________________
ગુણ-પર્યાય અને પરિણમન
૧૭૭
ન તે આત્માનું જ પરિવતન અર્થાત્ પર્યાય કહેવાય છે. માટે જ શાસ્ત્રોમાં પદાથ નુ સ્વરૂપ,દ્રબ્યાર્થિ કનયે અને પર્યાંયાથિક નયે જ પ્રરૂપ્યું છે. પરંતુ કયાંય ગુણાકિનયે વર્ણન કર્યું નથી.
દરેક દ્રવ્ય અન તા પર્યાયાને પામવાની ચેાગ્યતાવાળુ હોવા છતાં, સાથે સાથે એટલુ પણ સમજી લેવું જરૂરી છે કે એક વિવક્ષિત મૂળ દ્રવ્યમાં જે પાઁચે પામવાની ચેાગ્યતા હાઈ શકે છે, તે જ પર્યાયાને પામવાની ચેાગ્યતા અન્ય મૌલિક દ્રવ્યમાં પણ હાઈ શકે તેવું નથી. જેમ દરેક મૌલિક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર છે, તેમ દરેક દ્રવ્યના પેાતાના ગુણુ અને પર્યાય પણ સ્વત`ત્ર છે. જે ગુણુ કે જે પર્યાય જે જાતિના મૂળ દ્રવ્યમાં હાઈ શકતા હાય, તે તે ગુણુ તે પર્યાય તે જાતિના જ મૂળ દ્રશ્યમાં હોઈ શકે, પરંતુ અન્યજાતિના મૂળ દ્રવ્યમાં હાઈ શકે નહિ. જેમકે જીવના જે ગુણ અને પાંચે છે, તે જીવદ્રવ્યમાં જ હોઈ શકે. પરંતુ પુદ્ગલદ્રવ્યમાં હોઇ શકે નહિ.
કે
જૈન શાસ્ત્રમાં જીવાસ્તિકાય,ધર્માસ્તિકાય અધર્માસ્તિકાય આકાશાસ્તિકાય,પુદ્દગલાસ્તિકાય અને કાળ,એમ મૌલિક દ્રવ્યા છ દર્શાવ્યાં છે. તેમાં પુદ્ગલાસ્તિકાય દ્રવ્યમાં તે ઉત્પતિ અને વિનાશ તે સ્વપર્યાયાપેક્ષાએ જ થાય છે. અને શેષ પાંચ દ્રવ્યેામાં ઉત્પતિ અને વિનાશ તે પરપર્યાયેાની અપેક્ષાએજ થયા કરે છે.
જે. ૧૨
