________________
૨૩૫
=
ધર્મ–બીજની પ્રાપ્તિ કરાવનાર ચરમાવર્ત-કાળ શાશ્વત-સુખપ્રાપ્તિરૂપ મોક્ષપ્રાપ્તિ માટે, સ્વ અને પરના વિવેકપૂર્વક શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપને જાણી-સમજી, તેની પ્રાપ્તિમાં બાધક અને સાધક તને અનુક્રમે હેય અને ઉપાય તરીકે સ્વીકારી, ધર્મને અને ધાર્મિક અનુષ્ઠાનેને આદરવાની ઉત્કટ ભાવના પહેલી હોવી જોઈએ.
આ ભાવનાનું રોધક તત્વ તે મિથ્યાત્વ જ છે. આ મિથ્યાત્વના કારણે જ, પરિણામે દુઃખદાયક એવી રાગશ્રેષની તમન્ના, વિષય કષાયની ઈન્તજારી, આત્મહિતની ઉપેક્ષા, શરીર, ઈન્દ્રિય અને મનદ્વારા ભગવાતા કેવળ મનમાન્યા સાધનોના સંગમાં જ મહાસુખની માન્યતા, અને તેવા સંયોગોની પ્રાપ્તિ માટે કરવાં પડતાં ગમે તેવાં કુકમેંમાં પણ પાપભીરુતાને અભાવ, ઈત્યાદિ ભાવવાળું જીવન તે સંસાર, અને તેના જીવનની રૂચિ, તે સંસારભાવ કહેવાય. આવા જીવન પ્રત્યે પ્રગટતે ઉદ્વેગ, અને ઉદ્વેગપૂર્વક સંસારભાવથી છૂટવાની તીવ્ર તમન્નાને મોક્ષ રૂચિ કહેવાય. અને એ રૂચિ પ્રગટે ત્યારે જ ધર્મ બીજની પ્રાપ્તિ થાય.
આવી રૂચિને ઉદ્ભવ તે મિથ્યાત્વ ભાવની મંદતાથી જ થાય. અને એ રીતે થતે સંસારઉદ્વેગ અને મેક્ષરૂચિ ભાવવાળા જીને શેષ સંસાર કાળ, અર્થાત્ જન્મમરણરૂપ ચક્રની વિદ્યમાનતા, વધુમાં વધુ એક પુગલ પરાવર્ત પ્રમાણ જ હોય. આ કાળમાં પ્રવેશી ચૂકેલા જીનાં જ સદનુષ્ઠાને-સલ્કિયાઓને અધ્યાત્મક્રિયા કહેવાય,ધર્મ–બીજની.
