________________
૨૫૪
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
બાહ્ય સર્વ સામગ્રીને સંબંધ, તે, શરીર સંબંધ છૂટતાંની સાથે જ છૂટી જાય છે. એટલે તે બધાને છોડી, જીવને જવું જ પડે છે. આમ વારંવાર પલ્ટો થતે રહેતે હવા છતાં, તે - નશ્વર અને પરાઈ સામગ્રીના મમત્વ ભાવથી મુક્ત બની નહિં રહેતે હેવાના કારણે, જીવ દુઃખી થાય છે.
ન જન્મ પામવાના સ્થાનમાં ત્યાંની જીંદગી માટે તે જન્મસ્થાનને અનુરૂપ, ફેર બાહ્ય સામગ્રીની જરૂરીયાત ઉભી થાય છે. પૂર્વ સુકૃતના કારણે કંઈ પણ પુન્યોદય હાય તે, ઈચ્છિત અનુકૂળતા મળી રહે છે. પણ સાથે સાથે પૂર્વના કેઈ દુષ્કર્મના કારણે પાપોદયનું અસ્તિત્વ પણ હેઈ શકતું હોવાથી, ઇચ્છા-ઉત્સુકતા-ઉદ્વેગ અને અસ્વસ્થતાની ઉપસ્થીતિ તે હેય જ છે. આ રીતે વારંવાર શરીર બદલી થતી રહેતી જ હેવાથી પુનઃ પુનઃ બાહ્યસામગ્રીની અપેક્ષા રહેતી જ હોવાના કારણે જીવ, વારંવાર ઈચ્છા–ઉત્સુકતાઉદ્વેગ અને અસ્વસ્થતાની અગનજાળ ઝાળમાં હોમાતે જ રહે છે. તેમ છતાં અજ્ઞાની જીવને પિતાને વર્તતા આવા ભીષણ દુઃખને ખ્યાલ જ નહીં રહેતાં તેની સ્થિતિ, હાડકાને ચાવતાં પિતાના જ જડબામાંથી નીકળતા લેહીના સ્વાદમાં, પિતાના જ લેહીનું પતન થતું હોવાના, ભાન વિનાના શ્વાન જેવી વર્તે છે. આનું કારણ સ્વ અને પરના અવિવેકથી વતે રાગ-દ્વેષ તથા સ્વની શુદ્ધતા અને તેની પ્રાપ્તિના પ્રયત્નની અનભિજ્ઞતા જ છે.
ઈન્દ્રિયના વિષયમાં મહિત બનેલે માનવી, પોતાને
