________________
ત્રિપદી
૨૯૧
થયું છે. અને “નાશ થયે” એવા શબ્દો જ્યાં બેલીયે છીએ ત્યાં એમ પણ સમજી જ લેવાનું છે કે, નવી કેઈપણ સ્થિતિનું સર્જન થયું છે. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે ઉત્પત્તિ છે, ત્યાં નાશ છે. અને જ્યાં નાશ છે, ત્યાં ઉત્પત્તિ છે. ઉપત્તિવિના નાશ નથી, અને નાશ વિના ઉત્પત્તિ નથી. એનો અર્થ એ છે કે ઉત્પત્તિ અને નાશ એ બનેને પરસ્પર સંબંધ રહેલે જ છે. આ રીતે ઉત્પત્તિ અને નાશને કબૂલ રાખ્યા પછી એથી પણ એક ડગલું આગળ વધવાનું છે. કેમકે ઉપત્તિ અને નાશ એ વાત તો ઠીક, પરંતુ કેની ઉત્પત્તિ અને કોનો નાશ, તે વિચાર કરે પડશે. ઉપત્તિ અને નાશ પામનાર કોઈપણ પદાર્થ જ ન હોય, તે પછી ઉત્પત્તિ અને નાશ તે કોનાં થયાં ગણાય? માટે એમ નકકી થાય છે કે ઉત્પત્તિ અને નાશ સિવાય પણ ત્રીજી કઈ વસ્તુ લેવી જોઈએ.
ઉપત્તિ અને નાશને માન્ય રાખનારે એ બને સ્થિતિ વખતે હાજર હોવાવાળા ત્રીજા કેઈને માનવે જ પડશે. જેમ બાલ્યકાળ પૂર્ણ થયે યૌવનકાળ પ્રાપ્ત થાય છે. આ બને અવસ્થાએ મનુષ્યની જ છે. જે મનુષ્યપણું છે, તે જ બાલ્યાવસ્થા અને યૌવનાવસ્થા હોઈ શકે છે. માટે બાલ્યાવસ્થાનો નાશ અને યૌવનાવસ્થાની ઉત્પત્તિમાં મનુષ્યપણું એ ધ્રૌવ્ય છે. આ ઉપરથી માલુમ પડે છે કે જગતના હરકોઈ પદાર્થના ત્રણ સ્વભાવ છે. ઉત્પત્તિ-નાશ અને નિશ્ચલતા. કેઈપણ પદાર્થ એ નથી કે જે ઉત્પત્તિ, નાશ અને નિશ્ચલતા વિનાને હોય. હવે એક પદાર્થનું આવું
