________________
- ૨૮૬
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ પદાર્થને એક જ તત્વ માની લીધા બાદ એક વાત સ્પષ્ટ બની ગઈ છે કે પદાર્થમાં પ્રતિક્ષણ નવા આકારની ઉત્પત્તી છે, પ્રાચિનને વિનાશ છે, અને પદાર્થ ત્વની નિશ્ચલતા છે. પદાર્થ તે શક્તિના રૂપમાં બદલાય છે, પરંતુ શક્તિ તે નાશ નહિં પામતાં કોઈ પ્રકારવિશેષે બદલતી રહે છે. “થીસિસ એન્ડ એનજીન” નામે ઈંગ્લીશ પુસ્તકમાં તેના લેખક એલ. એ. કોડિંગ લખે છે કે, શકિત તે અવિ. નાશી નહીં હોતાં પરિવર્તન પામતી બજારૂપે પ્રગટ થતી રહે છે. આ રીતના પરિવર્તનમાં તેની માત્રા જેવીને તેવી જ સ્થિત રહે છે. વૈજ્ઞાનિકની આ માન્યતામાં પદાર્થને ગુણ કે શક્તિ તે પદાર્થને સહભાવી ધમ હોવાથી જૈનદર્શનની નીચે મુજબ માન્યતાને દઢ બનાવે છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂચના અ. ૨૮, ગા. ૮ માં કહ્યું છે કેઃ
गुणाण भासओ दव्वं एगदव्वसिया गुणा ।
लक्कखण पज्जवाणंतु, उभओ अस्सिआ भवे. ॥ અર્થ - દ્રવ્ય ગુણેને આશ્રય આપે છે. અને ગુણે એ દ્રવ્યને આશ્રિત હોય છે. પરંતુ પર્યાયનું લક્ષણ એ છે કે તે દ્રવ્ય અને ગુણ, ઉભયને આશ્રિત હોય છે.
દ્રવ્ય, ગુણને આશ્રય આપે છે. એટલે દ્રવ્યને પોતાના વિશિષ્ટ ગુણ હોય છે. આ ગુણે દ્રવ્યને આશ્રિત હોય છે, એટલે તે દ્રવ્યની સાથે જ રહેનારા હોય છે. તેનાથી અલગ પડતા નથી. દાખલા તરીકે ચૈતન્ય એ છવદ્રવ્યને
