________________
४७६
विशेषावश्यकभाष्ये [नि० ५१२रन्धनपरिसमाप्तौ निर्दूमको ग्रामः, पानीयवाहिकाशून्यं च जलनिपानम् , नीचैः काकनिलयनं च दृष्ट्वा भिक्षादेशकालः इमे हरन्तीत्येवं क्रियाभ्यस्त्वं हरहर ॥२५३५-३६॥ णिम्मच्छियं मधुं पायडो णिधी खज्जयोमणो मुण्णो। जा अंगणे पसुत्ता पउत्थपतिया ये मत्ता य ॥५१२॥२५३७॥ णिम्मच्छियं मधु गाहा । ग्रहणदेशकालो वर्तत इति ॥२५३७॥
अथ काल:-कालनिरूपणम्-कलनं कालः इत्येकः कालशब्दः प्राग् निरूढः, द्वितीयः कालशब्दः पारिभाषिकः समयनिबद्धः, कालो मरणमुच्यते तस्य मरणस्य कलनं क्रिया कालकालः -
कालो ति मतं मरणं जधेह मरणं गतो त्ति कालगतो। तम्हा स कालकालो जो जस्स मतो" मरणकालो ॥२५३८॥
कालो गाहा गतार्था ॥२५३८॥
अस्यैव कालशब्दस्यानेकार्थतां रूढिगतां गीतिकया दर्शयति - कालेण कतो कालो अम्हं सज्झायदेसकालम्मि । तो णेणं हतो कालो अकाले कालं करेन्तेणं ॥५१३॥२५३९॥
कालेण । कालो वर्णः कृष्ण इत्युच्यते । तेन 'कालकेन' कृष्णवर्णेन 'कृतः कालः' इति कालशब्दो मरणवाची देशीपदानुवृत्त्या संज्ञायां कन् । 'अस्माकं स्वाध्यायदेशकाले' स्वाध्यायप्रस्तावे ततस्तेन कालकेन 'अकाले' अभागे 'कालं कुर्वता' मरणं गच्छता 'हतः कालः' स्वाध्यायकालविघातः कृतः, अस्वाध्यायिकं कृतमिति ॥२५३९॥
अथ प्रमाणकालनिरूपणार्था गाथा - अद्धाकालविसेसो पत्थयमाणं व माणुसे "खेत्ते । सो संववहारत्थं पमाणकालो अहोरत्तं ॥२५४०॥
अद्धा० अद्धाकाल: सूर्यक्रियाविशिष्टः समया दिरुक्त एव । तस्यैवाद्धाका. लस्य विशेषः कश्चिद्भेदः, प्रस्थकमानवत् । समयक्षेत्रे सिद्धान्तपदार्थमानसंव्यवहारनिमित्तं प्रमाणकालः अहोरात्रमुच्यते ॥२५४०॥
१ उजगावणो को हे, यावो त । २ पोत्थ त। ३ पमत्ता त । १ गउ त्ति को हे। ५ मओ स मर' को हे। ६ तेण को हे त दी हा म। ७ कालि को म। काल त दी। ८ कालयं को। ९ करं को हे । करें दी हा । करतेण म । १० खित्ते को हे।
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
