________________
૨૬૦
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
વસ્તુને “વિષ” કહેવાય છે. જ્યારે ખાનારને બે, ચાર કે બારમાસે હણનાર કુદ્રવ્યના મિશ્રણવાળી વસ્તુને “ગર” કહેવાય છે. એ રીતે તાત્કાલીક ચિત્તશુદ્ધિને હણનાર અનુષ્ઠાનને વિષાનુષ્ઠાન અને કાલાન્તરે ચિત્તશુદ્ધિ હણનારા અનુષ્ઠાનને અહિં ગરાનુષ્ઠાન તરીકે ઓળખાવ્યું છે,
નિયાણું એટલે આશ સાભાવ-બદલાની વૃત્તિ. શ્રી જિનેશ્વર ભગવાને તે કોઈપણ અનુષ્ઠાનમાં નિયાણું બાંધ વાનું આગમમાં નિષેધ્યું છે. અને સર્વત્ર ધમનુષ્ઠાનમાં અનિદાન-અનાશંસા (અનિયાણું-નિરાશ સભાવ) રાખવાનું ફરમાવ્યું છે. માટે જ આ બન્ને અનુષ્ઠાનને અનર્થકારક દર્શાવી નિષેધ્યાં છે.
સદનુષ્ઠાનની આરાધના તે માત્ર મોક્ષપ્રાપ્તિના હેતુઓ જ કરવાની છે. તેથી જ તત્વાર્થના પ્રથમ સૂત્રમાં પૂજ્યશ્રી ઉમાસ્વાતી મહારાજે કહ્યું છે કે –“સચવનજ્ઞાન ચાત્રાઉન ક્ષમા વળી નિયુકિતકારકે પણ કહ્યું છે કે नाण पयासगं, दसणं चेव सम्मत। चारित्त च विशुद्धं, तेन्निवि मुक्खा भणिओ ॥
આ પ્રમાણે દર્શન-જ્ઞાન અને ચારિત્ર, એ ત્રણેના સયેગે જ મેક્ષ કહ્યો છે. વળી પણ કહ્યું છે કે સમાપ્તિ ૩ ૪ અવર માળિો ફા અર્થાત્ સમ્યક્ત્વ પામ્યા પછી, અવશ્ય વૈમાનિક જ થાય. એટલે વૈમાનિકદેવ સિવાયનું આયુષ્ય ન બંધાય. આ રીતે અહિં સમ્યકત્વ-જ્ઞાન અને
