________________
૨૭૮
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
સ્થિત છે, તે હંમેશાં મનુષ્ય અને દેવેના વિષય સુખને તુચ્છ અને અસાર જ માને છે. આવા બાહ્યસંપત્તિ રહિત નિઃસ્પૃહ મુનિ, ચકવતીથી પણ અધિક સુખી છે. કારણ. કે ચકવર્તી વગેરે તે વિનધર અને ઉપાધિથી પ્રાપ્ત થયેલા સુખેથી પૂર્ણ છે. જ્યારે સંતે તે સ્વરૂપથી ઉત્પન્ન થયેલાં અવિનશ્વર અને પરમાનંદ સુખથી પરિપૂર્ણ છે.
જન્મ–જરા-મરણ અને શરીરાદિકમાં વારંવાર સમ્યફ પ્રકારે આલેચન કરવાથી ઉપસ્થિત થતા ભાવ વડે, જે આત્માઓની વૈરાગ્ય વાસના દઢ બનતી જાય છે–સંસારના સુખની અનિત્યતા ભાસે છે, મોક્ષસુખની અભિલાષા જાગે છે, અને મેક્ષ પ્રાપ્તિના કારણોને સેવવા ઈચ્છા થાય છે, અર્થાત્ અત્યંત નિર્વેદ અને સંવેગરૂપ જે ભાવનામય મનના પરિણામ વડે વૈરાગ્ય દઢ થાય છે, તેવાઓને ઈષ્ટાનિષ્ટ સંગે અંગે થતા ઇચ્છા-મૂછ-કામ-નેહ-મૃદ્ધતા-મમત્વ-અભિ નંદ અને અભિલાષા સ્વરૂપ રાગ તથા ઈર્ષા–રોષ-દોષ–દેવ -પરિવાદ-મત્સર અસૂયા-વૈર અને પ્રચંડન સ્વરૂપ શ્રેષવૃતિ હટતી જાય છે. જેટલા જેટલા અંશે રાગ-દ્વેષસ્વરૂપ તે વૃત્તિ આત્મામાંથી ન્યૂન થતી જાય છે, તેટલા તેટલા અંશે તે આત્મા, પ્રશમરસરૂપ આત્મસુખને અનુભવે છે. અને ઉપરોક્ત વૃત્તિઓને આત્મામાંથી સદાના માટે સંપૂર્ણ પણે નાશ થાય છે, ત્યારે તે આત્મા, સંપૂર્ણ પ્રશમસ્વરૂપ ચિરસ્થાયી આત્મિક સુખને ભક્તા બને છે. આ સુખની પૂર્ણતા અને શાશ્વતા એજ મેક્ષ સુખ છે.
