________________
૧૮૨
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
પ્રત્યેક દ્રવ્યની પિતાની મૂળ દ્રવ્યશક્તિઓ અને યેગ્યતાઓ સમાનરૂપથી સુનિશ્ચિત છે. તેમાં કોઈ ફેરફાર થઈ શકતો નથી. જેનું અસ્તિત્વ દ્રવ્યમાં કદાપી સંભવી જ શકે નહિં, તેવી કોઈ નવી શક્તિઓ કારણાન્તરથી ઉત્પન્ન થઈ શકતી નથી. એવી રીતે કેઈ વિદ્યમાન શક્તિ સર્વથા વિનષ્ટ પણ થઈ શકતી નથી.
૫ દ્રવ્યગત શક્તિની સમાનતા હોવા છતાં પણ અમુક ચેતન યા અચેતનમાં સ્થૂલ પર્યાય સંબંધી અમુક રોગ્યતાઓ પણ નિયત છે. તેમાં જેને સામગ્રી મળી જાય છે, તેને જ વિકાસ થઈ શકે છે. જેમ કે પ્રત્યેક પુદગલમાં સર્વ દ્રવ્ય મેગ્યતાઓ રહેતી હોવા છતાં, માટીનાં પુદ્ગલે જ સાક્ષાત ઘડા રૂપે બની શકે છે, તતુનાં પુદ્ગલે તે ઘડા રૂપે બની શક્તાં નથી. વળી તત્ત્વને પગલે જ સાક્ષત કપડા રૂપે બની શકે છે. માટીનાં પુદ્ગલે તે કપડા રૂપે બની શકતાં નથી. જો કે ઘડો અને કપડું એ બનેય પુદગલનો જ પર્યાય છે. છતાં તત્ત્વરૂપ પુદ્ગલમાં ઘડો બન વાની યોગ્યતા નથી. કાલાંતરે પરંપરાથી બદલતાં રહેતાં તંતુરૂપ પુદ્ગલે માટી રૂપે બની રહે છે, ત્યારે તે પુદ્ગલેમાંથી ઘડે બની શકે છે. એવી રીતે માટી રૂપ પુદ્ગલમાંથી વસ્ત્ર બનવાની હકીકત પણ સમજી લેવી.
આ પ્રમાણે દરેક ભવ્ય જીમાં મોક્ષ પ્રાપ્તિની ગ્યતે હેવા છતાં મનુષ્યત્વ, ચરમાવર્તીત્વ, વગેરે કેટલાક પર્યા
