________________
ત્રપદી
૨૮૭
ગુણ છે, તો તે તેની (જીવની) સાથે જ જોવામાં આવે છે. પણ તેનાથી અલગ જોવામાં આવતું નથી.
પર્યાય એટલે અવસ્થા વિશેષ. તે દ્રવ્ય અને ગુણ એ અનેના આધારે હોય છે. પરંતુ એકલા દ્રવ્યથી કે એકલા ગુણથી હેઈ શકે નહીં. દાખલા તરીકે ઘડે એ પુદ્ગલ પર્યાય છે, તો તેમાં પુદ્ગલદ્રવ્ય પણ છે. અને વર્ણાદિ ગુણ પણ છે. આને સારાંશ એ છે કે વિશ્વની વ્યવસ્થા કરનાર ધર્માસ્તિકાયાદિ છએ દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયથી યુક્ત જ હોય છે. તે ક્યારેય પણ ગુણરહિત કે પર્યાયરહિત હતા જ નથી. માટે જ શ્રી ઉમાસ્વાતિ વાચકે તત્વાર્થાધિગમ સૂત્રના પાંચમા અધ્યાયમાં “ગુuપવવત્ ચ સૂત્રથી આ વસ્તુ સ્પષ્ટ કરી છે.
અહિં સમજવાનું એ જ છે કે ગુણ એ સહભાવી છે, એટલે દ્રવ્યની સાથે સદા રહેનાર છે. અને પર્યાય એ કમભાવી છે, એટલે એક પર્યાયને નાશ થયા પછી નવાસ્વરૂપે ઉત્પન્ન થનાર છે. તાપર્ય એ છે કે પર્યાયના રૂપાંતર સમયે પણ તેના (દ્રવ્યના) ગુણે કાયમ રહેતા જ રહેવાથી તે દ્રવ્યનું સાતત્ય આપણું અનુભવમાં આવે છે. ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવે દ્રવ્યનું લક્ષણ સત્ માની તેને ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્યવાળું જણાવ્યું છે, તેનું રહસ્ય પણ આ જ છે.
વિશ્વના તમામ પદાર્થોનું તત્વ રહસ્ય, આ ત્રિપદીના
