________________
અનુષ્ઠાન પંચક
૨૬રને વિસ્તાર કરવાવાળી તે માત્ર પાંચમી અમૃતકિયા જ છે. વિધિની બરાબર શુદ્ધતાના અભાવવાળી હોવા છતાં, શુદ્ધરાગે અને વધતે મનેરથે થતી તધેહુકિયા પણ, ધીમે ધીમે અમૃતક્રિયારૂપે પરિણામ પામવાની યોગ્યતાવાળી હોવાથી તેને પણ ફળદાયક કહેવામાં વાંધો નથી. જેથી આ પાંચ ક્રિયાઓ પૈકી તબ્ધતુ અને અમૃત, એ બે ક્રિયાઓને શાસ્ત્રમાં સત્ અનુષ્ઠાનેરૂપે દર્શાવી તેને આદરવાયેગ્ય કહી છે. જ્યારે પ્રથમનાં ત્રણ અનુષ્ઠાનેમાં ઉપયોગ શુદ્ધિને અભાવ હોવાથી તે ત્રણે અનુષ્ઠાને અસત્ કહ્યાં છે.
વળી ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજ્યજી મહારાજે અધ્યાત્મસાર ગ્રંથમાં કિયાશુદ્ધિની ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિની અપેક્ષાએ ત્રણ પ્રકારની પણ ક્રિયા દર્શાવી છે. (૧) વિષયશુદ્ધ (૨) સ્વરૂપશુધ્ધ અને (૩) અનુબશુધ.
(૧) મોક્ષના લક્ષ્યથી અજ્ઞાની જીની અજ્ઞાનકષ્ટકિયાઓ, જેવી કે કાશીએ જઈ કરવત મુકાવવી, અગ્નિસ્નાન કરવું, ગીરનારની ભેરવ શિલાઉપરથી પડતું મૂકવું, ઈત્યાદિ ક્રિયાઓમાં વિષય (લક્ષ્ય) પૂરતી જ માત્ર શુદ્ધિ હેવાના કારણે તેવી ક્રિયાઓને “વિષયશુદ્ધ” ક્રિયા કહેવાય છે.
આ ક્રિયાઓમાં રૂચિ તે મોક્ષની છે, પરંતુ તેની અંદર અજ્ઞાનનું પ્રમાણ પુષ્કળ હોય છે. એટલે આ ક્રિયાએમાં શુભઆશયને તે માત્ર લેશ જ હોવાના કારણે તેનાથી જન્મ-મરણની પરંપરા તૂટી શકતી નથી. કારણ કે તેની
