammi sele codasabhatteNa sau maharisINaM / dasahi sahassehi samaM NevvANamaNuttaraM patto // 317 / 1781 // "vvANa citagaAgiti jiNassa ikkhAgasesagANaM ca / sakaSAthU bhajiNaghare jAyaga teNa hitaggati // 318 / / 1782 / / dhUmasata bhAtuANaM catuvIsaM caiva jiNavare kAsI / savvajiNANaM paDimA traNNapamANehi Niyaaihi / / 1783 // [ ni0 316 "AdaMsagharapaveso bhara paDaNaM ca aMgulessa / sesANa omUaNaM saMvego NANa dikkhA ya // 319 // 1784 // puramAta pitidikkhI saMpata[ 117 pra0 ]Nuccattameva saMdvANaM / komAra rajja saMgaha chatumatthiya kevalaM cAyaM // 1785 / / - pucchaMtANa katI uvasaMte deti sAdhuNI sIse / "gelaNe apaDiyaraNaM kavilA aitthaM pi idhaI pi || 320 || 1786|| dubbhAsiteNa ekkeNa mirIyI dukkhasAgaraM patto | bhamito koDA koDi sAgara sariNA maiMdhejjANaM // 321 // 1787 // tammUlaM saMsAro NIyAgottaM ca kAsi "tivayimmi / a~gAloie bhammi kavilo addhito kadhae || 322|| 1788 || 1 No puvvANamaNUNayaM sayasaharasaM mahA dii| 2 aNupuvviM viharittA ko / aNupuvvi vihariUNaM madI hA / 3 caudasabha mahA dI / 4 sAmakari je 5 nivvA' ma hA do / 6 tamaM je / 7 nivvANaM hA dI ma / 8 ciragAga hA dI ma / 9 niyagehi ko / 10 mUlabhApyatvena saMmatA hA ma dI / 11 AyaMsa hA ma dI / 12 aMgulejjassa ko aMgulIassa hA madI / 13 sesANaM ummuaNaM hA do m| sesANaM ummuyaNaM ko / 14 gAtheyaM nAsti - hA dI m| 15 mAhI je / 16 'rikkhA je / 17 cAuM ko / 18 ko / gelanni apa Di ma / gela uDie ma hA do / 19 roje / 20 hA do / 21 itthaM ma ko hA do / 22 egeNa ko / ikkeNa hA madI / 23 marI hA dI ma / 24 koDI ko / 25 'madhijjA' ko ma / 26 tivaimmi ma / tiva iMmi hA dI / tivatimi ko / 27 agaloiu ko / apaDivato hA dI ma / 28 bhammi je / caMbhe hA dI maM / 29 atadvito je ko / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 331] RSabhacarite mriiciH| .. 319 ikkhAesu mirIyI caturIsItI ya vambhalogammi / kosiyo kollAemu ya asItimAyuM ca saMsAre // 323 // 1789 / / dhUNAeM pUsamitto Ayu bAvataraM ca sodhamme / cetiya aggijjoto covaTThIsANakappammi // 324 // 1790 / / 'mandiremu aggibhUticchappaNIyu saNaMkumArammi / setaviya bharadAyo cotAlIsaM ca mAhinde // 325 / / 1791 / / saMsariya thAvaro rAyagihe "cottIsa "vamhalogakappammi / chassa vi paurivyajja bhamito [117-dvi] tatto ya saMsAraM // 326 // 1792 // rAyagiha vissagaMdI visAhabhUtI ya tassa juvraayaa| juvaraNNo vissabhUtI visAhaNandI ya itarassa / / 327 / 1793 // rAyagiha vistabhUtI visAhabhUti,takhattie koDI / vAsasahassaM dikkhA saMbhUtajatissa pAsammi // 328 // 1794 // gottAsito" madhurAe saNidANo mAsieNa bhattegaM / mahasukke uvavaNNo tato cuto potaNapurammi // 329 // 1795 // putto payAvatissA miyAdIdevikucchisaMbhUto / NAmeNa tiviThU tI audI AsI dasArANaM // 330 // 1796 // culesItimappatiDhe sIho Naragemu tiriya maNuesu / piyamitta cakkavaTThI mUavidehAe culasItI // 331 / 1797 // 1 ikkhAgemu ko| ikkhAgesu hA dI ma / 2 miriI ko / marII hA dI ma / 3 rAsIi ko| 4 u ko| 5 kosiu ko' ko| kosia kullAgammI ma / kosiu kullAgaMmI hA dii| nAsti ma hA do / 7 dhUgAi hA dii| thUNAI ma / 8 covaTThI ceva isANe ma / 9 maMdare aggibhUI cha daa| maMdire aggibhuI cha' hA ma / maMdiresu aggibhUI cha' ko| 10 deggA u do hA / gAuM ko ma / 11 seavibhA' madI haa| seyavibhA ko / 12 caratIsa ma hA dii| 13 vaMbha ko| baMbhalogammi ma hA dii| 14 pArIvajaM ko| 15 bhUtIya ko| bhuimuo kha' hA dii| bhUisuakha' ma / 16 'siu ma ko dI hA / guttAsio ma ma / 17 uppaNo ko| 18 vaIku ma / vaiMda' ko| 11 saMbhavo bhayavaM ma / 20 'tti ma / 21 aiM hA dI / 22 'sIIma' hA dI / 23 mayavidehAI culagIte ko| mUAi videhi culasII hA dii| muyA videhAi culasIi ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ . vizeSAvazyakabhASye [ni0 332putto dhaNaMjayassA puTThila pariyAoM koDi savaDhe / NandaNo chattagAe paNuvIsAyu satasahassA // 332 // 1798 // panvajje poTThile satasahassa savvattha mAsabhattaNaM / / pupphuttare' uvavaNNo tato cuto mAhaNakulammi // 333 // 1799 // arahantasiddhapavayaNagurutherabahussute tavassIsu / [118-0] vacchallatA ya esiM abhikkhaNANovayoge ya // 334 // 1800 dasaNa viNae Avassae ya sIlavyate NiratiyAro / khaNalavatavacciyAe veyAvacce samAdhI yA // 335 // 1801 // appuvvaNANagahaNe sutabhattI pavayaNe pabhAvaNayA / etehi kAraNehi titthakarattaM labhati jIvo // 336 // 1802 / / paDhamaNa pacchimeNa ya ete savve vi phAsitA dvANA / majjhimaehi jiNehi ekkaM do tiNNi savve vA // 337 // 1803 // arahaMtA satyAro (dAraM) siddhA NiddhRtasavvakammANo / pavayaNamiha sutaNANaM saMgho va jato tadAdhAro ||1804||daarN|| dhammovadesa dikkhA vadovadesa disavAyagA guravo / ettheva uvajjhAo gahito mutavAyaNAyario // 1805 // jAtI[118-dvi]sutapariyAyetthero jAtIya sahivariso" tu / sutato samavAyadharo vIsativariso ya pariyAe ||1806||daarN|| jassa sutaM bahutarayaM jatto sa bahussuto tadhatthe vi / muttdhraadetthdhro atyadharAto tadubhayaNNo ||1807||daarN| sa tabassI jassa tavo'NasaNAdivisesato vicitto vaa| jo jathai vise sito vA jaitI va avisesato savyo ||1808||||daar|| 1 puTTila ma hA dI / 2 degyAu ko' ko ma / pariAu hA dii| 3 degndaNa chattAgAe ko| nandaNa chattaggAe ma dI haa| 1 sAuM ko ma hA dii| 5 pavajja oTThile je / pavajjA po ko / pavvauja puTTile ma hA dii| 6 tari ko hA dii| 7 gA0 1800-1803 punarAvRtAH / dravyAH gA0 1582-1585 / atrApi hAdImapratiSu 'taMca kaha' ityAdigAthAdvikaM punarAvRttam / 8 tesiM ko| 9 vetA je| 10 kammarayA ko| 11 degyAe the' ko / 12 : jAIe sa ko| 13 degrisA u je / 14 degdharA attha' ko / 15 jadha cirosito je| 16 vA atIva ko / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 338] tIrthakaranAmakarmalAme kAraNAni / 321 etesu joNurAgo saMtaguNuktittaNA pamodo ya / jo jasse ya uvayAro joggo sA hoti vacchalatA // 1809 // sajjhAyavvAvAro bhikkhaNamadha daMsaNaM ca sammattaM ||daar| daMsaNaNANacarittovayArabheto ya viNayo tU ||1810||daa|| AvassagAI saMjamavAvArA je avassakaraNijjA ||daar|| sIlAI uttaraguNA (dAra) mUlaguNA cha vyatAI tu ||1811||daarN|| etesu daMsaNAtisu NiratIyAro ti jo NiravarAdho ||daarN|| saMvegabhAvaNAo jhANaM ya khaNalavAdIsu ||1812||daarN|| sattIya [119-0] tabokammaM (dAra) dANaM cAo tti jatijaNe vidhiNA ||daa|| veyAvaccaM dasavidha jaNovagArA ya vAvArI // 1813 // gurukajjasAdhaNAto saMghAtI satyatA samAdhi tti ||daarN|| appuvamutaggahaNaM payattato NANabhattI ya ||1814||||daarN|| maggassa jadhAsattIya desaNaM pavayaNappabhAvaNatA / jeNaM baMdhati NAmaM etehi visuddhapariNAmo // 1815 // ||daarN|| taM ca kadhaM vetijjati ? agilAe dhammadesaNAdIhiM / vajjhati taM tu bhagavato tatiyabhavosakkaittANaM // 338 // 1816 / / tahitimosakkeuM tatiyabhavo jAva adhava sNsaarN| tityakarabhavAo vA osakketuM bhave tatie // 1817 // jaM bajjhati ti bhaNitaM tattha NikAijjati ti Niyamo'yaM / tadavaMjjhaphalaM NiyamA [119-dvi] bhayaNA aNikAcitA'vatthe // 1818 // AraMbha baMdhasamayA satataM uvaciNati jAva appuvvI / saMkhejje bhAge tU kevalikAlammi udayoM se // 1819 // 1 jo jassa jovayAro je / 2 jogo so ko| 3 u ko| veta je / 1 vAvAro ko / 5 eSA gAthA je pratau 'NiyamA maNuya [gA0 1820] ityanantaraM likhitA vartate kintu kopratyanurodhena arthadRSTayA ca tayA atraiva bhAvyamiti atra sthApitA / 6 "Arabhya bandhasama. yAditi nikAcaDA(nA)rambhakAlAdArabhya yAvadapUrvakaraNaM yAvadarhadAdiSu bhaktA(ktyA)dikRpA(dA) daravAnityarthaH, bhAvAda(tAvada)sau satataM badhnAti prArambhabandhApekSayA vizuddhatarapariNAmaH saMkhyeyabhAgAdhikaM uttarottaraM yaavdaayussprijnyaayaa(rikssyH| ) avacUNNakA gAthAdvayam" iti gA 1829 ityanantaram je. pratI likhitaM vartate / tattu gA. 1819 ityasyAH TippaNIti matvAtra sthApitam / 7 so je / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 vizeSAvazyakabhASye [ ni0339 NiyamA maNuyagatIe itthI purisetaro va muha lesso|' AsevitabahulehiM vIsAe aNNataraehiM // 339 // 1820 // mAhaNakuNDaggAme koDAlasagottamAhaNo atthi / tassa ghare uvavaNNo devANandAya kucchiMsi // 340 // 1821 // suviNamavahAraibhiggaha jammaNaM abhisega vaDhi saraNaM ca / bhosaNa vivAha'vacce dANe saMbodha NikkhamaNe // 341 // 1822 // gaya vasabha sIha ahiseya dAma sasi diNakaraM jhaMyaM kumbhaM / payumasara sAgara vimANa bhavaNa rataNuccaya sihiM ca // 1823 // ete cauddasa sumiNe pAsati sA mAhaNI muha pamuttA // jaM rataNi uvavaNNo kucchiMsi mahAyaso viiro||1824|| gaM vimANabhavaNaM to coddesa honti taM ca kadhamegaM / jaM bhaNiyaM vemANiyadevAvAso Na sesaM ti // 1825 // vemANiyAgatANaM ca vimANaM bhvnnmdhrnnaamaato| pecchaMti mAtaro ihe vimANabhavaNAI Na tu do vi / / 1826 // adha divase bosIrti vasati tahiM mAhaNIya kucchiMsi / (120 -pra0)"ciMteti muMdhammavatI sAharituM je jiNaM kAlo // 1827 // arahaMta cakkavaTTI baladevA ceva vAsudevA ya / ete uttamapurisA Na hu tucchakulesu auyaMti // 1828 // uggakulabhogakhattiyakulemu ikkhAgaNAta koravve / harivaMse ya visAle AyaMti tahiM purisasIhA // 1829 / / adha bhaNati Negamesi deviMdo esa etya titthakaro / loguttamo mahappA uvavaNNo mAhaNakulammi // 1830 // 1 leso ko| 2 degndAe ke| dAi ma dI hA / 3 mamiNa hA dI sumiNa'va m| 5 ramabhi m| 5 Namabhi ma hA dii| 6 vuddhi ma / buDhi dI hA / 7 bhesa ma hA dii| 8 ita Arabhya gA. 1859 paryantA bhASyakArIyA gAthA iti hAmadIpratiSu / 9 kara jjhaya ko| 10 caudasa ko hA dii| 11 'egaM' ityAdigAthAdvika hAmadIpratiSu nAnina / 12 caudasa ko| 13 degNamavaraNAmAo ko| 14 ira je, / 15 sII hA dii| 16 gIe ko| NIi hA ma dii| 17 ciMtai hA dii| 18 soha hA dii| 19 jje je / 20 kAle ko| 21 jAryAta hA mdii| 22 jAyaMti m|| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 323 ni0 341] tIrthakaravardhamAnacaritam / khattiyakuNDaggAme siddhatyo NAma khattiyo atthi / siMdvatthabhAriyAe sAhara tisalAe kucchisi // 1831 // bADhaM ti [120-dvi0 ] bhANitUNaM vAsArattassa paMcame pakkhe / saharati puvvaratte hatthuttara terasI divase // 1832 // gaya 'usabha sIha abhiseya dAma sasi diNayaraM jhayaM kummaM / paumasara sAgara vimANabhavaNa rataNuccaya sihi ca // 1833 // ete coddasa sumiNe pAsati sA mAhaNI paDiNiyatte / jaM rayaNi avaharito kucchisi mahAyaso vIro // 1834 // *gaya usabha sIha abhiseya dAma sasi diNayaraM jhayaM kumbhaM / paumasara sAgara vimANabhavaNa rataNuccaya sihi ca // 1835 // ete coddasa sumiNe pAsati 'tisalA suhappasuttA saa| jaM rataNi sAharito kuJchisi mahAyaso vIro // 1836 / / tihiM NANehiM samaggo devItisalAe so tu kucchiMsi / adha vasati saNNiganbho chammAse addhamAsaM ca // 1837 / / adha sattamammi mAse gabbhattho cevabhiggahaM geNhe / NAI samaNo hohaM (121-pra0) ammApitarammi jIyaMte // 1838 // doNhaM varamahilANaM ganbhe vasitUNa gabbhasukumAlo / NavamAse paDipuNNe satta ya divase samatirege / 1839 // adha" cettasuddha pakkhassa terasI punaratta kAlammi / hatyuttarAhi jAto kuNDaggAme mahAvIro // 1840 // AbharaNa rataNavAsaM vuDhe titthaMkarammi jAtammi / sakko ye devarAyA seMmAgato AgatA Nidhayo // 1841 // tuTTAo devIo devA ANaMditA saparisAgA / bhagavammi vaddhamANe telokaka muhAvahe jAte / / 1842 // / / dAraM // 1 gayasIhavasaha m| 2 rayaNI hA dii| 3 kucchIu ma / kucchIo dI / kucchIA haa| 4 gayasIhavasaha ma / 5 degti sA tisalayA su ma hA dI / 6 nAsti ma hA dii| pratiSu / 7 lAe so ya kuma / lAi so a ku hA dii| 8 giNhe ko dI hA / 9 jovate ko ma hA dI / 10 citta' hA dI / 11 vi m| va ko / a hA dii| 12 uvAgato m| uvAgao ko hA dA / 13 telukka dI hA ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 vizeSAvazyakabhASye [ni0 341bhavaNapati vANavantara jotisavAsI vimANavAsI ya / sabbiDDhaya saparisA catuvidhA AgatA devA / / 1843 // devIhi saparivuDo deviMdo geNDitUNa titthakaraM / NetUNa mandaragiri abhiseyaM tatthaM kAsI ya / / 1844 // kAtUNa ya abhiseyaM deviMdo devadANavehiM samaM / jaNaNIyaappiNittA jammaNamahimaM tu kAsI ya // 1845 // khomaM kuNDalajuyala siridAmaM ceva deti se sakko / [121-dvi0 maNikaNagarataNavAsaM uvacchabhe jaMbhagA devA // 1846 // vesamaNavayaNasaMcotitA tu te tiriya jaMbhagA devA / koDiggaso hiraNNaM rataNANi ya tattha uvaNenti // 1847 / / adha vaDDhati so bhagavaM diyaloacuto aNovamasirIo / dAsIdAsaparivuDo parikiNNo pIDhamadehiM ||1848||daar|| asitasirao suNayaNo vivoTo dhavaladantapantIo / varapaumaganbhagoro phulluppalagandhaNIsAso // 1849 / / jAtIsaro "tu bhagavaM aeNppaDipaDipratehiM tihi tu NANehiM / kaMtIya ya buddhIya ya abhatio terauM maNuesa ||1850||daarN|| adha UNaaTTha vAsassa bhagavato suravarANa majjhammi / saMtaguNakittaNaM" se kareti sakko sudhammAe // 1851 / / bAlo avAlabhAvo aMbAlaparakkamo mahAvIro / Nahu sakkA "khobhetuM amarehi saiMdarahiM pi // 1852 / / / vayaNaM sotUNaM adha egoM" suro asato teM / [122-0] eti jiNasaNNigAsaM turitaM so bhIsaiMNaTTAe // 1853 // 1 vANamanta ko ma do hA / * iiTai dI haa| 'DIe ma | : devehiM ko ma hA do / 4 gihi ma hA dii| 5 tattha sekAsI || ma / 6 NIi samappittA hA dii| NIe appaittA ma / 7 ca ko ma hA dii| 8 maM dai caMya sakako se ko| ma ceva dei sakko se ma dI haa| 9 uvaNinti ko hA dii| 1. aNuva' ma / 11 'asita' ityAdi gAthAdvikaM punarAvRttam / draSTavyaM gA01593-1594 iti gaathaadvikm| 10 vibuTo ko| 13 hulla' je / 14 ya ko / a hA dii| 15 apparivaDiehiM ko m| 16 kaMtIe buddhIe ya abbha' m| 17 tehiM maNuehi ko ma / 18 `ttaNayaM ka ko / guNukkittagayaM ka ma hA dii| 19 abbAla je / 20 savakai bheseu hA dii| sakko meseu m| 21 egu hA dii| 22 ya ma / 23 bhesa' ko mAdI hA / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 ni0 342] vIracaritam / sappaM ca taruvara mmiM kotuM tenTsaeNa DimbhaM ca / paiTThI muTThIya hato bandiya vIraM paDiNiyatto // 1854 // adha taM ammApitara' jANittA adhiya avAsAyaM / katakotualaMkAraM lehAyariyarasa uvaNenti / / 1855 / / sakko a tassamakkhaM bhagavaMtassAsaNe 'NivesettA / sadassa lakkhaNaM pucche vArgerite avayavA iMdaM" // 1856 / / ummukkavAlabhAvo" kameNa ardhe jovvaNaM aNuppatto / bhogasamatthaM NAtuM ammApitaro ya vIrassa // 1857 / / tidhirikkhammi pasatthe mahaMtasAmantakupamUtAe / kArenti pANigahaNaM jasotavararAyakaNNAe ||1858||daar|| paMcavidhe mANusse bhIe " jittu saha jasotAe / "tIyasiriM va murUvaM jaiNayati piyadaMsagaM dhRtaM // 1859 / / "so devaparigihito* tIsaM vAsAI [122-chi 0] vasai gihevAse / ammApitIhi bhagavaM devattaMgatehi pavaito // 342 // 1860 // "saMvacchareNa hohiti abhiNikkhamaga tu niNavarindANaM / to atthasaMpatANaM paMvattate puvyamarammi // 1861 / / egA hiraNNakoDI aTeva aNUNagA stshssaa| 'sUro tayamAtIyaM dijjati jA pAtarAsAto" // 1862 // "siMghADaga tiga catukka caccara catummuMha mahApadhapadhemu / dAresu puravarANaM "racchAmuhamajjhagAresu // 1863 // 1 rammI ma hA dii| 2 tidUsa' ma hA do| 3 piTThI ko hA dii| paTTIe ma / 1 muTThIe ma / muTTIi hA dii| ', 'piyaro ko ma / piaro hA dii| 6 vAsaM tu ko ma hA dii| . uvaNiti hA dii| 8 niveginA ko hA ma dii| 9 pucha je / 10 vAgaraNA ko| vAgaraNa ma hA dii| 11 IdaM je / 12 bhAvaM je / 13 aijovaNaM ko / aha juvvaNa ma / 14 u ko ma hA dii| 1', 'lappana' ko| 16 jasoya ko ma / jasoa hA do| 17 bhottaNa ma / bhuMjitu hA do| 18 jasodAe ma / jasoyAe ko / jasoAe dI hA / 19 teya ko hA dI m| 20 jagai ya pima / jagai pi dI hA / 21 itaH pUrva 'hatthunnara' ityAdikA niyuktigAthA mahAdIpratiSu kopratau ca dRzyate / sA ca jepratI vyatyayena dRshyte| draSTavyA gA0 1866 / 22 riggahi ma hA dI ko / 23 gihi ko| 24 ammA hi ko / ammApiihi ko dii| :, devaniga je|26 maMbaccharega' ityAdi gAthApaJcaka bhApyatvena saMmataM hAdI ma pratiSu / draSTavyA TippaNI gaa112|27 pavattaI ko| 28 pAyarAsou ma / payarAsAu ko| 29 saMghA ma / 3. catumuha je| 31 rathAmuhamammakAremu ma ratthAmu ya mazayAregu ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 vizeSAvazyakabhASye [ni0 343varavariyA ghosijjati 'kimicchiyaM dijjate bahuvidhIyaM / asurasuradevadANavaNarindamahitANa NikkhamaNe // 1864 // tiNNeva ya koDisatA aTTAsIti ca honti koddiio| "asitiM ca satasahassA etaM saMcchure diNNaM // 1865 // 'hatthuttarajoeNaM koNDagAmammi khattiyo jacco / vajjarisabhasaMghataNo bhaviyajaNa vibodhaoM vIro // 343 // 1866 // sArassatamAticcA vaNhI varuNA ya gaddatoyA ya / tusitA avvAbAdhA aggiccA ceva [123-5] riTThA ya // 1867 / / ete devaNikAyA bhagavaM vodheti niNavarindaM tu / savvajagajIvahitayaM bhagavaM ! "titthaM pavattehi // 1868 // evaM abhitthe to buddho buddhaarviNdsrismuho| logaMtiyadevehiM kuNDaggAme mahAvIro // 1869 // maNapariNAmo ye kato abhiNikkhamaNammi jiNavarindeNaM / devehi ya devIhi ya samaMtato utthataM gagaNaM // 1870 // bhavaNapativANamaMtarajotisavAsIvimANavAsIhi / dharaNitale gagaNayale vijjujjovo"kato khippaM // 1871 // jAva ya kuNDaggAmo jAva ya devANa bhavaNAvAsA / devehi ya devIhi ya avirahitaM saMcaraMtehiM // 1872 / / candappabhA ya sIyA uvaNItA jammamaraNamukassa / AsattamalladAmA jalathailayadivyakusumehiM // 1873 // "paNNAsatiAyAmA dhaNUNi vitthiNNANavIsA" tu / chattIsaiMtimunniddhA sIyA caMdappamA bhaNitA // 1874 / / 1 kimicchayaM ko| 2 dijjai ma / 3 sII m| 4 koDIu ko| 5 asiya ma / 6 draSTavyA TippaNI gA 1860 / 7 kuNDaggA ko ma dI hA / 8 vibohato m| 9 vohiti m| 10 agajjIvahiyaM m| 11 bhagava' titthaMgarattaM ti ko / 12 abhithuvvaM to ko hA dI m| 13 u ma / 14 ucchuye ko| utthuyaM ma / ucchayaM dI hA / 15 degsI ya / ko ma dI hA / 16 degjjoo ko hA dI m| 17 degNa AvA ko ma hA dii| 18 jalayathala' hA dI / 19 yadivva ko hA dI m| 20 paMcAsai A0 ma hA dI / 21 vicchiNa m| 22 vIsaM tu ko ma hA dI / 23 degsaM uvi ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 343] vIracaritam / 327 sIyAe majjhayAre divvaM maNikaNagarataNacaMceitaM / sIhAsaNaM maharihaM sapAdapIDhaM ji[123 dvi0]Nindassa // 1875 / / AlaitamAlamauDo bhAsa(su)rabondI palaMbavaNamAlo / setayavatthaNiyattho jassa ya mollaM satasahassaM // 1876 // chaTeNaM bhatteNaM anjhavasANeNa sobhaNeNa jiNo / lessAhi vimujjhato AruhatI uttamaM sIyaM // 1877 // 'sIhAsaNe NisaNNo sakkIsANA ya dohi pAsehiM / 'vIenti cAmerehi maNikagagavicittadaiNDehi // 1878 // puli ukkhittA mANusehi sA haiharomakUvehiM / pacchA vahaM ti soyaM amurindamurindaNAgindA // 1879 / / calacavalabhUsaNadharA sacchaMdaviuvitAbharaNadhArI / devinda dANavindA vahati sIyaM jiNindassa // 1880 // kusumANi paMcavaNNANi muyaMtA duMdubhIo "vAyeMtA / devagaNA ya pahaDhA samaMtato "utthataM gagaNaM // 1881 // "vaNasaMDo bva kumumito paumasaro vA jadhA sarayakAle / sobhati kumumabhareNaM iya gagaNatalaM suragaNehi // 1882 // siddhatthavaNaM va jaghA asaNavaNaM saNavaNaM asogavaNaM / / cUtavaNaM va kusumitaM iya gagaNatalaM suragaNehi // 1883 / / [124 pra0] atasivaNaM va kusumitaM kaNiyAravaNaM va caMpayavaNaM vA / tilagavaNaM va kusumitaM iya gagaNatalaM muragaNehi // 1884 / / 1 sIyAya ko / sIAi dI hA / sIyAe ma / 2 cicaiyaM mahA dI / 3 siMhA' m| 4 jiNavarassa ma hA do ko| 5 malladAmo ko / 6 lesAhi ko dI hA / . siMhA' m| 8 vIyati ma / vIeti ko| vIaMti hA dii| 9 cAmarAhi je / 10 daNDAhiM je| 11 sA haTTa ko / 12 kuve je / 13 duduhI ya tAItA ko dI hA / duduhI u tADatA ma / 14 ucchuyaM ko ma / ucchaya hA dii| 15 itaH pUrva gAthAdvivaM kopratAvadhikam-- purao vahati devA [pacchA] nAgA puNa dahiNaMmi pAsaMmi / paccacchimeNa amurA garulA puNa uttare pAse // kusumANi paMcavaNNANi muyaMtA duduMmIu vAeMtA / devagaNA ya pasaNNA samaMtao uttaraMti nabhe // kogA0 1899-1000 / 16 ro bva jahA ko / 17 guNa (?) ma / 18 va hA dI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 344 varapaDahabherijhallariduMdubhisaMkhasahiehi tUrehiM / dharaNitale gagaNatale turitaNiNAdo paramarammo // 1885 / / evaM sadevamaNuyAmurAe parisAe parivuDo bhagavaM / abhithunvaMto girAhi saMpatto NAyasaMDavaNaM // 1886 // ujjANaM saMpatto oruhiyA uttamAto sIyAto / sayameva kuNati loyaM sako se paDicchatI " kese // 1887 / / jiNavaramaNuNNavenA aMjaNavaNaruagavimalasaMkAsA / kesA khageNa NItA khorasariNAmayaM udadhiM // 1888 // divyo maNussaghoso turitagiNAto yaM sakvayaNeNaM / khippAmeva Niluko jAce paDivajjati caritaM // 1889 // kAtUNa NamokAra siddhANe abhiggahaM tu so "geNhe / savvaM me akaraNijnaM pAvanti carittamArUho // 1890 // tihi NANehi samaggA titthakarA jAva honti giDhavAse / paDivaNNammi caritte [124-chi0] catuNANI jAva chammatthA // 1891 // vahiyA ya NAtasaNDe ApucchittANa NAtae savve / divase muhuttaisese kaimmAraggAmamaNupatto // 1892 / / govaNimittaM sakssa Agamo vAgareti devindo / kollA "bahule chahassa pAraNe payasavasudhArA // 344 // 1893 // tijjateMga pituNo "vayeMsa tivvA "abhiggahA paMca / aciyattoggaiha Na vasaNaM Nicca vosaTTamoNeNa // 345 // 1894 // pANippetaM gihivaMdaNaM ca taha baddhamANa vegmdii| dhaNadevasUlapANindasamma vAsa'hiyaggAme // 346 / / 1895 // 1 tUrani ma hA dii| nuriyani' ko| 2 NAga je / 3 orabhiyA ko / Aruhiu ma |orubhi hA dii| 4 si ko ma / '. 'calAe ko hA dI ma / 6 binA ko ma hA dii| . sarisanAhA dI ma / 8 va ko / u ma / a hA dii| 9 'Namabhigga' ma hA dI / 10 giNhe ma hA dii| 11 chaumatthA ko ma hA dI / 12 "ttamagaM ko| 13 kamAragAma samaNu ma / kumAragAma samaNu hA dii| 14 kollAye valo je / kullAga bahula ma / 15 tagA hA do / 16 vayaMsa hA ma dI / 17 tivya a' ko| nivyaM a' ma / 18 gahaNa vasaNa je / aciyattuggahi na vasaNa hA dii| aciyattuggaha'nivasaNa ma / 19 pANIpa hA dI m| 20 vegavaI ko hAdI ma / Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 329 ni0 351] vIracaritam / 'rodA ya satta vetaNa thuti dasa sumiNuppala'ddhamAse ya / morAe sakkAraM sakko acchandae kuvito // 347 // 1896 // bhImaTTahAsa hatthI pisAya NAge ya vetaNA satta / sirakaNNaNAsadante nahacchI paTTI ya sattamiyA // 1897 // tAlapisAyaM do koilA dAmadugameva govaggaM / sara sAgara mUrante' mandara sumi[ppale ceva // 1898 // mohe ya jhANa pavayaNa dhamme saMghe ya devaloge ya / saMsAra NANa jase dha[125-pra0]mma parisAe majjhammi // 1899 // "taNa chetaMguli kammAra vIra ghosa mahisendu dasapaliye / "vitiindasamma UraNe vatarIe dohiNuvakuruDe" // 348 // 1900 // tatiyamevaccaM bhajjI kadhehiti" tato ya pituvayaMsA tu / dAhiNevAyAla muvaNNavAluA kaMTae vatthaM // 349 // 1901 // uttaravAcAlaMtara vaNasaMDe caNDakosio sappo / Na" dahe cintA saraNaM jotisa kovA'hi jAto haiM // 350 // 1902 // uttaravAcAla NAgaseNa khIreNa bhoyaNaM divvA / setaviyAe~ patesI paMcaraMdhe NijjairAyANo // 351 // 1903 // 1 ru ma / 2 bhImaddha je / 'bhImaTTahAsa' ityAdigAthAtrika mUlabhASyamiti hA ma / bhASyamiti dI / 3 dante hattha cha pa meN| naha'cchi piTThI ma / 4 koilA ya dA hA dI ma / 5 so je| 6 sUraMto m| 7 muviNa' hA dii| 8 saMsAra hA dI ma / 9 parisAya je| 10 itaH pUrva ekagAthA "iyaM gAthA sarva pustakeSu nAsti sopayogA ca" ityuktvA AcAryaharibhadreNa gRhiitaa| sA ca ko pratAvapi upalabhyate / dIpikAyAM "iyamanyakartRkI' ityuktam / AcAryamalayagiriNA sA gRhItA vyAkhyAtA ca / sA caivam morAgasannivese vAhiM siddhattha tItamAINi / sAhai jaNarasa acchaMda paoso cheaNe sakko / 11 mahisiMdu hAdI m| 12 degliyA ko| 'lie m| 13 viiyNdm| 14 UraNaga ma / 15 dahije / 16 o je / 17 tatiyasamava je| 18 bhajja je / 19 kahehi nAha tao ko / kahae nAhaM tato ma / kahIha nAhaM tao hA dii| 20 tato piuvayaMso ma / tao piuvayaMso hA dI ko / 21 dAhiNa cAvAla je / dakSiNa cAvAla ma / 22 uttara cAvAla je ma / 23 tAri ko / 24 Na Dahe ko| na DahI ma / na Dahe dI hA / 25 uttara cAvAla nAgameNa je / 26 dinnaM ma / 27 seyaviyAya hA dI / 28 paMcara ho m| 29NijjayANo ya / / ma / Jain Educationa Intemational For Personal and Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 vizeSAvazyakabhASye [ni0 352surabhipurasiddhayatto gaMgA kosiya vida ye khemilo| NAgasuDAha sIhe kambalasavalA ya jiNamahimaM // 352 // 1904 // mathurAe jiNadAse AbhIra vivAha goNa upavAse / bhaMdIra mitta dhabve bhatte 'NAgodhiyAgamaNaM // 353 // 1905 // vIravarassa bhagavato NAvArUDhassa kAsi uvasaggaM / / micchAdiTTi paradaM kambalasavalA samuttAre // 354 // 1906 // thUNAe barhi poso lakkhaNamabhaMtare ya deviMdo / rA[125-dvi0]yagiha taMtusAlA mAsavakhamaNaM ca gosAlo // 355 // // 1907 // maMkhali maMkha subhaddA saravaNa govahulaigeha gosaalo|| vijayA''NaMda suNaMde "bhoyaNakhajje ya kAmaguNe // 356 // 1908 // "kollAya bahula pAyasa divyA gosAla daTTha pavvajA / bAhiM suvaNa-khale pAyasathAlI "NiyatIya gahaNaM ca // 357 // 1909 // vambhaNagAme NandovaNaMda uvaNanda te ya paccaiddhe / caMpA dumAsakhamaNe vAsAvAsaM muNI" khamai // 358 // 1910 // kAlAe" suNNagAre sIho vijjumati gohidAsIe / khaMdao" daMtiliyAe pattAlaga muNNagArammi // 359 // 1911 // muNicandakumArAe "kUvaNaya caMpiramaNijja ujjote" / "corAya cAri agade somajayaMtI usameMtI // 360 // 1912 // piDIcaMpA vAsaM tattha catummAsieNa khamaNeNaM / kayaMgala deulavarise dariddatherA "ya gosAlo // 361 // 1913 / / 1 vidU khe je| 2 himA ma hA dI / 3 jiNavAse je / 5 AbhIri je / 5 bhaMDoramaNamitta vacce ma / bhaMDIra mitta avacce ko hA dii| 6 nAgohiAgamaNaM ma hA dii| 7 puso ko ma hA dii| 8 mabhiM ko ma / 9 degtaraM hA dii| 10 giha taMtavAlA je| 'gihi taM' hA dii| 11 deglameva ko je hA dI / 12 bhoya khajjakAmaNuse je / 13 kollAga ko| kullAga dI hA ma / 14 divvaM ma / 15 deglapayasathalI je / 'lae pA madI haa| 16 thAli niyatti gahaNaM ca // ko| lI niyai gahaNaM // ma hA dii| 17 pacchaddha je / paDDhe m| 18 muNI vai / / je / degNI vasai ko| 19 kAlAe suvaNNagAre je dii| kAlAya sunnagAre ma / 20 maiguTThidAsIya ma / maIgoTThIdAsIya dI hA / 21 khaMdo daMdI haa| khaMdo dattili ma / 22 kuva je ko| 23 capa ko hA ma dii| 24 ujjAo ko jjANe dI hA ma / 25 corA a je| 26 uvasamei ko hA dii| uvasamaMti ma / 27 gala oula je / 28 therANa goM ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 370 ] vIracaritam / sAtthI siribhA zindu pitudatta payasa sivadatte / dArasgaNikkhavAle helihapaDimA'gaNI padhiyA / / 362 / / 1914 / / tatto a NaMgalAe Dimbha muNI acchika [ 126 - pra0 ]DDhaNaM cetra / 'AvaM muhatAse muNiya tti vAhi valadeva || 363 // 1915 // corA maNDarvabhojjaM gosAlo vadhaNa teya jhArvaNatA | hat kAhI kaLaMbuAe ya uvasaggA || 364 // 1916 // lAmu a uvasaggA ghorA puNNakalasA ya do teNA / vajjahatA sakeNa bhaddiya vAsAsu catumAsaM || 365 || 1917 // katalasamAgama bhogaNa maMkhali dadhikUra bhagavato paDimA / jaMbUsaMDe "goTTIya bhojaNaM bhagavato paDimA || 366 // 1918 // "taMvAe maMdiseNo paDimA Aravikha vahaNa bhayaDahaNaM / kUviya cAriya mokkhaNaM vijaya pagavbhA ya patteyaM // 367 // 1919 // tehi padhe gahito gosAlo mAtulo tti vAhaNayA / bhagavaM vesAe kammAre dhaNeNa devindo || 368|| 1920 / / 19 gAmAga vibhelaga jakkha uvasame sAlisIsa chaNaM / 21 "uvasagga tAvasI tu vimujjhamANassa logohI || 369 / / 1921 // puNaravi bhaddiyaNagare tavaM vicittaM tu uvAsamma / magadhAyeM NirusagaM "muNi ud[ 126 dvi] baddhamma viharityA ||370 || / / 1922 // 331 1 piadatta ma / piudatta hA 1 pati ko / 2 zAlA ko / gaNe navA dI hA / 'gaNI nahavAle ma / 3 haledupa je 4 AvaMta je / 5 muNioti a dIhA / muNiuttiya ko ma / 6 bhujjaM ma / 7 sAle ko ma / 8 AmaNa ko hA dii| 9 lAbhesu je / 10 kalasI a do ma / puNNAkalasA ya do dI hA 'lasA do je / " tattha punnakalasA NAma aNAriyagAmo AvacU0 pR0290 / "tattha puNNakalaso nAma aNAriya. gAmo" hA gA0 482 / "pUrNakalazAkhyau grAmAntarAd dvau stenau / " dI gA 483 / " pUrNakalazo nAma grAmaH" ma gA0 482 / 11 guTTiya ma / 12 bhoyaNe je ko / 13 caMpAe diseNassa paDima je / 14 'kisa bhayavavedahaNaM je / 15 mokkhe vi0 dI hA mukkho ma / 16 mAulutti ma / 17 mahaNatA je / 18 'raya' je / 1 gAmaga vibhelavA ja je / gAmAga bilaga ja hA dI ma / gAmAya bibhelaga ja' ko / 20 jakkha tAsI uvasamAvasathuI / ko hA dI / 21 (chaNa) sAlisIse visuddhamANassa logohI ko / chaTeNa sAlisIse vibhujjhamANassa logohI ma hA dI / 22 logovI je / 23 ca ko hA dii| vahIM je| 14 magAe ko hA dii| magahAi ma / 25 maNi je / pUra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 371 AlabhiyAe vAsaM kuMDAge deule praahtto| 'maddaNa deula samuhi gosAlo dosu vi muNi ni // 371 / 1923 // bahusAlagasAlaNe kaDapUtaNa paDima 'vigghamAvasame / lohaggalarmi cAriya jitasattU uppale mokkho // 372 // 1924 // tatto ya purimatAle vaggura IsANa aJcae paDimaM / malliMjiNAyataNavAhi uNNAra vaMsi "vadhugoDI / / 373 / 1925 // gobhUmivajjalAha ti govakove ya vaMsi jiNuvasame / rAyagiTTamavAsaM tu vajja bhUmI vahuvasaggA / / 374 / / 1926 / / a~NiyacAraM siddhatthapuraM nilathaMbha puccha NipphanI / upediti aNajjo gomAlo vAsa bahulA ya // 375 / / 1927 / / magadhA govaragAme gosakkhI vesiANa pANAmA / "kummaggAmAtAvaNa gosAle kovaNa pudde||376||1928|| vesAlIe pUyaM saMkho gaNarAya pituvaeMso ta / gaNDaiAsaritiNNo citto NAvAe bhaiNi muto / / 377 / / 1929 // vANiyagAmAtAvaNa A[129:40]NaMdodhI parisahasa he tti / sAvatthIe vAsaM cittatayo sANulahi vahiM // 378 // 1930 // paDimA bhada mahAbhadda savvatobhadda paDhamiyA cturo| aTTa ya vIsANaMde baddalIya tadha ujjhiti ya dinA // 379 // 1931 // 1 kaMTAe je| kaMDAe ko / kuDaMga taha de' ma / 2 maga je| 'la samuhi go ko| 'la sAria muhamUle dosu hA dI / 'la sAgAriyaM mahe doma ma / : f gy| je / . vigdhaNova ko hA dI ma / 6 mmi gariya je / 5 mukyo ma / 8 paDimA ko hA dii| mahimaM m| 9 mallIjiNAyaNapaDimA uhA dii| m| 10 bahugI m| 11 'lAhenti je| lADhe go hA dI / lADhi ni ma / 12 Thukama je / 13 bAlaH yaja' ko dI hA / 14 aniyatavAsaM si ma / aniayavAsaM si ko hA dii| / , kanTa ko| 16 uppADei ko ma hA dii| 17 lAe ko hA dI ma / 18 gocaragAna ma ko / govaragAmo hA dii| 19 gosaMkhI ko ma hA do / 2, kammagA manAyA j| kAnAgAmAyAvaNa m|21 paTTe hA dii| 22 vamAlee je| vasAlIe padima Dibha maNi ti jaya gnngyaa| puei saMkhanAmo cino nAvAi bhginnimuo| ko hA dii| mAlIe paTima m| :: yama / 24 gaMdaiyA tavaNaM ci je / 25 ANaM do ohi pa' ko hA dii| mAha ni ma ko / mahiMti hA dii| 2. ujhiyA divvA ma / ujjhidiya divyA kI / jhie divya! hA dii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 389 ] vIracaritam / "bhUmI vahitA peDhA NAma hoti ujjANaM / polAsacetiyammiM dvigarAtiM mahApaDimaM || 380 / / 1932 / / sako ya devarAyA sabhAgato bhaNati harisito vayaNaM / tiNa loga samatthA jiNavIramiNaM caleM jje || 389 || 1933 || sodhammappavAsI devI sakassa so amariseNaM / sAmANiya saMgama veti murindra paDiniviTTo || 382 / / 1934 / / telokaM asamatthaM ti beha etassa cAlaNaM kAuM / ajjeva pAsa imaM mama vasagaM bhajogatavaM // 383 / / 1935 / / 333 adha Agato turaMto devo sakassa so amariseNaM / kAsI ya uvasaggaM micchaMdiTThI paDiNiviTTo || 384 / / 1936 / / dhUlI pivIliyAo usA caiva tatha ya unholA / "vicchuga NaulA sappA ya mUsagA ceva anumagA ||385 / / 1937 / / hatthI hathi [ 127 - dvi0 ]NiyAo pisAva borasvagve ya / thero therI sUto Agacchati pakkaNo ya tathA / / 386|| 1938 / / kharavAta kalaMkaliyA kAlaccaikkaM tatheva ya / pAbhAtiyeM uvasagge vIsatimo" hoti aNulomo ||387|| 1939 // sAmANi deveti devo dAeti so vimANagatAM / bhaNa " ya varehi maharisi ! giraphattI saragamokkhANaM / / 388 / / 1940 / uvahatamativiNANI tAve vIraM bahu sahAveM / 'odhIya jigaM jjhAyati jhAyati chajjIvahitameva // 3891-1941 // 1 1 bhUmI bahumecchA peDagAmA bhagayaM ko dI bahumicchA pe... ma / 2 "mi diegarAI ko / 'yamI TiegarAI hA dii| bhima / vIrama nacAleko hA dI / vIramiNaM caleDaM je ma / 4 o eti murindo Dije / eje / ti peha e ko / ti pehae tassa dI hA / 'gaM rudvajo ko / 7 kAmI yaha upamahA dI / kAsI a ya uvasaggaM ko / micchAdiTTI ko ma / sa khalu taba unhela ko / 10 viccuga je viyadI hA / bicchu ma 11 vaggho ma hA dI / 12 ca ko hA dI ma 13 prAbhAi ma / 14 me ma / 15 me m| 16 deviddhi mahA dI / 'deviTi ko / 17 i vareha ma / '3 ya varaha kI hA dI / 18 eSA gAyA to nAsti / 12. pasAheu dI hA | 20 ohIe nijjhAi jhA hA dI / 8 1 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 vizeSAvazyakabhASya [ni0 390 vAluapaMthe teNA mAtulapAraNae tattha kANacchiM / tatto subho maali mucchettAe ya viDarUvaM // 390 // 1942 // malae pisAyarUvaM sivasvaM hathisIsae ceva / ohasaNaM paDimAe masANa sako jarmaNa pucchA // 391 / / 1943 / / "tosali khaDagavaM saMdhicchedo imo ni bajho ti / / moeti inda jAlimo tattha mahAbhUtilo NAma // 392 // 1944 // mosali 'saMdhi samAgadha mAetI raTrio "pitiveNgo|| tosaliya sattarajja" vAyattI tosalImokkhe // 393 // 1945 / / [128-pra0] siddhatvapure "teNo tti kosibho AsavANio mokkho| vayagAmahiNDaNesaNa "vitiyadiNe bati usaMto / / 394 // 1946 // baccadha hiMDadhaiM na karemi kiMci icchA Na kiMci vattavyo / tattheva vacchavAliyatherI paramaNNa vasudhArA // 39 // 1947 / / chammAse aNuvaddhaM devo kAsIya "so ubassaggaM / daNa vayaggAme vandiya vIraM pddinniyc| // 396 / / 1948 // devo "cuto maihi iDhIpI maindaraliyAe siharammi / parivArito muMravadhUhi tassa ya aMtarovamaM sesaM // 397 / / 1949 / / oNlabhiyA hari piyapucchA jitauvasagga thovasesa ca / harisaha setavi sAvatthi khao paDimA ya sako tu // 398 // 1950 // 1 vAluga' ko / vAluya ma dI hA / : kAraNa je| 3 mubhomaMjali je / 4 succhi ' ko hA ma dI / ... sIsae kAsI m| sAmae je : javaNa' ko hA dI ma / 7 osalikukusissarUveNa saM. je / tosali kusissarUveNa saM0 ko hA dii| 8 vajjho ya ko hA dI m| 9. iMdajAlita ma / iMdAliu hA dii| iMdayAliTa ko| 10 saMdhi samAgama moM ma / 11 pira' hA dI / jaya ko| bhaje / 13 mogalI jeko / 15 tiNNo je / teNe tti dI hA / teNu ti ma / 1', mAkva ko| 1H bIyadiNe ko| 15 'dha kareM je / 18 vAlI the dI ma hA / 19 so u uvamAge ko| so u uvasagaM dI hA m| 20 Thio ko| 21 mahiDhIu ko| iTTI so ma ma / 'DDio varamaMdaracaliyAi dii| DDhIo varamaMdaliyAi hA / 22 mandira je| ya mAgarovamaM sesaM ko| 23 suravahahi Aumi sAgare seme dI hA / 24 ya sAgaroyama seya ko| ya ayaroM ma / 25 asyAH gAthAyAH vistareNa dve gAthe kRta komahAdIpu iti bhani / yathA AlabhiyAe hari vijz2a jiNamsa bhanIe vaMdanA ei / bhagavaM piyapucchA jiyauvasaggA thovasesaM ca // harisaha seyaviyAe sAvadhi khaMdapaDimAe sakko ya / oyariuM paDimAe logo AuTTiuM vaMde / / ko 1971-2 / dI 5.16-7 / hA '15-6 / ma. 1.14-5 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 335 ni0 407 } vIracaritam / kosaMbI' caMdamUrotaraNaM vANArasIya sako tu / rAyagihe IsANo midhilAe jaNao ya dharaNo ya // 399 / / 1951 / / vesAli vAsa bhUdANaMde camaruppAto ya musmumArapure / bhogapuri sindikaMTaga mAhindo khattiyo kuNani / / 400 / 1952 / / sANakumAramoaNa NandiggAme ya pinusaho NandI / 'meNDiya[128-dvi.]gAme govA vittAmaNagaM ca devindaa||401|1953|| kosaMbIe~ satANIo abhiggahI pAsavahalapADie / cAtammAsa miyAveti vijaya sugutto ya NandA ya // 402 // 1954!! taccAyatI caMpA dadhivAhaNa vasumatI vijayaNAmA / dhaNavaha mUlA loaNa saMpula. dANaM ca padhajjA / / 403 / / 1955 / / tatto mumaMgalAe saNaMkumAra mucchettAe ya mAhiMdo / "pAlaga vAilavaNIe amaMgalaM appaNo amiNA / / 404 // 1956 // caMpA vAsAvAse javakhendo sAtidatta pucchA ya / "vAgaraNaduMdhA padesaNa paccakkhANe ya duvidhe tu // 405 / 1957 / / jaMbhiyagAme NANassa uppadA bAgareti "devendo / / "meNDhiyagAme camaro vandaNa piyapucchaNaM kuNati / / 406 // 1958 // " chammANi gova kaMdasalapavesaNaM majjhimAe pAbAe / kharo "vajjo siddhatyavANio NIharAvati / / 407 // 1959 // 1 kosaMvi ko ma / 2 sIi ma / 'lAja' ko dI hA ma / 4 'libhUyaNado dI haa| , saMmamA ko dI hA |mRmmaa ma / : "1 miTikaMda ya ko| pari siMda kaMdaga dI hA / purasi m| gaNaMku kaa| vAraNa maNakanAre naMdIgAme piTayaha vaMde dI haa| vAraNa suNakamAra nadiyagAme pimahA va ma / 8 madiya dohaa| 9 goM ko| 1. bIi ma / 'ghi mayA ko / vie haa| abhigaho' iti nAsti dI 12deg vaI dI hA / 13 caumAma ya ni ko / bAunnama mi ma / 1 vaI I haa| 1, magotto ko / 15 maI abojanAmA ma / manI yAMcya je ko| 17 dANe hAI m| 18 tatto a mamaMgala saNa m| 1lA ga je| munchettae ya mA" ko| mucha ei mA dI hA ma / 21 bAlaga ko| vATya vATata ma / yAma janikhadA ko vAsaM ja hA dI ma / 23 satida je| ? bAgaradu je / 2. duhapade ko ma hA / 26 daviMdo ko ma hA dii| 25 miTi dI ma hA / 28 kaDasila ko kaDasala dI hA / 29 vijjo ko dI hA ma / 38 vaNiyo ko| vANiyaodI hA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 vizeSAvazyakabhASye [ni0 408-] jaMbhiyagAbhejuvAliyA viyAvatta sAma sAlamabhAse / chaTeNukkuiyassa tu uppaNaM kevalaM gANaM // 408 // 1960 // jo a tavo aNuciNNo vIravareNaM [129--pra0] mahANubhAvaNaM / chatumatthakAliyAe adhakkama kittAssAmi / / 109 / / 1961 / / Nava kira cAtummAsa cha vikara domAsie uvAsI ya / vArasa ya mAsiyAI cAvatAra addhamAsAI // 410 // 1962 // egaM kira chammAsaM do kira temAsie uvAsI ya / aihAtijAiya duve do ceyaM divaDDamAsAI // 411 / / 1963 // bhaI ca mahAbhaI paDimaM tatto ya savyato bhadaM / do cattAri daseva ya divase ThosI ya aNubaddhaM // 412 // 1964 / / goaramabhiggahajutaM khamaNaM chammAsiyaM ca kAsI ya / paMcadivase hi uNaM avvadhito vacchaNagarIe // 413 / / 1965 / / dasa do akira mahappA ThAti muNI egarAtiya paDimaM / aTThamabhatteNa jatI aikkekkaM carimarAtIyaM // 414 // 1966 / / do ceva ya chaha sate auNattIse uvAsiyA bhayevaM / Na katAi NicabhattaM cautthabhattaM ca se AsI // 415 // 1967 // vArasavAse adhie chaTuM bhattaM jahaNNayaM AsI / savyaM ca tavokammaM apANagaM Asi vIramsa // 416 // 1968 // tiNi sate divasANaM auNoNe tu pAraNAkAlI / [129-dvi0] ukkuiaNimenAga ThitapaDimANaM sane bahue // 17 // 1969 // pavajjAe~ divasaM paDhamaM endhaM tu pakkhivittANaM / saMkalitammi tu saMte meM laddhaM taM NisAmedha // 418 // 1970 // 1 bhiyavahi ujuvA' ko dI hA ma / 2 liyA viyatu sAma' je / 'liyatIra viyA ko hA dI ma / 3 sAla ahe ko dI hA ma / 5 NukkuTussa je / .. bhAgeNaM je| . mIyA je| - mAsA ya ko| 8 jA yadu je ma ko|9 ThAmIyamaNa m| 1. 'ya paDime dI hA / 11 ikkirakaM caramarAI a m| ekkekkacarimarAIyaM ko| 1: carama dI hA / 13 vAsio ma / 14 bhagavaM dI hA / 15 'panna ko| vayaM dI haa| 16 "sijjAe ma / 15 dege paDhama divasaM dI hA ko| Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____337 ni0 426 ] vIracaritam / bArasa ceva ya vAsA mAsA cha cceva addhamAso ya / vIravarasya bhagavato eso chatamatthapariyAo / / 410 / / 19.71 / / evaM tavAMgaNaratI apulvaNaM muNI vi.ramANa / ghoraM parIsahacarmu adhiyAsittA mahAvIro / / 420 / / 1972 / / uppaNNa mmi aNaMte Na dRmmi ya chAtumathie NANe / rAtIe saMpatto mahaseNavaNa mmi ujjANe // 421||1973 / / amaraNaragayamahito patto dhammavaracakkayaTTittaM / *vitiyammi samosaraNe pAvAe majjhimAe tu // 422 / 1974 // tattha kireM somilajjo tti mAhaNo tamsa dikkhakAlammi / paurA jaNajANavatA samAgatA jaNNavADammi / / 423 // 1975 / / egaMte ya vivine uttara pAmammi jaNavADamma / to devadANavindA karanti mahimaM jiNindassa / 424 / / 1976 / / bhavaNavati vANamaMtara jotisa[130-pravAsI vimANavAsI ya / savihIrya saparisA kAsI NANuppatAmahimaM // 1977 / / maMNikaNagarataNacittaM bhUmIbhAgaM samaMtato murabhi / AjoaNaMtareNaM kaeNrenti devA vicittaM tu // 425 / / 1978 / / "veMTaTThAI surabhi jalathalayaM divvakusumaNIhAri / "pairanti samaMteNaM dasavaNNaM kusumavAsa // 426 / 197 / / 1 'settA ko| saMto je / 2 vaNaM tu ujANaM je / : varadhammaca ma ko| 5 voya pi samosaraNaM ko hA dI ma / 5 kila dI hA / 6 kariti ma / vaI vA ma / 8 dRDhIe ko| iTTIi ma / 'DDie dI hA / 9 itaH pUrva gAthAdvayamadhika mahAdAko pu / yathA--- samosaraNe kevaiyA rUva puccha vAgaraNa soya pariNAme / dANaM ca devamalle mallyANayaNe uvari tityaM / / jattha avyAsaraNaM jattha va devo mahi dio para / vAudayapupphavadalapAgAratiyaM ca abhiogA / / ko 2001-2001 / hA .. -5 / dI , 5 . -' / ma ,53-5 / 'samosaraNe' iti prathamAM gAthAmadhikanya---"iyaM na gAthA kaMcitpumna ke anyatrApi dRzyate / iha punayujyate, dvAraniyamano'saMmohana mama vagaraNavaktavyatApratIninidhanatyAdini dayuktaM haribhadreH / 10 kariti ma / 11 viTa' m| 12 payariti ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 vizeSAvazyakabhASye [ni0 427. maNikaNagarataNa citte' samaMtato toraNe 'viguvyaMti / sacchattasAlabhaMjiyamagaraddhayacindhasaMThAgI // 427 // 1980 / / tiNi ya pAgAravare rataNa vicitte tahiM suragaNindA / maNikaMcaNakai visIsagavibhUsita te virgubbati 428 // 1981 // tatto ya samaMteNaM kAlAgarukundurukkamI seNaM / gaMdheNa maghamaventA avayavaDiyo vigaMvyati // 429 // 1982 / / ukkai TisIhaNAtaM kalakalasaheNa savyato savyaM / titthagarapAtamUle karenti devA NivatamANA / 430 // 1983 // 1 te caudisi to ko ma hA dii| viuvviti ma / viuti ko / viuvvaMti hA dii| 3 sAli je| 4 ThANe hA dI ko ma / 5 kava je / 6 viuti ma ko / viuvveMti hA dii| " itaH pUrva gAthAdvika hAda mapratiSu adhikaM vartate yathA abhiMtara majjha vahiM vimANajoisabhavaNAhivakayA u / pAyArA tinni bhave rayaNe kaNage ya rayae ya / / maNirayaNa hemayA'vi ya kavisIsA savarayaNi yA dArA / savvarayaNAmaya cciya paDAgajhayatoraNa vicittA // ma 559-50 ! hA 5.49-50 / dI ....... / 8 Na maNahareNaM dhUvargha ma dI hA / 9 dhUvagha' ko / 1. viuvveti dI hA / biuvyaMti ma ko / 11 ukkiTTi' ma / itaH pUrva nimnalikhitA gAthA adhikAH santi hAmadIpu ceidumapeDha chaMdaya, AsaNa uttaM ca cAmarAzrI ya / jaM ca'NNaM karaNijja, kareMti taM vANamaMta riyA // sAhAraNaosaraNe, evaM jasthiDhimaM tu osarai / ekku ciya taM savvaM, karei bhayaNA u iyaresiM // mUrodaya pacchimAe, ogAhantIe punao Iha / dohiM paumehiM, pAyA maggeNa ya hoi satta'nne / / AyAhiNa pubvamuho, tidisi paDirUvagA u devakayA / jeTThagaNI aNNo vA, dAhiNapuvve adaraMmi / / je te devehi kayA, tidisi paDirUvagA jiNa vAmma / tesi pi tappabhAvA, tayANuruvaM havai ruvaM // For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 430] vIracarite samavasaraNam / 339 titthAisesasaMjaya, devI vemANiyANa samaNIo / bhavaNavaivANamaMtara, joisiyANaM ca devIbho // kevaliNo tiuNa jiNaM, titthapaNAmaM ca maggao tassa / maNamAdI vi NamaMtA, vayaMti sahANasaTTANaM / / bhavaNavaI joisiyA, boddhavyA vANamaMtarasurA ya / vemANiyA ya maNuyA, payAhiNaM jaM ca nissAe / saMjayavemANitthI saMjayA puvveNa pavisiu vIraM / kAuM payAhiNaM, puvvadakkhiNe ThaMti disibhAge // (bhApyam) joisiyabhavaNavaMtaradevIo, dakkhiNeNa pavisaMti / ciTThati dakkhiNAvaradisimi, tiguNaM jiNaM kAuM // (bhApyam) avareNa bhavaNavAsI vaMtarajoisasurA ya aigaMtuM / avaruttaradisibhAge ThaMti jirNa to namaMsittA / (bhASyam) . samahiMdA kappasurA, rAyA NaraNArio udINeNaM / pavisittA punvuttaradisIe ciTaMti paMjaliyA // (bhASyam) ekkekIya disAe, tigaM tigaM hoI sanniviTaM tu / Adicarime vimissA, thIpurisA sesapatteyaM / / etaM mahiDiDhayaM, paNivayaMti Thiyamavi vayaMti paNamaMtA / Navi jaMtaNA Na vikahA, Na paropparamaccharo Na bhayaM // viiyaMmi hoti tiriyA, taie pAgAramantare jaannaa| pAgArajaDhe tiriyA'ci hoti patteya missA vA // savvaM ca desavirati, sammaM ghecchati va hoti kahaNA u / iharA amUDhalakkho , na kahei bhavissai Na taM ca // maNue caumaNNayaraM, tirie tiNNi va duve va paDivajje / jai natthi niyamaso ciya suresu sammattapaDivattI // titthapaNAmaM kAuM, kahei sAhAraNeNa saddeNaM / savvesiM saNNINaM joyaNaNIhAriNA bhagavaM / / tappubviyA arahayA, pUiyapUtA ya viNayakammaM ca / kayakicco'vi jaha kahaM, kahae Namae tahA titthaM / / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 vizeSAvazyakabhASye [mi0 430 jattha apurosaraNaM, na dipavvaM va jeNa samaNeNaM / bArasahi joyaNehiM so ei aNAgame lahuA // savvamurA jaI rUvaM, aMguTTapamANayaM viuvvejA / jiNapAyaMguTuM pai Na sohae taM jahiMgAlo // gaNahara AhAra aNuttarA (ya) jAva vaNa cakki vAmu calA / maNDaliyA tA hoNA, chaTThANagayA bhave sesA / / saMghayaNa rUva saMhANa, vaNNa gaI satta sAra umsAsA / emAiNuttarAI, havaMti nAmodae tassa / / pagaDINaM aNNAmu vi, pasattha udayA aNuttarA hoti / khayauvasame'vi ya tahA, khayammi avigappamAhaMmu // assAyamAiyAo, jA vi ya asuhA havaMti pgddiio| NiMbarasalayo vya pae Na hoti tA amuhayA tassa / / dhammodaeNa rUvaM, kareMti rUvarisaNo'vi jai dhamma / gijjhavo ya surUvo, pasaMsimo teNa rUvaMta // kAleNa asaMkheNa vi, saMkhAtItANa saMsaINaM tu / mA saMpayavocchittI, na hojja kamavAgaraNadosA / / savvattha avisamattaM, riddhiviseso akAlaharaNaM ca / savaNNupaJcao'vi ya, aciMtaguNabhUtio jugavaM / / vAsodayassa va jahA, vaNNAdI hoti bhAyaNa visesA / samvesi pi sabhAsA, jiNabhAsA pariName evaM / / sAhAraNAsavatte, taduvaogo u gAhagagirAe / na ya nibijjai soyA, kiDhivANiyadAsiAharaNA / / savyAubhaM pi soyA, khavejja jai hu sayayaM jiNo kahae / sIuNhagvuppivAsAparissamabhae avigaNeto / vittI u muvaNassA, vArasa addhaM ca sayasahassAI / tAvaiyaM ciya koDI, pItIdANaM tu cakkimsa / / eyaM ceva pamANaM, Nava rayayaM tu kesavA diti / maMDaliANa sahassA, pIIdANaM sayasahassA // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 434] vIracarite gaNadharAH / 341 taM divvadevaghosaM sotUNaM 'mANusA tahiM tuTThA / aho jaNNieNa jahaM devA kira AgatA idhaI // 431 // 1984 // sIhAsaNe NisaNNo rattAsogassa [130-dvi0] hehato bhagavaM / sakko sahemajAlaM sayameva ya geNhate chattaM // 432 // 1985 / / do honti cAmarAo setAo maNimaehiM daNDe hiM / IsANacamarasahitA dharenti te NAtavacchassa // 433 // 1986 / / ekkArasa vi gaNadharA savve uNNatavisAlakulavaMsA / pAvAeM majjhimAe samosahA jaNNavADammi // 434 // 1987 / / bhattivihavANurUvaM, aNNe'vi ya deMti inbhamAIyA / soUNa jiNAgamaNaM, niuttamaNioiesuM vA / / devANuatti bhattI, pUyA thirakaraNa sattaaNukaMpA / sAodaya dANaguNA, pabhAvaNA veva titthassa / / rAyA va rAyamacco, tassa'saI paurajaNavo vA'vi / dubalikhaMDiyavalichaDiyataMdulANADhagaM kalamA // bhAiyapuNANiyANaM, akhaMDaphuDiyANa phalagasariyANaM / kIrai balI surA vi ya, tattheva chuhati gaMdhAI / balipavisaNasamakAlaM, puvvaddAreNa gati parikahaNA / tiguNaM purao pADaNa, tassaddhaM avaDiyaM devA / / addhaddhaM ahivaiNo, avasesaM havai pAgayajaNassa / savvAmayappasamaNI, kuppai Na'NNo ya chammAse // kheyaviNoo sIsaguNadIvaNA paccao ubhayo'vi / sosAyariyakamo'vi ya gaNaharakahaNe guNA hoti // rAovaNIyasIhAsaNe, niviTTho va pAyavIEmi / / jiTTo annayaro vA, gaNahArI kahai bIAe // saMkhAIe'vi bhave, sAhai jaM vA paro u pucchijjA / Na ya NaM aNAisesI, viyANaI esa cha umattho / / do 554-591 / hA '.53-590 / ma 553-59. / 1 mAhaNA ma / 2 ihayaM ma / 3 'sIhAsaNe' iti gAthAdvikaM nAsti diihaamprtiissu| 5 sahiyA devehi pahiDhacittahiM ko| 5 ikkA kom| 6 pAvAi ma / Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 vizeSAvazyakabhASye ini0 435paDhemettha iMdabhUtI vitie puNa hoti aggibhUti tti / tatIe ya vAyubhUtI tato viyate muhamme ya // 435 // 1988 / / maMDiya moriyaputte akaMpie ceva ayalabhAtA ya / metajje ya pabhAse [ya] gaNadharA honti vIrassa // 436 // 1989 / / jaMkAraNa NikkhamaNaM vocchaM etesi ANupuvIe / titthaM ca sudhammAto NiravaccA gaNadharA sesA // 437 // 1990 / / jIve kamme tajjIva bhUta tArisaya vaMdha mokkhe y| devA jeraiyA vA puNNe paraloga 'NevyANe / / 438 // 1991 / / paMcaNhaM paMcasattA asatA ya honti doNheM gaNA / "doNhaM tu juvalayANaM tisato tisato he vati gaccho // 439 // 1992 / / bhavaNavati vANavantara jotisavAsI vimANavAsI ya [131-0] savviDhiye saparisA kAsI NANuppatAmahimaM // 440 // __1993 // deMNa kIramANi" mahimaM devehiM jiNavarindassa / adha eti ahammANI amarisito indabhUti tti // 441 // 1994|| mottUNa mamaM logo ki dhAvati esa tassa pAmUle ? // aNNo vi jANati mae dvitammi kattoccayaM etaM // 1995 / / dhAvejja va mukkhajaNo devA ki) NeNa vimhayaM NItA / vandanti saMthuNaMti ya jeNaM savvaNNubuddhIe // 1996 / / adhavA jArisao cciya so NANI tArisA murA te vi / aNusariso saMjogo gAmaNaDANaM ca mukkhANaM // 1997 / / kAtuM hatappatA purato devANa dANavANaM ca / NAse haM NIsesaM khaNeNa savaNNuvAtaM se // 1998 / / 1 paDhamittha ma dI hA / 2 viio hA do| bIe ma / 3 'mmo ko| 1 huMti ma / 5 vucchaM m| 6 mukkhe ma / 7 'ie vA ko| 8 NivvA ko ma / 9 hu~ti ma / 10 TuNha ma / doNhaM hA dI / 11 duNhaM ma / 12 bhave haadii| 13 gAthaiSA nAsti hAdImapratiSu / 14 DhaDhIe ko| 15 soUNa ma hA dI / 16 NI ko dI haa| 17 vaccati ko| 18 prAsAI ! ko| 19 kaha'NeNa ko| 20 o so ko| 21 tArisayA ko / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIracarite gaNadharavAdaH / iya bolU patto dahuM telokaparivuDaM vIraM / cottIsAyisayaNidhiM sasaMkito ciTThito purato // 1999 // AbhaTTho ya jiNeNaM jAtijarAmaraNaviSpamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisI meM ||442||2000|| he iMdabhUti ! gotama ! sAgatamutte jiNeNa ciMteti / NAmapi me vivANati adhavA ko maNNa yANAti // 2001 || jati vA hitayagataM me saMsayamuNNejja 'adhava "chiMdejja / to hojja vimhayo me iya cinteMto puNo bhaNito / 2002 || kiM 'maNNe asthi jIvo utAhu Natthi ti saMsao tujjhaM / vetapANaya atyaM Na yANasI tesimo attho ||443||2003|| " jIve tuha saMdeho paccakkhaM jaNNa 'gheppati ghaDo vva / accantApaccakkhaM ca Natthi loe khapuSpaM va || 2004 // daraNa gAhA / mottUNa gAhA / dhAvejja gAhA | ahavA gAhA / kAuM0 gAhA / iya gAhA / AbhaTTho gAhA / he iMda0 gAhA / jati vA gAhA / kiM maNNe gAhA / jove gAhA / bhagavAnuvAca - AyuSmannindrabhUte ! bhavataH sandehaH-'kimayamAtmAsti nAstIti' / kutaH punaH / ubhayahetusadbhAvAt / tatra nAstitva he tavastAvadamI - nAstyAtmA atyantApratyakSatvAt khapuSpavat / atyantagrahaNamaNavo'pi pratyakSAste tu ghaTAdikAryApannAH pratyakSatAmAyAnti na punarevamAtmA kadAcidapi pratyakSatAmeti // 1994 - 2004 // ni0 443 ] Naya so'NumANagammo jamhA paccakkhapuvvayaM taM pi / pucvovaladdhasaMbaMdhasaraNato liMgaliMgINaM ||2005 || Naya gAhA / na cAyamanumAnagamyo'pi yataH pratyakSapUrvakamanumAnamuktam, iha pUrvopalabdhaliGgaliGgisambandhAnusmaraNadvAreNAnumAnamucyate / yatheha sAkSAd dhUmAgnimaddezasambandhamupalabhyottaratra tamanusmarato dhUmamAtrasaMdarzanAt 'agnimAnayaM deza:' iti gamyate ||2005|| Naya jIvaliMga saMbaMdhadarisiMmabhU jato puNo sarato / talliMgada risaNAto jIve saMpaccao hojja || 2006 // 343 1 sINa ko| siNA ma / 2 maNNejja je / 3 'jja jai va ko| 4 chinnejjA ko 5 cintaMto je / 6 manni ma do hA / itaH pUrva - // 60 // namaH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNebhyaH // iti dRzyate tapratI / 8 ghippai ko he / 9 'dariNata kI hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 443 " Naya gAhA / na cehAtma liGga sambandha darzanamabhUt kasyacit yadanusmarataH talliGgamAtra darzanAdAtmani saMpratyayo bhavet / syAt - sAmAnyato dRSTenAnumAnenAdhigamyate, candrAdityagativat / na tatrApi sAkSAdevadattAderdezAdezAntaraprAptidarzanAt // 2006 // NAgamagammo vi tato bhijjati jaM NAgamo'NumANAto / ya kIsa paccakkho jIvo jaissAgamo vayaNaM ||2007 || 1 nAgama0 gAhA / na cAyamAgamagamyo'pi yato nAnumAnAdAgamo bhidyate / yatheordhve kuNDalauSThAyatavRtte grIvAdimati ghaTazabdaprayogadarzanAt uttaratra ghaTazabdamAtrazravaNAt anvayavyatirekadvAreNa tatraivAnumAnamutpadyate / na caivamayamAtmazabdaH zarIrAdRte'nyatra prayujyamAnaH kacidupalabdhaH, yatra khalvAtmazravaNAdAtmeti pratyayo bhavet, adRSTArthasyApyAgamasyAsssavAdA'visaMvAda sAmAnyAdanumAnatA / na cAsAvAptaH kazcidasti yasyAyamAtmA pratyakSaH syAt, yadvacanamAgamaM pratipadyAmahe ||2007|| jaM cAgamA viruddhA paropparamato vi saMsayo jutto / samppamANa visayAtIto jIvo site buddhI ||2008|| jaM cA0 gAhA / yatazcAgamAH parasparavirodhinaH khalu, yuktarUpastadyathA 344 " etAvAneva puruSo yAvAnindriyagocaraH / bhadre ! vRkapadaM hyetadyadvadantyabahuzrutAH // " yathoktaM "vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati na pretyasaMjJAsti" [bRhadA0 2.4.12) tathA " na rUpaM bhikSavaH pudgalaH" ityAdi / tathA'stitvapratipattayaH - " na ha vai zarIrasya priyApriyayorupahatirasti, azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH " [ chAndo0 8 / 12 / 1] iti / tathA "agnihotraM juhuyAt svargakAmaH" ityAdi / tathA kApilAdayo'bhimanyante 'asti puruSaH' ityataH parasparavirodhitvAt Agamo'pyapramANam, ataH sarvapramANagocarAtIto'yamityabhiprAyaste ||2008 || gotama ! paccakkho' cciya jIvo jaM saMsayAtiviSNANaM / [132 - pra0 ] paccakkhaM ca Na sajjhaM jadha muhaduvaikhaM sadehammi ||2009 || gotama ! gAhA / gautama ! pratyakSa evAyamAtmA, yadetat saMzayAdivijJAnaM bhavataH vijJAnAdAtmano'nanyatvAt / na ca svapratyakSaM sAdhyam, svadehasukhaduHkhA divat // 2009|| 1. kassai ko / 2 kassA je| 3 to ta / 4 'kkhu he / 5 kkhA ta he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 443] vIracarite gaNadharavAde jIvasiddhiH / 345 katavaM karemi kAhaM cAhamahaMpaccayAdimAto ya / appA sappaccakkho tikAlakajjIvadesAto // 2010 // katavaM gAhA / itazca svapratyakSa evAyamAtmA'trai traikAlyakAryavyapadezAt / tadyathA kRtavAn ahaM, karomyahaM, kariSyAmyaham, uktavAnahaM, avImyahaM, vakSyAmyahaM, jJAnavAnahaM jAne'haM jJAsye'hamiti yo'yaM trikAlakAryavyapadeza hetumhaMpratyayo nAyamA. numAnikaH / na cAgamikaH / kiM tahiM ? pratyakSa evAyam / anenaivAtmAnaM pratipadyasva, nAyamanAtmani ghaTAdAvupalabhyate // 2010 // "kiha paDivaNNamahanti ya kimasthi Natthi tti saMsao 'kidha Nu / sai saMsayammi vA'yaM kassAhaMpaccayo jutto / / 2011 / / kiha gAhA / kathamaha miti pratipadyate, kathaM ca kimidamasta nAstIti saMzayaH, saMzayahetvabhAvAt / Aha- saMzaye ca sati kasyAyamahaMpratyayo yuktarUpaH // 2011 // jati patthi saMsayi cciya kimatthi Natthi tti saMsao kassa / saMsaite va sarUve gotama ! kimasaMsayaM hojjA // 2012 / / ___ jati gAhA / saMzayo hi vijJAnAkhyo guNavizeSaH, na cApaMdrayosti guNaH / ataH saMzayasadbhAve saMzayinAvazyaM bhavitavyam / na cet saMzayinamAtmAnaM pratipadyase kimahamasmi nAsmIti-karayAyaM saMzayaH ? yasya vA svayameva saMzete kimasmaii nAsmIti tasyAnyat kimasaMzayaM bhavediti ! sarvasaMzayatazcAtmani ko vizeSaH ? ahaMpratyayavi. ziSTaM svapratyakSamAtmAnaM nibuvAnasya pratyakSaviruddhaH pakSAbhAso'yam, azrAvaNazabdapratipattivat / vakSyamANAtmA'stitvAnumAnasadbhAvAdanumAnaviruddhaH, ghaTanityatvapratipattivat / ahamasmi saMzayIti prAgabhyupagamyottaratra nAstIti pratijAnAnasya pUrvAbhyupagamaviruddhaH, sAGkhyA'satkAryapratipattivat / AgopAlapratItamAtmAnamanabhyupagacchato lokaviruddho'yam - acandra pratipattivat / ahaM nAhaM cetyevaM pakSazca svavacanaviruddhaH, sarvAnRtavacanapratipattivat / tathAhi- svapratyakSavAdAtmana: 'atyantApratyakSa vAt' ityayamapakSadharmatvAdasiddho hetvAbhAsaH / vipakSe'pi himava palAnaparimANAdau darzanAdanaikAntika., akSakaraNAdhiSTAyakatvAdanumAnaprasiddheviruddhaH // 2012 // 1 yA imAo ya ko| yA imAu ya he / 2 apa je / 3 kajjA ko / 4 traivAlpakArya iti prtau| 5 kaha ko he| 6 kaha ko he / kadha ta / 7 assA' ko / 8 cAyaM dra-iti prtii| du. gA0 2015, 2017 / 9 masminnAstIti-iti pratau / 10 kimasminnAsmIti iti prtau| 11 tvAndamAsa - iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 443guNapaccakkhattaNato guNI vi jIvo ghaDo vva paccakkho / ghaDao vi gheppati guNI guNamettaggahaNato jamhA // 2013 / / guNa0 gAhA / gautama ! pratyakSa evAyamAtmA, guNapratyakSatvAt / iha yasya guNAH pratyakSAH sa pratyakSo dRSTo yathA ghaTaH / ghaTo'pi hi rUpAdiguNapratyakSatvA. deva pratyakSaH, tadvadvijJAnAdiguNapratyakSatvAdAtmApIti / Aha-anaikAntiko'yam, yasmAdAkAzaguNaH zabdaH pratyakSaH, na tvAkAzam / ucyate-naivAkAzaguNaH zabdaH, aindriyakatvAdrUpAdivat / ata eva ca pudgalaguNaH / Aha-tadguNapratyakSatA'stu / ucyate-guNaguNinorekatvAt pratyakSa evAsau // 2013 / aNNo'SaNNo vvaM guNI hojja guNehi jati NAma so'NaNNo / NaNu guNamettaggahaNe gheppati jIvo guNI sakkhaM // 2014 // aNNo gAhA / bhavatA'pi hi guNebhyo'rthAntaramanantaraM vA guNI pratipadyate ! yadyanarthAntaramato vijJAnAdiguNapratyakSatvAdAtmapratyakSatA siddhA // 2014 // adha aNNo to evaM guNiNo Na ghaDAtayo vi paccakkhA / guNamettaggahaNAto jIvammi kato viyAro yaM // 2015 / / adha gaahaa| arthAntaramataH, na ghaTAdayo'pi guNinaH pratyakSAH, guNamAtragrahaNAt / iha ghaTAdInAM guNamAtramevopalabhyate, na guNinaH / tatra yaduktaM 'yato na ghaTavadupalabhyate sAkSAdayamataH saMzayaH' ityetad ghaTAdiSvapi samAnam, Atmani ko vizeSaH ? atha nApeMdravyo guNostItyanumAnato'vasIyante ghaTAdayaH / kimevamAtmA'pi na gamyate ? arthAntarAbhyupagame ca guNinaH pratyakSatAyAM ca sarvathAtmaprasiddhiH // 2015 // adha maNNasi asthi guNI Na tu dehatthantaraM tao kiMtu / dehe NANAtiguNA so cciya 'tANaM guNI jutto // 2016 / / adha gAhA / atha manyase ---na guNinaM pratyAcakSmahe vijJAnAdiguNAnAm, kintu yatraivopalabhyante vijJAnAdayaH sa evaiSAM guNI yuktarUpaH / yathA yatraiva ghaTarUpAdayaH tatraiva ghaTo nAnyatra / dehamAtra eva ca vijJAnAdiguNopalabdhita sa evaipAM guNI nArthAntaramiti // 2016 // NANAdayo Na dehassa muttimattAtito [131-dvi0] ghaDasseva / tamhA jANAtiguNA jassa sa dehAdhiyo jIvo // 2017 // vAdbhayAdi-iti prtau| 2 va ko he| 3 'haNo je| 5 zayapratye-iti pratau / 5 nAya - iti pratau / 6 guNAstI -iti prtau| 7 Na ya ta he / na tadavatyaM ko| 8 tersi he ta ko / 9 ssa'mu ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0443 ] gaNadharavAde jIvasiddhiH / 347 NANA0 gAhA / ucyate - na vijJAnAdiguNo dehasya, mUrtimattvAd, ghaTAdivat / tathA cAkSuSatvAdityAdi / na cApedravyatA guNasyetyato yo vijJAnAdiguNaH sa dehAdarthAntaramAtmeti / Aha- nanu pratyakSaviruddhamidam - na vijJAnAdayo dehasyeti, yathaindriyakatvAdazrAvaNaH zabdo rUpAdivaditi / ucyate-na, anumAnasadbhAvAt - ihendriyAtirikto 1 vijJAtA tadupalabdhArthAnusmaraNAt / yo hi yaduparame'pi yadupalabdhamarthamanusmarati, sa tasmAdarthAntaramupalabdhA dRSTaH, yathA paJcavAtAyanopalabdhArthAnusmarttA devadatta ityAdi vAyubhUtiprazne'pi ca vakSyAmaH // 2017 // iya tuha deseNAyaM paccakkho savvadhA mahaM jIvo / avihataNANataNato tuha viSNANaM va paDivajjai // 2018 // iya gAhA / ityevamekadezapratyakSo'yamAtmA bhavataH / sarvasya jIvAdivastuno'nantaparyAyatvAdbhavadAdezca chadmasthasya vijJAnadezaprakAzavat / sarvathA'yamasmatpratyakSo vihitAnantajJAnatvAdbhavadvijJAnopalabdhivat / yathA bhavadvijJAnamatIndriyamazeSamahamupalabhe tathAtmAnamapIti pratipadyasva || 2018 || evaM ciya paradehe'NumANato ge jIvamatthi ti / aNuvittiNi vittIto viSNANamayaM saruve vva // 2019 // evaM gAhA / evameva parazarIre gRhANA''tmAnamanumAnataH / katham ? iha parazarIramapi hi vidyamAna vijJAnAdiguNam, iSTAniSTayoH pravRttinivRttikriyAsadbhAvAt / yadiSTAni - STayoH pravRttinivRttikriyAsvabhAvam, tadvidyamAnavijJAnAdiguNamavasIyate, yathAtmazarIram, yacca vijJAnAdiguNavikalaM na tadiSTAniSTapravRttikriyAsvabhAvam, yathA ghaTaH // 2019 // jaM ca Na liMgehi samaM maNNasi liMgI jato purA gahito / saMga saseNa va samaM Na liMgato to'Numeyo so // 2020 // so gaMto jamhA liMgehi samaM Na diTThaputro i gahaliMgadarisaNAta go'Numeyo sarIrammi || 2021 // jaM ca gAhA / so Ne0 gAhA / yaccAbhidhIyate - yato na liGgino liGgasametasyopalabdhirabhUt kadAcidapi viSANasyopagama sametasya, ato na liGgato'numeyo'sAviti / nAyamekAnto yato na ca tAvad graho liGgasametaH kadAcidupalabdhapUrvaH, atha ca 1 cAyaM dra - iti pratau / 2 vajjA ko / 3 giNha he / 4 sarUvaM va je / sarUvi vva ta / 44. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 vizeSAvazyakabhASye [ni0443liGgadarzanAdevadattazarIre'numIyate'stIti / yadyevamAtmApi syAt ko doSaH ? AhayadyevaM tataH zazaliGgopalakSitaM zazaviSANamapyastu / ucyate-yata eva zaze viSANaM nAnumIyate grahazcAnumIyate, ata evAnekAntaH / idaM cAtmano'numAnamucyate // 2020-21 // dehassatthi 'vidhAtA patiNiyatAkArato ghaDasseva / akkhANaM ca karaNato daNDAtINaM kulAlo vya // 2022 // dehassa gAhA / vidyamAnakartRkamidaM zarIramAdimat , pratiniyatAkAratvAt / iha yadAdimat pratiniyatAkAraM ca, tadvidyamAnakartRkaM dRSTam, yathA ghaTaH / yaccAvidyamAnakartRkam, na tadAdimat pratiniyatAkAraM ca, yathA'bhrAdivikAraH / yazcAsya kartA sa jIvaH / tasmAdasti jIvaH / vidyamAnAdhiSTAtRkANIndriyANi, karaNatvAt / iha yatkaraNaM tadvidyamAnAdhiSThAtRkaM dRSTam, yathA kulAlAdhiSThAnA daNDAdayaH / yaccA'vidyamAnAdhiSThAtRkaM na tat karaNam, yathAkAzam / yazcaiSAmadhiSThAtA sa jIvaH / tasmAdastauti // 2022 // atthindiyavisayANaM AdANAdeyabhAvatovassaM / kammAra ivAdAtA loe saMdausalohANaM // 2023 // athindi0 gAhA / iha vidyamAnA''dAtRkamidaM viSayakadambakam , AdAnAdeyabhAvAt / iha yatrA''dAnA''deyabhA, tatra vidyamAnA''dAtRkatvaM dRSTam, yathA saMdaMzAdhyaspiNDayoH ayaskArAdAtRkatA / yaccAvidyamAnA''dAtRkaM na tatrA''dAnA''deyabhAvo yathA''kAze / yazca viSayANAmindriyairAdAtA sa jIvaH / tasmAdastIti // 2023 // bhottA dehAdINaM bhojjattaNato jaro vca bhattassa / saMghAtAti[133-0]ttaNato asthi ya atthI gharasseva // 2024 // bhottA gAhA / vidyamAnabhoktakamidaM zarIrAdi bhogyatvAt / iha yadbhogya tadvidyamAnabhoktakaM dRSTam, yathAhAravastrAdi / yaccAvidyamAnabhoktakaM na tadbhogyaM yathA kharaviSANam / yazcaiSAM zarIrAdInAM bhoktA sa jIvaH / tasmAdastIti / vidyamAnasvAmikaM zarIrendriyAdi, saMghAtatvAt / iha yatsaGghAtAtmakaM tadvidyamAnasvAmikaM dRSTam, yathA 1 vihAyA he ko t| vivAto je| draSTavyA gA0 2122 / 2 sUtrakRtAMga cUNi 1. 1. 12. / 3 draSTavyA gA0 2123 / 4 saMDAsa ko he ta / 5 'nAdAkartRtva-iti prtau| 6 draSTavyA gA0 2121 / 7 ghaDa je| 8 vastvA-iti prtau| / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 443] gaNadharavAde jiivsiddhiH| 349 gRham / yaccA vidyamAnasvAmikaM na tat saGghAtAtmakam , yathA svaraviSANam / yazca zarIrAdisvAmI sa jIvaH / tasmAdastIti / evaM mUrtimattvAdaindriyakatvAccAkSuSatvAdanityatvAdityAdayo'pyAyojanIyAH // 2024 // jo kattA ti sa jIvo sajjhaviruddho tti te matI hojjA / muttAtipasaMgAto taNNo saMsAriNo'doso // 2025 // jo kattA gAhA / yazcAyaM kartA adhiSThAtA AdAtA bhoktA arthI coktaH sa jIvaH / tathA caivodAhRtam / syAt-kulAlAdInAM mUrtimattva-saMghAtA'nityatvAdidarzanAdAtmano'pitaddhamatA prasakteviruddhAbhiprAyaH / tacca na,saMsAriNaH khalvadoSAt / saMsAryavasthAyAmevAyaM sAdhyate, na muktAvasthAyAm / ayaM cAnAdi karmasantAnopanibandhatvAt , dravyaparyAyArthikanayAbhiprAyAcca taddharmApItyadoSaH // 2025 // asthi cciya te jIvo saMsayato somme ! thANupurimo vya / jaM saMdiddhaM gotama ! taM tatthaNNattha va'sthi dhuvaM // 2026 // atthi gAhA / saumya ! bhavato'pyayamAtmAsti / kutaH ! tatra bhavataH saMzayataH / iha yatra sadasattvasaMzayastadasti yathA sthaannupurusso| yaha sthANupuruSayorUrvA''rohapariNAhAdisAmAnyapratyakSe calanavayonilayanAdivizeSA'pratyakSe ca satyubhayavizeSasmRtau ca satyAmekataravizeSopalipsoH kimidamiti vimartya saMzayaH / samAnAnekadharmopapannamityAdito vA / tadvadAtmazarIrayorapi prAgupalabdhasAmAnyavizeghasya sayoH sAmAnyapratyakSatAyAM vizeSApratyakSatAyAM vizeSAnusmRtau ca satyAmekataravizeSopalipsoH kimayamAtmA zarIramAtramiti vimarpA saMzayo yuktarUpaH, nAtmazarIrayorekatarAbhAve / Aha-nanvekatarA'bhAve'pi saMzayo dRSTaH / sthANAveva kadAcitakimayaM sthANuH puruSa iti / na ca tadA tatra puruSo'sti / yana--na bamasto. vobhayamavazyam / kintu tatrAnyatra vA vidyamAnayoreva sthANupurupayo:-iti tayoH saMzayo bhavatIti bamaH, nAvidyamAnayoH, tadvadAtmazarIrayorapoti // 2026 // evaM NAma visANaM kharasya pattaM Na taM khare ceva / aNNattha tadasthi cciya evaM vivarItagAhe vi // 2027 / / evaM gAhA / Aha-yadi yatra saMzayastenAvazyaM bhavitavyam , ataH kharavipANamapyastu, tatsaMzayasadbhAvAt / ucyate- nanUktaM--'tatrAnyatra vA vidyamAna eva saMzayo 1 draSTavyA gA0 2125 / 2 taM na ko he / 3 No do he / 5 tAzakta'-iti | panau 5 gomana / nArA -rati prau| ratanagonita'-rati panI / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 vizeSAvazyakabhASye [ni0443bhavati nAvidyamAne' iti / kharasya ca viSANamiti tat khara eva na syAdanyatra tu gavAdAvastyeveti na doSaH / viparyaye'pi cAyameva nyAyaH / yathA vidyamAna eva hi sthANupuruSe sthANau puruSAbhimAno bhavati, nA'vidyamAne, tathA bhavadabhiprAyAdyo hi zarIre'smadAdInAmAtmAbhimAno nAsAvAtmAnamantareNa yukta iti // 2027 // atthi ajIvavivakkho paDisedhAto ghaDo''ghaDasseva / patthi ghaDo tti ya jIvatthittaparo patthi saddo'yaM // 2028 // atthi gAhA / pratipakSavAnayamajIvaH, vyutpattimacchuddhapadapratiSedhAt / iha yatra vyutpattimataH zuddhapadasya pratiSedhaH zrUyate, sa pratipakSavAn dRSTo, yathA aghaTo ghaTapratipakSavAn / yazca na pratipakSavAnna sa vyupattimacchuddhapadAdipratiSedhavAn, yathA akharaviSANamaDistha ityAdi / tathA a~jIvAbhidhAnamapi jIvAstitvaprasAdhakameveti pUrvavet ghaTapratiSedhavat // 2028 // asato Natthi Nisedho saMjogAtipaDisedhato siddhaM / saMjogAticatukaM 'pi siddhamatyaMtare NiyataM // 2029 // asato gaahaa| yo'yamAtmanaH pratiSedho'bhidhIyate bhavatA sa vidyamAnasyaiva nAvidyamAnasya saMyogAdimAtrapratiSedhAt / iha yat pratiSidhyate tasya vidyamAnasyaiva saMyogAdimAtrapratiSedho dRSTo nAbhAvaH, tadyathA-nAsti ghaTo geha iti vidya mAnayoreva gehaghaTayoH saMyogAdimAnaM pratiSidhyate, na tayorastitvam , tathA asti kharaviSANamiti vidyamAnasyaiva svarasya viSANasya ca] samavAyamAnaM niSidhyate, na sarvathAstitvam, tathA nAstyanyazcandramA iti vidyamAnasyaiva candramasaH, dvitIyaM candra. masamantareNa sAmAnyamAtrapratiSedho na candramasaH, tathA na santi ghaTapramANA muktA iti vidyamAnAnAmeva muktAnAM ghaTapramANavizeSamAtrapratiSedho na muktAstitAyAH / tathA nAtyAtmeti vidyamAnasyaivAtmano yatra kvacana yena kenacit saMyogamAtraM pratiSidhyeta tvayA, na sattvam, tathA samavAyAdiniSedho'pi nAtmanipedhaH / Aha-yadi yat pratiSidhyate tadasti, na me trilokezvaratvamastIti tadapi syAt / na ca pazcamaH pratiSedha iti so'pi syAt / ubhyate-trilokezvarasvamAtrapratiSedhAt paJcamavizeSamAtrapratipedhAzca / naiva tadapi saMyogAdiniSedhacatuSTayamativartate / Aha-nanUktaM bhavataiva saMyogAdimAtrapratipedhAditi saMyogAdInAmasatAM pratiSedhastadyathA nAsti ghaTo geha iti gehaghaTayoH saMyogasyAsataH pratiSedhaH, tathA samavAyA 1 ghaDo gha je / 2 pa ta ko hai / 3 'do ya je / 5 tathA na jI-iti pratau / 5 vanna 5-iti pratau / 6 ka pa si t| For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0443 ] gaNadharavAde jIvasiddhiH / dInAmapi yadyevamAtmano'pi syAt ko doSaH ? ucyate - niSedhaviSayA evAsantaH saMyogAdayo na tvarthAntaraviSayA yathA nAsti ghaTo geha iti / gehaghaTasaMyogamAtramevAsat, na ghaTasyAkAzAdinA saMyogo' na vA gehasya khaTvAdibhiraNvAdInAM ca parasparam, tathA samavAyAdayopIti // 2029 // jIvo tti satthamiNaM suddhattaNato ghaDAbhidhANaM va / jeNa'ttheNa sayatthaM so jIvo adha matI hojja // 2030|| attho deho cciya se taM No pajjAyavayaNa bhetAto / NANAdiguNo ya jato bhaNito jIvo Na deho ti // 2031 // jIvo gAhA [2] | jIva ityetadabhidhAnamarthavat vyutpattimattve sati shuddhpdtvaat| iha N yad vyutpattimat zuddhapadaM ca tadarthavad dRSTaM yathA ghaTAbhidhAnam / yadanarthakaM na tad vyutpattimacchuddhapadaM ca yathA DitthaH svaraviSANaM ca / yenArthenArthavadidaM jIvAbhidhAnaM sa jIvaH / tasmAdastIti / atha matiH [na] jIvAbhidhAnasyArthavattvaM pratyAcakSmahe, kinvetaddehamAtra evAnuprayujyamAnamanuzrUyate - yathaiSa jIvo yathainaM na hinastItyato deha evArtho'sya yuktaH / tacca na, paryAyavacanabhedAt / iha yatra paryAyavacanabhedastatrAnyatvaM pratIyate yathA ghaTAkAzayoH, tatra ghaTakumbhAdayo ghaTaparyAyAH nabhogyo mAmbarAdayazvAsskAzaparyAyAH, jIvazarIrayorapi ca paryAyavacanabhedaH pratItaH, tadyathA jIvaH prANI bhUta ityAdayo jIvasya, dehaH kAyaH tanurityAdayaH zarIrasya / tadekatve vAbhidhAnasaMkaraprasaGgastatazcAbhidheyasaM karaikatvAdayaH / yatpunaridamuktameSa jIvo yathainaM na hinastIti taccharIrasahacaraNasthAnAdito nIvasya zarIre tadupacAraH / idamapi cAnuzrUyate gataH sa jIvo dahyatAmidaM zarIram / yatazca prAgapadiSTaM-na vijJAnAdiguNo deho, mUrtimatvAt, ghaTavat; zarIrendriyAtiriktazca vijJAtA, taduparame'pi tadupalabdhArthAnusmaraNAdvAtAyanapuruSavat ||2030-31 // jIvostthi vayo saccaM mavvayaNAto'vasesavayaNaM vva / [135-dvi0] savvaNNuvayaNato vA aNumatasavvaNNutrayaNaM vai // 2032 || 351 jIvo gAhA / jIvo'stItyetadvacaH satyam madvacanatvAt / iha yanmadvacanaM tatsatyam, yathA zeSavacanam, yathA vA zeSabhavadAdivijJAnopalabdhivacanam / yaccAsatyaM na 'nipatau / 'mi ne / Jain Educationa International ko hai| For Personal and Private Use Only U naate|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 vizeSAvazyakabhASye [ni0 443tadasmadvacanaM yathA kUTasAkSivacanam / athavA satyaM jIvAstitvAbhidhAnam, sarvajJavacanatvAt, bhavadanumatasarvajJavacanavat // 2032 / / bhayarAgemohadosAbhAvAto saccamaNativAti ca / savvaM ciya me vayaNaM jANayamajjhatthavayaNaM va // 2033 // [bhaya0] gAhA0 / athavA sarvameva hi me satyamanatipAti vacanam, rAgadveSamohamayAbhAvAt / iha yasya rAgadveSamohamayAbhAvastadvacanaM satyamanatipAti ca dRSTam, yathA pathajJasyAbhayasya draSTaryarAgadveSavataH satpathopadezavacanam // 2033 // kiMdha savvaNNu tti matI jeNAhaM svvsNsycchettaa| pucchasu va ja Na yANasi jeNa ve te paJcayo hojjA // 2034 // kidha gAhA / syAnmatiH-sarvajJavacanatvAditi mAM prati sarvajJatvamasiddham , bhavataH rAgadveSamohamayAbhAvazca / tacca na, yasya sarvasaMzayachedanasAmarthyamasti sa sarvajJaH / yathA ka iti cet / pratyakSatvAdavipratipattezca nAnvayo'nveSaNIyaH / rAgadveSamohabhayAbhAvazca liGgato'numeya iti // 2034 // evamuvayogaliMga gotama ! savvappamANasaMsiddhaM / saMsArItarathAvaratasAvibheta muNe jIvaM / / 2035 // eva0 gAhA / evamanena prakAreNa pratyakSAnumAnAgamapramANasiddhamupayogAtmakaM saMsArItarAdibhedamAtmAnaM pratipayasva // 2035 // jati puNa so ego cciya havejja vomaM va savvapiNDesu / gotama ! tamegaliMga piNDesu tathA Na jIvo'yaM // 2036 / / jati gAhA / Aha-yadi punarasAveka evAkAzavat sarvamUrtivizepeSu syAt / tathoktam "eka eva hi bhUtAtmA bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat // " [ bahmabindU0 12] Sr. "UrdhvamUlamadhaH zAkhamazvatthaM prAhuravyayam / chandAMsi yasya parNAni yastaM vetti sa vedavit / / " [gItA0 15.1] 1 gadosamohAbhA ko he t| 2 vAyaM ca t| 3 kaha ko he ta / / 'ccheI ko he / 5 vi-ta / 6 hoI ta / hojja je / 5 tadega ko he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 443 ] gaNadharavAde jIvasiddhiH / tathoktaM - " puruSa evedaM sarvam" ityAdi / ucyate gautama ! yuktametat sarvamUrtivizepeSvekamAkAzame kaliGgatvAnna punarevaM pratizarIramekaliGgo jIvaH || 2036 // NANA jIvA kuMbhAtayo vva bhuvi lakkhaNAdibhedAto / suha- dukkha-baMdha mokkhAbhAvo ya jato tadegatte || 2037 / gANA gAhA / nAnAtmAnaH, lakSaNabhedAllakSyabhedo dRSTo yathA ghaTAdibhedaH, yaccAbhinnaM na tasya lakSaNabhedo yathAkAzasya / sukhaduHkhAdyabhAvacaikatve satyAtmanaH / // 2037 // jeNovayogaliMgo jIvo bhiSNo ya so patisarIraM / utrayogo ukkarisA'trakarisato teNa te'NaMtA || 2038 // jeNo 0 0 gAhA / Aha-kathaM punarAtmanAM lakSaNabhedo'bhyupagamyate ? ucyateyasmAt jJAnadarzanopayogalakSaNo jIvaH sa copayogaH pratizarIramutkarSApakarSabhedAdAnantyaM bhajate, tadanantatvAdAtmanAmapyAnantyam // 2038 || ete savvagatatto NaM sokkhAdayo Nabhasseva / kattA bhottA maMtA Na ya saMsArI jadhA''gAsaM // / 2039 || 353 ega gAhA / aikatve hi khalvAtmano [na] sukhAdayaH sampadyante sarvaga tatvAt / iha yat sarvagataM na tatsukhAdiguNaM yathAkAzam / evaM na badhyate, sarvagatatvAt / iha yat sarvagataM na tad badhyate yathAkAzam / yacca badhyate na tat sarvagataM yathA devadattaH / evaM na mucyate, na karttA, na bhoktA, na mantA, na saMsArItyAdi // 2039 // egatte Natthi suhI bahUvaghAto ti [134 - pra0 ] desaNiruyoM vva / bahutaravaddhattaNato Na ya mukkI desamuko vva // 2040 // // ega gAhA / nAtmaikatve sukhI bahutaropaghAtAt / iha yo bahutaropaghAto nAsau sukhI, yathA sarvarogAvRto'GgulyaikadezArogaH / yazca sukhI nAsau bahutaropaghAto yatheha viSayasampadupeto'nupadravo devadattaH / na cAsau mukto bahutaropanibandhAt / iha yo bahutaropanibandhano nAsau mukta iti vyapadizyate, na vA 1 ete je / 2 Na mokkhA hai ko ta / 3 tulanA mUtrakR0 cu0 1. 1. 1. 10 patra 26 / 4 u vva hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ vizeSAvazyakabhASye [ni0443muktasukhamaznute yathA sarvAGgazIlite vimuktAGgulyaikadezaH pumAn / yazca mukto nAsau bahutaropanibandhanaH, na ca svalpanibandhano yathA'zIlitaH pumAn // 2040 // jIvo taNumettattho jadha kuMbho tagguNovalaMbhAto / adhavA'NuvalaMbhAto bhiNNammi ghaDe paDasseva // 2041 // jIvo gAhA / tvakparyantamAtrazarIravyApI jIvaH, tatraiva tdgunnoplbdhH| iha yasya yAvati guNopalambhaH sa tanmAtro dRSTo yathA ghaTaH / yazca yatrAsan, na tasya tatra guNopalabdhiyathA'gnerambhasi / athavA na zarIrAdanyatrAtmA tadguNAnupalambhAt / iha yasya yatra guNAnupalambhaH [na] sa tatropalabhyate yathA ghaTAtmani paTaH / yazca yatrAste na tasya tatra guNAnupalambho yathA svAkAre ghaTasya // 2041 // tamhA kattA bhottA bandho mokkho suhaM ca dukkhaM ca / saMsaraNaM ca bahuttA'savvagatattesu juttAI // 2042 // tamhA gAhA / tasmAt kartRtvAdayo bahutvA'sarvagatatvayorAtmanoyuktarUpA nAnyatheti // 2042 // gotama ! vedapadANaM imANamatyaM ca taM Na yANAsi / jaM viNNANaghaNo cciya bhUtehiMto samutthAya // 2043 / / "maNNasi majjagesu va matabhAvo bhUtasamudayambhUto / viNNANamettamAtA bhUteNuviNassati sa bhUyo / 2044 // atthi Na ya peccasaNNA jaM punvabhave'bhidhANamamuMo tti / jaM bhaNitaM Na bhavAto bhavaMtaraM jAti jIvo ti // 2045 / / gotama gAhA / [maNNasi gAhA] atthi0 gAhA / gautama ! na ca tvameSAM vedapadAnAM vAkyArthaM vesi yadapadizyate "vijJAnadhana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati na pretyasaMjJAstIti" / pRthivyAdibhUtavijJAnalavasamu. dAyo vijJAnaghanaH, pRthivyAdivijJAnadezAnAM piNDIbhavanamiti yAvat / vijJAnaghana evetyavadhAraNamAtmano bhUtAtiriktasya vijJAnaguNAzrayasyAbhAvopadarzanArtham / etebhyo bhUtebhyaH pRthivyAdibhyo'nyathA jIvaparyAyavacano'pi bhUtazabdastebhyo mA bhUta, na vijJAnAtmakasattvasavAtaghano jainAnAmivAnekasattvavijJAnasaGghAto vanaspatyAdivat / samutthAyeti saMbhUyA'bhUtavijJAnaprAdurbhAvamAha / pRthivyAdivijJAnadezAnAmapi samudA 1 gnirambhasi / 2 etasyAH pratIkaM svopajJavRttau na dRzyate / arthAnurodhAt tu gAthayA atra bhAvyam / 3. 'mugo tti ta he ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 355 ni0 443] gaNadharavAde jIvasiddhiH / yanimittapariNAmAGgIkaraNaM na vyastAnAmiti yAvat / tAnyevAnu vinazyati tadvinAzamanu vinazyati / na yathAtmavAdinAmAtmA na zarIravinAzamanuvinazyati / na pretya. saMjJAsti-pretyabhAvo nAma nArakAdiH / sa evAyaM pretya nArako devo vA'bhavanmanuSyodhunA. saMvRtta iti na bhavAdbhavAntarasaMkrAntirastItyuktaM bhavati // 2043-45 // gotama ! patatthamevaM' maNNaMto Natthi maNNase jIvaM / vaktaresu a puNo bhaNito jIvo jamathi tti // 2046 // aggihavaNAtikiriyAphalaM ca to saMsayaM kuNasi jIve / mA kuru Na padattho'yaM imaM padatthaM NisAmehi // 2047 / / gotama gAhA / aggi0 gAhA / gautamaikavAkyatAyAmeSAM padAnAmenamarthamanumanyamAno nAtmAnamarthAntarabhUtaM bhUtebhyo'bhimanyase, yacca vAkyAntareSUktaM "na ha vai sazarIrasya priyA'priyayorapahatirastyazarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH" iti, tathA "agnihotraM juhuyAt svargakAmaH' ityAdi kriyAphalaM ca nAtmanyasati saMbhave. diti saMzaye yaH) kimayamAtmAsti nAstIti te / vayaM bramo mA kRthAH saMzayamiha mAcaivaM pratipatthAH, naiSAM padAnAmekavAkyatAyAmayamarthaH / zRNu padArtha vakSyAmaH // 2046-47|| [134-dvi0] viNNANAto'NaNo viNNANaghaNo tti savvasoM' vA vi / sa bhavati bhUtehiMto ghaDaviNNANAdibhAveNaM // 2048 // viNNA0 gAhA / jJAna-darzanopayogarUpaM vijJAnam / tato'nanyatvAdAtmA vijJAnaghanaH, athavA pratipradezamanantavijJAnaparyAyasaMghAtAtmakatvAdvijJAnaghanaH / vijJAnaghana eveti vijJAnaghanAnanyatvAdavadhAraNArthamAtmanaH / athavA zeSAtmadharmANAmapi cetovRttyavirodhAdi(dvi)jJAnAntarbhAvopadarzanArtha sarvAtmaliGgopasaGgrahArthaM vA / etebhyo bhUtebhyo vidyamAnebhyo dravyAdibhyaH, yato nArthamanAlambya vijJAnaprasUtirasti, ato ghaTAdibhyastadvijJAnabhAvenotpadyate // 2048 // tAI ciya bhUtAI so'Nu viNassati viNassamANAI / atyaMtarovayoge kamaso viSNeyabhAveNaM / / 2049 / / puvyAvaraviNNANovayogato vigamasaMbhavasabhAvo / viNNANasaMtatIe viNNANaghaNo'yamaviNAsI // 2050 // 1 metaM je| 2 saMbhAvaya saM0 iti prtau| 3 savvao hai| For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 vizeSAvazyakabhASye [ni0443. tAI gaahaa| [puvAgAhA ] / tebhyaH samutthAya tAnyeva hi vinAzavyavadhAnAbhyAM vijJeyabhAvena vinazyantyanuvinazyati / athavA tAnyevAnuprApyAnuprakAzya vA vinazyantyanuvinazyati / sa ca prAgetanavijJAnAtmanoparamati pAzcAtyavijJAnAtmanA cotpadyate / sAmAnyavijJAnAtmanA dravyatayA'vatiSThate ityutpAda-vyaya-dhrauvyadharmA vijJAnaghanaH // 2049-50 // Na ya peccaNANasaNNA'vatiTTate sNptovyogaato| viNNANaghaNA'bhikkho jIvo'yaM vedapatavihito // 2051 / / ___Na ya gAhA / na pretya saMjJAstIti-na ceha prAgetanI ghaTavijJAnAdisaMjJA avatiSThate, sAmpratavijJAnopayogavinitatvAt / sa eSa vijJAnaghanAkhyo jIvo vedavihitaH pratipadyasvaivam // 2051 // evaM vi bhUtadhammo NANaM tabbhAvabhAvato buddhI / taNNo tadabhAvammi vijaM gANaM vetasamayammi // 2052 / / ___ evaM gAhA / syAnmatiH-evamapi hi bhUtadharma eva jJAnam , tadbhAve bhAvAt , tadabhAve cA'bhAvAt / tebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyatIti vacanAt bhUtanimittaprAdurbhAvAt , yadatyaye cA'prAdurbhAvAdityarthaH / tacca na, yasmAttadatyaye'pi zrutevi( zrutau vi)jJAnamuktam // 2052 // atyamite Aticce cande saMtAsu aggivAyAsu / kiM jotirayaM puriso appajjoti ti NihiTo // 2053 / / attha0 gAhA / tadyathA "astamita Aditye yAjJavalkya candramasyastamite zAnte'gnau, zAntAyAM vAci, kiM jyotirevAyaM puruSaH ? AtmajyotiH samrADiti ihovAca" [bahadA04.3.6] / jyotiriti jnyaanmaah| Atmaiva jyotirasya so'yamAtmajyotiH jJAnAtmaka ityarthaH / ato na jJAnaM bhUtadharma iti // 2053 / / tadabhAve bhAvAto bhAve cA'bhAvao Na taddhammo / jadha ghaDabhAvAbhAve vivajjayAto paDo bhiNNo // 2054 // tada0 gAhA / itazca na jJAnaM bhUtadharmaH, tadabhAve bhAvAdbhAve'pi cAbhAvAt / iha yadabhAve'pi yad bhavati, bhAve'pi ca na bhavati, na tat tasya dharmo yathA ghaTasyeha paTaH / yacca yasya dharmaH, na hi tat tadabhAve bhavati, bhAve ca sarvathA 1 nazatani dra- iti pratau / 2 'bhikkhA je / 3 degbhihio he ko ta / Jain Educationa international For Personal and Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 444] gaNadharavAde jiivsiddhiH| 357 na bhavati, yathA ghaTasya rUpAdayaH / na ca vijJAna bhUtAbhAve na bhavati, bhAye cAvazyameva bhavatyato na bhUtadharma iti // 2054 // esiM vetapadANaM Na tamatthaM viyasi adhava [135-pra0] savvesiM / attho kiM hojja sutI viNNANaM vatthubheto vA // 2055 / / jAtI davvaM kiriyA guNo'dhavA saMsao' sa caayutto| ayameveti Na vAyaM Na vatthudhammo jato jutto // 2056 / / esiM gAhA / jAtI gAhA / gautama ! tvameSAM vedapadAnAM na vAkyArthamavabudhyase / athavA sarveSAmeva hi vedapadAnAmarthaM nAvavudhyase / kiM zrutyartha padaM bhaveyathA bhairIzabdaH, uta vijJAnArtha yathA ghaTa iti, uta vassvantaraM yathA ghaTAt paTa iti, uta jAtyartha yathA gauriti, dravyAthe daNDIti, kriyArtha dhAvatIpti, guNArtha zukla ityAdau saMzayaH / sa cAyamayuktaH yato'yameveti naivAyamiti vA na vastudharmoM yuktaH, sarvAsarvAtmakatvAdvastunaH / vastuvizeSazca zabdaH / tasmAnna 'taddharmAvadhAraNaM yuktam // 2055-56 // savvaM ciya savvamayaM saparapajjAyato jato NiyataM / sabvamasavvamayaM 'pi ya "vivittarUvaM vivakkhAto // 2057 // savvaM gAhA / iha sva[para paryAyataH sarva sarvamayamuktaM sAmAnyavivakSAtaH / tathA sva[para] paryAyataH sarvamasarvamayamekAntaviviktamipyate, vizeSavivakSAtaH / / 2057 / / sAmaNNavisesamayo teNa patattho vivakakhayA jutto / vatthussa vissarUvo pajjAyAvekkhayA savvo // 2058 // sAmaNNa. gAhA / tasmAt sAmAnyamayo vizeSama yazca padArtho yuktastathA cAnyathA ca vizvarUpaH, paryAyApekSayA vastutatsvAbhAvyAditi // 2058 // chiNNammi saMsayammI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNa / so samaNo pavvaito paMcahi saha khaNDiyasaehi // 444 // 2059 / / evaM kammAdIsu vi jaM sAmaNNaM tayaM samAyojja / jo puNa 'jattha viseso samAsato taM pavakkhAmi // 2060 // 1 'o tbaajutto| ko he ta / 2 ahameM ta / 3 'smAttaddha'- iti pratau / 5 ciya je / 5 vicitta je| 6 tathAhi iti pratau / 7 samAujaM ko he / 8 entha ko| 9 'mi / / rani zrI prathamagaNadharavAdaH samAptaH / ta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 vizeSAvazyakabhASye [ni0 445chiNNammi gAhA / evaM gAhA / evaM yadiha sAmAnyaM tat karmAdiSvapi yathAsambhavamAyojanIyaM pratyakSAnuvRttyA saMzaye saMzaye saMzayA'pAkaraNe ceti vizeSaM vkssyaamH| // 2059-60 // taM padhvaitaM' sotuM 'bitiyo AgacchatI amariseNaM / baccAmi NamANemi parAyiNittA-Na taM samaNaM // 445 // 2061 // chalito chalAtiNA so maNNe mAiMdajAlato vA vi| ko jANati 'kidha vattaM ettAhe vadRmANI se // 2062 // so pakkhaMtarame meM pi jAti [135-dvi0] jati me tato mi tasseva / sIsattaM hojja gato vottuM patto jiNasagAsa // 2063 // Abhaho ya jiNeNaM jAtijarAmaraNaviSpamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savvaNNUsavvadarisINaM // 446 // 2064 // kiM maNNe asthi kammaM udAhu jatthi tti saMsayo tujhaM / vetapatANa ya atthaM Na yANase tesimo attho // 447 // 2065 / / kamme tuha saMdeho maNNasi taM NANagoyarAtItaM / tuha tamaNumANasAdhaNamaNubhUtimayaM phalaM jassa // 2066 / / taM panna0 gAhA / chalito gAhA / so pakkhaM0 gAhA / AbhaTTho gAhA / ki maNNe gAhA / kamme gAhA / AyuSmannagnibhUte karmaNi bhavataH sandehaH, yataH kila tat sarvapramANaviSayAtItamiti / maivaM pratipatthAH / naiva hi tat sarvapramANagocarAtikAntam, asmatpratyakSavAda, bhvtshcaanumaanaagmgmytvaat| na hi tat apratyakSa sarvathA yat anyasya kasyacit pratyakSaM siMhavat / yathA siMhaH kepAzcideva pratyakSo'tha ca tatprAmANyAdAgopAlaM pratItaH, tathehApi matpratyakSaM karma sarvapratyakSavAdbhavadvijJAnavaditi pratipadyasva / Aha-sarvapratyakSatvAdityayamasiddho mAM prati / na hi bhavato'smAbhiH sarvajJavaM sambhAvyate, tadabhyupagame vA bhavacanAt karmApi pratipayemahi / ucyate-na, sarvathA sarvasaMzayacchedanasAmarthyAt / iha yasya sarvathA sarvasaMzayacchedanasAmarthyamasti sa sarvajJo yathA ka iti cet ! pratyakSatvAdavipratipattezca nAnvayo'nveSaNIyaH / yadi vA sarvathA sarvasaMzayaccheda[na]mapi na sarvajJatA, liGgamabhidhatsva / na cedabhidhIyate'bhyupagamyatA 1 'iu t| 2 bIo ko ta he| 3 'mI pa ta he ko| 4 jAli' ko / 5 pAi je / / ka ko he| kala ta / 7 rmitt| 'gAgeko / 1 maNi dI ho / 10 jANasI hA ko dii| yANasI ta m| yANasi he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 359 ni0 447 ] gaNadharavAde krmsiddhiH| msmtsrvjnytaa| tatazcAsmatpratyakSa krmeti| athavA bhavato'pi hi pratyakSameva karma tadanubhUtipratyakSatvAt / iha yasyAnubhUtiH pratyakSA, tatpratyakSam , yathA rUpAdayaH / karmApi ca sukhaduHkhAnubhUtyA'nubhUyate, tannimittatvAt sukhaduHkhAnubhUteH / tasmAt pratyakSaM karmeti / Aha-nanu tadanubhUterityayamasiddhaH, na pratipadyAmahe sukhaduHkhAdinA karmaNo'nubhUtiriti // 2061-66 // asthi suhadukkhahetU' kajjAto bIyamaMkurasseva / so diTTho ceva matI vabhicArAto Na taM juttaM // 2067 // asthi gAhA / ucyate-sukhaduHkhAnubhUteheturasti, kAryatvAdanurasyeva bIjam , yazca heturasyAstatkarma tasmAdasti karmeti / syAnmatiH-sukhaduHkhAnubhUteSTa eva heturi. STAniSTaviSayaprAptimayo bhaviSyati / tat kimiha karmaparikalpanayA ? na hi dRSTaM nimittamapAsya nimittAntarAnveSaNaM yuktarUpam / ucyate-na, vyabhicArAt / / 2067 // jo tullasAdhaNANaM phale viseso Na so viNA hetuM / kajjattaNato gotama ! ghaDo vva hetU ya so kammaM // 2068 // ___ jo tulla0 gAhA / iha yo hi dvayoriSTazabdAdiviSayasukhasAdhanasametayobahanAM vA tatphale vizeSo duHkhAnubhUtimayaH, yazcAniSTasAdhanasametayorekasya tatphalavighAtavizeSo nAsau hetumantareNa smbhaavyte| na ca taddhatureva] vA yuktaH, sAdhanaviparyayAt / parizepAt-hetumAnasau, kAryatvAd, ghaTavat / yazca samAnasAdhakasAdhanasametayostatphalavizeSahetustat karma / tasmAdasti karma // 2068 // bAlasarIraM dehatarapuvvaM indiyAtimattAto / jadha bAladehapunyo juvadeho puvamiha kammaM // 2069 // bAla0 gAhA / anyadehapUrvakamidaM bAlazarIram, indriyAdimattvAt / iha yadindriyAdimat tadanyadehapUrvakaM dRSTam , yathA bAladehapUrvakaM yuvazarIram / yaccharIrapUrvakaM cedaM bAlazarIrakaM tat karma / tasmAdasti karmeti / indriyAdimattvAdityAdigrahaNAccetanatvAt, sukhitvAt, duHkhitvAt, prANApAnaniHzeSonmeSajIvanAdimattvAditi // 2069 // kiriyAphalabhAvAto dANAdINaM phalaM kisIe vya / 'taM ciya dANAdiphalaM maNappasAdAti jati buddhI // 2070 // kiriyA0 gAhA / phalavanto dAnAdayaH, cetanarUpakriyArUpatvAt / iha yacce. tanakriyArUpaM tatphalavadRSTam , yathA kRSyAdikriyA / yaccAphalaM na taccetanakriyArUpam, * - - . . ge se| , mon- - --- - . .... Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhAgye [na0 447 yathA'NvAdi / yaccaiSAM dAnAdikriyAvizeSANAM phalam , tat karma / tasmAdasti karma / syAt-vipakSe'pi darzanArdanaikAntiko'yam , yataH kRSyAdikriyANAM hi kadAcidvaiphalyamapi dRSTam / tacca na, phalavatve sati tadArambhadarzanAdajJAnAccAphalatvadarzanAt / dAnAdInAmapi tatsvabhAvatvA'bhyupagamAdadoSaH / syAnmatiH-yathA kRSyAdikriyA dRSTaprayojanAstathA dAnAdayo'pi manaHprasAdAdimAtraphalA eva bhaviSyanti / kimihAdRSTaphalaparikalparUpA:( kalpanayA )tacca na // 2070 // [136-pra0] kiriyAsAmaNNAto jaM phalamassAvi taM mataM kammaM / tassa pariNAmarUvaM suha dukkhaphalaM jato bhujjo // 2071 / / kiriyA0 gAhA / kriyAsAmAnyAt manaHprasAdAdirUpamapi kriyAvizeSa eva / tenApi hi phalavatAvazyaM bhavitavyam / asyApi hi yat phalaM tat karma / tatpariNAmAtmakaM tatphalamucyate bhUyaH sukha-duHkhAdi / syAt - prAgabhyupagamya dAnAdikriyAphalaM karma, idAnIM manaHprasAdAdikriyAphalamiti viruddhamucyate / tacca na, kAraNe kAryopacArAt parjanya(nye) tandulavarSaNavat // 2071 / / hojja maNovittIe dANAtikiye va jati phalaM buddhI / taM Na NimittattAto piNDo vya ghaDassa viSNeyo / / 2072 / / hojja gAhA / syAnmatiH-manovRttarapi pratyAvRtyA dAnAdikriyaiva phalaM bhaviSyati / tacca na, nimittatvAt / na hi nimitaM phalamiSTaM ghaTasya piNDavat / naimittikaM tUpalabhyate piNDasya ghaTavat // 2072 / / evaM pi diTTaphalatA 'kiyA Na kammapphalA pasattA te / sA tammattaphale cciya jaya maMsaphalo pasuviNAso // 2073 / / ___ evaM gAhA / Aha--evamapi dRSTArthAnAM kriyANAmadRSTaphalAbhAvaprasaGgaH, dRSTena phalenAbhimataprayojanatvAt, pazuvizasanavat / yatheha pazuvizasanakriyA mAMsAzanA. yA''rabhyate nA'dharmAyetyatastasyAstanmAtraphalataiveSyate, nAdharmaphalatA // 2073 / / pAyaM ca jIvaloo vaTTati didRpphalAsu kiriyaamu|| ahiTThaphalAsu puNo vadRti NAsaMkhabhAgo vi // 2074 // pAyaM gAhA / prAyaM cAyaM prAgiloko dRSTAsveva kriyAsvanupravartate, dAnAdiSvadRSTaphalAsu katipaye'nupravartate / hiMsAdInAM cAniSTa kriyANAmadRSTaphalAbhAvAddAnAdISTakriyANAmayadRSTaphalAbhAvo bhaviSyati // 2074 / / 1 nAdina-iti pratau / 2 kiriyA ko he| 3 tammitta ta / sammetta hai| 4 phale ta / 5 puNa ko he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 447] gaNadharavAde krmsiddhiH| somma jato cciya jIvA pAyaM diTupphalAmu vaTuMti / addiSTaphalAo vi' hu tAo paDivajja teNeva // 2075 / / ___ somma gAhA / saumya yata eva prANinaH prAyeNa dRSTaphalAsveva kriyAsvanupravarttante nAdRSTaphalAsu / ata eva tAH khalvadRSTaphalA apIti pratipadyasva / // 2075 / / ko'bhiprAyaH ? idharA adiTTarahitA savve muccejja te ayatteNa / ahiTThAraMbho ceva kilesabahalo bhavejjA hi // 2076 // idharA gAhA / itarathA'dRSTaphalAbhAvAdaniSTa kriyAnuSTAtAraH sarva eva ayatnena mucyeran / dAnAdyadRSTArthakriyArambhAya vA pApabahulo bhavet / katham ? ihepTakriyAnuSTAtArastatkriyAphalavipAkamanubhavantastatpracoditAH punariSTAsveva kriyAsvanupravartante / tatazca bhUyastatphalavidhAkAnubhUtiH / punariSTakriyAnuSTAnamityevamanantasantatimayaH saMsAraH / Aha-tathAstu / kiM no bAdhyeta-yadyaniSTa kriyAnuSTAtAro mucyeran iSTa kriyAnuSTAtRNAM cAnantaH saMsAraH syAt ? ucyate-nanvidameva bAdhyate yadiSTakriyAnuSTAtArastatphalavipAkAnubhuja evopala yeran , azubhakriyAnuvidhAyino'ni. ephalabhujazca na syuH / na ca tattathA // 2076 / / jamaNiTThabhogabhAjo bahutarayA jaM ca Nei matipuvvaM / ahiTThANi?phalaM koi vi kiriyaM samArabhate // 2077 / / jama0 gaahaa| yatazcehAniSTabhogabhAjo bhUyAMsaH, na ca kazcidapi buddhipUrvamadRSTAniSTaphalAM kriyAmArabhate / adRSTamaniSTaM ca phalamasyAH seyamadRSTA'niSTaphaleti // 2077 // teNa paDivajja kiriyA addiSTe[136-dvi0]gaMtiyapphalA savvA / diThANegaMtaphalA sA vi adiTThANubhAveNaM / / 2078 // teNa gaahaa| tena saumya pratipadyasva saMsAriNaH sarvakriyayA'vazyamadRSTaphalayA bhavitavyam / dRSTaphalatAyAmanekAntastatphalavighAtazcA'daSTAnubhAvata eva, anyathA hi samAnamIhamAnAnAmekasya vighAto na yuktarUpaH // 2078 / / 'adhava phalAto kammaM kajjattaNato pasAhitaM puvvaM / paramANavo ghaDassa va kiriyANa tayaM phalaM bhiNaM // 2079 // 1 o cciya tA' ta / 'o viya tA he / 2 apayatteNaM ko he / 3 kesaba je he / 4 bhai ta ko he / 5 ahavA ta he ko| 6 lAu he ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 vizeSAvazyakabhASye [ni0 447adhava gAhA / athavA prAgevAsmAbhiH prasAdhitaM karma kAryasvAd ghaTasyeva paramANavaH / tadeveha kriyAphalamanumeyaM tAbhyo bhinnamiti // 2079 // Aha gaNu muttamevaM muttaM ciya kajjamuttimattAto / idha jaha muttattaNato ghaDassa paramANavo muttA // 2080 // ____ Aha gAhA / Aha-yadi kAryAt karma prasAdhyeta zarIrAdikAryasya mUrtimattvAt karmApi mUttimat prasajati / ucyate-idamasmAbhiH sAdhyaM tat sAdhu bhavataiva prasAdhitam | satyamiha mUrtimadeva karma, tatkAryasya zarIrAdeH mUrtimattvAt / iha yasya kArya mUrtimat tasya kAraNamapi mUttimad dRSTam , yathA ghaTasya paramANavaH / yaccAmUte na tasya kAraNe mUrtimattvam , yathA vijJAnakAraNasyAtmanaH / samavAyikAraNaM cehAdhikriyate, na nimittamAtramAlokarUpAdi / ____ Aha-nanu sukhaduHkhAdayo'pi karma kAryam / atastadamUrtimattvAdamUrttatvamapi karmaNaH / na ca mUrttAmUrtamasti / ucyate - nanUktamiha samavAyikAraNamadhikriyate / sukhaduHkhAdayazcAtmadharmAsteSAmAtmaiva samavAyikAraNam, kamaiSAM nimittakAraNamannAdivadityadoSaH // 2080 // tadha suhasaMvittIto saMbaMdhe vetaNubbhavAto ya / bajjhabalAdhANAto pariNAmAto ya viSNeyaM // 2081 // AhAra ivANala iva ghaDo va jehaadiktblaadhaanno| khIramivodAharaNAI kammarUittagamagAiM // 2082 // tadha gAhA / AhAra gAhA / itazca mUrtimat karma, tatsambandhe iha mukhasaMvitteH / iha yatsaMbandhe sukhasaMvittirjJAyate tat mUrtimat , yathAhAraH / yaccAmUrta na tatsambandhe sukhasaM vidasti, yathAkAzasambandhe / tathA, tatsambandhe vedanodbhavAt / iha yatsambandhe vedanodbhavo bhavati tanmUrtimadyathAgniH / yaccAmUrta na tatsambandhe vedanodbhavaH, yathA''kAzasambandhe / tathA'nAtmavijJAnAditve sati mUrtimabalAdhAnAt / iha yasyA'nAtmavijJAnAdeH mUrttimatA balAdhAnaM janyate [sa] mUrtimAn yathA snehAdibalAdhAno ghaTaH / yaccAmUrta na tasyA'nAtmavijJAnAde mUrttimatA balAdhAnakriyA yathA''kAzasya / tathA'nAtmAdipariNAmAt / iha yadanAtmAdisvabhAvaM pariNAmi tanmUrtimad yathA payaH / yaccAmUrta na tadAtmasvabhAvaM pariNAmi yathAkAzam // 2081-82 // 1 tAdyau- iti prtau| 2 kAraNa-iti prtau| 3 ghaDu vya ko he| 4 lAhANe ta / 5 rUvi ko he t| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 447 ] gaNadharavAde karmasiddhiH / adha matamasiddhametaM pariNAmAto' tti so vikajjAto / siddho pariNAmo se dadhipariNAmAti va payassa || 2083 || adha gAhA / atha matiH- asiddhametat pariNAmAditi / na hi pariNAmi karmeti pratipadyAmahe / ucyate - pariNAmi karma, kAryasya pariNAmitvAt / iha yasya kAryaM pariNAmi tasya kAraNamapi pariNAmi / yathA dadhikArya pariNAma payaH / yaccApariNAmi na tasya kAryapariNAmitA yathAkAzasya // 2083 || abhAtivigArANaM jadha vaicittaM viNA vi kameNa / tadha jati saMsArINaM havejja ko NAma to doso || 2084 // abhAti gAhA / yathA'bhrAdivikArANAmantareNa karma vaicitryaM dRSTam / yadyevaM saMsAriNAmapi syAt ko doSaH || 2084|| 363 kammamma ko to jadha vajjhakkhaMdhacittatA siddhA / va ta kamma puggalANa vi [137 - pra0 ] vicittatA jIvasahitANaM // 2085 || kamma0 gAhA | saumya karma aNu vA ko bhedaH ? nanUktaM karmApi pudgalavikAra eva, kevalamAtmasaMyogaviziSTaH / tato yathA'bhrAdivikAravizvarUpatA tathAsyApIti / / / 2085 // vajjhANa cittatA jati paDivaNNA kammaNo viseseNaM / jIvANugatassa matA bhattINa va sippiNatthANaM || 2086|| bajjhA0 gAhA / yadi ceha bAhyAnAmabhrAdivikArANAM pugalamayatvAdvicitratA pratipAdyate karmaNo vizeSeNa pratipattavyA, puruSAdhiSThAnAt / yatheha kuzalazilpivinyastA bhaktayazcitrAzcitrAdiSUpalabhyante tathA puruSAdhiSThitasya karmaNaH pratiniyatavizvarUpatA vizeSo'bhyupeyaH // 2086 / / to jati taNumetaM ciya havejja kA kammakarapaNA NAma / kammaM pi NaNu taNu cciya saNhatara aMtarA varaM // 2087 || jAjjai ( to jati) gAhA / Aha-yadi punarabhrAdivikAravattanumAtrataiva syAt kimiha karmaparikalpanayA : ucyate - karmApi nanu tanureva kevalamaNIyasIndriyaviSayAtItA cAbhrAdivikArakAraNadravyavat // 2087 // 1 mAu tti ko he / 2 kAryapama-iti prattau / 3 veci ko he ta / 4 pogga ko hai / 5 Na vicittaNatthANaM ta / 46. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0447ko tIye viNA doso dhUlAto savvadhA vimukkassa / dehaggahaNAbhAvo tato ya saMsAravocchittI // 2088 // ko tIya gAhA / Aha-yadi punaraNIyasI tanu va syAt ko doSaH syAt ? ucyate-- sthavIyasI sarvathA vihAyopAdAnahetvabhAvAccharIrAdAnAbhAvaH syAt / tatazca saMsArocchedaH // 2088 // savvavimokkhAvattI NikkAraNato vva svvsNsaaro| bhavamukkANaM ca puNo saMsaraNamato aNAsAso // 2089 / / saba0 gAhA / atha(apya)zarIratve sati sarvamokSaprasaGgaH / azarIrasyApi ca saMsaraNapratipattAvakAraNaH saMsAraH syAt , muktAnAmapi cAkasmAt patanaprasaGgaH / tatazcAnAzvAsadoSaH // 2089 / / muttassAmuttimatA jIveNa kadhaM havejja saMbandho / somma ! ghaDassa va NabhasA jadha vA dabassa kiriyAe // 2090 // muttassa gAhA / Aha-mUrtimataH karmaNo'mUrtenAtmanA kathaM sambandhaH syAt ! ucyate-yatheha ghaTasya nabhasA, dravyasya yA kriyAdibhiH / etAvatI ca sambandhakriyA yat saMyogaH samavAyo tadubhayaM ca mUrtAmUrtayoraviruddham // 2090 / / adhavA paccarakhaM ciya jIyovaNibaMdhaNaM jadha sarIraM / ceTTai 'kammayamevaM bhavaMtare jIvasaMjutta / / 2091 // adhavA gAhA / athavA yatheha pratyakSameva jIvopanibandhanamidaM zarIramAcepTate tadvat kArmaNamapi pratipadyasva / utaitaddharmAdharmanimittam / tAvapi mUrtImUttau bhavetAM ? yadi mUrtI tatsambandhavadAtmakarmaNorapi sambandhaH / athAmUrtI taccharIrAnuvidhAyitve'pi samAnam / / 2091 // mutteNAmuttimato uvaghAtANuggahA kadhaM hojna / jadha viSNANAdINaM madirApANosadhAdIhiM // 2092 // mune0 gAhA / Aha--mUrtimatA karmaNA''manomUrnamyopaghAtAnugrahau kathaM syAtAm ! ucyate-yaha-vijJAnasya madirApAnApUviSApAlikAzanA dupaghAto'nuprahazca sarvicAdimedhyabheSajopayogAt , tathA cakSurAdivijJAnAnAmiSTAniSTa viSayanimittAva 1 tIra ko he| tIi ta / 2 dhulAe ko he ta / 3 Nau vva ko he| " 'mukkhA / ta / 5 va ko he / 6 tamma t| hojjA ko he / 8 vihAnasAmadi-iti pratI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 365 ni0 447] gaNadharavAde karma siddhiH / nugrahopaghAtau sukhasya duHkhasya tadviparItaviSayanimittau / tathA rAgadveSabhayazokAdInAmapi sambhavato'bhidheyam // 2092 / / adhavA NegaMto'yaM saMsArI sahA atto ti / jamaNAtikammasaMtatipari[137-dvi0]NAmAvaNNarUbo so // 2093 // adhavA gAhA / athavA nAyamekAntaH saMsArI sarvathaivA'mUrta iti / kutaH ? anAdi karmasantAnonibandhanatvAdAtmakarma sAmAnyaparyAyAcca sukhaduHkhAdInAm / paryAyiNazca paryAyA'nanyatvavivakSAta iti // 2093 / / / saMtANo'NAtIo paropparaM hetuheubhAvAto / dehessa ya kammassa ya gotama ! bIyaMkurANaM va // 2094 // saMtANo gAhA / Aha-kathaM punaH karmaNo'nAdiH santAna iti ? ucyate-- dehakarmaNoraMnyonyahetuhetumadbhAvAt / iha yayoranyonyahetuhetumadbhAvastayoranAdiH santAno yathA bIjAGkurayorathavA pitAputrayoH / / 2094 // kamme 'vA'sati gotama ! jamagnihottAdi saggakAmassa / veta vihitaM vihaNNati dANAtiphalaM ca loammi // 2095 // kamme vA gAhA / karmaNyasati vA yad "agnihotraM juhuyAt svargakAmaH' ityAdi kriyAnuSTAnaM vedavihitaM tadvighAtaH / loke [ca] dAnAdi kriyAphalavizeSANAm / aniSTaM caitat , kriyAphaladarzanAt kriyAdivadityuktam // 2095 // kammamaNicchaMto vA suddha ciya jIvamIsarAI vA / maNNasi dehAtINaM jaM kattAraM Na so jutto // 2096 / / kamma0 gAhA / karma vA'niSThan zuddhamevAkarmANamAtmAnamIzvaramavyakti(kta)kAlaniyatiyadRcchAdikaM kartAramabhipraipi zarIrAdInAM yadi / asAvapi na yuktarUpaH / // 2096 // katham ? upakaraNAbhAvAto NiccedvA'muttatAdito vA vi / IsaradehAraMbhe vi tullatA vA'NavatthA vA // 2097 / / uva0 gAhA / nAyamakarmA zarIramArabhate / nirupakaraNatvAt / iha yo nirupakaraNo nAsAvArabhate, yathA daNDAdivikalakulAlaH / yazcArabhate nAsau nirupakaraNo yathA'sA 1 savvato je / 2 anannu tti ta / 3 no yadani -iti pratau / , 'gAITa ko he| draSTavyA gA' 2120 / '5 jIvasma je / 6 cA ko he / 7 tAI kii| 8 maNAsa-iti pratau / 9 rAsi vA je / rAI ta / 10 nAM yamavamA - iti pratI / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ ni0 447 veva daNDAdisametaH / na cAsya karmAntareNAnyadupakaraNamasti / athavA'yaM prayogaH - nA [ya] - makarmAssrabhate, ekatvAdekaparamANuvat / evaimazarIratvAdAkAzavat, niHkriyatvAd, amUrta. tvAt, sarvagatatvAdityAdi / atha matiH - IzvaraH zarIrakhAmArassbhate / taccharIrArambhe'pi tulyatA / nanUktam 'akarmA nArabhate'nupakaraNatvAt' ityAdi / athAnyastaccharIrArambhAya vyApriyate / so'pi hi zarIravAnazarIro vA ? yadyazarIraH, nArabhate nirupakaraNatvAdityAditaH / atha zarIravAMstaccharIrArambhe'pi tulyatA / atha taccharIramanyaH zarIrakhAnArabhate / atastasyApyanyastasyApyanyaH ityanavasthA, aniSTaM caitat sarvam || 2097 // I 366 adhava sabhAva maNNasi viSNANaghaNAdivetavaMkAto / ta bahudo gotama ! tANaM ca patANamayamattho || 2098|| adhava gAhA / athavA "vijJAnadhana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya" ityAdivedavacanaprAmANyAt svabhAvo'bhipretastathApi hi bhUyAMso doSAH prasajati / katham iha svabhAvo hi vastuvizeSo'kAraNatA vastudharmo vAbhyupagamyeta ? sarvathA ca doSaH / tatra bhAvasvabhAvo vastuvizeSaH sarvapramANagocarAtItatvAt svaraviSANavat / athAsau sarvapramANaviSayAtIto'pyasti; karma kimiti nAsti ? svabhAvAstitve vA yo hetuH sa karmaNo'pi samAnaH / athavA karmaNo'bhidhAnaM svabhAva iti tannAmAsti / na saMjJAmAtravipratipattiH / sa ca mUrtimAna - mUrtto vA ? yadi mUrttimAn, asya karmaNaH ko vizeSaH ? karmaiva saMjJAviziSTaM tat / athAmUrtaH; nArambhako nirUpakaraNatvAt ityAditaH / na ca mUrtimataH zarIrAdikAryasyAmUrta kAraNamanurUpamAkAzavat / athA'kAraNatA nAma svabhAvaH / ato'bhidadhmaH - nA'kasmi[ka]nnirgataH(tiH) zarIrAdikAryasyai / [ nAkasmikamabhUt ] zarIram, AdimatpratinityatAkAratvAt / iha yadAdimat pratiniyatAkAraM ca na tadAkasmikaM yathA ghaTaH / yaccAkasmikaM na tadAdimat pratiniyatAkAraM ca / yathAbhrAdivikAraH / pratiniyatAkAratvAdeva copakaraNasametakartRkaM zarIraM ghaTavat / na ca karmaNo'nyadupakaraNaM sambhAvyate / atha vastuno dharmaH svabhAvaH / tathApyasau yadyAtmadharmo vijJAnAdivanna zarIrakAraNamamUrttatvAdAkAzAdivat / atha mUrttimaddharmaH / na punalaparyAyamativarttate / karmA'pi hi pudgalaparyAyA'nanyarUpamevetyavipratipattiH / na caiSAM vijJAnaghanAdipadAnAmayaM vAkyArtho yo bhavadabhipretaH / kiM tarhi ? vijJAnaghanAkhyaH puruSa evAyaM bhUtebhyo'rthAntaram / bhayaM ca karttA / kArya ca zarIram / ata eva ca tAvat karttAntaraM karaNamavasIyate, 'kartRkAryasadbhAvAt / iha yatra kartRkArya sadbhAva 1. ekama- iti pratau / 2 vuttAo ko he ta / 3tAva ko hai / 4 syAmUrtakaM za0 - iti pratau / 5. dAnAdi0 - iti pratau / 6. ntaraka0 iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 451] gaNadharavAde tjjiivtcchriirvaadH| 367 statrAvazyaMbhAvi karaNaM, yathA'yaskArAyaspiNDasadbhAve saMdaMzaH / yaccAtrAtmanaH zarIrakAryanivRttau karaNabhAvamApadyate tatkarmeti pratipadyasva // 2098 // chiNNammi saMsayammI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaito paMcahi saha khaMDiyasatehiM // 448 // 2099 / / te pavvaite sotuM tatiyo AgacchatI jiNasayAse / vaccAmi NaM vadAmi vandittA pajjuvAsAmi // 449 / / 2100 // sIsatteNovagatA saMpadamindaggibhUtiNo jassa / tibhuvaNakatappaNAmo sa [138-50] mahAbhAgo'bhigamaNijjo // 2101 // tardabhigamaNavaMdaNovAsaNAdiNA hojja pUtapAvo haM / vocchiNNasaMsayo vA vottuM patto jiNasagAsaM // 2102 / / AbhaTTho ya jiNeNaM jAi-jarA-maraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savaNNUsabadarisINaM // 450 // 2103 // tajjIvatassarIraM ti saMsao Na vi ya pucchase kiMci / vetapatANa ya atyaM Na yANase" tesimo attho // 451 // 2104 // vasudhAtibhUtasamudayasaMbhUtA cetaNa tti te saMkA / patteyamadihA vi hu majjaMgamado" vva samudAe // 2105 / / z2adha majjaMgesu mado vIsumadiTTho vi samudae hotuM / kAlaMtare viNassati taba bhUtagaNammi cetaNaM // 2106 // chiNNammi gAhA / te pacca0 gAhA / sIsatte0 gAhA / tadabhi0 gAhA / AbhaTTho gAhA / tajjIva0 gAhA / vasudhA0 gAhA / jadha gAhA / saumya vAyubhUte ! bhavadabhiprAyo-naiva hi zarIrAdayaM pRthak puruSaH, pRthivyAdimahAbhUtasamudAyadharma eveyaM cetanA, pratyekamadarzanAt, samudAye ca darzanAt / Aha-yat samudAyeSu pratyekaM nopalabhyate tatsamudAye copalabhyate tat samudAyamAtradharma eva pratIyate / yathA madyADne madaH pRthaganupalabhyamAnastatsamudAya evAvirbhavati tadvinAze coparamati, tatheyamapi cetanA pRthagabhUtA bhUteSu, tatsamudAye bhUtvA,punarna bhavati / vAkyAntaraSu cAnuzrayate--- " na ha vai 1yammi vi je| 2 "hiM a khaM je| 3 dvitIyo gaNadharavAdaH samApta / ta / 5 sagAsaM ko he ta / 5 degmi Na ko je ta / 'mi va he dI / 6 tadadhigamavaMdaNaNamaMsaNAdiNA je / 7 gAse he ko| 8 je pratau " AbhaTTho ya jiNaNaM / gAdhA // " iti aMzo gRhItaH / 9 ti maNNase Na je| 10 degNasI dI ko he / 11 mauvva / 12 paM-iti pratau Jain Educationa international For Personal and Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ni0 451 sazarIrasya priyApriyayorapahatirastyazarIraM kAyAvasantaM priyApriye na spRzataH" ityA diSvataH saMzayaH // 2099 // patteyamabhAvato Na reNutellaM va samudaye cetA / mage tu mato vasuM pi Na samso Natthi || 2107 // 368 vizeSAvazyakabhASye maNi- vitaNhatAdI patteya pi hu jadhA mataMge / tadha jati bhUtesu bhave cetA tI samudae hojjA // 2108 // jati vA savvAbhAvo vIsuM to kiM tadaMgaNiyamo'yaM / tassamudayaNiyamo vA aNNesu vi to bhavejjA hi // 2109 // patteya gAhA0 / bhami0 gAhA / jati gAhA / mA kRthAH saMzayam, na bhUtasamudAyamAtrasyeyaM cetanA, sarvathA pRthaganupalabdheH / iha yat sarvathA pRthag nopalabhyate tatsamudAye'pyasad yathA sikatAtailam / yacca samudAye'sti tat pRthagapi vidyata eva yathA madyAne madaH / iha yathA sikatAsu pRthagasat sarvathA tailam / na khalvi (lva) yaM madyAGgeSu pRthak sarvathA madAbhAvaH / mayAGgeSu hi pRthagavi (pi) bhramA (myA) dirUpA yA ca yAvatI ca madazaktirasti tathA bhUteSu yadi pRthag manAgapi caitanyaM bhavet tatsamudAPost | yadi ha na madyAGgeSu pRthagmadabhAvaH syAttadaGganiyamastatsamudAyaniyamo vA na syAt / yatra kacana yeSu keSucidvA samuditeSu tadbhasmagomayAdiSu madaH syAt, na cAsAvasti // 2109 // bhUtANaM patteyaM [138 - dvi0] pi cetaNA samudaye darisaNAto / jaya majjaMge mado mati tti hetU Na siddho'yaM // 2110 // bhUtANaM gAhA / syAnmatiH- maMkhUktaM sAdhUktaM ) yat pRthagapi madyAGgeSu madasAmarthyam etadeva hi vyasta bhUtacetanAyAmudANamiha vyasteSvapi bhUteSu caita nyamasti tatsamudAye darzanAt madyAGgamadavat / yathA madyAGgeSu madaH pRthagaNutvAnnAtispaSTastatsamudAye vyaktimeti tathA pRthagbhUte aNIyasI cetanA tatsamudAye bhUyasI bhavatIti / ucyate - yadAttha tvaM bhUtasamudAyaguNAbhiprAyAt 'cetanAyAH samudAye darzanAt' ityayamasiddhaH / na hi bhUtasamudAyasyeyaM bhavedyadi vyasta bhUteSu na syAt / ato vyasta bhUta caitanyamapi pratipadyemahi // 2110 // 1deg tAva - iti pratau / 2 to ko he ta / draSTavyA mUtrakR0 cU0 patra 34 / 3 sUtra 0 1. 1. 1. 8 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 451 ] gaNadharavAde tajjIvataccharIravAdaniSedhaH / try paccakha virodhI gotama ! taM NANumANabhAvAto / tuMha paccakakhavirodho patteyaM bhUtacetati // 2111 // Nu gAhA / Aha- nanu pratyakSaviruddhamidaM yatsamudAyopalabhyA cetanA, na samudAyasyeti yadvad ghaTopalabhyA rUpAdayo na ghaTasyeti / ucyate na hi samudAye darzanAdavazyaM tadguNenaivAnayA bhavitavyamanumAnasadbhAvAt / ghaTarUpAdayastvarthAntarasyeti nAnumAnamasti / bhavata eva hi pratyakSaviruddhamidaM bhUtacaitanya pratijJAnamanumAnAbhAvAt / bhUtagrahaNaM ceha bhUtaviziSTamAtrapudgalAnAmeva na, sAtmakAnAmavipratipatteH // 2111 // bhUtindiyobaladdhANusaraNato tehi bhiNNaruvassa / cetA paMcavakkhovaladdha purisassa vA sarato / / 2112 // bhUrtidiya0 [0 gAhA / Aha-na bhUtasamudAyasya caitanyamiti kimanumAnam ? ucyate-bhUtendriyAtiriktaH saMcetaiyitA, tadupalabdhArthA'nusmaraNAt / yo hi yairupaladhAnarthAneko'nusmarati sa tebhyo'nyo dRSTo yathA gavAkSairupalabdhAnarthAnako'nusmarastebhyo devadattaH / yazca yato'nanyo nAsAveko'nekopalabdhAnAmarthAnAmanusmarttA yathA manovijJAnam // 2112 // taduvarameva saraNato tavvAbAre vi NovalaMbhAto / indiyabhiNNassa matI paMcagavakkhANubhaviNo vva // 2113 // tadu0 gAhA / itazcendriyAtirikto vijJAtA taduparame'pi tadupalabdhArthA'nusmaraNAt / yo hi yaduparame'pi yadupalabdhAnAmarthAnAmanusmarttA sa tebhyo'nyo dRSTaH, yathA gavAkSopalavdhAnAmarthAnAM gavAkSoparame devadattaH / anusmarati cAyamAtmA - andhabadhirAdikAle'pIndriyopalabdhAnarthAn / ataH sa tebhyo'rthAntaramiti / vyatirekaH pUrvavat / itazcendriyAtirikto vijJAtA-tadvyApAre'pi anupalambhAt / hi yadvyApAre'pi yadupalabhyAnarthAnnopalabhate sa tebhyo'nyo dRSTo yathA gavAkSAnuparame'pi taddarzanAnupayuktastebhyo devadattaH // 2113 // uvalabharaNeNa trigAragahaNato tadadhio dhuvaM asthi / puvvAvaravAdAyaNagahaNa vigArAdipuriso vva // 2114 // 369 uva0 gAhA / itazcendriyAtirikto vijJAtA - anyenopalabhyAnyavikAradarzanAt / yo'nyenopadhA'nyena vikAramupadarzayati sa tAbhyAmanyo dRSTo, yathA 1 taha ta / 2 tanayi - iti pratau / 3 ko na sma - iti pratau / 4 bhyApyadhikArurdaiti pratau / ... Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0451pUrvAparavAtAyanAbhyAM devadattaH / yathA devadattaH pUrveNa vAtAyanena yoSitamupalabhyA'pareNAyAtAstasyA evAkSA hastena vA vikAramupadarzayati tathA'yamapyAtmA dhruvamAnaM rasyamAnamupalabhya cakSuSA, rasanena hallAsAdivikAramupadarzayastAbhyAmanyo'vasIyate / itazcendriyAtirikto vijJAtA-anyenopalabhyAnyena grahaNadarzanAt / yo'nyenopalabhyAnyena grahaNaM karoti sa tAbhyAmanyo dRSTaH, yathA pUrvAparavAtAyanAbhyAM devadattaH / yathA devadattaH pUrveNa vAtAyanenAdeyamarthamupalabhya ghaTAdikamapareNAdAnaM karoti / tathA'yamapyAtmA cakSuSA''deyamarthamupalabhya hastAbhyAmAdadAnastadarthAntaramavasIyate // 2114 // 'sabvindiyovaladdhANusaraNato tadadhio'NumaMtavyo / jadha paMcabhiNNaviNNANapurisaviNNANasaMpaNNo // 2115 // sabidiya0 gAhA / itazcendriyAtiriktasyeyaM cetanA, sarvendriyopalabdhArthAnusmaraNAt / yo hi yairUpalavdhAnAmarthAnAmeko'nusmartA sa tebhyo'nyo dRSTaH, yathecchAnuvidhAyi- zabdAdibhinnajAtIyavijJAnapuruSapaJcakAttadazeSavijJAnAbhijJaH pumAn / syAt-zabdAdibhinnavijJAnapuruSapaJcakavat pRthagindriyopalabdhimattvAniSTApAdanAt viruddho'yam / tacca na, icchAnuvidhAyivizeSaNAdupalabdhikAraNatvAccopalabdhimadupacArAt // 2115 // viSNANatarapuvvaM bAlaNNANamiha nnaannbhaavaato| jadha vAlaNANapuvvaM juvaNANaM taM ca deha'dhiyaM // 2116 // viNNA0 gAhA / anyavijJAnapUrvakamidaM bAlavijJAnam, vijJAnatvAt / iha yadvi. jJAnaM tadanyavijJAnapUrvakaM dRSTam , yathA bAlavijJAnapUrvakaM yuvavijJAnam / yajjJAnapUrvakaM cedaM bAlavijJAnaM taccharorAdanyat, zarIrAtyaye'pIhatyavijJAnakAraNatvAt / tasya ca guNatvAt tadguNinamAtmAnaM vyavasyAmaH / tasmAdanyaH zarIrAdAtmA, na zarIramAtram / syAdbAlavijJAnapakSe vijJAnatvAdityayaM pratijJArthaMkadezitvAdasiddhaH / tacca na, vizeSasAmAnyAbhidhAnAt / yathA'nityaH sAmAnyazabdaH zabdatvAd bherIzabdavat / sAmAnya evaM pakSe pratijJArthaMkadezaH syAt, yathA'nityaH zabdaH zabdatvAt, tathehApi yadi sAmAnyameva pakSaH syAt anyavijJAnapUrvakamidaM vijJAnatvAttataH syAt pratijJArthaMkadezaH // 2116 // 1. yathA-iti prtau| 2. "mAbhramasya mA-iti pratau / 3 saThaveM di0 ko he| 4 yadajJA0iti prtau| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ tajjIvataccharIravAdaniSedhaH / padamotthaNAmilAso aNNAhArAbhilAsapubvo'yaM / "jaya saMpatAbhilAso'Nu [ 139 pra0 ] bhUtito so ya dehadhiyo || 2117 // // padama gAhA / yo'yamAyastanAbhilASo bAlasya, ayamanyAbhilASapUrvakaH, anubhUteranubhavAdityarthaH / iha yo'nubhavAtmakaH so'nyAbhilASapUrvako dRSTo yathA sAMpratAbhilASaH / yadamilApa pUrvakaccAyamAyastanAbhilASaH sa zarIrAdanyaH zarIrAtyaye 'pIhatyAbhilASakAraNatvAt / na cApadravyo guNostItyato yastadAzrayaH sa puruSaH zarIrAdarthAntaram / syAt - anekAnto'yamiha - nAbhilASo'nyAbhilASapUrvaka eva / na hi mokSAbhilASo'nyamokSA milAghapUrvakaH / tacca na, avizeSAbhidhAnAt / mokSAbhilASo'pi hi na sAmAnyAbhilASapUrvakatvamativarttate / athavA AyastanAbhilASo'nyAbhilAghapUrvako'bhi lApatvAditi prayogaH // 2117 // ni0 451] bAlasarIraM dehaMtarapuvvaM indiyAtimattAto / juvadeho bAlAvisa jassa deho sa dehi ti // 2118 // bAla0 gAhA | bAlazarIramanyadehapUrvakam indriyavattvAt / yadi dviyavat tadanya-saM dehapUrvakaM dRSTaM yathA yuvazarIraM bAlazarIrapUrvakam / yatpUrvakaM cedaM bAlazarIraM tadasmAccharIrAdarthAntaramihasta (tya) zarIrAtyaye'pahatya zarIraM kAraNam / atazca bhavAntarasadbhAvaH siddhaiH / na cAsau zarIrAdarthAntaramAtmAnamantareNa yuktastasmAdanyaH zarIrAdAtmeti / evaM cetanatvAt sukhaduHkhAdimattvAdityAdi / / 2118 / / aNasudukkhapucvaM suhAti vAssa saMpatemuhaM va / aNubhUtimayattaNato aNabhUtimayo ya jIvo tti // 2119|| aga0 gAhA / anya sukhapUrvakamidamAcaM bAlamukham, anubhavAtmakatvAt, sAmpratasukhavat / yatsukhapUrvakaM cedamAdyaM sukhaM taccharIrAdanyata tadatyaye'pahatyasukhakAraNatvAt / na cApayaM tad guNatvAt / ato yastadAzrayaH sa zarIrAdanyo jIva iti / evaM duHkharAgadveSa bhayazokAdayo'pyAyo janIyAH / / 2119 / / 'saMtANo'gAIo paropparaM hetuhetubhAvAto / dehassa ya kammassa ya gotama ! vIryakurANaM // 2120 // to kammasarIrANaM kattAraM karaNakajjabhAvAto / paDivajje tadabhadhiyaM daNDaghaDANaM kulAlaM va / / 2121 / / 1 mo thaNA ko he ta / 2 jaha bAla hilAsapuvyo juvAhilAMso se dehahio ko 3 sAMprabhAbhi iti pratau / 4 ddha iti pratau / 5 saMpa ko hai / 6 draSTavyA gA0 2094 / heyabhA je / 9 Thiti aMkurANaM va je / 9 pAhIo je / Jain Educationa International C 371 pAu ko hai / 8 O For Personal and Private Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [mi0 451 saMtANo gAhA / to kamma0 / dehakarmaNoH santAno'nAdiH, anyonyahetuhetumadbhAvAt / iha yayoranyonyaM hetuhetumadbhAvastayognAdiH santAnaH / yathA bIjAGkurayoH / athavA pitAputrayoH / ata evAnayordehakarmaNoH vartAvasIyate, tayoH kAryakAraNabhAvAt iha yayoH kAryakAraNabhAvastayostadarthA tarabhUtaH karttA dRSTo yathA daNDaghaTayoH kulAla: / yazvAnayoH karttA sa jIvaH zarIrAdarthAntaramiti / syAt karma pratipAditam ! ucyate - nanUktamanyadehapUrva kamidaM bAlakazarIramindriyAdimattvAt / yatpUrvakaM cedaM tat karmeti pUrvazabdasya kAraNavacanatvAdityAdi // 2121 // , 372 'dehassa'tthi vidhAtA patiNiyatAkArato ghaDasseva / akkhANaM ca karaNato daNDAtINaM kulAlo vva // 2122 // " , dehassa gAhA / 'vidyamAnakartRkamidaM zarIram AdimatpratiniyatAkAratvAt / iha yadAdimat pratiniyatAkAraM ca tadvidyamAna vartRkaM dRSTam yathA ghaTaH / yacna vidyamAnakartRkaM na hi tadAdimat pratiniyatAkAraM ca / yathAbhrAdivikAraH / yatkartRkaM cedaM zarIraM sa jIvaH / tasmAdanya iti / Adimattva vizeSaNaM jambUdvIpAdilokasthitiniSedhArtham / vidyamAnAviSThAtRkANandriyANi, karaNatvAt / iha yat karaNaM tad viyamAnAdhiSThAtukaM dRSTam, yathA daNDAdayaH kulAlAdhiSThAnAH / yaccAvidyamAnAdhiSThAtRkaM na tat karaNaM yathAkAzam / yacaiSAmaviSThAtA sa jIvaH tebhyo'rthAntaramiti / // 2122 // "atyandiyaviyANaM AdANAdeyabhAvato'vassaM / kammAra ivAdAtA loe saMdasalaM hANaM || 2123 // asthi0 [0 gAhA / vidyamAna dAtRkamindriyaviSayakadambakam, AdAnA''deyabhAvAt / iha yatrAdAnAdeyabhAvastatra vidyamAnA''dAtRtvaM dRSTam, yathA saMdaMzAya spinnddyoryskaaraa''daatRRtvn| yacca vidyamAnA''dAtukaM na tatra ''dAnA''deya nAvo yathAkAze / yaca viSayANAmindriyaigadAtA sa tebhyo'rthAntaramAtmeti / / 2123|| "bhottA dehAtI bhojjattagato Naro vva bhattarasa / saMtAtittaNato atha ya atthI rasseva || 2124 // bhottA gAhA / vidyamAna moktRkamidaM zarIrAdi bhogyatvAt / iha yogyaM tadvi dhamAnabhoktRkaM dRSTam, yathA''hAvastrAdi / yaccAvidyamAnabhoktRkaM na tadbhogyaM yathA 1 draSTavyA gA0 2022 / asthi sarIravidhAta je 2 draSTavyA sUtra kR0 cU0 1.1.1.12 / 3 draSTavyA gA0 2023 / 4 saMDAsa ko he ta / 5 draSTavyA gA0 2024 / 6 ghaDa je ko / 7 nAbho0 iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 451 ] tajjIvataccharIravAdaniSedhaH / 373 kharaviSANam / yazcaiSAM zarIrAdInAM bhoktA sa tebhyo'rthAntaramA meti / vidyamAnasvAmikramidaM zarIrendriyAdi, saMdhAtatvAt / iha yat saMghAtAtmakaM tadiyamAnasva mikaM dRSTam, yathA gRham / yaccAvidyamAnasvAmikam, na tat saMghAtAtmakam, yathA kharaviSANam / yazca zarIrAdisvAmI sa tebhyo'rthAntaramAtmeti / evaM mUrtimattvAdendriyakatvAccAkSuSatvAdityAdayo'pyAyojanIyAH // 2124 / / 'jo kattAti sa jIvo [139-dvi0] sajjhaviruddho tti te matI hojja / muttAtipasaMgAto taM jo saMsAriNo'doso // 2125 // jo kattA gAhA / yazcAyaM kartA'viSTAtA''dAtA bhoktA arthI coktaH sa zarIrAdanyo jIvaH / tathA caivodAhRtam / syAt-kulAlAdInAM mUrtimattvasaMghAtA'nityatvAdidarzanAdAtmano'pi taddharmatAsakteviruddhAbhiprAyaH / tacca na, saMsAriNaH khalvadoSAH / saMsAryavasthAyAmevAyaM sAdhyate, na muktAvasthAyAm / ayaM cAnAdikarmasantAnopanibandha. natvAt dravyaparyAyArthikanayAbhiprAyAcca taddharmetyabhiprAyaH // 2125 // jAtirasaro Na vigato saraNAto bAlajAtisaraNo vya / jadha vA sadesavattaM Naro saraMto videsammi // 2126 // jAti0 gAhA / yo'yaM jAtismaro'yamavinaSTa ihAyAtaH, tadanubhUtAnusmaraNAt / yo'nyadezakAlAnubhUtamarthamanusmarati so'vinaSTo dRSTaH yathA cAlyakAlAnubhUtAnAmanyadezAnubhUtAnAM cArthAnAmanusmA devadattaH / yazca vinaSTo nAsAvanusmarati yathA janmAnantaroparataH / na cAnyAnubhUtAnAmarthAnAmanyasyAkRtasaGketasyAnusmaraNamasti yathA devadattAnubhUtAnAM yajJadattasya // 2126 // adha maNNasi khaNio vi hu sumarati viNNANasaMtatiguNAto / taha vi sarIrAdaNNo siddho viNNANasaMtANo // 2127 // adha gAhA / atha manyase-janmAnAntaravinapTo'pyanusmarati, vijJAnasantAnAvasthAnAt / evamapi bhavAntarasadbhAvaH, sarvazArIribhyazca vijJAnasantAnArthAntaratA siddhA, avicchinnavijJAnasantAnAtmakazcAtmeti zarIrAdarthAntaramiti sinaH // 212 // Na ya sampadheva khaNiyaM NAgaM purovlddhsrnnaato| khaNio Na sarati bhUta jadha jammANaMtaraviNaho // 2128 // Na ya gAhA / na ca sarvathaiva kSa vijJAnamiha, pUrvopalabdhArthAnusmaraNAdeva / yaH kSaziko nAsAvanusmarati yathA janmAnantaroparataH // 2128 // 1 draSTavyA gA0 2025 / 2 No do he| 3 sadeha je / 4 bAlAnu-iti prato / bAlyakAlAnu iti sUtrakR0 0 / bAlakAlA-ko0 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 vizeSAvazyakabhASye [ni0451jassegamegabaMdhaNameganteNa khaNiyaM ca viNNANa / 'savvakhaNiyaviNNANa tassAyuttaM kadAcidavi / / 2129 // jaM savisayaNiyataM ciya jammANaMtarahaitaM ca taM kidha Nu / NAhiti subahuaviNNANavisayakhaNabhaMgatAdINi // 2130 // jassega0 gAhA / [ja savi0 gAhA) / iha yasyaiko kAryAlayAnamulAyanatara dhvaMsi ca vijJAnamiSTaM tasya 'sarvaM kSaNikam' iti caitadvijJAnaM na kadAcidapi sambhAvyate / kathaM ! sarvamityetadazeSavijJeyAzrayam / na ceha sarvavijJeyAlambanaM vijJAnamabhipretam / parasya svaviSayaniyatamAtramekameva hi taditi kuto'sya sarvaparicchedasAmarthyam ! ekA. rthatve'pi hi sarvaparicchedasAmarthya bhavedyadi yugapadanekavijJAnaprasUtiH, AtmA ca tannibandhanamavasthitaH prtipdyte(yet)| na ca tadanekamiSyate / / athavA yadi tadekamekanibandhanaM ca sadutpattyanantaradhvaMsi na syAt , tatastadAsInamanyaM cAnyaM cArthamutpattyanantaramuparamantamupalabhya 'sarvamasmadvarjamasmatsamAnajAtIyavarja ca kSaNikam' ityavabudhyeta, yadi ca pratyayaniyamo na syAt / svapratyayamAtraniyatameva hi sarva vijJAnamiti / na cehA'kSaNikatvamabhipretaM parasya pratyayArthAntaravRttizca, yataH sarvaparicchedazaktirasya syAt / tadakSaNikatvAdipratipattau ca pakSahAniH / atazca jAtismaravijJAnamavinaSTa. mihAyAtamanapadravyaM ca tad, guNatvAt, tadAzrayazcAtmeti siddham / / 2130 / / 'geNhejja savvabhaMga jati ya matI savisayANumANAto / taM pi Na jato'NumANaM juttaM sattAisiddhIrya // 2131 // geNhejja gAhA / atha matiH-svaviSayAnumAnato'vabhotsyate sarvabhaGgamayamasmadviSayaH kSaNiko'haM ca / ata eva ca vijJAnaviSayasAmAnyAdanyavijJAnaviSayANAmapi kSaNikatvamiti / tacca na, yatastatsatvAdiprasiddhAvanumAnaM yuktam / na ca tasya pratItamanyavijJAnAni santi tadviSayAstatsvabhAvapratyayaniyamAdayazca / tadapratItau ca kSaNikatvAnumAnamayuktam / syAt-svAnumAnAdevaitat-yathAhamasmi madviSayazca, ubhayaM ca kSaNikam , evamanyavijJAnaviSayA apati / tacca na, yatastadapratyayAttadAtmAnameva nAvabudhyate-ahamasmi vijJAnaM kSaNikaM ceti / na cAsya svaviSayamAtrabhaGgapratItirapi tatsamAnakAloparatatvAt // 2131 // jANejja vAsaNAto sA vi hu vAsentavAsaNijjANaM / [140-50] juttA samecca doNhaM Na tu jammANaMtaraha tassa // 2132 // 1 savvaM khaNavi0 je| 2 hitaM t| 3 khaya he / 4 hi kuto'sya sarvaparicchedasA. marthatvepi hi sarvapari --iti pratI / 5 gihi he| 6 degsiddhIo ko he / 7 vAsittavA ko he t| 8 jutto je| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 451] tajjIvataccharIravAdaniSedhaH / 375 jANejja gAhA / syAt-pUrvavijJAnavAsanAyogAdanyavijJAnaviSayasvabhAvabhaGgA diprtiitiH| tacca na, yato vidyamAnayoreva vAsakavAsanIyatA yuktA, notpattyananta. roparatasya bAsamatvam, anutpannasya vA vAsanIyasyam / ubhayAvasthAna cAkSaNikaravam / vAsanAyAzca kSaNikAkSaNikatvAdubhayavyAghAta iti // 2132 / / bahuviNNANappabhavo jugavamaNegatthatA'dhavegassa / viNNANAvatthA vA 'paDucca vittIvidhAto vA // 2133 // viNNANakhaNa vigAse dosA iccAdayo pasagnaMti / Na tu ThitasaMbhUtaccutaviNNANamayammi jIvammi // 2134 // bahu0 gAhA / viNNANa. gAhA / evaM kSaNabhaGgAbhidhAyinaH sarvasaMvyavahArocchedaprasaGgaH syAt / sa ca neSyate / yugapadanekavijJAnaprasUtirabhyupagamyatAmAtmani ca tannibandhanamanapAyaH / anyathA kRtasaGketavijJAnakadambakamakiJcitkaraM parasantAnavijJAnavat / kSaNika vijJAnAnyupagame'pi ca satyAtmani saMvyavahAra : sA(tyA)yasmAdasAvatAtAne vijJAnAhitasaMskArarata dupalabdhAnAmarthAnAmanusmartA'nuprayojakazcAvasthitaH / vijJAne'nekArthatA'bhyupagame vA satyAtmani saMvyavahArAvirodhaH syAt , ekArthatve'pi vA, vijJAnAvasthAnAt / tatazca sa evAtmA vijJAnaviziSTaH / pratItya vRttimAtraparityAgAbhyupagame'pi vA nityatvAt pUrvavat / kSaNikatve'pi vA satyAtmani [na] saMtryavahAraH / sarvathA na vijJAtAramantareNa saMvyavahArakriyAsti, vijJAnamAtratAyAmutpattyanantaravinazvaratve cAnekavijJAnaprasUtiprabhRtayo'vazyaM prasajanti / tatra yasyeha vijJAnAtmA dravyatayAvasthitaH, prAgvijJAnAtmanoparamati, pAzcAtyavijJAnAtmanA cotpadyate'tItAnekavijJAnA. hitasaMskAratayA ca, tad arthAnAmanusmarttA niyataH // 2133-34 / / tApa vicisAvaraNavakhayovasamajAI cittruuvaaii| khaNiyANi ya kAlaMtaravittINi ya maividhANAI // 2135 / / Nicco saMtANo' siM savAvaraNaparisaMkhaye jaM ca / kevalamuditaM kevalabhAve gANaM tamavikappaM // 2136 // so jati dehAdaNNo to pavisaMto 'viNissaraMto vA / kIsa Na dIsati gotama ! duvidhANuvaladdhido sA ta // 2137 // asato kharasiMgassa va sato "vi durAdibhAvato'bhihitA / muhamA'muttattaNato kammANugatassa jIvassa // 2138 // 1 vA bahuna ta / 2 saMnbhUta je| 3 saMtANe ta / . 'to va ni ta hai / to va jIma ko| 5 [u sA hai| saMgata kI hai| pr| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 vizeSAvazyakabhASye ni0451 tassa gAhA / Nicco gAhA / so jati gAhA / asato gAhA / Aha-sa yadi zarIrAdarthAntaramatastadanuvizannizvaran vA kiM nopalabhyate ! ucyateanupalabdhidvaividhyAt / tatra dvividhAnupalabdhiH-sto'satazca / tatrAsato[nupalabdhiH kharaviSANasya / sata]sta yathA-ativiprakarSAdati sannikarSAdatisaumyAtmano'navasthAnAdindriyArthado bayAt mati durvalatvAdazakyatvAdAvaraNAdabhibhavAt sAmAnyAdanupayogAdanupAya dvismRterdurAgamAt mohAdvidarzanAd vikArAdakriyAto'nadhigamAcca / tatrAtivitrakarNA(pA t svargAdInAm , atisannikarSAda kSipakSmAdInAm , atisaumyAt paramANoH, mano'navasthAnAd vikSipta cetasAm , indriyArthadaurbalyAdindriyArthAnAmatidurvalatvAcchAstrArthavizeSANAm , azakyatva t svamastakAdonAm , AvaraNAnnimIlitalocanAnAm , athavA kuDyAdivyavahitAnAm, abhibhavanAdahi tArANAm, sAmAnyAt sUra lakSitasyApi mApAdeH samAnarAziprakSiptasyApratyabhijJAnAt, anupayogAdanupayuktasya zeSaviSayAgAm , anupAyAd gavAdInAM zRGgAdibhyaH payasaH, vismRteH pUrvo. palabdhasya, durAgamAttatpratirUpakavipralambhitamatehemnaH, mohAttatvasya jIvAdeH, vidarzanAdanyasya zuklAdeH, vikArAd bAlakAlopalavdhasya vRddhatAyAmapratyabhijJAnam , akriyAto vRkSamUlAdInAm , anadhigamAdanadhyayanAcchAstrasyeti / yasmAdiyame kAnnavizatividhAnupalabdhiH satAM bhAvAnAm , ato gRhANa-Atmano'mUrtatvAt kArmaNasya cAtisaudamyAdanupalabdhi bhAvAt / syAt-anupalabdhidvaividhyAt kuta etat sata evAnmano'nupalabdhiAsta iti ? ucyate-nanuktamanumAnasadbhAvAdityAdi // 2135-38 // dehANaNNe vve jiye jamaggihottAdi saggAmassa / vetavihitaM vihaNNati dANAdiphalaM ca logammi // 2139 // viNNANavaNAdINaM vedapatANaM pa[140-dvi0]datthamavidaMto / dehA'NaNNaM maNNasi tANaM ca patANamayamatyo // 2140 // deha0 gaahaa| [viNNA0 gAhA) / dehAnanyatve cAtmano yada 'agnihotraM juhuyAt svargakAgaH' ityAdi miyAnuSThAna vedavihina vidhAtaH, loke / dAnAdi kriyAphalavizeSANAm , aniSTaM caitat , kriyAphaladarzanAt, kRpyAdivadityAyuktam / vijJAnaghanAdivedapadAnAM vAkyArthamavidan bhavAnevamabhimanyate- 'na dehAda puruSaH' iti / tanmaivaM maMsthAH / naiSAM padAnAmepa vAkyArthaH / kiM tarhi ? vijJAnadhanAkhyapuruSa evA mUtebhyo'thAntaram / ata eva coktam epa bhUtasahAto vidyamAna kartRkaH khalvAdimata, pratiniyatAkAratvAd ghaTavad / asya yaH kattA sa puruSa iti // 2139-40 // 1 va .ko he ta / 2 tumatthamayi ta / tamatthama ko hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 455] shuunyvaadnissedhH| chiNNammi saMsayammI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavyAto paMcahi saha khaNDiyasaehiM // 452 / / 2141 // ' te pavvaite sotuM viyatto Agacchati jiNasagAsa / baccAmi NaM vadAmi vaMdittA pajjuvAsAmi // 453 / 2142 / / Abhaho ya jiNeNaM jAtijarAmaraNavippamukkeNaM / / NAmeNa ya gotteNa ya savvaSNUsavvadarisINaM // 454 // 2143 / / ki maNe paMca bhUtA asthi va Nasthi tti saMsayo tujhaM / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 455 / / 2144 / / bhUte su tujjha saMkA "siviNayamAovamAI hojja tti / Na viyArijjatAI "bhayaMti jaM savadhA juttiM // 2145 / / bhUtAtisaMsayAto jIvAtisu kA kadha tti te buddhI / taM savya muNNasaMkI maNNasi mAyovamaM loaM // 2146 / / chiNNa mmi gAhA / te pavva0 gAhA / AbhaTTho. gAhA / kiM maNNe gAhA / bhUtesu gAhA / [bhUtA0 gADA] he vyakta ! bhUteSu bhavataH sandehaH-svapnamAyopamAnImAni syuryato na jijJAsyamAnAni yuktIH saMsahante / tasaMzayAcca jIvakramAdiSu kA kathA ? bhUtavikArAdhiSTAnAllokameva hi mAyopamAnamabhimanyase / / 2141-46 / / jadha kira Na sato parato Nobhayato NAvi aNNato siddhI / bhAvANama vekakhAto viyatta ! jaya dIha hu~ssANaM / / 2147 / / jadha gAhA / bhakto'bhiprAyo yathA kila na svataH, na parataH, nobhayataH, na cAnyataH sidbhiH sambhAvyate bhAvAnAm , harabarda divyapade dadat / iha na hasvaM svataH sidhyati dIpikSatvAt / na parata , paraprasiddhacabhAvAt / nobhyataH, tadubhayAbhAvAt / na cAnyato'napekSatvAt / Aha ca "na dIrdhe'stIha dIrghatvaM na haste nApi ca dvaye / tasmAdasiddhiH zUnyatvAt sadityAsyAyate ka hi ?" 1 iti tRtIyagaNadhara vAdaH smaaptH|| ta / 'tu ta ko| 'tta hai| 3 'tIta 'chaI mIma / 5 mA ko tahe hI ha / mi ma / '. 'ji hai ko dI hama / 6 maNi dI hA / 7 maNNe asthi bhUyA udAhu Nayi he kA ta / 8 1.4 mathi madI hA / 9 tujhaM ma dI hA / 10 suvi' ta ko he| 11 cayaM ta / bha ko / 12 NASi vaNaje 113 dIhaha ko hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhAjye [ni0455"hasvaM pratItya sarva dIrgha dIrgha pratItya hasvamapi / na ca kizcidasti siddhaM vyavahAravazAda vadantyevam // " // 2147 / / atthittaghaDe [141-0] kANekatA ya savvekadAdidosAto / samve'NabhilappA vA suNNA vA sambadhA bhAvA // 2148 // asthitta0 gAhA / athAsti-ghaTayorekatvamanyatvaM vAbhyupagamyeta ! sarvathA cA'yuktiH / yadye katvamato yo yo'sti sa sa ghaTa iti sarvaghaTatvaprasaGga:-ghaTasya sarvAtmakatvam , aniSTaM caitat / tathA, yo ghaTaH sa evAstIti ghaTamAtrAvarodhAdastitvasyA'ghaTA. bhAvaH, tatazca pratipakSAbhAvAd ghaTasyApyabhAvaH / anyatve asti-ghaTayorasyarthAntarasvAd ghaTasyAsatvam . kharavipANavat / ghaTAdyanAdhAratvAccAstitvamasadityato bhAvAnAmanaibhilApo vAnurUpaH sarvathAbhAva iti // 2148 // jAtA'jAtobhayato Na jAyamANaM ca jAyate jamhA / aNavatthA'bhAvobhayadosAto muNNatA tamhA // 2149 // jAtA'jAto0 gAhA / iha yannotpadyate tadasadeveti, khara viSANavat / tatra nivRttA nAma kathA / yadapyupAditasyApi jAtAdivikalpAbhyupagamAt sarvathAnutpAdaH / tathA hi na tAva jAtaM jAyate, vidyamAnatvAt ghaTavat / atha jAtamapi jAyate'navasthAprasaGgaH / tathA nAjAtam, avidyamAnatvAt kharavipANavat / athA'jAtamapi jAyate, kharaviSANAdyabhAvaH(va jAtikriyAprasaGgaH / na jAtAjAtam ubhayadopAt / athavA jAtAjAtaM vidyeta vA na vA ? yadi vidyate jAtaM nAma tat, na jAtAjAtamarita / tathA jAyamAnamapi na jAtam , ajAtaM cAtivarteta ityasat / evaM sarvathA'nutpAdAcchunyatAvasIyate / uktaM ca " gataM na gamyate tAvadagataM naiva gamyate / gatAgatavinirmuktaM gamyamAnaM tu gamyate // " [mUlamAdhya0 2. 1] // 2149 / / hetUpaccayasAmaggi vImubhAvemu No ya jaM kajja / dIsati sAmaggimayaM savvAbhAve Na sAmaggI // 2150 // hetU0 gAhA / iha khala hetavaH pratyayAzcArabhyamarthamekaikasye (syai naM vA''rabheran sambhUya vA / tatra tAvadekaikasya nArabhante'nupalabdheH / tasmAdekaikasya kAryavenA'bhAvAdekaikatra cA'bhAvAttatsAmanyAmapi nArapsyate sikatAtailavat / uktaM ca "hetupratyayasAmagrI pRthAbhAvevasambhavAt / tena te nAbhilApyA hi bhAvAH sarve svabhAvataH / / " 1 saMmvegayAiM do ta / 2. nAmabhilASo vAnu' iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 379 ni0 455 ] shuunyvaadnissedhH| "loke ca yAvatI saMjJA sAmagyAmeva dRzyate yasmAt / tasmAnna santi bhAvAH bhAve'sati nAsti sAmagrI // 2 // "2150 // parabhAgAdarisaNato savvArAbhAgasuhumatAto ya / ubhayANuvalaMbhAto savvANuvaladdhito suNNaM // 2151 // para0 gAhA / iha yadapratyakSaM tadasadeva, anupalambhAt kharaviSANavat / dRzyasyApi ca para-madhyabhAgayorasattvadarzanAt, ArAd bhAgasyApi ca sAvayavatvAt punaranyaH khalvArAd bhAgastasyApyanya iti sarvArAtIyasyAtisUkSmatvAdanupalabdhiH / atazco. bhayabhAgAgrahaNAt sarvAnupalabdhiratazca zUnyatAnumIyate / abhimata ca "yAvad dRzyaM parastAvadbhAgaH sa ca na dRzyate / tena te nAbhilApyA hi bhAvAH sarve svabhAvataH / / " zrUyante ca zrutau bhUtAnItyataH saMzayaH // 2151 // / mA kuNe viyatta ! saMsayamasati Na saMsayasamubbhavo jutto| khakusumakharasiMgesu va jutto so thaannupurisesuN||2152|| mA kuNa gAhA / vyakta mA kRthAH saMzayam / asati na saMzayasambhUtirasti yathA khapuSpa-kharaviSANayoH / satyeva hi saMzayo'nurUpo yathA sthANu-puruSayoH // 2152 // ko vA visesahetU savvAbhAve vi thANupurisesu / saMkA Na khapuSpAdisu vivajjayo vA kadhaNNa bhave // 2153 // ko vA gAhA / ko vAtra vizepahetuyedasatvasAmAnye sthANupuruSayoH saMzayo na kharaviSANa-khapuSpayoH ? kathaM samatA na syAd viparyayo veti ? // 2153 // paccakkhato'NumANAdAgamato vA pasiddhiratthANaM / savvappamANavisayAbhAve kidha saMsayo jutto // 2154 // paccakkha0 gAhA / pratyakSAdipramANAzrayA hi siddhi ripyate'rthAnAM sarvapramANaviSayAbhAvazcAbhipretaH parasyeti kutaH saMzayaH ? // 2124 // jaM saMsayAdayo NANapajjayA taM ca NeyasaMvadaM / / savaNNeyAbhAve [141 dvi0] Na saMsayo taNa te jutto // 2155 / / jaM saM0 gAhA / iha saMzayaviparyayAnadhyavasAyanirNayA vijJAnaparyAyAH, yatastaca jJeyanibandhanamataH sarva viSayAbhAve na saMzayAdayo yukta rUpAH // 2155 / / 1 kuru ko he| 2 'sesu ko he| 3 kathaM na ko kahaM na he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 vizeSAvazyakabhASye [ni0455saMti cciya te bhAvA saMsayato somma ! thANupuriso vva / . atha diTuMtamasiddhaM maNNasi NaNu saMsayAbhAvo // 2156 // ___ saMti gaahaa| saumya santi hi bhavato'pi bhAvAH, saMzayAt / iha yat saMzayyate tadasti, yathA sthaannu-purusso| yaccAsat na tat saMzayyate, yathA vapuSpa-kharavipANau / atha bhavadabhiprAyAt sthANupuruSayoH sattvamasiddham, ato nanUktam- 'asati saMzayo na yuktaH' iti / 2156 / / mavvAbhAve vi matI saMdeho 'mimiNae' vva No taM ca / jaM saraNAtiNimino simiNo Na tu savvadhA'bhAvo // 2157 // savvA0 gAhA / syAnmatiH-asatyapi saMzayo dRSTaH svpnaadau| tacca na, smaraNAdinimitta vAt svapnasya // 2157 // aNubhUtadiTThacintitasutapayativikAradevatANUgA / simiNasta NimittAI puNNaM pAvaM ca NA'bhAvo // 2158 // aNu0 gaah|| ihAnubhUtAdismaraNanimittaH svapno nAbhAvaH // 2158 // viNNANamayattaNato ghaDaviNNANaM va simiNao bhAvo / adhavA vihitaNimitto ghaDI bva NemittiyattAto // 2159 // . viNNANa gAhA / bhAvaH svapno vijJAnamayatvAd ghaTavijJAnavat / athavA naimi. ttikatvAd ghaTavad / vihitaM cAsya nimittamanubhUtAdikamanekavidham // 2159 // savvAbhAve va kato simiNo'simiNo ti saccamaliyaM ti / gaMdhavyapuraM pADaliputtaM taccIvayAroM tti // 2160 // kajja ti kAraNaM ti ya sajjhamiNaM sAdhaNaM ti katta ti / vattA vayaNaM vaccaM parapakkho'yaM sapakkho'yaM // 2161 // kiM ceha thiradayosiNacalatArUvittaNAI NiyatAI / sadAdayo ya gaMjjhA sottAdIAI gahaNAI // 2162 / / [141-50]samatA vivajjao vA savvAgahaNaM ca kiNNa muNNammi / kiM suNNatA va sammaM saggAho kiM va micchattaM // 2163 / / 1 mumi ko| 2 gaivya ta / 3 mumi ta he / 5 mumi ta / 5 savva' je / savvamili' t| 6 tatthoM ta ko he| yAraM ta / 8 vatthaM t| 9 gejjhA ko| 10 jayAo ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 455 ] zUnyavAdaniSedhaH / 381 savvA0 gAhA / kajjaM gAhA / kiM ceha gAhA / samatA gAhA / sarvAbhAve'pi vA svapno'yamiti kiMkRto vizeSaH ? tathA satyamidamanRtaM vedam idaM gAndharvapuramidaM ca pADaliputram, ayaM mukhya siMhaH catuHpAd, ayaM copacArataH siMho mANakaH, kAryamidaM ghaTAdiH, idaM ca kAraNaM piNDAdi, sAdhyamidamanityatvAdi, sAdhanaM kRtakatvAdi, karttAyaM kulAlAdi, ayaM ca bAdI, vacanaM cedaM vyavayavaM paJcAvayavaM vA, vAcyamidamartharUpam, ayaM svapakSaH prakhyApanIyaH, ayaM ca parapakSo'vaseyaH / kiM ceha pRthivyatejovAyuyomnAM kaThina-dravoSNa- calatAsrUpatvaniyamaH, zabdAdayazca grAhyA eva, indriyANi ca zrotrAdIni grAhakANItyAdInAmabhAvatve sati samataiva kiM na syAt ? svanAsvapnayorviparyayo vA ? svapnavadevAsvapnaH, asvapnavacca svapnastatho bhayoragrahaNamevetyevaM satyAnRtAdiSvapyAyojanIyam / tathA zUnyataiva samyak, sadgrahazca mithyAdarzana miti kaste vizeSa hetuH ? // 2160-63 // kidha saparobhayabuddhI kathaM ca tersi paropparamasiddhI / adha parametIya bhaNNati saparamativisesaNaM kattoM // 2164 // kidha gAhA / kathamiha hRsvadIrghayoH svaparobhayabuddhirAzrIyate bhavatA ? kathaM ca tayoreva parasparamasiddhiriti viruddhamucyate ? syAnmatiH - svaparobhayavyapadezaH parabuddhayA vidhIyate / nanu sarvo'bhAve svaH paro'yamiyaM cAnayobuddhiriti vizeSaNamanarthakam, tadabhyupagame vA pakSahAniH // 2164 // jugavaM kameNa vA te viSNANaM hojja dIhahussesu / "jati jugavaM kA'vekkhA kameNa puvvammi kA'vekkhA || 2265 || || 216 AtimaviNNANaM vA jaM bAlasseha tassa kA'vekkhA | tullesu kAvekkhA paropparaM loyaiNadurve vva // 2166 // jugavaM gAhA / Atima0 gAhA / iha yugapat krameNa vA hrasvadIviyorvijJAnamutpadyeta bhavataH yadi yugapat kimatra kimapekSyate ! syAt krameNa, nanu yadAdAvutpadyate tadanapekSitamiti / prAgunmipita bAlavijJAnaM vA yat tat kimapekSya prAdurasti yA na dIrghaddasvavyapadezaM tulyameva locanadvayavattanna (tra ) kimapekSaM vijJAnamastu // 2165-66 // kiM hussoto dIde dIhAto ceva kiSNa dIhammi / kIsa va Na khapuSphAto" kiSNa khapuSphe khapuSphAto / / 2167 / / 1 maIe ta hai 6 vi je / 7 lovaNa pupphAu he / Jain Educationa International / 2 kattA je / 3 sarvabhA iti prata / 4 dohaha ko he / 5 jaha hai / / 8 dugivva ta / duge vva ko he / 9 hassA ta ko hai / 10 For Personal and Private Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ ni0 455 kiM gAhA / tulye vAssattve kimiha hasvAdeva dIrghapratyayo na dIrghAdeva, athavA khapuSpAta, na vA khapuSpa eva khapuSpAditi vizeSa heturabhidheyaH || 2167 // kiM vA'vekkhAe' cciya hojja matI vA sabhAva evAyaM / so bhAvo tti sabhAvo vaMjjhAputte Na so jutto // 2168 / / kiMvA gAhA / athavA kimihApekSayaiva sattve sati keyamapekSA nAma ? syAnmatiH - svabhAva evAyamiti / ataH svo bhAvaH svabhAva iti svaparabhAvAbhyupagamAt svamatavighAtaH / na ca vandhyAputrAdInAM svabhAva parikalpanamanurUpam // 2168 // 382 hojjAskkhAto vA viSNANaM vA'bhidhANametaM vA / dIhaM ti va hussaM ti va Na tu sattA sesadhammA vA / / 2169 / / hojjA 0 0 gAhA / athavA'pekSA to vijJAnamabhidhAnamAtraM vA bhavet hrasvadIrghamiti na tu sattA, zeSadharmA vA rUpAdayaH // 2169 / / bA, idharA hussAbhAve savvaviNAso havejja dIhassa | Naya so tamhA sattAdayo'NavekkhA ghaDAdINaM // 2170 // idha0 gAhA / itarathA hi-hRsvadIrghayoryadi sattAdayo'pyapekSayA syuH, ato hasvavinAze dIrghasya dIrghavyapadezavat sarvathA nAzaH syAt / na ceSyate / tasmAdanapekSA: sattAdayo ghaTAdInAmiti // 2170 // jAvi avekkhA'vekkhaNamavekkha [ 142 - dvi0 ] yAvekkhaNijjamaNa vekkhA | sANa matA savvesu vi saMtesu Na suNNatA NAma / / 2171 / / jA vigAhA / yA'pIyamapekSA nAmeyamapi na apekSaNamapekSakamapekSaNIyaM cAnapekSya sidhyati / na ca sarveSu satsu zUnyatA nAmeti // 2171 // kiMci sato ta parato tadubhayato kiMci NiccasiddhaM pi / jalado ghaDao puriso bhaM ca vavahArato NeyaM // 2172 // Nicchayato puNa vAhirraNimittamettovayogato savyaM / hoti sato jamabhAvo Na sijjhati NimittabhAve vi / / 2173 / kiMci gAhA / Nicchaya0 gAhA / iha kiJcat svata eva siddhayati yathA kartRnirapekSastatkAraNadravyasaMghAtA'nanyo meghaH / kiJcit parato yathA kulAlakartRko 1 vAvi he / 2 ciya he / 3 hassaM ko hai / 4 hassA ko he / 5degvikkhA he 6 khagosve ko / 'khago'vi' he / 'kkhayamavekkha iti tu samyaka syAt / 7 tu je / 'ri' ko / 8 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 383 ni0 455] shuunyvaadnissedhH| ghaTaH / kiJcidubhayato .yathA mAtApitRbhyAM svakarmakriyAnuSTAtA ca puruSaH / kiJcinnityasiddhameva yathAkAzaM - ityetadvyahAranayApekSayA / nizcayatastu bAhyanimittamAtrAzrayAta sarva svata eva siddhayati, yato na bAhya kAraNabhAve'pi kharaviSANAdhabhAva. saMsiddhisti / ubhayanayApekSA cAtra samyaktvamiti // 2173 // atthitteghaDekANegatA ya pajjAyametaciMteyaM / atthi ghaDe paDivaNNe idharA sA ki Na kharasiMge // 2174 // atthi0 gAhA / yadapyuktam-asti-ghaTayorekatve cAnyatve cAyuktirityastighaTapratipattAvekatvAnyatvAdiparyAyamAtracinteyamArUMDhA / anyathA hi kiM na kharaviSANavandhyAputrayorekatvAnyatvAyukticinteyaM bhavataH // 2174 / / ghaDamuNNaaNNatAe vi muNNatA kA ghaDAdhiyA somma / pagate ghaDao cciya Na muNNatA NAma ghaDadhammo // 2175 / / ghaDa0 gAhA / yathA cAsti-ghaTayoMrakatvAnyatvAyuktA(yukti)ranucityata tathA ghaTazUnyatayorapyekatvAnyatvaM vAbhyupagamya-yadyanyatvamato ghaTamAtrameva hi tat na zUnyatA nAmeti kAcit, ekatvAbhyupagame'pi hi ghaTamAtrameva / tanna zUnyatA nAma ghaTadharmaH kazcidasti, sarvapramANAnupalabdheH kharaviSANavat // 2175 // viNNANavayaNavAdINamegatA to tadatthitA siddhaa| aNNatte aNNANI NinvayaNo vA kadhaM vAdI // 2176 // viNNANa0 gAhA / iha yadetacchUnyatAvijJAnamabhidhAnaM ca vaktA ca bhavAneteSAmapyekatvamanyatvaM vAbhyupagamyeta? yo katvamatastadastitvAbhyupagamastatazca kA zUnyatA? anyathA hi na vandhyAputra-kharaviSANayorekatvamasti / syAd-anyatvam , ato'pi bhavAnavijJAno nirvacanazceti kena zUnyatopalabdhAbhihitA veti zUnyatA'nupapattiH // 2176 / / ghaDasattA ghaDadhammo tatto'NaNNo paDAdito bhiNNo / atthi ti teNa bhaNite ko ghaDa eveti Niyamo'yaM // 2177 / / ghaDa0 gAhA / yadapyuktam asti-ghaTayorekatve sati yo'sti ghaTa iti / atra vUmo ghaTasattA hi ghaTadharma eva ghaTAdabhinnaH paTAdibhyazca bhinnaH / tato'stItyukte ghaTa eveti koyaM niyamaH ? // 2177 // 1 'tti je| 2 marUpAnya iti pratau / 3 praNayattayAi vi ta / 4 egate je| 5 tato je| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 vizeSAvazyakabhASye [5ni0455ja vA jadatthi taM taM ghaDo ti savvaghaDatApasaMgo ko / bhaNite ghaDo'sthi va kadhaM savasthittAvarodho ti // 2178 // ___jaM vA gAhA / yadvA yadasti tattad ghaTa iti yadapadizyate sarvasya ghaTatvamiti kaH prasaGgaH ! tathA, yo ghaTaH sa evAstAti kathamiha ghaTamAtra eva sarvAstitvAvarodhaH ? // 2178 // atthi tti teNa bhaNite ghaDo'gha[143-ma0]Do vA ghaDo tu attheva / cUto'cUto na dumo cUto tu jaghA dumo NiyamA // 2179 / / asthi gAhA / tasmAdastItyukte'nekAzrayatvAdastitvasya ghaTo'ghaTo vA gamyeta, ghaTa ityukte tu niyamata evAstAti, yatheha vRkSa ityukte cUto'cUto vA syAccUta ityukte tu vRkSa eveti // 2479 // 'kintaM jAtaM ti matI jAtA'jAto-bhayaM pi jamajAtaM / adha jAtaM pi Na jAtaM kiM Na khapuSphe vicAro'yaM // 2180 // kintaM gAhA / yaccApadizyate yadetat 'jAtaM jAtameva tat, na jAyate; ajAtaM na jAyate, jAtAjAtaM na jAyate iti / etadasi praSTavyaH-kiM tajAtaM nAma devAnAMpriyasya yat sarvathA na jAyate ! nanu jAtaM sarvathA vA'jAtamiti viruddham / atha jAtamapyajAtamataH kharaviSANe kimayaM vicAro na syAt / ko vA vizeSahetuH te yadasattvasAmAnye ghaTAdipvevAyaM vicAro na kharaviSANAdiSu ? kathaM samatA, viparyayo vA na syAt ? syAt-'jAtamiti parabuddhayA'bhidhIyate / nanu svaparamativizeSaNamanarthakam , tadabhyupagame vA pakSahAnirityuktam / / 2180 // jati savvadhA Na jAtaM ki jammANaMtaraM tadavalaMbho / puvvaM vA'NuvalaMbho puNo ya kAlaMtaraha tassa // 2181 / / jati gAhA / yadi sarvathA na jAyate kArya ghaTAdi, kimiha piNDAvasthAyAmanupalabhyamAno ghaTasta janmAnantaramupalabhyate ? punazca kAlAntaroparataH piNDAvasthAyAmivAnupalabhyaH ? kuto'yaM vizeSaH ? // 2181 // jadha savvadhA Na jAtaM jAtaM suNNavayaNaM tathA bhAvA / adha jAtaM pi Na jAtaM pabhAsitA muNNatA keNaM // 2182 // 1 ghaDo tti je ko| 2 kiM taM ko he| 3 jada jAtaM ta ko he / 4 t jJAtaM meta jJAtaM na--iti prtau| 5 yadasaMtva samono ghaM-iti prtau| 6 syAjJAta-iti pratI / 7 vi ta ko hai| 8 'rahitata / 9 payAsi ta hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 455 ] zUnyavAdaniSedhaH / 385 jadha gAhA / zUnyatAvacanavijJAnayorapi cAyaM samAno vicAra:- kimiha jAtaM jAtamajAtamiti yathA tathAstu / yathA zUnyatAvacanaM tadvijJAnaM ca sarvadhA na jAtaM sarvathA ca [nA]jAtamityevaM bhAvajanmApi bhaviSyati // atha zUnyatAvacanavijJAnadvayamajAtamataH kena zUnyatopalabdhA abhihitA veti zUnyatAnupapattiH || 2182 // jAyati jAtamajAtaM jAtAjAtamadha jAyamANaM ca / kajjamiha vikkhAe Na jAyate savvadhA kiMci // 2183 // jAyati gAhA / iha kiJcijjAtaM jAyate kiJcidajAtam, kiJcijjAtAjAtam, kiJciJjAyamAnam, kiJcit sarvathA na jAyate, vivakSAtaH // 2183 // rUtritti jAti jAto kuMbho saMThANato puNarajAto / jAtAjAto dohi viM tassamayaM jAyamANo ti // 2184 // rUvigAhA / yatheha ghaTo mRdrapAdibhirjAta eva jAyate tanmayatvAt / sa evAsskAravizepeNA jAto jAyate, prAgabhAvAt / rUpAdibhirAkAra vizeSeNa ca [jAtA]jAto jAyate, tebhyo'narthAntaratvAt / atItAnAgatakA lyorvinaSTAnutpannatvAt kriyAnupapattirvarttamAnamAtrasamaya eva kriyAsadbhAvAjjAyamAno jAyate // 2184 // puvvakato tu ghaDatayA parapajjAehi tadubhaehiM ca / jAyaMto ya paDatayA Na jAyate savvadhA kuMbho // 2985 // puvva0 gAhA / sa eva hi pUrvajAtaH sanna jAto jAyate, nAjAto - jAyate, na jayamAno jAyate, jAtatvAt / tathA paraparyAyaiH paTAdibhirajAtatvAt sarvathA na jAyate kharaviSANavat / tathobhayaparyAyaiH para ( Ta ) paryAyaiva jAtAjAtatvAt yAvatA jAtastAvatA jAtatvAdyAvatA cA'jAtastAvatA'jAtatvAt sarvathA na jAyate jAtAjAtaghaTasvaraviSANavat / tathA jAyamAno'pi sarvathA na jAyate ghaTAdiparyAyairasattvAt kharaviSANavat // 2185 // vomA tiNiccajAtaM na jAyate teNa savvadhA somma / iya davvatayA savvaM bhayaNijjaM pajjanagatIye // 2186 // vomAti0 gAhA / vyomAdi ca nityaM jAtatvAt sarvathA na jAyate / tathA hi sarvaM dravyatayA / paryAyatayA tu jAtAdivikalpairbhajanIyam / tathaivodAhRtamiti // 2186 | 1 mi je / 2 gaIe ko hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [mi0 455 dIsati sAmaggimayaM savvamihatthi Na ya sA gaNu viru[143 - dvi0]ddhaM / gheppati va Na paccakkhaM kiM kacchabharomasAmaggI / 2187 // 386 dIsati gAhA / yaccApadizyate sarva sAmagrImayamupalabhyate, na cAsAvastIti / nanvetadviruddham, sarvAnRtavacanapratipattivat / abhAva sAmAnye vA sati kimiha na kUrmaromasAmagrImayamupalabhyate / kiJceha na samatA na viparyayo veti // 2187 sAmaggimayo vattA vayaNaM ca'sthi jati to kato suSNaM / a Natthi keNa bhaNitaM vayaNA'bhAve sutaM keNaM // 2188 // sAmaggi0 0 gAhA / sa iha vaktA bharvAMcchunyatAvacanaM caitat sAmagrImayatve 2.ti sadvA na vA ? yadi sanna zUnyam / athA'satkenAbhihitamanuzrutaM vA bhavato vacanam || jeNaM cerye NavattA vayaNaM vA to Na santi vaNijjA / bhAvA to suNNamidaM vayaNamiNaM saccamaliyaM vA // 2189 // jeNaM gAhA / Aha yata eva na vaktA vacanaM vA ata eva hi vacanIyA - nAmapyabhAvo bhAvAnAmataH zUnyamiti / ucyate yadetadvaktRvacanIyAbhAvavacanamidaM satyamanRtaM vAbhyupagamyeta bhavatA ? || 2189 / / kiJcAtaH jati saccaM NAbhAvo aghAliyaM Na pamANametaM ti / anvagataM ti va matI NAbhAve juttameyaM ti // 2190 // jati gAhA / yadi satyam, nAbhAvaH / anRtaM cedapramANam / syAnmatiHasmadvacanasatyatAbhyupagamAdabhAvapratittiriti / tacca na, yadasmAbhirupadiSTaM satyamanRtaM vA bhavatAbhyupagamyeta nAsmAbhiH / na ca sarvAbhAve'bhyupagamo'bhyupagantA'bhyupeyaM ca yuktam, ata eva bhavata evAbhyupagamo'bhyupagamAdipratipatteriti // 2190 // sikatAsu kiraNa tellaM sAmaggIto tilesu vai kimasthi / kiM caNa savvaM sijjhati sAmaggIto khapuSphANaM // 2191 / / . sikatA0 gAhA / kiJcehA'bhAvasAmagrImayatve sati na sikatAsu tailopalabdhiH tileSu ca sati kiM ? kiJca na khapuSpasAmagrayAmeva sarvopalabdhiH ? samatAviparyayo veti // 2191 // samatA-viparyaya 1 nacAyavisa iti pratau / 2 zUnya madbhAsatke - iti pratau / 3 vacanatvAt iti pratau / 4 ceva ko hai / 5 'midaM ko he / 6 juttametaM pi je / jujJjae taMpi ko 7vita ko he / 8 ki va he ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 387 ni0 455] zUnyavAdaniSedhaH / savyaM sAmaggimayaM NegaMto'yaM jato'Nurapadeso / adha so vi sampadeso jatthAvatyA sa paramANU // 2192 / / sav gAhA / na ceha sarvameva sAmagrImayamityekAnto yato'NurapradezaH kAryAnumeyo'sti / syAnmatiH-asAvapi pradezavAn , evaM tatpradezo'NubhaviSyati / tatpradezavattvapratipattAvapi ca tatpradezaM ityevaM yatrAvasthA bhaviSyati sa paramANuH / / 2192 // dIsati sAmaggimayaM Na yANavo santi NaNu viruddhamidaM / kiM vAgaNamabhAve NipphaNNamiNaM khapupphehiM // 2193 // dIsati gAhA / uta sarvaM ca sAmagrImayamupalabhyate na cANavo vidyanta iti / nanvetadviruddhamucyate sarvA'nRtavacanapratipattivat / paramANvabhAve vA kimiha khapuSpasAmaprImayamidamAbhAvyate ? tasmAdyatsAmagrImayamidaM te paramANava iti / / 2193 // desassArAbhAgo gheppati Na ye sotthi NaNu viruddhamiNaM / savvAbhAve ve Na so gheppati kiM kharavimANassa // 2194 // desassA0 gAhA / yaccApadizyate dRzyasyArAdbhAgo gRhyate na cAsAvastIti / nanvetadviruddham , asatve vA kiM na kharaviSANasyAsAvupalabhyate ? dRzyasyopalabhyata iti kaste vizeSahetuH ? samatAviparyayApattidvayaM ca kaste nipetsyati ! // 2194|| parabhAgAdarisaNato NArAbhAgo [144-0]vi kimaNumANaM te / ArAbhAgaggahaNe kiM va Na parabhAgasaMsidvA // 2195 / / para0 gAhA / parabhAgamAtrAdarzanAcArAdbhAgo'pi nAstItyatra-kimanumAnaM bhavataH ! yuktaM tAvadArAdbhAgagrahaNAt parabhAgAstitvAnumAnam , na parabhAgAdarzanAdArAdbhAganivRttiH / katham ? iha dRzyasya parabhAgo'sti bhAgatvAdArAdbhAgavat / na punaH parabhAgA'darzanAdArAdbhAgA'bhAvAnumAnamasti, pratyakSatvAt / syAt-parabhAgo'sti bhAgatvAdityayamasiddhaH / tacca na, svavacanavirodhAt / nanu bhavataivoktaM "yAvad dRzyaM parastAvadbhAgaH sa ca na dRzyate" iti, yaccApadiSTam - "ArAdbhAgasyApyanyaH khalvArAdbhAga iti sarvArAtIyArAdbhAgaparikalpanam , tacca parabhAgAsattve'narthakam / / 2195 / / savvAbhAve va kato ArAparamajjhabhAgaNANattaM / adha paramatIya bhaNNati saparamativisesaNaM katto // 2196 / / 1 NaNu soM ta / 2 so tti ta he ko / 3 na ya ta / 1 mitaM je / 5 vi ta ko he / 6 ti he ta / 7 vi he ta / 8 tIe ko ta he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 455savvA0 gAhA / sarvAbhAve vA kutaH khalvArAtparabhAganAnAtvaparikalpanam ? atha parabuddhayAbhidhIyata iti / nanUktaM [a]sati paramativizeSaNamanarthakam / tadabhyupagame vA pakSahAniriti / / 2196 // AraparamajjhabhAgA paDivaNNA jati Na suSNatA NAma / appaDivaNNesu ce kA vikappaNA kharavisANassa // 2197 / / Ara0 gAhA / ArAtparamadhyabhAgapratipattau na zUnyatA nAma, apratipattau vA kimiha kharaviSANAdInAmiyaM prakalpanA na kriyate, ghaTAdInAM ca kriyata iti ko vizeSaH ! savyAbhAve vA''rAbhAgo ki dIsate Na parabhAgo / savvAgahaNaM va Na kiM kiM vA Na vivajjao hoti // 2198 // parabhAgadarisaNaM vA phalihAdINaM ti te dhuvaM santi / jati vA te vi Na santA parabhAgAdarisaNamahetU // 2199 // savvA0 gaahaa| [parabhAga0 gAhA] / sarvAbhAve vA kimArAdbhAga evopalabhyate na parabhAgaH ? kiM vA na sarvAnupalabdhiviparyayo veti ? parabhAgAdarzanAditi ca bruvANasya yeSAM sphaTikAdInAM parabhAgadarzanamiha tadastitvapratipattiH / yadi vA te'pyasantaH parabhAgAdarzanAdityayamahetuH syAt / nanvarthApattisameyaM jAtirabhidhIyate / yatheha prayatnAnantarIyakatvAdanitya ityapadiSTe nAvazyamaprayatnAnantarIyakatvAnnitya iti / tacca na, yatastatra prayatnAnantarIyakatvasya sapakSe vyatirekadarzanAda. prayatnAnantarIyakatvasya cAdarzanAdyukto vizeSaH / iha bhavataH sarvAsadvAdinaH ko vizeSaH yadbhayAdvizeSyApadizyate--parabhAgAdarzanAdasat / kimiha mA bhUta parabhAgadarzanAt saccAsacca, yathehA'prayatnAnantarIyakatvAnnityamanityaM vetyevaM yadi hi bhavataH kutazcidapi hetoH sattvapratipattiH syAt parabhAgAdarzanAdasaditi vizeSaNamanurUpaM syAt / / 2198-99 // savvAdarisaNato cciya Na bhaNNate' kIsa bhaNati taM NAma / puvyabbhuvagatahANi paccakkhavirodhatA ceva // 2200 // savvA0 gAhA / sarvAbhAve sati sarvadaivA'darzanAdeveti kiM nocyate ? kimiha parabhAgA'darzanavizeSaNena ? Aha-tannAmAstu / ucyate-nanvevaM pUrvAbhyupagatahAnirApyate, pratyakSaviruddhaM ca-pUrvamuktA(ktvA) parabhAgAdarzanAt, idAnIM sarvA'darzanAditi / / 1 vaNo je / 2 vi ta ko he / 3 pari je| 4 degNau ko he / 5 bhaNNai ko he / 6 hANI ko he / 7 virohao ta ko he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 455] zUnyavAdaniSedhaH / patthi paramajjhabhAgA appaccakkhattato matI hoje / NaNu akkhatthAvattI appaccakkhattahANI vA // 2201 // Natthi gAhA / syAnmatiH-na staH paramadhyabhAgau, apratyakSatvAt, kharaviSANavat / nanvakSamakSaM prati vartata iti pratyakSo'rthaH / tatazcArthA'bhyupagamAdabhyupetahAniH, apratyakSatvAdityasya vA // 2201 // atthi apaccakkhampi hu jadha bhavato saMsayAtiviNNANaM / adha Natthi suNNatA kA kAsa va keNovaladdhA vA // 2202 // ___ asthi gAha / anaikAntikazcAyamapratyakSatvAditi, vipakSe'pi darzanAdbhavatsaMza. yAdivijJAnavat / athaitadapratyakSatvAd bhavadIyaM vijJAnamasat / keyaM zUnyatA kasya kena copalabdheti zanyatAnupapattiriti / / 2202 // paccakkhemu Na jutto tuha bhUmijalANa[144-dvi0]lemu saMdeho / aNilAgAsesu bhave so vi Na 'kajo'NumANAto // 2203 / / paccakkhe0 gAhA / saumya na pRthivyaptejaHsu bhavataH saMzayo yuktarUpaH, pratyakSatvAt, svarUpavat / vAyurapi pratyakSa eva, tadguNapratyakSatvAda, ghaTavat / astu vA vAyvAkAzayorapratyakSatvamatazca saMzayaH / asAvapi ca naiva kAryo'numAnasadbhAvAt / // 2203 // taccAnumAnamidam atyi 'adessApAditapharisAtINaM guNI gunnttnnto|| ruvassa ghaDo va guNI jo tesiM so'Nilo NAmaM // 2204 / / atthi gAhA / ya ete khalvadRzyApAditAH sparzAdayaH, AdigrahaNAcchabdadhRtikampA gRhyante, ete hi vidyamAnaguNinaH, guNatvAt / iha ye guNAste vidyamAnaguNino dRSTAH, yathA ghaTarUpAdayaH / yazcaiSAM guNAnAM guNI. sa vAyuH / tasmAdasti vAyuH // 2204 // atthi vasudhAtibhANaM toyamsa ghaDo vya muttimattAto / jaM bhUtANa bhANaM taM vomaM vatta ! suvvattaM // 2205 // atthi gAhA / vidyamAnabhAjanAH pRthivyAdayaH, mUrtimattvAttoyavat / yazcaiSAM pRthivyaptejovAyUnAM bhAjanaM tadAkAzam / tasmAdastyAkAzaM sAdhyaikadezadRSTAntapari 1 hojjA ko he / 2 akkhattA t| 3 'kkhantha je / 4 'tiH tataH iti pratau / 5 Na jutto'Nu ta ko he 1 addimsA ko / adissA he / yadissA ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 vizeSAvazyakabhASye [ni0 455jIhIrSayA vA pRthak prayogastadyathA vidyamAnabhAjanA pRthivI, mUrtimayatvAttoyavat , tathA payastejovat, tejo vAyuvat , vAyuH pRthivIvat // 2205 // evaM paccakkhAdippamANasiddhAiM sommai ! paDivajja / jIvasarIrAdhArovayogadhammAI bhUtAI // 2206 // evaM gAhA / evaM pratyakSAdipramANebhyo bhUtAni santIti pratipadyasva / jIvazarIrAdhAropayogavRttIni cAmUni // 2206 // kidha saMgjIvAiM matI talligAto'NilAvasANAI / 'vomaM vimuttibhAvAdAdhAro ceva Na sajIvaM // 2207 // kidha gAhA / syAn matiH--kathaM punarjIvazarIrANImAni ? vAdyentAni, jIvaliGgopalabdheH, AkAzaM tvAdhAradAnasvabhAvameva, na jIvazarIramamUrttatvAt / / 2207 // jammajarAjIvaNamaraNarohaNAhAradohalAmayato / rogatigicchAtIhi ya NAri vva sacetaNA taravo // 2208 / / jamma0 gAhA / sAtmakA vanaspatayaH, janmajarAjIvanamaraNasadbhAvAt, strIvat / Aha-nanvayamanaikAntiko vipakSe'pi darzanAt , tadyathA-jAtaM dadhi, jINaM vAsaH, saJjIvitaM viSam, mRtaM kusumbhakamityAdi / ucyate, na, vanaspato samastaliGgopalabdheH, dadhyAdAvasamastadarzanAdupacAraH / itazca-sAtmakA vanaspatayaH, kSatasaMrohaNAt, AhAropAdAnAta, dohRdasadbhAvAt. AmayasadbhAvAt , tathA rogacikitsAsadbhAvAt / dauhadAdau saMbhavinaH kUSmANDAdIn viziSya pakSaH karttavyaH // 2208 // chikka~pparoiyAchikkamaMttasaMkoyato kuliMgo vva / AsayasaMcArAto viyatta ! vallIvitANAI // 2209 // chikka0 gAhA / sAtmakAH spRSTaprarohiMkAdayaH, spRSTA''kuJcanAt kITAdivat / tathA, AzrayAbhisaMsarpaNAt "valyAdayaH / / 2209 / / sammAdayo ya sAvappabodhasaMkoyaNAdito'bhimaiyA / baulAtao ya sadAtivisayakolovalaMbhAto / / 2210 // sammA0 gAhA / sAtmakAH zamyAdayaH, svApaprabodhasaGkocAdisadbhAvAt / zabdAdiviSayopalambhAt bakulAzokAdayaH, devadattavat / / 2210 // 1 kkhAipamA he / 2 soma ko / 3 sajI he| sAjIvAi ta / 5 vAma ta / 5 vAdyannAni--iti prtii| 6 saMbhAvataH-iti pratI / 7 kakaparoM he| 8 'mitta ta / 'metta' ko he| 9 prarodi ko he / 10 balyA' iti pratau / 11 mato je / 12 kAlA je / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 455 ] zUnyavAdaniSedhaH / [ 145 - pra0 ] maMsakuro vva sAmANajAtirUvaM kurovalaMbhAto / tarugaNavidumalavaNovalAdayo sAsayAvatthA || 2211 // maMsaM0 0 gAhA / vanaspatayo vidrumalavaNopalAdayazca svAzrayAvasthAH [sAtmakAH ] samAnajAtIyaGkure sadbhAvAt 'arzovikArAGkuravat // 2211 // bhUmitAbhAvayasaMbhavato dadaduro vva jalamuttaM / ava macchI va sabhAvayomasaMbhUtapAtAta // 2212 // bhUmi0 gAhA | sAtmakamambho bhaumaM, kSatasamAnajAtIyasvabhAvasambhavAddaddu ravat / athavAntarIkSam, abhrAdivikArasvabhAvasambhUtapAtAt matsyavat // 2212 // "aparapperitatiriyANiyamitadiggamaNato'Ni lo go vva / arat AhArAto viddhivikAroMvalaMbhAto // / 2213 // apara gAhA / sAtmako vAyuH, apratihata tiryaganiyatagatitvAd govat, tejaH sAtmakam, AhAropAdAnAt tadvRddhivizeSopalabdheH tadvikAradarzanAcca, puruSavat // 2213 // taNavo'NavabhAtivikAramuttajAtittato'NitAI / satyAsatyatAo NijjIvasajIvarUvA vo gAhA / pRthivyaptejovAyavaH tanavaH anabhrAdivikAramUrtimadupalabdheH, gavAdizarIravat / tAzca zastrAnupahatopahatAH sAtmakA [SnAtmakAH] lakSaNato'vase yA iti / / 2214 || 391 , // 2214 // Jain Educationa International sijjhaMti somma ! bahuso jIvA NavasattasaMbhavo Na vi ya / parimitaso logo Na saMti cegindiyA jesiM // 2215|| tesiM bhavavicchitI pAvati NeTThA ya sA jato teNaM / siddhamaNaMtA jIvA bhUtAdhArA ya te'vassaM ||2216 // sijjhati gAhA / te siM0 0 gAhA / kiva yepAmajasaM satvAssidhyanti, na canavasattvotpAdaH, parIttAvakAzaJca lokaH, na ca vanaspatyAdayaH sAtmakAH pratipadyante; yeSAmapyanantA lokadhAtavaH pratisvaM ca nirvANamuktam, teSAM saMsArocchedena bhavitavyam / na cAsAviSTo yataH sarvatantrAntarIyANAm, ataH satvAnAmAnantyamabhyupeyam / zarIriNaca te, saMsArikhyAt, manuSyavat / na ca vanaspatyAdInantareNAnyaccharIraM 1 tIyo iti pratau / 2 vAt darzA iti pratau / 3 ahava ta / 4 rakSimatrA' iti pratau 1 5 nAstyeSA gAthA tapratau / 6 ruvAi ta / tAvanAza' iti pratI / 8 'dInAMtare' iti pratau / For Personal and Private Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 vizeSAvazyakabhASye [ni0455bhaavyte| apadizyatAM yaccharIrAste, na cedapadizyate, abhyupagamyatAM vanaspatyAdInAM sAtmakatvamiti // 2215-16 / / / evamahiMsA'bhAvo jIvaghaNanti 'Na ya taM jato'bhihitaM / satthovahatamajIvaM Na ya jIvaghaNanti to hiMsA // 2217 // eva0 gaahaa| Aha-evamahisA na sampadyate, jIvaghanatvAt lokasya / ucyatenanUktamasmAbhiH zastrAnupahatopahatAH sAtmakAnAtmakAH vanaspatyAdayaH / na sarva eva sAtmakAH, na veha sattvAkulo loka iti hiMsA sambhAvyate, na cAlpajIvatvAdahiMsA // 2217|| Na ya ghAtaI tti hiMso NAghAtento ti nnicchitmhiso| Na viralajIvamahiso [145-dvi0] Na ya jIvaghaNo tti to hiMsA // 2218 // Na ya gAhA / yasmAnna nighnanneva hiMsraH, na vA [animnan a]hiMsraH, tathA, sattvAkulAnA kulasvAditi // 2218 // kiM tarhi ! ahaNato vi hu hiMso duTTattaNao mato ahimaro vv| bA~dhento vi Na hiMso suddhattaNao jadhA 'vejjo // 22.19 // aha0 gAhA / ihAnidhnannapi hiMsro dRSTo'ntarduSTatvAdabhimAravat / nighnannapi vA'hiMsraH, zuddhAtmakatvAd, vaidyavat // 2219 // paMcasamito tigutto NANI avihiMsao Na vivarIto / .. hotu va saMpattI se mA vA jIvovarodheNaM // 2220 // paMca0 gAhA / evamihApi guptisamiti ddhAtmA sattvoparodhaparihArAdikriyA. bhijJaH sa khalvahiMsakaH, sattvoparodhe satyasati vA // 2220 // asubho jo pariNAmo sA hiMsA tu bAhiraNimittaM / koyi" avekkhejja Na vA jamhA'NegaMtiyaM bajhaM // 2221 // asubho gAhA / yasmAdihAzubhaH pariNAmo hiMsetyAkhyAyate / sa tu kadAcid bAhya sattvAtipAtakriyAnimittamapekSate kadAcicca tannirapekSaH / kadAcidvA bAhyAnavadyakriyAsametasyApi syAt. yato'ntaHkaraNapravaNatvAd bAhya karaNamanaikAntikamuktam // 2221 // 1 ghaNaM tiya taM ko he| 2 ghAyau ko he| ghAyao ta / 3 ghAyato ta he / hinso je| 5 ghaNaM ko he t| 6 hiMso ta he ko / 7 vAhito ko he / 8 vijjo ko he| 9 evaM iti pratau / 10 suddhAtsA iti pratau / 11 kovi ta he| koi ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 459] paraloke sarvathA sadRzabhAvaniSedhaH / asubhapariNAmaheU' jIvAbAdho tti to mataM hiMsA / jassa tu Na so NimittaM saMto vi Na tassa sA hiMsA // 2222 // asubha0 gAhA / yo'pyayaM bAhya sattvAbAdhakriyAvizeSaH so'pyantaHkaraNaheturiti kAraNe kAryopa[cAravRttyA anne prANopa]cAravahiMsetyupacaryate'nyathA'ntaHkaraNapariNAma evAzubho hiMsaikAntikIyuktam / sa idAnI bAhyasattvAbAdhakriyAvizeSo vidyamAno'pi na yasya zuddhAtmano'ntaHkaraNavikriyA heturna tasyAsau hiMsAbhidhIyate // 2222 // katham ! saddAtayo ratiphalA Na vItamohassa bhAvamuddhIto / jadha tadha jIvAvAdho Na suddhamaNaso vi hisAe // 2223 // sadA0 gAhA / yatheha vItarAgadveSamohasya bhagavato yateriSTAH zabdAdayo na rati hetavaH sampadyante, yathA ceha zuddhAtmano rUpavatyAmapi na mAtari viSayAbhilApaH saJjAyate, tatheha zuddhAtmano viduSo na sattvAtipAto hiMsAyai sambhAvyata iti pratipadyasva // 2223 // chiNNammi saMsaryammi jiNeNa jaraimaraNavippamukkeNa / so samaNo pavvaito paMcahi saha khaMDiyasatehi // 456 // 2224 // te pavvaite sotuM sudhammo AgacchatI jiNasagAsa / baccAmi NaM vaMdAmi vandittA pajjuvAsAmi / / 457 // 2225 // [146-70] AbhaTTho ya jiNeNaM jAtijarAmaraNa vippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savaNNUsavvadarisINaM // 458 // 2226 / / ki maNNe jAriso idha bhavammi so tAriso parabhave" vi| vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho / 459 / / 2227 // kAraNasarisaM kajja vIyassevaMkuro tti maNNaMto / idha bhavasarisa savvaM jamavesi pare vi tajuttaM // 2228 // jAti saro "siMgAto bhUtaNao sarisavANulittAto / saMjAyati golomA'vilomasaMjogato duvvA // 2229 // 1 he tuM je / 2 vA hoti to ta / 3 so ta / 4 yammI he ta dI hA ma / 'mmi ko| 5 degmmi jAijarAma ma / 6 jarA' ko he| 7 ||hiN ctutth|| je| iti caturthoM gaNadharavAdaH samAptaH ||ch|| ta / 8 suhuma he / suhamma ko ma / muhamo dI hA / 9 'mI he ta ma do hA / 10 manni ta dI hA / 11degbhavammi t| 12 ro bva mje| 'ratti ma ta / 13 tamajuta ko he| 14 saMgAje / 15 sAsuvA ta / sAsavA ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 vizeSAvazyakabhASye [ni0 459'iti rukkhAyuvvete joNividhANe ya visrisehito| dIsati jamhA jammaM sudhamma ! to NAyamegaMto // 2230 // chiNNammi gAhA / te panca0 gAhA / AbhaTTho gAhA / [kiM maNNe gAhA / [kAraNa0 gAhA] / jAti gAhA / iti gAhA / bhagavAnuvAca sudharmANam-AyuSman bhavato bhavatyabhiprAyaH-yataH kila kArya kAraNAnurUpamupalabhyate, yathA bIjAnurUpoGkuraH, ihabhavapratyayaM cAnyajanma, atastenApIhabhavAnurUpeNaiva bhavitavyamiti / tacca na, yataH kAraNavilakSaNamapi kAryamupalabhyate / tadyathA zRGgAt saro jAyate / tasmAdeva sarpapAnudigdhAd bhUstRNaprasUtiH / tathA golomA'vilomebhyo dUrvA jAyata ityAdayo vRkSAyurvede vilakSaNAnekadravyasaMyogajanmAno vanaspatayaH, yoniprAbhRte cA'samAnajAtIyA'nekadravyasaMparkayonayaH prANino maNayo hemAdoni copalabhyante / tasmAdayamanekAnto yat kAraNAnurUpameva kAryamiti // 2224-30 // 'adhavA jato ciya bIyANurUvajammaM mataM tato ceya / ' jIyaM geNha bhavAto bhavaMtare cittapariNAmaM // 2231 // adhavA gAhA / athavA saumya ! yata eva kAraNAnurUpaM kAryamata evAtmAnaM tva[mAnyajanmani vicitrajAtyAdipariNAmamapi pratipadyasva / / 2231 // ko'bhiprAyaH ! jeNa bhavaMkuravIyaM kammaM cittaM ca taM jato'bhihitaM / hetuvicittattaNato bhavaMkuravicittatA teNaM // 2232 / / jati paDivaNNaM kammaM hetuvicittato vicittaM ca / pa to tapphalaM "vicittaM [146-dvi0] parvalajja saMsAriNo somma ! // 2233 / jeNa gAhA / jati gAhA / yenehabhavAGkurabIjaM karmAvasIyate / tacca vicitramIkSa(kSya)te, tadupAdAnahetuvicitratvAt , ato bhavAGkaru (ra vicitratApIkSa. (kSya)te / tadevaM saumya yadi bhavatA karma pratipadyate, taddhetUnAM vaicitryAdvicitram, ataH saMsAriNastatphalavicitratAmapi pratipadyasva // 2232-33 // cittaM saMsArittaM vicittakammaphalabhAvato hetU / idha cittaM cittANaM kammANa phalaM ca loammi // 2234 // cittaM gAhA / citrA saMsAriteti prati jAnImahe, taddhetoH karmaNo vaicivyAt / iha yadvicitrahe tukaM tad vicitramupalabhyate, yathA dRSTasya karmaNaH phalamanekarUpaM kRSyAdeH // 2234 // 1 jati je / 2 jehiM vi ta / 3 taM je ko| 4 prAyA-iti pratau / 5 ahava ko| bhadhava je / 6 jau ko he| . ceva ko ta he / 8 jIvaM ta ko hai / 9 bhavaMtara ta / 10 viyatta je / 11 degla pi ciM ko| 12 pavajja ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 459] gaNadharavAde paraloke sarvathAsadRzabhAvaniSedhaH / 395 cittA kammapariNatI poggalapariNAmato jadhA 'vjjhN(abhN)| kammANa cittatA puNa taddhetuvicittabhAvAto // 2235 / / cittA gAhA / itazca vicitrA karmaNAM pariNatiH, pudgalapariNAmatvAt / iha yat pudgalapariNAmAtmakaM tad vicitrapariNatirUpaM upalakSyate, yathAbhrAdivikAraH, pRthivyAdivikAro vA / yacca na vicitrapariNatirUpam, na tat pudgalapariNAmam, yathAkAzam / pudgalapariNAmasAmAnye'pi ca karmaNAmAvaraNAdivizeSavicitratA, taddhetuvicitratvAt , dRSTArthakriyAphalavat / citrAzca taddhetavo mithyAdarzanAdayaH, pradoSanihavAdayazca // 2235 // adhavA idhabhavasariso paralogo vi jati sammato teNaM / kammaphalaM vi idhabhavasarisaM paDivajja paraloge // 2236 / / _adhavA gAhA / athavA yata evehalokAnurUpaM paralokamapi pratipadyate bhavAn , ata eva karmaphala mapIhatyakarmaphalavadvicitraM pratipadyatAM paratreti // 2236 // kiM bhaNitami) maNuyA NANAgatikammakAriNo saMti / jati te tapphalabhAjo pare vi to sarisatA juttA // 2237 // kiM bhaNita0 gAhA / kimuktaM bhavati ? iha manujA nAnAgatihetukriyAnuSThAyino hi lakSyante / yadi hi te'mutrApi takriyAphalabhAjo bhavanti yathehatyakriyANAm, ataH paraloko'pIhalokAnurUpo yuktaH / / 2237 / / adha idha saphalaM kammaM Na pare to savadhA Na sarisattaM / akatAgama-kataNAsI kammAbhAvo'dhavA patto // 2238 // adha gAhA / athehalokakriyANAM sAphalyaM pratipadyate, na pAralaukikInAm / na nAmehalokAnurUpaH paralokaH sarvathA, akRtAbhyAgama-kRtapraNAzaprasaGgaH, karmAbhAvo veti // 2238 // kammAbhAve "vi kato bhavaMtaraM sarisatA va tadabhAve / NikAraNato ya bhavo jati to NAso vi tadha ceva // 2239 // kammAbhA0 gAhA / karmAbhAve vA bhavAntarameva na sambhAvyate, kutaH sAhazyam ! athAkAraNa eva bhavaH / nanvakAraNamasAdRzyamapi tadvinAzazca // 2239 / / 1 vajjhA ko he| : 2 mamAha iha-iti pratau / 3 degmiha he / " NAso je / 5 ya ko ta he| 6 va je ta / 50 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 vizeSAvazyakabhASye [ni0 459kammAbhAve vi matI ko doso hojja jati sabhAvo'yaM / jadha kAraNANurUvaM ghaDAtikajja sabhAveNaM / / 2240 // kammA0 gAhA / Aha-yadi karmAbhAve'pi bhavasadbhAvaH svabhAvata eva syAt, ko dopaH ?, yatheha karmAntareNa kAraNAnurUpaM ghaTAdikArya svabhAvato'bhilakSyate / ucyate-nanu ghaTo'pi na svabhAvataH / kutaH ? kartRkaraNasadbhAvAt / ihApi kartarAtmanaH kAryasya ca zarIrAderavasyaM karaNamapi sambhAvanIyam / api ca pratijJeyam-Atma zarIrAbhyAM arthAntaraM karaNamanumIyate, kartRkAryasadbhAvAt , kulAlaghaTasadbhAve daNDAdivat / yaccAtmanaH zarIrAdikAryanirvRttau kA(ka)raNabhAvamanubhavati tat karmati 'pratipadyasva / syAt-svabhAvataH zarIrAdiprasUtiH, abhrAdivikAravat / na, AdimatpratiniyatAkAratvAda, ghaTavat / sAdRzyapratijJAnaM ca hIyate, abhrAdivikArANAM aNuskandha. kAraNadravyebhyo'tivilakSaNatvAt // 2240 // hojja sabhAvo vatthu NikkAraNatA va vatthu[147-pra0] dhammo vA / jati vatthu Nasthi tao'NuvaladdhIto khapuppha va // 2241 / / ___hojja gaahaa| kiJca, yo'yaM svabhAvo nAmAbhipretaH, sa vastuvizeSaH, kAraNatA, vastudharmo vA'bhyupagamyeta / sarvathA ca dopaH / yadi vastuvizeSaH, sa nAsti, sarvapramANagocarAlItatvAt, khapuSpavat // 2241 / / accatamaNuvaladdho vi adha to asthi Natthi kiM kammaM / hetU va tadatthitte jo NaNu kammassa vi sa eva // 2242 // __ accaMta0 gAhA / athAsAvatyantamanupalabhyamAno'pyasti / karma kimiti nAsti ? svabhAvA'stitve vA yo hetuH, sa karmaNyapi samAnaH // 2242 // kammarasa vA'bhidhANaM hojja sabhAko tti hotu ko doso / NiccaM va so sabhAvo sariso etthaM ca ko hetU / / 2243 / / kamma0 gAhA / athavA karmaNo'bhidhAnaM svabhAva iti tannAmAstu, na saMjJAmAtre vipratipattiH / sarvadA cAsAvekalakSaNa ityatra ko hetuH ? svabhAva eveti ced / vilakSaNatAyAmapyetat samAnam // 2243 // so mutto'mutto vA jati mutto to Na savvahA sariso / pariNAmato payaM piva Na deha hetU jati amutto // 2244 // 1 'tiyadyasya-iti pratau / 2 bhAvo'sti - iti prtau| 3 NaM hetu sa je| Na huna ta / 5 itthaM t| muttAmu je| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 459] gaNadharavAde paraloke sarvathAsadRzabhAvaniSedhaH / 397 uvakaraNAbhAvAto Na ya bhavati sudhamma ! so amutto 'vi / kajjassa muttimattA suhasaMvittAtito ceva // 2245 / / so mutto gAhA, [uvakaraNA0 gAhA / sa ca mUrtimAnamUttoM vA ? yadi mUrtimAn / asya karmaNazca ko vizeSaH ? kamava saMjJAmAtraviziSTaM tat / na cAsau sarvadevAvilakSaNaH, mUrtimattvAdabhrAdivikAravat / atha amUrtaH, nArambhako dehAdInAm, anupakaraNatvAddaNDAdivikalakulAlavat / syAnmatiH-nanvasAvevopakaraNaM karturAtmanaH / nopakaraNasyApi upakaraNaM cintyate / tathApi nAsAvupakaraNamAtmanaH samavAyoTaM zarIra'nirvRttau, [zarIrasya mUrttatvAt / na hi mUrtimato'mRti[mat] samavAyikAraNamiSTam / syAt-nanu zarIrasya pudagalA eva samavAyikAraNam, AtmA ca svabhAvopakaraNasAci. vyAt karteti / tacca na, yasmAdAtmasvabhAvayona zarIrapudgalAdAnamasti, amUrttatvAt / ato mUrtimatopakaraNena bhavitavyam , tatsamavAyinA ca / na ca tadAnAdi pudgalasantAnAdimayaM karmAntareNa sambhAvyate / nanu tadgrahaNe'pyetat samam, Atmano'mUrtatvAt / athavA'yamAtmA satya[pya]mUtatve karmaNaH samAdAMtA, tadvadamUrtasvabhAvo. pakaraNasametaH zarIrasyeti ko doSaH ? ucyate-naivAyaM mUrtivikalaH samAdatte / nanUktamanAdikarmasantAnopanibandhana evAyam / na ca kAmarNamAdhyAtmikaM zarIramananuvizya bAhyazarIranivRttiranurUpeti samavAyikAraNabhAvo'syAvasIyate / na cAsAvamUrtasvabhAvaH, kAryasya muurtimttvaacchriirsy| tathA sukhasaMvitteriyAditaH // 2244-45 / / adhayA'kAraNato cciya sabhAvato to 'vi sarisatA katto / kimakAraNato Na bhave visarisatA kiM va vicchittI // 2246 // adhavA gAhA / athavA'kAraNata eva svabhAvata iti bhavadabhiprAyaH / tatra vayaM brUmaH-nAkasmikaM zarIram, AdimatpratiniyatAkAratvAt , ghaTavat / vaidhaya'NAbhrAdivikAravat / pratiniyatAkAratvAdeva copakaraNasametakartRkam, ghaTavat / na ca karmaNo'nyadupakaraNaM sambhAvyate / athavA nAkasmAdutpattiriSyate, svaraviSANAdyabhAvaprasUtiprasaGgAt / akAraNaprasUtasya vA kutaH sAdRzyam ? akasmAdevAsAdRzyaM kuto na bhaveducchedo veti ! // 2246 / / adha "vi sabhAvo dhammo vatthussa Na so vi sarisao NiccaM / uppAtai dvitibhaMgA cittA ja vatthupajjAyA // 2247 / / 1 ti je / 2 bhAvo-iti prto| nAmA iti prtau| 3 ni iti pratI / 4 tad-karma / 5 NaH mA iti pratI / 6 bhAvAsya-iti pratau / 0 degNau ko he / 8 va je / 9 kiMci vi ta / 10 ahava ko he ta / 11 uppAyA ko / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0459___ adha gAhA / atha vastuno dharmaH svabhAvaH, tathApyasau yadyAtmadharmo vijJAnAdivat, na sa zarIrakAraNam, amUrttatvAdAkAzavat / atha mUrtimaddharmaH, na pudgalaparyAyamativarttate / karmApi hi pudgalaparyAyAnanyarUpamevetyavipratipattiH / na ca vastuno dharmaH sadaiva samAnarUpo'sti, sthityutpattipralayapariNAmAtmakatvAdvastunaH' - // 2247 // kammassa vi pariNAmo sudhamma ! dhammo sa poggalamayassa / hetU citto jagato hoti sabhAvo ti[147-dvi0ko doso // 2248 // kamma0 gAhA / athavA karmApi pudgalapariNAmadharma eva jagataH zarIrAdihetuH svabhAva iti ko doSaH ? sa ca vicitrAtmA, pudgalapariNAmatvAdevAbhrAdivikAravat / kuto'sya nityaM samAnarUpatA ! // 2248 // - adhavA savvaM vatthu patikSaNaM ciya mudhamma! dhammahi / saMbhavati veti kehi ye kehi ya tadavatthamaccaMtaM // 2249 // adhavA gAhA / athavA saumya sarvameva hi vastu pratikSaNamutpadyate pUrvaparyAyasamAnaparyAyaiH kaizciccAparaparyAyasamAnA'samAnaruparamati, kaizcittadavasthamevAste // 2249 // taM appaNo vi sarisaM Na puvvadhammehi pacchimillANaM / / sakalassa tibhuvaNassa ye sarisaM sAmaNNadhammehiM // 2250 // taM gAhA / tadAtmano'pi na pUrvAparaparyAyaiH sarvathA samAnamasamAnaM vA, samAnAsamAnatvAt / tathA bhuvanatrayasyApi sAmAnyavizeSaparyAyaiH samAnamasamAnaM vA // 2250 // ataH * ko sabvadheva sariso'sariso vA idhabhave parabhave vA / sarisAsarisaM savvaM NiccANiccAtiruvaM ca // 2251 // ko gAhA / ko hi kena sarvathaiva samAno'samAno veha paratra vA / yadIhaiva kazcit svenAnyena vA sarvathA samAnaH syAt, paraloke'pyanumIyeta / na cAsAvasti, yataH sarvamevedaM samAnAsamAnaM nityAnityAdirUpaM ca // 2251 // jaha NiyaehiM vi sariso Na juvA bhuvi bAlavuDDhadhammahi / jagato ye samo sattAdiehi tapa parabhave jIvo // 2252 // kehi vi kehi vi ta ko hai| 2 va ta / 3 'so asa he / 4 so idhata / 5 'mAnAdiha-iti pratau / 6 vi ta ko he| . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 460] gaNadharavAde paraloke srvthaasdRshbhaavnissedhH| 399 jaha gAhA / yatheha na nijairapi yuvA atItAnAgatairbAlavRddha paryAyairAtmanaH sarvathA samAnaH, sattAdisAmAnyaparyAyaizca na kenacidasamAnaH, tathA'yamapyAtmA'nya. janmani samAnAsamAnaH // 2252 // maNuo devIbhUto sariso sattAdiehi jagato vi / devAdIhi visariso NiccANicco vi emeva // 2253 // maNuo gAhA / atha kim ? iha manujo devatvamApannaH pUrvaparyAyairAtmanA'pi na samAnaH, sattvAdisAmAnyaparyAyana kenacidasamAna iti samAnAsamAnaH, tathA nityAnityAdirUpo'pIti / syAnmatiH-asmAbhirapi na sarvathA samAnatA'bhyupagamyate / kiM tarhi ! samAnajAtyanvayo'numato nAsamAnajAtIyatA / [na] manujA[nAM] devAdiparyAye ya)prAptiH, asamAnakAraNatvAt / tacca na, yato'bhihitamasamAnajAtIyajanmApi // 2253 // ukkarisAvakarisatA Na samANAe vi hoti jAtIe / sarisaggAhe jamhA dANAtiphalaM vidhA tamhA // 2254 // ukka0 gAhA / kiJca, na yataH samAnagrAhe sati samAnajAtAvapyutkarSApakavIzvaradaridrakulInatAdayaH sambhavanti, tasmAddAnAdiphalavighAtaprasaGgaH / athotkarSApakarSoM puNyApuNyakRtAvabhyupagamyete kimasamAnajAtIyatAM na pratipadyate, tatsAdhanaprakarSApakarSabhedAt ? // 2254 // jaM ca siyAlo 'vai esa jAyate vetavihitamiccAdi / saggIyaM jaiNNaphalaM tadasaMbaddhaM sarisatAe // 2255 // jaM ca gAhA / yattu "zRgAlo vai eSa jAyate yaH sapurIpo dahyate" tathA "agnihotraM juhuyAt svargakAmaH," tathA "agniSTomena yamarAjyama bhijayate' ityAdi vedavihitaM tadvighAtaH / na ca devatAdivizeSANAM dAnadayAdhyayanabrahmacaryAdikriyAnuSThAnamasti yataH punardeveSUpapadheranniti // 2255 / / chiNNammi saMsaryammi jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo panca[148-9-0]ito paMcahiM saha khaNDiyasaehiM // 460 // 2256 // " 1 paryAyazca iti pratau / 2 sAvakarisA na ko he t| 3 vi jeNa jA ta ko he / 4 jamhA je / tasmAt tRthA-ityarthaH / 5 iva je| jaca pha ko he ta / 7 tama ta he| 8 degmmI ta dI hA ma ko| 9 jarA he / degmmI jAijarA' ma / 10 iti paJcamo gaNadharavAda : samAptaH ta / paJcamo gaNaharo smmtto-ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 vizeSAvazyakabhASye [ni0 461te pavyaite sotuM maMDio AgacchatI jiNasagAsa / baccAmi NaM vandAmi vandittA pajjuvAsAmi // 461 / 2257 / / Abhaho ya jiNeNaM nAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya goteNa ya savaNNUsavvadarisINaM // 462 // 2258 // kiM maMNNe vandhamokkhoM asthi va Natthi tti saMsayo tujhaM / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 463 / / 2259 // tammaNNasi jati banyo jogo jIvassa kammaNA samayaM / puvvaM pacchA jIvo kammaM va samaM va to hojja // 2260 // chiNNammi gAhA / te pavvaite gAhA / AbhaTTho gAhA / kiM maNNe gAhA / tammaNNa0 gAhA / AyuSman maNDika bhavato'bhiprAyo'yam-'yo bandhaH sa yadi jIvakarmaNoH saMyogo'bhipretastataH sa kha-vAdimAnAdirahito vA ? yadyAdimAn 'kalpyate tahiM pUrvamAtmA [pazcAt karma athavA pUrva karma pazcAdAtmA, yugapadvA saMprasUye yAtAm ! sarvathA ca dopaH // 2256-60 // Na hi pucamahetUto kharasiMgaM vA''tasaMbhavo jutto / NikAraNajAtassa ya NikkAraNato cciya viNAso ||2261 // __Na hi gAhA / tatra na tAvat pUrvamAtmasambhRtiH sambhAvyate, nihetukatvAt kharaviSANavat / akAraNaprasUtasya vA'kAraNata evoparamaH syAt // 2261 // adhavA'NAti cciya so NikkAraNato Na kammajogo se / arha NikkAraNato so mukkassa vi hohiti sa bhujjo // 2262 // adhavA gAhA / athavA'nAdiH evAso, atonyakAraNatvAnna karmaNA yogo nabhovat / athavA'karmaNo'pi karmaNo yogaH, sa muktasyApi syAt / / 2262 / / hojja va sa Niccamukko baMdhAbhAvammi ko va se mokkho / Na hi mukkAvyavAdaso baMdhAbhAve mato Nabhamo ||2263 / / hojja va gAhA / athavA sa nityamukta eva / kimiha mokSajijJAsayA ! bandhAbhAve'pi vA muktavyapadezA'bhAva eva AkAzavat // 2263 / / 1 mI ta ha ko| "mi dI haa| manni ta dI haa| : 'kanA gati na saMni niko hai| kho saMti na saMti ni t| kyo anthi nasthi ti m| kakSA asthi Na anthi li dI hA / 4 kammuNA ko ha ta 5 te ta ko he / 6 mAn kasye pi hi pUrva-iti pratau / 7 degNau cciya ko he / 8 avi je 9 houjasa he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 463 ] gaNadharavAde bandha-mokSasiddhiH / kammassa vipuvaM katturabhAve samubhavo jutto / NikkAraNato soviya tatha juganuSpattibhAvo ya || 2264 // gAhA / na ca karmaNo'pi prAk pramRtiranurUpA karnarabhAvAt / na cAkriyamANasya karmavyapadezo'bhimataH / akAraNaprasUtezvAkAraNa evoparamaH / yugapadutpattirapyakAraNatvAdevAsatI, tatsaMyogazca pUrvavat // 2264 // yuktarUpa goviSANavat // 2265 // Na hi kattA kajjaM ti ya jugappa [ 148-49 - dvi0 ]ttIya kammajIvANaM / jutto vavadesoyaM jaba loe govisANANaM ||2265 // hi gAhA / na ca yugapadutpattau satyAmayaM karttA, karmadamiti vyapadezo 6 hojjAsNAtIya vA saMbandho ta viNa ghaDate mokkho / joDaNAtI so'Nato jIva NabhANaM va saMbandhI || 2266|| hojjA gAhA / syAnmatiH- anAdirevAtmakarmasaMyogaH / tathApyanAditvAnnAtmakarmaviyogaH syAt, AtmAkAzasaMyogavat / athavA dehakarmasantAnAnAdivAdanantaH saMsAro yataH khalu ato'pi na mokSaH // 2266 // iya juttIyaM Na ghaDate suvvatiya sutIrmu bandhamokkhI' ti / teNa tu saMsayo'yaM Na ya kajjo'yaM jadhA suNa || 2267 // 401 i gAhA / ityevaM yuktyA jijJAsyamAno na ghaTate / anuzrUyate ca zrutiSu bandho mokSazcetyataH saMzayo'yaM bhavataH / na cAyaM kAryoM yathAnuzrUyatAm // 2267 // saMtANo'NAtIo paropparaM hetuphalabhAvAto / dehas ya kammarasa ya maNDiya ! vIyaMkurANaM va // 2268 // saMtANo gAhA / tatra tAvat kimAtmakarmaNoH prAk paJcAdityAdiSvayamA zrIyate'nAdirAtmakarmasaMyogasantAnaH / katham iha deha karmaNoranyonya hetuphalabhAvAdanAdisantAno bIjAGkurasantAnavat ||2268|| asthi sa deho jo kammakAraNaM jo ya kajjamaNNassa / kammaM ca dehakAraNamatthi ya jaM kajjamaNNassa // 2269 // 1 bhAvata ko he / 2 tIi jIvakammANaM ta / tIe jIvakammANa juttIe ta ko he / 4 ghaDai ko he ta / 5 suIe ko / 6 kvA he / pratau / 8 hetuheubhA' ko he ta / henuheyabhA 9 pazcAdiprayamA - iti pratI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only ko / 3 nurUpatAm-iti
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 vizeSAvazyakabhASye [ni0 463 asthi gaahaa| katham ? iha asti sa deho yo'nyasya karmaNaH kAraNamanyasya ca kAryam-atItasya kAryameSyatazca kAraNama, vaM kamyatItadehakAryameSyatazca kAraNamityevamanAdiH santAnaH / / 2269|| kattA jIvo kammassa karaNato jadha ghaDassa ghaDakAro / evaM ciya dehassa vi kammakaraNasaMbhavAto tti // 2270 // kattA gAhA / kartA cAtmA karmaNaH, karaNasadbhAvAd, ghaTasya daNDAdisametakulAlavat / karaNaM cAsya karmanivRttau deho'dhikriyate / tathA dehasyApi kartA'yamAtmA karaNasadbhAvAt, pUrvavat / karaNaM cAtra karmAdhikriyate // 2270 // kammaM karaNamasiddhaM 4 te matI kajjato ye taM siddhaM / kiriyAphalado ya puNo paDivajja tamaggibhUti vva // 2271 // kammaM gAhA / syAnmatiH-karma karaNamasiddhamasmAn prati / na, kAryatastatsiddheH / iha vidyamAnakAraNaM zarIrAdi, kAryatvAd ghaTavat / yaccAsya kAraNaM tat karma / tasmAdasti karma / athavA vidyamAnakAraNamAtmazarIradvayaM kartRkAryasadbhAvAt , kulAlaghaTapiNDAdivat / yacca karturAtmanaH zarIranivRtto kAraNatAmApadyate tat karma / tasmAdasti karma / tathA, phalavanto dAnAdayaH, cetanAkriyArUpatvAt kRSyAdivat / yaccaiSAM phalaM tat karmeti pratipadyasva agnibhUtivat // 2271 // jaM saMtANoNAtI teNANato vi NAyamegaMto / dIsati saMto vi jato katthati bIyaMkurAdINaM // 2272 // aNNataramaNivvattitaphajja bIyaMkurANa jaM vihitaM / [150-50] tattha hato saMtANo 'kukkaDiaNDAtiyANaM ca // 2273 // jaM [gAhA, aNNa 0] gAhA / yaccApadizyate-yasmAdAtmakarmayogo'nAdirato'nanto'pyAtmAkAzasaMyogavat, dehakarmasantAno vA'nA ditvAdananto yatastasmAdamokSa iti / tannAyamekAnto yat santAnaH saMyogo vAnAdirato'nanto'pi, yataH kvacidantavAnapi santAno dRSTo yathA bIjAGkurayoH" yatra tayoranyataraM svakAryamanirvRttyoparataM tatra tatsantAnocchedaH / 1 eva iti pratau / 2 bhavAu tti ko he / 3 nivRttau iti pratau / 1 ca ko / ddha te ta / 5 'o tayaM si ko he| 6 kArya tatsvasiddhaH iti prtau| 7 vadyasvaipA-iti prato / 8 kurA ko het| rato'pi ini pratau / 1. pi raSTo iti pratI / 11 'rayoH sva iti pratI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 463] bandha moksssiddhiH| tathA, kukuTyaNDakayoH, pitAputrayorvA / tathA dehakarmaNorapi yadi syAt ko doSaH ? saMyogo'pi hi tayoreva bIjAGkuravad anAdisantAnamayastaducchedAducchidyate // 2272-73 jadha veha kaMcaNovalasaMjogo'NAtisaMtatigato vi / 'vocchijjati sovAyaM tadha jogo jIvakammANa // 2274 // jadha veha gAhA / yathA ceha kAzcanopalayoH saMyogo'nAdisantatigato'pyagnimArutadravyasaMyogopAyAdvighaTate, tathA yadyAtmakarmaNoH jJAnakriyopAyo'ntaH, bhadoSaH / to ki jIva-NabhANa va jogo adha kaMtraNovalANaM va / jIvasa ya kammassa ya bhaNNati duvidho vi Na viruddho // 2275 // to kiMgAhA / Aha-artha yathA AkAzasaMyogo na vinivarttate tathA''makarmaNoH, atha yathA kAJcanopalayorapAyoti kimatra pratipA(pa)dyAmahe ? ucyate-dvividho'pyaviruddhaH // 2175 // katham ? 2 . paDhamo'bhavvANaM ciya bhavvANaM kaMcaNovalANaM va / jIvatte sAmaNNe bhavyo'bhanyo tti ko bheto // 2276 // paDhamo gaahaa| ihAtmAkAzasaMyogavadabhavyAnAmAtmakarmasaMyogo'napAyI, bhayAnAM keSAJcit / Aha-jIvatve sAmAnye'bhavya iti kuto'yaM vikalpaH ? // 2276 / / hotu va jati kammakato Na virodhI NAragAtibhedo 'vva / bhaNadha ya bhavvA'bhavvA sabhAvato teNa saMdeho // 2277 // hotu gAhA / astu vA yadi karmakRto nArakAdibhedavat / na cAyaM karmajo bhavada. bhiprAyAt / kiM tarhi ? svabhAva evAyamihetyataH sandehaH // 2277|| davvAtitte tulle jIva-NabhANaM sabhAvato bheto / jIvAjIvAtigato jadha tatha bhavvetaraviseso // 2278 // davvA0 gAhA / ucyate-yatheha dravyAdisAmAnye satyAtmAkAzayoH svabhAvato bhedo'bhimato jIvAjIvAdikRtastadvajjIvasAmAnye sati bhavyA'bhavyabhedo yadi yogyAyogyatvavizeSAt ko doSaH ? // 2278 // evaM pi bhavvabhAvo jIvattaM piva sabhAvajAtIto / pAvati Nicco tammi ya tadavatthe Nasthi 'NevANaM // 2279 // 1 je / vut| 2 jIvani t| 3 va aha jogo ke ko he t| tataH iti pratau / 5 'mo vAbhavvA je| 6 'mevva ko he| 5 gyatavi' iti pratau / 8 NivvA ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 vizeSAvazyakabhASye [ni0 463 evaM gAhA / Aha-evamapi bhavyatA anapAyinI prasajati, svabhAvajAtIyatvAta, jIvatvavat, tadavasthAnAccAmokSa iti // 2279 / / jadha ghaDapunyA'bhAvo'NAtisabhAvo vi saNidhaNo evaM / jeti bhavvattA'bhAvo bhavejja kiriyAya ko doso // 2280 // jadha gAhA / ucyate-yatheha ghaTasya prAgutpattyabhAvo'nAdisvabhAvajAtIyo'pi saMstadutpattAvuparaman pratItaH, tadvadbhavyatvasyApi jJAnakriyopAyAduparatiriti ko doSaH // 2280 // aNudAharaNa[150-dvi]mabhAvo kharasaMga piva matI Na taM jamhA / bhAvo cciya sa visiho kumbhANuppattimetteNaM // 2281 / / aNu0 gAhA / syAnmatiH-tadanudAharaNamidam , abhAvatvAt kharavipANavat / tacca na, yato bhAva evAso ghaTAnutpattimAtraviziSTaH, pudgalavizeSAt // 2281 // evaM bhavbuccheto koTThAgArassa vA'vacayato' tti / taNNA'NaMtattaNato'NAgatakAlaMvarANaM va // 2282 / / evaM gAhA / Aha ---evamapi sarvabhavyocchedaprasaGgo'pacayAt koSTA gAravat / ucyate-na, bhavyAnAmanantatvAdanAgatakAlavat / yathA'nAgataH kAlo'nusamayamapacIyate, na cocchidyate / yathA vA''kAzamapacIyamAnamapi 'buddhayA nocchidyate, anantatvAt , tadvadbhayAnAmanucchedaH / / 2282 // jaM cAtItANAgatakAlA tullA jato ya saMsiddho / ekko aNaMtabhAgo bhavyANamatItakAleNaM // 2283 / / 'esseNa tattiyo' cciya jutto jaM to vi savvabhavyANaM / jutto Na samucchedo hojja matI 'kidhamiNaM siddhaM // 2284 // bhavvANamaNaMtattaNamaNaMtabhAgo va kiTa va mukko siN| kAlAdayo va maMDiya ! maha vayaNAto ya~ paDivajja // 2285 // sambhUtamiNaM gehemu maha vayaNAto'vasesavayaNaM va / savaNNutAdito vA jANa ya" majjhatthavayaNaM va // 2286 // 1 taha ta / 2 'yAi ko t| . yAe ko ko he| 3 degsigaM ta / 4 avacayaMti tti ko / avacau tti he| 5 yuddhaghAi-ti pratau / 6 eseNa ko / 7 tattiu ko| tattiu jutto he / 8 kahamiNaM ta he ko| kidha mataM je| 9 va ta ko he| 10 va ta ko he / 11 giha ko he| 12 tAke / 13 jANamu ma ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 405 mi0 463 ] bandha-mokSasiddhiH / maNNasi 'vidha savvaNNU savvesi savvasaMsayacchettA / dihaMtAbhAvammi vi pucchatu jo saMsayo jassa // 2287 // ___jaM cA0 gAhA / esseNa gAhA / bhavANa0 gAhA / sambhUta0 gAhA / maNNasi gAhA / yatazca yAvAnatItastAvAneSyannapi kAlaH / atItena cAnantabhAgamAtraM bhavyAnAM siddham, atastAvataivAnAgatenApyanantabhAgamAtrameve sambhAvyate bhavyAnAmaparvagaH / tena na sarvocchedaH / syAnmatiH-kathamidamavasIyate bhavyAnAmAnanyam, anantabhAgamAtrApavargazca / ucyate-yatheha kAlA''kAzAdayo'nantAstaddhadAtmanAmAnantyAdaM / asmadvacanAcca pratipadyasva // 2283-87 / / bhavvA vi Na sijjhissaMti kei kAleNa jati vi samveNa / NaNu te vi abhavya cciya kiM vA bhavvattaNaM tesi // 2288 // bhavyA gAhA / Aha-yadi bhavyatve'pi sati na sarvasiddhirato ye na setsyanti teSAmapyabhavyataivAstu / ko vA vizeSasteSAmabhavyebhyaH ? // 2288 // bhaNNati bhayo joggo[151-pra0Na ya joggatteNa sijjhate svvo| jadha joggammi vi dalie sabathaM Na kIrate paDimA // 2289 // bhaNNati gAhA / ucyate-mokSasAdhanavineyatAyogyo yaH sa bhavyo'bhidhIyate / na ca yogya eveti sa sidhyati / yatheha na pratimAyogyAdAruNo'vazyameva pratimAprasUtiH / kiM tarhi ? yasyaiva kAraNasAmagrI tatraivAsau sambhAvyate / na ca tadasaMpattAvapyabhavyatA sampadyate, kintu yadA ca yatra ca pratimAyogyAdeva prasUti - yogyAd / evameva hi na bhavya evetyavazyaMbhAvinI siddhiH / kiM tarhi ? yasyaiva tatsAdhanasAmagrI tasyaivAsau sambhAvyate / na ca tadasampattAvapyabhavyatA sampadyate / kintu yadA ca yatra ca bhavyasyaivApavargo nA'bhavyasya // 2289 // jadha vA sa eva pAsANakaNagajogo viyogajoggo vi| Na vijujjati savvo cciya sa viujjati jaissa saMpattI // 2290 // jadha vA gAhA / yathA vA sa eva hemAzmasaMyogo viyogayogyo'pi sanna sarva eva hi viyujyate // 2290 // kiM puNa jI saMpattI sA joggaisseva Na tu anoggaissa / tatha jo mokkho NiyamA so bhavyANaM Na itaresiM // 2291 // 1 kadha t| 2 ccheyA ta ko he| 3 kAlotItatena-iti pratau / " mevaM iti pratau / 5 vargo yena sarvo' iti pratau / 6 joggA teNa je / 7 degjjhaI ko| 8 savvammi ta he / 9 vijuta ko he| 10 savvasaM ta / 11 jo he / 12 joga je| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 vizeSAvazyakabhASye [ni0 463kiM puNa gAhA / kiM punaryadA ca yatra ca yA sampattirasau yogyasyaiva, nAyogyasya / tadvat yadA ca yatra ca yA siddhirasau bhavyarAzeriti // 2291 / / katakAdimattaNAto mokkho Nicco Na hoti kuMbho cha / No paddhaMsAbhAvo bhuvi taddhammA vi jaM Nicco / / 2292 // kata0 gAhA / Aha-anityo mokSaH, kRtakatvAt, prayatnAnantarIyakatvAcca, ghaTavat / ucyate-kRtakAdyanityamiti nAyamekAntaH, vipakSe'pi darzanAt-iha yasmAd ghaTAdipradhvaMsAbhAvaH kRtakAdisvabhAvo'pi sannityaH pratIyate // 2292 // aNudAharaNamabhAvo eso vi matI Na ta jato nniytN'| . kumbhaviNAsavisiTTho bhAvo ciya poggalamayo ye // 2293 / / aNu0 gAhA / syAnmatiH-anudAharaNamidamabhAvatvAt, kharaviSANavat / tacca na, yato bhAva evAsau ghaTaparyAyoparatimAtreviziSTaH, pudgalamayatvAt // 2293 // kiM vegateNa kataM poggalametavilayammi jIvassa / kiM NivattitamadhiyaM Nabhaso ghaDametavilayammi // 2294 // kiM vegaM0 gAhA / ihAtma-karmapudgalaviyogo mokSo'bhipretaH / tatra kimekAntenAtmano nirvartyate yat kRtakatvAdanityatvAbhiprAyaH syAt ? nanvayamevAtmakarmavibhAgo nirvaya'te, dviSTazcAyam / ataH karmaNo'nityatvAdanitya iti / tacca na, yato na hi ghaTamAtravilaye sati AkAzavinAzaH, ghaTAkAzavinAza(ghaTavinAze AkAza)vibhAgA'bhAvAt / AkAzavibhAgA'bhAve'pi sutarAM kapAlAkAzasaMyogo'vinivRtta eva tadvadAtma-karma vibhAgAbhAve'pi karmapudgalasaMyogAvinivRttiH, tallokavyApteH, tacca n| // 2294 // yataH so'NavarAdho vva puNo Na bajjhate baMdhakAraNAbhAvA / jogo ya baMdhahetU Na ya so tassAsarIro ti // 2295 // so gAhA / tat pudgalasaMyogepi nAsau badhyate, bandhakAraNA'bhAvAdanaparAdhapuruSavat / yogatrayaM ca bandhaheturabhidhIyate / na ca tattasya, azarIratvAt ,ato na badhyate / viziSTazceha bandhanAmakarmapratyayo bandho'dhikriyate, na karmayogyapudgalasaMyogamAtram // 2295 // Na puNo tassa pasUti bIjAbhAvAdihaMkurasseva / bIyaM ca tassa kammaM Na ya tassa tayaM [151-dvi0] tato Nicco // 2296 // 1 niyao ko he ta / 2 yoyaM je ko| 3 mAcca vi iti pratau / 4 tacca yato iti pratau / 5 jogA ko| 6 yate ta ko he| 7 gopiiti prtau| 8 kAriNoiti prtau| For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 463 ] bandha-mokSasiddhiH / Na puNo gAhA / na tasya bhUyo bhavaprasUtirasti, bIjAbhAvAdaGkuraprasUti na ca tat tasya, ato nitya vid / bhavAGkuraprasUtibIjaM cAsya karmApadizyate / iti // 2296 // davvAmuttattaNato NabhaM vva Nicco mato sa davvatayA / savvagatattAvattI mati ti taM NANumANAto || 2297|| davvA0 gAhA / itazca nityo muktaH, dravyAmUrttatvAdAkAzavat / syAnmatiHiSTabAdhanAd viruddho'yaM yasmAd' / ata eva sarvagatatvAdiprasaGgo'pi / tadyathA - sarvagato muktaH dravyAmUrttatvAdAkAzavat / tacca na, anumAnasadbhAvAt - nA'yamAtmA sarvagataH, kartRtvAt kulAlavat / evaM bhoktRtvAditi // 2297 // ko vA NiccaggAho savvaM ciya vibhavabhaMgaMdhitimatiyaM / pajjAyaMtara me ttappaNAdai NiccAtivavadeo // 2298 // ko vA gAhA / ko veha nityagrAho yataH sarvamevotpAda-vyayadhrauvyasvabhAvam / kiM tarhi ? paryAyAntaramAtrArpaNAdanityAdivyapadezo vastunaH / yathA piNDaparyAyeNorvairaman ghaTaparyAyeNotpadyate, mRdUpAdibhiravatiSThate ghaTaH / tadvadayamapi saMsAritayoparaman siddhayotpadyate jIvadravyopayogAdibhiravatiSThata iti kimasya sarvathotpannaM vinaSTamAste vA ? tathaikasamayasiddhAdiparyAyairapi vyayotpAdasthitayaH samAyojanIyAH // 2298 || muttassa kovakAsa somma ! tilogasiharaM gatI ki se / kammalahutA tadhAgatipariNAmAdIhiM bhaNitamidaM // 2399 // muttassa gAhA / Aha- muktasya ko'vakAzaH ? saumya ! lokaagrm| atha kathamai - karmaNo gatiranupravarttate ? ucyate - karmApagamAt laghutvAt pUrvaprayogAt, asaGgatvAd, bandhanacchedAt, tathAgatipariNAmAcca / yathaivAsAvazeSakarmaparikSayAdapUrvapariNAmaM siddhatAmApadyate tathordhvagati pariNAmamapIti // 2299 // 1 407 " kiM sakairiyamarUvaM maNDiya ! bhuvi cetaNaM ca kimaruvaM / jadha se visesadhammo cetaNNaM tatha matA kiriyA || 2300 // kiM gAhA / Aha- kimiha sakriyamarUpamupalabhyate yathA'yamapi syAt ucyate-cetanaM vA kimarUpamatyAtmAnamekaM vihAya ? ato yathA'syAsrUpatve sati vaizeSiko dharmazcaitanyamevaM yadi kriyAvattvamapi syAt, ko doSaH 1 // 2300 // Jain Educationa International 1 dAta - iti pratau / 2 Thiti ta / Thiha ko / Thii he / 3 NAditi / 'NA hiNi' je / 4 paTa iti pratau / 5 'tammi je / 6 so je / For Personal and Private Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye kattAdittaNato vA sakkiriyo'yaM mato kulAlo vva / deharaphaNDeNato vA paccakkhaM jantapuriso vva // 2301 // 408 kattA0 gAhA / athavA kriyAvAnAtmA, kartRtvAtkulAlavat / tathA bhoktRtvAdityAdi / athaveha sAkSAt zarIraspandanAta, yantra puruSavat // 2301 // deharakaMNDaNahetU hojja payatto tti so vi NAkirie / hojjAsdi v matI tadarUvitte NaNu samANaM ||2302 || [ni0 463 deha0 gAhA | syAnmatiH- zarIraparispandaheturasya prayatna iti / sopi na, akriyatvAdeva, AkAzavat / prayatnasya cAmUrtasya kriyAhetutve heturabhidheyaH / na cet ; Atmanyapi samAnametat / syAnmatiH- adRSTaH kriyA heturasya / tadamUrttatve samAna mAtmanaH, vizeSaheturvAbhidheyaH || 2302 || vittammi sa deho bacco tapphandaNe puNo hetU / patiNiyataparippandaNamacetaNANaM Na vi ya juttaM // 2303|| rUvitta0 gAhA / atha mUrttimAnevAdRSTaH / sa deha eva karmaviziSTaH / tatparispandahetutve'pi ca samAdhirabhidheyaH, yadi na svabhAva evAGgIkriyate / na ca pratiniyata spandanamacetanAnAmanurUpam ||2303 // hotu kiriyA bhavatthassa [152 - pra0 ] kammarahitassa kiMnimittA sA / NaNu taggatipariNAmA jaba siddhattaM tathA sI tri / / 2304 || hetu0 gAhA / Aha-astu saMsAriNo gatiH, akarmaNaH kiMnimittAsau / ucyate- nanUktaM tathAgatipariNAmAt siddhatva pariNAmavaditi ||2304 || kiM siddhAlayaparato Na gatI dhammatthikAyavirahAto / so gatiuggahakaro logammi jamatthi NAloe || 2305 || kiM gAhA / Aha-- kimiti siddhAlayAt parato na parato gatyupagrahakAriNo dharmAstikAyasyAbhAvAt / sa yasmAlloka // 2305 // logassafor faarat suddhattaNato ghaDassa aghaDo cva / sa ghaDAti cceya matI Na NisedhAto tadaNuruvo || 2306 || Jain Educationa International 1 phaMdaNa ta ko hai / 2 'yAnA' iti pratau / 3 pada ko he ta / 4 va he / 5deg ta he ko / 6 rUvata / 7 NAmo je / 8 so je / 9degsyetyato garauM - iti pratau / For Personal and Private Use Only gatirasyetiM ? eva na parataH
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 463] bndh-moksssiddhiH| logassa gAhA / syAt-kathaM punaridamanumIyate-astyaloka iti ? ucyatevipakSamA(vA)n loko vyutpattimacchuddhapadAbhidheyatvAt / iha yadvayutpattimatA zuddha padenAbhidhIyate tadvipakSo dRSTo yathA ghaTasyAghaTaH / yazca lokasya vipakSaH so'lokaH / tasmAdastyaloka iti / syAnmatiH-na loko'loka iti / sa ghaTAdInAmevAnyatamo bhaviSyati / kimiha tadvasvantaraparikalpanayA ? tacca na, yato niSedhasadbhAvAnnipedhya. syaivAne nAnurUpeNa bhavitavyam / niSedhyazca lokaH / sa cAkAzavizeSo jIvAdidravya bhAjanam / ataH khavaloke nApyAkAzavizepeNaiva bhavitavyam / yahApaNDita ityukte viziSTajJAnavikalacetana eva gamyate, na ghaTAdiracetanaH / tadvadalokenApi TokAnurupeNeti / yasmAdAha "nayuktamivayuktaM vA yadi kArya vidhIyate / tulyAdhikaraNe'nyasmin loke'pyarthagatistathA // " // 2306 // tamhA dhammA'dhammA logaparicchetakAriNo juttaa| idharA''gAse tulle logo''logo ti ko bheto ? // 2307 // tamhA gAhA / tasmAdalokAstitvAdavayaM dharmA'dharmAbhyAM taparicchedakAriyoM bhavitavyam / anyathA''kAzasAmAnye sati loko'loka iti vizepo na syAta // 2307 // logavibhAgAbhAve paDighAtAbhAvato'NavatthAto / saMvavahArAbhAvo saMbaMdhA'bhAvato hojjA // 2308 // loga0 gAhA / yadi hi dharmAdharmAbhyAM lokavibhAgo na syAt , ataH khalvavi ziSTa evAkAze gatimatAmAtmanAM pudgalAnAM ca pratighAtA'bhAvAdanavasthAnam / ataH sambandhAbhAvAt sukhaduHkhasambandhamokSasaMsAraprakriyAsaMvyavahAro na syAt // 2308 / / NiraNuggahattaNAto Na gatI parato jalAdiva jhasassa / jo gamaNANuggahitA so dhammo logaparimANo // 2309 / / Nira0 gAhA / ato na loka vibhAgaparastAdgatirAtmanaH, niranugrahatvAt , matsyasyeva jalAt parataH / yazca gamanAnugR(grahItA sa dharmAstikAyo lokatulyamAno'bhihitaH // 2309 // atthiM parimANakArI logassa pameyabhAvatovassaM / NANaM piva NeyassA'logatthitte ya so'vassaM // 2310 // 1 logAlo ta / 2 'mantaH iti pratau / 3 deghito je| 4 attha t| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 vizeSAvazyakabhASye [ni0463 asthi gaahaa| asti hi lokaparimANakArI, prameyatvAt , jJeyajJAnavat / atha. vAtmAnaH pudgalAzca loko'bhidhIyate / tasya parimANakAryasti, prameyatvAt, sthAliprasthavat / yazcAsya parimAtA sa dharmAstikAyaH / sa cAvazyamalokAstitve yukta iti // 23 paiDaNaM pasattamevaM thANAto taM ca No jato chaTThI / idha kattilakkha[152-dvi0]NeyaM katturaNatyaMtaraM thANaM // 2311 // paDaNaM gAhA / Aha-patanadharmA yuktaH, sthAnAta, phalavat / ucyate -na, SaSTyAH kartRlakSaNatvAdiha muktasthAnamiti mukto'vatiSThata ityuktaM bhavati / na tadarthAntarasthAnaparikalpanamiSTam / / 2311 // NabhaNiccattaNao vA thANaviNAsapataNaM Na juttaM se / tadha kammAbhAvAto puNakkiyA'bhAvato vA vi / / 2312 // Nabha0 gAhA / tadarthAntarasthAnatAyAmapi cA''kAzaniyAvAnna patanamanurUpam / karma cAtmanaH kriyAkAraNam / akarmA cAsAviti na taddharmA / na cAsya pUrvaprayogAdikiyAhetubhiAvasitaprayojanavAda bhUyaH : yananodanA''karSaNagurutvAdikriyAkAraNamasti yataH patet / / 2312 // NiccatthANAto vA bomAtINaM paDaNaM psjjejjaa| adha Na matamaNegaMto' thANAto'vassapataNaM ti // 2313 / / Nicca0 gAhA / kiJca sthAnAt patanamiti viruddhamucyate / yuktaM tAvadavasthAnAt patanam-evaM ca nityasthAnAdAkAzAdInAM nityaM patanaprasaGgaH / na cet, ane. kAntaH sthAnAt patanamiti // 2313 // bhavato siddho tti matI teNAtimasiddhasaMbhavo jutto| kAlANAtittaNato paDhamasarIraM va tadajuttaM 2314 // __ bhavato gAhA / syAnmatiH-yato bhavAt siddhiprasUti rato'vasyamAdimatvAt sarvasiddhAnAmAdimattvasambhUtiranveSitavyA / tacca na, anAditvAt kAlasyAdizarIravat / yatheha sarvazarIrANAmAdimattvam , athavA'nAditvAtkAlasyA'nAdizarIramasti, tadvadAdisiddha iti / / 2314 // parimitadese'NaMtA kidha mAtA muttivirhitttaato| "Neyammi va NANAI diTThIo vegavammi // 2315 / / 1 'tvAcchAli' iti pratau / 2 payaNaM ko he| 3 taM na u ja t| 1 yukto-iti pratau / 5 jja je / 6 gatA he ko| 7 paDaNaM ta ko he| 8deg nAmAdisarvasa' iti pratI / 9 tavRttatacca-iti pratau / 10 mAdisavvamatha" iti pratau / 11 Niya he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 464] bndh-moksssiddhiH| 411 pari0 gAhA / Aha-parimitAkAzaM nirvANamanuzrayate, anAdikAle ca siddhasambhUtiH / ato'nantatvAt kathamavatiSTharasta iti / ucyate-nAyaM doSo'mUrttatvAt / teSAmeva prativyamanantakevalajJAnadarzanasampAtavannartakInayanavijJAnasampAtavadveti // 2315 / / Na havai sasarIrassa ppiya'ppiyAvahatirevamAdINaM / vetapadANaM ca tumaM Na sadatthaM muNasi to saMkA // 2316 // taha baMdhe mokkhammi ya sA ya NaM kajA jato phuDo ceya / sasaroretarabhAvo NaNu jo so bandhamokkho tti // 2317 // Na ha vada gAhA / saumya, "na ha vai [sa]zarIrasya priyApriyayorapahatirastyazarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH" ityeSAM ca vedapadAnAM na vAkyArthamavatrupte bhavAn / ataH saMzete-kimiha bandhamokSo syAtAM na veti / na ceha saMzayo'nurUpaste, yato vispaSTamevedamucyate-sazarIrasyeti bAhyAdhyAtmikAnAdizarIrasantAnamayo bandhastathA, azarIraM vA vasantamityazepazarIrApagamasvabhAvo mokSa iti // 2316-17 // chiNNammi saMsayammi jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pAito aTe[153-0]hi saha khaNDiyasatehi // 464||2318 // chiNNammi gAhA / // 2318 // ___ [pAThagaNadharavivaraNaM samAptam / ) [AcAryazrIjinabhadrakRtaM vivaraNa mitaH paraM nAsti / ] 1 ve je| ma ta / ceva ta ko he / 4 bhavAnantaH-iti pratI / , DhahiM ko| "dihiM he| 6 iti paSTho gaNadharavAdaH samAptaH / / ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM namo vItarAgAya // zrIkoTayAryavAdigaNikRtasaMpUrtirUpeNa vivaNeraNena sahita zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaviracitaM vize SA va zya ka bhA Sya m| nimaya SaSThagaNadharavaktavyaM kila divaMgatAH pUjyAH / anuyogamArgadezikajinabhadragaNikSamAzramaNAH ||ch|| tAneva praNipatyAtaH paramavi(va)ziSTavivaraNaM kriyate / koTayAryavAdigaNinAM mandadhiyA zaktimanapekSya // 1 // saGghaTanamAtrametat sthUlakamatisUkSma vivaraNapaTasya / zivabhaktyupatalubdhakanetravadidamananurUpamapi // 2 // sumatisvamatismaraNA''darzaparAnuvacanopayogavelAyAm / madadupayujyate cet gRhNantvalasAstato'nye'pi // 3 // atha saptamasya bhagavato gaNadharasya vaktavyatAnirUpaNasambandhanAya gAthAprapaJcaHte pavaite sotuM morio AgacchatI jiNasagAsaM / baccAmi Na vandAmi vandittA pajjuvAsAmi // 465 / / 2319 // AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNa vippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya sabasanbadarisINaM // 466 // 2320 // kimmaNNe' asthi devo' udAhu Natthi tti saMsayo tujhaM / vetapatANa ya atyaM Na yANasI tesimo attho // 467 // 2321 // taM maNNasi NeraiyA parataMtA dukhasaMpatattA ya / Na taraMti ihAgaMtuM saddheyA mubamANA vi // 2322 // sacchandacAriNo puNa devA dinappabhAvajuttA ya / jaMNa katAi vi darisaNa venti to saMsayo tesu||2323|| 1 ki ma ko he ma / kiM mannasi saMti devA uyAhu na santIti saMsao tujhaM / hA dI / 2 devA he ta m| 3 nujjha ko he| 4 saMpauttA ko hai / 5 ritIhA ko he| 6 cchaMda ko he| 7 veMti ko he| 8 tesuM ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 vizeSAvazyakabhASye ni0 467te pavvaite sotuM / AbhaTTho y| kimmaNNe atyi devo / taM maNNasi Nera- . iyA / sacchandacAriNo puNa / gAhA / he maurya putra ! AyuSman ! kAzyapa ! tvaM manyase nArakAH saMkliSTAsuraparamAdhArmikAyattatayA karmavazatayA [ca] paratantratvAt, svayaM ca duHkhasaMtaptatvAt ihAgantumazaktAH, asmAkamapyanena zarIreNa tatra gaMtuM karmavazatayaivAzaktatvAt pratyakSIkaraNopAyA'sambhavAdAgamagamyA eva zrutismRtigrantheSu zrUyamANAH zraddheyAH bhavantu, ye punaramo devAH, te svacchandacAriNaH kAmarUpAH divyaprabhAvAzca kimiti darzanaviSayaM nopayAnti-kimiha nAgacchantItyabhiprAyaH / avazyaM na santi, yenAsmAdRzAnAM pratyakSA na bhavanti / ato na santi devAH, asmadAdyapratyakSatvAt kharaviSANavat / zrUyante ca zrutyAdiSu / tata AgamaprAmANyAdanumAnagamyavAdvA paramANvAdivat ki santIti evaM bhavato deveSu saMzayaH / // 2319-2323 // mA kuru saMzayam / athAdRSTAzrutanAmaMgotrAbhibhASaNa-hRdayasvArthaprakaTIkaraNavismApanAnantaraM devAbhAvapratipAdaka hetorasiddhatodbhAvanA[/] pratyakSapramANasiddhatAM prakAzayan bhagavAnAha mA kuru saMsayamete 'mudramaNuyAdibhiNNajAtIe / pecchasu paccakkhaM ciya catuvidhe devasaMghAte // 2324 / / mA gAhA / mA kAH saMzayaM devasadbhAvaM prati saMzayabIjahetorapakSadharmatvAt, hetuhetvAbhAsAnAM prAyaH pratyakSadharmatvAt ! asmadAdyapratyakSatvaM ca devAnAM dharmoM na bhavati, yataH sampratyeva mamAgratazcakSuSpratyakSasiddhAn etAn sudUramanujAdibhinnajAtIyAn'-manujA(ja,tiryagnArakAH, manujAdayaH, manujAdibhyo bhinnajAtIyA manujAdibhinna jAtIyAH sudRreNa manujAdibhinnajAtIyAnetAn sudUramanujAdibhinnajAtIyAn pazya AyuSman ! mauryaputra ! kAzyapa : pratyakSameva muditAMzcaturvidhAnApi 'devasaMghAtAn' bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAn / tavApyete pratyakSA iti asiddha hetutvam / tatazcAnaikAntikAbhAvaH // 2324 // atha manyase sampratyeva mama cakSurviSayamApannAH, pUrvakAlaM tu naivamiti tadanI saMzayo yuktarUpa AsIditi tannirAkaraNAyApi bhagavAnAha puvvaM pi Na saMdeho jutto jaM jotisA sapaccakkhaM / dIsaMti takatA vi ya uvadhAtANuggahA jagato // 2325 / / 1 magAtra-iti prtau| 2 te dUraM ma je / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 467 ] devsiddhiH| purva pi Na saMdeho jutto gAhA / pUrvamapi tadavastha(sthi)taivAsiddhateti pradarzayati-yataH jyotiSkAH pratyakSaM dRSTAH dRzya[]te ca / te ca 'santi, anugrahopaghAtakAritvAdrAjAdivat / tasmAt pUrvamapyayuktaH saMzayaH kartum, sarvapratyakSatvAdevajAtyekadezasyeti asmadAdyapratyakSatvamapakSadharmaH / tatazcAnaikAntikAbhAvAdayuktaH saMzaya iti // 2325 // atha caivaM bhavato buddhiH syAt-naiva te jyotiSkA devAH pratyakSamupalabhyante, kintu vimAnAnyetAni, AlayamAtrapratyakSatvAt, na tannivAsino devAH pratyakSA bhavantItyabhiprAyaH / tata iyaM gAhA-. AlayamettaM ca matI puraM va tavyAsiNo tadha vi siddhA / je te deva tti matA Na ya NilayA NiccaparimuNNA // 2326 // AlayamettaM ca matI ityAdi / AlayamAtrapratyakSasiddherapi tannivAsipratyakSatvaM siddhameva / tadyathA-ya ete pratyakSA AlayAH-yAnyetAni vimAnAnItyarthaH, te kadAcit kasyacit pratyakSAdhiSTAtRkAH, vidyamAnAdhiSThAtRkAH, sasvAmikA vA ityAdayaH sAdhyadharmAH, AlayatvAt, pAiliputrAdipuravat / Alaya iti sambandhizabdatvAdvA, zakuntAdyAlayavat / evamAlayamAtratvAt sAkAGkSAyAM tadAlayavAsinaH 'tadvAsinaH' tathApi siddhAH / AlayamAtrapratipattyaiva 'ye' ca te tadvAsinastadadhiSThAyinaH sAmAnya mAtrasiddhatvAt 'te' evaM 'devAH' iti 'matAH' abhyupagatAH / zUnyapureNAnai kAntikatvamAzaGkamAnaH svayamevAcAyoM vizeSaNamupAdatte'rthataH, yasmAdevamAha-"Na ca NilayA NiccaparisuNNA" nityazUnyA na bhavanti nilayA ityarthaH / kadAcid kasyacid pratyakSAdhiSThAtRkA iti (vizeSaNAnnAnaikAntikaH // 2326 // atha sandigdhAsiddhatvaM hetozcoghetako jANati - kimetaM ti bhojna NisaM[153-dvi]sayaM vimANAI / rataNamaya-NabhogamaNAdiha jadha vijjAdharAdINaM // 2327 // ko jANati va ityAdi / athaivaM yAt-ko jAnAti kimetaditi bhavet / Alaya iti puMlliGge prakrAnte sandigdhAsiddhacodanAkhyApanArthamavyakte guNasandehe napuMsakaliGgaM prayujyate / tasmAt kimetadityuktam / kimete AlayAH candrasUryabimbAdayaH, Ahosvit sUryo'gnimayo golakaH, candro'mbumayaH, svabhAvataH svaccha iti golakAvetau, Aho 1 ca sattvAnu-iti pratau / 2 va je| 3 ya ta / 4 hoja ko he| 5 jANadi-iti pratau / 6 golabdhazcandro-iti pratI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 vizeSAvazyakabhASye [ni0 467 svin mAyaiva / sandigdhAsiddhazca na dUSaNameva, punaH sAdhanApekSatvAditi sAdhanamabhidhIyateniHsaMzayaM vimAnAnyetAni golakA diparikalpitAni ratnamayAni, [ratnamayatve sati ] nabhogamanAt / ratnamayatve sati nabhogamanAditi vAdhvabhrAdinA'naikAntikatvavyAvRttyarthaM savizeSaNo hetu / yathA prasiddha vidyAdharAdyAzrayAH - vidyAdharatapaH siddhAdayaH AdigrahaNAt / yathA teSAmAzrayAH vimAnAni puSpakai tripurAdIni tathaitAnyapIti // 2327 // athAnyatarAsiddhatvamAzaGkyeta pareNa - hojja matI mAeyaM tathA vi takAriNo surA je te / Naya mAyAdivikArA puraM va NiccovalaMbhAMto ||2328|| hojja matI mAeyamityAdi / naivaite AlayA ityasiddhaH / kiM tahiM ? mAyeyaM mAyAvidA kenApi prayukteti / 'tathApi ' abhyupagamya brUmaH mAyAtve'pi siddhespi / mAyA sakartRkA, bhAvatvAt dRzyatvAt kumbhavat / ye ca te mAyAkAriNaH sAdhitAsta eva surA iti pratipattavyAH / evaMvidhavaikriyakaraNasAmarthyAt prasiddhameva tatkAritvamiti sAmarthyavAdAbhyupagamaH / atha paramArthacintayocyate naite mAyAvikArA AlayAH, sarveNa sarvadA sahazya(zamupalabhyamAnatvAt-nityopalambhAdityasyArthaH, prasiddhapuravat / gandharvanagarAdivyudAsArthaM nityazabdopAdAnam // 2328|| atha tadabhyupagatanArakadRSTAnte [na] devAstitvapratipAdanArthamucyate gAthAjati NAragA patraSNA paiki pArvaphalabhogiNo teNaM / subahugapuNNaphalabhujo pavajjitavtrA suragaNA vi // 2329 // jati NAragA pavaNNA ityAdi / yadi svayaM kRtaprakRSTaphalapApabhoginaH svayaM pakko (kvau) danavarddhitakabhogi puruSavat 'nArakAH tvayA pratipannAH / nanvevamanayaivopapattyA tadviparyayaH subahupuNyaphalabhujaH suragaNA api pratipattavyAH, svakRta karmaphalabhogitvAt, nArakavat // 2329 // evaM vidyamAnAH kimiha nAgacchantItya nAgamanakAraNamucyante (te) - saMketadivvepemmA visayapatA'saMmattakattavyA / aNadhINamaNuakajjA NarabhavamahaM Na enti surA ||2330 // 1 katRpu - iti prata / 2 vigArA ko he| 3 'lambhAo he / 4 vyupadA' iti pratau / 5 paga ko hai / paDika ta / 6 pAvakapha ko / jadi iti pratau / 8 kArikAH iti pratau / 9 vvapimmA he / 10 'pasatthA Jain Educationa International 2 ta / 11 subhaM NaM he ko| For Personal and Private Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 467] devsiddhiH| saMkaMvaditvapemmA ityAdi / iha nAgacchanti suragaNAH, saMkrAntadivyaprematvAt , viSayaprasaktatvAt, prakRSTarUpaguNA(Na)vijJAnastrIprasaktaviziSTadezAntaragatamanuSyavat / asamAptakartavyatvAt , bahukarttavyatAprasAdhanaprayuktavinItapuruSavat / anadhInamanujakAryatvAnnArakavat / abhyupagatA mokSasya siddhavat / dvIpAntarasthatiryagAdivat / manujaiH kArya manujakArya anadhInaM manujakArya yeSAM te anadhInamanu jakAryA iti samAnAdhikaraNapado bahuvIhiH-manujAnadhInakAryatvAdityarthaH / evamazubhatvAnnarabhavasya, tadgandhA'sahiSNutayA 'surA' suragaNA nAgacchanti, kaDevaramiva haMsAH // 2330 // atha kAdAci kA''gamanakAraNanirUpaNAya gAthANavari jiNajamma-dikkhA kevala-NevvANamahaNiyogeNaM / bhattIya somma ! saMsayavocchetatthaM va eja gahu~ // 2331 // 'Navari jiNa0 ityAdi / navaramiti nipAtasaMghAto rUDhizabdaH sambhAvanAyAmarthe / bahUnyanAgamanakAraNAni, navaraM sambhAvyatA''gamanaM bhagavadahadbhaktyA surendrANAM tadanuvRttyadhInatayA jinAnAM janmamahaniyogena lokasthityanubhAvapravartitena / tathA jinAnAmeva dIkSAmahaniyogena / evaM kevalamaha-nirvANamahaniyogeneti / jinazabdo mahazabdazca pratyekaM smbndhniiyaaH(yH)| saumyetyAmantraNaM mauryaputrasya / matizrutAvadhijJAnatrayasambandhinAM teSu jIvAdipadArthavicAreSu jJAnAvaraNodaya-darzanamohanIyodayavazAt saMzaya utpanne saMzayavyavacchedArtha vA kevalamanaHparyAyAvadhiprakRSTAtizayazrutajJAnasampannAnagArasamIpamAgaccheyuriti AzaMsAyAM sambhAvanAyAM liT // 2331 // athavA kazcit puruSavizeSa tiryaJcaM nArakaM vA pratItyapuvvANurAgato vA samayaNivendhA tavoguNAto vA / NaragaNapIDANuggahakaMdappAdIhi vA keyi // 2332 / / puvANurAgato vA ityAdi / pUrvasmin bhave rAgaH prItiH pUrvAnurAgaH, tasmAdvA kAraNAt pUrvAnurAgavazataH / 'samayaH' saMketaH. tena nibandhanaM nibandhaH vyavasthA samayanibandha ucyate / so'pi pUrvabhava eveti pUrvazabdo'nukRpyate / pUrvasamayanibandhanAt kAraNAt / tapaso guNaH prabhAvaH tapaHprabhAvAdvA samAkRSTA AgaccheyuH / pIDA 1 mA ga' iti pratau / 2 tiryugA iti pratau / 3 degla-nivvA ko he| 5 bhattI, ko, bhattIe he| '5 'yavicche ko het| 6 sthaM ca ejaNhu ta / 7 ejaNhA ko, ejahaNhA he / 8 Navara jiNassa iti pratau / 9 degbaddhA je / 10 raguNa ta / 11 pAIhiM ko he| 12 keI ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 467cAnugrahazca kandarpazceti dvandaH-naragaNAnAM pIDAnugrahakandarpAH / AdigrahaNAt kautukalaulyAdIni / tebhyo vA kAraNebhyaH kecidAgaccheyuriti sambandhanIyam // 2332 // atha devAstitvAnumAnapratipAdanopapattisamUhapradarzanAya gAthAyugalamjAtissarakavaNAto kAsai paccakkhadarisaNAto ya / vijjAmaMtovAyaNasiddhIto gahavikArAto // 2333 // ukkihpunnnnsNcyphlbhaavaatobhidhaannsiddhiito| [164-0]savvAgamasiddhIto ya santi deva tti saddheyaM // 2334 // . jAtissarakadhaNAto ityAdi / ukkiTapuNNasaMcaya0 ityAdi / santi devA iti zraddheyametadvAkyamiti antadIpakaM pratijJAvacanam , jAtismarakathanAdayo'rtha(tra) hetavaH / krameNa yathAyogaM atra 'pratijJA hetU viracayya dRSTAntA anUdha prayogA vaktavyAH / ata ucyate-santi devA iti zraddheyametat, jAtismarA dipratyayitapuruSakathitatvAt , nAnAdezavicAripratyayitadRSTakathitAlakSitamatsyamanujanagaradevadevakulAdisadbhAvavAkyavat / tathA kasyacittapaHprabhAvAdimataH pratyakSeNa dRSTatvAt siddhAdezaphalavat / tathA vidyAmantropayAcanasiddheH phalenAnumitatvAta, rAjAdiprasAdIkRtaphaladarzanAnumitarAjAdisambhavavat / tathA graha vikArAditi prayogaH- astyayaM grahAdhiSThitapuruSaH tajjokavyatiriktAdRzyAdhiSThAtRkaH, puruSA'sambhAvyakriyAvikAritvAt , yantrayatiriktatakriyA kAripuruSavat / dvitIyagAthAyAH prayogavAkyam-dAnadamadayAdi kriyAsaMcitotkRSTapuNyasaJcayaphalaM viziSTamAhAtmyabhoktRkaM, phalatvAt rAjyAdiphalavat / viziSTa mAhAtmyAzca bhoktAraH puNyasaJcayaphalasya santi devA iti pramANaphalam / tathA devA ityabhidhAnasiddheranumAnamanantaragAthAyAM vyaktIkariSyate / tatazca na santi devA ityanumAnavirodhaH / sarvAgamasidritazca devasadbhAvAt na santi devA ityAgamavirodhaH / te cAgamA vedavAdinaH zrutismRtisaMvAdinaH sAMkhyavaizepikAdayaH pramANam // 2333-34 // tathAbhidhAnasiddherityasya gAthAvayavasya prasaGgaHdeva tti satthayamitaM suddhattaNato ghaDAbhidhANaM va / adhava matI maNuo cciya devo guNariddhisaMpaNNo // 2335 // 1 topAya ta / 2 vigAra' ko he / 3 'siddhIu he / 5 saMti ko he / 5 karaNA iti pratau / 6 prayogahe-'iti pratau / 7 prayogosyAyaM-iti pratau / 8 midaM ko hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 467 devasiddhiH / deva tti satthayamita ityAdi / devA itIdaM padaM dharmi / sArthakamiti sAdhyadharmaH / zuddhatvAditi hetuH / samAsataddhitavRttivirahAcchuddhapadatvaM hetuH pakSadharmaH / ghaTAbhidhAnavaditi sAdharmyadRSTAntaH / tatazca devazabdaH svarganivAsiviziSTapuNyaphalabhojijIvArthena sArthaka iti / etAvatA na sidhyatItyAzaGkAM parakIyAmutprekSyAcArya evAbhIpTArthasiddhasAdhanAbhiprAyeNa paravacanamupanyasyati-athavA bhavato buddhiH-divu krIDAvijigISAvyavahArayutistutigatipu, dIvyatIti devaH prativiziSTaizvaryakrIDAdiguNarddhisampannaH kazcin manuja eva rAjAdidevazabdAbhidheyo'stIti tena sArthakatvAt devazabdasya siddhasAdhanamiti pramANaphalAbhAvAt asAdhanamida miti // 2335 / / tapratividhAnAya savizeSaNasAdhyadharmopanyAsasUcanI gAthAtaM Na yato taccatthe siddhe upayArato matA siddhI / taccatthasiMha siddha mANave siMghovayAro va // 2336 / / taMNa yato taccatthe ityAdi / satyam , rAjAdayaH krIDAdiguNadarzanAdevA ucyante / anyAMstathyArthaparamArthe vayadyutikrIDAguNAtizayayuktAma(na)bhisamIkSya kizcit sAdhA t] devA iva rAjAdaya upacArAt / yathA paramArthasiMhe siddhe zauryakrauryaguNamabhisamIkSya tatsAdhAn manuje'pi kasmiMzcit siMhazabdo lokena prayujyate, tayehApi tathyArtha sine paramArthadeve aupacArika rAjAdiSu deva-vamiti / anupacaritavijJAnamAtraM vyatiricya bAhyArthanA'rthavAn devazabda iti savizeSaNasAdhyadharmatvAnna siddha. sAdhanam / athavA'nyadeva pramANaM-mukhyenArthanArthavAn devazabdaH, na tulye kacit , upacaryamANatvAt zauryAdiguNayogAt mANavake siMhazabdavat // 2336 / / na santi devA iti pratijJAyAH parasyAbhyupagamavirodhaM darzayannAhadevAbhAve ve phalaM jamaggihottAdiyANa kiriyANa / saggIya jaNNANa ya dANAtiphalaM ca tadayuttaM // 2337 / / jama-soma-sUra-suragurusArajjAdINi jayati jaMNNehi / maMtAvAhaNameva ya indAdINaM vidhA savvaM // 2338 / / devAbhAve vai phalamityAdi / jama-soma ityAdi ca gAthAyugalaM devAbhAve vA devanAstitvapratijJAyAm / vAzabdaH pUrvavikalpAntarapradarzanArthaH / "agnihotraM juhuyAt 1 midaM-iti prtau| na jao ta ko / na jara ta he / 3 sIha ko he t| 4 vasIhova' ko he ta / '5 viphala he t| bi phala ko| 6 'yANaM he ko| 7 'ggIyaja' ko| 8 dajutta ko he / 5. jaNNehiM ko he| 1. iMdA' ko he| 11 cArphaiti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 vizeSAvazyakabhASye [ni0 468svargakAmaH' ityetacchrativAkyaM devAstitve saphalaM bhavati / na ca vedavAdinaH zrutirapramANam, svargIyaphalAnAmagnihotrA dikriyANAM niyamenAnuSTIyamAnatvAt / tatphalaM devAstitvaM sUcayati / tathA yajJAnAM ca dAnAdiphalaM devAbhAvapratijJAyAmayuktam / parasya vedavAdinaH yattadidaM vAkyaM zrUyate "sa eSa yajJAyudhI yajamAnojasA svargalokaM gacchati" iti, tathA "kAzyaizca kratubhiH yamarAjyamagniSTomena yajati", tathA "ukthaM poDazaprabhRtikratubhiryathAzrutisomasUrya muragurusvArAjyAni jayati" / "sayUpo yajJaH kratuH, vinA yUpena dAnAdikriyA bhiryajJa eva" / evamAdIni zrutivAkyAni devAstitvasUcakAni / tathA mantrairAhvAnamindrAdInAM devAstitve bhavati-"indra Agaccha nakhi Agaccha medhAtithe mepavRSaNa" ityAdi / anyathA devanAstitvAbhyupagame vRthA-akRtArtha sarvavedavAkyaM bhavatItyabhyupagamavirodhaH / tasmAt santi devA ityetadabhyupagama eva zreyAn / / 2337-38 // evaM copapattibhirAgamena cachiNNammi saMsayammi jiNeNa jaramaraNavippamukkaNaM / so samaNo pAito ahi saha khaMDiyasaehi // 468 // 2339 // evaM saptamasya gaNadharasya mauryaputrasya vaktavyatA niNItA // 2339 / / athASTamagaNadharavaktavyatAnirNayArtha sambandhakathanagAthA---- te pavaite sotuM akaMpio AgacchatI jiNasagAsaM / baccAmi NaM vandomi vandittA pajjuvAsAmi" // 469 // 2340 // AbhaTTho ya jiNeNaM jAti jarAmaraNavippamukkeNaM / NAgeNa ya gotteNa ya savyaNNasavvadarisINaM // 470 // 2341 // kiM maNNe NeraiyA atidhe [va] Nathi tti saMsayo tujhaM / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimo[154-dvi0] atyo||471||2342|| taM maNNasi paccakkhA devA candAtayo tadhaNNe vi / vijjAmaMtovAyaNaphalAIsiddhIe~ gammati // 2343 / / 1 sUtranAni-iti prato / 2 revItaSo-iti pratI / 3 naMmi hA ma dI / 5 yammI ko dI he ta / yamI hA ma 5 jAijarAmaraNa ma / 6 ahi ko| chuTTahiM hA ma / dhuhiM dii| 7 Tehi kha ma / 8 pavaie ko| 9 chai ko m| 10 vacami ko| 11 vaMdAmI ko he ta hA ma dii| 12 vaMdi' ko he hA ma dI / 13 degsAmi ko he ta hA ma dii| 15 AbhaTTo ya jiNeNaM-ityevAMzo jepratI / 1. anthI ma / 16 na asthi hA dii| 17 phalAyaM je| 18 'dvAe~ ko| ddhAi ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 421 ni0 471] gaNadharavAde naarksiddhiH| te pavvaite gAhA / AbhaTTho ya0 / kiM maNNe NeraiyA / taM maNNasi paccakkhA / he akaMpita AyuSman gautama ! tvaM manyase pratyakSapramANasiddhAzcandrAdayo'nye vA'dRSTA api vidyAmantropayAcanaphaladarzanAnumAnasiddhA devAH santIti gamyate // 2340-43 / / je puNa mutimettaphalA Neraiya tti kidha te gahetavyA / sakkhamaNumANato vA'NuvalaMbhA bhiNNa jAtIyA // 2344 // je puNa mutimettaphalA gaahaa| ye punarnArakA ityabhidhAnamAtrazrutireva phalaM yeSAM na zabdavyatiriktArthaste kathaM santIti grAhyAH ? atastadabhAvapratipAdanAya pramANam-na santi nArakAH, sAkSAdanumAnato vA'nupalabhyamAnahetutvAdityarthaH / sAmAnyapurupendriyakapratyakSAnupalabhyamAnatvAdityabhiprAyaH // 23 44 // athaita ghaNaM viruddhAvyabhicAryanaikAntikatvenAsiddhatvodbhAvanena ceti gAhAmaha paJcakkhattaNato jIvAdIe ya NArae gehai / kiM jaM sappaccavakhaM taM paccakkhaM Navari ekkaM // 2345 // maha gAhA | bhagavAnAha-vidyamAnAnupacaritabAhyArtho nArakazabdaH, mayA pratyakSadRSTatvAt jIvAjIvAdizabdavat / evaM nArakA stitvasAdhanaM prati pramANenAnena virudAvyabhicAritA / pUrvapramANasyAsiddhAdidoSaduSTavAdasAdhyasAdhanatvAdanenaivAnumAnavirodhaH / athavA sAkSAdanupalabhyamAnatvAt khapuSpavat bhinnajAtIyA devebhya iti / deveti [vai]dharma(H)dRSTAntaH / sAkSAdanupalabhyamAnatvAdityanyatarAsiddhahetutA mamaite kevalajJAnapratyakSatvAnnArakAH pratyakSAH, bhavatastvapratyakSAH nArakAH / ayaM ca te durabhiprAyo kaMpita ! saumyeti kAkA praznenaiva parapakSanirAkaraNam / kiM yat svapratyakSaM tadeva navaramekaM pratyakSam , anyasya pratyakSaM na bhavatIti duSTacyate // 2345 // yataH jaM kAsai paccakkhaM paccakkhaM taM pi gheppate loe / jadha sIhAtidarisaNaM siddhaM Na ya savvapaccakkhaM / / 2346 // jaMkAsa0 gaahaa| yat kasyacit pratyakSaM tadapi loke pratyakSameva, kenacid dRSTatvAt , dUradezavartisiMhAdivat / tasmAd bhavadAdInAmapratyakSA api nArakAH mama pratyakSA iti siMhAdinidarzanena bhavatAmapi pratyakSA ityubhayA'siddhaH pratyakSato'nupalabhyamAnatvahetuH // 2346 // 1 vAIya vya NA' ko he ta / 2 giNha he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 vizeSAvazyakabhASye [ni0 471athavA indriyAtItakevalapratyakSasyAsiddhatvodbhAvanadurabhiprAyajJApanAya kAkvA praznagAhA adhavA jamindiyANaM paJcakkhaM kiM tadeva paccakkhaM / / uvayAramettato taM paccakkhamaNindiyaM taccaM // 2347 // atha yadindriyANAM pratyakSaM kiM tadevaikaM pratyakSam, anyadatIndriyaM pratyakSameva na bhavatIti durabhiprAyo'yam / nAnenAsiddha todbhAvayituM zakyA / upacArapratyakSaM hIndriyapratyakSamityasyArthasya sAdhayiSyamANatvAt / paramArthapratyakSaM tvanindiyaM tattvaM kevalajJAnameva, yata indriyANyanupalambhakAni mUtAditvAt , Adi grahaNAdacetanatvAt, kumbhavat / upalambhadvArANi tu jIvasyopalavdhurgavAkSavat , gehasthapuruSasyeti // 2347 // tatpratipAdinI gAthA-- muttAtibhAvato Novala ddhi mantindiyAi kuMbhI vya / upabhadArANi tu tAI jIvo taduvaladdhA // 2348 / / muttAti gAthA gatArthA / / 2348 // athavA anya pramANam-indriyebhyo bhinno jJAtA jIvaH, taduparame'pi taddvAropalabdhArthasmatatvAt, tadvyApAre'pi cAnyamanaskasyAnupalambhAt paJcagavAkSadvAropalabdhi(dhA) puruSa iva gavAkSebhyaH / etatpratipAdanIyaM gAthA--- taduvarame vi saraNato tavyAvAre viNovalaMbhAto / indiyabhiNNo NAtA paMcagavakkhovaladdhA vA // 2349 // taduvarame gAthA bhAvitArthA / / 2349 // athAnindriyajJAnaprakAzanAya gAthAjo puNa"aNindiyo cciya jIvo saapidhaannvigmaato| so subahuaM vijANati avaNItagharo jaghA daTThA // 2350 // jo puNa gAhA / yaH punaranindriya eva kSAyopazamikabhAvendriyApargamAt kSAyikabhAvavartI jIvaH zuddhaH sarvAvaraNaprakSayAt sa sendriya jIvAt subahu vijAnAti yAvat jJeyamityarthaH, vigatasarvApidhAnatvAt / apidhAnamAvaraNamityarthaH / paJcagavAkSagRhastha 1 midi' ko he| 2 Nidi' ko he / 3 tatthaM he / 4 yAjami-iti pratau / 5 maMtidiyAI ko he / 6 kumbho ko| 7 u ko| nopalabhyata hepratI / 8 atha bAhyatpra iti pratau / 1. labdhatvAt- iti prtii| 10 iMdi' ko he| 13 'aNidi' ko / 'aNidiu he| 12 savvapi' ko he| savvapita / 13 punarindra' iti pratau / 14 gamA ca iti prtau| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 471] gaNadharavAde nArakasiddhiH / 423 puruSAdapanItagRhAkAzasthadrapTapuruSavat / nirAvaraNatvAdasau sarvadigvidiksaMsthitArthAn sukhenaiva pazyati, subahUzca pUrvasmAt sAvaraNAt puruSAditi / indriyANyantareNApi jJAnasambhava iti loke'pi dRSTam , svapne niruddhAkSamanaHkriyANAM jJAnaM sphuTaM svAnubhavena siddham // 2350 // AtmA na cettatpariNAmahetuH svAnnendriyArtha na ca tatkuto'stu (?) / athavA na pratyakSamindriyaja jJAnaM dharmAntareNAnekarUpajJeyasya viziSTamAtragrAhitvAt kRtakatvasAmAnyadharmAnumita kumbhAnityatvamAtrasAmAnyadharmajJAnavat / etadarthamiyaM gAthA-- [155-50]Na hi paccakkhaM dhammaMtareNa taddhammamettagahaNAto / katarkattato ve siddhI kumbhANivattamettassa // 2351 // Na hi paccakkhaM / indriyANi hi parapravAdinAM keSAJcit prakRtivikArAhaMkAraniSpannAni, keSAJcid paskandhasya kazcit prativiziSTaH prasAdaH, sarveSAM mUrtAni, AtmanaH pRthagbhUtAni, acetanAni / tAni ca karaNAni svaviSayaparicchedAtmakAni / viSayAzcakSurAdInAM rUpAdayaH / tajjaM ca pratyakSalakSaNamanekadhA--"indriyArthasannikarSoMtpannaM jJAnamavyapadezyamayabhicAri vyavasAyAtmakaM pratyakSam" [nyA0 1. 1. 4 / tathA "zrotrAdivRttiH pratyakSam" vArSagaNyaH / "satsamprayoge puruSasyendriyANAM buddhijanma tatpratyakSam' [mI0 1. 1. 4] / tathA "yad jJAnamarthe rUpAdau vizeSeNAbhidhAyakAbhedopacAradvAreNAvikalpakaM tadasAdhAraNakAraNatvAdakSamakSaM prati vartata iti pratyakSam" / akSANi cendriyANi kenacidaMzena zaktirUpeNa dharmeNa svaviSayaM paricchindanti, na sarvadharmaiH sattvadravyatvabhautikatvAdibhirvidyamAnairapi / rUpAderanekadharmaNaH kiJcidekaM dharmamavyapadezyamasAdhAraNaM keSAJcit kalpanApoDhatvAdavikalpakam, svarUpavikalpena svasaMvedyena vikalpakam , paricchindanti, na sarvairdhamai : sarvavyatvAdibhiryata ukta "anekadharma go'rthasya nendriyAt sarvathA matiH / svasaMvedya[ma nirdezyaM rUpamindriyagocaraH // 1 // " [pramANasamuccaya-1. 5] tasmAddharmAntareNa zakyA(zauklyA)dinA rUpAderasAdhAraNadharmamAtrasya grAhINIndriyANi tajjJAnaM ceti pakSadharmaH, dharmAntareNa taddhammamettagahaNAo / pazcAIna dRSTAntaH kRtakatvAdivat kumbhAnityatvamAtrasya yA siddhi: upalabdhiH, sA yathA na pratyakSam , evamindriyajajJAnamityupasaMhAraH // 2351 // athavA 1 NAma-iti prtau| 2 atra 'hetuH syAdindriyArthajJAnaM kuto'stu' iti vAcyaM syAt 3 katagatta ko he / 4 vya ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhApye [ni0 471pucovaladdhasaMbaMdha saraNato vA'Nalo vca dhRmAto / adhava NimittaMtarato Nimittamakkhassa karaNAI // 2352 // 'pUrvopalabdha' ityAdi / na pratyakSamindriya naM pUrvopalabdhasambandhasmaraNAdupajAyamAnAvAt , dhUmAdanalajJAnavat anyanirdiSTa hetujamiti / anumAnaM dvividhaM yaccAnumeye tadavadhAraNaM jJAnaM pratyakSaja mAnumAnikaM vA / yacca tasyaiva sAdhyenAvinAmAvitvasmaraNam / tadevaM sAkSAt pAramparyeNa vAnumitikAraNatvAdubhayamapyanumAnam / evaM ca sAdhyasAdhanadharmAnugamaH pradarzito bhavati / nanu dharmiNIndriyajajJAne pUrvopalabdhasambandhasmaraNAdupajAyamAnatvamasiddhatvAdapakSadharmaH / ucyate - na, vastusvarUpAnavadhAraNAt / yathAvasthitavastusvarUpaM hyekAntavAdibhirnAvagamyate, yatazcakSurAdidvAreNApi bhavati ghaTo nAmaivavidha iti pUrvaviditenaiva samayena api ca ghaTamadhyavasyati / na hyanabhijJo ghaTamavaiti / evaM rUpagrahaNe'pi pUrvaviditenaiva samayena tAsambandhasmaraNottarakAlaM rUpamidamiti paricchedaH, svarUpakalpa. nAyAH apratiSiddhatvAt / bAladArako hi jAtamAtraH cakSuHpraNidhAne'pi rUpamidamiti vA na paricchinatti, aviditasamayatvAt , pUrvopalabdhasmaraNAbhAvAt / ataH cakSurAdijJAne'pi pUrvopalabdhasmaraNameva kAraNamiti siddhaH pakSadharmaH / zaMSaM dRSTAntasvarUpaM bhAvi. tameva / atha cAnyat pramANaM gAthApazcAddhena prakAzyate-na pratyakSamindriyajajJAnaM Atmano nimittAntarAdupajAyamAnatvAt, dhUmAnimittAdagnijJAnavat / AtmanazcAkSazabdavAnyasya nimittAntaramindriyANi karaNAni / tebhyo jJAnasyopajAyamAnatvAditi pakSadharmaH / agnijJAnAdapi dhUmo nimittAntarameveti sAdhyasAdhanAnugamanam, evamindriyapratyakSasyApratyakSatvAt // 2352 // kevalamaNodhirahitassa savvamaNumANamettayaM jamdA / NAragasabbhAvammi ya tadasthi jaM teNa te saMti // 2353 / / kevalamaNodhirahitassetyAdi / kevalamiti sarvaprakAraM nirAvaraNajJAnam / manograhaNena manaHparyAyajJAnam / avadhigrahaNenAvadhijJAnam / etattritayavirahitasyAbhinibodhikazrutajJAninaH parokSajJAnasya sarvajJAnamanumAnamAtrakameva yasmAt , tasmAdanumAnenaiva prAyo lokavyavahAra iti / nArakasadbhAve ca tadastyanumAnam, tasmAdanumAnaparicchedyasvAt prAkpratijJAyAmanumAnAnupalabhyamAnatvamasiddho hetuH, anumAnasadbhAvAccAnumAnavirodhinI pratijJA, nAstitvapratijJAlopAcca te santi nArakAH // 2353 // taccedamanumAnam - 1 saMbaddhamara je / 2 pUrvavidititena sa- iti pratI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 425 ni0 471] gaNadharavAde maarksiddhiH| pAvaphalassa pekiTThassa bhoiNo kammato'vasesa vva / saMti dhuvaM te'bhimatA NeraiyA adha matI hojnaM // 2354 // accatyadukkhitA je tiriyaNarA NAragaM tti te'bhimatA / taM Na jato surasokkhappagarisasarisaM Na taM dukkhaM / / 2355 / / pAvaphalassa gAhA / atyantaprakRSTapApaphalaM vidyamAnabhoktakam , karmataH--karmaphalatvAdityarthaH, : avazeSavaditi dRSTAntaH / nArakebhyo'nye svakarmaphalabhoginaH santi tadvannArakA ityarthapredarzanA dRSTAntaphalam / prayogadRSTAntastu sAdhyasAdhanAnugataH prakRSTapuNyaphalavat / vidyamAnabhoktakaM prakRSTapuNyaphalamiti dRSTAntasiddhayA prakRSTapApaphalaM vidyamAnabhoktakaM caitat / tato'smAt sAmAnyatodRSTAdanumAnAnnArakasiddhiriti / ___etadvighAtayan kazcidAzaGketa-evamapi na nArakasiddhi, sAkSAnnArakAstitvadharmAnanvayAt , kecit prakRSTa pApaphala bhuna iti sAmAnyasiddheH siddha sAdhanamidam / prakRSTapApasya phalabhujastiryaJco manuSyAca santIti siddhaM prasAdhyate / tataH sAdhanavaiphalyAdananumAnamiti evaM paramatamAzaGkayAcArya Aha-adhava matI hoja-accatyadakkhitA je tiriyaNarA NAraga tti te'bhimatA / atyarthaduHsvitA prakRSTapApaphalabhujaH tiryaGmanupyAH eva yadi nArakA abhimatA manujasaMjJAmAtre vipratipattiH / teSAmeva nArakasaMjJAyAM siddhasAdhanamityucyate / gAthApazcArddham- taM Na jato surasokkhapargarisasarisaM Na taM dukkhaM / ga(na) te tatsiddhasAdhanam, yasmAttiyeGmanuSyANAM prakRSTapApAbhAvaH, yasmAduktam -- ___ "jaM atidukkhaM loe jaM ca suhaM uttamaM tibhuvaNammi / taM jANa kasAyANaM vuddhikkhayahetuyaM savvaM // " taccAtiduHkhaM nArakezveva atisaunyaM cAnuttaravimAnavAsideveSu / yata evamAgamaH "satatAnubandhayuktaM duHkhaM narakeSu tItrapariNAmam / tiryakSu bhayakSuttaDAdiduHkhaM sukhaM cAlpam // - sukhaduHkhe manujAnAM manaHzarIrAa(zra)ye bahuvikalpe / sukhameva tu devAnAM duHkhaM svalpaM tu manasi bhavaM // " tasmAdeva surasaukhyaprakarSAt , dRSTAntasAdharmyAnnArakaduHkhaprakarSAdhigatirivazabdAdeva bhavati / yata evamucyate / 1 pagiTTha ko he| 'jhumsA ta / 2 hojjA ko he / 3 'ragu tti t| 4 mataM ta / 5 ityarthaH-iti pratau / 6 pakari -iti prtau| 7 buddhi-iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0471"nayuktamivayuktaM vA yaddhi kArya vidhIyate / tulyAdhikaraNe'nyasmaeNilloke'pyarthagatistathA // 1 // " evaM zabdArthAnugamAt dRSTAntasAdharmyAcca tiryaGmanuSyANAM sAdhAraNasukhaduHkhAnubhAvitvAt prakarSA'bhAva eveti / tasmAt prakRSTapApaphalabhujastiryaGmanuSyA na bhavanti / anumAnAcca prakRSTapApaphalabhogina Apadyante / tata eva suranaratiryagatiriktAH nArakAH bhaviSyantIti na siddhasAdhanaM kintu sphuTamevAnumAnamiti // 2354-55 // athavAnyathAnumAnapradarzanI gAthA-- saccaM cetamakaMpiya ! maha vayaNAto'vasesavayaNaM va / savvaNNuttaNato vA aNumatasavvaNNuvayaNaM va // 2356 // saccaM cetamakaMpiya maha vayaNAto ityAdi / he akampita ! nArakAH santItyetadvacanaM satyam, madacanatvAt ahiMsAlakSaNadharmavacanavat / athavA nArakAH santI. tyetadvacanaM satyam, sarvajJavacanatvAt, ubhayAnumatasarvajJavacanavat / / 2356 // athavA bhayarAgadosamohAbhAvAto saccamaNativAtaM ca / . savvaM ciya me vayaNaM jANayamajjhatya[155-dvi0 vayaNaM va // 2357 // __ bhayarAgadveSamohAbhAvAdityAdi / anantaragAthAyAM madacanatvAditi heturupAttaH / ahiMsAlakSaNadharmavacanaM satyatve sAdhye dRSTAntaH sAdhyavikala ityAzaGkite dRSTAntaprasAdhanapramANamidam-sarvameva madvacanaM satyaM, bhayarAgadveSamohAsambandha(ddha)tvAt, ubhayasiddhajJamadhyasthavacanavat / dvitIyapramANe sarvajJavacanatvAdityupanyasto hetuH // 2357 // tasyA'siddhatvAkAGkSAyAM sarvajJasAdhanapramANamidaM tasminneva kAle-- kidha savvaNNu ti matI paccakkhaM savyasaMsayacchettA / bhayarAgadosarahito talliMgAbhAvato somma ! // 2358 // vidha savvaNNu tti matI ityAdi / sarvajJo'haM pratyakSaM bhavataH sarvasaMzayocchedAt / tathA bhayarAgadveSamohavirahitazcAyaM(he) talliGgAbhAvAdityarthaH(rtha)pradarzanamAtrametat / prayogAvevam-sarvajJo'ham, azeSajJeyasya madIyajJAnaviSayatvAt / bhayarAgadveSamoharahito'haM abhUtatalliGgatvAt , ubhayasiddhamadhyasthapuruSavat / teSAM bhayarAgAdInAM liGgaM AkulatvavepathusmitapraharSAkSibhUvikAravaimujhyA'kAryakaraNAdikaM talliGga[m] / abhUtaM talliGgaM yasya 1 vAI ko he / 2 siddhatvAsAkA-iti prtau| 3 ccheyA ta / 5 'roga' he| 5 prayogavAbhyantu azeSajJeyaM-iti prtii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 475 gaNadharavAde puNya-pApasiddhiH / so'hamabhUta talliGgaH tadbhAvastasmAdabhUtata lliGgatvAt bhayarAgAdirahito'hamiti [ prati] - padyasva saumyetyAmantraNamakampitasya || 2358 // evaM ca chiNNemi saMsayammi jiNeNa jara maraNa vipyamukkeNaM / so samaNo pavvato tIhiM samaM khaNDiyasatehiM // 472||2359 // * evamaSTamagaNadharavaktavyatA'bhihitA // 2359 // navama gaNadhara vaktavyatAsambandhArthaM gAthAsamUhaH te pavvate sotuM alo AgacchatI jiNasagAsaM / vaccAmi NaM vandA vandittA pajjuvAsAmi // 473||2360 // - AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya sanvaSNU savvadarisINaM // 474 / 2361 / / kiM maNNe puNNapAtraM asthi veM sthi ti saMsayo tujhaM / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho ||475 || 2362 // maNNasi puNNaM pAvaM sAdhAraNamadhava do vibhiNNAI | hojja Na vA kammaM ciya sabhAvato bhavapavaco'yaM // 2363 // 427 te pavvate / Abho / kiM maNNe puNNapAvaM / maNNasi "puNNamityAdi / he acalanAtaH ! hArIta sagotra ! kiM manyase puNyaM pApaM vA yadvobhayamasti nAstyayaM sandehaH / bIjamapi - vedavAkyAnAmanyonyaviruddhAnAmAmnAyAt, vedavAkyAnusAriNAM ca pravAdinAM matabhedAt, kAlaniyatisvabhAvapradhAnapuruSezvara yadRcchAdikAraNaikatvazruteH sandehaH / tataH keSAJcidarzanena manyase puNyameva kevalaM padArthaH, na pApapadArtho'sti, yasmAt parAbhimatapApaphalaM puNyApakarSamAtraM tadevAzubhaphalamucyate / paramapuNyaprakarSApannazubhaphalaH svargasukhAdyanubhavaH / tataH kiJcidapakarSAt manuSyatiryaGnArakAdibhedAkhyAH / sarvathaiva puNyAbhAvA (ve) mokSaH | ataH puNyamevedaM vibhAgazo'vasthitamiti, na pApaM nAma / 1 mi dI hA / namima / yammI ko he ta / yamI dI hA ma / 3 jAijarAmara ma / 4 tihiM ca saha khaMDi ko / tihi o saha khaMDi hai / tihi u saha khata / tihi u saha khaMDideg dI hA / nihiM tu saha khaMDi ma / 5 iti aSTamo gaNadharavAdaH samAptaH-ta / 6 ayalabhAnA A je ta / ayalabhAyA A0 ko he dI hA / 7 cchai dI ko hA / 8 vaMdAmI vaMditA ko he dI hA ma / vandAmI ta / 9 sAmi ko he dI hA ma 10 manni dI hA / 11 andhI natthi ma / 12 na dI hA / nAsti ko he tatratipu / 13 asthi dI hA / 14 tujha hai / 15 pAvami iti pratau / 54 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 vizeSAvazyakabhASye [ni0 475anyeSAM punarmatena manyase--pApamevaikaM padArthaH, tasya paramaprakarSAnnArakaH / tasyaiva kiJcit kiJcidapakarSAt tiryagmanuSyadevAH / sarvApacaye mokSa iti / evaM puNyameva pApam , pApameva puNyamiti siddhAntadvayam / ____ athavAnyaH siddhAntaH-sAdhAraNametadubhayam , ubhayAnuvida svabhAvatvAt , sukhaduHkhAnubhAvijIvalokadarzanAt kAryAnurUpakAraNasiddheH puNyamapuNyAnuvidvasvarUpamiti / yato'tya ntasukhI na kazcit saMsArI, na caatyntduHkhitH| evaM prakarSApakarSabhedAt sukhaduHkhAnvitA eva saMsAriNa upalakSyanta iti sAdhAraNapuNyapApavAdaH keSAJcit siddhAntaH / athavA puNyamiti zubhasya kAraNam, anyadeva pApamiti ca padArthAntaramevAzubhaphalasya kAraNamiti pravivikta kAryAnume yamubhayaM viviktasvarUpamevetyubha yA stitvavAdaH / ___ atha cobhayamapi puNyaM pApaM vA zubhAzubhaphalaM karma kampyeta, tasyAcetaneSvapi ghaTAdiSvekakumbhakAra kamRttikA cakrAyapakaraNekapAkaniSpannatvasAmAnye kazcid ghaTaH kSIraghRtamadhvAdibhAjanaM prazastavAripUrNavikacapaimApidhAnarAjyAbhiSekakalazazca bhavati, kazcit punarazucimadyAdibhAjanaM zokAzruvAridhArApUrNakhaNDamallakApidhAnazmazAnakalazazca bhavatIti vinApi puNyapApakarmasambandhAcchubhAzubhaphalaprAptezcetaneSvapi zubhAzubhaphalaprAptirakarmakaiva bhaviSyatIti kiM puNyapApaparikalpanayA yuktiviyuktayA, sarvathA svabhAvakRta evAyaM vicitrazubhAzubhaphalapariNAmo bhavaprapaJca iti keSAJcit siddhAntaH / tathA cAhuH -- "kenAJjitAni nayanAni mRgAGganAnAM ko'laGkaroti rucirAGgAhAnmayUrAn / kazcotpale pu dalasaMnicayaM karoti ko vA dadhAti vinaya kulajeSu puMsu" / evamacalasya gaNadharasya nAmagotrAmantraNapUrvakaM hRdayasthArthasUcakaM maNNasigAhAkRtaM sUtramAtreNa / / 2360-63 / / athedAnI bhASyagAthAbhirvivaraNaM kramaza udghaTTitasiddhAntAnAM kriyate / puNNukka rise subhatA taratamajogAkarisato hANI / tasse khae mokkho pacchAhArovamANAto // 2364 / / puNNukkarise subhatA ityAdi / yattadAdAvulliGgitaM puNyameva padArthaH, na tat pratipakSaH pApaM nAmAsti; nanu ca puNyasya zubhamiti, azubhaphalopalavdheH pApAstitvamityAzanA(kA)yAmidamucyate yat paraM prakRSTaM zubhametat puNyotkarSasya kArya, yat punastasmAt 1 'padmAbhidhAbhidhAnarA iti 'prtii| : 'risse hai| : 'vagari' ko he / 5 'sseya je| 5 patthA ko he| For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApasiddhiH / 429 ni0 475 phalamavakRSTataramavakRSTatamaM ca tatpuNyasyaiva taratamayogo'pakarSabhinnasya yAvat paramaprakarSa hAniH paramApakarSahInasya paramApakRSTatamaM zubhaphalam yA kAcicchubhamAtretyarthaH / tasyaiva ca paramAvakRSTapuNyasya sarvAtmanA kSaye puNyAtmake phalAbhAvAt mokSa iti siddhAntaH / yathA'tyantapathyAhArasevanAt paramArogyamukhaM, tasyaiva ca kiJcit pathyAhAraparivarjanAdapathyAhAraparivRddheH ArogyasukhahAniH sarvathaivAhAraparivarjanAt mokSa iti pathyAhAropamAnaM punnymiti|| 2364 / / etadviparyayAt dvitIyapakSaH- pApamevaikaM vidyate padArthaH, na puNyaM nAmAsti yattat puNyaphalaM sukhamucyate tat pApasyaiva taratamayogAdavakRSTasya phalam / yataH - pAvukkarise'haMmatA taratamajogArnakarisato subhatA / tasse khae mokkho acchatovamANAto ||2365 // sAdhAraNatraNAdiva adha sAdhAraNamagamattAe / ukka risAvakairisato tasseva ya puNNapAvakkhA || 2366|| 1 pAvuka rise'hamatA ityAdi / pApasya paramotkarSe'tyantAdhamaphalatA / tasyaiva taratamayogApakarSabhinnasya mAtrA parivRddhihAnyA, yAvat pApasya prakRSTo'pakarSaH, yA kAcit pApamAtrA'vatiSThate tasyAmatyantazubhaphalatA, pApApakarSAt / tasyaiva ca pApasya sarvAtmanA kSayo mokSaH / yathAtyantA'pathyAhArasevanAdanArogyaM, tasyaivApathyasya kiJcit kiJcidapakarSAdhAvat stokApathyAhAratvaM Arogyasya karaM zubhaphalamityarthaH / sarvAhAraparityA gAcca mokSa iti / athavA tRtIyaH pakSaH - puNyapApamubhaya svarUpAnuviddhatvAt sAdhAraNaM sAdhAraNavarNakavat / atha tadapi cakrayA mAtrayA hIyate varddhate ca yAvatI mAtrA puNyasya hIyate tAvatyeva mAtrA pApasya varddhate / evamutkarSApakarSataH sAdhAraNarUpasya tasya padA rthasya puNyapApAkhyA narasiMhasvarUpavadityekeSAM matamiti // 2365-66 // athavA'nyeSAM [ 156 - pra0 ] evaM ciya do bhiNNAI hojjaM hojja va sabhAvato cea" / bhavasaMbhUtI bhaNNati Na saMbhAvAto jato'bhimataM // 2367 // evaM ciya do bhiSNAI hojja sukhaduHkhayoryaugapadyenAnubhavAbhAvAt ka sukhaduHkhasaMvedanaphalAnumAnAta, kAryAnurUpakAraNasiddheH puNyaM pRthak sukhakAraNam pApaM ca pRthak duHkhakAraNamiti bhinnamevaitad dvitayamapi kramabhAviparyAyaphalamiti dvaitavAdisiddhAntaH / 1 makaH pakvAbhA iti pratau / 2 se va matA je / 3 vagari' ko hai / 4 tamseva je / " patha' ko he| cchannova ta / 7 'vara' ko hai / 8 pAvita / 9 dA ho' ko / 10 caitra ko he ta / 11 saMbhavAta / 12 'mao ko he ta / ja Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 475 athavA 'hojja va sabhAvato cea bhavasambhUtI' bhaved vA svabhAvata eva bhavasya saMsArasya sambhUtirutpattiriti svabhAvavAdisiddhAntaH / 430 atha tasmin sarvapAzcAtye siddhAntodghaTTake bhaNyate pratyuttaraM karmavAdinA-na svabhAvAt saMsArasambhUtiH, upapatya sahiSNutvAt, unmattavAkyavat, yato'bhimatastava // 2367 // hojja sabhAvo vatyuM NikkAraNatA va vatthudhammo vA / jati vatthaM Natthi tao'NuvaladdhIto khapuSkaM va || 2368 / / hojja sabhAvo vatthumityAdi / sa svabhAvaH parikalsyamAno vastu vA syAt, avastu vA ? karmezvarapuruSAdIni kAraNAni saMsArasya / niSkAraNatA svabhAva ucyate / athavA kazcid vastudharmaH svabhAva ucyate / tadyadi vastu svabhAvaH, tato vastUni karmapuruSapradhAnezvarAdIni parigaNitAnyeva / teSAM madhye svabhAvo na bhaNitaH / ato nAstyevAsau svabhAvaH anupalabhyamAnatvAt khapuSpavat ||2368 // atha manyethAH- anupalamyamAnA api paramANvAdayaH santItyanaikAntikaH / karmanAstitvasAdhanamapyevamevAnaikAntikamiti karmanAstitvAbhAvAdapratiSiddhatvAdvA karmasadbhAvaH kimiti nAbhyupagamyate ? yo vAnupalabdhau satyAM svabhAvAstitve hetu:, sa eva karmAstitve'pi bhaviSyatItyevamarthamiyaM gAthA - accatamaNuvaladdho vi agha ta atthi Natthi kiM kammaM / hetU va tadatthitte jo Nu kammassa vi sa eva // 2369 // accaMta 0 0 gAhA / gatArthA ||2369 // athavA yattat karmati zubhAzubhaphalamasmAbhiriSyate tasyaiva karmaNaH svabhAva iti tvayA nAma kalpyate bhavatu / na kazciddoSaH / kintu sarvaM cetanAcetanarUpaM jagat svabhAvakartRkamiti virudhyate, ekarUpatvAt svabhAvasya / jagaddhi pRthivIsamudragirisarivimAnaprastArAdikaM svabhAva janitaM na bhavati, pratiniyatAkAratvAt, kumbhakArakartR[ka]ghaTavat / karma tu vicitraM vicitrasyaiva jagataH kAraNamiti prayujyate / tata 1 iyaM gAthA - kammassa vAbhighANaM hojja sabhAvo tti hotu ko doso / patiNiyatAkArAto Na ya so kattA vaDasseva || 2370 // 1Nato va je / 2 ja va he / 3 maNu ta / tAgArA ko hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 475 puNyapApasiddhiH / 431 kammassa / bhAvitArthA // 2370 // athavA tasya svabhAvasya svarUpaM cintyate-- mutto'mutto vai to jati mutto to'bhidhANato bhiNNo / kamma ti sabhAvo ti ya jati vA'mutto Na kattA to // 2371 // dehANaM vomaM piva juttA kajjAtito ya muttimatA / adha so NikkAraNayA to kharrasaMgAdayo hotu // 2372 // mutto'mutto va tao ityAdi gAthAdvayam / yadi mUrtimatAM svabhAvaH, karmA'pi mRtimadeva, jagatazca kAraNamiti nAmamAtraM bhidyate, na kazcit padArthabhedaH / atha punaramUrtaH svabhAvaH tato'sAvakartA dehAdInAm, amUrttavAt , 'vyomavat / karmaNazca mUrtimattA yuktA kriyAkAryatvAt, ghaTavat / kAryAditvAditi-AdizabdopAdAnAtdehAnAM kAraNatvAta, zukrazoNitavadityAdi yojanIyam / athAsau svabhAvaH kAraNabhAvamAtraM niSkAraNatA bhaNyate / evamapi kharazRGgAdayaH sanviti vakrAbhidhAnAtnAsti svabhAvaH, niSkAraNatvAt kharazRGgAdivaditi-pramANopanyAsaH // 2371-72 // athavA vastudharma[:] svabhAvo nAma kazcit pariNAmavizeSa ucyateadha vatthuNo sa dhammo pariNAmo to sa jIvakammANaM / puNNetarAbhidhANe' kAraNakajANumeyo so // 2373 / / kiriyANaM kAraNato dehAtINaM ca kajjabhAvA[156-dvi0]to / kammaM madabhihitaM ti ya paDivAja tamaggibhUti na // 2374 // adha vatthuNo sa dhammo ityAdi / kiM 'kiriyANaM kAraNato' ityAdi / vastudharmatve svabhAvasya jIvavastuno vA sa pariNAmo bhavet "saMrambhasamArambhayogakRtakAritAnumatikaSAyavizepaitristristrizcatuzcaikazaH" tattvArtha 6. 8.] ityaSTottarapariNAmazatam / tacca karmeva / athavA karmaNa eva vasturUpasya dharmaH kazcit pariNAmaH zubhAzubhAkhyo'dhyavasAyaH puNyetarAbhidhAnaH "zubhaH puNyasya viparItaH pApasya" [tattvArtha 6. 3]" iti vacanAt / sa caivaM prakAro vastudharmaH svabhAvaH kamaiva kAraNAnumeyaH kAryAnumeyazca / sa tatra kAraNAnumeyaH-dAnAdikriyAH sarvAH phalavatyaH, kriyAtvAt, ghaTAdyarthakiyAvat ataH kriyAbhiH kAraNabhUtAbhiranumIyate-- to amu he ta / 2 ya je / vya ta / muttA je / ', mma ti ko he| ', 'to je| : 'rasiMgA ko he ta / 7 tano bhAva-iti prtii| 8 vyAsavat iti prtau| 2. sa kammajIvANa ko he| 10 dhANo ko he t| 11 'azubhaH pApasya' iti tattvArthamudrite / 12 yasya saH-iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 475 "samAsvatulyaM vipamAsu tulyaM satIpvasaccApyasatISu sacca / phalaM kriyAsvityatha yannimittaM tadehinAM so'sti tu ko'pi dharmaH // 1 // " ataH kriyANAM kAraNa vAt karmaNaH kAryasyAnumAnam , atha kAryAnubheyatAdehAdInAM ca kArya bhAvAt karmaNaH kAraNasyAnumAnam / dehAdeH kAryasya zukrazogitAdidRSTa kAraNasamavAye'pyasambhavo dRSTaH ityadRSTamacakSurmAhya kimapi kAraNamastIti prati jAnomahe kAraNatvAt mRddaNDacakrasUtrAdisametasamarthakumbhakArAnyaghaTasyeva prayatnaH / uktaM ca "iha dRSTahetvasambhavikAryavizeSAt kulAlayatna iva / hetvantaramanumeyaM tat karbha zubhAzubhaM kartuH // 1 // " ataH kAryAnumeyatvAdapi pratipadyasva karma / api ca tvamapi pratipadyasva karma agnibhUtivat // 2373-74 // taM ciya dehAdINaM kiriyANaM pi ya subhAsubhattAto / paDivajja puNNapAvaM sabhAvato bhiNNajAtIyaM // 2375 // taM ciya gAhA / dehAdInAM kAryANAM zubhAzubhatvAt, kriyANAmapi ca kAraNAnAM zubhAzubhatvAt , kAryAnurUpakAraNatayA kAraNAnurUpakAryatayA ca svabhAvabhinnajAtIyaM dvividhaM puNyapApAkhyaM karma pratipadyasva // 2375 / / tathA caitadarthamupapattigAthA--- muhadukkhANaM kAraNamaNurUvaM kajjabhAvato'vassaM / paramANavo ghaDassa va kAraNamida puNNapAvAI // 2376 // muhadukkhANaM kAraNa mityAdi / sukhaduHkhayoH bhinnajAtIyakAryayoH svAnurUpaM kAraNamavazyaM bhAvi, kAryatvAt, pArthivaghaTasya pArthivaparamANuvat / te ca dve kAryAnurUpe kAraNe puNyapApe iti siddham / / 2376 / / suhadukkhakAraNaM jati kammaM kajjassa tadaNuruvaM ca / pattamarUvettaM pi hu adha rUvi gANuruvaM to // 2377 // suhadukkhakAraNaM jati kammaM ityAdi / AtmapariNAmatvAt sukhaduHkhayo. ramUrtatvam , kAryAnurUpaM kAraNamiti sukhaduHkhayoH kAraNasya karmaNaH prAptam , amUrtayoH kAraNatvAdAtmavat / atha rUpimUrtakarmANyataH sukhaduHkhayoH kAraNaM na bhavati, ananurUpatvAt , amUrtatvAdvA, ghaTavat // 2377 / / 1 rUvaM taM pi ko he ta ! 2 rUvaM ta / 3 muhaduksvANaM jai kamma-iti prato / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 433 ni0 475 ] puNyapApasiddhiH / asyA'pyasiddhator3AvanArthamAha-- Na hi savvadhANurUvaM bhiNNaM vA kAraNaM adha mataM te / ki kajjakAraNattaNamadhavA vatthuttaNaM tassa // 2378 // na hi sarvathA'nurUpaM kAraNaM kAryasya, kArya vA kAraNasyeti / sarvathAnurUpatve [a]dvayameva kArya vA kAraNaM vA] syAt / anayorabhidhAnabhedastAvat sphuTa eva dRSTaH kArya kAraka[ga] miti c| sarvathAnurUpatve ekasyAstitvAt dvitIyasya nAstitvena bhavitavyam / ata ekameva, na tad dvitIyaM vastu vidyate iti kAryakAraNatvAbhAvo vastuvAbhAvazca / / 2378 // evaM tarhi savvaM tullAtullaM jati to' kajjANurUvatA keyaM / jaM somai ! sapajjAyo kanjaM parajjayo seso // 2379 / / savvaM tullAtullaM jati ityAdi / sarvameva kenacit tulyAtulyamiti vyavasthAyAM keyaM kAryAnurUpatA nAma, ananurUpatvasyApi sambhavAt ? ucyate-he saumya ! hArItAcalabhrAtaH : svaparaparyAyavivakSAvazAdanurUpAnAnurUpAcca vastuna iti / kAraNasya kArya svaparyAya ityanurUpatvam , anyaH paraparyAya ityananurUpatvamityubhayamaviruddham / karmaNo mUrtasya kAraNasyAtmano'nyasya sataH kArya sukhaduHgve / AtmapariNAma yAt paraparyAyatvAdamUrnavaM mukhaduHkhayoH / kAryatvavyapadezamAtraM svaparyAyaH / tatazca zubhAzu. bhAkhyA karmaNaH / savedyAsavedyatve anurUpatvaM mUrttAmUtte ve ananurUpatvam // 2379 / / ataH pRcchati kiM jadha muttamamuttassa kAraNaM tadha muhAtiNaM kammaM / diTuM suhAtikAraNamaNNAti jadheha tadha kammaM // 2380 // ki jadha gAhA / amUrtasya kAryasya mUrta kAraNamayukta(mukta)mityatra pramANaM mUrta karma sukhaduHkhakAraNatvAdannAdivat / / 2380 // evaM tahiM --- hotu tayaM ciya kiM kammaNA Na jaM tullasAdhaNANaM pi / phalabheto so'vassaM sakAraNo kAraNaM kammaM // 2681 // hotu gAhA / mukhaduHkhakAraNatvaM karmaNa ityasiddho hetuH / annAdyeva sukhaduHkhayoH kAraNam / tacca mUttaM kiM karmaNA kalpitena ? tanna, yato'nnAditulyasAdhanAnAmapi puruSANAM visadRzaphalavaM kAraNAntarasApekSaM dRSTam / yacca tatkAraNaM tat karmeti // 2381 // 1 te t| 2 somma ko he t| 3 panja je / kammaM ta / 4 ramajja ta / 5 savvaM tulaM jai-iti pratI / 'hAINaM he / 7 kammuNA t| 8 bhoto je / bhedabho he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye (ni0 475etto cciya ta muttaM muttavalAdhANato [157-60] nadhA kuMbho / dehAtikajjamuttAtito ye bhaNite puNo bhaNati // 2382 // ___ etto cciya ityAdi / ata eva ca tat karma mUrtam , mUrtasyA'nnAderbalAdhA. nakAritvAt / athavA mUrta karma, mUrtasya dehAdeH kAraNatvAt / yanmUH tad mUrtasya kAraNaM dRSTaM yathA kumbhasya mRt / evamukte punarapi bravIti // 2382 // to ki dehAdINaM muttattaNato tayaM haratu muttaM / adha suhadakkhAtINaM kAraNabhAvAdarUvaM ti / / 2383 // to ki dehAdINaM ityAdi / ihobhayamupAlavate dehAdimUrtakAraNatvAt mUrtatvaM karmaNaH, sukhaduHkhAdyamUrttakAraNatvAccAmUrttatvamiti kimatra yujyate ? sutarAM na cobhayamekasyaikadA ekaparyAyeNa parasparaviruddha pratipattuM zakyam // 23 83 / / tasmAdevaM pravibhajyate Na muhAtINaM hetU kammaM ciya kiMtu tANa jIvo vi / hoti samAyikAraNamitaraM kammaM ti ko doso ? // 2384 // __Na suhA0 gAhA / iha kAryasya trividhaM kAraNam-nivartakaM nimittaM pAriNAmikaM ceti / tatra sukhAdInAM pariNAmakAraNamamUrtameva jIvaH, samavAyikAraNamiti yatparairucyate / itara diti nivartakakAraNaM karma / tacca mUrtam / annAdi nimittakAraNameva, murta ca / tataH ko dopaH-amUrtasya amRta, mUrta ca kAraNamiti ? // 2384 // iya rUvitte suhRdukkhakAraNatte ya kammaNo siddhe / puNNAvakarisametteNa dukkhabahulattaNamajuttaM // 2385 / / iya rUvitte muha dakkhakAraNatte ya ityAdi / evaM rUpitve sukhaduHsvakAraNatve ca karmaNaH siddhe tadidAnI karmasAmAnyaM-puNyameva, pApameva, parasparAnuvedhasAdhAraNarUpaM vA, bhinnaM vA dvayamapi puNyaM pApaM ca jAtyantaravat-vicAraNIyamiti / puNyamAtravAdino doSaH -yasya puNyamevAtyantAzubhaphalaM pratipakSo nAstIti puNyApakarSamAtreNaiva duHkhabahulatvamayuktam , tatkAraNasya pApapadArthasyAbhAvAt // 2385 / / ucyate kAryAt kAraNAnumAnam ---- kammappakarisajaNitaM tadavassaM pagarisANubhUtIto / sokkhappagarisabhUtI jadha puNNappagarisappabhavA // 2386 / / 1 * vva ko he t| 2 havai ko he ta / : kintu he / 1 vAyakA ta / 5 kammuNo ko he / kammuNA ta / 6 vagari ko he / 7 pagarisaM ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 475 ] puNyapApasiddhiH / 435 kammappakarisa0 gAhA / yatra duHkhabahulatvaM prakarSaduHkhAnubhUtirUpaM tat 'svAnurUpakarmaprakarSajanitamiti pakSaH prakarSAnubhUtivat / yathA hi saukhyaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapuNyakarmaprakarSajaniteti tvayAbhyupagamyate tatheyamapi prakarSAnubhUtiriti svAnurUpapApakarmaprakarSajanitA bhaviSyatIti pramANaphalam // 2386 // tatha bajjhasAdhaNappagarisaMgabhAvAdihaNNadhA Na tayaM / vivarItavajjhasAdhaNavalapparisaM avekkheja // 2387 // tagha vajjhasAdha0 ityAdi / tathA upapattyantaramapi-tat duHkham antaraGgakevalapuNya mAtrajanitaM na bhavati, AhArAdibAhyasAdhanakAraNAntarasApekSatvAt / yat kAraNAntarasApekSaM tadekanirvartakaM na bhavati, yathA nirupakaraNakumbhakAraH kumbhanirvRttau / dRSTaM ca duHkhitahastyAdidehe viparItAhArAdibAhyasAdhanasApekSatvam / tasmAdduHkhitahastyAdidehe puNyApakarSe pApakarmaprakarSajanitatvamapyanumIyate / anyathA naiva bAhyasAdhanaprakarSamapekSeta // 23 // api ca deho NAvacayakato puNNukarise va muttimattAto / hojja va sa hINatarao kadhamasubhataro mahallo ya // 2388 // deho NAvacayakato ityAdi / itazca duHkhitahastyAdidehaH kevalapuNyApacayamAtrakRto na bhavati, mUrtimattvAt , matyantapuNyotkarSajanitAnuttaraupapAtikadevadehavat , manuSya loke vA cakravartidehavat / yacca puNyApacayamAtrakRtam iti kalpyeta tatra mUrtimattvamapi nAsti yathA na kutracit vaidhaHdRSTAnte dharmyasiddhiH pratyuteSTatarA / atha kalpanayA vA bhavedapi - puNyApacayamAtrakRtatvaM duHkhitAdihastyAdidehe / tatredamasi praSTavyaH -kathamasau puNyopacayajanita evaM na syAt ! azubhataratvaM tu yujyate / mahattvaM cA'zubhatvaM ceti kathamekakAraNajanitamubhayaM syAt ? iti tanmahattvaM kAraNAntarajanitamiti svAnurUpapApaprakarSa sUcayati nArakadehavat / tasmAdevamupapattibhiH kevala. puNyapakSasya nirAkaraNaM kRtamiti // 2388 // saMkSeparucisattvAnugrahAyAcAryaH kevalapApapakSanirAkaraNami(ma)tidizannAha'etaM ciya vivarItaM joejjA sancapAvapakkhe vi / Na ya sAdhAraNaruvaM kammaM takAraNAbhAvA // 2389 // 1 snAnu' iti prtau| 2 yataM ta / 3 pagarisaM ko he| kkhejA ko he| 5degrisa va t| 'rise vva ko / 6 eva ma syAt iti pratau / 7 tasyA devamu-iti pratau / 8 evaM ko he ta / 9 ijA ta / 10 kkhesu iti TIkAyAm / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 vizeSAvazyakabhASye [ni0 475 etaM ciya vivarItaM joejjA savvapAvapakkhe vi / atha sAdhAraNobhayarUpaikatvapakSanirAkaraNAya gAthApazcAI-Na ya sAdhAraNasvaM karma, tatkAraNAbhAvAt / nAstyu. bhayarUpaM karma abhUtaivaMvidhakAraNatvAt, vandhyAputravat // 2389 / / kadAcit kazcidasya hetorasiddhatvamAzaGketa tatprasAdhanAtha gAthA [157 -dvi.0] kamma jogaNimittaM mubho'subho vA sa egasamayammi / hojna Ne tUbhayarUvo kammaM pi to tadaNuruvaM // 2390 / / kammaM jo0 gAhA / "mithyAdarzanAviratipramAdakapAyayogA bandhahetavaH" [tatvAtha08.1] iti paryante yogAbhidhAnAt sarveSu midhyAdarzanAdipvapi yogA'vinAbhAvAda(da) bandhahetumi(ri)ti karma yoganimittamucyate / sa ca yogo manovAkkAyAtmakaH ekasmin samaye zubho'zubho vA bhavedekarUparatasmAt kAraNAnurUpakAryatvAt karmApi zubhamazubhaM vA, nobhayarUpamiti / tasmAdabhUtaivaMvidhakAraNa vAditi siddhaH pakSadharma: 2390 // evamapyabhihite yogAnAM karmakAraNabhAvAnAM kAryeNa dravyeNa zubhAzubharUpeNa dRSTena kAraNAnAM yogAnAM zubhAzubhatvamubhayasiddhamiti smArayannAha NaNu maNavaikAyayogA subhAsubhA vi samayammi dIsaMti / davvammi mIsabhAvo bhavejja Na tu bhAvakaraNammi // 2391 // NaNu maNavaikAyayogA ityAdi / ekasmin samaye manovAkkAyayogAnAM prakarpApakarSavaicitryAt sarvanikRSTasarvotkRSTayorantarAle zubhAzubhatvamupalabhyeta iti zubhAzubhobhayarUpaM karmaNaH kAraNamastIti punarapyabhUtaivaMvidhakAraNatvamasiddho hetuH / eta. dapyanyaviSayaM zubhAzubhatvamiti siddhatvameva hetoriti darzayati-dravyAtmake yoge zubhAzubhatvamizratvaM bhavet , na tu bhAvakAraNe bhAvAtmake yoge karmakAraNe kadAcidapi zubhAzu. bhatvaM mizraM bhavet , avazyamekarUpeNa zubhena vA'zubhena vA bhavitavyamiti // 2351 // tasyaiva jJApakamupacayakAraNamAhajhANaM subhamasubhaM vA Na tu mIsaM jaM ca jhANa virame vi / lessA subhAsubhA vA mubhamasubhaM vA tato kammaM // 2392 / / jhANaM subhamamubhaM vA ityAdi / evaM karmaNo bandhapariNAmakAle yogAnAM dhyAnakAle dhyAnoparame vA zubhatvamazubhatvaM vaikarUpameva, na mizratA siddeti karmaNo'pi tadvadeva kAryasya bhaviSyati // 2392 / / athavA puvvagahitaM va kammaM pariNAmavaseNa mIsataM Nejja / itaretarabhAvaM vA sammAmicchAdi Na tu gahaNe // 2393 / / 1 na u ubha' he / 2 lesA ko he| 3 ca ko he / 4 nejA ko he / cchAI ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 475 ] punnypaapsiddhiH| 437 pucagahitaM va kammamityAdi / yat pUrvabaddha kamaikarUpaM yathA mithyAdarzanaM tat pariNAmavazAjIvaH samyagmidhyArUpaM mizratAM nayet , mithyAdarzanaM vA azubhaM samyag darzanaM zubhatvaM prApayet / na tu grahaNe karmabandhanakAle ityarthaH // 2393 // tathA cAgamaM darzayati mottUNa AuaM khalu desaNamohaM carittamohaM ca / sesANaM pagaMDINaM uttaravidhisaMkamo bhajjo // 2394 // sobhaNavaNNAtiguNaM mubhANubhAvaM ca jaM tayaM puNNaM / vivarItamato pAvaM Na vAtaraM NAtisuhumaM ca // 2395 // mottUNa AuaM khalu ityAdi / sobhaNavaNNAtiguNamityAdi / mUlaprakRtyabhinnAsu vedyamAnAsu saGkamo bhavatItyutsargasyApavAdo'yam -AyuSkasyottaraprakRtInAM catasRNAM parasparasaGkramo nivAyete, mohanIyamUlaprakRtyabhede'pi darzanamohacAritramohayoH saGkramo niSidhyate, zeSANAM prakRtInAmuttarabhedasaGkramo bhavatIti zobhanavarNagandharasasparzazubhAnubhAvaM ca yatkarma puNyaminyucyate etad viparItaM pApaM bhinnajAtIyameva / etacca nAtibAdaraM zilAdivat , nAtisUkSma paramANuvat // 2394-95 / / geNhati tajjoga ciya reNuM puriso jadhA katabhaMgo / egakkhettogADhaM jIvo savvappadese hiM // 2396 / / gehati tajjogaM ciya ityAdi / ekakSetrAvagADhaM sthitipariNataM jIvaH sarvapradezaistadyogyameva karma gRhNAti, kRtAbhyaGga iva puruSo reNuM svedenevA''vadhyate nAti), ke(te) tvaNavaH zarkarAzya, tathA etat svAbhAvyAt // 2396 / / avisiTThapoggalaghaNe loe thUlataNu [158-pra0] kammapaM vibhAgo / jujjejja gahaNakAle subhAmubhavivecaNaM katto // 2397 / / avisiTaM ciya taM so pariNAmAsayasabhAvato khippaM / kurute mubhamamubhaM vA gahaNe jIvo jadhAhAraM // 2398 // avisiTThapoggalavaNe ityAdi / grahaNakAle hi sthUlasUkSmakarmavibhAga eva yujyeta / tadgrahaNakAle zubhAzubhavivecanaM kutastasya ! aviziSTa grahaNottarakAlaM ca karma pariNAmAzayavazAt svabhAvata eva jIvazubhAzubhatvena vibhajyate prayogapariNAmavat AhAra iva // 2398 // 1 gaINaM ko he / 2 giNha' he / 3 'jogaM ta / 4 thUNa he / 5 'mmayavi je For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 476pariNAmAsayavasato gheNUye jedha payo visamahissa / tullo vi tadAhAro tadha puNNApuNNapariNAmo // 2399 // pariNAmAsayavasato ityAdi / ihAviziSTamapi karma nAnApariNAma prApsyate, AzayavizeSApekSyatvAt , godhenu-sarpAbhyavahRtAhAravat // 2399 // jadha vegasarIrammi vi sArAsArapariNAmatAmeti / avisiTTho AhAro tadha kammasubhAsubhavivAgo // 2400 // jadha vegasarIrammi iti / atha dha (ka)mai sArAsArapariNAmadvayaM prApsyati, prayogapariNAmitatvAt / yathA viziSTo'pyAhAraH purISa-mUtrAdi-rasa-rudhirAdipariNAmamiti / tatra sArapariNAmaH puNyaM, asArapariNAmaH pApam // 2400 // tadeva gAthayA vivicyate sAtaM samma hAsaM purisaratisubhAyuNAmagottAI / puNNaM sesaM pAvaM NeyaM savivAgamavivAgaM // 2401 // sAtaM sammaM ityaadi| sAta-samyaktva-hAsya-rati-puruSaveda zubhAyurnAma go. trANi puNyam zeSaM pApamiti / saha vipAkena savipAkam / vipAkaH-anubhAvaH, avidyamAnavipAkamavipAkam / yathAbaddhavipAkAviparItapAkaM mandAnubhAvIkRtaM vA pradezakameti // 240 1 // asati va hi puNNapAve jamaggihodi saggakAmassa / tadasaMbaddha savvaM dANAtiphalaM ca logammi // 2402 // ___ asati hi puNya-pApe vedavAkyA''gamaprAmANyAcca puNya-pApAstitvaM pratipattavyam, anyathA "agnihotraM juhuyAt svargakAmaH" ityetadapArthakaM syAt / atha yasya nAsti puNyaM pApaM vA vedavAdinastasyAgamavirodhinI pratijJA, tathA puNyapApasadbhAve dAnAdi kriyApravRttilokasyeti, lokavirodhe pratijJAdoSaH // 2402 // evaM bahuzaH upapattibalAtchiNammi saMsayammi jiNeNa "jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaito "tohi tu saha khaiNDiyasatehiM // 476 // 2403 // evaM navamagaNadharavaktavyatA''syAtA // 2403 / / dazamagaNadharavaktavyatAvyAkhyAnasambandhArtha gAthA 1 jadhA je ta / jahA he / 2 hisassa ta / 3 vAhA ko he t| 4 'vibhAgo he ta / 5 tattvArtha 8. 26 / 6 tAI ko he| 7 NAI phadeg ko| 8 Nami hA m| NaMmI dii| 9 yammI ko he ta / 'yaMmI dI hA m| 10 jAijarAmara m| 11 tihi t| tihi u hA dii| tihiM ko| tihi bho saha he| tIhiM u ma / 12 khaMDi' ko he dI hA ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 439 ni0 479] prloksiddhiH| te pavvaite sotuM metajjo AgacchatI jiNasa[158-dvi0]gAsaM / vaccAmi NaM vadAmi' vaMdittA pajjuvAsAmi // 477 // 2404 // AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savaNNUsavvada risINaM // 478 / / 2405 // ki maNNe paralogo asthi Ne atyi tti saMsayo tujhaM / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 479 // 2406 // te pAite / kiM maNNe ityAdi / he AyuSman kauNDinya metArya ! paralokAstitve bhavataH sandehaH, sandehakAraNaM ca lokavedayorubhayathA pratipatteH / kecillokikAH "indriyapratyakSamevaikaM pramANam" iti vadantaH paralokaM jIvaM vA pratyakSAviSayatvAt necchanti, "etAvAneSa puruSo yAvAnindriyagocaraH" iti / anye laukikAH "AdhyAtmikAH sahAtAH sarve parArthAH, saGghAtatvAt bAhyazayanAdisaGghAtavat" [ ] ityAdyanumAnaiH .. "kimatrAhaM kimanahaM, kimanekaH kimekadhA / / viduSAM codyataM cakSuratraiva ca vinizcayaH // 1 // " ityAdibhizca jIvAstitvamabhIpsanti / vedo'pi "vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati" iti paralokanAstitvamanuvadati / tathA "agnihotraM juhuyAt svargakAmaH" "sa eSa yajJAyudhI yajamAno'asA svargalokaM gacchati" [ ] iti paralokAstitvamAha // 2406 / / ___evamubhayathA zruteH sandeha ityetadartharUpaprakAzanAya gAthAprapaJcaH-- maNNasi jati cetaNNaM majjaMgemato na bhUtadhammo tti| to Nayi paroM logo taNNAse jeNa taNNAso // 2407 // maNNasi / bhUtadharmazcaitanyam , tatsamudAyabhAvitvAt, madyAGgamadavat, bhUtavinAze bhUtavibhAge vA caitanyavinAzena bhavitavyam, tadha(ddha)rmatvAt , madyAGgamadavat, tasmAnnAsti paralokaH, ekasya saMsatturabhAvAt , gandhavenagaravat // 2407|| aha vi tayatyaMtaratA Na ya NiccattaNamao vi tadavatthaM / aNalassa ve araNIo bhiNNassa viNAsadhammassa // 2408 // aha vi tayatyaMtaratA ityAdi / athApi taccaitanyaM bhUtebhyo'rthAntarameva, visadRzadharmatvAta, tathApi tadanityaM caitanyam, vijJAnamAtratvAt, tasya cAnityatvAt paralokasaM , 'dAmI ko he ta dI hA ma / 2 nasthi tti ko he ta dI hA bhI / natthi ma / 3 tujha ko he t| 4 jaha ko| 5 majjagamau ko| gamau he| 6 natthI ta / 7 para he ta / 8 tada ko he| 9 vA'ra ko he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 vizeSAvazyakabhASye [ni0 479saraNaM nAstIti tadavasthameva paralokanAstitvamiti / yathA'raNitaH samutpannasyAnalasyAraNitazca bhinnasya vinAzadharmaNaH svarUpAbhAve na kacid gamanamevaM caitanyasyApIti ||2408 // ___ athaita dopaparihAreNa bahUni vijJAnAtmakAni caitanyAnyapAsyaika eva tadAzrayaH kazciddharmI sarvagato niSkriyo'bhyupagamyeta aha ego savvago Nikirio taha vi Natthi prlogo| saMsaraNAbhAvAo vomassa va sabapiNDesu / / 2409 // ai gAhA / evamapi nAsti paralokaH, saMsarturabhAvAt / na saMsaratyAtmA nityatvAt. niSkriyatvAt sarvagatatvAcca, vyomavat // 2409 // idhalogAto va paro surAdilogo Na so vi paccakkho / eva pi Na paralogo muvati ya mutImu to saMkA // 2410 // idhalo0 gAhA / ihalokAt paralokaH sura-nArakAdilokaH / so'pi nAsti apratyakSatvAt , kharavighANavat / zruti-smRti-lokapravAdeSu ca zrUyate paralokaH, tasmAdAza. kA paralokaM prati bhavata iti evaM bhagavatA hRdayasthastasya saMzayaH prakaTIkRtaH // 2410 // tadapanodArthamAha'bhUtindiyAtirittassa cetaNA so ya davyato Nicco / jAtissaraNAtIhi paDi vajjamu vAyubhUti vva / / 2411 // bhUtindiyAtirittassa cetaNA / bhUtendriyAtiriktasya kasyApi cetanA dharmaH, bhUtendriyeSu kadAcid bhAvAt , sukhaduHkhavat / yasyAsau cetanAdharmaH sa davyArthato nityaH paryAyArthatazcAnityaH sakriyazca / tataH saMsarati / jAtismaraNAdibhyazca vihitopapattibhyaH pratipadyasva vAyubhUtivat tRtIyagaNadharavaktavyatAnirdezamAha lAghavArtham, tA evopapattaya ihApi yojyA iti // 2411 / / Na ya ego savvagato Nikkiriyo lakkhaNAtibhetAto / kuMbhA[159-0]tao vva bahavo paDivajja tamindabhUti vya // 2412 // ___Na ya ego ityAdi / na caika AtmA sarvagato niSkriyazca / kiM / tarhi ? bahavaH AtmAnaH, bhinnalakSaNAditvAt, kumbhAdivat / indrabhUtivaditi prathamagaNadharavaktavyatAtidezo'tra draSTavya iti // 2412 / / _piMDa ko he| 2 dhaparalo ta / 3 puro ta / 4 paro lo ko| 5 bhUiMdideg ko he / 6 yaMtA cA* iti pratau / 7 dau ko he / 8 miMda ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 479) prloksiddhiH| idhalogAto ya paro somma ! surA NAragA ya paralogo / paDivajja moriyAkaMpiye va vihitappamANAto // 2413 // ithalogAto ya ityAdi / ihalokAt paralokaH suranArakAH / te ca pramANaiH pratipAditA mauryAkampitavaktavyatAdvaye / tadihApi sarva yojyamityAdi / / 2413 // api ca--- jIvo viNNANamayo ta cANicce ti to Na paralogo / adha viNNANAdaNNo to aNabhiNNo jadhAgAsaM // 2414 // jIvo viNNANamayo / jIvo vijJAnamayaH / tacca vijJAnamanityam / anityatvAt gamanaM nAsti / tataH paralokAbhAvaH / athAso vijJaH nAdanityAdanyaH svayaM nityaH / abhinnAdanyo'nabhinnaH / dvipratipedhaH prakRtiM gamayati- anabhinno bhinna eva / nityatvAccAkAzavat na kacid gacchati / tato'pi paralokAbhAvaH // 2414 // etto cciya Na sa kattA bhottA ya ato vi Natthi paralogo / jaM ca Na saMsArI so aNNANAmuttito khaM ca // 2415 // etto gAhA / nityatvAdeva ca na karttA na bhoktA, AkAzavat / na cAsau saMsArI, ajJatvAdamUrtatvAcca, AkAzavat // 2415 // evamabhihite pUrvapakSe uttaramAha - maNNasi viNAsi ceto uppattimadAdito jadhA kuMbho / NaNu etaM' ciya sAdhaNamaviNAsitte vi se somma ! // 2416 // maNNasi gAhA / vinAzitve cetanAyA[:] kopapattiH ! iti . bhavato'bhiprAyaH / ceto vinAzi, utpatti-vigamavattvAt kumbhavat / nanvayameva hetunityatve he saumya kauNDinya metArya ! dharmasvarUpanirAkaraNo'yaM viruddhaH, sAdhyadharmavikalazca dRSTAntaH, kumbhasyApi nityatvAt // 2416 // athavA vatyuttaNato viNAsi ceto Na hoti kumbho vya / uppattimatAtitte kadhamaviNAsI ghaDo buddhI // 2417 // adhavA gAhA / athavA pratipramANe viruddhAvyabhicArI hetuH / avinAzi cetaH vastutvAt kumbhavat / nanu cotpattimattvamanityatvAnugataM kathamavinAzitvaM cetaso ghaTasya vA''pAdayati ! iti iyaM buddhiH, bhavato'yamabhiprAyaH, iyamAzaGketi yAvat // 2417 // 1 piu ko he| 'pio ta / 2 degccanti ko / 3 itto ko he| 4 va ko he t| 5 kumbho ko / 6 evaM ta / 7 kubho he / 8 'madAditte he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 vizeSAvazyakabhASye [ni0 479tatpratipAdanArthamucyate--- rUvarasagaMdhaphAsA saMkhAsaMThANadavasacIo / kumbho ti jato tAo pasUtivicchittidhuvadhammA // 2418 // rUpa-rasa-gandha-sparza-saGkhyA-saMsthAna-dravyazaktayaH kumbha ityucyate, dravyaparyAyobhayarUpatvAda vastunaH / tAzca rUpa-rasa-gandha-sparza-saMsthAnadravyazaktayaH prasUtivicchittidhruvadharmANaH, utpatti-vyaya-dhrauvyarUpatvA(rUpA)tmikA ityrthH| tasmAda vinAbhAvAt utpattimattvAdavinAzitvA tva)mavyabhicArIti // 2417 / / __etadeva vistarato bhAvyate / idha piNDo 'piNDAgArasattipajjAyavilayasamakAlaM / uppajjati kumbhAgArasattipajjAyarUveNaM // 2419|| idha piNDo piNDAgAra ityAdi / ghaTasyotpattimattvAditi yaducyate sA kA ghaTotpattiH ? nanu piNDo vinazyati ghaTazcotpadyata iti / tatrApi piNDasya na sarvAtmanA vilayaH, na ca ghaTasya sarvAtmanotpAdaH / kiM tarhi ? piNDaH piNDAkArazaktiparyAyavilayasamakAlaM kumbhAkArazaktiparyAyarUpeNotpadyate iti ghaTotpattirucyate // 2419 / yasmAtarUvAtidavbatAe [159-dvi0]Na jAti Na ya veti teNa so Nicco / evaM uppAtavvayadhuvassabhAvaM mataM savvaM // 2420 // khvAtidanvatAe / yasmAdrUparasagandhasparzamRvyasvarUpeNa notpadyate, pUrvotpannatvAt, nApi vyeti, tenAtmanA tasya sarvadopalabdheranapAyitvAt , tasmAttena rUpeNa nityam / yathA ca kumbhaH evamutpAdavyayadhruvasvabhAvaM sarvameva vastu / yathA vA'cetane vastuni bhAvanaiSA evaM cetane'pi nityatvAbhimate AtmanIti // 2420 // ghaDacetaNayA NAso paDacetaNayA samunbhavo samayaM / saMtANAvatthA tadhehaparalogajIvANaM // 2421 // ghaDacetaNayA NAso ityAdi / ghaTacetanA ghaTavijJAnam , paTacetanA ca paTavijJAnam / yadA ghaTavijJAnAnantaraM paTavijJAnotpattistadevaM bhAvanA-gharacetanayA jIvasya nAzaH, paTacetanayA samudbhavaH, samakameva jIvasantAnenAvasthAnaM dhruvatvam / tathaiva paralokajIvAnAm // 2421 // 1 piMDo ko / 2 piMDA ko| 3 kuMbhA he / 3 ti kuMbhAirU ta / 4 svAI he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 481] paralokasiddhiH / 443 maNuehalogaNAso surAtiparalogasaMbhavo samayaM / jIvatayAvatthANaM Nehabhavo Neya paralogo // 2422 // maNuehaloga0 ityAdi / manuja itIhalokaH tena manujehalokatayA jIvasya nAzaH, suraparalokatayA utpAdaH, samakameva jIvata yA cAvasthAnam , dhruvatvamityarthaH / tasyAmavasthAyAM nehaloko na paralokaH / paryAyANAM dravyamAne avivakSeti // 2422 / / ___ iyaM copapattiryasmAtasato Nasthi pamUtI hojja va jati hotu kharavisANassa Na ya savvadhA viNAso samvucchedappasaMgAto // 2423 / / to'vasthitassa keNayi vilayo dhammeNa bhavaNamaNNeNaM / vatthuccheto Na mato saMvavahAroverodhAto // 2424 // asato Natthi pamUtItyAdi / to'vasthi0 gAhA / atyantAsato nAsti prasUtiH. asattvAt , kharaviSANasyeva / ghaTazcotpadyate, tasmAdatyantAbhUto notpadyata iti / vinazyadapi na sarvathA vinazyati, sarvocchedaprasaGgAt , kharaviSANatulyataiva mA bhUditi / tasmAdavasthitasya kenacit paryAyeNa vilayaH, na sarvaparyAyaiH, yasmAt sarvocchedo nAbhimataH / na ca sarvotpattiH, lokasaMvyavahAroparodhAt // 2423-24 // itazcAgamavirodhitvamapi paralokanAstitvavAdinaH lokavirodhitvaM cetiasati va parammi loe jamagnihotAti saggakAmassa / tadasaMbaddhaM savvaM dANAtiphalaM va loammi // 2425 // asati va parammi loe gatArthA // 2425 // evaM varNitopapattibhiHchiNNammi saMsayammi jiNeNa jaramaraNa vippamukkeNaM / so samaNo pavvaito tihiM tu saha khaNDiyasatehiM // 480 // 2426 // dazamo gaNadharaH // 2426 // ekAdazagaNadharavaktavyatAvyAkhyAnasambandhanAya gAthAsamUhaH-- te pancaite sotaM pAso AgacchaI jiNasagAsaM / baccAmi [160-50]NaM vaMdAmi vandittA pajjuvAsAmi // 481 // 2427 // 1 neva ko| neha t| 2 samujaH iha-iti prato / 3 Navi ko he ta / 4 savvucche he ta / 5 hArAva je / 6 tAI ko he| 7 ca ko he ta / 8 paraloe je / 9 iti dazamo gaNadharavAdaH samAptaH-ta / 10 pabhAsa ma / 56 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 vizeSAvazyakabhASye [ni0482AbhaTTho ya jiNeNaM jAti jarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savyaNNUsavvadarisINaM // 482 // 2428 // kiM maNNe NevvANaM atthi [va] Natthi tti saMsayo tujhaM / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 483 // 2429 // maNNasi kiM dIvassa va NAso 'NevvANamassa jIvassa / dukkhakkhayAdirUvA kiM hojja va se sato'vatthA // 2430 // te pavvaite sotuM / AbhaTTho gAhA / kiM gAhA / maNNasi gAhA / he AyuSman kauNDinya prabhAsa : nirvANAstitvagato bhavataH saMzayaH / sa ca vedavAkyAnAmubhayathA darzanAjjAtaH, yata iMdaM vedavAkyam "jarAmaya vA etat satraM yadagnihotram / ". zata012. 4. 1.1] kriyA bhUtavadhabhUtopakArarUpatvAcchabalAkArA, jarAmaryavacanAd yAvajjIvaM nityakriyA, sA cAbhyudayaphalA, na cAnyaH kazcit kAlosti, yasminnapavargaprA paNakriyArabhyeta / tasmAnnAsti mokSaH, sAdhanAbhAvAt , kAraNavirahitaghaTavat / tathA'nyadvedavAkyaM mokSAstitve "saiSA guhA duravagAhA" tathA "dve bA(brahmaNI veditavye, paramaparaM brahma / " mokSa iti tasyAbhidhAnam / tasmAdubhayathA vipratipatti(tteH) saMzayaH / tatra nirvANAbhAvapakSaM nirAkariSNuH pUrvapakSaM grAhayati-karmaviyogAnantaraM jIvasya svarUpAbhAvAt, tena rUpeNa vinaSTatvAt , vidhyAtapradIpavat / evaM cenmanyase mokSAbhAva iti / athavA atyantaduHkhakSayAt svAbhAvikAvyAbAdhasukhasvarUpA jIvasya svena rUpeNa svata evAvasthA mokSa iti // 2427-30 // ahavA'NAtittaNato khassa va kiM kammajIvajogassa / avijogAto Na bhave saMsArAbhAva evaMnti // 2431 // ahavA'NAtittaNato ityAdi / athavA'nAdikAraNazca jIvakarmasaMyogaH, anAditvAt , jIvAkAzasaMyogavat / atazca saMsAra eva sarvadA, na mokSa iti // 2431 / / vipratipatAvidamucyate-- paDivajja meMNDio iya viyogamiha "jIvakammanogassa / tamaNAtiNo vi kaMcaNadhAtUNa va NANakiriyAhi // 2432 // paDi0 gAhA / maNDikavaktavyatA'tidezAd granthalAghavamAcAryasya / yat tatroktaM tadihApi yojanIyam / api ca yaduktamaparyavasAno jIvakarmasaMyogo'nAditvAditi, aya 1 nivvANaM ko he dI hA ma / 2 atthI natthi ma / 3 tujjha ko he ta ma / 4 yANasi dI hA / .. nivvA ko he| 6 vi ta / 7 kriyA sya cA'-iti prtau| 8 vibhogA ko he| 9 vatti ko he| 10 maMDi ko| 11 'miha kammajIvajoM ko he t| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 483] nirvaannsiddhiH| manaikAntiko hetuH / dhAtu-kAJcanayoranAdiH saMyogaH / sa ca saparyavasAno dRSTaH, kriyAvizeSAt / evamayamapi jIvakarmasaMyogaH samyagjJAnadarzanacAritraiH saparyavasAno bhaviSyati / jIvakarmaviyogazca mokSa ityucyate ||2432||ath manyethAH-- jaM NAregAtibhAvo saMsAro NAregAtibhiNNo ya / ko jIvo to maNNasi taNNAse jIvaNAso tti // 2433 // jaNAragAtibhAvo ityAdi / api ca saMsAraH ka ucyate ! nanu nArakA(ka). tiryagyauna-manuSya-devatvAni, nAnyaH saMsAraH / tebhyazca nArakAditvebhyo bhinnaH ko nAma jIvaH ? nArakAdaya eva paryAyA jIvaH, tadanantaratvAt / saMsArAbhAve jIvAbhAva eveti asatpadArthoM mokSaH // 2433 / / atrApi pratividhIyate Na hi NAragAtipa'jjAyamettaNAsammi savadhA NAso / jIvadavvassa mato muddANAse va hemassa // 2434 // .. Na hi gAhA / yaduktam-nArakAdisaMsArAbhAve sarvathA jIvAbhAva eva, anarthAntaratvAt , nArakAdiparyAyasvarUpavaditi / ayamapyanaikAntiko hetuH-hemno mudikAyAzca anarthAntaratvaM siddham , na ca mudrikA''kAranAze sarvathA hemavinAza iti / yadvA nArakAdiparyAyamAtranAze [na] sarvathA jIvanAzo bhaviSyati / // 2434 // etadeva bhAvayati-- kammakato saMsAro taNNAse tassa jujjate NAso / jIva[160-dvi0]ttamakammakataM taNNAse tassa ko NAso // 2435 // kammakato saMsAro ityAdi / saMsaraNaM saMsAro nArakAdiparyAyAnubhavanam / tasya karmaNo nArakAdiparyAyakAraNasyAbhAve yukta eva nArakaparyAyavinAzaH, kAraNAbhAvAt kAryAbhAva iti / yat punarjIvatvametat karmakRtaM na bhavati, anAdipAriNAmikabhAvatvAjjIvatvasya / tatastat karmavinAze'pi na nadayati / nArakaparyAyamAtreNa tu vinazyati, na sarvAtmanA jIvaH / tasmAt saMsArAbhAve'pi muktAtmanA jIvo'vatiSThata iti muktasadbhAvaH // 2435 / / 1 gAgarAti ta / 2 nArayA ko, gAgarAti ta / 3 jIvo taM ko het| jIvA to-je / 4 gaaypt| 5 tatto se ta 6 assa ko / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 vizeSAvazyakabhASye (ni0483itazca nityo jIvaH, atrAnupalabhyamAnavikAratvAt , AkAzavat, yazca nityo na bhavati tasyAvazyaM vikAra upalabhyate, yathA ghaTasya kapAlAni zarkarikA 'pAMzvAdi vA, paTasya tantavaH tadbhedaprabhedA vA / etadarthapradarzinI gAthA-- Na vikArANuvalaMbhAdAgAsaM piva viNAsadhammo so / iha NAsiNo vikAro dIsati kuMbhassa vAvayavA // 2436 / / Na vikArANuvalaM bhA0 ityAdi / gatArthA / / 2436 / / athavA'bhiprAyo bhavataHkAlaMtaraNAsI vA ghaDo vya katakAdito matI hojjA / No paddhaMsAbhAvo bhuvi taddhammA vi jaM Nicco // 2437 // kAlaMtaraNAsI vA ityAdi / yadyapi na kSaNapradhvaMsI ghaTastathApi kAlAntaravinAzI dRSTaH evaM kAlAntaravinAzI jIvo bhaviSyati, sura-nArakAdiparyAyaiH kRtakatvAd , ghaTavat / evaM mokSo'pyanityo bhaviSyati, kRtakatvAd , ghaTavadeva / ayamanaikAntiko hetuH-pradhvaMsAbhAvo na vinazyatIti nityaH, atha ca tatrApi kRtakatvaM dRSTamiti / kapAlAnAM mudgarAdhabhighAtAt kRtakatvamiti / nanu cAyuktamidamucyate, pradhvaMsAbhAvaH kRtaka iti / aya)smAduktam--- "heturyasya vinAzo'pi tasya dRSTo'GkarAdivat / vinAzastu vinAzasya nAsti tasmAdahetukaH" // 1 // ahetukatvAd vinAzasya kRtakatvaM nAsti,abhAvatvAt, kharaviSANasyeva // 24 37 // ata iyaM gAthA-- aNudAharaNamabhAvo kharasaMga piva matI Na taM jamhA / kumbhaviNAsavisiTTho bhAvo cciya poggalamayo so // 2438 // aNudAharaNamabhAvo ityAdi / 'akRtakaH pradhvaMsAbhAvaH, abhAvatvAt , kharaviSANavat' iti yaduktaM tasyApakSadharmatvaM hetoH-bhAva eva pradhvaMsAbhAvaH, pudgalamayatvAt prAgabhAvamRtpiNDavat / tat kimucyate pradhvaMsAbhAva iti ? Aha-kumbhavinAzopalakSitatvAt kapAlAnAM bhAvarUpANAmevA'parApekSayA~'bhAvatvAt / yathA kumbhAnutpattimAtravizeSaNAn mRtpiNDasya prAgabhAvatvaM bhAvasyaiva, tadvat pradhvaMsAbhAvasyeti abhAvatvamasiddham / tatazca kRtakatvaM nityatvaM ca siddhaM bhavati // 2438|| / 'kAyAMsvAdi-iti prtau| 2 ityanantaraM annazomImahasmAdi'-iti vartate / tasya tusaMgatirna jJAyate / 3 vigA ko he| 4 vigA' ko he| 5 vAhiprA iti prtau| 6 kayagA ko he| 7-8 pratau - za ca-iti pAThaH / 9 siMgaM ko ta / 10 yAtmAbhA' iti prtau| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 483] nirvaannsiddhiH| athavA yaducyate nArakAdiparyAyeNa kRtakatvaM jIvasya, saMsArAbhAvAt karmApagamAt muktAtmanA vA mokSasya kRtakatvamiti tadasiddhatvaprakAzanAyAha-- kiM vegaMteNa kataM poggalamettavilayammi jIvassa / ki NivattitamadhiyaM Nabhaso ghaDametavilayammi // 2439 // kiM vegaMteNa * katamityAha / karmapudgalasaMyogavinAze jIvastadavastha eva nityo'kRta kazca, dravyarUpatvAt , saMyoga(gi)ghaTavinAze AkAzavaditi // 2439 / / api ca pramANaM nityo jIvaH dravyArtha(A)mUrtatvAdAkAzavat / etadartha gAthApUrvArddham-- danvAmuttattaNato mutto Nicco NabhaM va dvvtyaa| davyAmuttattaNato ityAdi / ayameveSTavighAtakRd viruddha iti pazcArddhana darzayati / NaNu vibhutAtipasaMgo evaM sati NANumANAto // 2440 // NaNu vibhutAtipasaMgo ityAdi / tadvadAkAzavat sarvagatatvamapi jIvasya prApnoti / taccAhatAnAmaniSTam / tasmAdviruddhaH / evaM sati 'NANumANAto' sarvagatatvamanumAnaviruddhamiti nirAkriyate-na sarvagato jIvaH, tvakparyanta'mAtrazarIrakhyApyeva, tatraivopalabhyamAnaguNatvAt ghaTavat / ta(a)tazca na sarvagato jIvaHbadhyamAnatvAcca, aparAdhibaddhamuktadevadattavat , kASThabhArakavadvA / yacca sarvagataM tanna badhyate, AkAzavat / evamanumAnAdiSTavighAtakRdviruddhAbhAvaH // 2440 // athavA ko'yamekAntagrAhaH-sarvathA niyamevAnityameva vA, kRtakamevA'kRtaka. meva vA, yasmAt sarvavastu paryAyAntaramAtrArpaNAt nityamapyanityam , anityamapi nityaM bhavati, kRtakamakRtakaM ca, utpAda-vyaya-dhrauvyasvarUpatvAd , ghaTAGgulidravyAdivat / tadarthapradarzinI gAthA ko vA NiccaggAhoM' savvaM ciya vibhavabhaMgadvitimaiyaM / pajjAyaMtaramettappaNA he NiccAtivavadeso // 2441 // ko vA NiccaggAho ityAdi / vividho bhavo viziSTo vA vibhava utpaadH| bhaJjanamAmaInamanyathA bhavanaM bhaGgo vinAzaH / sthitiravasthAnaM dhrauvyamityarthaH / vibhavabhaGga-sthitibhirnirvRttaM vibhavabhaGgasthitimayam / ata eva 'tritayamayasya vastunaH paryAyamAtravivakSAvazAt yena yena rUpeNA'ryate tatsambhavinA tattadvayapadezaM pratipadyate, itarakhyapadezAnavivakSitAnna(nnA)panayatyeva, na copAdatte / aparityaktAnupAttarUpAste 1 jIvaH svakArya ta mAtra-iti pratau / 2 nApadiSTaMvighAta-iti pratau / 3'ccagA ko| 1 ppaNAdiNiccA ko ppaNAdani' he| 5 eva tRta-iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ni0 483 , vyapadezAstatra saMnihitA eva sambandhyantarasambandhavizeSApekSitvAt pitRputranaptrAdisambandhavizeSaNa viziSTa puruSavat / nityavastu mRt piNDarUpavivakSAntaraprAptatvAdanityam, zibakAdirUpeNa jAyamAnatvAt pUrvarUpaparityAgAt / anityaM zibakAdi vivakSAntaraprApaNAnnityam, mRddravyasvarUpAnatiriktatvAt / ke'nye zibakAdayo'nyatra mRdravyAt, suvarNakaTakAGgadAdivat // 2441 // keTa vizeSAvazyakabhASye yaccoktam-karmaviyogAnantaraM jIvasvarUpanAza evaM anupalabhya tadvikAratvAt, pradIpAnalavaditi / tadUSaNAya gAthA- Naya savvadhA viNAso'Nalassa pariNAmato payasseva / kuMbhassa kavAlANa va tathA vikArovalaMbhAto // 2442 // Naya savvadhA viNAso ityAdi / na sarvathA vinAzaH pradIpAnalasyeti sAdhyadharmazUnyatA'pi dRSTAntasya, pariNAmitvAt payasa iva / tathA kumbha (mbha ) kapAladarzanevadupalabhyamAnavikAratvAt sAdhanadharmazUnyatApi pradIpAnaladRSTAntasyAkhyAyate // 2442| 1 apara Aha [161 - pra0 ] jati savvadhA Na NAso'Nalassa kiM dIsate Na so sakkhaM / pariNAmamuhumayAto jaladavikAraMjaNarayo' vva || 2443 // jati savvadhA Na NAso ityAdi / yadi sarvathA naiM nazyati pradIpAnalaH, tataH kimiti kapAlayattadvikAraH pratyakSaM nopalabhyata iti / ato nAstyeva tadvikAraH, pratyakSeNAnupalabhyamAnatvAt, kharaviSANavat / ayamanaikAntika iti darzayati- jaladAdInAM putalAtmakatvAt saMghAtavizeSAdaindriyakatvam teSAmeva sUkSmapariNAmAt punaradRzyatvam', na paramANavo vinazyanti / tasmAjjaladavikAraH sannapi pratyakSeNa nopalabhyata ityanaikAntikahetutvam / aJjanarajovaditi dRSTAntabAhulyaM sukhapratipattyartham / saMghAtAt pariNAmAccaindriyakaM bAdaraM bhavatIti // 2443 // etat prapaJcena darzayannAha - hotUrNamindiyaMtaragajjhA punarindiyantaraggahaNaM / khandhA enti Na entiM ya poggalapariNAmatA cittA // 2444 || "egegindiyagajjhA jadha vAyavvAdayo tatha'ggeyA / hotuM cakkhuggajjhA ghANItiggajjhatAmenti || 2445 // Jain Educationa International 1 nabahupa iti pratau / 2 vigAraM ko he / 3 su ko hai / 4 na kasyeti- iti pratau / 5 jaladAnAtpu - iti pratau / 6 tvam-ityanantaraM 'na paradRzyatvam' ityadhikam / 7 UNaM indi ko | 'U indi' he / 8 degridiyaM ko he / 9 khaMdhA eMti na eMti ko he / 10 gegeMdi ko hai / 11 ghANidiyagajjaM ko he ta / For Personal and Private Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 483] nirvaannsiddhiH| 449 hotUNamityAdi / egegindiyagajjhA ityaadi'| hotUNamiti bhUtveti saMskRtasya prAkRtarUpasiyA hotUNeti bhavati / kacidabhUtasyApyanusvArasya prayogo dezIpadacchandonuvRttivazAt / hotUNamidiyaMtaragajjhA vivakSitAdindriyAdanyadindriyaM indriyAntaraM tasmAdapIndriyatvena vivakSitAt pUrvamindriyAntaramiti / vicitrapariNAmatA pudgalAnAM lokaprasiddhyA / bAdaraM sUkSmaM bhavati, sUdamamapi bAdaraM bhavati dInAreSu sthUlamapi rUpyakaM tAmrakaM ca prayogapariNAmavizeSAt sUkSmIbhavati, dInArAdapakRSyate, tapazca dInAro'vatiSThate / punazca sUkSmarUpyakaM tAmrakaM ca bhasmanilInaM prayogavizeSAdagnipAkAdvivecya sthUlaM cakSuHsparzagrAhya piNDIbhUtaM ca pradarzyate / lavaNaM ca cakSu-sparzagrAhya dhana-karkazaM bhUtvA apsu sUpe vA cakSu-sparzaviSayaM na bhavati, rasanaghrANendriyAntaragrAhyatAM prApnoti / evamekaikendriyagrAhyA vAyvagnyAdayo bhUtvA punastasyendriyasyAviSayatvaM yAtvA indriyAntaraviSayatAmanubhavantIti citratA pudgalapariNAmasya / evaM pradIpAnalo'pi sUkSmadhUmamaSIpariNAmAt sUkSmatAmupagacchati, nAbhAvo bhavatIti // 2444-45|| tadvajjIvo'pi karmaphalazarIrAdisambaddhatvAt sthUlaH sa karmavigamAt svAbhAvikA'mUrtapariNAmamanAbAdhasukha[ma]duHkhalakSaNaM sUkSmapariNAma prAptaH parinirvANa ucyate iti / etadarthadarzanI gAthA jadha dIvo NivvANo pariNAmatairamito tadhA jIvo / bhaNNati pariNevyANo patto'NAvAdhapariNAmaM // 2446 // jaya dIvo gatArthA // 2446 // tasya caivaM parinirvRtasyAnAbAdhalakSaNaM sukhamastItyucyatemuttassa paraM sokkhaM gANANAbAdhato jaghA muNiNo / taddhammA puNa virahAdAvaraNAbAghahetUNaM // 2447 // muttassa paraM sokkhaM ityAdi / muktasya karmabhirjIvasya paraM saukhyamasti jJAnitvAt , anAbAdhatvAccairva prajJAnotpattiH, niHsaGgasya muneriva / uktaM ca "naivAsti rAjarAjasya tat sukhaM naiva devarAjasya / yat sukhamihaiva sAdhorlokavyApArarahitasya // " [prazama0 128] yadi vA kazcit jJAnitvamanAbAdhatvaM cA'siddhaM manyeta tatprasAdhanArthama-taddharmA punaH svAbhAvikena prakAzena prakAzavAn jIvaH prakAzAvaraNarahitatvAt , candrAMzuvat / / 1 divat-iti prtau| 2 'bandhatvAn-iti prtau| 3 divvo 4 'mantara' he / 5rinivvA ko he| 6 tvAccAvApra-iti pratau / jIvarahitaprakAzAvaraNatvAt iti pratau / draSTavyA ko vRttiratra / tatrApi 'rahita'padasya viparyayo: dRzyate / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0483 "sthitazcandrAMzuvajjIvaH prakRtyA bhAvazuddhayA / candrikAvacca vijJAnaM tadAvaraNamabhravat // 1 // " [ yogadR0 181] anAbAdhasukhasambandhI jIvaH virahitAbAdhahetutvAt jvarApagamasvasthanaravat api coktam "vyAbAdhAbhAvAcca sa sarvajJatvAcca bhavati paramasukhI / vyAbAdhAbhAvo'tra svasthasya jJasya nenu susukham // 2 // " // 2447 // athavA kazcidAhamutto karaNAbhAvAdaNNANI khaM va NaNu viruddho'yaM / jamajIvatA vi pAvati etto cciya bhaNati taM NAma // 2448 // mutto karaNAbhAvAdityAdi / ajJAnI muktaH, akaraNatvAdAkAzavat / nanvevaM dharmisvarUpaviparyayasAdhanAviruddhaH-AkAzavadajIvo'pi muktaH prApnoti etasmAdeva hetoriti / evamAcAryeNokta paraH vila pratyAha-bhavatu tannAma / nAmetyanujJAyAmajIvo nAma mukto bhavatu, na kazciddoSaH / eSo'syAbhiprAyaH-viruddho'sati bAdhane, tannAmA'jIvatvamiSTameveti siddhasAdhanA dviruddhAbhAva iti / nanu caivAhatasya bruvANasya svato'bhyupagamavirodha iti bAdhane sati kathaM viruddhatA codyate ? sarvatra ca viruddhAnaikAntikatveSUbhayasiddhasya parigraha iti nyAyalakSaNAt, mA vA // 2448 // atra parihAragAthA-~ davyAmuttattasabhAvajAtito tassa dUravivarItaM / Na hi jaccaMtaragamaNaM juttaM Nabhaso ve jIvattaM // 2449 // iyamapyasambaddhA / yataH pareNaivaM codite eSA yujyate vaktam, na svayaM codite viruddhe, tat kathametad gamanIyam ! pUjyakSamAzramaNapAdAnAmabhiprAyo lakSaNIyaH / ucyate-parasyApi jIvapadArthazcA'jIvapadArthazcetyubhayaM vidyate / jIvaH saMsArI muktazceti dvedhA / tasya muktasyA'jIvatvApAdanamaniSTameva / parasyaikAntavAdinaH padArthasaGkarApatti bhayAt tasyA'jIvatvama(tvA)bhyupagama eva virodha eva, na siddhasAdhanaM bhavati / yattu tenAbhyupagamyate bhavatu tannAmeti sA mUDhatA tasya / tanmUDhatApradarzanArtha parihAragAthA yujyate davA'muttattasabhAvajAtito ityAdi / ArhatAnAM tu sarvaviSayA'nekAntavAdinAM muktasyApi jIvAjIvobhayadharmAbhyanujJAnAt kenacidaMzena nayavAdAntaravivakSAva 1 'sya paramasukha he. / 2 tannAma ko he| 3 bAdhane nannAmo jI -iti pratau / 4 vmaahaa|| tasyAbuvA' iti pratau / 5 vya he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 483] gaNadharavAde nirvaannsiddhiH| zAt ajIvatvamiSTameveti nAbhyupagamavirodhaH / tatazcAsati bAdhane viruddhacodaneti yuktamevAcAryeNa bhaNyate , svayamAhatasyAbhyupagamavirodhAbhAvAt, parasya ca jIvapadArthasyAjIva[tva prApteraniSTApAdanAt / kadAcit sarvAtmaguNahAne siddhatvaprAptAvajIvatvamevetyebhyupagacchet para iti / tannivAraNArthamiyaM gAthA yujyte-dvyaamuttttsbhaavjaatito| dravyaM cAmUrtavaM ceti dravyA'mUtatve tAbhyAM dravyAmUrtatvAbhyAM svabhAva jAtirAtmapadArthazcetanaH / ajIvapadArthebhyo'nyebhya AkAzAdibhyo dravyatvAmUrtatvasAmAnye'pi na svabhAvajAtyekatvaM bhavati, jAtyantaragamanameva, nabhasa ivAcetanasya sato jIvattvagamanamiti, dUraviparItajAtyantaratvAt / tasmAt muktasyA'jIvatvamaniSTaM sarvapravAdevAtmapadArthAbhyupagameSu / taccAjIvatvamApadyamAnaM hetuphalAd viruddhamiti sphuTa eva viruddhaH // 24 49 // tatazca karaNAbhAvAdajJAnI mukta ityetadasAdhanam, karaNAnAM jJAnasya cAtyantavyatirekAt / kathamiti tadarthaM gAthA muttAtibhAvato govaladdhimaMtindiyAiM kuMmbho vva / / uvalaMbhaddArANi tu tAI jIvo[161-dvi0] taduvaladdhA // 2450 // muttAti0 gAhA / nopalabdhimantIndriyANi iti pkssH| mUrttAdi[mattvAt / mUrtatviM ca pudgalasaMghAtarUpatvAt acetanatvAditi / AdigrahaNAdaneka hetutvam. yattu jJAnaM anubhavasiddhaM dRSTaM tadAtmasvarUpam / indriyANi tu tasyopalabdhidvArANi / [tatra] copalabdhA jIvaH // 2450 // __ na cendriyANyAtmA / kutaH ? yasmAdiyaM gAthA--- taduvarame vi saraNato tavyAvAre vi NovalaMbhAto / iMdiyabhiNNo AtA paMcagavakkhovaladdhA vA // 2451 // taduvarame vi gaahaa| atra pramANadvayaM yathAkrameNa-indriye yo'ya AtmA 'jJAtA, taduparame'pi taddvAropalabdhArthasmartRtvAt paJcagavAkSebhya iva devadattaH / athavA indriyebhyo'nyaH AtmA jJAtA, tadvyApAre'pyanuyuktasyAnupalabdhRtvAt , vivRtagavAkSe ivAnyamanaskadevadattaH / tasmAdAtmA jJAnasvarUpaH sarvadA, [na] jJAnarahitaH kadAcidapi / AvaraNApagamasambandhAttu zuddhA'zuddhajJAnatvaM vizeSaH // 2451 // 1 mevetyupara-iti prtau| / ddhimiti ta 3 'tidi ko he / 5 kuMbho he| 5 NAtA je / 6 jJAnAttadu'- iti prato / 7 'raNAprathamasa'--iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 vizeSAvazyakabhASye [ni0 483yasya punarjJAnarahito'sau muktaH, tasya jIva evAsau na bhavati, jJAnarahitatve nAbhyupagatatvAt, paramANuvat / tasmAd viruddhametat muktibhAvena siddhatvena vidyate'sau jIvaH, jJAnarahitazceti, paramANurapi siddhaH prApnoti / tadarthamiyaM gAthA NANarahito Na jIvo sarUvato'Nu vva muttibhAveNaM / jaM teNa viruddhamitaM asthi ya so NANarahito ya // 2452 // ___NANa0 gAhA / bhAvitA // 2452 / / kidhe so NANasarUvo NaNu paccakkhANubhUtito Niyae / paradehammi vi gajjho sa pavittiNivittiliMgAto // 2453 / / kathaM punarAtmA jJAnasvarUpa iti ? jJAnasvarUpa AtmA, svAtmavijJAnAnubhavapratyakSasiddheH, paradehe ca iSTAniSTapratipattibhyAM svAtmavadityanumAnAt // 2453 // yadi caivamekadezajJAnAvaraNApagamAt kiJcidajJaH, tato'sau niHzeSAvaraNakSayAt zuddhataro bhaviSyatyanAvaraNatvAt, vigatAbhrAvaraNasUryavat / prakAzamayatvasya bhAvAdajJAnatvaM na yuktamiti gAthocyate - savvAvaraNAvagame so suddhataro Ivejja sUro bva / tammayabhAvAbhAvAdaNNANitaM Na juttaM se // 2454 // savAvaraNAvagame ityAdi gatArthA // 2454 // evaM saMsAryavasthAyAM sarvajJAvasthAyAM siddhAvasthAyAM ca prakAzaka eva jIvaH AvaraNApagamavizeSAtta kiJcinmAtrAvabhAsanaM sarvAvabhAsanaM ca, pradIpasyeva gavAkSAntarasthitapuruSasyeva vA bhavatIti gAthAdvayam - evaM payAsamaio jIvo chiddAvabhAsayattAto / 'kiMcimmattaM bhAsati chiddAvaraNappaidIvo vya // 2455|| subahu~ataraM viyANati mutto sappidhANavigamAto / avaNIta baro vva Naro vigatAvaraNo" padIvo vya // 2456 // evaM payAsamaio ityAdi / subahu * gAhA / kiJcinmAtrAvabhAsakaH saMsArI chinnA[chinnA]varaNatvAt chinnA[chinnA]varaNapradIpavat / utpannakevalajJAnaH siddhazca 1 jJAnarahitetvenobhyu-iti pratau / 2 kadha / t| 3 viya' ko| 5 bhave he / 5 tamsa ta / 6 so ta / 7 syaiva iti prtau| 8 pagAsa ko he| 5. kiMci je ta / 10 mmetta ko he ta / 11 NapaI he| 12deghuyaraM ko he ta 13 muttA je / 14 savyA pi je 15 NIdha ta / 16 raNappa ko he t| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 483 ] gaNadharavAde nirvANasiddhi: / 453 sarvAvabhAsako niHzeSApagatAvaraNatvAt apanItagRhakuDyapuruSavat, vigatAvaraNapradIpavat / evaM hi jJAnaprakAzAtmakatvaM siddhasyAkhyAtam // 2455-56 // atha sAMsArika sukha duHkhAnubhavAbhAvAdatyantAnAbAdhalakSaNa sukhasvarUpatA prakAzanIyeti puNNA puNNakatAI jaM suhadukkhAI teNa taNIse / taNNAso to mutto Nissuhadukkho jadhAgAsaM // 2457|| puNNA puNNakatA | niHsukhaduHkhaH siddhAtmA, sukhaduHkhakAraNapuNyApuNyAtmakakarmaviyuktatvAt / / 2457 // raat freerat NabhaM va 'dehiMdiyAdi bhAvAto / [162 - pra0 ] AhAro deho cciya jaM suhadukkhovalINaM // 2458 || athavA gAhA / athavA yathA pramANam - niHsukhaduHkhaH siddhAtmA, dehendriyarahitatvAt, AkAzavat / sukhaduHkhopalabdhInAM dehendriyANyAdhAraH / tasyAdhArasyAbhAve sukhaduHkhayorAdheyayorapyabhAva iti || 2458 || puNNaphalaM dukkhaM ciya kammotayato phalaM va pAvassa / Nu pAvaphale vi samaM paccakkha virodhitA caiveM // 2459 // puNNa0 gAhA / yadeva tat puNyaphalaM sukhatvAbhimataM duHkhameveti pratipattavyam, karmodayatvAt / nanu caivaM viparyayasAdhanamapi zakyaM vaktuM pApaphalaM duHkhatvAbhimataM sukhameveti pratipattavyam karmodayatvAt puNyaphalavat / atra pratyakSavirodhaH svasaMvedyaH, duHkhAnubhavasya sukhatvenA saMvedyatvAt // 2459 // " jatto cciya paccakhaM somma ! suhaM Natthi dukkhamevetaM / paDikAravibhattaM to puNNaphalaM piM dukkhaM ti || 2460 // jatto cciya paccakkhaM gAhA / yata eva pratyakSaM sukhaM nAsti, ata eva saumya kauNDinya ! sarva duHkhamevedaM saMsAracakramasmAbhiH prapaJcyate / kintu duHkhapratIkArarUpatvAt puNyaphalaM duHkhameva sat sukhamiti vyapadizyate, gaNDacchedana | dicikitsAvat // 2460 // atazca visayahaM dukkhaM ci dukkhappaDigArato timicche na / taM sumuyArAto yovayAro viNA taiccaM // 2461 // 1 tannAse ko he / 2 NNAsAo mu ko he ta / 3 dukkhaM ta / 4 dehendi ko deheMdi he / 5 'yAdAmA ko he ta / 6 khAH iti pratau / ceva ko he / 8 ti he ta / 9 'Diyara' ko he / 10 'gicchi ta / 11 na ya uva ko na u' he / 12 titthaM ta / 7 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 vizeSAvazyakabhASye [ni0 483visayasuhaM dukkhaM gAhA / viSayasukhaM saMsArAnubandhi duHkhameva, duHkhapratIkAratvAt, azorogapratIkAravadehachedavat / nanvevaM sukhazabdestatrAnarthakaH prayujyate / satyam, anarthakaH, paramArthasukhaM prApya tat punaH sukhamupacArAt, siMhavat / na copacAraH paramArthamantareNa bhavatIti ucyate-paramArthasukhaM satpadArthaH, kacidupacaryamANatvAt, siMhavat // 2461 // tamhA jaMmuttamuhaM taM taccaM dakkhasaMkhae'vassaM / muNiNo'NAvAdhassa va NippaDikArappasUtIto // 2462 // tamhA jaM muttamuha ityAdi / muktasukhaM tattvaM paramArthaH, nippratIkAraprasUtisvAt parityaktasarvalokayAtrAvRttAntA(tAnAm ,) niHsaGgayatisukhavat / uktaM ca "nirjitamadamadanAnAM vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm // " [prazama0 238] 2462 // athavAnyathA paramArthasukhasvarUpatvamAtmana ArayAyatejadhu vA NANamayo'yaM jIvo NANovaghAti cAvaraNaM / karaNamaNuggahakAri savvAvaraNakkhae suddhI // 2463 // tadha sokkhamayo jIvo pAvaM tassovaghAtayaM NeyaM / / puNNamaNuggahakAri sokkhaM savyavakhae sayalaM / / 2464 // jadha vA NANamayo'yaM jIvo ityAdi / svAbhAvika guNo'yaM jIvasya muktasukham, svapratibandhakAvinAbhAvyazubhakarmodaye upahanyamAnatvAt / tathA svapratibandhakA vinAbhAvi devagatyAdi, zubhakarmodaye'nugRhyamANatvAt , svapratibandhakasarvakSaye cAtyantazuddhiparipUrNatvAt , jJAnaguNavat / yathA jJAnAvaraNodaye sUkSmanigodAparyAptAvasthAsu prathamasamaye ekendriyajAtyAdyavinAbhAvyazubhakarmasu ca satsvatyantamupaghAtaH, tasyaiva ca devagatyAdyavinAbhAvizubhakamodaye cakSurAdikaraNairanugraho'tyantamanuttaraupapAtikeSu, sarvapratibandhakSaye cAtyantazuddhe sakalajJeyaprakAzanAt paripUrNatvam / tacca jJAnamAtmanaH svAbhAviko gunnH| evaM muktasukhamatyantAnAbAdhalakSaNaM svapratibandhakodaye asaadyAzubhapuraHsaranarakagatyAdikodaye'tyantamupahanyate'dhaHsaptamInArakepu, tadeva savedyapuraHsarazubhagatyAdyavinAbhAvikamoMdaye'nugRhyate'nuttaropa(pAtike pu, svapratibandhakAbhAvA'] vinAbhAvimanujagatyAdisarvakarmakSaye cAtyantazuddheraparimANasaukhyatvAt paripUrNam / yata Agama evamuktam "suragaNasuhaM samattaM samvaddhApiNDiyaM aNaMtaguNaM" ityAdi // 2463-64 // 1 degbdasUtrA iti pratau / 2 mutti je / 3 tatthaM ta / 4 aha ko / 5 kArI ko 6 siddhI ta / 7 ghAiyaM ko he ta / 8 kAdinA iti pratau / 5 ekettiya' iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 483] . nirvaannsiddhiH| . jadhe vA kammakkhayato so siddhattAdipariNatiM labhati / tadha saMsArAtItaM pAvati tatto ciya suhaM pi // 2465 // jadha vA kammakkha0 gaahaa| saMsArAtItaM sukhaM muktasya dha(ka)makSayasambandhitvAt siddhatvAdidharmavat // 2465|| sAtAsAtaM dukkhaM tanvirahammi ya [162-dvi0] muMha jato teNaM / dehindiemu dukkhaM sokkhaM dehindiyAbhAve // 2466 / / sAtAsAtaM dukkhamityAdi / sAtaM puNyaphalam, asAtaM pApaphalam, etadubhayamapi dehendriyAdhArapratibaddhaM dehendriyAbhAve ca ubha[yamapi na bhavati] nirAdhArasvAt, / apagatakuDyacitravat / yat punaridaM jIvAdhArameva saMsArAtItamanAbAdhasukhametajIve AdhAre vidyamAne kimiti na bhaviSyati, sadAzrayatvAt. ghaTarUpAdivat ? // 2466 // yo vA dehendriyajameva saukhyamicchati, taM pratyayaM doSaH--[niH]sukho muktaH prApnotIti / asmAkaM tvayamadoSaH zarIrendriyAbhAve saMsArAtItamanyadeva dharmAntaraM siddhasukhamiti kRtvA / etadarthamiyaM gAthA-- jo vA 'dehindiyanaM suhamicchati taM paDucca doso'yaM / saMsArAtItamitaM dhammeMntarameva siddhemuhaM // 2467 / / jo vA dehindiya0 gatArthA / / 2467 // tat punarevaMvidhaM saukhyamastIti kathaM pratipattavyamiha ? anumAnAt / kimanumAnamityucyate - kadhamaNumeyaM ti matI gANANAvArdheto tti NaNu bhaNitaM / tadaNiccaM gANaM "pi ya cetaNadhammo tti rAgo na // 2468 // kadhamaNumeyaM ti matItyAdi / nanuktaM prAganumAna siddha saukhyadharmasambandhI(dhi)jJAnAbAdhatvAt, evaMvidhamunivat // nanvevaM dharmavizeSaviparItasAdhano viruddhaH prApnoti-yathA muneH saukhyamanAtyantikamevaM siddhasyApi bhaviSyati / athavA pRthagevAnumAnavirodhavad bhAvyete - 'anityaM jJAnaM, saukhyaM ca, cetanadharmatvAt rAgAdivat // 2468 // katAtibhAvato vA NAvaraNAvAdhakAraNAbhAvA / uppAtadvitibhaMgassa" bhAvato vA Na doso'yaM // 2469 // / aha ko / 2 ti ko he / 3 ya jao suhaM te ko| 5 dehi' ko hai| 5 dehiko he| bhAvo ta / 7 sApAya du iti pratau / 8 siddhasuddhami-iti prtii| 9 dehiko he| 10 dhamma ko he / 13 siddhi ko he| 12 kaha naNu me he| 13 vA hau ko he| 14 vi ko / 15 kayagA ko he / 16 bhaGga ko he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 vizeSAvazyakabhASye [ni0 483katakAti0 gAhA / anityaM jJAnaM saukhyaM ca, kRtakavAditvAt , ghaTAdivat / atra kRtakatvAditvamapakSadharmaH, jJAnasya svAbhAvikaguNatvAt , jJAnapratipakSAvaraNAbhAvAt svayameva jJAnaprakAzodbhUtaH, abhrApagame svayaM jyotsnA''virbhAvAt], karmAbhAvAcca svayaM saukhyasvarUpAvirbhAvAt / pramANamapi-siddhasya jJAna saukhye na pratipakSamalayoginI bhaviSyataH, kSINapratipakSatvAt , atyanta zuddha kanakavat / / evaM tAvat siddhasyAvaraNakAraNAbhAvAd bAdhakakAraNAbhAvAcca nitye jJAnasokhye-kRtakatvAdezcA. pakSadharmatvAt-uktvA tannirAkaraNe syAdvAdaprakriyAsamAzrayAt sAmarthyavAdaM puraskR. tyAha-anitye jJAnasukhe siddhasyeti siddha[sAdhyatAmupadarzayana pazcArddhamupanyasyatiuppAta dvitibhaMgassa bhAvato vA Na doso'yaM / sarvasyaiva vastunaH AtmAkAzaghaTapaTAderutpAdasthitibhaGgasvabhAvatvAt nityAnityatve vyapekSAprApitA(ta)sAMnidhye aviruddha iti kRtvA naivAyaM doSaH dharmavizeSaviparItasAdhanaM viruddhatvAdiranumAnaviruddhAdizceti // 2369 // __ atha vedavAdino'bhyupagamavirodhamudbhAvayannAhaNa ha ve sasarIrassa ppiyappiyAvahatirevamAdi caM jaM / tadamokkhe NAsammi va sokkhAbhAvammi va Na juttaM // 2470 // . ___Na ha ve sasarIrassetyAdi / yadetad vedavAkyam - "na ha vai zarIrasya priyApriyayorapahatirasti, azarIraM vAva santaM priyApriye na spRzataH" [chAndo08. 12.1 iti / etadabhyupagacchataH kathaM mokSAbhAvapratijJA, pradIpopazAnti sadRze vA mokSe jIvanAzapratijJA ? athavA vidyamAnasvarUpasya siddhasya sarvAtmaguNahAniH neH) sukhaduHkhasya [hAniriti pratijJAyAM kathametAni vedapadAnIti / eteSAM cArthoM vyAkhyAsyate / tasmAdabhyupagamavirodha iti // 2470 // ___ athAsau pakSe jIvanAze'bhyupagamavirodhaM pariharannAhaNaTTho asarIro cciya muhakkhAI piyappiyAiM ca / 'tAI Na phusaMti NaDaM phuDamasarIraM ti ko doso // 2471 // ___NaTTho asarIro cciya ityAdi / yasmAdazarIraM priyApriye na spRzata iti naSTapakSe abhAvAdazarIra evAsau tamabhArvabhUtaM priyApriye na spRzata iti siddhameva vedavAkyam / ko'tra doSa iti ? // 2471 // 1 tvAdivat-iti prato / 2 uktA yanni iti pratau / 3 na ha vai ko he| na ha vai ta / 1 va ko he| ya ta / 5 mokkhA ta / 6 tAi je / 7 smRta-iti pratau / 8 bhAgabhU iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 483) nirvANasiddhiH / 457 ___ atha pakSatraye'pyakSaravyAkhyAnAdabhyupagamavirodhasthApanamvetapatANa tamatthaM Na suTTa jANasi imANa taM suNasu / asarIravyavadeso adhaNo vva sato NisedhAto // 2472 // vetapatANa tamatthaM Na suTu jANasi / he AyuSman ! kauNDinya ! prabhAsa ! verdaipadAnAmeSAM artha na suSTu jAnAsi tvam , adhunaiteSAmarthaM shRnnu| ne]ti nipAtaH pratiSedhArthaH / ha-vainipAtadvayaM hizabdArthe hetau draSTavyam-yasmAdityarthaH / saha zarIreNa sazarIrastasya dehavataH priyamiSTaM sukhamityarthaH / tadviparItamapriyaM duHkhamityarthaH / tayoH priyApriyayorapahatirupaghAto vinAza ityarthaH / zarIraM hi priyApriyayorAdhArastasmin sati te priyApriye Adheye avazyameva paryAyeNa bhavata iti kathaM tayorabhAvaH ? priyApriyayorabhAvo nAsti sazarIrasyeti / vAvazabdo nipAtastasmAdarthe / tasmAdazarIraM santaM vidyamAnaM deharahitamamUrta AtmAnaM priyApriye na spRzataH / tasya priyApriyAbhyAM yogo nAstIti / evamazarIravyapadezo'sya sata eva zarIraviyogAvasthAnavyAkhyAnAt nAbhAvarUpaprakAzakaH / atra pramANam-azarIra iti vyapadizyamAnaH san padArthapratiSedhasambandhitvAt , adhanavat / tatazcAzarIraM santaM vidyamAnaM priyApriye na spRzata iti mokSAvasthAyAM satpadArthavAdabhAvaM mokSaM bruvato niHsukhaM vA, tadavastha evAbhyupagamavirodha iti // 2472 // laukikazabdArthavyavahArAcca samyag padArtha evAsau / najiva yuktamanyasadRzAdhikaraNe tathAhyarthaH' iti paribhASArtha prakAzayannAha NaNisedhato ya aNNammi tavidhe ceva paccayo jeNa / teNAsarIragahaNe jutto jIvo Na kharasiMgaM // 2473 // NaNisedhato yetyAdi / a-mA-no-nAH pratiSedhArthA iti bahutvAt pratiSedhavAcinAM sambhavavyabhicArayorvizeSaNavizeSyasamAsaH / nazvAsau niSedhazca sa iti naniSedhastasmAt 'naniSedhAt', 'anyasmiMstadvidha eva' satpadArthe 'pratyayo' 'yena', 'tena' kAraNena 'azarIragrahaNe pratiSidhyamAnazarIratulye'rthe jIve saMpratyayo bhavati, na kharazaGge'tulye abhAve iti // 2473 // itazca kAraNAt jaM ca va[163-pra0saMtaM taM" saMtamAha vAsadato sadeI pi / Na phusejna vItarAgaM jogiNamiTetaravisesA // 2474 // 1 ya anthaM ko he / 2 jANAsi ko / 3 tANa ko 4 degsadevapa iti pratau / 5 degvasthAnAvyAkhyA - iti prtau| 6 saha padA-iti pratau / 7 jeNaM ko| 8 'ragga' he / 9 jIve je / 10 va he| 11 taM saMtaM tathAha ko ta / sataM tamAha he| 12 'seso je| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 vizeSAvazyakabhASye [ni0483 jaM ca vasaMtamityAdi gAthA / atha vAzabdo vikalpArthaH / azarIraM vasantaM kApi tiSThantamityarthaH / tatazca vasanAd vasantamAha / vAzabdAt sadehamapi sazarIramapi santaM priyApriye na spRzataH / kaH punaH sazarIro'pi priyApriyAbhyAM na spRzyate ? ata Aha--Na phasejja vItarAgaM jogiNamiTetaravisesA-iSTaM priyaM tasmAditaramapriyam , iSTetarayorvizeSAH iSTetaravizeSAH, priyApriyabhedA ityarthaH / te na spRzeyuH vItarAgapaM yogina miti / ekatvavitarkazukladhyAyI vItarAgazca sa evocyate / atastaM yoginaM zukradhyAyinamityarthaH / ato vAzabdo vikalpArthoM ghaTitaH // 2474 // athavA nAyaM vAzabdo vikalpArthaH / kiM tarhi ? vAveti'vAveti vA NivAto vAsadattho bhavaMtamiha saMtaM / bujjhA'va tti va saMtaM NANAtivisiTThamadhavAha // 2475 // vAve ityAdi / vAveti nipAto vAzabdArtha:-vikalpArtha ityarthaH / azarIraM vAM santaM vidyamAnaM bhavantamityarthaH / tamevaMvidhaM priyApriye na spRzataH, kAraNAbhAvAt / vikalpArthatvAt sazarIraM vA vItarAgamiti / athavA azarIraM vA ava buddhacasva, 'ava rakSaNa gati-prItyAdipu' gatyarthA dhAtavo jJAnArthA api bhavantIti / santaM jJAnAdiviziSTaM satpadArtha priyA priye na spRzata iti evaM cAha vyAkhyAtA // 2475|| nanu caivamakSara kuhiranyathA'pi zakyA vaktum - azarIraM vA avasantaM 'vasa nivAse' iti napUrvaH vasanapratipedhena vA'bhAve vyAkhyAto bhavati / avasantamatiSThantamavidyamAnamityarthaH / evaM cet kasyacin matiH syAt', tannivAraNArthamucyate Na vasaMtaM avasaMtaM ti vA matI NAsarIragahaNAto / phusaNAvisesaNaM 'pica jato mataM saMtavisaya ti // 2476 // Na vasaMtamityAdi / tatra azarIragrahaNAdevaitat siddhaM kiM punarucyate / athaivaM manyethAH-tasyaivA'zarIratvapratipAditasyA'bhAvasya samarthanArthamavasantamityudhyetA'nuvAdArtham / na cAnuvAde punaruktadopa iti / tadapi ca n| priyApriye na spRzata iti sparzanaprAzyapakarpassatpadArthaviSaya iti // 2476 // evaM pi hojja mutto NismuhadukkhattaNaM tu tadavatthaM / taNNo piyappiyAI jamhA puNNetarakatAI / / 2477 // 1 vAvatti ko he t| 2 bajjhA je| 3 vAzabdo vi iti prtau| 5 'tA'-iti pratau / 5 vAsAve evA-iti pratau / 6 syAttaM ni iti pratau / 7 pusa je / 8 pi ya ko he ta / 9 taM no ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 486] gaNadharavAde nirvaannsiddhiH| 459 evaM pi gAhA / evamapanyAkhyAnamapAkRtyApi pUrvavyAkhyAnairmuktaH san padArtha ityetAvadbhavet, niHsukhaduHkhatvaM tadavastho doSa iti / tadapi ca na, muktasukhasya pratipAditatvAt / ye tu [priyA]priye puNyApuNyakRte, tAbhyAM na spRzyate muktaH, puNyApuNyakarmAbhAvAt / anyattu moktaM sukhamavyAbAdhamastyeveti / tacca prAk pratipAditam // 2477 // NANAbAdhattaNato Na phusaMti Na vItarAgadosassa / tassa 'piyamappiyaM vA muttasuhaM ko pasaMgo tya // 2478 // NANAbAdhattaNato ityAdi / jJAnA'nAbAdhatvAt vItarAgadveSasya priyApriyAbhAvaH, tadvat sAMsArikasukhaduHkhAbhAvaH siddhasya, muktasukhAbhAve kaH prasaGgaH ? iti tad muktasukha svAbhAvikaM svapratibandhavigamAt svayamevAvirbhavatItyuktaM yat // 2478 / / chiNNammi saMsayammi jiNeNa jaramaraNavippamukkaiNaM / so samaNo pavvaito tirhi tu saha khaNDiyasatehiM // 484 // 2479 // // gaNadharA smttaa|| chiNNammi sNsymmi| evamekAdazo gaNadharaH chinnasaMzayatvAt samyagjJAnaprabhAsaM adhigamya prabhAsaH zramaNo bhUtanibhiH saha khaMDikazatairiti / gaNadharapratipAdanaM pravAjanaM pravrAjanavaktavyatA samAptA // 2479|| athedAnImeteSAmeva gaNadharANAmavinAbhAvikAraNAni nivartaka nimittA'pekSA-pariNAmIni vastusadbhAvapratipAdanAya yathAyogamanuyogAGgAni sambhavata ekAdazAmUni bhaNyante khette kAle jamme 'gottamagAra chatumatthapariyAe / kevaliya Ayu Agama pariNevvANe tave ceva // 485 / / 2480 // dvAragAthA // 2480 // eteSAM dvArANAM yathAnukramameva pratinirdezaH // kSetraM janapada-grAma-nagarAdimagadhA goveragAme jAtA tiNNeva goyamaisagottA / [163-dvi0] kollogasaNNivese "jAto viyatto sudhammo ya // 486 // // 2481 // 1 ppiya he| 2 yammI ko hai ta / 3 tihi o sa he| 4 ch||53|| 476 gaNadhara vAdAt pUrva 1549 ubhayaM 2025 ityekAdazagaNadharavAdaH samAptaH tatsamAptau ca samAptA sarvA'pi gaNadharavAdavaktavyatA ||ch| t| 5 khitte ma / 6 guttama ma / . 'rinivvA he m| 8 itaH paraM tapratau 'ityevametA aSTAdazaniyuktigAthAH' ityevaM nirdiSTam / gAthAH novRtAH / hepratAvapi noddhRtAH / 9 gobbara' ko dI haa| gubbara ma / 10 goyamA je ta he / 11 kullAgauM ma / 12 jAu ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 vizeSAvazyakabhASye [ni0487'morIyasaNNivese do bhAtuMga maMdimoriyA jaataa| ayalo ya kosalAe midhilAe appio jAto // 487 // 2482 / / tuMgIyasaNNivese metajjo bacchabhUmie jaato| bhayavaM viya bhAso rAyagihe gaNadharo jAto // 488 // 2483 // magadhA govaragAme ityAdi gAthAtrayeNa // 2 481-83 // kAlo nakSatra-candrayogopalakSitaHjeTTA kaittiya sAtI samaiNo hatyuttarA mahAo ya / rohiNi uttarasAhA maiyasira tatha assiNI pUse" // 489 // 2484 // jehA kattiya sAtI ityAdi / etadubhayamapekSAkAraNam // 2484 // atha nimittakAraNaM pariNAmikAraNaM vA mAtApitarau, nirvartakakAraNaM karma nAma gotraM ca / etat tritayaM gAthAtrayeNa vasubhUtI dhaNamitte" dhammila dhaNadeva morie deve"| "vasudeve taha datte vale ya pitaro gaNadharANaM // 490 // 2485 // pudhavI ya vAruNI bhaTTilI ya vijayadevA tathA jayaMtI ya / NandA ya varuNadevA atibhaddI [ya] mAtaro // 491 // 2486 // tiNNi ya gotamagotA bhAradA aggivesa vaasihaa| kAsava gotama hArita koMDiNNadugaM ca gottaaii||492|| 2487 // dAraM vasubhUtI ityAdi // 2485-87|| athavA pariNAmikAraNaM jIvaH chadmasthakaivalyAyuSkAgamaparinirvANapasAM paryAyANAm / tAni cAnukrameNaiva paNNA chAtAlIsA vAtAlA paNa hoti paNNAya / [164-50] tevaNNa paMcaisaTThI aDatAlIsA ya chAyolA // 493 // 2488 // 1 moriya ko| 2 saMnivese ma / 3 bhAyaro ko dI hA / bhAyara m| 4 maNDimo ko| maMDamo dii| maMDimo' hA ma / 5 mahilAe dI haa| 6 api ko dI hA ma / . 'saMni ma / 8 meyajjo ko / 9 pi ko dI hA ma / 10 pabhAso ma / 11 kittiya dI hA / 12 savaNo ma / 13 migasi ko dI hA ma / 15 pusso ko m| pUso dI hA / 15 'mitto m| 16 ceva ko dI hA ma / 17 deve vasU ya datte badeg ko dI hA m| 18 bhaddilA ko dI hA ma / 19 jayantI ko| 20 gaMdA ko dI hA m| 21 aIbhaddA ya mA m| 'bhaTTA je / 22 'maguttA m| 23 bharaddA je / 24 koDilladu ko| koDiNNadeg dI hA ma / 25 guttAI m| 26degtaesau pa-iti prtau| 27 hoi paNNa paNNA dI hA m| hoti paNNa paNNA ko he| 28 paNNasaTTI ko| 29 chAyattA je / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 502 ] gaNadharANAM paricayaH / chattIsA solesagaM agAravAso bhave gaNadharANaM / chatumatthaiparIyAgaM adhakkamaM kittaissAmi ||494 // 2489 // tIsA vArasa dasagaM vArasa bAyola cosadugaM ca / varga vArasa dasa ayaM ca chatumatthapariyAo ||495 || 2490 || dAraM chatumartyaparIyAgaM agAravAsaM ca vogasittANaM / savvAssa sesaM jiNapariyAgaM viyANIhi / / 496 // 2491 // bArasa solasa ahAraseva ahAraseva adreva / solasa soleMsa ta ekavIsa coisa sole ya sole ya / / 497 / / 2492 bANautI catusetari sattarI tatto bhave asIti ya / egaM ca sataM tatto tesItI paMcaNautI meM || 498 // 2493 // atraM ca vAsA tatto bAvatAraM ca vAsAI / ast cattA khalu savvagaNadharAuaM etaM // 499 // 2494 // savve ya mAhaNA jaccA savve ajjhAvayA vidU / savve dubAlasaMgI" savve coIsa puvviNo ||500 || 2495 / / dAraM pariNitA gaNa[164 - dvi0] harA jIvaMte jAtaie patra jaNA tu / summo indebhUtI ya rAyagihe Nivbute vIre || 501 || 2496 // dAraM mAsaM pAogatA save vi ya savvaladdhisaMpaNNA / vajjarisabhasaMghataNA samacaturaMsA ya saMdvANe // 502 || 2497|| dAraM || paNNA chAtAlIsA0 ityAdi gatArthA || 2488- 97 // jiNagaNadharaNiggamaNaM bhaNitamato khettaiNiggamAtrasaro / kAlaMta raMgadarisahetuM tu vivajao ta vi // 2498 // jiNagaNadhara NiggamaNaM bhaNitamato ityAdi / upodghAtaniryuktidvArAvasare nirgamo jiNa- gaNadharANAmabhihitastadanantaraM kSetradvArAvasare prApte kAlAbhidhAnaM "davve ugassa 1 sA ( taha) solasa a' ko / 2 sthapariM je t| tthaM pari ma / tthayapari dI hA / sthapari' ko / 3 bAyatta je / 9 caudasa ma / 5 gaM ca dI hA maga chauma ko / 6 tthappariyA ko ma / 7 bukkasi ma / 8 dI hA / 9 NAhi dI / 10 sola tahekavIsa codda sole dI hA / solasa igavIsa caudasa sole ma / 11 cahattara do hA m| 12 A ma / 13 adatta ko / 14 bAvaTThI dI hA ma / 15 saMgIya dI hA / saMgIA ma / 16 caudasa ma / 17 NAyate ko / 18 iMdabhUtI suhamme ya ko / 19 iMdrabhUI suhammo ya dI hA ma / 20 saMThANe ko / saMThANA dI hA ma / 21 khita ko hai / 22 heo he / Jain Educationa International 46 For Personal and Private Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUra vizeSAvazyakabhASye [ni0 502 addha adhAuya0"[gA0 2502] kimartham ? iti kSetrAt kAlontaraGga ityetad darzayatyAcAryaH-"kAlaMtaraMgadarisaNahetuM' tu vivajjao tadha vi" kAlAntaraGgadarzanahetostu viparyayAbhidhAnam // 2498 // kAlasyAntaraGgatve upapattigAthA jaM vattaNAtirUvo vatturaNatthaMtaraM mato kAlo / AdhAramettameva tu khettaM teNaMtaraMgo so / / 2499 // 1 jaM vattaNAvirUtra ityAdi / "varttanA pariNAma kriyAH parA'paratve ca kAlasya " [ tattvArtha05. 5. 22] upagrahaH upakAra iti AdigrahaNena parigRhyate, varttanA AdireSAmiti varttanAdIni rUpANi yasya so'yaM varttanAdirUpaH / varttanA ca "vRt varttane" svayaM sadbhAvena varttamAnamarthaM yA pracodayati varttasva varttasva mA na ( ni ) vartiSThaH / "nyA (NyA) sazrantho yuc" [pANini0 3-3- 107 ] iti bhAvapratyayaH strIliGge varttanA , kriyA, sAca- - 'va[[ttiM ]rturanarthAntaraM' vartiturbhAvAdanarthAntaram - kAlastatpariNAmatvAt / kSetraM punarAdhAra mAtrameva / tasmAt kaoNlo'ntaraGga iti // 2499 // atha kAlazabdasya vyutpattiH kriyAkArakabhedaparyAyakathanavAkyAntaraiH / tatra kriyAkArakabheda: kalaNaM pajjAyANaM kalijjate teNa vA jato vatyuM / kalayaMti tayaM tamiva samayAtikalAsamUho vA / / 2500 // kalaNaM paijjAyANaM ityAdi / " kala zabda saMkhyAnayoH " kalanaM kAla iti bhAve pratyayo ghaJ / kalyate vA tena yasmAd vastu "akarttari ca kArake saMjJAyAm " [pANini0 3-3-19] iti ghaJ / kalayanti vA samayAdiparyAyAstamiti kAla:, tasmin vA sthitAH kalayanti, samayAdInAM kalAnAM samUhaH kAla iti / yadyapi kApotaM mAyUramiti ca sAmUhikapratyayo napuMsakAbhidhAyI prAyeNa, tathApi ziSTaprayogAd rUDhezca "liGgamaziSyam, lokAzrayatvAt" iti parihAraH [ mahAbhASye ma0' 5 / pA0 3 / A0 2 / sU0 66 / rUpapratyayAdhikaraNe pR0 389 ] // 2500 // so vattaNAtirUvo kAlo davvataM caiva pajjAo / kiMcimetta viseseNa davvakAlAdivavadeso || 2501 // 1 " hetu iti pratyantare" - iti TippaNaM pratau / 2 'ramitta' he / 3 raMga haiM / 4 ana 'dehamaNivi' - iti bhadhikaM pratau dRzyate / 5 'lo'naMtara iti pratau / 6 paJjAvaNaM - iti pratau / 7 kAlayati iti pratau / 8 davassa je ta / 9 'cimmetta' he / 'cimmita ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 504] upoddhAte kAladvAram / 463 so vattaNA0 gaahaa| sa ca vartanAdirUpaH kAla iti dravyasyaiva paryAyaH, kizcinmAtravizeSottu vivakSAvazAd dravyakAlAdivyapadezaH, dravyakAlaH addhAkAla: athAyuSkAla ityAdi vyapadezaH // 2501 // sa cAyaM bhaNyate davve addha adhAuya uvakkame desa kAla kAle ya / tadha ya pamANe vaNNe bhAve pagadaM tu bhAveNaM ||503|2502||daargaadhaa cetaNamacetaNassa va dabassa ThitI tuM jA catuvirkappA / soM hoti davvakAlo adha[16550]vA daviyaM tu taM ceva // 504 // 2503 // dave addha / cetaNa / dravyakAla iti SaSThIsamAso bhedavivakSAyAm // 2'.02 / / dabassa battaNA jA sa davvakAlo tadeva vA davyaM / Na hi vattaNAti bhiNNaM davyaM" jamhA jato'bhihitaM // 2504 // davvassa vattaNA jA sa davvakAlo ityAdi / dravyameva kAla iti karmadhArayaH samAsaH dravyArthA'bhedavivakSAyAm / na hi vartanAdikriyAto bhinnaM dravyamasti yasmAdabhihitam // 2504 // kveti cettata iyaM gAthAmutte jIvAjIvA samayAvaliyAdayo pavuccainti / davvaM puNa sAmaNNaM bhaNNati dacaTThatAmettaM // 2505 // mutte / sUtre ekasyApi samayasya pratidravyamabhedena vRttatvAdAnantyam / dravyaM ca dvividha, jIvAjIvAtmakatvAt / tasmAjjIvA'jIvAH samayAvalikAdayo bhedAH projyante / dravyaM punaH sAmAnyaM dravyArthatAmAtramekamabhinnaM sarvasyApi / tasmAccetanadravyasya yA sthitivetanA, acetanadravyasya vA sAdisaparyavasitAdibhedena catuvikalpA sa(sA) dravyasya kAlaH / varttanaiva vA samayAdirUpA abhedena cetanadravyamacetanaM vA // 2505 // tasyAzcatuSprakArAyAH api sthiterjIvaviSayAyAH, ajIvaviSayAyAzca yathAsayenodAharaNagAhA murasiddhabhavya'bhavvA sAtisapajjavasitAdayo jIvA / khaMdhANAgata'tItA NabhAtayo cetaNArahitA // 2506 // 1 pAstu-iti pratau / 2 degmANaM ma / 3 ya he ta ma / 4 Thii dI hA / 5 u dI hA m| 6 vigappA kohe / 7 sA dI haa| * ye tayaM ce ko he .t|9 gAvimiko he| 9 pAtiritaM ta / 10 jamhA davaM ko he ta / 11 ccaMti ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 vizeSAvazyakabhASye [ni0 504surasiddha / tatra jIvAH surAzca siddhAzca bhavyAzcAbhayAzca murasiddha[bhatryA']. bhavyAH / suragrahaNamatra [upa]lakSaNatApradarzanamAtram / catasRSvapi gatiSa surA manuSyAstiryaJco nArakAzca pratyekaM sAdayaH saparyavasitAzca, siddhAH pratyekaM siddhaparyAyeNa sAdayaH aparyavasAnAH, bhavyA bhavyatvenA'nAdayaH saparyavasAnAH, abhavyA [a]bhavyatve[na] anAdayaH aparyavasAnAH, na kadAcidamavyAvaM jahatIti / evaM tAvajjIvAH sthitikAlaM prApya catu / athA'jIvA ye cetanArahitAste'pi caturdheva-khaMdhANAgata'tItA NabhAtayo cetnnaarhitaa| skandhA dvipradezikAdyanantapracayAH pudgalAH sAdayaH saparyavasAnAzca, anAgatAddhA sAdiraparyavasAnA, atItAddhA anAdisaparyavasAnA, nabhodharmAdharmAstikAyA anAdira(dya)paryavasAnAH / eSa dravyasambandhI dravyakAlaH / nanu ca "cetaNamacetaNassa va davvassa ThitI tu jA catuvikappA" [gA0 2503]iti sUtrasya caturdazapUvisthAvirahabdhasya koyaM nirdeza: cetaNamacetaNassa va davvassa ? cetanasyAcetanasya vA dravyasyeti vaktavye cetanamityayuktAbhidhAnam / yadi vA prAkRtavyAkaraNarUpasiddhayA parihAra ucyate-prAkRtazabdasamAso'yaM cetaNaM cA'cetaNaM ceti, tataH cetaNAcetaNamiti prApte abhUto'nusvAra AgamaH kriyate / "NIyA lovamabhUyA ya ANiyA do vi biMdUbhAvA / atthaM vahati taM ciya jo cciya siM puvaNidivo // " ityAdi satyameva-samAsapadAt SaSThIti cetaNasseti-samAhitam / evaM hi vAzabdo vikalpArtho na ghaTate / cetaNassa acetaNassa vA dabasseti bhinnapade vAzabdo ghaTate, na samAsapade, ekapadatvAt / na cedamaghaTamAnakameveti zakya vaktum , AptopadiSTatvAt / ato'trAbhiprAya unnIyate-samAsapadaM tAvadabhUtA'vyAhRtabindusamAhitamabhedavivakSAM darzayati-dravyameva kAla iti / vAzabdo bhinnapadaviSayastasyaiva bhedavivakSAM darzayatIti-dravyasya kAla: sthitirityarthaH / ato yukta eva nirdezaH / "vicitrA ca sUtrasya kRtiH" iti // 2506 // addhAkAlopavarNanArthamsUrakiriyAvisiTTho godohotikiriyAmu nnirvekkho| addhAkAlo bhaNNati samayakkhetammi samayAtI // 2507 // 1 degravRddhasya -iti pratau / 2 cetanasyA vA-iti prtau| 3 godAhA ta / 1 yakheM hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 506] upoddhAte kAladvAram / sUrakiriyAvisiTTho ityAdi / sUryasya grhnnmyo(tro)plkssnnmaatr(trN)| pazcaprakArA jyotiSkAH sUryacandragrahanakSatraprakIrNatArAH merupradakSiNA nityagatayo nRloke tatkRtaH kAlavibhAga iti / teSAM gamanAdikriyAviziSTaH samayAvalikAdiraddhAkAlaH / yad AkAzakhaNDamAdityena svayaM kiraNaizca saMyuktam , tasyAhariti nAma / yadanyat , sA rAtririti / tasyAhorAtrasya paramasUkSmo'tyantavicchedaH kazcidavibhAgI bhAgaH samaya ucyate godohaadikriyaanirpekssH| pariNAmavatI kriyaiva kAla iti yeSAM darzana kAladravyApalApinAM tanniSedhArtha godohAdi kriyAnirapekSa iti / so'yamaddhAkAlaH samayAdiH samayakSetrapratibadraH // 2507 // samayAdirityAdigrahaNasya phalamsamayA''valiye muhuttA divasamahorattapakkhamAsA ya / saMvacchara-juga-palitA sAgara-osappi-pariyaTTA ||505||2508||daa|| ___ samayA''valiya-muhUttA ityAdi / samayA''valikAdisaMvatsaraparyavasAnaM paribhASitameva / paJca saMvatsarANi yugam / asaMkhyeyAni yugAni palitovamam , uttarapadalopAt palitaM / evaM sAgaropamaM sAgaraH / utsarpiNyavasarpiNIyugameva kalpaH utsapiNIzabdena gRhItaH / manantAH kalpAH pudgalaparivartaH, pUrvapadalopAt parivartaH // 2508 // / ayamevAddhAkAla: AyuSkakarmaviziSTaH sarvajIvAnAM vartanAdimayaH athAyuSka kAla ucyate, yo jIvo yAvat kAlaM yena vartate Auamettavisiho sa eva jIvANa vattaNAdimayo / maNati adhAyukAlo vattati jo jaciraM jeNaM // 2509 // ___ AuamettavisiTTho ityAdi // 2509 / NeraiyatiriyamaNuyAdevANa adhAuyaM tu jaM jeNaM / NivvattitamaNaMbhave pAlenti adhAukAlo tu // 506 // 2510 // Neriiyatiriya0 ityAdi gatArthA // 2510 // athopakramakAla:-"kramu pAdavikSepe" upakramaNamupakramaH, abhipretasyArthasya sAmIpyAnayanamupakramaNakAlaH bhUyiSThakriyApariNAmaH 1 'likAdvikAlaH iti-pratau / 2 'samayAvaliyamuhuttA' ityasyAH pUrva eSA niyuktigAthA dIhAmapratiSu asti gaha siddhA bhaviyAyA abhaviya poggala aNAgayaddhA ya / tIyaddha tinnI kAyA jIvAjIvahiI cauhA // puggala ma / 3 deglimu he| 5 degsa aho ma / 5 mAso ma / 6 paliyaTTo ko| paliya' he| 7 jeNa ko he| 8 'gussadeM ma / 9 mattama ta / 10 degleMti ko dI haa| laMti he m| 11 kAle ti ko| 12 so dI hA ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0507jeNovakkAmijjati samIvamANijjate jato jaM tu / [165-dvi0] sa kilovekkamakAlo kiriyApariNAmabhUiTTho // 2511 // - jeNovakAmijjati ityAdi // 2511 // duvidhovakkamakAlo sAmAyArI adhAugaM ceva / sAmAyArI tividhA ohe dasadhA padavibhAge // 507 // 2512 // duvidhovakkamakAlo ityAdi / dvividhazcAsAvupakramakAlazceti samAnAdhikaraNaH samAsaH-dvividhopakramakAlaH / samAcaraNaM samAcAraH-viziSTAcaritakriyAkalApaH, tasya bhAvaH "guNavacanabrAhmaNAdibhyaH karmaNi ca"pANini0 5. 1. 124] sAmAcArya napuMsake bhAve pitkaraNasAmarthyAt strIliGge bhAve striyAM TISu(DIe) sAmAcArI, tasyA upakramaNaM uparimazrutAdadhastAdihAnayanam ; yathAyuSkacopakramaH dIrghakA. labhogyasya laghutareNa kAlena bhoga iti / . sAmAcArI trividhA oghaH sAmAnyam / oghasAmAcArI sAmAnyataH saMkSepAbhidhAnam / oghaniyuktirasmin sthAne vaktavyeti / dazadhA sAmAcArI icchAkArAdi / padavibhAgasAmAcArI chedasUtrANi // 2512 // athAyuSkopakramasya bhedAH-- ajjhavasANa-Nimitte AhAre vetaNA parAghAte / phAse ANApANU sattavidhaM bhijjaite AyuM // 508 // 2513 // ajjharasANa-Nimitte / atiharSAtiviSAdAbhyAmadhikamavasAnaM cintA adhyavasAnam / tato hRdayasaMrodhAd maraNam / nimittaM kAraNaM daNDa-ka[zA]-zastrAdi bahuprakAram / atimAtrayA AhAro maraNAya / vedanA zUlAdi / parAghAto yo'nyato ghAtaH prahAraH / sparza urgaadiH(deH)| Ana-prANayornirodhaH / ityetAni saptA''yurbhedasya kAraNAni // 2513 // nimittam - daNDa kasa sattha rajjU aggI udaga paDaNaM visaM vAlA / sItuNDaM arati bhayaM khudhA pivAsA ya vAdhI ya // 509 // 2514 // mutta-purIsaNirodhe jiNNAjiNNe ya bhoaNe bhuso| . ghasaNagholaNapIlaNayA Ayussa uvakkamA ete // 510 // 2515 // 1 kilAva' je| 2 stAdinAyana-iti prtau| 3 kasyApaka' iti prtau| 5 degpANu dI hA / 5 jhijjhae ko| jhijae dI haa| jijjhae ma / 6 daMDa ko he ma dI hA / . jiNNe'ji0 ko| jinnaji he / 'jiNNaM ma / 8 bhoyaNa ko m| 9 ghaNa ta / 10 cAlaNa aako| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 510 ] upodghAte kAladvAre sAmAcArI / pUrvasmin 466 pRSThe mudritAyAH 2512 gAthAyA anantaraM nimnalikhitA niyuktigAthA: santi icchA micchA tahAkAro AvaisiyA ya nisIhiyA~ | ApucchaNA ya paDipucchA chaMdaNI ya nimaMtaNA // upAya kAle sAmAyArI bhave dasahA | eesi tu payANaM patteya parUvaNaM vocchaM || dAragAhAo || jar3a abbhatthejja paraM kAraNajAe karejja se koI / tattha vi icchAkArona kappaI balAbhiogo u // abhuvagamaMmi najjai abhatthe Na vaha paro u / aNi vilaviriNa sAhuNA tAtra hoyavvaM // jar3a hujja tassa aNalo kajjassa viyANatI NavA vANaM / gilANAihiM vA hujja viyAvaDo kAraNehiM so // rAiNiyaM vajjettA icchAkAraM karei sesANaM / eyaM majjhaM kajjaM tubhe u kareha icchAe || ahavA'vi viNAseMtaM abhattaM ca aNNa daNaM / aNNo koi bhaNejjA taM sAhuM NijjaraDIo || ayaM tubhaM eyaM karemi kajjaM tu icchakAreNa / tatthavi so icchaM se karei majjAyamUliyaM || ahavA sayaM karentaM kiMcI aNNassa vAvi dahUNaM / tassavi karejja icchaM majjhaM pi imaM karehitti // tatthavi so icchaM se kare dIvei kAraNaM vA'vi / EET aNutthaM kAyavvaM sAhuNo kiccaM // ahavA NANAIM aTTAe jar3a karejja kacANaM / veyAvaccaM kiMcI tattha vi tesiM bhave icchA // ANAvalAbhiyogo NiggaMthANaM Na kappaI kAuM / icchA pauMjiyavyA sehe rAIjie [ya] tahA || jaha jaccavAhalANaM AsANaM jaNavaesu jAyANaM / sayameva khaNigahaNaM ahavA vi balAbhiogeNaM // 59 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only 467
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye purisajjAe'vi tahA viNIyaviNayaMmi natthi abhiyogo / sesaMmi u abhiogo jaNatrayajAe jahA Ase || anmatthaNAe maruo vAnarao ceva hoi dihaMto / gurukaraNe sayameva uvANiyagA duSNi ditA || saMjamajoe anbhuTThiyassa saddhAe kAukAmassa / lAbho caiva tavassissa hoi akSINamaNasassa | saMjamajoe anbhuTTiyassa jaM kiMci vitahamAyariyaM / micchA etaM ti triyANiUNa 'micchatti kAyavvaM // jai ya paDikkamiyanvaM avassa kAUNa pAvayaM kammaM / taM caiva na kAyavvaM to hoi pae paDikaMto // jaM dukkaDaM ti micchA taM bhujjo kAraNaM apUreMto / tiviheNa paDikkato tassa khalu dukaDaM micchA // jaM dukkaDaM ti micchA taM ceva nisevae puNo pAvaM / paccakkhamusAvAI mAyAniyaDIpasaMgo ya // 468 'mi'ti miumadavatte 'cha'tti ya dosANa chAyaNe hoi / 'miti ya merAe Thio 'du'tti durguchAmi appANaM // 'ka'tti kaDaM meM pAvaM 'Da'tti ya Devemi taM uvasaNaM / eso micchAdukkaDapayakkharattho samAseNaM // kappAkappe pariNiDiyasa ThANesu paMcasu Thiyassa / saMjama - tavaDhagassa u avikappeNaM tahAkAro // vAyaNapaDi suNaNAe uvaese suttaatthakaraNAe / ahimeyaM ti tahA paDisuNaNAe tahakkAro || dAraM // jassa ya icchAkAro micchAkAro ya pariciyA do'vi / taio ya tahakkAro na dullabhA soggaI tassa || AvassiyaM ca rNito jaM ca ato nisIhiyaM kuNai / eyaM icchaM nAuM gaNitrara ! tubbhaMtie NiuNaM // Avassiya ca rNito jaM ca ato NisIhiyaM kuNai / vaMjaNameyaM tu duhA attho puNa hoi so ceva || Jain Educationa International For Personal and Private Use Only [ ni0510
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 510] upodghAte kAladvAre saamaacaarii| egaggassa pasaMtassa na hoMti iriyAjhyA guNA hoti / gaMtavvamavassaM kAraNaMmi AvassiyA hoi // AvassiyA u AvassaehiM savvehi juttajogissa / maNavayaNakAyagutiMdiyassa AvassiyA hoi // sejjaM ThANaM ca jahiM ceei tarhi nisIhiyA hoi / jamhA tattha nisiddho teNaM tu nisIhiyA hoi / sejja ThANaM ca jadA ceteti tayA nisIhiyA hoi / jamhA tadA niseho nisehamaiyA ca sA jeNaM // AvassiyaM ca gito jaM ca aIto nisIhiyaM kuNai / sejjANisIhiyAe NisIhiyAabhimuho hoI / / [ bhASyam ] jo hoi nisiddhappA nisIhiyA tassa bhAvao hoi / aNisiddhassa nisIhiya kevalametaM havai saddo // AvassayaMmi jutto niyamaNisiddho tti hoi nAyavyo / ahavA'vi NisiddhappA NiyamA Avassae jutto // dAram // [ bhASyam ] ApucchaNA u kajje pudhanisiddheNa hoi paDipucchA / puvvagahieNa chaMdaNa NimaMtaNA hoagahieNaM // uvasaMpayA ya tivihA NANe taha daMsaNe carite ya / daMsaNaNANe tivihA duvihA ya carittaaTTAe / vattaNA saMdhaNA ceva, gahaNaM muttatthatadubhae / veyAvacce khamaNe, kAle AvakahAi ya // saMdiTTho saMdihassa ceva saMpajjaI u emAI / caubhaMgo etthaM puNa paDhamo bhaMgo havai muddho / athirassa puvvagahiyassa vattaNA jaM ihaM thirIkaraNaM / tasseva paesaMtaraNahassa'NusaMdhaNA ghaDaNA / / gahaNaM tappaDhamatayA mutte atthe ya tabhae ceva / atyaggahaNaMmi pAyaM esa vihI hoi NAyavyo / majjagaNisejjaakkhA kitikammusagga baMdaNaM jeTTe / bhAsaMto hoI jeTTho no pariyAraNa to vande // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 - vizeSAvazyakabhASye [ni0 510ThANaM pamajjiUNaM doNNi nisijjAu hoMti kAyavyA / egA guruNo bhaNiyA vitiyA puNa hoti akkhANaM / / do ceva mattagAiM khele taha kAiyAe vIyaM tu / jAvaiyA ya muNaMtI samve'vi ya te tu baMdaMti / / savve kAussaga kareMti savve puNo'vi vaMdaMti / NAsaNNe gAidAre guruvayaNapaDicchagA hoti / / NidAvigahAparivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhattibahamANapuvvaM uvauttehiM suNeyavvaM / / abhikaMkhaMtehiM muhAsiyAI vayaNAi~ atthasArAI / vimhiyamuhehiM harisAgaehiM harisaM jaNaMtehiM / gurupariosagaeNaM gumabhattIe taheva viNaeNaM / icchiyasuttatthANaM khippaM pAraM samuvayaMti / / vakkhANasamattIe jogaM kAUNa kAiyAINaM / vaMdaMti tao je] aNNe puThvaM ciya bhaNanti / / coeti jai hu jiTTho kardici muttatthadhAraNAvigalo / vakkhANaladdhihINo niratyayaM baMdaNaM taMmi / / aha vayapariyAehiM lahuNo'vi hu bhAsao ihaM jeho / rAyaNiyavaMdaNe puNa tamsa vi AsAyaNA bhane ! // jaivi vayamAiehiM lahuo mutttvdhaarnnaapdduo| vakkhANaladdhimaMto so ciya iha gheppaI jeho // AsAyaNA vi NevaM par3acca jiNavayaMNabhAsayaM jamhA / vaMdaNayaM rAiNie teNa guNeNaM pi so ceda // na vao ettha pamANaM na ya pariyAo'vi NicchayamaeNaM / vavahArao u jujjai ubhayanayamayaM puNa pamANaM // nicchayo dunneyaM -- ko bhAve kammi baTTaI samaNo ? / vahArao u kIrai jo puvaThio caritami / / vavahAro'vi hu balavaM jaM chaumatthaM pi vaMdaI arahA / jA hoi aNabhiNNo jANato dhamayaM eyaM / / (bhASyam) ettha u jiNavayaNAo muttaasaaynnvttdosaao| bhAsaMtagajeTThagassa u kAyavyaM hoi kiikammaM / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 510] upodghAte kAladvAre AyuSkopakramaH / 471 daNDa kasa satyAdigAthAdvayena zeSaM gatArthamiti // 2514-15 // atha sAmAcArI kathaM upakramakAla iti ? tavyAkhyAnAya bhASyagAthA -- jeNovarimasutAto sAmAyArimutamANitaM hett|| ohAti tividha eso uvakkamo samayacajjAe // 2516 / jeNovarimasutAto ityAdi / oghasAmAcArI, dazavidhA sAmAcArI, padavibhAgasAmAcArI yasmAcca oghAdistrividha eSa upakramakAlaH, samayacaryamA(yA) siddhAntamaryAdayA ucyate // 2516 // athA''yuSkopakramavyAkhyArtha bhASyagAthA-- jaM jIvitasaMvaTTaNamajjhavasANAdihetusaMjaNitaM / sovakkamAuyANaM sa jIvitovakkamaNakAlo // 2517 // jaM jIvitasaMvaNamityAdi / prasAritasya saGkocanaM saMvartanamucyate / tata adhyavasAna nimittAdisaptavidhahetusaJjanitaM jIvitasaMvartanaM sopakramAyuSAM jIvAnAmA yuSkopakramaNakAla ucyate / nirupakramAyuSAM baddhAyuSkanihitanikAcitacatuSkaraNasagRhIta. karmaNAmupakramAbhAvArjIvitasaMvartanAbhAvaH // 2517|| duvihA ya carittaMmI veyAvacce taheva khamaNe ya / NiyagacchA aNNaMmi ya sIyaNadosAiNA hoti / / ittariyAivibhAsA veyAvaccaMmi taheva khamaNe ya / avigiTTavigirami ya gaNiNo gacchassa pucchAe / uvasaMpanno jaM kAraNaM tu taM kAraNaM apUreto / ahavA samANiyamI sAraNayA vA visaggo vA // dAraM // ittariyaM pi na kappai avidinnaM khalu progghaaiimuN| cihittu nisiittU va taiyavyayarakkhaNahAe / evaM sAmAyArI kahiyA dasahA samAsao esA / saMjama tavaiyANaM niggaMthANaM maharisINaM / / eyaM sAmAyAriM jhuMjatA crnnkrnnmaauttaa| sAhU khavaMti kammaM aNegabhavasaMciyamaNaMtaM / / dI0 667.724 / ma0 666-723 / hA0 666-723 / 1 paJcamoghA iti prtau| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 vizeSAvazyakabhASye idamanyat prAsaGgikamucyate - savvapayatINamevaM pariNAmavasAduvaka kamo hojjai | pAyamaNikAitANaM tatrasA tu NikAitANaM pi / / 2518 / / savvapayatINamevamityAdi / prasAritasya saGkocanaM saMvartanamucyate / tadadhyavasAna nimittAdivizeSAt saMvarttanAkhya upakramo bhavet / so'pyanikA citAnAM prAyazaH / prAyograhaNAnnikAvitAnAmapi tapovizeSAnnirjaraNakAle'pIti / uktaM hi - " puvvaM khalu bho ! kaDANaM krammANaM vedaittA mokkho natthi, asthi vebhaittA tavasA vA jhosaittA"" iti atastapo dhvaMsakaM karmaNAM bhavati || 2518 | > atra codyam kammovakkA[166-pra0] mijjati apattakAlaM pi jati tato patA / akatAgama - kataNAsA mokkhANAsAsadA dosA ||2519 / / mijjati ityAdi / yadyupakramavazAdaprAptakAlamapi karma paripAcyate tato niyatakAlAdArad vinA karmaNA phalaprApteH 'akRtasya karmaNastat phalam' ityakRtAgamaH / ' yacca tasmin kAle paripATIlagnaM karma tanninna) STam' iti kRtanAzaH / evaM yadi kRtaM nazyati akRtaM cA''gacchatyakasmAt tataH kasyacidapi na mokSa ityamokSadoSaH, mukto vA kathaJcidakRtAgamAt punarapi badhyeta, tatazcAnAzvAsadoSaH || 2519 || yattu pramANamupakramavAdinaH 'kRtaM karma nazyati, akRtaM cA''gacchati aprAptakAle api bhujyamAnatvAd, bAladAraka vRddhatvavata, dattadaNDa bandhanavat, anaparAdhabandhavacca' - etadanaikAntikakhyApanAya - -- hidIhakAliyassa vi NAso tassAnubhUtito khippaM / bahukAlAhArassa va durtamaggiyarogiNo bhogo || 2520 // [ni0510 Na hi dIhakAliyassa ityAdi / iha dIrghakAlikaM varSazatabhaktaM koSThAgArIkRtaM atyagnitryAghinA zIghrakAlabhuktaM na nazyati, nApyabhUtamAgacchati / tatra cAprAptakAla - bhogo dRSTaH ityanaikAntikaH / evaM dIrghakAlikaM karma pariNAmavizeSAt bhasmakavyAdhisadRzAt zIghratarAnubhUterna nazyati nAbhUtamAgacchati || 2520 // api ca caturddhA karmaNo vibhAgaH - prakRtisthityanubhAvapradezaiH / tatra pradezakarma sarvamupabhujyate, anubhAvakarma tu bhajanayA - tathA cAnyathA ceti / tasmAt pradeza4 tabha ko he ta / 1 sA uba ko / 2 hojjA ko hai / 3 bhagava0 1. 4. sU0 40 5 taso ta / 6 duvama ta / 7 tacca cAprA iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 473 ni0 510] upodghAte kAladvAre karmopakramaH / karma prApyA'vasyA'nubhave ke nAma doSAH kRtanAzAdayaH ? naiva bhavantItyabhiprAyaH / tata iyaM gAthA savvaM ca patesatayA bhujjati kammamaNubhAvato bhaitaM / teNAvassANubhave ke kataNAsAdayo tassa ? // 2521 // savvaM ca pa0 gAhA gatArthA // 2521 // yasmAcca siddhAnte - udaya-kkhaya-kkhayovasamovasamA jaM ca kammaNo'bhihitA / davvAtipaMcayaM pati juttamuvarakAmaNamato vi // 2522 / / udaya-kkhaya0 ityAdi / udayo'nubhavaH, kSayo nirjarA, dezakSaya-dezopazamau kSayopazamaH, anudayAvasthA vidyamAnasyopazamaH / ete bhAvAH karmaNo'bhihitAH dravyAdipaJcakaM prati dravyaM kSetraM kAlaM [bhavaM] bhAvaM ca pratItya yathAsambhavamuda[yAdayazcatvAropi bhavantoti yuktamupakrAmaNaM karmaNa iti / pramANam-udayakSayakSayopazamopazamAH karmaNo yathAkAlamayathAkAlaM ca bhavanti, bAhyadravyAdipaJcakApekSatvAt , yathA prapazcitadIrghakAlikAhArakavat / athavA puNyApuNyakRtasAtAsAtodayAdivat // 2522 // etadRSTAntabhAvanArthA gAthApuNNApuNNakataM pi hu sAtAsAtaM jayodayAtIe / bajjhabalAdhANAto deti tathA puNNa pAvaM pi // 2523 // puNNApuNNakataM pi hu ityAdi / tathA puNyapApamapIti dAntiko'rthaH pradayate karmetyarthaH // 2523 // kopakramamanabhyupagacchato doSakhyApanaM gAthAdvayena--- jati vANubhUtito cciya khavijjate kammamaNNadhA Na mataM / teNAsaMkhabhavajjitaNANAgatikAraNattaNato // 2524 NANAbhavANubhavaNAbhAvAdemmi pajjaeNaM vA / aNubhavato baMdhAto mokkhAbhAvo sa cANiTTho // 2525 // jati vANubhUtitocciya / NANAmANubhavaNA ityAdi ca / yadi vA anubhavAdekaikasmAt kSipyeta kaeNrma, nopakramAdapi, tenAsaGkhyeyabhavArjitakarmaNo nAnAgaitikAraNabhUtasya ekasmin bhave nAnAbhavAnubhavanAbhAvAta, paryAyeNAnubhavAt , punazca teSu 1degmmayaNu t| 2 degyakhayakhayoM he| 3 kammuNo ta / 4 bhaNiyA ko he ta / 5 puNNa iti pratau / 6 tANu ta / . bhUiu ko he| 8 dekkammi ko he t| 9 sokkhA je| 10 karmatopa' iti pratau / 11 gacchatikA iti prtau| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 vizeSAvazyakabhASye [ni0 510bhaveSvanekakarmopacayAttAdavivAde ca sarvadA bendha eva, na mokSo nAma kasyaci. diti mokSAbhAva eva sarvadA / sa cAniSTaH / tasmAdupakrameNa nAnAgati kAraNasya karmaNo'nubhavAdekenApi bhavena kSIyamANatvAt mokSasadbhAva ityupakramakAlaH pratipattavya iti // 2524-25 // ___ punarAha codakaH-upakrame'pyakRtAgamAdayo doSAH kathaM paridbhi(hi)yante / NaNu taM Na jadhovacitaM tadhANubha[166-dvi0]vato katAgamAdIyA / tappAyoggaM ciyaM taM citaM sajjharogo vva // 2526 // NaNu taM Na gAhA / nanu tat karma yathopacitaM bandha kAle, anubhavakAle ca tathA nAnubhavataH akRtAgamAdaya iti bhavato'bhiprAyastanna, yasmAt tat karma bandhakAla eva tadanubhavaprAyogyamupacitaM anubhavakAle tathaivAnubhUyate sAdhyarogavat / / 2526 // aNuvakkamato NAsati kAleNovakkameNa khippaM pi / kAleNevAsa~jjho sajjhAsajhaM tathA kammaM // 2527|| aNu0 gAhA / sAdhyarogo hi anupakrAntaH kAlena nazyati, upakrameNa tu kSiprataram / yaH punarasAdhyaH, sa auSadhopakramAgamyaH kAlenaiva mAraNAntikeneti / evaM karmApi dviprakAraM [sAdhyama]sAdhyaM ca // 2527 // . sajjhAsajjhaM kamma kiriyAe dosato jaghA rogo|| sajjhamuvakAmijjati eto ciya sajjharogo bva / / 2528 / / sajjhAsajjhamityAdi / sAcyAsAdhyaM karma, doghApekSatvAt , rogavat / sAdhyamupakramyate, doSApekSatvAt , sAdhyarogavat / asAdhyamupekSyate, doSApekSatvAdasAdhya. rogavat / / 2528 // sajjhAmaya hetUto sajjhaNidAmo tathA sajjhaM / sovakkamaNamayaM pitra deho dehAdibhAvAto // 2529 / / sajjhA0 gAhA / athavA sopakramaNaM sAdhyaM karma, sAdhyA''mayahetutvAt sAdhyanidAnAzrayatvAt, dehAdI bhAvAt , dRSTAnto'yameva pratyAsanno deha iti / 2529 / kiMcidakAle vi phalaM pAvijjati pacate ye kAleNaM / taha kammaM pAvijjati kAleNa vi paccate ca'NNaM // 2530 // 1 bandhana eva itipratau / 2 gonAnu' iti pratau / 3 'gaM taM ciya jeNa ciyaM ko he, 'ya ta teNa cit| 4 leNa vA he| 5 ete 2527-28 gAthe ta prato ma staH / 6 NAsao ko he t| 7 havA ta ko he|.8 sA ye iti prtau| 9 dehasyAdimA iti prtau| 10 va ko| 11 pAeNa t| 12 vaNaM ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 475 ni0 511] upodghAte kAladvAre deshkaalH| kiMcida0 gAhA / akAle'pi pacyane karma, viziSTaprayatnApekSatvAt , AmrAdiphalavat / yathopacitapAkakAlAdupari vidhAryate karma prayatnApekSavAdAmraphalavadeveti // 2530 // jadha vA dIhA rajjU dejjhati kAleNa puMjitA khippaM / vitato paDo ye mussati piNDIbhUto ya kAleNaM // 2531 // bhAgo ve giroaTTo hIrati kamaso jadhaNNadhA khippaM / kiriyAvisesato vA same vi roge "tigicchAe // 2532 / / jadha gAhA / ekarUpameva vA karma dIrghakAladAhya zIghrakAladAhyaM ca bhavati, prayatnavizeSApekSatvAt , dIrghAvasthitapunitarajjuvata, piNDIkRtadisatapaTazoSaNavata, nirapavartana-sApavartanabhAgahArakriyAvat , kriyAvizeSApekSarogacikitsAvat // 2531-32 // bhiNNo jadheha kAlo tulle vi padhammi gtivisesaato| satthe de gahaNakAlo matimedhA1i67 prakAbhetato bhiNNo // 2533 // bhiNNo gAhA / gativizeSApekSabahvalpakAlagamyapaithavat medhA-dhAraNAvizeSApekSA(kSa)zAstragrahaNakAlavat // 2533 // tadha tullaimmi vi kamme pariNAmAtikiriyAvisesAto / bhiNNo'NubhavaNakAlo jeTTho majjho jahaNNo ya / / 2534 // bhAvitArthA // 2534 // atha dezakAlanirUpaNArthA gAthA / jo jassa jatAvasaro kajjassa subhAsubhassa "sovAyaM / bhaNNati sa desakolA''deso'vasaro tti thakko tti // 2535 / / NiddhamayaM" ca gAmaM mahilAtitthaM" ca muMgNayaM daheM / NIaM ca kAkA "olenti jAtA bhikkhassa hareharA // 511 // 2536 // jo jassa Adezo'vasaraH prastAvo bhAga iti paryAyAH / yo yasya yadAvasaraH prastAvaH sa tasya dezakAla iti bhaNyate / yathA bhikSAcarasya bhikSAvelA prastAvaH 1 Dajjha ko he ta / 2 va ko he t| 3 piMDI' ko he| 4 ya he ta / 5 'rovaDDho t| 6 sAma vi rAmo vimicchAe t| 7 cigi ko he| 8 2531-2532 ete gAthe kohetapratiSu 2534 gAthAyAH pshcaadnuvrtinyau| 9 vi ta / 10 dhAbhAvato t| 11 pavvavat iti prtau| 12 tullaMmi ko| 13 sopAyaM ko he ta / 14 kAlodeM ko he t| 15 nidhU dii| 16 lAthUbhaM ko he ta dI hA m| 17 thuNNa ta / 18 voleMti ko| bholiti he m| 19 hArA t| 60 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 vizeSAvazyakabhASye [ni0 512randhanaparisamAptau nirdUmako grAmaH, pAnIyavAhikAzUnyaM ca jalanipAnam , nIcaiH kAkanilayanaM ca dRSTvA bhikSAdezakAlaH ime harantItyevaM kriyAbhyastvaM harahara // 2535-36 // NimmacchiyaM madhuM pAyaDo NidhI khajjayomaNo munnnno| jA aMgaNe pasuttA pautthapatiyA ye mattA ya // 512 // 2537 // NimmacchiyaM madhu gAhA / grahaNadezakAlo vartata iti // 2537 // atha kAla:-kAlanirUpaNam-kalanaM kAlaH ityekaH kAlazabdaH prAg nirUDhaH, dvitIyaH kAlazabdaH pAribhASikaH samayanibaddhaH, kAlo maraNamucyate tasya maraNasya kalanaM kriyA kAlakAlaH - kAlo ti mataM maraNaM jadheha maraNaM gato tti kaalgto| tamhA sa kAlakAlo jo jassa mato" maraNakAlo // 2538 // kAlo gAhA gatArthA // 2538 // asyaiva kAlazabdasyAnekArthatAM rUDhigatAM gItikayA darzayati - kAleNa kato kAlo amhaM sajjhAyadesakAlammi / to NeNaM hato kAlo akAle kAlaM karenteNaM // 513 // 2539 // kAleNa / kAlo varNaH kRSNa ityucyate / tena 'kAlakena' kRSNavarNena 'kRtaH kAlaH' iti kAlazabdo maraNavAcI dezIpadAnuvRttyA saMjJAyAM kan / 'asmAkaM svAdhyAyadezakAle' svAdhyAyaprastAve tatastena kAlakena 'akAle' abhAge 'kAlaM kurvatA' maraNaM gacchatA 'hataH kAlaH' svAdhyAyakAlavighAtaH kRtaH, asvAdhyAyikaM kRtamiti // 2539 // atha pramANakAlanirUpaNArthA gAthA - addhAkAlaviseso patthayamANaM va mANuse "khette / so saMvavahAratthaM pamANakAlo ahorattaM // 2540 // addhA0 addhAkAla: sUryakriyAviziSTaH samayA dirukta eva / tasyaivAddhAkA. lasya vizeSaH kazcidbhedaH, prasthakamAnavat / samayakSetre siddhAntapadArthamAnasaMvyavahAranimittaM pramANakAlaH ahorAtramucyate // 2540 // 1 ujagAvaNo ko he, yAvo ta / 2 pottha t| 3 pamattA ta / 1 gau tti ko he| 5 mao sa mara' ko he| 6 teNa ko he ta dI hA m| 7 kAli ko m| kAla ta dii| 8 kAlayaM ko| 9 karaM ko he / kareM dI hA / karateNa ma / 10 khitte ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 515) upodghAte kAladvAre pramANakAlAdiH / 477 tadvizeSaNArthamAha - [167-dvi0] duvidho pamANakAlo divasapamANaM ca hoti 'rattI ya / catuporisio' divaso rattI catuporisI ceva // 514 // 2541 // porisimANamaNiyataM divsnnisaaveddddhihaannibhaavaato| hINaM tiNi muhuttaddhapaMcamA mANamukkosaM // 2542 / / vaDDhI bAvIsuttarasatabhAo patidiNaM muhuttassa / evaM hANI vi matA ayaNadiNavibhAgato NeyA // 2543 // duvidho gAhA / divasapramANaM catasraH pauruSyaH / rAtrirapyevameva / pauruSIzabdena ca siddhAnte yAma ucyate / puruSaH pramANamasyAH chAyAyAH seyaM pauruSI / ekatra lakSaNatayA dRSTeti sarvatra rUDhiH kRtA / gamanAd gauriti tiSTato gotvaM bhavatyeveti / yadyapi divasasya rAtrezca [caturtho bhAgaH pauruSI tathApi divasarAtrivRddhi hAnibhyAmaniyataM pauruSIpramANam / sarvalaghupauruSIpramANaM trayo muhartAH, sarvotkRSTaM arddhapaJcamA muhUrtAH dvAdazakASTAdazake ahorAtrapramANe / pauruSyAzca pratidinaM murtadvAviMzatizatabhAgo vardrate hIyate vA / asyAzca vRddhahonervA kathamanugamanamiti ? tadAhaayanadinavibhAgato ( ne )yA jJAtavyA, jJeyA vA jJAtavyetyarthaH // 2541-43 // bhayanasya ca dinAni tryazItizatam , tebhyaH parijJAnaM trairAzikena / yadi tryazItyadhikazatena jaghanyotkRSTapauruSIpramANayoraMzAoM muhartastata ekadivasena kimiti anupAte labdhaM phalaM muhUrtasya dvAviMzazatabhAgaH / trairAzikA) gAthA cemA - ukkosajahaNNANaM jadaMtarAlamiha porisINaM taM / tesItasatavibhattaM veiiMDha hANi ca jANAhi // 2544 // ukkosa0 gatArthA // 2544 // varNakAlanirUpaNAya - paMcaNDaM vaNNANaM jo khalu vaiNNeNa kAlao vaNNo / so hoti vaNNakAlo vaNijjati jo va jaM kAlaM // 515 / / 2545 // pajjAyakAlabheto vaNNo kAlo ti vaNNakAlo'yaM / NaNu esa NAmato" cciya kAlo gANiyamato tassa ||2546||daa|| 1 rAIa dI hA ma ko he ta / 2 'risImo je ta / 3 rAI ko he ta ma dI hA / 4 'sAvuDDhI ko he| 5 tiNNa ta / 6 vuDDhI ko he ta / 7degsgbhaat| 8 degdiNamA hai / 9 buDDhi ko he| 10 Ni jA je| 11 vanneNa ta / 12 vaNija dI / 13 nAmau ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4.8 vizeSAvazyakabhASye [ni0 516[paMcaNDaM], pajjAya0 gAhA / kalanaM kAlaH, paryAyANAM kalanaM parimANaM paryAyakAlaH, tasya bheda ekAMzaH, ko'sau varNaH ? rUpamityarthaH / varNazcAsau kAlazceti varNa kAlaH kRSNarUpamityarthaH / nanu ca lokaprasiddhatvAt kAlo varNa eveti gamyate / tacca na, yasmAdaniyamenA'nyatrApi samayAdyarthe, maraNArthe ca kAlazabdo vartata iti tadvayavacchedArtha varNakAlaH // 2545-46 // atha bhAvakAlanirUpaNArtha bhAvA audayikAdayastripaJcAzat , teSAM kAlo bhAva. kAlaH / sa ca caturdA ~~ sAtI sapajjavasito catubhaMgavibhAgabhAvaNA 'etthaM / odeiyAdIyANaM taM jANasu bhAvakAlaM tu // 516 // 2547 // sAtI sapajjavasito ityAdi / sAdisaparyavasitAdInAM caturNA bhaGgAnAM vibhAgaH / anantaragAthAyAH bhAvanA ca itthaM vakSyamANA nArakAdibhAvAdi // 2547 // sAtI saMto'NaMto evamaNAtI vi esa catubhaMgo / odaiyAdIyANaM ho 268-0]ti jadhAjogamAyojjo // 2548 // sAtI gAhA / sAdi: sAntazcAnantazceti bhaGgadvayaM labhyate / evamanAdirapi sAntazcAnantazceti bhaGgadvayam / epa caturbhaGgakA(kaH), eSa caudayikAdInAM yathAyogamAyojya ityAdezaH // 2548|| sa cAyam ---- jo NAragAtibhAvo taba micchattAyo ye bhavvANaM / te cevAbhavANaM odaiyiyo bitiyavajjo'yaM // 2549 // jo nnaargaatibhaavo| audayikAdibhAvaH gatikaSAyaliGgamithyAdarzanA'jJAnAs. saMyatA'siddhalezyAzcatuzcatustrayekaikaikaikaSaDbhedA ityekaviMzatividhaH / tatra gatirnArakAdiraudayikaH sAdisaparyavasAnazca / mithyAdarzanAdirbhavyAnAM anAdiH saparyavasAnaH, mithyAdarzanAdirabhavyAnAmanAdiraparyavasAnaH, evamaudayiko dvitIyabhagavarjastribhaGgaH / na hi kazcidaudayikassAdiraparyavasAna iti // 2549 // tathA - sammattacarittAI sAtI saMto ya ovasamio'yaM / dANAtiladdhipaNayaM caraNaM pi ya khAiyo hoti // 2550 // 1 itthaM m| 2 udaIA m| 3 sAdI pajja0 iti pratau / 5 joggamAujjA ko| mAujjo he, / mAojjA ta / 5 tAio ko / 6 vi he ta / 7 udaIo t| 8 upasamIbho t| 9 bhAvo ko het| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 519] upodghAte kAladvAre jinadezanAkAlaH / sammattaNANadaMsaNasiddhattAraM tu sAtio'NaMto / NANaM kevalavajjaM sAtI saMtokhayovasamo // / 2551 // matiaNNANAdIyA bhavvAbhavvANa tatiyacarimo'yaM / sanvo poggaladhammo paDhamo pariNAmio hoti / / 2552 // bhavvattaM puNa tatio jIvA'bhavvAti carimabhaMgo tu / bhAvANamayaM kAlo bhAvAvasthANato'NaNo // 2553 // 0 smmttcrittaaii| saMmattaNANadaMsaNa | matiaNNANAdIyA / bhavvattaM puNa / gAhA / aupazamiko bhAvo dvividhaH samyaktva cAritre / tasya prathamabhaGgaH --- sAdissAtazca / kSAyiko navabhedaH / tatra dAnalAbhabhogopabhogavIryANi labdhipaJcakaM kSAyikacAritraM ca prathamabhaGga eva sAdiH sAntazca / kSAyikaM samyaktvaM jJAnadarzanasiddhatvAni dvitIyabhaGgaH sAdiraparyavasAnaH / kSAyopazamiko'STAdazabhedastatra kevalavaje jJAnacatuSTayaM sAdiH sAntaH prathamabhaGgaH / matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaGgajJAnaM ca bhavyAnAM tRtIyabhaGgaH anAdiH sAntazca / etadeva tritayamabhavyAnAmanAdiranantazcaturthabhaGgaH tathA pAriNAmikaH "jIvabhavyA bhavyatvAdIni ca " [ tattvArtha0 2.7.] iti / AdigrahaNAdaparisaMkhyAnaH / tatra yAvAn pudgaladharmaparamANvAdiH sa sarvaH sAdiH sAntazca prathamabhaGgaH / bhavyatvaM tRtIyabhaGgaH anAdiH sAntazca / tasmAdavazyaM sarve bhavyAH setsyanti / yadi punaH kecid bhavyA api na siddhe (dhye ) yustatazcaturthabhaGgAnujJA'pi syAdeva / caturthabhaGgaH pAriNAmikaH abhavyatvam anAdiraparyavasAnaH / jIvatvaM caturthabhaGga eva / bhAvAnAmayaM kAlo bhAvAvasthAnAdananyaH, tatparyAyavat || 2550-53 // 479 etthaM puNa adhigAro pamANakAleNa hoti jAtavvo / khetammi kaeNmmi kaoNlammi bhAsitaM jiNavariMdeNaM / / 517||2554 / / vaisAhasuddha kArasIyaM puvva desakAlama | mahaseNavaNujjANe aNatairaparaMparaM se || 518 || 2555 / / khamma vamANassa bhagavato NiggataM jirNevarassa / bhAve yotrasamimmi vaTTamANe " hi taM gahitaM // 519 // 2556 // 1 caramoM he ta / 2 'carama' he ta / 3ttho ta / 4 khettaMmi dI hA / 5 kaMmi dI hA ma / 6 kAle dI hA / 7 deNa ko he ma / 8 'ikkA' ko he ma ta / 'ekkA' dI hA / 9 sIe he| sIi ta ma / 10 laMmi dI hA / 11 taraM pahA he / para dI / 12 mi dI hA / 13 sa niggayaM bhayavao jiMdeg hA ma / 14 jidissa dI hA ma ko he ta / 15 yaMmi dI hA / 16 hiM ko he dI hA ma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 vizeSAvazyakabhASye [ ni0 519etthaM puNa gAhA / vaisAhagAhA / khayiyammi gAhA / / 2554-56 // atra codyam - ki'dha[268-dvi0] pagataM bhAveNa kiMdhamadhikAro pamANakAleNaM / khAiyakAle'ruhatA pamANakAlammi jaM bhaNitaM // 2557 / / ___ mUlasUtre uktaM kAlo navavidhaH" davve addha adhAuya" [gA0 2502] ityAdi / navamo bhAvakAlaH / "pagadaM tu bhAveNa" [gA0 2502] bhAvakAlenAtra prakRtamupayoga ityarthaH / punazcocyate etthaM puNa adhigAro pamANakAleNa [gA0 2554] tti kathametad viruddhamekena prakRtamanyenAdhikAra iti ? tamavirodhamAhAcArya:-kSAyika kALe arhatA bhASitaM sAmAyikam , pramANakAle ca pUrvAhe ityaviruddha mubhayam athavA naivedamubhayam / ki tarhi ? ekamevedaM pramANa-bhAvakAlazceti // 2557|| tadarzayati - adhavA pamANakAlo vi bhAvakAlo tti jaM ca seso vi| kiMcimmatavisiTTA savve 'ciya bhAvakAla tti // 2558 // adhavA pamANa0 gAhA / pramANakAlapUrvAhnaH, sa eva bhAvakAlaH, addhAkAlasvarUpatvAt / na kevalama yameva bhAva kAlaH kintu zeSA api kiJcinmAtravizeSAd bhidya mAnAH bhedamupayAnti / paramArthatastu te'pi bhAvakAla iti / tasmAdekamevedaM prakRta. madhikArazceti // 2558|| AdhikkeNaM" kajje pamANakAleNa jamadhikAro ti| sesA vi jadhAsaMbhavamAyojjA" Niggame kAlI // 2559 / / dAraM / / AdhikkeNaM gAhA / Adhikyena kArya pramANakAleneti adhikAravAcoyuktyA bhaNyate / nirgamadvAre'smin zeSA api dravyakAlAdayo yathAsambhavamAyojyAH // 2559 // athAvasaraprApta kSetramucyate, bahiraGgatvAt--- khettaM matamAkAsaM sacadevAvagAhaNA liMga / taM davvaM "ceya NivAsamettapajjAyato khettaM // 2560 // khettaM matamAkAsaM "kSi" nivAsa-gayoH" iti khe(kSe)tramAkAzamiti matamiSTam / / "AkAzasyAvagAhaH" [tattvA0 5. 18] iti sarvavyAvagAhanA liGgam tadapi dravyame sat nivAsaparyAyasya [dhAraNamAtreNa kSetramucyate // 2560 // 1 kadha t| 2 kadhama ta, kahama ko he| 3 'yabhAve' ko he ta / 4 'kAle ya jaM ko ta / kAlega jaM he| 5 bhAga kA je| 6 'kAla tti ko| 7 sesA ko he| 8 'cimmetta ko he| cimmitta ta / 9 vi ya ta / 10 phega kajjeNaM pa ta / 11 degmAujjA ko he| 12 kAle t| 13 vadavA he| 11 ceva ko he ta 15 stri ni0 iti pratau / 16 va tAni iti pratau / 17 degsya mAtra iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 520] upoddhAte kSetra-puruSadvAre / 481 taM ca maheseNavaNovalakkhitaM jattha NiggataM puvaM / sAmAiyamaNNesu tu paraMparaviNiggamo tassa // 2561 // dAraM // taM ca mahaseNavaNo0 ityAdi / tacca kSetraM mahAsenavanopalakSitamanantaranirgama prati sAmAyikasya / anyeSvapi kSetreSu bhagavatA bhASitameva, tat paraMparanirgamaH sAmAyikasya // 2561 // atha puruSasvarUpavarNanAyadavvAbhilAvaciMdhe vete dhammattha bhoga bhAve ya / bhAvapuriso tu jIvo bhAve pagataM tu bhAveNaM // 520 // 2562 // davvAbhi0gAhA / dravyapuruSAdiraSTadhA puruSaH / bhAvapuruSeNAtra zuddhena bhagavatA tIrthakareNAdhikAraH // 2562 // Agamato'Nuvayutto itaro dayapuriso tidhI tatio / egabhaviyAti tividho mUluttaraNimmito vA vi // 2563 // Agamato gAhA / dravyapuruSo dvedhA-Agamato nAgamataH / mAgamataH puruSapadArthajJo'nupayuktaH / itaraH iti [vyatirikto dvedhA-mUlaguNanirmitaH, uttaraguNa. nirmitazca // 2563 // athAbhilApapuruSaHabhilAvo puliMgAbhidhANameta ghaDo vva ciMdhe tu / bhatta purisAgitI NapuMso vedo vA [169-0] purisaveso vA // 2564 // abhilAvo gaahaa| abhilApaH zabdaH puMliGgAbhidhAnamAtram-ghaTa iti paTa iti vA-abhilApapuruSaH / cihnapuruSastu apuruSo'pi svayaM puruSacihnopalakSitaH napuMsakaH zmazrucihnaH, puruSavedo vA cihnapuruSaH, tena cihnayate puruSa iti / puruSaveSo vA yaH stryAdiH // 2564 // vedapuruSanirUpaNAyAha - vetapuriso tiliMgo vi purisavetANubhUtikAlammi / dhammapuriso tadajjaiNavAvAraparo jadhA sAdhU // 2565 / / 1 mahAse' je / 2 puvi ta / 3 ya ko he / 4 mahA iti prtau| 5 sat pa0 iti prtau| 6 tahA ko he / 7 puli' ta / 8 So vastrAderapi iti prato / 9 'vesANu ta / 10 "jjayaNa t| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 vizeSAvazyakabhASye [ni0 521. ___vetapuriso gAhA / triSvapi liGgeSu tRNavAlopamavedAnubhavakAle vedapuruSaH, dharmapuruSastu sAdhudharmArjanavyApAraH / 2565 // atthapuriso tadajjaNaparAyaNo mammaNo va NidhipAlo / bhogapuriso samajjitavisayasuho cakkaTTi vva // 2566 // atyapuri0 ityAdi / arthA'rjanaparo'rthapuruSaH, mammaNanidhipAlavat / samA(ma) rjitasamastaviSayasukhaH svayaM bhogasamarthazca bhogapuruSazcakravarttivat // 2566 // bhAvapuriso tu jIvo sarIrapuri sayaNato NiruttevasA / adhavA pUraNapAlaNabhAvAto savvabhAvANaM // 2567 // bhAvapuriso ityAdi / pUM: zarIraM puri zete iti niruktivazAt puruSo jIvaH saMsArI, zarIrazayanAt , satsarvabhAvapUraNapAlanasAmAdvA sarva eva jIvaH puruSaH zuddhaH svabhAvAvasthAnAt // 2567 / / davapurisAdibhedA vi jaM ca tasseya honti pajAyA / teNeha bhAvapuriso muddho jIvo jiNindo vva // 2568 / / davva0 gAhA / ye'pi ca dravyapuruSAdayo bhedAste'pi tasyaiva zuddhadravyasya paryAyA iti bhAvapuruSaH zuddho jIvastIrthakaravat // 2568 // pagataM visesato teNa vetapurisehi gaNadharehiM ca / sesI vi jadhAsaMbhavamAyojjA ubhayavagge vi // 2569 // pagataM visesato ityAdi / 'pra'zabdo'tizaye, yadyapi sarve kathaJciyathAyogamupapadyante, tathApi tena bhAvapuruSeNa, vedapuruSaizca gaNadharairatrAtizayena vizepeNAdhikAra iti / zeSA api yathAyogamAyojyA dharmapuruSA'bhilApapuruSavat ubhayavarge'pi tIrthakare gaNadhareSu ceti // 2569 / / Nikkhevo" kAraNaimmi catuvidho duvidho" hoyi davammi / taddavyamaNNadavve adhavA vi NimittaNemittI // 521 // 2570 // samavAyi asamavAyI chavidha kattA ya karaNe kammaM ca / tatto ya saMpatAovatANa tadha saNNidhANe ya // 522 // 2571 // 1 ruttiva' ko / 2 puMsaH za-iti prtau| 3 'seva ko he ta / " hoti ko he| 5 Nido ko he| 6 degsehi ko he / 7 visesA he| 8 'mAujjA ko he / 9 'mupadyateiti pratau / 10 kSebu m| 11 degNaMmI dI haa| NammI ta ko he ma / 12 viha ko| 13 'viho ya ko, vihu he dI haa| viha ma / 14 ya kamma karaNaM dI hA ta / 15 NApatA dI ma hA ko he ta / 16 sAna dI hA ko he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 483 ni0 522] upodghAte kaarnnnikssepH| nikkhevo kAraNammItyAdi / karotIti kAraNaM kartari kArake svAtmAnaM kArya nivartayatItyarthaH / 'kAraNasya nikSepaH' iti vaktavye 'kAraNe nikSepaH' iti adhikaraNanidezaH paryAyANAM ghaTapaTAdInAM mRt-tantvAdidravyaM kAraNamAdhAra ityevaM prakAzanArthaH / sa ca kAraNe vakavye nikSepazcaturvidhaH pUrvavannAmAdi-nAmakAraNaM sthApanAkAraNaM ca nirdiSTArtham , dravyakAraNaM dvividhamAgamato noAgamatazca / etadapi pUrveNa samAnam / yastu vizeSaH sa ucyate-jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM noAgamato dvividhaM dravyakAraNam / tavyamanyadravyaM ceti / athavA anyathA dvividhatvaM nimittakAraNaM naimittakAraNaM ca / ___athavA dvividhaM samavAyikAraNamasamavAyikAraNaM ceti / athavA SaDvidhamnoAgamato dravyakAraNam SaDvidhamityanusvAro'tra prAkRtazailyA lupto nirdiSTaH / karttA kAraNam , karaNam kAraNam , evaM sampradAnam , apAdAnam , tathA sannidhIyate'sminniti sanniti(dhiH) sannidhAnaM adhikaraNamucyate / / 2570-71 // eSAM vikalpAnAmekaiko(kaikasya) vivakSAvazAdarthanigamI(ma)sambhavapradarzanArtham , anekaparyAyakhyApanArtha ca vastunaH prapaJcazo'nekabhedAbhidhAnaM arthakrameNa vyAkhyAnamiti bhASyagAthA tahakAra(169-dviNaM taMtavo paDaisseha jeNa tmmytaa| dAraM / vivarItamaNNakAraNamiha vemAdayo tassa // 2572 // daarN|| * taddavvakAraNamityAdi / tasyaiva dravyaM tadrvyam , tacca tatkAraNaM ca 'tavyakAraNam' yathA tantavaH paTasya / 'yena tanmayatA' tacchabdena tantavo'bhisambandhyante, tainirvRttastanmayastasya bhAvastanmayatA / tantumayapaTa iti tasyaiva paTasya kAryasya dravyaM kAraNa tantavaH / tadviparItamanyadravyakAraNaM vemAdayaH / viparItatA atanmayatvam , anyasyApi kAryAntarasya zaoNTaka-zATikAdemAdayaH sAdhAraNaM kAraNamityanyadravyakAraNam / yaiH punaH paTo nirvRttastantubhiste tasyaivAsAdhAraNaM kAraNaM nAnyasyApIti // 2572 / / yadyevaM tasyaiva te naanysy| tataH kAryakAraNayorekatvaM prAptam-tantavaH paTa eveti, asAdhAraNatvAt , paTasvarUpavat / tatastadarthapradarzanI gAthA jati taM tasseya mataM hetU NaNu kajjakAraNegattaM / Na ya taM juttaM tAI jatobhidhANAtibhiNNAI // 2573 // 1 taM davva je / 2 padasse' je / 3 tama' ko, / 5 vesAda' je / 5 zAdakazAdi. kAdegarvamA' iti pratau / 6 sseva ko he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 vizeSAvazyakabhASye [ni0 522 jati gAhA / yadyevaM tato na tantavaH paTasya kAraNam , abhinnatvAt , tantusvarUpavat / kAryakAraNavyapadezAbhAvazca / na caitadyuktamekatvam , upapattivikalaravAt / pratIpaM copapattirasti-nAnA kArya-kAraNe, bhinnAbhidhAnatvAt , gavAzvavat // 2573 // atra dUSaNamucyatetullo'yamuvAlaMbho bhete vi Na taMtavo gheDasseva / kAraNamegatte vi ya jatobhidhANAdayo bhiNNA // 2574 // tullo gAhA / kAryakAraNabhedavAdino'pyayamupAlambhaH samAnaH / bhinnamapi naiva kasyacit kAraNaM kArya vA bhavitumarhati-na tantavaH paTasya kAraNam , bhinnatvAt ghaTasyeva / nanu caivaM dRSTa-lokaviruddhaH ucyate / na virodhaH / satyaM dRSTAstantavaH paTasya kAraNatvena loke, na ca pratipannAste tantavaH evaMpratipattyA bhinnA abhinnA iti caikAntena nizcitAH / bhinnAbhinnarUpatvAt kAraNamiti vakSyAmaH syAdvAdanirUpaNAyAm / yadapi coktaM nAnA kArya-kAraNe, bhinnAbhidhAnatvAt , gavAzvavadityayamanaikAntikaH, ekatve'pi 'yato'bhidhAnAdayo bhinnAH' iti bhinnAbhidhAnatvamiti-ekatve'pi zakapurandaravat dRSTamiti // 2574 // tasmAdbhinnAbhinnapakSayordoSa ityekAntapakSamavadhUya ubhayadoSanirAkaraNAdubhayaguNau. pasaMgrahAcca vastusvarUpasthA[panI syAdvAdaprakriyaivAzrayaNIyeti gAthA jaM kajjakAraNAI pajjAyA vatthuNo jato te ya / aNNe'NaNNe ya matA to kAraNakajjabhayaNeyaM // 2575 / / jaM gAhA / kArya-kAraNamiti vastunaH paryAyo, vivakSAvazopanayAt / tau ca paryAyau vastunaH paryAyiNaH kathaJcidbhinnau saMjJA-svAlakSaNya-svatattva-prayojana-mitibhedAdibhiH; kathaJcidabhinnau, jJeyasadvyapRthivImRdAdisAmAnyaparyAyairavinAbhAvibhiH / tasmAdanyAnanyau matAviti / kAryakAraNabhajanA ceyaM vivkssaajnitaa| pRthivI kAraNam , mRt kAryam / punazcottaravivakSAbhedAt mRt kAraNam , piNDaH kAryam , tata uttarabhedApekSayA piNDaH kAraNam , zivakaH kAm, evaM kAryakAraNarUpatvame kasya vstuno'pekssaavshaaditi||2575|| anyA'nanyatvamekavastuviSayaM siddhAntaprasiddhodAharaNena bhAvyate - Natthi puDhavI visiTTho ghaDo ti jaM teNa jujjati aNaNNo / jaM puNa ghaDo tti puvvaM Na Asi puDhavI tato aNNo // 2576 / / daarN|| 1 paDa' ta / 2 megate ko he| 3 'nAtettunaiva pratipattyattyA sinnA abhi iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 522] upodghAte kAraNanikSepaH / 485 ttha gAhA / pArthivo ghaTa iti pRthivyA vikAraH, pRthivyA nirvRttaH, pRthivyA ayamiti vA pArthivaH / vikAra - vikAriNozca yayanyatvaM tataH pRthivI vikAravatI prAk pratyakSaprasiddhA dRSTA, tAm virahayya 'muMja (je) sIkAvat pRthagbhUto vikAro ghaTAkhyaH kazcinnAsti-pRthivyevA kArAntaraviziSTA lakSyate / tasmAt 'pRthivI viziSTaH' pRthivIto bhinnaH pRthag ghaTo nAstIti kRtvA tena kAraNena yujyate ananyaH pRthivIto ghaTa iti / yathaivaM ghaTAkarotpatteH prAk pRthivI vidyamAnA ghaTa iti kiM na bhaNyate ? brUyAd- ghaTAkArastadA nAstIti / evaM tarhi ghaTAkAraH pRthivI na bhavati, yena vinA pRthivI ghaTavyapadezaM na labhate tasmAdanyo ghaTaH pRthivItaH / etadarthaM pazcArdham jaM puNa ghaDo ti puvvaM Na Asi puDhavI tato aNNo / evamekaM dvaitaM gatam ||2576|| dvitIyaM dvaitaM nimittanaimittikam- jadha taMtavo NimittaM paDassa / dAraM / vemAtayo tathA tesiM / jaM cedvAtiNimittaM to te paDayassa mittaM // 2577 // dAraM // ja tava NimittaM paDassa ityAdi / tantUnnimittamAzritya paTo bhavatIti tantavo nimittakAraNaM paTasya / yathA ca tantubhirvinA paTo na bhavatIti tantavaH kAraNam, tathA tantUnAmAtAnavitAnAdiceSTAmantareNa paTaniSpattirna bhavati / tasyAzreSTAyAH zalAkA kukuTTikAhastotkSepAGgulisamAkramaNa dezatiryagAdAnata prakSepAnusAratapracayalekhanIvighaTTitAdikAraNamiti vemAdayo naimittakAraNaM nai (ni) mittasyedaM ni ( nai) mittamiti vemAda[yaH] sambandhyante / tad vemAdi naimittaM kAraNam || 2577 // atha tRtIyaM dvaitaM samavAyya samavAyikAraNamiti nirUpaNIyam, tadarthaM gAthA - samavAyi kAraNaM tatavo paDe jeNa te samavayaMti / dAraM / Na sameti jato kajje vemAti tato asamavAyI || 2578 || dAraM / / samavAyi gAhA / samekIbhAve, ava apRthagbhAve 'iN gatau', 'aya gatau' vA, ekIbhAvenAvRthaggamanaM samavAyaH saMzleSaH, sa yeSAM vidyate te samavAyinaH / paTasteSu tantuSu samavaitIti / samavAyinazca te kAraNaM ceti samavAyikAraNam / ArhatAnAmetadeva pariNAmikAraNamucyate tadvyakAraNamiti yAvat / vaizeSikANAM ca naigamanayAnuvAdinAM samavAyaH pRthagpadArtha eva - sAmAnyavizeSabhUtAnAm, sattAdravyAdInAm, guNiguNabhUtAnAM vA ghaTarUpAdInAm, kAraNakAryabhUtAnAM vA tantupaTAdonAmAzrayibhUtAnAM cApRthagvarttinAM dravyakarmAdInAM ihabuddhihetuH / iheti yataH kAryakAraNayoH 1 mujeSIkA ko / 2 yanti ko / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 vizeSAvazyakabhASye [ ni0 522 samavAya iti tantuSu kAraNadravyeSu kAryadravyaM paTAkhyaM samavaiti / asyAM ca gAthAyAmetadeva viparItamupavarNyate- 'samavAyi kAraNaM tantavo paDe jeNa te samavayaMti' tat kathametadutsiddhAntamAcAryeNocyate iti / atra samAdhiH- naivAcAryeNa paramatamupajIvya teno ( 0 kya u)ktamiti, naigamanayasya pratyAkhyAnameva / duHzliSTatvAt / vastusvabhAvagatyAcAryeNa vyAkhyAnaM kriyte| na cAnyatvameva kAryakAraNAnAm, kAraNa nityatvAttadananya bhAvikAryanityasvAt peTAkhye kAryadravye tantavaH samavayanti tantUnAmauttarAdharyeNa paTadarzanAt / tasmAt suSTucyate 'paDe jeNa te samavayanti' / atraivA'samavAyikAraNaM vemAdayaH - 'Na sameti jato kajje vemAti tato asamavAya' kAryadravyeti vRtteH paTAkhye / yathA tantavaH samavAyeno (na) dRzyante na tathA vemAdaya iti ato'samavAyikAraNamucyate // 2578 // etadapyasiddhAntameveti AcArya eva parAbhiprAyaM prakAzayannAha - vemAtayo NimittaM saMjogA asamavAyi kesiMci / te jeNa taMtudhammA paDo ya davvaMta [ 170 - pra0 ]raM jeNa // 2579 // mAya gAhA / kANAdAnAM hi siddhAntaH samavAyinaH kAryadravyasya kAraNaM tanta iti samavAyikAraNam, tantuguNAH 'tantudharmAH' tantusaMyogAH / kAraNadravyAntaradharmatvAt parasya kAryavyAntarasya dUravarttitvAt asamavAyinaH ityasamavAyikAraNaM tantusaMyogAH - ityeSa pareSAM siddhAntaH / vemAdayastu saMyoganimittabhUtatvAt nimittakAraNamucyante / na punaH samavAya kAraNamiti, dravyAntarasamavAyitvApatteH || 2579 // upapattigAthA davvaMtaradhammassa ya Na jato danterammi samavAyo / samavAyami vai pAvati kAraNakajjegatA jamhA ||2580 || davvaMtaradhammassa ya gAhA / yAntaradharmasya apsu zItAdeH tejasi dravyAntare samavAyo nAstItyupapattipradarzanamAtram, pramANaM tu-saMyogAH paTe na samaveSyanti, dravyAntaradharmatvAt, zItAdaya iva tejasIti / athAbhyupagamAttantusaMyogAH paTena samavAyina issyern| tato'yaM gAthApazcArddhena doSa ucyate - tantupaTAdikAraNakArya - yorekatvaM bhaviSyati, parasparaM guNasamavAyitvAt, tantusvarUpavat, paTasvarUpavadvA // 2580|| ArhatAnAM tu syAdanyA'nanyatvavAdinAM guNa evAyamanyatvaM pareNa pratipanna eva, tadananyatvamapratipannamiti tattadIyopapattibhireva pratipAdyate 1 payakhye iti pratau / 2I hai / 3 tantu' he / 4 'vvanta' ko / 5 ya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 522] upodghAte kAraNanikSepaH / jadha taMtUNaM dhammA saMjogA tadha paDo vi saguNo vya / samavAyAdittaNato dabassa guNAdayo ce // 2581 // jadha taMtUNaM gAhA / paTo'pi tantUnAM dharma eva, tepu samavAyitvAt , tantusaMyogavat , yuktatAdiguNavad vaa| atrAzaGkayate paravacanam -dharmatvApAdane'pi naivAnanyatvaM setsyati, kintu iSTa. vighAtakRddharmaviziSTaviparItasAdhano viruddho'yaM samavAyitvAditi / yathaiva tantusaMyogAnAM zuklAdInAM ca dharmatvAt paTasya tantudharmatvamApAdayati, evamananyaviparya yeNAnyatvena vyAptatvAdanyatvaviziSTadharmatvamapyApAdayatIti naivAnanyatvamiSTaM siddhamiti / ucyatenAyaM viruddhaH / kathamiti ? nyAyalakSaNAt viruddhe sati sAdhane / iha ca viruddhA. bhidhAyipramANasya anyatvaviziSTadharmatvApAdanasya tantusaMyoga-vastu-zukratvAdidRSTAntasyAnubhavasiddhatvAt , anyatarasAdhyavikaladRSTAntayogAdviruddho nai saH / na hyAhatAnAM tantusaMyogAH zuklatAdayo vA guNAstantubhyo'nye / atrApyanyA'nanyatvobhayadharmaviSayasyAvAdAvalambanAt / darzayatyAcAryaH-"dabassa guNAdayo ce" dravyasya tantvAdeguNAdayaH / AdigrahaNAt saMyogakAryadravyasAmAnyavizeSadharmAH sambavyante / te'pyanyAnanyarUpA iti naikAntavAdaH // 2581 // atha kazcidatrAzaGketa kANAdaH-dravyAdanye guNA:-buddhayabhidhAnalakSaNAdibhinnatvAt , gavAzvavat / etadanekAntikatvaprakhyApanAya, anumAnaviruddhapratijJAdoSakathanAya vA gAhA abhidhANabuddhilakkhaNa bhiNNA vi jaghA sadasthato'NaNNe / dikkAlAdivisesA tadha davvAto guNAtIyA // 2582 // __ abhidhANa. abhidhAnabuddhilakSaNabhinnatvaM hi vipakSe ananyatve sadAdi(di)kAlAdiSu dRSTamityanaikAntikaH / athavA'numAnamevedam-pRthak svatantrA dravyAdananye guNAH, abhidhAnabuddhilakSaNabhinnatve sati pariNAmitvAt , vizeSaNavizeSyarUpatvAt , sadAdi(di)kAlAdaya iva / sadarthaH sattAzabdavAcyaH sAmAnyapariNAmaH / dikkAlAkAzAdayastasya vizeSAH paryAyAH ityarthaH / yadi dikkAlAdayaH sadarthAdanye, asantastahi kharaviSANavat / athA'nanye, sadarthamAtram, na nAma kecidikAlAdayastadvayatiriktAH / tammAnnaikAntenAnyatvamiti / sadarthazca sAmAnyaparyAyaH dikkAlAdayo vizeSaparyAyAH / evaM dravya-guNAdayo'pyanyAnanyatvasAmAnyavizeSarUpeNa draSTavyAH // 2582 // 1 guNavva ko, guNA vva he / 2 caiva ta / 3 tavaziSTaM - iti pratau / 5 ddho sa saH--iti pratau / 5 vAdaya iti prato / 6 mArame-iti pratI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 vizeSAvazyakabhASye [ni0 522yadyananye sadA dikkAlAdayo dravyaguNAdayazca / tato'yantA'bhedAdekatvAd 'digiyam' 'kAlo'yam' iti ko vizeSaH ? ucyate-.. uvayAramettabhiNNA te ceva jaghA tadhA guNAdIyA / tadha kajjaM kAraNato bhiNNamabhiNNaM ca ko doso ? // 2583 // uvayAramettabhiNNA ityAdi / upacAro vyavahAraH / tena saMvyavahAramAtreNa bhinnAstathA vivakSitatvAt dikAlAdayo viziSTA bhaNyante / anyathA'stitvamAtrameva sarva dravyArthato vastu / tathA dravyaguNAdayo'pi cakSurAdIndriyazepakaraNA(Na)vizeSAnnAnAtvaM labhante / anyathA dravyameva guNA iti / tathaiva yadi paTAdikaM tu kAraNAt bhinnamabhinnaM ca bhavettataH ko doSa iti tulyatApAdanAt pUrvadoSaparihAra iti / uktaM dvividhatvaM kAraNasya // 2583 // idAnIM SavidhatvaM kAraNasyocyata iti gAthAkAraNamadhavA chaddhA tattha sataMto ti kAraNaM kattA / phajjappaisAdhakatamaM karaNammI piNDadaNDaiAdI // 2584 // kAraNaM / karotIti kAraNaM kartari vyutpatteH paDapi kArakANi kAraNaM kAryasya, svena svena vyApAreNAvazyamupayujyamAnatvAt , sarveSAM ca svavyApAre svatantratvAdavinAbhAvitvam , yathAvivakSaM ca tasya tasya kArakasyAbhISTavyapadezAt / yathaikasya dhanuSaH kaarktryvypdeshH| dRDhatva-svAkAratva-baddhatva-guNavattvAdibhiH kAraNaiH svAtantryAt dhanuri(re)va vidhyatIti kartRvaM dhanuSaH / tathA tasmAdeva tadvidhaguNAddhanuSo'pAdAnAt bANam , niSkRtena bANena karaNabhUtena devadatto vidhyati / athavA tasya devadattasya kartuH sarvameva saMbANaM dhanuH / dhanuSA vidhyatIti / evamanyAnyapi yojyAni iti / tatra kArye nirvatyai svatantraH kataiti svAtantryeNopayogAt kartA kAraNaM kAryasya, tena, vinA tasyAbhAvAditi / tathA sAdhakatamaM karaNamiti atizaya sAdhanayogAt kAryaprasAdhakatamaM sannipatyopakAritvAt karaNaM mRtpiNDadaNDAdi // 2584 // __ atha karmakAraNam-kriyate nirvaya'te taditi karma kArya sat kathaM kAraNamiti gAthA kamma kiriyA kAraNamiha NiccehI jato Na sAdheti / adhavA karaNaM kumbho sa kAraNaM buddhihetu tti // 2585 / / 1 paTAditaMtukAraNabhinnamabhinnatva ca-iti pratau / 2 jassa sAhagata ko jjapasAhagata he| 3 gammi u ko he ta / 4 piMDadaM ko| 'DAi ta, piMDadaMDAI he / 5 sapANaM ko| 6 ya vacanayoM ko / 7 ciTTho ko he / 8 kammaM kumbho ko he / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 522] pavidhakAraNanirUpaNam / kammaM / karma ca kArakaM ceti vyapadezAt kAraNam / kasya ? kAryasyeti / nanu kArya karma cet, kamaiva vastu / tat kathaM svAtmana eva kAraNaM bhavati ? kAraNa svayaM lavdhAtmalAbham / alabdhAtmalAbhasya kAryasya nirvartanAya ka(kA)raNaM bhavatIti / tat punaH svayamalabdhAtmalAbhaM kathaM svasyaiva kAraNatAM pratipatsyata iti ? na hi sUcyagraM svamAtmAnaM vidhyati, svAtmani kriyAvirodhAditi / ___ atha AhAcAryaH- satyam , sAkSAt karma karturIpsitata kAryasya kAraNaM na bhavati, pAramparyeNa bhavatItyupacArAt karma kAraNaM kAryasya / yAsau kartuH kriyA kAryanirvartanakSamA, tasyAH kriyAyAH kAraNaM karma vA karmAdhArA sA kriyeti kRtvA / sA ca kriyA karmetyupacayate, tayA nivartyamAnatvAt / karma tu kAryam , yata eva nirvayaM vA vikArya vA prApyaM vA tat kriyAphalaM / tadRSTAdRSTasaMskAraM karma karturyadIpsitam // atha brUyAt kazcit-karma kAryasya kAraNamiti nirmAtavye kriyA karmakAraNamucyate iti aprastutAbhidhAnasambandhamiva lakSyate / AcAryaH-kriyA hi ceSTA kartuH, tayA ceSTayA kartA karbha niSpAdayatIti kriyaivAtra pradhAnam , yato nizceSTa AkAzavanna kiJcit sAdhayati / athavA kimupacAreNa ? mukhyameva karmAstu karturIpsitatamam-kumbhakAraH kumbhaM karoti karmaNyupapade alpratyaya iti kumbha eva karma / tadeva tasya kArya nivartyamiti sa eva kumbhaH kAraNaM kumbhasya kAryasya / kathamiti ! yasmAlloke mRt. piNDamaInacakkAropaNadaNDagrahaNakAle kumbhakAraH pRSTaH kiM karoSIti / pratyAha kumbhaM karomIti / na bravIti mRdaM mRdnAmi, cakre AropayAmi, daNDakaM gRhNAmIti vA / tasmAdevaM lakSyate-ko'pi buddhistho'rthaH kumbhAkhyaH karmAsya, yenocyate'syAmavasthAyAM kumbhakAra iti / sa ca bAhyortha utpatsyamAno vartamAnasya vijJAnasvarUpasya kumbhasya tadAlambanatvAt kAraNam , kumbhavuddhehetutvAditi / ata eva lokavyavahAraH sarvatra bhAvini bhUtavadupacAra iti // 2585 / / tataH(t)samarthanI gAthAbhavyo ti va jogo ti va sakko ti va so sarUvalAbhassa / kAraNasaNejjhammi vi jaM NAgAsatthamAraMmbho // 2586 / / bhavvo tti / bhaviSyatIti bhavyaH, bhavanayogyaH zakyo vA bhAvayitum / evaM buddhistho'sau svarUpalAbhasya kAraNam / yatazca kAraNasannidhAne'pi yAvanna buddhayA''lo. 1 na tarhi sU-iti prtau| na hi ko| 2 syAnava-iti pratau / 3 joggo ko he| 4 saMnejjha ko| saMnijjha he| 5 'raMbho ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhadhye [ni0 522 citaM 'kAryamidamevaMvidhamanena kriyAkalApena niSpAdyam' iti tAvadabhISTakAryaniSpattireva na bhavati / na caivaM kazcijjijJAsanArthameva sarvakAryANi karoti / evaM kriyamANe [na] kimapi bhaviSyatIti / na ca kazcidAkAzanirvartanArthamArambhaM karoti, kAraNAni vA sampAdayatIti // 2586 // tasmAt vastusvabhAvagatyA lokakriyA saMvAdAcca - vajhaNimittAvekkhaM kajjaM ciye kajjamANakAlammi / hoti sakAraNamidharA vivajjayAbhAveto hojjA / / 2587 || bajjha0 gAhA / daNDacakAdivAhAnimittApekSaM vijJAnamantaraGgaM kArya 'kriyamANa kAle' mRnmardanacakAropAdikAle kAraNaM bhavati tasya svasyaivAtmana ityarthaH / ' itarathA ' anyathA nirUpaNAyAM viparyayo bhavet - kumbhe mArabdhe zarAvo niSpAdyeta, paTo vA abhAva eva vA syAt / kathamabhAvabhavanamAzaGketa ! etaduktaM bhavati - kumbha Arabdhe naiva kiJcidapi kArye niSpAdyeta, tAnyapi kAraNAni nazyeyuriti / na caitadubhayamiSTaM kadAcid bhUtapUrvamiti / tasmAdyathoktameva karma kAraNaM kAryasya karmaNa eva siddhamiti 3 // 2587 // atha sampradAnaM kAraNam - samyak satkRtya vA prayatnena dAnaM sampradAnaM anvarthasaMjJA, mahattvAt / ata eva ca rajakasya vastraM dadAtIti na sampradAne caturthI / tadapi sampradAnaM kAryasya kumbhasya prastutasya kAraNam, tena vinA tasyA'bhUtatvAttena saha tasya jAyamAnatvAt, mRdAdivat kartR- karaNa- karmavadvA prasAdhitatvAt / tadarthanirUpaNI gAthA - 490 deyosa jassa taM saMpa[ 170 - dvi0 ] dANamiha taMpi kAraNaM tassa / hoti tadatthittAto Na kIrate taM viNA jaM so || 2588 || deyosa jassa / yasyeti prAkRtazailyA caturyeva paSTIrUpeNa prAkRte pariNa mati / zeSaM bhAvitameva gAthAsambandhe 4 || 2588 / / athApAdAnaM kArakaM kAraNaM kAryasyeti nirUpyate / bhUpiNDAvAyAto piNDo vA sakkadavAyAto / cakkadhAvAgo vAvAdANaM kAraNaM taM pi // 2589 || dAraM || bhUpiNDA0 gAhA / 'do avakhaNDane ' dAnam apasRtya maryAdayA khaNDanam, yasmAdapagamyate / gatimatA gatimAzrityAnyAdhArA kriyAvasthAntarAsaMkrAmaNI / pUrva svena kriyArUpeNa yukamapyavivakSitatvAdakriyamagatirdhruvaM nizcalamityarthaH / anyasyApAye sati 1 viya he ta / 2 bhAvayA ko hai / 3 bhUrti ko he / 4 piMDo ko hai / 5 vAspA ko ta he / 4 tampi ko / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 523] upodghAte kAraNadvAram / 491 pUrvaM dhruvamapAdAnasaMjJaM bhavati / evaM ca siddhaM puruSapatanakriyayA vakturvivakSitayA svalpayApi puruSo'pAyavAn - gatimAn cala ityarthaH / tayA puruSAdhArayA kriyayA vaistvantarAzritayA ekadravyaM karmeti dhAvannavyazvo niSkriyo dhruvaH, azvakriyAyA avivakSitatvAt, 'dhAvato'dhAt patitaH' iti azvasyaiva dhruvasyApAdAnasaMjJA "vivakSAtaH kArakANAM pravRtti:" [ ] iti nyAyAt / ata eva ca vivakSAdhInaM dhruva - calatvamityanekamapAdAnaM pradazitamAcAryeNa / piNDApAyAt piNDApagamAdvivakSitAdbhuvo dhruvatvAdapAdAnasaMjJA 'bhuvaH piNDo niSpadyate ' iti / athavA piNDo dhruvaH 'piNDAccharkarAdayaH', cakraM vA calamapi vivakSAvazAt dhruvaM cakrAt kumbho'vatArthate / ApAko dhruvaH 'ApAkAt kumbhaH ucchri ()i yate / etadapi vicitramapAdAnaM kAraNaM kumbhasya, tadbhAve bhAvAt tadabhAve cA'bhAvAt mRdAdivaditi bhAvitameva 5 || 2589 // athAdhikaraNaM kArakam - Adhikyena karaNaM adhikaraNam, sa cAdhAraH, AdhAreNa vinA sarvakAraNakAryANyayogyAni bhavantItyAdhArasyAdhikyam / tadapi tadbhAvabhAvitvAdabhAve'bhAvitvAt kAryasya kAraNaM yathAvivakSitam- vasudhAgA cakkaM sarUvamiccAdi saiNidhANaM jaM / kuMbhassa taM pi kAraNa saMbhAvato tassa jarmasiddhI || 2590 // vasudhA''gAsaM cakkamityAdi / kumbhakAryamAdheyaM tasyAdhArazcakam, cakrasyApi vasudhA, vasudhAyA AdhAra AkAzam, AkAzasyAnya AdhAro nAsti, svarUpapratiSTamAkAzam tasmAnnizcayanayasya vastu / vastutvAt kumbho'pi svarUpAdhAra iti kArthamevAdhAraH kArakamadhikaraNam, kAryameva cAssdheyaM karmavicAravat, kAryakAraNayorekatvamatha ca nAnAvaM SaTkAraka [vya ] pradezAditi dravyakAraNamanekadhA'bhihitam / / 2590 // atha bhAvakAraNam--bhAvAtmakaM kAraNaM bhAvakAraNam / bhAvAca paT aupazamikAdayaH sAnnipAtika paryavasAnAH / te'pi kecit saMsArakAraNatvAdaprazastAH, kecid mokSakAraNatvAt prazastAH / prazasta mAvenAdhikAraH, mokSazAstrasya prastutatvAt / tatprarUpaNAya gAthAtrayam- bhAvammi hoti duvidhaM apasatya pasatyayaM ca apatyaM / saMsAra saMkevidhaM duvidhaM tividhaM ca vidhaM // 523 / 2591 / / 1 vastUtarAsRtayA - iti pratau / 2 dhAtavozvolarita iti iti pratau / 3 sudhA / 4 'mAsaM je / 5 saMni ko hai / 6'mA ko he ta / jadami ko hai, jaha siM ta / nAyavyaM ko he ta dI hA ma / 7 cAvayeM - iti pratau / 9 62 Jain Educationa International 5 duvihaM ca hoi bhAve dI hA ma / 10 For Personal and Private Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhAye [ ni0 524 assaMjamo ya aikko aNNANaM aviratI ya duvidhaM tuM / micchattaM aNNANaM ca aviratI ceva tividhaM tu // 524|| 2592 || hoti pasatthaM mokkharasa kAraNaM ega duvidha tividhaM vA / taM caiva viva adhikAro pattharaNetthaM // 525. // 2593 // 492 bhAvammi hoti / aprazasta saMsArakAraNamekamevA'saMyamaH avataratItyarthaH / sAkSAdanantarakAraNatvAt asaMyamaH prAdhAnyAdeka eva nirdizyate / anyadasyaivopabRMhaNatvAdupakaraNamiti pAramparyeNa saMsArakAraNam / tad vyavahAranayApekSayocyate / jJAnasvabhAvo jIvaH / sa ca jJAnasAmarthyAdakriyAyAM na pravarttate / tatra jJAnAvaraNacchAditatvAdajJAnamaviratau jIvaM pravartayati / tasmAdaviratikAraNamajJAnamapi saMsArakAraNamiti dvividhatvam / jJAnamapi ca mithyAdarzanodaya sAhacaryAdajJAnamucyate tasmAdajJAnakAraNaM mithyAdarzanamapi saMsArakAraNamiti trividhatvam / yat punarmokSakAraNaM tat prazastam / etadviparyayeNa ekavidhaH saMyama [ : ], dvividhaM jJAnasaMyamau, trividhaM samyagdarzanajJAnasaMyamA iti / iha ca prastutasAmAyikavyAkhyAne prazastabhAvakAraNenA'dhikAraH, mokSAGgatvAt // 2591-93 // vyasya ca sAmAyikasyArthaM bhAgate tIrthakaraH / sa punaH kRtArthatvAt kiM kAraNaM bhASata iti vaktavyam / tadarthaM gAthA - titthakaro kiM kAraNe bhAsati sAmAiyaM tu ajjhayaNaM ? | titthakaraNAmagota' vaiddhaM me veditavvaM ti // 526 // 2594 // taM ca kathaM vetijjati agilAe dhammadesaNAdIhi" / bajjhati taM tu bhagavato tatiyabhavosakaittANaM ||527|| 2595 || [171 - 50] gotamamAtI sAmAiyaM tu kiM kAraNaM NisAmenti ? | NANassa taM tu suMdara maMgulabhAvANa uvaladdhI // 528 // 2596 // ta 1 eka je / 2 ca ko he, vAta / 3 aNNA bhavi ko he ta ma / 5 mukkha ma 6 megAviha he 8 ahigAru ko ma, kArA ta, ahigAra he / 9 ettha ta pratau / 11 kAraNaM he / 12 makammaM ko, maguttaM ma / 13 kammaM dI hA ma / 14 NAIhiM ko he dI hA ma / 15 etadvAthAyAH pazcAt ko he ta dI hA ma pratiSu iyaM gAthA astiniyamA maNuyAIe itthI puriseyaro va suhaleso / AseviyabahulehiM* bIsAe aNNayara ehi 16 degti ko he ma, minti dI hA / 17 sundaramaGgulaM he / Jain Educationa International micchattaM dI hA ma / 4 *NANaM NaM egaviha ko| 7 ca he / etthi ma 10 Namapi - iti For Personal and Private Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 531 ] upodghAte kAraNadvAram 1 hoti paviti NivittI saMjame tava pAvakamma aggahaNaM / kammavivego ya tathA kAraNamasarIratA ceva // 529||2597 // kammavivego asarIrayAi asarIratA aNAvAcaM / hotaNavAdhaNimittaM aveta maNAulo Niruyo ||530 // 2598 // NiruttAe ayalo ayalattAe ye sAsato hoti / sAsatabhAvamuvagato annAvA suhaM labhati // 531 // / 2599 / / titthakaro kiM kAraNa gAhA SaT / ayaM gotrazabdaH saMjJAyAM varttate lokaprasiddheH / tathA ca gotraskhalita nAyakasya nAyikAyAH pratipakSasaMjJAnAt viparyAsa ityarthaH / evamatrApi tIrthakaranAmeti yasya saMjJA tat tIrthakaranA magotraM karma - tIrtha karanAmasaMjJamityarthaHtadanena sAmAyikabhASaNena vedyate kSipyate / tIrthakara nAmakarmakSayasya kAraNamidaM sAmAyikAbhidhAnam / gautamAdayastu kiM kAraNaM tatsakAze nizAmayanti ? - zRNvantItyarthaH / ucyate-taM bhagavadarhaduccaritaM sAmAyika zabdaM zrutvA tadarthaviSayaM jJAnamutpatsyata iti sAmAyikazabdazravaNaM sAmAyikajJAnakAraNamiti / etad gautamAdInAM prazastaM bhAvakAraNam / tadapi ca jJAnaM "sundaramaM gulabhAvANa uvaladdhI" / iyaM caturthI vibhaktirdraSTavyA / sundaraM zubhaM maMgulamazubham / te zubhetaragrahaNe[na] vyAkhyAte || 2594-99 // titthakaraNAmaka makkhayarasa kAraNamiNa " jiNindassa | sAmAiyAbhidhANaM NANassa tu gotamAdINaM || 2600 // taM pi subhetarabhAvovaladdhie sA patritti-niyamANaM / evaM peyaM kamaso putraM puvaM paraNimittaM // 260 // zubhetarAzca bhAvAzca zubhetarabhAvAH, teSAmupalabdhiH zubhetarabhAvopalabdhiH / tadarthaM tannimittaM tadarthe caturthI zubhetarabhAvopalacyai, sA ca sundaramaMgulabhAvopalabdhiH pravRttinivRttau kAraNam- jJAtvA sundare bhAve pravRttirbhatret maGgalAcca bhAvAnnivRttiriti yathAsaMkhyaM nirdezaH / te ca sundara-maGgulapravRtti-nivRttI saMyama-tapasoH kAraNam, saMyama - tapasI pApakamagrahaNasya kAraNam, karmavivekasya ca yathAsaMkhyena / uktaM ca "saMyame aNaNyaphale tave ghodANaphale" / [vyAkhyAprajJapti zataka 2 uddezaka 5 tuGgikAnagarI zrAvakasUtram ] aNaNyo anAsnavaH - anAzravaH - karmAnupAdAnam / vodANaM "do avakhaNDane " 1 "jaya je / 2 rIratA je ta, rayAya ho hA / 3 'NabAhAe ko he ma, bAhA dI hA / 4 veyaNo'gA' ko 'veyaNu bhaNA he ma / 5 yattA ko he ta dI hA ma / 6e sAje / hoI ta / 8 hrAjJAvi - iti pratau / 9 'midaM ko he ta / 10 'di ko he / 7 Jain Educationa International w 493 For Personal and Private Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 - vizeSAvazyakabhASye [ni0 532 vyapadAnamavakhaNDanam - karmanirjaraNam-karmavivekaH-jIvAt pRthakaraNamityarthaH / karmavivekaH azarIratAyAH kAraNam / azarIratA hi anAyAdhakAraNam / azarIraM hi na pratapantyupadravAH / anAbAdhatvamavedaka (na tvasya kAraNam / avedanatvama nAvilatvasya anAkulasyetyarthaH / anAvilatvaM nirujatvamacalatvasya kAraNam , acalatvaM zAzvatatvamavyAbAdhasukhasya-evaM jJeyaM kramazaH pUrva pUrva parasyAparasya nimittam-kAraNamityarthaH / evaM kAraNapadArtho nirUpitaH // 2600-2601 // pratyayanirUpaNArthamucyate / paccayaNikkhevo khalu dabyammI tattaimAsagoMdIo / bhAmmi odhimAdI tividho pagataM tu bhAveNaM / 532 // 2602 / / kevalaNANi ti ahaM arehA sAmAiyaM parikaMdhenti / tesi pi paccayo khala[171-dvi0] savaNNu tI NisAmanti // 533 / / // 2603 // paccayaNikhevo gAhA / kevalagANi gAhA / pratyAyayati vivakSitapadArthamiti pratyayaH, pratyAyanaM vA pratyayaH, pratIyate'nenAsminniti vA pratyayaH, pratIyate vA'smAditi pratyayaH, yathAyogam // 2602-3 // nAmAdiSu pratyaye pu nAma-sthApane pUrvavat / vyatiriktadravyapratyaye vizeSa ucyate - davyassa davyato vA damveNa ye davvapaccayo Neo / tabivarIto bhAve "so'vadhiNANAdio tividho // 2604 // davyassa gAhA / pratyayo hetuH samayaH avaSTambho liGgaM sampratyaya iti yAvat dravyasya pratyayaH pratyAyyapuruSasya pratItirutpAdanIyati satyametadityakvodhaH dravyapratyayaH / apakR(hR tadravyaikadezarikthapradarzanAt dravyeNa pratyayaH, kozaphAladharodakaviSAdinA bAhyalokapratItena vA taptamASakAdinA trisatyoccAraNAdinA yena pratItiH pratyAyyasya bhavati sa dravyapratyayaH / tadviparIta iti dravyAlambanaM muktvA bAhyaliGga karaNanirapekSaH AtmasvarUpAvabodhaH vividho'vadhi-manaHparyAya-kevalArakhyo bhAvapratyayaH / prakRtaM sAmAyikamurarItya bhAvapratyayo vyApriyate // 2604 // kena pratyayena kena cAvaSTambhena bhASate'nniti Aha.-.. 1 vyamI dI hA ma / 2 tannamA t| / gAdo dI hai| / 4 bhAvaMmI dI hA m| 5 ariho ko, arihA hai / 6 kahei ko he ta ma, kahe I dI hA / . paNa to he ta dI hA ma / 8 meti ko miti he dI hA. maMti ma / 9 va ko he ta / 10 so vi hu nANaH he / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 533] upodghAte pratyayadvAram / kevalaNANittaNato appa ciya pacco jiNindassa / tappaccakkhattaNato tatto cciya godamAdINaM // 2605 // kevalapratyayAt sarvatrApratihatajJAno'hamiti kevalajJAnAdeva tasya pratyayaH, pratyAyyajIvalokasya ca yathArthapratItyutpAdanAt , kevalajJAnAnanyarUpatvAdAtmaiva pratyayo'rhataH / sa ca bhagavAn gautamAdInAM sarvasaMzayaparicchedAdavi(dhi)gatasarvajJatvaH pratyakSa iti tatpratyayAdeva kevala pratyayAdeva sAmAyikArthazabdazravaNamiti // 2605 // nanu cAvabodhasAmAnye sati mati-zrutajJanApratyayatvaM sAmAyikasya prAptam / tat kimiti nocyate ? AhAcArya: jeNANi diyamiTai sAmaiyaM to'vadhAti visayaM taM / Na tu mati-mutapacakyaM jaM tAI parokkhavisayAI // 2606 // jeNA0 gAhA / apasRtAnIndriyANi yasmAt sAmAyikamatIndriyam, rUpidravya. nibandhanAnIndriyANIti / sAmAyikaM cAmarUpatvAdamUrtam , mano'pIndriyasahacArisvAt parokSaviSayatvAt , tasmAdapanIyata eva / pratyakSapramANaM cA'visaMvAditvAt pratyaya iSyate / na tu parokSam / mati-zrute ca ubhaye api parokSajJAne / tasmAttayoH sampratyayo nAstIti avadhyAdi viSaya eva pratyayaH // 2606 / / evaM tarhi sAmAyikaM prApya kevalajJAnameva pratyayo yuktaH sarvadravyaparyAyaviSayatvAt kevalasya / sAmAyikaM cAtmapariNAmatvAdarUpam / rUpidravyanibandhake cAvadhi-mana:paryAyajJAne / tasmAttayoraviSayaH sAmAyikamiti / trividhazcAvadhyAdipratyayaH sUtre varNitaH / sa kathamityucyate. juttamiha kevalaM ce paccayo Nodhi-mANasaM gANaM / poggalamettavisayato sAmaiyArUvatA jaM ca // 2607 // jaM lessApariNAmo pAyaM sAmAiyaM bhavatyassa / tappaccakkhattaNato tesiM to taM pi paccakkhaM / / 2608 // juttamityAdi / jaM lessA0 gAhA / iha sAmAyika jIvasya-bhavasthasyeti vacanAt-savyalezyApariNAmasaMgrahArtham --prAyeNa lezyApariNAmo vizuddhaH / prAyograhaNAdAtmasvarUpamapi sAmAyikam / yadA ca lezyApariNAmaH sAmAyikalezyA 1 gida' ko he / 2 pranyayAti / sa-- iti pratau / 3 'gAidi' ko he ta / 4 yanihU~ ta / '5 degsya ca sA--iti pratau / 6 ceva ko he t.| 7 lesA ko he| For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 vizeSAvazyakabhASye [ni0 533dravyANi ca pudgalAtmakatvAdrapANi, tAni cAvadhi-manaHparyAyayoH pratyakSANi / atastayoH pratyakSatvAt 'tatpratyakSatvAt' 'tesi' tayoravadhi-manaHparyAyayoH sAmAyikamapi lezyApariNAmitvAt pratyakSamiti yuktaH evaM trividhaH pratyaya iti // 2607-8 / / evaM tarhi---- odhAtipaccayaM ciya jati taM Na sutemmi paccayo patto / paccakkhaNANivajhassa teNa vayaNaM Na saddheyaM // 2609 // prodhAti gAhA / avadhimanaHparyAyapratyayameva yadi sAmAyikam , tataH zrutajJAnapratyayatA tasya hIyata iti / hIyatAm , ko doSa iti cet , ato doSapra. darzanam-pratyakSajJAninaM muktvA'nyasya zrutajJAnavato vacanamazraddheyaM prApnoti / ipyate cAptAnAM trayANAM gaNadhara-pratyekabuddha-sthavirANAM zrutajJAnapratyayatvamiti // 2609 // etatparihAragAthA--- mutamiha sAmaiyaM ciya paccaiyaM ta jato ya te vayaNaM // paccakkhaNANiNo cciya paccAyaNamettavAvAraM // 2610 // sutamiha ityAdi / sAmAyikaM zrutajJAnameva pratyayo'syAstIti pratyayika tat / na svayaM prtyyH| avadhyAdipratyakSajJAnapratyayAttat pratIyate / athavA sAmAyikaM yasmAdvacanaM 'pratyakSajJAninaH' kevalinaH, tat kevalajJAnameva parapratyAyanamAtravyApAram, yasmAt kevalajJAnapraNayanAt dravyazrutamapi pramANam // 2610 // ___ yata eva ca [172-0] odhAtipaccao ti ya maNite to taM pi pccyo'bhihitN| odhAtitigaM va kadhaM tadabhAve paccayo hojja // 2611 // odhAtipaccayo ti ya ityAdi / avadhyAdipratyaya ityukte, tadapi zruta. jJAnapratyayAdukta eva bhavati, zrutajJAnAbhAve avadhyAdipratyayasvarUpameva na jJAyata iti // 2611 // athavA'nyathA pratyayatrayaM varNyate-- AtA 'guravo satthaM ti paccayA vA''dimo cciya jiNassa / sappaccakkhattaNato sIsANa tu tippayAro vi // 2612 // 1 sumi ko, suyaM pi he ta / 2 degNivajjassa ko he ta / 3 paryAya evaM pratyaya yadi iti pratau / 4 jaM tato ta / 5 tavva ko he| 6 tampi ko| 7 ca ko he| 8 hojjA ko he / 9 guruvo ta / 10 tti ya t| For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 534] upodghAte pratyaya-lakSaNadvAre / 497 AtA guravo ityAdi / AtmA guravaH zAstramiti ca pratyayAstrayaH / vAzabdo vikalpArthaH / tatrA''dima evAtmapratyayaH 'jinasya' tIrthakarasya, svapratyakSatvAta, svasaMvedyatvAdityarthaH / tacchiSya-praziSyANAM tu triprakAro'pi pratyayaH // 2612 // mAtmA tAvatteSAM svasaMvedyajJAnatvAt / guravaH kathaM pratyaya iti taducyate-- esa gurU savaNNU paccakkhaM savvasaMsayacchettA / bhayarAgadosarahito talliMgAbhAvato jaM ca // 2613 // aNuvagataparANuggahaparo pamANaM ca jaM tibhuvaNassa / sAmAiovaMdese tamhA saddheyavayaNo tti // 2614 // esa gurU savaNNU ityAdi, aNuvagataparANuggaha 0 ityAdi ca gatArtham // 2613-14 / atha zAstraM kathaM pratyaya ityucyate-- satthaM ca savvasattovakAri pubbAvarA virodhIdaM / savvaguNAdANaphalaM sainvaM sAmAiyajjhayaNaM // 2615 // satthaM ca saba0 ityAdi / pramANametacchAstram, sarvasattvopakAritvAta, pUrvAparA'virodhitvAt , sarvaguNAdAnaphalatvAt, kevalajJAnavat / 2615 / / athAtmapratyayatA ziSyANAmityatropapattiH pramANam -- bujjhAmo NaM Niyamiva viSNANaM saMsayAdabhAvAto / kammakkhayovasamato ya hoti sappaccayo tersi ||2616||daarN|| 'buddhyAmahe' ityAdi / sAmAyikajJAnaM svapratyayamiti vigatasaMzaya-viparyayA'nadhyavasAyatvAt, karmakSaya-kSayopazamahetukatvAt, nirjavijJAnavat // 2616 // pratyayAnantaraM lakSaNasvarUpaniriNAyedam ucyateNAma ThavaNA davie sarisaryasAmaNNalakkhaNAgAre / gatirAgatiNANattI NimittauppAtavigatI ya ||534||2617||daargaadhaa|| 1 ccheyA ko he ta / 2 'iyaurva ko he| 3 deso ta / 1 'rAvaroM ta / 5 saccaM ko| 6 degNa ityAdi buddhayAmahe ||saa -iti pratau / 7 'zayo viparyayo'nadhya-iti pratau / 8 'nijAvi' iti pratau / 9 rise sAma ko he ta dI hA m| 10 gatte m| 11 vigame ko dI hA m| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 vizeSAvazyakabhASye [ni0 535vIriyabhAve ya tathA lakkhaNamettaM' samAsato bhaNitaM / / athavA vi bhAvalavaskha[172-dvi0]Na catuvidhaM sadahaNamAdI // 535 / / // 2618 // sadahaNa jANaNA khelu viratI mIsaM ca lakkhagaM kadhae / / te vi Niminti tathA catulakkhaNasaMjutaM ceva // 536 // 2619 // NAmaM ThavaNA dahie ityAdi gAthAtrayam 3 / nAmAdidazadhA lakSaNanikSepaH // 2617-19 // tatra nAmalakSaNamlakkhaNa miha ja NAmaM jassa va lakkhijjate va jo jeNaM / . TavaNA''gAraviseso viNNAso lakkhaNANaM vA // 2620 // lakkhaNamida jaM ityAdi / lakSagamityepA vargAnupUrvI-nAma cedaM lakSaNaM ceti nAmalakSaNam, nAmno vA lakSaNam-saMjJAyAH prakRtipratyayAdivyutpattyA''nyAnam-nAmalakSaNam, lakSyate vA yena nAmnA yaH kazcittasya nAmalakSaNam / sthApanAlakSaNamAkAravizeSaH- akArAdivAnAm, athavA lakSaNAnAM vinyAsaH svastika-zrIvatsAdInAM rekhA-varNakAdibhiH // 2620 // lavikhajjati jaM jeNaM davvaM taM tassa lakkhaNaM taM ca / gaccuvagArAtIyaM bahudhA dhammatthikAdINaM // 2621 // lakkhijjati jaM jeNaM yad dravyaM yenAnyato vyavacchidya lakSyate, svarUpe'vasthApyate, tad dravyalakSaNamiti bahudhA 'gatyupakArAdi' dharmA sti] kAyAdInAm / / 2621 // athaitadeva dravyalakSaNam kiJcinmAtravizeSAt sAdRzya-sAmAnya-AkAra-gatyAgatinAnAtva-nimitta-utpAda-vigama-vIrya-bhAvalakSaNatAM pratipadyate, dravyavarga:vAt bhAva lakSaNatvAt / ata Aha "kiMcimmatta visiTuM devaM ciya sesalakkhaNavisesA / jaM davvalakkhaNaM ciya bhAvo vi sa davyadhammo tti // 2622 // kiMcimmatavisiha davyaM ciya sesalakkhaNavisesA ityAdi gatArthA // 2622 / / atha kiJcinmAtravizeSapradarzanArtha gAthA -- 1 meyaM ko he ta dI hA ma / 2 'bhihiyaM ta / 3 viya ko| 4 maMsa ta, mIsA dI hA ma / 5 kahai ta ma / 6 meti ko, miti he dI haa| mAta m| * degssa lavikha je / 8 'zeSo akA-iti pratau / 9 gacchuca ta / 10 kici' je, 'cimmitta he ta / 11 eyaM ko he, evaM ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 499 ni0 536] upodghAte lakSaNadvAram / tullAkAradarisaNaM sarisaM davvassa lakkhaNaM taM pi / jadha ghaDatullAgAro ghaDo tti tadha savvamuttIsu // 2623 / / tullAkAradarisaNaM sarisamityAdi / tulayA sammitaM tulyaM samapariNAmitvAt / AkaraNamA kRtirAkAraH saMsthAnavizeSaH / tulya AkAro yasya tat tulyAkAram / darzanaM pratyayaH pratItiH / tulyAkArasya pratItiH-tulyAkArasya darzanaM sadRzamucyate / samAnadRktvaM yatra draSTaNAM tat sadRzam- yathA-ghaTatulyAkAro'nyo ghaTa iti sadRzAkAratA dravyalakSaNam / evaM sarva mUttiMpu AkAravattvAt // 2623 // amUrteSu sAmAnyalakSaNaM vakSyate / taccedamsAmaNNamappitamaNappitaM ca tatthaMtimaM jadhA siddho / siddhassa hoti tullo sabbo sAmaNNadhammehiM // 2624 // sAmaNNamappitamaNappitaM cetyAdi / 'R gatau' ityasya dhAtorNijantasya prayojyakartari arpitam-upanItam-vivakSitam-AmRSTam-vizepitamityarthaH / tadviparyayAdainarpitam / etadvayoH prakrAntayoH 'antimam-yathA siddhaH' ityevaM sAmAnyadharmArpaNAt yathAvivakSitAnarpitodAharaNam / sad-dravya-jIva-muktAmUrta-'kSAyikasamyaktva-jJAna-darzana-bhavyatvavigamasiddhatvAdisAmAnyadharmeH siddhaH siddhasya sarvasya tulya iti sAmAnyalakSaNam // 2624 // egasamayAtisiddhattaNeNa puNarappito sa tasseva / tullo sesA'tullo sAmaNNavisesadharma tti // 2625 // yo'sAvanarpitanayasya(zca) siddhasya(zca) dravyAmUrtatvAdibhiH sAmAnyadharmeH sarvasiddhAnAmanyeSAM tulyaH, sa eva punararpitaH-ekasamayasiddhavena athavA dvisamayasiddhatvena saMkhyeyasamayasiddhatvena anantasamayasiddhatvenetyAdi, AdigrahaNasyaitat phalamsa ekasamayasiddhatvenArpito vizeSadharmaNa tasyaiva tulyaH / kasyeti cet ? prakRtatvAdanantaravizeSadharmeNArpitasyAnyasya ekasamayasiddhasyaiva, na dvisamayAdisiddhasya / ata eva Aha-'sesA'tullo' ekasamayasiddhatvavizeSadharmAptiAdanyaH zeSaH dvisamayAdisiddhaH / te cAnantAH zeSAsteSAM zeSANAmatulyaH zeSAtulyaH / kuta etaditi cet ? ata upapattimAha-'sAmAnyavizeSadharmatvAt' sAmAnyavizepA dharmA yasya sa sAmAnyavizeSadharmA, tadbhAvaH sAmAnyavizeSadharmatvam, tasmAt sAmAnyavizeSadharmatvAt / yathA siddhastathA sarve padArthAH / evamuktaM sAmAnyalakSaNam, tadavinAbhAvi vizeSalakSaNamapi, sA 1 tAducya la'-iti pratau / 2 danipi iti prtau| 3 tarpita iti pratau / 4 'dravyAjI iti. pratau / 5 seso'tu ko ta / 6 dhammo ko he ta / . kSaNAtmatada-iti pratau / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 vizeSAvazyakabhASye [ni0 536mAnyasyaivA'rpaNavizeSAd vizeSatvam , vizeSasya vA'rpaNavizeSAdeva sAmAnyarUpatvam , naitadatyantabhinnajAtIyam, na caikamevaikAntato vastu syAdvAdasAmarthyAt // 2625 // vAhiraceDhAgAro lavikhajjati jeNe mANasAgRtaM / [173-0] AhArAdicchA hattha-Netta vattAdisaNNAhiM // 2626 // vAhiraceTThAgAro ityAdi / Akriyate'nenAbhipretaM gRhyate-jJAyate-iti yAvat , sa agakAraH AkUtaM yena lakSaNena [lakSyate parasya, tadAkAralakSaNaM bAhyaceSTA / kuto bAhyatvam ? manasA'kRtatvAt / sa ca-bAhyA cepTA-hasta-vadana-netrAdivyApAraH / abhyantaraceSTA AhArAdIcchA, tad AntaramAkUtaM hastasaMjJayA bAhyayA lakSyata iti AkAraH lakSaNam // 2626 / / gatyAgatilakSaNamidAnIm - aparopparaM padANaM visesaNavisesaNijjatA jattha / gaccAgatI ya doNiM gaccAMgatilakkhaNaM taM tu // 2627 // aparopparaM padANaM ityAdi / dvayordvayoH padayorvizeSaNavidogyatA-aparasparazabdaH padadvayaviSayaH, prAkRte dvivacanasyAbhAvAt dvitve'pi bahuvacanaM 'padAnAm'iti tayoIyorapi padayorgatyAgatI-gatiranukUlagamanam , tasyaiva pratyAvRtyA prAtikRtyena gamanamAgatirucyate / gatizcAgatizca gayAgatI, tAbhyAM gatyAgatibhyAM lakSaNaM gatyAgatilakSaNam // 2627 // tat punazcaturdApuvyAvarobhayemuM vAhatamavvAhataM ca taM tattha / jIvo devI devo jIvo tti vikappaNiyamo'yaM // 2628 // puvvAparo gAhA / vyAghAto vyabhicAraH / pUrvamAdyamityarthaH aparamuttarapadamityarthaH / [pUrva padavyabhicAraH], uttarapadavyabhicAraH, ubhayapadavyabhicAraH, avyabhicAra iti / tatrodAharaNAni Aha -jIvo deva iti pUrvapadavyabhicAraH, devo niyamAdavadhAraNAjIvaH uttarapadamavyabhicAri, jIvastu syAdevaH syAdadevo manuSyAdiriti pUrvapadavyabhicAraH / devo jIvaH ityeva vizeSyatAprakrame 'deva'pUrvapadamavyabhicAri, 'jIva'uttarapadaM vyabhicArIti syAiva: syAdadeva iti vikalpAd vyabhicAraH / niyamo'vadhAraNamavyabhicAra ityarthaH / jIva 1 syaivAlakSaNArpaNaM vize-iti prtau| 2 raciTThA' ko he / 3 ujae he / 4 teNa he ta / 5 hatthava yaNanettA ko, he hatthavayaNettA ta 6 kRtaM iti pratau / 7 gacchAga je / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 536 ] upodghAte lakSaNadvAram / eva devaH iti pUrvapadavyAghAte uttarAvadhAraNaM yata eva kArakANAM tato'nyatrAvadhAraNamiti lakSaNAt / tathA apavyAghAte devo jIva eveti pUrvapadAvadhAraNaM pUrvapadaniyama ityarthaH / uttarapadaM tu jIvazabdaH prANadhAraNopalakSite saMsAriNi tadviyukte ca siddhe dRSTaH iti vyabhicAritvAt vikalpaH || 2628 // evameva - jIvati jIvo jIvo jIvati niyamo mato vipaya / devo bhava bhavvo devo tti vikappaso do vi // 2629 // jIvo jIvate (tI) ti uttarapadAvadhAraNam, pUrvapadavyabhicAraH / ato vikalpaniyama* ceti bhAvanA | yadi punarjIvazabdaH kriyAkAraka - utpattisamAzrayaNAt kriyAzabda ucyate tadA ubhayapadAvyabhicAraH / prANadhAraNayukta evArthI jIvaH, na siddha:, prANadhAraNAbhAvAt / tadA niyama evodAharaNam / yo jIvati, sa jIvati yazca jIvaH sa jIvati nAnyaH ityubhayAvyAghAtaH / tathA "devo bhavvo, bhavvo devo tti vikappaso do vi" devaH syAd bhavyaH syAdabhavya iti vyabhicAraH, bhavyo'pi syAddevaH syAdadeva iti vyabhicAra evetyubhayatrApi vyAghAta ityubhayapadavyabhicAraH || 2629|| athAsyaiva prapaJcArthamidaM vyAkhyAprajJaptigaditodAharaNaM vivaraNArthaM ca'jIvo jIvo jIvo jIvo ti deMge vi gammate niyamo / jIvo jadhovayogo tadhotrayogo vi jIvo ti // 2630 // jIva jIvo jIvo jIvo ti duge hi gammate niyamo ityAdi / atraiko jIvazabdaH AtmavAcI rUDhizabdaH, dvitIyo jIvazabda: 'upayogalakSaNo jIvaH' iti lakSyalakSaNaikyA upayogavacanaH tadA bhinnArthatvAt padadvayametat samAnazruti vizeSaNavizeSyabhAvenopAttam / akSAH pAdAH, mASA iti yathA anyayaiva pade vizeSaNavizedhyatvAbhAvAt vikalpa-niyamayorabhAva eva / tasmAt padadvaye'vyasminnubhayAvyAghAtaHubhayapadAvadhAraNAdavyabhicAra ityarthaH / tameva gAthApazcArdhena vyAcaSTe - 'jIvo jadhovayogo dhovayogo vi jIvo tti' / jIvo jIva eveti pUrvapadAvadhAraNam- yo jIvaH AtmA sa jIvo jIvopayogasvarUpa ityarthaH / athavA jIva eva jIvo iti uttarapadAvadhAraNamya uttarapade nIvAkhya upayogaH sa jIvAtmaivetyarthaH / ete pUrvapadottarapadAvadhAraNe sukhaprabodhArtha pRthak pRthagdarzite / yugapattUbhayatraiva kArazravaNAt ubhayapadAvadhAraNaM sphuTam jIva eva jIva eveti evaM tAvallokottarodAharaNam // 2630 // " 501 1 vyAkhyAprajJaptau SaSThe zatake dazame uddeza ke "jIve Na bhaMte ! jIve ? jIve jIve ?" ityAdirUpeNa iyaM carcA samAgatA / 2 dugavigapaNe Ni ko / 3 ya ko he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 vizeSAvazyakabhASye [ni0 536- atha sarvavyApitvapradarzanArtha laukikodAharaNam - khvI ghaDo tti cUto dumo tti NIluppalaM ti jaMgammi / jIvo sacetaNo ti ya vikappaNiyamAdayo siddhA // 2631 / / rUbI ghaDo tti cUto dumo tItyAdi / rUpI ghaTaH-mUrto ghaTa ityarthaH / uttarapadAvadhAraNAduttarapade niyamaH-ghaTastAvanniyamAdapI, rUpI punarghaTo vA syAdaghaTo vA anavadhAraNAdvikalpaH / cato drumaH iti etadviparyayeNa pUrvapadAvadhAraNAt pUrvapadaniyamaH / druma eva cUta iti cuto niyamAd drumaH, drumastu "cUto vA syAdanyo vA anavadhAraNAduttarapade vikalpaH, nIlotpalamiti ubhayArthAnavadhAraNAdu. bhayatra vikalpaH-nIlamutpalaM cAnutpalaM ca, utpalamapi nIlaM cA'nIlaM ceti / jIvaH sacetanaH ityavyabhicArAt ubhayatrAvadhAraNAdubhayatra niyamaH-jIva eva sacetanaH, sacetano jIva eveti loke'pi vikalpa-niyamAdayaH siddhAH / pUrvatra vyAhatamaparatra vyAhatamubhayatra vyAhatamiti gatyAgati lakSaNadvAram // 2631 // NANa tti viseso so davya-kkhetta-kAla-bhAvehi / asamANANaM Neyo samANasaMkhANamaviseso // 2632 // NANa tti viseso ityAdi / nAnAbhAvo nAnAtvam-vizeSaH-pRthakvam / sa gha vizeSazcaturdA---dravya-kSetra-kAla-bhAvaiH / dravati dUyate horvikAro dravyaM dravyapariNAmArpaNAt prAyazaH pudgaladravyam , vicitrapariNAmatvAt, siddhAnte bAhulyena vyavahArasiddheH dharmAdharmAkAza-jIva-kAlAnAM pariNAmAntarasamarpaNAnna tadantarbhAva:-tadyathA-dharmAdharmAkAzAnAM nivAsagatisthitilakSaNapariNAmasamarpaNAt dravyatve satyapi kSetravyapadezaH / tena dravaNapariNAmasya nivAsagatipariNAmasya nAnAsvAdasamAnatyam / tato nAnAlakSaNam / tathA kalanapariNAmAntarasamarpaNAt kAlaH pRthag drvy-kssetr-bhaavebhyH| tathA tadbhAvabhavanasamarpaNAjjIvAH tadupayogo vA guNa-paryAyA vA pRthag dravya-kSetra-kAla-bhAvebhyaH / tathA dravyatve'pi samAne kSetre kAlatve bhAve vA tulye'pi saMkhyAnAnAtvaM lakSaNam / samAnasaMkhyAnAM dravyANAM dravyatva-saMkhyAbhyAM samAnatvAdavizeSa iti nAnAtvalakSaNAbhAvaH // 2632 / / tatrodAharaNagAthAparamANu-duaNuyANaM jadha NANattaM tadhAvasesANaM / asamANANaM tadha khetta-kAla-bhAvappabhedANaM // 2633 // 1 ca loyammi ko he ta / 2 bhUto-iti prtau| 3 NANini ta / 4 bhAvammi ta vahi ko he| 5 mantirajI iti pratau / 6 dravyaH kSetra kAlabhA' iti pratau / 7 dhAvise ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 503 ni0 536 ] upodghAte lakSaNadvAram / paramANureka saMkhyaH, dvyaNuko dvisaMkhyaH iti bhinnasaMkhyatvAd nAnAlakSaNam / paramANoH paramANvantarasya ca dravyatvaikasaMkhyAbhyAmavizeSAt paramANuH paramANuriti ca sarvatra paramANutvapariNAmAnvayAdekajAtitvamiti nAnAtvalakSaNa ( NA ) bhAvaH / yathA paramANordazitamevaM zeSANAmapi tryaNuka-saMkhyeyA'saMkhyeyA'nantAgukAnAm asamAnAnAM saMkhyayA netavyam / yathA ca dravyabhedAnAm, tathA kSetra - kAla-bhAvabhedAnAmapi ekapradezika - dvipradezAdInAmekasamaya- dvisamayAdInAm ekaguNa-dviguNekRSNatvAdInAmiti nAnAtvalakSaNaM gatam // 2633 // idAnIM nimittalakSaNam lakkhijjate subhAsubhamaNeNa to lakkhagaM Nimi [ 173 - dvi0]naM pi / bhommAti tadadvavidhaM tikAlavisayaM jiNAbhihitaM / / 2634 || lakkhijjate gAhA / 'bhaumAdi tadaSTavidhaM' nimittam- bhaumam, antarIkSam, divyam, aGgam, svaraH, vyaJjanam, svapnaH, utpAta iti / ekaikamatItAnAgata- vartamAnakAlaviSayaM sarvajJairjinairabhihitatvAt // 2634 // nimittalakSaNAnantaramutpAdo lakSaNam- NANupapannaM lakkhijjate jato vatthulakkhaNaM teNaM / uppAto saMbhavato va ceya vigacchato vigamo // 2635|| NANupapannaM gAhA | yasmAt nAnutpannaM vastu lakSyate, tenotpAdo'pi lakSaNam / kasya ! saMbhavato-vastunaH utpadyamAnasyetyarthaH / tathaiva ca vigamo'pi lakSaNam / kasya : vigacchataH- vastunaH vinazyataH ityarthaH || 2635 / / 'tathaiva' ityupamAnAduktA'pyupapattiH vigamasya ca prapaJcenocyatelakkhijjati jaM vigataM vigameNa viNA va jaNa saMbhUtI / vigamo'vi lakkhaNamato vigacchato vatthuNo'NaNo // 2636 || 1 lakkhijja0 0 gAhA / yathotpannaM vastu utpAdana lakSyate tathA vigatamapi vigamena lakSyate / yo vA'sAvutpAdo lakSaNamiSyate sambhUtirutpAdaparyAyaH, sA sammUtiryasmAnna vinA vigamena bhavati, tasmAdvastulakSaNasyotpAdasyAGgatvAd vigamo'pi lakSaNam bigacchato vastuno'nyatvAt // 2636 // 1 kRSTatvA - pratau / 2 jjai he, jjaI ta / 3 ti ko hai / 4 lomAda ko hai. bhomAiya bhadbhu ta / 5 ceva ko he ta / 6 jaMna ko he / 7 vastuno nAnya iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 vizeSAvazyakabhASye - etadeva bhAvayannAha - aMguliriyutA niyayappabhUtivakkettaNAsato samayaM / lakkhijjati NetarathA tatha savvaddavvapajjAyA || 2637|| | pA0 4 / aMguli0 gAhA / aGgulizca dravyam-RjutA ca tatparyAyaH - aGgulyRjute, nityatvaM ca prasUtizca nityatva-prasUtI, aGgulyRjutayornityatva-prasUtI ca vakratva-nAzazca amRtA nityatvaprasUti vakatvanAzamiti - "dvandvazca" [ pANinIya bha0 2 / sU0 2] iti yogavibhAgAdekavacanam, napuMsakaliGga ca - tasmAdaGgulyRjutA nityatvaprasUtikatvanAzataH samakameva vastu lakSyate, netarathA aGgulinityatvAbhAvAnnirAzrayAdutpAda- vigamau kasya RjutA vakale aGgulerabhAvAt kharaviSANasya bhaviSyataH, RtvaparyArahitA vA kA nAmAGguliraparyAyatvAt / etatritayayoge tu vastulakSaNam, nAnyathA / yathAGguliH RjutvavatvAnugatA, tathA sarvadravya paryAyAH || 2637 // atrAha kazcit - uppAtassa hi juttA lakkhagatA NAsato viNAsassa | sovalakkhitaM vA vatthumabhAvo khapuSkaM va // 2638 // utpAtassa hi juttA ityAdi / utpAdo vastulakSaNamiti yujyate satvAt dhruvatvavat / yat punaridaM nAzo lakSaNamiti tadayuktam, svayamasattvAt vandhyAputravat / tvanmatena vA tadevaMprakAraM vastu abhAva eva nAzopalakSitatvena tvayAbhyupagatatvAt khapuSpacat / abhAvo nAza iti paryAya: / ata etaduktaM bhavati - abhAvopalakSitatvAt [abhAvo nAza iti sa kathaM lakSagaM syAt ] || 2638 // atrocyate--.. NAso bhAvo saMbhUtihetuto vatthuNo dhuvattaM vA / ava samuppAto va vatthuSpabhavAdibhAvAto // 2639|| 1 varSakaMta ta / 2 save davva' ko he / 3 he posoba / 5 sabhA se 'dhu na bhA' he / 6 'vardhamAnaM prati pratau 9 tato'pi kSa- iti pratau / 10 < Jain Educationa International " NAso bhAvo ityAdi / bhAva eva nAza utpAdahetutvAt dhruvatvavat / tatazca pUrvapramANe nAzopalakSitatvenAbhyupagatatvAdityasyA'siddhatvaM hetoH / bhAva eva nAza iti kRtvA / athavA pramANAntaropanyAsaH - kasyacid vAdinaH- dhruvatvaM nAratyeva / utpAda vyayAbeva keva, tadarthamidaM bhAva evaM nAzaH, vastu prabhavAdibhAvAt utpAdavat / ko hetvarthaH ? iti cet, udhyate prakarSeNa bhavanaM prabhavaH - janma, anantaraM svarUpAstitvapariNAmaH, tato vipariNAmaH, tato varddhanam, tato'pekSayaH, tato vinAzaH, tataH punarapi janmeti SaDbhAvavikAracakrakasyAparisamAptervastunaH prabhavo'yamIdRzaH, tasya vastuprabhavasyA''dibhAvatvAt vinAzo bhAva eva samutpAdavaditi siddham || 2639|| [ ni0 536 yariju - iti pratau / 4 nAsova ko heUo he / 7 va ko he vatikAra' iti pratau / vavikAra' ko / ca ta / For Personal and Private Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 536 ] upodghAte lakSaNadvAram / 505 evaM nAzasya bhAvatve'pi siddhe naiva tannAzopalakSitaM bhAvo bhavati, kiM tarhi ? abhAva eva / itthaM tatpariNAmasvabhAvatvAd anyathA nAzapariNAmAt, anyathA utpAdena dhauvyeNa copalakSitaM tad vastu abhAvo bhavatItyetadarthapradarzanI iyaM gAthA - NAsovalakkhiyaM 'pi ya tadabhAvo cciya tadaNNavAbhAvo / Aha NaNu pattamevaM bhAvAbhAvobhayasabhAvaM || 2640 // NAso0 0 gAhA / pUrvArddha bhAvitArthamAcAryasya / uttarArddhamapi codakapakSAzrayam / evaM tarhi vilakSaNadvayAdbhAvAbhAvobhayasvabhAvaM vastu prAptam | aniSTaM ca viruddhadharmadvayAnubhavanamekasyaikaikAlamiti doSaH || 2640 // tata AcArya Aha evaM ci taM vatyuM saccAbhAveva taM khapuSkaM va / bhAve savadhA savvasaMkaregattaNiccAdi || 2641 // evaM ci taM vatyuM / evameva tad vastutAM labhate yadi kenacit paryAyeNa bhavanAvezAd bhavati, kenacit paryAyeNa nAzAnna bhavati, tataH svarasata eva bhAvo [bhAvA]bhAvobhayasvabhAvaH / yasya punarekAntena nAzAnna bhavatyeva sarvathA, tasya tadvatveva na bhavati, sarvathA abhAvAt khapuSdhavat / yasya cikAntena sarvathotpatterbhavatyeva sarvathA, tasyApi tat tattvavaditi vastu na bhavati, sarvathaiva bhAvAt sAmAnyAstitvavat / tatazca sarvasaMkara- ekatva- nityatvAdidoSaH / ghaTasya paTAdyAtmanA paTAderghaTAtmanA nirvizeSaNAstitvapariNAmAditi saMkaraH, ghaTasyaikasya sarvatrailokyarUpApattirekatvam / nityatvaM tenaiva rUpeNa sarvadAvasthAnam / tasmAdubhayatrApyekAnte doSadarzanAdanekAntAzrayaNAd bhAvAbhAvarUpatvaM vastunaH siddham / / 2641 / / nanvevaM vyavahArAbhAvaH prApya [taH ] - utpannamapyanutpannam vinaSTamapyavinaSTam, ubhayasvabhAvatvAt kiM kadA vaktuM zakyamiti ucyate - arpitAnarpita siddherastyupAyaH / arpitaM vizeSitaM svaparyAyaiH / sAmAnyarUpeNa vizeSasyAnirAkRtA'nupAkR []tvaM sAmAnyaM dravyamAtram, tathaiva vizeSAnarpaNAt / tadeva dravyamutpannaM vigataM vA tena vizeSeNArpitamupanItaM utpannamiti vA vigatamiti vocyate, tatparyAyasamAvezAt tad dravyaM sAmAnyarUpamapahAya vizepeNAvasthite:, vivakSitasya sAmAnyasya tadA na (nA) sadbhAva:, nAtyantAbhAva eveti vastusvarUpaM ca vyavahArasidvizceti / etadarthapradarzanI gAthA --- 1 " 1 1 citra he ta 2 syaiva kA iti pratau / 3 va abhA ko / 4 vita / 5 ccAI ko, ccAI hai ta / 6 tadvasyeva - iti pratau / 7 vastunaH bhadeg iti pratau / 8deg mupeta- iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 vizeSAvazyakabhASye [ni0 536uppaNNaM vigataM' vA[174-0]'NappitamavisesitaM sadhammahi / taM ciya pajjAyaMtaravise sitamiheppitaM NAmaM // 2642 // uppaNNaM vigataM vA-ityAdi gatArthA / / 2642 // atha vIryalakSaNArthamviriyaM ti balaM jIvassa lakkhaNaM jaM va jassa sAmatthaM / davvassa cittarUvaM jadha 'viriyamahosadhAdINaM // 2643 // viriyaM ti valamityAdi / uttAnArthA // 2643 // bhAvalakSaNArtham-- jamihodaiyAdINaM bhAvANaM lakkhaNaM ta eva'dhavA / taM bhAvalakkhaNaM khalu tatthudayo poggalavivAgo // 2644 // jamihodaiyAdINaM ityAdi / bhAvazabdenAtra audayikAdayaH paJca bhaavaaH| teSAM bhAvAnAM lakSaNaM pudglvipaakaadi| athavA samAnAdhikaraNasamAsaH-ta eva bhAvAH lakSaNam , nAnyat tebhyo vyatiriktam, bhAvAzca te lakSaNaM ca taditi / kasya te lakSaNam ? jIvasyeti / 'khalu'zabdo lakSaNadvAraparisamAptyarthaH / tatrodayasya lakSaNaM pudgalavipAkitvaM gati-kapAya-liGgAdi // 2644 // udae sati jo teNa va Nibitto udaya eva vodio| udayavidhAtauvasamo utsama evovasamiyetti / / 2645 // udaye satItyAdi / udaye sati bhavatIti / udaye bhavaH audayikaH, udayena vA nirvRtta: udaya eva vA audayika iti svArthikaSTak / upazamalakSaNam udayavidhAtaH / upazama evaupazamikaH // 2645|| khayamiha kammobhAvo tabbhAve khAio sa eva'havA / ubhayasa bhAvo mIso khovasamibho tadhevAyaM / / 2646 / / khayamihenyAdi / karmAbhAvaH kSayaH, tasmin bhavaH / kSaya eva kSAyikaH / kSayazcopazapazcetyubhayasvabhAvo mizraH / kSayopazamAbhyAM nirvRttaH, kSayopazamayorbhavaHkSayopazamApekSA(kSaH) kSAyopazamikaH / tathaivAyamiti pUrvavyutpattyatidezaH // 2646|| 1 garma ta / 2 degmmehiM ko he / 3 siyamaha he|| nAma he ko| 5 vIri he / 6 vIri he / 7 nivvatto ko De ta / 8 oda' he / 9 'miu ko he| 'mio k| 10 degya iha ko he| 11 degmma abhA ko / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 507 ni0 536] upodghAte lakSaNadvAram / savvatto iMra NAmo pariNAmo'bhimuhatA sa eveha / / pariNAmio tti suddho jo jIvAjIvapariNAmo // 2647 / / savyatto ira NAmo ityAdi / 'pari' ityupasargaH- samantato bhAvena netaM nAmapratA'bhimukhatA, sarvato namanna kvacid vyAhanyate iti -pariNAmaH / 'ira' iti prAkRtavacanam kilazabdApabhraMzaH parokSAsta(stu) vacanasaMsUcanArtho'yam / so'yaM pariNAmaH sarvapa ryAyAnubhavanAbhimukhatA 'sa eva'ityanena svArthika pratyayakhyApanam-pariNAma eva pAriNAmikaH / sa dvedhA-zuddho mizrazca / tatra zuddhaH 'jo jIvAjIvapariNAmo' jIvatvamajI vatvam bhavyatvamabhavyatvamityAdi // 2647 // jIvatve sati tadguNazcaturvidha sAmAyikam-samyaktvasAmAyikAdi / tatra bhAvalakSaNamavadhAryate sammatta carittAI mIsobasama kkhayassabhAvAI / suta-desaviratIo khaovasamabhAvaruvAo // 2648 // sammatta0 gAhA / samyaktvasAmAyikam cAritrasAmAyikaM ca bhAvatrayeNa lakSyate, mizropazama-kSayasvabhAvatvAt / etad dvitayam kSAyopazamikaM aupazamikaM kSAyikam / [zrutasAmAyikam], dezaviratisAmAyikaM ca kSAyopazamikabhAvalakSaNameva // 2648 // sAmAiemu evaM saMbhavato sesalakkhaNAI pi / joja bhAvato vA vaisesiyalakkhaNaM [174-dvi0] catudhA // 2649 // sAmA0 gAhA / yathaitadbhAvalakSaNaM sAmAyikeSu caturvavatAritamevaM yathAsambhavaM zeSalakSaNAnyapi nAma-sthApanA-dravya-sadRza-sAmAnyA''kAra-gatyAgati-nAnAtvanimittotpAda-vigama-vIryAkhyANi yojanIyAni // 2641 / / bhAvato lakSaNamidamanyadapi vaizeSikaM catu ----- sadahaNAtisabhA jadha sAmaiyaM "jiNo parikadheti / tallakSaNaM ciya tayaM pariNamate gotamAdINaM // 2650 // sadahaNA0 gAhA / audayikAdibhAvapaJcakalakSaNaM sAmAnyaviSayam , anyeSvapi jIvAjIvaguNeSu vRttamiti / zraddhAnAdilakSaNaM samyaktvaM samyagdarzanamityarthaH / ava 1 kira ko he ta / 2 degmiu ko he / 3 jIvo jI ta / 4 mRtam-iti pratau / 5 degdesovara ko he t| 6 joijja ta / 7 vaise' ko ha ta / 8 'siyaM ta / 9 sAmAI' he| 10 jiNe ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ ni0 537 bodhalakSaNaM zrutasAmAyikaM zrutajJAnamityarthaH / cAritrasAmAyikaM viratilakSaNaM saMyama ityarthaH / cAritrAcAritrasAmAyikaM vistyaviratilakSaNaM dezasaMyama ityarthaH / yathaitaccaturvidhaM sAmAyikaM kevalajJAnena jJAtvA jinaH kathayati tallakSaNameva tacchrotRRNAM gautamAdInAM pariNamate zrutajJAnatayA || lakSaNadvAraM gatam || 2650 // idAnIM nayadvAram / tatra nayalakSaNagAthA - egeNa vatthuNo'NerdhammaiNo jamavadhAraNeNeva / NayaNaM dhammeNa tao hoti Nao sattadhA soya / / 2651 / / egeNa vatthuNo gAhA 1 nayanaM nItirnaya iti zabdavyutpattitaH punarnayanaM kena prakAreNa iti Aha - ekena dharmeNa nityatvAdinA vastuno'nekadharmaNaH sato ya[davadhAraNenaiva nidarzanam - nityameva, anityameva vA sa naya iti ] kathaM punarekaM vastvanekadharmakamiti / tatropapattiH - sarvameva vastu saparyAyam / paryAyAzca dvedhA- kecidyugapadbhAvinaH kecit kramabhAvinaH / ubhayeSAmapi kecid vyaJjanaparyAyAH kecidarthaparyAyAH / teSAmapi sarveSAM kecit svaparyAyAH kecit paraparyAyAH / teSAmapi kecit svAbhAvikAH kecidApekSikAH / teSAmekaikaH atItA'nAgata-varttamAnakAlavizeSita ityanantadharmatvam / tasyAnantadharmaNo vastuna ekadharmAvadhAraNe zeSadharmanirasanena sadbhAkayAghAto bhavatItye kanayaprasthAnamaparamArthaH, nayasamudAyaH parasparApekSaH paramArthaH // 2651 // " 508 sa ca nayaH saptadhA gama saMgaha vahAjjusute yAvi hoti borddhavve | sa ya samabhirU evaMbhUte ya mUlaNayA ||537||2652 // gehiM mANehiM miNati tI Negamassa NeruttI / 12 sesANaM pi NayANaM lakkhaNamiNamo su~Nadha vocchaM ||238 || 2653 // saMgarhitapiNDitatthaM saMgahavayaNaM samAsato 'vainti / vaccaiti viNiccheyatthaM vavahAro savvadavve // 539||2654 // paccuppaNNaragAhI ujjusuto NayavidhI muNetavvo / icchati visesitataraM paccuppa gayo saho ||540||2655|| 1 dhammuNota ko he / 2 hAra u' he ta dI hA / 3 ceva ko he dI hA '7 sui dI hA / 8 piMDiya ma ta / 4 bodhavvo he / 5 s ya Ne ko / 6 tuma / ko he dI hA ma / 9 biti he, beti dI hA ma / ta dI hA / 12 vvesuM dI hA 13 paNNo ma / 10 icchati ta 11 Nicchiya' he Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0541] upodghAte nayadvAram / vaityUto saMkamaNaM hoti avatthu Nae samabhirUDhe / vaMjaNa atya-tadubhayaM evaMbhUto viseseti / / 541 // 2656 // Negama0 gAhA / NegehiM0 gAhA / saMgahita. gAhA / paccuppaNNa. gAhA / vatthUto gAhA / sUtragAthA: paJca // 2652-56 // _atha AsAM krameNa bhApyagAthA:NegAI mANAI sAmaNNobhayavisesINAI / jaM tehi miNati [175 pra0] to Negamo Nayo NegamANo tti // 2657 // NegAI gAhA / na eko naika iti prakRtyA 'nazabdAvasthAnam , nairuktavidhAnAt / naikena mAnena minotIti naikamaH iti nairutAH / kiM punastadanekamAnamiti ? ucyate - sAmAnyamubhayaM vizeSa iti etAni trINi jJAnAni, jAtitastisro buddhaya ityarthaH / sarvatrAnupravRtti hetuH sAmAnyam , vyAvRttibuddhi hetuvizeSaH, anupravRtti-vyAvRttibuddhi hetuH sAmAnyavizeSaH / Adau mahAsattA sAmAnyameva, paryantaparamANupvantyavizeSA anyatvabuddhi kAriNo vizeSA eva , madhye sAmAnyavizeSAH / etairmAnaiH parasparanirapekSamithyeti parichinatti stviti, vicitramAnavAnnaikamaH // 2657|| logatthaNiyodhA vA NigamA tesu kusalo bhavo vA'yaM / adhavA jaM Negagamo Negapadho gamo teNeM // 2658 // "logattha0 gAhA / loke'rthAH jIvAdipadArthAH, tapAM nibodhAH paricchedAH, nizcayagamakatvAt, teSu nigameghu jJAnavipeSu kuzalaH, teSu bhavo vA tatra kuzalastatra bhava iti vA tadvitapratyayAnnaigamaH / athavA tRtIyA vyutpatti:-naigama iti prAkRte kaikArasyAzravaNAt gamanaM gamaH panthA:-nai[ka]gamo naikapathaH anekamArgaH, sAmAnyAdimArgAnekatvAt / / 2658 // so kama visuddhabheto logapasiddhivasato'NugaMtavyo / vidhiNA NilayaNa patthaya-gAmovammAtisaMsiddho // 2659 / / so kama gAhA / sa naigamaH kramavizudai bhedaH yAvadAdisAmAnyaM tAvada vizuddhaH, pazcAt krameNa vizepasAmAnyAvatArI vizuddho bhavati, vizepe'bhiprete'vasthAnAdvizuddha iti kramavizuddhA bhedA yasya 'sa kramavizuddhabhedaH' lokaprasiddhivat anugantavyaH / 'vidhinA' siddhAntAbhihitAcAreNa nilayanaM vasatiH, prasthakaH kuMDavo mAnavizeSo dAravaH, 1 gA0 2653-56 / etAzcatasro'pi gAthA anuyogadvArasUtre mUla pAThe draSTavyAH pR. 16 / 2 vatthu bho he / 3tyu, he ta do hA ma / 5 Namaya dI hA t| 5 bhae ko he ma / 6 samANA' ta / 7 degNAI ko he| 8 tehiM ko he / 9 vasthiti-iti pratau / 10 gAgamA ta / 11 teNaM ko he / 12 ahavA iti pratau / 13 nakAra iti pratau / 14 vivuddhi' pratau / 15 kuTayo pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 vizeSAvazyakabhASye [ni0 541 grAmo janasannivezaH, upamA upamAnaM dRSTAntaH, upamAyAH bhAva aupamyam, nilayanaprasthaka-grAmA evaupamyAni 'nilayana-prasthaka-grAmaupamyAni' / AdizabdaH prakArArthe, etadAdyA anye'pi dRSTAntA draSTavyAH / taiH [saM]siddhaH' prarUpitaH / tadyathA-anuyogadvAre vacanam "duviho Negamo savvasaMgAhI desasaMgAhI ya / tassetassa duvidhasmAvi parUpaNaM kAsAmo vasahIdilutegaM, patthayadiTuMteNa ya tti' ityAdiH avizuddha-vizuddhAnugamaH prapaJcazaH kartavyaH // 2659 // sAmAnya-vizeSayovivakSAnigamI naigamaH iti / sAmAnya vizeSazcAnyaH sAmAnyAt bhinnanimittatvAt , bhinnakAryatvAcca, ghaTa-paTavat / etannirUpaNAyAha --- sAmaNNamaNNadeva hi hetU sAmaNNabuddhi vayaNANaM / / tassa viseso aNNo visesamati-vayaNahetu ti // 2660 // sAmaNNa0 ityAdi / na hi nirNimittA sAmAnyabuddhirvacanaM vA pravartata iti tayoH sAmAnyabuddhi-vacanayohe tuH pravartakaM kAraNaM sAmAnyamiti, vizeSabuddhi-vacanahetu. vizeSaH nimittena bhidyante(te), kAryeNa ceti anyat sAmAnyam, anyo vizeSa iti // 2660 // athavA sAmAnya vizeSayoH parasparaM bhedo'stIti siddham / tadAdhArAd dravyAt kimarthAntaraM sAmAnya-vizeSAviti ? arthAntaratvapratipAdanAyAha - saditi bhaNite'bhimaNNati davvAdatthaMtaraM ti sAmaNNaM / avisesato matIe savvatthANuppavittItoM // 2661 / / saditi gAhA / saditi yato dravya-guNa-karmasu sA sattA / dravya-guNa-karmANi svalakSaNebhinnAni / teSu bhinneSvapi sarvatra satpratyayAnupravRttarekasyAH 'sat'vuddhehe turekaiva sattA samavetA | sA ca tebhyo'rthAntarabhRtA, ekatvAdeva / anarthAntaratve satyaikyavad dravya-guNa-karmaNAmapyaikyaprasaGgAt / ato dravya-guNa-karmabhyo'rthAntaraM satteti // 2661 // evameva gotvAdayo gavAdipu anupravRttilakSaNaM sAmAnyam, vyAvRttilakSaNo vizeSa ityubhayarUpadarzanAcca - gottAtayo gavAtisu NiyayAdhArANuvittibuddhIto / parato ya NivittIto sAmaNNavisesaNAmANo // 2662 / / 1 anuyogadvAre naivarUpaH pAThaH upalabhyate / tatra "se kiM taM nayappamANe ? nayappamANe tivihe pannatte, taM jahA-patthagadiTuMtaNaM"-ityAdirUpalamyate-draSTavyam anu0 sU0 148 / mahAvIra vidyAlayadvArA prakAzite anuyogadvAre pAThAntaramatra draSTavyam-anu0 sU0 473 / 2 'yaNerNa ta / 3 ttIe ko he / 4 gAtAta je / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 541] upoddhAte nayadvAram / / gotvAdayo nijAdhAreSu gavAdiSu 'gorgoMH' ityanupravRttibuddhihetutvAt paratazcAzvAdibhyo vyAvRttihetutvAdumayasvabhAvAH sAmAnyavizeSAkhyAH // 2662 / / tathA -- turakiti guNa kiriegadesa'tItA''gate'Nuvvammi / aNNa tabuddhikAraNamaMta viseso ti se buddhI // 2663 // tullA0 gAhA / AkRtiH saMsthAnam / parimaNDalasaMsthAnAH sarva eva paramANa iti tulyAkRtitvaM pArthivAnAm / pArthivANubhiH sarveH samAnaguNatvam / 'aNu-manasozcAyaM karma vaizeSikasatre adhyAya5, Ahnika2, sUtra 14] iti adRSTa kAritakriyAvatvaM sarveSAM samAnamiti, AdhAro'pyekAkAzadezaH, tasmAdAkAzadezAt kazcit paramANuratikrAntaH kazcicca tatsamakAlameva tatrAyAtaH, tatra 'ayamanyaH pUrvasmAt' iti anyapratyayo nirNimittaH paramaparapi na bhavati, dRSTazcAnya pratyayaH-tasyAnyapratyayasya yo hetuH so'ntyavizeSaHtasmAt 'paramANudravyAdanyaH' ityevaM naigamanayasya 'buddhiH' matamabhiprAyo'dhyavasAya iti yAvat // 2663 // ___ evaM bruvannAcArya etad darzayati-etasya nayasyaita mataM mithyAdarzanam , nAyaM paramArtha iti / atazcodaka Aha-gamaH samyAdRSTireva, dravyArthika-paryAyArthikamatAvalambisvAt , jainasAdhuvat / ataH kimiti mithyAdarzanabhedo'yamityucyate ? etadarthapradarzanI gAthA - NaNu davyapajjaye TiyamatAvalambi ti gamo cetra / sammadihI sAdhu vya kIsa micchattabhato'yaM / / 2664 / / NaNu davva0 gaahaa| bhAvitA / / 2664 // atra pratividhIyate --- [175-dvi] jaM sAmaNNavise se paropparaM vatthuNoM ya so 'bhiNNe / maNNati accantamato micchadiTTI kaNAdo 3 // 266 // jaM sAmaNNa * gAhA / yadetat pramANamuktam 'samyAdRSTireva naigamaH, dravyArthikaparyAyArthikamatAvalambitvAt' ityathaM heturapakSadharmaH, yadvA sAdhanazUnyo dRSTAnta iti dUSaNadvayamanayA gAthayA codyate, yasmAd nyAyazAstre na vA(va)canamAtraM hetuH, kintvoM jJAnaM ceti / tatra naigamanayaH-dravyArthikamatam atyantabhinna sAmAnyam, paryAyArthikamatamapi-vizeSamatyantabhinnaM parasparataH, AdhArAcca vastuno'tyantabhinnameva-manyata iti / 1 lAgaI' he / 2 avaTi ko he ta / 3 yanayAva ko hai / " "tthuo ko he ta / 5 bhinno ta / 6 acca ko he / 7 karaNA ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 vizeSAvazyakabhASye [ni0541evamA''kArakamubhayamatAvalambitvaM sAdhau nAstIti sAdhanadharmAsiddho dRSTAntaH / atha ... yat sAdhau parasparApekSadravyArthika-paryAyArthikamataM kathaJcidvedAbhedarUpam , tadavalambitvaM naigamanaye nAstItyapakSadharmatA hetoH / tasmAd duSaNadvayAt pUrvapakSapramANaM duSTamiti na samyadRSTigamaH / kiM tarhi ? mithyAdRSTireveti vizeSya pakSaH kriyate, atyantabhinnadravyArthikaparyAyArthikamatAvalambitvAt , kaNAdavaditi // 2665 // ____ etadRSTAntavyAkhyAnArtha gAthA - 'dohi vi Naehi satyaM' NItamulUeNa tatha vi micchattaM / jaM savisayappadhANataNeNa aNNoNNa NiravekkhA // 2666 / / ___ dohi vigAhA / 'sAmAnyam vizeSaH iti buddhyapekSam" bhavati [iti] sidvAntaH / tatazca sAmAnyamarthAntarabhUtaM vizeSAt , vizeSazca sAmAnyAdarthAntara miti na yujyate vaktu. miti naigamanaya upAlanyate uttaraNa saMgrahanayena, "samanantarAnulomAH pUrvaviruddhA nivRta. niranuzayAH' iti lakSaNAt / / 2666 // aniSTApAdanapramANamapi-vizeSo'pi sAmAnyamiti bhavatu, sAmAnyavuddhihetutvAt / kathaM sAmAnyabuddhi hetu vizeSasya ! iti cet - jati sAmaNNaM sAmaNNabuddhi hetu ti to viseso tti / sAmaNNamaNNasAmaNNabuddhihetu ti ko bhedo ? ||2667 / / jati sAmaNa sAmaSNabuddhihetu tti / gotvamazvAdibhyo vyAvarttamAnatvAd vizeSaH / tadeva khaNDa-muNDa-zAvaya-bAhuleyAdiSu sAmAnyabuddhi heturiti dRSTam / tathA manuSyatvaM gavAdivyAvRttevizeSaH brAhmaNAdiSvanvayAt sAmAnyabuddhihetuH / tathA punaH brAhmaNatvaM vizeSaH, kSatriyAdevirtamAnatvAt, mAThara kauNDinyAdipvanupravRttibuddhi hetu. svAt sAmAnyabudvi hetutvaM sApekSikamiti sAmAnyameva / vizeSazca sAmAnyaM cAvazyamabhyu. pagantavyam, bhavatA'pi svasiddhAnte praNayanAditi / evaM sAmAnya-vizeSayorabheda eveti // 2667 // punarapyabhedapratipAdanAyAha -- jati jeNa vise sijjati sa viseso teNa jaM pi sAmagaM / taM pi viseso'vassaM sattAtivisesayattAto // 2668 // jati gAhA / vizeSyate'neneti vizeSaH / evaM tarhi sAmAnyamapi vizeSatvaM prApnoti, anyasAmAnyavizeSatvAt , antyavizeSavat / sattAsAmAnya gotvaM na bhavati / 1 dohiM he / eSA gAthA sanmatI (3. 49) draSTavyA / 2 naehiM ko he / 3 noyaM satthamu ko he ta / 4 etadvacanaM vaizeSikasUtre prathamAdhyAye dvitIyAhike samAgatena tRtIyasUtreNa tulanIyam / 5 vi ko he ta / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 541] upodghAte nayadvAram / gotvaM ca sattAsAmAnyaM na bhavatIti vizeSatvam / evaM tAvat parasparataH sAmAnyavizeSayorabhedaH pratipAditaH // 2668 // atha vastuno'pyAdhArAt)i tada[bheda pratipAdanAyocyatesattAjogAdasato sato va sattaM havejja davvassa / asato Na khapuppharasa va sato va kiM sattayA kA ? ||2669 / / sattAjogAdasato gAhA / saditi yato dravya-guga-karmasu dravya-guNa-karmabhyo'rthAntaraM satteti tripadArthasatkarI satteti / ato dravyasya sattAyogAt sattAsamavAyAt svayaM sato vidyamAnasya sattvaM bhavati, AhosvidavidyamAnasya ? iti / tad avidyamAnasya tAvanna bhavati sattAyogAt satvam . avidyamAnatvAt , khapuppasya va] / atha vidyamAnasya sattA, evaM tarhi anarthakaM sattvam , prAgeva vidyamAnatvAt , prakAzitaprakAzavat // 2669 // pativat, sAmaNNaM jati to gaM Na yAvi sAmaNNaM / adha savvesu tadegaM tadha vi sadesaM Na sAmaNNaM // 2670 / pativatthu gAhA / atha sat tat sAmAnyam , tat svAdhAre pratyeka parisamApta ceta, tataH sAmAnyameva na bhavati, prativastu samAhatvAt , prativastusvarUpavat / anekaM ca sAmAnyam, prativastuvRttatvAt , prativastusvarUpavat / atha tepu bhinneva. pyekaM tat ,bhUta kaNThe guNavat , tataH sadezam , tataH sAvayavaM prAptam bahupvekasya vRttatvAt, sraksUtravat / tatazca na sAmAnyama, sAvayavatvAda, gopiNyaktivat / / 2670 // adha paMDivatthumihegaM ca tadha vi taM Nasthi kharavisANaM va / Na ya taduvalakkhaNaM taM savagatattaNao khaM va // 2671 / / adha paDi gAhA / atha prativastu ca vartate ekaM ca taditi / evaM tahiM nAstyeva, anupapadyamAnavRttitvAt , vapuSpavat / mabhyupagamyApyucyate tat sAmAnyaM dravyasyopalakSaNaM na bhavati, sarvagatatvAt, AkAzavat // 2671 / / sAmaNNa visesakataM jati NANaM tesu kiMNimittaM to / adha tatto cciya tamhA [176-0] taM parahetuM ti gaMto // 2672 / / sAmaNNagAhA / yadi ca dravyAdiSvantaranimittakRtA sAma nyabuddhirvizeSavuddhirvA, tataH sAmAnye yA sAmAnyabuddhiH,sAmAnyavizepe vA sAmAnyavizeSabuddhirapA'pyantaranimi 1 api ca pati ta / 2 tayA ta / 3 davve' ko he ta / 4 paiva' ko he / 5 gayattao he / 6 va ko he / 7 heu tti ko hai / parihe ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 vizeSAvazyaka bhASye [ ni0 541 tajanitA bhaviSyati, sAmAnyabuddhitvAd dravyAdiSviva / atha brUyAt- sAmAnyavizeSeSu sAmAnyavizeSA'bhAvAttata eva jJAnamiti, dravyAdiSvapyevaM bhaviSyati sAmAnyavizeSavat // 2672 // tamhA vatthUNaM ciya jo sariso pejjayo sa sAmaNNaM / jo visariso viseso sa metoNatyaMtaraM tatto || 2673|| 1 mhAtthUNaM gAhA / tasmAnnaikAntenArthAntarabhUtaM nimittam, na cAnarthAntarabhUtameva / kiM tarhi ? vastunaH evAnyAnanyabhUto'yaM sadRzaparyAya [:], tat sAmAnyam, yastu visadRzaparyAyaH sa vizeSa iti paramArthaH / nanu ca naigamanayasya saMgraheNAnantaratvAt vyAghAte kRte parapakSanivarttanaM bhavatu, svapakSasthApanaM vA tadubhayamapi gidhyAdarzanam, kimidamasthAne syAdvAdaparamArthavacanamiti ? ucyate - lAghavArthamanantarAbhidhAnaM nayaparyanteSvazyam, etacca saMskAravyavadhAnAt dhAraNapratipattimAdadhyAditi // 2673 || naigamanayavaktavyatAnantaraM saMgrahanayaH / tasya lakSaNam - saMgrahaNaM saMgiNhati saMgijjhate va teNa jaM bhetA / vo saMgaho ti saMgahita' 'piNDitatthaM vayo jassa || 2674 || saMgaNamityAdi / saMgrahaNaM saMgraha iti bhAvasAdhanaH saMgRhNAtIti kartRsAdhanaH saMgRhyante tena bhedAH iheti saMgrahaH karaNasAdhanaH saMgRhyanta iti saMgrahaH karmasAdhanaH saMgRhItapiNDitArthaM 'vacI' vacanaM yasya || 2674 || atha saMgRhIta- piNDitayoH ko # vizeSa iti ? gAthA - saMgai hitamA gihItaM saMpiNDitamegajAtimANItaM / saMgahitamaNugamo vA vatireo " piNDitaM bhaNitaM // 2675 || 10 5 saMgahitamA giddItamityAdi / 'saM' zabda Abhimukhye / Abhimukhyena gRhItaM sAmAnyAnukUlyam, tadeva sAmastyena piMNDitam 'ekajAtimAnatim' saGgRhItaM ca tat saMpiNDitaM ca taditi samAnAdhikaraNaH samAsaH, sa saGgRhItapiNDito'rtho yasya saMgrahavacanasya tat 'saMgRhItapiNDitArtham ' samAsata iti saMkSepAt bruvate sarvavidaH / athavA saMgRhItamanugamo'nvayaH, piNDitaM vyatirekaH / etaduktaM bhavati - anvayavyatirekAbhyAM yasya vacaH paramatabhedavyatirekAt svamatasAmAnyAnugamAditi // 2675 // athavA zatabhedatvAt saMgrahasya prakArAntarairabhidhAnamiti sarvasAmAnyasaMgrahAt - 1 'jjavo ko he / 2 samao ko hai / matANa' je / 3 nAdhAvanapra - iti pratau / 4 'jjhataM ta / 5deghitaM ta / 6 piMDa kohe | 7 hiyaM AgahiyaM ko / 8 mAgahI he ta / 9 piMDi ko he / 10 piMDa ko hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 541] upodghAte nayadvAram / adhava mahAsAmaNNaM saMgahitaM' 'piNDitatthamitaraM ti / savvavisesANaNNaM sAmaNNaM savvadhA bhaNati // 2676 / / adhara mahA0 gAhA / mahAsAmAnyaM sattA saMgRhItazabdena, apAntarAlasAmAnyama-itarat piNDitagrahaNena sarvathA saMkSepa[:], sarvavizeSAH ananye yasya tat sarvavizeSA'nanyaM sAmAnyaM saMgrahanayasyeti // 2676 // tatsvarUpopavarNanameka NiccaM hiravayavamakkiya savvagaM ca sAmaNNaM / NissAmaNNattAto patthi viseso khapuSpha va // 2677 // ekkaM NiccaM gAhA / eka vizeSaNAbhAvAt , nityaM kAlabhedAbhAvAt , niravayavaM pradezAbhAvAt , sarvagatamakriyatnAt / tadevaMrUpaM sAmAnyamasti / tadviparItavizeSAH-anekAnityasAvayavasakriyA'sarvagatAH pareNAbhyupagatAH na santi, sAmAnyarahitatvAt, sAmAnyAdarthAntaratvAt, khapuSpavat // 2677 / / upapattirapisaditi bhaNitammi jamhA savvatthANuppavattate buddhI / to savvaM tammattaM Natthi tadatthaMtaraM kiMci // 2678 // saditi gAhA / sarvatra dravyaguNakarmAdAvantyavizeSaparyante vastuni satsadityanupravartate buddhiH / naigamasyApyetadabhimatam / etasmAt sarvatra tanmAtrameva tat , sadanAntaratvAt, yat sato'rthAntaraM nAstyeva, sato'rthAntaratvAta, khapuSpavat // 2678 // tadevaM prapaJcenAhakuMbho bhAvANaNNo jati to bhAvo adha'NNadhA'bhAvo / evaM paDAdayo vi hu bhAvANaNNa tti tammattaM // 2679 // kuMbho gaahaa| yadi 'sato'rthAntaratvAt' ityasiddhaM manyethAstataH kumbho bhAvamAtrameva, sadanantaratvAt , satsvarUpavat / athA'rthAntaraM sattAyAH, tato'san. sato'rthAntaratvAt , khapuSpavadityevaM gha(pa)TAdayo'pi sarve bhAvAH sanmAtram // 2679 / / athavA-- sammattamiha bisasI sAmaSNaM pirva pmeybhaavaato|| [176-dvi0] sambatthasammatIto vabhicArAbhAvato vA vi // 2680 // 1 hiyapi hai / 2 piDi' ko| 3 bhaNiyaM ko he ta / " 'nyamitirapi'-iti pratau / 5 aiyaM ko he| 6 pravRttite-iti pratau / 7 tamma he / 8 seso he / 9 piya ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 vizeSAvazyakabhASye [ni0 541sammatta0 gAhA / sanmAtraM vizeSAH, prameyatvAt , sarvatra cAnupravRtti(ta)sadabuddhervyabhicArAbhAvAt , satsAmAnyavat // 2680 // 'cUto vaNassati cciya mUlAtiguNo ti tassamUho vya / gummAtayo vi evaM savve Na vaNassativisiTThA // 2681 // cUto vaNa0 gAhA / cUto vanaspatibhedaH, sa vanaspatireva sAmAnyam , mUlAdiguNatvAt, cUtAdisamUhavat : evaM cUtavad gulmAdayo'pi vanaspatireva, mUlAdiguNatvAt , tatsamUhavat / idamuktamapi kumbhAdigAthayA sarvatra vizeSatryApitAkhyAnAya prapaJcArtham // 2681 // sAmaNNAto' viseso aNNo'NaNNo na Nathi jati aNNo / NissAmaNNataNato'NaNNo sAmaNNamettaM so // 2682 // sAmaNNato gAhA / bhAvitArthA / evaM saGgrahanayaH // 2682 / / tadanantaraM vyavahAranayastasya zabdavyutpattiHvavaharaNaM vavaharate se teNa vavahIrate va sAmaNNaM / vavahAraparI ye jato visesato teNa vavahAro // 2683 / / vaharaNaM gAhA / vyavaharaNaM vyavahAra iti bhAvasAdhanaH / sa ca vyavaharatIti kartRsAdhanaH, "kRtyalyuTo bahulam" [pANi03-3-223] iti yogavibhAgAt / tena vA vyavahiyate iti vyavahAraH karmasAdhanaH / vizeSeNa vA avahAraH // 2683 / / saditi bhaNitammi gacchati viNicchayaM saditi kiM tadaNNaM ti / hojna visesehito saMvavahArAdavetaM jaM // 2684 // saditi gAhA / na hi yaduktastadastitAM pratipadyate kintu "vaccai viNicchayatthaM vavahArI sabadabvesu" vinizcayaM gacchati vicArayati-sadityuktaM nAma, tatpunarvizeSA eva, vyavahArAnupAtitvAt, yatu tebhyo'nyat tat sannAma nAstyeva, vyavahArApetatvAt, khapuSpavat / / 2684 // hetubahutvaprakhyApanaM mukhaprati pratyartham-anupala yamAnatvAt , abhUtavyavahAratvAt nirvizeSa vAt / vizeSAH punarupalabhyante pratyakSAdibhiriti "uvalaMbhavyavahArAbhAvAto NibisesabhAvAto / taM Natthi khapuSpha piva saMti visesA sapaccakkhaM // 2685 / / uvalaMbhavavahArA gAhA / gatArthA // 2685 / / 1 bhUto ta / 2 sAmannato ta, gAu ko / 3 NNatAo ko he / 4 'rate teNa / ta / 5 va ko he| vva t| 6 gicchiyaM ta / 7 api ca uvalaM t|| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 541] upodghAta nayadvAram / 517 jaM ca vise sehiM ciya saMvavahAro vi kIrate sakkhaM / temhA tammattaM ciya phuDaM tadatyaMtaramabhAvo // 2686 // jaM ca vise se0 gAhA / vizeSaireva ghaTAdibhirvyavahAraH sAkSAt kriyamANo dRSTaH / syAt-vizeSamAtrameva sarvam, vyavahArAnupAtitvAt sAmAnyavizeSavat / vizepArthAntaramabhAva evetyuktam / / 2686 / / 'aNNamaNaNaM va mataM sAmaNNaM jati visesato'NaNaM / tammattamaNNamadhavA Natthi tayaM Nivvisesa ti // 2687 / / ___aNNamaNaNaM gAhA / ananyaM ced vizepebhyaH sAmAnyam, tadabhyupagamyate / evaM tarhi vizeSamAtraMta t, vizeSAnantaratvAta, vizeSasvarUpavat / athA'nyattadvizepebhya ityabhyupagamaH, tato nAstyeva sAmAnyam, nirvizeSatvAt , vizepAthAntaratvAt , khapuSpavat // 2687 // tadha cUtAtivirahito apaNo ko so vaNa[177 pra0ssatI NAma / avaNassati cciya tao ghaDo va cUtAdabhAvAto // 2688 / / tadha gAhA / vanaspatistyeiva, cUtAdivirahitatvAt, khapuSpavat / athavA'vanaspatirasau cUtAdivyatiriktatvAt // 2688 // to vahAro gacchati viNicchayaM ko vaNassatI cUto / hojja ba~ulAtiruvo tadha savvaIvvabhetesu // 2689 / / to vavahAro gAhA / ghRta eva vanaspatirbakulo vA, cUtAdereva tathAbhidhIyamAnatvAt , ghRtAdivadeva // 2689 // atha vinizciyazabdArthavyutpattimadhikRtyAha-- adhiko cao'' tti vA Nicchao ti sAmaNNamassa vavahAro / baccati viNicchayatthaM jAti visAmaNNabhAvaM ti // 2690 / / adhiko gAhA / nirAdhikye, cayana cayaH, adhikazcayo nizcayaH, sAmAnyamucyate / asya vyavahAraH vizeSeNApa(va)hArastadabhAva ityarthaH / vigato nizcayo vini 1 jamhA ko he / 2 kiM ca--aNNa ta / 3 gamAt-iti pratau / 4 'pamAna-iti prtau| 5 athAnantadi-iti pratau / 6 degyAda'bhA ko ta / 7 bhUtA iti prtau| 8 uja va bau ko he| 9 vyavya he| 10 cara ti ka he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 vizeSAvazyakabhASye [ ni0 541 zcayaH, vigatA sAmAnyatA visAmAnyabhAva iti / tadarthaM sAmAnyAbhAvAya gacchativinizcayArtha vrajatIti // 2890 // bhamarAi paMcavaNNAI Nicchae jattha vA jaNavatassa / atthe viNicchayo so viNicchayattho tti jo gajjho || 2691|| bhamarAi0 gAhA / athavA vizeSeNa nizcayaH - pratyayaH, sa ca yaH sakalajanapadena AgopAlaM pratIyate sa pratyayo vinizcayaH, na katipayavipazcitparigrahaH paJcavarNo bhramara iti, bahutaralokapratIteH kRSNo bhramara iti / arthata ityartho grAhyaH, sa lokavinizcayo'rtho yasya vinizcitArtha iti // 2691 // bahutao ti taM ciya gameti sante vi se sa~e muti / saMvavahAraparatayA vavahAro logamicchaMto || 2612 // bahu0 gAhA / paJcavarNasambhave'pi yo bahutaro varNaH sa evAryamANatvAt prakaTatvAdarthaH, sa eveti nizcayo'rtho'syeti bahuvrIhitvAdad vinizcayArthaH, zeSamalpaM varNagaNaM muJcati vyavahAraparatayA lokamanvicchan vyavahAranayastRtIyaH || 2692 // atha 'paccuppaNNaggAhI' [ ni0540] gAhA / asyAH bhASyagAthA - ujjuM "rijuM sutaM NANamujjusutamassa so'yamujjusRto / sutayati vA jamujjuM vatyuM teNujjumuttoti // 2693 // 10 ujjuM rijuM gAhA " / [ ujju tti prAkRte] saMskRte RjuH vakraviparyayAdabhimukhamucyate / zrutaM jJAnam tat Rju zrutaM yasya abhimukhaM zrutamasyeti RjuzrutaH, zeSajJAnAbhyupagamAt / athavA Rju varttamAnam atItAnAgatavaRparityAgAt, sarvameva bastu Rju tat sUtrayati gamayati tasmAd RjusUtram / yadvA vartamAnagrAhI Rju sU tadadhikaM [tadadhInaM ?], sUtraM zrutaM jJAnamasya zeSasUtrANAM paramArtha iti RjusUtraH // 2693 // paccapaNaM saMpatamuppaNNaM jaM va jassa patteyaM / taM rijai tadeva tassatthiM vakkamaNNaM ti jamaseMntaM || 2694 || pacapaNaM gAhA | pratyutpannavastu sAmprataM varttamAnamucyate, tat pratyutpannaM gRhNAtIti pratyutpannagrAhI tadabhyupagama ucyate / pratyutpannaM pratyekaM pratyekamutpannaM 10NAI Nika he / 2 Nicchiyo ta / 3 5 ra ko hai / 6 ya ko he ta / 7 sesie ta / 10 ujumuutti - ityadhi kamatra pratau / 11 ruju ko / 12 ko / 14 gamaH utpadyate sa utpannaM pratye- pratau / Jain Educationa International Nicchita / 4 so ko he ta / yae he / 9 ruju he / ujju ta / sthiukka he / 13 saMta For Personal and Private Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 541] upodghAte nayadvAram / yadyasya tadevAsya nayasyAsti, RjutvAt / yadanyad vakraM tadasadeveti epa nayavidhiHnayaprakAra ityarthaH // 2694 / / atItAnAgatavakrasyAbhAvatvapratipAdanArthamAha ---- Na vigatamaNAgataM vA bhAvoNuvalaMbhato sapuppha va / Na ya NippayoyaNAto parakIyaM paradhaNamivasthi // 2695 / / __Na vigata0 gAhA / vigatamanAgataM vA na bhAvaH, anupalabhyamAnatvAt, khapuSpavat , parakIyaM vA na bhAvaH niSprayojanatvAt , khapuSpavat // 2695 // jati Na mataM sAmaNNaM saMvavahArova[177-dvi0laddhirahitaM ti / NaNu gatemessaM ca tadhA parakkamavi NipphalattaNato // 2696 / / jati Na gAhA / nanvatItameSyadvakraM ca abhAva evAbhimataH, saMvyavahAropalabdhirahitatvAt ; evameva parakIyamapyabhAva eva, niSphalatvAt , sAmAnyavat, khapuSpavat, atItAnAgatavadvA / / 2696 / / tamhA NiyayaM saMpatakAlINaM liMgavayaNabhiNNaM pi / NAmAtibhetavihitaM paDivajati vatthumujjusRto // 2697 // tamhA NiyayaM / tasmAnnijamAtmIyaM yadyasya sAmpratikaM vartamAnamityarthaH / tad yadapi liGgabhinnaM taTastaTI taTamiti, vacanabhinnaM vA Apo jalamiti, nAmasthApanAdravyabhinnaM vA tadekameva vastu pratipadyate RjusUtraH // 2697 / / __ atha RjusUtrAnantaraM zabdanayastasya vyutpattiHsaNaM sarvati sa teNaM vva sappate vatthu jaM tato sado / tassatthapariggahato gayo vi sado tti hetu vya / / 2698|| sapaNaM ityAdi / 'zap Akroze' zapanamAhAnaM zabdaH bhAvasAdhanaH, zapatIti vA kartA zabdaH, tena vA zapyate karaNasAdhanaM zabdaH, tasyArthaparigrahAdabhidheyaparigrahAdabhedopacArAnnayo'pi zabda evocyate / yathA kRta kazabdasyAoM heturna vacanamAtram, tathApi pratijJoccAraNAnantaraM heturucyatAmiti paryanuyoge kRtakatvAditi vacane heturupacaryata iti // 2698 // asya ca zabdanayasya lakSaNaM "icchati visesitataraM paccuppaNNaM nayo sado" (ni0 540] tasyeyaM bhASyagAthA - 1 mesaM ko| 2 pyaM ca vahAramatamabhAva esa-iti pratau / 3 'paikA he| 4 kopratau eSA gAthA nopalabhyate TIkA tu vidyate / 5 savaNaM he ta / 6 sa pati ta / 7 teNa va ko / NaM va he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye taM ci rijumuttametaM paccuppaNNaM visesitataraM so / icchati bhAvavaDaM "cciya jeNa tu NAmAtayo tiNi // 2699 // taM ciya ityAdi / tadeva RjusUtramataM pratyutpannaM vizeSitataramicchati zabdaH, bhAvavaTamevaikaM vastvicchati, na nAmasthApanAdravyavaTAMstrInapi / / 2699 | kimiti ? stropapattimAha NAmAtayo Na kumbhA takkajjAkaraNato paDAti vva / paccakhavirodhAto taliMgAbhAvato yAvi || 2700 // 520 NAmAtayo gAhA / nAmasthApanAdravyakumbhAH kumbhA na bhavanti, kumbhakArya - sthAnirvarttakatvAt. paTAdivat / athavA pratyakSaviruddhatvAnnAmAdikumbhAnAM kumbhatvenAdarzanAt / ghaTa ceSTAyAmiti ghaTasya svAnurUpaceSTA liGgam, tasyAbhAvAnnAmAdikumbhe-ityanumAnavirodhAdapi // 2700 || avA--- jati vigatANuSvaNNA payoyaNAbhAvato Na te kuMbhA / NAmAtayo kimiTThA payoyaNAbhAvato kuMbhA // 2701 || [ ni0 541 jati gahA / nAmAdayaH kumbhA na bhavanti, kumbhaprayojanA'karaNAt, vigatAnutpanna kumbhavat // 2701 // athavA paccuppaNNo rijumuttassAvisesito cea / kumbho visetitaro sambhAvAMdIhi sadassa || 2702 // athavA paccapaNo gAhA / athavA pratyutpannakumbhaH satyaM RjusUtreNAvizeSita evaM pratipannastasya punararpaNavizeSAt sadbhAvAdibhedaiH zabdanaye mahAn vizeSaH ||2002 // te cAmI -- sanbhAvAsambhAvobhayappito saparapajjaivobhayato / kumbhA kumbhAvattavyobhayarU[ 179 - ma0 ] vAtibheto so || 2703|| sadbhAva'dayo'rpaNabhedAH sadbhAvA'sadbhAvobhayAdi / svaparyAyaiH sadbhAvArpaNAd grIvAkudayAditiH (bhiH) kumbhaH, paraparyAyaistvaiktrANAdibhirasadbhAvArpaNAda kumbhaH, svaparaparyAyaiH yuga afa 2 ciya ko he / 3 jaMna ko he / 4 mAdae ko / 5 kuMbhA ko hai / 6 vAvi ko he ta / 7 pu stu nAmaviruddhopi iti pratau / 8 nAkAra- iti pratau / 9 vAdi ko he / 10 'jjao' ko he ! 11 svakANA - iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 541 ] upodghAte nayadvAram 521 pad grIvAkukSitvaktrANAdibhiH sadbhAvAsadbhAvAbhyAmarpitaH sana kumbha iti, akumbha iti vA vaktumazakyatvAt mecakA kArArthA'bhAvAdavaktavyaH / athavA pRthag bhinnakAlAbhyAM dezabhedena vA svAvayaveSu svaparaparyAyAbhyAM svatantrAbhyAmarpaNAdubhayapradhAnatvAt kumbhacAkumbhazceti bhaGgaH / athavaikadezaH svaparyAyaiH sadbhAvenA'rpitaH, ekadezacobhayopasajanatayA yugapat sadbhAvAsadbhAvAbhyAmarpita iti kumbhazcAvavatavyazca bhavati / atha caikadezaH paraparyAyairasadbhAvenArpitaH, ekadezaz cobhAbhyAmekakAle'rpita iti akumbhazcAvaktavyazceti [bhavatIti / athavaikadezaH svaparyAyaiH sadbhAvenArpitaH ekadezazca paraparyAyairasadbhAvenArpitaH, ekadezazcIbhAbhyAmekakAle'rpito ] bhavatIti kumbhA kumbhA'vaktavyobhayarUpAdibhedo'sau ityAdi grahaNAt saptabhaGgI / etasyAM saptabhaGgyAM zabdanayo yathAvivakSaM kaJcidekaM bhaGgamicchati, nayatvAt / syAdvAdastu sarvanayasAmagryAtmakaH saptabhaGgI micchati / evaM tAvat pratyutpannamavizeSitamRjusUtrasya tadeva vizeSitataraM zabdasyetyuktam // 2703 // idAnIM liGgavacanA'viziSTaM vastu RjusUtramataM zabdasya vizeSitataraM samAnaliGgasamAnavacanaparyAyaM zabdasyetyAkhyAyate-- vatthumavisesato va jaM bhiSNAbhiSNaliMgavayaNaM pi / icchati rijumuttaNayo visesitataraM tayaM sadA ||2704|| vatthu0 gAhA / gatArthA ||2704 // ghaNibhetAto bheto "thI puMliMgAbhiprANavacANaM | kuMbhANaM va jato teNAbhiSNatthamiddhaM taM // 2705 // dhaNitA 0 gAhA / ekA strI dArA iti puMlliGgena bahuvacanena RjusUtrasyaika evArthaH, zabdanayasya tu bhinnArthametadubhayam bhinnaliGgazabdatvAt, strI kumbhavat, paTakumbhavat / tenAbhinnArthamiSyate ghaTa - kuTa-kumbhavat samAnaliGgatvAt // 2705 / / to bhAvo cciya vatthaM visesitamabhiNNaliMgatrayaNaM ca / bahupajjAyaM pi mataM satyavaseNa sadasya || 2706 // to bhAvo cciya vatyuM gAhA / bahuparyAyameva vastu abhinnaliGgavacanatvAt indrazaka purandaravat evaM zabdanayaH || 2706 // * 'to je je / 2 vaise je pullita / 5 kumbhA / 6 bhA Jain Educationa International ta / 3 saddho he / 4 sthapuMliGgA' he / tthI ko / he / For Personal and Private Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 vizeSAvazyakabhASye. [ni0 541 etadanantaraM samabhirUDhanaya ucyate / tasya vyutpatti:---- jaM jaM saNaM bhAsati taM taM ciya samabhirohate jamhA / __ saNaMtaratthavimuho tato gayo' samabhirUDho tti // 2707 // jaM jaM saNaM gAhA / yAM yAM saMjJAM bhASya(pa) te tAmeva yasmAt samabhirohati samantAdAbhimukhyena rohati samadhyAste, nAnyat kiJcidapekSyate, yacchanda Aha tadeva pramANamiti saMjJAntarArthavimukhaH, yadyanabhihitamapi tadAnIM zabdena gamyate, evamekaikena zabdena sarvazabdArthAbhidhAnaM syAditi anarthakamanyazabdopAdAnam / na ca gamyate, pratyakSAdiduSTatvAt / tasmAdanvartho'yaM samabhirUDha iti saMjJAzabdo nayasya // 2707 // davvaM pajjAo vA vatthu vayaNaMtarAbhidheyaM jaM / Na tadaNNavatthubhAvaM saMkamate saMkaro mA bhU // 2708 / / davvaM gaahaa| gata // 2708 / / zatAdhA Na hi sataravaccaM vatthaM sadaMtaratthatAmeti / saMsayavivajjaegattasaMkarAtippasaMgAto // 2709 / / Na hi gAhA / spaSTArthA // 2709 // ghaDakuDasaMhasthANaM jutto bhedo'bhidhANa bhetaado| ghaDapaDasaityANa va tato Na pajjAyatrayaNaM ti // 2710 // ghaDakuDa0 gAhA / ghaTa-kuTazabdo bhinnArthoM, svayaM bhinnatvAt, ghaTa-paTazabdAdivat / tasmAnna paryAyavacanamekasyArthasya, pratyarthaM zabdanivezAta, pratizabdamartha iti // 2710 // dhaNibhedAto bhedo]mato jati liMgavayaNabhiNNANaM / ghaDapaDavaccANaM piva ghaDakuDavaccA[178-dvi0]Na kimaNi // 2711 // dhaNibhedA0 gAhA / samabhirUDhanayaH zabdanayamupAlabhate-yadi liGgavacanabhedAdarthabheda iSyate tvayA, nanu zabdabhede'pyarthabhedo yuktaH prativaktum , tathA ca pramANam - ghaTakuTazabdo bhinnArthI, bhinnasvarUpatvAt, strIriGga pulliGgazabdatvAt / / sUtraM cAsya "vatthUo." [ni0 541] gAhadam // 2711 // 1 tao he / 2 DakumbhatthA ta / 3 bheyANa ko / 4 mee ta / 5 jaha ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 541] upodghAte nayadvAram / 523 tasmAd vasati-prasthaka-pradezadRSTAntaprarUpaNA'nyathA naigamAdInAm, anyathA cA'syeti nirUpyate AkAse vasati ti ya bhaNite bhaNati kadhamaNNamaNNammi / mottaNAyasabhAvaM vasejja vatthaM vidhamma pi // 2712 / / vatthu vasati sabhAve sattAto cetaNA va jiivmmi| Na vilakkhaNattaNAto bhiNNe chAyAtave ceva // 2713 / / AkAse vasati tti yetyAdi / vatthu vasati sabhAva ityAdi / AkAse vasati devadatta iti zabdanayena yaducyate tanne ghaTate vastusaMkramAbhAvAt / kathamanyadevadattajIvadravyaM anyasminnaiva vastunyAkAze vasetU, vidharmatvAt-anayorvastunozvetanAcetanadharmatvAt / ataH sarva vastu svAtmani svabhAve vasati, na parabhAve, svAmAdhAraM yathAkAzam / evaM vastutvAt sarvavastUnIti / pramANamapi-sarva vastu svabhAve vasati AdhArAdheyayoranantaratvAta, yathA cetanA jIve vasatIti / yat yasminna vasati tatrA'nantaratvamapi nAsti, yathA chAyA Atape, Atapo vA chAyAyAmiti vaidhAt dRSTAntaH // 2712-13 // tathA prasthakaH kASThamayaM bhAjanaM mAnamini virudhyate, sAmAnAdhikaraNyAbhAvAtmANaM pamANamiTUDhaM NANasabhAvo sa jIvato'NaNNo / 'kiMdha patthayAtibhAvaM vayejja muttAdirUvaM so // 2714 // Na hi patthAtipamANaM ghaDo vvaM bhuvi cetaNAtivirahAto / kevalamiva taNNANaM pamANamiTThaM paricchedo // 2715 // patyAdayo vi takkAraNaM ti mANaM matI Na taM tesu / jamasaMtesu vi buddhI kAsati saMtesu vi Na buddhI // 2716 // takAraNaM ti vA jati pamANemiTaM tato pameyaM pi / savvaM pamANamevaM kimappamANa pamANaM ca // 2717 // mANaM pamANamiTuM ityAdi gAthAcatuSTayam / mIyate'neneti mAnaM pramANaM jJAna(naM) vinizcaya ityarthaH / tacca jIvAdananyatvA da] mUrta kathamiva mUrtena dArumayena prasthakena saha sAmAnAdhikaraNyaM pratipadyeta prasthako mAnamiti, vastvasaMkramAt / 1 kiha anna ko he| 2 vatthU ko| 3 'mmi mi ko he t| 4 zandenayena-iti pratau / 5 tena-iti pratau / 6 kaha ko he ta / 7 va ko / 8 'midha je| 9 tannA' ko he| 10 pacchAda ta / 11 gasiddhaM he / 12 meyaM ta / 13 vA ko he| 66 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 vizeSAvazyakabhASye ni0 541ayaM prayogaH-ayamatItanayAnAM prasthAdi ca mAnaM na bhavati, cetanArahitatvAt ghaTavalloSTavadvA, vaidhahNa kevalajJAnaM mAnam. sarvanayAbhimatatvAdekAntaparicchedasAmarthyAt / atha yAt-prasthAdayo mAnam, mAnakAraNatvAt , jIvavat / tacca na yataH prasthake satyapi pUrva parikalpite tajjJAnaM na bhavati, asatyapi ca kasyacidbhavatItyavyApakatvAdavyApakAsiddhaH / athavA'bhyupagamyApi tatkAraNatvam - anaikAntiko hetuH, amAne'pi prameye tatkAraNatvaM dRSTamiti / tasmAt sarvameva trailokyaM mAnamiti na kiJciduktamiti // 2714-17 // desI ceva ya deso No vatthu vA Na vatthuNo bhiNNo / bhiNNo va Na tassa tao tassa va jati to' Na so bhiNNo // 2718 // desI gAhA / dharmAstikAyAdInAM dezakalpanayA samabhirUDhanayasya dvandvasamAso vA karmadhArayasamAso vA'bhISTasaMjJAntare'pyupAttasyeti vacanAt, paryAyazabdAnAmapi dvandvasamAso'nAntaratvAt , tatpuruSasamAsaM vyadhikaraNatvAnnecchati / tasmAdezino deza iti apaprayogaH / dezavyatirekeNa dezasyA'bhAvAddezamantareNa ca dezino'bhAvAt ekamevedaM vastu dezI dezazceti / atha punarbhedo'bhyupagamyate dezino deza iti / evaM na 'tasyAsau' iti yuktaM vaktum, bhinnatvAt , AkAzasyeva rUpam / atha 'tasyAso' iti bhaNyate tarhi [na] bhinnaH 'tasya' iti vyapadizyamAnatvAt, AkAzAvagAhavat jIvopayogavadityAdi / nanu ca devadattasyAzvaH, rAjJaH puruSa ityAdinA'naikAntikaH / ucyate-sarvametadasya nayasya pratijJAntargatameveti nA'naikAntikaH // 2718 // etto cceya samANAdhikaraNatA jujjate padANaM pi / NIlappa[179-0]lAtiyANaM Na rAjapurisAtisaMsaggA // 2719 // ___eto cceya gAhA / ata eva sarvapadAnAM samAnAdhikaraName miSyate, nIlotpalAdipadavat, na vyadhikaraNatA, rAjapuruSavadityAdi saMsargAbhAvAditi // 2719|| ghaDakAravivakkhAe katturaNatyaMtaraM jato kiriyA / Na tadatyaMtarabhUte samavAo to mato tIse // 2720 // kuMbhammi vatthupajjAyasaMkarAdippasaMgadosAto / jo jeNa jaM ca kurute teNAbhiSNantayaM savvaM // 2721 // 1 te ta / 2 "mAsAna -iti pratau / 3 syAnAvA -iti pratau / 4 pratijJAte bhUtegaMtamebheti-iti-pratau / 5 ceva ko he ta / 6 rAipu ta / 7 'saggo ko he t| 8 va ko he / 9 'bhinna tadeg ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 525 ni0 541] . upodghAte nayadvAram / ghaDakAravizvakhA0 ityAdi / kumbhaM karotItyetasyAM vivakSAyAM kartuH kumbhakArAdanantaraM kriyeti takriyAsamAviSTena takriyAsamavAyini kartari kAraka ityeva vyapadezo yuktaH kurdan kartA kAraka iti / kumbhanAcca kumbho bhavatu mA bhUt kumbhakAraH, arthAntarabhUte kumbhe takriyAsamavAyAbhAvAt / yadi punaH kumbhe'pi sA kriyA, katairyapi, tato vastuparyAyasaMkarAdidoSAH syuriti / ato yaH karoti, yena karomi, yacca karoti, tat sarvamekam, ekakriyA''viSTatvAt / samabhirUDho nayaH // 2720-21 // etadanantaramevaMbhUtanaya ucyate / tasya sUtraM "vaMjaNaattha tadubhayaM evaMbhUto visesei' [ni0 541] asya bhASyam evaM jadha sahattho saMto bhUto tadeNNadhAbhUto / teNevaMbhUtaNayo sahatthaparo viseseNaM // 2722 // evaM jadha sahattho gAhA / evaMzabdo yathAzabdasyArthe draSTavyaH / bhUtazabdaH satparyAyava canaH / etanmatAdanyathA asaMjJaiva prApnoti / evambhUto vidyamAno'nyathA abhUta eveti zabdArthaparo vizeSeNa // 2722 // vaMjaNamattheNatthaM ca vaMjaNeNobhayaM visesei / / jadha ghaDasaI ceTTAvatA tathA taM pi teNeva // 2723 / / vaMjaNa gAhA / vyajyate'nena vyanaktIti vA vyaJjanaM zabdaH / tad vyaJjanamarthana vizeSayati, artha ca vyaJjanenAnvarthatvAt , ghaTa ceSTAyAmiti / yathA ceSTA(STa)yA gha.zabdaM vizeSayati, evaM ghaTazabdenApi ceSTAM na sthAnabharaNAdikriyAmiti // 2723 / / yataH-- savasAda bhidheyaM tappaccayato padIvakumbhI vya / saMsayavivajjayegattasaMkarAdippasaMgo vA // 2724 // sadavasA0 gAhA / zabdo vyaJjanaM prakAzanamiti zabdazAdarthaH tatpratyayatvAt pradIpavat kumbhavad vA, anyathA saMzaya-viparyayaikatva-saGkarAdayaH prasajyeran / yadi dIpanakriyArahito'pi dIpa ucyate, dIpazabda uccarite ghaTe dIpe vA pratyaya iti saMzayaH, gha2 eva vA na dIpa iti viparyayaH, ghaTa ityukte dIpa iti, dIpa ityukte'pi ghaTa iti ekatvam , atazca saGkaro'pIti // 2724 // 1degkSA ka' iti pratau / 2 tahaNNa ta / 3 NevaM ta / / "kuMbho ko| 5 degsaMgAo he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 vizeSAvazyakabhASye [ni0 541 api ca tvanmatenApi-- saddapariNAmato jati ghaDakuDasatyabhedapaDivattI / to NicceTTo vi kadhaM ghaDasadatyo ghaDobhimato // 2725 // sahapariNAma gAhA / ceSTArahitastiSThan ghaTaH paTo na bhaveta, tacchandArtharahitatvAt, kuTazabdavAcyArthavat // 2725 // jati vatthusaMkamI vA 'giTTho cehAvato vi saMntI / __to Na hi 'NicceTTatayA juttA hAgI va samatassa // 2726 // jati vatthu0 gAhA / nizcaSTo na syAt , ceSTAto vastvantaratvAt, AkAzavat / athAceSTo'pi ceSTayA bhaNyete(ta), evaM tarhi svamatahAniH abhyupagamavirodha ityarthaH, "vatthUo saMkamaNaM hoi avatthu Nae samabhirUDhe [ni0 541] // 2726 // evaM jIvaM jIvo saMsArI pANadhAraNANu[179-dvi0] bhavo / siddho puNarrajjIvo jIvaNapariNAmarahito tti // 2727 // evaM jIvaM jIvo gAhA / sphuTAyI // 2727|| yaccocyate prauDhavAdinA tvayA dezidezayoH karmadhArayaH samAsa iti abhedA. tayoriti, tatrApi bahutaradoSaprasaGga iti jati desi ciya deso pattA panjAyavayaNapaDivattI / puNaruttamaMNatthaM vatthusaMkamo vA Na ye? te // 2728 // jati desi cciya gAhA / dezI cA'sau dezaveti yayekamevedaM vastu paryAyavaca. natvaM prAptam , ghaTakumbhavat , punaruktaM vA, anarthakaM vA, vastusaMkramo vA, na caitadiSTam / tasmAdbhedo'bhyupagantavyaH // 2728 // ___ sa cApi sadoSa eva-- adha bhiNNo tassa tao Na hoti Na ya vatthusaMkamabhayAto / desI ceva ya deso Na vA patesI padeso tti // 2729 / / atha bhiNNo ityAdi / dezino dezo na syAt , atyantabhinnatvAt , gavAzvavat / na ca vastusaGkramAdibhayAda[na]nyatvabhipyate / tasmAdezimAtraM dezamAtraM vA vastu, samAso neSyata eva / yathA dezayorevaM pradezayorapIti, tulyavicAratvAt / evaM tarhi saMvyavahArArthamavazyaM vAkprayogaH kartavya iti nodezI nodeza iti vA bhavatu | 1 nehA ko / 2 ciTThA he / 3 ya ko he t| 5 saMkaMtI ko / 5 niccidva he 6 rajIvo he / 7 varSa he ta / 8 deghiu ko he / 9 degttamANa he / 10 ceTuM ko he ciTuMto t| For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 542] upodghAte nayadvAram / 527 avazyaM hi samastopanItAnAM dezavizeSakalpanayA bhavitavyamiti 'no' ta dezavizepe, pratipedho'nyaH, svaparayogAdapi(diti) // 2729 / / tadapi na, yasmAt-- gosado vi samattaM desa va bhaNejja' jati samattaM to / tassa payogo'Nattho adha deso to Na so vatthu // 2730 // Nosado vi gAhA / yadi nozabdaH samastaM vastvabhidadhyAt , tasya prayogo'narthakaH, tenaiva svAbhidhAnenAbhihitatvAt / ava(tha) deza brUyAt tatastadavastu, asaM. pUrNatvAt , tadekadezavat // 2730 // ___ evameva ca karmadhArayasamAsavAdinaH-- NIluppalAdisadAdhikaraNamegaM ca jaM mataM tattha / NaNu puNaruttANatthayasamayavidhAtA pudhattaM vA / / 2731 / / ___NIluppalAdi gAhA / atrApi ta eva doSAH punaruktatvAdaya iti / / 2731 // to vatthusaMkarAtippasaMgato sabvameva paDipuNNaM / vatthu sesamavatthu vilakkhaNaM kharavisANaM va // 2732 // to vatthu0 gAhA / sarvameva sampUrNa vastu, sampUrNalakSaNatvAt , jIvopayogavat / anyadasampUrNam avastu, vilakSaNatvAt , kharaviSANavat // 2732 / / atthappavaraM sadovasajjaNaM vatyumujjasutaMtA / sada padhANamatthovasajjaNaM sesayA 'benti // 2733 // ___ atthappavara gAhA / gatArthA // 2733 / / iya NegamAtisaMkhevalakakhaNaM mUlajAtibheteNaM / aitaM ciya vittharato viSNeyaM tappabhedANaM // 2734 // iya NegamAti0 gAhA / gatArthA // 2734 / / / ekkeko ya [180-0]satavidho sattaNayasatA hanti emete / aNNo "viya Adeso paMcasatA hoti tu NayANaM / / 542 // // 2735 // ekeko ya satavidho gatArthA // 2735 / / jAvaM to vayaNapadhA tAvanto vA NayA visAto / te ceva ya parasamayA sammattaM samuditA savve // 2736 / / 1 bhaNijja he / 2 vattthu ko| 3 mujjusu ko he ta / 4 veMti ko, biti he| 5 evaM ko he| 6 bheeNaM ko he| 7 ikiko he| 8 hati hai dI hA m| 9 degmeva ta he do hA, eva tu m| 10 ciya je / 11 paMceva saya nayANaM tu dI hA ko he ta / 12 huti m| 13 vanto ko he / 14 tAvanta ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvakabhASye [ni0 542 1 jAvato vayaNa0 gAhA / " aNNo vi ya Adeso / " [ ni0542 ] ityatra - api zabdAnna saptaiva nayazatAni na vA paJcaiva parimitAni api zabdAdetaduktaM bhavatiyAvanto vacanamArgAH tAvanna evaM nayAH yAvantazca nayAH tAvanta eva parasamayAH / tatra sarve'pi paramayA samudAyAt samyAtvaM bhajante syAdvAdazAsanamityarthaH // 2736 // 1 528 etadasahamAnaH kazcidAha Na sameti Na ya sametA sammataM viya vatthUNo gaMgA / vidhAtA ya NayA virodhato variNo vea || 2737 // Na samentItyAdi / na samavayanti nayA iti pratijJA, parasparavirudvatvAt, vairiNa iva / samavAyamabhyupagamyApi samatretA api na samyaktvaM bhajante, na vA vastuno gamakAH, vastuvighAtAyaiva nayA trayANAmapi pakSANAM tAveva hetudRSTAntauviruddhatvAt vairiNa iti // 2737|| etadanaikAntikakhyApanAyAha - sacce samenti sammaM vegavasAto gayA viruddhA vi / bhiccatravahAriNo iva rAyodAsINavasavattI // 2838 // desagamaNattaNAto garmeye cicayavatthUNAM sutAdi vya / savve pattA kevalamiva sammabhAvam || 27329 / / sacce samentItyAdi / na samayanti nayA iti ko vipakSaH ? yeSAM samavAyo'sti / tayathA vyavahAradarzi rAjasamIpe arthavyavahArigAM samavAyo'sti teSu cavirudratvamadRSTamityanaikAntikaH / te ca tena rAjJA udAsInena vA samyagvyavahAradazanAd bhUtArthaM pratipadyamAnAH samyaktvamapi bhajanta iti / dvitIyapratijJAyAmapyanaikAntikAtyAbA parasparavirudvA api rAjJA vazityati kAryante tavAntikaH / ihApi na yeSu dAntiko'rtho'panayaH - rAjA ( rAjJaH ivodAsInatvAt syAdvAdaH, arthipratyarthina iva nayAH, rAH sevakavat bhRtyavadrA | IvI - " atha tRtIya pratijJAyAH prativacanaM" viruddhA'vyabhicAritayA pratyanumAnam -- vastuno gamakAH nayAH, vastudezagamakatvAt zrunAdivat / yathA catvAri Jain Educationa International 1 degti ko / 2 taM neva va ko he ta / 3 maMgo ta / 4 veriM ko he ta / 5 yaiva dhAna pAtra iti pratau / 6 meMti ko, samayaMti he / 7 vega ta / 8 vA ta / 9 vibhicca ta / 10 'maga' he ta / 11 maMga ko he ta / 12 saMma ko, mramma ta / 13 "gamA ta / 14 tvAprIti kA iti pratau / 15 rAjAmeka nRtya - iti pratau / For Personal and Private Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 ni0 542] upodghAte nayadvAram chamasthajJAnAni dezagamakatve'pi vastuparicchedakAni, tathA nayA iti / sarve samastavastugamakAH, apAkRtapratibadhatvAta , ve valadat / nayAnAmitarA'pekSA'bhAvo doSa iti jJAnapratibandhaH / samastasamudAye taditarasApekSatvAt pratibandhAbhAvaH / svamatasambhavAcca sarvaguNopasaMgrahaH / apAkSa(kRtapratibandhatvaM ca samyaktvamiti // 2738-39 / / ayaivaM dezagamakatve sati kathaM pratyekaM mithyAdRSTayo nayA ityucyante -- jamaNegadhammaNo vatthUNo tadaMse vi svvpddivttii| aMdha vva gayAvayave to micchadihiNo vImuM // 2740 / / jamaNega0 gAhA / vizvag mithyAdRSTayo nyAH, anekadharmaNo vastuno'ze'pi sakalavastupratipatteH, gajaikAvayavasparzanopajAtasamaratahastivijJAnAndhavat // 2740 // ____etadvaiparItyena ca samyaktvam -- .. jaM puNa samattapajjAyavatthugamayanti samuditA teNa / sammattaM cakkhumato savvagayAvayavagahaNe va // 2741 / / jaM puNa gAhA / ta eva samuditAH nayAH samyagdRSTayaH, sakalaparyAyasaMgrAhitvAt samastarA(ga)jAvayavagrahaNapUrvaka samastagajavijJAnacakSupmApuruSavat / punarapi dRSTAntiA]ntarapradarzanaM sukhapratipattyartham / syAdvAdasya ca sarvasyApi(sarvasvAmitvadarzanArtham // 2741 // Na samattavatthugamayA vImuM rataNAvalIai maNeyo vva / / sahitA samattaga[180-dvi0]mayA maNayo rataNAvalI, vya // 2742 / / Na samatta0 gAhA / na samastavastugamakAH pRthagbhUtAH nayAH, parasparanirapekSatvAt pRthasthitaratnAvalIvyapadezA'narha maNaya iva / ta eva ca samuditAH samastalAbhinaH, yathAsthAnaviniyogaparasparasApekSatvAt , ekasUtrapratiba-dharacanAvasthitaratnAvalImaNaya iva / / 2742 // asyaivopasaMhAragAthA / evaM savisayasacce paravisayaparammuhe Nee NAtuM / jeesu Na sammujjhati Na ya samayAsAdaNaM kuNati // 2743 / / evaM savisaya0 gAhA / sphuTArthA // 2743 / / 1 ne, nomitarape-iti prtau| 2 dhammugo ta / 3 ca he / 4 andha he / 5 vIsa he| 6 degmaganitta ko he, maganti ta / 7 teNaM ko he / 8 "haNi ta / 9 le Na ta / 10 maNau ko he, ta / 11 mahi ta / 12 liio| 13 maNa vayavata iti pratau / 14 paraMmu ko paraMmuha he / 15 tae he| 16 saMmu ko hai| For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 vizeSAvazyakabhASye atthaM jo Na samekkhati NikakhevaNayappamANato vidhiNA / tasmAjuttaM juttaM juttamajuttaM va paDibhAti || 2744 // attha jo gAhA / nikSepairnAmasthApanAdibhiH, pramANairmatijJAnAdibhiH, vidhinA nirdezaH- sadAdyanuyogadvAraizca yo'rthAn samIkSate sa samyagvAdI, sakalavastu saMprAhitvAt / yaH punarevaM na samIkSate sa viparItagrAhitvAnmithyAvAdI / yasmAttasya 'ayuktam' ekAntanayamataM yuktavat pratibhAti, yuktaM ca sarvanayApekSasyAdvAdarUpamayuktaM pratibhAti pittAbhibhUtasya kSIrakaTukatvavat // 2744 // parasamae gaNayamataM tappaDivakkhaNayato Niyattejja / samae va pariggahitaM pareNa jaM dosabuddhIe || 2742 / / [asyA gAthAyA vyAkhyA pratau nopalabhyate / ] / 2745 // ete hi divite parUvaNA suttaatyadhaNAya / iha puNa avagama adhikAro "tIhi ussaiNaM / / 543 || 2746 || ete hi diTTi0 gAhA / etairnaigamAdibhiH saptabhiH prabhedaiH dRSTivAde sarvavastuprarUpaNA, sUtrArthakathanaM ca / iha punaH kIlikasUtre nAbhyupagamo nAvazyaM naryaireva sUtravyAkhyA karttavyA, kintu saMmUDhameva yathA sukhamavatArayitavyAH zrotrapekSaM, tatrApi prAyastribhirevAdhairadhikAra Adara ityarthaH / utsannazabdaH prAyazaH zabdArthe // 2746 // etasyaivArthasya bhASyagAthA - pAyaM saMvavahAro vavahAraMtehi tIhi ' jaM loe / teNa parikammaNatthaM kAliyasutte tadadhikAro // 2747|| pAyaM saMvavahAro ityAdi gatArthA || 2747 // kiM punarevaM pra[tyA]khyAya nayAdhikAraM punastrinayaparigrahaH ! ucyate / yasmAt - Natthi ehi viNaM suttaM attho ye jiNamate kiMci / Asajja tu sotAraM gae NayavisArato yA ||544|| 2748|| [ni0 543 10 Natthi gAhA / nayavirahitaM sUtramartho vA naivAsti jinamate / sarvanayAnuyo - gAvyAkhyAnaM sAmastyena sampratikAle vaktumazakyamAcAryeNa na vA ziSyeNa prahItuM Jain Educationa International 1 'mivakha ko he ta / 2 nivattejjA ko he / 3 eehi ko he dI hA ma / 4 kahA e ko hai / 5 tahi ta, tIhiM ko he ma, tIhi u dohA / 6 bhosa ko he ma dI hA ta / 7 kAlonasa iti pratau / 8 tehi ko / 9 tiddi ya ko, tihi ya hai, tehi yata / 10 ehi ko he / 11 va do hA ma / 12 chUyA ta / For Personal and Private Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 545 upodghAte samavatAradvAram / yathArthaM zakyeta, tasmAt nayatrayaparigraheNAcAryaH pravaktuM zaktaH, ziSyo'yavadhArayitum , loka-zAstrAntarasaMvAdAt // 2748 // kadAcit punarvicitrakSayopazamavizeSApekSaH kazcit sarvanayamatapariNamanasama. rtho'pi syAt , taM prati---- - bhAsejna' vitthareNa vi NayamatapariNAmaNAsamatthammi / tadasatte parikammaNamegaNa eNaM pi vA kujjA / / 2749 // bhAsejja gAhA / asamarthe punaH zrotari nAvazyaM nayatra[ya]parigraha eva, kintu nayabuddhiparikarmaNamAtramekanayenApi prajJApanAM kuryAt / nayadvAraM samAptam // 2749 / / nayadvArAnantaraM samavatAradvArasyAvasara iti kai(kvai)teSAM nayAnAmavatAraH, kva vA'vatArA'saMbhavaH ? iti vibhAgena daryate mUDhaNaiyaM sutaM kAliyaM tu Na [181-pra0]NayA samotaraMtIdhaM / ' aputte samotAro Natthi purdhatte samotAro // 545 // 2750 // avibhAgatyA mUDhA Naya tti mUDhaNaiyaM mutaM teNa / Na samotaraMnti saMtA" vi paiDipadaM jaiNNa bhaNNanti // 2751 // mUDhaNaiyaM gAhA / avibhAga0 gAhA / mUDhAH nayA yasmiMstad mUDhanayam , "alpe" "hasve" "saMjJAyAm" / [pANi0 5 / 3 / 85-86-87] kani mUDhanayakam / athavA mUDhAH-avibhAgasthitAH sammugdhA ityarthaH-mUDhanayAH, te yasmin vidyante "ata ini-TanoM" (pANi0 5 / 2 / 115] mUDhanayikaM zrutam / kAli kamiti kAla(le)-paurupIdvaye kAlagrahaNavidhinA zuDhe-paThyata iti kAlikam , kATaH prayojanamasyetivat / yasminnayA na samavataranti-pratipadaM na bhaNyanta ityarthaH // 2750 - 51 / / ka punaravatAra eSAm ? ityAha-apRthaktve / kiM punarapRthakyam ! ityato gAthAapurdhattamegabhAgo" sutte sutte savittharaM jattha / bhaNNaMtaNuyogA caraNa-dhamma-saMkhANa davyANaM / / 2752 / / 1 bhAsina he / eSA gAthA koTIkAyAM na muditA kintu tasyAH pratIka tu TIkAyAmastyeva / 2 rana yasyA iti pratI / 3 rabdhavAva' iti prtau| 5 tu nayA he| 5 ti ihaM ko he dI hA ma / 6 puhutte ko dI hA, puti ma / 7 puhune ko he dI hA m| 8 teNaM ko| 9 raMti he| 1.tApa ko he| 11 pahA ko he / 12 jaM na ko he / 13 bhaNa' he / 14 pudutta' ko| 15 bhAvo ko he t| 16 tabhoNu t| Jain Educationa international For Personal and Private Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 vizeSAvazyakabhASye [ni0 545apudhatta0 gAhA / pRthagiti nipAto vibhAgevAcI / tasya natrA pratiSedhAd apRthagbhAvaH ekatvam --avibhAga ityarthaH / keSAmavibhAgaH ! iti cet , ucyatecaraNa-dharma-saMkhyA-dravyAnuyogAnAM caturNAmapi pratisUtramavibhAgena-vistarAbhAvAt-sarvameva sUtraM caturanuyogAtmakam , lakSaNa-vidhAnAbhyAmavabaddhatvAt / lakSaNaM sAmAnya-vizepAbhyAm / sAmAnya lakSaNaM sarvatrAnupravRtternAma-sthApanA-dravya-bhAvataH dravya-kSetra-kAla-bhAvairvA nikSepAt , nirdeza-svAmitva-sAdhanA'dhikaraNa-sthiti-vidhAnaiH, sat-saMkhyA-kSetrasparzana-kAlA'ntara-bhAvA'lpabahuvaizca / satpadaM gatIndriya-kAya-yoga-veda-kaSAyalezyA-samyaktva-jJAna-darzana-saMyamopayogA''hAraka-bhASaka-parItta-paryApta-sUkSma-saMjJi-bhavyacaramAdibhiH / evamaneka vidha] sAmAnyalakSaNam / vizeSalakSaNaM kriyA-kAraka-vyutpattiparyAyakathana-vAkyAntaraiH / evaM sarvasya sUtrasya sarvAtmakatvAd dRSTivAde'nuyogAnAM pRthaktvam vyAmizratvameva vA catuNAmapi // 2752 / / tattheva NayANaM pi hu pativatthu vitthareNa savvesi / 'desenti samotAraM guravo bhayaNA purdhattammi // 2753 // tattheva NayANaM gAhA / tatraiva nayAnAM vistareNa virodhAvirodhasambhavavacanavizeSAdinA prapaJcaH samavatAraH / samprati pRthaktve tu bhajanayA puruSavizeSApekSamabhidhAnam // 2753 // ego ciya desijjati jatthaNuyogoM Na sesayA tiNNi / saMtA vi taM pudhattaM tattha gayA purisamAsajja // 2754 / / ego cciya gAhA / yatraika evAnuyogaH prAdhAnyena nirdizyate, santo'pi zepAstra no nAbhidhIyante mahArtha(tha)tayA durgrAhyatvAt, tadanuyogavibhAgakaraNAt pRthakvam, tatra nayAnAma[na vatAra: "Na NayA samotaraMtIdha" (ni0545] iti vacanAt 'idha' iti asmin pRthakve / nanu pazcArddha gAthAyAH punarabhidhAnam-"titha pudhatte smotaaro|" [ni 05 45]tti kimarthamucyate ? samyagdarzanaratnAtyAgArthaM kudRSTiviTahAsAt / AdarArthaM punaruktamadopAya / uktaM ca "anuvAdA''dara-vIpsA-bhRzArtha-viniyoga hetvasUyAsu / ISatsambhrama-vismaya-gaNanA-smaraNepvapunaruktam" [ ] // 2754 / / 1 vibhAgabhAvI-iti pratau / 2 desiti ko he / 3 puhurta ko| 5 degNubhoge ko| 5 santA he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 546] upodghAte samavatAradvAre anuyogapRthakkaraNacarcA / 533 jAvanti ajjaverA apurdhattaM kAliyANuyogassa / teNAreNa pudhattaM kAliyasute diDivAte ya // 546 // 2755 / / apudhattamAsi "verA jAvanti purdhattamAratobhihite / ke te Asi katA vA pasaMgato tesi uppattI ? // 2756 / / "tumbavaNasaNNivesAto NiggataM piusamaiggamallINaM / chammAsi chasu jataM mAtUya samaNNitaM vande // 547 // 2757 / / jo gujjhaehi" vAlo" [181-dvi0]NimaMtito" bhoyaNeNa vAsaMte / Necchati viNItaviNato taM vairisiM NamaMsAmi // 548 // 2758 // ujjegIe jo jamaehi ANaikkhi Uga thutmhito| akkhINamahANasiyaM sIhagiripasaMsita vande // 549 / / 2759 / / jassa aNuNNAte vAyagattaNe dasapuraimmi Nagaire mmi / devehi katA mahimA padANusAri NamaMsAmi / / 550 / 2760 // jo kagAye dhaNeNa ya Nimantito "jovvargammi gavatiNA / Nagarammi kusumaNAme taM vairarisiM NamaMsAmi // 551 // 2761 // jeNuddharitA vijjA AgAsagamA mhaaprinnaato| vandAmi ajjavairaM apacchimo jo sutagharANaM // 552 / / 2762 // bhaNati ya AbhiNDejA jaMbuddIvaM imA, vijjAe / gaMtUNa mANusaNagaM vijjAe esa meM" visayo // 55 // 2763 / / 1 vaMti ko he dI hA, vaMta m| 2 vairA ko he dI hA ma ta / 3 puhuttaM ko do hA ma / 4 puhutta ko dI hA m| 5 'sui ma / 6 puhutta ko| 7 vairA ko he / 8 puhuttaM ko| 9 simuSpa ko, ta, 'simuppapattI he| 1. "tumbavaNa.''ityAdikA niyuktigAthAH sugamAstAzca tAvanne yA yAvadiyamanantaravakSyamANA [2766] gAthA' ityullekhaH tapratAvasti / tathA "tumbavaNa." ityAdi / etaccaritagAthAzca sugamAH...sabhAvArthAH samava seyAstAvat yAvadiyaM gAthA-"apuhatte'Nu bhogo" maladhA. vR0 gA0 2286 / tathA ko mudrita pustake asyAH 2757 gAthAtaH 2065 paryantA nava gAthA bhASyarUpA mudritaaH| 11 sAu ma / 12 sagAsama ko dI hA m| 13 mAUi ma / 14 vaMde ko dI hA ma / 15 ehiM ko dI hA m| 16 bAlo ko dI hA m| 19 manti ko| 18 jambhagehiM ko, bhagehiM ma / 19 Alakkhi0 mu. niyuktau pR. 137 / 20 purami dI haa| 21 rami dI haa| 22 vahiM ko dI m| 23 degNAi ko dI hA m| 24 manti' ko| 25 junya ko dI hA m| 26 mi dI haa| 27 giha ko do hA m| 28 'rami hA / 29 vaMdA ko dI hA m| 30 AhiDijjA ko dI hA m| 31 mAi ko dI hA m| 32 gantuM ca ko dI hA m| 33 visabho me dI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 vizeSAvazyakabhASye [ni0 454 bhaNati ya vArayanyA Na hu dAtavyA imA mae vijjA / apihiyA ye maNuyA hohiM nti ato paraM aNNe // 554 // 2764 / / mAhessarIto sesApuriyaM NItA hutAsaNagihAto / gagaNatalamativatittA vaire[182-0]Na mahANubhAgege // 555 / 2765 / apurvatta aNuyogo cattAri dubAra bhAsatI ekko / pattANuyogakaraNe te atya tato tu "voDiNNA / / 556 // 2766 / / kiM vairehi "pudhattaM katabhaidha tadagaMtarehi bhaNitammi / tadaNaMtarehiM tadabhihitagahitamuttatthasArehiM // 2767 / / "devindavaMditehi mahANubhAgehi rkkhitjjehi"| jugamAsajja vibhatto aNuyogo to" kato catudhA / / 557 / 2768 // jAtA ya ruisomA pitA ya NAmeNa somadevo ti| bhAtA ya phaggurakkhita tosaliputtA ya aayriyaa||558||2769|| NijjabhaNa bhadagutte vImuM paDhaNaM ca tassa pudhagataM / pacyAvito ya bhAtA rakkhitakhamaNehi jaNI ya // 559 / / 2770 // NAtUNa rakkhitajjo matime haudhAraNAsamaggaM pi / kiccheNa dharemANaM sutaNNavaM pUsamittaM ti // 2771 / / atisayakatovayogo matimedhAdhAraNAdiparihINe / NAtUNamessaipurise khetaM kAlANubhAvaM ca // 2772 / / sAguggaho'guyoge vImuM kAsI ya sutavibhAgaNaM / [182-dvi0] suhagahaNAdiNimittaM Nae ya saiNigRhitavibhAe / / 2773 // 1 dhAre' ko dI hA m| 2 u ko dI hA m| 3 'hiti ko dI hA m| eSA 2764tamA gAthA ko pratI bhaapyruupaa| 4 hasarI u dI hA ma / 5 'gaNa dI hA ma / iyaM gAthA ko pratyAM nAsti / 6 puhutte ko do hA m| aNi ko| 8 degsae ko / 9 ego ko dI hA ma / 1, puhuttA ta / puhuyANu ko ma, puhatA haa| 11 yi ta / 12 vocchi ko, bunchi dI hA ma, vicchita / 13 rehiM kA he / 14 puhuttaM ko| 15 tamidha ta 16 rehiM kA he / 17 rehiM ko hai| 18 daviMda ko he dI haam| 19 'diehi hA / 20 bhAvehi ko hai / bhAvahiM ma / bhAvehi ta / bhAgehi dI / 21 jehiM ko he dI hA ma / 22 tA m| 26 davutti ko dI haa| eSA gAthA he ma pratyornAsti / 24 degU navaga ko| ujava ga dI haa| 2. hi ko, gahi hA, "khavahiM dI / eSA gAthA he ma prtyonaasti|26 megA / 27 suryako he ta / 28 tammi ko dI he t| 29 degNa sesa t| 30 gurUyaM ko he ta / 31 suNi ko he ta / 32 bhAgo ko ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 560] upodghAte samavatAradvAre nivavAdaH / ___ 535 savisayamasaddahatI NayANa tammattataM ca geNhaMtA / maNNaMtA ya virodhaM apariNAmAtipariNAmA // 2774 // gacchejja mA hu micchaM pariNAmA ya muhumAtivahubhetA / hojjA'sattA ghettuM Na kAlie to NayavibhAgoM // 2775 / / kAliyasutaM ca isibhAsitAI tatiyA ya "murapaNNattI / / savvo ya diTTivAto cautthao hotI aNuyogo // 2776" / jaM ca mahAkappasutaM jANi ya sesauNi cheyamuttANi / caraNakaraNANuyogai ti kAliyatthe uvagatANi" // 560 // 2777 // jAvanti gAhA / gAthAzcaturvizaitirAkhyAnakato'tra pratibaddhAH sphuTArthAH // 2755-77 // evaM vihitapudhattehi rakkhitajjehi pUsamittammi / Thavite gaNammi kira gAhamAhilA paDiNiveseNaM // 2778 / / so micchattodayato sattamao NiNhaoM" samuppaNNo / ke aNNe cha bhaNite pasaMgato NiNvuppattI // 2779 / / __evaM vihitapudhattehi gAhA / nihavotpattiH tanmatavicAranirAkaraNaprapaJco'taH / nidbhute bhagavadbhApitamarthamiti nivaH-pavAhya pacAyac ) kartari-sa ca mithyAdRSTiH / yata uktam----- "sUtroktasyai kasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / " midhyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAjJA ca // [ // 2778-79 / / adhavA coteti NayANuyogaNiNhavaNato kathaM guravo / Na hi NiNhaye ti ? bhaNNati jato Na "jati Natthi ti // 2780 // Na ya micchabhAva[183-0]NAe'vaNenti, jo puNa pataM pi NiNhavati / micchAbhiNi vesAto sa NiNhao bahuratAdi vya // 2781 // 1 hantA ko| 2 giNhaM hai| 3 'hantA ko / 5 bhapari' ko he, aparINA' ta / 5 suhuma t| 6 bhee ko he / 7 satte he, mutte ta / 8 degbhAge ko / 9 taio ko he ma dI hA / 10 mura' dii| 11 eSA gAthA he ko pratyoH niyuktirUpA / dIpikAdipu bhASyatvena saMmatA / 12 sAI ko| 13 tAI ko| 15 yogo ni ko hedI hA t| 15 'yache bho ta / 16 gayAI do hA / 1. atra je mUle trayovizatiH santi, ko pratI dvAviMzatiH santi / 18 tahi he, "puhunehiM ko| 1. jahiM ko he / 20 tammi ko he ta / 21 gaNimmi ko he / 22 deghilo padeg ko he ma / 23 degNhavo ko he| 24 happa he ta / 25 pyaparoM prtau| 26 vaoM ko| 2. guru vo ta / 28 hava tti ko, hava ti he / 22 jammanti ko / 30 vayaMti ko he, vayanti ta / 31 vayaM ko| 32 ti je / / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 vizeSAvazyakabhAgye [ni0 561adhavA coteti gAhA / evaM tarhi AryarakSitasvAmiprabhRtayo guravo mithyAdRSTayaH syuH sUtroktAnyathAprarUpaNAt, jamAliprabhRtinihnavavat / ucyate-anya yA pra] rUpaNAdityapakSadharmo hetuH / yasmAd gurakho nevamabhidadhati-samprati sUtrepu na sanyeva nayAH, na ca zeSAnuyogatrayaM nAstyeva, viparItArtha vA / ki tahiM ! mandamedhasAmanyasattvAnAmanugrahArtha yugakAlAnurUpaM ziSyANAmekAnuyogaviSayai kanayAbhidhAnaM sukhagrahaNAya sopAnapadikAnyAyena deza yanti / tadgrahaNottarakAlaM vizeSa(gheNArthagrahaNA(Na) yogyo bhavediti / na tadapahanuvate, na ca na zradadhata tadartha sUtra vA gurava iti / samyagdRSTaya eva guravaH, sUtroktArthazraddhAne sati zeSArthasApekSekadezaprarUpaNAt , syAnitya ityAdyabhidhAyisyAdvAdavAdivat / jamAliprabhRtinihnavAstu mithyAdRSTaya eva, sUtroktArthAzraddhAne mithyAbhinivezinaH, tadviparyayaprarUpaNAt , zivabhUtyAdivat // 2780-81 // te punaramI nigavAH saH svamataprAhanirvRtta nAmAna ekAntana yaprasthAnAta, saptava ca sidAntAstaistadA prarUpitA iti-- bahurata-patesa-avyatta-samuccha-dubha-tiga-avaddhiyANaM ca / ete siM NiggamaNaM vocchAmi adhAgupuvIe / / 561 / / 2782 // bahurata jamAlipabhavA, jIvapadesA ya tiisguttaato| avvattAsADhAto, sAmucchetA''mittAto // 562 // 2783 // gaMgAto do kiriyA, chalukA terAsiyANa uppattI / therA ya goImAhila puTThamayadaM parUventi // 563 / 2784 // baharata gAhA / bahubhiH samayaiH kriyAparisamAptiH, kriyAparisamAptau ceSTA prayo. janasiddhiriti pratyekaM samaye kiyAvyapadezAbhAvAt , kriyamANamekasamaye na kiJcit kRtaM nAma, tato bahupu samayeSu ratAH saktAH bahuratAH, bahukAlaM vA rataM yeSAM te bahuratAH ya(ja)mAliprabhavAH dIrghakAladravyArtha[prasUti]prarUpiNaH / tathA pradezAH' iti pUrvapara(da)lopAducyate, yathA mahAvIro vIraH, mahAsenaH sena iti / jIvaH pradezo yeSAM te jIvapradezikAH nivAH tipyaguptaprabhavAH athavA jIvaH pradezo yasya sa jIvapradezaH, sa nayo yeSAmasti "ata ini Thanau" pA0 5 / 2.115] iti jIvapradezikA ucyante / 1 sAmu hai, muntha ta, munch| je ko he hA / 2 ddhiyA ceva ko he dI hA ma ta / 3 satte! jihaga khalu timi u vaddhamANassa dI hA ma / 4 jahANu' ko / 5 tA asami he / 6 guTTa ma / 7 veMti ko, "viti he dI hA m| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 564] upodghAte samavatAradvAre nihnavavAdaH / vyaktaM sphuTamasaMdigdham, na vyaktamavyaktaM saMdigdhamanizcitamityarthaH / avyaktaM mataM yeSAM te'vyaktamatAH athavA uttarapada dopAdyathA bhImaseno bhImaH, bhavyasiddhirbhavya iti vA avyaktA ApAdaprabhavAH / utpattyanantaraM sarvasyaiva tatparyAyatirobhAvAt sAmastyena prakarSacchedo vinAzaH / samucchedamabhidhI (damadhIyate vidurvA - " tadadhIte tadveda" [ pANi0 4 |2| 59 ] iti aNpratyayaHsAmucchedAH abhyamitraprabhavAH / ekasmin samaye [he] kriye samudite dvikriyA, dvikriyamadhIte vidurvA vai kiyA gaGgaprabhavAH / 537 jIvarAzirajIvarAzinajIvarAziriti trayo rAzayaH samAhatAH trirAzi tat prayojanaM yeSAM te trairAzikAH paTulukaprabhavAH ulUkagotrAbhidhAnAdudbhakaH SaTpadArthaprajJApanAt SaDuLUkaH / spRSTaM jIvena karma, na punaH skandhabanda (ndha ) vad baddhamityacaddham abaddhameSAmastItyabaddhikAH abaddhaM vidantIti [vA] abaddhikA goSTAmAhilaprabhRtayaH / eteSAM nirgamAdi vaktavyamiti // 2782-84 // sAvatthI usa puraM seviyA midhila ullugAtIraM / " purimaMtaraMja dasapura ravIrapuraM ca nagarAI || 564 ||2785 / / cosa solasa vAsA codI vIsuttarA ya doNi satA / aTThAvIsA yaduve paMcaiva satA 'tu cotAlA || 565 / / 2786 // paMcasatA culasItA cha cceva satA NavuttarA 'honti / NANuSpattI " duve upaNNA Nivvute sesA || 566 // 2787 / / sAvatthI gAhAtrayaM uddezArtham / tasyAnukrameNa pratinirdezaH // 2785-87|| cosa vAsa tadA jiNeNa uppADitassa NANassa / to bahuratANa diTThI sAvatthIe samuppaNNA ||2788 // 14 [173 dvi0] jehA " sudaMsaNa jamAli" Nojja sArvatthi "tendu gujjANaM" / paMcasatA yeM sahassaM DhaMkeNa jamAli "motUNaM // 2789 / / 1 seambibhA he / 2 puramaM he / 3 caudasa ma 4 coddasa ko dI hA, caudasa ta m| 5 duNgi ko he ma / 6 ya ko he hA ma ta / 7 sIo ko he / 8 navota dI hA / 9 huti ko he ma, hoti dI hA / 10 sIe ko he, tIya dI hA, tIi ma ta / 11 caudasa ma / 92 sANi ko he dI hA ma ta / 13 dIpikAdiSu bhArayatvena saMmatA / he pratau niyuktitvena saMmatA / 14 jiTTA he ma 15 degli gujja ma / 16 banthI ko hai| 17 biMdu ko he ta ma teMdu dI hA / 18 ujANe ko he ta dI hA ma / 19deg ta / 20 muttu ma, mota ko he / 21 hepratau niyuktigatatvena saMmatA, dIpikAdiSu ca bhASyagatatvena / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 vizeSAvazyakabhASye [ni0 566 coisa gAhA // 2788-89 // namAlihijvarAbhibhUtaH 'saMstArakaM kuruta' ityAdizya ziSyAn vAksamakamanippannaM dRSTvA rupitaH siddhAntavacanaM "kriyamANaM kRtam" ityetada vitatham, pratyakSaviruddhatvAt , azrAvaNazabdavacanavat / pratyakSaviruddhatvasya pakSadharmavapratipAdanAya gAthA-- sakkhaM ciya saMthAro Na knjmaann| kato tti me jamhA / veti jamAlI savvaM Na kajjamANaM kataM tamhA // 2790 // sakkhaM gAhA / saMstArako'yaM pratyakSaM kriyamANazca kambalagrastaraNacyApArAdezAt na cAsmin samaye kRtaH / punarapi vastuprastaraNasApekSatvAta kriyamANa eva, na kRtaH tasmAt kriyamANasya dharmiNaH kriyamANatvameva pratyakSamidam , na kRtatvam , aniSpanna svAt / tataH kriyamANatvena pratyakSamiddhena kRtatvaM dharmo'panIyata iti pratyakSaviruddha tvam / tasmAt sarvameva vastu kriyamANaM na kRtameva, kriyAparisamAptau naH kRtam , nA''rAta // 2790 // jasseha kajjamANaM kataM ti teNeha vijjamANassa / karaNakiriyA pavaNNA tathA ya bahudosapaDivattI // 2791 / / jasseha gAhA / iha yasya vAdinaH kriyamANaM kRtaM tena vAdinA vidyamAnasya vastunaH pariniSpannasya karaNAya kriyA prapannA bhavati / tathA ca bahudopAbhyupagamaH kRto bhavati // 2791 // taM ca darzayatyAcAryaH-- katamiha Na kajnamANaM sambhAvAto ciraMtaNa ghaDo vya / adhavA kataM pi kIrati kIratu NiccaM Na ya samattI // 2792 / / katamiha gAhA / svamate taM) tAvajjamAlidarzayati-kRtaM vastu na kriyamANamiti pratijJA, vidyamAnatvAt , cirantanaghaTavat / ayaM kRtamapi kriyamANabhyupagamyate kenacit tataH sarvadA kriyamANAvasyaiva bhavatu, kriyamANatvAt , prathamasamaya kRtavat / na ca kriyAparisamAptiH, sarvadA kriyamANatvAt , Adisama yavat // 2792 / / kiriyAvephallaM piya puvyamabhUtaM va dIsate hontaM / dIsati dIho ya jato kiriyAkAlo ghaDAtINaM // 2793 // 1 'tyAdezAvaga-iti pratau / 2 kau tti ko he / 3 ti he. ci' t| 1 ca ko he / 5 hotaM ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0566] jamAlinihnavaH / 539 kiriyA0 gAhA / viphalA ca kriyA, sarvavastUnAM kRtaHvAnnippannaghaTavat / tasmAdakRtamavidyamAnaM ca kriyate, prAgabhUtaM bhavad dRSTamiti / anyathA kimiti dIrgheNa kAlena ghaTaniSpattiH ? etacca bhavatA'pi pratipannameva // 2793 // NAraMbhe ciya dIsati Na sivAdaddhAya dIsai tadaMte / to Na hi kiriyAkAle juttaM kajjaM tadaMtammi // 2794 // NAraMbhe cciya gAhA / kriyamANatAvasthAyA Arambhasamaye, zivakAyaddhAyAM ca ghaTAdarzanAt sarvasyAzca kriyAyAH ante'bhISTakArya ghaTAdi dRzyate / tasmAt kriyAkAle kriyamANAvasthAyAM na yuktaM kRtatvam , kAryamyAdarzanAt . ArambhakAla e(i)va / yatra ca yukta kAryasya kRtavaM tatrAdarzanamapi nAsti, yathA kriyAparyante tatkramalabhyatvAt ghaTaniSpattikAle // 2794 // athavA AcAryANAM matamAkhyAyate--- therANa mataM gAkatamabhAvato kIrate khapuSpaM va / ahava akataM pi kIrati kIratu to kharavisANaM pi // 2759 // NiccakiriyAtidosA jaNu tullA a[184-0]sati kahatarayA vA / puvamabhUtaM ca Na te dIsati kiM kharavisANaM pi? // 2796 / / therANa gAhA / sthavirAH zrutajJAnA-tAH / teSAM matam-nAkRtaM kriyate, abhAkvAn, khapuSpavat / atha tasya janmAbhyupagamaH--pUrvamabhUtamakRtameva kriyate / tato'niSTA''pAdanam-kharaviSANamapi kriyatAm , kriyamANaM bhavatu, akRtatvAt, tvadiSTaghaTavat / yacca tvayA dopajAlamupakSipyate vidyamAnasya karaNe, tat sarvamavidyamAnakaraNe'pi tada vastham-sarva tatrApi dopAH, asati avidyamAne kriyamANe kaSTatarA vA doSA bhaveyuH matyantAsambaddhatvAdayaH / dRzyatAM vA-kriyate svara vipANaM pUrvamabhRtatvAdiSTa kAryavat / yadA(da)'bhUtaprAdurbhAve bhavatopapattirucyate kriyAkAladvAghIyasvam, tannavAsti dIrghakAlakaraNaM ghaTasya, yasmAdanyadIya evA sau dIrghakAlo na ghaTasyeti / / 2795-96 // patisama uppaNNANaM paropparavilakkhaNANa' mubahaNaM / do ho kiriyAkAlo jati dIsati kiM the kuMbhassa / / 279 // patisamauppaNNANamityAdi / iha pratisamayaM piNDa-zivaka-sthAsaka-kuzUlAdaya utpadyante parasparavilakSaNA vavazca / teSAM bahutvAdyapi(di) kriyAkAlo dI? bhavati, tataH kimAyAtaM kumbhasya ! tadAsau naivArabdha iti // 2797 // 1 'ddhAe ko he ta / nyAyArambha-iti pratau / : tasmina-iti pratau / 4 janAterabhyu0 iti pratau / 5 valaNa he / 6 ya ko he, va ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 566aNNArembhe aNNaM Na dIsate jatha ghaDo paDArambhe / / sivagAdayo Na kumbho "vidha dIsata mo tadadAe // 279.8 / / "ante ciya "AraddhA jati dIsati tammi "cebhako doso ? / akataM va saMpati phete "kiya "tIe ki va essaimmi ? // 2799 // aNNArambhe ityAdi / ante cciya ityAdi / anyArambhe anyanna dRzyate, anyatvAt , paTArambha iva ghaTaH / kathamanyatvamiti cet ? zivakAdInAM kumbhasya cAnyasvam, parasparavilakSaNatvAt , paTavat / tasmAcchivakAdyavasthAyAM zivakAdhArambhe kathamiva ghaTo dRzyata iti ? ata evAsau Arabdho yadyanta eva dRzyate svArambhakAle, tataH ko dopaH ? dIrghakAlatvAbhAva ityarthaH / tasmAdArambhakAla eva kriyamANaM tasminneva ca vartamAne sampratikAle kRtaM tadbhavati / yasya ca vAdinaH sampratikAle kriyamANatAyAM na kRtam , tasya kathamatIte kAle kriyAvyuparame, kathaM caiSyati kAle kriyA'nArambhasamaye kRtaM bhavet , avidyamAnatvAt kharaviSANavat ! / / 2798-99 // atha brUyAstvaM-na hi dRSTe'nupapannaM nAma / dRSTo hi ghaTasya dIrghakriyAkAla:pAnsuA(pAMzvA)haraNa-pAnIyAnayana-tImana-maIna-karISabhasmasanmizrapiNDIkaraNa-cakradaNDAdhupakaraNasaMgraha-cakramUrddhAropaNa-bhramaNa-zivaka-sthAsaka-kusUlAyAkAranivartanAnantaramutpatteH sa kathamapalapyate ? iti / tata Aha-~ patisamayakajakoDINiravekkho ghaDagatAbhilAso si / patisamayakajjakAlaM thUlamati ! ghaDammi lAesi // 2800 / / patisamayakajja0 ityAdi / 'koTI' zabdo bahutvadarzanArthaH / pratisamayamasaMkhyeyAnyavijJAna(ta) padanibandhanAni kAryANyupapa(Nyutpa)yante vinazyanti ca / tAnyavivakSitAni, anabhipretatvAt / atastannirapekSaH ghaTasya gato'bhilApa iccheti ghaTagatAbhilASaH, tadartha hi kena tAni banyapyArabhyante, tadbhAvabhAvitatvAta, tatkamalanyatvAt / ataH kAryakoTokAlamapi svAbhipretakArya sthUlamatitvAdavicArakSamabuddhivAd ghaTakArye lagayasi svAbhiprAyaH(yam) / se ki masidAntadopaH / tvabuddhidoSa evAsAviyupAlambhaH / / 2800 // itaraH1 raMbhe ko he / 2 ya ta / 3 kaha ta, kiha ko he / 5 gaTa ko he t| 5 raMbhe ko he / 6 kuMbho ko he / 7 kadha ta / / 8 'sae he| 2. daTThAe ta / 10 aMte ko he / 11 raddho ko he ta / 12 ceva ko he ta / 13 gae ko he ta / 14 kaha ko he ta / 15 kIrau ko he ta / 16 kaha ko he ta / 17 esammi ta / 18 maI he / 19. sa kimaHsat si0-iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566 ] jamAlinivaH / ko cari'masamayaNiyamo padame cciya to Na kIrate kajjaM / NAkAraNaM ti kajjaM taM 'cevaMtammi se samaye // 2801 // ko carima0 ityAdi / bhavato'pi ghaTArtha eva mRnmanArambhaH / sa kimartha mRnmAtra eva prathamasamaye ghaTo nArabhyate, caramasamaya eva pratIkSyate tadIyakAlaH ? caramasamayaprati(tI kSaNAdeva diirghkriyaakaaltvmitybhipraayH| ucyate-viparItakAraNamaparakAraNaM ca kArya na bhavatIti ghaTakAryasya kAraNaM tadupAntyasamaye yat kAryam, ataH tadavazyaM pratIkSitavyamiti caramasamayaniyamaH kAryasya // 2801 // teNeha kajjamANaM NiyameNa ka kataM tu bhayaNijja / kiMcidiha kajjamANaM uvaratakiriyaM vve 'hojjAhi // 2802 / / teNeha kajjamANaM ityAdi / tena tasmAt iha naye RjumUtre kriyamANaM niyamAt kRtaM tAvanmAtranippatteH / kRtaM tu vastu bhajanIyaM dvidhA sambhavitvAt-syAt kriya. mANamAviSTakriyam , syAduparataH(ta)kriyamabhilapitakAryanippatteH kRtArthatvAt / / 2802 // atha dAntikArthanirUpaNAya prakRtaH saMstArakavastUpanayaHjaM jattha Nabhodese [184-dvi0] atthuvati jattha jattha samayammi / taM tattha tatthamatyutamatthuvvaMtaM pi taM 'cea // 2803 // jaM jattha Nabhodese ityAdi / yadya(yada) AkAzadeze vastramAstIryate yatra tatra samaye tat tatra vastramAstarNa bhava-yAstIryamANaM ca, tadevaM yAvat sarva pAzcAtyavastrAnta(sta). raNamantyasamaye, tadAstIrNamevoparatAstaraNakriyam // 2803 / / bahuvatthetthuraNavibhiNNadesa kiriyAdikajjakoDINaM / maNNasi dIhaM kAlaM jati saMsthArassa kiM tattha ! // 2804 / / bahuvattha0 gaahaa| evaM bahuvastrAstaraNa vibhinnadezakriyAdisUkSmakAla kAryakoTInAM yadi tvaM dIrdhakAlaM manyase kiM tatra saMstArakasyopAntyasamayArabdhasyAntyasamayaniSpannasyeti ? // 2804 / / patisamayakajja koDIvimuddo saMthArayAdhikatakajjo / patisamayakajjakAlaM ki saMsthArammi lAesi // 2805 / / patisamaya0 gAhA / gatArthA // 2805 / / 1 carama he / 2 paDamu ta / 3 'raI ko| 1 covaMdeg je / 5 va ko, che| 6 hujjA he / 7 vAya ko| 8 caMva ko he ta / 9 vanyuttara ta, thAyara ko, thattara he| 10 saMthA ko he ta / 11 tassa he| 12 kAryanodInAM - iti pratau / 13 kathaM he, vaha ta / 11 saMthA ko he ta / For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye so ujjusutaNayamataM amugaMto Na paDivajjate jAye / are mA 'visaMpaNNA jiNaM cea || 2806 || piyadaMsaNA vi paMtiNo'NurAgato tammataM ciya pavaNNA / 543 kovahitA'gaNidadbhavatyaidesA tayaM bhaNati / / 2807 // sAvaya ! saMghADI me tumae daiti soviya tamAha / NaNu tumbha ujjhamANaM dahanti mato'vasiddhaMto ||2808 || DaDDha Na dejjhamANaM jati vi gate'NAgate va kA saMkA / kAle tadabhAvAta saMghADI kammite daDDhA ? / / 2809 // so ujjusuta0 gAhA / piyadaMsaNA vigAhA / sAvaya ! saMghA0 gAhA / DaddaTTha gAhA / yadA pratipadyamAno'pi jamAli: RjusUtranayamatamazradadhad bhagavadvacanaM na pratipadyate, tadA zeSapratrajitAH sambuddhAH bhagavantamupasampannAH / priyadarzanA tu tadbhAyAM bhartR (rtuH) anuvRttyA jamAlidarzanaM pratipannA satI daMkazrAvako pahitAgnidazva (gha) vastra dezA zrAvakamupAlabhamAnA 'saMghADI me dagdhA' iti bruvatI Dhakena paryanuyuktA Arye ! dadyamAnA saGghADI dagdheti bhavatA mAyaM siddhAntaH katham ucyate ? nanvayamabhyupagamavirodhaH AryAyAHyadi dahyamAnaM na dagdham, vigate dAhakAle'nAgate vA kA dagdhAzaGkA, atItAnAgatayorabhAvAda, vartamAne ca dagdhAbhAvAt kasmin kAle tava saGghADI dagdhA ! / / 2806-9 // tameva vAbhyupagamaM kasya dRDhayanti adha vANa dejjhamANaM daD dAha kiri[ 185 pra0 ]yAsamattI yeM / kiriyAbhAve daD jati daD kiMNa telokka ? // 2810 // [ ni0 566 athaivamAryAyAH abhiprAyaH- dahyamAnaM dagdhaM na bhavati kintu dAha kiyA parisamAptau dagdhaM bhavati, evaM tarhi tvanmate trailokyamapi dagdhaM bhavatu, avidyamAnadAhakriyatvAt, parisamAptadAhAbhipretakAryavat // 2810 || ujjusutaNayamatAto vIrajiNendeva yaNAvalambINaM / 16 jujjejja DajjhamANaM "DaDaM vottu Na "tubhaM ti // 2811 // 1 keI ko he ta / 2 ceva ko he ta / 3 po ta / 4 deva ko he ta / 5 vatthu ta / 6 idaM ti ko he| 7na ko hai / 8 daDUDaM ko he ta / 9 ujjha ko he ta / 10 samaya - iti prato / 11 ujsa ko he ta / 12 tIe ko he ta / 13 15 'laMboM ko he / 16 darda ko hai / teluka he / ko, tujha 14 'jida' ko he / he / 18 17 tu / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] tiSyaguptanivaH / ujjusuta0 gAhA / etadasmAkaM jinendravacanAvalambinAM RjusUtranayamatena yuktaM vatum, na yuSmAkaM niva jamAlimatAnusAriNAm // 2811 // yasmAt-- samae samae jo jo deso'gaNibhAvameti Dajhassa / taM tammi daijjhamAgaM daiDDhaM pi tameva tattheva // 2812 // samae samae ityAdi / yasmAd dAhyasya vastunaH samaye samaye yo yo deza agnisAd bhavati sa sa dezastasmin kAle dahyamAno bhavati, dagdhazca sa eva / / 2812 / / NiyameNa dejjhamANaM daDdaM danti hoti bhayaNijnaM / kiMcidiha daijjhamAgaM uvaratadAra va hojnAhi // 2813 / / NiyameNa dajjhamANaM gAhA / bhAvitArthA / / 2813 // icchAmo saMbodhaNamajjo ! piyadasaNAdayo dakaM / vottuM jamAlimega" mottUNa gatA jiNasagAsaM / / 2814 / / " icchAmo saMbodhaga0 gAhA / sphuTArthA // 2814 // ||prthmnihvvktvytaa // atha dvitIyasya vaktavyatAsolasa vAsAiM tayA jiNeNa "uppAditassa NANassa / jIvapadesiyadiTThI to" usabhare samuppaNNA // 2815 // " rAyagihe guNasilae vasu cosapuci tiisguttoy| AmalakappA NagarI mittasirI kUrapiu"dAtI // 2816 // " AtappavAtaputvaM adhijnamANassa tIsaguttassa / NayamatamayAnumANassa dihimoho[185-dvi0] samuppaNNo // 2817 / / ekAtayo patesA No jIvo NI desahINo vi| jaM to sa jeNa puNNo sa eva jIvo pateso tti // 2818 // 1 jhamANassa he| 2 Daujha ko he ta / 3 daLaM he| 4 'smAdvAdyasya-iti pratau / 5 Dajha' ko he ta / 6 'jhaM tu ko he, hantu t| 7 Daujha ko he ta / 8 ca he / 9 hujjA he / 10 'mekaM he / 11 // 325 / / iti bahuratAkhyaH prathamA jamAlinihnavaH // ta / 12 'sANi ko he dI hA ma ta / 13 pADiyassa ko he dI hA ma ta / 14 'desIya t| 15 dI hA ma pratiSu nAsti / 16 'sapure ta, 'purammI ma, puraMmI dI hA / 17 hesammatA epA niyuktigAthA / dIsammatA eSA bhAdhyagAthA / 18 dassa ko, caudasa he m| 19 gutte he ta, guttAo dI hA m| 20 uDAI ko he ta, uDAi dI ma, 'piMjAI hA / 21 hesammatA eSA nithuci gAthA / dIsamatA ess| bhASyagAthA / 22 "yANumA ta / 23 na ya ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 vizeSAvazyakabhASye [ni0 566solasa vaasaaii| rAyagihe / AtappavAtaputvaM / ekAtayo patesA ityAdi / iha vyAkhyAprajJaptau praznaH- "ege jIvappaese jIve ti vattavaM siyA ! No iNa2 samaTe / evaM be jIvapaesA, tinni, saMkhejA, asaMkhigjA vA jAva egeNAvi paeseNa Ugo No jIve tti vattavaM, jamhA kasiNe paDipuNNe logAgAsatullappadese jIve tti vatta vaM-"[] ata eva sUtramUrIkRtya tiSyagupto vyutthitaH-yokAdayo jIvapradezA nojIvaH-'no' zabdaH sarvapratiSedhe 'na jIvaH' iti-jIvAkhyAM na labhante, yAvadekenApi pradezena nyUno na jIvaH, sampUrNastu jIvaH, sa hyajIvaH san yena pradezena pUNoM jIvAlyAM prAptaH sa evaikaH pradezo jIva iti vaktavyam , zeSapradezA ajIvA eveti // 2815-18 // asya pratyuttaram - gurugA'bhihito jati te padamapatesA Na sammato jIvo / to tapparimANo cciya jIvo kadhamantimapadeso // 2819 // guruNA gAhA / tvadabhimato'nyapradezo na jIvaH, Adyapradezena tulyaparimANatvAt, prathama-dvitIyAdipradezavat // 2819 // athavA bhavato'pyaniSTApAdanam-prathamapradezo'pi te jIvaH, zeSapradezaistulya vAt, antyapradezavat / tadarthamiyaM gAthAadhava sa jIvo ki dha NAtimo vi ko vA visesa hetU te / adha pUraNo tti buddhI ekkeko pUraNo tassa // 2820 // __ adhava sa jIvo gAhA / vizeSahetorabhAvAt sarvapradezAnAM tulyateti pakSadharmatvamA caSTe / atha brUyAstvam-sAdhanadharmavikalo dRSTAntaH, antyapradezaH pariNaH, asaMkhyeyasaMkhyApUraNaH, prathamAdayo na tatheti antyapradezasya zeSapradezaistulyatvamiti / 'adha paraNo tti buddhI' evaMprakAro'pi buddhirabuddhireva, ekaikasya pradezasya tatsaM. khyApUraNatvAt / na hyekenApi vinA sA saMkhyA pUryata iti // 2820 // evaM jIvavahattaM patijIvaM sambadhA va tdbhaavo| icchA vivajjao vA visamattaM savyasiddhI vA // 2821 // 1 "AtmapravAdanAmakaM pUrvamadhIyAnasya tighyaguptasyAyaM mUtrAlApakaH samAyAtaH-tadyathAege bhaMte ! jIvapaese jIva ti" ityAdi / atra maladhArivRtau asmin pAThe'pi pAThamedaHma. vR0 pR. 946 / vyAkhyAprajJaptau ayaM viSayazcarcitaH parantu tatra pradhAnatayA dharmAstikAya samuddizya praznottarANi sNjaataani| teSAmante "egapaesaNe vi yaNa dhammasthikAye 'no dhammasthikAe' ti vattavaM siyA |......evm ahammasthikAe vi, AgAsatthikAe vi, jIvazikAya-poggalathikA vi evaM ceva-zataka dvitIya. ureDAka 10 / / totra | anmo na ko he t| 4 saMma' ko he| 5 'riNAmo ko he t| 6 maMti' ko he| 7 kaha he t| 8 tti ko he t|9 pUrNAsaM-iti pratau / 10 vi ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] tiSyaguptaHnihnavaH / evaM jIvabahuttaM gAhA / evamupapattyA sarvapradezAnAM jIvatve ekasminneva jIvabahutvaM prAptam / atha te pradezA jIvA na bhavantyato jIvAbhAva eva prAptaH / atha jIvapadArthApalApo'zakya iti icchA-dvitIya-tRtIyAdayaH pradezA jIvo bhavatu / viparyayo vA prathamapradeza eva jIvo nAntyapradezaH / viSamatvaM vA kazcijjIvaH kazcidajIvo'stu / sarvasiddhirvA yad yadabhipretamicchA-viparyayAdInAm, sarve'pi vA icchAdayaH samuditAH sidhyeyuriti // 2821 // jaM savvadhA Na vImuM samvesu vi taM Na reNutelaM va / sesesu asambhUto jIvo kadhamantimapateso // 2822 // jaM savva0 gAhA / sarveSvapi pradezeSu jIvatvaM mA bhUt , pratyekamabhUtatvAt , sikatAreNutailavat, antyapradeze'pi kevale naivAsti jIvatvaM bahuSu tattulyepvabhUtatvAt , ekasikatAtailavat // 2822 // adha desato'vasesesu to ve kidha savvadhaMtime jutto / "aMtammi va jo hetU sa eva sesesu vi samANo // 2823 / / ___ adha desato gAhA / athaitaddoSabhayAdantyapradeza muvatvA'vazeSadeza mAtrayA jIvatvam, antyapradeze tu sarvAtmanA jIvatvamiti kalpanA cet, anye'pi pradeza sarvAtmanA jIvatvamayuktam, pradezatvAt , avazeSapradezavat / yo vA'ntye pUraNAditvaM hetuH sa sarveSu samAna iti // 2823 // ___ atra doSopakSepaparihAraM pradarzayitukAmaH pramANamAhaNeha padesattaNato aMto jIvo jdhaaNtimpdeso|| Aha sutammi "NisiddhA sesA Na tu aMtimapadeso // 2824 / / Neha padesa0 gAhA / ihAnnyaH pradezo jIvo na bhavati, pradezatvAt, Adyapradezavat / evamAcAryaNAnumAne kRte para mAha-antyapradezo jIvo na bhavatIti bhavatAmAgamavirodhaH, yasmAjIvatvena sarvapradezAnnipidhya sUtreNA'ntyapradezasya jIvatvama nujJAtamiti // 2824 // __ atrAcAryaH sUtrameva pramANIkurvannAha - gaNu ego tti Ne siddho so vi sute jati sutaM[186-0]pamANaM te / sutte savvapatesA bhaNitA jIvo Na carimo ti // 2825 // 1 'saMbhu ko| 2 maMti' ko hai / 3 paese he / 5 bahuzva iti pratau / 5. to ta / 6 vi ko he ta / 7 aha ta he ta, tami ko / 8 zena mA-iti pratau / 9 bhanto . he| 10 na si ta / 11 untima he| 12 Nisiddho ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0566jaNu gAhA / nanu sUtre jIvatvaniSedhanamaparipUrNatvAdavazeSadezAnAm, tata evAparipUrNatvAdanyapradezo'pi niSiddha eva / sUtre vRtsnaH paripUrNasarvapradezasaMghAto jIvaH uktaH, na caramapradeza eva kevalamiti naivAsmAkamabhyupagamavirodhaH / sUtrapramANakasya bhavata evAbhyupagamavirodho'ntyapradezasya jIvatvaM niSiddhama yupagacchataH // 2825 // api ca pramANam - taMtU paDovakArI Na samattapaDo ya samuditA te tu / savve samattapaDao savyapadesA tathA jIvo // 2826 // ___ taMtU gAhA / ekastantuH samastapaTo na bhavati, paTopakAritvAt , tantvekadezavat / evamekapradezo jIvo na bhavati, tadupakAritve tadekadezatvAt , ekatantupaTatvavat / sarvapradezA jIvaH tadupakAritve paripUrNatvAt , samastatantupaTatvavat // 2826 / / evaMbhUtaNayamataM desapatesA Na vatyuNo bhiNNA / teNAvatthu ti matA kasiNaM ciya vatthumi se // 2827 / / evaMbhUta0 gAhA / evambhUtanayasya deza-pradezA vastuno na vi(bhi)dyante, vastveva kRtsnaM paramArthaH taddeza-pradezAstadatiriktAH abhAvaH, tadavyatiriktitvAttadeva vastu, ki taiH kalpitairiti ? // 2827 // jati taM pamANamevaM kasiNo jIvo adhokyArAtI / dese vi savvavuddhI pavana sese vi to jIvaM // 2828|| jati taM pamANa0 gaahaa| yadyevambhUtanayamataM pramANam, tataH kRtsno jIvaH prapadyatAm / athopacArAdantyapradezo(ze) jIvatvamavopepvapyupacArAdeva jIvatvaM pratipadyasva // 2828 // juttI va tadukyAro desoNe Na tu padesamettammi / jadha taMtUNaM va paDe paDovayAro Na taMtummi // 2829 / / jutto va gAhA / yuktataro vA tadupacAraH, ekadezonabahuvAt / na tu dezamAtre, ekatvAt / ekapradezone vA jIve jIvopacAro yuktaH, taHkAryAbhivyakteH, ekatantUne paTe paTopacArakt / / 2829 / / iya paNNavito jAdhe Na pavajjati so tato kato vajho / tetto AmalakappAthai mittasiriNA suhovAyaM // 2830 // 1 "tthu tti ko he| 2 degndhu siddhaM ta / 3 saMpa ta / 4 jatto he / 5 desUNe ko hai| 6 mi ta, Nammi ko / 7 nanu iti prtau| 8 zone vA jIve vA jovo iti pratau / 9 kato tato he ta / 10 tato he / 11 e he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566 ] tiSyagupta nihnavaH / bhakkhe'NNa- pANa- vaMjaNa vatthaM tAvayavalAbhito bhavati / sAvaya ! vihammitA mo kIsa tti tato bhaNati saDDhI || 2831|| siddhaMto pajjaMtAvayavame'vayavI / NaNu tu jati saccamiNaM to kI vi[ 186 - dvi0 ]dhammaNA micchamidharA me || 2832 || iya gAhA | bhakkha'NNa gAhA / NaNu tumbha ityAdayaH sphuTArthAH // 2830-32 // antAvayavo Na kuNati samattakajjaM ti jati Na so'bhimato | saMvavahArAtIte to tammi kato'vayavigAho ? || 2833 || antAvayavo gAhA | anyAvayavo'vayavI na bhavati, samastAvayavikAryAkaraNAta, taHsaMvyavahArAtItatvAt. AdimAvayavavat avayavA (vyantara kumbhAditatvAt (divA ||2833|| antimataMtra Na paDo takajjAkaraNato jadhA kuMbho / adha tadabhAve va par3o to kiM Na ghaDo khapuSkaM va // 2834 // aMtima 0 * gAhA | antyatanturna paTaH paTakAryAsa (za katvAt kumbhavat / atha tatkAryAkararNe'pi tantozcet paTatvamiSyatve (te), kumbho'pi tarhi paTa evAstu, kharavipANaM vA paTaH, paTakAryAsa (za)katvAt antyatantuvat ||2834|| athavA -- uvalaMbhavvavahArA'bhAvAto Natthi meM khapuSkaM va / "antAvayave'vayavI ditAbhAvato A'vi // 2835|| 12 547 upalaMbha0 gAhA | anyAvayave'vayavI nAsti, anupalabhyamAnatvAt, vyavahA rAbhAvAt khapuSpavat / ekAvayave avayavI tiSThatItyubhaya (yA) siddha:, dRSTAntAbhAvAccAnanvayaH // 2835 // 12 paccakkhato'NumANAdAgamato vA pasiddhiratthANaM / savvapANavisayAtItaM micchattametaM me // 2836 // 14 paccakhato gAhA / 'ekAvayave'vayavI jIvaH' ityetada vAkyaM midhyArthaM vA sarvapramANaviSayAtItatvAt kharaviNavat // 2836|| 1 1 he / 2 bhAi ko he ta / 3 mhe ko he / 4 tujha ko he 5 'mittio ko, 'vamitta ' / 6 vaha ta / 7 aMtova' he, 'antova' ta / 8 so ko he ta / 9 atyaMtaM ta iti pratau / 10 me ko, te heta / 11 aMtA ko hai / 12 vAvi ko he ta / 13 siddhI atthA he / 14 me ko he ta / 69 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgAmA iya 'vAtitasaMbuddho khAmita paDilAbhito puNo vidhiNA / gaMtu gurupAdamUlaM sasIsapariso paDikato // 2837 / / iya gAhA / gatArthA // 283 // // iti jIvapradezavAdI tipyaguptanAmA dvitIyo niyH|| 'codA do vAsasatA taiyA siddhiM gatassa vIrassa / to avyattayadiTThI setaviyAe samuppaNNA // 2838 // setavi polAsADhe 'jogge tadivasa hitayamUle ya / sodhamme NaliNigumme rAyagihe muMriya balabhadde // 2839 / / " guru[187-0]NA devIbhUteNa samaNarUveNa vAitA sIsA / sambhAve parikadhine avvanayadidviNo jAtA / / 2840 // ko jANati kiM sAdhu devo vA to Na vandaNijjo" tti / honA'saMjataNamaNaM hojja musAvAyamasuo tti // 2841 / / codA do gAhA / satavi gAhA / guruNA devI0 / ko jANati gaahaa| na hotat jJAtuM zakyaM sAdhurayamasAdhurayam , sAdhuvepakriyAyukta vAta , ahamiva / asmadguruNA ASADhasAdhunA devIbhUtenAne kAntikaH, paNmAsasAdhuvapakriyAyuktatvaM deve. 'pyasAdhau dRSTamiti / tasmAt sAdhutvA'nizcayavadevyaktatvAdevAjJAnikapakSAzrayaH / ekatrAsaMyatanamanAdaviratyanumatedopaH, avandane'pi 'ayamamukaH' iti kadAcinbhRpAvAdAda mukhyaguNaghAta iti tUNIbhAva eva zreyAn // 2838-41 // tathA sarvasAdhukriyAkalApalopa ityaniSTamApadyate / tataH sthaviravacana tatsambodhanArtham --- theravayaNaM jati pare saMdeho ki suro ti sAdhu ti / "deve kadhaM Na saMkA kiM so devo Na devo tti // 2842 // theravayaNaM gAhA / yadyayamevaM sAdhAvanekAntaH, deve kathaM nizcayaH--so'pATo deva eveti ? // 2842 // teNa phehite tti va matI devo haM rUbadarisaNAto ya / sAdhu tti ahaM kadhite samANarUbaiMmmi kA saMkA ? / / 2843 / / 1 coti ko hai ta / 2 gaMtu ko he| 3 pAmU ko|| 4 ayaM pAThaH ta pratau / ., ca udama he ta ma / 6 avvatnayANa dihI dI hA ma / 7 eSA he sammatA niryakti gAyA / 8 oMga kI he dI hA mt| .. sohama dI hama ma / 1. gari" he / 11 eSApi he sammatA niyuktigAthA / 12 Nijja t| 1: mamuo ko he ta 15 sarvatyA iti pratau / 15 ca yAvadavya-ini pratau / 16 devo je / 1. hiyaM ti ko heta / 18 svaM pi je / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566 ApADhanihnavaH / 549 teNa kahile ni / deva evAsAviti nicitaM satyametat , tenAyAtatvAt 'dayA dharmaH' iti yathA / nanvevaM pratipramANamapi-sAdhura hamiti satyametata, tenAkhyAtatvAt , dayAdharmavAkyavat / tathA sAdhurevAham , sAdhurUpaveSadhAritvAt , prasiddha. sAdhuvat // 2843 // devassa va kidhai vayaNaM saccanti Na sAdhurUbadhArissa / Na paropparaM pi baMdadha naM jANatA vi jatayo tti // 2844 // devassa va gAhA / devasya vacanaM satyam , na sAdhoH-sAdhurUpadhAriNa iti vizeSahe torabhAvAt kathamidaM pratipattavyam ? yatazca bhavatAM svasaMvedye'pi parasparaM yatitve parasparAvandanAt sandehaH // 2844 // teSAM hi katham --- jIvAdipatatthemu a suhuma-vyaya hita-vikiTarUvermu / accantaparokkhamu a kiya Na jiNAdImu meM saMkA ? // 2845 / / jIva0 ityAdi / jIvAdi padArtha 'tpannasUma-vyavahita-viprakRSTapvayantaparokSeSu kiM na sandehaH syAt ! tatsandehe sarvameva dIkSAdiviphalamiti mucyatAmasadgrAhaH / / 2845 // tavvayaNAto va matI NaNu tavyayaNe susAdhuvitto tti / AlayavihArasamito samaNo'yaM vandaNijjo tti // 2846 // tabdhayaNAto gAhA / syAdepA buddhi:---tadvacanAjIvAdipadArthaSu na saMdehaH / evaM tarhi tadvacane idamapyasti 'AlayavihArasamito samaNo'yaM vandaNijjo' tti // 2846 // jaya vA jiNindapaDimA niNaguNarahita tti jANamANA" vi / pariNAmavimudbhatthaM [187-dvi0]vaMdadha tadha kiM Na sAdhU pi ? // 2847 // jadha vA gAhA / athavA AlayavihArasamitAH sarvaNApi vandanIyAH, pariNAmavizudihetutvAt , jinaguNahitajinendrapratimAvat / / 2847 / / etat - pramANAnvayapradarzanArtha gAtheyamhojne Na vA sAdhuttaM jatirUve Nasthi ceva paDimAe / sA kIsa baMdaNijjA natirUve kIsa paDisedho ? // 2848 // 1 ki he ta / 2 saccaMti ko he / 3 vanda he / 5 gantA he / 5 jayau ko he ta / vi ko| , vyavihita 8 vemu ko he ta / 9ccaMta ko| 10 gida ko he / 1 / 'dima ko he ta / 12 hiyaM ti ko he| 13 'mANo je / 14 hujja hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ ni0 566 hojja Na vA gAhA / pratimAyAM niHsandigdhaM jinaguNarahita] [va] macetatvAt / yadi [ti] rUpe kadAcit saMyamaguNasambhavo'pi / tatastatra kiM pratiSedhaH : - 'kimiti kSepe'- na yuktaH pratipedha iti kAkvA'bhidhAnam ||2848|| 550 itara Aha---- 'assaMjatajatiruve pAvANumatI matI Na paDimAe / NaNu devANugatAe paDimA vi horje so doso ||2849|| assaMjata0 gAhA / ata eva kadAcit sambhavAt kadAcidasambhavAt yatirUpe yuktaH pratiSedhaH, asaMyatayatirUpe sAvayakriyAnumodanAt pratimAyAM tadopAsambhavAdekAntena vandanIyatvamiti / nanu pratimAyAmapi sannihitadevanAyAm asaMyatapApAnumatistulyeti tatrApi pratiSedhaH prAptaH, nepyate ||2849| tatpratisamAdhAnArthamAha atha paDimA Na doso jiNabuddhIya Namato vizuddhassa / to jatirUvaM Namato 'jatibuddhIe kareM doso ? // 2850 // adha paDimA gAhA / yatirUpamasaMyatamapi guNavadabuddhacA namasyato na dopaH pratyuta nirjarAguNaprAptirapi vizuddhabhAvatvAt, sannihitAsannihitadevatA [m) jinapratimAmiva // 2850 // --sAdhyadharmavikalo dRSTAntaH, jinapratimAyAmapi doSa eva devatA athAtra brUyAt zaGkayeti ata Aha atha paDimaM pi Na baMdadha devAsaMkAya to Na 'betavA | AhArovadhisejjA mA devakatA "havejja pahu ||2851 / / ko jANati kiM bhattaM kimayo kiM pANayaM jalaM majjaM / kimalAbu mANikkaM kiM sappo cIvaraM hau ||2852 // ko jAti kiM suddhaM kimasuddhaM kiM "sajIva - NijjIvaM / kiM bhak kimabhakkhaM pattamabhakkhaM tato savvaM // 2853 || atha paDimaM pi gAthAtrayam / dRSTAntaprasAdhanamidam-jinapratimAyAM guNabuddhacA na doSaH, bhAvavizuddhigrahaNAt, AhAropadhizayyAdiSviva / athAhArAdiSvapi 1 1 asaM he / 2 mAeko he ta / 3 he / pratyAM nAsti 4 hojja ko, hujjata / 5 e ko he, 'mAi ta / 6 'DIe ko he ta / 7 kA ko, 'kAi he ta / 8 to gheta je / 9 degdhisajjA he / 10 bhava' ko hai / 'veja ta / 11 doro ko / 12 vamajjI ko / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 551 ni0 566] ApADhanivaH / zakaiva-kiM bhaktam ? kiM kRmayaH ? ki pAnam ? Ahosvita madyam ? kim alAvu ? kiM mANikyam ? cIvaramapi kiM sarpaH ? kiM hAraH ? iti sarvatra saMzayAt sarvavyavahAralopAllokAgamavirodhau / evamevAnye'pi doSAH iti abhyupagamavirodhaM sUcayati / / 2851-53 // jatiNA vi Na sahavAso seo pamayAkusIlasaMkAe / hojna gihI vi jati tti ya tassAsIsA Na dAtavyA // 2854 // Na ya so dikkhetavyo bhanyo'bhavyo tti jeNa ko muNati / [188-0] coro ticAriyo tti ya hojna va paradAragAmi tti // 2855 / / ko jANati ko sIso ko va gurU to Na tabiseso vi / gajjho Na yovadeso ko jANati sac.maliyaM ti // 2856 / / kiM bahuNA savvaM ciya saMdiddhaM jiNamataM jiNindA" ya / paralogasaggamokkhA dikkhAye kimatthamArambho ? // 2857 // jatiNA gAhA 4 bhAvitArthAH / adha saMti jiNavarindo tavyayaNAto ya svvpddivttii| to tavvayaNAtI"cciya jatindaNayaM kadhaM Na mataM? // 2858 // jati jiNamataM pamANaM muNi tti to bajjhakaraNaparisuddhaM / devaM pi candamANo visuddhabhAvo visuddhotu // 2859 // adha santi gAthAdvayam / atha lokAbhyupagama-virodhau mA bhUtAmiti jinendrA jinapravacanaM [ca] niHsandigdham / taduktAvAdeva yativandanamapi guNa buddhayA karttavyam , [bhaga]vadbhiraktatvAt, AhArAdi grahaNavat , gurUpadezAdivadvA / avi. dhAtrAzaGkava na yuktA karttam . anyasya devasya yativeSadhAriNaH kacidapyadRSTatvAt , yo'nyadaSADhazarIrAccharIramadhiSTAsyati // 2854-59 // ata iyaM gAthA-- jadha vA so jativeso" diTTho to" "kettiyA surA aNNe / tubbhehi diTTapuvvA savvatthApaccayo jaMbhe // 2860 // 1 degmAhossamalAbuddhimANiva yam- iti prtau| 2 saMvA he ta / 3 tti tassA je / 5 coha ko he ta / 5 riu ko he| 6 va t| 7 hoi he / 8 tao he / 9 cauva ta he| 1. ccamili ta / 11 jiMdA ko he / 12 degkkhAi ta / 13 kkhAe ko he ta / 14 degriMdA ko he| 15 gAu ko he| 16 vaMdadeg ko he 17 'vaMda ko| 18 suddha ta / 19 tti he ta / 20 tirUvo he t| 21 ta ha ko he ta / 22 kitti he / 23 bhehi ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 566jadha vA so yativeSadhAritvaM savizeSaNaM yattatraivApADhadeve dRSTam , tatraiva saMyama kAriNaM ApADhasAdhuzarIrAdhArayativepadhAritvAdevopamiti tiH, naivAnyatra sAdhau devatvaM gamayati asAdhAraNatvAd dRSTAntAbhAvAt // 2860 // athopasaMhAragAthA nigamanAya - chatumatthasamayacajjA vavahAraNayANusAriNI savvA / taM tadha samAyaraMto sujjhati savyo vi suddhamaNo // 2861 // saMvavahAro vi valI jamamuddhaM pi gahitaM sutavidhIe / koveti // sapaNNa bandayi ya katAyi chatumatthaM // 2862 // NicchayavavahAraNao[188-dvi0]vaNItamiha samANaM jiNindAgaM / ekatarapariccAo micchaM saMkAtayo je ya // 2863 // . chatumatthasamayetyAdi gAthAtrayam / sarvatra chamasthakAlikI caryA vyavahAranayAnusAriNIti / pramAgamatra-masthasya bhAvazuddhayA asaMyatayatirUpavandanaM na doSAya sUtrAnusAritryavahAra nayA nuvati vAn, sUtravidhigRhI sarvajJAnumatasadoSA''hAraparibhogavat , athavA ke balinaH chadmasthavandanavat / tasmAnnizcayavyavahAradvayopasaMgRhIta zAsane. 'sminne kataraparityAgo mithyA darzana miti zaGkA na kAryA // 2861-63 // jati jiNamataM payajjadha to mA vavahAraNayamataM muyadha / vavahAra riccAe titthuccheto jato'vassaM // 2864 // jati jiNa. gAhA / vyavahAranayo na parityAjyaH, jinendrAnumatatvAnnizcayanayavat / vyavahAranayaparityAgAcca tIrthIcchedo'vazyaM bhaavo| sampratyapi saMyamakriyAnuSTAnAt duH(1)pama duHpamAyAmiva / / 2864 / / iya te NAsaggAhaM muaMti jAdhe bahu~ pi bhaNantA / / to saMghapariccattA rAyagihe NivatiNA NAtuM // 2865 / / balabhadeNagyAtA bhaNaMti te sAvayaM tavassi tti / mA kuru saMkamasaMkAruhemu bhaNite bhaNati rAyA // 2866 / / ko jAgati ke tubhe kiM corA cAriyA ahimara ti / saMjatarUpacchaNNA sajjama bhe vivAdemi // 2867 / / 1 giMdA ko ha / 2 tA ko / 3 ranicchae ko / 4 rana unae ko / 5 degNatA ko he / 6 mAvaya ko he ta / 7 vayaM ko ta, vaM he / 8 'hirama ta / 9 ajja" ko he t| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 553 23 ni0 566] azyamitranihnavaH / NANaceriyAhi Najjati samaNo'samaNo va kIsa jANaMto / taM sAvaya ! saMdehaM karesi bhaNite 'Nivo bhaNati // 2868 / / tubhaM ciya Na paroppara vIsaMbho sAdhayo tti 'kidha majjhaM / NANacariyAhi jAyatu caurANa va kiNe tA saMti // 2869 / / uvattito bhayAto ya pavaNNo sac.mayasamaiggAho" / NikkhAmitAbhigaMtuM gurumUlaM te paDiktA " // 2870" / ___ iya te ityAdisarvAH sphuTArthAH / / 2865-70 // // iti tRtIyo'vyaktAbhidhAnanihnavavAdaH // vIsA do vAsa[189-0]satA taiyA siddhiM gatassa vIrassa / sAmuccheiyadiTThI midhila purIe samuppaNNA / / 2871 / / midhilAe lacchighare mahagiri koNDiNNa Asamitte ya / NeuNiyeNuppavAte rAyagihe khaNDarakkhA ya // 2872 / / NeuNamaNuppatrAte adhigjito vatthumAsamittassa / ekkasamayAtivocchetamuttato NAsapaDivattI // 2873 / / vIsA do vAsasatA gAhA / midhilAe / Ne uNamaNuppa vAte gAhA / azvamitrasyAnupavAdapUrvamadhIyAnasya naipuNaM nAma vastusUtram tatra ekasamayAdyutpAda. vinAzaprabandhAt sarvavastuvinAza iti pratipattirupajAtA / / 2871-73 / / tasyAzcopapatti:uppAtANaMtarato savvaM ciya savvadhA viNAsi tti / guruvayaNamegaNayamatametaM micchaM Na savyamataM // 2874 // uppAtANaMtarato gAhA / satyama , utpAdAnantaraM vinAzo bhavati / etadekanayamatamekAntena mithyAdarzanena, [na] sarvapAM nayAnAM matam // 2874 / / Na hi savvadhA viNAso addhApajjAyamettaNAsammi / / "saparappajjAyANaMtadhAmaNo vatthuNo jutto // 2875 / / 1 kiri' ko t| 2 yAhiM ko he / 3 degremi ta / 5 puNo ta / '. parAparaM he / 6 kaha he / 7 Nakiri' ko t| 8 yAhiM ko he / 9 yada he ta / 1. vi ko he t| 11 ki na ko he| 12 vautti hai| 13 pavvaNNA he ta / pavvaNA ko / 14 pavyamadeg ta, savvama he| 15 yamasaggAhA ko, yamasaggAhe he / 16 gAhe ta / 16 vakatA // 18 ayaM pAThaH ta / 19 esA hesammatA niyukti gAthA / 20 koDi ko he ta ma dI hA / 21 "NiyANu' he do hA / epApi 2872 saMkhyAvatI hesamma tA niyuktigAthA / 22 ahijjao ko he ta / 23 egasa ko he ta / 25 degso'ddhA he / 2', rapajjA je ta he / 26 dhammiNo je| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 vizeSAvazyakabhASye [ni0 566Na hi gAhA / yo'pi cAsAvutpAdAnantaraM vinAzaH, so'pi na sarvathA cheda eva kintu advAparyAyamAtranA[zo']sau, yato dravya-kSetra kAla-bhAva-paryAyAvanaddhasvaparaparyAyAnantadharmakaM vastu, tasyaikena samayamAtravizeSaNena nAzAt sarvathA vinAzo vaktuM na yukta iti // 2875|| evaM guruNA'bhihite'zvamitraH' punarAha-AgamapramANA guravaH vayaM ca / tato yatsUtre'bhihitaM tat kathamapramANaM bhaviSyatIti AgamavirodhaH kilAcAryasyeti / tata ucyate - adha suttAto tti matI gaNu sutte sAsataM pi NidineM / vatthu davvaTThAe asAsataM panavahAe // 2876 // adha suttAto gAhA / nanUktamasmAbhiH-ekanayamatametat yato dvitIyanayamatamapi sUtre'sti-dravyArthataH zAzvataM vastu, paryAyArthAt(da)zAzvatamiti // 2876 / / etya vi Na savvaNAso samayAdivisesaNaM jato'bhihitaM / idharA Na savvaNAse samayAtivisesaNa juttaM // 2877 / / estha vi gAhA / atrApi ca paryAyanayamatena sarvanAzaH kintu ekasamayotpAdAdekasamayavinAzAt svasamayavizeSaNAnna sarvaprakArotpAda-vinAzau // 2877|| tadudAharatiko paDhamasamayaNAragaNAse vitisamayaNArago NAma / Na suro ghaDo abhAvo va hoti jati samvadhA NAso // 2878 // ko paDhama0 gAhA / prathamasamayotpanno nArakaH 'prathama samayaH' ityucyate / sa eva tena prathamasamayaviziSTa nArakatvena vinazyan dvitIya samayasthitivizeSaNAt 'dvitIyasamayanArakaH' iti vyapadizyate / samayA utpate(yante) vinazyanti ca, nArakatvaM tu asaMkhyeyakAlasthiti bhavAntakAlamavatiSThate / tena dvi(hi) prathamasamayAdikAlaparyAyeNotpadyante vinazyanti ceti tadutpAdavigamAnna sarvathA vinAzaH / tasya pratha samayanArakavinAze sarvAtmanA nArakocchedaH (de) ko'sau dvitIyasamaye nArako nAma pUrvasmAd atyanta bhinna jAtIyaH ki devaH ? Ahosvid ghaTaH ? kimabhAva eva sarvathA nAzAt ? unyate ca bhavatA 'nArakaH' iti / tasmAnnArakaparyAyA'vyayI sa sthiti kAlAvasthAyI na vinaSTa iti tenA(na) vyapadizyate // 2878 / / 1 tazvamiyaH pu-iti pratau / 2 tAu ko he / 3 sutte naNu ko he / 4 'jayahA he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566 ] upodghAte sAmucchedikadRSTinihavaH / adhava samANuppattI samANasaMtANa[189-dvi0]to matI hojjA / ko savvadhA viNAse' saMtANo kiM va sAmaNNaM // 2879 / / adhaya gAhA / senAnaga(senAvana)santativAsanAtaH samAnarUpotpattiriti sAdRzyabhrAntyA sa eveti vyapadezaH / tat tu ata evAyuktam / sarvathA vinAze niravaye kaH santAnaH, ki vA sAmAnyam ? // 2879 / / api casaMtANiNo Na bhiNNA jati saMtANo Na NAma santANo / adha bhiNNo Na kkhaNiyo khaNiyo vA jati Na santANo // 2880 // saMtANiNo gAhA / nAsau santAnaH, santAnibhyaH sakAzAda[na]nyatvAt , santAnivat / athAyaM doSo mA prApaditi bhinnatvamabhyupagamyate, tataH santAno'kSaNikaH prApnoti, kSaNikebhyaH santAnibhyo'nyatvAt , AkAzavat / tatazca kSaNikaM sarvamiti pUrvAbhyupagamavirodhaH / athaitasyApi kSaNikatvamabhyupagamyate / tato'sau santAno na bhavati, kSaNikatvAt , santAnivat // 2880 // puvvANugame samatA hojja Na sA savvadhA viNAsammi / adha sA Na savvaNAso teNa samaM vA gaNu khapuppha // 2881 // punvANugame gAhA / yadi pUrvamuttaratrAnugacchati, tataH samatA sAdRzyaM bhavet / sarvathA vinAzayuktaM tdbhyupgmyte'nugmaa'bhaavaat| pUrva vijJAnasya ca saviSayasya naSTatvAt uttarakSaNavastu kasya samAnam, kasya vA samabuddhirubhayoniranvayanaSTayoH / atha sA samatA abhyupagamyeta, na tarhi sarvathA nAzaH, kasyacidaMzasyAnvayino nityasyAbhyupagamAt / atha sarvathA vinAze'pi sabhAgasaMtateH samatA'bhimanyate / tataH khapuSpamapi pUrveNa samAnamastu, niranvayAt, uttarakSaNavat // 2881 / / api cAniSTaprasaGgaHaNNa viNA se aNNaM jati sarisaM hoti hotu telokkaM / tadasaMbaddhaM ca matI so - kato savvaNAsammi // 2882 / / aNNaviNAse gAhA / pUrvasminniranvaye'pi naSTe ta sadRzaM sarvaM trailokyamutpadyatAm, niranvayatvAt , taduttarakSaNavastubat / na ca trailokyaM tatsadRzamutpadyate, dRSTeSTavirodhAt / 1 NAso ta / 2 tattva evAyuvataM saM-iti prtii| hujja he / 5 puvvaNubhaMga iti pratau / 5 telukkaM he / : vi ko he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 vizeSAvazyakabhASye [ni0 566atha pUrveNa saha sambandho'sti pratyAsanni(tti)ruttarasyeti yuktaM tatra sAdRzyam, na trailokyasya, asambaddhatvAditi / AcArya Aha-so'pi sambandho naiva sarvanAze yujyata ityabhiprAyaH // 2882 // api cAsau kSaNikavAdI paryanuyujyate-- kidhe vA savvaM khaNiyaM viNNAtaM jati matI sutAto ti / tadasaMkhasamayasuttatthagahaNapariNAmato juttaM // 2883 // vidha gaahaa| kathametat tvayA vijJAtaM sarva kSaNikamiti ? ka(kA)dAcidrUpAcchUtajJA. nAditi / tataH asaMkhyeyasamayamUtrArthagrahaNapariNAmaparisamApteH asaMkhyeyakAlAvasthAnaM yuktam // 2883 // Na tu patisamayaviNAse 'jeNekke kakkharaM ciya padassa / saMkhAtItasamaiyaM 'saMkhejAI padaM tAI // 2884 // *saMkhejapataM vakkaM tadattharohaNapariNAmato honaa| savvakhaNabhaMgaNANaM tadajuttaM samayaNagussa // 2885 / / Na tu patisamaya0 gAhA / naiva pratisamayavinAze zrutajJAnopayogaH, yasmAt padasyAvayavA akSarANi, tathaikai kamakSaramasaMkhyeyasamayam , saMkhyeyAnyakSarANi padam, saMkhyeyAni padAni vAkyam, vAkyAttadarthagrahaNapariNAmaH-sarvaM jagata kSaNikamiti etAvantaM kAlamavasthitasyaikasyA'kSaNikavijJAne yujyate vaktuma, na tu samayamAtranaSTasya // 288485 // na kevalametadevAyuktamanyadapi kSaNabhaGgavAdino na yuHyate-- tettI" samo kilAmo" sArikkha vivekakhapaccayAdINi / ajjhayaNaM [190-50] jjhANaM bhAvaNA kA savvaNAsammi // 2886 / / tettI samo gAhA / tettI tRptiH "dhANirityarthaH, zramaH khedaH, "kilAmo" klamo glAnirityarthaH, sAdRzyaM sAdhayaM, vipakSo vaidhaveM, pratyayaH pratItiravabodhaH, adhyayana granthAbhyAsaH, dhyAname kAlambanasthairyam, bhAvanA vAsanA-punaH punaH kriyAnyAvRttiHetAni sarvanAze sarvANi na yujyante / tatazca lokAgamavirodhau // 2886 // ___etAnyeva bhAvayannAha1 kadha ta / 2 suyAu ko he / 3 payasa ta / 4 jeNivika he / . 'sAma he| 6 saMkhijjA ko he| 7 saMkhijA he / 8 yaggaha hai| yagAha t| 9 hujjA ko he| 10 tittI ko he| battI ta / 11 lAso ta / 12 'virakkha ta / 13 ya ko het| tRptiH giri -iti prtau| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] upodghAte sAmucchedikadRSTinihnavaH / aNNoNo patigAsaM bhottA aMte Na so vi ko tettI / gaMtAdayo vi evaM iya saMvavahAraMvocchittI / / 2887 // aNNoNNo patigAsaM / "prasu glasu adane" prasanaM grAsaH kavalaprakSepaH, prAsaM prAsaM prati pratigrAsaM bhoktA devadattaH anyazcAnyazca kSaNikavAde bhavati, ante punaH kriyAyAH bhujo je)rabhAvaH, bhoktA'pi nAsti, tato'ntyamAse kSipte kA tRptiH, kasya vA ? etanna yujyata eva / tathA ca na gacchato gantuH zramo bhavatIti / gantA'pyevam-prathamapAdo . dvAre gantA yaH sa dvitIyapAdo dvAre naSTa ityanyo gantA, punarapyanyaH punarapyanya iti antyapAdo dvAre gaterabhAvAdgantaiva nAsti, kaH zramo nAma ! kasya vAsau ! ekasya khedAbhAvAt / evaM sarveSu bhAvanA / tatazca lokazAstravyavahArocchedaH prApta iti kSaNikavAdastyAjyaH // 2887 / / athAzvamitraH pratyavatiSThate - jeNaM ciya patigAsaM bhiNNA tettI ato ciya viNAso / tittIe tittassa ya evaM ciya savvasaMsiddhI // 2888 / / jeNaM gAhA / pratigrAsamiti vImA prathama prAsabhoktA dvitIyagrAsabhokturanyaH, bhinnavizeSaNatvAta , bhoktRsnAtRvat / prathamagrAsazca dvitIyamAse na bhavaHyato prAsabhedAdeva tadrokturanyatvamiti bhoktAro bhinnAH, tRptayo'pi ca bhinnA eveti grAsasa mutkarSAt / yenaiva kAraNena bhoktRbhedastRptibhedazca tenaiva kAraNena pUrvavinAzAdutaro. pAdAt kSaNabhaGga iti / evameva tRptitRptayovinAzasidhyA sarveSAM gantRzramAdInAM vinAzasiddhiriti // 2888 // __ AcAryaH pratyuttaramAhapubillasanmaNAse "vaDhI "tettIe ki nnimittaato"| adha sA vi te'Nuvattati sabaviNAso"kadhaM jutto // 2889 // pudhi0 gAhA / pUrvaprAsasya sarvathA nAze tRptervRddhidRSTA sA ki nimittA'. bhAvataH kSaNabhaGgavAdinaH ? athAsau vAsanA'pekSeti pUrvavAsanAmanuvartate / nanvevaM na sarvAtmanA nAzaH pUrvavAsanAnvayatvAt // 2889 / / dikkhA bi savvaNAse kimatthamadhavA matI vimokkhatthaM / so jati NAso sabassa to tao"kintha dikkhAe // 2890 // 1 aNNaNNo ko he ta / 2 bhuttA he / 3 anneNa ta / 1 ko ko| 5 tittI ko he| 6 gaMtodae ta / 7 ravucchi he| 8 tittI ko he / 9 ciya he / viya ta / 10 vuDDhI ko he ta / 11 tittI ya ko he ta / 12 tA bhe ko| 13 degNAse he / 14 va ko he ta / 15 kitha ko, ki va he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 vizeSAvazyakabhApye [ni0 566dikkhA vi savvaNAse gAhA / pratracyA dIkSApyaphalA sarvathA nAze abhAvaphalatvAt vandhyApravAhanavat / athaiSA buddhirmokSArtha dIkSeti / asiddho hetuH / atrocyatemokSo yadi bhAvaH, na tarhi sarvanAza:- ityabhyupagamavirodhaH / athAbhAvo mokSaH tataH siddha eva hetuH, sarvasyApi ca prayatnamantareNa nAzasyAvazyaM bhAvitvAdvinaiva 'dIkSayA mokSaprAptiriti viphalA dIkSA // 2890 // apa Nicco Na kkhaNi to savvaM adha matI sa saMtANo / Ne hato tti tato dikkhA NissantANassa mokkho tti // 2891 / / adha Nicco gAhA / atha nityo mokSaH sarvasyAvazyaM bhAvivAdbhAvazca / tataH sarva kSaNikamiti pratijJAhAniH / athavA dIkSA pra(ma tidIrthasantAnavicchedAya, niHsantAnasya mokSa iti // 2891 / / evamapichiNNeNAchiNNeNa va kiM saMtANeNa savvaNahassa / kiM vA'bhAvIbhUtassa saparasantANacintAe // 2892 // chiNNeNa gAhA / sarvathAnaSTasya sarvasyaiva santAna:] chinna iti na dIkSAdi. yatnenArthaH / kiM vA tasyAbhAvIbhUtatvAt svaparasantAnavicchedacintayA, vandhyAputrasyeva santAna iti na dIkSAdiyatnenArthaH // 2892 // yaduktaM ' sarva kSaNika [iti ] pratijJAhAniH prAptA' iti tAsamAdhAnArthamAhasavyaM payaM va khaNiyaM pajjate NAsadarisaNAto" ti|| NaNu aito cciya Na "kkha[190-dvi0]NiyamaMtaNAsovaladdhIto / 2893 / savvaM gAhA / sarva kSaNikaM paryante'vazyambhAvinAzavAt / AcArya Aha. anu eva na kSaNikaM sarva, paryante'vazyambhAvinAzatvAt payovaditi dharmasvarUpaviparItasAdhano viruddha ityabhiprAyaH ArAdavinaSTa mane vinazyatIti // 2893 / / idherAdito cciya tao "dIsejjate 3 kIsa va samANe / savvaviNAse" NAso dIsati "aMte Na soNattha / / 2894 // idharAdito cciya gAhA / yasya sarva kSaNikaM tamyAdita evaM nAzena bhavitavyaM kSaNikatvAttadantavat / kimiti sarvanAze samAne paryanta eva dRzyate nAzaH, 1 dIkSAyayA iti pratau / 2 aha' ta, bhahau he / 3 saMtA ko he / 4 muvH| he / 5 dIrghaH-iti pratau / 6 NeNa achi' ko| 7 ki abhA ko, kiM cAbhA he| 8 saMtA ko he| 9 'ciMtA ko he| 10 gAu ko he / 11 itto ko heta / 12 khaNi ko he| 13 maMte nAso ko he t| 15 naSTaM magrevi iti prtau| 15 'rAiu ko he, rAto t| 16 dosajja ta / 17 va ko / 18 mANo he ta / 19 degNAso ta / 20 anno Na ta / 21 ttadaMbhavat-iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] upodghAte sAmucchedikadRSTinihavaH / nAnyatrAdau madhye vA ? // 2894 // aMte va savvaNAso paDivaNNo keNa jatuvaladdhIto / kappesi gvaNaviNAyaM NaNu pajjAyaMtaraM taM pi // 281.5 / / aMte va savva0 gAhA / ante vA kena sarvanAzaH prapannaH paryante'vazyaM. bhAvinAzatvAdityanyatarA'siddhaH / tatazca sarvakSaNikasAdhyadharmavikalpanA'pagatA, yathaivAyo nAzaH paryAyAntaramevamantyo'pi nAzaH paryAyAntarameva, dIpAdermapIpariNAmApattyAdivat // 289.5 / / jesiM ca Na pajjate viNAsadarisaNamihavarAtINaM / taM Niccabhuvagamato savvakhaMNaviNAsamanahANI // 2896 / / jesiM ca gAhA / athavAnyupagamya paryante nAzaM AkAzavaidharmyadRSTAntasaddhA vAdakSaNikatvamambarAdInAm / ataH sarvakSaNikapratijJAhAniH tadavasthA // 2896 / / pajjAyaNayamatamiNaM jaM savvaM vigamasaMbhavasabhAvaM / dabaTTiyassa Nic egataramataM ca micchattaM / / 2897 / / pajjAya. gAhA / etacca kSaNikatvaM paryAyanayamatam / sarva hi vastu paramArthataH vigamasambhavaparyAyadyopagRDhaM paryAyanayamatam / dravyArthika nayasya matam sarvameva dhruvaM nityam / ekataraparityAgAdekataraparigraho mithyAdarzanami yubhayasaGgrahaH kAryaH // 2897|| jamaNaMtapajjayamayaM vatthu bhuvaNaM va cittapariNAmaM / 'thitivibhayabhaMgarUvaM NiccANiccAtitobhimataM / / 2898 / / jamaNaMtaparyAyaM sthitivibhavarbhaGgarUpaizcitrapariNAmaM vastu, anantaparyAyatvAt , nityAnityobhayarUpavakravarjutvavigamasambhavAGgulidravyavadha(t) sakalabhuvanavat / yadeva kiJcidiSTaM sa eva dRSTAnta ityarthaH // 2898 // muhadukkhavaMdhamokkhA ubhayaNa yamadANuvaittito juttaa| egatarapariccAe savvavyavahAravicchittI / / 2899 / / suha* gAhA / sukhaduHkhabandhamokSabhAk syAhAdI saMsArI puruSaH, drapaparyAyobhayarUpatvAt , rAjAparAdhikRtaM(ta)prasAdadevadattavat / / 2899 / / 1 khaNa' he / 2 degNAso ta / 3 va he| 4 deghacarA ta / 5 tannicca ko hai| 6 vvakkha' ko he / 7 NAsima he / 8 Thiivi' ko he ta / 5 vasaGga iti pratau / 10 dhamukkhA he| 11 vittigo ta, vaTTigo he, "timA ko| 12 'vocchi' ko he, 'buTi ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 566Na muhAti pajjayamate NAsAto savvadhA matasseva / Na ya davaTTiyaparakhe NiccataNato Nabhasseva / / 2900 // ___Na suhAti gAhA / paryAyanayaparikalpitapuruSaH mukhaduHkhabandhamokSabhAga na bhavati, kSaNabhaGganAzisvAta. mRtapuruSavat / dayArthana yakalpitapurUSo'pi na sukhAdibhAk, ekAntaM nityatvAt , AkAzavat / / 2900 // jati jiNamataM pamANaM to mA dabaDhiyaM pariccayasu / [191-pra0]sakassa va hoti jato taNNAse sevyaNAso te // 2901 // jati jiNamataM / api ca, jinapravacanapramANako bhavAn / jaina evaM na bhavati, paryAyamAtragrAhitvAt, zAkyavat , dravyArthanAzAt dravyArthaparityAgAt, paryAyamAtra sarvanAza eva te bhavatIti // 2901 // iya paNNavito vi jato Na pajjati so neto kato bajyo / viharaMto rAyagihe NAna to khaNDarakvehi / / 2902 // gahito sIsehi samaM ete'himara tti japamANehiM / saMjatavesacchaNNA sajja savve samANedha // 2903 / / amhe sAvaya jatao kanyuppaNNA karhi va pacaitA / amugattha "nti saDDhA te yocchiNNA tadA ceoM // 2904 // tumbhe tavvesavarA bhaNite bhayato sakAraNaM ca tti / / paDivaNNA gurumUlaM gaMtRNa tato paDikkatA" // 2905 // iya paNNavito / gahito sIsahi samaM / amhe / sAvayajato vayaM, zrAvakayative. pAcArayukta vAta, svabhimatayatiyat / zrAvaka uvAca -- asmadabhimatayatayaH AcAryasakAze vatoccAraNa pUrva bhagavaDhe pakriyAdhAriNaH saMyatA bhavanti / nanu bhavataH-yuSmAkaM pitA mAtA ta-putraH yapadezaH, AcAryastadupadezaH, tapakriyA kalApazca-sarva kSaNadhvaMsivAdacchinnam . sampratikAle bhavanirabhimarabhUtvA vepo gRhIta iti anya eva bhavantaH pUrvasmAt pratrajyA kAlAdityasiddho hetuH / anaH pakSadharmatyapratipattyartha bhayAdupapattitazca dravyA sthitiranyupagatA. samyaktvamupajAtaM, gurupAda mUlaM gatyA pratikrAntAH / iti sAmucchedika dRSTizcaturthI nivaH samAsaH // 29.2-5 // 1 'hAyapa' ta / 2 nA ta / 3 skssbauddhmy-tti0| 4 juto t| 5 dava0 ta / 6 tti ko he ta / 7 ko tao ko he| 8 degsehiM ko he / 9 'chaNA ko / 10 sajjhaM he / 11 veti ko he| 12 voccha' he / 13 ceva ko he ta / 14 bi ta / 15 degkkantA he / 16 tA // 35 // 416 // ityazvamitranAmA caturthaH sAmucchedikanihnavaH ta // 17 dravyavacchittira-iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] upodghAte dvikriynihnvH| 561 'aTThAvIsA do vAsasatA taiyA siddhiM gatassa vIrassa / dokiriyANaM diTThI ullugatIre samuppaNNA // 2906 / / Nati kheDa jaNavatulla mahagiri dhaNagutta ajjagaMge ya / kiriyA do rAyagihe mahAtakotIramaNiNAeM // 2907 / / Natimullagamuttarato sarate sItajalamajjagaMgassa / sUrAbhitattasiraso sItosaNavetaNobhayato / / 2908 // [191-hi]laggo'yamasaggAho jugavaM ubhaya kiriyovayogo ni / jaM do vi samayameva ya sItosiNavetaNAo me // 2909 // ___ ahAvIsA do vAsasatA ityAdi gAthAzcatasraH / AryagaGgasya lAno'yaM asagrAhaH- sarvo'pi yugapat ve viruddhakriye baMdayate. eka.kATe ubhayodayitRtvAta, ahamiva pAdazirogatazItoSNavedanayoH // 2906-9 / / atra guruvacanam taratamajogeNAyaM guruNAbhihito tumaM Na lakkhesi / / samayAdisuhumatAto maNo'ticalamuhumatAto ya // 2910 // ga taratamajegeNAyaM / ekakAle ubhayorvedAyitRtvamasiddha m. yasmAttaratamayogena kameNetyarthaH, samayatruTilavAdInAM sUkSmatvAt , manaso'pi sUkSmavAdAzucarasvAt durlakSaH kAla iti kramaM na lakSayati bhavAn / tatazcApakSadharmaH // 2910 // etadevAyugapad vedanamupapattyA darzayannAhasuhumAsu caraM citaM iMdiyadeseNa jeNa jaM kAlaM / saMbajjhati taM te' mantaNANahetu tti No "teNaM // 2911 / / ubalabhate kiriyAo "jugavaNNo durabhiNNadesAo / pAtasirogatasItuNhavetaNANubhavaruvAo / / 2912 // uvayogamao jIvo uvaujjati jeNa jammi jaM kAlaM / so tammayovayogo hoti "jahindovayogammi // 2913 / / so taduvayogamettovauttasatti tti tassamaM ceauM / atyaMtarovayogaM" jAtu kadhaM keNa vaM'seNaM" // 2914 / / 1 eSA hesammatA niyuktigAthA / 2 lluga ko he ta dI hA ma / 3 degNAo dI ma / eSApi hesammatA niyuci gaathaa| 4 naImu ko| 5 luga ko hai / 6 majjhagaM ta / 7 siNa ko ta / sIusiNa he / 8 sIusi he / 9. lagneyaM-iti pratau / 10 yadose t| 11 tammattamANadeg ko he, tassattagA' ta / 12 taNe ko ho / 13 jugava do dU' ko he / 14 jahiMdo ko he / 15 ceva ko he| 16 yoge ta / 17 degseNa he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 vizeSAvazkabhASye [ni0 566samayAtimuhumatAto maNNasi jugavaM ca bhiNNakAlaM pi| uppaladalasatavedhaM va jadha va tamelAtacakkanti // 2915 / / cittaM piNendiyAI sameti samamadha ya [92-0]khippacAri tti / samayaM va sukkasakkulidasaNe savvovaladdhi tti // 2916 // 'savvindiyovalaMbhe jati saMcAro maNassa dullakkho / egindiyovayogaMtarammi kiha hotu mullakkho // 2917 // aNNa viNi uttamaNNaM viNi yogaM labhati jati maNo teNa / hatthi pi 'thitaM purato kimaNNa citto Na lakkheti // 2918 // viNiyogataralAbhe va kiM the NiyameNa to samaM ceyeM / pativatthumasaMkhejjA'NaMtA vA jaiNNa viNiyogA // 2919 / / bahubahuvidhAtigahaNe NezyogabahutA mute'bhihitA / tamaNegaggahaNaM ciya uvayogANegatA Natthi // 2920 / / muhamAsu0 gAhA / gAthAprabandhasaMlagnA eva yAvad vayaha vidhAti0 gAdhA / iha manaHsaMjJakamantaHkaraNaM cittam / tacca mamama, manovargaNAgracitamUkSmadravyatvAt, sarvazarIravyApitve'pi sUkSma ma] cakSuprAyam , na laukikAnAmaNumAtra vAt sUkSmamucyate / Azucaramiti zIghracAri, manaso dezAntaragamanapratipadhAta svazarIra pAva pratIndriyaM upayogagamanAt , yena yena nivRttyupakaraNadravyendriyadezena yakAlaM sambadhyate taM kAlaM tanmAtrajJAnaheturiti, tena kAraNena nopalabhate kriyAdvayaM yugapat pAda-zizegatazItoSNavedane ekena nAnubhUyete, dUrabhinnadezatvAt himavad-vindhyazivarasparzanavedanAdvayavat / yasmAdupayogamayo jIvaH, sa yenendriyeNa yasmin kAla upayuHyate yasmin artha jJAnopayogAt tajJAnamaya eva tatrAlaM bhavati upayogamaya vAta indrajJAnopayuktendravat / sa ca tadupayogamAtropakSINazaktiriti tAsamakamevAthAntaropayoga kathamiva yAyAt ? tasmin kAle pUrveNApiyogena pariNatatvAt antarAnavakAzaH / 1 tadalA he| 2degkkaMti ko he / di ko he / 4 sayadi ko he / 5 egeMdi' ko he / 6 sula' he ta / gavi he| 8 teNaM he / 9 ThiyaM ko ta, TriyaM he / 10 ganta' he / 11 ttha ko he, ca ta / 12 ceva ta / 13 jaM na ko hai / 14 naNuva' he| 15 tatthAlaM-iti pratI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566 ] dvikriyanihnavaH / upayujyamAnazca sarvAtmanopayujyata iti aMzAbhAvAdaMzenApyarthAntaropayogAsambhava iti matvA bravIti-kena vAMzeneti / samayAdizca kAlo'tisUkSmatvAt bhinno'pi lakSayitumazakyaH, utpaladalavyadhanakAlamedavat, alAtacakrabhramaNakAlavat / kadAciccittaM yugapad sarvANIndriyANi prApnuyAdityAzaGkA / tannivAraNamapi -nendriyANi samakaM yugapat sameti saMprApnoti; atha ca sUkSmatvAt kAlasya yugapat prAptiriva lakSyate, zuSkazaSkulIdazane ruup-rs-gndh-sprsh-shbdoplbdhivt|| ___ yadi ca sarvendriyeSu bahunA bhinnena kAlena saJcarato manasaH kAlabhedadurlakSatA kimu naikasmin sparzanendriyopayoge bhinnArthaviSaye stokataratvAt kAlasya ! durlakSya ekendriyopayogakAlabhedaH, sUkSmatvAt, paJcendriyopayogakAlabhedavat / api ca zotavedanA viniyuktaM manastasminneva kAle uSNavedanopayogaM na yAsyati, arthAntaropayuktatvAt , arthAntaropayuktavicitra(tta)ka puruSa iva purA sthitahastyupayogam / atha caikasmin kAle eka.. mannarthopayoga(ge) prativastu asaMkhyeyA anantA upayogAH syuH, arthAntarAtikrAntiH(ntaH), ekakriyopayoge dvitIyakriyAvat / kimartha niyamata eva dve kiye vedyete ? kriyAsahasrANyapi tadvadvedyantAmityarthaH / __ atrAha paraH--anekopayogatA'pITaiveti siddhasAdhanam , yasmAd bahu bahuvidhAdibhedA arthAvagrahAdayo'nujJAtAH / AcArya Aha-ekasminnupayoge'nekopayogatA sAdhyatvena pratijJAtA, bahuvidhAdayastvAvagrahAsteSvekakAlameka evopayogo nAnekopayogatA / grahaNamupayogaH / anekasmin grahaNamane kamaNamiti samAsaH / tatazca na siddhasAdhanam / zItoSNavedanayostu ekasmin kAle bhinnamevopayogadvayam, viruddhArthatvAt // 2911-20 // punazcodaka evAhasamayamaNegaggahaNaM jati sItosiNadugammi ko doso ? / keNa va bhaNitaM doso uvayogaduge viyAro'yaM // 2921 // samayamaNegaggahaNaM egANegovaiogabheto ko ? / / sAmaNNamegajogo khaMdhAvArokyogo vva // 2922 / / khaMdhAro'yaM sAmaNNamettamegovayogatA :samayaM / pativatthuvibhAgo puNa jo [192-dvi0]so'NegovayogAto // 2923 // 1 yastA yahAsta- iti pratau / 2 haNe ko he ta / 3 degNegAva je / 4 dhAvAro' ta / 5 'voga tti ko he, vogo ti ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye ni0 566te cciya Na saMti samayaM sAmaNNANegagahaNamaviruddhaM / egamaNegaM pi tayaM jamhA sAmaNNabhAveNaM // 2924 // samayamaNe0 ityAdi / ya isthamevaikasmin kAle zItoSNavedanAnubhavaH [sa] kiM nAnujJAyate ? bhavatvevAsau anekArthagrahaNatvAt ekakAlaH, anekArthaskandhAvAropayogavat / AcArya Aha-keNa va bhaNitaM doso ? siddhasAdhanamevetyabhiprAyaH / zItoSNArthabhede'pi anekArthaviSaya ekopayogI vedanAmAtrasAmAnyAnubhavaH kena vAryate ! uSNavedaneyaM zItavedanAni ca, ekasmin kAle upayogadvayaM neSyata iti vicAraH / ____ skandhAvAropayoge tu yugapadanekArthagrahaNe ekAnekopayogabhedavicAra eva nAsti, sAmAnyataH skandhAvAropayoge(ga) eka eveti / ye punaramI prativastu bhedena paTakuTIkuTIrakurva(Ta)jahastyazvarathapadAtijayanazAlAvicitrApaNapaNyAdyupayogAste bahava eva, bhinnakAlAzca pratisvam , na hastyupayogaH padAtyupayogatAM labhate / ta eva ca bhinnakAlAH samakaM na bhavati(nti) zItoSNavedanAdvayavat , sAmAnyaskandhAvAropayogastu anekAtmakaikatvasAmAnyarUpeNa bhavatyeveti // 2921-24 // usiNo'yaM sIto'yaM Na vibhAgeNovayogadugamihU~ / hojja samaM dugagahaNaM sAmaNNaM vetaNA me tti // 2925 / / usiNo'yaM ityAdi gatArthA // 2925 / / jaM sAmaNNavisesA vilakkhaNA taNNirvandhaNaM jaM ca / NANaM jaM ca vibhiNNA mudato'vaggahAvAyA // 2926 / / jaM ca visesaM gANaM sAmaNNaNANapuvayamavassaM / to sAmaNNavisesaM NANAI Negasamayammi // 2927 // jaM sAmaNNavisesA ityAdi / evaM ca kRtvA ekasmin kAle sAmAnyavizeSopayogau yugapanna bhavataH vilakSaNatvAdi(d), bhinnajJAnanibandhanatvAt , bhinnAvagrahehApAyadhAraNatvAt , pUrvottarakAlabhAvitvAt, vedanAsAmAnyazItoSNavedanAvibhAgajJAnavat // 2926-27 // AryagaGga Aha ---- 1 tamhA ko he ta / 2 vAyau mekArthatvAt / punazcodaka evAha.........mekArthagrahaNasvAt'- iti punaH AvRttyA likhitaM pratau / 3 siNeyaM ko he ta / 4 sIyayaM ko he t| 5 bhAgo No' he t| 6 mitthaM he| 7 NamettaM ko, ma tti ta / 8 vadha ko he| 9 tANaM ta / 10 degsannANaM ko he| 11 mannannANa' ko he| 12 sannANA ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] dviphriyanivaH / hojja Na vilakkhaNAI samayaM sAmaNNabhetaNANAI / vahuANa ko virodho samayammi visesaNANANaM // 2928 // hojja gAhA / sAmAnya-vizeSayovilakSaNatvaM yuktam , anAkAra sAkAropayoganahaNabhedAt / zItoSNavedanAdInAM tu vizeSANAM bahUnAmapi sAkAropayogagrahaNAvizeSAt vilakSaNatvaM nAstIti sAdhanadharmAsiddho dRSTAntaH / tatazca bahUnAmapi vizeSANAmekakAle grahaNaM yuktam, avizeSagrahaNatvAt ekopayogavat // 2928 // AcArya Aha-. lakkhaNabhetAto' ciya sAmaNNaM ca jamaNegavisayaM ti / tamadhettuM Na visesaNNANAI "teNa samayammi // 2929 // lakkhaNabhetAto cciya / etadeva hi vizeSANAM vizeSatvaM yatte parato viziSyante etadeva lakSaNaM bhedAnAm , saMjJAsvAlakSaNA(Nya svatattvaprayojanamatibhedAt / sAmAnya cAnekaviSayam , anekatvaM ca lakSaNabhaMdakRtamiti vizeSajJAnAni vilakSaNAnyeveti siddhaH pakSadharmaH, tvadIyapramANe vA vilakSaNatvAditi pratyuta ubhayAsiddho heturiti, sAmAnyamagRhItvA vizeSagrahaNameva nAstIti / tenaikasmin samaye bahUni vizeSajJAnAni chadmasthasya neSyante // 2929 / / to sAmaNNaggahaNANaMtaramIhitamaveti tabbhetaM / iya sAmaNNavisesAvekkhA jAvaMtimo bheto // 2930 // to sAmaNNaggahaNA0 ityAdi / tataH sAmAnyagrahaNAnantaramIhAvizeSAdIhitamavAyenA'vaiti tadbheda m],evaM taratamayogAt sAmAnyavizeSApekSA, yAvadanyo bhedo vizeSa eva, na sAmAnyamiti / / 2930 // iya paNNavito vi jato Na pavajjati so tato kato vajjho / to rAyagihe samaya kiriyAo do pa[193-0]rUvento // 2931 // maNiNAgeNAraddho bhayovavattipaDivodhito vottuM / icchAmo gurumUlaM gaMtUNa tato paDikkato" // 2932 / / iya paNNa / maNiNAgeNa gatArthA // 2931-32 // paMcasatA cautAlA taiyA siddhiM gatassa vIrassa / purimaMtaraMjiyAe terAsiyadihi uppaNNA // 2933 // 1degbheyATha he / 2 iM Na ya sametaNaje / 3 vekkhI hai / 5 tamAcAyenA iti pratau / 5 jayA ko / 6 to he ' 7 bhayavaM ta samaya kiriyaato| 8 svaMto he, veto ko| 9 'ttio phe| 1. 'to // 27 // 443 // iti, gaDAkhyaH paJcamo nivaH ta / 11 iya paMcamovi-iti pratau / 12 diTTI he dI hA, dihimuSpa ta / 13 uvavaNNA dI hA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 vizeSAvazyakabhASye [ni0 566purimaMtaraMji bhUtaguha balasirI sirigutta rohagutte ya / . parivAyapoTTasAle ghosaNa paDiservaNAvAde // 2934 // viccuya sappo mUsaga maI varAhI ya kAki potaaii| etAhiM vijjAhiM so tu parivAyo kusalo // 2935 / / "morI Nauli virAlI sIhI" vagyo ya ului"ovAtI / etAo vijjAo geNheM parivvAyamadhaNIo // 2936 / / jetUNa podRsAlaM chalaio bhaNati gurumUlamAgaMtuM / vAtammi mae'sito muNadha jaghA so sabhAmajjhe // 2937 // paMcasatA gAthAH paJca sphuTArthAH // 2933-37 // rAsidgagahitapakkho tatiya NojIvarAsimAdAya / "gihaloliyAdipuccheche todAharaNato'bhihite // 2938 // rAsiduga0 ityAdi / parivAja yAdRzAlambAde[va] jivvA(tvA) rohagupta AcArya samIpamAgatya 'evaM mayA sa parAjitaH' iti pratyuccarati-tena parivAjena 'rAzidvayaM jagat sarvam' iti pratijJAtam 'jIvAzcAjIvAzca etadvyatiriktaM tRtIyaM vastu nAsti, pramANairanupalabhyamAnatvAdvandhyAputravat' / atra mayA siddhAnta[ta] eva tadbuddhiM paribhya 'tRtIyo nojIvarAzirasti' iti prarUpitaM gRhakokilApucchacchedodAharaNAt / gRhako. kilApuccha chinnamapi spandanAdikriyayA ajIvo na bhavati, jIvo'pi ca na bhavati, ekasyAM gRhakokilAyAmanekajIvatvaprasaGgAt / ata ucyate 'nojIvaH' iti / tacca pratya. kSAnumAnAdipramANaviSaya iti pramANairanupalabhyamAnatvamasiddho hetuH / tato mayA jita ityevmbhihite-||2938|| bhaNati gurU suTu [193-dvi0]kataM kiM puNa jetUNa kIsa NAbhihitaM / ayamavasiddhaMto Ne tatio NojIvarAsi tti // 2939 // 1 giha ko he ta / 2 degsiri ko dI hA ma ta / 3 pu m| sehaNA ko he dI hA m| 5 vicchu' ko ta dI hA, vicchU saMma, vicchU ya he / 6 sappe ko dI hA m| 7 bhigI ko he ta ma, bhiI do hA / 8 kAga ko he ta hA / 9 ya ko he ta / 10 degrivAya' he| 11 moriya ma / 12 ghagghI sihI ya ko he ma, bagdhI sohI ya. ta, vagghI sohI u hA, sIhIyaullugi dii| 13 uvA he / 14 giha he ma / 293336 gAthAH uparyu kAH catvAri hesammataniyuktigAthAH / 15 lUo he / 16 vijito ko he ta / 1. "ha koli ko, ha kokilAipu he ta / 18 cchacche ko he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566 ] rAzikanihnavaH / bhaNa0 gAhA / gatArthA // 2939 // . evaM gate vi gaMtuM parisAmajjhammi bhaNasu NAyaM Ne' / siddhaMto kiMtu mae buddhiM paribhUya so'sito // 2940 // bahuso sa bhaNNamANo guruNA paDibhaNati kimavasiddhaMto ? / jati NAma jIvadeso gojIvo hojja ko doso ? // 2941 // jaM desaNiseheMparo Nosado jIvadavvadeso ya / / 'gihiloliyotipuMcha vilakkhaNaM teNa NojIvI // 2942 // evaM gate vi / vahuso / jaM desaNiseha0 ityAdi / gatArthAH // 2940-42 // dhammAti dasavidhA desato 4 deso vi jaM pidhaM vatthu / apihabbhUto kiM puNa "chiNNaM gihai loliyA~puMchaM // 2943 / / dhammAti gAhA / Aha rohaguptaH-naivAyamapasiddhAntaH sUtre'bhihitatvAt , dharmAstikAyAdidezapradezavat / api ca-gRhakolikA(kilA) pucchaM pRthak padArthaH, dezatvAddharmAstikAyadezavat // 2943 // icchati jIvapadesaM NojIvaM jaM ca samabhirUDho vi / teNatthi tao samae ghaDadeso NoghaDo" jadha vA // 2944 // icchati jIvapadesaM / gRhakokilAjIvasyaikadezo nozabdopapadaM vastu, samabhirUDhanayamatatvAt , noghaTavat // 2944 // AcArya Ahajati te sutaM pamANaM to rAsI tesu tesu muttesu / do jIvAjIvANaM Na sute 'NojIvarAsi tti // 2945 / / jati te gAhA / yadi bhavataH zrutaM pramANaM tato nojIvarAzistRtIyaH sUtre nokta ityasiddho hetuH-sUtre'bhihitatvAditi / na ca dharmAstikAyAdidezA atyanta. pRthagbhUtA evaM vicchinnAH, gRhakokilApucchamapyevameva // 2945 / yasmAt 1 'su NAeNa ta / 2 dhasi ko, samio he t| 3 NAjI je| 4 humja hai|4 "Niseva je / 5 gihakoli' ko ta / 6 puccha ko ta, 7 gihakoilAipucchaM he| 8 ya ko he| 9 pihuM ko he ta / 1. 'pihuM he ta / 11 richannaM he| 12 'hakoli ko he t| 13 pucchaM ko he ta / 11 ghaDe ta / 15 te suyaM paMdeg ko he| 16 to jIta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 vizeSAvazyakabhASye gihekoliyAtipuMcche chiSNe vi' tadaMtarAlasaMbandho / [194-50 ] sute'bhihito sahamAmuttattaNato tadaggahaNaM // 2946 // frekoliyA0 gAhA / gRhakolikAzarIrasya chinnapucchasya cAntarAle mRNAlatantu [va] jIvapradezA avichinnasantAnA eva sUtre'bhihitAH / kiM na gRhyanta iti cet ? sUkSmA'mUrttatvAdAkAzAdidezavat // 2946 // athavA saMsAriNaH sarvasya karmAGgAGgIbhAvasambandhAt mUrttA eva te pradezAH zarIrAd bahirna dRzyante, sUkSmatvAt, pradIpa razmivat / mUrtazarIrasthAstu gRhyante, mUrttatvAt mUrtakuDyAdisthapradIparasmivat / etarthadarzanI gAthA - [ ni0 566 gajjhA muttimatAo NAgAse jadha padIvarassIo ! ta jIvalakkhaNAI dehe Na tadaMtarAlammi ||2947 // jhA mugitAo / bhAvitArthAH // 2947|| deharahitaM Na gehati Niratisayo NAtisuhRmadehaM ca / Naya se hoti vivAdhA jIvassa bhavaterAle cva / / 2948 / / deharahitamityAdi / Agama evAbhihitam - niratizayaH puruSaH siddhaM deharahitaM na gRhNAti, sadehamapi sUkSmazarIraM nigodajIvaM, sUkSmapariNAmapRthivyAdikAryaM vA, vaikiyAhArakazarIraM vA / tasmAd gRheM kokilAzarIra-pucchayorantarAle jIvapradezadarzanaM nAstIti / athAntarA tasya jIvasyA'gni-jala zastrAdibhirdAha-klezachedA na bhavanti, sUkSmakArmaNazarIrasthatvAt bhavAntarAlavat // 2948 // atha brUyAt-pucchachede tasya jIvasya rUNDaM naSTameva, chinnatvAt, paTadezavat / etadUdUSaNAya gAthAdvayam--- davyAmuttatAkata bhAvAdavikAradarisaNAto ya / aviNAsa kAraNAhi ya Nabhaso meM Na khaNDaso NAso || 2949 / / NAse ya savvaNAso jIvassai Na so ya jiNamataccAo / to ye~ aNimbhokkho dikkhAvephalladoso" ya // 2950 // 1 iloli je / 2 'tipucche ko he ta / 5 baMdho ko he / 6 mAsu ta / 7 TIkAyAH pratau loliyA' / 8 jakSa ko he / 9 giNa he / 10 va he iti pratau / 13deg tasevA ta / ya he / 17 e ta / 18 14 va he ta / Nimu' he ta / 19 Jain Educationa International 3 nimmita hai / : vata / gRholikA - iti, je pratau 'gih| 11 'vanta' he / 12 gRhalolikA15 jovanAse ya ko / 16 jIvassa nAso dosA ko he ta / For Personal and Private Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] trairAzikanihavaH / 569 davyAmuttatta0 / NAse ya savva0 ityAdi / chinnatvA dityasiddho hetuH, na jIvaH chidyate dahyate vA, amUrtadravyatvAt , akRtakatvAt , avikAratvAt , abhUta vinAzakAraNatvAt AkAzavat / aniSTApAdAnamapyevam-sarvanAzo'pi jIvasya syAt khaNDazaH bhidyamAnatvAt , paTAdivat / jIvazca tvayA jinamatapramANakenAbhyupagata ityAgamavirodhaH / jinamatatyAgAdvA anirmokSaH, saMsArijIvAbhAvAt / tatazca bhavatprapannadIkSAvaiphalyamiti // 2949-2950 // __ athaivaM kalpeta-saMghAtabhedadharmA jIvaH, sAvayavatvAt , pudgalaskandhavat / na / atrApi doSA iti gAthAadha khaMdho iva saMghAtabhetadhammA seto vi samvesi / aparopparasaMkarato suhAtiguNasaMkaro patto // 2951 / / ___ atha khaMdho iva / evaM tarhi khaMdhavat saMghAtabhedAbhyAM parasparaM jIvAnAM saMhanyamAnatvAt bhidyamAnatvAcca sAvayavatvAdeva skandhaguNasaMkaravat tatsukhAdiguNasaMkaro'pyavazyabhAvIti dharmavizeSaviparyayasAdhanAdiSTavighAtakRd viruddhaH / / 2951 // athaitadoSabhayAt skandhavadavayavavicchedo nAbhyupagamyate / kiM tarhi ? dharmAdharmAstikAyAdidezavadavibhAge tatrasva(stha) eva pucchajIvadeza[:] sakalajIvatvAbhAvAt ko(no)jIva ucyate / evamapi doSa eva te adha avimukko vi tao NojIvo to patippadesaM te / jIvammi asaMkhejjA NojIvA Natthi jIvo te // 2952 / / __ adha avimukko vi to| athAvimukto'pi jIvadezo nojIvaH, ekasmistarhi jIve yAvantaH pradezAH te sarve nojIvAH, jIvapradezatvAt , pucchadezanojIvavat / evaM ca jIvo nAsti kazcit , nojIvasaMghAta tratvAt , gRhakokilAjIvavat // 2952 // na kevalametAvAneva dopaH kintu svasiddhAntaprarUpitasarvarAzyabhAva eva prApnotIti gAthA evamajIvo' vi padippatesabhedeNa NoanIva tti / Nasthi ajIvo keI katare te tiNNi [194-dvi0] rAsi tti // 2953 // evamajIvo vi| evaM nAsti(astya)jIvarAzirapi, noajIvasaMghAtatvAt , ekajIvavat / evaM rAzitrayAbhAvAdabhyupagamavirodhaH // 2953 / / athavA bhavasiddhAnte aniSTApAdanam 1 sa to he / 2 to ta / 3 jIvAjIva-iti prtau| 4 kolikA-iti pratau / 5 'jIvA ko he ta / 6 'jIvA ko he t| 7 keI ko, kei he| 8 pi nonAmajI'-itipratI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 vizeSAvazyakabhASye [ni0 566chiNNo va hotu jIvo kidha' so tallakkhaNo vi NojIvo / adha evamajIvassa vi deso to NoajIvoM tti / / 2954 // evaM pi rAsayo teNa tiNNi cattAri saMpasajjati / jIvA tathA anIvA NojIvA NoanI ti // 2955 // . chiNNo va hotu / athavA pucchadezanojIvaH jIva eva bhavatu, jIvalakSaNatvAt , sakalajIvavat / evamajIvadezo noajIvo'pi ajIva eva bhavatu, ajI. valakSaNatvAt sakala(lA)jIvavat / atha caikadezatvAt dezaH sakalAvaM nArhati-eko deza: nojIvaH, bahutarA jIvadezA jIva iti / evamanIve'pi kalpanA prAptAajIvaikadeza ekaH noajIvaH, bahutarA dezAH ajIva iti yuktam / evaM ca trayo rAzaya iti anRtam / kiM tarhi ? rAzicatuSTayamApadyate-jIvAH ajIvAH nojIvAH nomajIvA iti // 2954-2955 // atha brUyAt ajIvAH noajIvA iti sAmAnyajAtilakSaNAt eka eva rAziH, jIvAH nojIvAzca rAzidvayameveti rAzitrayopapattiH / AcArya AhadurupapattireSA adha te ajIvadeso ajIvasAmaNNajAtiliMgo' ti / / bhiNNo vi ajIvo ciyaM Na jIvadeso bikiM jIvo // 2956 // adha gAhA / samAnopapatti ve'pi jIva-nojIvarAzI dvAvapi eka eva rAziH, samAnajAtilakSaNatvAt , ajIvarAzivat // 2956 // vizeSyA'pi pramANamchiNNagihaloliyA vi hu jIvo tallakkhaNAhi sayalo cha / adha deso tti Na jIvo ajIvadeso "vi NAjIvo // 2957 // chiNNagiha0 ityAdi / chinnagRhalolikAdezo jIva eva, jIvalakSaNatvAt sakalagRhaco(lo)likAvat / atha dezatvAdevA sau sakalajIvo na bhavati / nanvevamajIvA(va). dezopi dezatvAdeva sakalo na bhaviSyati, tadavastha rAzicatuSTayam // 2957 // ___ yadapi coktaM bhavatA nojIvaH satpadArthaH, samabhirUDhanayamatatvAt ghaTAdivaditi / tadapi na, yataH --- 1 kaha he ta / 2 dhata ta / 3 doso ta / / jIva ta / 5 jIvA ya he t| 6 liGgo he / 7 sthi(cchi)ya ta / 8 va t| 9 NehiM ko he, Nehi ta / 10 tti he ta / 11 no'trI ko he t| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566 ] trairAzika nihnavaH / NojIvaM ti Na jIvAdaNNaM desamiha samabhirUDovi / icchati veti samAsaM jeNa samANAdhikaraNaM so ||2958 // jIve ya se pradese ye se patese se eva NojIve / icchati Na ya jIvadalaM tumaM va gihaeNloliyApucchaM 2959 // NojIva0 gAhA / bhavadarzanAdayamasiddho hetuH / tvadarzanAnnojIvo'nya eva jIvAt / samabhirUDhastu samAnAdhikaraNasamAsaparigrahA [t ] jIva-dezayorabhedamevecchati - jIvazca saH pradezazca iti jIvapradeza: - pradezo jIvavizeSaNaH, jIvazca prade zavizeSaNa iti ekamevedaM vastu, gaurakharavat / jIvabahutvabhayAt sapradezamananyameva santaM nojIva iti samabhiho travIti na punarbhinnaM jIvadalam, yathA tvamicchasi gRhalolikApucchamiti // 2958-2959 // Naya rAsibheta micchati tumaM va NojIvamicchamANo vi / aNNo vi Na Necchati jIvAjIvAdhiyaM kici ||2960 // Naya rAsibhetamicchati / na ca samabhirUdasya zatabhedatvAt kazcit paryAyanayavizuddhaH zuddhabhedavAdI pRthagapi jIvAt taddezaM nojIvamicchet ||2960 // tadAzaGkayA bravItyAcArya: icchatu va samabhirUDho de, NojIvame [195 - pra0 ] gaNaiyaM tu / micchattaM, sammattaM savvaNayamatAvarodheNaM / / 2961 // icchatu vA nojIvaM samabhirudra:, tathApi tvayA jainadarzanAvasthitena ekanayavaktavyaM mithyAdarzanamiti na yuktaM pratipattum, sarvanayamatasaGgrAhI syAdvAdaH pramANamiti // 2961 // taM jati savvaNayamataM jiNamatamicchasi pavajja do rAsI / padavipaDivattIye vimicchattaM kiMtu rAsI ||2962 || 10 taM jati gAhA / jinamatapramANakena rAzidvayaM pratipattavyam, na tato nyUnamadhikaM vA, samyagdRSTitvAt, gaNacarAdivat / yazca tato nyUnamadhikaM vA prapadyate sa midhyAdRSTi, janamatavisaMvAditvAt bahuratAdivat || 2962 // evaM pi bhaNNamANo Na pavaijjati so jato tato guruNA / ciMtitamayaM paNo NAsahiti mA bahuM logaM / / 2963 // 1 jIva ko hai / 2 hevatyAM nAsti 3 jIvo ko hai ta / ko hai ta / 5 nAima' iti pratau / 4 koli je "hikAli 6pi he ta / hi mayovahe / 8 rAsi ko / 11 pavva he 12 nAsiTTiI ko, nAsihaI he ta / 9 tIra hai ta / 10 kiM nu ko he / 72 571 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 vizeSAvazyakabhASya [ni0 566to NaM rAyasabhAe NiggiNhAmi bahulogapaccakkhaM / bahujaNaNAto'vasito hohi ti aggejhaMvako tti // 2964 // to balasiriNivapurao vAdaM NAovaNItamaggANaM / kuNamANANamatItA sIsAyariyANa chammAsA // 2965 / / eko vi NAvasijjati jAdhe to bhaNati NaravatI NAI / satto sotuM, sItaMti rajjakajjANi me bhagavaM! / / 2966 // guruNAbhihito bhavato suNAvaNatyamitamettiyaM bhaNitaM / jati si Na satto sotuM to 'NiggiAhAmi gaM kallaM // 2967 / / "biyiyadiNe beti gurU garinda ! jaM metiNIya sainbhUtaM / taM kuttiyAvaNe savyamatthi savvappatItamitaM // 2168 // taM kuttiyAvaNasuro NojIvaM de'i jati Na so Natthi / [195-dvi0] adha bhaNati Nasthi to Nasthi kiM the hetuppvNcenn?||2969|| taM maeNggijjatu molleNe savvavatthUNi kiM the kAleNaM / iya hotu tti pavaNNe Narinda-pativAdi-parisAhi // 2970 // sirigutteNa vi' chalao chamAsa vikaDDinUNa baudi jito / 'AharaNa kuttiyAvaNA cotAlasateNa pucchANaM // 2971 // " evaM pi bhaNNamANo ityAdigAthAprapaJca AkhyAnakamAtraM yAvat Aha. raNa kuttiyAvaNA cotAlasateNa pucchANaM // 2963-71 / / kathaM catuzcatvAriMzadadhikaM zataM pradhAnAm ? iti gAthAprapaJcaHbhU-jala-jalaNA'Nila-gaha-kAla-diyA''yo maNo ya davyAI / bhaNati NavetAI sattarasa guNA ime aNNe / / 2972 / / 1 hohI ko he ta / 2 ujhapayakho ko, aMgejjhAkkho he / 3 'NIvama ko| 5 Nigi ta / 7 vIya ta he / 8 degri' ko he / 9 janAe~ ko, NIi ta / 10 saMbhU ko| 11 dehi he| 12 stha ko, va he ta / 53 pabavaNaM ko he ta / 14 magi ko| 15 mulle' he| 16 ratha ko he, va ta / 17 lega ko hai| 18 degrida ko he| 19 degsAhiM ko he| 20 'tteNaM he t| 21 nAsti ko he ta pratoSu / 22 chalU ko| 23 dhammA' ko dIma, chammAsA he. chammAse haa| 25 vikaDDi ko dI ma kaDi hA, vikaTTiNa he / 25 vAe~ ko, vAya dI hA ma, vAe he| 26 aha ta he| 27 itaH prabhRti 29.77 paryantaM hesammatA niyuktigAthA / 28 gAlila je / 29 degsAya ta / 30maNNa ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] trairAzikanihavaH / rUvarasagaMdhaphAsA saMkhA parimANamadhe pudhattaM ca / saMjogavibhAga parAparatta buddhI suhaM dukkhaM / / 2973 // icchAdesaipayattA etto kammaM tayaM ca paMcavidhaM / ukhevaNe'vakkhevaNa pasAraNA''kuMcaNaM gamaNaM // 2974 // sattA sAmaNNaM pi ya sAmaNNa visesatA viseso ya / samavAyo ya pattho chacchattIsappabhedA ya // 2975 // bhU-jala-jalaNANila / rUvarasa0 / icchAdesapayattA / sattA sAmaNaM / aulukyAbhiprAyeNa sarvameva jagat SaTpadArthasaGgraham / te ca paDapi padArthA mUlabhedataH patriMzatprabhedAH / tatra dravyaguNakamasAmAnyavizeSasamavAyAH paT padArthAH / dravyaM navabhedaM bhUjalAdi-pRthivyApaH tejo vAyurAkAzaM kAlo digAtmA mana iti / tathA rUparasagandhasparzAH saMkhyAparimANAni pRthaktvaM saMyogavibhAgau paravAparatve buddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnA guNA: saptadaza / utkSepaNamapakSepaNamAkucanaM prasAraNaM gamanamiti paJca karmANi / evaM dravyaguNa karmatrayaM ekatriMzatprabhedam / sAmAnya dviprakAram-mahAsAmAnyaM sattA, apAntarAlasAmAnyaM cAnupravRttilakSaNaM dravyaguNakarmatvaM dravyaguNakarmagatam davyatvaM guNatvaM karmatvam sAmAnyAni vizeSAzceti ubhayarUpaH sAmAnyavizeSaH / antyavizeSo'ntyabuddhiheturvizeSa eva / ihabudvihetuzca kAryakAraNabhUtAnAM guNaguNi. rUpANAmAzrayAzrayirUpasAmAnyAdInAM ca samavAya iti / ete'pi paJca padArthAH ekatrizatA pUrveH saha SaTtriMzad bhavanti // 2972-2975 / / ekA(pA mekai kasmin praznAzcatvAraH-- payatIya akAreNe' NokArobhayaNisedhato sabve / guNitA "cotAlasataM pucchANaM pucchito devo // 2976 // payatIya ityAdi / prakRtinirupapadaM svarUpameva, tayA prakRtyA prathamaH, A(a)kAreNa natrA vA luptanakAraNa paryudAsavRttinA dvitIyaH, nokAreNa taddezavizeSapratiSedhArthana tRtIyaH, pratipedhadvayena sahitena caturthaH prshnH| evaM patriMzaJcaturguNAzcatuzcatvAriMzadadhikaM zataM praznAnAM pRSTo devaH prativacanaM vAcA prayacchati // 2976 // 1 gandha dii| 2 'mahamaha he / 3 puDuttaM ko he dii| 5 vijoga ta / 5 'dosa' ko he dI ta / 6 maNakkheM' je / NapakkheM t| 5 payathA ko he ta dI / 8 chacha he dI / 9 dirUpaM dravyatvaM karmatvaM ca / sA'-iti pratau / 10 pagaIe ko he dI t| 11 reNa ko he dI ta / 12 oyAla he / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 vizeSAvadarAkabhASye [ni0 566vastutazca zakyanidarzanaM darzayati / tatra dravyabhedaH prathamaH pRthivI / tasyAM praznacatuSTayAnnina(rNa)yaH puDhavi tti deti lela deso vi samANajA [196-pra0]tiliMgo tti / puDhavi tti so apuDhaviM dehi tti ye deti toyAdi // 2977 // puDhavi tti gAthA / pRthivya(vIM) prayaccheti yAcitaH rUparasagandhasparzavatI pRthivItilakSaNAnvayAlloSTo'pi pRthivIti lokazAstrasaMvAdAllopTaM darzayati / [bha]pRthivIM prayaccheti] pRthivIparyudAsanAt toyAdivarga darzayati // 2977 // atha nopRthivIM prayaccheti yAcitaH - desapaDisedhapakkhe NopuDhavi deti "leludesaM so / leluddavvAvekkho kIrati desovayAro se // 2978 // dezapratiSedhapakSe nozabdaM kRtvA pUrvadarzitAyAH pRthivyA loSTasyaikadezaM nopRthivImiti darzayati pRthivyekadezo'yamiti / nanu ca lopTo'pi pRthivyekadezatvAti nopRthivIti bhavatu / satyam, prakRtyA(tya,pekSametadevaM bhavati-lopTadravyasya samAnajAtilakSaNatvena sampUrNa pRthivItvamadhyAropya tadekadezasya nopRthivItvaso(mau)pacArikam / / 2578 // idharA puDhavi ciya so lela vva samANa jAtilakkhagato / lelaidalaM ti va deso jati to "lellU vibhU desA // 2979 // dehi bhuvaM to bhaNite savyANeyA Na yAvi sA savvA / sakkA sakkeNa vi tANetuM kimutAva se seNaM ? // 2980 // itarathA paramArthataH loSTadezo'pi pRthivIsamAnajAtilakSaNatvAt loSTavat / atha lopTasya khaNDamiti loSTadezaH nopRthivI / nanu lopTo'pi bhUmerekadezatvAnno. pRthivI / evaM sarva dezAnAM nopRthivItve jAte dehi bhuvamiti praznaprativacanaM vAGmAtrameva, pradarzanamAnayanaM vA sarvasyAH pRthivyA na zakyaM zakreNApi, kimutAnyena devena kutrikApaNavyavahAriNA ? kurbhUmistAsAM kUnAM tR(tri)kaM kuta(tri) tR(tri)bhUmikagRhavat jgttrymuurdhvaadhstiryglokaaH| kRtriko(ke) sthitAH padArthAH kutrikaM "tAsthyAttAcchandyam" kutrikA(ka)mApaNayatIti kutrikApaNaH sarvadravyavikrayI devaH puNyairArAdhito bhANDAgArikavat / athavA dhAtu-jIva-mUlAstrayaH, teSu tripu za(jA)tam bhUmyA(myAM)-yAvat ki 1 leTTuM ko dI hai, lidacha ta / 2 liGgo dI / 3 degDavI ko, 'puDhavI he dii| 1 'hitti ko he dI / 5 nAritta hepratyAm / 6 yAiM ko he dI, 'yAI ta / 7 thAnavat-iti prtau| 8 pakkho ta ko he| 9 DhavI he| 10 lede-ko he / 11 lesludde ko he| 12 le 13 leTa ko he / 14 draSTavyAH-vR0 kA* gA0 4214-4223 // kA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] trairAzikanihavaH / 575 cit trijam . tasyA''paNaH, zrIna vA dhAtu-mUla-jIvAn kAyati trikama , ko kSitau trika tasyA''paNaH kutrikApaNa:--pRthivImAnamatya(kSya vizeSApAdAne'pi tadekadezAnayanAda- kRtI bhavati, arthaprakaraNazaktyapekSya vAta, ghaTa(TA)nayanacodanAyAmekaghaTAnaMtRvat / / 2979-80 // etapramANadarzanAya gAthAdvayamjadha gheDamANaya bhagite ga hi savvANayaNa sabhavo kiMtu / desAdivisiha ciya tamatthavasato samappati / / 2981 // puDhavi ti tathA bhaNite tadegadese vi pagaraNavasAto / lelummi jAyati matI jayA tathA lekhaMdese vi // 2982 / / jadha ghaDamANaya / puDhavi tti tathA / ityAdirgatArthA / / 2981-82 / / leluddayAvekkhArya tatha vi tadesabhAvato tammi / uvayoge NopuDhavI puDhavi cciya jAtilakkhaNato // 2983 / / __leluiyAvekhAya gAthA / loSTadravyaM yathoktapramANena sakalA pRthivAti lakSaNAdavagamya tadekadezo lopTAvayavo loTavad 'nopRthivI iti vyapadedA upacArAt siddhaH pRthivyA eva, tajAtilakSaNatvAllopTAvayavasyApi / evaM 'pRthivI' 'apRthivI' 'nopRthivI' iti praznatrayaM gatam / / 2983 // ___ 'no a]pRthivI' iti caturthaH prazna ucyate - paDiseghadugaM paryaMtI gameti jaM teNa NoapuDhavi tti / bhaNite puDhavi ti gatI desaNi sehe 4 tadeso // 2984 // paDi sedhadugaM / dvau pratiSedhau prakRtiM gamayata iti noapRthivI pRthivyeva athavA dezapratipedhavAdI 'no' zabda iti apRthivyA jalAdInAme kadeza upacArAd noathivI' iti / 2984 // evaM kutrikApaNadevaH pRtho(STo) dezavizeSopacAraM prApya[196-dvi0]uvayArAto tividhaM bhuvama bhuvaM NobhuvaM / so deti / Nicchayato bhuvamabhuvaM tadha sAvayavAI savyAI / / 2985 / / uvayArAto tividha / bhuvaM pRthvIm, abhuvamapRthivIm-jalAdi, nobhuvaM nopRthivIm- .. loSTaikadezaM prayacchati / noapRthivIM pRSTaH punarapi pRthivImeva / athavA jalAdInA 1 pa3 ko|, 2 Telu ko he| 3 nAsti tapratyAm / 4 leTara ko hai / 5 leTchuI he leTaThuda he| 6 khAe ko he| 7 "vayAro ko he ta / 8 "Dhavi he / 2 vayavo lo. iti pratau / 10 pagai ko he t| 11 vi ko he| 12 ca ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 vizeSAvazyakabhASye [ni0 566meka dezamupacArAt / paramArthatastu lopTaikadezasya jalAyekadezasya vA pRthivItvajalA. dirUpatvAcca rAzidvayameva pRthivIa(yA)diSUpacArAdezakalpanAM kRtvA praznacatuSTayaM bhAvanIyam / / 2985 // evaM catuzcatvAriMzadadhikaM praznazataM nidarya dASTAntikamarthaM nigamayannAhajIvama jIvaM' dAtuM NojIvaM jAtito puNarajI / deti carimammi jIvaM Na tu NojI sajIvadalaM // 2986 // jIvamajIvaM / prakRti(ta)prazne'yaM kizciAjIvaM zuka-zArikAdi datvA kRtI, ajIvamiti loSTamapi dattvA kRtI, NojIvamiti yAcitaH punarajIvameva loSTaM darzayati / noajIvamiti yAcitaH pratipedhadvayaM prakRtigamanAujIvameva zukAdivat darzayati, na punanI jIvaM tRtIya prazna jIvadalaM jIvaikadezaM pradarzayati, tasyAbhAvAt / noajIvamiti vaca ajIva kade zaM kiM [na] ? na, dvivipratiSedhAt jIvameveti rAziyaM sarvathA, na tRtIyo'sti rAziriti / evaM pratyakSAnumAnAgamalokaprasiddhi niH(bhiH) parIkSya rAzidvayamavasthApitamAcAryeNa // 2986 // ulUkasya pratyakSAnumAnAgamaprasiddhibhiH pratijJAyA bAdhitatvAdavaseyaHto Niggahito chaluo gurU vi sakkAramuttamaM patto / dhiddhikkArovahato chaluo vi sabhAu NicchUDho // 2987 / / vAte parAjito so Nivvisao kArito garindeNaM / ghosAvitaM ca Nagare jayati miNo badamANo tti // 2988 // teNAbhiNivesAto samativikappitapatatthamAtAya / vaisesiyaM paNItaM phAtIkatamaNNamaNNehiM // 2989 // . NAmeNa rohagutto 'gotteNAlappate sa colUo / davvAtichappatatthovadesaNAto chalUo ti" // 2990 // to Niggahito ityAdi gAthAcatuSTayaM sphuTArtha trairAzikadRSTiniSUdanam / / // 2987-90 // atha avaddhike(ka)dRSTiparUpaNA --- 1 jIva dI / 2 jAyato ta / 3 eSA hesammatA niyuktigAthA / " sa bAhiM ko bhAhiM he ta / 5 degrideNa ko he. 'riMde dI hA ma / 6 mANu ma / 7 eSA he sammatA niyuktigAthA / 8 gutteNa la he / 9 colu bho ta / 10 chalUu ko hai| 11 ti // 50 // 501 // iti rohaguptanAmA paSThanihnavaH samAptaH ||ch|| ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 577 ni0 566] abaddhikanihnavaH / paMcasatA culasItA taitA siddhiM gatassa vIrassa / to aJceddhiyadiTThI dasapuraNagare samuppaNNA / / 2991 / / dasapureNagaruMcchughare'jjarakkhite pUsamittatiyagaM ca / 'goTThAmAhilaNavamaTThamesu pucchA ya [197 pra0]vijhassa // 2992 // sotUNa kAladhammaM guruNo gacchammi pUsamittaM ca / / Thavirya guruNA Ila gohamAdilo macchiritabhAvI // 2993 // "vosu vasahIe" Thito chiddaNNesaNaparo ya sa katAyi" / vijhassa suNati pAse'NubhAsamANassa vakkhANaM // 2994 // paMcasatA culasItA ityAdi gAthAcatuSTayaM sphuTArtham / / 2991-94 // kammappavAtapuvve baddhaM, puDhe NikAyitaM kammaM / jIvapate sehi samaM "sUikalAvovamANAto // 2995 // kammappavAtaputrave ityAdi / karmapravAdapUrve karmacintAyAM jIvapradezaiH saha kiJcit karma badameva akapAyasyeryApathabandhanavat kAlAntarasthitimaprApyaiva vighaTate, zuSkakuTyapatitacUrNamuSTivat / kiJcid baddhaM puSTaM(spRSTaM)ca AIlepakunye(iye) sasnehacUrNavat / kiJcida baddhaM puSTaM(spRSTaM) nikAcitaM ca Ardai kuDye zlepAdibaddhahastapratiliptalepanikAdighaTTitakuDyAtmasAdbhUtakaTakazarkarAdivat / athavA sUcIkalApopamAnAt upamAnam sUcokalApadRSTAntAdvA trividhaM karma draSTavyam-tadyathA-parasparaM saMyogamAtraputrIkRtasUcIvat baddhaM kama jIvapradezasaMyogamAtratvAt / athavA sudRDhalohabandhanakabaddhadhanasUcIkalApavad baddhaM puSTaM(spRSTaM) ca / athavA'gniprabhayA dRDhalohabandhanabaddhadhanaprabaddhAnItasUcIkalApavad baddhaM puSTa(spRSTaM) nikAcitaM ceti // 2995 // tatrAdyasyAnikAcitasya baddhapu(spR)STaprakArasya karmaNaH amI vyApArA bhavanti - ojheTTaNamukkero "saMchobho khavaNamaNubhavI vA vi / aNikAitammi kamme NikAite pAyamaNubhavaNaM // 2996 // oaTTaNamukkero ityAdi / karmaNo jIvaparigRhItasyApTau karaNAni1 bhabbarddha ko, abaddhi he, bhavaddhiyANadi dI hA, abbaddhigANa di ma, vvaTriya ta / eSA he matA niyuktigAthA / 2 pure nhaa| 3 rutthagha ta / ujarakkhiya ko he dI hA ma, vikhaya t| 5 tigayaM he / 6 guTA ma / 7 vaaTTha ma, maddhame ta / eSA hesammatA niyukigAthA / 8 viyaM ko he ta / 9. kila ko he ta / 10 mari ko he ta / 11 vIma ko, he / 12 hIeN ko| 13 bayAI ko, kayAe / 14 mUI he t| 15 uvva ko he ta / 16 saMthobho he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 vizeSAvazyakabhASye ni0 566 "bandhaNasaMkamaNova(vva)NA ya u(ava)vaTTaNA udIraNA ya / uvasAmaNA nidhattI nikAyaNA ceti karagAI // " [karmaprakRti-2] tatrApavartanaM sthitihAsaH / 'ukkero' udvartanaM sthitivRddhiH / 'saMchobho' saMkramakaraNam / kSapaNamanyAnubhAvena saha nirjaraNam / anubhavaH svenaivAnubhAvena vedayitvA nirjaraNam - etAnyanikAcite karmaNi / nikAcite'ntyamanubhavanameveti ||2996 // sotuM bhaNati sa 'desaM vagvANamiNaM ti pAvati jato bhe| mokkhAbhAvo jIvappa desakammAvibhAgAto // 2997 / / sotuM bhaNati gAhA / evaM zrutA tvA) gopTomAhila Aha-savaM hi bhavatAM mokSAbhAvaH prAptaH / tatra pramA gam --jIvAt karma na viyujyate, anyonyAvibhAgabaddha tvAt svapradezavat // 2997 // etadanuvAdinI ca gAthA----- Na hi kammaM jIvAto aveti avibhAgato padeso vya / tada vagamArdamokkho juttamiNaM teNa vakkhANaM // 299.8 / / Na"hi kammaM bhAvitArthA // 2998 // na ceSyate mokSAbhAvaH / tata idaM vyAkhyAnaM yuktam--- puDho jaghA abaddho kaMcuiNaM kaMcubhA samaNNeti / evaM puTThamavaddhaM jIvaM kammaM samaNNeti // 2999 // puTTo gAhA / jIvaH karmaNA spRSTo na badhyate, viyudhyamAnatvAt , kaJcuke. neva kaJcukI // 2999|| tathAnyo'pyasadagrAhaH tasya ---- sotUNa bhaNNamANaM paccakkhANaM puNo Navamapuvve / so jAyajjIvAe tividhaM tividheNa sAdhaNaM // 3000 // (197-dvi0) jaMpati paJcakkhANaM aperimANAya "hoti seyaM ti" / jesiM "ti saMparimANaM taM dRTuM AsasA hoti // 300 1 // " 1 sadosa ko he ta / 2 'mma'vi ko / 3 goSTA -iti pratI / 5 Nahi jIvAo iti pratI / 5 bhAvAto je| 6 damukkho he / 7 eSA hesammatA niyukti gAthA / 8 ujIvavihiyaM ko he, jjIva vahiyaM ta / 9 paccakTavANaM dI hA ma / 10 seyaM dI hA m| 11 apari je he dIhA ma, aparI t| 12 NAe ko hai| NAi ta / mANeNa dI haam| 13 hoi kAya vyaM / dI hA ma / 15 tu ko he ta / 1. tu ko he ta dI hA ma / 16 pariM he, parI tI da hA ma / 17 eSA hesammatA niyuktigAthA / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 579 ni0 566] abaddhikanihnavaH / AsaMsA jA puNNe sevissAmi tti' sitaM tIye / jeNa sutammi vi bhaNitaM pariNAmAto asuddhaM ti // 3002 / / sotUNa gAhA / jaMpati gAhA / AsaMsA gAhA / yAvajIvakRtAvadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTam, parimANaparicchinnAvadhitvAt, zvaH sUryodayAtparataH pArayiSyAmItyupavAsapratyAkhyAnavat / evaM vidhamAzaMsAduSTamazuddhamityubhayasiddho dRSTAntaH // 3000-2 / / vijhaparipUcchitaguruvadesakadhitaM pi soMNa paDivaNNo / eyadhi jAdhe tAdhe guruNA sayamutto pUsamitteNaM // 3003 // ki kaMcuo vva kammaM patippatesamadha jiivpjjte| patidesaM savvagataM tadaMtarAlANavatthAto // 3004 // viMjha0 gaahaa| kiM kaMcuo gAhA / jIvaH karmaNA spRSTa eva, na baddha iti pratijJAyAM vicAraH-spRSTaH kiM pratipradezamAkAzeneva, Ahosvit kaJcukeneva jIvapayante tvaGmAtre eveti ? pratipradezaM spRSTa iti sAdhyate sarvagatamAkAzavat karma, na kaJcukavat / tataH sAdhyadharmazUnyo dRSTAntaH / sarvagatatvAt // 3003-3004 / / adha jIvabahiM to NANuvattate taM bhvNtraalmmi| tadaNugamAbhAvAto vajjhaMgamalo vva subattaM // 3005 / / adha jIvabahiM ityAdi / atha jIvAd bahiH paryantamAtre karma, evaM tarhi bhavAntarAli(le) tatrA(nnA)nuvartate, paryantamAtravartitvAta, bAhyAGgamalavat / / 3005 // evaM savvavimokkho NikkAraNato vya svvsNsaaro| bhavamukkANaM ca puNo saMsaraNamato aNAsAso // 3006 // evaM gAhA / evaM ca sarvasyaiva mokSaH karmAnugamavirahitatvAt, ubhayasiddhamuktavat / sa ca neSyate sarvamokSaH, saMsArasya pratyakSasiddhatvAt / tatazcAsyAH pratijJAyAH pratyakSAnumAnArgamalokaviruddhatvAd na sarvamokSaH / evaM tarhi sarvasyaiva niSkAraNaH saMsAra iti muktAnAmapi saMsAraH syAt , niSkAraNatvAt / saMsAriNAmapi tatazcAnAzvAsaH, kriyAvaiphalyaM ca // 3006 // dehaMto jA viyaNA kammAbhAvammikiNNi mittA sA ? / NikkAraNA va jati to siddho vi Na vetaNArahito // 3007 / / 1 ti ko / 2 toe ko he / 3 tu ko ha ta / 4 Na paDivaNNo so ko he| 5 prati prati iti pratau / 6 atra 'atazcAntarAThe karmaNonavasthAna' ityadhikaM pratI / 7 vimu he| 8 Nar3a ko / 9 gamanalo iti prato / 10 kini' ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 vizeSAvazyakabhASye [ni0 566dehaMto jA gAhA / jIvadehasyAntaH karmasambandhitAsti, karmakAryavedanAyutatvAta . dehaparyantavat / atha tasyA vedanAyAH karmakAryatvamasidaM manyethAH kiM kAragaivAsau vedanA ? tataH siddhasyApi vedanAvazyaM bhAvinI niSkAraNatvAt, jIvadehAntarvedanAvat // 3007 // jati vA banjhaNi mittA sA tadabhANa hoUna to aNto| dihA ya sA mubahuso vAhiM [198-0]NivvetaNassAvi // 3008 // ___ jati vA gAhA / yadi caivaM tvayA kalpe(pye)ta bAhya vedanAnimittaivAsAvantarveda nA'pi / evaM tahiM antarvedanAyA bahirvedana(nA) kAraNam / karma kAraNaM na bhavati, tadabhAve'pi jAyamAnatvAt, tantava iva ghaTasya // 3008 / / jati vA vibhiNNa desaM pi vetaNaM kuNati kammamevaM te| kadhamaNNasarIragataM Na vetaNaM kuNati aNNassa // 3009 / / jati vA vi0 gAhA / yadi vA bhiNNa(nna)dezamapi karma svaparyante vartamAnamabhyantare'pi vedanAM karoti, evaM bhavataH prAptam - anyazarIre'nyazarIrasthaM karma vedanaM(nA) karoti bhinnadezatvAt bahiHsthitakarmavat / / 3009 / / atha taM saMcarati matI Na varhi to kaMcuo vya NiccatthaM / jaM ca juga pi viyaNA savvammi vi dIsate dehe // 3010 // adha taM saMcarati gAhA / athaitadaniTaM mA prApaditi bahi:sthitamapyantaHsaJcAritvAd vedanAM kariSyati krmti| evaM kalpanAyAmabhyupagamavirodhaste - bahiH kaJcukavannityasthaM karmeti / athavA na krameNa saccarati karma, yugapad bahirantaratAkAryavedanAsambhavAt , hasta-pAdAdibhinna dezabahirvedanAkArikarmavat // 30 10 // Na bhavaMtaramaNNeti ya sarIrasaMcArato tadaNilo cha / calitaM NijjaritaM tiya bhaNitamakammaM ca jaM samae / / 3011 // Na bhavaMtaramaNNeti gAhA / bhavAntaraM nAnugacchati karma girasaJcAritvAta, vAtAdivat / nanu bhavato'pi paralokAstitvavAdino'bhyupagamavirodha iti cet , tanna, yata Aha-Agame'smAkamuktam-'yaccalitaM karma tannijarNimakarma ca bhavati' iti kutastasya vAntarAnugamanam ? 'acalitamanudIrNaM bhavAntaramanugacchati' ityA gamAt // 3011 // I fir1 hesa nAsti / 2 ve sA Na he ta / 3 hujja he| 5 bAhyakarmani' iti pratau / 5 to he| tara karmAnyatra parya' iti prtau| 7 vayagA je| 8 saI he ta / 9 ci he| 10 karma dehazarIdeg iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] ayaddhikanihnavaH / aMto vi asthi kammaM viyaNA sambhAvato tayAe' vya / micchattAdi paccayasambhAvAto ya samvattha // 3012 // anto vi asthi / abhyantaravedanA sakAraNA sattvAt , svavedanAvat / sarvazarIrAnugatamithyAtvAdipratyayA api sakAraNAH, sarvazarIre vidyamAnatvAt, vedanAvat // 3012 // evaM karmaNA jIvapradezaH sarvairaivibhAge pratipAdite dopamA zaTaketa para:-jaivakarmaNoravimocanaM prApnoti, avibhAgasthatvAt , jJAnAdiguNairiva / tadAzaGkA nivAraNArthamanaikAntikamudbhAsayati avibhAgatthassa vi se vimoyaNaM kaMcaNovalANaM 3 / NANakiriyAhi kIrati micchattAdIhi vA''dANaM // 3013 // avibhAga0 ityAdi / kAJcanapApANakAJcanayovimocanamupAyato dRSTama(me)va, avibhAgasthatvaM tayorapi dRSTa miHyanaikAntikaH / sa copAyo jJAna-cAritrAbhyAM tadviyogaH kriyate, mithyAdarzanAviratipramAdakapAyayogaiH karmAdAnamiti // 3013 // "vidha vAdANe kiriyA sAphallaM Neha tabighAtammi / kiM purisakArasajhaM tassevAsajjhamegaMto // 3014 // kidha vA gAhA / jIvakarmavibhAgakAriNI kriyA saphalA, kriyAtvAt , mithyAdarzanAdikarmabandhakriyAvat / athavA puruSakAra mAdhyo mokSaH, kriyAphalatvAt saMsAravat // 3014 // asubho tivvAtIo jadha pariNAmo tdjjnne'bhimto| tadha tasviyo cciya mubho ki jeTTI taviyoge vi ? // 3015 // asubho ityAdi / zubhaH pariNAmaH svAnurUpaphalaprasAdhanaH pariNAmatvAt , azubhapariNAmavat / athavA karmaviyogaH svAnurUpa kAraNavAn , guNatvAt , karmasaMyogavat // 3015 // __ atha pratyAkhyAnavicAra:kimaparimANaM sattI aNAgataddhA adhApariccheto / [198-dvi0] jati jAvadatthi sattI to NaNu sa cce parimANaM // 3016 / yAbho ta / 2 tAIpa ko he ta / 3 bhAva bhI hai| 5 'rapi bhA' iti pratI / 5 va ko he| 6 yAhiM ko he / 7 tAihiM ko ha / 8 cAyaNaM ha / 9 kaha ko hR ta / 10 NatvAt-ti pratau / 11 ceva ko / 12 riNAma je| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [mi0 566kimaparimANaM gAhA / yaduktam-'aparimANaM pratyAkhyAnaM zreyaH, AzaMsArahitatvAt tIritAdivizuddhopavAsAdivat' / tatra vicAryate-aparimANamiti ko'rthaH ! kiM yAvacchakti ? athA'nAgatAddhA ? athApariccheda eva ? yAvacchaktirasti tAvat pratyAkhyAmamazaktasya sevAyAmapi vratabhaGgAbhAva iti / nanvevaM saiva zaktiH parimANam // 3016 // satikiriyANumeyo kAlo darakiriyANumeyo ma / NaNu aparimANahANI AsaMsA ceye tadavatthA // 3017 / / sattikiriyA gaahaa| zakanakriyA kAla eva, kriyA vAt , sUrye gatikriyAyat / tathA cAparimANaM pratyAkhyAnamiti zaktikriyAparimANaparicchinnatvAt svavacanavirodhaH, AzaMsAdoSazca tadavastha eva 'zaktaruttarakAlaM seviSyAmi' iti / / 3017 // atha brUyAsvaM jIvataH zaktyuttarakAlasevAyAM na vratabhaGgaH, apratiSedhacAt mRtasyeva / tata iyaM gAthA jadha Na vatabhaMgadoso matassa tadha jIvato vi sevAe / vatabhaMgaNinbhayAto paccakkhANANavatthA ya // 3018 // jadha Na vata0 gAhA / evaM vratabhaGgAbhAva eva pratyAkhyAnAnavasthA ceti // 3018 // ___ tadvayAcaSTe gAthayAettiyamettI saitti tti NAtiyAro Na yAvi pacchittaM / Na ya savvandhataNiyamo egeNa vi saMjatattaM ti // 3019|| ettiyamettI gAhA / etAvato zaktiriti bruvataH nAti cAraH, na tatkRtaprAyazcittam, na ca sarvavataniyamAH, zaktyapekSyatvAt , ekenApi ca vratena saMyataH syAdityetat prApnoti // 3019 // tasmAt yAvacchaktiparimANavAdino doSasambhava iti aparimANa me(e)vAnAgataddhA parigRhyeta adhamA savyANAgatakAlaggahaNaM mataM aparimANaM / teNApuNNapatiNNo mato vi bhaggavaMto NAma // 3020 // adhavA savvA0 gAhA / tasya vAdino bhavAntare'vazyaMbhAvitabhaGgAdapUrNapratijJatA mRtasyApi, kimuta jIvataH ? goSThAmAhilasamaye bhavAntareSvapi bhagnavato bhavati sva(a)parimANAdArAt pratisevitvAt , yAvajjIvakRtapratijJAjIvapratisevitavat / na kevalaM 1 ceva ko he ta / 2 ittiyamittI he| 3 sattI Na yAiyAro ko|, 'jayasa tihe, tatti ti ta / 5 degtiNNA je / 6 degggava bho he / . jIvavat prati iti pratI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566 ] abaddhikanihnavaH / bhavAntareSu, bhavAbhAve mokSe'pi saMyataH prApnoti, anAgatAddhA'bhyantaravattitvAt, yAvajjIvAbhyantaravarttisaMyatavat // 3020 // ata Aha-- siddho vi' saMjato cciya savvANAgataddhasaMvaradharo ti / uttaraguNasaMvaraNAbhAvo cciya savvadhA caivaM ||3021 // siddho vi saMjato gAhA / gatArthA ||3021 // athAyamapi pakSo doSavAniti tRtIyaM vyAkhyAnamaparimANatvasya apariccheda iti / atrApyeta eva doSAH - vratabhaGgAdayaH / ata iyaM gAthA - aparicchete vi samANa esa doso jato sute teNaM / vatabhaMga bhayAto "cciya jAvajjIvaM ti NiddihaM // 3022|| aparicchete / tasmAt pakSatraye doSAn dRSTvA zrutajJAne nirdiSTaM yAvajjIvaM pratyAkhyAnam / tatra vratabhaGgAbhAva iti || 3022 // yat punarucyate AsaM ( zaM) sAdoSaduSTatvaM bhavatIti tatparihAra:NAsaMsA sevisAmi kiMtu mA me matassa vatabhaMgo | hohiti suresa ko vAvatAvakAso vimukkassa ||3023 // naivaM pratyAkhyAnaM kriyate-- 'jIvanAt paratasseviSyAmi' iti / kiM tarhi ? 'yAvajjIvAmi tAvat sevAM na karomi tAvatovadhiH svAyattatvAt parato mRtasya devaloke'vazyaM bhAvinI karmasvAbhAvyAdaviratiriti aparimANena vratabhaGgo bhavet, na yAvajjIvaparicchedAt / evaM ca kRtvA siddhatya vratAvakAza (zA) bhAva eveti || 3023|| jo puNaravvatabhAvaM muNamANotrastabhAviNaM bhaNati / vatamaparimANametaM paccakkhaM so musAvAdI ||3024 // jo puNa ityAdi / bhAvitArthA // 3024 // yasmAcca 583 bhAvo paccakkhANaM so jati maraNaparato va to bhagaM / adha Natthi Na Nidissati jAvajjIvaM ti to kIsa || 3025 || jati aNNadeva bhAvo cetaMyato vayaNamaNNadhA mAyA / kiM vAbhihite doso bhAvAto kiM vayo gurugaM // 3026 // 1 va ta / 2NAta / 3 ceva he / 6 hohI he ta / 7 meva ko he, meva ta / 8 Jain Educationa International 4yAu ko he / 5 eva ko 1 ddisati jeM / 9 caMya he, cata / For Personal and Private Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 vizeSAvazyakabhASye [ni0 566 bhAvo paccakkhANaM gAhA / iha manogato bhAvaH pratyAkhyAnam , na vAgvyaJja. namAtram . / yadyasau bhAvo maraNAt parato'pi syAt , syAttarhi vratabhaGgaH / athAso jIvakAla paricchinnaparimANastataH kimiti vAcA tathA na nirdizyate ! nizyitAmeva bhAvAnuvartitvAt , upavAsAdivat / yasya punaranyathA bhAve anyathA vacanopanipAtaH, tasya mAyAdoSa eva / asAvaduSTasya vA'nyathAvacane'pi na doSaH, pratipannabhAva vAta upavAsapratyAkhyA ne 'pi paurupIvacanavat // 3025-26 // etadarthAnuvAdinI gAthA--- aNNattha Nivetite vaMjaNammi jo khalu maNogato bhAvo / taM khalu paccakkhANaM Na pamANaM vaMjaNaM chalaNA // 3027 / / ___ aNNaya Nivatite gAhA / gatArthA // 3027|| iya paNNavito vi Na so jAdhe sadadahati pUsa mitteNaM / aNNagaNattherehi a kAtuM to saMghasamavAyaM // 3028 / / AhRya devataM vanti jANANA vi paccayaNimittaM / vacca jiNindaM pucchamu gatAgatA sA parikatheti // 3029 // saMgho sammAvAdI gurU purogA tti jiNavarI bhaNati / itaro micchAvAdI sattamayo NiNho ya tti // 3030 // 'etIse sAmatthaM katto gaMtuM 'jiNindamUlanti / gheti' ketapUtaNAe saMghaNa tato [199-dvi.] kato vajho" // 3031 / / iya paNNavito ityAdi gAthAcatuSTayaM sphuTArtham // 3028-31 / / "chavvAsasatAI NavuttarAI taiyA siddhiM gatassa vIrassa / to boDiyANa diTThI radhavIrapure samuppaNNA // 3032 // UhAe paNNattaM boDiyasivabhUtiuttarehi" imaM / "micchaIsaNamiNamo radhavIrapure samuppaNNaM // 3033 / / 1 vaDie ko he / 2 jaNa cchala ta / 3 tega ko he / 4 bei ko he, cei ta / 5 mANo ko he ta / 6 jiMdaM ko he| 7 havo'yaM ti ko, nibo'yaM ti hai| 8 eIsa ko he / 9 "ziMda0 ko he / 10 lammi ko he ta / 11 beI ko he / 12 kaDA ko he / 13 degujho / / 4 1 / / 542 iti goSThAmA hilanAmo saptamo nihnavaH-ta / 15 eSA hesammatA niyukti gAthA tathA kopratyAM nAsti / 15 ttarAhiM ko ma / ttarAhi dI hA / 16 cchAda' ko dI hA ma / 17 eSA gAyA tahepranyonAsti / dIhAmapratiSu ca 3034 gAthAto'nantaraM bhApyatvena prApyate / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] yottiknihnvH| raghavIrapuraM NagaraM dIvagamujjANemajjakaNhe ya / sivabhUtissuvahimmI pucchA therANa kadhaNA ya // 3034 / / boDiyasiva Io boDiyaliMgassa hoti utpattI / koNDaiiNNakohaeNvIrA paraMparrapphAsauppaNNA // 3035 / / chacyAsasatAI gAthA catuSTayaM yAvat paraMparapphAsauppaNNA' // 3032-35 / / patasya bhASyagAthA / uvadhivibhAgaM sotuM sivabhUtI ajja kaNha gurumUle / jiNakappiyAtiyANaM bhaNati-gurUM kIsa tANi - // 3036 // jiNakappo'Nucarijjati "vobhi, No tti bhaNi te puNo bhaNati / tadasattassocchijjata "vocchijjati ki samatthassa ? // 3037 / / 'puvyamaNApucchacchiNNakaMvalakasAyakalusito ce| sodheti" pariggaheto kasAyamucchAbhayAtIyA // 3038 // dosA jato subahuA [200-50] sute ya bhaNitamapariggahattaM ti / jamacelA ya "niNindA tadabhihito jaM ca jiNaka.ppo // 3039 / / jaM ca "jitA'celaparIsaMho muNI jaM ca tIhi" ThANehi / vatthaM "dharejja NegaMtato tato'celatA seA // 3040 // uvadhivibhAgaM ityAdigAthAH paJca / jinakalpa idAnImapi ni] vyucchinna eva, purupakArasAmAt , sthavirakalpavat / tatazca zramaNena sarvathA vastra pAtrAdi tyA gyama , parigrahatvAt , granthatvAt , dhanakanakAdivat / athAsya parigrahavaM anyatvaM cAsiddhamiti manyethAH, tatprasAdhanamapi kriyate-- parigraho grantho vA vastra pAtrAdi, kapAyahetutvAt , mUccha hetutvAt , bhayahetutvAt , dhanakanakAdivadeva, / tasmAdaparigrahatvaM nirgranthatvaM zreyaH, sUtrAbhihitatvAt , ahiMsAvat / aparigrahAzca zramaNA nirmAH mokSagAminaH acelavAjinendravat / nirgranthazramaNAzca sampratyamI jinakalpikAH, jinoktAnuSTAyitvAt . 1degANa ana haa| , varimna je / vahi mina ko he, vahimmi ya dI vahimi ya hA / eghA he mnatA niyukti gAya, anyatra bhASya vena / 3 bhutitA je| 4 koDi ko he ta dI hA ma / 5 kura ma / 6 parAphAsamuppa ko he ta ma / 7 paNA dI hA / eSAri hesammatA niyuktigAthA, anyatra bhASyatvena / 8 guruM ko he / 9 No ko / 10 nocchi he / 13 sochi je ta / 12 bunchi' he / 13 punchassa puva he ta / 14 chachi he / 15 cetra ko he ta / 16 bei ko he, ceti ta / 17 gahio ta / 18 jiMdA ko he| 12 jiyAceM ko he, jiNA cet| jito ce je| 20 parissa t| 21 tIhi ko he / 22 hi kohe / 23 'rijja ko he| 21 vsupaa-prtau| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 vizeSAvazyakabhASye (mi. 561avyucchittikAlajinakalpikavat / acelazca samyagamuniH, tatparIpaha sahiSNutvAt , kSutparISahasahiSNuSaSTASTamAdikSamakavat / sarvathA celaM na dhAraNIyameva, sthAnatrayAtirekeNa pratiSiddhatvAt , alaGkAravat / tasmAdacelatA zreyasIti nigamanam // 3036-40 // ___ asya pUrvapakSasya krameNa dRpaNAni-- guruNAbhihito jati jaM kasAyahetu pariggaho so te / so' to deho cciya te sakasAyuppattihetu tti // 3041 // asthi va kiM kiM vi jaye jassa va tassa va kasAyavIjaM jN| vatthU Na hojja evaM dhammo vi tume Na 'vettavyo // 3042 // guruNA gAhA / yadi kaSAyaheturgrantho bhavati nanu bhavataH svo dehaH svakaSAyahetuH siddhaH / na cAsau granthaH parigraho vA / tasmAt 'parigraho vastram , kaSAyahetutvAt' ityanaikAntikaH / athavA kimanenAtistokena gaditena ? na hi jagati kiJcid vastvasti yaM(yat) na kaSAyavAjamiti sarveNApyanaikAntikaH / pravacanena, yAvatA'smadIyo dharmo'pi kaSAyaheturiti tenaivAnakAntikaH // 3041-42 // athavA jeNa kasAyaNimittaM jiNo vi gosAlasaMgamAdINaM / dhammoM dhammaparA vi ya paDiNIyANaM jiNamataM ca // 3043 // jeNa kasAya0 gAhA / gosa(zA)lasaGgamAdInAM jino'pi kaSAyahetuH / pratyanIkAnAM ca dharmo dharmaparAzca / na cAsau parigraha ityanaikAntikahetutvam // 3043 / / adha te Na mokkhasAdhaNamatIe gaMyo kasAyahetU vi / vatyAdimokkhasAdhaNamatIye suddhaM kadhaM ganyo ? // 3044 // atha brayAstvaM dehAdi mokSasAdhanabuddhayA parigRhItamapyaparigrahaH / evaM ca vastrAdyapi aparigraha eva, mokSasAdhanatvAt , dehAdivat // 3044 / / evaM cAce pramANe ya ukto hetuH parigrahattvAditi so'siddhaH , "mUrchA parigrahaH" tattvArtha 7. 12] iti lakSaNatvAt ! evameva mUcha hetutvAditi tulyaH pracoM'naikAntikAdiH'mu hetU gaMtho jati to dehAtiyo kadhamagaMyo / mucchAvato ? kathaM vA gaMdhA vatthAdasaMgassa ? // 3045 / / 1 so to t| 2 te kasAyaupa he / 3 kiMci ko he / 4 yabIyaM ko hai| 5 vatthu ko he, vatthaM ta / 6 ghetabbo he / 7 dhammA ta / 8 gaMtho he ko / 9 hetu: pramANapari-iti pratau / 10 gantho ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ voTikanihnavaH / mucchAhetU gAhA / nagnazramaNakAnAM zarIrAdiH sarvo'pi granthaH, mUrcchAhetutvAt, vastrAdivat // 3045 // adha dehAhArAdisu Na mokkhasAdhaNamatIye te mucchA kA mokkhasAdhaNeM mucchA vatthAdimuM te ||3046|| atha brUyAt paraH- niHsaGgasya mUrcchAmikurvataH zarIraM grantho na bhavati, mokSasAdhanatvAt darzanAdivat / evaM tarhi niHsaGgasya vastrAdyapi grantho na bhavati, mokSamAdhanatvAt, dehavat // 3046 // ni0 566 ] [200 - dvi0] aha kuNasi dhUtthAtie muc sarIre vi / ajjalabhatare kAhisi mucchaM viseseNaM || 3047 // aha kuNa0 gAhA / atha sthUlavastrAdipu sulabheSvapi mUrcchA'vazyaM bhAvinIti, tanna / zarIre'pi te mUrcchA'vazyaMbhAvinI durlabhatvAt kambalaratnAdivat // 3047 // tthAdigantharahitA dehAhArAtimarttamucchAe / 587 tiriyasa dayo NaNu hati riyovagA bahuA || 3048 || atha vastrAdigrantharahito (tAH) dehAhArAdimAtraparigrahAH mokSaM sAdhayiSyanti, alpaparigrahatvAt, jinakalpikAdivat / evaM tarhi ko vipakSa: : ye mokSaM na sAdhayanti tiryak-zakha (ba) rAdayasteSu cAlpaparigrahatvaM dRSTamityanaikAntikaH || 3048 || api ca anigRhItAtmAno boDikA: karmamalamanantamarjayanti parakIyeSvapi mUrcchAkaSAyadoSavattvAt / etadarthA -- apariggA vi pasaMtiyemu mucchA kasAyadosehiM / aviNiggatippANI kammamalamaNantamajjainti // 3049|| apariggahA viityAdi gatArthA // 3049|| dehatthavatthamallANule vaNAbharaNadhAraiNA keyi / uvasaggAti muNayo NissaMgA kevalamuventi ||3050 || * dehastha gAhA / zvetapaTAstu kevalaM sAdhayiSyanti, niHsaGgave sati vastradhAritvAt, bharatacakravarttivat upasargAdiSu vA yathA''ha (bha) raNadhAriNo munayaH // 3050 // , 1 maI he ta / 2 to ko he / 3 dhulla' ko hai / je, 'sara' ta / 6 tiriyo ta / 7 bahuso he ta / je / 10 majjeti ko / dhAriNo ko he ta / 12 viti hai / 11 74 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only 4 mitta' he / 5 sapara 8 pari ta / 9 'dodehi kei he ta, keI ko / 13
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 vizeSAvazyaya sAdhye ni0 566yat punaretaduktaM prantho vastrAdiH, bhayahetutvAt , hiraNyasuvarNAdivata , tadyabhicArArthamucyate tirDi jati bhagahena gayo to jANAvINa tadamAgeha' / bhayamiti tAI ganyo dehassa ya sAvatAdIhi // 3051 // jati bhayahetU gAhA / jJAnadarzanacAritrANi grantho bhavati, teSu ca tadupaghAte bhayahetutvaM dRSTamityanaikAntikaH / yatnato hi darzanAdIni rakSaNIyAni / zvApadacaurAdibhyazca dehasya bhayamiti bhayahetutvaM dehe'pi dRSTamityanaikAntikaH // 3051 / / adha mokkhasAdhaNamaIe Na bhaya hetU vi tANi te gaMtho / vatyAti mokkha sAdhaNamatIye muddhaM kadhaM gaMtho ? // 3052 / / adha mokkha0 gAhA / jJAnAdIni mokSasAdhanabuddhayA parigRhItAni na grantha iti vipakSAbhAvAdanai kAntikAbhAvaH / evaM tarhi vastrAdInyapi naiva granthaH, mokSasAdhanabuddhayA parigRhItatvAt , jJAnAdivat / / 3052 // sArakkhaNANubaMdho rodajjhANaM ti te matI hojA / tullamiNaM dehAtimu pasatyamadha taM tadhehAvi // 3053 / / sArakkhaNA0 gAhA / "hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudeM dhyAnam" [tattvArtha 0 9-36] iti vastrAdiparigraho granthaH, raudradhyAnaviSayatvAt , viSayasaMrakSaNavat' / dehAdiSvapi tulyametadityanaikAntikaH / atha dehAdipu prazastadhyAnam, mokSasAdhakatvAt / tad vatrAdipu tulyamiti viruddhAvyabhicAri pratipramANam-vastrAdi vizuddhabuddhi. parigRhotaM prazastavyAnam, mokSasAdhanatvAdehAdivat / / 3 053 // athavobhayasiddha Agamo jJApakam - je jattiyeppagArA loe bhayahetavo aviratANaM / ta ceva ya vi[201 pra0]ratANaM pasatthabhAvANa mokkhAya // 3054 // je jattiya0 gAhA / sphuTArthA / anyatrApyevam-yathAprakAga yAvantaH saMsArAvezahetavastAvantastadviparyAsAt nirvANAvezahetavaH // 3054 // atha brUyAt 1 ghAIhiM he / 2degmiya ta / 3 vadhArdA t| 5 'matI je ta / 5 tyAI ko| 6 degNAra ta / 7 hujjA he / 8 degmiyaM ko he ta / 9 yami he ta / 10 tattvArthe "raudram" iti pATaH / 11 viSayasaMsArakSa-iti pratau / 12 'ttiyA pagA ko he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 589 ni0 566] boTikanihnavaH / AhAro ca Na gaMtho dehatyanti visaghAtaNatthAya / kaNagaM pitadhA juvatI dhammaMtevAsiNI me ni // 3055 / / AhAro gAhA / nimrantho dehaH, upakAritvAt AhAravat / evamapyanaikAntikastadavasthaH viSaghAtanArtha kanakamapi dehasyopakArgati pranye'nyupakArivaM vartata iti / tathA yuvatiH dharmAntevAsinI upakAriNI, granthazcAsau // 3055 / / tamhA kimasthi vatthu gaMtho'gaMtho bya samvadhA loe / gaMtho'gaMtho ve mato mucchAmucchAhi Nicchayato // 3056 / / tamhA kimatthi vatthu gAhA / tasmAt "mUrchA parigrahaH" tattvArtha 07-12] iti lakSaNAt mUrchAmUrchAbhyAM tasyaivaikasya vastuno [anyatvama granthatvaM ca, na vastu. svabhAvataH // 3056 // vatthAti teNa jaM jaM saMjamasAdhaNamarAgadosassa / 'taM tamapariggaho ciya pariggaho jaM tavaghAtI // 3057 / / vatthAti gAhA / sphuTArthA // 3057|| kiM saMmovakAraM kareti vatthAti jati matI muNam / sItattANaM tANaM jalaNataNagatANa sattANaM // 3058 / / kiM saMjamo0 gAhA / zItArtAnAM mandasaMgha ha)nanAnAM svayaM tat prArthitaJca lanatRNagatasattvAnAM ca vastra mupakArakamiti saMyamopakAri vastram , zItArtajvalanatRNagatasasvatrANasamathatvAt , ahiMsAtratavat / / 3058 / / tadha Nisi cAtukAlaM sajjhAyajjhANasAdhaNamisINaM / mahimahiyAvAsosArayAtirakkhANimittaM ca // 3059 / / tadha Ni gAhA / saMyamopakAri vastram, catuSkAlaM svAdhyAyadhyAnasAdhanatvAta, upAdhyAyopadezavat / athavA saMyamopakAri vastram , mahimahikAvIvasya (zyA) yarajaprabhRti. sUkSma janturakSaNasamarthatvAt , IryAsamitivat // 3059 / / tathAmatasaMvarujjhaNatthaM gilANapANovakAri cAbhimataM / muha puttiyAti" cevaM parUvaNiH jadhAjogaM" // 3060 / / 1 tathaM he / 2 gaTAe ko he ta / 3 ba ko he / 5 ba ko he / 5 umamu he t| 6 'hiM ko he| 7 sthAI he| 8 tantama je ta / 9 degdhAI' he| 10 kammaM saMpramo' je, kaM saM ko| 11 sthAi he / 12 yatA he / 13 vAbhi he| 14 ya ya t| 1', 'jogaM ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 590 vizeSAvazyakabhASye (ni0 566 matasaMva0 gAhA / saMyamopakAri vastram , mRtasaMvaraNomjhanavidhyupayogitvAta, sahAyasAdhuvat / tathA saMyamopakAri vastram, glAnaprANopakAritvAt, auSadhavat / mukhavastrikAdi saMyamopakAri, bhASAsamityupayogitvAt , maunavratavat / prANirakSAtmakasvAdvA ahiMsAvatavat // 3060 // saMsattasattegorasapANayapANIyapANarakvatthaM / parigalaNapANaghAtaNapacchAkammAdiyANaM ca // 3061 // parihAratthaM pattaM gilANa pAlAdavaggahatthaM ca / dANama[201-dvi0]yadhammasAdhaNasamatA ce paraMpparato // 3062 / / saMsattasattu 0 gAthAdvayam / saMyamopakAri pAtram, saMsaktasaktugorasapAnakapAnIyaprANarakSArthatvAt , parigalanaprANaghAtapazcAtkarmAdiparihArArthatvAt , piNDeSaNAdhyayanavat / athavA saMyamopakAri pAtram , glAnabAladurbalavRddhAnugrahArthatvAt, vidhivizuddha ya. thAyogyAhAravat / athavA dAnama yadharmasAdhanatvAt , jJAna(nA)bhayAhArapradAnavat / athavA labdhikazaktAzaktaprAghUrNakasAdhusamatAhetutvAt , sAmAyikavat kaSAyajayavA // 3061-62 // aparigahetA sutte ti jA ya mucchA parigaho'bhimato / savvadanvesu Na sA kAtavyA muttasambhAvo // 3063 / / apariggahatA gAhA / yaccoktaM sAdhunA vastrapAtrAdiparigraho na kAryaH, sUtre pratiSiddhatvAt , prANAtipAtAdivaditi / tatra pratyucyate-satyam, aparigrahatA sUtre'bhihitA / parigrahalakSaNaM mULa / sA na kevalaM vastrapAtrAdau pratiSiddhA, kintu sarvadravyeSvapi zarIrAhAraziSyapichakAdipvapIti sUtrasadbhAvaH / tatazca mUpikSe siddhasAdhanam-vastrapAtrAdipu mUrchA na kartavyaiva / kintu mUvirahitaM vastrapAtrAdyupAdeyam , saMyamopakAritvAt , ziSyAdivat // 3063 // yaccoktam--'acelaiH sarvasAdhubhirbhavitavyaM jinendropadezavartivAt jinendravat' / tatra pratividhIyateNiruvamadhitisaMghataNA catuNANAtisayasattisaMpaNNA / acchiddapANipattA jiNA 'jitaparIsahA sabve / .3064 // 1 sattagoM ko| 2 Nasa he / 3 pa ko he ta / 5 'hitA ta / 5 'mabho ko he ta : matto je / 6 'satta ko he ta / 7 jana ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566] yoTikanihnayaH / jemhA jadhuttadose pAvanti Na vatthapattarahitA vi / tadasAdhaNaM ti tesiM to taggahaNaM Na kuvvaMti // 3065 / / tadha vi gahitegavatthA saMvatthatitthovadesaNatthaM ti / abhiNikkhamaMti savve tammi cute' celayA honti / / 3066 // jiNakappiyAdayo puNa sAdhaoM savvakAlamegaMto / uvakaraNamANamesiM purisAvekkhAya bahubhedaM // 3067 // aruhaMto jamacelo teNAcelattaNaM jati maMtI te / to tvyynnaat|' cciya Niratisayo hohi mA'celo // 3068 // rogI jadhovadesaM kareti vejassa hotarogo ya / [202-0]Na tu vesaM caritaM vA kareti Na ya pauNati karento // 3069 // tadha jiNa vejjAdesaM kuNamANo'veti kammarogAto / Na tu te Nevacchadharo temi Adesamarento // 3070 / / Na parovadesavasagA Na ya cha namatthA parovadesa pi / / "denti tadha sIsavagga "dikagvanti jiNA jadhA"savve // 3071 / / tadha sesehi vi" savvaM kajja jati tehi" savvasAdhamma / evaM ca kato titthaM Na cedacelo tti ko gAho ? // 3072 / / jadha Na jiNindehi samaM sesAtisaehi savyasAdhamma / tadha liMgeNAbhimataM cariteNa vi kiMci sAdhammaM // 3073 // NiruvamadhitisaMghataNA ityAdigAthAsaGghAtaH / atra dUSaNamucyate-jinendra. dRSTAnte jinopadezavartitvaM hetunAstIti sAmanadharmazUnyadRSTAntadopaH / jinendrA bhagavantaH svayaMbuddhAH, na paropadezAnuvartinaH / yadyAyanAdidvAdazAGga zrutopadezapUrvakamatizayajJAnena prabadhyAkAlamAbhogayitvA pUrvatIrthakarA''caritameva jItakarUpanyAyena tIrthakarakalpaM pratipadyanta iti jinopadezavatitvaM dRSTA. 1 ta ko he ta / 2 ma ta / 3 a. je / 5 huti ko he / ', vahiNo ko| 6 kkhAe ko he, 7 kkhAi ta / 8 arahaMtA ko he ta / 5 calA ko he ta ko he t|10 gAu ko he| 11 ya ko / 13 rato 12 mayaMhe / 13 tannevasthagha' ko he| 14 'mimAesa' ko he / 15 rato he / 16 diti ha / 1, na ya ko he ta / 18 kkhaMti he / 11. jiNA jahA ko he ta / 20 mi je / 21 tahiM ko hai| Jain Educationa international For Personal and Private Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye ni0 566nte siddham , tathA'pya[tra] dRSaNamucyate-jinopadezavartitvaM hi heturyathA jinendradRSTAnte nirupamatisaMhananacaturjJAnAtizayasattvasampannAcchidrapANipAtrajitaparIvahanacchannAhAranIhAraparAnabhibhavanIyarUpAtizayatvadharmA'vinAbhUtA'celatvena vyApto dRSTe stadvat parAbhimatasarvasAdhUnAmacelatvasAdhyadharma yathoktavizeSaNasahitaM sAdhayatIti anatizayA'celatvaviparya yeNa dharmavizeSaviparItasAdhano nAma iSTavighAtakRviruddhaH-parAzcikSurAdayaH saMghAtatvAcchayanAsanAdyaGgavat-ityatra yathA / evaM ca sAtizayA jinAH vastrapAtre na gRhNanti, tadvirahe'pi tadoSAsambandhisvAt tadguNasambandhitvAcca daNDake iva / tad vastrapAtrAdi teSAM saMyama sAdhanaM na bhavati, tena vinA'pi tasiddheH, pustakAdivat / tathA'pi ca ka(cAki citkaramapi saMyama prati ekaM vastraM parigRhNanti prayojanAntaropayogitvAt , kRtakRtyaprathamadharmakathApravartane tIrthakarasaMskAravat / tacca prayojanAntaraM savastra tIrthapradarzanam / tasmizca niSkra. maNakAlaparigRhItakavastre cyute punaranyathAprayojanAbhAvAna parigrahAbhAve sAtizayA'. celakA bhavantIti tIrthakarAH, na punaH pRthagjanAsta kAlamanuSyAH, kimaGga punaradyakAlasAmAnyapuruSAH sarvadoSAkarAH / tasmAdacelako(kA)graho'narthakara iti tyabhyatAm / yacoktam - 'acelakairjinairjinakampikA evopadiSTAH' iti tadanyathA, naiva sarve nirupadhayaH, kintu sarve'pyutsargataH sopdhyaaH(yH)| upadhiparimANaM prati vizeSAntaram, stokAlpopakaraNatvAt / puruSavizeSo(pA)natizayApekSametat, tathApi sarveH sAmAnyapuruSakaiH jinakalpo na pratipattavyaH, tadayogyatvAt , klIvAdibhiriva saMyamaH / yadapi coktam-'acelA jinAstacchiSyairapi sarveracelakairbhavitavyam"jArisayaM guruliGgaM sIseNa vi tAriseNa hoyatvaM / Na hi hoi buddhasIso seyapaDo NaggasamaNo vA // " atra pramANam - svatIrthakaravepa caritAnuvidhAyibhistacchipyarbhavitavyam , ziSyatvAt zAkyabuddha ziSyabhikSuvat' / asyottaram-svatIrthakaraveSa caritAnuvidhAyinaH ko vipakSaH? yaH svatIrthakaraveSacaritAnuvidhAyI na bhavati / tadyathAI to gosA(zA)lakA(kaH), buddhasya devadattakaH / tatra ca ziSyatvaM heturvarttata ityanaikAntika ubha yA] siddhi (ddha) iti dUSaNam / atha yAt paraH--tadA''dezakArivinIta ve sati ziSyatvAditi hetuH savizeSaNaH / tau ca gozAla-devadattako tadAdezakA rivinIto na bhavata iti vipakSAd vyAvRtta eva heturityanaikAntikAbhAvaH / evamapi svatIrthakaraveSacaritAnuvidhAyinyaH 1 dRSTAntastadvan-iti pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 566 ] boTika nihnavaH / AryikA na bhavantIti pakSaH, tatra ca tadAdezakArivinItatve sati ziSyatvaM hetuvarttata ityanaikAntika eva / yadi ca tadAdezakAritvaM pratipadyase tatastvayA nagnazramaNakena nirupadhivRti saMhananAdyatizayarahitena acelakena na bhavitavyaM tadAdezakAritvAt, Arthika (kA) vat / api karmarogApanayanamicchatA jinendra vaidyopadezaH sa eva karttavyo na tadveSAcarite, AturatvAt, vaidyopadezakAritryAdhitAturavat, jinavaidyavepacaritAnukArI ca tadupadezamakurvanna mucyate karmarogAta, anadhigati (ta, zAstrArthakave sati piveSacaritA'valambitvAt andhigt| purvedasadbhAvavaiSAnukAryAturavat / 1 1 " api ca yat prAguktaM pramANam - 'svatIrthakara ve pacaritAnuvidhAyibhiH tacchiSyaiH bhavitavyam' iti, tat kiM sarvasAdharmyeNa tadanuvidhAnaM sAdhyate, Ahosvit kizcit sAdharmyeti / yadi sarvasAdharmyeNa tataste jinAH na paropadezavazagAH, na cAnutpannakevalajJAnAH paropadezaM kurvanti, na ca ziSyAn dIkSayanti tathA sarvasAdharmyAdbhavadbhirapyevamanuSTheyaM prApnoti / na ca tathAnutiSThate (nuSThIyate) ityabhyupagamavirodhinI pratijJA / evamanuSTAne ca tIrthAbhAva eva bhavatAmiti sarvasAdharmyapratijJAnathiMkA azakyA ca kartumiti / kiJcitsAdharmyaM pratijJAyate / tathA ca siddhasAdhanaM pratijJAdoSaH, asmAkamapi kiJcilliGgena sAdharmya locakaraNAdinA, kizciccaritena sAdharmyam - sAvadyayogavarjanaM navakoTa zuddha bhaikSyAhAratvamanitya (niyata) vasatitvamityAdi // 3064-73 // 593 yaccoktam-jinAjJyA sarveNApi jinakalpo'nuSTheyaH, jinAbhihitatvAt, sarva sAvayayogavarjanavat / tatra pratividhIyate - uttamadhitisaMghataNA puvvaivido'tisaiNo purA kAlaM / jiNakapiyA vikaSpaM katapaDikaimmA pavajjanti // 3074 || uttamadhitisaMvataNA ityAdi / uttamadhRtisaMhananaiH pUrvavidbhirutpannAtizayairekatvAdibhAvanAparikarmakRtayogyaireva jinakalpo'nuSTheyaH, jinaistathAbhihitatvAt, pratrajanArheNa satA mahAtratAropaNavat // 3074|| taM jati jiNatrayaNAto pavajjasi pavajja to sa dviNotu / asthi ti pamANaM kiM 'vocchiSNo ttiNa pamANaM ||3075 || Jain Educationa International 1 "tAnucaran jiM iti pratau / 2 'viiti ta / 3 sayA ko he ta / 4 pari' ko he ta / 5 lpo naSTe yaH - iti pratau / 6ti ko, tti he ta / 7 kahaM he, katha ta / 8ka he ta / 9. he / For Personal and Private Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 vizeSAvazyakabhASye ni0 566___ taM jati jiNavayaNAto ityAdi / yadi jinavacanaM pramANaM tena samprati duHpamAkAle vyucchinno jinakalpa iti satyametat taditi pratipattavyaM jinAbhihitatvAta. jaMbUnAma(mni) kAle jinakapAstitvavat / / 30 7.5 / / etadarthajJApanAyAtra gAyA --- maNa-paramodhi-pulAe AhAraga-khavaga uvasame kappe / saMjamatiya-keli -sijhaNA ya jaMbummi bocchiNNA / 3076 / / maNagrahaNADhe dvA)kyaikadezAnukaraNAnamanaHparyAyajJAnam, paramAvadhi saskRSTamavadhijJAnam . pulAkalabdhiH AhArakazArIrakalabdhiH, kSayopazama zreNidvayam kalpagrahaNAmjinakalpaH, saMyamatrikam-parihAravizuddhi-sUkSmasaMparAya-athArakhyAtAni. kevalajJAnama , siddhagamanaM ca / ete'rthI jambunAmni sudharmagaNadharazipye vyavacchinnA-tammina mati anuvRttAH, tasmin parinirvANe vyavacchinnA iti // 3076 / / ___ yadapi coktam jitAcelaparIpaho munirbhavati, cela yaha gAdajinaparISadaH' iti / tatrocyate-- jati celabhogamettAdajitAcelayaparIsaho teNaM / ajitadigichAdiparIsaho vi bhattAtibhogAto // 3077 / / jati celabhogamettA ityAdi / celAhaNe'pi vigudabuddhijitA'cenTaparIpaha evaM muniH AgamavizuddhaparigrahaNAt vizuddhAhAraparigrAhi jitajighAMsAparIpaha munivat / athavA vizuddhapiNDabhoktA'pi ajitajighAMsAparIpaha iti prAmaM paribhogi vAt cela. bhogimunivat // 3077|| etaccAniSTam-jinAnAmapyajitaparIpahatva prAptaraniSTApAdanAta--- evaM tuha Na jitaparIsahA jiNindA vi savadhAvaNaM / adhavA jo bhattAtimu sa vidhI cele vi kiNNeDhA // 3078 // evaM nu hajitaparIsahAdityAdi gatarthA // 3078 // gatAyA jadha bhattAtivimuddhaM rAgahosarahito Nisevento" / vijitadigicchAdiparIsaho muNI sapaDigAro vi // 3079 / / jadha bhattAti visuddhaM ityAdi gatArthA // 3071 / / tadha celaM parimuddhaM rAgadosarahito mutavihIyeM / hoi "jitAcelaparIsaho muNI sevamANo vi // 308 / / 1 vala he| 2 bunchi' he| : vRttikAraH sarvatra TIkAyAM malagAthA pratIkameva nirdizati parantu asya 3076 gAtha! yA vRtte kevalaM tatpratIkamanirdizya samanAmeva gAthAM nirdiSTavAn parantu punarmudraNaM gAthAyA na syAd iti sA gAthA vRnau na punaruddhRtA / 4 mitro'ce ta / 5 teNa ko he / 6 digaM ta / 'gidA ko he / 8 dhAcattaM ta / 9 kiM neTro ko he, paNaTo ta / 10 veMto ko vano he / 11 'gichA ko gicchA ta / 12 hIe ko he t| 13 jahAce ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ boTikanihnavaH / tadha celaM parisuddhamityAdirgatArthA // 3080 // athavA dvividhamacetvaM lokaprasiddham - mukhyamupacaritaM ca / tatra varttamAnakAle viziSTadhRti [ saMhananA ] sambhave mukhyamacelavaM saMyamopakAri na bhavatIti upacaritAcelatvena acela parISahajayaH kartavyaH, anazanAzake (kteH) eka dvitrikevalAvamIbhUtaprAptAmaudA (da) ryAzanAdapi jighAMsA (ghatsA paropajayavat // 3080 || ata Aha-- satasaMtacelao'celao ya jaM loga samayasaMsiddho / teNAcelA muNayo saMtehi, jiNA asaMtehi ||3081|| parisuddhajuSNakucchitathovANiyate'NNa bhoga bhogehi / muNayo mucchArahitA saMteMhi avelayA hoMti // 3082|| ja jalamavagAhaMto bahucelo vi siraverditakaDillo | bhaNati Naro acelo tatha muNayo saMtacelA vi // 3083 // [203 - pra0 ] tatha thovajuSNakucchitacelehi vi bhaNNate acelo tti / jaidha tUra sAliya ! lahuM do pottIM NaggiyA "miti // 3084|| satasaMta0 gAhAcatuSTayam 4 / sadasatI cele yayostau sadasaccelau dvAvapyacelakau lokaprasiddhayA parizuddhajIrNakutsitastokA'niyatA'nye bhogamuktaiH sadbhizcelaira celakA munayaH / lokaprasiddha vastu kAryAvini (kaupIna) yojilvA (ta) nirAvaraNa guhya bahu celAveSTitaziromanuSyavat, parijIrNabahucchizA TIveSTitakarI (ra) strIvat / evaM ca vastre'pi nAgnyazabdapravRtternAgamavirodhaH // 3081-84 // ni0 566 ] yaccoktaM sthAnatraye vastradhAraNAnujyA zeSakAlamavastreNa bhavitavyamiti AgamoktatvAd nAgnyameva zreya iti / tatra pratividhIyate - sthAnatrayadharaNakAlAdArAdapi niratizayenAvazyaM vastraparigrahaH kArya eva tatkAlaparizuddhAlA sati paurupyAdigRhItapratyAkhyAna velAyA ArAdapi gRhItatatkAlabho (bha)kSyamANavizudvAhAravat / etadarthaM ceyaM gAthA - vihitaM sute cciya jato gharejja tihiM kAraNehiM vati / teNaM ciya tadavassaM NiratisaraNaM dharetavvaM // 3085 / / vihitaM gAhA / bhAvitArthA ||3085 // 595 1 kaparAdhUtaprAptA iti pratau / 2 taha ko hai / 3 yataMbho0 je / 4 'bhogge je / tehi ko, he / te vita / 6TTi hai / 7 jaha tara he / 8 de ko, t| mUlapAThagataM 'do' iti tathA pAThAntaragataM '' iti ( ' dadasva' ma0 0gA0 2601 pR1037 ) ityevaM saMskRta kriyApadasya pratirUpakaM rUpaM dAnakriyA sUcakaM kriyApadam / adhunA'pi hindIbhASAyAm dAnakiyAsUcakam 'de' athavA 'do' rUpaM vyApriyate eva / 9 potti ko he ta / 10 mo ko ta / 11-" 'annabhoga bhogehi' ti evamapi yojyate tataca lokarUDakArAnyaprakAreNa bhogaH Asevanam anyabhogaH tena anyabhogena bhogaH paribhogo yeSAM nAni tathA taiH " ma0 he0 vR0 gA0 2599 pR0 1037 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye [ni0 566 tathA-- jiNakappAjoggANaM 'hi-kucchaparIsahA jato'vassaM / hI' lajjati eso saMnamo tadatthe viseseNaM // 3086 // . jiNakappA0 gAhA / jinakalpAyogyaredaMyugInapuruSaiH vastradhAraNaM kAryam , hI-kutsAparISahadoSanivAraNatvAt, anityA'zaraNAdidvAdazAnuprekSAdhAra[Na]vata, rativAkyacUlikAdhyayanabadvA / athavA gAthAzcArdham -'hI lajjA' iti saMyamasyAkhyA, tadarthatvAt -saMyamArthatvAd AcArAdhyayanavat / / 3086 // jati jiNamataM pamANaM tuha to mA muyamu vattha-pattAI / puvvuttadosajAlaM lambhisi mA samitighAtaM ca // 3087 / / jati jiNa0 gAhA / jinamatapramANakena bhavatA vastra-pAtre na moktavye pUrvoktadoSajAlaparihArasamarthatvAt , samitibhaGganivAraNazaktatvAcca, jinamatavat / / 3 0 87 / kadAcid vastra-pAtrayoH samitibhaGganivAraNazaktatvaM nAstItyasiddhahetutvaM manyeta paraH, tatprasAdhanArthamiyaM gAthA-- aNupAletumapatto satto Na samattamesaNAsamiti / vattharahito Na samito NikkhevAdANavosamge // 3088 / / aNupAle0 gAhA / pAtravirahitaH pANipuTabhojI epaNAsamitibhaGgamavazyaM labhate saMsaktasaktugosa grahaNe'vazyaMbhAvisaprANAtipAtatvAt, khADahilAmUSikAvat / pAtraM tu saMsaktagorasAdigrahaNe'pi samitibhaGgaM nivArayati, prANAtipA. tarakSaNopAyatvAt epaNAsamitijJAnakriyAvat / vastrahitazca nikSepA''dAnavyutsargasemitiSvasamitaH, anutpannAtiz yajJAnatve sati nikSe-yA''deyavyavasRsva( 0 yavyutsRjya, dravyarahitatvAt / / 3088 // iya paNNavito vi vaDhaM so micchattodayAkulita bhAvo / jiNamatamasahiMto chaDDitavatyo samujjAto / / 3089 / / tassa bhagiNI samujjhitavatthA tadha ceya tadaNurAgaNaM / saMpatthitA NiyatthA to gaNiyAe puNo muyati // 3090 / / tIe "puNo vi baddhora segavatthA" tayaM pichaDantI / acchatu te teNaM ciya samaNu203-dvi.NAtA gharesI ya // 3091 // 1-2 hI ko he ta / 3 'tti va so ta / 5 'dhaM ko he ta / 5 dazavai kAlikasUtre dazamAdhyayanasamAptyanantaraM 'rativAkyacUDA' nAmakamadhyayanaM prathamacUlikArUpaM vidyate / 6 atra prathamAGgarUpam AcAranAmakaM sUtraM praaym| 7 lajjisi je / 8degmasatto ko 9 patto he / 1. saggo ta, saggA he / 11 grAsamatiTamanitiH / bhanu iti pratI / 12 ceva ko he ta / 13 vi pugo ta / 14 yA pugo vicha" ko he / 15 tayA ta / 16 chahitI ko he, channantI ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 568 ] nihnavasAmAnyam / korDiNNa ko dRvIre pavAvesI ya doNNi se sIse / tatto paraMparapphAsato'vasesA samuppaNI // 3092 / / evaM ete maeNNitA osappiNie tu NiNhayA satta / vIravarassa pazyaNe sesANaM "pavayaNe Nasthi / / 567 / 3093 / / iya paNNavito gAhA / ityAdi sarvaM sphuTArthameva // 3089-93 / / "mottUrNaM au ekkaM sesANaM jAvajIviyA diTTI / aikkekassa ya etto do do dosA muNetavyA // 568 // 3094 // mottUNa gohamAhilamaNNasiM jAvajIvasaMvaraNaM / kammaM ca baddhapuDhe "khIrotaM va'ttaNA samayaM // 3095 // motUNa au ekkaM / ato'smAt saptakAdekaM muktvA gopTAmAhilaM zeSANAM SaNNAM nivAnAM pratyAkhyAnaM prati yAvajIvikA dRSTiH-yAvajIvaM pratyAkhyAnamityarthaH / goSTAmAhilasyA'parimANam / ekaikasya parasparavivAde do do dopau // 3094-95 // kathamiti ! tad daryatemottuM jamAlimaNNe venti kaDaM kajjamANamevaM tu / ekkekko ekkerakaM Necchati ya abaddhi bhI dANi // 3096 // aparopparaM sametA do dose denti ekkamekkassa / paramatasaMpaDivattI" viDivattiM ca samatammi 3097 // Avaddhiyassa dose denti tao so vi tiNi aNNassa / tippabhiti" tu sametA dose tippabhiteo denti / / 3098 // mottaM jamAlimapaNe venti / aparopparaM sametA ityAdi / jamAlinaH kriyamANaM na kRtamiti siddhAntaH, zeSANAM kriyamANaM kRtamiti / yadA jamAlI tipyaguptamanyaM 1 koNDi' je / 2 kuTTa ta / 3 pajjAve' he / 4 so ko he ta / 5 'parAphA' ko ta he| 6 degNA // 60 / 602 iti voTikanAmA aSTamanihnavavAdaH samAptaH / / ch|| gaNadharavAdaparyantaM gAthA 2026 / ubhaya 2628 // ta / 7 kahiyA dii| ma / 8 usa' he / 9 degNIe ko he dI haa| 10 pava' hA / 11 mottaNamesimitI hA, muttaNamesimikaM ma, motaMgamesimikaM ta / mottaNeo je| 12 degNeso kohe| 13 ikila ma / 14 itto ma / 15 khIrodavadatta' ko he / 16 abu je, abako, ambadio ta / 17 'rasame t| 18 vatti ko he| 19 vipaDi he / 20 aba ko he, bhagna. TThiya ta / 21 bhiI he, bhiyaM ta / 22 bhaie ko he, bhiio ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 598 vizeSAvazyakabhASye (ni0 569copAlabhat(ta) tadaivaM bravIti-bhavato dvau doSau-yad madIyaM siddhAntaM nidoSamapi nAbhyupagacchatotyeSa doSaH svamativipratipattiH, yaccAtmIya sadoSamapi pratipadyase epa dvitIyo doSaH paramatasampratipattiriti / goSTAmAhilasya tu trIn dopAnudbhAvayati ekaikaH / so'pi caiSAM trIneva doSAn bravIti / yasmAt goSTAmAhilasyAbaddhaM jIvena karma kaJcukavat , zeSANAM baddhapuSTam(spRSTam )jIvena sahaikyApatteH kssiirodkvt| ataH pUrvoktau ca dvau doSau, tRtIyo'yam-abaddhaM karmeti / so'pyAha-bhavatAmapi pUrvoktau doSo, ayaM tu tRtIyaH-karma baddha. puSTa(spRSTa)mAtmanA saheti evaM dvayorvisaMvAde / atha triprabhRtInAM visaMvAde vastutastriprabhRtaya eva doSAH / goSThAmAhilasyaikavRddhAsta eveti // 3096-98 / / sattetA diTTIo jAtijarAmaraNagabbhavasadhINaM / mUlaM [204-0] saMsArassa tu havaMti' NiggaMtharUveNa H / / 569 // 3099 // pavayaNaNIhUtANaM jaM tesiM kAritaM jahiM jattha / bhajjaM pariharaNAe mUle tadha uttaraguNe ya / / 570 // 3100 // jattha visesaM jANai logo tesiM ca kuNai bhattAI / taM kappai sAhUrNa sAmaNNakayaM puNerakappaM // 3101 // micchaTThiIyA NaM jaM tesi kAriyaM jahiM jattha / savvaM pi tayaM suddhaM mUle taha uttaraguNe ya // 571 // 3102 // bhiNNamataliMgacaritA micchadihi tti boDiyAbhimatA / jaM ta katamuddisituM taM kappati jaM ca jati joggaM // 3103 / / sattetA diTTIo ityAdigAthAH paJca sphuTArthAH // 3099-3103 // evaM samavatAraprasaGgAgatanihnavaH samAptaH / // samavatAradvAraM samAptamiti // athaitadanantaramanumatadvAravicAraH / darzana-jJAna-cAritrasAmAyikatraye kasya kiM sAmAyika mokSamArgaH ! ityanumatam / atra sUtragAthA tavasaMjamo" aNumato "NiggaMthaM parayaNaM ca vvhaaro| sadujjusutANaM puNa NevANaM saMjamo ceva // 572 // 3104 // kassa NayassANumataM kiM sAmaiyamiha ? mokkhamaggo tti / bhaNNati Negama-saMgaha-vavahArANaM tu savvAI // 3105 // 1 vanti ko, bhavaM' hA dii| 2 naganya ko / 3 veNa he / 4 nihU hai| 5 puNa aka ko| 6degcchAddiDhi he| cchAdiDhi dI mhaa| 7 jayA ma / 8 atra 31.1 tathA 3102 iti gAthAdvayaM pratyAM nAsti / 9 joga ko| 10degntaraM'numa-iti pratau / 11 'mo'Numa 12 neggaM he / 13 nivvA he dI ma hA / 14 sAmA' he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 572] anumatadvAram / 599 tavasajemo carittai NiggaM| pavayaNaM ti sutaNANaM / taggahaNe sammattaM caggahaNAto ye boddhavvaM // 3106 // tiNi vi sAmaiyAI icchantA [204-dvi0] mokkhamaggamAillA / kiM micchaddiTThIyA vadaMti jamasamuditAI pi / / 3107 / / ujjusutAdimataM puNa NevvANapadho carittamevegaM / Na hi gANadaMsaNAI bhAve vi Na tesi jaM mokkho // 3108 // jaM savvaNANadaMsaNalAbhe vi Na takkhaNaM ciya vimokkho / mokkho ya savvasaMvaralAbhe maggo sa evAto // 3109 // tavasaMjamo aNumato ityAdi / asya bhApyagAthA: paJca-kassa NayassANumataM ityAdi / tapazca saMyamazca tapaHsaM yamau prAkRte dvivacanAbhAvAdekavena vA nirdezo bahutvena vA / tapaHpradhAno vA saMyama iti tapa: cAritrasAmAyikamevaM nirdiSTaM bhavati / ni(nai)nya vacanamiti zrutasAmAyikaM parigRhyate / epAM ca pUrvasya lAbha bhajanIyamuttaram uttaralAbha tu niyataM pUrvalAbha iti / etadvitaya parigrahAt samyagdarzanAvazyaMbhAva iti samyaktvasAmA. yikamiti(mapi) parigRhItamevam / athavA 'ca'zabda:- adhikavacana dvitayAdadhika-samyakva. sAmAyikaM parigRhNAti / vyavahAragrahaNena dravyArthaviSayaM naigama-saMgraha vyavahAranayatrikaM parigRhyate vistaragranthAnusArAt / ataH sarvANi sAmAyikAni naigama-saMgraha vyavahA. rANAM mokSamArga ityanumatAni / / atrAha kazcit-tiNNi vi gAhA / naigama-saMgraha-nyavahArA: trayo'pi samyagadRSTayaH prAptAH, trividhamokSamArgAbhidhAyitvAt , nayasamUhabacanavat / evaM cAniSTApAdanamAhe tasya kriyate abhyupagamavirodha iti kRtvA / atra pratividhIyate-trividhamokSamArgAbhidhAyitvAditi ko hetvarthaH ! kiM samuditAni parasparasApekSANi triphalAvat trINi sAmAyikAni mokSamArgamityabhidadhati ete nayAH ? AhosvidyathA kathaJcit trINi samuditAni vA ? pUrvasmin pakSe asiddhe(da). hetutvamapakSadharmatvAt / dvitIyapakSe sAdhanadharmazUnyo dRSTAntaH, sarvanayasa tUhasya paraspara sApekSANyeva trINyapi sAmAyi kAni mokSamArga iti / tasmAt mithyA dRSTayo naigamAda. yastrayaH, asamuditatritayamokSamArgAbhidhAyitvAt , vaizeSikAdivat / / atha sUtragAthApazcAIsya bhASyagAthA-degujjusutAdi0 / RjusUtrAdInAM zeSanayAnAmuttarottaravizuddhayA cAritrasAmAyikamevaikaM mokSakAraNam , tadbhAve bhAvAt , jJAnadarzanabhAve'pyabhAvAt , ghaTanivRttau kumbhakAre(ra)yatnavat / etadanvayapradarzanAya vaidharmyapra1 degjamA je, jamo tti ko he / 2 degritaM ko he / 3 gAthaM ko| 4 tagga' ta / 5 va je / 6 chaMtA ko hai / 7 nivvA he| 8 tAsa he / 9 deglamme ko, 'labhe he ta / 1. lAbho je| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 vizeSAvazyakabhASye [ni0 572darzanAya ca gAthA-jaM savvaNANa0 gAhA / kSAyikasamyAdarzana-sarvajJAne na mokSamAraNe, tatsannidhAne'pi abhUtata kAryatvAt , yatnarahitadaNDacakrAdivat / cAritrameva sarva saMvarakriyArUpaM mokSakAraNam , ta sannidhAnAnantarameva bhUta kAryatvAt , kumbhanirvatakakumbhakAraprayatnavat / tasmAt sarvaH (sa) eva sarvasaMvara eko mokSamArgaH // 3104-9 // atrAha pUrvanayavAdIAha NaNu NANadaMsaNarahitassaM Na savyasaMvaro dihro / tassa pi tasse to tamhA titayaM pi mokkhapadho // 3110 // Aha NaNu gAhA / jJAna-darzane saMvarakAraNe, tatsadbhAve jAyamAnatvAt, ghaTasya mRdAdivat / tasmAt sarvajJAna-darzana-saMvarANAM kAryoM mokSaH, tadbhAvanAvitvAt mRdaNDacakraprayatnakAryaghaTavat // 3110 / / atrocyatejati tehi viNA Nasthi tti saMvaro teNa tAI tasseva' / juttaM kAraNamiha Na tu saMvarasajjhassa mokkhassa // 3111 / / jati tehi viNA Nathi tti| yadi jJAna-darzanAbhyAM vinA sarvasaMvaro na bhavati tayozca satorbhavati tataH kimAyAtaM mokSasya ? sa eva sarvasaMvarastayoH kAryamiti saMvarasyaiva te kAraNe bhavetAm , na tu saMvarasAdhyasya mokSasya, vyavahitatvAt , ghaTakAraNamRdupakArijalavad ghaTasya // 3111 // adha kAraNovakAri tti kAraNaM teNa kAraNaM savvaM / bhuvaNaM NANAdINaM jatiNo NeyAtibhAveNaM // 3112 / / adha kAraNovakAri tti jJAna-darzane mokSakAraNe taHkAri(2)gopakAritvAt ghaTakAri(ra)NopakArijalavat / evaM taniSTa matiprasaGgAt-sarvamapi jagat mokSakAraNaM prApta bhavanmate kAri ra NopakAritvAt , jJAna-darzanavat / kathaM jagat mokSa kAraNopakAri ? iti cet , ucyate-jJeyabhAvena yateni-darzanopakAri vartata iti / / 3112 // tatha sAdhaNabhAveNa vi dehAtiparaMparAe vahabhetaM / 'NevvANakAraNaM te NANAtitiyammi ko Niyamo ? // 3113 / / tadha gAhA / sAdhanabhAvenApi jJAna-darzanayozca dehaH upakAre (vartate), dehasyAhAraH, AhArasya zAlyAdiH, zAlyAdeH pRthivyAdimahAbhUtagaNa balIvaI-karSa kAdiH, kAlazceti 1 dhAnevaMtara- iti pratau / 2 'smeva savva he| 3 sahiyasse ko ho ra je / 5 tehiM ko he / 6 degsseya je / 7 rAi ko he / 8 ni' he / 9 bhAve vijJAiti prato / 10 'lyAdimpakArAdizA" iti pratau / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 573] kimiti dvAram / 601 kimiti jJAna-darzana-cAritratrayaM mokSakAraNamiti niyamyate ? sarvamapi jagata mokSakAraNamityatiprasaGgaH / / 3113 / / adha paccAsaNNataraM hetu' NetaramihovakAri pi / to savvasaMvaramayaM [205-0 cArittaM ceya mokkhapadho // 3114 // adha paccAsaNNataraM / athai nadoSabhayAt pratyAsannataraM kAraNamipyate-netaradu. pakAraparaMparAtmakaM tasmAd daram-sarva saMvara eva mokSakAraNaM pratipattum pratyAsannataratvAt , ghaTaparyAyAnantaranirvartakAvasthAvat / tasmAnnizcayanayavaktavyaM sarvasaMvarama yacAritrameva mokSapathaH / / 3114 // api ca - iTTatthasAdhayAI sadahaNAdiguNato smetaaii|| sammakiriyA''turassa va iha puNa Ne vyANamiTTatyo // 3115 / / iTTattha0 gAhA / iSTArthasAdhakAni jJAna-darzana-cAritrANi sametAni; jJAnAdessaMvarasvabhAvatvAt AturasyeSTArthasAdhanasamyacikitsAvat / ihepTArthaH parinirvANam // 3115|| || anumatadvAraM gatam / / atha dvitIyA dvAragAthA-- kiM kaivihaM ! gAhA [1483] / tasyAmanukrameNa kimiti praznahAramki sAmaiyaM jIvo ajjIvo davvamadha guNo hojne / ki "jIvamajIvamayaM hoja tadatyaMtaraM va tti // 3116 / / kiM sAmaiyaM jIvo ajjIyo / kiM sAmAyikama ! iti sAmAyikapadArtha svarUpaparipraznaH / satpadArthatve nijAte dvayoH sandehaH javAnIvavaividhyAt / jIvave ajIvazve vA nirdhArita dvitayamupAlavate-dravyaM guNo vA athavA dvAbhyAmapi jIvAjIvAbhyAM nirvRttaM jIvAjIvamayaM bhaveccharIravat athavA gIvAsjIvayatirekAdarthAntaramevAbhAva evaM sAmAyikam, vandhyA putrAdivat syaat|.3116|| evaM bhAvAbhAvaviSayapraznaprativacanagAthA -- AtA khalu sAmaiyaM paccakkhAyaMto habati AtA / taM khalu paccakkhANaM "AvAte savvadavyANaM // 573 // 3117 // sadahati jANati jato paccakkhAyaMtao meM jaM jIyo / NAjIvo NAbhAvo so ciya sAmAiyaM "teNaM / / 3118 / / 1 heu he / 2 ceva ko he t| 3 'gAI je ko / 5 mi. he / ', 'mitvaTTho ko / 6 jJAnavisaMcara-iti prtau| 7 AturAraSTA-iti pratau / 8 ajo he / 2 'jA hai / 10 jIvAjI' ko he ta / 11 AyAe he| 12 jao jI he t| 13 No'jI' ta / 14 teNa ko he| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 vizeSAvazyakabhASye [ni0 574__AtA khalu sAmaiyaM / sadahati jANatItyAdi / AtmA jIvaH-'khalu' zabdo'vadhAraNe --jIva evaM sAmAyikam , na a jIvaH, na vA jIvA'jIvo, na vA tadarthAntaramabhAva iti / so'pi na sarva eva jIvaH sAmAyikam kintu viziSTaguNa eva-pratyAcakSANaH- pratyAkhyAnaM kurvan , kriyamANaM kRtamiti vartamAnasyaivAtItabhAvApatteH kRtapratyAkhyAno'pi jIvaH parigRhyate / sa eva ca paramArthataH aatm| svasvabhAvA''pattyabhimukhatvAt , zeSaH saMsArI Atmaiva na bhavati ghAtikarmabhiH svAbhAvikaguNatiraskaraNAt / etadarthapratipAdanAya dvitIyaH 'Atma' zabda iti / te ca svAbhAvikA guNAH zraddhAnam jJAnam sAvadyayogavirati ceti / tasmAcchUdAna jJAna-pratyAkhyAnadharmatvAjjIva evaM sAmAyikam / taM khalu paccakakhANaM khalu zabdo vAkyAlaGkAre'pi prayuktastadbhAvapariNatyananyatvajJApanArthaH, zabdAdhikyA dAdhikyaM gamyata iti / / 3117-18 / tasya bhASyagAthA --- sAmAiyabhAvapariNatibhAvAno jIva eva sAmaiyaM / saddheyaNeyakiriyovayogato savvadAI // 3119 / / sAmAiya0 gAhA / tat pratyAkhyAnaM jIvAdananyabhAvapariNateviSayarUpeNa sarvavyANAmApAte Abhimuhyena samavAye saMghAte nippadyate, zraddheya jJeya-kriyopayogitvAt sarva dravyANAm // 3119 // ___ tadeva vibhAgenAkhyAyate-- paDhamammi sacajIvA 'vitiye carime ya mavadavyAI / sesA mahanvatA khalu tadekadeseNaM davANaM // 574 // 3120 // jaM sabajIvapAlagavisayaM pANAtivAteveramaNaM / micchA mucchovaramA savvve su viNiyuttA / / 3121 // paDhamammi savvajIvA / jaM savvanIvapAlaNa visayaM / yasmAt trasasthAvarasUkSmasthUlasarvajIvapAlanavipayaM prANAtipAtavirativataM tasmAt prathame vrate sarvajIvA viSayatvena saMgRhItAH / mithyA anRtaM mRSeti paryAyAH / mUrchA gRddhiH parigraha iti paryAyAH / mithyA ca mULa ca mithyAmU: tAbhyAmuparamo viratiH mithyA-mUchoM. paramo dvitIye carame ca vrate / tayoH sarvadayaparigrahaH, sarvavyApalApAn anyathAprarUpaNAdvA mRSAvAda viSayaH, sarvaM mamedaM bhuvanatrayamiti lobhAviHkaraNAt parigrahaviSayaH // 3120-21 // 1 kuvanta-iti pratau / 2 'bhApattyabhimukhatvAn' atra ApattiH-ApAdanam-prAptiH / 3 sAmatiya je / 5 'yabheya ta / 5 maMmi hA / 6 bIe ta he m| 7 degade he, 'dikka ma / 8 desANa ta / 9 vAive ta / 1. "vyadavva je / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 603 mi0 575] kimiti dvAram / rUvesu sahagatemu ya vaMbhavataM gahaNa[205-dvi0]dhAraNijjesa / tatiyaM chaTThavataM puNa bhoyaNaviNivittivAvAraM // 3122 / / evaM carittaimeaM savvavyavisayaM tadha sutaM pi / dese desoveratI sammattaM sababhAvemu // 3123 // ___ rUvesu gAhA / brahmavatamabrahmacaryaviratizcaturtha vratam / tad upaviSayam , rUpam-mUrtirityarthaH--na varNamAtram, mUtaM ca strI-pazu-paNDakAdi / tatsahagataM tadekadezastana-nayanAdi tasya prazaMsA tadabhidhAnam pUrvaratAnukIrtanaM vA / grahaNadhAraNayogyaM grahaNa(NIya, dhAraNIyaM mUrtadravyameva / tasyApahAraviratistRtIyatrataM grahaNa(NIya dhAraNIyadravyaviSayam / SaSThavataM rAtribhojanavirati jananivRttivyApArAtmakam / evaM sarvacAritraM vinivRttyA sarvadravyaviSayamiti / cAritrasAmAyikasya viSaya uktaH / zrutasAmAyikamapi zrutajJAnAtmakatvAt sarvadravyaviSayameva / sarvavyANAM ekadeze dezoparatiH cAritrAcAritrasAmAyikam / samyaktvasAmAyikaM punaH sarvabhAveSu bhAvagrahaNAt sarvavyANi saguNa paryAyANi abhilApyA'nabhilApyaparyAyasahitAni zraddheyAnIti samyaktvaviSayaH / mRpAvAda viratistu abhilAgyaparyAyaviSayaiva, vAggocaratvAt / ata iha sarvabhAvagrahaNaM yuktam // 3122-23 // kiM taM ti patthute kiM visayaciMtAeM bhaNgati tao vi / sAmAiyaMgabhAvaM jAti jato teNa taggahaNaM // 3124 // kiM taM ti patthute kiM sAmAyikam ! iti prastute'nyadevA'prastutaM viSayanirUpaNamanyAyyam, aprastuta vAta, bAhya zAstravat / mapyate AcAryeNa-aprastutasvAdiyasiddho hetuH / tathA cAnumAnam - sAmAyikasya viSayanirUpaNamapi prastutameva, sAmAyikAGgabhUtatvAt , sAmAyikAtmavat / 'tao vi' so'pi viSayaH prastuta eve. tyuktaM bhavati / evaM tAvat sAmAyikam-ajIvAdivyudAsena eva-jIvaH ityuktam // 3124 // davvaM guNo tti bhaitaM sAmAiya savvaNayamatAdhAraM / taM davapajjavaDhiyaNayamatamaMgIkaretUNaM // 3125 / / tacca sAmAyikaM nayamatabhedAd dravyamapi guNo'pIti bhajanAprApitaM sarvanayamatAdhAra iti dravyArthika-paryAyArthikanayamaGgIkRtya vibhanyate // 312.5 / / jIvo guNapaDivaNNo Nayassa davaTi yassa sAmaiyaM / so ceva panjavaNa yahi yassa jIvassa esa guNo // 575 / / 3126 // 1 degsu baM ko, su vaM' hai / 2 cArittamiaMta, cArittama ko hai / 3 'vvada he|| 'sovira' ta / 5 'yevevA-iti pratau / 6 ca ta / 7 tAi ta / 8 sAmaiyaM ko hai| 9 'dviyanayassa ko he ma do / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvazyakabhASye icchati jaM davvaNayo davvaM taccamuvayArato ya guNaM / sAmaiyaguNavisiho to jIvo tassa sAmaiyaM / / 3127|| pajjAyo ci vatyuM taccaM davvaM ti taduvayArAto / pajjayaNayassa jamhA sAmaiyaM teNa pajjAyo // 3128 // 604 jIvo guNa0 gAhA / yasmAddravyanayo dravyArthiko dravyameva tattvaM paramArthamitIcchati, guNastasya nayasyopacAramAtram saMvyavahAramAtramityarthaH, tasmAt sAmAyikaguNaviziSTaH- sAmAyikaguNaM pratipannaH tadbhAva pariNAmAjIvadravyameva sAmAyikamiti / dvitIyasya tu paryAyArthikanayasya paryAya evaM sAmAyikAdirguNaH paramArthaH - vastusvarUpamityarthaH, gugAnAM samudAyamAtraM dravyamityupacArataH, tasmAt sAmAyika guNaH, na dravyaM nAma kiJcit / / 3126 - 28 // pajjAyaNayamatamiNaM pajjAyatyaintaraM kato davvaM / uvalaMbhavvavahArAbhAvA [206 - pra0 ] to kharavisANaM va / / 3129 // pajjAyaNa0 gAhA | dravyaM paraparikalpitaM nAstyeva paryAyArthAntaratvAt, kharaviSANavat / athavA paryAyavyatireke gAnupalabhyamAnatvAt, avyavahAryatvAdvA kharaviSANavat // 3129 // jadha rUvAtivisiho Na ghaDo savvapyamANavirahAtI / tadha NANAtivisiddho ko jIvo NAma'Nakkheyo || 3130 // [ni0 576 jadha ruvAti0 gAhA / jJAnAdiguNebhyo'rthAntarabhUto jIvo nAstyeva, pramANAnupalabhyamAnatvAt, anupAkhyatvAt rUpAdyarthAntarabhUtaghaTavat / evaM ca ko jIvo nAma anAkhyeyaH ! abhAva evetyarthaH || 3130|| upajjeti viyaMtiya pariNammanti ya guNA Na davvAI | danvabhavA ya guNA Na gugappabhavAI davvAI / / 576 / / 3131 / / uppAta - vigamapariNAmato guNA patta- - NIlatAdi vva / rAMti Na tu davyamidaM tatrirahAto khapuSkaM va / / 3132 // uppajjeti viyaMtiya / utpAda - vigamapariNAmato guNA eva ca kevalAH santi, utpAda - vigamapariNAmatvAt patra- nIlatAdivat / na nAma tatra patrAdi kizcid dravyamasti nIlAdiguNavyatiriktatvAt khapuSpavat / dravyaM prabhavo yeSAM te dravya 1 Ne he ta / 2 ca he ta / 3 ' yA je 4 sthaMta ko de / 5 vayaM ko hAma do / cata / 6 "maM' ko de dii| NammaM' hA 'NAmaM' ma Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 576] kimiti dvAram / 605 prabhavA na bhavanti guNAH, kintu guNasamudaye dravyopacArAt guNaprabhavANyeva dravyANIti // 3131-32 // te jappabhavA jaM vA tappabhavaM hojja hojja to davvaM / Na ya taM te ceye jato paropparaM paccayappabhavA // 3133 / / te jayabhavA0 gAhA / te guNAstvadabhiprAyeNa yatprabhavAH yadvA dravyaM guNa prabhavam - guNasandrAvo dravyamiti / yadyevaM bhavet , tato dravyamastIti sambhAvyeta / na ca tat tathA, ubhayathA'pi-paramArthataH, upacArato vA dravyaM paryAyanayamate / kiM tarhi ! yatasta eva parasparaM pratItyasamutpAdAt pratyayaprabhavA guNA iti // 3133 // atrAha paraHAhA'vakkhANamidaM icchati dayAmiha pajjayaNayo vi / kiMta'ccantavibhiNNe maNNati so davva-pajjAe // 3134 // AhA'vakkhANamidaM / Aha-avyAkhyAnamidam-guNamAtraM sarvamiti / ta(ya)smAt paryAyanayo'pi dravyamicchatyeva-guNasantAnaM guNaprabhavamicchannapi cAtyantabhinna jAtIyamicchati dravyaM guNebhyaH, paraspara bhinnasvabhAvatvAt, gajAzvAdivat // 3134 // bhinnasvabhAvatvahetuvyAkhyAnagAthAuppAtAtisabhAvA pajjAyA jaM ca sAsataM davyaM / te tappabhavA gaM ya taM tappabhavaM teNa te bhiNNA // 3135 / / uppAtAtisabhAvA / utpAda-vigamapariNAmasvabhAvAH paryAyAH, zAzvataM dhruvasvabhAvaM dravyamiti bhinnasvabhAvatA / tasmAtte guNAH suvaidravyAtprabhavanti, na punadravyaM calasvabhAvebhyo guNe yaH prabhavati / tena te dravyAd guNA bhinnAH // 3135 / / jIvarasa ya sAmaiyaM pajjAyo teNa taM tao bhiNNaM / icchati pajjAyaNayo vakkhANamidaM japatthanti // 3136 / / jIvassa ya sAmaiyaM pajjAyo / jIvasya ca dravyasya zA vatabhAvasya sAmAyikamazAzvataM paryAyaH, tena bhinnasvabhAvatvAd bhedapradhAnaH paryAya naya icchatibhinnametadra(d dvayam-jIvasyaiSa guNa iti yathArtha vyAkhyAnam // 3136 // 1 ceva ko| 2 rappacca ko, rapacca he / 3 hAraka ta / 4 jjavaNa ko he ta / 5 'tabvanta je / 6 Na tayaM tadeg ko he / 7 dhruvAH dravyAH -iti prtau| 8degva iti-iti pratau / 9 yo jaM ca sAsayaM davvaM ko| 10 miNaM ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606 vizeSAvazyakabhASye [ni0576jati pajjAyaNeyo ciya sammaNNati do vi dv-pjjaae| davvaDio[206-dvi0kimatthaM jati vai matI do vi jamabhiNNe // 3137 // icchati so teNobhayamubhayaggAhe vi saMti pidhanbhUtaM / micchattamihegaMtAdegattaNNattagAhAo // 3138 // jati pajjAyaNayo cciya / yadyasminnA(n vyAkhyAne paryAyanaya eva saMmanyate daivyaM paryAyAMzca, tataH kimiti dravyArthikanayaH parikalpyate ? yadi caipA buddhiH-dravyArthikanayastAn dravya-paryAyAnabhinnAmi(ni)cchati, paryAya nayastu bhinnAniti vizeSArthamubhaya dravya-paryAyanayo(yAbhyAM) parigRhyate / ubhayagrAhe'pi sati na vastuparipUrNatA, yato mithyAtvamekAntena dravya-payAyaikatvAnyatvagrAho // 3137-38 // egatte gaNu davyaM guNo tti pariyAyavayaName ttamitaM / tamhA taM davvaM vA guNo vve dayahiyaggAho // 3139 / / egate NaNu gAhA / ekatvagrAhe 'dravyam' 'guNaH' iti ca zabdabhedamAtraM paryAyavacanameva abhinnatvAt, ghaTa-kuTavat / eSa dravyArthika nAha(ho) mithyAdarzanam / / 3139 / / jati bhiNNobhayagAhI panjAyaNayo tadegapaksammi / aviruddhaM ceya tayaM kimato danahiyaNaeNa / / 3140 // jati bhinnnnobhygaahii| yadi bhinnadravya-paryAyagrAhI paryAya naya] evAsti, tato dravyArthikanayo'narthaka eva, vyasya paryAya matenaiva pratipAditatvAt, punarutavacanavat // 3140 // tamhA kiM sAmaiyaM havejja davvaM guNo tti ciMteyaM / davaTiyassa davyaM guNo taiyaM pajjavaNayassa // 3141 // tamhA kiM sAmaiyaM gAhA / sAmAyika dravyaM bhaved guNo di(ve)ti cintAyAM dravyArthika upayujyate / tasya dravyaM sAmAyikamiti nirvacanAt / paryAya naya]sya guNaH sAmAyikamiti / kimiti prazno nirukto bhavati // 3141 idharA jIvANaNNaM danaNayassetarassa bhiNNaM ti / ubhayaNayobhayagAhe ghaDejja Nekkka gAhammi // 3142 / / idharA jIvANagaM / itarathA sAmAnyataH sAmAyikacintAyAM jIvAdananyat dravyArthikasya, jIvAdarthAntaraM paryAyanayasyeti ekamapi na ghaTate ubhayanayasa(sA)mAnA. 1degnau kohe / 2 saMma ko he| 3 vi ta 4 / sayaM ko hai| 5 tato damyA kiM:iti pratau / 6 gante je / 7 paujAya kA he / 8 'mitta ko he / : ba ko he| 10 ava je| 11 ceva ko ha ta / 12 ya taM ko he ta / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 607 ni0 576] kimiti dvAram / dhikaraNye ubhayAtmakatvAt sAmAyikamananya(nyad) jIvAt syAdanyaditi ghaTeta, nakaikagrAhe // 3142 // nanu caitat praznanirvacaname kenaiva paryAya nayena pUryate / yasmAt-- NaNu bhaNitaM pajjAyadviyassa devyassa esa hi guNo ti / chaTThIya tato davvaM so taM ca gugo tato bhiSNo // 3143 / / NaNu bhaNitaM pajjAyaTTiyassa / nanUktaM paryAyanayasya jIvasyaiSa guNa iti SaSThayA nirdezAt bhinno guNaH sAmAyikam , guNIva dravyaM bhinnamiti kiM dravyArthikacintAyAM dravyapratipAdanAyAm ? // 3143 / / ___ yaducyate-- uppAtabhaMgurANaM patikkhaNaM jo guNANa saMtANo / davyovayArameti jati kIrati tammi ta NAma // 3144 // ___uppAtabhaMgurANaM / utpAdAnantaravinazvarANAM guNAnAM pratikSaNamapi samAnabuddhihetuH sabhAgasantati ma santAno yastasmin yadi dravyopacAramAtraM kriyate tatastathA nAma ki nazchidyate, dravyaM tAvat siddham // 3144|| tabhetakappaNAto taM tassa guNo ti hotu sAmaiyaM / [207-0] paMNNassa NIlatA jadha tassaMtANodita'tthamitA // 3145 // tabhetakappaNAto / tasya santAnibhyo'nyasya, ma(ya)taH sa kalpanAtaH, tasya sAmAyikaM guNa iti kalpyatAm , parNasya nIlatA varNasantAna evoditA'stamitAparNa nIlamityuditA, tasminneva ca parNe kSaNabhaGgare'pi parNasantAne pItatAyAmupa jAtAyAM nolatA astamitA-vinaSTA bhavati, guNasvabhAvatvAt // 3145|| uppAtabhaMgurA jaM guNA ya Na ya so tti te ya tappabhavA / Na ya so tappabhavo ti ya jujjati taM taduvayArAto // 3146 / / uppAtabhaMgurA jaM / utpAdabhaGgurA guNAH / na ca saH santAna utpAdabhaguraH / tasya pravAha nityatayA sthitatvAt / tena tatprabhavA guNAH santAnaprabhavAH / evaM ca dravyaprabhavA guNA iti vyAkhyAtaM bhavati / na cAsau santAno dravyamiti kalpitaH tatprabhavaH, guNaprabhavo na bhavati / anenaitaduktaM bhavati ---na guNaprabhavANi dravyANIti tadupacArAyujyate vyAkhyAnam // 3146 // 1 jIvassa ko ha ta / 2 "eN ko, dege ha, i ta / 'metaM ko ha, "mittaM ta / 4 tannAma ko h| 5 patta ko ha ta / 6 govita je / - anayetaduH-pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 vizeSAvazyakabhASye [ni0 577adhavodAsINamataM davaNayaM pati Na jIvato bhiNNaM / bhiNNamitaraM pati jato patthi tadatyaMtaraM jIvo // 3147 // adhavodAsINamataM / athavodAsInadravyArthamatam / udAsIno madhyastha ucyate / AdidavyAthoM nirvikalpaM sattAmAtram , antyavyArthaH kalpitaH sAmAnyasantAnaH, madhyadavyAthoM vyavahAro'nupacaritobhayaH sAmAnyapradhAnaH itaropasarjanaH / tasya matamjIvAdananya(nyat) tat sAmAyikam , bhinnamitarasya paryAyanayasya guNapradhAnasya, tasmAd guNAdarthAntaraM jIvo nAstyeveti // 3147 // bi'tiyassa davyamettaM Natthi tadatyaMtara guNo NAma / / sAmaNNAvatthANAbhAvAto kharavisANaM va // 3148 / / vitiyassa davyamettaM / udAsInadavyAdanyasya dvitIyasya dravyArthikasya AdisaGgrahAtmakasya dravyamAtrameva sarvam , na guNo nAma kazcit , sAmAnyAvasthAnarUpAdanyatvAt , kharaviSANavat // 3148 // AvinbhAva-tirobhAvamettapariNAmidavyamevetaM / NicaM pArUyaM pi ya NaDo vya vesaMtarAvaNNo // 3149 // AvirbhAva-tirobhAva virUpam] tAsu tAsu avasthAsu bhinnAsvapi tadevaikaM dravyaM nityam , AvirbhAva-tirobhAvamAtrabahurUpatvAt , nAnAveSAntarApannanaTavat // 3149 // . atazcAgamaH jaM jaM je je bhAve pariNamati payogavIsasAdavvaM / taM tadha jANAti "jiNo apajjave jANaNA Nasthi / / 577 // 3150 // jaM jaM je je bhAve / 'yadyad yAn yAn prayogavinasAtmakAn paryAyAn pariNamati bahutatvam , tadeva tatsvabhAvakam , prakAzyatvAt , pariNAmitvAt , kevalajJAnasvAtmavat // 3150 // ja jAdhe jaM bhAvaM pariNamati ta yaM tadA tato'NaNaM / pariNatimettavisihaM daivyaM ciya jANati nirNido // 3151 // jaM jAdhe jaM bhAvaM pariNamati / yad dravyaM yadA yaM bhAvaM pariNamati tattadA tasmAt pariNAmAdananyat , sattvAt , vastutvAt, vicitraivaMvidhakevalapariNAmAgjinendravat / / 3151 // 1 yoya he ta / 2 dhanta ko / 3 rUvaM ko he| 4 jANei dI ma / 5 je tyA nAsti / 6 yadyadavyaM nAnyAnna-iti prato / . tayA tayaM tadeg t| 8 samvaM je| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni0 571] kativimiti dvAram / Na suvaNNAdaNNaM kuNDalAti taM cea taM tamAgAraM / pattaM tavvavadesaM[207-dvi0] labhati sarUvAdabhiNNa pi // 3152 // __Na suvaNNAdaNNaM / na suvarNAdanyaH kuNDalAcAkAraH, tadAkAratvAt , kuNDalAdyAkArasvAtmavat / abhinnamapi ca tadvayapadezaM labhate suvarNasyAdhA(kA)ra iti nyapadezatvAta, kuNDalasyAkAra iti yathA // 3152 / / jati vA dabAdaNNe guNAtato guNa sappatesattaM / hojja va rUvAdINaM vibhiNNadesovalaMbho vi // 3153 / / jati vA dvvaadpnne| nAnyad dravyaM guNebhyaH, guNadezatvAt , guNasvarUpavat / guNadezaM dravyaM pRthagbhUtasvadezatvAt, guNasvarUpavat / nAnyad dravyaM guNebhyaH, guNadezAdanyatrAnupalabhyamAnatvAd , guNasvarUpavat // 3153 // jati pajjavovayAro layappayAsapariNAmamettassa / kIrati taM NAma Na so danAdatthaMtarabhUto // 3154!! jati pajjavovayAro / vicitrAH paryAyAH, dravyamevai kam, tatpralayaprakAzapariNAmamAtratvAt , budbuda jalasvarUpavat / upacAramAtrameva dravyaparyAyAH, pralayaprakAzamAtratvAt , bubudajalavat // 3154 // davvapariNAmamettaM pajjAo so ya Na kharasiMgassa / tadapajjavaM Na Najjati jaM gANaM NeyavisayaM ti // 3155 / / dAraM // davvapariNAmametaM / dravyapariNAmamAtraM paryAyaH, jJeyavAda budabudavat / aparyAyaM na jJAyate, apariNAmatvAt , kharazRGgavat / / / / 3155 / / ||kimiti dvAraM samAptam // katividham ! iti prastUyate-. sAmAiyaM ca tividhaM sammatta sutaM tathA caritaM ca / duvidhaM ceva caritaM 'AkAramaNakAriyaM ceva / / 578 / / 3156 // ajjhayaNaM pi ya tividhaM mutte atthe ya tabhae ceva / / sesesu vi ajjhayaNesu hoti eseva NijjuttI // 579 / / 3157" / sAmAiyaM ca gAhA / ajjhayaNaM pi ya gAhA / sUtragAthAdvayam / / 3156-57|| 1deglAI ko / 2 deggampi ko, nnaM ti he| 3 NAdao ko he| 1 nAnA-pratau / 5 pasAya ko| 6 tannA ko hai / 7 pi ko he / 8 agAra ko he dI ma hA, akA je| 9 NagAri' ko he dI m| 10 dI pratI iyaM gAthA mUlabhASya gatA / niyuktigAthA iti he pratau / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610 vizeSAvazyaka bhASye asya bhASyam sammaM Nisaggato'dhigamato ya dasadhA ce tappabhetAto / kAraka rocaka dIvakamaghavA khatiAtiyaM tividhaM / / 3158 / / samma Nisaggato gAhA / sammaM samyagdarzanaM dvividham- nisargatazcAdhigamatazva athavA tatprabhedAt-athavA nisargajamadhigamajaM vA ekaikamaupazamikam sAsvAdanam kSAyopazamikam vedi ( da ) kama kSAyikamiti paJcadheti kRtvA / athavA trividhaM samyagdarzanaM kArakam rocakam dIpakamiti / athavA kSAyikam kSAyopazamikam aupazamikamiti kAraNatrayAt trividham // 3158 // tatthatadubhayAI bahudhA vA suttamakkharamutAti / khaiyAti tidhA sAmAiyAdi vA paMcadhA caraNaM // 3159 / / zrutasAmAyikamadhyayanaM tat tridhA sUtrArthatadubhayAtmakatvAt / bahudhA vA sUtram akSarAdibhedAt / cAritrasAmAyikaM tridhA - kSAyikam kSAyopazamikam aupazamikam ceti / paJcadhA vA sAmAyikam chedopasthApyam parihAravizuddhikam sUkSmasamparAyam athAkhyAtamiti // 3159 / / duvidhatividhAdiNA'Nu [208 - pra0 ]bdAti bahuhe gadesa cAritaM / vI savvAI puNo pajjeyato'NaMtabhetAI || 3160 / / cAritradvaividhye sarvacAritramuktam / dezacAritramanekabhedaM dvividha-trividhAdinA pratyAkhyAnabhedena saptacatvAriMzazata bhedam / etAni punaH samyaktvAdIni sarvANyapi viSvak svaparyAyagaNanayA anantabhedAni / / 3160 || catuvIyatyayAdisu savvajjhayaNe cINuyogasmi / esa cciya NijjattI uddesAdI NiruntA ||3161 // [ ni0 579 catuvIsayatthayAdi / zepeSvadhyayaneSviti sUtragAthA ( 3157 ) - zeSANi catuviMzatistavAdIni AvazyakaM prati / athavA anuyogaviSayeSu sarveSvadhyayaneSu eSaiva niryuktirvyAkhyAtA uddezanirdezakAni (di) nirukta paryavasAnA // 3161 // Jain Educationa International || katividhamiti bhedAkhyAnaM gatam // 1 va ko, vita nAsti he pratyAm / 4 dhAya sA0 ko he| 5 "yAI ko he ko. duga he / 9 'u' he / 10 vANu 2deg suyAI ko, suyAi he ta / 3yA hai| 6 vvAIko he 1 2 For Personal and Private Use Only hue he| 8 uga ko, 'yANu he ta / 11 taMtA hai|
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ ainelibrary.org