________________
૨૧૦
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
દિયા તદ્દન શુષ્ક છે. નકામી છે જીર્ણ છે. અનનુકરણીય છે. અનિષ્ટ છે. એમાં મન રહિત-મળવું અને દાંત વિના ચાવવા જેવું છે. અહીં કોઈ શંકા કરે કે, ભાવવિના ધર્મકિયા થાય જ નહિં, તે પછી અહી ધર્મક્રિયાને ભાવ રહિત કેવી રીતે કહેવાય? આનું સમાધાન એ છે કે અહીં ભાવ અંગે જે કહેવાય છે, તે ભાવ કર્યો ? તે સમજવું જરૂરી છે. તે ખાસ લક્ષમાં હોવું જોઈએ. ક્રિયાઓમાં (ધર્મ નુષ્ઠાન રૂપ ગ ધર્મમાં) માન પ્રાપ્તિને, ભૌતિક લાલસાને, સ્વ અવગુણ-ઢાંકવાને, કે પિતાની મહત્તા દર્શાવવાને, જે ભાવ વર્તતે હોય, તે ભાવને તે દુર્ભાવ કહેવાય. એટલે મોક્ષસાધક ક્રિયાઓ, આવા દુર્ભાવ પૂર્વક કરાતી હોય, તે તે ભાવવિનાની જ કહેવાય. સદ્દભાવપૂર્વક કરાતી ક્રિયા જ, ભાવપૂર્વક (શુભ યા શુદ્ધ ઉપયોગ રૂપ ધર્મ)ની અને ભવભ્રમણનાશક કહેવાય. જ્યાં વિષયને વિરાગ, કષાયને ત્યાગ, અને ગુણને અનુરાગ, એ ત્રિવેણી સંગમ હોય. ત્યાંજ સદ્ભાવ, યા શુધભાવ કહેવાય. આ રીતને ઉપગરહિત બાહ્ય શુભ અનુષ્ઠાનેરૂપ ગધર્મને, અહિં ભાવરહિત જ સમજ.
કેરા ત્યાગ, તપ કે સંયમની જૈન શાસનમાં કાંઈ કિંમત નથી. સાઠ હજાર વર્ષ સુધી છઠના પારણે છઠ કરનાર સામેલી તાપસને ઉગ્ર તપને પણ શાસ્ત્રમાં અજ્ઞાનકષ્ટ તરીકે ઓળખા છે.
દેશન દશપૂર્વ જ્ઞાતા, જયણામાં અત્યંત સાવધાન,
