________________
૨૯૬
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
જ
મનન મન કરી શકે
તનેા ઉપયાગ વતા હોય, તેનુ છે. પછી તે ઉપયેાગ ભૂતકાલીન ઘટનાની સ્મૃતિરૂપે હોય કે વત્ત માનકાલીન ઇન્દ્રિયપ્રત્યક્ષ ઘટના અંગેના હેાય. ઉપયેગના પલ્ટામાં મનના મનનને પણ પલ્ટાવુ પડે. એટલે મનનમાં તે ઉપયેગની પછવાડે જ મનને ચાલવાનુ હાય છે.
હવે મનન તે શુભ કરવું કે અણુમ કરવું તેના આધાર તા જીવના પૂર્વબદ્ધ સ ંસ્કાર-વૃત્તિના ઝુકાવ ઉપર છે. કેટલાક વિવેકી લેાકેાની ક્રીયાદ હાય છે કે અમારે અમુક વિચારો નહિં કરવા બેઈ એ છતાં પરાણે આવી જાય છે. આ હકીકત જ પૂદ્ધ સંસ્કારાની ઉત્તેજના અનુસાર જ, અનિચ્છનીય મનન પણ થતું રહેતુ હોવાની આબતને સિદ્ધ કરે છે. આ રીતે થતા સસ્કારાની ઉત્તજ નાને વૈજ્ઞાનિક ભાષામાં અવ્યક્ત મન, અને જૈન સિદ્ધા ન્તિક ભાષામાં લેશ્યા તરીકે પણ સમજી શકાય.
સંસ્કાર-વૃત્તિ, એ એક આદત છે. જેને જેવી આદત હોય તે પ્રમાણે તેની વિચારધારા હોય. એક સૌદવાન યુવતીના મૃતદેહને જોઈ ને વિષયાંધ માણુસના મનનું મનન, સૌની આસક્તિને અનુરૂપ હાય. ચેરી કરવા નીકળેલ ચારનું મનન, તે મૃતયુવતિના અંગ ઉપરનાં કિ ંમતી અલ કારાને ઉઠાવી લેવા અંગેનું હાય. ચેગીનું મનન, દેહના સૌદર્યની અસારતા અને નાશવંત સ્વભાવના સ્વરૂપ અ ંગેનુ હાય. એટલે સમજી શકાય છે કે ઉપયાગને અનુરૂપ વસ્તુનુ, અને સસ્કાર--વૃત્તિને અનુરૂપ વસ્તુનાસ્વરૂપ અંગેનું મનન ચાલે છે.
