Book Title: Atmanushasan
Author(s): Todarmal Pandit
Publisher: Ganeshprasad Varni Digambar Jain Sansthan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004018/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadaMta guNabhadra sUri viracita AtmAnuzAsana bhASA TIkAkAra AcAryakalpa paM0 ToDaramala sampAdaka siddhAntAcArya paM0 phUlacandra zAstrI Jan Education in zrI gaNeza vaNI' di jaina saMsthAna, vArANasI-5 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmAnuzAsana For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gaNeza prasAda varNI di0 jaina graMthamAlA puSpa - 30 bhadaMta guNabhadrasUri viracita AtmAnuzAsana bhASA TIkAkAra AcAryakalpa paM0 ToDaramala sampAdaka siddhAntAcArya paM0 phUlacandra zAstrI vArANasI saha-sampAdaka DaoN0 phUlacandra jaina premI vArANasI paM0 hIrAlAla gaMgavAla iMdaura prakAzaka zrI gaNeza varNI di 0 jaina saMsthAna nariyA, vArANasI - 5 vIra ni0 saM0 2509 vikrama saM0 2040 For Personal & Private Use Only I0 san 1983 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pranthamAlA-sampAdaka DaoN0 rAjArAma jaina, ema0 e0 (dvaya), pI-eca0 DI0 adhyakSa, saMskRta-prAkRta vibhAga jaina kAleja, ArA pro0 udayacandra jaina, ema0 e0, jaina-bauddha-sarvadarzanAcArya adhyakSa, darzana vibhAga. prAcyavidyA dharma vijJAna saMkAya kAzI hindU vizvavidyAlaya, vArANasI prathama saMskaraNa : 2200 prati mUlya somapadhalpa..23.10 (c) zrIgaNeza varNI di0 jaina saMsthAna muMdraka : varddhamAna mudraNAlaya, bI0 27/92-19, javAharanagara kAlonI, vArANasI. For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Ganesh Prasaad Varni Dig. Jain Granthmala No. 3d Bhadanta Gunbhadra Suri's, ATMANUSASAN With the Hindi Commentary of Acharyakalpa Pandit Todarmalla Editor Sidhantacharya Pandit Phoolchandra Shastri Varanasi Assistant Editors Dr. Phoolchand Jain Premi Pand it Hiralal Gangwal Varanasi B. A., LLB. Indore Published by Shri Ganesh Varni Dig. Jain Sansthan Naria, Varanasi-5 Vir Samvat 2509 Vikram Samvat 2040 1983 A.D. For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Granthmala Editor Dr. Rajaram Jain, M. A. (Double) Ph. D. Sanskrit-Prakrit Department, Jain College, Arrah Prof. Udaya Chandra Jain, Jain Baudh Sarvadarshanacharya Philosophy Department Faculty of Oriental Learning and Theology, Banaras Hindu University, Varanasi. First Edition-2200 Price: Rs. Twenty only Shri Ganesh Varni Dig. Jain Sansthan Printed by Vardhaman Mudranalaya, B. 27/92-19, Jawahar Nagar Colony, Varanasi. For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya yaha atyanta harSakI bAta hai ki zrI gaNezaprasAda varNI di0 jaina saMsthAna apanA tIsavA~ prakAzana 'AtmAnuzAsana' samAjake sAmane prastuta kara rahA hai| isa pustakakA saMpAdana pU0 dAdA paM0 phUlacandra jI zAstrIne kiyA hai tathA isameM yathAsambhava sahayoga DaoN0 phUlacanda jaina premI tathA bhAI paM0 hIrAlAla jI gaMgavAlakA rahA hai| pustakakI hindI prastAvanA bhI siddhAntAcArya paM0 phUlacandra jI zAstrIne likhI hai| isa pustakake sAtha hI saMsthAna apane prakAzakoMpara aMgrejImeM bhI prastAvanA denekI paramparA prArambha kara rahA hai| yaha hindI na jAnanevAle jijJAsuoM tathA videzI pAThakoMke liye bhI upayukta hogaa| isa granthakI aMgrejI prastAvanA maiMne likhanekA prayAsa kiyA hai| yaha pahalA prayAsa honese isameM truTiyA~ honA sambhava hai ataH isake liye kSamAprArthI huuN| zrI seTha tArAcaMda jI gaMgavAla, jayapurakA pUjya dAdAjIse nikaTa saMparka hai| unake sahayogase hI 'AtmAnuzAsana' bhASA TIkAkI eka hastalikhita prati Adarzanagara di0 jaina mandira, jayapurase prApta huI, jisakA isa granthake saMpAdanameM pUrA upayoga huA hai| isa pustakake prakAzanameM jinake nimittase Arthika yogadAna prApta huA hai, ve haiM zrI seTha ratanalAla jI pATanI, iMdaura, zrI paM0 hIrAlAla jI gaMgavAla, indaura, zrI TIkamacaMda jI paMcolI, indaura tathA aravindakumAra jaina karahala aura zrI vijayakumAra jaina kurAvalI / maiM ina sabhI sajjanoMkA AbhArI huuN| 144/3, vikAsa nagara, DaoN. azoka jaina rur3akI prabandhaka vI0ni0 saM0 2509 zrI gaNeza varNI di0 jaina saMsthAna (agasta, 1983) For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Prologue 1. INTRODUCTION The term Atma (or, the self) is perhaps the most frequently used word in the Philosophical treatises of Jainas. The reason is very simple: Atma is the mainstay of Jain Philosophy and that is why Jain Darshan (Philosophy) is also called the Atma Darshan. Although the concept of Atma is not exclusive to Jaina Philosophy and occurs in several other religions also, it may be asserted that the meaning imparted to Atma by the Jainas and the elaborate exposition of this subject in a most logical manner is unique and unparalleled. According to the present trartise the intrinsic nature of Atma is to know all and the attainment of that all-knowing nature in its purest form (the enlightenment) is the Mukti (the self liberation or. the complete freedom)" (Verse no. 174). Further "Atma by nature, perceives everything, (apparently) desires sukha (happiness) aud shuns dukha (misery), is the instrument for doing good and bad deeds (shubha and ashubha Karm), and also tastes the fruits of those deeds, good or bad." (Panchastikaya, Agas, 1961). "Atma is neither born nor dies and is eternal by nature. It has no body in the usual sense and is devoid of any colour, smell, taste and touchability. In actuality, it is the doer (Karta) of its own all-revealing thoughts." (Verse no. 266). Ordinarily, one's Atma is loaded with the good and bad doings, which are unloaded in due course of time by bearing sweet and sour fruits. In the process, new deeds are committed and newer attachements to Karm (karm-bandh) follow. This is an unending process which goes on repeating itself and keeps the Atma clouded in Karma (deeds). This is the cause of all the sufferings. How to discipline one's Atma so that one may realize its nature in its purest from and achieve that ultimate goal called the Moksha (the complete freedom) where one's own self is unified with 'the truth' by liberating itself from the bondage For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 Atmanushsan of all deeds, good or bad ? This is what the whole treatise (grantha) 'Atmanusasan' is about. This is what the title of the present tratise means. It has been written by Acharya Gunbhadra keeping mainly the monks (the Sadhu) in mind and is therefore especially meant for them. It is not for the first time that Atmanusasana is being brought out. Several editions of Almanusasana have already been published, some containing the Sanskrit tika (commentary) due to Acharya Prabhachand, or with Hindi tika due to Pt. Todermalla and/or their translations into several languages like Hindi, Marathi, Kannada, English etc. The Hindi tika of the well known scholar Pt. Todermall has been instrumental in making Atmanusasanu so popular. Presently the Hindi tika version of Atnanusasuna is not available freely and is therfore, being published hy Shri Ganesh Varni Institute (Shri Ganesh Varni Sansthan), Varanasi. The present edition is based on a hand written manuscript of the year 1778 A. D. obtained from Jaipur. An old printed version of the year 1956 (Jaipur) has also been extensively used for correcting the Hindi tika portion of the hand written manuscript. An earlier edition published from Sholapur (1961), which also contains the Sanskrit tika due to Prabhachndra and its Hindi translation by Pt. Ba lchandra Sidhanta shastri, has also been used to check the original verses, because the Sholapur edition contains the verses which have been corrected from several sources. The present edition contains 270 verses in Sanskrit following the text of Pandit Todarmalla. It is believed that the original text of Gunbhadra contained only 269 Verses (Atmanusasan, Sholapur, 1961), and the additional 270th verse was perhaps added later on. Acharya Gunbhadra, in writing these verses, has displayed the qualities of an excellent poet and a deep thinker. He also exhibits perfect command over the Sanskrit language and its grammer. This becomes clear from the fact that he has used a variety of metres and alankars for expressing his thought in poetical form. For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Prologue 2. SOME GLIMPSES OF ATMANUSASANA 'Everyone is afraid of dukha (pain or, misery) and desires sukha (happiness), that is why the present book points towards the knowledge which is capable of destroying dukha and lead to eternal happiness', (Verse no. 2). Neither all teachers can show the path to happiness, nor all are deserving to follow it. Only a worthy teacher (Guru) is capable of explaning the principles of Dharma (religion) which is meant for achieving the Moksha (self-liberation where one attains the whole truth), (Verse no. 4). What is the nature of a true and worthy teacher and a deserving pupil? Acharya Gunbhadra says that "The one who has acquired the knowledge of all the shastra (spiritual scriptures), knows the manners of this world, has no desire for fame and money, displays imagination by answering a question in several ways, is completely peaceful in body and mind, can anticipate the question which may arise during discourses, is not worried by the questions nor gets excited, can impress the audience and convince them of his thoughts, only he is capable of giving discourses in a sweet and attractive voice', (Verse no. 5). "The audience should consist of only those who can contemplate and deside about what is the best path for them, who are tired of the dukha in this world, keenly desire the real happiness, want to breakaway from the cycle of birth and death and are capable of bearing the dharma and follow it', (Vers no. 7). 1,1 'All the living beings aspire for happiness; but the real happiness follows only when all the bondages to one's deeds (karm-bandh) have been dissolved. This shedding of deeds (karm-chaya) emanates from the righteous conduct (Samyak charitra). The Samyak charitra itself follows from the samyak gyan (the true and complete knowledge). The samyak gyan is obtained from the Aagam (the scriptures) which point towards the path of the samyak darshon (the complete and thorough view of self), and the Aagam itself is derived from the discourses given by the Arihanta Deva (the Illustrious one) who have experienced the self (Atman) and have become one with it.' (Verse no. 9). For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 Atmanushasan All the worldly attachments and the sensual pleasures are just iike mirage; the more one pursues them, the farther away he moves Running after them leads to nothing but exhaustion 'as there is never any satisfaction in the worldly pleasures. They are the fruits of some past good deeds (Shubh karma banbh). In enjoying these fruits one again gets attached to more new deeds (karma). This is a vicious circle without any end. Thus not only the bad deeds (ashubh karma), the good deeds are also responsible for trapping a living being (Jiva) in this vicious circle. .Samyak darshon (the realization of the true self) is just like a sharp knife which can cut this vicious circle and give solace to the human beings. That is why Samyak darshan is said to be the essence of Dharma. 'Without samyak darshan, all other virtues like peacefulness, knowledge, character and meditation are completely useless and are akin to the weight of a stone. They just drag one by their sheer weight. But Samyak darshon turns this stone into a real gem,' (Verse no. 15) "Whether one is enjoying the pleasures of life or, tormenting in agony, one must tread the path of Dharm7. Because if one is happy the Dharma enhances this happiness and if one is unhappy, the Dharma resolves the causes of misery:' (Verse no. 18). Only a sadhu (monk) can follow the path of Dharma in totality. Who is then a sadhu ? The great Jain saints say that 'the one who is devoid of the desires of the worldly pleasures, is never seen conducting himself in any manner other than that of Dharma, does not possess any object even as small as an atom to the extent that he lives completely nude, is always engaged in acquiring more and more knowledge, keeps searching his own self by constant meditation, only so is a sadhu respected by all in the world. The unblemished and righteous conduct of such a sadhu is most beneficial and rewarding for the mankind. Acharya Gunbhadra illustrates his views on Dharma by giving a very simple analogy like : Just as a farmer saves a part of his crop to be used as the seed for the next crop, similarly whatever wealth and happiness one has acquired is due to one's righteous conduct-Dharma in the past, and therefore one must preserve that Dharma which acts as the seed for obtaining For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Prologue 13 happiness,' (Verse no, 21). He further emphasizes the importance of Dharma thus : 'Even an enemy becomes a friend due to the influence of Dharma and friend turns into enemy when Dharma has been lost. Thus only Dharma is the saviour of Jiva (living beings)', (Verse no. 26). The learned poet has at several places pointed out the damaging role that is played by women in bringing the downfall of themselves as well as men, and other acts which are not worthy of a woman. For example, he reminds that 'One should remember the pain and humiliation suffered in the association of women who have hurt several times by cupid arrows just as the snow causes coldburns to tender trees', (Verse no. 53). Further he says that 'the one, who has practised penance for a whole lifetime, and then feels a desire for women, keeps revolving in the whirlpool of world and the life of an ordinary person is better than the useless life of such an ascetic', (Verse no. 198). We may put a note of caution here that the aim of these verses is in no way to degrade or insult the women. These are merely warnings to men who easily succumb to the charms of women. It is most interesting to note that Acharya Gurbhadra has devoted a number of verses to the deterioration of character setting in among the muni and Sadhu and seems to be seriously concerned about it. He must have come across incidents of such degradation in his time. These verses have become even rnore relevant in the present times when controversies about the conduct of muni and sadhu are raging the society. The author says, "the rulers make it a point to punish only those who have money so that he may extract some money from them. Since the sadhus are Jungle beings and do not keep any money, they are rarely punished for their mis-conducts. The Acharya(a senior sadhu who leads a group of sadhus) wields little influence over the new disciples and are incapable of keeping them on the right path. Under these circumstances, it is very rare to find a Sadhu who really complies with the Dharme, (verse no. 149) He further illustrates his point by saying that even a child, when falls down from his cot, gets scared of it and becomes For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Atmanushasan careful for future. It is however very surprising that a wise sadhu is not afraid of falling down from the immense height where he has reached by per-sistant penance and meditation,' (verse no. 166). The poet expresses deep concern and sadness over the way the sadhu have started coming closer to villages and towns during the night, being afraid of the carnivorous animals and wicked persons,' (verse no. 197). How to attain the Moksha (the self liberation), is a recurring theme of the whole text. The author has tried to explain this path in a number of ways. Sometimes he gives examples, analogies etc and at other places he goes deep into the principles of Jain Darshan and reveals the intricacies in technical terms. For instance, he Says that 'shubha (auspicious) and ashubha (inauspicious), punya (virtue or, the reward of a good deed) and papa (sin), sukha (happiness) and dukh (sorrow), these are the three pairs related to each other. The first three, taking the first one from each of the three pains, i. e. shubha, Punya and sukha are beneficial to Atma and may be practised. The rest three must be discarded. But this is only the begining. One must ultimately renounce the shubha karm (good deeds) too. In doing so one would have renounced the punya and sukha also, since they are merely the consequences of shubha karm. When one has become free from the shubha also, one realizes the purest state of Atma and attains the Moksha, (verse no. 239-240). These are only few but typical verses from Atmanusasan which allow one to have a glimpse of the actual text and possibly prepare him for a full reading of the whold text. Acharya Gunbhadra has touched almost all the aspects of Atma Darshan and keeps the reader constantly aware of the various pitfalls and difficulties that one may encounter in his pursuit of the self-realisation. The doctrine of Karma has been the most influencing factor in giving shape to the Jain Darshan. This is consistently reflected in the whole text. There in no room for a supreme power (as the concept of God is in most of other religions) which creates, destroys and controls the world. Such a belief automatically rules out the main cause of superstitions For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Prologue which are prevalent in most of the societies. It teaches one to become self-reliant, be he a sadhu (monk) or a layman having a family. One is responsible for his oneself. What one does, gains or enjoys is due to that one only. None else can influence it. It also lays great emphasis on the freedom of an individual. which is in fact a logical consequence of the principle of self reliance. If one does not depend on anything, living or nonliving, has no desire to accumulate objects. He is the most liberated individual because there is nothing which will hold him or bind him. 2. ACHARYA GUNBHADRA, THE POET Since a lot has already been written about Gunbhadra, we will devote here only a few lines to that illustrious and scholar poet who is well known for doing tremendous amount of work in his times. At several places, Gunbhadra calls himself to be a 'bhadanta' or a 'Suri.' It is believed that he lived during the last quarter of the ninth century A. D. He declares himself to be a disciple of Acharya Jinsen and Dasrath. He wrote most of his works living mostly in the southern part of India. He undertook to complete the unfinished Adipurana, which could not be completed by Jinsen due to his death, and rounded it up by composing 1620 Verses. Besides Atmanusisana, he has also written. Uttar Puran and Jindntta Charit Kavya. More details about this author may be found in several other books (Atmanusasana, Sholapur, 1961; Tirthankar Mahavir aur unki Acharya Parampara, Nemichandra Shastri, Sagar, 1974)-and are therefore not included here. 3. PANDIT TODARMALLA THE BHASHA TIKAKAR The immense popularity reccived by Atmanusasana is mainly due to the Hindi tika that Pandit Todarmalla wrote in the middle of the eighteenth century. It has been established by Dr. Hukumchand Bharilla (Pandit Todarmalla, Jaipur, 1973) that Pandit Todarmalla was born around the year 1719 A. D. although his birth place could not be well established. His father, Jogidas and mother, Rambha devi, belonged to the Godika gotra of Khandelwal caste. 15 For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Atmanushasan 1. 1.1111 Pandit Todarmall spent most of his life span in Jaipur and died a tragic death at an early age of around 47. It may therefore be said that most of his works were completed near the middle of the eighteenth century. Todarmall was a genius by birth and used to resolve several deep questions and riddles in his childhood. He was the most well known scholar of his time and only a few could be said to have reached that hetght in the recent times. He was a great connoinseer of Jain Darshan and the understanding of subject displayed by him is not easy to surpass. The large numbar of tika (commentaries) of the various Jain treatises written by Todarmall have been the basis for understanding the essence of Jain philosophy. A number of recent works have either been based on his tika (Hindi commentaries) or, have acted as pointers of the truth. The commentaries on the Gommatsara, Labdhisari, Purusavtha sidhi upaya and : i'riloksara and of course the Atmanusa sana have been very well appraciated and carry a touch of originality. Besides these, he also wrote some independent works like Maksha Marg Prakashak and Rahasyr Purna Chithi. It is said that his bhasha tika of Atmanu sasana is, in several respects, better than the Sanskrit tika. Besides giving the translation and meaning of each verse he has also added purports wherever necessary. This has enhanced the usefulness of the book and added simplicity to it so that anyone may reach the goal. 15-8-83 (Dr.) Ashok Jain For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 1 prati paricaya 1 ja0, yaha prati zrI di0 jaina mandira Adarza nagara jayapurakI hai| hastalikhita pratiyoM meM yahI eka aisI prati hai jisake AdhArase prastuta saMskaraNakI bhASA TIkAkA saMzodhana kiyA gayA hai / isa pratike pratyeka patrakI lambAI 103 iMca aura caur3AI 43 iMcase kucha adhika hai / patra saMkhyA 167 pUrNa aura 168 saMkhyAka patrameM 4 paMktise kiMcit adhika haiM / pratyeka patrake eka ora 9 paMktiyA~ aura prati paMktimeM kamase kama 38-39 akSara aura adhika se adhika 43-44 akSara haiM / phira bhI adhika akSara kama hI paMktiyoMmeM pAye jAte haiN| cAroM ora hA~siyA chor3A gayA hai / pratyeka padyakI utthAnikA aura 'padya' zabdake liye lAla syAhIkA upayoga kiyA gayA hai / tathA 'artha' isa zabdako likhanemeM bhI lAla syAhIkA upayoga kiyA gayA hai / prathama patrakA prArambha || erda0 || oM namaH siddhebhyaH' isa maMgala vAkyako likhakara kiyA gayA hai / antima patrameM antima padyakA artha aura // iti zrI AtmAnuzAsana grantha saMpUrNa // // yaha vAkya bhI lAla syAhI meM likhA gayA hai / prati suvAcya hai / yaha prati kaba, kisake dvArA aura kisa nimittase lipibaddha kI gaI ina bAtoMkA ullekha karate hue antameM likhA hai - 'saMvat 1835 pravarttamAne mAsottamAse bhAdrapadamAse zuklapakSe 13 caMdra vAsurAnvitAyAM lipikRtaM nayanasukha brAhmaNa budhU zyAha vAcanArthaM || zubhamastu // cirAyurastu // cha // cha // // hama yahI eka aisI prati upalabdha kara sake jisameM A0 ka0 paM0 zrI ToDaramalajI dvArA racita bhASA TIkA bhI sammilita hai / isaliye purAnI mudrita pratise milAna karanemeM hameM isase bar3I sahAyatA milI hai / ataH hama yahA~ usa mudrita pratikA bhI paricaya de rahe haiM jisake AdhArase hamane yathAsambhava bhASA TIkAsambandhI pAThabheda lekara prastuta saMskaraNako pUrNa zuddha banAne kA prayatna kiyA hai / paricaya isa prakAra hai (2) mu0, yaha prati hameM priya bhAI paM0 zrI hIrAlAlajI gaMgavAlakI mArphata zrIyukta bhAI pUnamacaMdajI chAvar3A malhAragaMja gAMdhImArga indaurase prApta huI thI / pratikA AkAra DabalakrAuna sAIja 16 pejI hai / kula pRSTha saMkhyA 278 hai / isakA prakAzana zrutapaMcamI vI0 ni0 saM0 2482 ko For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 AtmAnuzAsana huA thA | prakAzaka sva0 zrI paM0 indralAlajI zAstrI jayapura haiM / aba yaha prati upalabdha na hone se prastuta saMskaraNako prakAzita kiyA jA rahA hai | (3) jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, zolApurase prakAzita tIsarI prati hai / padyoMke saMzodhanameM isa pratikA bharapUra upayoga kiyA gayA hai, kyoMki isameM sabhI padya saMzIdhita karake zuddharUpameM hI mudrita kiye gaye haiM / isakA mudraNa vi0 saM0 2018 meM huA thA / vistRta prastAvanA aura pariziSTa Adi dekara ise sarvAMga sundara banAyA gayA hai / pRSTha saMkhyA 112 + 260 = kula 372 hai / yaha 16 pejI DemI sAIjameM mudrita huI hai | anuvAdaka zrI paM0 bAlacandrajI siddhAntazAstrI haiM / phira bhI anuvAdakake rUpameM unake nAmakA ullekha nahIM kiyA gayA hai / ise pazcimIya prabhAva hI mAnanA cAhiye / durbhAgya hai ki jaina saMsthAeM bhI isakA andhAnukaraNa karanemeM apaneko gauravakA anubhava karatI haiM / granthamAlA sampAdakoMkA kAma prAyaH kucha bhI nahIM rahatA, phira bhI ve saMsthAko prabandha samitikI kRpAse apanI prabhAva vRddhimeM usakA bharapUra upayoga karate rahate haiM / 2. mUlagrantha amUlya zikSAoMse bharapUra yaha bhadanta guNabhadrasUrikI amara kRti hai / dharma kI dRSTise yaha utkRSTa dharmazAstra pratIta hotA hai / kyoMki dekhanepara isakI utkRSTa dharmazAstrameM to parigaNanA hotI hI hai / hameM isase ve saba zikSAe~ bhI mila jAtI haiM jo dharmazAstrakA pradhAna aMga banI calI A rahI haiM / una zikSAoMpara thor3A dRSTipAta kIjie (1) pahale jo jo AcaraNa kiyA hai vaha saba jJAniyoMkI dRSTimeM ajJAna jati ceSTAaiM hI pratibhAsita hotI haiM / (2) guNoMmeM dveSarUpa pariNAmakA honA pApa hai aura puNya usase viparIta hai / kintu jo na to puNyarUpa pariNAma karatA hai aura na pAparUpa hI pariNAma karatA hai vaha niyamase mukta hotA hai / (3) yaha jJAnabhAvanAkA hI phala hai ki jJAnI puruSa dharmakA bAhya sAdhana jAnakara zarIra kI yathAyogya samhAla karate hue bhI utkRSTa vairAgya sampattiko jIvanakA aMga banAye rakhate haiM / (4) jo udayAgata karmake adhIna baratate haiM ve niyamase saMsArI haiM / kintu jo tapazcaryAke balase pIche udayameM AnevAle karmako udayameM lAkara bhI usake phalako nahIM anubhavate, jJAnabalase usakI nirjarA kara dete haiM ve hI saMsAravijayI banakara paramArthake bhAgI hote haiM | Adi / 1. A0 zA0 pa0 251 / 2. vahI 181 / 3. vahI 50 116 // 4. ho 0 257 / For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 3 sAtha hI yaha apUrva nItikA bhI grantha hai / nItizAstrakI dRSTise vAdIbhasiMhasUrikRta kSatracUr3AmaNikI loka meM jitanI prasiddhi hai usase isakI prasiddhiko kama nahIM AMkA jA sakatA / isameM AI huI katipaya nItiyoMpara dRSTipAta kIjiye - 1. kAmakrodhamahAgrahAhitamanAH kiM kiM na kuryAJjanaH // 51 // 2. nissAraM paralokabIjamacirAt kRtveha sArIkuru // 81 // 3. prAyaH kuto vyasaninAM svahite vivekaH // 93 // 4. sarvApadAM padamidaM jananaM janAnAm ||18|| 5. mA vamIta kiM jugupsAvAn subhuktamapi bhojanam // 103 // 6. sa kastyaktu N nAlaM khalajanasamAyogasadRzam ||105 // 7. naro na ramate kathaM tapasi tApasaMhAriNi // 114 // 8. tapasyanti ciraM taddhi jJAtaM jJAnasya vaibhavam // 116 // 9. yadi prakoSThamAdAya na syAddhodho nirodhakaH // 117 // 10. aho kenApyasmin vilasitamalaMdhyaM hatavidheH // 119 // 11. sandhyArAga ivArkasya jantorabhyudAya saH // 123 // 12. ravivadrAgamAgacchan pAtAlatalamRcchati / / 124 // 13. prAyeNa serSyAH striyaH ||128|| 14. striyo hi viSamaM viSam // 135 // 15. madanamadhumadAndhe prAyazaH ko vivekaH / / 136 / / 16. raverivAravindasya kaThorAzca gurUktayaH // 142 / / isa prakAra hama dekhate haiM ki yaha samagra grantha sUktiyoM kA Akara hai / kahate haiM ki AcArya jinasenane apane vartamAna jIvanakI sannikaTatA jAnakara apane avaziSTa sAhitya kAryako sampanna karaneke abhiprAya se apane priya donoM ziSyoM ko Amantritakara kahA ki sAmane jo zuSka vRkSa (ThUMTha) khar3A hai, kavitA dvArA usakI abhivyakti dUsaroMse tuma kina zabdoM meM karoge / yaha sunakara eka ziSyane usakI abhivyakti ' zuSkaH kASThaH tiSThatyagre' ina zabdoMmeM kI aura dUsarene isI bAtako 'nIrasataruriha vilasati purata:' ina zabdoMmeM vyakta kiyA / yataH dUsare jisa ziSyane karNamadhura ataeva komala aura sarasa pada dvArA apane gurudvArA kahe gaye vAkyako anUdita karake duharAyA thA, ataH gurune apane avaziSTa rahe sAhityika kAryako sampanna karaneke liye upayukta samajhakara use hI pUrA karanekI anujJA de dI / unakA vaha dUsarA ziSya aura koI nahIM, bhadanta guNabhadrasUri hI the / For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana yaha eka kivadantI avazya hai / para bhadanta guNabhadradvArA racita kyA uttarapurANa aura kyA AtmAnuzAsana jisa kRtipara bhI dRSTipAta karate haiM use dekhate hae vastutaH yaha kiMvadantI kiMvadantI na rahakara yathArthatAkA bhAna karAne lagatI hai| ve pratibhAke dhanI to the hI, kAvyakalAmeM bhI ve bejor3a the| para ve saMsArameM DubAnevAle kukavi na hokara the ve saMsArase pAra karanemeM samartha sukavi hii| vivecakoMko isI daSTise unake dvArA racita samagra sAhityakA aura khAsakara AtmAnuzAsana granthakA avalokana karanA caahiye| lokakI dRSTimeM bhale hI yaha ukRSTa kAvya nirUpita kiyA jAve, para merI dRSTimeM to yaha eka vanavAsI vItarAga santake dvArA ucchvasita hokara mokSakA sopAnarUpa hI pratIta hotA hai / jo bhI Asanna bhavya isake hAdako samajhakara tadanurUpa pravRtti karegA vaha niyamase AtmasvAtantryakA upabhoktA banakara mokSakA adhikArI hogA isameM sandeha nhiiN| isa prakAra mUla granthakA sAmAnya avalokana karaneke bAda Age usameM varNita pratyeka prameyapara saMkSepameM vicAra kreNge| 1. maGgalAcaraNa niyamAnusAra maMgala, nimitta, hetu, parimANa, nAma aura kartAkA vyAkhyAna karake hI zAstrakA vyAkhyAna karanA cAhiye' yaha garuparvakramase AI huI samyaka paramparA hai / tadanusAra bhadanta guNabhadrane bhI granthake AdimeM apane hRdayapaTala para antima tIrthakartA bhagavAn vIra (vardhamAna) jinako avatarita kara jahA~ Adya padya meM unheM dravya-bhAva namaskAra kiyA hai vahIM usa granthake nAma aura hetukA bhI ullekha kara diyA hai| avinAbhAva sambandhavaza zeSa tInakA grahaNa isIse ho jAtA hai| itanA avazya hai ki AtmAnuzAsanake saMskRta TIkAkArane apanI TIkAke prArambhameM maMgalasUtrakI vyAkhyA karate hue yaha abhiprAya avazya hI vyakta kiyA hai ki bhadanta gaNabhadrane viSayAsakta bRhat dharmabandhu lokasenako lakSyakara vairAgyotpAdaka isa granthakI racanA kI hai| Age bhadanta guNabhadrane pa0 2 meM jo yaha bhAva 1. maMgala-Nisitta-heU parimANaM NAma taha kattAraM / vAgariya chappi pacchA vakkhANau satthamAyario / dha0 pu0 1 pR0 dvi0 saM0 / 2. NissaMsayakaro vIro mahAvIro jinnuttmo| rAga-dosa-bhayAtIdo dhamma titthassa kArao / ja0 dha0 bhA0 1, pR0 65 dvi0 saM0 / 3. vRhaddharmabhrAturlokasenasya viSayavyAmugdhabuddhe : saMbodha navyAjena""A0 zA0 pR0 1, so0 saM0 / For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA vyakta kiyA hai ki sabhI saMsArI prANI duHkhase Darate haiM aura sukhakI kAmanA karate haiM, usase pratIta hotA hai ki bhadanta guNabhadrane isa dvArA duHkhApahArI sukhakara zikSAkA anuzAsana karaneke abhiprAyase hI vairAgyotpAdaka isa granthakI racanA kI hai| isI vAtako spaSTa karate hue bhaya chur3Aneke abhiprAyase ve pa0 3 meM punaH kahate haiM ki jisa prakAra Atura manuSya ugra auSadhike sevanase bhaya nahIM karatA usI prakAra pratyeka bhavya prANIko vartamAnameM kaThina pratIta honevAle kintu phalakAlameM madhura isa AtmAke anuzAsanako hRdayase svIkAra karanA caahiye| 2. dharmakathA kahanekA adhikArI gaNI dharma ratnatrayasvarUpa hai yaha sarvajana suprasiddha hai| usakI kathA karaneke adhikArI vAcAla manuSya to ho hI nahIM sakate, jo antaraMgameM dharma buddhise rahita haiM, mAtra dUsaroMko upadeza dene meM una meghoMke samAna kuzala haiM jo mAtra garajate bahata haiM, barasate nhiiN| unake dvArA kI gaI dharmakathA zasyazyAmalA urvarA bhUmimeM olai barasaneke samAna pratIta hotI hai| isase saddhakarmakA pracAra na hokara mAtra pakSakA hI poSaNa hotA hai| aisI avasthAmeM dharmakathA karanevAlA vyakti kaisA honA cAhiye isa viSayakI carcA karate hue bhadanta guNabhadra kahate haiM jo prAjJa ho, jinAgamakI thAhako jisane sparza kara liyA ho, lokarItiko samajhanevAlA ho, jisakI parigrahasambandhI tRSNA zAnta ho gaI ho, jo zrotAke abhiprAyako pahalese hI jAnakara usake abhiprAyako zAstrAnukUla mor3anemeM samartha ho, prazna suna kara ghabar3Aye nahIM, hita, mita aura priya vacana bolanevAlA ho aisA gaNI dharmakathA karane kA adhikArI hotA hai, anya nahIM yaha isakA bhAva hai ( gA0 4-5 ) / prasaMgase yahA~ hameM yaha svIkAra karanemeM thor3A bhI saMkoca nahIM hotA ki isa samaya jo anadhikArI puruSoM dvArA dharmakathA karanekI paramparA cala par3I hai usase zAstra sabhAkI maryAdAmeM jitanI bAdhA par3I hai utanI isase pahale kabhI nahIM par3I hogii| ___ jahA~ taka Agamake AloDanase to yahI patA calatA hai ki prAcInakAlameM jo ratnatrayadhArI vItarAga santa hote the ve hI gA~va-gA~va jAkara dharmakathA dvArA hita upadeza dekara bhavya jIvoMko mokSamArgameM lagAte the| lagatA hai ki muniyoMke vanavAsI jIvana taka to yahI paramparA calatI rhii| kintu jaba muniyoMne ekAnta vanavAsake jIvanase Ubakara kolAhalapradhAnanagaroM aura grAmoM tathA unake mandiroM AdimeM rahanA prArambha kara diyA tabase For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana isa sthitine palaTA khAyA aura dhIre-dhIre upadeza deneke adhikArI kevala ratnatrayadhArI munijana na rahakara unakA sthAna bhaTTArakoMne aura gRhasthoMne lenA prArambha kara diyA / samagra jaina sAhityake AloDanase patA calatA hai ki lagabhaga 11vIM zatAbdise gRhasthoM dvArA racita sAhityane jaina vAGmayameM apanA gauravapUrNa sthAna banAnA prArambha kara diyA thaa| bhaTTAraka paramparAko mUrtarUpa bhI lagabhaga isI samayase milanA prArambha ho gayA thaa| vartamAnameM jo hama bhoga rahe haiM yaha Agamaviruddha aise lekhana aura vaktRtvakA pariNAma hai, jisane Aja matabhedoM tathA tarka-kutarkokA ambAra lagA diyA hai| aba to mahilAoMne bhI digambara paraMparAmeM pUrvakI maryAdAko bhulAnA prArambha kara diyA hai / isameM bhI hama puruSoMkA hI doSa hai / 3. upadeza grahaNa karane yogya zrotA jaise AgamameM mokSamArgakA adhikArI vaktA prAyaH ratnatrayadhArI muni hI svIkAra kiyA gayA hai vaise hI dharmakathA sunaneke liye sAvadhAna vyaktiko svIkAra kiyA gayA hai, kyoMki aisA hI vyakti saMsArase bhayabhIta hokara zrotAke rUpameM yathArtha gurukI zaraNako svIkAra karatA hai / AgamameM jaise vaktAko maryAdA svIkAra kI gaI hai vaise hI zrotAkI bhI maryAdA svIkAra kI gaI hai| vartamAnameM yadyapi sabhI vaktA aura zrotA donoMmeM hI visaMgatiyA~ dekhI jAtI haiM, jo kAladoSase aparihArya hai / aisA hote hae bhI AgamakI maryAdA kyA hai vaha hamAre dhyAnameM rahe, mAtra itane prayojanako dhyAnameM rakhakara hI hamane saMkSepameM yaha khulAsA kiyA hai / 4. samyagdarzana aura usake bheda / Age dharmake svarUpapara prakAza DAla kara tathA usakI prApti kyA karanese hotI hai yaha dikhalA kara dharmake prathama sopAnake rUpameM samyagdarzanake bhedoMke kathanake misase samyagdarzanakI pradhAnarUpase carcA kI gaI hai| paramArthase samyagdarzana svabhAvaparyAya hai / jo AtmAkA mUlarUpameM jaisA sahaja svabhAva hai usarUpa jJAna pariNAmake honepara hotA hai yaha niyama hai / tathA yathArtha deva, zAstra, guru AdikI zraddhA karanA usakA vyavahAra hai| mUlameM samyagdarzana eka hai| nimitta bhedase vaha do, tIna aura daza prakArakA kahA gayA hai (pa0 10) / jo samyagdarzana vartamAnameM paropadezapUrvaka hotA hai usakI adhigamaja saMjJA hai| tathA jo vartamAnameM paropadezake binA hotA hai vaha nisarnaja samyagdarzana hai / yadyapi prathamopazama samyagdarzana dezanA For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA labdhipUrvaka hotA hai aisA niyama hai phira bhI yahA~ usake do bheda vartamAnameM upadeza lAbha hone aura na honekI apekSA kiye gaye haiN| Azaya yaha hai, ki jise pahale usI paryAyameM yA anantara pUrva paryAyameM bhedavijJAnI dvArA upadezalAbha hokara use grahaNa, dhAraNa aura anusmaraNa karanekI sAmarthya utpanna huI ho use bhava-bhogoMke prati udAsInatApUrvaka jo AtmAnubhUti hotI hai vaha nisargaja samyagdarzana hai, tathA vartamAna meM jo upadezapUrvaka AtmalAbha hotA hai vaha adhigamaja samyagdarzana hai| AgamameM samyagdRSTi jJAnIkA upadeza hI kAryakArI mAnA gayA hai, itanA sunizcita hai| tIna bhedoMkA nirdeza karate hue usake AgamameM ye tIna bheda parilakSita hote haiM-aupazamika samyagdarzana, kSAyozamika samyagdarzana aura kSAyika smygdrshn| 5. nayadRSTise bandhake kAraNa AcAryadevane padya 179 aura 245 meM bandhakA ullekha kara aneka sthaloMpara saMsArake jina kAraNoMkA ullekha kiyA hai unameM mithyAtva makhya hai / adevameM devabuddhi, agurumeM gurubaddhi aura atattva yA unake pratipAdaka kuzAstrameM tattva yA zAstrabuddhikA honA mithyAtva hai| (1)SaTkhaNDAgama dhavalA pustaka 12meM bandha pratyayoMkA nirdeza karanevAlA eka pratyaya nAmakA anuyogadvAra AyA hai| usameM naya dRSTise karmavandhake kAraNoMkA vicAra kiyA gayA hai| naigama, saMgraha aura vyavahAra nayase jJAnAvaraNAdi karmoMke bandhake kAraNoMkA nirdeza karate hue sUtra 8 meM' mohake sAtha krodha, mAna, mAyA aura lobhako bhI bandhake kAraNoM meM parigaNita kiyA gayA hai / tathA una tIna nayoMse sUtra 10 me mithyAdarzana aura mithyAjJAnake sAtha yogako bhI bandhake kAraNoMmeM parigaNita kiyA gayA hai / isase spaSTa hai ki jaise krodhAdi kaSAya aura yoga naigamAdi tIna nayause bandhake kAraNa haiM vaise hI mithyAdarzana aura mithyAjJAna bhI inhIM tInoM nayoMkI apekSA bandhake kAraNa haiN| isa apekSAse inameM samAna rUpase kAraNatA svIkAra karane meM kisI prakArakA pratyavAya nahIM hai| ATha karmoke bandhake kAraNoMkA mAtra RjusUtra nayase vicAra karane para prakRtibandha aura pradezabandha yogase tathA sthitivandha aura anubhAgabandha kaSAyase hote haiM, yaha svIkAra kiyA gayA hai| isaliye naigama, saMgraha aura vyavahAra nayase mithyAtva Adi pA~coM bandhake kAraNa hai jo yaha AgamameM svIkAra kiyA gayA hai usakI saMgati baiTha jAtI hai| tathA RjusUtra nayase yoga aura kaSAya ye do bandhake 1. dha0 pu0 12 pu0 283 / 2. vahI pR0 287 / For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana kAraNa haiM isa kathanameM bhI koI bAdhA nahIM AtI / donoM hI kathana apanIapanI jagaha AgamAnusAra hI haiN| inameMse kisI ekakA bhI apalApa nahIM kiyA jA sakatA, kyoMki kisI eka kathanake apalApa karanekA artha hotA hai usa naya dRSTiko asvIkAra krnaa| 6. mithyAtva bandhakA kAraNa mukhya hai . (2) Age isa para vistArase vicAra karaneke pahale karmabandhake jo pA~ca kAraNa kahe gaye haiM unameMse mithyAtvameM bandhakI kAraNatA kyoM svIkArakI gaI hai isa viSaya para saMkSepameM prakAza ddaaleNge| yaha to suprasiddha satya hai ki jo pahalA guNasthAna mithyAtva hai usameM utpAdAnucchedakI apekSA jina prakRtiyoMkI bandha vyucchitti hotI hai ve prakRtiyA~ 16 haiN| unameMse eka mithyAtva dhruvabandhinI prakRti hai, / mithyAtvarUpa pariNAmake sAtha usakA bandha niyamase hotA hI rahatA hai / anantAnubandhIko visaMyojanA karanevAlA jIva samyaktva AdirUpa pariNAmoMse cyuta hokara yadi mithyAtva guNasthAnameM AtA hai to usake prArambhase ho anantAnubandhI catuSkakA bandha hokara bhI eka Avali kAla taka apakarSaNapUrvaka usakI udaya-udIraNA nahIM hotI aisA niyama hai| ataH aise jIvake eka Avali kAla taka anantAnubandhI krodhAdirUpa pariNAmake na hone para bhI mithyAtva pariNAmanimittaka mithyAtva prakRtikA bandha hotA hI hai| sAtha hI zeSa 15 prakRtiyoMkA bhI yathAsambhava bandha hotA hai| (3) yadyapi vahA~ eka anantAnubandhI krodhAdirUpa pariNAmako chor3akara bandhake anya saba kAraNa upasthita avazya haiM para mithyAtva prakRtike bandhakA avinAbhAva sambandha jisa prakAra mithyAtva pariNAmake sAtha pAyA jAtA hai vaisA anya pratyayoMke sAtha nahIM pAyA jAtA, isIliye hI mithyAtva karmake bandhakA pradhAna kAraNa mithyAtva pariNAma honese bandhake kAraNoMmeM mithyAtvako parigaNita kiyA gayA hai, anyako nhiiN| ... (4) dUsare anya jina huMDaka saMsthAna Adi 15 prakRtiyoMkI bandha vyucchitti mithyAtva guNasthAnameM hotI hai ve sabakI saba sapratipakSa prakRtigA~ haiN| isaliye yaha to mAnA jA sakatA hai ki jaba mithyAtva guNasthAnameM una prakRtiyoMke bandhake kAraNarUpa pariNAma nahIM hote taba unakA bandha na hokara unakI sapratipakSa prakRtiyoMkA bandha hone lagatA hai| phira bhI anya sapratipakSa prakRtiyoMkA bandha to mithyAtvarUpa pariNAmoMke abhAvameM 1. saMjojidaagaMtANubaMdhoNamAvaliyAmettakAlamudoraNAbhAvAdau / dha0 pu. 15 pR0 75 / For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 prastAvanA bhI honA sambhava hai| parantu una 15 prakRtiyoMkA jaba bhI bandha hogA taba mithyAtvarUpa pariNAmake honepara hI hogA, anyathA nhiiN| taba usa jIvake anantAnubandhIkA udaya rahe yA na rahe, isase una 15 prakRtiyoMke bandha hone aura na honemeM koI pharaka nahIM pdd'taa| jaba bhI unakA bandha hogA, mithyAtva pariNAmake honepara hI hogA yaha akATya niyama hai| isaliye ina 15 prakRtiyoMke bandhakA bhI pradhAna kAraNa mithyAtva honese mithyAtvako pramukharUpase bandhake kAraNoMmeM parigaNita kiyA gayA hai / (5) sAmAnyatayA prakRtibandhakI apekSA to AgamakA yaha abhiprAya hai hI, sthitibandha aura anubhAgabandhakI apekSA bhI vicAra karanepara jina 16 prakRtiyoMkA mAtra mithyAtva.guNasthAnameM bandha hotA hai unakA utkRSTa, anutkRSTa, jaghanya aura ajaghanya kisI bhI prakArakA sthitibandha yA anubhAgabandha kyoM na ho usakA avinAbhAva sambandha bhI jaisA mithyAtva pariNAmake sAtha pAyA jAtA hai vaisA avirati Adi anya pariNAmoMke sAtha nahIM pAyA jAtA, kyoMki mahAbandhameM jahA~ bhI ina 16 prakRtiyoMke utkRSTAdi sthitibandha aura anubhAgabandhake svAmIkA vicAra kiyA gayA hai vahA~ usakA mithyAdRSTi honA avazyaMbhAvI kahA gayA hai / usake saMkleza AdirUpa pariNAmoMmeM bheda ho sakatA hai para use mithyAdRSTi honA hI caahiye| (6) (prasaMgase) yahA~ yaha bAta vizeSarUpase ullekhanIya hai ki mithyAtva Adi pratyayoM (bandhakAraNoM) kA vicAra anubhAgabandhakI apekSA karate hue mahAbandhameM likhA hai___miccha0 - NavUsa0 - NirayAu0 - Nirayagai-cadujAdi-huMDa0-asaMpa0-NirayANu0-AdAva-thAvarAdi0 4 micchttpccy| mahAbandha pu0 4 pR0 186 / Azaya yaha hai ki mithyAtva Adi ukta 16 prakRtiyoMkA bandha mithyAtva nimittaka hI hotA hai| unake bandhameM anantAnubandhI krodhAdirUpa asaMyama pariNAmakA honA anivArya nahIM hai / isaliye jo bandhake kAraNoMmeM mithyAtvako akiMcitkara kahakara yahA~ anantAnubandhI krodha AdikI pradhAnatAko sUcita karate haiM unakA vaha cintana AgamAnusAra nahIM hai, itanA ukta Agamake pariprekSyameM spaSTarUpase svIkAra karanA anivArya ho jAtA hai| . (7) yaha to saba svAdhyAyI bandhu jAnate haiM ki mithyAtva pariNAmake abhAvasvarUpa jo samyagdarzanarUpa svabhAva pariNAma hotA hai vaha tathA anantAnubandhI Adi 12 kaSAyoMke abhAvasvarUpa jo vItarAga svarUpa For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana cAritra pariNAma hotA hai vaha mAtra nirjarAkA hI kAraNa svIkAra kiyA gayA hai, bandhakA kAraNa nhiiN| phira bhI yaha dekhakara tIrthaMkara prakRtikA bandha samyagdRSTike hotA hai, mithyAdRSTike nahIM, isaliye to mahAbandhameM tIrthakara prakRtike bandhako samyaktva-nimittaka kahA gayA hai aura yaha dekha kara ki AhArakadvikakA bandha saMyamIke hI hotA hai, asaMyamIke nahIM, AhArakadvikake bandhako saMyamanimittaka kahA gayA hai / yathA AhAragaM saMjamapaccayaM / titthayaraM sammattapakcayaM / mahAbandha pu0 4, pR0 186 / yahA~ yaha zaMkA nahIM kI jA sakatI ki yadi tIrthakara prakRtikA bandha samyaktva nimittaka hotA hai to sabhI samyagdRSTiyoMke usakA bandha honA cAhiye aura yadi AhArakadvikakA bandha saMyamanimittaka hotA hai to sabhI saMyamiyoMke AhArakadvikakA bandha honA cAhiye, kyoMki aisI vyApti to hai ki jo bhI tIrthaMkara prakRtikA bandha karegA usako kamase kama samyagdRSTi to honA hI cAhiye / tathA jo bhI AhArakadvikakA bandha karegA use kamase kama apramattasaMyata to honA hI cAhiye / ina donoMke ina prakRtiyoMkA bandha niyamase hotA hI hai aisA nahIM hai| hogA to aisI yogyatAke honepara hI unake bandhake kAraNoMse hogA, anyathA nahIM hogaa| Agamake isa kathanakA tAtparya yaha hai ki anyatra na hokara jisa bhUmikAmeM jisa karmakA bandha hotA hai usameM nayadRSTise kAraNatA svIkAra karanA anivArya hai| yadi aisA na mAnA jAya to jisake bhI tIrthaMkara prakRtikA bandha hogA use kamase kama samyagdRSTi to honA hI cAhiye yaha kathana yuktisaMgata nahIM mAnA jA skegaa| eka kAryake hone meM kAraNa aneka hote haiM, koI sAdhAraNa kAraNa hotA hai aura koI asAdhAraNa kAraNa hotA hai| yahA~ mithyAtva Adi 16 prakRtiyoMke bandhameM mithyAtva asAdhAraNa kAraNa hai, kyoMki jo bhI unakA bandha karegA usakA mithyAdRSTi honA anivArya hai, una prakRtiyoMke bandha honemeM anantAnubandhI krodhAdirUpa pariNAmakA honA anivArya nahIM hai| (8) ukta 16 prakRtiyoMkA pradezabandhakI apekSA vicAra karanepara bhI inakA utkRSTAdike bhedase kisI bhI prakArakA pradezabandha kyoM na ho usakA bhI mithyAdRSTi honA anivArya hai| mithyAdRSTi na ho aura kevala yogake nimittase ina prakRtiyoMkA kisI bhI prakArakA pradezabandha ho jAya aisA nahIM hai| For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA (9) yahA~ yaha kahA jA sakatA hai ki mithyAdRSTi to ho, parantu usake yoga aura kaSAya na ho to una prakRtiyoMkA kevala mithyAtvake nimittase bandha nahIM hogaa| parantu jisakA aisA kahanA hai so usakA vaisA kahanA isaliye yuktiyukta nahIM hai, kyoMki Agamake anusAra yaha to kahA jA sakatAhai ki yoga aura kaSAya to ho, parantu mithyAtva na ho / para yaha nahIM kahA jA sakatA ki mithyAtva to ho aura yoga aura kaSAya na ho |haaN koI kahe ki mithyAtva to ho aura anantAnubandhI na ho to yaha kahanA jaise bana jAtA hai| vaise hI anantAnubandhI to ho aura mithyAtva na ho, guNasthAna bhedase yaha kahanA bhI bana jaaygaa| ataH Agamake anusAra yahI mAnanA yukti saMgata pratIta hotA hai ki AgamameM jo bandhake pA~ca kAraNa kahe gaye haiM unameM mithyAtva mukhya hai / (10) aba prazna yaha hai ki jaba mithyAtva bhI bandhakA kAraNa hai taba RjusUtranayase sthitivandha aura anubhAgabandhakA kAraNa mAtra kaSAyako tathA prakRtibandha aura pradezabandhakA kAraNa mAtra yogako kyoM kahA / RjasUtranayase mithyAtvakA bandhake kAraNoMmeM kyoM nahIM parigaNita kiyA gayA ? samAdhAna yaha hai ki kaSAyakI vRddhi aura hAnike sAtha to sthitibandha aura anubhAgabandhakI vRddhi aura hAni dekhI jAtI hai, isaliye to RjusUtranayase kaSAyako sthitibandha aura anubhAgabandhakA kAraNa kahA' tathA yogakI vRddhi aura hAnike sAtha pradezabandhakI vRddhi aura hAni hotI hai, isaliye RjusUtra nayase yogako pradezabandhakA kAraNa khaa| yahA~ jisa prakAra pradezabandhakA kAraNa yoga hai usI prakAra prakRtibandhakA kAraNa bhI yoga hai, kyoMki usake binA usako utpatti nahIM ho sakatI, aura aisA niyama hai ki jisake binA jisakI utpatti nahIM hotI vaha usakA kArya va dUsarA kAraNa hotA hai| (11) phira bhI yaha prazna to khar3A hI rahatA hai ki jaba Rjasatranayase prakRtibandha aura pradezabandhakA kAraNa yoga tathA sthitibandha aura anubhAga 1. NANAvaraNIyaTThidiveyaNA aNubhAgaveyaNA ca kasAyapaccaeNa hodi, kasAya__ vaDhihANIhiMtA TThidi-aNubhAgANaM vddddhi-haannidsnnaado| dha0 pu0 12 pR0 288 / 2. Na ca jogavaDDhi-hANoo mottUNa aNNehito NANAvaraNIyapadesa baMdhassa vaDhi hANi vA pecchAmo / dha0 pu0 12 pR0 228 / 3. yANi ceva yogaTThANANi tAgi ceva padesabaMdhaTThANANi / Navari padesabaMdha TThANANi pagadiviseseNa vise sAdhiyANi / ma0 vaM0, bhA0 6 pR0 101 / . For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana bandhakA kAraNa kaSAya hai to phira zeSa kyA bacatA hai jisakA kAraNa mAnaneke lie mithyAtvako svIkAra kiyA jAya ? samAdhAna yaha hai ki pratyeka kAryakI utpattimeM kAraNa do prakArake hote haiM--eka sAmAnya (vyApaka) kAraNa aura dUsarA vizeSa (vyApya) kaarnn| prakRtameM naigamAdi tIna nayoMse bandhake jitane bhI kAraNa kahe gaye haiM ve saba sAmAnya kAraNa haiM tathA RjasUtranayase jo kAraNa kahe gaye haiM ve vizeSa kAraNa haiM / jaise hamAreApake calane meM pRthvo sAmAnya kAraNa hai, vaha na ho to hama eka Daga bhI nahIM cala sakate / tathA vihAyogati nAmakarmakA udaya Adi vizeSa kAraNa hai| pRthivopara hama bhI calate haiM, Apa bhI calate haiM, U~Ta bhI calatA hai aura sarpa Adi bhI calate haiM so yahA~ pratyekakI cAlameM jo antara par3atA hai usakA kAraNa alaga-alaga hokara bhI pathvI sabake calaneke lie sava avasthAoMmeM kAraNa hai vaise hI prakRtameM bhI samajhanA caahiye| mithyAtvameM baMdhanevAlI sabhI prakRtiyoMke cAroM prakArake bandhakA sAmAnya kAraNa mithyAtva hokara bhI bandhameM jo tAratamya dikhAI detA hai usakA kAraNa vivakSita yoga aura kaSAya haiM aisA yahA~ samajhanA cAhiye / (12) pradezabandhake prasaMgase AgamameM jo yaha kahA gayA hai ki jo yogasthAna haiM ve hI pradezabandhasthAna haiN| itanI vizeSatA hai ki prakRtivizeSakI apekSA ve pradeza bandhasthAna vizeSa adhika haiM / so isakA artha hai ki bhale hI yoga vahI rahe para prakRti bhedake kAraNa jo pradezabandhameM pharaka par3atA hai, usakA kAraNa prakRti bheda hI hai / kyoMki eka kAlameM vivakSita yogase jitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai, una saba prakRtiyoMmeM milanevAle pradeza sabako samAna nahIM milate haiM / isakA kAraNa vaha yoga na hokara kathaMcit prakRtibheda hI isakA kAraNa rahatA hai| phira bhI yadi koI yaha mAne ki yahA~ prakRti bhedase una prakRtiyoMke pradezabandhameM yoga akiMcitkara hai, prakRtibheda hI usakA kAraNa hai to jaise usakA yaha mAnanA mithyA hai vaise hI bandhameM mithyAtvako akiMcitkara mAnanA bhI mithyA hI hai / (13) isa prakAra nayabhedase mithyAtva Adi pA~coM hI bandhake kAraNa haiM aisA yahA~ vedanAkhaNDa pratyaya anuyogadvArake anusAra samajhanA cAhiye / AcArya gRddhapicchane bhI isI bAtako dhyAnameM rakhakara hI tattvArthasUtrake 8veM adhyAyameM prArambhake do sUtroMkI racanA kI hai| vahA~ prathama sUtra naigamAdi tIna nayoMkI apekSA racA gayA hai aura dUsare sUtrako racanA RjusUtranayakI apekSA kI gaI hai / mAtra uttarakAlIna AcAryoM ne nayavikkSAko gauNakara For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA AgamakI saMkalanA kI hai; isaliye mAdRzaH janoMko nayajJAna na honese aisI viDambanAkI sthiti bana jAtI hai jo yuktiyukta nahIM hai / ataH Agamake sarvAMga kathanako svIkAra karanA hI mokSamArgameM prayojanIya mAnA gayA hai aisA mAnakara hI muni yA zrAvakako apane zraddhAnako AgamAnukUla banA kara dRr3ha karanA caahiye| 7. samyagdarzanake uttara bhedoMkA vizeSa spaSTIkaraNa AtmAnuzAsanameM bhadanta guNabhadrane samyagdarzanake jo dasa bheda kiye haiM so una bhedoMke karanemeM mithyAtva Adi karmoMke upazamAdikI vivakSA na hokara jJAnAvaraNa karmake kSaya kSayopazama AdikI vizeSatA spaSTataH parilakSita hotI hai / mAtra jo aupazamika Adi tIna bheda kiye gaye haiM unake honemeM avazya hI mithyAtva Adi karmoMkA upazama, kSaya, kSayopazama mukhya hai / unameM prathama aupazAmika samyagrzana hai| anAdi mithyAdRSTi jIvake sabase pahale prathamopazama samyagdarzana kI hI utpatti hotI hai| yadi eka bAra samyagdarzana honeke bAda vaha mithyAdRSTi ho bhI jAya aura vedakakAlake bhItara vedaka samyagdarzanakI utpatti na hokara vaha mithyAdRSTi hI banA rahe to punaH vaha prathamopazama samyagdarzanako prApta karake hI samyagdRSTi ho sakatA hai| anAdi mithyAdRSTi jIvake eka mithyAtva darzanamohanIya karmake sAtha 26 prakRtiyoMkI sattA hotI hai, kintu sAdi mithyAdRSTi jIvake 28, 27 aura 26 prakRtiyoMkI sattA bana jAtI hai / jisa sAdi mithyAdRSTi jIvane samyagmithyAtva aura samyakprakRtikI udvelanA nahIM kI hai usake 28 prakRtiyoMkI sattA hotI hai / jisane samyagmithyAtva prakRtikI udvelanA kara lI hai usake 27 prakRtiyoMkI sattA hotI hai aura jisane samyagmithyAtva aura samyakprakRti donoMko udvelanA kara lI hai vaha sAdi mithyAdRSTi hote hue bhI usake 26 prakRtiyoMkI sattA hotI hai| ye tInoM hI prakArake jIva prathamopazama samyagdarzako prApta karaneke adhikArI haiN| isa samyagdarzanakI prApti darzanamohanIya karmake antarakaraNa upazamapUrvaka hotI hai| anantAnubandhIkarmakA antarakaraNa upazama nahIM hotA / mAtra jisa samaya yaha sAtizaya mithyAdRSTi jIva adhaHpravRttakaraNa Adi tIna karaNa karake antarakaraNa upazamapUrvaka darzanamohanIya karmakI prathama sthitiko galAkara prathamopazama samyagdRSTi hotA hai usI samaya isa jIvake anantAnubandhIkA anudaya honese isakI bhI anudayopazamake rUpameM parigaNanA For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana kI jAtI hai| ataH isI tathyako vyakta karate hue yaha kahA jAtA hai ki darzanamohanIyakI tIna aura anantAnubandhIkI cAra ina 7 prakRtiyoMke upazamase upazamasamyagdarzana hotA hai / parantu darzanamohanIyake samAna isake anantAnubandhIkA antarakaraNa upazama nahIM hotA itanA sunizcita hai| yaha prathamopazama samyagdarzanakA svarUpa hai| isake sivAya upazamasamyagdarzanakA eka bheda dvitIyopazama samyagdarzana bhI hai jo apramattasaMyata vedakasamyagdaSTi jIva upazamazreNipara car3haneke sanmukha hotA hai usake anantAnubandhIkI visaMyojanAke sAtha darzanamohanIyake antaHkaraNa upazamapUrvaka hotA hai / yaha sAmAnyase upazama samyagdarzanake donoM bhedoMkA svarUpa nirdeza hai| samyagdarzanake dUsare bhedakA nAma kSayopazama samyagdarzana hai| yaha samyaktvamohanIyake udayapUrvaka honese isakA dUsarA nAma vedaka samyaktva bhI hai / yaha upazama samyagdarzana pUrvaka bhI hotA hai aura mithyAdarzanapUrvaka bhI hotA hai| itanI vizeSatA hai ki jo samyagdarzanase cyuta hokara mithyAtva gaNasthAnako prApta huA hai usake vedaka kAla ke bhItara hI isa samyagdarzanakI prApti honA sambhava hai| kintu vedaka kAlake vyatIta honepara vaha mAtra prathamopazamasamyaktvako prApta karake hI samyagdRSTi ho sakatA hai| ___ isake aneka bheda haiN| prathama bhedameM anantAnubandhI 4, mithyAtva aura samyagmithyAtvakA anudaya rahatA hai aura samyaka prakRtikA udaya rahatA hai| dUsare bhedameM anantAnubandhIkI visaMyojanA rahatI hai, tathA mithyAtva aura samyagmithyAtvakA anudaya aura samyak prakRtikA udaya rahatA hai| tIsare bhedameM anantAnubandhI 4 kI visaMyojanA, mithyAtvakI kSapaNA hokara samyagmithyAtvakA anudaya aura samyakprakRtikA udaya rahatA hai tathA cauthe bhedameM anantAnubandhIkI visaMyojanApUrvaka mithyAtva aura samyagmithyAtvakI kSapaNA hokara samyak prakRtikA udaya rahatA hai| kRtakRtyavedaka samyagdarzana isa cauthe bhedakI hI saMjJA hai| ina cAra bhedoMmeMse antima do bheda, jo vedaka samyagdaSTi jIva darzanamohanIyakI kSapaNA karatA hai usIke hote haiN| isa prakAra AgamAnusAra vedaka samyaktvake cAra bheda jAnane cAhiye / jo pravRjyA denemeM samartha yogya gurukI zaraNameM jAkara caraNAnuyogake anusAra 28 mUlaguNoMko aMgIkAra karate haiM aise koI dravyaliMgI sAdhu pravRjyA leneke anantara yA kAlAntarameM AgamAnusAra jIvAdi tattvoMke abhyAsapUrvaka prathamopazama samyagdarzanake sAtha yA vedaka samyagdarzana For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 15 (prathamabheda) ke sAtha apramattasaMyata guNasthAnako prApta karaneke adhikArI hote haiM / isI prakAra jisa vyaktine gurukI sAkSIpUrvaka caraNAnuyogoMke anusAra zrAvaka ke niraticAra 12 vrata svIkAra kiye haiM ve bhI jIvAdi tattvoMke samyak abhyAsapUrvaka ukta donoM samyagdarzanoMmeMse kisI eka samyagdarzana ke sAtha viratAvirata guNasthAnake adhikArI hote haiM / tathA jinhoMne vidhivat mahAvratoM yA aNuvratoMko nahIM svIkAra kiyA hai / mAtra jo caturtha guNasthAnake samAna pravRtti karanemeM sAvadhAna haiM ve ukta donoM samyagdarzana meM se kisI eka samyagdarzanake sAtha cauthe guNasthAnake adhikArI hote haiM / yahA~ itanA vizeSa jAnanA cAhiye ki upazama samyagdarzanameM darzana mohanIyakI upazAmanA adhaHpravRttakaraNa Adi tIna karaNapUrvaka hI hotI hai / parantu vedasamyaktvakI prApti meM jo samyagdarzana chUTaneke dIrghakAla bAda isa samyagdarzana ko prApta karate haiM ve prArambhake do karaNa karake hI isake adhikArI hote haiM / aura jo atizIghra ise prApta karate haiM ve karaNapariNAmoMke binA bhI ise prApta karaneke adhikArI hote haiM / upazama samyagdarzanapUrvaka vedaka samyagdarzanako prApta kiyA jA sakatA hai isameM kisI prakArakA pratyavAya nahIM hai / isI prakAra samyagmithyAtva guNasthAnase yA prathamopakSama samyaktvase bhI kaI jIva vedaka samyagdarzanako prApta karaneke adhikArI hote haiM isameM bhI kisI prakArakA pratyavAya nahIM hai / tathA samyagdarzanake tIsare bhedakA nAma kSAyika samyagdarzana hai / yaha anantAnubandhI catuSkakI visaMyojanApUrvaka darzanamohanIyakI tInoM prakRtiyoMkI kSapaNA karake prApta hotA hai, isaliye isakA kSAyika samyagdarzana yaha nAma sArthaka hai / itanA avazya hai ki cAroM gatiyoMke jIva ise prArambha karaneke adhikArI nahIM hote, mAtra karmabhUmija manuSya hI kevalI zrutavalI pAdamUlameM vedakasamyaktvapUrvaka isakA prArambha karate haiM, hA~ pUrti isaka cAroM gatiyoMmeMse kisI bhI eka gati meM ho sakatI hai / eka to jisa manuSyane isakA prArambha kiyA hai vahIM isakI pUrti ho jAtI hai / kadAcit maraNa ho jAya to parabhava sambandhI jisa AyukA bandha kiyA ho vahA~ jAkara yaha jIva usakI pUrti karatA hai / phira bhI isakA prasthApaka jIva jaba anantAnubandhIkI visaMyojanA karaneke bAda mithyAtva aura samyagmithyAtvakI kSapaNA karake kRtakRtyavedaka samyagdRSTi ho jAtA hai tabhI usakA maraNa hokara agale bhavameM usakI pUrNatA hotI hai aisA niyama hai ! For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana mokSamArgameM yaha samyagdarzana dharmakA mUla hai| yaha acala mokSarUpI prAsAdapara ArohaNa karaneke liye sopAnake samAna hai (9) / darzana, jJAna, cAritra aura tapake bhedase ArAdhanA cAra prakArakI hai| unameM isakA sthAna prathama hai (10) / isake honepara hI anya ArAdhanAoMkI saphalatA hai| anya saba ArAdhanAeM isake binA pattharake bhArI bojhake samAna haiM / parantu isake honepara ve mahAmaNike samAna pUjya haiM (pa0 15) / yaha hitakI prApti ahitakA parihAra karAnemeM samartha hai (pa0 16) / saMsArI prANI cAhe sukhI hoM yA duHkhI, unheM sadA dharmakAryoM meM hI lage rahanA cAhiye / kAraNa ki sukhI jIvoMke liye yaha sukhakI abhivRddhi meM nimitta hai aura duHkhI janoMke duHkhakA upazama bhI isIse hotA hai (pa0 18) / dharma prayatnase sIMce gaye usa vRkSake samAna hai jisakI prayatnapUrvaka bhale prakAra ArAdhanA karanese niyamase uttama phalakI prApti hotI hai (19) / tAtparya yaha hai ki dharma apUrva kalpavRkSake samAna hai| kalpavRkSase to yAcanA karane para hI phalakI prApti hotI hai| kintu jo ratnatrayasvarUpa dharmako upAsanA karatA hai use binA yAcanA kiye hI svargakI prAptike sAtha antameM mokSasvarUpa uttama phalakI prApti hotI hai| isaliye svAtmAtirikta anya saba padArthoMmeM snehakA parityAga kara ratnatrayakI ArAdhanA karanA hI zreyaskara hai, kyoMki jisakA hRdaya thor3A bhI sahase anurakta hai vaha jJAna aura cAritrakI upAsanA karatA huA bhI sneha ( tela ) yukta dIpakake samAna kajjala jaise malina karmoMko hI janma detA hai ( 231 ) / ataH bAhya padArthoM meM mUrchAkA parityAga karake hI dharmakI ArAdhanA karanI cAhiye yaha ukta kathanakA tAtparya hai| puNya-pApa sarvArthasiddhimeM likhA hai-punAti AtmAnaM iti puNyam / pAti rakSati AtmAnaM zubhAditi pApam / jo AtmAko pavitra kare use puNya kahate haiM tathA jo zubhase AtmAkI rakSA kare vaha pApa hai / aba prazna yaha hai ki aise kaunase kArya haiM jinake karanese AtmA pavitra hotA hai ? samAdhAna yaha hai ki prathama to ratnatrayakI ArAdhanA yaha mukhya kArya hai usakI upAsanAse yaha AtmA karmakalaMkase mukta ho ananta sukhakA bhoktA banatA hai| AtmAko pavitra karanekA yaha aisA mArga hai jisa para ArUr3ha honeke liye mana, vacana aura kAyapUrvaka zubha pravRttikA honA anivArya hai| kintu isameM bhI pariNAmoMkI samhAla mukhya hai, kyoMki puNya aura pApakA kAraNa pariNAmoMko hI mAnA For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 17 gayA hai (23) ve pariNAma zuddha aura azuddhake bhedase do prakArake haiM / parAzrita buddhike tyAgapUrvaka svabhAvabhUta AtmAkI upAsanAse jo ratnatrayarUpa pariNAmoM kI prApti hotI hai ve pariNAma zuddha kahalAte haiM / azuddha pariNAma do prakArake haiM - zubha aura azubha | inhIMkA nAma puNya aura pApa bhI hai / mokSamArgake anurUpa devapUjA, gurUpAsti, svAdhyAya aura dAna Adi jitanI bhI mana, vacana aura kAyakI sat pravRtti hotI hai vaha saba zubha yA puNyarUpa mAnI jAtI hai tathA saMsAravardhaka viSaya kaSAyarUpa jinatI bhI mana, vacana aura kAyakI asat pravRtti hotI hai vaha saba azubha yA pAparUpa pravRtti mAnI jAtI hai / laukika jana bhI yaha jAnakara ki zubha pravRtti puNyarUpa hokara sukhakA kAraNa hai aura azubha pravRtti pAparUpa hokara dukhakA kAraNa hai, sadA hI zubha pravRtti karanemeM AdarabhAva banAye rakhate haiM / yahI kAraNa hai ki Age 239veM padyameM AcAryane zubha, puNya aura sukhako hitarUpa svIkAra karake unheM anuSTheya kahA hai tathA azubha, pApa aura duHkhako ahitarUpa jAnakara unake anuSThAna karanekA niSedha kiyA hai| kintu isakA yaha artha nahIM ki zubha, puNya aura sukha sadA hI anuSTheya haiM / kintu bAta yaha hai ki paramArthase to pravRttimAtra saMsArakI jananI honeke kAraNa mokSamArga meM niSiddha hI mAnI gaI hai / parantu jaba taka chor3ane yogya unase mana, vacana aura kAyakA sambandha abhiprAyapUrvaka nahIM chUTa jAtA tabhI taka unameM nivRttikA abhyAsa karanA yogya hai / parantu jahA~ azubhase nivRttike sAtha zubhameM pravRttikA bhI abhAva hokara AtmA apane jJAyakasvabhAvameM lIna ho jAtA hai, tabhI vaha avyaya mokSapadakI prAptikA adhikArI hotA hai ( 236) / Age isI bAta ko vizadarUpase samajhAte hue AcArya kahate haiM ki rAga dveSakA honA hI pravRtti hai aura inake niSedhakA nAma hI nivRtti hai / kintu ye donoM hI bAhya padArthoMke sambandhase hote haiM, isaliye inakA tyAga karanA hI zreyaskara hai ( pR0 237 ) / isa prakAra hama dekhate haiM ki vikalpako bhUmikAmeM zubha, puNya aura sukha Azraya karane yogya bhale hI mAne gaye hoM, parantu antameM sarvathA heyarUpa azubha, pApa aura duHkhake chUTaneke sAtha zubha, puNya aura indriya sukhameM bhI he buddhi hokara zuddhopayogake balase ve svayaM chUTa jAte haiM ( pa 0 240 ) / parama padako prApta karanekA ekamAtra yahI mArga hai / 8. deva aura puruSArtha jo akalaMkadevane aSTazatImeM daiva aura puruSArthakI vyAkhyA karate hue kucha likhA hai usakA bhAva hai ki pahale upArjita kiyA huA karma aura For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 AtmAnuzAsana svagata yogyatA ina donoMkA nAma daiva hai| tathA vartamAnameM buddhipUrvaka kI gaI ceSTAkA nAma puruSArtha hai| AcArya samantabhadra kahate haiM ki prANImAtrake saMsArake pratyeka kAryameM gauNa-mukhyabhAvase ina donoMkA sadbhAva niyamase pAyA jAtA hai| kahIM puruSArthakI pradhAnatA rahatI hai aura deva gauNa rahatA hai to kahIM daivakI pradhAnatA rahatI hai aura puruSArtha gauNa rahatA hai| buddhipUrvaka jo kArya kiyA jAtA hai usameM puruSArthakI mukhyatA rahatI hai aura abuddhipUrvaka jo kArya hote haiM unameM daiva mukhya ho jAtA hai| isI tathya ko dhyAnameM rakhakara AcAryane aneka padyoMmeM daiva yA vidhikI pradhAnatA jatA kara yaha tathya udghATita kiyA hai ki yaha ajJAnI ataeva mithyAdRSTi prANI udayAgata karmake paravaza hokara kisa prakAra ananta kAla taka naraka nigodAdi duHkhoMkA pAtra banA rahatA hai| isI tathyako AlaMkArika zailImeM paramatameM prasiddha indrakI kalpita kahAnIko dRSTAntarUpameM upasthita kara AcAryadeva likhate haiM ki jisakA mantrI vRhaspati thA, zastra vajra thA, sainika devagaNa the, durga svargaloka thA, hAthI airAvata thA tathA jisake Upara viSNukA anugraha thA, isa prakAra adbhuta balase saMyukta bhI indrako yuddha meM daityoM dvArA parAjayakA mukha dekhanA par3A, isalige yaha nizcita hai ki prANImAtrake liye daiva ( udayAgata karma ) hI zaraNa hai ( pR0 32 ) / daivake Age puruSArthakA kucha vaza nahIM calatA vaha to tiraskAra karane yogya hI hai| udayAgata karmake paravaza huA yaha ajJAnI prANI kaise viphala pUruSArtha hokara duHkhakA bhAjana banatA rahatA hai ise eka dUsare dRSTAnta dvArA samajhAte hue AcAryadeva punaH kahate haiM ki viSayajanya sukhakI prAptike liye kitanA hI puruSArtha kyoM na kiyA jAya, jaba taka yaha ajJAnI prANI udayAgata karmake adhIna hokara pravRtti karatA rahatA hai taba taka vaha kabhI bhI apane puruSArthameM saphala nahIM ho sakatA ( 233 ) / isa prakAra yaha ajJAnI jIva kisa prakAra udayAgata karmake paravaza vartatA rahatA hai isakA ukta kathanase samarthana hone para bhI Adideva bhagavAn RSabhadevakA udAharaNa upasthita kara (pa0 119 ) yaha bhI to kahA jA sakatA hai ki udayAgata karmakA phala bhogane meM jJAnI bhI to vivaza hai| aisI avasthAmeM yaha kyoM 1. purAkRtaM karma yogyatA ca devm| ubhayaM adRSTam / puruSArthaH punaH ihaceSTitaM dRSTam / 2. AptamImAMsA 9.1 / For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kahate ho ki udayAgata karmakA phala bhoganemeM ajJAnI hI vivaza hai, jJAnI nhiiN| ___ samAdhAna yaha hai ki karmakI udaya-udIraNA ajJAnIke bhI hotI hai aura jJAnIke bhI hotI hai| parantu ina donoMmeM itanA hI antara hai ki ajJAnI rAgarUpI rasase lipta hokara karmake phalako bhogatA hai aura jJAnI rAgarUpI rasase lipta nahIM hotA, isaliye jJAnIke karmakI udaya-udIraNA hone para bhI vaha paramArthase usakA bhoktA nahIM hotA, jJAtA hI rahatA hai| bhagavAn RSabhadevako chaha mAhake upavAsake bAda chaha mAha taka bhale hI AhArakA lAbha na huA ho, para usa avasthAmeM bhI eka kSaNake liye bhI unake vikala pariNAma nahIM hue, pratyuta ve usake jJAtA-dRSTA hI bane rahe (118) / yaha hai jJAnIkI bhuumikaa| jJAnI bhI ho aura karmodayake vaza ho arthAt paramArthase apane karmaphalakA jJAtA na hokara apaneko usakA bhoktA bhI mAnatA rahe ye do bAteM eka sAtha nahIM bana sktiiN| isIliye padya 246 meM AcAryadeva kahate haiM ki jo yogI hai usake jaise pApa karmakA bhoga nahIM hotA, vaise hI puNyakarmakA bhI bhoga nahIM hotA, ve donoM niSphala hokara svayaM jhar3a jAte haiN| . ___ aba Age hama yahI dekheMge ki ve donoM niSphala hokara kaise jhar3a jAte haiN| jahA~ bhI AgamameM mokSamArgakI carcA AI hai vahA~ yaha to svIkAra kiyA hI hai ki yadi koI laukika prayojanake binA Atmahita buddhise svAdhyAya Adi zubha karmameM pravRtta hotA hai to usake pApa karmake anubhAgakI pratisamaya anantaguNI hAni hone lagatI hai aura usa samaya honevAle vizuddha pariNAmake balase sAtAvedanIya Adi parAvartamAna puNya prakRtiyoMkA hI bandha hone lagatA hai / pariNAmoMkI yaha bhUmikA mokSamArgake anurUpa zubha pariNAmoMke nimittase to hotI hI hai| sAtha hI jo svabhAva sanmukha hokara sAkSAt mokSamArga para ArUDha honeke liye AtmapuruSArthako jAgRta karane lagatA hai usake na kevala yaha bhamikA banatI hai, kintu isake sAtha hI yathAsambhava zuddhopayogake balase zubha aura azubha karmoMkI nirjarA bhI hone lagatI hai| isI tathyako dhvanita karate hae AcAryadevane padya 257 meM jo yaha kahA hai ki pIche udayameM Ane yogya karmako tIvra tapake balase jo sAdhu udayameM lAkara usakI nirjarA karatA hai vaha karma yadi svayaM hI udayako prApta ho jAtA hai to isameM sAdhukI kyA hAni hai / to isa dvArA AcAryadevane aprazasta karmoM ke anubhAga-kANDakaghAta aura prazasta tathA aprazasta donoM prakArake karmoMke sthitikANDakaghAtake sAtha guNazreNi For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana nirjarA aura guNasaMkramakA hI nirdeza kara diyA hai, kyoMki aisA niyama hai ki jo saMjJI, paJcendriya paryApta cAroM gatikA jIva kSayopazamalabdhi, vizuddhilabdhi, dezanAlabdhi aura prAyogyalabdhipUrvaka sarvavizuddha jJAyakasvabhAva AtmAke sanmukha hokara tIna karaNa pariNAma karatA hai usake svayaM hI udayAgata karmakI to pUrvokta vidhise hAni hone hI lagatI hai, jina karmoMkA usa samaya udaya nahIM pAyA jAtA una karmoMkA bhI svayaM hI kANDakaghAta hokara guNazreNinirjarA hone lagatI hai / eka ora AtmA svonmukha hokara svayaMko prApta karanekA ananta puruSArtha karatA hai aura dUsarI ora saMcita karmoMkI nirjharA svayaM hone lagatI hai / isake sAtha navIna bandhameM jo uttarottara hAni hone lagatI hai vaha alg| yaha usa AtmA kI kathA hai jo sabase pahale udayAgata karmakI upekSA kara AtmAko prApta karanekA puruSArtha karatA hai| isase siddha hai ki jahA~ saMsArakI paripATImeM daivakI mukhyatA hai aura puruSArtha gauNa hai| vahIM rAga, dveSa aura mohake paravaza hokara anAdi kAlase bhUle hue jIvake apane svabhAvabhUta AtmAkI prAptimeM puruSArtha mukhya hai aura daiva gauNa hai| itanA avazya hai ki jo vyakti unnatike zikharapara car3hakara bhI aNumAtra rAgakA pakSa letA hai usakA madhyAnhake sUryake samAna patana honA avazyaMbhAvI hai| isI bAtako dhyAnameM rakhakara AcAryadevane rAga-dveSake paravaza na honekA isArA karate hue sAdhuke prati ye udgAra pragaTa karate hue kahA hai-bhale hI tIna guptiyoMkA dRr3hatAse pAlana karo, dhairyapUrvaka hitAhitake vicArameM bhale hI sAvadhAna bane raho, itanA saba to ho, phira bhI kahIM munipadake yogya nitya-naimittika kriyAmeM asAvadhAnatAvaza koI doSa laga jAya to usakA munipadase patana honA avazyaMbhAvI hai (248) / isaliye Atmahita cAhanevAloMko cAhiye ki ve bAhya saMyoga Adike bar3appanameM svayaMko na rijhAkara AtmalAbhakI dizAmeM prayatnazIla bananeke upAyameM lgeN| daiva arthAt purAkRta karmakI upekSAkara Atmahitake kArya meM laganekA isake sivAya anya koI mArga nahIM pratIta hotA itanA sunizcita hai| 9. sAdhukA AgAmAbhyAsa prathama kartavya mokSamArgameM AcArya paramparAse prApta samyak zrutakI pratiSThA sarvopari hai| jo sAdhu apane manarUpI markaTako apane vazameM rakhanA cAhatA hai use apane cittako samyaka zrutake abhyAsameM niyamase lagAnA caahiye| zrutaskandha hare-bhare, phUla-pattoM se lade hue eka vRkSake samAna hai| jaise vRkSameM aneka For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAbanA zAkhA-upazAkhAeM hotI haiM, phUla-phala hote haiM vaise hI zruta bhI anekAnta svarUpa padArthakI naya-upanayakA Azraya lekara vyAkhyA karanemeM pravINa hai (169) / yaha hama zrutake balase hI jAnate hai ki jo vastu eka apekSAse tatsvarUpa hai vahI vastu dUsarI apekSAse atatsvarUpa bhI hai| yaha vizva anAdiananta bho hai yaha hama isIse samajhate haiM (170) / na koI vastu sarvathA sthAyI hai, aura na sarvathA kSaNavinAzIka hI hai (171) / kintu eka hI samayameM vaha utpAda-vyaya aura dhrauvyasvarUpa trayAtmaka siddha hotI hai (171) / isaprakAra vizvameM jitane bhI padArtha haiM unake sAmAnya svarUpake nirNaya karanemeM samyak zrutakI jitanI upayogitA hai, pratyeka padArthake asAdhAraNa svarUpake nirNaya karanemeM bhI zrutakI utanI hI upayogitA hai| yaha bhI hama zrutase hI jAnate haiM ki pratyeka AtmA jJAnasvabhAva hai, isaliye svabhAvase cyata na hokara usameM ramanA hI usakI prApti hai aura vahI usakA mokSa hai (174) / isa samaya rayaNasAra hamAre sAmane hai| usameM prakSipta gAthAoMko cunacunakara yadi alaga kara diyA jAya to use bhI AcArya kundakundake AgamAnusArI racanAoMmeM vahI sthAna prApta hai jo sthAna samayaprAbhRta aura pravacanasAra AdikA svIkAra kiyA gayA hai| usameM zrAvaka aura sAdhuke mukhya kAryoMkA nirdeza karate hue likhA hai ki jaise zrAvakadharmameM dAna aura pUjA mukhya haiM / inake binA vaha zrAvaka nahIM ho sakatA / vaise hI munidharmameM dhyAna aura adhyayana ye do kArya mukhya haiN| inake binA muni muni nhiiN|' yahI kAraNa hai ki pravacanasArameM AcArya kundakunda sAdhuko AgamacakSu svIkAra karate hae (234) kahate haiM ki nAnA prakArake guNa-paryAyoMse yukta jitane bhI padArtha haiM ve saba Agamasiddha haiM, aisA jo jAnate haiM aura anu. bhavate haiM vastutaH ve hI sAdhupadase alaMkRta sacce sAdhu haiM (235) / kAraNa ki jinakI Agamake anusAra jIvAdi padArthomeM zraddhA nahIM hai ve bAhyameM sAdhu hokara bhI siddhiko prApta karaneke adhikArI nahIM hote yaha spaSTa hai (237) / mokSamArgameM Agama sarvopari hai| usake hArdako samajhe binA koI bhI saMsArI prANI mokSamArgake prathama sopAnasvarUpa samyagdarzanako bhI prApta nahIM kara sakatA / granthakArane samyagdarzanake jina dasa bhedoMkA granthake prArambhameM ullekha kiyA hai unameMse avagAr3ha samyagdarzana to sakala zru tadhara zru takevalIke hI hotA hai| isase hI usakI prArambhameM zrutAdhAratA spaSTa ho jAtI hai| 1. dANaM pUyA mukkhaM sAvayadhamme Na sAvayA teNa viNA / jhANAjjhayaNaM mukkhaM jaidhamme taM viNA tahA so vi ||rynn0 gA0 10 // For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana paramAvagADha, samyagdarzana mukhyatayA kevalIke mAnA gayA hai so ve to zrutake janaka hI haiN| jisase yaha sahaja hI dhvanita hotA hai ki jo zra take adhyayana, mananapUrvaka samyagdarzanako prApta karatA hai vahI usakA samagrabhAvase upadeSTA ho sakatA hai| aba rahe samyagdarzanake zeSa ATha bheda so unakI prAptike mUlameM bhI kisI na kisI rUpameM zrutake abhyAsakI sarvoparitA svIkAra kI gaI hai| vaha bhI svayaM nahIM, kintu pUrI taraha AmnAyake jJAtA gurukI sannidhipUrvaka hI svIkAra kI gaI hai| samagra Agamapara dRSTipAta karanese yahI tathya phalita hotA hai(11-14)| 10. mokSamArgakA guru kaisA hotA hai ____ AgamameM mokSamArgakA guru kaisA honA cAhiye isakA spaSTarUpase nirdeza karate hue ratnakaraNDazrAvakAcArameM likhA hai ki jisameM aNumAtra bhI viSayasambandhI AzA nahIM pAI jAtI, jo Arambha aura parigrahase rahita hai tathA jo jJAna, dhyAna aura tapameM lIna hai, mokSamArgameM use hI guru mAnA gayA hai (4) / yadyapi isa granthameM gurukA sIdhA lakSaNa to dRSTigocara nahIM hotaa| para isameM yatipatimeM samyak zrutakA abhyAsa, nirdoSa vRtti, para pratibodhana karanemeM pravINatA, mokSamArgakA pravartana, IrSArahita vRtti, bhikSAvRttimeM dInatAkA abhAva aura lokajJattA Adi jina guNoMkA vidhAna kiyA gayA hai (6) usase mokSamArgakA guru kaisA honA cAhiye yaha spaSTa jJAta ho jAtA hai| Age (66-67) padyoMmeM jina vizeSatAoMkA nirdeza kiyA gayA hai unapara dRSTipAta karanese bhI ukta tathyakA hI samarthana hotA hai / itanA avazya hai ki ziSyoMkI samhAla karanemeM use pramAdI nahIM honA cAhie (141-142) / aura na snehAlu yA ziSyoMke doSoMke prati durlakSya karanevAlA honA caahiye| yaha mokSamArgake gurukA saMkSepameM svarUpa nirdeza hai| yaha ho sakatA hai ki kacit, kadAcit usameM mUlaguNoMke pAlanameM yA uttaraguNoMkA samagrabhAva se parizIlana karanemeM kucha kamI dekhI jAya yA zarIra saMskAra Adi rUpa pravRtti bhI dRSTigocara ho to bhI itanemAtrase usakA munipada sarvathA khaNDita nahIM ho jaataa| yahI kAraNa hai ki naigamAdinayoMkI apekSA tattvArthasUtrameM pulAka, vakuza aura kuzIla ina tIna prakArake muniyoMko bhI nirgrantharUpameM svIkAra kiyA gayA hai| yahA~ yaha kahA jA sakatA hai ki jina muniyoMmeM mUlaguNoM aura uttaraguNoMmeM kamI dekhI jAya unheM muni mAnanA kahA~ taka ucita hai| prazna. For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA maulika hai aura purAnA bhii| granthakArane to isa viSayakI vizeSa carcA nahIM kii| mAtra itanA hI likhA hai ki jaise magagaNa hiMsra prANiyoMke bhayavaza rAtrimeM nagarake samIpa A jAte haiM vaise hI isa kAlameM kheda hai ki munijana bhI bhayavaza rAtrimeM nagarake samIpa A jAte haiN|' kintu isa viSayakI vizeSa carcA somadevasUri aura paM0 AzAdharajIne vizeSarUpase kI hai| gyArahavIM zatAbdike vidvAn somadevasari likhate haiM ki jisa prakAra jinendradevakI lepAdise yukta jitapratimA pUjI jAtI hai vaise hI pUrvakAlake muniyoMkI chAyA mAnakara vartamAnakAlake muni pUjya haiN| muniyoMko mAtra bhojana hI to denA hai, isameM ve santa haiM ki asanta isakI kyA parIkSA karanI / 2 13 vIM zatAbdike vidvAn paM0 AzAdharajI bhI isI matake jAna par3ate haiN| ve bhI isI bAtakA samarthana karate hae likhate haiM ki 'jisa prakAra pratimAoMmeM jinadevakI sthApanA kI jAtI hai usI prakAra pUrvakAlIna muniyoMkI isa kAlake muniyoMmeM sthApanAkara bhaktipUrvaka unakI pUjA karanI cAhiye / adhika khoda-vinoda karanemeM koI lAbha nhiiN|3|| isa prakAra hama dekhate haiM ki muniyoMke AcAra sambandhI yaha prazna uttarottara jaTila hotA gayA hai| vartamAnameM jo muni haiM unheM hama muni na mAne aura manameM vartamAna muniyoMmeM pichale muniyoMkI sthApanAkara bAhyameM unakI pUjA kareM, AhAra deM, unakA upadeza suneM aisA karanA kahA~ taka ucita hai ? isa viSayapara samartha AcAryoMke vacanoMse kucha prakAza par3atA hai yA nahIM yaha hameM dekhanA hai| tattvArthasUtrake anusAra nirgranthoMke uttara bhedoM para vizada prakAza DAlate hue mUlaguNa AdikI apekSA kamIvAle muniyoMke viSayameM tattvArthavAtikameM jo kucha kahA gayA hai use yahA~ hama zaMkA-samAdhAnake rUpameM avikala de denA cAhate haiM / yathA__ zaMkA-jaise gRhastha cAritrake bhedase nirgrantha nahIM kahalAtA vaise hI pulAkAdikameM bhI cAritrakA bheda honese nirgranthapanA nahIM bana sakatA ? samAdhAna--yaha koI doSa nahIM, kyoMki jaise cAritra aura adhyayana AdikA bheda honepara bhI jAtise ve saba brAhmaNa kahalAte haiM vaise hI pulAkAdika bhI nirgrantha kahalAte haiN| 1. itastatazca trasyanto vibhAvaryAM yathA mRgAH / vanAdvizantyupagrAma kalau kaSTaM tapasvinaH // 197 / / 2. yazastilakacampU, uttarakhaNDa, 405 / 3. sAgAradharmAmRta a0 2 zlo0 64 / For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 AtmAnuzAsana isake kAraNakA nirdeza karate hue vahA~ batalAyA hai ki 'yadyapi nizcayanayakI apekSA guNahInoMmeM ukta saMjJAkI pravRtti nahIM hotI, parantu saMgraha aura vyavahAranayakI apekSA nigranthake samasta bhedoMkA usameM saMgraha ho jAtA hai / isakA vizeSa khulAsA karate hue vahA~ punaH likhA hai ki bAta yaha hai ki ukta pulAka, vakuza aura kuzIla inameM vastra, AbhUSaNa aura Ayudha Adi nahIM pAye jAte / mAtra samyagdarzana aura nirgrantha rUpakI samAnatA dekhakara hI unheM nirgrantha svIkara kiyA gayA hai / zaMkA- isa para punaH zaMkA huI ki jinhoMne vratoMko bhaMga kiyA hai aise vyaktiyoMmeM bhI yadi nirgrantha zabdakA prayoga karate haiM to zrAvakoMko bhI nirgrantha kahanA cAhie ? samAdhAna - zrAvakoM meM nirgrantha rUpakA abhAva hai, isa kAraNa unameM nirgrantha zabdakI pravRtti nahIM hotI / hameM to nirgrantha rUpa pramANa hai / zaMkA- yadi Apako nirgrantha rUpa pramANa hai to anya jo usa rUpavAle haiM unameM kI prApti hotI hai ? samAdhAna -- nahIM, kyoMki unameM samyagdarzana nahIM pAyA jAtA, isalie unheM nirgrantha nahI mAnA jA sakatA / kintu jinameM samyagdarzanake sAtha nagnatA dikhAI detI hai unameM nirgrantha vyavahAra karanA ucita hai / kevala nagnatA dekhakara nirgrantha vyavahAra karanA ucita nahIM / zlokavArtikakArakA bhI yahI abhiprAya hai / 1 ina donoM samartha AcAryoM kA yaha abhiprAya usa prakAzastambhake samAna hai jo vizAla aura gahare samudra meM prakAza aura mArgadarzana donoMkA kAma karatA hai / isa samaya muni, AryikA zrAvaka aura zrAvikA sabake lie isa maMgalamaya abhiprAyake anusAra calanekI bar3I AvazyakatA hai, kyoMki isa abhiprAyake mUlameM samyagdarzana mukhya hai / vaha AtmadharmakA AdhAra stambha hai| isameM yahI to kahA gayA hai ki kvacit kadAcit bAhya cAritrameM paristhiti vaza yadi kisI prakAra kI kamI A bhI jAya to utanI hAni nahIM, jitanI ki samyagdarzanase cyuta honepara isa jIvako uThAnI par3atI hai / isI bAta ko dhyAna meM rakhakara AcArya kundakunda darzanaprAbhRtameM kahate haiM daMsaNabhaTThA bhaTThA daMsaNabhaTThassa Natthi NivvANaM / sijjhati cariyabhaTThA daMsaNabhaTThA Na sijjhati // 3 // isakA artha karate hue paNDitapravara jayacandajI chAvar3A likhate haiMjo puruSa darzanase bhraSTa haiM ve bhraSTa haiM, jo darzanase bhraSTa haiM unako nirvANa For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA nahIM hotA, kyoMki yaha prasiddha hai ki jo cAritra bhraSTa haiM ve to siddhiko prApta ho jAte haiM, parantu jo darzanabhraSTa haiM ve siddhiko prApta nahIM hote // 3 // isI bAtako bhAvArthameM spaSTa karate hue ve punaH kahate haiM-jaise vRkSakI zAkhA Adi kaTa jAye aura jar3a banI rahe to zAkhA Adi zIghra hI punaH uga AyeMge aura phala lageMge, kintu jar3a ukhar3a jAnepara zAkhA Adi kaise hoMge ? isI prakAra dharmakA mUla darzana jAnanA // 3 // yaha saba zAstroMkA nicor3a hai| jIvanameM jinAgamake anusAra aneka prakArake jIvAjIvAdi padArthoMke samyak nirNaya pUrvaka heya-upAdeyakA jAnanA hI samyagdRSTikA lakSaNa hai| isake honepara vrata, saMyama niyamakA AcaraNa karanA hI iSTa phalako denevAlA hotA hai, anyathA ve na honeke samAna hai, kyoMki kevala unake honese saMsArakA cheda nahIM hotaa| isa pUre kathanakA sAra yaha hai ki kadAcit dUsarekI balajavarIse pA~ca mUlaguNoM aura rAtri bhojana tyA garUpa vratameM doSa laga jAya yA kvacit kadAcit upakaraNa aura zarIrake saMskAra AdikA pariNAma ho jAya yA kadAcit kisI sAdhuke uttaraguNoMmeM virAdhanA ho jAya to bhI usake dravyaliMgakI apekSA isa prakArakI vividhatA honepara bhI vaha sAdhupadase cyuta nahIM hotA / aisA honepara bhI usake saMyamasthAnoMse sarvathA patana nahIM hotaa| jaghanyAdike bhedase usake saMyamasthAna bane rahate haiN| yahI kAraNa hai ki AgamameM aise muniyoMko bhI svIkAra kara unakI guru padapara pratiSThA kI gaI hai| svapakSake samarthanameM yaha do AcAryoMkA abhiprAya hai jo anukaraNIya hai| 11. munipadake ayogya AcArakA niSedha kintu lokameM aise muniyoMkI kamI nahIM jo guruparva kramase prApta AgamakI avahelanA kara utsUtra AcaraNa karanemeM hicakicAhaTakA anubhava nahIM karate / aise muniyoMko dhyAnameM rakhakara granthakArane ye udgAra prakaTa kiye haiM ki grahaNa kiye gaye tapako striyoMke kaTAkSarUpI luTeroM dvArA yadi lUTa liyA jAtA hai to janma paramparAko bar3hAnevAle usa tapakI apekSA gRhastha hokara jIvana yApana karanA hI zreSTha hai (198) / ve itanA hI kaha kara nahIM raha jAte / ve punaH use samajhAte hue kahate haiM ki sAdho ! yaha 1. sUtrapAhuDa gA0 5 / 2. tattvArthavArtika a0 9 sU0 47 / For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana zarIra aura strI donoM eka Daga bhI nizcayase tere sAtha jAnevAle nahIM haiN| inameM anurAga kara tU dhokhA khA rahA hai| isa zarIrase jo tUne gAr3ha sneha kara rakhA hai aura isa kAraNa viSayoMmeM apaneko ulajhA rakhA hai use chor3a, isImeM terA kalyANa hai (199) / hama yaha jAnate haiM ki sarvathA bhinna do padArtha milakara eka nahIM ho sakate / phira bhI tU pUrvopArjita kisI karmake adhIna hokara ina zarIra Adi para padArthoMmeM abheda buddhi karake tanmaya ho rahA hai| para vAstavameM ve tujha svarUpa haiM nhiiN| phira bhI tu unameM mamatvabuddhi karake isa saMsArarUpI vanameM chede-bhede jAnekI cintA na karake bhaTaka rahA hai (200) / vicAra kara yadi tU dekhegA to yaha nizcaya karanemeM dera nahIM lagegI ki ye mAtA-pitA aura kuTumbIjana tere koI nahIM haiN| inakA sambandha zarIra taka hI sImita hai| ataH zarIra sahita inameM anurAga karanese kyA lAbha ? use chodd'| paramArthase dekhA jAya to tU karmAdi para vastuke sambandhase rahita honeke kAraNa zuddha hai, jJeyarUpa samasta viSayoMkA jJAtA hai tathA rUpa-rasAdise rahita jJAnamUrti hai| yaha terA sahaja svarUpa hai| phira bhI isa zarIrameM anurAgavaza tU isa dvArA apavitra kiyA jA rahA hai / so ThIka hI hai, kAraNa ki yaha apavitra jar3a zarIra lokameM aisI kauna sI vastu hai jise apavitra nahIM karatA (202), ataH isa zarIrake svabhAvako heya jAnakara usameM sAhasapUrvaka mUrchAko chor3a denA yahI terA pradhAna kartavya hai / yaha moha bIjake samAna hai| bIjase hI vRkSakI jar3a aura aMkura utpanna hote haiN| mohakAbhI vahI kAma hai| rAga-dveSakI utpattikA mUla kAraNa yaha moha hI hai| ekabAra para padArthoM meM ahaMbuddhikA tyAga ho jAnepara rAga-dveSa svayaM kAla pA kara vilayako prApta ho jAte haiM (181) / indriyA~ pA~ca haiM-sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura zrotra / unameM sparzana aura rasanA ye do indriyA~ sabase prabala haiM / kadAcit zeSa indriyoMke viSayoMse yaha virakta bhI ho jAya, para ina do indriyoMke viSayase virakta honA AsAna nahIM hai| hamane dekhA hai ki sAdhu iSTa aura gariSTha bhojana letA hai to bhI vaha utanA apavAdakA pAtra nahIM hotA jitanA ki sparzanajanya doSake kAraNa use na kevala apavAdakA pAtra honA par3atA hai, apitu lokameM usakI pratAr3anAM bhI kI jAtI hai| yahI kAraNa hai ki isa granthameM strIke doSa dikhA kara sAdhuko kisI bhI prakArase strI samparkase dUra rahanekI zikSA pada-padapara dI gaI hai| aura kahA gayA hai ki mana to For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA napuMsaka hai| vaha viSayakA upabhoga kyA kregaa| usameM yaha sAmarthya hI nahIM (137) / yadyapi hama yaha jAnate haiM ki prAcIna kAlameM bhI aise paNDita aura sAdhu hote rahe haiM jinhoMne apane malina cAritra dvArA nirmala jainamArgako malina karanemeM koI kora-kasara nahIM rakha chodd'ii'| mUlAcArameM aise sAdhuoMko pA~ca prakArakA batalAyA gayA hai| unake nAma haiM--pArzvastha, kuzIla, saMsakta, apagatasaMjJa aura mRgacaritra / vahA~ inheM saMgha bAhya kaha kara inakI vandanA karanekA bhI niSedha kiyA gayA hai| liMgapAhaDameM bhI AcArya kundakundane aise muniyoMko munipadake ayogya kahA hai / ataH samagra granthakA sAra yaha hai ki sAdhu jaise U~ce padako grahaNa kara hara prakArase usakI saMmhAla karanI caahiye| bAlaka to pAlanA Adise giranese DaratA hai, phira sAdhu saMyama jaise mahAn padakA adhikArI hokara bhI usase giranemeM bhaya na kare yaha AzcaryakI bAta hai / 12. antima nivedana yaha laghukAya grantha honepara bhI viSayakI dRSTise sarvAMgapUrNa hai| isameM na kevala mokSamArgakI prarUpaNA dRSTigocara hotI hai api tu 'bina jAneta doSa gaNanako kaise tajiye ghiye|' isa nItike anusAra isameM bandhamArga aura usake phalako bhI dikhalAyA gayA hai / jIvakA parAzrita pariNAma hI bandhamArga hai aura jIvakA svAzrita pariNAma hI mokSamArga hai yaha vastusthiti hai / aisA hote hue bhI cAhe bandhamArga ho yA mokSamArga ho, donoMmeM bAhya aura itara sAmagrIkI samagratA rahatI hI hai| usake honemeM bAdhA nahIM AtI, kyoMki pratyeka samayameM jo bhI paryAya hotI hai vaha svabhAvadRSTi se svayaM hokara bhI kArya-kAraNakI dRSTise sva aura parake nimittase hI hotI hai yaha niyama hai| jinAgama bhI yahI hai| pharaka mAtra dRSTikA hai| parase merA bhalA-burA hotA hai yadi aisI dRSTivAlA hai to vaha ajJAnI hai, mithyAdRSTi hai aura yadi merA bhalA-burA karanevAlA maiM svayaM hU~, para to nimittamAtra hai aisI dRSTivAlA hai to vaha yA to jJAnI 1. paNDitai bhraSTacAritraiH vaTharaizca tapodhanaiH / zAsanaM jinacandrasya nirmalaM malinIkRtam // 2. mUlAcAra SaDAvazyaka adhikAra gA0 95 / 3. dekho gAthA 14,17,20 Adi / 4. AtmAnuzAsana pa0 166 / For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana hai yA jJAnamArgake sanmukha hai| isa granthameM samyagdarzanako pramukhatA denekA yahI kAraNa hai, jJAna, cAritra aura tapa usake anuSaMgI hai| usake binA ye saba iSTaphalako nahIM phalate / isakA artha yaha nahIM ki inakI upekSA kI jaay| itanA avazya hai ki jJAnamArgake sanmukha hue prANIkI ajJAnabhAvake sAtha viSaya-kaSAyameM aruci honI hI cAhiye / viSaya-kaSAyameM arucikA artha hai strI, bhojana, bhAjana, makAna Adi jo bAhya padArtha haiM unameM apane cittako nahIM rmaanaa| isameM jo pada-padapara striyoMmeM doSadarzanakA nirdeza dRSTigocara hotA hai usakA prayojana strI nindAse nahIM hai| isake kartA bhadanta guNabhadrasUri vItarAga vanavAsI santa haiN| ve bhalA aisA kyoM karate / unake sAmane to sAdhuoMkI kisI prakAra sAdhutA banI rahe, ve rudrAdikI taraha unmArgagAmI na ho jAyeM, mAtra isa prayojanase isa zAstrakI racanA kI hai| isaliye ise strI nindAkI dRSTi se nahIM dekhanA cAhiye / jAna par3atA hai ki zithilAcArameM page hue sAdhu isase kaise virakta hoM isa mahAn prayojanako dhyAnameM rakhakara hI unhoMne hitabuddhise laghukAya isa granthakI racanA kI hai| yaha aneka chandoMmeM likhA gayA hai| unakA vivaraNa isa prakAra haikrama chandanAma saMkhyA krama chandanAma . saMkhyA anuSTubh pRthvI zArdUlavikrIDita ra gharA vasantatilakA mandAkrAntA AryA | 21 | 11 vaMzastha zikhariNI upendravajrA hariNI | 14 13 vaitAlIya mAlinI rathoddhatA gIti kula chanda 270 haiN| inake atirikta bhASA TIkAmeM paM0 jI ne anya prAkRta graMthoMse prakRta viSayakI puSTimeM 3 gAthAeM bhI uddhRta kI haiN| isa graMthake likhate samaya yaha bahuta sambhava hai ki bhartRharikA zatakatraya graMthakArake sAmane rahA ho| tulanAke liye dekhiye jaina saMskRti saMrakSaka saMgha solApurase prakAzita AtmAnuzAsana / aura bhI bahuta sI bAteM haiM jinake kAraNa utkRSTa kAvyameM isakI parigaNanA kI jAtI hai| Tavs mx o wa I v w mm on or ano For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA hameM prasannatA hai ki varNI saMsthAnase isakA prakAzana ho rahA hai / isake sampAdanameM DaoN. phalacanda jaina premI jainadarzanavibhAgAdhyakSa prAdhyApaka sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya, vArANasI aura priya bandhu paM0 hIrAlAla jI gaMgavAla bI0 e0, ela0 ela0 bI0 indaurakA yathAsambhava pUrA sahayoga milA hai isake liye hama ukta donoM vidvAnoMke hRdayase AbhArI haiM / isI prakAra bra0 neminAthakA bhI isameM bharapUra sahayoga milA hai| merA svAsthya aba utanA acchA nahIM rhtaa| umrakI dRSTise bhI vaisAkha vadI 4 ko hI maiM 83veM varSa meM praveza kara gayA hai| phira bhI apane mitroMko aura khAsakara pro0 jamunAlAlajI indaurako maiMne svayaM isakI prastAvanA likha denekI svIkRti dI thii| tathA mAnya paM0 nemicanda jI pATanI jayapurane mujhe varNI saMsthAnase isa granthake prakAcita karanekI chUTa dI thii| itanA hI nahIM isake prakAzanameM bhAI zrI paM0 rAjamala jI bhopAlakA yathAsambhava sahayoga milA hai| isake liye maiM ina sabakA bhI hRdayase AbhArI huuN| mujhe prasannatA hai ki katipaya Avazyaka viSayoMko dhyAnameM rakhakara maiMne Agama aura kAlakramake anusAra sanmArgameM honevAle parivartanako dhyAnameM rakhakara saMkSepameM isakI prastAvanA likhI hai| AzA hai vidvajjana use usI dRSTi se par3heMge / vijJeSu kimadhikam / 13. granthakartA AtmAnuzAsana bhadanta guNabhadra sUrikI amara kRti hai| isameM kula 270 padya haiN| antima padya zrI nAbhisUnu RSabha jinakA antima maMgalAcaraNake rUpameM AyA hai| kintu saMskRta TIkAkArane jisa pratiparase isa granthakI TIkA likhI hai, sambhavataH usa pratimeM isa padyake nahIM rahanese isapara saMskRta TIkA nahIM likhI jA skii| yahI kAraNa hai ki vartamAnameM isameM kUla 269 padya mAne jAte haiN| 269veM padyameM bhadanta guNabhadra ne apane nAmakA ullekha kara svayaMko AcArya jinasenake caraNoMke smaraNake AdhIna cittavAlA sUcita kiyA hai| lagatA hai ki inakI zikSA dIkSA AcArya jinasenake sAnidhyameM hI huI hogii| kyoMki yaha bAta isaliye bhI ThIka pratIta hotI hai, kAraNa ki A0 jinasenake avaziSTa rahe mahApurANake kAryako inhoMne hI sampanna kiyA hai| vaise paM0 paramAnandajIne inheM AcArya jinasenake sadharmA (gurubhAI) aura dazaratha guruke ziSya likhA hai| kintu DaoN0 nemicandajI zAstrIke 1. jaina dharmakA prAcIna itihAsa dvi0 bhA0, pR0 182 / For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 AtmAnuzAsana anusAra to inake pramukha guru AcArya jinasena hI the / itanA avazya hai ki bhadanta guNabhadrane AcArya dazarathako bhI apanA guru mAnA hai' / inakA janmasthAna dakSiNa ArakaTa jilekA 'tiruma ruDakuNDama' mAnA jAtA hai / lagatA hai ki AcArya jinasenake kAlameM hI ye sAhitya sAdhanA meM laga gaye the / AcArya jinasenake adhUre rahe mahApurANako inhoMne unake bAda zaka samvat 820 meM sampanna kiyA hai / aisA uttara purANakI prazastise jJAta hotA hai, isalie bahuta sambhava hai ki usake bAda hI inhoMne AtmAnuzAsanako mUrtarUpa diyA ho / inakI tIsarI racanA jinadattacarita kAvya hai / ina tIna atirikta inakI aura koI racanA ho aisA hameM jJAta nahIM hotA / AtmAnuzAsanakI kathyavastuke avalokanase hI yaha jJAta hotA hai ki ye sAhitya sAdhanA ke sAtha jJAnArAdhanA meM bhI satata tallIna rahate the / anyathA unake mukhase aise udgAra kabhI prakaTa nahIM hote ki 'AtmA jJAnasvabhAva hai aura svabhAvakI prApti hI mokSa hai / jise mokSako prApta karane kI icchA hai, use jJAnabhAvanA karanI cAhiye (174) jJAnabhAvanAkA phalajJAna hI hai / Adi / bhASA TIkAkAra isa graMthapara do TIkAaiM hindImeM likhI gaI haiM aura eka TIkA saMskRtameM / saMskRta TIkA paMJjikAke rUpameM likhI gaI hai / hindI TIkAoM meM sva0 zrI paM0 baMzIdhara zA0 solApura jI dvArA likhita TIkA hamAre sAmane nahIM hai / mAtra zrI paM0 bAlacandajI dvArA likhI gaI aura jaina saMskRti saMrakSaka saMgha solApura dvArA prakAzita huI TIkA hamAre sAmane avazya hai / yadyapi yaha sarvAMgapUrNa haiM, phira bhI hamane jina do kAraNoMse AcAryakalpa paM0 ToDaramallajo dvArA likhita TIkAko varNI saMsthAnase prakAzita karanekA nirNaya liyA ve haiM (1) DhUMDhArI bolI bhI hindI bhASAkA eka upabheda hai / jaise hama prAkRta saMskRta aura apabhraMza bhASAoMkI surakSAkI ora pUrA dhyAna dete haiM vaise hI hameM vividha pradezoM meM bolI jAnevAlI ina hindI bhASAke upabhedoMkI bhI surakSA karanI cAhiye / aura unakI surakSAkA sarvottama upAya hai una boliyoMmeM likhe gaye sAhityakI surakSA karanA tathA prakAza meM lAnA / 1. tIrthaGkara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA 3, pR0 8 / 2. vahI pR0 8 / For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - (2) yaha to AtmAnuzAsana para kAma karanevAle sabhI vidvAnoMne svIkara kiyA hai ki isa samaya hindImeM jitanI bhI TIkAeM pracalita haiM ve saba TIkAe~ A0 ka0 paM0 ToDaramallajI dvArA likhita TIkAke prati AbhArI haiN| isake prakAzanake ye do kAraNa to haiM hii| sAtha hI vaha sarasa aura granthake hArdako spaSTa karanevAlI bhI hai| isameM prAyaH aisA eka bhI padya nahIM hai jisakA artha likhaneke bAda bhAvArtha dvArA use spaSTa nahIM kiyA gayA ho / mAtra 220 ve padyake tIsare caraNakA artha likhanemeM paNDita jI mauna rahe aaye| use unhoMne sparza nahIM kiyaa| sambhavataH usa samaya unake viruddha jo vAtAvaraNa taiyAra ho rahA thA usakI isase sUcanA milatI jAna par3atI hai| apane kAlake Agamadhara vidvAnoMmeM paM0 jI sarvopari haiN| jina manISiyoMne inheM AcAryakalpa padase alaMkRta kiyA hai, vaha soca samajhakara hI kiyA hai| yaha inhIMkA kAma hai ki inhoMne gommaTasAra jIvakANDa, karmakANDa, labdhisAra kSapaNAsAra jaise gurutara granthoMko paThanIya banAyA / jainadharmake hArdako spaSTa karaneke abhiprAyase mokSamArga prakAzaka jaise apUrva granthakI racanA kii| mulatAnake jainabandhuoMkA samAdhAna karaneke abhiprAyase lokameM 'rahasyapUrNa ciTThIke' nAmase prasiddha ciTThI likhii| trilokasAra, puruSArthasiddhayupAya aura prastuta grantha AtmAnuzAsanakI sundara, sarasa aura AgamAnukUla TIkAe~ likhiiN| jaise lokameM yaha prasiddhi hai ki bhagavad vANIke hArdako spaSTa karaneke abhiprAyase yadi bhagavAn kundakundane samayasAra jaise adhyAtma granthakI racanA na kI hotI to Aja pUrA vizva gAr3ha ajJAnAndhakArameM DUbA hotaa| vaise hI yaha kahanA bhI upayukta pratIta hotA hai ki yadi jayapurane AcAryakalpa paM0 ToDaramallako janma na diyA hotA to isa kAlameM siddhAntake rahasyako jAnanevAle vidvAnoMkA abhAva hI banA rhtaa| unake dvArA kiye gaye kAryoMko pUrvAcAryoM dvArA kiye gaye kAryoMse kama nahIM AMkA jA sktaa| AgamameM yaha vacana AyA hai'dravyAnusAri caraNaM caraNAnusAri dravyam' usake hArda ko isa kAlameM jisa mahAnubhAvane udghATita kiyA hai ve aura koI nahIM, paMDitapravara ToDaramallajI hI haiN| usake liye hRdayake kapATako kholakara mokSamArgaprakAzakake 7 veM adhyAyakA svAdhyAya karanA utanA hI Avazyaka hai jitanA ki For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 AtmAnuzAsana vartamAna paryAyake saMdhAraNa karaneke liye zvAsocchvAsako lete rahanA Avazyaka hai| DA0 hukamacanda bhArilla jayapurane 'paNDita ToDaramala vyaktitva aura kRtitva' nAmase eka zodhaprabandha likhA hai| usase mAlUma par3atA hai ki inakA vAstavya kAla vi0 saM0 1773-74 se lekara 1823-24 taka rahA hai / adhikatara samaya inakA sAhitya sAdhanAmeM hI vyatIta huA hai / vizeSa jAnakArIke liye DA0 bhArilla dvArA likhita 'paNDita ToDaramalla vyaktitva aura kRtitva' granthakA avalokana karanA caahiye| phUlacandra siddhAntazAstrI dinAMka 25-8-83 vArANasI For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do zabda - bhAratIya sabhyatA, saMskRti, itihAsa, tattvajJAna evaM vijJAna jaise vividha viSayoMkI bahumUlya sAmagrI prAkRta, saMskRta, apabhraMza, dezI tathA dakSiNa bhAratIya bhASAoMke vipula jaina vAGmayameM upalabdha hai| kintu isa dizAmeM anusaMdhAna, prakAzana, antarazAstrIya adhyayana evaM sampAdana kI jitanI apekSA hai utanA kArya ho nahIM pA rahA hai| isake lie Avazyaka hai apane jJAnake pratIkoMke yugAnukUla sahaja evaM vyAvahArika prastuti meM sakSama utkrAnta pratibhAoM kii| hamAre mahAn jainAcAryoMne jIvanake antaH aura bAhya ina donoM pahaluoMko khUba bArIkIse dekhA, samajhA tathA anubhava kiyA aura para-kalyANakI bhAvanAse otaprota ho vANI evaM lekhanI dvArA prakaTa kiyaa| prastuta kRtike mUla granthakAra bhadanta guNabhadra (navIM zatI) bhI isI paramparAke AcAryoMmeM se eka the| prastuta grantha AtmatattvakI zraddhA karAnevAlA anupama kAvya grantha hai| vaise pratyeka sAhitya bAhyarUpameM apane deza aura kAlakI sImAse kisI na kisI rUpameM ba~dhA hotA hai| kintu usake antarjagatameM sAmaJjasya sarvakalyANa, AdhyAtmika-vikAsa tathA sat-cit evaM Anandake jo sthAyI tattva nihita rahate haiM ve deza tathA kAlAtIta hote haiN| subhASitamaya isa sampUrNa granthameM bhI kAvyocita vividha dRSTAntoM, alaMkAroM evaM chandoMke mAdhyamase jIvana-utkarSake lie marmakI bAta sahajarUpameM kahI gaI hai| isa granthakA pratyeka zloka apane ApameM svatantra kAvya bhI hai| isa kRti kI yaha bhI vizeSatA hai ki adhyAtma-vidyAse sambandhita prAyaH sabhI viSayoM ko pramukha AdhAra banAkara subhASitoM dvArA sahRdayoMke komalatama antasa ko bar3I sUkSmatA evaM kalAtmakatAse chanekA saphala prayAsa isa granthameM huA hai / mAnavocita guNoMkA pAtheya juTAne, use digbhramita honese bacAne tathA sahI mArgadarzana karate rahanekI prazasta pRSThabhUmike sUtra isa granthake prANa haiN| jIvana-utkarSakI ye anubhUta praNAliyA~ mumukSu jIvako zAnti aura Ananda pradAna karatI haiN| yahI kAraNa hai ki yaha grantha Arambhase hI sabhIke AkarSaNako kendra rahA hai / isI mahattAse prabhAvita ho kucha AcAryoM evaM vidvAnoMne isa grantha para vyAkhyA likhakara apanI lekhanIko sArthaka banAyA hai| isa granthakI vividha vizeSatAoMse prabhAvita ho paNDita ToDaramalajI (18vIM zatI)ne dezabhASAmeM isakA sarala anuvAda kiyaa| yaha For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 AtmAnuzAsana anuvAda mizrita prAcIna hindI bhASAkA sundara udAharaNa hai, jisameM rAjasthAnake DhUMDhAra pradezakI DhUMDhArI bhASA, brajabhASA tathA khar3I bolI kA puTa hai / Aja bhI dezake kone-konemeM sthita jaina maMdiroMmeM niyamita rUpa se calanevAle pravacana, svAdhyAya evaM tattva carcAoM AdimeM isa bhASAke zAstra bhI bar3I rucike sAtha par3he jAte haiM / isa dRSTise isa bhASAkA apanA mAdhurya aura vaiziSTaya hai / paM0 ToDaramalajIke lekhanakA pramukha uddezya ucca AdhyAtmika evaM saiddhAntika jJAnako pracalita deza-bhASAmeM sarala DhaMgase prastuta karanA thA / gaharese gahare tathyoMko bhI bar3I hI sahaja rItimeM vyakta karanekI unakI vizeSatA hai| kyoMki kisI kavike antarmanako pUrI taraha samajhakara usakI bhAvagrAhI vyAkhyA karanA bhI apane-ApameM kAphI kaThina kArya hai, kintu adbhuta pratibhA aura vividha zAstroMke talasparzI jJAnake dhanI paM0 ToDaramalajI isa gurutara dAyitvake nirvAhameM khare utare tathA mUla racayitAke pare bhAvoMko samIcIna rUpameM prastutakara isa granthameM antarnihita vizeSatAoMko pUrI taraha prakAzana kiyA hai| prastuta granthake mArgadarzana tathA sampAdanakA pramukha kArya jaina siddhAnta ke marmajJa vidvAn siddhAntAcArya paNDita phUlacandrajI zAstrI dvArA sampanna huA hai| sampAdakIya vaktavyameM Apane jaina tattvajJAnase sambandhita jina viSayoMpara jisa gahanatA, prAmANikatA evaM AdhikArika rUpameM likhA, usakA apanA svatantra mahattva hai / vastutaH AdaraNIya paNDitajIkA sampUrNa jIvana hI eka jIvaTa vyaktitvake rUpameM hamAre sAmane hai| jaina dharma-darzana evaM siddhAntase sambandhita granthoMke adhyayana, manana, cintana, sampAdana, anuvAda, svataMtra lekhana tathA pravacana Adi pravRttiyoMse unakA jIvana ota'prota hai| inhIM pravRttiyoMke dvArA jaina dharma-darzana aura unake sAhityakA saMvardhana, saMrakSaNa tathA pracAra-prasAra hI sampUrNa jIvanakA ekamAtra dhyeya banAkara calanevAle aise vidvAn virale hote haiN| mujhe zraddheya paNDitajI jaise garimAmaNDita vayovRddha vidvAnke sAnidhya meM unhIMke nirdezase isa granthake sampAdanameM sahayoga karane evaM bahuta kucha sIkhane-samajhanekA jo saubhAgya prApta huA, ise maiM parama gauravakI vastu mAnatA huA AnandakA anubhava kara rahA huuN| . __DaoN0 phUlacanda jaina premI rakSAbandhana parva dinAMka 23-8-1983. -jaina darzana vibhAga, sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya, vArANasI adhyakSa For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya sUcI maMgalAcaraNapUrvaka AtmAnuzAsana ke kathanakI pratijJA pApahArI sukhakArI zikSA dene kI sUcanA ukta zikSAse bhayabhIta na hone kI preraNA yathArtha upadezakoM kI durlabhatA gaNI vaktAkA svarUpa adhikArI zrotAkA svarUpa pApa-puNya ke tyAgapUrvaka dharmAcaraNakI preraNA dharmAdimeM uttarottara kAraNatA ke nirdezapUrvaka AptakI upAsanA kI zikSA mUDhatArahita samyagdarzana aura usake bheda-prabheda samyagdarzanake daza bhedoMke nAmoM ke sAtha unakA svarUpa kathana samyagdarzanake kAraNa zamAdikkI pUjyatAkA nirdeza iSTa prayojanakI siddhike liye sukumAra kriyA karanekI sUcanA dharma jIvanakA Avazyaka aMga hai isakI siddhi sarvatra dharmakI upAdeyatA dharmAcaraNa hI sukhaprada, pApa kArya nahIM dharma aura yaza Adi prayojanako dhyAnameM rakhakara paranindA Adi karanekA niSedha sodAharaNa puNya karanekI preraNA indrake udAharaNadvArA jIvanameM devakI mukhyatAkI siddhi pRthivI Adike udAharaNadvArA Apta hI niHsvArthaM jIvanayApana karanevAle satpuruSa haiM usakA ullekha indriyasukhakI anupAdeyatAkI sakAraNa siddhi parivrAjakake lAMDU ke udAharaNako jAnakara viSayasevana se ha~sIkA pAtra bananA ucita nahIM 1 22 puNya aura pApameM sarvatra AtmapariNAma hI mukhya kAraNa haiM 23 dharmako bhUlanA vRkSakI jar3a ukhAr3akara usake phala bhogane ke samAna hai 24 dharmakI upayogitAke sAtha usake binA honevAlA duSpariNAma 25-26 dharmako bhUlanA hI pApakA kAraNa hai, sukhAnubhava nahIM 27 28-29 For Personal & Private Use Only vr mp 5-6 7 V 9 10. 11-15 15 16-17 18-21 30 31 32 33 34-39 40 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 AtmAnuzAsana 45 46 47 48 andheke rassI valane tathA hAthIke snAna karaneke samAna gRhasthAzramakI vyarthatAkA samarthana sodAharaNa AzAgrahake nigraha karanepara hI sukhakI prAptikA nirdeza tRSNAyukta sukha sukhAbhAsa hI hai udAharaNadvArA daivakI lIlAkA samarthana nadIke udAharaNadvArA nyAyapUrvaka dhanase sampatti nahIM bar3hanekA samarthana yathArtha dharma, sukha, jJAna aura gatikA nirdeza vartamAna kaSTakI apekSA paralokake liye kaSTa sahanA hitakara Antarika zAntike liye rAga-dveSakA parihAra karanA Avazyaka yahI tRSNA nadIke pAra honekA upAya punaH punaH bhoge gaye bhogoMko bhogakara bhI tRSNA zAnti ke binA Antarika zAnti asambhava bhAvI jIvanakI cintA kiye binA kAmI puruSa kyA kyA nindya kArya nahIM karatA nazvara viSayoMko A~kha kholakara dekhanekA nirdeza atIta duHkhoMko bhale hI bhUla jAya, vartamAna duHkha aura unake kAraNoMkA to smaraNakara, unakI prAptimeM kitanA kaSTa hai 53 apanI sthiti samajhe binA hI yaha prANI viSayAbhilASA kyoM karatA hai 54 kIcar3ameM phase hue pyAse bailake samAna tRSNAkI vRddhi kevala saMklezakA kAraNa hotI hai IMdhanake binA agnike samAna viSayoMke binA bhI tRSNAkA zAnta honA asambhava mohanidrAke vazIbhUta hue prANIko dazA bandIgRhake samAna zarIrameM prIti karanA vyartha hai na koI zaraNa hai aura na koI mitra ityAdi jAnakara pramAdake binA dharmakA sevana karanA hI zreyaskara dIpakakI zikhAke samAna naSTa honevAle bhogoMkI AzA karanA vyartha 62 agnise veSThita eraMDameM phase hue kIr3eke samAna zarIrameM phasakara tU vyartha duHkha bhoga rahA hai| indriyoMke dAsa honekI apekSA tU hI unheM dAsa banAkara zAzvata sukhakI upAsanAmeM laga 64 saMsArameM dhanI va nirdhana koI bhI sukhI nahIM hai 65 svAdhIna sukhake kAraNa tapasviyoMkI prazaMsA 66-68 57-58 For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya sUcI patana honevAle zarIrameM apanA Agraha rakhanA vyartha hai. isase anizvara padakI prApti sambhava durbuddhijanoMkA lakSaNa 71-72 jIvana-maraNakA lakSaNa 73 usase saMsArI jovakI rakSA honA sambhava nahIM 74-75 saMsArameM vidhise balavAn koI nahIM, vahI saba kucha 76-78 mRtyuse rahita sthAnAdimeM jIvoMkA rahanA yogya strIkA zarIra prItike yogya nahIM kAne ganneke samAna manuSya zarIrako jAnakara use dharmakA sAdhana banA sArabhUta karanekA nirdeza maranekI zaMkA aura jInekI AzAke sAtha kitane kAlataka yaha jIva isa zarIrameM Tika sakatA hai bandhujanoMko AtmahitameM sahakArI mAnanA vyartha 8-84 dhanarUpI IMdhanase tRSNArUpI agnike bhar3akanepara bhI ajJAnI jIva isameM zAnti mAnatA hai 85 vRddhAvasthAmeM dhavala bAloMke misase mAnoM buddhikI zuddhi hI nikala rahI hai, ataH vicArA paralokake hitameM kaise vicAra kara sakatA hai saMsArameM par3e hue jIvako moharUpa magara-macchase saMrakSaNa milanA kaThina hai ghora tapazcaraNakA udAharaNapUrvaka nirdeza 88 bAlapana Adi tInoM panoMkI vRttimeM dharmArAdhanake kSaNa kama 89-91 viSayI prANIkI pravRttimeM 'pariciteSvavajJA' kA koI matalaba nahIM bhramarake samAna vyasanIkI dazA hotI hai / subuddhiko pAkara pramAda karanA avivekakA lakSaNa hai dharmakI upekSAkara dhanIke pIche laganA yogya nahIM kRSNarAjake bhANDAgArake tulya dharmakA svarUpa sabako gamya nahI zarIrako ApadAkA sthAna batA yatijana sabako saMsArase virakta karate haiM 97-98 garbha aura janmake duHkhase Darakara prANI maraNase bhaya karatA hai isa prANIkI ajAkRpANIya aura sukhake liye andhakavartakIyakI sI dazA ho rahI hai 100 For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 AtmAnuzAsana apaneko jJAnI paNDita mAnanevAle bhI kAmake paravaza haiM, dAtAke tIna prakAra viraktake parigrahatyAgameM udAharaNa parigrahake tyAgameM ajJAnI, puruSArthI aura jJAnIkI vRtti vivekI zarIrAdiko tyajane yogya anubhavate haiM ajJAna AdikI pravRttikA aura viraktikA phalanirUpaNa dayA - dAna AdimeM pravRtta honekA phala parama pada kuTIpravezake phalake samAna parigraha tyAgakA phala mokSa kaumArabrahmacArI kauna yaha jAnakara use praNAma karanekI zikSA yogigamya paramAtmA bananeke rahasyakA kathana manuSya paryAyakI asthiratA jAnakara isa paryAyameM tapadvArA mokSa prApti sambhava hai, ataH tapa karanekI preraNA 111 paramArthase samAdhimeM kaSTakA leza nahIM 112 anya sabakI yatA jAna tapakI upAdeyatAkA kathana 113 anAdi rAgAdiko jItanemeM samartha tApasaMhAraka tapameM ramanekI zikSA 114 samAdhise vartamAna paryAyako sArthaka karanevAle sanyAsIkI prazaMsA 115 vairAgya aura tapake kAraNabhUta jJAnakI mahimA 116-117 vidhikA vilAsa alaMdhya hai isakA Adi jinake udAharaNadvArA samarthana zrutanimittaka rAga bhI prabhAtake saMdhyArAgake samAna abhyudayakA kAraNa hai 118-119 saMyamI dIpaka ke samAna karmarUpI kajjalakA vamana karatA hai| 120-121 AgamajJAnase azubhase zubharUpa hokara zuddha hotA hai, udAharaNadvArA isakA samarthana udAharaNadvArA adhogatike kAraNa rAgakA niSedha jo mArga meM sAmagrI lagatI hai mokSake pathikake pAsa vaha saba hai, ataH use mokSa prApta karanA kaThina nahIM strIviSayaka rAga mokSamArga meM bAdhaka hai isakA sodAharaNa sakAraNa nirdeza zabdazAstrakI dRSTise napuMsaka manakI balavattA rAjyakI apekSA tapa kyoM pUjya hai, isakA nirdeza sthAnabhraSTa puSpa ke samAna guNakSati laghutAkA kAraNa 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 For Personal & Private Use Only 122 123 124 125 126-136 137 138 139 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 146 147 148 149 viSaya sUcI candramAke lAMchanake samAna eka bhI doSa nindAkA kAraNa hotA hai 140 doSoMko AcchAdita karanevAle gurukI apekSA doSadarzI durjana hI 141 kaThora gurUktiyA~ bhavyakai manako AhlAdita karanevAlI hotI haiM- 142 isa samaya sacce dharmopadeSTA to durlabha haiM hI, use kahane aura sunane vAle bhI durlabha haiM 143 kisake dvArA kI gaI nindA prItikara aura kisake dvArA kI gaI stuti aprItikara hotI hai isa bAtakA nirdeza grahaNa kise karanA aura tyAganA kise isakA nirNaya kauna hitako aura kauna ahitako karanevAle hote haiM guNa-doSa aura unake kAraNoMko jAnanevAlA hI vidvAn hai buddhimAn aura nirbuddhi meM sakAraNa antarakA nirdeza isa samaya samIcIna AcaraNa karanevAle virala haiM veSadhArI sAdhuoMke saMsargase dUra rahanekI zikSA sAdhu aprArthya vRtti hotA hai, usakA yAcanA karanA vyartha hai 151 avivekI dIna aura abhimAnIko dekhe binA hI paramANu sabase choTA aura AkAzako sabase bar3A kahatA hai 152 tarAjUke udAharaNadvArA yAcaka aura ayAcakameM bhedakA samarthana 153-154 dhanIse nirdhanapanA kyoM zreSTha hai isakA samarthana mAnadhana AzArUpI khAnako bhara detA hai 156-157 AhAra grahaNameM lajjAzIla sAdhu parigrahako grahaNa kaise kara sakatA hai 158 sAdhukA rAgadveSake vaza honA kalikA hI prabhAva hai apaneko bhUla karmake phalameM santuSTa honA yogya nahIM tapazcaryAke phalasvarUpa laukika alpa phalameM kyoM santuSTa hotA hai| sAdhukA jIvana daivakI balavattAse pare hotA hai daivakA vaza kahA~ calatA hai aura kahA~ nahIM calatA kauna sAdhu stutikA aura kauna sAdhu nindAke pAtra hai tapa chor3a viSayameM pha~sanA AzcaryakArI hai tapase cyuta honevAlA sAdhu bAlakase bhI gayA bItA hai zaddhike kAraNarUpa tapako anya puruSa mailA kara dete haiN| saMyamako chor3anevAle sAdhukA amRta pIkara use vamana karaneke samAna hai bAhya zatruke samAna rAga-dveSa antaraMga zatruko bhI jIto 155 169 For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 AtmAnuzAsana 170 171-173 rAga-dveSako jItaneke liye manako AgamAbhyAsa meM ramAo AgamAbhyAsa meM manako ramAnekI vidhikA nirdeza jJAnabhAvanA kyoM karanI cAhiye isakA nirdeza jJAna bhAvanAkA phala kevalajJAna hI hai, anya nahIM 174 175 zAstrAbhyAsase bhavya aura abhavyakI dazA kyA hotI hai isakA nirdeza 176 dhyAnakA phala rAga-dveSakA parihAra 177 mathAnI ke udAharaNa dvArA saMsAra paribhramaNake kAraNakA nirdeza 178 - 179 tattvajJAnakA abhyAsa hI mokSakA kAraNa 180 181 182 zubha, azubha aura donoMse nivRtta honekA phala jJAnaagnike dvArA saMsArake bIja rAga-dveSako jalA denA cAhiye moha aura purAtana phor3e meM koI antara nahIM 183 184 - 185 186 subuddhi jana mitra tathA putrAdike na honepara zoka nahIM karate hAnike honepara zoka nahIM karanA sukhI honekA upAya sakala saMnyAsakA nAma hI sukha hai, usase viparItapanekA nAma duHkha hai 187 janma aura maraNa ina donoMmeM antara nahIM 188 tapa aura zrutakA phala rAga-dveSako nivRtti hai, lAbha pUjAdi nahIM 189 - 190 viSayAbhilASA mahAn anarthakI janaka 191-192 viSayavirakti hI adhyAtmI honekA upAya zatruke samAna jAnakara zarIrako kSINa karanekI zikSA anartha paramparAkA mUla kAraNa zarIra jo zarIrako poSate haiM, viSaya sevate haiM ve mAno viSa khAkara jInA cAhate haiM 196 197 198 kaSTa hai ki isa kAlameM muni gA~vake pAsa rAtri bitAte haiM saMsArake kAraNa kutapase gRhastha vane rahanA uttama hai sAdhukA 'svArthako bhUlakara strIkI saMgati karanA mahAduHkhakA mUla hai 199 zarIrameM abheda buddhikA phala hI saMsArameM bhaTakanA hai janma, jarA, mRtyuse vyApta zarIrameM AsthA rakhanA AzcaryakArI hai * zucirbhUta AtmA zarIra ke saMyogase hI azuci huA hai, dhik hai use * zarIra azuci hai, maiM zuci hU~ aise bhedajJAnase zarIrakA tyAga karanA bar3e sAhasakA kAma hai muni rogake honepara kheda nahIM karate tathA apanA kArya jAnakara zarIrako tyAga dete haiM 193 : 94 195 For Personal & Private Use Only 200 201 202 203 204 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 Tha15 viSaya sUcI mAtra gRhastha yogya upacAra karate haiM, phira bhI apratIkArya jAnakara upavAsAdi vidhise use tyAga dete haiM ajJAnIkA sukha zirake bhAra kaMdhepara le leneke samAna hai zarIrako pratIkArake ayogya dekhakara udvega nahIM karanA hI prati'kriyA hai zarIra grahaNakA nAma saMsAra, usameM AsaktikA tyAga karanA hI mukti hai jo apane khoTe AcaraNase AtmAko apUjya banA detA hai usa zarIrako dhikkAra ho 109 jJAnI zarIra, karma aura AtmAko bhinna-bhinna jAnatA hai 210-211 kaSAyAdikako na jItanA hI ajJatA hai 212 uttama guNoMke bAdhaka kaSAyoMko jItaneke liye prayatna karo 213 krodhAdi aura upazAnta bhAvameM cUhe-billIke samAna jAti virodha hai, usase donoM lokoMkI hAni hotI hai kaSAyoMko jItaneke liye mAtsartha bhAvake tyAgakI zikSA krodhase honevAlI kArya hAnikA sodAharaNa samarthana mAnameM bAhubalIko udAharaNa rUpameM upasthita karanekI paramparA hai vartamAnameM guNa rahita hokara bhI ahaMkArase abhibhUta pAye jAte haiM apanese uttarottara adhika guNavAle honepara bhI mAna karate haiM 219 thor3A bhI chala viSake samAna hai isakI sodAharaNa nindA mAyAse bhayabhIta rahanekI preraNA / kapaTa vyavahAra svayaMke chipAnepara bhI vaha pragaTa ho jAtA hai 222 lobhavaza camaramRgakI paravazatA nikaTa saMsArIko hI viSayavirakti Adi guNa prApta hote haiM jinhoMne AtmAke sArako jAna liyA hai ve hI kleza jAlase mukta hote haiM 225 saMsArase vimukta jIva muktike bhAjana kaise nahIM hote, hote hI haiM 226 ratnatrayadhArIko hI saMsArase bhayabhIta hokara indriya coroMse bacanA cAhiye 227 pIchI Adi saMyamake sAdhana haiM unameM moha karanA vyartha hai 228 dhIra buddhi sAdhu AtmAkI prAptimeM hI apaneko kRtakRtya mAnatA hai 229 jJAnake garvavaza AzArUpa zatruko alpa ginanA yogagya nahIM 230 216 220 221 For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 AtmAnuzAsana jJAna- cAritrase yukta sAdhuko saMsArase rAga chor3anekA udAharaNadvArA samathana kaMSTakA kAraNa punaH punaH rAga-dveSakI prApti mokSaprAptike pUrva prANI dukhI hI rahatA hai mokSaprAptike upAyabhUta ratnatrayakA samarthana mokSake icchukako yaha abhogya hai yaha bhogya hai aise vikalpake tyAgakA abhyAsa karanA cAhiye avinAzI pada kyA hai isakA spaSTIkaraNa pravRtti aura nivRttikA svarUpa kauna bhAvanA bhAne yogya haiM aura kauna nahIM tIna yugaloMmeM Adike tIna vyavahArameM prayojanIya azubha chUTanepara pApa aura duHkha svayaM chUTa jAte haiM tathA zubhakI parisamApti zuddhameM hokara antameM paramapada prApta hotA hai AtmA hai aura vaha saMsArake kAraNoMse vartamAnameM baddha hai, antameM ratnatraya pAkara vaha mukta hotA hai mamedaM bhAva itike samAna bhavabhramaNakA kAraNa aura usase chUTane kA upAya para vastumeM AsaktirUpa ajJAnako chor3a vivekakA honA hI vivekI janoMkI kuzalatA hai bandha aura mokSakA krama yogIkA svarUpa nirdeza guNayukta tapameM sAdhAraNasI bhI kSati upekSA karane yogya nahIM jaise ghara meM chidra honA yogya nahIM vaise hI yatikA gupti Adi meM asAvadhAna rahanA yogya nahIM paradoSa kathana hitakArI nahIM doSadarzI mahAtmAke padako nahIM prApta hotA yogIko apanA pahalekA jIvana ajJAnatA pUrNa pratIta hotA hai zarIra meM bhI spRhA rahita yogiyoMkA AzAbeliko puSTa karanA kaise yogya ho sakatA hai 231 232 233 234 For Personal & Private Use Only 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 252 253 jaba zarIra hI AtmAse judA hai to anya padArtha to jude haiM hI mokSArthI saMtApake kAraNarUpa zarIrase moha chor3akara parama sukhI hue haiM 254 anAdi kAlIna mohake tyAgIkA hI paraloka vizuddha hotA hai| parameM mUrchA rahita sAdhuke aisA kauna padArtha hai jo sukhakA sAdhana na bane 256 255 248 249 250 251 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 263 viSaya sUcI karmake udaya-udIraNAse sAdhu khedakhinna nahIM hote 257 nirbhaya sAdhu giriguphA AdimeM dhyAna karate haiM 258 mokSArthI nispRha sAdhuoMkA jIvana aura maMgalakAmanA 259-262 jo sAMsArika sukha-duHkhase udAsIna rahate haiM saba hI maNike samAna prakAzarUpa rahate haiM sAdhuoMkA AcAra AzcaryakA sthAna hai 264 vaizeSikoMkA muktimeM guNoMkA abhAva mAnanA mithyA hai jIvakA svarUpa siddhoMke yuktipUrvaka sukhakA samarthana AtmAnuzAsanako jAnakara usake cintavanakA phala 268 guruke smaraNapUrvaka kartArUpameM svayaMke nAmakA ullekha 269 Adijina hama sabake liye maMgala svarUpa honekI kAmanA 265 266 267 270 For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI paramAtmane namaH AcAryavarya zrIguNabhadrasvAmipraNIta AtmAnuzAsana A0 ka0 zrI paM0 ToDaramalajI racita hiMdI vanakA sahita * hindIkArakA maMgalAcaraNa dohA - zrIjinazAsana guru namauM, nAnAvidha sukhakAra 1 Atamahita upadezateM kareM maMgalAcAra // 1 // // savaiyA // " sohai jinazAsanameM AtmAnuzAsana zruta jAkI duHkhahArI sukhakArI sAMcIM zAsanA jAko guNabhadra karttA guNabhadra jAko jAni bhadra guNadhArI bhavya karata upAsanA / aise sAra zAstrako prakAze, artha jIvaniko at upakAra nAzai mithyA bhramavAsanA, tAteM deza bhASA kari arthako prakAza karauM jAteM mandabuddhihU hota artha bhAsanA // 2 // atha zrI guNabhadra nAmA muni apanA dharmabhAI lokasena muni viSayavimohita bhayA tAkA saMbodhanakA misa kari sarvajIvanikoM upakArI jo bhalA mArga tAkA upadeza denekA abhilASI hota saMtA nirvighna zAstrakI saMpUrNatA Adi aneka phalakUM bAMchatA apane iSTa deva ko namaskAra karatA saMtA prathama hI lakSmI ityAdi sUtra kahai haiM: AryA chaMda lakSmInivAsanilayaM vilInavilayaM nidhAya hRdi vIram / AtmAnuzAsanamahaM vakSye mokSAya bhavyAnAm || 1|| For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana arthaH-maiM ju hauM zAstra kartA guNabhadra so vIra kahiye varddhamAna tIrthaMkara deva athavA karmazatru nAzanekoM subhaTa vA viziSTAI kahie' lakSmI tAkauM "rAti" kahiye grahaiM aisA sarva arahaMtAdika tAhi apanA hRdaya virSe avadhAraNa kari AtmAko hitarUpa zikSAkA dainahArA aisA ju AtmAnuzAsana nAmA zAstra tAhi khuuNgaa| aise apane iSTadevakA dhyAna rUpa maMgalAcaraNa kari zAstra karanekI pratijJA krii| kaisA hai vIra, AtmasvabhAvarUpa vA atizaya rUpa jo lakSmI tAke nivAsa karanekA sthAna hai, maMdira hai| bahari kaisA hai, vilIna kahiye vinaSTa bhayA hai vilaya kahiye pApa svabhAva, tAkA nAza jAke, aisA hai| avinAzI svarUpa ko prApta bhayA hai| aise ini vizeSaNani kari apanA iSTadevakA vIra aisA nAma sArthaka dikhaayaa| bahuri tAkA sarvotkRSTapanA prakaTa kiyaa| bahuri jo yahu zAstra kahauMgA so bhavya jIvanikai mokSa honekai athi kahauMgA, anya kicha mAna lobhAdikakA prayojana nAhIM hai| yAhI taiM hita abhilASA jIvaniko upAdeya hai| AgeM zAstrakA artha virSe ziSyanikA bhayakoM dUri kari jaisI pravRtti pAie haiM so hI aMga yA viSai hai, tAkA bhAva koM dikhAvatA "duHkhAt" ityAdi sUtra kahai haiM : AryA chanda duHkhAdvibhepi nitarAmabhivAJchasi sukhamato'hamapyAtman / duHkhApahAri sukhakaramanuzAsmi tavAnumatameva / / 2 / / artha-he AtmA ! tUM atizaya kari duHkhaH Darai hai| ara sukhakauM sarva prakAra cAhai hai, yAta~ maiM bhI duHkhakA haranahArA, sukhakA karanahArA aisA jo vAMchita artha hai tisa hI kauM upadezau hauM / bhAvArtha-kAhUke aisA bhaya hoyagA ki zrI guru sukhakoM chuDAya mokaM kaSTa sAdhana batAvegai / vahuri isa bhayateM zAstra virSe anAdara kauM kahaiM haiM, aisA bhaya mati karai / duHkha dUra karina~kA, sukha pAvanaiMkA terA abhiprAya hai tisa hI prayojana lI. hama tokauM sAMcA upAya upade haiN| ___AgeM so upadezarUpa vacana yadyapi kadAcit tokoM kar3avA bhI lAgai to tU tisitai Dare mati aisA kahai hai1. viziSTa kahie mu0 1-11 2. vilai bhayA ja0 pU0 1.5 3. Age kahai haiM so mu0 2-28 4. aisA upadezakA sUtra kahai mu0 2-18 For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSyakA bhaya dUra karanA - AryA yadyapi kadAcidasmin vipAkamadhuraM tadAtvakaTu kiMcit / tvaM tasmAnmA bhaiSIyathAturo bheSajAdugrAt // 3 / / artha-yadyapi isa zAstravirSe kahIM upadeza kichU tatkAla kar3avA lAgai to tU tisatai Darai mati / vaha upadeza kaisA hai ? phala-kAla virSe mIThA hai| jaisaiM rogI ugra kaDavA auSadha nAhIM ddrai|| ___bhAvArtha-jaise syAnA rogI yadyapi grahaNa kAlavirSe koI auSadha kichU kaDavA bhI lAgai to bhI tisata sukha honerUpa mIThA phala hotA jAni tisiteM Darai nAMhIM, tAkauM Adaratai grahaNa karai hai| taisaiM tU syAnA saMsArI hai so yadyapi grahaNa kAla virSe koI isa zAstrakA upadeza kichu asuhAvanA bhI lAgai to bhI tisarauM sukha honerUpa mIThA phala jAni tisata Darai mati, tokauM Adara taiM grahaNa karanA yogya hai| ___ Arge koI tarka karai ki upadeza dAtA to bahuta haiM tAta~ tumhArA niSphala kheda karane kari kahA sAdhya hai, aisaiM pUcha uttara kahai haiM : AryA janA ghanAzca vAcAlAH sulabhAHsyuvathotthitAH / , durlabhA hyantarArdAste jagadamyujjihIrSavaH // 4 // - artha-manuSya tau khoTA upadezAdirUpa vacana kahanahArai ara megha khoTA garjana karanahArai bahuri manuSya tau nirarthaka mahaMtatA kari udghati bhaye ara megha nirarthaka bAdalArUpa uThai, aise to manuSya vA megha sulabha haiN| bahuri manuSya to aMtaraMga dharma buddhi kari bhIjai ara megha aMtaraMga jala kari bhIjai, bahari manuSya to saMsAra duHkha teM jIvanikA uddhAra karanekI icchAkoM dhAre ara megha annAdika upajAvanai tai lokakA uddhAra karanekA kAraNapaNAM ko dhAre, aise manuSya vA megha durlabha haiN| bhAvArtha-upadeza dAtA bahuta haiM, parantu hama jaise dharma buddhi taiM jIvanikA uddhAra karane kU upadeza deveMge taisaiM upadeza denahAre thore haiN| tAtai hamArA udyama nirarthaka nAhIM hai| Age aise haiM to kaise guNani kari saMyukta upadeza dAtA hoya hai, aisA prazna hota saMta~ "prAjJa" ityAdi doya zloka kahai haiM : For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana zArdUlavikrIDita chaMda / prAjJaH prApta samastazAstrahRdayaH pravyaktaloka sthitiH, prAstAza: pratibhAparaH prazamavAn prAgeva dRSTottaraH / prAyaH praznasahaH prabhuH paramanohArI parAnindayA, brUyAddharmakathAM gaNI guNanidhiH praspaSTamiSTAkSaraH || 5 || artha - aisA gaNI sabhAnAyaka hoi so dharma kathA ko kahai / kaisA ? buddhivAna ho jAteM buddhihInakA vaktApaNA~ baneM nAMhI / bahuri pAyA hai samasta zAnikA rahasya jihiM aisA hoi; jAtaiM aneka aMga jAnaiM binAM yathArtha artha bhAsai nAhIM / bahuri prakaTa hai lokavyavahAra jAkai aisA hoi; jAtaiM lokarIti jAnaiM binA loka viruddha ho hai / bahuri prakarSaparne asta bhaI hai AzA jAkai aisA hoi; jAtaiM AzAvAlA raMjAyamAna mana kiyA cAhai, yathArtha artha prarUpai nAhI / bahuri kAnti kari utkRSTa hoi; jAteM zobhAyamAna na bhae mahaMtapanauM zobhai nAhIM / bahuri upazama pariNAma yukta hoi; jAteM tIvrakaSAI sarvakoM aniSTa nidAkA sthAna ho hai / bahuri prazna kIeM pahale hI dekhyA hai uttara jAneM aisA hoi; jAtaiM Apa hI prazna uttara kari samAdhAna kare to zrotAnikai upadeza kI dRDhatA hoi, bahuri pracura praznanikA sahanahArA hoi; jAtaiM prazna kiye kheda khinna hoi to zrotA prazna na kari sakai, taba tini kA saMdeha kaise dUri hoi / bahuri prabhu ho jAteM jAka Apa U~cA jAnau tAhIkA kahyA mAnie hai / bahuri auranike manakA haranahArA hoi; jAtaiM jo asuhAvanA lAgai tAkI sIkha kaise mAne / bahuri guNanikA nidhAna hoi; jAtaiM guNa binA nAyakapanoM zobhai nAhIM / bahuri spaSTa ara mIThe jAkai upadezarUpa vacana' hoi; jAteM pragaTa vacana binA samajhe nAhIM, mIThA bole binA ruci na hoi / aisA gaNI hoi so aura nikI niMdA vA aura na kari niMdya na hoi, aisI rIti kari dharma kathA ko kahai / bhAvArtha- Apa viSai itaneM guNa hoi taba zAstra kahane kA adhikArI honA yogya hai / 1. akSara ja0 u0 5-1 2. guNI ja0 u05-2 For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutama vikalaM paraNatirUdyogoM gurukA svarUpa hariNI chaMda / zuddhA vRttiH parapratibodhane, mArgapravartana sadvidhau / budhanutiranutseko lokajJatA mRdutA'spRhA, yatipatiguNA yasminnanye ca so'stu guruH satAm || 6 || artha - jisa viSai aise guNa hoi, saMpUrNa saMdeha rahita to zAstra jJAna hoi / bahuri zuddha doSarahita yathAyogya mana vacana kAyakI pravRtti hoi / bahuri auranikA saMbodhanaviSai pariNAma hoi / bahuri jinamArgakA pravartAvaneMkI bhalI vidhiviSai bhalA udyama hoya / bahuri jJAnIni kari kanhI huI namana kriyA hoi vA adhika jJAnInikA vinaya kari namana hoi / bahuri udvatapanAtikari rahita hoi / bahuri lokarItikA jJAtApanA hoi / bahuri komalapanA hoi / bahuri vAMchArahitapanAM hoi / aise ye guNa hoi / bahuri aura bhI aise hI yatIzvarasambandhI guNa jA viSai hoi, so satpuruSanikA upadezadAtA guru hohu / bhAvArtha- pUrvokta guNa sahita guru hoi so satapuruSanikA bhalA kare tAteM hamArA bhI yahu AzIrvAda hai jo aisA hI upadeza dAtA guru hohu jAri jIvanikA burA hoi so upadezadAtA guru kAhUke mati hohu / AgeM aisA upadezaka hoya to ziSya kaisA ho hai aiseM pUcheM hoya kahai haiM: zArdUlavikrIDita chaMda bhavyaH kiM kuzalaM mameti vimRzan duHkhAdbhRzaM bhItavAn saukhyaiSI zravaNAdibuddhivibhavaH zrutvA vicArya sphuTam | dharmaM zarmakaraM dayAguNamaya yuktyAgamAbhyAM sthitaM gRhNandharmakathAM zrutAvadhikRtaH zAsyo nirastAgrahaH ||7|| / artha - jo aisA ziSya hai so dharmakathA sunanevi adhikArI kiyA hai / kaisA ? prathama to bhavya hoi; jAtai jAkA bhavitabya bhalA honekA na hoi to sunanA kaise kAryakArI hoi ? bahuri merA kalyANa kahA hai aisA vicAratA hoi; jAtaiM jAke apanA bhalA burA honekA vicAra nAhIM so 1 bhItimAna ma0 7-16 For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana kAheko sIkha sunaiN| bahuri duHkhauM atizaya kari DaratA hoi, jAteM jAkai narakAdikakA bhaya nAhIM so pApa chor3ane kA zAstra kAhe ko suneM / bahuri sukhakA abhilASI hoi, jAte AgAmI sukha cAhai to dharma sAdhanakA zAstra sUnai / bahari zravaNa Adi baddhikA vibhava jAke pAiye aisA hoi / tAteM sunanekI icchAkA nAma zuzrUSA' hai / sunanekA nAma zravaNa hai| manakari jAnanekA nAma grahaNa hai / na bhUlane kA nAma dhAraNA hai| vizeSa vicAra karanekA nAma vijJAna hai| praznottara kari nirNaya karanA tAkA nAma UhApoha hai| tattva zraddhAnake abhiprAyakA nAma tattvAbhiniveza hai| aise e buddhike guNa haiM so jAke pAie hai, jAteM ini binA ziSyapanAre baneM nAhIM / bahuri sukhakArI, dayA guNamaI, anumAna Agama kari siddha bhayA aisA jo dharma tAkauM sUni kari, vicAra kari grahaNa karatA hoi; jAteM aisA hI dharma, aise hI ziSyakai kAryakArI ho hai / bahuri naSTa bhayA hai khoTA haTha jAkai aisA hoi; jAteM haTha kari ApAthApI hoi tAkauM sIkha lAgai naahiiN| bhAvArtha-aisA gaNa sahita hoi soI dharma kathAke sUnanekA adhikArI hoi, vAhUkA bhalA hoi / ini guNani vinAM dharma kathAkA sunanA kAryakArI na ho hai| AgaiM kahai haiM-aisA ziSya hai so guru upadeza" sUkhakA arthIpanA kari dharma upArjana hI ke athi pravarto; jAteM aisA nyAya hai AryA chaMda pAdAduHkhaM dharmAtsukhamiti sarvajanasuprasiddhamidam / tasmAdvihAya pApaM caratu sukhArthI sadA dharmam / / 8 / / artha-pApa taiM duHkha ho hai, dharma taiM sukha ho hai| aisaiM yahu vacana sarva janani virSe bhale prakAra prasiddha hai| sarva hI aisaiM mAnai haiM, vA kahai haiM / tA" sukhakA arthI hai jAkauM sukha cAhiye so pApa ko chor3i sadAkAla dharmakuMAcarau / ___bhAvArtha-pApakA phala duHkha ara dharmakA phala sukha aise hama hI nAhIM kahaiM haiM, sarva kahaiM haiN| tAteM jo sukha cAhiye hai to pApa chor3i dharma kArya kro| 1. zuzruzi ja0 u0 7-3 2. ziSyapAvanA ja0 u0 7-6 3. Acarai ja0 pU0 8-6 For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvasukha prAptikA mUla kAraNa Apta Age kahai haiM-vizeSa sukhakI prAptikA arthI huvA dharmakau aMgIkAra karatA sarva hI jIva haiM tAhi vicAra kari koI Apta jo yathArtha upadezadAtA so apanA Azraya karanA; jAte sukhakI prAptikA mUla kAraNa Apta hai, soI kahai hai zArdUlavikrIDita chaMda sarvaHprepsati satsukhAptimacirAt sA sarvakarmakSayAt savRttAt sa ca tacca bodhaniyataM so'pyAgamAt sa zruteH / sA cAptAt sa ca sarvadoSarahito rAgAdayaste'pyataH taM yuktyA suvicArya sarvasukhadaM santaH zrayantu zriye / / 9 / / artha sarva jIva bhalA sukhakI prAptikauM zIghra vAMche haiN| so yaha vAMchA pratyakSa bhAsai hai| bahuri sukhakI prApti sarva karmake nAza taiM ho hai, jAte sukhakA rokanahArA koI karma hai tAkA nAza bhae binA sukha kaise hoI / bahuri so karmakA kSaya samyakcAritra taiM ho hai| jArauM burA AcaraNa teM nipajA karma so bhalA AcaraNa binA kaise naSTa hoi / bahuri so samyak cAritra jJAnateM nizcita hai| jAte jJAna binA burA bhalA AcaraNakA nizcaya kaise hoi / bahuri so jJAna AgamateM ho hai| jAteM Agama binA burA bhalAkA jJAna hotA nAMhIM / bahuri Agama hai so zruti jo arthaprakAzaka mUla upadeza tisa vinA hotA naaNhiiN| jAteM Agama racanA koI anusArateM ho hai| bahuri zruti hai so Apta jo yathArtha upadezadAtA tisa" ho hai| jAteM upadeza dAtA binA upadeza kaisaiM koi / bahari so Apta sarva doSa rahita hai| jAteM doSa sahita Apta hotA naaNhiiN| bahuri doSa rAgAdi haiN| jArauM rAga, dveSa, kAma, krodha, kSudhA, nidrA Adi hote yathArtha upadeza dei sakai naaNhiiN| tAtai eI AptapanA ke ghAtaka doSa haiN| aisaiM anukrama kahyA / yA satpuruSa haiM te yukti kari bhalaiM vicAri sarva sukhakA dAtA jo Apta tAkauM sukharUpa lakSma kai athi Azraya krau|| ___ bhAvArtha-jAkoM sukha cAhiye so pahale AptakA nizcaya kari vAkA upadezyA mArgakoM aMgIkAra krai| AgaiM tisa AptakI siddhi hota saMtai tisa bhagavAna Aptakari satpuruSaniko upAya samyagdarzana, jJAna, cAritra, tapa ini cyAri ArAdhanArUpa 1. tihiteM mu0 9-12 2. AtmA ja0 pU0 9-4 For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana dikhAyA hai| tahAM samyagdarzana ArAdhanA pahalaiM tAkauM dikhAvatA saMtA sUtra kahai hai zArdUla vikrIDita chanda / zraddhAnaM dvividhaM tridhA dazavighaM mauDhayAdyapoDhaM sadA, saMvegAdivivardhitaM bhavaharaM vyajJAnazuddhipradam / nizcinvan navasaptatattvamacalaprAsAdamArohatAM, sopAnaM prathamaM vineyaviduSAmAyeyamArAdhanA // 10 // artha-zraddhAna jo samyagdarzana, viparIta abhiprAya rahita AtmA kA svarUpa so doya prakAra hai-upadezAdi vAhya nimitta vinA hoi so nisargaja hai / ara upadezAdi vAhya nimittatai hoi so adhigamaja hai| athavA so zraddhAna tIna prakAra hai darzanamohakA upazama" hoi so aupazamika hai, kSayatai hoi so kSAyika hai / kSayopazamateM hoi so kSAyopazamika hai / athavA so zraddhAna daza prakAra hai-AjJA samyaktvAdi ihAM hI daza bheda kheNge| bahuri so zraddhAna kaisA hai, sadA kAla mUr3hatA Adi paccIsa doSanikari rahita hai| tahA~ lokamaDha, samayabhUr3ha, devamUr3ha ini bhedaniteM tIna mar3hatA ara jAti, kula Adi ATha mada ara mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra' ara inikai dhAraka jIva aisaiM chaha anAyatana / athavA asarvajJa, asarvajJasthAna, asarvajJakA jJAna, asarvajJakA jJAnayukta puruSa, asarvajJakA AcaraNa, asarvajJakA AcaraNasahita puruSa aise chaha anAyatana haiN| e samyaktvake sthAna nAhIM, tAtai iniko anAyatana kahiye haiN| bahuri zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, mUDhadRSTi, cyAri to e, ara upagUhana, sthitIkaraNa, vAtsalya, prabhAvanAkA abhAva so cyAri e aise ATha bhaye / aiseM samyagdarzanake paccIsa doSa haiM, tinikari jo rahita hoi soI nirmala zraddhAna hai| jAteM ini doSanikoM lage samyaktvakA abhAva hoi, kaise samyaktva mailA hoii| bahuri so zraddhAna kaisAhai ? saMvegAdi guNAnikari nirmalapanArauM varddhamAna hai, vA yA kari saMvegAdi guNa badhai haiM / ihA~ saMsAra" bhaya vA dharma, dharmakA phalakoM dekhi harSa karanA tAkA nAma saMvega hai| Adi zabdatai nindA, gardA Adi jAnanA / bahuri so zraddhAna saMsArakA haranahArA hai| bahuri kumati, kuzruta, vibhaMgarUpa tIna ajJAna tinikauM zuddhatAkA dainahArA hai| kujJAna the teI samyaktva bhae sujJAna ho hai / bahuri jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, 1. mithyA darzana cAritra ja0 u0 10-4 - For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzanakA svarUpa nirjarA, mokSa, puNya, pApa e nava tattva athavA puNya pApa garbhita kiye sAta tattva tinikA nizcaya karatA hai| bahuri jahAMta~ jIva na cale aisA prAsAda mokSamaMdira tAkoM car3hate aisai je ziSyanivirSe paMDita buddhivAna tinakoM pahalA sivANa hai / yAkauM pahalai bhaye pIche anya sAdhana ho hai| bahuri cyAri ArAdhanAviSai yaha prathama ArAdhanA hai| aisA zraddhAna hai| bhAvArtha-aisA zraddhAnakA svarUpa vA mahimA jAni aMgIkAra karanA / tahA~ aupazamika samyaktva tau jaise kAdA jAke nIce baiThyA aisA jala Upari nirmala hoi taisA jAnanA / ara kSAyika samyaktva haritamaNi samAna sarvathA nirmala jaannaa| ara kSAyopazamika UgatA sUryavat kichU rAgamalasahita jaannaa| aba daza prakAra samyaktvakA sUcana~ke athi AjJA ityAdi saMgraharUpa sUtra kahai haiM AryA chanda AjJAmArgasamudbhavamupadezAt sUtrabIjasaMkSepAt / vistArArthAbhyAM bhavamavaparamAvAdigAr3ha ca // 11 / / artha-AjJA ara mArgata utpanna, bahuri upadeza" utpanna, bahuri sUtra ara bIja" ara saMkSepata utpanna, bahuri vistAra ara arthaniteM utpanna aise ATha to e bhaye / bahuri ava ara paramAva' hai Adi viSai jAkai aisA gAr3ha so avagAr3ha paramAvagAr3ha doya ye bhaye, aise daza samyaktvake bheda jaanneN| bhAvArtha-heya, upAdeya tattvaniviSai viparIta abhiprAya rahita so samyaktva eka prakAra hai| tAhIkai AjJAdika ATha kAraNanita upajanekI apekSA ATha bheda kiye haiN| ara jJAnakI prakarSatAkA sahakArakari vizeSapanAkI apekSA avagAr3ha paramAvagAr3ha e doya bheda kiye haiN| aiseM e daza bheda jaanneN| ___ Age isahIkA vizeSa varNanake athi AjJA samyaktva ityAdi tIna kAvya kahai haiM zRgdharA chanda AjJAsamyaktvamuktaM yaduta virucitaM vItarAgAjJAyaiva tyaktagranthaprapaJcaM zivamamRtapathaM zraddadhanmohrazAntaH // mArgazraddhAnamAhuH puruSavarapurANopadezopajAtA, yA saMjJAnAgamAdhiprasRtibhirupadezAdirAdezi dRssttiH||12|| 1. avari aparamAva ja0 u0 11-5 / For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana ____ artha-he bhavya ! jo zAstra-paThana binA vItarAgakI AjJA hI kari, vacana sunaneM hI kari zraddhAna hoi so AjJA samyaktva kahyA hai| bahuri grantha vistArakA sunaneM binA bAhyAbhyaMtara parigraharahita aisA kalyANarUpa mokSakA mArga tAhi darzanamohakI zAMti honeM teM zraddhAna karatA jo hoi tAhi mArgazraddhAna kahai haiM / bahuri utkRSTa puruSa tIrthaMkarAdika tinake purANanikA upadezateM jo nipajI so samyagjJAnakari Agama samudraviSai pravINa puruSanikari upadeza hai Adi viSai jAkai, aisI dRSTi kahI hai, yaha upadeza samyaktva hai| sragdharA chaMda AkarSyAcArasUtraM municaraNavidheH sUcanaM zraddadhAnaH sUktAsau sUtradRSTidaradhigamagaterarthasArthasya bIjaiH / kaizcijjAtopalabdherasamazamazAda bIjadRSTiH padArthAn saMkSepeNaiva buddhvA rucimupagatavAn sAdhu saMkSepadRSTiH / / 13 / / artha-munike AcaraNakA vidhAnakoM pratipAdana karatA jo AcArasUtra tAhi suni kari zraddhAna karatA jo hoi so sUtradRSTi bhale prakAra kahI hai / yaha sUtra samyaktva hai / bahuri keI bIja je gaNitajJAnakoM kAraNa tini kari anupamadarzanamohakA upazamake vazateM duSkara hai jAnanekI gati jAMkI aisA ju padArthanikA samUha, tAkI bhaI hai upalabdhi zraddhAnarUpa pariNati jAkai aisA karaNAnuyogakA jJAnI bhavya tAkai bIjadRSTi ho hai| yaha bIja samyaktva jAnano / bahuri padArthaniko saMkSepapanaiM hI kari jAMni zraddhAnakoM prApta bhayA so bhalI saMkSepadRSTi hai / yahu saMkSepa samyaktva jAnanA / sragdharA chaMda yaH zrutvA dvAdazAGgI kRtaruciratha taM viddhi vistAradRSTi, saMjAtArthAt kutazcit pravacanavacanAMnyantareNArthadRSTiH / dRSTiH sAGgAGgabAhyapravacanamavagAhyotthitA yAvagADhaH kaivalyAlokitArthe rUciriha paramAvAdigADheti rUDhA / / 14 / / artha-aba jo dvAdazAMgarUpa vAnIkoM suni kInhIM jo ruci zraddhAna tAhi vistAra dRSTi he bhavya ! tU jAMni / yaha vistAra samyaktva hai / bahuri jainazAstrake bacanani binA koI arthakA nimitta" bhaI so arthadRSTi hai| yahu arthasamyaktva jAnanAM / bahuri aMga ara aMgabAhyasahita jainazAstra tAkauM For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzanake dasa bheda avagAhi kari jo nipajI so avagADhadRSTi hai| yaha avagADhasamyaktva jAnanAM / bahari kevalajJAnakari avalokyA padArthaviSai zraddhAna so ihA~ paramAvagADhadRSTi prasiddha hai / yaha paramAvagAr3hasamyaktva jAnanAM / aise e daza bheda khe| bhAvArtha-ihA~ daza bheda samyaktvake khe| tahA~ vItarAga vacanani hI teM zraddhAna hoi so AjJAsamyaktva hai| mokSamArgake hI zraddhAnateM hoi so mArgasamyaktva hai| uttama puruSanikA purANAdika sunane" zraddhAna hoi so upadezasamyaktva hai| munikA AcAra sunaneteM zraddhAna hoi so sUtrasamyaktva hai| bIja gaNitAdi kari karaNAnuyoga ke nimitta zraddhAna hoi so bIjasamyaktva hai| saMkSepapanai padArthanikA zraddhAnanai hoi so saMkSepasamyaktva hai| dvAdazAMgakoM suni zraddhAna hoi so vistArasamyaktva hai / koI dRSTAntAdirUpa' padArtha zraddhAna hoi so artha samyaktva hai / zrutakevalIke zraddhAna hoi so avagAr3hasamyaktva hai| kevalajJAnIke zraddhAna hai so paramAvagAr3ha samyaktva hai / aisai eka samyaktvake anya nimitta" daza bheda jAnana~ / ___ihA~ praznaH-jo cAri prakAra ArAdhanAviSai samyaktva ArAdhanA pahale kAhai taiM karie hai aise pUcha kahai haiM-- AryA chaMda zamabodhavRttatapasAM pASANasyeva gauravaM puMsaH / pUjyaM mahAmaNeriva tadeva samyaktvasaMyuktam // 15 / / artha--puruSa AtmA tAkai maMdakaSAyarUpa upazama pariNAma, zAstrAbhyAsarUpa jJAna, pApatyajanarUpa cAritra, anazanAdirUpa tapa inikoM mahaMtapaNoM hai so pASANakA bojha samAna hai / vizeSa phalakA dAtA nAMhIM / bahuri soI samyaktvasaMyukta hoi to mahAmaNikA gurutvavat pUjanIka hai| bahuta phalakA dAtA mahimAyogya hai| bhAvArtha-jaisai pASANakI ara maNikI yadyapi eka jAti hai, tathApi kAMtikai vizeSaH pASANakA bahuta bhAra vahai tau bhI mahimA na pAvai / ara maNikA stoka bhAra vahai tau bahuta mahimA yogya hoi / taisaiM mithyAtva aura samyaktvasahita kriyAnikI yadyapi eka jAti hai tathApi abhiprAyake vizeSateM 1. upadezasamyaktva hai / bIjagaNitAdi ja0 pU0 14 7 2. karuNAnuyoga ja0 pU0 14-7 3. dRSTAdirUpa mu0 14-5 For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana mithyAtvasahita kriyAkA bahuta bhAra vahai to bhI mahimA na pAve / ara samyaktva sahita kriyAkA kiMcit bhI bhAra vahai to bahuta mahimA yogya AgeM aisai samyaktva ArAdhanA viSai pravarte hai aisA jo ArAdhakatAkA svarUpakauM kahi tAkA bhayakoM dUri karatA saMtA sUtra kahai hai AryA chaMda mithyAtvAtaMkavato hitAhitaprAptyanAptimugdhasya / vAlasyeva taveyaM sukumAraiva kriyA kriyate // 16 // artha-mithyAtvarUpa mahArogasaMyukta ara hita-ahitakI prApti-aprAptiviSai mUrkha aisA bAlaka samAna jo tU so terI yahu sukumAla hI kriyA kariye hai| bhAvArtha he ziSya ! jaise rogI hita-ahitakauM na jAnatA bAlakatAkA komala hI pratIkAra kariye, taiseM tU mithyAtvasahita hita-ahitakauM nAhIM pahacAnatA ajJAnI hai bAlaka samAna / so tujhako komala dharmakA sAdhana upadezie hai / ihA~ aisA rahasya hai-puSTa hoi vA hita prApti ahita-nAzakA lobha hoi vA bar3I avasthA hoi tau kaThora sAdhana bhI saadhai| tInoM na hoi taba usa" sadhatA bhAsai soI sAdhana batAie hai| taiseM zraddhAnavanta hoi vA mokSakI prApti baMdhakA nAzakA icchuka hoi, vA bar3I padavIkA dhAraka hoi tau kaThina dharma bhI saadhai| tInoM terai nAMhIM, tAte tujhi" sadhatA bhAsa hai soI samyaktvAdirUpa komala dharmakA sAdhana batAvai hai| __ Age aba caritra ArAdhanAkA vicArakA anukramakauM karatA AcArya so tisakA ArAdhaka kauM yogya aisI hI sugama aNuvrata caritra ArAdhanAM koM dikhAvatA saMtA sUtra kahai hai-~~ AryA chaMda viSayaviSamAzanotthitamohajvarajanitatIvratRSNasya / niHzaktikasya bhavataHprAyaHpeyAdhupakramaHzreyAn // 17 // artha-viSayarUpI viSama bhojanauM utpanna bhayA moharUpI jvara jA' kari utpanna bhaI hai tIvra tRSNA jAkaiM, aisA zakti rahita bhayA jo tUso tere peya Adi anukrama hai soI kalyANakArI hai / 1. ajJAnI hai, so ja0 pU0 16-6 / 2. icchuka hoi to kaThina mu0, 17-21 3. jvara jAkai aisA zakti rahita ja0 u0 17-6 / For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra-ArAdhanA bhAvArtha-jaise kAhUkai viruddha bhojana" jvara bhayA tA kari tRSA bahuta bhaI, bahuri sAmarthya ghaTi gayA, tAkauM pIvane yogya Adi bhojanakA anukrama soI guNakArI hai / garisTha bhojana karai, ara pacai nAMhIM taba ulaTA roga badhai taisai he ziSya ! tere viSaya vAsanAtai moha utpanna bhayA, tAkari paravastukI tRSNA bhaI / bahuri Atama zakti ghaTi gaI tAko aNuvratarUpa sAdhanakA anukrama soI guNakArI hai| munipada grahaNa karai ara sadhai nAMhIM taba ulTA saMsAra badhai / ihA~ prayojana yaha hai yAvat aMtaraMga rAga pariNAma rahai tAvata anukramata thorA-thorA sAdhanakari dharma bdhaavnaa| Agai yahu tisa cAritra ArAdhanAkA prAraMbha kisakauM karanA yogya hai AryA chaMda sukhitasya dukhitasya ca saMsAre dharmaeva tava kAryaH / sukhitasya tadabhivRddhayai duHkhabhujastadupaghAtAya // 18 // artha saMsAra' viSai sukhI vA dukhI jo tUM so tujhakauM dharma hI karanA yogya hai| sUkhIkai tau tisa sukha kI badhavArIkai athi hai| ara duHkha bhogatAkai tisa duHkhakA nAzakai arthi hai| bhAvArtha-jaise jAkai pU~jI hoi tAkauM bhI dhana kumAvanA yogya hai, ara jAke RNa hoi tA~koM bhI dhana kumAvanA hI yogya hai| paMjI hoi ara dhana kumAvai to pU~jI kI vRddhi hoi, ara RNa hoi ara dhana kumAvai to RNa kA nAza hoi| taiseM jAkai pUNya udaya teM sukha pAIe hai tAkoM bhI dharma hI karanAM yogya hai / ara jAMkai pApa udaya teM dukha pAIye hai tAkoM bhI dharma karanAM yogya hai| sUkhI hoi dharma karai teM sukha badhavArI hoi / dukhI hoi dharma karai to duHkhakA nAza hoi| tAtai sarva avasthA virSe dharmakA sAdhana bhalA hai, yahu tAtparya jAnanAM / ANu viSaya sukha hai so dharmakA phala hai yAteM dharma kI rakSA kartA puruSa kari viSaya sukha bhogavanA yogya hai / sohI kahai hai (AryA chaMda) dharmArAmatarUNAM phalAni sarvendriyArthasaukhyAni / saMrakSya tAMstatastAnyuccinu yaistairupAyaistvam / / 19 / / 1. saMsArI viSa ja0 pU0 18-5 / 2. abhAva ho hai-vartaH sukhasya ja0 u0 19-9 For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana artha-samasta indriya viSayanikai sukha hai tai dharmarUpI jo bAga tAkai samyaktva saMyamAdika vRkSa tinike phala haiN| tAta~ tU jihiM tihiM upAyanikari tina vRkSanikoM rAkhi tinakA phalaniko cUMTi grahaNa karihU / bhAvArtha-jaise syAnA puruSa hai so jini bAganikA vRkSanike cokhe phala lAgai tini vRkSanikI to rakSA karai ara unake phala lAge tiniko grahaNa krai| taiseM tU vivekI hai tau jina dharmakA aMganikA sukharUpa phala nipajai tisa dharmake aMganikI to rakSA kari ara unakA phala sukha nipaje tAko bhogi / aise hI kiye sukhakA viccheda na ho hai| ihA~ viSaya sukhakI prApti ke arthidharmako AcaratA jo jIva tAkai viSaya sukhakA abhAva ho hai / aisI AzAMkAkari tU dharmarauM vimukha mati hohu jAteM aisA nyAya hai AryA chaMda dharmaHsukhasya hetuheturna virAdhakaH svakAryasya / tasmAt sukhabhaMgabhiyA mA bhUdharmasya vimukhastvam / / 20 / / artha-dharma hai so sukhakA kAraNa hai| bahuri sukhakA kAraNa hoi so apane kAryakA virodhI hoi naahiiN| tArauM tUM sukhakA bhaMga hone kA bhaya kari dharma taiM vimukha mati hohu / ___ bhAvArtha-lokavirSe yahu prasiddha hai jisa kAryakA jo kAraNa, hoi so tisa kAryakA so kAraNa virodhI nAza karaNahArA na hoi| ihA~ sukha to kArya hai ara dharma kAraNa hai, so dharma sukha kA bhaMga kaise karegA? kyoMki sukha to dharmakA phala hai| so apane phalakoM ApahI kaise ghAteM ? tAta' dharmakA sAdhana karatA "merA sukha viSai bhaMga hogA" aisA bhayakari dharma viSai anAdara mati kreN| kAraNa teM kArya kI vRddhi hI ho hai, tAteM dharmasAdhai sukhakI vRddhi hI ho hai, aisA nizcaya kari dharmavirSe prIti hI karanI yogya hai| ___ AgeM isa hI artha karaiM dRSTAntadvArA kari dRr3ha karatA saMtA sUtra kahai hai AryA chaMda dharmAdavAptavibhavo dharma pratipAlya bhogamanubhavatu / bIjAdavAptadhAnyaH kRSIvalastasya bIjamiva // 21 // 1. kaise karemA tAteM ja0 pU0 20-4 For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmakA phala aura dharma artha-dharma teM pAyA hai sukhasaMpadArUpa vibhava jAneM, aisA jIva hai so dharmako pAlikari bhogako bhogvo| jaisai bIja taiM pAyA hai anna jihiM aisA khitahar3a hai, so tisa annakA bIjako rAkhai / bhAvArtha-jaise anna nipajai hai so bIja boeM nipajai hai| bIja binA khedakhinna bhayeM bhI anna nipajai nAhIM / tAtai syAnA khitahar3a aisai bicAre:jo mere bojatai anna bhayA hai so aba bhI bIja rAkhai mere AgeM bhI annakI prApti hosI / tAteM bIja kauM rAkhi anna bhogvnaa| taisaiM sukha ho hai so dharma kiye ho hai / dharma binA khedakhinna bhayeM bhI sukha hoi naahiiN| tAteM tU syAnA hai so aise bicAri jo mere dharmakA phala teM sukha bhayA hai so aba bhI dharma sAdhaiM mere AgAmI sukhakI prApti hosI / tAtai dharmako rAkhi sukha bhogavanA / bahuri aisaiM vicAri jaisai dharma rahai taisai puNya kA udaya teM nipajyA sukhakauM bhogavo / Age dharma" kaisA phala pAie hai aise pUche kahe hai AryA chaMda saMkalpyaM kalpavakSasya cintyaM cintAmaNerapi / asaMkalpyamasaMcintyaM phalaM dharmAdavApyate / / 22 / / artha-kalpavRkSakA to saMkalpa yogya jAkoM vacanakari jAciye aisA phala hai| bahari citAmaNikA bhI citavana yogya manakari jAkoM jAciye aisA hI phala hai| bahuri dharmata~ saMkalpa yogya nAhI, ara citavana yogya naahiiN| aisA koI adbhata phala pAie hai| bhAvArtha-lokavirSe kalpavRkSa ciMtAmaNikauM uttama phalake dAtA batAie hai sau vai to vacana manakari jAkauM jAcai aisA kiMcit viSaya sAmagrIrUpa hI phalako nipajAvai hai| bahuri dharma hai so vacana mana gocara nAhIM, aisA adbhata sukharUpa mokSa phalakauM nipajAvai hai| tAteM kalpavRkSa ciMtAmaNi taiM bhI dharmakI prAptikauM uttama jAni yAkA sAdhana virSe tatpara rahanA yogya hai| AgeM aisA dharma kAhai teM upArjana karie haiM aise pUche kahai hai AryA chaMda . pariNAmameva kAraNamAhuH khaluH puNyapApayo prAjJAH / .. tasmAt pApApacayaH puNyopacayazca suvidheyaH // 23 // artha-buddhivaMta haiM te nizcayakari puNya pApakA kAraNa pariNAma hI ko kahai haiN| tAtaiM pApakA nAza ara puNyakA saMcaya bhale prakAra karanA yogya hai| For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana bhAvArtha-koI zarIrakI sAmarthya na honeMkari, koI dhanAdika na hone kari, koI sahAyAdika na honeMkari dharma sAdhana na hotA mAneM hai so yahu bhrama hai| parako doSa lagAi upadezako nirarthaka karo mati, tuma sunau / puNya ara pApakA kAraNa pariNAma hI hai| jAteM para kA kiyA puNya pApa hotA nAhIM / apane hI pariNamanirauM puNya pApa ho hai, tA" azubha pariNAma chA~DanA zubha pariNAma krnaa| aise tumako pApakA nAza, puNya kA saMcaya karanA yogya hai| Arge je jIva dharmakA saMcaya koM na karata saMte viSaya sukhani ko bhogavai haiM tinakI niMdA dikhAvatAM sUtra kahai hai AryA chaMda kRtvA dharmavighAtaM viSayasukhAnyanubhavanti ye mohAt / Acchidya tarUnmUlAt phalAni gRhNanti te pApAH // 24 // artha-je jIva moha bhramateM dharmakA ghAtakari viSa sukhanikauM bhogavai haiM te pApI mUla taiM vRkSanikauM chedi kari phalani kauM grahai haiN| bhAvArtha-jaise koI pApI phala hI kauM cAhai paraMtu raudrabhAvani teM vRkSakoM jar3ata kATi je phala hAthi lAgai tinakauM grahaNa karai, taisai mohI jIva sukha hI kauM cAhai / paraMtu pApa buddhi" dharmakA ghAta kari jo sukha udai Avai tAkoM bhogavai / ihA~ itanA samajhanA jaise vRkSa ko kATo vA rAkho phala to jetA pAie hai titanA hI hAthi lAgai / vRkSakauM kATeM AgAmI phalaprApti honI nAhIM, rAkhai AgAmI phala prApti hoi / taisaiM dharmako rAkhau vA ghaatau| sukha to jetA udaya honA hai so hI hosii| dharma kauM ghAteM AgAmI sukha prApti honI nAhIM / rAkhai AgAmI sukhakI prApti ho hai| ihA~ prazna jo dharma kA ghAta kari sukhakA bhogavanA kahA, ara dharmakauM rAkhi sukhakA bhoganA kahA, tA kA uttara / dharma kA avasara virSe bhI pAparUpa rahanA, anyAyarUpa pApa kArya karanA mile viSayanitai ghaneM viSayani kI tRSNA karanI, kaSAyapariNAma tIvra rAkhanaiM / ityAdi pravRtti lie viSaya-sukhakA bhogavanAM so tau dharmakA ghAtakari sukhakA bhogavanAM jAnanAM / bahuri dharmakA avasara viSai dharma sAdhanA / anyAyarUpa pApakArya na karanA / mile viSayani virSe saMtoSarUpa rahanA / kaSAya bahuta na karanI ityAdi pravRtti lieM / kichU viSayasukha kA jo bhogavanA so dharma rAkhi sukhakA bhogavanA jaannaa| bahuri jahA~ kaSAya hI na hoi tahA~ viSaya sAmagrIkA tyAga kiyeM dukha sAmagrI mile bhI nirAkula rahe hai| hA~ tahA~ paramArtha dharmakoM rAkhi paramArtha sukhakA bhoga For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmake sadbhAva aura abhAva meM guNa-doSa darzana 17 vanA jAnanA / ihA~ tarka- jo yahu upadeza chipAvanemAtra hai / vyaktarUpa nAhIM, jAteM tisa viSayasukhakA bhogavane viSai dharmaM upArjana karane ko sarvathA asamarthapanoM hai aise tarka kiyeM kahai haiM: AryA chaMda kartRtva hetu kartRtvAnumataiH smaraNacaraNavacaneSu / yaH sarvathAbhigamyaH sa kathaM dharmo na saMgrAhyaH || 25 || artha - kartApanoM so kRta, ara hetukoM kartApanoM so kArita, kartAkA anusArI abhiprAya so anumodana, ini tInU kari smaraNa, manakA vicAra arU AcaraNa caraNa, kAya kari aMgIkAra ara vacanabhASA kari bolanA ini viSai jo dharmaM sarva prakAra pAvaneM yogya hai so dharma kaisai saMgraha na karanA ? bhAvArtha - jo eka hI prakAra dharma hotA hoi tau sarva viSayanikA tyAga kiyeM hI dharmahoi parantu yAvatsarva viSayakA tyAga na hoi sakai tAvat aneka prakAra kari thorA thorA dharma hI kA saMcaya karanA / jaise aneka vyApArani kara dhana bhelA karai taisai aneka prakAra dharma sAdhanikari dharmakA saMcaya karanA / so dharmakA saMcaya nava prakAra ho hai / mana kari dharma karanA, karAvanA, anumodanA / vacana kari dharmaM karanA, karAvanA, anumodanA / kAya kari dharma karanA, karAvanA, anumodanA / bahuri dharmake aneka aMga haiM tinivirSaM jo dharma banai sAMI karanA / bahuri eka bhI dharmaM thorA ghanAM jetA baneM tetAhI karanA / aise sarva prakAra dharma kA saMcaya ho hai, tAteM sulabha hai / bahuri tU kaThinatA pragaTi kari dharmaviSai nirudyamI bhayA cAhai hai so jaise nirudyamI puruSa daridrI hoi duHkha pAvai taisai tUM puNyahIna hoi narakAdiviSai duHkha pAvaigA / tAtaiM dharmakA saMgraha hI karanA yogya hai / AgeM aisA dharma jIvanikA cittaviSai vartamAna hota saMte bahuri na varta - mAna hota saMte jo phala ho hai tAkau dikhAvatA saMtA sUtra kahai hai vasantatilakA chanda dharmo vasenmanasi yAvadalaM sa tAvAt, hantA na hanturapi pazya gate'tha tasmin / dRSTA parasparahatirjanakAtmajAnAM rakSA tato'sya jagataH khalu dharma eva // 26 // artha -- he ziSya ! tU dekhi, yAvat mana viSai atyarthapaneM dharma base hai, tAvat apane hananevAlA kA bhI Apa hananevAlA na ho hai / bahuri tisa dharma 2 For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana ko gaeM sNte pitA putranike bhI paraspara ghAta kriyA dekhie hai| tAtai prakaTa isa jagatakI rakSA dharma hI hai| bhAvArtha-dharma buddhi hoteM tau kAha koI na mArai ara dharmabaddhi na hoi taba vaha vAkauM mArai / tAteM dharma na hoi to balavAn nirbala ko mArai / usateM balavAn vAkauM mArai / aise sarva loka naSTa hoi / paraMtu svayameva lokaviSai dharmakI pravRtti hai, tAteM jIvanike paraspara rakSA karaneke bhI pariNAma haiN| tiryaMcAdika bhI binA prayojana choTe jIvanikauM bhI na mArate dekhie haiN| tAta lokakA rakSaka dharma hI hai| bahuri jo dharma lokakA rakSaka hai so tAke sAdhanevAlAkA rakSaka kaise na hogA ? tAteM apanA bhI rakSaka dharma hI koM jAni tAkA sevana karanA yogya hai / ihA~ praznaH-jo viSaya sukhakauM bhogavate prANI tinakai pApakA upajanA saMbhavai hai, tAteM dharma kaise hoi ? aisI AzaMkA kari uttara kahai haiM: AryA chanda na sukhAnubhavAt pApaM pApaM taddhetughAtakArambhAt / nAjINaM miSTAnnAnnanu tanmAtrAdyatikramaNAt // 27 // artha-sukhake bhogavaneM taiM pApa nAhIM hai / tisa sukhakA kAraNa ju hai dharma tAkA ghAta karanevAlA jo kArya tAkA AraMbha karane" pApa ho hai / ihA~ dRSTAnta kahai hai :-miSTa annakA bhojana taiM ajIrNa na ho haiM / tisa bhojanakI mAtrAdikatAkA ullaMghana teM ajIrNa ho hai / bhAvArtha--jaisaiM ajIrNakA kAraNa miSTa bhojana nAhIM, AsaktatA te adhika bhojanAdika ajIrNakA kAraNa hai| taisaiM pApakA kAraNa viSayasevana nAhIM, dharmakA ghAta kari bahuta kaSAyAdikakI pravRtti so pApakA kAraNa hai / iMdrAdika deva vA bhogabhUmiyA vA tIrthaMkarAdikakai viSaya sAmagrI pAie hai tini kA sevana bhI hai| paraMtu narakAdikakA kAraNa pApakA baMdha hotA naahiiN| bahari taMdUla macchAdikai bahata tRSNAta vA parvatAdikakai mithyAtvAdikateM bahata viSayasevana kiye binA hI dharmakA ghAta karane kari narakAdikakA kAraNa pApa baMdha ho hai / tArauM moviSaya chUTa nAhIM, viSaya chUTeM binA dharma hoi nAhIM, aisI AzaMkA kari dharmakI aruci karanIM nAhIM / ihA~ praznaH-jo aise haiM to viSaya chori muni pada kAhe kauM grahaNa karai hai / tAkA samAdhAnaH-naraka tiryaMcAdirUpa baMdhako kAraNa jo pApa tAkA abhAva tau gRhastha avasthAvirSe hI sAdhana kiye ho hai / paraMtu ihA~ svargAdikakA kAraNa paraMparA mokSakauM sAdhai aisA dharma sadhai hai / tAteM dharma vRddhikari jo jIva For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikArAdi kArya duHkhake sthAna haiM 19 sAkSAt mokSa kauM sAdhyA cAhai so sarvaviSaya chori munipada aMgIkAra karai hai | aisai Agai koU tarka karai hai: - jo zikAra khelanA Adi hiMsAdirUpa kArya tAkai bhI dharmavat sukhakA kAraNapanAMkI siddhi hai / jaise dharma taiM sukha upajatA kahau hau taise zikAra Adi kAryaniteM bhI sukha hotA dekhiye hai, tAtaiM dharmaMkA ghAtaka AraMbha taiM pApa ho hai aisA kaise kaho hau ? jAtaiM pApakA kAraNakai sukhakA kAraNapanAkA virodha hai / aisI AzaMkA kari tAkauM nirAkaraNa karatA saMtA sUtra kahai hai : zArdUlavikrIDita adhyetanmRgayAdikaM yadi tava pratyakSaduHkhAspadaM / pApairAcaritaM purAtibhayadaM saukhyAya saMkalpataH / / saMkalpaM tamanujjhitendriyasukhairAsevite dhIdhanai karmaNi kiM karoti na bhavAn lokadvayazreyasi ||28|| artha -- jo yahu zikAra Adi kArya haiM so pratyakSa duHkhakA ThikAnAM haiM / bahuri pApI jIvanikari AcArayA huvA hai / bahuri Age narakAdiviSai bahuta bhayakA dAtA hai / aisA hai to bhI tere saMkalpa jo manakA ullAsa sukha artha ho hai / tisa saMkalpakau tU dharma kAryaniviSai kyoM na kare hai ? kaisA hai dharma kArya- mileM haiM iMdriyasukha jinakoM aise buddhi dhanasaMyukta jIva tinakari sevanIka hai / ara isaloka-paralokaviSai kalyANakArI hai / bhAvArtha - zikArAdi kArya kauM tUM sukha kA kAraNa mAne hai so hai to pratyakSa duHkhakA sthAnaka, jAteM tahA~ kheda, kleza, AkulatA vizeSa ho hai / paraMtu terai tisa kArya karaneM kA ullAsa bhayA so terI mAniteM so kArya sukhake atha ho hai / bahuri jo duHkhakA sthAnaka hI terI mAMnitaiM sukhake arthi bhayA ara jo kheda, kleza, AkulatA ghaTaneMtaiM pratyakSa sukhakA sthAnaka dharmakArya tisaviSai taisI jo mAni karai to sukhakai athi kaise na hoi ? bahuri tU jAnegA zikAra Adi kArya to bhogI puruSana ke karanaike haiM, ara dharma kArya yogI kA karanekA hai, so aise nAMhIM, zikAra Adi kAryako to aher3I Adi pApI hI kare haiM / ara dharma kAryakauM cakravartI Adi mahAbhogI so AdareM haiM / bahuri AgAmI bhalA jAtai hoi tisa duHkhaviSai bhI sukha mAniye so zikAra Adi kArya tau narakAdi dukhakauM kAraNa hai / dharma hai so svarga For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 AtmAnuzAsana mokSake sukhakauM kAraNa haiN| tA zikArAdi kArya chori sukhakai athi dharma hI aMgIkAra karanA yogya hai| - AgeM zikAra khelanAMviSai Asakta je jIva tinikai atyanta nirdayapanAM kauM dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM _ anuSTupchaMda bhItamUrtIgatatrANA nirdoSA dehavittakAH / dantalagnatRNA ghnanti mRgIranyeSu kA kathA // 29 // artha-bhayavAna hai mUrti jinakI, ara rakSAkari rahita ara doSakari rahita ara zarIra mAtra dhanakari sahita ara dA~tani virSa lage haiM taNa jinike aisI jai hiraNI tinikauM mAra hai auranaviSai adayAkI kahA bAta hai ? ___ bhAvArtha-lokaviSai rAjAdika samartha puruSa haiM tai bhI eka to bhayavAMna kauM na mArai, vArpha apaNe zaraNa rAkhai / bahuri jAkA rakSaka na hoi tAkauM na mArai, anAthakI rakSA hI karai / bahuri jAmaiM corI Adi doSa nAhIM tAkauM na mAre, ziSTakI pratipAlanAM hI krai| bahari jAMke dhana na hoi tArka na mAre, raMkanikI sahAya hI krai| bahari dA~tA~ tiNA~ liyA~ hoi tAkauM na na mArai / mAna choDi nirbhaya hI krai| bahari strIkauM na mArai / strI AdikI hatyA puruSArthakA dhArI na karai / aise eka-eka vArtA jAkai pAiye tAMkauM bhI mAranA yukta naahiiN| so hariNIniviSa to e sarva bAta pAie haiN| tinakoM bhI zikAra khelane vAle mAre haiM to unake auranakI dayA kaise hoya ? tArai zikArI puruSa mahAnirdaya mahApApI jAnane / ___ AgeM hiMsAkA tyAga rUpa vratavirSe dRr3hapanauM kari anRta steyakA tyAga rUpa vratavirSe tisa dRr3hapanAM karanekauM sUtra kahai haiM : AryAchanda paizunyadainyadambhasteyAnRtapAtakAdiparihArAt / lokadvayahitamarjaya dharmArthayazaHsukhAyArtham // 30 // artha-duSTatA ara dInatA, kapaTa ara caurI ara asatya ara hatyA Adi, pAtika ityAdi pApa kAryani kA tyAga karana~ rauM he bhavya ! tU doU loka sambandhI hitakA upArjana kari / ihAM prayojana kahai haiM / dharma, artha, jasa, sukha, puNya inike athi aisA kArya kari / aisai hama tokauM prerai haiN| 1. muni hatyA0 ja0 pU0 30-4 For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyakA sukhapradAnatva guNa 21 bhAvArtha - anRta, steya viSai garbhita aisA duSTapanAM, dInapanAM, ThigapanAM, corapanAM, asatya bolanA mahApApa rUpa pAtakakArya karanAM ityAdika kAryanikA tyAga karanA yogya hai / inakA tyAga isaloka-paraloka viSai hitakArI hai / jAtaiM inake tyAgateM aNuvrata, mahAvrata rUpa dharma ho hai / bahuri lokaviSaM vizvAsa honeM kari dhana upArjanake nimitta bane haiM / bahuri loka viruddha kArya chor3aneM taiM jasa ho hai / bahuri AkulatA miTaneteM vA sukhakA kArana taiM sukha ho hai / bahuri sAtA vedanIyAdi puNyakA bandha ho hai / tAtaiM isa loka paralokavirSaM inakA tyAgakauM hitakArI jAMni he bhavya ! tuma aisA kArya karau / ihA~ tarka :- jo vratInikai bhI upasarga duHkha AyeM apanI rakSAkai artha hiMsA, anRta Adi pApa kadAcit hoi, aisA tarka kie ihAM sUtra kahai hai . - ( vasantatilakA chanda ) puNyaM kuruSva kRtapuNyamanIdazo'pi nopadravo'bhibhavati prabhavecca bhUtyai / saMtApayan jagadazeSamazItarazmiH padmeSu pazya vidadhAti vikAsalakSmIm ||31|| artha - he bhavya ho ! tuma puNyakauM karau / jAtaiM puNya kiyA tisako, jisa sArikhA na dekhyA aisA bhI upadrava hai so nAMhIM poDai hai / bahuri vaha upadrava hai so hI vibhUti ke artha ho hai / tUM ihA~ dRSTAnta dekhi - samasta jagatakoM AtApa detA aisA sUrya hai so kamalani viSai vikAsarUpa lakSmIkUM kare hai | bhAvArtha-upasarga duHkhadAyaka kAraNa hai so puNyavAnani kauM duHkha dene ko samartha nAhIM / jaise sUrya auranikauM Atapa upajAve, kamalaniko praphullita karai / taise upadrava hai so pApa udaya hoi tinakU~ duHkha devai hai / jinake puNyakA udaya hai tinaMni vibhUtikA dAtA ho hai / so pratyakSa dekhiye hai| jisa upadravavirSaM sarvakUM bar3A duHkha hoI ara koIke puNya udaya hoya tAkai tisa upadrava hI viSai dhanAdikakA lAbha ho / tArtaM dharmAtmA puruSa hai so upasarga AeM bhI dharmako choDi hiMsAdi pApa rUpa nAhIM pravarteM haiM / Age puruSArtha hI taiM zatrunikoM dUri kari upasarga nivAranikoM samarthana hai / tAtaiM puNyakari pUrI parauM" kichU siddhi nAhIM aisI AzaMkA kari samAdhAna karane rUpa sUtra kahe haiM / 1. purI parI - mu0 31-4 For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana zArdUlavikrIDita chanda netA yatra bRhaspatiH praharaNaM vajra surA sainikAH, svagoM durgamanugrahaH khalu harerairAvaNo vAraNaH / ityAzcaryabalAnvito'pi balabhidbhagnaH paraiH saMgare, tavyaktaM nanu daivameva zaraNaM dhigdhigvRthA pauruSam / / 32 / / artha-jahAM vRhaspati to mantrI ara vajra hathiyAra ara deva senAviSai cAkara, svarga gar3ha ara hari jo Izvara tAkA anugrahasahAya, ara airAvata hAthI pAIe aisA AzcaryakArI balasahita hai to bhI indra hai so aurani kari saMgrAmaviSai haaryaa| tA nizcaya kari yaha pragaTa hai:-daiva hai , so hI zaraNa sahAya hai| vRthA niHphala jo puruSArtha hai so tAkU dhakkAra hai, dhikkAra hai| ___ bhAvArtha-jo jIva puruSArthakari duHkha nivAranA mAni jaise apanA puruSArtha sadhai taisai upAya karai hai tAkoM kahai haiM:-puruSArtha tau niSphala hai| puNya karma hai tAhIkA nAma daiva hai, soI sahAya hai / tAkauM hoteM puruSArtha bhI kAryakArI ho hai| usa binA puruSArtha kichu kAryakArI nAhIM / ihAM vaiSNava mata apekSA udAharaNa khaa| jo devatAnikA indra balavAna hai to bhI daityani kari saMgrAma viSai hArayA / athavA yahIkA jaina mata apekSA artha kIjiye to indra nAmA vidyAdhara bhayA hai vA. maMtrI AdikakA bahaspati Adi nAma dharayA hai, so bahuta puruSArthakari saMyukta bhayA so bhI rAvaNa kari hArayA, tAtai puruSArthako nirarthaka jAni puNyakarma hI kAryakArI jAni puNyakA sAdhana karanA yogya hai / ihAM tarka:-jo hiMsAdikakA tyAga dekhyA nAhIM tAkA AcaraNa karanevAlA bhI asaMbhava bhAsai hai| jAtai tinakI pahalaibhaI vArtAmAtra hI sunaneMmeM Avai hai / aise kahatAM puruSako uttara kahai haiM: zArdUlavikrIDita chanda bhartAraH kulaparvatA iva bhuvo mohaM vihAya svayaM ratnAnAM nidhayaH payodhaya iva vyaavRttvittsphaaH| spaSTAH kairapi no nabho vibhutayA vizvasya vizrAntaye / santyadyApi cirantanAntikacarAHsantaH kiyanto'pyamI // 33 / / For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohakI mahimA 23 artha-cirakAlavartI baDe muni tinike ziSya unake mArga viSai pravartate aisai keI satpuruSa aba bhI pratyakSa pAIe haiN| kaise haiM satpuruSa-Apa mohako kulAcalavat pRthvIkA bhartA hai| jaise kulAcala parvata pRthvI kauM dhArai hai ara pRthvIviSai mohakari' rahita, taisai santa puruSa hitavirSe lagAI pRthvIsthita jIvanikoM pokhai hai ara tina jIvaniviSai moha kari rahita hai / bahuri kaise haiM--samudravat ratnanike nidhi haiM, ara nAhIM hai dhanakI vAMchA jinakai aise bhI haiN| jaisaiM samudra motI Adi ratnanikI khAni hai ara dhanakI vAMchA kari rahita hai taisai santa puruSa samyagdarzana Adi ratnanikI khAni haiM ara dhanAdikakI vAMchAkari rahita hai / bahuri kaisai haiM ? AkAzavat kinihU kari sparzita nAhIM haiN| ara vibhutA jo parama mahaMtatAkari sarva jagatakI vizrAMtikai athi hoi rahai haiM / jaisai AkAza koI padArthanikari lipta nAhI, akhaMDapanAkari sarva jagatakA rahanekA sthAna hai, taisai santa puruSa koI para bhAvani kari lipta nAhIM, ara mahaMtapanAkari sarva jagatakA duHkha dUri karanekA ThikAnA hai / aisai keI satpuruSa aba bhI pAIe haiN| bhAvArtha-jisa kAlaviSai isa graMthakI racanA bhaI hai tisa kAlaviSai yathArtha muni dharmake dhAraka keI jIva rahi gae ara zithilAcArI bahuta bhe| tahA~ kAhU ne aisI tarka karI jo munidharma bahuta kaThina hai tAkA AcaraNakI cauthe kAlaviSai bhaI bAteM hI sunie haiM / paraMtu koI AcaranevAlA tau dIsatA naaNhiiN| tAkau kahai hai:-aba bhI koI koI mani dharmakA dhAraka pratyakSa pAIe hai| tUM dharma kA abhAva kari apanA zithilAcArako puSTa kAhaiko karai hai| koI kSetra kAla viSai dharmAtmA thore hoMhi vA na hoMi tau dharmakA' svarUpa to yathAvat hI mAnanA yogya hai| ___ AgeM ina saMtanikari AcarayA jo mAraga tisatai judA ju yaha loka so saMsArakI sthiti ko na dekhatA saMtA kahA karai hai, so kahai hai: zikhariNI chaMda pitA putraM putraH pitaramabhisaMdhAya bahudhA / vimohAdIhete sukhalavamavAptu nRpapadam / / aho mugdho loko mRtijnndNssttraantrgto| . na pazyatyazrAntaM tanumapaharantaM yamamamum // 34 // 1. mohakara ja0 pU0 33-5. 2. thore hoi to dharmakA ja0 u0 33-7. For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana . artha-pitA to putrakauM ara putra pitA kauM bahuta prakAra Thiga kari mohateM sukhakA hai aMza jAmaiM aisA rAjapada pAvanaiko vAMche hai| aho bar3A Azcarya hai mUrakha loga maraNa janmarUpa DAr3hakai madhya prApta bhayA niraMtara zarIrakoM haratA jo yahu yama tAkauM nAhIM avalokai hai| ___ bhAvArtha-jaise koI siMhakI DADhaviSai AyA pazu so apanA zarIrakauM cAbatA jo siMha tAko tau vicArai' nAhIM, ara krIr3A karanekA upAya karai / tahA~ bar3A Azcarya ho hai| taisai janma maraNa dazA hai so yamakI DAr3a hai| tAkai bIca kAlaviSai prApta bhayA yaha loka so apanA Ayukau haratA jo kAla tAkA tau vicAra hI karai nAhIM ara rAjyAdika pada lenaikA nAnAM upAya karai hai so yaha bar3A Azcarya hai| aisA mUrkhapanAko chor3i yamakA citavani rAkhi viSayavAMchA karanI yogya nAhIM hai| - Age viSayaniviSai mohita jo jIva tAMkai putrakA mAranAM Adi akAryakI.pravRtti ho hai tAviSai kAraNa kahA hai so kahai haiM: andhAdayaM mahAnandho viSayAndhIkRtekSaNaH / cakSuSA'ndho na jAnAti viSayAndho na kenacit / / 35 // _ artha-viSayani kari andha kiyA hai-samyagjJAnarUpI netra jAkA aisA yaha jIva hai so andha taiM bhI mahAaMdha hai| ihA~ hetu kahai haiM / aMdha hai so to netranihI kari nAhIM jAnai hai ara viSayakari aMdha hai so kAhUkari bhI na jAne haiN| bhAvArtha-aMdhapuruSakauM tau netranihI kari nAhIM sUjhai hai| mana kari bicAranA, kAnAM kari sunanA ityAdi jJAnatau vAkai pAIe hai| bahuri jo viSayavAsanAkari aMdha bhayA hai tAkai kAha dvArai jJAna na hoi sake hai| viSayaniviSai duHkha hotA netrani kari dIsai, manakari vicArai, bhAsai, sIkha de vAlA sunAvai ityAdi jJAna ho ke kArana banaiM paraMtu viSaya vAsanAkari aisA aMdha hoi kAhUko ginai naahiiN| tA" aMdha honA niSiddha hai| tisata bhI viSayanikari aMdha hono ati niSiddha jAnanA / ___ Age kahai haiM kiMcit viSaya kI vAMchA kari tinikai athi terI pravRtti hai so yaha vAMchA tau saba hI prANInikai hai paraMtu yA vAMchA kari kaunakai manavAMchita padArthakI siddhi bhaI ? kAhUkai hI na bhaI / 1. tAkA to te vicAra hI karai nAhIM mu0 34-13. ...2. kAhU kari na jAnai ja0 u.0 35-3. . For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzA rUpI gaDDhekA anta nahIM 25 AzAgataH pratiprANi yasmin vizvamaNapamam / kasya kiM kiyadAyAti vRthA vo viSayaSitA // 36 // artha-aho prAMNI ! yaha AzArUpa auMDA khADA saba hI prANInake hai| jAviSai samasta trailokyakI vibhUti aNU samAna sUkSma hai / jo trailokyakI vibhUti eka prANIke Aya parai tau hUM tRSNA na bhaajai| kaunakai kahA kaitAyaka Avai / tAteM terai viSayakI vAMchA vRthA hai| ___ bhAvArtha-trailokya viSaM vibhUti tau alpa ara eka-eka jIvake AzA rUpa garta kahiye A khAr3A agAdha jAviSai trailokyakI vibhUti aNU samAna hai so eka hU jIvakA khADA kaise pUrNa hoya / tAMte tere viSayakI abhilASA vRthA hai| __ AgeM kahai haiM ki yAhIteM viSaya sukharphe chA~Di kari mahA puNyake upAjive nimitta muni pravatteM hai / yA viSayakai sukhakI pravRttikari bhava-bhavavirSe nave nave zarIra dharai haiN| tAMteM jai AtmA-kalyANavirSe pravINa haiM te vicAri Atma-kAryavirSe pravateM haiN| jo samasta prabhAva hai so puNyakA phala hai so hI dikhAvai hai| zArdUla vikrIDita chaMda AyuH zrIvapurAdikaM yadi bhavet puNyaM puropArjitaM syAt sarva na bhavenna tacca nitarAmAyAtite'pyAtmani / ityAryAH suvicArya kAryakuzalAH kArye'tra maMdodyamA drAgAgAmibhavArthameva satataM prItyA yatantetarAm // 37 / / artha-yA jIvake sura manuSyAdivi dIrghAyu, lakSmI, sundara zarIra jo hoya hai so pUrva janma puNya upArjive kari haiN| jAne puNya upAAhoya tAkai sarva hoy| ara jo puNya upALa na hoya to aneka udyama kheda karai toU sarvathA kacha hI na hoya / tAta kAryavirSa pravINa puruSa vicAri kari yA bhavake kAryaviSai to maMda udyamI haiM ara zIghra hI AgAmI bhavake arthi prIti setI niraMtara atyanta yatna krehaiN| bhAvArtha-pUrva bhavaviSai jAnai dayA, dIna, tapAdika kari vizeSa puNya upALa hoya tAhIkai dIrgha Ayu, sundara kAya, vibhUtyAdika hoya hai| ara 1. mokSamArgaprakAzaka pR0 56 For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana jAneM puNya na upALa so adhika udyama karai, ati kheda khinna hoi toU kachU hI na hoya, aisA vicAra vivekI puruSa yA bhava ke kArya viSai to maMda udyamI haiM ara zIghra hI para bhavakai sudhArave athi ati prIti kari vizeSa yatna karai haiN| - Age koU prazna kara hai ki yA bhavake sukhake sAdhaka je viSaya te pUrva . puNyake prasAda te Aya prApta bhaye, tini viSai kAhai ko maMda udyamI hoya, tAkA samAdhAna karai haiM : zArdUla vikrIDita chaMda kaH svAdo viSayeSvasau kaTuviSaprakhyeSvalaM duHkhinA yAnanveSTumiva tvayA'zucikRtaM yenAbhimAnAmRtam / AjJAtaM karaNairmanaH praNidhibhiH pittajvarAviSTavat kaSTaM rAgarasaH sudhIstvamapi san vytyaasitaasvaadnH||38|| artha-kar3ave viSa tulya je e viSaya tinaviSai kA svAda hai| tRSNAkari atyanta duHkhaukI nA~I ina viSayani kauM bhogave nimitta teM apanAM mahaMtatA rUpa amRta malIna kIyA so bar3A kaSTa hai / ara manake sevaka jo ye indriya tinikA AjJAkArI hoya viSayaniviSa prvaa| jaise pittajvarakA veThyA jo prANI tAhi vastunikA svAda viparIta bhAsai sa~sai tU subuddhi hai tauU viSayAbhilASI bhayA thakA rAga rasa kari viparIti svAdI bhyaa| bhAvArtha-jaise pittajvara vAre * vastunikA svAda viparIta bhAsai taise tU rAgajvarakari viparIta svAdI bhayA / kaDave viSa samAMna e viSaya tinivirSe kahA svAda hai ? parantu tohi svAdu sA bhAsyA ara ini hI ku~ manojJa jAni DhUDhata bhayA / viSayAbhilASakari mahA dukhI jo tU so apanA mahantatArUpa amRta azuci karatA bhayA / jo viSayAbhilASI hoya mahaMtatA sarvathA na rhe| ___ Agai kahai haiM ki viSayAsakta jo tU ara kAhU hI vastuviSa nAhIM nivA hai citta jAkA so tere bhakhivekI asAmarthatA teM kachU ubarayA, so ubarayA, bhAvaniteM tau tU sarva bhakSI hI bhayA / anivRttejagatsarva mukhAdavazinaSTi yat / tattasyAzaktito bhoktu vitanorbhAnusomavat / / 39 / / 1. je viSaya tRSNA kari atyanta mu0 38-3 2. malIna kIyA ara manake ja0 pU0 38-6 For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 ahaNaka pUrva hA pAragrahakA tyAga yogya hai artha-nivRttinai rahita jo tUM sarva jagatakI mAyA tAkai aMgIkAra karabe. kI hai abhilASA jAkai so bhAvaniteM tau teM kacha hI na choDyA / ara tere mukha taiM jo kachu bacyA so bhojanakI azakti" bacyA / jaise rAha ravi zazi kauM nigalatA hutA so nigala na sakyA tArauM bace / ____bhAvArtha-yaha jIva aisA viSayAsakta ara tRSNAtura hai jo sarva jagatakI vibhUti ara trailokyake piSaya yAhi prApti hoya toU tRSNA na miTai / parantu jo kachu ubarayo so bhogavekI asamarthatA" uvryaa| jaise rAhu ravi zazikoM bhakhi na sakyA tAteM ubarai / ___ Age kahai haiM ki daivayoga" karuNArUpa bhayA hai citta jAkA ara mokSa lakSmIkI abhilASA kari hiMsAkI nivRtti kauM icche hai aisA tUM, so tohi bAlyAvasthA hI teM sarvathA parigrahakA tyAga hI karanA, aisA dikhAvai hai : zArdUlavikrIDita chanda sAmrAjyaM kathamapyavApya sucirAt saMsArasAraM punaH tattyaktvaiva yadi kSitIzvaravarAH prAptAH zriyaM zAzvatIm / tvaM prAgeva parigrahAn parihara tyAjyAna gRhItvApi te / mA bhUbhau tikamodakavyatikaraM sapAya hAsyAspadam / / 40 // ____ artha he bhavya ! jaise agale bar3e bar3e rAjAnimeM koika puNyake udayakari cakravati padakA rAjya saMsAravirSa sAra so cirakAla bhogi kari zAzvatI nirvANa vibhUti tAhi prApta bhae / nirvANa padakA kAraNa parigrahakA tyAga hI hai| tArauM tU pahalI hI parigrahakA tyAgakari kumAra avasthA hI viSai muni pada dhari / bAla brahmacarya samAna aura vastu naahiiN| e parigraha tajibe yogya hI haiN| jini cakravattipada bhogyA tiniha tajyA, taba mukta bhe| tArauM je rAja nAhIM kareM, ara vivAha nAhIM karai tini samAna aura naahiiN| ara tere aisI abhilASA hai jo ini parigrahani kU gahi kari bahuri tarju so aisI kAmanAkari tU bheSadhArIke lADU-kIca nAMIsI kahavati karAya lokani hAsyA mati kraavai| bhAvArtha-eka bhautika bheSadhArI bhikSAkauM bhramatA hutA so kAhU naiM tAkai pAtra virSe lADU DArayA so lekari jAya thA, mAragamaiM paga AkhaTyA so lADU pAtrameM taiM malIna jAyagA~ jAya pddyaa| taba tA. lADU uThAya 1. lADU kosI mu0 40-9 For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana pAtramaiM ddaaryaa| taba kAhU. kahI taiM burA kiyA, aisI jAyagAMkA parayA lADU na lenAM / taba yaha kahatA bhayAH-tU cupa hoya rahu / maiM yaha lADU na bhakhoMgA / parantu AzramaviSai lejAya dhoya kari DAri dhuugaa| taba logani bahata hAsya karI ara kahI-tUM lADU na bhakhai ara dhoya kari DArai to malIna jAyagA~kA uThAya pAtramaiM kyoM DArai ? paDyA hI rahane de| so jaise lADUkai uThAyave kari bhautikakI hAsya bhaI taisaiM tU hU kahai hai jo maiM parigraha sampadA bhogi pIche tajUMgA so yaha mAyA malina jAyagAMke paDe lADU samAna hai| tohi aMgIkAra hI karanA yogya nAhIM / tajanI to hai hI to grahaNa hI kAhekU karai / jimi cakravartyAdi rAjAni rAja saMpadA bhogaI tinihUM tajI taba mukta bhaye, so tUM kumAra avasthA hI taiM taji, jyoM unahU teM utkRSTa hoi / jaise kahU eka puruSakai kIca lAgA thA so dhoyakari ujjvala bhayA / ara jo kIca lagAvai hI nAhIM so sarvotkRSTa hai| ara kIca lagAya kara dhoyA cAhai so hAsyakA sthAnaka hoya / ____ AgeM kahaiM haiM ki zAzvatI nirvANa vibhUti tAkai sAdhaka nigraMtha muni hI haiN| gRhasthAvasthAvirSe nirvANakA sAdhana na kari sakai, yahI dRDha kari dikhAvai hai zArdachanda sarva dharmamayaM kvacit kvacidapi prAyeNa pApAtmaka kvApyetad dvayavatkaroti caritaM prajJAdhanAnAmapi / tasmAdeSa tadandharajjuvalanaM snAnaM gajasyAthavA mattonmattaviceSTitaM na hi hito gehAzramaH sarvathA // 41 // artha-yaha gRhasthAzrama hai so sarvathA yA jIvakU kalyANakartA naahiiN| jaise matavAlA AdamI aneka unmatta ceSTA karai taise yaha gRhasthAzrama buddhivAna jIvanihaM ke aneka caritra karai hai| kabaha tau sAmAyika paDikanA posahasaMyukta upavAsAdikakari jIvakU kevala dharmamaI hI karai hai| ara kabahaka strI sevanAdikakari pApamayo karai hai| ara kabahaka pUjA prabhAvanA yAtrA caitya caityAlaya nirmApaNa ityAdi kAryanikari puNya pApa doUmayI karai hai / tAteM yaha gRhasthAzrama AMdhekA jevar3I baTanA, tA samAna hai, athavA gaja snAnavat hai, bAvarekI sI ceSTA hai / ___bhAvArtha-yaha gRhasthAzrama jIvakU hitakArI naahiiN| unmatta puruSakI ceSTA hai| kabahUM tau sarvathA dayArUpa sAmAyika posaha tinakari dharma hI For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 gRhasthAzramameM sukha nahIM upArje / kabahUka strIsevana zRMgArAdika kari pApa hI upArje / ara kabahUka pUjA, pratiSThA, yAtrA, caityAlaya nirmApaNa ityAdi kAryani kari vizeSa puNya alpa pApa upArjeM hai / tAtai yaha gRhasthAzrama tajibe hI yogya hai, kalyANakArI naahiiN| jaise AMdhA jevaDIkU valai so udhaDatI calI jAya, ara hAthI snAna karai sira pari dhari DAre, tAteM unmattaceSTA hai| __ Age kahai haiM ki zAzvatI mokSasaMpadA tisakA jo sAdhaka hoya so upakArI kahie / yaha gRhasthAzrama zivasampadAkA sAdhaka naahiiN| tAta yA virSe jIvakA hita naahiiN| yaha gahasthAvasthA ara yA viSai asi kahiye khaDgavRtti ara masi kahiye syAhI tA kari likhanIvRtti, ara kRSi kahiye khetI ara vANijya kahiye vyApAra so saba duHkha hI ke sAdhaka haiN| inameM sukhakA sAdhaka koU nAhIM aisA dRDha kari dikhAvai hai zArdUla vikrIDita chanda kRSTvoptvA nRpatInniSevya bahuzo bhrAntvA vane'mbhonidhau kiM kliznAsi sukhArthamatra suciraM hA kaSTamajJAnataH / tailaM tvaM sikatAsvayaM mRgayase' vAJchedviSAjjIvitu nanvAzAgrahanigrahAttava sukhaM na jJAtametat tvayA // 42 // artha he jIva ! tU yA gRhasthAzramaviSai sukhakai athi kahA kleza karai hai, yAmaiM sukha nAhIM / tUM halasUM dharatI joti bIja vAhai hai ara khaDga dhAraNakari rAjAnika sebai hai, ara lekhana vRttikari udyama karai hai, ara vANijyavRttikari vana ara samudra viSai bahuta bhaTakai hai / ajJAna" cirakAla e kaSTa karai hai so hAya hAya ! tUM bAlU retaviSai tela DhUDhe hai| ara viSak jIyA cAhai hai| aho prANI ! AzArUpa graha tAke nigrahateM hI tohi sukha hai, tRSNAkari sukha nAhIM / yaha taiM na jANyA tArauM ajANa huvA parizrama karai hai| ___ bhAvArtha-gRhasthAzramavirSe asi, masi, kRSi, vANijya e hI upAya so saba dukhadAI, inameM sukha naahiiN| khetIkA to pragaTa kheda nijari hI Avai hai| sadA kleza, kugrAmavAsa, kriyAkI hInatA, mAnabhaMga, svacakraparacakra Adi sapta ItikA bhaya / ara khaDgadhArI AjIvikAnimitta nRpakU sevai hai so nRpatisevA mahAkaSTakArI hai| jIvakAkai Arthi jIva hI de hai| ara vyApArI vyApArake Arthi samudranimaiM jahAja baiThe jAya haiM so kabahUka jahAja hI DUbi jAya hai / ara mahAgaMbhIra vananimaiM bhaTikai haiM / inakai dukha kahA~ lauM khaiN| nAnA prakArakI hAni-vRddhikari sadA vyAkula hI rahai haiM / 1. sikatAsu yanmRgayase mu0 42-1. For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana ara lekhanIdhara lekhA karate karate kheda-khinna hoya hai / alpa prayojanakai athi sadA parAdhIna hI rahai / ini upAyanimaiM tUM sukha cAhai hai so bAlU reta maiM tela herai hai / ara viSa" jIyA cAhai hai| yaha viparIta buddhi taji, AzArUpa khoTA graha terai anAdi tai lAgyA hai| yA kari taiM kabahU sukha na pAyA / aba yAke nigrahateM sukha hai soteM aba taka na jAnyA~ tArtaM bhava bhramaNa kiyaa| Age kahai haiM ki sukhakA upAya saMtoSa hI hai| Thaura Thaura graMthanimaiM AzAkA nigraha hI upadezyA hai so yaha na jAnate e prANI viparIta ceSTA kareM haiN| AzAhutAzanagrastavastUccaivaMzajAM janAH / hA kilaitya sukhacchAyAM duHkhadharmApanodinaH // 43 // AzArUpI agniteM jare, kanaka kAminI Adi vastunikauM nizcayasetI bhale jAni sUkhake athi ara tApakA nivArive athi Ayakari bAMsako chAyA grahai so vRthA hai, tAkari ghAmakA AtApa na mittai|| ___ bhAvArtha--bAMsakI chAyA tApahArI nAhIM, vighnakArI hai| bAMsa Apasi maiM ghasi jari uThai to baiThanihAro bhasma hoya jAya / ara bA~sakA gobhA nikasanI Avai to tatkAla zarIra bhidi jAya tyauM hI viSayakA sevanahArA yA bhava tau inake upArjana tathA sevana" athavA viyoga" mahA dukhI hoya hai| sadA tRSNA kari vyAkula bhayA khedarUpa hai| ara para bhava narakanigodakaM prApta hoya hai| e viSaya sarvathA sukhakArI naahiiN| saMsArI jIva viveka binA AzArUpa agnikari, jarayA kanaka, kAminI Adi vastunikA sukha kai athi anurAgI hoya hai so inimaiM raMcamAtra sukha naahiiN| e bhava-bhava dukhadAI haiM / yA saMsAra asAra virSe sukha kAhaikA ! yaha saMsArakI mAyA bA~sakI chAyA samAna hai, grahive yogya nAhI, tajive yogya hai| ___ Agai kahai haiM ki daivayoga" kAhUkai tucchamAtra sukha prApta bhayA so sthira nAhIM so yaha bAta dRSTAMtakari dRr3ha karai haiM: zArdUla vikrIDita chaMda khAte'bhyAsajalAzayA'jani zilA prArabdhanirvAhiNA bhUyo'bhedi rasAtalAvadhi tataH kRchAt sutucchaM kila / kSAraM vAyudagAttadapyupahataM pUti kRmizreNibhiH zuSkaM tacca pipAsato'sya sahasA kaSTaM vidhezceSTitam // 44 // For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthopArjanameM nyAyavRtti kitanI ? artha-nizcayasetI yA tRSAturakI tRSA pUrNa na hoya / udayAgati kaSTakArI hai| koU puruSa jalakI AzAkari nivA~Na khodanekA abhyAsa karatA bhayA so khodatai saMtai zila niksii| taba khodanahArA AraMbhake siddhi kariveka bahuri pAtAlaparyanta khodatA bhyaa| so bar3e kaSTatai tuccha jala nikassA soU kSAra ara durgaMdha kRminikI paMkti kari saMjukta, soU tatkAla sUkhi gyaa| tAtai yaha udyama kahA karai ? udayakI ceSTA prabala haiN| __ bhAvArtha-koU jANeM maiM upAyakari arthasiddhi karU~ so puNyake udayavinA upAyakI siddhi na hoya / soI kathana dRSTAnta kari dRr3ha karai haiM / kAhU eka tRSAtura puruSane jalakI AzAkari bhUmi khodanekA abhyAsa kiyA so khodatai zilA niksii| taba kheda khinna hoya ati auMDA pAtAla paryaMta khodyaa| tahA~ raMcamAtra jala nikasyA, soU khArA ara durgaMdha laTani kari bharayA sohU tatkAla sUkhi gayA / tAteM yAkA kiyA kahA hoya ? udayakI ceSTA balavAna hai| Agai koU kahai hai ki maiM nyAya vRttikari arthakA upArjana karUM ara saMpadAkI vRddhikari sukha bhogaU~ so aisI bAta kahai tAhi samajhAvai haiM : zuddhairdhanairvivardhante satAmapi na saMpadaH / nahi svacchAmbubhiH pUrNAH kadAcidApa sindhavaH / / 4 / / aho prANI ! nyAyake AcaraNakari upAA jo dhana tAhU kari uttama puruSani hU ke sukha saMpadA nAhIM baDhe hai| jaise nirmala jalakari kadAcit bhI samudra nAhI.pUrNa hovai hai| ___bhAvArtha- ayogya AcaraNa tau sarvathA tyAjya hI hai| ara yogya AcaraNakari upAA jo dhana tAhU kari vizeSa saMpadAkI vRddhi nAhIM / jaise kadAcit hU nirmala jalakari samudra nAhAM pUrNa hoya hai| tA" nyAyopArjita dhana hU kI tRSNA taji sarvathA niHparigrahI hohu| Agai kahai haiM aisI koU mAne hai ki jo kachUka saMpadAkI vRddhi hoi so hohu / tathApi yaha gRhasthapanA, dharma, sukha, jJAna ara sugati inikA sAdhana hai so yA bhA~ti mAneM tAkU~ samajhAvai haiM: sa dharmo yatra nAdharmastatsukhaM yatra nAsukham / tajjJAnaM yatra nAjJAnaM sA gatiryatra naagtiH||46|| artha-dharma soI hai jA virSe adharma nAhIM / ara sukha soI hai jA virSe M iniinveUMANIA For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 AtmAnuzAsana duHkha nAhIM / araM jJAna soI hai jo viSai ajJAna nAhIM / ara gati soI hai jahA~ taiM bahuri pAchA AvanA nAhIM / bhAvArthaM - jahA~ lezamAtra hU hiMsAdika pApa hai tahA~ dharma nAhIM, ara jahA~ saMklezarUpa duHkha hai tahA~ sukha nAhIM / ara jahAM saMdeharUpa ajJAna hai tahA~ jJAna nAhIM / ara jahA~ jAi kari bahuri pAchA Aie, janma-maraNa hoi, so gati nAhIM / Age koU AzaMkA kare hai - jo aise avinAzI sukhAdika to kaSTasAdhya haiM ara yaha dhanakA upArjana sukhasAdhya hai, tAtaiM yAhI viSai pravRtti kariye, so aisI AzaMkA karanahAre samajhAve haiM: vasaMtatilakA chaMda vArtAdibhirviSayalolavicArazUnyaM kliznAsi yanmuhurihArthaparigrahArtham / tacceSTitaM yadi sakRt paralokabuddhayA na prApyate nanu punarjananAdi duHkham ||47 || artha - he viSayake lolupI ! vicAra rahita ! tU jo asi, masi, kRSi, vANijyAdi udyamakari yA lokaviSai dhanake upArjive arthi bArambAra kleza karai hai so aisA upAya jo eka bAra paralokake artha karai tau bahuri janma-maraNAdi duHkha na pAvai / aho ! tU dhanakA sAdhana chor3i dharmakA sAdhana kari / bhAvArtha -- je viSayake lolupI haiM ara jinameM vicAra nAhIM te khetI Adi upAyanikari dhanake arthi bArambAra udyama karai haiM so zrIguru dayAla hoya bhavyajIvanika upadeza de haiM - aho ! jaisA tUM dhanake artha bArambAra kleza karai hai taisA jo eka bAra hU paralokakai arthi udyama kare to bahuri janma-maraNAdi duHkha na pAvai, bhava sAgara taiM tirai / Agai paralokake upAyaviSai dRr3hatA upajAyave arthi bAhya padArthaniviSai rAga-dveSa char3Ave hai: zArdUlavikrIDita chaMda saMkalpyedamaniSTamiSTamidamityajJAtayAthAtmyako bAhya vastuni kiM vRthaiva gamayasyAsajya kAlaM muhuH / antaH zAntimupaihi yAvadadayaprAptAntakaprasphura jjvAlA bhISaNajATharAnalamukhe bhasmIbhavenno bhavAn // 48 // For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzArUpI nadIko pAra karanekA upAya artha-he jIva ! tUM yathArtha vastukU nAhIM jAne hai / yaha iSTa, yaha aniSTa aisI kalpanAkari bAhyavastunivirSe bArambAra Asakta hoya kari kahA vRthA kAla gamAvai hai / aMtaHkaraNaviSai zAMta dazAkauM prApta hohu / jo laga udayakauM na prApta bhayA nirdai kAla tAkI daidIpyamAna jvAlAkari bhayAnaka jo tAkai mukha virSe bhasma nahIM hoya tA pahalI aMtaHkaraNavirSe rAga-dveSa kari tyAga kari parama zAMtadazAkU prApta hohu| bhAvArtha-je yathArtha vastukA svarUpa nAhIM jAne haiM te dhana strI rAjyAdika... bhale jAne haiM, ara duHkha dAridra, rogAdikakU burA jAnai hai| aisI iSTa-aniSTa kalpanAkari bAhya vastunivirSe Asakta hoya vRthA kAla gamAvai hai, so zrIguru bhavyajIvanika upadeza de hai| aho bhavya ! iha iSTa aniSTa kalpanA taji bAhya vastunibirSe bArambAra Asakta hoya kahA vRthA kAla gamAvai hai| jau laga tUM kAlake bhayAnaka uTharAgnivirSe bhasma na hoya tA pahalI rAgadveSakU taji antaHkaraNavirSe zAMta dazAkU prApta hohu / yaha iSTa aniSTa kalpanA mithyA hai| ___ Agai kahai haiM ki yaha AzArUpa nadI tohi bahAya kari bhavasamudra viSai DArai hai tArauM tA thakI tiribekA upAya kari, aisA dikhAvai haiM: zArdUlavikrIDita chanda AyAto'syatidUramaGga paravAnAzAsaritpreritaH, kiM nAvaiSi nanu tvameva nitarAmenAM tarItu kSamaH / svAtantryaM vraja yAsi tIramacirAnno ced durantAntaka grAhavyAptagabhIravaktraviSame madhye bhavAbdherbhaveH // 49 // ___ artha he mitra ! tU paravastukA abhilASI bhayA saMtA AzArUpa nadIkA prerayA anAdi kAlakA anaMta janma dharatA ati dUrateM AyA hai so tUM kahA na jAnai hai / yaha AzArUpa nadI aura kAha upAyakari na tirI jAya / yA AzArUpa nadIkU AtmajJAnakari tUM hI tirive samartha hai / tAteM aba zIghra hI svAdhInatAkaM prApta hohu / yA AzArUpa nadIkaM tiri, pailI tIra jAhI nAtara AzA nadIkA prerayA bhavasAgarakai madhya DUbegA / kaisA hai bhavasAgaraduHkhakari hai anta jAkA aisA jo kAlarUpa grAha tAkA kArayA jo gaMbhIra mukha tAkari ati bhayAnaka hai| 1. svAdhInatAkU tiri pailI pAra jAhu ja0 pU0 49-9. For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 - AtmAnuzAsana ... bhAvArtha-bhoga-tRSNArUpa AzA nadI tA maiM tUM anAdikAla taiM bahyA calyA Avai hai / so yAkai tiribeko AtmajJAna kari tUM hI samartha hai, aura upAya nAhIM / jJAna hI hU~ AzA miTai / tArtaM aba parAdhInatA taji zIghra hI svataMtra hohu / AzA nadIkai pAra jAhU, nAtara saMsAra samudrakai madhya DUbaigA yA saMsAra sAgarakai viSai kAlarUpa grAha atiprabala hai| sadA mukha phArai hI rahai hai / tAkA gaMbhIra mukha ativiSama hai / jagatakU nigalai hai / tAteM tU kAlate bacyA cAhai, bhavasAgarake madhya na parayA cAhai to AzArUpa nadIke pAra jaahu| - Agai kahai haiM ki viSayakI vAMchAkari vyAkula bhayA jo tU so ayogya hU kU~ bhogavai hai-.. .. . . zArdUla vikrIDita chanda AsvAdyAdha yadujjhitaM viSayibhirvyAvRttakautUhalaistadbhUyo'pyavikutsayannabhilaSasyaprAptapUrva yathA / janto! kiM tava zAntirasti na bhavAn yAvaddurAzAmimAmaMhaHsaMhativIravairipRtanAzrIvaijayantI haret // 50 // artha-yA saMsAravirSe naSTa bhayo hai kautUhala jinakai aise viSayI jIvanina~ bhogikari je padArtha chA~Dai tinakI tU bahuri abhilASA karai hai| aisA rAgI bhayA hai, jAniye ki maiM pUrvaM e na pAye, so ye to taiM hU ananta bAra bhogaye ara anaMta jIvani anaMtabAra bhogae, so toya inikI sage na Avai / parAI ucchiSTa tathA apanI ucchiSTa sUga AvaNI hai| ini viSayanikari tere tathA aura jIvanike kahAM zAMti hai, kaba haM naahiiN| jaulaga e durAzA, aparAdhake. samUharUpa prabala bairI tinakI senAkai vaijayaMtI kahiye jItikI dhvajA samAna jo AzA, tAhi tU na harai taulaga tere zAMti naahiiN| ____ bhAvArtha-zAMtikA mUla AzAkA parityAga hai| jaulaga aparAdharUpa bairInikI senAko dhvajA samAna yaha AzA tU na harai taulaga zAMti kahA~ ? zAMti kahA~ ? ara e bhoga vastuviSaya jIvani seya chA~DI ara taiha anaMta bAra seya seya chA~r3I so inikai sevana tohi sUga na aavai| tU to aisA rAgI bhayA sevai hai jAniye ki maiM pUrva na paaii| yaha jagatakI mAyA, jagatakI jUThi, ara terI jUThikA kahA sevana karai, yaha to ucita naahiiN| 1. sUga-glAni / For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmI puruSoMke prati __ Age kahai haiM ki tA AzAkU na tajatA~ thakA tUM aura kahA kiyA cAhai hai zArdUla vikrIDita chanda .. bhaktvA bhAvibhavAMzca bhogiviSamAn bhogAn bubhukSu zaM mRtvApi svayamastabhItikaruNaH' sarvajighAMsurmedhA / yadyat sAdhuvigarhitaM hatamatistasyaiva dhika kAmukaH kAmakrodhamahAgrahAhitamanAH kiM kiM na kuryAjjanaH // 51 // artha-kAre nAga samAna prANanike haranahAre e bhoga tinikai bhogavekI hai ati abhilASA jAkai aisA jo tU so honahAra bhava vigari apaMDita maraNamari kari saba sukha vRthA ghAtatA bhayA / kaisA hai tU, Apa avivekI, paralokake bhayatai rahita, nirdaya, kaThora pariNAmI, jo jo sAdhunikari niMdya vastu tAhIMkA abhilASI bhayA / dhikkAra kAmI puruSani kaiN| kAma, krodha, mahAgraha tinikai vazi hai mana jAkA so prANI kahA kahA na karai / saba hI akArya krai| ___ bhAvArtha-ye bhoga kAre nAga samAna viSake bhare tinasaiM tU ati abhilASAkari kugatikA baMdha kiyaa| paralokakA bhaya ara jIvanikI dayA na karI so vRthA apane vasa sukha pAte / dhikkAra hohu yA buddhikaM / jo jo vastu sAdhu nidI tAhIkA tU abhilASI bhayA / kAma, krodha, mahA bhayaMkara graha haiM, inikai vaMzIbhUta bhayA kahA kahA anartha na karai ? jIvahiMsA, asatya, corI, kuzIla baha Arambha, dhana, tRSNA ityAdi aneka pApa krai| anathake mUla e viSaya kaSAya hI haiN| - Agai kahai haiM ki jagatakI sthiti kSaNabhaMgura tAhi na dekha tAkai bhoganiviSai vAMchA hoya hai zArdUla vikrIDita chanda bhvI yasyAjani yaH sa eva divaso hyastasya saMpadyate sthairya nAma na kasyacijjagadidaM kaalaanilonmuulitm| . bhrAtAntimapAsya pazyasi tarAM pratyakSamaNona kiM yenAtraiva muhurmuhurbahutaraM baddhaspRho bhrAmyasi // 52 // .. artha he bhrAta ! tU bhrAMti taji, kahA A~khini kari pratyakSa na dekhe hai| yaha jagata kAlarUpa pavanakari nirbhUla karie hai / vA kAhUkai sthiratA 1. saMmRtyApi samastabhIti mu0 51-5. - For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana nAma mAtra hU naahiiN| jA divasakA prabhAta hoya hai so hI divasa ast| prApta hoya hai| tArauM tUM kauna kAraNa jagata virSe bArambAra AzA bAMdhi bhramai hai| ___ bhAvArtha-iha saMsArakA caritra kSaNabhaMgura hai / jo paryAya dharai so nAzakauM prApta hoya hai| jaise divasake ArambhavirSe prabhAta hoya ara vahI divasa saMdhyA samai asta hoya / yaha jagata kAlarUpa pracaMDa pavanakari caMcala hai / bAla, vRddha saba hI yaha jAnai haiM / tohi kahA na sUjhai hai / tUM yA saMsAra asAravirSe AzA bA~dhi kaahai| bhramaNa karai hai ? bhrAMti taji kari vastukA svarUpa yathArtha kyoM na jAnai ? vinazvara vastuvirSe kahA vAMchA karai ? - Agai kahai hai ki yA prakAra jagatake svarUpaGa kSaNa bhaMgura na vicAratA jo tUM so ta caturgati saMsAravirSe aneka prakAra duHkha bhogaye zArdUla vikrIDita chanda saMsAre narakAdiSu smRtipathepyudvegakAriNyalaM duHkhAni pratisevitAni bhavatA tAnyevamevAsatAm / tattAvatsmara sasmarasmitazitApAGgarainaGgAyudhai rvAmAnAM himadagdhamugdhataruvayatprAptavAn nirdhanaH / / 53 / / artha he jIva ? taiM yA saMsAravirSe narakAdika yonimeM atyanta duHkha bhogaye ! jinike smaraNa kiye vyAkulatA upajai / so una duHkhanikI bAta to dUri hI rahau, yA nara bhava hI virSe nirdhanatAkA dharanahArA tUM nAnA prakArake bhoganikA abhilASI kAmakari pUrNa je strI tinikA maMda hAsya ara kAmake bANa tinike tIkSNa kaTAkSa tinikari bedhyA saMtA dAheke mAre bAla vRkSakI sI dazA kauM prApta bhaya; so e duHkha hI citAri / ___ bhAvArtha-tU anAdi kAlakA avivekI hai so kSaNa-bhaMgura jagata kI mAyA sU anurAgakari saMsAravirSe naraka nigodAdika maiM aneka duHkhanikA bhoganinahArA tUM bhayA / so una duHkhanikI bAtato dUri hI rahau jinakA citavana hI kiye atyanta kleza upajai / ara ye narabhava ati durlabha pAyA tAha maiM viSaya tRSNAkari sukhakA leza na pAyA / kAmake tIkSNa bANa je madonmatta strInikI kaTAkSa tinikari pIDyA, dAIke jhulase Ugate vRkSakI sI dazAko prApta bhayA / so iha citAri jagatakI vAMchArauM nivRtta hohu / jagatakI vAMchA mRgatRSNAvat hai| jaise koU mRga vanavi tRSAtura bhADalI For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArI prANiyoM kI avasthA koM jala jAni doDyA, so jala na dekhi kheda prApta bhayA / taisaiM tU viSaya tRSNAkari pIr3ita kanaka, kAminI Adi vastunika sukhake kAraNa jAni vRthA abhilASI bhyaa| tahA~ lezamAtra hU sukha naahiiN| kAhai taiM, jo e padArtha duHkha hI ke kAraNa haiM / kAhUrphe tau kichU hI na mile tA kari kheda khinna rhai| ara kadAcit kAhaka kachuika milai to manovAMchita na milai tA kari vyAkula rahai / ' ara kadAcit koU manakI cAhI hU vastu mili jAya to thira naahiiN| tArauM sadA tRSAtura hI rahai / ara ye indriya pA~cUM hI jIvanikU duHkhadAI haiM / jini ati anurAgakari eka eka hU indriyakA viSaya seyA te tRpti ha na bhaye, kleza ara nAza / prApta bhye| hAthI tau sparza indriyake anurAga kari kAgada kI hathaNIkU~ sAkSAt jA~Ni tAkaiM nikaTi AyA so khAr3e maiM paDyA, so parAdhIna hoya nAnA duHkha bhogavatA bhayA / ara rasanA indriyake abhilASakari mIna dhIvarake jAlameM paDyA so prANa hI teM gayA / ara nAsikA indriyake vazi hoya bhramara kamalakI vAsateM tapta na bhayA so sUryAsta samayamaiM kamala mudrita bhayA tAmaiM yaha ruki maraNake prApta bhyaa| ara netra indriyake viSayateM Asakta hoya pataMga dIpakakI zikhAkU manojJa jAni paDyA so bhasma hoya gyaa| karaNa indriyakI cAhitaiM hiraNa rAgakA anurAgI hoya zikArIke bANate prANa tajatA bhyaa| yA bhA~ti eka eka indriyakai viSaya sevana" yA dazA kU prApta bhe| ara je pA~cUM hI iMdrInikai viSaya seve so bhavasamudra maiM duHkha pAvai hI pAvai / tAteM tU viSayAbhilASa taji, sukhakA kAraNa vItarAga bhaav| aMgIkAra kri| ___ Age kahai hai ki saMsAravirSe paribhramaNa karatA aise caritra Apakai pratyakSa dekhatA tUM kyoM na vairAgya 1 hai prApta hoya - zArdUla chaMda utpanno'syasidoSadhAtumalavadde ho'si kopAdivAn sAdhinyAdhirasi prahINacarito'syasyAtmano vazcakaH / mRtyuvyAttamukhAntaro'si jarasA grAsyo'si janmin ! vRthA ki matto'syasi kiM hitArirahite kiM vAsi baddhaspRhaH // 54 // ___ artha he anaMta janmake dharaNahAre ! ajJAnI jIva ! tU yA saMsAravirSe aneka jonimaiM upajyA mahA doSarUpa dhAtu ara mala tinikari yukta hai deha terA, ara krodha, mAna, mAyA, lobhakA dhAraka tUM manakI ciMtA ara tanakI 1. nila tA kari vyAkula rahaiM ja0 u0 53-6 For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 .... AtmAnuzAsana . vyAdhi tini kari pIr3ita hai| hIna AcAra je abhakSya bhakSaNa ayogya AcaraNa tinikari durAcArI hai| ApakA ThiganahArA hai / tUM janma maraNake mukha meM paDyA hai, jarAkari grasita hai / vRthA umatta hoya rahyA hai| kahA AtmakalyANakA zatru hai akalyANa virSe bA~dhI hai vAMchA taiN| bhAvArtha-saMsAravirSe zarIrakA grahaNakari jIva janma dharai hai| so saMsArakA mUla kAraNa kubuddhi, ajJAnI jIvanikai anAdi teM hai| tArauM deha virSe Atmabuddhikari nave nave zarIra dharai hai so nArakIkA zarIra to mahA duHkharUpa aneka rogamaI hai / ara devanikA zarIra roga rahita hai, paraMtu manakI ciMtAkari mahA duHkharUpa hai| ara manuSya tiyaM canikA zarIra aneka roganikA nivAsa, tridoSarUpa sapta dhAtu maI mahA apavitra hai / tinimaiM manuSyakA zarIra mahA malina Adhi kahiye manakI vyathA, ara vyAdhi kahiye zarIrakI pIr3A, tini kari yukta mahA durAcArI, jIvanikA ghAtI, nirdaya pariNAmI, asatyavAdI, para dhanakA haraNahArA, para dArAkA ramaNahArA, paradArAkA ramaNahArA, bahu AraMbha parigrahI, para vighnasaMtoSI, aise deha kahA neha karai ? tUM krodha, mAna, mAyA, lobhake yoga" mahA avivekI apaNAM burA Apa karai hai| AtmaghAtI ApakU Apa Thigai hai| aneka janma maraNa kiye ara aba karaneMkU udyamI hai, jarA kari grasita hai tauU paralokakA bhaya nAhIM, so kahA unmatta bhayA hai| akalyANavirSe pravA so kahA ApakA bairI hI hai| aba gurukA upadeza mAni dehataiM neha taji viSaya kaSAyateM parAGa mukha hohu / anAcAra taji, AtmakalyANakari / baMdhake kAraNa rAgAdi pariNAma tinikA abhAva kari / Age kahai haiM ki AtmAke hitakArI nA~hI e viSaya tini virSe tUM anurAgI bhayA hai| paraMtu vAMchita viSayakI prApti binA kevala kleza hI bhogavai hai zArdUla vikrIDita chaMda ugragrISmakaThoradharmakiraNasphUrjadgabhastiprabhaiH saMtaptaH sakalendriyairayamaho saMvRddhavRSNo janaH / aprApyAbhimataM vivekavimukhaH pApaprayAsAkulastoyopAntadurantakardamagatakSINokSavat klizyate // 55 // artha-yaha prANI vivekatai parAGa mukha, ina saba indriyanikari taptAyamAna bhayA / bar3hI hai tRSNA jAkai so manavAMchita vastunikU na pAyakari For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohAgni kI atizayatA aneka pAparUpa upAyakari vyAkula hoya hai, jaiseM jalake samIpa viSama jo kIca tA virSaM pha~syA durbala, bUr3hA baladha kaSTa bhogavai hai| kaise hai e iMdriya, ugra jo grISma Rtu tA virSe tIvra jo sUrya tAkI taptAyamAna je kiraNa tini samAna AtapakArI hai| ___ bhAvArtha-jaisI tRSNAkI bar3hAvanahArI grISmake sUryako prajjvalita kiraNa taisI prajjvalita e iMdriya tinikari bar3hI hai tRSNA jAkai aisA yaha avivekI prANI so manabAMchita vastuniH na pAya vyAkula hoya hai| jaise bUr3hA, durbala baladha tRSAtura jalakai athi sarovarAdike tIra gayA so jala taka tau na pahuMcyA ara bIci hI kIcamaiM pha~syA kleza bhaugave hai taisai viSaya ke arthi udyama kari manavAMchita viSayani. na pAya klezarUpa hoya hai / viSayatRSNA mahAklezakArI hai / yaha tRSNA jJAnAmRta hI taiM upsmaiN| __ Agai koU prazna karai hai ki jinaka manavAMchita viSayanikI prApti nAhIM te tau kleSa bhogate kahe so pramANa, paraMtu je iMdra cakravartyAdika tinakai to viSaya pUrNa haiM so klezanikI zAMtatA hoygii| yA bhA~ti prazna karai haiM tAhi samajhAvai haiN| anuSTapchaMda labdhendhanojvalatyagniH prazAmyati nirandhanaH jvalatyubhayathApyuccairaho mohAgnirutkaTaH / / 56 / / artha-aho bhavya jIva ho ! agni hai so iMdhanake yoga" prajjvalita hoya hai, ara iMdhanake viyoga" bujhi jAya hai / ara yaha moharUpa agni atiprabala hai / parigraharUpI iMdhanake yogarauM tRSNArUpa hoya hai / ara parigrahakI aprAptiteM vyAkulatArUpa hoi prajvala hai| yaha doU prakAra prajvalita hai / tAtai mohAgni samAna aura agni naahiiN| bhAvArtha-aura agni to iMdhanake yogatai prajjvalita hoya aura IMdhanake viyoga" bujhi jAya / ara yaha mohAgni parigrahakai bar3hate to tRSNArUpa hoya ara parigrahake ghaTate vyAkulatArUpa hoya / jaba asAtAke yoga" kacha na milai taba dukhI hoya / ara sAtAke yoga" kachU milai taba tRSNA bar3hatI jAya sau sUhajAra, hajArasaM lAkha yA bhA~ti adhika bar3hatI jAya, saMtoSa binA sukha nAhIM / tAtai doU prakAra mohAgni dAhaka hI hai| koI vivekI jIva zAMtabhAvarUpa jalakara yAhi upasamAvai taba sukhI hoya / ___Agai kahai haiM ki viSaya sukhake sAdhaka je strI Adi padArtha tinivirSe pravRti prANInikai mohake mAhAtmyateM hai so mohakU nidrArUpa varNana karai haiM For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ AtmAnuzAsana - zArdUla vikrIDita chanda - kiM marmANyabhinanna bhIkarataro duSkarmagarmudgaNaH kiM duHkhajvalanAvalIvilasitai leDhi dehazciram / kiM garjadhamatUrabhairavaravAnnAkarNayannirNayaM yenAyaM na jahAti mohavihitAM nidrAmabhadrAM janaH // 57 // ___ artha-kahA pApa karmarUpa mundara yA jIvake marama... bhedatA saMtA atyaMta bhayakArI nAhIM? sarvathA bhayakArI hI hai athavA kahA duHkharUpa agnikI paMktike prajvalita honekari yA deha nAhIM jarai hai ? apitu jarai hai / ara kahA gAjatA jo yama tAkai vAditranike bhayaMkara zabda yaha nAhIM sunai hai ? sadA hI sunai hai| kauna kAraNa yaha bhauMdUjana akalyANarUpa jo mohajanita nidrA tAhi nA~hI tajai hai ? ___ bhAvArtha-jo mahA nidrAke vazi hoya soU ete kAraNa pAya jAgrata hoya haiM jo koU mudgarakI coTa maramakI Thaura de to nidrA jAtI rahe athavA agnikA Atapa dehakU lAgai to nidrA jAtI rahe / tathA vAditranike nAda sunai tau nidrA jAtI rhai| so ye avivekI jana pApakarmake udayarUpa madgaranikari maramakI Thaura mAriye hai ara dukharUpa agnikari yAkA deha jarai hai ara Aji yaha mUvA, Aji yaha mUvA e zabda yamake vAditranike nAda soU niraMtara sunai hai, toU yaha akalyANakAriNI mohanidrA nAhIM tajai so bar3A aciraja hai| ___ Agai kahai haiM ki mohajanita nidrAke vaza" yaha jIva duHkharUpa asAra saMsAravirSe rati karai hai zArdUla vikrIDita chanda tAdAtmyaM tanubhiH sadAnubhavanaM pAkasya duSkarmaNo vyApAraH samayaM prati prakRtibhirgADhaM svayaM bandhanam / nidrA vizramaNaM mRteH pratibhayaM zazvanmRtizca dhravaM janmin ! janmani te tathApi ramase tatraiva citraM mahat // 58 // artha he janmamaraNake dharanahAre saMsArI jIva ! tere yA saMsAravirSe nizcaya setI ete duHkha haiM tauha saMsAra hI viSai anurAga karai hai so yaha bar3A aciraja hai| kauna kauna duHkha haiM sau citAri / prathama to mahA klezakA kAraNa terA zarIra tAsU terA sambandha hai| sadA dehasU dehAMtara gamana karai For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrarUpI kArAgAra hai, ara pApa karmake phala duHkha sadA bhogavai hai| ara samaya samaya karmakI prakRtinikari Apa gAr3hA ba~dhe haiM, yahI vyApAra hai| ara nidrAvirSe vizrAma karai hai ara kAlauM Darai hai ara nizcaya setI niraMtara marai hai| - bhAvArtha-jagatakI aisI rIti hai-jo duHkhakA sthAnaka hoya tahA~ koU na ramai / so yaha saMsAra sAgara mahAduHkhakA nivAsa tAvirSe tUM ramai hai, so yaha zarIrakA dhAraNa soI duHkha / sabamaiM utkRSTa manuSyakA zarIra jAkari mukti hoya, tAhUkI yaha dshaa| prathama tau pitAkA vIrya ara mAtAkA rudhira yA kI utpatti / ara garbhavAsa mAha azuci tAmaiM nivAsa, adhomukha rahanA ara garbhakI atiuSmA sahanA ityAdi nAnA prakArake duHkha / ara garabhateM nikasa" mahA duHkha / bahuri bAla avasthAmaiM ati ajJAna dazA so kachu sudhi hI naahiiN| ara jobana avasthAmaiM kAma, krodha, lobha, mAna, mAyA, mohAdi aneka vikAra tinikari sadA vyAkula ara vRddha avasthAvirSe atizithilatA ara devanikA zarIra pAyA tAmaiM mana kI ativithA, bar3I Rddhike dhArI devani dekhi aap| nyUna gini dukhI hoya, ara ApanI devAMganAnikU tathA aura devanikU marate dekhi dukhI hoya, ara apanA maranA Avai taba to ati hI dukhI hoya / ara tiryaMca gatike aneka duHkha soM vidyamAna dekhie hI hai| ara nArakInike duHkhakI kahA bAta ? vai tau duHkhamaI hI haiM / tini. chedana, bhedana, tADana, tApanAdi zarIrake duHkha ara manakU mahAkleza ara kSetrajanita zIta-uSNa, durgaMdhAdikakA duHkha, ara sakala roga tahA~ pAie / ara paraspara duHkha, ara tIje naraka laga asura kumAranikA duHkha so kahAM laga kahiye / zarIra duHkha hI kA nivAsa hai| pApakarmakA phala kleza sadA bhogavanA, ara samaya samaya karmakI prakRtini kari gADA baMdhanA, ara nidrAvirSe besudhi honA, Ayuke anta maranA, ete duHkhanimeM sukha mAnanA so bar3A aciraja hai / tAtai ini duHkhaniteM udAsa hoya sukhakA mUla ko jagata taiM udAsInatA soI aMgIkAra kari / ___ Age kahai haiM ki jA zarIra sU ekatA mAni anurAga karai hai so kaisA hai yaha dikhAvai haiM : zArdUlachanda asthisthUla tulAkalApaghaTitaM naddhaM zirAsnAyubhizcarmAcchAditamasrasAndrapizitairliptaM suguptaM khlaiH| karmArAtibhirAyurudghanigalAlagnaM zarIrAlayaM kArAgAramavaihi te hatamate prItiM vRthA mA kRthAH // 19 // For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana - artha he nirbuddhi ! yaha zarIrarUpa ghara terA bandIgRha samAna hai / yAsU vRthA prIti mati karai / kaisA hai zarIrarUpa bandIgRha, asthirUpa sthUla pASANa tinike samUhakari ghaDyA hai| ara nasA jAlarUpa bandhanakari beDyA hai / ara caramasauM AchAdyA hai| ara rudhira kara sajala jo mAMsa tA kari lipta hai| ara duSTa karmarUpa bairInikari racyA hai / ara Ayu karmarUpa gAr3hI bhArI ber3I tinikari yukta hai| ___ bhAvArtha-bandIgRha samAna aura duHkhakA kAraNa nAhIM / so bandIgRha tau sthUla pASANanike samUhakari ghaDie hai, ara zarIra hADanikari ghaDyA hai / ara bandIgRha bandhanakari beDhiye hai e nazA jAlakari beDhyA hai / ara vaha hU Upari sU AcchAdita hai, yaha carmakari AcchAdita hai, ara rudhira, sahita mAMsakari lIpyA hai| vaha duSTanikari racyA hai, yaha karmarUpa duSTa bairIni kari racyA hai| ara vaha baiDInikari yukta hai, yaha AyurUpa baiDinikari yukta hai / so aisA kauna kubuddhi hai jo bandIgRhata prIti karai ? tUM mahA nirbuddhi, jo zarIrarUpa bandIgRhata prIti karai hai so tohi yA prIti ucita naahiiN| ___ Age kahai haiM ki zarIra to bandIgRha samAna batAyA, ara aura hU vastu ghara-kuTumbAdi jinasU terI prIti hai so kaise haiM, yaha dikhAve haiM mAlinI chanda zaraNamazaraNaM vo bandhavo bandhamUlaM ciraparicitadArA dvAramApadgRhANAm / viparimazata putrAH zatravaH sarvametat tyajata bhajata dharma nirmalaM zarmakAmAH // 6 // ___artha-ghara terA zaraNarahita hai jahA~ tohi koU bacAvanahArA naahiiN| e bAMdhava bandhake mUla haiM / ara jAsUM terA ati paricaya hai aisI jo strI so ApadArUpa gharakA dvAra hai / ara e putra zatru haiM / e sarva parivAra duHkha hI kA kAraNa hai / aisA tU bicAri kari ini sabani * taji / jo sukhakA arthi hai to nirmala dharma kU~ bhaji / ____ bhAvArtha-yA saMsAra asAra virSe taiM sAra kahA jAnyA ? jini jini vastuni virSe tUM rAga karai hai so saba duHkhakA mUla hai / ghara to zaraNarahita hai, jahA~ koU rakSaka nAhIM, aneka upAdhikA mUla hai| ara e bAMdhava bandha hI ke kAraNa haiM / ihabhava parabhava duHkhadAI haiN| ara tU strI . nipaTa For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhana Adi sukhake kAraNa nahIM nija jAnai hai so vipatike gharakA dvAra hai| ara putra kU ati priya jAnai hai so terA bairI hai| janmaiM taba tau strIkA jobana harai, ara bAlaka hoya taba miSTa bhojana harai, ara samaratha hoya taba dhana hrai| tAtai putra samAna aura bairI naahiiN|' tAteM ina sabanikU taji / sukhakA arthI hai to eka nirmala . jina dharmakU bhji| ___ Agai kahai haiM, koU prazna karai hai:-ye gRhAdikatau hama * upakArI nAhIM, parantu dhana tau upakArI hoyagA, tAkA samAdhAna karai haiM zArdUlachanda tatkRtyaM kimihendhanairiva dhanairAzAgnisaMdhukSaNaiH, . saMbandhena kimaGga zazvadazubhaiH saMbandhibhirbandhubhiH / kiM mohAhimahAbilena sadRzA dehena gehena vA dehina yAhi sukhAya te samamamumA gAH pramAdaM mudhA // 61 // __ artha-he prANI ! tUM vRthA hI pramAdakU mati prApta hohu / yaha samabhAva tAhi sukhake athi prApta hohu / tere yA dhanakari kahA ? kaisA hai dhana ? AzArUpa agnike prajvalita karibekaM iMdhana samAna hai / ara he mitra ! tere nirantara pApake upArjana hAre e sambandhI ara bandhu tinike mamattvakari kahA ? ara mahAmoharUpa sarpake bila samAna ye deha tA kari kahA ? athavA ghara kari kahA ? tU sukhake arthi kevala samabhAva / prApta hohu / vRthA hI pramAdI hoya rAgAdika bhaavni| mata parinamai / bhAvArtha-yA jIvakU duHkhake kAraNa rAgAdika ara sukhakA kAraNa eka samabhAva, tAhIkai dRr3ha karibe. zrIguru bhavya jIvani / upadeza de haiN| he mitra ! tana, dhana, bhrAta, putra, parivAra, ghara ara saba sambandhI dukha hI ke kAraNa haiM, inameM sukha nAhIM / tUM sukhAbhilASI hai to pramAdI mati hohu / samabhAvakU bhaji / lAbha-alAbha, jIvana-maraNa, bairI-bandhu, rAva-raMka, saMpadA-ApadA saba sama jAni / 1. uppao harai kalattaM baDDhao lei baDDhabhAI / ____ atthaM harai samattho puttasamo verio Natthi / / 2. sukhe dukhe vairiNa bandhuvarge yoge viyAge bhavane gane vaa| nirAkRtAzeSasamatvabuddhaH samaM mano me'stutavApi nAtha / / sAmAyika pA0pa03 For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana - Agai yA samabhAvakai dRr3ha karibekai athiM rAjya lakSmIkU tyAjya kahai hc .. . zArdUlavikrIDita chanda AdAveva mahAbalairavicalaM paTTena baddhA svayaM rakSAdhyakSabhujAsipaJjaravRtA sAmantasaMrakSitA / lakSmIrdIpazikhopamA kSitimatAM hA pazyatAM nazyati prAyaHpAtitacAmarAnilahatevAnyatra kA'zA nRNAm // 62 // artha-hAya, hAya ! yaha rAjAnikI lakSmI dIpazikhAsamAna bAhulyatAkari caMcala' Dhurate je camara tinikI pavanakari mAna dekhateM dekhateM vilaya jAya hai| jo rAjyalakSmIkI hI yaha vArtA tau manuSyanikai aura lakSmIke rahanekI kahA AzA ? yA rAjyalakSmIkU caJcala jAni prathama hI balavanta puruSaniteM Apa paTTa bandhake misakari nizcala bAMdhI / ara rakSAke adhikArI sAmaMta tinakI khaDga sahita bhujA so hI bhayA vajrapaMjara tAkari bhalI bhAMti jAkI rakSA karI toU na rahai, dekhate dekhatai jAtI rhai| bhAvArtha-rAjyalakSmI dIpazikhA samAna aticaMcala hai| rakSA karate karateM tatkAla vinazi jAya hai| rakSAke athi balavanta puruSani paTTa bandhake misakari nizcala baaNdhii| ara khaGgake dhArI sAmanta tinikI bhujArUpa jo vajrapaMjara tAmaiM rAkhI toU na rhii| cakravartInikI lakSmI hI kSaNabhaMgura tau auranike rahanekI kahA AzA ? tAtaiM lakSmIkU vinAzIka jAni avinAzI vibhUtikA upAya yogya hai| uktaM ca svAmikAtikeyAnuprekSAviSai jA sAsayA Na lacchI cakkaharANaM pi puNNavattANaM / sA kiM vidhei raiM iyara jaNANaM apuNNANaM // 10 // ' artha--yaha lakSmI mahA punyAdhikArI cakravartyAdikanikai hI zAzvatI na rahai hai to auranike kaiseM rahai ? ____Age kahai haiM-jA zarIraviSai rAjya lakSmIkA paTTa bAMdhyA so yaha zarIra kaisA hai, ara yA virSe tU kaise duHkha bhogave hai ? _ anuSTupa chanda dIpto bhayAgravAtAridArUdaragakITavat / janmamRtyusamAzliSTe zarIre bata sIdasi / / 63 // 1. samAna caMcala ja0 u0 For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyoMkI dAsatA duHkhakA kAraNa 45 artha - jaiseM lAgI hai doU ora agni jAke aisI jo iraMDakI lakar3I tAke madhya prApta bhayA jo kITa so ati kheda - khinna hoya hai / taisai tA kITakI nAIM yA zaroraviSai tU kheda - khinna hoya hai / yaha zarIra janma-maraNakari vyApta hai / bhAvArtha -- iraNDakI lakar3Ikai doU ora agni lAge taba madhya Aya kITa kahAM jAya, ati kheda - khinna hoya mare / taiseM janma-maraNakari vyApta yaha zarIra tA viSai tU kITa kI nAIM ati kheda - khinna hoya jare hai / tAteM zarIrateM mamatva taji / jo bahuri zarIra na dharai / yA zarIra anurAga so hI nave zarIra dharivekA kAraNa hai / aisA jAni mahAmuni dehasU neha tajyA / Age kahai haiM ki vA zarIrake Azrita je indriya tinikaiM bazi hoya tUM kahA aneka prakArake kleza bhogave hai yaha zikSA de haizArdala chanda netrAdIzvaracoditaH sakaluSo rUpAdivizvAya kiM preSyaH sIdasi kutsitavyatikarairaMhAMsyalaM bRMhayan / nItvA tAni bhujiSyatAmakaluSo vizvaM visRjyAtmavAnAtmAnaM dhanu satsukhI dhutarajAH sadvRttibhinirvRtaH // 64 // artha - he jIva ! tU karmanike udayateM netrAdi indriyanikA prerayA ati vyAkula bhayA rUpAdi samasta viSayanike artha kahA khedakhinna hoya hai / ina indriyanikA kiMkara hI hoya rahyA hai / aneka khoTe AcaraNakari atyanta pApakU~ bar3hAvatA saMtA tina viSayakUM bhogakari tU anantA bhava dukhI bhayA / aba AkulatA taji jJAnI hoya samasta viSayanikA tyAgakari dhyAnAmRta AtmAkaM puSTa kari sukhI hohu / moharajakUM dhoya uttama vRtti kari nivRtti hohu / bhAvArtha--yaha AtmA karmanike udayakari zarIra kU dhAre hai ara zarIrake yogataiM indriyanike vazi hoya viSaya nikai arthi vyAkula hoya hai / ara aneka durAcArakari atyanta pApani baDhAve hai / viSayanika bhIgI kuyonimeM par3e hai / ara jo jJAnavAna malina bhAva taji AtmAkUM dhyAnAmRtakari puSTa kare hai so mahA sukhI hoya pApa-raja rahita uttama vRttikari nivRtti hoya hai / tAtaiM tU jJAnavAna hoya saMsAra taiM nivRtta hohU / Agai koU prazna karai hai-- jatInIkai nirdhanapaneM taiM kaise sukha kI prApti hoya tAkU~ kahaiM haiM / jagatake jIva nirdhana ara dhanavAna sarva hI dukhI haiM / yatI hI mahAsukhI haiM For Personal & Private Use Only 2 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana - anuSTup chanda arthino dhanamaprApya dhaninopyavitRptitaH / kaSTaM sarvepi sIdanti parameko muniH sukhI // 65 // - parAyattAt sukhAd daHkhaM svAyattaM kevalaM varam / ... anyathA sukhinAmAnaH kathamAsaMstapasvinaH // 66 // __ artha-jo nirdhana saba bAtanikai arthIte tau dhanabinA mahAduHkhI haiM / ara je dhanavaMta haiM teU tRpti binA tRSNAkari mahA dukhI haiN| jagatake saba hI jIva klezarUpa haiN| nizcayakari bicAriye to eka sukhI kahiye santoSI muni, teI mahA sukhI haiN| parAdhIna sukha taiM kevala svAdhIna duHkha hI zreSTha hai| yoM na hoya ara anyathA hoya to tapasvI hai muni te sukhI aisA nAma kaise pAvai ? ___ bhAvArtha-jagataviSai je jIva haiM te sarvadukhI hI haiN| je nirdhana haiM te to sarva sAmagrI rahita haiN| tAteM ApakaM dukhI mAne haiN| ara je dhanavAna haiM tinikai tRSNA baDhatI ara tRpti nAhIM so tRpti binA sukha kAhe kA? teU mahAdukhI haiM / zAstrameM sukhI nAma muni hI kA hai aurakA naahiiN| jagatakA saba sukha parAdhIna hai| so parAdhIna sukharauM svAdhIna duHkha hI zreSTha hai| parAdhInapane maiM sukha mAne hai so vRthA hai| ara jo parAdhInapanemaiM sukha hotA to mahA tapake karanahAre muni sukhI haiM aisA nAma kAhekaM pAvate / tAteM yaha to nizcaya bhayA-jinake AzA tehI duratrI ara jinake AzA nAhI te sukhI / ai saMsArI jIva saba hA AzA ke dAsa indriyanikai AdhInatAteM dukhI haiM ara muni AzAke tyAgI ara mana indriyanike jItanahAre tAtai sadA sukhI hI haiN| Agai kAvya doya kari munike guNanikI prazaMsA karai haiM __ zikhariNI chanda yadetatsvacchandaM viharaNamakArpaNyamazanaM sahAyaiH saMvAsaH zrutamupazamaikazramaphalam / mano mandaspandaM bahirapi cirAyAti vimRzan na jAne kasyeyaM pariNatirudArasya tapasaH / / 67 / / For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniyoMke guNoM kI prazaMsA hariNI chanda viratiratulA zAstre cintA tathA karuNA parA matirapi sadaikAntadhvAntaprapaJcavibhedanI anazanatapazcaryA cAnte yathoktavidhAnato 1 bhavati mahatAM nAlpasyedaM phalaM tapaso vidheH ||68|| artha- muninikI kahA mahimA khiye| jinake svAdhIna to vihAra hai adInatA rahita bhojana hai, ara muninike saMghameM' nivAsa hai / zAntabhAva hI haiM phala jAkA, manakA vega manda ho gayA so AtmavicAra hI meM lIna / cirakAla AtmavicAra karatA kabahUka bAhya kriyAviSai Ave hai / aisI munikI paramadazA bhaI so hama na jAneM yaha kaunase udAra tapakI paraNati haiN| atula vairAga, ara zAstrakA cintavana, sarvotkRSTa sarva jIvanakI dayA, ara ekAntavAda eka nayakA haThagrAha soI mahA andhakAra tAkai vistArakaM bhedanahArI sUrya kI kiraNa samAna hai buddhi jinakI, ara antakAla zAstrokta vidhikari anazana dhAri zarIra tajanA / e kriyA satpuruSanike alpa tapakI vidhikA phala nAhIM, mahA tapakA phala hai / bhAvArtha - saba hI jIva parAdhIna haiM, indriyanike vazi haiM / jo gamana hU kare to kAmanA arthi / ara sAdhunakA vihAra svAdhIna hai| jinake koU kAmanA nAhIM / muni kUM varSA Rtu binA eka sthAna na rhnaa| eka Thaura rahe lokanitaiM neha bddhe| so vairAgyabhAva kI vRddhike artha vihAra kare / ara dInatA rahita bhojana karai / jagatake jIvanikA bhojana dInatArUpa hai / je daridrI haiM tinikai to pragaTa hI dInatA dIkhe hai / gharamaiM tau sAmagrI nAhIM / para ghara taiM lyAye kAryaM sarai to milanA kaThina / ara je dhanavAna haiM te nAnA vastUni ke abhilASI so deza - kAlake yogateM kachU pUrNa hoya kachU na hoya tAteM dInatA sahita haiM / eka muni hI donatA rahita haiM, jinake lAbha alAbha, rasa- nIrasa saba samAna haiM / ara muni muniyU~ke saMgamameM rahanA, tA samAna koU utkRSTa nAhIM / lokanikai kusaMga hai / bar3A kusaMga to strIkI saMgati hai, jAkari kAma-krodhAdika upaje hai / ara sAdhunikI saMgatitaiM kAma-krodhAdi vilAya jA~ya / ara loganike aura abhyAsa lagi rahe haiM, sAdhuni kai zrutakA hI abhyAsa hai / ara zAstra ke abhyAsakA phala parama 1. saMgama maiM ja0 da0 pU0 67-68-4 47 For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ... AtmAnuzAsana zAnta bhAva so hI jinakai pragaTa bhayA hai aura mUr3ha loga zAstra hU ke abhyAsakari madonmatta hoya haiN| so yaha bar3A doSa hai / munike manakA vega manda hoya gayA hai, lokanikA mana mahA caMcala sadA bAhya vastuni hI virSe bhaTakai hai| munikA mana AtmavicAra virSe lagi rahyA hai, kabahuka bAhya zabha kriyAviSai ha Avai hai, azubha kriyAkA nAma nAhIM / yaha dazA muniyoMkI bhaI, so maiM na jAnaM kaunase utkRSTa tapakA phala hai| jinake atula vairAgya saMsAra, zarIra, bhogatai ati udAsa / jagata ke jIva saba hI rAgI haiM jinake rAga dveSa kA tIvra udaya hai| ara avrata samyagdRSTi anantAnubandhIke abhAva taiM yadyapi mithyAdRSTini sauM rAgI nAhIM tathApi apratyAkhyAnake udayatai rAgI haiN| ara aNuvratI zrAvaka yadyapi apratyAkhyAnake abhAvateM avrata samyagdRSTini taiM adhika haiM tathApi pratyAkhyAnake udayateM alpa rAgI haiM / ara munike pratyAkhyAnakA hU abhAva bhayA, tAtai viSayAnurAga to sarvathA miTyA, saMjvalanake udayateM kachU ika dharmAnurAga rahyA hai so cha7 guNasthAna hai / Agai Uparile guNasthAnani virSe vItarAgabhAva hI kI vRddhi hai / tAtaiM munikai atula vairAgya hI kahiye / dharmAnurAga hai so vItarAga bhAva hI kA kAraNa hai / bahuri munike chaThe guNasthAna zAstrakA cintavana hai| Uparale guNasthAnavirSe AtmadhyAna hI hai| zAstrakA jJAna muniyoMkA sA aurani ke naahiiN| ajJAnI jIva tau vikathA hI virSe Asakta haiM, zAstrakA anurAga nAhIM / ara samyagdRSTI avratI tathA aNuvratI zrAvaka yadyapi jinasUtrake abhyAsI haiM, tathApi parigrahake yoga" alpazrutI hI haiM, bahuzruto naahiiN| zAstrake pAragAmI bahuzruta muni hI haiN| ara jIvadayA munikI sI auranike naahiiN| ara ajJAnI jIva to sadA nirdaI haiM / ara avrata samyagdRSTi bhAvanikari tau dayArUpa hI haiN| tathApi bahu Arambha parigrahake yoga taiM dayA nAhIM palai hai| ara aNuvratInikai alpArambha alpaparigrahake yoga" alpa hiMsA hai| trasakI tau sarvathA hiMsA naahiiN| thAvara jIvanikI hiMsA hai| tAtai sarvathA hiMsA na kahiye / sarvathA ahiMsA muni hI ke hai / muni mahA dayAvAna haiN| ara muninikI buddhi sadA ekAntavAdarUpa andhakArake haranekU~ sUryakI prabhA samAna hai| auranikI buddhi aisI prakAzarUpa nAhIM / yadyapi samyagdRSTi zrAvakanikI buddhi ekAntavAdarUpa timira" rahita syAdvAda zraddhAna. pariNaI hai tathApi muninikI zikSAvRtya liye hai| syAdvAda vidyAke guru muni hI haiM / ara antakAla muniyoMke anazana tapakari zarIrakA tajanA hai| utkRSTa ArAdhanA muniyoM hI ke hai| aNuvratI zrAvakake madhya ArAdhanA hai| ara avrata samyagdRSTike jaghanya For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrakI rakSA kaThina 49 ArAdhanA hai / aura jagavAsI jIva ArAdhanA rahita virAdhaka hI haiM / yaha muniyoMkI alaukika vRtti kahI so alpa tapakI vidhikA phala nahIM, pUrNa tapakA phala hai / Age koU prazna kare hai ki tapa karateM kAyakleza hoya so ayukta hai / zarIra dharmakA sAdhana so yatna thakI rAkhanA, tAkA samAdhAna kare haiM : upAya koTidUrakSe svatastata ito'nyataH sarvataH patanaprAye kAye ko'yaM tavAgrahaH || 69 / / avazyaM nazvarairebhirAyuH kAyAdibhiryadi / zAzvataM padamAyAti mudhA''yAta mavehi te // 70 // artha - he prANI ! terA yA zarIravirSaM kauna Agraha hai jo maiM yAkI rakSA karU~ / yaha tau koTi upAyakari rAkhyA na rahai / sarvathA parive hI ka~ sanmukha hai, jaise DAbhakI aNIpara par3I osakI bUMda pariverUpa hI hai / Apa - thakI tathA anyathakI yA zarIrakI rakSA na hoya / ye Ayu kAyAdika avazya vinAzIka haiM / ara inake mamatva tajibekari jo avinAzI pada tere hAthi Ave to sahaja AyA jAni / bhAvArtha-Ayu hU vinazvara ara kAya hU vinazvara / utkRSTa Ayu devanArakInikI sAgara tetIsa so hU vinazvara, tau manuSya tiryaMcanike alpa Ayu kI kahA bAta ? ara devanikA niroga manohara zarIra so hU kAlakai bazi, tIrthaGkarAdi purANa puruSanikA zarIra soU vinAzIka to auranike zarIrakI kahA bAta ? tAtaiM yaha nizcaya bhayA, Ayuke anta bhae zarIra na rahe, ara Ayu pramANateM adhikI nAhIM / tAtai AyukA ara kAyakA mamatva taji apane avinAzIka svarUpakA dhyAna kara / kAyakU~ tapasaMyamameM lagAya Ayu dharma pUrNa karai to avinAzI padakA pAtra hoya / yA alpa Ayu ara caMcala kAyakai badalai zAzvatA pada mile to phUTI kor3I sATeM cintAmaNi ratna AyA gaNie / do zlokanikari Ayu kauM vinAzIka dikhAvaiM haiM - anuSTup chanda gantumucchvAsaniHzvAsairabhyasyatyeSa saMtatam / lokaH pRthagito vAJchatyAtmAnamajarAmaram ||71 4 For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana zikhariNIchanda galatyAyuH prAyaH prakaTitaghaTIyantrasalilaM khalaH kAyo'pyAyurgatimanupatatyeSa satatam / kimasyAnyairanyayamayamidaM jIvitamiha sthito bhrAntyA nAvi svamiva manute sthAsnumapadhIH // 72 / / artha-yaha Ayu jo hai so uzvAsanizvAsanikari nirantara gamana karanekA abhyAsa karai hai| ara e ajJAnI loka aisI Ayurte ApakauM ajara amara vAMche hai / bAhulyatAkari yaha Ayu pragaTa hI arahaTakI ghar3Ike jalakI nAIM china-china galai hai ara yaha kAya ha Ayukai lAra hI nirantara patana hoya hai| kAya hai so AyukI sahacarI kahiye lAra lagI hai / Ayu, kAya hI kI yaha bAta, to yA jIvake putra, kalatra, dhana, dhAnyAdi anya pardArthanikari kahA ? ve tau pragaTa hI jIvaneke mUla so doU hI kSaNabhaMgura haiN| buddhi rahita bahirAtmA yA lokameM tiSThato saMto bhrAMtikari' Apako thira mAnai hai / jaise nAvavidhaiM tiSThyA bhrAntikari ApakU thira mAne / ___bhAvArtha-nAvavirSe tiSThatA puruSa calyA jAya hai, parantu bhrAntikari Apa. cAlatA na jAnaiM taise mUDhabuddhikI svAsa-nisvAsa kari nirantara Ayu jAya hai ara Ayuke lAra kAya jIrNa hoya hai toU jAne hai maiM aisA hI rahauMgA / jIvake kAraNa Ayu kAya, so hI caMcala to jIvekI kahA AzA? jaise nivANakA nIra arahaTakI ghar3Ikari nirantara nikasai taisaiM svAsanisvAsakari AyukI thiti pUraNa hoya hai / ara kAya jIrNa hoya hai| Ayu pUrNa bhae kAya na rahe / tAtai Ayu kAya doUni. vinazvara jAni vivekI mamatva tjai| Ayu kAyahIsU mamatva tajyA taba aura je putra-kalatrAdi tinirau~ mamatva kaise kare ? vai to pragaTa hI bhinna haiN| ___ AgeM kahai haiM jauM lagi ustrAsalagi jIvanA, so usvAsa hI duHkharUpa hai to prANIni ku~ kahA sukha hoya ? __ anuSTapa chanda uccha vAsaH khedajanyatvAd duHkhameSo'tra jIvitam / tadvirAmo bhavenmRtyunRNAM bhaNa kutaH sukham // 73 // 1. bahirAtmA bhrAMti kari ja0 pU0 71,72-9 2. pUraNa hoya hai / Ayu pUrNa vahI ja0 u0 72-5 For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSakA kAraNa AtmajJAna 51 artha - yaha usvAsa khedakari upaje tAtaiM duHkha hI hai ara yAhIke hote jIvanA hai / bahuri usvAsake abhAvaviSai maranA hai / kaho ju prANInikai sukha kahA~ ho / bhAvArtha -- jahA~ kheda nAhIM so sukha, so usvAsa to kheda hI kari utpanna hai ara usvAsa hai tauM laga hI jIvanA / tAtaiM jIvemeM bhI sukha nAhIM / ara svAsa gayeM maranAM so maravemeM jIva hI nAhIM tau sukha kaunakai hoi / tAtaiM kaho ju jIvanike sukha kahA~teM hoya / yA zarIrakA sambandha to duHkha hI kA kAraNa hai / dehasa~ neha tajaiM vItarAga bhAvameM sukha hoya hai so hI aMgIkAra karanA / Age hai haiM ki janma maraNake madhya vartai e prANI tinikai tA kAla jIvanekA vizvAsa ? anuSTupachanda pracyutAnyadhaH / janmatAladru mAjjantuphalAni aprApya mRtyubhUbhAgamantare syuH kiyacciram || 74 // artha -- janmarUpa tAlakai vRkSateM jIvarUpa phala paDai so mRtyu bhUmihIkoM prApta hohi, antarAlameM thorA hI rahai bahuta na rahe / bhAvArtha-saMsArameM jIvanAM thorA / jaise vRkSata~ phala TUTe so pRthvIhI maiM parDe, bIcimeM kolaga rahe / taise janmeM so mare, AyumeM kaulaga rahaiM, thorA hI hai / tAtaiM dehAdika kSaNabhaMgura jAni AtmajJAnake prabhAvakari avinAzI padakA sAdhana yogya hai / Age hai haiM ki jaMtunikI rakSAkai arthi anAdi kAlateM vidhine yatana kiyA tauU rakSA na kari sakyA hiraNI chanda kSitijaladhibhiH saMkhyAtItairbahiH pavanaistribhiH parivRttamataH khenAdhastAt khalAsuranArakAn upari divijAn madhye kRtvA narAna vidhimantriNA patirapi nRNAM trAtA naiko hyalaMghyatamo'ntakaH ||75 / / artha - vidhirUpa maMtrInaiM manuSyanikI aneka upAyakari rakSA karI tauU na kari sakyA / bhItarisauM asaMkhyAta dvIpa samudrAnike koTameM inikaM rAkheM-- ara asaMkhyAta hI dvIpa - samudranikai bAhari tIna vAtavalAnikai koTakari For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 AtmAnuzAsana rakSA karI ara vA bAhira anaMtA alokAkAzakari veSTita kiye / ara je nArakI' duSTapariNAmI hute te adholokamaiM thApe / ara UrddhalokaviSe devanikU thApeM / madhyamaiM manuSyAnikoM rAkhe, toU manuSya maraNa na bace / tAteM yaha nizcaya bhayA ki manuSyani kau pati jo vidhAtA athavA cakravartI indra Adi koU rakSaka nAhIM, e kAla atyanta alaMghya hai / bhAvArtha - aneka upAya kariye toU kAlasU na baciye / manuSyanikoM hInabalI jAni vidhirUpa mantrIne aneka rakSAke upAya kiye| UparikI rakSA tau devanikari karI, ara adholokaviSai nArakI thApai ara tIna vAtavalAmikA vAralA koTa ara asaMkhyAta dvIpa - samudranikA tIsarA mAMhilA koTa ityAdi rakSAke upAya kiye, parantu rakSA na bhaI / kAla rokyA na jAya / kAla alaMghya hai / tAtaiM zarIrakI rakSAkauM taji dharmakI rakSA karanI / AtmA to avinasvara hai, parantu dehateM nehakari nave 2 deha dhAre hai,. . tAtaiM janmatA maratA kahie / nizcaya nayakari na janmai na marai / aisA apanA svarUpa jAni dehAdikateM neha tajie tau nave deha na dhariye / yaha hI mukti honekA upAya hai| Age hai haiM ki AyukI sthiti pUrNa hoteM kAla prANa levaikA udyama karai tAhi nivArivaikauM kauna samartha ? zikharaNI chanda avijJAtasthAno vyapagatatanuH pApamalinaH khalo rAhurbhAsvaddazazatakarAkrAntabhuvanam / sphurantaM bhAsvantaM kila gilati hA kaSTamaparaH pariprApte kAle vilasati vidhau ko hi balavAn // 76 // artha - hAya ! yaha bar3A kaSTa hai| nizcayasetI Ayukarmake pUrNa hoteM kAla Aya prApta hoya hai taba aisA aura kauna balavAna jo rakSA kare ? koI hI rakSA na kara sakai / jaise navagrahamaiM duSTa jo rAhu so grahaNakA samaya sahasrakiraNa jo sUrya apanI kiraNanikari udyota kiyA hai bhuvanaviSai padArthaM jAneM tAhi grahai hai, so koU TArive samartha nAhIM / jaise grahaNakA ausara pAya rAhu sUryakauM grasa hai taisai Ayuke antakA samaya pAya kAlarUpa rAhu jIvarUpa sUryakU grasa hai / sUrya to sahasrakiraNa hai ara jIva ananta 1. rakSA karI / ara je nArakI ja0 u0 75-6 2. nizcaya bhayA ki jIvanikA koU nAhIM ja0 u0 75-7 For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma-maraNa hI saMsAra hai jyoti prakAza hai / kaisA hai rAhu ara kaisA hai kAla nAhIM jAniye sthAna jAkA, so kAlakI tau prakaTa dazA saba hI jAne haiM ara rAhukA koU vAra nAhIM / tAteM loka yAhUkauM sthAna rahita kahe haiM / ara kAla to zarIra rahita hai hI ara rAhukUM bhI loka atanu kahai haiM / ara kAla lokanika sai hai so kAhUkU grasai so hI pApI / so kAlakU pApI kahai haiM / jo pApI so hI malIna tAtaiM kAlakA dRSTAnta diyA / / ara rAhukU pApagraha kahai haiM ara syAma hai bhAvArtha - SaT dravyanimaiM kAla dravya hai so to apanI amUrtta jaDa sattAkari virAjamAna hai, kAhUkA hartA nAhIM / parantu kAlakI vyavahAra : paryAya samaya, pala, ghaTikAdi haiM / so jAkI thiti jA samaiM pUrNa hoya tAhI samaya deha dehAntara gamana karai / yaha chala dekhi loka kahai haiM kAla mA haiM / Age kahai haiM ki kAla kahAkari kauna sthAnaviSai prANaniko hate hai vasantatilakA chanda utpAdya mohamadavihvalameva vizvaM vedhAH svayaM gataghRNaSThakavadyatheSTam / saMsAra bhI kara mahAgahanAntarAle 53 hantA nivArayitumatra hi kaH samarthaH ||77 || artha - vedhA kahie pUrvopArjita karma so yatheSTa ThagakI nAI nirdaI mohamada upajAya vizva jo trailokya tAkoM vihvalakari saMsArarUpa bhayAnaka vanaviha hai / tahAM tAhi kauna nivAribe samartha ? - bhAvArtha -- Thiga nirdaI ara mUDha lokanika amalakI vastu de mada upajAya vihvalakara gaMbhIra vanameM mAre hai / tyoM hI mahA nirdayI karmarUpa Thiga moha mahAmada upajAya samasta ajJAnI jIvanikU saMsAravanaviSai haNeM hai, kauna bacAya sakai ? kAlakA kAraNa karma hai| jinake karma hai te kAlavazi haiM / siddhanike~ karma nAhIM, tAtaiM kAlavazi nAhIM / Age kahai haiM ki koU deza koU kAlaviSai kAlataiM bacanekA upAya nAhIM / sarva deza, sarva kAlaviSai kAla grasai hai / kAlakA yatna karmanikA parihAra so hI kAlaparihAra kadA kathaM kutaH kasminnityatayaH khalo'ntakaH / prApnotyeva kimityAdhvaM yatadhvaM zreyase budhAH ||78|| For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AtmAnuzAsana . artha-paMDita jana je samyagdRSTi te Atma-kalyANake nimitta yatna karahu / kAla Aya prApta hoya taba yatna kiye na rhai| kauna samaya kauna prakAra kauna kSetravirSe kahAMta kAla Avai hai aisA vicAramaiM na Avai / duSTa kAla aNacItyA hI Avai, tAteM AtmadhyAnakari avinAzI honekA yatna karahu / bhAvArtha-AtmasvarUpameM magna bhae kAlakA nivAraNa hoi / rAgAdikake parihAra binA aura kAha yatnakari kAlakA nivAraNa naahiiN| mantra, yantra, tantra auSadhAdikakari kAlakU dunivAra jAni mauni gahi tissttho| ____ Age kahai haiM-saba hI deza-kAlAdivi marana hoya hai / koU hI deza kAla mRtyusa~ agocara nAhoM, aisA pratyakSa dekhikari nizcita hoi rahai / asAmavAyika mRtyorekamAlokya kaJcana / dezaM kAlaM vidhi hetuM nizcintAH santu jantavaH / / 79 / / artha-koU deza, koU kAla, koU vidhi, koU kAruNa mRtyuH agocara dekhikari e prANI nizcita tiSTho / ___ bhAvArtha-jagatavirSe aisA koU deza nAhIM jAmaiM maraNa na hoi, bahuri aisA koI kAla nAhIM jAmaiM prANI na marai / ara aisI koU vidhi nAhIM jAkari maraNa miTai / ara aisA koU auSadhi nAhIM, upAya nAhIM jAkari kAya bacai, tAteM sabako sarvathA kAlavazi jAni AtmakalyANavirSe avazya udyamI honA yogya hai / eka AtmajJAna hI kAlateM vacabekA upAya hai / saba hI kSetravi sadA kola sarvathA prakAra koU hI kAraNakari koU hI prANI kAlateM na bce| ___ Agai Ayu' vinasvara batAya strIko nindA karate saMte tAke tana... akalyANakA kAraNa dikhAbai hai hiraNI chanda apihitamahAdhoradvAraM na ki narakApadA mupakRtavato bhUyaH kiM tena cedamapAkarot / kuzalavilayajvAlAjAle kalatrakalebare kathamiva bhavAnatra prItaH pRthagjanadurlabhe / / 8 / / For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrakI niHsAratA artha-tUM yA strIke kalevaravirSe kauna kAraNa prIti karai hai| yaha strIkA kalevara kalyANake bhasma karaneka agnijvAlAkA samUha hai / ara tuM kahA pratyakSa na dekhai hai, e strIkA zarIra narakakI ApadAkA upaDyA dvAra hai / ara tUM to strIke zarIrasa~ bArambAra anurAga kari upakAra karai hai ara vaha sadA vighnakArI hI hai| tAtai tU taruNIke tanateM prIti taji / yA ajJAnI jana durlabha mAnai haiM, ara yaha kachU vastu hI naahiiN| bhAvArtha-strI hI saMsArakA mUla kAraNa hai| jAkari putra pautrAdi saMtAnakI pravRtti hoya hai / ara nAnArUpa Arambha pariprahAdi cintArUpa kleza tinikI bar3AvanahArI hai| je nivRtti vadhUTikAke vara bhae te ini strInike tyAgahIta bhae / ara ina hI ke saMbandhata e prANI caturgativirSe bhramai hai / aisA jAni saMsarga tajanA / Agai tahA~ strIvirSe prIti chor3i sarva prakAra asAra ju hai manuSyapaNoM tAkauM tU utkRSTa dharma upajAvanekari saphala karahu aisI zikSA deta santA sUtra kahe haiM zArdUlachanda vyApatparvamayaM virAmavirasaM mUle'pyabhogyocitaM vizvakAkSatapAtakuSTakuthitAdhugrAmayaizchidritam / mAnuSyaM ghuNamakSitekSusadRzaM nAmaikaramyaM punaH nissAraM paralokavIjamacirAt kRtveha sArIkuru // 81 / / artha-yaha manuSyapaNoM hai so ghuNanikari khAyA kANAM sA~ThA tAkai samAna hai / kaisA hai ? ApadArUpI gAMThanisyoM tanmaya hai / vahuri antaviSai virasi hai / bahuri mUlaviSai bho bhogavaneM yogya nAhIM hai / bahuri sarvAGgaparne kSudhA gUmar3A kor3ha kuthitAdi bhayAnaka roga tinikari chidrasahita bhayA hai| bahuri eka nAma mAtra hI ramaNIka hai aura sarva prakAra asAra haiM / ihA~ yAko tUM zIghra dharma sAdhana" paralokakA bIja karikai sAra saphala karahu / bhAvArtha-jaise kAMNA sAMThAke bIci-bIci tau gAMThi pAIye he, tahAM rasa nAhIM / bahuri antavirSe bAMDa hai, tahAM rasakA svAda nAhIM / bahuri Adivi jar3a hai yahAM rasa AvatA naahiiN| bahuri bIcameM vA sarvatra ghuNani kari chidrita bhayA, tahA~ bhI rasa rahyA nAhIM / aise vaha kANAM sAMThA nAmamAtra hI to bhalA hai| bahuri sarva prakAra asAra hai, bhogayogya naahiiN| bahuri jo usa sAMTheko AgAmI bIja karai tau tAkari bahuta mIThe sAMTha For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana nipajai / tAteM aisehIkari usa kAMThakA aise hI saphala karanA yogya hai| taise manuSyaparyAyake bIci-bIci to aneka ApadA pAie hai, tahA~ sukha nAhIM / bahuri antavirSe vRddha avasthA hai tahAM sukhakA svAdu naahiiN| bahuri Adivi bAla avasthA hai, tahAM sukha hotA naahiiN| bahuri madhya avasthAvirSe sarvatra kSudhA, pIDA, cintA Adi roganikari hRdayavirSe cheda pari rahe, tahAM bhI sukha rahyA naahiiN| aise yaha manuSya paryAya nAmamAtra hI to bhalA hai / bahuri sarva prakAra asAra hai / viSaya sukha bhogavane yogya nAhIM / bahuri jo isa manuSya paryAyakoM dharmasAdhanakari paralokakA bIja karai tau tAkari bahuta svarga mokSake sukharUpa mIThe phala nipajai, tA" isa manuSya paryAyakoM aisaiM ho saphala karo, yahU zikSA mAnanI yogya hai| ___ AgeM aise manuSya paryAyake zarIravirSe tiSThatA AtmA kahA karai hai so kahai haiM anuSThapa chanda prasupto maraNAra kA prabuddho jIvitotsavam / pratyahaM janayatyeSa tiSThet kAye kiyacciram / / 82 / / artha-yahu AtmA dinaprati sUtA huA tau maraNakI AzaMkA upajAvai hai ara jAgyA huA jIvanekA utsavako upajAvai hai aisI jAkI dazA so yaha jIva zarIravirSe kitanaikacirakAla paryanta tiSThai, api tu na tisstth| ____ bhAvArtha-yahu jIva sonai taba to mRtakasadRza hoi jAi ara jAgai taba jIvatA hoi, aise yAkI pratidina dazA havA karai, tau jaisaiM jo nitya chipai tAke bhAganekA bharosA nAhIM taisaiM yAkA zarIravirSe rahanekA bharosA nAhIM / zIghra hI zarIrako chAMDegA aisA nizcayakari karanA hoi so kArya kari lainaa| Agai aise zarIrakai AtmAkA upakAra karanekA abhAva kahi kari aba kuTaMvAnakai AtmaupakAra karanekA abhAva kahatA sUtra kahai haiM vasanta tilakA chanda satyaM vadAtra yadi janmani bandhukRtyamAptaM tvayA kimapi bandhujanAddhitArtham / etAvadeva paramasti mRtasya pazcAt saMbhaya kAyamahitaM tava bhasmayanti / / 83 / / For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzanakA svarUpa artha-tUM sAMca kahi, jo taiM saMsAravirSe bandhujanaH bandhunikari karane yogya hitarUpa prayojana kichU bhI pAyA hai ! so tau kichU bhI kuTumbatai hita bhayA dIsatA naahiiN| kevala itanA hI unakA upakAra bhAsai haiM jo tere mUe~ pIchai ekaThe hoyakari terA bairI zarIra tAkoM bhasma karai hai| . bhAvArtha-bhAI bandhu tau unakA nAma hai jo apanA kichU hita karai / so ta jiniko bhAI-bandhu mAnai hai so iD. kicha hita kiyA hoya so batAi, jAteM terA mAnanA sA~ca hoi| bahuri hamakoM tau kevala inikA itanA hI hita karanA bhAsai hai jo bairIkA bairI hoya tAkoM apanA hita kahiye hai| so terA bairI zarIra thA, so tere mueMpIche milikari ineM zarIrako dagdha kiyaa| terA bairakA badalA liyaa| aise ihAM yuktikari kuTumbateM hita hotA na jAni rAga na karanA aisI zikSA daI hai| ____ Agai tarka karai haiM jo vivAhAdi kArya bandhujanatai hoi hai aisA pratIti hai, tAtai tisa bandhujana hitarUpa kArya kaisaiM na ho hai aisI AzaGkAkari uttara kahai haiM jnmsntaansNpaadivivaahaadividhaayinH| svAH pare'sya sakRtprANahAriNo na pare pare // 84 / / artha saMsAra paripATIke nipajAvanahAre vivAhAdi kArya, tinake karanahAre je svakIya kuTumba haiM tai hI isa jIvake bairI haiM / bahuri jai eka bAra prANa harai aisaiM para kahiye bairI, tai vairI nAhIM haiN| bhAvArtha-jo eka bAra prANa harai tAko tUM parama bairI mAnai hai so prANa-nAza vAkA kiyA hotA nAhI, AyukA anta Aye ho hai / tAteM paramArthateM prANa haranahArA vairI nAMhIM hai| bahuri jai vivAhAdi kAryanivirSe jIvako ulajhAya rAgAdikake nimitta banAne haiM aise je bandhujana te aneka janma-maraNakA kAraNa karmabandha karAyA yAkA burA karai haiM / tAteM paramArthateM bandhujana nairI haiM, jaisaiM denAM divAnai so nairI nAhIM / jo navIna denAM karAnai so vairI hai / taisaiM prANa haranahArA tau pUrva karmakI nirjarA karAne hai, tAteM bairI nAhIM, e vandhujana nae karmabandhakA kAraNa nipajAvai haiM, tAtai eI vairI haiM / aisA jAni inikauM hitU mAni rAga na krnaa| Agai bandhujana je haiM te vivAhAdi vidhAnakari, dhana dhAnya strI Adi iSTa vastukauM nipajAvaneMkari vAMchita prayojanakI prApti karanahAre haiM, tAteM tinakai zatrupanA hai, aisA ayukta vacana hai, aise kaheM uttara kahai hai For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana anuSTapa chanda dhanarandhanasaMbhAraM prakSipyAzAhutAzane / jvalantaM manyate bhrAntaH zAntaM saMdhukSaNakSaNe / / 85 / / artha-bhramasahita jIva hai so AzArUpI agnivirSe dhanarUpI IMdhanakA samahakauM kSepikari AzA agnikA badhAvaneMrUpa jo saMdhukSaNa tAkA kAlavirSe jvalatA jo apanA AtmA tAkauM zAnta bhayA sukhI bhayA mAneM hai / ___ bhAvArtha-jaisaiM koI bAvalA thorI agnikari Apa jalai hai / bahuri vAmaiM IMdhana DAri agnikauM badhAi bahuta jalane lagA taba ApakauM zItala bhayA mAnaiM / taisaiM bhrama bhAvasahita kari AtmA AzAkari Apa dukhI hoya rahyA hai / bahuri AzAbirSe dhanAdika sAmagrI milAi tisa AzAkauM badhAi bahuta dukhI bhayA taba ApakauM sukhI mAneM hai| paramArthateM sukhI nAMhI ho hai| dhanAdi sAmagrI mileM tRSNA badhai dukha badhai, tAteM dhanAdika duHkhakA kAraNa hai| yAhI teM dhanAdikakA kAraNa kuTumbAdika so bhI duHkha hI kA kAraNa zatru jaannaa| ___ AgeM aisaiM bhramarUpa mAnatA jo tUM so terai kahA kahA ho hai so kahai haiM AryAchanda palitacchalena dehAnnirgacchati zuddhireva taba buddheH / kathamiva paralokArtha jarI varAkastadA smarati / / 86 / / artha-sveta kezakA misa kari terI buddhikI zuddhatA hai so I zarIratai nikasai hai / tahA~ vRddha avasthA sahita asamartha bhayA jo tUM so paralokakai athi kaisaiM smaraNa karai hai / kichU bicAra hoi sakatA nAhI / ___ bhAvArtha-tUM aisA vicAraigA jo yauvana avasthAviSai tau dhana strI Adi sAmagrI milAi isa lokake sukha bhogneN| ara va ddha avasthAvirSe dharma seya paralokakA yatna kareMge / so va ddha avasthA Ae hama aisI utprekSA kareM haiM jo tere zveta keza nikasai haiM tAkA misa kari terI buddhikI zuddhatA nikase hai / bahuri buddhikI zuddhatA gae vartamAna isa lokake kAryanikA bhI vicAra na hoi sakai tau AgAmI paralokakai athi vicAra kaise hoi sakegA ? tAtai vRddhaavasthA pahale hI dhanAdikauM duHkhakA kAraNa jAni paralokakai athi yatna karanA yogya hai / 1. sAThI buddhi nAThI lokokti / For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurukA svarUpa 59 Agai je jIva buddhikI zuddhatAkari saMyukta hota saMte ara mohakari rahita hai citta jinakA aise hota saMte paralokakai arthi cintA karai haiM te jIva thore haiM aisA kahai haiM iSTArthodyadanAzitaM bhavasukhakSArAmbhasi prasphurannAnAmAnasaduHkhavADavazikhAsaMdIpitAbhyantare / mRtyUtpattijarAtaraGgacapale saMsAraghorArNave mohagrAhavidAritAsyavivarAd dUre carA durlabhAH / / 87 / / artha saMsArarUpI bhayAnaka samudravirSe moharUpI grAhakA phADyA huA jo mukha tisata je dUri vicaraiM haiM te durlabha haiM / kaisA hai saMsAra samudra, iSTa viSaikari nipajyA jAkari tRpti hoi aisA sAMsArika sukha soI khArA jala jA virSe pAie aisA hai| jaise samudravirSe khArA jala tAkauM pIeM tRSA na miTai taisaiM saMsAravirSe viSayasukha haiM tAkari tRSA dUri na hohai / bahuri nAnA prakAra mAnasika duHkha soI bhayA baDavAnala tAkari taptAyamAna hai abhyantara jAkA aisA hai| jaisaiM samudravirSe vaDavAnala hai so jalakauM sokhe aisA taptAyamAna hai taiseM saMsAra virSe mAnasika duHkha hai so viSaya sukhakoM na bhogava de aisA saMtAparUpa hai / bahuri maraNa, janma jarArUpI taraGga tini kari capala hai| jaisaiM samadravirSe taraMganikI palaTani ho hai taisaiM saMsAvirSe janma jarA maraNAdi avasthAnikau palaTani hohai aisA saMsAra samudraviSai moharUpI grAha jalacara jIva base haiM, so apanA mukha phADi rahyA hai, udaya ko vyakta kari rahyA hai, tisate je dUri vicarai haiM, yAke udayavirSe tadrUva hoi vikArI na hohaiM te jIva durlabha haiM, thore haiN| jo saMsAravirSe aise ghane hoi to saMsAra kaise basai / aiseM thore haiM yAhItaiM saMsAra pAiye hai| Agai mohake mukhauM dUri vicaratA duddhara Acarana AcaratA aisA jo tUM so tere bhalai prakAra pAlyA habA bhI zarIra jo aise hariNInikari dekhie to tUM dhanya hai aisA kahe haiM mandAkAntA chanda avyucchinnaiH sukhaparikaraiAlitA lolaramyaiH zyAmAGgInAM nayanakamalairarcitA yauvanAntam / dhanyo'si tvaM yadi tanuriyaM labdhabodhema gIbhi dagdhAraNye sthalakamalinIzaMkayAlokyate te / / 88 // 1. tAkari taptAyamAna hai / tesaiM saMsAravirSe mAnasika duHkha hai / ja0 u0 87-5 For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana ___ artha-jinivirSe viccheda na hoi aise sukhakai samAja tinakari tau pAlyA havA hai ara manohara aGgayukta strI tinake capala ramaNIka je netra teI bhae kamala tinakari pUjita sanmAnita aisA yaha zarIra thA / bahari yauvana avasthAkA madhyavirSaM pAyA hai jJAna jAnaiM aisA taM so terA vaisA zarIra bhasma bhayA, vanakI sthala kamalanIkI AzaMkAkari jo hariNInikari avalokiye to tUM dhanya hai| bhAvArtha-jaisA abhyAsa hoi taiseM pravartaM aisI pravRtti hai / tAtaiM dukhiyA duHkha sahai tau sahai, parantu pUrva puNya-udayakari sukha, samAja, strI Adi kAraNaniteM parama sUkhiyA hoya rahe the, bahari jJAna pAeM yaunana avasthAvirSe hI dIkSA dhAri tapakari aise bhae jinikauM haraNI sArikhA caMcala jIva jalyA huvA ThUTha sArikhA avalauke haiM te jIva dhanya haiM, sarva prakAra stuti yogya haiN| dekho atmajJAnakI koI aisI hI mahimA hai / parama sukhiyA tIrthaGkara cakra vati te dIkSA dhAri meruvat nizcala bhae / bAhubali Adi aisA pratimA yoga diyA jahAM beli lapaTAI, sukumAlajIkai sarasyauM cubhai thI so syAlinI khAne lagI to bhI nizcala rahe, ityAdi puruSa bhaye te dhanya haiN| Age aise hI terA janma saphala hoya, anya prakAra nahIM aise dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM zArdUla chanda bAlye vetsi na kiMcidapyaparipUrNAGgo hitaM vAhitaM kAmAndhaH khalu kAminIdrumaghane bhrAmyan vane yauvane / madhye vRddhataSArjituM vasu pazuH kliznAsi kRSyAdibhivArdhikye'rdhamataH kva janma phali te dharmo bhavennirmalaH // 89 / / tartha-bAlya avasthAvirSe tau tUM sampUrNa aGgarahita hota saMtA kichU bhI hita va ahitakauM nAhIM jAne hai| bahuri yauvanavirSe strIrUpI vRkSanikauM saghanatArUpa vana tAvirSe bhramatA saMtA kAmakari andha bhayA / bahuri madhya vayavirSe badhI jo tRSNA tAkari pazusamAna bhAra nirvAha karanahAra hota saMtA dhana upajAvanaiko khetI Adi karmanikari kleza pAvai hai / bahuri vRddhaavasthAvirSe AdhA mRtaka bhayA / aiseM terA manuSya janma hai so phalavAna kahAM hoI nirmala dharma kahAM hoi / 1. bAlakapane jJAna na lahau, taruNa samaya taruNo rata rhyo| ardhamRtakasama bUDhApanoM kaise rUpa lakhai Apanau-chahaDhAla / For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurukA svarUpa . bhAvArtha-sarva paryAyinivirSe manuSya paryAya dharma sAdhanakauM kAraNa hai / bahuri dharma sAdhana hI taiM manuSya paryAya saphala ho hai| so terA manuSya paryAyakA kAla to aiseM bIte hai| bAlakapanai tau kucha hita-ahitakA jJAna hai. hoi sakai nAhIM / yauvanaviauM tUM strInikA rasiyA hoya kAmAndha bhayA / madhya avasthAviSai kuTumbAdikakI vRddhi bhaI, tahAM mokoM sarvakA nirvAha kiyA cAhie aisA vicAri dhana upajAneMkai athi kheda-khinna rahai / vRddhaavasthA AeM indriya mana zithila honaiAdhA mRtaka samAna ho hai| aisaiM kAla bIteM dharma kahAM sadhai, manuSya janma kaisai saphala hoi ? tAteM bAla-vRddha avasthA virSe tau vasa naahiiN| yauvana avasthA vA madhya avasthAvirSe strI kuTumbAdikasauM rAga choDi dharma sAdhana karau aise hI tumhArA janma saphala ho hai| AgeM tInauM avasthAvirSe burA karanahArA jo karma tAkA vazavartI honA aba tokauM yogya nAhIM, aise sIkha detA saMtA sUtra kahai haiM zArdUla chanda vAlye'smin yadanena te viracitaM smatuca tannocitaM madhye cApi dhanArjanavyatikaraistannAsti yannApitaH / vArdhikye'pyabhibhUya dantadalanAdyAceSTitaM niSThuraM pazyAdyApi vidhervazena calitu vAJchasyaho durmate // 9 // artha-isa paryAyavirSe isa karma. bAla avasthAvirSe jo terA kichU burA kiyA so yAda karane yogya bhI naaNhii| bahuri madhyAvasthAvirSe dhana upajAvaneMkA prakAranikari so koI dukha rahyA nAhIM jo taukauM na diyA / bahuri vRddha avasthAvirSe bhI terA apamAna kari danta toDanAM Adi kaThora ceSTA karI, so tUM dekhi / he durbuddhI ! aba bhI isa karmakA vasa kari hI calane kauM cAhai hai| __bhAvArtha-lokavirSe koI eka vAra apanA burA karai tAkauM apanA bairI jAni vAkai AdhIna rahyA cAhai nAhIM, vAkA nAza karanA hI vicArai so isa karma. anAdi saMsAra" jo terA burA kiyA tAkA tau tokauM smaraNa nAhIM / parantu isa paryAyavi bAla avasthAvi tau garbha janma zarIra vRddhi Adi dazAnikari ara madhya avasthA virSe dhana upArjana Adi kriyAnikari ara vRddhAvasthA virSe dhana dAMta tauDanAM Adi apamAna kArya karana~kari jo burA kiyA so tUM dekhai hai / aseM bhI pratyakSa dekhi aba bhI tUM karma hI ke AdhIna For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana rahyA cAhai hai / yAkA nAzakA upAya nAMhIM karai hai, so yahu terI puruSArthatAkI hInatA tau hI kauM dukhadAyaka hosI / ___ AgeM vRddha avasthAvirSe iMdriyAdikanikI jaisI pravRtti dekhatA jo tUM so tujhakoM nizcita rahanA yogya nAhI, ase kahai haiM azrotrIva tiraskRtAparatiraskArazrutInAM zrutiH cakSIkSitumakSamaM tava dazAM dRSyAmi vAndhyaM gatam / bhItyevAbhimukhAntakAdatitarAM kAyo'pyayaM kampate niSkampastvamaho pradIptabhavanepyAsse jarAjarjare / / 9 / / artha-vRddha avasthAvirSe kAna haiM so mAMnU auranikari kIyA huA apamAna niMdAdirUpa tiraskAra lIeM vacana tinakoM na sunyAM cAhatA saMtA sunanete rahita bhayA hai| bahuri netra hai so mAMna terI niMdya dazA dekhaneMkoM asamartha hota saMtA aMdhapanAkauM prApta bhayA hai / bahuri yaha zarIra hai so mAnUM sanmukha AyA kAlata bhayakari bahuta kAMpai hai| ausaiM jarAkari jIrNa bhayA agni lAgyA maMdiravat zarIravirSe tUM nizcala tiSTha hai so bar3A Azcarya hai| ___ bhAvArtha-maraNa to sarva avasthAvirSe ho hai / tArtaM syAnA hoya so tau nicita rahai nAMhI, pahale hI paralokakA yatna karai / bahuri vRddhaavasthA AeM tau avazya marana honekA nema hai / bahuri viSayAdikake kArana sana zithila bhae, aba bhI ihAM hI rahanekI AzAkari nizcita hoya rahyA hai| so jaise koI Agikari balatA maMdiravirSe nizcita tiSThai tAkA Azcarya hoya, taiseM terI dazA dekhi hamakU Azcarya bhayA hai / aba nizcita rahe upAyakA abhAva dekhi tokauM sAvadhAna kiyA hai| ___ AgeM tahAM tiSThatA jIvakauM sIkha dete saMtA, "ati pariciteSu" ityAdi sUtra kahai haiM AryA atipariciteSvavajJA nave bhavetprItiriti hi janavAdaH / tvaM kimiti mRSA kuruSe doSAsakto guNeSvarataH / / 12 / / artha-jinakA bahuta paricaya saMsarga bhayA hoya tinavirSe to anAdara hoi ara navInavirSe prIti hoi jaisI lokokti hai / bahuri tUM ausaiM rAgAdidoSanivirSe Asakta hota saMtA ara samyagdarzanAdi guNanivirSe prIti na karata saMtA tisa lokoktikauM mithyA kaise karai hai| For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svahitameM viveka honA durlabha bhAvArtha-lokavi to jaise prasiddha hai jAkA bahuta sevana bhayA ho tisavirSe anAdara hoi, ara jo apUrva lAbha hoi tisa viSai prIti hoi / so tere rAgAdikakA sevana tau anAdita bhayA tisavirSe hI terai AsaktatA pAIe hai ara samyagdarzanAdikakA apUrva lAbha hai tisavirSe terI prIti nAMhIM so vaha loka prasiddha vacana jhUTha kaise karai hai yaha bar3A Azcarghya haiN| ___ AgeM doSanivirSe Asakta vyasanI hita-ahitakI bhAvanA na karatA jaisA jo tUM sau taiM saMsAravirSe maraNAdi duHkha pAyA, aisA dRSTAMtasahita dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM basantatilakA chanda haMsane . bhaktamatikarkazamambhasApi no saMgataM dinavikAsi sarojamittham / nAlokitaM madhukaraNa mRtaM vRthaiva prAyaH kuto vyasaninAM svahite vivekaH // 93 / / artha-jI kamala hai so haMsanikari bhogyA nAhIM hai / ati kaThora hai| jalakari bhI ekIbhUta nAhIM kiyA hai, dina hI virSe phUla hai / aiseM bhramara hai tIha vicAra na kiyA / bahuri vRthA hI gaMdhakA lobhI hoya vA so vyasanI hai tinakai bAhulyapane apane hitavirSe viveka kahAMta hoi, na hoi / bhAvArtha-ihAM anyokti alaMkArakari dRSTAMta hI kari dASTAMta kA sUcana kIyA hai / jaisaiM bhauMrA kamalavirSe gaMdhakA lobhartaM tiSThatA jaisA vicAra nAMhI karai hai jo haMsa yAkAM sevana na kiyA hai yaha kaThora hai, jalateM nyArA hI rahai hai, rAtri virSe mudrita ho hai / bahuri vaha bhauMrA Asakta huvA tahAM hI maraNa pAvai hai, taisaiM sarAgI jIva viSayasAmagrInivirSe sukhakA lobhateM sevana karatA asA vicAra nAMhIM karai hai jo mahAna puruSa inakA sevana na kIyA hai, e kaThora dukhadAyaka haiM, nirmala AtmasvabhAvateM nyAre hI rahai haiM, pApa udaya Ae vighaTi jAya haiM / bahuri vaha sarAgI vRthA hI pApabaMdhakari narakAdikakA pAtra ho hai / so vyasanI hoi tinakai apane hitakA vicAra hoi sakatA naahii| AzaktatAkari pahalai tau kichu na bhAsai, phala lAgai taba ApahI dukha bhogvai| AgeM tisa doSakA na avalokanevi samyagjJAnakA abhAva hai so kAraNa hai, jAtai saMsAravirSe bhramatA prANIkai tisa samyagjJAnakI prAptiko atidurlabhapanoM hai jaise kahaiM haiM For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana prajJe durlabhA suSTu durlabhA sAnyajanmane / . tAM prApya ye pramAdyante te zocyAH khalu dhImatAm / / 94 // artha saMsAravirSe vicArarUpa buddhi honI hI durlabha hai| bahuri paralokakai arthi so buddhi honI atidurlabha hai / bahuri tisa vuddhikauM pAikari je pramAdI rahai haiM te jIva jJAnavAnauMke socane yogya hai| bhAvArtha-ekeMdriyAdi asainIparyaMta sarva ara aparyApta Adi keI sainI inikai to manakA vicAra hai hI nAMhIM / ara saMsAravirSe ina hI paryAyanivirSe bahata bhramaNa karanA tAtai prathama tau buddhikI prApti honI hI kaThina hai| bahuri kadAcit koUkai buddhikI prApti hoI tau paralokakai athi dharmarUpa vicAra honAM mahAkaThina hai| anantavAra manasahita hoi tau bhI dharmabaddhi kisIhI jIvake ho haiN| bahuri koI bhAgyakari dharmabuddhikauM bhI pAikari je sAvadhAna nahIM rahai haiM, dharma sAdhanaviSai zithila rahai haiM, tinakI ciMtA buddhivAnauMkai ho hai jo jaisA avasara pAi cUka haiM, inikA kahA honahAra haiM / tA" dharmabuddhi pAi pramAdI honA yogya nAhIM hai / ____ Arge pAI hai buddhi jinUne ara adbhUta parAkramIke dhArI haiM, bahuri lakSmI ke vilAsakA abhilASAkari rAjAnikI sevA karai haiM tinakA pazcAttApa karatA saMtA sUtra kahai haiM __ vasanta tilakA chanda lokAdhipAH kSitibhujo bhuvi yena jAtAstasmin vidhau sati hi sarvajanaprasiddhe / zocyaM tadeva yadamI spRhaNIyavIryAsteSAM budhAzca vata kiMkaratAM prayAnti // 9 // artha-jisa dharma vidhAnakari lokake svAmI rAjA bhaye tisa sarvalokaviSai prasiddha dharma vidhAnakA hota saMteM jo vAMchane yogya hai parAkrama jinakA ese e jJAnI tini rAjAnikA kiMkarapanAMkauM prApta hoya haiM, soI socane yogya hai / aisA kArya kAhekau karai hai isa vicArateM hama kheda ho hai / ___bhAvArtha-rAjyapada hai so dharmakA phala hai / ausai lokavirSe prasiddha hai| bahuri dharma sAdhanakI sarva sAmagrI milane" dharma sAdhana hoi sakai ara Apa bahata parAkramI dharma sAdhanaiMka samartha / bahuri Apa jJAnI dharma kA phalakauM pahacAneM a~seM hota saMte bhI dharma tau na sAdhai ara dhanAdikakA lobha lieM rAjAnikoM se to tinakI ciMtA hamakauM hI hai / jo rAjA jAkA koyA For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma aura dharmakA phala bhayA tAkA sevana chori rAjAkA sevana kAhekauM karai hai / ihAM bhAva yaha hai-dharma kA sevana chori anya kArya karanA yogya naaNhoN| ___ AgeM paMgauM paDyA hai auranikA mastaka jAkai aisA koI kRSNa nAmA rAjA tAkA dharayA havA nidhAnakA jo koI sthAnaka tAkA nirUpaNakA misakari dharmakA lakSaNa nidhAnakA svarUpa mArga tAkauM dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM sArdUla chaMda yasminnasti sa bhRmRto dhRtamahAvaMzAH pradezaH paraH prajJApAramitA dhRtonnatidhanAH mRrnA dhriyante zriyai / bhUyAstasya bhujaGgadurgamatamo mArgo nirAzastato vyaktaM vaktumayuktamAryamahatAM srvaarthsaakssaatkRtH||96|| artha-ihAM zleSAlaMkAra kiyA hai| tahAM eka arthavirSe tauM koI sarvArya nAmA dUsarA maMtrI rAjAkA bhayA hai, vA. durgama sthAna jahAM koI kRSNa rAjAkA nidhAna thA tahAM jAya bAkauM pragaTa kIyA hai, tAkA varNana kIyA hai / bahuri dUsare arthavi dharmake lakSaNAdikakA varNana hai / tahAM pahalaiM pahalA artha kIjiye hai / so pradeza kahie sthAnaka so para kahie utkRSTa hai / so kauna ? jisa pradezavirSe parvata tiSThe hai / kaisai haiM parvata ? dhAre haiM baDe bAMsa jine nai / bahari kaise haiM ? baddhi hI kari chehaDA pAIe hai jinakA aise vaDe haiM / bahuri kaise haiM ? zikharakari sobhAkai athiM dhArayA hai ucAIrUpa dhana jinaneM / aise parvatanikari saMyukta pradeza hai / bahari tisa pradezakA mArga hai so bar3A hai / sarpanikari atizayapaneM auranikauM durgama hai| AzA je dizAM tinikari niSkAMta hai / jahAM dizAnikI zuddhi nahIM rahe hai aisA jAkA mArga hai / so vaha pradeza jaise vyakta sabanikari jAnyA jAya taisaiM kahanA ayukta hai, kahyA jAtA naaNhii| he Arya ! tisa pradezakA ajAnanahArA aisA viSama pradeza hai so sarvArya nAmA koI rAjAkA dUsarA maMtrI tiha sAkSAt kiyA hai jAya kari pratyakSa dekhyA hai / aiseM eka arthavirSe sarvArya maMtrIkI prazaMsA karI / aba yAhIkA dvitIya artha kahie hai__ pradizyate kahie parakoM upadezie aisA ju pradeza kahie dharma so vaha dharma utkRSTha hai / so kauna ? jAkauM hoteM bhUbhRta je rAjA haiM te lokanakari lalmIkai arthi mastakakari dhAriye haiM / loka lakSmIkai athi rAjAnikauM namAvai haiM so rAjAnikai yahu dharma hI kA phala hai / kaise haiM rAjA ! dhArayA hai ikSvAku Adi For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 AtmAnuzAsana vaMza jine / bahuri kaise haiM ? buddhi ke pArakau~ prApta bhaye haiN| bahuri kaise haiM ? dhAre haiM unnatatA ara dhana bhaMDAra jinUMnai, ese rAjA jisa dharma hote pradhAna ho haiN| bahari tisa dharmarUpa pradezakA mArga hai so dAna vratAdi bhedaniteM pracura hai-aneka prakAra hai / bahuri AzA jo bAMcchA tAkari rahita hai| bahuri bhujaMgama je kAmI tinakari durgama hai, agocara hai| jAteM aise haiM tAteM Arya je bhole tini virSe bar3e ju haiM hama tinakai so mArga pragaTa karanekauM ayukta hai| hamArI itanI zakti nAhIM jo prakaTa kahaiM / bahuri samasta je Arya kahie gaNadharAdi satpuruSa vA sabanikari sevane yogya aisA sarvArya kahie sarvajJadeva tinakari pragaTa kIyA hai| unakA pragaTa kIyA hu dharmakA mArga sarbakai pratIta karane yogya ho hai| bhAvArtha-ihAM koI prasaMga pAi sarvArya maMtrIkI tau prazaMsA karI / ara yAhIkA dUsarA arthavirSe dharmakA phala vA dharmakA mArga pragaTa karanahArA tinakA svarUpa kahyA hai| __ AgeM zarIrAdika" vairApa upajAya jIvakauM dharma ara dharbhakA mArga dikhAvatA jo muni tAke kichU bhI phalakI icchA nAhIM hai / parakA upagAra hI kai arthi unakI pravRtti hai, jAteM "paropakArAya satAM hi ceSThitaM" aisA nItikA vacana hai, so hI dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM zikharaNI chaMda zarIre'smin sarvAzucini bahuduHkhe'pi nivasan vyaraMsInno naiva prathayati janaH prItimadhikAm / imAM dRSTvApyasmAdviramayitumenaM ca yayate yatiryAtAkhyAnaiH parahitaratiM pazya mahataH / / 97 / / artha-sarva prakAra apavitra ara zArIrika mAnasIka bahuta duHkha jAvirSe pAie aisA isa zarIravirSe tiSThatA thakA jana hai so virakta nAhI ho hai| bahuri yahu jana isa zarIrako dekhi adhika prItikauM nAhIM vistArai hai kahA, api tu vistArai hI hai, yaha kAkAkhyAna hai| so yaha jana tauM aisA hai| bahuri muni hai so isa janako jAnyA huvA sAra upadeza tinikari isa zarIra" virakta karanaiMkauM yatna karai hai| so mahaMta munikai aisI parahita karanevirSe anurAga hai tAku~ tU dekhi / / ___bhAvArtha-jaise para jIva bhalA mAnai apanAM abhilASa sadhai taisaiM to sIkha denevAle bahuta haiM / parantu munInikai aisA parahitavirSe anurAga hai| e jIva tau zarIrakauM apavitra duHkhakA kAraNa pratyakSa dekhai hai to bhI yArauM virakta For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva ApadAoMkA ghara-janma na ho hai / yAhIvirSe atiprIti karai hai / ara muni hai so jaiseM dIpakavirSe par3atA pataMgakauM dayAvAn bacAvai taiseM yAkauM upadeza dei zarIra" virakta karai hai| yadyapi yAkauM upadeza kaDavA bhI lAgeM hai tathApi muni jAne haiM yaha bahuta dukhI hosI, tAk dayAkari upadeza diyA hI karai haiN| una muninikai anya kichu abhilASa nAhIM / dekho mahaMta puruSa aisai para upakArI ho haiN| __ ANu jIva tau zarIrate vimukha na ho hai, ara muni hai so jJAta sAra upadezanikari tisa jIvakauM zarIra" vimukha karai hai so kAhai tai kareM haiM, aise pUcha uttara kahai haiM __basaMtatilakA chanda itthaM tatheti bahunA kimudIritena, bhUyastvayaiva nanu janmani bhuktabhuktam / etAvadeva kathitaM tava saMkalayya, sarvApadAM padamidaM jananaM janAnAm / / 98 // .. artha-aise haiM taisaiM yA prakAra bahuta kahaneM kari kahA sAdhya hai ? he jIva! taiM hI saMsAraviSai zarIra hai so vAraMvAra bhogyA bhogyA aura choDyA, terai tAMI saMkocakari itanA hI kahyA hai / jIvanikai yaha sarIra hai so sarva ApadAnikA sthAnaka hai| bhAvArtha-dASrTAta to bahata khyaa| ara terA bhalA na honA hai to ghanA kahanA niSphala hai| teM hI anAditai zarIra dhAri tahAM aneka duHkha bhogi vAkauM chori navIna zarIra dhArayA sohama saMkSepakari aba itanA hI kahai haiM yaha zarIra hI janma, maraNa, kSudhA, tRSA, rogAdi sarva duHkhanikA sthAnaka hai| tArauM zarIrata virakta hoi, jaise zarIrake saMbaMdhakA abhAva hoi taisai upAya karanA yogya hai| Aja tisa zarIrakauM grahaNa karata saMtA garbha avasthAviSai kahA karata saMtA kaisA ho hai so kahai haiM __ mandAkrAMtA chanda antarvAntaM vadanavivare kSuttRSArtaH pratIcchankarmAyattaH suciramudarAvaskare vRddhgRddhyaa| . niSpandAtmA kRmisahacaro janmani klezabhIto manye janminnapi ca maraNAttannimittAdvimeSi // 99 / / artha-he prANI ! tUM mAtAkA udararUpI viSTAsthAnavirSe karmakai For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 AtmAnuzAsama AdhIna huvA bahuta kAla tAMI badhanekA lobha kari aMtarvAMta jo mAtAkA cAvyA huvA anna tAkauM apane mukharUpI chidravirSaM cAhatA bhayA / koI bU~da mere mukhameM pare aiseM mukha phAra rahai hai / kaisA hai vaha prANI ? kSudhA tRSAkari pIr3ita hai / bahuri udarakA stoka kSetra hai, tAteM tahA~ halanA - calanArahita hai svarUpa jAkA aisA hai / bahuri udaraviSai nipajai haiM laTa Adi jIva tinakA sahacArI sAthI hai / aiseM garbhaviSai avasthA ho hai so he prANI ! maiM aiseM mAnauM hauM:-- aisA janma avasthAviSai kleza ho hai / tAteM DarayA hUvA janmakA kAraNa ju hai maraNa tisateM Dara hai / taiM bhAvArtha --zarIrasaMbaMdhateM narakAdiviSai duHkha ho hai so to dUri hI tiSThau, yahu uttama manuSya paryAya pAyA hai tAkA grahaNa karatA garbhaviSai tokauM kaisA dukha bhayA tAkA tau citavana kro| hama to yahu mAne hai jo tUM maraNateM Dare hai so maraNa bhae pIche navIna janma dharanA hogA / janmaviSai taiM dukha pAyA hai tisakA bhayateM tere maraNakA bhaya pAie hai| aisA zarIrakI utpattiviSai duHkha jAni janmakA duHkha na hoi so upAya karanA / AgaiM samyagdarzanakA lAbhateM pahale bhae je paryAya tirnAviSai teM sarva kArya apanA ghAta hI kai artha Acarana kiyA aisA kahai haiM vaMsastha chanda ajAkRpANIyamanuSThitaM tvayA vikalpamugdhena bhavAditaH purA / yadatra kiMcit sukharUpamApyate tadAyeM viddhayandhakavartakIyakam // 100 // artha- he AyaM bholA jIva ! taiM isa paryAyateM pahaleM ajAkRpANIya kArya kiiyaa| jaisai ajA jo chelI tAka mArane ke artha koI churI cAhatA thA / bahuri usa chelIneM khurateM khodi churI kAr3hI tisateM vAkA maraNa bhayA / taiseM jA kAraNakari terA ghAta hoi, burA hoi soI kArya kiyA / kaisA hai tUM ? vikalpa jo heya- upAdeyakA vicAra tAviSai mUrkha hai / bahuri isa saMsAra - viSeM jo kichU sukharUpa viSayAdikakA sevana pAie hai tAkUM tUM aMdhakavarta - kIyaka jAni / jaiseM AMdhA tAlI daiteM baTerakauM pakar3e tAkA bar3A Azcarya hai, taisaiM saMsAraviSai thorA bhI sukha honekA bar3A Azcarya jAnanAM / bhAvArtha - he jIva ! taiM chelIkI churIvat apanAM burA honekA kArya kiyA / bahuri isa paryAyavirSaM tokoM kichU viSayasevanataiM sukhasA bhayA tAkari tUM jAne hai merI aisI hI dazA rahaigI / aiseM jAni nizcita bhayA hai / For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmAgnike zamanakA upAya tapa so aisI bhI avasthA isa saMsAravirSe AMdhekI vaTera samAna hai| tAta yAkai bharosai nizcita rahanA yogya nAhIM / __ Agai sukha upajAvanahAre vastu tinike abhilASI jIvanikA kAma hai, so yaha avasthA karai hai, aisA kahai haiM: vasantatilakA chanda hA kaSTamiSTavanitAbhirakANDa eva caNDo vikhaNDayati paNDitamAnino'pi / pazyAmRtaM tadapi dhIratayA sahante dagdhu tapo'gnibhiramu na samutsahante / / 101 // artha-hAya yaha bar3A kaSTa hai jo ApakauM paMDita jJAnI mAna hai tinako bhI yahu pracaMDa kAma hai so vinA hI avasara iSTa strInikA nimittakari khaMDita karai haiM / jJAnIpanAMkA khaMDa-khaMDakari mahA dukha upajAvai haiN| bahuri tUM yaha Azcarya dekhi tisa apanA khaMDa-khaMDa honAkauM tau dhIra-vIrapanAkari sahai hai, ara isa kAmakauM taparUpI agnikari jalAvanekauM nAMhI utsAha karai hai| bhAvArtha-kAma hai so devatAniparyaMta sarva jIvanikauM satAvai hai| bahuri jai ApakauM jJAnI mAnai haiM tinakauM bhI strInikA nimittateM bhraSTa kari duHkha upajAvai hai| so dekho jaise koI buddhimAna huvA rahai hai ara ApakauM koI bANanikari chedai hai| tahAM sAhasakari bANanikI to mAra khAyA karai ara vANa calAvanevAlekauM mitra jAni vAke nAzakA upAya na kare, vAkI puSTatA hI kiyA cAhai tahAM bar3A hI Azcarya mAniye / taiseM koI ApakauM jJAnI mAneM hai ara ApakauM kAma hai so strIrUpI vANanikari pIDai hai / so unakI tau pIDA sahyA karai ara kAmakauM hita jAMni taparUpI agnikari vAkauM bhasma karanekA upAya nAMhIM karai, aneka sAmagrInikari vAkauM puSTatA hI kIyA cAhai hai so yaha bar3A Azcarya hai| AgeM kAma jalAvanekauM utsAharUpa bhae esai keI jIva te kahA karata bhaye so kahai haiM _ zArdUla chaMda arthibhyastRNavadvicintya viSayAna kazcicchiyaM dattavAn pASAM tAmavitarpiNIM vigaNayannAdAt parastyaktavAn / prAgevAkuzalAM vimRzya subhago'pyanyo na paryagrahIt ete te viditottarottaravarAH sarvottamAstyAginaH // 102 / / For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 AtmAnuzAsana ___ artha-koI tyAgI tau viSayanikauM tiNAM samAna akAryakArI citavana kari je putrAdika vA yAcaka lakSmIke arthI tinakauM lakSmI deta bhayA / bahuri anya koI tyAgI tisa lakSmIkauM pAparUpa, tRptikI karaNahArI nAMhIM aisI mAnatA saMtA kAhUkauM na deta bhayA aisaiM Apa chor3atA bhayA / bahuri anya koI tyAgI saubhAgya dazAkauM prApta bhayAM so tisa lakSmIkauM pahale hI akalyANakArI vicAra na grahaNa karatA bhayA aiseM ete tInauM sarvotkRSTa tyAgI uttarottara utkRSTa tuma jAnahu / __ bhAvArtha-sarva dhanAdi sAmagrIniko tyAga karaiM te sarvotkRSTa tyAgI kahie / tiniviSai je putrAdikakauM dhanAdika dei tyAga karai haiM te bhI utkRSTa tyAgI haiN| bahuri je Apa kAhakoM devai nAMhI aiseM hI dhanAdiko tyAgeM te jIva una" bhI utkRSTa tyAgI haiN| jAteM unakai tau kichU kaSAya aMza" kAhakauM denaiMkA pariNAma bhayA, inikai aisI virAgatA bhaI jo koU graho inikA kichU prayojana naahiiN| bahuri je pahale hI dhanAdikakauM grahai nAhI, kumArAdi avasthAvirSe hI tyAga karaiM te unateM bhI utkRSTa tyAgI haiM, jAta una to bhogi kari tyAga koyA, inakai aisI virAgatA bhaI jo pahale hI bhoganeke pariNAma hI nAMhIM bhe| aisai e sarva dattike dAtAra anukramateM utkRSTa utkRSTa jaanneN| AgeM utkRSTa saMpadAnikauM pAikari chore haiM je satpuruSa tinikA kichU bhI Azcarya nAMhIM aisA dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM anuSTapa chanda virajya sampadaH santastyajanti ki mihAdbhutam / mA vamIt kiM jagupsAvAn subhaktamapi bhojanamU / / 103 / / ___ artha-satpuruSa haiM te virakta hoi kari saMpadAnikauM chorai haiN| so ihAM kahA Azcarya hai ? glAni sahita puruSa hai so bhalai prakAra bhakSaNa kIyA huvA bhI bhojanakauM kahA maiM nAhIM ? apitu vamaiM hI vamaiM / ___bhAvArtha-rAgabhAva hote tI tyAga kIe duHkha hI hai| duHkha sahanA kaThina hai| tAtai sarAgI puruSa tyAga kareM tau tahAM Azcarya mAnie / bahuri virAgatA bhae tyAga karane maiM kichU kheda nAhIM, sukha ho hai / ara sukhakauM kauMna na cAhai, tAtai virAgI puruSa tyAga kareM tahAM kichU bhI Azcarya nAMhIM / jaise kAhUna bhojana kiyA thA ara vAkai aisI glAni bhaI isa bhojana taiM mere prANa jAMhigai, taba vaha puruSa usa bhojanakA upAyakari bhI vamana karai / For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIke tyAgameM samartha jJAnI 71 taiseM mile hue bhI viSayaniviSai inike sevanateM merA burA hoigA aisI udAsInatA Ae upAyakari bhI tinakA tyAga kariye hai, ihAM kichU Azcarya nAhI / AgaiM lakSmIkauM choratA saMtA keI kahA karai hai so kahai haizriyaM tyajan jaDaH zokaM vismayaM sAtvikaH sa tAm / karoti tattvaviccitraM na zokaM na ca vismayam // 104|| artha - mUrkha parAkramarahita puruSa hai mo tau lakSmIkauM tyAga karatA saMtA zoka kare hai / bahuri satya parAkramakA dhArI puruSa hai so garva kare hai / bahuri tattvajJAnI puruSa tisa lakSmIkoM tyAgatA saMtA na zoka karai hai ara na garva kare hai, so yaha bar3A Azcarya hai / bhAvArtha-saMsArI jIvanikai dhanAdikakA tyAga hoteM do prakAra bhAva hoi / jo parAkrama rahita hai, ara vAMkai koI kAraNa pAi dhanAdikakA tyAga ho hai, tahAM vAMkai tau zoka ho hai / yaha kArya kyauM bhayA, esaiM aMtaraMgaviSai kheda upajai hai / bahuri jo parAkramakA dhAraka hai ara vAMkai koI kAraNateM vA apane utsAhataiM dhanAdikakA tyAga ho hai tahAM vAkai garva ho hai / maiMne aisA kArya kiyA, aise aMtaraMgavirSaM ahameva ho hai / bahuri dekho Azcarya ! jo tattvajJAnI puruSa hai tAkai dhanAdikakA tyAga hotaiM zoka ara garva doU hI nahIM ho hai / jAtaiM jJAnIM dhanAdikakauM paradravya jAneM hai / bahuri para dravyakA tyAga hoteM kheda ara garva doU hI nAhIM kIjie hai / tAtaiM jJAnI zoka garva rahita huvA para dravyakauM tyAge hai / Age vivekI puruSanikari jaiMseM lakSmI tajie hai taiseM zarIra bhI tajie hai, aiseM dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM zikharaNI chanda vimRzyoccairgarbhAtprabhRti mudhApyetat mRtiparyantamakhilaM klezA zucibhayanikArAdyabahulam | budhaistyAjyaM tyAgAdyadi bhavati muktizca jaDadhIH sa kastyaktu N nAlaM khalajanasamAyogasadRzam || 105 // artha - yahu zarIrAdika hai so samasta hI garbhataiM lagAya maraNa paryaMta vRthA kleza apavitratA bhaya parAbhava pApa jAviSai bahuta pAie aisA hai so For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 AtmAnuzAsana aisA yahu zarIrAdika nIke~ vicAri jJAnInikari tyajane yogya hai / bahuri joyA tyAga mukti hoi to aiso mUrkhabuddhI kauna hai jo yAke tyAga karaneko samartha na hoi ? kaisA hai zarIrAdika- duSTajanakA milApa samAna hai / bhAvArtha - duHkha, apavitra panauM, bhaya, apamAna pApa e jahAM eka-eka bhI thore bhI kabahU bhI hoi tau tAkUM vivekI chAMr3eM, so zarIrAdiviSai e saba hI vahuta ghaneM sadA kAla pAie hai / tAteM e vivekInikari chor3ane yogya hI haiM / bahuri anya lAbha na hoi tau bhI inikauM chor3ane / ara inikai chor3aneMteM mokSa hoi to eaisA mUrkha kauna jo inikauM na chAMDai / jaise duSTakA milApa dukha-dAyaka, taiseM inikoM sarva prakAra dukhadAyaka jAni chor3anA hI yogya hai / AgaiM jaiseM lakSmI ara zarIra aneka anarthake kArakapanAM kari chor3e taiseM hI rAgAdika bhI chor3aneM aisA kahe haiM- vaMzastha chaMda kubodharAgAdiviceSTitaiH phalaM tvayApi bhUyo jananAdilakSaNam / pratIhi bhavya pratilomavRtibhiH dhruvaM phalaM prApsyasi tadvilakSaNam ||106 || artha - he bhavya ! taiM hI kujJAna rAgAdirUpa viruddha ceSTAnikari bArabAra janma maraNAdi hai lakSaNa jAkA aisA phala pAyA hai / tau aba tUM aisI pratIti kari jo initaiM viparIta pravattinirkAri tisa phalataiM viparIta lakSaNa lae jo phala tAka nizcaikari tUM pAvaigA / bhAvArtha -- lokaviSai bhI jisa kAraNataiM jo kArya nipajai tisateM ulaTA kAraNataiM ulaTA hI phala nipajai / jaisaiM garamItaiM jo roga hoi tisateM ulaTA zItala vastu tisa rogakA nAza hoi / tAtaiM he bhavya ! taiM ajJAna asaMyama kari janma maraNAdi duHkharUpa phala pAyA hai / bahuri jisa kAraNa ekahI bAra kArya nipajai tahAM tau bhrama bhI aisA hoi jo aura hI kAraNataiM yahu kArya bhayA hogA / so saMsArI jIvanikai bAraMbAra ajJAna asaMyamahIkA sevana dIkhai hai / ara inakai janmAdi duHkha hotA dIse hai / tAteM ihAM bhrama bhI nahIM hai / jaisaiM jisakauM jaba khAya taba hI roga upajai tau jAnie yahu isa rogakA kAraNa hai / bahuri jo aurani hI kai hoi / so tUM hI vicAri maiM kaise pariNama hauM, kaisA phala pAvauM hauM / tAteM bhayA hoi tau bhI bhrama For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dayA, dama aura samAdhikA mArga jo tokoM yahu phala burA lAgeM hai| jaisaiM ajJAnAdirUpa pariNamaiM hai taise paraNamanA chori / bahuri ajJAna asaMyamateM ulaTA samyagjJAna cAritra hai tAkA sevana kIe tisa janmAdi phalate ulaTA avinAzI sukharUpa mokSaphala pAie hai ! so ihAM bhI bhrama nAMhI hai / jAteM samyagjJAna cAritrake sevanahAre thore haiN| ara unakai tatkAla hI ajJAna-asaMyamajanita AkulatA miTanaiteM kicha sukha ho hai| bahuri bahuta sevana bahuta sukha hotA dI hai| tAteM jaise koI auSadhikA sevana kIe roga ghaTatA bhAsai to tahAM jAnie isake sevana" sarva rogakA bhI nAza hogaa| taiseM ihAM bhI nizcaya karanA samyagjJAna cAritrake sevana sarva duHkhakA nAza hogaa| tA" inikA sevana karanA yukta hai| AgaiM aisA phalakoM cAhatA saMtA tUM tisa mArgavirSe gamana karahu aisA kahai haiM vaMzastha chaMda dayAdamatyAgasamAdhisantataH pathi prayAhi praguNaM prayatnavAn / nayatyavazyaM vacasAmagocaraM vikalpadUraM paramaM kimapyasau // 107 // artha-sva-para jIvakI karuNA so dayA, ara indriya manakA vaza karanA so dama, ara para vastunivirSe rAga choDanA so tyAga, ara vItarAga dazArUpa sukhI honA so samAdhi / inikI jo paripATI tAkA mArgaviSai tUM yatna sahita hotA saMtA sUdhA kapaTa rahita gamana kari / yahu mArga hai so tokU vacanateM agocara ara vikalpani" rahita aiso koI parama pada hai tAkauM avazyameva prApta karai hai| bhAvArtha-jaise koI iSTa nagarakA sAMcA mArgavirSe sUdhA calyA jAya tau vaha tisa nagarakoM pahaucai hI pahaucai taise jo mokSakA sAMcA mArga samyagjJAnacAritravi gabhita dayA dama Adi vizeSa inivirSe kapaTa rahita pravarta tau mokSakauM pAvai hI paavai| maiM sAdhana karauM ara siddhi na hoi aisA bhramateM zithila mati hohu / isa sAdhana" siddhi avazya ho hai / Agai vivekapUrvaka parigrahakA tyAgarUpa mArga hai so jIvakauM mokSapadakA prApta karaNahArA hai aisaiM dRr3ha karata saMtA sUtra kahai For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 AtmAnuzAsana Arya chanda vijJAnanihatamohaM kuTIpravezo vizuddhakAyamiva / tyAgaH parigrahANAmavazyamajarAmaraM kurute // 108 // artha-jaisaiM pavana sAdhanaviSai kuTIpraveza kiyA hai| so nirmala zarIrakauM karai, taisaiM bhedavijJAnakari naSTa kiyA hai moha jAneM aise jIvakauM parigrahanikA tyAga hai so avazyameva ajara amara karai hai| bhAvArtha-bhedavijJAnakari mohakA nAza karanA so samyagjJAna sahita samyagdarzana hai| bahuri bAhyAbhyanta ra parigrahakA tyAga karanA so samyakcAritra hai / tahAM samyagjJAnasahita samyagdRSTI jIva bhayA ara vaha samyakcAritra aMgIkAra karai tau sAkSAt mokSamArga huvA mokSako pAvai hI pAvai yAmaiM kichU saMdeha nAhIM, jAtai sarva kAraNa mileM kAryakA honA dunivAra nAMhI hai / tAtai ratnatrayavirSe koI hIna hoi to mokSa honeviSai saMdeha hoi, sarva tInauM mokSake kAraNa milai taba mokSa hoi hI hoi aisA nizcaya krnaa| ___ Agai vivekapUrvaka tyAgI puruSanivirSe sarvottama tyAgakauM karatA jo puruSa tAkauM prazaMsatA saMtA sUtra kahai haiM _ anuSTapa chanda abhuktvApi parityAgAt svocchiSTaM vizvamAsitam / yena citraM namastasmai kaumArabrahmacAriNe // 109 / / artha-yahu AzcaryakArI kArya hai jiha jIva na bhogikari hI viSayanikA tyAgateM samasta viSaya apanI jhuThi samAna kiyA tisa kumAra brahmacArIkai athi hamArA namaskAra hohu| ____ bhAvArtha-pUrvaM tIna prakAra tyAgI kahe haiN| tinavirSe jAkai bhoga sAmagrIkA nimitta Ani banyA hai ara virAgatAteM unakauM binA bhoga kie hI chAMDai haiM, kumAra avasthAvirSe hI dIkSA dhArai haiM to sarvotkRSTa tyAgI haiN| jo bhogikari chAMDai tau bhI Azcarya naaNhii| inai sAmagrI milateM bhI binA bhoga kie tyAga kiyA so inakA bar3A Azcarya hai| jaiseM kAhUkai Agai 1. bAyukA kumbhaka karake eka'dhika dhapTA va dinoM taka bhUmi meM pravezakara avasthita rahanA yogAbhyAsakA yaha eka prakAra hai| For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa ArAdhanA 75 bhojana dharayA ara vaha binA khAe vAkauM chAMDai tau vAkA nAma jhUTha hai / taiseM inUMne sarva viSaya binA bhoga kieM choDe tAMtai saba viSaya inUMnai jhuMThi samAna kIe, tinakUM hama namaskAra kare haiM / Age aiseM tyAga karatA jIvakai parama udAsInatA hai lakSaNa jAkA aisA cAritrako pratipAdana karatA saMtA sUtra kahe haiM-- akiMcano'hamityassva trailokyAdhipatirbhaveH / yogigamyaM tava proktaM rahasyaM paramAtmanaH // 110 // artha -- maiM akiMcana hauM, kichU bhI merA nAhIM, aise bhAvanAkari tUM tiSThi / aiseM bhAvanA kIe~ zIghra hI tUM tIna lokakA svAmI ho hai / yahu yogIzvaranikai gamya aisA paramAtmAkA rahasya tokauM kahyA hai / bhAvArtha-ajJAnatAtai paravirSaM mamatva hai ara apanA hoi nAhIM yAhI teM hInadazakauM prApta hoi rahyA hai / bahuri jaba yahu bhAvanA hoi jo koI paradravya merA nAMhIM taba yahu parama udAsInatA cAritrarUpa hoi tAkai phalataiM tIna loka jAkauM apanA svAmI mAnai aisA padakauM pAvai / yahu rahasya yogIzvara jAne haiM so hama tokauM kA hai / tUM bhI aisI hI bhAvanA kari aise hama zikSA daI hai / Agai aba tapa ArAdhanAkA svarUpakA anukramakai artha durlabha ityAdi sUtra kahai haiM AryA chanda durlabhamazuddhamapasukhamaviditamRtisamaya malpaparamAyuH / mAnuSyamihaiva tapo muktistapasaiva tattapaH kAryam // 111 // artha - manuSya paryAya hai so durlabha hai, apavitra hai, sukharahita hai, maraNa samaya jAkA na jAniye aisA hai, utkRSTa Ayu bhI jAkA alpa hai aisA hai / bahuri tapa hai so isa manuSya paryAyaviSai ho ho hai / bahuri mukti hai so tapa hI kari ho hai / tAteM manuSyapaNoM pAi tokauM tapa karanA yogya hai / bhAvArtha - AtmAkA hita mokSa hai / tAkI prApti tapa binA nAhIM / jAtaiM samyagdarzana-jJAna-cAritrapUrvaka tapa ArAdhanAkauM ArAdhe tau sAkSAt mokSamArgI hoi / bahuri tapa hai so manuSya paryAya viSai hI ho hai so anyatra bhI kA hai / uktam ca deva visayapasattA raiyA tivvaduHkhasaMtattA | tiriyA viveyaviyalA maNuyANaM dhammasaMpattI / / For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 AtmAnuzAsana ____ artha-deva to viSayAzakta ara nArakI tIvra duHkha kari taptAyamAna ara tiryaMca vivekarahita, tAtai manuSyani hI kai dharmakI prApti hai| bahari maNuSya paryAya bArambAra hoi tau pAyA paryAyaviSai tapa na kIyA tau Agai karai, so anantAnanta kAla bhae bhI manuSya paryAya pAvanA durlabha hai| bahuri devavat ihAM sukha hoi tau sukhakauM choDi tapa karanA kaThina hoi, so ihAM zArIrika mAnasika duHkha hI kI mukhyatA hai / duHkhakauM choDi tapa karaneviSai kheda kahA ? bahuri jo manuSyakA sundara zarIra hoi tau tAke vigAranekA bhaya hoi, so ghAtu-upadhAtunikari nipajyA mahA apavitra yAkauM tapaviSai lagAvanekA bhaya kahA ? bahuri devavat maraNakA nizcaya hoi tau kitaneka kAla tau nizcita rahie pIche tapa karie, so manuSyake maranekA nizcaya nAhIM kaba mrai| bahuri je utkRSTa bhI Ayu bahuta hoi to merA utkRSTa hI Ayu hogA, aisA bhramakari DhIla karie so utkRSTa Ayu bhI thorA / tAtai mujhako pramAdI na honA sAvadhAna hoi tapa hI karanA yogya hai / Agai tahAM bAraha prakAra tapavirSe maktikA nikaTa sAdhana dhyAnarUpa tapa hai, tAkA dhyeya phala Adi dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM zArdUla chanda ArAdhyo bhagavAn jagattrayaguruvRttiH satAM saMmatA klezastaccaraNasmRtiH kSatirapi praprakSayaH karmaNAm / sAdhyaM siddhisukhaM kiyAn parimitaH kAlo manaH sAdhanaM samyaka cetasi cintayantu vidhuraM kiM vA samAdhau budhAH / 112 artha-samAdhivirSe tIna jagatakA guru bhagavAna so tau ArAdhanA ara saMtanikari sarAhI aisI pravRtti karanI ara tisa bhagavAnakA caraNakA smaraNa karanA, itanA kleza, bahuri karmanikA prakarSapane nAza honA yahu kharaca, ara mokSa sukha sAdhanekA phala, ara kAla kitanA ika parimANa lIe thorA, ara manakA sAdhana karanA / he jJAnI ho! tuma nIkai manavi vicAra karau samAdhivirSe kahA kaSTa hai ? bhAvArtha-koU jAnegA tapavirSe kaSTa hai, kaSTa sahmA jAtA nAhIM / tAkauM kahie hai-sarva tapanivirSe utkRSTa tapa dhyAna hai, tisa hI virSe kahA kaSTa hai so tU kahi / prathama tau nIcekA sevana karateM lajjAdikakA kheda ho hai / so tau dhyAnavirSe tIna lokakA nAtha arihantAdika vA tIna lokakA jJAyaka AtmA tAkA ArAdhana karanA / bahari jo Apako nIca kArya karanA parai to kheda hoi / jisa vRttiko mahanta puruSa bhI prazaMsai aisI vRtti aMgIkAra For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapakA phala karanI / bahuri ArAdhaneviSai kichU kleza hoi to kheda upajai, so sevana itanA hI - bhagavAna AtmAkA caraNa vA AcaraNa tAkA smaraNa karanA / bahuri sAdhana karateM kichU apanA jAtA hoi tau bhI duHkha hoi / so jAkA nAza kiyA cAhie aisA karma tAhIkA nAza ho hai, apanAM kichU kharaca hotA nAhIM / bahuri jo sAdhanakA tuccha phala hoi tau kichU kAryakArI nAMhIM, so dhyAnakA phala sarvotkRSTa mokSa hai / bahuri bahuta kAlaparyanta sAdhana karanA hoi tahAM bhI kheda upajai, so thore hI kAla dhyAna kIeM hI phala pAIe hai / bahuri jo sAdhana parAdhIna hoi to bhI kheda hoi, so apane mana hI kA sAdhana karanAM, anya vicArataiM chuDAya bhagavantaviSai lagAvanA / so aisA dhyAnarUpa tapa tisaviSai kheda kahA / so tUM hI vicAri / tapa karaneviSai anAdara mati karai / koU kahaigA dhyAnavirSaM tau kaSTa nAMhI, parantu anazanAdi tapaviSai kaSTa hai / tAkA uttara - anazanAdi tapaviSai kaSTa taba hoi jaba Apa na kiyA cAhai / so ihAM to jaise apanA pariNAma pramAdI na hoi ara klezarUpa bhI na hoi taisai dhyAnakI siddhikai arthi cAhikari anazanAdi kariye hai / tAtai tahAM bhI kaSTa na ho hai / Agai Atma-kalyANarUpa jo mokSa tAkai vAMchaka jai puruSa tinakai tapa binA aura koI sAmagrI vAMchita phalakI dAtA nAhIM aise kahaiM haiMhariNI chanda draviNapavanaprAdhmAtAnAM sukhaM kimihekSyate kimapi kimayaM kAmavyAdhaH khalIkurute khalaH / caraNamapi kiM spraSTuM zaktAH parAbhavapAMsavo vadata tapaso'pyanyanmAnyaM samIhitasAdhanam / / 113 // artha -- dhanasambandhI vicAra so hI bhayA pavana, tAkari dhAe' hue taptAyamAna bhae je jIva, tinakauM ihAM kahAM sukha avalokie hai / yahu duSTa kAmarUpa ahaiDI' kichUka aduSTa AtmAko duSTa kare hai / bahuri kaSTarUpI dhUli hai te kahA cAritrakA sparzanekoM samartha hai, api tu nAMhI hai / tuma kaho, tapataiM aura koI mAnaneM yogya mana vAMchita arthakA sAdhana kauna hai | bhAvArtha - jagataviSai yaha jIva jitaneka kArya kare hai so mAnAdikakai arthi karai hai / apanAM prANahU dekara baDA huvA cAhe / bahuri mAnAdikake 1. dhauMkanI se dhauMkanA / 2. vyAdha / 77 For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 AtmAnuzAsana nimitta dhanAdika sAmagrI milAvanekI AttirUpa vA~chA karai tAkari sadA dukhI hI rahai hai| bahuri dekho tapakA mAhAtmya, jo binA cAhe hI baDApanA vA RddhayAdika ho hai, tAtai tapateM aura koU utkRSTa naahii| - AgeM jo yA prakAra tapavi. pravarttatA jIva hai so kahA kArya karai hai aisaiM dikhAvatA sUtra kahai haiM pRthvIchanda ihaiva sahajAn ripUn vijayate prakopAdikAn guNAH pariNamanti yAnasubhirapyayaM vAJchati / purazca puruSArthasiddhiracirAtsvayaM yAyinI naro na ramate kathaM tapasi tApasaMhAriNi // 114 / / artha-tapakauM hota saMta~ ihAM hI tatkAla je anAdita AtmAkI sAthi lagai aise krodhAdika herI tinikauM jItie hai| jinako yahu AtmA apanA prANa deyakari bhI cAhai, aise guNa pariNamai hai-pragaTa hai| bahuri AgAmI kAlavirSe zIghra hI puruSArtha mokSa tAkI siddhi svayameva prApta ho hai, tAteM aisA AtApakA saMhAra karanahArA jo tapa tAviSa kauna vivekI manuSya nAhI ramai, api tu ramai hI ramai / bhAvArtha-e jIva tau jisa kAryatai AgAmI avaguNa hoi, tatkAla guNa hoi athavA tatkAla avaguNa hoi AgAmI guNa hoi tisa kAryaviSai bhI anurAgI hoi lAgate dekhiye hai| vahari yaha tapa hai so tatkAla bhI guNa karai ara AgAmI bhI guNa karai to aise tapaviSai kauna vivekI Adara na karai ? api tu karai hI krai| tahAM isa tapakA tatkAla guNa to itanA haije pratyakSa duHkhadAyaka anAdita lagai krodhAdika tinakA to abhAva ho hai, ara apanA prANa khoe bhI prApti hoi tau bhI jinakauM cAhai aise pratyakSa jJAnAdika guNa vA Rddhi sanmAnAdika atizaya te svayameva pragaTa ho haiN| bahuri AgAmI guNa aisA hai jo tapake phalateM zIghra hI puruSa AtmA tAkA artha jo prayojana mokSarUpa tAkI zIghra hI siddhi ho hai| jaise isa lokaparalokavi guNakartA tapakauM jAni yA virSe rati karanI yogya hai| AgeM tapavi rati kartA jo jIva Ayu ara zarIrakI saiM saphalatA karai haiM tAkauM sarAhatA saMtA sUtra kahai haiM For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 jIvanakI saphalatA khikharaNI chaMda tapovallyAM dehaH samupacitapuNyorjitaphala: zalATvagre yasya prasava iva kAlena galitaH / vyazuSyaccAyuSyaM salila miva saMrakSitapayaH sa dhanyaH saMnyAsAhutabhuji samAdhAnacaramam // 115 // artha-jAkA zarIra hai so taparUpI velivirSe nipajAyA hai puNyarUpI utkRSTa phala jAnaiM, ausA hota saMtA jaisai kAcA phalakA agra bhAgaviSa phUla jhari parai taisaiM kAla pAi kari galyA hai-vinaSTa bhayA hai bahuri jAkA Ayu hai so samAdhirUpa bhayA hai aMta avasthA jAkI ausA hota saMtA saMnyAsarUpI agnivirSe rAkhi liyA hai dUdha jAneM jaisA jalakIsI nAI susatA bhayA so jIva dhanya hai| bhAvArtha-jaise velivi phUla lAgai so kAcA phala nipajAya Apa jhari parai taisaiM jinakA tapavirSe zarIra pravartyA hoi so puNyekauM nipajAya kAla pAi Apa naSTa ho hai / bahuri jaisaiM agni saMyoga hotai jala hai so dUdhakauM rAkhi Apa susai taisaiM saMnyAsa hoteM jinakA Ayu hai so dharmakauM rAkhi Apa zoSita ho hai, a~sai zarIra ara Ayu jinakA saphala ho hai te puruSa dhanya haiN| __ AgeM parama vairAgyakari saMyukta jIva apavitra ara duHkhadAyaka jo zarIra tisavire vAMkA pAlanA vA~kai saMgi rahanA ausai kari tapa karai hai tinake jo kAraNa haiM tAkauM doya zloka kari kahai hai amI prarUDhavairAgyAstanumapyanupAlya yat / tapasyanti ciraM taddhi jJAtaM jJAnasya vaibhavam // 116 / / artha-e utkRSTa vairAgya jinakai pAie ause jIva jo zarIrako bhI pAli cirakAlaparyaMta tapa karai haiM so hama yaha jJAnakoM prabhutva jAnyoM hai / bhAvArtha-jisatai udAsa hajai tAkA pAlanA viruddha hai| parantu syAnA hoi so vAMkai pAleM hI apanA prayojana sadhatA jAnaiM to apanA prayojana jaisai sadhai taiseM vAkauM pAlai, anurAgakari vAkauM adhika poSai nAhIM / so mahAmuni zarIra" udAsa bhae haiN| parantu inikai jaisA jJAna hai jo manuSya zarIra rahai tapa ho hai / tArauM AhArAdika dei yAkauM apanA prayojanakaiarthi rAkhai hai / anurAga kari yAkauM bahuta nAhIM poSai hai / ausaiM zarIrakauM rAkhi For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana bahuta kAlaparyaMta tapa karanAM so yaha jJAna hI kA mAhAtmya hai| jJAna na hoi tau ati ugratAkari zarIrakA nAza karai pIche devAdika paryAya pAvai, tahAM saMyamakA abhAva hoi, so jJAnI ausaiM nAhIM karai haiN| kSaNArdhamapi dehena sAhacarya saheta kaH / yadi prakoSThamAdAya na syAdvodho nirodhakaH / / 117 / / artha-jo jJAna hAthakA pauMcA pakaDi rokanahArA na hoi tau kauna muni AdhA kSaNamAtra bhI zarIrasahita sAthi rahanAMkauM sahai ? koI na shai| bhAvArtha-jaisaiM kAhukai kAhusauM mitratA thI, pIche vAkau duSTapanauM jAnyau, taba vAteM laDikari vAkA sAthakauM tatkAla choDanA caahai| tahAM koI syAnA puruSa vAkA hAthakA pauMcA pakaDi samajhAvai saiM to la. yahu AgAmI dukhaHdAyaka hogA / tAteM koI dina yAkauM sAthi rAkhi nibalakari yAkA jaise satyAnAza hoi taisai kArya karanA yogya hai| taisaiM AtmAke zarIrasauM anurAga thA, jaba yAkauM duHkhakA kAraNa jAnyA taba yAkauM ugra Acaranatai nAza kIyA cAhai / tahAM jinavAnIjanita jJAnateM yaha vicAra AyA, aisaiM koeM to bahuri devAdiparyAya pAvanAM hogA,tahAM druHkha upajaigA / / tAtai kitaneka kAla yAkauM sAthi rAkhi nirbala kari jaiseM bahari zarIra dharanA na hoI taisaiM kArya karanA yogya hai / jaiseM jJAna rokanahAra na hoi tau kauna muni zarIrakA sAthi rAkhai ? jo burA jAnikari bhI prayojanakai arthi zarIrakA sAthi rAkhiye hai so yahu jJAna hI kI mahimA hai| AgeM isa hI arthakauM dRSTAMta dvArakari dRDha karata saMtA samasta ityAdi doya zloka kari kahai hai zikhariNI chanda samastaM sAmrAjyaM tRNamiva parityajya bhagavAn tapasyannirmANaH kSudhita iva dInaH paragRhAn / kilATadbhikSArthI svayamalabhamAno'pi suciraM na soDhavyaM kiM vA paramiha paraiH kAryavazataH / / 118 // artha-zrI AdinAtha bhagavAn so samasta baDe rAjyakauM tiNA kIsI nAI chori tapa karatA mAna rahita bhUkhA dInavat bhojanakA arthI huvA For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmodayakI vicitratA 81 bahuta kAla tAMI bhojanakauM na pAvatA saMtA bhI para gharaniprati bhramati bhae tau ihAM kevala apane kAryake vazate auranikari kahA parISaha na sahanA, api tu kArya artha sahanA hI yogya hai / bhAvArtha-jo kArya arthI hoi so thorA bahuta kaSTa sahanA hoi tau kaSTa bhI sahai, parantu apanA kAryakI siddhi karai / tAkA udAharaNa dekho / vRSabhanAtha sarva rAjyakauM chori bhojanakA antarAya hUvA kIyA, tau bhI bhojanakai athi jaiseM dIna paraghari jAya taiseM para ghari phiratA huvA / jo aise mahAna puruSoMne bhI aiseM kIyA to auranikoM kahA lajjA hai ? ara auranikoM kai sugama siddhi hosI ? tAtaiM kAryakA arthi huvA thorA bahuta kaSTa sahikari mokSakA sAdhana karanA yogya hai / zikhariNI chanda purA garbhAdindro mukulitakaraH kiMkara iva svayaM sraSTA sRSTeH patiratha nidhInAM nijasutaH / kSudhitvA SaNmAsAn sa kila pururapyAha jagatImaho kenApyasmin vilasitamalaMghyaM itavidheH // 119 // artha - garbhateM pahale hI indra hai so kiMkaravat jore haiM hAtha jAneM aisA hotA bhayA / ara Apa sRSTi jo karmabhUmi tAkA karanahArA bhayA, ara apanA putra hai so nidhinikA svAmI cakravatti bhayA aisA puruSa jo AdinAtha svAmI so bhI chaha mAsa paryanta kSudhavAna hoi pRthivI prati bhramata bhayA, so bar3A Azcarya hai, isa saMsAraviSai nikRSTa jo vidhAtA karma tAkA vilAsa caritra hai so atizayakari alaMdhya hai / koI yAke meTanekauM samartha nAMhI / bhAvArtha -- koI jAnaigA ki sukha- sAmagrI milAya duHkhakA kAraNa dUrI kari sukhI hauMgA, so saMsAraviSai aisA kAhUkA puruSArtha nAMhI jo karmakA udaya Avai ara tAkau~ dUri kare / zrI vRSamanAthadevakai indra samAna tau kiMkara ara Apa sarva racanAkA karttA aisA puruSArthakari saMyukta ara putra cakravati, aisI sAmagrI hoteM bhI antarAyake udayateM chaha mAsa paryanta bhojanakai arthi bhramaNa kIyA / tAteM auranikI kahA vArtA ? jAtaiM jo karmakA udayateM thorA bahuta kaSTa upajai tAkauM bhI sahakari, aisA hI cintavana karanA jo saMsAraviSai tau karma hI balavAna hai / tAteM saMsAra avasthAkA abhAva so hI apanA hita kArya hai / aiseM nizcayakari tAkA sAdhana karanA / 6 For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 AtmAnuzAsana AgaiM isa prakAra samyagdarzanAdika tIna ArAdhanA hai so zAstrajJAnAdikI pradhAnatAkari pravRtyA huA bhalA prayojanakA sAdhaka ho hai, anyathA nAMhI yAteM tAkai antari jJAnaArAdhanA dikhAvanekA anukrama karatA santA prAk ityAdi sUtra kahai haiM- prAk prakAzapradhAnaH syAt pradIpa iva saMyamI / pazcAttApaprakAzAbhyAM bhAsvAniva hi bhAsatAm || 120 // aTha--saMyamI hai so pahalai tau dIpakavat prakAza hai pradhAna jAkaiaisA hoi pIche tApa ara prakAza inikari sUryavat dedIpyamAna hoi / bhAvArtha - mokSakA sAdhaka hai so prathama avasthAviSai tau dIpaka samAna ho hai / jaisaiM dIpaka tailAdi sAmagrI ke balateM ghaTapaTAdikakA prakAzanahArA hai taisai zAstrAdikake balate jIvAdi padArthanikauM jAnanahArA ho hai / bahuri pIche tAko sUryasamAna honA yogya hai / jaisaiM sUrya svabhAva hI taiM ghane padArthakA prakAzanihArA, hai, ara pratApakA dharanaharA hai / taisaiM svabhAvahI padArthanikA vizeSa jAnanahArA hoi ara tapazcaNAdikakA dhAranahArA hoi, aisA anukrama jAnanA / AgaiM jJAna ArAdhanAkA ArAdhaka jIva hai so aisA hota saMtA isa kAryakauM karai hai aisaiM kahai haiM- zloka bhUtvA dIpopamo dhImAn jJAnacAritrabhAsvaraH / svamanyaM bhAsayatyeSa prodvaman karmakajjalam / / 121 / / artha--yahu jJAnavAna jIva hai so dIpakasamAna hoi kari jJAna - cAritranateM dedIpyamAna hota saMtA karmarUpI kAjalakauM vamatA saMtA ApA-parakUM prakAzai hai / bhAvArtha -- jJAnaArAdhanAkA ArAdhaka hai so dIpaka samAna hai / jaisaiM dIpaka sahita bhAsvara ho hai, bahuri kAjalakauM vamaiM hai / aisA hotA ApakauM ara para ghaTapaTAdikakauM prakAzai hai / taiseM jJAnI jJAna - cAritra sahita dedIpyamAna ho hai / bahuri karma kI nirjarA karai hai / aisA hotA Apa AtmAkauM ara para zarIrAdikakauM yathAvat jAne hai / 1 AgaiM tisa pUrvokta prakAra jJAnaArAdhanAkA ArAdhaka jIva hai so zAstrantai bhayA jo viveka tisapUrvaka kramateM azubha pariNAma chori zuddha pariNAmakauM Azrayakari mukta ho hai aisA dikhAvatA sUtra kahai haiM- For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azubhase zubha, zubhase zuddha honekA krama niyama 83 azubhAcchubhamAyAtaH zuddhaH syAdayamAgamAt / raveraprAptasaMdhyasya tamaso na samudgamaH // 122 / / artha-yahu jIva AgamajJAnateM azubhateM chuTi zubhakauM prApta hotA zuddha hoi / ihAM dRSTAnta jo nAhIM prApta hai saMdhyA avasthA jAkai aisA jo sUrya tAkauM andhakArakA prakaTapanA na ho hai| ___ bhAvArtha-jaise saMdhyAsambandhI lAlIkauM na prApta hotA sUrya tAkai andhakArakA pragaTapanA na ho hai taisaiM azubha rAgarahita AtmA hai so kramatai zubharAgarUpa hoi zuddha kevaladazAkauM prApta ho hai tAkai ajJAnAdikakA upajanA na ho hai| Agai ihAM praznaH--jo jJAnaArAdhanArUpa paraNamyA jIvakai tapa zAstrAdivirSe zubharUpa anurAgata~ sarAgIpanAM ho hai / tAtai muktapanauM kaisai hoi aisI AzaMkA kari uttara kahai haiM-- vidhUtatamaso raagstpaashrtnibNdhnH| .. sandhyArAga ivArkasya jantorabhyudAya saH // 123 // artha-ri kiyA hai ajJAna aMdhakAra jAnaiM jaisA jIva tAkai tapa zAstrAdikasaMbaMdhI rAgabhAva hai so kalyANakA udaya hI kai athi hai / jaise sUryakai prabhAta saMdhyAsambandhI raktatA hai so udayakai arthi haiM taiseM jaannaa| bhAvArtha-jaisai sUryakai jaisI asta samaya saMdhyAvirSe lAlI ho hai taisI hI prabhAta samaya saMdhyAvirSe lAlI ho hai / parantu prabhAtakI lAlImeM ara saMdhyAkI lAlImeM etA bheda hai jo prabhAta samayavirSe rAtrIsaMbadhI aMdhakArakA nAzikari saMdhIviSe jo lAlI bhaI so AgAmI sUryakA zuddha udayakauM kAraNa hai| taisai jIvakai jaisA viSayAdivirSe rAga ho hai taisA hI tapa zAstrAdivi rAga ho hai| parantu tapa zAstrAdikavi mithyAtvasaMbaMdhI ajJAnakA nAzakari saMdhi viSai jo rAga bhayA hai so AgAmI jIvakA zuddha kevaladazArUpa udayako kAraNa hai| AgeM isatai viparIta jo rAga tisavirSe doSakauM dikhAvatA sUtra kahai haiMvihAya vyAptamAlokaM puraskRtya punastamaH / ravivadrAgamAgacchan pAtAlatalamRcchati // 124 // artha-jIva hai so sUryavat vyApta bhayA prakAzakoM chori bahuri adhakArako agragAmIkari rAgabhAvako prApta hota saMtA pAtAla talakoM prApta ho hai| For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 AtmAnuzAsana bhAvArtha-jaise asta hotA sUrya hai so apanAM phaili rahyA prakAzako tau chAMDai hai ara andhakAra AgAmI honahAra bhayA hai tisa saMdhyA samayavirSe jo rakta raMga ho hai tAkau prApta bhayA sUrya hai so jyotiSka matakI apekSA vA daSTi Ava.kI apekSA pAtAlakauM prApta ho hai| tesaiM bhraSTa avasthAkauM prApta hotA AtmA hai so apanA phaili rahyA jJAnabhAvakauM tau chAMDe hai, ara ajJAna AgAmI honahAra bhayA hai tisa samayaviSai jo hiMsAdika pAparUpa rAgabhAva ho hai tAkauM prApta bhayA AtmA hai so pAtAlaviSa narakAdika vA nIca dazArUpa nigodAdi paryAya tAkauM prApta ho hai| aisaiM yadyapi azubha zubha doU rAgabhAva hoya haiM, parantu nIcaikI dazAvirSe zubha rAga tau kathaMcit AgAmI zuddhatAko kAraNa bhI hai tAtai thorA heya hai / bahuri azubha rAga hai so tau AgAmI kugatikA kAraNa hai| tAtai sarvathA atyanta heya hai / tAta yAkA tau avazya tyAga krnaa| Age aisai cyAra prakAra ArAdhanAviSai niSkapaTa manakari pravatteM hai jo mokSAbhilASI jIva tAkai mokSakI prApti nirvighna ho hai aisai dikhAvatA sUtra kahai haiM zArdUlachanda jJAnaM yatra puraHsaraM sahacarI lajjA tapaH saMbalaM, cAritraM zivikA nivezanabhuvaH svargA guNA rakSakAH / panthAzca praguNaH zamAmbubahulazchAyA dayAbhAvanA yAnaM taM munimApayedabhimataM sthAnaM vinA viplavaiH // 125 // artha-jJAna tau agresarI ara lajjA sAthi cAlanahArI ara tapa vaTasArI ara cAritra pAlaka ara bIcamaiM rahaneke sthAna svam ara guNa rakhavAle ara sUdhA jAvirSe upazama jala bahuta pAie aisA mArga ara dayArUpa chAyA, bhAvanArUpI gamana, aisA jahAM samAja mile so samAja tisa muniko upadrava binA abhISTa sthAnakakauM prApta karai hai| ___bhAvArtha-koI puruSa kAhU nagarakauM cAlai tahAM AgU Adi sAsagrI mile tau nirupadrava nagarakauM pahauMcai / ihAM koI bhavya mokSakauM cAhai tahA~ jJAnAdika sAmagrI mile to nirupadrava prApta hoi / tahAM jaisaiM 'AgU mArga batAvai taiseM jJAna tau mokSamArgavirSe heyopAdeya tattvanikA nizcaya karAvai hai| bahari jaise sAthi strI hoi tau mArgavirSe sukhasauM gamana karai, taisaiM sAthi dharmasambandhI lajjA tAkari mokSamArgavirSe sukhasauM pravatteM hai / bahuri For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogIke nArIse dUra rahanekI zikSA jaisaiM kharacI vaTasArI pAsi hoya to zithilatA na hoya, taiseM tapakA sAdhana kari zithilatA na ho hai| bahuri jaisai caDhanekauM pAliko hoi tauM calate kheda na hoi, taisai niSkaSAyarUpa cAritra bhAvakari mokSamArgavirSe pravartatA kheda na ho hai / bahuri jaisai mArgaviSai basanaikai sthAna cokhe hoi tau tahAM vizrAma hoi, taisaiM mokSamArgaviSai basanaiko sthAna svarga hai tahAM vizrAma ho hai| bahuri jaise rakhavAle sAthi hoi to koI na lUTa, taisai kSamAdika guNa rakhavAle haiM tAtai krodhAdika nAMhI lUTai hai / bahuri jaise mArga sUdhA hoi toM sukhasoM gamana hoi / taise mokSamArga sarala kapaTa rahita hai, tAtai sukhasoM tahA~ pravRtti ho hai / bahuri mArgaviSai upazama bhAva hai tAkari tRSNAkA duHkha na ho hai / bahuri jaisai mArgaviSai chAyA hoi tau AtApa na hoi, taisaiM mokSamArgavirSe svadayA paradayA hai tAtai saMtApa na ho hai| bahuri jaisaiM gamana karai tau nagarakauM pahoMce, taisa~ ihAM zuddha bhAvanA bhAvai hai tAkari *mokSako pAvai hai / aisaiM sAsagrI mileM jaisaiM pathika abhISTa nagarakauM pahauMce taisaiM mokSamArgI abhISTa mokSapadako pAvai hai| Agai tisa calanevirSe upadrava kauna hai aisI AzaMkA kari tina upadravanikauM paMca zlokani kari kahai haiM zArdUla chaMda mithyA dRSTiviSAn vadanti phaNino dRSTaM tadA susphuTaM yAsAmardhavilokanairapi jagaddandahyate sarvataH / tAstvayyeva vilomavatini bhRzaM bhrAmyanti baddhakrudhaH strIrUpeNa viSaM hi kevalamatastad gocaraM mA sma gAH / / 126 artha-sarpanikauM jo dRSTi-viSa jAtike batAvai haiM so to jhUTha hai / hama ini strInivirSe jo dRSTiviSapanoM prakaTa dekhyA hai| kaisI hai strI jinakA kaTAkSarUpa AdhA avalokananikari bhI loka sarvAMgapanai dAharUpa ho hai| bahuri tinikA tyAgauM pratikUlI bhayA jo tUM so tujhavirSe krodhavanta huI te strI tokauM bhraSTa karanekai athi atizayakari bhramai hai| so strIrUpa kari kevala yahu viSa hai / yAta tUM tinakai gocara mati prApta hohu / ___ bhAvArtha-lokavirSe koI sarpa aise sunie haiM jinakauM dekheM hI viSa caDhe, so yahu tau alaMkAra karikai jhUTha btaayaa| bahuri strInikai kaTAkSakari tatkAla viSasamAnaM AtApakArI kAma vikAra hoi tAtai strInikai dRSTiviSapanauM kahyau / bahuri ihAM munikauM yaha sIkha daI jo aura tau sarva hI For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 AtmAnuzAsama strInike kiMkara hai, ara tUM tinakA tyAgI bhayA hai so terai bhraSTa karanekoM te strI kAraNa hoi rahI hai, so tUM unakA viSaya gocara mati hohu / mokSa mArgaviSai strI nikai vazIbhUta honAM soI bar3A upadrava hai / zArdUla chanda kruddhAH prANaharA bhavanti bhujagA daSTvaiva kAle kvacit teSAmauSadhayazca santi bahavaH sadyo viSavyucchidaH / hanyuH strIbhujagAH pureha ca muhuH kruddhAH yogIndrAnapi tAnnirauSaghaviSA dRSTAzra prasannAstathAdRSTvApi ca / 127 / artha-sarpa haiM tau krodhavanta bhae koI kAlaviSai Dasikari hI prANAni - ke haranahAre ho haiM / bahuri tatkAla viSako dUri kareM aise tinake auSadha pAie hai / bahuri e strIrUpI sarpa haiM te krodhavanta bhae bhI bahuta ara prasanna bha bhI paralokaviSai ara isa lokaviSai bArambAra tini yogIzvaranikauM bhI dekhe hue bhI vA dekhikarikai bhI ha haiM - ghAte haiM / kaise haiM strIrUpa sarpa auSadhi rahita haiM viSa jinikA aise haiM / bhAvArya - lokaviSai sarpakauM ati aniSTa jAni tisiteM Darie hai / ara strInikau ati iSTa jAni inikA vizvAsa karie hai / so ihAM strIniteM rAga chuDAva Athie sarpateM bhI strInikai adhikatA dikhAIe hai / sarpa to krodhavanta huvA hI mArai / strI krodhavanta huI to koI upAyakari jara prasanna huI AkulatA badhAIkari jIvakauM hanai hai / bahuri sarpa to koI eka kAlaviSai mArai, strI isa loka ara paralokaviSai bArambAra maraNa karAvai / bahuri sarpa to sikAra hI prANanikoM hare hai, strI dekhI huI hI vA Apa dekhi kari bhI jIvakA ghAta kare / bahuri sarpake viSa dUra karanekUM to aneka auSadhi haiM, strIniteM bhayA kAmasantApa tAkA koI auSadha hI nAMhI / aiseM strIrUpa sarpa mokSamArgInika bhI bhraSTa kare haiM, tAtai inakA vizvAsa karanA nAMhIM / zArdUla chanda etAmuttamanAyikAmabhijanAvarjyA jagatpreyasIM muktizrIlalanAM guNapraNayinIM gantu tavecchA yadi / tAM tvaM saMskuru varjayAmyavanitAvArtAmapi sphuTaM tasyAmeva ratiM tanuSya nitarAM prAyeNa serSyAH striyaH / / 128 / / For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArase virakta na honeke kAraNa artha - yaha mukti lakSmIrUpI manohara strI uttama nAyikA hai so sAmAnya jananikari varjita hai, jisa tisake yAkI prApti na hoi sake hai / bahuri jagatavirSaM pyArI hai, yAkA svarUpa jAneM yAkauM sarva cAhai aisI hai / bahuri guNanaviSa snehavatI hai / jAviSaM guNa hoi tisa hI kauM yAkI prApti ho hai aisI yaha hai / tAkauM prApta honekai arthi jo tere icchA pAie hai tau tUM tisa mokSalakSmI hI koM ratnatrayAdikaniteM AbhUSita kari / bahuri prakaTapa anya laukika strInikI vArtAkauM bhI chori / bahuri tisa mokSalakSmI hI viSai anurAgakauM vistAri badhAi / aiseM hI tujhakauM mokSalakSmIkI prApti hosI / jAteM strI hai te bAhulyapaneM IrSyAsahita ho hai / bhAvArtha-ihAM alaMkArakari mokSa lakSmIkoM strI kahI, so jaisaiM koI puruSa koI strIkoM apaneM vazya kiyA cAhai taba vaha aura strInikI vArtA bhI na kareM / vAhIviSa anurAga badhAve / AbhUSaNAdikani kari vAka prasanna karai / taisaiM tUM mokSa lakSmIhIko cAhai hai to laukika strInikI vArtA bhI mata kare / vAhIviSai prIti badhAi / ratnatrayA dikataiM vAkA sAdhana kari, yahu upAya hai / bahuri jaisaiM strInike paraspara IrSyA pAie hai, tAtaiM virodha lieM je doi strI tinavirSaM eka hI kA sAdhana baneM taiseM mokSalakSmI ke ara laukika strInikai paraspara IrSyA viparItatA hai / tAtaiM virodha lieM jo mokSalakSmI ara laukika strI tinavirSaM eka hI kA sAdhana hogaa| tAtaiM laukika strInikauM chori muktilakSmIkA sAdhana karanA / hariNI chanda vacanasalilairhAsa svacchaista raMgasukhodaraiH vadanakamalairbAhye ramyAH striyaH sarasIsamAH / iha hi bahavaH prAstaprajJAstaTespi pipAsavo viSayaviSamagrAhagrastAH punarna samudgatAH / / 129 // 87 artha - strI sarovarI samAna hai, te hAsyarUpI svacchatA lIeM ara vakrokti Adi taraMga sukhakArI jinikai garbhita pAie aise vacanarUpI jala tinikari, bahuri mukharUpI kamala tinikari vAhyaviSai ramaNIya haiM / so ini strIrUpI sarovarInivirSaM bahuta nirbuddhI jIva taTa hI viSai tRSNAvaMta hota saMte viSayarUpI viSama goha' tA kari se hue bahuri nAMhI nikase / 1. grAha artha meM / For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 AtmAnuzAsana bhAvArtha - jaise koI sarovarI tisaviSai nirmala taraMga lIe jala ara kamala pAe hai tinikari bAhya ramane yogya bhAsai hai / bahuri tisakeM madhya goha nAmA jalacara jIva basai hai / tahAM koI nirvivekI tRSAvanta bhayA tahAM jATa hI viSai khaDA rahyA / so yahu to tRSA dUra karanekoM gayA thA ara vahAM yAkoM goha nAmA jalacara apane taMtUnisoM khIca kari gili gayA / bahuri nikasyA nAhIM, maraNa hI ko prApta bhayA / tesai ye strI haiM / iniviSai hAsya vA yukti lIeM vacana ara mukhakI zobhA pAie hai / tinikari bAhya ramane yogya bhAse hai / bahuri iniviSai kAmasevanarUpa viSayakA kAraNapanA pAiye hai / tahAM koI ajJAnI vedajanita tRSNAvaMta bhayA tahAM jAya dUri hI avalokana karaneM lagA, so yahu tau apanI cAhi miTAvanekauM gayA ara vahAM kAma hai so apaneM viSayarUpa sAmagrIniteM vihvala kari bhraSTa kiyA / bahuri cetai nAMhI / sthAvarAdi paryAya hI kauM prApta ho hai / tAtaiM ini strInikA vizvAsa na karanA / zArdUla chanda pApiSThairjagatIvidhItamabhitaH prajvAlya rAgAnalaM kruddhairindriyalubdhakairbhayapadaiH saMtrAsitAH sarvataH / intaite zaraNaiSiNo janamRgAH strIchadmanA nirmitaM ghAtasthAnamupAzrayanti madanavyAdhAdipasyAkulAH // 130 // artha - pApI krodhI je indrIrUpa ahaiDI tini zikArakA sthAnakakai caugirada rAgarUpI agnikauM jalAya kari sarva taraphataiM bhayasthAnanikari bhayavAna bhaye je e manuSyarUpI hiraNa te AkulatAvaMta bhae zaraNakoM cAhatA santA hAya-hAya kAmarUpI aheDInike svAmIkA jo strIrUpI kapaTakari nipajAyA mAranekA sthAnaka tAkauM prApta ho hai / bhAvArtha - jaisaiM koI pradhAna aheDIke kiMkara zikAra karAva ke arthi jahAM hiraNa hoi tahAM caugirada agni lagAvai / ara eka zikAra karanekA sthAna banAvai / tahAM hiraNa hai te agni ke bhayateM bhAji tisa sthAnakakauM prApta hoi - ihAM hama baceMge, so vahAM pradhAna ahaiDI tiSThe so unakauM zastrAdikataiM mArai / taiseM pradhAna vikArarUpa kAma tAke indriyarUpI kiMkara te jIvakauM bhraSTa karanekauM sarva varNAdika viSayanaviSai rAgAdi upajAyA / ara eka strIrUpI padArtha lokaviSai pAie hai| tahAM e jIva haiM te rAgabhAvajanita AkulatA pIDita hoi tisa strIkauM prApta hoi / ihAM hama nirAkula ba~ge / For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 nArI mAnasa so ihAM pradhAna kAma vikAravasaiM una jIvanikauM apaneM kuceSTArUpa vANanikari bhraSTa karai hai / tahAM parama AkulatAkauM pAvai hai| tArauM strIniko bhalA sthAna jAni tahAM vizvAsa karanA yogya naahii| Agai aisai bAhya upadravake kAraNanivirSe pravRttiko niSedharUpa kari aba antaraGga upadravake kAraNanivi tisa pravRttiko niSedhatA saMtA sUtra kahai haiM pRthvI chanda apatrapa tapogninA bhayajupsayorAspadaM zarIramidamarghadagdhazavavanna kiM pazyasi / vRthA vrajasi ki ratiM nanu na bhISayasyAturo nisargataralAH striyastadiha tAH sphuTaM vibhyati // 131 // artha-he nirlajja ! taparUpI agnikari terA ya [zarIra adhabalyA murdAsArikhA bhaya jugupsAkA sthAnaka hoya rahyA hai| tAkauM tUM kahA na dekhai hai| vRthA hI AzaktatAkauM kyoM prApta ho hai| he bhraSTa ! tUM to AturavaMta havA strInikauM nAMhI DarAvai hai, saMga kIyA cAhe hai| parantu te strI sahaja hI caMcala kAyara haiM, te tujhitai pragaTaparne Darai haiM, terI bhayAnaka mUti dekhi bhAjai hai| ___ bhAvArtha-koI dIkSAdhari komavikArateM strIniviSa anurAgI ho hai tAkauM ihAM zikSA daI hai| jo terA zarIra tau tapakari bhayakArI ara ghinAvanA aisA bhayA jaisA AdhAvalyA mardA hoi / ara taM strInikA saMga caahai| ara unakA yaha svabhAva jo jAkA zarIra saMvArayA na dekhai tisakI hAsya kareM tisatai dUri bhAgeM / so he nirlajja ! tere unakA saMga honA nAhI, vRthA hI ApA kAhekauM bigArai hai| isa padavIkauM pAi tujhako apanA bhalA hI karanA yogya hai| ___ AgeM jisa sthAna virSe tUM rati karai hai so aisA hai aise dikhAvatA santA utuMga ityAdi tIna zloka kahai haiM vasantatilakA chanda uttuGgasaGgatakucAcaladurgadUra mArAdvalitrayasaridviSamAvatAram / romAvalIkumRtimArgamanaGgamUDhAH kAntAkaTIvivarametya na ketra khinnAH // 132 // For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana ___ artha-kAma vikArateM mUrkha bhae aise kauna jIva strIkA kaTichidra jo yonisthAna tAkauM prApta hoi khedakhinna na ho hai, api tu sarva hI tatkAla vA AgAmI mahA khedakauM pAvai hI hai| kaisA hai so sthAna UMce ara paraspara bhiDi gae aise je doya kuca teI bhae parvatarUpa gar3ha tinikari duHprApya hai / bahari atizayakari trivalIrUpa nadI tinikari viSama hai, pAra utaranAM jahAM aisA hai / bahuri romanikI jo paMkti tAkari khoTA gamana karaneMkA hai mArga jAkA aisA hai| bhAvArtha-jaisaiM jisa sthAnakake mArga vipaiM u~ce mile hae parvata hoi, ara jAteM kaThina pAra utarie aisI nadI hoi, ara vRkSanikI saghanatAteM durgamatA hoI tisa sthAnakake pahauMcane virSe kheda hoya hI hoya / tesaiM yoni sthAnaka ramaNakai pahalai U~ce mile hue to kuca haiN| bahuri jAteM khedachUTanA hoi aisI trivalI hai / bahuri romanikari durgamatA pAie hai aise sthAnakakauM prApta hone virSe kheda hoya hI hoya / yahu jo pratyakSa khedakauM sukha mAnai hai so jaisaiM dukhiyA mUDa phauDaneMvirSe sukha mAneM taisaiM kAmakari pIDita huvA kheda honeMvirSe sukha kalpai hai| tAtai kAma vikAra miTAvanA yogya hai| vasantatilakA chanda va!gRhaM viSayiNAM madanAyudhasya nADIvraNaM viSamanivRtiparvatasya / pracchannapAdukamanaGgamahAhirandhra mAhubuMdhA jaghanarandhramadaH sudatyAH / / 133 / / ___ artha-jJAnI hai te sudatI jo strI tAkA jaghana raMdhra jo yonirUpa chidra tAkauM aisA kahai haiM / kaisA? yaha viSayI puruSanikA viSTAkA ghara hai| v| kAmakA ju zastra tAkA ghAva hai| vA viSama mokSarUpa parvata tAkA AcchAdita khADA hai / vA kAmarUpI baDe sarpakA bila hai aisA batAvai hai| bhAvArtha-yahu yoni-chidra hai so jaisaiM viSTA khepanekA ghara hoi taisaiM kAmI puruSakA vIrya kSepane kA sthAnaka hai / athavA jaisaiM zastra tAkA ghAva hoi taisaiM yahu kAmakA zastra jo liMga tAkA ghAva hai / athavA jaisaiM parvatakai ADA chipA huvA khADA tahAM na jAnekA kAraNa hoi / taisaiM yahu mokSaka ADA, ajJAnI jAkauM burA jAnaiM aisA tahAM na jAnekA kAraNa hai / athavA jaise bilavirSe sarpa rahatA hoya tahAM jo jAya tAkoM vaha sarpa DasaiM taisaiM yA viSai For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmakI mahimA 91 upamAkari yahu kAmakA vAsa haiM / ihAM rati mAneM tAkauM kAma mohita karai / aise aneka yoni - chidra aniSTa hai / tAtaiM ihAM rAga na karanA / zArdUla chanda adhyAsyApi tapovanaM vata pare nArIkaTIkoTare vyAkRSTA viSayaiH patanti kariNaH kUTAvapAte yathA / proce prItikarIM janasya jananIM prAgjanmabhUmi ca yo vyaktaM tasya durAtmano duruditairmanye jagadvaJcitam || 134 || artha -- hA hA dharmateM nyAre bhae aise koI jIva tapa karanekA sthAnaka vana tAkauM prApta hoi kari bhI viSayanikari prere hue jaise hAthI kapaTakari banAyA khADA viSai pa taisaiM strIkA kaTi - chidraviSai paDe haiM / so maiM aise mAnauM - ye yoni hai so yA manuSyakI pahaleM janma bhUmikA hai tAteM mAtA hai / ara yAkoM prIti karanahArI jo kukavi kahata bhayA tisa duSTAtmAke duSTa vacanani kari yahu jagata ThigAyA hai / bhAvArtha - jaisaiM hAthI vanaviSai svAdhIna rahe hai, unakoM pakar3aneke arthi koI paTaka khADA banAve, tahAM viSaya sevanakA lobha taiM te hAthI ti khADe viSai paDikari nAnA kaSTa sahe / taisaiM muni vana viSai svAdhIna haiN| inake bhraSTa karaneko kAraNa strIkA yonisthAna hai / tahAM viSaya sevanakA lobhateM tisa yoniviSai ramate sante isa loka paralokake ghaneM kaSTa sahe haiM / ihAM AcArya kahai haiM-- jIvake kAma vikAra to thA hI, parantu koI zikSA denevAlA milai tau kAmavikAra ghaTe / so khoTe kavIzvara aneka yukti strI aMganikoM ramaNIka dikhAya vikAra badhAvai hai so unake vacananikari ThigAyA huvA jIva cete nAMhIM / bahuri dekho kukavinikI dhotA jisa yoni sthAna viSai apanA janma bhayA tAhIkauM ramaNekA sthAna batAvai hai / tA kukavini bahakA strIkI yoniviSai rAgI mati hohu / rAgI bhae mahA kaSTa pAvoge / aisI ihAM sIkha daI hai / Agai viSaya viSai jo amRta buddhikari pravRti karAvai hai so Thiga kahie / ihAM tau e strI puruSanikai bhI saMtApAdika duHkhakA kAraNa ho hai ? taiM bar3A viSa hai aisA kahai haiM kaNThasthaH kAlakUTo'pi zambhoH kimapi nAkarot / so'pi dandadyate strIbhiH striyo hi viSama vaSam || 135 / / For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 AtmAnuzAsana artha - rudrakai kaNThaviSai tiSThyA huvA kAlakUTa viSa hai so bhI kichU na karata bhayA / bahuri aisA bhI rudra hai strInikari saMtApita kIjie hai / tAteM strI hai te anya viSaniteM bhI viSama viSa hai / bhAvArtha - lokaviSai kAlakUTa viSa samAna aura nirupAya aniSTa nAMhI aisA kahie haiM / so e strI hai te tisateM bhI viSama haiM atyanta nirupAya aniSTa haiM | dekho mahAdeva kAlakUTa viSakUM kaMThaviSai rAkhatA bhayA tAkai vaha kachU bhI aniSTa na karatA bhayA / bahuri strI hai te tisakauM bhI kAma pIDita kari AtApa upajAyA / tAtai kAlakUTa taiM bhI strIkA viSamapanAM jAni je viSaka amRta batAve haiM, aise Thigani taiM bhI je strIniviSai anurAga karAve haiM te mahA Thiga jAnaneM / unake vacananiteM strIniviSai anurAga na karanA / AgeM aisA strIkA zarIraviSai candramAdikakA svabhAva sthApaneMtaiM prANInikai AzaktatA ho hai so jhUThI hai aisA kahai haiM-- mAlinI chanda tava yuvatizarIre sarvado paikapAtre ratiramRtamayUkhAdyarthasAdharmyatazcet / nanu zuciSu zubheSu prItira Sveva sAdhvI madanamadhumadAndhe prAyazaH ko vivekaH / / 136 / / artha - he prANI ! sarvaM doSanikA pAtra aisA ju strIkA zarIra tisa viSai candramA Adi padArthanikai samAna svabhAva mAnanaitaiM jo terai prIti pAie hai, saura candramA Adi padArtha zuci haiM, ara zubha haiM / ini hI viSai prIti karanI bhalI hai, parantu kAmarUpI madirAkA madakara jo AMdhA bhayA tisaviSai kahA viveka hai ? bhAvArtha - khoTe kavi strIkai aMganiviSai candramA kamalAdi padArthanikI upamA dei anurAga karAve hai / tUM kAma madirAkari AMdhA bhayA tokauM kichU dIkhai nA~hI / e hADa mAMsake bane aMga tinakauM candramAdikrakA samAnapanAM kaise baneM ? bahuri jo terI buddhiviSai candramAdikakI upamA bane hai to jinakI upamA daI hai te to isa taiM kichU bhale hohiMge / bahuri strIke aMga tau apavitra haiM ara bure haiM / ara candramAdika pavitra haiM bhale haiN| tAtaiM candramAdikani hI viSai anurAga kyoM na kare ? parantu jaise koDA viSTAviSai rati mAneM taiseM tU kAmI strIni aMganiviSai hI rati mAne hai / kAmAndhakauM bhale burekA viveka hotA nAhIM / tAtaiM kAmAndhapanAM meTi vivekI honA yogya hai / For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manako jItanekA upAya 93 Age strIkA zarIra viSai prIti hai so mana pUrvaka hai / bahuri mana napusaMka hai / jJAnI puruSa hai so tisa napusaMka kari tini puruSanikA jItanA kaise bane hai aisA kahaiM haiM-- pRthvI chanda priyAmanubhavat svayaM bhavati kAtaraM kevalaM pareSvanubhavatsu tAM viSayiSu sphuTaM hlAdate / mano nanu napuMsakaM tviti na zabdatazcArthataH / sudhIH kathamanena sannubhayathA pumAn jIyate // 137 // artha - mana hai so strIkauM bhogavatAM Apa to kevala kAyara ho hai kichU vAkauM bhogisakai nAMhI / bahuri anya je viSayI sparzanAdi indriya tinakoM 'bhogavatai santeM pragaTa harSa kare hai / tAtaiM yahu mana hai so kevala zabda hI teM napuMsaka nahIM hai arthataiM bhI napuMsaka hI hai / bahuri bhalI buddhikA dhanI jJAnI hai sI doU prakAra zabdateM bhI ara arthateM bhI puruSaliMga hai / so isa mana kari kaise jItie hai, apitu na jItie hai / bhAvArtha - koU kahaigA mana vikArI hoi jAi taba vivekI kahA kare ? tAkauM yukti kara samajhAie hai / manaH aisA zabda vyAkaraNa viSai napuMsaka liMgI kA hai / so mana zabda hI taiM napuMsaka liMgI nAMhI hai, arthateM bhI napuMsaka hI hai / jaiseM napuMsaka strI bhogavanekauM cAhai parantu Apa bhogi sake nahI / anya puruSa bhogavai tinakI krIDA hI dekhi Apa harSa karai / taiseM yahu mana strI bhogavanekauM cAhai, parantu Apa bhoga kari sakai nAMhI, sparzanAdi indriyabhoga karai tinakI krIDA hI dekhi Apa harSa kare hai / aise mana tau zabdateM ara arthataiM doU prakAra napuMsaka hai| ara subuddhi hai so sudhI aisA zabda vyAkaraNa viSai puruSalaMgI hai / tAtaiM zabdateM bhI puruSa hai / ara suSThu buddhi ath pAie aisA kA artha hai / so strI kA dhanI puruSa hI hoi, strIkai strI banaiM nAMhI / tAtaiM arthataiM bhI puruSa hai / so sudhI puruSa puruSArthakauM saMbhAre tau mana napuMsaka kari hArai nAMhI / mana napuMsaka isa sudhI puruSakauM kaiseM jIte ? tAtaiM manakauM balavAna mAni Apako puruSArthaM na chor3anAM / puruSArtha kari mana vikArakA abhAva hI karanA yogya hai / 1. tinakoM tisa strIkoM bhogavataM - mu0 137-5 For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 AtmAnuzAsana AgaiM tisa pUrvokta' kAraNateM manakauM jIti vivekI puruSanikari bhalA tapa hI karanA yogya hai / tisa tapakauM karatA jIvakai parama pUjyapanAMkI siddhi ho hai, aisA kahai haiM zragdharA chaMda rAjyaM saujanyayuktaM zrutavadurutapaH pUjyamatrApi yasmAt tyaktvA rAjyaM tapasyanna laghuratilaghuH syAttapaH prohya rAjyam / rAjyAttasmAt prapUjyaM tapa iti manasAlocya dhImAnudagra kuryAdAryaH samagra prabhavabhayaharaM sattapaH pApabhIruH || 138 || artha -- jAtaiM sujanatA jo nItitA kari sahita tau rAjya ara zAstrajJAnasahita tapa, e doU pUjya haiM / bahuri ini viSai bhI jo rAjyakauM chori tapa karai hai so tau laghu nAMhI ho hai, uttamapanau pAvai hai / ara jo tapakoM chori rAjya karai hai so atyaMta laghu ho hai, nIcapanauM pAvai hai / tAtaiM rAjyateM bhI tapa hai so prakarSapaneM pUjya hai / aiseM manakari vicAri pApataiM bhayabhIta buddhivAn Arya puruSa hai so sarva prakAra saMsAra bhayakA dUri karanihArA jo pati ka hai / bhAvArtha - lokaviSai doya pradhAna haiM / eka tau nItisahita rAjya ara eka jJAnasahita tapa / bahuri jo rAjya chori tapa karai so tau vaMdya ho hai / ara tapa chori rAjya karai so ati nidya ho hai / tAtaiM yahu nizcaya hai rAjataiM bhI tapa vizeSa pradhAna hai, so pratyakSa dekhiye hai, rAjA tapasvIkau vaMdai, ara tapasvI rAjAkauM vaMde nAMhI / so aiseM vicAri jo jJAnI jana saMsArateM DarayA hai so rAjakauM tau pAparUpa saMsArakA kAraNa jAMni ara . tapakauM saMsAra duHkhakA haranahArA jAni tapa hI koM aMgIkAra kare hai / AgaiM tapa hai lakSaNa jAkA aisA guNakA nAzateM laghupanauM ho hai / isa hI arthakauM dRSTAMta dvArakari dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM purA zirasi dhAryante puSpANi vibudhairapi / pazcAt pAdo'pi nAsprAkSIt kiM na kuryAd guNakSatiH // 139 // artha - pahaleM jaba sugaMdhAdika guNa hoi taba tau phUla haiM te devanikari bhI mastaka viSai dhAriye haiM / bahuri pIcheM guNa jAte rahai taba tina phUlanikoM 1. AgeM pUrvokta mu0 137 - 26 For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 AMzika doSa bhI ahitakara caraNa hai so bhI nAMhI bhiiNtte| so nyAya hI hai-guNa kA nAza hai so kahA laghutA na karai, apitu sarva hI karai / bhAvArtha-lokavirSe guNa hI kari mahimA hai, so dekho jisa phUlako sugaMdhAdika guNa hote mahaMta puruSa bhI apane mastaka virSe rAkheM the tisa hI phUlako guNa gaeM pIche koI paganikI Thokara bhI detA naaNhiiN| so ihAM bhI yaha artha samajhanAM, jo jJAna sahita tapa hoteM jAkauM deva bhI pUjai the tisa hI kauM bhraSTa bhaeM pIche koI tAkA saMgama bhI nAMhI karai / so guNakA nAza laghupanA karai hI karai / tArauM guNakI rakSA hI karanI yogya' hai / bahuri ihAM aisA bhAva jAnanA jo kula vA padasthakA vA bheSAdikakA sambandhakari baDApanau mAniye hai so bhrama hai| eka hI jIva guNa hoteM jo vaMdya thA soI guNa gae niMdya bhayA, tau pUrvaM anya jIva guNavAna bhae the ara Apa bhraSTa bhayA taba unake guNaniteM yaha kaisaiM vaMdya hoi / apane vartamAna guNanihIta vaMdyapanAM ho hai, aisA nizcaya krnaa| ____ AgeM bahuta guNa hoteM bhI doSake aMzakA bhI rahanA bhalA nAhI / bahuri tisa doSake aMzakau rahate saMtai tisa doSamayapanau hI bhalau hai aisA anyokti alaMkArakari svarUpa dikhAvatA saMtA sUtra kahai hai (vasanta-tilakA chanda) he candramaH kimiti lAJchanavAnabhUstvaM tadvAn bhaveH kimiti tanmaya eva nAbhUH / ki jyotsnayA malamalaM tava ghoSayantyA, svarbhAnuvannanu tathA sati nAsi lakSyaH / / 140 // artha-he caMdramA ! tUM kalimArUpa lAMchana sahita aisA kyoM bhayA ? bahuri jo lAMchana sahita hI bhayA thA tau tUM sarva hI kAlimA maI aisA kyoM na bhayA / re atizayakari tere malakauM balavatI aisI jo avazeSa rahI jyoti tA kari kahA siddhi hai| ihAM vicAra kari jo rAhavat taise hI sarva kAlA hoya to tUM kAhU kari lakhane yogya Tokane yogya na ho hai|| ____ bhAvArtha-ihAM anyokti alaMkArakari caMdramAkauM ulahanAM dIyA hai| so koI U~cI munipadavI dhAri tisa viSai doSa lagAvai hai tAkauM yahu ulAhanAM jAnanAM / jaisaiM candramA ujvala padavIkA dhAraka ara vAkai kiMcit 1. hI yAgya, 139.2. For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana kAlimA dIsai hai tAkari vAkoM kalaMkI kahikari sarva Tokai hai / ara jo rAhu sarva hI kAlA hai tau vAMkA aisA hI pada jAni kou Tokai nAMhI / taiseM taM nirmala UMcI muni padavIkA dhAraka bhayA hai| ara terai koI kichu doSa bhAsai hai tAkari tokauM kalaMkI mAni sarva Tokai haiN| ara jo nIcaikI gRhastha padavIkA dhAraka sarvamala yukta hai tau vAkA aisA hI pada jAni koU Tokai nAMhI / tAteM caMdramAkA misakari yAkauM sIkha daI hai tUM doSa sahita kyoM bhayA / ara jo doSa sahita honA thA tau sarva hI doSa yukta kyoM na bhayA / UcI munipadavI chori nIcalI gRhastha padavI hI aMgIkAra karanI thii| re! tUM keI UMcI muni padavIkI kriyAnikauM sAdhaiM hai so inikari kahA sAdhya hai? ei terai doSakoM pragaTa karai haiM / jo tUM bhI gRhastha hoi tau anya gRhasthavat kAhUkari TokaneM' yogya na hoi / tAteM hamArI yaha zikSA hai-jo UcI munipadavIkauM dhArai hai tau dauSakauM mati dhArai / ara doSakauM dhAre hai tau muni padakauM mati dhAre / AdipurANavirSe bhI aisA kathana hai:-cyAri hajAra muni AdinAtha svAmIkI sAthi dIkSA lei bhraSTa bhae, taba tinakauM devatA kahate bhaye / isa padavIvirSe aisA bhraSTa AcaraNa karoge to hama dNddeNge| isa padavIko chori jaise rucai taise krau| ihAM koU kahai loka tau jaisaiM kahai, taisaiM kahau, parantu phala to jetA guNa doSa hoi tetA hI lAgaiM, tAkA uttara SaTpAhuDa virSe aisA kahyA hai jahajAyarUvasariso tilatusamittaM Na gahadi atthesu / jai lei appabahuyaM tatto puNa jAi NiggoyaM // artha-yathAjAtarUpa sadRza nagna muni hai so padArtha nivirSe tilakA tuSa mAtra bhI na grahaNa karai / jo thorA bahuta grahaNa karai tau tisata nigoda jaay| so ihAM dekho gRhastha to bahuta parigrahakA dhArI thorAsA dharma sAdhai to bhI zubha gati pAvai / ara muni thorAsA bhI vrata bhaMga karai tau nigoda jaai| bahuri nyAya bhI aise hI hai| anazanatapa dhAri annakA dANA bhI grahai to pApI hoi / bahuri anazana vrata nA dhArai, ara avamaudarya virSe tisata ghaNAM bhI bhojana karai tau dharmAtmA hoi / aise yaha bAta siddha bhii| doSa sahita UMcI padavIteM nIcaikI padavI hI bhalI hai| tAtai doSa lagAi UMcI padavIkauM bigAranA yogya naahii| 1. grahasthavat TokaneM. mu. 140-15 2. ucA munipadako- ja. 140-4 3. aisA AcaraNa mu. 140-20 4. grahastha parigrahakA. mu. 140-5 For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doSa kahanA jJAnIke hitameM AgeM doSakauM vidyamAna hoteM tAkauM prakAzanevAlA ara AchAdanevAlA aisA durjana ara AcArya tinakai hitakArI ahitakArIpanAMta' ArAdhaneM na ArAdha kA yogyapanAkauM dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM __zArdUlachaMda doSAn kAMzcana tAnpravartakatayA pracchAdya gacchatyayaM sAdhaM taiH sahasA mriyedyadi guruH pazcAt karotyeSa kim / tasmAnme na gurugurugurutarAn kRtvA laghUzca sphuTaM brUte yaH satataM samIkSya nipuNaM so'yaM khalaH sadguruH // 141 // ___'artha-koI guru pravRtti rAkhanekA bhAvakari ziSyakai pAie aise te kei doSa tinakauM chipAi kari pravatrta hai| bahuri jo yahu ziSya tini doSanikari sahita zIghra maranakauM prApta hoi tau pIche yaha guru kahA karai / tAteM aisA merA guru nAMhI / bahuri jo doSa dekhaneMvirSe jaisaiM pravINa hoi taiseM niraMtara nIkai avaloki mere thore doSanikauM bahuta ghaNe badhAIkari pragaTa kahai hai| aisA durjana hai sau merA bhalA guru hai| ___ bhAvArtha-pUrva sUtravirSe doSavAnakI niMdA karI thii| tahAM koU kahai ki avaguNagrAhI honA yukta naaNhii| ApakauM tau guNahIkA grahaNa karanA / tAkauM kahie hai / jo Apa doSakauM bhI dharai hai ara apanA UMcApana bhI rAkhyA cAhai hai tAkauM doSa pragaTa karanahArA burA bhAsai hai| bahuri jo dharmAtmA apanI avasthA" UMcApana pragaTa kIyA na cAhai hai ara koI ApaviSai doSa hai tAkauM choDyA cAhai hai, tAkauM doSa pragaTa karanahArA burA nAMhI bhAsai hai / so ihAM dharmAtmA aisaiM vicArai hai, je guNa doSakA jJAna tau guru-upadeza taiM ho haiN| bahuri je guru pravRtti karAvanekA lobhateM jaise apanA saMpradAya badhai taiseM kiyA cAhai ara doSanikauM na kahai to ziSyako apane doSakA ThIka na hoi, taba vaha doSakauM chAMDai naaNhii| bahuri jo aise vicArai pIcha yAkA doSa chuDAveMge, ara yaha zIghra hI doSa sahita marai kugatikauM prApta hoi tava guru kahA karai ? tAteM doSakauM chipAvai so guru nAhI / bahuri durjana hai so thore doSanikauM bhI avaloki tinikoM ghane kahikari pragaTa karai taba dharmAtmA apanA doSa jAni tAke abhAva karanekauM udyamavaMta hoi / aisa~ doSakA kahanAM upa 1. hitakArIyanAta. ja. 14-7 For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana deza samAna guNakartA ho hai / tAtai doSa kahanakArA durjana hai so isa apekSA gurusamAna kAryakArI hai / yA prakAra dharmAtmA hai. so doSa chipAvanevAlA gurutai bhI apanA doSa kahanahArA durjanakauM bhI bhalA jAnaiM hai / ihAM praznaHjo doSa kahai marmacheda karaneMteM pApa bhI to ho hai ? tAkA samAdhAnaH- jo IrSyA doSakari burA karaneMkai athi doSa pragaTa karai hai tAkauM tau pApa hI ho hai| bahuri jo karuNAvaMta hoi doSa chuDAvanakai athi doSa pragaTa karai hai tAkauM punya hI ho hai / bahuri praznaH-jo durjenakauM tau pApa hI ho hai, vAkauM guru kaisaiM kahyA hai ? tAkA uttaraH-durjana tau pApI hI hai, parantu ihAM doSa chipAvaneMvAlA guru durjanateM bhI burA hai| aisA prayojana lie alaMkArakari guru kahA hai / paramArtha taiM guru hai nAMhI, aisaiM dharmAtmA doSa kahanevAlauMkoM iSTa mAna hai| AgeM tarka karai hai:-jo ziSyakai doSa kahe ciMtA upajai tAkA niSedhakai athi AcArya haiM te doSakauM chipAikari pravarte haiM aisA kahai haiM vikAzayanti bhavyasya manomukulamaMzavaH / / raverivAravindasya kaThorAzca gurUktayaH // 142 // artha-kaThora je gurukI vANI te bhavya jIvakA manakauM praphullita karai hai / jaisai kaThora je sUryako kiraNa te kamalakI kalIkauM praphulita krai| . bhAvArtha-zrI guru doSa chuDAvanaiMkau vA guNagrahaNa karAvanaikauM kadAcit asUhAvaneM kaThora vacana bhI kahai, tahAM bhavya jIvakA mana tina bacananikari AnaMdita hI ho hai / vAkai ciMtA kheda na ho hai / jaisaiM sUryako kiraNa aurakauM AtApa upajAvanahArI kaThora hai, tathApi kamalakI kalIkauM praphullita hI karai hai| taisaiM guruke vacana pApIko apanI hInatA honekari dukha upajAvanahAre kaThora haiM, tathApi dharmAtmAke manakauM Ananda hI upajAvai hai / dharmAtmAkauM zrI guru davAi upadeza devai haiM / taba vaha Apako dhanya mAnai hai / ihAM koU kahai:--kaThora upadeza taiM pApI tau duHkha pAvai ? tAkA uttara / jAkauM tIvra kaSAyI pApI jAnaiM tAkauM kaThora upadeza deta nAhI, tahA~ mAdhyastha bhAvanAM bhAvai haiM / ihAM tau ziSyako yaha zikSA hai-zrI guru bhalA honeMkai athi kaThora vacana kahai haiM / kichU unakai IrSyA prayojana hai naaNhii| tAtai tinakauM iSTa jAni tahAM Adara hI karanA / 1. bhavya jIvakA mana tina kI kalIsauM praphullita. ja. 142-9 For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaba kauna durlabha aura kauna sulabha Age taisI vANInikari dharmake kahanekauM ara aGgIkAra karanekauM sAvadhAna aise isa kAlaviSai prANI thore haiM aisA kahai haiM lokadvayahitaM vastu zrotuM ca sulabhAH purA / durlabhAH kartumadyatve vaktuM zrotuM ca durlabhAH // 143 // | artha - pUrve to doU lokaviSai hitakArI aisA dharma tAhi kahaneMkoM a sunaneM to sulabha the / bahuri karanekauM durlabha the / bahuri aba isa kAla virSaM kahanekauM ara sunanekauM bhI durlabha bhae haiM / bhAvArtha - jo dharma isa lokaviSai ara paralokaviSai jIvako bhalo karai aise dharmake kahanevAle ara sunanevAle pUrve cauthA kAlaviSai ghane the / ara aMgIkAra karanevAle taba bhI thore hI the, jAtaiM saMsAraviSai dharmAtmA thore hI ho haiM / bahuri aba yaha paMcama kAla aisA nikRSTa hai jisaviSai sAMce dharmake kahanevAle ara sunanevAle bhI thore hI pAiye hai| kahanevAle tau apane lobhamAnAdikake arthI bhaye tAtaiM yathArtha kahai nAMhI / ara sunanevAle jar3avakra bhaye tAteM parIkSA rahita haThagrAhI hota saMte yathArtha sunai nAMhI / bahuri kahanA sunanA hI durlabha bhayA tau aMgIkAra karanekI kahA bAta ! aiseM isa kAla virSe dharma durlabha bhayA hai so nyAya hI hai / yahu paMcamakAla aisA nikRSTa hai jA viSai sarva hI uttama vastunikI hInatA hotI Avai hai, tau dharma bhI tau uttama hai, yAkI vRddhi kaisaiM hoi ? tAtaiM aise nikRSTa kAlaviSai jAkauM dharmaM prApti ho hai so hI dhanya hai / 99 AgaiM koU saMdeha karai ki doU lokaviSai hitakArI dharmaM tAke kahanahAre zrIguru tinikari auranikA doSakauM kahi tisa' doSa nivRtti karAvanI | so taisaiM kIeM ziSyakai apanA doSa pragaTa honeMteM aniSTakA saMyoga bhayA tAtaiM vaha ArtadhyAnI hoi kichU bhI bhalA mArga viSai na pravarte so aisA saMdeha dUri karata saMtA sUtra hai haiM pRthvIchaMda guNAguNavivekibhirvihitamapyalaM dUSaNaM sadupadezava- matimatAmatiprItaye / bhavet kRtaM kimapi dhASTayataH stavanamapyatIrtho SitaiH na toSayati tanmanAMsi khalu kaSTamajJAnatA // 144 // 1. kahikari tisa. mu. 143-20 For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 : AtmAnuzAsana .. artha-guNa ara doSakA viveka sahita je satpuruSa tinakari apanA dUSaNa atizaya kari prakaTa kIyA huvA bhI buddhivAna jIvanikai jaise bhalA upadeza prIti upajAvai taisaiM atyanta prItikai arthi ho hai| bahuri dharmatIrthake na sevanahAre aise jIva tinikari dhIThapanAte kichU kiyA huvA guNAnuvAda hai so bhI tini baddhivAnoMkai mananikoM nAMhI saMtoSa upajAvai hai| ihAM anyathApanauM bhAsai hai so yahu ajJAnatA khedakArI hai| bhAvArtha-jo jAkA hita cAhai so to jaise vAkA bhalA hoi taiseM hI karai / tAteM usa jIvakai burA honekA kAraNa jo doSa tAke chuDAvaneke arthi satpuruSa doSa bhI prakaTa karai haiM / jo e doSa na pragaTa karai tau ajJAnI jIva apanA doSakauM kaisaiM jAnai / bahuri binA jAneM doSakauM kaise chAMDai / bahuri jo jisatai apanA lobhAdika prayojana sAdhyA cAhe so jaisaiM vAkauM prasanna hotA jAnaiM taiseM hI karai / tAteM usa jIvake doSanikauM bhI dhIThapanAMta gaNa ThaharAi baDAI karai / jo e baDAI na karai to ajJAnI jIvanikA mAna kaise badhai / bahari yAkA mAna na badhAvai tau yaha unakA prayojana kAhe kauM saadhai| aisaiM satpuruSa doSa bhI pragaTa karai ara adharmI bar3AI bhI karai hai| tahAM mUrkhako tau doSa kahanA aniSTa bhAsai hai ara guNa kahanAM iSTa bhArI hai| bahuri je vivekI haiM te aiseM jAna hai jo merA bhalA honeka athi doSa pragaTa kareM haiM so yahu doSakA pragaTa karanA hai so hI mujhakauM bhalI zikSA hai| aisaiM vicAri tahAM iSTapanauM mAnaiM hai / bahuri jo e apanA prayojana arthi doSakauM gaNa ThaharAvai te e Thiga haiM / jo yeha baDAI hai soI mere burA honekA kAraNa hai| aisaiM vicAri tahAM aniSTa mAna hai / tAtai doSa kahai vivekInikai ArttadhyAna honekA bhrama karanAM naahii| ___ AgeM doSa pragaTa kIyeM doSa dekhanetai doSakA tyAga krnaa| ara guNa dekhaneMta guNakA grahaNa karanA so hI buddhivAnauMkU karane yogya kArya hai aisA kahai haiM tyaktahetvantarApekSau gunndossnibndhnau| yasyAdAnaparityAgau sa eva viduSAM varaH / 145 // artha-chor3I hai anya kAraNakI apekSA jinavirSe, bahuri guNa doSa hI kA hai kAraNa jahAM aise je grahaNa ara tyAgata tisa jIvakai pAie so hI jJAnInivirSe pradhAna jAnanAM / ___ bhAvArtha-kAhUkA grahaNa karanAM kAhUkA tyajana karanA aise jIvanikai pravRtti pAIe hai| tahAM samyagdarzanAdika guNa jinakari nipajai tinikA tau For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvAn aura sadAcArI honekI kasauTI 101 grahaNa karanA, ara mithyAtvAdika doSa jinakari nipajai tinikA tyajana krnaa| aise guNa doSakI apekSA lIyeM jinakai grahaNa tyAga' pAIe hai, ara anya koI viSaya kaSAyAdikakA prayojana jahAM na pAIe te jIva utkRSTa jJAnI jAnane / jAteM e apanA hita sAdhai haiN| bahuri hita sAdhanA soI buddhivAnauMkai karane yogya kArya hai| Agai anyathA grahaNa tyAga virSe dUSaNa kahai haihitaM hitvA'hite sthitvA durthIduHkhAyase bhRzaM / viparyaye tayoredhi tvaM sukhAyiSyase sudhIH / / 146 // artha he jIva ! tUM hitakauM chori ahitavirSe tiSThikari durbuddhi hota saMtA Apake atyaMta duHkhakauM karai hai| tAtai tUM subuddhI hota saMtA tinakA ulTA bhAva jo ahitako chori hitavirSe tiSThanA tisavirSe vRddhikauM prApta hohu / aisaiM tUM Apakai sukhakauM prApta kraigaa| bhAvArtha he jIva ! ( samyagdarzanAdika hitakArI guNarUpa kArya tAkA tau tyAga koyA, ara mithyAdarzanAdika ahitakArI doSarUpa kArya tAkA grahaNa kIyA so aise tyAga grahaNata~ tUM anAdihI dukhI bhayA hai / so tUM hI apanI avasthAkauM vicAri dekhi maiM kaiseM pariNamyAM ara tAkA phala mokaM kahA bhayA / bahuri jai tUM tisatai ulaTA pariNamai, guNakA grahaNa karai, doSakoM tajai tau tUM avazya sukhI hoi / jAte kAraNa ulaTA bhaeM kArya bhI ulTA hoi hI hoi / jaisaiM jala chori agnikA sevani kIeM AtApa ho hai / bahuri je agni chori jalakA sevana karai tau zItalatA hoya hI hoya / taisai ihAM bhI jisa anAdi pariNamananai dukhI bhayA hai tisatai ulTA pariNamaiM to sukhI hoya hI hoya / sa / anAdi tau guNa chori doSa sevana kIyA / aba tokauM doSa chori guNakA grahaNa karanA yogya hai| ___ AgaiM kAraNa sahita guNa ara dauSa jAneM aise ho hai aisA dikhAvatA saMtA sUtra kahai hai zikharaNI chaMda ime doSAsteSAM prabhavanamamIbhyo niyamataH guNAzcaite teSAmapi bhavanametebhya iti yH| tyajastyAjyAna hetUn jhaTiti hitahetUna pratibhajan sa vidvAn sadvRttaH sa hi sa hi nidhiH saukhyayazasoH // 147 // 1. grahaNa doSa pAIe, ja* 145, 1 For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 - AtmAnuzAsana - artha-ye doSa haiM ara tini doSanikA ini kAraNaniteM upajanA ho hai / bahuri ye guNa haiM ara ini guNanikA ini kAraNaniteM upajanA ho hai| aise nizcai karanahArA' jo jIva tyajane yogya je kAraNa tinakauM tau zIghra choratA hai ara hitake kAraNa tinakauM sevatA hai soI jIva jJAnI hai| ara soi samyakcAritrI hai ara soI sukha ara yazakA nidhAna hai| ___ bhAvArtha-vivekI puruSa haiM so pahalai dauSakauM ara guNakoM pahacAneM / tahA~ vicAra kIeM mithyAtvAdika tau doSa bhAsai, jAta eI AtmAkauM dukhI karai haiM / bahuri samyaktvAdi guNa bhAsai, jAteM e AtmAkauM sukhI karai haiM / bahuri doSake ara guNake je kAraNa haiM tinikauM pahacAneM, tahA~ bicAra kIeM kudeva kuguru kuzAstrAdika vA viSayAdika sAmagrI tau doSake kAraNa bhAsai / ara sudeva suguru suzAstrAdika vA vrata saMyamAdika guNake kAraNa bhAsai / aise nizcai bhae tyajane yogya je doSake kAraNa tinikauM tyajai, ara grahaNa yogya je guNake kAraNa tinikauM grahai / tahAM doSa guNa ara tinike kAraNa tinikA nizcayakari jAnanAM bhayA so tau samyagdarzana sahita samyagjJAna hai / ara sarva doSakA kAraNa choDi guNakA grahaNa karanAM so samyakcAritra hai / aise e tInoM mile mokSamArga bhayA, tAkA phala mokSa ho hai / tahAM ananta sukhakauM anubhavai hai, ara vAkA sarva prakAra mahimA ho hai / tAtai pahalai kAraNa sahita guNa doSakauM jAnanAM yogya hai / - Arge vivekI jIvakari hitakI vRddhi ahitakA nAza e doya kAraNa karane yogya haiM, jA tisa vinAM anya dhanAdikavirSe je vRddhi nAza hai tinikA tau sarva prANInikai samAnapanAM pAIe hai aisA kahai haiM vasantatilakA chanda sAdhAraNau sakalajantuSu vRddhinAzI janmAntarArjitazubhAzubhakarmayogAt / dhImAn sa yaH sugatisAdhanavRddhinAzaH . tadvayatyAdvigatadhIraparo'bhyadhAyi // 148 // artha-anya pUrva janmanivirSe nipajAe aise punya pApa karma tinike udayarUpa saMyoga" zarIra dhanAdikakA badhanAM vA nAza honAM so tau sarva prANInivirSe samAna paie hai| bahuri buddhivAna soI hai jauM sugatikauM kAraNabhUta vRddhi 1. tini doSanikA "aise nizcai karanahArA. mu. 147-14 For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjanIti aura dharmanItimeM yogya ayogya vikAra 103 nAza jAkai pAie aisA hoi / bahuri isa jIvatai anya jIva hai so tisateM ulTA durgatikA sAdhana vRddhi nAza honeteM nirbuddhi hai aisaiM zrI guru kahA hai bhAvArtha-lokavirSe dhanAdikakI vRddhi bhaeM ara daridrAdikakA nAza bhaye jIvakauM buddhimAna mAnIye hai / bahuri daridrAdikakI vRddhi bhaeM ara dhanAdikakA nAza bhaeM nirbaddhI mAnIye hai / so yaha tau mithyA hai / jAteM aisA vRddhi-nAzavirSe tau jIvakA kicha kartavya naaNhii| jaisA pUrvopArjita punya-pApakA udai ho hai taisA kArya svayameva sarva jIvanikai ho hai / so pratyakSa tau koU ghanAM buddhivAn hoi so bhI daridrI dekhIye hai / koU sarva prakAra mUrakha hoya so bhI dhanavAna dekhIye hai / bahuri eka hI jIva jisa buddhi" ghanAM buddhivAna bhayA hoi soI jIva tisa hI buddhi" nirdhana hotA dekhIye hai / tAtaiM aise vRddhi-nAzavirSaM tau buddhikA kichu prayojana hai nAMhI / ihAM puruSArtha mAnanA nirarthaka hai / bahuri samyaktvAdika dharmarUpa bhAvanikI vRddhi bhae ara mithyAtvAdika adharmarUpa bhAvanikA nAza bhae baddhivAn mAnIye / ara mithyAtvAdikakI vRddhi bhae samyaktvAdikakA nAza bhae nirbuddhi mAnIye, so yaha satya hai| jAteM aisA vRddhi nAzavirSe jIvakA kartavya hai / jaisA apanI buddhikA bicAra hoi taisA kArya jIvakA kIyA huvA jIvakai ho hai| so pratyakSa koU tau tiryaMcAdika bhI apanI buddhi" dharma sAdhanakari svargAdikakoM prApta ho hai / koU rAjAdika bhI nirbuddhI hoi adharma sAdhanakari narakAdikakauM prApta ho hai / tAteM aise dharmakA vRddhi-nAzavirSe hI buddhikA prayojana jAni ihAM hI puruSArtha karanA yogya hai| AgaiM je sugatike sAdhana dharmarUpa bhAva tinakI vRddhike kAraNahAre jIva haiM te thore haiM aisaiM dikhAvatA saMtA sUtra kahai haiM zikharaNIchaMda kalau daNDo nItiH sa ca napatibhiste nRpatayo . nayantyarthArtha taM na ca dhanamado'styAzramavatAm / natAnAmAcAryA na hi natiratAH sAdhacaritAH tapaHstheSu zrImanmaNaya iva jAtAH praviralAH // 149 // artha-kali kAlavirSe nIti tau daMDa hai| daMDa dIyeM nyAya mArga cAlai / bahuri so daMDa rAjAni kari ho hai / rAjA binAM aura denekauM samartha naahii| 1. aise vRddhinAza visai. ja. 148-3 For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AtmAnuzAsana bahuri te rAjA dhanake artha nyAya kare haiM / jAmaiM dhana AvanekA prayojana na sadhai aisA nyAya rAjA karate nAMhI / bahuri yahu dhana hai so AzramI je muni tinakai pAie nAMhI / tinikA bheSa hI dhanAdika rahita hai / aiseM to ini bhraSTa bhae muninikauM rAjA nyAyamArgaviSai calAvate nAMhI / bahuri AcArya haiM te ApakauM vinaya namaskArAdika karAvaneMke lobhI bhae / te bhUta bhae je muni tinakauM nAMhI nyAyavirSaM pravarttA haiM / aiseM isa kAla viSai tapasvI je muni tini viSai munikA bhalA Acarana jinikai pAIe aise muni te, jaise zobhAyamAna utkRSTa ratna thore pAIe taiseM thore virale pAie hai / bhAvArtha--isa paMcama kAlaviSai jIva jar3a vakra upajai haiM te daMDakA bhaya vinA nyAyaviSai pravarteM nAMhI / bahuri daMDa denevAle lokapaddhativiSai to rAjA haiM, ara dharma paddhativiSai AcArya haiM / tahAM rAjA tau dhanakA jahAM prayojana sadhai tahAM nyAya karai, muninikaiM dhana nAMhI tAtaiM rAjA muninipe nyAya calAve nAMhIM, jaisaiM pravattaiM ' taiseM pravatauM / bahuri AcArya haiM te vinayake lobhI bhae so daMDa de nAMho / aiseM bhaya vinAM muni svachaMda bhae haiM / koI virale muni yathArtha dharmake sAdhanahAre rahe haiM / A je muni AcAryanikau nAMhI nameM hai, unakI AjJAmeM nAMhI rahe haiM, ara svacchaMda pravarteM haiM tini sahita saMgati karanI yogya nAMhI ete te munimAninaH kavalitAH kAntAkaTAkSekSaNaiH aGgAlagnazarAvasannahariNaprakhyA bhramantyAkulAH / saMdha viSayATavIsthalatale svAn kvApyaho na kSamAH mA vrAjInmarudAhRtAbhracapalaiH saMsargamebhirbhavAn || 150 / / artha - te ye pratyakSa muni nAMhI ara ApakauM muni mAneM te strInike ju kaTAkSa lIeM avalokana tinikari grAsIbhUta bhae unakari grahe hue aMga viSa lAge hai bANa tinikari pIDita je hiraNa tinakai sadRza vyAkula hota saMte bhramaNa karai haiM / bahuri viSayarUpI vanakA jo sthala bhAga tA viSai kahIM ApanikauM sthira rAkhanekauM samartha na ho haiM so pavana kari khaMDita kIe bAdale jaiseM capala hoi taisaiM caMcala je e bhraSTa muni tini sahita he bhavya tUM saMgatikoM bhI mati prApta hohu / 1. dhana nAMhI jaise pravataiM ma. 149. 5, For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhukA dIna honA yogya nahIM 105 bhAvArtha - jaiseM hiraNakai aMgaviSai bANa lAgyA hoi so vaha usakI pIDAteM vyAkula hUvA kUdatA phire, kahIM vana bhUmikA viSa sthira rahane kauM samartha na hoi / taisaiM e bhraSTa muni mAnauM tinikeM aMtaraMgaviSai strInikA kaTAkSarUpa avalokana soI kAmavANa lagA hai so e usakI pIDAteM vyAkula huye bhramarUpa hoya rahe haiM / kahIM viSayaniviSai mana lagAvanekauM samartha na ho haiM / kAmakI tIvratA kari dharma sAdhana karanA to dUri hI raho, parantu dekhanA sUMghanA sunanA ityAdi viSayaniviSai bhI manakauM sthira nAhIM kari sake haiM / so jaisaiM pavana kari vighaTAe huye bAdale caMcala ho haiM, taiseM vikAra bhAvakari bhraSTa kIe hue muni caMcala ho haiM so unakA tau ha nahAra aisA hI hai, parantu he bhavya ! te kichU dharmabuddhi hai tAteM tokauM sIkha deve haiM / aise mraSTanikI saMgati tUM mati karai / jo saMgati karegA to tUM bhI unakA sAthI hoya durgati kauM prApta hogA / ihAM bhAva yahu jo bhraSTa muni saMgati yogya bhI nAMhI hai / AgeM ina sahita saMgatikau na prApta hotA jo tUM so aisI sAmagrI pAi yAcanAM rahita huvA tiSTha aisI sIkha detA sUtra kahai haiM vasaMtatilakA chaMda gehaM guhAH paridadhAsi dizo vihAyaH saMvyAnamiSTamazanaM prAptAgamArtha tava santi guNAH kalatra tapaso'bhivRddhiH / maprArthyavRttirasi yAsi vRthaiva yAJcAm / / 151 / / artha - pAyA hai AgamakA artha jihi aise jIvako saMbodha hai / he prAptAgamArtha ? terai guphA tau maMdira hai / ara dizAnikoM tU pahare hai| AkAza asavArI hai, tapakI badhavArI so iSTa bhojana hai / guNa haiM te strI haiM / aise nAMhI pAiye hai kAhU pAsi yAcane yogya vRtti jAkI aisA tUM bhayA hai / aba tUM vRthA hI yAcanAM prApti ho hai / tokauM dIna honA yogya nAMhI / bhAvArtha - lokavirSaM itanI vastuko cAhi bhae~ yAcanAM kariye hai / prathama tauM dhanakauM yAcaM so teM AgamakA artha so hI aTUTa sarva manorathakA sAdhanahArA dhana pAyA / bahuri mandirakauM yAce so guphA Adi svayameva bani rahe terai maMndira pAie hai / bahuri vastrakoM yAce so tUM dizArUpI vastraka pahare hai, digambara bhayA hai / bahuri asavArI yAce so AkAzarUpI asavArI terai pAie hai jahAM icchA hoya tahAM gamana kari / bahuri bhojanakauM yAce so tapakA badhanAM soI terai tRptikA upajAvanahArA iSTa bhojana hai / bahuri For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 AtmAnuzAsana 1 strIko yAcai so kSamA Adi guNa teI tokUM ramAvanahArI strI hai / aise terai sAmagrI pAie hai so aba tokauM kahA cAhie, tuM yAcanA karai / terI tau dInatA rahita sarvotkRSTa vRtti bhaI hai, yAteM tUM yAcanA rahita tiSThi, aisI zikSA tAkauM daI hai / AgaiM jo yAcanA dikhAvatA sUtra kahai hai-- karai so choTA hai, ara na kare so bar3A hai aiseM paramANoH paraM nAlpaM namaso na paraM mahat / iti bruvan kimadrAkSIne mau dInAbhimAninau / / 152 || artha - paramANu anya koI choTA nAMhI, ara AkAza anya koI bar3A naaNhii| aisaiM kahatA jo puruSa hai so ini dIna aura abhimAnInikauM kahA na dekhatA bhayA / bhAvArtha- paramANuta choTA nAMhI, AkAzateM bar3A nAMhI, aiseM koI kahai hai, tahAM jAnie hai vAneM dIna abhimAnInikauM dekhe nAMhI / jo dInakauM dekhatA to paramANutaiM bhI choTA dInakauM kahatA ara abhimAnIkauM dekhatA tau AkAzateM bar3A abhimAnIkauM kahatA / bhAva ihAM yahu hai - jo yAcanA karanevAlA dIna puruSa hai so dharma vA mAnAdika ghaTaneteM sabaniteM choTA hI hai ara jAcanAna karai aisA abhimAnI hai so dharma vA mAnAdi badhaneteM sava bar3A hai / ihAM praznaH - jo dInakai mAnAdika ghaTai tahAM dharma kaiseM hoi ? ada abhimAnIkai mAnAdika badhai tahAM dharma kaise hoi ? kaSAyanikai ara dharmakai to pratipakSIpanau pAie hai / tAkA samAdhAna - koI kaSAyakI tIvratA kara koI kaSAya ghaTai tahAM dharma nAMhI / so dInakai lobha kaSAyakI tIvratAkari mAnAdika ghaTe hai / tAteM yAkai dharmaM nAMhI, pApa hI upajai hai / bahuri sarva kaSAya ghaTaneteM bhramakari koI avasthA kaSAyIkI sI bhAsai tahAM dharma hI hai / so ihAM mAna kaSAyavAlekA nAma abhimAnI nahI hai / lobhateM kAhUkauM jAce nAMhI tAkA nAma abhimAnI hai / so yAkai sarva kaSAya maMda honeteM lobhakari pApI jIvanikoM namrIbhUta na ho hai / tAtaiM zramakari mAnIsA bhAsai, paraMtu mAnI hai nAMhI / tAtaiM yAkai dharma hI hai / aise jAni dInatA na karanI / 1 Age pUche hai jo yAcakako gaurava kahAM gayo jAkari tisa jAcakakauM laghupanauM hoya, aiseM pUche uttara kahai haiM dAturmanye yAcitugauravaM tadavasthau kathaM saMkrAntamanyathA / syAtAmetau gurulaghu tadA // 153 // For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ icchA karane na karanekA mahattva 107 - artha-maiM aisaiM mAnau hauM jo yAcakakA gaurava hai so dAtAravirSe saMkramaNarUpa bhyaa| jo aise na hoi anyathA hoi tau tisa yAcanAke kAla virSe yAcanArUpa ara denerUpa hai avasthA jinakI aisaiM e doU bar3A ara choTA kaise ho haiN| bhAvArtha-utpekSA alaMkAra kari AcArya kahai haiM:-hamakauM aimA bhAsai hai jo pahaleM tau dou puruSa samAna the / bahuri jisa samaya yAcaka yAcanA karai ara dAtAra devai tisa samaya yAcakakA bar3ApanA thA so nikasi dAtAra viSa prApta hoi gayA / tAteM tatkAla yAcaka tau halakA ho hai ara dAtAra mahaMta ho hai| jo aisaiM na ho tau tisa samaya yAcaka tau saMkocAdika rUpakari hIna kaisaiM bhAsai hai, ara dAtAra praphullitAdi rUpakari mahaMta kaisaiM bhAsai hai| tAteM dInapanAM niSiddha hai / kou kahai ki aiseM hai to muni bhI tau dAna levai hai, unakauM bhI hIna kahau / tAkA uttara-muni hai te yAcanA kari dIna hoi dAna nAMhI levai haiN| jaise koI rAjAnikI bheTa karai taisaiM bhakta puruSa vinayasyoM dAna devai hai| tahAM bhI lobhateM Asako hoi grahaNa nAMhI karai hai, tA" yaha hIna nAMhI hovai hai| lobhateM dInatAkari liyo cAhai so hI puruSa hInatAkauM prApta hoi hai| AgeM lenevAlekA ara denevAlekA gativizeSa dikhAvatA sUtra kahai haiM adho jighRkSavo yAnti yAntyardhvama jighkssvH| iti spaSTaM vadantau vA nAmonnamau tulAntayoH // 154 // artha-jinaka grahaNa karanekI icchA pAie hai aise jIva haiM te adhogatikauM prApta ho haiN| bahuri jinakai grahaNa karanekI icchA nAMhI aise jIva haiM te UrddhagatikauM prApta ho haiN| so aiseH-tAkhaDIke doya pAla. tinikA nIcA honA UMcA honA te mAnauM spaSTa pragaTapane kahai haiN| bhAvArtha-tAkhaDIke doya pAlaDe samAna haiM, tahAM jo anya vastukA grahaNa karai so tau nIcA hoi jAya, ara na grahaNa karai so U~cA ho jAya / e aise hote saMtai mAnU yaha batAvai haiM:-jaisaiM hamArI dazA ho hai taisaiM jo lobhakari grahaNa karaigA so to tatkAla bhI nIcA hoigA, ara AgAmI narakAdika nIcI gatikauM prApta hogA / 2 ara jo lobha chori grahaNa na karegA so tatkAla bhI U~cA rahegA, ara AgAmI svarga mokSa U~cI gatikauM prApta hogA / aiseM yuktikari yahu prayojana dikhAyA dInatAkari hInatA ara durgati 1. anyathA na hoi 153.6 2. nIcI gatikauM prApta hogA / aiseM yuktikari yahu. ja. 154.2 For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 AtmAnuzAsana ho hai, tAtaiM dInatA na karanI / ihAM koU pUche - dInatAviSai aisA pApa kahA hai ? tAkA uttaraH.... dIna puruSakai lobhakaSAya aisA tIvra ho hai jAkari anya kaSAya bhI nirbala hoi jAi, loka lajjA bhI miTi jAi, dharmakoM bhI ginai naaNhii| bahuta kahA, dharma sarvotkRSTa hai tAkau bhI apamAna karAya apanA prayojana sAdhyA cAhai, tAteM dInatA mahApApa hai / Agai cAcakanikA manovAMchita arthakI siddhi na kare aisA ju IzvarapanAM tisateM daridrapanA hI bhalA hai aiseM dikhAvatA sUtra kahai haiM sasvamAzAsate sarve na svaM tat sarvatapi yat / arthivaimukhyasaMpAdisasvatvAnnisvatA varam // 155 // artha - sasva kahiye dhanAdika sahita puruSa tAkauM sarva hI jAce, ara aisA dhanAdika hoi nAMhI, jo sarvakauM tRpta kareM / tAtaiM arthInikauM vimukhakA karanahArA aisA ju dhana sahitapanAM tisataiM dhana rahitapanAM hai so hI bhalA hai / bhAvArtha- koU jAnaigA ki dhanavAna bhae arthInike manoratha pUrNa A hai / taiM dhanavAna honA bhalA hai, so aiseM tau dhanavAnapanAM 1 'kAhU kai na hoi jAkari sarva arthInike manoratha pUrNa kari sakai, ara kiMcit dhanavAnapanAM hoi taba sarva arthI yAkI AzA karai / tahAM sarvakI AzA pUrNa hoi nAMhI, taba vai arthI yA dukhI hoi vimukha ho haiM / tAtaiM aise dhanavAnapanAMteM nirdhanapanAM hI bhalA hai / nirdhana bhae koU yAkI AzA na kare / pratyakSa dekho dhanavAnake rAjA mitra strI putra yAcakAdi sarva lAgU hoi ara nirdhana keM koU lAgU na hoi / tAtaiM dAtAra honeke arthi dhanavAna honekI cAhi kariye hai tahAM lobha ara mAnakA Adhikya jAnanAM / jo svayameva dhanavAna hoi ara sarvatyAga na kari sakai tahAM dAna dene maiM kichU lobhakA tyAga bhayA tAkari titanA hI bhalA ho hai / tAtaiM tisakU dAna denau kayA hai / bahuri dAnakA chalakari dhanavAnapanAkau bhalA jAnanA yogya nAMhI | AgaiM je dhanavAnakauM jAce haiM tinakaiM AzArUpI khAni kaisI hai aisA kahai haiM-- AzAkhaniratIvAbhUdagAdhA nidhibhizca yA / sApi yena samIbhUtA tatte mAnadhanaM dhanam // 156 // For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu hI AzAko tilAMjali denemeM samartha 109 artha-jo AzArUpI khAni nidhinateM bhI atyaMta athAha hota bhaI so bhI AzA khAni jisikari samAnarUpa bhaI so terai ghanA mAnarUpI dhana jAnanAM / __ bhAvArtha-dhanAdikakI cAha tAkA nAma AzA hai soI bhaI khAni so nava nidhAnaniteM bhI athAha hai| nidhAnanivirSe dhanAdika kADherauM nidhAna TUTe nAMhI / paraMtu kadAcit unakA tau thAha Avai, bahuri isa AzAvirSe jo dhanAdikakI cAha pAie hai tAkA thAha nAhI / nava nidhAna milaiM bhI AzA baDI hI rahai hai / tAteM jAnIye hai, una nidhAnaniteM bhI yAkai bhI athAhapanAM pAie hai / bahari he jIva! jo terai yaha saMtoSavattikari yAcanAdirUpa namratA na pAie hai, tAkA nAma ihA~ mAna hai / soI bhayA dhana tAkA pramANa aisA bahuta hai jAkara vaisI AzA khAni samAnarUpa ho hai| pUrvokta mAnadhana bhae AzAkai adhikatAkA abhAva ho hai / tAtai nava nidhAnaniteM bhI abhimAnarUpI dhanakauM bar3A jAni saMtoSarUpa hoi dhanAdikai athi yAcanA' karanI yogya nAhI, jAteM AzA meTanekai athi dhanAdika jAcie hai so nidhAna pAe bhI AzA na miTai to stoka dhanAdikatai kaisaiM yaha mittaigii| bahuri saMtoSavRttikari dhanAdikai arthi namrIbhUta na honA aise ye pariNamana upAdeya hai| ____ AgaiM so AzA khAna mAna dhanakari kaisaiM samAna bhaI aise pUche kahai AzAkhaniragAdheyamadhAkRtajagattrayA / utsaryotsaprya tatrasthAnaho sadbhiH samIkRtA // 157 // artha-yahu AzArUpI khAni hai so athAha hai / kaisI hai yahu ? nIce kIye hai tIna jagata jAneM aisI hai / so tisa AzArUpI khAnivirSe tiSThate dhanAdika tinikauM kADhi kADhi vaha AzArUpI khAni satpuruSanikari samAna karI hai, so yaha bar3A Azcarya hai| bhAvArtha-pASANAdikakI koI khAni hoya tAmaiMsyauM pASANAdika kADhi tisa khAniko anya bhUmi samAni karanA so hI kaThina dekhiye hai| bahuri yaha Azcarya dekho yaha AzArUpI khAni aisI tau athAha, jAna tIna loka nIce kIe, tIna lokako saMpadA bhI AzAvirSe nIcI hai / ara AzA adhika bar3I hai / so aisI AzA khAni tAmaiM tiSThate padArtha tinikauM kADhi kADhi kari satpuruSa tAkauM samAna karai haiN| bhAva yahuH-AzAvirSe aneka padArthanikI cAha pAie hai| tahAM satpuruSa haiM te tyAga bhAva kari isakI 1. karanI yogya nahIM / jAte AzA na miTai to. ja. 156.2 For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana cAha chorI, aisaiM sarva cAha chori tisa AzAkauM miTAyi samAna bhAva jo vItarAga bhAva tisarUpa pravata hai| ___ Agai nigraMthapanAMkau avalaMbikari pratijJA karI hai mahAvratanikI jAneM aisA muni hai tAkai parigrahakA aMgIkAra karanekA abhAva" aisaiM pUrvokta prakAra hI isa AzAkA samAnarUpa karanA yogya hai aisaiM dikhAvatA saMtA vihita ityAdi doya kAvya kahai haiM ___hiraNIchaMda vihitavidhinA dehasthityai tapAsyupabRhayannazanamaparairbhaktyA dattaM kvacit kiyadicchati / tadapi nitarAM lajjAhetuH kilAsya mhAtmanaH kathamayamaho gRhNAtyanyAn parigrahadurgrahAn // 158 // artha-muni hai so tapako vadhAvatA zarIrakI sthitikai arthi jo bhojana yogya vidhikari anya gRhasthAM bhaktikari diyo tAkauM koI kAlavirSe kiMcitmAtra vAMcha hai| so bhI isa mahAtmA munikai atizayakari lajjAkA kAraNa hai to aho loka ! yaha mahAtmA anya parigraharUpI je khoTe graha tinikauM kaisaiM grahaNa karai hai ? sarvathA na grahaNa karai / bhAvArtha-koU ajJAnI munika bhI kiMcit parigrahakA grahaNa mAneM tAkauM samajhAie hai / aho munikai sarva AzAkA abhAva bhayA hai eka AhAra mAtra vAMchA pAie hai| so bhI zarIra rAkhanekai arthi AhArakauM cAhai hai| jArauM vinA AhAra manuSya zarIra rahai nAMhI / bahuri zarIrakauM bhI tapakai arthi rAkhai hai, jAtai manuSya zarIra vinA tapa rahai nAMhI, so bhojanakari zarIrakauM rAkhi, tapa hI kauM vadhAvai hai| pramAdI na ho hai / bahuri AcAra zAstravirSe jaisaiM vidhi varNana hai taiseM AhAra mile to grahai hai| Azakta hoya sadoSa AhAra na grahaNa karai hai| bahuri anya gRhasthakari diyA AhAra grahai hai| Apa na banAvai hai vA adatta nAhIM grahai hai / bahuri bhakti kari diyA AhAra grahai hai / yAcanA kari dAtArakari dAtArakauM davAya nAMhI grahai hai| bahuri aisA bhI AhAra nitya na grahai hai| yogya kAlavi vA keI upavAsanikai pAraNai grahai hai / bahuri grahai hai taba bhI saMpUrNa udara bhari AhAra nAhIM karai hai| kichU thorA bhI bhojana karai hai| aisaiM AhAra grahai hai, to bhI mahaMta munikauM lajjA upajai hai, so hama itanI cAhi karai haiM / so hamArI hInatA hai| bahuri aise bhI kAryavirSe jAkai lAja hoya so dhana vastrAdika duSTa For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlakI mahimA 111 parigraha jinakA tIvra rAga vinAM grahaNa na hoi tinikA grahaNa kaise kare ? sarvathA na karai / jinAgamaviSai laMgoTa mAtra parigraha rAkheM bhI aNuvratI kahyA / adhika parigraha hotaiM munipanauM kaisaiM mAnIye / tAtaiM munikai vastrAdika parigraha mAnanAM mithyA hai zArdUlachaMda dAtAro gRhacAriNaH kila dhanaM deyaM tadatrAzanaM, gRhNantaH svazarIrato'pi viratAH sarvopakArecchayA / lajjaiSaiva manasvinAM nanu punaH kRtvA kathaM tatphalaM rAgadveSavazIbhavanti tadidaM cakrezvaratvaM kaleH // 159 // artha - isa muni dharmaviSai gRhastha to dAtAra ara dene yogya bhojana mAtra dhana ara Apa sarvakA upakArakI icchAkari tisa bhojanakauM grahaNa karate apane zarIratai bhI virakta aisaiM ju yahu kriyA ho hai soI yahu buddhivAkai lAja hai / bahuri yahu bar3A Azcarya hai jo tisa bhojanakauM muni bheSakA' phala samajhirkAri rAga dveSakai vazIbhUta ho hai / so hu kalikAlakauM cakravattanau hai | bhAvArtha-gRhastha tau apanI bhaktiteM dAtAra hoi ara muni pAtra hoi tahAM eka bhojana mAtra hI dhana hIkA dAna hai / anya dhanAdikakA dAna nahI hai | bahuri sikauM bhI muni gRhai hai so apanA vA dAtArakA vA anya jIvanikA jaiseM sarva prakAra bhalA hoi taisaiM grahai hai / aiseM nAMhI jo AhAra lei pramAdI hoi apanA burA karai, dAtArakauM kaSAya upajAya vAkA burA karai vA anya jIvanikauM doSakA kArana hoi / auranikA burA karai bahuri AhAra leteM bhI apane zarIrateM bhI virakta rahai hai / jAne hai, yahu zarIra mokUM iSTa nAMhI, paraMtu yAkari tapa sAdhana karanA hai, tAtaiM jaiseM yahu naSTa na hoya taiseM thorA nIrasa AhAra karanA / svAdAdikakA lobhateM AhAra nahIM hai / aiseM muni AhAra grahaNa kare hai so hI munikai lAja upajAve hai / AhAra lenetaiM saMkoca upajai hai / ApakI honatA mAne hai / bahuri yahu bar3A Azcarya bhayA hai isa kalikAlaviSai AhArakai atha munipanauM aMgIkAra karai hai / isa bheSakari AjIvikAkI siddhi karai hai so hamakoM aiseM 1. bheSakA phala kari, ja0 156-4 For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 AtmAnuzAsana bhAsa hai| yaha kalikAlavirSe cakravartipanekI mahimA hai| jaisaiM cakravarti apane kSetrake vAsI devAdika tiniviSa bhI AjJA manAvai taisaiM yaha kalikAla apanI maryAdAvirSe upaje muni Adi tini viSai bhI viparItapanAM pravartAvai hai| ihAM koU kahaiH-ju yahu kAla doSa hai to isa kAlavirSe aise hI muni mAnau / tAkA uttara:-jaisaiM kalikAlavirSe anyAya pravatrte hai tau tAkauM bhyAya to na mAnanAM / yaha jAnanAM jo anyAyakI pravRtti kAladoSaH hai| taisaiM kalikAlavirSe bhraSTa bheSadhArI pravatrte haiM to tinikauM muni to na mAnaneM, yaha jAnanAM jo aise bheSanikI pravRtti kAla doSateM hai / bahuri jaise kahiye yaha kArya duSTake udayateM bhayA hai| tahAM duSTavat usa kAryakI niMdA jAnanI / taisaiM jahAM kahiye yaha kArya kali kAlarauM bhayA tahAM kalikAlavat tisa kAryakI bahuta niMdA kInI hai aisA jaannaa| tAteM je muni bheSadhArI jo bhojanAdikake arthI hoi rAgI dveSI ho haiM tinikI niMdA karanekai arthi yahAM kalikAlakA mahimA kahyA hai____ Arge rAgadveSakA AdhInapanAM karmakari kariye hai, tIha karma he, jIva ! terA kahA kIyA hai so kahai hai __zArdUlavikrIDita chaMda AmRpTaM sahajaM tava trijagatIbodhAdhipatyaM tathA saukhyaM cAtmasamudbhavaM vinihataM nimUlataH karmaNA / dainyAttadvihitaistvamindriyasukhaiH saMtRpyase nistrapaH sa tvaM yazcirayAtanAkadazanairvaddhasthitastuSyasi // 160 // artha he jIva ! jisa karmakari terA svabhAvabhUta tIna jagatkA ju jJAna tAkA svAmitvapanAM so naSTa kIyA / bahuri taiseM hI Atmajanita sukha so mUlateM nAzako prApta bhayA so karma to aise kiiyaa| bahuri tUM nirlajja huvA dInapanAMta tisa karmakari nipajAe~ indriya sukha tinikari tRpta ho hai so tUM kauna jo yAtanA kahiye upavAsAdikakA kaSTa tAhi sahikari pIchai milai jo kutsita nIrasa AhAra tAvirSe bAMdhI hai sthiti AjIvikA jAnai aiso hota saMtA saMtuSTa ho hai| bhAvArtha-jaisaiM koI bar3A rAjA tAkauM koI bairI rAja-bhraSTa karai / bahuri vaha rAjA dIna hoI usa hI kA diyA kiMcit bhojanAdika tAkari prasanna hoi / tahAM tisakauM nirlajja kahiye dhikkAra dIjiye / taiseM he jIva! tU anaMta jJAna sukhakA svAmI mahaMta padArtha hai / bahuri aise jJAna sukhakA For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaviraktikA sahaja upAya nAzakari karma vairInai tokauM bhraSTa kIyA hai| bahuri tUM dIna hoi tisa karma udayateM upajyA kiMcit viSayasukha tinikari saMtuSTa ho hai so tUM nirlajja hai, dhikkAra dene yogya hai / bahuri jaisaiM usa rAjAke vairIkA diyA bhI mahAkaSTatai burA bhojanAdika milai ara tahAM vaha rAjA saMtuSTa hoi tau vaha bahuta niMdya hai / taiseM he bhraSTa muni ! tere karmakA dIyA bhI bahuta sukha naahii| gha. upavAsAdika kaSTa sahai taba gRhasthakai ghara jaisA taisA AhAra mile, ara tahAM apanI tUM AjIvikAkI thiratA bhaI mAni saMtuSTa ho hai, tAteM tUM bahuta niMdya hai| tArauM jaise usa rAjAkauM apane vairIke nAza karanekA upAya karanA yogya hai, taise tokU karmakA nAza hI karanA yogya hai / viSayAzakta honA yogya naahii| Agai jo terai indriya sukhakA abhilASa hai to hohu tathApi jahAM viziSTa indriya viSaya haiM tAkauM dikhAvatA sUtra kahai haiM tRSNA bhogeSu cedbhikSo sahasvAlpaM svareva te / pratIkSya pAkaM kiM pItvA peyaM bhuktiM vinAzayaH // 161 / / artha-he bhikSuka muni ! terai jo viSaya bhoganivirSe hI cAhi hai to thorAsA sahanazIlI hohu / te bhoga svargavirSe haiN| re mUrkha ! pacatA bhojanakauM dekhi ara pIvane yogya jalAdika hI kauM pIya kari kahA bhojanakA nAza karai, aisaiM mati krai| ___ bhAvArtha-jaise koI bhUkhA mUrkha pacatA bhojanakU pratyakSa dekhi jeteM bhojana pacai teteM dhairya na karai / itane kAla bhUkha na shai| ara kichU bhojanasaMbaMdhI jalAdika hI kauM pIya bhojanakA nAza krai| taiseM tUM viSayanikA abhilASI mUrkha dharma sAdhanateM thorAsA hI kAlamaiM svargakI prApti hoy| tahAM vizeSa viSaya milai, tAko vicAra / jeteM yaha manuSyakA Ayu pUrNa hoya svarga mile. teteM dhairya na karai, itane kAla cAhikauM na shai| ara kicha ihAM sadoSa bhojanAdika viSaya tinahIkauM seya kari svarga sukhakA nAza karai hai| so aisA kArya tUM kyoM karai hai, mati krai| jo bhogani hI kI vAMchA hai to thorese kAla dhairya rAkhi, dharma sAdhana kari, tokU svargavirSe bahuta viSaya mileMge / yadyapi viSayAbhilASa yogya nAhI, tathApi ihAM bhraSTa hotA jIvakauM lobha dikhAi thAmyAM hai aisA bhAva jaannaa| ___ Agai karmakari indriyasukha ara jIvitavya e doya kArya nipajAie hai| bahuri je aise muni haiM tinikA karma kahA karai, aisA dikhAvatA nirdhanatvaM ityAdi zloka kahai hai For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 AtmAnuzAsana nirdhanatvaM dhanaM yeSAM mRtyureva hi jIvitam / kiM karoti vidhisteSAM satAM jJAnaikacakSuSAm // 162 // artha - jinake nirdhanapanau tau dhana ara maraNo so jIvitavya haiM aise je saMta puruSa, jJAna hI hai eka netra jinakai, tinikoM vidhAtA karma hai so kahA kare, kichU kara sakai nAMhIM / 1 bhAvArtha - je mahAmuni jJAna netrakari yathArtha padArthanikauM avaloke haiM tinika dhanAdika rahita nirgranthapanauM soI dhana hai / jaiseM anya jIva dhanateM sukhI hoi, taisaiM ye muni nirgranthapanAteM sukhI haiM / bahuri tinikai maranA soI jIvinA hai / jaisaiM anya jIva prANa dharanetaiM sukhI ho haiM taiseM e muni indri - yAdi prANa chUTe sukha mAne haiM / aise je muni tinikA karma kahA kare ? karmakA tau bala itanA hI hai / aniSTarUpa pravarttaM taba nidhanapanauM hoi va maraNa hoi soinikari tau muni dukhI hoi nAMhI / tAteM inakA karma kichUA bhI kara sakai naihI | AgeM aise hai to vidhAtA karma hai so kaunakai apanA kAryakA kartA ho hai so kahai hai jIvitAzA dhanAzA ca yeSAM teSAM vidhividhiH / kiM karoti vidhisteSAM yeSAmAzA nirAzatA // 163 // artha - jinake jIvanekI AzA hai ara dhanakI AzA hai tinikai vidhAtA vidhAtA hai / bahuri jinakai AzA naSTa bhaI tinakA vidhAtA kahA kareM ? kichU na kari sakai / bhAvArtha -- ihAM vidhAtA nAma karmakA hai, so je ajJAnI pAyA paryAyarUpa jIyA cAhaiM haiM ara dhana cAhai haiM tinakai karma hai so apanA kArya nipajAvanekauM samarthaM hotA karmapanAko dhArai hai / te jIva karmateM Dare haiM / hamArA maraNa mati hohu / hamAre nirdhanapanAM mati hohu / aiseM AzAteM karma unakauM dukhI kare hai / bahuri jinakai AzA nAzakauM prApta bhaI chatA dhanAdikako bhI choDi baiThe ara maraNakai kAraNa nikai sanmukha bhae tinakA karma kichU kari sakai nAMhI / e muni karmateM Dare nAMhI, maraNa ho hai to hohu, paryAya choDane kA bhaya nAhIM / ara nidhanapanAkauM nirAkulatAkA kAraNa jAni svAdhanapane hI dhanAdika choDyA hai / aiseM AzA chorI tinakauM karma kaisaiM dukhI karai / moha hIna bhae karmakA udaya hotA hIna hotA sadRza hai / AtmAkauM dukhI karanerUpa kAryakA kartA na ho hai / For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAga aura rAgakA phala 115 AgeM koI to bar3A rAjya choDi AzAkA nAzakauM avalaMbai hai, koI tapa chori rAjyakauM aMgIkAra karai hai, tinako phala dikhAvatA saMtA 'parAM' ityAdi doya zloka kahai haiM parAM koTiM samArUDhau dvAveva stutinindayoH / yastyajettapase cakraM yastapo viSayAzayA // 164 // artha-stuti ara niMdA inikA sarvotkRSTa bhAgako e doe hI jIva prApta ho haiM / eka tau jo tapakai athi cakrakauM chAMDe, ara eka jo viSayako AzAkari tapakauM chAMDai / bhAvArtha-isa loka virSe keI stuti yogya, keI niMdA yogya jIva haiM, tina sabanivirSe jo cakravatti padako chori munipada dhArai haiM so to sarvotkRSTaparne stuti karane yogya haiN| aisI prApta bhaI cakravartipanAkI saMpadAkauM chori vaisA muni dharmarUpa durddhara anuSSThAna Acarai hai| tAteM yAkA mahimA utkRSTapame stavane yogya hai / bahuri jo grahyA huvA muni padakauM chori viSayavAMchAteM rAjya padakauM aMgIkAra karai haiM so sarvotkRSTaparne niMdA karane yogya haiN| choTI hU pratijJA bhaMga kIyeM niMdA hoya / yAneM to munipada aMgIkAra kari tAkA bhaMga kiyA hai| tA" yAkau bhraSTapanauM utkRSTapa. niMdA yogya hai / ihAM koI kahai ki niMdA tau karanI yogya naahii| tAkA uttaraH-IrSAta dveSa buddhikari nindA karanI yogya nahIM hai| bahuri pApAcaranakI pragaTatA kari tAkauM burA janAvaneMkai athi niMdA karanemaiM doSa naahii| aiseM na hoya to pApI jIvakI niMdA zAstranivirSe kAhekauM karie hai| hiraNIchaMda tyajatu tapase cakraM cakrI yatastapasaH phalaM sukhamanupamaM svotthaM nityaM tato na tadadbhutam / idamiha mahaccitraM yattadviSaM viSayAtmakaM punarapi sudhIstyaktaM bhoktu jahAti mahattapaH / / 16 / / artha-cakravartI hai so tapakai athi cakrakauM chAMDe hai tau chAMDo, jAtai tapakA phala anaupamya Atmajanita zAsvatA sukha ho hai / tAtai so kArya tau AzcaryakArI nAhI hai| bahuri isa lokavirSe yaha bar3A Azcarya hai jo subuddhI hoya choDyA hUvA viSayarUpa viSakauM bahuri bhogavane athi bar3e tapakauM chAMDai hai| For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 AtmAnuzAsana - bhAvArtha-lokavirSe ghane sukhakai arthi kiMcit sukhako chAMDai' tAkA bar3A Azcarya nAhIM / sarvathA dukhadAyaka jo viSa tAkauM choDi bahuri tAke khAnekai athi bar3A padakauM chAMDai tAkA bar3A Azcarya hoya hai| tAteM ihAM bhI mokSa sukhakai athiM cakravartipadakauM chAMDai tAkA kahA Azcarya hai / jo sarvathA dukhadAyaka je viSaya tinakauM choDi, bahuri tinake sevaneke athi triloka pUjya muni padakauM chAMDai hai so yaha bar3A Azcarya hai / aisA anartha kaise bane hai| ____AgeM tapa tyajanevAlauMkA bahuri Azcarya karata saMtA sUtra kahai haiM vasaMtatilakAchaMda zayyAtalAdapi tuko'pi bhayaM prapAtAt tuGgAttataH khalu vilokya kilAtmapIDAm / citraM trilokazikharAdapi dUratuGgAd dhImAn svayaM na tapasaH patanAdvimeti // 166 / / artha-tuka kahIe bAlaka hai so bhI Apakai pIr3A hotI dekhi UMcA jo zayyAtala tisateM bhI paDanete Darai hai / ara yehU nizcaya kari baDA Azcarya hai jo buddhivAna puruSa tIna lokakA zikhara samAna atizaya kari UMcA jo tapa tisarauM bhI Apa par3ane" nAMhI Darai hai| bhAvArtha-bAlaka vicAra rahita hai so bhI thorI sI UMcI zayyA tisata paDaneteM bhayavAna ho hai| vAkai bhI itanA vicAra hai jo ihAMteM par3e merai pIDA jpajegI / bahuri yahu muni liMgakA dhArI hai so to vicAravAna hai / bahuri yaha tapa hai so tIna lokakA zikhara samAna UMcA hai / ihAM tIna lokake jIva tapakauM baDA pUjya mAne hai, tAteM UMcA jAnanAM / so isateM bhraSTa hotA nAhIM, bhaya karai hai| Apa hI bhraSTa ho hai / itanA na vicArai hai-isateM bhraSTa bhae mokU isa lokavirSe hAsyAdika pIDA hoigI, paralokavirSe cirakAla paryata naraka, nigodAdike dukha bhogavane hohiMge so yaha bar3A Azcarya hai / aho lokavirSe tau UMcA pada pAyeM pIchai parAdhInapane bhI nIcA hoteM itanI lajjA ho hai tahAM apaghAtAdika karanA vicAra hai| yaha aisA nirlajja bhayA hai munipada sArikhA UMcA pada pAi Apa hI svAdhIna bhraSTa hoi nIcA ho hai / 1. chor3e, ja0 165,8 2. paDanete nahIM Dare hai ja0 166,6 3. tapako pUjya, mu. 166,11 For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munipadameM doSa lagAnA ucita nahIM 117 so aisA asaMbhava kArya dekhi kaisaiM Azcarya na hoi hai / ihAM Azcarya kahanekA yaha bhAva hai-bhraSTa hotA muni loka rItikauM ullaMghi nindAkA sthAna bhayA ___ AgeM jA tapakari mahA pApakA dhovanA hoi tisa tapakauM bhI nIca puruSa malinatAkauM prApta karai hai aisA kahaiM haiM vizudhyati durAcAraH sarvo'pi tapasA dhruvam / karoti malinaM tacca kila sarvAdharaH'paraH / / 167 / artha-tapakari sarva hI kiyA huA durAcAra hai so nizcaya zuddha ho hai, dUri ho hai / bahuri jaina matatai bAhya bhayA aisA sarvateM nikRSTa niMdya jIva hai so tisa tapakauM mailA karai hai| bhAvArtha-jaiseM jalakari mala dhoiye hai| bahuri jA dhovanekA kAraNa jala hI maiM mala milAvai to vAkauM nIca kahiye / taiseM tapakari pApa dUri ho hai| bahuta pApI bhI hoi ara tapa karai tau pApakauM dUri karai / bahuri jo pApa dari karanekA kAraNa tapa tisa hI virSe pApa lagAvai tau vaha sarvotkRSTa nIca hai / ihAM yahu bhAva hai jo pApa hI karatA hoya so to nIca hI hai / ara pApa meTanekA kAraNa muniliMga dhArai ara tisa virSe doSa lagAvai so utkRSTanIca hai / so anyatra bhI aisA nyAya hai-'anya sthAnavirSe kIyA pApa tau dharma sthAnavirSe dUri hoya / dharma sthAnavirSe kIyA pApa kahAM dUri hoya, vajralepa ho hai" tAteM gRhastha padakA upajAyA pApa munipadavirSe dUri hoi ara muni padavirSe kIyA pApa kahA~ dUri hoi, vajralepa ho hai| aise nizcai kari muniliMga virSe doSa lagAnA yogya naahii| Agai Azcaryake bahuta kAraNa haiM tinavirSe tapakauM chor3anevAlAkai ati AzcaryapaNAMke kAraNakauM dikhAvatA sUtra kahai haiM vasantatilakAchaMda santyeva kautukazatAni jagatsu kiM tu vismApakaM tadalametadiha dvayaM naH / pItvA'mRtaM yadi vamanti visRSTapuNyAH saMprApya saMyamanidhiM yadi ca tyajanti // 168 // artha-tIna jagatanivirSe kautUhalanike saiMkaDe pAie hI hai| paraMtu ini virSe hamakauM tau e doya hI kArya atyarthaparne Azcarya upajAvanehAre haiN| For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AtmAnuzAsana eka tau bhAgyahIna puruSa amRta pIya karitAkauM vamaiM hai ara eka jo saMyama niyama nidhAnako' pAya kari tAkauM chAMDai hai| bhAvArtha-jahAM asaMbhava kArya bhAsai tahAM Azcarya mAnie hai / so lokanikau to aneka kautukarUpa kArya AzcaryakauM upajAvai haiN| paraMtu hamakauM tau ina doya kAryanihIkA Azcarya hai| koI mahAbhAgyajAkari jarAdika roga na hoi aisA amRta pAna kiyA / bahuri vAkoM vamai so eka to yaha Azcarya hai| ara koI kAlalabdhiteM, jAkari janma maraNAdi duHkhakA nAza hoI aisA saMyama nidhAnakA 'grahaNaM kIyA, bahuri vAkauM chAMDe, so eka yahu Azcarya hai| ihAM doya Azcarya kahe / tahAM pahalai tau dRSTAMtarUpa jAnanA / jaisaiM amRtapAnakari tAkA vamana karanAM taiseM saMyama grahaNakari tAkA tyajana karanA viparIta kArya hai| tAteM aisA kArya vivekI karai naahii| __ Arge tisa pUrvokta kAraNa" saMyama nidhAnakauM nAhI chAMDate aise vivekI jIva haiM te sarva parigraha tyAgakari rAgAdikakA nirmUla nAza karanekai arthi yatna karahu aisI sIkha detA sUtrakahai haiM mAlinIchaMda iha vinihatabahvArambhabAhyoruzatroH upacitanijazakte paraH ko'pyapAyaH / azanazayanayAnasthAnadattAvadhAnaH kuru tava parirakSAmAntarAn hantukAmaH // 169 / / artha-isa muniliMgaviSai nAzakauM prApta kIe haiM bahuta AraMbhAdi pApa karmarUpa bAhya vairI jAnai, ara ekaTThI kInhI hai apanI zakti jihiM aisA jo tUM so tere aura tau koU vighna karanahArA kaSTa rahyA nAhI, parantu aMtaraMga vairInikA nAza karanekA abhilASI hoya bhojana karanA, sovanA, cAlanA, tiSThanA ityAdi kriyAnivirSe sAvadhAna hota saMtA tUM terI rakSAkauM kari, yaha hama sIkha daI hai / bhAvArtha-rAjAnikai zatru doya prakAra hoi haiM / eka tau bahiraMga, eka aMtaraMga / tahAM je anya rAjAdika apane sthAnaH bAhya pragaTa bairI te to bahiraMga zatru haiM / vahuri je khAnapAnAdikake 'sAdhaka kiMkarAdika apane 1. saMyama nidha nakoM, mu0 168, 73, For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ramanekA sthAna anekAnta svarUpa vastu 119 pAsi mAMhI rahate chAne bairI, te aMtaraMga ke zatru haiM / tahAM jo rAjA bahiraMga zatrunikA nAza karai tAkai rAjabhraSTa honekA kAraNa naahii| paraMtu jo khAnapAnAdi kriyAnivirSe sAvadhAna na pravattai tau aMtaraMga zatrunikari maraNakauM pAvai / tAtai aMtaraMga zatruni" bhI jaisI apanI rakSA hoi taiseM khAnapAnAdi kriyAnivi sAvadhAna rahanA yogya hai| taisaiM muninike zatru doya prakAra haiN| eka tau bahiraMga, eka aMtaraMga / tahA~ je hiMsAdirUpa AraMbhAdika apane muni liMgateM bAhya pragaTa viparIta bhArse te tau bahiraMga zatru haiM / bahuri je khAnapAnAdi kriyAnivirSe rAgAdika pramAdarUpa muniliMgaviSaM bhI mohI hote chAne viparIta bhAva te aMtaraMga zatru haiN| yahAM jo muni bahiraMga AraMbhAdikakA tyAga karai tAkai munipadatai bhraSTa honekA kAraNa rahyA nAhI / paraMtu jo khAnapAnAdi kriyAni virSe' pramAdI hoi sAvadhAna na pravartaM tau aMtaraMga rAgAdi bhAvanikari munipadakA nAzakauM pAvai / tAtai aMtaraMga rAgAdi zatrunitaiM jaiseM apanA munipadakI rakSA hoya taiseM khAna pAnAdi kriyAnivirSe sAvadhAna rahanA yogya hai| bhAva ihAM yaha hai-bAhya AraMbhAdika hI kA tyAga kari nizcita na honA / muniliMgavirSe khAnapAnAdi kriyA rahI hai, tahAM bhI rAgAdika na karanA / __ AgeM manakauM roke AtmAkI rakSA hoi ara rAgAdikA nAza hoi tisa manako rokanA aiseM karanA yogya hai aisaiM kahai haiM zikharaNIchaMda anekAntAtmArthaprasavaphalabhArAtivinate vacaHparNAkINe vipulanayazAkhAzatayute / samuttuMge samyakpratatamatimUle pratidinaM zru taskandhe dhImAn ramayatu mano markaTamamum / / 170 / / artha-buddhimAna hai so isa manarUpI baMdarakU dina prati sadAkAla zAstrarUpI vRkSavirSe ramAvo / kaisA hai zAstrarUpI vRkSa anekAntasvarUpa jo artha, teI bhaye je phUla phala, tinake bhArakari namrIbhUta hai / bahuri vacanarUpI pAnanikari vyApta hai| bahari vistIrNa nayarUpI zAkhA DAhalI tinake saikaDAni saMyukta hai| bahuri bhalai prakAra U~cA hai / bahuri bhalA vistAra lIye jo matijJAna so jAkA mUla jaDa hai| 1. kriyAnivirSe apramAda hoI ja0 169, 1, 2. kaisA hai vA anekAnta. ja. 170.8 For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 AtmAnuzAsana . bhAvArtha-koU kahai mana to baMdarasamAna caMcala hai so sAvadhAnI rAkheM bhI rAgAdirUpa pariNamaiM tau kahA karie? tAkauM zikSA dIjie hai / jaisai bandara ThAlA rahai taba tau kachU vigAra karai hI krai| tAtai vAkauM vRkSavi ramA dIjiye to apanA vigAra na karai, ara vaha bhI prasanna rhai| taisaiM mana nirAlaMva rahai taba to rAgAdirUpa pravatrte hI pravaH; tAteM vAko zAstrAbhyAma virSe lagA dIjiye to rAgAdirUpa na pravatrte, ara vaha mana bhI prasanna rahai / ihAM bAhya zAstranikA paThana pAThana karanA tAhIkA nAma zAstrAbhyAsa na jAnanAM; kintu zAstrakai anusAri svarUpadhyAnAdikakA karanAM so bhI zAstramyAsa hI hai / jAte zukladhyAnavirSe bhI vitarkasahita dhyAna kahyA, bahuri vitarka nAma zrutakA kahyA hai / tAteM yAvat kevalajJAna na hoi tAvat zAstravi hI mana lagAye rAgAdika hIna ho hai| so yahu zAstra mana bandarake ramAvaneko vRkSasamAna kahyA / tahAM vRkSavirSe to sArabhUta phUla phala ho hai| tAkA bhArakari namra hai, ara zAszavirSe sArabhUta syAdvAdarUpa artha pAIe hai tAkA bAhulapanAM kari grAhya hai / bahuri vRkSaviSai pAna ho hai tAkari saghana zobhai hai / zAstravirSe yukti lIya vacana pAie hai tAkari saMkIrNa zobhai hai / bahuri vRkSavirSe DAhalI ho hai tinakai Azraya patra phala phUla pAIe hai| zAstravirSe aneka naya haiM tinakai Azraya vacana racanAM vA arthanirUpaNa kariye hai / bahuri vRkSa UMcA zobhai hai / zAstra trilokya pUjya UMcA zobhai hai / bahuri vRkSakai vistArarUpa jaDa ho hai / soI kAraNabhUta hai / zAstrakai virSe vistAralieM buddhi athavA matijJAna pUrva kAraNabhUta ho hai / aiseM vRkSasamAna zAstravi mana bandarakauM rmaavo| AgeM zAstrarUpI vRkSakai manakauM ramAvatA huA jIva hai so aisaiM tattvako bhAvai aisA kahaiM haiM tadeva tadatadpaM prApnuvanna viraMsyati / iti vizvamanAdyantaM cintayedvizvavit sadA // 171 // artha-samasta tattvanikA jAnanihAro jJAnI hai so anAdinidhani samasta jIvAdi tattvanikauM aisA citavai hai jo soI eka vastu tisa vivakSita svarUpa 1. zAstrAbhyAsa jAnanAM-mu. 170.20 2. sArabhUta phala ho hai. mu. 170.5 3. namra haiM-zAstraviSai. ja. 270.2 4. zAstrakai vistAra kie. ja. 170.7 5. zAstra viSaM. mu. 17015. For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka vastu anekAtmaka hai 121 kauM ara tisa pratipakSI svarUpakauM prApta hota saMtA nAMhI nAzakauM prApta ho bhAvArtha-zAstrAbhyAsa karanevAlA jJAnI kevala zabda alaMkArAdivirSe hI nAMhI manakauM ramAvai hai / aiseM vastu svarUpakauM citavai hai| eka koI jIvAdika vastu hai so nitya bhI hai, anitya bhI hai| 'sattArUpa bhI hai, asattA rUpa bhI hai / eka bhI hai, aneka bhI hai ityAdi tisarUpa hai ara tisarUpa nAhI bhI hai| so aise bhAvakauM prApta hotA jovAdika vastu hai so nAzako prApta na ho hai, apane svabhAvarUpa rahai hai / aise hI anAdinidhana samasta jIvAdika padArtha pAIe haiN| bahuri aise hI zAstradvArakari tattva jJAnI jIva citavai hai so aise citavanateM vastu svarUpa bhAseM samyagdarzanAdikakauM pAi apanA kalyANa karai hai| AgeM aisA jJAna tau bhramarUpa hosI aisI koI AzaMkA karai tAkauM nirAkaraNa karatA sUtra kahai haiM ekamekakSaNe siddhaM dhrauvyotpAdavyayAtmakam / abAdhitAnyatatpratyayAnyathAnupapattitaH // 172 // arya-eka hI vastu eka hI kAlavirSe dhrovya utpAda vyaya ini tInUMsvarUpa hai| ihAM hetu kahe hai-pramANakari akhaMDita aisI ju yaha anya hai, aisI pratIti ara yaha soI hai aisI pratIti tAkI anyathA asiddha hai| __bhAvArtha-jo eka hI apekSAtai vastukauM tisarUpa bhI kahiye ara tisarUpa nAhI bhI kahiye to bhrama hI hai| bahuri anya apekSAteM kahie to virodha naahii| jaisaiM puruSakauM eka hI puruSakA pitA bhI kahie, putra bhI kahie tau bhrama hI hai| ara aurakA pitA, aurakA putra kahiye to virodha nAMhI / vastu svarUpakauM sAdhai hai, so ihAM eka hI vastu nitya anitya kahyA tAkA udAharaNa kahai haiN| koI eka puruSa raMka thA bahuri vaha rAjA bhayA, tahAM avasthA palaTanekI apekSA pahale raMka thA aba rAjA bhayA aisA anyapanA 'bhAsai hai| tAteM yaha anya hai aisA mAnIe hai| bahari manuSyapanAMkI apekSA pahale bhI manuSya thA, aba bhI vahI manuSya hai aisA ekapanAM bhArI hai, tAteM yahu soI hai, aisA mAnIye hai / so aisI pratIti pratyakSAdi pramANani 1. sattArUpa bhI hai, ekarUpa bhI hai / ja0 171, 5 2. ara tisarUpa nAhI bhI kahie to virodha nAhIM, ja0 172, 4 For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 AtmAnuzAsana kari bAdhita nAMhI hai / aiseM hI vastusvarUpa bhAse hai, tAteM soI puruSa ekakAlaviSai utpAdavyayadhrauvyapanAko dhArai hai / jisa samaya raMkataiM rAjA bhayA usa hI eka kAlaviSai rAjApanAMkA to utpAda hai, raMkapanAMkA vyaya hai, manuSyapanAM dhrauvya hai aiseM hI koi jIva manuSyateM deva bhayA tahAM manuSyapanA devapanAkI apekSA yahu anya hai aisI pratIti kariye hai / jIvapanAMkI apekSA soI hai aisI pratIti kariye hai / tAteM manuSyateM deva hone kA samayaviya~ devapanAMkA utpAda, manuSyapanAMkA vyaya, jIvapanAMkA dhrauvya aisaiM eka hI vastu eka kAlaviSa~ tInoM bhAva dhare pAIe hai / yAhI prakAra sarva jIvAdika vastu eka samayaviSai sthUla paryAyanikari vA sUkSma paryAyanikari utpAdavyayadhauvyapanakauM dhAra hai / tAtaiM eka vastuviSai nitya anityapanA siddha bhayA / aiseM hI svadravya kSetra kAla bhAvakI apekSA sattApanAM paradravya kSetra kAla bhAva apekSA nAstipanAM mAMnanauM / eka hI puruSakauM yahu dravya so puruSa hai, yahu dravya so puruSa nAMhI / soI puruSa isa kSetra viSai hai, isa kSetraviSai nAMhI / isa kAlaviSe hai, isa kAlaviSai nAMhI / aisA svarUpamaya hai, aisA svarUpamaya nAMhI / aiseM mAniye hai / tAteM eka hI vastu yugapat sattA asattArUpa hai / bahuri aMzIkI apekSA eka, aMzanikI apekSA aneka mAMnanAM / eka hI puruSakauM sarva zarIra apekSA eka bhI kahie, ara hasta pAdAdi apekSA anekarUpa bhI mana hai / taiM eka hI vastu yugapat eka anekarUpa hai / aiseM hI tisarUpa hai ratirUpa nAhIM bhI hai, aisA tattva bhAsai hai / so yathA yogya zAstra dvArakari pramANa aviruddha apekSAteM samyagjJAnI jIva taiseM hI vicAra hai / A koI tarka kare jo vaspukai dhauvyAdi tIna svarUpapanauM asiddha hai / jAteM tisa vastukai sarvathA nityAdi eka eka svarUpapanauM hIM pAIe hai / aisI AzaMkAkauM dUri karatA sUtra kahai haiM vasantatilakAchaMda na sthAsnu na kSaNavinAzi na bodhamAtraM nAbhAvamapratihata pratibhAsarodhAt / tapatraM pratikSaNabhavattadatatsvarUSaM AdyantahInamakhilaM ca tathA yathaikam || 173 || artha - vastu hai so sarvathA sthira nitya hI nAMhI, kSaNa vinasvara hI nAhIM, jJAnamAtra hI nAMhIM, abhAvasvarUpa hI nAMhI / jAtaiM akhaMDita pratibhAsanekA nirodha hai / aviruddha panekari aise bhAsatA nAMhI / jAtaiM vastu For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka vastu anekAntAtmaka hai 123 samaya samaya prati tisarUpa bhI hai, ara tisarUpa nAhIM bhI hai| aisA hI anAdinidhana hai / so jaise eka padArtha aise hI bhAsai haiM taisaiM hI sarva padArtha jaannaa| bhAvArtha-vastukA svarUpa sarvathA ekarUpa nAhIM hai| nAnA apekSAta nAnArUpa hai| sAMkhya naiyAyika Adi matavAle vastukoM sarvathA nitya hI mAneM haiM / bauddhamatI kSaNa vinazvara hI mAna haiN| koI bauddhamatI' jJAnAdvaitavAdI eka jJAnI hI hai, vAhya koI vastu nAMhI aisA mAnai haiM / koI bauddhamatI zUnyavAdI sarva vastukA abhAva mAne haiN| ityAdi ekAMtarUpa vastukauM mAnai haiM, so aise hai nAhI. jAteM vicAra kI e aise ekAMtavirSe virodha bhAsai hai| eka hI vastuvirSe avasthA palaTe binA arthakriyAkI siddhi hotI nAMho, tAtai sarvathA nitya kaisaiM mAnIye / bahuri anya anya avasthA hoteM bhI koI bhAvakA nityapanAkari sarvadA vastu eka bhAsai hai| tAteM sarvathA kSaNa vinazvara kaise maaniye| bahuri jJAna bhI bhAsai hai, bAhya padArtha bhI bhArI hai| jo bAhya padArtha na mAnIye to pramANa apramANa jJAnakA vibhAga na hoi, tAtai sarvathA jJAnamAtra hI nAMhI hai| vahuri pratyakSa padArtha bhAsai haiM tinakA abhAva mAne vA~kA upadeza bhI zabdarUpa padArtha hai so bhI abhAvarUpa hI tthhryaa| pratyakSakauM jhUTha kahai so bana nAhI, tAtai sarvathA abhAvarUpa nAhI hai / ainai ekAntarUpa tau vastu naaNhii| tau kaisA hai ? tisarUpa bhI hai, ara tisarUpa nAMhI bhI hai / so hI kahie hai--vastu hai so dravya apekSA nitya hai, paryAya palaTanekI apekSA kSaNa vinazvara hai| jJAnavirSe bhAsanekI apekSA jJAnamAtra hai / bAhya vastu sattArUpa hai, tinakI apekSA jJAnamAtra naaNhii| bAhya vastu bhI hai / paradravya kSetra kAla bhAvavirSe yahu nAsti hai, tAkI apekSA abhAva hai| svadravya kSetra kAla bhAvavirSe asti hai, tAkI apekSA abhAva nAhI, sadbhAva hai, aise hI anekAntarUpa anAdinidhana vastukA rUpa hai| so eka padArthavirSe vicAri dekho / jaisaiM eka jIva cetanatvAdi bhAvanikI apekSA nitya bhI hai, ara naranArakAdi paryAyanikI apekSA anitya bhI hai| jJAnavirSe pratibhAsyA jIvakA AkAra so jJAnamAtra bhI hai| jIva apanA astitva lie padArtha bhI hai| pudgalAdikakA dravya kSetra kAla bhAvavirSe jIvakA abhAva bhI hai| jIvakA dravya kSetra kAla bhAvavirSe jIvakA sadbhAva bhI hai| aise hI anekAntarUpa jaisaiM jIva eka padArtha hai taisai hI sarva padArtha anAdinidhana aneka apekSAkari tisarUpa bhI hai, ara tisarUpa nAMhI bhI haiM / bahuri jaisA hai taisA hI mAneM samyagjJAna ho hai| tA" taisaiM hI mAnanA yogya hai1. bodhamatI, ja0 173, 5 . For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 AtmAnuzAsana AgaiM aisA sarva vastunikA sAdhAraNa samAna svarUpa hai tau AtmAkA asAdharaNa svarUpa kaisA hai jo bhAyA huvA tisa AtmAkai muktika sAdhai aisaiM pUche kahai haiM jJAnasvabhAvaH syAdAtmA svbhaavaavaaptircyutiH| tasmAdacyutimAkAMkSana bhAvayejjJAnabhAvanAm / / 174 // artha-AtmA hai so jJAna hai asAdhAraNa svabhAva jAkA aisA hai / bahuri svabhAvakI prApti so vinAza rahita hai / tAtai avinAzI avasthAkauM cAhatA vivekI hai so jJAna bhAvanAkau~ bhAvai / bhAvArtha-pUrva jo nitya anityAdi dharma kahe te tau sarva vastunivirSe samAnarUpa sAdhAraNa haiN| bahari jo yaha jJAna hai-jAnanA hai so AtmA hI virSe pAIe hai / so yahu AtmAkA asAdhAraNa svabhAva hai| isa hI lakSaNakari paradravyaniteM bhinna AtmAkai astitvakA nizcaya ho hai| bahuri yahu niyama hai-vastukA astitva hoteM tAke svabhAvakA abhAva na hoi, jAteM lakSaNa nAza bhae lakSyakA astitva kesaiM rahai ? bahuri jaisaiM jo puruSa apane dhana hI dhanI kA hoi pravattai tAkI ekasI dazA hoi rhai| bahuri jo paradhanakA dhanI hoya pravartaM tAkI eka dazA rahai nAMhI / taisaiM AtmAkA svabhAva jJAna samayasAra hai so jIva apane jJAna hI kA svAmI hoi prvrte| ai padArtha jaisai pariNamaiM taisaiM pariNamo / maiM inakA jAnanihArA hI hauM aisI bhAvanA rAkhai tAkauM avinAzI avasthA ho hai / jAteM jAnapaNA tau yAkA svabhAva tAkA tau abhAva hoya nAhIM / bahuri jAnapanA binA sArabhUta Ana bhAvanikA yaha svAmI hotA nAhI, yAkI avasthA kaiseM pltte| bahari jo jIva paradravyake svabhAvanikA svAmI hoya pravatta, zarIra dhana strI putrAdi apane svabhAvarUpa pariNAmaiM, tinakauM apanAM jAneM, tAkai avinAzI avasthA rahai nAhI / jAtai zarIrAdika avasthA ekarUpa rahai naaNhii| yahu tinakI avasthA palaTeM ApakI avasthA palaTI mAneM tahAM avinAzIpanA kaisaiM rahai / taiteM jo vivekI avinAzI avasthAkauM cAhai so eka jJAna bhAvanAM hI kauM bhAvai / __AgeM praznaH-jo pRthaktvavitarka ekatvavitarka bheda lie zukladhyAnasvarUpa jo zrutrajJAna bhAvanArUpa hai svabhAva jAkA aisA jJAnakauM bhAe phala kahA ho hai tAkA uttara kahai hai jJAnameva phalaM jJAne nanu zlAghyamanazvaram / aho mohasya mAhAtmyamanyadapyatra mRgyate / / 175 // For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohAgnikI atizayatA 125 artha-nizcayakari jJAnavirSe jJAna hI phala hai so sarvathA sarAhanaiM yogya hai, ara avinAzI hai / bahuri jo ihAM anya kichU phala avalokiye hai so bar3A Azcarya hai / yahu mohakI mahimA jAnanAM / bhAvArtha-zrutajJAnakari padArthanikoM yathArtha jAnie tAkA tatkAla to soI padArthanikA jAnapanAM honA hI phala hai| ara paraMparAkari tAkA phala kevalajJAna hI hai| tahAM sarva padArthanikA jAnapanAM ho hai / aiseM jJAnakA phala jJAna hI hai so sarva prakAra prazaMsA yogya hai| jAteM yathArtha jJAna bhae padArtha jaiseke taise bhAsai tahAM nirAkulatA ho hai| nirAkulatA sukhakA lakSaNa hai / sukhakauM sarva cAhai haiM / bahuri isa sukhavirSe parAdhInatA Adi koI doSa nAhI hai / bahuri jo viSaya sAmagrIrUpa phalakauM cAhiye hai so yahu mohakI mahimA hai / jaisaiM khAja roga bhae khujAvanekI sAmagrI bhalI lAgai hai / taisaiM mohata kAma krodhAdi bhAva AtmAkai haui, taba yAkauM strI putrAdika sAmagrI bhalI bhAsai hai / unakauM cAhai hai| bahuri jJAnI janakauM jJAna binA Ana phalakA cAhanA Azcarya bhAsa hai| jaisaiM bhUta lage puruSakI ceSTAkA Azcarya hoi taiseM mohI jIvanikI ceSTAkA jJAnIkauM Azcarya hai / Agai zrutajJAnakI bhAvanAvi pravatteM' aise bhavya ara abhavya tinake kahA phala hoya so kahai haiM zAstrAgnau maNivaddhavyo vizuddho bhAti niva'taH / aGgAravat khalo dIpto malI va bhasma vA bhavet // 176 / / artha-zAstrarUvI agnivi bhavya hai so to sAcA puSparAgaratnavat mala rahita niSpanna hota saMtA vizuddha nirmala sohai hai / bahuri duSTa abhavya sI aMgArAvat prakAzamAna hota saMtA mala saMyukta ho hai vA bhasmarUpa ho hai| bhAvArtha-jaise padmarAga maNi hai so to agnikari lage hue malanikA nAza hone" niSpanna tArko pAi zuddha bhAvarUpa hota saMtA sobhAyamAna ho hai, bahuri iMdhana kA aMgArA hai so agnikari prakAzamAna to hoi, parantu ke tau koyalArUpa mailA hoi, kai rAkharUpa bhasma hoi| taisaiM dharmAtmA bhavya jIva hai so tau zAstrakA abhyAsa-kari lage hue ajJAna rAgAdika malanikA nAza honeta siddha padakauM pAi zuddha svabhAva rUpa hota saMtA prazaMsAyogya hai / bahuri 1. aise bhavya tinake. ja. 175. For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 AtmAnuzAsana adharmo abhavya jIva hai so zAstrakA abhyAsa kari padArthanikauM jAnatA prasiddha tau hoi parantu rAgAdi doSani kari mailA ho hai / AgeM dhyAnakI sAmagrIkauM dikhAvatA sUtra kahai haiM. muhuH prasArya sajjJAnaM pazyan bhAvAn yathAsthitAn / prItyaprItI nirAkRtya dhyAyedadhyAtmavinmuniH // 177 // artha-AtmAkA adhikArarUpa jo adhyAtmabhAva tAkA jAnanahArA muni hai so bAraMbAra samyagjJAnakauM phailAi jaise padArtha tiSTha haiM so taisaiM tinikauM avalokatA saMtA rAgadveSanikauM nirAkAraNa kari dhyAvai hai| bhAvArtha-AtmajJAnI jIva dhyAna karai hai| tahAM pahale to Agama anumAnAdikarUpa samyagjJAnateM jIvAdi padArthanikA nizcaya karai / bahari yathArtha zraddhAna karatA saMtA jaisaiM rAgadveSa na hoi taiseM vAhya sAdhana vA aMtaraMga vicAri kari rAgadveSanikA nAza karai, aisI sAmagrI bhae dhyAnakI siddhi ho hai / jArauM upayogakI nizcalatAkA nAma dhyAna hai / so rAgadveSa hote para dravyanivi upayoga mramai tahAM dhyAna kaise hoi / bahuri padArthanikA nizcaya bhaye binAM para dravya iSTa aniSTa bhAsai tahAM rAga dveSa kaise dUri hoya / apanA jJAna padArthanike jAnanevirSe lagAye binA padArthanikA nizcaya kaise hoi / tA" jJAnakauM vistAra padArthanikA yathArtha nizcayakari rAgadveSakauM meTi koI eka padArthakauM yathArtha dhyAvatA anya sarva citavanakauM roki dhyAnAvasthAkauM jIva prApta ho hai / yaha dhyAna hai so sAkSAt mokSamArga hai| tAkai arthi bhavyanikauM aisI sAmagrI milAvanI yogya hai| ___ Arge rAgadveSakauM nirAkaraNakari kAheta dhyAna karai aisA prazna kIe uttara kahai haiM / jo tina rAgadveSanike saMsArako kAraNa je karma tinake upajAvanekA kAraNapanA pAie hai / tAtai tinako naSTakari dhyAna karai soI kahai haiM veSTanodveSTane yAvattAvad bhrAntirbhavANave / AvRttiparivRttibhyAM jantomanthAnukAriNaH // 177 / / artha-maMthAM jo raI tAkA anusArI tisa sArakhA jo yaha prANI tAkai yAvat badhanAM ara khulanAM pAie hai tAvat saMsAra samudravirSe gamana ara Agamana tinakari bhramaNa ho hai 1. apanA jJAna padArthani ke kaise hoi / tAtai0 ja0 177,9 For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrarUpI kArAgAra 127 bhAvArtha-jaisaiM mAthanI virSe raI ho hai, tAka rassIkA baMdhanA ara khulanA yAvat pAIe hai, tAvat gamanAgabhana honekari vAkaM paribhramaNa ho hai| taiseM saMsAravirSe yaha jIva hai tAkai navIna karmakA baMdhanAM ara pUrva karmakA udaya hoi kari nirjaranA yAvat pAIe hai, tAvat narakAdi paryAyanivirSe gamanAgamana hone kari yAkai paribhramaNa pAIe hai / bahuri pUrva karmakA udai hote yAkai rAgAdika ho hai / ara rAgAdika bhAvaniteM navIna karma baMdha hai / tAteM saMsAravirSe bhramaNakA kAraNa rAgAdika bhAva jaannaa| .. Agai prANIke karmakA khulanA hai so koI to bhramaNakA ara navIna baMdhakA kAraNa hai, koI nAMhI hai aisA dikhAvatA sUtra kahe hai mucyamAnena pAzena bhrAntibandhazca manyavat / jantostathAsau moktavyo yenAbhrAntirabandhanam // 179 / / artha-maMthA jo raI tisa sarIkhA yaha jIva tAkai khulatA jo phAMsItAkari bhramaNa ara baMdha ho hai / so yaha phAMsI taise kholanI jAkari bhramaNa na hoi ara baMdha na hoii| ____ bhAvArtha-jaisaiM mAMthanIvirSe raI ho hai tAkai rassIkI phAMsI ho hai| tAkA khulanA doya prakAra hai / eka tau khulanA aisA hai jAkari navIna baMdha to hotA jAya ara mAthanIvirSe bhramaNa ho hai| aura eka khulanA aisA ho hai jAkara navIna bandha nAhI hoi hai ara mAthanIvi bhramaNa bhI nAMhI ho hai| phAMsItai chaTanA hI ho hai| taisaiM saMsAravirSe yaha jIva hai tAkai karmakI phAMsI pAie hai, tAkA nirjarA honA doya prakAra hai / eka tau nirjarA aisI ho hai jAkari navIna bandha hotA jAya hai ara saMsAravirSe bhramaNa ho hai| ara eka nirjarA aisI ho hai jAkari navIna bandha nAhI ho hai ara saMsAravirSe bhramaNa bhI nAMhI ho hai / karma pAzatai mukta ho hai| so ihAM aisA jAnanA jo pUrva baMdhyA havA karma kAla pAi apanA udaya rasa, dei nirjara hai, tahAM savipAka nirjarA ho hai| so tau navIna karma baMdhanekA ara saMsAravirSe bhramaNa kA kAraNa hai / bahuri jo parvai baMdhyA huvA karma hai so dharma sAdhanamaiM bhI anurAga hone kari apanA udaya rasa da.e binA hI nirjarai hai / tahAM avipAka nirjarA ho hai / so navIna karma baMdhanekA ara saMsAravirSe 1. yAvat naranArakAdi paryAyani, ja0 178,1 2. ara baMdhana hoi mu0 179,21 3. udayarasa dIe binA hI nirjarA ho hai. ja0 170.7 For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 AtmAnuzAsana bhramaNakA kAraNa nAMhI hai / tAteM karma phAMsIkI aise avipAka nirjarA karanI yogya hai, jAkari baMdha ara bhramaNa na hoi| AgeM jIvakai kaiseM baMdha ho hai, ara kaisaiM baMdha nAhI ho hai aisA sUtra kaha haiM AryA chanda rAgadveSakRtAbhyAM jantorbandhaH pravRtyavRttibhyAm / tatvajJAnakRtAbhyAM tAbhyAmevekSyate mokSaH // 180 // artha-rAga dveSa bhAvanikari kInhI aisI je pravRtti ara apravRtti tini kari tau jIvakai baMdha ho hai / ara tatvajJAnakari kInI je pravRtti apravRtti tini hI kari mokSa avalokiye hai| ___ bhAvArtha-jisarUpa hoi AtmA pravatrtaM tAkI tau tahAM pravRtti jaannii| ara jisarUpa hoi AtmA. nAMhI pravatta tAkI tahAM apravRtti jAnanI / tahAM mohake udayateM rAgadveSa bhAva nipajai tinakari kadAcit azubha kAryanikI pravRtti hoi ara zubha kAryanikI apravRtti hoi / so aisI pravRtti apravRttikari tau AtmAkai baMva ho hai| bahuri mohakA udaya kSINa hone" tattvajJAna hoi / tAkari jJAnamAtra zuddhopayogakI pravRtti hoi, zubha azubha bhAvanikau apravRtti hoi so aisI pravRtti apravRttikari AtmAkai mokSa ho hai / tAteM aisA hI sAdhana karanA yogya hai| ___ Agai pUche haiM jo bandha ho hai so puNyarUpa ara pAparUpa ho hai / so kAheta nipaje hai ? bahuri tina doUnikA abhAva kAhetai ho hai ? aise AzaMkA kari uttara kahai haiM AryAchaMda dveSAnurAgabuddhiguNadoSakRtA karoti khalu pApam / tadviparItA puNyaM tadubhayarahitA tayormokSam // 181 // ___ artha-guNa aura doSa tinavirSe kInhIM jo dveSarUpa ara anurAgarUpa buddhi so tau nizcayakari pApakauM karai hai, ara tisatai viparIta guNavirSe anurAga, doSaviSai dveSarUpa buddhi so punyakauM kare hai / bahuri tina doUnita rahita jo buddhi hai so tina pApa-puNyarUpa karmanikA mokSakauM karai hai| bhAvArtha-buddhi nAma upayogakA hai| so upayoga tIna prakAra hai| azubhopayoga, zubhopayoga tathA zuddhopayoga / tahAM jAkari AtmAkA bhalA hoi tAkA nAma guNa hai / jAkari burA hoi tAkA nAma doSa hai / so dharma For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAga-dveSA mUla kAraNa moha 129 rUpa bhAvanitaiM AtmAkA bhalA ho hai, tAtaiM dharmakauM sUcatA jo bhAva so to guNa hai| ara adharmarUpa bhAvanitaiM AtmAkA burA ho hai / tAtaiM dharma virodhI jo bhAva so doSa hai / so jisa jIvakai tIvra mohake udayateM guNaviSai dveSa hoi ara doSaviSai anurAga hoI / athavA tisahI abhiprAyateM jA viSai guNa hoi vA jo guNakA kAraNa hoi tisaviSai tau dveSa hoi, ara jA viSai doSa hoi vA doSakA kAraNa hoi tisa viSai anurAga hoi, tisa jIvakai azubhopayoga pAIe hai / tAkari pApa karmakA baMdha ho hai / bahuri jisa jIvakai maMda mohake udayataiM guNaviSai anurAga hoi, ara doSaviSai dveSa hoi / athavA tisa hI abhiprAyateM jAviSai guNa pAIe hai vA jo guNakA kAraNa hoi tisa viSai to anurAgI hoi ara jA viSai doSa hoi vA doSa kA kAraNa hoi tisa viSai dveSa hoi tisa jIvakai zubhobhayoga pAie hai / tAkari puNya karmakA baMdha ho hai / ihAM koU kahai -- dveSa buddhiteM puNyakA baMdha kaise hoi ? tAkA samAdhAna - jo apanA kaSAyakA prayojana liye dveSa karai tahAM tau pApabaMdha hI hai / bahuri jaisaiM koU puruSa mitrakA zatruviSai dveSa karai, taisaiM jo dharmake virodhIviSai dveSa karai tahA~ vAkai abhiprAyakai viSai dharmakA anurAga hI hai, tAtaiM puNyabaMdha ho hai / tAkA udAharaNa - sUra siMha doU lare, tahAM sUra tau munirakSA ke abhiprAyateM mari pAMcaveM svargakA deva bhayA / siMha muni mAranekA abhiprAyateM mari pAMcaveM narka gayA / bahuri zAstraniviSai pApanikI vA pApI jIvanikI niMdA kariye hai / tAtaiM kathaMcit dveSateM bhI puNyabaMdha saMbhava hai / aiseM doU upayoga rAga dveSa sahita pravattaiM haiM / tAtaiM saat azuddhopayoga kahiye haiM / bahuri jisa jIvakai mohakA abhAvateM aise doU prakArake rAga dveSa na pAIe tisa jIvakai zuddhopayoga ho hai / tisakari puNya karma ara pApa karmakA nAza hI ho hai / navIna baMdha nAMhI ho hai / pUrva baMdhakI nirjarA hoi hai / aiseM tIna prakAra upayoga haiM soI puNya pApakA dha ra tini doUnikA nAza tAkA kAraNa jAnanAM / AgaiM jo rAga dveSa pUrvokta baMdhakA kAraNapaNAM hai tau tinakA rAga dveSanikA upajanA kAhetaiM ho hai ? aiseM pUche sUtra kahai haiM mohabIjAdratidveSau tasmAjjJAnAgninA dAhyaM tadetau nirdidhikSuNA || 182 / / bInmUlAGkurAviva / artha - jaisaiM bIjateM vRkSakai jar3a ara aMkUrA ho hai taiseM mohamUlakAraNa AtmAkai rAga dveSa ho hai / tAtai ini rAgadveSanikoM jo jIva dagdha kIyA cAhai hai, tIha jIva jJAnarUpI agnikari moha dagdha karanA yogya hai / For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 AtmAnuzAsana bhAvArtha----atattva zraddhAnarUpa mithyAtva bhAvakA nAma to moha hai / ara iSTa aniSTa padArthanika mAni tiniviSai prIti aprIti karanIM tinikA nAma rAga dveSa hai / so atattva zraddhAna hI taiM padArtha iSTa aniSTa bhAse haiM / tAteM jaiseM vRkSake jar3a ara aMkurAkA mUla kAraNa bIja hai taiseM rAga dveSakA mUla kAraNa moha jAnanAM / bahuri jaiseM koI jar3a aMkurAko dagdha kIyA cAhai so vAkai bIjakauM dagdha karai / taiseM jo rAgadveSakA nAza kIyA cAhai so mohakA nAza karai / mohakA nAza bhaeM unakA nAza sahaja hI ho hai / samyagdRSTIke mohakA nAza bhae pIche kadAcit rAgadveSa rahe bhI hai to, jaiseM upADe rUkhakI jar3a ara aMkurA ketaika kAla hare rahai, paraMtu zIghra sUkheMge, taiseM te rAgadveSa zIghra nAzakauM prApta hohiMge / bahuri koI mithyAdRSTiI ke mohakA sadbhAva hotaiM rAgadveSa thore bhI bAhya prakaTai to jaiseM bIja hote jar3a aMkure thore bhI bAhya dIseM, paraMtu zIghra badheMge taiseM rAgadveSa zIghra vRddhikoM prApta hohiMge / tAtaiM rAgadveSakA mUla kAraNa mohakauM jAni tisahIkA nAza karanA / so jaisaiM bIja jalAvaneko kAraNa agni hai, taisaiM moha nAzakauM kAraNa jJAna hai / jJAnateM jIvAdi tattvanikA svarUpakauM yathArtha jAnai tI atattva zraddhAnakA nAza ho hai / tAtaiM tattvajJAnakA abhyAsaviSai tatpara rahanAM / itanA kieM sarva siddhi svayameva ho hai - A so ina rAgadveSanikA bIjabhUta moha so kaisA hai, bahuri jAke nAzaviSai kAraNa kahA hai, so kahai hai purANo grahadoSottho gambhIraH sagatiH saruk / tyAgajAtyAdinA mohavaNaH zudhyati rohati // 183 // artha -- moharUpI gUmaDA phoDA hai so kaisA hai ? purAtana hai ' / gUmar3A / tau ghaNe kAlakA bhayA hai| ara moha anAdikAlateM bhayA hai / bahuri kaisA hai ? graha doSateM nipajyA hai / gUmaDA tau maMgalAdika khoTe graha Aye nipajai hai / mIha hai so para dravyakA grahaNarUpa parigraha tAke doSateM nipajai hai / bahuri kaisA hai ? gaMbhIra hai / gUmaDA to auMDA hai / moha hai so jAkA thAha na pAie aisA bar3A hai / bahuri kaisA hai ? gati sahita hai / gUmaDA tau rAdhi, rudharAdikaqA gamana lIe hai. moha hai so nArakAdika gatikA sadbhAva lIe 1. gUmaDA phoDA hai so purAtana haiM ja. u. 183.7. 2. para dravya kAraNarUpa parigraha. ja. u. 183.8. For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokameM vastumAtra sukhakA kAraNa nahIM 131 hai / bahuri kaisA hai ? poDA sahita hai / gUmaDA tau pIDai hai, ara moha AkulatA nipajAvai hai| aisA moharUpI gumaDA hai so tyAga jAtyAdikakari zuddha hoya hai ara rauhakauM prApta ho hai| gUmaDA to rudhirAdikA choDanA ara jAtyAdika ghRtAdika lagAvanA, ini upAyanikari zuddha ho hai| ara cAmaDIrUpa rohakauM prApta hoya / ara moha hai so para dravyanikA choDanA ara nija jAtikA grahaNa karanA ini upAyanikari zuddha ho hai ara samyaktvarUpa rohikoM prApta ho hai| - bhAvArtha-jaisaiM gUmaDA apanA zarIra hI virSe upajai hai, parantu ApakauM dukhadAyaka hai| taisaiM moha hai so apane hI astitva virSe pragaTa ho hai, parantu AkulatA upajAvai hai, tAtai upAyakari yAkA nAza karanA hI yogya hai| . AgaiM moharUpI gUmaDAko zuddha kIyA cAhai tahAM jIva nAzakauM prApta bhaye bhI kuTuMbanivirSe zoka na karanA aisA kahai haiM suhRdaH sukhayantaH syurduHkhayanto yadi dviSaH / sahRdo'pi kathaM zocyA dviSo duHkhayitumRtAH // 184 // artha-jo ApakauM sukhI karai te tau mitra hoMhi ara duHkhI karai te zatru hoMhi / tau je mitra bhI the ara ve duHkhI karanekauM mUe to ve bhI zatru bhe| te kaisaiM zoka karane yogya hohiM / bhAvArtha-lokavirSe jo ApakauM sukha upajAvai so tau mitra kahie ara duHkha upajAvai so zatru kahie / bahuri jo pahalai mitra bhI thA ara pIche jo ApakauM duHkha dAyaka hoya tauM vAkauM bhI tahAM zatru hI mAniye hai| bahuri jAkauM zatru mAniye tAkA zoka bhI nAMhI karie hai| tAtai ihAM apane strI putrAdika hai te to terI mAni virSe mitra the, parantu vaiha maraNakauM prApta bhaye taba to tujhakauM sUkhadAyaka bhae / tAteM vai bhI zatra hI bhe| aba unakA zoka kahA karanA! so pratyakSa dekho jaise zatrukA smaraNAdika duHkha upajAvai hai taisaiM hI mUe pIche strI putrAdikA smaraNAdika bhI duHkha upajAvai hai / tAtai zAstranyAyakari tau strI putrAdika bahu hitakArI nAMhI / bahuri mUe pIche bhI unakauM hitakArI mAni zoka karai hai so yaha bar3A moha hai / jo moha dUri kiyA cAhai so strI putrAdikake maraNAkika hoteM bhI zoka nAMhI karai hai| AgaiM strI putrAdika mitranike maraNavirSe upajyA hai duHkha jAkoM aisA jo tUM so kahA karai hai so kahai hai For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana zikharaNI chaMda ... .... aparamaraNe matvAtmIyAnaladhyatame rudan vilapatitarAM svasmin mRtyau tathAsya jaDAtmanaH / vibhayamaraNe bhUyaH sAdhyaM yazaH parajanma vA kathamiti sudhIH zokaM kuryAnmate'pi na kenacit / / 185 / / artha-jo jIva atizayakari alaMdhya kAhU prakAra meTyA na jAi aisA jo Apatai anya strI putrAdikanikA maraNa tAkauM hota saMtai tinikauM apane jAni rovatA saMtA vilApa karai hai, so jIva ApavirSe maraNa avasthA hote taisaiM hI atizayakari rovatA vilApa karai hai so aise mUrakha AtmAkai bhayarahita maraNa hoteM nipajai aisA pracura yaza ara utkRSTa paraloka so kaise hoya ? na hoya / yAta subuddhi jIva hai so mUe bhI koI prakAra zoka nAhI karai hai| bhAvArtha-jo jIva strI putrAdikakA maraNa hoteM pratyakSa tApata tinikA saMbaMdha chaTai to bhI mohakari tinikoM apanA mAnatA saMtA rovai hai, vilApa karai hai so jIva ApakA maraNa hotai tau atyanta zoka karai hI karai / eka iSTakA viyoga hote hI zoka hoi tau maraNa samaya tau sarvahIkA viyoga ho hai / tAteM jAkai putrAdikakA viyoga virSe zoka ho hai tAkai maraNakA bhaya rahita jo samAdhimaraNa so na hoya / bahuri samAdhimaraNa" isa lokavirSe to yaza ho hai ara paralokavirSe utkRSTa pada ho hai so vAkai kaise hoi, tAteM jJAnI mohakau~ ghaTAi pahale hI strI putrAdikakauM apanA mAnatA saMtA kAhUkA maraNa bhaye bhI zoka na karai vAhIkai samAdhimaraNakI siddhi ho hai| tAkari vAkai yahAM yazakI ara AgeM svarga mokSAdikakI prApti ho haiM / AgeM yaha zoka kAhateM ho hai, ara yahu kisa kAraNa hai so kahai haiMhAneH zokastato duHkha lAbhAdrAgastataH sukham / tena hAnAvazokaH san sukhI syAt sarvadA sudhIH // 186 / / artha-iSTa sAmagrIkI hAniH zoka nipajai hai ara tisa zokatai duHkha ho hai / bahuri iSTa sAmagrIkI praaptite rAga nipajai hai ara tisa rAga" sukha ho hai| tIha kAraNakari, subuiddhi jIva hai so hAnivirSe zoka rahita hota saMtA sadA kAla sukhI ho hai| For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 sakala saMnyAsameM sukha, anyathA duHkha bhAvArtha-sarva jIva sukhakauM cAhai hai / sukhakA ghAtaka duHkha hai, duHkha ho hai so zokatai ho hai / so kahai hai, so iSTa sAmagrIkA viyoga bhaeM ho hai| bahari jo jJAnI aisA vicAri karai-jo mohateM paravastuka iSTa mAnoM hoN| e iSTa hai nAMhI ara ye paravastu mere kabahu hoi nAhI, mere rAkhe rahai nAhI, tAtai parakA viyogavirSe zoka kahA ! aisaiM vicAra jo hAni hoteM bhI zoka na karai tAkai duHkha kAhetai hoi ? duHkha bhaye vinA sukhakA abhAva na hoi / taba vai jJAnI sadAkAla sukhI hI rahai hai / tArauM sukhI rahyA cAhai so hAni bhaye zoka na karai / ara jo koI hAni na honekA upAyakari sukhI bhayA cAhai hai so saMsAravirvai koI sAmagrIkI hAni hoi hI hoi tAteM tahAM zoka na karanA / so hI sukhI honekA upAya hai| Age kahai haiM jo ihAM sukhI hoi so paralokavirSe kaisA hoi, so kahai haiM sukhI sukhamihAnyatra duHkhI duHkhaM samaznate / sukhaM sakalasaMnyAso duHkhaM tasya viparyayaH // 187 / / artha-isa lokavirSe jo sukhI haiM so paralokaviSa bhI sukhakauM pAvai haiN| bahari isa lokavirSe dukhI haiM so paralokavirSe bhI duHkhako pAvai haiN| tahAM sarva prakAra vastukA tyAga so to sukha hai, bahuri tAkA ulTA paravastukA grahaNa so duHkha hai| ___bhAvartha-koI jIva aisA bhrama karai ki vartamAna sukha choDi kaSTa duHkha sahiye to paralokavirSe sukha hoi / so paraloka tauM parokSa hai, na jAniye tahA~ kahA hogA ? aba ihAM sukha choDi kaSTa duHkha sahIye so to ucita nAhI / tAkauM samajhAiye hai jo ihAM dukhI hoi so paralokavirSe sukha pAvai aisA tUM bhrama mati karai / jo ihAM sukhI hoi sohI paralokavirSe bhI sukhI ho hai| ara ihAM duHkhI hoi soi paralokavi bhI dukhI ho hai| ihAM praznaH-jo zAstranivirSe tau yaha prasiddha hai jo viSaya sukha sevai so dukhakauM pAvai / ara tapazcaraNAdika kaSTako sahai so sukhakauM pAvai, tuma kaisaiM kahau hau ? tAkA uttaraH-tUM tau bAhya sAmagrI" sukha duHkha mAne, hai, sau terai bhrama hai / bahuri hama kahai haiM jo apane pariNAma AkulatA rahita hoi so to sukha hai, ara AkulatA sahita hoi so dukha hai / bahuri AkulatA ho hai so mohataiM para dravyakA grahaNa kIe ho hai, jA" yahu para dravyakauM grahai, vai apanA hoi nAhI / apane adhIna pariNamaiM nAhI, tahAM AkulatA upajai, tAtai para dravyakA tyAgakari nirAkula honA soI sukha hai / so aisI dazA bhae vartamAna bhI sukhI ho For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AtmAnuzAsana hai / ara AgAmI bhI yAkA phala parama sukha hai / bahuri paradravyakA grahaNakari AkulatA karanI so duHkha hai / so aisI dazA bhae vartamAna bhI dukhI ho hai / ara AgAmI bhI yAkA phala duHkha hI hai / bahuri zAstraviSai bhI viSaya sevanakA phala duHkha hI kahyA hai / so jahAM tRSNAkari AkulatA lIe viSaya se hai tAhIkA phala dukha hI ho hai / ara viSaya sukha to bhogabhUmiyA - kaiM vA iMdrAdikakai ghane pAIe hai / parantu tahAM tRSNA thorI hai tAteM te kugati hI prApta ho hai / ara raMkAdikAkauM viSaya sukha nAMhI mile hai / paraMtu tRSNAkari Akulita hoi narakAdikakauM pAvai hai / bahuri jo tapazcaraNAdika kaSTakA phala sukha kahyA hai so bAhya tau tapazcaraNAdika karai, ara aMtararaMgavirSaM saMklezarUpa duHkha nAMhI ho hai / tAke tapakA phala sukha kahyA hai / bahuri tapazcaraNa karatA duHkhI ho hai / tAkai ArttadhyAna honekari tAkA phala duHkha hI hai ! tAteM je jIva moha ghaTaneteM vartamAna sukhI ho hai so hI AgAmI bhI sukhako pApa hai / ara moha baMdhanaitaiM vartamAna dukhI ho hai, tAtaiM so hI AgAmI bhI duHkha pAve hai / zAstraviSai bhI duHkha zokAdikataiM asAtAkA baMdha kahyA hai / asAtAkA udai Ae dukhI hI ho hai, tAtaiM duHkhakA phala sukha hai aisA bhramakari paralokake sukhakA upAyateM parAnmukha mati hohu / bahuri jo ihAM viSaya sukha choDIye hai so nibhrI milai gur3a kA svAda burA lAge taiseM zAMta rasa pAe viSaya sukha nIrasa bhAseM tAtaiM viSaya sukha na bhogave hai, kichU nikai choDaneviSai duHkhI na ho hai / tAtaiM viSaya sukha choDanekA bhaya mati karai / sAcA dharma sAdhanataiM vartamAna bhI sukha ho hai, AgAmI bhI sukha ho hai / so aisA hI kArya karanA yogya hai / Age pUche haiM ki putrAdikakA maraNataiM tau zoka hoi ara tinakI uttpattiteM harSa hoi so yahu utpatti kahA hai, aiseM pUche uttara kahaiM haiMmRtyormR tvantaraprAptirutpatti riha dehinAm | tatra pramuditAnmanye pAzcAtye pakSapAtinaH || 188 || artha - isa saMsAra viSai dehadhArI jIvanakai eka maraNateM anya maraNakI prApti tAkA nAma uttpatti hai / tAtaiM je tisa uttpattiviSai harSavaMta ho hai tinakauM maiM pIche bhayA maraNaviSai pakSapAtI mAnauM hauM / bhAvArtha- putrAdikakA janma bhaeM harSa kariye haiM ara tinaka mU pIchai zoka kariye hai so vai janma hai so navIna maraNa hI hai, jAteM Ayuke nAzakA nAma maraNa hai, so samaya samaya Ayu ghaTai hai tAteM yAkai sadA kAla maraNa pAIe hai| tahA~ pUrva paryAyasaMbaMdhI maraNa chor3i tavIna paryAyasambandhI maraNakA prAraMbha tisahIkA nAma janma hai / aise janmavirSaM jo harSa mAne hai te navIna For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattapakA antima phala mokSa 135 maraNake pakSapAtI anurAgI haiM / bahuri je maraNake anurAgI tinakai paraspara hitasaMbaMdha kaisaiM mAniye / aisaiM yuktikari putrAdikakA janma-maraNavirSe harSaviSAda karanA chuDAyA hai| __ Agai aba sarva saMgakA tyAgI maraNa-janmavirSe jAkai samAna buddhi pAIe, aisA muni sarva zAstrakA jJAtA, durddhara tapakA karanahArA tAkauM zikSA detA sUtra kahai haiN| pRthvIchaMda adhItya sakalaM zrutaM ciramupAsya ghoraM tapo yadIcchasi phalaM tayoriha hi lAbhapUjAdikam / chinatsi sutaSastaroH prasavameva zUnyAzayaH kathaM samupalapsyase surasamasya pakvaM phalam // 189 // artha sarva zAstrakU par3hakari ara cirakAlaparyaMta ghora tapakU seyakari tUM tinakA phala isa loka hI virSe lAbha baDAI Adi phalakauM cAhai hai to tuM sUnA viveka rahita hai citta jAkA aisA hotA saMtA bhalA taparUpI vRkSakA phUla hIko chedai hai / isa tapakA jo bhalA rasakU lIye yAkA phala svarga mokSAdika tAkaM taM kaisaiM pAvaigA? ___ bhAvArtha-jaise koI vRkSa ugAvai tahAM pahalai phUla hoi, pIche phala lAge / bahuri jo phUla hI kaM chedi Apa aMgIkAra karai tau vAkA mIThA pAkA phalakI prApti na hoi / taisai jo jIva zAstrAbhyAsa bahuta karai ara utkRSTa tapazcaraNa karai, tahAM pahalai lAbha pUjAdika nipajai, bhakta puruSa manoratha sAthai vA svayameva Rddhi camatkArAdika upajai aisaiM to lAbha hoi / ara mahaMtatA vizeSa hoi aisA pUjya hoya ityAdi kArya nipajai pIche svarga mokSakA phalakI prApti hoi, bahuri jo jIva lAbha pUjAdikakauM Apa cAhai, Apa aMgIkAra karai, lobhI hoi bhakta puruSanita kicha lIyA cAhai vA unakauM dIyA dhanAdikakauM aMgIkAra karai vA Rddhi camatkArAdikakauM cAhai, tinako bhaye saMtuSTa hoya / bahuri mAnI hoyakari Apa mahaMtapaNauM baDApaNauM cAhai vA mahaMtatA baDAI bhae madavAna hoi, so jIva parama sukharUpa rasakauM lIye pragaTai, aisA svarga mokSarUpa phala tAkauM na pAvai / tAteM yaha sIkha hai zAstrAbhyAsa vA tapazcaraNakA sAdhanakari lAbha pUjAdikakA arthI na honA / pathvIchaMda tathA zrutamadhISva zazvadiha lokapaMkti binA zarIramapi zoSaya prathitakAyasaMklezanaiH / For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana kaSAyaviSayadviSo vijayase yathA durjayAn zamaM hi phalamAmananti munayastapaHzAstrayoH / / 190 // artha he bhavya ! tU lokakI pAMti binA ihAM taiseM niraMtara zAstrakauM par3hi ara vistAra lIe kAyakleza tinikari zarIrakauM bhI sokhi jaisaiM durjaya kaSAya-viSayarUpI bairInikauM tuM jIteM / jAtai mahAmuni haiM teM tapa ara zAstrakA phala upazama bhAvahIkauM kahai haiM / bhAvArtha-kevala zAstrakA paDhanAM ara tapakA karanA hI kAryakArI hai nAMhI / kAryayArI tau upazama bhAva hai| tahAM jo jIva zAstra par3hi kari tattva jJAnateM kaSAyanikauM ghaTAvai hai vA tapazcaraNakari iSTa aniSTa sAmagrI mile rAga dveSa na honekI sAdhanA karaneteM kaSAyanikauM ghaTAvai hai tisakA tau zAstra par3hanAM ara tapa karanAM saphala hai / bahuri jo jIva zAstra paDhikari vA tapazcaraNakari viSaya kaSAyanike kAryanikauM sAdhai mana ramAvaneke arthi vA mAna bar3AIke athi vA bhojana-dhanAdikake athi zAstra par3he hai, tapa karai hai, so jIva tau lokakI pAMtiviSa baiThyA hai / jaise anya loka viSaya-kaSAyanikai arthI vyApAra sevAdika kArya karai haiM taisaiM isanaiM yaha upAya kIyA hai / ihAM tarkaH-jo vyApArAdikavirSe to hiMsAhika ho hai, isa upAyavirSe koI hiMsAdika hai nAMhI, tAtai vyApArAdikateM to yaha upAya bhalA hai| tAkA uttaraH-vyApArAdikavirSe tau bAhya pApa vizeSa dIkhai hai / ara isa upAya virSe aMtaraMga pApa bahuta ho hai / ___ Arge koU pUche hai ki zRgAra sahita lokanikU avalokakari viSayanikI abhilASA jIvanikai upajai hai, so kaisaiM viSaya-kaSAya jIte jAMhi ? taba ve guru uttara kahai haiM vasaMtatilakAchaMda dRSTvA janaM vrajasi kiM viSayAbhilASaM svalpo'pyasau tava mahajjanayatyanartham / snehAdyupakramajuSo hi yathAturasya doSo niSiddhacaraNaM na tathetarasya / / 191 // artha -he bhavya ! tUM lokanikauM zRMgAra sahita dekhakari kahA viSayAbhilASaSaM prApta hoya hai ? yaha alpa hU viSayAbhilASa tokauM mahA anartha upajAvai hai / jaisaiM rogIkU dadhi-dugdha-ghRtAdikakA kiMcit hU sevana ayogya AcaraNa hai so doSakU upajAvai hai taisA aurakU nAhI / For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitacintanakA phala viSayavirakti 137 bhAvArtha-ajJAnI jIva lokanikU zRMgArAdi sahita dekhikari viSayanikI vAMchA karai hai so tUM kadAcit mati karai / yaha alpa hU abhilASa tohi mahAduHkhakA kAraNa hai| jaisaiM koU rogI sacikkaNa vastukA kiMcit hU sevana karai tAkai rogakI ativRddhi hoi / so rogInika sacikkaNa vastukA sevana ucita nAhI / taisai vivekInikU viSayAbhilASa ucita naahii| ___ Agai kahai haiM jIva mAtra hai tinikai dukha-dAyaka vastunisU aruci hoya hai so e viSaya terai bhava-bhavake dukhadAI tinivirSe tohi abhilASa karanA kaisaiM yogya hai ___ hiraNIchaMda ahitavihitaprItiH prItaM kalatramapi svayaM sakRdapakRtaM zrutvA sadyo jahAti jano'pyayam / svahitanirataH sAkSAdoSaM samIkSya bhave bhave viSayaviSavadgrAsAbhyAsaM kathaM kurute budhaH // 192 // artha-jaisai ko manuSya apanI pyArI strI jAsU adhika prIti racI hai, ara vAkau durAcAra suneM tau sunakari tatkAla Apa hI vAhi tajai taisaiM AtmakalyaNavirSe sAvadhAna jo vivekI, viSa sahita bhojana tA samAna jo e viSaya, tinikA bhava-bhavavirSe doSa dekhikari kaisaiM inikA sevana karai ? sarvathA na krai| bhAvArtha-kAhUkai strIsU adhika prIti hoi ara vaha vAkU durAcAranI sunai tau tatkAla tajai / taiseM paMDita vivekI AtmArthI bhava-bhavavirSe viSayanike doSa dekhikari kaisaiM viSayAnurAgI hoya ? sarvathA na hoya / viSakA bharayA jo bhojana miSTa tau lAgai, parantu prANa harai, tyauM e viSaya ramaNIka bhAsai haiM, parantu anaMta bhava prANa harai haiN| ___ AgaiM kahai haiM ki jA samaya tUM viSayanikA abhyAsa karai hai tA samaya kaisA hai ara jaba ini" rahita ho hai taba kaisA ho haiM zArdUlavikrIDitachaMda AtmanyAtmavilopanAtmacaritairAsITurAtmA ciraM svAtmA syAH sakalAtmanInacaritaigatmIkRtairAtmanaH / AtmetyAM paramAtmatAM pratipatan pratyAtmavidyAtmakaH svAtmotthAtmasukho niSIMdasi lasannadhyAtmamadhyAtmanA // 193 // For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 AtmAnuzAsana artha - he Atman ! AtmajJAnake lopanahAre je viSaya kaSAyAdika tinakI pravRttiri cirakAla durAcArI bhayA / ara jaba tUM AtmAke sampUrNa kalyANake kAraNa jJAna-vairAgyAdika apane nijabhAva tinikU~ aMgIkAra kare taba tinake 'aMgIkAra karive kari zreSTha AtmA hai / AtmA hI pAvai jAkauM aisI jo paramAtmadazA, tAhi hota saMtA kevalAjJAnasvarUpa bhayA thakA Apakari upajyA jo Atmasukha tAviSai zobhAyamAna huvA thA, apane zuddhAtmabhAvakari apane adhyAtmasvarUpavirSaM tiSThagA / bhAvArtha - jaba laga terai bahirAtmadazA hai taba laga viSaya - kaSAyanike sevanakari durAcArI hai / ara jaba sakala kalyANarUpa jJAna-vairAgyAdikakA AcaraNa karai taba aMtarAtmA hoyakari paramAtmapada pAvai / tahAM kevalajJAnarUpa bhayA saMtA anaMta sukhaviSai nizcala tiSThai hai | AgeM kahai haiM ki yA jIvakUM sadAkAla dukhakA kAraNa zarIra hai tAke abhAva nimitta zAstrokta vidhikari yatna karanAM yogya hai pRthvIchaMda anena suciraM purA tvamiha dAsavavAhita - stato'nazana sAmibhaktarasa varjanAdikramaiH / krameNa vilayAvadhi sthiratapovizeSairidaM kadarthaya zarIrakaM ripubhivAdya hastAgatam || 194|| artha - yA jagataviSai yA zarIranaiM tokuM AgeM anaMta kAla dAsakI nAMI bhramAyo, tAtaiM aba tUM upavAsa ara alpa AhAra tathA rasaparityAgAdi vidhirUpa tapake vizeSakari nirantara anukramateM maraNaparyaMta yAhi kSINa kari jaisaiM koU hAthi Aye zatrukUM kSINa pAre / bhAvArtha - AgaiM yA zarIranaiM tokUM anaMta kAla dAsavat bhava-bhavaviSai aTakAyA / ara tai yAke saMbaMdhateM aneka duHkha pAye / tAtai aba tUM jaise koU hAthi Aye vairIkUM kSINa pArai taiseM tUM nAnAprakAra tapakari yA zarIrakUM kSINa pAri / AgeM kahai haiM ki yA saMsAraviSai jo kachU anarthakI paramparAya hai tAkA mUla kAraNa yaha zarIra hai, tAtaiM zAstrokta tapa kari yAhi kSoNa pAri / 1. aMgIkArakari zreSTha Ahe. ja. pu. 193.4 For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya viSake samAna haiM 139 vasantatilakAchaMda Adau tanorjananamatra hatendriyANi kAGkSanti tAni viSayAn viSayAzca mAnaM / hAniprayAsabhayapApakuyonidAH syuH mUlaM tatastanuranarthaparamparANAm // 195 / / artha-prathama hI zarIrako utpatti ho hai| tA zarIravirSe e duSTa iMdriya viSayanikU vAMchai haiM / ara te viSaya mahaMtatAkI hAni karai haiN| ara mahAklezake kAraNa haiN| bahari bhayake denahAre ara pApake upajAvanahAre, narka nigodAdi kuyonike dAyakI haiN| tAtai yaha zarIra hI anarthakI paraMparAyakA mUla kAraNa hai| bhAvArtha-saMsAradazAvirSe yaha jIva pUrva zarIrakU taji navIna zarIrakU dhArai hai, so zarIravirSe e duSTa iMdriya apane-apane viSayanikU bAMche haiM / ara te viSaya apamAnake kAraNa klezake kartA, bhayakArI, pApake upajAvanahAre, kugatike denahAre haiM / tAteM yaha zarIra hI anarthakI paramparayakA mUla kAraNa jaannaa| AgeM kahai haiM ki aise zarIrakU poSikari ajJAnI jIva kahA karai soI kahai haiM zarIramapi puSNanti sevante viSayAnapi / nAstyaho duSkaraM nRNAM viSAdvAJchanti jIvitum // 196 / / artha-aho loko ! mUrkha jIva kahA kahA na karai / zarIrakU tau pauSai, ara viSayanikU sevai / mUrkhanikU kachU viveka nAMhI, viSayatai jIyA cAhai / avivekInikU pApakA bhaya nAhI, ara vicAra nAhI, binAM vicAre na karane yogya hoya so kareM / bhAvArtha-je paMDita vivekI haiM te zarIrasaM adhika prema na kareM / nAnA prakArakI sAmagrI kari yAhi na poeM / ara viSayanikU na seve, akAryatai Darai / ara je mUDha jana haiM te zarIrakU adhika porSe, ara viSayanikU seveM, na karive yogya kAryakI saMkA na kareM / je viSayanikU sevai haiM te viSa khAya jIyA cAhai haiN| For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 AtmAnuzAsana Arge kahai haiM zarIrakaM tapAdikakari pIrA upajAvate hU muni kalikAlake doSaH parvatakI guphAdika kAyaklezake sthAnaka tinaka tajikari grAmakai samIpa Aya basai haiM aisA dikhAvai haiM itastatazca trasyanto vibhAvayA~ yathA mRgAH / vanAdvizantyupagrAmaM kalau kaSTaM tapasvinaH // 197 / / artha-jaisaiM mRga dinakU vanamaiM jahAM bhramaNakari siMhAdikake bhayatai rAtrivirSe vanasaiM grAmake samIpa Aya rahai haiM taisaiM kalikAla virSe muni hU dina virSe vana nivAsa kari grAmakai samIpa Avai rAtrikU so hAya ! hAya ! yaha baDA kaSTa hai| muni mahA nirbhaya, taiM mRganikI nAMI grAmake samIpa kaise Ai basaiM ? ___bhAvArtha-mRganikI yaha rIti hai-dinakuM vanavirSe vicarai haiM ara rAtrikU grAmakai nikaTi Ai baseM / taisaiM duHkhama kAlavirSe muni hU rAtriviSa grAmakai samIpa nivAsa kareM yaha bar3A doSa hai| muninikU giri-zikhara guphA viSama bana nadInike taTa ityAdi nirjana sthAnaka hI virSe rahanA yogya hai / AgeM kahai haiM ki tapahUkU grahakari je indrinikai vazIbhUta hoya haiM tinateM gRhastha avasthA hI zreSTa hai varaM gArhasthyamevAdya tapaso bhAvijanmanaH / zvaH strIkaTAkSaluNTAkalopyavairAgyasaMpadaH // 198 / / artha-yA jagatavirSe strInike jo kaTAkSa teI bhaye luTere, tinakari vairAgya saMpadA luTAya dIna bhayo ara honahAra hai saMsAra bhramaNa jAteM, aise tapa" gRhasthapanA hI zreSTha hai| bhAvArtha-gRhastha avasthAvirSe tau nija strIkA to sevana hai hii| ara je tapakaM dhArikari nagarake strInikau netranike jo kaTAkSa, teI bhae luTere, tinakari lUTi gaI hai vairAgya saMpadA jinakI aise tapa gRhastha avasthA hI zreSTha jAnanI / yaha tapa saMsAra hI kA kAraNa hai| ___ AgeM kahaiM haiM:-yA zarIrake yoga" tUM strIkA anurAgI hoya dukhI bhayA so zarIra terI lAra eka paiMDa na jAya, tAtai zarIrAdikasUM sneha taji maMdAkrAMta chaMda svArthabhraMzaM tvamavigaNayaMstyakta lajjAbhimAnaH saMprApto'smin paribhavazatairdaHkhametat kalatram / nAnveti tvAM padamapi padAdvipalabdho'si bhUyaH sakhyaM sAdho yadi hi matimAn mA grahIvigraheNa // 199 / / For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paradvavyameM mUrchA hI saMsArakA kAraNa 141 -- artha hai bhavya jIva ! tUM yA zarIrake hoteM saMtai apanA artha jo zuddhopayogarUpa AtmakalyANa, athavA paMca mahAvrata yatikA dharma tathA aNuvratarUpa zrAvakakA dharma tAke nAzakU na giNatA saMtA apamAnakai saiMkarAni kari strI saMyogakaM prApta bhayA so iha strIkA saMbaMdha hI mahAduHkhakA mUla hai| kaisA hai taM, tajyA hai lajjA ara abhimAna jAnaiM / ihAM abhimAna zabdakA artha garva na lenA, jAcI vRtti lenI / so tUM strIke saMgarauM nirlajja ara jAcaka bhayA jA samAna dInatA naaNhii| so tai tau zarIrakai athi apanA artha khoyA, ara yaha tau tere saMgi eka paiMDa na jAya / so taM aisA kahA ThigAyA hai jo bAmbAra yAhIsU prIti karai hai / aba tohi kahai haiM jo buddhivAna hai tau zarIrarAM prIti mati krai| - bhAvArtha-tUM tau zarIrakA nAnA prakAra poSaNa karai hai, ara yAkai saMgatai strIkA anurAgI hoya nirlajja ara dIna bhayA hai| ara zarIra tau terai sAthi eka paiMDa na jAya / tA" he bhavya ! tUM yA dehataiM neha taji ara dehake prasaMgI haiM putra kalatrAdi, tina" prIti taji / ___ AgeM kahai haiM je mUrtIka padArtha haiM tinihUmaiM paraspara milApa hoteM bhI bheda na miTai hai / kAhUkA lakSaNa kAhUsU na milai / tau mUrtIka ara amUrtIka kaisaiM eka hoMhige / yaha tere pratIti na Avai so bar3I bhUli hai zikharaNIchaMda na ko'pyanyo'nyena vrajati samavAyaM guNavatA guNI kenApi tvaM samupagatavAn rUpibhiramA / na te rUpaM te yAnupavrajasi teSAM gatamatiH tatazchedyo bhedyo bhavasi bahuduHkhe bhavavane / / 20 / / artha-koI hI guNI kahIye dravya so kAhU hI dravyasauM ekatAke bhAva na prApta hoya yaha pratyakSa hai| ara tUM karmake yogakari rUpI padArthanisU mamattva bhAvakaM prApta bhayA jina zarIrAdi padArthanikari ta Azakta hoi ekatA jAni pravartyA hai te pudgala tere rUpa nAhIM! tUM to nirbuddhI huvA vRthA hI ekatA mAna hai| yA abheda buddhikari tinisaM Azakta bhayA bhavavanaviSa bahuta dukhI hoyagA, chedyA jAyagA, bhedyA jAyagA, bhava bhava duHkha bhogavaigA, tAteM dehAdikasaM neha taji / __ bhAvArtha-rUpI padArtha je paramANU teU saba bhinna haiN| yadyapi milikari baMdharUpa hoya haiN| tathApi nyAre-nyAre haiN| to tUM amUrtIka padArtha tosauM e kaisaiM milai ara tUM inasauM kaise milai / tA" inasauM rAga taja / For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AtmAnuzAsana AgaiM kahai haiM pUrvaM jAkA varNana kIyA so zarIra aisA hai tau tAvirSe mamatA buddhikari AsA kyauM dharanI mAtA jAtiH pitA mRtyurAdhivyAdhI sahodgatau / prAnte jantorjarA mitraM tathApyAzA zarIrake // 201 / / artha-kaisA hai zarIra ? utpatti tau jAkI mAtA hai, ara maraNa jAkA pitA hai| ara Adhi kahiye manakA soca, vyAdhi kahie vAyu pitta kapha Adi roga, e hI jAke bhAI, ara aMtavirSe jarA mitra hai| zarIra to aisA hai tathApi zarIravirSe terI AzA hai, bar3A aciraja hai| bhAvArtha-zarIra tau janma-maraNa, Adhi, vyAdhi, jarArUpa hai| ara tUM to ajara amara anAdi nidhana akhaMDa avyAbAdha hai| terA ara yAkA kauna sNbNdh| AgaiM kahai haiM tUM to zuddha buddhasvarUpa hai, paraMtu zarIrakari azuddhatAkU prApta bhayA hai vasaMtatilakAchaMda zuddho'pyazeSaviSayAvagamo'pyamRrto pyAtman tvamapyatitarAmazucIkRto'si / mUrta sadA'zuci vicetanamanyadatra kiM vA na dUSayati dhigdhigidaM zarIram / / 202 // artha-he cidAnaMda ! tUM to zuddha kahie nirmala hai / ara samasta nijaparakA jJAtA hai / amUrtika hai tauU yA jar3a. tohi azuci kiiyaa| yaha mUrtika sadA azuci acetana saMsAravirSe je kezara karpUrAdi sugaMdha vastu haiM tinahUMkU dugaMdha karai hai / tArtaM dhikkAra dhikkAra yA zarIrakU / bhAvArtha-je kezara karpUrAdi sugaMdha dravya haiM teU zarIrake saMbaMdha durgaMdha hoya jAya haiN| yAkai saMbaMteM tUM mahA dukhI bhayA, cAra gatike duHkha bhogaye, azuci apAvana dehakA dhAraNa kari tUM azuci kahAyA / tAta~ yAsU prema taji / dhikkAra yA zarIrakU jAke prasaMga kari tUM saMsAra vanavirSe bhramyA / __ AgeM kahai haiM yA zarIravirSe tU anurAga buddhikari naSTa bhayA nidi zarIrakaM aniMdya jAnyA For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rogakI vRddhi munike liye khedajanaka nahIM 143 hA hato'si tarAM janto yenAsmistava sAMpratam / jJAnaM kAyAzucijJAnaM tatyAgaH kila sAhasamH // 203 / / artha-hAya ! hAya ! he prANI ! tU atyaMta ThigAyA, naSTa bhayA, zarIrake mamatva kari ati dukhI bhayA / kAyAkA azuci jAnanA yahI jJAna hai ara zarIrakU pavitra jAnanAM yahI ajJAna hai / zarIrakA mamatva chor3anA, nirAdara kari tajanA yahI bar3A sAhasa hai| bhAvArtha-anAdi kAlateM apanA svarUpakaM teM na jAnyA, parakauM ApA mAni naSTa bhyaa| zarIra azaci tuM mahA pavitra / terA ara yAkA kahA saMbaMdha? tAteM dehasUM neha taji nirmamatva hohu, jyauM bahuri zarIrakA dhAraNa na karai / Agai kahai haiM ki yadyapi sAdhukai zarIrasaM mamatva nAhI, tathApi prabalarogake udayateM cittavirSe vyAkulatA hotI hoyagI / zloka doyameM vaha byAkhyAna karai haiM api rogAdibhivRddhaina muniH khedamacchati / uDupasthasya kaH kSomaH pravRddhe'pi nadIjale / / 204 // vasaMtatilakAchaMda jAtAmayaH pratividhAya tanau vasedvA no cettanuM tyajatu vA dvitayI gatiH syAt / lagnAgnimAvasati vahnimapohya gehaM niryAya vA vrajati tatra sudhIH kimAste // 205 // artha-rogAdikakI vRddhihUkari muni khedakU prApta na hoya / jaisaiM nadIkA jala vRddhi prApta bhayA tathApi dRr3ha nAvavirSe tiSThayA tAkU kahA vikalpa ? taisai jJAnI muninikU rogAdikakI vRddhihUvirSe kahA vikalpa ? ara aNuvratI zrAvaka kadAci roga upajyA tau nirdoSa auSadhAAdikake yogarauM zAMti kari zarIraviauM base / ara prabala rogakI zAMtatA na jAnai tau anazana vRtti kari zarIrakU tajai / e doya hI rIti / jaisaiM gharakai agni lAgI taba subuddhI tAhi bujhAya gharamaiM basai, ara bujhatA na jAnaiM tau ghara choDi dUra jAya basai / taiseM zarIra rahato jAnaiM to yogya auSadhAdika kari rogakI nivRtti karai, ara rahatA na jAnai tau nirmamatva hoya tajai / __ bhAvArtha-zrAvaka kI tau doya rIti haiN| pavitra auSadhAdikakA sevana karai, tathA na bhI sevana karai / ara sAdhu icchA kari tau auSadhakA sevana na For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AtmAnuzAsana karai / ara jo zrAvaka nirdoSa auSadha AhArAdika de to nirAga bhAvaniteM le, rAga bhAva na krai| __ Agai kahai haiM auSadhAdika kari roga na miTai tau jJAnInikU zarIra nAza honekA bhaya na karaNAM, maraNakA bhaya ajJAnInikai hoya hai ziraHsthaM bhAramuttArya skandhe kRtvA suyatnataH / zarIrasthena bhAreNa ajJAnI manyate sukham // 206 / / artha-jaisaiM koU zirakA bojha utAri kAMdhe dhari sukha mAnai taisaiM jagatake jIva rogakA bhAra utAri zarIrake bhArakari sukha mAne haiN| bhAvArtha-jagatake jIva roga gae zarIra rahe sukha mAneM haiM ara jJAnI jIva zarIrakA saMbaMdha hI roga jAnaiM haiN| tAtai zarIra jAya tau viSAda naahii| jaisA zirakA bhAra taisA hI kAMdhekA bhAra / jaisaiM rogakA dukha taisA hI deha dhAraNakA dukha hai| Arge yAhI arthakU dRr3ha karai haiyAvadasti pratIkArastAvat kuryAtpratikriyAm / tathApyanupazAntAnAmanudvegaH pratikriyA / / 207 / / artha-jau lauM rogakI upazAMtatA hotI dIkhai taulauM yogya auSadhAdikakA grahaNa karai to karai ara jo roga na miTai tau vikalpa na krai| zarIrasa udAsa honA nirvikalpa rahanA yahI bar3A yatna hai / bhAvArtha-jete zarIrakI sthiti hai tetai rahai hI hai / ara sthiti pUrNa bhae kadAcit na rahai tAteM harSa zoka naahii| Arge ziSya pUche hai:-kauna upAya" zarIrasU udAsInatA karanIyadAdAya mavejjanmI tyaktvA mukto bhaviSyati / zarIrameva tatyAjyaM kiM zeSaiH kSudrakalpanaiH // 208 / / artha-taMjasa kArmaNa mUla zarIra haiM tinike yoga" nave nave zarIra dhari saMsArI jIva bhramaNa karai hai| manuSya ara tiryaMca hoya taba audArika zarIra dhaareN| deva ara nArakI hoya taba vaikriyika deha dhaarai| ara taijasa kArmaNake abhAvateM zarIra na dharai taba mukta hoi / zarIrakA dhAraNa soI saMsAra / tAzarIrakA saMbaMdha tyAjya hI hai| kSudra vikalpani kari kahA? For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrakI pUjyatAkA kAraNa sattapa 145 .. bhAvArtha-zarIrake dhAraka saMsArI ara azarIrI siddha tAteM zarIrasU mamatva tajanA hai| AgeM kahai haiM iha jIva tau zarIrakA upakAra karai hai ara zarIra yAteM pratikUla hai, tArte zarIrakA mamatva tajanA nayetsarvAzuciprAyaH zarIramapi pUjyatAm / so'pyAtmA yena na spRzyo duzcaritraM dhigastu tat / / 209 // artha-sarva azucikA mUla jo zarIra tAhUkU AtmA pUjya padakU prApta karai hai| ara zarIra AtmAkU cAMDAlAdikake janmakari asparza karai hai, tAteM tAkai durAcArakU dhikkAra hohu / AtmA tau yA malina zarIrasUM upakAra karai hai| manipadake yogateM deva ara manuSyAdikanikari sevanIka karai hai| ara zarIra azubhakU upajAya jIvakauM kuyonimaiM DAri aisA karai hai jo koU bhITai nAMhI, tAtai zarIrakU dhikkAra / ___ bhAvArtha-AtmA tau zarIrakaM saMyamAdi sAdhanakari pUjya karai hai ara zarIra ajJAnadazAvirSe jIvakU naraka nigoda tiryaMca gati tathA kumAnuSyAdi janma kari asparza karai hai, so aciraja naahii| bhalA hoya so bhalI hI karai, burA hoya so burI hI krai| ___ AgeM kahai haiM saMsArI jIva zarIrAdi tIna bhAgakU dharai hai so zloka doyamaiM kahai haiM rasAdirAgho bhAgaH syAj jJAnAvRtyAdiranvataH / jJAnAdayastRtIyastu saMsAryevaM trayAtmakaH // 21 // bhAgatrayamayaM nityamAtmAnaM bandhavartinam / bhAgadvayAt pRthak katu yo jAnAti sa tatvavit / / 211 / / artha-AdikA bhAga tau sapta dhAtu maI zarIra hai / tA pIche dUjA jJAnAvaraNAdi aSTa karmakA bhAga hai / ara tIsarA bhAga jJAnAdika nija bhAvakA hai| yA bhAMti saMsArI jIva tIna bhAgakU dharai hai| tIna bhAgamaI saMsArI jIva hai, so zarIrakA bhAga ara karmakA bhAga ini doya bhAganita jIvakU judA karavekI vidhi jAnaiM so tattvajJAnI khiye| bhAvArtha-zarIra ara zarIrake mUla kAraNa karma tiniteM jIvakaM judA kari jJAnAdika nija bhAvavirSe ramaiM soI tattvajJAnI ara para vastuvirSe rata hoya so ajJAnI hai| For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 AtmAnuzAsana , Agai ziSya prazna karai hai:-doya bhAgate AtmAkA judA karanA tapake AcaraNa" hoya hai so tapa karanA kaThina, tAkA samAdhAna karai hai karotu na ciraM ghoraM tapaH klezAsaho bhavAn / cittasAdhyAn kaSAyArIn na jayedyattadajJatA / / 212 / / artha-jo tUM kleza sahivekU asamartha hai, cirakAla durdhara tapa na karai tau mana hI kari jIte jAhi aise krodha mAna mAyA lobha bairI tinikU tau jIti, ara na jItai tau bar3I ajJAnatA hai| kaSAya jItivemaiM tau kAyakleza nAhIM, manahI kI sulaTani hai| - bhAvArtha-zarIrake klezakari tapako tU kaThina jAne hai| durddhara tapa na kari sakai tau mana vasikari kaSAya hI kSINa pAri / kaSAya jItivemeM kAyakleza nAhI, mana hI kA kAraNa hai, e kaSAya jIvake zatru haiN| Agai kahai haiM ki jau lagi kaSAyanikU na jIteM tau lagi muktike kAraNa je uttama kSamAdi guNa tinakI prApti tokU ati durlabha hai mAlinI chaMda hRdayasarasi yAvannirmale'pyatyagAdhe vasati khalu kaSAyagrAhacakraM samantAt / zrayati guNagaNo'yaM tanna tAvadvizaGka sayama zamavizeSaistAn vijetu yatasva // 213 / / artha-jau lagi tere nirmala agAdha hRdayarUpa sarovaravirSe nizcaya setI kaSAyarUpa jalacaranikA samUha basai hai tau lagi guNanikA samaha nizaMkapaNe praveza na kari ske| tAzama dama yama bhedanikari kaSAyanike jItivekA jatana kari / zama kahiye samatA bhAva rAgAdikakA tyAga / dama kahiye mana iMdrInikA nirodha / yama kahiye yAvat jIvahiMsAdikakA tyaag| . bhAvArtha-jau lagi tere hRdayavi kaSAyanikA saMcAra hai tau lagi zama damAdi guNanikA lezamAtrahU aMgIkAra naahii| tArauM kalyANake nimitta kaSAya tji| Agai kaSAyanikA jItanA so hI mokSakA kAraNa hai aisA kahi kari je kaSAyanike AdhIna hoi haiM tinako hAsya karate saMte kahai haiM For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhana Adi sukhake kAraNa nahIM zArdUlavikrIDita chaMda hitvA hetuphale kilAtra sudhiyastAM siddhimAmutrikI vAJchantaH svayameva sAdhanatayA zaMsanti zAntaM mnH| teSAmAkhubiDAliketi tadidaM dhigdhik kaleH prAbhava - yenaite'pi phaladva yapralayanAd dUraM viparyAsitAH // 114 / / artha-je kahiveke subuddhI yA bhavavirSe hetu kahiye kAraNa niSparigrahatvAdi, ara phala kahiye kArya manakI zAMtatA tinakaM tajikari paralokakI siddhi vAMche haiM ara Apa hI apane mana upaMga sAdhanakari apanI prazaMsA karai haiM, kaSAyanike vazi haiN| ara jAnai haiM hama zAMtacitta haiM so yaha bar3A viruddha hai| krodhAdikamaiM ara upazAMtatAdi guNanimaiM paraspara baira hai / jaise bilAva aura mUsekai anAdikA paraspara baira hai| tArauM bAraMbAra dhikkAra hohu kalikAlake prabhAvakU / jAke prabhAvakari subuddhIhU ihaloka-paralokakA phala tAke vinAza karave" atyaMta ThigAye gaye haiN| ____ bhAvArtha-je kaSAya tarje binu zAMta citta kahAvai haiM te vRthA hI apanI prazaMsA karai haiM / kaSAyanikai ara zAMtatAkai paraspara virodha hai / je buddhivAna kahAya AtmA-kalyANa na kareM te doU janma bigADai haiM, atyaMta ThigAye haiM / __ Agai zrI guru ziSyA zikSA karai haiM:-jo tU mahAtapa ara jJAnakari saMyukta hai, ara kaSAyanikA jItanahArA hai tau ahaMkArakA lezahU mati kari, ahaMkArakU mUlateM upAri DAri / sragdharAchaMda udyuktastvaM tapasyasyadhikamabhibhavaM tvAmagacchan kaSAyAH / prAbhUdbodho'pyagAdho jalamiva jaladhau kiM tu durlkssymnyaiH| niyaMDhe'pi pravAhe salilamiva manAg nimnadezeSvavazyaM mAtsarya te svatulye bhavati paravazAd durjayaM tajjahIhi // 215 / / ___ artha-tU tapavirSe udyamI bhayA hai, ara to kaSAya ati apamAnakU prApta bhaye haiM, ara samudravirSe jala agAdha hoya taisaiM terai jJAna agAdha bhayA hai| paraMtu eka tohi zikSA karai haiM--yaha bAta auranikari agamya hai / yA doSa' virale tjaiN| jaisaiM jalake pravAhavirSe tuccha hU nIce sthAnakavirSe jaMla niHsandeha auMDA hoya hai so gaDha hai| lokanike jAnavemaiM nAMhI taiseM For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 AtmAnuzAsana apanI barAbarike virSe karmanike vazarte adekhasakA bhAva hoi hai / jAhi zAstravirSe mAtsaryA kahai haiM so ati durjaya hai, tAhi tUM taji / bhAvArtha-jo tUM tapasvI hai, maMdakaSAyI hai, gaMbhIracitta hai tau matsara kahie adekhasakA bhAva taji / apanI barAbari tathA adhikavirSe adekhasakA bhAva mati karai / iha bar3A doSa hai, tU sarvathA tji|| Agai koU prazna karai hai-ini kaSAyanike hote saMtai jIvakA kahA akalyANa hai ? tAhi uttara kahai haiM-jahAM kAma krodhAdikakA udaya hoi so hI jIvakA akalyANa / iha kathana dRSTAMtakari dRr3ha karai haiN| prathama hI krodhake udayavirSe akalyANa dikhAvai haiM vasantatilakA chanda cittasthamapyanavabuddhaya hareNa jADyAt kruddhvA bahiH kimapi dgdhmnnggbudhyaa| ghorAmavApa sa hi tena kRtAmavasthA krodhodayAdbhavati kasya na kAryahAniH // 216 // artha-dekho kAma tau cittavirSe hutA bAhya na hutaa| ara kAhU. krodhakari kAma jAni koU bAhya padArtha bhasma kIyA so kAma na mUvA / kAmake yogarauM sarAga avasthAkU prApta bhayA / kAmakI karI ghora vedanA sahI so krodhake udayateM kaunakai kAryakI hAni na hoi ? . . bhAvArtha-krodhake udayateM sarva kAryakA nAza hoya / kAha. koU bAhya padArtha kAma jAni bhasma kIyA so kAma na mavA, so krodhI kAmakari pIDita hI bhayA / Agai mAnake udayavirSe akAja dikhAvai hai ___vasantatilakAchaMda cakra vihAya nijadakSiNabAhusaMsthaM yat prAvrajannanu tadaiva sa tena muJcet / klezaM tamApa kila bAhubalI cirAya mAno manAgapi hatiM mahatIM karoti / / 217 / / .. artha-dekho bAhubalI apanI dAhiNI bhujApari Aya tiSThayA jo cakra tAhi taji kari jina dIkSA AcarI / tapakari saMsAra" mukta bhe| paraMtu kaiyaka dina kachuika saMjvalanamAnakA udaya rahyA, tAkari varSa paryaMta kevala For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokameM mahAnatAkI sImA nahIM 149 na upajyA / mahAkAyakleza kIyA taU mAna gae binA mukta na bhae / yaha tuccha mAtrahU mAna mahA moTI hAni karai hai / tAteM mAna tyAjya hai / tana dhanarUpa saMpadA yauvana rAjalakSmI inikA garva karai so ye saba kSaNa bhaMgura haiN| ara AtmA to nizcayakari siddha samAna hai| trailokyakA AbhUSaNa hai, tAkai mAna kAhekA ? bhAvArtha-mAna hI mokSakA vighnakArI hai| bAhabalI sArikhe tapasvI balavAn vivekI sUkSma saMjvalana mAnake udayakari varSa paryaMta kevala na pAvate bhaye / mAna kaNikA gaI taba kevala upajyA / - AgeM kahai haiM ki jo vivekI guNakI mahaMtatA jAnai hai tinikU tuccha mAtra hU mAna karanA ucita nAMhI yaha doya zlokamaiM dikhAve haiM zArdUlavikrIDitachaMda satyaM vAci matau zrutaM hRdi dayA zauyaM bhuje vikrame lakSmIrdAnamanUnamarthinicaye mArgo gatinidhute / yeSAM prAgajanIha te'pi nirahaGkArAH zrutegocarAH citraM saMprati lezito'pi na guNAsteSAM tathApyuddhatAH / / 218 // mAlinIchaMda vasati bhuvi samastaM sApi saMdhAritAnyaiH udaramupaniviSTA sA ca te vA parasya / tadapi kila pareSAM jJAnakoNe nilInaM vahati kathamihAnyo garvamAtmAdhikeSu / / 219 // artha-yA lokavirSe pUrva mahA mahatpuruSa bhae / jinakai vacanavirSe satya, ara zAstravirSe buddhi, hRdayaviSa dayA, ara bhujAnivi zUravIratA parAkrama, ara lakSmIkA jAcakanike samUha virSe pUrNa dAna, ara nirvRtti mArgavirSe gamana, jinamaiM e guna hote bhaye toU ahaMkAra rahita zAstravirSe gAe haiM / parantu yaha bar3A aciraja hai avAra yA kalikAlavirSe lezamAtra hU guNa nAMhI toU tinikai ati uddhatatA hai, mahA garvamaiM chaki rahe haiN| bhAvArtha-pUrvaM caturtha kAlavirSe bar3e satyavAdI zUravIra, dayAvAn, dAtAra, mahAvirakta bhae toU garvakA leza na bhayA / ara abAra raMcamAtra guNa nAhIM, tathApi uddhata haiM, garvavaMta haiM / iha bar3A aciraja hai| For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 AtmAnuzAsana ... artha-garva karanA jhUThA hai| garva tau taba karai jaba Apa" koU adhika na hoi, so ekasU eka adhika haiN| pratyakSa dekho yA pRthvIvirSe samasta basai haiM / sabakA AdhAra pRthvI hai / so trailokyakI bhUmighanodadhi ghanavAta tanuvAta ini tIna bAtavalAnikai AdhAra hai| pRthvI ara vAtavalaya AkAzake udarameM haiN| so anaMtA AkAza kevalIke jJAnake aMzamaiM lIna bhayA hai| eka sU eka adhika haiN| tAteM jagatavirSe ApataiM bahutanikU adhika jAni kauna garva karai ? vivekI kadApi garva na krai| ___ bhAvArtha-ekatai eka adhika haiN| saba pRthvIkai AdhAra, pRthvI pauMnakai AdhAra e vAtavalAnika, te vAtavalaya AkAzakai AdhAra so AkAza samasta jJA-maiM mAya rahyA hai| ara saMsArI jIvanimaiM vibhUti kariekasU epha adhika haiN| jIvatvakari saba samAna haiM / AgeM mApAcArakai yoga" jIvakA akalyANa hoi hai so tIna zlokani meM dikhAvai haiM zikhariNIchaMda yazo mArIcIyaM kanakamRgayAmalinitaM hato'zvatthAmoktyA praNamilaghurAsIdyamasutaH / sakRSNaH kRSNo'bhUt kapaTabaTuveSeNa nitarAmapi chadmAlpaM tadviSamiva hi dugdhasya mahataH / / 220 / / meyaM mAyAmahAgAnmithyAghanatamomayAt / yasmin lInA na lakSyante krodhAdiviSamAhayaH / / 221 / / - vasantatilakAchaMda pracchannakarma mama ko'pi na vetti dhImAn dhvaMsaM guNasya mahato'pi hi meti mNsthaaH| kAmaM gilan dhavaladIdhitidhautadAhaM gUDho'pyabodhi na vidhu sa vidhuntudaH kaiH / / 222 / / ____ artha-alpa hU kapaTa mahA moTe guNaniGa hate hai, jaisai ghane dUdhakU kaNikAmAtra hU viSa dUSita karai hai| dekho mArIca jo rAvaNakA maMtrI tAkA jasa kapaTakari kanaka saga honerauM malina bhyaa| ara rAjA yudhiSThirakA ati nirmala yaza so tinake mukha" yaha vacana nikasyA jo "azvatthAmA For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 mAyAcAra mahAdurAcAra hai hataH" / na jAnie, nara jAnie yA kujara / so yA mAyAcArakai vacanakari rAjA yudhiSThira mitranimaiM laghu bhae / tAteM alpa hU mAyAcAra bahuta guNanikU hate hai| ___ bhAvArtha-mAyAcAra mahAdurAcAra hai| mArIca maMtrI laghutAkU prApta bhayA / rAjA yudhiSThira sArikhe "azvatthAmA hataH" yA vacana kahivekari lajjAkauM prApta bhae / aho bhavya jIva ho ! mAyArUpI oMDe khADerauM ddro| yaha khADA mithyA bhAvarUpI mahA aMdhakAramaI hai| jAvirSe luki rahe haiM krodhAdika mahAduSTa sarpa, jahAM khADA hoi tahA aMdhakAra hU hoi / ara tAmeM sarpa hU rhai| . bhAvArtha-yaha mAyArUpa khADA ati auMDA hai| jAmaiM mithyArUpa aMdherA hai / jAmaiM krodhAdi sarpa rahai haiN| - artha-he jIva tU aisA saMdeha mati rAkhai, jo gupta' pApa merA koU na jAnegA, buddhivAna ha na jAneM tau aura kaise jAneM ? ara mere moTe guNanikA yaha pApa kaise AcchAdana karaigA / aisI ta kadApi mati mAnai / pragaTa dekhi, candramA apanI ujjvala kiraNanikari jagatake AtApakU nivArai hai| so aise caMdrahukUpracchanna jo rAhu so AcchAdita karai hai| yA bAtA saba hI jAne haiM / aisA kauna jo yA bAta ko na jaane| Agai lobha kaSAya thakI jIvakA akAja dikhAvai . hiraNIchaMda vanacarabhayAd dhAvan daivAllatAkulabAladhiH kila jaDatayA lolo bAlabaje'vicalaM sthitaH / vata sa camarastena prANairapi praviyojitaH pariNatatRSAM prAyeNaivaMvidhA hi vipattayaH // 223 / / artha-dekho lokavi prasiddha hai-banacara jo bhIla athavA vyAghra tAke bhaya thakI suraha gAya bhAgI so daivayogatai tAkI pUcha belita ulajhI so mUDhatAkari bAlanakA samUha jo pUcha tAke lobhata kharI hoi rahI so banacara. prANanitai rahita karI / tAteM jo tRSNAtura haiM tinakai bAhulyatA kari yA prakAra vipatti ho hai| 1. he jIva tU aiso to gupta, ja0 pu0 122,3 For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 AtmAnuzAsana AgeM kahai haiM akalyANakI karanahArI jo kaSAya tisikUjItikari alpa hai saMsAra jinakai te aisI sAmagrIkU prApta hoya haiM / so doya zlokanise dikhAvai haiM hiraNIchaMda viSayaviratiH saMgatyAgaH kaSAyavinigrahaH zamayamadamAstattvAbhyAsastapazcaraNodyamaH / niyamitamanovRttiktirjineSu dayAlutA bhavati kRtinaH saMsArAbdhestaTe nikaTe sati // 224 // artha-viSayasU viraktatA, ara parigrahakA tyAga, kaSAyanikA nigraha, sama kahie zAMtatA, rAgAdikA tyAga, dama kahiye mana iMdronikA nirodha, yama kahiye yAvat jIva hiMsAdika pApanikA tyAga, tinakA dhAraNa, tattvakA abhyAsa, tapazcaraNakA udyama, manakI vRttikA nirodha, jinarAjavirSe bhakti, jIvanikI dayA e sAmagrI vivekI jIvanikai saMsAra samudrakA taTa nikaTi Aye hoya hai| mAlinIchaMda yamaniyamanitAntaH zAntabAhyAntarAtmA pariNamitasamAdhiH sarvasattvAnukampI / vihitahitamitAzI klezajAlaM samUlaM dahati nihatanidro nizcitAdhyAtmasAraH // 225 // artha-yama niyamAdi yogakai mUla haiN| yama kahie janmaparyata ayoga kriyAkA tyAga, ara niyama kahie gharI pala prahara pakSa mAsa cAturmAsa barSAdikakA saMvara / so yama niyamAdivirSe sAdhu tatpara haiM, mahA zAMta citta dehAdika bAhya vastuniteM nivRtta bhayA hai bhAva jinakA, ara samAdhi kahiye nirvikalpa dazA prApta bhayA hai sarva jIva mAtravi dayA jinakI, vihita kahiye zAstrokta alpa hai yogya AhAra jinakai, dUri karI hai nidrA, ara nizcaya kiyA hai adhyAtmakA sAra AtmasvabhAva jinaneM / niraMtara AtmaanubhavavirSe magana haiN| AgeM kahai haiM jo aise guNanikari maMDita haiM munirAja te nizcaisetI muktike bhAjana ho hai| For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSakA pAtratA ___ 153 mAlinIchaMda samAdhigatasamamtAH sarvasAvadyadUrAH svahitanihitacittAH zAntasarvapracArAH / svaparasaphalajalpAH sarvasaMkalpamuktAH kathamiha na vimukta janaM te vimuktAH // 226 // artha-bhalI bhAMti jAnyA hai samasta tajive yogya ara grahaNa karive yogya vastukA svarUpa jina, ara hiMsA Adi saba pApaniteM dUri haiM, ara AtmakalyANake kAraNa samyagdarzana-samyagjJAna-samyakcAritra tinavirSe ArUDha hai citta jinikA, ara nivRtti ho gayau hai sarva indriyanake viSaya jinakai, ara vacana aisA bole haiM jina viSa apanA kalyANa ara para jIvanikA kalyANa, ara sarva saMkalpa vikalpa" rahita hai / te mahApuruSa sarva parapaMcani" rahita kyoM na muktike bhAjana hohiM ? niHsandeha zivasukhakai bhojana hohaiN| bhAvArtha-je sarva prapaMcana" rahita hoMhi teI mukti hoMhi, yaha muktikA mUla eka niHprapaMcapanA hI hai je heyopAdeyakU jAni saba tyAga jogya vastunikU taji Atma-kalyANake kAraNa je ratnatraya tinakoM grahi kari viSayanita virakta hoMhi teI bhavasAgarakai pAra hoMhi / AgeM kahai haiM mukti huvA cAhai hai tU ara muktikai arthi ratnatrayakA dhAraNa kiyA hai| tau ratnatrayake bhaMgatai bhaya karanA ara jagatakUviSayAsakta dekhi Apa viSayAsakta na honA zArdUlavikrIDitachaMda dAsatvaM viSayaprabhorgatavatAmAtmApi yeSAM paraH teSAM bho guNadoSazanyamanasAM kiM tatpunarnazyati / bhetavyaM bhavataiva yasya bhuvanapradyoti ratnatrayaM bhrAmyantIndriyataskarAzca paritastvAM tanmuhurjAgRhi // 227 // artha-viSayarUpa prabhu kahiye rAjA tAke dAsa bhAvakU prApta bhaye haiM je avivekI loka, guNa ara doSake vicArateM zUnya haiM citta jinakA, ara jinakA AtmA bhI parAdhIna hai tinakI rIti dekhi ho vivekI ! tU bhUlai mati / te tau samyagjJAnarUpa dhana kari rahita daridrI hI haiN| so inikA kahA jAi ? ara terai tIna bhavanavirSe udyota karanahArA ratnatraya dhana hai, For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 AtmAnuzAsana tAtaiM to bhaya karanA / iMdrI cora terai Asi pAsi caugirada phira haiM / tinakari na musAbai so yatna kari / terI jJAna vibhUti vai na grahai so kari, sadA jAgrata rahu / bhAvArtha -- jaisaiM saMsAraviSai nirdhana puruSa haiM te tau jAgrata rahau vA zayana karau, tinakUM coranataiM kachU bhaya nAhI, cora tinakA kahA haiM / ara ratnayAdi dhanakaripUrNa hai tinakUM coraniteM sadA sAvadhAna rahanA / sAvadhAna na rahai tau corani musAve taiseM avivekI jIva tau ratnatrayarUpa dhana rahita haiM, tinika indrIrUpa coranikA bhaya nAMhIM / tAtaiM pramAdI bhae yatheSTa viSaya se haiM / ara tUM ratnatrayarUpa dhanakA dhArI hai / tAtaiM indriyarUpa coraniteM sAvadhAna rahu / jo pramAdI hoyagA to apanA nija dhana musAvaigA / Age kahai haiM jo viSayaviSai gayA hai moha terA so kamaMDalu pIchI Adi saMyamopakaraNavarSaM hUM anurAga mati kare yaha zikSA de hai vasantatilakA chaMda ramyeSu vastuvanitAdiSu vItamoho kimiti saMyamasAdhaneSu | dhImAn kimAmayabhayAt parihRtya bhukti pItvauSadhiM vrajati jAtucidapyajIrNam || 228 // artha - he buddhimAn ! manogya strI Adi vastunivirSaM gayA hai moha terA aisA tUM saMyamake sAdhana je pIchI Adi tiniviSai vRthA moha kyoM kare ? jaise koU rogake bhayateM bhojanakaM taji mAtrA adhika auSadhi lekara kahA ajIrNa karai ? kadAcit na karai / bhAvArtha - jaisaiM koU buddhivAn ajIrNa ke bhayateM bhojanakaM taji pAcaka * auSadha bhI mAtrA adhika na le / taisaiM jJAnI kanaka, kAminI Adi parigrahakUM taji kari saMyamake sAdhana je kamaMDalu pIchikAdika tinahUviSai mamatva na karai / mamatva hai so baMdhakA kAraNa hai / ara jo kadAcit mamatva karai tau vItarAga bhAvakUM na pAvai, sarAgI hoya mahAvratako bhaMga karai / Age kahai haiM - sarva padArthaniviSai nirmohI muni yA prakAra Apaka kRtArtha mAnai hai-- For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 tapa aura zrutakI sArthakatA pRthvIchaMda tapaH zrutamiti dvayaM bahirudIrya rUDhaM yadA kRSIphalamivAlaye samupalIyate svAtmani kRSivala ivojjhitaH karaNacaurabAdhAdibhiH / tadA hi manute yatiH svakRtakRtyatAM dhoradhIH / / 229 / / - artha-jaise kisAna kSetravirSe bIja boya kari kaNakI vRddhi karai hai / so corAdikakI bAdhAkari rahita hoya apane gharamaiM anya le kari Avai taba ApakU kRtArtha mAnaiM taisaiM sAdhu tapa aru zrutakI vRddhi kari indriyAdika cora tinakI bAdhAkari rahita AtmasvarUpavirSe laya hoya taba ApakaM kRtArtha maanaiN| vaha kisAna ha apane karttavyakI kRtArthatA taba hI mAnai jaba nirAbAdha anna ghara maiM Aya parai / ara sAdhu dhIra buddhi apane saMyamakI kRtArthatA taba hI mAnai jaba iMdriyAdika corakI bAdhAkari rahita tapa zrutarUpa bIjakA phala jJAnarUpa kaNa ApavirSe laya krai| bhAvArtha-tapa zrutakA phala Atma-jJAna, tAke bAdhaka indriyAdika cora. tini" jJAna na harayA jAya / ara apane svarUpavirSe laya hoya taba yati ApakU kRtArtha maanai| jaise kisAna aneka parizrama kari khetI karI hai ara nirvighnapaNeM nAja apane gharameM le Avai taba ApakU kRtArtha jAnai / .. Agai kahai haiM ki kAhUke manamaiM aisA vicAra hai jo zrutajJAna kari mere samasta arthakA parijJAna hai| tAteM AzArUpa zatru merA kicha vidhna karave samartha naahiiN| aisA jAni AzArUpa zatruteM nirabhaya rahanA ucita nAhIM / iha zrI guru ziSyakaM zikSA de haiM __zArdUlavikrIDitachaMda dRSTArthasya na me kimapyamiti jJAnAvalepAdamu nopekSasva jagattrayakaDamaraM niHzeSayA'zAdviSam / .: pazyAmbhonidhimapyagAdhasalilaM bAvAdhyate vADavaH - kroDIbhUtavipakSakasya jagati prAyeNa zAntiH kutaH / / 230 / / - artha-iha AzArUpa zatru mere jJAnavaMtakai kachU vidhnakArI nAhI, yA bhAMti jJAnake gavata AzArUpa zatrukaM alpa na ginanA / jagatrayakA eka advitIya vairI mahA bhayakArI AzA zatru sarvathA dUri hI karanA / tAkA dRSTAMta kahai haiM-dekho agAdha hai jala jAvirSe aisA jo samudra tAhi baDavAnala bAdhA For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 AtmAnuzAsana upajAvai hai, sokhai hai / tAteM yA jagatameM jAhi zatru dAve rahe tAhi bAhulyatA kara zAMti kahA hoya ? jinakai raMcamAtra hU zatru nAhIM teI nirAbAdha jAnahU~ / so aisA tau prabala zatru hai / yAke hoteM zAMtatA kahAM hoya ? bhAvArtha - jaiseM samudra to agAdha hai ara baDavAnala agni stoka hai, tauU tAke jalakUM sorSa hai / so raMcamAtra hU zatruke abhAva vina nirAbAdhatA nAMhI tau prabala zatruke hoteM nirAbAdhatA kahAteM hoya ? taiseM AzAke abhAva bina nirAkulatA kahAteM hoi ? ara kadAcit tUM jAnaigA jo merai saMyamAdi guNa prabala hai, AzA kahA karaigI ? so aisA na vicAranA / samudru ati gaMbhIra thA tauU tAkUM raMca mAtra hU baDavAnala tAnai sokhyA / tau AzA to tIvra agni saMyamarUpa samudrakUM soSe hI soSai / tAtaiM AzAkA sarvathA nAza hoya so yatna karanA / 1 Age hai haiM jo tUM AzArUpa zatrukUM nirmUla kIyA cAhai hai tau sarvathA mohakA parityAga kari AryAchanda snehAnubaddhahRdayo jJAnacAritrAnvito'pi na zlAghyaH / dIpa ivApAdayitA kajjalamalinasya kAryasya || 231 || artha - moha kari yukta hai hRdaya jAkA so puruSa yadyapi zAstra ke jJAnakara tathA zubha AcaraNa kari maMDita hai tauU prazaMsA yogya nAhIM / jaiseM dIpa sneha kahie tela tAkari yukta hai so kAjalakUM upajAvai hai / taiseM sneha kahie rAgabhAva tAkari sahita hai so malina kArya je pAparUpa azubha karma tinakA upajAvanahArA hai, aisA jAni jagatasUM sneha tajanA / 1 bhAvArtha--jaisaiM telake saMbaMdha kari yukta dIpaka prakAza to kare hai, parantu kajjalarUpa kalaMkanikaM nipajAve hai taiseM terA zubhAcaraNarUpa dIpaka rAga bhAvarUpa tela kari yukta bhayA pAparUpa kalaMkakUM upajAvai hai / tAteM dehAdikasUM neha taji / jaisai tela vinA agni sadA prakAzarUpa rahai hai ara kajjalarUpa kalaMkakUM nAhIM upajAvai hai taiseM tUM vItarAga bhAvarUpa rahu, jAkari karma kalaMka na upajai / Age hai haiM jagata sneha kari baMdhyA hai citta terA so iSTa aniSTa - viSai rAga dveSa kari klezakUM bhogavai hai-- For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rati aura viratikA phala rateraratimAyAtaH punA ratimupAgataH / tRtIyaM padamaprApya bAlizo vata sIdasi // 232 // artha - ajJAnI tUM viSayanikI ruciteM aruci maiM Ave hai / ara bahuri ina hI taiM ruci kare hai / aiseM karateM tIsarA pada jo jagatateM udAsInatArUpa vairAgya tAhi pAye bigari dukhI hai / aisA jAni jo tUM kalyANakA arthI hai to tUM rAgadveSakaM taji ara vairAgyakaM bhaji / w 157 bhAvArtha -- strIAdika viSayanikUM prathama tau rucikari bhogave hai ara pIche tatkAla hI aruci hoya jAya hai / bahuri unahIsauM ruci karai hai / aisai karatai vAMchArUpa vyAdhite sadA vyAkula hI rahai hai / ruci arucitaiM rahita jo vItarAga bhAva tAhi na pAvatA saMtA kheda khinna rahai / tAteM rAga-dveSakUM taji, samabhAvakU bhaji, jAkari sukhI hoya / Age kahai haiM aneka duHkhanikari taptAyamAna jo tUM so mokSasukhake abhAvataiM lavaleza mAtra jo viSaya sukha tAkari ApakUM sukhI mAne hai so vRthA hai tAvaduHkhAgnitaptAtmA'yaH piNDaH nirvAsi nitAmbhodhau yAvazvaM na sukhasIkaraiH / nimajjasi ||233 || artha -- tUM lohake piMDakI nAMIM duHkharUpa agnikari taptAyamAna haiM so jo lagi mokSake sukharUpa samudraviSai magna na ho hai to lagi indrInikari upaje je lezamAtra viSayasukha tinakari ApakUM sukhI mAne hai so vRthA hai / bhAvArtha -- jaisai lohake golekUM pUraNa jalamaiM Daboie taba hI AtApateM rahita hoi, ara jo lezamAtra jalateM chAMTiye tau tApa na miTe, vaha jala hI bhasma hoi jAya / taiseM jIvarUpa golA duHkharUpa agnikari taptAyamAna jau lagi nirvANake sukharUpa samudraviSai magna na hoya, tau lagi duHkharUpa AtApa na miTe / devapada rAjyapadarUpa alpa sukhakari sukhI mAne hai so vRthA hai / ini sukhanikari kadAci duHkharUpa AtApa na miTai / e raMcamAtra sukha khiNamaiM vilAya jAya / Age hai haiM ki nivRtti sAgaraviSai magna honA jJAnake aMgIkAra kIe hoi hai tAteM jJAnAdi upAyakari tAkA aMgIkAra karahu maMkSu mokSaM susamyaktvasatyaMkArasvasAtkRtam / jJAnacAritrasAkalyamUlyena svakare 1. tinakara ApakUM khedakhinna kareM hai / 233. 5. For Personal & Private Use Only kuru / / 234 / / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 AtmAnuzAsana artha-samyagdarzana, samyakjJAna, samyakcAritrakI pUrNatA hI bhayA dhana tAkari tUM zIghra hI nirvANakU apane hAthi kari / jaba satyarUpa mukti apane vasi karI taba kRtArtha bhyaa| .. . bhAvArtha-jaisaiM kauU puruSa iSTa vastukaM dhanAdika deya kari apane hAthi karai taiseM tUM ratnatrayarUpa dhanakari mokSa padArthakU apane hAthi kari, jyoM sukhI hoy| ___ Agai kahai haiM sarAga bhAva kI hai utkRSTatA jAmaiM aisI jo pravRtti ara vItarAga bhAva kI hai utkRSTatA jAmaiM aisI jo nivRtti, ina doUnikI apekSA iha jagata kaisA hai so dikhAvai haiM upendravajrA chaMda azeSamadvaitamabhogya bhogyaM nivRttivRttyoH paramArthakovyAm / abhogyabhogyAtmavikalpabuddhayA nivRttimabhyasyatu mokSakAMkSI // 235 / / artha-iha samasta jagat nivRtti kI apekSA tau bhogive yogya nAhI, tyAgave yogya hai, ara pravRttikI apekSA sakala jagat bhogive yogya hai| kaisA hai jagat ? advaita kahie ekarUpa hai / viSaya kaSAyanikI pravRtti so pravRtti khie| ara tinakI nivRtti so nivRtti kahie / so ina doUnikI apekSA abhogyarUpa ara bhogyarUpa jAni pravRtikUtaji mokSake abhilAkhI nivRtti hI kA abhyAsa krhu| pravRttikA phala saMsAra, nivRttikA phala nirvANa hai / bhAvArtha-iha jagata avivekInikU tau rAgake vasa kari bhogyarUpa bhAsai hai, ara vivekInikU jJAnabhAva kari tyAgarUpa bhAsai hai / to jo tUM mokSAbhilASI hai tau tajive hI kA abhyAsa kari, jAta~ mukta hoya / ... Agai kahai haiM ki nivRttikA abhyAsakau lagi karanAnivRttiM bhAvayedyAvannivRtyaM tadabhAvataH / na vRttirna nivRttizca tadeva padamavyayam / / 536 / / artha-jau lagi tajive yogya mana vacana kAyAdikakA saMbaMdha na chUTai tau lagi nivRttihIkA abhyAsa karanA / ara jaba para vastukA abhAva hoi gayA taba na pravRtti, ara na nivRtti, kevala - zuddhasvarUpa hI hai| jo para padArthaniteM sarvathA rahita honA so hI avinAzI pada hai| For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravRtti aura nivRttikA kAraNa 159 bhAvArtha - jau lagi yA jIvakai rAgAdika parabhAvanikI pravRtti hai to lagi yAkU nivRtti hI kA abhyAsa karanA / ara jaba iha para vastuke saMbaMdhataiM rahita hoya mukta bhayA taba pravRtti ara nivRtti doUni hI taiM prayojana nAMhI / jaise roga hai tau lagi auSadhakA sevana karanA karttavya hai / ara rogakA abhAva bhae auSadha prayojana nAMhIM / taiMseM jo lagi pravRtti hai to lagi tAke nivArikai artha nivRttikA abhyAsa hai / ara pravRttikA sarvathA abhAva bhae nivRtti taiM kachU prayojana nAMhI / Age kahai haiM pravRttikA svarUpa kahA, nivRttikA svarUpa kahA, ara inakA mUla kAraNa kahA rAgadveSau pravRttiH syAnnivRttistanniSedhanam / tau ca bAhyArthasaMbaddhau tasmAttAMzca parityajet || 237 // artha - rAga ara dveSa ye hI pravRtti ara inikA niSedha so hI nivRtti / ara e doU bAhya padArthani ke saMbaMdhate haiM, tAtaiM dhana dhAnyAdi bAhya padArthanikA tyAga karanA / bhAvArtha - rAgAdikakI pravRttikA mUla kAraNa para vastukA saMbaMdha hai / tAtaiM nivRttikai arthi dehAdika para dravyaniteM mamatva tajanA / yAteM para vastukUM anAditeM apanI mAnI, paraMtu para vastu yAkI bhaI nAMhI / tAtaiM inikaM apanI jAni vRthA ho khedakhinna hoya hai / so nija svarUpakaM jAni parateM prIti tajanA yogya hai / Age kahai haiM ki parigrahakA parityAga karatA jo maiM so yA prakAra bhAvanA bhAU~ hU~ bhAvayAmi bhavAvarte bhAvanAH prAgabhAvitAH / bhAvaye bhAvitA neti bhavAbhAvAya bhAvanAH // 238 // artha - maiM saMsArarUpa bhramaNakai viSai bhavabhramaNake abhAvakai artha pUrve na bhAI je samyagdarzanAdi bhAvanA tinakUM ' bhAU~ hUM / ara je maiM pUrvai mithyAdarzanAdi bhAvanA anAdi kAlateM bhAI te nAMhI bhAU~ hU~ / bhAvArtha - mithyAdarzanAdi bhAvanA bhava - bhramaNakA kAraNa pUrvai sadA bhAI so aba na bhAU hU~ / ara samyagdarzanAdi bhAvanA mokSakA kAraNa kade na bhAI so bhAU~ hU~ / 1. bhAvanA tinakU~ bhAU~ hU~ / bhAvArtha - mithyAdarzanAdi ja0u0 238-5 2. bhAI so aba u na bhAU~ hU~ / Age kaheM haiM ja0 u0 238, 7 / For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AtmAnuzAsana Age kahai haiM kauna vastu hitakArI, kauna ahitakArI, soI dikhAvai haiM zubhAzume puNyapApe sukhaduHkhe ca SaTa trayam / hitamAghamanuSTheyaM zeSatrayamathAhitam // 239 // __ artha-zubha kahie uttama vacana, karuNArUpa mana, saMyamarUpa kAyA ye prazaMsA yogya haiN| ara azubha kahiye kuvacana, niradaya citta, avatarUpa kAyA ye nidA yogya haiM / ina doUnikari punya pApa hoya hai / zubhate punya, azubhateM pApa / punyatai sukha, pApatai dukha / e zubha azubha, punya pApa, sukha duHkha chaha bhe| tinimaiM Adike tIna zubha, punya, sukha e hitakArI so AdaraNe, ara aMtake tIna azubha, pApa, duHkha e tIna ahitakArI te tajive yogya haiN| bhAvArtha-nizcayanayakari vicArie tau yA jIvakU eka zuddhopayoga hI upAdeya hai| ara zubha azubha doU hI heya haiM / tathApi vyavahAra nayakari vicArie tau azubha tau sarvathA hI tajive yogya hai, jA" e sarvathA mokSa mArgakA ghAtaka hai / ara zubhopayoga yadyapi mokSakA sAkSAt kAraNa nAhIM, paraMtu paraMparAya mokSakA kAraNa hai / tAteM kathaMcitprakAra prathama avasthAvirSe upAdeya hai| zubha paraNAmaniteM punyakA baMdha hoya, ara punyatai svargAdikakA sukha hoya / ara azubha paraNAmaniteM pApakA baMdha hoya, pApa" naraka nigodAdika duHkha hoi / tAta kAhU prakArahU azubhopayoga upAdeya naahii| AgeM azubhAdi tInake tyAgakA anukrama dikhAve haiMtatrApyAdyaM parityAjyaM zeSau na staH svataH svayam / zubhaM ca zuddhe tyaktvAnte prApnoti paramaM padam // 240 arya-prathama to azubha ahita chUTai / tAkai abhAvakari pApa ara duHkha ha chuTai / bahuri zuddhopayogake prabhAva kari zubha hU chUTai / ara zubhake chUTai" punya ara svargAdika sukha hU na hoya / kAraNake abhAvateM kAryahakA abhAva hoi| jaba zubha hU chuTyA taba parama vItarAga bhAvarUpa zuddhopayogavirSe tiSThi kari parama padakU pAvai / vaha parama pada zubha azubha doUniteM rahita hai / doUnike aMtavirSe hoi hai| ___bhAvArtha-AtmAkA upayoga doya prakAra hai, eka zuddha, eka azuddha / azuddhake doya bheda-azubha tathA zubha / so azubhateM pApa ara pApa narakAdi duHkha / tA" azubha tau sarvathA tajive hI jogya / bahuri zubhate punya ara punyateM svargAdika sukha, so azubhake nivArive athi zubhakA grahaNa hoya For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhanase mukta honekA upAya 161 hai / pIche zuddhopayoga bhae zubha hU chUTa hai| zuddhopayogake prasAda kari yaha jIva mukta ho hai / Age cArvAka prazna kare hai-AtmA hoi to parama padakI prApti hoi, AtmA hI nAMhI to parama pada kaise hoi ? ara AtmAkULa garbha Adi maraNa paryaMta kAhUne dekhyA nAMhI / vastu hoi tau dRSTi pare / iha to cArvAka khii| ara sAMkhya kahatA bhayA - AtmA tau sadA mukta hI hai / pahalI azubhakU taji bahuri zubhakU taji parama pada pAvai, iha tau ayukta / taba zrI guru 'doUnikA samAdhAna kare haiM zArdUlavikrIDitachaMda astyAtmAtmA'stamitAdibandhanagatastadbandhanAnyAsravaiH krodhAdikRtAH pramAdajanitAH krodhAdayaste'vatAt / mithyAtvopacitAt sa eva samalaH kAlAdilabdhau kvacit samyaktvavratadakSatA'kaluSatAyogaiH kramAnmucyate / / 241 / / artha -- bahuri so AtmA jAtismaraNa kari Apake pUrva bhava dRSTi pare hai, ara bhUtAdika apane pUrva bhava ka hai haiM, so jIvanike pUrva bhavakI pratIti A hai| tAtaiM AtmA hai, so AtmA anAdi kAlakA karmanikari baMdhyA hai / te karma baMdha Asravani kari haiM, ara Asrava krodhAdika kari hoi haiM / ara krodhAdika pramAda janita haiM, ara pramAda hiMsAdika avrataniteM haiM, ara avrata haiM so mithyAttva kari upacita kahie puSTa haiM / so AtmA mithyAdarzanAdi kari malina hai / ara kAla-labdhi pAya kAhU eka manuSya bhavaviSeM samyaktva, vrata, viveka, niH kaSAyatA inike yogakari anukrameM mukti hoi hai| bhAvArtha - cArvAka tau aise kahai haiM jo AtmA hai hI nAMhI / so AtmA na hoi tau aisA saMdeha kaunakai hoi jo AtmA nAMhI ? ara AtmA na hoi tau vitarAdika aiseM kyauM kahai jo mai phalAnA thA, ara agile bhavakI tathA yA bhavako pahalI bAta kaunakU yAdi Avai / ara jo AtmA hI na hoya tau punya-pApakA phala kauna bhogave ? AtmA na hoya tau ahaMkAra mamakAra kaunakai hoya ? tAtaiM AtmA hai, iha bAta niHsandeha bhaI / ara sAMkhya kaha jo sarvathA zuddha hI hai / so sarvathA zuddha hI hoya tau saMsAra bhramaNa kaise hoi ? aura koU sukhI, koU dukhI, koU nIca, koU U~ca aisA bheda kAkU hoi ? ara sarvathA zuddha hI hoya tau zuddha honekai arthi tapazcaraNAdi sAdhana kAhe kahyA ? tAteM iha nizcaya bhayA jo saMsAra avasthAni 11 For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ....... AtmAnuzAsana virSe tau AtmA azuddhatA kari yukta hai| bahuri samyagdarzanAdi upAyakari azuddhatAkA nAza karai taba zuddha hoya hai..' Age kahai haiM ki jo puruSa zarIrAdikavirSe nispRha hai so hI nispRha kahiye aura nAhI..... mamedamahamasyeti , prItirItirivotthitA / . kSetre kSetrIyate yAvattAvat kAzA tapaHphale // 242 // .. artha-iha zarIra merA ara maiM yAkA, iha prIti upadravakI karanahArI Iti samAna anAdikI lagI hai| jau lagi kSetra kahiye zarIra tAvirSe iha Apa kSetrI kahie svAmI hoi rahyA hai tau lagi tapakA phala jo mokSa tAkI kahA AzA ? bhAvArtha--iha tana merA kSetra, ara maiM yAkA kSetrI kahiye dhnii| iha merA, maiM yAkA, aisI prIti ItisamAna upadravakI karanahArI jau lagi hai to lagi mokSakI kahA AzA ? ativRSTi, anAvRSTi, masaka TIDI sUvA, apanA kaTaka, parakA kaTaka e sapta Iti upadravakI karanahArI tau lagi kisAna annakI kahA AzA ? taiseM jIvakai dehaviSa neha hai tau lagi muktikI kahA AzA? Agai kahai haiM--prItike yogatai jIvakai jar3asUM ekatAkI buddhi upajai soI saMsArakA kAraNa hai ara yA prItike abhAva mukti hai, aisA dikhAvai haiM mAmanyamanyaM mAM matvA bhrAnto bhrAntau bhvaarnnve| nAnyo'hamahamevAhamanyo'nyo'hamasmi na // 243 / / artha-bhrAntike hota ApakU anya je kAyAdika tinarUpa jAnyA ara kAyAdikakU apanArUpa jAnyA / yAhI viparIta jJAnakari bhavasamudra viSa bhramyA / aba tUM yaha jAniH-maiM para padArtha nAhI, maiM ju hU~ so maiM hI hU~ ara para padArtha para hI haiM / tinimaiM maiM nAhI, momaiM te naaNhii|" __bhAvArtha-yA jagatavirSe sarva hI padArtha apane apane svabhAva hI kU dhArai haiN| kAhU dravyakA kAhU dravyasU saMbaMdha nAhI, saba jude jude haiN| ara maiM anAdi kAlateM mithyAtva rAgAdikake yogIteM dehAdika para padArthanika apane jAnatA bhayA so vai tau mere tIna kAlamaiM na hoya / ara maiM vRthA apane jAne, yAhItaiM saMsAravirSe bhrmyaa| ara aba samyagjJAnake prabhAva" maiM yaha jAnI jo yaha anya padArtha maiM nAhI, yaha jar3a, maiM caitanya, merai ara inake kahA saMbaMdha ? so ye hI jJAna kalyANakA kAraNa hai| For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivekiyoMkI pravINatA ajJAnase judI 163 Agai kahai haiM ki bhranti dUri bhae iha nizcaya ho haiM jo kAyAdikaka anurAga buddhikari vilokai tAke vaha vilokanA karmabaMdhakai nimitta hai ara vairAgya buddhi kari dekhai, tAkai karmabaMdhake vinAzakai arthi hoya hai zArdUlavikrIDita chaMda bandho janmani yena yena nibiDaM niSpAdito vastunA vAhyArthaikarateH purA pariNataprajJAtmanaH sAmpratam / tattat tannidhanAya sAdhanamabhUdvairAgyakASThAspRzo durbodhaM hi tadanyadeva viduSAmaprAkRtaM kauzalam // 244 // __ artha-yA saMsArameM bAhya padArthanivirSe eka advitIye hai prIti jAkI tAkai jina jina mana vacana kAyAdika vastunikari Agai ati gAr3hA karmanikA baMdha upajyA, ara aba vairAgyakI haddakaM prApta bhayA, yathAvat padArthanike para jJAnarUpa buddhi pariNaI taba teI vastu baMdhake vinAzivekai athi sAdhanarUpa bhaI, tAteM jo ajJAnakari maiM rAgAdirUpa paraNayA so ajJAna tau judA hI hai / ara vivekInikA apUrva pravINapaNAM hai so judA hI hai| ___ bhAvArtha--jaba dehAdika para vastuniSaM rAga buddhikari dekhai thA taba rAgIkai tei vastu baMdhakA kAraNa hutI ara jaba vairAgya buddhi kari dekhane lagA taba kAyAdika muktike sAdhanarUpa bhaI / tAtai rAga bhAva taji vItarAga bhAvakA yatna krnaa| - Agai baMdha ara baMdhakA nAza-jA bhAMti hoi so hI anukrama dikhAvai haiM adhikaH kvacidAzleSaH kvaciddhInaH kvacitsamaH / kvacidvizleSa evAyaM bandhamokSakramo mataH / / 245 // artha-kahu~ eka tau karmakA baMdhana adhika hai ara nirjarA alpa hai, ara kahu~ eka baMdha alpa hai, nirjarA vizeSa hai| ara kahu~ eka baMdha tathA nirjarA samAna hai| ara kahu~ eka kevala nirjarA hI hai / iha baMdhanekA vA chUTanekA anukrama haiN| bhAvArtha yA jIvakai mithyAttva guNasthAnai tau karmanikA baMdha bahuta ho hai, ara nirjarA tuccha hai / ara paMcama guNasthAnAdi agile guNasthAnanivirSe baMdha alpa hai / nirjarA bahuta hai / ara caturtha guNasthAnavirSe baMdha ara nirjarA doU samAna haiN| ara akaSAyInikai nirjarA hI hai, baMdha nAhI / yaha baMdha ara nirjarAkI paripATI khii| . . For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. AtmAnuzAsana ... Agai batAve haiM ki jAkai karma apane kArya karibete rahita bhae, karmanikA yahI kArya jo nave zarIra upajAvai so aba upajAya na sake, jAkI iha dazA bhaI so hI yogI- . yasya puNyaM ca pApaM ca niSphalaM galati svayam / sa yogI tasya nirvANaM na tasya punarAsravaH // 246 // ___ artha-jA viraktakai pUnya ara pApa, 'phala upajAe binA hI khiri gaye punyakA phala svarga, pApakA phala naraka, so vai karma jAkauM na dei sake, sohI yogI, tAkai nirvANa hI hai bahuri Asrava naahii| bhAvArtha-punya pApa hI saMsAra bhramaNake mUla kAraNa haiN| jaise phalakA mUla puSpa hai so puSpa hI khiri gayA, to phala kahAMta hoi ? taisaiM jIvanikai caturgati phalakA kAraNa zubhAzubha karmanikA udaya hai / so mahA munika zubhAzubha karma hI khira gaye tau navA zarIra kaise hoi ? tAtai tinakai nirvANa hI hai| ___ Agai kahai haiM ki AsravakA nirodha jo saMvara so pratijJAke pAliveta hoi hai mahAtapastaDAgasya saMbhRtasya guNAmbhasA / maryAdApAlibandhe'lpAmapyupekSiSTa mA kSatim // 247 / / - artha-mahAtaparUpa tAlAba samyakdarzanAdi guNarUpa jalakari pUrNatAkI pratijJArUpa pAlike baMdhanavirSe raMcamAtra hU hAni mati dekhi sake / bhAvArtha-jau lagi pAli dRr3ha rahai tau lagi tAlAbavirSe jala rahai / ara pAlikai raMcamAtra hU chidra hoi, pAli phUTi jAya to talAbamaiM jala na rhai| taiseM guNarUpa nIra" bharayA taparUpa tAlAba tAkIpratijJArUpa pAli Digai to guNarUpa jala na rhai| - Agai kahai haiM ki mahApuruSanikai saMyamarUpa gharakI hAnike e kAraNa haiMdRDhaguptikapATasaMvRttidhRtibhittimatipAdasaMbhRtiH / / yatiralpamapi prapadya randhaM kuTilavikriyate gRhAkRtiH / / 248 / / artha-yatI padarUpa gharakai mahAdRr3ha manogupti vacanagupti kAyaguptirUpa kapATakA saMbaMdha, ara uttama dhRti dhIratA yahI bhIti, ara buddhirUpa nIva gAr3hI, so kadAci tuccha hU vrata bhaMgarUpa chidra hoi tau mahAkuTila rAgAdika sarpa yatIpadarUpa gharakU dUSita karai / 1. phala na upajAe binA ja0 pU0 246,4 / For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paradoSadarzI hI ajJa hai bhAvArtha-jaise gharakai kivAr3a bhI bahuta gAr3hA ara bhIti hU gADhI ara nIMva hU gADhI, paraMtu jo raMca mAtra hU chidra hoi tau sarpAdika duSTa jIva nivAsa karai, taba rahanevAlekau nirvighnatA na hoi, kabahaka prANa hI jAya / taiseM yati padarUpa gharake guptirUpa kapATa, dhairyarUpa bhIti, buddhirUpa nIMva, parantu vrata bhaMgarUpa alpa hU chidra hoi tau rAgAdika kuTila sarpa nivAsa karai, to aneka paryAyanivirSe aneka bAra maraNa karai / __ Age kahai haiM ki rAgAdika doSanike jItivekU udyamI bhayA hai muni ara kadAci para jIvanike doSa kathana karai tau rAgAdikapuSTa karai- . svAn doSAn hntumudhuktstpobhirtidurdhraiH| tAneva poSayatyajaH paradoSakathAzanaH // 249 / / ___ artha-ati duddhara tapa kari apane doSa haNiveka udyamI bhayA hai, ara kadAci IrSAke yogarauM parAyA apavAda karai, parAye auguNa gAvai tau para doSa kathArUpa bhojanakari rAgAdi doSanikU puSTa krai|| bhAvArtha-vivekI nikR parAI niMdA karanI yogya nAhI, ara jo kadAci para niMdA karai tau jaise rasa saMyukta bhojana kari deha puSTa hoi taisaiM paradoSa kathana kari rAga dveSAdi doSa puSTa hoi, tinikari munipadakA bhaMga hoi / ___ Agai kahai haiM ki doganikU jItikari vrata Acarai haiM muni tAke kake vazateM kadAci cAritrAdivirSe koU doSa upajyA, ara vAkai guNa pragaTa karai tau guNanikI mahimA na hoya zArdUlavikrIDitachaMda doSaH sarvaguNAkarasya mahato daivAnurodhAt kvacijjAto yadyapi candralAJchanasamastaM draSTumandho'pyalam / draSTApnoti na tAvatAsya padavImindoH kalakaM jagad vizvaM pazyati tatprabhAprakaTitaM kiM ko'pyagAttatpadam // 250 // artha sarva guNanikI khAni jo mahA puruSa tAkai pUrva karmake vazateM koI mUla guNAdivirSe caMdramAke lAMchina samAna alpa hU doSa upajyA to tAke dekhanekU aMdha kahiye jagatake avivekI mUDhadRSTi loka hU samartha hoi / jagatakI dRSTimaiM vaha doSa Avai / alpa hI doSakari guNavaMtakA pada kalaMkita hoi / jaisaiM caMdramAkA kalaMka caMdramAkI prabhAhI. pragaTa kIyA so For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 AtmAnuzAsana samasta jagata dekhai hai| koU candramAkai sthAnaka tau na gayA, dekhi na aayaa| taiseM mahApuruSakA auguna tinake guNani hI pragaTa kiyaa| koU tinakai sthAnaka jAya dekhi na AyA / ___ bhAvArtha-jahAM aneka guNa hoi tahAM doSa na saMbhavai / jaiseM candramAkI prabhAviauM kalaMka na sohyA so pragaTa bhaasyaa| taisaiM munipadamaiM auguna na sohyA so pragaTa bhaasyaa| loga kahai dekho ete gaNa jinamaiM tinameM iha doSa kaisai saMbhavai / ara koU kahai jahAM aneka guNa hoi tahAM alpa doSakI kahA vArtA ? apane tAMI tau parAe guNa hI grahane ? tAkA samAdhAna-uccapadavi. nIca kriyA sohai nAMhI / jaisaiM upavAsI kari ara eka kaNa hU bhakSaNa karai tau tAkU loga bhraSTa kahaiM / ara avratI niraMtara bhojana karai hai tAkI koU niMdA na karai / taisaiM avratImaiM aneka doSa haiM toU tinikI koU kathA na karai ara saMyamI maiM raMca mAtra ha doSa hoya tau tAkI niMdA hoya, jo aisI padavomaiM aisA nIca kArya kiiyaa| tAtai padavI anusAra kriyA karanI yogya hai| . Agai kahai haiM ki asUyA kahie IrSyA parAye guNavirSe dveSakA AropaNa parAe anahote auguna pragaTa karai, apane anahote guna pragaTa karai / apanI mahimAkai athi telA Adi aneka upavAsa Acarai so adhika viveka dazA hoi taba iha vRtti AchI na bhAsai avivekInikauM AchI bhAsai- yadyadAcaritaM pUrva tattadajJAnaceSTitam / / uttarottaravijJAnAdyoginaH pratibhAsate // 251 / / ___artha-pUrva jo jo AcaraNa kiyA, para doSa bhASe, apane guNa pragaTa kare, so sava jogIzvarakai uttarottara utkRSTa dazAke hote ajJAna ceSTA bhAsai / bhAvArtha-jo parAe auguna gAvanA ara apane guna pragaTa karanA ye hI so ajJAnInikU burI na bhAsai, jJAnateM jogInikU burI bhAsai / Agai kahai haiM je uttama jJAnakI paraNatisUrahita haiM ara tapa utkRSTa karai haiM, toU tinakai zarIrAdikavirSe mamatA buddhi hoi hai, tAkari kahA hoi hai so kahai haiM hariNIchaMda api sutapasAmAzAvallIzikhA taruNAyate bhavati hi manomUle yAvanmamatvajalArdratA / iti kRtadhiyaH kRcchArambhaizcaranti nirantaraM ciraparicite dehe'pyasminnatIva gataspahAH // 252 / / For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parameM paratvabuddhi hI jJAnIkA lakSaNa 167 : atha-nizcayasetI mahAtapasvIni hU ke AzArUpa velikI sikhA taruNatAkU Acarai, jau lagi manarUpa jaDavirSe mamatArUpa jalakI Ava hai tau lagi AsA beli kaisai sukhai / aisA jAni vivekI puruSa yA apanI dehavirSe ha atyaMta udAsa haiM, zarIrake jIve marivekI vAMchA nA~hI / yadyapi zarIrasUcirakAlateM paricaya hai tathApi munikai mamatA nAhIM, deharte nispaha haiM / kaSTa sAdhya je trikAla yogAdika tinakari niraMtara zarIrakU damaiM hI haiM / zItakAlameM jalakai tIra, uSNakAlamaiM girikai zikhara, varSA kAlamaiM tarutala nivAsa karaiM so trikAla yoga khiye| ... bhAvArtha-'jaisai belikI jar3a jalateM sIcie tau tAkI zikhA sadA harita hI rahai taisaiM azuddha bhAva so mamatArUpa jalateM sajala rahai tau AzArUpa belikI zikhA sadA taruNa hI rahai / Agai yAhI arthakU dRSTAMtadvAra kari dRr3ha karai haiM rathoddhatA chaMda kSIranIravadamedarUpatastiSThatorapi ca dehdehinoH| bheda eva yadi bhedavatsvalaM bAhya vastuSu vadAtra kA kathA / / 253 // .. artha-jo jIva aura zarIrahI maiM nizcayasetI bheda hai tau atyanta hI jude je putra kalatrAdi athavA ziSyAdika bAhya vastu kahau tinakI kahA kathA ? vai tau pragaTa judai hI haiN| ara jIva aura deha kSIra nIrakI nAI yadyapi abhedarUpa tiSThe haiM tathApi nizcayasetI jude hI haiN| ____bhAvArtha-taijasa kArmaNa tau saba saMsArI jIvanikai sadA lagi hI rahe haiN| kabaha jude hote nAhIM / java jIva mukta hoi taba ve chUTeM / ara AhAraka zarIra kabahU eka munika hoi hai| ara manuSya tiryaMcanikai audArika, devanArakInikai vaikriyika so inikA saMbaMdha hoi hai, chUTa hai / anAdi kAlakA zarIrasU saMbaMdha jIvakai hai / jIva ara zarIra kSIra-nIrakI nAI mili rahe haiM, teU jude, tau putra kalatrAdika ara ziSyAdikakI kauna bAta? vai tau pragaTa jude hI haiM aisA jAni sarvateM neha tjo| Agai thA zarIrake saMyoga" AtmAkai jo hoi hai so dikhAvai haiM:tapto'ha dehasaMyogAjjalaM vA'nalasaMgamAt / iti deha parityajya zItIbhUtAH zivaiSiNaH // 254 // 1. jaisai belakI jaDa azuddha bhAva so mu0 252, 4 For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AtmAnuzAsana ____ artha-kalyANake arthI je mahAmuni te aisA jAni dehasUneha taji AnaMdarUpa bhae / kahA jAnyAM ? jaisaiM agnike saMyoga" jala taptAyamAna hoya hai taisaiM dehake saMyogata~ maiM taptAyamAna bhayA / iha jAni kalyANake arthI mahA muni dehasU mamatva taji AnaMdarUpa bhae / ____bhAvArtha-yA jagatavirSe iha jIva jete duHkha klezAdi bhogave haiM te zarIrake saMbaMdha" bhogavai haiN| tAtai zarIrasU anurAga taji mokSAbhilASI jIvanikU vItarAgabhAva AcaranA yogya hai / jAkari bahuri zarIrakA saMbaMdha na hoya / Agai zarIrAdivirSe mamatA bhAvakA kAraNa mahA moha tAke tyAgakA upAya kahai haiM anAdicayasaMvRddho mahAmoho hRdi sthitaH / samyagyogena yairvAntasteSAmUcaM vizuddhayati // 255 // . artha-jina mahApuruSani samyagyoga kahiye svarUpavirSe cittakA nirodha, soI bhaI auSadha tAkari anAdi karmanike saMcayakari hRdayavirSe tiSThatA mahAmoha so vami DArayA, tina hIkA paraloka zuddha hoya / bhAvArtha-jaisaiM auSadhike yogakari udaravirSe tiSThatA ajIrNa jinane vamyA tinahIkai rogakI nivRtti hoi / roga cirakAlateM ajIrNake saMcayakari baDhayA hai so auSadhikai yoga hI teM dUri hoi taiseM vibhAvani kari baDhyA jo karma-vikAra so samyagjJAna hI kari nivRtti hoi / - Agai mahAmohake abhAvakU hote saMtai je muni ina vastunikU yA bhAMti dekhe haiM tinakai kauna sukhakai nimitta na hoi? saba hI sukhakai nimitta hoi zArdUlavikrIDitachaMda ekaizvarya mihakatAmabhimatAvApti zarIracyuti duHkhaM duSkRtiniSkRtiM sukhamalaM saMsArasaukhyojjhanam / sarvatyAgamahotsavavyatikaraM prANavyayaM pazyatAM kiM tadyanna sukhAya tena sukhinaH satyaM sdaa.saadhvH||256|| artha-je ekAkIpanekauM eka advitIya cakravattipanA mAnai haiM, ara zarIrake vinAzakU mana vAMchita padArthakI prApti mAne haiM, ara duSkarmakI nirjarA zubhakA udaya tAhi duHkha mAnai haiM, ara sarvathA saMsArake sukhakA For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 ugra tapase honevAlI nirjarA parihAra tAhi sukha mAne haiM, ara sarva tyAgakU mahA uchava mAne haiM, ara saMgrahakUprANa-tyAga mAna haiM, iha dRSTi jinakI hai tinakauM aisA kauna padArtha jo sukhakai nimitta na hoya ? saba ho sukhake kAraNa hohi / jA kAraNa sAdhu sadA sukhI hI haiM, yaha bAta satya hai| bhAvArtha-jagatavirSe je parigrahAdika duHkhadAyaka sAmagrI haiM tinihIkU jina sukhakA kAraNa jAni aMgIkAra karI tinakai aura duHkhakA kAraNa kauna, tAtai je sakala prapaMcateM chUTe te hI sadA sukhI haiN|| Agai koU prazna karai hai ki karmake udaya kari upajyA duHkha tAhi bhogava tinikai cittavirSe khedakI utpatti hai tAteM kaisaiM sukhIpanA hai ? tAkA samAdhAna karai haiM __zArdUlavikrIDitachaMda AkRSyogratapobalairudayagopucchaM yadAnIyate tatkarma svayamAgataM yadi vidaH ko nAma khedastataH / yAtavyo vijigISuNA yadi bhavedArambhako'riH svayaM vRddhiH pratyuta neturapratihatA tadvigrahe kaH kSayaH / / 257 // artha-jo karma udaya na AyA tAhi ugra tapake bala kari udayamaiM lyAya kSaya karai haiM / ara jo svayameva udaya AyA karma tau kheda kAhekA ? munika khedakA nAma nAMhI / jaiseM jItavAkI hai icchA jAkai so vairIpari jAya kari jItai / ara jo vairI hI yuddhakA AraMbha kari Apa pari calAya Avai to tinikai kahA hAni ? iha tau adhika uchAha hai| bhAvArtha-je jodhA zatru pari jAya zatrukU jItai, tini pari jo zatru hI calAya Avai tau tinakai kahA hAni ? tyauM hI mahA muni tapake bala kari karmanikU udayameM lyAya khapAvai tinikai svayameva karma udayameM Avai, tAvirSe kahA kheda ? ____ Age kahai haiM ki karmake udayavirSe kheda na mAne je muni te karmanikI nirjarA karate zarIrasUbhI bhinna honekA yatna kareM sragdharAchaMda ekAkitvapratijJAH . sakalamapi samutsRjya sarvasahatvAd bhrAntyAcintyAH sahAyaM tanumiva sahasAlocya kiMcitsalajjAH / sajjIbhUtAH svakArya tadaSagamavidhiM baddhapalyaGkabandhAH dhyAyanti dhvastamohA girigahanaguhAguhyagehe nRsiMhAH // 258 // For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 AtmAnuzAsana artha -- je narasiMha puruSanimaiM pradhAna parvatanikI guphA, gahana vana, ekAMta sthAnaka tAvirSaM tiSThe Atma-svarUpakU dhyAve haiM, nAza kiyA hai moha jinane, arat have kI hai pratijJA jinake, sarva hI tajikari sakala parISaha sahai haiM / acitya hai mahimA jinakI, zarIrakU sahAI jAni tatkAla kachU ika lajjAkU prApta bhae haiM / jo e jar3a hamArI kahA sahAI hoyagA ? bhrAMti kari aba taka sahAI jAnyA so sahAI nAMhI / apane kAryaviSai Apa udyamI bhaye, palkAsana vAMdhi nija svarUpakA dhyAna kare haiM, zarIrateM rahita hoya kI vidhi vicAra haiM jinake ye vicAra haiM- hamAre zarIra bahuri udaya na Ave, nirAdarA kari tajivekU udyamI bhaye haiM / bhAvArtha - sarva saMsArI jIvanikai zarIrakA mamatva hai so punaH punaH zarIrakU N dhArai haiM / ara je nirAdarAkari zarIrakU tajai haiM tinakai zarIra bahuri udaya na Avai, parama padakU pAvai / Age hai haiM ki karmanikI ara nave nave tana dhAraNakI vidhi ke dUra hovekA citavana karate saMte Apa parama uttama guNanikara maMDita haiM so hamakU pavitratAke karaNahAre hohu - zArdUlavikrIDitachaMda yeSAM bhUSaNamaGgasaGgataraja stha (naM zilAyAstalaM zayyA zarkarilA mahI suvihitaM gehaM guhA dvIpinAm / AtmAtmIyavikalpavItamatayastruTyatta mogranthayaH te nonadhanA manAMsi punata muktispRhA nispRhAH / / 259 / / artha - jinake aMgameM raja lAgi rahI hai e hI AbhUSaNa haiM, ara silAtala hI sthAnaka hai, ara kaMkarelI pRthvI sajyA hai, ara jina guphAnimeM siMhAdika rahaiM teI tinakai ghara haiM, ara ye dehAdika mere ara maiM inikA aise vikalpateM rahita haiM buddhi jinakI, ara TUTi gaI hai ajJAnarUpa granthi jinake te jJAna dhana, mokSake pAtra parama nispRha hamAre manako pavitra karo / bhAvArtha - je viSayAbhilASI zarIrake anurAgI haiM te Apa hI bUDi rahe haiM, auranikU kaiseM tyAreM ? ara jo virakta haiM, rAgAdikataiM rahita haiM te taraNa-tAraNa samartha hamAre rAgAdika mala hari hamAre manakU pavitra karo / Age hai hai bahuri vai sAdhu kaise haiM - For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapazcaryAkA prabhAva zArdUlavikrIDitachaMda dUrArUDhatapo'nubhAvajanitajyotiHsamutsarpaNaiH antastatvamadaH kathaM kathamapi prApya prasAdaM gatAH / vizrabdhaM hariNIvilolanayanairApIyamAnA vane dhanyAste gamayantyacintyacaritai|rAzciraM vAsarAn / / 260 // artha-atizayapaNe tapake prabhAva upajI jJAnajyoti tAke prakAza kari vaha nijAtmatattva tAhi kyauM hI prApta hoyakari atizaya AnaMdakU prApta bhaye haiM, ara vizrAmakU pAye haiM vanake jIva jinateM, hiraNInike caMcala netra tinikari vizvAsasU dekhie hai dhanya haiM ve dhIra je citavanamaiM na Avai aise cAritra tinikari bahuta dina vanaviSai vitIti karai haiM / bhAvArtha-je nija svarUpavirSe magana hoikari parama zAMta dazAkU prApta bhaye haiM te dhanya haiM / vanake jIva bhI tinasU bhaya na kareM, sabanikU priya haiM / Agai aisI buddhi unakI kahA karai, soI kahai haiM zArdUlavikrIDitachaMda yeSAM buddhiralakSyamANabhidayorAzAtmanorantaraM . gatvoccairavidhAya bhedamanayorArAnna vizrAmyati / yairantarvinivezitAH zamadhanai DhaM bahirvyAptayaH teSAM no'tra pavitrayantu paramAH pAdosthitAH pAMsavaH // 261 // ___ artha-jinakI buddhi jagatakI AzA ara AtmA doUnikai madhya prApta bhaI / kaisai haiM doU ? nAMhI lakhyA jAya hai bheda jinakA, so una muninikI buddhi doUnikai madhya prApta hoi bhalai prakAra bheda kiye vini vizrAma na prApta bhayI, bheda kiyA hii| kaise haiM ve mahAmuni / zAMta bhAva hI hai dhana jinakai, ara bAhya padArthanivirSe cittakI vRtti jAya thI so jini aMtaraMgavirSe thApI tinake caraNa kamalakI parama raja yA jagavirSe kaunako pavitra na karai ? saba hI kU pavitra karai so hamako pavitra karahu / ': bhAvArtha-jar3a cetanakA anAdi saMbaMdha hai, ekase hoya rahe haiM, sabanikU ekase pratibhAsai haiN| je mahApuruSa bheda-vijJAna kari doUnikU nyAre jAni jar3asU nirmamatva hoya jagatako AzA tajai haiM tinake caraNa kamalakI raja jIvanika pavitra karai hai / For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 AtmAnuzAsana Age kahai haiM jo bAhya vRttikA nirodha kari karmake phalakU bhogavai haiM tinike pariNAmakI vizeSatAkI prazaMsA karai haiM zArdUlavikrIDitachaMda yat prAgjanmani saMcitaM tanubhRtA karmAzubhaM vA zubhaM tavaM tadudIraNAdanubhavan duHkhaM sukhaM vAgatam / kuryAdyaH zubhameva so'pyabhimato yastUbhayocchittaye sarvArambhaparigrahagrahaparityAgI sa vanyaH satAm // 262 / / artha-jIvanai pUrva janmavirSe je zubha athavA azubha karma upArje tina karmanikU daiva kahiye / tinakI preraNAtai jIva sukha dukha bhogavai hai / so ini jIvanimeM jo azubha taji zubhakauM Adarai soU bhalA kahie / ara jo yogIzvara zubha azubha doUnihIke vinAzive athi sarva AraMbha parigraharUpa krUra grahakA tyAgI hoya so satpuruSanikari vaMdanIka hai / - bhAvArtha-jagatake jIva pApavirSe pravINa haiM / koI eka zubha pariNAmI dIkhai hai soU bhalA kahie hai / ara je zubha azubha doU hI taji kari kevala zuddhopayogarUpa Atma-svarUpaviSe tallIna haiM tinakI mahimA kauna kahi sakai ? te satpuruSani kari vaMdanIka haiN| ___ Agai koU prazna karai hai ki sukha dukha karmanike phala bhogavai haiM tinike nave punya-pApa baMdhate hoMhiMge / tAta doUnikA nAza kaise hoi ? tAkA samAdhAna karai haiM zikharaNI chaMda sukhaM duHkhaM vA syAdiha vihitakarmodayavazAt kutaH prItistApaH kuta iti vikalpAdyadi bhavet / udAsInastasya pragalati purANaM na hi navaM samAskandatyeSa sphurati suvidagdho maNiriva / / 263 / / artha-sukha athavA dukha hoi hai sau pUrvopArjita karmake udaya" hoya hai / so jo kadAci sukha virSe prIti hoya, duHkhavirSe AtApa mAnai tau nave karma avazya baMdhai / ara je mahApuruSa harSa viSAda na karai-kaunasoM prIti kariye ara kaunako AtApakari mAniye aise vicArate je atiudAsInatArUpa haiM tinakai purAtana karma tau khipai, ara nave na baMdhe / te vivekI mahAmaNikI nAMI sadA prakAzarUpa hI haiN| For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 munikA AcaraNa AzcaryakI bhUmi hai bhAvArtha-karmakA udaya jIvanakai hai tAvirSe jo harSa viSAda karai tau nave karma baMdhai, ara jo harSa viSAda na karai tau nave na baMdhe, pUrva karma phala de khira jAya yaha nizcaya hai| ___ Agai purAne karmakI nirjarAviSaM ara nave karmake saMvaravirSaM jo kachU habA so dikhAvai haiN| mAlinIchaMda sakalavimalabodho dehagehe viniryan jvalana iva sa kASThaM niSThuraM bhasmayitvA / punarapi tadabhAve prajvalatyujjvalaH san bhavati hi yativRttaM sarvathAzcaryabhUmiH // 264 // artha-jaiseM agni kASThakaM sarvathA bhasmakari tAke abhAvavirSe atinirmala prajvalai taiseM nirmala jJAna deha-gehAdikakA abhAva kari tinikai abhAvavirSe vimala prakAza karai hai / yatikA AcaraNa sarvathA AzcaryakA sthAnaka hai| __ bhAvArtha-jJAna pragaTa bhae gehakauM taji, dehasauM neha tajai, sakala parigrahakA tyAga kari, vItarAga avasthA dhari, jJAna hI nirmala prakAza krai| munikI alaukika vRtti hai / so pUrNajJAna muni hI kai hoya, gRhasthakai alpa hoy| Age kahai haiM ki mukta ara saMsAra dazA jIvakai sAdhAraNa haiN| ara je jJAnAdi guNake nAza kari mukti mAne haiM tinikI zraddhA nirAkaraNa karatA kahai haiM guNI guNamayastasya nAzastannAza iSyate / ata eva hi nirvANaM zUnyamanyairvikalpitam // 265 // artha-guNI kahie AtmA so jJAnAdi guNamaI hai, jJAnAdikakA nAza so AtmAkA nAza / jaisaiM uSNatAke abhAva agnikA abhAva / kaI eka dIpake aMta hone tulya nirvANa mAnai haiM so nirvANa naahiiN| jJAnakI pUrNatA so hI mukti hai, dravya hai so guNamaI hai / guNakA nAza so dravyakA nAza / ajAto'nazvaro'mUrtaH kartA bhoktA sukhI budhaH / dehamAtro malairmukto gatvordhvamacalaH prabhuH / / 266 / / artha-AtmA kabahU upajyA nAhI, ara kabahU marai nAMhIM, ara jAkai koU mUrti nAhI amUrtIka hai, vyavahAranayakari karmanikA kartA hai, nizcaya For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 AtmAnuzAsana nayakari apane svabhAvakA kartA hai, ara vyavahAranayakari sukha-duHkhakA bhoktA hai, nizcaya apane svabhAvakA bhoktA hai, ajJAna kari indriyajanita sukhakU sukha mAnai hai, nizcaya parama AnaMdamayI hai, jJAnarUpa hai, vyavahAra nayakari dehamAtra hai, nizcaya cetanA mAtra hai, karmamala rahita lokakai zikhara jAya kari prabhU acala tiSThai hai| bhAvArtha-AtmA kevala jJAnAnaMdamaI hai, sakala upAdhi rahita hai| paraMtu parakauM ApA mAni bhrAMti" bhavamaiM bhramai hai| jaba apanA svarUpa jAnai taba nirupAdhi jJAnarUpa avinAzI hoya tiSThai / AtmA jJAnasvarUpa hai / ___ Agai koU prazna karai hai-indriyajanita sukhake abhAva kaisaiM siddhanikU sukhI kahaiM ? tAkA samAdhAna karai haiMsvAdhInyAdduHkhamapyAsIt sukhaM yadi tapasvinAm / svAdhInasukhasaMpannA na siddhAH sukhinaH katham / / 267 / / " artha-jo muninikai svAdhInapaneta kAyaklezarUpa duHkha ra sukha kahyo tau siddhanikU sukhI kyoM na kahie, ve tau sadA svAdhIna sukhamaI hI haiN| bhAvArtha-tattvadRSTi kari jagatake jIva dukhI tinamaiM samyagdRSTi muni hI sukhI kahai tau siddha tau kevala AnaMdarUpa hI haiN| Agai graMthake arthakU pUrNa kari graMthakI AjJApramANa je pravarte haiM tinaka phala dikhAvai hai mAlinIchaMda iti katipayavAcAM gocarIkRtya kRtyaM racitamucitamuccaizcetasAM cittaramyam / idamavikalamantaH saMtataM cintayantaH sapadi vipadapetAmAzrayante zriyaM te // 268 // artha-kaiyaka vacanakI racanA kari udAra hai citta jinakA aise mahAmuni tinakai cittakauM ramaNIka nirdUSita iha AtmAnuzAsana graMtha bhalai prakAra racyA hai, so mahApuruSoMke guNa aMtaHkaraNakai virSe nirantara cintavateM zIghra hI apadAsU rahita avinAzI lakSmI pAvai haiM / bhAvArtha-jo jaisA ciMtana karai taisA hI phala pAvai / mahApuruSoMke guNa ciMtavatA ApahU zuddha hoya / jaisaiM sugandha puSpake yogarauM tilahU sugaMdha hoya / For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAnakI sakalajJatA 175 Age kahai haiM ki graMthakI samAptiviSai graMthakA kartA apane guruke nAmapUrvaka apanA nAma prakaTa kare hai jinasenAcArya pAdasmaraNAdhIna cetasAm / guNabhadra bhadantAnAM kRtirAtmAnuzAsanam || 269 // artha - jina - senA jo munimaMDalI tAke AcArya zrI gaNadharadeva tinake caraNakamalake sumaraNa varSe AdhIna hai citta jinakA aise guNanikari bhadra kahie kalyANarUpa, bhadaMta kahie pUjya puruSa, jainake AcArya tinakI kRti hai iha AtmAnuzAsana / ara dUjA artha jinasenAcAryake caraNakamala tinake smaraNavirSaM AdhIna hai citta jinakA aise guNabhadra pUjya tinikari kiyA hai iha AtmAnuzAsanakA varNana / bhAvArtha - jinavarakI senAke AcArya sabamaiM mukhya gaNadharadeva haiM / tinakI bhaktiviSai hai ArUDha citta jinakA aise guNanikari bhadra kahie kalyANarUpa munirAja jainake AcArya tinakA bhAkhyA iha graMtha hai / athavA jinasenAcAryakA ziSya jo guNabhadra tAkA bhASyA hai / e doU artha pramANa haiM / Age kahai haiM ki zrI RSabhadeva tumako kalyANake kartA hohu / RSabho nAbhisUnaryo bhUyAtsa bhavikAya vaH / yajjJAnasarasi vizvaM sarojamiva bhAsate // 270 // artha-nAbhi rAjAke putra zrI RSabhadeva tumako mahA kalyANake nimitta hohu / jAke jJAnarUpa jalaviSai sakala jagata kamalatulya bhAsai hai / iti AtmAnuzAsana zAstra saMpUrNa For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnukramaNikA zlokAMza 122 235 266 92 245 189 170 zlokasaMkhyA zlokAMza zlokasaMkhyA avyucchinnaiH sukhaparikaraH 88 110 azubhAcchubhamAyAtaH 100 azeSamadvaitamabhogyaazrotrIva tiraskRtA asAmavAyika mRtyoH 79 astyAtmAstamitAdi- 241 asthisthUlatulAkalApa154 ahitavihitaprItiH 192 134 255 A AkarSyAcArasUtraM 13 AkRSyogratapobalaH 257 AjJAmArgasamudbhavaAjJAsamyaktvamuktaM AtmannAtmavilopanAtmaAdAveva mahAbalaH Adau tanorjananamatra . 195 AmRSTaM sahaja tava AyAto'syatidUrato AyuH zrIvapurAdikaM 37 ArAdhyo bhagavAn jagattraya- 112 AzAkhaniragAdheya 157 AzAkhaniratIvAbhUda 156 AzAgataH pratiprANi 70 AzAhutAzanagrasta76 AsvAdyAdya yadujjhitaM akiMcano'hamityA ssva ajAkRpANIyamanuajAto nazvaro'mUrtaH atipariciteSvavajJA adhikaH kvacidAzleSaH adhItya sakalaM zrutaM adho jighRkSavo yAnti adhyAsyApi tapovanaM anAdicayasaMvRddho anivRttejagatsavaM anekAntAtmArthaprasavaanena suciraM purA antarvAntaM vadanavivare andhAdayaM mahAnandho apatrapata po'gninA aparamaraNe matvAtmIyAapi rogAdibhivRddhaiH api sutapasAmAzAapihitamahAghoradvAraM apyetanmRgayAdikaM abhuktvApi parityAgAt amI prarUDhavairAgyAH athino dhanamaprApya athibhyastRNavadvicintya avazyaM nazvarairebhiH avi tasthAno vyapa 11 C . 160 102 . Wii For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 AtmAnuzAsana 127 197 268 kruddhAH prANaharAH bhavanti kSaNArdhamapi dehena kSitijaladhibhiH kSIranIravadabhedarUpataH 253 98 itastatazca trasyanto iti katipayavAcAM itthaM tatheti bahunA ime doSAsteSAM prabhavanaiSTArthodyadanAzitaM bhavaiha vinihatabahvAihaiva sahajAn ripUn 147 kha khAte'bhyAsajalAzayA 87 114 72 gantumucchvAsanizvAsaiH galatyAyuH prAyaH prakaTitaguNAguNavivekibhiH guNI guNamayastasya gehaM guhAH paridadhAsi 144 265 73 . . " 132 ugragrISmakaThoradharmaucchvAsaH khedajanyatvAt uttuGgasaMgatakucAcalautpanno'svatidoSadhAtuutpAdya mohamadavihvalaudyuktastvaM tapasyasyaupAyakoTidUrakSe 77 217 cakraM vihAya nijadakSiNacittasthamapyanavabuddhaya 215 216 ekamekakSaNe siddha ekAkitvapratijJAH sakalamapi ekaizvaryamihakatAmabhietAmuttamanAyikAete te munimAninaH 205 269 175 174 125 kaNThasthaH kAlakUTo'pi kadA kathaM kutaH kasmin karotu na ciraM ghoraM kartRtvahetukartRtvAkalo daNDau nItiH sa ca kaH svAdo viSayeSvasau ki marmANyabhinanna bhIkara- kubodharAgAdiviceSTitaiH kRtvA dharmavighAtaM kRSTvoptvA nRpatInniSevya janA dhanAzca vAcAlAH janmatAladrumAjjantu 172 janmasaMtAnasaMpAdi258 jAtAmayaH pratividhAya 256 jinasenAcAryapAda128 jIvitAzA dhanAzA ca 150 jJAnameva phalaM jJAne jJAnasvabhAvaH syAdAtmA 135 jAnaM yatra purastaraM 78 212 tatkRtyaM kimihendhana 25 tatrApyAdyaM parityAjyaM 149 tathA zrutamadhISva zazvadiha 38 tadeva tadatadrUpaM 57 tapaHzrutamiti dvayaM 106 tapovallyAM dehaH samupacita24 tapto'haM dehasaMyogAjjalaM 42 tava yuvatizarIre 240 190 171 229 115 254 For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnukramaNikA 32 CX 152 164 107 23 130 34 tAdAtmyaM tanubhiH sadAnu- 58 netA yatra bRhaspatiH tAvadduHkhAgnitaptAtmA 233 netrAdIzvaracoditaH tRSNA bhogeSu cedbhikSo 161 tyaktahetvantarApekSo 145 paramANoH paraM nAlpaMtyajatu tapase cakra 165 parAyattAtsukhAd dukhaM parAM koTiM samArUDhI dayAdamatyAgasamAdhi pariNAmameva kAraNadAtAro gRhacAriNaH 159 palitacchalena dehAdAsatvaM viSayaprabhoH 227 pApAduHkhaM dharmAtsukhaM dIptobhayAgravAtAri 63 pApiSTharjagatIvidhItadurlabhamazuddhamapasukha- 111 pitA putraM putraH pitaraduHkhAbibheSi nitarA- 2 puNyaM kuruSva kRtapuNyadUrArUDhataponubhAva- 260 purA garbhAdindro mukulitadRDhaguptikapATasaMvRttiH 248 purANo grahadoSottho dRSTArthasya na me kimapyayamiti 230 purA zirasi dhAryante dRSTvA janaM vrajasi kiM 191 paizunyadainyadambhasteyAdoSaH sarvaguNAkarasya 250 pracchannakarma mama ko'pi doSAn kAMzcana tAn pravartaka- 141 prajJaiva durlabhA suSThu draviNapavanapradhmAtAnAM 113 presupto maraNAzaGkAM dveSAnurAgabuddhiguNa- 181 prAk prakAzapradhAnaH syAt prAjJaH prAptasamastazAstradhanarandhanasaMbhAraM priyAmanubhavatsvayaM dharmaH sukhasya hetu : dharmAdavAptavibhavo bandho janmani yena yena dharmArAmatarUNAM bAlye vetsi na kiMciddharmo vasenmanasi yAvadalaM 26 bAlye'smin yadanena te 119 183 139 222 94 72 ba 244 82 27 na ko'pyanyo'nyena vrajati nayetsarvAzuciprAyaH na sukhAnubhavAtpApaM na sthAsnu na kSaNavinAzi nirdhanatvaM dhanaM yeSAM nivRttiM bhAvayedyAva 200 bhaktvA bhAvibhavAMzca bhogi- 51 209 bhartAraH kulaparvatA iva bhavyaH kiM kuzalaM mameti 173 bhAgatrayamayaM nitya162 bhAvayAmi bhavAvarte 238 236 bhItamartIrgatatrANA 211 29 For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 - AtmAnuzAsana bhUtvA dIpopamo dhImAn bheyaM mAyAmahAgartA 180 237 138 121 rAgadveSakRtAbhyAM janto 221 rAgadvaSo pravRttiH syAt rAjyaM saujanyayuktaM 242 lakSmInivAsanilayaM 234 labdhendhano jvalatyagniH 201 lokadvayahitaM vaktuM lokAdhipAH kSitibhujo 247 143 243 mamedamahamasyeti mahAtapastaDAgasya . makSu mokSaM susamyaktvamAtA jAtiH pitA mRtyuH mAmanyamanyaM mAM matvA mithyAtvAtaGkavato mithyA dRSTiviSAn vadanti mucyamAnena pAzena muhuH prasArya saMjJAnaM mRtyormRtyantaraprAptimohabIjAdratidveSau 129 223 198 133 219 262 126 179 vacanasalilahAsa vanacarabhayAddhAvan 177 varaM gArhasthyamevAdya va!gRhaM viSayiNAM vasati bhuvi samastaM vArtAdibhiviSayalola208 vikAzayanti bhavyasya vijJAnanihatamohaM 251 vidhUtatamaso rAgaH vimRzyoccairgarbhAta virajya saMpadaH santaH 220. viratiratulA zAstra vizuddhayati durAcAraH 246 viSayaviratiH saMgatyAgaH viSayaviSamAzanotthita153 vihAya vyAptamAlokaM 207 vihitavidhinA dehasthityai 261 veSTanodveSTane yAvat 259 vyApatparvamayaM virAma 47 142 108 123 105 103 68 yatprAgjanmani saMcitaM yadAdAya bhavejjanmI yadetatsvacchandaM viharaNayadyadAcaritaM pUrva yadyapi kadAcidasmin yamaniyamanitAntaH yazo mArIcIyaM kanakayasminnasti sa bhUbhRto yasya puNyaM ca pApaM ca yaH zrutvA dvAdazAGgIM yAciturgauravaM dAtuyAvadasti pratIkAraH yeSAM buddhiralayakSmANayeSAM bhUSaNamaMgasaMgata 225 224 14 17 124 158 178 rateraratimAyAtaH ramyeSu vastuvanitAdiSu rasAdirAdyo bhAgaH 232 zamabodhavRttatapasAM 228 zayyAtalAdapi tuko'pi 210 zaraNamazaraNaM vo 60 For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 53 40 zarIramapi puSNanti zarIre'smin sarvAzu cini zAstrAgnau maNivadbhanyo ziraHsthaM bhAramuttArya zuddhardhanairvivardhante zuddho'pyazeSaviSayAvazubhAzubhe puNyapApe zraddhAnaM dvividhaM tridhA zriyaM tyajan jaDaH zokaM zrutamavikalaM zuddhA vRttiH zvo yasyAjani yaH sa 263 239 18 zlokAnukramaNikA 196 saMkalpyaM kalpavRkSasya 22 97 saMkalpyedamaniSTamiSTa176 saMsAre narakAdiSu 206 sAdhAraNau sakalajantuSu 148 45 sAmrAjyaM kathamapyavApya 202 sukhaM duHkhaM vA syAdiha sukhitasya duHkhitasya ca sukhI sukhamihAnyatra 187 104 suhRdaH sukhayantaH syuH 184 snehAnubaddhahRdayo 231 __ 52 svAdhInyAd duHkhamapyAsIt 267 svAn doSAn hantumudhuktaH svArthabhraMzaM tvamavigaNayaM- 199 264 83 218 haMsarna bhuktamatikarkaza hA kaSTamiSTavanitAbhi- 101 168 hAneH zAkastato duHkhaM 186 226 hA hato'si tarAM janto 203 118 hitaM hitvAhite sthitvA 146 hitvA hetuphale kilAtra 214 9 hRdayasarasi yAva 213 144 he candramaH kimiti lAJchana- 140 s m sakalavimalabodho satyaM vadAtra yadi janmani satyaM vAci matau zrutaM sa dharmo yatra nAdharmaH santyeva kautukazatAni samAdhigatasamastAH samastaM sAmrAjyaM tRNasarva dharmamayaM kvacit sarvaH prepsati satsukhAptisasvamAzAsate sarve s m For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 269 2 avataraNa gAthA sUcI jaha jAyarUvasariso 140 devavisayayAsattA 181 jA sAsayANa lacchI sUcanA-granthameM mUla zlokagata jina zlokoMke anantara uddhRta vAkya upalabdha hote haiM una zlokoMko saMkhyA yahA~ dI hai| 3 aitihAsika nAmasUcI azvatthAmA 220 nAbhisUnu 270 RSabha 270 lokasena kRSNa 220 vIrajina guNabhadra 1,269 hara jinasena 4 granthanAmollekha AtmAnuzAsana 1,269 svAmikArtikeyAnuprekSA 5 mUla granthagata vizeSa zabdasUcI ajAkRpANIya 100 Asrava ajIrNa 228 Iti anazana 194 utpatti 172 andhakavartakIya udayagopuccha 257 andharajjuvalana kanakamRga ayoga kalpavRkSa arthadRSTi kAlAdilabdhi 241 avagADhadRSTi kuTIpraveza 108 avrata 241 kRSNa azvatthAmA kaumAra brahmacArin 109 AkhuviDAlikA 214 gajasnAna AcArasUtra AjJAsamyaktva 12 gati ArAdhanA 10 gupti 241 242 100 241 14 20. 1 . 220 gaNin 248 For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnukramaNikA 12 44 222 174 210 14 211 256 172 zrI 268 daiva 170 3:31 211441.333333.33%a555 187 dharma 141 141 lakSmI gehAzrama 41 lokajJatA grahadoSa 183 lokasthiti cintAmaNi 22 vArtA jJAna vidhi jJAnabhAvanA vidhuntuda jJAnavRtti vilaya tadAtvakaTu ___3 vistAradRSTi tattvavit vyatikara daNDanIti 149 vyaya duHkha 187 zAsya durAtman 193 32,262 zrutaskandha dvAdazAGgI sakalasaMnyAsa 18,21,22,46 sadguru dharmakathA samyaktva dharmaputra samyagdarzana dhrauvya sarvArtha nirvANa 246 nivRtti saMkSepadRSTi 237 paramAtmatA 193 saMyamasAdhana paramAvagAr3ha dRSTi saMvega palyaGkabandha sAmibhakta puru 119 sukha modakavyatikara 40 sUtradRSTi yamasuta 220 sopAna rasAdi 210 hara 6 deza-bhASAgata pAribhASika zabdasUcI ajAkRpANIya 100 anamodana ajIrNa 228 andhakavartakIya adhigamaja 10 arthadRSTi anazana 194 avagADha anAyatana 10 avata 241 172 11 228 14 258 194 46,187 216 100 14 16: 4 241 For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 azubha ahita AjJA abhogya Iti utpatti upadeza UhApoha aupazamika aMga kArita kRta kSAyika kSAyopazamika kSetra kSetrI gaNadhara gati guru (maMgala) grahaNa grahadoSa jAti jJAna tattva tattvAbhiniveza tapa tyAga duHkha dveSa dharma dhAraNA nirvANa AtmAnuzAsana 239 239 12 235 7,42,242 188 12 7 10 8,10 25 25 10 46 1 7,145 183 201 46 9,10 7 15 145 nivRtti nizcayanaya paramAvagADha 187,239,267 182,237 21,46 7 265 pApa puNya pravRtti mUDhatA 10 mRtyu 242 moha 242 rAga 269 bIja dRSTi bodha bhogya mada mArga mitra vijJAna vistAra dRSTi vRtta vRtti vyavahAranaya zama zubha zuzrUSA zoka zravaNa sahodgata sAmibhakta sukha saMkSepadRSTi saMvega hita For Personal & Private Use Only 236,237 266 14 269 239 237 12 15 235 8,10 12 201 10 201 182 186,237 7 14 15 226 266 15 239 7 186 7 201 194 46,239 13 10 239 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi-patra zloka saMkhyA 2 or aur azuddha dayAguNamaya pAdAdduHkhaM yAvagAr3ha: dukhitasya dharmaeva heturhatuna puNyapApayo parye sapAdya aprApyAbhimata labdhendhanojvalatyagniH daHkhaM vizvakaSalitalabdhabodhekRSyAdibhivAJchabhyaho suSTu yayate parAbhababhayajupsaviSami vaSam sadupadezava-matizru taskandhe -svarUSaM -rbhavANave -bandhazca pakSapA tinaH zuddha dayAguNamayaM pApAd duHkha yAvagADhA duHkhitasya dharma eva heturheturna puNyapApayoH dharye saMpAdya aprApyAbhimataM labdhendhano jvalatyagniH duHkhaM viSvakpalitalabdhabodhekRSyAdibhiH vAJchasyaho suSThu yatate parAbhavabhayajugupsaviSamaM viSam sadupadezavanmatizrutaskandhe -svarUpaM -bhavArNave -bandhazca pakSapAtinaH 94 97 sm 135 144 170 173 177 179 188 For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana zloka saMkhyA 189 193 azuddha sutaSastaro AtmanyAtmasadhAritapto'ha sutapastaroH AtmannAtmasaMdhAri tapto'haM deha 254 254 259 261 nonadhanA pAdosthitAH budhaH no jJAnadhanA pAdotthitAH budhaH 266 For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gaNeza vaNI di. jaina saMsthAna (zrI gaNezaprasAda varNI jaina granthamAlA) ke mahatvapUrNa prakAzana krama pustaka kA nAma lekhaka/saMpAdaka/anuvAdaka saMskaraNa mUlya 1. merI jIvana gAthA, bhAga 1 kSu0 gaNezaprasAda varNI catuthaM 20.00 2. merI jIvana gAthA, bhAga 2 kSu0 gaNezaprasAda varNI dvitIya 20.00 3. varNI vArNI, bhAga 2 DaoN0 narendra vidyArthI caturtha 15.00 4. jaina sAhitya kA itihAsa bhAga 1 paM0 kailAzacaMdrajI zAstrI prathama 25.00 5. jaina sAhitya kA itihAsa bhAga 2 paM0 kailAzacaMdajI zAstrI prathama 30.00 6. jaina darzana DaoN0 mahendra kumAra jaina tRtIya 25.00 7. maMdira vedI pratiSThA kalazArohaNa DaoN0 pannAlAla sAhityA- dvitIya 5.00 vidhi cArya 8. anekAnta aura syAdvAda pro0 udayacaMda jaina dvitIya 2.00 9. kalpavRkSa ekAMkI zrImatI rUpavatI 'kiraNa' prathama 1.00 10. AptamImAMsA tattvadIpikA pro0 udayacaMda jaina prathama 30.00 11. tattvArthasAra DaoN0 pannAlAla sAhityA- prathama 15.00 cArya 12. varNI adhyAtma patrAvalI bhAga 1 zrI gaNezaprasAda varNI tRtIya 5.00 13. AdipurANa meM pratipAdita bhArata DaoN0 nemicaMda zAstrI prathama 20.00 14. satya kI ora (prathama kadama) kSu0 dayAsAgarajI dvitIya 4.00 15. satprarUpaNA sUtra paM0 kailAzacaMdra zAstrI prathama 12.00 16. samayasAra (pravacana sahita) kSu0 gaNezaprasAda varNI dvitIya 25.00 17. zrAvaka dharma pradIpa paM0 jaganmohanalAla dvitIya 20.00 zAstrI 18 laghutattvasphoTa DA0 pannAlAla sAhityA-prathama 30.00 cArya 19. AtmAnuzAsana paM0 phUlacandra zAstrI prathama 20.00 20. bhadravAhu cANaNya caNdragupta kathAnaka DaoN. rAjArAma jaina prathama 20.00 For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre kucha mahattvapUrNa prakAzana aprApya ho cuke haiM, jinake prakAzana kI yojanA hai| ve isa prakAra haiM : 1. paMcAdhyAyI paM0 devakInandana si0 zAstrI 2. tattvArthasUtra paM0 phUlacandra si0 zAstrI 3. jaina sAhitya kA itihAsapUrva pIThikA paM0 kailAzacandra si0 zAstrI 4. varNI vANI-bhAga 1 DaoN. narendra vidyArthI 5. varNI vANI-bhAga 3 DaoN0 narendra vidyArthI 6. varNI vANI-bhAga 4 DaoN. narendra vidyArthI 7. dravyasaMgraha bhASA vacanikA DaoN0 darabArIlAla koThiyA 8. apabhraMzaprakAza DaoN. devendrakumAra jaina 9. sAmAyika pATha DaoN0 pannAlAla sAhityAcArya 10. vizvazAnti aura aparigraha paM0 phUlacandra zAstrI DaoN. azoka jaina ( prabandhaka ) sabhI prakAra ke patra vyavahAra karane evaM DrAphTa Adi bhejane kA patA : zrI gaNeza varNI digambara jaina saMsthAna nariyA, vArANasI-221005 For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ an Education International For Personal & Private Use Only www.jainelibrarong