________________
૨૪૬
જૈન દર્શનમાં ઉપયાગ
વિષયપ્રતિભાષ, (૨) આત્મ પરિણતિમત્ અને (૩) તત્ત્વ
સવેદન.
જે જ્ઞાનથી જ્ઞાત વસ્તુ, તાત્વિક દૃષ્ટિએ હેય (ત્યાજ્ય) છે, ઉપાદેય (ગ્રાહ્ય) છે, કે ઉપેક્ષણીય છે, તેના નિણુ ય ન થાય, અથવા વિપરીત નિણય થાય, એટલે તાત્મિક દૃષ્ટિએ હૈય વસ્તુ તે ઉપાદેય લાગે, અને ઉપાદેય વસ્તુ તે હેય લાગે, તે જ્ઞાનને વિષયપ્રતિભાસજ્ઞાન કહેવાય છે. દશપૂ માં કંઈક ન્યૂન જ્ઞાનપણુ ગાઢ મિથ્યાત્વીને માત્ર વિષય પ્રતિભાસ રૂપે જ પરિણમે છે. આવા વિષય પ્રતિભાસ જ્ઞાનવાળા જીવ, સ્વભાવ અને વિભાવને વિવેક ન કરનારા હેાવાથી, અયથા ઉપચેાગમાંજ મગ્ન થાય છે. જેમ ભૂંડ, સારૂ' લક્ષ્ય છેડી વિદ્યામાં મગ્ર થાય છે, તેમ ગાઢ મિથ્યાત્વના કારણે ઉચ્ચકોટિનુ શાસ્ર જ્ઞાન પણુ, માત્ર વિષયપ્રતિભાસ રૂપે જ બની રહે છે.
જે જ્ઞાનને પામેલા જીવ, અશુભકાય રસપૂર્વક કરતા નથી, કિ ંતુ દુઃખાતા દિલે કરે છે, શુભ પ્રવૃત્તિ નહિ કરી શકવાથી તે કારમી વેદના અનુભવે છે, તે જ્ઞાનને આત્મ પરિણતિમત્ જ્ઞાન કહેવાય છે. આ જ્ઞાન, શુભ અનુબંધવાળું અને પર’પરાએ મેક્ષ આપનારૂં છે. આ જ્ઞાનનુ ફળ વૈરાગ્ય છે. અર્થાત્ આ જ્ઞાનથી પ્રાયઃ વૈરાગ્ય થાય છે.
સમ્યગ્દનાદિ રૂપ મેાક્ષમાર્ગીમાં નિરતિચાર પ્રવૃત્તિ અને મિથ્યાદ નાદિરૂપ સંસારમા`થી નિવૃત્તિ, તે તત્વસ ંવેદન જ્ઞાનનું લિંગ છે. આ જ્ઞાનનું અને તરફળ વિરતિ અને પરપર ફળ મેાક્ષ છે.
