________________
૨૬
જૈન દર્શનમાં ઉપયામ
પ્રમાણે મનઃપ વદશ ન પણ ન હેાય. કારણ કે મનેાદ્રવ્યને દેખવા ટાઈમે વિશેષ આધ જ વરો છે. એટલે મનઃપ વદર્શન હેાઈ શકતું નથી. એ માટે (૧) ચક્ષુદશન (૨) અચક્ષુદશન (૩) અવધિદર્શન અને (૪) કેવલદશન, એમ દનના ભેદો ચાર સંજ્ઞાથી જ યુકત છે, તે જ ખરાખર છે.
છદ્મસ્થ અને સનના જ્ઞાન તથા દર્શનના ક્રમમાં ભેદ છે. કારણ કે સર્વજ્ઞના જ્ઞાનની પ્રારંભ ભૂમિકા જ્ઞાનાપયોગ સ્વરૂપે છે. અને છદ્મસ્થના જ્ઞાનની ભૂમિકા, સામાન્યએધરૂપ દર્શનાપયેાગ સ્વરૂપે છે. એ રીતે ભૂમિકાભેદ હાવા છતાં પણ સનમાં કેવળજ્ઞાનની માફક કેવલદન પણ છે.
આ રીતે પાંચ પ્રકારની જ્ઞાનલબ્ધિ અને ચારપ્રકારની દનલબ્ધિ છે. પરંતુ તેમાં મતિ, શ્રુત, અને અવિધ જ્ઞાન લબ્ધિ તે સમકીતિ જીવાની જ્ઞાનસ્વરૂપે અને મિથ્યાત્વી જીવાની અજ્ઞાનરૂપે વ્યવહારાય છે. અજ્ઞાન એટલે બિલ્કુલ જ્ઞાનરહિત નહિ સમજતાં વિપરીત જ્ઞાનપણે વતી જ્ઞાનલબ્ધિ કહેવાય. મન:પર્યવ અને કેવલજ્ઞાન તેા મિથ્યાત્વ દશામાં હાઈ શકે જ નહિ એટલે તેમાં જ્ઞાન અને અજ્ઞાનરૂપ એ ભેદ નહીં હૈાતાં કેવલ, જ્ઞાનરૂપે જ હાય. દ નલબ્ધિ તા સામાન્યષેધ ગ્રાહક જ હાઈ, સમકીતિની અને મિથ્યાત્વીની ર્દેશનલબ્ધિમાં કંઈ ફરક જ નથી, આ રીતે પાંચ જ્ઞાનલબ્ધિ, ત્રણ અજ્ઞાનલબ્ધિ અને ચાર દશન– લબ્ધિ મળીને કુલ્લ ભેદ ખાર થયા. તેમાં જે જે લબ્ધિ
