________________
૧૭૮
જેને દર્શનમાં ઉપયોગ
શુદ્ધ નિશ્ચય નયથી જે કે દરેક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર છે. કેઈની કઈ ઉપર કંઈ અસર નહિ, અને કોઈને કોઈ સાથે સગ પણ નથી. “ના નો રસ .” સિદ્ધ સ્વરૂપમાં સ્થિત છે. આકાશ સાથે તેમને સંગ નથી. એમ કહી દરેક દ્રવ્યની આ સ્વતંત્રતા શાસ્ત્રો જણાવે છે.
વ્યવહાર નથી જોઈએ તે લેકસ્થિતિ જ એવી છે કે વિશ્વમાં પ્રત્યેક પદાર્થ, જીવ, ઘટના, પ્રસંગ, એક બીજા . સાથે ચક્કસ નિયમ મુજબ સંકળાયેલા છે.
જીવને ગુણ “જ્ઞાન” છે. અને જ્ઞાન તે શેયના આધારે હેવાથી યપદાર્થના પર્યાય અનુસાર જ જીવના જ્ઞાને પગ અને દર્શને પગમાં પરિવર્તન થતું રહે છે. ય પદાર્થના પર્યાયને અનુસરીને જ વિવિધ સમયે વિવિધ સ્વરૂપે પરિવર્તન પામતી રહેતી ઉપયોગની અવસ્થાને “પરિણામ” કહેવાય છે.
પરિણામની વ્યાખ્યા દર્શાવતાં તત્વાર્થ સૂત્ર ૫/૪૧ માં કહ્યું છે કે- તદ્માવઃ પરિણામ અર્થાત્ સ્વરૂપમાં સ્થિત રહી ઉત્પન્ન તથા નષ્ટ થવું તેનું નામ પરિણામ છે. પિતાની જાતિને ત્યાગ કર્યા વિના થતે દ્રવ્યને અપરિસ્પદ રૂપ પર્યાય, જે પૂર્વાવસ્થાની નિવૃત્તિ અને ઉત્તરાવસ્થાની ઉત્પત્તિ રૂપે છે, એને પરિણામ સમજ. આ પરિણામ જીવમાં જ્ઞાનાદિ તથા ક્રોધાદિરૂપ છે.
