________________
ઇન્દ્રિયા અને મન
સંજ્ઞા ” કહે છે. એ સંજ્ઞા, મનનુ` કા` છે. તે દેવ-નારક અને ગભ જમનુષ્ય તથા ગાઁજ તિય ચમાં જ સ્પષ્ટ રૂપે દેખાય છે. એથી જ તેમને મનવાળા માન્યા છે.
જો કે કૃમિ અને કીડી આદિ પણ પોતપોતાના ઈષ્ટની પ્રાપ્તિ અને અનિષ્ટને ત્યાગ કરવાના પ્રયત્ન તા કરે જ છે પર ́તુ તેઓમાં ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળ અંગેની સંજ્ઞા નહિ' હાતાં માત્ર વત્તમાનકાળ પૂરતી જ સંજ્ઞા છે. કીડી સાકરના ટુકડા તરફ આકર્ષાય છે. આપણને ખબર પણ ન હોય કે આ ખૂણામાં સાકરના ટુકડા પડયા છે. પણ કીડીને તે તરત જ ખબર પડી જાય છે. એ રીતે ચારઇન્દ્રિયવાળા સુધીના સર્વ જીવાને ટાઢ-તડકો વગેરેની અસર થાય છે. પણ આ જીવેને ભૂતકાળ કે ભવિષ્યકાળની ખખર હાતી નથી. ભૂતકાળમાં આપણને આ સ્થળે ઘણું સહન કરવુ પડ્યું છે, માટે તે સ્થળે આપણે નહિ જવું જોઈ એ, તેવી ખબર તે જીવાને પડતી નથી, કારણુ કે તે જીવાને લાંબા વિચાર કરવાની શક્તિ નથી. ભૂત અને ભવિષ્યનુ' તેમને કાંઈ જ ભાન નથી. આમ એક-એ-ત્રણ અને ચાર ઇન્દ્રિયવાળા જીવાને તથા સમૂચ્છિમ તિય 'ચ પાંચેન્દ્રિય અને સમૂમિ મનુષ્યને “મન” તે હોય છે, પણ તે અવ્યક્ત ભાવમન જ માત્ર હોય છે. મન કહેવા પૂરતું જ મન છે. સામાન્ય વમાનકાળ પૂરતુ જ મન હોય છે. કીડી જતી હાય અને જે જગ્યાએ અગ્નિના કણીચે પડયા હેાય ત્યાં પહેાંચતાં તે દઝાય છે.
૬૯
