________________
ધર્મ–બીજની પ્રાપ્તિ કરાવનાર ચરમાવ–કાળ
૨૩૧ અનુષ્ઠાને પણ ચાલે, એવું કહેવામાં કે માની લેવામાં મહામૃષાવાદ છે.
દરેક આસ્તિક દર્શનમાં આત્મશુદ્ધિ માટે પિતપિતાના દર્શનને અનુરૂપ, વિવિધ અનુષ્ઠાનનું આયોજન હોય છે. અને તે રીતે, તે તે દર્શનના અનુયાયીઓ અનુઠાનનું સેવન કરે છે. આ દરેક અનુષ્ઠાનને આચરણને મુખ્ય હેતુ તે, મેક્ષ પ્રાપ્તિને અનુલક્ષીને જ હોય છે. પછી ભલે તેનાથી સ્વાભાવિક રીતે સાંસારિક વિષયેનો લાભ થઈ જતું હોય, પણ આકાંક્ષા તે મોક્ષ પ્રાપ્તિની જ બની રહેવી જોઈએ. આ માન્યતામાં દરેક આસ્તિક દર્શનકારે એકમતી છે.
આવા આસ્તિક દાર્શનિક સંસ્કારવાળા કુટુંબમાં જન્મ-પામેલ આત્મા, કદાચ તે તે દર્શનને અનુકૂળ બાહ્ય આચારના પાલનરૂપ વિવિધ કિયા કરતું હોવાના કારણે, કદાચ તે પિતાનામાં રહેલી કર્મસ્થિતિને હળવી કરે, છતાં
જ્યાં સુધી તે જીવ અસત્તષ્ણુ અને મિથ્યા બુદ્ધિથી વાસિત હોય, ત્યાં સુધી તેને અધ્યાત્મમાર્ગીય કહી શકાય જ નહિં. તેઓના મદમ આદિ ગુણોનું પાલન તે માત્ર ખ્યાતિ, પૂજા, અદ્ધિ, અને સંપત્તિ અર્થે જ હોવાથી, ભવાભિનંદી કહેવાતા એવાઓનું જીવદ્રવ્ય, એક પણ સાચા ગુણને મેળવી શકતું નથી.
આવા જ કદાચ સંસારના તુચ્છ-ક્ષણિક, પૂજા,
